% Mahābhārata: Mausalaparvan
% Last updated: Tue May 15 2007
% Encoding: Unicode Roman
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
16001001  vaiśaṁpāyana uvāca
16001001a ṣaṭtriṁśe tv atha saṁprāpte varṣe kauravanandanaḥ
16001001c dadarśa viparītāni nimittāni yudhiṣṭhiraḥ
16001002a vavur vātāḥ sanirghātā rūkṣāḥ śarkaravarṣiṇaḥ
16001002c apasavyāni śakunā maṇḍalāni pracakrire
16001003a pratyag ūhur mahānadyo diśo nīhārasaṁvr̥tāḥ
16001003c ulkāś cāṅgāravarṣiṇyaḥ prapetur gaganād bhuvi
16001004a ādityo rajasā rājan samavacchannamaṇḍalaḥ
16001004c viraśmir udaye nityaṁ kabandhaiḥ samadr̥śyata
16001005a pariveṣāś ca dr̥śyante dāruṇāḥ candrasūryayoḥ
16001005c trivarṇāḥ śyāmarūkṣāntās tathā bhasmāruṇaprabhāḥ
16001006a ete cānye ca bahava utpātā bhayaśaṁsinaḥ
16001006c dr̥śyante ’haraho rājan hr̥dayodvegakārakāḥ
16001007a kasya cit tv atha kālasya kururājo yudhiṣṭhiraḥ
16001007c śuśrāva vr̥ṣṇicakrasya mausale kadanaṁ kr̥tam
16001008a vimuktaṁ vāsudevaṁ ca śrutvā rāmaṁ ca pāṇḍavaḥ
16001008c samānīyābravīd bhrātr̥̄n kiṁ kariṣyāma ity uta
16001009a parasparaṁ samāsādya brahmadaṇḍabalātkr̥tān
16001009c vr̥ṣṇīn vinaṣṭāṁs te śrutvā vyathitāḥ pāṇḍavābhavan
16001010a nidhanaṁ vāsudevasya samudrasyeva śoṣaṇam
16001010c vīrā na śraddadhus tasya vināśaṁ śārṅgadhanvanaḥ
16001011a mausalaṁ te pariśrutya duḥkhaśokasamanvitāḥ
16001011c viṣaṇṇā hatasaṁkalpāḥ pāṇḍavāḥ samupāviśan
16002001  janamejaya uvāca
16002001a kathaṁ vinaṣṭā bhagavann andhakā vr̥ṣṇibhiḥ saha
16002001c paśyato vāsudevasya bhojāś caiva mahārathāḥ
16002002  vaiśaṁpāyana uvāca
16002002a ṣaṭtriṁśe ’tha tato varṣe vr̥ṣṇīnām anayo mahān
16002002c anyonyaṁ musalais te tu nijaghnuḥ kālacoditāḥ
16002003  janamejaya uvāca
16002003a kenānuśaptās te vīrāḥ kṣayaṁ vr̥ṣṇyandhakā yayuḥ
16002003c bhojāś ca dvijavarya tvaṁ vistareṇa vadasva me
16002004  vaiśaṁpāyana uvāca
16002004a viśvāmitraṁ ca kaṇvaṁ ca nāradaṁ ca tapodhanam
16002004c sāraṇapramukhā vīrā dadr̥śur dvārakāgatān
16002005a te vai sāmbaṁ puraskr̥tya bhūṣayitvā striyaṁ yathā
16002005c abruvann upasaṁgamya daivadaṇḍanipīḍitāḥ
16002006a iyaṁ strī putrakāmasya babhror amitatejasaḥ
16002006c r̥ṣayaḥ sādhu jānīta kim iyaṁ janayiṣyati
16002007a ity uktās te tadā rājan vipralambhapradharṣitāḥ
16002007c pratyabruvaṁs tān munayo yat tac chr̥ṇu narādhipa
16002008a vr̥ṣṇyandhakavināśāya musalaṁ ghoram āyasam
16002008c vāsudevasya dāyādaḥ sāmbo ’yaṁ janayiṣyati
16002009a yena yūyaṁ sudurvr̥ttā nr̥śaṁsā jātamanyavaḥ
16002009c ucchettāraḥ kulaṁ kr̥tsnam r̥te rāmajanārdanau
16002010a samudraṁ yāsyati śrīmāṁs tyaktvā dehaṁ halāyudhaḥ
16002010c jarā kr̥ṣṇaṁ mahātmānaṁ śayānaṁ bhuvi bhetsyati
16002011a ity abruvanta te rājan pralabdhās tair durātmabhiḥ
16002011c munayaḥ krodharaktākṣāḥ samīkṣyātha parasparam
16002012a tathoktvā munayas te tu tataḥ keśavam abhyayuḥ
16002013a athābravīt tadā vr̥ṣṇīñ śrutvaivaṁ madhusūdanaḥ
16002013c antajño matimāṁs tasya bhavitavyaṁ tatheti tān
16002014a evam uktvā hr̥ṣīkeśaḥ praviveśa punar gr̥hān
16002014c kr̥tāntam anyathā naicchat kartuṁ sa jagataḥ prabhuḥ
16002015a śvobhūte ’tha tataḥ sāmbo musalaṁ tad asūta vai
16002015c vr̥ṣṇyandhakavināśāya kiṁkarapratimaṁ mahat
16002016a prasūtaṁ śāpajaṁ ghoraṁ tac ca rājñe nyavedayan
16002016c viṣaṇṇarūpas tad rājā sūkṣmaṁ cūrṇam akārayat
16002017a prākṣipan sāgare tac ca puruṣā rājaśāsanāt
16002017c aghoṣayaṁś ca nagare vacanād āhukasya ca
16002018a adya prabhr̥ti sarveṣu vr̥ṣṇyandhakagr̥heṣv iha
16002018c surāsavo na kartavyaḥ sarvair nagaravāsibhiḥ
16002019a yaś ca no ’viditaṁ kuryāt peyaṁ kaś cin naraḥ kva cit
16002019c jīvan sa śūlam ārohet svayaṁ kr̥tvā sabāndhavaḥ
16002020a tato rājabhayāt sarve niyamaṁ cakrire tadā
16002020c narāḥ śāsanam ājñāya tasya rājño mahātmanaḥ
16003001  vaiśaṁpāyana uvāca
16003001a evaṁ prayatamānānāṁ vr̥ṣṇīnām andhakaiḥ saha
16003001c kālo gr̥hāṇi sarveṣāṁ paricakrāma nityaśaḥ
16003002a karālo vikaṭo muṇḍaḥ puruṣaḥ kr̥ṣṇapiṅgalaḥ
16003002c gr̥hāṇy avekṣya vr̥ṣṇīnāṁ nādr̥śyata punaḥ kva cit
16003003a utpedire mahāvātā dāruṇāś cā dine dine
16003003c vr̥ṣṇyandhakavināśāya bahavo romaharṣaṇāḥ
16003004a vivr̥ddhamūṣakā rathyā vibhinnamaṇikās tathā
16003004c cīcīkūcīti vāśyantyaḥ sārikā vr̥ṣṇiveśmasu
16003004e nopaśāmyati śabdaś ca sa divārātram eva hi
16003005a anukurvann ulūkānāṁ sārasā virutaṁ tathā
16003005c ajāḥ śivānāṁ ca rutam anvakurvata bhārata
16003006a pāṇḍurā raktapādāś ca vihagāḥ kālacoditāḥ
16003006c vr̥ṣṇyandhakānāṁ geheṣu kapotā vyacaraṁs tadā
16003007a vyajāyanta kharā goṣu karabhāśvatarīṣu ca
16003007c śunīṣv api biḍālāś ca mūṣakā nakulīṣu ca
16003008a nāpatrapanta pāpāni kurvanto vr̥ṣṇayas tadā
16003008c prādviṣan brāhmaṇāṁś cāpi pitr̥̄n devāṁs tathaiva ca
16003009a gurūṁś cāpy avamanyanta na tu rāmajanārdanau
16003009c patnyaḥ patīn vyuccaranta patnīś ca patayas tathā
16003010a vibhāvasuḥ prajvalito vāmaṁ viparivartate
16003010c nīlalohitamāñjiṣṭhā visr̥jann arciṣaḥ pr̥thak
16003011a udayāstamane nityaṁ puryāṁ tasyāṁ divākaraḥ
16003011c vyadr̥śyatāsakr̥t puṁbhiḥ kabandhaiḥ parivāritaḥ
16003012a mahānaseṣu siddhe ’nne saṁskr̥te ’tīva bhārata
16003012c āhāryamāṇe kr̥mayo vyadr̥śyanta narādhipa
16003013a puṇyāhe vācyamāne ca japatsu ca mahātmasu
16003013c abhidhāvantaḥ śrūyante na cādr̥śyata kaś cana
16003014a parasparaṁ ca nakṣatraṁ hanyamānaṁ punaḥ punaḥ
16003014c grahair apaśyan sarve te nātmanas tu kathaṁ cana
16003015a nadantaṁ pāñcajanyaṁ ca vr̥ṣṇyandhakaniveśane
16003015c samantāt pratyavāśyanta rāsabhā dāruṇasvarāḥ
16003016a evaṁ paśyan hr̥ṣīkeśaḥ saṁprāptaṁ kālaparyayam
16003016c trayodaśyām amāvāsyāṁ tāṁ dr̥ṣṭvā prābravīd idam
16003017a caturdaśī pañcadaśī kr̥teyaṁ rāhuṇā punaḥ
16003017c tadā ca bhārate yuddhe prāptā cādya kṣayāya naḥ
16003018a vimr̥śann eva kālaṁ taṁ paricintya janārdanaḥ
16003018c mene prāptaṁ sa ṣaṭtriṁśaṁ varṣaṁ vai keśisūdanaḥ
16003019a putraśokābhisaṁtaptā gāndhārī hatabāndhavā
16003019c yad anuvyājahārārtā tad idaṁ samupāgatam
16003020a idaṁ ca tad anuprāptam abravīd yad yudhiṣṭhiraḥ
16003020c purā vyūḍheṣv anīkeṣu dr̥ṣṭvotpātān sudāruṇān
16003021a ity uktvā vāsudevas tu cikīrṣan satyam eva tat
16003021c ājñāpayām āsa tadā tīrthayātrām ariṁdama
16003022a aghoṣayanta puruṣās tatra keśavaśāsanāt
16003022c tīrthayātrā samudre vaḥ kāryeti puruṣarṣabhāḥ
16004001  vaiśaṁpāyana uvāca
16004001a kālī strī pāṇḍurair dantaiḥ praviśya hasatī niśi
16004001c striyaḥ svapneṣu muṣṇantī dvārakāṁ paridhāvati
16004002a alaṁkārāś ca chatraṁ ca dhvajāś ca kavacāni ca
16004002c hriyamāṇāny adr̥śyanta rakṣobhiḥ subhayānakaiḥ
16004003a tac cāgnidattaṁ kr̥ṣṇasya vajranābham ayasmayam
16004003c divam ācakrame cakraṁ vr̥ṣṇīnāṁ paśyatāṁ tadā
16004004a yuktaṁ rathaṁ divyam ādityavarṇaṁ; hayāharan paśyato dārukasya
16004004c te sāgarasyopariṣṭād avartan; manojavāś caturo vājimukhyāḥ
16004005a tālaḥ suparṇaś ca mahādhvajau tau; supūjitau rāmajanārdanābhyām
16004005c uccair jahrur apsaraso divāniśaṁ; vācaś cocur gamyatāṁ tīrthayātrā
16004006a tato jigamiṣantas te vr̥ṣṇyandhakamahārathāḥ
16004006c sāntaḥpurās tadā tīrthayātrām aicchan nararṣabhāḥ
16004007a tato bhojyaṁ ca bhakṣyaṁ ca peyaṁ cāndhakavr̥ṣṇayaḥ
16004007c bahu nānāvidhaṁ cakrur madyaṁ māṁsam anekaśaḥ
16004008a tataḥ sīdhuṣu saktāś ca niryayur nagarād bahiḥ
16004008c yānair aśvair gajaiś caiva śrīmantas tigmatejasaḥ
16004009a tataḥ prabhāse nyavasan yathoddeśaṁ yathāgr̥ham
16004009c prabhūtabhakṣyapeyās te sadārā yādavās tadā
16004010a niviṣṭāṁs tān niśamyātha samudrānte sa yogavit
16004010c jagāmāmantrya tān vīrān uddhavo ’rthaviśāradaḥ
16004011a taṁ prasthitaṁ mahātmānam abhivādya kr̥tāñjalim
16004011c jānan vināśaṁ vr̥ṣṇīnāṁ naicchad vārayituṁ hariḥ
16004012a tataḥ kālaparītās te vr̥ṣṇyandhakamahārathāḥ
16004012c apaśyann uddhavaṁ yāntaṁ tejasāvr̥tya rodasī
16004013a brāhmaṇārtheṣu yat siddham annaṁ teṣāṁ mahātmanām
16004013c tad vānarebhyaḥ pradaduḥ surāgandhasamanvitam
16004014a tatas tūryaśatākīrṇaṁ naṭanartakasaṁkulam
16004014c prāvartata mahāpānaṁ prabhāse tigmatejasām
16004015a kr̥ṣṇasya saṁnidhau rāmaḥ sahitaḥ kr̥tavarmaṇā
16004015c apibad yuyudhānaś ca gado babhrus tathaiva ca
16004016a tataḥ pariṣado madhye yuyudhāno madotkaṭaḥ
16004016c abravīt kr̥tavarmāṇam avahasyāvamanya ca
16004017a kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ suptān hanyān mr̥tān iva
16004017c na tan mr̥ṣyanti hārdikya yādavā yat tvayā kr̥tam
16004018a ity ukte yuyudhānena pūjayām āsa tad vacaḥ
16004018c pradyumno rathināṁ śreṣṭho hārdikyam avamanya ca
16004019a tataḥ paramasaṁkruddhaḥ kr̥tavarmā tam abravīt
16004019c nirdiśann iva sāvajñaṁ tadā savyena pāṇinā
16004020a bhūriśravāś chinnabāhur yuddhe prāyagatas tvayā
16004020c vadhena sunr̥śaṁsena kathaṁ vīreṇa pātitaḥ
16004021a iti tasya vacaḥ śrutvā keśavaḥ paravīrahā
16004021c tiryak saroṣayā dr̥ṣṭyā vīkṣāṁ cakre sa manyumān
16004022a maṇiḥ syamantakaś caiva yaḥ sa satrājito ’bhavat
16004022c tāṁ kathāṁ smārayām āsa sātyakir madhusūdanam
16004023a tac chrutvā keśavasyāṅkam agamad rudatī tadā
16004023c satyabhāmā prakupitā kopayantī janārdanam
16004024a tata utthāya sakrodhaḥ sātyakir vākyam abravīt
16004024c pañcānāṁ draupadeyānāṁ dhr̥ṣṭadyumnaśikhaṇḍinoḥ
16004025a eṣa gacchāmi padavīṁ satyena ca tathā śape
16004025c sauptike ye ca nihatāḥ suptānena durātmanā
16004026a droṇaputrasahāyena pāpena kr̥tavarmaṇā
16004026c samāptam āyur asyādya yaśaś cāpi sumadhyame
16004027a itīdam uktvā khaḍgena keśavasya samīpataḥ
16004027c abhidrutya śiraḥ kruddhaś ciccheda kr̥tavarmaṇaḥ
16004028a tathānyān api nighnantaṁ yuyudhānaṁ samantataḥ
16004028c abhyadhāvad dhr̥ṣīkeśo vinivārayiṣus tadā
16004029a ekībhūtās tataḥ sarve kālaparyāyacoditāḥ
16004029c bhojāndhakā mahārāja śaineyaṁ paryavārayan
16004030a tān dr̥ṣṭvā patatas tūrṇam abhikruddhāñ janārdanaḥ
16004030c na cukrodha mahātejā jānan kālasya paryayam
16004031a te tu pānamadāviṣṭāś coditāś caiva manyunā
16004031c yuyudhānam athābhyaghnann ucchiṣṭair bhājanais tadā
16004032a hanyamāne tu śaineye kruddho rukmiṇinandanaḥ
16004032c tadantaram upādhāvan mokṣayiṣyañ śineḥ sutam
16004033a sa bhojaiḥ saha saṁyuktaḥ sātyakiś cāndhakaiḥ saha
16004033c bahutvān nihatau tatra ubhau kr̥ṣṇasya paśyataḥ
16004034a hataṁ dr̥ṣṭvā tu śaineyaṁ putraṁ ca yadunandanaḥ
16004034c erakāṇāṁ tadā muṣṭiṁ kopāj jagrāha keśavaḥ
16004035a tad abhūn musalaṁ ghoraṁ vajrakalpam ayomayam
16004035c jaghāna tena kr̥ṣṇas tān ye ’sya pramukhato ’bhavan
16004036a tato ’ndhakāś ca bhojāś ca śaineyā vr̥ṣṇayas tathā
16004036c jaghnur anyonyam ākrande musalaiḥ kālacoditāḥ
16004037a yas teṣām erakāṁ kaś cij jagrāha ruṣito nr̥pa
16004037c vajrabhūteva sā rājann adr̥śyata tadā vibho
16004038a tr̥ṇaṁ ca musalībhūtam api tatra vyadr̥śyata
16004038c brahmadaṇḍakr̥taṁ sarvam iti tad viddhi pārthiva
16004039a āvidhyāvidhya te rājan prakṣipanti sma yat tr̥ṇam
16004039c tad vajrabhūtaṁ musalaṁ vyadr̥śyata tadā dr̥ḍham
16004040a avadhīt pitaraṁ putraḥ pitā putraṁ ca bhārata
16004040c mattāḥ paripatanti sma pothayantaḥ parasparam
16004041a pataṁgā iva cāgnau te nyapatan kukurāndhakāḥ
16004041c nāsīt palāyane buddhir vadhyamānasya kasya cit
16004042a taṁ tu paśyan mahābāhur jānan kālasya paryayam
16004042c musalaṁ samavaṣṭabhya tasthau sa madhusūdanaḥ
16004043a sāmbaṁ ca nihataṁ dr̥ṣṭvā cārudeṣṇaṁ ca mādhavaḥ
16004043c pradyumnaṁ cāniruddhaṁ ca tataś cukrodha bhārata
16004044a gadaṁ vīkṣya śayānaṁ ca bhr̥śaṁ kopasamanvitaḥ
16004044c sa niḥśeṣaṁ tadā cakre śārṅgacakragadādharaḥ
16004045a taṁ nighnantaṁ mahātejā babhruḥ parapuraṁjayaḥ
16004045c dārukaś caiva dāśārham ūcatur yan nibodha tat
16004046a bhagavan saṁhr̥taṁ sarvaṁ tvayā bhūyiṣṭham acyuta
16004046c rāmasya padam anviccha tatra gacchāma yatra saḥ
16005001  vaiśaṁpāyana uvāca
16005001a tato yayur dārukaḥ keśavaś ca; babhruś ca rāmasya padaṁ patantaḥ
16005001c athāpaśyan rāmam anantavīryaṁ; vr̥kṣe sthitaṁ cintayānaṁ vivikte
16005002a tataḥ samāsādya mahānubhāvaḥ; kr̥ṣṇas tadā dārukam anvaśāsat
16005002c gatvā kurūñ śīghram imaṁ mahāntaṁ; pārthāya śaṁsasva vadhaṁ yadūnām
16005003a tato ’rjunaḥ kṣipram ihopayātu; śrutvā mr̥tān yādavān brahmaśāpāt
16005003c ity evam uktaḥ sa yayau rathena; kurūṁs tadā dāruko naṣṭacetāḥ
16005004a tato gate dāruke keśavo ’tha; dr̥ṣṭvāntike babhrum uvāca vākyam
16005004c striyo bhavān rakṣatu yātu śīghraṁ; naitā hiṁsyur dasyavo vittalobhāt
16005005a sa prasthitaḥ keśavenānuśiṣṭo; madāturo jñātivadhārditaś ca
16005005c taṁ vai yāntaṁ saṁnidhau keśavasya; tvarantam ekaṁ sahasaiva babhrum
16005005e brahmānuśaptam avadhīn mahad vai; kūṭonmuktaṁ musalaṁ lubdhakasya
16005006a tato dr̥ṣṭvā nihataṁ babhrum āha; kr̥ṣṇo vākyaṁ bhrātaram agrajaṁ tu
16005006c ihaiva tvaṁ māṁ pratīkṣasva rāma; yāvat striyo jñātivaśāḥ karomi
16005007a tataḥ purīṁ dvāravatīṁ praviśya; janārdanaḥ pitaraṁ prāha vākyam
16005007c striyo bhavān rakṣatu naḥ samagrā; dhanaṁjayasyāgamanaṁ pratīkṣan
16005007e rāmo vanānte pratipālayan mām; āste ’dyāhaṁ tena samāgamiṣye
16005008a dr̥ṣṭaṁ mayedaṁ nidhanaṁ yadūnāṁ; rājñāṁ ca pūrvaṁ kurupuṁgavānām
16005008c nāhaṁ vinā yadubhir yādavānāṁ; purīm imāṁ draṣṭum ihādya śaktaḥ
16005009a tapaś cariṣyāmi nibodha tan me; rāmeṇa sārdhaṁ vanam abhyupetya
16005009c itīdam uktvā śirasāsya pādau; saṁspr̥śya kr̥ṣṇas tvarito jagāma
16005010a tato mahān ninadaḥ prādurāsīt; sastrīkumārasya purasya tasya
16005010c athābravīt keśavaḥ saṁnivartya; śabdaṁ śrutvā yoṣitāṁ krośatīnām
16005011a purīm imām eṣyati savyasācī; sa vo duḥkhān mocayitā narāgryaḥ
16005011c tato gatvā keśavas taṁ dadarśa; rāmaṁ vane sthitam ekaṁ vivikte
16005012a athāpaśyad yogayuktasya tasya; nāgaṁ mukhān niḥsarantaṁ mahāntam
16005012c śvetaṁ yayau sa tataḥ prekṣyamāṇo; mahārṇavo yena mahānubhāvaḥ
16005013a sahasraśīrṣaḥ parvatābhogavarṣmā; raktānanaḥ svāṁ tanuṁ tāṁ vimucya
16005013c samyak ca taṁ sāgaraḥ pratyagr̥hṇān; nāgā divyāḥ saritaś caiva puṇyāḥ
16005014a karkoṭako vāsukis takṣakaś ca; pr̥thuśravā varuṇaḥ kuñjaraś ca
16005014c miśrī śaṅkhaḥ kumudaḥ puṇḍarīkas; tathā nāgo dhr̥tarāṣṭro mahātmā
16005015a hrādaḥ krāthaḥ śitikaṇṭho ’gratejās; tathā nāgau cakramandātiṣaṇḍau
16005015c nāgaśreṣṭho durmukhaś cāmbarīṣaḥ; svayaṁ rājā varuṇaś cāpi rājan
16005015e pratyudgamya svāgatenābhyanandaṁs; te ’pūjayaṁś cārghyapādyakriyābhiḥ
16005016a tato gate bhrātari vāsudevo; jānan sarvā gatayo divyadr̥ṣṭiḥ
16005016c vane śūnye vicaraṁś cintayāno; bhūmau tataḥ saṁviveśāgryatejāḥ
16005017a sarvaṁ hi tena prāk tadā vittam āsīd; gāndhāryā yad vākyam uktaḥ sa pūrvam
16005017c durvāsasā pāyasocchiṣṭalipte; yac cāpy uktaṁ tac ca sasmāra kr̥ṣṇaḥ
16005018a sa cintayāno ’ndhakavr̥ṣṇināśaṁ; kurukṣayaṁ caiva mahānubhāvaḥ
16005018c mene tataḥ saṁkramaṇasya kālaṁ; tataś cakārendriyasaṁnirodham
16005019a sa saṁniruddhendriyavāṅmanās tu; śiśye mahāyogam upetya kr̥ṣṇaḥ
16005019c jarātha taṁ deśam upājagāma; lubdhas tadānīṁ mr̥galipsur ugraḥ
16005020a sa keśavaṁ yogayuktaṁ śayānaṁ; mr̥gāśaṅkī lubdhakaḥ sāyakena
16005020c jarāvidhyat pādatale tvarāvāṁs; taṁ cābhitas tajjighr̥kṣur jagāma
16005020e athāpaśyat puruṣaṁ yogayuktaṁ; pītāmbaraṁ lubdhako ’nekabāhum
16005021a matvātmānam aparāddhaṁ sa tasya; jagrāha pādau śirasā cārtarūpaḥ
16005021c āśvāsayat taṁ mahātmā tadānīṁ; gacchann ūrdhvaṁ rodasī vyāpya lakṣmyā
16005022a divaṁ prāptaṁ vāsavo ’thāśvinau ca; rudrādityā vasavaś cātha viśve
16005022c pratyudyayur munayaś cāpi siddhā; gandharvamukhyāś ca sahāpsarobhiḥ
16005023a tato rājan bhagavān ugratejā; nārāyaṇaḥ prabhavaś cāvyayaś ca
16005023c yogācāryo rodasī vyāpya lakṣmyā; sthānaṁ prāpa svaṁ mahātmāprameyam
16005024a tato devair r̥ṣibhiś cāpi kr̥ṣṇaḥ; samāgataś cāraṇaiś caiva rājan
16005024c gandharvāgryair apsarobhir varābhiḥ; siddhaiḥ sādhyaiś cānataiḥ pūjyamānaḥ
16005025a te vai devāḥ pratyanandanta rājan; muniśreṣṭhā vāgbhir ānarcur īśam
16005025c gandharvāś cāpy upatasthuḥ stuvantaḥ; prītyā cainaṁ puruhūto ’bhyanandat
16006001  vaiśaṁpāyana uvāca
16006001a dāruko ’pi kurūn gatvā dr̥ṣṭvā pārthān mahārathān
16006001c ācaṣṭa mausale vr̥ṣṇīn anyonyenopasaṁhr̥tān
16006002a śrutvā vinaṣṭān vārṣṇeyān sabhojakukurāndhakān
16006002c pāṇḍavāḥ śokasaṁtaptā vitrastamanaso ’bhavan
16006003a tato ’rjunas tān āmantrya keśavasya priyaḥ sakhā
16006003c prayayau mātulaṁ draṣṭuṁ nedam astīti cābravīt
16006004a sa vr̥ṣṇinilayaṁ gatvā dārukeṇa saha prabho
16006004c dadarśa dvārakāṁ vīro mr̥tanāthām iva striyam
16006005a yāḥ sma tā lokanāthena nāthavatyaḥ purābhavan
16006005c tās tv anāthās tadā nāthaṁ pārthaṁ dr̥ṣṭvā vicukruśuḥ
16006006a ṣoḍaśastrīsahasrāṇi vāsudevaparigrahaḥ
16006006c tāsām āsīn mahān nādo dr̥ṣṭvaivārjunam āgatam
16006007a tās tu dr̥ṣṭvaiva kauravyo bāṣpeṇa pihito ’rjunaḥ
16006007c hīnāḥ kr̥ṣṇena putraiś ca nāśakat so ’bhivīkṣitum
16006008a tāṁ sa vr̥ṣṇyandhakajalāṁ hayamīnāṁ rathoḍupām
16006008c vāditrarathaghoṣaughāṁ veśmatīrthamahāgrahām
16006009a ratnaśaivalasaṁghāṭāṁ vajraprākāramālinīm
16006009c rathyāsrotojalāvartāṁ catvarastimitahradām
16006010a rāmakr̥ṣṇamahāgrāhāṁ dvārakāsaritaṁ tadā
16006010c kālapāśagrahāṁ ghorāṁ nadīṁ vaitaraṇīm iva
16006011a tāṁ dadarśārjuno dhīmān vihīnāṁ vr̥ṣṇipuṁgavaiḥ
16006011c gataśriyaṁ nirānandāṁ padminīṁ śiśire yathā
16006012a tāṁ dr̥ṣṭvā dvārakāṁ pārthas tāś ca kr̥ṣṇasya yoṣitaḥ
16006012c sasvanaṁ bāṣpam utsr̥jya nipapāta mahītale
16006013a sātrājitī tataḥ satyā rukmiṇī ca viśāṁ pate
16006013c abhipatya praruruduḥ parivārya dhanaṁjayam
16006014a tatas tāḥ kāñcane pīṭhe samutthāyopaveśya ca
16006014c abruvantyo mahātmānaṁ parivāryopatasthire
16006015a tataḥ saṁstūya govindaṁ kathayitvā ca pāṇḍavaḥ
16006015c āśvāsya tāḥ striyaś cāpi mātulaṁ draṣṭum abhyagāt
16007001  vaiśaṁpāyana uvāca
16007001a taṁ śayānaṁ mahātmānaṁ vīram ānakadundubhim
16007001c putraśokābhisaṁtaptaṁ dadarśa kurupuṁgavaḥ
16007002a tasyāśruparipūrṇākṣo vyūḍhorasko mahābhujaḥ
16007002c ārtasyārtataraḥ pārthaḥ pādau jagrāha bhārata
16007003a samāliṅgyārjunaṁ vr̥ddhaḥ sa bhujābhyāṁ mahābhujaḥ
16007003c rudan putrān smaran sarvān vilalāpa suvihvalaḥ
16007003e bhrātr̥̄n putrāṁś ca pautrāṁś ca dauhitrāṁś ca sakhīn api
16007004  vasudeva uvāca
16007004a yair jitā bhūmipālāś ca daityāś ca śataśo ’rjuna
16007004c tān dr̥ṣṭvā neha paśyāmi jīvāmy arjuna durmaraḥ
16007005a yau tāv arjuna śiṣyau te priyau bahumatau sadā
16007005c tayor apanayāt pārtha vr̥ṣṇayo nidhanaṁ gatāḥ
16007006a yau tau vr̥ṣṇipravīrāṇāṁ dvāv evātirathau matau
16007006c pradyumno yuyudhānaś ca kathayan katthase ca yau
16007007a nityaṁ tvaṁ kuruśārdūla kr̥ṣṇaś ca mama putrakaḥ
16007007c tāv ubhau vr̥ṣṇināśasya mukham āstāṁ dhanaṁjaya
16007008a na tu garhāmi śaineyaṁ hārdikyaṁ cāham arjuna
16007008c akrūraṁ raukmiṇeyaṁ ca śāpo hy evātra kāraṇam
16007009a keśinaṁ yas tu kaṁsaṁ ca vikramya jagataḥ prabhuḥ
16007009c videhāv akarot pārtha caidyaṁ ca balagarvitam
16007010a naiṣādim ekalavyaṁ ca cakre kāliṅgamāgadhān
16007010c gāndhārān kāśirājaṁ ca marubhūmau ca pārthivān
16007011a prācyāṁś ca dākṣiṇātyāṁś ca pārvatīyāṁs tathā nr̥pān
16007011c so ’bhyupekṣitavān etam anayaṁ madhusūdanaḥ
16007012a tataḥ putrāṁś ca pautrāṁś ca bhrātr̥̄n atha sakhīn api
16007012c śayānān nihatān dr̥ṣṭvā tato mām abravīd idam
16007013a saṁprāpto ’dyāyam asyāntaḥ kulasya puruṣarṣabha
16007013c āgamiṣyati bībhatsur imāṁ dvāravatīṁ purīm
16007014a ākhyeyaṁ tasya yad vr̥ttaṁ vr̥ṣṇīnāṁ vaiśasaṁ mahat
16007014c sa tu śrutvā mahātejā yadūnām anayaṁ prabho
16007014e āgantā kṣipram eveha na me ’trāsti vicāraṇā
16007015a yo ’haṁ tam arjunaṁ viddhi yo ’rjunaḥ so ’ham eva tu
16007015c yad brūyāt tat tathā kāryam iti budhyasva mādhava
16007016a sa strīṣu prāptakālaṁ vaḥ pāṇḍavo bālakeṣu ca
16007016c pratipatsyati bībhatsur bhavataś caurdhvadehikam
16007017a imāṁ ca nagarīṁ sadyaḥ pratiyāte dhanaṁjaye
16007017c prākārāṭṭālakopetāṁ samudraḥ plāvayiṣyati
16007018a ahaṁ hi deśe kasmiṁś cit puṇye niyamam āsthitaḥ
16007018c kālaṁ kartā sadya eva rāmeṇa saha dhīmatā
16007019a evam uktvā hr̥ṣīkeśo mām acintyaparākramaḥ
16007019c hitvā māṁ bālakaiḥ sārdhaṁ diśaṁ kām apy agāt prabhuḥ
16007020a so ’haṁ tau ca mahātmānau cintayan bhrātarau tava
16007020c ghoraṁ jñātivadhaṁ caiva na bhuñje śokakarśitaḥ
16007021a na ca bhokṣye na jīviṣye diṣṭyā prāpto ’si pāṇḍava
16007021c yad uktaṁ pārtha kr̥ṣṇena tat sarvam akhilaṁ kuru
16007022a etat te pārtha rājyaṁ ca striyo ratnāni caiva ha
16007022c iṣṭān prāṇān ahaṁ hīmāṁs tyakṣyāmi ripusūdana
16008001  vaiśaṁpāyana uvāca
16008001a evam uktaḥ sa bībhatsur mātulena paraṁtapaḥ
16008001c durmanā dīnamanasaṁ vasudevam uvāca ha
16008002a nāhaṁ vr̥ṣṇipravīreṇa madhubhiś caiva mātula
16008002c vihīnāṁ pr̥thivīṁ draṣṭuṁ śaktaś ciram iha prabho
16008003a rājā ca bhīmasenaś ca sahadevaś ca pāṇḍavaḥ
16008003c nakulo yājñasenī ca ṣaḍ ekamanaso vayam
16008004a rājñaḥ saṁkramaṇe cāpi kālo ’yaṁ vartate dhruvam
16008004c tam imaṁ viddhi saṁprāptaṁ kālaṁ kālavidāṁ vara
16008005a sarvathā vr̥ṣṇidārāṁs tu bālavr̥ddhāṁs tathaiva ca
16008005c nayiṣye parigr̥hyāham indraprastham ariṁdama
16008006a ity uktvā dārukam idaṁ vākyam āha dhanaṁjayaḥ
16008006c amātyān vr̥ṣṇivīrāṇāṁ draṣṭum icchāmi māciram
16008007a ity evam uktvā vacanaṁ sudharmāṁ yādavīṁ sabhām
16008007c praviveśārjunaḥ śūraḥ śocamāno mahārathān
16008008a tam āsanagataṁ tatra sarvāḥ prakr̥tayas tathā
16008008c brāhmaṇā naigamāś caiva parivāryopatasthire
16008009a tān dīnamanasaḥ sarvān nibhr̥tān gatacetasaḥ
16008009c uvācedaṁ vacaḥ pārthaḥ svayaṁ dīnataras tadā
16008010a śakraprastham ahaṁ neṣye vr̥ṣṇyandhakajanaṁ svayam
16008010c idaṁ tu nagaraṁ sarvaṁ samudraḥ plāvayiṣyati
16008011a sajjīkuruta yānāni ratnāni vividhāni ca
16008011c vajro ’yaṁ bhavatāṁ rājā śakraprasthe bhaviṣyati
16008012a saptame divase caiva ravau vimala udgate
16008012c bahir vatsyāmahe sarve sajjībhavata māciram
16008013a ity uktās tena te paurāḥ pārthenākliṣṭakarmaṇā
16008013c sajjam āśu tataś cakruḥ svasiddhyarthaṁ samutsukāḥ
16008014a tāṁ rātrim avasat pārthaḥ keśavasya niveśane
16008014c mahatā śokamohena sahasābhipariplutaḥ
16008015a śvobhūte ’tha tataḥ śaurir vasudevaḥ pratāpavān
16008015c yuktvātmānaṁ mahātejā jagāma gatim uttamām
16008016a tataḥ śabdo mahān āsīd vasudevasya veśmani
16008016c dāruṇaḥ krośatīnāṁ ca rudatīnāṁ ca yoṣitām
16008017a prakīrṇamūrdhajāḥ sarvā vimuktābharaṇasrajaḥ
16008017c urāṁsi pāṇibhir ghnantyo vyalapan karuṇaṁ striyaḥ
16008018a taṁ devakī ca bhadrā ca rohiṇī madirā tathā
16008018c anvāroḍhuṁ vyavasitā bhartāraṁ yoṣitāṁ varāḥ
16008019a tataḥ śauriṁ nr̥yuktena bahumālyena bhārata
16008019c yānena mahatā pārtho bahir niṣkrāmayat tadā
16008020a tam anvayus tatra tatra duḥkhaśokasamāhatāḥ
16008020c dvārakāvāsinaḥ paurāḥ sarva eva nararṣabha
16008021a tasyāśvamedhikaṁ chatraṁ dīpyamānāś ca pāvakāḥ
16008021c purastāt tasya yānasya yājakāś ca tato yayuḥ
16008022a anujagmuś ca taṁ vīraṁ devyas tā vai svalaṁkr̥tāḥ
16008022c strīsahasraiḥ parivr̥tā vadhūbhiś ca sahasraśaḥ
16008023a yas tu deśaḥ priyas tasya jīvato ’bhūn mahātmanaḥ
16008023c tatrainam upasaṁkalpya pitr̥medhaṁ pracakrire
16008024a taṁ citāgnigataṁ vīraṁ śūraputraṁ varāṅganāḥ
16008024c tato ’nvāruruhuḥ patnyaś catasraḥ patilokagāḥ
16008025a taṁ vai catasr̥bhiḥ strībhir anvitaṁ pāṇḍunandanaḥ
16008025c adāhayac candanaiś ca gandhair uccāvacair api
16008026a tataḥ prādurabhūc chabdaḥ samiddhasya vibhāvasoḥ
16008026c sāmagānāṁ ca nirghoṣo narāṇāṁ rudatām api
16008027a tato vajrapradhānās te vr̥ṣṇivīrakumārakāḥ
16008027c sarva evodakaṁ cakruḥ striyaś caiva mahātmanaḥ
16008028a aluptadharmas taṁ dharmaṁ kārayitvā sa phalgunaḥ
16008028c jagāma vr̥ṣṇayo yatra vinaṣṭā bharatarṣabha
16008029a sa tān dr̥ṣṭvā nipatitān kadane bhr̥śaduḥkhitaḥ
16008029c babhūvātīva kauravyaḥ prāptakālaṁ cakāra ca
16008030a yathāpradhānataś caiva cakre sarvāḥ kriyās tadā
16008030c ye hatā brahmaśāpena musalair erakodbhavaiḥ
16008031a tataḥ śarīre rāmasya vāsudevasya cobhayoḥ
16008031c anviṣya dāhayām āsa puruṣair āptakāribhiḥ
16008032a sa teṣāṁ vidhivat kr̥tvā pretakāryāṇi pāṇḍavaḥ
16008032c saptame divase prāyād ratham āruhya satvaraḥ
16008032e aśvayuktai rathaiś cāpi gokharoṣṭrayutair api
16008033a striyas tā vr̥ṣṇivīrāṇāṁ rudatyaḥ śokakarśitāḥ
16008033c anujagmur mahātmānaṁ pāṇḍuputraṁ dhanaṁjayam
16008034a bhr̥tyās tv andhakavr̥ṣṇīnāṁ sādino rathinaś ca ye
16008034c vīrahīnaṁ vr̥ddhabālaṁ paurajānapadās tathā
16008034e yayus te parivāryātha kalatraṁ pārthaśāsanāt
16008035a kuñjaraiś ca gajārohā yayuḥ śailanibhais tathā
16008035c sapādarakṣaiḥ saṁyuktāḥ sottarāyudhikā yayuḥ
16008036a putrāś cāndhakavr̥ṣṇīnāṁ sarve pārtham anuvratāḥ
16008036c brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva mahādhanāḥ
16008037a daśa ṣaṭ ca sahasrāṇi vāsudevāvarodhanam
16008037c puraskr̥tya yayur vajraṁ pautraṁ kr̥ṣṇasya dhīmataḥ
16008038a bahūni ca sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
16008038c bhojavr̥ṣṇyandhakastrīṇāṁ hatanāthāni niryayuḥ
16008039a tat sāgarasamaprakhyaṁ vr̥ṣṇicakraṁ maharddhimat
16008039c uvāha rathināṁ śreṣṭhaḥ pārthaḥ parapuraṁjayaḥ
16008040a niryāte tu jane tasmin sāgaro makarālayaḥ
16008040c dvārakāṁ ratnasaṁpūrṇāṁ jalenāplāvayat tadā
16008041a tad adbhutam abhiprekṣya dvārakāvāsino janāḥ
16008041c tūrṇāt tūrṇataraṁ jagmur aho daivam iti bruvan
16008042a kānaneṣu ca ramyeṣu parvateṣu nadīṣu ca
16008042c nivasann ānayām āsa vr̥ṣṇidārān dhanaṁjayaḥ
16008043a sa pañcanadam āsādya dhīmān atisamr̥ddhimat
16008043c deśe gopaśudhānyāḍhye nivāsam akarot prabhuḥ
16008044a tato lobhaḥ samabhavad dasyūnāṁ nihateśvarāḥ
16008044c dr̥ṣṭvā striyo nīyamānāḥ pārthenaikena bhārata
16008045a tatas te pāpakarmāṇo lobhopahatacetasaḥ
16008045c ābhīrā mantrayām āsuḥ sametyāśubhadarśanāḥ
16008046a ayam eko ’rjuno yoddhā vr̥ddhabālaṁ hateśvaram
16008046c nayaty asmān atikramya yodhāś ceme hataujasaḥ
16008047a tato yaṣṭipraharaṇā dasyavas te sahasraśaḥ
16008047c abhyadhāvanta vr̥ṣṇīnāṁ taṁ janaṁ loptrahāriṇaḥ
16008048a mahatā siṁhanādena drāvayantaḥ pr̥thagjanam
16008048c abhipetur dhanārthaṁ te kālaparyāyacoditāḥ
16008049a tato nivr̥ttaḥ kaunteyaḥ sahasā sapadānugaḥ
16008049c uvāca tān mahābāhur arjunaḥ prahasann iva
16008050a nivartadhvam adharmajñā yadi stha na mumūrṣavaḥ
16008050c nedānīṁ śaranirbhinnāḥ śocadhvaṁ nihatā mayā
16008051a tathoktās tena vīreṇa kadarthīkr̥tya tad vacaḥ
16008051c abhipetur janaṁ mūḍhā vāryamāṇāḥ punaḥ punaḥ
16008052a tato ’rjuno dhanur divyaṁ gāṇḍīvam ajaraṁ mahat
16008052c āropayitum ārebhe yatnād iva kathaṁ cana
16008053a cakāra sajyaṁ kr̥cchreṇa saṁbhrame tumule sati
16008053c cintayām āsa cāstrāṇi na ca sasmāra tāny api
16008054a vaikr̥tyaṁ tan mahad dr̥ṣṭvā bhujavīrye tathā yudhi
16008054c divyānāṁ ca mahāstrāṇāṁ vināśād vrīḍito ’bhavat
16008055a vr̥ṣṇiyodhāś ca te sarve gajāśvarathayāyinaḥ
16008055c na śekur āvartayituṁ hriyamāṇaṁ ca taṁ janam
16008056a kalatrasya bahutvāt tu saṁpatatsu tatas tataḥ
16008056c prayatnam akarot pārtho janasya parirakṣaṇe
16008057a miṣatāṁ sarvayodhānāṁ tatas tāḥ pramadottamāḥ
16008057c samantato ’vakr̥ṣyanta kāmāc cānyāḥ pravavrajuḥ
16008058a tato gāṇḍīvanirmuktaiḥ śaraiḥ pārtho dhanaṁjayaḥ
16008058c jaghāna dasyūn sodvego vr̥ṣṇibhr̥tyaiḥ saha prabhuḥ
16008059a kṣaṇena tasya te rājan kṣayaṁ jagmur ajihmagāḥ
16008059c akṣayā hi purā bhūtvā kṣīṇāḥ kṣatajabhojanāḥ
16008060a sa śarakṣayam āsādya duḥkhaśokasamāhataḥ
16008060c dhanuṣkoṭyā tadā dasyūn avadhīt pākaśāsaniḥ
16008061a prekṣatas tv eva pārthasya vr̥ṣṇyandhakavarastriyaḥ
16008061c jagmur ādāya te mlecchāḥ samantāj janamejaya
16008062a dhanaṁjayas tu daivaṁ tan manasācintayat prabhuḥ
16008062c duḥkhaśokasamāviṣṭo niḥśvāsaparamo ’bhavat
16008063a astrāṇāṁ ca praṇāśena bāhuvīryasya saṁkṣayāt
16008063c dhanuṣaś cāvidheyatvāc charāṇāṁ saṁkṣayeṇa ca
16008064a babhūva vimanāḥ pārtho daivam ity anucintayan
16008064c nyavartata tato rājan nedam astīti cābravīt
16008065a tataḥ sa śeṣam ādāya kalatrasya mahāmatiḥ
16008065c hr̥tabhūyiṣṭharatnasya kurukṣetram avātarat
16008066a evaṁ kalatram ānīya vr̥ṣṇīnāṁ hr̥taśeṣitam
16008066c nyaveśayata kauravyas tatra tatra dhanaṁjayaḥ
16008067a hārdikyatanayaṁ pārtho nagaraṁ mārtikāvatam
16008067c bhojarājakalatraṁ ca hr̥taśeṣaṁ narottamaḥ
16008068a tato vr̥ddhāṁś ca bālāṁś ca striyaś cādāya pāṇḍavaḥ
16008068c vīrair vihīnān sarvāṁs tāñ śakraprasthe nyaveśayat
16008069a yauyudhāniṁ sarasvatyāṁ putraṁ sātyakinaḥ priyam
16008069c nyaveśayata dharmātmā vr̥ddhabālapuraskr̥tam
16008070a indraprasthe dadau rājyaṁ vajrāya paravīrahā
16008070c vajreṇākrūradārās tu vāryamāṇāḥ pravavrajuḥ
16008071a rukmiṇī tv atha gāndhārī śaibyā haimavatīty api
16008071c devī jāmbavatī caiva viviśur jātavedasam
16008072a satyabhāmā tathaivānyā devyaḥ kr̥ṣṇasya saṁmatāḥ
16008072c vanaṁ praviviśū rājaṁs tāpasye kr̥taniścayāḥ
16008073a dvārakāvāsino ye tu puruṣāḥ pārtham anvayuḥ
16008073c yathārhaṁ saṁvibhajyainān vajre paryadadaj jayaḥ
16008074a sa tat kr̥tvā prāptakālaṁ bāṣpeṇāpihito ’rjunaḥ
16008074c kr̥ṣṇadvaipāyanaṁ rājan dadarśāsīnam āśrame
16009001  vaiśaṁpāyana uvāca
16009001a praviśann arjuno rājann āśramaṁ satyavādinaḥ
16009001c dadarśāsīnam ekānte muniṁ satyavatīsutam
16009002a sa tam āsādya dharmajñam upatasthe mahāvratam
16009002c arjuno ’smīti nāmāsmai nivedyābhyavadat tataḥ
16009003a svāgataṁ te ’stv iti prāha muniḥ satyavatīsutaḥ
16009003c āsyatām iti covāca prasannātmā mahāmuniḥ
16009004a tam apratītamanasaṁ niḥśvasantaṁ punaḥ punaḥ
16009004c nirviṇṇamanasaṁ dr̥ṣṭvā pārthaṁ vyāso ’bravīd idam
16009005a avīrajo ’bhighātas te brāhmaṇo vā hatas tvayā
16009005c yuddhe parājito vāsi gataśrīr iva lakṣyase
16009006a na tvā pratyabhijānāmi kim idaṁ bharatarṣabha
16009006c śrotavyaṁ cen mayā pārtha kṣipram ākhyātum arhasi
16009007  arjuna uvāca
16009007a yaḥ sa meghavapuḥ śrīmān br̥hatpaṅkajalocanaḥ
16009007c sa kr̥ṣṇaḥ saha rāmeṇa tyaktvā dehaṁ divaṁ gataḥ
16009008a mausale vr̥ṣṇivīrāṇāṁ vināśo brahmaśāpajaḥ
16009008c babhūva vīrāntakaraḥ prabhāse romaharṣaṇaḥ
16009009a ye te śūrā mahātmānaḥ siṁhadarpā mahābalāḥ
16009009c bhojavr̥ṣṇyandhakā brahmann anyonyaṁ tair hataṁ yudhi
16009010a gadāparighaśaktīnāṁ sahāḥ parighabāhavaḥ
16009010c ta erakābhir nihatāḥ paśya kālasya paryayam
16009011a hataṁ pañcaśataṁ teṣāṁ sahasraṁ bāhuśālinām
16009011c nidhanaṁ samanuprāptaṁ samāsādyetaretaram
16009012a punaḥ punar na mr̥ṣyāmi vināśam amitaujasām
16009012c cintayāno yadūnāṁ ca kr̥ṣṇasya ca yaśasvinaḥ
16009013a śoṣaṇaṁ sāgarasyeva parvatasyeva cālanam
16009013c nabhasaḥ patanaṁ caiva śaityam agnes tathaiva ca
16009014a aśraddheyam ahaṁ manye vināśaṁ śārṅgadhanvanaḥ
16009014c na ceha sthātum icchāmi loke kr̥ṣṇavinākr̥taḥ
16009015a itaḥ kaṣṭataraṁ cānyac chr̥ṇu tad vai tapodhana
16009015c mano me dīryate yena cintayānasya vai muhuḥ
16009016a paśyato vr̥ṣṇidārāś ca mama brahman sahasraśaḥ
16009016c ābhīrair anusr̥tyājau hr̥tāḥ pañcanadālayaiḥ
16009017a dhanur ādāya tatrāhaṁ nāśakaṁ tasya pūraṇe
16009017c yathā purā ca me vīryaṁ bhujayor na tathābhavat
16009018a astrāṇi me pranaṣṭāni vividhāni mahāmune
16009018c śarāś ca kṣayam āpannāḥ kṣaṇenaiva samantataḥ
16009019a puruṣaś cāprameyātmā śaṅkhacakragadādharaḥ
16009019c caturbhujaḥ pītavāsā śyāmaḥ padmāyatekṣaṇaḥ
16009020a yaḥ sa yāti purastān me rathasya sumahādyutiḥ
16009020c pradahan ripusainyāni na paśyāmy aham adya tam
16009021a yena pūrvaṁ pradagdhāni śatrusainyāni tejasā
16009021c śarair gāṇḍīvanirmuktair ahaṁ paścād vyanāśayam
16009022a tam apaśyan viṣīdāmi ghūrṇāmīva ca sattama
16009022c parinirviṇṇacetāś ca śāntiṁ nopalabhe ’pi ca
16009023a vinā janārdanaṁ vīraṁ nāhaṁ jīvitum utsahe
16009023c śrutvaiva hi gataṁ viṣṇuṁ mamāpi mumuhur diśaḥ
16009024a pranaṣṭajñātivīryasya śūnyasya paridhāvataḥ
16009024c upadeṣṭuṁ mama śreyo bhavān arhati sattama
16009025  vyāsa uvāca
16009025a brahmaśāpavinirdagdhā vr̥ṣṇyandhakamahārathāḥ
16009025c vinaṣṭāḥ kuruśārdūla na tāñ śocitum arhasi
16009026a bhavitavyaṁ tathā tad dhi diṣṭam etan mahātmanām
16009026c upekṣitaṁ ca kr̥ṣṇena śaktenāpi vyapohitum
16009027a trailokyam api kr̥ṣṇo hi kr̥tsnaṁ sthāvarajaṅgamam
16009027c prasahed anyathā kartuṁ kim u śāpaṁ manīṣiṇām
16009028a rathasya purato yāti yaḥ sa cakragadādharaḥ
16009028c tava snehāt purāṇarṣir vāsudevaś caturbhujaḥ
16009029a kr̥tvā bhārāvataraṇaṁ pr̥thivyāḥ pr̥thulocanaḥ
16009029c mokṣayitvā jagat sarvaṁ gataḥ svasthānam uttamam
16009030a tvayā tv iha mahat karma devānāṁ puruṣarṣabha
16009030c kr̥taṁ bhīmasahāyena yamābhyāṁ ca mahābhuja
16009031a kr̥takr̥tyāṁś ca vo manye saṁsiddhān kurupuṁgava
16009031c gamanaṁ prāptakālaṁ ca tad dhi śreyo mataṁ mama
16009032a balaṁ buddhiś ca tejaś ca pratipattiś ca bhārata
16009032c bhavanti bhavakāleṣu vipadyante viparyaye
16009033a kālamūlam idaṁ sarvaṁ jagadbījaṁ dhanaṁjaya
16009033c kāla eva samādatte punar eva yadr̥cchayā
16009034a sa eva balavān bhūtvā punar bhavati durbalaḥ
16009034c sa eveśaś ca bhūtveha parair ājñāpyate punaḥ
16009035a kr̥takr̥tyāni cāstrāṇi gatāny adya yathāgatam
16009035c punar eṣyanti te hastaṁ yadā kālo bhaviṣyati
16009036a kālo gantuṁ gatiṁ mukhyāṁ bhavatām api bhārata
16009036c etac chreyo hi vo manye paramaṁ bharatarṣabha
16009037a etad vacanam ājñāya vyāsasyāmitatejasaḥ
16009037c anujñāto yayau pārtho nagaraṁ nāgasāhvayam
16009038a praviśya ca purīṁ vīraḥ samāsādya yudhiṣṭhiram
16009038c ācaṣṭa tad yathāvr̥ttaṁ vr̥ṣṇyandhakajanaṁ prati