% Mahābhārata: Sauptikaparvan
% Last updated: Thu Feb 26 2009
% Encoding: Unicode Roman
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
10001001  saṁjaya uvāca
10001001a tatas te sahitā vīrāḥ prayātā dakṣiṇāmukhāḥ
10001001c upāstamayavelāyāṁ śibirābhyāśam āgatāḥ
10001002a vimucya vāhāṁs tvaritā bhītāḥ samabhavaṁs tadā
10001002c gahanaṁ deśam āsādya pracchannā nyaviśanta te
10001003a senāniveśam abhito nātidūram avasthitāḥ
10001003c nikr̥ttā niśitaiḥ śastraiḥ samantāt kṣatavikṣatāḥ
10001004a dīrgham uṣṇaṁ ca niḥśvasya pāṇḍavān anvacintayan
10001004c śrutvā ca ninadaṁ ghoraṁ pāṇḍavānāṁ jayaiṣiṇām
10001005a anusārabhayād bhītāḥ prāṅmukhāḥ prādravan punaḥ
10001005c te muhūrtaṁ tato gatvā śrāntavāhāḥ pipāsitāḥ
10001006a nāmr̥ṣyanta maheṣvāsāḥ krodhāmarṣavaśaṁ gatāḥ
10001006c rājño vadhena saṁtaptā muhūrtaṁ samavasthitāḥ
10001007  dhr̥tarāṣṭra uvāca
10001007a aśraddheyam idaṁ karma kr̥taṁ bhīmena saṁjaya
10001007c yat sa nāgāyutaprāṇaḥ putro mama nipātitaḥ
10001008a avadhyaḥ sarvabhūtānāṁ vajrasaṁhanano yuvā
10001008c pāṇḍavaiḥ samare putro nihato mama saṁjaya
10001009a na diṣṭam abhyatikrāntuṁ śakyaṁ gāvalgaṇe naraiḥ
10001009c yat sametya raṇe pārthaiḥ putro mama nipātitaḥ
10001010a adrisāramayaṁ nūnaṁ hr̥dayaṁ mama saṁjaya
10001010c hataṁ putraśataṁ śrutvā yan na dīrṇaṁ sahasradhā
10001011a kathaṁ hi vr̥ddhamithunaṁ hataputraṁ bhaviṣyati
10001011c na hy ahaṁ pāṇḍaveyasya viṣaye vastum utsahe
10001012a kathaṁ rājñaḥ pitā bhūtvā svayaṁ rājā ca saṁjaya
10001012c preṣyabhūtaḥ pravarteyaṁ pāṇḍaveyasya śāsanāt
10001013a ājñāpya pr̥thivīṁ sarvāṁ sthitvā mūrdhni ca saṁjaya
10001013c katham adya bhaviṣyāmi preṣyabhūto durantakr̥t
10001014a kathaṁ bhīmasya vākyāni śrotuṁ śakṣyāmi saṁjaya
10001014c yena putraśataṁ pūrṇam ekena nihataṁ mama
10001015a kr̥taṁ satyaṁ vacas tasya vidurasya mahātmanaḥ
10001015c akurvatā vacas tena mama putreṇa saṁjaya
10001016a adharmeṇa hate tāta putre duryodhane mama
10001016c kr̥tavarmā kr̥po drauṇiḥ kim akurvata saṁjaya
10001017  saṁjaya uvāca
10001017a gatvā tu tāvakā rājan nātidūram avasthitāḥ
10001017c apaśyanta vanaṁ ghoraṁ nānādrumalatākulam
10001018a te muhūrtaṁ tu viśramya labdhatoyair hayottamaiḥ
10001018c sūryāstamayavelāyām āseduḥ sumahad vanam
10001019a nānāmr̥gagaṇair juṣṭaṁ nānāpakṣisamākulam
10001019c nānādrumalatācchannaṁ nānāvyālaniṣevitam
10001020a nānātoyasamākīrṇaṁ taḍāgair upaśobhitam
10001020c padminīśatasaṁchannaṁ nīlotpalasamāyutam
10001021a praviśya tad vanaṁ ghoraṁ vīkṣamāṇāḥ samantataḥ
10001021c śākhāsahasrasaṁchannaṁ nyagrodhaṁ dadr̥śus tataḥ
10001022a upetya tu tadā rājan nyagrodhaṁ te mahārathāḥ
10001022c dadr̥śur dvipadāṁ śreṣṭhāḥ śreṣṭhaṁ taṁ vai vanaspatim
10001023a te ’vatīrya rathebhyas tu vipramucya ca vājinaḥ
10001023c upaspr̥śya yathānyāyaṁ saṁdhyām anvāsata prabho
10001024a tato ’staṁ parvataśreṣṭham anuprāpte divākare
10001024c sarvasya jagato dhātrī śarvarī samapadyata
10001025a grahanakṣatratārābhiḥ prakīrṇābhir alaṁkr̥tam
10001025c nabho ’ṁśukam ivābhāti prekṣaṇīyaṁ samantataḥ
10001026a īṣac cāpi pravalganti ye sattvā rātricāriṇaḥ
10001026c divācarāś ca ye sattvās te nidrāvaśam āgatāḥ
10001027a rātriṁcarāṇāṁ sattvānāṁ ninādo ’bhūt sudāruṇaḥ
10001027c kravyādāś ca pramuditā ghorā prāptā ca śarvarī
10001028a tasmin rātrimukhe ghore duḥkhaśokasamanvitāḥ
10001028c kr̥tavarmā kr̥po drauṇir upopaviviśuḥ samam
10001029a tatropaviṣṭāḥ śocanto nyagrodhasya samantataḥ
10001029c tam evārtham atikrāntaṁ kurupāṇḍavayoḥ kṣayam
10001030a nidrayā ca parītāṅgā niṣedur dharaṇītale
10001030c śrameṇa sudr̥ḍhaṁ yuktā vikṣatā vividhaiḥ śaraiḥ
10001031a tato nidrāvaśaṁ prāptau kr̥pabhojau mahārathau
10001031c sukhocitāv aduḥkhārhau niṣaṇṇau dharaṇītale
10001031e tau tu suptau mahārāja śramaśokasamanvitau
10001032a krodhāmarṣavaśaṁ prāpto droṇaputras tu bhārata
10001032c naiva sma sa jagāmātha nidrāṁ sarpa iva śvasan
10001033a na lebhe sa tu nidrāṁ vai dahyamāno ’timanyunā
10001033c vīkṣāṁ cakre mahābāhus tad vanaṁ ghoradarśanam
10001034a vīkṣamāṇo vanoddeśaṁ nānāsattvair niṣevitam
10001034c apaśyata mahābāhur nyagrodhaṁ vāyasāyutam
10001035a tatra kākasahasrāṇi tāṁ niśāṁ paryaṇāmayan
10001035c sukhaṁ svapantaḥ kauravya pr̥thakpr̥thagapāśrayāḥ
10001036a supteṣu teṣu kākeṣu visrabdheṣu samantataḥ
10001036c so ’paśyat sahasāyāntam ulūkaṁ ghoradarśanam
10001037a mahāsvanaṁ mahākāyaṁ haryakṣaṁ babhrupiṅgalam
10001037c sudīrghaghoṇānakharaṁ suparṇam iva veginam
10001038a so ’tha śabdaṁ mr̥duṁ kr̥tvā līyamāna ivāṇḍajaḥ
10001038c nyagrodhasya tataḥ śākhāṁ prārthayām āsa bhārata
10001039a saṁnipatya tu śākhāyāṁ nyagrodhasya vihaṁgamaḥ
10001039c suptāñ jaghāna subahūn vāyasān vāyasāntakaḥ
10001040a keṣāṁ cid acchinat pakṣāñ śirāṁsi ca cakarta ha
10001040c caraṇāṁś caiva keṣāṁ cid babhañja caraṇāyudhaḥ
10001041a kṣaṇenāhan sa balavān ye ’sya dr̥ṣṭipathe sthitāḥ
10001041c teṣāṁ śarīrāvayavaiḥ śarīraiś ca viśāṁ pate
10001041e nyagrodhamaṇḍalaṁ sarvaṁ saṁchannaṁ sarvato ’bhavat
10001042a tāṁs tu hatvā tataḥ kākān kauśiko mudito ’bhavat
10001042c pratikr̥tya yathākāmaṁ śatrūṇāṁ śatrusūdanaḥ
10001043a tad dr̥ṣṭvā sopadhaṁ karma kauśikena kr̥taṁ niśi
10001043c tadbhāvakr̥tasaṁkalpo drauṇir eko vyacintayat
10001044a upadeśaḥ kr̥to ’nena pakṣiṇā mama saṁyuge
10001044c śatrūṇāṁ kṣapaṇe yuktaḥ prāptakālaś ca me mataḥ
10001045a nādya śakyā mayā hantuṁ pāṇḍavā jitakāśinaḥ
10001045c balavantaḥ kr̥totsāhā labdhalakṣāḥ prahāriṇaḥ
10001045e rājñaḥ sakāśe teṣāṁ ca pratijñāto vadho mayā
10001046a pataṁgāgnisamāṁ vr̥ttim āsthāyātmavināśinīm
10001046c nyāyato yudhyamānasya prāṇatyāgo na saṁśayaḥ
10001046e chadmanā tu bhavet siddhiḥ śatrūṇāṁ ca kṣayo mahān
10001047a tatra saṁśayitād arthād yo ’rtho niḥsaṁśayo bhavet
10001047c taṁ janā bahu manyante ye ’rthaśāstraviśāradāḥ
10001048a yac cāpy atra bhaved vācyaṁ garhitaṁ lokaninditam
10001048c kartavyaṁ tan manuṣyeṇa kṣatradharmeṇa vartatā
10001049a ninditāni ca sarvāṇi kutsitāni pade pade
10001049c sopadhāni kr̥tāny eva pāṇḍavair akr̥tātmabhiḥ
10001050a asminn arthe purā gītau śrūyete dharmacintakaiḥ
10001050c ślokau nyāyam avekṣadbhis tattvārthaṁ tattvadarśibhiḥ
10001051a pariśrānte vidīrṇe ca bhuñjāne cāpi śatrubhiḥ
10001051c prasthāne ca praveśe ca prahartavyaṁ ripor balam
10001052a nidrārtam ardharātre ca tathā naṣṭapraṇāyakam
10001052c bhinnayodhaṁ balaṁ yac ca dvidhā yuktaṁ ca yad bhavet
10001053a ity evaṁ niścayaṁ cakre suptānāṁ yudhi māraṇe
10001053c pāṇḍūnāṁ saha pāñcālair droṇaputraḥ pratāpavān
10001054a sa krūrāṁ matim āsthāya viniścitya muhur muhuḥ
10001054c suptau prābodhayat tau tu mātulaṁ bhojam eva ca
10001055a nottaraṁ pratipede ca tatra yuktaṁ hriyā vr̥taḥ
10001055c sa muhūrtam iva dhyātvā bāṣpavihvalam abravīt
10001056a hato duryodhano rājā ekavīro mahābalaḥ
10001056c yasyārthe vairam asmābhir āsaktaṁ pāṇḍavaiḥ saha
10001057a ekākī bahubhiḥ kṣudrair āhave śuddhavikramaḥ
10001057c pātito bhīmasenena ekādaśacamūpatiḥ
10001058a vr̥kodareṇa kṣudreṇa sunr̥śaṁsam idaṁ kr̥tam
10001058c mūrdhābhiṣiktasya śiraḥ pādena parimr̥dnatā
10001059a vinardanti sma pāñcālāḥ kṣveḍanti ca hasanti ca
10001059c dhamanti śaṅkhāñ śataśo hr̥ṣṭā ghnanti ca dundubhīn
10001060a vāditraghoṣas tumulo vimiśraḥ śaṅkhanisvanaiḥ
10001060c anilenerito ghoro diśaḥ pūrayatīva hi
10001061a aśvānāṁ heṣamāṇānāṁ gajānāṁ caiva br̥ṁhatām
10001061c siṁhanādaś ca śūrāṇāṁ śrūyate sumahān ayam
10001062a diśaṁ prācīṁ samāśritya hr̥ṣṭānāṁ garjatāṁ bhr̥śam
10001062c rathanemisvanāś caiva śrūyante lomaharṣaṇāḥ
10001063a pāṇḍavair dhārtarāṣṭrāṇāṁ yad idaṁ kadanaṁ kr̥tam
10001063c vayam eva trayaḥ śiṣṭās tasmin mahati vaiśase
10001064a ke cin nāgaśataprāṇāḥ ke cit sarvāstrakovidāḥ
10001064c nihatāḥ pāṇḍaveyaiḥ sma manye kālasya paryayam
10001065a evam etena bhāvyaṁ hi nūnaṁ kāryeṇa tattvataḥ
10001065c yathā hy asyedr̥śī niṣṭhā kr̥te kārye ’pi duṣkare
10001066a bhavatos tu yadi prajñā na mohād apacīyate
10001066c vyāpanne ’smin mahaty arthe yan naḥ śreyas tad ucyatām
10002001  kr̥pa uvāca
10002001a śrutaṁ te vacanaṁ sarvaṁ hetuyuktaṁ mayā vibho
10002001c mamāpi tu vacaḥ kiṁ cic chr̥ṇuṣvādya mahābhuja
10002002a ābaddhā mānuṣāḥ sarve nirbandhāḥ karmaṇor dvayoḥ
10002002c daive puruṣakāre ca paraṁ tābhyāṁ na vidyate
10002003a na hi daivena sidhyanti karmāṇy ekena sattama
10002003c na cāpi karmaṇaikena dvābhyāṁ siddhis tu yogataḥ
10002004a tābhyām ubhābhyāṁ sarvārthā nibaddhā hy adhamottamāḥ
10002004c pravr̥ttāś caiva dr̥śyante nivr̥ttāś caiva sarvaśaḥ
10002005a parjanyaḥ parvate varṣan kiṁ nu sādhayate phalam
10002005c kr̥ṣṭe kṣetre tathāvarṣan kiṁ nu sādhayate phalam
10002006a utthānaṁ cāpy adaivasya hy anutthānasya daivatam
10002006c vyarthaṁ bhavati sarvatra pūrvaṁ kas tatra niścayaḥ
10002007a pravr̥ṣṭe ca yathā deve samyak kṣetre ca karṣite
10002007c bījaṁ mahāguṇaṁ bhūyāt tathā siddhir hi mānuṣī
10002008a tayor daivaṁ viniścitya svavaśenaiva vartate
10002008c prājñāḥ puruṣakāraṁ tu ghaṭante dākṣyam āsthitāḥ
10002009a tābhyāṁ sarve hi kāryārthā manuṣyāṇāṁ nararṣabha
10002009c viceṣṭantaś ca dr̥śyante nivr̥ttāś ca tathaiva hi
10002010a kr̥taḥ puruṣakāraḥ san so ’pi daivena sidhyati
10002010c tathāsya karmaṇaḥ kartur abhinirvartate phalam
10002011a utthānaṁ tu manuṣyāṇāṁ dakṣāṇāṁ daivavarjitam
10002011c aphalaṁ dr̥śyate loke samyag apy upapāditam
10002012a tatrālasā manuṣyāṇāṁ ye bhavanty amanasvinaḥ
10002012c utthānaṁ te vigarhanti prājñānāṁ tan na rocate
10002013a prāyaśo hi kr̥taṁ karma aphalaṁ dr̥śyate bhuvi
10002013c akr̥tvā ca punar duḥkhaṁ karma dr̥śyen mahāphalam
10002014a ceṣṭām akurvam̐l labhate yadi kiṁ cid yadr̥cchayā
10002014c yo vā na labhate kr̥tvā durdaśau tāv ubhāv api
10002015a śaknoti jīvituṁ dakṣo nālasaḥ sukham edhate
10002015c dr̥śyante jīvaloke ’smin dakṣāḥ prāyo hitaiṣiṇaḥ
10002016a yadi dakṣaḥ samārambhāt karmaṇāṁ nāśnute phalam
10002016c nāsya vācyaṁ bhavet kiṁ cit tattvaṁ cāpy adhigacchati
10002017a akr̥tvā karma yo loke phalaṁ vindati viṣṭitaḥ
10002017c sa tu vaktavyatāṁ yāti dveṣyo bhavati prāyaśaḥ
10002018a evam etad anādr̥tya vartate yas tv ato ’nyathā
10002018c sa karoty ātmano ’narthān naiṣa buddhimatāṁ nayaḥ
10002019a hīnaṁ puruṣakāreṇa yadā daivena vā punaḥ
10002019c kāraṇābhyām athaitābhyām utthānam aphalaṁ bhavet
10002019e hīnaṁ puruṣakāreṇa karma tv iha na sidhyati
10002020a daivatebhyo namaskr̥tya yas tv arthān samyag īhate
10002020c dakṣo dākṣiṇyasaṁpanno na sa moghaṁ vihanyate
10002021a samyag īhā punar iyaṁ yo vr̥ddhān upasevate
10002021c āpr̥cchati ca yac chreyaḥ karoti ca hitaṁ vacaḥ
10002022a utthāyotthāya hi sadā praṣṭavyā vr̥ddhasaṁmatāḥ
10002022c te ’sya yoge paraṁ mūlaṁ tanmūlā siddhir ucyate
10002023a vr̥ddhānāṁ vacanaṁ śrutvā yo hy utthānaṁ prayojayet
10002023c utthānasya phalaṁ samyak tadā sa labhate ’cirāt
10002024a rāgāt krodhād bhayāl lobhād yo ’rthān īheta mānavaḥ
10002024c anīśaś cāvamānī ca sa śīghraṁ bhraśyate śriyaḥ
10002025a so ’yaṁ duryodhanenārtho lubdhenādīrghadarśinā
10002025c asamarthya samārabdho mūḍhatvād avicintitaḥ
10002026a hitabuddhīn anādr̥tya saṁmantryāsādhubhiḥ saha
10002026c vāryamāṇo ’karod vairaṁ pāṇḍavair guṇavattaraiḥ
10002027a pūrvam apy atiduḥśīlo na dainyaṁ kartum arhati
10002027c tapaty arthe vipanne hi mitrāṇām akr̥taṁ vacaḥ
10002028a anvāvartāmahi vayaṁ yat tu taṁ pāpapūruṣam
10002028c asmān apy anayas tasmāt prāpto ’yaṁ dāruṇo mahān
10002029a anena tu mamādyāpi vyasanenopatāpitā
10002029c buddhiś cintayataḥ kiṁ cit svaṁ śreyo nāvabudhyate
10002030a muhyatā tu manuṣyeṇa praṣṭavyāḥ suhr̥do budhāḥ
10002030c te ca pr̥ṣṭā yathā brūyus tat kartavyaṁ tathā bhavet
10002031a te vayaṁ dhr̥tarāṣṭraṁ ca gāndhārīṁ ca sametya ha
10002031c upapr̥cchāmahe gatvā viduraṁ ca mahāmatim
10002032a te pr̥ṣṭāś ca vadeyur yac chreyo naḥ samanantaram
10002032c tad asmābhiḥ punaḥ kāryam iti me naiṣṭhikī matiḥ
10002033a anārambhāt tu kāryāṇāṁ nārthaḥ saṁpadyate kva cit
10002033c kr̥te puruṣakāre ca yeṣāṁ kāryaṁ na sidhyati
10002033e daivenopahatās te tu nātra kāryā vicāraṇā
10003001  saṁjaya uvāca
10003001a kr̥pasya vacanaṁ śrutvā dharmārthasahitaṁ śubham
10003001c aśvatthāmā mahārāja duḥkhaśokasamanvitaḥ
10003002a dahyamānas tu śokena pradīptenāgninā yathā
10003002c krūraṁ manas tataḥ kr̥tvā tāv ubhau pratyabhāṣata
10003003a puruṣe puruṣe buddhiḥ sā sā bhavati śobhanā
10003003c tuṣyanti ca pr̥thak sarve prajñayā te svayā svayā
10003004a sarvo hi manyate loka ātmānaṁ buddhimattaram
10003004c sarvasyātmā bahumataḥ sarvātmānaṁ praśaṁsati
10003005a sarvasya hi svakā prajñā sādhuvāde pratiṣṭhitā
10003005c parabuddhiṁ ca nindanti svāṁ praśaṁsanti cāsakr̥t
10003006a kāraṇāntarayogena yoge yeṣāṁ samā matiḥ
10003006c te ’nyonyena ca tuṣyanti bahu manyanti cāsakr̥t
10003007a tasyaiva tu manuṣyasya sā sā buddhis tadā tadā
10003007c kālayogaviparyāsaṁ prāpyānyonyaṁ vipadyate
10003008a acintyatvād dhi cittānāṁ manuṣyāṇāṁ viśeṣataḥ
10003008c cittavaikalyam āsādya sā sā buddhiḥ prajāyate
10003009a yathā hi vaidyaḥ kuśalo jñātvā vyādhiṁ yathāvidhi
10003009c bheṣajaṁ kurute yogāt praśamārtham ihābhibho
10003010a evaṁ kāryasya yogārthaṁ buddhiṁ kurvanti mānavāḥ
10003010c prajñayā hi svayā yuktās tāṁ ca nindanti mānavāḥ
10003011a anyayā yauvane martyo buddhyā bhavati mohitaḥ
10003011c madhye ’nyayā jarāyāṁ tu so ’nyāṁ rocayate matim
10003012a vyasanaṁ vā punar ghoraṁ samr̥ddhiṁ vāpi tādr̥śīm
10003012c avāpya puruṣo bhoja kurute buddhivaikr̥tam
10003013a ekasminn eva puruṣe sā sā buddhis tadā tadā
10003013c bhavaty anityaprajñatvāt sā tasyaiva na rocate
10003014a niścitya tu yathāprajñaṁ yāṁ matiṁ sādhu paśyati
10003014c tasyāṁ prakurute bhāvaṁ sā tasyodyogakārikā
10003015a sarvo hi puruṣo bhoja sādhv etad iti niścitaḥ
10003015c kartum ārabhate prīto maraṇādiṣu karmasu
10003016a sarve hi yuktiṁ vijñāya prajñāṁ cāpi svakāṁ narāḥ
10003016c ceṣṭante vividhāś ceṣṭā hitam ity eva jānate
10003017a upajātā vyasanajā yeyam adya matir mama
10003017c yuvayos tāṁ pravakṣyāmi mama śokavināśinīm
10003018a prajāpatiḥ prajāḥ sr̥ṣṭvā karma tāsu vidhāya ca
10003018c varṇe varṇe samādhatta ekaikaṁ guṇavattaram
10003019a brāhmaṇe damam avyagraṁ kṣatriye teja uttamam
10003019c dākṣyaṁ vaiśye ca śūdre ca sarvavarṇānukūlatām
10003020a adānto brāhmaṇo ’sādhur nistejāḥ kṣatriyo ’dhamaḥ
10003020c adakṣo nindyate vaiśyaḥ śūdraś ca pratikūlavān
10003021a so ’smi jātaḥ kule śreṣṭhe brāhmaṇānāṁ supūjite
10003021c mandabhāgyatayāsmy etaṁ kṣatradharmam anu ṣṭhitaḥ
10003022a kṣatradharmaṁ viditvāhaṁ yadi brāhmaṇy asaṁśritam
10003022c prakuryāṁ sumahat karma na me tat sādhu saṁmatam
10003023a dhārayitvā dhanur divyaṁ divyāny astrāṇi cāhave
10003023c pitaraṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā kiṁ nu vakṣyāmi saṁsadi
10003024a so ’ham adya yathākāmaṁ kṣatradharmam upāsya tam
10003024c gantāsmi padavīṁ rājñaḥ pituś cāpi mahādyuteḥ
10003025a adya svapsyanti pāñcālā viśvastā jitakāśinaḥ
10003025c vimuktayugyakavacā harṣeṇa ca samanvitāḥ
10003025e vayaṁ jitā matāś caiṣāṁ śrāntā vyāyam anena ca
10003026a teṣāṁ niśi prasuptānāṁ svasthānāṁ śibire svake
10003026c avaskandaṁ kariṣyāmi śibirasyādya duṣkaram
10003027a tān avaskandya śibire pretabhūtān vicetasaḥ
10003027c sūdayiṣyāmi vikramya maghavān iva dānavān
10003028a adya tān sahitān sarvān dhr̥ṣṭadyumnapurogamān
10003028c sūdayiṣyāmi vikramya kakṣaṁ dīpta ivānalaḥ
10003028e nihatya caiva pāñcālāñ śāntiṁ labdhāsmi sattama
10003029a pāñcāleṣu cariṣyāmi sūdayann adya saṁyuge
10003029c pinākapāṇiḥ saṁkruddhaḥ svayaṁ rudraḥ paśuṣv iva
10003030a adyāhaṁ sarvapāñcālān nihatya ca nikr̥tya ca
10003030c ardayiṣyāmi saṁkruddho raṇe pāṇḍusutāṁs tathā
10003031a adyāhaṁ sarvapāñcālaiḥ kr̥tvā bhūmiṁ śarīriṇīm
10003031c prahr̥tyaikaikaśas tebhyo bhaviṣyāmy anr̥ṇaḥ pituḥ
10003032a duryodhanasya karṇasya bhīṣmasaindhavayor api
10003032c gamayiṣyāmi pāñcālān padavīm adya durgamām
10003033a adya pāñcālarājasya dhr̥ṣṭadyumnasya vai niśi
10003033c virātre pramathiṣyāmi paśor iva śiro balāt
10003034a adya pāñcālapāṇḍūnāṁ śayitān ātmajān niśi
10003034c khaḍgena niśitenājau pramathiṣyāmi gautama
10003035a adya pāñcālasenāṁ tāṁ nihatya niśi sauptike
10003035c kr̥takr̥tyaḥ sukhī caiva bhaviṣyāmi mahāmate
10004001  kr̥pa uvāca
10004001a diṣṭyā te pratikartavye matir jāteyam acyuta
10004001c na tvā vārayituṁ śakto vajrapāṇir api svayam
10004002a anuyāsyāvahe tvāṁ tu prabhāte sahitāv ubhau
10004002c adya rātrau viśramasva vimuktakavacadhvajaḥ
10004003a ahaṁ tvām anuyāsyāmi kr̥tavarmā ca sātvataḥ
10004003c parān abhimukhaṁ yāntaṁ rathāv āsthāya daṁśitau
10004004a āvābhyāṁ sahitaḥ śatrūñ śvo ’si hantā samāgame
10004004c vikramya rathināṁ śreṣṭha pāñcālān sapadānugān
10004005a śaktas tvam asi vikrāntuṁ viśramasva niśām imām
10004005c ciraṁ te jāgratas tāta svapa tāvan niśām imām
10004006a viśrāntaś ca vinidraś ca svasthacittaś ca mānada
10004006c sametya samare śatrūn vadhiṣyasi na saṁśayaḥ
10004007a na hi tvā rathināṁ śreṣṭha pragr̥hītavarāyudham
10004007c jetum utsahate kaś cid api deveṣu pāvakiḥ
10004008a kr̥peṇa sahitaṁ yāntaṁ yuktaṁ ca kr̥tavarmaṇā
10004008c ko drauṇiṁ yudhi saṁrabdhaṁ yodhayed api devarāṭ
10004009a te vayaṁ pariviśrāntā vinidrā vigatajvarāḥ
10004009c prabhātāyāṁ rajanyāṁ vai nihaniṣyāma śātravān
10004010a tava hy astrāṇi divyāni mama caiva na saṁśayaḥ
10004010c sātvato ’pi maheṣvāso nityaṁ yuddheṣu kovidaḥ
10004011a te vayaṁ sahitās tāta sarvāñ śatrūn samāgatān
10004011c prasahya samare hatvā prītiṁ prāpsyāma puṣkalām
10004011e viśramasva tvam avyagraḥ svapa cemāṁ niśāṁ sukham
10004012a ahaṁ ca kr̥tavarmā ca prayāntaṁ tvāṁ narottama
10004012c anuyāsyāva sahitau dhanvinau paratāpinau
10004012e rathinaṁ tvarayā yāntaṁ rathāv āsthāya daṁśitau
10004013a sa gatvā śibiraṁ teṣāṁ nāma viśrāvya cāhave
10004013c tataḥ kartāsi śatrūṇāṁ yudhyatāṁ kadanaṁ mahat
10004014a kr̥tvā ca kadanaṁ teṣāṁ prabhāte vimale ’hani
10004014c viharasva yathā śakraḥ sūdayitvā mahāsurān
10004015a tvaṁ hi śakto raṇe jetuṁ pāñcālānāṁ varūthinīm
10004015c daityasenām iva kruddhaḥ sarvadānavasūdanaḥ
10004016a mayā tvāṁ sahitaṁ saṁkhye guptaṁ ca kr̥tavarmaṇā
10004016c na saheta vibhuḥ sākṣād vajrapāṇir api svayam
10004017a na cāhaṁ samare tāta kr̥tavarmā tathaiva ca
10004017c anirjitya raṇe pāṇḍūn vyapayāsyāva karhi cit
10004018a hatvā ca samare kṣudrān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha
10004018c nivartiṣyāmahe sarve hatā vā svargagā vayam
10004019a sarvopāyaiḥ sahāyās te prabhāte vayam eva hi
10004019c satyam etan mahābāho prabravīmi tavānagha
10004020a evam uktas tato drauṇir mātulena hitaṁ vacaḥ
10004020c abravīn mātulaṁ rājan krodhād udvr̥tya locane
10004021a āturasya kuto nidrā narasyāmarṣitasya ca
10004021c arthāṁś cintayataś cāpi kāmayānasya vā punaḥ
10004022a tad idaṁ samanuprāptaṁ paśya me ’dya catuṣṭayam
10004022c yasya bhāgaś caturtho me svapnam ahnāya nāśayet
10004023a kiṁ nāma duḥkhaṁ loke ’smin pitur vadham anusmaran
10004023c hr̥dayaṁ nirdahan me ’dya rātryahāni na śāmyati
10004024a yathā ca nihataḥ pāpaiḥ pitā mama viśeṣataḥ
10004024c pratyakṣam api te sarvaṁ tan me marmāṇi kr̥ntati
10004025a kathaṁ hi mādr̥śo loke muhūrtam api jīvati
10004025c droṇo hateti yad vācaḥ pāñcālānāṁ śr̥ṇomy aham
10004026a dr̥ṣṭadyumnam ahatvājau nāhaṁ jīvitum utsahe
10004026c sa me pitr̥vadhād vadhyaḥ pāñcālā ye ca saṁgatāḥ
10004027a vilāpo bhagnasakthasya yas tu rājño mayā śrutaḥ
10004027c sa punar hr̥dayaṁ kasya krūrasyāpi na nirdahet
10004028a kasya hy akaruṇasyāpi netrābhyām aśru nāvrajet
10004028c nr̥pater bhagnasakthasya śrutvā tādr̥g vacaḥ punaḥ
10004029a yaś cāyaṁ mitrapakṣo me mayi jīvati nirjitaḥ
10004029c śokaṁ me vardhayaty eṣa vārivega ivārṇavam
10004029e ekāgramanaso me ’dya kuto nidrā kutaḥ sukham
10004030a vāsudevārjunābhyāṁ hi tān ahaṁ parirakṣitān
10004030c aviṣahyatamān manye mahendreṇāpi mātula
10004031a na cāsmi śakyaḥ saṁyantum asmāt kāryāt kathaṁ cana
10004031c na taṁ paśyāmi loke ’smin yo māṁ kāryān nivartayet
10004031e iti me niścitā buddhir eṣā sādhumatā ca me
10004032a vārttikaiḥ kathyamānas tu mitrāṇāṁ me parābhavaḥ
10004032c pāṇḍavānāṁ ca vijayo hr̥dayaṁ dahatīva me
10004033a ahaṁ tu kadanaṁ kr̥tvā śatrūṇām adya sauptike
10004033c tato viśramitā caiva svaptā ca vigatajvaraḥ
10005001  kr̥pa uvāca
10005001a śuśrūṣur api durmedhāḥ puruṣo ’niyatendriyaḥ
10005001c nālaṁ vedayituṁ kr̥tsnau dharmārthāv iti me matiḥ
10005002a tathaiva tāvan medhāvī vinayaṁ yo na śikṣati
10005002c na ca kiṁ cana jānāti so ’pi dharmārthaniścayam
10005003a śuśrūṣus tv eva medhāvī puruṣo niyatendriyaḥ
10005003c jānīyād āgamān sarvān grāhyaṁ ca na virodhayet
10005004a aneyas tv avamānī yo durātmā pāpapūruṣaḥ
10005004c diṣṭam utsr̥jya kalyāṇaṁ karoti bahupāpakam
10005005a nāthavantaṁ tu suhr̥daḥ pratiṣedhanti pātakāt
10005005c nivartate tu lakṣmīvān nālakṣmīvān nivartate
10005006a yathā hy uccāvacair vākyaiḥ kṣiptacitto niyamyate
10005006c tathaiva suhr̥dā śakyo naśakyas tv avasīdati
10005007a tathaiva suhr̥daṁ prājñaṁ kurvāṇaṁ karma pāpakam
10005007c prājñāḥ saṁpratiṣedhante yathāśakti punaḥ punaḥ
10005008a sa kalyāṇe matiṁ kr̥tvā niyamyātmānam ātmanā
10005008c kuru me vacanaṁ tāta yena paścān na tapyase
10005009a na vadhaḥ pūjyate loke suptānām iha dharmataḥ
10005009c tathaiva nyastaśastrāṇāṁ vimuktarathavājinām
10005010a ye ca brūyus tavāsmīti ye ca syuḥ śaraṇāgatāḥ
10005010c vimuktamūrdhajā ye ca ye cāpi hatavāhanāḥ
10005011a adya svapsyanti pāñcālā vimuktakavacā vibho
10005011c viśvastā rajanīṁ sarve pretā iva vicetasaḥ
10005012a yas teṣāṁ tadavasthānāṁ druhyeta puruṣo ’nr̥juḥ
10005012c vyaktaṁ sa narake majjed agādhe vipule ’plave
10005013a sarvāstraviduṣāṁ loke śreṣṭhas tvam asi viśrutaḥ
10005013c na ca te jātu loke ’smin susūkṣmam api kilbiṣam
10005014a tvaṁ punaḥ sūryasaṁkāśaḥ śvobhūta udite ravau
10005014c prakāśe sarvabhūtānāṁ vijetā yudhi śātravān
10005015a asaṁbhāvitarūpaṁ hi tvayi karma vigarhitam
10005015c śukle raktam iva nyastaṁ bhaved iti matir mama
10005016  aśvatthāmovāca
10005016a evam etad yathāttha tvam anuśāsmīha mātula
10005016c tais tu pūrvamayaṁ setuḥ śatadhā vidalīkr̥taḥ
10005017a pratyakṣaṁ bhūmipālānāṁ bhavatāṁ cāpi saṁnidhau
10005017c nyastaśastro mama pitā dhr̥ṣṭadyumnena pātitaḥ
10005018a karṇaś ca patite cakre rathasya rathināṁ varaḥ
10005018c uttame vyasane sanno hato gāṇḍīvadhanvanā
10005019a tathā śāṁtanavo bhīṣmo nyastaśastro nirāyudhaḥ
10005019c śikhaṇḍinaṁ puraskr̥tya hato gāṇḍīvadhanvanā
10005020a bhūriśravā maheṣvāsas tathā prāyagato raṇe
10005020c krośatāṁ bhūmipālānāṁ yuyudhānena pātitaḥ
10005021a duryodhanaś ca bhīmena sametya gadayā mr̥dhe
10005021c paśyatāṁ bhūmipālānām adharmeṇa nipātitaḥ
10005022a ekākī bahubhis tatra parivārya mahārathaiḥ
10005022c adharmeṇa naravyāghro bhīmasenena pātitaḥ
10005023a vilāpo bhagnasakthasya yo me rājñaḥ pariśrutaḥ
10005023c vārttikānāṁ kathayatāṁ sa me marmāṇi kr̥ntati
10005024a evam adhārmikāḥ pāpāḥ pāñcālā bhinnasetavaḥ
10005024c tān evaṁ bhinnamaryādān kiṁ bhavān na vigarhati
10005025a pitr̥hantr̥̄n ahaṁ hatvā pāñcālān niśi sauptike
10005025c kāmaṁ kīṭaḥ pataṁgo vā janma prāpya bhavāmi vai
10005026a tvare cāham anenādya yad idaṁ me cikīrṣitam
10005026c tasya me tvaramāṇasya kuto nidrā kutaḥ sukham
10005027a na sa jātaḥ pumām̐l loke kaś cin na ca bhaviṣyati
10005027c yo me vyāvartayed etāṁ vadhe teṣāṁ kr̥tāṁ matim
10005028  saṁjaya uvāca
10005028a evam uktvā mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān
10005028c ekānte yojayitvāśvān prāyād abhimukhaḥ parān
10005029a tam abrūtāṁ mahātmānau bhojaśāradvatāv ubhau
10005029c kim ayaṁ syandano yuktaḥ kiṁ ca kāryaṁ cikīrṣitam
10005030a ekasārthaṁ prayātau svas tvayā saha nararṣabha
10005030c samaduḥkhasukhau caiva nāvāṁ śaṅkitum arhasi
10005031a aśvatthāmā tu saṁkruddhaḥ pitur vadham anusmaran
10005031c tābhyāṁ tathyaṁ tadācakhyau yad asyātmacikīrṣitam
10005032a hatvā śatasahasrāṇi yodhānāṁ niśitaiḥ śaraiḥ
10005032c nyastaśastro mama pitā dhr̥ṣṭadyumnena pātitaḥ
10005033a taṁ tathaiva haniṣyāmi nyastavarmāṇam adya vai
10005033c putraṁ pāñcālarājasya pāpaṁ pāpena karmaṇā
10005034a kathaṁ ca nihataḥ pāpaḥ pāñcālaḥ paśuvan mayā
10005034c śastrāhavajitāṁ lokān prāpnuyād iti me matiḥ
10005035a kṣipraṁ saṁnaddhakavacau sakhaḍgāv āttakārmukau
10005035c samāsthāya pratīkṣetāṁ rathavaryau paraṁtapau
10005036a ity uktvā ratham āsthāya prāyād abhimukhaḥ parān
10005036c tam anvagāt kr̥po rājan kr̥tavarmā ca sātvataḥ
10005037a te prayātā vyarocanta parān abhimukhās trayaḥ
10005037c hūyamānā yathā yajñe samiddhā havyavāhanāḥ
10005038a yayuś ca śibiraṁ teṣāṁ saṁprasuptajanaṁ vibho
10005038c dvāradeśaṁ tu saṁprāpya drauṇis tasthau rathottame
10006001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
10006001a dvāradeśe tato drauṇim avasthitam avekṣya tau
10006001c akurvatāṁ bhojakr̥pau kiṁ saṁjaya vadasva me
10006002  saṁjaya uvāca
10006002a kr̥tavarmāṇam āmantrya kr̥paṁ ca sa mahāratham
10006002c drauṇir manyuparītātmā śibiradvāram āsadat
10006003a tatra bhūtaṁ mahākāyaṁ candrārkasadr̥śadyutim
10006003c so ’paśyad dvāram āvr̥tya tiṣṭhantaṁ lomaharṣaṇam
10006004a vasānaṁ carma vaiyāghraṁ mahārudhiravisravam
10006004c kr̥ṣṇājinottarāsaṅgaṁ nāgayajñopavītinam
10006005a bāhubhiḥ svāyataiḥ pīnair nānāpraharaṇodyataiḥ
10006005c baddhāṅgadamahāsarpaṁ jvālāmālākulānanam
10006006a daṁṣṭrākarālavadanaṁ vyāditāsyaṁ bhayāvaham
10006006c nayanānāṁ sahasraiś ca vicitrair abhibhūṣitam
10006007a naiva tasya vapuḥ śakyaṁ pravaktuṁ veṣa eva vā
10006007c sarvathā tu tad ālakṣya sphuṭeyur api parvatāḥ
10006008a tasyāsyān nāsikābhyāṁ ca śravaṇābhyāṁ ca sarvaśaḥ
10006008c tebhyaś cākṣisahasrebhyaḥ prādurāsan mahārciṣaḥ
10006009a tathā tejomarīcibhyaḥ śaṅkhacakragadādharāḥ
10006009c prādurāsan hr̥ṣīkeśāḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ
10006010a tad atyadbhutam ālokya bhūtaṁ lokabhayaṁkaram
10006010c drauṇir avyathito divyair astravarṣair avākirat
10006011a drauṇimuktāñ śarāṁs tāṁs tu tad bhūtaṁ mahad agrasat
10006011c udadher iva vāryoghān pāvako vaḍavāmukhaḥ
10006012a aśvatthāmā tu saṁprekṣya tāñ śaraughān nirarthakān
10006012c rathaśaktiṁ mumocāsmai dīptām agniśikhām iva
10006013a sā tadāhatya dīptāgrā rathaśaktir aśīryata
10006013c yugānte sūryam āhatya maholkeva divaś cyutā
10006014a atha hematsaruṁ divyaṁ khaḍgam ākāśavarcasam
10006014c kośāt samudbabarhāśu bilād dīptam ivoragam
10006015a tataḥ khaḍgavaraṁ dhīmān bhūtāya prāhiṇot tadā
10006015c sa tadāsādya bhūtaṁ vai vilayaṁ tūlavad yayau
10006016a tataḥ sa kupito drauṇir indraketunibhāṁ gadām
10006016c jvalantīṁ prāhiṇot tasmai bhūtaṁ tām api cāgrasat
10006017a tataḥ sarvāyudhābhāve vīkṣamāṇas tatas tataḥ
10006017c apaśyat kr̥tam ākāśam anākāśaṁ janārdanaiḥ
10006018a tad adbhutatamaṁ dr̥ṣṭvā droṇaputro nirāyudhaḥ
10006018c abravīd abhisaṁtaptaḥ kr̥pavākyam anusmaran
10006019a bruvatām apriyaṁ pathyaṁ suhr̥dāṁ na śr̥ṇoti yaḥ
10006019c sa śocaty āpadaṁ prāpya yathāham ativartya tau
10006020a śāstradr̥ṣṭān avadhyān yaḥ samatītya jighāṁsati
10006020c sa pathaḥ pracyuto dharmyāt kupathaṁ pratipadyate
10006021a gobrāhmaṇanr̥pastrīṣu sakhyur mātur guros tathā
10006021c vr̥ddhabālajaḍāndheṣu suptabhītotthiteṣu ca
10006022a mattonmattapramatteṣu na śastrāṇy upadhārayet
10006022c ity evaṁ gurubhiḥ pūrvam upadiṣṭaṁ nr̥ṇāṁ sadā
10006023a so ’ham utkramya panthānaṁ śāstradr̥ṣṭaṁ sanātanam
10006023c amārgeṇaivam ārabhya ghorām āpadam āgataḥ
10006024a tāṁ cāpadaṁ ghoratarāṁ pravadanti manīṣiṇaḥ
10006024c yad udyamya mahat kr̥tyaṁ bhayād api nivartate
10006025a aśakyaṁ caiva kaḥ kartuṁ śaktaḥ śaktibalād iha
10006025c na hi daivād garīyo vai mānuṣaṁ karma kathyate
10006026a mānuṣaṁ kurvataḥ karma yadi daivān na sidhyati
10006026c sa pathaḥ pracyuto dharmyād vipadaṁ pratipadyate
10006027a pratighātaṁ hy avijñātaṁ pravadanti manīṣiṇaḥ
10006027c yad ārabhya kriyāṁ kāṁ cid bhayād iha nivartate
10006028a tad idaṁ duṣpraṇītena bhayaṁ māṁ samupasthitam
10006028c na hi droṇasutaḥ saṁkhye nivarteta kathaṁ cana
10006029a idaṁ ca sumahad bhūtaṁ daivadaṇḍam ivodyatam
10006029c na caitad abhijānāmi cintayann api sarvathā
10006030a dhruvaṁ yeyam adharme me pravr̥ttā kaluṣā matiḥ
10006030c tasyāḥ phalam idaṁ ghoraṁ pratighātāya dr̥śyate
10006031a tad idaṁ daivavihitaṁ mama saṁkhye nivartanam
10006031c nānyatra daivād udyantum iha śakyaṁ kathaṁ cana
10006032a so ’ham adya mahādevaṁ prapadye śaraṇaṁ prabhum
10006032c daivadaṇḍam imaṁ ghoraṁ sa hi me nāśayiṣyati
10006033a kapardinaṁ prapadyātha devadevam umāpatim
10006033c kapālamālinaṁ rudraṁ bhaganetraharaṁ haram
10006034a sa hi devo ’tyagād devāṁs tapasā vikrameṇa ca
10006034c tasmāc charaṇam abhyeṣye giriśaṁ śūlapāṇinam
10007001  saṁjaya uvāca
10007001a sa evaṁ cintayitvā tu droṇaputro viśāṁ pate
10007001c avatīrya rathopasthād dadhyau saṁprayataḥ sthitaḥ
10007002  drauṇir uvāca
10007002a ugraṁ sthāṇuṁ śivaṁ rudraṁ śarvam īśānam īśvaram
10007002c giriśaṁ varadaṁ devaṁ bhavaṁ bhāvanam avyayam
10007003a śitikaṇṭham ajaṁ śakraṁ krathaṁ kratuharaṁ haram
10007003c viśvarūpaṁ virūpākṣaṁ bahurūpam umāpatim
10007004a śmaśānavāsinaṁ dr̥ptaṁ mahāgaṇapatiṁ prabhum
10007004c khaṭvāṅgadhāriṇaṁ muṇḍaṁ jaṭilaṁ brahmacāriṇam
10007005a manasāpy asucintyena duṣkareṇālpacetasā
10007005c so ’ham ātmopahāreṇa yakṣye tripuraghātinam
10007006a stutaṁ stutyaṁ stūyamānam amoghaṁ carmavāsasam
10007006c vilohitaṁ nīlakaṇṭham apr̥ktaṁ durnivāraṇam
10007007a śukraṁ viśvasr̥jaṁ brahma brahmacāriṇam eva ca
10007007c vratavantaṁ taponityam anantaṁ tapatāṁ gatim
10007008a bahurūpaṁ gaṇādhyakṣaṁ tryakṣaṁ pāriṣadapriyam
10007008c gaṇādhyakṣekṣitamukhaṁ gaurīhr̥dayavallabham
10007009a kumārapitaraṁ piṅgaṁ govr̥ṣottamavāhanam
10007009c tanuvāsasam atyugram umābhūṣaṇatatparam
10007010a paraṁ parebhyaḥ paramaṁ paraṁ yasmān na vidyate
10007010c iṣvastrottamabhartāraṁ digantaṁ caiva dakṣiṇam
10007011a hiraṇyakavacaṁ devaṁ candramaulivibhūṣitam
10007011c prapadye śaraṇaṁ devaṁ parameṇa samādhinā
10007012a imāṁ cāpy āpadaṁ ghorāṁ tarāmy adya sudustarām
10007012c sarvabhūtopahāreṇa yakṣye ’haṁ śucinā śucim
10007013a iti tasya vyavasitaṁ jñātvā tyāgātmakaṁ manaḥ
10007013c purastāt kāñcanī vediḥ prādurāsīn mahātmanaḥ
10007014a tasyāṁ vedyāṁ tadā rājaṁś citrabhānur ajāyata
10007014c dyāṁ diśo vidiśaḥ khaṁ ca jvālābhir abhipūrayan
10007015a dīptāsyanayanāś cātra naikapādaśirobhujāḥ
10007015c dvipaśailapratīkāśāḥ prādurāsan mahānanāḥ
10007016a śvavarāhoṣṭrarūpāś ca hayagomāyugomukhāḥ
10007016c r̥kṣamārjāravadanā vyāghradvīpimukhās tathā
10007017a kākavaktrāḥ plavamukhāḥ śukavaktrās tathaiva ca
10007017c mahājagaravaktrāś ca haṁsavaktrāḥ sitaprabhāḥ
10007018a dārvāghāṭamukhāś caiva cāṣavaktrāś ca bhārata
10007018c kūrmanakramukhāś caiva śiśumāramukhās tathā
10007019a mahāmakaravaktrāś ca timivaktrās tathaiva ca
10007019c harivaktrāḥ krauñcamukhāḥ kapotebhamukhās tathā
10007020a pārāvatamukhāś caiva madguvaktrās tathaiva ca
10007020c pāṇikarṇāḥ sahasrākṣās tathaiva ca śatodarāḥ
10007021a nirmāṁsāḥ kokavaktrāś ca śyenavaktrāś ca bhārata
10007021c tathaivāśiraso rājann r̥kṣavaktrāś ca bhīṣaṇāḥ
10007022a pradīptanetrajihvāś ca jvālāvaktrās tathaiva ca
10007022c meṣavaktrās tathaivānye tathā chāgamukhā nr̥pa
10007023a śaṅkhābhāḥ śaṅkhavaktrāś ca śaṅkhakarṇās tathaiva ca
10007023c śaṅkhamālāparikarāḥ śaṅkhadhvanisamasvanāḥ
10007024a jaṭādharāḥ pañcaśikhās tathā muṇḍāḥ kr̥śodarāḥ
10007024c caturdaṁṣṭrāś caturjihvāḥ śaṅkukarṇāḥ kirīṭinaḥ
10007025a maulīdharāś ca rājendra tathākuñcitamūrdhajāḥ
10007025c uṣṇīṣiṇo mukuṭinaś cāruvaktrāḥ svalaṁkr̥tāḥ
10007026a padmotpalāpīḍadharās tathā kumudadhāriṇaḥ
10007026c māhātmyena ca saṁyuktāḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ
10007027a śataghnīcakrahastāś ca tathā musalapāṇayaḥ
10007027c bhuśuṇḍīpāśahastāś ca gadāhastāś ca bhārata
10007028a pr̥ṣṭheṣu baddheṣudhayaś citrabāṇā raṇotkaṭāḥ
10007028c sadhvajāḥ sapatākāś ca saghaṇṭāḥ saparaśvadhāḥ
10007029a mahāpāśodyatakarās tathā laguḍapāṇayaḥ
10007029c sthūṇāhastāḥ khaḍgahastāḥ sarpocchritakirīṭinaḥ
10007029e mahāsarpāṅgadadharāś citrābharaṇadhāriṇaḥ
10007030a rajodhvastāḥ paṅkadigdhāḥ sarve śuklāmbarasrajaḥ
10007030c nīlāṅgāḥ kamalāṅgāś ca muṇḍavaktrās tathaiva ca
10007031a bherīśaṅkhamr̥daṅgāṁs te jharjharānakagomukhān
10007031c avādayan pāriṣadāḥ prahr̥ṣṭāḥ kanakaprabhāḥ
10007032a gāyamānās tathaivānye nr̥tyamānās tathāpare
10007032c laṅghayantaḥ plavantaś ca valgantaś ca mahābalāḥ
10007033a dhāvanto javanāś caṇḍāḥ pavanoddhūtamūrdhajāḥ
10007033c mattā iva mahānāgā vinadanto muhur muhuḥ
10007034a subhīmā ghorarūpāś ca śūlapaṭṭiśapāṇayaḥ
10007034c nānāvirāgavasanāś citramālyānulepanāḥ
10007035a ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā
10007035c hantāro dviṣatāṁ śūrāḥ prasahyāsahyavikramāḥ
10007036a pātāro ’sr̥gvasādyānāṁ māṁsāntrakr̥tabhojanāḥ
10007036c cūḍālāḥ karṇikālāś ca prakr̥śāḥ piṭharodarāḥ
10007037a atihrasvātidīrghāś ca prabalāś cātibhairavāḥ
10007037c vikaṭāḥ kālalamboṣṭhā br̥hacchephāsthipiṇḍikāḥ
10007038a mahārhanānāmukuṭā muṇḍāś ca jaṭilāḥ pare
10007038c sārkendugrahanakṣatrāṁ dyāṁ kuryur ye mahītale
10007039a utsaheraṁś ca ye hantuṁ bhūtagrāmaṁ caturvidham
10007039c ye ca vītabhayā nityaṁ harasya bhrukuṭībhaṭāḥ
10007040a kāmakārakarāḥ siddhās trailokyasyeśvareśvarāḥ
10007040c nityānandapramuditā vāgīśā vītamatsarāḥ
10007041a prāpyāṣṭaguṇam aiśvaryaṁ ye na yānti ca vismayam
10007041c yeṣāṁ vismayate nityaṁ bhagavān karmabhir haraḥ
10007042a manovākkarmabhir bhaktair nityam ārādhitaś ca yaiḥ
10007042c manovākkarmabhir bhaktān pāti putrān ivaurasān
10007043a pibanto ’sr̥gvasās tv anye kruddhā brahmadviṣāṁ sadā
10007043c caturviṁśātmakaṁ somaṁ ye pibanti ca nityadā
10007044a śrutena brahmacaryeṇa tapasā ca damena ca
10007044c ye samārādhya śūlāṅkaṁ bhavasāyujyam āgatāḥ
10007045a yair ātmabhūtair bhagavān pārvatyā ca maheśvaraḥ
10007045c saha bhūtagaṇān bhuṅkte bhūtabhavyabhavatprabhuḥ
10007046a nānāvicitrahasitakṣveḍitotkruṣṭagarjitaiḥ
10007046c saṁnādayantas te viśvam aśvatthāmānam abhyayuḥ
10007047a saṁstuvanto mahādevaṁ bhāḥ kurvāṇāḥ suvarcasaḥ
10007047c vivardhayiṣavo drauṇer mahimānaṁ mahātmanaḥ
10007048a jijñāsamānās tattejaḥ sauptikaṁ ca didr̥kṣavaḥ
10007048c bhīmograparighālātaśūlapaṭṭiśapāṇayaḥ
10007048e ghorarūpāḥ samājagmur bhūtasaṁghāḥ samantataḥ
10007049a janayeyur bhayaṁ ye sma trailokyasyāpi darśanāt
10007049c tān prekṣamāṇo ’pi vyathāṁ na cakāra mahābalaḥ
10007050a atha drauṇir dhanuṣpāṇir baddhagodhāṅgulitravān
10007050c svayam evātmanātmānam upahāram upāharat
10007051a dhanūṁṣi samidhas tatra pavitrāṇi śitāḥ śarāḥ
10007051c havir ātmavataś cātmā tasmin bhārata karmaṇi
10007052a tataḥ saumyena mantreṇa droṇaputraḥ pratāpavān
10007052c upahāraṁ mahāmanyur athātmānam upāharat
10007053a taṁ rudraṁ raudrakarmāṇaṁ raudraiḥ karmabhir acyutam
10007053c abhiṣṭutya mahātmānam ity uvāca kr̥tāñjaliḥ
10007054a imam ātmānam adyāhaṁ jātam āṅgirase kule
10007054c agnau juhomi bhagavan pratigr̥hṇīṣva māṁ balim
10007055a bhavadbhaktyā mahādeva parameṇa samādhinā
10007055c asyām āpadi viśvātmann upākurmi tavāgrataḥ
10007056a tvayi sarvāṇi bhūtāni sarvabhūteṣu cāsi vai
10007056c guṇānāṁ hi pradhānānām ekatvaṁ tvayi tiṣṭhati
10007057a sarvabhūtāśaya vibho havirbhūtam upasthitam
10007057c pratigr̥hāṇa māṁ deva yady aśakyāḥ pare mayā
10007058a ity uktvā drauṇir āsthāya tāṁ vedīṁ dīptapāvakām
10007058c saṁtyaktātmā samāruhya kr̥ṣṇavartmany upāviśat
10007059a tam ūrdhvabāhuṁ niśceṣṭaṁ dr̥ṣṭvā havir upasthitam
10007059c abravīd bhagavān sākṣān mahādevo hasann iva
10007060a satyaśaucārjavatyāgais tapasā niyamena ca
10007060c kṣāntyā bhaktyā ca dhr̥tyā ca buddhyā ca vacasā tathā
10007061a yathāvad aham ārāddhaḥ kr̥ṣṇenākliṣṭakarmaṇā
10007061c tasmād iṣṭatamaḥ kr̥ṣṇād anyo mama na vidyate
10007062a kurvatā tasya saṁmānaṁ tvāṁ ca jijñāsatā mayā
10007062c pāñcālāḥ sahasā guptā māyāś ca bahuśaḥ kr̥tāḥ
10007063a kr̥tas tasyaiṣa saṁmānaḥ pāñcālān rakṣatā mayā
10007063c abhibhūtās tu kālena naiṣām adyāsti jīvitam
10007064a evam uktvā maheṣvāsaṁ bhagavān ātmanas tanum
10007064c āviveśa dadau cāsmai vimalaṁ khaḍgam uttamam
10007065a athāviṣṭo bhagavatā bhūyo jajvāla tejasā
10007065c varṣmavāṁś cābhavad yuddhe devasr̥ṣṭena tejasā
10007066a tam adr̥śyāni bhūtāni rakṣāṁsi ca samādravan
10007066c abhitaḥ śatruśibiraṁ yāntaṁ sākṣād iveśvaram
10008001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
10008001a tathā prayāte śibiraṁ droṇaputre mahārathe
10008001c kaccit kr̥paś ca bhojaś ca bhayārtau na nyavartatām
10008002a kaccin na vāritau kṣudrai rakṣibhir nopalakṣitau
10008002c asahyam iti vā matvā na nivr̥ttau mahārathau
10008003a kaccit pramathya śibiraṁ hatvā somakapāṇḍavān
10008003c duryodhanasya padavīṁ gatau paramikāṁ raṇe
10008004a pāñcālair vā vinihatau kaccin nāsvapatāṁ kṣitau
10008004c kaccit tābhyāṁ kr̥taṁ karma tan mamācakṣva saṁjaya
10008005  saṁjaya uvāca
10008005a tasmin prayāte śibiraṁ droṇaputre mahātmani
10008005c kr̥paś ca kr̥tavarmā ca śibiradvāry atiṣṭhatām
10008006a aśvatthāmā tu tau dr̥ṣṭvā yatnavantau mahārathau
10008006c prahr̥ṣṭaḥ śanakai rājann idaṁ vacanam abravīt
10008007a yattau bhavantau paryāptau sarvakṣatrasya nāśane
10008007c kiṁ punar yodhaśeṣasya prasuptasya viśeṣataḥ
10008008a ahaṁ pravekṣye śibiraṁ cariṣyāmi ca kālavat
10008008c yathā na kaś cid api me jīvan mucyeta mānavaḥ
10008009a ity uktvā prāviśad drauṇiḥ pārthānāṁ śibiraṁ mahat
10008009c advāreṇābhyavaskandya vihāya bhayam ātmanaḥ
10008010a sa praviśya mahābāhur uddeśajñaś ca tasya ha
10008010c dhr̥ṣṭadyumnasya nilayaṁ śanakair abhyupāgamat
10008011a te tu kr̥tvā mahat karma śrāntāś ca balavad raṇe
10008011c prasuptā vai suviśvastāḥ svasainyaparivāritāḥ
10008012a atha praviśya tad veśma dhr̥ṣṭadyumnasya bhārata
10008012c pāñcālyaṁ śayane drauṇir apaśyat suptam antikāt
10008013a kṣaumāvadāte mahati spardhyāstaraṇasaṁvr̥te
10008013c mālyapravarasaṁyukte dhūpaiś cūrṇaiś ca vāsite
10008014a taṁ śayānaṁ mahātmānaṁ visrabdham akutobhayam
10008014c prābodhayata pādena śayanasthaṁ mahīpate
10008015a sa buddhvā caraṇasparśam utthāya raṇadurmadaḥ
10008015c abhyajānad ameyātmā droṇaputraṁ mahāratham
10008016a tam utpatantaṁ śayanād aśvatthāmā mahābalaḥ
10008016c keśeṣv ālambya pāṇibhyāṁ niṣpipeṣa mahītale
10008017a sa balāt tena niṣpiṣṭaḥ sādhvasena ca bhārata
10008017c nidrayā caiva pāñcālyo nāśakac ceṣṭituṁ tadā
10008018a tam ākramya tadā rājan kaṇṭhe corasi cobhayoḥ
10008018c nadantaṁ visphurantaṁ ca paśumāram amārayat
10008019a tudan nakhais tu sa drauṇiṁ nātivyaktam udāharat
10008019c ācāryaputra śastreṇa jahi mā mā ciraṁ kr̥thāḥ
10008019e tvatkr̥te sukr̥tām̐l lokān gaccheyaṁ dvipadāṁ vara
10008020a tasyāvyaktāṁ tu tāṁ vācaṁ saṁśrutya drauṇir abravīt
10008020c ācāryaghātināṁ lokā na santi kulapāṁsana
10008020e tasmāc chastreṇa nidhanaṁ na tvam arhasi durmate
10008021a evaṁ bruvāṇas taṁ vīraṁ siṁho mattam iva dvipam
10008021c marmasv abhyavadhīt kruddhaḥ pādāṣṭhīlaiḥ sudāruṇaiḥ
10008022a tasya vīrasya śabdena māryamāṇasya veśmani
10008022c abudhyanta mahārāja striyo ye cāsya rakṣiṇaḥ
10008023a te dr̥ṣṭvā varṣmavantaṁ tam atimānuṣavikramam
10008023c bhūtam eva vyavasyanto na sma pravyāharan bhayāt
10008024a taṁ tu tenābhyupāyena gamayitvā yamakṣayam
10008024c adhyatiṣṭhat sa tejasvī rathaṁ prāpya sudarśanam
10008025a sa tasya bhavanād rājan niṣkramyānādayan diśaḥ
10008025c rathena śibiraṁ prāyāj jighāṁsur dviṣato balī
10008026a apakrānte tatas tasmin droṇaputre mahārathe
10008026c saha tai rakṣibhiḥ sarvaiḥ praṇedur yoṣitas tadā
10008027a rājānaṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā bhr̥śaṁ śokaparāyaṇāḥ
10008027c vyākrośan kṣatriyāḥ sarve dhr̥ṣṭadyumnasya bhārata
10008028a tāsāṁ tu tena śabdena samīpe kṣatriyarṣabhāḥ
10008028c kṣipraṁ ca samanahyanta kim etad iti cābruvan
10008029a striyas tu rājan vitrastā bhāradvājaṁ nirīkṣya tam
10008029c abruvan dīnakaṇṭhena kṣipram ādravateti vai
10008030a rākṣaso vā manuṣyo vā nainaṁ jānīmahe vayam
10008030c hatvā pāñcālarājaṁ yo ratham āruhya tiṣṭhati
10008031a tatas te yodhamukhyās taṁ sahasā paryavārayan
10008031c sa tān āpatataḥ sarvān rudrāstreṇa vyapothayat
10008032a dhr̥ṣṭadyumnaṁ ca hatvā sa tāṁś caivāsya padānugān
10008032c apaśyac chayane suptam uttamaujasam antike
10008033a tam apy ākramya pādena kaṇṭhe corasi caujasā
10008033c tathaiva mārayām āsa vinardantam ariṁdamam
10008034a yudhāmanyus tu saṁprāpto mattvā taṁ rakṣasā hatam
10008034c gadām udyamya vegena hr̥di drauṇim atāḍayat
10008035a tam abhidrutya jagrāha kṣitau cainam apātayat
10008035c visphurantaṁ ca paśuvat tathaivainam amārayat
10008036a tathā sa vīro hatvā taṁ tato ’nyān samupādravat
10008036c saṁsuptān eva rājendra tatra tatra mahārathān
10008036e sphurato vepamānāṁś ca śamiteva paśūn makhe
10008037a tato nistriṁśam ādāya jaghānānyān pr̥thagjanān
10008037c bhāgaśo vicaran mārgān asiyuddhaviśāradaḥ
10008038a tathaiva gulme saṁprekṣya śayānān madhyagaulmikān
10008038c śrāntān nyastāyudhān sarvān kṣaṇenaiva vyapothayat
10008039a yodhān aśvān dvipāṁś caiva prācchinat sa varāsinā
10008039c rudhirokṣitasarvāṅgaḥ kālasr̥ṣṭa ivāntakaḥ
10008040a visphuradbhiś ca tair drauṇir nistriṁśasyodyamena ca
10008040c ākṣepeṇa tathaivāses tridhā raktokṣito ’bhavat
10008041a tasya lohitasiktasya dīptakhaḍgasya yudhyataḥ
10008041c amānuṣa ivākāro babhau paramabhīṣaṇaḥ
10008042a ye tv ajāgrata kauravya te ’pi śabdena mohitāḥ
10008042c nirīkṣyamāṇā anyonyaṁ drauṇiṁ dr̥ṣṭvā pravivyathuḥ
10008043a tad rūpaṁ tasya te dr̥ṣṭvā kṣatriyāḥ śatrukarśanāḥ
10008043c rākṣasaṁ manyamānās taṁ nayanāni nyamīlayan
10008044a sa ghorarūpo vyacarat kālavac chibire tataḥ
10008044c apaśyad draupadīputrān avaśiṣṭāṁś ca somakān
10008045a tena śabdena vitrastā dhanurhastā mahārathāḥ
10008045c dhr̥ṣṭadyumnaṁ hataṁ śrutvā draupadeyā viśāṁ pate
10008045e avākirañ śaravrātair bhāradvājam abhītavat
10008046a tatas tena ninādena saṁprabuddhāḥ prabhadrakāḥ
10008046c śilīmukhaiḥ śikhaṇḍī ca droṇaputraṁ samārdayan
10008047a bhāradvājas tu tān dr̥ṣṭvā śaravarṣāṇi varṣataḥ
10008047c nanāda balavan nādaṁ jighāṁsus tān sudurjayān
10008048a tataḥ paramasaṁkruddhaḥ pitur vadham anusmaran
10008048c avaruhya rathopasthāt tvaramāṇo ’bhidudruve
10008049a sahasracandraṁ vipulaṁ gr̥hītvā carma saṁyuge
10008049c khaḍgaṁ ca vipulaṁ divyaṁ jātarūpapariṣkr̥tam
10008049e draupadeyān abhidrutya khaḍgena vyacarad balī
10008050a tataḥ sa naraśārdūlaḥ prativindhyaṁ tam āhave
10008050c kukṣideśe ’vadhīd rājan sa hato nyapatad bhuvi
10008051a prāsena viddhvā drauṇiṁ tu sutasomaḥ pratāpavān
10008051c punaś cāsiṁ samudyamya droṇaputram upādravat
10008052a sutasomasya sāsiṁ tu bāhuṁ chittvā nararṣabhaḥ
10008052c punar abhyahanat pārśve sa bhinnahr̥dayo ’patat
10008053a nākulis tu śatānīko rathacakreṇa vīryavān
10008053c dorbhyām utkṣipya vegena vakṣasy enam atāḍayat
10008054a atāḍayac chatānīkaṁ muktacakraṁ dvijas tu saḥ
10008054c sa vihvalo yayau bhūmiṁ tato ’syāpāharac chiraḥ
10008055a śrutakarmā tu parighaṁ gr̥hītvā samatāḍayat
10008055c abhidrutya tato drauṇiṁ savye sa phalake bhr̥śam
10008056a sa tu taṁ śrutakarmāṇam āsye jaghne varāsinā
10008056c sa hato nyapatad bhūmau vimūḍho vikr̥tānanaḥ
10008057a tena śabdena vīras tu śrutakīrtir mahādhanuḥ
10008057c aśvatthāmānam āsādya śaravarṣair avākirat
10008058a tasyāpi śaravarṣāṇi carmaṇā prativārya saḥ
10008058c sakuṇḍalaṁ śiraḥ kāyād bhrājamānam apāharat
10008059a tato bhīṣmanihantā taṁ saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ
10008059c ahanat sarvato vīraṁ nānāpraharaṇair balī
10008059e śilīmukhena cāpy enaṁ bhruvor madhye samārdayat
10008060a sa tu krodhasamāviṣṭo droṇaputro mahābalaḥ
10008060c śikhaṇḍinaṁ samāsādya dvidhā ciccheda so ’sinā
10008061a śikhaṇḍinaṁ tato hatvā krodhāviṣṭaḥ paraṁtapaḥ
10008061c prabhadrakagaṇān sarvān abhidudrāva vegavān
10008061e yac ca śiṣṭaṁ virāṭasya balaṁ tac ca samādravat
10008062a drupadasya ca putrāṇāṁ pautrāṇāṁ suhr̥dām api
10008062c cakāra kadanaṁ ghoraṁ dr̥ṣṭvā dr̥ṣṭvā mahābalaḥ
10008063a anyān anyāṁś ca puruṣān abhisr̥tyābhisr̥tya ca
10008063c nyakr̥ntad asinā drauṇir asimārgaviśāradaḥ
10008064a kālīṁ raktāsyanayanāṁ raktamālyānulepanām
10008064c raktāmbaradharām ekāṁ pāśahastāṁ śikhaṇḍinīm
10008065a dadr̥śuḥ kālarātriṁ te smayamānām avasthitām
10008065c narāśvakuñjarān pāśair baddhvā ghoraiḥ pratasthuṣīm
10008065e harantīṁ vividhān pretān pāśabaddhān vimūrdhajān
10008066a svapne suptān nayantīṁ tāṁ rātriṣv anyāsu māriṣa
10008066c dadr̥śur yodhamukhyās te ghnantaṁ drauṇiṁ ca nityadā
10008067a yataḥ pravr̥ttaḥ saṁgrāmaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ
10008067c tataḥ prabhr̥ti tāṁ kr̥tyām apaśyan drauṇim eva ca
10008068a tāṁs tu daivahatān pūrvaṁ paścād drauṇir nyapātayat
10008068c trāsayan sarvabhūtāni vinadan bhairavān ravān
10008069a tad anusmr̥tya te vīrā darśanaṁ paurvakālikam
10008069c idaṁ tad ity amanyanta daivenopanipīḍitāḥ
10008070a tatas tena ninādena pratyabudhyanta dhanvinaḥ
10008070c śibire pāṇḍaveyānāṁ śataśo ’tha sahasraśaḥ
10008071a so ’cchinat kasya cit pādau jaghanaṁ caiva kasya cit
10008071c kāṁś cid bibheda pārśveṣu kālasr̥ṣṭa ivāntakaḥ
10008072a atyugrapratipiṣṭaiś ca nadadbhiś ca bhr̥śāturaiḥ
10008072c gajāśvamathitaiś cānyair mahī kīrṇābhavat prabho
10008073a krośatāṁ kim idaṁ ko ’yaṁ kiṁ śabdaḥ kiṁ nu kiṁ kr̥tam
10008073c evaṁ teṣāṁ tadā drauṇir antakaḥ samapadyata
10008074a apetaśastrasaṁnāhān saṁrabdhān pāṇḍusr̥ñjayān
10008074c prāhiṇon mr̥tyulokāya drauṇiḥ praharatāṁ varaḥ
10008075a tatas tacchastravitrastā utpatanto bhayāturāḥ
10008075c nidrāndhā naṣṭasaṁjñāś ca tatra tatra nililyire
10008076a ūrustambhagr̥hītāś ca kaśmalābhihataujasaḥ
10008076c vinadanto bhr̥śaṁ trastāḥ saṁnyapeṣan parasparam
10008077a tato rathaṁ punar drauṇir āsthito bhīmanisvanam
10008077c dhanuṣpāṇiḥ śarair anyān preṣayad vai yamakṣayam
10008078a punar utpatataḥ kāṁś cid dūrād api narottamān
10008078c śūrān saṁpatataś cānyān kālarātryai nyavedayat
10008079a tathaiva syandanāgreṇa pramathan sa vidhāvati
10008079c śaravarṣaiś ca vividhair avarṣac chātravāṁs tataḥ
10008080a punaś ca suvicitreṇa śatacandreṇa carmaṇā
10008080c tena cākāśavarṇena tadācarata so ’sinā
10008081a tathā sa śibiraṁ teṣāṁ drauṇir āhavadurmadaḥ
10008081c vyakṣobhayata rājendra mahāhradam iva dvipaḥ
10008082a utpetus tena śabdena yodhā rājan vicetasaḥ
10008082c nidrārtāś ca bhayārtāś ca vyadhāvanta tatas tataḥ
10008083a visvaraṁ cukruśuś cānye bahvabaddhaṁ tathāvadan
10008083c na ca sma pratipadyante śastrāṇi vasanāni ca
10008084a vimuktakeśāś cāpy anye nābhyajānan parasparam
10008084c utpatantaḥ pare bhītāḥ ke cit tatra tathābhraman
10008084e purīṣam asr̥jan ke cit ke cin mūtraṁ prasusruvuḥ
10008085a bandhanāni ca rājendra saṁchidya turagā dvipāḥ
10008085c samaṁ paryapataṁś cānye kurvanto mahad ākulam
10008086a tatra ke cin narā bhītā vyalīyanta mahītale
10008086c tathaiva tān nipatitān apiṁṣan gajavājinaḥ
10008087a tasmiṁs tathā vartamāne rakṣāṁsi puruṣarṣabha
10008087c tr̥ptāni vyanadann uccair mudā bharatasattama
10008088a sa śabdaḥ prerito rājan bhūtasaṁghair mudā yutaiḥ
10008088c apūrayad diśaḥ sarvā divaṁ cāpi mahāsvanaḥ
10008089a teṣām ārtasvaraṁ śrutvā vitrastā gajavājinaḥ
10008089c muktāḥ paryapatan rājan mr̥dnantaḥ śibire janam
10008090a tais tatra paridhāvadbhiś caraṇodīritaṁ rajaḥ
10008090c akaroc chibire teṣāṁ rajanyāṁ dviguṇaṁ tamaḥ
10008091a tasmiṁs tamasi saṁjāte pramūḍhāḥ sarvato janāḥ
10008091c nājānan pitaraḥ putrān bhrātr̥̄n bhrātara eva ca
10008092a gajā gajān atikramya nirmanuṣyā hayā hayān
10008092c atāḍayaṁs tathābhañjaṁs tathāmr̥dnaṁś ca bhārata
10008093a te bhagnāḥ prapatantaś ca nighnantaś ca parasparam
10008093c nyapātayanta ca parān pātayitvā tathāpiṣan
10008094a vicetasaḥ sanidrāś ca tamasā cāvr̥tā narāḥ
10008094c jaghnuḥ svān eva tatrātha kālenābhipracoditāḥ
10008095a tyaktvā dvārāṇi ca dvāḥsthās tathā gulmāṁś ca gaulmikāḥ
10008095c prādravanta yathāśakti kāṁdiśīkā vicetasaḥ
10008096a vipranaṣṭāś ca te ’nyonyaṁ nājānanta tadā vibho
10008096c krośantas tāta putreti daivopahatacetasaḥ
10008097a palāyatāṁ diśas teṣāṁ svān apy utsr̥jya bāndhavān
10008097c gotranāmabhir anyonyam ākrandanta tato janāḥ
10008098a hāhākāraṁ ca kurvāṇāḥ pr̥thivyāṁ śerate pare
10008098c tān buddhvā raṇamatto ’sau droṇaputro vyapothayat
10008099a tatrāpare vadhyamānā muhur muhur acetasaḥ
10008099c śibirān niṣpatanti sma kṣatriyā bhayapīḍitāḥ
10008100a tāṁs tu niṣpatatas trastāñ śibirāñ jīvitaiṣiṇaḥ
10008100c kr̥tavarmā kr̥paś caiva dvāradeśe nijaghnatuḥ
10008101a viśastrayantrakavacān muktakeśān kr̥tāñjalīn
10008101c vepamānān kṣitau bhītān naiva kāṁś cid amuñcatām
10008102a nāmucyata tayoḥ kaś cin niṣkrāntaḥ śibirād bahiḥ
10008102c kr̥pasya ca mahārāja hārdikyasya ca durmateḥ
10008103a bhūyaś caiva cikīrṣantau droṇaputrasya tau priyam
10008103c triṣu deśeṣu dadatuḥ śibirasya hutāśanam
10008104a tataḥ prakāśe śibire khaḍgena pitr̥nandanaḥ
10008104c aśvatthāmā mahārāja vyacarat kr̥tahastavat
10008105a kāṁś cid āpatato vīrān aparāṁś ca pradhāvataḥ
10008105c vyayojayata khaḍgena prāṇair dvijavaro narān
10008106a kāṁś cid yodhān sa khaḍgena madhye saṁchidya vīryavān
10008106c apātayad droṇasutaḥ saṁrabdhas tilakāṇḍavat
10008107a vinadadbhir bhr̥śāyastair narāśvadviradottamaiḥ
10008107c patitair abhavat kīrṇā medinī bharatarṣabha
10008108a mānuṣāṇāṁ sahasreṣu hateṣu patiteṣu ca
10008108c udatiṣṭhan kabandhāni bahūny utthāya cāpatan
10008109a sāyudhān sāṅgadān bāhūn nicakarta śirāṁsi ca
10008109c hastihastopamān ūrūn hastān pādāṁś ca bhārata
10008110a pr̥ṣṭhacchinnāñ śiraśchinnān pārśvacchinnāṁs tathāparān
10008110c samāsādyākarod drauṇiḥ kāṁś cic cāpi parāṅmukhān
10008111a madhyakāyān narān anyāṁś cicchedānyāṁś ca karṇataḥ
10008111c aṁsadeśe nihatyānyān kāye prāveśayac chiraḥ
10008112a evaṁ vicaratas tasya nighnataḥ subahūn narān
10008112c tamasā rajanī ghorā babhau dāruṇadarśanā
10008113a kiṁcitprāṇaiś ca puruṣair hataiś cānyaiḥ sahasraśaḥ
10008113c bahunā ca gajāśvena bhūr abhūd bhīmadarśanā
10008114a yakṣarakṣaḥsamākīrṇe rathāśvadvipadāruṇe
10008114c kruddhena droṇaputreṇa saṁchinnāḥ prāpatan bhuvi
10008115a mātr̥̄r anye pitr̥̄n anye bhrātr̥̄n anye vicukruśuḥ
10008115c ke cid ūcur na tat kruddhair dhārtarāṣṭraiḥ kr̥taṁ raṇe
10008116a yat kr̥taṁ naḥ prasuptānāṁ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ
10008116c asāṁnidhyād dhi pārthānām idaṁ naḥ kadanaṁ kr̥tam
10008117a na devāsuragandharvair na yakṣair na ca rākṣasaiḥ
10008117c śakyo vijetuṁ kaunteyo goptā yasya janārdanaḥ
10008118a brahmaṇyaḥ satyavāg dāntaḥ sarvabhūtānukampakaḥ
10008118c na ca suptaṁ pramattaṁ vā nyastaśastraṁ kr̥tāñjalim
10008118e dhāvantaṁ muktakeśaṁ vā hanti pārtho dhanaṁjayaḥ
10008119a tad idaṁ naḥ kr̥taṁ ghoraṁ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ
10008119c iti lālapyamānāḥ sma śerate bahavo janāḥ
10008120a stanatāṁ ca manuṣyāṇām apareṣāṁ ca kūjatām
10008120c tato muhūrtāt prāśāmyat sa śabdas tumulo mahān
10008121a śoṇitavyatiṣiktāyāṁ vasudhāyāṁ ca bhūmipa
10008121c tad rajas tumulaṁ ghoraṁ kṣaṇenāntaradhīyata
10008122a saṁveṣṭamānān udvignān nirutsāhān sahasraśaḥ
10008122c nyapātayan narān kruddhaḥ paśūn paśupatir yathā
10008123a anyonyaṁ saṁpariṣvajya śayānān dravato ’parān
10008123c saṁlīnān yudhyamānāṁś ca sarvān drauṇir apothayat
10008124a dahyamānā hutāśena vadhyamānāś ca tena te
10008124c parasparaṁ tadā yodhā anayan yamasādanam
10008125a tasyā rajanyās tv ardhena pāṇḍavānāṁ mahad balam
10008125c gamayām āsa rājendra drauṇir yamaniveśanam
10008126a niśācarāṇāṁ sattvānāṁ sa rātrir harṣavardhinī
10008126c āsīn naragajāśvānāṁ raudrī kṣayakarī bhr̥śam
10008127a tatrādr̥śyanta rakṣāṁsi piśācāś ca pr̥thagvidhāḥ
10008127c khādanto naramāṁsāni pibantaḥ śoṇitāni ca
10008128a karālāḥ piṅgalā raudrāḥ śailadantā rajasvalāḥ
10008128c jaṭilā dīrghasakthāś ca pañcapādā mahodarāḥ
10008129a paścādaṅgulayo rūkṣā virūpā bhairavasvanāḥ
10008129c ghaṭajānavo ’tihrasvāś ca nīlakaṇṭhā vibhīṣaṇāḥ
10008130a saputradārāḥ sukrūrā durdarśanasunirghr̥ṇāḥ
10008130c vividhāni ca rūpāṇi tatrādr̥śyanta rakṣasām
10008131a pītvā ca śoṇitaṁ hr̥ṣṭāḥ prānr̥tyan gaṇaśo ’pare
10008131c idaṁ varam idaṁ medhyam idaṁ svādv iti cābruvan
10008132a medomajjāsthiraktānāṁ vasānāṁ ca bhr̥śāśitāḥ
10008132c paramāṁsāni khādantaḥ kravyādā māṁsajīvinaḥ
10008133a vasāṁ cāpy apare pītvā paryadhāvan vikukṣilāḥ
10008133c nānāvaktrās tathā raudrāḥ kravyādāḥ piśitāśinaḥ
10008134a ayutāni ca tatrāsan prayutāny arbudāni ca
10008134c rakṣasāṁ ghorarūpāṇāṁ mahatāṁ krūrakarmaṇām
10008135a muditānāṁ vitr̥ptānāṁ tasmin mahati vaiśase
10008135c sametāni bahūny āsan bhūtāni ca janādhipa
10008136a pratyūṣakāle śibirāt pratigantum iyeṣa saḥ
10008136c nr̥śoṇitāvasiktasya drauṇer āsīd asitsaruḥ
10008136e pāṇinā saha saṁśliṣṭa ekībhūta iva prabho
10008137a sa niḥśeṣān arīn kr̥tvā virarāja janakṣaye
10008137c yugānte sarvabhūtāni bhasma kr̥tveva pāvakaḥ
10008138a yathāpratijñaṁ tat karma kr̥tvā drauṇāyaniḥ prabho
10008138c durgamāṁ padavīṁ kr̥tvā pitur āsīd gatajvaraḥ
10008139a yathaiva saṁsuptajane śibire prāviśan niśi
10008139c tathaiva hatvā niḥśabde niścakrāma nararṣabhaḥ
10008140a niṣkramya śibirāt tasmāt tābhyāṁ saṁgamya vīryavān
10008140c ācakhyau karma tat sarvaṁ hr̥ṣṭaḥ saṁharṣayan vibho
10008141a tāv apy ācakhyatus tasmai priyaṁ priyakarau tadā
10008141c pāñcālān sr̥ñjayāṁś caiva vinikr̥ttān sahasraśaḥ
10008141e prītyā coccair udakrośaṁs tathaivāsphoṭayaṁs talān
10008142a evaṁvidhā hi sā rātriḥ somakānāṁ janakṣaye
10008142c prasuptānāṁ pramattānām āsīt subhr̥śadāruṇā
10008143a asaṁśayaṁ hi kālasya paryāyo duratikramaḥ
10008143c tādr̥śā nihatā yatra kr̥tvāsmākaṁ janakṣayam
10008144  dhr̥tarāṣṭra uvāca
10008144a prāg eva sumahat karma drauṇir etan mahārathaḥ
10008144c nākarod īdr̥śaṁ kasmān matputravijaye dhr̥taḥ
10008145a atha kasmād dhate kṣatre karmedaṁ kr̥tavān asau
10008145c droṇaputro maheṣvāsas tan me śaṁsitum arhasi
10008146  saṁjaya uvāca
10008146a teṣāṁ nūnaṁ bhayān nāsau kr̥tavān kurunandana
10008146c asāṁnidhyād dhi pārthānāṁ keśavasya ca dhīmataḥ
10008147a sātyakeś cāpi karmedaṁ droṇaputreṇa sādhitam
10008147c na hi teṣāṁ samakṣaṁ tān hanyād api marutpatiḥ
10008148a etad īdr̥śakaṁ vr̥ttaṁ rājan suptajane vibho
10008148c tato janakṣayaṁ kr̥tvā pāṇḍavānāṁ mahātyayam
10008148e diṣṭyā diṣṭyeti cānyonyaṁ sametyocur mahārathāḥ
10008149a paryaṣvajat tato drauṇis tābhyāṁ ca pratinanditaḥ
10008149c idaṁ harṣāc ca sumahad ādade vākyam uttamam
10008150a pāñcālā nihatāḥ sarve draupadeyāś ca sarvaśaḥ
10008150c somakā matsyaśeṣāś ca sarve vinihatā mayā
10008151a idānīṁ kr̥takr̥tyāḥ sma yāma tatraiva māciram
10008151c yadi jīvati no rājā tasmai śaṁsāmahe priyam
10009001  saṁjaya uvāca
10009001a te hatvā sarvapāñcālān draupadeyāṁś ca sarvaśaḥ
10009001c agacchan sahitās tatra yatra duryodhano hataḥ
10009002a gatvā cainam apaśyaṁs te kiṁcitprāṇaṁ narādhipam
10009002c tato rathebhyaḥ praskandya parivavrus tavātmajam
10009003a taṁ bhagnasakthaṁ rājendra kr̥cchraprāṇam acetasam
10009003c vamantaṁ rudhiraṁ vaktrād apaśyan vasudhātale
10009004a vr̥taṁ samantād bahubhiḥ śvāpadair ghoradarśanaiḥ
10009004c śālāvr̥kagaṇaiś caiva bhakṣayiṣyadbhir antikāt
10009005a nivārayantaṁ kr̥cchrāt tāñ śvāpadān saṁcikhādiṣūn
10009005c viveṣṭamānaṁ mahyāṁ ca subhr̥śaṁ gāḍhavedanam
10009006a taṁ śayānaṁ mahātmānaṁ bhūmau svarudhirokṣitam
10009006c hataśiṣṭās trayo vīrāḥ śokārtāḥ paryavārayan
10009006e aśvatthāmā kr̥paś caiva kr̥tavarmā ca sātvataḥ
10009007a tais tribhiḥ śoṇitādigdhair niḥśvasadbhir mahārathaiḥ
10009007c śuśubhe saṁvr̥to rājā vedī tribhir ivāgnibhiḥ
10009008a te taṁ śayānaṁ saṁprekṣya rājānam atathocitam
10009008c aviṣahyena duḥkhena tatas te rurudus trayaḥ
10009009a tatas te rudhiraṁ hastair mukhān nirmr̥jya tasya ha
10009009c raṇe rājñaḥ śayānasya kr̥paṇaṁ paryadevayan
10009010  kr̥pa uvāca
10009010a na daivasyātibhāro ’sti yad ayaṁ rudhirokṣitaḥ
10009010c ekādaśacamūbhartā śete duryodhano hataḥ
10009011a paśya cāmīkarābhasya cāmīkaravibhūṣitām
10009011c gadāṁ gadāpriyasyemāṁ samīpe patitāṁ bhuvi
10009012a iyam enaṁ gadā śūraṁ na jahāti raṇe raṇe
10009012c svargāyāpi vrajantaṁ hi na jahāti yaśasvinam
10009013a paśyemāṁ saha vīreṇa jāmbūnadavibhūṣitām
10009013c śayānāṁ śayane dharme bhāryāṁ prītimatīm iva
10009014a yo vai mūrdhāvasiktānām agre yātaḥ paraṁtapaḥ
10009014c sa hato grasate pāṁsūn paśya kālasya paryayam
10009015a yenājau nihatā bhūmāv aśerata purā dviṣaḥ
10009015c sa bhūmau nihataḥ śete kururājaḥ parair ayam
10009016a bhayān namanti rājāno yasya sma śatasaṁghaśaḥ
10009016c sa vīraśayane śete kravyādbhiḥ parivāritaḥ
10009017a upāsata nr̥pāḥ pūrvam arthahetor yam īśvaram
10009017c dhik sadyo nihataḥ śete paśya kālasya paryayam
10009018  saṁjaya uvāca
10009018a taṁ śayānaṁ nr̥paśreṣṭhaṁ tato bharatasattama
10009018c aśvatthāmā samālokya karuṇaṁ paryadevayat
10009019a āhus tvāṁ rājaśārdūla mukhyaṁ sarvadhanuṣmatām
10009019c dhanādhyakṣopamaṁ yuddhe śiṣyaṁ saṁkarṣaṇasya ha
10009020a kathaṁ vivaram adrākṣīd bhīmasenas tavānagha
10009020c balinaḥ kr̥tino nityaṁ sa ca pāpātmavān nr̥pa
10009021a kālo nūnaṁ mahārāja loke ’smin balavattaraḥ
10009021c paśyāmo nihataṁ tvāṁ ced bhīmasenena saṁyuge
10009022a kathaṁ tvāṁ sarvadharmajñaṁ kṣudraḥ pāpo vr̥kodaraḥ
10009022c nikr̥tyā hatavān mando nūnaṁ kālo duratyayaḥ
10009023a dharmayuddhe hy adharmeṇa samāhūyaujasā mr̥dhe
10009023c gadayā bhīmasenena nirbhinne sakthinī tava
10009024a adharmeṇa hatasyājau mr̥dyamānaṁ padā śiraḥ
10009024c yad upekṣitavān kṣudro dhik tam astu yudhiṣṭhiram
10009025a yuddheṣv apavadiṣyanti yodhā nūnaṁ vr̥kodaram
10009025c yāvat sthāsyanti bhūtāni nikr̥tyā hy asi pātitaḥ
10009026a nanu rāmo ’bravīd rājaṁs tvāṁ sadā yadunandanaḥ
10009026c duryodhanasamo nāsti gadayā iti vīryavān
10009027a ślāghate tvāṁ hi vārṣṇeyo rājan saṁsatsu bhārata
10009027c suśiṣyo mama kauravyo gadāyuddha iti prabho
10009028a yāṁ gatiṁ kṣatriyasyāhuḥ praśastāṁ paramarṣayaḥ
10009028c hatasyābhimukhasyājau prāptas tvam asi tāṁ gatim
10009029a duryodhana na śocāmi tvām ahaṁ puruṣarṣabha
10009029c hataputrāṁ tu śocāmi gāndhārīṁ pitaraṁ ca te
10009029e bhikṣukau vicariṣyete śocantau pr̥thivīm imām
10009030a dhig astu kr̥ṣṇaṁ vārṣṇeyam arjunaṁ cāpi durmatim
10009030c dharmajñamāninau yau tvāṁ vadhyamānam upekṣatām
10009031a pāṇḍavāś cāpi te sarve kiṁ vakṣyanti narādhipān
10009031c kathaṁ duryodhano ’smābhir hata ity anapatrapāḥ
10009032a dhanyas tvam asi gāndhāre yas tvam āyodhane hataḥ
10009032c prayāto ’bhimukhaḥ śatrūn dharmeṇa puruṣarṣabha
10009033a hataputrā hi gāndhārī nihatajñātibāndhavā
10009033c prajñācakṣuś ca durdharṣaḥ kāṁ gatiṁ pratipatsyate
10009034a dhig astu kr̥tavarmāṇaṁ māṁ kr̥paṁ ca mahāratham
10009034c ye vayaṁ na gatāḥ svargaṁ tvāṁ puraskr̥tya pārthivam
10009035a dātāraṁ sarvakāmānāṁ rakṣitāraṁ prajāhitam
10009035c yad vayaṁ nānugacchāmas tvāṁ dhig asmān narādhamān
10009036a kr̥pasya tava vīryeṇa mama caiva pituś ca me
10009036c sabhr̥tyānāṁ naravyāghra ratnavanti gr̥hāṇi ca
10009037a bhavatprasādād asmābhiḥ samitraiḥ sahabāndhavaiḥ
10009037c avāptāḥ kratavo mukhyā bahavo bhūridakṣiṇāḥ
10009038a kutaś cāpīdr̥śaṁ sārtham upalapsyāmahe vayam
10009038c yādr̥śena puraskr̥tya tvaṁ gataḥ sarvapārthivān
10009039a vayam eva trayo rājan gacchantaṁ paramāṁ gatim
10009039c yad vai tvāṁ nānugacchāmas tena tapsyāmahe vayam
10009040a tvatsvargahīnā hīnārthāḥ smarantaḥ sukr̥tasya te
10009040c kiṁ nāma tad bhavet karma yena tvānuvrajema vai
10009041a duḥkhaṁ nūnaṁ kuruśreṣṭha cariṣyāmo mahīm imām
10009041c hīnānāṁ nas tvayā rājan kutaḥ śāntiḥ kutaḥ sukham
10009042a gatvaitāṁs tu mahārāja sametya tvaṁ mahārathān
10009042c yathāśreṣṭhaṁ yathājyeṣṭhaṁ pūjayer vacanān mama
10009043a ācāryaṁ pūjayitvā ca ketuṁ sarvadhanuṣmatām
10009043c hataṁ mayādya śaṁsethā dhr̥ṣṭadyumnaṁ narādhipa
10009044a pariṣvajethā rājānaṁ bāhlikaṁ sumahāratham
10009044c saindhavaṁ somadattaṁ ca bhūriśravasam eva ca
10009045a tathā pūrvagatān anyān svargaṁ pārthivasattamān
10009045c asmad vākyāt pariṣvajya pr̥cchethās tvam anāmayam
10009046a ity evam uktvā rājānaṁ bhagnasaktham acetasam
10009046c aśvatthāmā samudvīkṣya punar vacanam abravīt
10009047a duryodhana jīvasi ced vācaṁ śrotrasukhāṁ śr̥ṇu
10009047c sapta pāṇḍavataḥ śeṣā dhārtarāṣṭrās trayo vayam
10009048a te caiva bhrātaraḥ pañca vāsudevo ’tha sātyakiḥ
10009048c ahaṁ ca kr̥tavarmā ca kr̥paḥ śāradvatas tathā
10009049a draupadeyā hatāḥ sarve dhr̥ṣṭadyumnasya cātmajāḥ
10009049c pāñcālā nihatāḥ sarve matsyaśeṣaṁ ca bhārata
10009050a kr̥te pratikr̥taṁ paśya hataputrā hi pāṇḍavāḥ
10009050c sauptike śibiraṁ teṣāṁ hataṁ sanaravāhanam
10009051a mayā ca pāpakarmāsau dhr̥ṣṭadyumno mahīpate
10009051c praviśya śibiraṁ rātrau paśumāreṇa māritaḥ
10009052a duryodhanas tu tāṁ vācaṁ niśamya manasaḥ priyām
10009052c pratilabhya punaś ceta idaṁ vacanam abravīt
10009053a na me ’karot tad gāṅgeyo na karṇo na ca te pitā
10009053c yat tvayā kr̥pabhojābhyāṁ sahitenādya me kr̥tam
10009054a sa cet senāpatiḥ kṣudro hataḥ sārdhaṁ śikhaṇḍinā
10009054c tena manye maghavatā samam ātmānam adya vai
10009055a svasti prāpnuta bhadraṁ vaḥ svarge naḥ saṁgamaḥ punaḥ
10009055c ity evam uktvā tūṣṇīṁ sa kururājo mahāmanāḥ
10009055e prāṇān udasr̥jad vīraḥ suhr̥dāṁ śokam ādadhat
10009056a tatheti te pariṣvaktāḥ pariṣvajya ca taṁ nr̥pam
10009056c punaḥ punaḥ prekṣamāṇāḥ svakān āruruhū rathān
10009057a ity evaṁ tava putrasya niśamya karuṇāṁ giram
10009057c pratyūṣakāle śokārtaḥ prādhāvaṁ nagaraṁ prati
10009058a tava putre gate svargaṁ śokārtasya mamānagha
10009058c r̥ṣidattaṁ pranaṣṭaṁ tad divyadarśitvam adya vai
10009059  vaiśaṁpāyana uvāca
10009059a iti śrutvā sa nr̥patiḥ putrajñātivadhaṁ tadā
10009059c niḥśvasya dīrgham uṣṇaṁ ca tataś cintāparo ’bhavat
10010001  vaiśaṁpāyana uvāca
10010001a tasyāṁ rātryāṁ vyatītāyāṁ dhr̥ṣṭadyumnasya sārathiḥ
10010001c śaśaṁsa dharmarājāya sauptike kadanaṁ kr̥tam
10010002a draupadeyā mahārāja drupadasyātmajaiḥ saha
10010002c pramattā niśi viśvastāḥ svapantaḥ śibire svake
10010003a kr̥tavarmaṇā nr̥śaṁsena gautamena kr̥peṇa ca
10010003c aśvatthāmnā ca pāpena hataṁ vaḥ śibiraṁ niśi
10010004a etair naragajāśvānāṁ prāsaśaktiparaśvadhaiḥ
10010004c sahasrāṇi nikr̥ntadbhir niḥśeṣaṁ te balaṁ kr̥tam
10010005a chidyamānasya mahato vanasyeva paraśvadhaiḥ
10010005c śuśruve sumahāñ śabdo balasya tava bhārata
10010006a aham eko ’vaśiṣṭas tu tasmāt sainyān mahīpate
10010006c muktaḥ kathaṁ cid dharmātman vyagrasya kr̥tavarmaṇaḥ
10010007a tac chrutvā vākyam aśivaṁ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
10010007c papāta mahyāṁ durdharṣaḥ putraśokasamanvitaḥ
10010008a taṁ patantam abhikramya parijagrāha sātyakiḥ
10010008c bhīmaseno ’rjunaś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau
10010009a labdhacetās tu kaunteyaḥ śokavihvalayā girā
10010009c jitvā śatrūñ jitaḥ paścāt paryadevayad āturaḥ
10010010a durvidā gatir arthānām api ye divyacakṣuṣaḥ
10010010c jīyamānā jayanty anye jayamānā vayaṁ jitāḥ
10010011a hatvā bhrātr̥̄n vayasyāṁś ca pitr̥̄n putrān suhr̥dgaṇān
10010011c bandhūn amātyān pautrāṁś ca jitvā sarvāñ jitā vayam
10010012a anartho hy arthasaṁkāśas tathārtho ’narthadarśanaḥ
10010012c jayo ’yam ajayākāro jayas tasmāt parājayaḥ
10010013a yaṁ jitvā tapyate paścād āpanna iva durmatiḥ
10010013c kathaṁ manyeta vijayaṁ tato jitataraḥ paraiḥ
10010014a yeṣām arthāya pāpasya dhig jayasya suhr̥dvadhe
10010014c nirjitair apramattair hi vijitā jitakāśinaḥ
10010015a karṇinālīkadaṁṣṭrasya khaḍgajihvasya saṁyuge
10010015c cāpavyāttasya raudrasya jyātalasvananādinaḥ
10010016a kruddhasya narasiṁhasya saṁgrāmeṣv apalāyinaḥ
10010016c ye vyamucyanta karṇasya pramādāt ta ime hatāḥ
10010017a rathahradaṁ śaravarṣormimantaṁ; ratnācitaṁ vāhanarājiyuktam
10010017c śaktyr̥ṣṭimīnadhvajanāganakraṁ; śarāsanāvartamaheṣuphenam
10010018a saṁgrāmacandrodayavegavelaṁ; droṇārṇavaṁ jyātalanemighoṣam
10010018c ye terur uccāvacaśastranaubhis; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt
10010019a na hi pramādāt paramo ’sti kaś cid; vadho narāṇām iha jīvaloke
10010019c pramattam arthā hi naraṁ samantāt; tyajanty anarthāś ca samāviśanti
10010020a dhvajottamāgrocchritadhūmaketuṁ; śarārciṣaṁ kopamahāsamīram
10010020c mahādhanurjyātalanemighoṣaṁ; tanutranānāvidhaśastrahomam
10010021a mahācamūkakṣavarābhipannaṁ; mahāhave bhīṣmamahādavāgnim
10010021c ye sehur āttāyataśastravegaṁ; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt
10010022a na hi pramattena nareṇa labhyā; vidyā tapaḥ śrīr vipulaṁ yaśo vā
10010022c paśyāpramādena nihatya śatrūn; sarvān mahendraṁ sukham edhamānam
10010023a indropamān pārthivaputrapautrān; paśyāviśeṣeṇa hatān pramādāt
10010023c tīrtvā samudraṁ vaṇijaḥ samr̥ddhāḥ; sannāḥ kunadyām iva helamānāḥ
10010023e amarṣitair ye nihatāḥ śayānā; niḥsaṁśayaṁ te tridivaṁ prapannāḥ
10010024a kr̥ṣṇāṁ nu śocāmi kathaṁ na sādhvīṁ; śokārṇave sādya vinaṅkṣyatīti
10010024c bhrātr̥̄ṁś ca putrāṁś ca hatān niśamya; pāñcālarājaṁ pitaraṁ ca vr̥ddham
10010024e dhruvaṁ visaṁjñā patitā pr̥thivyāṁ; sā śeṣyate śokakr̥śāṅgayaṣṭiḥ
10010025a tac chokajaṁ duḥkham apārayantī; kathaṁ bhaviṣyaty ucitā sukhānām
10010025c putrakṣayabhrātr̥vadhapraṇunnā; pradahyamāneva hutāśanena
10010026a ity evam ārtaḥ paridevayan sa; rājā kurūṇāṁ nakulaṁ babhāṣe
10010026c gacchānayainām iha mandabhāgyāṁ; samātr̥pakṣām iti rājaputrīm
10010027a mādrīsutas tat parigr̥hya vākyaṁ; dharmeṇa dharmapratimasya rājñaḥ
10010027c yayau rathenālayam āśu devyāḥ; pāñcālarājasya ca yatra dārāḥ
10010028a prasthāpya mādrīsutam ājamīḍhaḥ; śokārditas taiḥ sahitaḥ suhr̥dbhiḥ
10010028c rorūyamāṇaḥ prayayau sutānām; āyodhanaṁ bhūtagaṇānukīrṇam
10010029a sa tat praviśyāśivam ugrarūpaṁ; dadarśa putrān suhr̥daḥ sakhīṁś ca
10010029c bhūmau śayānān rudhirārdragātrān; vibhinnabhagnāpahr̥tottamāṅgān
10010030a sa tāṁs tu dr̥ṣṭvā bhr̥śam ārtarūpo; yudhiṣṭhiro dharmabhr̥tāṁ variṣṭhaḥ
10010030c uccaiḥ pracukrośa ca kauravāgryaḥ; papāta corvyāṁ sagaṇo visaṁjñaḥ
10011001  vaiśaṁpāyana uvāca
10011001a sa dr̥ṣṭvā nihatān saṁkhye putrān bhrātr̥̄n sakhīṁs tathā
10011001c mahāduḥkhaparītātmā babhūva janamejaya
10011002a tatas tasya mahāñ śokaḥ prādurāsīn mahātmanaḥ
10011002c smarataḥ putrapautrāṇāṁ bhrātr̥̄ṇāṁ svajanasya ha
10011003a tam aśruparipūrṇākṣaṁ vepamānam acetasam
10011003c suhr̥do bhr̥śasaṁvignāḥ sāntvayāṁ cakrire tadā
10011004a tatas tasmin kṣaṇe kālye rathenādityavarcasā
10011004c nakulaḥ kr̥ṣṇayā sārdham upāyāt paramārtayā
10011005a upaplavyagatā sā tu śrutvā sumahad apriyam
10011005c tadā vināśaṁ putrāṇāṁ sarveṣāṁ vyathitābhavat
10011006a kampamāneva kadalī vātenābhisamīritā
10011006c kr̥ṣṇā rājānam āsādya śokārtā nyapatad bhuvi
10011007a babhūva vadanaṁ tasyāḥ sahasā śokakarśitam
10011007c phullapadmapalāśākṣyās tamodhvasta ivāṁśumān
10011008a tatas tāṁ patitāṁ dr̥ṣṭvā saṁrambhī satyavikramaḥ
10011008c bāhubhyāṁ parijagrāha samupetya vr̥kodaraḥ
10011009a sā samāśvāsitā tena bhīmasenena bhāminī
10011009c rudatī pāṇḍavaṁ kr̥ṣṇā sahabhrātaram abravīt
10011010a diṣṭyā rājaṁs tvam adyemām akhilāṁ bhokṣyase mahīm
10011010c ātmajān kṣatradharmeṇa saṁpradāya yamāya vai
10011011a diṣṭyā tvaṁ pārtha kuśalī mattamātaṅgagāminam
10011011c avāpya pr̥thivīṁ kr̥tsnāṁ saubhadraṁ na smariṣyasi
10011012a ātmajāṁs tena dharmeṇa śrutvā śūrān nipātitān
10011012c upaplavye mayā sārdhaṁ diṣṭyā tvaṁ na smariṣyasi
10011013a prasuptānāṁ vadhaṁ śrutvā drauṇinā pāpakarmaṇā
10011013c śokas tapati māṁ pārtha hutāśana ivāśayam
10011014a tasya pāpakr̥to drauṇer na ced adya tvayā mr̥dhe
10011014c hriyate sānubandhasya yudhi vikramya jīvitam
10011015a ihaiva prāyam āsiṣye tan nibodhata pāṇḍavāḥ
10011015c na cet phalam avāpnoti drauṇiḥ pāpasya karmaṇaḥ
10011016a evam uktvā tataḥ kr̥ṣṇā pāṇḍavaṁ pratyupāviśat
10011016c yudhiṣṭhiraṁ yājñasenī dharmarājaṁ yaśasvinī
10011017a dr̥ṣṭvopaviṣṭāṁ rājarṣiḥ pāṇḍavo mahiṣīṁ priyām
10011017c pratyuvāca sa dharmātmā draupadīṁ cārudarśanām
10011018a dharmyaṁ dharmeṇa dharmajñe prāptās te nidhanaṁ śubhe
10011018c putrās te bhrātaraś caiva tān na śocitum arhasi
10011019a droṇaputraḥ sa kalyāṇi vanaṁ dūram ito gataḥ
10011019c tasya tvaṁ pātanaṁ saṁkhye kathaṁ jñāsyasi śobhane
10011020  draupady uvāca
10011020a droṇaputrasya sahajo maṇiḥ śirasi me śrutaḥ
10011020c nihatya saṁkhye taṁ pāpaṁ paśyeyaṁ maṇim āhr̥tam
10011020e rājañ śirasi taṁ kr̥tvā jīveyam iti me matiḥ
10011021  vaiśaṁpāyana uvāca
10011021a ity uktvā pāṇḍavaṁ kr̥ṣṇā rājānaṁ cārudarśanā
10011021c bhīmasenam athābhyetya kupitā vākyam abravīt
10011022a trātum arhasi māṁ bhīma kṣatradharmam anusmaran
10011022c jahi taṁ pāpakarmāṇaṁ śambaraṁ maghavān iva
10011022e na hi te vikrame tulyaḥ pumān astīha kaś cana
10011023a śrutaṁ tat sarvalokeṣu paramavyasane yathā
10011023c dvīpo ’bhūs tvaṁ hi pārthānāṁ nagare vāraṇāvate
10011023e hiḍimbadarśane caiva tathā tvam abhavo gatiḥ
10011024a tathā virāṭanagare kīcakena bhr̥śārditām
10011024c mām apy uddhr̥tavān kr̥cchrāt paulomīṁ maghavān iva
10011025a yathaitāny akr̥thāḥ pārtha mahākarmāṇi vai purā
10011025c tathā drauṇim amitraghna vinihatya sukhī bhava
10011026a tasyā bahuvidhaṁ duḥkhān niśamya paridevitam
10011026c nāmarṣayata kaunteyo bhīmaseno mahābalaḥ
10011027a sa kāñcanavicitrāṅgam āruroha mahāratham
10011027c ādāya ruciraṁ citraṁ samārgaṇaguṇaṁ dhanuḥ
10011028a nakulaṁ sārathiṁ kr̥tvā droṇaputravadhe vr̥taḥ
10011028c visphārya saśaraṁ cāpaṁ tūrṇam aśvān acodayat
10011029a te hayāḥ puruṣavyāghra coditā vātaraṁhasaḥ
10011029c vegena tvaritā jagmur harayaḥ śīghragāminaḥ
10011030a śibirāt svād gr̥hītvā sa rathasya padam acyutaḥ
10011030c droṇaputrarathasyāśu yayau mārgeṇa vīryavān
10012001  vaiśaṁpāyana uvāca
10012001a tasmin prayāte durdharṣe yadūnām r̥ṣabhas tataḥ
10012001c abravīt puṇḍarīkākṣaḥ kuntīputraṁ yudhiṣṭhiram
10012002a eṣa pāṇḍava te bhrātā putraśokam apārayan
10012002c jighāṁsur drauṇim ākrande yāti bhārata bhārataḥ
10012003a bhīmaḥ priyas te sarvebhyo bhrātr̥bhyo bharatarṣabha
10012003c taṁ kr̥cchragatam adya tvaṁ kasmān nābhyavapadyase
10012004a yat tad ācaṣṭa putrāya droṇaḥ parapuraṁjayaḥ
10012004c astraṁ brahmaśiro nāma dahed yat pr̥thivīm api
10012005a tan mahātmā mahābhāgaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām
10012005c pratyapādayad ācāryaḥ prīyamāṇo dhanaṁjayam
10012006a tatputro ’syaivam evainam anvayācad amarṣaṇaḥ
10012006c tataḥ provāca putrāya nātihr̥ṣṭamanā iva
10012007a viditaṁ cāpalaṁ hy āsīd ātmajasya mahātmanaḥ
10012007c sarvadharmavid ācāryo nānviṣat satataṁ sutam
10012008a paramāpadgatenāpi na sma tāta tvayā raṇe
10012008c idam astraṁ prayoktavyaṁ mānuṣeṣu viśeṣataḥ
10012009a ity uktavān guruḥ putraṁ droṇaḥ paścād athoktavān
10012009c na tvaṁ jātu satāṁ mārge sthāteti puruṣarṣabha
10012010a sa tad ājñāya duṣṭātmā pitur vacanam apriyam
10012010c nirāśaḥ sarvakalyāṇaiḥ śocan paryapatan mahīm
10012011a tatas tadā kuruśreṣṭha vanasthe tvayi bhārata
10012011c avasad dvārakām etya vr̥ṣṇibhiḥ paramārcitaḥ
10012012a sa kadā cit samudrānte vasan drāravatīm anu
10012012c eka ekaṁ samāgamya mām uvāca hasann iva
10012013a yat tad ugraṁ tapaḥ kr̥ṣṇa caran satyaparākramaḥ
10012013c agastyād bhāratācāryaḥ pratyapadyata me pitā
10012014a astraṁ brahmaśiro nāma devagandharvapūjitam
10012014c tad adya mayi dāśārha yathā pitari me tathā
10012015a asmattas tad upādāya divyam astraṁ yadūttama
10012015c mamāpy astraṁ prayaccha tvaṁ cakraṁ ripuharaṁ raṇe
10012016a sa rājan prīyamāṇena mayāpy uktaḥ kr̥tāñjaliḥ
10012016c yācamānaḥ prayatnena matto ’straṁ bharatarṣabha
10012017a devadānavagandharvamanuṣyapatagoragāḥ
10012017c na samā mama vīryasya śatāṁśenāpi piṇḍitāḥ
10012018a idaṁ dhanur iyaṁ śaktir idaṁ cakram iyaṁ gadā
10012018c yad yad icchasi ced astraṁ mattas tat tad dadāni te
10012019a yac chaknoṣi samudyantuṁ prayoktum api vā raṇe
10012019c tad gr̥hāṇa vināstreṇa yan me dātum abhīpsasi
10012020a sa sunābhaṁ sahasrāraṁ vajranābham ayasmayam
10012020c vavre cakraṁ mahābāho spardhamāno mayā saha
10012021a gr̥hāṇa cakram ity ukto mayā tu tadanantaram
10012021c jagrāhopetya sahasā cakraṁ savyena pāṇinā
10012021e na caitad aśakat sthānāt saṁcālayitum acyuta
10012022a atha tad dakṣiṇenāpi grahītum upacakrame
10012022c sarvayatnena tenāpi gr̥hṇann etad akalpayat
10012023a tataḥ sarvabalenāpi yac caitan na śaśāka saḥ
10012023c uddhartuṁ vā cālayituṁ drauṇiḥ paramadurmanāḥ
10012023e kr̥tvā yatnaṁ paraṁ śrāntaḥ sa nyavartata bhārata
10012024a nivr̥ttam atha taṁ tasmād abhiprāyād vicetasam
10012024c aham āmantrya susnigdham aśvatthāmānam abruvam
10012025a yaḥ sa devamanuṣyeṣu pramāṇaṁ paramaṁ gataḥ
10012025c gāṇḍīvadhanvā śvetāśvaḥ kapipravaraketanaḥ
10012026a yaḥ sākṣād devadeveśaṁ śitikaṇṭham umāpatim
10012026c dvaṁdvayuddhe parājiṣṇus toṣayām āsa śaṁkaram
10012027a yasmāt priyataro nāsti mamānyaḥ puruṣo bhuvi
10012027c nādeyaṁ yasya me kiṁ cid api dārāḥ sutās tathā
10012028a tenāpi suhr̥dā brahman pārthenākliṣṭakarmaṇā
10012028c noktapūrvam idaṁ vākyaṁ yat tvaṁ mām abhibhāṣase
10012029a brahmacaryaṁ mahad ghoraṁ cīrtvā dvādaśavārṣikam
10012029c himavatpārśvam abhyetya yo mayā tapasārcitaḥ
10012030a samānavratacāriṇyāṁ rukmiṇyāṁ yo ’nvajāyata
10012030c sanatkumāras tejasvī pradyumno nāma me sutaḥ
10012031a tenāpy etan mahad divyaṁ cakram apratimaṁ mama
10012031c na prārthitam abhūn mūḍha yad idaṁ prārthitaṁ tvayā
10012032a rāmeṇātibalenaitan noktapūrvaṁ kadā cana
10012032c na gadena na sāmbena yad idaṁ prārthitaṁ tvayā
10012033a dvārakāvāsibhiś cānyair vr̥ṣṇyandhakamahārathaiḥ
10012033c noktapūrvam idaṁ jātu yad idaṁ prārthitaṁ tvayā
10012034a bhāratācāryaputraḥ san mānitaḥ sarvayādavaiḥ
10012034c cakreṇa rathināṁ śreṣṭha kiṁ nu tāta yuyutsase
10012035a evam ukto mayā drauṇir mām idaṁ pratyuvāca ha
10012035c prayujya bhavate pūjāṁ yotsye kr̥ṣṇa tvayety uta
10012036a tatas te prārthitaṁ cakraṁ devadānavapūjitam
10012036c ajeyaḥ syām iti vibho satyam etad bravīmi te
10012037a tvatto ’haṁ durlabhaṁ kāmam anavāpyaiva keśava
10012037c pratiyāsyāmi govinda śivenābhivadasva mām
10012038a etat sunābhaṁ vr̥ṣṇīnām r̥ṣabheṇa tvayā dhr̥tam
10012038c cakram apraticakreṇa bhuvi nānyo ’bhipadyate
10012039a etāvad uktvā drauṇir māṁ yugyam aśvān dhanāni ca
10012039c ādāyopayayau bālo ratnāni vividhāni ca
10012040a sa saṁrambhī durātmā ca capalaḥ krūra eva ca
10012040c veda cāstraṁ brahmaśiras tasmād rakṣyo vr̥kodaraḥ
10013001  vaiśaṁpāyana uvāca
10013001a evam uktvā yudhāṁ śreṣṭhaḥ sarvayādavanandanaḥ
10013001c sarvāyudhavaropetam āruroha mahāratham
10013001e yuktaṁ paramakāmbojais turagair hemamālibhiḥ
10013002a ādityodayavarṇasya dhuraṁ rathavarasya tu
10013002c dakṣiṇām avahat sainyaḥ sugrīvaḥ savyato ’vahat
10013002e pārṣṇivāhau tu tasyāstāṁ meghapuṣpabalāhakau
10013003a viśvakarmakr̥tā divyā nānāratnavibhūṣitā
10013003c ucchriteva rathe māyā dhvajayaṣṭir adr̥śyata
10013004a vainateyaḥ sthitas tasyāṁ prabhāmaṇḍalaraśmivān
10013004c tasya satyavataḥ ketur bhujagārir adr̥śyata
10013005a anvārohad dhr̥ṣīkeśaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām
10013005c arjunaḥ satyakarmā ca kururājo yudhiṣṭhiraḥ
10013006a aśobhetāṁ mahātmānau dāśārham abhitaḥ sthitau
10013006c rathasthaṁ śārṅgadhanvānam aśvināv iva vāsavam
10013007a tāv upāropya dāśārhaḥ syandanaṁ lokapūjitam
10013007c pratodena javopetān paramāśvān acodayat
10013008a te hayāḥ sahasotpetur gr̥hītvā syandanottamam
10013008c āsthitaṁ pāṇḍaveyābhyāṁ yadūnām r̥ṣabheṇa ca
10013009a vahatāṁ śārṅgadhanvānam aśvānāṁ śīghragāminām
10013009c prādurāsīn mahāñ śabdaḥ pakṣiṇāṁ patatām iva
10013010a te samārchan naravyāghrāḥ kṣaṇena bharatarṣabha
10013010c bhīmasenaṁ maheṣvāsaṁ samanudrutya vegitāḥ
10013011a krodhadīptaṁ tu kaunteyaṁ dviṣadarthe samudyatam
10013011c nāśaknuvan vārayituṁ sametyāpi mahārathāḥ
10013012a sa teṣāṁ prekṣatām eva śrīmatāṁ dr̥ḍhadhanvinām
10013012c yayau bhāgirathīkacchaṁ haribhir bhr̥śavegitaiḥ
10013012e yatra sma śrūyate drauṇiḥ putrahantā mahātmanām
10013013a sa dadarśa mahātmānam udakānte yaśasvinam
10013013c kr̥ṣṇadvaipāyanaṁ vyāsam āsīnam r̥ṣibhiḥ saha
10013014a taṁ caiva krūrakarmāṇaṁ ghr̥tāktaṁ kuśacīriṇam
10013014c rajasā dhvastakeśāntaṁ dadarśa drauṇim antike
10013015a tam abhyadhāvat kaunteyaḥ pragr̥hya saśaraṁ dhanuḥ
10013015c bhīmaseno mahābāhus tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
10013016a sa dr̥ṣṭvā bhīmadhanvānaṁ pragr̥hītaśarāsanam
10013016c bhrātarau pr̥ṣṭhataś cāsya janārdanarathe sthitau
10013016e vyathitātmābhavad drauṇiḥ prāptaṁ cedam amanyata
10013017a sa tad divyam adīnātmā paramāstram acintayat
10013017c jagrāha ca sa caiṣīkāṁ drauṇiḥ savyena pāṇinā
10013017e sa tām āpadam āsādya divyam astram udīrayat
10013018a amr̥ṣyamāṇas tāñ śūrān divyāyudhadharān sthitān
10013018c apāṇḍavāyeti ruṣā vyasr̥jad dāruṇaṁ vacaḥ
10013019a ity uktvā rājaśārdūla droṇaputraḥ pratāpavān
10013019c sarvalokapramohārthaṁ tad astraṁ pramumoca ha
10013020a tatas tasyām iṣīkāyāṁ pāvakaḥ samajāyata
10013020c pradhakṣyann iva lokāṁs trīn kālāntakayamopamaḥ
10014001  vaiśaṁpāyana uvāca
10014001a iṅgitenaiva dāśārhas tam abhiprāyam āditaḥ
10014001c drauṇer buddhvā mahābāhur arjunaṁ pratyabhāṣata
10014002a arjunārjuna yad divyam astraṁ te hr̥di vartate
10014002c droṇopadiṣṭaṁ tasyāyaṁ kālaḥ saṁprati pāṇḍava
10014003a bhrātr̥̄ṇām ātmanaś caiva paritrāṇāya bhārata
10014003c visr̥jaitat tvam apy ājāv astram astranivāraṇam
10014004a keśavenaivam uktas tu pāṇḍavaḥ paravīrahā
10014004c avātarad rathāt tūrṇaṁ pragr̥hya saśaraṁ dhanuḥ
10014005a pūrvam ācāryaputrāya tato ’nantaram ātmane
10014005c bhrātr̥bhyaś caiva sarvebhyaḥ svastīty uktvā paraṁtapaḥ
10014006a devatābhyo namaskr̥tya gurubhyaś caiva sarvaśaḥ
10014006c utsasarja śivaṁ dhyāyann astram astreṇa śāmyatām
10014007a tatas tad astraṁ sahasā sr̥ṣṭaṁ gāṇḍīvadhanvanā
10014007c prajajvāla mahārciṣmad yugāntānalasaṁnibham
10014008a tathaiva droṇaputrasya tad astraṁ tigmatejasaḥ
10014008c prajajvāla mahājvālaṁ tejomaṇḍalasaṁvr̥tam
10014009a nirghātā bahavaś cāsan petur ulkāḥ sahasraśaḥ
10014009c mahad bhayaṁ ca bhūtānāṁ sarveṣāṁ samajāyata
10014010a saśabdam abhavad vyoma jvālāmālākulaṁ bhr̥śam
10014010c cacāla ca mahī kr̥tsnā saparvatavanadrumā
10014011a te astre tejasā lokāṁs tāpayantī vyavasthite
10014011c maharṣī sahitau tatra darśayām āsatus tadā
10014012a nāradaḥ sa ca dharmātmā bharatānāṁ pitāmahaḥ
10014012c ubhau śamayituṁ vīrau bhāradvājadhanaṁjayau
10014013a tau munī sarvadharmajñau sarvabhūtahitaiṣiṇau
10014013c dīptayor astrayor madhye sthitau paramatejasau
10014014a tadantaram anādhr̥ṣyāv upagamya yaśasvinau
10014014c āstām r̥ṣivarau tatra jvalitāv iva pāvakau
10014015a prāṇabhr̥dbhir anādhr̥ṣyau devadānavasaṁmatau
10014015c astratejaḥ śamayituṁ lokānāṁ hitakāmyayā
10014016  r̥ṣī ūcatuḥ
10014016a nānāśastravidaḥ pūrve ye ’py atītā mahārathāḥ
10014016c naitad astraṁ manuṣyeṣu taiḥ prayuktaṁ kathaṁ cana
10015001  vaiśaṁpāyana uvāca
10015001a dr̥ṣṭvaiva naraśārdūlas tāv agnisamatejasau
10015001c saṁjahāra śaraṁ divyaṁ tvaramāṇo dhanaṁjayaḥ
10015002a uvāca vadatāṁ śreṣṭhas tāv r̥ṣī prāñjalis tadā
10015002c prayuktam astram astreṇa śāmyatām iti vai mayā
10015003a saṁhr̥te paramāstre ’smin sarvān asmān aśeṣataḥ
10015003c pāpakarmā dhruvaṁ drauṇiḥ pradhakṣyaty astratejasā
10015004a atra yad dhitam asmākaṁ lokānāṁ caiva sarvathā
10015004c bhavantau devasaṁkāśau tathā saṁhartum arhataḥ
10015005a ity uktvā saṁjahārāstraṁ punar eva dhanaṁjayaḥ
10015005c saṁhāro duṣkaras tasya devair api hi saṁyuge
10015006a visr̥ṣṭasya raṇe tasya paramāstrasya saṁgrahe
10015006c na śaktaḥ pāṇḍavād anyaḥ sākṣād api śatakratuḥ
10015007a brahmatejobhavaṁ tad dhi visr̥ṣṭam akr̥tātmanā
10015007c na śakyam āvartayituṁ brahmacārivratād r̥te
10015008a acīrṇabrahmacaryo yaḥ sr̥ṣṭvāvartayate punaḥ
10015008c tad astraṁ sānubandhasya mūrdhānaṁ tasya kr̥ntati
10015009a brahmacārī vratī cāpi duravāpam avāpya tat
10015009c paramavyasanārto ’pi nārjuno ’straṁ vyamuñcata
10015010a satyavratadharaḥ śūro brahmacārī ca pāṇḍavaḥ
10015010c guruvartī ca tenāstraṁ saṁjahārārjunaḥ punaḥ
10015011a drauṇir apy atha saṁprekṣya tāv r̥ṣī purataḥ sthitau
10015011c na śaśāka punar ghoram astraṁ saṁhartum āhave
10015012a aśaktaḥ pratisaṁhāre paramāstrasya saṁyuge
10015012c drauṇir dīnamanā rājan dvaipāyanam abhāṣata
10015013a uttamavyasanārtena prāṇatrāṇam abhīpsunā
10015013c mayaitad astram utsr̥ṣṭaṁ bhīmasenabhayān mune
10015014a adharmaś ca kr̥to ’nena dhārtarāṣṭraṁ jighāṁsatā
10015014c mithyācāreṇa bhagavan bhīmasenena saṁyuge
10015015a ataḥ sr̥ṣṭam idaṁ brahman mayāstram akr̥tātmanā
10015015c tasya bhūyo ’dya saṁhāraṁ kartuṁ nāham ihotsahe
10015016a visr̥ṣṭaṁ hi mayā divyam etad astraṁ durāsadam
10015016c apāṇḍavāyeti mune vahnitejo ’numantrya vai
10015017a tad idaṁ pāṇḍaveyānām antakāyābhisaṁhitam
10015017c adya pāṇḍusutān sarvāñ jīvitād bhraṁśayiṣyati
10015018a kr̥taṁ pāpam idaṁ brahman roṣāviṣṭena cetasā
10015018c vadham āśāsya pārthānāṁ mayāstraṁ sr̥jatā raṇe
10015019  vyāsa uvāca
10015019a astraṁ brahmaśiras tāta vidvān pārtho dhanaṁjayaḥ
10015019c utsr̥ṣṭavān na roṣeṇa na vadhāya tavāhave
10015020a astram astreṇa tu raṇe tava saṁśamayiṣyatā
10015020c visr̥ṣṭam arjunenedaṁ punaś ca pratisaṁhr̥tam
10015021a brahmāstram apy avāpyaitad upadeśāt pitus tava
10015021c kṣatradharmān mahābāhur nākampata dhanaṁjayaḥ
10015022a evaṁ dhr̥timataḥ sādhoḥ sarvāstraviduṣaḥ sataḥ
10015022c sabhrātr̥bandhoḥ kasmāt tvaṁ vadham asya cikīrṣasi
10015023a astraṁ brahmaśiro yatra paramāstreṇa vadhyate
10015023c samā dvādaśa parjanyas tad rāṣṭraṁ nābhivarṣati
10015024a etadarthaṁ mahābāhuḥ śaktimān api pāṇḍavaḥ
10015024c na vihanty etad astraṁ te prajāhitacikīrṣayā
10015025a pāṇḍavās tvaṁ ca rāṣṭraṁ ca sadā saṁrakṣyam eva naḥ
10015025c tasmāt saṁhara divyaṁ tvam astram etan mahābhuja
10015026a aroṣas tava caivāstu pārthāḥ santu nirāmayāḥ
10015026c na hy adharmeṇa rājarṣiḥ pāṇḍavo jetum icchati
10015027a maṇiṁ caitaṁ prayacchaibhyo yas te śirasi tiṣṭhati
10015027c etad ādāya te prāṇān pratidāsyanti pāṇḍavāḥ
10015028  drauṇir uvāca
10015028a pāṇḍavair yāni ratnāni yac cānyat kauravair dhanam
10015028c avāptānīha tebhyo ’yaṁ maṇir mama viśiṣyate
10015029a yam ābadhya bhayaṁ nāsti śastravyādhikṣudhāśrayam
10015029c devebhyo dānavebhyo vā nāgebhyo vā kathaṁ cana
10015030a na ca rakṣogaṇabhayaṁ na taskarabhayaṁ tathā
10015030c evaṁvīryo maṇir ayaṁ na me tyājyaḥ kathaṁ cana
10015031a yat tu me bhagavān āha tan me kāryam anantaram
10015031c ayaṁ maṇir ayaṁ cāham iṣīkā nipatiṣyati
10015031e garbheṣu pāṇḍaveyānām amoghaṁ caitad udyatam
10015032  vyāsa uvāca
10015032a evaṁ kuru na cānyā te buddhiḥ kāryā kadā cana
10015032c garbheṣu pāṇḍaveyānāṁ visr̥jyaitad upārama
10015033  vaiśaṁpāyana uvāca
10015033a tataḥ paramam astraṁ tad aśvatthāmā bhr̥śāturaḥ
10015033c dvaipāyanavacaḥ śrutvā garbheṣu pramumoca ha
10016001  vaiśaṁpāyana uvāca
10016001a tad ājñāya hr̥ṣīkeśo visr̥ṣṭaṁ pāpakarmaṇā
10016001c hr̥ṣyamāṇa idaṁ vākyaṁ drauṇiṁ pratyabravīt tadā
10016002a virāṭasya sutāṁ pūrvaṁ snuṣāṁ gāṇḍīvadhanvanaḥ
10016002c upaplavyagatāṁ dr̥ṣṭvā vratavān brāhmaṇo ’bravīt
10016003a parikṣīṇeṣu kuruṣu putras tava janiṣyati
10016003c etad asya parikṣittvaṁ garbhasthasya bhaviṣyati
10016004a tasya tad vacanaṁ sādhoḥ satyam eva bhaviṣyati
10016004c parikṣid bhavitā hy eṣāṁ punar vaṁśakaraḥ sutaḥ
10016005a evaṁ bruvāṇaṁ govindaṁ sātvatapravaraṁ tadā
10016005c drauṇiḥ paramasaṁrabdhaḥ pratyuvācedam uttaram
10016006a naitad evaṁ yathāttha tvaṁ pakṣapātena keśava
10016006c vacanaṁ puṇḍarīkākṣa na ca madvākyam anyathā
10016007a patiṣyaty etad astraṁ hi garbhe tasyā mayodyatam
10016007c virāṭaduhituḥ kr̥ṣṇa yāṁ tvaṁ rakṣitum icchasi
10016008  vāsudeva uvāca
10016008a amoghaḥ paramāstrasya pātas tasya bhaviṣyati
10016008c sa tu garbho mr̥to jāto dīrgham āyur avāpsyati
10016009a tvāṁ tu kāpuruṣaṁ pāpaṁ viduḥ sarve manīṣiṇaḥ
10016009c asakr̥tpāpakarmāṇaṁ bālajīvitaghātakam
10016010a tasmāt tvam asya pāpasya karmaṇaḥ phalam āpnuhi
10016010c trīṇi varṣasahasrāṇi cariṣyasi mahīm imām
10016010e aprāpnuvan kva cit kāṁ cit saṁvidaṁ jātu kena cit
10016011a nirjanān asahāyas tvaṁ deśān pravicariṣyasi
10016011c bhavitrī na hi te kṣudra janamadhyeṣu saṁsthitiḥ
10016012a pūyaśoṇitagandhī ca durgakāntārasaṁśrayaḥ
10016012c vicariṣyasi pāpātman sarvavyādhisamanvitaḥ
10016013a vayaḥ prāpya parikṣit tu vedavratam avāpya ca
10016013c kr̥pāc chāradvatād vīraḥ sarvāstrāṇy upalapsyate
10016014a viditvā paramāstrāṇi kṣatradharmavrate sthitaḥ
10016014c ṣaṣṭiṁ varṣāṇi dharmātmā vasudhāṁ pālayiṣyati
10016015a itaś cordhvaṁ mahābāhuḥ kururājo bhaviṣyati
10016015c parikṣin nāma nr̥patir miṣatas te sudurmate
10016015e paśya me tapaso vīryaṁ satyasya ca narādhama
10016016  vyāsa uvāca
10016016a yasmād anādr̥tya kr̥taṁ tvayāsmān karma dāruṇam
10016016c brāhmaṇasya sataś caiva yasmāt te vr̥ttam īdr̥śam
10016017a tasmād yad devakīputra uktavān uttamaṁ vacaḥ
10016017c asaṁśayaṁ te tad bhāvi kṣudrakarman vrajāśv itaḥ
10016018  aśvatthāmovāca
10016018a sahaiva bhavatā brahman sthāsyāmi puruṣeṣv aham
10016018c satyavāg astu bhagavān ayaṁ ca puruṣottamaḥ
10016019  vaiśaṁpāyana uvāca
10016019a pradāyātha maṇiṁ drauṇiḥ pāṇḍavānāṁ mahātmanām
10016019c jagāma vimanās teṣāṁ sarveṣāṁ paśyatāṁ vanam
10016020a pāṇḍavāś cāpi govindaṁ puraskr̥tya hatadviṣaḥ
10016020c kr̥ṣṇadvaipāyanaṁ caiva nāradaṁ ca mahāmunim
10016021a droṇaputrasya sahajaṁ maṇim ādāya satvarāḥ
10016021c draupadīm abhyadhāvanta prāyopetāṁ manasvinīm
10016022a tatas te puruṣavyāghrāḥ sadaśvair anilopamaiḥ
10016022c abhyayuḥ sahadāśārhāḥ śibiraṁ punar eva ha
10016023a avatīrya rathābhyāṁ tu tvaramāṇā mahārathāḥ
10016023c dadr̥śur draupadīṁ kr̥ṣṇām ārtām ārtatarāḥ svayam
10016024a tām upetya nirānandāṁ duḥkhaśokasamanvitām
10016024c parivārya vyatiṣṭhanta pāṇḍavāḥ sahakeśavāḥ
10016025a tato rājñābhyanujñāto bhīmaseno mahābalaḥ
10016025c pradadau tu maṇiṁ divyaṁ vacanaṁ cedam abravīt
10016026a ayaṁ bhadre tava maṇiḥ putrahantā jitaḥ sa te
10016026c uttiṣṭha śokam utsr̥jya kṣatradharmam anusmara
10016027a prayāṇe vāsudevasya śamārtham asitekṣaṇe
10016027c yāny uktāni tvayā bhīru vākyāni madhughātinaḥ
10016028a naiva me patayaḥ santi na putrā bhrātaro na ca
10016028c naiva tvam api govinda śamam icchati rājani
10016029a uktavaty asi dhīrāṇi vākyāni puruṣottamam
10016029c kṣatradharmānurūpāṇi tāni saṁsmartum arhasi
10016030a hato duryodhanaḥ pāpo rājyasya paripanthakaḥ
10016030c duḥśāsanasya rudhiraṁ pītaṁ visphurato mayā
10016031a vairasya gatam ānr̥ṇyaṁ na sma vācyā vivakṣatām
10016031c jitvā mukto droṇaputro brāhmaṇyād gauraveṇa ca
10016032a yaśo ’sya pātitaṁ devi śarīraṁ tv avaśeṣitam
10016032c viyojitaś ca maṇinā nyāsitaś cāyudhaṁ bhuvi
10016033  draupady uvāca
10016033a kevalānr̥ṇyam āptāsmi guruputro gurur mama
10016033c śirasy etaṁ maṇiṁ rājā pratibadhnātu bhārata
10016034  vaiśaṁpāyana uvāca
10016034a taṁ gr̥hītvā tato rājā śirasy evākarot tadā
10016034c guror ucchiṣṭam ity eva draupadyā vacanād api
10016035a tato divyaṁ maṇivaraṁ śirasā dhārayan prabhuḥ
10016035c śuśubhe sa mahārājaḥ sacandra iva parvataḥ
10016036a uttasthau putraśokārtā tataḥ kr̥ṣṇā manasvinī
10016036c kr̥ṣṇaṁ cāpi mahābāhuṁ paryapr̥cchata dharmarāṭ
10017001  vaiśaṁpāyana uvāca
10017001a hateṣu sarvasainyeṣu sauptike tai rathais tribhiḥ
10017001c śocan yudhiṣṭhiro rājā dāśārham idam abravīt
10017002a kathaṁ nu kr̥ṣṇa pāpena kṣudreṇākliṣṭakarmaṇā
10017002c drauṇinā nihatāḥ sarve mama putrā mahārathāḥ
10017003a tathā kr̥tāstrā vikrāntāḥ sahasraśatayodhinaḥ
10017003c drupadasyātmajāś caiva droṇaputreṇa pātitāḥ
10017004a yasya droṇo maheṣvāso na prādād āhave mukham
10017004c taṁ jaghne rathināṁ śreṣṭhaṁ dhr̥ṣṭadyumnaṁ kathaṁ nu saḥ
10017005a kiṁ nu tena kr̥taṁ karma tathāyuktaṁ nararṣabha
10017005c yad ekaḥ śibiraṁ sarvam avadhīn no guroḥ sutaḥ
10017006  vāsudeva uvāca
10017006a nūnaṁ sa devadevānām īśvareśvaram avyayam
10017006c jagāma śaraṇaṁ drauṇir ekas tenāvadhīd bahūn
10017007a prasanno hi mahādevo dadyād amaratām api
10017007c vīryaṁ ca giriśo dadyād yenendram api śātayet
10017008a vedāhaṁ hi mahādevaṁ tattvena bharatarṣabha
10017008c yāni cāsya purāṇāni karmāṇi vividhāny uta
10017009a ādir eṣa hi bhūtānāṁ madhyam antaś ca bhārata
10017009c viceṣṭate jagac cedaṁ sarvam asyaiva karmaṇā
10017010a evaṁ sisr̥kṣur bhūtāni dadarśa prathamaṁ vibhuḥ
10017010c pitāmaho ’bravīc cainaṁ bhūtāni sr̥ja māciram
10017011a harikeśas tathety uktvā bhūtānāṁ doṣadarśivān
10017011c dīrghakālaṁ tapas tepe magno ’mbhasi mahātapāḥ
10017012a sumahāntaṁ tataḥ kālaṁ pratīkṣyainaṁ pitāmahaḥ
10017012c sraṣṭāraṁ sarvabhūtānāṁ sasarja manasāparam
10017013a so ’bravīt pitaraṁ dr̥ṣṭvā giriśaṁ magnam ambhasi
10017013c yadi me nāgrajas tv anyas tataḥ srakṣyāmy ahaṁ prajāḥ
10017014a tam abravīt pitā nāsti tvad anyaḥ puruṣo ’grajaḥ
10017014c sthāṇur eṣa jale magno visrabdhaḥ kuru vai kr̥tim
10017015a sa bhūtāny asr̥jat sapta dakṣādīṁs tu prajāpatīn
10017015c yair imaṁ vyakarot sarvaṁ bhūtagrāmaṁ caturvidham
10017016a tāḥ sr̥ṣṭamātrāḥ kṣudhitāḥ prajāḥ sarvāḥ prajāpatim
10017016c bibhakṣayiṣavo rājan sahasā prādravaṁs tadā
10017017a sa bhakṣyamāṇas trāṇārthī pitāmaham upādravat
10017017c ābhyo māṁ bhagavān pātu vr̥ttir āsāṁ vidhīyatām
10017018a tatas tābhyo dadāv annam oṣadhīḥ sthāvarāṇi ca
10017018c jaṅgamāni ca bhūtāni durbalāni balīyasām
10017019a vihitānnāḥ prajās tās tu jagmus tuṣṭā yathāgatam
10017019c tato vavr̥dhire rājan prītimatyaḥ svayoniṣu
10017020a bhūtagrāme vivr̥ddhe tu tuṣṭe lokagurāv api
10017020c udatiṣṭhaj jalāj jyeṣṭhaḥ prajāś cemā dadarśa saḥ
10017021a bahurūpāḥ prajā dr̥ṣṭvā vivr̥ddhāḥ svena tejasā
10017021c cukrodha bhagavān rudro liṅgaṁ svaṁ cāpy avidhyata
10017022a tat praviddhaṁ tadā bhūmau tathaiva pratyatiṣṭhata
10017022c tam uvācāvyayo brahmā vacobhiḥ śamayann iva
10017023a kiṁ kr̥taṁ salile śarva cirakālaṁ sthitena te
10017023c kimarthaṁ caitad utpāṭya bhūmau liṅgaṁ praveritam
10017024a so ’bravīj jātasaṁrambhas tadā lokagurur gurum
10017024c prajāḥ sr̥ṣṭāḥ pareṇemāḥ kiṁ kariṣyāmy anena vai
10017025a tapasādhigataṁ cānnaṁ prajārthaṁ me pitāmaha
10017025c oṣadhyaḥ parivarteran yathaiva satataṁ prajāḥ
10017026a evam uktvā tu saṁkruddho jagāma vimanā bhavaḥ
10017026c girer muñjavataḥ pādaṁ tapas taptuṁ mahātapāḥ
10018001  vāsudeva uvāca
10018001a tato devayuge ’tīte devā vai samakalpayan
10018001c yajñaṁ vedapramāṇena vidhivad yaṣṭum īpsavaḥ
10018002a kalpayām āsur avyagrā deśān yajñocitāṁs tataḥ
10018002c bhāgārhā devatāś caiva yajñiyaṁ dravyam eva ca
10018003a tā vai rudram ajānantyo yāthātathyena devatāḥ
10018003c nākalpayanta devasya sthāṇor bhāgaṁ narādhipa
10018004a so ’kalpyamāne bhāge tu kr̥ttivāsā makhe ’maraiḥ
10018004c tarasā bhāgam anvicchan dhanur ādau sasarja ha
10018005a lokayajñaḥ kriyāyajño gr̥hayajñaḥ sanātanaḥ
10018005c pañcabhūtamayo yajño nr̥yajñaś caiva pañcamaḥ
10018006a lokayajñena yajñaiṣī kapardī vidadhe dhanuḥ
10018006c dhanuḥ sr̥ṣṭam abhūt tasya pañcakiṣkupramāṇataḥ
10018007a vaṣaṭkāro ’bhavaj jyā tu dhanuṣas tasya bhārata
10018007c yajñāṅgāni ca catvāri tasya saṁhanane ’bhavan
10018008a tataḥ kruddho mahādevas tad upādāya kārmukam
10018008c ājagāmātha tatraiva yatra devāḥ samījire
10018009a tam āttakārmukaṁ dr̥ṣṭvā brahmacāriṇam avyayam
10018009c vivyathe pr̥thivī devī parvatāś ca cakampire
10018010a na vavau pavanaś caiva nāgnir jajvāla caidhitaḥ
10018010c vyabhramac cāpi saṁvignaṁ divi nakṣatramaṇḍalam
10018011a na babhau bhāskaraś cāpi somaḥ śrīmuktamaṇḍalaḥ
10018011c timireṇākulaṁ sarvam ākāśaṁ cābhavad vr̥tam
10018012a abhibhūtās tato devā viṣayān na prajajñire
10018012c na pratyabhāc ca yajñas tān vedā babhraṁśire tadā
10018013a tataḥ sa yajñaṁ raudreṇa vivyādha hr̥di patriṇā
10018013c apakrāntas tato yajño mr̥go bhūtvā sapāvakaḥ
10018014a sa tu tenaiva rūpeṇa divaṁ prāpya vyarocata
10018014c anvīyamāno rudreṇa yudhiṣṭhira nabhastale
10018015a apakrānte tato yajñe saṁjñā na pratyabhāt surān
10018015c naṣṭasaṁjñeṣu deveṣu na prajñāyata kiṁ cana
10018016a tryambakaḥ savitur bāhū bhagasya nayane tathā
10018016c pūṣṇaś ca daśanān kruddho dhanuṣkoṭyā vyaśātayat
10018017a prādravanta tato devā yajñāṅgāni ca sarvaśaḥ
10018017c ke cit tatraiva ghūrṇanto gatāsava ivābhavan
10018018a sa tu vidrāvya tat sarvaṁ śitikaṇṭho ’vahasya ca
10018018c avaṣṭabhya dhanuṣkoṭiṁ rurodha vibudhāṁs tataḥ
10018019a tato vāg amarair uktā jyāṁ tasya dhanuṣo ’cchinat
10018019c atha tat sahasā rājaṁś chinnajyaṁ visphurad dhanuḥ
10018020a tato vidhanuṣaṁ devā devaśreṣṭham upāgaman
10018020c śaraṇaṁ saha yajñena prasādaṁ cākarot prabhuḥ
10018021a tataḥ prasanno bhagavān prāsyat kopaṁ jalāśaye
10018021c sa jalaṁ pāvako bhūtvā śoṣayaty aniśaṁ prabho
10018022a bhagasya nayane caiva bāhū ca savitus tathā
10018022c prādāt pūṣṇaś ca daśanān punar yajñaṁ ca pāṇḍava
10018023a tataḥ sarvam idaṁ svasthaṁ babhūva punar eva ha
10018023c sarvāṇi ca havīṁṣy asya devā bhāgam akalpayan
10018024a tasmin kruddhe ’bhavat sarvam asvasthaṁ bhuvanaṁ vibho
10018024c prasanne ca punaḥ svasthaṁ sa prasanno ’sya vīryavān
10018025a tatas te nihatāḥ sarve tava putrā mahārathāḥ
10018025c anye ca bahavaḥ śūrāḥ pāñcālāś ca sahānugāḥ
10018026a na tan manasi kartavyaṁ na hi tad drauṇinā kr̥tam
10018026c mahādevaprasādaḥ sa kuru kāryam anantaram