% Mahābhārata: Ādiparvan
% Last updated: Fri Dec 1 2023
% Encoding: Unicode Roman
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
01001000a nārāyaṇaṁ namaskr̥tya naraṁ caiva narottamam
01001000c devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet
01001001A lomaharṣaṇaputra ugraśravāḥ sūtaḥ paurāṇiko naimiṣāraṇye śaunakasya kulapater dvādaśavārṣike satre
01001002a samāsīnān abhyagacchad brahmarṣīn saṁśitavratān
01001002c vinayāvanato bhūtvā kadā cit sūtanandanaḥ
01001003a tam āśramam anuprāptaṁ naimiṣāraṇyavāsinaḥ
01001003c citrāḥ śrotuṁ kathās tatra parivavrus tapasvinaḥ
01001004a abhivādya munīṁs tāṁs tu sarvān eva kr̥tāñjaliḥ
01001004c apr̥cchat sa tapovr̥ddhiṁ sadbhiś caivābhinanditaḥ
01001005a atha teṣūpaviṣṭeṣu sarveṣv eva tapasviṣu
01001005c nirdiṣṭam āsanaṁ bheje vinayāl lomaharṣaṇiḥ
01001006a sukhāsīnaṁ tatas taṁ tu viśrāntam upalakṣya ca
01001006c athāpr̥cchad r̥ṣis tatra kaś cit prastāvayan kathāḥ
01001007a kuta āgamyate saute kva cāyaṁ vihr̥tas tvayā
01001007c kālaḥ kamalapatrākṣa śaṁsaitat pr̥cchato mama
01001008  sūta uvāca
01001008a janamejayasya rājarṣeḥ sarpasatre mahātmanaḥ
01001008c samīpe pārthivendrasya samyak pārikṣitasya ca
01001009a kr̥ṣṇadvaipāyanaproktāḥ supuṇyā vividhāḥ kathāḥ
01001009c kathitāś cāpi vidhivad yā vaiśaṁpāyanena vai
01001010a śrutvāhaṁ tā vicitrārthā mahābhāratasaṁśritāḥ
01001010c bahūni saṁparikramya tīrthāny āyatanāni ca
01001011a samantapañcakaṁ nāma puṇyaṁ dvijaniṣevitam
01001011c gatavān asmi taṁ deśaṁ yuddhaṁ yatrābhavat purā
01001011e pāṇḍavānāṁ kurūṇāṁ ca sarveṣāṁ ca mahīkṣitām
01001012a didr̥kṣur āgatas tasmāt samīpaṁ bhavatām iha
01001012c āyuṣmantaḥ sarva eva brahmabhūtā hi me matāḥ
01001013a asmin yajñe mahābhāgāḥ sūryapāvakavarcasaḥ
01001013c kr̥tābhiṣekāḥ śucayaḥ kr̥tajapyā hutāgnayaḥ
01001013e bhavanta āsate svasthā bravīmi kim ahaṁ dvijāḥ
01001014a purāṇasaṁśritāḥ puṇyāḥ kathā vā dharmasaṁśritāḥ
01001014c itivr̥ttaṁ narendrāṇām r̥ṣīṇāṁ ca mahātmanām
01001015  r̥ṣaya ūcuḥ
01001015a dvaipāyanena yat proktaṁ purāṇaṁ paramarṣiṇā
01001015c surair brahmarṣibhiś caiva śrutvā yad abhipūjitam
01001016a tasyākhyānavariṣṭhasya vicitrapadaparvaṇaḥ
01001016c sūkṣmārthanyāyayuktasya vedārthair bhūṣitasya ca
01001017a bhāratasyetihāsasya puṇyāṁ granthārthasaṁyutām
01001017c saṁskāropagatāṁ brāhmīṁ nānāśāstropabr̥ṁhitām
01001018a janamejayasya yāṁ rājño vaiśaṁpāyana uktavān
01001018c yathāvat sa r̥ṣis tuṣṭyā satre dvaipāyanājñayā
01001019a vedaiś caturbhiḥ samitāṁ vyāsasyādbhutakarmaṇaḥ
01001019c saṁhitāṁ śrotum icchāmo dharmyāṁ pāpabhayāpahām
01001020  sūta uvāca
01001020a ādyaṁ puruṣam īśānaṁ puruhūtaṁ puruṣṭutam
01001020c r̥tam ekākṣaraṁ brahma vyaktāvyaktaṁ sanātanam
01001021a asac ca sac caiva ca yad viśvaṁ sadasataḥ param
01001021c parāvarāṇāṁ sraṣṭāraṁ purāṇaṁ param avyayam
01001022a maṅgalyaṁ maṅgalaṁ viṣṇuṁ vareṇyam anaghaṁ śucim
01001022c namaskr̥tya hr̥ṣīkeśaṁ carācaraguruṁ harim
01001023a maharṣeḥ pūjitasyeha sarvaloke mahātmanaḥ
01001023c pravakṣyāmi mataṁ kr̥tsnaṁ vyāsasyāmitatejasaḥ
01001024a ācakhyuḥ kavayaḥ ke cit saṁpraty ācakṣate pare
01001024c ākhyāsyanti tathaivānye itihāsam imaṁ bhuvi
01001025a idaṁ tu triṣu lokeṣu mahaj jñānaṁ pratiṣṭhitam
01001025c vistaraiś ca samāsaiś ca dhāryate yad dvijātibhiḥ
01001026a alaṁkr̥taṁ śubhaiḥ śabdaiḥ samayair divyamānuṣaiḥ
01001026c chandovr̥ttaiś ca vividhair anvitaṁ viduṣāṁ priyam
01001027a niṣprabhe ’smin nirāloke sarvatas tamasāvr̥te
01001027c br̥had aṇḍam abhūd ekaṁ prajānāṁ bījam akṣayam
01001028a yugasyādau nimittaṁ tan mahad divyaṁ pracakṣate
01001028c yasmiṁs tac chrūyate satyaṁ jyotir brahma sanātanam
01001029a adbhutaṁ cāpy acintyaṁ ca sarvatra samatāṁ gatam
01001029c avyaktaṁ kāraṇaṁ sūkṣmaṁ yat tat sadasadātmakam
01001030a yasmāt pitāmaho jajñe prabhur ekaḥ prajāpatiḥ
01001030c brahmā suraguruḥ sthāṇur manuḥ kaḥ parameṣṭhy atha
01001031a prācetasas tathā dakṣo dakṣaputrāś ca sapta ye
01001031c tataḥ prajānāṁ patayaḥ prābhavann ekaviṁśatiḥ
01001032a puruṣaś cāprameyātmā yaṁ sarvam r̥ṣayo viduḥ
01001032c viśvedevās tathādityā vasavo ’thāśvināv api
01001033a yakṣāḥ sādhyāḥ piśācāś ca guhyakāḥ pitaras tathā
01001033c tataḥ prasūtā vidvāṁsaḥ śiṣṭā brahmarṣayo ’malāḥ
01001034a rājarṣayaś ca bahavaḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
01001034c āpo dyauḥ pr̥thivī vāyur antarikṣaṁ diśas tathā
01001035a saṁvatsarartavo māsāḥ pakṣāhorātrayaḥ kramāt
01001035c yac cānyad api tat sarvaṁ saṁbhūtaṁ lokasākṣikam
01001036a yad idaṁ dr̥śyate kiṁ cid bhūtaṁ sthāvarajaṅgamam
01001036c punaḥ saṁkṣipyate sarvaṁ jagat prāpte yugakṣaye
01001037a yathartāv r̥tuliṅgāni nānārūpāṇi paryaye
01001037c dr̥śyante tāni tāny eva tathā bhāvā yugādiṣu
01001038a evam etad anādyantaṁ bhūtasaṁhārakārakam
01001038c anādinidhanaṁ loke cakraṁ saṁparivartate
01001039a trayastriṁśatsahasrāṇi trayastriṁśacchatāni ca
01001039c trayastriṁśac ca devānāṁ sr̥ṣṭiḥ saṁkṣepalakṣaṇā
01001040a divasputro br̥hadbhānuś cakṣur ātmā vibhāvasuḥ
01001040c savitā ca r̥cīko ’rko bhānur āśāvaho raviḥ
01001041a putrā vivasvataḥ sarve mahyas teṣāṁ tathāvaraḥ
01001041c devabhrāṭ tanayas tasya tasmāt subhrāḍ iti smr̥taḥ
01001042a subhrājas tu trayaḥ putrāḥ prajāvanto bahuśrutāḥ
01001042c daśajyotiḥ śatajyotiḥ sahasrajyotir ātmavān
01001043a daśa putrasahasrāṇi daśajyoter mahātmanaḥ
01001043c tato daśaguṇāś cānye śatajyoter ihātmajāḥ
01001044a bhūyas tato daśaguṇāḥ sahasrajyotiṣaḥ sutāḥ
01001044c tebhyo ’yaṁ kuruvaṁśaś ca yadūnāṁ bharatasya ca
01001045a yayātīkṣvākuvaṁśaś ca rājarṣīṇāṁ ca sarvaśaḥ
01001045c saṁbhūtā bahavo vaṁśā bhūtasargāḥ savistarāḥ
01001046a bhūtasthānāni sarvāṇi rahasyaṁ trividhaṁ ca yat
01001046c vedayogaṁ savijñānaṁ dharmo ’rthaḥ kāma eva ca
01001047a dharmakāmārthaśāstrāṇi śāstrāṇi vividhāni ca
01001047c lokayātrāvidhānaṁ ca saṁbhūtaṁ dr̥ṣṭavān r̥ṣiḥ
01001048a itihāsāḥ savaiyākhyā vividhāḥ śrutayo ’pi ca
01001048c iha sarvam anukrāntam uktaṁ granthasya lakṣaṇam
01001049a vistīryaitan mahaj jñānam r̥ṣiḥ saṁkṣepam abravīt
01001049c iṣṭaṁ hi viduṣāṁ loke samāsavyāsadhāraṇam
01001050a manvādi bhārataṁ ke cid āstīkādi tathāpare
01001050c tathoparicarādy anye viprāḥ samyag adhīyate
01001051a vividhaṁ saṁhitājñānaṁ dīpayanti manīṣiṇaḥ
01001051c vyākhyātuṁ kuśalāḥ ke cid granthaṁ dhārayituṁ pare
01001052a tapasā brahmacaryeṇa vyasya vedaṁ sanātanam
01001052c itihāsam imaṁ cakre puṇyaṁ satyavatīsutaḥ
01001053a parāśarātmajo vidvān brahmarṣiḥ saṁśitavrataḥ
01001053c mātur niyogād dharmātmā gāṅgeyasya ca dhīmataḥ
01001054a kṣetre vicitravīryasya kr̥ṣṇadvaipāyanaḥ purā
01001054c trīn agnīn iva kauravyāñ janayām āsa vīryavān
01001055a utpādya dhr̥tarāṣṭraṁ ca pāṇḍuṁ viduram eva ca
01001055c jagāma tapase dhīmān punar evāśramaṁ prati
01001056a teṣu jāteṣu vr̥ddheṣu gateṣu paramāṁ gatim
01001056c abravīd bhārataṁ loke mānuṣe ’smin mahān r̥ṣiḥ
01001057a janamejayena pr̥ṣṭaḥ san brāhmaṇaiś ca sahasraśaḥ
01001057c śaśāsa śiṣyam āsīnaṁ vaiśaṁpāyanam antike
01001058a sa sadasyaiḥ sahāsīnaḥ śrāvayām āsa bhāratam
01001058c karmāntareṣu yajñasya codyamānaḥ punaḥ punaḥ
01001059a vistaraṁ kuruvaṁśasya gāndhāryā dharmaśīlatām
01001059c kṣattuḥ prajñāṁ dhr̥tiṁ kuntyāḥ samyag dvaipāyano ’bravīt
01001060a vāsudevasya māhātmyaṁ pāṇḍavānāṁ ca satyatām
01001060c durvr̥ttaṁ dhārtarāṣṭrāṇām uktavān bhagavān r̥ṣiḥ
01001061a caturviṁśatisāhasrīṁ cakre bhāratasaṁhitām
01001061c upākhyānair vinā tāvad bhārataṁ procyate budhaiḥ
01001062a tato ’dhyardhaśataṁ bhūyaḥ saṁkṣepaṁ kr̥tavān r̥ṣiḥ
01001062c anukramaṇim adhyāyaṁ vr̥ttāntānāṁ saparvaṇām
01001063a idaṁ dvaipāyanaḥ pūrvaṁ putram adhyāpayac chukam
01001063c tato ’nyebhyo ’nurūpebhyaḥ śiṣyebhyaḥ pradadau prabhuḥ
01001064a nārado ’śrāvayad devān asito devalaḥ pitr̥̄n
01001064c gandharvayakṣarakṣāṁsi śrāvayām āsa vai śukaḥ
01001065a duryodhano manyumayo mahādrumaḥ; skandhaḥ karṇaḥ śakunis tasya śākhāḥ
01001065c duḥśāsanaḥ puṣpaphale samr̥ddhe; mūlaṁ rājā dhr̥tarāṣṭro ’manīṣī
01001066a yudhiṣṭhiro dharmamayo mahādrumaḥ; skandho ’rjuno bhīmaseno ’sya śākhāḥ
01001066c mādrīsutau puṣpaphale samr̥ddhe; mūlaṁ kr̥ṣṇo brahma ca brāhmaṇāś ca
01001067a pāṇḍur jitvā bahūn deśān yudhā vikramaṇena ca
01001067c araṇye mr̥gayāśīlo nyavasat sajanas tadā
01001068a mr̥gavyavāyanidhane kr̥cchrāṁ prāpa sa āpadam
01001068c janmaprabhr̥ti pārthānāṁ tatrācāravidhikramaḥ
01001069a mātror abhyupapattiś ca dharmopaniṣadaṁ prati
01001069c dharmasya vāyoḥ śakrasya devayoś ca tathāśvinoḥ
01001070a tāpasaiḥ saha saṁvr̥ddhā mātr̥bhyāṁ parirakṣitāḥ
01001070c medhyāraṇyeṣu puṇyeṣu mahatām āśrameṣu ca
01001071a r̥ṣibhiś ca tadānītā dhārtarāṣṭrān prati svayam
01001071c śiśavaś cābhirūpāś ca jaṭilā brahmacāriṇaḥ
01001072a putrāś ca bhrātaraś ceme śiṣyāś ca suhr̥daś ca vaḥ
01001072c pāṇḍavā eta ity uktvā munayo ’ntarhitās tataḥ
01001073a tāṁs tair niveditān dr̥ṣṭvā pāṇḍavān kauravās tadā
01001073c śiṣṭāś ca varṇāḥ paurā ye te harṣāc cukruśur bhr̥śam
01001074a āhuḥ ke cin na tasyaite tasyaita iti cāpare
01001074c yadā ciramr̥taḥ pāṇḍuḥ kathaṁ tasyeti cāpare
01001075a svāgataṁ sarvathā diṣṭyā pāṇḍoḥ paśyāma saṁtatim
01001075c ucyatāṁ svāgatam iti vāco ’śrūyanta sarvaśaḥ
01001076a tasminn uparate śabde diśaḥ sarvā vinādayan
01001076c antarhitānāṁ bhūtānāṁ nisvanas tumulo ’bhavat
01001077a puṣpavr̥ṣṭiḥ śubhā gandhāḥ śaṅkhadundubhinisvanāḥ
01001077c āsan praveśe pārthānāṁ tad adbhutam ivābhavat
01001078a tatprītyā caiva sarveṣāṁ paurāṇāṁ harṣasaṁbhavaḥ
01001078c śabda āsīn mahāṁs tatra divaspr̥k kīrtivardhanaḥ
01001079a te ’py adhītyākhilān vedāñ śāstrāṇi vividhāni ca
01001079c nyavasan pāṇḍavās tatra pūjitā akutobhayāḥ
01001080a yudhiṣṭhirasya śaucena prītāḥ prakr̥tayo ’bhavan
01001080c dhr̥tyā ca bhīmasenasya vikrameṇārjunasya ca
01001081a guruśuśrūṣayā kuntyā yamayor vinayena ca
01001081c tutoṣa lokaḥ sakalas teṣāṁ śauryaguṇena ca
01001082a samavāye tato rājñāṁ kanyāṁ bhartr̥svayaṁvarām
01001082c prāptavān arjunaḥ kr̥ṣṇāṁ kr̥tvā karma suduṣkaram
01001083a tataḥ prabhr̥ti loke ’smin pūjyaḥ sarvadhanuṣmatām
01001083c āditya iva duṣprekṣyaḥ samareṣv api cābhavat
01001084a sa sarvān pārthivāñ jitvā sarvāṁś ca mahato gaṇān
01001084c ājahārārjuno rājñe rājasūyaṁ mahākratum
01001085a annavān dakṣiṇāvāṁś ca sarvaiḥ samudito guṇaiḥ
01001085c yudhiṣṭhireṇa saṁprāpto rājasūyo mahākratuḥ
01001086a sunayād vāsudevasya bhīmārjunabalena ca
01001086c ghātayitvā jarāsaṁdhaṁ caidyaṁ ca balagarvitam
01001087a duryodhanam upāgacchann arhaṇāni tatas tataḥ
01001087c maṇikāñcanaratnāni gohastyaśvadhanāni ca
01001088a samr̥ddhāṁ tāṁ tathā dr̥ṣṭvā pāṇḍavānāṁ tadā śriyam
01001088c īrṣyāsamutthaḥ sumahāṁs tasya manyur ajāyata
01001089a vimānapratimāṁ cāpi mayena sukr̥tāṁ sabhām
01001089c pāṇḍavānām upahr̥tāṁ sa dr̥ṣṭvā paryatapyata
01001090a yatrāvahasitaś cāsīt praskandann iva saṁbhramāt
01001090c pratyakṣaṁ vāsudevasya bhīmenānabhijātavat
01001091a sa bhogān vividhān bhuñjan ratnāni vividhāni ca
01001091c kathito dhr̥tarāṣṭrasya vivarṇo hariṇaḥ kr̥śaḥ
01001092a anvajānāt tato dyūtaṁ dhr̥tarāṣṭraḥ sutapriyaḥ
01001092c tac chrutvā vāsudevasya kopaḥ samabhavan mahān
01001093a nātiprītamanāś cāsīd vivādāṁś cānvamodata
01001093c dyūtādīn anayān ghorān pravr̥ddhāṁś cāpy upaikṣata
01001094a nirasya viduraṁ droṇaṁ bhīṣmaṁ śāradvataṁ kr̥pam
01001094c vigrahe tumule tasminn ahan kṣatraṁ parasparam
01001095a jayatsu pāṇḍuputreṣu śrutvā sumahad apriyam
01001095c duryodhanamataṁ jñātvā karṇasya śakunes tathā
01001095e dhr̥tarāṣṭraś ciraṁ dhyātvā saṁjayaṁ vākyam abravīt
01001096a śr̥ṇu saṁjaya me sarvaṁ na me ’sūyitum arhasi
01001096c śrutavān asi medhāvī buddhimān prājñasaṁmataḥ
01001097a na vigrahe mama matir na ca prīye kurukṣaye
01001097c na me viśeṣaḥ putreṣu sveṣu pāṇḍusuteṣu ca
01001098a vr̥ddhaṁ mām abhyasūyanti putrā manyuparāyaṇāḥ
01001098c ahaṁ tv acakṣuḥ kārpaṇyāt putraprītyā sahāmi tat
01001098e muhyantaṁ cānumuhyāmi duryodhanam acetanam
01001099a rājasūye śriyaṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍavasya mahaujasaḥ
01001099c tac cāvahasanaṁ prāpya sabhārohaṇadarśane
01001100a amarṣitaḥ svayaṁ jetum aśaktaḥ pāṇḍavān raṇe
01001100c nirutsāhaś ca saṁprāptuṁ śriyam akṣatriyo yathā
01001100e gāndhārarājasahitaś chadmadyūtam amantrayat
01001101a tatra yad yad yathā jñātaṁ mayā saṁjaya tac chr̥ṇu
01001101c śrutvā hi mama vākyāni buddhyā yuktāni tattvataḥ
01001101e tato jñāsyasi māṁ saute prajñācakṣuṣam ity uta
01001102a yadāśrauṣaṁ dhanur āyamya citraṁ; viddhaṁ lakṣyaṁ pātitaṁ vai pr̥thivyām
01001102c kr̥ṣṇāṁ hr̥tāṁ paśyatāṁ sarvarājñāṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001103a yadāśrauṣaṁ dvārakāyāṁ subhadrāṁ; prasahyoḍhāṁ mādhavīm arjunena
01001103c indraprasthaṁ vr̥ṣṇivīrau ca yātau; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001104a yadāśrauṣaṁ devarājaṁ pravr̥ṣṭaṁ; śarair divyair vāritaṁ cārjunena
01001104c agniṁ tathā tarpitaṁ khāṇḍave ca; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001105a yadāśrauṣaṁ hr̥tarājyaṁ yudhiṣṭhiraṁ; parājitaṁ saubalenākṣavatyām
01001105c anvāgataṁ bhrātr̥bhir aprameyais; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001106a yadāśrauṣaṁ draupadīm aśrukaṇṭhīṁ; sabhāṁ nītāṁ duḥkhitām ekavastrām
01001106c rajasvalāṁ nāthavatīm anāthavat; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001107a yadāśrauṣaṁ vividhās tāta ceṣṭā; dharmātmanāṁ prasthitānāṁ vanāya
01001107c jyeṣṭhaprītyā kliśyatāṁ pāṇḍavānāṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001108a yadāśrauṣaṁ snātakānāṁ sahasrair; anvāgataṁ dharmarājaṁ vanastham
01001108c bhikṣābhujāṁ brāhmaṇānāṁ mahātmanāṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001109a yadāśrauṣam arjuno devadevaṁ; kirātarūpaṁ tryambakaṁ toṣya yuddhe
01001109c avāpa tat pāśupataṁ mahāstraṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001110a yadāśrauṣaṁ tridivasthaṁ dhanaṁjayaṁ; śakrāt sākṣād divyam astraṁ yathāvat
01001110c adhīyānaṁ śaṁsitaṁ satyasaṁdhaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001111a yadāśrauṣaṁ vaiśravaṇena sārdhaṁ; samāgataṁ bhīmam anyāṁś ca pārthān
01001111c tasmin deśe mānuṣāṇām agamye; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001112a yadāśrauṣaṁ ghoṣayātrāgatānāṁ; bandhaṁ gandharvair mokṣaṇaṁ cārjunena
01001112c sveṣāṁ sutānāṁ karṇabuddhau ratānāṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001113a yadāśrauṣaṁ yakṣarūpeṇa dharmaṁ; samāgataṁ dharmarājena sūta
01001113c praśnān uktān vibruvantaṁ ca samyak; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001114a yadāśrauṣaṁ māmakānāṁ variṣṭhān; dhanaṁjayenaikarathena bhagnān
01001114c virāṭarāṣṭre vasatā mahātmanā; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001115a yadāśrauṣaṁ satkr̥tāṁ matsyarājñā; sutāṁ dattām uttarām arjunāya
01001115c tāṁ cārjunaḥ pratyagr̥hṇāt sutārthe; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001116a yadāśrauṣaṁ nirjitasyādhanasya; pravrājitasya svajanāt pracyutasya
01001116c akṣauhiṇīḥ sapta yudhiṣṭhirasya; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001117a yadāśrauṣaṁ naranārāyaṇau tau; kr̥ṣṇārjunau vadato nāradasya
01001117c ahaṁ draṣṭā brahmaloke sadeti; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001118a yadāśrauṣaṁ mādhavaṁ vāsudevaṁ; sarvātmanā pāṇḍavārthe niviṣṭam
01001118c yasyemāṁ gāṁ vikramam ekam āhus; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001119a yadāśrauṣaṁ karṇaduryodhanābhyāṁ; buddhiṁ kr̥tāṁ nigrahe keśavasya
01001119c taṁ cātmānaṁ bahudhā darśayānaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001120a yadāśrauṣaṁ vāsudeve prayāte; rathasyaikām agratas tiṣṭhamānām
01001120c ārtāṁ pr̥thāṁ sāntvitāṁ keśavena; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001121a yadāśrauṣaṁ mantriṇaṁ vāsudevaṁ; tathā bhīṣmaṁ śāṁtanavaṁ ca teṣām
01001121c bhāradvājaṁ cāśiṣo ’nubruvāṇaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001122a yadāśrauṣaṁ karṇa uvāca bhīṣmaṁ; nāhaṁ yotsye yudhyamāne tvayīti
01001122c hitvā senām apacakrāma caiva; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001123a yadāśrauṣaṁ vāsudevārjunau tau; tathā dhanur gāṇḍivam aprameyam
01001123c trīṇy ugravīryāṇi samāgatāni; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001124a yadāśrauṣaṁ kaśmalenābhipanne; rathopasthe sīdamāne ’rjune vai
01001124c kr̥ṣṇaṁ lokān darśayānaṁ śarīre; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001125a yadāśrauṣaṁ bhīṣmam amitrakarśanaṁ; nighnantam ājāv ayutaṁ rathānām
01001125c naiṣāṁ kaś cid vadhyate dr̥śyarūpas; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001126a yadāśrauṣaṁ bhīṣmam atyantaśūraṁ; hataṁ pārthenāhaveṣv apradhr̥ṣyam
01001126c śikhaṇḍinaṁ purataḥ sthāpayitvā; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001127a yadāśrauṣaṁ śaratalpe śayānaṁ; vr̥ddhaṁ vīraṁ sāditaṁ citrapuṅkhaiḥ
01001127c bhīṣmaṁ kr̥tvā somakān alpaśeṣāṁs; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001128a yadāśrauṣaṁ śāṁtanave śayāne; pānīyārthe coditenārjunena
01001128c bhūmiṁ bhittvā tarpitaṁ tatra bhīṣmaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001129a yadāśrauṣaṁ śukrasūryau ca yuktau; kaunteyānām anulomau jayāya
01001129c nityaṁ cāsmāñ śvāpadā vyābhaṣantas; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001130a yadā droṇo vividhān astramārgān; vidarśayan samare citrayodhī
01001130c na pāṇḍavāñ śreṣṭhatamān nihanti; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001131a yadāśrauṣaṁ cāsmadīyān mahārathān; vyavasthitān arjunasyāntakāya
01001131c saṁśaptakān nihatān arjunena; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001132a yadāśrauṣaṁ vyūham abhedyam anyair; bhāradvājenāttaśastreṇa guptam
01001132c bhittvā saubhadraṁ vīram ekaṁ praviṣṭaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001133a yadābhimanyuṁ parivārya bālaṁ; sarve hatvā hr̥ṣṭarūpā babhūvuḥ
01001133c mahārathāḥ pārtham aśaknuvantas; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001134a yadāśrauṣam abhimanyuṁ nihatya; harṣān mūḍhān krośato dhārtarāṣṭrān
01001134c krodhaṁ muktaṁ saindhave cārjunena; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001135a yadāśrauṣaṁ saindhavārthe pratijñāṁ; pratijñātāṁ tadvadhāyārjunena
01001135c satyāṁ nistīrṇāṁ śatrumadhye ca tena; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001136a yadāśrauṣaṁ śrāntahaye dhanaṁjaye; muktvā hayān pāyayitvopavr̥ttān
01001136c punar yuktvā vāsudevaṁ prayātaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001137a yadāśrauṣaṁ vāhaneṣv āśvasatsu; rathopasthe tiṣṭhatā gāṇḍivena
01001137c sarvān yodhān vāritān arjunena; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001138a yadāśrauṣaṁ nāgabalair durutsahaṁ; droṇānīkaṁ yuyudhānaṁ pramathya
01001138c yātaṁ vārṣṇeyaṁ yatra tau kr̥ṣṇapārthau; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001139a yadāśrauṣaṁ karṇam āsādya muktaṁ; vadhād bhīmaṁ kutsayitvā vacobhiḥ
01001139c dhanuṣkoṭyā tudya karṇena vīraṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001140a yadā droṇaḥ kr̥tavarmā kr̥paś ca; karṇo drauṇir madrarājaś ca śūraḥ
01001140c amarṣayan saindhavaṁ vadhyamānaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001141a yadāśrauṣaṁ devarājena dattāṁ; divyāṁ śaktiṁ vyaṁsitāṁ mādhavena
01001141c ghaṭotkace rākṣase ghorarūpe; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001142a yadāśrauṣaṁ karṇaghaṭotkacābhyāṁ; yuddhe muktāṁ sūtaputreṇa śaktim
01001142c yayā vadhyaḥ samare savyasācī; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001143a yadāśrauṣaṁ droṇam ācāryam ekaṁ; dhr̥ṣṭadyumnenābhyatikramya dharmam
01001143c rathopasthe prāyagataṁ viśastaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001144a yadāśrauṣaṁ drauṇinā dvairathasthaṁ; mādrīputraṁ nakulaṁ lokamadhye
01001144c samaṁ yuddhe pāṇḍavaṁ yudhyamānaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001145a yadā droṇe nihate droṇaputro; nārāyaṇaṁ divyam astraṁ vikurvan
01001145c naiṣām antaṁ gatavān pāṇḍavānāṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001146a yadāśrauṣaṁ karṇam atyantaśūraṁ; hataṁ pārthenāhaveṣv apradhr̥ṣyam
01001146c tasmin bhrātr̥̄ṇāṁ vigrahe devaguhye; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001147a yadāśrauṣaṁ droṇaputraṁ kr̥paṁ ca; duḥśāsanaṁ kr̥tavarmāṇam ugram
01001147c yudhiṣṭhiraṁ śūnyam adharṣayantaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001148a yadāśrauṣaṁ nihataṁ madrarājaṁ; raṇe śūraṁ dharmarājena sūta
01001148c sadā saṁgrāme spardhate yaḥ sa kr̥ṣṇaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001149a yadāśrauṣaṁ kalahadyūtamūlaṁ; māyābalaṁ saubalaṁ pāṇḍavena
01001149c hataṁ saṁgrāme sahadevena pāpaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001150a yadāśrauṣaṁ śrāntam ekaṁ śayānaṁ; hradaṁ gatvā stambhayitvā tad ambhaḥ
01001150c duryodhanaṁ virathaṁ bhagnadarpaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001151a yadāśrauṣaṁ pāṇḍavāṁs tiṣṭhamānān; gaṅgāhrade vāsudevena sārdham
01001151c amarṣaṇaṁ dharṣayataḥ sutaṁ me; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001152a yadāśrauṣaṁ vividhāṁs tāta mārgān; gadāyuddhe maṇḍalaṁ saṁcarantam
01001152c mithyā hataṁ vāsudevasya buddhyā; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001153a yadāśrauṣaṁ droṇaputrādibhis tair; hatān pāñcālān draupadeyāṁś ca suptān
01001153c kr̥taṁ bībhatsam ayaśasyaṁ ca karma; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001154a yadāśrauṣaṁ bhīmasenānuyātena; aśvatthāmnā paramāstraṁ prayuktam
01001154c kruddhenaiṣīkam avadhīd yena garbhaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001155a yadāśrauṣaṁ brahmaśiro ’rjunena; muktaṁ svastīty astram astreṇa śāntam
01001155c aśvatthāmnā maṇiratnaṁ ca dattaṁ; tadā nāśaṁse vijayāya saṁjaya
01001156a yadāśrauṣaṁ droṇaputreṇa garbhe; vairāṭyā vai pātyamāne mahāstre
01001156c dvaipāyanaḥ keśavo droṇaputraṁ; paraspareṇābhiśāpaiḥ śaśāpa
01001157a śocyā gāndhārī putrapautrair vihīnā; tathā vadhvaḥ pitr̥bhir bhrātr̥bhiś ca
01001157c kr̥taṁ kāryaṁ duṣkaraṁ pāṇḍaveyaiḥ; prāptaṁ rājyam asapatnaṁ punas taiḥ
01001158a kaṣṭaṁ yuddhe daśa śeṣāḥ śrutā me; trayo ’smākaṁ pāṇḍavānāṁ ca sapta
01001158c dvyūnā viṁśatir āhatākṣauhiṇīnāṁ; tasmin saṁgrāme vigrahe kṣatriyāṇām
01001159a tamasā tv abhyavastīrṇo moha āviśatīva mām
01001159c saṁjñāṁ nopalabhe sūta mano vihvalatīva me
01001160a ity uktvā dhr̥tarāṣṭro ’tha vilapya bahuduḥkhitaḥ
01001160c mūrcchitaḥ punar āśvastaḥ saṁjayaṁ vākyam abravīt
01001161a saṁjayaivaṁgate prāṇāṁs tyaktum icchāmi māciram
01001161c stokaṁ hy api na paśyāmi phalaṁ jīvitadhāraṇe
01001162a taṁ tathāvādinaṁ dīnaṁ vilapantaṁ mahīpatim
01001162c gāvalgaṇir idaṁ dhīmān mahārthaṁ vākyam abravīt
01001163a śrutavān asi vai rājño mahotsāhān mahābalān
01001163c dvaipāyanasya vadato nāradasya ca dhīmataḥ
01001164a mahatsu rājavaṁśeṣu guṇaiḥ samuditeṣu ca
01001164c jātān divyāstraviduṣaḥ śakrapratimatejasaḥ
01001165a dharmeṇa pr̥thivīṁ jitvā yajñair iṣṭvāptadakṣiṇaiḥ
01001165c asmim̐l loke yaśaḥ prāpya tataḥ kālavaśaṁ gatāḥ
01001166a vainyaṁ mahārathaṁ vīraṁ sr̥ñjayaṁ jayatāṁ varam
01001166c suhotraṁ rantidevaṁ ca kakṣīvantaṁ tathauśijam
01001167a bāhlīkaṁ damanaṁ śaibyaṁ śaryātim ajitaṁ jitam
01001167c viśvāmitram amitraghnam ambarīṣaṁ mahābalam
01001168a maruttaṁ manum ikṣvākuṁ gayaṁ bharatam eva ca
01001168c rāmaṁ dāśarathiṁ caiva śaśabinduṁ bhagīratham
01001169a yayātiṁ śubhakarmāṇaṁ devair yo yājitaḥ svayam
01001169c caityayūpāṅkitā bhūmir yasyeyaṁ savanākarā
01001170a iti rājñāṁ caturviṁśan nāradena surarṣiṇā
01001170c putraśokābhitaptāya purā śaibyāya kīrtitāḥ
01001171a tebhyaś cānye gatāḥ pūrvaṁ rājāno balavattarāḥ
01001171c mahārathā mahātmānaḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
01001172a pūruḥ kurur yaduḥ śūro viṣvagaśvo mahādhr̥tiḥ
01001172c anenā yuvanāśvaś ca kakutstho vikramī raghuḥ
01001173a vijitī vītihotraś ca bhavaḥ śveto br̥hadguruḥ
01001173c uśīnaraḥ śatarathaḥ kaṅko duliduho drumaḥ
01001174a dambhodbhavaḥ paro venaḥ sagaraḥ saṁkr̥tir nimiḥ
01001174c ajeyaḥ paraśuḥ puṇḍraḥ śaṁbhur devāvr̥dho ’naghaḥ
01001175a devāhvayaḥ supratimaḥ supratīko br̥hadrathaḥ
01001175c mahotsāho vinītātmā sukratur naiṣadho nalaḥ
01001176a satyavrataḥ śāntabhayaḥ sumitraḥ subalaḥ prabhuḥ
01001176c jānujaṅgho ’naraṇyo ’rkaḥ priyabhr̥tyaḥ śubhavrataḥ
01001177a balabandhur nirāmardaḥ ketuśr̥ṅgo br̥hadbalaḥ
01001177c dhr̥ṣṭaketur br̥hatketur dīptaketur nirāmayaḥ
01001178a avikṣit prabalo dhūrtaḥ kr̥tabandhur dr̥ḍheṣudhiḥ
01001178c mahāpurāṇaḥ saṁbhāvyaḥ pratyaṅgaḥ parahā śrutiḥ
01001179a ete cānye ca bahavaḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ
01001179c śrūyante ’yutaśaś cānye saṁkhyātāś cāpi padmaśaḥ
01001180a hitvā suvipulān bhogān buddhimanto mahābalāḥ
01001180c rājāno nidhanaṁ prāptās tava putrair mahattamāḥ
01001181a yeṣāṁ divyāni karmāṇi vikramas tyāga eva ca
01001181c māhātmyam api cāstikyaṁ satyatā śaucam ārjavam
01001182a vidvadbhiḥ kathyate loke purāṇaiḥ kavisattamaiḥ
01001182c sarvarddhiguṇasaṁpannās te cāpi nidhanaṁ gatāḥ
01001183a tava putrā durātmānaḥ prataptāś caiva manyunā
01001183c lubdhā durvr̥ttabhūyiṣṭhā na tāñ śocitum arhasi
01001184a śrutavān asi medhāvī buddhimān prājñasaṁmataḥ
01001184c yeṣāṁ śāstrānugā buddhir na te muhyanti bhārata
01001185a nigrahānugrahau cāpi viditau te narādhipa
01001185c nātyantam evānuvr̥ttiḥ śrūyate putrarakṣaṇe
01001186a bhavitavyaṁ tathā tac ca nātaḥ śocitum arhasi
01001186c daivaṁ prajñāviśeṣeṇa ko nivartitum arhati
01001187a vidhātr̥vihitaṁ mārgaṁ na kaś cid ativartate
01001187c kālamūlam idaṁ sarvaṁ bhāvābhāvau sukhāsukhe
01001188a kālaḥ pacati bhūtāni kālaḥ saṁharati prajāḥ
01001188c nirdahantaṁ prajāḥ kālaṁ kālaḥ śamayate punaḥ
01001189a kālo vikurute bhāvān sarvām̐l loke śubhāśubhān
01001189c kālaḥ saṁkṣipate sarvāḥ prajā visr̥jate punaḥ
01001189e kālaḥ sarveṣu bhūteṣu caraty avidhr̥taḥ samaḥ
01001190a atītānāgatā bhāvā ye ca vartanti sāṁpratam
01001190c tān kālanirmitān buddhvā na saṁjñāṁ hātum arhasi
01001191  sūta uvāca
01001191a atropaniṣadaṁ puṇyāṁ kr̥ṣṇadvaipāyano ’bravīt
01001191c bhāratādhyayanāt puṇyād api pādam adhīyataḥ
01001191e śraddadhānasya pūyante sarvapāpāny aśeṣataḥ
01001192a devarṣayo hy atra puṇyā brahmarājarṣayas tathā
01001192c kīrtyante śubhakarmāṇas tathā yakṣamahoragāḥ
01001193a bhagavān vāsudevaś ca kīrtyate ’tra sanātanaḥ
01001193c sa hi satyam r̥taṁ caiva pavitraṁ puṇyam eva ca
01001194a śāśvataṁ brahma paramaṁ dhruvaṁ jyotiḥ sanātanam
01001194c yasya divyāni karmāṇi kathayanti manīṣiṇaḥ
01001195a asat sat sadasac caiva yasmād devāt pravartate
01001195c saṁtatiś ca pravr̥ttiś ca janma mr̥tyuḥ punarbhavaḥ
01001196a adhyātmaṁ śrūyate yac ca pañcabhūtaguṇātmakam
01001196c avyaktādi paraṁ yac ca sa eva parigīyate
01001197a yat tad yativarā yuktā dhyānayogabalānvitāḥ
01001197c pratibimbam ivādarśe paśyanty ātmany avasthitam
01001198a śraddadhānaḥ sadodyuktaḥ satyadharmaparāyaṇaḥ
01001198c āsevann imam adhyāyaṁ naraḥ pāpāt pramucyate
01001199a anukramaṇim adhyāyaṁ bhāratasyemam āditaḥ
01001199c āstikaḥ satataṁ śr̥ṇvan na kr̥cchreṣv avasīdati
01001200a ubhe saṁdhye japan kiṁ cit sadyo mucyeta kilbiṣāt
01001200c anukramaṇyā yāvat syād ahnā rātryā ca saṁcitam
01001201a bhāratasya vapur hy etat satyaṁ cāmr̥tam eva ca
01001201c navanītaṁ yathā dadhno dvipadāṁ brāhmaṇo yathā
01001202a hradānām udadhiḥ śreṣṭho gaur variṣṭhā catuṣpadām
01001202c yathaitāni variṣṭhāni tathā bhāratam ucyate
01001203a yaś cainaṁ śrāvayec chrāddhe brāhmaṇān pādam antataḥ
01001203c akṣayyam annapānaṁ tat pitr̥̄ṁs tasyopatiṣṭhati
01001204a itihāsapurāṇābhyāṁ vedaṁ samupabr̥ṁhayet
01001204c bibhety alpaśrutād vedo mām ayaṁ pratariṣyati
01001205a kārṣṇaṁ vedam imaṁ vidvāñ śrāvayitvārtham aśnute
01001205c bhrūṇahatyākr̥taṁ cāpi pāpaṁ jahyān na saṁśayaḥ
01001206a ya imaṁ śucir adhyāyaṁ paṭhet parvaṇi parvaṇi
01001206c adhītaṁ bhārataṁ tena kr̥tsnaṁ syād iti me matiḥ
01001207a yaś cemaṁ śr̥ṇuyān nityam ārṣaṁ śraddhāsamanvitaḥ
01001207c sa dīrgham āyuḥ kīrtiṁ ca svargatiṁ cāpnuyān naraḥ
01001208a catvāra ekato vedā bhārataṁ caikam ekataḥ
01001208c samāgataiḥ surarṣibhis tulām āropitaṁ purā
01001208e mahattve ca gurutve ca dhriyamāṇaṁ tato ’dhikam
01001209a mahattvād bhāravattvāc ca mahābhāratam ucyate
01001209c niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate
01001210a tapo na kalko ’dhyayanaṁ na kalkaḥ; svābhāviko vedavidhir na kalkaḥ
01001210c prasahya vittāharaṇaṁ na kalkas; tāny eva bhāvopahatāni kalkaḥ
01002001  r̥ṣaya ūcuḥ
01002001a samantapañcakam iti yad uktaṁ sūtanandana
01002001c etat sarvaṁ yathānyāyaṁ śrotum icchāmahe vayam
01002002  sūta uvāca
01002002a śuśrūṣā yadi vo viprā bruvataś ca kathāḥ śubhāḥ
01002002c samantapañcakākhyaṁ ca śrotum arhatha sattamāḥ
01002003a tretādvāparayoḥ saṁdhau rāmaḥ śastrabhr̥tāṁ varaḥ
01002003c asakr̥t pārthivaṁ kṣatraṁ jaghānāmarṣacoditaḥ
01002004a sa sarvaṁ kṣatram utsādya svavīryeṇānaladyutiḥ
01002004c samantapañcake pañca cakāra rudhirahradān
01002005a sa teṣu rudhirāmbhassu hradeṣu krodhamūrcchitaḥ
01002005c pitr̥̄n saṁtarpayām āsa rudhireṇeti naḥ śrutam
01002006a atharcīkādayo ’bhyetya pitaro brāhmaṇarṣabham
01002006c taṁ kṣamasveti siṣidhus tataḥ sa virarāma ha
01002007a teṣāṁ samīpe yo deśo hradānāṁ rudhirāmbhasām
01002007c samantapañcakam iti puṇyaṁ tatparikīrtitam
01002008a yena liṅgena yo deśo yuktaḥ samupalakṣyate
01002008c tenaiva nāmnā taṁ deśaṁ vācyam āhur manīṣiṇaḥ
01002009a antare caiva saṁprāpte kalidvāparayor abhūt
01002009c samantapañcake yuddhaṁ kurupāṇḍavasenayoḥ
01002010a tasmin paramadharmiṣṭhe deśe bhūdoṣavarjite
01002010c aṣṭādaśa samājagmur akṣauhiṇyo yuyutsayā
01002011a evaṁ nāmābhinirvr̥ttaṁ tasya deśasya vai dvijāḥ
01002011c puṇyaś ca ramaṇīyaś ca sa deśo vaḥ prakīrtitaḥ
01002012a tad etat kathitaṁ sarvaṁ mayā vo munisattamāḥ
01002012c yathā deśaḥ sa vikhyātas triṣu lokeṣu viśrutaḥ
01002013  r̥ṣaya ūcuḥ
01002013a akṣauhiṇya iti proktaṁ yat tvayā sūtanandana
01002013c etad icchāmahe śrotuṁ sarvam eva yathātatham
01002014a akṣauhiṇyāḥ parīmāṇaṁ rathāśvanaradantinām
01002014c yathāvac caiva no brūhi sarvaṁ hi viditaṁ tava
01002015  sūta uvāca
01002015a eko ratho gajaś caiko narāḥ pañca padātayaḥ
01002015c trayaś ca turagās tajjñaiḥ pattir ity abhidhīyate
01002016a pattiṁ tu triguṇām etām āhuḥ senāmukhaṁ budhāḥ
01002016c trīṇi senāmukhāny eko gulma ity abhidhīyate
01002017a trayo gulmā gaṇo nāma vāhinī tu gaṇās trayaḥ
01002017c smr̥tās tisras tu vāhinyaḥ pr̥taneti vicakṣaṇaiḥ
01002018a camūs tu pr̥tanās tisras tisraś camvas tv anīkinī
01002018c anīkinīṁ daśaguṇāṁ prāhur akṣauhiṇīṁ budhāḥ
01002019a akṣauhiṇyāḥ prasaṁkhyānaṁ rathānāṁ dvijasattamāḥ
01002019c saṁkhyāgaṇitatattvajñaiḥ sahasrāṇy ekaviṁśatiḥ
01002020a śatāny upari caivāṣṭau tathā bhūyaś ca saptatiḥ
01002020c gajānāṁ tu parīmāṇam etad evātra nirdiśet
01002021a jñeyaṁ śatasahasraṁ tu sahasrāṇi tathā nava
01002021c narāṇām api pañcāśac chatāni trīṇi cānaghāḥ
01002022a pañcaṣaṣṭisahasrāṇi tathāśvānāṁ śatāni ca
01002022c daśottarāṇi ṣaṭ prāhur yathāvad iha saṁkhyayā
01002023a etām akṣauhiṇīṁ prāhuḥ saṁkhyātattvavido janāḥ
01002023c yāṁ vaḥ kathitavān asmi vistareṇa dvijottamāḥ
01002024a etayā saṁkhyayā hy āsan kurupāṇḍavasenayoḥ
01002024c akṣauhiṇyo dvijaśreṣṭhāḥ piṇḍenāṣṭādaśaiva tāḥ
01002025a sametās tatra vai deśe tatraiva nidhanaṁ gatāḥ
01002025c kauravān kāraṇaṁ kr̥tvā kālenādbhutakarmaṇā
01002026a ahāni yuyudhe bhīṣmo daśaiva paramāstravit
01002026c ahāni pañca droṇas tu rarakṣa kuruvāhinīm
01002027a ahanī yuyudhe dve tu karṇaḥ parabalārdanaḥ
01002027c śalyo ’rdhadivasaṁ tv āsīd gadāyuddham ataḥ param
01002028a tasyaiva tu dinasyānte hārdikyadrauṇigautamāḥ
01002028c prasuptaṁ niśi viśvastaṁ jaghnur yaudhiṣṭhiraṁ balam
01002029a yat tu śaunakasatre te bhāratākhyānavistaram
01002029c ākhyāsye tatra paulomam ākhyānaṁ cāditaḥ param
01002030a vicitrārthapadākhyānam anekasamayānvitam
01002030c abhipannaṁ naraiḥ prājñair vairāgyam iva mokṣibhiḥ
01002031a ātmeva veditavyeṣu priyeṣv iva ca jīvitam
01002031c itihāsaḥ pradhānārthaḥ śreṣṭhaḥ sarvāgameṣv ayam
01002032a itihāsottame hy asminn arpitā buddhir uttamā
01002032c svaravyañjanayoḥ kr̥tsnā lokavedāśrayeva vāk
01002033a asya prajñābhipannasya vicitrapadaparvaṇaḥ
01002033c bhāratasyetihāsasya śrūyatāṁ parvasaṁgrahaḥ
01002034a parvānukramaṇī pūrvaṁ dvitīyaṁ parvasaṁgrahaḥ
01002034c pauṣyaṁ paulomam āstīkam ādivaṁśāvatāraṇam
01002035a tataḥ saṁbhavaparvoktam adbhutaṁ devanirmitam
01002035c dāho jatugr̥hasyātra haiḍimbaṁ parva cocyate
01002036a tato bakavadhaḥ parva parva caitrarathaṁ tataḥ
01002036c tataḥ svayaṁvaraṁ devyāḥ pāñcālyāḥ parva cocyate
01002037a kṣatradharmeṇa nirjitya tato vaivāhikaṁ smr̥tam
01002037c vidurāgamanaṁ parva rājyalambhas tathaiva ca
01002038a arjunasya vane vāsaḥ subhadrāharaṇaṁ tataḥ
01002038c subhadrāharaṇād ūrdhvaṁ jñeyaṁ haraṇahārikam
01002039a tataḥ khāṇḍavadāhākhyaṁ tatraiva mayadarśanam
01002039c sabhāparva tataḥ proktaṁ mantraparva tataḥ param
01002040a jarāsaṁdhavadhaḥ parva parva digvijayas tathā
01002040c parva digvijayād ūrdhvaṁ rājasūyikam ucyate
01002041a tataś cārghābhiharaṇaṁ śiśupālavadhas tataḥ
01002041c dyūtaparva tataḥ proktam anudyūtam ataḥ param
01002042a tata āraṇyakaṁ parva kirmīravadha eva ca
01002042c īśvarārjunayor yuddhaṁ parva kairātasaṁjñitam
01002043a indralokābhigamanaṁ parva jñeyam ataḥ param
01002043c tīrthayātrā tataḥ parva kururājasya dhīmataḥ
01002044a jaṭāsuravadhaḥ parva yakṣayuddham ataḥ param
01002044c tathaivājagaraṁ parva vijñeyaṁ tadanantaram
01002045a mārkaṇḍeyasamasyā ca parvoktaṁ tadanantaram
01002045c saṁvādaś ca tataḥ parva draupadīsatyabhāmayoḥ
01002046a ghoṣayātrā tataḥ parva mr̥gasvapnabhayaṁ tataḥ
01002046c vrīhidrauṇikam ākhyānaṁ tato ’nantaram ucyate
01002047a draupadīharaṇaṁ parva saindhavena vanāt tataḥ
01002047c kuṇḍalāharaṇaṁ parva tataḥ param ihocyate
01002048a āraṇeyaṁ tataḥ parva vairāṭaṁ tadanantaram
01002048c kīcakānāṁ vadhaḥ parva parva gograhaṇaṁ tataḥ
01002049a abhimanyunā ca vairāṭyāḥ parva vaivāhikaṁ smr̥tam
01002049c udyogaparva vijñeyam ata ūrdhvaṁ mahādbhutam
01002050a tataḥ saṁjayayānākhyaṁ parva jñeyam ataḥ param
01002050c prajāgaraṁ tataḥ parva dhr̥tarāṣṭrasya cintayā
01002051a parva sānatsujātaṁ ca guhyam adhyātmadarśanam
01002051c yānasaṁdhis tataḥ parva bhagavad yānam eva ca
01002052a jñeyaṁ vivādaparvātra karṇasyāpi mahātmanaḥ
01002052c niryāṇaṁ parva ca tataḥ kurupāṇḍavasenayoḥ
01002053a rathātirathasaṁkhyā ca parvoktaṁ tadanantaram
01002053c ulūkadūtāgamanaṁ parvāmarṣavivardhanam
01002054a ambopākhyānam api ca parva jñeyam ataḥ param
01002054c bhīṣmābhiṣecanaṁ parva jñeyam adbhutakāraṇam
01002055a jambūkhaṇḍavinirmāṇaṁ parvoktaṁ tadanantaram
01002055c bhūmiparva tato jñeyaṁ dvīpavistarakīrtanam
01002056a parvoktaṁ bhagavadgītā parva bhīṣmavadhas tataḥ
01002056c droṇābhiṣekaḥ parvoktaṁ saṁśaptakavadhas tataḥ
01002057a abhimanyuvadhaḥ parva pratijñāparva cocyate
01002057c jayadrathavadhaḥ parva ghaṭotkacavadhas tataḥ
01002058a tato droṇavadhaḥ parva vijñeyaṁ lomaharṣaṇam
01002058c mokṣo nārāyaṇāstrasya parvānantaram ucyate
01002059a karṇaparva tato jñeyaṁ śalyaparva tataḥ param
01002059c hradapraveśanaṁ parva gadāyuddham ataḥ param
01002060a sārasvataṁ tataḥ parva tīrthavaṁśaguṇānvitam
01002060c ata ūrdhvaṁ tu bībhatsaṁ parva sauptikam ucyate
01002061a aiṣīkaṁ parva nirdiṣṭam ata ūrdhvaṁ sudāruṇam
01002061c jalapradānikaṁ parva strīparva ca tataḥ param
01002062a śrāddhaparva tato jñeyaṁ kurūṇām aurdhvadehikam
01002062c ābhiṣecanikaṁ parva dharmarājasya dhīmataḥ
01002063a cārvākanigrahaḥ parva rakṣaso brahmarūpiṇaḥ
01002063c pravibhāgo gr̥hāṇāṁ ca parvoktaṁ tadanantaram
01002064a śāntiparva tato yatra rājadharmānukīrtanam
01002064c āpaddharmaś ca parvoktaṁ mokṣadharmas tataḥ param
01002065a tataḥ parva parijñeyam ānuśāsanikaṁ param
01002065c svargārohaṇikaṁ parva tato bhīṣmasya dhīmataḥ
01002066a tato ’śvamedhikaṁ parva sarvapāpapraṇāśanam
01002066c anugītā tataḥ parva jñeyam adhyātmavācakam
01002067a parva cāśramavāsākhyaṁ putradarśanam eva ca
01002067c nāradāgamanaṁ parva tataḥ param ihocyate
01002068a mausalaṁ parva ca tato ghoraṁ samanuvarṇyate
01002068c mahāprasthānikaṁ parva svargārohaṇikaṁ tataḥ
01002069a harivaṁśas tataḥ parva purāṇaṁ khilasaṁjñitam
01002069c bhaviṣyatparva cāpy uktaṁ khileṣv evādbhutaṁ mahat
01002070a etat parvaśataṁ pūrṇaṁ vyāsenoktaṁ mahātmanā
01002070c yathāvat sūtaputreṇa lomaharṣaṇinā punaḥ
01002071a kathitaṁ naimiṣāraṇye parvāṇy aṣṭādaśaiva tu
01002071c samāso bhāratasyāyaṁ tatroktaḥ parvasaṁgrahaḥ
01002072a pauṣye parvaṇi māhātmyam uttaṅkasyopavarṇitam
01002072c paulome bhr̥guvaṁśasya vistāraḥ parikīrtitaḥ
01002073a āstīke sarvanāgānāṁ garuḍasya ca saṁbhavaḥ
01002073c kṣīrodamathanaṁ caiva janmocchaiḥśravasas tathā
01002074a yajataḥ sarpasatreṇa rājñaḥ pārikṣitasya ca
01002074c katheyam abhinirvr̥ttā bhāratānāṁ mahātmanām
01002075a vividhāḥ saṁbhavā rājñām uktāḥ saṁbhavaparvaṇi
01002075c anyeṣāṁ caiva viprāṇām r̥ṣer dvaipāyanasya ca
01002076a aṁśāvataraṇaṁ cātra devānāṁ parikīrtitam
01002076c daityānāṁ dānavānāṁ ca yakṣāṇāṁ ca mahaujasām
01002077a nāgānām atha sarpāṇāṁ gandharvāṇāṁ patatriṇām
01002077c anyeṣāṁ caiva bhūtānāṁ vividhānāṁ samudbhavaḥ
01002078a vasūnāṁ punar utpattir bhāgīrathyāṁ mahātmanām
01002078c śaṁtanor veśmani punas teṣāṁ cārohaṇaṁ divi
01002079a tejoṁśānāṁ ca saṁghātād bhīṣmasyāpy atra saṁbhavaḥ
01002079c rājyān nivartanaṁ caiva brahmacaryavrate sthitiḥ
01002080a pratijñāpālanaṁ caiva rakṣā citrāṅgadasya ca
01002080c hate citrāṅgade caiva rakṣā bhrātur yavīyasaḥ
01002081a vicitravīryasya tathā rājye saṁpratipādanam
01002081c dharmasya nr̥ṣu saṁbhūtir aṇīmāṇḍavyaśāpajā
01002082a kr̥ṣṇadvaipāyanāc caiva prasūtir varadānajā
01002082c dhr̥tarāṣṭrasya pāṇḍoś ca pāṇḍavānāṁ ca saṁbhavaḥ
01002083a vāraṇāvatayātrā ca mantro duryodhanasya ca
01002083c vidurasya ca vākyena suruṅgopakramakriyā
01002084a pāṇḍavānāṁ vane ghore hiḍimbāyāś ca darśanam
01002084c ghaṭotkacasya cotpattir atraiva parikīrtitā
01002085a ajñātacaryā pāṇḍūnāṁ vāso brāhmaṇaveśmani
01002085c bakasya nidhanaṁ caiva nāgarāṇāṁ ca vismayaḥ
01002086a aṅgāraparṇaṁ nirjitya gaṅgākūle ’rjunas tadā
01002086c bhrātr̥bhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pāñcālān abhito yayau
01002087a tāpatyam atha vāsiṣṭham aurvaṁ cākhyānam uttamam
01002087c pañcendrāṇām upākhyānam atraivādbhutam ucyate
01002088a pañcānām ekapatnītve vimarśo drupadasya ca
01002088c draupadyā devavihito vivāhaś cāpy amānuṣaḥ
01002089a vidurasya ca saṁprāptir darśanaṁ keśavasya ca
01002089c khāṇḍavaprasthavāsaś ca tathā rājyārdhaśāsanam
01002090a nāradasyājñayā caiva draupadyāḥ samayakriyā
01002090c sundopasundayos tatra upākhyānaṁ prakīrtitam
01002091a pārthasya vanavāsaś ca ulūpyā pathi saṁgamaḥ
01002091c puṇyatīrthānusaṁyānaṁ babhruvāhanajanma ca
01002092a dvārakāyāṁ subhadrā ca kāmayānena kāminī
01002092c vāsudevasyānumate prāptā caiva kirīṭinā
01002093a haraṇaṁ gr̥hya saṁprāpte kr̥ṣṇe devakinandane
01002093c saṁprāptiś cakradhanuṣoḥ khāṇḍavasya ca dāhanam
01002094a abhimanyoḥ subhadrāyāṁ janma cottamatejasaḥ
01002094c mayasya mokṣo jvalanād bhujaṁgasya ca mokṣaṇam
01002094e maharṣer mandapālasya śārṅgyaṁ tanayasaṁbhavaḥ
01002095a ity etad ādiparvoktaṁ prathamaṁ bahuvistaram
01002095c adhyāyānāṁ śate dve tu saṁkhyāte paramarṣiṇā
01002095e aṣṭādaśaiva cādhyāyā vyāsenottamatejasā
01002096a sapta ślokasahasrāṇi tathā nava śatāni ca
01002096c ślokāś ca caturāśītir dr̥ṣṭo grantho mahātmanā
01002097a dvitīyaṁ tu sabhāparva bahuvr̥ttāntam ucyate
01002097c sabhākriyā pāṇḍavānāṁ kiṁkarāṇāṁ ca darśanam
01002098a lokapālasabhākhyānaṁ nāradād devadarśanāt
01002098c rājasūyasya cārambho jarāsaṁdhavadhas tathā
01002099a girivraje niruddhānāṁ rājñāṁ kr̥ṣṇena mokṣaṇam
01002099c rājasūye ’rghasaṁvāde śiśupālavadhas tathā
01002100a yajñe vibhūtiṁ tāṁ dr̥ṣṭvā duḥkhāmarṣānvitasya ca
01002100c duryodhanasyāvahāso bhīmena ca sabhātale
01002101a yatrāsya manyur udbhūto yena dyūtam akārayat
01002101c yatra dharmasutaṁ dyūte śakuniḥ kitavo ’jayat
01002102a yatra dyūtārṇave magnān draupadī naur ivārṇavāt
01002102c tārayām āsa tāṁs tīrṇāñ jñātvā duryodhano nr̥paḥ
01002102e punar eva tato dyūte samāhvayata pāṇḍavān
01002103a etat sarvaṁ sabhāparva samākhyātaṁ mahātmanā
01002103c adhyāyāḥ saptatir jñeyās tathā dvau cātra saṁkhyayā
01002104a ślokānāṁ dve sahasre tu pañca ślokaśatāni ca
01002104c ślokāś caikādaśa jñeyāḥ parvaṇy asmin prakīrtitāḥ
01002105a ataḥ paraṁ tr̥tīyaṁ tu jñeyam āraṇyakaṁ mahat
01002105c paurānugamanaṁ caiva dharmaputrasya dhīmataḥ
01002106a vr̥ṣṇīnām āgamo yatra pāñcālānāṁ ca sarvaśaḥ
01002106c yatra saubhavadhākhyānaṁ kirmīravadha eva ca
01002106e astrahetor vivāsaś ca pārthasyāmitatejasaḥ
01002107a mahādevena yuddhaṁ ca kirātavapuṣā saha
01002107c darśanaṁ lokapālānāṁ svargārohaṇam eva ca
01002108a darśanaṁ br̥hadaśvasya maharṣer bhāvitātmanaḥ
01002108c yudhiṣṭhirasya cārtasya vyasane paridevanam
01002109a nalopākhyānam atraiva dharmiṣṭhaṁ karuṇodayam
01002109c damayantyāḥ sthitir yatra nalasya vyasanāgame
01002110a vanavāsagatānāṁ ca pāṇḍavānāṁ mahātmanām
01002110c svarge pravr̥ttir ākhyātā lomaśenārjunasya vai
01002111a tīrthayātrā tathaivātra pāṇḍavānāṁ mahātmanām
01002111c jaṭāsurasya tatraiva vadhaḥ samupavarṇyate
01002112a niyukto bhīmasenaś ca draupadyā gandhamādane
01002112c yatra mandārapuṣpārthaṁ nalinīṁ tām adharṣayat
01002113a yatrāsya sumahad yuddham abhavat saha rākṣasaiḥ
01002113c yakṣaiś cāpi mahāvīryair maṇimatpramukhais tathā
01002114a āgastyam api cākhyānaṁ yatra vātāpibhakṣaṇam
01002114c lopāmudrābhigamanam apatyārtham r̥ṣer api
01002115a tataḥ śyenakapotīyam upākhyānam anantaram
01002115c indro ’gnir yatra dharmaś ca ajijñāsañ śibiṁ nr̥pam
01002116a r̥śyaśr̥ṅgasya caritaṁ kaumārabrahmacāriṇaḥ
01002116c jāmadagnyasya rāmasya caritaṁ bhūritejasaḥ
01002117a kārtavīryavadho yatra haihayānāṁ ca varṇyate
01002117c saukanyam api cākhyānaṁ cyavano yatra bhārgavaḥ
01002118a śaryātiyajñe nāsatyau kr̥tavān somapīthinau
01002118c tābhyāṁ ca yatra sa munir yauvanaṁ pratipāditaḥ
01002119a jantūpākhyānam atraiva yatra putreṇa somakaḥ
01002119c putrārtham ayajad rājā lebhe putraśataṁ ca saḥ
01002120a aṣṭāvakrīyam atraiva vivāde yatra bandinam
01002120c vijitya sāgaraṁ prāptaṁ pitaraṁ labdhavān r̥ṣiḥ
01002121a avāpya divyāny astrāṇi gurvarthe savyasācinā
01002121c nivātakavacair yuddhaṁ hiraṇyapuravāsibhiḥ
01002122a samāgamaś ca pārthasya bhrātr̥bhir gandhamādane
01002122c ghoṣayātrā ca gandharvair yatra yuddhaṁ kirīṭinaḥ
01002123a punarāgamanaṁ caiva teṣāṁ dvaitavanaṁ saraḥ
01002123c jayadrathenāpahāro draupadyāś cāśramāntarāt
01002124a yatrainam anvayād bhīmo vāyuvegasamo jave
01002124c mārkaṇḍeyasamasyāyām upākhyānāni bhāgaśaḥ
01002125a saṁdarśanaṁ ca kr̥ṣṇasya saṁvādaś caiva satyayā
01002125c vrīhidrauṇikam ākhyānam aindradyumnaṁ tathaiva ca
01002126a sāvitryauddālakīyaṁ ca vainyopākhyānam eva ca
01002126c rāmāyaṇam upākhyānam atraiva bahuvistaram
01002127a karṇasya parimoṣo ’tra kuṇḍalābhyāṁ puraṁdarāt
01002127c āraṇeyam upākhyānaṁ yatra dharmo ’nvaśāt sutam
01002127e jagmur labdhavarā yatra pāṇḍavāḥ paścimāṁ diśam
01002128a etad āraṇyakaṁ parva tr̥tīyaṁ parikīrtitam
01002128c atrādhyāyaśate dve tu saṁkhyāte paramarṣiṇā
01002128e ekonasaptatiś caiva tathādhyāyāḥ prakīrtitāḥ
01002129a ekādaśa sahasrāṇi ślokānāṁ ṣaṭśatāni ca
01002129c catuḥṣaṣṭis tathā ślokāḥ parvaitat parikīrtitam
01002130a ataḥ paraṁ nibodhedaṁ vairāṭaṁ parvavistaram
01002130c virāṭanagaraṁ gatvā śmaśāne vipulāṁ śamīm
01002130e dr̥ṣṭvā saṁnidadhus tatra pāṇḍavā āyudhāny uta
01002131a yatra praviśya nagaraṁ chadmabhir nyavasanta te
01002131c durātmano vadho yatra kīcakasya vr̥kodarāt
01002132a gograhe yatra pārthena nirjitāḥ kuravo yudhi
01002132c godhanaṁ ca virāṭasya mokṣitaṁ yatra pāṇḍavaiḥ
01002133a virāṭenottarā dattā snuṣā yatra kirīṭinaḥ
01002133c abhimanyuṁ samuddiśya saubhadram arighātinam
01002134a caturtham etad vipulaṁ vairāṭaṁ parva varṇitam
01002134c atrāpi parisaṁkhyātam adhyāyānāṁ mahātmanā
01002135a saptaṣaṣṭir atho pūrṇā ślokāgram api me śr̥ṇu
01002135c ślokānāṁ dve sahasre tu ślokāḥ pañcāśad eva tu
01002135e parvaṇy asmin samākhyātāḥ saṁkhyayā paramarṣiṇā
01002136a udyogaparva vijñeyaṁ pañcamaṁ śr̥ṇv ataḥ param
01002136c upaplavye niviṣṭeṣu pāṇḍaveṣu jigīṣayā
01002136e duryodhano ’rjunaś caiva vāsudevam upasthitau
01002137a sāhāyyam asmin samare bhavān nau kartum arhati
01002137c ity ukte vacane kr̥ṣṇo yatrovāca mahāmatiḥ
01002138a ayudhyamānam ātmānaṁ mantriṇaṁ puruṣarṣabhau
01002138c akṣauhiṇīṁ vā sainyasya kasya vā kiṁ dadāmy aham
01002139a vavre duryodhanaḥ sainyaṁ mandātmā yatra durmatiḥ
01002139c ayudhyamānaṁ sacivaṁ vavre kr̥ṣṇaṁ dhanaṁjayaḥ
01002140a saṁjayaṁ preṣayām āsa śamārthaṁ pāṇḍavān prati
01002140c yatra dūtaṁ mahārājo dhr̥tarāṣṭraḥ pratāpavān
01002141a śrutvā ca pāṇḍavān yatra vāsudevapurogamān
01002141c prajāgaraḥ saṁprajajñe dhr̥tarāṣṭrasya cintayā
01002142a viduro yatra vākyāni vicitrāṇi hitāni ca
01002142c śrāvayām āsa rājānaṁ dhr̥tarāṣṭraṁ manīṣiṇam
01002143a tathā sanatsujātena yatrādhyātmam anuttamam
01002143c manastāpānvito rājā śrāvitaḥ śokalālasaḥ
01002144a prabhāte rājasamitau saṁjayo yatra cābhibhoḥ
01002144c aikātmyaṁ vāsudevasya proktavān arjunasya ca
01002145a yatra kr̥ṣṇo dayāpannaḥ saṁdhim icchan mahāyaśāḥ
01002145c svayam āgāc chamaṁ kartuṁ nagaraṁ nāgasāhvayam
01002146a pratyākhyānaṁ ca kr̥ṣṇasya rājñā duryodhanena vai
01002146c śamārthaṁ yācamānasya pakṣayor ubhayor hitam
01002147a karṇaduryodhanādīnāṁ duṣṭaṁ vijñāya mantritam
01002147c yogeśvaratvaṁ kr̥ṣṇena yatra rājasu darśitam
01002148a ratham āropya kr̥ṣṇena yatra karṇo ’numantritaḥ
01002148c upāyapūrvaṁ śauṇḍīryāt pratyākhyātaś ca tena saḥ
01002149a tataś cāpy abhiniryātrā rathāśvanaradantinām
01002149c nagarād dhāstinapurād balasaṁkhyānam eva ca
01002150a yatra rājñā ulūkasya preṣaṇaṁ pāṇḍavān prati
01002150c śvobhāvini mahāyuddhe dūtyena krūravādinā
01002150e rathātirathasaṁkhyānam ambopākhyānam eva ca
01002151a etat subahuvr̥ttāntaṁ pañcamaṁ parva bhārate
01002151c udyogaparva nirdiṣṭaṁ saṁdhivigrahasaṁśritam
01002152a adhyāyāḥ saṁkhyayā tv atra ṣaḍaśītiśataṁ smr̥tam
01002152c ślokānāṁ ṣaṭ sahasrāṇi tāvanty eva śatāni ca
01002153a ślokāś ca navatiḥ proktās tathaivāṣṭau mahātmanā
01002153c vyāsenodāramatinā parvaṇy asmiṁs tapodhanāḥ
01002154a ata ūrdhvaṁ vicitrārthaṁ bhīṣmaparva pracakṣate
01002154c jambūkhaṇḍavinirmāṇaṁ yatroktaṁ saṁjayena ha
01002155a yatra yuddham abhūd ghoraṁ daśāhāny atidāruṇam
01002155c yatra yaudhiṣṭhiraṁ sainyaṁ viṣādam agamat param
01002156a kaśmalaṁ yatra pārthasya vāsudevo mahāmatiḥ
01002156c mohajaṁ nāśayām āsa hetubhir mokṣadarśanaiḥ
01002157a śikhaṇḍinaṁ puraskr̥tya yatra pārtho mahādhanuḥ
01002157c vinighnan niśitair bāṇai rathād bhīṣmam apātayat
01002158a ṣaṣṭham etan mahāparva bhārate parikīrtitam
01002158c adhyāyānāṁ śataṁ proktaṁ saptadaśa tathāpare
01002159a pañca ślokasahasrāṇi saṁkhyayāṣṭau śatāni ca
01002159c ślokāś ca caturāśītiḥ parvaṇy asmin prakīrtitāḥ
01002159e vyāsena vedaviduṣā saṁkhyātā bhīṣmaparvaṇi
01002160a droṇaparva tataś citraṁ bahuvr̥ttāntam ucyate
01002160c yatra saṁśaptakāḥ pārtham apaninyū raṇājirāt
01002161a bhagadatto mahārājo yatra śakrasamo yudhi
01002161c supratīkena nāgena saha śastaḥ kirīṭinā
01002162a yatrābhimanyuṁ bahavo jaghnur lokamahārathāḥ
01002162c jayadrathamukhā bālaṁ śūram aprāptayauvanam
01002163a hate ’bhimanyau kruddhena yatra pārthena saṁyuge
01002163c akṣauhiṇīḥ sapta hatvā hato rājā jayadrathaḥ
01002163e saṁśaptakāvaśeṣaṁ ca kr̥taṁ niḥśeṣam āhave
01002164a alambusaḥ śrutāyuś ca jalasaṁdhaś ca vīryavān
01002164c saumadattir virāṭaś ca drupadaś ca mahārathaḥ
01002164e ghaṭotkacādayaś cānye nihatā droṇaparvaṇi
01002165a aśvatthāmāpi cātraiva droṇe yudhi nipātite
01002165c astraṁ prāduścakārograṁ nārāyaṇam amarṣitaḥ
01002166a saptamaṁ bhārate parva mahad etad udāhr̥tam
01002166c atra te pr̥thivīpālāḥ prāyaśo nidhanaṁ gatāḥ
01002166e droṇaparvaṇi ye śūrā nirdiṣṭāḥ puruṣarṣabhāḥ
01002167a adhyāyānāṁ śataṁ proktam adhyāyāḥ saptatis tathā
01002167c aṣṭau ślokasahasrāṇi tathā nava śatāni ca
01002168a ślokā nava tathaivātra saṁkhyātās tattvadarśinā
01002168c pārāśaryeṇa muninā saṁcintya droṇaparvaṇi
01002169a ataḥ paraṁ karṇaparva procyate paramādbhutam
01002169c sārathye viniyogaś ca madrarājasya dhīmataḥ
01002169e ākhyātaṁ yatra paurāṇaṁ tripurasya nipātanam
01002170a prayāṇe paruṣaś cātra saṁvādaḥ karṇaśalyayoḥ
01002170c haṁsakākīyam ākhyānam atraivākṣepasaṁhitam
01002171a anyonyaṁ prati ca krodho yudhiṣṭhirakirīṭinoḥ
01002171c dvairathe yatra pārthena hataḥ karṇo mahārathaḥ
01002172a aṣṭamaṁ parva nirdiṣṭam etad bhāratacintakaiḥ
01002172c ekonasaptatiḥ proktā adhyāyāḥ karṇaparvaṇi
01002172e catvāry eva sahasrāṇi nava ślokaśatāni ca
01002173a ataḥ paraṁ vicitrārthaṁ śalyaparva prakīrtitam
01002173c hatapravīre sainye tu netā madreśvaro ’bhavat
01002174a vr̥ttāni rathayuddhāni kīrtyante yatra bhāgaśaḥ
01002174c vināśaḥ kurumukhyānāṁ śalyaparvaṇi kīrtyate
01002175a śalyasya nidhanaṁ cātra dharmarājān mahārathāt
01002175c gadāyuddhaṁ tu tumulam atraiva parikīrtitam
01002175e sarasvatyāś ca tīrthānāṁ puṇyatā parikīrtitā
01002176a navamaṁ parva nirdiṣṭam etad adbhutam arthavat
01002176c ekonaṣaṣṭir adhyāyās tatra saṁkhyāviśāradaiḥ
01002177a saṁkhyātā bahuvr̥ttāntāḥ ślokāgraṁ cātra śasyate
01002177c trīṇi ślokasahasrāṇi dve śate viṁśatis tathā
01002177e muninā saṁpraṇītāni kauravāṇāṁ yaśobhr̥tām
01002178a ataḥ paraṁ pravakṣyāmi sauptikaṁ parva dāruṇam
01002178c bhagnoruṁ yatra rājānaṁ duryodhanam amarṣaṇam
01002179a vyapayāteṣu pārtheṣu trayas te ’bhyāyayū rathāḥ
01002179c kr̥tavarmā kr̥po drauṇiḥ sāyāhne rudhirokṣitāḥ
01002180a pratijajñe dr̥ḍhakrodho drauṇir yatra mahārathaḥ
01002180c ahatvā sarvapāñcālān dhr̥ṣṭadyumnapurogamān
01002180e pāṇḍavāṁś ca sahāmātyān na vimokṣyāmi daṁśanam
01002181a prasuptān niśi viśvastān yatra te puruṣarṣabhāḥ
01002181c pāñcālān saparīvārāñ jaghnur drauṇipurogamāḥ
01002182a yatrāmucyanta pārthās te pañca kr̥ṣṇabalāśrayāt
01002182c sātyakiś ca maheṣvāsaḥ śeṣāś ca nidhanaṁ gatāḥ
01002183a draupadī putraśokārtā pitr̥bhrātr̥vadhārditā
01002183c kr̥tānaśanasaṁkalpā yatra bhartr̥̄n upāviśat
01002184a draupadīvacanād yatra bhīmo bhīmaparākramaḥ
01002184c anvadhāvata saṁkruddho bhāradvājaṁ guroḥ sutam
01002185a bhīmasenabhayād yatra daivenābhipracoditaḥ
01002185c apāṇḍavāyeti ruṣā drauṇir astram avāsr̥jat
01002186a maivam ity abravīt kr̥ṣṇaḥ śamayaṁs tasya tad vacaḥ
01002186c yatrāstram astreṇa ca tac chamayām āsa phālgunaḥ
01002187a drauṇidvaipāyanādīnāṁ śāpāś cānyonyakāritāḥ
01002187c toyakarmaṇi sarveṣāṁ rājñām udakadānike
01002188a gūḍhotpannasya cākhyānaṁ karṇasya pr̥thayātmanaḥ
01002188c sutasyaitad iha proktaṁ daśamaṁ parva sauptikam
01002189a aṣṭādaśāsminn adhyāyāḥ parvaṇy uktā mahātmanā
01002189c ślokāgram atra kathitaṁ śatāny aṣṭau tathaiva ca
01002190a ślokāś ca saptatiḥ proktā yathāvad abhisaṁkhyayā
01002190c sauptikaiṣīkasaṁbandhe parvaṇy amitabuddhinā
01002191a ata ūrdhvam idaṁ prāhuḥ strīparva karuṇodayam
01002191c vilāpo vīrapatnīnāṁ yatrātikaruṇaḥ smr̥taḥ
01002191e krodhāveśaḥ prasādaś ca gāndhārīdhr̥tarāṣṭrayoḥ
01002192a yatra tān kṣatriyāñ śūrān diṣṭāntān anivartinaḥ
01002192c putrān bhrātr̥̄n pitr̥̄ṁś caiva dadr̥śur nihatān raṇe
01002193a yatra rājā mahāprājñaḥ sarvadharmabhr̥tāṁ varaḥ
01002193c rājñāṁ tāni śarīrāṇi dāhayām āsa śāstrataḥ
01002194a etad ekādaśaṁ proktaṁ parvātikaruṇaṁ mahat
01002194c saptaviṁśatir adhyāyāḥ parvaṇy asminn udāhr̥tāḥ
01002195a ślokāḥ saptaśataṁ cātra pañcasaptatir ucyate
01002195c saṁkhyayā bhāratākhyānaṁ kartrā hy atra mahātmanā
01002195e praṇītaṁ sajjanamanovaiklavyāśrupravartakam
01002196a ataḥ paraṁ śāntiparva dvādaśaṁ buddhivardhanam
01002196c yatra nirvedam āpanno dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01002196e ghātayitvā pitr̥̄n bhrātr̥̄n putrān saṁbandhibāndhavān
01002197a śāntiparvaṇi dharmāś ca vyākhyātāḥ śaratalpikāḥ
01002197c rājabhir veditavyā ye samyaṅ nayabubhutsubhiḥ
01002198a āpaddharmāś ca tatraiva kālahetupradarśakāḥ
01002198c yān buddhvā puruṣaḥ samyak sarvajñatvam avāpnuyāt
01002198e mokṣadharmāś ca kathitā vicitrā bahuvistarāḥ
01002199a dvādaśaṁ parva nirdiṣṭam etat prājñajanapriyam
01002199c parvaṇy atra parijñeyam adhyāyānāṁ śatatrayam
01002199e triṁśac caiva tathādhyāyā nava caiva tapodhanāḥ
01002200a ślokānāṁ tu sahasrāṇi kīrtitāni caturdaśa
01002200c pañca caiva śatāny āhuḥ pañcaviṁśatisaṁkhyayā
01002201a ata ūrdhvaṁ tu vijñeyam ānuśāsanam uttamam
01002201c yatra prakr̥tim āpannaḥ śrutvā dharmaviniścayam
01002201e bhīṣmād bhāgīrathīputrāt kururājo yudhiṣṭhiraḥ
01002202a vyavahāro ’tra kārtsnyena dharmārthīyo nidarśitaḥ
01002202c vividhānāṁ ca dānānāṁ phalayogāḥ pr̥thagvidhāḥ
01002203a tathā pātraviśeṣāś ca dānānāṁ ca paro vidhiḥ
01002203c ācāravidhiyogaś ca satyasya ca parā gatiḥ
01002204a etat subahuvr̥ttāntam uttamaṁ cānuśāsanam
01002204c bhīṣmasyātraiva saṁprāptiḥ svargasya parikīrtitā
01002205a etat trayodaśaṁ parva dharmaniścayakārakam
01002205c adhyāyānāṁ śataṁ cātra ṣaṭcatvāriṁśad eva ca
01002205e ślokānāṁ tu sahasrāṇi ṣaṭ saptaiva śatāni ca
01002206a tato ’śvamedhikaṁ nāma parva proktaṁ caturdaśam
01002206c tat saṁvartamaruttīyaṁ yatrākhyānam anuttamam
01002207a suvarṇakośasaṁprāptir janma coktaṁ parikṣitaḥ
01002207c dagdhasyāstrāgninā pūrvaṁ kr̥ṣṇāt saṁjīvanaṁ punaḥ
01002208a caryāyāṁ hayam utsr̥ṣṭaṁ pāṇḍavasyānugacchataḥ
01002208c tatra tatra ca yuddhāni rājaputrair amarṣaṇaiḥ
01002209a citrāṅgadāyāḥ putreṇa putrikāyā dhanaṁjayaḥ
01002209c saṁgrāme babhruvāhena saṁśayaṁ cātra darśitaḥ
01002209e aśvamedhe mahāyajñe nakulākhyānam eva ca
01002210a ity āśvamedhikaṁ parva proktam etan mahādbhutam
01002210c atrādhyāyaśataṁ triṁśat trayo ’dhyāyāś ca śabditāḥ
01002211a trīṇi ślokasahasrāṇi tāvanty eva śatāni ca
01002211c viṁśatiś ca tathā ślokāḥ saṁkhyātās tattvadarśinā
01002212a tata āśramavāsākyaṁ parva pañcadaśaṁ smr̥tam
01002212c yatra rājyaṁ parityajya gāndhārīsahito nr̥paḥ
01002212e dhr̥tarāṣṭrāśramapadaṁ viduraś ca jagāma ha
01002213a yaṁ dr̥ṣṭvā prasthitaṁ sādhvī pr̥thāpy anuyayau tadā
01002213c putrarājyaṁ parityajya guruśuśrūṣaṇe ratā
01002214a yatra rājā hatān putrān pautrān anyāṁś ca pārthivān
01002214c lokāntaragatān vīrān apaśyat punarāgatān
01002215a r̥ṣeḥ prasādāt kr̥ṣṇasya dr̥ṣṭvāścaryam anuttamam
01002215c tyaktvā śokaṁ sadāraś ca siddhiṁ paramikāṁ gataḥ
01002216a yatra dharmaṁ samāśritya viduraḥ sugatiṁ gataḥ
01002216c saṁjayaś ca mahāmātro vidvān gāvalgaṇir vaśī
01002217a dadarśa nāradaṁ yatra dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01002217c nāradāc caiva śuśrāva vr̥ṣṇīnāṁ kadanaṁ mahat
01002218a etad āśramavāsākhyaṁ pūrvoktaṁ sumahādbhutam
01002218c dvicatvāriṁśad adhyāyāḥ parvaitad abhisaṁkhyayā
01002219a sahasram ekaṁ ślokānāṁ pañca ślokaśatāni ca
01002219c ṣaḍ eva ca tathā ślokāḥ saṁkhyātās tattvadarśinā
01002220a ataḥ paraṁ nibodhedaṁ mausalaṁ parva dāruṇam
01002220c yatra te puruṣavyāghrāḥ śastrasparśasahā yudhi
01002220e brahmadaṇḍaviniṣpiṣṭāḥ samīpe lavaṇāmbhasaḥ
01002221a āpāne pānagalitā daivenābhipracoditāḥ
01002221c erakārūpibhir vajrair nijaghnur itaretaram
01002222a yatra sarvakṣayaṁ kr̥tvā tāv ubhau rāmakeśavau
01002222c nāticakramatuḥ kālaṁ prāptaṁ sarvaharaṁ samam
01002223a yatrārjuno dvāravatīm etya vr̥ṣṇivinākr̥tām
01002223c dr̥ṣṭvā viṣādam agamat parāṁ cārtiṁ nararṣabhaḥ
01002224a sa satkr̥tya yaduśreṣṭhaṁ mātulaṁ śaurim ātmanaḥ
01002224c dadarśa yaduvīrāṇām āpāne vaiśasaṁ mahat
01002225a śarīraṁ vāsudevasya rāmasya ca mahātmanaḥ
01002225c saṁskāraṁ lambhayām āsa vr̥ṣṇīnāṁ ca pradhānataḥ
01002226a sa vr̥ddhabālam ādāya dvāravatyās tato janam
01002226c dadarśāpadi kaṣṭāyāṁ gāṇḍīvasya parābhavam
01002227a sarveṣāṁ caiva divyānām astrāṇām aprasannatām
01002227c nāśaṁ vr̥ṣṇikalatrāṇāṁ prabhāvānām anityatām
01002228a dr̥ṣṭvā nirvedam āpanno vyāsavākyapracoditaḥ
01002228c dharmarājaṁ samāsādya saṁnyāsaṁ samarocayet
01002229a ity etan mausalaṁ parva ṣoḍaśaṁ parikīrtitam
01002229c adhyāyāṣṭau samākhyātāḥ ślokānāṁ ca śatatrayam
01002230a mahāprasthānikaṁ tasmād ūrdhvaṁ saptadaśaṁ smr̥tam
01002230c yatra rājyaṁ parityajya pāṇḍavāḥ puruṣarṣabhāḥ
01002230e draupadyā sahitā devyā siddhiṁ paramikāṁ gatāḥ
01002231a atrādhyāyās trayaḥ proktāḥ ślokānāṁ ca śataṁ tathā
01002231c viṁśatiś ca tathā ślokāḥ saṁkhyātās tattvadarśinā
01002232a svargaparva tato jñeyaṁ divyaṁ yat tad amānuṣam
01002232c adhyāyāḥ pañca saṁkhyātāḥ parvaitad abhisaṁkhyayā
01002232e ślokānāṁ dve śate caiva prasaṁkhyāte tapodhanāḥ
01002233a aṣṭādaśaivam etāni parvāṇy uktāny aśeṣataḥ
01002233c khileṣu harivaṁśaś ca bhaviṣyac ca prakīrtitam
01002234a etad akhilam ākhyātaṁ bhārataṁ parvasaṁgrahāt
01002234c aṣṭādaśa samājagmur akṣauhiṇyo yuyutsayā
01002234e tan mahad dāruṇaṁ yuddham ahāny aṣṭādaśābhavat
01002235a yo vidyāc caturo vedān sāṅgopaniṣadān dvijaḥ
01002235c na cākhyānam idaṁ vidyān naiva sa syād vicakṣaṇaḥ
01002236a śrutvā tv idam upākhyānaṁ śrāvyam anyan na rocate
01002236c puṁskokilarutaṁ śrutvā rūkṣā dhvāṅkṣasya vāg iva
01002237a itihāsottamād asmāj jāyante kavibuddhayaḥ
01002237c pañcabhya iva bhūtebhyo lokasaṁvidhayas trayaḥ
01002238a asyākhyānasya viṣaye purāṇaṁ vartate dvijāḥ
01002238c antarikṣasya viṣaye prajā iva caturvidhāḥ
01002239a kriyāguṇānāṁ sarveṣām idam ākhyānam āśrayaḥ
01002239c indriyāṇāṁ samastānāṁ citrā iva manaḥkriyāḥ
01002240a anāśrityaitad ākhyānaṁ kathā bhuvi na vidyate
01002240c āhāram anapāśritya śarīrasyeva dhāraṇam
01002241a idaṁ sarvaiḥ kavivarair ākhyānam upajīvyate
01002241c udayaprepsubhir bhr̥tyair abhijāta iveśvaraḥ
01002242a dvaipāyanauṣṭhapuṭaniḥsr̥tam aprameyaṁ; puṇyaṁ pavitram atha pāpaharaṁ śivaṁ ca
01002242c yo bhārataṁ samadhigacchati vācyamānaṁ; kiṁ tasya puṣkarajalair abhiṣecanena
01002243a ākhyānaṁ tad idam anuttamaṁ mahārthaṁ; vinyastaṁ mahad iha parvasaṁgraheṇa
01002243c śrutvādau bhavati nr̥ṇāṁ sukhāvagāhaṁ; vistīrṇaṁ lavaṇajalaṁ yathā plavena
01003001  sūta uvāca
01003001A janamejayaḥ pārikṣitaḥ saha bhrātr̥bhiḥ kurukṣetre dīrghasatram upāste
01003001B tasya bhrātaras trayaḥ śrutasena ugraseno bhīmasena iti
01003002A teṣu tat satram upāsīneṣu tatra śvābhyāgacchat sārameyaḥ
01003002B sa janamejayasya bhrātr̥bhir abhihato rorūyamāṇo mātuḥ samīpam upāgacchat
01003003A taṁ mātā rorūyamāṇam uvāca
01003003B kiṁ rodiṣi
01003003C kenāsy abhihata iti
01003004A sa evam ukto mātaraṁ pratyuvāca
01003004B janamejayasya bhrātr̥bhir abhihato ’smīti
01003005A taṁ mātā pratyuvāca
01003005B vyaktaṁ tvayā tatrāparāddhaṁ yenāsy abhihata iti
01003006A sa tāṁ punar uvāca
01003006B nāparādhyāmi kiṁ cit
01003006C nāvekṣe havīṁṣi nāvaliha iti
01003007A tac chrutvā tasya mātā saramā putraśokārtā tat satram upāgacchad yatra sa janamejayaḥ saha bhrātr̥bhir dīrghasatram upāste
01003008A sa tayā kruddhayā tatroktaḥ
01003008B ayaṁ me putro na kiṁ cid aparādhyati
01003008C kimartham abhihata iti
01003008D yasmāc cāyam abhihato ’napakārī tasmād adr̥ṣṭaṁ tvāṁ bhayam āgamiṣyatīti
01003009A sa janamejaya evam ukto devaśunyā saramayā dr̥ḍhaṁ saṁbhrānto viṣaṇṇaś cāsīt
01003010A sa tasmin satre samāpte hāstinapuraṁ pratyetya purohitam anurūpam anvicchamānaḥ paraṁ yatnam akarod yo me pāpakr̥tyāṁ śamayed iti
01003011A sa kadā cin mr̥gayāṁ yātaḥ pārikṣito janamejayaḥ kasmiṁś cit svaviṣayoddeśe āśramam apaśyat
01003012A tatra kaś cid r̥ṣir āsāṁ cakre śrutaśravā nāma
01003012B tasyābhimataḥ putra āste somaśravā nāma
01003013A tasya taṁ putram abhigamya janamejayaḥ pārikṣitaḥ paurohityāya vavre
01003014A sa namaskr̥tya tam r̥ṣim uvāca
01003014B bhagavann ayaṁ tava putro mama purohito ’stv iti
01003015A sa evam uktaḥ pratyuvāca
01003015B bho janamejaya putro ’yaṁ mama sarpyāṁ jātaḥ
01003015C mahātapasvī svādhyāyasaṁpanno mattapovīryasaṁbhr̥to macchukraṁ pītavatyās tasyāḥ kukṣau saṁvr̥ddhaḥ
01003015D samartho ’yaṁ bhavataḥ sarvāḥ pāpakr̥tyāḥ śamayitum antareṇa mahādevakr̥tyām
01003015E asya tv ekam upāṁśuvratam
01003015F yad enaṁ kaś cid brāhmaṇaḥ kaṁ cid artham abhiyācet taṁ tasmai dadyād ayam
01003015G yady etad utsahase tato nayasvainam iti
01003016A tenaivam ukto janamejayas taṁ pratyuvāca
01003016B bhagavaṁs tathā bhaviṣyatīti
01003017A sa taṁ purohitam upādāyopāvr̥tto bhrātr̥̄n uvāca
01003017B mayāyaṁ vr̥ta upādhyāyaḥ
01003017C yad ayaṁ brūyāt tat kāryam avicārayadbhir iti
01003018A tenaivam uktā bhrātaras tasya tathā cakruḥ
01003018B sa tathā bhrātr̥̄n saṁdiśya takṣaśilāṁ pratyabhipratasthe
01003018C taṁ ca deśaṁ vaśe sthāpayām āsa
01003019A etasminn antare kaś cid r̥ṣir dhaumyo nāmāyodaḥ
01003019B tasya śiṣyās trayo babhūvur upamanyur āruṇir vedaś ceti
01003020A sa ekaṁ śiṣyam āruṇiṁ pāñcālyaṁ preṣayām āsa
01003020B gaccha kedārakhaṇḍaṁ badhāneti
01003021A sa upādhyāyena saṁdiṣṭa āruṇiḥ pāñcālyas tatra gatvā tat kedārakhaṇḍaṁ baddhuṁ nāśaknot
01003022A sa kliśyamāno ’paśyad upāyam
01003022B bhavatv evaṁ kariṣyāmīti
01003023A sa tatra saṁviveśa kedārakhaṇḍe
01003023B śayāne tasmiṁs tad udakaṁ tasthau
01003024A tataḥ kadā cid upādhyāya āyodo dhaumyaḥ śiṣyān apr̥cchat
01003024B kva āruṇiḥ pāñcālyo gata iti
01003025A te pratyūcuḥ
01003025B bhagavataiva preṣito gaccha kedārakhaṇḍaṁ badhāneti
01003026A sa evam uktas tāñ śiṣyān pratyuvāca
01003026B tasmāt sarve tatra gacchāmo yatra sa iti
01003027A sa tatra gatvā tasyāhvānāya śabdaṁ cakāra
01003027B bho āruṇe pāñcālya kvāsi
01003027C vatsaihīti
01003028A sa tac chrutvā āruṇir upādhyāyavākyaṁ tasmāt kedārakhaṇḍāt sahasotthāya tam upādhyāyam upatasthe
01003028B provāca cainam
01003028C ayam asmy atra kedārakhaṇḍe niḥsaramāṇam udakam avāraṇīyaṁ saṁroddhuṁ saṁviṣṭo bhagavacchabdaṁ śrutvaiva sahasā vidārya kedārakhaṇḍaṁ bhavantam upasthitaḥ
01003028D tad abhivādaye bhagavantam
01003028E ājñāpayatu bhavān
01003028F kiṁ karavāṇīti
01003029A tam upādhyāyo ’bravīt
01003029B yasmād bhavān kedārakhaṇḍam avadāryotthitas tasmād bhavān uddālaka eva nāmnā bhaviṣyatīti
01003030A sa upādhyāyenānugr̥hītaḥ
01003030B yasmāt tvayā madvaco ’nuṣṭhitaṁ tasmāc chreyo ’vāpsyasīti
01003030C sarve ca te vedāḥ pratibhāsyanti sarvāṇi ca dharmaśāstrāṇīti
01003031A sa evam ukta upādhyāyeneṣṭaṁ deśaṁ jagāma
01003032A athāparaḥ śiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasyopamanyur nāma
01003033A tam upādhyāyaḥ preṣayām āsa
01003033B vatsopamanyo gā rakṣasveti
01003034A sa upādhyāyavacanād arakṣad gāḥ
01003034B sa cāhani gā rakṣitvā divasakṣaye ’bhyāgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre
01003035A tam upādhyāyaḥ pīvānam apaśyat
01003035B uvāca cainam
01003035C vatsopamanyo kena vr̥ttiṁ kalpayasi
01003035D pīvān asi dr̥ḍham iti
01003036A sa upādhyāyaṁ pratyuvāca
01003036B bhaikṣeṇa vr̥ttiṁ kalpayāmīti
01003037A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003037B mamānivedya bhaikṣaṁ nopayoktavyam iti
01003038A sa tathety uktvā punar arakṣad gāḥ
01003038B rakṣitvā cāgamya tathaivopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre
01003039A tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dr̥ṣṭvovāca
01003039B vatsopamanyo sarvam aśeṣatas te bhaikṣaṁ gr̥hṇāmi
01003039C kenedānīṁ vr̥ttiṁ kalpayasīti
01003040A sa evam ukta upādhyāyena pratyuvāca
01003040B bhagavate nivedya pūrvam aparaṁ carāmi
01003040C tena vr̥ttiṁ kalpayāmīti
01003041A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003041B naiṣā nyāyyā guruvr̥ttiḥ
01003041C anyeṣām api vr̥ttyuparodhaṁ karoṣy evaṁ vartamānaḥ
01003041D lubdho ’sīti
01003042A sa tathety uktvā gā arakṣat
01003042B rakṣitvā ca punar upādhyāyagr̥ham āgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre
01003043A tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dr̥ṣṭvā punar uvāca
01003043B ahaṁ te sarvaṁ bhaikṣaṁ gr̥hṇāmi na cānyac carasi
01003043C pīvān asi
01003043D kena vr̥ttiṁ kalpayasīti
01003044A sa upādhyāyaṁ pratyuvāca
01003044B bho etāsāṁ gavāṁ payasā vr̥ttiṁ kalpayāmīti
01003045A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003045B naitan nyāyyaṁ paya upayoktuṁ bhavato mayānanujñātam iti
01003046A sa tatheti pratijñāya gā rakṣitvā punar upādhyāyagr̥hān etya guror agrataḥ sthitvā namaścakre
01003047A tam upādhyāyaḥ pīvānam evāpaśyat
01003047B uvāca cainam
01003047C bhaikṣaṁ nāśnāsi na cānyac carasi
01003047D payo na pibasi
01003047E pīvān asi
01003047F kena vr̥ttiṁ kalpayasīti
01003048A sa evam ukta upādhyāyaṁ pratyuvāca
01003048B bhoḥ phenaṁ pibāmi yam ime vatsā mātr̥̄ṇāṁ stanaṁ pibanta udgirantīti
01003049A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003049B ete tvadanukampayā guṇavanto vatsāḥ prabhūtataraṁ phenam udgiranti
01003049C tad evam api vatsānāṁ vr̥ttyuparodhaṁ karoṣy evaṁ vartamānaḥ
01003049D phenam api bhavān na pātum arhatīti
01003050A sa tatheti pratijñāya nirāhāras tā gā arakṣat
01003050B tathā pratiṣiddho bhaikṣaṁ nāśnāti na cānyac carati
01003050C payo na pibati
01003050D phenaṁ nopayuṅkte
01003051A sa kadā cid araṇye kṣudhārto ’rkapatrāṇy abhakṣayat
01003052A sa tair arkapatrair bhakṣitaiḥ kṣārakaṭūṣṇavipākibhiś cakṣuṣy upahato ’ndho ’bhavat
01003052B so ’ndho ’pi caṅkramyamāṇaḥ kūpe ’patat
01003053A atha tasminn anāgacchaty upādhyāyaḥ śiṣyān avocat
01003053B mayopamanyuḥ sarvataḥ pratiṣiddhaḥ
01003053C sa niyataṁ kupitaḥ
01003053D tato nāgacchati ciragataś ceti
01003054A sa evam uktvā gatvāraṇyam upamanyor āhvānaṁ cakre
01003054B bho upamanyo kvāsi
01003054C vatsaihīti
01003055A sa tadāhvānam upādhyāyāc chrutvā pratyuvācoccaiḥ
01003055B ayam asmi bho upādhyāya kūpe patita iti
01003056A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003056B katham asi kūpe patita iti
01003057A sa taṁ pratyuvāca
01003057B arkapatrāṇi bhakṣayitvāndhībhūto ’smi
01003057C ataḥ kūpe patita iti
01003058A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003058B aśvinau stuhi
01003058C tau tvāṁ cakṣuṣmantaṁ kariṣyato devabhiṣajāv iti
01003059A sa evam ukta upādhyāyena stotuṁ pracakrame devāv aśvinau vāgbhir r̥gbhiḥ
01003060a pra pūrvagau pūrvajau citrabhānū; girā vā śaṁsāmi tapanāv anantau
01003060c divyau suparṇau virajau vimānāv; adhikṣiyantau bhuvanāni viśvā
01003061a hiraṇmayau śakunī sāṁparāyau; nāsatyadasrau sunasau vaijayantau
01003061c śukraṁ vayantau tarasā suvemāv; abhi vyayantāv asitaṁ vivasvat
01003062a grastāṁ suparṇasya balena vartikām; amuñcatām aśvinau saubhagāya
01003062c tāvat suvr̥ttāv anamanta māyayā; sattamā gā aruṇā udāvahan
01003063a ṣaṣṭiś ca gāvas triśatāś ca dhenava; ekaṁ vatsaṁ suvate taṁ duhanti
01003063c nānāgoṣṭhā vihitā ekadohanās; tāv aśvinau duhato gharmam ukthyam
01003064a ekāṁ nābhiṁ saptaśatā arāḥ śritāḥ; pradhiṣv anyā viṁśatir arpitā arāḥ
01003064c anemi cakraṁ parivartate ’jaraṁ; māyāśvinau samanakti carṣaṇī
01003065a ekaṁ cakraṁ vartate dvādaśāraṁ pradhi;ṣaṇṇābhim ekākṣam amr̥tasya dhāraṇam
01003065c yasmin devā adhi viśve viṣaktās; tāv aśvinau muñcato mā viṣīdatam
01003066a aśvināv indram amr̥taṁ vr̥ttabhūyau; tirodhattām aśvinau dāsapatnī
01003066c bhittvā girim aśvinau gām udācarantau; tadvr̥ṣṭamahnā prathitā valasya
01003067a yuvāṁ diśo janayatho daśāgre; samānaṁ mūrdhni rathayā viyanti
01003067c tāsāṁ yātam r̥ṣayo ’nuprayānti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti
01003068a yuvāṁ varṇān vikurutho viśvarūpāṁs; te ’dhikṣiyanti bhuvanāni viśvā
01003068c te bhānavo ’py anusr̥tāś caranti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti
01003069a tau nāsatyāv aśvināv āmahe vāṁ; srajaṁ ca yāṁ bibhr̥thaḥ puṣkarasya
01003069c tau nāsatyāv amr̥tāvr̥tāvr̥dhāv; r̥te devās tat prapadena sūte
01003070a mukhena garbhaṁ labhatāṁ yuvānau; gatāsur etat prapadena sūte
01003070c sadyo jāto mātaram atti garbhas; tāv aśvinau muñcatho jīvase gāḥ
01003071A evaṁ tenābhiṣṭutāv aśvināv ājagmatuḥ
01003071B āhatuś cainam
01003071C prītau svaḥ
01003071D eṣa te ’pūpaḥ
01003071E aśānainam iti
01003072A sa evam uktaḥ pratyuvāca
01003072B nānr̥tam ūcatur bhavantau
01003072C na tv aham etam apūpam upayoktum utsahe anivedya gurava iti
01003073A tatas tam aśvināv ūcatuḥ
01003073B āvābhyāṁ purastād bhavata upādhyāyenaivam evābhiṣṭutābhyām apūpaḥ prītābhyāṁ dattaḥ
01003073C upayuktaś ca sa tenānivedya gurave
01003073D tvam api tathaiva kuruṣva yathā kr̥tam upādhyāyeneti
01003074A sa evam uktaḥ punar eva pratyuvācaitau
01003074B pratyanunaye bhavantāv aśvinau
01003074C notsahe ’ham anivedyopādhyāyāyopayoktum iti
01003075A tam aśvināv āhatuḥ
01003075B prītau svas tavānayā guruvr̥ttyā
01003075C upādhyāyasya te kārṣṇāyasā dantāḥ
01003075D bhavato hiraṇmayā bhaviṣyanti
01003075E cakṣuṣmāṁś ca bhaviṣyasi
01003075F śreyaś cāvāpsyasīti
01003076A sa evam ukto ’śvibhyāṁ labdhacakṣur upādhyāyasakāśam āgamyopādhyāyam abhivādyācacakṣe
01003076B sa cāsya prītimān abhūt
01003077A āha cainam
01003077B yathāśvināv āhatus tathā tvaṁ śreyo ’vāpsyasīti
01003077C sarve ca te vedāḥ pratibhāsyantīti
01003078A eṣā tasyāpi parīkṣopamanyoḥ
01003079A athāparaḥ śiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasya vedo nāma
01003080A tam upādhyāyaḥ saṁdideśa
01003080B vatsa veda ihāsyatām
01003080C bhavatā madgr̥he kaṁ cit kālaṁ śuśrūṣamāṇena bhavitavyam
01003080D śreyas te bhaviṣyatīti
01003081A sa tathety uktvā gurukule dīrghakālaṁ guruśuśrūṣaṇaparo ’vasat
01003081B gaur iva nityaṁ guruṣu dhūrṣu niyujyamānaḥ śītoṣṇakṣuttr̥ṣṇāduḥkhasahaḥ sarvatrāpratikūlaḥ
01003082A tasya mahatā kālena guruḥ paritoṣaṁ jagāma
01003082B tatparitoṣāc ca śreyaḥ sarvajñatāṁ cāvāpa
01003082C eṣā tasyāpi parīkṣā vedasya
01003083A sa upādhyāyenānujñātaḥ samāvr̥ttas tasmād gurukulavāsād gr̥hāśramaṁ pratyapadyata
01003083B tasyāpi svagr̥he vasatas trayaḥ śiṣyā babhūvuḥ
01003084A sa śiṣyān na kiṁ cid uvāca
01003084B karma vā kriyatāṁ guruśuśrūṣā veti
01003084C duḥkhābhijño hi gurukulavāsasya śiṣyān parikleśena yojayituṁ neyeṣa
01003085A atha kasya cit kālasya vedaṁ brāhmaṇaṁ janamejayaḥ pauṣyaś ca kṣatriyāv upetyopādhyāyaṁ varayāṁ cakratuḥ
01003086A sa kadā cid yājyakāryeṇābhiprasthita uttaṅkaṁ nāma śiṣyaṁ niyojayām āsa
01003086B bho uttaṅka yat kiṁ cid asmadgr̥he parihīyate tad icchāmy aham aparihīṇaṁ bhavatā kriyamāṇam iti
01003087A sa evaṁ pratisamādiśyottaṅkaṁ vedaḥ pravāsaṁ jagāma
01003088A athottaṅko guruśuśrūṣur guruniyogam anutiṣṭhamānas tatra gurukule vasati sma
01003089A sa vasaṁs tatropādhyāyastrībhiḥ sahitābhir āhūyoktaḥ
01003089B upādhyāyinī te r̥tumatī
01003089C upādhyāyaś ca proṣitaḥ
01003089D asyā yathāyam r̥tur vandhyo na bhavati tathā kriyatām
01003089E etad viṣīdatīti
01003090A sa evam uktas tāḥ striyaḥ pratyuvāca
01003090B na mayā strīṇāṁ vacanād idam akāryaṁ kāryam
01003090C na hy aham upādhyāyena saṁdiṣṭaḥ
01003090D akāryam api tvayā kāryam iti
01003091A tasya punar upādhyāyaḥ kālāntareṇa gr̥hān upajagāma tasmāt pravāsāt
01003091B sa tadvr̥ttaṁ tasyāśeṣam upalabhya prītimān abhūt
01003092A uvāca cainam
01003092B vatsottaṅka kiṁ te priyaṁ karavāṇīti
01003092C dharmato hi śuśrūṣito ’smi bhavatā
01003092D tena prītiḥ paraspareṇa nau saṁvr̥ddhā
01003092E tad anujāne bhavantam
01003092F sarvām eva siddhiṁ prāpsyasi
01003092G gamyatām iti
01003093A sa evam uktaḥ pratyuvāca
01003093B kiṁ te priyaṁ karavāṇīti
01003093C evaṁ hy āhuḥ
01003094a yaś cādharmeṇa vibrūyād yaś cādharmeṇa pr̥cchati
01003094c tayor anyataraḥ praiti vidveṣaṁ cādhigacchati
01003095A so ’ham anujñāto bhavatā icchāmīṣṭaṁ te gurvartham upahartum iti
01003096A tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003096B vatsottaṅka uṣyatāṁ tāvad iti
01003097A sa kadā cit tam upādhyāyam āhottaṅkaḥ
01003097B ājñāpayatu bhavān
01003097C kiṁ te priyam upaharāmi gurvartham iti
01003098A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003098B vatsottaṅka bahuśo māṁ codayasi gurvartham upahareyam iti
01003098C tad gaccha
01003098D enāṁ praviśyopādhyāyinīṁ pr̥ccha kim upaharāmīti
01003098E eṣā yad bravīti tad upaharasveti
01003099A sa evam ukta upādhyāyenopādhyāyinīm apr̥cchat
01003099B bhavaty upādhyāyenāsmy anujñāto gr̥haṁ gantum
01003099C tad icchāmīṣṭaṁ te gurvartham upahr̥tyānr̥ṇo gantum
01003099D tad ājñāpayatu bhavatī
01003099E kim upaharāmi gurvartham iti
01003100A saivam uktopādhyāyiny uttaṅkaṁ pratyuvāca
01003100B gaccha pauṣyaṁ rājānam
01003100C bhikṣasva tasya kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale
01003100D te ānayasva
01003100E itaś caturthe ’hani puṇyakaṁ bhavitā
01003100F tābhyām ābaddhābhyāṁ brāhmaṇān pariveṣṭum icchāmi
01003100G śobhamānā yathā tābhyāṁ kuṇḍalābhyāṁ tasminn ahani saṁpādayasva
01003100H śreyo hi te syāt kṣaṇaṁ kurvata iti
01003101A sa evam ukta upādhyāyinyā prātiṣṭhatottaṅkaḥ
01003101B sa pathi gacchann apaśyad r̥ṣabham atipramāṇaṁ tam adhirūḍhaṁ ca puruṣam atipramāṇam eva
01003102A sa puruṣa uttaṅkam abhyabhāṣata
01003102B uttaṅkaitat purīṣam asya r̥ṣabhasya bhakṣayasveti
01003103A sa evam ukto naicchat
01003104A tam āha puruṣo bhūyaḥ
01003104B bhakṣayasvottaṅka
01003104C mā vicāraya
01003104D upādhyāyenāpi te bhakṣitaṁ pūrvam iti
01003105A sa evam ukto bāḍham ity uktvā tadā tad r̥ṣabhasya purīṣaṁ mūtraṁ ca bhakṣayitvottaṅkaḥ pratasthe yatra sa kṣatriyaḥ pauṣyaḥ
01003106A tam upetyāpaśyad uttaṅka āsīnam
01003106B sa tam upetyāśīrbhir abhinandyovāca
01003106C arthī bhavantam upagato ’smīti
01003107A sa enam abhivādyovāca
01003107B bhagavan pauṣyaḥ khalv aham
01003107C kiṁ karavāṇīti
01003108A tam uvācottaṅkaḥ
01003108B gurvarthe kuṇḍalābhyām arthy āgato ’smīti ye te kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale te bhavān dātum arhatīti
01003109A taṁ pauṣyaḥ pratyuvāca
01003109B praviśyāntaḥpuraṁ kṣatriyā yācyatām iti
01003110A sa tenaivam uktaḥ praviśyāntaḥpuraṁ kṣatriyāṁ nāpaśyat
01003111A sa pauṣyaṁ punar uvāca
01003111B na yuktaṁ bhavatā vayam anr̥tenopacaritum
01003111C na hi te kṣatriyāntaḥpure saṁnihitā
01003111D naināṁ paśyāmīti
01003112A sa evam uktaḥ pauṣyas taṁ pratyuvāca
01003112B saṁprati bhavān ucchiṣṭaḥ
01003112C smara tāvat
01003112D na hi sā kṣatriyā ucchiṣṭenāśucinā vā śakyā draṣṭum
01003112E pativratātvād eṣā nāśucer darśanam upaitīti
01003113A athaivam ukta uttaṅkaḥ smr̥tvovāca
01003113B asti khalu mayocchiṣṭenopaspr̥ṣṭaṁ śīghraṁ gacchatā ceti
01003114A taṁ pauṣyaḥ pratyuvāca
01003114B etat tad evaṁ hi
01003114C na gacchatopaspr̥ṣṭaṁ bhavati na sthiteneti
01003115A athottaṅkas tathety uktvā prāṅmukha upaviśya suprakṣālitapāṇipādavadano ’śabdābhir hr̥dayaṁgamābhir adbhir upaspr̥śya triḥ pītvā dviḥ parimr̥jya khāny adbhir upaspr̥śyāntaḥpuraṁ praviśya tāṁ kṣatriyām apaśyat
01003116A sā ca dr̥ṣṭvaivottaṅkam abhyutthāyābhivādyovāca
01003116B svāgataṁ te bhagavan
01003116C ājñāpaya kiṁ karavāṇīti
01003117A sa tām uvāca
01003117B ete kuṇḍale gurvarthaṁ me bhikṣite dātum arhasīti
01003118A sā prītā tena tasya sadbhāvena pātram ayam anatikramaṇīyaś ceti matvā te kuṇḍale avamucyāsmai prāyacchat
01003119A āha cainam
01003119B ete kuṇḍale takṣako nāgarājaḥ prārthayati
01003119C apramatto netum arhasīti
01003120A sa evam uktas tāṁ kṣatriyāṁ pratyuvāca
01003120B bhavati sunirvr̥tā bhava
01003120C na māṁ śaktas takṣako nāgarājo dharṣayitum iti
01003121A sa evam uktvā tāṁ kṣatriyām āmantrya pauṣyasakāśam āgacchat
01003122A sa taṁ dr̥ṣṭvovāca
01003122B bhoḥ pauṣya prīto ’smīti
01003123A taṁ pauṣyaḥ pratyuvāca
01003123B bhagavaṁś cirasya pātram āsādyate
01003123C bhavāṁś ca guṇavān atithiḥ
01003123D tat kariṣye śrāddham
01003123E kṣaṇaḥ kriyatām iti
01003124A tam uttaṅkaḥ pratyuvāca
01003124B kr̥takṣaṇa evāsmi
01003124C śīghram icchāmi yathopapannam annam upahr̥taṁ bhavateti
01003125A sa tathety uktvā yathopapannenānnenainaṁ bhojayām āsa
01003126A athottaṅkaḥ śītam annaṁ sakeśaṁ dr̥ṣṭvā aśucy etad iti matvā pauṣyam uvāca
01003126B yasmān me aśucy annaṁ dadāsi tasmad andho bhaviṣyasīti
01003127A taṁ pauṣyaḥ pratyuvāca
01003127B yasmāt tvam apy aduṣṭam annaṁ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti
01003128A so ’tha pauṣyas tasyāśucibhāvam annasyāgamayām āsa
01003129A atha tadannaṁ muktakeśyā striyopahr̥taṁ sakeśam aśuci matvottaṅkaṁ prasādayām āsa
01003129B bhagavann ajñānād etad annaṁ sakeśam upahr̥taṁ śītaṁ ca
01003129C tat kṣāmaye bhavantam
01003129D na bhaveyam andha iti
01003130A tam uttaṅkaḥ pratyuvāca
01003130B na mr̥ṣā bravīmi
01003130C bhūtvā tvam andho nacirād anandho bhaviṣyasīti
01003130D mamāpi śāpo na bhaved bhavatā datta iti
01003131A taṁ pauṣyaḥ pratyuvāca
01003131B nāhaṁ śaktaḥ śāpaṁ pratyādātum
01003131C na hi me manyur adyāpy upaśamaṁ gacchati
01003131D kiṁ caitad bhavatā na jñāyate yathā
01003132a nāvanītaṁ hr̥dayaṁ brāhmaṇasya; vāci kṣuro nihitas tīkṣṇadhāraḥ
01003132c viparītam etad ubhayaṁ kṣatriyasya; vāṅ nāvanītī hr̥dayaṁ tīkṣṇadhāram
01003133A iti
01003133B tad evaṁ gate na śakto ’haṁ tīkṣṇahr̥dayatvāt taṁ śāpam anyathā kartum
01003133C gamyatām iti
01003134A tam uttaṅkaḥ pratyuvāca
01003134B bhavatāham annasyāśucibhāvam āgamayya pratyanunītaḥ
01003134C prāk ca te ’bhihitam
01003134D yasmād aduṣṭam annaṁ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti
01003134E duṣṭe cānne naiṣa mama śāpo bhaviṣyatīti
01003135A sādhayāmas tāvad ity uktvā prātiṣṭhatottaṅkas te kuṇḍale gr̥hītvā
01003136A so ’paśyat pathi nagnaṁ śramaṇam āgacchantaṁ muhur muhur dr̥śyamānam adr̥śyamānaṁ ca
01003136B athottaṅkas te kuṇḍale bhūmau nikṣipyodakārthaṁ pracakrame
01003137A etasminn antare sa śramaṇas tvaramāṇa upasr̥tya te kuṇḍale gr̥hītvā prādravat
01003137B tam uttaṅko ’bhisr̥tya jagrāha
01003137C sa tad rūpaṁ vihāya takṣakarūpaṁ kr̥tvā sahasā dharaṇyāṁ vivr̥taṁ mahābilaṁ viveśa
01003138A praviśya ca nāgalokaṁ svabhavanam agacchat
01003138B tam uttaṅko ’nvāviveśa tenaiva bilena
01003138C praviśya ca nāgān astuvad ebhiḥ ślokaiḥ
01003139a ya airāvatarājānaḥ sarpāḥ samitiśobhanāḥ
01003139c varṣanta iva jīmūtāḥ savidyutpavaneritāḥ
01003140a surūpāś ca virūpāś ca tathā kalmāṣakuṇḍalāḥ
01003140c ādityavan nākapr̥ṣṭhe rejur airāvatodbhavāḥ
01003141a bahūni nāgavartmāni gaṅgāyās tīra uttare
01003141c icchet ko ’rkāṁśusenāyāṁ cartum airāvataṁ vinā
01003142a śatāny aśītir aṣṭau ca sahasrāṇi ca viṁśatiḥ
01003142c sarpāṇāṁ pragrahā yānti dhr̥tarāṣṭro yad ejati
01003143a ye cainam upasarpanti ye ca dūraṁ paraṁ gatāḥ
01003143c aham airāvatajyeṣṭhabhrātr̥bhyo ’karavaṁ namaḥ
01003144a yasya vāsaḥ kurukṣetre khāṇḍave cābhavat sadā
01003144c taṁ kādraveyam astauṣaṁ kuṇḍalārthāya takṣakam
01003145a takṣakaś cāśvasenaś ca nityaṁ sahacarāv ubhau
01003145c kurukṣetre nivasatāṁ nadīm ikṣumatīm anu
01003146a jaghanyajas takṣakasya śrutaseneti yaḥ śrutaḥ
01003146c avasadyo mahad dyumni prārthayan nāgamukhyatām
01003146e karavāṇi sadā cāhaṁ namas tasmai mahātmane
01003147A evaṁ stuvann api nāgān yadā te kuṇḍale nālabhad athāpaśyat striyau tantre adhiropya paṭaṁ vayantyau
01003148A tasmiṁś ca tantre kr̥ṣṇāḥ sitāś ca tantavaḥ
01003148B cakraṁ cāpaśyat ṣaḍbhiḥ kumāraiḥ parivartyamānam
01003148C puruṣaṁ cāpaśyad darśanīyam
01003149A sa tān sarvāṁs tuṣṭāva ebhir mantravādaślokaiḥ
01003150a trīṇy arpitāny atra śatāni madhye; ṣaṣṭiś ca nityaṁ carati dhruve ’smin
01003150c cakre caturviṁśatiparvayoge; ṣaḍ yat kumārāḥ parivartayanti
01003151a tantraṁ cedaṁ viśvarūpaṁ yuvatyau; vayatas tantūn satataṁ vartayantyau
01003151c kr̥ṣṇān sitāṁś caiva vivartayantyau; bhūtāny ajasraṁ bhuvanāni caiva
01003152a vajrasya bhartā bhuvanasya goptā; vr̥trasya hantā namucer nihantā
01003152c kr̥ṣṇe vasāno vasane mahātmā; satyānr̥te yo vivinakti loke
01003153a yo vājinaṁ garbham apāṁ purāṇaṁ; vaiśvānaraṁ vāhanam abhyupetaḥ
01003153c namaḥ sadāsmai jagadīśvarāya; lokatrayeśāya puraṁdarāya
01003154A tataḥ sa enaṁ puruṣaḥ prāha
01003154B prīto ’smi te ’ham anena stotreṇa
01003154C kiṁ te priyaṁ karavāṇīti
01003155A sa tam uvāca
01003155B nāgā me vaśam īyur iti
01003156A sa enaṁ puruṣaḥ punar uvāca
01003156B etam aśvam apāne dhamasveti
01003157A sa tam aśvam apāne ’dhamat
01003157B athāśvād dhamyamānāt sarvasrotobhyaḥ sadhūmā arciṣo ’gner niṣpetuḥ
01003158A tābhir nāgaloko dhūpitaḥ
01003159A atha sasaṁbhramas takṣako ’gnitejobhayaviṣaṇṇas te kuṇḍale gr̥hītvā sahasā svabhavanān niṣkramyottaṅkam uvāca
01003159B ete kuṇḍale pratigr̥hṇātu bhavān iti
01003160A sa te pratijagrāhottaṅkaḥ
01003160B kuṇḍale pratigr̥hyācintayat
01003160C adya tat puṇyakam upādhyāyinyāḥ
01003160D dūraṁ cāham abhyāgataḥ
01003160E kathaṁ nu khalu saṁbhāvayeyam iti
01003161A tata enaṁ cintayānam eva sa puruṣa uvāca
01003161B uttaṅka enam aśvam adhiroha
01003161C eṣa tvāṁ kṣaṇād evopādhyāyakulaṁ prāpayiṣyatīti
01003162A sa tathety uktvā tam aśvam adhiruhya pratyājagāmopādhyāyakulam
01003162B upādhyāyinī ca snātā keśān āvapayanty upaviṣṭottaṅko nāgacchatīti śāpāyāsya mano dadhe
01003163A athottaṅkaḥ praviśya upādhyāyinīm abhyavādayat
01003163B te cāsyai kuṇḍale prāyacchat
01003164A sā cainaṁ pratyuvāca
01003164B uttaṅka deśe kāle ’bhyāgataḥ
01003164C svāgataṁ te vatsa
01003164D manāg asi mayā na śaptaḥ
01003164E śreyas tavopasthitam
01003164F siddhim āpnuhīti
01003165A athottaṅka upādhyāyam abhyavādayat
01003165B tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003165C vatsottaṅka svāgataṁ te
01003165D kiṁ ciraṁ kr̥tam iti
01003166A tam uttaṅka upādhyāyaṁ pratyuvāca
01003166B bhos takṣakeṇa nāgarājena vighnaḥ kr̥to ’smin karmaṇi
01003166C tenāsmi nāgalokaṁ nītaḥ
01003167A tatra ca mayā dr̥ṣṭe striyau tantre ’dhiropya paṭaṁ vayantyau
01003167B tasmiṁś ca tantre kr̥ṣṇāḥ sitāś ca tantavaḥ
01003167C kiṁ tat
01003168A tatra ca mayā cakraṁ dr̥ṣṭaṁ dvādaśāram
01003168B ṣaṭ cainaṁ kumārāḥ parivartayanti
01003168C tad api kim
01003169A puruṣaś cāpi mayā dr̥ṣṭaḥ
01003169B sa punaḥ kaḥ
01003170A aśvaś cātipramāṇayuktaḥ
01003170B sa cāpi kaḥ
01003171A pathi gacchatā mayā r̥ṣabho dr̥ṣṭaḥ
01003171B taṁ ca puruṣo ’dhirūḍhaḥ
01003171C tenāsmi sopacāram uktaḥ
01003171D uttaṅkāsya r̥ṣabhasya purīṣaṁ bhakṣaya
01003171E upādhyāyenāpi te bhakṣitam iti
01003171F tatas tadvacanān mayā tadr̥ṣabhasya purīṣam upayuktam
01003171G tad icchāmi bhavatopadiṣṭaṁ kiṁ tad iti
01003172A tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca
01003172B ye te striyau dhātā vidhātā ca
01003172C ye ca te kr̥ṣṇāḥ sitāś ca tantavas te rātryahanī
01003173A yad api tac cakraṁ dvādaśāraṁ ṣaṭ kumārāḥ parivartayanti te r̥tavaḥ ṣaṭ saṁvatsaraś cakram
01003173B yaḥ puruṣaḥ sa parjanyaḥ
01003173C yo ’śvaḥ so ’gniḥ
01003174A ya r̥ṣabhas tvayā pathi gacchatā dr̥ṣṭaḥ sa airāvato nāgarājaḥ
01003174B yaś cainam adhirūḍhaḥ sa indraḥ
01003174C yad api te purīṣaṁ bhakṣitaṁ tasya r̥ṣabhasya tad amr̥tam
01003175A tena khalv asi na vyāpannas tasmin nāgabhavane
01003175B sa cāpi mama sakhā indraḥ
01003176A tadanugrahāt kuṇḍale gr̥hītvā punar abhyāgato ’si
01003176B tat saumya gamyatām
01003176C anujāne bhavantam
01003176D śreyo ’vāpsyasīti
01003177A sa upādhyāyenānujñāta uttaṅkaḥ kruddhas takṣakasya praticikīrṣamāṇo hāstinapuraṁ pratasthe
01003178a sa hāstinapuraṁ prāpya nacirād dvijasattamaḥ
01003178c samāgacchata rājānam uttaṅko janamejayam
01003179a purā takṣaśilātas taṁ nivr̥ttam aparājitam
01003179c samyag vijayinaṁ dr̥ṣṭvā samantān mantribhir vr̥tam
01003180a tasmai jayāśiṣaḥ pūrvaṁ yathānyāyaṁ prayujya saḥ
01003180c uvācainaṁ vacaḥ kāle śabdasaṁpannayā girā
01003181a anyasmin karaṇīye tvaṁ kārye pārthivasattama
01003181c bālyād ivānyad eva tvaṁ kuruṣe nr̥pasattama
01003182a evam uktas tu vipreṇa sa rājā pratyuvāca ha
01003182c janamejayaḥ prasannātmā samyak saṁpūjya taṁ munim
01003183a āsāṁ prajānāṁ paripālanena; svaṁ kṣatradharmaṁ paripālayāmi
01003183c prabrūhi vā kiṁ kriyatāṁ dvijendra; śuśrūṣur asmy adya vacas tvadīyam
01003184a sa evam uktas tu nr̥pottamena; dvijottamaḥ puṇyakr̥tāṁ variṣṭhaḥ
01003184c uvāca rājānam adīnasattvaṁ; svam eva kāryaṁ nr̥pateś ca yat tat
01003185a takṣakeṇa narendrendra yena te hiṁsitaḥ pitā
01003185c tasmai pratikuruṣva tvaṁ pannagāya durātmane
01003186a kāryakālaṁ ca manye ’haṁ vidhidr̥ṣṭasya karmaṇaḥ
01003186c tad gacchāpacitiṁ rājan pitus tasya mahātmanaḥ
01003187a tena hy anaparādhī sa daṣṭo duṣṭāntarātmanā
01003187c pañcatvam agamad rājā vajrāhata iva drumaḥ
01003188a baladarpasamutsiktas takṣakaḥ pannagādhamaḥ
01003188c akāryaṁ kr̥tavān pāpo yo ’daśat pitaraṁ tava
01003189a rājarṣivaṁśagoptāram amarapratimaṁ nr̥pam
01003189c jaghāna kāśyapaṁ caiva nyavartayata pāpakr̥t
01003190a dagdhum arhasi taṁ pāpaṁ jvalite havyavāhane
01003190c sarpasatre mahārāja tvayi tad dhi vidhīyate
01003191a evaṁ pituś cāpacitiṁ gatavāṁs tvaṁ bhaviṣyasi
01003191c mama priyaṁ ca sumahat kr̥taṁ rājan bhaviṣyati
01003192a karmaṇaḥ pr̥thivīpāla mama yena durātmanā
01003192c vighnaḥ kr̥to mahārāja gurvarthaṁ carato ’nagha
01003193a etac chrutvā tu nr̥patis takṣakasya cukopa ha
01003193c uttaṅkavākyahaviṣā dīpto ’gnir haviṣā yathā
01003194a apr̥cchac ca tadā rājā mantriṇaḥ svān suduḥkhitaḥ
01003194c uttaṅkasyaiva sāṁnidhye pituḥ svargagatiṁ prati
01003195a tadaiva hi sa rājendro duḥkhaśokāpluto ’bhavat
01003195c yadaiva pitaraṁ vr̥ttam uttaṅkād aśr̥ṇot tadā
01004001A lomaharṣaṇaputra ugraśravāḥ sūtaḥ paurāṇiko naimiṣāraṇye śaunakasya kulapater dvādaśavārṣike satre r̥ṣīn abhyāgatān upatasthe
01004002A paurāṇikaḥ purāṇe kr̥taśramaḥ sa tān kr̥tāñjalir uvāca
01004002B kiṁ bhavantaḥ śrotum icchanti
01004002C kim ahaṁ bruvāṇīti
01004003A tam r̥ṣaya ūcuḥ
01004003B paramaṁ lomaharṣaṇe prakṣyāmas tvāṁ vakṣyasi ca naḥ śuśrūṣatāṁ kathāyogam
01004003C tad bhagavāṁs tu tāvac chaunako ’gniśaraṇam adhyāste
01004004a yo ’sau divyāḥ kathā veda devatāsurasaṁkathāḥ
01004004c manuṣyoragagandharvakathā veda ca sarvaśaḥ
01004005a sa cāpy asmin makhe saute vidvān kulapatir dvijaḥ
01004005c dakṣo dhr̥tavrato dhīmāñ śāstre cāraṇyake guruḥ
01004006a satyavādī śamaparas tapasvī niyatavrataḥ
01004006c sarveṣām eva no mānyaḥ sa tāvat pratipālyatām
01004007a tasminn adhyāsati gurāv āsanaṁ paramārcitam
01004007c tato vakṣyasi yat tvāṁ sa prakṣyati dvijasattamaḥ
01004008  sūta uvāca
01004008a evam astu gurau tasminn upaviṣṭe mahātmani
01004008c tena pr̥ṣṭaḥ kathāḥ puṇyā vakṣyāmi vividhāśrayāḥ
01004009a so ’tha viprarṣabhaḥ kāryaṁ kr̥tvā sarvaṁ yathākramam
01004009c devān vāgbhiḥ pitr̥̄n adbhis tarpayitvājagāma ha
01004010a yatra brahmarṣayaḥ siddhās ta āsīnā yatavratāḥ
01004010c yajñāyatanam āśritya sūtaputrapuraḥsarāḥ
01004011a r̥tvikṣv atha sadasyeṣu sa vai gr̥hapatis tataḥ
01004011c upaviṣṭeṣūpaviṣṭaḥ śaunako ’thābravīd idam
01005001  śaunaka uvāca
01005001a purāṇam akhilaṁ tāta pitā te ’dhītavān purā
01005001c kaccit tvam api tat sarvam adhīṣe lomaharṣaṇe
01005002a purāṇe hi kathā divyā ādivaṁśāś ca dhīmatām
01005002c kathyante tāḥ purāsmābhiḥ śrutāḥ pūrvaṁ pitus tava
01005003a tatra vaṁśam ahaṁ pūrvaṁ śrotum icchāmi bhārgavam
01005003c kathayasva kathām etāṁ kalyāḥ sma śravaṇe tava
01005004  sūta uvāca
01005004a yad adhītaṁ purā samyag dvijaśreṣṭha mahātmabhiḥ
01005004c vaiśaṁpāyanaviprādyais taiś cāpi kathitaṁ purā
01005005a yad adhītaṁ ca pitrā me samyak caiva tato mayā
01005005c tat tāvac chr̥ṇu yo devaiḥ sendraiḥ sāgnimarudgaṇaiḥ
01005005e pūjitaḥ pravaro vaṁśo bhr̥gūṇāṁ bhr̥gunandana
01005006a imaṁ vaṁśam ahaṁ brahman bhārgavaṁ te mahāmune
01005006c nigadāmi kathāyuktaṁ purāṇāśrayasaṁyutam
01005007a bhr̥goḥ sudayitaḥ putraś cyavano nāma bhārgavaḥ
01005007c cyavanasyāpi dāyādaḥ pramatir nāma dhārmikaḥ
01005007e pramater apy abhūt putro ghr̥tācyāṁ rurur ity uta
01005008a ruror api suto jajñe śunako vedapāragaḥ
01005008c pramadvarāyāṁ dharmātmā tava pūrvapitāmahāt
01005009a tapasvī ca yaśasvī ca śrutavān brahmavittamaḥ
01005009c dharmiṣṭhaḥ satyavādī ca niyato niyatendriyaḥ
01005010  śaunaka uvāca
01005010a sūtaputra yathā tasya bhārgavasya mahātmanaḥ
01005010c cyavanatvaṁ parikhyātaṁ tan mamācakṣva pr̥cchataḥ
01005011  sūta uvāca
01005011a bhr̥goḥ sudayitā bhāryā pulomety abhiviśrutā
01005011c tasyāṁ garbhaḥ samabhavad bhr̥gor vīryasamudbhavaḥ
01005012a tasmin garbhe saṁbhr̥te ’tha pulomāyāṁ bhr̥gūdvaha
01005012c samaye samaśīlinyāṁ dharmapatnyāṁ yaśasvinaḥ
01005013a abhiṣekāya niṣkrānte bhr̥gau dharmabhr̥tāṁ vare
01005013c āśramaṁ tasya rakṣo ’tha pulomābhyājagāma ha
01005014a taṁ praviśyāśramaṁ dr̥ṣṭvā bhr̥gor bhāryām aninditām
01005014c hr̥cchayena samāviṣṭo vicetāḥ samapadyata
01005015a abhyāgataṁ tu tad rakṣaḥ pulomā cārudarśanā
01005015c nyamantrayata vanyena phalamūlādinā tadā
01005016a tāṁ tu rakṣas tato brahman hr̥cchayenābhipīḍitam
01005016c dr̥ṣṭvā hr̥ṣṭam abhūt tatra jihīrṣus tām aninditām
01005017a athāgniśaraṇe ’paśyaj jvalitaṁ jātavedasam
01005017c tam apr̥cchat tato rakṣaḥ pāvakaṁ jvalitaṁ tadā
01005018a śaṁsa me kasya bhāryeyam agne pr̥ṣṭa r̥tena vai
01005018c satyas tvam asi satyaṁ me vada pāvaka pr̥cchate
01005019a mayā hīyaṁ pūrvavr̥tā bhāryārthe varavarṇinī
01005019c paścāt tv imāṁ pitā prādād bhr̥gave ’nr̥takāriṇe
01005020a seyaṁ yadi varārohā bhr̥gor bhāryā rahogatā
01005020c tathā satyaṁ samākhyāhi jihīrṣāmy āśramād imām
01005021a manyur hi hr̥dayaṁ me ’dya pradahann iva tiṣṭhati
01005021c matpūrvabhāryāṁ yad imāṁ bhr̥guḥ prāpa sumadhyamām
01005022a tad rakṣa evam āmantrya jvalitaṁ jātavedasam
01005022c śaṅkamāno bhr̥gor bhāryāṁ punaḥ punar apr̥cchata
01005023a tvam agne sarvabhūtānām antaś carasi nityadā
01005023c sākṣivat puṇyapāpeṣu satyaṁ brūhi kave vacaḥ
01005024a matpūrvabhāryāpahr̥tā bhr̥guṇānr̥takāriṇā
01005024c seyaṁ yadi tathā me tvaṁ satyam ākhyātum arhasi
01005025a śrutvā tvatto bhr̥gor bhāryāṁ hariṣyāmy aham āśramāt
01005025c jātavedaḥ paśyatas te vada satyāṁ giraṁ mama
01005026a tasya tad vacanaṁ śrutvā saptārcir duḥkhito bhr̥śam
01005026c bhīto ’nr̥tāc ca śāpāc ca bhr̥gor ity abravīc chanaiḥ
01006001  sūta uvāca
01006001a agner atha vacaḥ śrutvā tad rakṣaḥ prajahāra tām
01006001c brahman varāharūpeṇa manomārutaraṁhasā
01006002a tataḥ sa garbho nivasan kukṣau bhr̥gukulodvaha
01006002c roṣān mātuś cyutaḥ kukṣeś cyavanas tena so ’bhavat
01006003a taṁ dr̥ṣṭvā mātur udarāc cyutam ādityavarcasam
01006003c tad rakṣo bhasmasād bhūtaṁ papāta parimucya tām
01006004a sā tam ādāya suśroṇī sasāra bhr̥gunandanam
01006004c cyavanaṁ bhārgavaṁ brahman pulomā duḥkhamūrcchitā
01006005a tāṁ dadarśa svayaṁ brahmā sarvalokapitāmahaḥ
01006005c rudatīṁ bāṣpapūrṇākṣīṁ bhr̥gor bhāryām aninditām
01006005e sāntvayām āsa bhagavān vadhūṁ brahmā pitāmahaḥ
01006006a aśrubindūdbhavā tasyāḥ prāvartata mahānadī
01006006c anuvartatī sr̥tiṁ tasyā bhr̥goḥ patnyā yaśasvinaḥ
01006007a tasyā mārgaṁ sr̥tavatīṁ dr̥ṣṭvā tu saritaṁ tadā
01006007c nāma tasyās tadā nadyāś cakre lokapitāmahaḥ
01006007e vadhūsareti bhagavāṁś cyavanasyāśramaṁ prati
01006008a sa evaṁ cyavano jajñe bhr̥goḥ putraḥ pratāpavān
01006008c taṁ dadarśa pitā tatra cyavanaṁ tāṁ ca bhāminīm
01006009a sa pulomāṁ tato bhāryāṁ papraccha kupito bhr̥guḥ
01006009c kenāsi rakṣase tasmai kathiteha jihīrṣave
01006009e na hi tvāṁ veda tad rakṣo madbhāryāṁ cāruhāsinīm
01006010a tat tvam ākhyāhi taṁ hy adya śaptum icchāmy ahaṁ ruṣā
01006010c bibheti ko na śāpān me kasya cāyaṁ vyatikramaḥ
01006011  pulomovāca
01006011a agninā bhagavaṁs tasmai rakṣase ’haṁ niveditā
01006011c tato mām anayad rakṣaḥ krośantīṁ kurarīm iva
01006012a sāhaṁ tava sutasyāsya tejasā parimokṣitā
01006012c bhasmībhūtaṁ ca tad rakṣo mām utsr̥jya papāta vai
01006013  sūta uvāca
01006013a iti śrutvā pulomāyā bhr̥guḥ paramamanyumān
01006013c śaśāpāgnim abhikruddhaḥ sarvabhakṣo bhaviṣyasi
01007001  sūta uvāca
01007001a śaptas tu bhr̥guṇā vahniḥ kruddho vākyam athābravīt
01007001c kim idaṁ sāhasaṁ brahman kr̥tavān asi sāṁpratam
01007002a dharme prayatamānasya satyaṁ ca vadataḥ samam
01007002c pr̥ṣṭo yad abruvaṁ satyaṁ vyabhicāro ’tra ko mama
01007003a pr̥ṣṭo hi sākṣī yaḥ sākṣyaṁ jānamāno ’nyathā vadet
01007003c sa pūrvān ātmanaḥ sapta kule hanyāt tathā parān
01007004a yaś ca kāryārthatattvajño jānamāno na bhāṣate
01007004c so ’pi tenaiva pāpena lipyate nātra saṁśayaḥ
01007005a śakto ’ham api śaptuṁ tvāṁ mānyās tu brāhmaṇā mama
01007005c jānato ’pi ca te vyaktaṁ kathayiṣye nibodha tat
01007006a yogena bahudhātmānaṁ kr̥tvā tiṣṭhāmi mūrtiṣu
01007006c agnihotreṣu satreṣu kriyāsv atha makheṣu ca
01007007a vedoktena vidhānena mayi yad dhūyate haviḥ
01007007c devatāḥ pitaraś caiva tena tr̥ptā bhavanti vai
01007008a āpo devagaṇāḥ sarve āpaḥ pitr̥gaṇās tathā
01007008c darśaś ca paurṇamāsaś ca devānāṁ pitr̥bhiḥ saha
01007009a devatāḥ pitaras tasmāt pitaraś cāpi devatāḥ
01007009c ekībhūtāś ca pūjyante pr̥thaktvena ca parvasu
01007010a devatāḥ pitaraś caiva juhvate mayi yat sadā
01007010c tridaśānāṁ pitr̥̄ṇāṁ ca mukham evam ahaṁ smr̥taḥ
01007011a amāvāsyāṁ ca pitaraḥ paurṇamāsyāṁ ca devatāḥ
01007011c manmukhenaiva hūyante bhuñjate ca hutaṁ haviḥ
01007011e sarvabhakṣaḥ kathaṁ teṣāṁ bhaviṣyāmi mukhaṁ tv aham
01007012a cintayitvā tato vahniś cakre saṁhāram ātmanaḥ
01007012c dvijānām agnihotreṣu yajñasatrakriyāsu ca
01007013a niroṁkāravaṣaṭkārāḥ svadhāsvāhāvivarjitāḥ
01007013c vināgninā prajāḥ sarvās tata āsan suduḥkhitāḥ
01007014a atharṣayaḥ samudvignā devān gatvābruvan vacaḥ
01007014c agnināśāt kriyābhraṁśād bhrāntā lokās trayo ’naghāḥ
01007014e vidhadhvam atra yat kāryaṁ na syāt kālātyayo yathā
01007015a atharṣayaś ca devāś ca brahmāṇam upagamya tu
01007015c agner āvedayañ śāpaṁ kriyāsaṁhāram eva ca
01007016a bhr̥guṇā vai mahābhāga śapto ’gniḥ kāraṇāntare
01007016c kathaṁ devamukho bhūtvā yajñabhāgāgrabhuk tathā
01007016e hutabhuk sarvalokeṣu sarvabhakṣatvam eṣyati
01007017a śrutvā tu tad vacas teṣām agnim āhūya lokakr̥t
01007017c uvāca vacanaṁ ślakṣṇaṁ bhūtabhāvanam avyayam
01007018a lokānām iha sarveṣāṁ tvaṁ kartā cānta eva ca
01007018c tvaṁ dhārayasi lokāṁs trīn kriyāṇāṁ ca pravartakaḥ
01007018e sa tathā kuru lokeśa nocchidyeran kriyā yathā
01007019a kasmād evaṁ vimūḍhas tvam īśvaraḥ san hutāśanaḥ
01007019c tvaṁ pavitraṁ yadā loke sarvabhūtagataś ca ha
01007020a na tvaṁ sarvaśarīreṇa sarvabhakṣatvam eṣyasi
01007020c upādāne ’rciṣo yās te sarvaṁ dhakṣyanti tāḥ śikhin
01007021a yathā sūryāṁśubhiḥ spr̥ṣṭaṁ sarvaṁ śuci vibhāvyate
01007021c tathā tvadarcirnirdagdhaṁ sarvaṁ śuci bhaviṣyati
01007022a tad agne tvaṁ mahat tejaḥ svaprabhāvād vinirgatam
01007022c svatejasaiva taṁ śāpaṁ kuru satyam r̥ṣer vibho
01007022e devānāṁ cātmano bhāgaṁ gr̥hāṇa tvaṁ mukhe hutam
01007023a evam astv iti taṁ vahniḥ pratyuvāca pitāmaham
01007023c jagāma śāsanaṁ kartuṁ devasya parameṣṭhinaḥ
01007024a devarṣayaś ca muditās tato jagmur yathāgatam
01007024c r̥ṣayaś ca yathāpūrvaṁ kriyāḥ sarvāḥ pracakrire
01007025a divi devā mumudire bhūtasaṁghāś ca laukikāḥ
01007025c agniś ca paramāṁ prītim avāpa hatakalmaṣaḥ
01007026a evam eṣa purāvr̥tta itihāso ’gniśāpajaḥ
01007026c pulomasya vināśaś ca cyavanasya ca saṁbhavaḥ
01008001  sūta uvāca
01008001a sa cāpi cyavano brahman bhārgavo ’janayat sutam
01008001c sukanyāyāṁ mahātmānaṁ pramatiṁ dīptatejasam
01008002a pramatis tu ruruṁ nāma ghr̥tācyāṁ samajījanat
01008002c ruruḥ pramadvarāyāṁ tu śunakaṁ samajījanat
01008003a tasya brahman ruroḥ sarvaṁ caritaṁ bhūritejasaḥ
01008003c vistareṇa pravakṣyāmi tac chr̥ṇu tvam aśeṣataḥ
01008004a r̥ṣir āsīn mahān pūrvaṁ tapovidyāsamanvitaḥ
01008004c sthūlakeśa iti khyātaḥ sarvabhūtahite rataḥ
01008005a etasminn eva kāle tu menakāyāṁ prajajñivān
01008005c gandharvarājo viprarṣe viśvāvasur iti śrutaḥ
01008006a athāpsarā menakā sā taṁ garbhaṁ bhr̥gunandana
01008006c utsasarja yathākālaṁ sthūlakeśāśramaṁ prati
01008007a utsr̥jya caiva taṁ garbhaṁ nadyās tīre jagāma ha
01008007c kanyām amaragarbhābhāṁ jvalantīm iva ca śriyā
01008008a tāṁ dadarśa samutsr̥ṣṭāṁ nadītīre mahān r̥ṣiḥ
01008008c sthūlakeśaḥ sa tejasvī vijane bandhuvarjitām
01008009a sa tāṁ dr̥ṣṭvā tadā kanyāṁ sthūlakeśo dvijottamaḥ
01008009c jagrāhātha muniśreṣṭhaḥ kr̥pāviṣṭaḥ pupoṣa ca
01008009e vavr̥dhe sā varārohā tasyāśramapade śubhā
01008010a pramadābhyo varā sā tu sarvarūpaguṇānvitā
01008010c tataḥ pramadvarety asyā nāma cakre mahān r̥ṣiḥ
01008011a tām āśramapade tasya rurur dr̥ṣṭvā pramadvarām
01008011c babhūva kila dharmātmā madanānugatātmavān
01008012a pitaraṁ sakhibhiḥ so ’tha vācayām āsa bhārgavaḥ
01008012c pramatiś cābhyayāc chrutvā sthūlakeśaṁ yaśasvinam
01008013a tataḥ prādāt pitā kanyāṁ rurave tāṁ pramadvarām
01008013c vivāhaṁ sthāpayitvāgre nakṣatre bhagadaivate
01008014a tataḥ katipayāhasya vivāhe samupasthite
01008014c sakhībhiḥ krīḍatī sārdhaṁ sā kanyā varavarṇinī
01008015a nāpaśyata prasuptaṁ vai bhujagaṁ tiryag āyatam
01008015c padā cainaṁ samākrāman mumūrṣuḥ kālacoditā
01008016a sa tasyāḥ saṁpramattāyāś coditaḥ kāladharmaṇā
01008016c viṣopaliptān daśanān bhr̥śam aṅge nyapātayat
01008017a sā daṣṭā sahasā bhūmau patitā gatacetanā
01008017c vyasur aprekṣaṇīyāpi prekṣaṇīyatamākr̥tiḥ
01008018a prasuptevābhavac cāpi bhuvi sarpaviṣārditā
01008018c bhūyo manoharatarā babhūva tanumadhyamā
01008019a dadarśa tāṁ pitā caiva te caivānye tapasvinaḥ
01008019c viceṣṭamānāṁ patitāṁ bhūtale padmavarcasam
01008020a tataḥ sarve dvijavarāḥ samājagmuḥ kr̥pānvitāḥ
01008020c svastyātreyo mahājānuḥ kuśikaḥ śaṅkhamekhalaḥ
01008021a bhāradvājaḥ kauṇakutsa ārṣṭiṣeṇo ’tha gautamaḥ
01008021c pramatiḥ saha putreṇa tathānye vanavāsinaḥ
01008022a tāṁ te kanyāṁ vyasuṁ dr̥ṣṭvā bhujagasya viṣārditām
01008022c ruruduḥ kr̥payāviṣṭā rurus tv ārto bahir yayau
01009001  sūta uvāca
01009001a teṣu tatropaviṣṭeṣu brāhmaṇeṣu samantataḥ
01009001c ruruś cukrośa gahanaṁ vanaṁ gatvā suduḥkhitaḥ
01009002a śokenābhihataḥ so ’tha vilapan karuṇaṁ bahu
01009002c abravīd vacanaṁ śocan priyāṁ cintya pramadvarām
01009003a śete sā bhuvi tanvaṅgī mama śokavivardhinī
01009003c bāndhavānāṁ ca sarveṣāṁ kiṁ nu duḥkham ataḥ param
01009004a yadi dattaṁ tapas taptaṁ guravo vā mayā yadi
01009004c samyag ārādhitās tena saṁjīvatu mama priyā
01009005a yathā janmaprabhr̥ti vai yatātmāhaṁ dhr̥tavrataḥ
01009005c pramadvarā tathādyaiva samuttiṣṭhatu bhāminī
01009006  devadūta uvāca
01009006a abhidhatse ha yad vācā ruro duḥkhena tan mr̥ṣā
01009006c na tu martyasya dharmātmann āyur asti gatāyuṣaḥ
01009007a gatāyur eṣā kr̥paṇā gandharvāpsarasoḥ sutā
01009007c tasmāc choke manas tāta mā kr̥thās tvaṁ kathaṁ cana
01009008a upāyaś cātra vihitaḥ pūrvaṁ devair mahātmabhiḥ
01009008c taṁ yadīcchasi kartuṁ tvaṁ prāpsyasīmāṁ pramadvarām
01009009  rurur uvāca
01009009a ka upāyaḥ kr̥to devair brūhi tattvena khecara
01009009c kariṣye taṁ tathā śrutvā trātum arhati māṁ bhavān
01009010  devadūta uvāca
01009010a āyuṣo ’rdhaṁ prayacchasva kanyāyai bhr̥gunandana
01009010c evam utthāsyati ruro tava bhāryā pramadvarā
01009011  rurur uvāca
01009011a āyuṣo ’rdhaṁ prayacchāmi kanyāyai khecarottama
01009011c śr̥ṅgārarūpābharaṇā uttiṣṭhatu mama priyā
01009012  sūta uvāca
01009012a tato gandharvarājaś ca devadūtaś ca sattamau
01009012c dharmarājam upetyedaṁ vacanaṁ pratyabhāṣatām
01009013a dharmarājāyuṣo ’rdhena ruror bhāryā pramadvarā
01009013c samuttiṣṭhatu kalyāṇī mr̥taiva yadi manyase
01009014  dharmarāja uvāca
01009014a pramadvarā ruror bhāryā devadūta yadīcchasi
01009014c uttiṣṭhatv āyuṣo ’rdhena ruror eva samanvitā
01009015  sūta uvāca
01009015a evam ukte tataḥ kanyā sodatiṣṭhat pramadvarā
01009015c ruros tasyāyuṣo ’rdhena supteva varavarṇinī
01009016a etad dr̥ṣṭaṁ bhaviṣye hi ruror uttamatejasaḥ
01009016c āyuṣo ’tipravr̥ddhasya bhāryārthe ’rdhaṁ hrasatv iti
01009017a tata iṣṭe ’hani tayoḥ pitarau cakratur mudā
01009017c vivāhaṁ tau ca remāte parasparahitaiṣiṇau
01009018a sa labdhvā durlabhāṁ bhāryāṁ padmakiñjalkasaprabhām
01009018c vrataṁ cakre vināśāya jihmagānāṁ dhr̥tavrataḥ
01009019a sa dr̥ṣṭvā jihmagān sarvāṁs tīvrakopasamanvitaḥ
01009019c abhihanti yathāsannaṁ gr̥hya praharaṇaṁ sadā
01009020a sa kadā cid vanaṁ vipro rurur abhyāgaman mahat
01009020c śayānaṁ tatra cāpaśyaḍ ḍuṇḍubhaṁ vayasānvitam
01009021a tata udyamya daṇḍaṁ sa kāladaṇḍopamaṁ tadā
01009021c abhyaghnad ruṣito vipras tam uvācātha ḍuṇḍubhaḥ
01009022a nāparādhyāmi te kiṁ cid aham adya tapodhana
01009022c saṁrambhāt tat kimarthaṁ mām abhihaṁsi ruṣānvitaḥ
01010001  rurur uvāca
01010001a mama prāṇasamā bhāryā daṣṭāsīd bhujagena ha
01010001c tatra me samayo ghora ātmanoraga vai kr̥taḥ
01010002a hanyāṁ sadaiva bhujagaṁ yaṁ yaṁ paśyeyam ity uta
01010002c tato ’haṁ tvāṁ jighāṁsāmi jīvitena vimokṣyase
01010003  ḍuṇḍubha uvāca
01010003a anye te bhujagā vipra ye daśantīha mānavān
01010003c ḍuṇḍubhān ahigandhena na tvaṁ hiṁsitum arhasi
01010004a ekānarthān pr̥thagarthān ekaduḥkhān pr̥thaksukhān
01010004c ḍuṇḍubhān dharmavid bhūtvā na tvaṁ hiṁsitum arhasi
01010005  sūta uvāca
01010005a iti śrutvā vacas tasya bhujagasya rurus tadā
01010005c nāvadhīd bhayasaṁvigna r̥ṣiṁ matvātha ḍuṇḍubham
01010006a uvāca cainaṁ bhagavān ruruḥ saṁśamayann iva
01010006c kāmayā bhujaga brūhi ko ’sīmāṁ vikriyāṁ gataḥ
01010007  ḍuṇḍubha uvāca
01010007a ahaṁ purā ruro nāmnā r̥ṣir āsaṁ sahasrapāt
01010007c so ’haṁ śāpena viprasya bhujagatvam upāgataḥ
01010008  rurur uvāca
01010008a kimarthaṁ śaptavān kruddho dvijas tvāṁ bhujagottama
01010008c kiyantaṁ caiva kālaṁ te vapur etad bhaviṣyati
01011001  ḍuṇḍubha uvāca
01011001a sakhā babhūva me pūrvaṁ khagamo nāma vai dvijaḥ
01011001c bhr̥śaṁ saṁśitavāk tāta tapobalasamanvitaḥ
01011002a sa mayā krīḍatā bālye kr̥tvā tārṇam athoragam
01011002c agnihotre prasaktaḥ san bhīṣitaḥ pramumoha vai
01011003a labdhvā ca sa punaḥ saṁjñāṁ mām uvāca tapodhanaḥ
01011003c nirdahann iva kopena satyavāk saṁśitavrataḥ
01011004a yathāvīryas tvayā sarpaḥ kr̥to ’yaṁ madbibhīṣayā
01011004c tathāvīryo bhujaṁgas tvaṁ mama kopād bhaviṣyasi
01011005a tasyāhaṁ tapaso vīryaṁ jānamānas tapodhana
01011005c bhr̥śam udvignahr̥dayas tam avocaṁ vanaukasam
01011006a prayataḥ saṁbhramāc caiva prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ
01011006c sakheti hasatedaṁ te narmārthaṁ vai kr̥taṁ mayā
01011007a kṣantum arhasi me brahmañ śāpo ’yaṁ vinivartyatām
01011007c so ’tha mām abravīd dr̥ṣṭvā bhr̥śam udvignacetasam
01011008a muhur uṣṇaṁ viniḥśvasya susaṁbhrāntas tapodhanaḥ
01011008c nānr̥taṁ vai mayā proktaṁ bhavitedaṁ kathaṁ cana
01011009a yat tu vakṣyāmi te vākyaṁ śr̥ṇu tan me dhr̥tavrata
01011009c śrutvā ca hr̥di te vākyam idam astu tapodhana
01011010a utpatsyati rurur nāma pramater ātmajaḥ śuciḥ
01011010c taṁ dr̥ṣṭvā śāpamokṣas te bhavitā nacirād iva
01011011a sa tvaṁ rurur iti khyātaḥ pramater ātmajaḥ śuciḥ
01011011c svarūpaṁ pratilabhyāham adya vakṣyāmi te hitam
01011012a ahiṁsā paramo dharmaḥ sarvaprāṇabhr̥tāṁ smr̥taḥ
01011012c tasmāt prāṇabhr̥taḥ sarvān na hiṁsyād brāhmaṇaḥ kva cit
01011013a brāhmaṇaḥ saumya eveha jāyateti parā śrutiḥ
01011013c vedavedāṅgavit tāta sarvabhūtābhayapradaḥ
01011014a ahiṁsā satyavacanaṁ kṣamā ceti viniścitam
01011014c brāhmaṇasya paro dharmo vedānāṁ dharaṇād api
01011015a kṣatriyasya tu yo dharmaḥ sa neheṣyati vai tava
01011015c daṇḍadhāraṇam ugratvaṁ prajānāṁ paripālanam
01011016a tad idaṁ kṣatriyasyāsīt karma vai śr̥ṇu me ruro
01011016c janamejayasya dharmātman sarpāṇāṁ hiṁsanaṁ purā
01011017a paritrāṇaṁ ca bhītānāṁ sarpāṇāṁ brāhmaṇād api
01011017c tapovīryabalopetād vedavedāṅgapāragāt
01011017e āstīkād dvijamukhyād vai sarpasatre dvijottama
01012001  rurur uvāca
01012001a kathaṁ hiṁsitavān sarpān kṣatriyo janamejayaḥ
01012001c sarpā vā hiṁsitās tāta kimarthaṁ dvijasattama
01012002a kimarthaṁ mokṣitāś caiva pannagās tena śaṁsa me
01012002c āstīkena tad ācakṣva śrotum icchāmy aśeṣataḥ
01012003  r̥ṣir uvāca
01012003a śroṣyasi tvaṁ ruro sarvam āstīkacaritaṁ mahat
01012003c brāhmaṇānāṁ kathayatām ity uktvāntaradhīyata
01012004  sūta uvāca
01012004a ruruś cāpi vanaṁ sarvaṁ paryadhāvat samantataḥ
01012004c tam r̥ṣiṁ draṣṭum anvicchan saṁśrānto nyapatad bhuvi
01012005a labdhasaṁjño ruruś cāyāt tac cācakhyau pitus tadā
01012005c pitā cāsya tad ākhyānaṁ pr̥ṣṭaḥ sarvaṁ nyavedayat
01013001  śaunaka uvāca
01013001a kimarthaṁ rājaśārdūlaḥ sa rājā janamejayaḥ
01013001c sarpasatreṇa sarpāṇāṁ gato ’ntaṁ tad vadasva me
01013002a āstīkaś ca dvijaśreṣṭhaḥ kimarthaṁ japatāṁ varaḥ
01013002c mokṣayām āsa bhujagān dīptāt tasmād dhutāśanāt
01013003a kasya putraḥ sa rājāsīt sarpasatraṁ ya āharat
01013003c sa ca dvijātipravaraḥ kasya putro vadasva me
01013004  sūta uvāca
01013004a mahad ākhyānam āstīkaṁ yatraitat procyate dvija
01013004c sarvam etad aśeṣeṇa śr̥ṇu me vadatāṁ vara
01013005  śaunaka uvāca
01013005a śrotum icchāmy aśeṣeṇa kathām etāṁ manoramām
01013005c āstīkasya purāṇasya brāhmaṇasya yaśasvinaḥ
01013006  sūta uvāca
01013006a itihāsam imaṁ vr̥ddhāḥ purāṇaṁ paricakṣate
01013006c kr̥ṣṇadvaipāyanaproktaṁ naimiṣāraṇyavāsinaḥ
01013007a pūrvaṁ pracoditaḥ sūtaḥ pitā me lomaharṣaṇaḥ
01013007c śiṣyo vyāsasya medhāvī brāhmaṇair idam uktavān
01013008a tasmād aham upaśrutya pravakṣyāmi yathātatham
01013008c idam āstīkam ākhyānaṁ tubhyaṁ śaunaka pr̥cchate
01013009a āstīkasya pitā hy āsīt prajāpatisamaḥ prabhuḥ
01013009c brahmacārī yatāhāras tapasy ugre rataḥ sadā
01013010a jaratkārur iti khyāta ūrdhvaretā mahān r̥ṣiḥ
01013010c yāyāvarāṇāṁ dharmajñaḥ pravaraḥ saṁśitavrataḥ
01013011a aṭamānaḥ kadā cit sa svān dadarśa pitāmahān
01013011c lambamānān mahāgarte pādair ūrdhvair adhomukhān
01013012a tān abravīt sa dr̥ṣṭvaiva jaratkāruḥ pitāmahān
01013012c ke bhavanto ’valambante garte ’smin vā adhomukhāḥ
01013013a vīraṇastambake lagnāḥ sarvataḥ paribhakṣite
01013013c mūṣakena nigūḍhena garte ’smin nityavāsinā
01013014  pitara ūcuḥ
01013014a yāyāvarā nāma vayam r̥ṣayaḥ saṁśitavratāḥ
01013014c saṁtānaprakṣayād brahmann adho gacchāma medinīm
01013015a asmākaṁ saṁtatis tv eko jaratkārur iti śrutaḥ
01013015c mandabhāgyo ’lpabhāgyānāṁ tapa eva samāsthitaḥ
01013016a na sa putrāñ janayituṁ dārān mūḍhaś cikīrṣati
01013016c tena lambāmahe garte saṁtānaprakṣayād iha
01013017a anāthās tena nāthena yathā duṣkr̥tinas tathā
01013017c kas tvaṁ bandhur ivāsmākam anuśocasi sattama
01013018a jñātum icchāmahe brahman ko bhavān iha dhiṣṭhitaḥ
01013018c kimarthaṁ caiva naḥ śocyān anukampitum arhasi
01013019  jaratkārur uvāca
01013019a mama pūrve bhavanto vai pitaraḥ sapitāmahāḥ
01013019c brūta kiṁ karavāṇy adya jaratkārur ahaṁ svayam
01013020  pitara ūcuḥ
01013020a yatasva yatnavāṁs tāta saṁtānāya kulasya naḥ
01013020c ātmano ’rthe ’smadarthe ca dharma ity eva cābhibho
01013021a na hi dharmaphalais tāta na tapobhiḥ susaṁcitaiḥ
01013021c tāṁ gatiṁ prāpnuvantīha putriṇo yāṁ vrajanti ha
01013022a tad dāragrahaṇe yatnaṁ saṁtatyāṁ ca manaḥ kuru
01013022c putrakāsmanniyogāt tvam etan naḥ paramaṁ hitam
01013023  jaratkārur uvāca
01013023a na dārān vai kariṣyāmi sadā me bhāvitaṁ manaḥ
01013023c bhavatāṁ tu hitārthāya kariṣye dārasaṁgraham
01013024a samayena ca kartāham anena vidhipūrvakam
01013024c tathā yady upalapsyāmi kariṣye nānyathā tv aham
01013025a sanāmnī yā bhavitrī me ditsitā caiva bandhubhiḥ
01013025c bhaikṣavat tām ahaṁ kanyām upayaṁsye vidhānataḥ
01013026a daridrāya hi me bhāryāṁ ko dāsyati viśeṣataḥ
01013026c pratigrahīṣye bhikṣāṁ tu yadi kaś cit pradāsyati
01013027a evaṁ dārakriyāhetoḥ prayatiṣye pitāmahāḥ
01013027c anena vidhinā śaśvan na kariṣye ’ham anyathā
01013028a tatra cotpatsyate jantur bhavatāṁ tāraṇāya vai
01013028c śāśvataṁ sthānam āsādya modantāṁ pitaro mama
01013029  sūta uvāca
01013029a tato niveśāya tadā sa vipraḥ saṁśitavrataḥ
01013029c mahīṁ cacāra dārārthī na ca dārān avindata
01013030a sa kadā cid vanaṁ gatvā vipraḥ pitr̥vacaḥ smaran
01013030c cukrośa kanyābhikṣārthī tisro vācaḥ śanair iva
01013031a taṁ vāsukiḥ pratyagr̥hṇād udyamya bhaginīṁ tadā
01013031c na sa tāṁ pratijagrāha na sanāmnīti cintayan
01013032a sanāmnīm udyatāṁ bhāryāṁ gr̥hṇīyām iti tasya hi
01013032c mano niviṣṭam abhavaj jaratkāror mahātmanaḥ
01013033a tam uvāca mahāprājño jaratkārur mahātapāḥ
01013033c kiṁnāmnī bhaginīyaṁ te brūhi satyaṁ bhujaṁgama
01013034  vāsukir uvāca
01013034a jaratkāro jaratkāruḥ svaseyam anujā mama
01013034c tvadarthaṁ rakṣitā pūrvaṁ pratīcchemāṁ dvijottama
01013035  sūta uvāca
01013035a mātrā hi bhujagāḥ śaptāḥ pūrvaṁ brahmavidāṁ vara
01013035c janamejayasya vo yajñe dhakṣyaty anilasārathiḥ
01013036a tasya śāpasya śāntyarthaṁ pradadau pannagottamaḥ
01013036c svasāram r̥ṣaye tasmai suvratāya tapasvine
01013037a sa ca tāṁ pratijagrāha vidhidr̥ṣṭena karmaṇā
01013037c āstīko nāma putraś ca tasyāṁ jajñe mahātmanaḥ
01013038a tapasvī ca mahātmā ca vedavedāṅgapāragaḥ
01013038c samaḥ sarvasya lokasya pitr̥mātr̥bhayāpahaḥ
01013039a atha kālasya mahataḥ pāṇḍaveyo narādhipaḥ
01013039c ājahāra mahāyajñaṁ sarpasatram iti śrutiḥ
01013040a tasmin pravr̥tte satre tu sarpāṇām antakāya vai
01013040c mocayām āsa taṁ śāpam āstīkaḥ sumahāyaśāḥ
01013041a nāgāṁś ca mātulāṁś caiva tathā cānyān sa bāndhavān
01013041c pitr̥̄ṁś ca tārayām āsa saṁtatyā tapasā tathā
01013041e vrataiś ca vividhair brahman svādhyāyaiś cānr̥ṇo ’bhavat
01013042a devāṁś ca tarpayām āsa yajñair vividhadakṣiṇaiḥ
01013042c r̥ṣīṁś ca brahmacaryeṇa saṁtatyā ca pitāmahān
01013043a apahr̥tya guruṁ bhāraṁ pitr̥̄ṇāṁ saṁśitavrataḥ
01013043c jaratkārur gataḥ svargaṁ sahitaḥ svaiḥ pitāmahaiḥ
01013044a āstīkaṁ ca sutaṁ prāpya dharmaṁ cānuttamaṁ muniḥ
01013044c jaratkāruḥ sumahatā kālena svargam īyivān
01013045a etad ākhyānam āstīkaṁ yathāvat kīrtitaṁ mayā
01013045c prabrūhi bhr̥guśārdūla kiṁ bhūyaḥ kathyatām iti
01014001  śaunaka uvāca
01014001a saute kathaya tām etāṁ vistareṇa kathāṁ punaḥ
01014001c āstīkasya kaveḥ sādhoḥ śuśrūṣā paramā hi naḥ
01014002a madhuraṁ kathyate saumya ślakṣṇākṣarapadaṁ tvayā
01014002c prīyāmahe bhr̥śaṁ tāta pitevedaṁ prabhāṣase
01014003a asmacchuśrūṣaṇe nityaṁ pitā hi niratas tava
01014003c ācaṣṭaitad yathākhyānaṁ pitā te tvaṁ tathā vada
01014004  sūta uvāca
01014004a āyuṣyam idam ākhyānam āstīkaṁ kathayāmi te
01014004c yathā śrutaṁ kathayataḥ sakāśād vai pitur mayā
01014005a purā devayuge brahman prajāpatisute śubhe
01014005c āstāṁ bhaginyau rūpeṇa samupete ’dbhute ’naghe
01014006a te bhārye kaśyapasyāstāṁ kadrūś ca vinatā ca ha
01014006c prādāt tābhyāṁ varaṁ prītaḥ prajāpatisamaḥ patiḥ
01014006e kaśyapo dharmapatnībhyāṁ mudā paramayā yutaḥ
01014007a varātisargaṁ śrutvaiva kaśyapād uttamaṁ ca te
01014007c harṣād apratimāṁ prītiṁ prāpatuḥ sma varastriyau
01014008a vavre kadrūḥ sutān nāgān sahasraṁ tulyatejasaḥ
01014008c dvau putrau vinatā vavre kadrūputrādhikau bale
01014008e ojasā tejasā caiva vikrameṇādhikau sutau
01014009a tasyai bhartā varaṁ prādād adhyardhaṁ putram īpsitam
01014009c evam astv iti taṁ cāha kaśyapaṁ vinatā tadā
01014010a kr̥takr̥tyā tu vinatā labdhvā vīryādhikau sutau
01014010c kadrūś ca labdhvā putrāṇāṁ sahasraṁ tulyatejasām
01014011a dhāryau prayatnato garbhāv ity uktvā sa mahātapāḥ
01014011c te bhārye varasaṁhr̥ṣṭe kaśyapo vanam āviśat
01014012a kālena mahatā kadrūr aṇḍānāṁ daśatīr daśa
01014012c janayām āsa viprendra dve aṇḍe vinatā tadā
01014013a tayor aṇḍāni nidadhuḥ prahr̥ṣṭāḥ paricārikāḥ
01014013c sopasvedeṣu bhāṇḍeṣu pañca varṣaśatāni ca
01014014a tataḥ pañcaśate kāle kadrūputrā viniḥsr̥tāḥ
01014014c aṇḍābhyāṁ vinatāyās tu mithunaṁ na vyadr̥śyata
01014015a tataḥ putrārthiṇī devī vrīḍitā sā tapasvinī
01014015c aṇḍaṁ bibheda vinatā tatra putram adr̥kṣata
01014016a pūrvārdhakāyasaṁpannam itareṇāprakāśatā
01014016c sa putro roṣasaṁpannaḥ śaśāpainām iti śrutiḥ
01014017a yo ’ham evaṁ kr̥to mātas tvayā lobhaparītayā
01014017c śarīreṇāsamagro ’dya tasmād dāsī bhaviṣyasi
01014018a pañca varṣaśatāny asyā yayā vispardhase saha
01014018c eṣa ca tvāṁ suto mātar dāsyatvān mokṣayiṣyati
01014019a yady enam api mātas tvaṁ mām ivāṇḍavibhedanāt
01014019c na kariṣyasy adehaṁ vā vyaṅgaṁ vāpi tapasvinam
01014020a pratipālayitavyas te janmakālo ’sya dhīrayā
01014020c viśiṣṭabalam īpsantyā pañcavarṣaśatāt paraḥ
01014021a evaṁ śaptvā tataḥ putro vinatām antarikṣagaḥ
01014021c aruṇo dr̥śyate brahman prabhātasamaye sadā
01014022a garuḍo ’pi yathākālaṁ jajñe pannagasūdanaḥ
01014022c sa jātamātro vinatāṁ parityajya kham āviśat
01014023a ādāsyann ātmano bhojyam annaṁ vihitam asya yat
01014023c vidhātrā bhr̥guśārdūla kṣudhitasya bubhukṣataḥ
01015001  sūta uvāca
01015001a etasminn eva kāle tu bhaginyau te tapodhana
01015001c apaśyatāṁ samāyāntam uccaiḥśravasam antikāt
01015002a yaṁ taṁ devagaṇāḥ sarve hr̥ṣṭarūpā apūjayan
01015002c mathyamāne ’mr̥te jātam aśvaratnam anuttamam
01015003a mahaughabalam aśvānām uttamaṁ javatāṁ varam
01015003c śrīmantam ajaraṁ divyaṁ sarvalakṣaṇalakṣitam
01015004  śaunaka uvāca
01015004a kathaṁ tad amr̥taṁ devair mathitaṁ kva ca śaṁsa me
01015004c yatra jajñe mahāvīryaḥ so ’śvarājo mahādyutiḥ
01015005  sūta uvāca
01015005a jvalantam acalaṁ meruṁ tejorāśim anuttamam
01015005c ākṣipantaṁ prabhāṁ bhānoḥ svaśr̥ṅgaiḥ kāñcanojjvalaiḥ
01015006a kāñcanābharaṇaṁ citraṁ devagandharvasevitam
01015006c aprameyam anādhr̥ṣyam adharmabahulair janaiḥ
01015007a vyālair ācaritaṁ ghorair divyauṣadhividīpitam
01015007c nākam āvr̥tya tiṣṭhantam ucchrayeṇa mahāgirim
01015008a agamyaṁ manasāpy anyair nadīvr̥kṣasamanvitam
01015008c nānāpatagasaṁghaiś ca nāditaṁ sumanoharaiḥ
01015009a tasya pr̥ṣṭham upāruhya bahuratnācitaṁ śubham
01015009c anantakalpam udviddhaṁ surāḥ sarve mahaujasaḥ
01015010a te mantrayitum ārabdhās tatrāsīnā divaukasaḥ
01015010c amr̥tārthe samāgamya taponiyamasaṁsthitāḥ
01015011a tatra nārāyaṇo devo brahmāṇam idam abravīt
01015011c cintayatsu sureṣv evaṁ mantrayatsu ca sarvaśaḥ
01015012a devair asurasaṁghaiś ca mathyatāṁ kalaśodadhiḥ
01015012c bhaviṣyaty amr̥taṁ tatra mathyamāne mahodadhau
01015013a sarvauṣadhīḥ samāvāpya sarvaratnāni caiva hi
01015013c manthadhvam udadhiṁ devā vetsyadhvam amr̥taṁ tataḥ
01016001  sūta uvāca
01016001a tato ’bhraśikharākārair giriśr̥ṅgair alaṁkr̥tam
01016001c mandaraṁ parvatavaraṁ latājālasamāvr̥tam
01016002a nānāvihagasaṁghuṣṭaṁ nānādaṁṣṭrisamākulam
01016002c kiṁnarair apsarobhiś ca devair api ca sevitam
01016003a ekādaśa sahasrāṇi yojanānāṁ samucchritam
01016003c adho bhūmeḥ sahasreṣu tāvatsv eva pratiṣṭhitam
01016004a tam uddhartuṁ na śaktā vai sarve devagaṇās tadā
01016004c viṣṇum āsīnam abhyetya brahmāṇaṁ cedam abruvan
01016005a bhavantāv atra kurutāṁ buddhiṁ naiḥśreyasīṁ parām
01016005c mandaroddharaṇe yatnaḥ kriyatāṁ ca hitāya naḥ
01016006a tatheti cābravīd viṣṇur brahmaṇā saha bhārgava
01016006c tato ’nantaḥ samutthāya brahmaṇā paricoditaḥ
01016006e nārāyaṇena cāpy uktas tasmin karmaṇi vīryavān
01016007a atha parvatarājānaṁ tam ananto mahābalaḥ
01016007c ujjahāra balād brahman savanaṁ savanaukasam
01016008a tatas tena surāḥ sārdhaṁ samudram upatasthire
01016008c tam ūcur amr̥tārthāya nirmathiṣyāmahe jalam
01016009a apāṁpatir athovāca mamāpy aṁśo bhavet tataḥ
01016009c soḍhāsmi vipulaṁ mardaṁ mandarabhramaṇād iti
01016010a ūcuś ca kūrmarājānam akūpāraṁ surāsurāḥ
01016010c girer adhiṣṭhānam asya bhavān bhavitum arhati
01016011a kūrmeṇa tu tathety uktvā pr̥ṣṭham asya samarpitam
01016011c tasya śailasya cāgraṁ vai yantreṇendro ’bhyapīḍayat
01016012a manthānaṁ mandaraṁ kr̥tvā tathā netraṁ ca vāsukim
01016012c devā mathitum ārabdhāḥ samudraṁ nidhim ambhasām
01016012e amr̥tārthinas tato brahman sahitā daityadānavāḥ
01016013a ekam antam upāśliṣṭā nāgarājño mahāsurāḥ
01016013c vibudhāḥ sahitāḥ sarve yataḥ pucchaṁ tataḥ sthitāḥ
01016014a ananto bhagavān devo yato nārāyaṇas tataḥ
01016014c śira udyamya nāgasya punaḥ punar avākṣipat
01016015a vāsuker atha nāgasya sahasākṣipyataḥ suraiḥ
01016015c sadhūmāḥ sārciṣo vātā niṣpetur asakr̥n mukhāt
01016016a te dhūmasaṁghāḥ saṁbhūtā meghasaṁghāḥ savidyutaḥ
01016016c abhyavarṣan suragaṇāñ śramasaṁtāpakarśitān
01016017a tasmāc ca girikūṭāgrāt pracyutāḥ puṣpavr̥ṣṭayaḥ
01016017c surāsuragaṇān mālyaiḥ sarvataḥ samavākiran
01016018a babhūvātra mahāghoṣo mahāmegharavopamaḥ
01016018c udadher mathyamānasya mandareṇa surāsuraiḥ
01016019a tatra nānājalacarā viniṣpiṣṭā mahādriṇā
01016019c vilayaṁ samupājagmuḥ śataśo lavaṇāmbhasi
01016020a vāruṇāni ca bhūtāni vividhāni mahīdharaḥ
01016020c pātālatalavāsīni vilayaṁ samupānayat
01016021a tasmiṁś ca bhrāmyamāṇe ’drau saṁghr̥ṣyantaḥ parasparam
01016021c nyapatan patagopetāḥ parvatāgrān mahādrumāḥ
01016022a teṣāṁ saṁgharṣajaś cāgnir arcirbhiḥ prajvalan muhuḥ
01016022c vidyudbhir iva nīlābhram āvr̥ṇon mandaraṁ girim
01016023a dadāha kuñjarāṁś caiva siṁhāṁś caiva viniḥsr̥tān
01016023c vigatāsūni sarvāṇi sattvāni vividhāni ca
01016024a tam agnim amaraśreṣṭhaḥ pradahantaṁ tatas tataḥ
01016024c vāriṇā meghajenendraḥ śamayām āsa sarvataḥ
01016025a tato nānāvidhās tatra susruvuḥ sāgarāmbhasi
01016025c mahādrumāṇāṁ niryāsā bahavaś cauṣadhīrasāḥ
01016026a teṣām amr̥tavīryāṇāṁ rasānāṁ payasaiva ca
01016026c amaratvaṁ surā jagmuḥ kāñcanasya ca niḥsravāt
01016027a atha tasya samudrasya taj jātam udakaṁ payaḥ
01016027c rasottamair vimiśraṁ ca tataḥ kṣīrād abhūd ghr̥tam
01016028a tato brahmāṇam āsīnaṁ devā varadam abruvan
01016028c śrāntāḥ sma subhr̥śaṁ brahman nodbhavaty amr̥taṁ ca tat
01016029a r̥te nārāyaṇaṁ devaṁ daityā nāgottamās tathā
01016029c cirārabdham idaṁ cāpi sāgarasyāpi manthanam
01016030a tato nārāyaṇaṁ devaṁ brahmā vacanam abravīt
01016030c vidhatsvaiṣāṁ balaṁ viṣṇo bhavān atra parāyaṇam
01016031  viṣṇur uvāca
01016031a balaṁ dadāmi sarveṣāṁ karmaitad ye samāsthitāḥ
01016031c kṣobhyatāṁ kalaśaḥ sarvair mandaraḥ parivartyatām
01016032  sūta uvāca
01016032a nārāyaṇavacaḥ śrutvā balinas te mahodadheḥ
01016032c tat payaḥ sahitā bhūyaś cakrire bhr̥śam ākulam
01016033a tataḥ śatasahasrāṁśuḥ samāna iva sāgarāt
01016033c prasannabhāḥ samutpannaḥ somaḥ śītāṁśur ujjvalaḥ
01016034a śrīr anantaram utpannā ghr̥tāt pāṇḍuravāsinī
01016034c surā devī samutpannā turagaḥ pāṇḍuras tathā
01016035a kaustubhaś ca maṇir divya utpanno ’mr̥tasaṁbhavaḥ
01016035c marīcivikacaḥ śrīmān nārāyaṇa:urogataḥ
01016036a śrīḥ surā caiva somaś ca turagaś ca manojavaḥ
01016036c yato devās tato jagmur ādityapatham āśritāḥ
01016037a dhanvantaris tato devo vapuṣmān udatiṣṭhata
01016037c śvetaṁ kamaṇḍaluṁ bibhrad amr̥taṁ yatra tiṣṭhati
01016038a etad atyadbhutaṁ dr̥ṣṭvā dānavānāṁ samutthitaḥ
01016038c amr̥tārthe mahān nādo mamedam iti jalpatām
01016039a tato nārāyaṇo māyām āsthito mohinīṁ prabhuḥ
01016039c strīrūpam adbhutaṁ kr̥tvā dānavān abhisaṁśritaḥ
01016040a tatas tad amr̥taṁ tasyai dadus te mūḍhacetasaḥ
01016040c striyai dānavadaiteyāḥ sarve tadgatamānasāḥ
01017001  sūta uvāca
01017001a athāvaraṇamukhyāni nānāpraharaṇāni ca
01017001c pragr̥hyābhyadravan devān sahitā daityadānavāḥ
01017002a tatas tad amr̥taṁ devo viṣṇur ādāya vīryavān
01017002c jahāra dānavendrebhyo nareṇa sahitaḥ prabhuḥ
01017003a tato devagaṇāḥ sarve papus tad amr̥taṁ tadā
01017003c viṣṇoḥ sakāśāt saṁprāpya saṁbhrame tumule sati
01017004a tataḥ pibatsu tatkālaṁ deveṣv amr̥tam īpsitam
01017004c rāhur vibudharūpeṇa dānavaḥ prāpibat tadā
01017005a tasya kaṇṭham anuprāpte dānavasyāmr̥te tadā
01017005c ākhyātaṁ candrasūryābhyāṁ surāṇāṁ hitakāmyayā
01017006a tato bhagavatā tasya śiraś chinnam alaṁkr̥tam
01017006c cakrāyudhena cakreṇa pibato ’mr̥tam ojasā
01017007a tac chailaśr̥ṅgapratimaṁ dānavasya śiro mahat
01017007c cakreṇotkr̥ttam apatac cālayad vasudhātalam
01017008a tato vairavinirbandhaḥ kr̥to rāhumukhena vai
01017008c śāśvataś candrasūryābhyāṁ grasaty adyāpi caiva tau
01017009a vihāya bhagavāṁś cāpi strīrūpam atulaṁ hariḥ
01017009c nānāpraharaṇair bhīmair dānavān samakampayat
01017010a tataḥ pravr̥ttaḥ saṁgrāmaḥ samīpe lavaṇāmbhasaḥ
01017010c surāṇām asurāṇāṁ ca sarvaghorataro mahān
01017011a prāsāḥ suvipulās tīkṣṇā nyapatanta sahasraśaḥ
01017011c tomarāś ca sutīkṣṇāgrāḥ śastrāṇi vividhāni ca
01017012a tato ’surāś cakrabhinnā vamanto rudhiraṁ bahu
01017012c asiśaktigadārugṇā nipetur dharaṇītale
01017013a chinnāni paṭṭiśaiś cāpi śirāṁsi yudhi dāruṇe
01017013c taptakāñcanajālāni nipetur aniśaṁ tadā
01017014a rudhireṇāvaliptāṅgā nihatāś ca mahāsurāḥ
01017014c adrīṇām iva kūṭāni dhāturaktāni śerate
01017015a hāhākāraḥ samabhavat tatra tatra sahasraśaḥ
01017015c anyonyaṁ chindatāṁ śastrair āditye lohitāyati
01017016a parighaiś cāyasaiḥ pītaiḥ saṁnikarṣe ca muṣṭibhiḥ
01017016c nighnatāṁ samare ’nyonyaṁ śabdo divam ivāspr̥śat
01017017a chindhi bhindhi pradhāvadhvaṁ pātayābhisareti ca
01017017c vyaśrūyanta mahāghorāḥ śabdās tatra samantataḥ
01017018a evaṁ sutumule yuddhe vartamāne bhayāvahe
01017018c naranārāyaṇau devau samājagmatur āhavam
01017019a tatra divyaṁ dhanur dr̥ṣṭvā narasya bhagavān api
01017019c cintayām āsa vai cakraṁ viṣṇur dānavasūdanam
01017020a tato ’mbarāc cintitamātram āgataṁ; mahāprabhaṁ cakram amitratāpanam
01017020c vibhāvasos tulyam akuṇṭhamaṇḍalaṁ; sudarśanaṁ bhīmam ajayyam uttamam
01017021a tad āgataṁ jvalitahutāśanaprabhaṁ; bhayaṁkaraṁ karikarabāhur acyutaḥ
01017021c mumoca vai capalam udagravegavan; mahāprabhaṁ paranagarāvadāraṇam
01017022a tad antakajvalanasamānavarcasaṁ; punaḥ punar nyapatata vegavat tadā
01017022c vidārayad ditidanujān sahasraśaḥ; kareritaṁ puruṣavareṇa saṁyuge
01017023a dahat kva cij jvalana ivāvalelihat; prasahya tān asuragaṇān nyakr̥ntata
01017023c praveritaṁ viyati muhuḥ kṣitau tadā; papau raṇe rudhiram atho piśācavat
01017024a athāsurā giribhir adīnacetaso; muhur muhuḥ suragaṇam ardayaṁs tadā
01017024c mahābalā vigalitameghavarcasaḥ; sahasraśo gaganam abhiprapadya ha
01017025a athāmbarād bhayajananāḥ prapedire; sapādapā bahuvidhamegharūpiṇaḥ
01017025c mahādrayaḥ pravigalitāgrasānavaḥ; parasparaṁ drutam abhihatya sasvanāḥ
01017026a tato mahī pravicalitā sakānanā; mahādripātābhihatā samantataḥ
01017026c parasparaṁ bhr̥śam abhigarjatāṁ muhū; raṇājire bhr̥śam abhisaṁpravartite
01017027a naras tato varakanakāgrabhūṣaṇair; maheṣubhir gaganapathaṁ samāvr̥ṇot
01017027c vidārayan giriśikharāṇi patribhir; mahābhaye ’suragaṇavigrahe tadā
01017028a tato mahīṁ lavaṇajalaṁ ca sāgaraṁ; mahāsurāḥ praviviśur arditāḥ suraiḥ
01017028c viyadgataṁ jvalitahutāśanaprabhaṁ; sudarśanaṁ parikupitaṁ niśāmya ca
01017029a tataḥ surair vijayam avāpya mandaraḥ; svam eva deśaṁ gamitaḥ supūjitaḥ
01017029c vinādya khaṁ divam api caiva sarvaśas; tato gatāḥ saliladharā yathāgatam
01017030a tato ’mr̥taṁ sunihitam eva cakrire; surāḥ parāṁ mudam abhigamya puṣkalām
01017030c dadau ca taṁ nidhim amr̥tasya rakṣituṁ; kirīṭine balabhid athāmaraiḥ saha
01018001  sūta uvāca
01018001a etat te sarvam ākhyātam amr̥taṁ mathitaṁ yathā
01018001c yatra so ’śvaḥ samutpannaḥ śrīmān atulavikramaḥ
01018002a yaṁ niśāmya tadā kadrūr vinatām idam abravīt
01018002c uccaiḥśravā nu kiṁvarṇo bhadre jānīhi māciram
01018003  vinatovāca
01018003a śveta evāśvarājo ’yaṁ kiṁ vā tvaṁ manyase śubhe
01018003c brūhi varṇaṁ tvam apy asya tato ’tra vipaṇāvahe
01018004  kadrūr uvāca
01018004a kr̥ṣṇavālam ahaṁ manye hayam enaṁ śucismite
01018004c ehi sārdhaṁ mayā dīvya dāsībhāvāya bhāmini
01018005  sūta uvāca
01018005a evaṁ te samayaṁ kr̥tvā dāsībhāvāya vai mithaḥ
01018005c jagmatuḥ svagr̥hān eva śvo drakṣyāva iti sma ha
01018006a tataḥ putrasahasraṁ tu kadrūr jihmaṁ cikīrṣatī
01018006c ājñāpayām āsa tadā vālā bhūtvāñjanaprabhāḥ
01018007a āviśadhvaṁ hayaṁ kṣipraṁ dāsī na syām ahaṁ yathā
01018007c tad vākyaṁ nānvapadyanta tāñ śaśāpa bhujaṁgamān
01018008a sarpasatre vartamāne pāvako vaḥ pradhakṣyati
01018008c janamejayasya rājarṣeḥ pāṇḍaveyasya dhīmataḥ
01018009a śāpam enaṁ tu śuśrāva svayam eva pitāmahaḥ
01018009c atikrūraṁ samuddiṣṭaṁ kadrvā daivād atīva hi
01018010a sārdhaṁ devagaṇaiḥ sarvair vācaṁ tām anvamodata
01018010c bahutvaṁ prekṣya sarpāṇāṁ prajānāṁ hitakāmyayā
01018011a tigmavīryaviṣā hy ete dandaśūkā mahābalāḥ
01018011c teṣāṁ tīkṣṇaviṣatvād dhi prajānāṁ ca hitāya vai
01018011e prādād viṣahaṇīṁ vidyāṁ kāśyapāya mahātmane
01019001  sūta uvāca
01019001a tato rajanyāṁ vyuṣṭāyāṁ prabhāta udite ravau
01019001c kadrūś ca vinatā caiva bhaginyau te tapodhana
01019002a amarṣite susaṁrabdhe dāsye kr̥tapaṇe tadā
01019002c jagmatus turagaṁ draṣṭum uccaiḥśravasam antikāt
01019003a dadr̥śāte tadā tatra samudraṁ nidhim ambhasām
01019003c timiṁgilajhaṣākīrṇaṁ makarair āvr̥taṁ tathā
01019004a sattvaiś ca bahusāhasrair nānārūpaiḥ samāvr̥tam
01019004c ugrair nityam anādhr̥ṣyaṁ kūrmagrāhasamākulam
01019005a ākaraṁ sarvaratnānām ālayaṁ varuṇasya ca
01019005c nāgānām ālayaṁ ramyam uttamaṁ saritāṁ patim
01019006a pātālajvalanāvāsam asurāṇāṁ ca bandhanam
01019006c bhayaṁkaraṁ ca sattvānāṁ payasāṁ nidhim arṇavam
01019007a śubhaṁ divyam amartyānām amr̥tasyākaraṁ param
01019007c aprameyam acintyaṁ ca supuṇyajalam adbhutam
01019008a ghoraṁ jalacarārāvaraudraṁ bhairavanisvanam
01019008c gambhīrāvartakalilaṁ sarvabhūtabhayaṁkaram
01019009a velādolānilacalaṁ kṣobhodvegasamutthitam
01019009c vīcīhastaiḥ pracalitair nr̥tyantam iva sarvaśaḥ
01019010a candravr̥ddhikṣayavaśād udvr̥ttormidurāsadam
01019010c pāñcajanyasya jananaṁ ratnākaram anuttamam
01019011a gāṁ vindatā bhagavatā govindenāmitaujasā
01019011c varāharūpiṇā cāntarvikṣobhitajalāvilam
01019012a brahmarṣiṇā ca tapatā varṣāṇāṁ śatam atriṇā
01019012c anāsāditagādhaṁ ca pātālatalam avyayam
01019013a adhyātmayoganidrāṁ ca padmanābhasya sevataḥ
01019013c yugādikālaśayanaṁ viṣṇor amitatejasaḥ
01019014a vaḍavāmukhadīptāgnes toyahavyapradaṁ śubham
01019014c agādhapāraṁ vistīrṇam aprameyaṁ saritpatim
01019015a mahānadībhir bahvībhiḥ spardhayeva sahasraśaḥ
01019015c abhisāryamāṇam aniśaṁ dadr̥śāte mahārṇavam
01019016a gambhīraṁ timimakarograsaṁkulaṁ taṁ; garjantaṁ jalacararāvaraudranādaiḥ
01019016c vistīrṇaṁ dadr̥śatur ambaraprakāśaṁ; te ’gādhaṁ nidhim urum ambhasām anantam
01019017a ity evaṁ jhaṣamakarormisaṁkulaṁ taṁ; gambhīraṁ vikasitam ambaraprakāśam
01019017c pātālajvalanaśikhāvidīpitaṁ taṁ; paśyantyau drutam abhipetatus tadānīm
01020001  sūta uvāca
01020001a taṁ samudram atikramya kadrūr vinatayā saha
01020001c nyapatat turagābhyāśe nacirād iva śīghragā
01020002a niśāmya ca bahūn vālān kr̥ṣṇān pucchaṁ samāśritān
01020002c vinatāṁ viṣaṇṇavadanāṁ kadrūr dāsye nyayojayat
01020003a tataḥ sā vinatā tasmin paṇitena parājitā
01020003c abhavad duḥkhasaṁtaptā dāsībhāvaṁ samāsthitā
01020004a etasminn antare caiva garuḍaḥ kāla āgate
01020004c vinā mātrā mahātejā vidāryāṇḍam ajāyata
01020005a agnirāśir ivodbhāsan samiddho ’tibhayaṁkaraḥ
01020005c pravr̥ddhaḥ sahasā pakṣī mahākāyo nabhogataḥ
01020006a taṁ dr̥ṣṭvā śaraṇaṁ jagmuḥ prajāḥ sarvā vibhāvasum
01020006c praṇipatyābruvaṁś cainam āsīnaṁ viśvarūpiṇam
01020007a agne mā tvaṁ pravardhiṣṭhāḥ kaccin no na didhakṣasi
01020007c asau hi rāśiḥ sumahān samiddhas tava sarpati
01020008  agnir uvāca
01020008a naitad evaṁ yathā yūyaṁ manyadhvam asurārdanāḥ
01020008c garuḍo balavān eṣa mama tulyaḥ svatejasā
01020009  sūta uvāca
01020009a evam uktās tato gatvā garuḍaṁ vāgbhir astuvan
01020009c adūrād abhyupetyainaṁ devāḥ sarṣigaṇās tadā
01020010a tvam r̥ṣis tvaṁ mahābhāgas tvaṁ devaḥ patageśvaraḥ
01020010c tvaṁ prabhus tapanaprakhyas tvaṁ nas trāṇam anuttamam
01020011a balormimān sādhur adīnasattvaḥ; samr̥ddhimān duṣprasahas tvam eva
01020011c tapaḥ śrutaṁ sarvam ahīnakīrte; anāgataṁ copagataṁ ca sarvam
01020012a tvam uttamaḥ sarvam idaṁ carācaraṁ; gabhastibhir bhānur ivāvabhāsase
01020012c samākṣipan bhānumataḥ prabhāṁ muhus; tvam antakaḥ sarvam idaṁ dhruvādhruvam
01020013a divākaraḥ parikupito yathā dahet; prajās tathā dahasi hutāśanaprabha
01020013c bhayaṁkaraḥ pralaya ivāgnir utthito; vināśayan yugaparivartanāntakr̥t
01020014a khageśvaraṁ śaraṇam upasthitā vayaṁ; mahaujasaṁ vitimiram abhragocaram
01020014c mahābalaṁ garuḍam upetya khecaraṁ; parāvaraṁ varadam ajayyavikramam
01020015a evaṁ stutaḥ suparṇas tu devaiḥ sarṣigaṇais tadā
01020015c tejasaḥ pratisaṁhāram ātmanaḥ sa cakāra ha
01021001  sūta uvāca
01021001a tataḥ kāmagamaḥ pakṣī mahāvīryo mahābalaḥ
01021001c mātur antikam āgacchat paraṁ tīraṁ mahodadheḥ
01021002a yatra sā vinatā tasmin paṇitena parājitā
01021002c atīva duḥkhasaṁtaptā dāsībhāvam upāgatā
01021003a tataḥ kadā cid vinatāṁ pravaṇāṁ putrasaṁnidhau
01021003c kāla āhūya vacanaṁ kadrūr idam abhāṣata
01021004a nāgānām ālayaṁ bhadre suramyaṁ ramaṇīyakam
01021004c samudrakukṣāv ekānte tatra māṁ vinate vaha
01021005a tataḥ suparṇamātā tām avahat sarpamātaram
01021005c pannagān garuḍaś cāpi mātur vacanacoditaḥ
01021006a sa sūryasyābhito yāti vainateyo vihaṁgamaḥ
01021006c sūryaraśmiparītāś ca mūrcchitāḥ pannagābhavan
01021006e tadavasthān sutān dr̥ṣṭvā kadrūḥ śakram athāstuvat
01021007a namas te devadeveśa namas te balasūdana
01021007c namucighna namas te ’stu sahasrākṣa śacīpate
01021008a sarpāṇāṁ sūryataptānāṁ vāriṇā tvaṁ plavo bhava
01021008c tvam eva paramaṁ trāṇam asmākam amarottama
01021009a īśo hy asi payaḥ sraṣṭuṁ tvam analpaṁ puraṁdara
01021009c tvam eva meghas tvaṁ vāyus tvam agnir vaidyuto ’mbare
01021010a tvam abhraghanavikṣeptā tvām evāhuḥ punar ghanam
01021010c tvaṁ vajram atulaṁ ghoraṁ ghoṣavāṁs tvaṁ balāhakaḥ
01021011a sraṣṭā tvam eva lokānāṁ saṁhartā cāparājitaḥ
01021011c tvaṁ jyotiḥ sarvabhūtānāṁ tvam ādityo vibhāvasuḥ
01021012a tvaṁ mahad bhūtam āścaryaṁ tvaṁ rājā tvaṁ surottamaḥ
01021012c tvaṁ viṣṇus tvaṁ sahasrākṣas tvaṁ devas tvaṁ parāyaṇam
01021013a tvaṁ sarvam amr̥taṁ deva tvaṁ somaḥ paramārcitaḥ
01021013c tvaṁ muhūrtas tithiś ca tvaṁ lavas tvaṁ vai punaḥ kṣaṇaḥ
01021014a śuklas tvaṁ bahulaś caiva kalā kāṣṭhā truṭis tathā
01021014c saṁvatsarartavo māsā rajanyaś ca dināni ca
01021015a tvam uttamā sagirivanā vasuṁdharā; sabhāskaraṁ vitimiram ambaraṁ tathā
01021015c mahodadhiḥ satimitimiṁgilas tathā; mahormimān bahumakaro jhaṣālayaḥ
01021016a mahad yaśas tvam iti sadābhipūjyase; manīṣibhir muditamanā maharṣibhiḥ
01021016c abhiṣṭutaḥ pibasi ca somam adhvare; vaṣaṭkr̥tāny api ca havīṁṣi bhūtaye
01021017a tvaṁ vipraiḥ satatam ihejyase phalārthaṁ; vedāṅgeṣv atulabalaugha gīyase ca
01021017c tvaddhetor yajanaparāyaṇā dvijendrā; vedāṅgāny abhigamayanti sarvavedaiḥ
01022001  sūta uvāca
01022001a evaṁ stutas tadā kadrvā bhagavān harivāhanaḥ
01022001c nīlajīmūtasaṁghātair vyoma sarvaṁ samāvr̥ṇot
01022002a te meghā mumucus toyaṁ prabhūtaṁ vidyudujjvalāḥ
01022002c parasparam ivātyarthaṁ garjantaḥ satataṁ divi
01022003a saṁghātitam ivākāśaṁ jaladaiḥ sumahādbhutaiḥ
01022003c sr̥jadbhir atulaṁ toyam ajasraṁ sumahāravaiḥ
01022004a saṁpranr̥ttam ivākāśaṁ dhārormibhir anekaśaḥ
01022004c meghastanitanirghoṣam ambaraṁ samapadyata
01022005a nāgānām uttamo harṣas tadā varṣati vāsave
01022005c āpūryata mahī cāpi salilena samantataḥ
01023001  sūta uvāca
01023001a suparṇenohyamānās te jagmus taṁ deśam āśu vai
01023001c sāgarāmbuparikṣiptaṁ pakṣisaṁghanināditam
01023002a vicitraphalapuṣpābhir vanarājibhir āvr̥tam
01023002c bhavanair āvr̥taṁ ramyais tathā padmākarair api
01023003a prasannasalilaiś cāpi hradaiś citrair vibhūṣitam
01023003c divyagandhavahaiḥ puṇyair mārutair upavījitam
01023004a upajighradbhir ākāśaṁ vr̥kṣair malayajair api
01023004c śobhitaṁ puṣpavarṣāṇi muñcadbhir mārutoddhutaiḥ
01023005a kiradbhir iva tatrasthān nāgān puṣpāmbuvr̥ṣṭibhiḥ
01023005c manaḥsaṁharṣaṇaṁ puṇyaṁ gandharvāpsarasāṁ priyam
01023005e nānāpakṣirutaṁ ramyaṁ kadrūputrapraharṣaṇam
01023006a tat te vanaṁ samāsādya vijahruḥ pannagā mudā
01023006c abruvaṁś ca mahāvīryaṁ suparṇaṁ patagottamam
01023007a vahāsmān aparaṁ dvīpaṁ suramyaṁ vipulodakam
01023007c tvaṁ hi deśān bahūn ramyān patan paśyasi khecara
01023008a sa vicintyābravīt pakṣī mātaraṁ vinatāṁ tadā
01023008c kiṁ kāraṇaṁ mayā mātaḥ kartavyaṁ sarpabhāṣitam
01023009  vinatovāca
01023009a dāsībhūtāsmy anāryāyā bhaginyāḥ patagottama
01023009c paṇaṁ vitatham āsthāya sarpair upadhinā kr̥tam
01023010  sūta uvāca
01023010a tasmiṁs tu kathite mātrā kāraṇe gaganecaraḥ
01023010c uvāca vacanaṁ sarpāṁs tena duḥkhena duḥkhitaḥ
01023011a kim āhr̥tya viditvā vā kiṁ vā kr̥tveha pauruṣam
01023011c dāsyād vo vipramucyeyaṁ satyaṁ śaṁsata lelihāḥ
01023012a śrutvā tam abruvan sarpā āharāmr̥tam ojasā
01023012c tato dāsyād vipramokṣo bhavitā tava khecara
01024001  sūta uvāca
01024001a ity ukto garuḍaḥ sarpais tato mātaram abravīt
01024001c gacchāmy amr̥tam āhartuṁ bhakṣyam icchāmi veditum
01024002  vinatovāca
01024002a samudrakukṣāv ekānte niṣādālayam uttamam
01024002c sahasrāṇām anekānāṁ tān bhuktvāmr̥tam ānaya
01024003a na tu te brāhmaṇaṁ hantuṁ kāryā buddhiḥ kathaṁ cana
01024003c avadhyaḥ sarvabhūtānāṁ brāhmaṇo hy analopamaḥ
01024004a agnir arko viṣaṁ śastraṁ vipro bhavati kopitaḥ
01024004c bhūtānām agrabhug vipro varṇaśreṣṭhaḥ pitā guruḥ
01024005  garuḍa uvāca
01024005a yathāham abhijānīyāṁ brāhmaṇaṁ lakṣaṇaiḥ śubhaiḥ
01024005c tan me kāraṇato mātaḥ pr̥cchato vaktum arhasi
01024006  vinatovāca
01024006a yas te kaṇṭham anuprāpto nigīrṇaṁ baḍiśaṁ yathā
01024006c dahed aṅgāravat putra taṁ vidyād brāhmaṇarṣabham
01024007  sūta uvāca
01024007a provāca cainaṁ vinatā putrahārdād idaṁ vacaḥ
01024007c jānanty apy atulaṁ vīryam āśīrvādasamanvitam
01024008a pakṣau te mārutaḥ pātu candraḥ pr̥ṣṭhaṁ tu putraka
01024008c śiras tu pātu te vahnir bhāskaraḥ sarvam eva tu
01024009a ahaṁ ca te sadā putra śāntisvastiparāyaṇā
01024009c ariṣṭaṁ vraja panthānaṁ vatsa kāryārthasiddhaye
01024010a tataḥ sa mātur vacanaṁ niśamya; vitatya pakṣau nabha utpapāta
01024010c tato niṣādān balavān upāgamad; bubhukṣitaḥ kāla ivāntako mahān
01024011a sa tān niṣādān upasaṁharaṁs tadā; rajaḥ samuddhūya nabhaḥspr̥śaṁ mahat
01024011c samudrakukṣau ca viśoṣayan payaḥ; samīpagān bhūmidharān vicālayan
01024012a tataḥ sa cakre mahad ānanaṁ tadā; niṣādamārgaṁ pratirudhya pakṣirāṭ
01024012c tato niṣādās tvaritāḥ pravavrajur; yato mukhaṁ tasya bhujaṁgabhojinaḥ
01024013a tadānanaṁ vivr̥tam atipramāṇavat; samabhyayur gaganam ivārditāḥ khagāḥ
01024013c sahasraśaḥ pavanarajobhramohitā; mahānilapracalitapādape vane
01024014a tataḥ khago vadanam amitratāpanaḥ; samāharat paricapalo mahābalaḥ
01024014c niṣūdayan bahuvidhamatsyabhakṣiṇo; bubhukṣito gaganacareśvaras tadā
01025001  sūta uvāca
01025001a tasya kaṇṭham anuprāpto brāhmaṇaḥ saha bhāryayā
01025001c dahan dīpta ivāṅgāras tam uvācāntarikṣagaḥ
01025002a dvijottama vinirgaccha tūrṇam āsyād apāvr̥tāt
01025002c na hi me brāhmaṇo vadhyaḥ pāpeṣv api rataḥ sadā
01025003a bruvāṇam evaṁ garuḍaṁ brāhmaṇaḥ samabhāṣata
01025003c niṣādī mama bhāryeyaṁ nirgacchatu mayā saha
01025004  garuḍa uvāca
01025004a etām api niṣādīṁ tvaṁ parigr̥hyāśu niṣpata
01025004c tūrṇaṁ saṁbhāvayātmānam ajīrṇaṁ mama tejasā
01025005  sūta uvāca
01025005a tataḥ sa vipro niṣkrānto niṣādīsahitas tadā
01025005c vardhayitvā ca garuḍam iṣṭaṁ deśaṁ jagāma ha
01025006a sahabhārye viniṣkrānte tasmin vipre sa pakṣirāṭ
01025006c vitatya pakṣāv ākāśam utpapāta manojavaḥ
01025007a tato ’paśyat sa pitaraṁ pr̥ṣṭaś cākhyātavān pituḥ
01025007c ahaṁ hi sarpaiḥ prahitaḥ somam āhartum udyataḥ
01025007e mātur dāsyavimokṣārtham āhariṣye tam adya vai
01025008a mātrā cāsmi samādiṣṭo niṣādān bhakṣayeti vai
01025008c na ca me tr̥ptir abhavad bhakṣayitvā sahasraśaḥ
01025009a tasmād bhoktavyam aparaṁ bhagavan pradiśasva me
01025009c yad bhuktvāmr̥tam āhartuṁ samarthaḥ syām ahaṁ prabho
01025010  kaśyapa uvāca
01025010a āsīd vibhāvasur nāma maharṣiḥ kopano bhr̥śam
01025010c bhrātā tasyānujaś cāsīt supratīko mahātapāḥ
01025011a sa necchati dhanaṁ bhrātrā sahaikasthaṁ mahāmuniḥ
01025011c vibhāgaṁ kīrtayaty eva supratīko ’tha nityaśaḥ
01025012a athābravīc ca taṁ bhrātā supratīkaṁ vibhāvasuḥ
01025012c vibhāgaṁ bahavo mohāt kartum icchanti nityadā
01025012e tato vibhaktā anyonyaṁ nādriyante ’rthamohitāḥ
01025013a tataḥ svārthaparān mūḍhān pr̥thag bhūtān svakair dhanaiḥ
01025013c viditvā bhedayanty etān amitrā mitrarūpiṇaḥ
01025014a viditvā cāpare bhinnān antareṣu patanty atha
01025014c bhinnānām atulo nāśaḥ kṣipram eva pravartate
01025015a tasmāc caiva vibhāgārthaṁ na praśaṁsanti paṇḍitāḥ
01025015c guruśāstre nibaddhānām anyonyam abhiśaṅkinām
01025016a niyantuṁ na hi śakyas tvaṁ bhedato dhanam icchasi
01025016c yasmāt tasmāt supratīka hastitvaṁ samavāpsyasi
01025017a śaptas tv evaṁ supratīko vibhāvasum athābravīt
01025017c tvam apy antarjalacaraḥ kacchapaḥ saṁbhaviṣyasi
01025018a evam anyonyaśāpāt tau supratīkavibhāvasū
01025018c gajakacchapatāṁ prāptāv arthārthaṁ mūḍhacetasau
01025019a roṣadoṣānuṣaṅgeṇa tiryagyonigatāv api
01025019c parasparadveṣaratau pramāṇabaladarpitau
01025020a sarasy asmin mahākāyau pūrvavairānusāriṇau
01025020c tayor ekataraḥ śrīmān samupaiti mahāgajaḥ
01025021a tasya br̥ṁhitaśabdena kūrmo ’py antarjaleśayaḥ
01025021c utthito ’sau mahākāyaḥ kr̥tsnaṁ saṁkṣobhayan saraḥ
01025022a taṁ dr̥ṣṭvāveṣṭitakaraḥ pataty eṣa gajo jalam
01025022c dantahastāgralāṅgūlapādavegena vīryavān
01025023a taṁ vikṣobhayamāṇaṁ tu saro bahujhaṣākulam
01025023c kūrmo ’py abhyudyataśirā yuddhāyābhyeti vīryavān
01025024a ṣaḍ ucchrito yojanāni gajas tad dviguṇāyataḥ
01025024c kūrmas triyojanotsedho daśayojanamaṇḍalaḥ
01025025a tāv etau yuddhasaṁmattau parasparajayaiṣiṇau
01025025c upayujyāśu karmedaṁ sādhayepsitam ātmanaḥ
01025026  sūta uvāca
01025026a sa tac chrutvā pitur vākyaṁ bhīmavego ’ntarikṣagaḥ
01025026c nakhena gajam ekena kūrmam ekena cākṣipat
01025027a samutpapāta cākāśaṁ tata uccair vihaṁgamaḥ
01025027c so ’lambatīrtham āsādya devavr̥kṣān upāgamat
01025028a te bhītāḥ samakampanta tasya pakṣānilāhatāḥ
01025028c na no bhañjyād iti tadā divyāḥ kanakaśākhinaḥ
01025029a pracalāṅgān sa tān dr̥ṣṭvā manorathaphalāṅkurān
01025029c anyān atularūpāṅgān upacakrāma khecaraḥ
01025030a kāñcanai rājataiś caiva phalair vaiḍūryaśākhinaḥ
01025030c sāgarāmbuparikṣiptān bhrājamānān mahādrumān
01025031a tam uvāca khagaśreṣṭhaṁ tatra rohiṇapādapaḥ
01025031c atipravr̥ddhaḥ sumahān āpatantaṁ manojavam
01025032a yaiṣā mama mahāśākhā śatayojanam āyatā
01025032c etām āsthāya śākhāṁ tvaṁ khādemau gajakacchapau
01025033a tato drumaṁ patagasahasrasevitaṁ; mahīdharapratimavapuḥ prakampayan
01025033c khagottamo drutam abhipatya vegavān; babhañja tām aviralapatrasaṁvr̥tām
01026001  sūta uvāca
01026001a spr̥ṣṭamātrā tu padbhyāṁ sā garuḍena balīyasā
01026001c abhajyata taroḥ śākhā bhagnāṁ cainām adhārayat
01026002a tāṁ bhagnāṁ sa mahāśākhāṁ smayan samavalokayan
01026002c athātra lambato ’paśyad vālakhilyān adhomukhān
01026003a sa tadvināśasaṁtrāsād anupatya khagādhipaḥ
01026003c śākhām āsyena jagrāha teṣām evānvavekṣayā
01026003e śanaiḥ paryapatat pakṣī parvatān praviśātayan
01026004a evaṁ so ’bhyapatad deśān bahūn sagajakacchapaḥ
01026004c dayārthaṁ vālakhilyānāṁ na ca sthānam avindata
01026005a sa gatvā parvataśreṣṭhaṁ gandhamādanam avyayam
01026005c dadarśa kaśyapaṁ tatra pitaraṁ tapasi sthitam
01026006a dadarśa taṁ pitā cāpi divyarūpaṁ vihaṁgamam
01026006c tejovīryabalopetaṁ manomārutaraṁhasam
01026007a śailaśr̥ṅgapratīkāśaṁ brahmadaṇḍam ivodyatam
01026007c acintyam anabhijñeyaṁ sarvabhūtabhayaṁkaram
01026008a māyāvīryadharaṁ sākṣād agnim iddham ivodyatam
01026008c apradhr̥ṣyam ajeyaṁ ca devadānavarākṣasaiḥ
01026009a bhettāraṁ giriśr̥ṅgāṇāṁ nadījalaviśoṣaṇam
01026009c lokasaṁloḍanaṁ ghoraṁ kr̥tāntasamadarśanam
01026010a tam āgatam abhiprekṣya bhagavān kaśyapas tadā
01026010c viditvā cāsya saṁkalpam idaṁ vacanam abravīt
01026011a putra mā sāhasaṁ kārṣīr mā sadyo lapsyase vyathām
01026011c mā tvā daheyuḥ saṁkruddhā vālakhilyā marīcipāḥ
01026012a prasādayām āsa sa tān kaśyapaḥ putrakāraṇāt
01026012c vālakhilyāṁs tapaḥsiddhān idam uddiśya kāraṇam
01026013a prajāhitārtham ārambho garuḍasya tapodhanāḥ
01026013c cikīrṣati mahat karma tad anujñātum arhatha
01026014a evam uktā bhagavatā munayas te samabhyayuḥ
01026014c muktvā śākhāṁ giriṁ puṇyaṁ himavantaṁ taporthinaḥ
01026015a tatas teṣv apayāteṣu pitaraṁ vinatātmajaḥ
01026015c śākhāvyākṣiptavadanaḥ paryapr̥cchata kaśyapam
01026016a bhagavan kva vimuñcāmi taruśākhām imām aham
01026016c varjitaṁ brāhmaṇair deśam ākhyātu bhagavān mama
01026017a tato niṣpuruṣaṁ śailaṁ himasaṁruddhakandaram
01026017c agamyaṁ manasāpy anyais tasyācakhyau sa kaśyapaḥ
01026018a taṁ parvatamahākukṣim āviśya manasā khagaḥ
01026018c javenābhyapatat tārkṣyaḥ saśākhāgajakacchapaḥ
01026019a na tāṁ vadhraḥ pariṇahec chatacarmā mahān aṇuḥ
01026019c śākhino mahatīṁ śākhāṁ yāṁ pragr̥hya yayau khagaḥ
01026020a tataḥ sa śatasāhasraṁ yojanāntaram āgataḥ
01026020c kālena nātimahatā garuḍaḥ patatāṁ varaḥ
01026021a sa taṁ gatvā kṣaṇenaiva parvataṁ vacanāt pituḥ
01026021c amuñcan mahatīṁ śākhāṁ sasvanāṁ tatra khecaraḥ
01026022a pakṣānilahataś cāsya prākampata sa śailarāṭ
01026022c mumoca puṣpavarṣaṁ ca samāgalitapādapaḥ
01026023a śr̥ṅgāṇi ca vyaśīryanta gires tasya samantataḥ
01026023c maṇikāñcanacitrāṇi śobhayanti mahāgirim
01026024a śākhino bahavaś cāpi śākhayābhihatās tayā
01026024c kāñcanaiḥ kusumair bhānti vidyutvanta ivāmbudāḥ
01026025a te hemavikacā bhūyo yuktāḥ parvatadhātubhiḥ
01026025c vyarājañ śākhinas tatra sūryāṁśupratirañjitāḥ
01026026a tatas tasya gireḥ śr̥ṅgam āsthāya sa khagottamaḥ
01026026c bhakṣayām āsa garuḍas tāv ubhau gajakacchapau
01026027a tataḥ parvatakūṭāgrād utpapāta manojavaḥ
01026027c prāvartantātha devānām utpātā bhayavedinaḥ
01026028a indrasya vajraṁ dayitaṁ prajajvāla vyathānvitam
01026028c sadhūmā cāpatat sārcir divolkā nabhasaś cyutā
01026029a tathā vasūnāṁ rudrāṇām ādityānāṁ ca sarvaśaḥ
01026029c sādhyānāṁ marutāṁ caiva ye cānye devatāgaṇāḥ
01026029e svaṁ svaṁ praharaṇaṁ teṣāṁ parasparam upādravat
01026030a abhūtapūrvaṁ saṁgrāme tadā devāsure ’pi ca
01026030c vavur vātāḥ sanirghātāḥ petur ulkāḥ samantataḥ
01026031a nirabhram api cākāśaṁ prajagarja mahāsvanam
01026031c devānām api yo devaḥ so ’py avarṣad asr̥k tadā
01026032a mamlur mālyāni devānāṁ śemus tejāṁsi caiva hi
01026032c utpātameghā raudrāś ca vavarṣuḥ śoṇitaṁ bahu
01026032e rajāṁsi mukuṭāny eṣām utthitāni vyadharṣayan
01026033a tatas trāsasamudvignaḥ saha devaiḥ śatakratuḥ
01026033c utpātān dāruṇān paśyann ity uvāca br̥haspatim
01026034a kimarthaṁ bhagavan ghorā mahotpātāḥ samutthitāḥ
01026034c na ca śatruṁ prapaśyāmi yudhi yo naḥ pradharṣayet
01026035  br̥haspatir uvāca
01026035a tavāparādhād devendra pramādāc ca śatakrato
01026035c tapasā vālakhilyānāṁ bhūtam utpannam adbhutam
01026036a kaśyapasya muneḥ putro vinatāyāś ca khecaraḥ
01026036c hartuṁ somam anuprāpto balavān kāmarūpavān
01026037a samartho balināṁ śreṣṭho hartuṁ somaṁ vihaṁgamaḥ
01026037c sarvaṁ saṁbhāvayāmy asminn asādhyam api sādhayet
01026038  sūta uvāca
01026038a śrutvaitad vacanaṁ śakraḥ provācāmr̥tarakṣiṇaḥ
01026038c mahāvīryabalaḥ pakṣī hartuṁ somam ihodyataḥ
01026039a yuṣmān saṁbodhayāmy eṣa yathā sa na hared balāt
01026039c atulaṁ hi balaṁ tasya br̥haspatir uvāca me
01026040a tac chrutvā vibudhā vākyaṁ vismitā yatnam āsthitāḥ
01026040c parivāryāmr̥taṁ tasthur vajrī cendraḥ śatakratuḥ
01026041a dhārayanto mahārhāṇi kavacāni manasvinaḥ
01026041c kāñcanāni vicitrāṇi vaiḍūryavikr̥tāni ca
01026042a vividhāni ca śastrāṇi ghorarūpāṇy anekaśaḥ
01026042c śitatīkṣṇāgradhārāṇi samudyamya sahasraśaḥ
01026043a savisphuliṅgajvālāni sadhūmāni ca sarvaśaḥ
01026043c cakrāṇi parighāṁś caiva triśūlāni paraśvadhān
01026044a śaktīś ca vividhās tīkṣṇāḥ karavālāṁś ca nirmalān
01026044c svadeharūpāṇy ādāya gadāś cograpradarśanāḥ
01026045a taiḥ śastrair bhānumadbhis te divyābharaṇabhūṣitāḥ
01026045c bhānumantaḥ suragaṇās tasthur vigatakalmaṣāḥ
01026046a anupamabalavīryatejaso; dhr̥tamanasaḥ parirakṣaṇe ’mr̥tasya
01026046c asurapuravidāraṇāḥ surā; jvalanasamiddhavapuḥprakāśinaḥ
01026047a iti samaravaraṁ surāsthitaṁ; parighasahasraśataiḥ samākulam
01026047c vigalitam iva cāmbarāntare; tapanamarīcivibhāsitaṁ babhau
01027001  śaunaka uvāca
01027001a ko ’parādho mahendrasya kaḥ pramādaś ca sūtaja
01027001c tapasā vālakhilyānāṁ saṁbhūto garuḍaḥ katham
01027002a kaśyapasya dvijāteś ca kathaṁ vai pakṣirāṭ sutaḥ
01027002c adhr̥ṣyaḥ sarvabhūtānām avadhyaś cābhavat katham
01027003a kathaṁ ca kāmacārī sa kāmavīryaś ca khecaraḥ
01027003c etad icchāmy ahaṁ śrotuṁ purāṇe yadi paṭhyate
01027004  sūta uvāca
01027004a viṣayo ’yaṁ purāṇasya yan māṁ tvaṁ paripr̥cchasi
01027004c śr̥ṇu me vadataḥ sarvam etat saṁkṣepato dvija
01027005a yajataḥ putrakāmasya kaśyapasya prajāpateḥ
01027005c sāhāyyam r̥ṣayo devā gandharvāś ca daduḥ kila
01027006a tatredhmānayane śakro niyuktaḥ kaśyapena ha
01027006c munayo vālakhilyāś ca ye cānye devatāgaṇāḥ
01027007a śakras tu vīryasadr̥śam idhmabhāraṁ giriprabham
01027007c samudyamyānayām āsa nātikr̥cchrād iva prabhuḥ
01027008a athāpaśyad r̥ṣīn hrasvān aṅguṣṭhodaraparvaṇaḥ
01027008c palāśavr̥ntikām ekāṁ sahitān vahataḥ pathi
01027009a pralīnān sveṣv ivāṅgeṣu nirāhārāṁs tapodhanān
01027009c kliśyamānān mandabalān goṣpade saṁplutodake
01027010a tāṁś ca sarvān smayāviṣṭo vīryonmattaḥ puraṁdaraḥ
01027010c avahasyātyagāc chīghraṁ laṅghayitvāvamanya ca
01027011a te ’tha roṣasamāviṣṭāḥ subhr̥śaṁ jātamanyavaḥ
01027011c ārebhire mahat karma tadā śakrabhayaṁkaram
01027012a juhuvus te sutapaso vidhivaj jātavedasam
01027012c mantrair uccāvacair viprā yena kāmena tac chr̥ṇu
01027013a kāmavīryaḥ kāmagamo devarājabhayapradaḥ
01027013c indro ’nyaḥ sarvadevānāṁ bhaved iti yatavratāḥ
01027014a indrāc chataguṇaḥ śaurye vīrye caiva manojavaḥ
01027014c tapaso naḥ phalenādya dāruṇaḥ saṁbhavatv iti
01027015a tad buddhvā bhr̥śasaṁtapto devarājaḥ śatakratuḥ
01027015c jagāma śaraṇaṁ tatra kaśyapaṁ saṁśitavratam
01027016a tac chrutvā devarājasya kaśyapo ’tha prajāpatiḥ
01027016c vālakhilyān upāgamya karmasiddhim apr̥cchata
01027017a evam astv iti taṁ cāpi pratyūcuḥ satyavādinaḥ
01027017c tān kaśyapa uvācedaṁ sāntvapūrvaṁ prajāpatiḥ
01027018a ayam indras tribhuvane niyogād brahmaṇaḥ kr̥taḥ
01027018c indrārthaṁ ca bhavanto ’pi yatnavantas tapodhanāḥ
01027019a na mithyā brahmaṇo vākyaṁ kartum arhatha sattamāḥ
01027019c bhavatāṁ ca na mithyāyaṁ saṁkalpo me cikīrṣitaḥ
01027020a bhavatv eṣa patatrīṇām indro ’tibalasattvavān
01027020c prasādaḥ kriyatāṁ caiva devarājasya yācataḥ
01027021a evam uktāḥ kaśyapena vālakhilyās tapodhanāḥ
01027021c pratyūcur abhisaṁpūjya muniśreṣṭhaṁ prajāpatim
01027022a indrārtho ’yaṁ samārambhaḥ sarveṣāṁ naḥ prajāpate
01027022c apatyārthaṁ samārambho bhavataś cāyam īpsitaḥ
01027023a tad idaṁ saphalaṁ karma tvayā vai pratigr̥hyatām
01027023c tathā caiva vidhatsvātra yathā śreyo ’nupaśyasi
01027024a etasminn eva kāle tu devī dākṣāyaṇī śubhā
01027024c vinatā nāma kalyāṇī putrakāmā yaśasvinī
01027025a tapas taptvā vrataparā snātā puṁsavane śuciḥ
01027025c upacakrāma bhartāraṁ tām uvācātha kaśyapaḥ
01027026a ārambhaḥ saphalo devi bhavitāyaṁ tavepsitaḥ
01027026c janayiṣyasi putrau dvau vīrau tribhuvaneśvarau
01027027a tapasā vālakhilyānāṁ mama saṁkalpajau tathā
01027027c bhaviṣyato mahābhāgau putrau te lokapūjitau
01027028a uvāca caināṁ bhagavān mārīcaḥ punar eva ha
01027028c dhāryatām apramādena garbho ’yaṁ sumahodayaḥ
01027029a ekaḥ sarvapatatrīṇām indratvaṁ kārayiṣyati
01027029c lokasaṁbhāvito vīraḥ kāmavīryo vihaṁgamaḥ
01027030a śatakratum athovāca prīyamāṇaḥ prajāpatiḥ
01027030c tvatsahāyau khagāv etau bhrātarau te bhaviṣyataḥ
01027031a naitābhyāṁ bhavitā doṣaḥ sakāśāt te puraṁdara
01027031c vyetu te śakra saṁtāpas tvam evendro bhaviṣyasi
01027032a na cāpy evaṁ tvayā bhūyaḥ kṣeptavyā brahmavādinaḥ
01027032c na cāvamānyā darpāt te vāgviṣā bhr̥śakopanāḥ
01027033a evam ukto jagāmendro nirviśaṅkas triviṣṭapam
01027033c vinatā cāpi siddhārthā babhūva muditā tadā
01027034a janayām āsa putrau dvāv aruṇaṁ garuḍaṁ tathā
01027034c aruṇas tayos tu vikala ādityasya puraḥsaraḥ
01027035a patatrīṇāṁ tu garuḍa indratvenābhyaṣicyata
01027035c tasyaitat karma sumahac chrūyatāṁ bhr̥gunandana
01028001  sūta uvāca
01028001a tatas tasmin dvijaśreṣṭha samudīrṇe tathāvidhe
01028001c garutmān pakṣirāṭ tūrṇaṁ saṁprāpto vibudhān prati
01028002a taṁ dr̥ṣṭvātibalaṁ caiva prākampanta samantataḥ
01028002c parasparaṁ ca pratyaghnan sarvapraharaṇāny api
01028003a tatra cāsīd ameyātmā vidyudagnisamaprabhaḥ
01028003c bhauvanaḥ sumahāvīryaḥ somasya parirakṣitā
01028004a sa tena patagendreṇa pakṣatuṇḍanakhaiḥ kṣataḥ
01028004c muhūrtam atulaṁ yuddhaṁ kr̥tvā vinihato yudhi
01028005a rajaś coddhūya sumahat pakṣavātena khecaraḥ
01028005c kr̥tvā lokān nirālokāṁs tena devān avākirat
01028006a tenāvakīrṇā rajasā devā moham upāgaman
01028006c na cainaṁ dadr̥śuś channā rajasāmr̥tarakṣiṇaḥ
01028007a evaṁ saṁloḍayām āsa garuḍas tridivālayam
01028007c pakṣatuṇḍaprahāraiś ca devān sa vidadāra ha
01028008a tato devaḥ sahasrākṣas tūrṇaṁ vāyum acodayat
01028008c vikṣipemāṁ rajovr̥ṣṭiṁ tavaitat karma māruta
01028009a atha vāyur apovāha tad rajas tarasā balī
01028009c tato vitimire jāte devāḥ śakunim ārdayan
01028010a nanāda coccair balavān mahāmegharavaḥ khagaḥ
01028010c vadhyamānaḥ suragaṇaiḥ sarvabhūtāni bhīṣayan
01028010e utpapāta mahāvīryaḥ pakṣirāṭ paravīrahā
01028011a tam utpatyāntarikṣasthaṁ devānām upari sthitam
01028011c varmiṇo vibudhāḥ sarve nānāśastrair avākiran
01028012a paṭṭiśaiḥ parighaiḥ śūlair gadābhiś ca savāsavāḥ
01028012c kṣurāntair jvalitaiś cāpi cakrair ādityarūpibhiḥ
01028013a nānāśastravisargaiś ca vadhyamānaḥ samantataḥ
01028013c kurvan sutumulaṁ yuddhaṁ pakṣirāṇ na vyakampata
01028014a vinardann iva cākāśe vainateyaḥ pratāpavān
01028014c pakṣābhyām urasā caiva samantād vyākṣipat surān
01028015a te vikṣiptās tato devāḥ prajagmur garuḍārditāḥ
01028015c nakhatuṇḍakṣatāś caiva susruvuḥ śoṇitaṁ bahu
01028016a sādhyāḥ prācīṁ sagandharvā vasavo dakṣiṇāṁ diśam
01028016c prajagmuḥ sahitā rudraiḥ patagendrapradharṣitāḥ
01028017a diśaṁ pratīcīm ādityā nāsatyā uttarāṁ diśam
01028017c muhur muhuḥ prekṣamāṇā yudhyamānā mahaujasam
01028018a aśvakrandena vīreṇa reṇukena ca pakṣiṇā
01028018c krathanena ca śūreṇa tapanena ca khecaraḥ
01028019a ulūkaśvasanābhyāṁ ca nimeṣeṇa ca pakṣiṇā
01028019c prarujena ca saṁyuddhaṁ cakāra pralihena ca
01028020a tān pakṣanakhatuṇḍāgrair abhinad vinatāsutaḥ
01028020c yugāntakāle saṁkruddhaḥ pinākīva mahābalaḥ
01028021a mahāvīryā mahotsāhās tena te bahudhā kṣatāḥ
01028021c rejur abhraghanaprakhyā rudhiraughapravarṣiṇaḥ
01028022a tān kr̥tvā patagaśreṣṭhaḥ sarvān utkrāntajīvitān
01028022c atikrānto ’mr̥tasyārthe sarvato ’gnim apaśyata
01028023a āvr̥ṇvānaṁ mahājvālam arcirbhiḥ sarvato ’mbaram
01028023c dahantam iva tīkṣṇāṁśuṁ ghoraṁ vāyusamīritam
01028024a tato navatyā navatīr mukhānāṁ; kr̥tvā tarasvī garuḍo mahātmā
01028024c nadīḥ samāpīya mukhais tatas taiḥ; suśīghram āgamya punar javena
01028025a jvalantam agniṁ tam amitratāpanaḥ; samāstarat patraratho nadībhiḥ
01028025c tataḥ pracakre vapur anyad alpaṁ; praveṣṭukāmo ’gnim abhipraśāmya
01029001  sūta uvāca
01029001a jāmbūnadamayo bhūtvā marīcivikacojjvalaḥ
01029001c praviveśa balāt pakṣī vārivega ivārṇavam
01029002a sa cakraṁ kṣuraparyantam apaśyad amr̥tāntike
01029002c paribhramantam aniśaṁ tīkṣṇadhāram ayasmayam
01029003a jvalanārkaprabhaṁ ghoraṁ chedanaṁ somahāriṇām
01029003c ghorarūpaṁ tad atyarthaṁ yantraṁ devaiḥ sunirmitam
01029004a tasyāntaraṁ sa dr̥ṣṭvaiva paryavartata khecaraḥ
01029004c arāntareṇābhyapatat saṁkṣipyāṅgaṁ kṣaṇena ha
01029005a adhaś cakrasya caivātra dīptānalasamadyutī
01029005c vidyujjihvau mahāghorau dīptāsyau dīptalocanau
01029006a cakṣurviṣau mahāvīryau nityakruddhau tarasvinau
01029006c rakṣārtham evāmr̥tasya dadarśa bhujagottamau
01029007a sadā saṁrabdhanayanau sadā cānimiṣekṣaṇau
01029007c tayor eko ’pi yaṁ paśyet sa tūrṇaṁ bhasmasād bhavet
01029008a tayoś cakṣūṁṣi rajasā suparṇas tūrṇam āvr̥ṇot
01029008c adr̥ṣṭarūpas tau cāpi sarvataḥ paryakālayat
01029009a tayor aṅge samākramya vainateyo ’ntarikṣagaḥ
01029009c ācchinat tarasā madhye somam abhyadravat tataḥ
01029010a samutpāṭyāmr̥taṁ tat tu vainateyas tato balī
01029010c utpapāta javenaiva yantram unmathya vīryavān
01029011a apītvaivāmr̥taṁ pakṣī parigr̥hyāśu vīryavān
01029011c agacchad apariśrānta āvāryārkaprabhāṁ khagaḥ
01029012a viṣṇunā tu tadākāśe vainateyaḥ sameyivān
01029012c tasya nārāyaṇas tuṣṭas tenālaulyena karmaṇā
01029013a tam uvācāvyayo devo varado ’smīti khecaram
01029013c sa vavre tava tiṣṭheyam uparīty antarikṣagaḥ
01029014a uvāca cainaṁ bhūyo ’pi nārāyaṇam idaṁ vacaḥ
01029014c ajaraś cāmaraś ca syām amr̥tena vināpy aham
01029015a pratigr̥hya varau tau ca garuḍo viṣṇum abravīt
01029015c bhavate ’pi varaṁ dadmi vr̥ṇītāṁ bhagavān api
01029016a taṁ vavre vāhanaṁ kr̥ṣṇo garutmantaṁ mahābalam
01029016c dhvajaṁ ca cakre bhagavān upari sthāsyasīti tam
01029017a anupatya khagaṁ tv indro vajreṇāṅge ’bhyatāḍayat
01029017c vihaṁgamaṁ surāmitraṁ harantam amr̥taṁ balāt
01029018a tam uvācendram ākrande garuḍaḥ patatāṁ varaḥ
01029018c prahasañ ślakṣṇayā vācā tathā vajrasamāhataḥ
01029019a r̥ṣer mānaṁ kariṣyāmi vajraṁ yasyāsthisaṁbhavam
01029019c vajrasya ca kariṣyāmi tava caiva śatakrato
01029020a eṣa patraṁ tyajāmy ekaṁ yasyāntaṁ nopalapsyase
01029020c na hi vajranipātena rujā me ’sti kadā cana
01029021a tatra taṁ sarvabhūtāni vismitāny abruvaṁs tadā
01029021c surūpaṁ patram ālakṣya suparṇo ’yaṁ bhavatv iti
01029022a dr̥ṣṭvā tad adbhutaṁ cāpi sahasrākṣaḥ puraṁdaraḥ
01029022c khago mahad idaṁ bhūtam iti matvābhyabhāṣata
01029023a balaṁ vijñātum icchāmi yat te param anuttamam
01029023c sakhyaṁ cānantam icchāmi tvayā saha khagottama
01030001  garuḍa uvāca
01030001a sakhyaṁ me ’stu tvayā deva yathecchasi puraṁdara
01030001c balaṁ tu mama jānīhi mahac cāsahyam eva ca
01030002a kāmaṁ naitat praśaṁsanti santaḥ svabalasaṁstavam
01030002c guṇasaṁkīrtanaṁ cāpi svayam eva śatakrato
01030003a sakheti kr̥tvā tu sakhe pr̥ṣṭo vakṣyāmy ahaṁ tvayā
01030003c na hy ātmastavasaṁyuktaṁ vaktavyam animittataḥ
01030004a saparvatavanām urvīṁ sasāgaravanām imām
01030004c pakṣanāḍyaikayā śakra tvāṁ caivātrāvalambinam
01030005a sarvān saṁpiṇḍitān vāpi lokān sasthāṇujaṅgamān
01030005c vaheyam apariśrānto viddhīdaṁ me mahad balam
01030006  sūta uvāca
01030006a ity uktavacanaṁ vīraṁ kirīṭī śrīmatāṁ varaḥ
01030006c āha śaunaka devendraḥ sarvabhūtahitaḥ prabhuḥ
01030007a pratigr̥hyatām idānīṁ me sakhyam ānantyam uttamam
01030007c na kāryaṁ tava somena mama somaḥ pradīyatām
01030007e asmāṁs te hi prabādheyur yebhyo dadyād bhavān imam
01030008  garuḍa uvāca
01030008a kiṁ cit kāraṇam uddiśya somo ’yaṁ nīyate mayā
01030008c na dāsyāmi samādātuṁ somaṁ kasmai cid apy aham
01030009a yatremaṁ tu sahasrākṣa nikṣipeyam ahaṁ svayam
01030009c tvam ādāya tatas tūrṇaṁ harethās tridaśeśvara
01030010  śakra uvāca
01030010a vākyenānena tuṣṭo ’haṁ yat tvayoktam ihāṇḍaja
01030010c yad icchasi varaṁ mattas tad gr̥hāṇa khagottama
01030011  sūta uvāca
01030011a ity uktaḥ pratyuvācedaṁ kadrūputrān anusmaran
01030011c smr̥tvā caivopadhikr̥taṁ mātur dāsyanimittataḥ
01030012a īśo ’ham api sarvasya kariṣyāmi tu te ’rthitām
01030012c bhaveyur bhujagāḥ śakra mama bhakṣyā mahābalāḥ
01030013a tathety uktvānvagacchat taṁ tato dānavasūdanaḥ
01030013c hariṣyāmi vinikṣiptaṁ somam ity anubhāṣya tam
01030014a ājagāma tatas tūrṇaṁ suparṇo mātur antikam
01030014c atha sarpān uvācedaṁ sarvān paramahr̥ṣṭavat
01030015a idam ānītam amr̥taṁ nikṣepsyāmi kuśeṣu vaḥ
01030015c snātā maṅgalasaṁyuktās tataḥ prāśnīta pannagāḥ
01030016a adāsī caiva māteyam adyaprabhr̥ti cāstu me
01030016c yathoktaṁ bhavatām etad vaco me pratipāditam
01030017a tataḥ snātuṁ gatāḥ sarpāḥ pratyuktvā taṁ tathety uta
01030017c śakro ’py amr̥tam ākṣipya jagāma tridivaṁ punaḥ
01030018a athāgatās tam uddeśaṁ sarpāḥ somārthinas tadā
01030018c snātāś ca kr̥tajapyāś ca prahr̥ṣṭāḥ kr̥tamaṅgalāḥ
01030019a tad vijñāya hr̥taṁ sarpāḥ pratimāyākr̥taṁ ca tat
01030019c somasthānam idaṁ ceti darbhāṁs te lilihus tadā
01030020a tato dvaidhīkr̥tā jihvā sarpāṇāṁ tena karmaṇā
01030020c abhavaṁś cāmr̥tasparśād darbhās te ’tha pavitriṇaḥ
01030021a tataḥ suparṇaḥ paramaprahr̥ṣṭavān; vihr̥tya mātrā saha tatra kānane
01030021c bhujaṁgabhakṣaḥ paramārcitaḥ khagair; ahīnakīrtir vinatām anandayat
01030022a imāṁ kathāṁ yaḥ śr̥ṇuyān naraḥ sadā; paṭheta vā dvijajanamukhyasaṁsadi
01030022c asaṁśayaṁ tridivam iyāt sa puṇyabhāṅ; mahātmanaḥ patagapateḥ prakīrtanāt
01031001  śaunaka uvāca
01031001a bhujaṁgamānāṁ śāpasya mātrā caiva sutena ca
01031001c vinatāyās tvayā proktaṁ kāraṇaṁ sūtanandana
01031002a varapradānaṁ bhartrā ca kadrūvinatayos tathā
01031002c nāmanī caiva te prokte pakṣiṇor vainateyayoḥ
01031003a pannagānāṁ tu nāmāni na kīrtayasi sūtaja
01031003c prādhānyenāpi nāmāni śrotum icchāmahe vayam
01031004  sūta uvāca
01031004a bahutvān nāmadheyāni bhujagānāṁ tapodhana
01031004c na kīrtayiṣye sarveṣāṁ prādhānyena tu me śr̥ṇu
01031005a śeṣaḥ prathamato jāto vāsukis tadanantaram
01031005c airāvatas takṣakaś ca karkoṭakadhanaṁjayau
01031006a kāliyo maṇināgaś ca nāgaś cāpūraṇas tathā
01031006c nāgas tathā piñjaraka elāpatro ’tha vāmanaḥ
01031007a nīlānīlau tathā nāgau kalmāṣaśabalau tathā
01031007c āryakaś cādikaś caiva nāgaś ca śalapotakaḥ
01031008a sumanomukho dadhimukhas tathā vimalapiṇḍakaḥ
01031008c āptaḥ koṭanakaś caiva śaṅkho vālaśikhas tathā
01031009a niṣṭhyūnako hemaguho nahuṣaḥ piṅgalas tathā
01031009c bāhyakarṇo hastipadas tathā mudgarapiṇḍakaḥ
01031010a kambalāśvatarau cāpi nāgaḥ kālīyakas tathā
01031010c vr̥ttasaṁvartakau nāgau dvau ca padmāv iti śrutau
01031011a nāgaḥ śaṅkhanakaś caiva tathā ca sphaṇḍako ’paraḥ
01031011c kṣemakaś ca mahānāgo nāgaḥ piṇḍārakas tathā
01031012a karavīraḥ puṣpadaṁṣṭra eḷako bilvapāṇḍukaḥ
01031012c mūṣakādaḥ śaṅkhaśirāḥ pūrṇadaṁṣṭro haridrakaḥ
01031013a aparājito jyotikaś ca pannagaḥ śrīvahas tathā
01031013c kauravyo dhr̥tarāṣṭraś ca puṣkaraḥ śalyakas tathā
01031014a virajāś ca subāhuś ca śālipiṇḍaś ca vīryavān
01031014c hastibhadraḥ piṭharako mukharaḥ koṇavāsanaḥ
01031015a kuñjaraḥ kuraraś caiva tathā nāgaḥ prabhākaraḥ
01031015c kumudaḥ kumudākṣaś ca tittirir halikas tathā
01031015e karkarākarkarau cobhau kuṇḍodaramahodarau
01031016a ete prādhānyato nāgāḥ kīrtitā dvijasattama
01031016c bahutvān nāmadheyānām itare na prakīrtitāḥ
01031017a eteṣāṁ prasavo yaś ca prasavasya ca saṁtatiḥ
01031017c asaṁkhyeyeti matvā tān na bravīmi dvijottama
01031018a bahūnīha sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
01031018c aśakyāny eva saṁkhyātuṁ bhujagānāṁ tapodhana
01032001  śaunaka uvāca
01032001a jātā vai bhujagās tāta vīryavanto durāsadāḥ
01032001c śāpaṁ taṁ tv atha vijñāya kr̥tavanto nu kiṁ param
01032002  sūta uvāca
01032002a teṣāṁ tu bhagavāñ śeṣas tyaktvā kadrūṁ mahāyaśāḥ
01032002c tapo vipulam ātasthe vāyubhakṣo yatavrataḥ
01032003a gandhamādanam āsādya badaryāṁ ca taporataḥ
01032003c gokarṇe puṣkarāraṇye tathā himavatas taṭe
01032004a teṣu teṣu ca puṇyeṣu tīrtheṣv āyataneṣu ca
01032004c ekāntaśīlī niyataḥ satataṁ vijitendriyaḥ
01032005a tapyamānaṁ tapo ghoraṁ taṁ dadarśa pitāmahaḥ
01032005c pariśuṣkamāṁsatvaksnāyuṁ jaṭācīradharaṁ prabhum
01032006a tam abravīt satyadhr̥tiṁ tapyamānaṁ pitāmahaḥ
01032006c kim idaṁ kuruṣe śeṣa prajānāṁ svasti vai kuru
01032007a tvaṁ hi tīvreṇa tapasā prajās tāpayase ’nagha
01032007c brūhi kāmaṁ ca me śeṣa yat te hr̥di ciraṁ sthitam
01032008  śeṣa uvāca
01032008a sodaryā mama sarve hi bhrātaro mandacetasaḥ
01032008c saha tair notsahe vastuṁ tad bhavān anumanyatām
01032009a abhyasūyanti satataṁ parasparam amitravat
01032009c tato ’haṁ tapa ātiṣṭhe naitān paśyeyam ity uta
01032010a na marṣayanti satataṁ vinatāṁ sasutāṁ ca te
01032010c asmākaṁ cāparo bhrātā vainateyaḥ pitāmaha
01032011a taṁ ca dviṣanti te ’tyarthaṁ sa cāpi sumahābalaḥ
01032011c varapradānāt sa pituḥ kaśyapasya mahātmanaḥ
01032012a so ’haṁ tapaḥ samāsthāya mokṣyāmīdaṁ kalevaram
01032012c kathaṁ me pretyabhāve ’pi na taiḥ syāt saha saṁgamaḥ
01032013  brahmovāca
01032013a jānāmi śeṣa sarveṣāṁ bhrātr̥̄ṇāṁ te viceṣṭitam
01032013c mātuś cāpy aparādhād vai bhrātr̥̄ṇāṁ te mahad bhayam
01032014a kr̥to ’tra parihāraś ca pūrvam eva bhujaṁgama
01032014c bhrātr̥̄ṇāṁ tava sarveṣāṁ na śokaṁ kartum arhasi
01032015a vr̥ṇīṣva ca varaṁ mattaḥ śeṣa yat te ’bhikāṅkṣitam
01032015c ditsāmi hi varaṁ te ’dya prītir me paramā tvayi
01032016a diṣṭyā ca buddhir dharme te niviṣṭā pannagottama
01032016c ato bhūyaś ca te buddhir dharme bhavatu susthirā
01032017  śeṣa uvāca
01032017a eṣa eva varo me ’dya kāṅkṣitaḥ prapitāmaha
01032017c dharme me ramatāṁ buddhiḥ śame tapasi ceśvara
01032018  brahmovāca
01032018a prīto ’smy anena te śeṣa damena praśamena ca
01032018c tvayā tv idaṁ vacaḥ kāryaṁ manniyogāt prajāhitam
01032019a imāṁ mahīṁ śailavanopapannāṁ; sasāgarāṁ sākarapattanāṁ ca
01032019c tvaṁ śeṣa samyak calitāṁ yathāvat; saṁgr̥hya tiṣṭhasva yathācalā syāt
01032020  śeṣa uvāca
01032020a yathāha devo varadaḥ prajāpatir; mahīpatir bhūtapatir jagatpatiḥ
01032020c tathā mahīṁ dhārayitāsmi niścalāṁ; prayaccha tāṁ me śirasi prajāpate
01032021  brahmovāca
01032021a adho mahīṁ gaccha bhujaṁgamottama; svayaṁ tavaiṣā vivaraṁ pradāsyati
01032021c imāṁ dharāṁ dhārayatā tvayā hi me; mahat priyaṁ śeṣa kr̥taṁ bhaviṣyati
01032022  sūta uvāca
01032022a tatheti kr̥tvā vivaraṁ praviśya sa; prabhur bhuvo bhujagavarāgrajaḥ sthitaḥ
01032022c bibharti devīṁ śirasā mahīm imāṁ; samudranemiṁ parigr̥hya sarvataḥ
01032023  brahmovāca
01032023a śeṣo ’si nāgottama dharmadevo; mahīm imāṁ dhārayase yad ekaḥ
01032023c anantabhogaḥ parigr̥hya sarvāṁ; yathāham evaṁ balabhid yathā vā
01032024  sūta uvāca
01032024a adho bhūmer vasaty evaṁ nāgo ’nantaḥ pratāpavān
01032024c dhārayan vasudhām ekaḥ śāsanād brahmaṇo vibhuḥ
01032025a suparṇaṁ ca sakhāyaṁ vai bhagavān amarottamaḥ
01032025c prādād anantāya tadā vainateyaṁ pitāmahaḥ
01033001  sūta uvāca
01033001a mātuḥ sakāśāt taṁ śāpaṁ śrutvā pannagasattamaḥ
01033001c vāsukiś cintayām āsa śāpo ’yaṁ na bhavet katham
01033002a tataḥ sa mantrayām āsa bhrātr̥bhiḥ saha sarvaśaḥ
01033002c airāvataprabhr̥tibhir ye sma dharmaparāyaṇāḥ
01033003  vāsukir uvāca
01033003a ayaṁ śāpo yathoddiṣṭo viditaṁ vas tathānaghāḥ
01033003c tasya śāpasya mokṣārthaṁ mantrayitvā yatāmahe
01033004a sarveṣām eva śāpānāṁ pratighāto hi vidyate
01033004c na tu mātrābhiśaptānāṁ mokṣo vidyeta pannagāḥ
01033005a avyayasyāprameyasya satyasya ca tathāgrataḥ
01033005c śaptā ity eva me śrutvā jāyate hr̥di vepathuḥ
01033006a nūnaṁ sarvavināśo ’yam asmākaṁ samudāhr̥taḥ
01033006c na hy enāṁ so ’vyayo devaḥ śapantīṁ pratyaṣedhayat
01033007a tasmāt saṁmantrayāmo ’tra bhujagānām anāmayam
01033007c yathā bhaveta sarveṣāṁ mā naḥ kālo ’tyagād ayam
01033008a api mantrayamāṇā hi hetuṁ paśyāma mokṣaṇe
01033008c yathā naṣṭaṁ purā devā gūḍham agniṁ guhāgatam
01033009a yathā sa yajño na bhaved yathā vāpi parābhavet
01033009c janamejayasya sarpāṇāṁ vināśakaraṇāya hi
01033010  sūta uvāca
01033010a tathety uktvā tu te sarve kādraveyāḥ samāgatāḥ
01033010c samayaṁ cakrire tatra mantrabuddhiviśāradāḥ
01033011a eke tatrābruvan nāgā vayaṁ bhūtvā dvijarṣabhāḥ
01033011c janamejayaṁ taṁ bhikṣāmo yajñas te na bhaved iti
01033012a apare tv abruvan nāgās tatra paṇḍitamāninaḥ
01033012c mantriṇo ’sya vayaṁ sarve bhaviṣyāmaḥ susaṁmatāḥ
01033013a sa naḥ prakṣyati sarveṣu kāryeṣv arthaviniścayam
01033013c tatra buddhiṁ pravakṣyāmo yathā yajño nivartate
01033014a sa no bahumatān rājā buddhvā buddhimatāṁ varaḥ
01033014c yajñārthaṁ prakṣyati vyaktaṁ neti vakṣyāmahe vayam
01033015a darśayanto bahūn doṣān pretya ceha ca dāruṇān
01033015c hetubhiḥ kāraṇaiś caiva yathā yajño bhaven na saḥ
01033016a atha vā ya upādhyāyaḥ kratau tasmin bhaviṣyati
01033016c sarpasatravidhānajño rājakāryahite rataḥ
01033017a taṁ gatvā daśatāṁ kaś cid bhujagaḥ sa mariṣyati
01033017c tasmin hate yajñakare kratuḥ sa na bhaviṣyati
01033018a ye cānye sarpasatrajñā bhaviṣyanty asya r̥tvijaḥ
01033018c tāṁś ca sarvān daśiṣyāmaḥ kr̥tam evaṁ bhaviṣyati
01033019a tatrāpare ’mantrayanta dharmātmāno bhujaṁgamāḥ
01033019c abuddhir eṣā yuṣmākaṁ brahmahatyā na śobhanā
01033020a samyak saddharmamūlā hi vyasane śāntir uttamā
01033020c adharmottaratā nāma kr̥tsnaṁ vyāpādayej jagat
01033021a apare tv abruvan nāgāḥ samiddhaṁ jātavedasam
01033021c varṣair nirvāpayiṣyāmo meghā bhūtvā savidyutaḥ
01033022a srugbhāṇḍaṁ niśi gatvā vā apare bhujagottamāḥ
01033022c pramattānāṁ harantv āśu vighna evaṁ bhaviṣyati
01033023a yajñe vā bhujagās tasmiñ śataśo ’tha sahasraśaḥ
01033023c janaṁ daśantu vai sarvam evaṁ trāso bhaviṣyati
01033024a atha vā saṁskr̥taṁ bhojyaṁ dūṣayantu bhujaṁgamāḥ
01033024c svena mūtrapurīṣeṇa sarvabhojyavināśinā
01033025a apare tv abruvaṁs tatra r̥tvijo ’sya bhavāmahe
01033025c yajñavighnaṁ kariṣyāmo dīyatāṁ dakṣiṇā iti
01033025e vaśyatāṁ ca gato ’sau naḥ kariṣyati yathepṣitam
01033026a apare tv abruvaṁs tatra jale prakrīḍitaṁ nr̥pam
01033026c gr̥ham ānīya badhnīmaḥ kratur evaṁ bhaven na saḥ
01033027a apare tv abruvaṁs tatra nāgāḥ sukr̥takāriṇaḥ
01033027c daśāmainaṁ pragr̥hyāśu kr̥tam evaṁ bhaviṣyati
01033027e chinnaṁ mūlam anarthānāṁ mr̥te tasmin bhaviṣyati
01033028a eṣā vai naiṣṭhikī buddhiḥ sarveṣām eva saṁmatā
01033028c yathā vā manyase rājaṁs tat kṣipraṁ saṁvidhīyatām
01033029a ity uktvā samudaikṣanta vāsukiṁ pannageśvaram
01033029c vāsukiś cāpi saṁcintya tān uvāca bhujaṁgamān
01033030a naiṣā vo naiṣṭhikī buddhir matā kartuṁ bhujaṁgamāḥ
01033030c sarveṣām eva me buddhiḥ pannagānāṁ na rocate
01033031a kiṁ tv atra saṁvidhātavyaṁ bhavatāṁ yad bhaved dhitam
01033031c anenāhaṁ bhr̥śaṁ tapye guṇadoṣau madāśrayau
01034001  sūta uvāca
01034001a śrutvā tu vacanaṁ teṣāṁ sarveṣām iti ceti ca
01034001c vāsukeś ca vacaḥ śrutvā elāpatro ’bravīd idam
01034002a na sa yajño na bhavitā na sa rājā tathāvidhaḥ
01034002c janamejayaḥ pāṇḍaveyo yato ’smākaṁ mahābhayam
01034003a daivenopahato rājan yo bhaved iha pūruṣaḥ
01034003c sa daivam evāśrayate nānyat tatra parāyaṇam
01034004a tad idaṁ daivam asmākaṁ bhayaṁ pannagasattamāḥ
01034004c daivam evāśrayāmo ’tra śr̥ṇudhvaṁ ca vaco mama
01034005a ahaṁ śāpe samutsr̥ṣṭe samaśrauṣaṁ vacas tadā
01034005c mātur utsaṅgam ārūḍho bhayāt pannagasattamāḥ
01034006a devānāṁ pannagaśreṣṭhās tīkṣṇās tīkṣṇā iti prabho
01034006c pitāmaham upāgamya duḥkhārtānāṁ mahādyute
01034007  devā ūcuḥ
01034007a kā hi labdhvā priyān putrāñ śaped evaṁ pitāmaha
01034007c r̥te kadrūṁ tīkṣṇarūpāṁ devadeva tavāgrataḥ
01034008a tatheti ca vacas tasyās tvayāpy uktaṁ pitāmaha
01034008c etad icchāma vijñātuṁ kāraṇaṁ yan na vāritā
01034009  brahmovāca
01034009a bahavaḥ pannagās tīkṣṇā bhīmavīryā viṣolbaṇāḥ
01034009c prajānāṁ hitakāmo ’haṁ na nivāritavāṁs tadā
01034010a ye dandaśūkāḥ kṣudrāś ca pāpacārā viṣolbaṇāḥ
01034010c teṣāṁ vināśo bhavitā na tu ye dharmacāriṇaḥ
01034011a yannimittaṁ ca bhavitā mokṣas teṣāṁ mahābhayāt
01034011c pannagānāṁ nibodhadhvaṁ tasmin kāle tathāgate
01034012a yāyāvarakule dhīmān bhaviṣyati mahān r̥ṣiḥ
01034012c jaratkārur iti khyātas tejasvī niyatendriyaḥ
01034013a tasya putro jaratkāror utpatsyati mahātapāḥ
01034013c āstīko nāma yajñaṁ sa pratiṣetsyati taṁ tadā
01034013e tatra mokṣyanti bhujagā ye bhaviṣyanti dhārmikāḥ
01034014  devā ūcuḥ
01034014a sa munipravaro deva jaratkārur mahātapāḥ
01034014c kasyāṁ putraṁ mahātmānaṁ janayiṣyati vīryavān
01034015  brahmovāca
01034015a sanāmāyāṁ sanāmā sa kanyāyāṁ dvijasattamaḥ
01034015c apatyaṁ vīryavān devā vīryavaj janayiṣyati
01034016  elāpatra uvāca
01034016a evam astv iti taṁ devāḥ pitāmaham athābruvan
01034016c uktvā caivaṁ gatā devāḥ sa ca devaḥ pitāmahaḥ
01034017a so ’ham evaṁ prapaśyāmi vāsuke bhaginīṁ tava
01034017c jaratkārur iti khyātāṁ tāṁ tasmai pratipādaya
01034018a bhaikṣavad bhikṣamāṇāya nāgānāṁ bhayaśāntaye
01034018c r̥ṣaye suvratāya tvam eṣa mokṣaḥ śruto mayā
01035001  sūta uvāca
01035001a elāpatrasya tu vacaḥ śrutvā nāgā dvijottama
01035001c sarve prahr̥ṣṭamanasaḥ sādhu sādhv ity apūjayan
01035002a tataḥ prabhr̥ti tāṁ kanyāṁ vāsukiḥ paryarakṣata
01035002c jaratkāruṁ svasāraṁ vai paraṁ harṣam avāpa ca
01035003a tato nātimahān kālaḥ samatīta ivābhavat
01035003c atha devāsurāḥ sarve mamanthur varuṇālayam
01035004a tatra netram abhūn nāgo vāsukir balināṁ varaḥ
01035004c samāpyaiva ca tat karma pitāmaham upāgaman
01035005a devā vāsukinā sārdhaṁ pitāmaham athābruvan
01035005c bhagavañ śāpabhīto ’yaṁ vāsukis tapyate bhr̥śam
01035006a tasyedaṁ mānasaṁ śalyaṁ samuddhartuṁ tvam arhasi
01035006c jananyāḥ śāpajaṁ deva jñātīnāṁ hitakāṅkṣiṇaḥ
01035007a hito hy ayaṁ sadāsmākaṁ priyakārī ca nāgarāṭ
01035007c kuru prasādaṁ deveśa śamayāsya manojvaram
01035008  brahmovāca
01035008a mayaivaitad vitīrṇaṁ vai vacanaṁ manasāmarāḥ
01035008c elāpatreṇa nāgena yad asyābhihitaṁ purā
01035009a tat karotv eṣa nāgendraḥ prāptakālaṁ vacas tathā
01035009c vinaśiṣyanti ye pāpā na tu ye dharmacāriṇaḥ
01035010a utpannaḥ sa jaratkārus tapasy ugre rato dvijaḥ
01035010c tasyaiṣa bhaginīṁ kāle jaratkāruṁ prayacchatu
01035011a yad elāpatreṇa vacas tadoktaṁ bhujagena ha
01035011c pannagānāṁ hitaṁ devās tat tathā na tad anyathā
01035012  sūta uvāca
01035012a etac chrutvā sa nāgendraḥ pitāmahavacas tadā
01035012c sarpān bahūñ jaratkārau nityayuktān samādadhat
01035013a jaratkārur yadā bhāryām icched varayituṁ prabhuḥ
01035013c śīghram etya mamākhyeyaṁ tan naḥ śreyo bhaviṣyati
01036001  śaunaka uvāca
01036001a jaratkārur iti proktaṁ yat tvayā sūtanandana
01036001c icchāmy etad ahaṁ tasya r̥ṣeḥ śrotuṁ mahātmanaḥ
01036002a kiṁ kāraṇaṁ jaratkāror nāmaitat prathitaṁ bhuvi
01036002c jaratkāruniruktaṁ tvaṁ yathāvad vaktum arhasi
01036003  sūta uvāca
01036003a jareti kṣayam āhur vai dāruṇaṁ kārusaṁjñitam
01036003c śarīraṁ kāru tasyāsīt tat sa dhīmāñ śanaiḥ śanaiḥ
01036004a kṣapayām āsa tīvreṇa tapasety ata ucyate
01036004c jaratkārur iti brahman vāsuker bhaginī tathā
01036005a evam uktas tu dharmātmā śaunakaḥ prāhasat tadā
01036005c ugraśravasam āmantrya upapannam iti bruvan
01036006  sūta uvāca
01036006a atha kālasya mahataḥ sa muniḥ saṁśitavrataḥ
01036006c tapasy abhirato dhīmān na dārān abhyakāṅkṣata
01036007a sa ūrdhvaretās tapasi prasaktaḥ; svādhyāyavān vītabhayaklamaḥ san
01036007c cacāra sarvāṁ pr̥thivīṁ mahātmā; na cāpi dārān manasāpy akāṅkṣat
01036008a tato ’parasmin saṁprāpte kāle kasmiṁś cid eva tu
01036008c parikṣid iti vikhyāto rājā kauravavaṁśabhr̥t
01036009a yathā pāṇḍur mahābāhur dhanurdharavaro bhuvi
01036009c babhūva mr̥gayāśīlaḥ purāsya prapitāmahaḥ
01036010a mr̥gān vidhyan varāhāṁś ca tarakṣūn mahiṣāṁs tathā
01036010c anyāṁś ca vividhān vanyāṁś cacāra pr̥thivīpatiḥ
01036011a sa kadā cin mr̥gaṁ viddhvā bāṇena nataparvaṇā
01036011c pr̥ṣṭhato dhanur ādāya sasāra gahane vane
01036012a yathā hi bhagavān rudro viddhvā yajñamr̥gaṁ divi
01036012c anvagacchad dhanuṣpāṇiḥ paryanveṣaṁs tatas tataḥ
01036013a na hi tena mr̥go viddho jīvan gacchati vai vanam
01036013c pūrvarūpaṁ tu tan nūnam āsīt svargagatiṁ prati
01036013e parikṣitas tasya rājño viddho yan naṣṭavān mr̥gaḥ
01036014a dūraṁ cāpahr̥tas tena mr̥geṇa sa mahīpatiḥ
01036014c pariśrāntaḥ pipāsārta āsasāda muniṁ vane
01036015a gavāṁ pracāreṣv āsīnaṁ vatsānāṁ mukhaniḥsr̥tam
01036015c bhūyiṣṭham upayuñjānaṁ phenam āpibatāṁ payaḥ
01036016a tam abhidrutya vegena sa rājā saṁśitavratam
01036016c apr̥cchad dhanur udyamya taṁ muniṁ kṣucchramānvitaḥ
01036017a bho bho brahmann ahaṁ rājā parikṣid abhimanyujaḥ
01036017c mayā viddho mr̥go naṣṭaḥ kaccit tvaṁ dr̥ṣṭavān asi
01036018a sa munis tasya novāca kiṁ cin maunavrate sthitaḥ
01036018c tasya skandhe mr̥taṁ sarpaṁ kruddho rājā samāsajat
01036019a dhanuṣkoṭyā samutkṣipya sa cainaṁ samudaikṣata
01036019c na ca kiṁ cid uvācainaṁ śubhaṁ vā yadi vāśubham
01036020a sa rājā krodham utsr̥jya vyathitas taṁ tathāgatam
01036020c dr̥ṣṭvā jagāma nagaram r̥ṣis tv āste tathaiva saḥ
01036021a taruṇas tasya putro ’bhūt tigmatejā mahātapāḥ
01036021c śr̥ṅgī nāma mahākrodho duṣprasādo mahāvrataḥ
01036022a sa devaṁ param īśānaṁ sarvabhūtahite ratam
01036022c brahmāṇam upatasthe vai kāle kāle susaṁyataḥ
01036022e sa tena samanujñāto brahmaṇā gr̥ham eyivān
01036023a sakhyoktaḥ krīḍamānena sa tatra hasatā kila
01036023c saṁrambhī kopano ’tīva viṣakalpa r̥ṣeḥ sutaḥ
01036023e r̥ṣiputreṇa narmārthaṁ kr̥śena dvijasattama
01036024a tejasvinas tava pitā tathaiva ca tapasvinaḥ
01036024c śavaṁ skandhena vahati mā śr̥ṅgin garvito bhava
01036025a vyāharatsv r̥ṣiputreṣu mā sma kiṁ cid vaco vadīḥ
01036025c asmadvidheṣu siddheṣu brahmavitsu tapasviṣu
01036026a kva te puruṣamānitvaṁ kva te vācas tathāvidhāḥ
01036026c darpajāḥ pitaraṁ yas tvaṁ draṣṭā śavadharaṁ tathā
01037001  sūta uvāca
01037001a evam uktaḥ sa tejasvī śr̥ṅgī kopasamanvitaḥ
01037001c mr̥tadhāraṁ guruṁ śrutvā paryatapyata manyunā
01037002a sa taṁ kr̥śam abhipreṣkya sūnr̥tāṁ vācam utsr̥jan
01037002c apr̥cchata kathaṁ tātaḥ sa me ’dya mr̥tadhārakaḥ
01037003  kr̥śa uvāca
01037003a rājñā parikṣitā tāta mr̥gayāṁ paridhāvatā
01037003c avasaktaḥ pitus te ’dya mr̥taḥ skandhe bhujaṁgamaḥ
01037004  śr̥ṅgy uvāca
01037004a kiṁ me pitrā kr̥taṁ tasya rājño ’niṣṭaṁ durātmanaḥ
01037004c brūhi tvaṁ kr̥śa tattvena paśya me tapaso balam
01037005  kr̥śa uvāca
01037005a sa rājā mr̥gayāṁ yātaḥ parikṣid abhimanyujaḥ
01037005c sasāra mr̥gam ekākī viddhvā bāṇena patriṇā
01037006a na cāpaśyan mr̥gaṁ rājā caraṁs tasmin mahāvane
01037006c pitaraṁ te sa dr̥ṣṭvaiva papracchānabhibhāṣiṇam
01037007a taṁ sthāṇubhūtaṁ tiṣṭhantaṁ kṣutpipāsāśramāturaḥ
01037007c punaḥ punar mr̥gaṁ naṣṭaṁ papraccha pitaraṁ tava
01037008a sa ca maunavratopeto naiva taṁ pratyabhāṣata
01037008c tasya rājā dhanuṣkoṭyā sarpaṁ skandhe samāsr̥jat
01037009a śr̥ṅgiṁs tava pitādyāsau tathaivāste yatavrataḥ
01037009c so ’pi rājā svanagaraṁ pratiyāto gajāhvayam
01037010  sūta uvāca
01037010a śrutvaivam r̥ṣiputras tu divaṁ stabdhveva viṣṭhitaḥ
01037010c kopasaṁraktanayanaḥ prajvalann iva manyunā
01037011a āviṣṭaḥ sa tu kopena śaśāpa nr̥patiṁ tadā
01037011c vāry upaspr̥śya tejasvī krodhavegabalātkr̥taḥ
01037012  śr̥ṅgy uvāca
01037012a yo ’sau vr̥ddhasya tātasya tathā kr̥cchragatasya ca
01037012c skandhe mr̥tam avāsrākṣīt pannagaṁ rājakilbiṣī
01037013a taṁ pāpam atisaṁkruddhas takṣakaḥ pannagottamaḥ
01037013c āśīviṣas tigmatejā madvākyabalacoditaḥ
01037014a saptarātrādito netā yamasya sadanaṁ prati
01037014c dvijānām avamantāraṁ kurūṇām ayaśaskaram
01037015  sūta uvāca
01037015a iti śaptvā nr̥paṁ kruddhaḥ śr̥ṅgī pitaram abhyayāt
01037015c āsīnaṁ gocare tasmin vahantaṁ śavapannagam
01037016a sa tam ālakṣya pitaraṁ śr̥ṅgī skandhagatena vai
01037016c śavena bhujagenāsīd bhūyaḥ krodhasamanvitaḥ
01037017a duḥkhāc cāśrūṇi mumuce pitaraṁ cedam abravīt
01037017c śrutvemāṁ dharṣaṇāṁ tāta tava tena durātmanā
01037018a rājñā parikṣitā kopād aśapaṁ tam ahaṁ nr̥pam
01037018c yathārhati sa evograṁ śāpaṁ kurukulādhamaḥ
01037019a saptame ’hani taṁ pāpaṁ takṣakaḥ pannagottamaḥ
01037019c vaivasvatasya bhavanaṁ netā paramadāruṇam
01037020a tam abravīt pitā brahmaṁs tathā kopasamanvitam
01037020c na me priyaṁ kr̥taṁ tāta naiṣa dharmas tapasvinām
01037021a vayaṁ tasya narendrasya viṣaye nivasāmahe
01037021c nyāyato rakṣitās tena tasya pāpaṁ na rocaye
01037022a sarvathā vartamānasya rājño hy asmadvidhaiḥ sadā
01037022c kṣantavyaṁ putra dharmo hi hato hanti na saṁśayaḥ
01037023a yadi rājā na rakṣeta pīḍā vai naḥ parā bhavet
01037023c na śaknuyāma carituṁ dharmaṁ putra yathāsukham
01037024a rakṣyamāṇā vayaṁ tāta rājabhiḥ śāstradr̥ṣṭibhiḥ
01037024c carāmo vipulaṁ dharmaṁ teṣāṁ cāṁśo ’sti dharmataḥ
01037025a parikṣit tu viśeṣeṇa yathāsya prapitāmahaḥ
01037025c rakṣaty asmān yathā rājñā rakṣitavyāḥ prajās tathā
01037026a teneha kṣudhitenādya śrāntena ca tapasvinā
01037026c ajānatā vratam idaṁ kr̥tam etad asaṁśayam
01037027a tasmād idaṁ tvayā bālyāt sahasā duṣkr̥taṁ kr̥tam
01037027c na hy arhati nr̥paḥ śāpam asmattaḥ putra sarvathā
01038001  śr̥ṅgy uvāca
01038001a yady etat sāhasaṁ tāta yadi vā duṣkr̥taṁ kr̥tam
01038001c priyaṁ vāpy apriyaṁ vā te vāg uktā na mr̥ṣā mayā
01038002a naivānyathedaṁ bhavitā pitar eṣa bravīmi te
01038002c nāhaṁ mr̥ṣā prabravīmi svaireṣv api kutaḥ śapan
01038003  śamīka uvāca
01038003a jānāmy ugraprabhāvaṁ tvāṁ putra satyagiraṁ tathā
01038003c nānr̥taṁ hy uktapūrvaṁ te naitan mithyā bhaviṣyati
01038004a pitrā putro vayaḥstho ’pi satataṁ vācya eva tu
01038004c yathā syād guṇasaṁyuktaḥ prāpnuyāc ca mahad yaśaḥ
01038005a kiṁ punar bāla eva tvaṁ tapasā bhāvitaḥ prabho
01038005c vardhate ca prabhavatāṁ kopo ’tīva mahātmanām
01038006a so ’haṁ paśyāmi vaktavyaṁ tvayi dharmabhr̥tāṁ vara
01038006c putratvaṁ bālatāṁ caiva tavāvekṣya ca sāhasam
01038007a sa tvaṁ śamayuto bhūtvā vanyam āhāram āharan
01038007c cara krodham imaṁ tyaktvā naivaṁ dharmaṁ prahāsyasi
01038008a krodho hi dharmaṁ harati yatīnāṁ duḥkhasaṁcitam
01038008c tato dharmavihīnānāṁ gatir iṣṭā na vidyate
01038009a śama eva yatīnāṁ hi kṣamiṇāṁ siddhikārakaḥ
01038009c kṣamāvatām ayaṁ lokaḥ paraś caiva kṣamāvatām
01038010a tasmāc carethāḥ satataṁ kṣamāśīlo jitendriyaḥ
01038010c kṣamayā prāpsyase lokān brahmaṇaḥ samanantarān
01038011a mayā tu śamam āsthāya yac chakyaṁ kartum adya vai
01038011c tat kariṣye ’dya tātāhaṁ preṣayiṣye nr̥pāya vai
01038012a mama putreṇa śapto ’si bālenākr̥tabuddhinā
01038012c mamemāṁ dharṣaṇāṁ tvattaḥ prekṣya rājann amarṣiṇā
01038013  sūta uvāca
01038013a evamādiśya śiṣyaṁ sa preṣayām āsa suvrataḥ
01038013c parikṣite nr̥pataye dayāpanno mahātapāḥ
01038014a saṁdiśya kuśalapraśnaṁ kāryavr̥ttāntam eva ca
01038014c śiṣyaṁ gauramukhaṁ nāma śīlavantaṁ samāhitam
01038015a so ’bhigamya tataḥ śīghraṁ narendraṁ kuruvardhanam
01038015c viveśa bhavanaṁ rājñaḥ pūrvaṁ dvāḥsthair niveditaḥ
01038016a pūjitaś ca narendreṇa dvijo gauramukhas tataḥ
01038016c ācakhyau pariviśrānto rājñe sarvam aśeṣataḥ
01038016e śamīkavacanaṁ ghoraṁ yathoktaṁ mantrisaṁnidhau
01038017a śamīko nāma rājendra viṣaye vartate tava
01038017c r̥ṣiḥ paramadharmātmā dāntaḥ śānto mahātapāḥ
01038018a tasya tvayā naravyāghra sarpaḥ prāṇair viyojitaḥ
01038018c avasakto dhanuṣkoṭyā skandhe bharatasattama
01038018e kṣāntavāṁs tava tat karma putras tasya na cakṣame
01038019a tena śapto ’si rājendra pitur ajñātam adya vai
01038019c takṣakaḥ saptarātreṇa mr̥tyus te vai bhaviṣyati
01038020a tatra rakṣāṁ kuruṣveti punaḥ punar athābravīt
01038020c tad anyathā na śakyaṁ ca kartuṁ kena cid apy uta
01038021a na hi śaknoti saṁyantuṁ putraṁ kopasamanvitam
01038021c tato ’haṁ preṣitas tena tava rājan hitārthinā
01038022a iti śrutvā vaco ghoraṁ sa rājā kurunandanaḥ
01038022c paryatapyata tat pāpaṁ kr̥tvā rājā mahātapāḥ
01038023a taṁ ca maunavratadharaṁ śrutvā munivaraṁ tadā
01038023c bhūya evābhavad rājā śokasaṁtaptamānasaḥ
01038024a anukrośātmatāṁ tasya śamīkasyāvadhārya tu
01038024c paryatapyata bhūyo ’pi kr̥tvā tat kilbiṣaṁ muneḥ
01038025a na hi mr̥tyuṁ tathā rājā śrutvā vai so ’nvatapyata
01038025c aśocad amaraprakhyo yathā kr̥tveha karma tat
01038026a tatas taṁ preṣayām āsa rājā gauramukhaṁ tadā
01038026c bhūyaḥ prasādaṁ bhagavān karotv iti mameti vai
01038027a tasmiṁś ca gatamātre vai rājā gauramukhe tadā
01038027c mantribhir mantrayām āsa saha saṁvignamānasaḥ
01038028a niścitya mantribhiś caiva sahito mantratattvavit
01038028c prāsādaṁ kārayām āsa ekastambhaṁ surakṣitam
01038029a rakṣāṁ ca vidadhe tatra bhiṣajaś cauṣadhāni ca
01038029c brāhmaṇān siddhamantrāṁś ca sarvato vai nyaveśayat
01038030a rājakāryāṇi tatrasthaḥ sarvāṇy evākaroc ca saḥ
01038030c mantribhiḥ saha dharmajñaḥ samantāt parirakṣitaḥ
01038031a prāpte tu divase tasmin saptame dvijasattama
01038031c kāśyapo ’bhyāgamad vidvāṁs taṁ rājānaṁ cikitsitum
01038032a śrutaṁ hi tena tad abhūd adya taṁ rājasattamam
01038032c takṣakaḥ pannagaśreṣṭho neṣyate yamasādanam
01038033a taṁ daṣṭaṁ pannagendreṇa kariṣye ’ham apajvaram
01038033c tatra me ’rthaś ca dharmaś ca bhaviteti vicintayan
01038034a taṁ dadarśa sa nāgendras takṣakaḥ kāśyapaṁ pathi
01038034c gacchantam ekamanasaṁ dvijo bhūtvā vayotigaḥ
01038035a tam abravīt pannagendraḥ kāśyapaṁ munipuṁgavam
01038035c kva bhavāṁs tvarito yāti kiṁ ca kāryaṁ cikīrṣati
01038036  kāśyapa uvāca
01038036a nr̥paṁ kurukulotpannaṁ parikṣitam ariṁdamam
01038036c takṣakaḥ pannagaśreṣṭhas tejasādya pradhakṣyati
01038037a taṁ daṣṭaṁ pannagendreṇa tenāgnisamatejasā
01038037c pāṇḍavānāṁ kulakaraṁ rājānam amitaujasam
01038037e gacchāmi saumya tvaritaṁ sadyaḥ kartum apajvaram
01038038  takṣaka uvāca
01038038a ahaṁ sa takṣako brahmaṁs taṁ dhakṣyāmi mahīpatim
01038038c nivartasva na śaktas tvaṁ mayā daṣṭaṁ cikitsitum
01038039  kāśyapa uvāca
01038039a ahaṁ taṁ nr̥patiṁ nāga tvayā daṣṭam apajvaram
01038039c kariṣya iti me buddhir vidyābalam upāśritaḥ
01039001  takṣaka uvāca
01039001a daṣṭaṁ yadi mayeha tvaṁ śaktaḥ kiṁ cic cikitsitum
01039001c tato vr̥kṣaṁ mayā daṣṭam imaṁ jīvaya kāśyapa
01039002a paraṁ mantrabalaṁ yat te tad darśaya yatasva ca
01039002c nyagrodham enaṁ dhakṣyāmi paśyatas te dvijottama
01039003  kāśyapa uvāca
01039003a daśa nāgendra vr̥kṣaṁ tvaṁ yam enam abhimanyase
01039003c aham enaṁ tvayā daṣṭaṁ jīvayiṣye bhujaṁgama
01039004  sūta uvāca
01039004a evam uktaḥ sa nāgendraḥ kāśyapena mahātmanā
01039004c adaśad vr̥kṣam abhyetya nyagrodhaṁ pannagottamaḥ
01039005a sa vr̥kṣas tena daṣṭaḥ san sadya eva mahādyute
01039005c āśīviṣaviṣopetaḥ prajajvāla samantataḥ
01039006a taṁ dagdhvā sa nagaṁ nāgaḥ kāśyapaṁ punar abravīt
01039006c kuru yatnaṁ dvijaśreṣṭha jīvayainaṁ vanaspatim
01039007a bhasmībhūtaṁ tato vr̥kṣaṁ pannagendrasya tejasā
01039007c bhasma sarvaṁ samāhr̥tya kāśyapo vākyam abravīt
01039008a vidyābalaṁ pannagendra paśya me ’smin vanaspatau
01039008c ahaṁ saṁjīvayāmy enaṁ paśyatas te bhujaṁgama
01039009a tataḥ sa bhagavān vidvān kāśyapo dvijasattamaḥ
01039009c bhasmarāśīkr̥taṁ vr̥kṣaṁ vidyayā samajīvayat
01039010a aṅkuraṁ taṁ sa kr̥tavāṁs tataḥ parṇadvayānvitam
01039010c palāśinaṁ śākhinaṁ ca tathā viṭapinaṁ punaḥ
01039011a taṁ dr̥ṣṭvā jīvitaṁ vr̥kṣaṁ kāśyapena mahātmanā
01039011c uvāca takṣako brahmann etad atyadbhutaṁ tvayi
01039012a viprendra yad viṣaṁ hanyā mama vā madvidhasya vā
01039012c kaṁ tvam artham abhiprepsur yāsi tatra tapodhana
01039013a yat te ’bhilaṣitaṁ prāptuṁ phalaṁ tasmān nr̥pottamāt
01039013c aham eva pradāsyāmi tat te yady api durlabham
01039014a vipraśāpābhibhūte ca kṣīṇāyuṣi narādhipe
01039014c ghaṭamānasya te vipra siddhiḥ saṁśayitā bhavet
01039015a tato yaśaḥ pradīptaṁ te triṣu lokeṣu viśrutam
01039015c viraśmir iva gharmāṁśur antardhānam ito vrajet
01039016  kāśyapa uvāca
01039016a dhanārthī yāmy ahaṁ tatra tan me ditsa bhujaṁgama
01039016c tato ’haṁ vinivartiṣye gr̥hāyoragasattama
01039017  takṣaka uvāca
01039017a yāvad dhanaṁ prārthayase tasmād rājñas tato ’dhikam
01039017c ahaṁ te ’dya pradāsyāmi nivartasva dvijottama
01039018  sūta uvāca
01039018a takṣakasya vacaḥ śrutvā kāśyapo dvijasattamaḥ
01039018c pradadhyau sumahātejā rājānaṁ prati buddhimān
01039019a divyajñānaḥ sa tejasvī jñātvā taṁ nr̥patiṁ tadā
01039019c kṣīṇāyuṣaṁ pāṇḍaveyam apāvartata kāśyapaḥ
01039019e labdhvā vittaṁ munivaras takṣakād yāvad īpsitam
01039020a nivr̥tte kāśyape tasmin samayena mahātmani
01039020c jagāma takṣakas tūrṇaṁ nagaraṁ nāgasāhvayam
01039021a atha śuśrāva gacchan sa takṣako jagatīpatim
01039021c mantrāgadair viṣaharai rakṣyamāṇaṁ prayatnataḥ
01039022a sa cintayām āsa tadā māyāyogena pārthivaḥ
01039022c mayā vañcayitavyo ’sau ka upāyo bhaved iti
01039023a tatas tāpasarūpeṇa prāhiṇot sa bhujaṁgamān
01039023c phalapatrodakaṁ gr̥hya rājñe nāgo ’tha takṣakaḥ
01039024  takṣaka uvāca
01039024a gacchadhvaṁ yūyam avyagrā rājānaṁ kāryavattayā
01039024c phalapatrodakaṁ nāma pratigrāhayituṁ nr̥pam
01039025  sūta uvāca
01039025a te takṣakasamādiṣṭās tathā cakrur bhujaṁgamāḥ
01039025c upaninyus tathā rājñe darbhān āpaḥ phalāni ca
01039026a tac ca sarvaṁ sa rājendraḥ pratijagrāha vīryavān
01039026c kr̥tvā ca teṣāṁ kāryāṇi gamyatām ity uvāca tān
01039027a gateṣu teṣu nāgeṣu tāpasacchadmarūpiṣu
01039027c amātyān suhr̥daś caiva provāca sa narādhipaḥ
01039028a bhakṣayantu bhavanto vai svādūnīmāni sarvaśaḥ
01039028c tāpasair upanītāni phalāni sahitā mayā
01039029a tato rājā sasacivaḥ phalāny ādātum aicchata
01039029c yad gr̥hītaṁ phalaṁ rājñā tatra kr̥mir abhūd aṇuḥ
01039029e hrasvakaḥ kr̥ṣṇanayanas tāmro varṇena śaunaka
01039030a sa taṁ gr̥hya nr̥paśreṣṭhaḥ sacivān idam abravīt
01039030c astam abhyeti savitā viṣād adya na me bhayam
01039031a satyavāg astu sa muniḥ kr̥miko māṁ daśatv ayam
01039031c takṣako nāma bhūtvā vai tathā parihr̥taṁ bhavet
01039032a te cainam anvavartanta mantriṇaḥ kālacoditāḥ
01039032c evam uktvā sa rājendro grīvāyāṁ saṁniveśya ha
01039032e kr̥mikaṁ prāhasat tūrṇaṁ mumūrṣur naṣṭacetanaḥ
01039033a hasann eva ca bhogena takṣakeṇābhiveṣṭitaḥ
01039033c tasmāt phalād viniṣkramya yat tad rājñe niveditam
01040001  sūta uvāca
01040001a taṁ tathā mantriṇo dr̥ṣṭvā bhogena pariveṣṭitam
01040001c vivarṇavadanāḥ sarve rurudur bhr̥śaduḥkhitāḥ
01040002a taṁ tu nādaṁ tataḥ śrutvā mantriṇas te pradudruvuḥ
01040002c apaśyaṁś caiva te yāntam ākāśe nāgam adbhutam
01040003a sīmantam iva kurvāṇaṁ nabhasaḥ padmavarcasam
01040003c takṣakaṁ pannagaśreṣṭhaṁ bhr̥śaṁ śokaparāyaṇāḥ
01040004a tatas tu te tad gr̥ham agninā vr̥taṁ; pradīpyamānaṁ viṣajena bhoginaḥ
01040004c bhayāt parityajya diśaḥ prapedire; papāta tac cāśanitāḍitaṁ yathā
01040005a tato nr̥pe takṣakatejasā hate; prayujya sarvāḥ paralokasatkriyāḥ
01040005c śucir dvijo rājapurohitas tadā; tathaiva te tasya nr̥pasya mantriṇaḥ
01040006a nr̥paṁ śiśuṁ tasya sutaṁ pracakrire; sametya sarve puravāsino janāḥ
01040006c nr̥paṁ yam āhus tam amitraghātinaṁ; kurupravīraṁ janamejayaṁ janāḥ
01040007a sa bāla evāryamatir nr̥pottamaḥ; sahaiva tair mantripurohitais tadā
01040007c śaśāsa rājyaṁ kurupuṁgavāgrajo; yathāsya vīraḥ prapitāmahas tathā
01040008a tatas tu rājānam amitratāpanaṁ; samīkṣya te tasya nr̥pasya mantriṇaḥ
01040008c suvarṇavarmāṇam upetya kāśipaṁ; vapuṣṭamārthaṁ varayāṁ pracakramuḥ
01040009a tataḥ sa rājā pradadau vapuṣṭamāṁ; kurupravīrāya parīkṣya dharmataḥ
01040009c sa cāpi tāṁ prāpya mudā yuto ’bhavan; na cānyanārīṣu mano dadhe kva cit
01040010a saraḥsu phulleṣu vaneṣu caiva ha; prasannacetā vijahāra vīryavān
01040010c tathā sa rājanyavaro vijahrivān; yathorvaśīṁ prāpya purā purūravāḥ
01040011a vapuṣṭamā cāpi varaṁ patiṁ tadā; pratītarūpaṁ samavāpya bhūmipam
01040011c bhāvena rāmā ramayāṁ babhūva vai; vihārakāleṣv avarodhasundarī
01041001  sūta uvāca
01041001a etasminn eva kāle tu jaratkārur mahātapāḥ
01041001c cacāra pr̥thivīṁ kr̥tsnāṁ yatrasāyaṁgr̥ho muniḥ
01041002a caran dīkṣāṁ mahātejā duścarām akr̥tātmabhiḥ
01041002c tīrtheṣv āplavanaṁ kurvan puṇyeṣu vicacāra ha
01041003a vāyubhakṣo nirāhāraḥ śuṣyann aharahar muniḥ
01041003c sa dadarśa pitr̥̄n garte lambamānān adhomukhān
01041004a ekatantvavaśiṣṭaṁ vai vīraṇastambam āśritān
01041004c taṁ ca tantuṁ śanair ākhum ādadānaṁ bilāśrayam
01041005a nirāhārān kr̥śān dīnān garte ’’rtāṁs trāṇam icchataḥ
01041005c upasr̥tya sa tān dīnān dīnarūpo ’bhyabhāṣata
01041006a ke bhavanto ’valambante vīraṇastambam āśritāḥ
01041006c durbalaṁ khāditair mūlair ākhunā bilavāsinā
01041007a vīraṇastambake mūlaṁ yad apy ekam iha sthitam
01041007c tad apy ayaṁ śanair ākhur ādatte daśanaiḥ śitaiḥ
01041008a chetsyate ’lpāvaśiṣṭatvād etad apy acirād iva
01041008c tataḥ stha patitāro ’tra garte asminn adhomukhāḥ
01041009a tato me duḥkham utpannaṁ dr̥ṣṭvā yuṣmān adhomukhān
01041009c kr̥cchrām āpadam āpannān priyaṁ kiṁ karavāṇi vaḥ
01041010a tapaso ’sya caturthena tr̥tīyenāpi vā punaḥ
01041010c ardhena vāpi nistartum āpadaṁ brūta māciram
01041011a atha vāpi samagreṇa tarantu tapasā mama
01041011c bhavantaḥ sarva evāsmāt kāmam evaṁ vidhīyatām
01041012  pitara ūcuḥ
01041012a r̥ddho bhavān brahmacārī yo nas trātum ihecchati
01041012c na tu viprāgrya tapasā śakyam etad vyapohitum
01041013a asti nas tāta tapasaḥ phalaṁ pravadatāṁ vara
01041013c saṁtānaprakṣayād brahman patāmo niraye ’śucau
01041014a lambatām iha nas tāta na jñānaṁ pratibhāti vai
01041014c yena tvāṁ nābhijānīmo loke vikhyātapauruṣam
01041015a r̥ddho bhavān mahābhāgo yo naḥ śocyān suduḥkhitān
01041015c śocasy upetya kāruṇyāc chr̥ṇu ye vai vayaṁ dvija
01041016a yāyāvarā nāma vayam r̥ṣayaḥ saṁśitavratāḥ
01041016c lokāt puṇyād iha bhraṣṭāḥ saṁtānaprakṣayād vibho
01041017a pranaṣṭaṁ nas tapaḥ puṇyaṁ na hi nas tantur asti vai
01041017c asti tv eko ’dya nas tantuḥ so ’pi nāsti yathā tathā
01041018a mandabhāgyo ’lpabhāgyānāṁ bandhuḥ sa kila naḥ kule
01041018c jaratkārur iti khyāto vedavedāṅgapāragaḥ
01041018e niyatātmā mahātmā ca suvrataḥ sumahātapāḥ
01041019a tena sma tapaso lobhāt kr̥cchram āpāditā vayam
01041019c na tasya bhāryā putro vā bāndhavo vāsti kaś cana
01041020a tasmāl lambāmahe garte naṣṭasaṁjñā hy anāthavat
01041020c sa vaktavyas tvayā dr̥ṣṭvā asmākaṁ nāthavattayā
01041021a pitaras te ’valambante garte dīnā adhomukhāḥ
01041021c sādhu dārān kuruṣveti prajāyasveti cābhibho
01041021e kulatantur hi naḥ śiṣṭas tvam evaikas tapodhana
01041022a yaṁ tu paśyasi no brahman vīraṇastambam āśritān
01041022c eṣo ’smākaṁ kulastamba āsīt svakulavardhanaḥ
01041023a yāni paśyasi vai brahman mūlānīhāsya vīrudhaḥ
01041023c ete nas tantavas tāta kālena paribhakṣitāḥ
01041024a yat tv etat paśyasi brahman mūlam asyārdhabhakṣitam
01041024c tatra lambāmahe sarve so ’py ekas tapa āsthitaḥ
01041025a yam ākhuṁ paśyasi brahman kāla eṣa mahābalaḥ
01041025c sa taṁ taporataṁ mandaṁ śanaiḥ kṣapayate tudan
01041025e jaratkāruṁ tapolubdhaṁ mandātmānam acetasam
01041026a na hi nas tat tapas tasya tārayiṣyati sattama
01041026c chinnamūlān paribhraṣṭān kālopahatacetasaḥ
01041026e narakapratiṣṭhān paśyāsmān yathā duṣkr̥tinas tathā
01041027a asmāsu patiteṣv atra saha pūrvaiḥ pitāmahaiḥ
01041027c chinnaḥ kālena so ’py atra gantā vai narakaṁ tataḥ
01041028a tapo vāpy atha vā yajño yac cānyat pāvanaṁ mahat
01041028c tat sarvaṁ na samaṁ tāta saṁtatyeti satāṁ matam
01041029a sa tāta dr̥ṣṭvā brūyās tvaṁ jaratkāruṁ tapasvinam
01041029c yathādr̥ṣṭam idaṁ cāsmai tvayākhyeyam aśeṣataḥ
01041030a yathā dārān prakuryāt sa putrāṁś cotpādayed yathā
01041030c tathā brahmaṁs tvayā vācyaḥ so ’smākaṁ nāthavattayā
01042001  sūta uvāca
01042001a etac chrutvā jaratkārur duḥkhaśokaparāyaṇaḥ
01042001c uvāca svān pitr̥̄n duḥkhād bāṣpasaṁdigdhayā girā
01042002a aham eva jaratkāruḥ kilbiṣī bhavatāṁ sutaḥ
01042002c tad daṇḍaṁ dhārayata me duṣkr̥ter akr̥tātmanaḥ
01042003  pitara ūcuḥ
01042003a putra diṣṭyāsi saṁprāpta imaṁ deśaṁ yadr̥cchayā
01042003c kimarthaṁ ca tvayā brahman na kr̥to dārasaṁgrahaḥ
01042004  jaratkārur uvāca
01042004a mamāyaṁ pitaro nityaṁ hr̥dy arthaḥ parivartate
01042004c ūrdhvaretāḥ śarīraṁ vai prāpayeyam amutra vai
01042005a evaṁ dr̥ṣṭvā tu bhavataḥ śakuntān iva lambataḥ
01042005c mayā nivartitā buddhir brahmacaryāt pitāmahāḥ
01042006a kariṣye vaḥ priyaṁ kāmaṁ nivekṣye nātra saṁśayaḥ
01042006c sanāmnīṁ yady ahaṁ kanyām upalapsye kadā cana
01042007a bhaviṣyati ca yā kā cid bhaikṣavat svayam udyatā
01042007c pratigrahītā tām asmi na bhareyaṁ ca yām aham
01042008a evaṁvidham ahaṁ kuryāṁ niveśaṁ prāpnuyāṁ yadi
01042008c anyathā na kariṣye tu satyam etat pitāmahāḥ
01042009  sūta uvāca
01042009a evam uktvā tu sa pitr̥̄ṁś cacāra pr̥thivīṁ muniḥ
01042009c na ca sma labhate bhāryāṁ vr̥ddho ’yam iti śaunaka
01042010a yadā nirvedam āpannaḥ pitr̥bhiś coditas tathā
01042010c tadāraṇyaṁ sa gatvoccaiś cukrośa bhr̥śaduḥkhitaḥ
01042011a yāni bhūtāni santīha sthāvarāṇi carāṇi ca
01042011c antarhitāni vā yāni tāni śr̥ṇvantu me vacaḥ
01042012a ugre tapasi vartantaṁ pitaraś codayanti mām
01042012c niviśasveti duḥkhārtās teṣāṁ priyacikīrṣayā
01042013a niveśārthy akhilāṁ bhūmiṁ kanyābhaikṣaṁ carāmi bhoḥ
01042013c daridro duḥkhaśīlaś ca pitr̥bhiḥ saṁniyojitaḥ
01042014a yasya kanyāsti bhūtasya ye mayeha prakīrtitāḥ
01042014c te me kanyāṁ prayacchantu carataḥ sarvatodiśam
01042015a mama kanyā sanāmnī yā bhaikṣavac codyatā bhavet
01042015c bhareyaṁ caiva yāṁ nāhaṁ tāṁ me kanyāṁ prayacchata
01042016a tatas te pannagā ye vai jaratkārau samāhitāḥ
01042016c tām ādāya pravr̥ttiṁ te vāsukeḥ pratyavedayan
01042017a teṣāṁ śrutvā sa nāgendraḥ kanyāṁ tāṁ samalaṁkr̥tām
01042017c pragr̥hyāraṇyam agamat samīpaṁ tasya pannagaḥ
01042018a tatra tāṁ bhaikṣavat kanyāṁ prādāt tasmai mahātmane
01042018c nāgendro vāsukir brahman na sa tāṁ pratyagr̥hṇata
01042019a asanāmeti vai matvā bharaṇe cāvicārite
01042019c mokṣabhāve sthitaś cāpi dvandvībhūtaḥ parigrahe
01042020a tato nāma sa kanyāyāḥ papraccha bhr̥gunandana
01042020c vāsuke bharaṇaṁ cāsyā na kuryām ity uvāca ha
01043001  sūta uvāca
01043001a vāsukis tv abravīd vākyaṁ jaratkārum r̥ṣiṁ tadā
01043001c sanāmā tava kanyeyaṁ svasā me tapasānvitā
01043002a bhariṣyāmi ca te bhāryāṁ pratīcchemāṁ dvijottama
01043002c rakṣaṇaṁ ca kariṣye ’syāḥ sarvaśaktyā tapodhana
01043003a pratiśrute tu nāgena bhariṣye bhaginīm iti
01043003c jaratkārus tadā veśma bhujagasya jagāma ha
01043004a tatra mantravidāṁ śreṣṭhas tapovr̥ddho mahāvrataḥ
01043004c jagrāha pāṇiṁ dharmātmā vidhimantrapuraskr̥tam
01043005a tato vāsagr̥haṁ śubhraṁ pannagendrasya saṁmatam
01043005c jagāma bhāryām ādāya stūyamāno maharṣibhiḥ
01043006a śayanaṁ tatra vai kl̥ptaṁ spardhyāstaraṇasaṁvr̥tam
01043006c tatra bhāryāsahāyaḥ sa jaratkārur uvāsa ha
01043007a sa tatra samayaṁ cakre bhāryayā saha sattamaḥ
01043007c vipriyaṁ me na kartavyaṁ na ca vācyaṁ kadā cana
01043008a tyajeyam apriye hi tvāṁ kr̥te vāsaṁ ca te gr̥he
01043008c etad gr̥hāṇa vacanaṁ mayā yat samudīritam
01043009a tataḥ paramasaṁvignā svasā nāgapates tu sā
01043009c atiduḥkhānvitā vācaṁ tam uvācaivam astv iti
01043010a tathaiva sā ca bhartāraṁ duḥkhaśīlam upācarat
01043010c upāyaiḥ śvetakākīyaiḥ priyakāmā yaśasvinī
01043011a r̥tukāle tataḥ snātā kadā cid vāsukeḥ svasā
01043011c bhartāraṁ taṁ yathānyāyam upatasthe mahāmunim
01043012a tatra tasyāḥ samabhavad garbho jvalanasaṁnibhaḥ
01043012c atīva tapasā yukto vaiśvānarasamadyutiḥ
01043012e śuklapakṣe yathā somo vyavardhata tathaiva saḥ
01043013a tataḥ katipayāhasya jaratkārur mahātapāḥ
01043013c utsaṅge ’syāḥ śiraḥ kr̥tvā suṣvāpa parikhinnavat
01043014a tasmiṁś ca supte viprendre savitāstam iyād girim
01043014c ahnaḥ parikṣaye brahmaṁs tataḥ sācintayat tadā
01043014e vāsuker bhaginī bhītā dharmalopān manasvinī
01043015a kiṁ nu me sukr̥taṁ bhūyād bhartur utthāpanaṁ na vā
01043015c duḥkhaśīlo hi dharmātmā kathaṁ nāsyāparādhnuyām
01043016a kopo vā dharmaśīlasya dharmalopo ’tha vā punaḥ
01043016c dharmalopo garīyān vai syād atrety akaron manaḥ
01043017a utthāpayiṣye yady enaṁ dhruvaṁ kopaṁ kariṣyati
01043017c dharmalopo bhaved asya saṁdhyātikramaṇe dhruvam
01043018a iti niścitya manasā jaratkārur bhujaṁgamā
01043018c tam r̥ṣiṁ dīptatapasaṁ śayānam analopamam
01043018e uvācedaṁ vacaḥ ślakṣṇaṁ tato madhurabhāṣiṇī
01043019a uttiṣṭha tvaṁ mahābhāga sūryo ’stam upagacchati
01043019c saṁdhyām upāssva bhagavann apaḥ spr̥ṣṭvā yatavrataḥ
01043020a prāduṣkr̥tāgnihotro ’yaṁ muhūrto ramyadāruṇaḥ
01043020c saṁdhyā pravartate ceyaṁ paścimāyāṁ diśi prabho
01043021a evam uktaḥ sa bhagavāñ jaratkārur mahātapāḥ
01043021c bhāryāṁ prasphuramāṇoṣṭha idaṁ vacanam abravīt
01043022a avamānaḥ prayukto ’yaṁ tvayā mama bhujaṁgame
01043022c samīpe te na vatsyāmi gamiṣyāmi yathāgatam
01043023a na hi tejo ’sti vāmoru mayi supte vibhāvasoḥ
01043023c astaṁ gantuṁ yathākālam iti me hr̥di vartate
01043024a na cāpy avamatasyeha vastuṁ roceta kasya cit
01043024c kiṁ punar dharmaśīlasya mama vā madvidhasya vā
01043025a evam uktā jaratkārur bhartrā hr̥dayakampanam
01043025c abravīd bhaginī tatra vāsukeḥ saṁniveśane
01043026a nāvamānāt kr̥tavatī tavāhaṁ pratibodhanam
01043026c dharmalopo na te vipra syād ity etat kr̥taṁ mayā
01043027a uvāca bhāryām ity ukto jaratkārur mahātapāḥ
01043027c r̥ṣiḥ kopasamāviṣṭas tyaktukāmo bhujaṁgamām
01043028a na me vāg anr̥taṁ prāha gamiṣye ’haṁ bhujaṁgame
01043028c samayo hy eṣa me pūrvaṁ tvayā saha mithaḥ kr̥taḥ
01043029a sukham asmy uṣito bhadre brūyās tvaṁ bhrātaraṁ śubhe
01043029c ito mayi gate bhīru gataḥ sa bhagavān iti
01043029e tvaṁ cāpi mayi niṣkrānte na śokaṁ kartum arhasi
01043030a ity uktā sānavadyāṅgī pratyuvāca patiṁ tadā
01043030c jaratkāruṁ jaratkāruś cintāśokaparāyaṇā
01043031a bāṣpagadgadayā vācā mukhena pariśuṣyatā
01043031c kr̥tāñjalir varārohā paryaśrunayanā tataḥ
01043031e dhairyam ālambya vāmorūr hr̥dayena pravepatā
01043032a na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam
01043032c dharme sthitāṁ sthito dharme sadā priyahite ratām
01043033a pradāne kāraṇaṁ yac ca mama tubhyaṁ dvijottama
01043033c tad alabdhavatīṁ mandāṁ kiṁ māṁ vakṣyati vāsukiḥ
01043034a mātr̥śāpābhibhūtānāṁ jñātīnāṁ mama sattama
01043034c apatyam īpṣitaṁ tvattas tac ca tāvan na dr̥śyate
01043035a tvatto hy apatyalābhena jñātīnāṁ me śivaṁ bhavet
01043035c saṁprayogo bhaven nāyaṁ mama moghas tvayā dvija
01043036a jñātīnāṁ hitam icchantī bhagavaṁs tvāṁ prasādaye
01043036c imam avyaktarūpaṁ me garbham ādhāya sattama
01043036e kathaṁ tyaktvā mahātmā san gantum icchasy anāgasam
01043037a evam uktas tu sa munir bhāryāṁ vacanam abravīt
01043037c yad yuktam anurūpaṁ ca jaratkārus tapodhanaḥ
01043038a asty eṣa garbhaḥ subhage tava vaiśvānaropamaḥ
01043038c r̥ṣiḥ paramadharmātmā vedavedāṅgapāragaḥ
01043039a evam uktvā sa dharmātmā jaratkārur mahān r̥ṣiḥ
01043039c ugrāya tapase bhūyo jagāma kr̥taniścayaḥ
01044001  sūta uvāca
01044001a gatamātraṁ tu bhartāraṁ jaratkārur avedayat
01044001c bhrātus tvaritam āgamya yathātathyaṁ tapodhana
01044002a tataḥ sa bhujagaśreṣṭhaḥ śrutvā sumahad apriyam
01044002c uvāca bhaginīṁ dīnāṁ tadā dīnataraḥ svayam
01044003a jānāsi bhadre yat kāryaṁ pradāne kāraṇaṁ ca yat
01044003c pannagānāṁ hitārthāya putras te syāt tato yadi
01044004a sa sarpasatrāt kila no mokṣayiṣyati vīryavān
01044004c evaṁ pitāmahaḥ pūrvam uktavān māṁ suraiḥ saha
01044005a apy asti garbhaḥ subhage tasmāt te munisattamāt
01044005c na cecchāmy aphalaṁ tasya dārakarma manīṣiṇaḥ
01044006a kāmaṁ ca mama na nyāyyaṁ praṣṭuṁ tvāṁ kāryam īdr̥śam
01044006c kiṁ tu kāryagarīyastvāt tatas tvāham acūcudam
01044007a durvāsatāṁ viditvā ca bhartus te ’titapasvinaḥ
01044007c nainam anvāgamiṣyāmi kadā cid dhi śapet sa mām
01044008a ācakṣva bhadre bhartus tvaṁ sarvam eva viceṣṭitam
01044008c śalyam uddhara me ghoraṁ bhadre hr̥di cirasthitam
01044009a jaratkārus tato vākyam ity uktā pratyabhāṣata
01044009c āśvāsayantī saṁtaptaṁ vāsukiṁ pannageśvaram
01044010a pr̥ṣṭo mayāpatyahetoḥ sa mahātmā mahātapāḥ
01044010c astīty udaram uddiśya mamedaṁ gatavāṁś ca saḥ
01044011a svaireṣv api na tenāhaṁ smarāmi vitathaṁ kva cit
01044011c uktapūrvaṁ kuto rājan sāṁparāye sa vakṣyati
01044012a na saṁtāpas tvayā kāryaḥ kāryaṁ prati bhujaṁgame
01044012c utpatsyati hi te putro jvalanārkasamadyutiḥ
01044013a ity uktvā hi sa māṁ bhrātar gato bhartā tapovanam
01044013c tasmād vyetu paraṁ duḥkhaṁ tavedaṁ manasi sthitam
01044014a etac chrutvā sa nāgendro vāsukiḥ parayā mudā
01044014c evam astv iti tad vākyaṁ bhaginyāḥ pratyagr̥hṇata
01044015a sāntvamānārthadānaiś ca pūjayā cānurūpayā
01044015c sodaryāṁ pūjayām āsa svasāraṁ pannagottamaḥ
01044016a tataḥ sa vavr̥dhe garbho mahātejā raviprabhaḥ
01044016c yathā somo dvijaśreṣṭha śuklapakṣodito divi
01044017a yathākālaṁ tu sā brahman prajajñe bhujagasvasā
01044017c kumāraṁ devagarbhābhaṁ pitr̥mātr̥bhayāpaham
01044018a vavr̥dhe sa ca tatraiva nāgarājaniveśane
01044018c vedāṁś cādhijage sāṅgān bhārgavāc cyavanātmajāt
01044019a caritavrato bāla eva buddhisattvaguṇānvitaḥ
01044019c nāma cāsyābhavat khyātaṁ lokeṣv āstīka ity uta
01044020a astīty uktvā gato yasmāt pitā garbhastham eva tam
01044020c vanaṁ tasmād idaṁ tasya nāmāstīketi viśrutam
01044021a sa bāla eva tatrasthaś carann amitabuddhimān
01044021c gr̥he pannagarājasya prayatnāt paryarakṣyata
01044022a bhagavān iva deveśaḥ śūlapāṇir hiraṇyadaḥ
01044022c vivardhamānaḥ sarvāṁs tān pannagān abhyaharṣayat
01045001  śaunaka uvāca
01045001a yad apr̥cchat tadā rājā mantriṇo janamejayaḥ
01045001c pituḥ svargagatiṁ tan me vistareṇa punar vada
01045002  sūta uvāca
01045002a śr̥ṇu brahman yathā pr̥ṣṭā mantriṇo nr̥pates tadā
01045002c ākhyātavantas te sarve nidhanaṁ tat parikṣitaḥ
01045003  janamejaya uvāca
01045003a jānanti tu bhavantas tad yathāvr̥ttaḥ pitā mama
01045003c āsīd yathā ca nidhanaṁ gataḥ kāle mahāyaśāḥ
01045004a śrutvā bhavatsakāśād dhi pitur vr̥ttam aśeṣataḥ
01045004c kalyāṇaṁ pratipatsyāmi viparītaṁ na jātu cit
01045005  sūta uvāca
01045005a mantriṇo ’thābruvan vākyaṁ pr̥ṣṭās tena mahātmanā
01045005c sarvadharmavidaḥ prājñā rājānaṁ janamejayam
01045006a dharmātmā ca mahātmā ca prajāpālaḥ pitā tava
01045006c āsīd iha yathāvr̥ttaḥ sa mahātmā śr̥ṇuṣva tat
01045007a cāturvarṇyaṁ svadharmasthaṁ sa kr̥tvā paryarakṣata
01045007c dharmato dharmavid rājā dharmo vigrahavān iva
01045008a rarakṣa pr̥thivīṁ devīṁ śrīmān atulavikramaḥ
01045008c dveṣṭāras tasya naivāsan sa ca na dveṣṭi kaṁ cana
01045008e samaḥ sarveṣu bhūteṣu prajāpatir ivābhavat
01045009a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva svakarmasu
01045009c sthitāḥ sumanaso rājaṁs tena rājñā svanuṣṭhitāḥ
01045010a vidhavānāthakr̥paṇān vikalāṁś ca babhāra saḥ
01045010c sudarśaḥ sarvabhūtānām āsīt soma ivāparaḥ
01045011a tuṣṭapuṣṭajanaḥ śrīmān satyavāg dr̥ḍhavikramaḥ
01045011c dhanurvede ca śiṣyo ’bhūn nr̥paḥ śāradvatasya saḥ
01045012a govindasya priyaś cāsīt pitā te janamejaya
01045012c lokasya caiva sarvasya priya āsīn mahāyaśāḥ
01045013a parikṣīṇeṣu kuruṣu uttarāyām ajāyata
01045013c parikṣid abhavat tena saubhadrasyātmajo balī
01045014a rājadharmārthakuśalo yuktaḥ sarvaguṇair nr̥paḥ
01045014c jitendriyaś cātmavāṁś ca medhāvī vr̥ddhasevitaḥ
01045015a ṣaḍvargavin mahābuddhir nītidharmavid uttamaḥ
01045015c prajā imās tava pitā ṣaṣṭiṁ varṣāṇy apālayat
01045015e tato diṣṭāntam āpannaḥ sarpeṇānativartitam
01045016a tatas tvaṁ puruṣaśreṣṭha dharmeṇa pratipedivān
01045016c idaṁ varṣasahasrāya rājyaṁ kurukulāgatam
01045016e bāla evābhijāto ’si sarvabhūtānupālakaḥ
01045017  janamejaya uvāca
01045017a nāsmin kule jātu babhūva rājā; yo na prajānāṁ hitakr̥t priyaś ca
01045017c viśeṣataḥ prekṣya pitāmahānāṁ; vr̥ttaṁ mahad vr̥ttaparāyaṇānām
01045018a kathaṁ nidhanam āpannaḥ pitā mama tathāvidhaḥ
01045018c ācakṣadhvaṁ yathāvan me śrotum icchāmi tattvataḥ
01045019  sūta uvāca
01045019a evaṁ saṁcoditā rājñā mantriṇas te narādhipam
01045019c ūcuḥ sarve yathāvr̥ttaṁ rājñaḥ priyahite ratāḥ
01045020a babhūva mr̥gayāśīlas tava rājan pitā sadā
01045020c yathā pāṇḍur mahābhāgo dhanurdharavaro yudhi
01045020e asmāsv āsajya sarvāṇi rājakāryāṇy aśeṣataḥ
01045021a sa kadā cid vanacaro mr̥gaṁ vivyādha patriṇā
01045021c viddhvā cānvasarat tūrṇaṁ taṁ mr̥gaṁ gahane vane
01045022a padātir baddhanistriṁśas tatāyudhakalāpavān
01045022c na cāsasāda gahane mr̥gaṁ naṣṭaṁ pitā tava
01045023a pariśrānto vayaḥsthaś ca ṣaṣṭivarṣo jarānvitaḥ
01045023c kṣudhitaḥ sa mahāraṇye dadarśa munim antike
01045024a sa taṁ papraccha rājendro muniṁ maunavratānvitam
01045024c na ca kiṁ cid uvācainaṁ sa muniḥ pr̥cchato ’pi san
01045025a tato rājā kṣucchramārtas taṁ muniṁ sthāṇuvat sthitam
01045025c maunavratadharaṁ śāntaṁ sadyo manyuvaśaṁ yayau
01045026a na bubodha hi taṁ rājā maunavratadharaṁ munim
01045026c sa taṁ manyusamāviṣṭo dharṣayām āsa te pitā
01045027a mr̥taṁ sarpaṁ dhanuṣkoṭyā samutkṣipya dharātalāt
01045027c tasya śuddhātmanaḥ prādāt skandhe bharatasattama
01045028a na covāca sa medhāvī tam atho sādhv asādhu vā
01045028c tasthau tathaiva cākrudhyan sarpaṁ skandhena dhārayan
01046001  mantriṇa ūcuḥ
01046001a tataḥ sa rājā rājendra skandhe tasya bhujaṁgamam
01046001c muneḥ kṣutkṣāma āsajya svapuraṁ punar āyayau
01046002a r̥ṣes tasya tu putro ’bhūd gavi jāto mahāyaśāḥ
01046002c śr̥ṅgī nāma mahātejās tigmavīryo ’tikopanaḥ
01046003a brahmāṇaṁ so ’bhyupāgamya muniḥ pūjāṁ cakāra ha
01046003c anujñāto gatas tatra śr̥ṅgī śuśrāva taṁ tadā
01046003e sakhyuḥ sakāśāt pitaraṁ pitrā te dharṣitaṁ tathā
01046004a mr̥taṁ sarpaṁ samāsaktaṁ pitrā te janamejaya
01046004c vahantaṁ kuruśārdūla skandhenānapakāriṇam
01046005a tapasvinam atīvātha taṁ munipravaraṁ nr̥pa
01046005c jitendriyaṁ viśuddhaṁ ca sthitaṁ karmaṇy athādbhute
01046006a tapasā dyotitātmānaṁ sveṣv aṅgeṣu yataṁ tathā
01046006c śubhācāraṁ śubhakathaṁ susthiraṁ tam alolupam
01046007a akṣudram anasūyaṁ ca vr̥ddhaṁ maunavrate sthitam
01046007c śaraṇyaṁ sarvabhūtānāṁ pitrā viprakr̥taṁ tava
01046008a śaśāpātha sa tac chrutvā pitaraṁ te ruṣānvitaḥ
01046008c r̥ṣeḥ putro mahātejā bālo ’pi sthavirair varaḥ
01046009a sa kṣipram udakaṁ spr̥ṣṭvā roṣād idam uvāca ha
01046009c pitaraṁ te ’bhisaṁdhāya tejasā prajvalann iva
01046010a anāgasi gurau yo me mr̥taṁ sarpam avāsr̥jat
01046010c taṁ nāgas takṣakaḥ kruddhas tejasā sādayiṣyati
01046010e saptarātrād itaḥ pāpaṁ paśya me tapaso balam
01046011a ity uktvā prayayau tatra pitā yatrāsya so ’bhavat
01046011c dr̥ṣṭvā ca pitaraṁ tasmai śāpaṁ taṁ pratyavedayat
01046012a sa cāpi muniśārdūlaḥ preṣayām āsa te pituḥ
01046012c śapto ’si mama putreṇa yatto bhava mahīpate
01046012e takṣakas tvāṁ mahārāja tejasā sādayiṣyati
01046013a śrutvā tu tad vaco ghoraṁ pitā te janamejaya
01046013c yatto ’bhavat paritrastas takṣakāt pannagottamāt
01046014a tatas tasmiṁs tu divase saptame samupasthite
01046014c rājñaḥ samīpaṁ brahmarṣiḥ kāśyapo gantum aicchata
01046015a taṁ dadarśātha nāgendraḥ kāśyapaṁ takṣakas tadā
01046015c tam abravīt pannagendraḥ kāśyapaṁ tvaritaṁ vrajan
01046015e kva bhavāṁs tvarito yāti kiṁ ca kāryaṁ cikīrṣati
01046016  kāśyapa uvāca
01046016a yatra rājā kuruśreṣṭhaḥ parikṣin nāma vai dvija
01046016c takṣakeṇa bhujaṁgena dhakṣyate kila tatra vai
01046017a gacchāmy ahaṁ taṁ tvaritaḥ sadyaḥ kartum apajvaram
01046017c mayābhipannaṁ taṁ cāpi na sarpo dharṣayiṣyati
01046018  takṣaka uvāca
01046018a kimarthaṁ taṁ mayā daṣṭaṁ saṁjīvayitum icchasi
01046018c brūhi kāmam ahaṁ te ’dya dadmi svaṁ veśma gamyatām
01046019  mantriṇa ūcuḥ
01046019a dhanalipsur ahaṁ tatra yāmīty uktaś ca tena saḥ
01046019c tam uvāca mahātmānaṁ mānayañ ślakṣṇayā girā
01046020a yāvad dhanaṁ prārthayase tasmād rājñas tato ’dhikam
01046020c gr̥hāṇa matta eva tvaṁ saṁnivartasva cānagha
01046021a sa evam ukto nāgena kāśyapo dvipadāṁ varaḥ
01046021c labdhvā vittaṁ nivavr̥te takṣakād yāvad īpsitam
01046022a tasmin pratigate vipre chadmanopetya takṣakaḥ
01046022c taṁ nr̥paṁ nr̥patiśreṣṭha pitaraṁ dhārmikaṁ tava
01046023a prāsādasthaṁ yattam api dagdhavān viṣavahninā
01046023c tatas tvaṁ puruṣavyāghra vijayāyābhiṣecitaḥ
01046024a etad dr̥ṣṭaṁ śrutaṁ cāpi yathāvan nr̥pasattama
01046024c asmābhir nikhilaṁ sarvaṁ kathitaṁ te sudāruṇam
01046025a śrutvā caitaṁ nr̥paśreṣṭha pārthivasya parābhavam
01046025c asya carṣer uttaṅkasya vidhatsva yad anantaram
01046026  janamejaya uvāca
01046026a etat tu śrotum icchāmi aṭavyāṁ nirjane vane
01046026c saṁvādaṁ pannagendrasya kāśyapasya ca yat tadā
01046027a kena dr̥ṣṭaṁ śrutaṁ cāpi bhavatāṁ śrotram āgatam
01046027c śrutvā cātha vidhāsyāmi pannagāntakarīṁ matim
01046028  mantriṇa ūcuḥ
01046028a śr̥ṇu rājan yathāsmākaṁ yenaitat kathitaṁ purā
01046028c samāgamaṁ dvijendrasya pannagendrasya cādhvani
01046029a tasmin vr̥kṣe naraḥ kaś cid indhanārthāya pārthiva
01046029c vicinvan pūrvam ārūḍhaḥ śuṣkaśākhaṁ vanaspatim
01046029e abudhyamānau taṁ tatra vr̥kṣasthaṁ pannagadvijau
01046030a sa tu tenaiva vr̥kṣeṇa bhasmībhūto ’bhavat tadā
01046030c dvijaprabhāvād rājendra jīvitaḥ savanaspatiḥ
01046031a tena gatvā nr̥paśreṣṭha nagare ’smin niveditam
01046031c yathāvr̥ttaṁ tu tat sarvaṁ takṣakasya dvijasya ca
01046032a etat te kathitaṁ rājan yathāvr̥ttaṁ yathāśrutam
01046032c śrutvā tu nr̥paśārdūla prakuruṣva yathepsitam
01046033  sūta uvāca
01046033a mantriṇāṁ tu vacaḥ śrutvā sa rājā janamejayaḥ
01046033c paryatapyata duḥkhārtaḥ pratyapiṁṣat kare karam
01046034a niḥśvāsam uṣṇam asakr̥d dīrghaṁ rājīvalocanaḥ
01046034c mumocāśrūṇi ca tadā netrābhyāṁ pratataṁ nr̥paḥ
01046034e uvāca ca mahīpālo duḥkhaśokasamanvitaḥ
01046035a śrutvaitad bhavatāṁ vākyaṁ pitur me svargatiṁ prati
01046035c niściteyaṁ mama matir yā vai tāṁ me nibodhata
01046036a anantaram ahaṁ manye takṣakāya durātmane
01046036c pratikartavyam ity eva yena me hiṁsitaḥ pitā
01046037a r̥ṣer hi śr̥ṅger vacanaṁ kr̥tvā dagdhvā ca pārthivam
01046037c yadi gacched asau pāpo nanu jīvet pitā mama
01046038a parihīyeta kiṁ tasya yadi jīvet sa pārthivaḥ
01046038c kāśyapasya prasādena mantriṇāṁ sunayena ca
01046039a sa tu vāritavān mohāt kāśyapaṁ dvijasattamam
01046039c saṁjijīvayiṣuṁ prāptaṁ rājānam aparājitam
01046040a mahān atikramo hy eṣa takṣakasya durātmanaḥ
01046040c dvijasya yo ’dadad dravyaṁ mā nr̥paṁ jīvayed iti
01046041a uttaṅkasya priyaṁ kurvann ātmanaś ca mahat priyam
01046041c bhavatāṁ caiva sarveṣāṁ yāsyāmy apacitiṁ pituḥ
01047001  sūta uvāca
01047001a evam uktvā tataḥ śrīmān mantribhiś cānumoditaḥ
01047001c āruroha pratijñāṁ sa sarpasatrāya pārthivaḥ
01047001e brahman bharataśārdūlo rājā pārikṣitas tadā
01047002a purohitam athāhūya r̥tvijaṁ vasudhādhipaḥ
01047002c abravīd vākyasaṁpannaḥ saṁpadarthakaraṁ vacaḥ
01047003a yo me hiṁsitavāṁs tātaṁ takṣakaḥ sa durātmavān
01047003c pratikuryāṁ yathā tasya tad bhavanto bruvantu me
01047004a api tat karma viditaṁ bhavatāṁ yena pannagam
01047004c takṣakaṁ saṁpradīpte ’gnau prāpsye ’haṁ sahabāndhavam
01047005a yathā tena pitā mahyaṁ pūrvaṁ dagdho viṣāgninā
01047005c tathāham api taṁ pāpaṁ dagdhum icchāmi pannagam
01047006  r̥tvija ūcuḥ
01047006a asti rājan mahat satraṁ tvadarthaṁ devanirmitam
01047006c sarpasatram iti khyātaṁ purāṇe kathyate nr̥pa
01047007a āhartā tasya satrasya tvan nānyo ’sti narādhipa
01047007c iti paurāṇikāḥ prāhur asmākaṁ cāsti sa kratuḥ
01047008  sūta uvāca
01047008a evam uktaḥ sa rājarṣir mene sarpaṁ hi takṣakam
01047008c hutāśanamukhaṁ dīptaṁ praviṣṭam iti sattama
01047009a tato ’bravīn mantravidas tān rājā brāhmaṇāṁs tadā
01047009c āhariṣyāmi tat satraṁ saṁbhārāḥ saṁbhriyantu me
01047010a tatas te r̥tvijas tasya śāstrato dvijasattama
01047010c deśaṁ taṁ māpayām āsur yajñāyatanakāraṇāt
01047010e yathāvaj jñānaviduṣaḥ sarve buddhyā paraṁ gatāḥ
01047011a r̥ddhyā paramayā yuktam iṣṭaṁ dvijagaṇāyutam
01047011c prabhūtadhanadhānyāḍhyam r̥tvigbhiḥ suniveśitam
01047012a nirmāya cāpi vidhivad yajñāyatanam īpsitam
01047012c rājānaṁ dīkṣayām āsuḥ sarpasatrāptaye tadā
01047013a idaṁ cāsīt tatra pūrvaṁ sarpasatre bhaviṣyati
01047013c nimittaṁ mahad utpannaṁ yajñavighnakaraṁ tadā
01047014a yajñasyāyatane tasmin kriyamāṇe vaco ’bravīt
01047014c sthapatir buddhisaṁpanno vāstuvidyāviśāradaḥ
01047015a ity abravīt sūtradhāraḥ sūtaḥ paurāṇikas tadā
01047015c yasmin deśe ca kāle ca māpaneyaṁ pravartitā
01047015e brāhmaṇaṁ kāraṇaṁ kr̥tvā nāyaṁ saṁsthāsyate kratuḥ
01047016a etac chrutvā tu rājā sa prāgdīkṣākālam abravīt
01047016c kṣattāraṁ neha me kaś cid ajñātaḥ praviśed iti
01047017a tataḥ karma pravavr̥te sarpasatre vidhānataḥ
01047017c paryakrāmaṁś ca vidhivat sve sve karmaṇi yājakāḥ
01047018a paridhāya kr̥ṣṇavāsāṁsi dhūmasaṁraktalocanāḥ
01047018c juhuvur mantravac caiva samiddhaṁ jātavedasam
01047019a kampayantaś ca sarveṣām uragāṇāṁ manāṁsi te
01047019c sarpān ājuhuvus tatra sarvān agnimukhe tadā
01047020a tataḥ sarpāḥ samāpetuḥ pradīpte havyavāhane
01047020c viveṣṭamānāḥ kr̥paṇā āhvayantaḥ parasparam
01047021a visphurantaḥ śvasantaś ca veṣṭayantas tathā pare
01047021c pucchaiḥ śirobhiś ca bhr̥śaṁ citrabhānuṁ prapedire
01047022a śvetāḥ kr̥ṣṇāś ca nīlāś ca sthavirāḥ śiśavas tathā
01047022c ruvanto bhairavān nādān petur dīpte vibhāvasau
01047023a evaṁ śatasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
01047023c avaśāni vinaṣṭāni pannagānāṁ dvijottama
01047024a indurā iva tatrānye hastihastā ivāpare
01047024c mattā iva ca mātaṅgā mahākāyā mahābalāḥ
01047025a uccāvacāś ca bahavo nānāvarṇā viṣolbaṇāḥ
01047025c ghorāś ca parighaprakhyā dandaśūkā mahābalāḥ
01047025e prapetur agnāv uragā mātr̥vāgdaṇḍapīḍitāḥ
01048001  śaunaka uvāca
01048001a sarpasatre tadā rājñaḥ pāṇḍaveyasya dhīmataḥ
01048001c janamejayasya ke tv āsann r̥tvijaḥ paramarṣayaḥ
01048002a ke sadasyā babhūvuś ca sarpasatre sudāruṇe
01048002c viṣādajanane ’tyarthaṁ pannagānāṁ mahābhaye
01048003a sarvaṁ vistaratas tāta bhavāñ śaṁsitum arhati
01048003c sarpasatravidhānajñā vijñeyās te hi sūtaja
01048004  sūta uvāca
01048004a hanta te kathayiṣyāmi nāmānīha manīṣiṇām
01048004c ye r̥tvijaḥ sadasyāś ca tasyāsan nr̥pates tadā
01048005a tatra hotā babhūvātha brāhmaṇaś caṇḍabhārgavaḥ
01048005c cyavanasyānvaye jātaḥ khyāto vedavidāṁ varaḥ
01048006a udgātā brāhmaṇo vr̥ddho vidvān kautsāryajaiminiḥ
01048006c brahmābhavac chārṅgaravo adhvaryur bodhapiṅgalaḥ
01048007a sadasyaś cābhavad vyāsaḥ putraśiṣyasahāyavān
01048007c uddālakaḥ śamaṭhakaḥ śvetaketuś ca pañcamaḥ
01048008a asito devalaś caiva nāradaḥ parvatas tathā
01048008c ātreyaḥ kuṇḍajaṭharo dvijaḥ kuṭighaṭas tathā
01048009a vātsyaḥ śrutaśravā vr̥ddhas tapaḥsvādhyāyaśīlavān
01048009c kahoḍo devaśarmā ca maudgalyaḥ śamasaubharaḥ
01048010a ete cānye ca bahavo brāhmaṇāḥ saṁśitavratāḥ
01048010c sadasyā abhavaṁs tatra satre pārikṣitasya ha
01048011a juhvatsv r̥tvikṣv atha tadā sarpasatre mahākratau
01048011c ahayaḥ prāpataṁs tatra ghorāḥ prāṇibhayāvahāḥ
01048012a vasāmedovahāḥ kulyā nāgānāṁ saṁpravartitāḥ
01048012c vavau gandhaś ca tumulo dahyatām aniśaṁ tadā
01048013a patatāṁ caiva nāgānāṁ dhiṣṭhitānāṁ tathāmbare
01048013c aśrūyatāniśaṁ śabdaḥ pacyatāṁ cāgninā bhr̥śam
01048014a takṣakas tu sa nāgendraḥ puraṁdaraniveśanam
01048014c gataḥ śrutvaiva rājānaṁ dīkṣitaṁ janamejayam
01048015a tataḥ sarvaṁ yathāvr̥ttam ākhyāya bhujagottamaḥ
01048015c agacchac charaṇaṁ bhīta āgaskr̥tvā puraṁdaram
01048016a tam indraḥ prāha suprīto na tavāstīha takṣaka
01048016c bhayaṁ nāgendra tasmād vai sarpasatrāt kathaṁ cana
01048017a prasādito mayā pūrvaṁ tavārthāya pitāmahaḥ
01048017c tasmāt tava bhayaṁ nāsti vyetu te mānaso jvaraḥ
01048018a evam āśvāsitas tena tataḥ sa bhujagottamaḥ
01048018c uvāsa bhavane tatra śakrasya muditaḥ sukhī
01048019a ajasraṁ nipatatsv agnau nāgeṣu bhr̥śaduḥkhitaḥ
01048019c alpaśeṣaparīvāro vāsukiḥ paryatapyata
01048020a kaśmalaṁ cāviśad ghoraṁ vāsukiṁ pannageśvaram
01048020c sa ghūrṇamānahr̥dayo bhaginīm idam abravīt
01048021a dahyante ’ṅgāni me bhadre diśo na pratibhānti ca
01048021c sīdāmīva ca saṁmohād ghūrṇatīva ca me manaḥ
01048022a dr̥ṣṭir bhramati me ’tīva hr̥dayaṁ dīryatīva ca
01048022c patiṣyāmy avaśo ’dyāhaṁ tasmin dīpte vibhāvasau
01048023a pārikṣitasya yajño ’sau vartate ’smajjighāṁsayā
01048023c vyaktaṁ mayāpi gantavyaṁ pitr̥rājaniveśanam
01048024a ayaṁ sa kālaḥ saṁprāpto yadartham asi me svasaḥ
01048024c jaratkāroḥ purā dattā sā trāhy asmān sabāndhavān
01048025a āstīkaḥ kila yajñaṁ taṁ vartantaṁ bhujagottame
01048025c pratiṣetsyati māṁ pūrvaṁ svayam āha pitāmahaḥ
01048026a tad vatse brūhi vatsaṁ svaṁ kumāraṁ vr̥ddhasaṁmatam
01048026c mamādya tvaṁ sabhr̥tyasya mokṣārthaṁ vedavittamam
01049001  sūta uvāca
01049001a tata āhūya putraṁ svaṁ jaratkārur bhujaṁgamā
01049001c vāsuker nāgarājasya vacanād idam abravīt
01049002a ahaṁ tava pituḥ putra bhrātrā dattā nimittataḥ
01049002c kālaḥ sa cāyaṁ saṁprāptas tat kuruṣva yathātatham
01049003  āstīka uvāca
01049003a kiṁnimittaṁ mama pitur dattā tvaṁ mātulena me
01049003c tan mamācakṣva tattvena śrutvā kartāsmi tat tathā
01049004  sūta uvāca
01049004a tata ācaṣṭa sā tasmai bāndhavānāṁ hitaiṣiṇī
01049004c bhaginī nāgarājasya jaratkārur aviklavā
01049005a bhujagānām aśeṣāṇāṁ mātā kadrūr iti śrutiḥ
01049005c tayā śaptā ruṣitayā sutā yasmān nibodha tat
01049006a uccaiḥśravāḥ so ’śvarājo yan mithyā na kr̥to mama
01049006c vinatānimittaṁ paṇite dāsabhāvāya putrakāḥ
01049007a janamejayasya vo yajñe dhakṣyaty anilasārathiḥ
01049007c tatra pañcatvam āpannāḥ pretalokaṁ gamiṣyatha
01049008a tāṁ ca śaptavatīm evaṁ sākṣāl lokapitāmahaḥ
01049008c evam astv iti tad vākyaṁ provācānumumoda ca
01049009a vāsukiś cāpi tac chrutvā pitāmahavacas tadā
01049009c amr̥te mathite tāta devāñ śaraṇam īyivān
01049010a siddhārthāś ca surāḥ sarve prāpyāmr̥tam anuttamam
01049010c bhrātaraṁ me puraskr̥tya prajāpatim upāgaman
01049011a te taṁ prasādayām āsur devāḥ sarve pitāmaham
01049011c rājñā vāsukinā sārdhaṁ sa śāpo na bhaved iti
01049012a vāsukir nāgarājo ’yaṁ duḥkhito jñātikāraṇāt
01049012c abhiśāpaḥ sa mātrāsya bhagavan na bhaved iti
01049013  brahmovāca
01049013a jaratkārur jaratkāruṁ yāṁ bhāryāṁ samavāpsyati
01049013c tatra jāto dvijaḥ śāpād bhujagān mokṣayiṣyati
01049014  jaratkārur uvāca
01049014a etac chrutvā tu vacanaṁ vāsukiḥ pannageśvaraḥ
01049014c prādān mām amaraprakhya tava pitre mahātmane
01049014e prāg evānāgate kāle tatra tvaṁ mayy ajāyathāḥ
01049015a ayaṁ sa kālaḥ saṁprāpto bhayān nas trātum arhasi
01049015c bhrātaraṁ caiva me tasmāt trātum arhasi pāvakāt
01049016a amoghaṁ naḥ kr̥taṁ tat syād yad ahaṁ tava dhīmate
01049016c pitre dattā vimokṣārthaṁ kathaṁ vā putra manyase
01049017  sūta uvāca
01049017a evam uktas tathety uktvā so ’stīko mātaraṁ tadā
01049017c abravīd duḥkhasaṁtaptaṁ vāsukiṁ jīvayann iva
01049018a ahaṁ tvāṁ mokṣayiṣyāmi vāsuke pannagottama
01049018c tasmāc chāpān mahāsattva satyam etad bravīmi te
01049019a bhava svasthamanā nāga na hi te vidyate bhayam
01049019c prayatiṣye tathā saumya yathā śreyo bhaviṣyati
01049019e na me vāg anr̥taṁ prāha svaireṣv api kuto ’nyathā
01049020a taṁ vai nr̥pavaraṁ gatvā dīkṣitaṁ janamejayam
01049020c vāgbhir maṅgalayuktābhis toṣayiṣye ’dya mātula
01049020e yathā sa yajño nr̥pater nirvartiṣyati sattama
01049021a sa saṁbhāvaya nāgendra mayi sarvaṁ mahāmate
01049021c na te mayi mano jātu mithyā bhavitum arhati
01049022  vāsukir uvāca
01049022a āstīka parighūrṇāmi hr̥dayaṁ me vidīryate
01049022c diśaś ca na prajānāmi brahmadaṇḍanipīḍitaḥ
01049023  āstīka uvāca
01049023a na saṁtāpas tvayā kāryaḥ kathaṁ cit pannagottama
01049023c dīptād agneḥ samutpannaṁ nāśayiṣyāmi te bhayam
01049024a brahmadaṇḍaṁ mahāghoraṁ kālāgnisamatejasam
01049024c nāśayiṣyāmi mātra tvaṁ bhayaṁ kārṣīḥ kathaṁ cana
01049025  sūta uvāca
01049025a tataḥ sa vāsuker ghoram apanīya manojvaram
01049025c ādhāya cātmano ’ṅgeṣu jagāma tvarito bhr̥śam
01049026a janamejayasya taṁ yajñaṁ sarvaiḥ samuditaṁ guṇaiḥ
01049026c mokṣāya bhujagendrāṇām āstīko dvijasattamaḥ
01049027a sa gatvāpaśyad āstīko yajñāyatanam uttamam
01049027c vr̥taṁ sadasyair bahubhiḥ sūryavahnisamaprabhaiḥ
01049028a sa tatra vārito dvāḥsthaiḥ praviśan dvijasattamaḥ
01049028c abhituṣṭāva taṁ yajñaṁ praveśārthī dvijottamaḥ
01050001  āstīka uvāca
01050001a somasya yajño varuṇasya yajñaḥ; prajāpater yajña āsīt prayāge
01050001c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050002a śakrasya yajñaḥ śatasaṁkhya uktas; tathāparas tulyasaṁkhyaḥ śataṁ vai
01050002c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050003a yamasya yajño harimedhasaś ca; yathā yajño rantidevasya rājñaḥ
01050003c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050004a gayasya yajñaḥ śaśabindoś ca rājño; yajñas tathā vaiśravaṇasya rājñaḥ
01050004c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050005a nr̥gasya yajñas tv ajamīḍhasya cāsīd; yathā yajño dāśaratheś ca rājñaḥ
01050005c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050006a yajñaḥ śruto no divi devasūnor; yudhiṣṭhirasyājamīḍhasya rājñaḥ
01050006c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050007a kr̥ṣṇasya yajñaḥ satyavatyāḥ sutasya; svayaṁ ca karma pracakāra yatra
01050007c tathā yajño ’yaṁ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no ’stu priyebhyaḥ
01050008a ime hi te sūryahutāśavarcasaḥ; samāsate vr̥trahaṇaḥ kratuṁ yathā
01050008c naiṣāṁ jñānaṁ vidyate jñātum adya; dattaṁ yebhyo na praṇaśyet kathaṁ cit
01050009a r̥tviksamo nāsti lokeṣu caiva; dvaipāyaneneti viniścitaṁ me
01050009c etasya śiṣyā hi kṣitiṁ caranti; sarvartvijaḥ karmasu sveṣu dakṣāḥ
01050010a vibhāvasuś citrabhānur mahātmā; hiraṇyaretā viśvabhuk kr̥ṣṇavartmā
01050010c pradakṣiṇāvartaśikhaḥ pradīpto; havyaṁ tavedaṁ hutabhug vaṣṭi devaḥ
01050011a neha tvad anyo vidyate jīvaloke; samo nr̥paḥ pālayitā prajānām
01050011c dhr̥tyā ca te prītamanāḥ sadāhaṁ; tvaṁ vā rājā dharmarājo yamo vā
01050012a śakraḥ sākṣād vajrapāṇir yatheha; trātā loke ’smiṁs tvaṁ tatheha prajānām
01050012c matas tvaṁ naḥ puruṣendreha loke; na ca tvad anyo gr̥hapatir asti yajñe
01050013a khaṭvāṅganābhāgadilīpakalpo; yayātimāndhātr̥samaprabhāvaḥ
01050013c ādityatejaḥpratimānatejā; bhīṣmo yathā bhrājasi suvratas tvam
01050014a vālmīkivat te nibhr̥taṁ sudhairyaṁ; vasiṣṭhavat te niyataś ca kopaḥ
01050014c prabhutvam indreṇa samaṁ mataṁ me; dyutiś ca nārāyaṇavad vibhāti
01050015a yamo yathā dharmaviniścayajñaḥ; kr̥ṣṇo yathā sarvaguṇopapannaḥ
01050015c śriyāṁ nivāso ’si yathā vasūnāṁ; nidhānabhūto ’si tathā kratūnām
01050016a dambhodbhavenāsi samo balena; rāmo yathā śastravid astravic ca
01050016c aurvatritābhyām asi tulyatejā; duṣprekṣaṇīyo ’si bhagīratho vā
01050017  sūta uvāca
01050017a evaṁ stutāḥ sarva eva prasannā; rājā sadasyā r̥tvijo havyavāhaḥ
01050017c teṣāṁ dr̥ṣṭvā bhāvitānīṅgitāni; provāca rājā janamejayo ’tha
01051001  janamejaya uvāca
01051001a bālo vākyaṁ sthavira iva prabhāṣate; nāyaṁ bālaḥ sthaviro ’yaṁ mato me
01051001c icchāmy ahaṁ varam asmai pradātuṁ; tan me viprā vitaradhvaṁ sametāḥ
01051002  sadasyā ūcuḥ
01051002a bālo ’pi vipro mānya eveha rājñāṁ; yaś cāvidvān yaś ca vidvān yathāvat
01051002c sarvān kāmāṁs tvatta eṣo ’rhate ’dya; yathā ca nas takṣaka eti śīghram
01051003  sūta uvāca
01051003a vyāhartukāme varade nr̥pe dvijaṁ; varaṁ vr̥ṇīṣveti tato ’bhyuvāca
01051003c hotā vākyaṁ nātihr̥ṣṭāntarātmā; karmaṇy asmiṁs takṣako naiti tāvat
01051004  janamejaya uvāca
01051004a yathā cedaṁ karma samāpyate me; yathā ca nas takṣaka eti śīghram
01051004c tathā bhavantaḥ prayatantu sarve; paraṁ śaktyā sa hi me vidviṣāṇaḥ
01051005  r̥tvija ūcuḥ
01051005a yathā śāstrāṇi naḥ prāhur yathā śaṁsati pāvakaḥ
01051005c indrasya bhavane rājaṁs takṣako bhayapīḍitaḥ
01051006  sūta uvāca
01051006a yathā sūto lohitākṣo mahātmā; paurāṇiko veditavān purastāt
01051006c sa rājānaṁ prāha pr̥ṣṭas tadānīṁ; yathāhur viprās tadvad etan nr̥deva
01051007a purāṇam āgamya tato bravīmy ahaṁ; dattaṁ tasmai varam indreṇa rājan
01051007c vaseha tvaṁ matsakāśe sugupto; na pāvakas tvāṁ pradahiṣyatīti
01051008a etac chrutvā dīkṣitas tapyamāna; āste hotāraṁ codayan karmakāle
01051008c hotā ca yattaḥ sa juhāva mantrair; atho indraḥ svayam evājagāma
01051009a vimānam āruhya mahānubhāvaḥ; sarvair devaiḥ parisaṁstūyamānaḥ
01051009c balāhakaiś cāpy anugamyamāno; vidyādharair apsarasāṁ gaṇaiś ca
01051010a tasyottarīye nihitaḥ sa nāgo; bhayodvignaḥ śarma naivābhyagacchat
01051010c tato rājā mantravido ’bravīt punaḥ; kruddho vākyaṁ takṣakasyāntam icchan
01051011a indrasya bhavane viprā yadi nāgaḥ sa takṣakaḥ
01051011c tam indreṇaiva sahitaṁ pātayadhvaṁ vibhāvasau
01051012  r̥tvija ūcuḥ
01051012a ayam āyāti vai tūrṇaṁ takṣakas te vaśaṁ nr̥pa
01051012c śrūyate ’sya mahān nādo ruvato bhairavaṁ bhayāt
01051013a nūnaṁ mukto vajrabhr̥tā sa nāgo; bhraṣṭaś cāṅkān mantravisrastakāyaḥ
01051013c ghūrṇann ākāśe naṣṭasaṁjño ’bhyupaiti; tīvrān niḥśvāsān niḥśvasan pannagendraḥ
01051014a vartate tava rājendra karmaitad vidhivat prabho
01051014c asmai tu dvijamukhyāya varaṁ tvaṁ dātum arhasi
01051015  janamejaya uvāca
01051015a bālābhirūpasya tavāprameya; varaṁ prayacchāmi yathānurūpam
01051015c vr̥ṇīṣva yat te ’bhimataṁ hr̥di sthitaṁ; tat te pradāsyāmy api ced adeyam
01051016  sūta uvāca
01051016a patiṣyamāṇe nāgendre takṣake jātavedasi
01051016c idam antaram ity evaṁ tadāstīko ’bhyacodayat
01051017a varaṁ dadāsi cen mahyaṁ vr̥ṇomi janamejaya
01051017c satraṁ te viramatv etan na pateyur ihoragāḥ
01051018a evam uktas tato rājā brahman pārikṣitas tadā
01051018c nātihr̥ṣṭamanā vākyam āstīkam idam abravīt
01051019a suvarṇaṁ rajataṁ gāś ca yac cānyan manyase vibho
01051019c tat te dadyāṁ varaṁ vipra na nivartet kratur mama
01051020  āstīka uvāca
01051020a suvarṇaṁ rajataṁ gāś ca na tvāṁ rājan vr̥ṇomy aham
01051020c satraṁ te viramatv etat svasti mātr̥kulasya naḥ
01051021  sūta uvāca
01051021a āstīkenaivam uktas tu rājā pārikṣitas tadā
01051021c punaḥ punar uvācedam āstīkaṁ vadatāṁ varam
01051022a anyaṁ varaya bhadraṁ te varaṁ dvijavarottama
01051022c ayācata na cāpy anyaṁ varaṁ sa bhr̥gunandana
01051023a tato vedavidas tatra sadasyāḥ sarva eva tam
01051023c rājānam ūcuḥ sahitā labhatāṁ brāhmaṇo varam
01052001  śaunaka uvāca
01052001a ye sarpāḥ sarpasatre ’smin patitā havyavāhane
01052001c teṣāṁ nāmāni sarveṣāṁ śrotum icchāmi sūtaja
01052002  sūta uvāca
01052002a sahasrāṇi bahūny asmin prayutāny arbudāni ca
01052002c na śakyaṁ parisaṁkhyātuṁ bahutvād vedavittama
01052003a yathāsmr̥ti tu nāmāni pannagānāṁ nibodha me
01052003c ucyamānāni mukhyānāṁ hutānāṁ jātavedasi
01052004a vāsukeḥ kulajāṁs tāvat prādhānyena nibodha me
01052004c nīlaraktān sitān ghorān mahākāyān viṣolbaṇān
01052005a koṭiko mānasaḥ pūrṇaḥ sahaḥ pailo halīsakaḥ
01052005c picchilaḥ koṇapaś cakraḥ koṇavegaḥ prakālanaḥ
01052006a hiraṇyavāhaḥ śaraṇaḥ kakṣakaḥ kāladantakaḥ
01052006c ete vāsukijā nāgāḥ praviṣṭā havyavāhanam
01052007a takṣakasya kule jātān pravakṣyāmi nibodha tān
01052007c pucchaṇḍako maṇḍalakaḥ piṇḍabhettā rabheṇakaḥ
01052008a ucchikhaḥ suraso draṅgo balaheḍo virohaṇaḥ
01052008c śilīśalakaro mūkaḥ sukumāraḥ pravepanaḥ
01052009a mudgaraḥ śaśaromā ca sumanā vegavāhanaḥ
01052009c ete takṣakajā nāgāḥ praviṣṭā havyavāhanam
01052010a pārāvataḥ pāriyātraḥ pāṇḍaro hariṇaḥ kr̥śaḥ
01052010c vihaṁgaḥ śarabho modaḥ pramodaḥ saṁhatāṅgadaḥ
01052011a airāvatakulād ete praviṣṭā havyavāhanam
01052011c kauravyakulajān nāgāñ śr̥ṇu me dvijasattama
01052012a aiṇḍilaḥ kuṇḍalo muṇḍo veṇiskandhaḥ kumārakaḥ
01052012c bāhukaḥ śr̥ṅgavegaś ca dhūrtakaḥ pātapātarau
01052013a dhr̥tarāṣṭrakule jātāñ śr̥ṇu nāgān yathātatham
01052013c kīrtyamānān mayā brahman vātavegān viṣolbaṇān
01052014a śaṅkukarṇaḥ piṅgalakaḥ kuṭhāramukhamecakau
01052014c pūrṇāṅgadaḥ pūrṇamukhaḥ prahasaḥ śakunir hariḥ
01052015a āmāhaṭhaḥ komaṭhakaḥ śvasano mānavo vaṭaḥ
01052015c bhairavo muṇḍavedāṅgaḥ piśaṅgaś codrapāragaḥ
01052016a r̥ṣabho vegavān nāma piṇḍārakamahāhanū
01052016c raktāṅgaḥ sarvasāraṅgaḥ samr̥ddhaḥ pāṭarākṣasau
01052017a varāhako vāraṇakaḥ sumitraś citravedikaḥ
01052017c parāśaras taruṇako maṇiskandhas tathāruṇiḥ
01052018a iti nāgā mayā brahman kīrtitāḥ kīrtivardhanāḥ
01052018c prādhānyena bahutvāt tu na sarve parikīrtitāḥ
01052019a eteṣāṁ putrapautrās tu prasavasya ca saṁtatiḥ
01052019c na śakyāḥ parisaṁkhyātuṁ ye dīptaṁ pāvakaṁ gatāḥ
01052020a saptaśīrṣā dviśīrṣāś ca pañcaśīrṣās tathāpare
01052020c kālānalaviṣā ghorā hutāḥ śatasahasraśaḥ
01052021a mahākāyā mahāvīryāḥ śailaśr̥ṅgasamucchrayāḥ
01052021c yojanāyāmavistārā dviyojanasamāyatāḥ
01052022a kāmarūpāḥ kāmagamā dīptānalaviṣolbaṇāḥ
01052022c dagdhās tatra mahāsatre brahmadaṇḍanipīḍitāḥ
01053001  sūta uvāca
01053001a idam atyadbhutaṁ cānyad āstīkasyānuśuśrumaḥ
01053001c tathā varaiś chandyamāne rājñā pārikṣitena ha
01053002a indrahastāc cyuto nāgaḥ kha eva yad atiṣṭhata
01053002c tataś cintāparo rājā babhūva janamejayaḥ
01053003a hūyamāne bhr̥śaṁ dīpte vidhivat pāvake tadā
01053003c na sma sa prāpatad vahnau takṣako bhayapīḍitaḥ
01053004  śaunaka uvāca
01053004a kiṁ sūta teṣāṁ viprāṇāṁ mantragrāmo manīṣiṇām
01053004c na pratyabhāt tadāgnau yan na papāta sa takṣakaḥ
01053005  sūta uvāca
01053005a tam indrahastād visrastaṁ visaṁjñaṁ pannagottamam
01053005c āstīkas tiṣṭha tiṣṭheti vācas tisro ’bhyudairayat
01053006a vitasthe so ’ntarikṣe ’tha hr̥dayena vidūyatā
01053006c yathā tiṣṭheta vai kaś cid gocakrasyāntarā naraḥ
01053007a tato rājābravīd vākyaṁ sadasyaiś codito bhr̥śam
01053007c kāmam etad bhavatv evaṁ yathāstīkasya bhāṣitam
01053008a samāpyatām idaṁ karma pannagāḥ santv anāmayāḥ
01053008c prīyatām ayam āstīkaḥ satyaṁ sūtavaco ’stu tat
01053009a tato halahalāśabdaḥ prītijaḥ samavartata
01053009c āstīkasya vare datte tathaivopararāma ca
01053010a sa yajñaḥ pāṇḍaveyasya rājñaḥ pārikṣitasya ha
01053010c prītimāṁś cābhavad rājā bhārato janamejayaḥ
01053011a r̥tvigbhyaḥ sasadasyebhyo ye tatrāsan samāgatāḥ
01053011c tebhyaś ca pradadau vittaṁ śataśo ’tha sahasraśaḥ
01053012a lohitākṣāya sūtāya tathā sthapataye vibhuḥ
01053012c yenoktaṁ tatra satrāgre yajñasya vinivartanam
01053013a nimittaṁ brāhmaṇa iti tasmai vittaṁ dadau bahu
01053013c tataś cakārāvabhr̥thaṁ vidhidr̥ṣṭena karmaṇā
01053014a āstīkaṁ preṣayām āsa gr̥hān eva susatkr̥tam
01053014c rājā prītamanāḥ prītaṁ kr̥takr̥tyaṁ manīṣiṇam
01053015a punarāgamanaṁ kāryam iti cainaṁ vaco ’bravīt
01053015c bhaviṣyasi sadasyo me vājimedhe mahākratau
01053016a tathety uktvā pradudrāva sa cāstīko mudā yutaḥ
01053016c kr̥tvā svakāryam atulaṁ toṣayitvā ca pārthivam
01053017a sa gatvā paramaprīto mātaraṁ mātulaṁ ca tam
01053017c abhigamyopasaṁgr̥hya yathāvr̥ttaṁ nyavedayat
01053018a etac chrutvā prīyamāṇāḥ sametā; ye tatrāsan pannagā vītamohāḥ
01053018c te ’’stīke vai prītimanto babhūvur; ūcuś cainaṁ varam iṣṭaṁ vr̥ṇīṣva
01053019a bhūyo bhūyaḥ sarvaśas te ’bruvaṁs taṁ; kiṁ te priyaṁ karavāmo ’dya vidvan
01053019c prītā vayaṁ mokṣitāś caiva sarve; kāmaṁ kiṁ te karavāmo ’dya vatsa
01053020  āstīka uvāca
01053020a sāyaṁ prātaḥ suprasannātmarūpā; loke viprā mānavāś cetare ’pi
01053020c dharmākhyānaṁ ye vadeyur mamedaṁ; teṣāṁ yuṣmadbhyo naiva kiṁ cid bhayaṁ syāt
01053021  sūta uvāca
01053021a taiś cāpy ukto bhāgineyaḥ prasannair; etat satyaṁ kāmam evaṁ carantaḥ
01053021c prītyā yuktā īpsitaṁ sarvaśas te; kartāraḥ sma pravaṇā bhāgineya
01053022a jaratkāror jaratkārvāṁ samutpanno mahāyaśāḥ
01053022c āstīkaḥ satyasaṁdho māṁ pannagebhyo ’bhirakṣatu
01053023a asitaṁ cārtimantaṁ ca sunīthaṁ cāpi yaḥ smaret
01053023c divā vā yadi vā rātrau nāsya sarpabhayaṁ bhavet
01053024  sūta uvāca
01053024a mokṣayitvā sa bhujagān sarpasatrād dvijottamaḥ
01053024c jagāma kāle dharmātmā diṣṭāntaṁ putrapautravān
01053025a ity ākhyānaṁ mayāstīkaṁ yathāvat kīrtitaṁ tava
01053025c yat kīrtayitvā sarpebhyo na bhayaṁ vidyate kva cit
01053026a śrutvā dharmiṣṭham ākhyānam āstīkaṁ puṇyavardhanam
01053026c āstīkasya kaver vipra śrīmaccaritam āditaḥ
01053027  śaunaka uvāca
01053027a bhr̥guvaṁśāt prabhr̥ty eva tvayā me kathitaṁ mahat
01053027c ākhyānam akhilaṁ tāta saute prīto ’smi tena te
01053028a prakṣyāmi caiva bhūyas tvāṁ yathāvat sūtanandana
01053028c yāṁ kathāṁ vyāsasaṁpannāṁ tāṁ ca bhūyaḥ pracakṣva me
01053029a tasmin paramaduṣprāpe sarpasatre mahātmanām
01053029c karmāntareṣu vidhivat sadasyānāṁ mahākave
01053030a yā babhūvuḥ kathāś citrā yeṣv artheṣu yathātatham
01053030c tvatta icchāmahe śrotuṁ saute tvaṁ vai vicakṣaṇaḥ
01053031  sūta uvāca
01053031a karmāntareṣv akathayan dvijā vedāśrayāḥ kathāḥ
01053031c vyāsas tv akathayan nityam ākhyānaṁ bhārataṁ mahat
01053032  śaunaka uvāca
01053032a mahābhāratam ākhyānaṁ pāṇḍavānāṁ yaśaskaram
01053032c janamejayena yat pr̥ṣṭaḥ kr̥ṣṇadvaipāyanas tadā
01053033a śrāvayām āsa vidhivat tadā karmāntareṣu saḥ
01053033c tām ahaṁ vidhivat puṇyāṁ śrotum icchāmi vai kathām
01053034a manaḥsāgarasaṁbhūtāṁ maharṣeḥ puṇyakarmaṇaḥ
01053034c kathayasva satāṁ śreṣṭha na hi tr̥pyāmi sūtaja
01053035  sūta uvāca
01053035a hanta te kathayiṣyāmi mahad ākhyānam uttamam
01053035c kr̥ṣṇadvaipāyanamataṁ mahābhāratam āditaḥ
01053036a taj juṣasvottamamate kathyamānaṁ mayā dvija
01053036c śaṁsituṁ tan manoharṣo mamāpīha pravartate
01054001  sūta uvāca
01054001a śrutvā tu sarpasatrāya dīkṣitaṁ janamejayam
01054001c abhyāgacchad r̥ṣir vidvān kr̥ṣṇadvaipāyanas tadā
01054002a janayām āsa yaṁ kālī śakteḥ putrāt parāśarāt
01054002c kanyaiva yamunādvīpe pāṇḍavānāṁ pitāmaham
01054003a jātamātraś ca yaḥ sadya iṣṭyā deham avīvr̥dhat
01054003c vedāṁś cādhijage sāṅgān setihāsān mahāyaśāḥ
01054004a yaṁ nātitapasā kaś cin na vedādhyayanena ca
01054004c na vratair nopavāsaiś ca na prasūtyā na manyunā
01054005a vivyāsaikaṁ caturdhā yo vedaṁ vedavidāṁ varaḥ
01054005c parāvarajño brahmarṣiḥ kaviḥ satyavrataḥ śuciḥ
01054006a yaḥ pāṇḍuṁ dhr̥tarāṣṭraṁ ca viduraṁ cāpy ajījanat
01054006c śaṁtanoḥ saṁtatiṁ tanvan puṇyakīrtir mahāyaśāḥ
01054007a janamejayasya rājarṣeḥ sa tad yajñasadas tadā
01054007c viveśa śiṣyaiḥ sahito vedavedāṅgapāragaiḥ
01054008a tatra rājānam āsīnaṁ dadarśa janamejayam
01054008c vr̥taṁ sadasyair bahubhir devair iva puraṁdaram
01054009a tathā mūrdhāvasiktaiś ca nānājanapadeśvaraiḥ
01054009c r̥tvigbhir devakalpaiś ca kuśalair yajñasaṁstare
01054010a janamejayas tu rājarṣir dr̥ṣṭvā tam r̥ṣim āgatam
01054010c sagaṇo ’bhyudyayau tūrṇaṁ prītyā bharatasattamaḥ
01054011a kāñcanaṁ viṣṭaraṁ tasmai sadasyānumate prabhuḥ
01054011c āsanaṁ kalpayām āsa yathā śakro br̥haspateḥ
01054012a tatropaviṣṭaṁ varadaṁ devarṣigaṇapūjitam
01054012c pūjayām āsa rājendraḥ śāstradr̥ṣṭena karmaṇā
01054013a pādyam ācamanīyaṁ ca arghyaṁ gāṁ ca vidhānataḥ
01054013c pitāmahāya kr̥ṣṇāya tadarhāya nyavedayat
01054014a pratigr̥hya ca tāṁ pūjāṁ pāṇḍavāj janamejayāt
01054014c gāṁ caiva samanujñāya vyāsaḥ prīto ’bhavat tadā
01054015a tathā saṁpūjayitvā taṁ yatnena prapitāmaham
01054015c upopaviśya prītātmā paryapr̥cchad anāmayam
01054016a bhagavān api taṁ dr̥ṣṭvā kuśalaṁ prativedya ca
01054016c sadasyaiḥ pūjitaḥ sarvaiḥ sadasyān abhyapūjayat
01054017a tatas taṁ satkr̥taṁ sarvaiḥ sadasyair janamejayaḥ
01054017c idaṁ paścād dvijaśreṣṭhaṁ paryapr̥cchat kr̥tāñjaliḥ
01054018a kurūṇāṁ pāṇḍavānāṁ ca bhavān pratyakṣadarśivān
01054018c teṣāṁ caritam icchāmi kathyamānaṁ tvayā dvija
01054019a kathaṁ samabhavad bhedas teṣām akliṣṭakarmaṇām
01054019c tac ca yuddhaṁ kathaṁ vr̥ttaṁ bhūtāntakaraṇaṁ mahat
01054020a pitāmahānāṁ sarveṣāṁ daivenāviṣṭacetasām
01054020c kārtsnyenaitat samācakṣva bhagavan kuśalo hy asi
01054021a tasya tad vacanaṁ śrutvā kr̥ṣṇadvaipāyanas tadā
01054021c śaśāsa śiṣyam āsīnaṁ vaiśaṁpāyanam antike
01054022a kurūṇāṁ pāṇḍavānāṁ ca yathā bhedo ’bhavat purā
01054022c tad asmai sarvam ācakṣva yan mattaḥ śrutavān asi
01054023a guror vacanam ājñāya sa tu viprarṣabhas tadā
01054023c ācacakṣe tataḥ sarvam itihāsaṁ purātanam
01054024a tasmai rājñe sadasyebhyaḥ kṣatriyebhyaś ca sarvaśaḥ
01054024c bhedaṁ rājyavināśaṁ ca kurupāṇḍavayos tadā
01055001  vaiśaṁpāyana uvāca
01055001a gurave prāṅ namaskr̥tya manobuddhisamādhibhiḥ
01055001c saṁpūjya ca dvijān sarvāṁs tathānyān viduṣo janān
01055002a maharṣeḥ sarvalokeṣu viśrutasyāsya dhīmataḥ
01055002c pravakṣyāmi mataṁ kr̥tsnaṁ vyāsasyāmitatejasaḥ
01055003a śrotuṁ pātraṁ ca rājaṁs tvaṁ prāpyemāṁ bhāratīṁ kathām
01055003c guror vaktuṁ parispando mudā protsāhatīva mām
01055004a śr̥ṇu rājan yathā bhedaḥ kurupāṇḍavayor abhūt
01055004c rājyārthe dyūtasaṁbhūto vanavāsas tathaiva ca
01055005a yathā ca yuddham abhavat pr̥thivīkṣayakārakam
01055005c tat te ’haṁ saṁpravakṣyāmi pr̥cchate bharatarṣabha
01055006a mr̥te pitari te vīrā vanād etya svamandiram
01055006c nacirād iva vidvāṁso vede dhanuṣi cābhavan
01055007a tāṁs tathā rūpavīryaujaḥsaṁpannān paurasaṁmatān
01055007c nāmr̥ṣyan kuravo dr̥ṣṭvā pāṇḍavāñ śrīyaśobhr̥taḥ
01055008a tato duryodhanaḥ krūraḥ karṇaś ca sahasaubalaḥ
01055008c teṣāṁ nigrahanirvāsān vividhāṁs te samācaran
01055009a dadāv atha viṣaṁ pāpo bhīmāya dhr̥tarāṣṭrajaḥ
01055009c jarayām āsa tad vīraḥ sahānnena vr̥kodaraḥ
01055010a pramāṇakoṭyāṁ saṁsuptaṁ punar baddhvā vr̥kodaram
01055010c toyeṣu bhīmaṁ gaṅgāyāḥ prakṣipya puram āvrajat
01055011a yadā prabuddhaḥ kaunteyas tadā saṁchidya bandhanam
01055011c udatiṣṭhan mahārāja bhīmaseno gatavyathaḥ
01055012a āśīviṣaiḥ kr̥ṣṇasarpaiḥ suptaṁ cainam adaṁśayat
01055012c sarveṣv evāṅgadeśeṣu na mamāra ca śatruhā
01055013a teṣāṁ tu viprakāreṣu teṣu teṣu mahāmatiḥ
01055013c mokṣaṇe pratighāte ca viduro ’vahito ’bhavat
01055014a svargastho jīvalokasya yathā śakraḥ sukhāvahaḥ
01055014c pāṇḍavānāṁ tathā nityaṁ viduro ’pi sukhāvahaḥ
01055015a yadā tu vividhopāyaiḥ saṁvr̥tair vivr̥tair api
01055015c nāśaknod vinihantuṁ tān daivabhāvyartharakṣitān
01055016a tataḥ saṁmantrya sacivair vr̥ṣaduḥśāsanādibhiḥ
01055016c dhr̥tarāṣṭram anujñāpya jātuṣaṁ gr̥ham ādiśat
01055017a tatra tān vāsayām āsa pāṇḍavān amitaujasaḥ
01055017c adāhayac ca visrabdhān pāvakena punas tadā
01055018a vidurasyaiva vacanāt khanitrī vihitā tataḥ
01055018c mokṣayām āsa yogena te muktāḥ prādravan bhayāt
01055019a tato mahāvane ghore hiḍimbaṁ nāma rākṣasam
01055019c bhīmaseno ’vadhīt kruddho bhuvi bhīmaparākramaḥ
01055020a atha saṁdhāya te vīrā ekacakrāṁ vrajaṁs tadā
01055020c brahmarūpadharā bhūtvā mātrā saha paraṁtapāḥ
01055021a tatra te brāhmaṇārthāya bakaṁ hatvā mahābalam
01055021c brāhmaṇaiḥ sahitā jagmuḥ pāñcālānāṁ puraṁ tataḥ
01055022a te tatra draupadīṁ labdhvā parisaṁvatsaroṣitāḥ
01055022c viditā hāstinapuraṁ pratyājagmur ariṁdamāḥ
01055023a ta uktā dhr̥tarāṣṭreṇa rājñā śāṁtanavena ca
01055023c bhrātr̥bhir vigrahas tāta kathaṁ vo na bhaved iti
01055023e asmābhiḥ khāṇḍavaprasthe yuṣmadvāso ’nucintitaḥ
01055024a tasmāj janapadopetaṁ suvibhaktamahāpatham
01055024c vāsāya khāṇḍavaprasthaṁ vrajadhvaṁ gatamanyavaḥ
01055025a tayos te vacanāj jagmuḥ saha sarvaiḥ suhr̥jjanaiḥ
01055025c nagaraṁ khāṇḍavaprasthaṁ ratnāny ādāya sarvaśaḥ
01055026a tatra te nyavasan rājan saṁvatsaragaṇān bahūn
01055026c vaśe śastrapratāpena kurvanto ’nyān mahīkṣitaḥ
01055027a evaṁ dharmapradhānās te satyavrataparāyaṇāḥ
01055027c apramattotthitāḥ kṣāntāḥ pratapanto ’hitāṁs tadā
01055028a ajayad bhīmasenas tu diśaṁ prācīṁ mahābalaḥ
01055028c udīcīm arjuno vīraḥ pratīcīṁ nakulas tathā
01055029a dakṣiṇāṁ sahadevas tu vijigye paravīrahā
01055029c evaṁ cakrur imāṁ sarve vaśe kr̥tsnāṁ vasuṁdharām
01055030a pañcabhiḥ sūryasaṁkāśaiḥ sūryeṇa ca virājatā
01055030c ṣaṭsūryevābabhau pr̥thvī pāṇḍavaiḥ satyavikramaiḥ
01055031a tato nimitte kasmiṁś cid dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01055031c vanaṁ prasthāpayām āsa bhrātaraṁ vai dhanaṁjayam
01055032a sa vai saṁvatsaraṁ pūrṇaṁ māsaṁ caikaṁ vane ’vasat
01055032c tato ’gacchad dhr̥ṣīkeśaṁ dvāravatyāṁ kadā cana
01055033a labdhavāṁs tatra bībhatsur bhāryāṁ rājīvalocanām
01055033c anujāṁ vāsudevasya subhadrāṁ bhadrabhāṣiṇīm
01055034a sā śacīva mahendreṇa śrīḥ kr̥ṣṇeneva saṁgatā
01055034c subhadrā yuyuje prītā pāṇḍavenārjunena ha
01055035a atarpayac ca kaunteyaḥ khāṇḍave havyavāhanam
01055035c bībhatsur vāsudevena sahito nr̥pasattama
01055036a nātibhāro hi pārthasya keśavenābhavat saha
01055036c vyavasāyasahāyasya viṣṇoḥ śatruvadheṣv iva
01055037a pārthāyāgnir dadau cāpi gāṇḍīvaṁ dhanur uttamam
01055037c iṣudhī cākṣayair bāṇai rathaṁ ca kapilakṣaṇam
01055038a mokṣayām āsa bībhatsur mayaṁ tatra mahāsuram
01055038c sa cakāra sabhāṁ divyāṁ sarvaratnasamācitām
01055039a tasyāṁ duryodhano mando lobhaṁ cakre sudurmatiḥ
01055039c tato ’kṣair vañcayitvā ca saubalena yudhiṣṭhiram
01055040a vanaṁ prasthāpayām āsa sapta varṣāṇi pañca ca
01055040c ajñātam ekaṁ rāṣṭre ca tathā varṣaṁ trayodaśam
01055041a tataś caturdaśe varṣe yācamānāḥ svakaṁ vasu
01055041c nālabhanta mahārāja tato yuddham avartata
01055042a tatas te sarvam utsādya hatvā duryodhanaṁ nr̥pam
01055042c rājyaṁ vidrutabhūyiṣṭhaṁ pratyapadyanta pāṇḍavāḥ
01055043a evam etat purāvr̥ttaṁ teṣām akliṣṭakarmaṇām
01055043c bhedo rājyavināśaś ca jayaś ca jayatāṁ vara
01056001  janamejaya uvāca
01056001a kathitaṁ vai samāsena tvayā sarvaṁ dvijottama
01056001c mahābhāratam ākhyānaṁ kurūṇāṁ caritaṁ mahat
01056002a kathāṁ tv anagha citrārthām imāṁ kathayati tvayi
01056002c vistaraśravaṇe jātaṁ kautūhalam atīva me
01056003a sa bhavān vistareṇemāṁ punar ākhyātum arhati
01056003c na hi tr̥pyāmi pūrveṣāṁ śr̥ṇvānaś caritaṁ mahat
01056004a na tat kāraṇam alpaṁ hi dharmajñā yatra pāṇḍavāḥ
01056004c avadhyān sarvaśo jaghnuḥ praśasyante ca mānavaiḥ
01056005a kimarthaṁ te naravyāghrāḥ śaktāḥ santo hy anāgasaḥ
01056005c prayujyamānān saṁkleśān kṣāntavanto durātmanām
01056006a kathaṁ nāgāyutaprāṇo bāhuśālī vr̥kodaraḥ
01056006c parikliśyann api krodhaṁ dhr̥tavān vai dvijottama
01056007a kathaṁ sā draupadī kr̥ṣṇā kliśyamānā durātmabhiḥ
01056007c śaktā satī dhārtarāṣṭrān nādahad ghoracakṣuṣā
01056008a kathaṁ vyatikraman dyūte pārthau mādrīsutau tathā
01056008c anuvrajan naravyāghraṁ vañcyamānaṁ durātmabhiḥ
01056009a kathaṁ dharmabhr̥tāṁ śreṣṭhaḥ suto dharmasya dharmavit
01056009c anarhaḥ paramaṁ kleśaṁ soḍhavān sa yudhiṣṭhiraḥ
01056010a kathaṁ ca bahulāḥ senāḥ pāṇḍavaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ
01056010c asyann eko ’nayat sarvāḥ pitr̥lokaṁ dhanaṁjayaḥ
01056011a etad ācakṣva me sarvaṁ yathāvr̥ttaṁ tapodhana
01056011c yad yac ca kr̥tavantas te tatra tatra mahārathāḥ
01056012  vaiśaṁpāyana uvāca
01056012a maharṣeḥ sarvalokeṣu pūjitasya mahātmanaḥ
01056012c pravakṣyāmi mataṁ kr̥tsnaṁ vyāsasyāmitatejasaḥ
01056013a idaṁ śatasahasraṁ hi ślokānāṁ puṇyakarmaṇām
01056013c satyavatyātmajeneha vyākhyātam amitaujasā
01056014a ya idaṁ śrāvayed vidvān yaś cedaṁ śr̥ṇuyān naraḥ
01056014c te brahmaṇaḥ sthānam etya prāpnuyur devatulyatām
01056015a idaṁ hi vedaiḥ samitaṁ pavitram api cottamam
01056015c śrāvyāṇām uttamaṁ cedaṁ purāṇam r̥ṣisaṁstutam
01056016a asminn arthaś ca dharmaś ca nikhilenopadiśyate
01056016c itihāse mahāpuṇye buddhiś ca parinaiṣṭhikī
01056017a akṣudrān dānaśīlāṁś ca satyaśīlān anāstikān
01056017c kārṣṇaṁ vedam imaṁ vidvāñ śrāvayitvārtham aśnute
01056018a bhrūṇahatyākr̥taṁ cāpi pāpaṁ jahyād asaṁśayam
01056018c itihāsam imaṁ śrutvā puruṣo ’pi sudāruṇaḥ
01056019a jayo nāmetihāso ’yaṁ śrotavyo vijigīṣuṇā
01056019c mahīṁ vijayate sarvāṁ śatrūṁś cāpi parājayet
01056020a idaṁ puṁsavanaṁ śreṣṭham idaṁ svastyayanaṁ mahat
01056020c mahiṣīyuvarājābhyāṁ śrotavyaṁ bahuśas tathā
01056021a arthaśāstram idaṁ puṇyaṁ dharmaśāstram idaṁ param
01056021c mokṣaśāstram idaṁ proktaṁ vyāsenāmitabuddhinā
01056022a saṁpraty ācakṣate caiva ākhyāsyanti tathāpare
01056022c putrāḥ śuśrūṣavaḥ santi preṣyāś ca priyakāriṇaḥ
01056023a śarīreṇa kr̥taṁ pāpaṁ vācā ca manasaiva ca
01056023c sarvaṁ tat tyajati kṣipram idaṁ śr̥ṇvan naraḥ sadā
01056024a bhāratānāṁ mahaj janma śr̥ṇvatām anasūyatām
01056024c nāsti vyādhibhayaṁ teṣāṁ paralokabhayaṁ kutaḥ
01056025a dhanyaṁ yaśasyam āyuṣyaṁ svargyaṁ puṇyaṁ tathaiva ca
01056025c kr̥ṣṇadvaipāyanenedaṁ kr̥taṁ puṇyacikīrṣuṇā
01056026a kīrtiṁ prathayatā loke pāṇḍavānāṁ mahātmanām
01056026c anyeṣāṁ kṣatriyāṇāṁ ca bhūridraviṇatejasām
01056027a yathā samudro bhagavān yathā ca himavān giriḥ
01056027c khyātāv ubhau ratnanidhī tathā bhāratam ucyate
01056028a ya idaṁ śrāvayed vidvān brāhmaṇān iha parvasu
01056028c dhūtapāpmā jitasvargo brahmabhūyaṁ sa gacchati
01056029a yaś cedaṁ śrāvayec chrāddhe brāhmaṇān pādam antataḥ
01056029c akṣayyaṁ tasya tac chrāddham upatiṣṭhet pitr̥̄n api
01056030a ahnā yad enaś cājñānāt prakaroti naraś caran
01056030c tan mahābhāratākhyānaṁ śrutvaiva pravilīyate
01056031a bhāratānāṁ mahaj janma mahābhāratam ucyate
01056031c niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate
01056032a tribhir varṣaiḥ sadotthāyī kr̥ṣṇadvaipāyano muniḥ
01056032c mahābhāratam ākhyānaṁ kr̥tavān idam uttamam
01056033a dharme cārthe ca kāme ca mokṣe ca bharatarṣabha
01056033c yad ihāsti tad anyatra yan nehāsti na tat kva cit
01057001  vaiśaṁpāyana uvāca
01057001a rājoparicaro nāma dharmanityo mahīpatiḥ
01057001c babhūva mr̥gayāṁ gantuṁ sa kadā cid dhr̥tavrataḥ
01057002a sa cediviṣayaṁ ramyaṁ vasuḥ pauravanandanaḥ
01057002c indropadeśāj jagrāha grahaṇīyaṁ mahīpatiḥ
01057003a tam āśrame nyastaśastraṁ nivasantaṁ taporatim
01057003c devaḥ sākṣāt svayaṁ vajrī samupāyān mahīpatim
01057004a indratvam arho rājāyaṁ tapasety anucintya vai
01057004c taṁ sāntvena nr̥paṁ sākṣāt tapasaḥ saṁnyavartayat
01057005  indra uvāca
01057005a na saṁkīryeta dharmo ’yaṁ pr̥thivyāṁ pr̥thivīpate
01057005c taṁ pāhi dharmo hi dhr̥taḥ kr̥tsnaṁ dhārayate jagat
01057006a lokyaṁ dharmaṁ pālaya tvaṁ nityayuktaḥ samāhitaḥ
01057006c dharmayuktas tato lokān puṇyān āpsyasi śāśvatān
01057007a diviṣṭhasya bhuviṣṭhas tvaṁ sakhā bhūtvā mama priyaḥ
01057007c ūdhaḥ pr̥thivyā yo deśas tam āvasa narādhipa
01057008a paśavyaś caiva puṇyaś ca susthiro dhanadhānyavān
01057008c svārakṣyaś caiva saumyaś ca bhogyair bhūmiguṇair yutaḥ
01057009a aty anyān eṣa deśo hi dhanaratnādibhir yutaḥ
01057009c vasupūrṇā ca vasudhā vasa cediṣu cedipa
01057010a dharmaśīlā janapadāḥ susaṁtoṣāś ca sādhavaḥ
01057010c na ca mithyāpralāpo ’tra svaireṣv api kuto ’nyathā
01057011a na ca pitrā vibhajyante narā guruhite ratāḥ
01057011c yuñjate dhuri no gāś ca kr̥śāḥ saṁdhukṣayanti ca
01057012a sarve varṇāḥ svadharmasthāḥ sadā cediṣu mānada
01057012c na te ’sty aviditaṁ kiṁ cit triṣu lokeṣu yad bhavet
01057013a devopabhogyaṁ divyaṁ ca ākāśe sphāṭikaṁ mahat
01057013c ākāśagaṁ tvāṁ maddattaṁ vimānam upapatsyate
01057014a tvam ekaḥ sarvamartyeṣu vimānavaram āsthitaḥ
01057014c cariṣyasy uparistho vai devo vigrahavān iva
01057015a dadāmi te vaijayantīṁ mālām amlānapaṅkajām
01057015c dhārayiṣyati saṁgrāme yā tvāṁ śastrair avikṣatam
01057016a lakṣaṇaṁ caitad eveha bhavitā te narādhipa
01057016c indramāleti vikhyātaṁ dhanyam apratimaṁ mahat
01057017  vaiśaṁpāyana uvāca
01057017a yaṣṭiṁ ca vaiṇavīṁ tasmai dadau vr̥traniṣūdanaḥ
01057017c iṣṭapradānam uddiśya śiṣṭānāṁ paripālinīm
01057018a tasyāḥ śakrasya pūjārthaṁ bhūmau bhūmipatis tadā
01057018c praveśaṁ kārayām āsa gate saṁvatsare tadā
01057019a tataḥ prabhr̥ti cādyāpi yaṣṭyāḥ kṣitipasattamaiḥ
01057019c praveśaḥ kriyate rājan yathā tena pravartitaḥ
01057020a aparedyus tathā cāsyāḥ kriyate ucchrayo nr̥paiḥ
01057020c alaṁkr̥tāyāḥ piṭakair gandhair mālyaiś ca bhūṣaṇaiḥ
01057020e mālyadāmaparikṣiptā vidhivat kriyate ’pi ca
01057021a bhagavān pūjyate cātra hāsyarūpeṇa śaṁkaraḥ
01057021c svayam eva gr̥hītena vasoḥ prītyā mahātmanaḥ
01057022a etāṁ pūjāṁ mahendras tu dr̥ṣṭvā deva kr̥tāṁ śubhām
01057022c vasunā rājamukhyena prītimān abravīd vibhuḥ
01057023a ye pūjayiṣyanti narā rājānaś ca mahaṁ mama
01057023c kārayiṣyanti ca mudā yathā cedipatir nr̥paḥ
01057024a teṣāṁ śrīr vijayaś caiva sarāṣṭrāṇāṁ bhaviṣyati
01057024c tathā sphīto janapado muditaś ca bhaviṣyati
01057025a evaṁ mahātmanā tena mahendreṇa narādhipa
01057025c vasuḥ prītyā maghavatā mahārājo ’bhisatkr̥taḥ
01057026a utsavaṁ kārayiṣyanti sadā śakrasya ye narāḥ
01057026c bhūmidānādibhir dānair yathā pūtā bhavanti vai
01057026e varadānamahāyajñais tathā śakrotsavena te
01057027a saṁpūjito maghavatā vasuś cedipatis tadā
01057027c pālayām āsa dharmeṇa cedisthaḥ pr̥thivīm imām
01057027e indraprītyā bhūmipatiś cakārendramahaṁ vasuḥ
01057028a putrāś cāsya mahāvīryāḥ pañcāsann amitaujasaḥ
01057028c nānārājyeṣu ca sutān sa samrāḍ abhyaṣecayat
01057029a mahāratho magadharāḍ viśruto yo br̥hadrathaḥ
01057029c pratyagrahaḥ kuśāmbaś ca yam āhur maṇivāhanam
01057029e macchillaś ca yaduś caiva rājanyaś cāparājitaḥ
01057030a ete tasya sutā rājan rājarṣer bhūritejasaḥ
01057030c nyaveśayan nāmabhiḥ svais te deśāṁś ca purāṇi ca
01057030e vāsavāḥ pañca rājānaḥ pr̥thagvaṁśāś ca śāśvatāḥ
01057031a vasantam indraprāsāde ākāśe sphāṭike ca tam
01057031c upatasthur mahātmānaṁ gandharvāpsaraso nr̥pam
01057031e rājoparicarety evaṁ nāma tasyātha viśrutam
01057032a puropavāhinīṁ tasya nadīṁ śuktimatīṁ giriḥ
01057032c arautsīc cetanāyuktaḥ kāmāt kolāhalaḥ kila
01057033a giriṁ kolāhalaṁ taṁ tu padā vasur atāḍayat
01057033c niścakrāma nadī tena prahāravivareṇa sā
01057034a tasyāṁ nadyām ajanayan mithunaṁ parvataḥ svayam
01057034c tasmād vimokṣaṇāt prītā nadī rājñe nyavedayat
01057035a yaḥ pumān abhavat tatra taṁ sa rājarṣisattamaḥ
01057035c vasur vasupradaś cakre senāpatim ariṁdamam
01057035e cakāra patnīṁ kanyāṁ tu dayitāṁ girikāṁ nr̥paḥ
01057036a vasoḥ patnī tu girikā kāmāt kāle nyavedayat
01057036c r̥tukālam anuprāptaṁ snātā puṁsavane śuciḥ
01057037a tadahaḥ pitaraś cainam ūcur jahi mr̥gān iti
01057037c taṁ rājasattamaṁ prītās tadā matimatāṁ varam
01057038a sa pitr̥̄ṇāṁ niyogaṁ tam avyatikramya pārthivaḥ
01057038c cacāra mr̥gayāṁ kāmī girikām eva saṁsmaran
01057038e atīva rūpasaṁpannāṁ sākṣāc chriyam ivāparām
01057039a tasya retaḥ pracaskanda carato rucire vane
01057039c skannamātraṁ ca tad reto vr̥kṣapatreṇa bhūmipaḥ
01057040a pratijagrāha mithyā me na skanded reta ity uta
01057040c r̥tuś ca tasyāḥ patnyā me na moghaḥ syād iti prabhuḥ
01057041a saṁcintyaivaṁ tadā rājā vicārya ca punaḥ punaḥ
01057041c amoghatvaṁ ca vijñāya retaso rājasattamaḥ
01057042a śukraprasthāpane kālaṁ mahiṣyāḥ prasamīkṣya saḥ
01057042c abhimantryātha tac chukram ārāt tiṣṭhantam āśugam
01057042e sūkṣmadharmārthatattvajño jñātvā śyenaṁ tato ’bravīt
01057043a matpriyārtham idaṁ saumya śukraṁ mama gr̥haṁ naya
01057043c girikāyāḥ prayacchāśu tasyā hy ārtavam adya vai
01057044a gr̥hītvā tat tadā śyenas tūrṇam utpatya vegavān
01057044c javaṁ paramam āsthāya pradudrāva vihaṁgamaḥ
01057045a tam apaśyad athāyāntaṁ śyenaṁ śyenas tathāparaḥ
01057045c abhyadravac ca taṁ sadyo dr̥ṣṭvaivāmiṣaśaṅkayā
01057046a tuṇḍayuddham athākāśe tāv ubhau saṁpracakratuḥ
01057046c yudhyator apatad retas tac cāpi yamunāmbhasi
01057047a tatrādriketi vikhyātā brahmaśāpād varāpsarāḥ
01057047c mīnabhāvam anuprāptā babhūva yamunācarī
01057048a śyenapādaparibhraṣṭaṁ tad vīryam atha vāsavam
01057048c jagrāha tarasopetya sādrikā matsyarūpiṇī
01057049a kadā cid atha matsīṁ tāṁ babandhur matsyajīvinaḥ
01057049c māse ca daśame prāpte tadā bharatasattama
01057049e ujjahrur udarāt tasyāḥ strīpumāṁsaṁ ca mānuṣam
01057050a āścaryabhūtaṁ matvā tad rājñas te pratyavedayan
01057050c kāye matsyā imau rājan saṁbhūtau mānuṣāv iti
01057051a tayoḥ pumāṁsaṁ jagrāha rājoparicaras tadā
01057051c sa matsyo nāma rājāsīd dhārmikaḥ satyasaṁgaraḥ
01057052a sāpsarā muktaśāpā ca kṣaṇena samapadyata
01057052c puroktā yā bhagavatā tiryagyonigatā śubhe
01057052e mānuṣau janayitvā tvaṁ śāpamokṣam avāpsyasi
01057053a tataḥ sā janayitvā tau viśastā matsyaghātinā
01057053c saṁtyajya matsyarūpaṁ sā divyaṁ rūpam avāpya ca
01057053e siddharṣicāraṇapathaṁ jagāmātha varāpsarāḥ
01057054a yā kanyā duhitā tasyā matsyā matsyasagandhinī
01057054c rājñā dattātha dāśāya iyaṁ tava bhavatv iti
01057054e rūpasattvasamāyuktā sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
01057055a sā tu satyavatī nāma matsyaghātyabhisaṁśrayāt
01057055c āsīn matsyasagandhaiva kaṁ cit kālaṁ śucismitā
01057056a śuśrūṣārthaṁ pitur nāvaṁ tāṁ tu vāhayatīṁ jale
01057056c tīrthayātrāṁ parikrāmann apaśyad vai parāśaraḥ
01057057a atīva rūpasaṁpannāṁ siddhānām api kāṅkṣitām
01057057c dr̥ṣṭvaiva ca sa tāṁ dhīmāṁś cakame cārudarśanām
01057057e vidvāṁs tāṁ vāsavīṁ kanyāṁ kāryavān munipuṁgavaḥ
01057058a sābravīt paśya bhagavan pārāvāre r̥ṣīn sthitān
01057058c āvayor dr̥śyator ebhiḥ kathaṁ nu syāt samāgamaḥ
01057059a evaṁ tayokto bhagavān nīhāram asr̥jat prabhuḥ
01057059c yena deśaḥ sa sarvas tu tamobhūta ivābhavat
01057060a dr̥ṣṭvā sr̥ṣṭaṁ tu nīhāraṁ tatas taṁ paramarṣiṇā
01057060c vismitā cābravīt kanyā vrīḍitā ca manasvinī
01057061a viddhi māṁ bhagavan kanyāṁ sadā pitr̥vaśānugām
01057061c tvatsaṁyogāc ca duṣyeta kanyābhāvo mamānagha
01057062a kanyātve dūṣite cāpi kathaṁ śakṣye dvijottama
01057062c gantuṁ gr̥haṁ gr̥he cāhaṁ dhīman na sthātum utsahe
01057062e etat saṁcintya bhagavan vidhatsva yad anantaram
01057063a evam uktavatīṁ tāṁ tu prītimān r̥ṣisattamaḥ
01057063c uvāca matpriyaṁ kr̥tvā kanyaiva tvaṁ bhaviṣyasi
01057064a vr̥ṇīṣva ca varaṁ bhīru yaṁ tvam icchasi bhāmini
01057064c vr̥thā hi na prasādo me bhūtapūrvaḥ śucismite
01057065a evam uktā varaṁ vavre gātrasaugandhyam uttamam
01057065c sa cāsyai bhagavān prādān manasaḥ kāṅkṣitaṁ prabhuḥ
01057066a tato labdhavarā prītā strībhāvaguṇabhūṣitā
01057066c jagāma saha saṁsargam r̥ṣiṇādbhutakarmaṇā
01057067a tena gandhavatīty eva nāmāsyāḥ prathitaṁ bhuvi
01057067c tasyās tu yojanād gandham ājighranti narā bhuvi
01057068a tato yojanagandheti tasyā nāma pariśrutam
01057068c parāśaro ’pi bhagavāñ jagāma svaṁ niveśanam
01057069a iti satyavatī hr̥ṣṭā labdhvā varam anuttamam
01057069c parāśareṇa saṁyuktā sadyo garbhaṁ suṣāva sā
01057069e jajñe ca yamunādvīpe pārāśaryaḥ sa vīryavān
01057070a sa mātaram upasthāya tapasy eva mano dadhe
01057070c smr̥to ’haṁ darśayiṣyāmi kr̥tyeṣv iti ca so ’bravīt
01057071a evaṁ dvaipāyano jajñe satyavatyāṁ parāśarāt
01057071c dvīpe nyastaḥ sa yad bālas tasmād dvaipāyano ’bhavat
01057072a pādāpasāriṇaṁ dharmaṁ vidvān sa tu yuge yuge
01057072c āyuḥ śaktiṁ ca martyānāṁ yugānugam avekṣya ca
01057073a brahmaṇo brāhmaṇānāṁ ca tathānugrahakāmyayā
01057073c vivyāsa vedān yasmāc ca tasmād vyāsa iti smr̥taḥ
01057074a vedān adhyāpayām āsa mahābhāratapañcamān
01057074c sumantuṁ jaiminiṁ pailaṁ śukaṁ caiva svam ātmajam
01057075a prabhur variṣṭho varado vaiśaṁpāyanam eva ca
01057075c saṁhitās taiḥ pr̥thaktvena bhāratasya prakāśitāḥ
01057076a tathā bhīṣmaḥ śāṁtanavo gaṅgāyām amitadyutiḥ
01057076c vasuvīryāt samabhavan mahāvīryo mahāyaśāḥ
01057077a śūle protaḥ purāṇarṣir acoraś coraśaṅkayā
01057077c aṇīmāṇḍavya iti vai vikhyātaḥ sumahāyaśāḥ
01057078a sa dharmam āhūya purā maharṣir idam uktavān
01057078c iṣīkayā mayā bālyād ekā viddhā śakuntikā
01057079a tat kilbiṣaṁ smare dharma nānyat pāpam ahaṁ smare
01057079c tan me sahasrasamitaṁ kasmān nehājayat tapaḥ
01057080a garīyān brāhmaṇavadhaḥ sarvabhūtavadhād yataḥ
01057080c tasmāt tvaṁ kilbiṣād asmāc chūdrayonau janiṣyasi
01057081a tena śāpena dharmo ’pi śūdrayonāv ajāyata
01057081c vidvān vidurarūpeṇa dhārmī tanur akilbiṣī
01057082a saṁjayo munikalpas tu jajñe sūto gavalgaṇāt
01057082c sūryāc ca kuntikanyāyāṁ jajñe karṇo mahārathaḥ
01057082e sahajaṁ kavacaṁ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ
01057083a anugrahārthaṁ lokānāṁ viṣṇur lokanamaskr̥taḥ
01057083c vasudevāt tu devakyāṁ prādurbhūto mahāyaśāḥ
01057084a anādinidhano devaḥ sa kartā jagataḥ prabhuḥ
01057084c avyaktam akṣaraṁ brahma pradhānaṁ nirguṇātmakam
01057085a ātmānam avyayaṁ caiva prakr̥tiṁ prabhavaṁ param
01057085c puruṣaṁ viśvakarmāṇaṁ sattvayogaṁ dhruvākṣaram
01057086a anantam acalaṁ devaṁ haṁsaṁ nārāyaṇaṁ prabhum
01057086c dhātāram ajaraṁ nityaṁ tam āhuḥ param avyayam
01057087a puruṣaḥ sa vibhuḥ kartā sarvabhūtapitāmahaḥ
01057087c dharmasaṁvardhanārthāya prajajñe ’ndhakavr̥ṣṇiṣu
01057088a astrajñau tu mahāvīryau sarvaśastraviśāradau
01057088c sātyakiḥ kr̥tavarmā ca nārāyaṇam anuvratau
01057088e satyakād dhr̥dikāc caiva jajñāte ’straviśāradau
01057089a bharadvājasya ca skannaṁ droṇyāṁ śukram avardhata
01057089c maharṣer ugratapasas tasmād droṇo vyajāyata
01057090a gautamān mithunaṁ jajñe śarastambāc charadvataḥ
01057090c aśvatthāmnaś ca jananī kr̥paś caiva mahābalaḥ
01057090e aśvatthāmā tato jajñe droṇād astrabhr̥tāṁ varaḥ
01057091a tathaiva dhr̥ṣṭadyumno ’pi sākṣād agnisamadyutiḥ
01057091c vaitāne karmaṇi tate pāvakāt samajāyata
01057091e vīro droṇavināśāya dhanuṣā saha vīryavān
01057092a tathaiva vedyāṁ kr̥ṣṇāpi jajñe tejasvinī śubhā
01057092c vibhrājamānā vapuṣā bibhratī rūpam uttamam
01057093a prahrādaśiṣyo nagnajit subalaś cābhavat tataḥ
01057093c tasya prajā dharmahantrī jajñe devaprakopanāt
01057094a gāndhārarājaputro ’bhūc chakuniḥ saubalas tathā
01057094c duryodhanasya mātā ca jajñāte ’rthavidāv ubhau
01057095a kr̥ṣṇadvaipāyanāj jajñe dhr̥tarāṣṭro janeśvaraḥ
01057095c kṣetre vicitravīryasya pāṇḍuś caiva mahābalaḥ
01057096a pāṇḍos tu jajñire pañca putrā devasamāḥ pr̥thak
01057096c dvayoḥ striyor guṇajyeṣṭhas teṣām āsīd yudhiṣṭhiraḥ
01057097a dharmād yudhiṣṭhiro jajñe mārutāt tu vr̥kodaraḥ
01057097c indrād dhanaṁjayaḥ śrīmān sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ
01057098a jajñāte rūpasaṁpannāv aśvibhyāṁ tu yamāv ubhau
01057098c nakulaḥ sahadevaś ca guruśuśrūṣaṇe ratau
01057099a tathā putraśataṁ jajñe dhr̥tarāṣṭrasya dhīmataḥ
01057099c duryodhanaprabhr̥tayo yuyutsuḥ karaṇas tathā
01057100a abhimanyuḥ subhadrāyām arjunād abhyajāyata
01057100c svasrīyo vāsudevasya pautraḥ pāṇḍor mahātmanaḥ
01057101a pāṇḍavebhyo ’pi pañcabhyaḥ kr̥ṣṇāyāṁ pañca jajñire
01057101c kumārā rūpasaṁpannāḥ sarvaśastraviśāradāḥ
01057102a prativindhyo yudhiṣṭhirāt sutasomo vr̥kodarāt
01057102c arjunāc chrutakīrtis tu śatānīkas tu nākuliḥ
01057103a tathaiva sahadevāc ca śrutasenaḥ pratāpavān
01057103c hiḍimbāyāṁ ca bhīmena vane jajñe ghaṭotkacaḥ
01057104a śikhaṇḍī drupadāj jajñe kanyā putratvam āgatā
01057104c yāṁ yakṣaḥ puruṣaṁ cakre sthūṇaḥ priyacikīrṣayā
01057105a kurūṇāṁ vigrahe tasmin samāgacchan bahūny atha
01057105c rājñāṁ śatasahasrāṇi yotsyamānāni saṁyuge
01057106a teṣām aparimeyāni nāmadheyāni sarvaśaḥ
01057106c na śakyaṁ parisaṁkhyātuṁ varṣāṇām ayutair api
01057106e ete tu kīrtitā mukhyā yair ākhyānam idaṁ tatam
01058001  janamejaya uvāca
01058001a ya ete kīrtitā brahman ye cānye nānukīrtitāḥ
01058001c samyak tāñ śrotum icchāmi rājñaś cānyān suvarcasaḥ
01058002a yadartham iha saṁbhūtā devakalpā mahārathāḥ
01058002c bhuvi tan me mahābhāga samyag ākhyātum arhasi
01058003  vaiśaṁpāyana uvāca
01058003a rahasyaṁ khalv idaṁ rājan devānām iti naḥ śrutam
01058003c tat tu te kathayiṣyāmi namaskr̥tvā svayaṁbhuve
01058004a triḥsaptakr̥tvaḥ pr̥thivīṁ kr̥tvā niḥkṣatriyāṁ purā
01058004c jāmadagnyas tapas tepe mahendre parvatottame
01058005a tadā niḥkṣatriye loke bhārgaveṇa kr̥te sati
01058005c brāhmaṇān kṣatriyā rājan garbhārthinyo ’bhicakramuḥ
01058006a tābhiḥ saha samāpetur brāhmaṇāḥ saṁśitavratāḥ
01058006c r̥tāv r̥tau naravyāghra na kāmān nānr̥tau tathā
01058007a tebhyas tu lebhire garbhān kṣatriyās tāḥ sahasraśaḥ
01058007c tataḥ suṣuvire rājan kṣatriyān vīryasaṁmatān
01058007e kumārāṁś ca kumārīś ca punaḥ kṣatrābhivr̥ddhaye
01058008a evaṁ tad brāhmaṇaiḥ kṣatraṁ kṣatriyāsu tapasvibhiḥ
01058008c jātam r̥dhyata dharmeṇa sudīrgheṇāyuṣānvitam
01058008e catvāro ’pi tadā varṇā babhūvur brāhmaṇottarāḥ
01058009a abhyagacchann r̥tau nārīṁ na kāmān nānr̥tau tathā
01058009c tathaivānyāni bhūtāni tiryagyonigatāny api
01058009e r̥tau dārāṁś ca gacchanti tadā sma bharatarṣabha
01058010a tato ’vardhanta dharmeṇa sahasraśatajīvinaḥ
01058010c tāḥ prajāḥ pr̥thivīpāla dharmavrataparāyaṇāḥ
01058010e ādhibhir vyādhibhiś caiva vimuktāḥ sarvaśo narāḥ
01058011a athemāṁ sāgarāpāṅgāṁ gāṁ gajendragatākhilām
01058011c adhyatiṣṭhat punaḥ kṣatraṁ saśailavanakānanām
01058012a praśāsati punaḥ kṣatre dharmeṇemāṁ vasuṁdharām
01058012c brāhmaṇādyās tadā varṇā lebhire mudam uttamām
01058013a kāmakrodhodbhavān doṣān nirasya ca narādhipāḥ
01058013c daṇḍaṁ daṇḍyeṣu dharmeṇa praṇayanto ’nvapālayan
01058014a tathā dharmapare kṣatre sahasrākṣaḥ śatakratuḥ
01058014c svādu deśe ca kāle ca vavarṣāpyāyayan prajāḥ
01058015a na bāla eva mriyate tadā kaś cin narādhipa
01058015c na ca striyaṁ prajānāti kaś cid aprāptayauvanaḥ
01058016a evam āyuṣmatībhis tu prajābhir bharatarṣabha
01058016c iyaṁ sāgaraparyantā samāpūryata medinī
01058017a ījire ca mahāyajñaiḥ kṣatriyā bahudakṣiṇaiḥ
01058017c sāṅgopaniṣadān vedān viprāś cādhīyate tadā
01058018a na ca vikrīṇate brahma brāhmaṇāḥ sma tadā nr̥pa
01058018c na ca śūdrasamābhyāśe vedān uccārayanty uta
01058019a kārayantaḥ kr̥ṣiṁ gobhis tathā vaiśyāḥ kṣitāv iha
01058019c na gām ayuñjanta dhuri kr̥śāṅgāś cāpy ajīvayan
01058020a phenapāṁś ca tathā vatsān na duhanti sma mānavāḥ
01058020c na kūṭamānair vaṇijaḥ paṇyaṁ vikrīṇate tadā
01058021a karmāṇi ca naravyāghra dharmopetāni mānavāḥ
01058021c dharmam evānupaśyantaś cakrur dharmaparāyaṇāḥ
01058022a svakarmaniratāś cāsan sarve varṇā narādhipa
01058022c evaṁ tadā naravyāghra dharmo na hrasate kva cit
01058023a kāle gāvaḥ prasūyante nāryaś ca bharatarṣabha
01058023c phalanty r̥tuṣu vr̥kṣāś ca puṣpāṇi ca phalāni ca
01058024a evaṁ kr̥tayuge samyag vartamāne tadā nr̥pa
01058024c āpūryata mahī kr̥tsnā prāṇibhir bahubhir bhr̥śam
01058025a tataḥ samudite loke mānuṣe bharatarṣabha
01058025c asurā jajñire kṣetre rājñāṁ manujapuṁgava
01058026a ādityair hi tadā daityā bahuśo nirjitā yudhi
01058026c aiśvaryād bhraṁśitāś cāpi saṁbabhūvuḥ kṣitāv iha
01058027a iha devatvam icchanto mānuṣeṣu manasvinaḥ
01058027c jajñire bhuvi bhūteṣu teṣu teṣv asurā vibho
01058028a goṣv aśveṣu ca rājendra kharoṣṭramahiṣeṣu ca
01058028c kravyādeṣu ca bhūteṣu gajeṣu ca mr̥geṣu ca
01058029a jātair iha mahīpāla jāyamānaiś ca tair mahī
01058029c na śaśākātmanātmānam iyaṁ dhārayituṁ dharā
01058030a atha jātā mahīpālāḥ ke cid balasamanvitāḥ
01058030c diteḥ putrā danoś caiva tasmāl lokād iha cyutāḥ
01058031a vīryavanto ’valiptās te nānārūpadharā mahīm
01058031c imāṁ sāgaraparyantāṁ parīyur arimardanāḥ
01058032a brāhmaṇān kṣatriyān vaiśyāñ śūdrāṁś caivāpy apīḍayan
01058032c anyāni caiva bhūtāni pīḍayām āsur ojasā
01058033a trāsayanto vinighnantas tāṁs tān bhūtagaṇāṁś ca te
01058033c viceruḥ sarvato rājan mahīṁ śatasahasraśaḥ
01058034a āśramasthān maharṣīṁś ca dharṣayantas tatas tataḥ
01058034c abrahmaṇyā vīryamadā mattā madabalena ca
01058035a evaṁ vīryabalotsiktair bhūr iyaṁ tair mahāsuraiḥ
01058035c pīḍyamānā mahīpāla brahmāṇam upacakrame
01058036a na hīmāṁ pavano rājan na nāgā na nagā mahīm
01058036c tadā dhārayituṁ śekur ākrāntāṁ dānavair balāt
01058037a tato mahī mahīpāla bhārārtā bhayapīḍitā
01058037c jagāma śaraṇaṁ devaṁ sarvabhūtapitāmaham
01058038a sā saṁvr̥taṁ mahābhāgair devadvijamaharṣibhiḥ
01058038c dadarśa devaṁ brahmāṇaṁ lokakartāram avyayam
01058039a gandharvair apsarobhiś ca bandikarmasu niṣṭhitaiḥ
01058039c vandyamānaṁ mudopetair vavande cainam etya sā
01058040a atha vijñāpayām āsa bhūmis taṁ śaraṇārthinī
01058040c saṁnidhau lokapālānāṁ sarveṣām eva bhārata
01058041a tat pradhānātmanas tasya bhūmeḥ kr̥tyaṁ svayaṁbhuvaḥ
01058041c pūrvam evābhavad rājan viditaṁ parameṣṭhinaḥ
01058042a sraṣṭā hi jagataḥ kasmān na saṁbudhyeta bhārata
01058042c surāsurāṇāṁ lokānām aśeṣeṇa manogatam
01058043a tām uvāca mahārāja bhūmiṁ bhūmipatir vibhuḥ
01058043c prabhavaḥ sarvabhūtānām īśaḥ śaṁbhuḥ prajāpatiḥ
01058044a yadartham asi saṁprāptā matsakāśaṁ vasuṁdhare
01058044c tadarthaṁ saṁniyokṣyāmi sarvān eva divaukasaḥ
01058045a ity uktvā sa mahīṁ devo brahmā rājan visr̥jya ca
01058045c ādideśa tadā sarvān vibudhān bhūtakr̥t svayam
01058046a asyā bhūmer nirasituṁ bhāraṁ bhāgaiḥ pr̥thak pr̥thak
01058046c asyām eva prasūyadhvaṁ virodhāyeti cābravīt
01058047a tathaiva ca samānīya gandharvāpsarasāṁ gaṇān
01058047c uvāca bhagavān sarvān idaṁ vacanam uttamam
01058047e svair aṁśaiḥ saṁprasūyadhvaṁ yatheṣṭaṁ mānuṣeṣv iti
01058048a atha śakrādayaḥ sarve śrutvā suraguror vacaḥ
01058048c tathyam arthyaṁ ca pathyaṁ ca tasya te jagr̥hus tadā
01058049a atha te sarvaśo ’ṁśaiḥ svair gantuṁ bhūmiṁ kr̥takṣaṇāḥ
01058049c nārāyaṇam amitraghnaṁ vaikuṇṭham upacakramuḥ
01058050a yaḥ sa cakragadāpāṇiḥ pītavāsāsitaprabhaḥ
01058050c padmanābhaḥ surārighnaḥ pr̥thucārvañcitekṣaṇaḥ
01058051a taṁ bhuvaḥ śodhanāyendra uvāca puruṣottamam
01058051c aṁśenāvatarasveti tathety āha ca taṁ hariḥ
01059001  vaiśaṁpāyana uvāca
01059001a atha nārāyaṇenendraś cakāra saha saṁvidam
01059001c avatartuṁ mahīṁ svargād aṁśataḥ sahitaḥ suraiḥ
01059002a ādiśya ca svayaṁ śakraḥ sarvān eva divaukasaḥ
01059002c nirjagāma punas tasmāt kṣayān nārāyaṇasya ha
01059003a te ’marārivināśāya sarvalokahitāya ca
01059003c avateruḥ krameṇemāṁ mahīṁ svargād divaukasaḥ
01059004a tato brahmarṣivaṁśeṣu pārthivarṣikuleṣu ca
01059004c jajñire rājaśārdūla yathākāmaṁ divaukasaḥ
01059005a dānavān rākṣasāṁś caiva gandharvān pannagāṁs tathā
01059005c puruṣādāni cānyāni jaghnuḥ sattvāny anekaśaḥ
01059006a dānavā rākṣasāś caiva gandharvāḥ pannagās tathā
01059006c na tān balasthān bālye ’pi jaghnur bharatasattama
01059007  janamejaya uvāca
01059007a devadānavasaṁghānāṁ gandharvāpsarasāṁ tathā
01059007c mānavānāṁ ca sarveṣāṁ tathā vai yakṣarakṣasām
01059008a śrotum icchāmi tattvena saṁbhavaṁ kr̥tsnam āditaḥ
01059008c prāṇināṁ caiva sarveṣāṁ sarvaśaḥ sarvavid dhy asi
01059009  vaiśaṁpāyana uvāca
01059009a hanta te kathayiṣyāmi namaskr̥tvā svayaṁbhuve
01059009c surādīnām ahaṁ samyag lokānāṁ prabhavāpyayam
01059010a brahmaṇo mānasāḥ putrā viditāḥ ṣaṇ maharṣayaḥ
01059010c marīcir atryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
01059011a marīceḥ kaśyapaḥ putraḥ kaśyapāt tu imāḥ prajāḥ
01059011c prajajñire mahābhāgā dakṣakanyās trayodaśa
01059012a aditir ditir danuḥ kālā anāyuḥ siṁhikā muniḥ
01059012c krodhā prāvā ariṣṭā ca vinatā kapilā tathā
01059013a kadrūś ca manujavyāghra dakṣakanyaiva bhārata
01059013c etāsāṁ vīryasaṁpannaṁ putrapautram anantakam
01059014a adityāṁ dvādaśādityāḥ saṁbhūtā bhuvaneśvarāḥ
01059014c ye rājan nāmatas tāṁs te kīrtayiṣyāmi bhārata
01059015a dhātā mitro ’ryamā śakro varuṇaś cāṁśa eva ca
01059015c bhago vivasvān pūṣā ca savitā daśamas tathā
01059016a ekādaśas tathā tvaṣṭā viṣṇur dvādaśa ucyate
01059016c jaghanyajaḥ sa sarveṣām ādityānāṁ guṇādhikaḥ
01059017a eka eva diteḥ putro hiraṇyakaśipuḥ smr̥taḥ
01059017c nāmnā khyātās tu tasyeme putrāḥ pañca mahātmanaḥ
01059018a prahrādaḥ pūrvajas teṣāṁ saṁhrādas tadanantaram
01059018c anuhrādas tr̥tīyo ’bhūt tasmāc ca śibibāṣkalau
01059019a prahrādasya trayaḥ putrāḥ khyātāḥ sarvatra bhārata
01059019c virocanaś ca kumbhaś ca nikumbhaś ceti viśrutāḥ
01059020a virocanasya putro ’bhūd balir ekaḥ pratāpavān
01059020c baleś ca prathitaḥ putro bāṇo nāma mahāsuraḥ
01059021a catvāriṁśad danoḥ putrāḥ khyātāḥ sarvatra bhārata
01059021c teṣāṁ prathamajo rājā vipracittir mahāyaśāḥ
01059022a śambaro namuciś caiva pulomā ceti viśrutaḥ
01059022c asilomā ca keśī ca durjayaś caiva dānavaḥ
01059023a ayaḥśirā aśvaśirā ayaḥśaṅkuś ca vīryavān
01059023c tathā gaganamūrdhā ca vegavān ketumāṁś ca yaḥ
01059024a svarbhānur aśvo ’śvapatir vr̥ṣaparvājakas tathā
01059024c aśvagrīvaś ca sūkṣmaś ca tuhuṇḍaś ca mahāsuraḥ
01059025a isr̥pā ekacakraś ca virūpākṣo harāharau
01059025c nicandraś ca nikumbhaś ca kupathaḥ kāpathas tathā
01059026a śarabhaḥ śalabhaś caiva sūryācandramasau tathā
01059026c iti khyātā danor vaṁśe dānavāḥ parikīrtitāḥ
01059026e anyau tu khalu devānāṁ sūryācandramasau smr̥tau
01059027a ime ca vaṁśe prathitāḥ sattvavanto mahābalāḥ
01059027c danuputrā mahārāja daśa dānavapuṅgavāḥ
01059028a ekākṣo mr̥tapā vīraḥ pralambanarakāv api
01059028c vātāpiḥ śatrutapanaḥ śaṭhaś caiva mahāsuraḥ
01059029a gaviṣṭhaś ca danāyuś ca dīrghajihvaś ca dānavaḥ
01059029c asaṁkhyeyāḥ smr̥tās teṣāṁ putrāḥ pautrāś ca bhārata
01059030a siṁhikā suṣuve putraṁ rāhuṁ candrārkamardanam
01059030c sucandraṁ candrahantāraṁ tathā candravimardanam
01059031a krūrasvabhāvaṁ krūrāyāḥ putrapautram anantakam
01059031c gaṇaḥ krodhavaśo nāma krūrakarmārimardanaḥ
01059032a anāyuṣaḥ punaḥ putrāś catvāro ’surapuṁgavāḥ
01059032c vikṣaro balavīrau ca vr̥traś caiva mahāsuraḥ
01059033a kālāyāḥ prathitāḥ putrāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ
01059033c bhuvi khyātā mahāvīryā dānaveṣu paraṁtapāḥ
01059034a vināśanaś ca krodhaś ca hantā krodhasya cāparaḥ
01059034c krodhaśatrus tathaivānyaḥ kāleyā iti viśrutāḥ
01059035a asurāṇām upādhyāyaḥ śukras tv r̥ṣisuto ’bhavat
01059035c khyātāś cośanasaḥ putrāś catvāro ’surayājakāḥ
01059036a tvaṣṭāvaras tathātriś ca dvāv anyau mantrakarmiṇau
01059036c tejasā sūryasaṁkāśā brahmalokaprabhāvanāḥ
01059037a ity eṣa vaṁśaprabhavaḥ kathitas te tarasvinām
01059037c asurāṇāṁ surāṇāṁ ca purāṇe saṁśruto mayā
01059038a eteṣāṁ yad apatyaṁ tu na śakyaṁ tad aśeṣataḥ
01059038c prasaṁkhyātuṁ mahīpāla guṇabhūtam anantakam
01059039a tārkṣyaś cāriṣṭanemiś ca tathaiva garuḍāruṇau
01059039c āruṇir vāruṇiś caiva vainateyā iti smr̥tāḥ
01059040a śeṣo ’nanto vāsukiś ca takṣakaś ca bhujaṁgamaḥ
01059040c kūrmaś ca kulikaś caiva kādraveyā mahābalāḥ
01059041a bhīmasenograsenau ca suparṇo varuṇas tathā
01059041c gopatir dhr̥tarāṣṭraś ca sūryavarcāś ca saptamaḥ
01059042a patravān arkaparṇaś ca prayutaś caiva viśrutaḥ
01059042c bhīmaś citrarathaś caiva vikhyātaḥ sarvavid vaśī
01059043a tathā śāliśirā rājan pradyumnaś ca caturdaśaḥ
01059043c kaliḥ pañcadaśaś caiva nāradaś caiva ṣoḍaśaḥ
01059043e ity ete devagandharvā mauneyāḥ parikīrtitāḥ
01059044a atas tu bhūtāny anyāni kīrtayiṣyāmi bhārata
01059044c anavadyām anuvaśām anūnām aruṇāṁ priyām
01059044e anūpāṁ subhagāṁ bhāsīm iti prāvā vyajāyata
01059045a siddhaḥ pūrṇaś ca barhī ca pūrṇāśaś ca mahāyaśāḥ
01059045c brahmacārī ratiguṇaḥ suparṇaś caiva saptamaḥ
01059046a viśvāvasuś ca bhānuś ca sucandro daśamas tathā
01059046c ity ete devagandharvāḥ prāveyāḥ parikīrtitāḥ
01059047a imaṁ tv apsarasāṁ vaṁśaṁ viditaṁ puṇyalakṣaṇam
01059047c prāvāsūta mahābhāgā devī devarṣitaḥ purā
01059048a alambusā miśrakeṣī vidyutparṇā tulānaghā
01059048c aruṇā rakṣitā caiva rambhā tadvan manoramā
01059049a asitā ca subāhuś ca suvratā subhujā tathā
01059049c supriyā cātibāhuś ca vikhyātau ca hahāhuhū
01059049e tumburuś ceti catvāraḥ smr̥tā gandharvasattamāḥ
01059050a amr̥taṁ brāhmaṇā gāvo gandharvāpsarasas tathā
01059050c apatyaṁ kapilāyās tu purāṇe parikīrtitam
01059051a iti te sarvabhūtānāṁ saṁbhavaḥ kathito mayā
01059051c yathāvat parisaṁkhyāto gandharvāpsarasāṁ tathā
01059052a bhujagānāṁ suparṇānāṁ rudrāṇāṁ marutāṁ tathā
01059052c gavāṁ ca brāhmaṇānāṁ ca śrīmatāṁ puṇyakarmaṇām
01059053a āyuṣyaś caiva puṇyaś ca dhanyaḥ śrutisukhāvahaḥ
01059053c śrotavyaś caiva satataṁ śrāvyaś caivānasūyatā
01059054a imaṁ tu vaṁśaṁ niyamena yaḥ paṭhen; mahātmanāṁ brāhmaṇadevasaṁnidhau
01059054c apatyalābhaṁ labhate sa puṣkalaṁ; śriyaṁ yaśaḥ pretya ca śobhanāṁ gatim
01060001  vaiśaṁpāyana uvāca
01060001a brahmaṇo mānasāḥ putrā viditāḥ ṣaṇ maharṣayaḥ
01060001c ekādaśa sutāḥ sthāṇoḥ khyātāḥ paramamānasāḥ
01060002a mr̥gavyādhaś ca śarvaś ca nirr̥tiś ca mahāyaśāḥ
01060002c ajaikapād ahirbudhnyaḥ pinākī ca paraṁtapaḥ
01060003a dahano ’theśvaraś caiva kapālī ca mahādyutiḥ
01060003c sthāṇur bhavaś ca bhagavān rudrā ekādaśa smr̥tāḥ
01060004a marīcir aṅgirā atriḥ pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
01060004c ṣaḍ ete brahmaṇaḥ putrā vīryavanto maharṣayaḥ
01060005a trayas tv aṅgirasaḥ putrā loke sarvatra viśrutāḥ
01060005c br̥haspatir utathyaś ca saṁvartaś ca dhr̥tavratāḥ
01060006a atres tu bahavaḥ putrāḥ śrūyante manujādhipa
01060006c sarve vedavidaḥ siddhāḥ śāntātmāno maharṣayaḥ
01060007a rākṣasās tu pulastyasya vānarāḥ kiṁnarās tathā
01060007c pulahasya mr̥gāḥ siṁhā vyāghrāḥ kiṁpuruṣās tathā
01060008a kratoḥ kratusamāḥ putrāḥ pataṁgasahacāriṇaḥ
01060008c viśrutās triṣu lokeṣu satyavrataparāyaṇāḥ
01060009a dakṣas tv ajāyatāṅguṣṭhād dakṣiṇād bhagavān r̥ṣiḥ
01060009c brahmaṇaḥ pr̥thivīpāla putraḥ putravatāṁ varaḥ
01060010a vāmād ajāyatāṅguṣṭhād bhāryā tasya mahātmanaḥ
01060010c tasyāṁ pañcāśataṁ kanyāḥ sa evājanayan muniḥ
01060011a tāḥ sarvās tv anavadyāṅgyaḥ kanyāḥ kamalalocanāḥ
01060011c putrikāḥ sthāpayām āsa naṣṭaputraḥ prajāpatiḥ
01060012a dadau sa daśa dharmāya saptaviṁśatim indave
01060012c divyena vidhinā rājan kaśyapāya trayodaśa
01060013a nāmato dharmapatnyas tāḥ kīrtyamānā nibodha me
01060013c kīrtir lakṣmīr dhr̥tir medhā puṣṭiḥ śraddhā kriyā tathā
01060014a buddhir lajjā matiś caiva patnyo dharmasya tā daśa
01060014c dvārāṇy etāni dharmasya vihitāni svayaṁbhuvā
01060015a saptaviṁśati somasya patnyo loke pariśrutāḥ
01060015c kālasya nayane yuktāḥ somapatnyaḥ śubhavratāḥ
01060015e sarvā nakṣatrayoginyo lokayātrāvidhau sthitāḥ
01060016a pitāmaho munir devas tasya putraḥ prajāpatiḥ
01060016c tasyāṣṭau vasavaḥ putrās teṣāṁ vakṣyāmi vistaram
01060017a dharo dhruvaś ca somaś ca ahaś caivānilo ’nalaḥ
01060017c pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo ’ṣṭāv iti smr̥tāḥ
01060018a dhūmrāyāś ca dharaḥ putro brahmavidyo dhruvas tathā
01060018c candramās tu manasvinyāḥ śvasāyāḥ śvasanas tathā
01060019a ratāyāś cāpy ahaḥ putraḥ śāṇḍilyāś ca hutāśanaḥ
01060019c pratyūṣaś ca prabhāsaś ca prabhātāyāḥ sutau smr̥tau
01060020a dharasya putro draviṇo hutahavyavahas tathā
01060020c dhruvasya putro bhagavān kālo lokaprakālanaḥ
01060021a somasya tu suto varcā varcasvī yena jāyate
01060021c manoharāyāḥ śiśiraḥ prāṇo ’tha ramaṇas tathā
01060022a ahnaḥ sutaḥ smr̥to jyotiḥ śramaḥ śāntas tathā muniḥ
01060022c agneḥ putraḥ kumāras tu śrīmāñ śaravaṇālayaḥ
01060023a tasya śākho viśākhaś ca naigameśaś ca pr̥ṣṭhajaḥ
01060023c kr̥ttikābhyupapatteś ca kārttikeya iti smr̥taḥ
01060024a anilasya śivā bhāryā tasyāḥ putraḥ purojavaḥ
01060024c avijñātagatiś caiva dvau putrāv anilasya tu
01060025a pratyūṣasya viduḥ putram r̥ṣiṁ nāmnātha devalam
01060025c dvau putrau devalasyāpi kṣamāvantau manīṣiṇau
01060026a br̥haspates tu bhaginī varastrī brahmacāriṇī
01060026c yogasiddhā jagat sarvam asaktaṁ vicaraty uta
01060026e prabhāsasya tu bhāryā sā vasūnām aṣṭamasya ha
01060027a viśvakarmā mahābhāgo jajñe śilpaprajāpatiḥ
01060027c kartā śilpasahasrāṇāṁ tridaśānāṁ ca vardhakiḥ
01060028a bhūṣaṇānāṁ ca sarveṣāṁ kartā śilpavatāṁ varaḥ
01060028c yo divyāni vimānāni devatānāṁ cakāra ha
01060029a manuṣyāś copajīvanti yasya śilpaṁ mahātmanaḥ
01060029c pūjayanti ca yaṁ nityaṁ viśvakarmāṇam avyayam
01060030a stanaṁ tu dakṣiṇaṁ bhittvā brahmaṇo naravigrahaḥ
01060030c niḥsr̥to bhagavān dharmaḥ sarvalokasukhāvahaḥ
01060031a trayas tasya varāḥ putrāḥ sarvabhūtamanoharāḥ
01060031c śamaḥ kāmaś ca harṣaś ca tejasā lokadhāriṇaḥ
01060032a kāmasya tu ratir bhāryā śamasya prāptir aṅganā
01060032c nandī tu bhāryā harṣasya yatra lokāḥ pratiṣṭhitāḥ
01060033a marīceḥ kaśyapaḥ putraḥ kaśyapasya surāsurāḥ
01060033c jajñire nr̥paśārdūla lokānāṁ prabhavas tu saḥ
01060034a tvāṣṭrī tu savitur bhāryā vaḍavārūpadhāriṇī
01060034c asūyata mahābhāgā sāntarikṣe ’śvināv ubhau
01060035a dvādaśaivāditeḥ putrāḥ śakramukhyā narādhipa
01060035c teṣām avarajo viṣṇur yatra lokāḥ pratiṣṭhitāḥ
01060036a trayas triṁśata ity ete devās teṣām ahaṁ tava
01060036c anvayaṁ saṁpravakṣyāmi pakṣaiś ca kulato gaṇān
01060037a rudrāṇām aparaḥ pakṣaḥ sādhyānāṁ marutāṁ tathā
01060037c vasūnāṁ bhārgavaṁ vidyād viśvedevāṁs tathaiva ca
01060038a vainateyas tu garuḍo balavān aruṇas tathā
01060038c br̥haspatiś ca bhagavān ādityeṣv eva gaṇyate
01060039a aśvibhyāṁ guhyakān viddhi sarvauṣadhyas tathā paśūn
01060039c eṣa devagaṇo rājan kīrtitas te ’nupūrvaśaḥ
01060039e yaṁ kīrtayitvā manujaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate
01060040a brahmaṇo hr̥dayaṁ bhittvā niḥsr̥to bhagavān bhr̥guḥ
01060040c bhr̥goḥ putraḥ kavir vidvāñ śukraḥ kavisuto grahaḥ
01060041a trailokyaprāṇayātrārthe varṣāvarṣe bhayābhaye
01060041c svayaṁbhuvā niyuktaḥ san bhuvanaṁ paridhāvati
01060042a yogācāryo mahābuddhir daityānām abhavad guruḥ
01060042c surāṇāṁ cāpi medhāvī brahmacārī yatavrataḥ
01060043a tasmin niyukte vibhunā yogakṣemāya bhārgave
01060043c anyam utpādayām āsa putraṁ bhr̥gur aninditam
01060044a cyavanaṁ dīptatapasaṁ dharmātmānaṁ manīṣiṇam
01060044c yaḥ sa roṣāc cyuto garbhān mātur mokṣāya bhārata
01060045a āruṣī tu manoḥ kanyā tasya patnī manīṣiṇaḥ
01060045c aurvas tasyāṁ samabhavad ūruṁ bhittvā mahāyaśāḥ
01060045e mahātapā mahātejā bāla eva guṇair yutaḥ
01060046a r̥cīkas tasya putras tu jamadagnis tato ’bhavat
01060046c jamadagnes tu catvāra āsan putrā mahātmanaḥ
01060047a rāmas teṣāṁ jaghanyo ’bhūd ajaghanyair guṇair yutaḥ
01060047c sarvaśastrāstrakuśalaḥ kṣatriyāntakaro vaśī
01060048a aurvasyāsīt putraśataṁ jamadagnipurogamam
01060048c teṣāṁ putrasahasrāṇi babhūvur bhr̥guvistaraḥ
01060049a dvau putrau brahmaṇas tv anyau yayos tiṣṭhati lakṣaṇam
01060049c loke dhātā vidhātā ca yau sthitau manunā saha
01060050a tayor eva svasā devī lakṣmīḥ padmagr̥hā śubhā
01060050c tasyās tu mānasāḥ putrās turagā vyomacāriṇaḥ
01060051a varuṇasya bhāryā jyeṣṭhā tu śukrād devī vyajāyata
01060051c tasyāḥ putraṁ balaṁ viddhi surāṁ ca suranandinīm
01060052a prajānām annakāmānām anyonyaparibhakṣaṇāt
01060052c adharmas tatra saṁjātaḥ sarvabhūtavināśanaḥ
01060053a tasyāpi nirr̥tir bhāryā nairr̥tā yena rākṣasāḥ
01060053c ghorās tasyās trayaḥ putrāḥ pāpakarmaratāḥ sadā
01060053e bhayo mahābhayaś caiva mr̥tyur bhūtāntakas tathā
01060054a kākīṁ śyenīṁ ca bhāsīṁ ca dhr̥tarāṣṭrīṁ tathā śukīm
01060054c tāmrā tu suṣuve devī pañcaitā lokaviśrutāḥ
01060055a ulūkān suṣuve kākī śyenī śyenān vyajāyata
01060055c bhāsī bhāsān ajanayad gr̥dhrāṁś caiva janādhipa
01060056a dhr̥tarāṣṭrī tu haṁsāṁś ca kalahaṁsāṁś ca sarvaśaḥ
01060056c cakravākāṁś ca bhadraṁ te prajajñe sā tu bhāminī
01060057a śukī vijajñe dharmajña śukān eva manasvinī
01060057c kalyāṇaguṇasaṁpannā sarvalakṣaṇapūjitā
01060058a nava krodhavaśā nārīḥ prajajñe ’py ātmasaṁbhavāḥ
01060058c mr̥gīṁ ca mr̥gamandāṁ ca hariṁ bhadramanām api
01060059a mātaṅgīm atha śārdūlīṁ śvetāṁ surabhim eva ca
01060059c sarvalakṣaṇasaṁpannāṁ surasāṁ ca yaśasvinīm
01060060a apatyaṁ tu mr̥gāḥ sarve mr̥gyā naravarātmaja
01060060c r̥kṣāś ca mr̥gamandāyāḥ sr̥marāś camarā api
01060061a tatas tv airāvataṁ nāgaṁ jajñe bhadramanā sutam
01060061c airāvataḥ sutas tasyā devanāgo mahāgajaḥ
01060062a haryāś ca harayo ’patyaṁ vānarāś ca tarasvinaḥ
01060062c golāṅgūlāṁś ca bhadraṁ te haryāḥ putrān pracakṣate
01060063a prajajñe tv atha śārdūlī siṁhān vyāghrāṁś ca bhārata
01060063c dvīpinaś ca mahābhāga sarvān eva na saṁśayaḥ
01060064a mātaṅgyās tv atha mātaṅgā apatyāni narādhipa
01060064c diśāgajaṁ tu śvetākhyaṁ śvetājanayad āśugam
01060065a tathā duhitarau rājan surabhir vai vyajāyata
01060065c rohiṇīṁ caiva bhadraṁ te gandharvīṁ ca yaśasvinīm
01060065e rohiṇyāṁ jajñire gāvo gandharvyāṁ vājinaḥ sutāḥ
01060066a surasājanayan nāgān rājan kadrūś ca pannagān
01060066c sapta piṇḍaphalān vr̥kṣān analāpi vyajāyata
01060066e analāyāḥ śukī putrī kadrvās tu surasā sutā
01060067a aruṇasya bhāryā śyenī tu vīryavantau mahābalau
01060067c saṁpātiṁ janayām āsa tathaiva ca jaṭāyuṣam
01060067e dvau putrau vinatāyās tu vikhyātau garuḍāruṇau
01060068a ity eṣa sarvabhūtānāṁ mahatāṁ manujādhipa
01060068c prabhavaḥ kīrtitaḥ samyaṅ mayā matimatāṁ vara
01060069a yaṁ śrutvā puruṣaḥ samyak pūto bhavati pāpmanaḥ
01060069c sarvajñatāṁ ca labhate gatim agryāṁ ca vindati
01061001  janamejaya uvāca
01061001a devānāṁ dānavānāṁ ca yakṣāṇām atha rakṣasām
01061001c anyeṣāṁ caiva bhūtānāṁ sarveṣāṁ bhagavann aham
01061002a śrotum icchāmi tattvena mānuṣeṣu mahātmanām
01061002c janma karma ca bhūtānām eteṣām anupūrvaśaḥ
01061003  vaiśaṁpāyana uvāca
01061003a mānuṣeṣu manuṣyendra saṁbhūtā ye divaukasaḥ
01061003c prathamaṁ dānavāṁś caiva tāṁs te vakṣyāmi sarvaśaḥ
01061004a vipracittir iti khyāto ya āsīd dānavarṣabhaḥ
01061004c jarāsaṁdha iti khyātaḥ sa āsīn manujarṣabhaḥ
01061005a diteḥ putras tu yo rājan hiraṇyakaśipuḥ smr̥taḥ
01061005c sa jajñe mānuṣe loke śiśupālo nararṣabhaḥ
01061006a saṁhrāda iti vikhyātaḥ prahrādasyānujas tu yaḥ
01061006c sa śalya iti vikhyāto jajñe bāhlīkapuṁgavaḥ
01061007a anuhrādas tu tejasvī yo ’bhūt khyāto jaghanyajaḥ
01061007c dhr̥ṣṭaketur iti khyātaḥ sa āsīn manujeśvaraḥ
01061008a yas tu rājañ śibir nāma daiteyaḥ parikīrtitaḥ
01061008c druma ity abhivikhyātaḥ sa āsīd bhuvi pārthivaḥ
01061009a bāṣkalo nāma yas teṣām āsīd asurasattamaḥ
01061009c bhagadatta iti khyātaḥ sa āsīn manujeśvaraḥ
01061010a ayaḥśirā aśvaśirā ayaḥśaṅkuś ca vīryavān
01061010c tathā gaganamūrdhā ca vegavāṁś cātra pañcamaḥ
01061011a pañcaite jajñire rājan vīryavanto mahāsurāḥ
01061011c kekayeṣu mahātmānaḥ pārthivarṣabhasattamāḥ
01061012a ketumān iti vikhyāto yas tato ’nyaḥ pratāpavān
01061012c amitaujā iti khyātaḥ pr̥thivyāṁ so ’bhavan nr̥paḥ
01061013a svarbhānur iti vikhyātaḥ śrīmān yas tu mahāsuraḥ
01061013c ugrasena iti khyāta ugrakarmā narādhipaḥ
01061014a yas tv aśva iti vikhyātaḥ śrīmān āsīn mahāsuraḥ
01061014c aśoko nāma rājāsīn mahāvīryaparākramaḥ
01061015a tasmād avarajo yas tu rājann aśvapatiḥ smr̥taḥ
01061015c daiteyaḥ so ’bhavad rājā hārdikyo manujarṣabhaḥ
01061016a vr̥ṣaparveti vikhyātaḥ śrīmān yas tu mahāsuraḥ
01061016c dīrghaprajña iti khyātaḥ pr̥thivyāṁ so ’bhavan nr̥paḥ
01061017a ajakas tv anujo rājan ya āsīd vr̥ṣaparvaṇaḥ
01061017c sa malla iti vikhyātaḥ pr̥thivyām abhavan nr̥paḥ
01061018a aśvagrīva iti khyātaḥ sattvavān yo mahāsuraḥ
01061018c rocamāna iti khyātaḥ pr̥thivyāṁ so ’bhavan nr̥paḥ
01061019a sūkṣmas tu matimān rājan kīrtimān yaḥ prakīrtitaḥ
01061019c br̥hanta iti vikhyātaḥ kṣitāv āsīt sa pārthivaḥ
01061020a tuhuṇḍa iti vikhyāto ya āsīd asurottamaḥ
01061020c senābindur iti khyātaḥ sa babhūva narādhipaḥ
01061021a isr̥pā nāma yas teṣām asurāṇāṁ balādhikaḥ
01061021c pāpajin nāma rājāsīd bhuvi vikhyātavikramaḥ
01061022a ekacakra iti khyāta āsīd yas tu mahāsuraḥ
01061022c prativindhya iti khyāto babhūva prathitaḥ kṣitau
01061023a virūpākṣas tu daiteyaś citrayodhī mahāsuraḥ
01061023c citravarmeti vikhyātaḥ kṣitāv āsīt sa pārthivaḥ
01061024a haras tv ariharo vīra āsīd yo dānavottamaḥ
01061024c suvāstur iti vikhyātaḥ sa jajñe manujarṣabhaḥ
01061025a aharas tu mahātejāḥ śatrupakṣakṣayaṁkaraḥ
01061025c bāhlīko nāma rājā sa babhūva prathitaḥ kṣitau
01061026a nicandraś candravaktraś ca ya āsīd asurottamaḥ
01061026c muñjakeśa iti khyātaḥ śrīmān āsīt sa pārthivaḥ
01061027a nikumbhas tv ajitaḥ saṁkhye mahāmatir ajāyata
01061027c bhūmau bhūmipatiḥ śreṣṭho devādhipa iti smr̥taḥ
01061028a śarabho nāma yas teṣāṁ daiteyānāṁ mahāsuraḥ
01061028c pauravo nāma rājarṣiḥ sa babhūva nareṣv iha
01061029a dvitīyaḥ śalabhas teṣām asurāṇāṁ babhūva yaḥ
01061029c prahrādo nāma bāhlīkaḥ sa babhūva narādhipaḥ
01061030a candras tu ditijaśreṣṭho loke tārādhipopamaḥ
01061030c r̥ṣiko nāma rājarṣir babhūva nr̥pasattamaḥ
01061031a mr̥tapā iti vikhyāto ya āsīd asurottamaḥ
01061031c paścimānūpakaṁ viddhi taṁ nr̥paṁ nr̥pasattama
01061032a gaviṣṭhas tu mahātejā yaḥ prakhyāto mahāsuraḥ
01061032c drumasena iti khyātaḥ pr̥thivyāṁ so ’bhavan nr̥paḥ
01061033a mayūra iti vikhyātaḥ śrīmān yas tu mahāsuraḥ
01061033c sa viśva iti vikhyāto babhūva pr̥thivīpatiḥ
01061034a suparṇa iti vikhyātas tasmād avarajas tu yaḥ
01061034c kālakīrtir iti khyātaḥ pr̥thivyāṁ so ’bhavan nr̥paḥ
01061035a candrahanteti yas teṣāṁ kīrtitaḥ pravaro ’suraḥ
01061035c śunako nāma rājarṣiḥ sa babhūva narādhipaḥ
01061036a vināśanas tu candrasya ya ākhyāto mahāsuraḥ
01061036c jānakir nāma rājarṣiḥ sa babhūva narādhipaḥ
01061037a dīrghajihvas tu kauravya ya ukto dānavarṣabhaḥ
01061037c kāśirāja iti khyātaḥ pr̥thivyāṁ pr̥thivīpatiḥ
01061038a grahaṁ tu suṣuve yaṁ taṁ siṁhī candrārkamardanam
01061038c krātha ity abhivikhyātaḥ so ’bhavan manujādhipaḥ
01061039a anāyuṣas tu putrāṇāṁ caturṇāṁ pravaro ’suraḥ
01061039c vikṣaro nāma tejasvī vasumitro ’bhavan nr̥paḥ
01061040a dvitīyo vikṣarādyas tu narādhipa mahāsuraḥ
01061040c pāṁsurāṣṭrādhipa iti viśrutaḥ so ’bhavan nr̥paḥ
01061041a balavīra iti khyāto yas tv āsīd asurottamaḥ
01061041c pauṇḍramatsyaka ity eva sa babhūva narādhipaḥ
01061042a vr̥tra ity abhivikhyāto yas tu rājan mahāsuraḥ
01061042c maṇimān nāma rājarṣiḥ sa babhūva narādhipaḥ
01061043a krodhahanteti yas tasya babhūvāvarajo ’suraḥ
01061043c daṇḍa ity abhivikhyātaḥ sa āsīn nr̥patiḥ kṣitau
01061044a krodhavardhana ity eva yas tv anyaḥ parikīrtitaḥ
01061044c daṇḍadhāra iti khyātaḥ so ’bhavan manujeśvaraḥ
01061045a kālakāyās tu ye putrās teṣām aṣṭau narādhipāḥ
01061045c jajñire rājaśārdūla śārdūlasamavikramāḥ
01061046a magadheṣu jayatsenaḥ śrīmān āsīt sa pārthivaḥ
01061046c aṣṭānāṁ pravaras teṣāṁ kāleyānāṁ mahāsuraḥ
01061047a dvitīyas tu tatas teṣāṁ śrīmān harihayopamaḥ
01061047c aparājita ity eva sa babhūva narādhipaḥ
01061048a tr̥tīyas tu mahārāja mahābāhur mahāsuraḥ
01061048c niṣādādhipatir jajñe bhuvi bhīmaparākramaḥ
01061049a teṣām anyatamo yas tu caturthaḥ parikīrtitaḥ
01061049c śreṇimān iti vikhyātaḥ kṣitau rājarṣisattamaḥ
01061050a pañcamas tu babhūvaiṣāṁ pravaro yo mahāsuraḥ
01061050c mahaujā iti vikhyāto babhūveha paraṁtapaḥ
01061051a ṣaṣṭhas tu matimān yo vai teṣām āsīn mahāsuraḥ
01061051c abhīrur iti vikhyātaḥ kṣitau rājarṣisattamaḥ
01061052a samudrasenaś ca nr̥pas teṣām evābhavad gaṇāt
01061052c viśrutaḥ sāgarāntāyāṁ kṣitau dharmārthatattvavit
01061053a br̥han nāmāṣṭamas teṣāṁ kāleyānāṁ paraṁtapaḥ
01061053c babhūva rājan dharmātmā sarvabhūtahite rataḥ
01061054a gaṇaḥ krodhavaśo nāma yas te rājan prakīrtitaḥ
01061054c tataḥ saṁjajñire vīrāḥ kṣitāv iha narādhipāḥ
01061055a nandikaḥ karṇaveṣṭaś ca siddhārthaḥ kīṭakas tathā
01061055c suvīraś ca subāhuś ca mahāvīro ’tha bāhlikaḥ
01061056a krodho vicityaḥ surasaḥ śrīmān nīlaś ca bhūmipaḥ
01061056c vīradhāmā ca kauravya bhūmipālaś ca nāmataḥ
01061057a dantavaktraś ca nāmāsīd durjayaś caiva nāmataḥ
01061057c rukmī ca nr̥paśārdūlo rājā ca janamejayaḥ
01061058a āṣāḍho vāyuvegaś ca bhūritejās tathaiva ca
01061058c ekalavyaḥ sumitraś ca vāṭadhāno ’tha gomukhaḥ
01061059a kārūṣakāś ca rājānaḥ kṣemadhūrtis tathaiva ca
01061059c śrutāyur uddhavaś caiva br̥hatsenas tathaiva ca
01061060a kṣemogratīrthaḥ kuharaḥ kaliṅgeṣu narādhipaḥ
01061060c matimāṁś ca manuṣyendra īśvaraś ceti viśrutaḥ
01061061a gaṇāt krodhavaśād evaṁ rājapūgo ’bhavat kṣitau
01061061c jātaḥ purā mahārāja mahākīrtir mahābalaḥ
01061062a yas tv āsīd devako nāma devarājasamadyutiḥ
01061062c sa gandharvapatir mukhyaḥ kṣitau jajñe narādhipaḥ
01061063a br̥haspater br̥hatkīrter devarṣer viddhi bhārata
01061063c aṁśād droṇaṁ samutpannaṁ bhāradvājam ayonijam
01061064a dhanvināṁ nr̥paśārdūla yaḥ sa sarvāstravittamaḥ
01061064c br̥hatkīrtir mahātejāḥ saṁjajñe manujeṣv iha
01061065a dhanurvede ca vede ca yaṁ taṁ vedavido viduḥ
01061065c variṣṭham indrakarmāṇaṁ droṇaṁ svakulavardhanam
01061066a mahādevāntakābhyāṁ ca kāmāt krodhāc ca bhārata
01061066c ekatvam upapannānāṁ jajñe śūraḥ paraṁtapaḥ
01061067a aśvatthāmā mahāvīryaḥ śatrupakṣakṣayaṁkaraḥ
01061067c vīraḥ kamalapatrākṣaḥ kṣitāv āsīn narādhipa
01061068a jajñire vasavas tv aṣṭau gaṅgāyāṁ śaṁtanoḥ sutāḥ
01061068c vasiṣṭhasya ca śāpena niyogād vāsavasya ca
01061069a teṣām avarajo bhīṣmaḥ kurūṇām abhayaṁkaraḥ
01061069c matimān vedavid vāgmī śatrupakṣakṣayaṁkaraḥ
01061070a jāmadagnyena rāmeṇa yaḥ sa sarvavidāṁ varaḥ
01061070c ayudhyata mahātejā bhārgaveṇa mahātmanā
01061071a yas tu rājan kr̥po nāma brahmarṣir abhavat kṣitau
01061071c rudrāṇāṁ taṁ gaṇād viddhi saṁbhūtam atipauruṣam
01061072a śakunir nāma yas tv āsīd rājā loke mahārathaḥ
01061072c dvāparaṁ viddhi taṁ rājan saṁbhūtam arimardanam
01061073a sātyakiḥ satyasaṁdhas tu yo ’sau vr̥ṣṇikulodvahaḥ
01061073c pakṣāt sa jajñe marutāṁ devānām arimardanaḥ
01061074a drupadaś cāpi rājarṣis tata evābhavad gaṇāt
01061074c mānuṣe nr̥pa loke ’smin sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ
01061075a tataś ca kr̥tavarmāṇaṁ viddhi rājañ janādhipam
01061075c jātam apratikarmāṇaṁ kṣatriyarṣabhasattamam
01061076a marutāṁ tu gaṇād viddhi saṁjātam arimardanam
01061076c virāṭaṁ nāma rājarṣiṁ pararāṣṭrapratāpanam
01061077a ariṣṭāyās tu yaḥ putro haṁsa ity abhiviśrutaḥ
01061077c sa gandharvapatir jajñe kuruvaṁśavivardhanaḥ
01061078a dhr̥tarāṣṭra iti khyātaḥ kr̥ṣṇadvaipāyanād api
01061078c dīrghabāhur mahātejāḥ prajñācakṣur narādhipaḥ
01061078e mātur doṣād r̥ṣeḥ kopād andha eva vyajāyata
01061079a atres tu sumahābhāgaṁ putraṁ putravatāṁ varam
01061079c viduraṁ viddhi loke ’smiñ jātaṁ buddhimatāṁ varam
01061080a kaler aṁśāt tu saṁjajñe bhuvi duryodhano nr̥paḥ
01061080c durbuddhir durmatiś caiva kurūṇām ayaśaskaraḥ
01061081a jagato yaḥ sa sarvasya vidviṣṭaḥ kalipūruṣaḥ
01061081c yaḥ sarvāṁ ghātayām āsa pr̥thivīṁ puruṣādhamaḥ
01061081e yena vairaṁ samuddīptaṁ bhūtāntakaraṇaṁ mahat
01061082a paulastyā bhrātaraḥ sarve jajñire manujeṣv iha
01061082c śataṁ duḥśāsanādīnāṁ sarveṣāṁ krūrakarmaṇām
01061083a durmukho duḥsahaś caiva ye cānye nānuśabditāḥ
01061083c duryodhanasahāyās te paulastyā bharatarṣabha
01061084a dharmasyāṁśaṁ tu rājānaṁ viddhi rājan yudhiṣṭhiram
01061084c bhīmasenaṁ tu vātasya devarājasya cārjunam
01061085a aśvinos tu tathaivāṁśau rūpeṇāpratimau bhuvi
01061085c nakulaḥ sahadevaś ca sarvalokamanoharau
01061086a yaḥ suvarcā iti khyātaḥ somaputraḥ pratāpavān
01061086c abhimanyur br̥hatkīrtir arjunasya suto ’bhavat
01061087a agner aṁśaṁ tu viddhi tvaṁ dhr̥ṣṭadyumnaṁ mahāratham
01061087c śikhaṇḍinam atho rājan strīpuṁsaṁ viddhi rākṣasam
01061088a draupadeyāś ca ye pañca babhūvur bharatarṣabha
01061088c viśvedevagaṇān rājaṁs tān viddhi bharatarṣabha
01061089a āmuktakavacaḥ karṇo yas tu jajñe mahārathaḥ
01061089c divākarasya taṁ viddhi devasyāṁśam anuttamam
01061090a yas tu nārāyaṇo nāma devadevaḥ sanātanaḥ
01061090c tasyāṁśo mānuṣeṣv āsīd vāsudevaḥ pratāpavān
01061091a śeṣasyāṁśas tu nāgasya baladevo mahābalaḥ
01061091c sanatkumāraṁ pradyumnaṁ viddhi rājan mahaujasam
01061092a evam anye manuṣyendra bahavo ’ṁśā divaukasām
01061092c jajñire vasudevasya kule kulavivardhanāḥ
01061093a gaṇas tv apsarasāṁ yo vai mayā rājan prakīrtitaḥ
01061093c tasya bhāgaḥ kṣitau jajñe niyogād vāsavasya ca
01061094a tāni ṣoḍaśa devīnāṁ sahasrāṇi narādhipa
01061094c babhūvur mānuṣe loke nārāyaṇaparigrahaḥ
01061095a śriyas tu bhāgaḥ saṁjajñe ratyarthaṁ pr̥thivītale
01061095c drupadasya kule kanyā vedimadhyād aninditā
01061096a nātihrasvā na mahatī nīlotpalasugandhinī
01061096c padmāyatākṣī suśroṇī asitāyatamūrdhajā
01061097a sarvalakṣaṇasaṁpannā vaiḍūryamaṇisaṁnibhā
01061097c pañcānāṁ puruṣendrāṇāṁ cittapramathinī rahaḥ
01061098a siddhir dhr̥tiś ca ye devyau pañcānāṁ mātarau tu te
01061098c kuntī mādrī ca jajñāte matis tu subalātmajā
01061099a iti devāsurāṇāṁ te gandharvāpsarasāṁ tathā
01061099c aṁśāvataraṇaṁ rājan rākṣasānāṁ ca kīrtitam
01061100a ye pr̥thivyāṁ samudbhūtā rājāno yuddhadurmadāḥ
01061100c mahātmāno yadūnāṁ ca ye jātā vipule kule
01061101a dhanyaṁ yaśasyaṁ putrīyam āyuṣyaṁ vijayāvaham
01061101c idam aṁśāvataraṇaṁ śrotavyam anasūyatā
01061102a aṁśāvataraṇaṁ śrutvā devagandharvarakṣasām
01061102c prabhavāpyayavit prājño na kr̥cchreṣv avasīdati
01062001  janamejaya uvāca
01062001a tvattaḥ śrutam idaṁ brahman devadānavarakṣasām
01062001c aṁśāvataraṇaṁ samyag gandharvāpsarasāṁ tathā
01062002a imaṁ tu bhūya icchāmi kurūṇāṁ vaṁśam āditaḥ
01062002c kathyamānaṁ tvayā vipra viprarṣigaṇasaṁnidhau
01062003  vaiśaṁpāyana uvāca
01062003a pauravāṇāṁ vaṁśakaro duḥṣanto nāma vīryavān
01062003c pr̥thivyāś caturantāyā goptā bharatasattama
01062004a caturbhāgaṁ bhuvaḥ kr̥tsnaṁ sa bhuṅkte manujeśvaraḥ
01062004c samudrāvaraṇāṁś cāpi deśān sa samitiṁjayaḥ
01062005a āmlecchāṭavikān sarvān sa bhuṅkte ripumardanaḥ
01062005c ratnākarasamudrāntāṁś cāturvarṇyajanāvr̥tān
01062006a na varṇasaṁkarakaro nākr̥ṣyakarakr̥jjanaḥ
01062006c na pāpakr̥t kaś cid āsīt tasmin rājani śāsati
01062007a dharmyāṁ ratiṁ sevamānā dharmārthāv abhipedire
01062007c tadā narā naravyāghra tasmiñ janapadeśvare
01062008a nāsīc corabhayaṁ tāta na kṣudhābhayam aṇv api
01062008c nāsīd vyādhibhayaṁ cāpi tasmiñ janapadeśvare
01062009a svair dharmai remire varṇā daive karmaṇi niḥspr̥hāḥ
01062009c tam āśritya mahīpālam āsaṁś caivākutobhayāḥ
01062010a kālavarṣī ca parjanyaḥ sasyāni phalavanti ca
01062010c sarvaratnasamr̥ddhā ca mahī vasumatī tadā
01062011a sa cādbhutamahāvīryo vajrasaṁhanano yuvā
01062011c udyamya mandaraṁ dorbhyāṁ haret savanakānanam
01062012a dhanuṣy atha gadāyuddhe tsarupraharaṇeṣu ca
01062012c nāgapr̥ṣṭhe ’śvapr̥ṣṭhe ca babhūva pariniṣṭhitaḥ
01062013a bale viṣṇusamaś cāsīt tejasā bhāskaropamaḥ
01062013c akṣubdhatve ’rṇavasamaḥ sahiṣṇutve dharāsamaḥ
01062014a saṁmataḥ sa mahīpālaḥ prasannapurarāṣṭravān
01062014c bhūyo dharmaparair bhāvair viditaṁ janam āvasat
01063001  vaiśaṁpāyana uvāca
01063001a sa kadā cin mahābāhuḥ prabhūtabalavāhanaḥ
01063001c vanaṁ jagāma gahanaṁ hayanāgaśatair vr̥taḥ
01063002a khaḍgaśaktidharair vīrair gadāmusalapāṇibhiḥ
01063002c prāsatomarahastaiś ca yayau yodhaśatair vr̥taḥ
01063003a siṁhanādaiś ca yodhānāṁ śaṅkhadundubhinisvanaiḥ
01063003c rathanemisvanaiś cāpi sanāgavarabr̥ṁhitaiḥ
01063004a heṣitasvanamiśraiś ca kṣveḍitāsphoṭitasvanaiḥ
01063004c āsīt kilakilāśabdas tasmin gacchati pārthive
01063005a prāsādavaraśr̥ṅgasthāḥ parayā nr̥paśobhayā
01063005c dadr̥śus taṁ striyas tatra śūram ātmayaśaskaram
01063006a śakropamam amitraghnaṁ paravāraṇavāraṇam
01063006c paśyantaḥ strīgaṇās tatra śastrapāṇiṁ sma menire
01063007a ayaṁ sa puruṣavyāghro raṇe ’dbhutaparākramaḥ
01063007c yasya bāhubalaṁ prāpya na bhavanty asuhr̥dgaṇāḥ
01063008a iti vāco bruvantyas tāḥ striyaḥ premṇā narādhipam
01063008c tuṣṭuvuḥ puṣpavr̥ṣṭīś ca sasr̥jus tasya mūrdhani
01063009a tatra tatra ca viprendraiḥ stūyamānaḥ samantataḥ
01063009c niryayau parayā prītyā vanaṁ mr̥gajighāṁsayā
01063010a sudūram anujagmus taṁ paurajānapadās tadā
01063010c nyavartanta tataḥ paścād anujñātā nr̥peṇa ha
01063011a suparṇapratimenātha rathena vasudhādhipaḥ
01063011c mahīm āpūrayām āsa ghoṣeṇa tridivaṁ tathā
01063012a sa gacchan dadr̥śe dhīmān nandanapratimaṁ vanam
01063012c bilvārkakhadirākīrṇaṁ kapitthadhavasaṁkulam
01063013a viṣamaṁ parvataprasthair aśmabhiś ca samāvr̥tam
01063013c nirjalaṁ nirmanuṣyaṁ ca bahuyojanam āyatam
01063013e mr̥gasaṁghair vr̥taṁ ghorair anyaiś cāpi vanecaraiḥ
01063014a tad vanaṁ manujavyāghraḥ sabhr̥tyabalavāhanaḥ
01063014c loḍayām āsa duḥṣantaḥ sūdayan vividhān mr̥gān
01063015a bāṇagocarasaṁprāptāṁs tatra vyāghragaṇān bahūn
01063015c pātayām āsa duḥṣanto nirbibheda ca sāyakaiḥ
01063016a dūrasthān sāyakaiḥ kāṁś cid abhinat sa nararṣabhaḥ
01063016c abhyāśam āgatāṁś cānyān khaḍgena nirakr̥ntata
01063017a kāṁś cid eṇān sa nirjaghne śaktyā śaktimatāṁ varaḥ
01063017c gadāmaṇḍalatattvajñaś cacārāmitavikramaḥ
01063018a tomarair asibhiś cāpi gadāmusalakarpaṇaiḥ
01063018c cacāra sa vinighnan vai vanyāṁs tatra mr̥gadvijān
01063019a rājñā cādbhutavīryeṇa yodhaiś ca samarapriyaiḥ
01063019c loḍyamānaṁ mahāraṇyaṁ tatyajuś ca mahāmr̥gāḥ
01063020a tatra vidrutasaṁghāni hatayūthapatīni ca
01063020c mr̥gayūthāny athautsukyāc chabdaṁ cakrus tatas tataḥ
01063021a śuṣkāṁ cāpi nadīṁ gatvā jalanairāśyakarśitāḥ
01063021c vyāyāmaklāntahr̥dayāḥ patanti sma vicetasaḥ
01063022a kṣutpipāsāparītāś ca śrāntāś ca patitā bhuvi
01063022c ke cit tatra naravyāghrair abhakṣyanta bubhukṣitaiḥ
01063023a ke cid agnim athotpādya samidhya ca vanecarāḥ
01063023c bhakṣayanti sma māṁsāni prakuṭya vidhivat tadā
01063024a tatra ke cid gajā mattā balinaḥ śastravikṣatāḥ
01063024c saṁkocyāgrakarān bhītāḥ pradravanti sma vegitāḥ
01063025a śakr̥nmūtraṁ sr̥jantaś ca kṣarantaḥ śoṇitaṁ bahu
01063025c vanyā gajavarās tatra mamr̥dur manujān bahūn
01063026a tad vanaṁ balameghena śaradhāreṇa saṁvr̥tam
01063026c vyarocan mahiṣākīrṇaṁ rājñā hatamahāmr̥gam
01064001  vaiśaṁpāyana uvāca
01064001a tato mr̥gasahasrāṇi hatvā vipulavāhanaḥ
01064001c rājā mr̥gaprasaṅgena vanam anyad viveśa ha
01064002a eka evottamabalaḥ kṣutpipāsāsamanvitaḥ
01064002c sa vanasyāntam āsādya mahad īriṇam āsadat
01064003a tac cāpy atītya nr̥patir uttamāśramasaṁyutam
01064003c manaḥprahlādajananaṁ dr̥ṣṭikāntam atīva ca
01064003e śītamārutasaṁyuktaṁ jagāmānyan mahad vanam
01064004a puṣpitaiḥ pādapaiḥ kīrṇam atīva sukhaśādvalam
01064004c vipulaṁ madhurārāvair nāditaṁ vihagais tathā
01064005a pravr̥ddhaviṭapair vr̥kṣaiḥ sukhacchāyaiḥ samāvr̥tam
01064005c ṣaṭpadāghūrṇitalataṁ lakṣmyā paramayā yutam
01064006a nāpuṣpaḥ pādapaḥ kaś cin nāphalo nāpi kaṇṭakī
01064006c ṣaṭpadair vāpy anākīrṇas tasmin vai kānane ’bhavat
01064007a vihagair nāditaṁ puṣpair alaṁkr̥tam atīva ca
01064007c sarvartukusumair vr̥kṣair atīva sukhaśādvalam
01064007e manoramaṁ maheṣvāso viveśa vanam uttamam
01064008a mārutāgalitās tatra drumāḥ kusumaśālinaḥ
01064008c puṣpavr̥ṣṭiṁ vicitrāṁ sma vyasr̥jaṁs te punaḥ punaḥ
01064009a divaspr̥śo ’tha saṁghuṣṭāḥ pakṣibhir madhurasvaraiḥ
01064009c virejuḥ pādapās tatra vicitrakusumāmbarāḥ
01064010a teṣāṁ tatra pravāleṣu puṣpabhārāvanāmiṣu
01064010c ruvanti rāvaṁ vihagāḥ ṣaṭpadaiḥ sahitā mr̥du
01064011a tatra pradeśāṁś ca bahūn kusumotkaramaṇḍitān
01064011c latāgr̥haparikṣiptān manasaḥ prītivardhanān
01064011e saṁpaśyan sa mahātejā babhūva muditas tadā
01064012a parasparāśliṣṭaśākhaiḥ pādapaiḥ kusumācitaiḥ
01064012c aśobhata vanaṁ tat tair mahendradhvajasaṁnibhaiḥ
01064013a sukhaśītaḥ sugandhī ca puṣpareṇuvaho ’nilaḥ
01064013c parikrāman vane vr̥kṣān upaitīva riraṁsayā
01064014a evaṁguṇasamāyuktaṁ dadarśa sa vanaṁ nr̥paḥ
01064014c nadīkacchodbhavaṁ kāntam ucchritadhvajasaṁnibham
01064015a prekṣamāṇo vanaṁ tat tu suprahr̥ṣṭavihaṁgamam
01064015c āśramapravaraṁ ramyaṁ dadarśa ca manoramam
01064016a nānāvr̥kṣasamākīrṇaṁ saṁprajvalitapāvakam
01064016c yatibhir vālakhilyaiś ca vr̥taṁ munigaṇānvitam
01064017a agnyāgāraiś ca bahubhiḥ puṣpasaṁstarasaṁstr̥tam
01064017c mahākacchair br̥hadbhiś ca vibhrājitam atīva ca
01064018a mālinīm abhito rājan nadīṁ puṇyāṁ sukhodakām
01064018c naikapakṣigaṇākīrṇāṁ tapovanamanoramām
01064018e tatra vyālamr̥gān saumyān paśyan prītim avāpa saḥ
01064019a taṁ cāpy atirathaḥ śrīmān āśramaṁ pratyapadyata
01064019c devalokapratīkāśaṁ sarvataḥ sumanoharam
01064020a nadīm āśramasaṁśliṣṭāṁ puṇyatoyāṁ dadarśa saḥ
01064020c sarvaprāṇabhr̥tāṁ tatra jananīm iva viṣṭhitām
01064021a sacakravākapulināṁ puṣpaphenapravāhinīm
01064021c sakiṁnaragaṇāvāsāṁ vānararkṣaniṣevitām
01064022a puṇyasvādhyāyasaṁghuṣṭāṁ pulinair upaśobhitām
01064022c mattavāraṇaśārdūlabhujagendraniṣevitām
01064023a nadīm āśramasaṁbaddhāṁ dr̥ṣṭvāśramapadaṁ tathā
01064023c cakārābhipraveśāya matiṁ sa nr̥patis tadā
01064024a alaṁkr̥taṁ dvīpavatyā mālinyā ramyatīrayā
01064024c naranārāyaṇasthānaṁ gaṅgayevopaśobhitam
01064024e mattabarhiṇasaṁghuṣṭaṁ praviveśa mahad vanam
01064025a tat sa caitrarathaprakhyaṁ samupetya nareśvaraḥ
01064025c atīva guṇasaṁpannam anirdeśyaṁ ca varcasā
01064025e maharṣiṁ kāśyapaṁ draṣṭum atha kaṇvaṁ tapodhanam
01064026a rathinīm aśvasaṁbādhāṁ padātigaṇasaṁkulām
01064026c avasthāpya vanadvāri senām idam uvāca saḥ
01064027a muniṁ virajasaṁ draṣṭuṁ gamiṣyāmi tapodhanam
01064027c kāśyapaṁ sthīyatām atra yāvadāgamanaṁ mama
01064028a tad vanaṁ nandanaprakhyam āsādya manujeśvaraḥ
01064028c kṣutpipāse jahau rājā harṣaṁ cāvāpa puṣkalam
01064029a sāmātyo rājaliṅgāni so ’panīya narādhipaḥ
01064029c purohitasahāyaś ca jagāmāśramam uttamam
01064029e didr̥kṣus tatra tam r̥ṣiṁ taporāśim athāvyayam
01064030a brahmalokapratīkāśam āśramaṁ so ’bhivīkṣya ca
01064030c ṣaṭpadodgītasaṁghuṣṭaṁ nānādvijagaṇāyutam
01064031a r̥co bahvr̥camukhyaiś ca preryamāṇāḥ padakramaiḥ
01064031c śuśrāva manujavyāghro vitateṣv iha karmasu
01064032a yajñavidyāṅgavidbhiś ca kramadbhiś ca kramān api
01064032c amitātmabhiḥ suniyataiḥ śuśubhe sa tadāśramaḥ
01064033a atharvavedapravarāḥ pūgayājñika saṁmatāḥ
01064033c saṁhitām īrayanti sma padakramayutāṁ tu te
01064034a śabdasaṁskārasaṁyuktaṁ bruvadbhiś cāparair dvijaiḥ
01064034c nāditaḥ sa babhau śrīmān brahmaloka ivāśramaḥ
01064035a yajñasaṁskāravidbhiś ca kramaśikṣā viśāradaiḥ
01064035c nyāyatattvārthavijñānasaṁpannair vedapāragaiḥ
01064036a nānāvākyasamāhārasamavāyaviśāradaiḥ
01064036c viśeṣakāryavidbhiś ca mokṣadharmaparāyaṇaiḥ
01064037a sthāpanākṣepasiddhāntaparamārthajñatāṁ gataiḥ
01064037c lokāyatikamukhyaiś ca samantād anunāditam
01064038a tatra tatra ca viprendrān niyatān saṁśitavratān
01064038c japahomaparān siddhān dadarśa paravīrahā
01064039a āsanāni vicitrāṇi puṣpavanti mahīpatiḥ
01064039c prayatnopahitāni sma dr̥ṣṭvā vismayam āgamat
01064040a devatāyatanānāṁ ca pūjāṁ prekṣya kr̥tāṁ dvijaiḥ
01064040c brahmalokastham ātmānaṁ mene sa nr̥pasattamaḥ
01064041a sa kāśyapatapoguptam āśramapravaraṁ śubham
01064041c nātr̥pyat prekṣamāṇo vai tapodhanagaṇair yutam
01064042a sa kāśyapasyāyatanaṁ mahāvratair; vr̥taṁ samantād r̥ṣibhis tapodhanaiḥ
01064042c viveśa sāmātyapurohito ’rihā; viviktam atyarthamanoharaṁ śivam
01065001  vaiśaṁpāyana uvāca
01065001a tato gacchan mahābāhur eko ’mātyān visr̥jya tān
01065001c nāpaśyad āśrame tasmiṁs tam r̥ṣiṁ saṁśitavratam
01065002a so ’paśyamānas tam r̥ṣiṁ śūnyaṁ dr̥ṣṭvā tam āśramam
01065002c uvāca ka ihety uccair vanaṁ saṁnādayann iva
01065003a śrutvātha tasya taṁ śabdaṁ kanyā śrīr iva rūpiṇī
01065003c niścakrāmāśramāt tasmāt tāpasīveṣadhāriṇī
01065004a sā taṁ dr̥ṣṭvaiva rājānaṁ duḥṣantam asitekṣaṇā
01065004c svāgataṁ ta iti kṣipram uvāca pratipūjya ca
01065005a āsanenārcayitvā ca pādyenārghyeṇa caiva hi
01065005c papracchānāmayaṁ rājan kuśalaṁ ca narādhipam
01065006a yathāvad arcayitvā sā pr̥ṣṭvā cānāmayaṁ tadā
01065006c uvāca smayamāneva kiṁ kāryaṁ kriyatām iti
01065007a tām abravīt tato rājā kanyāṁ madhurabhāṣiṇīm
01065007c dr̥ṣṭvā sarvānavadyāṅgīṁ yathāvat pratipūjitaḥ
01065008a āgato ’haṁ mahābhāgam r̥ṣiṁ kaṇvam upāsitum
01065008c kva gato bhagavān bhadre tan mamācakṣva śobhane
01065009  śakuntalovāca
01065009a gataḥ pitā me bhagavān phalāny āhartum āśramāt
01065009c muhūrtaṁ saṁpratīkṣasva drakṣyasy enam ihāgatam
01065010  vaiśaṁpāyana uvāca
01065010a apaśyamānas tam r̥ṣiṁ tayā coktas tathā nr̥paḥ
01065010c tāṁ ca dr̥ṣṭvā varārohāṁ śrīmatīṁ cāruhāsinīm
01065011a vibhrājamānāṁ vapuṣā tapasā ca damena ca
01065011c rūpayauvanasaṁpannām ity uvāca mahīpatiḥ
01065012a kāsi kasyāsi suśroṇi kimarthaṁ cāgatā vanam
01065012c evaṁrūpaguṇopetā kutas tvam asi śobhane
01065013a darśanād eva hi śubhe tvayā me ’pahr̥taṁ manaḥ
01065013c icchāmi tvām ahaṁ jñātuṁ tan mamācakṣva śobhane
01065014a evam uktā tadā kanyā tena rājñā tadāśrame
01065014c uvāca hasatī vākyam idaṁ sumadhurākṣaram
01065015a kaṇvaṣyāhaṁ bhagavato duḥṣanta duhitā matā
01065015c tapasvino dhr̥timato dharmajñasya yaśasvinaḥ
01065016  duḥṣanta uvāca
01065016a ūrdhvaretā mahābhāgo bhagavām̐l lokapūjitaḥ
01065016c caled dhi vr̥ttād dharmo ’pi na calet saṁśitavrataḥ
01065017a kathaṁ tvaṁ tasya duhitā saṁbhūtā varavarṇinī
01065017c saṁśayo me mahān atra taṁ me chettum ihārhasi
01065018  śakuntalovāca
01065018a yathāyam āgamo mahyaṁ yathā cedam abhūt purā
01065018c śr̥ṇu rājan yathātattvaṁ yathāsmi duhitā muneḥ
01065019a r̥ṣiḥ kaś cid ihāgamya mama janmābhyacodayat
01065019c tasmai provāca bhagavān yathā tac chr̥ṇu pārthiva
01065020a tapyamānaḥ kila purā viśvāmitro mahat tapaḥ
01065020c subhr̥śaṁ tāpayām āsa śakraṁ suragaṇeśvaram
01065021a tapasā dīptavīryo ’yaṁ sthānān māṁ cyāvayed iti
01065021c bhītaḥ puraṁdaras tasmān menakām idam abravīt
01065022a guṇair divyair apsarasāṁ menake tvaṁ viśiṣyase
01065022c śreyo me kuru kalyāṇi yat tvāṁ vakṣyāmi tac chr̥ṇu
01065023a asāv ādityasaṁkāśo viśvāmitro mahātapāḥ
01065023c tapyamānas tapo ghoraṁ mama kampayate manaḥ
01065024a menake tava bhāro ’yaṁ viśvāmitraḥ sumadhyame
01065024c saṁśitātmā sudurdharṣa ugre tapasi vartate
01065025a sa māṁ na cyāvayet sthānāt taṁ vai gatvā pralobhaya
01065025c cara tasya tapovighnaṁ kuru me priyam uttamam
01065026a rūpayauvanamādhuryaceṣṭitasmitabhāṣitaiḥ
01065026c lobhayitvā varārohe tapasaḥ saṁnivartaya
01065027  menakovāca
01065027a mahātejāḥ sa bhagavān sadaiva ca mahātapāḥ
01065027c kopanaś ca tathā hy enaṁ jānāti bhagavān api
01065028a tejasas tapasaś caiva kopasya ca mahātmanaḥ
01065028c tvam apy udvijase yasya nodvijeyam ahaṁ katham
01065029a mahābhāgaṁ vasiṣṭhaṁ yaḥ putrair iṣṭair vyayojayat
01065029c kṣatre jātaś ca yaḥ pūrvam abhavad brāhmaṇo balāt
01065030a śaucārthaṁ yo nadīṁ cakre durgamāṁ bahubhir jalaiḥ
01065030c yāṁ tāṁ puṇyatamāṁ loke kauśikīti vidur janāḥ
01065031a babhāra yatrāsya purā kāle durge mahātmanaḥ
01065031c dārān mataṅgo dharmātmā rājarṣir vyādhatāṁ gataḥ
01065032a atītakāle durbhikṣe yatraitya punar āśramam
01065032c muniḥ pāreti nadyā vai nāma cakre tadā prabhuḥ
01065033a mataṅgaṁ yājayāṁ cakre yatra prītamanāḥ svayam
01065033c tvaṁ ca somaṁ bhayād yasya gataḥ pātuṁ śureśvara
01065034a ati nakṣatravaṁśāṁś ca kruddho nakṣatrasaṁpadā
01065034c prati śravaṇapūrvāṇi nakṣatrāṇi sasarja yaḥ
01065035a etāni yasya karmāṇi tasyāhaṁ bhr̥śam udvije
01065035c yathā māṁ na dahet kruddhas tathājñāpaya māṁ vibho
01065036a tejasā nirdahel lokān kampayed dharaṇīṁ padā
01065036c saṁkṣipec ca mahāmeruṁ tūrṇam āvartayet tathā
01065037a tādr̥śaṁ tapasā yuktaṁ pradīptam iva pāvakam
01065037c katham asmadvidhā bālā jitendriyam abhispr̥śet
01065038a hutāśanamukhaṁ dīptaṁ sūryacandrākṣitārakam
01065038c kālajihvaṁ suraśreṣṭha katham asmadvidhā spr̥śet
01065039a yamaś ca somaś ca maharṣayaś ca; sādhyā viśve vālakhilyāś ca sarve
01065039c ete ’pi yasyodvijante prabhāvāt; kasmāt tasmān mādr̥śī nodvijeta
01065040a tvayaivam uktā ca kathaṁ samīpam; r̥ṣer na gaccheyam ahaṁ surendra
01065040c rakṣāṁ tu me cintaya devarāja; yathā tvadarthaṁ rakṣitāhaṁ careyam
01065041a kāmaṁ tu me mārutas tatra vāsaḥ; prakrīḍitāyā vivr̥ṇotu deva
01065041c bhavec ca me manmathas tatra kārye; sahāyabhūtas tava devaprasādāt
01065042a vanāc ca vāyuḥ surabhiḥ pravāyet; tasmin kāle tam r̥ṣiṁ lobhayantyāḥ
01065042c tathety uktvā vihite caiva tasmiṁs; tato yayau sāśramaṁ kauśikasya
01066001  śakuntalovāca
01066001a evam uktas tayā śakraḥ saṁdideśa sadāgatim
01066001c prātiṣṭhata tadā kāle menakā vāyunā saha
01066002a athāpaśyad varārohā tapasā dagdhakilbiṣam
01066002c viśvāmitraṁ tapasyantaṁ menakā bhīrur āśrame
01066003a abhivādya tataḥ sā taṁ prākrīḍad r̥ṣisaṁnidhau
01066003c apovāha ca vāso ’syā mārutaḥ śaśisaṁnibham
01066004a sāgacchat tvaritā bhūmiṁ vāsas tad abhiliṅgatī
01066004c utsmayantīva savrīḍaṁ mārutaṁ varavarṇinī
01066005a gr̥ddhāṁ vāsasi saṁbhrāntāṁ menakāṁ munisattamaḥ
01066005c anirdeśyavayorūpām apaśyad vivr̥tāṁ tadā
01066006a tasyā rūpaguṇaṁ dr̥ṣṭvā sa tu viprarṣabhas tadā
01066006c cakāra bhāvaṁ saṁsarge tayā kāmavaśaṁ gataḥ
01066007a nyamantrayata cāpy enāṁ sā cāpy aicchad aninditā
01066007c tau tatra suciraṁ kālaṁ vane vyaharatām ubhau
01066007e ramamāṇau yathākāmaṁ yathaikadivasaṁ tathā
01066008a janayām āsa sa munir menakāyāṁ śakuntalām
01066008c prasthe himavato ramye mālinīm abhito nadīm
01066009a jātam utsr̥jya taṁ garbhaṁ menakā mālinīm anu
01066009c kr̥takāryā tatas tūrṇam agacchac chakrasaṁsadam
01066010a taṁ vane vijane garbhaṁ siṁhavyāghrasamākule
01066010c dr̥ṣṭvā śayānaṁ śakunāḥ samantāt paryavārayan
01066011a nemāṁ hiṁsyur vane bālāṁ kravyādā māṁsagr̥ddhinaḥ
01066011c paryarakṣanta tāṁ tatra śakuntā menakātmajām
01066012a upaspraṣṭuṁ gataś cāham apaśyaṁ śayitām imām
01066012c nirjane vipine ’raṇye śakuntaiḥ parivāritām
01066012e ānayitvā tataś caināṁ duhitr̥tve nyayojayam
01066013a śarīrakr̥t prāṇadātā yasya cānnāni bhuñjate
01066013c krameṇa te trayo ’py uktāḥ pitaro dharmaniścaye
01066014a nirjane ca vane yasmāc chakuntaiḥ parirakṣitā
01066014c śakuntaleti nāmāsyāḥ kr̥taṁ cāpi tato mayā
01066015a evaṁ duhitaraṁ viddhi mama saumya śakuntalām
01066015c śakuntalā ca pitaraṁ manyate mām aninditā
01066016a etad ācaṣṭa pr̥ṣṭaḥ san mama janma maharṣaye
01066016c sutāṁ kaṇvasya mām evaṁ viddhi tvaṁ manujādhipa
01066017a kaṇvaṁ hi pitaraṁ manye pitaraṁ svam ajānatī
01066017c iti te kathitaṁ rājan yathāvr̥ttaṁ śrutaṁ mayā
01067001  duḥṣanta uvāca
01067001a suvyaktaṁ rājaputrī tvaṁ yathā kalyāṇi bhāṣase
01067001c bhāryā me bhava suśroṇi brūhi kiṁ karavāṇi te
01067002a suvarṇamālā vāsāṁsi kuṇḍale parihāṭake
01067002c nānāpattanaje śubhre maṇiratne ca śobhane
01067003a āharāmi tavādyāhaṁ niṣkādīny ajināni ca
01067003c sarvaṁ rājyaṁ tavādyāstu bhāryā me bhava śobhane
01067004a gāndharveṇa ca māṁ bhīru vivāhenaihi sundari
01067004c vivāhānāṁ hi rambhoru gāndharvaḥ śreṣṭha ucyate
01067005  śakuntalovāca
01067005a phalāhāro gato rājan pitā me ita āśramāt
01067005c taṁ muhūrtaṁ pratīkṣasva sa māṁ tubhyaṁ pradāsyati
01067006  duḥṣanta uvāca
01067006a icchāmi tvāṁ varārohe bhajamānām anindite
01067006c tvadarthaṁ māṁ sthitaṁ viddhi tvadgataṁ hi mano mama
01067007a ātmano bandhur ātmaiva gatir ātmaiva cātmanaḥ
01067007c ātmanaivātmano dānaṁ kartum arhasi dharmataḥ
01067008a aṣṭāv eva samāsena vivāhā dharmataḥ smr̥tāḥ
01067008c brāhmo daivas tathaivārṣaḥ prājāpatyas tathāsuraḥ
01067009a gāndharvo rākṣasaś caiva paiśācaś cāṣṭamaḥ smr̥taḥ
01067009c teṣāṁ dharmān yathāpūrvaṁ manuḥ svāyaṁbhuvo ’bravīt
01067010a praśastāṁś caturaḥ pūrvān brāhmaṇasyopadhāraya
01067010c ṣaḍ ānupūrvyā kṣatrasya viddhi dharmyān anindite
01067011a rājñāṁ tu rākṣaso ’py ukto viṭśūdreṣv āsuraḥ smr̥taḥ
01067011c pañcānāṁ tu trayo dharmyā dvāv adharmyau smr̥tāv iha
01067012a paiśācaś cāsuraś caiva na kartavyau kathaṁ cana
01067012c anena vidhinā kāryo dharmasyaiṣā gatiḥ smr̥tā
01067013a gāndharvarākṣasau kṣatre dharmyau tau mā viśaṅkithāḥ
01067013c pr̥thag vā yadi vā miśrau kartavyau nātra saṁśayaḥ
01067014a sā tvaṁ mama sakāmasya sakāmā varavarṇini
01067014c gāndharveṇa vivāhena bhāryā bhavitum arhasi
01067015  śakuntalovāca
01067015a yadi dharmapathas tv eṣa yadi cātmā prabhur mama
01067015c pradāne pauravaśreṣṭha śr̥ṇu me samayaṁ prabho
01067016a satyaṁ me pratijānīhi yat tvāṁ vakṣyāmy ahaṁ rahaḥ
01067016c mama jāyeta yaḥ putraḥ sa bhavet tvadanantaram
01067017a yuvarājo mahārāja satyam etad bravīhi me
01067017c yady etad evaṁ duḥṣanta astu me saṁgamas tvayā
01067018  vaiśaṁpāyana uvāca
01067018a evam astv iti tāṁ rājā pratyuvācāvicārayan
01067018c api ca tvāṁ nayiṣyāmi nagaraṁ svaṁ śucismite
01067018e yathā tvam arhā suśroṇi satyam etad bravīmi te
01067019a evam uktvā sa rājarṣis tām aninditagāminīm
01067019c jagrāha vidhivat pāṇāv uvāsa ca tayā saha
01067020a viśvāsya caināṁ sa prāyād abravīc ca punaḥ punaḥ
01067020c preṣayiṣye tavārthāya vāhinīṁ caturaṅgiṇīm
01067020e tayā tvām ānayiṣyāmi nivāsaṁ svaṁ śucismite
01067021a iti tasyāḥ pratiśrutya sa nr̥po janamejaya
01067021c manasā cintayan prāyāt kāśyapaṁ prati pārthivaḥ
01067022a bhagavāṁs tapasā yuktaḥ śrutvā kiṁ nu kariṣyati
01067022c evaṁ saṁcintayann eva praviveśa svakaṁ puram
01067023a muhūrtayāte tasmiṁs tu kaṇvo ’py āśramam āgamat
01067023c śakuntalā ca pitaraṁ hriyā nopajagāma tam
01067024a vijñāyātha ca tāṁ kaṇvo divyajñāno mahātapāḥ
01067024c uvāca bhagavān prītaḥ paśyan divyena cakṣuṣā
01067025a tvayādya rājānvayayā mām anādr̥tya yatkr̥taḥ
01067025c puṁsā saha samāyogo na sa dharmopaghātakaḥ
01067026a kṣatriyasya hi gāndharvo vivāhaḥ śreṣṭha ucyate
01067026c sakāmāyāḥ sakāmena nirmantro rahasi smr̥taḥ
01067027a dharmātmā ca mahātmā ca duḥṣantaḥ puruṣottamaḥ
01067027c abhyagacchaḥ patiṁ yaṁ tvaṁ bhajamānaṁ śakuntale
01067028a mahātmā janitā loke putras tava mahābalaḥ
01067028c ya imāṁ sāgarāpāṅgāṁ kr̥tsnāṁ bhokṣyati medinīm
01067029a paraṁ cābhiprayātasya cakraṁ tasya mahātmanaḥ
01067029c bhaviṣyaty apratihataṁ satataṁ cakravartinaḥ
01067030a tataḥ prakṣālya pādau sā viśrāntaṁ munim abravīt
01067030c vinidhāya tato bhāraṁ saṁnidhāya phalāni ca
01067031a mayā patir vr̥to yo ’sau duḥṣantaḥ puruṣottamaḥ
01067031c tasmai sasacivāya tvaṁ prasādaṁ kartum arhasi
01067032  kaṇva uvāca
01067032a prasanna eva tasyāhaṁ tvatkr̥te varavarṇini
01067032c gr̥hāṇa ca varaṁ mattas tatkr̥te yad abhīpsitam
01067033  vaiśaṁpāyana uvāca
01067033a tato dharmiṣṭhatāṁ vavre rājyāc cāskhalanaṁ tathā
01067033c śakuntalā pauravāṇāṁ duḥṣantahitakāmyayā
01068001  vaiśaṁpāyana uvāca
01068001a pratijñāya tu duḥṣante pratiyāte śakuntalā
01068001c garbhaṁ suṣāva vāmoruḥ kumāram amitaujasam
01068002a triṣu varṣeṣu pūrṇeṣu diptānalasamadyutim
01068002c rūpaudāryaguṇopetaṁ dauḥṣantiṁ janamejaya
01068003a jātakarmādisaṁskāraṁ kaṇvaḥ puṇyakr̥tāṁ varaḥ
01068003c tasyātha kārayām āsa vardhamānasya dhīmataḥ
01068004a dantaiḥ śuklaiḥ śikharibhiḥ siṁhasaṁhanano yuvā
01068004c cakrāṅkitakaraḥ śrīmān mahāmūrdhā mahābalaḥ
01068004e kumāro devagarbhābhaḥ sa tatrāśu vyavardhata
01068005a ṣaḍvarṣa eva bālaḥ sa kaṇvāśramapadaṁ prati
01068005c vyāghrān siṁhān varāhāṁś ca gajāṁś ca mahiṣāṁs tathā
01068006a baddhvā vr̥kṣeṣu balavān āśramasya samantataḥ
01068006c ārohan damayaṁś caiva krīḍaṁś ca paridhāvati
01068007a tato ’sya nāma cakrus te kaṇvāśramanivāsinaḥ
01068007c astv ayaṁ sarvadamanaḥ sarvaṁ hi damayaty ayam
01068008a sa sarvadamano nāma kumāraḥ samapadyata
01068008c vikrameṇaujasā caiva balena ca samanvitaḥ
01068009a taṁ kumāram r̥ṣir dr̥ṣṭvā karma cāsyātimānuṣam
01068009c samayo yauvarājyāyety abravīc ca śakuntalām
01068010a tasya tad balam ājñāya kaṇvaḥ śiṣyān uvāca ha
01068010c śakuntalām imāṁ śīghraṁ sahaputrām ito ’’śramāt
01068010e bhartre prāpayatādyaiva sarvalakṣaṇapūjitām
01068011a nārīṇāṁ ciravāso hi bāndhaveṣu na rocate
01068011c kīrticāritradharmaghnas tasmān nayata māciram
01068012a tathety uktvā tu te sarve prātiṣṭhantāmitaujasaḥ
01068012c śakuntalāṁ puraskr̥tya saputrāṁ gajasāhvayam
01068013a gr̥hītvāmaragarbhābhaṁ putraṁ kamalalocanam
01068013c ājagāma tataḥ śubhrā duḥṣantaviditād vanāt
01068014a abhisr̥tya ca rājānaṁ viditā sā praveśitā
01068014c saha tenaiva putreṇa taruṇādityavarcasā
01068015a pūjayitvā yathānyāyam abravīt taṁ śakuntalā
01068015c ayaṁ putras tvayā rājan yauvarājye ’bhiṣicyatām
01068016a tvayā hy ayaṁ suto rājan mayy utpannaḥ suropamaḥ
01068016c yathāsamayam etasmin vartasva puruṣottama
01068017a yathā samāgame pūrvaṁ kr̥taḥ sa samayas tvayā
01068017c taṁ smarasva mahābhāga kaṇvāśramapadaṁ prati
01068018a so ’tha śrutvaiva tad vākyaṁ tasyā rājā smarann api
01068018c abravīn na smarāmīti kasya tvaṁ duṣṭatāpasi
01068019a dharmakāmārthasaṁbandhaṁ na smarāmi tvayā saha
01068019c gaccha vā tiṣṭha vā kāmaṁ yad vāpīcchasi tat kuru
01068020a saivam uktā varārohā vrīḍiteva manasvinī
01068020c visaṁjñeva ca duḥkhena tasthau sthāṇur ivācalā
01068021a saṁrambhāmarṣatāmrākṣī sphuramāṇoṣṭhasaṁpuṭā
01068021c kaṭākṣair nirdahantīva tiryag rājānam aikṣata
01068022a ākāraṁ gūhamānā ca manyunābhisamīritā
01068022c tapasā saṁbhr̥taṁ tejo dhārayām āsa vai tadā
01068023a sā muhūrtam iva dhyātvā duḥkhāmarṣasamanvitā
01068023c bhartāram abhisaṁprekṣya kruddhā vacanam abravīt
01068024a jānann api mahārāja kasmād evaṁ prabhāṣase
01068024c na jānāmīti niḥsaṅgaṁ yathānyaḥ prākr̥tas tathā
01068025a atra te hr̥dayaṁ veda satyasyaivānr̥tasya ca
01068025c kalyāṇa bata sākṣī tvaṁ mātmānam avamanyathāḥ
01068026a yo ’nyathā santam ātmānam anyathā pratipadyate
01068026c kiṁ tena na kr̥taṁ pāpaṁ coreṇātmāpahāriṇā
01068027a eko ’ham asmīti ca manyase tvaṁ; na hr̥cchayaṁ vetsi muniṁ purāṇam
01068027c yo veditā karmaṇaḥ pāpakasya; tasyāntike tvaṁ vr̥jinaṁ karoṣi
01068028a manyate pāpakaṁ kr̥tvā na kaś cid vetti mām iti
01068028c vidanti cainaṁ devāś ca svaś caivāntarapūruṣaḥ
01068029a ādityacandrāv anilānalau ca; dyaur bhūmir āpo hr̥dayaṁ yamaś ca
01068029c ahaś ca rātriś ca ubhe ca saṁdhye; dharmaś ca jānāti narasya vr̥ttam
01068030a yamo vaivasvatas tasya niryātayati duṣkr̥tam
01068030c hr̥di sthitaḥ karmasākṣī kṣetrajño yasya tuṣyati
01068031a na tu tuṣyati yasyaiṣa puruṣasya durātmanaḥ
01068031c taṁ yamaḥ pāpakarmāṇaṁ niryātayati duṣkr̥tam
01068032a avamanyātmanātmānam anyathā pratipadyate
01068032c devā na tasya śreyāṁso yasyātmāpi na kāraṇam
01068033a svayaṁ prāpteti mām evaṁ māvamaṁsthāḥ pativratām
01068033c arghyārhāṁ nārcayasi māṁ svayaṁ bhāryām upasthitām
01068034a kimarthaṁ māṁ prākr̥tavad upaprekṣasi saṁsadi
01068034c na khalv aham idaṁ śūnye raumi kiṁ na śr̥ṇoṣi me
01068035a yadi me yācamānāyā vacanaṁ na kariṣyasi
01068035c duḥṣanta śatadhā mūrdhā tatas te ’dya phaliṣyati
01068036a bhāryāṁ patiḥ saṁpraviśya sa yasmāj jāyate punaḥ
01068036c jāyāyā iti jāyātvaṁ purāṇāḥ kavayo viduḥ
01068037a yad āgamavataḥ puṁsas tad apatyaṁ prajāyate
01068037c tat tārayati saṁtatyā pūrvapretān pitāmahān
01068038a pun nāmno narakād yasmāt pitaraṁ trāyate sutaḥ
01068038c tasmāt putra iti proktaḥ svayam eva svayambhuvā
01068039a sā bhāryā yā gr̥he dakṣā sā bhāryā yā prajāvatī
01068039c sā bhāryā yā patiprāṇā sā bhāryā yā pativratā
01068040a ardhaṁ bhāryā manuṣyasya bhāryā śreṣṭhatamaḥ sakhā
01068040c bhāryā mūlaṁ trivargasya bhāryā mitraṁ mariṣyataḥ
01068041a bhāryāvantaḥ kriyāvantaḥ sabhāryā gr̥hamedhinaḥ
01068041c bhāryāvantaḥ pramodante bhāryāvantaḥ śriyānvitāḥ
01068042a sakhāyaḥ pravivikteṣu bhavanty etāḥ priyaṁvadāḥ
01068042c pitaro dharmakāryeṣu bhavanty ārtasya mātaraḥ
01068043a kāntāreṣv api viśrāmo narasyādhvanikasya vai
01068043c yaḥ sadāraḥ sa viśvāsyas tasmād dārāḥ parā gatiḥ
01068044a saṁsarantam api pretaṁ viṣameṣv ekapātinam
01068044c bhāryaivānveti bhartāraṁ satataṁ yā pativratā
01068045a prathamaṁ saṁsthitā bhāryā patiṁ pretya pratīkṣate
01068045c pūrvaṁ mr̥taṁ ca bhartāraṁ paścāt sādhvy anugacchati
01068046a etasmāt kāraṇād rājan pāṇigrahaṇam iṣyate
01068046c yad āpnoti patir bhāryām iha loke paratra ca
01068047a ātmātmanaiva janitaḥ putra ity ucyate budhaiḥ
01068047c tasmād bhāryāṁ naraḥ paśyen mātr̥vat putramātaram
01068048a bhāryāyāṁ janitaṁ putram ādarśe svam ivānanam
01068048c hlādate janitā preṣkya svargaṁ prāpyeva puṇyakr̥t
01068049a dahyamānā manoduḥkhair vyādhibhiś cāturā narāḥ
01068049c hlādante sveṣu dāreṣu gharmārtāḥ salileṣv iva
01068050a susaṁrabdho ’pi rāmāṇāṁ na brūyād apriyaṁ budhaḥ
01068050c ratiṁ prītiṁ ca dharmaṁ ca tāsv āyattam avekṣya ca
01068051a ātmano janmanaḥ kṣetraṁ puṇyaṁ rāmāḥ sanātanam
01068051c r̥ṣīṇām api kā śaktiḥ sraṣṭuṁ rāmām r̥te prajāḥ
01068052a paripatya yadā sūnur dharaṇīreṇuguṇṭhitaḥ
01068052c pitur āśliṣyate ’ṅgāni kim ivāsty adhikaṁ tataḥ
01068053a sa tvaṁ svayam anuprāptaṁ sābhilāṣam imaṁ sutam
01068053c prekṣamāṇaṁ ca kākṣeṇa kimartham avamanyase
01068054a aṇḍāni bibhrati svāni na bhindanti pipīlikāḥ
01068054c na bharethāḥ kathaṁ nu tvaṁ dharmajñaḥ san svam ātmajam
01068055a na vāsasāṁ na rāmāṇāṁ nāpāṁ sparśas tathā sukhaḥ
01068055c śiśor āliṅgyamānasya sparśaḥ sūnor yathā sukhaḥ
01068056a brāhmaṇo dvipadāṁ śreṣṭho gaur variṣṭhā catuṣpadām
01068056c gurur garīyasāṁ śreṣṭhaḥ putraḥ sparśavatāṁ varaḥ
01068057a spr̥śatu tvāṁ samāśliṣya putro ’yaṁ priyadarśanaḥ
01068057c putrasparśāt sukhataraḥ sparśo loke na vidyate
01068058a triṣu varṣeṣu pūrṇeṣu prajātāham ariṁdama
01068058c imaṁ kumāraṁ rājendra tava śokapraṇāśanam
01068059a āhartā vājimedhasya śatasaṁkhyasya paurava
01068059c iti vāg antarikṣe māṁ sūtake ’bhyavadat purā
01068060a nanu nāmāṅkam āropya snehād grāmāntaraṁ gatāḥ
01068060c mūrdhni putrān upāghrāya pratinandanti mānavāḥ
01068061a vedeṣv api vadantīmaṁ mantravādaṁ dvijātayaḥ
01068061c jātakarmaṇi putrāṇāṁ tavāpi viditaṁ tathā
01068062a aṅgād aṅgāt saṁbhavasi hr̥dayād abhijāyase
01068062c ātmā vai putranāmāsi sa jīva śaradaḥ śatam
01068063a poṣo hi tvadadhīno me saṁtānam api cākṣayam
01068063c tasmāt tvaṁ jīva me vatsa susukhī śaradāṁ śatam
01068064a tvadaṅgebhyaḥ prasūto ’yaṁ puruṣāt puruṣo ’paraḥ
01068064c sarasīvāmale ’’tmānaṁ dvitīyaṁ paśya me sutam
01068065a yathā hy āhavanīyo ’gnir gārhapatyāt praṇīyate
01068065c tathā tvattaḥ prasūto ’yaṁ tvam ekaḥ san dvidhā kr̥taḥ
01068066a mr̥gāpakr̥ṣṭena hi te mr̥gayāṁ paridhāvatā
01068066c aham āsāditā rājan kumārī pitur āśrame
01068067a urvaśī pūrvacittiś ca sahajanyā ca menakā
01068067c viśvācī ca ghr̥tācī ca ṣaḍ evāpsarasāṁ varāḥ
01068068a tāsāṁ māṁ menakā nāma brahmayonir varāpsarāḥ
01068068c divaḥ saṁprāpya jagatīṁ viśvāmitrād ajījanat
01068069a sā māṁ himavataḥ pr̥ṣṭhe suṣuve menakāpsarāḥ
01068069c avakīrya ca māṁ yātā parātmajam ivāsatī
01068070a kiṁ nu karmāśubhaṁ pūrvaṁ kr̥tavaty asmi janmani
01068070c yad ahaṁ bāndhavais tyaktā bālye saṁprati ca tvayā
01068071a kāmaṁ tvayā parityaktā gamiṣyāmy aham āśramam
01068071c imaṁ tu bālaṁ saṁtyaktuṁ nārhasy ātmajam ātmanā
01068072  duḥṣanta uvāca
01068072a na putram abhijānāmi tvayi jātaṁ śakuntale
01068072c asatyavacanā nāryaḥ kas te śraddhāsyate vacaḥ
01068073a menakā niranukrośā bandhakī jananī tava
01068073c yayā himavataḥ pr̥ṣṭhe nirmālyeva praveritā
01068074a sa cāpi niranukrośaḥ kṣatrayoniḥ pitā tava
01068074c viśvāmitro brāhmaṇatve lubdhaḥ kāmaparāyaṇaḥ
01068075a menakāpsarasāṁ śreṣṭhā maharṣīṇāṁ ca te pitā
01068075c tayor apatyaṁ kasmāt tvaṁ puṁścalīvābhidhāsyasi
01068076a aśraddheyam idaṁ vākyaṁ kathayantī na lajjase
01068076c viśeṣato matsakāśe duṣṭatāpasi gamyatām
01068077a kva maharṣiḥ sadaivograḥ sāpsarā kva ca menakā
01068077c kva ca tvam evaṁ kr̥paṇā tāpasīveṣadhāriṇī
01068078a atikāyaś ca putras te bālo ’pi balavān ayam
01068078c katham alpena kālena śālaskandha ivodgataḥ
01068079a sunikr̥ṣṭā ca yonis te puṁścalī pratibhāsi me
01068079c yadr̥cchayā kāmarāgāj jātā menakayā hy asi
01068080a sarvam etat parokṣaṁ me yat tvaṁ vadasi tāpasi
01068080c nāhaṁ tvām abhijānāmi yatheṣṭaṁ gamyatāṁ tvayā
01069001  śakuntalovāca
01069001a rājan sarṣapamātrāṇi paracchidrāṇi paśyasi
01069001c ātmano bilvamātrāṇi paśyann api na paśyasi
01069002a menakā tridaśeṣv eva tridaśāś cānu menakām
01069002c mamaivodricyate janma duḥṣanta tava janmataḥ
01069003a kṣitāv aṭasi rājaṁs tvam antarikṣe carāmy aham
01069003c āvayor antaraṁ paśya merusarṣapayor iva
01069004a mahendrasya kuberasya yamasya varuṇasya ca
01069004c bhavanāny anusaṁyāmi prabhāvaṁ paśya me nr̥pa
01069005a satyaś cāpi pravādo ’yaṁ yaṁ pravakṣyāmi te ’nagha
01069005c nidarśanārthaṁ na dveṣāt tac chrutvā kṣantum arhasi
01069006a virūpo yāvad ādarśe nātmanaḥ paśyate mukham
01069006c manyate tāvad ātmānam anyebhyo rūpavattaram
01069007a yadā tu mukham ādarśe vikr̥taṁ so ’bhivīkṣate
01069007c tadetaraṁ vijānāti ātmānaṁ netaraṁ janam
01069008a atīva rūpasaṁpanno na kiṁ cid avamanyate
01069008c atīva jalpan durvāco bhavatīha viheṭhakaḥ
01069009a mūrkho hi jalpatāṁ puṁsāṁ śrutvā vācaḥ śubhāśubhāḥ
01069009c aśubhaṁ vākyam ādatte purīṣam iva sūkaraḥ
01069010a prājñas tu jalpatāṁ puṁsāṁ śrutvā vācaḥ śubhāśubhāḥ
01069010c guṇavad vākyam ādatte haṁsaḥ kṣīram ivāmbhasaḥ
01069011a anyān parivadan sādhur yathā hi paritapyate
01069011c tathā parivadann anyāṁs tuṣṭo bhavati durjanaḥ
01069012a abhivādya yathā vr̥ddhān santo gacchanti nirvr̥tim
01069012c evaṁ sajjanam ākruśya mūrkho bhavati nirvr̥taḥ
01069013a sukhaṁ jīvanty adoṣajñā mūrkhā doṣānudarśinaḥ
01069013c yatra vācyāḥ paraiḥ santaḥ parān āhus tathāvidhān
01069014a ato hāsyataraṁ loke kiṁ cid anyan na vidyate
01069014c yatra durjana ity āha durjanaḥ sajjanaṁ svayam
01069015a satyadharmacyutāt puṁsaḥ kruddhād āśīviṣād iva
01069015c anāstiko ’py udvijate janaḥ kiṁ punar āstikaḥ
01069016a svayam utpādya vai putraṁ sadr̥śaṁ yo ’vamanyate
01069016c tasya devāḥ śriyaṁ ghnanti na ca lokān upāśnute
01069017a kulavaṁśapratiṣṭhāṁ hi pitaraḥ putram abruvan
01069017c uttamaṁ sarvadharmāṇāṁ tasmāt putraṁ na saṁtyajet
01069018a svapatnīprabhavān pañca labdhān krītān vivardhitān
01069018c kr̥tān anyāsu cotpannān putrān vai manur abravīt
01069019a dharmakīrtyāvahā nr̥̄ṇāṁ manasaḥ prītivardhanāḥ
01069019c trāyante narakāj jātāḥ putrā dharmaplavāḥ pitr̥̄n
01069020a sa tvaṁ nr̥patiśārdūla na putraṁ tyaktum arhasi
01069020c ātmānaṁ satyadharmau ca pālayāno mahīpate
01069020e narendrasiṁha kapaṭaṁ na voḍhuṁ tvam ihārhasi
01069021a varaṁ kūpaśatād vāpī varaṁ vāpīśatāt kratuḥ
01069021c varaṁ kratuśatāt putraḥ satyaṁ putraśatād varam
01069022a aśvamedhasahasraṁ ca satyaṁ ca tulayā dhr̥tam
01069022c aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate
01069023a sarvavedādhigamanaṁ sarvatīrthāvagāhanam
01069023c satyaṁ ca vadato rājan samaṁ vā syān na vā samam
01069024a nāsti satyāt paro dharmo na satyād vidyate param
01069024c na hi tīvrataraṁ kiṁ cid anr̥tād iha vidyate
01069025a rājan satyaṁ paraṁ brahma satyaṁ ca samayaḥ paraḥ
01069025c mā tyākṣīḥ samayaṁ rājan satyaṁ saṁgatam astu te
01069026a anr̥te cet prasaṅgas te śraddadhāsi na cet svayam
01069026c ātmano hanta gacchāmi tvādr̥śe nāsti saṁgatam
01069027a r̥te ’pi tvayi duḥṣanta śailarājāvataṁsakām
01069027c caturantām imām urvīṁ putro me pālayiṣyati
01069028  vaiśaṁpāyana uvāca
01069028a etāvad uktvā vacanaṁ prātiṣṭhata śakuntalā
01069028c athāntarikṣe duḥṣantaṁ vāg uvācāśarīriṇī
01069028e r̥tvikpurohitācāryair mantribhiś cāvr̥taṁ tadā
01069029a bhastrā mātā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ
01069029c bharasva putraṁ duḥṣanta māvamaṁsthāḥ śakuntalām
01069030a retodhāḥ putra unnayati naradeva yamakṣayāt
01069030c tvaṁ cāsya dhātā garbhasya satyam āha śakuntalā
01069031a jāyā janayate putram ātmano ’ṅgaṁ dvidhā kr̥tam
01069031c tasmād bharasva duḥṣanta putraṁ śākuntalaṁ nr̥pa
01069032a abhūtir eṣā kas tyajyāj jīvañ jīvantam ātmajam
01069032c śākuntalaṁ mahātmānaṁ dauḥṣantiṁ bhara paurava
01069033a bhartavyo ’yaṁ tvayā yasmād asmākaṁ vacanād api
01069033c tasmād bhavatv ayaṁ nāmnā bharato nāma te sutaḥ
01069034a tac chrutvā pauravo rājā vyāhr̥taṁ vai divaukasām
01069034c purohitam amātyāṁś ca saṁprahr̥ṣṭo ’bravīd idam
01069035a śr̥ṇvantv etad bhavanto ’sya devadūtasya bhāṣitam
01069035c aham apy evam evainaṁ jānāmi svayam ātmajam
01069036a yady ahaṁ vacanād eva gr̥hṇīyām imam ātmajam
01069036c bhaved dhi śaṅkā lokasya naivaṁ śuddho bhaved ayam
01069037a taṁ viśodhya tadā rājā devadūtena bhārata
01069037c hr̥ṣṭaḥ pramuditaś cāpi pratijagrāha taṁ sutam
01069038a mūrdhni cainam upāghrāya sasnehaṁ pariṣasvaje
01069038c sabhājyamāno vipraiś ca stūyamānaś ca bandibhiḥ
01069038e sa mudaṁ paramāṁ lebhe putrasaṁsparśajāṁ nr̥paḥ
01069039a tāṁ caiva bhāryāṁ dharmajñaḥ pūjayām āsa dharmataḥ
01069039c abravīc caiva tāṁ rājā sāntvapūrvam idaṁ vacaḥ
01069040a kr̥to lokaparokṣo ’yaṁ saṁbandho vai tvayā saha
01069040c tasmād etan mayā devi tvacchuddhyarthaṁ vicāritam
01069041a manyate caiva lokas te strībhāvān mayi saṁgatam
01069041c putraś cāyaṁ vr̥to rājye mayā tasmād vicāritam
01069042a yac ca kopitayātyarthaṁ tvayokto ’smy apriyaṁ priye
01069042c praṇayinyā viśālākṣi tat kṣāntaṁ te mayā śubhe
01069043a tām evam uktvā rājarṣir duḥṣanto mahiṣīṁ priyām
01069043c vāsobhir annapānaiś ca pūjayām āsa bhārata
01069044a duḥṣantaś ca tato rājā putraṁ śākuntalaṁ tadā
01069044c bharataṁ nāmataḥ kr̥tvā yauvarājye ’bhyaṣecayat
01069045a tasya tat prathitaṁ cakraṁ prāvartata mahātmanaḥ
01069045c bhāsvaraṁ divyam ajitaṁ lokasaṁnādanaṁ mahat
01069046a sa vijitya mahīpālāṁś cakāra vaśavartinaḥ
01069046c cacāra ca satāṁ dharmaṁ prāpa cānuttamaṁ yaśaḥ
01069047a sa rājā cakravarty āsīt sārvabhaumaḥ pratāpavān
01069047c īje ca bahubhir yajñair yathā śakro marutpatiḥ
01069048a yājayām āsa taṁ kaṇvo dakṣavad bhūridakṣiṇam
01069048c śrīmān govitataṁ nāma vājimedham avāpa saḥ
01069048e yasmin sahasraṁ padmānāṁ kaṇvāya bharato dadau
01069049a bharatād bhāratī kīrtir yenedaṁ bhārataṁ kulam
01069049c apare ye ca pūrve ca bhāratā iti viśrutāḥ
01069050a bharatasyānvavāye hi devakalpā mahaujasaḥ
01069050c babhūvur brahmakalpāś ca bahavo rājasattamāḥ
01069051a yeṣām aparimeyāni nāmadheyāni sarvaśaḥ
01069051c teṣāṁ tu te yathāmukhyaṁ kīrtayiṣyāmi bhārata
01069051e mahābhāgān devakalpān satyārjavaparāyaṇān
01070001  vaiśaṁpāyana uvāca
01070001a prajāpates tu dakṣasya manor vaivasvatasya ca
01070001c bharatasya kuroḥ pūror ajamīḍhasya cānvaye
01070002a yādavānām imaṁ vaṁśaṁ pauravāṇāṁ ca sarvaśaḥ
01070002c tathaiva bhāratānāṁ ca puṇyaṁ svastyayanaṁ mahat
01070002e dhanyaṁ yaśasyam āyuṣyaṁ kīrtayiṣyāmi te ’nagha
01070003a tejobhir uditāḥ sarve maharṣisamatejasaḥ
01070003c daśa pracetasaḥ putrāḥ santaḥ pūrvajanāḥ smr̥tāḥ
01070003e meghajenāgninā ye te pūrvaṁ dagdhā mahaujasaḥ
01070004a tebhyaḥ prācetaso jajñe dakṣo dakṣād imāḥ prajāḥ
01070004c saṁbhūtāḥ puruṣavyāghra sa hi lokapitāmahaḥ
01070005a vīriṇyā saha saṁgamya dakṣaḥ prācetaso muniḥ
01070005c ātmatulyān ajanayat sahasraṁ saṁśitavratān
01070006a sahasrasaṁkhyān samitān sutān dakṣasya nāradaḥ
01070006c mokṣam adhyāpayām āsa sāṁkhyajñānam anuttamam
01070007a tataḥ pañcāśataṁ kanyāḥ putrikā abhisaṁdadhe
01070007c prajāpatiḥ prajā dakṣaḥ sisr̥kṣur janamejaya
01070008a dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa
01070008c kālasya nayane yuktāḥ saptaviṁśatim indave
01070009a trayodaśānāṁ patnīnāṁ yā tu dākṣāyaṇī varā
01070009c mārīcaḥ kaśyapas tasyām ādityān samajījanat
01070009e indrādīn vīryasaṁpannān vivasvantam athāpi ca
01070010a vivasvataḥ suto jajñe yamo vaivasvataḥ prabhuḥ
01070010c mārtaṇḍaś ca yamasyāpi putro rājann ajāyata
01070011a mārtaṇḍasya manur dhīmān ajāyata sutaḥ prabhuḥ
01070011c manor vaṁśo mānavānāṁ tato ’yaṁ prathito ’bhavat
01070011e brahmakṣatrādayas tasmān manor jātās tu mānavāḥ
01070012a tatrābhavat tadā rājan brahma kṣatreṇa saṁgatam
01070012c brāhmaṇā mānavās teṣāṁ sāṅgaṁ vedam adīdharan
01070013a venaṁ dhr̥ṣṇuṁ nariṣyantaṁ nābhāgekṣvākum eva ca
01070013c karūṣam atha śaryātiṁ tathaivātrāṣṭamīm ilām
01070014a pr̥ṣadhranavamān āhuḥ kṣatradharmaparāyaṇān
01070014c nābhāgāriṣṭadaśamān manoḥ putrān mahābalān
01070015a pañcāśataṁ manoḥ putrās tathaivānye ’bhavan kṣitau
01070015c anyonyabhedāt te sarve vineśur iti naḥ śrutam
01070016a purūravās tato vidvān ilāyāṁ samapadyata
01070016c sā vai tasyābhavan mātā pitā ceti hi naḥ śrutam
01070017a trayodaśa samudrasya dvīpān aśnan purūravāḥ
01070017c amānuṣair vr̥taḥ sattvair mānuṣaḥ san mahāyaśāḥ
01070018a vipraiḥ sa vigrahaṁ cakre vīryonmattaḥ purūravāḥ
01070018c jahāra ca sa viprāṇāṁ ratnāny utkrośatām api
01070019a sanatkumāras taṁ rājan brahmalokād upetya ha
01070019c anudarśayāṁ tataś cakre pratyagr̥hṇān na cāpy asau
01070020a tato maharṣibhiḥ kruddhaiḥ śaptaḥ sadyo vyanaśyata
01070020c lobhānvito madabalān naṣṭasaṁjño narādhipaḥ
01070021a sa hi gandharvalokastha urvaśyā sahito virāṭ
01070021c ānināya kriyārthe ’gnīn yathāvad vihitāṁs tridhā
01070022a ṣaṭ putrā jajñire ’thailād āyur dhīmān amāvasuḥ
01070022c dr̥ḍhāyuś ca vanāyuś ca śrutāyuś corvaśīsutāḥ
01070023a nahuṣaṁ vr̥ddhaśarmāṇaṁ rajiṁ rambham anenasam
01070023c svarbhānavīsutān etān āyoḥ putrān pracakṣate
01070024a āyuṣo nahuṣaḥ putro dhīmān satyaparākramaḥ
01070024c rājyaṁ śaśāsa sumahad dharmeṇa pr̥thivīpatiḥ
01070025a pitr̥̄n devān r̥ṣīn viprān gandharvoragarākṣasān
01070025c nahuṣaḥ pālayām āsa brahmakṣatram atho viśaḥ
01070026a sa hatvā dasyusaṁghātān r̥ṣīn karam adāpayat
01070026c paśuvac caiva tān pr̥ṣṭhe vāhayām āsa vīryavān
01070027a kārayām āsa cendratvam abhibhūya divaukasaḥ
01070027c tejasā tapasā caiva vikrameṇaujasā tathā
01070028a yatiṁ yayātiṁ saṁyātim āyātiṁ pāñcam uddhavam
01070028c nahuṣo janayām āsa ṣaṭ putrān priyavāsasi
01070029a yayātir nāhuṣaḥ samrāḍ āsīt satyaparākramaḥ
01070029c sa pālayām āsa mahīm īje ca vividhaiḥ savaiḥ
01070030a atiśaktyā pitr̥̄n arcan devāṁś ca prayataḥ sadā
01070030c anvagr̥hṇāt prajāḥ sarvā yayātir aparājitaḥ
01070031a tasya putrā maheṣvāsāḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
01070031c devayānyāṁ mahārāja śarmiṣṭhāyāṁ ca jajñire
01070032a devayānyām ajāyetāṁ yadus turvasur eva ca
01070032c druhyuś cānuś ca pūruś ca śarmiṣṭhāyāṁ prajajñire
01070033a sa śāśvatīḥ samā rājan prajā dharmeṇa pālayan
01070033c jarām ārchan mahāghorāṁ nāhuṣo rūpanāśinīm
01070034a jarābhibhūtaḥ putrān sa rājā vacanam abravīt
01070034c yaduṁ pūruṁ turvasuṁ ca druhyuṁ cānuṁ ca bhārata
01070035a yauvanena caran kāmān yuvā yuvatibhiḥ saha
01070035c vihartum aham icchāmi sāhyaṁ kuruta putrakāḥ
01070036a taṁ putro devayāneyaḥ pūrvajo yadur abravīt
01070036c kiṁ kāryaṁ bhavataḥ kāryam asmābhir yauvanena ca
01070037a yayātir abravīt taṁ vai jarā me pratigr̥hyatām
01070037c yauvanena tvadīyena careyaṁ viṣayān aham
01070038a yajato dīrghasatrair me śāpāc cośanaso muneḥ
01070038c kāmārthaḥ parihīṇo me tapye ’haṁ tena putrakāḥ
01070039a māmakena śarīreṇa rājyam ekaḥ praśāstu vaḥ
01070039c ahaṁ tanvābhinavayā yuvā kāmān avāpnuyām
01070040a na te tasya pratyagr̥hṇan yaduprabhr̥tayo jarām
01070040c tam abravīt tataḥ pūruḥ kanīyān satyavikramaḥ
01070041a rājaṁś carābhinavayā tanvā yauvanagocaraḥ
01070041c ahaṁ jarāṁ samāsthāya rājye sthāsyāmi te ’’jñayā
01070042a evam uktaḥ sa rājarṣis tapovīryasamāśrayāt
01070042c saṁcārayām āsa jarāṁ tadā putre mahātmani
01070043a pauraveṇātha vayasā rājā yauvanam āsthitaḥ
01070043c yāyātenāpi vayasā rājyaṁ pūrur akārayat
01070044a tato varṣasahasrānte yayātir aparājitaḥ
01070044c atr̥pta eva kāmānāṁ pūruṁ putram uvāca ha
01070045a tvayā dāyādavān asmi tvaṁ me vaṁśakaraḥ sutaḥ
01070045c pauravo vaṁśa iti te khyātiṁ loke gamiṣyati
01070046a tataḥ sa nr̥paśārdūlaḥ pūruṁ rājye ’bhiṣicya ca
01070046c kālena mahatā paścāt kāladharmam upeyivān
01071001  janamejaya uvāca
01071001a yayātiḥ pūrvako ’smākaṁ daśamo yaḥ prajāpateḥ
01071001c kathaṁ sa śukratanayāṁ lebhe paramadurlabhām
01071002a etad icchāmy ahaṁ śrotuṁ vistareṇa dvijottama
01071002c ānupūrvyā ca me śaṁsa pūror vaṁśakarān pr̥thak
01071003  vaiśaṁpāyana uvāca
01071003a yayātir āsīd rājarṣir devarājasamadyutiḥ
01071003c taṁ śukravr̥ṣaparvāṇau vavrāte vai yathā purā
01071004a tat te ’haṁ saṁpravakṣyāmi pr̥cchato janamejaya
01071004c devayānyāś ca saṁyogaṁ yayāter nāhuṣasya ca
01071005a surāṇām asurāṇāṁ ca samajāyata vai mithaḥ
01071005c aiśvaryaṁ prati saṁgharṣas trailokye sacarācare
01071006a jigīṣayā tato devā vavrire ’’ṅgirasaṁ munim
01071006c paurohityena yājyārthe kāvyaṁ tūśanasaṁ pare
01071006e brāhmaṇau tāv ubhau nityam anyonyaspardhinau bhr̥śam
01071007a tatra devā nijaghnur yān dānavān yudhi saṁgatān
01071007c tān punar jīvayām āsa kāvyo vidyābalāśrayāt
01071007e tatas te punar utthāya yodhayāṁ cakrire surān
01071008a asurās tu nijaghnur yān surān samaramūrdhani
01071008c na tān saṁjīvayām āsa br̥haspatir udāradhīḥ
01071009a na hi veda sa tāṁ vidyāṁ yāṁ kāvyo veda vīryavān
01071009c saṁjīvanīṁ tato devā viṣādam agaman param
01071010a te tu devā bhayodvignāḥ kāvyād uśanasas tadā
01071010c ūcuḥ kacam upāgamya jyeṣṭhaṁ putraṁ br̥haspateḥ
01071011a bhajamānān bhajasvāsmān kuru naḥ sāhyam uttamam
01071011c yāsau vidyā nivasati brāhmaṇe ’mitatejasi
01071011e śukre tām āhara kṣipraṁ bhāgabhāṅ no bhaviṣyasi
01071012a vr̥ṣaparvasamīpe sa śakyo draṣṭuṁ tvayā dvijaḥ
01071012c rakṣate dānavāṁs tatra na sa rakṣaty adānavān
01071013a tam ārādhayituṁ śakto bhavān pūrvavayāḥ kavim
01071013c devayānīṁ ca dayitāṁ sutāṁ tasya mahātmanaḥ
01071014a tvam ārādhayituṁ śakto nānyaḥ kaś cana vidyate
01071014c śīladākṣiṇyamādhuryair ācāreṇa damena ca
01071014e devayānyāṁ hi tuṣṭāyāṁ vidyāṁ tāṁ prāpsyasi dhruvam
01071015a tathety uktvā tataḥ prāyād br̥haspatisutaḥ kacaḥ
01071015c tadābhipūjito devaiḥ samīpaṁ vr̥ṣaparvaṇaḥ
01071016a sa gatvā tvarito rājan devaiḥ saṁpreṣitaḥ kacaḥ
01071016c asurendrapure śukraṁ dr̥ṣṭvā vākyam uvāca ha
01071017a r̥ṣer aṅgirasaḥ pautraṁ putraṁ sākṣād br̥haspateḥ
01071017c nāmnā kaca iti khyātaṁ śiṣyaṁ gr̥hṇātu māṁ bhavān
01071018a brahmacaryaṁ cariṣyāmi tvayy ahaṁ paramaṁ gurau
01071018c anumanyasva māṁ brahman sahasraṁ parivatsarān
01071019  śukra uvāca
01071019a kaca susvāgataṁ te ’stu pratigr̥hṇāmi te vacaḥ
01071019c arcayiṣye ’ham arcyaṁ tvām arcito ’stu br̥haspatiḥ
01071020  vaiśaṁpāyana uvāca
01071020a kacas tu taṁ tathety uktvā pratijagrāha tad vratam
01071020c ādiṣṭaṁ kaviputreṇa śukreṇośanasā svayam
01071021a vratasya vratakālaṁ sa yathoktaṁ pratyagr̥hṇata
01071021c ārādhayann upādhyāyaṁ devayānīṁ ca bhārata
01071022a nityam ārādhayiṣyaṁs tāṁ yuvā yauvanago ’’mukhe
01071022c gāyan nr̥tyan vādayaṁś ca devayānīm atoṣayat
01071023a saṁśīlayan devayānīṁ kanyāṁ saṁprāptayauvanām
01071023c puṣpaiḥ phalaiḥ preṣaṇaiś ca toṣayām āsa bhārata
01071024a devayāny api taṁ vipraṁ niyamavratacāriṇam
01071024c anugāyamānā lalanā rahaḥ paryacarat tadā
01071025a pañca varṣaśatāny evaṁ kacasya carato vratam
01071025c tatrātīyur atho buddhvā dānavās taṁ tataḥ kacam
01071026a gā rakṣantaṁ vane dr̥ṣṭvā rahasy ekam amarṣitāḥ
01071026c jaghnur br̥haspater dveṣād vidyārakṣārtham eva ca
01071026e hatvā śālāvr̥kebhyaś ca prāyacchaṁs tilaśaḥ kr̥tam
01071027a tato gāvo nivr̥ttās tā agopāḥ svaṁ niveśanam
01071027c tā dr̥ṣṭvā rahitā gās tu kacenābhyāgatā vanāt
01071027e uvāca vacanaṁ kāle devayāny atha bhārata
01071028a ahutaṁ cāgnihotraṁ te sūryaś cāstaṁ gataḥ prabho
01071028c agopāś cāgatā gāvaḥ kacas tāta na dr̥śyate
01071029a vyaktaṁ hato mr̥to vāpi kacas tāta bhaviṣyati
01071029c taṁ vinā na ca jīveyaṁ kacaṁ satyaṁ bravīmi te
01071030  śukra uvāca
01071030a ayam ehīti śabdena mr̥taṁ saṁjīvayāmy aham
01071031  vaiśaṁpāyana uvāca
01071031a tataḥ saṁjīvanīṁ vidyāṁ prayujya kacam āhvayat
01071031c āhūtaḥ prādurabhavat kaco ’riṣṭo ’tha vidyayā
01071031e hato ’ham iti cācakhyau pr̥ṣṭo brāhmaṇakanyayā
01071032a sa punar devayānyoktaḥ puṣpāhāro yadr̥cchayā
01071032c vanaṁ yayau tato vipro dadr̥śur dānavāś ca tam
01071033a tato dvitīyaṁ hatvā taṁ dagdhvā kr̥tvā ca cūrṇaśaḥ
01071033c prāyacchan brāhmaṇāyaiva surāyām asurās tadā
01071034a devayāny atha bhūyo ’pi vākyaṁ pitaram abravīt
01071034c puṣpāhāraḥ preṣaṇakr̥t kacas tāta na dr̥śyate
01071035  śukra uvāca
01071035a br̥haspateḥ sutaḥ putri kacaḥ pretagatiṁ gataḥ
01071035c vidyayā jīvito ’py evaṁ hanyate karavāṇi kim
01071036a maivaṁ śuco mā ruda devayāni; na tvādr̥śī martyam anupraśocet
01071036c surāś ca viśve ca jagac ca sarvam; upasthitāṁ vaikr̥tim ānamanti
01071037  devayāny uvāca
01071037a yasyāṅgirā vr̥ddhatamaḥ pitāmaho; br̥haspatiś cāpi pitā tapodhanaḥ
01071037c r̥ṣeḥ putraṁ tam atho vāpi pautraṁ; kathaṁ na śoceyam ahaṁ na rudyām
01071038a sa brahmacārī ca tapodhanaś ca; sadotthitaḥ karmasu caiva dakṣaḥ
01071038c kacasya mārgaṁ pratipatsye na bhokṣye; priyo hi me tāta kaco ’bhirūpaḥ
01071039  śukra uvāca
01071039a asaṁśayaṁ mām asurā dviṣanti; ye me śiṣyaṁ nāgasaṁ sūdayanti
01071039c abrāhmaṇaṁ kartum icchanti raudrās; te māṁ yathā prastutaṁ dānavair hi
01071039e apy asya pāpasya bhaved ihāntaḥ; kaṁ brahmahatyā na dahed apīndram
01071040  vaiśaṁpāyana uvāca
01071040a saṁcodito devayānyā maharṣiḥ punar āhvayat
01071040c saṁrambheṇaiva kāvyo hi br̥haspatisutaṁ kacam
01071041a guror bhīto vidyayā copahūtaḥ; śanair vācaṁ jaṭhare vyājahāra
01071041c tam abravīt kena pathopanīto; mamodare tiṣṭhasi brūhi vipra
01071042  kaca uvāca
01071042a bhavatprasādān na jahāti māṁ smr̥tiḥ; smare ca sarvaṁ yac ca yathā ca vr̥ttam
01071042c na tv evaṁ syāt tapaso vyayo me; tataḥ kleśaṁ ghoram imaṁ sahāmi
01071043a asuraiḥ surāyāṁ bhavato ’smi datto; hatvā dagdhvā cūrṇayitvā ca kāvya
01071043c brāhmīṁ māyām āsurī caiva māyā; tvayi sthite katham evātivartet
01071044  śukra uvāca
01071044a kiṁ te priyaṁ karavāṇy adya vatse; vadhena me jīvitaṁ syāt kacasya
01071044c nānyatra kukṣer mama bhedanena; dr̥śyet kaco madgato devayāni
01071045  devayāny uvāca
01071045a dvau māṁ śokāv agnikalpau dahetāṁ; kacasya nāśas tava caivopaghātaḥ
01071045c kacasya nāśe mama nāsti śarma; tavopaghāte jīvituṁ nāsmi śaktā
01071046  śukra uvāca
01071046a saṁsiddharūpo ’si br̥haspateḥ suta; yat tvāṁ bhaktaṁ bhajate devayānī
01071046c vidyām imāṁ prāpnuhi jīvanīṁ tvaṁ; na ced indraḥ kacarūpī tvam adya
01071047a na nivartet punar jīvan kaś cid anyo mamodarāt
01071047c brāhmaṇaṁ varjayitvaikaṁ tasmād vidyām avāpnuhi
01071048a putro bhūtvā bhāvaya bhāvito mām; asmād dehād upaniṣkramya tāta
01071048c samīkṣethā dharmavatīm avekṣāṁ; guroḥ sakāśāt prāpya vidyāṁ savidyaḥ
01071049  vaiśaṁpāyana uvāca
01071049a guroḥ sakāśāt samavāpya vidyāṁ; bhittvā kukṣiṁ nirvicakrāma vipraḥ
01071049c kaco ’bhirūpo dakṣiṇaṁ brāhmaṇasya; śuklātyaye paurṇamāsyām ivenduḥ
01071050a dr̥ṣṭvā ca taṁ patitaṁ brahmarāśim; utthāpayām āsa mr̥taṁ kaco ’pi
01071050c vidyāṁ siddhāṁ tām avāpyābhivādya; tataḥ kacas taṁ gurum ity uvāca
01071051a r̥tasya dātāram anuttamasya; nidhiṁ nidhīnāṁ caturanvayānām
01071051c ye nādriyante gurum arcanīyaṁ; pāpām̐l lokāṁs te vrajanty apratiṣṭhān
01071052  vaiśaṁpāyana uvāca
01071052a surāpānād vañcanāṁ prāpayitvā; saṁjñānāśaṁ caiva tathātighoram
01071052c dr̥ṣṭvā kacaṁ cāpi tathābhirūpaṁ; pītaṁ tadā surayā mohitena
01071053a samanyur utthāya mahānubhāvas; tadośanā viprahitaṁ cikīrṣuḥ
01071053c kāvyaḥ svayaṁ vākyam idaṁ jagāda; surāpānaṁ prati vai jātaśaṅkaḥ
01071054a yo brāhmaṇo ’dya prabhr̥tīha kaś cin; mohāt surāṁ pāsyati mandabuddhiḥ
01071054c apetadharmo brahmahā caiva sa syād; asmim̐l loke garhitaḥ syāt pare ca
01071055a mayā cemāṁ vipradharmoktisīmāṁ; maryādāṁ vai sthāpitāṁ sarvaloke
01071055c santo viprāḥ śuśruvāṁso gurūṇāṁ; devā lokāś copaśr̥ṇvantu sarve
01071056a itīdam uktvā sa mahānubhāvas; taponidhīnāṁ nidhir aprameyaḥ
01071056c tān dānavān daivavimūḍhabuddhīn; idaṁ samāhūya vaco ’bhyuvāca
01071057a ācakṣe vo dānavā bāliśāḥ stha; siddhaḥ kaco vatsyati matsakāśe
01071057c saṁjīvanīṁ prāpya vidyāṁ mahārthāṁ; tulyaprabhāvo brahmaṇā brahmabhūtaḥ
01071058a guror uṣya sakāśe tu daśa varṣaśatāni saḥ
01071058c anujñātaḥ kaco gantum iyeṣa tridaśālayam
01072001  vaiśaṁpāyana uvāca
01072001a samāvr̥ttavrataṁ taṁ tu visr̥ṣṭaṁ guruṇā tadā
01072001c prasthitaṁ tridaśāvāsaṁ devayāny abravīd idam
01072002a r̥ṣer aṅgirasaḥ pautra vr̥ttenābhijanena ca
01072002c bhrājase vidyayā caiva tapasā ca damena ca
01072003a r̥ṣir yathāṅgirā mānyaḥ pitur mama mahāyaśāḥ
01072003c tathā mānyaś ca pūjyaś ca bhūyo mama br̥haspatiḥ
01072004a evaṁ jñātvā vijānīhi yad bravīmi tapodhana
01072004c vratasthe niyamopete yathā vartāmy ahaṁ tvayi
01072005a sa samāvr̥ttavidyo māṁ bhaktāṁ bhajitum arhasi
01072005c gr̥hāṇa pāṇiṁ vidhivan mama mantrapuraskr̥tam
01072006  kaca uvāca
01072006a pūjyo mānyaś ca bhagavān yathā tava pitā mama
01072006c tathā tvam anavadyāṅgi pūjanīyatarā mama
01072007a ātmaprāṇaiḥ priyatamā bhārgavasya mahātmanaḥ
01072007c tvaṁ bhadre dharmataḥ pūjyā guruputrī sadā mama
01072008a yathā mama gurur nityaṁ mānyaḥ śukraḥ pitā tava
01072008c devayāni tathaiva tvaṁ naivaṁ māṁ vaktum arhasi
01072009  devayāny uvāca
01072009a guruputrasya putro vai na tu tvam asi me pituḥ
01072009c tasmān mānyaś ca pūjyaś ca mamāpi tvaṁ dvijottama
01072010a asurair hanyamāne ca kaca tvayi punaḥ punaḥ
01072010c tadā prabhr̥ti yā prītis tāṁ tvam eva smarasva me
01072011a sauhārde cānurāge ca vettha me bhaktim uttamām
01072011c na mām arhasi dharmajña tyaktuṁ bhaktām anāgasam
01072012  kaca uvāca
01072012a aniyojye niyoge māṁ niyunakṣi śubhavrate
01072012c prasīda subhru tvaṁ mahyaṁ guror gurutarī śubhe
01072013a yatroṣitaṁ viśālākṣi tvayā candranibhānane
01072013c tatrāham uṣito bhadre kukṣau kāvyasya bhāmini
01072014a bhaginī dharmato me tvaṁ maivaṁ vocaḥ śubhānane
01072014c sukham asmy uṣito bhadre na manyur vidyate mama
01072015a āpr̥cche tvāṁ gamiṣyāmi śivam āśaṁsa me pathi
01072015c avirodhena dharmasya smartavyo ’smi kathāntare
01072015e apramattotthitā nityam ārādhaya guruṁ mama
01072016  devayāny uvāca
01072016a yadi māṁ dharmakāmārthe pratyākhyāsyasi coditaḥ
01072016c tataḥ kaca na te vidyā siddhim eṣā gamiṣyati
01072017  kaca uvāca
01072017a guruputrīti kr̥tvāhaṁ pratyācakṣe na doṣataḥ
01072017c guruṇā cābhyanujñātaḥ kāmam evaṁ śapasva mām
01072018a ārṣaṁ dharmaṁ bruvāṇo ’haṁ devayāni yathā tvayā
01072018c śapto nārho ’smi śāpasya kāmato ’dya na dharmataḥ
01072019a tasmād bhavatyā yaḥ kāmo na tathā sa bhaviṣyati
01072019c r̥ṣiputro na te kaś cij jātu pāṇiṁ grahīṣyati
01072020a phaliṣyati na te vidyā yat tvaṁ mām āttha tat tathā
01072020c adhyāpayiṣyāmi tu yaṁ tasya vidyā phaliṣyati
01072021  vaiśaṁpāyana uvāca
01072021a evam uktvā dvijaśreṣṭho devayānīṁ kacas tadā
01072021c tridaśeśālayaṁ śīghraṁ jagāma dvijasattamaḥ
01072022a tam āgatam abhiprekṣya devā indrapurogamāḥ
01072022c br̥haspatiṁ sabhājyedaṁ kacam āhur mudānvitāḥ
01072023a yat tvam asmaddhitaṁ karma cakartha paramādbhutam
01072023c na te yaśaḥ praṇaśitā bhāgabhāṅ no bhaviṣyasi
01073001  vaiśaṁpāyana uvāca
01073001a kr̥tavidye kace prāpte hr̥ṣṭarūpā divaukasaḥ
01073001c kacād adhītya tāṁ vidyāṁ kr̥tārthā bharatarṣabha
01073002a sarva eva samāgamya śatakratum athābruvan
01073002c kālas te vikramasyādya jahi śatrūn puraṁdara
01073003a evam uktas tu sahitais tridaśair maghavāṁs tadā
01073003c tathety uktvopacakrāma so ’paśyata vane striyaḥ
01073004a krīḍantīnāṁ tu kanyānāṁ vane caitrarathopame
01073004c vāyubhūtaḥ sa vastrāṇi sarvāṇy eva vyamiśrayat
01073005a tato jalāt samuttīrya kanyās tāḥ sahitās tadā
01073005c vastrāṇi jagr̥hus tāni yathāsannāny anekaśaḥ
01073006a tatra vāso devayānyāḥ śarmiṣṭhā jagr̥he tadā
01073006c vyatimiśram ajānantī duhitā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01073007a tatas tayor mithas tatra virodhaḥ samajāyata
01073007c devayānyāś ca rājendra śarmiṣṭhāyāś ca tatkr̥te
01073008  devayāny uvāca
01073008a kasmād gr̥hṇāsi me vastraṁ śiṣyā bhūtvā mamāsuri
01073008c samudācārahīnāyā na te śreyo bhaviṣyati
01073009  śarmiṣṭhovāca
01073009a āsīnaṁ ca śayānaṁ ca pitā te pitaraṁ mama
01073009c stauti vandati cābhīkṣṇaṁ nīcaiḥ sthitvā vinītavat
01073010a yācatas tvaṁ hi duhitā stuvataḥ pratigr̥hṇataḥ
01073010c sutāhaṁ stūyamānasya dadato ’pratigr̥hṇataḥ
01073011a anāyudhā sāyudhāyā riktā kṣubhyasi bhikṣuki
01073011c lapsyase pratiyoddhāraṁ na hi tvāṁ gaṇayāmy aham
01073012  vaiśaṁpāyana uvāca
01073012a samucchrayaṁ devayānīṁ gatāṁ saktāṁ ca vāsasi
01073012c śarmiṣṭhā prākṣipat kūpe tataḥ svapuram āvrajat
01073013a hateyam iti vijñāya śarmiṣṭhā pāpaniścayā
01073013c anavekṣya yayau veśma krodhavegaparāyaṇā
01073014a atha taṁ deśam abhyāgād yayātir nahuṣātmajaḥ
01073014c śrāntayugyaḥ śrāntahayo mr̥galipsuḥ pipāsitaḥ
01073015a sa nāhuṣaḥ prekṣamāṇa udapānaṁ gatodakam
01073015c dadarśa kanyāṁ tāṁ tatra dīptām agniśikhām iva
01073016a tām apr̥cchat sa dr̥ṣṭvaiva kanyām amaravarṇinīm
01073016c sāntvayitvā nr̥paśreṣṭhaḥ sāmnā paramavalgunā
01073017a kā tvaṁ tāmranakhī śyāmā sumr̥ṣṭamaṇikuṇḍalā
01073017c dīrghaṁ dhyāyasi cātyarthaṁ kasmāc chvasiṣi cāturā
01073018a kathaṁ ca patitāsy asmin kūpe vīruttr̥ṇāvr̥te
01073018c duhitā caiva kasya tvaṁ vada sarvaṁ sumadhyame
01073019  devayāny uvāca
01073019a yo ’sau devair hatān daityān utthāpayati vidyayā
01073019c tasya śukrasya kanyāhaṁ sa māṁ nūnaṁ na budhyate
01073020a eṣa me dakṣiṇo rājan pāṇis tāmranakhāṅguliḥ
01073020c samuddhara gr̥hītvā māṁ kulīnas tvaṁ hi me mataḥ
01073021a jānāmi hi tvāṁ saṁśāntaṁ vīryavantaṁ yaśasvinam
01073021c tasmān māṁ patitām asmāt kūpād uddhartum arhasi
01073022  vaiśaṁpāyana uvāca
01073022a tām atha brāhmaṇīṁ strīṁ ca vijñāya nahuṣātmajaḥ
01073022c gr̥hītvā dakṣiṇe pāṇāv ujjahāra tato ’vaṭāt
01073023a uddhr̥tya caināṁ tarasā tasmāt kūpān narādhipaḥ
01073023c āmantrayitvā suśroṇīṁ yayātiḥ svapuraṁ yayau
01073024  devayāny uvāca
01073024a tvaritaṁ ghūrṇike gaccha sarvam ācakṣva me pituḥ
01073024c nedānīṁ hi pravakṣyāmi nagaraṁ vr̥ṣaparvaṇaḥ
01073025  vaiśaṁpāyana uvāca
01073025a sā tu vai tvaritaṁ gatvā ghūrṇikāsuramandiram
01073025c dr̥ṣṭvā kāvyam uvācedaṁ saṁbhramāviṣṭacetanā
01073026a ācakṣe te mahāprājña devayānī vane hatā
01073026c śarmiṣṭhayā mahābhāga duhitrā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01073027a śrutvā duhitaraṁ kāvyas tatra śarmiṣṭhayā hatām
01073027c tvarayā niryayau duḥkhān mārgamāṇaḥ sutāṁ vane
01073028a dr̥ṣṭvā duhitaraṁ kāvyo devayānīṁ tato vane
01073028c bāhubhyāṁ saṁpariṣvajya duḥkhito vākyam abravīt
01073029a ātmadoṣair niyacchanti sarve duḥkhasukhe janāḥ
01073029c manye duścaritaṁ te ’sti yasyeyaṁ niṣkr̥tiḥ kr̥tā
01073030  devayāny uvāca
01073030a niṣkr̥tir me ’stu vā māstu śr̥ṇuṣvāvahito mama
01073030c śarmiṣṭhayā yad uktāsmi duhitrā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01073030e satyaṁ kilaitat sā prāha daityānām asi gāyanaḥ
01073031a evaṁ hi me kathayati śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
01073031c vacanaṁ tīkṣṇaparuṣaṁ krodharaktekṣaṇā bhr̥śam
01073032a stuvato duhitā hi tvaṁ yācataḥ pratigr̥hṇataḥ
01073032c sutāhaṁ stūyamānasya dadato ’pratigr̥hṇataḥ
01073033a iti mām āha śarmiṣṭhā duhitā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01073033c krodhasaṁraktanayanā darpapūrṇā punaḥ punaḥ
01073034a yady ahaṁ stuvatas tāta duhitā pratigr̥hṇataḥ
01073034c prasādayiṣye śarmiṣṭhām ity uktā hi sakhī mayā
01073035  śukra uvāca
01073035a stuvato duhitā na tvaṁ bhadre na pratigr̥hṇataḥ
01073035c astotuḥ stūyamānasya duhitā devayāny asi
01073036a vr̥ṣaparvaiva tad veda śakro rājā ca nāhuṣaḥ
01073036c acintyaṁ brahma nirdvandvam aiśvaraṁ hi balaṁ mama
01074001  śukra uvāca
01074001a yaḥ pareṣāṁ naro nityam ativādāṁs titikṣati
01074001c devayāni vijānīhi tena sarvam idaṁ jitam
01074002a yaḥ samutpatitaṁ krodhaṁ nigr̥hṇāti hayaṁ yathā
01074002c sa yantety ucyate sadbhir na yo raśmiṣu lambate
01074003a yaḥ samutpatitaṁ krodham akrodhena nirasyati
01074003c devayāni vijānīhi tena sarvam idaṁ jitam
01074004a yaḥ samutpatitaṁ krodhaṁ kṣamayeha nirasyati
01074004c yathoragas tvacaṁ jīrṇāṁ sa vai puruṣa ucyate
01074005a yaḥ saṁdhārayate manyuṁ yo ’tivādāṁs titikṣati
01074005c yaś ca tapto na tapati dr̥ḍhaṁ so ’rthasya bhājanam
01074006a yo yajed apariśrānto māsi māsi śataṁ samāḥ
01074006c na krudhyed yaś ca sarvasya tayor akrodhano ’dhikaḥ
01074007a yat kumārāḥ kumāryaś ca vairaṁ kuryur acetasaḥ
01074007c na tat prājño ’nukurvīta vidus te na balābalam
01074008  devayāny uvāca
01074008a vedāhaṁ tāta bālāpi dharmāṇāṁ yad ihāntaram
01074008c akrodhe cātivāde ca veda cāpi balābalam
01074009a śiṣyasyāśiṣyavr̥tter hi na kṣantavyaṁ bubhūṣatā
01074009c tasmāt saṁkīrṇavr̥tteṣu vāso mama na rocate
01074010a pumāṁso ye hi nindanti vr̥ttenābhijanena ca
01074010c na teṣu nivaset prājñaḥ śreyorthī pāpabuddhiṣu
01074011a ye tv enam abhijānanti vr̥ttenābhijanena ca
01074011c teṣu sādhuṣu vastavyaṁ sa vāsaḥ śreṣṭha ucyate
01074012a vāg duruktaṁ mahāghoraṁ duhitur vr̥ṣaparvaṇaḥ
01074012c na hy ato duṣkarataraṁ manye lokeṣv api triṣu
01074012e yaḥ sapatnaśriyaṁ dīptāṁ hīnaśrīḥ paryupāsate
01075001  vaiśaṁpāyana uvāca
01075001a tataḥ kāvyo bhr̥guśreṣṭhaḥ samanyur upagamya ha
01075001c vr̥ṣaparvāṇam āsīnam ity uvācāvicārayan
01075002a nādharmaś carito rājan sadyaḥ phalati gaur iva
01075002c putreṣu vā naptr̥ṣu vā na ced ātmani paśyati
01075002e phalaty eva dhruvaṁ pāpaṁ gurubhuktam ivodare
01075003a yad aghātayathā vipraṁ kacam āṅgirasaṁ tadā
01075003c apāpaśīlaṁ dharmajñaṁ śuśrūṣuṁ madgr̥he ratam
01075004a vadhād anarhatas tasya vadhāc ca duhitur mama
01075004c vr̥ṣaparvan nibodhedaṁ tyakṣyāmi tvāṁ sabāndhavam
01075004e sthātuṁ tvadviṣaye rājan na śakṣyāmi tvayā saha
01075005a aho mām abhijānāsi daitya mithyāpralāpinam
01075005c yathemam ātmano doṣaṁ na niyacchasy upekṣase
01075006  vr̥ṣaparvovāca
01075006a nādharmaṁ na mr̥ṣāvādaṁ tvayi jānāmi bhārgava
01075006c tvayi dharmaś ca satyaṁ ca tat prasīdatu no bhavān
01075007a yady asmān apahāya tvam ito gacchasi bhārgava
01075007c samudraṁ saṁpravekṣyāmo nānyad asti parāyaṇam
01075008  śukra uvāca
01075008a samudraṁ praviśadhvaṁ vā diśo vā dravatāsurāḥ
01075008c duhitur nāpriyaṁ soḍhuṁ śakto ’haṁ dayitā hi me
01075009a prasādyatāṁ devayānī jīvitaṁ hy atra me sthitam
01075009c yogakṣemakaras te ’ham indrasyeva br̥haspatiḥ
01075010  vr̥ṣaparvovāca
01075010a yat kiṁ cid asurendrāṇāṁ vidyate vasu bhārgava
01075010c bhuvi hastigavāśvaṁ vā tasya tvaṁ mama ceśvaraḥ
01075011  śukra uvāca
01075011a yat kiṁ cid asti draviṇaṁ daityendrāṇāṁ mahāsura
01075011c tasyeśvaro ’smi yadi te devayānī prasādyatām
01075012  devayāny uvāca
01075012a yadi tvam īśvaras tāta rājño vittasya bhārgava
01075012c nābhijānāmi tat te ’haṁ rājā tu vadatu svayam
01075013  vr̥ṣaparvovāca
01075013a yaṁ kāmam abhikāmāsi devayāni śucismite
01075013c tat te ’haṁ saṁpradāsyāmi yadi ced api durlabham
01075014  devayāny uvāca
01075014a dāsīṁ kanyāsahasreṇa śarmiṣṭhām abhikāmaye
01075014c anu māṁ tatra gacchet sā yatra dāsyati me pitā
01075015  vr̥ṣaparvovāca
01075015a uttiṣṭha he saṁgrahītri śarmiṣṭhāṁ śīghram ānaya
01075015c yaṁ ca kāmayate kāmaṁ devayānī karotu tam
01075016  vaiśaṁpāyana uvāca
01075016a tato dhātrī tatra gatvā śarmiṣṭhāṁ vākyam abravīt
01075016c uttiṣṭha bhadre śarmiṣṭhe jñātīnāṁ sukham āvaha
01075017a tyajati brāhmaṇaḥ śiṣyān devayānyā pracoditaḥ
01075017c sā yaṁ kāmayate kāmaṁ sa kāryo ’dya tvayānaghe
01075018  śarmiṣṭhovāca
01075018a sā yaṁ kāmayate kāmaṁ karavāṇy aham adya tam
01075018c mā tv evāpagamac chukro devayānī ca matkr̥te
01075019  vaiśaṁpāyana uvāca
01075019a tataḥ kanyāsahasreṇa vr̥tā śibikayā tadā
01075019c pitur niyogāt tvaritā niścakrāma purottamāt
01075020  śarmiṣṭhovāca
01075020a ahaṁ kanyāsahasreṇa dāsī te paricārikā
01075020c anu tvāṁ tatra yāsyāmi yatra dāsyati te pitā
01075021  devayāny uvāca
01075021a stuvato duhitā te ’haṁ bandinaḥ pratigr̥hṇataḥ
01075021c stūyamānasya duhitā kathaṁ dāsī bhaviṣyasi
01075022  śarmiṣṭhovāca
01075022a yena kena cid ārtānāṁ jñātīnāṁ sukham āvahet
01075022c atas tvām anuyāsyāmi yatra dāsyati te pitā
01075023  vaiśaṁpāyana uvāca
01075023a pratiśrute dāsabhāve duhitrā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01075023c devayānī nr̥paśreṣṭha pitaraṁ vākyam abravīt
01075024a praviśāmi puraṁ tāta tuṣṭāsmi dvijasattama
01075024c amoghaṁ tava vijñānam asti vidyābalaṁ ca te
01075025a evam ukto duhitrā sa dvijaśreṣṭho mahāyaśāḥ
01075025c praviveśa puraṁ hr̥ṣṭaḥ pūjitaḥ sarvadānavaiḥ
01076001  vaiśaṁpāyana uvāca
01076001a atha dīrghasya kālasya devayānī nr̥pottama
01076001c vanaṁ tad eva niryātā krīḍārthaṁ varavarṇinī
01076002a tena dāsīsahasreṇa sārdhaṁ śarmiṣṭhayā tadā
01076002c tam eva deśaṁ saṁprāptā yathākāmaṁ cacāra sā
01076002e tābhiḥ sakhībhiḥ sahitā sarvābhir muditā bhr̥śam
01076003a krīḍantyo ’bhiratāḥ sarvāḥ pibantyo madhumādhavīm
01076003c khādantyo vividhān bhakṣyān vidaśantyaḥ phalāni ca
01076004a punaś ca nāhuṣo rājā mr̥galipsur yadr̥cchayā
01076004c tam eva deśaṁ saṁprāpto jalārthī śramakarśitaḥ
01076005a dadr̥śe devayānīṁ ca śarmiṣṭhāṁ tāś ca yoṣitaḥ
01076005c pibantīr lalamānāś ca divyābharaṇabhūṣitāḥ
01076006a upaviṣṭāṁ ca dadr̥śe devayānīṁ śucismitām
01076006c rūpeṇāpratimāṁ tāsāṁ strīṇāṁ madhye varāṅganām
01076006e śarmiṣṭhayā sevyamānāṁ pādasaṁvāhanādibhiḥ
01076007  yayātir uvāca
01076007a dvābhyāṁ kanyāsahasrābhyāṁ dve kanye parivārite
01076007c gotre ca nāmanī caiva dvayoḥ pr̥cchāmi vām aham
01076008  devayāny uvāca
01076008a ākhyāsyāmy aham ādatsva vacanaṁ me narādhipa
01076008c śukro nāmāsuraguruḥ sutāṁ jānīhi tasya mām
01076009a iyaṁ ca me sakhī dāsī yatrāhaṁ tatra gāminī
01076009c duhitā dānavendrasya śarmiṣṭhā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01076010  yayātir uvāca
01076010a kathaṁ nu te sakhī dāsī kanyeyaṁ varavarṇinī
01076010c asurendrasutā subhru paraṁ kautūhalaṁ hi me
01076011  devayāny uvāca
01076011a sarva eva naravyāghra vidhānam anuvartate
01076011c vidhānavihitaṁ matvā mā vicitrāḥ kathāḥ kr̥thāḥ
01076012a rājavad rūpaveṣau te brāhmīṁ vācaṁ bibharṣi ca
01076012c kiṁnāmā tvaṁ kutaś cāsi kasya putraś ca śaṁsa me
01076013  yayātir uvāca
01076013a brahmacaryeṇa kr̥tsno me vedaḥ śrutipathaṁ gataḥ
01076013c rājāhaṁ rājaputraś ca yayātir iti viśrutaḥ
01076014  devayāny uvāca
01076014a kenāsy arthena nr̥pate imaṁ deśam upāgataḥ
01076014c jighr̥kṣur vārijaṁ kiṁ cid atha vā mr̥galipsayā
01076015  yayātir uvāca
01076015a mr̥galipsur ahaṁ bhadre pānīyārtham upāgataḥ
01076015c bahu cāpy anuyukto ’smi tan mānujñātum arhasi
01076016  devayāny uvāca
01076016a dvābhyāṁ kanyāsahasrābhyāṁ dāsyā śarmiṣṭhayā saha
01076016c tvadadhīnāsmi bhadraṁ te sakhā bhartā ca me bhava
01076017  yayātir uvāca
01076017a viddhy auśanasi bhadraṁ te na tvām arho ’smi bhāmini
01076017c avivāhyā hi rājāno devayāni pitus tava
01076018  devayāny uvāca
01076018a saṁsr̥ṣṭaṁ brahmaṇā kṣatraṁ kṣatraṁ ca brahmasaṁhitam
01076018c r̥ṣiś ca r̥ṣiputraś ca nāhuṣāṅga vahasva mām
01076019  yayātir uvāca
01076019a ekadehodbhavā varṇāś catvāro ’pi varāṅgane
01076019c pr̥thagdharmāḥ pr̥thakśaucās teṣāṁ tu brāhmaṇo varaḥ
01076020  devayāny uvāca
01076020a pāṇidharmo nāhuṣāyaṁ na pumbhiḥ sevitaḥ purā
01076020c taṁ me tvam agrahīr agre vr̥ṇomi tvām ahaṁ tataḥ
01076021a kathaṁ nu me manasvinyāḥ pāṇim anyaḥ pumān spr̥śet
01076021c gr̥hītam r̥ṣiputreṇa svayaṁ vāpy r̥ṣiṇā tvayā
01076022  yayātir uvāca
01076022a kruddhād āśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt
01076022c durādharṣataro vipraḥ puruṣeṇa vijānatā
01076023  devayāny uvāca
01076023a katham āśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt
01076023c durādharṣataro vipra ity āttha puruṣarṣabha
01076024  yayātir uvāca
01076024a ekam āśīviṣo hanti śastreṇaikaś ca vadhyate
01076024c hanti vipraḥ sarāṣṭrāṇi purāṇy api hi kopitaḥ
01076025a durādharṣataro vipras tasmād bhīru mato mama
01076025c ato ’dattāṁ ca pitrā tvāṁ bhadre na vivahāmy aham
01076026  devayāny uvāca
01076026a dattāṁ vahasva pitrā māṁ tvaṁ hi rājan vr̥to mayā
01076026c ayācato bhayaṁ nāsti dattāṁ ca pratigr̥hṇataḥ
01076027  vaiśaṁpāyana uvāca
01076027a tvaritaṁ devayānyātha preṣitaṁ pitur ātmanaḥ
01076027c śrutvaiva ca sa rājānaṁ darśayām āsa bhārgavaḥ
01076028a dr̥ṣṭvaiva cāgataṁ śukraṁ yayātiḥ pr̥thivīpatiḥ
01076028c vavande brāhmaṇaṁ kāvyaṁ prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ
01076029  devayāny uvāca
01076029a rājāyaṁ nāhuṣas tāta durge me pāṇim agrahīt
01076029c namas te dehi mām asmai nānyaṁ loke patiṁ vr̥ṇe
01076030  śukra uvāca
01076030a vr̥to ’nayā patir vīra sutayā tvaṁ mameṣṭayā
01076030c gr̥hāṇemāṁ mayā dattāṁ mahiṣīṁ nahuṣātmaja
01076031  yayātir uvāca
01076031a adharmo na spr̥śed evaṁ mahān mām iha bhārgava
01076031c varṇasaṁkarajo brahmann iti tvāṁ pravr̥ṇomy aham
01076032  śukra uvāca
01076032a adharmāt tvāṁ vimuñcāmi varayasva yathepṣitam
01076032c asmin vivāhe mā glāsīr ahaṁ pāpaṁ nudāmi te
01076033a vahasva bhāryāṁ dharmeṇa devayānīṁ sumadhyamām
01076033c anayā saha saṁprītim atulāṁ samavāpsyasi
01076034a iyaṁ cāpi kumārī te śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
01076034c saṁpūjyā satataṁ rājan mā caināṁ śayane hvayeḥ
01076035  vaiśaṁpāyana uvāca
01076035a evam ukto yayātis tu śukraṁ kr̥tvā pradakṣiṇam
01076035c jagāma svapuraṁ hr̥ṣṭo anujñāto mahātmanā
01077001  vaiśaṁpāyana uvāca
01077001a yayātiḥ svapuraṁ prāpya mahendrapurasaṁnibham
01077001c praviśyāntaḥpuraṁ tatra devayānīṁ nyaveśayat
01077002a devayānyāś cānumate tāṁ sutāṁ vr̥ṣaparvaṇaḥ
01077002c aśokavanikābhyāśe gr̥haṁ kr̥tvā nyaveśayat
01077003a vr̥tāṁ dāsīsahasreṇa śarmiṣṭhām āsurāyaṇīm
01077003c vāsobhir annapānaiś ca saṁvibhajya susatkr̥tām
01077004a devayānyā tu sahitaḥ sa nr̥po nahuṣātmajaḥ
01077004c vijahāra bahūn abdān devavan mudito bhr̥śam
01077005a r̥tukāle tu saṁprāpte devayānī varāṅganā
01077005c lebhe garbhaṁ prathamataḥ kumāraṁ ca vyajāyata
01077006a gate varṣasahasre tu śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
01077006c dadarśa yauvanaṁ prāptā r̥tuṁ sā cānvacintayat
01077007a r̥tukālaś ca saṁprāpto na ca me ’sti patir vr̥taḥ
01077007c kiṁ prāptaṁ kiṁ nu kartavyaṁ kiṁ vā kr̥tvā kr̥taṁ bhavet
01077008a devayānī prajātāsau vr̥thāhaṁ prāptayauvanā
01077008c yathā tayā vr̥to bhartā tathaivāhaṁ vr̥ṇomi tam
01077009a rājñā putraphalaṁ deyam iti me niścitā matiḥ
01077009c apīdānīṁ sa dharmātmā iyān me darśanaṁ rahaḥ
01077010a atha niṣkramya rājāsau tasmin kāle yadr̥cchayā
01077010c aśokavanikābhyāśe śarmiṣṭhāṁ prāpya viṣṭhitaḥ
01077011a tam ekaṁ rahite dr̥ṣṭvā śarmiṣṭhā cāruhāsinī
01077011c pratyudgamyāñjaliṁ kr̥tvā rājānaṁ vākyam abravīt
01077012a somasyendrasya viṣṇor vā yamasya varuṇasya vā
01077012c tava vā nāhuṣa kule kaḥ striyaṁ spraṣṭum arhati
01077013a rūpābhijanaśīlair hi tvaṁ rājan vettha māṁ sadā
01077013c sā tvāṁ yāce prasādyāham r̥tuṁ dehi narādhipa
01077014  yayātir uvāca
01077014a vedmi tvāṁ śīlasaṁpannāṁ daityakanyām aninditām
01077014c rūpe ca te na paśyāmi sūcyagram api ninditam
01077015a abravīd uśanā kāvyo devayānīṁ yadāvaham
01077015c neyam āhvayitavyā te śayane vārṣaparvaṇī
01077016  śarmiṣṭhovāca
01077016a na narmayuktaṁ vacanaṁ hinasti; na strīṣu rājan na vivāhakāle
01077016c prāṇātyaye sarvadhanāpahāre; pañcānr̥tāny āhur apātakāni
01077017a pr̥ṣṭaṁ tu sākṣye pravadantam anyathā; vadanti mithyopahitaṁ narendra
01077017c ekārthatāyāṁ tu samāhitāyāṁ; mithyā vadantam anr̥taṁ hinasti
01077018  yayātir uvāca
01077018a rājā pramāṇaṁ bhūtānāṁ sa naśyeta mr̥ṣā vadan
01077018c arthakr̥cchram api prāpya na mithyā kartum utsahe
01077019  śarmiṣṭhovāca
01077019a samāv etau matau rājan patiḥ sakhyāś ca yaḥ patiḥ
01077019c samaṁ vivāham ity āhuḥ sakhyā me ’si patir vr̥taḥ
01077020  yayātir uvāca
01077020a dātavyaṁ yācamānebhya iti me vratam āhitam
01077020c tvaṁ ca yācasi māṁ kāmaṁ brūhi kiṁ karavāṇi te
01077021  śarmiṣṭhovāca
01077021a adharmāt trāhi māṁ rājan dharmaṁ ca pratipādaya
01077021c tvatto ’patyavatī loke careyaṁ dharmam uttamam
01077022a traya evādhanā rājan bhāryā dāsas tathā sutaḥ
01077022c yat te samadhigacchanti yasya te tasya tad dhanam
01077023a devayānyā bhujiṣyāsmi vaśyā ca tava bhārgavī
01077023c sā cāhaṁ ca tvayā rājan bharaṇīye bhajasva mām
01077024  vaiśaṁpāyana uvāca
01077024a evam uktas tu rājā sa tathyam ity eva jajñivān
01077024c pūjayām āsa śarmiṣṭhāṁ dharmaṁ ca pratyapādayat
01077025a samāgamya ca śarmiṣṭhāṁ yathākāmam avāpya ca
01077025c anyonyam abhisaṁpūjya jagmatus tau yathāgatam
01077026a tasmin samāgame subhrūḥ śarmiṣṭhā cāruhāsinī
01077026c lebhe garbhaṁ prathamatas tasmān nr̥patisattamāt
01077027a prajajñe ca tataḥ kāle rājan rājīvalocanā
01077027c kumāraṁ devagarbhābhaṁ rājīvanibhalocanam
01078001  vaiśaṁpāyana uvāca
01078001a śrutvā kumāraṁ jātaṁ tu devayānī śucismitā
01078001c cintayām āsa duḥkhārtā śarmiṣṭhāṁ prati bhārata
01078002a abhigamya ca śarmiṣṭhāṁ devayāny abravīd idam
01078002c kim idaṁ vr̥jinaṁ subhru kr̥taṁ te kāmalubdhayā
01078003  śarmiṣṭhovāca
01078003a r̥ṣir abhyāgataḥ kaś cid dharmātmā vedapāragaḥ
01078003c sa mayā varadaḥ kāmaṁ yācito dharmasaṁhitam
01078004a nāham anyāyataḥ kāmam ācarāmi śucismite
01078004c tasmād r̥ṣer mamāpatyam iti satyaṁ bravīmi te
01078005  devayāny uvāca
01078005a śobhanaṁ bhīru satyaṁ ced atha sa jñāyate dvijaḥ
01078005c gotranāmābhijanato vettum icchāmi taṁ dvijam
01078006  śarmiṣṭhovāca
01078006a ojasā tejasā caiva dīpyamānaṁ raviṁ yathā
01078006c taṁ dr̥ṣṭvā mama saṁpraṣṭuṁ śaktir nāsīc chucismite
01078007  devayāny uvāca
01078007a yady etad evaṁ śarmiṣṭhe na manyur vidyate mama
01078007c apatyaṁ yadi te labdhaṁ jyeṣṭhāc chreṣṭhāc ca vai dvijāt
01078008  vaiśaṁpāyana uvāca
01078008a anyonyam evam uktvā ca saṁprahasya ca te mithaḥ
01078008c jagāma bhārgavī veśma tathyam ity eva jajñuṣī
01078009a yayātir devayānyāṁ tu putrāv ajanayan nr̥paḥ
01078009c yaduṁ ca turvasuṁ caiva śakraviṣṇū ivāparau
01078010a tasmād eva tu rājarṣeḥ śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
01078010c druhyuṁ cānuṁ ca pūruṁ ca trīn kumārān ajījanat
01078011a tataḥ kāle tu kasmiṁś cid devayānī śucismitā
01078011c yayātisahitā rājan nirjagāma mahāvanam
01078012a dadarśa ca tadā tatra kumārān devarūpiṇaḥ
01078012c krīḍamānān suviśrabdhān vismitā cedam abravīt
01078013a kasyaite dārakā rājan devaputropamāḥ śubhāḥ
01078013c varcasā rūpataś caiva sadr̥śā me matās tava
01078014a evaṁ pr̥ṣṭvā tu rājānaṁ kumārān paryapr̥cchata
01078014c kiṁnāmadheyagotro vaḥ putrakā brāhmaṇaḥ pitā
01078014e vibrūta me yathātathyaṁ śrotum icchāmi taṁ hy aham
01078015a te ’darśayan pradeśinyā tam eva nr̥pasattamam
01078015c śarmiṣṭhāṁ mātaraṁ caiva tasyācakhyuś ca dārakāḥ
01078016a ity uktvā sahitās te tu rājānam upacakramuḥ
01078016c nābhyanandata tān rājā devayānyās tadāntike
01078016e rudantas te ’tha śarmiṣṭhām abhyayur bālakās tataḥ
01078017a dr̥ṣṭvā tu teṣāṁ bālānāṁ praṇayaṁ pārthivaṁ prati
01078017c buddhvā ca tattvato devī śarmiṣṭhām idam abravīt
01078018a madadhīnā satī kasmād akārṣīr vipriyaṁ mama
01078018c tam evāsuradharmaṁ tvam āsthitā na bibheṣi kim
01078019  śarmiṣṭhovāca
01078019a yad uktam r̥ṣir ity eva tat satyaṁ cāruhāsini
01078019c nyāyato dharmataś caiva carantī na bibhemi te
01078020a yadā tvayā vr̥to rājā vr̥ta eva tadā mayā
01078020c sakhībhartā hi dharmeṇa bhartā bhavati śobhane
01078021a pūjyāsi mama mānyā ca jyeṣṭhā śreṣṭhā ca brāhmaṇī
01078021c tvatto ’pi me pūjyatamo rājarṣiḥ kiṁ na vettha tat
01078022  vaiśaṁpāyana uvāca
01078022a śrutvā tasyās tato vākyaṁ devayāny abravīd idam
01078022c rājan nādyeha vatsyāmi vipriyaṁ me kr̥taṁ tvayā
01078023a sahasotpatitāṁ śyāmāṁ dr̥ṣṭvā tāṁ sāśrulocanām
01078023c tvaritaṁ sakāśaṁ kāvyasya prasthitāṁ vyathitas tadā
01078024a anuvavrāja saṁbhrāntaḥ pr̥ṣṭhataḥ sāntvayan nr̥paḥ
01078024c nyavartata na caiva sma krodhasaṁraktalocanā
01078025a avibruvantī kiṁ cit tu rājānaṁ cārulocanā
01078025c acirād iva saṁprāptā kāvyasyośanaso ’ntikam
01078026a sā tu dr̥ṣṭvaiva pitaram abhivādyāgrataḥ sthitā
01078026c anantaraṁ yayātis tu pūjayām āsa bhārgavam
01078027  devayāny uvāca
01078027a adharmeṇa jito dharmaḥ pravr̥ttam adharottaram
01078027c śarmiṣṭhayātivr̥ttāsmi duhitrā vr̥ṣaparvaṇaḥ
01078028a trayo ’syāṁ janitāḥ putrā rājñānena yayātinā
01078028c durbhagāyā mama dvau tu putrau tāta bravīmi te
01078029a dharmajña iti vikhyāta eṣa rājā bhr̥gūdvaha
01078029c atikrāntaś ca maryādāṁ kāvyaitat kathayāmi te
01078030  śukra uvāca
01078030a dharmajñaḥ san mahārāja yo ’dharmam akr̥thāḥ priyam
01078030c tasmāj jarā tvām acirād dharṣayiṣyati durjayā
01078031  yayātir uvāca
01078031a r̥tuṁ vai yācamānāyā bhagavan nānyacetasā
01078031c duhitur dānavendrasya dharmyam etat kr̥taṁ mayā
01078032a r̥tuṁ vai yācamānāyā na dadāti pumān vr̥taḥ
01078032c bhrūṇahety ucyate brahman sa iha brahmavādibhiḥ
01078033a abhikāmāṁ striyaṁ yas tu gamyāṁ rahasi yācitaḥ
01078033c nopaiti sa ca dharmeṣu bhrūṇahety ucyate budhaiḥ
01078034a ity etāni samīkṣyāhaṁ kāraṇāni bhr̥gūdvaha
01078034c adharmabhayasaṁvignaḥ śarmiṣṭhām upajagmivān
01078035  śukra uvāca
01078035a nanv ahaṁ pratyavekṣyas te madadhīno ’si pārthiva
01078035c mithyācārasya dharmeṣu cauryaṁ bhavati nāhuṣa
01078036  vaiśaṁpāyana uvāca
01078036a kruddhenośanasā śapto yayātir nāhuṣas tadā
01078036c pūrvaṁ vayaḥ parityajya jarāṁ sadyo ’nvapadyata
01078037  yayātir uvāca
01078037a atr̥pto yauvanasyāhaṁ devayānyāṁ bhr̥gūdvaha
01078037c prasādaṁ kuru me brahmañ jareyaṁ mā viśeta mām
01078038  śukra uvāca
01078038a nāhaṁ mr̥ṣā bravīmy etaj jarāṁ prāpto ’si bhūmipa
01078038c jarāṁ tv etāṁ tvam anyasmai saṁkrāmaya yadīcchasi
01078039  yayātir uvāca
01078039a rājyabhāk sa bhaved brahman puṇyabhāk kīrtibhāk tathā
01078039c yo me dadyād vayaḥ putras tad bhavān anumanyatām
01078040  śukra uvāca
01078040a saṁkrāmayiṣyasi jarāṁ yatheṣṭaṁ nahuṣātmaja
01078040c mām anudhyāya bhāvena na ca pāpam avāpsyasi
01078041a vayo dāsyati te putro yaḥ sa rājā bhaviṣyati
01078041c āyuṣmān kīrtimāṁś caiva bahvapatyas tathaiva ca
01079001  vaiśaṁpāyana uvāca
01079001a jarāṁ prāpya yayātis tu svapuraṁ prāpya caiva ha
01079001c putraṁ jyeṣṭhaṁ variṣṭhaṁ ca yadum ity abravīd vacaḥ
01079002a jarā valī ca māṁ tāta palitāni ca paryaguḥ
01079002c kāvyasyośanasaḥ śāpān na ca tr̥pto ’smi yauvane
01079003a tvaṁ yado pratipadyasva pāpmānaṁ jarayā saha
01079003c yauvanena tvadīyena careyaṁ viṣayān aham
01079004a pūrṇe varṣasahasre tu punas te yauvanaṁ tv aham
01079004c dattvā svaṁ pratipatsyāmi pāpmānaṁ jarayā saha
01079005  yadur uvāca
01079005a sitaśmaśruśirā dīno jarayā śithilīkr̥taḥ
01079005c valīsaṁtatagātraś ca durdarśo durbalaḥ kr̥śaḥ
01079006a aśaktaḥ kāryakaraṇe paribhūtaḥ sa yauvanaiḥ
01079006c sahopajīvibhiś caiva tāṁ jarāṁ nābhikāmaye
01079007  yayātir uvāca
01079007a yat tvaṁ me hr̥dayāj jāto vayaḥ svaṁ na prayacchasi
01079007c tasmād arājyabhāk tāta prajā te vai bhaviṣyati
01079008a turvaso pratipadyasva pāpmānaṁ jarayā saha
01079008c yauvanena careyaṁ vai viṣayāṁs tava putraka
01079009a pūrṇe varṣasahasre tu punar dāsyāmi yauvanam
01079009c svaṁ caiva pratipatsyāmi pāpmānaṁ jarayā saha
01079010  turvasur uvāca
01079010a na kāmaye jarāṁ tāta kāmabhogapraṇāśinīm
01079010c balarūpāntakaraṇīṁ buddhiprāṇavināśinīm
01079011  yayātir uvāca
01079011a yat tvaṁ me hr̥dayāj jāto vayaḥ svaṁ na prayacchasi
01079011c tasmāt prajā samucchedaṁ turvaso tava yāsyati
01079012a saṁkīrṇācāradharmeṣu pratilomacareṣu ca
01079012c piśitāśiṣu cāntyeṣu mūḍha rājā bhaviṣyasi
01079013a gurudāraprasakteṣu tiryagyonigateṣu ca
01079013c paśudharmiṣu pāpeṣu mleccheṣu prabhaviṣyasi
01079014  vaiśaṁpāyana uvāca
01079014a evaṁ sa turvasuṁ śaptvā yayātiḥ sutam ātmanaḥ
01079014c śarmiṣṭhāyāḥ sutaṁ druhyum idaṁ vacanam abravīt
01079015a druhyo tvaṁ pratipadyasva varṇarūpavināśinīm
01079015c jarāṁ varṣasahasraṁ me yauvanaṁ svaṁ dadasva ca
01079016a pūrṇe varṣasahasre tu pratidāsyāmi yauvanam
01079016c svaṁ cādāsyāmi bhūyo ’haṁ pāpmānaṁ jarayā saha
01079017  druhyur uvāca
01079017a na gajaṁ na rathaṁ nāśvaṁ jīrṇo bhuṅkte na ca striyam
01079017c vāgbhaṅgaś cāsya bhavati taj jarāṁ nābhikāmaye
01079018  yayātir uvāca
01079018a yat tvaṁ me hr̥dayāj jāto vayaḥ svaṁ na prayacchasi
01079018c tasmād druhyo priyaḥ kāmo na te saṁpatsyate kva cit
01079019a uḍupaplavasaṁtāro yatra nityaṁ bhaviṣyati
01079019c arājā bhojaśabdaṁ tvaṁ tatrāvāpsyasi sānvayaḥ
01079020a ano tvaṁ pratipadyasva pāpmānaṁ jarayā saha
01079020c ekaṁ varṣasahasraṁ tu careyaṁ yauvanena te
01079021  anur uvāca
01079021a jīrṇaḥ śiśuvad ādatte ’kāle ’nnam aśucir yathā
01079021c na juhoti ca kāle ’gniṁ tāṁ jarāṁ nābhikāmaye
01079022  yayātir uvāca
01079022a yat tvaṁ me hr̥dayāj jāto vayaḥ svaṁ na prayacchasi
01079022c jarādoṣas tvayokto ’yaṁ tasmāt tvaṁ pratipatsyase
01079023a prajāś ca yauvanaprāptā vinaśiṣyanty ano tava
01079023c agnipraskandanaparas tvaṁ cāpy evaṁ bhaviṣyasi
01079024a pūro tvaṁ me priyaḥ putras tvaṁ varīyān bhaviṣyasi
01079024c jarā valī ca me tāta palitāni ca paryaguḥ
01079024e kāvyasyośanasaḥ śāpān na ca tr̥pto ’smi yauvane
01079025a pūro tvaṁ pratipadyasva pāpmānaṁ jarayā saha
01079025c kaṁ cit kālaṁ careyaṁ vai viṣayān vayasā tava
01079026a pūrṇe varṣasahasre tu pratidāsyāmi yauvanam
01079026c svaṁ caiva pratipatsyāmi pāpmānaṁ jarayā saha
01079027  vaiśaṁpāyana uvāca
01079027a evam uktaḥ pratyuvāca pūruḥ pitaram añjasā
01079027c yathāttha māṁ mahārāja tat kariṣyāmi te vacaḥ
01079028a pratipatsyāmi te rājan pāpmānaṁ jarayā saha
01079028c gr̥hāṇa yauvanaṁ mattaś cara kāmān yathepsitān
01079029a jarayāhaṁ praticchanno vayorūpadharas tava
01079029c yauvanaṁ bhavate dattvā cariṣyāmi yathāttha mām
01079030  yayātir uvāca
01079030a pūro prīto ’smi te vatsa prītaś cedaṁ dadāmi te
01079030c sarvakāmasamr̥ddhā te prajā rājye bhaviṣyati
01080001  vaiśaṁpāyana uvāca
01080001a pauraveṇātha vayasā yayātir nahuṣātmajaḥ
01080001c prītiyukto nr̥paśreṣṭhaś cacāra viṣayān priyān
01080002a yathākāmaṁ yathotsāhaṁ yathākālaṁ yathāsukham
01080002c dharmāviruddhān rājendro yathārhati sa eva hi
01080003a devān atarpayad yajñaiḥ śrāddhais tadvat pitr̥̄n api
01080003c dīnān anugrahair iṣṭaiḥ kāmaiś ca dvijasattamān
01080004a atithīn annapānaiś ca viśaś ca paripālanaiḥ
01080004c ānr̥śaṁsyena śūdrāṁś ca dasyūn saṁnigraheṇa ca
01080005a dharmeṇa ca prajāḥ sarvā yathāvad anurañjayan
01080005c yayātiḥ pālayām āsa sākṣād indra ivāparaḥ
01080006a sa rājā siṁhavikrānto yuvā viṣayagocaraḥ
01080006c avirodhena dharmasya cacāra sukham uttamam
01080007a sa saṁprāpya śubhān kāmāṁs tr̥ptaḥ khinnaś ca pārthivaḥ
01080007c kālaṁ varṣasahasrāntaṁ sasmāra manujādhipaḥ
01080008a parisaṁkhyāya kālajñaḥ kalāḥ kāṣṭhāś ca vīryavān
01080008c pūrṇaṁ matvā tataḥ kālaṁ pūruṁ putram uvāca ha
01080009a yathākāmaṁ yathotsāhaṁ yathākālam ariṁdama
01080009c sevitā viṣayāḥ putra yauvanena mayā tava
01080010a pūro prīto ’smi bhadraṁ te gr̥hāṇedaṁ svayauvanam
01080010c rājyaṁ caiva gr̥hāṇedaṁ tvaṁ hi me priyakr̥t sutaḥ
01080011a pratipede jarāṁ rājā yayātir nāhuṣas tadā
01080011c yauvanaṁ pratipede ca pūruḥ svaṁ punar ātmanaḥ
01080012a abhiṣektukāmaṁ nr̥patiṁ pūruṁ putraṁ kanīyasam
01080012c brāhmaṇapramukhā varṇā idaṁ vacanam abruvan
01080013a kathaṁ śukrasya naptāraṁ devayānyāḥ sutaṁ prabho
01080013c jyeṣṭhaṁ yadum atikramya rājyaṁ pūroḥ pradāsyasi
01080014a yadur jyeṣṭhas tava suto jātas tam anu turvasuḥ
01080014c śarmiṣṭhāyāḥ suto druhyus tato ’nuḥ pūrur eva ca
01080015a kathaṁ jyeṣṭhān atikramya kanīyān rājyam arhati
01080015c etat saṁbodhayāmas tvāṁ dharmaṁ tvam anupālaya
01080016  yayātir uvāca
01080016a brāhmaṇapramukhā varṇāḥ sarve śr̥ṇvantu me vacaḥ
01080016c jyeṣṭhaṁ prati yathā rājyaṁ na deyaṁ me kathaṁ cana
01080017a mama jyeṣṭhena yadunā niyogo nānupālitaḥ
01080017c pratikūlaḥ pitur yaś ca na sa putraḥ satāṁ mataḥ
01080018a mātāpitror vacanakr̥d dhitaḥ pathyaś ca yaḥ sutaḥ
01080018c sa putraḥ putravad yaś ca vartate pitr̥mātr̥ṣu
01080019a yadunāham avajñātas tathā turvasunāpi ca
01080019c druhyunā cānunā caiva mayy avajñā kr̥tā bhr̥śam
01080020a pūruṇā me kr̥taṁ vākyaṁ mānitaś ca viśeṣataḥ
01080020c kanīyān mama dāyādo jarā yena dhr̥tā mama
01080020e mama kāmaḥ sa ca kr̥taḥ pūruṇā putrarūpiṇā
01080021a śukreṇa ca varo dattaḥ kāvyenośanasā svayam
01080021c putro yas tvānuvarteta sa rājā pr̥thivīpatiḥ
01080021e bhavato ’nunayāmy evaṁ pūrū rājye ’bhiṣicyatām
01080022  prakr̥taya ūcuḥ
01080022a yaḥ putro guṇasaṁpanno mātāpitror hitaḥ sadā
01080022c sarvam arhati kalyāṇaṁ kanīyān api sa prabho
01080023a arhaḥ pūrur idaṁ rājyaṁ yaḥ sutaḥ priyakr̥t tava
01080023c varadānena śukrasya na śakyaṁ vaktum uttaram
01080024  vaiśaṁpāyana uvāca
01080024a paurajānapadais tuṣṭair ity ukto nāhuṣas tadā
01080024c abhyaṣiñcat tataḥ pūruṁ rājye sve sutam ātmajam
01080025a dattvā ca pūrave rājyaṁ vanavāsāya dīkṣitaḥ
01080025c purāt sa niryayau rājā brāhmaṇais tāpasaiḥ saha
01080026a yados tu yādavā jātās turvasor yavanāḥ sutāḥ
01080026c druhyor api sutā bhojā anos tu mlecchajātayaḥ
01080027a pūros tu pauravo vaṁśo yatra jāto ’si pārthiva
01080027c idaṁ varṣasahasrāya rājyaṁ kārayituṁ vaśī
01081001  vaiśaṁpāyana uvāca
01081001a evaṁ sa nāhuṣo rājā yayātiḥ putram īpsitam
01081001c rājye ’bhiṣicya mudito vānaprastho ’bhavan muniḥ
01081002a uṣitvā ca vane vāsaṁ brāhmaṇaiḥ saha saṁśritaḥ
01081002c phalamūlāśano dānto yathā svargam ito gataḥ
01081003a sa gataḥ suravāsaṁ taṁ nivasan muditaḥ sukham
01081003c kālasya nātimahataḥ punaḥ śakreṇa pātitaḥ
01081004a nipatan pracyutaḥ svargād aprāpto medinītalam
01081004c sthita āsīd antarikṣe sa tadeti śrutaṁ mayā
01081005a tata eva punaś cāpi gataḥ svargam iti śrutiḥ
01081005c rājñā vasumatā sārdham aṣṭakena ca vīryavān
01081005e pratardanena śibinā sametya kila saṁsadi
01081006  janamejaya uvāca
01081006a karmaṇā kena sa divaṁ punaḥ prāpto mahīpatiḥ
01081006c sarvam etad aśeṣeṇa śrotum icchāmi tattvataḥ
01081006e kathyamānaṁ tvayā vipra viprarṣigaṇasaṁnidhau
01081007a devarājasamo hy āsīd yayātiḥ pr̥thivīpatiḥ
01081007c vardhanaḥ kuruvaṁśasya vibhāvasusamadyutiḥ
01081008a tasya vistīrṇayaśasaḥ satyakīrter mahātmanaḥ
01081008c caritaṁ śrotum icchāmi divi ceha ca sarvaśaḥ
01081009  vaiśaṁpāyana uvāca
01081009a hanta te kathayiṣyāmi yayāter uttarāṁ kathām
01081009c divi ceha ca puṇyārthāṁ sarvapāpapraṇāśinīm
01081010a yayātir nāhuṣo rājā pūruṁ putraṁ kanīyasam
01081010c rājye ’bhiṣicya muditaḥ pravavrāja vanaṁ tadā
01081011a anteṣu sa vinikṣipya putrān yadupurogamān
01081011c phalamūlāśano rājā vane saṁnyavasac ciram
01081012a saṁśitātmā jitakrodhas tarpayan pitr̥devatāḥ
01081012c agnīṁś ca vidhivaj juhvan vānaprasthavidhānataḥ
01081013a atithīn pūjayām āsa vanyena haviṣā vibhuḥ
01081013c śiloñchavr̥ttim āsthāya śeṣānnakr̥tabhojanaḥ
01081014a pūrṇaṁ varṣasahasraṁ sa evaṁvr̥ttir abhūn nr̥paḥ
01081014c abbhakṣaḥ śaradas triṁśad āsīn niyatavāṅmanāḥ
01081015a tataś ca vāyubhakṣo ’bhūt saṁvatsaram atandritaḥ
01081015c pañcāgnimadhye ca tapas tepe saṁvatsaraṁ nr̥paḥ
01081016a ekapādasthitaś cāsīt ṣaṇ māsān anilāśanaḥ
01081016c puṇyakīrtis tataḥ svargaṁ jagāmāvr̥tya rodasī
01082001  vaiśaṁpāyana uvāca
01082001a svargataḥ sa tu rājendro nivasan devasadmani
01082001c pūjitas tridaśaiḥ sādhyair marudbhir vasubhis tathā
01082002a devalokād brahmalokaṁ saṁcaran puṇyakr̥d vaśī
01082002c avasat pr̥thivīpālo dīrghakālam iti śrutiḥ
01082003a sa kadā cin nr̥paśreṣṭho yayātiḥ śakram āgamat
01082003c kathānte tatra śakreṇa pr̥ṣṭaḥ sa pr̥thivīpatiḥ
01082004  śakra uvāca
01082004a yadā sa pūrus tava rūpeṇa rājañ; jarāṁ gr̥hītvā pracacāra bhūmau
01082004c tadā rājyaṁ saṁpradāyaiva tasmai; tvayā kim uktaḥ kathayeha satyam
01082005  yayātir uvāca
01082005a gaṅgāyamunayor madhye kr̥tsno ’yaṁ viṣayas tava
01082005c madhye pr̥thivyās tvaṁ rājā bhrātaro ’ntyādhipās tava
01082006a akrodhanaḥ krodhanebhyo viśiṣṭas; tathā titikṣur atitikṣor viśiṣṭaḥ
01082006c amānuṣebhyo mānuṣāś ca pradhānā; vidvāṁs tathaivāviduṣaḥ pradhānaḥ
01082007a ākruśyamāno nākrośen manyur eva titikṣataḥ
01082007c ākroṣṭāraṁ nirdahati sukr̥taṁ cāsya vindati
01082008a nāruṁtudaḥ syān na nr̥śaṁsavādī; na hīnataḥ param abhyādadīta
01082008c yayāsya vācā para udvijeta; na tāṁ vaded ruśatīṁ pāpalokyām
01082009a aruṁtudaṁ puruṣaṁ rūkṣavācaṁ; vākkaṇṭakair vitudantaṁ manuṣyān
01082009c vidyād alakṣmīkatamaṁ janānāṁ; mukhe nibaddhāṁ nirr̥tiṁ vahantam
01082010a sadbhiḥ purastād abhipūjitaḥ syāt; sadbhis tathā pr̥ṣṭhato rakṣitaḥ syāt
01082010c sadāsatām ativādāṁs titikṣet; satāṁ vr̥ttaṁ cādadītāryavr̥ttaḥ
01082011a vāksāyakā vadanān niṣpatanti; yair āhataḥ śocati rātryahāni
01082011c parasya vā marmasu ye patanti; tān paṇḍito nāvasr̥jet pareṣu
01082012a na hīdr̥śaṁ saṁvananaṁ triṣu lokeṣu vidyate
01082012c yathā maitrī ca bhūteṣu dānaṁ ca madhurā ca vāk
01082013a tasmāt sāntvaṁ sadā vācyaṁ na vācyaṁ paruṣaṁ kva cit
01082013c pūjyān saṁpūjayed dadyān na ca yācet kadā cana
01083001  indra uvāca
01083001a sarvāṇi karmāṇi samāpya rājan; gr̥hān parityajya vanaṁ gato ’si
01083001c tat tvāṁ pr̥cchāmi nahuṣasya putra; kenāsi tulyas tapasā yayāte
01083002  yayātir uvāca
01083002a nāhaṁ devamanuṣyeṣu na gandharvamaharṣiṣu
01083002c ātmanas tapasā tulyaṁ kaṁ cit paśyāmi vāsava
01083003  indra uvāca
01083003a yadāvamaṁsthāḥ sadr̥śaḥ śreyasaś ca; pāpīyasaś cāviditaprabhāvaḥ
01083003c tasmāl lokā antavantas taveme; kṣīṇe puṇye patitāsy adya rājan
01083004  yayātir uvāca
01083004a surarṣigandharvanarāvamānāt; kṣayaṁ gatā me yadi śakra lokāḥ
01083004c iccheyaṁ vai suralokād vihīnaḥ; satāṁ madhye patituṁ devarāja
01083005  indra uvāca
01083005a satāṁ sakāśe patitāsi rājaṁś; cyutaḥ pratiṣṭhāṁ yatra labdhāsi bhūyaḥ
01083005c evaṁ viditvā tu punar yayāte; na te ’vamānyāḥ sadr̥śaḥ śreyasaś ca
01083006  vaiśaṁpāyana uvāca
01083006a tataḥ prahāyāmararājajuṣṭān; puṇyām̐l lokān patamānaṁ yayātim
01083006c saṁprekṣya rājarṣivaro ’ṣṭakas tam; uvāca saddharmavidhānagoptā
01083007a kas tvaṁ yuvā vāsavatulyarūpaḥ; svatejasā dīpyamāno yathāgniḥ
01083007c patasy udīrṇāmbudharāndhakārāt; khāt khecarāṇāṁ pravaro yathārkaḥ
01083008a dr̥ṣṭvā ca tvāṁ sūryapathāt patantaṁ; vaiśvānarārkadyutim aprameyam
01083008c kiṁ nu svid etat patatīti sarve; vitarkayantaḥ parimohitāḥ smaḥ
01083009a dr̥ṣṭvā ca tvāṁ viṣṭhitaṁ devamārge; śakrārkaviṣṇupratimaprabhāvam
01083009c abhyudgatās tvāṁ vayam adya sarve; tattvaṁ pāte tava jijñāsamānāḥ
01083010a na cāpi tvāṁ dhr̥ṣṇumaḥ praṣṭum agre; na ca tvam asmān pr̥cchasi ye vayaṁ smaḥ
01083010c tat tvāṁ pr̥cchāmaḥ spr̥haṇīyarūpaṁ; kasya tvaṁ vā kiṁnimittaṁ tvam āgāḥ
01083011a bhayaṁ tu te vyetu viṣādamohau; tyajāśu devendrasamānarūpa
01083011c tvāṁ vartamānaṁ hi satāṁ sakāśe; nālaṁ prasoḍhuṁ balahāpi śakraḥ
01083012a santaḥ pratiṣṭhā hi sukhacyutānāṁ; satāṁ sadaivāmararājakalpa
01083012c te saṁgatāḥ sthāvarajaṅgameśāḥ; pratiṣṭhitas tvaṁ sadr̥śeṣu satsu
01083013a prabhur agniḥ pratapane bhūmir āvapane prabhuḥ
01083013c prabhuḥ sūryaḥ prakāśitve satāṁ cābhyāgataḥ prabhuḥ
01084001  yayātir uvāca
01084001a ahaṁ yayātir nahuṣasya putraḥ; pūroḥ pitā sarvabhūtāvamānāt
01084001c prabhraṁśitaḥ surasiddharṣilokāt; paricyutaḥ prapatāmy alpapuṇyaḥ
01084002a ahaṁ hi pūrvo vayasā bhavadbhyas; tenābhivādaṁ bhavatāṁ na prayuñje
01084002c yo vidyayā tapasā janmanā vā; vr̥ddhaḥ sa pūjyo bhavati dvijānām
01084003  aṣṭaka uvāca
01084003a avādīś ced vayasā yaḥ sa vr̥ddha; iti rājan nābhyavadaḥ kathaṁ cit
01084003c yo vai vidvān vayasā san sma vr̥ddhaḥ; sa eva pūjyo bhavati dvijānām
01084004  yayātir uvāca
01084004a pratikūlaṁ karmaṇāṁ pāpam āhus; tad vartate ’pravaṇe pāpalokyam
01084004c santo ’satāṁ nānuvartanti caitad; yathā ātmaiṣām anukūlavādī
01084005a abhūd dhanaṁ me vipulaṁ mahad vai; viceṣṭamāno nādhigantā tad asmi
01084005c evaṁ pradhāryātmahite niviṣṭo; yo vartate sa vijānāti jīvan
01084006a nānābhāvā bahavo jīvaloke; daivādhīnā naṣṭaceṣṭādhikārāḥ
01084006c tat tat prāpya na vihanyeta dhīro; diṣṭaṁ balīya iti matvātmabuddhyā
01084007a sukhaṁ hi jantur yadi vāpi duḥkhaṁ; daivādhīnaṁ vindati nātmaśaktyā
01084007c tasmād diṣṭaṁ balavan manyamāno; na saṁjvaren nāpi hr̥ṣyet kadā cit
01084008a duḥkhe na tapyen na sukhena hr̥ṣyet; samena varteta sadaiva dhīraḥ
01084008c diṣṭaṁ balīya iti manyamāno; na saṁjvaren nāpi hr̥ṣyet kadā cit
01084009a bhaye na muhyāmy aṣṭakāhaṁ kadā cit; saṁtāpo me mānaso nāsti kaś cit
01084009c dhātā yathā māṁ vidadhāti loke; dhruvaṁ tathāhaṁ bhaviteti matvā
01084010a saṁsvedajā aṇḍajā udbhidāś ca; sarīsr̥pāḥ kr̥mayo ’thāpsu matsyāḥ
01084010c tathāśmānas tr̥ṇakāṣṭhaṁ ca sarvaṁ; diṣṭakṣaye svāṁ prakr̥tiṁ bhajante
01084011a anityatāṁ sukhaduḥkhasya buddhvā; kasmāt saṁtāpam aṣṭakāhaṁ bhajeyam
01084011c kiṁ kuryāṁ vai kiṁ ca kr̥tvā na tapye; tasmāt saṁtāpaṁ varjayāmy apramattaḥ
01084012  aṣṭaka uvāca
01084012a ye ye lokāḥ pārthivendra pradhānās; tvayā bhuktā yaṁ ca kālaṁ yathā ca
01084012c tan me rājan brūhi sarvaṁ yathāvat; kṣetrajñavad bhāṣase tvaṁ hi dharmān
01084013  yayātir uvāca
01084013a rājāham āsam iha sārvabhaumas; tato lokān mahato ajayaṁ vai
01084013c tatrāvasaṁ varṣasahasramātraṁ; tato lokaṁ param asmy abhyupetaḥ
01084014a tataḥ purīṁ puruhūtasya ramyāṁ; sahasradvārāṁ śatayojanāyatām
01084014c adhyāvasaṁ varṣasahasramātraṁ; tato lokaṁ param asmy abhyupetaḥ
01084015a tato divyam ajaraṁ prāpya lokaṁ; prajāpater lokapater durāpam
01084015c tatrāvasaṁ varṣasahasramātraṁ; tato lokaṁ param asmy abhyupetaḥ
01084016a devasya devasya niveśane ca; vijitya lokān avasaṁ yatheṣṭam
01084016c saṁpūjyamānas tridaśaiḥ samastais; tulyaprabhāvadyutir īśvarāṇām
01084017a tathāvasaṁ nandane kāmarūpī; saṁvatsarāṇām ayutaṁ śatānām
01084017c sahāpsarobhir viharan puṇyagandhān; paśyan nagān puṣpitāṁś cārurūpān
01084018a tatrasthaṁ māṁ devasukheṣu saktaṁ; kāle ’tīte mahati tato ’timātram
01084018c dūto devānām abravīd ugrarūpo; dhvaṁsety uccais triḥ plutena svareṇa
01084019a etāvan me viditaṁ rājasiṁha; tato bhraṣṭo ’haṁ nandanāt kṣīṇapuṇyaḥ
01084019c vāco ’śrauṣaṁ cāntarikṣe surāṇām; anukrośāc chocatāṁ mānavendra
01084020a aho kaṣṭaṁ kṣīṇapuṇyo yayātiḥ; pataty asau puṇyakr̥t puṇyakīrtiḥ
01084020c tān abruvaṁ patamānas tato ’haṁ; satāṁ madhye nipateyaṁ kathaṁ nu
01084021a tair ākhyātā bhavatāṁ yajñabhūmiḥ; samīkṣya caināṁ tvaritam upāgato ’smi
01084021c havirgandhaṁ deśikaṁ yajñabhūmer; dhūmāpāṅgaṁ pratigr̥hya pratītaḥ
01085001  aṣṭaka uvāca
01085001a yadāvaso nandane kāmarūpī; saṁvatsarāṇām ayutaṁ śatānām
01085001c kiṁ kāraṇaṁ kārtayugapradhāna; hitvā tattvaṁ vasudhām anvapadyaḥ
01085002  yayātir uvāca
01085002a jñātiḥ suhr̥t svajano yo yatheha; kṣīṇe vitte tyajyate mānavair hi
01085002c tathā tatra kṣīṇapuṇyaṁ manuṣyaṁ; tyajanti sadyaḥ seśvarā devasaṁghāḥ
01085003  aṣṭaka uvāca
01085003a kathaṁ tasmin kṣīṇapuṇyā bhavanti; saṁmuhyate me ’tra mano ’timātram
01085003c kiṁviśiṣṭāḥ kasya dhāmopayānti; tad vai brūhi kṣetravit tvaṁ mato me
01085004  yayātir uvāca
01085004a imaṁ bhaumaṁ narakaṁ te patanti; lālapyamānā naradeva sarve
01085004c te kaṅkagomāyubalāśanārthaṁ; kṣīṇā vivr̥ddhiṁ bahudhā vrajanti
01085005a tasmād etad varjanīyaṁ nareṇa; duṣṭaṁ loke garhaṇīyaṁ ca karma
01085005c ākhyātaṁ te pārthiva sarvam etad; bhūyaś cedānīṁ vada kiṁ te vadāmi
01085006  aṣṭaka uvāca
01085006a yadā tu tān vitudante vayāṁsi; tathā gr̥dhrāḥ śitikaṇṭhāḥ pataṁgāḥ
01085006c kathaṁ bhavanti katham ābhavanti; na bhaumam anyaṁ narakaṁ śr̥ṇomi
01085007  yayātir uvāca
01085007a ūrdhvaṁ dehāt karmaṇo jr̥mbhamāṇād; vyaktaṁ pr̥thivyām anusaṁcaranti
01085007c imaṁ bhaumaṁ narakaṁ te patanti; nāvekṣante varṣapūgān anekān
01085008a ṣaṣṭiṁ sahasrāṇi patanti vyomni; tathā aśītiṁ parivatsarāṇi
01085008c tān vai tudanti prapatataḥ prapātaṁ; bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṁṣṭrāḥ
01085009  aṣṭaka uvāca
01085009a yad enasas te patatas tudanti; bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṁṣṭrāḥ
01085009c kathaṁ bhavanti katham ābhavanti; kathaṁbhūtā garbhabhūtā bhavanti
01085010  yayātir uvāca
01085010a asraṁ retaḥ puṣpaphalānupr̥ktam; anveti tad vai puruṣeṇa sr̥ṣṭam
01085010c sa vai tasyā raja āpadyate vai; sa garbhabhūtaḥ samupaiti tatra
01085011a vanaspatīṁś cauṣadhīś cāviśanti; apo vāyuṁ pr̥thivīṁ cāntarikṣam
01085011c catuṣpadaṁ dvipadaṁ cāpi sarvam; evaṁbhūtā garbhabhūtā bhavanti
01085012  aṣṭaka uvāca
01085012a anyad vapur vidadhātīha garbha; utāhosvit svena kāmena yāti
01085012c āpadyamāno narayonim etām; ācakṣva me saṁśayāt prabravīmi
01085013a śarīradehādisamucchrayaṁ ca; cakṣuḥśrotre labhate kena saṁjñām
01085013c etat tattvaṁ sarvam ācakṣva pr̥ṣṭaḥ; kṣetrajñaṁ tvāṁ tāta manyāma sarve
01085014  yayātir uvāca
01085014a vāyuḥ samutkarṣati garbhayonim; r̥tau retaḥ puṣparasānupr̥ktam
01085014c sa tatra tanmātrakr̥tādhikāraḥ; krameṇa saṁvardhayatīha garbham
01085015a sa jāyamāno vigr̥hītagātraḥ; ṣaḍjñānaniṣṭhāyatano manuṣyaḥ
01085015c sa śrotrābhyāṁ vedayatīha śabdaṁ; sarvaṁ rūpaṁ paśyati cakṣuṣā ca
01085016a ghrāṇena gandhaṁ jihvayātho rasaṁ ca; tvacā sparśaṁ manasā veda bhāvam
01085016c ity aṣṭakehopacitiṁ ca viddhi; mahātmanaḥ prāṇabhr̥taḥ śarīre
01085017  aṣṭaka uvāca
01085017a yaḥ saṁsthitaḥ puruṣo dahyate vā; nikhanyate vāpi nighr̥ṣyate vā
01085017c abhāvabhūtaḥ sa vināśam etya; kenātmānaṁ cetayate purastāt
01085018  yayātir uvāca
01085018a hitvā so ’sūn suptavan niṣṭanitvā; purodhāya sukr̥taṁ duṣkr̥taṁ ca
01085018c anyāṁ yoniṁ pavanāgrānusārī; hitvā dehaṁ bhajate rājasiṁha
01085019a puṇyāṁ yoniṁ puṇyakr̥to vrajanti; pāpāṁ yoniṁ pāpakr̥to vrajanti
01085019c kīṭāḥ pataṁgāś ca bhavanti pāpā; na me vivakṣāsti mahānubhāva
01085020a catuṣpadā dvipadāḥ ṣaṭpadāś ca; tathābhūtā garbhabhūtā bhavanti
01085020c ākhyātam etan nikhilena sarvaṁ; bhūyas tu kiṁ pr̥cchasi rājasiṁha
01085021  aṣṭaka uvāca
01085021a kiṁ svit kr̥tvā labhate tāta lokān; martyaḥ śreṣṭhāṁs tapasā vidyayā vā
01085021c tan me pr̥ṣṭaḥ śaṁsa sarvaṁ yathāvac; chubhām̐l lokān yena gacchet krameṇa
01085022  yayātir uvāca
01085022a tapaś ca dānaṁ ca śamo damaś ca; hrīr ārjavaṁ sarvabhūtānukampā
01085022c naśyanti mānena tamo’bhibhūtāḥ; puṁsaḥ sadaiveti vadanti santaḥ
01085023a adhīyānaḥ paṇḍitaṁ manyamāno; yo vidyayā hanti yaśaḥ pareṣām
01085023c tasyāntavantaś ca bhavanti lokā; na cāsya tad brahma phalaṁ dadāti
01085024a catvāri karmāṇy abhayaṁkarāṇi; bhayaṁ prayacchanty ayathākr̥tāni
01085024c mānāgnihotram uta mānamaunaṁ; mānenādhītam uta mānayajñaḥ
01085025a na mānyamāno mudam ādadīta; na saṁtāpaṁ prāpnuyāc cāvamānāt
01085025c santaḥ sataḥ pūjayantīha loke; nāsādhavaḥ sādhubuddhiṁ labhante
01085026a iti dadyād iti yajed ity adhīyīta me vratam
01085026c ity asminn abhayāny āhus tāni varjyāni nityaśaḥ
01085027a yenāśrayaṁ vedayante purāṇaṁ; manīṣiṇo mānasamānabhaktam
01085027c tan niḥśreyas taijasaṁ rūpam etya; parāṁ śāntiṁ prāpnuyuḥ pretya ceha
01086001  aṣṭaka uvāca
01086001a caran gr̥hasthaḥ katham eti devān; kathaṁ bhikṣuḥ katham ācāryakarmā
01086001c vānaprasthaḥ satpathe saṁniviṣṭo; bahūny asmin saṁprati vedayanti
01086002  yayātir uvāca
01086002a āhūtādhyāyī gurukarmasvacodyaḥ; pūrvotthāyī caramaṁ copaśāyī
01086002c mr̥dur dānto dhr̥timān apramattaḥ; svādhyāyaśīlaḥ sidhyati brahmacārī
01086003a dharmāgataṁ prāpya dhanaṁ yajeta; dadyāt sadaivātithīn bhojayec ca
01086003c anādadānaś ca parair adattaṁ; saiṣā gr̥hasthopaniṣat purāṇī
01086004a svavīryajīvī vr̥jinān nivr̥tto; dātā parebhyo na paropatāpī
01086004c tādr̥ṅ muniḥ siddhim upaiti mukhyāṁ; vasann araṇye niyatāhāraceṣṭaḥ
01086005a aśilpajīvī nagr̥haś ca nityaṁ; jitendriyaḥ sarvato vipramuktaḥ
01086005c anokasārī laghur alpacāraś; caran deśān ekacaraḥ sa bhikṣuḥ
01086006a rātryā yayā cābhijitāś ca lokā; bhavanti kāmā vijitāḥ sukhāś ca
01086006c tām eva rātriṁ prayateta vidvān; araṇyasaṁstho bhavituṁ yatātmā
01086007a daśaiva pūrvān daśa cāparāṁs tu; jñātīn sahātmānam athaikaviṁśam
01086007c araṇyavāsī sukr̥te dadhāti; vimucyāraṇye svaśarīradhātūn
01086008  aṣṭaka uvāca
01086008a kati svid eva munayo maunāni kati cāpy uta
01086008c bhavantīti tad ācakṣva śrotum icchāmahe vayam
01086009  yayātir uvāca
01086009a araṇye vasato yasya grāmo bhavati pr̥ṣṭhataḥ
01086009c grāme vā vasato ’raṇyaṁ sa muniḥ syāj janādhipa
01086010  aṣṭaka uvāca
01086010a kathaṁ svid vasato ’raṇye grāmo bhavati pr̥ṣṭhataḥ
01086010c grāme vā vasato ’raṇyaṁ kathaṁ bhavati pr̥ṣṭhataḥ
01086011  yayātir uvāca
01086011a na grāmyam upayuñjīta ya āraṇyo munir bhavet
01086011c tathāsya vasato ’raṇye grāmo bhavati pr̥ṣṭhataḥ
01086012a anagnir aniketaś ca agotracaraṇo muniḥ
01086012c kaupīnācchādanaṁ yāvat tāvad icchec ca cīvaram
01086013a yāvat prāṇābhisaṁdhānaṁ tāvad icchec ca bhojanam
01086013c tathāsya vasato grāme ’raṇyaṁ bhavati pr̥ṣṭhataḥ
01086014a yas tu kāmān parityajya tyaktakarmā jitendriyaḥ
01086014c ātiṣṭheta munir maunaṁ sa loke siddhim āpnuyāt
01086015a dhautadantaṁ kr̥ttanakhaṁ sadā snātam alaṁkr̥tam
01086015c asitaṁ sitakarmasthaṁ kas taṁ nārcitum arhati
01086016a tapasā karśitaḥ kṣāmaḥ kṣīṇamāṁsāsthiśoṇitaḥ
01086016c yadā bhavati nirdvandvo munir maunaṁ samāsthitaḥ
01086016e atha lokam imaṁ jitvā lokaṁ vijayate param
01086017a āsyena tu yadāhāraṁ govan mr̥gayate muniḥ
01086017c athāsya lokaḥ pūrvo yaḥ so ’mr̥tatvāya kalpate
01087001  aṣṭaka uvāca
01087001a kataras tv etayoḥ pūrvaṁ devānām eti sātmyatām
01087001c ubhayor dhāvato rājan sūryācandramasor iva
01087002  yayātir uvāca
01087002a aniketo gr̥hastheṣu kāmavr̥tteṣu saṁyataḥ
01087002c grāma eva vasan bhikṣus tayoḥ pūrvataraṁ gataḥ
01087003a aprāpya dīrgham āyus tu yaḥ prāpto vikr̥tiṁ caret
01087003c tapyeta yadi tat kr̥tvā caret so ’nyat tatas tapaḥ
01087004a yad vai nr̥śaṁsaṁ tad apathyam āhur; yaḥ sevate dharmam anarthabuddhiḥ
01087004c asvo ’py anīśaś ca tathaiva rājaṁs; tadārjavaṁ sa samādhis tadāryam
01087005  aṣṭaka uvāca
01087005a kenāsi dūtaḥ prahito ’dya rājan; yuvā sragvī darśanīyaḥ suvarcāḥ
01087005c kuta āgataḥ katarasyāṁ diśi tvam; utāhosvit pārthivaṁ sthānam asti
01087006  yayātir uvāca
01087006a imaṁ bhaumaṁ narakaṁ kṣīṇapuṇyaḥ; praveṣṭum urvīṁ gaganād viprakīrṇaḥ
01087006c uktvāhaṁ vaḥ prapatiṣyāmy anantaraṁ; tvaranti māṁ brāhmaṇā lokapālāḥ
01087007a satāṁ sakāśe tu vr̥taḥ prapātas; te saṁgatā guṇavantaś ca sarve
01087007c śakrāc ca labdho hi varo mayaiṣa; patiṣyatā bhūmitale narendra
01087008  aṣṭaka uvāca
01087008a pr̥cchāmi tvāṁ mā prapata prapātaṁ; yadi lokāḥ pārthiva santi me ’tra
01087008c yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṁ tvāṁ tasya dharmasya manye
01087009  yayātir uvāca
01087009a yāvat pr̥thivyāṁ vihitaṁ gavāśvaṁ; sahāraṇyaiḥ paśubhiḥ parvataiś ca
01087009c tāval lokā divi te saṁsthitā vai; tathā vijānīhi narendrasiṁha
01087010  aṣṭaka uvāca
01087010a tāṁs te dadāmi mā prapata prapātaṁ; ye me lokā divi rājendra santi
01087010c yady antarikṣe yadi vā divi śritās; tān ākrama kṣipram amitrasāha
01087011  yayātir uvāca
01087011a nāsmadvidho ’brāhmaṇo brahmavic ca; pratigrahe vartate rājamukhya
01087011c yathā pradeyaṁ satataṁ dvijebhyas; tathādadaṁ pūrvam ahaṁ narendra
01087012a nābrāhmaṇaḥ kr̥paṇo jātu jīved; yā cāpi syād brāhmaṇī vīrapatnī
01087012c so ’haṁ yadaivākr̥tapūrvaṁ careyaṁ; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu
01087013  pratardana uvāca
01087013a pr̥cchāmi tvāṁ spr̥haṇīyarūpa; pratardano ’haṁ yadi me santi lokāḥ
01087013c yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṁ tvāṁ tasya dharmasya manye
01087014  yayātir uvāca
01087014a santi lokā bahavas te narendra; apy ekaikaḥ sapta saptāpy ahāni
01087014c madhucyuto ghr̥tapr̥ktā viśokās; te nāntavantaḥ pratipālayanti
01087015  pratardana uvāca
01087015a tāṁs te dadāmi mā prapata prapātaṁ; ye me lokās tava te vai bhavantu
01087015c yady antarikṣe yadi vā divi śritās; tān ākrama kṣipram apetamohaḥ
01087016  yayātir uvāca
01087016a na tulyatejāḥ sukr̥taṁ kāmayeta; yogakṣemaṁ pārthiva pārthivaḥ san
01087016c daivādeśād āpadaṁ prāpya vidvāṁś; caren nr̥śaṁsaṁ na hi jātu rājā
01087017a dharmyaṁ mārgaṁ cetayāno yaśasyaṁ; kuryān nr̥po dharmam avekṣamāṇaḥ
01087017c na madvidho dharmabuddhiḥ prajānan; kuryād evaṁ kr̥paṇaṁ māṁ yathāttha
01087018a kuryām apūrvaṁ na kr̥taṁ yad anyair; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu
01087018c bruvāṇam evaṁ nr̥patiṁ yayātiṁ; nr̥pottamo vasumanābravīt tam
01088001  vasumanā uvāca
01088001a pr̥cchāmi tvāṁ vasumanā rauśadaśvir; yady asti loko divi mahyaṁ narendra
01088001c yady antarikṣe prathito mahātman; kṣetrajñaṁ tvāṁ tasya dharmasya manye
01088002  yayātir uvāca
01088002a yad antarikṣaṁ pr̥thivī diśaś ca; yat tejasā tapate bhānumāṁś ca
01088002c lokās tāvanto divi saṁsthitā vai; te nāntavantaḥ pratipālayanti
01088003  vasumanā uvāca
01088003a tāṁs te dadāmi pata mā prapātaṁ; ye me lokās tava te vai bhavantu
01088003c krīṇīṣvaināṁs tr̥ṇakenāpi rājan; pratigrahas te yadi samyak praduṣṭaḥ
01088004  yayātir uvāca
01088004a na mithyāhaṁ vikrayaṁ vai smarāmi; vr̥thā gr̥hītaṁ śiśukāc chaṅkamānaḥ
01088004c kuryāṁ na caivākr̥tapūrvam anyair; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu
01088005  vasumanā uvāca
01088005a tāṁs tvaṁ lokān pratipadyasva rājan; mayā dattān yadi neṣṭaḥ krayas te
01088005c ahaṁ na tān vai pratigantā narendra; sarve lokās tava te vai bhavantu
01088006  śibir uvāca
01088006a pr̥cchāmi tvāṁ śibir auśīnaro ’haṁ; mamāpi lokā yadi santīha tāta
01088006c yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṁ tvāṁ tasya dharmasya manye
01088007  yayātir uvāca
01088007a na tvaṁ vācā hr̥dayenāpi vidvan; parīpsamānān nāvamaṁsthā narendra
01088007c tenānantā divi lokāḥ śritās te; vidyudrūpāḥ svanavanto mahāntaḥ
01088008  śibir uvāca
01088008a tāṁs tvaṁ lokān pratipadyasva rājan; mayā dattān yadi neṣṭaḥ krayas te
01088008c na cāhaṁ tān pratipatsyeha dattvā; yatra gatvā tvam upāsse ha lokān
01088009  yayātir uvāca
01088009a yathā tvam indrapratimaprabhāvas; te cāpy anantā naradeva lokāḥ
01088009c tathādya loke na rame ’nyadatte; tasmāc chibe nābhinandāmi dāyam
01088010  aṣṭaka uvāca
01088010a na ced ekaikaśo rājam̐l lokān naḥ pratinandasi
01088010c sarve pradāya bhavate gantāro narakaṁ vayam
01088011  yayātir uvāca
01088011a yad arhāya dadadhvaṁ tat santaḥ satyānr̥śaṁsyataḥ
01088011c ahaṁ tu nābhidhr̥ṣṇomi yatkr̥taṁ na mayā purā
01088012  aṣṭaka uvāca
01088012a kasyaite pratidr̥śyante rathāḥ pañca hiraṇmayāḥ
01088012c uccaiḥ santaḥ prakāśante jvalanto ’gniśikhā iva
01088013  yayātir uvāca
01088013a yuṣmān ete hi vakṣyanti rathāḥ pañca hiraṇmayāḥ
01088013c uccaiḥ santaḥ prakāśante jvalanto ’gniśikhā iva
01088014  aṣṭaka uvāca
01088014a ātiṣṭhasva rathaṁ rājan vikramasva vihāyasā
01088014c vayam apy anuyāsyāmo yadā kālo bhaviṣyati
01088015  yayātir uvāca
01088015a sarvair idānīṁ gantavyaṁ sahasvargajito vayam
01088015c eṣa no virajāḥ panthā dr̥śyate devasadmanaḥ
01088016  vaiśaṁpāyana uvāca
01088016a te ’dhiruhya rathān sarve prayātā nr̥pasattamāḥ
01088016c ākramanto divaṁ bhābhir dharmeṇāvr̥tya rodasī
01088017  aṣṭaka uvāca
01088017a ahaṁ manye pūrvam eko ’smi gantā; sakhā cendraḥ sarvathā me mahātmā
01088017c kasmād evaṁ śibir auśīnaro ’yam; eko ’tyagāt sarvavegena vāhān
01088018  yayātir uvāca
01088018a adadād devayānāya yāvad vittam avindata
01088018c uśīnarasya putro ’yaṁ tasmāc chreṣṭho hi naḥ śibiḥ
01088019a dānaṁ tapaḥ satyam athāpi dharmo; hrīḥ śrīḥ kṣamā saumya tathā titikṣā
01088019c rājann etāny apratimasya rājñaḥ; śibeḥ sthitāny anr̥śaṁsasya buddhyā
01088019e evaṁvr̥tto hrīniṣedhaś ca yasmāt; tasmāc chibir atyagād vai rathena
01088020  vaiśaṁpāyana uvāca
01088020a athāṣṭakaḥ punar evānvapr̥cchan; mātāmahaṁ kautukād indrakalpam
01088020c pr̥cchāmi tvāṁ nr̥pate brūhi satyaṁ; kutaś ca kasyāsi sutaś ca kasya
01088020e kr̥taṁ tvayā yad dhi na tasya kartā; loke tvad anyaḥ kṣatriyo brāhmaṇo vā
01088021  yayātir uvāca
01088021a yayātir asmi nahuṣasya putraḥ; pūroḥ pitā sārvabhaumas tv ihāsam
01088021c guhyam arthaṁ māmakebhyo bravīmi; mātāmaho ’haṁ bhavatāṁ prakāśaḥ
01088022a sarvām imāṁ pr̥thivīṁ nirjigāya; prasthe baddhvā hy adadaṁ brāhmaṇebhyaḥ
01088022c medhyān aśvān ekaśaphān surūpāṁs; tadā devāḥ puṇyabhājo bhavanti
01088023a adām ahaṁ pr̥thivīṁ brāhmaṇebhyaḥ; pūrṇām imām akhilāṁ vāhanasya
01088023c gobhiḥ suvarṇena dhanaiś ca mukhyais; tatrāsan gāḥ śatam arbudāni
01088024a satyena me dyauś ca vasuṁdharā ca; tathaivāgnir jvalate mānuṣeṣu
01088024c na me vr̥thā vyāhr̥tam eva vākyaṁ; satyaṁ hi santaḥ pratipūjayanti
01088024e sarve ca devā munayaś ca lokāḥ; satyena pūjyā iti me manogatam
01088025a yo naḥ svargajitaḥ sarvān yathāvr̥ttaṁ nivedayet
01088025c anasūyur dvijāgrebhyaḥ sa labhen naḥ salokatām
01088026  vaiśaṁpāyana uvāca
01088026a evaṁ rājā sa mahātmā hy atīva; svair dauhitrais tārito ’mitrasāhaḥ
01088026c tyaktvā mahīṁ paramodārakarmā; svargaṁ gataḥ karmabhir vyāpya pr̥thvīm
01089001  janamejaya uvāca
01089001a bhagavañ śrotum icchāmi pūror vaṁśakarān nr̥pān
01089001c yadvīryā yādr̥śāś caiva yāvanto yatparākramāḥ
01089002a na hy asmiñ śīlahīno vā nirvīryo vā narādhipaḥ
01089002c prajāvirahito vāpi bhūtapūrvaḥ kadā cana
01089003a teṣāṁ prathitavr̥ttānāṁ rājñāṁ vijñānaśālinām
01089003c caritaṁ śrotum icchāmi vistareṇa tapodhana
01089004  vaiśaṁpāyana uvāca
01089004a hanta te kathayiṣyāmi yan māṁ tvaṁ paripr̥cchasi
01089004c pūror vaṁśadharān vīrāñ śakrapratimatejasaḥ
01089005a pravīreśvararaudrāśvās trayaḥ putrā mahārathāḥ
01089005c pūroḥ pauṣṭyām ajāyanta pravīras tatra vaṁśakr̥t
01089006a manasyur abhavat tasmāc chūraḥ śyenīsutaḥ prabhuḥ
01089006c pr̥thivyāś caturantāyā goptā rājīvalocanaḥ
01089007a subhrūḥ saṁhanano vāgmī sauvīrītanayās trayaḥ
01089007c manasyor abhavan putrāḥ śūrāḥ sarve mahārathāḥ
01089008a raudrāśvasya maheṣvāsā daśāpsarasi sūnavaḥ
01089008c yajvāno jajñire śūrāḥ prajāvanto bahuśrutāḥ
01089008e sarve sarvāstravidvāṁsaḥ sarve dharmaparāyaṇāḥ
01089009a r̥cepur atha kakṣepuḥ kr̥kaṇepuś ca vīryavān
01089009c sthaṇḍilepur vanepuś ca sthalepuś ca mahārathaḥ
01089010a tejepur balavān dhīmān satyepuś cendravikramaḥ
01089010c dharmepuḥ saṁnatepuś ca daśamo devavikramaḥ
01089010e anādhr̥ṣṭisutās tāta rājasūyāśvamedhinaḥ
01089011a matināras tato rājā vidvāṁś carceputo ’bhavat
01089011c matinārasutā rājaṁś catvāro ’mitavikramāḥ
01089011e taṁsur mahān atiratho druhyuś cāpratimadyutiḥ
01089012a teṣāṁ taṁsur mahāvīryaḥ pauravaṁ vaṁśam udvahan
01089012c ājahāra yaśo dīptaṁ jigāya ca vasuṁdharām
01089013a ilinaṁ tu sutaṁ taṁsur janayām āsa vīryavān
01089013c so ’pi kr̥tsnām imāṁ bhūmiṁ vijigye jayatāṁ varaḥ
01089014a rathaṁtaryāṁ sutān pañca pañcabhūtopamāṁs tataḥ
01089014c ilino janayām āsa duḥṣantaprabhr̥tīn nr̥pa
01089015a duḥṣantaṁ śūrabhīmau ca prapūrvaṁ vasum eva ca
01089015c teṣāṁ jyeṣṭho ’bhavad rājā duḥṣanto janamejaya
01089016a duḥṣantād bharato jajñe vidvāñ śākuntalo nr̥paḥ
01089016c tasmād bharatavaṁśasya vipratasthe mahad yaśaḥ
01089017a bharatas tisr̥ṣu strīṣu nava putrān ajījanat
01089017c nābhyanandanta tān rājā nānurūpā mamety uta
01089018a tato mahadbhiḥ kratubhir ījāno bharatas tadā
01089018c lebhe putraṁ bharadvājād bhumanyuṁ nāma bhārata
01089019a tataḥ putriṇam ātmānaṁ jñātvā pauravanandanaḥ
01089019c bhumanyuṁ bharataśreṣṭha yauvarājye ’bhyaṣecayat
01089020a tatas tasya mahīndrasya vitathaḥ putrako ’bhavat
01089020c tataḥ sa vitatho nāma bhumanyor abhavat sutaḥ
01089021a suhotraś ca suhotā ca suhaviḥ suyajus tathā
01089021c puṣkariṇyām r̥cīkasya bhumanyor abhavan sutāḥ
01089022a teṣāṁ jyeṣṭhaḥ suhotras tu rājyam āpa mahīkṣitām
01089022c rājasūyāśvamedhādyaiḥ so ’yajad bahubhiḥ savaiḥ
01089023a suhotraḥ pr̥thivīṁ sarvāṁ bubhuje sāgarāmbarām
01089023c pūrṇāṁ hastigavāśvasya bahuratnasamākulām
01089024a mamajjeva mahī tasya bhūribhārāvapīḍitā
01089024c hastyaśvarathasaṁpūrṇā manuṣyakalilā bhr̥śam
01089025a suhotre rājani tadā dharmataḥ śāsati prajāḥ
01089025c caityayūpāṅkitā cāsīd bhūmiḥ śatasahasraśaḥ
01089025e pravr̥ddhajanasasyā ca sahadevā vyarocata
01089026a aikṣvākī janayām āsa suhotrāt pr̥thivīpateḥ
01089026c ajamīḍhaṁ sumīḍhaṁ ca purumīḍhaṁ ca bhārata
01089027a ajamīḍho varas teṣāṁ tasmin vaṁśaḥ pratiṣṭhitaḥ
01089027c ṣaṭ putrān so ’py ajanayat tisr̥ṣu strīṣu bhārata
01089028a r̥kṣaṁ dhūminy atho nīlī duḥṣantaparameṣṭhinau
01089028c keśiny ajanayaj jahnum ubhau ca janarūpiṇau
01089029a tatheme sarvapāñcālā duḥṣantaparameṣṭhinoḥ
01089029c anvayāḥ kuśikā rājañ jahnor amitatejasaḥ
01089030a janarūpiṇayor jyeṣṭham r̥kṣam āhur janādhipam
01089030c r̥kṣāt saṁvaraṇo jajñe rājan vaṁśakaras tava
01089031a ārkṣe saṁvaraṇe rājan praśāsati vasuṁdharām
01089031c saṁkṣayaḥ sumahān āsīt prajānām iti śuśrumaḥ
01089032a vyaśīryata tato rāṣṭraṁ kṣayair nānāvidhais tathā
01089032c kṣunmr̥tyubhyām anāvr̥ṣṭyā vyādhibhiś ca samāhatam
01089032e abhyaghnan bhāratāṁś caiva sapatnānāṁ balāni ca
01089033a cālayan vasudhāṁ caiva balena caturaṅgiṇā
01089033c abhyayāt taṁ ca pāñcālyo vijitya tarasā mahīm
01089033e akṣauhiṇībhir daśabhiḥ sa enaṁ samare ’jayat
01089034a tataḥ sadāraḥ sāmātyaḥ saputraḥ sasuhr̥jjanaḥ
01089034c rājā saṁvaraṇas tasmāt palāyata mahābhayāt
01089035a sindhor nadasya mahato nikuñje nyavasat tadā
01089035c nadīviṣayaparyante parvatasya samīpataḥ
01089035e tatrāvasan bahūn kālān bhāratā durgamāśritāḥ
01089036a teṣāṁ nivasatāṁ tatra sahasraṁ parivatsarān
01089036c athābhyagacchad bharatān vasiṣṭho bhagavān r̥ṣiḥ
01089037a tam āgataṁ prayatnena pratyudgamyābhivādya ca
01089037c arghyam abhyāharaṁs tasmai te sarve bhāratās tadā
01089037e nivedya sarvam r̥ṣaye satkāreṇa suvarcase
01089038a taṁ samām aṣṭamīm uṣṭaṁ rājā vavre svayaṁ tadā
01089038c purohito bhavān no ’stu rājyāya prayatāmahe
01089038e om ity evaṁ vasiṣṭho ’pi bhāratān pratyapadyata
01089039a athābhyaṣiñcat sāmrājye sarvakṣatrasya pauravam
01089039c viṣāṇabhūtaṁ sarvasyāṁ pr̥thivyām iti naḥ śrutam
01089040a bharatādhyuṣitaṁ pūrvaṁ so ’dhyatiṣṭhat purottamam
01089040c punar balibhr̥taś caiva cakre sarvamahīkṣitaḥ
01089041a tataḥ sa pr̥thivīṁ prāpya punar īje mahābalaḥ
01089041c ājamīḍho mahāyajñair bahubhir bhūridakṣiṇaiḥ
01089042a tataḥ saṁvaraṇāt saurī suṣuve tapatī kurum
01089042c rājatve taṁ prajāḥ sarvā dharmajña iti vavrire
01089043a tasya nāmnābhivikhyātaṁ pr̥thivyāṁ kurujāṅgalam
01089043c kurukṣetraṁ sa tapasā puṇyaṁ cakre mahātapāḥ
01089044a aśvavantam abhiṣvantaṁ tathā citrarathaṁ munim
01089044c janamejayaṁ ca vikhyātaṁ putrāṁś cāsyānuśuśrumaḥ
01089044e pañcaitān vāhinī putrān vyajāyata manasvinī
01089045a abhiṣvataḥ parikṣit tu śabalāśvaś ca vīryavān
01089045c abhirājo virājaś ca śalmalaś ca mahābalaḥ
01089046a uccaiḥśravā bhadrakāro jitāriś cāṣṭamaḥ smr̥taḥ
01089046c eteṣām anvavāye tu khyātās te karmajair guṇaiḥ
01089047a janamejayādayaḥ sapta tathaivānye mahābalāḥ
01089047c parikṣito ’bhavan putrāḥ sarve dharmārthakovidāḥ
01089048a kakṣasenograsenau ca citrasenaś ca vīryavān
01089048c indrasenaḥ suṣeṇaś ca bhīmasenaś ca nāmataḥ
01089049a janamejayasya tanayā bhuvi khyātā mahābalāḥ
01089049c dhr̥tarāṣṭraḥ prathamajaḥ pāṇḍur bāhlīka eva ca
01089050a niṣadhaś ca mahātejās tathā jāmbūnado balī
01089050c kuṇḍodaraḥ padātiś ca vasātiś cāṣṭamaḥ smr̥taḥ
01089050e sarve dharmārthakuśalāḥ sarve bhūtahite ratāḥ
01089051a dhr̥tarāṣṭro ’tha rājāsīt tasya putro ’tha kuṇḍikaḥ
01089051c hastī vitarkaḥ krāthaś ca kuṇḍalaś cāpi pañcamaḥ
01089051e haviḥśravās tathendrābhaḥ sumanyuś cāparājitaḥ
01089052a pratīpasya trayaḥ putrā jajñire bharatarṣabha
01089052c devāpiḥ śaṁtanuś caiva bāhlīkaś ca mahārathaḥ
01089053a devāpis tu pravavrāja teṣāṁ dharmaparīpsayā
01089053c śaṁtanuś ca mahīṁ lebhe bāhlīkaś ca mahārathaḥ
01089054a bharatasyānvaye jātāḥ sattvavanto mahārathāḥ
01089054c devarṣikalpā nr̥pate bahavo rājasattamāḥ
01089055a evaṁvidhāś cāpy apare devakalpā mahārathāḥ
01089055c jātā manor anvavāye ailavaṁśavivardhanāḥ
01090001  janamejaya uvāca
01090001a śrutas tvatto mayā vipra pūrveṣāṁ saṁbhavo mahān
01090001c udārāś cāpi vaṁśe ’smin rājāno me pariśrutāḥ
01090002a kiṁ tu laghvarthasaṁyuktaṁ priyākhyānaṁ na mām ati
01090002c prīṇāty ato bhavān bhūyo vistareṇa bravītu me
01090003a etām eva kathāṁ divyām ā prajāpatito manoḥ
01090003c teṣām ājananaṁ puṇyaṁ kasya na prītim āvahet
01090004a saddharmaguṇamāhātmyair abhivardhitam uttamam
01090004c viṣṭabhya lokāṁs trīn eṣāṁ yaśaḥ sphītam avasthitam
01090005a guṇaprabhāvavīryaujaḥsattvotsāhavatām aham
01090005c na tr̥pyāmi kathāṁ śr̥ṇvann amr̥tāsvādasaṁmitām
01090006  vaiśaṁpāyana uvāca
01090006a śr̥ṇu rājan purā samyaṅ mayā dvaipāyanāc chrutam
01090006c procyamānam idaṁ kr̥tsnaṁ svavaṁśajananaṁ śubham
01090007A dakṣasyāditiḥ
01090007B aditer vivasvān
01090007C vivasvato manuḥ
01090007D manor ilā
01090007E ilāyāḥ purūravāḥ
01090007F purūravasa āyuḥ
01090007G āyuṣo nahuṣaḥ
01090007H nahuṣasya yayātiḥ
01090008A yayāter dve bhārye babhūvatuḥ
01090008B uśanaso duhitā devayānī vr̥ṣaparvaṇaś ca duhitā śarmiṣṭhā nāma
01090008C atrānuvaṁśo bhavati
01090009a yaduṁ ca turvasuṁ caiva devayānī vyajāyata
01090009c druhyuṁ cānuṁ ca pūruṁ ca śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
01090010A tatra yador yādavāḥ
01090010B pūroḥ pauravāḥ
01090011A pūror bhāryā kausalyā nāma
01090011B tasyām asya jajñe janamejayo nāma
01090011C yas trīn aśvamedhān ājahāra
01090011D viśvajitā ceṣṭvā vanaṁ praviveśa
01090012A janamejayaḥ khalv anantāṁ nāmopayeme mādhavīm
01090012B tasyām asya jajñe prācinvān
01090012C yaḥ prācīṁ diśaṁ jigāya yāvat sūryodayāt
01090012D tatas tasya prācinvatvam
01090013A prācinvān khalv aśmakīm upayeme
01090013B tasyām asya jajñe saṁyātiḥ
01090014A saṁyātiḥ khalu dr̥ṣadvato duhitaraṁ varāṅgīṁ nāmopayeme
01090014B tasyām asya jajñe ahaṁpātiḥ
01090015A ahaṁpātis tu khalu kr̥tavīryaduhitaram upayeme bhānumatīṁ nāma
01090015B tasyām asya jajñe sārvabhaumaḥ
01090016A sārvabhaumaḥ khalu jitvājahāra kaikeyīṁ sunandāṁ nāma
01090016B tasyām asya jajñe jayatsenaḥ
01090017A jayatsenaḥ khalu vaidarbhīm upayeme suṣuvāṁ nāma
01090017B tasyām asya jajñe arācīnaḥ
01090018A arācīno ’pi vaidarbhīm evāparām upayeme maryādāṁ nāma
01090018B tasyām asya jajñe mahābhaumaḥ
01090019A mahābhaumaḥ khalu prāsenajitīm upayeme suyajñāṁ nāma
01090019B tasyām asya jajñe ayutanāyī
01090019C yaḥ puruṣamedhānām ayutam ānayat
01090019D tad asyāyutanāyitvam
01090020A ayutanāyī khalu pr̥thuśravaso duhitaram upayeme bhāsāṁ nāma
01090020B tasyām asya jajñe akrodhanaḥ
01090021A akrodhanaḥ khalu kāliṅgīṁ karaṇḍuṁ nāmopayeme
01090021B tasyām asya jajñe devātithiḥ
01090022A devātithiḥ khalu vaidehīm upayeme maryādāṁ nāma
01090022B tasyām asya jajñe r̥caḥ
01090023A r̥caḥ khalv āṅgeyīm upayeme sudevāṁ nāma
01090023B tasyāṁ putram ajanayad r̥kṣam
01090024A r̥kṣaḥ khalu takṣakaduhitaram upayeme jvālāṁ nāma
01090024B tasyāṁ putraṁ matināraṁ nāmotpādayām āsa
01090025A matināraḥ khalu sarasvatyāṁ dvādaśavārṣikaṁ satram ājahāra
01090026A nivr̥tte ca satre sarasvaty abhigamya taṁ bhartāraṁ varayām āsa
01090026B tasyāṁ putram ajanayat taṁsuṁ nāma
01090027A atrānuvaṁśo bhavati
01090028a taṁsuṁ sarasvatī putraṁ matinārād ajījanat
01090028c ilinaṁ janayām āsa kālindyāṁ taṁsur ātmajam
01090029A ilinas tu rathaṁtaryāṁ duḥṣantādyān pañca putrān ajanayat
01090030A duḥṣantaḥ khalu viśvāmitraduhitaraṁ śakuntalāṁ nāmopayeme
01090030B tasyām asya jajñe bharataḥ
01090030C tatra ślokau bhavataḥ
01090031a mātā bhastrā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ
01090031c bharasva putraṁ duḥṣanta māvamaṁsthāḥ śakuntalām
01090032a retodhāḥ putra unnayati naradeva yamakṣayāt
01090032c tvaṁ cāsya dhātā garbhasya satyam āha śakuntalā
01090033A tato ’sya bharatatvam
01090034A bharataḥ khalu kāśeyīm upayeme sārvasenīṁ sunandāṁ nāma
01090034B tasyām asya jajñe bhumanyuḥ
01090035A bhumanyuḥ khalu dāśārhīm upayeme jayāṁ nāma
01090035B tasyām asya jajñe suhotraḥ
01090036A suhotraḥ khalv ikṣvākukanyām upayeme suvarṇāṁ nāma
01090036B tasyām asya jajñe hastī
01090036C ya idaṁ hāstinapuraṁ māpayām āsa
01090036D etad asya hāstinapuratvam
01090037A hastī khalu traigartīm upayeme yaśodharāṁ nāma
01090037B tasyām asya jajñe vikuṇṭhanaḥ
01090038A vikuṇṭhanaḥ khalu dāśārhīm upayeme sudevāṁ nāma
01090038B tasyām asya jajñe ’jamīḍhaḥ
01090039A ajamīḍhasya caturviṁśaṁ putraśataṁ babhūva kaikeyyāṁ nāgāyāṁ gāndhāryāṁ vimalāyām r̥kṣāyāṁ ceti
01090039B pr̥thak pr̥thag vaṁśakarā nr̥patayaḥ
01090039C tatra vaṁśakaraḥ saṁvaraṇaḥ
01090040A saṁvaraṇaḥ khalu vaivasvatīṁ tapatīṁ nāmopayeme
01090040B tasyām asya jajñe kuruḥ
01090041A kuruḥ khalu dāśārhīm upayeme śubhāṅgīṁ nāma
01090041B tasyām asya jajñe viḍūrathaḥ
01090042A viḍūrathas tu māgadhīm upayeme saṁpriyāṁ nāma
01090042B tasyām asya jajñe ’rugvān nāma
01090043A arugvān khalu māgadhīm upayeme ’mr̥tāṁ nāma
01090043B tasyām asya jajñe parikṣit
01090044A parikṣit khalu bāhudām upayeme suyaśāṁ nāma
01090044B tasyām asya jajñe bhīmasenaḥ
01090045A bhīmasenaḥ khalu kaikeyīm upayeme sukumārīṁ nāma
01090045B tasyām asya jajñe paryaśravāḥ
01090045C yam āhuḥ pratīpaṁ nāma
01090046A pratīpaḥ khalu śaibyām upayeme sunandāṁ nāma
01090046B tasyāṁ putrān utpādayām āsa devāpiṁ śaṁtanuṁ bāhlīkaṁ ceti
01090047A devāpiḥ khalu bāla evāraṇyaṁ praviveśa
01090047B śaṁtanus tu mahīpālo ’bhavat
01090047C atrānuvaṁśo bhavati
01090048a yaṁ yaṁ karābhyāṁ spr̥śati jīrṇaṁ sa sukham aśnute
01090048c punar yuvā ca bhavati tasmāt taṁ śaṁtanuṁ viduḥ
01090049A tad asya śaṁtanutvam
01090050A śaṁtanuḥ khalu gaṅgāṁ bhāgīrathīm upayeme
01090050B tasyām asya jajñe devavrataḥ
01090050C yam āhur bhīṣma iti
01090051A bhīṣmaḥ khalu pituḥ priyacikīrṣayā satyavatīm udavahan mātaram
01090051B yām āhur gandhakālīti
01090052A tasyāṁ kānīno garbhaḥ parāśarād dvaipāyanaḥ
01090052B tasyām eva śaṁtanor dvau putrau babhūvatuḥ
01090052C citrāṅgado vicitravīryaś ca
01090053A tayor aprāptayauvana eva citrāṅgado gandharveṇa hataḥ
01090053B vicitravīryas tu rājā samabhavat
01090054A vicitravīryaḥ khalu kausalyātmaje ’mbikāmbālike kāśirājaduhitarāv upayeme
01090055A vicitravīryas tv anapatya eva videhatvaṁ prāptaḥ
01090056A tataḥ satyavatī cintayām āsa
01090056B dauḥṣanto vaṁśa ucchidyate iti
01090057A sā dvaipāyanam r̥ṣiṁ cintayām āsa
01090058A sa tasyāḥ purataḥ sthitaḥ kiṁ karavāṇīti
01090059A sā tam uvāca
01090059B bhrātā tavānapatya eva svaryāto vicitravīryaḥ
01090059C sādhv apatyaṁ tasyotpādayeti
01090060A sa param ity uktvā trīn putrān utpādayām āsa dhr̥tarāṣṭraṁ pāṇḍuṁ viduraṁ ceti
01090061A tatra dhr̥tarāṣṭrasya rājñaḥ putraśataṁ babhūva gāndhāryāṁ varadānād dvaipāyanasya
01090062A teṣāṁ dhr̥tarāṣṭrasya putrāṇāṁ catvāraḥ pradhānā babhūvur duryodhano duḥśāsano vikarṇaś citrasena iti
01090063A pāṇḍos tu dve bhārye babhūvatuḥ kuntī mādrī cety ubhe strīratne
01090064A atha pāṇḍur mr̥gayāṁ caran maithunagatam r̥ṣim apaśyan mr̥gyāṁ vartamānam
01090064B tathaivāplutam anāsāditakāmarasam atr̥ptaṁ bāṇenābhijaghāna
01090065A sa bāṇaviddha uvāca pāṇḍum
01090065B caratā dharmam imaṁ yena tvayābhijñena kāmarasasyāham anavāptakāmaraso ’bhihatas tasmāt tvam apy etām avasthām āsādyānavāptakāmarasaḥ pañcatvam āpsyasi kṣipram eveti
01090066A sa vivarṇarūpaḥ pāṇḍuḥ śāpaṁ pariharamāṇo nopāsarpata bhārye
01090067A vākyaṁ covāca
01090067B svacāpalyād idaṁ prāptavān aham
01090067C śr̥ṇomi ca nānapatyasya lokā santīti
01090068A sā tvaṁ madarthe putrān utpādayeti kuntīm uvāca
01090069A sā tatra putrān utpādayām āsa dharmād yudhiṣṭhiraṁ mārutād bhīmasenaṁ śakrād arjunam iti
01090070A sa tāṁ hr̥ṣṭarūpaḥ pāṇḍur uvāca
01090070B iyaṁ te sapatnyanapatyā
01090070C sādhv asyām apatyam utpādyatām iti
01090071A sa evam astv ity uktaḥ kuntyā
01090072A tato mādryām aśvibhyāṁ nakulasahadevāv utpāditau
01090073A mādrīṁ khalv alaṁkr̥tāṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍur bhāvaṁ cakre
01090074A sa tāṁ spr̥ṣṭvaiva videhatvaṁ prāptaḥ
01090075A tatrainaṁ citāsthaṁ mādrī samanvāruroha
01090076A uvāca kuntīm
01090076B yamayor āryayāpramattayā bhavitavyam iti
01090077A tatas te pañca pāṇḍavāḥ kuntyā sahitā hāstinapuram ānīya tāpasair bhīṣmasya vidurasya ca niveditāḥ
01090078A tatrāpi jatugr̥he dagdhuṁ samārabdhā na śakitā viduramantritena
01090079A tataś ca hiḍimbam antarā hatvā ekacakrāṁ gatāḥ
01090080A tasyām apy ekacakrāyāṁ bakaṁ nāma rākṣasaṁ hatvā pāñcālanagaram abhigatāḥ
01090081A tasmād draupadīṁ bhāryām avindan svaviṣayaṁ cājagmuḥ kuśalinaḥ
01090082A putrāṁś cotpādayām āsuḥ
01090082B prativindhyaṁ yudhiṣṭhiraḥ
01090082C sutasomaṁ vr̥kodaraḥ
01090082D śrutakīrtim arjunaḥ
01090082E śatānīkaṁ nakulaḥ
01090082F śrutakarmāṇaṁ sahadeva iti
01090083A yudhiṣṭhiras tu govāsanasya śaibyasya devikāṁ nāma kanyāṁ svayaṁvare lebhe
01090083B tasyāṁ putraṁ janayām āsa yaudheyaṁ nāma
01090084A bhīmaseno ’pi kāśyāṁ baladharāṁ nāmopayeme vīryaśulkām
01090084B tasyāṁ putraṁ sarvagaṁ nāmotpādayām āsa
01090085A arjunaḥ khalu dvāravatīṁ gatvā bhaginīṁ vāsudevasya subhadrāṁ nāma bhāryām udavahat
01090085B tasyāṁ putram abhimanyuṁ nāma janayām āsa
01090086A nakulas tu caidyāṁ kareṇuvatīṁ nāma bhāryām udavahat
01090086B tasyāṁ putraṁ niramitraṁ nāmājanayat
01090087A sahadevo ’pi mādrīm eva svayaṁvare vijayāṁ nāmopayeme
01090087B tasyāṁ putram ajanayat suhotraṁ nāma
01090088A bhīmasenas tu pūrvam eva hiḍimbāyāṁ rākṣasyāṁ ghaṭotkacaṁ nāma putraṁ janayām āsa
01090089A ity ete ekādaśa pāṇḍavānāṁ putrāḥ
01090090A virāṭasya duhitaram uttarāṁ nāmābhimanyur upayeme
01090090B tasyām asya parāsur garbho ’jāyata
01090091A tam utsaṅgena pratijagrāha pr̥thā niyogāt puruṣottamasya vāsudevasya
01090091B ṣāṇmāsikaṁ garbham aham enaṁ jīvayiṣyāmīti
01090092A saṁjīvayitvā cainam uvāca
01090092B parikṣīṇe kule jāto bhavatv ayaṁ parikṣin nāmeti
01090093A parikṣit tu khalu mādravatīṁ nāmopayeme
01090093B tasyām asya janamejayaḥ
01090094A janamejayāt tu vapuṣṭamāyāṁ dvau putrau śatānīkaḥ śaṅkuś ca
01090095A śatānīkas tu khalu vaidehīm upayeme
01090095B tasyām asya jajñe putro ’śvamedhadattaḥ
01090096a ity eṣa pūror vaṁśas tu pāṇḍavānāṁ ca kīrtitaḥ
01090096c pūror vaṁśam imaṁ śrutvā sarvapāpaiḥ pramucyate
01091001  vaiśaṁpāyana uvāca
01091001a ikṣvākuvaṁśaprabhavo rājāsīt pr̥thivīpatiḥ
01091001c mahābhiṣa iti khyātaḥ satyavāk satyavikramaḥ
01091002a so ’śvamedhasahasreṇa vājapeyaśatena ca
01091002c toṣayām āsa devendraṁ svargaṁ lebhe tataḥ prabhuḥ
01091003a tataḥ kadā cid brahmāṇam upāsāṁ cakrire surāḥ
01091003c tatra rājarṣayo āsan sa ca rājā mahābhiṣaḥ
01091004a atha gaṅgā saricchreṣṭhā samupāyāt pitāmaham
01091004c tasyā vāsaḥ samuddhūtaṁ mārutena śaśiprabham
01091005a tato ’bhavan suragaṇāḥ sahasāvāṅmukhās tadā
01091005c mahābhiṣas tu rājarṣir aśaṅko dr̥ṣṭavān nadīm
01091006a apadhyāto bhagavatā brahmaṇā sa mahābhiṣaḥ
01091006c uktaś ca jāto martyeṣu punar lokān avāpsyasi
01091007a sa cintayitvā nr̥patir nr̥pān sarvāṁs tapodhanān
01091007c pratīpaṁ rocayām āsa pitaraṁ bhūrivarcasam
01091008a mahābhiṣaṁ tu taṁ dr̥ṣṭvā nadī dhairyāc cyutaṁ nr̥pam
01091008c tam eva manasādhyāyam upāvartat saridvarā
01091009a sā tu vidhvastavapuṣaḥ kaśmalābhihataujasaḥ
01091009c dadarśa pathi gacchantī vasūn devān divaukasaḥ
01091010a tathārūpāṁś ca tān dr̥ṣṭvā papraccha saritāṁ varā
01091010c kim idaṁ naṣṭarūpāḥ stha kaccit kṣemaṁ divaukasām
01091011a tām ūcur vasavo devāḥ śaptāḥ smo vai mahānadi
01091011c alpe ’parādhe saṁrambhād vasiṣṭhena mahātmanā
01091012a vimūḍhā hi vayaṁ sarve pracchannam r̥ṣisattamam
01091012c saṁdhyāṁ vasiṣṭham āsīnaṁ tam atyabhisr̥tāḥ purā
01091013a tena kopād vayaṁ śaptā yonau saṁbhavateti ha
01091013c na śakyam anyathā kartuṁ yad uktaṁ brahmavādinā
01091014a tvaṁ tasmān mānuṣī bhūtvā sūṣva putrān vasūn bhuvi
01091014c na mānuṣīṇāṁ jaṭharaṁ praviśemāśubhaṁ vayam
01091015a ity uktā tān vasūn gaṅgā tathety uktvābravīd idam
01091015c martyeṣu puruṣaśreṣṭhaḥ ko vaḥ kartā bhaviṣyati
01091016  vasava ūcuḥ
01091016a pratīpasya suto rājā śaṁtanur nāma dhārmikaḥ
01091016c bhavitā mānuṣe loke sa naḥ kartā bhaviṣyati
01091017  gaṅgovāca
01091017a mamāpy evaṁ mataṁ devā yathāvadata mānaghāḥ
01091017c priyaṁ tasya kariṣyāmi yuṣmākaṁ caitad īpsitam
01091018  vasava ūcuḥ
01091018a jātān kumārān svān apsu prakṣeptuṁ vai tvam arhasi
01091018c yathā nacirakālaṁ no niṣkr̥tiḥ syāt trilokage
01091019  gaṅgovāca
01091019a evam etat kariṣyāmi putras tasya vidhīyatām
01091019c nāsya moghaḥ saṁgamaḥ syāt putrahetor mayā saha
01091020  vasava ūcuḥ
01091020a turīyārdhaṁ pradāsyāmo vīryasyaikaikaśo vayam
01091020c tena vīryeṇa putras te bhavitā tasya cepsitaḥ
01091021a na saṁpatsyati martyeṣu punas tasya tu saṁtatiḥ
01091021c tasmād aputraḥ putras te bhaviṣyati sa vīryavān
01091022  vaiśaṁpāyana uvāca
01091022a evaṁ te samayaṁ kr̥tvā gaṅgayā vasavaḥ saha
01091022c jagmuḥ prahr̥ṣṭamanaso yathāsaṁkalpam añjasā
01092001  vaiśaṁpāyana uvāca
01092001a tataḥ pratīpo rājā sa sarvabhūtahite rataḥ
01092001c niṣasāda samā bahvīr gaṅgātīragato japan
01092002a tasya rūpaguṇopetā gaṅgā śrīr iva rūpiṇī
01092002c uttīrya salilāt tasmāl lobhanīyatamākr̥tiḥ
01092003a adhīyānasya rājarṣer divyarūpā manasvinī
01092003c dakṣiṇaṁ śālasaṁkāśam ūruṁ bheje śubhānanā
01092004a pratīpas tu mahīpālas tām uvāca manasvinīm
01092004c karavāṇi kiṁ te kalyāṇi priyaṁ yat te ’bhikāṅkṣitam
01092005  stry uvāca
01092005a tvām ahaṁ kāmaye rājan kuruśreṣṭha bhajasva mām
01092005c tyāgaḥ kāmavatīnāṁ hi strīṇāṁ sadbhir vigarhitaḥ
01092006  pratīpa uvāca
01092006a nāhaṁ parastriyaṁ kāmād gaccheyaṁ varavarṇini
01092006c na cāsavarṇāṁ kalyāṇi dharmyaṁ tad viddhi me vratam
01092007  stry uvāca
01092007a nāśreyasy asmi nāgamyā na vaktavyā ca karhi cit
01092007c bhaja māṁ bhajamānāṁ tvaṁ rājan kanyāṁ varastriyam
01092008  pratīpa uvāca
01092008a mayātivr̥ttam etat te yan māṁ codayasi priyam
01092008c anyathā pratipannaṁ māṁ nāśayed dharmaviplavaḥ
01092009a prāpya dakṣiṇam ūruṁ me tvam āśliṣṭā varāṅgane
01092009c apatyānāṁ snuṣāṇāṁ ca bhīru viddhy etad āsanam
01092010a savyataḥ kāminībhāgas tvayā sa ca vivarjitaḥ
01092010c tasmād ahaṁ nācariṣye tvayi kāmaṁ varāṅgane
01092011a snuṣā me bhava kalyāṇi putrārthe tvāṁ vr̥ṇomy aham
01092011c snuṣāpakṣaṁ hi vāmoru tvam āgamya samāśritā
01092012  stry uvāca
01092012a evam apy astu dharmajña saṁyujyeyaṁ sutena te
01092012c tvadbhaktyaiva bhajiṣyāmi prakhyātaṁ bhārataṁ kulam
01092013a pr̥thivyāṁ pārthivā ye ca teṣāṁ yūyaṁ parāyaṇam
01092013c guṇā na hi mayā śakyā vaktuṁ varṣaśatair api
01092013e kulasya ye vaḥ prasthitās tatsādhutvam anuttamam
01092014a sa me nābhijanajñaḥ syād ācareyaṁ ca yad vibho
01092014c tat sarvam eva putras te na mīmāṁseta karhi cit
01092015a evaṁ vasantī putre te vardhayiṣyāmy ahaṁ priyam
01092015c putraiḥ puṇyaiḥ priyaiś cāpi svargaṁ prāpsyati te sutaḥ
01092016  vaiśaṁpāyana uvāca
01092016a tathety uktvā tu sā rājaṁs tatraivāntaradhīyata
01092016c putrajanma pratīkṣaṁs tu sa rājā tad adhārayat
01092017a etasminn eva kāle tu pratīpaḥ kṣatriyarṣabhaḥ
01092017c tapas tepe sutasyārthe sabhāryaḥ kurunandana
01092018a tayoḥ samabhavat putro vr̥ddhayoḥ sa mahābhiṣaḥ
01092018c śāntasya jajñe saṁtānas tasmād āsīt sa śaṁtanuḥ
01092019a saṁsmaraṁś cākṣayām̐l lokān vijitān svena karmaṇā
01092019c puṇyakarmakr̥d evāsīc chaṁtanuḥ kurusattama
01092020a pratīpaḥ śaṁtanuṁ putraṁ yauvanasthaṁ tato ’nvaśāt
01092020c purā māṁ strī samabhyāgāc chaṁtano bhūtaye tava
01092021a tvām āvrajed yadi rahaḥ sā putra varavarṇinī
01092021c kāmayānābhirūpāḍhyā divyā strī putrakāmyayā
01092021e sā tvayā nānuyoktavyā kāsi kasyāsi vāṅgane
01092022a yac ca kuryān na tat kāryaṁ praṣṭavyā sā tvayānagha
01092022c manniyogād bhajantīṁ tāṁ bhajethā ity uvāca tam
01092023a evaṁ saṁdiśya tanayaṁ pratīpaḥ śaṁtanuṁ tadā
01092023c sve ca rājye ’bhiṣicyainaṁ vanaṁ rājā viveśa ha
01092024a sa rājā śaṁtanur dhīmān khyātaḥ pr̥thvyāṁ dhanurdharaḥ
01092024c babhūva mr̥gayāśīlaḥ satataṁ vanagocaraḥ
01092025a sa mr̥gān mahiṣāṁś caiva vinighnan rājasattamaḥ
01092025c gaṅgām anucacāraikaḥ siddhacāraṇasevitām
01092026a sa kadā cin mahārāja dadarśa paramastriyam
01092026c jājvalyamānāṁ vapuṣā sākṣāt padmām iva śriyam
01092027a sarvānavadyāṁ sudatīṁ divyābharaṇabhūṣitām
01092027c sūkṣmāmbaradharām ekāṁ padmodarasamaprabhām
01092028a tāṁ dr̥ṣṭvā hr̥ṣṭaromābhūd vismito rūpasaṁpadā
01092028c pibann iva ca netrābhyāṁ nātr̥pyata narādhipaḥ
01092029a sā ca dr̥ṣṭvaiva rājānaṁ vicarantaṁ mahādyutim
01092029c snehād āgatasauhārdā nātr̥pyata vilāsinī
01092030a tām uvāca tato rājā sāntvayañ ślakṣṇayā girā
01092030c devī vā dānavī vā tvaṁ gandharvī yadi vāpsarāḥ
01092031a yakṣī vā pannagī vāpi mānuṣī vā sumadhyame
01092031c yā vā tvaṁ suragarbhābhe bhāryā me bhava śobhane
01092032a etac chrutvā vaco rājñaḥ sasmitaṁ mr̥du valgu ca
01092032c vasūnāṁ samayaṁ smr̥tvā abhyagacchad aninditā
01092033a uvāca caiva rājñaḥ sā hlādayantī mano girā
01092033c bhaviṣyāmi mahīpāla mahiṣī te vaśānugā
01092034a yat tu kuryām ahaṁ rājañ śubhaṁ vā yadi vāśubham
01092034c na tad vārayitavyāsmi na vaktavyā tathāpriyam
01092035a evaṁ hi vartamāne ’haṁ tvayi vatsyāmi pārthiva
01092035c vāritā vipriyaṁ coktā tyajeyaṁ tvām asaṁśayam
01092036a tatheti rājñā sā tūktā tadā bharatasattama
01092036c praharṣam atulaṁ lebhe prāpya taṁ pārthivottamam
01092037a āsādya śaṁtanus tāṁ ca bubhuje kāmato vaśī
01092037c na praṣṭavyeti manvāno na sa tāṁ kiṁ cid ūcivān
01092038a sa tasyāḥ śīlavr̥ttena rūpaudāryaguṇena ca
01092038c upacāreṇa ca rahas tutoṣa jagatīpatiḥ
01092039a divyarūpā hi sā devī gaṅgā tripathagā nadī
01092039c mānuṣaṁ vigrahaṁ śrīmat kr̥tvā sā varavarṇinī
01092040a bhāgyopanatakāmasya bhāryevopasthitābhavat
01092040c śaṁtano rājasiṁhasya devarājasamadyuteḥ
01092041a saṁbhogasnehacāturyair hāvalāsyair manoharaiḥ
01092041c rājānaṁ ramayām āsa yathā reme tathaiva saḥ
01092042a sa rājā ratisaktatvād uttamastrīguṇair hr̥taḥ
01092042c saṁvatsarān r̥tūn māsān na bubodha bahūn gatān
01092043a ramamāṇas tayā sārdhaṁ yathākāmaṁ janeśvaraḥ
01092043c aṣṭāv ajanayat putrāṁs tasyām amaravarṇinaḥ
01092044a jātaṁ jātaṁ ca sā putraṁ kṣipaty ambhasi bhārata
01092044c prīṇāmi tvāham ity uktvā gaṅgāsrotasy amajjayat
01092045a tasya tan na priyaṁ rājñaḥ śaṁtanor abhavat tadā
01092045c na ca tāṁ kiṁ canovāca tyāgād bhīto mahīpatiḥ
01092046a atha tām aṣṭame putre jāte prahasitām iva
01092046c uvāca rājā duḥkhārtaḥ parīpsan putram ātmanaḥ
01092047a mā vadhīḥ kāsi kasyāsi kiṁ hiṁsasi sutān iti
01092047c putraghni sumahat pāpaṁ mā prāpas tiṣṭha garhite
01092048  stry uvāca
01092048a putrakāma na te hanmi putraṁ putravatāṁ vara
01092048c jīrṇas tu mama vāso ’yaṁ yathā sa samayaḥ kr̥taḥ
01092049a ahaṁ gaṅgā jahnusutā maharṣigaṇasevitā
01092049c devakāryārthasiddhyartham uṣiṭāhaṁ tvayā saha
01092050a aṣṭeme vasavo devā mahābhāgā mahaujasaḥ
01092050c vasiṣṭhaśāpadoṣeṇa mānuṣatvam upāgatāḥ
01092051a teṣāṁ janayitā nānyas tvad r̥te bhuvi vidyate
01092051c madvidhā mānuṣī dhātrī na caivāstīha kā cana
01092052a tasmāt tajjananīhetor mānuṣatvam upāgatā
01092052c janayitvā vasūn aṣṭau jitā lokās tvayākṣayāḥ
01092053a devānāṁ samayas tv eṣa vasūnāṁ saṁśruto mayā
01092053c jātaṁ jātaṁ mokṣayiṣye janmato mānuṣād iti
01092054a tat te śāpād vinirmuktā āpavasya mahātmanaḥ
01092054c svasti te ’stu gamiṣyāmi putraṁ pāhi mahāvratam
01092055a eṣa paryāyavāso me vasūnāṁ saṁnidhau kr̥taḥ
01092055c matprasūtaṁ vijānīhi gaṅgādattam imaṁ sutam
01093001  śaṁtanur uvāca
01093001a āpavo nāma ko nv eṣa vasūnāṁ kiṁ ca duṣkr̥tam
01093001c yasyābhiśāpāt te sarve mānuṣīṁ tanum āgatāḥ
01093002a anena ca kumāreṇa gaṅgādattena kiṁ kr̥tam
01093002c yasya caiva kr̥tenāyaṁ mānuṣeṣu nivatsyati
01093003a īśānāḥ sarvalokasya vasavas te ca vai katham
01093003c mānuṣeṣūdapadyanta tan mamācakṣva jāhnavi
01093004  vaiśaṁpāyana uvāca
01093004a saivam uktā tato gaṅgā rājānam idam abravīt
01093004c bhartāraṁ jāhnavī devī śaṁtanuṁ puruṣarṣabham
01093005a yaṁ lebhe varuṇaḥ putraṁ purā bharatasattama
01093005c vasiṣṭho nāma sa muniḥ khyāta āpava ity uta
01093006a tasyāśramapadaṁ puṇyaṁ mr̥gapakṣigaṇānvitam
01093006c meroḥ pārśve nagendrasya sarvartukusumāvr̥tam
01093007a sa vāruṇis tapas tepe tasmin bharatasattama
01093007c vane puṇyakr̥tāṁ śreṣṭhaḥ svādumūlaphalodake
01093008a dakṣasya duhitā yā tu surabhīty atigarvitā
01093008c gāṁ prajātā tu sā devī kaśyapād bharatarṣabha
01093009a anugrahārthaṁ jagataḥ sarvakāmadughāṁ varām
01093009c tāṁ lebhe gāṁ tu dharmātmā homadhenuṁ sa vāruṇiḥ
01093010a sā tasmiṁs tāpasāraṇye vasantī munisevite
01093010c cacāra ramye dharmye ca gaur apetabhayā tadā
01093011a atha tad vanam ājagmuḥ kadā cid bharatarṣabha
01093011c pr̥thvādyā vasavaḥ sarve devadevarṣisevitam
01093012a te sadārā vanaṁ tac ca vyacaranta samantataḥ
01093012c remire ramaṇīyeṣu parvateṣu vaneṣu ca
01093013a tatraikasya tu bhāryā vai vasor vāsavavikrama
01093013c sā carantī vane tasmin gāṁ dadarśa sumadhyamā
01093013e yā sā vasiṣṭhasya muneḥ sarvakāmadhug uttamā
01093014a sā vismayasamāviṣṭā śīladraviṇasaṁpadā
01093014c dive vai darśayām āsa tāṁ gāṁ govr̥ṣabhekṣaṇa
01093015a svāpīnāṁ ca sudogdhrīṁ ca suvāladhimukhāṁ śubhām
01093015c upapannāṁ guṇaiḥ sarvaiḥ śīlenānuttamena ca
01093016a evaṁguṇasamāyuktāṁ vasave vasunandinī
01093016c darśayām āsa rājendra purā pauravanandana
01093017a dyaus tadā tāṁ tu dr̥ṣṭvaiva gāṁ gajendrendravikrama
01093017c uvāca rājaṁs tāṁ devīṁ tasyā rūpaguṇān vadan
01093018a eṣā gaur uttamā devi vāruṇer asitekṣaṇe
01093018c r̥ṣes tasya varārohe yasyedaṁ vanam uttamam
01093019a asyāḥ kṣīraṁ piben martyaḥ svādu yo vai sumadhyame
01093019c daśa varṣasahasrāṇi sa jīvet sthirayauvanaḥ
01093020a etac chrutvā tu sā devī nr̥pottama sumadhyamā
01093020c tam uvācānavadyāṅgī bhartāraṁ dīptatejasam
01093021a asti me mānuṣe loke naradevātmajā sakhī
01093021c nāmnā jinavatī nāma rūpayauvanaśālinī
01093022a uśīnarasya rājarṣeḥ satyasaṁdhasya dhīmataḥ
01093022c duhitā prathitā loke mānuṣe rūpasaṁpadā
01093023a tasyā hetor mahābhāga savatsāṁ gāṁ mamepsitām
01093023c ānayasvāmaraśreṣṭha tvaritaṁ puṇyavardhana
01093024a yāvad asyāḥ payaḥ pītvā sā sakhī mama mānada
01093024c mānuṣeṣu bhavatv ekā jarārogavivarjitā
01093025a etan mama mahābhāga kartum arhasy anindita
01093025c priyaṁ priyataraṁ hy asmān nāsti me ’nyat kathaṁ cana
01093026a etac chrutvā vacas tasyā devyāḥ priyacikīrṣayā
01093026c pr̥thvādyair bhrātr̥bhiḥ sārdhaṁ dyaus tadā tāṁ jahāra gām
01093027a tayā kamalapatrākṣyā niyukto dyaus tadā nr̥pa
01093027c r̥ṣes tasya tapas tīvraṁ na śaśāka nirīkṣitum
01093027e hr̥tā gauḥ sā tadā tena prapātas tu na tarkitaḥ
01093028a athāśramapadaṁ prāptaḥ phalāny ādāya vāruṇiḥ
01093028c na cāpaśyata gāṁ tatra savatsāṁ kānanottame
01093029a tataḥ sa mr̥gayām āsa vane tasmiṁs tapodhanaḥ
01093029c nādhyagacchac ca mr̥gayaṁs tāṁ gāṁ munir udāradhīḥ
01093030a jñātvā tathāpanītāṁ tāṁ vasubhir divyadarśanaḥ
01093030c yayau krodhavaśaṁ sadyaḥ śaśāpa ca vasūṁs tadā
01093031a yasmān me vasavo jahrur gāṁ vai dogdhrīṁ suvāladhim
01093031c tasmāt sarve janiṣyanti mānuṣeṣu na saṁśayaḥ
01093032a evaṁ śaśāpa bhagavān vasūṁs tān munisattamaḥ
01093032c vaśaṁ kopasya saṁprāpta āpavo bharatarṣabha
01093033a śaptvā ca tān mahābhāgas tapasy eva mano dadhe
01093033c evaṁ sa śaptavān rājan vasūn aṣṭau tapodhanaḥ
01093033e mahāprabhāvo brahmarṣir devān roṣasamanvitaḥ
01093034a athāśramapadaṁ prāpya taṁ sma bhūyo mahātmanaḥ
01093034c śaptāḥ sma iti jānanta r̥ṣiṁ tam upacakramuḥ
01093035a prasādayantas tam r̥ṣiṁ vasavaḥ pārthivarṣabha
01093035c na lebhire ca tasmāt te prasādam r̥ṣisattamāt
01093035e āpavāt puruṣavyāghra sarvadharmaviśāradāt
01093036a uvāca ca sa dharmātmā sapta yūyaṁ dharādayaḥ
01093036c anu saṁvatsarāc chāpamokṣaṁ vai samavāpsyatha
01093037a ayaṁ tu yatkr̥te yūyaṁ mayā śaptāḥ sa vatsyati
01093037c dyaus tadā mānuṣe loke dīrghakālaṁ svakarmaṇā
01093038a nānr̥taṁ tac cikīrṣāmi yuṣmān kruddho yad abruvam
01093038c na prajāsyati cāpy eṣa mānuṣeṣu mahāmanāḥ
01093039a bhaviṣyati ca dharmātmā sarvaśāstraviśāradaḥ
01093039c pituḥ priyahite yuktaḥ strībhogān varjayiṣyati
01093039e evam uktvā vasūn sarvāñ jagāma bhagavān r̥ṣiḥ
01093040a tato mām upajagmus te samastā vasavas tadā
01093040c ayācanta ca māṁ rājan varaṁ sa ca mayā kr̥taḥ
01093040e jātāñ jātān prakṣipāsmān svayaṁ gaṅge tvam ambhasi
01093041a evaṁ teṣām ahaṁ samyak śaptānāṁ rājasattama
01093041c mokṣārthaṁ mānuṣāl lokād yathāvat kr̥tavaty aham
01093042a ayaṁ śāpād r̥ṣes tasya eka eva nr̥pottama
01093042c dyau rājan mānuṣe loke ciraṁ vatsyati bhārata
01093043a etad ākhyāya sā devī tatraivāntaradhīyata
01093043c ādāya ca kumāraṁ taṁ jagāmātha yathepsitam
01093044a sa tu devavrato nāma gāṅgeya iti cābhavat
01093044c dvināmā śaṁtanoḥ putraḥ śaṁtanor adhiko guṇaiḥ
01093045a śaṁtanuś cāpi śokārto jagāma svapuraṁ tataḥ
01093045c tasyāhaṁ kīrtayiṣyāmi śaṁtanor amitān guṇān
01093046a mahābhāgyaṁ ca nr̥pater bhāratasya yaśasvinaḥ
01093046c yasyetihāso dyutimān mahābhāratam ucyate
01094001  vaiśaṁpāyana uvāca
01094001a sa evaṁ śaṁtanur dhīmān devarājarṣisatkr̥taḥ
01094001c dharmātmā sarvalokeṣu satyavāg iti viśrutaḥ
01094002a damo dānaṁ kṣamā buddhir hrīr dhr̥tis teja uttamam
01094002c nityāny āsan mahāsattve śaṁtanau puruṣarṣabhe
01094003a evaṁ sa guṇasaṁpanno dharmārthakuśalo nr̥paḥ
01094003c āsīd bharatavaṁśasya goptā sādhujanasya ca
01094004a kambugrīvaḥ pr̥thuvyaṁso mattavāraṇavikramaḥ
01094004c dharma eva paraḥ kāmād arthāc ceti vyavasthitaḥ
01094005a etāny āsan mahāsattve śaṁtanau bharatarṣabha
01094005c na cāsya sadr̥śaḥ kaś cit kṣatriyo dharmato ’bhavat
01094006a vartamānaṁ hi dharme sve sarvadharmavidāṁ varam
01094006c taṁ mahīpā mahīpālaṁ rājarājye ’bhyaṣecayan
01094007a vītaśokabhayābādhāḥ sukhasvapnavibodhanāḥ
01094007c prati bhāratagoptāraṁ samapadyanta bhūmipāḥ
01094008a śaṁtanupramukhair gupte loke nr̥patibhis tadā
01094008c niyamāt sarvavarṇānāṁ brahmottaram avartata
01094009a brahma paryacarat kṣatraṁ viśaḥ kṣatram anuvratāḥ
01094009c brahmakṣatrānuraktāś ca śūdrāḥ paryacaran viśaḥ
01094010a sa hāstinapure ramye kurūṇāṁ puṭabhedane
01094010c vasan sāgaraparyantām anvaśād vai vasuṁdharām
01094011a sa devarājasadr̥śo dharmajñaḥ satyavāg r̥juḥ
01094011c dānadharmatapoyogāc chriyā paramayā yutaḥ
01094012a arāgadveṣasaṁyuktaḥ somavat priyadarśanaḥ
01094012c tejasā sūryasaṁkāśo vāyuvegasamo jave
01094012e antakapratimaḥ kope kṣamayā pr̥thivīsamaḥ
01094013a vadhaḥ paśuvarāhāṇāṁ tathaiva mr̥gapakṣiṇām
01094013c śaṁtanau pr̥thivīpāle nāvartata vr̥thā nr̥pa
01094014a dharmabrahmottare rājye śaṁtanur vinayātmavān
01094014c samaṁ śaśāsa bhūtāni kāmarāgavivarjitaḥ
01094015a devarṣipitr̥yajñārtham ārabhyanta tadā kriyāḥ
01094015c na cādharmeṇa keṣāṁ cit prāṇinām abhavad vadhaḥ
01094016a asukhānām anāthānāṁ tiryagyoniṣu vartatām
01094016c sa eva rājā bhūtānāṁ sarveṣām abhavat pitā
01094017a tasmin kurupatiśreṣṭhe rājarājeśvare sati
01094017c śritā vāg abhavat satyaṁ dānadharmāśritaṁ manaḥ
01094018a sa samāḥ ṣoḍaśāṣṭau ca catasro ’ṣṭau tathāparāḥ
01094018c ratim aprāpnuvan strīṣu babhūva vanagocaraḥ
01094019a tathārūpas tathācāras tathāvr̥ttas tathāśrutaḥ
01094019c gāṅgeyas tasya putro ’bhūn nāmnā devavrato vasuḥ
01094020a sarvāstreṣu sa niṣṇātaḥ pārthiveṣv itareṣu ca
01094020c mahābalo mahāsattvo mahāvīryo mahārathaḥ
01094021a sa kadā cin mr̥gaṁ viddhvā gaṅgām anusaran nadīm
01094021c bhāgīrathīm alpajalāṁ śaṁtanur dr̥ṣṭavān nr̥paḥ
01094022a tāṁ dr̥ṣṭvā cintayām āsa śaṁtanuḥ puruṣarṣabhaḥ
01094022c syandate kiṁ nv iyaṁ nādya saricchreṣṭhā yathā purā
01094023a tato nimittam anvicchan dadarśa sa mahāmanāḥ
01094023c kumāraṁ rūpasaṁpannaṁ br̥hantaṁ cārudarśanam
01094024a divyam astraṁ vikurvāṇaṁ yathā devaṁ puraṁdaram
01094024c kr̥tsnāṁ gaṅgāṁ samāvr̥tya śarais tīkṣṇair avasthitam
01094025a tāṁ śarair āvr̥tāṁ dr̥ṣṭvā nadīṁ gaṅgāṁ tadantike
01094025c abhavad vismito rājā karma dr̥ṣṭvātimānuṣam
01094026a jātamātraṁ purā dr̥ṣṭaṁ taṁ putraṁ śaṁtanus tadā
01094026c nopalebhe smr̥tiṁ dhīmān abhijñātuṁ tam ātmajam
01094027a sa tu taṁ pitaraṁ dr̥ṣṭvā mohayām āsa māyayā
01094027c saṁmohya tu tataḥ kṣipraṁ tatraivāntaradhīyata
01094028a tad adbhutaṁ tadā dr̥ṣṭvā tatra rājā sa śaṁtanuḥ
01094028c śaṅkamānaḥ sutaṁ gaṅgām abravīd darśayeti ha
01094029a darśayām āsa taṁ gaṅgā bibhratī rūpam uttamam
01094029c gr̥hītvā dakṣiṇe pāṇau taṁ kumāram alaṁkr̥tam
01094030a alaṁkr̥tām ābharaṇair arajombaradhāriṇīm
01094030c dr̥ṣṭapūrvām api satīṁ nābhyajānāt sa śaṁtanuḥ
01094031  gaṅgovāca
01094031a yaṁ putram aṣṭamaṁ rājaṁs tvaṁ purā mayy ajāyithāḥ
01094031c sa te ’yaṁ puruṣavyāghra nayasvainaṁ gr̥hāntikam
01094032a vedān adhijage sāṅgān vasiṣṭhād eva vīryavān
01094032c kr̥tāstraḥ parameṣvāso devarājasamo yudhi
01094033a surāṇāṁ saṁmato nityam asurāṇāṁ ca bhārata
01094033c uśanā veda yac chāstram ayaṁ tad veda sarvaśaḥ
01094034a tathaivāṅgirasaḥ putraḥ surāsuranamaskr̥taḥ
01094034c yad veda śāstraṁ tac cāpi kr̥tsnam asmin pratiṣṭhitam
01094034e tava putre mahābāhau sāṅgopāṅgaṁ mahātmani
01094035a r̥ṣiḥ parair anādhr̥ṣyo jāmadagnyaḥ pratāpavān
01094035c yad astraṁ veda rāmaś ca tad apy asmin pratiṣṭhitam
01094036a maheṣvāsam imaṁ rājan rājadharmārthakovidam
01094036c mayā dattaṁ nijaṁ putraṁ vīraṁ vīra gr̥hān naya
01094037  vaiśaṁpāyana uvāca
01094037a tayaivaṁ samanujñātaḥ putram ādāya śaṁtanuḥ
01094037c bhrājamānaṁ yathādityam āyayau svapuraṁ prati
01094038a pauravaḥ svapuraṁ gatvā puraṁdarapuropamam
01094038c sarvakāmasamr̥ddhārthaṁ mene ātmānam ātmanā
01094038e pauraveṣu tataḥ putraṁ yauvarājye ’bhyaṣecayat
01094039a pauravāñ śaṁtanoḥ putraḥ pitaraṁ ca mahāyaśāḥ
01094039c rāṣṭraṁ ca rañjayām āsa vr̥ttena bharatarṣabha
01094040a sa tathā saha putreṇa ramamāṇo mahīpatiḥ
01094040c vartayām āsa varṣāṇi catvāry amitavikramaḥ
01094041a sa kadā cid vanaṁ yāto yamunām abhito nadīm
01094041c mahīpatir anirdeśyam ājighrad gandham uttamam
01094042a tasya prabhavam anvicchan vicacāra samantataḥ
01094042c sa dadarśa tadā kanyāṁ dāśānāṁ devarūpiṇīm
01094043a tām apr̥cchat sa dr̥ṣṭvaiva kanyām asitalocanām
01094043c kasya tvam asi kā cāsi kiṁ ca bhīru cikīrṣasi
01094044a sābravīd dāśakanyāsmi dharmārthaṁ vāhaye tarīm
01094044c pitur niyogād bhadraṁ te dāśarājño mahātmanaḥ
01094045a rūpamādhuryagandhais tāṁ saṁyuktāṁ devarūpiṇīm
01094045c samīkṣya rājā dāśeyīṁ kāmayām āsa śaṁtanuḥ
01094046a sa gatvā pitaraṁ tasyā varayām āsa tāṁ tadā
01094046c paryapr̥cchat tatas tasyāḥ pitaraṁ cātmakāraṇāt
01094047a sa ca taṁ pratyuvācedaṁ dāśarājo mahīpatim
01094047c jātamātraiva me deyā varāya varavarṇinī
01094047e hr̥di kāmas tu me kaś cit taṁ nibodha janeśvara
01094048a yadīmāṁ dharmapatnīṁ tvaṁ mattaḥ prārthayase ’nagha
01094048c satyavāg asi satyena samayaṁ kuru me tataḥ
01094049a samayena pradadyāṁ te kanyām aham imāṁ nr̥pa
01094049c na hi me tvatsamaḥ kaś cid varo jātu bhaviṣyati
01094050  śaṁtanur uvāca
01094050a śrutvā tava varaṁ dāśa vyavasyeyam ahaṁ na vā
01094050c dātavyaṁ cet pradāsyāmi na tv adeyaṁ kathaṁ cana
01094051  dāśa uvāca
01094051a asyāṁ jāyeta yaḥ putraḥ sa rājā pr̥thivīpatiḥ
01094051c tvad ūrdhvam abhiṣektavyo nānyaḥ kaś cana pārthiva
01094052  vaiśaṁpāyana uvāca
01094052a nākāmayata taṁ dātuṁ varaṁ dāśāya śaṁtanuḥ
01094052c śarīrajena tīvreṇa dahyamāno ’pi bhārata
01094053a sa cintayann eva tadā dāśakanyāṁ mahīpatiḥ
01094053c pratyayād dhāstinapuraṁ śokopahatacetanaḥ
01094054a tataḥ kadā cic chocantaṁ śaṁtanuṁ dhyānam āsthitam
01094054c putro devavrato ’bhyetya pitaraṁ vākyam abravīt
01094055a sarvato bhavataḥ kṣemaṁ vidheyāḥ sarvapārthivāḥ
01094055c tat kimartham ihābhīkṣṇaṁ pariśocasi duḥkhitaḥ
01094055e dhyāyann iva ca kiṁ rājan nābhibhāṣasi kiṁ cana
01094056a evam uktaḥ sa putreṇa śaṁtanuḥ pratyabhāṣata
01094056c asaṁśayaṁ dhyānaparaṁ yathā māttha tathāsmy uta
01094057a apatyaṁ nas tvam evaikaḥ kule mahati bhārata
01094057c anityatā ca martyānām ataḥ śocāmi putraka
01094058a kathaṁ cit tava gāṅgeya vipattau nāsti naḥ kulam
01094058c asaṁśayaṁ tvam evaikaḥ śatād api varaḥ sutaḥ
01094059a na cāpy ahaṁ vr̥thā bhūyo dārān kartum ihotsahe
01094059c saṁtānasyāvināśāya kāmaye bhadram astu te
01094059e anapatyataikaputratvam ity āhur dharmavādinaḥ
01094060a agnihotraṁ trayo vedā yajñāś ca sahadakṣiṇāḥ
01094060c sarvāṇy etāny apatyasya kalāṁ nārhanti ṣoḍaśīm
01094061a evam eva manuṣyeṣu syāc ca sarvaprajāsv api
01094061c yad apatyaṁ mahāprājña tatra me nāsti saṁśayaḥ
01094061e eṣā trayī purāṇānām uttamānāṁ ca śāśvatī
01094062a tvaṁ ca śūraḥ sadāmarṣī śastranityaś ca bhārata
01094062c nānyatra śastrāt tasmāt te nidhanaṁ vidyate ’nagha
01094063a so ’smi saṁśayam āpannas tvayi śānte kathaṁ bhavet
01094063c iti te kāraṇaṁ tāta duḥkhasyoktam aśeṣataḥ
01094064a tatas tat kāraṇaṁ jñātvā kr̥tsnaṁ caivam aśeṣataḥ
01094064c devavrato mahābuddhiḥ prayayāv anucintayan
01094065a abhyagacchat tadaivāśu vr̥ddhāmātyaṁ pitur hitam
01094065c tam apr̥cchat tadābhyetya pitus tac chokakāraṇam
01094066a tasmai sa kurumukhyāya yathāvat paripr̥cchate
01094066c varaṁ śaśaṁsa kanyāṁ tām uddiśya bharatarṣabha
01094067a tato devavrato vr̥ddhaiḥ kṣatriyaiḥ sahitas tadā
01094067c abhigamya dāśarājānaṁ kanyāṁ vavre pituḥ svayam
01094068a taṁ dāśaḥ pratijagrāha vidhivat pratipūjya ca
01094068c abravīc cainam āsīnaṁ rājasaṁsadi bhārata
01094069a tvam eva nāthaḥ paryāptaḥ śaṁtanoḥ puruṣarṣabha
01094069c putraḥ putravatāṁ śreṣṭhaḥ kiṁ nu vakṣyāmi te vacaḥ
01094070a ko hi saṁbandhakaṁ ślāghyam īpsitaṁ yaunam īdr̥śam
01094070c atikrāman na tapyeta sākṣād api śatakratuḥ
01094071a apatyaṁ caitad āryasya yo yuṣmākaṁ samo guṇaiḥ
01094071c yasya śukrāt satyavatī prādurbhūtā yaśasvinī
01094072a tena me bahuśas tāta pitā te parikīrtitaḥ
01094072c arhaḥ satyavatīṁ voḍhuṁ sarvarājasu bhārata
01094073a asito hy api devarṣiḥ pratyākhyātaḥ purā mayā
01094073c satyavatyā bhr̥śaṁ hy arthī sa āsīd r̥ṣisattamaḥ
01094074a kanyāpitr̥tvāt kiṁ cit tu vakṣyāmi bharatarṣabha
01094074c balavat sapatnatām atra doṣaṁ paśyāmi kevalam
01094075a yasya hi tvaṁ sapatnaḥ syā gandharvasyāsurasya vā
01094075c na sa jātu sukhaṁ jīvet tvayi kruddhe paraṁtapa
01094076a etāvān atra doṣo hi nānyaḥ kaś cana pārthiva
01094076c etaj jānīhi bhadraṁ te dānādāne paraṁtapa
01094077a evam uktas tu gāṅgeyas tadyuktaṁ pratyabhāṣata
01094077c śr̥ṇvatāṁ bhūmipālānāṁ pitur arthāya bhārata
01094078a idaṁ me matam ādatsva satyaṁ satyavatāṁ vara
01094078c naiva jāto na vājāta īdr̥śaṁ vaktum utsahet
01094079a evam etat kariṣyāmi yathā tvam anubhāṣase
01094079c yo ’syāṁ janiṣyate putraḥ sa no rājā bhaviṣyati
01094080a ity uktaḥ punar evātha taṁ dāśaḥ pratyabhāṣata
01094080c cikīrṣur duṣkaraṁ karma rājyārthe bharatarṣabha
01094081a tvam eva nāthaḥ paryāptaḥ śaṁtanor amitadyuteḥ
01094081c kanyāyāś caiva dharmātman prabhur dānāya ceśvaraḥ
01094082a idaṁ tu vacanaṁ saumya kāryaṁ caiva nibodha me
01094082c kaumārikāṇāṁ śīlena vakṣyāmy aham ariṁdama
01094083a yat tvayā satyavatyarthe satyadharmaparāyaṇa
01094083c rājamadhye pratijñātam anurūpaṁ tavaiva tat
01094084a nānyathā tan mahābāho saṁśayo ’tra na kaś cana
01094084c tavāpatyaṁ bhaved yat tu tatra naḥ saṁśayo mahān
01094085a tasya tan matam ājñāya satyadharmaparāyaṇaḥ
01094085c pratyajānāt tadā rājan pituḥ priyacikīrṣayā
01094086  devavrata uvāca
01094086a dāśarāja nibodhedaṁ vacanaṁ me nr̥pottama
01094086c śr̥ṇvatāṁ bhūmipālānāṁ yad bravīmi pituḥ kr̥te
01094087a rājyaṁ tāvat pūrvam eva mayā tyaktaṁ narādhipa
01094087c apatyahetor api ca karomy eṣa viniścayam
01094088a adya prabhr̥ti me dāśa brahmacaryaṁ bhaviṣyati
01094088c aputrasyāpi me lokā bhaviṣyanty akṣayā divi
01094089  vaiśaṁpāyana uvāca
01094089a tasya tad vacanaṁ śrutvā saṁprahr̥ṣṭatanūruhaḥ
01094089c dadānīty eva taṁ dāśo dharmātmā pratyabhāṣata
01094090a tato ’ntarikṣe ’psaraso devāḥ sarṣigaṇās tathā
01094090c abhyavarṣanta kusumair bhīṣmo ’yam iti cābruvan
01094091a tataḥ sa pitur arthāya tām uvāca yaśasvinīm
01094091c adhiroha rathaṁ mātar gacchāvaḥ svagr̥hān iti
01094092a evam uktvā tu bhīṣmas tāṁ ratham āropya bhāminīm
01094092c āgamya hāstinapuraṁ śaṁtanoḥ saṁnyavedayat
01094093a tasya tad duṣkaraṁ karma praśaśaṁsur narādhipāḥ
01094093c sametāś ca pr̥thak caiva bhīṣmo ’yam iti cābruvan
01094094a tad dr̥ṣṭvā duṣkaraṁ karma kr̥taṁ bhīṣmeṇa śaṁtanuḥ
01094094c svacchandamaraṇaṁ tasmai dadau tuṣṭaḥ pitā svayam
01095001  vaiśaṁpāyana uvāca
01095001a tato vivāhe nirvr̥tte sa rājā śaṁtanur nr̥paḥ
01095001c tāṁ kanyāṁ rūpasaṁpannāṁ svagr̥he saṁnyaveśayat
01095002a tataḥ śāṁtanavo dhīmān satyavatyām ajāyata
01095002c vīraś citrāṅgado nāma vīryeṇa manujān ati
01095003a athāparaṁ maheṣvāsaṁ satyavatyāṁ punaḥ prabhuḥ
01095003c vicitravīryaṁ rājānaṁ janayām āsa vīryavān
01095004a aprāptavati tasmiṁś ca yauvanaṁ bharatarṣabha
01095004c sa rājā śaṁtanur dhīmān kāladharmam upeyivān
01095005a svargate śaṁtanau bhīṣmaś citrāṅgadam ariṁdamam
01095005c sthāpayām āsa vai rājye satyavatyā mate sthitaḥ
01095006a sa tu citrāṅgadaḥ śauryāt sarvāṁś cikṣepa pārthivān
01095006c manuṣyaṁ na hi mene sa kaṁ cit sadr̥śam ātmanaḥ
01095007a taṁ kṣipantaṁ surāṁś caiva manuṣyān asurāṁs tathā
01095007c gandharvarājo balavāṁs tulyanāmābhyayāt tadā
01095007e tenāsya sumahad yuddhaṁ kurukṣetre babhūva ha
01095008a tayor balavatos tatra gandharvakurumukhyayoḥ
01095008c nadyās tīre hiraṇvatyāḥ samās tisro ’bhavad raṇaḥ
01095009a tasmin vimarde tumule śastravr̥ṣṭisamākule
01095009c māyādhiko ’vadhīd vīraṁ gandharvaḥ kurusattamam
01095010a citrāṅgadaṁ kuruśreṣṭhaṁ vicitraśarakārmukam
01095010c antāya kr̥tvā gandharvo divam ācakrame tataḥ
01095011a tasmin nr̥patiśārdūle nihate bhūrivarcasi
01095011c bhīṣmaḥ śāṁtanavo rājan pretakāryāṇy akārayat
01095012a vicitravīryaṁ ca tadā bālam aprāptayauvanam
01095012c kururājye mahābāhur abhyaṣiñcad anantaram
01095013a vicitravīryas tu tadā bhīṣmasya vacane sthitaḥ
01095013c anvaśāsan mahārāja pitr̥paitāmahaṁ padam
01095014a sa dharmaśāstrakuśalo bhīṣmaṁ śāṁtanavaṁ nr̥paḥ
01095014c pūjayām āsa dharmeṇa sa cainaṁ pratyapālayat
01096001  vaiśaṁpāyana uvāca
01096001a hate citrāṅgade bhīṣmo bāle bhrātari cānagha
01096001c pālayām āsa tad rājyaṁ satyavatyā mate sthitaḥ
01096002a saṁprāptayauvanaṁ paśyan bhrātaraṁ dhīmatāṁ varam
01096002c bhīṣmo vicitravīryasya vivāhāyākaron matim
01096003a atha kāśipater bhīṣmaḥ kanyās tisro ’psaraḥsamāḥ
01096003c śuśrāva sahitā rājan vr̥ṇvatīr vai svayaṁ varam
01096004a tataḥ sa rathināṁ śreṣṭho rathenaikena varmabhr̥t
01096004c jagāmānumate mātuḥ purīṁ vārāṇasīṁ prati
01096005a tatra rājñaḥ samuditān sarvataḥ samupāgatān
01096005c dadarśa kanyās tāś caiva bhīṣmaḥ śaṁtanunandanaḥ
01096006a kīrtyamāneṣu rājñāṁ tu nāmasv atha sahasraśaḥ
01096006c bhīṣmaḥ svayaṁ tadā rājan varayām āsa tāḥ prabhuḥ
01096007a uvāca ca mahīpālān rājañ jaladaniḥsvanaḥ
01096007c ratham āropya tāḥ kanyā bhīṣmaḥ praharatāṁ varaḥ
01096008a āhūya dānaṁ kanyānāṁ guṇavadbhyaḥ smr̥taṁ budhaiḥ
01096008c alaṁkr̥tya yathāśakti pradāya ca dhanāny api
01096009a prayacchanty apare kanyāṁ mithunena gavām api
01096009c vittena kathitenānye balenānye ’numānya ca
01096010a pramattām upayānty anye svayam anye ca vindate
01096010c aṣṭamaṁ tam atho vitta vivāhaṁ kavibhiḥ smr̥tam
01096011a svayaṁvaraṁ tu rājanyāḥ praśaṁsanty upayānti ca
01096011c pramathya tu hr̥tām āhur jyāyasīṁ dharmavādinaḥ
01096012a tā imāḥ pr̥thivīpālā jihīrṣāmi balād itaḥ
01096012c te yatadhvaṁ paraṁ śaktyā vijayāyetarāya vā
01096012e sthito ’haṁ pr̥thivīpālā yuddhāya kr̥taniścayaḥ
01096013a evam uktvā mahīpālān kāśirājaṁ ca vīryavān
01096013c sarvāḥ kanyāḥ sa kauravyo ratham āropayat svakam
01096013e āmantrya ca sa tān prāyāc chīghraṁ kanyāḥ pragr̥hya tāḥ
01096014a tatas te pārthivāḥ sarve samutpetur amarṣitāḥ
01096014c saṁspr̥śantaḥ svakān bāhūn daśanto daśanacchadān
01096015a teṣām ābharaṇāny āśu tvaritānāṁ vimuñcatām
01096015c āmuñcatāṁ ca varmāṇi saṁbhramaḥ sumahān abhūt
01096016a tārāṇām iva saṁpāto babhūva janamejaya
01096016c bhūṣaṇānāṁ ca śubhrāṇāṁ kavacānāṁ ca sarvaśaḥ
01096017a savarmabhir bhūṣaṇais te drāg bhrājadbhir itas tataḥ
01096017c sakrodhāmarṣajihmabhrūsakaṣāyadr̥śas tathā
01096018a sūtopakl̥ptān rucirān sadaśvodyatadhūrgatān
01096018c rathān āsthāya te vīrāḥ sarvapraharaṇānvitāḥ
01096018e prayāntam ekaṁ kauravyam anusasrur udāyudhāḥ
01096019a tataḥ samabhavad yuddhaṁ teṣāṁ tasya ca bhārata
01096019c ekasya ca bahūnāṁ ca tumulaṁ lomaharṣaṇam
01096020a te tv iṣūn daśasāhasrāṁs tasmai yugapad ākṣipan
01096020c aprāptāṁś caiva tān āśu bhīṣmaḥ sarvāṁs tadācchinat
01096021a tatas te pārthivāḥ sarve sarvataḥ parivārayan
01096021c vavarṣuḥ śaravarṣeṇa varṣeṇevādrim ambudāḥ
01096022a sa tad bāṇamayaṁ varṣaṁ śarair āvārya sarvataḥ
01096022c tataḥ sarvān mahīpālān pratyavidhyat tribhis tribhiḥ
01096023a tasyāti puruṣān anyām̐l lāghavaṁ rathacāriṇaḥ
01096023c rakṣaṇaṁ cātmanaḥ saṁkhye śatravo ’py abhyapūjayan
01096024a tān vinirjitya tu raṇe sarvaśastraviśāradaḥ
01096024c kanyābhiḥ sahitaḥ prāyād bhārato bhāratān prati
01096025a tatas taṁ pr̥ṣṭhato rājañ śālvarājo mahārathaḥ
01096025c abhyāhanad ameyātmā bhīṣmaṁ śāṁtanavaṁ raṇe
01096026a vāraṇaṁ jaghane nighnan dantābhyām aparo yathā
01096026c vāśitām anusaṁprāpto yūthapo balināṁ varaḥ
01096027a strīkāma tiṣṭha tiṣṭheti bhīṣmam āha sa pārthivaḥ
01096027c śālvarājo mahābāhur amarṣeṇābhicoditaḥ
01096028a tataḥ sa puruṣavyāghro bhīṣmaḥ parabalārdanaḥ
01096028c tadvākyākulitaḥ krodhād vidhūmo ’gnir iva jvalan
01096029a kṣatradharmaṁ samāsthāya vyapetabhayasaṁbhramaḥ
01096029c nivartayām āsa rathaṁ śālvaṁ prati mahārathaḥ
01096030a nivartamānaṁ taṁ dr̥ṣṭvā rājānaḥ sarva eva te
01096030c prekṣakāḥ samapadyanta bhīṣmaśālvasamāgame
01096031a tau vr̥ṣāv iva nardantau balinau vāśitāntare
01096031c anyonyam abhivartetāṁ balavikramaśālinau
01096032a tato bhīṣmaṁ śāṁtanavaṁ śaraiḥ śatasahasraśaḥ
01096032c śālvarājo naraśreṣṭhaḥ samavākirad āśugaiḥ
01096033a pūrvam abhyarditaṁ dr̥ṣṭvā bhīṣmaṁ śālvena te nr̥pāḥ
01096033c vismitāḥ samapadyanta sādhu sādhv iti cābruvan
01096034a lāghavaṁ tasya te dr̥ṣṭvā saṁyuge sarvapārthivāḥ
01096034c apūjayanta saṁhr̥ṣṭā vāgbhiḥ śālvaṁ narādhipāḥ
01096035a kṣatriyāṇāṁ tadā vācaḥ śrutvā parapuraṁjayaḥ
01096035c kruddhaḥ śāṁtanavo bhīṣmas tiṣṭha tiṣṭhety abhāṣata
01096036a sārathiṁ cābravīt kruddho yāhi yatraiṣa pārthivaḥ
01096036c yāvad enaṁ nihanmy adya bhujaṁgam iva pakṣirāṭ
01096037a tato ’straṁ vāruṇaṁ samyag yojayām āsa kauravaḥ
01096037c tenāśvāṁś caturo ’mr̥dnāc chālvarājño narādhipa
01096038a astrair astrāṇi saṁvārya śālvarājñaḥ sa kauravaḥ
01096038c bhīṣmo nr̥patiśārdūla nyavadhīt tasya sārathim
01096038e astreṇa cāpy athaikena nyavadhīt turagottamān
01096039a kanyāhetor naraśreṣṭha bhīṣmaḥ śāṁtanavas tadā
01096039c jitvā visarjayām āsa jīvantaṁ nr̥pasattamam
01096039e tataḥ śālvaḥ svanagaraṁ prayayau bharatarṣabha
01096040a rājāno ye ca tatrāsan svayaṁvaradidr̥kṣavaḥ
01096040c svāny eva te ’pi rāṣṭrāṇi jagmuḥ parapuraṁjaya
01096041a evaṁ vijitya tāḥ kanyā bhīṣmaḥ praharatāṁ varaḥ
01096041c prayayau hāstinapuraṁ yatra rājā sa kauravaḥ
01096042a so ’cireṇaiva kālena atyakrāman narādhipa
01096042c vanāni saritaś caiva śailāṁś ca vividhadrumān
01096043a akṣataḥ kṣapayitvārīn saṁkhye ’saṁkhyeyavikramaḥ
01096043c ānayām āsa kāśyasya sutāḥ sāgaragāsutaḥ
01096044a snuṣā iva sa dharmātmā bhaginya iva cānujāḥ
01096044c yathā duhitaraś caiva pratigr̥hya yayau kurūn
01096045a tāḥ sarvā guṇasaṁpannā bhrātā bhrātre yavīyase
01096045c bhīṣmo vicitravīryāya pradadau vikramāhr̥tāḥ
01096046a satāṁ dharmeṇa dharmajñaḥ kr̥tvā karmātimānuṣam
01096046c bhrātur vicitravīryasya vivāhāyopacakrame
01096046e satyavatyā saha mithaḥ kr̥tvā niścayam ātmavān
01096047a vivāhaṁ kārayiṣyantaṁ bhīṣmaṁ kāśipateḥ sutā
01096047c jyeṣṭhā tāsām idaṁ vākyam abravīd dha satī tadā
01096048a mayā saubhapatiḥ pūrvaṁ manasābhivr̥taḥ patiḥ
01096048c tena cāsmi vr̥tā pūrvam eṣa kāmaś ca me pituḥ
01096049a mayā varayitavyo ’bhūc chālvas tasmin svayaṁvare
01096049c etad vijñāya dharmajña tatas tvaṁ dharmam ācara
01096050a evam uktas tayā bhīṣmaḥ kanyayā viprasaṁsadi
01096050c cintām abhyagamad vīro yuktāṁ tasyaiva karmaṇaḥ
01096051a sa viniścitya dharmajño brāhmaṇair vedapāragaiḥ
01096051c anujajñe tadā jyeṣṭām ambāṁ kāśipateḥ sutām
01096052a ambikāmbālike bhārye prādād bhrātre yavīyase
01096052c bhīṣmo vicitravīryāya vidhidr̥ṣṭena karmaṇā
01096053a tayoḥ pāṇiṁ gr̥hītvā sa rūpayauvanadarpitaḥ
01096053c vicitravīryo dharmātmā kāmātmā samapadyata
01096054a te cāpi br̥hatī śyāme nīlakuñcitamūrdhaje
01096054c raktatuṅganakhopete pīnaśroṇipayodhare
01096055a ātmanaḥ pratirūpo ’sau labdhaḥ patir iti sthite
01096055c vicitravīryaṁ kalyāṇaṁ pūjayām āsatus tu te
01096056a sa cāśvirūpasadr̥śo devasattvaparākramaḥ
01096056c sarvāsām eva nārīṇāṁ cittapramathano ’bhavat
01096057a tābhyāṁ saha samāḥ sapta viharan pr̥thivīpatiḥ
01096057c vicitravīryas taruṇo yakṣmāṇaṁ samapadyata
01096058a suhr̥dāṁ yatamānānām āptaiḥ saha cikitsakaiḥ
01096058c jagāmāstam ivādityaḥ kauravyo yamasādanam
01096059a pretakāryāṇi sarvāṇi tasya samyag akārayat
01096059c rājño vicitravīryasya satyavatyā mate sthitaḥ
01096059e r̥tvigbhiḥ sahito bhīṣmaḥ sarvaiś ca kurupuṁgavaiḥ
01097001  vaiśaṁpāyana uvāca
01097001a tataḥ satyavatī dīnā kr̥paṇā putragr̥ddhinī
01097001c putrasya kr̥tvā kāryāṇi snuṣābhyāṁ saha bhārata
01097002a dharmaṁ ca pitr̥vaṁśaṁ ca mātr̥vaṁśaṁ ca māninī
01097002c prasamīkṣya mahābhāgā gāṅgeyaṁ vākyam abravīt
01097003a śaṁtanor dharmanityasya kauravyasya yaśasvinaḥ
01097003c tvayi piṇḍaś ca kīrtiś ca saṁtānaṁ ca pratiṣṭhitam
01097004a yathā karma śubhaṁ kr̥tvā svargopagamanaṁ dhruvam
01097004c yathā cāyur dhruvaṁ satye tvayi dharmas tathā dhruvaḥ
01097005a vettha dharmāṁś ca dharmajña samāsenetareṇa ca
01097005c vividhās tvaṁ śrutīr vettha vettha vedāṁś ca sarvaśaḥ
01097006a vyavasthānaṁ ca te dharme kulācāraṁ ca lakṣaye
01097006c pratipattiṁ ca kr̥cchreṣu śukrāṅgirasayor iva
01097007a tasmāt subhr̥śam āśvasya tvayi dharmabhr̥tāṁ vara
01097007c kārye tvāṁ viniyokṣyāmi tac chrutvā kartum arhasi
01097008a mama putras tava bhrātā vīryavān supriyaś ca te
01097008c bāla eva gataḥ svargam aputraḥ puruṣarṣabha
01097009a ime mahiṣyau bhrātus te kāśirājasute śubhe
01097009c rūpayauvanasaṁpanne putrakāme ca bhārata
01097010a tayor utpādayāpatyaṁ saṁtānāya kulasya naḥ
01097010c manniyogān mahābhāga dharmaṁ kartum ihārhasi
01097011a rājye caivābhiṣicyasva bhāratān anuśādhi ca
01097011c dārāṁś ca kuru dharmeṇa mā nimajjīḥ pitāmahān
01097012a tathocyamāno mātrā ca suhr̥dbhiś ca paraṁtapaḥ
01097012c pratyuvāca sa dharmātmā dharmyam evottaraṁ vacaḥ
01097013a asaṁśayaṁ paro dharmas tvayā mātar udāhr̥taḥ
01097013c tvam apatyaṁ prati ca me pratijñāṁ vettha vai parām
01097014a jānāsi ca yathāvr̥ttaṁ śulkahetos tvadantare
01097014c sa satyavati satyaṁ te pratijānāmy ahaṁ punaḥ
01097015a parityajeyaṁ trailokyaṁ rājyaṁ deveṣu vā punaḥ
01097015c yad vāpy adhikam etābhyāṁ na tu satyaṁ kathaṁ cana
01097016a tyajec ca pr̥thivī gandham āpaś ca rasam ātmanaḥ
01097016c jyotis tathā tyajed rūpaṁ vāyuḥ sparśaguṇaṁ tyajet
01097017a prabhāṁ samutsr̥jed arko dhūmaketus tathoṣṇatām
01097017c tyajec chabdaṁ tathākāśaḥ somaḥ śītāṁśutāṁ tyajet
01097018a vikramaṁ vr̥trahā jahyād dharmaṁ jahyāc ca dharmarāṭ
01097018c na tv ahaṁ satyam utsraṣṭuṁ vyavaseyaṁ kathaṁ cana
01097019a evam uktā tu putreṇa bhūridraviṇatejasā
01097019c mātā satyavatī bhīṣmam uvāca tadanantaram
01097020a jānāmi te sthitiṁ satye parāṁ satyaparākrama
01097020c icchan sr̥jethās trīm̐l lokān anyāṁs tvaṁ svena tejasā
01097021a jānāmi caiva satyaṁ tan madarthaṁ yad abhāṣathāḥ
01097021c āpaddharmam avekṣasva vaha paitāmahīṁ dhuram
01097022a yathā te kulatantuś ca dharmaś ca na parābhavet
01097022c suhr̥daś ca prahr̥ṣyeraṁs tathā kuru paraṁtapa
01097023a lālapyamānāṁ tām evaṁ kr̥paṇāṁ putragr̥ddhinīm
01097023c dharmād apetaṁ bruvatīṁ bhīṣmo bhūyo ’bravīd idam
01097024a rājñi dharmān avekṣasva mā naḥ sarvān vyanīnaśaḥ
01097024c satyāc cyutiḥ kṣatriyasya na dharmeṣu praśasyate
01097025a śaṁtanor api saṁtānaṁ yathā syād akṣayaṁ bhuvi
01097025c tat te dharmaṁ pravakṣyāmi kṣātraṁ rājñi sanātanam
01097026a śrutvā taṁ pratipadyethāḥ prājñaiḥ saha purohitaiḥ
01097026c āpaddharmārthakuśalair lokatantram avekṣya ca
01098001  bhīṣma uvāca
01098001a jāmadagnyena rāmeṇa pitur vadham amr̥ṣyatā
01098001c kruddhena ca mahābhāge haihayādhipatir hataḥ
01098001e śatāni daśa bāhūnāṁ nikr̥ttāny arjunasya vai
01098002a punaś ca dhanur ādāya mahāstrāṇi pramuñcatā
01098002c nirdagdhaṁ kṣatram asakr̥d rathena jayatā mahīm
01098003a evam uccāvacair astrair bhārgaveṇa mahātmanā
01098003c triḥsaptakr̥tvaḥ pr̥thivī kr̥tā niḥkṣatriyā purā
01098004a tataḥ saṁbhūya sarvābhiḥ kṣatriyābhiḥ samantataḥ
01098004c utpāditāny apatyāni brāhmaṇair niyatātmabhiḥ
01098005a pāṇigrāhasya tanaya iti vedeṣu niścitam
01098005c dharmaṁ manasi saṁsthāpya brāhmaṇāṁs tāḥ samabhyayuḥ
01098005e loke ’py ācarito dr̥ṣṭaḥ kṣatriyāṇāṁ punarbhavaḥ
01098006a athotathya iti khyāta āsīd dhīmān r̥ṣiḥ purā
01098006c mamatā nāma tasyāsīd bhāryā paramasaṁmatā
01098007a utathyasya yavīyāṁs tu purodhās tridivaukasām
01098007c br̥haspatir br̥hattejā mamatāṁ so ’nvapadyata
01098008a uvāca mamatā taṁ tu devaraṁ vadatāṁ varam
01098008c antarvatnī ahaṁ bhrātrā jyeṣṭhenāramyatām iti
01098009a ayaṁ ca me mahābhāga kukṣāv eva br̥haspate
01098009c autathyo vedam atraiva ṣaḍaṅgaṁ pratyadhīyata
01098010a amogharetās tvaṁ cāpi nūnaṁ bhavitum arhasi
01098010c tasmād evaṁgate ’dya tvam upāramitum arhasi
01098011a evam uktas tayā samyag br̥hattejā br̥haspatiḥ
01098011c kāmātmānaṁ tadātmānaṁ na śaśāka niyacchitum
01098012a saṁbabhūva tataḥ kāmī tayā sārdham akāmayā
01098012c utsr̥jantaṁ tu taṁ retaḥ sa garbhastho ’bhyabhāṣata
01098013a bhos tāta kanyasa vade dvayor nāsty atra saṁbhavaḥ
01098013c amoghaśukraś ca bhavān pūrvaṁ cāham ihāgataḥ
01098014a śaśāpa taṁ tataḥ kruddha evam ukto br̥haspatiḥ
01098014c utathyaputraṁ garbhasthaṁ nirbhartsya bhagavān r̥ṣiḥ
01098015a yasmāt tvam īdr̥śe kāle sarvabhūtepsite sati
01098015c evam āttha vacas tasmāt tamo dīrghaṁ pravekṣyasi
01098016a sa vai dīrghatamā nāma śāpād r̥ṣir ajāyata
01098016c br̥haspater br̥hatkīrter br̥haspatir ivaujasā
01098017a sa putrāñ janayām āsa gautamādīn mahāyaśāḥ
01098017c r̥ṣer utathyasya tadā saṁtānakulavr̥ddhaye
01098018a lobhamohābhibhūtās te putrās taṁ gautamādayaḥ
01098018c kāṣṭhe samudge prakṣipya gaṅgāyāṁ samavāsr̥jan
01098019a na syād andhaś ca vr̥ddhaś ca bhartavyo ’yam iti sma te
01098019c cintayitvā tataḥ krūrāḥ pratijagmur atho gr̥hān
01098020a so ’nusrotas tadā rājan plavamāna r̥ṣis tataḥ
01098020c jagāma subahūn deśān andhas tenoḍupena ha
01098021a taṁ tu rājā balir nāma sarvadharmaviśāradaḥ
01098021c apaśyan majjanagataḥ srotasābhyāśam āgatam
01098022a jagrāha cainaṁ dharmātmā baliḥ satyaparākramaḥ
01098022c jñātvā cainaṁ sa vavre ’tha putrārthaṁ manujarṣabha
01098023a saṁtānārthaṁ mahābhāga bhāryāsu mama mānada
01098023c putrān dharmārthakuśalān utpādayitum arhasi
01098024a evam uktaḥ sa tejasvī taṁ tathety uktavān r̥ṣiḥ
01098024c tasmai sa rājā svāṁ bhāryāṁ sudeṣṇāṁ prāhiṇot tadā
01098025a andhaṁ vr̥ddhaṁ ca taṁ matvā na sā devī jagāma ha
01098025c svāṁ tu dhātreyikāṁ tasmai vr̥ddhāya prāhiṇot tadā
01098026a tasyāṁ kākṣīvadādīn sa śūdrayonāv r̥ṣir vaśī
01098026c janayām āsa dharmātmā putrān ekādaśaiva tu
01098027a kākṣīvadādīn putrāṁs tān dr̥ṣṭvā sarvān adhīyataḥ
01098027c uvāca tam r̥ṣiṁ rājā mamaita iti vīryavān
01098028a nety uvāca maharṣis taṁ mamaivaita iti bruvan
01098028c śūdrayonau mayā hīme jātāḥ kākṣīvadādayaḥ
01098029a andhaṁ vr̥ddhaṁ ca māṁ matvā sudeṣṇā mahiṣī tava
01098029c avamanya dadau mūḍhā śūdrāṁ dhātreyikāṁ hi me
01098030a tataḥ prasādayām āsa punas tam r̥ṣisattamam
01098030c baliḥ sudeṣṇāṁ bhāryāṁ ca tasmai tāṁ prāhiṇot punaḥ
01098031a tāṁ sa dīrghatamāṅgeṣu spr̥ṣṭvā devīm athābravīt
01098031c bhaviṣyati kumāras te tejasvī satyavāg iti
01098032a tatrāṅgo nāma rājarṣiḥ sudeṣṇāyām ajāyata
01098032c evam anye maheṣvāsā brāhmaṇaiḥ kṣatriyā bhuvi
01098033a jātāḥ paramadharmajñā vīryavanto mahābalāḥ
01098033c etac chrutvā tvam apy atra mātaḥ kuru yathepsitam
01099001  bhīṣma uvāca
01099001a punar bharatavaṁśasya hetuṁ saṁtānavr̥ddhaye
01099001c vakṣyāmi niyataṁ mātas tan me nigadataḥ śr̥ṇu
01099002a brāhmaṇo guṇavān kaś cid dhanenopanimantryatām
01099002c vicitravīryakṣetreṣu yaḥ samutpādayet prajāḥ
01099003  vaiśaṁpāyana uvāca
01099003a tataḥ satyavatī bhīṣmaṁ vācā saṁsajjamānayā
01099003c vihasantīva savrīḍam idaṁ vacanam abravīt
01099004a satyam etan mahābāho yathā vadasi bhārata
01099004c viśvāsāt te pravakṣyāmi saṁtānāya kulasya ca
01099004e na te śakyam anākhyātum āpad dhīyaṁ tathāvidhā
01099005a tvam eva naḥ kule dharmas tvaṁ satyaṁ tvaṁ parā gatiḥ
01099005c tasmān niśamya vākyaṁ me kuruṣva yad anantaram
01099006a dharmayuktasya dharmātman pitur āsīt tarī mama
01099006c sā kadā cid ahaṁ tatra gatā prathamayauvane
01099007a atha dharmabhr̥tāṁ śreṣṭhaḥ paramarṣiḥ parāśaraḥ
01099007c ājagāma tarīṁ dhīmāṁs tariṣyan yamunāṁ nadīm
01099008a sa tāryamāṇo yamunāṁ mām upetyābravīt tadā
01099008c sāntvapūrvaṁ muniśreṣṭhaḥ kāmārto madhuraṁ bahu
01099009a tam ahaṁ śāpabhītā ca pitur bhītā ca bhārata
01099009c varair asulabhair uktā na pratyākhyātum utsahe
01099010a abhibhūya sa māṁ bālāṁ tejasā vaśam ānayat
01099010c tamasā lokam āvr̥tya naugatām eva bhārata
01099011a matsyagandho mahān āsīt purā mama jugupsitaḥ
01099011c tam apāsya śubhaṁ gandham imaṁ prādāt sa me muniḥ
01099012a tato mām āha sa munir garbham utsr̥jya māmakam
01099012c dvīpe ’syā eva saritaḥ kanyaiva tvaṁ bhaviṣyasi
01099013a pārāśaryo mahāyogī sa babhūva mahān r̥ṣiḥ
01099013c kanyāputro mama purā dvaipāyana iti smr̥taḥ
01099014a yo vyasya vedāṁś caturas tapasā bhagavān r̥ṣiḥ
01099014c loke vyāsatvam āpede kārṣṇyāt kr̥ṣṇatvam eva ca
01099015a satyavādī śamaparas tapasvī dagdhakilbiṣaḥ
01099015c sa niyukto mayā vyaktaṁ tvayā ca amitadyute
01099015e bhrātuḥ kṣetreṣu kalyāṇam apatyaṁ janayiṣyati
01099016a sa hi mām uktavāṁs tatra smareḥ kr̥tyeṣu mām iti
01099016c taṁ smariṣye mahābāho yadi bhīṣma tvam icchasi
01099017a tava hy anumate bhīṣma niyataṁ sa mahātapāḥ
01099017c vicitravīryakṣetreṣu putrān utpādayiṣyati
01099018a maharṣeḥ kīrtane tasya bhīṣmaḥ prāñjalir abravīt
01099018c dharmam arthaṁ ca kāmaṁ ca trīn etān yo ’nupaśyati
01099019a artham arthānubandhaṁ ca dharmaṁ dharmānubandhanam
01099019c kāmaṁ kāmānubandhaṁ ca viparītān pr̥thak pr̥thak
01099019e yo vicintya dhiyā samyag vyavasyati sa buddhimān
01099020a tad idaṁ dharmayuktaṁ ca hitaṁ caiva kulasya naḥ
01099020c uktaṁ bhavatyā yac chreyaḥ paramaṁ rocate mama
01099021a tatas tasmin pratijñāte bhīṣmeṇa kurunandana
01099021c kr̥ṣṇadvaipāyanaṁ kālī cintayām āsa vai munim
01099022a sa vedān vibruvan dhīmān mātur vijñāya cintitam
01099022c prādurbabhūvāviditaḥ kṣaṇena kurunandana
01099023a tasmai pūjāṁ tadā dattvā sutāya vidhipūrvakam
01099023c pariṣvajya ca bāhubhyāṁ prasnavair abhiṣicya ca
01099023e mumoca bāṣpaṁ dāśeyī putraṁ dr̥ṣṭvā cirasya tam
01099024a tām adbhiḥ pariṣicyārtāṁ maharṣir abhivādya ca
01099024c mātaraṁ pūrvajaḥ putro vyāso vacanam abravīt
01099025a bhavatyā yad abhipretaṁ tad ahaṁ kartum āgataḥ
01099025c śādhi māṁ dharmatattvajñe karavāṇi priyaṁ tava
01099026a tasmai pūjāṁ tato ’kārṣīt purodhāḥ paramarṣaye
01099026c sa ca tāṁ pratijagrāha vidhivan mantrapūrvakam
01099027a tam āsanagataṁ mātā pr̥ṣṭvā kuśalam avyayam
01099027c satyavaty abhivīkṣyainam uvācedam anantaram
01099028a mātāpitroḥ prajāyante putrāḥ sādhāraṇāḥ kave
01099028c teṣāṁ pitā yathā svāmī tathā mātā na saṁśayaḥ
01099029a vidhātr̥vihitaḥ sa tvaṁ yathā me prathamaḥ sutaḥ
01099029c vicitravīryo brahmarṣe tathā me ’varajaḥ sutaḥ
01099030a yathaiva pitr̥to bhīṣmas tathā tvam api mātr̥taḥ
01099030c bhrātā vicitravīryasya yathā vā putra manyase
01099031a ayaṁ śāṁtanavaḥ satyaṁ pālayan satyavikramaḥ
01099031c buddhiṁ na kurute ’patye tathā rājyānuśāsane
01099032a sa tvaṁ vyapekṣayā bhrātuḥ saṁtānāya kulasya ca
01099032c bhīṣmasya cāsya vacanān niyogāc ca mamānagha
01099033a anukrośāc ca bhūtānāṁ sarveṣāṁ rakṣaṇāya ca
01099033c ānr̥śaṁsyena yad brūyāṁ tac chrutvā kartum arhasi
01099034a yavīyasas tava bhrātur bhārye surasutopame
01099034c rūpayauvanasaṁpanne putrakāme ca dharmataḥ
01099035a tayor utpādayāpatyaṁ samartho hy asi putraka
01099035c anurūpaṁ kulasyāsya saṁtatyāḥ prasavasya ca
01099036  vyāsa uvāca
01099036a vettha dharmaṁ satyavati paraṁ cāparam eva ca
01099036c yathā ca tava dharmajñe dharme praṇihitā matiḥ
01099037a tasmād ahaṁ tvanniyogād dharmam uddiśya kāraṇam
01099037c īpsitaṁ te kariṣyāmi dr̥ṣṭaṁ hy etat purātanam
01099038a bhrātuḥ putrān pradāsyāmi mitrāvaruṇayoḥ samān
01099038c vrataṁ caretāṁ te devyau nirdiṣṭam iha yan mayā
01099039a saṁvatsaraṁ yathānyāyaṁ tataḥ śuddhe bhaviṣyataḥ
01099039c na hi mām avratopetā upeyāt kā cid aṅganā
01099040  satyavaty uvāca
01099040a yathā sadyaḥ prapadyeta devī garbhaṁ tathā kuru
01099040c arājakeṣu rāṣṭreṣu nāsti vr̥ṣṭir na devatāḥ
01099041a katham arājakaṁ rāṣṭraṁ śakyaṁ dhārayituṁ prabho
01099041c tasmād garbhaṁ samādhatsva bhīṣmas taṁ vardhayiṣyati
01099042  vyāsa uvāca
01099042a yadi putraḥ pradātavyo mayā kṣipram akālikam
01099042c virūpatāṁ me sahatām etad asyāḥ paraṁ vratam
01099043a yadi me sahate gandhaṁ rūpaṁ veṣaṁ tathā vapuḥ
01099043c adyaiva garbhaṁ kausalyā viśiṣṭaṁ pratipadyatām
01099044  vaiśaṁpāyana uvāca
01099044a samāgamanam ākāṅkṣann iti so ’ntarhito muniḥ
01099044c tato ’bhigamya sā devī snuṣāṁ rahasi saṁgatām
01099044e dharmyam arthasamāyuktam uvāca vacanaṁ hitam
01099045a kausalye dharmatantraṁ yad bravīmi tvāṁ nibodha me
01099045c bharatānāṁ samucchedo vyaktaṁ madbhāgyasaṁkṣayāt
01099046a vyathitāṁ māṁ ca saṁprekṣya pitr̥vaṁśaṁ ca pīḍitam
01099046c bhīṣmo buddhim adān me ’tra dharmasya ca vivr̥ddhaye
01099047a sā ca buddhis tavādhīnā putri jñātaṁ mayeti ha
01099047c naṣṭaṁ ca bhārataṁ vaṁśaṁ punar eva samuddhara
01099048a putraṁ janaya suśroṇi devarājasamaprabham
01099048c sa hi rājyadhuraṁ gurvīm udvakṣyati kulasya naḥ
01099049a sā dharmato ’nunīyaināṁ kathaṁ cid dharmacāriṇīm
01099049c bhojayām āsa viprāṁś ca devarṣīn atithīṁs tathā
01100001  vaiśaṁpāyana uvāca
01100001a tataḥ satyavatī kāle vadhūṁ snātām r̥tau tadā
01100001c saṁveśayantī śayane śanakair vākyam abravīt
01100002a kausalye devaras te ’sti so ’dya tvānupravekṣyati
01100002c apramattā pratīkṣainaṁ niśīthe āgamiṣyati
01100003a śvaśrvās tad vacanaṁ śrutvā śayānā śayane śubhe
01100003c sācintayat tadā bhīṣmam anyāṁś ca kurupuṁgavān
01100004a tato ’mbikāyāṁ prathamaṁ niyuktaḥ satyavāg r̥ṣiḥ
01100004c dīpyamāneṣu dīpeṣu śayanaṁ praviveśa ha
01100005a tasya kr̥ṣṇasya kapilā jaṭā dīpte ca locane
01100005c babhrūṇi caiva śmaśrūṇi dr̥ṣṭvā devī nyamīlayat
01100006a saṁbabhūva tayā rātrau mātuḥ priyacikīrṣayā
01100006c bhayāt kāśisutā taṁ tu nāśaknod abhivīkṣitum
01100007a tato niṣkrāntam āsādya mātā putram athābravīt
01100007c apy asyāṁ guṇavān putra rājaputro bhaviṣyati
01100008a niśamya tad vaco mātur vyāsaḥ paramabuddhimān
01100008c provācātīndriyajñāno vidhinā saṁpracoditaḥ
01100009a nāgāyutasamaprāṇo vidvān rājarṣisattamaḥ
01100009c mahābhāgo mahāvīryo mahābuddhir bhaviṣyati
01100010a tasya cāpi śataṁ putrā bhaviṣyanti mahābalāḥ
01100010c kiṁ tu mātuḥ sa vaiguṇyād andha eva bhaviṣyati
01100011a tasya tad vacanaṁ śrutvā mātā putram athābravīt
01100011c nāndhaḥ kurūṇāṁ nr̥patir anurūpas tapodhana
01100012a jñātivaṁśasya goptāraṁ pitr̥̄ṇāṁ vaṁśavardhanam
01100012c dvitīyaṁ kuruvaṁśasya rājānaṁ dātum arhasi
01100013a sa tatheti pratijñāya niścakrāma mahātapāḥ
01100013c sāpi kālena kausalyā suṣuve ’ndhaṁ tam ātmajam
01100014a punar eva tu sā devī paribhāṣya snuṣāṁ tataḥ
01100014c r̥ṣim āvāhayat satyā yathāpūrvam aninditā
01100015a tatas tenaiva vidhinā maharṣis tām apadyata
01100015c ambālikām athābhyāgād r̥ṣiṁ dr̥ṣṭvā ca sāpi tam
01100015e viṣaṇṇā pāṇḍusaṁkāśā samapadyata bhārata
01100016a tāṁ bhītāṁ pāṇḍusaṁkāśāṁ viṣaṇṇāṁ prekṣya pārthiva
01100016c vyāsaḥ satyavatīputra idaṁ vacanam abravīt
01100017a yasmāt pāṇḍutvam āpannā virūpaṁ prekṣya mām api
01100017c tasmād eṣa sutas tubhyaṁ pāṇḍur eva bhaviṣyati
01100018a nāma cāsya tad eveha bhaviṣyati śubhānane
01100018c ity uktvā sa nirākrāmad bhagavān r̥ṣisattamaḥ
01100019a tato niṣkrāntam ālokya satyā putram abhāṣata
01100019c śaśaṁsa sa punar mātre tasya bālasya pāṇḍutām
01100020a taṁ mātā punar evānyam ekaṁ putram ayācata
01100020c tatheti ca maharṣis tāṁ mātaraṁ pratyabhāṣata
01100021a tataḥ kumāraṁ sā devī prāptakālam ajījanat
01100021c pāṇḍuṁ lakṣaṇasaṁpannaṁ dīpyamānam iva śriyā
01100021e tasya putrā maheṣvāsā jajñire pañca pāṇḍavāḥ
01100022a r̥tukāle tato jyeṣṭhāṁ vadhūṁ tasmai nyayojayat
01100022c sā tu rūpaṁ ca gandhaṁ ca maharṣeḥ pravicintya tam
01100022e nākarod vacanaṁ devyā bhayāt surasutopamā
01100023a tataḥ svair bhūṣaṇair dāsīṁ bhūṣayitvāpsaropamām
01100023c preṣayām āsa kr̥ṣṇāya tataḥ kāśipateḥ sutā
01100024a dāsī r̥ṣim anuprāptaṁ pratyudgamyābhivādya ca
01100024c saṁviveśābhyanujñātā satkr̥tyopacacāra ha
01100025a kāmopabhogena tu sa tasyāṁ tuṣṭim agād r̥ṣiḥ
01100025c tayā sahoṣito rātriṁ maharṣiḥ prīyamāṇayā
01100026a uttiṣṭhann abravīd enām abhujiṣyā bhaviṣyasi
01100026c ayaṁ ca te śubhe garbhaḥ śrīmān udaram āgataḥ
01100026e dharmātmā bhavitā loke sarvabuddhimatāṁ varaḥ
01100027a sa jajñe viduro nāma kr̥ṣṇadvaipāyanātmajaḥ
01100027c dhr̥tarāṣṭrasya ca bhrātā pāṇḍoś cāmitabuddhimān
01100028a dharmo vidurarūpeṇa śāpāt tasya mahātmanaḥ
01100028c māṇḍavyasyārthatattvajñaḥ kāmakrodhavivarjitaḥ
01100029a sa dharmasyānr̥ṇo bhūtvā punar mātrā sametya ca
01100029c tasyai garbhaṁ samāvedya tatraivāntaradhīyata
01100030a evaṁ vicitravīryasya kṣetre dvaipāyanād api
01100030c jajñire devagarbhābhāḥ kuruvaṁśavivardhanāḥ
01101001  janamejaya uvāca
01101001a kiṁ kr̥taṁ karma dharmeṇa yena śāpam upeyivān
01101001c kasya śāpāc ca brahmarṣe śūdrayonāv ajāyata
01101002  vaiśaṁpāyana uvāca
01101002a babhūva brāhmaṇaḥ kaś cin māṇḍavya iti viśrutaḥ
01101002c dhr̥timān sarvadharmajñaḥ satye tapasi ca sthitaḥ
01101003a sa āśramapadadvāri vr̥kṣamūle mahātapāḥ
01101003c ūrdhvabāhur mahāyogī tasthau maunavratānvitaḥ
01101004a tasya kālena mahatā tasmiṁs tapasi tiṣṭhataḥ
01101004c tam āśramapadaṁ prāptā dasyavo loptrahāriṇaḥ
01101004e anusāryamāṇā bahubhī rakṣibhir bharatarṣabha
01101005a te tasyāvasathe loptraṁ nidadhuḥ kurusattama
01101005c nidhāya ca bhayāl līnās tatraivānvāgate bale
01101006a teṣu līneṣv atho śīghraṁ tatas tad rakṣiṇāṁ balam
01101006c ājagāma tato ’paśyaṁs tam r̥ṣiṁ taskarānugāḥ
01101007a tam apr̥cchaṁs tato rājaṁs tathāvr̥ttaṁ tapodhanam
01101007c katareṇa pathā yātā dasyavo dvijasattama
01101007e tena gacchāmahe brahman pathā śīghrataraṁ vayam
01101008a tathā tu rakṣiṇāṁ teṣāṁ bruvatāṁ sa tapodhanaḥ
01101008c na kiṁ cid vacanaṁ rājann avadat sādhv asādhu vā
01101009a tatas te rājapuruṣā vicinvānās tadāśramam
01101009c dadr̥śus tatra saṁlīnāṁs tāṁś corān dravyam eva ca
01101010a tataḥ śaṅkā samabhavad rakṣiṇāṁ taṁ muniṁ prati
01101010c saṁyamyainaṁ tato rājñe dasyūṁś caiva nyavedayan
01101011a taṁ rājā saha taiś corair anvaśād vadhyatām iti
01101011c sa vadhyaghātair ajñātaḥ śūle proto mahātapāḥ
01101012a tatas te śūlam āropya taṁ muniṁ rakṣiṇas tadā
01101012c pratijagmur mahīpālaṁ dhanāny ādāya tāny atha
01101013a śūlasthaḥ sa tu dharmātmā kālena mahatā tataḥ
01101013c nirāhāro ’pi viprarṣir maraṇaṁ nābhyupāgamat
01101013e dhārayām āsa ca prāṇān r̥ṣīṁś ca samupānayat
01101014a śūlāgre tapyamānena tapas tena mahātmanā
01101014c saṁtāpaṁ paramaṁ jagmur munayo ’tha paraṁtapa
01101015a te rātrau śakunā bhūtvā saṁnyavartanta sarvataḥ
01101015c darśayanto yathāśakti tam apr̥cchan dvijottamam
01101015e śrotum icchāmahe brahman kiṁ pāpaṁ kr̥tavān asi
01101016a tataḥ sa muniśārdūlas tān uvāca tapodhanān
01101016c doṣataḥ kaṁ gamiṣyāmi na hi me ’nyo ’parādhyati
01101017a rājā ca tam r̥ṣiṁ śrutvā niṣkramya saha mantribhiḥ
01101017c prasādayām āsa tadā śūlastham r̥ṣisattamam
01101018a yan mayāpakr̥taṁ mohād ajñānād r̥ṣisattama
01101018c prasādaye tvāṁ tatrāhaṁ na me tvaṁ kroddhum arhasi
01101019a evam uktas tato rājñā prasādam akaron muniḥ
01101019c kr̥taprasādo rājā taṁ tataḥ samavatārayat
01101020a avatārya ca śūlāgrāt tac chūlaṁ niścakarṣa ha
01101020c aśaknuvaṁś ca niṣkraṣṭuṁ śūlaṁ mūle sa cicchide
01101021a sa tathāntargatenaiva śūlena vyacaran muniḥ
01101021c sa tena tapasā lokān vijigye durlabhān paraiḥ
01101021e aṇīmāṇḍavya iti ca tato lokeṣu kathyate
01101022a sa gatvā sadanaṁ vipro dharmasya paramārthavit
01101022c āsanasthaṁ tato dharmaṁ dr̥ṣṭvopālabhata prabhuḥ
01101023a kiṁ nu tad duṣkr̥taṁ karma mayā kr̥tam ajānatā
01101023c yasyeyaṁ phalanirvr̥ttir īdr̥śy āsāditā mayā
01101023e śīghram ācakṣva me tattvaṁ paśya me tapaso balam
01101024  dharma uvāca
01101024a pataṁgakānāṁ puccheṣu tvayeṣīkā praveśitā
01101024c karmaṇas tasya te prāptaṁ phalam etat tapodhana
01101025  aṇīmāṇḍavya uvāca
01101025a alpe ’parādhe vipulo mama daṇḍas tvayā kr̥taḥ
01101025c śūdrayonāv ato dharma mānuṣaḥ saṁbhaviṣyasi
01101026a maryādāṁ sthāpayāmy adya loke dharmaphalodayām
01101026c ā caturdaśamād varṣān na bhaviṣyati pātakam
01101026e pareṇa kurvatām evaṁ doṣa eva bhaviṣyati
01101027  vaiśaṁpāyana uvāca
01101027a etena tv aparādhena śāpāt tasya mahātmanaḥ
01101027c dharmo vidurarūpeṇa śūdrayonāv ajāyata
01101028a dharme cārthe ca kuśalo lobhakrodhavivarjitaḥ
01101028c dīrghadarśī śamaparaḥ kurūṇāṁ ca hite rataḥ
01102001  vaiśaṁpāyana uvāca
01102001a teṣu triṣu kumāreṣu jāteṣu kurujāṅgalam
01102001c kuravo ’tha kurukṣetraṁ trayam etad avardhata
01102002a ūrdhvasasyābhavad bhūmiḥ sasyāni phalavanti ca
01102002c yathartuvarṣī parjanyo bahupuṣpaphalā drumāḥ
01102003a vāhanāni prahr̥ṣṭāni muditā mr̥gapakṣiṇaḥ
01102003c gandhavanti ca mālyāni rasavanti phalāni ca
01102004a vaṇigbhiś cāvakīryanta nagarāṇy atha śilpibhiḥ
01102004c śūrāś ca kr̥tavidyāś ca santaś ca sukhino ’bhavan
01102005a nābhavan dasyavaḥ ke cin nādharmarucayo janāḥ
01102005c pradeśeṣv api rāṣṭrāṇāṁ kr̥taṁ yugam avartata
01102006a dānakriyādharmaśīlā yajñavrataparāyaṇāḥ
01102006c anyonyaprītisaṁyuktā vyavardhanta prajās tadā
01102007a mānakrodhavihīnāś ca janā lobhavivarjitāḥ
01102007c anyonyam abhyavardhanta dharmottaram avartata
01102008a tan mahodadhivat pūrṇaṁ nagaraṁ vai vyarocata
01102008c dvāratoraṇaniryūhair yuktam abhracayopamaiḥ
01102008e prāsādaśatasaṁbādhaṁ mahendrapurasaṁnibham
01102009a nadīṣu vanakhaṇḍeṣu vāpīpalvalasānuṣu
01102009c kānaneṣu ca ramyeṣu vijahrur muditā janāḥ
01102010a uttaraiḥ kurubhiḥ sārdhaṁ dakṣiṇāḥ kuravas tadā
01102010c vispardhamānā vyacaraṁs tathā siddharṣicāraṇaiḥ
01102010e nābhavat kr̥paṇaḥ kaś cin nābhavan vidhavāḥ striyaḥ
01102011a tasmiñ janapade ramye bahavaḥ kurubhiḥ kr̥tāḥ
01102011c kūpārāmasabhāvāpyo brāhmaṇāvasathās tathā
01102011e bhīṣmeṇa śāstrato rājan sarvataḥ parirakṣite
01102012a babhūva ramaṇīyaś ca caityayūpaśatāṅkitaḥ
01102012c sa deśaḥ pararāṣṭrāṇi pratigr̥hyābhivardhitaḥ
01102012e bhīṣmeṇa vihitaṁ rāṣṭre dharmacakram avartata
01102013a kriyamāṇeṣu kr̥tyeṣu kumārāṇāṁ mahātmanām
01102013c paurajānapadāḥ sarve babhūvuḥ satatotsavāḥ
01102014a gr̥heṣu kurumukhyānāṁ paurāṇāṁ ca narādhipa
01102014c dīyatāṁ bhujyatāṁ ceti vāco ’śrūyanta sarvaśaḥ
01102015a dhr̥tarāṣṭraś ca pāṇḍuś ca viduraś ca mahāmatiḥ
01102015c janmaprabhr̥ti bhīṣmeṇa putravat paripālitāḥ
01102016a saṁskāraiḥ saṁskr̥tās te tu vratādhyayanasaṁyutāḥ
01102016c śramavyāyāmakuśalāḥ samapadyanta yauvanam
01102017a dhanurvede ’śvapr̥ṣṭhe ca gadāyuddhe ’sicarmaṇi
01102017c tathaiva gajaśikṣāyāṁ nītiśāstre ca pāragāḥ
01102018a itihāsapurāṇeṣu nānāśikṣāsu cābhibho
01102018c vedavedāṅgatattvajñāḥ sarvatra kr̥taniśramāḥ
01102019a pāṇḍur dhanuṣi vikrānto narebhyo ’bhyadhiko ’bhavat
01102019c aty anyān balavān āsīd dhr̥tarāṣṭro mahīpatiḥ
01102020a triṣu lokeṣu na tv āsīt kaś cid vidurasaṁmitaḥ
01102020c dharmanityas tato rājan dharme ca paramaṁ gataḥ
01102021a pranaṣṭaṁ śaṁtanor vaṁśaṁ samīkṣya punar uddhr̥tam
01102021c tato nirvacanaṁ loke sarvarāṣṭreṣv avartata
01102022a vīrasūnāṁ kāśisute deśānāṁ kurujāṅgalam
01102022c sarvadharmavidāṁ bhīṣmaḥ purāṇāṁ gajasāhvayam
01102023a dhr̥tarāṣṭras tv acakṣuṣṭvād rājyaṁ na pratyapadyata
01102023c karaṇatvāc ca viduraḥ pāṇḍur āsīn mahīpatiḥ
01103001  bhīṣma uvāca
01103001a guṇaiḥ samuditaṁ samyag idaṁ naḥ prathitaṁ kulam
01103001c aty anyān pr̥thivīpālān pr̥thivyām adhirājyabhāk
01103002a rakṣitaṁ rājabhiḥ pūrvair dharmavidbhir mahātmabhiḥ
01103002c notsādam agamac cedaṁ kadā cid iha naḥ kulam
01103003a mayā ca satyavatyā ca kr̥ṣṇena ca mahātmanā
01103003c samavasthāpitaṁ bhūyo yuṣmāsu kulatantuṣu
01103004a vardhate tad idaṁ putra kulaṁ sāgaravad yathā
01103004c tathā mayā vidhātavyaṁ tvayā caiva viśeṣataḥ
01103005a śrūyate yādavī kanyā anurūpā kulasya naḥ
01103005c subalasyātmajā caiva tathā madreśvarasya ca
01103006a kulīnā rūpavatyaś ca nāthavatyaś ca sarvaśaḥ
01103006c ucitāś caiva saṁbandhe te ’smākaṁ kṣatriyarṣabhāḥ
01103007a manye varayitavyās tā ity ahaṁ dhīmatāṁ vara
01103007c saṁtānārthaṁ kulasyāsya yad vā vidura manyase
01103008  vidura uvāca
01103008a bhavān pitā bhavān mātā bhavān naḥ paramo guruḥ
01103008c tasmāt svayaṁ kulasyāsya vicārya kuru yad dhitam
01103009  vaiśaṁpāyana uvāca
01103009a atha śuśrāva viprebhyo gāndhārīṁ subalātmajām
01103009c ārādhya varadaṁ devaṁ bhaganetraharaṁ haram
01103009e gāndhārī kila putrāṇāṁ śataṁ lebhe varaṁ śubhā
01103010a iti śrutvā ca tattvena bhīṣmaḥ kurupitāmahaḥ
01103010c tato gāndhārarājasya preṣayām āsa bhārata
01103011a acakṣur iti tatrāsīt subalasya vicāraṇā
01103011c kulaṁ khyātiṁ ca vr̥ttaṁ ca buddhyā tu prasamīkṣya saḥ
01103011e dadau tāṁ dhr̥tarāṣṭrāya gāndhārīṁ dharmacāriṇīm
01103012a gāndhārī tv api śuśrāva dhr̥tarāṣṭram acakṣuṣam
01103012c ātmānaṁ ditsitaṁ cāsmai pitrā mātrā ca bhārata
01103013a tataḥ sā paṭṭam ādāya kr̥tvā bahuguṇaṁ śubhā
01103013c babandha netre sve rājan pativrataparāyaṇā
01103013e nātyaśnīyāṁ patim aham ity evaṁ kr̥taniścayā
01103014a tato gāndhārarājasya putraḥ śakunir abhyayāt
01103014c svasāraṁ parayā lakṣmyā yuktām ādāya kauravān
01103015a dattvā sa bhaginīṁ vīro yathārhaṁ ca paricchadam
01103015c punar āyāt svanagaraṁ bhīṣmeṇa pratipūjitaḥ
01103016a gāndhāry api varārohā śīlācāraviceṣṭitaiḥ
01103016c tuṣṭiṁ kurūṇāṁ sarveṣāṁ janayām āsa bhārata
01103017a vr̥ttenārādhya tān sarvān pativrataparāyaṇā
01103017c vācāpi puruṣān anyān suvratā nānvakīrtayat
01104001  vaiśaṁpāyana uvāca
01104001a śūro nāma yaduśreṣṭho vasudevapitābhavat
01104001c tasya kanyā pr̥thā nāma rūpeṇāsadr̥śī bhuvi
01104002a paitr̥ṣvaseyāya sa tām anapatyāya vīryavān
01104002c agryam agre pratijñāya svasyāpatyasya vīryavān
01104003a agrajāteti tāṁ kanyām agryānugrahakāṅkṣiṇe
01104003c pradadau kuntibhojāya sakhā sakhye mahātmane
01104004a sā niyuktā pitur gehe devatātithipūjane
01104004c ugraṁ paryacarad ghoraṁ brāhmaṇaṁ saṁśitavratam
01104005a nigūḍhaniścayaṁ dharme yaṁ taṁ durvāsasaṁ viduḥ
01104005c tam ugraṁ saṁśitātmānaṁ sarvayatnair atoṣayat
01104006a tasyai sa pradadau mantram āpaddharmānvavekṣayā
01104006c abhicārābhisaṁyuktam abravīc caiva tāṁ muniḥ
01104007a yaṁ yaṁ devaṁ tvam etena mantreṇāvāhayiṣyasi
01104007c tasya tasya prasādena putras tava bhaviṣyati
01104008a tathoktā sā tu vipreṇa tena kautūhalāt tadā
01104008c kanyā satī devam arkam ājuhāva yaśasvinī
01104009a sā dadarśa tam āyāntaṁ bhāskaraṁ lokabhāvanam
01104009c vismitā cānavadyāṅgī dr̥ṣṭvā tan mahad adbhutam
01104010a prakāśakarmā tapanas tasyāṁ garbhaṁ dadhau tataḥ
01104010c ajījanat tato vīraṁ sarvaśastrabhr̥tāṁ varam
01104010e āmuktakavacaḥ śrīmān devagarbhaḥ śriyāvr̥taḥ
01104011a sahajaṁ kavacaṁ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ
01104011c ajāyata sutaḥ karṇaḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ
01104012a prādāc ca tasyāḥ kanyātvaṁ punaḥ sa paramadyutiḥ
01104012c dattvā ca dadatāṁ śreṣṭho divam ācakrame tataḥ
01104013a gūhamānāpacāraṁ taṁ bandhupakṣabhayāt tadā
01104013c utsasarja jale kuntī taṁ kumāraṁ salakṣaṇam
01104014a tam utsr̥ṣṭaṁ tadā garbhaṁ rādhābhartā mahāyaśāḥ
01104014c putratve kalpayām āsa sabhāryaḥ sūtanandanaḥ
01104015a nāmadheyaṁ ca cakrāte tasya bālasya tāv ubhau
01104015c vasunā saha jāto ’yaṁ vasuṣeṇo bhavatv iti
01104016a sa vardhamāno balavān sarvāstreṣūdyato ’bhavat
01104016c ā pr̥ṣṭhatāpād ādityam upatasthe sa vīryavān
01104017a yasmin kāle japann āste sa vīraḥ satyasaṁgaraḥ
01104017c nādeyaṁ brāhmaṇeṣv āsīt tasmin kāle mahātmanaḥ
01104018a tam indro brāhmaṇo bhūtvā bhikṣārthaṁ bhūtabhāvanaḥ
01104018c kuṇḍale prārthayām āsa kavacaṁ ca mahādyutiḥ
01104019a utkr̥tya vimanāḥ svāṅgāt kavacaṁ rudhirasravam
01104019c karṇas tu kuṇḍale chittvā prāyacchat sa kr̥tāñjaliḥ
01104020a śaktiṁ tasmai dadau śakraḥ vismito vākyam abravīt
01104020c devāsuramanuṣyāṇāṁ gandharvoragarakṣasām
01104020e yasmai kṣepsyasi ruṣṭaḥ san so ’nayā na bhaviṣyati
01104021a purā nāma tu tasyāsīd vasuṣeṇa iti śrutam
01104021c tato vaikartanaḥ karṇaḥ karmaṇā tena so ’bhavat
01105001  vaiśaṁpāyana uvāca
01105001a rūpasattvaguṇopetā dharmārāmā mahāvratā
01105001c duhitā kuntibhojasya kr̥te pitrā svayaṁvare
01105002a siṁhadaṁṣṭraṁ gajaskandham r̥ṣabhākṣaṁ mahābalam
01105002c bhūmipālasahasrāṇāṁ madhye pāṇḍum avindata
01105003a sa tayā kuntibhojasya duhitrā kurunandanaḥ
01105003c yuyuje ’mitasaubhāgyaḥ paulomyā maghavān iva
01105004a yātvā devavratenāpi madrāṇāṁ puṭabhedanam
01105004c viśrutā triṣu lokeṣu mādrī madrapateḥ sutā
01105005a sarvarājasu vikhyātā rūpeṇāsadr̥śī bhuvi
01105005c pāṇḍor arthe parikrītā dhanena mahatā tadā
01105005e vivāhaṁ kārayām āsa bhīṣmaḥ pāṇḍor mahātmanaḥ
01105006a siṁhoraskaṁ gajaskandham r̥ṣabhākṣaṁ manasvinam
01105006c pāṇḍuṁ dr̥ṣṭvā naravyāghraṁ vyasmayanta narā bhuvi
01105007a kr̥todvāhas tataḥ pāṇḍur balotsāhasamanvitaḥ
01105007c jigīṣamāṇo vasudhāṁ yayau śatrūn anekaśaḥ
01105008a pūrvam āgaskr̥to gatvā daśārṇāḥ samare jitāḥ
01105008c pāṇḍunā narasiṁhena kauravāṇāṁ yaśobhr̥tā
01105009a tataḥ senām upādāya pāṇḍur nānāvidhadhvajām
01105009c prabhūtahastyaśvarathāṁ padātigaṇasaṁkulām
01105010a āgaskr̥t sarvavīrāṇāṁ vairī sarvamahībhr̥tām
01105010c goptā magadharāṣṭrasya dārvo rājagr̥he hataḥ
01105011a tataḥ kośaṁ samādāya vāhanāni balāni ca
01105011c pāṇḍunā mithilāṁ gatvā videhāḥ samare jitāḥ
01105012a tathā kāśiṣu suhmeṣu puṇḍreṣu bharatarṣabha
01105012c svabāhubalavīryeṇa kurūṇām akarod yaśaḥ
01105013a taṁ śaraughamahājvālam astrārciṣam ariṁdamam
01105013c pāṇḍupāvakam āsādya vyadahyanta narādhipāḥ
01105014a te sasenāḥ sasenena vidhvaṁsitabalā nr̥pāḥ
01105014c pāṇḍunā vaśagāḥ kr̥tvā karakarmasu yojitāḥ
01105015a tena te nirjitāḥ sarve pr̥thivyāṁ sarvapārthivāḥ
01105015c tam ekaṁ menire śūraṁ deveṣv iva puraṁdaram
01105016a taṁ kr̥tāñjalayaḥ sarve praṇatā vasudhādhipāḥ
01105016c upājagmur dhanaṁ gr̥hya ratnāni vividhāni ca
01105017a maṇimuktāpravālaṁ ca suvarṇaṁ rajataṁ tathā
01105017c goratnāny aśvaratnāni ratharatnāni kuñjarān
01105018a kharoṣṭramahiṣāṁś caiva yac ca kiṁ cid ajāvikam
01105018c tat sarvaṁ pratijagrāha rājā nāgapurādhipaḥ
01105019a tad ādāya yayau pāṇḍuḥ punar muditavāhanaḥ
01105019c harṣayiṣyan svarāṣṭrāṇi puraṁ ca gajasāhvayam
01105020a śaṁtano rājasiṁhasya bharatasya ca dhīmataḥ
01105020c pranaṣṭaḥ kīrtijaḥ śabdaḥ pāṇḍunā punar uddhr̥taḥ
01105021a ye purā kururāṣṭrāṇi jahruḥ kurudhanāni ca
01105021c te nāgapurasiṁhena pāṇḍunā karadāḥ kr̥tāḥ
01105022a ity abhāṣanta rājāno rājāmātyāś ca saṁgatāḥ
01105022c pratītamanaso hr̥ṣṭāḥ paurajānapadaiḥ saha
01105023a pratyudyayus taṁ saṁprāptaṁ sarve bhīṣmapurogamāḥ
01105023c te nadūram ivādhvānaṁ gatvā nāgapurālayāḥ
01105023e āvr̥taṁ dadr̥śur lokaṁ hr̥ṣṭā bahuvidhair janaiḥ
01105024a nānāyānasamānītai ratnair uccāvacais tathā
01105024c hastyaśvaratharatnaiś ca gobhir uṣṭrair athāvikaiḥ
01105024e nāntaṁ dadr̥śur āsādya bhīṣmeṇa saha kauravāḥ
01105025a so ’bhivādya pituḥ pādau kausalyānandavardhanaḥ
01105025c yathārhaṁ mānayām āsa paurajānapadān api
01105026a pramr̥dya pararāṣṭrāṇi kr̥tārthaṁ punarāgatam
01105026c putram āsādya bhīṣmas tu harṣād aśrūṇy avartayat
01105027a sa tūryaśatasaṁghānāṁ bherīṇāṁ ca mahāsvanaiḥ
01105027c harṣayan sarvaśaḥ paurān viveśa gajasāhvayam
01106001  vaiśaṁpāyana uvāca
01106001a dhr̥tarāṣṭrābhyanujñātaḥ svabāhuvijitaṁ dhanam
01106001c bhīṣmāya satyavatyai ca mātre copajahāra saḥ
01106002a vidurāya ca vai pāṇḍuḥ preṣayām āsa tad dhanam
01106002c suhr̥daś cāpi dharmātmā dhanena samatarpayat
01106003a tataḥ satyavatīṁ bhīṣmaḥ kausalyāṁ ca yaśasvinīm
01106003c śubhaiḥ pāṇḍujitai ratnais toṣayām āsa bhārata
01106004a nananda mātā kausalyā tam apratimatejasam
01106004c jayantam iva paulomī pariṣvajya nararṣabham
01106005a tasya vīrasya vikrāntaiḥ sahasraśatadakṣiṇaiḥ
01106005c aśvamedhaśatair īje dhr̥tarāṣṭro mahāmakhaiḥ
01106006a saṁprayuktaś ca kuntyā ca mādryā ca bharatarṣabha
01106006c jitatandrīs tadā pāṇḍur babhūva vanagocaraḥ
01106007a hitvā prāsādanilayaṁ śubhāni śayanāni ca
01106007c araṇyanityaḥ satataṁ babhūva mr̥gayāparaḥ
01106008a sa caran dakṣiṇaṁ pārśvaṁ ramyaṁ himavato gireḥ
01106008c uvāsa giripr̥ṣṭheṣu mahāśālavaneṣu ca
01106009a rarāja kuntyā mādryā ca pāṇḍuḥ saha vane vasan
01106009c kareṇvor iva madhyasthaḥ śrīmān pauraṁdaro gajaḥ
01106010a bhārataṁ saha bhāryābhyāṁ bāṇakhaḍgadhanurdharam
01106010c vicitrakavacaṁ vīraṁ paramāstravidaṁ nr̥pam
01106010e devo ’yam ity amanyanta carantaṁ vanavāsinaḥ
01106011a tasya kāmāṁś ca bhogāṁś ca narā nityam atandritāḥ
01106011c upajahrur vanānteṣu dhr̥tarāṣṭreṇa coditāḥ
01106012a atha pāraśavīṁ kanyāṁ devakasya mahīpateḥ
01106012c rūpayauvanasaṁpannāṁ sa śuśrāvāpagāsutaḥ
01106013a tatas tu varayitvā tām ānāyya puruṣarṣabhaḥ
01106013c vivāhaṁ kārayām āsa vidurasya mahāmateḥ
01106014a tasyāṁ cotpādayām āsa viduraḥ kurunandanaḥ
01106014c putrān vinayasaṁpannān ātmanaḥ sadr̥śān guṇaiḥ
01107001  vaiśaṁpāyana uvāca
01107001a tataḥ putraśataṁ jajñe gāndhāryāṁ janamejaya
01107001c dhr̥tarāṣṭrasya vaiśyāyām ekaś cāpi śatāt paraḥ
01107002a pāṇḍoḥ kuntyāṁ ca mādryāṁ ca pañca putrā mahārathāḥ
01107002c devebhyaḥ samapadyanta saṁtānāya kulasya vai
01107003  janamejaya uvāca
01107003a kathaṁ putraśataṁ jajñe gāndhāryāṁ dvijasattama
01107003c kiyatā caiva kālena teṣām āyuś ca kiṁ param
01107004a kathaṁ caikaḥ sa vaiśyāyāṁ dhr̥tarāṣṭrasuto ’bhavat
01107004c kathaṁ ca sadr̥śīṁ bhāryāṁ gāndhārīṁ dharmacāriṇīm
01107004e ānukūlye vartamānāṁ dhr̥tarāṣṭro ’tyavartata
01107005a kathaṁ ca śaptasya sataḥ pāṇḍos tena mahātmanā
01107005c samutpannā daivatebhyaḥ pañca putrā mahārathāḥ
01107006a etad vidvan yathāvr̥ttaṁ vistareṇa tapodhana
01107006c kathayasva na me tr̥ptiḥ kathyamāneṣu bandhuṣu
01107007  vaiśaṁpāyana uvāca
01107007a kṣucchramābhipariglānaṁ dvaipāyanam upasthitam
01107007c toṣayām āsa gāndhārī vyāsas tasyai varaṁ dadau
01107008a sā vavre sadr̥śaṁ bhartuḥ putrāṇāṁ śatam ātmanaḥ
01107008c tataḥ kālena sā garbhaṁ dhr̥tarāṣṭrād athāgrahīt
01107009a saṁvatsaradvayaṁ taṁ tu gāndhārī garbham āhitam
01107009c aprajā dhārayām āsa tatas tāṁ duḥkham āviśat
01107010a śrutvā kuntīsutaṁ jātaṁ bālārkasamatejasam
01107010c udarasyātmanaḥ sthairyam upalabhyānvacintayat
01107011a ajñātaṁ dhr̥tarāṣṭrasya yatnena mahatā tataḥ
01107011c sodaraṁ pātayām āsa gāndhārī duḥkhamūrcchitā
01107012a tato jajñe māṁsapeśī lohāṣṭhīleva saṁhatā
01107012c dvivarṣasaṁbhr̥tāṁ kukṣau tām utsraṣṭuṁ pracakrame
01107013a atha dvaipāyano jñātvā tvaritaḥ samupāgamat
01107013c tāṁ sa māṁsamayīṁ peśīṁ dadarśa japatāṁ varaḥ
01107014a tato ’bravīt saubaleyīṁ kim idaṁ te cikīrṣitam
01107014c sā cātmano mataṁ satyaṁ śaśaṁsa paramarṣaye
01107015a jyeṣṭhaṁ kuntīsutaṁ jātaṁ śrutvā ravisamaprabham
01107015c duḥkhena parameṇedam udaraṁ pātitaṁ mayā
01107016a śataṁ ca kila putrāṇāṁ vitīrṇaṁ me tvayā purā
01107016c iyaṁ ca me māṁsapeśī jātā putraśatāya vai
01107017  vyāsa uvāca
01107017a evam etat saubaleyi naitaj jātv anyathā bhavet
01107017c vitathaṁ noktapūrvaṁ me svaireṣv api kuto ’nyathā
01107018a ghr̥tapūrṇaṁ kuṇḍaśataṁ kṣipram eva vidhīyatām
01107018c śītābhir adbhir aṣṭhīlām imāṁ ca pariṣiñcata
01107019  vaiśaṁpāyana uvāca
01107019a sā sicyamānā aṣṭhīlā abhavac chatadhā tadā
01107019c aṅguṣṭhaparvamātrāṇāṁ garbhāṇāṁ pr̥thag eva tu
01107020a ekādhikaśataṁ pūrṇaṁ yathāyogaṁ viśāṁ pate
01107020c māṁsapeśyās tadā rājan kramaśaḥ kālaparyayāt
01107021a tatas tāṁs teṣu kuṇḍeṣu garbhān avadadhe tadā
01107021c svanugupteṣu deśeṣu rakṣāṁ ca vyadadhāt tataḥ
01107022a śaśāsa caiva bhagavān kālenaitāvatā punaḥ
01107022c vighaṭṭanīyāny etāni kuṇḍānīti sma saubalīm
01107023a ity uktvā bhagavān vyāsas tathā pratividhāya ca
01107023c jagāma tapase dhīmān himavantaṁ śiloccayam
01107024a jajñe krameṇa caitena teṣāṁ duryodhano nr̥paḥ
01107024c janmatas tu pramāṇena jyeṣṭho rājā yudhiṣṭhiraḥ
01107025a jātamātre sute tasmin dhr̥tarāṣṭro ’bravīd idam
01107025c samānīya bahūn viprān bhīṣmaṁ viduram eva ca
01107026a yudhiṣṭhiro rājaputro jyeṣṭho naḥ kulavardhanaḥ
01107026c prāptaḥ svaguṇato rājyaṁ na tasmin vācyam asti naḥ
01107027a ayaṁ tv anantaras tasmād api rājā bhaviṣyati
01107027c etad dhi brūta me satyaṁ yad atra bhavitā dhruvam
01107028a vākyasyaitasya nidhane dikṣu sarvāsu bhārata
01107028c kravyādāḥ prāṇadan ghorāḥ śivāś cāśivaśaṁsinaḥ
01107029a lakṣayitvā nimittāni tāni ghorāṇi sarvaśaḥ
01107029c te ’bruvan brāhmaṇā rājan viduraś ca mahāmatiḥ
01107030a vyaktaṁ kulāntakaraṇo bhavitaiṣa sutas tava
01107030c tasya śāntiḥ parityāge puṣṭyā tv apanayo mahān
01107031a śatam ekonam apy astu putrāṇāṁ te mahīpate
01107031c ekena kuru vai kṣemaṁ lokasya ca kulasya ca
01107032a tyajed ekaṁ kulasyārthe grāmasyārthe kulaṁ tyajet
01107032c grāmaṁ janapadasyārthe ātmārthe pr̥thivīṁ tyajet
01107033a sa tathā vidureṇoktas taiś ca sarvair dvijottamaiḥ
01107033c na cakāra tathā rājā putrasnehasamanvitaḥ
01107034a tataḥ putraśataṁ sarvaṁ dhr̥tarāṣṭrasya pārthiva
01107034c māsamātreṇa saṁjajñe kanyā caikā śatādhikā
01107035a gāndhāryāṁ kliśyamānāyām udareṇa vivardhatā
01107035c dhr̥tarāṣṭraṁ mahābāhuṁ vaiśyā paryacarat kila
01107036a tasmin saṁvatsare rājan dhr̥tarāṣṭrān mahāyaśāḥ
01107036c jajñe dhīmāṁs tatas tasyāṁ yuyutsuḥ karaṇo nr̥pa
01107037a evaṁ putraśataṁ jajñe dhr̥tarāṣṭrasya dhīmataḥ
01107037c mahārathānāṁ vīrāṇāṁ kanyā caikātha duḥśalā
01108001  janamejaya uvāca
01108001a jyeṣṭhānujyeṣṭhatāṁ teṣāṁ nāmadheyāni cābhibho
01108001c dhr̥tarāṣṭrasya putrāṇām ānupūrvyeṇa kīrtaya
01108002  vaiśaṁpāyana uvāca
01108002a duryodhano yuyutsuś ca rājan duḥśāsanas tathā
01108002c duḥsaho duḥśalaś caiva jalasaṁdhaḥ samaḥ sahaḥ
01108003a vindānuvindau durdharṣaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ
01108003c durmarṣaṇo durmukhaś ca duṣkarṇaḥ karṇa eva ca
01108004a viviṁśatir vikarṇaś ca jalasaṁdhaḥ sulocanaḥ
01108004c citropacitrau citrākṣaś cārucitraḥ śarāsanaḥ
01108005a durmado duṣpragāhaś ca vivitsur vikaṭaḥ samaḥ
01108005c ūrṇanābhaḥ sunābhaś ca tathā nandopanandakau
01108006a senāpatiḥ suṣeṇaś ca kuṇḍodaramahodarau
01108006c citrabāṇaś citravarmā suvarmā durvimocanaḥ
01108007a ayobāhur mahābāhuś citrāṅgaś citrakuṇḍalaḥ
01108007c bhīmavego bhīmabalo balākī balavardhanaḥ
01108008a ugrāyudho bhīmakarmā kanakāyur dr̥ḍhāyudhaḥ
01108008c dr̥ḍhavarmā dr̥ḍhakṣatraḥ somakīrtir anūdaraḥ
01108009a dr̥ḍhasaṁdho jarāsaṁdhaḥ satyasaṁdhaḥ sadaḥsuvāk
01108009c ugraśravā aśvasenaḥ senānīr duṣparājayaḥ
01108010a aparājitaḥ paṇḍitako viśālākṣo durāvaraḥ
01108010c dr̥ḍhahastaḥ suhastaś ca vātavegasuvarcasau
01108011a ādityaketur bahvāśī nāgadantograyāyinau
01108011c kavacī niṣaṅgī pāśī ca daṇḍadhāro dhanurgrahaḥ
01108012a ugro bhīmaratho vīro vīrabāhur alolupaḥ
01108012c abhayo raudrakarmā ca tathā dr̥ḍharathas trayaḥ
01108013a anādhr̥ṣyaḥ kuṇḍabhedī virāvī dīrghalocanaḥ
01108013c dīrghabāhur mahābāhur vyūḍhoruḥ kanakadhvajaḥ
01108014a kuṇḍāśī virajāś caiva duḥśalā ca śatādhikā
01108014c etad ekaśataṁ rājan kanyā caikā prakīrtitā
01108015a nāmadheyānupūrvyeṇa viddhi janmakramaṁ nr̥pa
01108015c sarve tv atirathāḥ śūrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ
01108016a sarve vedavidaś caiva rājaśāstreṣu kovidāḥ
01108016c sarve saṁsargavidyāsu vidyābhijanaśobhinaḥ
01108017a sarveṣām anurūpāś ca kr̥tā dārā mahīpate
01108017c dhr̥tarāṣṭreṇa samaye samīkṣya vidhivat tadā
01108018a duḥśalāṁ samaye rājā sindhurājāya bhārata
01108018c jayadrathāya pradadau saubalānumate tadā
01109001  janamejaya uvāca
01109001a kathito dhārtarāṣṭrāṇām ārṣaḥ saṁbhava uttamaḥ
01109001c amānuṣo mānuṣāṇāṁ bhavatā brahmavittama
01109002a nāmadheyāni cāpy eṣāṁ kathyamānāni bhāgaśaḥ
01109002c tvattaḥ śrutāni me brahman pāṇḍavānāṁ tu kīrtaya
01109003a te hi sarve mahātmāno devarājaparākramāḥ
01109003c tvayaivāṁśāvataraṇe devabhāgāḥ prakīrtitāḥ
01109004a tasmād icchāmy ahaṁ śrotum atimānuṣakarmaṇām
01109004c teṣām ājananaṁ sarvaṁ vaiśaṁpāyana kīrtaya
01109005  vaiśaṁpāyana uvāca
01109005a rājā pāṇḍur mahāraṇye mr̥gavyālaniṣevite
01109005c vane maithunakālasthaṁ dadarśa mr̥gayūthapam
01109006a tatas tāṁ ca mr̥gīṁ taṁ ca rukmapuṅkhaiḥ supatribhiḥ
01109006c nirbibheda śarais tīkṣṇaiḥ pāṇḍuḥ pañcabhir āśugaiḥ
01109007a sa ca rājan mahātejā r̥ṣiputras tapodhanaḥ
01109007c bhāryayā saha tejasvī mr̥garūpeṇa saṁgataḥ
01109008a saṁsaktas tu tayā mr̥gyā mānuṣīm īrayan giram
01109008c kṣaṇena patito bhūmau vilalāpākulendriyaḥ
01109009  mr̥ga uvāca
01109009a kāmamanyuparītāpi buddhyaṅgarahitāpi ca
01109009c varjayanti nr̥śaṁsāni pāpeṣv abhiratā narāḥ
01109010a na vidhiṁ grasate prajñā prajñāṁ tu grasate vidhiḥ
01109010c vidhiparyāgatān arthān prajñā na pratipadyate
01109011a śaśvaddharmātmanāṁ mukhye kule jātasya bhārata
01109011c kāmalobhābhibhūtasya kathaṁ te calitā matiḥ
01109012  pāṇḍur uvāca
01109012a śatrūṇāṁ yā vadhe vr̥ttiḥ sā mr̥gāṇāṁ vadhe smr̥tā
01109012c rājñāṁ mr̥ga na māṁ mohāt tvaṁ garhayitum arhasi
01109013a acchadmanāmāyayā ca mr̥gāṇāṁ vadha iṣyate
01109013c sa eva dharmo rājñāṁ tu tad vidvān kiṁ nu garhase
01109014a agastyaḥ satram āsīnaś cacāra mr̥gayām r̥ṣiḥ
01109014c āraṇyān sarvadaivatyān mr̥gān prokṣya mahāvane
01109015a pramāṇadr̥ṣṭadharmeṇa katham asmān vigarhase
01109015c agastyasyābhicāreṇa yuṣmākaṁ vai vapā hutā
01109016  mr̥ga uvāca
01109016a na ripūn vai samuddiśya vimuñcanti purā śarān
01109016c randhra eṣāṁ viśeṣeṇa vadhakālaḥ praśasyate
01109017  pāṇḍur uvāca
01109017a pramattam apramattaṁ vā vivr̥taṁ ghnanti caujasā
01109017c upāyair iṣubhis tīkṣṇaiḥ kasmān mr̥ga vigarhase
01109018  mr̥ga uvāca
01109018a nāhaṁ ghnantaṁ mr̥gān rājan vigarhe ātmakāraṇāt
01109018c maithunaṁ tu pratīkṣyaṁ me syāt tvayehānr̥śaṁsataḥ
01109019a sarvabhūtahite kāle sarvabhūtepsite tathā
01109019c ko hi vidvān mr̥gaṁ hanyāc carantaṁ maithunaṁ vane
01109019e puruṣārthaphalaṁ kāntaṁ yat tvayā vitathaṁ kr̥tam
01109020a pauravāṇām r̥ṣīṇāṁ ca teṣām akliṣṭakarmaṇām
01109020c vaṁśe jātasya kauravya nānurūpam idaṁ tava
01109021a nr̥śaṁsaṁ karma sumahat sarvalokavigarhitam
01109021c asvargyam ayaśasyaṁ ca adharmiṣṭhaṁ ca bhārata
01109022a strībhogānāṁ viśeṣajñaḥ śāstradharmārthatattvavit
01109022c nārhas tvaṁ surasaṁkāśa kartum asvargyam īdr̥śam
01109023a tvayā nr̥śaṁsakartāraḥ pāpācārāś ca mānavāḥ
01109023c nigrāhyāḥ pārthivaśreṣṭha trivargaparivarjitāḥ
01109024a kiṁ kr̥taṁ te naraśreṣṭha nighnato mām anāgasam
01109024c muniṁ mūlaphalāhāraṁ mr̥gaveṣadharaṁ nr̥pa
01109024e vasamānam araṇyeṣu nityaṁ śamaparāyaṇam
01109025a tvayāhaṁ hiṁsito yasmāt tasmāt tvām apy asaṁśayam
01109025c dvayor nr̥śaṁsakartāram avaśaṁ kāmamohitam
01109025e jīvitāntakaro bhāva evam evāgamiṣyati
01109026a ahaṁ hi kiṁdamo nāma tapasāpratimo muniḥ
01109026c vyapatrapan manuṣyāṇāṁ mr̥gyāṁ maithunam ācaram
01109027a mr̥go bhūtvā mr̥gaiḥ sārdhaṁ carāmi gahane vane
01109027c na tu te brahmahatyeyaṁ bhaviṣyaty avijānataḥ
01109027e mr̥garūpadharaṁ hatvā mām evaṁ kāmamohitam
01109028a asya tu tvaṁ phalaṁ mūḍha prāpsyasīdr̥śam eva hi
01109028c priyayā saha saṁvāsaṁ prāpya kāmavimohitaḥ
01109028e tvam apy asyām avasthāyāṁ pretalokaṁ gamiṣyasi
01109029a antakāle ca saṁvāsaṁ yayā gantāsi kāntayā
01109029c pretarājavaśaṁ prāptaṁ sarvabhūtaduratyayam
01109029e bhaktyā matimatāṁ śreṣṭha saiva tvām anuyāsyati
01109030a vartamānaḥ sukhe duḥkhaṁ yathāhaṁ prāpitas tvayā
01109030c tathā sukhaṁ tvāṁ saṁprāptaṁ duḥkham abhyāgamiṣyati
01109031  vaiśaṁpāyana uvāca
01109031a evam uktvā suduḥkhārto jīvitāt sa vyayujyata
01109031c mr̥gaḥ pāṇḍuś ca śokārtaḥ kṣaṇena samapadyata
01110001  vaiśaṁpāyana uvāca
01110001a taṁ vyatītam atikramya rājā svam iva bāndhavam
01110001c sabhāryaḥ śokaduḥkhārtaḥ paryadevayad āturaḥ
01110002  pāṇḍur uvāca
01110002a satām api kule jātāḥ karmaṇā bata durgatim
01110002c prāpnuvanty akr̥tātmānaḥ kāmajālavimohitāḥ
01110003a śaśvad dharmātmanā jāto bāla eva pitā mama
01110003c jīvitāntam anuprāptaḥ kāmātmaiveti naḥ śrutam
01110004a tasya kāmātmanaḥ kṣetre rājñaḥ saṁyatavāg r̥ṣiḥ
01110004c kr̥ṣṇadvaipāyanaḥ sākṣād bhagavān mām ajījanat
01110005a tasyādya vyasane buddhiḥ saṁjāteyaṁ mamādhamā
01110005c tyaktasya devair anayān mr̥gayāyāṁ durātmanaḥ
01110006a mokṣam eva vyavasyāmi bandho hi vyasanaṁ mahat
01110006c suvr̥ttim anuvartiṣye tām ahaṁ pitur avyayām
01110006e atīva tapasātmānaṁ yojayiṣyāmy asaṁśayam
01110007a tasmād eko ’ham ekāham ekaikasmin vanaspatau
01110007c caran bhaikṣaṁ munir muṇḍaś cariṣyāmi mahīm imām
01110008a pāṁsunā samavacchannaḥ śūnyāgārapratiśrayaḥ
01110008c vr̥kṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ
01110009a na śocan na prahr̥ṣyaṁś ca tulyanindātmasaṁstutiḥ
01110009c nirāśīr nirnamaskāro nirdvandvo niṣparigrahaḥ
01110010a na cāpy avahasan kaṁ cin na kurvan bhrukuṭīṁ kva cit
01110010c prasannavadano nityaṁ sarvabhūtahite rataḥ
01110011a jaṅgamājaṅgamaṁ sarvam avihiṁsaṁś caturvidham
01110011c svāsu prajāsv iva sadā samaḥ prāṇabhr̥tāṁ prati
01110012a ekakālaṁ caran bhaikṣaṁ kulāni dve ca pañca ca
01110012c asaṁbhave vā bhaikṣasya carann anaśanāny api
01110013a alpam alpaṁ yathābhojyaṁ pūrvalābhena jātu cit
01110013c nityaṁ nāticaram̐l lābhe alābhe sapta pūrayan
01110014a vāsyaikaṁ takṣato bāhuṁ candanenaikam ukṣataḥ
01110014c nākalyāṇaṁ na kalyāṇaṁ pradhyāyann ubhayos tayoḥ
01110015a na jijīviṣuvat kiṁ cin na mumūrṣuvad ācaran
01110015c maraṇaṁ jīvitaṁ caiva nābhinandan na ca dviṣan
01110016a yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ
01110016c tāḥ sarvāḥ samatikramya nimeṣādiṣv avasthitaḥ
01110017a tāsu sarvāsv avasthāsu tyaktasarvendriyakriyaḥ
01110017c saṁparityaktadharmātmā sunirṇiktātmakalmaṣaḥ
01110018a nirmuktaḥ sarvapāpebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ
01110018c na vaśe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariśvanaḥ
01110019a etayā satataṁ vr̥ttyā carann evaṁprakārayā
01110019c dehaṁ saṁdhārayiṣyāmi nirbhayaṁ mārgam āsthitaḥ
01110020a nāhaṁ śvācarite mārge avīryakr̥paṇocite
01110020c svadharmāt satatāpete rameyaṁ vīryavarjitaḥ
01110021a satkr̥to ’saktr̥to vāpi yo ’nyāṁ kr̥paṇacakṣuṣā
01110021c upaiti vr̥ttiṁ kāmātmā sa śunāṁ vartate pathi
01110022  vaiśaṁpāyana uvāca
01110022a evam uktvā suduḥkhārto niḥśvāsaparamo nr̥paḥ
01110022c avekṣamāṇaḥ kuntīṁ ca mādrīṁ ca samabhāṣata
01110023a kausalyā viduraḥ kṣattā rājā ca saha bandhubhiḥ
01110023c āryā satyavatī bhīṣmas te ca rājapurohitāḥ
01110024a brāhmaṇāś ca mahātmānaḥ somapāḥ saṁśitavratāḥ
01110024c pauravr̥ddhāś ca ye tatra nivasanty asmadāśrayāḥ
01110024e prasādya sarve vaktavyāḥ pāṇḍuḥ pravrajito vanam
01110025a niśamya vacanaṁ bhartur vanavāse dhr̥tātmanaḥ
01110025c tatsamaṁ vacanaṁ kuntī mādrī ca samabhāṣatām
01110026a anye ’pi hy āśramāḥ santi ye śakyā bharatarṣabha
01110026c āvābhyāṁ dharmapatnībhyāṁ saha taptvā tapo mahat
01110026e tvam eva bhavitā sārthaḥ svargasyāpi na saṁśayaḥ
01110027a praṇidhāyendriyagrāmaṁ bhartr̥lokaparāyaṇe
01110027c tyaktakāmasukhe hy āvāṁ tapsyāvo vipulaṁ tapaḥ
01110028a yadi āvāṁ mahāprājña tyakṣyasi tvaṁ viśāṁ pate
01110028c adyaivāvāṁ prahāsyāvo jītivaṁ nātra saṁśayaḥ
01110029  pāṇḍur uvāca
01110029a yadi vyavasitaṁ hy etad yuvayor dharmasaṁhitam
01110029c svavr̥ttim anuvartiṣye tām ahaṁ pitur avyayām
01110030a tyaktagrāmyasukhācāras tapyamāno mahat tapaḥ
01110030c valkalī phalamūlāśī cariṣyāmi mahāvane
01110031a agniṁ juhvann ubhau kālāv ubhau kālāv upaspr̥śan
01110031c kr̥śaḥ parimitāhāraś cīracarmajaṭādharaḥ
01110032a śītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāśramānvitaḥ
01110032c tapasā duścareṇedaṁ śarīram upaśoṣayan
01110033a ekāntaśīlī vimr̥śan pakvāpakvena vartayan
01110033c pitr̥̄n devāṁś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan
01110034a vānaprasthajanasyāpi darśanaṁ kulavāsinām
01110034c nāpriyāṇy ācarañ jātu kiṁ punar grāmavāsinām
01110035a evam āraṇyaśāstrāṇām ugram ugrataraṁ vidhim
01110035c kāṅkṣamāṇo ’ham āsiṣye dehasyāsya samāpanāt
01110036  vaiśaṁpāyana uvāca
01110036a ity evam uktvā bhārye te rājā kauravavaṁśajaḥ
01110036c tataś cūḍāmaṇiṁ niṣkam aṅgade kuṇḍalāni ca
01110036e vāsāṁsi ca mahārhāṇi strīṇām ābharaṇāni ca
01110037a pradāya sarvaṁ viprebhyaḥ pāṇḍuḥ punar abhāṣata
01110037c gatvā nāgapuraṁ vācyaṁ pāṇḍuḥ pravrajito vanam
01110038a arthaṁ kāmaṁ sukhaṁ caiva ratiṁ ca paramātmikām
01110038c pratasthe sarvam utsr̥jya sabhāryaḥ kurupuṁgavaḥ
01110039a tatas tasyānuyātrāṇi te caiva paricārakāḥ
01110039c śrutvā bharatasiṁhasya vividhāḥ karuṇā giraḥ
01110039e bhīmam ārtasvaraṁ kr̥tvā hāheti paricukruśuḥ
01110040a uṣṇam aśru vimuñcantas taṁ vihāya mahīpatim
01110040c yayur nāgapuraṁ tūrṇaṁ sarvam ādāya tadvacaḥ
01110041a śrutvā ca tebhyas tat sarvaṁ yathāvr̥ttaṁ mahāvane
01110041c dhr̥tarāṣṭro naraśreṣṭhaḥ pāṇḍum evānvaśocata
01110042a rājaputras tu kauravyaḥ pāṇḍur mūlaphalāśanaḥ
01110042c jagāma saha bhāryābhyāṁ tato nāgasabhaṁ girim
01110043a sa caitraratham āsādya vāriṣeṇam atītya ca
01110043c himavantam atikramya prayayau gandhamādanam
01110044a rakṣyamāṇo mahābhūtaiḥ siddhaiś ca paramarṣibhiḥ
01110044c uvāsa sa tadā rājā sameṣu viṣameṣu ca
01110045a indradyumnasaraḥ prāpya haṁsakūṭam atītya ca
01110045c śataśr̥ṅge mahārāja tāpasaḥ samapadyata
01111001  vaiśaṁpāyana uvāca
01111001a tatrāpi tapasi śreṣṭhe vartamānaḥ sa vīryavān
01111001c siddhacāraṇasaṁghānāṁ babhūva priyadarśanaḥ
01111002a śuśrūṣur anahaṁvādī saṁyatātmā jitendriyaḥ
01111002c svargaṁ gantuṁ parākrāntaḥ svena vīryeṇa bhārata
01111003a keṣāṁ cid abhavad bhrātā keṣāṁ cid abhavat sakhā
01111003c r̥ṣayas tv apare cainaṁ putravat paryapālayan
01111004a sa tu kālena mahatā prāpya niṣkalmaṣaṁ tapaḥ
01111004c brahmarṣisadr̥śaḥ pāṇḍur babhūva bharatarṣabha
01111005a svargapāraṁ titīrṣan sa śataśr̥ṅgād udaṅmukhaḥ
01111005c pratasthe saha patnībhyām abruvaṁs tatra tāpasāḥ
01111005e upary upari gacchantaḥ śailarājam udaṅmukhāḥ
01111006a dr̥ṣṭavanto girer asya durgān deśān bahūn vayam
01111006c ākrīḍabhūtān devānāṁ gandharvāpsarasāṁ tathā
01111007a udyānāni kuberasya samāni viṣamāṇi ca
01111007c mahānadīnitambāṁś ca durgāṁś ca girigahvarān
01111008a santi nityahimā deśā nirvr̥kṣamr̥gapakṣiṇaḥ
01111008c santi ke cin mahāvarṣā durgāḥ ke cid durāsadāḥ
01111009a atikrāmen na pakṣī yān kuta evetare mr̥gāḥ
01111009c vāyur eko ’tigād yatra siddhāś ca paramarṣayaḥ
01111010a gacchantyau śailarāje ’smin rājaputryau kathaṁ tv ime
01111010c na sīdetām aduḥkhārhe mā gamo bharatarṣabha
01111011  pāṇḍur uvāca
01111011a aprajasya mahābhāgā na dvāraṁ paricakṣate
01111011c svarge tenābhitapto ’ham aprajas tad bravīmi vaḥ
01111012a r̥ṇaiś caturbhiḥ saṁyuktā jāyante manujā bhuvi
01111012c pitr̥devarṣimanujadeyaiḥ śatasahasraśaḥ
01111013a etāni tu yathākālaṁ yo na budhyati mānavaḥ
01111013c na tasya lokāḥ santīti dharmavidbhiḥ pratiṣṭhitam
01111014a yajñaiś ca devān prīṇāti svādhyāyatapasā munīn
01111014c putraiḥ śrāddhaiḥ pitr̥̄ṁś cāpi ānr̥śaṁsyena mānavān
01111015a r̥ṣidevamanuṣyāṇāṁ parimukto ’smi dharmataḥ
01111015c pitryād r̥ṇād anirmuktas tena tapye tapodhanāḥ
01111016a dehanāśe dhruvo nāśaḥ pitr̥̄ṇām eṣa niścayaḥ
01111016c iha tasmāt prajāhetoḥ prajāyante narottamāḥ
01111017a yathaivāhaṁ pituḥ kṣetre sr̥ṣṭas tena mahātmanā
01111017c tathaivāsmin mama kṣetre kathaṁ vai saṁbhavet prajā
01111018  tāpasā ūcuḥ
01111018a asti vai tava dharmātman vidma devopamaṁ śubham
01111018c apatyam anaghaṁ rājan vayaṁ divyena cakṣuṣā
01111019a daivadiṣṭaṁ naravyāghra karmaṇehopapādaya
01111019c akliṣṭaṁ phalam avyagro vindate buddhimān naraḥ
01111020a tasmin dr̥ṣṭe phale tāta prayatnaṁ kartum arhasi
01111020c apatyaṁ guṇasaṁpannaṁ labdhvā prītim avāpsyasi
01111021  vaiśaṁpāyana uvāca
01111021a tac chrutvā tāpasavacaḥ pāṇḍuś cintāparo ’bhavat
01111021c ātmano mr̥gaśāpena jānann upahatāṁ kriyām
01111022a so ’bravīd vijane kuntīṁ dharmapatnīṁ yaśasvinīm
01111022c apatyotpādane yogam āpadi prasamarthayan
01111023a apatyaṁ nāma lokeṣu pratiṣṭhā dharmasaṁhitā
01111023c iti kunti vidur dhīrāḥ śāśvataṁ dharmam āditaḥ
01111024a iṣṭaṁ dattaṁ tapas taptaṁ niyamaś ca svanuṣṭhitaḥ
01111024c sarvam evānapatyasya na pāvanam ihocyate
01111025a so ’ham evaṁ viditvaitat prapaśyāmi śucismite
01111025c anapatyaḥ śubhām̐l lokān nāvāpsyāmīti cintayan
01111026a mr̥gābhiśāpān naṣṭaṁ me prajanaṁ hy akr̥tātmanaḥ
01111026c nr̥śaṁsakāriṇo bhīru yathaivopahataṁ tathā
01111027a ime vai bandhudāyādāḥ ṣaṭ putrā dharmadarśane
01111027c ṣaḍ evābandhudāyādāḥ putrās tāñ śr̥ṇu me pr̥the
01111028a svayaṁjātaḥ praṇītaś ca parikrītaś ca yaḥ sutaḥ
01111028c paunarbhavaś ca kānīnaḥ svairiṇyāṁ yaś ca jāyate
01111029a dattaḥ krītaḥ kr̥trimaś ca upagacchet svayaṁ ca yaḥ
01111029c sahoḍho jātaretāś ca hīnayonidhr̥taś ca yaḥ
01111030a pūrvapūrvatamābhāve matvā lipseta vai sutam
01111030c uttamād avarāḥ puṁsaḥ kāṅkṣante putram āpadi
01111031a apatyaṁ dharmaphaladaṁ śreṣṭhaṁ vindanti sādhavaḥ
01111031c ātmaśukrād api pr̥the manuḥ svāyambhuvo ’bravīt
01111032a tasmāt praheṣyāmy adya tvāṁ hīnaḥ prajananāt svayam
01111032c sadr̥śāc chreyaso vā tvaṁ viddhy apatyaṁ yaśasvini
01111033a śr̥ṇu kunti kathāṁ cemāṁ śāradaṇḍāyanīṁ prati
01111033c yā vīrapatnī gurubhir niyuktāpatyajanmani
01111034a puṣpeṇa prayatā snātā niśi kunti catuṣpathe
01111034c varayitvā dvijaṁ siddhaṁ hutvā puṁsavane ’nalam
01111035a karmaṇy avasite tasmin sā tenaiva sahāvasat
01111035c tatra trīñ janayām āsa durjayādīn mahārathān
01111036a tathā tvam api kalyāṇi brāhmaṇāt tapasādhikāt
01111036c manniyogād yata kṣipram apatyotpādanaṁ prati
01112001  vaiśaṁpāyana uvāca
01112001a evam uktā mahārāja kuntī pāṇḍum abhāṣata
01112001c kurūṇām r̥ṣabhaṁ vīraṁ tadā bhūmipatiṁ patim
01112002a na mām arhasi dharmajña vaktum evaṁ kathaṁ cana
01112002c dharmapatnīm abhiratāṁ tvayi rājīvalocana
01112003a tvam eva tu mahābāho mayy apatyāni bhārata
01112003c vīra vīryopapannāni dharmato janayiṣyasi
01112004a svargaṁ manujaśārdūla gaccheyaṁ sahitā tvayā
01112004c apatyāya ca māṁ gaccha tvam eva kurunandana
01112005a na hy ahaṁ manasāpy anyaṁ gaccheyaṁ tvad r̥te naram
01112005c tvattaḥ prativiśiṣṭaś ca ko ’nyo ’sti bhuvi mānavaḥ
01112006a imāṁ ca tāvad dharmyāṁ tvaṁ paurāṇīṁ śr̥ṇu me kathām
01112006c pariśrutāṁ viśālākṣa kīrtayiṣyāmi yām aham
01112007a vyuṣitāśva iti khyāto babhūva kila pārthivaḥ
01112007c purā paramadharmiṣṭhaḥ pūror vaṁśavivardhanaḥ
01112008a tasmiṁś ca yajamāne vai dharmātmani mahātmani
01112008c upāgamaṁs tato devāḥ sendrāḥ saha maharṣibhiḥ
01112009a amādyad indraḥ somena dakṣiṇābhir dvijātayaḥ
01112009c vyuṣitāśvasya rājarṣes tato yajñe mahātmanaḥ
01112010a vyuṣitāśvas tato rājann ati martyān vyarocata
01112010c sarvabhūtāny ati yathā tapanaḥ śiśirātyaye
01112011a sa vijitya gr̥hītvā ca nr̥patīn rājasattamaḥ
01112011c prācyān udīcyān madhyāṁś ca dakṣiṇātyān akālayat
01112012a aśvamedhe mahāyajñe vyuṣitāśvaḥ pratāpavān
01112012c babhūva sa hi rājendro daśanāgabalānvitaḥ
01112013a apy atra gāthāṁ gāyanti ye purāṇavido janāḥ
01112013c vyuṣitāśvaḥ samudrāntāṁ vijityemāṁ vasuṁdharām
01112013e apālayat sarvavarṇān pitā putrān ivaurasān
01112014a yajamāno mahāyajñair brāhmaṇebhyo dadau dhanam
01112014c anantaratnāny ādāya ājahāra mahākratūn
01112014e suṣāva ca bahūn somān somasaṁsthās tatāna ca
01112015a āsīt kākṣīvatī cāsya bhāryā paramasaṁmatā
01112015c bhadrā nāma manuṣyendra rūpeṇāsadr̥śī bhuvi
01112016a kāmayām āsatus tau tu parasparam iti śrutiḥ
01112016c sa tasyāṁ kāmasaṁmatto yakṣmāṇaṁ samapadyata
01112017a tenācireṇa kālena jagāmāstam ivāṁśumān
01112017c tasmin prete manuṣyendre bhāryāsya bhr̥śaduḥkhitā
01112018a aputrā puruṣavyāghra vilalāpeti naḥ śrutam
01112018c bhadrā paramaduḥkhārtā tan nibodha narādhipa
01112019a nārī paramadharmajña sarvā putravinākr̥tā
01112019c patiṁ vinā jīvati yā na sā jīvati duḥkhitā
01112020a patiṁ vinā mr̥taṁ śreyo nāryāḥ kṣatriyapuṁgava
01112020c tvadgatiṁ gantum icchāmi prasīdasva nayasva mām
01112021a tvayā hīnā kṣaṇam api nāhaṁ jīvitum utsahe
01112021c prasādaṁ kuru me rājann itas tūrṇaṁ nayasva mām
01112022a pr̥ṣṭhato ’nugamiṣyāmi sameṣu viṣameṣu ca
01112022c tvām ahaṁ naraśārdūla gacchantam anivartinam
01112023a chāyevānapagā rājan satataṁ vaśavartinī
01112023c bhaviṣyāmi naravyāghra nityaṁ priyahite ratā
01112024a adya prabhr̥ti māṁ rājan kaṣṭā hr̥dayaśoṣaṇāḥ
01112024c ādhayo ’bhibhaviṣyanti tvad r̥te puṣkarekṣaṇa
01112025a abhāgyayā mayā nūnaṁ viyuktāḥ sahacāriṇaḥ
01112025c saṁyogā viprayuktā vā pūrvadeheṣu pārthiva
01112026a tad idaṁ karmabhiḥ pāpaiḥ pūrvadeheṣu saṁcitam
01112026c duḥkhaṁ mām anusaṁprāptaṁ rājaṁs tvadviprayogajam
01112027a adya prabhr̥ty ahaṁ rājan kuśaprastaraśāyinī
01112027c bhaviṣyāmy asukhāviṣṭā tvaddarśanaparāyaṇā
01112028a darśayasva naravyāghra sādhu mām asukhānvitām
01112028c dīnām anāthāṁ kr̥paṇāṁ vilapantīṁ nareśvara
01112029a evaṁ bahuvidhaṁ tasyāṁ vilapantyāṁ punaḥ punaḥ
01112029c taṁ śavaṁ saṁpariṣvajya vāk kilāntarhitābravīt
01112030a uttiṣṭha bhadre gaccha tvaṁ dadānīha varaṁ tava
01112030c janayiṣyāmy apatyāni tvayy ahaṁ cāruhāsini
01112031a ātmīye ca varārohe śayanīye caturdaśīm
01112031c aṣṭamīṁ vā r̥tusnātā saṁviśethā mayā saha
01112032a evam uktā tu sā devī tathā cakre pativratā
01112032c yathoktam eva tad vākyaṁ bhadrā putrārthinī tadā
01112033a sā tena suṣuve devī śavena manujādhipa
01112033c trīñ śālvāṁś caturo madrān sutān bharatasattama
01112034a tathā tvam api mayy eva manasā bharatarṣabha
01112034c śakto janayituṁ putrāṁs tapoyogabalānvayāt
01113001  vaiśaṁpāyana uvāca
01113001a evam uktas tayā rājā tāṁ devīṁ punar abravīt
01113001c dharmavid dharmasaṁyuktam idaṁ vacanam uttamam
01113002a evam etat purā kunti vyuṣitāśvaś cakāra ha
01113002c yathā tvayoktaṁ kalyāṇi sa hy āsīd amaropamaḥ
01113003a atha tv imaṁ pravakṣyāmi dharmaṁ tv etaṁ nibodha me
01113003c purāṇam r̥ṣibhir dr̥ṣṭaṁ dharmavidbhir mahātmabhiḥ
01113004a anāvr̥tāḥ kila purā striya āsan varānane
01113004c kāmacāravihāriṇyaḥ svatantrāś cārulocane
01113005a tāsāṁ vyuccaramāṇānāṁ kaumārāt subhage patīn
01113005c nādharmo ’bhūd varārohe sa hi dharmaḥ purābhavat
01113006a taṁ caiva dharmaṁ paurāṇaṁ tiryagyonigatāḥ prajāḥ
01113006c adyāpy anuvidhīyante kāmadveṣavivarjitāḥ
01113006e purāṇadr̥ṣṭo dharmo ’yaṁ pūjyate ca maharṣibhiḥ
01113007a uttareṣu ca rambhoru kuruṣv adyāpi vartate
01113007c strīṇām anugrahakaraḥ sa hi dharmaḥ sanātanaḥ
01113008a asmiṁs tu loke nacirān maryādeyaṁ śucismite
01113008c sthāpitā yena yasmāc ca tan me vistarataḥ śr̥ṇu
01113009a babhūvoddālako nāma maharṣir iti naḥ śrutam
01113009c śvetaketur iti khyātaḥ putras tasyābhavan muniḥ
01113010a maryādeyaṁ kr̥tā tena mānuṣeṣv iti naḥ śrutam
01113010c kopāt kamalapatrākṣi yadarthaṁ tan nibodha me
01113011a śvetaketoḥ kila purā samakṣaṁ mātaraṁ pituḥ
01113011c jagrāha brāhmaṇaḥ pāṇau gacchāva iti cābravīt
01113012a r̥ṣiputras tataḥ kopaṁ cakārāmarṣitas tadā
01113012c mātaraṁ tāṁ tathā dr̥ṣṭvā nīyamānāṁ balād iva
01113013a kruddhaṁ taṁ tu pitā dr̥ṣṭvā śvetaketum uvāca ha
01113013c mā tāta kopaṁ kārṣīs tvam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ
01113014a anāvr̥tā hi sarveṣāṁ varṇānām aṅganā bhuvi
01113014c yathā gāvaḥ sthitās tāta sve sve varṇe tathā prajāḥ
01113015a r̥ṣiputro ’tha taṁ dharmaṁ śvetaketur na cakṣame
01113015c cakāra caiva maryādām imāṁ strīpuṁsayor bhuvi
01113016a mānuṣeṣu mahābhāge na tv evānyeṣu jantuṣu
01113016c tadā prabhr̥ti maryādā sthiteyam iti naḥ śrutam
01113017a vyuccarantyāḥ patiṁ nāryā adya prabhr̥ti pātakam
01113017c bhrūṇahatyākr̥taṁ pāpaṁ bhaviṣyaty asukhāvaham
01113018a bhāryāṁ tathā vyuccarataḥ kaumārīṁ brahmacāriṇīm
01113018c pativratām etad eva bhavitā pātakaṁ bhuvi
01113019a patyā niyuktā yā caiva patny apatyārtham eva ca
01113019c na kariṣyati tasyāś ca bhaviṣyaty etad eva hi
01113020a iti tena purā bhīru maryādā sthāpitā balāt
01113020c uddālakasya putreṇa dharmyā vai śvetaketunā
01113021a saudāsena ca rambhoru niyuktāpatyajanmani
01113021c madayantī jagāmarṣiṁ vasiṣṭham iti naḥ śrutam
01113022a tasmāl lebhe ca sā putram aśmakaṁ nāma bhāminī
01113022c bhāryā kalmāṣapādasya bhartuḥ priyacikīrṣayā
01113023a asmākam api te janma viditaṁ kamalekṣaṇe
01113023c kr̥ṣṇadvaipāyanād bhīru kurūṇāṁ vaṁśavr̥ddhaye
01113024a ata etāni sarvāṇi kāraṇāni samīkṣya vai
01113024c mamaitad vacanaṁ dharmyaṁ kartum arhasy anindite
01113025a r̥tāv r̥tau rājaputri striyā bhartā yatavrate
01113025c nātivartavya ity evaṁ dharmaṁ dharmavido viduḥ
01113026a śeṣeṣv anyeṣu kāleṣu svātantryaṁ strī kilārhati
01113026c dharmam etaṁ janāḥ santaḥ purāṇaṁ paricakṣate
01113027a bhartā bhāryāṁ rājaputri dharmyaṁ vādharmyam eva vā
01113027c yad brūyāt tat tathā kāryam iti dharmavido viduḥ
01113028a viśeṣataḥ putragr̥ddhī hīnaḥ prajananāt svayam
01113028c yathāham anavadyāṅgi putradarśanalālasaḥ
01113029a tathā raktāṅgulitalaḥ padmapatranibhaḥ śubhe
01113029c prasādārthaṁ mayā te ’yaṁ śirasy abhyudyato ’ñjaliḥ
01113030a manniyogāt sukeśānte dvijātes tapasādhikāt
01113030c putrān guṇasamāyuktān utpādayitum arhasi
01113030e tvatkr̥te ’haṁ pr̥thuśroṇi gaccheyaṁ putriṇāṁ gatim
01113031a evam uktā tataḥ kuntī pāṇḍuṁ parapuraṁjayam
01113031c pratyuvāca varārohā bhartuḥ priyahite ratā
01113032a pitr̥veśmany ahaṁ bālā niyuktātithipūjane
01113032c ugraṁ paryacaraṁ tatra brāhmaṇaṁ saṁśitavratam
01113033a nigūḍhaniścayaṁ dharme yaṁ taṁ durvāsasaṁ viduḥ
01113033c tam ahaṁ saṁśitātmānaṁ sarvayatnair atoṣayam
01113034a sa me ’bhicārasaṁyuktam ācaṣṭa bhagavān varam
01113034c mantragrāmaṁ ca me prādād abravīc caiva mām idam
01113035a yaṁ yaṁ devaṁ tvam etena mantreṇāvāhayiṣyasi
01113035c akāmo vā sakāmo vā sa te vaśam upaiṣyati
01113036a ity uktāhaṁ tadā tena pitr̥veśmani bhārata
01113036c brāhmaṇena vacas tathyaṁ tasya kālo ’yam āgataḥ
01113037a anujñātā tvayā devam āhvayeyam ahaṁ nr̥pa
01113037c tena mantreṇa rājarṣe yathā syān nau prajā vibho
01113038a āvāhayāmi kaṁ devaṁ brūhi tattvavidāṁ vara
01113038c tvatto ’nujñāpratīkṣāṁ māṁ viddhy asmin karmaṇi sthitām
01113039  pāṇḍur uvāca
01113039a adyaiva tvaṁ varārohe prayatasva yathāvidhi
01113039c dharmam āvāhaya śubhe sa hi deveṣu puṇyabhāk
01113040a adharmeṇa na no dharmaḥ saṁyujyeta kathaṁ cana
01113040c lokaś cāyaṁ varārohe dharmo ’yam iti maṁsyate
01113041a dhārmikaś ca kurūṇāṁ sa bhaviṣyati na saṁśayaḥ
01113041c dattasyāpi ca dharmeṇa nādharme raṁsyate manaḥ
01113042a tasmād dharmaṁ puraskr̥tya niyatā tvaṁ śucismite
01113042c upacārābhicārābhyāṁ dharmam ārādhayasva vai
01113043  vaiśaṁpāyana uvāca
01113043a sā tathoktā tathety uktvā tena bhartrā varāṅganā
01113043c abhivādyābhyanujñātā pradakṣiṇam avartata
01114001  vaiśaṁpāyana uvāca
01114001a saṁvatsarāhite garbhe gāndhāryā janamejaya
01114001c āhvayām āsa vai kuntī garbhārthaṁ dharmam acyutam
01114002a sā baliṁ tvaritā devī dharmāyopajahāra ha
01114002c jajāpa japyaṁ vidhivad dattaṁ durvāsasā purā
01114003a saṁgamya sā tu dharmeṇa yogamūrtidhareṇa vai
01114003c lebhe putraṁ varārohā sarvaprāṇabhr̥tāṁ varam
01114004a aindre candrasamāyukte muhūrte ’bhijite ’ṣṭame
01114004c divā madhyagate sūrye tithau puṇye ’bhipūjite
01114005a samr̥ddhayaśasaṁ kuntī suṣāva samaye sutam
01114005c jātamātre sute tasmin vāg uvācāśarīriṇī
01114006a eṣa dharmabhr̥tāṁ śreṣṭho bhaviṣyati na saṁśayaḥ
01114006c yudhiṣṭhira iti khyātaḥ pāṇḍoḥ prathamajaḥ sutaḥ
01114007a bhavitā prathito rājā triṣu lokeṣu viśrutaḥ
01114007c yaśasā tejasā caiva vr̥ttena ca samanvitaḥ
01114008a dhārmikaṁ taṁ sutaṁ labdhvā pāṇḍus tāṁ punar abravīt
01114008c prāhuḥ kṣatraṁ balajyeṣṭhaṁ balajyeṣṭhaṁ sutaṁ vr̥ṇu
01114009a tatas tathoktā patyā tu vāyum evājuhāva sā
01114009c tasmāj jajñe mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ
01114010a tam apy atibalaṁ jātaṁ vāg abhyavadad acyutam
01114010c sarveṣāṁ balināṁ śreṣṭho jāto ’yam iti bhārata
01114011a idam atyadbhutaṁ cāsīj jātamātre vr̥kodare
01114011c yad aṅkāt patito mātuḥ śilāṁ gātrair acūrṇayat
01114012a kuntī vyāghrabhayodvignā sahasotpatitā kila
01114012c nānvabudhyata saṁsuptam utsaṅge sve vr̥kodaram
01114013a tataḥ sa vajrasaṁghātaḥ kumāro ’bhyapatad girau
01114013c patatā tena śatadhā śilā gātrair vicūrṇitā
01114013e tāṁ śilāṁ cūrṇitāṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍur vismayam āgamat
01114014a yasminn ahani bhīmas tu jajñe bharatasattama
01114014c duryodhano ’pi tatraiva prajajñe vasudhādhipa
01114015a jāte vr̥kodare pāṇḍur idaṁ bhūyo ’nvacintayat
01114015c kathaṁ nu me varaḥ putro lokaśreṣṭho bhaved iti
01114016a daive puruṣakāre ca loko ’yaṁ hi pratiṣṭhitaḥ
01114016c tatra daivaṁ tu vidhinā kālayuktena labhyate
01114017a indro hi rājā devānāṁ pradhāna iti naḥ śrutam
01114017c aprameyabalotsāho vīryavān amitadyutiḥ
01114018a taṁ toṣayitvā tapasā putraṁ lapsye mahābalam
01114018c yaṁ dāsyati sa me putraṁ sa varīyān bhaviṣyati
01114018e karmaṇā manasā vācā tasmāt tapsye mahat tapaḥ
01114019a tataḥ pāṇḍur mahātejā mantrayitvā maharṣibhiḥ
01114019c dideśa kuntyāḥ kauravyo vrataṁ sāṁvatsaraṁ śubham
01114020a ātmanā ca mahābāhur ekapādasthito ’bhavat
01114020c ugraṁ sa tapa ātasthe parameṇa samādhinā
01114021a ārirādhayiṣur devaṁ tridaśānāṁ tam īśvaram
01114021c sūryeṇa saha dharmātmā paryavartata bhārata
01114022a taṁ tu kālena mahatā vāsavaḥ pratyabhāṣata
01114022c putraṁ tava pradāsyāmi triṣu lokeṣu viśrutam
01114023a devānāṁ brāhmaṇānāṁ ca suhr̥dāṁ cārthasādhakam
01114023c sutaṁ te ’gryaṁ pradāsyāmi sarvāmitravināśanam
01114024a ity uktaḥ kauravo rājā vāsavena mahātmanā
01114024c uvāca kuntīṁ dharmātmā devarājavacaḥ smaran
01114025a nītimantaṁ mahātmānam ādityasamatejasam
01114025c durādharṣaṁ kriyāvantam atīvādbhutadarśanam
01114026a putraṁ janaya suśroṇi dhāma kṣatriyatejasām
01114026c labdhaḥ prasādo devendrāt tam āhvaya śucismite
01114027a evam uktā tataḥ śakram ājuhāva yaśasvinī
01114027c athājagāma devendro janayām āsa cārjunam
01114028a jātamātre kumāre tu vāg uvācāśarīriṇī
01114028c mahāgambhīranirghoṣā nabho nādayatī tadā
01114029a kārtavīryasamaḥ kunti śibitulyaparākramaḥ
01114029c eṣa śakra ivājeyo yaśas te prathayiṣyati
01114030a adityā viṣṇunā prītir yathābhūd abhivardhitā
01114030c tathā viṣṇusamaḥ prītiṁ vardhayiṣyati te ’rjunaḥ
01114031a eṣa madrān vaśe kr̥tvā kurūṁś ca saha kekayaiḥ
01114031c cedikāśikarūṣāṁś ca kurulakṣma sudhāsyati
01114032a etasya bhujavīryeṇa khāṇḍave havyavāhanaḥ
01114032c medasā sarvabhūtānāṁ tr̥ptiṁ yāsyati vai parām
01114033a grāmaṇīś ca mahīpālān eṣa jitvā mahābalaḥ
01114033c bhrātr̥bhiḥ sahito vīras trīn medhān āhariṣyati
01114034a jāmadagnyasamaḥ kunti viṣṇutulyaparākramaḥ
01114034c eṣa vīryavatāṁ śreṣṭho bhaviṣyaty aparājitaḥ
01114035a tathā divyāni cāstrāṇi nikhilāny āhariṣyati
01114035c vipranaṣṭāṁ śriyaṁ cāyam āhartā puruṣarṣabhaḥ
01114036a etām atyadbhutāṁ vācaṁ kuntīputrasya sūtake
01114036c uktavān vāyur ākāśe kuntī śuśrāva cāsya tām
01114037a vācam uccāritām uccais tāṁ niśamya tapasvinām
01114037c babhūva paramo harṣaḥ śataśr̥ṅganivāsinām
01114038a tathā devar̥ṣīṇāṁ ca sendrāṇāṁ ca divaukasām
01114038c ākāśe dundubhīnāṁ ca babhūva tumulaḥ svanaḥ
01114039a udatiṣṭhan mahāghoṣaḥ puṣpavr̥ṣṭibhir āvr̥taḥ
01114039c samavetya ca devānāṁ gaṇāḥ pārtham apūjayan
01114040a kādraveyā vainateyā gandharvāpsarasas tathā
01114040c prajānāṁ patayaḥ sarve sapta caiva maharṣayaḥ
01114041a bharadvājaḥ kaśyapo gautamaś ca; viśvāmitro jamadagnir vasiṣṭhaḥ
01114041c yaś codito bhāskare ’bhūt pranaṣṭe; so ’py atrātrir bhagavān ājagāma
01114042a marīcir aṅgirāś caiva pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
01114042c dakṣaḥ prajāpatiś caiva gandharvāpsarasas tathā
01114043a divyamālyāmbaradharāḥ sarvālaṁkārabhūṣitāḥ
01114043c upagāyanti bībhatsum upanr̥tyanti cāpsarāḥ
01114043e gandharvaiḥ sahitaḥ śrīmān prāgāyata ca tumburuḥ
01114044a bhīmasenograsenau ca ūrṇāyur anaghas tathā
01114044c gopatir dhr̥tarāṣṭraś ca sūryavarcāś ca saptamaḥ
01114045a yugapas tr̥ṇapaḥ kārṣṇir nandiś citrarathas tathā
01114045c trayodaśaḥ śāliśirāḥ parjanyaś ca caturdaśaḥ
01114046a kaliḥ pañcadaśaś cātra nāradaś caiva ṣoḍaśaḥ
01114046c sad vā br̥had vā br̥hakaḥ karālaś ca mahāyaśāḥ
01114047a brahmacārī bahuguṇaḥ suparṇaś ceti viśrutaḥ
01114047c viśvāvasur bhumanyuś ca sucandro daśamas tathā
01114048a gītamādhuryasaṁpannau vikhyātau ca hahāhuhū
01114048c ity ete devagandharvā jagus tatra nararṣabham
01114049a tathaivāpsaraso hr̥ṣṭāḥ sarvālaṁkārabhūṣitāḥ
01114049c nanr̥tur vai mahābhāgā jaguś cāyatalocanāḥ
01114050a anūnā cānavadyā ca priyamukhyā guṇāvarā
01114050c adrikā ca tathā sācī miśrakeśī alambusā
01114051a marīciḥ śicukā caiva vidyutparṇā tilottamā
01114051c agnikā lakṣaṇā kṣemā devī rambhā manoramā
01114052a asitā ca subāhuś ca supriyā suvapus tathā
01114052c puṇḍarīkā sugandhā ca surathā ca pramāthinī
01114053a kāmyā śāradvatī caiva nanr̥tus tatra saṁghaśaḥ
01114053c menakā sahajanyā ca parṇikā puñjikasthalā
01114054a kratusthalā ghr̥tācī ca viśvācī pūrvacitty api
01114054c umlocety abhivikhyātā pramloceti ca tā daśa
01114054e urvaśy ekādaśīty etā jagur āyatalocanāḥ
01114055a dhātāryamā ca mitraś ca varuṇo ’ṁśo bhagas tathā
01114055c indro vivasvān pūṣā ca tvaṣṭā ca savitā tathā
01114056a parjanyaś caiva viṣṇuś ca ādityāḥ pāvakārciṣaḥ
01114056c mahimānaṁ pāṇḍavasya vardhayanto ’mbare sthitāḥ
01114057a mr̥gavyādhaś ca śarvaś ca nirr̥tiś ca mahāyaśāḥ
01114057c ajaikapād ahirbudhnyaḥ pinākī ca paraṁtapaḥ
01114058a dahano ’theśvaraś caiva kapālī ca viśāṁ pate
01114058c sthāṇur bhavaś ca bhagavān rudrās tatrāvatasthire
01114059a aśvinau vasavaś cāṣṭau marutaś ca mahābalāḥ
01114059c viśvedevās tathā sādhyās tatrāsan parisaṁsthitāḥ
01114060a karkoṭako ’tha śeṣaś ca vāsukiś ca bhujaṁgamaḥ
01114060c kacchapaś cāpakuṇḍaś ca takṣakaś ca mahoragaḥ
01114061a āyayus tejasā yuktā mahākrodhā mahābalāḥ
01114061c ete cānye ca bahavas tatra nāgā vyavasthitāḥ
01114062a tārkṣyaś cāriṣṭanemiś ca garuḍaś cāsitadhvajaḥ
01114062c aruṇaś cāruṇiś caiva vainateyā vyavasthitāḥ
01114063a tad dr̥ṣṭvā mahad āścaryaṁ vismitā munisattamāḥ
01114063c adhikāṁ sma tato vr̥ttim avartan pāṇḍavān prati
01114064a pāṇḍus tu punar evaināṁ putralobhān mahāyaśāḥ
01114064c prāhiṇod darśanīyāṅgīṁ kuntī tv enam athābravīt
01114065a nātaś caturthaṁ prasavam āpatsv api vadanty uta
01114065c ataḥ paraṁ cāriṇī syāt pañcame bandhakī bhavet
01114066a sa tvaṁ vidvan dharmam imaṁ buddhigamyaṁ kathaṁ nu mām
01114066c apatyārthaṁ samutkramya pramādād iva bhāṣase
01115001  vaiśaṁpāyana uvāca
01115001a kuntīputreṣu jāteṣu dhr̥tarāṣṭrātmajeṣu ca
01115001c madrarājasutā pāṇḍuṁ raho vacanam abravīt
01115002a na me ’sti tvayi saṁtāpo viguṇe ’pi paraṁtapa
01115002c nāvaratve varārhāyāḥ sthitvā cānagha nityadā
01115003a gāndhāryāś caiva nr̥pate jātaṁ putraśataṁ tathā
01115003c śrutvā na me tathā duḥkham abhavat kurunandana
01115004a idaṁ tu me mahad duḥkhaṁ tulyatāyām aputratā
01115004c diṣṭyā tv idānīṁ bhartur me kuntyām apy asti saṁtatiḥ
01115005a yadi tv apatyasaṁtānaṁ kuntirājasutā mayi
01115005c kuryād anugraho me syāt tava cāpi hitaṁ bhavet
01115006a stambho hi me sapatnītvād vaktuṁ kuntisutāṁ prati
01115006c yadi tu tvaṁ prasanno me svayam enāṁ pracodaya
01115007  pāṇḍur uvāca
01115007a mamāpy eṣa sadā mādri hr̥dy arthaḥ parivartate
01115007c na tu tvāṁ prasahe vaktum iṣṭāniṣṭavivakṣayā
01115008a tava tv idaṁ mataṁ jñātvā prayatiṣyāmy ataḥ param
01115008c manye dhruvaṁ mayoktā sā vaco me pratipatsyate
01115009  vaiśaṁpāyana uvāca
01115009a tataḥ kuntīṁ punaḥ pāṇḍur vivikta idam abravīt
01115009c kulasya mama saṁtānaṁ lokasya ca kuru priyam
01115010a mama cāpiṇḍanāśāya pūrveṣām api cātmanaḥ
01115010c matpriyārthaṁ ca kalyāṇi kuru kalyāṇam uttamam
01115011a yaśaso ’rthāya caiva tvaṁ kuru karma suduṣkaram
01115011c prāpyādhipatyam indreṇa yajñair iṣṭaṁ yaśorthinā
01115012a tathā mantravido viprās tapas taptvā suduṣkaram
01115012c gurūn abhyupagacchanti yaśaso ’rthāya bhāmini
01115013a tathā rājarṣayaḥ sarve brāhmaṇāś ca tapodhanāḥ
01115013c cakrur uccāvacaṁ karma yaśaso ’rthāya duṣkaram
01115014a sā tvaṁ mādrīṁ plaveneva tārayemām anindite
01115014c apatyasaṁvibhāgena parāṁ kīrtim avāpnuhi
01115015a evam uktābravīn mādrīṁ sakr̥c cintaya daivatam
01115015c tasmāt te bhavitāpatyam anurūpam asaṁśayam
01115016a tato mādrī vicāryaiva jagāma manasāśvinau
01115016c tāv āgamya sutau tasyāṁ janayām āsatur yamau
01115017a nakulaṁ sahadevaṁ ca rūpeṇāpratimau bhuvi
01115017c tathaiva tāv api yamau vāg uvācāśarīriṇī
01115018a rūpasattvaguṇopetāv etāv anyāñ janān ati
01115018c bhāsatas tejasātyarthaṁ rūpadraviṇasaṁpadā
01115019a nāmāni cakrire teṣāṁ śataśr̥ṅganivāsinaḥ
01115019c bhaktyā ca karmaṇā caiva tathāśīrbhir viśāṁ pate
01115020a jyeṣṭhaṁ yudhiṣṭhirety āhur bhīmaseneti madhyamam
01115020c arjuneti tr̥tīyaṁ ca kuntīputrān akalpayan
01115021a pūrvajaṁ nakulety evaṁ sahadeveti cāparam
01115021c mādrīputrāv akathayaṁs te viprāḥ prītamānasāḥ
01115021e anusaṁvatsaraṁ jātā api te kurusattamāḥ
01115022a kuntīm atha punaḥ pāṇḍur mādryarthe samacodayat
01115022c tam uvāca pr̥thā rājan rahasy uktā satī sadā
01115023a uktā sakr̥d dvandvam eṣā lebhe tenāsmi vañcitā
01115023c bibhemy asyāḥ paribhavān nārīṇāṁ gatir īdr̥śī
01115024a nājñāsiṣam ahaṁ mūḍhā dvandvāhvāne phaladvayam
01115024c tasmān nāhaṁ niyoktavyā tvayaiṣo ’stu varo mama
01115025a evaṁ pāṇḍoḥ sutāḥ pañca devadattā mahābalāḥ
01115025c saṁbhūtāḥ kīrtimantas te kuruvaṁśavivardhanāḥ
01115026a śubhalakṣaṇasaṁpannāḥ somavat priyadarśanāḥ
01115026c siṁhadarpā maheṣvāsāḥ siṁhavikrāntagāminaḥ
01115026e siṁhagrīvā manuṣyendrā vavr̥dhur devavikramāḥ
01115027a vivardhamānās te tatra puṇye haimavate girau
01115027c vismayaṁ janayām āsur maharṣīṇāṁ sameyuṣām
01115028a te ca pañca śataṁ caiva kuruvaṁśavivardhanāḥ
01115028c sarve vavr̥dhur alpena kālenāpsv iva nīrajāḥ
01116001  vaiśaṁpāyana uvāca
01116001a darśanīyāṁs tataḥ putrān pāṇḍuḥ pañca mahāvane
01116001c tān paśyan parvate reme svabāhubalapālitān
01116002a supuṣpitavane kāle kadā cin madhumādhave
01116002c bhūtasaṁmohane rājā sabhāryo vyacarad vanam
01116003a palāśais tilakaiś cūtaiś campakaiḥ pāribhadrakaiḥ
01116003c anyaiś ca bahubhir vr̥kṣaiḥ phalapuṣpasamr̥ddhibhiḥ
01116004a jalasthānaiś ca vividhaiḥ padminībhiś ca śobhitam
01116004c pāṇḍor vanaṁ tu saṁprekṣya prajajñe hr̥di manmathaḥ
01116005a prahr̥ṣṭamanasaṁ tatra viharantaṁ yathāmaram
01116005c taṁ mādry anujagāmaikā vasanaṁ bibhratī śubham
01116006a samīkṣamāṇaḥ sa tu tāṁ vayaḥsthāṁ tanuvāsasam
01116006c tasya kāmaḥ pravavr̥dhe gahane ’gnir ivotthitaḥ
01116007a rahasy ātmasamāṁ dr̥ṣṭvā rājā rājīvalocanām
01116007c na śaśāka niyantuṁ taṁ kāmaṁ kāmabalātkr̥taḥ
01116008a tata enāṁ balād rājā nijagrāha rahogatām
01116008c vāryamāṇas tayā devyā visphurantyā yathābalam
01116009a sa tu kāmaparītātmā taṁ śāpaṁ nānvabudhyata
01116009c mādrīṁ maithunadharmeṇa gacchamāno balād iva
01116010a jīvitāntāya kauravyo manmathasya vaśaṁ gataḥ
01116010c śāpajaṁ bhayam utsr̥jya jagāmaiva balāt priyām
01116011a tasya kāmātmano buddhiḥ sākṣāt kālena mohitā
01116011c saṁpramathyendriyagrāmaṁ pranaṣṭā saha cetasā
01116012a sa tayā saha saṁgamya bhāryayā kurunandana
01116012c pāṇḍuḥ paramadharmātmā yuyuje kāladharmaṇā
01116013a tato mādrī samāliṅgya rājānaṁ gatacetasam
01116013c mumoca duḥkhajaṁ śabdaṁ punaḥ punar atīva ha
01116014a saha putrais tataḥ kuntī mādrīputrau ca pāṇḍavau
01116014c ājagmuḥ sahitās tatra yatra rājā tathāgataḥ
01116015a tato mādry abravīd rājann ārtā kuntīm idaṁ vacaḥ
01116015c ekaiva tvam ihāgaccha tiṣṭhantv atraiva dārakāḥ
01116016a tac chrutvā vacanaṁ tasyās tatraivāvārya dārakān
01116016c hatāham iti vikruśya sahasopajagāma ha
01116017a dr̥ṣṭvā pāṇḍuṁ ca mādrīṁ ca śayānau dharaṇītale
01116017c kuntī śokaparītāṅgī vilalāpa suduḥkhitā
01116018a rakṣyamāṇo mayā nityaṁ vīraḥ satatam ātmavān
01116018c kathaṁ tvam abhyatikrāntaḥ śāpaṁ jānan vanaukasaḥ
01116019a nanu nāma tvayā mādri rakṣitavyo janādhipaḥ
01116019c sā kathaṁ lobhitavatī vijane tvaṁ narādhipam
01116020a kathaṁ dīnasya satataṁ tvām āsādya rahogatām
01116020c taṁ vicintayataḥ śāpaṁ praharṣaḥ samajāyata
01116021a dhanyā tvam asi bāhlīki matto bhāgyatarā tathā
01116021c dr̥ṣṭavaty asi yad vaktraṁ prahr̥ṣṭasya mahīpateḥ
01116022  mādry uvāca
01116022a vilobhyamānena mayā vāryamāṇena cāsakr̥t
01116022c ātmā na vārito ’nena satyaṁ diṣṭaṁ cikīrṣuṇā
01116023  kunty uvāca
01116023a ahaṁ jyeṣṭhā dharmapatnī jyeṣṭhaṁ dharmaphalaṁ mama
01116023c avaśyaṁ bhāvino bhāvān mā māṁ mādri nivartaya
01116024a anveṣyāmīha bhartāram ahaṁ pretavaśaṁ gatam
01116024c uttiṣṭha tvaṁ visr̥jyainam imān rakṣasva dārakān
01116025  mādry uvāca
01116025a aham evānuyāsyāmi bhartāram apalāyinam
01116025c na hi tr̥ptāsmi kāmānāṁ taj jyeṣṭhā anumanyatām
01116026a māṁ cābhigamya kṣīṇo ’yaṁ kāmād bharatasattamaḥ
01116026c tam ucchindyām asya kāmaṁ kathaṁ nu yamasādane
01116027a na cāpy ahaṁ vartayantī nirviśeṣaṁ suteṣu te
01116027c vr̥ttim ārye cariṣyāmi spr̥śed enas tathā hi mām
01116028a tasmān me sutayoḥ kunti vartitavyaṁ svaputravat
01116028c māṁ hi kāmayamāno ’yaṁ rājā pretavaśaṁ gataḥ
01116029a rājñaḥ śarīreṇa saha mamāpīdaṁ kalevaram
01116029c dagdhavyaṁ supraticchannam etad ārye priyaṁ kuru
01116030a dārakeṣv apramattā ca bhavethāś ca hitā mama
01116030c ato ’nyan na prapaśyāmi saṁdeṣṭavyaṁ hi kiṁ cana
01116031  vaiśaṁpāyana uvāca
01116031a ity uktvā taṁ citāgnisthaṁ dharmapatnī nararṣabham
01116031c madrarājātmajā tūrṇam anvārohad yaśasvinī
01117001  vaiśaṁpāyana uvāca
01117001a pāṇḍor avabhr̥thaṁ kr̥tvā devakalpā maharṣayaḥ
01117001c tato mantram akurvanta te sametya tapasvinaḥ
01117002a hitvā rājyaṁ ca rāṣṭraṁ ca sa mahātmā mahātapāḥ
01117002c asmin sthāne tapas taptuṁ tāpasāñ śaraṇaṁ gataḥ
01117003a sa jātamātrān putrāṁś ca dārāṁś ca bhavatām iha
01117003c pradāyopanidhiṁ rājā pāṇḍuḥ svargam ito gataḥ
01117004a te parasparam āmantrya sarvabhūtahite ratāḥ
01117004c pāṇḍoḥ putrān puraskr̥tya nagaraṁ nāgasāhvayam
01117005a udāramanasaḥ siddhā gamane cakrire manaḥ
01117005c bhīṣmāya pāṇḍavān dātuṁ dhr̥tarāṣṭrāya caiva hi
01117006a tasminn eva kṣaṇe sarve tān ādāya pratasthire
01117006c pāṇḍor dārāṁś ca putrāṁś ca śarīraṁ caiva tāpasāḥ
01117007a sukhinī sā purā bhūtvā satataṁ putravatsalā
01117007c prapannā dīrgham adhvānaṁ saṁkṣiptaṁ tad amanyata
01117008a sā nadīrgheṇa kālena saṁprāptā kurujāṅgalam
01117008c vardhamānapuradvāram āsasāda yaśasvinī
01117009a taṁ cāraṇasahasrāṇāṁ munīnām āgamaṁ tadā
01117009c śrutvā nāgapure nr̥̄ṇāṁ vismayaḥ samajāyata
01117010a muhūrtodita āditye sarve dharmapuraskr̥tāḥ
01117010c sadārās tāpasān draṣṭuṁ niryayuḥ puravāsinaḥ
01117011a strīsaṁghāḥ kṣatrasaṁghāś ca yānasaṁghān samāsthitāḥ
01117011c brāhmaṇaiḥ saha nirjagmur brāhmaṇānāṁ ca yoṣitaḥ
01117012a tathā viṭśūdrasaṁghānāṁ mahān vyatikaro ’bhavat
01117012c na kaś cid akarod īrṣyām abhavan dharmabuddhayaḥ
01117013a tathā bhīṣmaḥ śāṁtanavaḥ somadatto ’tha bāhlikaḥ
01117013c prajñācakṣuś ca rājarṣiḥ kṣattā ca viduraḥ svayam
01117014a sā ca satyavatī devī kausalyā ca yaśasvinī
01117014c rājadāraiḥ parivr̥tā gāndhārī ca viniryayau
01117015a dhr̥tarāṣṭrasya dāyādā duryodhanapurogamāḥ
01117015c bhūṣitā bhūṣaṇaiś citraiḥ śatasaṁkhyā viniryayuḥ
01117016a tān maharṣigaṇān sarvāñ śirobhir abhivādya ca
01117016c upopaviviśuḥ sarve kauravyāḥ sapurohitāḥ
01117017a tathaiva śirasā bhūmāv abhivādya praṇamya ca
01117017c upopaviviśuḥ sarve paurajānapadā api
01117018a tam akūjam ivājñāya janaughaṁ sarvaśas tadā
01117018c bhīṣmo rājyaṁ ca rāṣṭraṁ ca maharṣibhyo nyavedayat
01117019a teṣām atho vr̥ddhatamaḥ pratyutthāya jaṭājinī
01117019c maharṣimatam ājñāya maharṣir idam abravīt
01117020a yaḥ sa kauravyadāyādaḥ pāṇḍur nāma narādhipaḥ
01117020c kāmabhogān parityajya śataśr̥ṅgam ito gataḥ
01117021a brahmacaryavratasthasya tasya divyena hetunā
01117021c sākṣād dharmād ayaṁ putras tasya jāto yudhiṣṭhiraḥ
01117022a tathemaṁ balināṁ śreṣṭhaṁ tasya rājño mahātmanaḥ
01117022c mātariśvā dadau putraṁ bhīmaṁ nāma mahābalam
01117023a puruhūtād ayaṁ jajñe kuntyāṁ satyaparākramaḥ
01117023c yasya kīrtir maheṣvāsān sarvān abhibhaviṣyati
01117024a yau tu mādrī maheṣvāsāv asūta kurusattamau
01117024c aśvibhyāṁ manujavyāghrāv imau tāv api tiṣṭhataḥ
01117025a caratā dharmanityena vanavāsaṁ yaśasvinā
01117025c eṣa paitāmaho vaṁśaḥ pāṇḍunā punar uddhr̥taḥ
01117026a putrāṇāṁ janma vr̥ddhiṁ ca vaidikādhyayanāni ca
01117026c paśyataḥ satataṁ pāṇḍoḥ śaśvat prītir avardhata
01117027a vartamānaḥ satāṁ vr̥tte putralābham avāpya ca
01117027c pitr̥lokaṁ gataḥ pāṇḍur itaḥ saptadaśe ’hani
01117028a taṁ citāgatam ājñāya vaiśvānaramukhe hutam
01117028c praviṣṭā pāvakaṁ mādrī hitvā jīvitam ātmanaḥ
01117029a sā gatā saha tenaiva patilokam anuvratā
01117029c tasyās tasya ca yat kāryaṁ kriyatāṁ tadanantaram
01117030a ime tayoḥ śarīre dve sutāś ceme tayor varāḥ
01117030c kriyābhir anugr̥hyantāṁ saha mātrā paraṁtapāḥ
01117031a pretakārye ca nirvr̥tte pitr̥medhaṁ mahāyaśāḥ
01117031c labhatāṁ sarvadharmajñaḥ pāṇḍuḥ kurukulodvahaḥ
01117032a evam uktvā kurūn sarvān kurūṇām eva paśyatām
01117032c kṣaṇenāntarhitāḥ sarve cāraṇā guhyakaiḥ saha
01117033a gandharvanagarākāraṁ tatraivāntarhitaṁ punaḥ
01117033c r̥ṣisiddhagaṇaṁ dr̥ṣṭvā vismayaṁ te paraṁ yayuḥ
01118001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01118001a pāṇḍor vidura sarvāṇi pretakāryāṇi kāraya
01118001c rājavad rājasiṁhasya mādryāś caiva viśeṣataḥ
01118002a paśūn vāsāṁsi ratnāni dhanāni vividhāni ca
01118002c pāṇḍoḥ prayaccha mādryāś ca yebhyo yāvac ca vāñchitam
01118003a yathā ca kuntī satkāraṁ kuryān mādryās tathā kuru
01118003c yathā na vāyur nādityaḥ paśyetāṁ tāṁ susaṁvr̥tām
01118004a na śocyaḥ pāṇḍur anaghaḥ praśasyaḥ sa narādhipaḥ
01118004c yasya pañca sutā vīrā jātāḥ surasutopamāḥ
01118005  vaiśaṁpāyana uvāca
01118005a viduras taṁ tathety uktvā bhīṣmeṇa saha bhārata
01118005c pāṇḍuṁ saṁskārayām āsa deśe paramasaṁvr̥te
01118006a tatas tu nagarāt tūrṇam ājyahomapuraskr̥tāḥ
01118006c nirhr̥tāḥ pāvakā dīptāḥ pāṇḍo rājapurohitaiḥ
01118007a athainam ārtavair gandhair mālyaiś ca vividhair varaiḥ
01118007c śibikāṁ samalaṁcakrur vāsasācchādya sarvaśaḥ
01118008a tāṁ tathā śobhitāṁ mālyair vāsobhiś ca mahādhanaiḥ
01118008c amātyā jñātayaś caiva suhr̥daś copatasthire
01118009a nr̥siṁhaṁ narayuktena paramālaṁkr̥tena tam
01118009c avahan yānamukhyena saha mādryā susaṁvr̥tam
01118010a pāṇḍureṇātapatreṇa cāmaravyajanena ca
01118010c sarvavāditranādaiś ca samalaṁcakrire tataḥ
01118011a ratnāni cāpy upādāya bahūni śataśo narāḥ
01118011c pradaduḥ kāṅkṣamāṇebhyaḥ pāṇḍos tatraurdhvadehikam
01118012a atha chatrāṇi śubhrāṇi pāṇḍurāṇi br̥hanti ca
01118012c ājahruḥ kauravasyārthe vāsāṁsi rucirāṇi ca
01118013a yājakaiḥ śuklavāsobhir hūyamānā hutāśanāḥ
01118013c agacchann agratas tasya dīpyamānāḥ svalaṁkr̥tāḥ
01118014a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva sahasraśaḥ
01118014c rudantaḥ śokasaṁtaptā anujagmur narādhipam
01118015a ayam asmān apāhāya duḥkhe cādhāya śāśvate
01118015c kr̥tvānāthān paro nāthaḥ kva yāsyati narādhipaḥ
01118016a krośantaḥ pāṇḍavāḥ sarve bhīṣmo vidura eva ca
01118016c ramaṇīye vanoddeśe gaṅgātīre same śubhe
01118017a nyāsayām āsur atha tāṁ śibikāṁ satyavādinaḥ
01118017c sabhāryasya nr̥siṁhasya pāṇḍor akliṣṭakarmaṇaḥ
01118018a tatas tasya śarīraṁ tat sarvagandhaniṣevitam
01118018c śucikālīyakādigdhaṁ mukhyasnānādhivāsitam
01118018e paryaṣiñcaj jalenāśu śātakumbhamayair ghaṭaiḥ
01118019a candanena ca mukhyena śuklena samalepayan
01118019c kālāguruvimiśreṇa tathā tuṅgarasena ca
01118020a athainaṁ deśajaiḥ śuklair vāsobhiḥ samayojayan
01118020c ācchannaḥ sa tu vāsobhir jīvann iva nararṣabhaḥ
01118020e śuśubhe puruṣavyāghro mahārhaśayanocitaḥ
01118021a yājakair abhyanujñātaṁ pretakarmaṇi niṣṭhitaiḥ
01118021c ghr̥tāvasiktaṁ rājānaṁ saha mādryā svalaṁkr̥tam
01118022a tuṅgapadmakamiśreṇa candanena sugandhinā
01118022c anyaiś ca vividhair gandhair analpaiḥ samadāhayan
01118023a tatas tayoḥ śarīre te dr̥ṣṭvā mohavaśaṁ gatā
01118023c hāhā putreti kausalyā papāta sahasā bhuvi
01118024a tāṁ prekṣya patitām ārtāṁ paurajānapado janaḥ
01118024c ruroda sasvanaṁ sarvo rājabhaktyā kr̥pānvitaḥ
01118025a klāntānīvārtanādena sarvāṇi ca vicukruśuḥ
01118025c mānuṣaiḥ saha bhūtāni tiryagyonigatāny api
01118026a tathā bhīṣmaḥ śāṁtanavo viduraś ca mahāmatiḥ
01118026c sarvaśaḥ kauravāś caiva prāṇadan bhr̥śaduḥkhitāḥ
01118027a tato bhīṣmo ’tha viduro rājā ca saha bandhubhiḥ
01118027c udakaṁ cakrire tasya sarvāś ca kuruyoṣitaḥ
01118028a kr̥todakāṁs tān ādāya pāṇḍavāñ śokakarśitān
01118028c sarvāḥ prakr̥tayo rājañ śocantyaḥ paryavārayan
01118029a yathaiva pāṇḍavā bhūmau suṣupuḥ saha bāndhavaiḥ
01118029c tathaiva nāgarā rājañ śiśyire brāhmaṇādayaḥ
01118030a tad anānandam asvastham ākumāram ahr̥ṣṭavat
01118030c babhūva pāṇḍavaiḥ sārdhaṁ nagaraṁ dvādaśa kṣapāḥ
01119001  vaiśaṁpāyana uvāca
01119001a tataḥ kṣattā ca rājā ca bhīṣmaś ca saha bandhubhiḥ
01119001c daduḥ śrāddhaṁ tadā pāṇḍoḥ svadhāmr̥tamayaṁ tadā
01119002a kurūṁś ca vipramukhyāṁś ca bhojayitvā sahasraśaḥ
01119002c ratnaughān dvijamukhyebhyo dattvā grāmavarān api
01119003a kr̥taśaucāṁs tatas tāṁs tu pāṇḍavān bharatarṣabhān
01119003c ādāya viviśuḥ paurāḥ puraṁ vāraṇasāhvayam
01119004a satataṁ smānvatapyanta tam eva bharatarṣabham
01119004c paurajānapadāḥ sarve mr̥taṁ svam iva bāndhavam
01119005a śrāddhāvasāne tu tadā dr̥ṣṭvā taṁ duḥkhitaṁ janam
01119005c saṁmūḍhāṁ duḥkhaśokārtāṁ vyāso mātaram abravīt
01119006a atikrāntasukhāḥ kālāḥ pratyupasthitadāruṇāḥ
01119006c śvaḥ śvaḥ pāpīyadivasāḥ pr̥thivī gatayauvanā
01119007a bahumāyāsamākīrṇo nānādoṣasamākulaḥ
01119007c luptadharmakriyācāro ghoraḥ kālo bhaviṣyati
01119008a gaccha tvaṁ tyāgam āsthāya yuktā vasa tapovane
01119008c mā drakṣyasi kulasyāsya ghoraṁ saṁkṣayam ātmanaḥ
01119009a tatheti samanujñāya sā praviśyābravīt snuṣām
01119009c ambike tava putrasya durnayāt kila bhāratāḥ
01119009e sānubandhā vinaṅkṣyanti pautrāś caiveti naḥ śrutam
01119010a tat kausalyām imām ārtāṁ putraśokābhipīḍitām
01119010c vanam ādāya bhadraṁ te gacchāvo yadi manyase
01119011a tathety ukte ambikayā bhīṣmam āmantrya suvratā
01119011c vanaṁ yayau satyavatī snuṣābhyāṁ saha bhārata
01119012a tāḥ sughoraṁ tapaḥ kr̥tvā devyo bharatasattama
01119012c dehaṁ tyaktvā mahārāja gatim iṣṭāṁ yayus tadā
01119013a avāpnuvanta vedoktān saṁskārān pāṇḍavās tadā
01119013c avardhanta ca bhogāṁs te bhuñjānāḥ pitr̥veśmani
01119014a dhārtarāṣṭraiś ca sahitāḥ krīḍantaḥ pitr̥veśmani
01119014c bālakrīḍāsu sarvāsu viśiṣṭāḥ pāṇḍavābhavan
01119015a jave lakṣyābhiharaṇe bhojye pāṁsuvikarṣaṇe
01119015c dhārtarāṣṭrān bhīmasenaḥ sarvān sa parimardati
01119016a harṣād etān krīḍamānān gr̥hya kākanilīyane
01119016c śiraḥsu ca nigr̥hyainān yodhayām āsa pāṇḍavaḥ
01119017a śatam ekottaraṁ teṣāṁ kumārāṇāṁ mahaujasām
01119017c eka eva vimr̥dnāti nātikr̥cchrād vr̥kodaraḥ
01119018a pādeṣu ca nigr̥hyainān vinihatya balād balī
01119018c cakarṣa krośato bhūmau ghr̥ṣṭajānuśirokṣikān
01119019a daśa bālāñ jale krīḍan bhujābhyāṁ parigr̥hya saḥ
01119019c āste sma salile magnaḥ pramr̥tāṁś ca vimuñcati
01119020a phalāni vr̥kṣam āruhya pracinvanti ca te yadā
01119020c tadā pādaprahāreṇa bhīmaḥ kampayate drumam
01119021a prahāravegābhihatād drumād vyāghūrṇitās tataḥ
01119021c saphalāḥ prapatanti sma drutaṁ srastāḥ kumārakāḥ
01119022a na te niyuddhe na jave na yogyāsu kadā cana
01119022c kumārā uttaraṁ cakruḥ spardhamānā vr̥kodaram
01119023a evaṁ sa dhārtarāṣṭrāṇāṁ spardhamāno vr̥kodaraḥ
01119023c apriye ’tiṣṭhad atyantaṁ bālyān na drohacetasā
01119024a tato balam atikhyātaṁ dhārtarāṣṭraḥ pratāpavān
01119024c bhīmasenasya taj jñātvā duṣṭabhāvam adarśayat
01119025a tasya dharmād apetasya pāpāni paripaśyataḥ
01119025c mohād aiśvaryalobhāc ca pāpā matir ajāyata
01119026a ayaṁ balavatāṁ śreṣṭhaḥ kuntīputro vr̥kodaraḥ
01119026c madhyamaḥ pāṇḍuputrāṇāṁ nikr̥tyā saṁnihanyatām
01119027a atha tasmād avarajaṁ jyeṣṭhaṁ caiva yudhiṣṭhiram
01119027c prasahya bandhane baddhvā praśāsiṣye vasuṁdharām
01119028a evaṁ sa niścayaṁ pāpaḥ kr̥tvā duryodhanas tadā
01119028c nityam evāntaraprekṣī bhīmasyāsīn mahātmanaḥ
01119029a tato jalavihārārthaṁ kārayām āsa bhārata
01119029c celakambalaveśmāni vicitrāṇi mahānti ca
01119030a pramāṇakoṭyām uddeśaṁ sthalaṁ kiṁ cid upetya ca
01119030c krīḍāvasāne sarve te śucivastrāḥ svalaṁkr̥tāḥ
01119030e sarvakāmasamr̥ddhaṁ tad annaṁ bubhujire śanaiḥ
01119031a divasānte pariśrāntā vihr̥tya ca kurūdvahāḥ
01119031c vihārāvasatheṣv eva vīrā vāsam arocayan
01119032a khinnas tu balavān bhīmo vyāyāmābhyadhikas tadā
01119032c vāhayitvā kumārāṁs tāñ jalakrīḍāgatān vibhuḥ
01119032e pramāṇakoṭyāṁ vāsārthī suṣvāpāruhya tat sthalam
01119033a śītaṁ vāsaṁ samāsādya śrānto madavimohitaḥ
01119033c niśceṣṭaḥ pāṇḍavo rājan suṣvāpa mr̥takalpavat
01119034a tato baddhvā latāpāśair bhīmaṁ duryodhanaḥ śanaiḥ
01119034c gambhīraṁ bhīmavegaṁ ca sthalāj jalam apātayat
01119035a tataḥ prabuddhaḥ kaunteyaḥ sarvaṁ saṁchidya bandhanam
01119035c udatiṣṭhaj jalād bhūyo bhīmaḥ praharatāṁ varaḥ
01119036a suptaṁ cāpi punaḥ sarpais tīkṣṇadaṁṣṭrair mahāviṣaiḥ
01119036c kupitair daṁśayām āsa sarveṣv evāṅgamarmasu
01119037a daṁṣṭrāś ca daṁṣṭriṇāṁ teṣāṁ marmasv api nipātitāḥ
01119037c tvacaṁ naivāsya bibhiduḥ sāratvāt pr̥thuvakṣasaḥ
01119038a pratibuddhas tu bhīmas tān sarvān sarpān apothayat
01119038c sārathiṁ cāsya dayitam apahastena jaghnivān
01119039a bhojane bhīmasenasya punaḥ prākṣepayad viṣam
01119039c kālakūṭaṁ navaṁ tīkṣṇaṁ saṁbhr̥taṁ lomaharṣaṇam
01119040a vaiśyāputras tadācaṣṭa pārthānāṁ hitakāmyayā
01119040c tac cāpi bhuktvājarayad avikāro vr̥kodaraḥ
01119041a vikāraṁ na hy ajanayat sutīkṣṇam api tad viṣam
01119041c bhīmasaṁhanano bhīmas tad apy ajarayat tataḥ
01119042a evaṁ duryodhanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ
01119042c anekair abhyupāyais tāñ jighāṁsanti sma pāṇḍavān
01119043a pāṇḍavāś cāpi tat sarvaṁ pratyajānann ariṁdamāḥ
01119043c udbhāvanam akurvanto vidurasya mate sthitāḥ
01120001  janamejaya uvāca
01120001a kr̥pasyāpi mahābrahman saṁbhavaṁ vaktum arhasi
01120001c śarastambhāt kathaṁ jajñe kathaṁ cāstrāṇy avāptavān
01120002  vaiśaṁpāyana uvāca
01120002a maharṣer gautamasyāsīc charadvān nāma nāmataḥ
01120002c putraḥ kila mahārāja jātaḥ saha śarair vibho
01120003a na tasya vedādhyayane tathā buddhir ajāyata
01120003c yathāsya buddhir abhavad dhanurvede paraṁtapa
01120004a adhijagmur yathā vedāṁs tapasā brahmavādinaḥ
01120004c tathā sa tapasopetaḥ sarvāṇy astrāṇy avāpa ha
01120005a dhanurvedaparatvāc ca tapasā vipulena ca
01120005c bhr̥śaṁ saṁtāpayām āsa devarājaṁ sa gautamaḥ
01120006a tato jālapadīṁ nāma devakanyāṁ sureśvaraḥ
01120006c prāhiṇot tapaso vighnaṁ kuru tasyeti kaurava
01120007a sābhigamyāśramapadaṁ ramaṇīyaṁ śaradvataḥ
01120007c dhanurbāṇadharaṁ bālā lobhayām āsa gautamam
01120008a tām ekavasanāṁ dr̥ṣṭvā gautamo ’psarasaṁ vane
01120008c loke ’pratimasaṁsthānām utphullanayano ’bhavat
01120009a dhanuś ca hi śarāś cāsya karābhyāṁ prāpatan bhuvi
01120009c vepathuś cāsya tāṁ dr̥ṣṭvā śarīre samajāyata
01120010a sa tu jñānagarīyastvāt tapasaś ca samanvayāt
01120010c avatasthe mahāprājño dhairyeṇa parameṇa ha
01120011a yas tv asya sahasā rājan vikāraḥ samapadyata
01120011c tena susrāva reto ’sya sa ca tan nāvabudhyata
01120012a sa vihāyāśramaṁ taṁ ca tāṁ caivāpsarasaṁ muniḥ
01120012c jagāma retas tat tasya śarastambe papāta ha
01120013a śarastambe ca patitaṁ dvidhā tad abhavan nr̥pa
01120013c tasyātha mithunaṁ jajñe gautamasya śaradvataḥ
01120014a mr̥gayāṁ carato rājñaḥ śaṁtanos tu yadr̥cchayā
01120014c kaś cit senācaro ’raṇye mithunaṁ tad apaśyata
01120015a dhanuś ca saśaraṁ dr̥ṣṭvā tathā kr̥ṣṇājināni ca
01120015c vyavasya brāhmaṇāpatyaṁ dhanurvedāntagasya tat
01120015e sa rājñe darśayām āsa mithunaṁ saśaraṁ tadā
01120016a sa tad ādāya mithunaṁ rājātha kr̥payānvitaḥ
01120016c ājagāma gr̥hān eva mama putrāv iti bruvan
01120017a tataḥ saṁvardhayām āsa saṁskāraiś cāpy ayojayat
01120017c gautamo ’pi tadāpetya dhanurvedaparo ’bhavat
01120018a kr̥payā yan mayā bālāv imau saṁvardhitāv iti
01120018c tasmāt tayor nāma cakre tad eva sa mahīpatiḥ
01120019a nihitau gautamas tatra tapasā tāv avindata
01120019c āgamya cāsmai gotrādi sarvam ākhyātavāṁs tadā
01120020a caturvidhaṁ dhanurvedam astrāṇi vividhāni ca
01120020c nikhilenāsya tat sarvaṁ guhyam ākhyātavāṁs tadā
01120020e so ’cireṇaiva kālena paramācāryatāṁ gataḥ
01120021a tato ’dhijagmuḥ sarve te dhanurvedaṁ mahārathāḥ
01120021c dhr̥tarāṣṭrātmajāś caiva pāṇḍavāś ca mahābalāḥ
01120021e vr̥ṣṇayaś ca nr̥pāś cānye nānādeśasamāgatāḥ
01121001  vaiśaṁpāyana uvāca
01121001a viśeṣārthī tato bhīṣmaḥ pautrāṇāṁ vinayepsayā
01121001c iṣvastrajñān paryapr̥cchad ācāryān vīryasaṁmatān
01121002a nālpadhīr nāmahābhāgas tathānānāstrakovidaḥ
01121002c nādevasattvo vinayet kurūn astre mahābalān
01121003a maharṣis tu bharadvājo havirdhāne caran purā
01121003c dadarśāpsarasaṁ sākṣād ghr̥tācīm āplutām r̥ṣiḥ
01121004a tasyā vāyuḥ samuddhūto vasanaṁ vyapakarṣata
01121004c tato ’sya retaś caskanda tad r̥ṣir droṇa ādadhe
01121005a tasmin samabhavad droṇaḥ kalaśe tasya dhīmataḥ
01121005c adhyagīṣṭa sa vedāṁś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ
01121006a agniveśyaṁ mahābhāgaṁ bharadvājaḥ pratāpavān
01121006c pratyapādayad āgneyam astraṁ dharmabhr̥tāṁ varaḥ
01121007a agniṣṭuj jātaḥ sa munis tato bharatasattama
01121007c bhāradvājaṁ tadāgneyaṁ mahāstraṁ pratyapādayat
01121008a bharadvājasakhā cāsīt pr̥ṣato nāma pārthivaḥ
01121008c tasyāpi drupado nāma tadā samabhavat sutaḥ
01121009a sa nityam āśramaṁ gatvā droṇena saha pārṣataḥ
01121009c cikrīḍādhyayanaṁ caiva cakāra kṣatriyarṣabhaḥ
01121010a tato vyatīte pr̥ṣate sa rājā drupado ’bhavat
01121010c pāñcāleṣu mahābāhur uttareṣu nareśvaraḥ
01121011a bharadvājo ’pi bhagavān āruroha divaṁ tadā
01121011c tataḥ pitr̥niyuktātmā putralobhān mahāyaśāḥ
01121011e śāradvatīṁ tato droṇaḥ kr̥pīṁ bhāryām avindata
01121012a agnihotre ca dharme ca dame ca satataṁ ratā
01121012c alabhad gautamī putram aśvatthāmānam eva ca
01121013a sa jātamātro vyanadad yathaivoccaiḥśravā hayaḥ
01121013c tac chrutvāntarhitaṁ bhūtam antarikṣastham abravīt
01121014a aśvasyevāsya yat sthāma nadataḥ pradiśo gatam
01121014c aśvatthāmaiva bālo ’yaṁ tasmān nāmnā bhaviṣyati
01121015a sutena tena suprīto bhāradvājas tato ’bhavat
01121015c tatraiva ca vasan dhīmān dhanurvedaparo ’bhavat
01121016a sa śuśrāva mahātmānaṁ jāmadagnyaṁ paraṁtapam
01121016c brāhmaṇebhyas tadā rājan ditsantaṁ vasu sarvaśaḥ
01121017a vanaṁ tu prasthitaṁ rāmaṁ bhāradvājas tadābravīt
01121017c āgataṁ vittakāmaṁ māṁ viddhi droṇaṁ dvijarṣabham
01121018  rāma uvāca
01121018a hiraṇyaṁ mama yac cānyad vasu kiṁ cana vidyate
01121018c brāhmaṇebhyo mayā dattaṁ sarvam eva tapodhana
01121019a tathaiveyaṁ dharā devī sāgarāntā sapattanā
01121019c kaśyapāya mayā dattā kr̥tsnā nagaramālinī
01121020a śarīramātram evādya mayedam avaśeṣitam
01121020c astrāṇi ca mahārhāṇi śastrāṇi vividhāni ca
01121020e vr̥ṇīṣva kiṁ prayacchāmi tubhyaṁ droṇa vadāśu tat
01121021  droṇa uvāca
01121021a astrāṇi me samagrāṇi sasaṁhārāṇi bhārgava
01121021c saprayogarahasyāni dātum arhasy aśeṣataḥ
01121022  vaiśaṁpāyana uvāca
01121022a tathety uktvā tatas tasmai prādād astrāṇi bhārgavaḥ
01121022c sarahasyavrataṁ caiva dhanurvedam aśeṣataḥ
01121023a pratigr̥hya tu tat sarvaṁ kr̥tāstro dvijasattamaḥ
01121023c priyaṁ sakhāyaṁ suprīto jagāma drupadaṁ prati
01122001  vaiśaṁpāyana uvāca
01122001a tato drupadam āsādya bhāradvājaḥ pratāpavān
01122001c abravīt pārṣataṁ rājan sakhāyaṁ viddhi mām iti
01122002  drupada uvāca
01122002a akr̥teyaṁ tava prajñā brahman nātisamañjasī
01122002c yan māṁ bravīṣi prasabhaṁ sakhā te ’ham iti dvija
01122003a na hi rājñām udīrṇānām evaṁbhūtair naraiḥ kva cit
01122003c sakhyaṁ bhavati mandātmañ śriyā hīnair dhanacyutaiḥ
01122004a sauhr̥dāny api jīryante kālena parijīryatām
01122004c sauhr̥daṁ me tvayā hy āsīt pūrvaṁ sāmarthyabandhanam
01122005a na sakhyam ajaraṁ loke jātu dr̥śyeta karhi cit
01122005c kāmo vainaṁ viharati krodhaś cainaṁ pravr̥ścati
01122006a maivaṁ jīrṇam upāsiṣṭhāḥ sakhyaṁ navam upākuru
01122006c āsīt sakhyaṁ dvijaśreṣṭha tvayā me ’rthanibandhanam
01122007a na daridro vasumato nāvidvān viduṣaḥ sakhā
01122007c śūrasya na sakhā klībaḥ sakhipūrvaṁ kim iṣyate
01122008a yayor eva samaṁ vittaṁ yayor eva samaṁ kulam
01122008c tayoḥ sakhyaṁ vivāhaś ca na tu puṣṭavipuṣṭayoḥ
01122009a nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā
01122009c nārājñā saṁgataṁ rājñaḥ sakhipūrvaṁ kim iṣyate
01122010  vaiśaṁpāyana uvāca
01122010a drupadenaivam uktas tu bhāradvājaḥ pratāpavān
01122010c muhūrtaṁ cintayām āsa manyunābhipariplutaḥ
01122011a sa viniścitya manasā pāñcālaṁ prati buddhimān
01122011c jagāma kurumukhyānāṁ nagaraṁ nāgasāhvayam
01122012a kumārās tv atha niṣkramya sametā gajasāhvayāt
01122012c krīḍanto vīṭayā tatra vīrāḥ paryacaran mudā
01122013a papāta kūpe sā vīṭā teṣāṁ vai krīḍatāṁ tadā
01122013c na ca te pratyapadyanta karma vīṭopalabdhaye
01122014a atha droṇaḥ kumārāṁs tān dr̥ṣṭvā kr̥tyavatas tadā
01122014c prahasya mandaṁ paiśalyād abhyabhāṣata vīryavān
01122015a aho nu dhig balaṁ kṣātraṁ dhig etāṁ vaḥ kr̥tāstratām
01122015c bharatasyānvaye jātā ye vīṭāṁ nādhigacchata
01122016a eṣa muṣṭir iṣīkāṇāṁ mayāstreṇābhimantritaḥ
01122016c asya vīryaṁ nirīkṣadhvaṁ yad anyasya na vidyate
01122017a vetsyāmīṣīkayā vīṭāṁ tām iṣīkām athānyayā
01122017c tām anyayā samāyogo vīṭāyā grahaṇe mama
01122018a tad apaśyan kumārās te vismayotphullalocanāḥ
01122018c aveṣkya coddhr̥tāṁ vīṭāṁ vīṭāveddhāram abruvan
01122019a abhivādayāmahe brahman naitad anyeṣu vidyate
01122019c ko ’si kaṁ tvābhijānīmo vayaṁ kiṁ karavāmahe
01122020  droṇa uvāca
01122020a ācakṣadhvaṁ ca bhīṣmāya rūpeṇa ca guṇaiś ca mām
01122020c sa eva sumahābuddhiḥ sāṁprataṁ pratipatsyate
01122021  vaiśaṁpāyana uvāca
01122021a tathety uktvā tu te sarve bhīṣmam ūcuḥ pitāmaham
01122021c brāhmaṇasya vacas tathyaṁ tac ca karmaviśeṣavat
01122022a bhīṣmaḥ śrutvā kumārāṇāṁ droṇaṁ taṁ pratyajānata
01122022c yuktarūpaḥ sa hi gurur ity evam anucintya ca
01122023a athainam ānīya tadā svayam eva susatkr̥tam
01122023c paripapraccha nipuṇaṁ bhīṣmaḥ śastrabhr̥tāṁ varaḥ
01122023e hetum āgamane tasya droṇaḥ sarvaṁ nyavedayat
01122024a maharṣer agniveśyasya sakāśam aham acyuta
01122024c astrārtham agamaṁ pūrvaṁ dhanurvedajighr̥kṣayā
01122025a brahmacārī vinītātmā jaṭilo bahulāḥ samāḥ
01122025c avasaṁ tatra suciraṁ dhanurvedacikīrṣayā
01122026a pāñcālarājaputras tu yajñaseno mahābalaḥ
01122026c mayā sahākarod vidyāṁ guroḥ śrāmyan samāhitaḥ
01122027a sa me tatra sakhā cāsīd upakārī priyaś ca me
01122027c tenāhaṁ saha saṁgamya ratavān suciraṁ bata
01122027e bālyāt prabhr̥ti kauravya sahādhyayanam eva ca
01122028a sa samāsādya māṁ tatra priyakārī priyaṁvadaḥ
01122028c abravīd iti māṁ bhīṣma vacanaṁ prītivardhanam
01122029a ahaṁ priyatamaḥ putraḥ pitur droṇa mahātmanaḥ
01122029c abhiṣekṣyati māṁ rājye sa pāñcālyo yadā tadā
01122030a tvadbhojyaṁ bhavitā rājyaṁ sakhe satyena te śape
01122030c mama bhogāś ca vittaṁ ca tvadadhīnaṁ sukhāni ca
01122031a evam uktaḥ pravavrāja kr̥tāstro ’haṁ dhanepsayā
01122031c abhiṣiktaṁ ca śrutvainaṁ kr̥tārtho ’smīti cintayan
01122032a priyaṁ sakhāyaṁ suprīto rājyasthaṁ punar āvrajam
01122032c saṁsmaran saṁgamaṁ caiva vacanaṁ caiva tasya tat
01122033a tato drupadam āgamya sakhipūrvam ahaṁ prabho
01122033c abruvaṁ puruṣavyāghra sakhāyaṁ viddhi mām iti
01122034a upasthitaṁ tu drupadaḥ sakhivac cābhisaṁgatam
01122034c sa māṁ nirākāram iva prahasann idam abravīt
01122035a akr̥teyaṁ tava prajñā brahman nātisamañjasī
01122035c yad āttha māṁ tvaṁ prasabhaṁ sakhā te ’ham iti dvija
01122036a na hi rājñām udīrṇānām evaṁbhūtair naraiḥ kva cit
01122036c sakhyaṁ bhavati mandātmañ śriyā hīnair dhanacyutaiḥ
01122037a nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā
01122037c nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṁ kim iṣyate
01122038a drupadenaivam ukto ’haṁ manyunābhipariplutaḥ
01122038c abhyāgacchaṁ kurūn bhīṣma śiṣyair arthī guṇānvitaiḥ
01122039a pratijagrāha taṁ bhīṣmo guruṁ pāṇḍusutaiḥ saha
01122039c pautrān ādāya tān sarvān vasūni vividhāni ca
01122040a śiṣyā iti dadau rājan droṇāya vidhipūrvakam
01122040c sa ca śiṣyān maheṣvāsaḥ pratijagrāha kauravān
01122041a pratigr̥hya ca tān sarvān droṇo vacanam abravīt
01122041c rahasy ekaḥ pratītātmā kr̥topasadanāṁs tadā
01122042a kāryaṁ me kāṅkṣitaṁ kiṁ cid dhr̥di saṁparivartate
01122042c kr̥tāstrais tat pradeyaṁ me tad r̥taṁ vadatānaghāḥ
01122043a tac chrutvā kauraveyās te tūṣṇīm āsan viśāṁ pate
01122043c arjunas tu tataḥ sarvaṁ pratijajñe paraṁtapaḥ
01122044a tato ’rjunaṁ mūrdhni tadā samāghrāya punaḥ punaḥ
01122044c prītipūrvaṁ pariṣvajya praruroda mudā tadā
01122045a tato droṇaḥ pāṇḍuputrān astrāṇi vividhāni ca
01122045c grāhayām āsa divyāni mānuṣāṇi ca vīryavān
01122046a rājaputrās tathaivānye sametya bharatarṣabha
01122046c abhijagmus tato droṇam astrārthe dvijasattamam
01122046e vr̥ṣṇayaś cāndhakāś caiva nānādeśyāś ca pārthivāḥ
01122047a sūtaputraś ca rādheyo guruṁ droṇam iyāt tadā
01122047c spardhamānas tu pārthena sūtaputro ’tyamarṣaṇaḥ
01122047e duryodhanam upāśritya pāṇḍavān atyamanyata
01123001  vaiśaṁpāyana uvāca
01123001a arjunas tu paraṁ yatnam ātasthe gurupūjane
01123001c astre ca paramaṁ yogaṁ priyo droṇasya cābhavat
01123002a droṇena tu tadāhūya rahasy ukto ’nnasādhakaḥ
01123002c andhakāre ’rjunāyānnaṁ na deyaṁ te kathaṁ cana
01123003a tataḥ kadā cid bhuñjāne pravavau vāyur arjune
01123003c tena tatra pradīpaḥ sa dīpyamāno nivāpitaḥ
01123004a bhuṅkta evārjuno bhaktaṁ na cāsyāsyād vyamuhyata
01123004c hastas tejasvino nityam annagrahaṇakāraṇāt
01123004e tad abhyāsakr̥taṁ matvā rātrāv abhyasta pāṇḍavaḥ
01123005a tasya jyātalanirghoṣaṁ droṇaḥ śuśrāva bhārata
01123005c upetya cainam utthāya pariṣvajyedam abravīt
01123006a prayatiṣye tathā kartuṁ yathā nānyo dhanurdharaḥ
01123006c tvatsamo bhavitā loke satyam etad bravīmi te
01123007a tato droṇo ’rjunaṁ bhūyo ratheṣu ca gajeṣu ca
01123007c aśveṣu bhūmāv api ca raṇaśikṣām aśikṣayat
01123008a gadāyuddhe ’sicaryāyāṁ tomaraprāsaśaktiṣu
01123008c droṇaḥ saṁkīrṇayuddheṣu śikṣayām āsa pāṇḍavam
01123009a tasya tat kauśalaṁ dr̥ṣṭvā dhanurvedajighr̥kṣavaḥ
01123009c rājāno rājaputrāś ca samājagmuḥ sahasraśaḥ
01123010a tato niṣādarājasya hiraṇyadhanuṣaḥ sutaḥ
01123010c ekalavyo mahārāja droṇam abhyājagāma ha
01123011a na sa taṁ pratijagrāha naiṣādir iti cintayan
01123011c śiṣyaṁ dhanuṣi dharmajñas teṣām evānvavekṣayā
01123012a sa tu droṇasya śirasā pādau gr̥hya paraṁtapaḥ
01123012c araṇyam anusaṁprāptaḥ kr̥tvā droṇaṁ mahīmayam
01123013a tasminn ācāryavr̥ttiṁ ca paramām āsthitas tadā
01123013c iṣvastre yogam ātasthe paraṁ niyamam āsthitaḥ
01123014a parayā śraddhayā yukto yogena parameṇa ca
01123014c vimokṣādānasaṁdhāne laghutvaṁ param āpa saḥ
01123015a atha droṇābhyanujñātāḥ kadā cit kurupāṇḍavāḥ
01123015c rathair viniryayuḥ sarve mr̥gayām arimardanāḥ
01123016a tatropakaraṇaṁ gr̥hya naraḥ kaś cid yadr̥cchayā
01123016c rājann anujagāmaikaḥ śvānam ādāya pāṇḍavān
01123017a teṣāṁ vicaratāṁ tatra tat tat karma cikīrṣatām
01123017c śvā caran sa vane mūḍho naiṣādiṁ prati jagmivān
01123018a sa kr̥ṣṇaṁ maladigdhāṅgaṁ kr̥ṣṇājinadharaṁ vane
01123018c naiṣādiṁ śvā samālakṣya bhaṣaṁs tasthau tadantike
01123019a tadā tasyātha bhaṣataḥ śunaḥ sapta śarān mukhe
01123019c lāghavaṁ darśayann astre mumoca yugapad yathā
01123020a sa tu śvā śarapūrṇāsyaḥ pāṇḍavān ājagāma ha
01123020c taṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍavā vīrā vismayaṁ paramaṁ yayuḥ
01123021a lāghavaṁ śabdavedhitvaṁ dr̥ṣṭvā tat paramaṁ tadā
01123021c prekṣya taṁ vrīḍitāś cāsan praśaśaṁsuś ca sarvaśaḥ
01123022a taṁ tato ’nveṣamāṇās te vane vananivāsinam
01123022c dadr̥śuḥ pāṇḍavā rājann asyantam aniśaṁ śarān
01123023a na cainam abhyajānaṁs te tadā vikr̥tadarśanam
01123023c athainaṁ paripapracchuḥ ko bhavān kasya vety uta
01123024  ekalavya uvāca
01123024a niṣādādhipater vīrā hiraṇyadhanuṣaḥ sutam
01123024c droṇaśiṣyaṁ ca māṁ vitta dhanurvedakr̥taśramam
01123025  vaiśaṁpāyana uvāca
01123025a te tam ājñāya tattvena punar āgamya pāṇḍavāḥ
01123025c yathāvr̥ttaṁ ca te sarvaṁ droṇāyācakhyur adbhutam
01123026a kaunteyas tv arjuno rājann ekalavyam anusmaran
01123026c raho droṇaṁ samāgamya praṇayād idam abravīt
01123027a nanv ahaṁ parirabhyaikaḥ prītipūrvam idaṁ vacaḥ
01123027c bhavatokto na me śiṣyas tvadviśiṣṭo bhaviṣyati
01123028a atha kasmān madviśiṣṭo lokād api ca vīryavān
01123028c asty anyo bhavataḥ śiṣyo niṣādādhipateḥ sutaḥ
01123029a muhūrtam iva taṁ droṇaś cintayitvā viniścayam
01123029c savyasācinam ādāya naiṣādiṁ prati jagmivān
01123030a dadarśa maladigdhāṅgaṁ jaṭilaṁ cīravāsasam
01123030c ekalavyaṁ dhanuṣpāṇim asyantam aniśaṁ śarān
01123031a ekalavyas tu taṁ dr̥ṣṭvā droṇam āyāntam antikāt
01123031c abhigamyopasaṁgr̥hya jagāma śirasā mahīm
01123032a pūjayitvā tato droṇaṁ vidhivat sa niṣādajaḥ
01123032c nivedya śiṣyam ātmānaṁ tasthau prāñjalir agrataḥ
01123033a tato droṇo ’bravīd rājann ekalavyam idaṁ vacaḥ
01123033c yadi śiṣyo ’si me tūrṇaṁ vetanaṁ saṁpradīyatām
01123034a ekalavyas tu tac chrutvā prīyamāṇo ’bravīd idam
01123034c kiṁ prayacchāmi bhagavann ājñāpayatu māṁ guruḥ
01123035a na hi kiṁ cid adeyaṁ me gurave brahmavittama
01123035c tam abravīt tvayāṅguṣṭho dakṣiṇo dīyatāṁ mama
01123036a ekalavyas tu tac chrutvā vaco droṇasya dāruṇam
01123036c pratijñām ātmano rakṣan satye ca nirataḥ sadā
01123037a tathaiva hr̥ṣṭavadanas tathaivādīnamānasaḥ
01123037c chittvāvicārya taṁ prādād droṇāyāṅguṣṭham ātmanaḥ
01123038a tataḥ paraṁ tu naiṣādir aṅgulībhir vyakarṣata
01123038c na tathā sa tu śīghro ’bhūd yathā pūrvaṁ narādhipa
01123039a tato ’rjunaḥ prītamanā babhūva vigatajvaraḥ
01123039c droṇaś ca satyavāg āsīn nānyo ’bhyabhavad arjunam
01123040a droṇasya tu tadā śiṣyau gadāyogyāṁ viśeṣataḥ
01123040c duryodhanaś ca bhīmaś ca kurūṇām abhyagacchatām
01123041a aśvatthāmā rahasyeṣu sarveṣv abhyadhiko ’bhavat
01123041c tathāti puruṣān anyān tsārukau yamajāv ubhau
01123041e yudhiṣṭhiro rathaśreṣṭhaḥ sarvatra tu dhanaṁjayaḥ
01123042a prathitaḥ sāgarāntāyāṁ rathayūthapayūthapaḥ
01123042c buddhiyogabalotsāhaiḥ sarvāstreṣu ca pāṇḍavaḥ
01123043a astre gurvanurāge ca viśiṣṭo ’bhavad arjunaḥ
01123043c tulyeṣv astropadeśeṣu sauṣṭhavena ca vīryavān
01123043e ekaḥ sarvakumārāṇāṁ babhūvātiratho ’rjunaḥ
01123044a prāṇādhikaṁ bhīmasenaṁ kr̥tavidyaṁ dhanaṁjayam
01123044c dhārtarāṣṭrā durātmāno nāmr̥ṣyanta narādhipa
01123045a tāṁs tu sarvān samānīya sarvavidyāsu niṣṭhitān
01123045c droṇaḥ praharaṇajñāne jijñāsuḥ puruṣarṣabha
01123046a kr̥trimaṁ bhāsam āropya vr̥kṣāgre śilpibhiḥ kr̥tam
01123046c avijñātaṁ kumārāṇāṁ lakṣyabhūtam upādiśat
01123047  droṇa uvāca
01123047a śīghraṁ bhavantaḥ sarve vai dhanūṁṣy ādāya satvarāḥ
01123047c bhāsam etaṁ samuddiśya tiṣṭhantāṁ saṁhiteṣavaḥ
01123048a madvākyasamakālaṁ ca śiro ’sya vinipātyatām
01123048c ekaikaśo niyokṣyāmi tathā kuruta putrakāḥ
01123049  vaiśaṁpāyana uvāca
01123049a tato yudhiṣṭhiraṁ pūrvam uvācāṅgirasāṁ varaḥ
01123049c saṁdhatsva bāṇaṁ durdharṣa madvākyānte vimuñca ca
01123050a tato yudhiṣṭhiraḥ pūrvaṁ dhanur gr̥hya mahāravam
01123050c tasthau bhāsaṁ samuddiśya guruvākyapracoditaḥ
01123051a tato vitatadhanvānaṁ droṇas taṁ kurunandanam
01123051c sa muhūrtād uvācedaṁ vacanaṁ bharatarṣabha
01123052a paśyasy enaṁ drumāgrasthaṁ bhāsaṁ naravarātmaja
01123052c paśyāmīty evam ācāryaṁ pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ
01123053a sa muhūrtād iva punar droṇas taṁ pratyabhāṣata
01123053c atha vr̥kṣam imaṁ māṁ vā bhrātr̥̄n vāpi prapaśyasi
01123054a tam uvāca sa kaunteyaḥ paśyāmy enaṁ vanaspatim
01123054c bhavantaṁ ca tathā bhrātr̥̄n bhāsaṁ ceti punaḥ punaḥ
01123055a tam uvācāpasarpeti droṇo ’prītamanā iva
01123055c naitac chakyaṁ tvayā veddhuṁ lakṣyam ity eva kutsayan
01123056a tato duryodhanādīṁs tān dhārtarāṣṭrān mahāyaśāḥ
01123056c tenaiva kramayogena jijñāsuḥ paryapr̥cchata
01123057a anyāṁś ca śiṣyān bhīmādīn rājñaś caivānyadeśajān
01123057c tathā ca sarve sarvaṁ tat paśyāma iti kutsitāḥ
01123058a tato dhanaṁjayaṁ droṇaḥ smayamāno ’bhyabhāṣata
01123058c tvayedānīṁ prahartavyam etal lakṣyaṁ niśamyatām
01123059a madvākyasamakālaṁ te moktavyo ’tra bhavec charaḥ
01123059c vitatya kārmukaṁ putra tiṣṭha tāvan muhūrtakam
01123060a evam uktaḥ savyasācī maṇḍalīkr̥takārmukaḥ
01123060c tasthau lakṣyaṁ samuddiśya guruvākyapracoditaḥ
01123061a muhūrtād iva taṁ droṇas tathaiva samabhāṣata
01123061c paśyasy enaṁ sthitaṁ bhāsaṁ drumaṁ mām api vety uta
01123062a paśyāmy enaṁ bhāsam iti droṇaṁ pārtho ’bhyabhāṣata
01123062c na tu vr̥kṣaṁ bhavantaṁ vā paśyāmīti ca bhārata
01123063a tataḥ prītamanā droṇo muhūrtād iva taṁ punaḥ
01123063c pratyabhāṣata durdharṣaḥ pāṇḍavānāṁ ratharṣabham
01123064a bhāsaṁ paśyasi yady enaṁ tathā brūhi punar vacaḥ
01123064c śiraḥ paśyāmi bhāsasya na gātram iti so ’bravīt
01123065a arjunenaivam uktas tu droṇo hr̥ṣṭatanūruhaḥ
01123065c muñcasvety abravīt pārthaṁ sa mumocāvicārayan
01123066a tatas tasya nagasthasya kṣureṇa niśitena ha
01123066c śira utkr̥tya tarasā pātayām āsa pāṇḍavaḥ
01123067a tasmin karmaṇi saṁsiddhe paryaśvajata phalgunam
01123067c mene ca drupadaṁ saṁkhye sānubandhaṁ parājitam
01123068a kasya cit tv atha kālasya saśiṣyo ’ṅgirasāṁ varaḥ
01123068c jagāma gaṅgām abhito majjituṁ bharatarṣabha
01123069a avagāḍham atho droṇaṁ salile salilecaraḥ
01123069c grāho jagrāha balavāñ jaṅghānte kālacoditaḥ
01123070a sa samartho ’pi mokṣāya śiṣyān sarvān acodayat
01123070c grāhaṁ hatvā mokṣayadhvaṁ mām iti tvarayann iva
01123071a tadvākyasamakālaṁ tu bībhatsur niśitaiḥ śaraiḥ
01123071c āvāpaiḥ pañcabhir grāhaṁ magnam ambhasy atāḍayat
01123071e itare tu visaṁmūḍhās tatra tatra prapedire
01123072a taṁ ca dr̥ṣṭvā kriyopetaṁ droṇo ’manyata pāṇḍavam
01123072c viśiṣṭaṁ sarvaśiṣyebhyaḥ prītimāṁś cābhavat tadā
01123073a sa pārthabāṇair bahudhā khaṇḍaśaḥ parikalpitaḥ
01123073c grāhaḥ pañcatvam āpede jaṅghāṁ tyaktvā mahātmanaḥ
01123074a athābravīn mahātmānaṁ bhāradvājo mahāratham
01123074c gr̥hāṇedaṁ mahābāho viśiṣṭam atidurdharam
01123074e astraṁ brahmaśiro nāma saprayoganivartanam
01123075a na ca te mānuṣeṣv etat prayoktavyaṁ kathaṁ cana
01123075c jagad vinirdahed etad alpatejasi pātitam
01123076a asāmānyam idaṁ tāta lokeṣv astraṁ nigadyate
01123076c tad dhārayethāḥ prayataḥ śr̥ṇu cedaṁ vaco mama
01123077a bādhetāmānuṣaḥ śatrur yadā tvāṁ vīra kaś cana
01123077c tadvadhāya prayuñjīthās tadāstram idam āhave
01123078a tatheti tat pratiśrutya bībhatsuḥ sa kr̥tāñjaliḥ
01123078c jagrāha paramāstraṁ tad āha cainaṁ punar guruḥ
01123078e bhavitā tvatsamo nānyaḥ pumām̐l loke dhanurdharaḥ
01124001  vaiśaṁpāyana uvāca
01124001a kr̥tāstrān dhārtarāṣṭrāṁś ca pāṇḍuputrāṁś ca bhārata
01124001c dr̥ṣṭvā droṇo ’bravīd rājan dhr̥tarāṣṭraṁ janeśvaram
01124002a kr̥pasya somadattasya bāhlīkasya ca dhīmataḥ
01124002c gāṅgeyasya ca sāṁnidhye vyāsasya vidurasya ca
01124003a rājan saṁprāptavidyās te kumarāḥ kurusattama
01124003c te darśayeyuḥ svāṁ śikṣāṁ rājann anumate tava
01124004a tato ’bravīn mahārājaḥ prahr̥ṣṭenāntarātmanā
01124004c bhāradvāja mahat karma kr̥taṁ te dvijasattama
01124005a yadā tu manyase kālaṁ yasmin deśe yathā yathā
01124005c tathā tathā vidhānāya svayam ājñāpayasva mām
01124006a spr̥hayāmy adya nirvedāt puruṣāṇāṁ sacakṣuṣām
01124006c astrahetoḥ parākrāntān ye me drakṣyanti putrakān
01124007a kṣattar yad gurur ācāryo bravīti kuru tat tathā
01124007c na hīdr̥śaṁ priyaṁ manye bhavitā dharmavatsala
01124008a tato rājānam āmantrya vidurānugato bahiḥ
01124008c bhāradvājo mahāprājño māpayām āsa medinīm
01124008e samām avr̥kṣāṁ nirgulmām udakpravaṇasaṁsthitām
01124009a tasyāṁ bhūmau baliṁ cakre tithau nakṣatrapūjite
01124009c avaghuṣṭaṁ pure cāpi tadarthaṁ vadatāṁ vara
01124010a raṅgabhūmau suvipulaṁ śāstradr̥ṣṭaṁ yathāvidhi
01124010c prekṣāgāraṁ suvihitaṁ cakrus tatra ca śilpinaḥ
01124010e rājñaḥ sarvāyudhopetaṁ strīṇāṁ caiva nararṣabha
01124011a mañcāṁś ca kārayām āsus tatra jānapadā janāḥ
01124011c vipulān ucchrayopetāñ śibikāś ca mahādhanāḥ
01124012a tasmiṁs tato ’hani prāpte rājā sasacivas tadā
01124012c bhīṣmaṁ pramukhataḥ kr̥tvā kr̥paṁ cācāryasattamam
01124013a muktājālaparikṣiptaṁ vaiḍūryamaṇibhūṣitam
01124013c śātakumbhamayaṁ divyaṁ prekṣāgāram upāgamat
01124014a gāndhārī ca mahābhāgā kuntī ca jayatāṁ vara
01124014c striyaś ca sarvā yā rājñaḥ sapreṣyāḥ saparicchadāḥ
01124014e harṣād āruruhur mañcān meruṁ devastriyo yathā
01124015a brāhmaṇakṣatriyādyaṁ ca cāturvarṇyaṁ purād drutam
01124015c darśanepsu samabhyāgāt kumārāṇāṁ kr̥tāstratām
01124016a pravāditaiś ca vāditrair janakautūhalena ca
01124016c mahārṇava iva kṣubdhaḥ samājaḥ so ’bhavat tadā
01124017a tataḥ śuklāmbaradharaḥ śuklayajñopavītavān
01124017c śuklakeśaḥ sitaśmaśruḥ śuklamālyānulepanaḥ
01124018a raṅgamadhyaṁ tadācāryaḥ saputraḥ praviveśa ha
01124018c nabho jaladharair hīnaṁ sāṅgāraka ivāṁśumān
01124019a sa yathāsamayaṁ cakre baliṁ balavatāṁ varaḥ
01124019c brāhmaṇāṁś cātra mantrajñān vācayām āsa maṅgalam
01124020a atha puṇyāhaghoṣasya puṇyasya tadanantaram
01124020c viviśur vividhaṁ gr̥hya śastropakaraṇaṁ narāḥ
01124021a tato baddhatanutrāṇā baddhakakṣyā mahābalāḥ
01124021c baddhatūṇāḥ sadhanuṣo viviśur bharatarṣabhāḥ
01124022a anujyeṣṭhaṁ ca te tatra yudhiṣṭhirapurogamāḥ
01124022c cakrur astraṁ mahāvīryāḥ kumārāḥ paramādbhutam
01124023a ke cic charākṣepabhayāc chirāṁsy avananāmire
01124023c manujā dhr̥ṣṭam apare vīkṣāṁ cakruḥ savismayāḥ
01124024a te sma lakṣyāṇi vividhur bāṇair nāmāṅkaśobhitaiḥ
01124024c vividhair lāghavotsr̥ṣṭair uhyanto vājibhir drutam
01124025a tat kumārabalaṁ tatra gr̥hītaśarakārmukam
01124025c gandharvanagarākāraṁ prekṣya te vismitābhavan
01124026a sahasā cukruśus tatra narāḥ śatasahasraśaḥ
01124026c vismayotphullanayanāḥ sādhu sādhv iti bhārata
01124027a kr̥tvā dhanuṣi te mārgān rathacaryāsu cāsakr̥t
01124027c gajapr̥ṣṭhe ’śvapr̥ṣṭhe ca niyuddhe ca mahābalāḥ
01124028a gr̥hītakhaḍgacarmāṇas tato bhūyaḥ prahāriṇaḥ
01124028c tsarumārgān yathoddiṣṭāṁś ceruḥ sarvāsu bhūmiṣu
01124029a lāghavaṁ sauṣṭhavaṁ śobhāṁ sthiratvaṁ dr̥ḍhamuṣṭitām
01124029c dadr̥śus tatra sarveṣāṁ prayoge khaḍgacarmaṇām
01124030a atha tau nityasaṁhr̥ṣṭau suyodhanavr̥kodarau
01124030c avatīrṇau gadāhastāv ekaśr̥ṅgāv ivācalau
01124031a baddhakakṣyau mahābāhū pauruṣe paryavasthitau
01124031c br̥ṁhantau vāśitāhetoḥ samadāv iva kuñjarau
01124032a tau pradakṣiṇasavyāni maṇḍalāni mahābalau
01124032c ceratur nirmalagadau samadāv iva govr̥ṣau
01124033a viduro dhr̥tarāṣṭrāya gāndhāryai pāṇḍavāraṇiḥ
01124033c nyavedayetāṁ tat sarvaṁ kumārāṇāṁ viceṣṭitam
01125001  vaiśaṁpāyana uvāca
01125001a kururāje ca raṅgasthe bhīme ca balināṁ vare
01125001c pakṣapātakr̥tasnehaḥ sa dvidhevābhavaj janaḥ
01125002a hā vīra kururājeti hā bhīmeti ca nardatām
01125002c puruṣāṇāṁ suvipulāḥ praṇādāḥ sahasotthitāḥ
01125003a tataḥ kṣubdhārṇavanibhaṁ raṅgam ālokya buddhimān
01125003c bhāradvājaḥ priyaṁ putram aśvatthāmānam abravīt
01125004a vārayaitau mahāvīryau kr̥tayogyāv ubhāv api
01125004c mā bhūd raṅgaprakopo ’yaṁ bhīmaduryodhanodbhavaḥ
01125005a tatas tāv udyatagadau guruputreṇa vāritau
01125005c yugāntānilasaṁkṣubdhau mahāvegāv ivārṇavau
01125006a tato raṅgāṅgaṇagato droṇo vacanam abravīt
01125006c nivārya vāditragaṇaṁ mahāmeghanibhasvanam
01125007a yo me putrāt priyataraḥ sarvāstraviduṣāṁ varaḥ
01125007c aindrir indrānujasamaḥ sa pārtho dr̥śyatām iti
01125008a ācāryavacanenātha kr̥tasvastyayano yuvā
01125008c baddhagodhāṅgulitrāṇaḥ pūrṇatūṇaḥ sakārmukaḥ
01125009a kāñcanaṁ kavacaṁ bibhrat pratyadr̥śyata phalgunaḥ
01125009c sārkaḥ sendrāyudhataḍit sasaṁdhya iva toyadaḥ
01125010a tataḥ sarvasya raṅgasya samutpiñjo ’bhavan mahān
01125010c prāvādyanta ca vādyāni saśaṅkhāni samantataḥ
01125011a eṣa kuntīsutaḥ śrīmān eṣa pāṇḍavamadhyamaḥ
01125011c eṣa putro mahendrasya kurūṇām eṣa rakṣitā
01125012a eṣo ’straviduṣāṁ śreṣṭha eṣa dharmabhr̥tāṁ varaḥ
01125012c eṣa śīlavatāṁ cāpi śīlajñānanidhiḥ paraḥ
01125013a ity evam atulā vācaḥ śr̥ṇvantyāḥ prekṣakeritāḥ
01125013c kuntyāḥ prasnavasaṁmiśrair asraiḥ klinnam uro ’bhavat
01125014a tena śabdena mahatā pūrṇaśrutir athābravīt
01125014c dhr̥tarāṣṭro naraśreṣṭho viduraṁ hr̥ṣṭamānasaḥ
01125015a kṣattaḥ kṣubdhārṇavanibhaḥ kim eṣa sumahāsvanaḥ
01125015c sahasaivotthito raṅge bhindann iva nabhastalam
01125016  vidura uvāca
01125016a eṣa pārtho mahārāja phalgunaḥ pāṇḍunandanaḥ
01125016c avatīrṇaḥ sakavacas tatraiṣa sumahāsvanaḥ
01125017  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01125017a dhanyo ’smy anugr̥hīto ’smi rakṣito ’smi mahāmate
01125017c pr̥thāraṇisamudbhūtais tribhiḥ pāṇḍavavahnibhiḥ
01125018  vaiśaṁpāyana uvāca
01125018a tasmin samudite raṅge kathaṁ cit paryavasthite
01125018c darśayām āsa bībhatsur ācāryād astralāghavam
01125019a āgneyenāsr̥jad vahniṁ vāruṇenāsr̥jat payaḥ
01125019c vāyavyenāsr̥jad vāyuṁ pārjanyenāsr̥jad ghanān
01125020a bhaumena prāviśad bhūmiṁ pārvatenāsr̥jad girīn
01125020c antardhānena cāstreṇa punar antarhito ’bhavat
01125021a kṣaṇāt prāṁśuḥ kṣaṇād dhrasvaḥ kṣaṇāc ca rathadhūrgataḥ
01125021c kṣaṇena rathamadhyasthaḥ kṣaṇenāvāpatan mahīm
01125022a sukumāraṁ ca sūkṣmaṁ ca guruṁ cāpi gurupriyaḥ
01125022c sauṣṭhavenābhisaṁyuktaḥ so ’vidhyad vividhaiḥ śaraiḥ
01125023a bhramataś ca varāhasya lohasya pramukhe samam
01125023c pañca bāṇān asaṁsaktān sa mumocaikabāṇavat
01125024a gavye viṣāṇakośe ca cale rajjvavalambite
01125024c nicakhāna mahāvīryaḥ sāyakān ekaviṁśatim
01125025a ity evamādi sumahat khaḍge dhanuṣi cābhavat
01125025c gadāyāṁ śastrakuśalo darśanāni vyadarśayat
01125026a tataḥ samāptabhūyiṣṭhe tasmin karmaṇi bhārata
01125026c mandībhūte samāje ca vāditrasya ca nisvane
01125027a dvāradeśāt samudbhūto māhātmya balasūcakaḥ
01125027c vajraniṣpeṣasadr̥śaḥ śuśruve bhujanisvanaḥ
01125028a dīryante kiṁ nu girayaḥ kiṁ svid bhūmir vidīryate
01125028c kiṁ svid āpūryate vyoma jalabhāraghanair ghanaiḥ
01125029a raṅgasyaivaṁ matir abhūt kṣaṇena vasudhādhipa
01125029c dvāraṁ cābhimukhāḥ sarve babhūvuḥ prekṣakās tadā
01125030a pañcabhir bhrātr̥bhiḥ pārthair droṇaḥ parivr̥to babhau
01125030c pañcatāreṇa saṁyuktaḥ sāvitreṇeva candramāḥ
01125031a aśvatthāmnā ca sahitaṁ bhrātr̥̄ṇāṁ śatam ūrjitam
01125031c duryodhanam amitraghnam utthitaṁ paryavārayat
01125032a sa tais tadā bhrātr̥bhir udyatāyudhair; vr̥to gadāpāṇir avasthitaiḥ sthitaḥ
01125032c babhau yathā dānavasaṁkṣaye purā; puraṁdaro devagaṇaiḥ samāvr̥taḥ
01126001  vaiśaṁpāyana uvāca
01126001a datte ’vakāśe puruṣair vismayotphullalocanaiḥ
01126001c viveśa raṅgaṁ vistīrṇaṁ karṇaḥ parapuraṁjayaḥ
01126002a sahajaṁ kavacaṁ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ
01126002c sadhanur baddhanistriṁśaḥ pādacārīva parvataḥ
01126003a kanyāgarbhaḥ pr̥thuyaśāḥ pr̥thāyāḥ pr̥thulocanaḥ
01126003c tīkṣṇāṁśor bhāskarasyāṁśaḥ karṇo ’rigaṇasūdanaḥ
01126004a siṁharṣabhagajendrāṇāṁ tulyavīryaparākramaḥ
01126004c dīptikāntidyutiguṇaiḥ sūryendujvalanopamaḥ
01126005a prāṁśuḥ kanakatālābhaḥ siṁhasaṁhanano yuvā
01126005c asaṁkhyeyaguṇaḥ śrīmān bhāskarasyātmasaṁbhavaḥ
01126006a sa nirīkṣya mahābāhuḥ sarvato raṅgamaṇḍalam
01126006c praṇāmaṁ droṇakr̥payor nātyādr̥tam ivākarot
01126007a sa sāmājajanaḥ sarvo niścalaḥ sthiralocanaḥ
01126007c ko ’yam ity āgatakṣobhaḥ kautūhalaparo ’bhavat
01126008a so ’bravīn meghadhīreṇa svareṇa vadatāṁ varaḥ
01126008c bhrātā bhrātaram ajñātaṁ sāvitraḥ pākaśāsanim
01126009a pārtha yat te kr̥taṁ karma viśeṣavad ahaṁ tataḥ
01126009c kariṣye paśyatāṁ nr̥̄ṇāṁ mātmanā vismayaṁ gamaḥ
01126010a asamāpte tatas tasya vacane vadatāṁ vara
01126010c yantrotkṣipta iva kṣipram uttasthau sarvato janaḥ
01126011a prītiś ca puruṣavyāghra duryodhanam athāspr̥śat
01126011c hrīś ca krodhaś ca bībhatsuṁ kṣaṇenānvaviśac ca ha
01126012a tato droṇābhyanujñātaḥ karṇaḥ priyaraṇaḥ sadā
01126012c yat kr̥taṁ tatra pārthena tac cakāra mahābalaḥ
01126013a atha duryodhanas tatra bhrātr̥bhiḥ saha bhārata
01126013c karṇaṁ pariṣvajya mudā tato vacanam abravīt
01126014a svāgataṁ te mahābāho diṣṭyā prāpto ’si mānada
01126014c ahaṁ ca kururājyaṁ ca yatheṣṭam upabhujyatām
01126015  karṇa uvāca
01126015a kr̥taṁ sarveṇa me ’nyena sakhitvaṁ ca tvayā vr̥ṇe
01126015c dvandvayuddhaṁ ca pārthena kartum icchāmi bhārata
01126016  duryodhana uvāca
01126016a bhuṅkṣva bhogān mayā sārdhaṁ bandhūnāṁ priyakr̥d bhava
01126016c durhr̥dāṁ kuru sarveṣāṁ mūrdhni pādam ariṁdama
01126017  vaiśaṁpāyana uvāca
01126017a tataḥ kṣiptam ivātmānaṁ matvā pārtho ’bhyabhāṣata
01126017c karṇaṁ bhrātr̥samūhasya madhye ’calam iva sthitam
01126018a anāhūtopasr̥ptānām anāhūtopajalpinām
01126018c ye lokās tān hataḥ karṇa mayā tvaṁ pratipatsyase
01126019  karṇa uvāca
01126019a raṅgo ’yaṁ sarvasāmānyaḥ kim atra tava phalguna
01126019c vīryaśreṣṭhāś ca rājanyā balaṁ dharmo ’nuvartate
01126020a kiṁ kṣepair durbalāśvāsaiḥ śaraiḥ kathaya bhārata
01126020c guroḥ samakṣaṁ yāvat te harāmy adya śiraḥ śaraiḥ
01126021  vaiśaṁpāyana uvāca
01126021a tato droṇābhyanujñātaḥ pārthaḥ parapuraṁjayaḥ
01126021c bhrātr̥bhis tvarayāśliṣṭo raṇāyopajagāma tam
01126022a tato duryodhanenāpi sabhrātrā samarodyataḥ
01126022c pariṣvaktaḥ sthitaḥ karṇaḥ pragr̥hya saśaraṁ dhanuḥ
01126023a tataḥ savidyutstanitaiḥ sendrāyudhapurojavaiḥ
01126023c āvr̥taṁ gaganaṁ meghair balākāpaṅktihāsibhiḥ
01126024a tataḥ snehād dharihayaṁ dr̥ṣṭvā raṅgāvalokinam
01126024c bhāskaro ’py anayan nāśaṁ samīpopagatān ghanān
01126025a meghacchāyopagūḍhas tu tato ’dr̥śyata pāṇḍavaḥ
01126025c sūryātapaparikṣiptaḥ karṇo ’pi samadr̥śyata
01126026a dhārtarāṣṭrā yataḥ karṇas tasmin deśe vyavasthitāḥ
01126026c bhāradvājaḥ kr̥po bhīṣmo yataḥ pārthas tato ’bhavan
01126027a dvidhā raṅgaḥ samabhavat strīṇāṁ dvaidham ajāyata
01126027c kuntibhojasutā mohaṁ vijñātārthā jagāma ha
01126028a tāṁ tathā mohasaṁpannāṁ viduraḥ sarvadharmavit
01126028c kuntīm āśvāsayām āsa prokṣyādbhiś candanokṣitaiḥ
01126029a tataḥ pratyāgataprāṇā tāv ubhāv api daṁśitau
01126029c putrau dr̥ṣṭvā susaṁtaptā nānvapadyata kiṁ cana
01126030a tāv udyatamahācāpau kr̥paḥ śāradvato ’bravīt
01126030c dvandvayuddhasamācāre kuśalaḥ sarvadharmavit
01126031a ayaṁ pr̥thāyās tanayaḥ kanīyān pāṇḍunandanaḥ
01126031c kauravo bhavatā sārdhaṁ dvandvayuddhaṁ kariṣyati
01126032a tvam apy evaṁ mahābāho mātaraṁ pitaraṁ kulam
01126032c kathayasva narendrāṇāṁ yeṣāṁ tvaṁ kulavardhanaḥ
01126032e tato viditvā pārthas tvāṁ pratiyotsyati vā na vā
01126033a evam uktasya karṇasya vrīḍāvanatam ānanam
01126033c babhau varṣāmbubhiḥ klinnaṁ padmam āgalitaṁ yathā
01126034  duryodhana uvāca
01126034a ācārya trividhā yonī rājñāṁ śāstraviniścaye
01126034c tatkulīnaś ca śūraś ca senāṁ yaś ca prakarṣati
01126035a yady ayaṁ phalguno yuddhe nārājñā yoddhum icchati
01126035c tasmād eṣo ’ṅgaviṣaye mayā rājye ’bhiṣicyate
01126036  vaiśaṁpāyana uvāca
01126036a tatas tasmin kṣaṇe karṇaḥ salājakusumair ghaṭaiḥ
01126036c kāñcanaiḥ kāñcane pīṭhe mantravidbhir mahārathaḥ
01126036e abhiṣikto ’ṅgarājye sa śriyā yukto mahābalaḥ
01126037a sacchatravālavyajano jayaśabdāntareṇa ca
01126037c uvāca kauravaṁ rājā rājānaṁ taṁ vr̥ṣas tadā
01126038a asya rājyapradānasya sadr̥śaṁ kiṁ dadāni te
01126038c prabrūhi rājaśārdūla kartā hy asmi tathā nr̥pa
01126038e atyantaṁ sakhyam icchāmīty āha taṁ sa suyodhanaḥ
01126039a evam uktas tataḥ karṇas tatheti pratyabhāṣata
01126039c harṣāc cobhau samāśliṣya parāṁ mudam avāpatuḥ
01127001  vaiśaṁpāyana uvāca
01127001a tataḥ srastottarapaṭaḥ saprasvedaḥ savepathuḥ
01127001c viveśādhiratho raṅgaṁ yaṣṭiprāṇo hvayann iva
01127002a tam ālokya dhanus tyaktvā pitr̥gauravayantritaḥ
01127002c karṇo ’bhiṣekārdraśirāḥ śirasā samavandata
01127003a tataḥ pādāv avacchādya paṭāntena sasaṁbhramaḥ
01127003c putreti paripūrṇārtham abravīd rathasārathiḥ
01127004a pariṣvajya ca tasyātha mūrdhānaṁ snehaviklavaḥ
01127004c aṅgarājyābhiṣekārdram aśrubhiḥ siṣice punaḥ
01127005a taṁ dr̥ṣṭvā sūtaputro ’yam iti niścitya pāṇḍavaḥ
01127005c bhīmasenas tadā vākyam abravīt prahasann iva
01127006a na tvam arhasi pārthena sūtaputra raṇe vadham
01127006c kulasya sadr̥śas tūrṇaṁ pratodo gr̥hyatāṁ tvayā
01127007a aṅgarājyaṁ ca nārhas tvam upabhoktuṁ narādhama
01127007c śvā hutāśasamīpasthaṁ puroḍāśam ivādhvare
01127008a evam uktas tataḥ karṇaḥ kiṁ cit prasphuritādharaḥ
01127008c gaganasthaṁ viniḥśvasya divākaram udaikṣata
01127009a tato duryodhanaḥ kopād utpapāta mahābalaḥ
01127009c bhrātr̥padmavanāt tasmān madotkaṭa iva dvipaḥ
01127010a so ’bravīd bhīmakarmāṇaṁ bhīmasenam avasthitam
01127010c vr̥kodara na yuktaṁ te vacanaṁ vaktum īdr̥śam
01127011a kṣatriyāṇāṁ balaṁ jyeṣṭhaṁ yoddhavyaṁ kṣatrabandhunā
01127011c śūrāṇāṁ ca nadīnāṁ ca prabhavā durvidāḥ kila
01127012a salilād utthito vahnir yena vyāptaṁ carācaram
01127012c dadhīcasyāsthito vajraṁ kr̥taṁ dānavasūdanam
01127013a āgneyaḥ kr̥ttikāputro raudro gāṅgeya ity api
01127013c śrūyate bhagavān devaḥ sarvaguhyamayo guhaḥ
01127014a kṣatriyābhyaś ca ye jātā brāhmaṇās te ca viśrutāḥ
01127014c ācāryaḥ kalaśāj jātaḥ śarastambād guruḥ kr̥paḥ
01127014e bhavatāṁ ca yathā janma tad apy āgamitaṁ nr̥paiḥ
01127015a sakuṇḍalaṁ sakavacaṁ divyalakṣaṇalakṣitam
01127015c katham ādityasaṁkāśaṁ mr̥gī vyāghraṁ janiṣyati
01127016a pr̥thivīrājyam arho ’yaṁ nāṅgarājyaṁ nareśvaraḥ
01127016c anena bāhuvīryeṇa mayā cājñānuvartinā
01127017a yasya vā manujasyedaṁ na kṣāntaṁ madviceṣṭitam
01127017c ratham āruhya padbhyāṁ vā vināmayatu kārmukam
01127018a tataḥ sarvasya raṅgasya hāhākāro mahān abhūt
01127018c sādhuvādānusaṁbaddhaḥ sūryaś cāstam upāgamat
01127019a tato duryodhanaḥ karṇam ālambyātha kare nr̥pa
01127019c dīpikāgnikr̥tālokas tasmād raṅgād viniryayau
01127020a pāṇḍavāś ca sahadroṇāḥ sakr̥pāś ca viśāṁ pate
01127020c bhīṣmeṇa sahitāḥ sarve yayuḥ svaṁ svaṁ niveśanam
01127021a arjuneti janaḥ kaś cit kaś cit karṇeti bhārata
01127021c kaś cid duryodhanety evaṁ bruvantaḥ prasthitās tadā
01127022a kuntyāś ca pratyabhijñāya divyalakṣaṇasūcitam
01127022c putram aṅgeśvaraṁ snehāc channā prītir avardhata
01127023a duryodhanasyāpi tadā karṇam āsādya pārthiva
01127023c bhayam arjunasāṁjātaṁ kṣipram antaradhīyata
01127024a sa cāpi vīraḥ kr̥taśastraniśramaḥ; pareṇa sāmnābhyavadat suyodhanam
01127024c yudhiṣṭhirasyāpy abhavat tadā matir; na karṇatulyo ’sti dhanurdharaḥ kṣitau
01128001  vaiśaṁpāyana uvāca
01128001a tataḥ śiṣyān samānīya ācāryārtham acodayat
01128001c droṇaḥ sarvān aśeṣeṇa dakṣiṇārthaṁ mahīpate
01128002a pāñcālarājaṁ drupadaṁ gr̥hītvā raṇamūrdhani
01128002c paryānayata bhadraṁ vaḥ sā syāt paramadakṣiṇā
01128003a tathety uktvā tu te sarve rathais tūrṇaṁ prahāriṇaḥ
01128003c ācāryadhanadānārthaṁ droṇena sahitā yayuḥ
01128004a tato ’bhijagmuḥ pāñcālān nighnantas te nararṣabhāḥ
01128004c mamr̥dus tasya nagaraṁ drupadasya mahaujasaḥ
01128005a te yajñasenaṁ drupadaṁ gr̥hītvā raṇamūrdhani
01128005c upājahruḥ sahāmātyaṁ droṇāya bharatarṣabhāḥ
01128006a bhagnadarpaṁ hr̥tadhanaṁ tathā ca vaśam āgatam
01128006c sa vairaṁ manasā dhyātvā droṇo drupadam abravīt
01128007a pramr̥dya tarasā rāṣṭraṁ puraṁ te mr̥ditaṁ mayā
01128007c prāpya jīvan ripuvaśaṁ sakhipūrvaṁ kim iṣyate
01128008a evam uktvā prahasyainaṁ niścitya punar abravīt
01128008c mā bhaiḥ prāṇabhayād rājan kṣamiṇo brāhmaṇā vayam
01128009a āśrame krīḍitaṁ yat tu tvayā bālye mayā saha
01128009c tena saṁvardhitaḥ snehas tvayā me kṣatriyarṣabha
01128010a prārthayeyaṁ tvayā sakhyaṁ punar eva nararṣabha
01128010c varaṁ dadāmi te rājan rājyasyārdham avāpnuhi
01128011a arājā kila no rājñāṁ sakhā bhavitum arhati
01128011c ataḥ prayatitaṁ rājye yajñasena mayā tava
01128012a rājāsi dakṣiṇe kūle bhāgīrathyāham uttare
01128012c sakhāyaṁ māṁ vijānīhi pāñcāla yadi manyase
01128013  drupada uvāca
01128013a anāścaryam idaṁ brahman vikrānteṣu mahātmasu
01128013c prīye tvayāhaṁ tvattaś ca prītim icchāmi śāśvatīm
01128014  vaiśaṁpāyana uvāca
01128014a evam uktas tu taṁ droṇo mokṣayām āsa bhārata
01128014c satkr̥tya cainaṁ prītātmā rājyārdhaṁ pratyapādayat
01128015a mākandīm atha gaṅgāyās tīre janapadāyutām
01128015c so ’dhyāvasad dīnamanāḥ kāmpilyaṁ ca purottamam
01128015e dakṣiṇāṁś caiva pāñcālān yāvac carmaṇvatī nadī
01128016a droṇena vairaṁ drupadaḥ saṁsmaran na śaśāma ha
01128016c kṣātreṇa ca balenāsya nāpaśyat sa parājayam
01128017a hīnaṁ viditvā cātmānaṁ brāhmaṇena balena ca
01128017c putrajanma parīpsan vai sa rājā tad adhārayat
01128017e ahicchatraṁ ca viṣayaṁ droṇaḥ samabhipadyata
01128018a evaṁ rājann ahicchatrā purī janapadāyutā
01128018c yudhi nirjitya pārthena droṇāya pratipāditā
01129001  vaiśaṁpāyana uvāca
01129001a prāṇādhikaṁ bhīmasenaṁ kr̥tavidyaṁ dhanaṁjayam
01129001c duryodhano lakṣayitva paryatapyata durmatiḥ
01129002a tato vaikartanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ
01129002c anekair abhyupāyais tāñ jighāṁsanti sma pāṇḍavān
01129003a pāṇḍavāś cāpi tat sarvaṁ pratyajānann ariṁdamāḥ
01129003c udbhāvanam akurvanto vidurasya mate sthitāḥ
01129004a guṇaiḥ samuditān dr̥ṣṭvā paurāḥ pāṇḍusutāṁs tadā
01129004c kathayanti sma saṁbhūya catvareṣu sabhāsu ca
01129005a prajñācakṣur acakṣuṣṭvād dhr̥tarāṣṭro janeśvaraḥ
01129005c rājyam aprāptavān pūrvaṁ sa kathaṁ nr̥patir bhavet
01129006a tathā bhīṣmaḥ śāṁtanavaḥ satyasaṁdho mahāvrataḥ
01129006c pratyākhyāya purā rājyaṁ nādya jātu grahīṣyati
01129007a te vayaṁ pāṇḍavaṁ jyeṣṭhaṁ taruṇaṁ vr̥ddhaśīlinam
01129007c abhiṣiñcāma sādhv adya satyaṁ karuṇavedinam
01129008a sa hi bhīṣmaṁ śāṁtanavaṁ dhr̥tarāṣṭraṁ ca dharmavit
01129008c saputraṁ vividhair bhogair yojayiṣyati pūjayan
01129009a teṣāṁ duryodhanaḥ śrutvā tāni vākyāni bhāṣatām
01129009c yudhiṣṭhirānuraktānāṁ paryatapyata durmatiḥ
01129010a sa tapyamāno duṣṭātmā teṣāṁ vāco na cakṣame
01129010c īrṣyayā cābhisaṁtapto dhr̥tarāṣṭram upāgamat
01129011a tato virahitaṁ dr̥ṣṭvā pitaraṁ pratipūjya saḥ
01129011c paurānurāgasaṁtaptaḥ paścād idam abhāṣata
01129012a śrutā me jalpatāṁ tāta paurāṇām aśivā giraḥ
01129012c tvām anādr̥tya bhīṣmaṁ ca patim icchanti pāṇḍavam
01129013a matam etac ca bhīṣmasya na sa rājyaṁ bubhūṣati
01129013c asmākaṁ tu parāṁ pīḍāṁ cikīrṣanti pure janāḥ
01129014a pitr̥taḥ prāptavān rājyaṁ pāṇḍur ātmaguṇaiḥ purā
01129014c tvam apy aguṇasaṁyogāt prāptaṁ rājyaṁ na labdhavān
01129015a sa eṣa pāṇḍor dāyādyaṁ yadi prāpnoti pāṇḍavaḥ
01129015c tasya putro dhruvaṁ prāptas tasya tasyeti cāparaḥ
01129016a te vayaṁ rājavaṁśena hīnāḥ saha sutair api
01129016c avajñātā bhaviṣyāmo lokasya jagatīpate
01129017a satataṁ nirayaṁ prāptāḥ parapiṇḍopajīvinaḥ
01129017c na bhavema yathā rājaṁs tathā śīghraṁ vidhīyatām
01129018a abhaviṣyaḥ sthiro rājye yadi hi tvaṁ purā nr̥pa
01129018c dhruvaṁ prāpsyāma ca vayaṁ rājyam apy avaśe jane
01130001  vaiśaṁpāyana uvāca
01130001a dhr̥tarāṣṭras tu putrasya śrutvā vacanam īdr̥śam
01130001c muhūrtam iva saṁcintya duryodhanam athābravīt
01130002a dharmanityaḥ sadā pāṇḍur mamāsīt priyakr̥d dhitaḥ
01130002c sarveṣu jñātiṣu tathā mayi tv āsīd viśeṣataḥ
01130003a nāsya kiṁ cin na jānāmi bhojanādi cikīrṣitam
01130003c nivedayati nityaṁ hi mama rājyaṁ dhr̥tavrataḥ
01130004a tasya putro yathā pāṇḍus tathā dharmaparāyaṇaḥ
01130004c guṇavām̐l lokavikhyātaḥ paurāṇāṁ ca susaṁmataḥ
01130005a sa kathaṁ śakyam asmābhir apakraṣṭuṁ balād itaḥ
01130005c pitr̥paitāmahād rājyāt sasahāyo viśeṣataḥ
01130006a bhr̥tā hi pāṇḍunāmātyā balaṁ ca satataṁ bhr̥tam
01130006c bhr̥tāḥ putrāś ca pautrāś ca teṣām api viśeṣataḥ
01130007a te purā satkr̥tās tāta pāṇḍunā pauravā janāḥ
01130007c kathaṁ yudhiṣṭhirasyārthe na no hanyuḥ sabāndhavān
01130008  duryodhana uvāca
01130008a evam etan mayā tāta bhāvitaṁ doṣam ātmani
01130008c dr̥ṣṭvā prakr̥tayaḥ sarvā arthamānena yojitāḥ
01130009a dhruvam asmatsahāyās te bhaviṣyanti pradhānataḥ
01130009c arthavargaḥ sahāmātyo matsaṁstho ’dya mahīpate
01130010a sa bhavān pāṇḍavān āśu vivāsayitum arhati
01130010c mr̥dunaivābhyupāyena nagaraṁ vāraṇāvatam
01130011a yadā pratiṣṭhitaṁ rājyaṁ mayi rājan bhaviṣyati
01130011c tadā kuntī sahāpatyā punar eṣyati bhārata
01130012  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01130012a duryodhana mamāpy etad dhr̥di saṁparivartate
01130012c abhiprāyasya pāpatvān naitat tu vivr̥ṇomy aham
01130013a na ca bhīṣmo na ca droṇo na kṣattā na ca gautamaḥ
01130013c vivāsyamānān kaunteyān anumaṁsyanti karhi cit
01130014a samā hi kauraveyāṇāṁ vayam ete ca putraka
01130014c naite viṣamam iccheyur dharmayuktā manasvinaḥ
01130015a te vayaṁ kauraveyāṇām eteṣāṁ ca mahātmanām
01130015c kathaṁ na vadhyatāṁ tāta gacchema jagatas tathā
01130016  duryodhana uvāca
01130016a madhyasthaḥ satataṁ bhīṣmo droṇaputro mayi sthitaḥ
01130016c yataḥ putras tato droṇo bhavitā nātra sāṁśayaḥ
01130017a kr̥paḥ śāradvataś caiva yata ete trayas tataḥ
01130017c droṇaṁ ca bhāgineyaṁ ca na sa tyakṣyati karhi cit
01130018a kṣattārthabaddhas tv asmākaṁ pracchannaṁ tu yataḥ pare
01130018c na caikaḥ sa samartho ’smān pāṇḍavārthe prabādhitum
01130019a sa viśrabdhaḥ pāṇḍuputrān saha mātrā vivāsaya
01130019c vāraṇāvatam adyaiva nātra doṣo bhaviṣyati
01130020a vinidrakaraṇaṁ ghoraṁ hr̥di śalyam ivārpitam
01130020c śokapāvakam udbhūtaṁ karmaṇaitena nāśaya
01131001  vaiśaṁpāyana uvāca
01131001a tato duryodhano rājā sarvās tāḥ prakr̥tīḥ śanaiḥ
01131001c arthamānapradānābhyāṁ saṁjahāra sahānujaḥ
01131002a dhr̥tarāṣṭraprayuktās tu ke cit kuśalamantriṇaḥ
01131002c kathayāṁ cakrire ramyaṁ nagaraṁ vāraṇāvatam
01131003a ayaṁ samājaḥ sumahān ramaṇīyatamo bhuvi
01131003c upasthitaḥ paśupater nagare vāraṇāvate
01131004a sarvaratnasamākīrṇe puṁsāṁ deśe manorame
01131004c ity evaṁ dhr̥tarāṣṭrasya vacanāc cakrire kathāḥ
01131005a kathyamāne tathā ramye nagare vāraṇāvate
01131005c gamane pāṇḍuputrāṇāṁ jajñe tatra matir nr̥pa
01131006a yadā tv amanyata nr̥po jātakautūhalā iti
01131006c uvācainān atha tadā pāṇḍavān ambikāsutaḥ
01131007a mameme puruṣā nityaṁ kathayanti punaḥ punaḥ
01131007c ramaṇīyataraṁ loke nagaraṁ vāraṇāvatam
01131008a te tāta yadi manyadhvam utsavaṁ vāraṇāvate
01131008c sagaṇāḥ sānuyātrāś ca viharadhvaṁ yathāmarāḥ
01131009a brāhmaṇebhyaś ca ratnāni gāyanebhyaś ca sarvaśaḥ
01131009c prayacchadhvaṁ yathākāmaṁ devā iva suvarcasaḥ
01131010a kaṁ cit kālaṁ vihr̥tyaivam anubhūya parāṁ mudam
01131010c idaṁ vai hāstinapuraṁ sukhinaḥ punar eṣyatha
01131011a dhr̥tarāṣṭrasya taṁ kāmam anubuddhvā yudhiṣṭhiraḥ
01131011c ātmanaś cāsahāyatvaṁ tatheti pratyuvāca tam
01131012a tato bhīṣmaṁ mahāprājñaṁ viduraṁ ca mahāmatim
01131012c droṇaṁ ca bāhlikaṁ caiva somadattaṁ ca kauravam
01131013a kr̥pam ācāryaputraṁ ca gāndhārīṁ ca yaśasvinīm
01131013c yudhiṣṭhiraḥ śanair dīnam uvācedaṁ vacas tadā
01131014a ramaṇīye janākīrṇe nagare vāraṇāvate
01131014c sagaṇās tāta vatsyāmo dhr̥tarāṣṭrasya śāsanāt
01131015a prasannamanasaḥ sarve puṇyā vāco vimuñcata
01131015c āśīrbhir vardhitān asmān na pāpaṁ prasahiṣyati
01131016a evam uktās tu te sarve pāṇḍuputreṇa kauravāḥ
01131016c prasannavadanā bhūtvā te ’bhyavartanta pāṇḍavān
01131017a svasty astu vaḥ pathi sadā bhūtebhyaś caiva sarvaśaḥ
01131017c mā ca vo ’stv aśubhaṁ kiṁ cit sarvataḥ pāṇḍunandanāḥ
01131018a tataḥ kr̥tasvastyayanā rājyalābhāya pāṇḍavāḥ
01131018c kr̥tvā sarvāṇi kāryāṇi prayayur vāraṇāvatam
01132001  vaiśaṁpāyana uvāca
01132001a evam ukteṣu rājñā tu pāṇḍaveṣu mahātmasu
01132001c duryodhanaḥ paraṁ harṣam ājagāma durātmavān
01132002a sa purocanam ekāntam ānīya bharatarṣabha
01132002c gr̥hītvā dakṣiṇe pāṇau sacivaṁ vākyam abravīt
01132003a mameyaṁ vasusaṁpūrṇā purocana vasuṁdharā
01132003c yatheyaṁ mama tadvat te sa tāṁ rakṣitum arhasi
01132004a na hi me kaś cid anyo ’sti vaiśvāsikataras tvayā
01132004c sahāyo yena saṁdhāya mantrayeyaṁ yathā tvayā
01132005a saṁrakṣa tāta mantraṁ ca sapatnāṁś ca mamoddhara
01132005c nipuṇenābhyupāyena yad bravīmi tathā kuru
01132006a pāṇḍavā dhr̥tarāṣṭreṇa preṣitā vāraṇāvatam
01132006c utsave vihariṣyanti dhr̥tarāṣṭrasya śāsanāt
01132007a sa tvaṁ rāsabhayuktena syandanenāśugāminā
01132007c vāraṇāvatam adyaiva yathā yāsi tathā kuru
01132008a tatra gatvā catuḥśālaṁ gr̥haṁ paramasaṁvr̥tam
01132008c āyudhāgāram āśritya kārayethā mahādhanam
01132009a śaṇasarjarasādīni yāni dravyāṇi kāni cit
01132009c āgneyāny uta santīha tāni sarvāṇi dāpaya
01132010a sarpiṣā ca satailena lākṣayā cāpy analpayā
01132010c mr̥ttikāṁ miśrayitvā tvaṁ lepaṁ kuḍyeṣu dāpayeḥ
01132011a śaṇān vaṁśaṁ ghr̥taṁ dāru yantrāṇi vividhāni ca
01132011c tasmin veśmani sarvāṇi nikṣipethāḥ samantataḥ
01132012a yathā ca tvāṁ na śaṅkeran parīkṣanto ’pi pāṇḍavāḥ
01132012c āgneyam iti tat kāryam iti cānye ca mānavāḥ
01132013a veśmany evaṁ kr̥te tatra kr̥tvā tān paramārcitān
01132013c vāsayeḥ pāṇḍaveyāṁś ca kuntīṁ ca sasuhr̥jjanām
01132014a tatrāsanāni mukhyāni yānāni śayanāni ca
01132014c vidhātavyāni pāṇḍūnāṁ yathā tuṣyeta me pitā
01132015a yathā rameran viśrabdhā nagare vāraṇāvate
01132015c tathā sarvaṁ vidhātavyaṁ yāvat kālasya paryayaḥ
01132016a jñātvā tu tān suviśvastāñ śayānān akutobhayān
01132016c agnis tatas tvayā deyo dvāratas tasya veśmanaḥ
01132017a dagdhān evaṁ svake gehe dagdhā iti tato janāḥ
01132017c jñātayo vā vadiṣyanti pāṇḍavārthāya karhi cit
01132018a tat tatheti pratijñāya kauravāya purocanaḥ
01132018c prāyād rāsabhayuktena nagaraṁ vāraṇāvatam
01132019a sa gatvā tvarito rājan duryodhanamate sthitaḥ
01132019c yathoktaṁ rājaputreṇa sarvaṁ cakre purocanaḥ
01133001  vaiśaṁpāyana uvāca
01133001a pāṇḍavās tu rathān yuktvā sadaśvair anilopamaiḥ
01133001c ārohamāṇā bhīṣmasya pādau jagr̥hur ārtavat
01133002a rājñaś ca dhr̥tarāṣṭrasya droṇasya ca mahātmanaḥ
01133002c anyeṣāṁ caiva vr̥ddhānāṁ vidurasya kr̥pasya ca
01133003a evaṁ sarvān kurūn vr̥ddhān abhivādya yatavratāḥ
01133003c samāliṅgya samānāṁś ca bālaiś cāpy abhivāditāḥ
01133004a sarvā mātr̥̄s tathāpr̥ṣṭvā kr̥tvā caiva pradakṣiṇam
01133004c sarvāḥ prakr̥tayaś caiva prayayur vāraṇāvatam
01133005a viduraś ca mahāprājñas tathānye kurupuṁgavāḥ
01133005c paurāś ca puruṣavyāghrān anvayuḥ śokakarśitāḥ
01133006a tatra ke cid bruvanti sma brāhmaṇā nirbhayās tadā
01133006c śocamānāḥ pāṇḍuputrān atīva bharatarṣabha
01133007a viṣamaṁ paśyate rājā sarvathā tamasāvr̥taḥ
01133007c dhr̥tarāṣṭraḥ sudurbuddhir na ca dharmaṁ prapaśyati
01133008a na hi pāpam apāpātmā rocayiṣyati pāṇḍavaḥ
01133008c bhīmo vā balināṁ śreṣṭhaḥ kaunteyo vā dhanaṁjayaḥ
01133008e kuta eva mahāprājñau mādrīputrau kariṣyataḥ
01133009a tad rājyaṁ pitr̥taḥ prāptaṁ dhr̥tarāṣṭro na mr̥ṣyate
01133009c adharmam akhilaṁ kiṁ nu bhīṣmo ’yam anumanyate
01133009e vivāsyamānān asthāne kaunteyān bharatarṣabhān
01133010a piteva hi nr̥po ’smākam abhūc chāṁtanavaḥ purā
01133010c vicitravīryo rājarṣiḥ pāṇḍuś ca kurunandanaḥ
01133011a sa tasmin puruṣavyāghre diṣṭabhāvaṁ gate sati
01133011c rājaputrān imān bālān dhr̥tarāṣṭro na mr̥ṣyate
01133012a vayam etad amr̥ṣyantaḥ sarva eva purottamāt
01133012c gr̥hān vihāya gacchāmo yatra yāti yudhiṣṭhiraḥ
01133013a tāṁs tathāvādinaḥ paurān duḥkhitān duḥkhakarśitaḥ
01133013c uvāca paramaprīto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01133014a pitā mānyo guruḥ śreṣṭho yad āha pr̥thivīpatiḥ
01133014c aśaṅkamānais tat kāryam asmābhir iti no vratam
01133015a bhavantaḥ suhr̥do ’smākam asmān kr̥tvā pradakṣiṇam
01133015c āśīrbhir abhinandyāsmān nivartadhvaṁ yathāgr̥ham
01133016a yadā tu kāryam asmākaṁ bhavadbhir upapatsyate
01133016c tadā kariṣyatha mama priyāṇi ca hitāni ca
01133017a te tatheti pratijñāya kr̥tvā caitān pradakṣiṇam
01133017c āśīrbhir abhinandyaināñ jagmur nagaram eva hi
01133018a paureṣu tu nivr̥tteṣu viduraḥ sarvadharmavit
01133018c bodhayan pāṇḍavaśreṣṭham idaṁ vacanam abravīt
01133018e prājñaḥ prājñaṁ pralāpajñaḥ samyag dharmārthadarśivān
01133019a vijñāyedaṁ tathā kuryād āpadaṁ nistared yathā
01133019c alohaṁ niśitaṁ śastraṁ śarīraparikartanam
01133019e yo vetti na tam āghnanti pratighātavidaṁ dviṣaḥ
01133020a kakṣaghnaḥ śiśiraghnaś ca mahākakṣe bilaukasaḥ
01133020c na dahed iti cātmānaṁ yo rakṣati sa jīvati
01133021a nācakṣur vetti panthānaṁ nācakṣur vindate diśaḥ
01133021c nādhr̥tir bhūtim āpnoti budhyasvaivaṁ prabodhitaḥ
01133022a anāptair dattam ādatte naraḥ śastram alohajam
01133022c śvāviccharaṇam āsādya pramucyeta hutāśanāt
01133023a caran mārgān vijānāti nakṣatrair vindate diśaḥ
01133023c ātmanā cātmanaḥ pañca pīḍayan nānupīḍyate
01133024a anuśiṣṭvānugatvā ca kr̥tvā cainān pradakṣiṇam
01133024c pāṇḍavān abhyanujñāya viduraḥ prayayau gr̥hān
01133025a nivr̥tte vidure caiva bhīṣme paurajane tathā
01133025c ajātaśatrum āmantrya kuntī vacanam abravīt
01133026a kṣattā yad abravīd vākyaṁ janamadhye ’bruvann iva
01133026c tvayā ca tat tathety ukto jānīmo na ca tad vayam
01133027a yadi tac chakyam asmābhiḥ śrotuṁ na ca sadoṣavat
01133027c śrotum icchāmi tat sarvaṁ saṁvādaṁ tava tasya ca
01133028  yudhiṣṭhira uvāca
01133028a viṣād agneś ca boddhavyam iti māṁ viduro ’bravīt
01133028c panthāś ca vo nāviditaḥ kaś cit syād iti cābravīt
01133029a jitendriyaś ca vasudhāṁ prāpsyasīti ca mābravīt
01133029c vijñātam iti tat sarvam ity ukto viduro mayā
01133030  vaiśaṁpāyana uvāca
01133030a aṣṭame ’hani rohiṇyāṁ prayātāḥ phalgunasya te
01133030c vāraṇāvatam āsādya dadr̥śur nāgaraṁ janam
01134001  vaiśaṁpāyana uvāca
01134001a tataḥ sarvāḥ prakr̥tayo nagarād vāraṇāvatāt
01134001c sarvamaṅgalasaṁyuktā yathāśāstram atandritāḥ
01134002a śrutvāgatān pāṇḍuputrān nānāyānaiḥ sahasraśaḥ
01134002c abhijagmur naraśreṣṭhāñ śrutvaiva parayā mudā
01134003a te samāsādya kaunteyān vāraṇāvatakā janāḥ
01134003c kr̥tvā jayāśiṣaḥ sarve parivāryopatasthire
01134004a tair vr̥taḥ puruṣavyāghro dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01134004c vibabhau devasaṁkāśo vajrapāṇir ivāmaraiḥ
01134005a satkr̥tās te tu pauraiś ca paurān satkr̥tya cānaghāḥ
01134005c alaṁkr̥taṁ janākīrṇaṁ viviśur vāraṇāvatam
01134006a te praviśya puraṁ vīrās tūrṇaṁ jagmur atho gr̥hān
01134006c brāhmaṇānāṁ mahīpāla ratānāṁ sveṣu karmasu
01134007a nagarādhikr̥tānāṁ ca gr̥hāṇi rathināṁ tathā
01134007c upatasthur naraśreṣṭhā vaiśyaśūdragr̥hān api
01134008a arcitāś ca naraiḥ pauraiḥ pāṇḍavā bharatarṣabhāḥ
01134008c jagmur āvasathaṁ paścāt purocanapuraskr̥tāḥ
01134009a tebhyo bhakṣyānnapānāni śayanāni śubhāni ca
01134009c āsanāni ca mukhyāni pradadau sa purocanaḥ
01134010a tatra te satkr̥tās tena sumahārhaparicchadāḥ
01134010c upāsyamānāḥ puruṣair ūṣuḥ puranivāsibhiḥ
01134011a daśarātroṣitānāṁ tu tatra teṣāṁ purocanaḥ
01134011c nivedayām āsa gr̥haṁ śivākhyam aśivaṁ tadā
01134012a tatra te puruṣavyāghrā viviśuḥ saparicchadāḥ
01134012c purocanasya vacanāt kailāsam iva guhyakāḥ
01134013a tat tv agāram abhiprekṣya sarvadharmaviśāradaḥ
01134013c uvācāgneyam ity evaṁ bhīmasenaṁ yudhiṣṭhiraḥ
01134013e jighran somya vasāgandhaṁ sarpir jatuvimiśritam
01134014a kr̥taṁ hi vyaktam āgneyam idaṁ veśma paraṁtapa
01134014c śaṇasarjarasaṁ vyaktam ānītaṁ gr̥hakarmaṇi
01134014e muñjabalvajavaṁśādi dravyaṁ sarvaṁ ghr̥tokṣitam
01134015a śilpibhiḥ sukr̥taṁ hy āptair vinītair veśmakarmaṇi
01134015c viśvastaṁ mām ayaṁ pāpo dagdhukāmaḥ purocanaḥ
01134016a imāṁ tu tāṁ mahābuddhir viduro dr̥ṣṭavāṁs tadā
01134016c āpadaṁ tena māṁ pārtha sa saṁbodhitavān purā
01134017a te vayaṁ bodhitās tena buddhavanto ’śivaṁ gr̥ham
01134017c ācāryaiḥ sukr̥taṁ gūḍhair duryodhanavaśānugaiḥ
01134018  bhīma uvāca
01134018a yad idaṁ gr̥ham āgneyaṁ vihitaṁ manyate bhavān
01134018c tatraiva sādhu gacchāmo yatra pūrvoṣitā vayam
01134019  yudhiṣṭhira uvāca
01134019a iha yattair nirākārair vastavyam iti rocaye
01134019c naṣṭair iva vicinvadbhir gatim iṣṭāṁ dhruvām itaḥ
01134020a yadi vindeta cākāram asmākaṁ hi purocanaḥ
01134020c śīghrakārī tato bhūtvā prasahyāpi daheta naḥ
01134021a nāyaṁ bibhety upakrośād adharmād vā purocanaḥ
01134021c tathā hi vartate mandaḥ suyodhanamate sthitaḥ
01134022a api ceha pradagdheṣu bhīṣmo ’smāsu pitāmahaḥ
01134022c kopaṁ kuryāt kimarthaṁ vā kauravān kopayeta saḥ
01134022e dharma ity eva kupyeta tathānye kurupuṁgavāḥ
01134023a vayaṁ tu yadi dāhasya bibhyataḥ pradravema hi
01134023c spaśair no ghātayet sārvān rājyalubdhaḥ suyodhanaḥ
01134024a apadasthān pade tiṣṭhann apakṣān pakṣasaṁsthitaḥ
01134024c hīnakośān mahākośaḥ prayogair ghātayed dhruvam
01134025a tad asmābhir imaṁ pāpaṁ taṁ ca pāpaṁ suyodhanam
01134025c vañcayadbhir nivastavyaṁ channavāsaṁ kva cit kva cit
01134026a te vayaṁ mr̥gayāśīlāś carāma vasudhām imām
01134026c tathā no viditā mārgā bhaviṣyanti palāyatām
01134027a bhaumaṁ ca bilam adyaiva karavāma susaṁvr̥tam
01134027c gūḍhocchvasān na nas tatra hutāśaḥ saṁpradhakṣyati
01134028a vasato ’tra yathā cāsmān na budhyeta purocanaḥ
01134028c pauro vāpi janaḥ kaś cit tathā kāryam atandritaiḥ
01135001  vaiśaṁpāyana uvāca
01135001a vidurasya suhr̥t kaś cit khanakaḥ kuśalaḥ kva cit
01135001c vivikte pāṇḍavān rājann idaṁ vacanam abravīt
01135002a prahito vidureṇāsmi khanakaḥ kuśalo bhr̥śam
01135002c pāṇḍavānāṁ priyaṁ kāryam iti kiṁ karavāṇi vaḥ
01135003a pracchannaṁ vidureṇoktaḥ śreyas tvam iha pāṇḍavān
01135003c pratipādaya viśvāsād iti kiṁ karavāṇi vaḥ
01135004a kr̥ṣṇapakṣe caturdaśyāṁ rātrāv asya purocanaḥ
01135004c bhavanasya tava dvāri pradāsyati hutāśanam
01135005a mātrā saha pradagdhavyāḥ pāṇḍavāḥ puruṣarṣabhāḥ
01135005c iti vyavasitaṁ pārtha dhārtarāṣṭrasya me śrutam
01135006a kiṁ cic ca vidureṇokto mlecchavācāsi pāṇḍava
01135006c tvayā ca tat tathety uktam etad viśvāsakāraṇam
01135007a uvāca taṁ satyadhr̥tiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
01135007c abhijānāmi saumya tvāṁ suhr̥daṁ vidurasya vai
01135008a śucim āptaṁ priyaṁ caiva sadā ca dr̥ḍhabhaktikam
01135008c na vidyate kaveḥ kiṁ cid abhijñānaprayojanam
01135009a yathā naḥ sa tathā nas tvaṁ nirviśeṣā vayaṁ tvayi
01135009c bhavataḥ sma yathā tasya pālayāsmān yathā kaviḥ
01135010a idaṁ śaraṇam āgneyaṁ madartham iti me matiḥ
01135010c purocanena vihitaṁ dhārtarāṣṭrasya śāsanāt
01135011a sa pāpaḥ kośavāṁś caiva sasahāyaś ca durmatiḥ
01135011c asmān api ca duṣṭātmā nityakālaṁ prabādhate
01135012a sa bhavān mokṣayatv asmān yatnenāsmād dhutāśanāt
01135012c asmāsv iha hi dagdheṣu sakāmaḥ syāt suyodhanaḥ
01135013a samr̥ddham āyudhāgāram idaṁ tasya durātmanaḥ
01135013c vaprānte niṣpratīkāram āśliṣyedaṁ kr̥taṁ mahat
01135014a idaṁ tad aśubhaṁ nūnaṁ tasya karma cikīrṣitam
01135014c prāg eva viduro veda tenāsmān anvabodhayat
01135015a seyam āpad anuprāptā kṣattā yāṁ dr̥ṣṭavān purā
01135015c purocanasyāviditān asmāṁs tvaṁ vipramocaya
01135016a sa tatheti pratiśrutya khanako yatnam āsthitaḥ
01135016c parikhām utkiran nāma cakāra sumahad bilam
01135017a cakre ca veśmanas tasya madhye nātimahan mukham
01135017c kapāṭayuktam ajñātaṁ samaṁ bhūmyā ca bhārata
01135018a purocanabhayāc caiva vyadadhāt saṁvr̥taṁ mukham
01135018c sa tatra ca gr̥hadvāri vasaty aśubhadhīḥ sadā
01135019a tatra te sāyudhāḥ sarve vasanti sma kṣapāṁ nr̥pa
01135019c divā caranti mr̥gayāṁ pāṇḍaveyā vanād vanam
01135020a viśvastavad aviśvastā vañcayantaḥ purocanam
01135020c atuṣṭās tuṣṭavad rājann ūṣuḥ paramaduḥkhitāḥ
01135021a na cainān anvabudhyanta narā nagaravāsinaḥ
01135021c anyatra vidurāmātyāt tasmāt khanakasattamāt
01136001  vaiśaṁpāyana uvāca
01136001a tāṁs tu dr̥ṣṭvā sumanasaḥ parisaṁvatsaroṣitān
01136001c viśvastān iva saṁlakṣya harṣaṁ cakre purocanaḥ
01136002a purocane tathā hr̥ṣṭe kaunteyo ’tha yudhiṣṭhiraḥ
01136002c bhīmasenārjunau caiva yamau covāca dharmavit
01136003a asmān ayaṁ suviśvastān vetti pāpaḥ purocanaḥ
01136003c vañcito ’yaṁ nr̥śaṁsātmā kālaṁ manye palāyane
01136004a āyudhāgāram ādīpya dagdhvā caiva purocanam
01136004c ṣaṭ prāṇino nidhāyeha dravāmo ’nabhilakṣitāḥ
01136005a atha dānāpadeśena kuntī brāhmaṇabhojanam
01136005c cakre niśi mahad rājann ājagmus tatra yoṣitaḥ
01136006a tā vihr̥tya yathākāmaṁ bhuktvā pītvā ca bhārata
01136006c jagmur niśi gr̥hān eva samanujñāpya mādhavīm
01136007a niṣādī pañcaputrā tu tasmin bhojye yadr̥cchayā
01136007c annārthinī samabhyāgāt saputrā kālacoditā
01136008a sā pītvā madirāṁ mattā saputrā madavihvalā
01136008c saha sarvaiḥ sutai rājaṁs tasminn eva niveśane
01136008e suṣvāpa vigatajñānā mr̥takalpā narādhipa
01136009a atha pravāte tumule niśi supte jane vibho
01136009c tad upādīpayad bhīmaḥ śete yatra purocanaḥ
01136010a tataḥ pratāpaḥ sumahāñ śabdaś caiva vibhāvasoḥ
01136010c prādurāsīt tadā tena bubudhe sa janavrajaḥ
01136011  paurā ūcuḥ
01136011a duryodhanaprayuktena pāpenākr̥tabuddhinā
01136011c gr̥ham ātmavināśāya kāritaṁ dāhitaṁ ca yat
01136012a aho dhig dhr̥tarāṣṭrasya buddhir nātisamañjasī
01136012c yaḥ śucīn pāṇḍavān bālān dāhayām āsa mantriṇā
01136013a diṣṭyā tv idānīṁ pāpātmā dagdho ’yam atidurmatiḥ
01136013c anāgasaḥ suviśvastān yo dadāha narottamān
01136014  vaiśaṁpāyana uvāca
01136014a evaṁ te vilapanti sma vāraṇāvatakā janāḥ
01136014c parivārya gr̥haṁ tac ca tasthū rātrau samantataḥ
01136015a pāṇḍavāś cāpi te rājan mātrā saha suduḥkhitāḥ
01136015c bilena tena nirgatya jagmur gūḍham alakṣitāḥ
01136016a tena nidroparodhena sādhvasena ca pāṇḍavāḥ
01136016c na śekuḥ sahasā gantuṁ saha mātrā paraṁtapāḥ
01136017a bhīmasenas tu rājendra bhīmavegaparākramaḥ
01136017c jagāma bhrātr̥̄n ādāya sarvān mātaram eva ca
01136018a skandham āropya jananīṁ yamāv aṅkena vīryavān
01136018c pārthau gr̥hītvā pāṇibhyāṁ bhrātarau sumahābalau
01136019a tarasā pādapān bhañjan mahīṁ padbhyāṁ vidārayan
01136019c sa jagāmāśu tejasvī vātaraṁhā vr̥kodaraḥ
01137001  vaiśaṁpāyana uvāca
01137001a atha rātryāṁ vyatītāyām aśeṣo nāgaro janaḥ
01137001c tatrājagāma tvarito didr̥kṣuḥ pāṇḍunandanān
01137002a nirvāpayanto jvalanaṁ te janā dadr̥śus tataḥ
01137002c jātuṣaṁ tad gr̥haṁ dagdham amātyaṁ ca purocanam
01137003a nūnaṁ duryodhanenedaṁ vihitaṁ pāpakarmaṇā
01137003c pāṇḍavānāṁ vināśāya ity evaṁ cukruṣur janāḥ
01137004a vidite dhr̥tarāṣṭrasya dhārtarāṣṭro na saṁśayaḥ
01137004c dagdhavān pāṇḍudāyādān na hy enaṁ pratiṣiddhavān
01137005a nūnaṁ śāṁtanavo bhīṣmo na dharmam anuvartate
01137005c droṇaś ca viduraś caiva kr̥paś cānye ca kauravāḥ
01137006a te vayaṁ dhr̥tarāṣṭrasya preṣayāmo durātmanaḥ
01137006c saṁvr̥ttas te paraḥ kāmaḥ pāṇḍavān dagdhavān asi
01137007a tato vyapohamānās te pāṇḍavārthe hutāśanam
01137007c niṣādīṁ dadr̥śur dagdhāṁ pañcaputrām anāgasam
01137008a khanakena tu tenaiva veśma śodhayatā bilam
01137008c pāṁsubhiḥ pratyapihitaṁ puruṣais tair alakṣitam
01137009a tatas te preṣayām āsur dhr̥tarāṣṭrasya nāgarāḥ
01137009c pāṇḍavān agninā dagdhān amātyaṁ ca purocanam
01137010a śrutvā tu dhr̥tarāṣṭras tad rājā sumahad apriyam
01137010c vināśaṁ pāṇḍuputrāṇāṁ vilalāpa suduḥkhitaḥ
01137011a adya pāṇḍur mr̥to rājā bhrātā mama sudurlabhaḥ
01137011c teṣu vīreṣu dagdheṣu mātrā saha viśeṣataḥ
01137012a gacchantu puruṣāḥ śīghraṁ nagaraṁ vāraṇāvatam
01137012c satkārayantu tān vīrān kuntirājasutāṁ ca tām
01137013a kārayantu ca kulyāni śubhrāṇi ca mahānti ca
01137013c ye ca tatra mr̥tās teṣāṁ suhr̥do ’rcantu tān api
01137014a evaṁgate mayā śakyaṁ yad yat kārayituṁ hitam
01137014c pāṇḍavānāṁ ca kuntyāś ca tat sarvaṁ kriyatāṁ dhanaiḥ
01137015a evam uktvā tataś cakre jñātibhiḥ parivāritaḥ
01137015c udakaṁ pāṇḍuputrāṇāṁ dhr̥tarāṣṭro ’mbikāsutaḥ
01137016a cukruśuḥ kauravāḥ sarve bhr̥śaṁ śokaparāyaṇāḥ
01137016c viduras tv alpaśaś cakre śokaṁ veda paraṁ hi saḥ
01137017a pāṇḍavāś cāpi nirgatya nagarād vāraṇāvatāt
01137017c javena prayayū rājan dakṣiṇāṁ diśam āśritāḥ
01137018a vijñāya niśi panthānaṁ nakṣatrair dakṣiṇāmukhāḥ
01137018c yatamānā vanaṁ rājan gahanaṁ pratipedire
01137019a tataḥ śrāntāḥ pipāsārtā nidrāndhāḥ pāṇḍunandanāḥ
01137019c punar ūcur mahāvīryaṁ bhīmasenam idaṁ vacaḥ
01137020a itaḥ kaṣṭataraṁ kiṁ nu yad vayaṁ gahane vane
01137020c diśaś ca na prajānīmo gantuṁ caiva na śaknumaḥ
01137021a taṁ ca pāpaṁ na jānīmo yadi dagdhaḥ purocanaḥ
01137021c kathaṁ nu vipramucyema bhayād asmād alakṣitāḥ
01137022a punar asmān upādāya tathaiva vraja bhārata
01137022c tvaṁ hi no balavān eko yathā satatagas tathā
01137023a ity ukto dharmarājena bhīmaseno mahābalaḥ
01137023c ādāya kuntīṁ bhrātr̥̄ṁś ca jagāmāśu mahābalaḥ
01138001  vaiśaṁpāyana uvāca
01138001a tena vikramatā tūrṇam ūruvegasamīritam
01138001c pravavāv anilo rājañ śuciśukrāgame yathā
01138002a sa mr̥dnan puṣpitāṁś caiva phalitāṁś ca vanaspatīn
01138002c ārujan dārugulmāṁś ca pathas tasya samīpajān
01138003a tathā vr̥kṣān bhañjamāno jagāmāmitavikramaḥ
01138003c tasya vegena pāṇḍūnāṁ mūrccheva samajāyata
01138004a asakr̥c cāpi saṁtīrya dūrapāraṁ bhujaplavaiḥ
01138004c pathi pracchannam āsedur dhārtarāṣṭrabhayāt tadā
01138005a kr̥cchreṇa mātaraṁ tv ekāṁ sukumārīṁ yaśasvinīm
01138005c avahat tatra pr̥ṣṭhena rodhaḥsu viṣameṣu ca
01138006a āgamaṁs te vanoddeśam alpamūlaphalodakam
01138006c krūrapakṣimr̥gaṁ ghoraṁ sāyāhne bharatarṣabhāḥ
01138007a ghorā samabhavat saṁdhyā dāruṇā mr̥gapakṣiṇaḥ
01138007c aprakāśā diśaḥ sarvā vātair āsann anārtavaiḥ
01138008a te śrameṇa ca kauravyās tr̥ṣṇayā ca prapīḍitāḥ
01138008c nāśaknuvaṁs tadā gantuṁ nidrayā ca pravr̥ddhayā
01138009a tato bhīmo vanaṁ ghoraṁ praviśya vijanaṁ mahat
01138009c nyagrodhaṁ vipulacchāyaṁ ramaṇīyam upādravat
01138010a tatra nikṣipya tān sarvān uvāca bharatarṣabhaḥ
01138010c pānīyaṁ mr̥gayāmīha viśramadhvam iti prabho
01138011a ete ruvanti madhuraṁ sārasā jalacāriṇaḥ
01138011c dhruvam atra jalasthāyo mahān iti matir mama
01138012a anujñātaḥ sa gaccheti bhrātrā jyeṣṭhena bhārata
01138012c jagāma tatra yatra sma ruvanti jalacāriṇaḥ
01138013a sa tatra pītvā pānīyaṁ snātvā ca bharatarṣabha
01138013c uttarīyeṇa pānīyam ājahāra tadā nr̥pa
01138014a gavyūtimātrād āgatya tvarito mātaraṁ prati
01138014c sa suptāṁ mātaraṁ dr̥ṣṭvā bhrātr̥̄ṁś ca vasudhātale
01138014e bhr̥śaṁ duḥkhaparītātmā vilalāpa vr̥kodaraḥ
01138015a śayaneṣu parārdhyeṣu ye purā vāraṇāvate
01138015c nādhijagmus tadā nidrāṁ te ’dya suptā mahītale
01138016a svasāraṁ vasudevasya śatrusaṁghāvamardinaḥ
01138016c kuntibhojasutāṁ kuntīṁ sarvalakṣaṇapūjitām
01138017a snuṣāṁ vicitravīryasya bhāryāṁ pāṇḍor mahātmanaḥ
01138017c prāsādaśayanāṁ nityaṁ puṇḍarīkāntaraprabhām
01138018a sukumāratarāṁ strīṇāṁ mahārhaśayanocitām
01138018c śayānāṁ paśyatādyeha pr̥thivyām atathocitām
01138019a dharmād indrāc ca vāyoś ca suṣuve yā sutān imān
01138019c seyaṁ bhūmau pariśrāntā śete hy adyātathocitā
01138020a kiṁ nu duḥkhataraṁ śakyaṁ mayā draṣṭum ataḥ param
01138020c yo ’ham adya naravyāghrān suptān paśyāmi bhūtale
01138021a triṣu lokeṣu yad rājyaṁ dharmavidyo ’rhate nr̥paḥ
01138021c so ’yaṁ bhūmau pariśrāntaḥ śete prākr̥tavat katham
01138022a ayaṁ nīlāmbudaśyāmo nareṣv apratimo bhuvi
01138022c śete prākr̥tavad bhūmāv ato duḥkhataraṁ nu kim
01138023a aśvināv iva devānāṁ yāv imau rūpasaṁpadā
01138023c tau prākr̥tavad adyemau prasuptau dharaṇītale
01138024a jñātayo yasya naiva syur viṣamāḥ kulapāṁsanāḥ
01138024c sa jīvet susukhaṁ loke grāme druma ivaikajaḥ
01138025a eko vr̥kṣo hi yo grāme bhavet parṇaphalānvitaḥ
01138025c caityo bhavati nirjñātir arcanīyaḥ supūjitaḥ
01138026a yeṣāṁ ca bahavaḥ śūrā jñātayo dharmasaṁśritāḥ
01138026c te jīvanti sukhaṁ loke bhavanti ca nirāmayāḥ
01138027a balavantaḥ samr̥ddhārthā mitrabāndhavanandanāḥ
01138027c jīvanty anyonyam āśritya drumāḥ kānanajā iva
01138028a vayaṁ tu dhr̥tarāṣṭreṇa saputreṇa durātmanā
01138028c vivāsitā na dagdhāś ca kathaṁ cit tasya śāsanāt
01138029a tasmān muktā vayaṁ dāhād imaṁ vr̥kṣam upāśritāḥ
01138029c kāṁ diśaṁ pratipatsyāmaḥ prāptāḥ kleśam anuttamam
01138030a nātidūre ca nagaraṁ vanād asmād dhi lakṣaye
01138030c jāgartavye svapantīme hanta jāgarmy ahaṁ svayam
01138031a pāsyantīme jalaṁ paścāt pratibuddhā jitaklamāḥ
01138031c iti bhīmo vyavasyaiva jajāgāra svayaṁ tadā
01139001  vaiśaṁpāyana uvāca
01139001a tatra teṣu śayāneṣu hiḍimbo nāma rākṣasaḥ
01139001c avidūre vanāt tasmāc chālavr̥kṣam upāśritaḥ
01139002a krūro mānuṣamāṁsādo mahāvīryo mahābalaḥ
01139002c virūparūpaḥ piṅgākṣaḥ karālo ghoradarśanaḥ
01139002e piśitepsuḥ kṣudhārtas tān apaśyata yadr̥cchayā
01139003a ūrdhvāṅguliḥ sa kaṇḍūyan dhunvan rūkṣāñ śiroruhān
01139003c jr̥mbhamāṇo mahāvaktraḥ punaḥ punar avekṣya ca
01139004a duṣṭo mānuṣamāṁsādo mahākāyo mahābalaḥ
01139004c āghrāya mānuṣaṁ gandhaṁ bhaginīm idam abravīt
01139005a upapannaś cirasyādya bhakṣo mama manaḥpriyaḥ
01139005c snehasravān prasravati jihvā paryeti me mukham
01139006a aṣṭau daṁṣṭrāḥ sutīkṣṇāgrāś cirasyāpātaduḥsahāḥ
01139006c deheṣu majjayiṣyāmi snigdheṣu piśiteṣu ca
01139007a ākramya mānuṣaṁ kaṇṭham ācchidya dhamanīm api
01139007c uṣṇaṁ navaṁ prapāsyāmi phenilaṁ rudhiraṁ bahu
01139008a gaccha jānīhi ke tv ete śerate vanam āśritāḥ
01139008c mānuṣo balavān gandho ghrāṇaṁ tarpayatīva me
01139009a hatvaitān mānuṣān sarvān ānayasva mamāntikam
01139009c asmadviṣayasuptebhyo naitebhyo bhayam asti te
01139010a eṣāṁ māṁsāni saṁskr̥tya mānuṣāṇāṁ yatheṣṭataḥ
01139010c bhakṣayiṣyāva sahitau kuru tūrṇaṁ vaco mama
01139011a bhrātur vacanam ājñāya tvaramāṇeva rākṣasī
01139011c jagāma tatra yatra sma pāṇḍavā bharatarṣabha
01139012a dadarśa tatra gatvā sā pāṇḍavān pr̥thayā saha
01139012c śayānān bhīmasenaṁ ca jāgrataṁ tv aparājitam
01139013a dr̥ṣṭvaiva bhīmasenaṁ sā śālaskandham ivodgatam
01139013c rākṣasī kāmayām āsa rūpeṇāpratimaṁ bhuvi
01139014a ayaṁ śyāmo mahābāhuḥ siṁhaskandho mahādyutiḥ
01139014c kambugrīvaḥ puṣkarākṣo bhartā yukto bhaven mama
01139015a nāhaṁ bhrātr̥vaco jātu kuryāṁ krūropasaṁhitam
01139015c patisneho ’tibalavān na tathā bhrātr̥sauhr̥dam
01139016a muhūrtam iva tr̥ptiś ca bhaved bhrātur mamaiva ca
01139016c hatair etair ahatvā tu modiṣye śāśvatīḥ samāḥ
01139017a sā kāmarūpiṇī rūpaṁ kr̥tvā mānuṣam uttamam
01139017c upatasthe mahābāhuṁ bhīmasenaṁ śanaiḥ śanaiḥ
01139018a vilajjamāneva latā divyābharaṇabhūṣitā
01139018c smitapūrvam idaṁ vākyaṁ bhīmasenam athābravīt
01139019a kutas tvam asi saṁprāptaḥ kaś cāsi puruṣarṣabha
01139019c ka ime śerate ceha puruṣā devarūpiṇaḥ
01139020a keyaṁ ca br̥hatī śyāmā sukumārī tavānagha
01139020c śete vanam idaṁ prāpya viśvastā svagr̥he yathā
01139021a nedaṁ jānāti gahanaṁ vanaṁ rākṣasasevitam
01139021c vasati hy atra pāpātmā hiḍimbo nāma rākṣasaḥ
01139022a tenāhaṁ preṣitā bhrātrā duṣṭabhāvena rakṣasā
01139022c bibhakṣayiṣatā māṁsaṁ yuṣmākam amaropama
01139023a sāhaṁ tvām abhisaṁprekṣya devagarbhasamaprabham
01139023c nānyaṁ bhartāram icchāmi satyam etad bravīmi te
01139024a etad vijñāya dharmajña yuktaṁ mayi samācara
01139024c kāmopahatacittāṅgīṁ bhajamānāṁ bhajasva mām
01139025a trāsye ’haṁ tvāṁ mahābāho rākṣasāt puruṣādakāt
01139025c vatsyāvo giridurgeṣu bhartā bhava mamānagha
01139026a antarikṣacarā hy asmi kāmato vicarāmi ca
01139026c atulām āpnuhi prītiṁ tatra tatra mayā saha
01139027  bhīma uvāca
01139027a mātaraṁ bhrātaraṁ jyeṣṭhaṁ kaniṣṭhān aparān imān
01139027c parityajeta ko nv adya prabhavann iva rākṣasi
01139028a ko hi suptān imān bhrātr̥̄n dattvā rākṣasabhojanam
01139028c mātaraṁ ca naro gacchet kāmārta iva madvidhaḥ
01139029  rākṣasy uvāca
01139029a yat te priyaṁ tat kariṣye sarvān etān prabodhaya
01139029c mokṣayiṣyāmi vaḥ kāmaṁ rākṣasāt puruṣādakāt
01139030  bhīma uvāca
01139030a sukhasuptān vane bhrātr̥̄n mātaraṁ caiva rākṣasi
01139030c na bhayād bodhayiṣyāmi bhrātus tava durātmanaḥ
01139031a na hi me rākṣasā bhīru soḍhuṁ śaktāḥ parākramam
01139031c na manuṣyā na gandharvā na yakṣāś cārulocane
01139032a gaccha vā tiṣṭha vā bhadre yad vāpīcchasi tat kuru
01139032c taṁ vā preṣaya tanvaṅgi bhrātaraṁ puruṣādakam
01140001  vaiśaṁpāyana uvāca
01140001a tāṁ viditvā ciragatāṁ hiḍimbo rākṣaseśvaraḥ
01140001c avatīrya drumāt tasmād ājagāmātha pāṇḍavān
01140002a lohitākṣo mahābāhur ūrdhvakeśo mahābalaḥ
01140002c meghasaṁghātavarṣmā ca tīkṣṇadaṁṣṭrojjvalānanaḥ
01140003a tam āpatantaṁ dr̥ṣṭvaiva tathā vikr̥tadarśanam
01140003c hiḍimbovāca vitrastā bhīmasenam idaṁ vacaḥ
01140004a āpataty eṣa duṣṭātmā saṁkruddhaḥ puruṣādakaḥ
01140004c tvām ahaṁ bhrātr̥bhiḥ sārdhaṁ yad bravīmi tathā kuru
01140005a ahaṁ kāmagamā vīra rakṣobalasamanvitā
01140005c āruhemāṁ mama śroṇīṁ neṣyāmi tvāṁ vihāyasā
01140006a prabodhayainān saṁsuptān mātaraṁ ca paraṁtapa
01140006c sarvān eva gamiṣyāmi gr̥hītvā vo vihāyasā
01140007  bhīma uvāca
01140007a mā bhais tvaṁ vipulaśroṇi naiṣa kaś cin mayi sthite
01140007c aham enaṁ haniṣyāmi prekṣantyās te sumadhyame
01140008a nāyaṁ pratibalo bhīru rākṣasāpasado mama
01140008c soḍhuṁ yudhi parispandam atha vā sarvarākṣasāḥ
01140009a paśya bāhū suvr̥ttau me hastihastanibhāv imau
01140009c ūrū parighasaṁkāśau saṁhataṁ cāpy uro mama
01140010a vikramaṁ me yathendrasya sādya drakṣyasi śobhane
01140010c māvamaṁsthāḥ pr̥thuśroṇi matvā mām iha mānuṣam
01140011  hiḍimbovāca
01140011a nāvamanye naravyāghra tvām ahaṁ devarūpiṇam
01140011c dr̥ṣṭāpadānas tu mayā mānuṣeṣv eva rākṣasaḥ
01140012  vaiśaṁpāyana uvāca
01140012a tathā saṁjalpatas tasya bhīmasenasya bhārata
01140012c vācaḥ śuśrāva tāḥ kruddho rākṣasaḥ puruṣādakaḥ
01140013a avekṣamāṇas tasyāś ca hiḍimbo mānuṣaṁ vapuḥ
01140013c sragdāmapūritaśikhaṁ samagrendunibhānanam
01140014a subhrūnāsākṣikeśāntaṁ sukumāranakhatvacam
01140014c sarvābharaṇasaṁyuktaṁ susūkṣmāmbaravāsasam
01140015a tāṁ tathā mānuṣaṁ rūpaṁ bibhratīṁ sumanoharam
01140015c puṁskāmāṁ śaṅkamānaś ca cukrodha puruṣādakaḥ
01140016a saṁkruddho rākṣasas tasyā bhaginyāḥ kurusattama
01140016c utphālya vipule netre tatas tām idam abravīt
01140017a ko hi me bhoktukāmasya vighnaṁ carati durmatiḥ
01140017c na bibheṣi hiḍimbe kiṁ matkopād vipramohitā
01140018a dhik tvām asati puṁskāme mama vipriyakāriṇi
01140018c pūrveṣāṁ rākṣasendrāṇāṁ sarveṣām ayaśaskari
01140019a yān imān āśritākārṣīr apriyaṁ sumahan mama
01140019c eṣa tān adya vai sarvān haniṣyāmi tvayā saha
01140020a evam uktvā hiḍimbāṁ sa hiḍimbo lohitekṣaṇaḥ
01140020c vadhāyābhipapātaināṁ dantair dantān upaspr̥śan
01140021a tam āpatantaṁ saṁprekṣya bhīmaḥ praharatāṁ varaḥ
01140021c bhartsayām āsa tejasvī tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
01141001  vaiśaṁpāyana uvāca
01141001a bhīmasenas tu taṁ dr̥ṣṭvā rākṣasaṁ prahasann iva
01141001c bhaginīṁ prati saṁkruddham idaṁ vacanam abravīt
01141002a kiṁ te hiḍimba etair vā sukhasuptaiḥ prabodhitaiḥ
01141002c mām āsādaya durbuddhe tarasā tvaṁ narāśana
01141003a mayy eva praharaihi tvaṁ na striyaṁ hantum arhasi
01141003c viśeṣato ’napakr̥te pareṇāpakr̥te sati
01141004a na hīyaṁ svavaśā bālā kāmayaty adya mām iha
01141004c coditaiṣā hy anaṅgena śarīrāntaracāriṇā
01141004e bhaginī tava durbuddhe rākṣasānāṁ yaśohara
01141005a tvanniyogena caiveyaṁ rūpaṁ mama samīkṣya ca
01141005c kāmayaty adya māṁ bhīrur naiṣā dūṣayate kulam
01141006a anaṅgena kr̥te doṣe nemāṁ tvam iha rākṣasa
01141006c mayi tiṣṭhati duṣṭātman na striyaṁ hantum arhasi
01141007a samāgaccha mayā sārdham ekenaiko narāśana
01141007c aham eva nayiṣyāmi tvām adya yamasādanam
01141008a adya te talaniṣpiṣṭaṁ śiro rākṣasa dīryatām
01141008c kuñjarasyeva pādena viniṣpiṣṭaṁ balīyasaḥ
01141009a adya gātrāṇi kravyādāḥ śyenā gomāyavaś ca te
01141009c karṣantu bhuvi saṁhr̥ṣṭā nihatasya mayā mr̥dhe
01141010a kṣaṇenādya kariṣye ’ham idaṁ vanam akaṇṭakam
01141010c purastād dūṣitaṁ nityaṁ tvayā bhakṣayatā narān
01141011a adya tvāṁ bhaginī pāpa kr̥ṣyamāṇaṁ mayā bhuvi
01141011c drakṣaty adripratīkāśaṁ siṁheneva mahādvipam
01141012a nirābādhās tvayi hate mayā rākṣasapāṁsana
01141012c vanam etac cariṣyanti puruṣā vanacāriṇaḥ
01141013  hiḍimba uvāca
01141013a garjitena vr̥thā kiṁ te katthitena ca mānuṣa
01141013c kr̥tvaitat karmaṇā sarvaṁ katthethā mā ciraṁ kr̥thāḥ
01141014a balinaṁ manyase yac ca ātmānam aparākramam
01141014c jñāsyasy adya samāgamya mayātmānaṁ balādhikam
01141015a na tāvad etān hiṁsiṣye svapantv ete yathāsukham
01141015c eṣa tvām eva durbuddhe nihanmy adyāpriyaṁvadam
01141016a pītvā tavāsr̥g gātrebhyas tataḥ paścād imān api
01141016c haniṣyāmi tataḥ paścād imāṁ vipriyakāriṇīm
01141017  vaiśaṁpāyana uvāca
01141017a evam uktvā tato bāhuṁ pragr̥hya puruṣādakaḥ
01141017c abhyadhāvata saṁkruddho bhīmasenam ariṁdamam
01141018a tasyābhipatatas tūrṇaṁ bhīmo bhīmaparākramaḥ
01141018c vegena prahr̥taṁ bāhuṁ nijagrāha hasann iva
01141019a nigr̥hya taṁ balād bhīmo visphurantaṁ cakarṣa ha
01141019c tasmād deśād dhanūṁṣy aṣṭau siṁhaḥ kṣudramr̥gaṁ yathā
01141020a tataḥ sa rākṣasaḥ kruddhaḥ pāṇḍavena balād dhr̥taḥ
01141020c bhīmasenaṁ samāliṅgya vyanadad bhairavaṁ ravam
01141021a punar bhīmo balād enaṁ vicakarṣa mahābalaḥ
01141021c mā śabdaḥ sukhasuptānāṁ bhrātr̥̄ṇāṁ me bhaved iti
01141022a anyonyaṁ tau samāsādya vicakarṣatur ojasā
01141022c rākṣaso bhīmasenaś ca vikramaṁ cakratuḥ param
01141023a babhañjatur mahāvr̥kṣām̐l latāś cākarṣatus tataḥ
01141023c mattāv iva susaṁrabdhau vāraṇau ṣaṣṭihāyanau
01141024a tayoḥ śabdena mahatā vibuddhās te nararṣabhāḥ
01141024c saha mātrā tu dadr̥śur hiḍimbām agrataḥ sthitām
01142001  vaiśaṁpāyana uvāca
01142001a prabuddhās te hiḍimbāyā rūpaṁ dr̥ṣṭvātimānuṣam
01142001c vismitāḥ puruṣavyāghrā babhūvuḥ pr̥thayā saha
01142002a tataḥ kuntī samīkṣyaināṁ vismitā rūpasaṁpadā
01142002c uvāca madhuraṁ vākyaṁ sāntvapūrvam idaṁ śanaiḥ
01142003a kasya tvaṁ suragarbhābhe kā cāsi varavarṇini
01142003c kena kāryeṇa suśroṇi kutaś cāgamanaṁ tava
01142004a yadi vāsya vanasyāsi devatā yadi vāpsarāḥ
01142004c ācakṣva mama tat sarvaṁ kimarthaṁ ceha tiṣṭhasi
01142005  hiḍimbovāca
01142005a yad etat paśyasi vanaṁ nīlameghanibhaṁ mahat
01142005c nivāso rākṣasasyaitad dhiḍimbasya mamaiva ca
01142006a tasya māṁ rākṣasendrasya bhaginīṁ viddhi bhāmini
01142006c bhrātrā saṁpreṣitām ārye tvāṁ saputrāṁ jighāṁsatā
01142007a krūrabuddher ahaṁ tasya vacanād āgatā iha
01142007c adrākṣaṁ hemavarṇābhaṁ tava putraṁ mahaujasam
01142008a tato ’haṁ sarvabhūtānāṁ bhāve vicaratā śubhe
01142008c coditā tava putrasya manmathena vaśānugā
01142009a tato vr̥to mayā bhartā tava putro mahābalaḥ
01142009c apanetuṁ ca yatito na caiva śakito mayā
01142010a cirāyamāṇāṁ māṁ jñātvā tataḥ sa puruṣādakaḥ
01142010c svayam evāgato hantum imān sarvāṁs tavātmajān
01142011a sa tena mama kāntena tava putreṇa dhīmatā
01142011c balād ito viniṣpiṣya vyapakr̥ṣṭo mahātmanā
01142012a vikarṣantau mahāvegau garjamānau parasparam
01142012c paśyadhvaṁ yudhi vikrāntāv etau tau nararākṣasau
01142013  vaiśaṁpāyana uvāca
01142013a tasyāḥ śrutvaiva vacanam utpapāta yudhiṣṭhiraḥ
01142013c arjuno nakulaś caiva sahadevaś ca vīryavān
01142014a tau te dadr̥śur āsaktau vikarṣantau parasparam
01142014c kāṅkṣamāṇau jayaṁ caiva siṁhāv iva raṇotkaṭau
01142015a tāv anyonyaṁ samāśliṣya vikarṣantau parasparam
01142015c dāvāgnidhūmasadr̥śaṁ cakratuḥ pārthivaṁ rajaḥ
01142016a vasudhāreṇusaṁvītau vasudhādharasaṁnibhau
01142016c vibhrājetāṁ yathā śailau nīhāreṇābhisaṁvr̥tau
01142017a rākṣasena tathā bhīmaṁ kliśyamānaṁ nirīkṣya tu
01142017c uvācedaṁ vacaḥ pārthaḥ prahasañ śanakair iva
01142018a bhīma mā bhair mahābāho na tvāṁ budhyāmahe vayam
01142018c sametaṁ bhīmarūpeṇa prasuptāḥ śramakarśitāḥ
01142019a sāhāyye ’smi sthitaḥ pārtha yodhayiṣyāmi rākṣasam
01142019c nakulaḥ sahadevaś ca mātaraṁ gopayiṣyataḥ
01142020  bhīma uvāca
01142020a udāsīno nirīkṣasva na kāryaḥ saṁbhramas tvayā
01142020c na jātv ayaṁ punar jīven madbāhvantaram āgataḥ
01142021  arjuna uvāca
01142021a kim anena ciraṁ bhīma jīvatā pāparakṣasā
01142021c gantavyaṁ na ciraṁ sthātum iha śakyam ariṁdama
01142022a purā saṁrajyate prācī purā saṁdhyā pravartate
01142022c raudre muhūrte rakṣāṁsi prabalāni bhavanti ca
01142023a tvarasva bhīma mā krīḍa jahi rakṣo vibhīṣaṇam
01142023c purā vikurute māyāṁ bhujayoḥ sāram arpaya
01142024  vaiśaṁpāyana uvāca
01142024a arjunenaivam uktas tu bhīmo bhīmasya rakṣasaḥ
01142024c utkṣipyābhrāmayad dehaṁ tūrṇaṁ guṇaśatādhikam
01142025  bhīma uvāca
01142025a vr̥thāmāṁsair vr̥thā puṣṭo vr̥thā vr̥ddho vr̥thāmatiḥ
01142025c vr̥thāmaraṇam arhas tvaṁ vr̥thādya na bhaviṣyasi
01142026  arjuna uvāca
01142026a atha vā manyase bhāraṁ tvam imaṁ rākṣasaṁ yudhi
01142026c karomi tava sāhāyyaṁ śīghram eva nihanyatām
01142027a atha vāpy aham evainaṁ haniṣyāmi vr̥kodara
01142027c kr̥takarmā pariśrāntaḥ sādhu tāvad upārama
01142028  vaiśaṁpāyana uvāca
01142028a tasya tad vacanaṁ śrutvā bhīmaseno ’tyamarṣaṇaḥ
01142028c niṣpiṣyainaṁ balād bhūmau paśumāram amārayat
01142029a sa māryamāṇo bhīmena nanāda vipulaṁ svanam
01142029c pūrayaṁs tad vanaṁ sarvaṁ jalārdra iva dundubhiḥ
01142030a bhujābhyāṁ yoktrayitvā taṁ balavān pāṇḍunandanaḥ
01142030c madhye bhaṅktvā sa balavān harṣayām āsa pāṇḍavān
01142031a hiḍimbaṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā saṁhr̥ṣṭās te tarasvinaḥ
01142031c apūjayan naravyāghraṁ bhīmasenam ariṁdamam
01142032a abhipūjya mahātmānaṁ bhīmaṁ bhīmaparākramam
01142032c punar evārjuno vākyam uvācedaṁ vr̥kodaram
01142033a nadūre nagaraṁ manye vanād asmād ahaṁ prabho
01142033c śīghraṁ gacchāma bhadraṁ te na no vidyāt suyodhanaḥ
01142034a tataḥ sarve tathety uktvā saha mātrā paraṁtapāḥ
01142034c prayayuḥ puruṣavyāghrā hiḍimbā caiva rākṣasī
01143001  bhīma uvāca
01143001a smaranti vairaṁ rakṣāṁsi māyām āśritya mohinīm
01143001c hiḍimbe vraja panthānaṁ tvaṁ vai bhrātr̥niṣevitam
01143002  yudhiṣṭhira uvāca
01143002a kruddho ’pi puruṣavyāghra bhīma mā sma striyaṁ vadhīḥ
01143002c śarīraguptyābhyadhikaṁ dharmaṁ gopaya pāṇḍava
01143003a vadhābhiprāyam āyāntam avadhīs tvaṁ mahābalam
01143003c rakṣasas tasya bhaginī kiṁ naḥ kruddhā kariṣyati
01143004  vaiśaṁpāyana uvāca
01143004a hiḍimbā tu tataḥ kuntīm abhivādya kr̥tāñjaliḥ
01143004c yudhiṣṭhiraṁ ca kaunteyam idaṁ vacanam abravīt
01143005a ārye jānāsi yad duḥkham iha strīṇām anaṅgajam
01143005c tad idaṁ mām anuprāptaṁ bhīmasenakr̥taṁ śubhe
01143006a soḍhaṁ tat paramaṁ duḥkhaṁ mayā kālapratīkṣayā
01143006c so ’yam abhyāgataḥ kālo bhavitā me sukhāya vai
01143007a mayā hy utsr̥jya suhr̥daḥ svadharmaṁ svajanaṁ tathā
01143007c vr̥to ’yaṁ puruṣavyāghras tava putraḥ patiḥ śubhe
01143008a vareṇāpi tathānena tvayā cāpi yaśasvini
01143008c tathā bruvantī hi tadā pratyākhyātā kriyāṁ prati
01143009a tvaṁ māṁ mūḍheti vā matvā bhaktā vānugateti vā
01143009c bhartrānena mahābhāge saṁyojaya sutena te
01143010a tam upādāya gaccheyaṁ yatheṣṭaṁ devarūpiṇam
01143010c punaś caivāgamiṣyāmi viśrambhaṁ kuru me śubhe
01143011a ahaṁ hi manasā dhyātā sarvān neṣyāmi vaḥ sadā
01143011c vr̥jine tārayiṣyāmi durgeṣu ca nararṣabhān
01143012a pr̥ṣṭhena vo vahiṣyāmi śīghrāṁ gatim abhīpsataḥ
01143012c yūyaṁ prasādaṁ kuruta bhīmaseno bhajeta mām
01143013a āpadas taraṇe prāṇān dhārayed yena yena hi
01143013c sarvam ādr̥tya kartavyaṁ tad dharmam anuvartatā
01143014a āpatsu yo dhārayati dharmaṁ dharmavid uttamaḥ
01143014c vyasanaṁ hy eva dharmasya dharmiṇām āpad ucyate
01143015a puṇyaṁ prāṇān dhārayati puṇyaṁ prāṇadam ucyate
01143015c yena yenācared dharmaṁ tasmin garhā na vidyate
01143016  yudhiṣṭhira uvāca
01143016a evam etad yathāttha tvaṁ hiḍimbe nātra saṁśayaḥ
01143016c sthātavyaṁ tu tvayā dharme yathā brūyāṁ sumadhyame
01143017a snātaṁ kr̥tāhnikaṁ bhadre kr̥takautukamaṅgalam
01143017c bhīmasenaṁ bhajethās tvaṁ prāg astagamanād raveḥ
01143018a ahaḥsu viharānena yathākāmaṁ manojavā
01143018c ayaṁ tv ānayitavyas te bhīmasenaḥ sadā niśi
01143019  vaiśaṁpāyana uvāca
01143019a tatheti tat pratijñāya hiḍimbā rākṣasī tadā
01143019c bhīmasenam upādāya ūrdhvam ācakrame tataḥ
01143020a śailaśr̥ṅgeṣu ramyeṣu devatāyataneṣu ca
01143020c mr̥gapakṣivighuṣṭeṣu ramaṇīyeṣu sarvadā
01143021a kr̥tvā ca paramaṁ rūpaṁ sarvābharaṇabhūṣitā
01143021c saṁjalpantī sumadhuraṁ ramayām āsa pāṇḍavam
01143022a tathaiva vanadurgeṣu puṣpitadrumasānuṣu
01143022c saraḥsu ramaṇīyeṣu padmotpalayuteṣu ca
01143023a nadīdvīpapradeśeṣu vaiḍūryasikatāsu ca
01143023c sutīrthavanatoyāsu tathā girinadīṣu ca
01143024a sagarasya pradeśeṣu maṇihemaciteṣu ca
01143024c pattaneṣu ca ramyeṣu mahāśālavaneṣu ca
01143025a devāraṇyeṣu puṇyeṣu tathā parvatasānuṣu
01143025c guhyakānāṁ nivāseṣu tāpasāyataneṣu ca
01143026a sarvartuphalapuṣpeṣu mānaseṣu saraḥsu ca
01143026c bibhratī paramaṁ rūpaṁ ramayām āsa pāṇḍavam
01143027a ramayantī tathā bhīmaṁ tatra tatra manojavā
01143027c prajajñe rākṣasī putraṁ bhīmasenān mahābalam
01143028a virūpākṣaṁ mahāvaktraṁ śaṅkukarṇaṁ vibhīṣaṇam
01143028c bhīmarūpaṁ sutāmroṣṭhaṁ tīkṣṇadaṁṣṭraṁ mahābalam
01143029a maheṣvāsaṁ mahāvīryaṁ mahāsattvaṁ mahābhujam
01143029c mahājavaṁ mahākāyaṁ mahāmāyam ariṁdamam
01143030a amānuṣaṁ mānuṣajaṁ bhīmavegaṁ mahābalam
01143030c yaḥ piśācān atīvānyān babhūvāti sa mānuṣān
01143031a bālo ’pi yauvanaṁ prāpto mānuṣeṣu viśāṁ pate
01143031c sarvāstreṣu paraṁ vīraḥ prakarṣam agamad balī
01143032a sadyo hi garbhaṁ rākṣasyo labhante prasavanti ca
01143032c kāmarūpadharāś caiva bhavanti bahurūpiṇaḥ
01143033a praṇamya vikacaḥ pādāv agr̥hṇāt sa pitus tadā
01143033c mātuś ca parameṣvāsas tau ca nāmāsya cakratuḥ
01143034a ghaṭabhāsotkaca iti mātaraṁ so ’bhyabhāṣata
01143034c abhavat tena nāmāsya ghaṭotkaca iti sma ha
01143035a anuraktaś ca tān āsīt pāṇḍavān sa ghaṭotkacaḥ
01143035c teṣāṁ ca dayito nityam ātmabhūto babhūva saḥ
01143036a saṁvāsasamayo jīrṇa ity abhāṣata taṁ tataḥ
01143036c hiḍimbā samayaṁ kr̥tvā svāṁ gatiṁ pratyapadyata
01143037a kr̥tyakāla upasthāsye pitr̥̄n iti ghaṭotkacaḥ
01143037c āmantrya rākṣasaśreṣṭhaḥ pratasthe cottarāṁ diśam
01143038a sa hi sr̥ṣṭo maghavatā śaktihetor mahātmanā
01143038c karṇasyāprativīryasya vināśāya mahātmanaḥ
01144001  vaiśaṁpāyana uvāca
01144001a te vanena vanaṁ vīrā ghnanto mr̥gagaṇān bahūn
01144001c apakramya yayū rājaṁs tvaramāṇā mahārathāḥ
01144002a matsyāṁs trigartān pāñcālān kīcakān antareṇa ca
01144002c ramaṇīyān vanoddeśān prekṣamāṇāḥ sarāṁsi ca
01144003a jaṭāḥ kr̥tvātmanaḥ sarve valkalājinavāsasaḥ
01144003c saha kuntyā mahātmāno bibhratas tāpasaṁ vapuḥ
01144004a kva cid vahanto jananīṁ tvaramāṇā mahārathāḥ
01144004c kva cic chandena gacchantas te jagmuḥ prasabhaṁ punaḥ
01144005a brāhmaṁ vedam adhīyānā vedāṅgāni ca sarvaśaḥ
01144005c nītiśāstraṁ ca dharmajñā dadr̥śus te pitāmaham
01144006a te ’bhivādya mahātmānaṁ kr̥ṣṇadvaipāyanaṁ tadā
01144006c tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve saha mātrā paraṁtapāḥ
01144007  vyāsa uvāca
01144007a mayedaṁ manasā pūrvaṁ viditaṁ bharatarṣabhāḥ
01144007c yathā sthitair adharmeṇa dhārtarāṣṭrair vivāsitāḥ
01144008a tad viditvāsmi saṁprāptaś cikīrṣuḥ paramaṁ hitam
01144008c na viṣādo ’tra kartavyaḥ sarvam etat sukhāya vaḥ
01144009a samās te caiva me sarve yūyaṁ caiva na saṁśayaḥ
01144009c dīnato bālataś caiva snehaṁ kurvanti bāndhavāḥ
01144010a tasmād abhyadhikaḥ sneho yuṣmāsu mama sāṁpratam
01144010c snehapūrvaṁ cikīrṣāmi hitaṁ vas tan nibodhata
01144011a idaṁ nagaram abhyāśe ramaṇīyaṁ nirāmayam
01144011c vasateha praticchannā mamāgamanakāṅkṣiṇaḥ
01144012  vaiśaṁpāyana uvāca
01144012a evaṁ sa tān samāśvāsya vyāsaḥ pārthān ariṁdamān
01144012c ekacakrām abhigataḥ kuntīm āśvāsayat prabhuḥ
01144013a jīvaputri sutas te ’yaṁ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
01144013c pr̥thivyāṁ pārthivān sarvān praśāsiṣyati dharmarāṭ
01144014a dharmeṇa jitvā pr̥thivīm akhilāṁ dharmavid vaśī
01144014c bhīmasenārjunabalād bhokṣyaty ayam asaṁśayaḥ
01144015a putrās tava ca mādryāś ca sarva eva mahārathāḥ
01144015c svarāṣṭre vihariṣyanti sukhaṁ sumanasas tadā
01144016a yakṣyanti ca naravyāghrā vijitya pr̥thivīm imām
01144016c rājasūyāśvamedhādyaiḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ
01144017a anugr̥hya suhr̥dvargaṁ dhanena ca sukhena ca
01144017c pitr̥paitāmahaṁ rājyam iha bhokṣyanti te sutāḥ
01144018a evam uktvā niveśyainān brāhmaṇasya niveśane
01144018c abravīt pārthivaśreṣṭham r̥ṣir dvaipāyanas tadā
01144019a iha māṁ saṁpratīkṣadhvam āgamiṣyāmy ahaṁ punaḥ
01144019c deśakālau viditvaiva vetsyadhvaṁ paramāṁ mudam
01144020a sa taiḥ prāñjalibhiḥ sarvais tathety ukto narādhipa
01144020c jagāma bhagavān vyāso yathākāmam r̥ṣiḥ prabhuḥ
01145001  janamejaya uvāca
01145001a ekacakrāṁ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ
01145001c ataḥ paraṁ dvijaśreṣṭha kim akurvata pāṇḍavāḥ
01145002  vaiśaṁpāyana uvāca
01145002a ekacakrāṁ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ
01145002c ūṣur nāticiraṁ kālaṁ brāhmaṇasya niveśane
01145003a ramaṇīyāni paśyanto vanāni vividhāni ca
01145003c pārthivān api coddeśān saritaś ca sarāṁsi ca
01145004a cerur bhaikṣaṁ tadā te tu sarva eva viśāṁ pate
01145004c babhūvur nāgarāṇāṁ ca svair guṇaiḥ priyadarśanāḥ
01145005a nivedayanti sma ca te bhaikṣaṁ kuntyāḥ sadā niśi
01145005c tayā vibhaktān bhāgāṁs te bhuñjate sma pr̥thak pr̥thak
01145006a ardhaṁ te bhuñjate vīrāḥ saha mātrā paraṁtapāḥ
01145006c ardhaṁ bhaikṣasya sarvasya bhīmo bhuṅkte mahābalaḥ
01145007a tathā tu teṣāṁ vasatāṁ tatra rājan mahātmanām
01145007c aticakrāma sumahān kālo ’tha bharatarṣabha
01145008a tataḥ kadā cid bhaikṣāya gatās te bharatarṣabhāḥ
01145008c saṁgatyā bhīmasenas tu tatrāste pr̥thayā saha
01145009a athārtijaṁ mahāśabdaṁ brāhmaṇasya niveśane
01145009c bhr̥śam utpatitaṁ ghoraṁ kuntī śuśrāva bhārata
01145010a rorūyamāṇāṁs tān sarvān paridevayataś ca sā
01145010c kāruṇyāt sādhubhāvāc ca devī rājan na cakṣame
01145011a mathyamāneva duḥkhena hr̥dayena pr̥thā tataḥ
01145011c uvāca bhīmaṁ kalyāṇī kr̥pānvitam idaṁ vacaḥ
01145012a vasāmaḥ susukhaṁ putra brāhmaṇasya niveśane
01145012c ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṁ satkr̥tā vītamanyavaḥ
01145013a sā cintaye sadā putra brāhmaṇasyāsya kiṁ nv aham
01145013c priyaṁ kuryām iti gr̥he yat kuryur uṣitāḥ sukham
01145014a etāvān puruṣas tāta kr̥taṁ yasmin na naśyati
01145014c yāvac ca kuryād anyo ’sya kuryād abhyadhikaṁ tataḥ
01145015a tad idaṁ brāhmaṇasyāsya duḥkham āpatitaṁ dhruvam
01145015c tatrāsya yadi sāhāyyaṁ kuryāma sukr̥taṁ bhavet
01145016  bhīma uvāca
01145016a jñāyatām asya yad duḥkhaṁ yataś caiva samutthitam
01145016c vidite vyavasiṣyāmi yady api syāt suduṣkaram
01145017  vaiśaṁpāyana uvāca
01145017a tathā hi kathayantau tau bhūyaḥ śuśruvatuḥ svanam
01145017c ārtijaṁ tasya viprasya sabhāryasya viśāṁ pate
01145018a antaḥpuraṁ tatas tasya brāhmaṇasya mahātmanaḥ
01145018c viveśa kuntī tvaritā baddhavatseva saurabhī
01145019a tatas taṁ brāhmaṇaṁ tatra bhāryayā ca sutena ca
01145019c duhitrā caiva sahitaṁ dadarśa vikr̥tānanam
01145020  brāhmaṇa uvāca
01145020a dhig idaṁ jīvitaṁ loke ’nalasāram anarthakam
01145020c duḥkhamūlaṁ parādhīnaṁ bhr̥śam apriyabhāgi ca
01145021a jīvite paramaṁ duḥkhaṁ jīvite paramo jvaraḥ
01145021c jīvite vartamānasya dvandvānām āgamo dhruvaḥ
01145022a ekātmāpi hi dharmārthau kāmaṁ ca na niṣevate
01145022c etaiś ca viprayogo ’pi duḥkhaṁ paramakaṁ matam
01145023a āhuḥ ke cit paraṁ mokṣaṁ sa ca nāsti kathaṁ cana
01145023c arthaprāptau ca narakaḥ kr̥tsna evopapadyate
01145024a arthepsutā paraṁ duḥkham arthaprāptau tato ’dhikam
01145024c jātasnehasya cārtheṣu viprayoge mahattaram
01145025a na hi yogaṁ prapaśyāmi yena mucyeyam āpadaḥ
01145025c putradāreṇa vā sārdhaṁ prādraveyām anāmayam
01145026a yatitaṁ vai mayā pūrvaṁ yathā tvaṁ vettha brāhmaṇi
01145026c yataḥ kṣemaṁ tato gantuṁ tvayā tu mama na śrutam
01145027a iha jātā vivr̥ddhāsmi pitā ceha mameti ca
01145027c uktavaty asi durmedhe yācyamānā mayāsakr̥t
01145028a svargato hi pitā vr̥ddhas tathā mātā ciraṁ tava
01145028c bāndhavā bhūtapūrvāś ca tatra vāse tu kā ratiḥ
01145029a so ’yaṁ te bandhukāmāyā aśr̥ṇvantyā vaco mama
01145029c bandhupraṇāśaḥ saṁprāpto bhr̥śaṁ duḥkhakaro mama
01145030a atha vā madvināśo ’yaṁ na hi śakṣyāmi kaṁ cana
01145030c parityaktum ahaṁ bandhuṁ svayaṁ jīvan nr̥śaṁsavat
01145031a sahadharmacarīṁ dāntāṁ nityaṁ mātr̥samāṁ mama
01145031c sakhāyaṁ vihitāṁ devair nityaṁ paramikāṁ gatim
01145032a mātrā pitrā ca vihitāṁ sadā gārhasthyabhāginīm
01145032c varayitvā yathānyāyaṁ mantravat pariṇīya ca
01145033a kulīnāṁ śīlasaṁpannām apatyajananīṁ mama
01145033c tvām ahaṁ jīvitasyārthe sādhvīm anapakāriṇīm
01145033e parityaktuṁ na śakṣyāmi bhāryāṁ nityam anuvratām
01145034a kuta eva parityaktuṁ sutāṁ śakṣyāmy ahaṁ svayam
01145034c bālām aprāptavayasam ajātavyañjanākr̥tim
01145035a bhartur arthāya nikṣiptāṁ nyāsaṁ dhātrā mahātmanā
01145035c yasyāṁ dauhitrajām̐l lokān āśaṁse pitr̥bhiḥ saha
01145035e svayam utpādya tāṁ bālāṁ katham utsraṣṭum utsahe
01145036a manyante ke cid adhikaṁ snehaṁ putre pitur narāḥ
01145036c kanyāyāṁ naiva tu punar mama tulyāv ubhau matau
01145037a yasmim̐l lokāḥ prasūtiś ca sthitā nityam atho sukham
01145037c apāpāṁ tām ahaṁ bālāṁ katham utsraṣṭum utsahe
01145038a ātmānam api cotsr̥jya tapsye pretavaśaṁ gataḥ
01145038c tyaktā hy ete mayā vyaktaṁ neha śakṣyanti jīvitum
01145039a eṣāṁ cānyatamatyāgo nr̥śaṁso garhito budhaiḥ
01145039c ātmatyāge kr̥te ceme mariṣyanti mayā vinā
01145040a sa kr̥cchrām aham āpanno na śaktas tartum āpadam
01145040c aho dhik kāṁ gatiṁ tv adya gamiṣyāmi sabāndhavaḥ
01145040e sarvaiḥ saha mr̥taṁ śreyo na tu me jīvitaṁ kṣamam
01146001  brāhmaṇy uvāca
01146001a na saṁtāpas tvayā kāryaḥ prākr̥teneva karhi cit
01146001c na hi saṁtāpakālo ’yaṁ vaidyasya tava vidyate
01146002a avaśyaṁ nidhanaṁ sarvair gantavyam iha mānavaiḥ
01146002c avaśyabhāviny arthe vai saṁtāpo neha vidyate
01146003a bhāryā putro ’tha duhitā sarvam ātmārtham iṣyate
01146003c vyathāṁ jahi subuddhyā tvaṁ svayaṁ yāsyāmi tatra vai
01146004a etad dhi paramaṁ nāryāḥ kāryaṁ loke sanātanam
01146004c prāṇān api parityajya yad bhartr̥hitam ācaret
01146005a tac ca tatra kr̥taṁ karma tavāpīha sukhāvaham
01146005c bhavaty amutra cākṣayyaṁ loke ’smiṁś ca yaśaskaram
01146006a eṣa caiva gurur dharmo yaṁ pravakṣāmy ahaṁ tava
01146006c arthaś ca tava dharmaś ca bhūyān atra pradr̥śyate
01146007a yadartham iṣyate bhāryā prāptaḥ so ’rthas tvayā mayi
01146007c kanyā caiva kumāraś ca kr̥tāham anr̥ṇā tvayā
01146008a samarthaḥ poṣaṇe cāsi sutayo rakṣaṇe tathā
01146008c na tv ahaṁ sutayoḥ śaktā tathā rakṣaṇapoṣaṇe
01146009a mama hi tvadvihīnāyāḥ sarvakāmā na āpadaḥ
01146009c kathaṁ syātāṁ sutau bālau bhaveyaṁ ca kathaṁ tv aham
01146010a kathaṁ hi vidhavānāthā bālaputrā vinā tvayā
01146010c mithunaṁ jīvayiṣyāmi sthitā sādhugate pathi
01146011a ahaṁkr̥tāvaliptaiś ca prārthyamānām imāṁ sutām
01146011c ayuktais tava saṁbandhe kathaṁ śakṣyāmi rakṣitum
01146012a utsr̥ṣṭam āmiṣaṁ bhūmau prārthayanti yathā khagāḥ
01146012c prārthayanti janāḥ sarve vīrahīnāṁ tathā striyam
01146013a sāhaṁ vicālyamānā vai prārthyamānā durātmabhiḥ
01146013c sthātuṁ pathi na śakṣyāmi sajjaneṣṭe dvijottama
01146014a kathaṁ tava kulasyaikām imāṁ bālām asaṁskr̥tām
01146014c pitr̥paitāmahe mārge niyoktum aham utsahe
01146015a kathaṁ śakṣyāmi bāle ’smin guṇān ādhātum īpṣitān
01146015c anāthe sarvato lupte yathā tvaṁ dharmadarśivān
01146016a imām api ca te bālām anāthāṁ paribhūya mām
01146016c anarhāḥ prārthayiṣyanti śūdrā vedaśrutiṁ yathā
01146017a tāṁ ced ahaṁ na ditseyaṁ tvadguṇair upabr̥ṁhitām
01146017c pramathyaināṁ hareyus te havir dhvāṅkṣā ivādhvarāt
01146018a saṁprekṣamāṇā putraṁ te nānurūpam ivātmanaḥ
01146018c anarhavaśam āpannām imāṁ cāpi sutāṁ tava
01146019a avajñātā ca lokasya tathātmānam ajānatī
01146019c avaliptair narair brahman mariṣyāmi na saṁśayaḥ
01146020a tau vihīnau mayā bālau tvayā caiva mamātmajau
01146020c vinaśyetāṁ na saṁdeho matsyāv iva jalakṣaye
01146021a tritayaṁ sarvathāpy evaṁ vinaśiṣyaty asaṁśayam
01146021c tvayā vihīnaṁ tasmāt tvaṁ māṁ parityaktum arhasi
01146022a vyuṣṭir eṣā parā strīṇāṁ pūrvaṁ bhartuḥ parā gatiḥ
01146022c na tu brāhmaṇa putrāṇāṁ viṣaye parivartitum
01146023a parityaktaḥ sutaś cāyaṁ duhiteyaṁ tathā mayā
01146023c bāndhavāś ca parityaktās tvadarthaṁ jīvitaṁ ca me
01146024a yajñais tapobhir niyamair dānaiś ca vividhais tathā
01146024c viśiṣyate striyā bhartur nityaṁ priyahite sthitiḥ
01146025a tad idaṁ yac cikīrṣāmi dharmyaṁ paramasaṁmatam
01146025c iṣṭaṁ caiva hitaṁ caiva tava caiva kulasya ca
01146026a iṣṭāni cāpy apatyāni dravyāṇi suhr̥daḥ priyāḥ
01146026c āpaddharmavimokṣāya bhāryā cāpi satāṁ matam
01146027a ekato vā kulaṁ kr̥tsnam ātmā vā kulavardhana
01146027c na samaṁ sarvam eveti budhānām eṣa niścayaḥ
01146028a sa kuruṣva mayā kāryaṁ tārayātmānam ātmanā
01146028c anujānīhi mām ārya sutau me parirakṣa ca
01146029a avadhyāḥ striya ity āhur dharmajñā dharmaniścaye
01146029c dharmajñān rākṣasān āhur na hanyāt sa ca mām api
01146030a niḥsaṁśayo vadhaḥ puṁsāṁ strīṇāṁ saṁśayito vadhaḥ
01146030c ato mām eva dharmajña prasthāpayitum arhasi
01146031a bhuktaṁ priyāṇy avāptāni dharmaś ca carito mayā
01146031c tvatprasūtiḥ priyā prāptā na māṁ tapsyaty ajīvitam
01146032a jātaputrā ca vr̥ddhā ca priyakāmā ca te sadā
01146032c samīkṣyaitad ahaṁ sarvaṁ vyavasāyaṁ karomy ataḥ
01146033a utsr̥jyāpi ca mām ārya vetsyasy anyām api striyam
01146033c tataḥ pratiṣṭhito dharmo bhaviṣyati punas tava
01146034a na cāpy adharmaḥ kalyāṇa bahupatnīkatā nr̥ṇām
01146034c strīṇām adharmaḥ sumahān bhartuḥ pūrvasya laṅghane
01146035a etat sarvaṁ samīkṣya tvam ātmatyāgaṁ ca garhitam
01146035c ātmānaṁ tāraya mayā kulaṁ cemau ca dārakau
01146036  vaiśaṁpāyana uvāca
01146036a evam uktas tayā bhartā tāṁ samāliṅgya bhārata
01146036c mumoca bāṣpaṁ śanakaiḥ sabhāryo bhr̥śaduḥkhitaḥ
01147001  vaiśaṁpāyana uvāca
01147001a tayor duḥkhitayor vākyam atimātraṁ niśamya tat
01147001c bhr̥śaṁ duḥkhaparītāṅgī kanyā tāv abhyabhāṣata
01147002a kim idaṁ bhr̥śaduḥkhārtau roravītho anāthavat
01147002c mamāpi śrūyatāṁ kiṁ cic chrutvā ca kriyatāṁ kṣamam
01147003a dharmato ’haṁ parityājyā yuvayor nātra saṁśayaḥ
01147003c tyaktavyāṁ māṁ parityajya trātaṁ sarvaṁ mayaikayā
01147004a ity artham iṣyate ’patyaṁ tārayiṣyati mām iti
01147004c tasminn upasthite kāle tarataṁ plavavan mayā
01147005a iha vā tārayed durgād uta vā pretya tārayet
01147005c sarvathā tārayet putraḥ putra ity ucyate budhaiḥ
01147006a ākāṅkṣante ca dauhitrān api nityaṁ pitāmahāḥ
01147006c tān svayaṁ vai paritrāsye rakṣantī jīvitaṁ pituḥ
01147007a bhrātā ca mama bālo ’yaṁ gate lokam amuṁ tvayi
01147007c acireṇaiva kālena vinaśyeta na saṁśayaḥ
01147008a tāte ’pi hi gate svargaṁ vinaṣṭe ca mamānuje
01147008c piṇḍaḥ pitr̥̄ṇāṁ vyucchidyet tat teṣām apriyaṁ bhavet
01147009a pitrā tyaktā tathā mātrā bhrātrā cāham asaṁśayam
01147009c duḥkhād duḥkhataraṁ prāpya mriyeyam atathocitā
01147010a tvayi tv aroge nirmukte mātā bhrātā ca me śiśuḥ
01147010c saṁtānaś caiva piṇḍaś ca pratiṣṭhāsyaty asaṁśayam
01147011a ātmā putraḥ sakhā bhāryā kr̥cchraṁ tu duhitā kila
01147011c sa kr̥cchrān mocayātmānaṁ māṁ ca dharmeṇa yojaya
01147012a anāthā kr̥paṇā bālā yatrakvacanagāminī
01147012c bhaviṣyāmi tvayā tāta vihīnā kr̥paṇā bata
01147013a atha vāhaṁ kariṣyāmi kulasyāsya vimokṣaṇam
01147013c phalasaṁsthā bhaviṣyāmi kr̥tvā karma suduṣkaram
01147014a atha vā yāsyase tatra tyaktvā māṁ dvijasattama
01147014c pīḍitāhaṁ bhaviṣyāmi tad avekṣasva mām api
01147015a tad asmadarthaṁ dharmārthaṁ prasavārthaṁ ca sattama
01147015c ātmānaṁ parirakṣasva tyaktavyāṁ māṁ ca saṁtyaja
01147016a avaśyakaraṇīye ’rthe mā tvāṁ kālo ’tyagād ayam
01147016c tvayā dattena toyena bhaviṣyati hitaṁ ca me
01147017a kiṁ nv ataḥ paramaṁ duḥkhaṁ yad vayaṁ svargate tvayi
01147017c yācamānāḥ parād annaṁ paridhāvemahi śvavat
01147018a tvayi tv aroge nirmukte kleśād asmāt sabāndhave
01147018c amr̥te vasatī loke bhaviṣyāmi sukhānvitā
01147019a evaṁ bahuvidhaṁ tasyā niśamya paridevitam
01147019c pitā mātā ca sā caiva kanyā prarurudus trayaḥ
01147020a tataḥ praruditān sarvān niśamyātha sutas tayoḥ
01147020c utphullanayano bālaḥ kalam avyaktam abravīt
01147021a mā rodīs tāta mā mātar mā svasas tvam iti bruvan
01147021c prahasann iva sarvāṁs tān ekaikaṁ so ’pasarpati
01147022a tataḥ sa tr̥ṇam ādāya prahr̥ṣṭaḥ punar abravīt
01147022c anena taṁ haniṣyāmi rākṣasaṁ puruṣādakam
01147023a tathāpi teṣāṁ duḥkhena parītānāṁ niśamya tat
01147023c bālasya vākyam avyaktaṁ harṣaḥ samabhavan mahān
01147024a ayaṁ kāla iti jñātvā kuntī samupasr̥tya tān
01147024c gatāsūn amr̥teneva jīvayantīdam abravīt
01148001  kunty uvāca
01148001a kutomūlam idaṁ duḥkhaṁ jñātum icchāmi tattvataḥ
01148001c viditvā apakarṣeyaṁ śakyaṁ ced apakarṣitum
01148002  brāhmaṇa uvāca
01148002a upapannaṁ satām etad yad bravīṣi tapodhane
01148002c na tu duḥkham idaṁ śakyaṁ mānuṣeṇa vyapohitum
01148003a samīpe nagarasyāsya bako vasati rākṣasaḥ
01148003c īśo janapadasyāsya purasya ca mahābalaḥ
01148004a puṣṭo mānuṣamāṁsena durbuddhiḥ puruṣādakaḥ
01148004c rakṣaty asurarāṇ nityam imaṁ janapadaṁ balī
01148005a nagaraṁ caiva deśaṁ ca rakṣobalasamanvitaḥ
01148005c tatkr̥te paracakrāc ca bhūtebhyaś ca na no bhayam
01148006a vetanaṁ tasya vihitaṁ śālivāhasya bhojanam
01148006c mahiṣau puruṣaś caiko yas tad ādāya gacchati
01148007a ekaikaś caiva puruṣas tat prayacchati bhojanam
01148007c sa vāro bahubhir varṣair bhavaty asutaro naraiḥ
01148008a tadvimokṣāya ye cāpi yatante puruṣāḥ kva cit
01148008c saputradārāṁs tān hatvā tad rakṣo bhakṣayaty uta
01148009a vetrakīyagr̥he rājā nāyaṁ nayam ihāsthitaḥ
01148009c anāmayaṁ janasyāsya yena syād adya śāśvatam
01148010a etadarhā vayaṁ nūnaṁ vasāmo durbalasya ye
01148010c viṣaye nityam udvignāḥ kurājānam upāśritāḥ
01148011a brāhmaṇāḥ kasya vaktavyāḥ kasya vā chandacāriṇaḥ
01148011c guṇair ete hi vāsyante kāmagāḥ pakṣiṇo yathā
01148012a rājānaṁ prathamaṁ vindet tato bhāryāṁ tato dhanam
01148012c trayasya saṁcaye cāsya jñātīn putrāṁś ca dhārayet
01148013a viparītaṁ mayā cedaṁ trayaṁ sarvam upārjitam
01148013c ta imām āpadaṁ prāpya bhr̥śaṁ tapsyāmahe vayam
01148014a so ’yam asmān anuprāpto vāraḥ kulavināśanaḥ
01148014c bhojanaṁ puruṣaś caikaḥ pradeyaṁ vetanaṁ mayā
01148015a na ca me vidyate vittaṁ saṁkretuṁ puruṣaṁ kva cit
01148015c suhr̥jjanaṁ pradātuṁ ca na śakṣyāmi kathaṁ cana
01148015e gatiṁ cāpi na paśyāmi tasmān mokṣāya rakṣasaḥ
01148016a so ’haṁ duḥkhārṇave magno mahaty asutare bhr̥śam
01148016c sahaivaitair gamiṣyāmi bāndhavair adya rākṣasam
01148016e tato naḥ sahitan kṣudraḥ sarvān evopabhokṣyati
01149001  kunty uvāca
01149001a na viṣādas tvayā kāryo bhayād asmāt kathaṁ cana
01149001c upāyaḥ paridr̥ṣṭo ’tra tasmān mokṣāya rakṣasaḥ
01149002a ekas tava suto bālaḥ kanyā caikā tapasvinī
01149002c na te tayos tathā patnyā gamanaṁ tatra rocaye
01149003a mama pañca sutā brahmaṁs teṣām eko gamiṣyati
01149003c tvadarthaṁ balim ādāya tasya pāpasya rakṣasaḥ
01149004  brāhmaṇa uvāca
01149004a nāham etat kariṣyāmi jīvitārthī kathaṁ cana
01149004c brāhmaṇasyātitheś caiva svārthe prāṇair viyojanam
01149005a na tv etad akulīnāsu nādharmiṣṭhāsu vidyate
01149005c yad brāhmaṇārthe visr̥jed ātmānam api cātmajam
01149006a ātmanas tu mayā śreyo boddhavyam iti rocaye
01149006c brahmavadhyātmavadhyā vā śreya ātmavadho mama
01149007a brahmavadhyā paraṁ pāpaṁ niṣkr̥tir nātra vidyate
01149007c abuddhipūrvaṁ kr̥tvāpi śreya ātmavadho mama
01149008a na tv ahaṁ vadham ākāṅkṣe svayam evātmanaḥ śubhe
01149008c paraiḥ kr̥te vadhe pāpaṁ na kiṁ cin mayi vidyate
01149009a abhisaṁdhikr̥te tasmin brāhmaṇasya vadhe mayā
01149009c niṣkr̥tiṁ na prapaśyāmi nr̥śaṁsaṁ kṣudram eva ca
01149010a āgatasya gr̥he tyāgas tathaiva śaraṇārthinaḥ
01149010c yācamānasya ca vadho nr̥śaṁsaṁ paramaṁ matam
01149011a kuryān na ninditaṁ karma na nr̥śaṁsaṁ kadā cana
01149011c iti pūrve mahātmāna āpaddharmavido viduḥ
01149012a śreyāṁs tu sahadārasya vināśo ’dya mama svayam
01149012c brāhmaṇasya vadhaṁ nāham anumaṁsye kathaṁ cana
01149013  kunty uvāca
01149013a mamāpy eṣā matir brahman viprā rakṣyā iti sthirā
01149013c na cāpy aniṣṭaḥ putro me yadi putraśataṁ bhavet
01149014a na cāsau rākṣasaḥ śakto mama putravināśane
01149014c vīryavān mantrasiddhaś ca tejasvī ca suto mama
01149015a rākṣasāya ca tat sarvaṁ prāpayiṣyati bhojanam
01149015c mokṣayiṣyati cātmānam iti me niścitā matiḥ
01149016a samāgatāś ca vīreṇa dr̥ṣṭapūrvāś ca rākṣasāḥ
01149016c balavanto mahākāyā nihatāś cāpy anekaśaḥ
01149017a na tv idaṁ keṣu cid brahman vyāhartavyaṁ kathaṁ cana
01149017c vidyārthino hi me putrān viprakuryuḥ kutūhalāt
01149018a guruṇā cānanujñāto grāhayed yaṁ suto mama
01149018c na sa kuryāt tayā kāryaṁ vidyayeti satāṁ matam
01149019  vaiśaṁpāyana uvāca
01149019a evam uktas tu pr̥thayā sa vipro bhāryayā saha
01149019c hr̥ṣṭaḥ saṁpūjayām āsa tad vākyam amr̥topamam
01149020a tataḥ kuntī ca vipraś ca sahitāv anilātmajam
01149020c tam abrūtāṁ kuruṣveti sa tathety abravīc ca tau
01150001  vaiśaṁpāyana uvāca
01150001a kariṣya iti bhīmena pratijñāte tu bhārata
01150001c ājagmus te tataḥ sarve bhaikṣam ādāya pāṇḍavāḥ
01150002a ākāreṇaiva taṁ jñātvā pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ
01150002c rahaḥ samupaviśyaikas tataḥ papraccha mātaram
01150003a kiṁ cikīrṣaty ayaṁ karma bhīmo bhīmaparākramaḥ
01150003c bhavaty anumate kaccid ayaṁ kartum ihecchati
01150004  kunty uvāca
01150004a mamaiva vacanād eṣa kariṣyati paraṁtapaḥ
01150004c brāhmaṇārthe mahat kr̥tyaṁ moṣkāya nagarasya ca
01150005  yudhiṣṭhira uvāca
01150005a kim idaṁ sāhasaṁ tīkṣṇaṁ bhavatyā duṣkr̥taṁ kr̥tam
01150005c parityāgaṁ hi putrasya na praśaṁsanti sādhavaḥ
01150006a kathaṁ parasutasyārthe svasutaṁ tyaktum icchasi
01150006c lokavr̥ttiviruddhaṁ vai putratyāgāt kr̥taṁ tvayā
01150007a yasya bāhū samāśritya sukhaṁ sarve svapāmahe
01150007c rājyaṁ cāpahr̥taṁ kṣudrair ājihīrṣāmahe punaḥ
01150008a yasya duryodhano vīryaṁ cintayann amitaujasaḥ
01150008c na śete vasatīḥ sarvā duḥkhāc chakuninā saha
01150009a yasya vīrasya vīryeṇa muktā jatugr̥hād vayam
01150009c anyebhyaś caiva pāpebhyo nihataś ca purocanaḥ
01150010a yasya vīryaṁ samāśritya vasupūrṇāṁ vasuṁdharām
01150010c imāṁ manyāmahe prāptāṁ nihatya dhr̥tarāṣṭrajān
01150011a tasya vyavasitas tyāgo buddhim āsthāya kāṁ tvayā
01150011c kaccin na duḥkhair buddhis te viplutā gatacetasaḥ
01150012  kunty uvāca
01150012a yudhiṣṭhira na saṁtāpaḥ kāryaḥ prati vr̥kodaram
01150012c na cāyaṁ buddhidaurbalyād vyavasāyaḥ kr̥to mayā
01150013a iha viprasya bhavane vayaṁ putra sukhoṣitāḥ
01150013c tasya pratikriyā tāta mayeyaṁ prasamīkṣitā
01150013e etāvān eva puruṣaḥ kr̥taṁ yasmin na naśyati
01150014a dr̥ṣṭvā bhīmasya vikrāntaṁ tadā jatugr̥he mahat
01150014c hiḍimbasya vadhāc caiva viśvāso me vr̥kodare
01150015a bāhvor balaṁ hi bhīmasya nāgāyutasamaṁ mahat
01150015c yena yūyaṁ gajaprakhyā nirvyūḍhā vāraṇāvatāt
01150016a vr̥kodarabalo nānyo na bhūto na bhaviṣyati
01150016c yo ’bhyudīyād yudhi śreṣṭham api vajradharaṁ svayam
01150017a jātamātraḥ purā caiṣa mamāṅkāt patito girau
01150017c śarīragauravāt tasya śilā gātrair vicūrṇitā
01150018a tad ahaṁ prajñayā smr̥tvā balaṁ bhīmasya pāṇḍava
01150018c pratīkāraṁ ca viprasya tataḥ kr̥tavatī matim
01150019a nedaṁ lobhān na cājñānān na ca mohād viniścitam
01150019c buddhipūrvaṁ tu dharmasya vyavasāyaḥ kr̥to mayā
01150020a arthau dvāv api niṣpannau yudhiṣṭhira bhaviṣyataḥ
01150020c pratīkāraś ca vāsasya dharmaś ca carito mahān
01150021a yo brāhmaṇasya sāhāyyaṁ kuryād artheṣu karhi cit
01150021c kṣatriyaḥ sa śubhām̐l lokān prāpnuyād iti me śrutam
01150022a kṣatriyaḥ kṣatriyasyaiva kurvāṇo vadhamokṣaṇam
01150022c vipulāṁ kīrtim āpnoti loke ’smiṁś ca paratra ca
01150023a vaiśyasyaiva tu sāhāyyaṁ kurvāṇaḥ kṣatriyo yudhi
01150023c sa sarveṣv api lokeṣu prajā rañjayate dhruvam
01150024a śūdraṁ tu mokṣayan rājā śaraṇārthinam āgatam
01150024c prāpnotīha kule janma sadravye rājasatkr̥te
01150025a evaṁ sa bhagavān vyāsaḥ purā kauravanandana
01150025c provāca sutarāṁ prājñas tasmād etac cikīrṣitam
01150026  yudhiṣṭhira uvāca
01150026a upapannam idaṁ mātas tvayā yad buddhipūrvakam
01150026c ārtasya brāhmaṇasyaivam anukrośād idaṁ kr̥tam
01150026e dhruvam eṣyati bhīmo ’yaṁ nihatya puruṣādakam
01150027a yathā tv idaṁ na vindeyur narā nagaravāsinaḥ
01150027c tathāyaṁ brāhmaṇo vācyaḥ parigrāhyaś ca yatnataḥ
01151001  vaiśaṁpāyana uvāca
01151001a tato rātryāṁ vyatītāyām annam ādāya pāṇḍavaḥ
01151001c bhīmaseno yayau tatra yatrāsau puruṣādakaḥ
01151002a āsādya tu vanaṁ tasya rakṣasaḥ pāṇḍavo balī
01151002c ājuhāva tato nāmnā tadannam upayojayan
01151003a tataḥ sa rākṣasaḥ śrutvā bhīmasenasya tad vacaḥ
01151003c ājagāma susaṁkruddho yatra bhīmo vyavasthitaḥ
01151004a mahākāyo mahāvego dārayann iva medinīm
01151004c triśikhāṁ bhr̥kuṭiṁ kr̥tvā saṁdaśya daśanacchadam
01151005a bhuñjānam annaṁ taṁ dr̥ṣṭvā bhīmasenaṁ sa rākṣasaḥ
01151005c vivr̥tya nayane kruddha idaṁ vacanam abravīt
01151006a ko ’yam annam idaṁ bhuṅkte madartham upakalpitam
01151006c paśyato mama durbuddhir yiyāsur yamasādanam
01151007a bhīmasenas tu tac chrutvā prahasann iva bhārata
01151007c rākṣasaṁ tam anādr̥tya bhuṅkta eva parāṅmukhaḥ
01151008a tataḥ sa bhairavaṁ kr̥tvā samudyamya karāv ubhau
01151008c abhyadravad bhīmasenaṁ jighāṁsuḥ puruṣādakaḥ
01151009a tathāpi paribhūyainaṁ nekṣamāṇo vr̥kodaraḥ
01151009c rākṣasaṁ bhuṅkta evānnaṁ pāṇḍavaḥ paravīrahā
01151010a amarṣeṇa tu saṁpūrṇaḥ kuntīputrasya rākṣasaḥ
01151010c jaghāna pr̥ṣṭhaṁ pāṇibhyām ubhābhyāṁ pr̥ṣṭhataḥ sthitaḥ
01151011a tathā balavatā bhīmaḥ pāṇibhyāṁ bhr̥śam āhataḥ
01151011c naivāvalokayām āsa rākṣasaṁ bhuṅkta eva saḥ
01151012a tataḥ sa bhūyaḥ saṁkruddho vr̥kṣam ādāya rākṣasaḥ
01151012c tāḍayiṣyaṁs tadā bhīmaṁ punar abhyadravad balī
01151013a tato bhīmaḥ śanair bhuktvā tadannaṁ puruṣarṣabhaḥ
01151013c vāry upaspr̥śya saṁhr̥ṣṭas tasthau yudhi mahābalaḥ
01151014a kṣiptaṁ kruddhena taṁ vr̥kṣaṁ pratijagrāha vīryavān
01151014c savyena pāṇinā bhīmaḥ prahasann iva bhārata
01151015a tataḥ sa punar udyamya vr̥kṣān bahuvidhān balī
01151015c prāhiṇod bhīmasenāya tasmai bhīmaś ca pāṇḍavaḥ
01151016a tad vr̥kṣayuddham abhavan mahīruhavināśanam
01151016c ghorarūpaṁ mahārāja bakapāṇḍavayor mahat
01151017a nāma viśrāvya tu bakaḥ samabhidrutya pāṇḍavam
01151017c bhujābhyāṁ parijagrāha bhīmasenaṁ mahābalam
01151018a bhīmaseno ’pi tad rakṣaḥ parirabhya mahābhujaḥ
01151018c visphurantaṁ mahāvegaṁ vicakarṣa balād balī
01151019a sa kr̥ṣyamāṇo bhīmena karṣamāṇaś ca pāṇḍavam
01151019c samayujyata tīvreṇa śrameṇa puruṣādakaḥ
01151020a tayor vegena mahatā pr̥thivī samakampata
01151020c pādapāṁś ca mahākāyāṁś cūrṇayām āsatus tadā
01151021a hīyamānaṁ tu tad rakṣaḥ samīkṣya bharatarṣabha
01151021c niṣpiṣya bhūmau pāṇibhyāṁ samājaghne vr̥kodaraḥ
01151022a tato ’sya jānunā pr̥ṣṭham avapīḍya balād iva
01151022c bāhunā parijagrāha dakṣiṇena śirodharām
01151023a savyena ca kaṭīdeśe gr̥hya vāsasi pāṇḍavaḥ
01151023c tad rakṣo dviguṇaṁ cakre nadantaṁ bhairavān ravān
01151024a tato ’sya rudhiraṁ vaktrāt prādurāsīd viśāṁ pate
01151024c bhajyamānasya bhīmena tasya ghorasya rakṣasaḥ
01152001  vaiśaṁpāyana uvāca
01152001a tena śabdena vitrasto janas tasyātha rakṣasaḥ
01152001c niṣpapāta gr̥hād rājan sahaiva paricāribhiḥ
01152002a tān bhītān vigatajñānān bhīmaḥ praharatāṁ varaḥ
01152002c sāntvayām āsa balavān samaye ca nyaveśayat
01152003a na hiṁsyā mānuṣā bhūyo yuṣmābhir iha karhi cit
01152003c hiṁsatāṁ hi vadhaḥ śīghram evam eva bhaved iti
01152004a tasya tad vacanaṁ śrutvā tāni rakṣāṁsi bhārata
01152004c evam astv iti taṁ prāhur jagr̥huḥ samayaṁ ca tam
01152005a tataḥ prabhr̥ti rakṣāṁsi tatra saumyāni bhārata
01152005c nagare pratyadr̥śyanta narair nagaravāsibhiḥ
01152006a tato bhīmas tam ādāya gatāsuṁ puruṣādakam
01152006c dvāradeśe vinikṣipya jagāmānupalakṣitaḥ
01152007a tataḥ sa bhīmas taṁ hatvā gatvā brāhmaṇaveśma tat
01152007c ācacakṣe yathāvr̥ttaṁ rājñaḥ sarvam aśeṣataḥ
01152008a tato narā viniṣkrāntā nagarāt kālyam eva tu
01152008c dadr̥śur nihataṁ bhūmau rākṣasaṁ rudhirokṣitam
01152009a tam adrikūṭasadr̥śaṁ vinikīrṇaṁ bhayāvaham
01152009c ekacakrāṁ tato gatvā pravr̥ttiṁ pradaduḥ pare
01152010a tataḥ sahasraśo rājan narā nagaravāsinaḥ
01152010c tatrājagmur bakaṁ draṣṭuṁ sastrīvr̥ddhakumārakāḥ
01152011a tatas te vismitāḥ sarve karma dr̥ṣṭvātimānuṣam
01152011c daivatāny arcayāṁ cakruḥ sarva eva viśāṁ pate
01152012a tataḥ pragaṇayām āsuḥ kasya vāro ’dya bhojane
01152012c jñātvā cāgamya taṁ vipraṁ papracchuḥ sarva eva tat
01152013a evaṁ pr̥ṣṭas tu bahuśo rakṣamāṇaś ca pāṇḍavān
01152013c uvāca nāgarān sarvān idaṁ viprarṣabhas tadā
01152014a ājñāpitaṁ mām aśane rudantaṁ saha bandhubhiḥ
01152014c dadarśa brāhmaṇaḥ kaś cin mantrasiddho mahābalaḥ
01152015a paripr̥cchya sa māṁ pūrvaṁ parikleśaṁ purasya ca
01152015c abravīd brāhmaṇaśreṣṭha āśvāsya prahasann iva
01152016a prāpayiṣyāmy ahaṁ tasmai idam annaṁ durātmane
01152016c mannimittaṁ bhayaṁ cāpi na kāryam iti vīryavān
01152017a sa tadannam upādāya gato bakavanaṁ prati
01152017c tena nūnaṁ bhaved etat karma lokahitaṁ kr̥tam
01152018a tatas te brāhmaṇāḥ sarve kṣatriyāś ca suvismitāḥ
01152018c vaiśyāḥ śūdrāś ca muditāś cakrur brahmamahaṁ tadā
01152019a tato jānapadāḥ sarve ājagmur nagaraṁ prati
01152019c tad adbhutatamaṁ draṣṭuṁ pārthās tatraiva cāvasan
01153001  janamejaya uvāca
01153001a te tathā puruṣavyāghrā nihatya bakarākṣasam
01153001c ata ūrdhvaṁ tato brahman kim akurvata pāṇḍavāḥ
01153002  vaiśaṁpāyana uvāca
01153002a tatraiva nyavasan rājan nihatya bakarākṣasam
01153002c adhīyānāḥ paraṁ brahma brāhmaṇasya niveśane
01153003a tataḥ katipayāhasya brāhmaṇaḥ saṁśitavrataḥ
01153003c pratiśrayārthaṁ tad veśma brāhmaṇasyājagāma ha
01153004a sa samyak pūjayitvā taṁ vidvān viprarṣabhas tadā
01153004c dadau pratiśrayaṁ tasmai sadā sarvātithivratī
01153005a tatas te pāṇḍavāḥ sarve saha kuntyā nararṣabhāḥ
01153005c upāsāṁ cakrire vipraṁ kathayānaṁ kathās tadā
01153006a kathayām āsa deśān sa tīrthāni vividhāni ca
01153006c rājñāṁ ca vividhāś caryāḥ purāṇi vividhāni ca
01153007a sa tatrākathayad vipraḥ kathānte janamejaya
01153007c pāñcāleṣv adbhutākāraṁ yājñasenyāḥ svayaṁvaram
01153008a dhr̥ṣṭadyumnasya cotpattim utpattiṁ ca śikhaṇḍinaḥ
01153008c ayonijatvaṁ kr̥ṣṇāyā drupadasya mahāmakhe
01153009a tad adbhutatamaṁ śrutvā loke tasya mahātmanaḥ
01153009c vistareṇaiva papracchuḥ kathāṁ tāṁ puruṣarṣabhāḥ
01153010a kathaṁ drupadaputrasya dhr̥ṣṭadyumnasya pāvakāt
01153010c vedimadhyāc ca kr̥ṣṇāyāḥ saṁbhavaḥ katham adbhutaḥ
01153011a kathaṁ droṇān maheṣvāsāt sarvāṇy astrāṇy aśikṣata
01153011c kathaṁ priyasakhāyau tau bhinnau kasya kr̥tena ca
01153012a evaṁ taiś codito rājan sa vipraḥ puruṣarṣabhaiḥ
01153012c kathayām āsa tat sarvaṁ draupadīsaṁbhavaṁ tadā
01154001  brāhmaṇa uvāca
01154001a gaṅgādvāraṁ prati mahān babhūvarṣir mahātapāḥ
01154001c bharadvājo mahāprājñaḥ satataṁ saṁśitavrataḥ
01154002a so ’bhiṣektuṁ gato gaṅgāṁ pūrvam evāgatāṁ satīm
01154002c dadarśāpsarasaṁ tatra ghr̥tācīm āplutām r̥ṣiḥ
01154003a tasyā vāyur nadītīre vasanaṁ vyaharat tadā
01154003c apakr̥ṣṭāmbarāṁ dr̥ṣṭvā tām r̥ṣiś cakame tataḥ
01154004a tasyāṁ saṁsaktamanasaḥ kaumārabrahmacāriṇaḥ
01154004c hr̥ṣṭasya retaś caskanda tad r̥ṣir droṇa ādadhe
01154005a tataḥ samabhavad droṇaḥ kumāras tasya dhīmataḥ
01154005c adhyagīṣṭa sa vedāṁś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ
01154006a bharadvājasya tu sakhā pr̥ṣato nāma pārthivaḥ
01154006c tasyāpi drupado nāma tadā samabhavat sutaḥ
01154007a sa nityam āśramaṁ gatvā droṇena saha pārṣataḥ
01154007c cikrīḍādhyayanaṁ caiva cakāra kṣatriyarṣabhaḥ
01154008a tatas tu pr̥ṣate ’tīte sa rājā drupado ’bhavat
01154008c droṇo ’pi rāmaṁ śuśrāva ditsantaṁ vasu sarvaśaḥ
01154009a vanaṁ tu prasthitaṁ rāmaṁ bharadvājasuto ’bravīt
01154009c āgataṁ vittakāmaṁ māṁ viddhi droṇaṁ dvijarṣabha
01154010  rāma uvāca
01154010a śarīramātram evādya mayedam avaśeṣitam
01154010c astrāṇi vā śarīraṁ vā brahmann anyataraṁ vr̥ṇu
01154011  droṇa uvāca
01154011a astrāṇi caiva sarvāṇi teṣāṁ saṁhāram eva ca
01154011c prayogaṁ caiva sarveṣāṁ dātum arhati me bhavān
01154012  brāhmaṇa uvāca
01154012a tathety uktvā tatas tasmai pradadau bhr̥gunandanaḥ
01154012c pratigr̥hya tato droṇaḥ kr̥takr̥tyo ’bhavat tadā
01154013a saṁprahr̥ṣṭamanāś cāpi rāmāt paramasaṁmatam
01154013c brahmāstraṁ samanuprāpya nareṣv abhyadhiko ’bhavat
01154014a tato drupadam āsādya bhāradvājaḥ pratāpavān
01154014c abravīt puruṣavyāghraḥ sakhāyaṁ viddhi mām iti
01154015  drupada uvāca
01154015a nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā
01154015c nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṁ kim iṣyate
01154016  brāhmaṇa uvāca
01154016a sa viniścitya manasā pāñcālyaṁ prati buddhimān
01154016c jagāma kurumukhyānāṁ nagaraṁ nāgasāhvayam
01154017a tasmai pautrān samādāya vasūni vividhāni ca
01154017c prāptāya pradadau bhīṣmaḥ śiṣyān droṇāya dhīmate
01154018a droṇaḥ śiṣyāṁs tataḥ sarvān idaṁ vacanam abravīt
01154018c samānīya tadā vidvān drupadasyāsukhāya vai
01154019a ācāryavetanaṁ kiṁ cid dhr̥di saṁparivartate
01154019c kr̥tāstrais tat pradeyaṁ syāt tad r̥taṁ vadatānaghāḥ
01154020a yadā ca pāṇḍavāḥ sarve kr̥tāstrāḥ kr̥taniśramāḥ
01154020c tato droṇo ’bravīd bhūyo vetanārtham idaṁ vacaḥ
01154021a pārṣato drupado nāma chatravatyāṁ nareśvaraḥ
01154021c tasyāpakr̥ṣya tad rājyaṁ mama śīghraṁ pradīyatām
01154022a tataḥ pāṇḍusutāḥ pañca nirjitya drupadaṁ yudhi
01154022c droṇāya darśayām āsur baddhvā sasacivaṁ tadā
01154023  droṇa uvāca
01154023a prārthayāmi tvayā sakhyaṁ punar eva narādhipa
01154023c arājā kila no rājñaḥ sakhā bhavitum arhati
01154024a ataḥ prayatitaṁ rājye yajñasena mayā tava
01154024c rājāsi dakṣiṇe kūle bhāgīrathyāham uttare
01154025  brāhmaṇa uvāca
01154025a asatkāraḥ sa sumahān muhūrtam api tasya tu
01154025c na vyeti hr̥dayād rājño durmanāḥ sa kr̥śo ’bhavat
01155001  brāhmaṇa uvāca
01155001a amarṣī drupado rājā karmasiddhān dvijarṣabhān
01155001c anvicchan paricakrāma brāhmaṇāvasathān bahūn
01155002a putrajanma parīpsan vai śokopahatacetanaḥ
01155002c nāsti śreṣṭhaṁ mamāpatyam iti nityam acintayat
01155003a jātān putrān sa nirvedād dhig bandhūn iti cābravīt
01155003c niḥśvāsaparamaś cāsīd droṇaṁ praticikīrṣayā
01155004a prabhāvaṁ vinayaṁ śikṣāṁ droṇasya caritāni ca
01155004c kṣātreṇa ca balenāsya cintayan nānvapadyata
01155004e pratikartuṁ nr̥paśreṣṭho yatamāno ’pi bhārata
01155005a abhitaḥ so ’tha kalmāṣīṁ gaṅgākūle paribhraman
01155005c brāhmaṇāvasathaṁ puṇyam āsasāda mahīpatiḥ
01155006a tatra nāsnātakaḥ kaś cin na cāsīd avratī dvijaḥ
01155006c tathaiva nāmahābhāgaḥ so ’paśyat saṁśitavratau
01155007a yājopayājau brahmarṣī śāmyantau pr̥ṣatātmajaḥ
01155007c saṁhitādhyayane yuktau gotrataś cāpi kāśyapau
01155008a tāraṇe yuktarūpau tau brāhmaṇāv r̥ṣisattamau
01155008c sa tāv āmantrayām āsa sarvakāmair atandritaḥ
01155009a buddhvā tayor balaṁ buddhiṁ kanīyāṁsam upahvare
01155009c prapede chandayan kāmair upayājaṁ dhr̥tavratam
01155010a pādaśuśrūṣaṇe yuktaḥ priyavāk sarvakāmadaḥ
01155010c arhayitvā yathānyāyam upayājam uvāca saḥ
01155011a yena me karmaṇā brahman putraḥ syād droṇamr̥tyave
01155011c upayāja kr̥te tasmin gavāṁ dātāsmi te ’rbudam
01155012a yad vā te ’nyad dvijaśreṣṭha manasaḥ supriyaṁ bhavet
01155012c sarvaṁ tat te pradātāhaṁ na hi me ’sty atra saṁśayaḥ
01155013a ity ukto nāham ity evaṁ tam r̥ṣiḥ pratyuvāca ha
01155013c ārādhayiṣyan drupadaḥ sa taṁ paryacarat punaḥ
01155014a tataḥ saṁvatsarasyānte drupadaṁ sa dvijottamaḥ
01155014c upayājo ’bravīd rājan kāle madhurayā girā
01155015a jyeṣṭho bhrātā mamāgr̥hṇād vicaran vananirjhare
01155015c aparijñātaśaucāyāṁ bhūmau nipatitaṁ phalam
01155016a tad apaśyam ahaṁ bhrātur asāṁpratam anuvrajan
01155016c vimarśaṁ saṁkarādāne nāyaṁ kuryāt kathaṁ cana
01155017a dr̥ṣṭvā phalasya nāpaśyad doṣā ye ’syānubandhikāḥ
01155017c vivinakti na śaucaṁ yaḥ so ’nyatrāpi kathaṁ bhavet
01155018a saṁhitādhyayanaṁ kurvan vasan gurukule ca yaḥ
01155018c bhaikṣam ucchiṣṭam anyeṣāṁ bhuṅkte cāpi sadā sadā
01155018e kīrtayan guṇam annānām aghr̥ṇī ca punaḥ punaḥ
01155019a tam ahaṁ phalārthinaṁ manye bhrātaraṁ tarkacakṣuṣā
01155019c taṁ vai gacchasva nr̥pate sa tvāṁ saṁyājayiṣyati
01155020a jugupsamāno nr̥patir manasedaṁ vicintayan
01155020c upayājavacaḥ śrutvā nr̥patiḥ sarvadharmavit
01155020e abhisaṁpūjya pūjārham r̥ṣiṁ yājam uvāca ha
01155021a ayutāni dadāny aṣṭau gavāṁ yājaya māṁ vibho
01155021c droṇavairābhisaṁtaptaṁ tvaṁ hlādayitum arhasi
01155022a sa hi brahmavidāṁ śreṣṭho brahmāstre cāpy anuttamaḥ
01155022c tasmād droṇaḥ parājaiṣīn māṁ vai sa sakhivigrahe
01155023a kṣatriyo nāsti tulyo ’sya pr̥thivyāṁ kaś cid agraṇīḥ
01155023c kauravācāryamukhyasya bhāradvājasya dhīmataḥ
01155024a droṇasya śarajālāni prāṇidehaharāṇi ca
01155024c ṣaḍaratni dhanuś cāsya dr̥śyate ’pratimaṁ mahat
01155025a sa hi brāhmaṇavegena kṣātraṁ vegam asaṁśayam
01155025c pratihanti maheṣvāso bhāradvājo mahāmanāḥ
01155026a kṣatrocchedāya vihito jāmadagnya ivāsthitaḥ
01155026c tasya hy astrabalaṁ ghoram aprasahyaṁ narair bhuvi
01155027a brāhmam uccārayaṁs tejo hutāhutir ivānalaḥ
01155027c sametya sa dahaty ājau kṣatraṁ brahmapuraḥsaraḥ
01155027e brahmakṣatre ca vihite brahmatejo viśiṣyate
01155028a so ’haṁ kṣatrabalād dhīno brahmatejaḥ prapedivān
01155028c droṇād viśiṣṭam āsādya bhavantaṁ brahmavittamam
01155029a droṇāntakam ahaṁ putraṁ labheyaṁ yudhi durjayam
01155029c tat karma kuru me yāja nirvapāmy arbudaṁ gavām
01155030a tathety uktvā tu taṁ yājo yājyārtham upakalpayat
01155030c gurvartha iti cākāmam upayājam acodayat
01155030e yājo droṇavināśāya pratijajñe tathā ca saḥ
01155031a tatas tasya narendrasya upayājo mahātapāḥ
01155031c ācakhyau karma vaitānaṁ tadā putraphalāya vai
01155032a sa ca putro mahāvīryo mahātejā mahābalaḥ
01155032c iṣyate yadvidho rājan bhavitā te tathāvidhaḥ
01155033a bhāradvājasya hantāraṁ so ’bhisaṁdhāya bhūmipaḥ
01155033c ājahre tat tathā sarvaṁ drupadaḥ karmasiddhaye
01155034a yājas tu havanasyānte devīm āhvāpayat tadā
01155034c praihi māṁ rājñi pr̥ṣati mithunaṁ tvām upasthitam
01155035  devy uvāca
01155035a avaliptaṁ me mukhaṁ brahman puṇyān gandhān bibharmi ca
01155035c sutārthenoparuddhāsmi tiṣṭha yāja mama priye
01155036  yāja uvāca
01155036a yājena śrapitaṁ havyam upayājena mantritam
01155036c kathaṁ kāmaṁ na saṁdadhyāt sā tvaṁ vipraihi tiṣṭha vā
01155037  brāhmaṇa uvāca
01155037a evam ukte tu yājena hute haviṣi saṁskr̥te
01155037c uttasthau pāvakāt tasmāt kumāro devasaṁnibhaḥ
01155038a jvālāvarṇo ghorarūpaḥ kirīṭī varma cottamam
01155038c bibhrat sakhaḍgaḥ saśaro dhanuṣmān vinadan muhuḥ
01155039a so ’dhyārohad rathavaraṁ tena ca prayayau tadā
01155039c tataḥ praṇeduḥ pāñcālāḥ prahr̥ṣṭāḥ sādhu sādhv iti
01155040a bhayāpaho rājaputraḥ pāñcālānāṁ yaśaskaraḥ
01155040c rājñaḥ śokāpaho jāta eṣa droṇavadhāya vai
01155040e ity uvāca mahad bhūtam adr̥śyaṁ khecaraṁ tadā
01155041a kumārī cāpi pāñcālī vedimadhyāt samutthitā
01155041c subhagā darśanīyāṅgī vedimadhyā manoramā
01155042a śyāmā padmapalāśākṣī nīlakuñcitamūrdhajā
01155042c mānuṣaṁ vigrahaṁ kr̥tvā sākṣād amaravarṇinī
01155043a nīlotpalasamo gandho yasyāḥ krośāt pravāyati
01155043c yā bibharti paraṁ rūpaṁ yasyā nāsty upamā bhuvi
01155044a tāṁ cāpi jātāṁ suśroṇīṁ vāg uvācāśarīriṇī
01155044c sarvayoṣidvarā kr̥ṣṇā kṣayaṁ kṣatraṁ ninīṣati
01155045a surakāryam iyaṁ kāle kariṣyati sumadhyamā
01155045c asyā hetoḥ kṣatriyāṇāṁ mahad utpatsyate bhayam
01155046a tac chrutvā sarvapāñcālāḥ praṇeduḥ siṁhasaṁghavat
01155046c na caitān harṣasaṁpūrṇān iyaṁ sehe vasuṁdharā
01155047a tau dr̥ṣṭvā pr̥ṣatī yājaṁ prapede vai sutārthinī
01155047c na vai mad anyāṁ jananīṁ jānīyātām imāv iti
01155048a tathety uvāca tāṁ yājo rājñaḥ priyacikīrṣayā
01155048c tayoś ca nāmanī cakrur dvijāḥ saṁpūrṇamānasāḥ
01155049a dhr̥ṣṭatvād atidhr̥ṣṇutvād dharmād dyutsaṁbhavād api
01155049c dhr̥ṣṭadyumnaḥ kumāro ’yaṁ drupadasya bhavatv iti
01155050a kr̥ṣṇety evābruvan kr̥ṣṇāṁ kr̥ṣṇābhūt sā hi varṇataḥ
01155050c tathā tan mithunaṁ jajñe drupadasya mahāmakhe
01155051a dhr̥ṣṭadyumnaṁ tu pāñcālyam ānīya svaṁ viveśanam
01155051c upākarod astrahetor bhāradvājaḥ pratāpavān
01155052a amokṣaṇīyaṁ daivaṁ hi bhāvi matvā mahāmatiḥ
01155052c tathā tat kr̥tavān droṇa ātmakīrtyanurakṣaṇāt
01156001  vaiśaṁpāyana uvāca
01156001a etac chrutvā tu kaunteyāḥ śalyaviddhā ivābhavan
01156001c sarve cāsvasthamanaso babhūvus te mahārathāḥ
01156002a tataḥ kuntī sutān dr̥ṣṭvā vibhrāntān gatacetasaḥ
01156002c yudhiṣṭhiram uvācedaṁ vacanaṁ satyavādinī
01156003a cirarātroṣitāḥ smeha brāhmaṇasya niveśane
01156003c ramamāṇāḥ pure ramye labdhabhaikṣā yudhiṣṭhira
01156004a yānīha ramaṇīyāni vanāny upavanāni ca
01156004c sarvāṇi tāni dr̥ṣṭāni punaḥ punar ariṁdama
01156005a punar dr̥ṣṭāni tāny eva prīṇayanti na nas tathā
01156005c bhaikṣaṁ ca na tathā vīra labhyate kurunandana
01156006a te vayaṁ sādhu pāñcālān gacchāma yadi manyase
01156006c apūrvadarśanaṁ tāta ramaṇīyaṁ bhaviṣyati
01156007a subhikṣāś caiva pāñcālāḥ śrūyante śatrukarśana
01156007c yajñasenaś ca rājāsau brahmaṇya iti śuśrumaḥ
01156008a ekatra ciravāso hi kṣamo na ca mato mama
01156008c te tatra sādhu gacchāmo yadi tvaṁ putra manyase
01156009  yudhiṣṭhira uvāca
01156009a bhavatyā yan mataṁ kāryaṁ tad asmākaṁ paraṁ hitam
01156009c anujāṁs tu na jānāmi gaccheyur neti vā punaḥ
01156010  vaiśaṁpāyana uvāca
01156010a tataḥ kuntī bhīmasenam arjunaṁ yamajau tathā
01156010c uvāca gamanaṁ te ca tathety evābruvaṁs tadā
01156011a tata āmantrya taṁ vipraṁ kuntī rājan sutaiḥ saha
01156011c pratasthe nagarīṁ ramyāṁ drupadasya mahātmanaḥ
01157001  vaiśaṁpāyana uvāca
01157001a vasatsu teṣu pracchannaṁ pāṇḍaveṣu mahātmasu
01157001c ājagāmātha tān draṣṭuṁ vyāsaḥ satyavatīsutaḥ
01157002a tam āgatam abhiprekṣya pratyudgamya paraṁtapāḥ
01157002c praṇipatyābhivādyainaṁ tasthuḥ prāñjalayas tadā
01157003a samanujñāpya tān sarvān āsīnān munir abravīt
01157003c prasannaḥ pūjitaḥ pārthaiḥ prītipūrvam idaṁ vacaḥ
01157004a api dharmeṇa vartadhvaṁ śāstreṇa ca paraṁtapāḥ
01157004c api vipreṣu vaḥ pūjā pūjārheṣu na hīyate
01157005a atha dharmārthavad vākyam uktvā sa bhagavān r̥ṣiḥ
01157005c vicitrāś ca kathās tās tāḥ punar evedam abravīt
01157006a āsīt tapovane kā cid r̥ṣeḥ kanyā mahātmanaḥ
01157006c vilagnamadhyā suśroṇī subhrūḥ sarvaguṇānvitā
01157007a karmabhiḥ svakr̥taiḥ sā tu durbhagā samapadyata
01157007c nādhyagacchat patiṁ sā tu kanyā rūpavatī satī
01157008a tapas taptum athārebhe patyartham asukhā tataḥ
01157008c toṣayām āsa tapasā sā kilogreṇa śaṁkaram
01157009a tasyāḥ sa bhagavāṁs tuṣṭas tām uvāca tapasvinīm
01157009c varaṁ varaya bhadraṁ te varado ’smīti bhāmini
01157010a atheśvaram uvācedam ātmanaḥ sā vaco hitam
01157010c patiṁ sarvaguṇopetam icchāmīti punaḥ punaḥ
01157011a tām atha pratyuvācedam īśāno vadatāṁ varaḥ
01157011c pañca te patayo bhadre bhaviṣyantīti śaṁkaraḥ
01157012a pratibruvantīm ekaṁ me patiṁ dehīti śaṁkaram
01157012c punar evābravīd deva idaṁ vacanam uttamam
01157013a pañcakr̥tvas tvayā uktaḥ patiṁ dehīty ahaṁ punaḥ
01157013c deham anyaṁ gatāyās te yathoktaṁ tad bhaviṣyati
01157014a drupadasya kule jātā kanyā sā devarūpiṇī
01157014c nirdiṣṭā bhavatāṁ patnī kr̥ṣṇā pārṣaty aninditā
01157015a pāñcālanagaraṁ tasmāt praviśadhvaṁ mahābalāḥ
01157015c sukhinas tām anuprāpya bhaviṣyatha na saṁśayaḥ
01157016a evam uktvā mahābhāgaḥ pāṇḍavānāṁ pitāmahaḥ
01157016c pārthān āmantrya kuntīṁ ca prātiṣṭhata mahātapāḥ
01158001  vaiśaṁpāyana uvāca
01158001a te pratasthuḥ puraskr̥tya mātaraṁ puruṣarṣabhāḥ
01158001c samair udaṅmukhair mārgair yathoddiṣṭaṁ paraṁtapāḥ
01158002a te gacchantas tv ahorātraṁ tīrthaṁ somaśravāyaṇam
01158002c āseduḥ puruṣavyāghrā gaṅgāyāṁ pāṇḍunandanāḥ
01158003a ulmukaṁ tu samudyamya teṣām agre dhanaṁjayaḥ
01158003c prakāśārthaṁ yayau tatra rakṣārthaṁ ca mahāyaśāḥ
01158004a tatra gaṅgājale ramye vivikte krīḍayan striyaḥ
01158004c īrṣyur gandharvarājaḥ sma jalakrīḍām upāgataḥ
01158005a śabdaṁ teṣāṁ sa śuśrāva nadīṁ samupasarpatām
01158005c tena śabdena cāviṣṭaś cukrodha balavad balī
01158006a sa dr̥ṣṭvā pāṇḍavāṁs tatra saha mātrā paraṁtapān
01158006c visphārayan dhanur ghoram idaṁ vacanam abravīt
01158007a saṁdhyā saṁrajyate ghorā pūrvarātrāgameṣu yā
01158007c aśītibhis truṭair hīnaṁ taṁ muhūrtaṁ pracakṣate
01158008a vihitaṁ kāmacārāṇāṁ yakṣagandharvarakṣasām
01158008c śeṣam anyan manuṣyāṇāṁ kāmacāram iha smr̥tam
01158009a lobhāt pracāraṁ caratas tāsu velāsu vai narān
01158009c upakrāntā nigr̥hṇīmo rākṣasaiḥ saha bāliśān
01158010a tato rātrau prāpnuvato jalaṁ brahmavido janāḥ
01158010c garhayanti narān sarvān balasthān nr̥patīn api
01158011a ārāt tiṣṭhata mā mahyaṁ samīpam upasarpata
01158011c kasmān māṁ nābhijānīta prāptaṁ bhāgīrathījalam
01158012a aṅgāraparṇaṁ gandharvaṁ vitta māṁ svabalāśrayam
01158012c ahaṁ hi mānī cerṣyuś ca kuberasya priyaḥ sakhā
01158013a aṅgāraparṇam iti ca khyātaṁ vanam idaṁ mama
01158013c anu gaṅgāṁ ca vākāṁ ca citraṁ yatra vasāmy aham
01158014a na kuṇapāḥ śr̥ṅgiṇo vā na devā na ca mānuṣāḥ
01158014c idaṁ samupasarpanti tat kiṁ samupasarpatha
01158015  arjuna uvāca
01158015a samudre himavatpārśve nadyām asyāṁ ca durmate
01158015c rātrāv ahani saṁdhau ca kasya kl̥ptaḥ parigrahaḥ
01158016a vayaṁ ca śaktisaṁpannā akāle tvām adhr̥ṣṇumaḥ
01158016c aśaktā hi kṣaṇe krūre yuṣmān arcanti mānavāḥ
01158017a purā himavataś caiṣā hemaśr̥ṅgād viniḥsr̥tā
01158017c gaṅgā gatvā samudrāmbhaḥ saptadhā pratipadyate
01158018a iyaṁ bhūtvā caikavaprā śucir ākāśagā punaḥ
01158018c deveṣu gaṅgā gandharva prāpnoty alakanandatām
01158019a tathā pitr̥̄n vaitaraṇī dustarā pāpakarmabhiḥ
01158019c gaṅgā bhavati gandharva yathā dvaipāyano ’bravīt
01158020a asaṁbādhā devanadī svargasaṁpādanī śubhā
01158020c katham icchasi tāṁ roddhuṁ naiṣa dharmaḥ sanātanaḥ
01158021a anivāryam asaṁbādhaṁ tava vācā kathaṁ vayam
01158021c na spr̥śema yathākāmaṁ puṇyaṁ bhāgīrathījalam
01158022  vaiśaṁpāyana uvāca
01158022a aṅgāraparṇas tac chrutvā kruddha ānamya kārmukam
01158022c mumoca sāyakān dīptān ahīn āśīviṣān iva
01158023a ulmukaṁ bhrāmayaṁs tūrṇaṁ pāṇḍavaś carma cottamam
01158023c vyapovāha śarāṁs tasya sarvān eva dhanaṁjayaḥ
01158024  arjuna uvāca
01158024a bibhīṣikaiṣā gandharva nāstrajñeṣu prayujyate
01158024c astrajñeṣu prayuktaiṣā phenavat pravilīyate
01158025a mānuṣān ati gandharvān sarvān gandharva lakṣaye
01158025c tasmād astreṇa divyena yotsye ’haṁ na tu māyayā
01158026a purāstram idam āgneyaṁ prādāt kila br̥haspatiḥ
01158026c bharadvājasya gandharva guruputraḥ śatakratoḥ
01158027a bharadvājād agniveśyo agniveśyād gurur mama
01158027c sa tv idaṁ mahyam adadād droṇo brāhmaṇasattamaḥ
01158028  vaiśaṁpāyana uvāca
01158028a ity uktvā pāṇḍavaḥ kruddho gandharvāya mumoca ha
01158028c pradīptam astram āgneyaṁ dadāhāsya rathaṁ tu tat
01158029a virathaṁ viplutaṁ taṁ tu sa gandharvaṁ mahābalam
01158029c astratejaḥpramūḍhaṁ ca prapatantam avāṅmukham
01158030a śiroruheṣu jagrāha mālyavatsu dhanaṁjayaḥ
01158030c bhrātr̥̄n prati cakarṣātha so ’strapātād acetasam
01158031a yudhiṣṭhiraṁ tasya bhāryā prapede śaraṇārthinī
01158031c nāmnā kumbhīnasī nāma patitrāṇam abhīpsatī
01158032  gandharvy uvāca
01158032a trāhi tvaṁ māṁ mahārāja patiṁ cemaṁ vimuñca me
01158032c gandharvīṁ śaraṇaṁ prāptāṁ nāmnā kumbīnasīṁ prabho
01158033  yudhiṣṭhira uvāca
01158033a yuddhe jitaṁ yaśohīnaṁ strīnātham aparākramam
01158033c ko nu hanyād ripuṁ tvādr̥ṅ muñcemaṁ ripusūdana
01158034  arjuna uvāca
01158034a aṅgemaṁ pratipadyasva gaccha gandharva mā śucaḥ
01158034c pradiśaty abhayaṁ te ’dya kururājo yudhiṣṭhiraḥ
01158035  gandharva uvāca
01158035a jito ’haṁ pūrvakaṁ nāma muñcāmy aṅgāraparṇatām
01158035c na ca ślāghe balenādya na nāmnā janasaṁsadi
01158036a sādhv imaṁ labdhavām̐l lābhaṁ yo ’haṁ divyāstradhāriṇam
01158036c gāndharvyā māyayā yoddhum icchāmi vayasā varam
01158037a astrāgninā vicitro ’yaṁ dagdho me ratha uttamaḥ
01158037c so ’haṁ citraratho bhūtvā nāmnā dagdharatho ’bhavam
01158038a saṁbhr̥tā caiva vidyeyaṁ tapaseha purā mayā
01158038c nivedayiṣye tām adya prāṇadāyā mahātmane
01158039a saṁstambhitaṁ hi tarasā jitaṁ śaraṇam āgatam
01158039c yo ’riṁ saṁyojayet prāṇaiḥ kalyāṇaṁ kiṁ na so ’rhati
01158040a cakṣuṣī nāma vidyeyaṁ yāṁ somāya dadau manuḥ
01158040c dadau sa viśvāvasave mahyaṁ viśvāvasur dadau
01158041a seyaṁ kāpuruṣaṁ prāptā gurudattā praṇaśyati
01158041c āgamo ’syā mayā prokto vīryaṁ pratinibodha me
01158042a yac cakṣuṣā draṣṭum icchet triṣu lokeṣu kiṁ cana
01158042c tat paśyed yādr̥śaṁ cecchet tādr̥ṣaṁ draṣṭum arhati
01158043a samānapadye ṣaṇmāsān sthito vidyāṁ labhed imām
01158043c anuneṣyāmy ahaṁ vidyāṁ svayaṁ tubhyaṁ vrate kr̥te
01158044a vidyayā hy anayā rājan vayaṁ nr̥bhyo viśeṣitāḥ
01158044c aviśiṣṭāś ca devānām anubhāvapravartitāḥ
01158045a gandharvajānām aśvānām ahaṁ puruṣasattama
01158045c bhrātr̥bhyas tava pañcabhyaḥ pr̥thag dātā śataṁ śatam
01158046a devagandharvavāhās te divyagandhā manogamāḥ
01158046c kṣīṇāḥ kṣīṇā bhavanty ete na hīyante ca raṁhasaḥ
01158047a purā kr̥taṁ mahendrasya vajraṁ vr̥tranibarhaṇe
01158047c daśadhā śatadhā caiva tac chīrṇaṁ vr̥tramūrdhani
01158048a tato bhāgīkr̥to devair vajrabhāga upāsyate
01158048c loke yat sādhanaṁ kiṁ cit sā vai vajratanuḥ smr̥tā
01158049a vajrapāṇir brāhmaṇaḥ syāt kṣatraṁ vajrarathaṁ smr̥tam
01158049c vaiśyā vai dānavajrāś ca karmavajrā yavīyasaḥ
01158050a vajraṁ kṣatrasya vājino avadhyā vājinaḥ smr̥tāḥ
01158050c rathāṅgaṁ vaḍavā sūte sūtāś cāśveṣu ye matāḥ
01158051a kāmavarṇāḥ kāmajavāḥ kāmataḥ samupasthitāḥ
01158051c ime gandharvajāḥ kāmaṁ pūrayiṣyanti te hayāḥ
01158052  arjuna uvāca
01158052a yadi prītena vā dattaṁ saṁśaye jīvitasya vā
01158052c vidyā vittaṁ śrutaṁ vāpi na tad gandharva kāmaye
01158053  gandharva uvāca
01158053a saṁyogo vai prītikaraḥ saṁsatsu pratidr̥śyate
01158053c jīvitasya pradānena prīto vidyāṁ dadāmi te
01158054a tvatto hy ahaṁ grahīṣyāmi astram āgneyam uttamam
01158054c tathaiva sakhyaṁ bībhatso cirāya bharatarṣabha
01158055  arjuna uvāca
01158055a tvatto ’streṇa vr̥ṇomy aśvān saṁyogaḥ śāśvato ’stu nau
01158055c sakhe tad brūhi gandharva yuṣmabhyo yad bhayaṁ tyajet
01159001  arjuna uvāca
01159001a kāraṇaṁ brūhi gandharva kiṁ tad yena sma dharṣitāḥ
01159001c yānto brahmavidaḥ santaḥ sarve rātrāv ariṁdama
01159002  gandharva uvāca
01159002a anagnayo ’nāhutayo na ca viprapuraskr̥tāḥ
01159002c yūyaṁ tato dharṣitāḥ stha mayā pāṇḍavanandana
01159003a yakṣarākṣasagandharvāḥ piśācoragamānavāḥ
01159003c vistaraṁ kuruvaṁśasya śrīmataḥ kathayanti te
01159004a nāradaprabhr̥tīnāṁ ca devarṣīṇāṁ mayā śrutam
01159004c guṇān kathayatāṁ vīra pūrveṣāṁ tava dhīmatām
01159005a svayaṁ cāpi mayā dr̥ṣṭaś caratā sāgarāmbarām
01159005c imāṁ vasumatīṁ kr̥tsnāṁ prabhāvaḥ svakulasya te
01159006a vede dhanuṣi cācāryam abhijānāmi te ’rjuna
01159006c viśrutaṁ triṣu lokeṣu bhāradvājaṁ yaśasvinam
01159007a dharmaṁ vāyuṁ ca śakraṁ ca vijānāmy aśvinau tathā
01159007c pāṇḍuṁ ca kuruśārdūla ṣaḍ etān kulavardhanān
01159007e pitr̥̄n etān ahaṁ pārtha devamānuṣasattamān
01159008a divyātmāno mahātmānaḥ sarvaśastrabhr̥tāṁ varāḥ
01159008c bhavanto bhrātaraḥ śūrāḥ sarve sucaritavratāḥ
01159009a uttamāṁ tu manobuddhiṁ bhavatāṁ bhāvitātmanām
01159009c jānann api ca vaḥ pārtha kr̥tavān iha dharṣaṇām
01159010a strīsakāśe ca kauravya na pumān kṣantum arhati
01159010c dharṣaṇām ātmanaḥ paśyan bāhudraviṇam āśritaḥ
01159011a naktaṁ ca balam asmākaṁ bhūya evābhivardhate
01159011c yatas tato māṁ kaunteya sadāraṁ manyur āviśat
01159012a so ’haṁ tvayeha vijitaḥ saṁkhye tāpatyavardhana
01159012c yena teneha vidhinā kīrtyamānaṁ nibodha me
01159013a brahmacaryaṁ paro dharmaḥ sa cāpi niyatas tvayi
01159013c yasmāt tasmād ahaṁ pārtha raṇe ’smin vijitas tvayā
01159014a yas tu syāt kṣatriyaḥ kaś cit kāmavr̥ttaḥ paraṁtapa
01159014c naktaṁ ca yudhi yudhyeta na sa jīvet kathaṁ cana
01159015a yas tu syāt kāmavr̥tto ’pi rājā tāpatya saṁgare
01159015c jayen naktaṁcarān sarvān sa purohitadhūrgataḥ
01159016a tasmāt tāpatya yat kiṁ cin nr̥ṇāṁ śreya ihepsitam
01159016c tasmin karmaṇi yoktavyā dāntātmānaḥ purohitāḥ
01159017a vede ṣaḍaṅge niratāḥ śucayaḥ satyavādinaḥ
01159017c dharmātmānaḥ kr̥tātmānaḥ syur nr̥pāṇāṁ purohitāḥ
01159018a jayaś ca niyato rājñaḥ svargaś ca syād anantaram
01159018c yasya syād dharmavid vāgmī purodhāḥ śīlavāñ śuciḥ
01159019a lābhaṁ labdhum alabdhaṁ hi labdhaṁ ca parirakṣitum
01159019c purohitaṁ prakurvīta rājā guṇasamanvitam
01159020a purohitamate tiṣṭhed ya icchet pr̥thivīṁ nr̥paḥ
01159020c prāptuṁ meruvarottaṁsāṁ sarvaśaḥ sāgarāmbarām
01159021a na hi kevalaśauryeṇa tāpatyābhijanena ca
01159021c jayed abrāhmaṇaḥ kaś cid bhūmiṁ bhūmipatiḥ kva cit
01159022a tasmād evaṁ vijānīhi kurūṇāṁ vaṁśavardhana
01159022c brāhmaṇapramukhaṁ rājyaṁ śakyaṁ pālayituṁ ciram
01160001  arjuna uvāca
01160001a tāpatya iti yad vākyam uktavān asi mām iha
01160001c tad ahaṁ jñātum icchāmi tāpatyārthaviniścayam
01160002a tapatī nāma kā caiṣā tāpatyā yatkr̥te vayam
01160002c kaunteyā hi vayaṁ sādho tattvam icchāmi veditum
01160003  vaiśaṁpāyana uvāca
01160003a evam uktaḥ sa gandharvaḥ kuntīputraṁ dhanaṁjayam
01160003c viśrutāṁ triṣu lokeṣu śrāvayām āsa vai kathām
01160004  gandharva uvāca
01160004a hanta te kathayiṣyāmi kathām etāṁ manoramām
01160004c yathāvad akhilāṁ pārtha dharmyāṁ dharmabhr̥tāṁ vara
01160005a uktavān asmi yena tvāṁ tāpatya iti yad vacaḥ
01160005c tat te ’haṁ kathayiṣyāmi śr̥ṇuṣvaikamanā mama
01160006a ya eṣa divi dhiṣṇyena nākaṁ vyāpnoti tejasā
01160006c etasya tapatī nāma babhūvāsadr̥śī sutā
01160007a vivasvato vai kaunteya sāvitryavarajā vibho
01160007c viśrutā triṣu lokeṣu tapatī tapasā yutā
01160008a na devī nāsurī caiva na yakṣī na ca rākṣasī
01160008c nāpsarā na ca gandharvī tathārūpeṇa kā cana
01160009a suvibhaktānavadyāṅgī svasitāyatalocanā
01160009c svācārā caiva sādhvī ca suveṣā caiva bhāminī
01160010a na tasyāḥ sadr̥śaṁ kaṁ cit triṣu lokeṣu bhārata
01160010c bhartāraṁ savitā mene rūpaśīlakulaśrutaiḥ
01160011a saṁprāptayauvanāṁ paśyan deyāṁ duhitaraṁ tu tām
01160011c nopalebhe tataḥ śāntiṁ saṁpradānaṁ vicintayan
01160012a artharkṣaputraḥ kaunteya kurūṇām r̥ṣabho balī
01160012c sūryam ārādhayām āsa nr̥paḥ saṁvaraṇaḥ sadā
01160013a arghyamālyopahāraiś ca śaśvac ca nr̥patir yataḥ
01160013c niyamair upavāsaiś ca tapobhir vividhair api
01160014a śuśrūṣur anahaṁvādī śuciḥ pauravanandanaḥ
01160014c aṁśumantaṁ samudyantaṁ pūjayām āsa bhaktimān
01160015a tataḥ kr̥tajñaṁ dharmajñaṁ rūpeṇāsadr̥śaṁ bhuvi
01160015c tapatyāḥ sadr̥śaṁ mene sūryaḥ saṁvaraṇaṁ patim
01160016a dātum aicchat tataḥ kanyāṁ tasmai saṁvaraṇāya tām
01160016c nr̥pottamāya kauravya viśrutābhijanāya vai
01160017a yathā hi divi dīptāṁśuḥ prabhāsayati tejasā
01160017c tathā bhuvi mahīpālo dīptyā saṁvaraṇo ’bhavat
01160018a yathārcayanti cādityam udyantaṁ brahmavādinaḥ
01160018c tathā saṁvaraṇaṁ pārtha brāhmaṇāvarajāḥ prajāḥ
01160019a sa somam ati kāntatvād ādityam ati tejasā
01160019c babhūva nr̥patiḥ śrīmān suhr̥dāṁ durhr̥dām api
01160020a evaṁguṇasya nr̥pates tathāvr̥ttasya kaurava
01160020c tasmai dātuṁ manaś cakre tapatīṁ tapanaḥ svayam
01160021a sa kadā cid atho rājā śrīmān uruyaśā bhuvi
01160021c cacāra mr̥gayāṁ pārtha parvatopavane kila
01160022a carato mr̥gayāṁ tasya kṣutpipāsāśramānvitaḥ
01160022c mamāra rājñaḥ kaunteya girāv apratimo hayaḥ
01160023a sa mr̥tāśvaś caran pārtha padbhyām eva girau nr̥paḥ
01160023c dadarśāsadr̥śīṁ loke kanyām āyatalocanām
01160024a sa eka ekām āsādya kanyāṁ tām arimardanaḥ
01160024c tasthau nr̥patiśārdūlaḥ paśyann avicalekṣaṇaḥ
01160025a sa hi tāṁ tarkayām āsa rūpato nr̥patiḥ śriyam
01160025c punaḥ saṁtarkayām āsa raver bhraṣṭām iva prabhām
01160026a giriprasthe tu sā yasmin sthitā svasitalocanā
01160026c sa savr̥kṣakṣupalato hiraṇmaya ivābhavat
01160027a avamene ca tāṁ dr̥ṣṭvā sarvaprāṇabhr̥tāṁ vapuḥ
01160027c avāptaṁ cātmano mene sa rājā cakṣuṣaḥ phalam
01160028a janmaprabhr̥ti yat kiṁ cid dr̥ṣṭavān sa mahīpatiḥ
01160028c rūpaṁ na sadr̥śaṁ tasyās tarkayām āsa kiṁ cana
01160029a tayā baddhamanaścakṣuḥ pāśair guṇamayais tadā
01160029c na cacāla tato deśād bubudhe na ca kiṁ cana
01160030a asyā nūnaṁ viśālākṣyāḥ sadevāsuramānuṣam
01160030c lokaṁ nirmathya dhātredaṁ rūpam āviṣkr̥taṁ kr̥tam
01160031a evaṁ sa tarkayām āsa rūpadraviṇasaṁpadā
01160031c kanyām asadr̥śīṁ loke nr̥paḥ saṁvaraṇas tadā
01160032a tāṁ ca dr̥ṣṭvaiva kalyāṇīṁ kalyāṇābhijano nr̥paḥ
01160032c jagāma manasā cintāṁ kāmamārgaṇapīḍitaḥ
01160033a dahyamānaḥ sa tīvreṇa nr̥patir manmathāgninā
01160033c apragalbhāṁ pragalbhaḥ sa tām uvāca yaśasvinīm
01160034a kāsi kasyāsi rambhoru kimarthaṁ ceha tiṣṭhasi
01160034c kathaṁ ca nirjane ’raṇye carasy ekā śucismite
01160035a tvaṁ hi sarvānavadyāṅgī sarvābharaṇabhūṣitā
01160035c vibhūṣaṇam ivaiteṣāṁ bhūṣaṇānām abhīpsitam
01160036a na devīṁ nāsurīṁ caiva na yakṣīṁ na ca rākṣasīm
01160036c na ca bhogavatīṁ manye na gandharvīṁ na mānuṣīm
01160037a yā hi dr̥ṣṭā mayā kāś cic chrutā vāpi varāṅganāḥ
01160037c na tāsāṁ sadr̥śīṁ manye tvām ahaṁ mattakāśini
01160038a evaṁ tāṁ sa mahīpālo babhāṣe na tu sā tadā
01160038c kāmārtaṁ nirjane ’raṇye pratyabhāṣata kiṁ cana
01160039a tato lālapyamānasya pārthivasyāyatekṣaṇā
01160039c saudāminīva sābhreṣu tatraivāntaradhīyata
01160040a tām anvicchan sa nr̥patiḥ paricakrāma tat tadā
01160040c vanaṁ vanajapatrākṣīṁ bhramann unmattavat tadā
01160041a apaśyamānaḥ sa tu tāṁ bahu tatra vilapya ca
01160041c niśceṣṭaḥ kauravaśreṣṭho muhūrtaṁ sa vyatiṣṭhata
01161001  gandharva uvāca
01161001a atha tasyām adr̥śyāyāṁ nr̥patiḥ kāmamohitaḥ
01161001c pātanaḥ śatrusaṁghānāṁ papāta dharaṇītale
01161002a tasmin nipatite bhūmāv atha sā cāruhāsinī
01161002c punaḥ pīnāyataśroṇī darśayām āsa taṁ nr̥pam
01161003a athābabhāṣe kalyāṇī vācā madhurayā nr̥pam
01161003c taṁ kurūṇāṁ kulakaraṁ kāmābhihatacetasam
01161004a uttiṣṭhottiṣṭha bhadraṁ te na tvam arhasy ariṁdama
01161004c mohaṁ nr̥patiśārdūla gantum āviṣkr̥taḥ kṣitau
01161005a evam ukto ’tha nr̥patir vācā madhurayā tadā
01161005c dadarśa vipulaśroṇīṁ tām evābhimukhe sthitām
01161006a atha tām asitāpāṅgīm ābabhāṣe narādhipaḥ
01161006c manmathāgniparītātmā saṁdigdhākṣarayā girā
01161007a sādhu mām asitāpāṅge kāmārtaṁ mattakāśini
01161007c bhajasva bhajamānaṁ māṁ prāṇā hi prajahanti mām
01161008a tvadarthaṁ hi viśālākṣi mām ayaṁ niśitaiḥ śaraiḥ
01161008c kāmaḥ kamalagarbhābhe pratividhyan na śāmyati
01161009a grastam evam anākrande bhadre kāmamahāhinā
01161009c sā tvaṁ pīnāyataśroṇi paryāpnuhi śubhānane
01161010a tvayy adhīnā hi me prāṇāḥ kiṁnarodgītabhāṣiṇi
01161010c cārusarvānavadyāṅgi padmendusadr̥śānane
01161011a na hy ahaṁ tvad r̥te bhīru śakṣye jīvitum ātmanā
01161011c tasmāt kuru viśālākṣi mayy anukrośam aṅgane
01161012a bhaktaṁ mām asitāpāṅge na parityaktum arhasi
01161012c tvaṁ hi māṁ prītiyogena trātum arhasi bhāmini
01161013a gāndharveṇa ca māṁ bhīru vivāhenaihi sundari
01161013c vivāhānāṁ hi rambhoru gāndharvaḥ śreṣṭha ucyate
01161014  tapaty uvāca
01161014a nāham īśātmano rājan kanyā pitr̥matī hy aham
01161014c mayi ced asti te prītir yācasva pitaraṁ mama
01161015a yathā hi te mayā prāṇāḥ saṁgr̥hītā nareśvara
01161015c darśanād eva bhūyas tvaṁ tathā prāṇān mamāharaḥ
01161016a na cāham īśā dehasya tasmān nr̥patisattama
01161016c samīpaṁ nopagacchāmi na svatantrā hi yoṣitaḥ
01161017a kā hi sarveṣu lokeṣu viśrutābhijanaṁ nr̥pam
01161017c kanyā nābhilaṣen nāthaṁ bhartāraṁ bhaktavatsalam
01161018a tasmād evaṁgate kāle yācasva pitaraṁ mama
01161018c ādityaṁ praṇipātena tapasā niyamena ca
01161019a sa cet kāmayate dātuṁ tava mām arimardana
01161019c bhaviṣyāmy atha te rājan satataṁ vaśavartinī
01161020a ahaṁ hi tapatī nāma sāvitryavarajā sutā
01161020c asya lokapradīpasya savituḥ kṣatriyarṣabha
01162001  gandharva uvāca
01162001a evam uktvā tatas tūrṇaṁ jagāmordhvam aninditā
01162001c sa tu rājā punar bhūmau tatraiva nipapāta ha
01162002a amātyaḥ sānuyātras tu taṁ dadarśa mahāvane
01162002c kṣitau nipatitaṁ kāle śakradhvajam ivocchritam
01162003a taṁ hi dr̥ṣṭvā maheṣvāsaṁ niraśvaṁ patitaṁ kṣitau
01162003c babhūva so ’sya sacivaḥ saṁpradīpta ivāgninā
01162004a tvarayā copasaṁgamya snehād āgatasaṁbhramaḥ
01162004c taṁ samutthāpayām āsa nr̥patiṁ kāmamohitam
01162005a bhūtalād bhūmipāleśaṁ piteva patitaṁ sutam
01162005c prajñayā vayasā caiva vr̥ddhaḥ kīrtyā damena ca
01162006a amātyas taṁ samutthāpya babhūva vigatajvaraḥ
01162006c uvāca cainaṁ kalyāṇyā vācā madhurayotthitam
01162006e mā bhair manujaśārdūla bhadraṁ cāstu tavānagha
01162007a kṣutpipāsāpariśrāntaṁ tarkayām āsa taṁ nr̥pam
01162007c patitaṁ pātanaṁ saṁkhye śātravāṇāṁ mahītale
01162008a vāriṇātha suśītena śiras tasyābhyaṣecayat
01162008c aspr̥śan mukuṭaṁ rājñaḥ puṇḍarīkasugandhinā
01162009a tataḥ pratyāgataprāṇas tad balaṁ balavān nr̥paḥ
01162009c sarvaṁ visarjayām āsa tam ekaṁ sacivaṁ vinā
01162010a tatas tasyājñayā rājño vipratasthe mahad balam
01162010c sa tu rājā giriprasthe tasmin punar upāviśat
01162011a tatas tasmin girivare śucir bhūtvā kr̥tāñjaliḥ
01162011c ārirādhayiṣuḥ sūryaṁ tasthāv ūrdhvabhujaḥ kṣitau
01162012a jagāma manasā caiva vasiṣṭham r̥ṣisattamam
01162012c purohitam amitraghnas tadā saṁvaraṇo nr̥paḥ
01162013a naktaṁdinam athaikasthe sthite tasmiñ janādhipe
01162013c athājagāma viprarṣis tadā dvādaśame ’hani
01162014a sa viditvaiva nr̥patiṁ tapatyā hr̥tamānasam
01162014c divyena vidhinā jñātvā bhāvitātmā mahān r̥ṣiḥ
01162015a tathā tu niyatātmānaṁ sa taṁ nr̥patisattamam
01162015c ābabhāṣe sa dharmātmā tasyaivārthacikīrṣayā
01162016a sa tasya manujendrasya paśyato bhagavān r̥ṣiḥ
01162016c ūrdhvam ācakrame draṣṭuṁ bhāskaraṁ bhāskaradyutiḥ
01162017a sahasrāṁśuṁ tato vipraḥ kr̥tāñjalir upasthitaḥ
01162017c vasiṣṭho ’ham iti prītyā sa cātmānaṁ nyavedayat
01162018a tam uvāca mahātejā vivasvān munisattamam
01162018c maharṣe svāgataṁ te ’stu kathayasva yathecchasi
01163001  vasiṣṭha uvāca
01163001a yaiṣā te tapatī nāma sāvitryavarajā sutā
01163001c tāṁ tvāṁ saṁvaraṇasyārthe varayāmi vibhāvaso
01163002a sa hi rājā br̥hatkīrtir dharmārthavid udāradhīḥ
01163002c yuktaḥ saṁvaraṇo bhartā duhitus te vihaṁgama
01163003  gandharva uvāca
01163003a ity uktaḥ savitā tena dadānīty eva niścitaḥ
01163003c pratyabhāṣata taṁ vipraṁ pratinandya divākaraḥ
01163004a varaḥ saṁvaraṇo rājñāṁ tvam r̥ṣīṇāṁ varo mune
01163004c tapatī yoṣitāṁ śreṣṭhā kim anyatrāpavarjanāt
01163005a tataḥ sarvānavadyāṅgīṁ tapatīṁ tapanaḥ svayam
01163005c dadau saṁvaraṇasyārthe vasiṣṭhāya mahātmane
01163005e pratijagrāha tāṁ kanyāṁ maharṣis tapatīṁ tadā
01163006a vasiṣṭho ’tha visr̥ṣṭaś ca punar evājagāma ha
01163006c yatra vikhyātakīrtiḥ sa kurūṇām r̥ṣabho ’bhavat
01163007a sa rājā manmathāviṣṭas tadgatenāntarātmanā
01163007c dr̥ṣṭvā ca devakanyāṁ tāṁ tapatīṁ cāruhāsinīm
01163007e vasiṣṭhena sahāyāntīṁ saṁhr̥ṣṭo ’bhyadhikaṁ babhau
01163008a kr̥cchre dvādaśarātre tu tasya rājñaḥ samāpite
01163008c ājagāma viśuddhātmā vasiṣṭho bhagavān r̥ṣiḥ
01163009a tapasārādhya varadaṁ devaṁ gopatim īśvaram
01163009c lebhe saṁvaraṇo bhāryāṁ vasiṣṭhasyaiva tejasā
01163010a tatas tasmin giriśreṣṭhe devagandharvasevite
01163010c jagrāha vidhivat pāṇiṁ tapatyāḥ sa nararṣabhaḥ
01163011a vasiṣṭhenābhyanujñātas tasminn eva dharādhare
01163011c so ’kāmayata rājarṣir vihartuṁ saha bhāryayā
01163012a tataḥ pure ca rāṣṭre ca vāhaneṣu baleṣu ca
01163012c ādideśa mahīpālas tam eva sacivaṁ tadā
01163013a nr̥patiṁ tv abhyanujñāya vasiṣṭho ’thāpacakrame
01163013c so ’pi rājā girau tasmin vijahārāmaropamaḥ
01163014a tato dvādaśa varṣāṇi kānaneṣu jaleṣu ca
01163014c reme tasmin girau rājā tayaiva saha bhāryayā
01163015a tasya rājñaḥ pure tasmin samā dvādaśa sarvaśaḥ
01163015c na vavarṣa sahasrākṣo rāṣṭre caivāsya sarvaśaḥ
01163016a tat kṣudhārtair nirānandaiḥ śavabhūtais tadā naraiḥ
01163016c abhavat pretarājasya puraṁ pretair ivāvr̥tam
01163017a tatas tat tādr̥śaṁ dr̥ṣṭvā sa eva bhagavān r̥ṣiḥ
01163017c abhyapadyata dharmātmā vasiṣṭho rājasattamam
01163018a taṁ ca pārthivaśārdūlam ānayām āsa tat puram
01163018c tapatyā sahitaṁ rājann uṣitaṁ dvādaśīḥ samāḥ
01163019a tataḥ pravr̥ṣṭas tatrāsīd yathāpūrvaṁ surārihā
01163019c tasmin nr̥patiśārdūle praviṣṭe nagaraṁ punaḥ
01163020a tataḥ sarāṣṭraṁ mumude tat puraṁ parayā mudā
01163020c tena pārthivamukhyena bhāvitaṁ bhāvitātmanā
01163021a tato dvādaśa varṣāṇi punar īje narādhipaḥ
01163021c patnyā tapatyā sahito yathā śakro marutpatiḥ
01163022a evam āsīn mahābhāgā tapatī nāma paurvikī
01163022c tava vaivasvatī pārtha tāpatyas tvaṁ yayā mataḥ
01163023a tasyāṁ saṁjanayām āsa kuruṁ saṁvaraṇo nr̥paḥ
01163023c tapatyāṁ tapatāṁ śreṣṭha tāpatyas tvaṁ tato ’rjuna
01164001  vaiśaṁpāyana uvāca
01164001a sa gandharvavacaḥ śrutvā tat tadā bharatarṣabha
01164001c arjunaḥ parayā prītyā pūrṇacandra ivābabhau
01164002a uvāca ca maheṣvāso gandharvaṁ kurusattamaḥ
01164002c jātakautūhalo ’tīva vasiṣṭhasya tapobalāt
01164003a vasiṣṭha iti yasyaitad r̥ṣer nāma tvayeritam
01164003c etad icchāmy ahaṁ śrotuṁ yathāvat tad vadasva me
01164004a ya eṣa gandharvapate pūrveṣāṁ naḥ purohitaḥ
01164004c āsīd etan mamācakṣva ka eṣa bhagavān r̥ṣiḥ
01164005  gandharva uvāca
01164005a tapasā nirjitau śaśvad ajeyāv amarair api
01164005c kāmakrodhāv ubhau yasya caraṇau saṁvavāhatuḥ
01164006a yas tu nocchedanaṁ cakre kuśikānām udāradhīḥ
01164006c viśvāmitrāparādhena dhārayan manyum uttamam
01164007a putravyasanasaṁtaptaḥ śaktimān api yaḥ prabhuḥ
01164007c viśvāmitravināśāya na mene karma dāruṇam
01164008a mr̥tāṁś ca punar āhartuṁ yaḥ sa putrān yamakṣayāt
01164008c kr̥tāntaṁ nāticakrāma velām iva mahodadhiḥ
01164009a yaṁ prāpya vijitātmānaṁ mahātmānaṁ narādhipāḥ
01164009c ikṣvākavo mahīpālā lebhire pr̥thivīm imām
01164010a purohitavaraṁ prāpya vasiṣṭham r̥ṣisattamam
01164010c ījire kratubhiś cāpi nr̥pās te kurunandana
01164011a sa hi tān yājayām āsa sarvān nr̥patisattamān
01164011c brahmarṣiḥ pāṇḍavaśreṣṭha br̥haspatir ivāmarān
01164012a tasmād dharmapradhānātmā vedadharmavid īpsitaḥ
01164012c brāhmaṇo guṇavān kaś cit purodhāḥ pravimr̥śyatām
01164013a kṣatriyeṇa hi jātena pr̥thivīṁ jetum icchatā
01164013c pūrvaṁ purohitaḥ kāryaḥ pārtha rājyābhivr̥ddhaye
01164014a mahīṁ jigīṣatā rājñā brahma kāryaṁ puraḥsaram
01164014c tasmāt purohitaḥ kaś cid guṇavān astu vo dvijaḥ
01165001  arjuna uvāca
01165001a kiṁnimittam abhūd vairaṁ viśvāmitravasiṣṭhayoḥ
01165001c vasator āśrame puṇye śaṁsa naḥ sarvam eva tat
01165002  gandharva uvāca
01165002a idaṁ vāsiṣṭham ākhyānaṁ purāṇaṁ paricakṣate
01165002c pārtha sarveṣu lokeṣu yathāvat tan nibodha me
01165003a kanyakubje mahān āsīt pārthivo bharatarṣabha
01165003c gādhīti viśruto loke satyadharmaparāyaṇaḥ
01165004a tasya dharmātmanaḥ putraḥ samr̥ddhabalavāhanaḥ
01165004c viśvāmitra iti khyāto babhūva ripumardanaḥ
01165005a sa cacāra sahāmātyo mr̥gayāṁ gahane vane
01165005c mr̥gān vidhyan varāhāṁś ca ramyeṣu marudhanvasu
01165006a vyāyāmakarśitaḥ so ’tha mr̥galipsuḥ pipāsitaḥ
01165006c ājagāma naraśreṣṭha vasiṣṭhasyāśramaṁ prati
01165007a tam āgatam abhiprekṣya vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg r̥ṣiḥ
01165007c viśvāmitraṁ naraśreṣṭhaṁ pratijagrāha pūjayā
01165008a pādyārghyācamanīyena svāgatena ca bhārata
01165008c tathaiva pratijagrāha vanyena haviṣā tathā
01165009a tasyātha kāmadhug dhenur vasiṣṭhasya mahātmanaḥ
01165009c uktā kāmān prayaccheti sā kāmān duduhe tataḥ
01165010a grāmyāraṇyā oṣadhīś ca duduhe paya eva ca
01165010c ṣaḍrasaṁ cāmr̥tarasaṁ rasāyanam anuttamam
01165011a bhojanīyāni peyāni bhakṣyāṇi vividhāni ca
01165011c lehyāny amr̥takalpāni coṣyāṇi ca tathārjuna
01165012a taiḥ kāmaiḥ sarvasaṁpūrṇaiḥ pūjitaḥ sa mahīpatiḥ
01165012c sāmātyaḥ sabalaś caiva tutoṣa sa bhr̥śaṁ nr̥paḥ
01165013a ṣaḍāyatāṁ supārśvoruṁ tripr̥thuṁ pañca saṁvr̥tām
01165013c maṇḍūkanetrāṁ svākārāṁ pīnodhasam aninditām
01165014a suvāladhiṁ śaṅkukarṇāṁ cāruśr̥ṅgāṁ manoramām
01165014c puṣṭāyataśirogrīvāṁ vismitaḥ so ’bhivīkṣya tām
01165015a abhinandati tāṁ nandīṁ vasiṣṭhasya payasvinīm
01165015c abravīc ca bhr̥śaṁ tuṣṭo viśvāmitro muniṁ tadā
01165016a arbudena gavāṁ brahman mama rājyena vā punaḥ
01165016c nandinīṁ saṁprayacchasva bhuṅkṣva rājyaṁ mahāmune
01165017  vasiṣṭha uvāca
01165017a devatātithipitrartham ājyārthaṁ ca payasvinī
01165017c adeyā nandinīyaṁ me rājyenāpi tavānagha
01165018  viśvāmitra uvāca
01165018a kṣatriyo ’haṁ bhavān vipras tapaḥsvādhyāyasādhanaḥ
01165018c brāhmaṇeṣu kuto vīryaṁ praśānteṣu dhr̥tātmasu
01165019a arbudena gavāṁ yas tvaṁ na dadāsi mamepsitām
01165019c svadharmaṁ na prahāsyāmi nayiṣye te balena gām
01165020  vasiṣṭha uvāca
01165020a balasthaś cāsi rājā ca bāhuvīryaś ca kṣatriyaḥ
01165020c yathecchasi tathā kṣipraṁ kuru tvaṁ mā vicāraya
01165021  gandharva uvāca
01165021a evam uktas tadā pārtha viśvāmitro balād iva
01165021c haṁsacandrapratīkāśāṁ nandinīṁ tāṁ jahāra gām
01165022a kaśādaṇḍapratihatā kālyamānā tatas tataḥ
01165022c hambhāyamānā kalyāṇī vasiṣṭhasyātha nandinī
01165023a āgamyābhimukhī pārtha tasthau bhagavadunmukhī
01165023c bhr̥śaṁ ca tāḍyamānāpi na jagāmāśramāt tataḥ
01165024  vasiṣṭha uvāca
01165024a śr̥ṇomi te ravaṁ bhadre vinadantyāḥ punaḥ punaḥ
01165024c balād dhriyasi me nandi kṣamāvān brāhmaṇo hy aham
01165025  gandharva uvāca
01165025a sā tu teṣāṁ balān nandī balānāṁ bharatarṣabha
01165025c viśvāmitrabhayodvignā vasiṣṭhaṁ samupāgamat
01165026  gaur uvāca
01165026a pāṣāṇadaṇḍābhihatāṁ krandantīṁ mām anāthavat
01165026c viśvāmitrabalair ghorair bhagavan kim upekṣase
01165027  gandharva uvāca
01165027a evaṁ tasyāṁ tadā partha dharṣitāyāṁ mahāmuniḥ
01165027c na cukṣubhe na dhairyāc ca vicacāla dhr̥tavrataḥ
01165028  vasiṣṭha uvāca
01165028a kṣatriyāṇāṁ balaṁ tejo brāhmaṇānāṁ kṣamā balam
01165028c kṣamā māṁ bhajate tasmād gamyatāṁ yadi rocate
01165029  gaur uvāca
01165029a kiṁ nu tyaktāsmi bhagavan yad evaṁ māṁ prabhāṣase
01165029c atyaktāhaṁ tvayā brahman na śakyā nayituṁ balāt
01165030  vasiṣṭha uvāca
01165030a na tvāṁ tyajāmi kalyāṇi sthīyatāṁ yadi śakyate
01165030c dr̥ḍhena dāmnā baddhvaiṣa vatsas te hriyate balāt
01165031  gandharva uvāca
01165031a sthīyatām iti tac chrutvā vasiṣṭhasya payasvinī
01165031c ūrdhvāñcitaśirogrīvā prababhau ghoradarśanā
01165032a krodharaktekṣaṇā sā gaur hambhāravaghanasvanā
01165032c viśvāmitrasya tat sainyaṁ vyadrāvayata sarvaśaḥ
01165033a kaśāgradaṇḍābhihatā kālyamānā tatas tataḥ
01165033c krodhadīptekṣaṇā krodhaṁ bhūya eva samādadhe
01165034a āditya iva madhyāhne krodhadīptavapur babhau
01165034c aṅgāravarṣaṁ muñcantī muhur vāladhito mahat
01165035a asr̥jat pahlavān pucchāc chakr̥taḥ śabarāñ śakān
01165035c mūtrataś cāsr̥jac cāpi yavanān krodhamūrcchitā
01165036a puṇḍrān kirātān dramiḍān siṁhalān barbarāṁs tathā
01165036c tathaiva daradān mlecchān phenataḥ sā sasarja ha
01165037a tair visr̥ṣṭair mahat sainyaṁ nānāmlecchagaṇais tadā
01165037c nānāvaraṇasaṁchannair nānāyudhadharais tathā
01165037e avākīryata saṁrabdhair viśvāmitrasya paśyataḥ
01165038a ekaikaś ca tadā yodhaḥ pañcabhiḥ saptabhir vr̥taḥ
01165038c astravarṣeṇa mahatā kālyamānaṁ balaṁ tataḥ
01165038e prabhagnaṁ sarvatas trastaṁ viśvāmitrasya paśyataḥ
01165039a na ca prāṇair viyujyanta ke cit te sainikās tadā
01165039c viśvāmitrasya saṁkruddhair vāsiṣṭhair bharatarṣabha
01165040a viśvāmitrasya sainyaṁ tu kālyamānaṁ triyojanam
01165040c krośamānaṁ bhayodvignaṁ trātāraṁ nādhyagacchata
01165041a dr̥ṣṭvā tan mahad āścaryaṁ brahmatejobhavaṁ tadā
01165041c viśvāmitraḥ kṣatrabhāvān nirviṇṇo vākyam abravīt
01165042a dhig balaṁ kṣatriyabalaṁ brahmatejobalaṁ balam
01165042c balābalaṁ viniścitya tapa eva paraṁ balam
01165043a sa rājyaṁ sphītam utsr̥jya tāṁ ca dīptāṁ nr̥paśriyam
01165043c bhogāṁś ca pr̥ṣṭhataḥ kr̥tvā tapasy eva mano dadhe
01165044a sa gatvā tapasā siddhiṁ lokān viṣṭabhya tejasā
01165044c tatāpa sarvān dīptaujā brāhmaṇatvam avāpa ca
01165044e apibac ca sutaṁ somam indreṇa saha kauśikaḥ
01166001  gandharva uvāca
01166001a kalmāṣapāda ity asmim̐l loke rājā babhūva ha
01166001c ikṣvākuvaṁśajaḥ pārtha tejasāsadr̥śo bhuvi
01166002a sa kadā cid vanaṁ rājā mr̥gayāṁ niryayau purāt
01166002c mr̥gān vidhyan varāhāṁś ca cacāra ripumardanaḥ
01166003a sa tu rājā mahātmānaṁ vāsiṣṭham r̥ṣisattamam
01166003c tr̥ṣārtaś ca kṣudhārtaś ca ekāyanagataḥ pathi
01166004a apaśyad ajitaḥ saṁkhye muniṁ pratimukhāgatam
01166004c śaktiṁ nāma mahābhāgaṁ vasiṣṭhakulanandanam
01166004e jyeṣṭhaṁ putraśatāt putraṁ vasiṣṭhasya mahātmanaḥ
01166005a apagaccha patho ’smākam ity evaṁ pārthivo ’bravīt
01166005c tathā r̥ṣir uvācainaṁ sāntvayañ ślakṣṇayā girā
01166006a r̥ṣis tu nāpacakrāma tasmin dharmapathe sthitaḥ
01166006c nāpi rājā muner mānāt krodhāc cāpi jagāma ha
01166007a amuñcantaṁ tu panthānaṁ tam r̥ṣiṁ nr̥pasattamaḥ
01166007c jaghāna kaśayā mohāt tadā rākṣasavan munim
01166008a kaśāprahārābhihatas tataḥ sa munisattamaḥ
01166008c taṁ śaśāpa nr̥paśreṣṭhaṁ vāsiṣṭhaḥ krodhamūrcchitaḥ
01166009a haṁsi rākṣasavad yasmād rājāpasada tāpasam
01166009c tasmāt tvam adya prabhr̥ti puruṣādo bhaviṣyasi
01166010a manuṣyapiśite saktaś cariṣyasi mahīm imām
01166010c gaccha rājādhamety uktaḥ śaktinā vīryaśaktinā
01166011a tato yājyanimittaṁ tu viśvāmitravasiṣṭhayoḥ
01166011c vairam āsīt tadā taṁ tu viśvāmitro ’nvapadyata
01166012a tayor vivadator evaṁ samīpam upacakrame
01166012c r̥ṣir ugratapāḥ pārtha viśvāmitraḥ pratāpavān
01166013a tataḥ sa bubudhe paścāt tam r̥ṣiṁ nr̥pasattamaḥ
01166013c r̥ṣeḥ putraṁ vasiṣṭhasya vasiṣṭham iva tejasā
01166014a antardhāya tadātmānaṁ viśvāmitro ’pi bhārata
01166014c tāv ubhāv upacakrāma cikīrṣann ātmanaḥ priyam
01166015a sa tu śaptas tadā tena śaktinā vai nr̥pottamaḥ
01166015c jagāma śaraṇaṁ śaktiṁ prasādayitum arhayan
01166016a tasya bhāvaṁ viditvā sa nr̥pateḥ kurunandana
01166016c viśvāmitras tato rakṣa ādideśa nr̥paṁ prati
01166017a sa śāpāt tasya viprarṣer viśvāmitrasya cājñayā
01166017c rākṣasaḥ kiṁkaro nāma viveśa nr̥patiṁ tadā
01166018a rakṣasā tu gr̥hītaṁ taṁ viditvā sa munis tadā
01166018c viśvāmitro ’py apakrāmat tasmād deśād ariṁdama
01166019a tataḥ sa nr̥patir vidvān rakṣann ātmānam ātmanā
01166019c balavat pīḍyamāno ’pi rakṣasāntargatena ha
01166020a dadarśa taṁ dvijaḥ kaś cid rājānaṁ prasthitaṁ punaḥ
01166020c yayāce kṣudhitaś cainaṁ samāṁsaṁ bhojanaṁ tadā
01166021a tam uvācātha rājarṣir dvijaṁ mitrasahas tadā
01166021c āssva brahmaṁs tvam atraiva muhūrtam iti sāntvayan
01166022a nivr̥ttaḥ pratidāsyāmi bhojanaṁ te yathepsitam
01166022c ity uktvā prayayau rājā tasthau ca dvijasattamaḥ
01166023a antargataṁ tu tad rājñas tadā brāhmaṇabhāṣitam
01166023c so ’ntaḥpuraṁ praviśyātha saṁviveśa narādhipaḥ
01166024a tato ’rdharātra utthāya sūdam ānāyya satvaram
01166024c uvāca rājā saṁsmr̥tya brāhmaṇasya pratiśrutam
01166025a gacchāmuṣminn asau deśe brāhmaṇo māṁ pratīkṣate
01166025c annārthī tvaṁ tam annena samāṁsenopapādaya
01166026a evam uktas tadā sūdaḥ so ’nāsādyāmiṣaṁ kva cit
01166026c nivedayām āsa tadā tasmai rājñe vyathānvitaḥ
01166027a rājā tu rakṣasāviṣṭaḥ sūdam āha gatavyathaḥ
01166027c apy enaṁ naramāṁsena bhojayeti punaḥ punaḥ
01166028a tathety uktvā tataḥ sūdaḥ saṁsthānaṁ vadhyaghātinām
01166028c gatvā jahāra tvarito naramāṁsam apetabhīḥ
01166029a sa tat saṁskr̥tya vidhivad annopahitam āśu vai
01166029c tasmai prādād brāhmaṇāya kṣudhitāya tapasvine
01166030a sa siddhacakṣuṣā dr̥ṣṭvā tadannaṁ dvijasattamaḥ
01166030c abhojyam idam ity āha krodhaparyākulekṣaṇaḥ
01166031a yasmād abhojyam annaṁ me dadāti sa narādhipaḥ
01166031c tasmāt tasyaiva mūḍhasya bhaviṣyaty atra lolupā
01166032a sakto mānuṣamāṁseṣu yathoktaḥ śaktinā purā
01166032c udvejanīyo bhūtānāṁ cariṣyati mahīm imām
01166033a dvir anuvyāhr̥te rājñaḥ sa śāpo balavān abhūt
01166033c rakṣobalasamāviṣṭo visaṁjñaś cābhavat tadā
01166034a tataḥ sa nr̥patiśreṣṭho rākṣasopahatendriyaḥ
01166034c uvāca śaktiṁ taṁ dr̥ṣṭvā nacirād iva bhārata
01166035a yasmād asadr̥śaḥ śāpaḥ prayukto ’yaṁ tvayā mayi
01166035c tasmāt tvattaḥ pravartiṣye khādituṁ mānuṣān aham
01166036a evam uktvā tataḥ sadyas taṁ prāṇair viprayujya saḥ
01166036c śaktinaṁ bhakṣayām āsa vyāghraḥ paśum ivepsitam
01166037a śaktinaṁ tu hataṁ dr̥ṣṭvā viśvāmitras tataḥ punaḥ
01166037c vasiṣṭhasyaiva putreṣu tad rakṣaḥ saṁdideśa ha
01166038a sa tāñ śatāvarān putrān vasiṣṭhasya mahātmanaḥ
01166038c bhakṣayām āsa saṁkruddhaḥ siṁhaḥ kṣudramr̥gān iva
01166039a vasiṣṭho ghātitāñ śrutvā viśvāmitreṇa tān sutān
01166039c dhārayām āsa taṁ śokaṁ mahādrir iva medinīm
01166040a cakre cātmavināśāya buddhiṁ sa munisattamaḥ
01166040c na tv eva kuśikocchedaṁ mene matimatāṁ varaḥ
01166041a sa merukūṭād ātmānaṁ mumoca bhagavān r̥ṣiḥ
01166041c śiras tasya śilāyāṁ ca tūlarāśāv ivāpatat
01166042a na mamāra ca pātena sa yadā tena pāṇḍava
01166042c tadāgnim iddhvā bhagavān saṁviveśa mahāvane
01166043a taṁ tadā susamiddho ’pi na dadāha hutāśanaḥ
01166043c dīpyamāno ’py amitraghna śīto ’gnir abhavat tataḥ
01166044a sa samudram abhipretya śokāviṣṭo mahāmuniḥ
01166044c baddhvā kaṇṭhe śilāṁ gurvīṁ nipapāta tadambhasi
01166045a sa samudrormivegena sthale nyasto mahāmuniḥ
01166045c jagāma sa tataḥ khinnaḥ punar evāśramaṁ prati
01167001  gandharva uvāca
01167001a tato dr̥ṣṭvāśramapadaṁ rahitaṁ taiḥ sutair muniḥ
01167001c nirjagāma suduḥkhārtaḥ punar evāśramāt tataḥ
01167002a so ’paśyat saritaṁ pūrṇāṁ prāvr̥ṭkāle navāmbhasā
01167002c vr̥kṣān bahuvidhān pārtha vahantīṁ tīrajān bahūn
01167003a atha cintāṁ samāpede punaḥ pauravanandana
01167003c ambhasy asyā nimajjeyam iti duḥkhasamanvitaḥ
01167004a tataḥ pāśais tadātmānaṁ gāḍhaṁ baddhvā mahāmuniḥ
01167004c tasyā jale mahānadyā nimamajja suduḥkhitaḥ
01167005a atha chittvā nadī pāśāṁs tasyāribalamardana
01167005c samasthaṁ tam r̥ṣiṁ kr̥tvā vipāśaṁ samavāsr̥jat
01167006a uttatāra tataḥ pāśair vimuktaḥ sa mahān r̥ṣiḥ
01167006c vipāśeti ca nāmāsyā nadyāś cakre mahān r̥ṣiḥ
01167007a śoke buddhiṁ tataś cakre na caikatra vyatiṣṭhata
01167007c so ’gacchat parvatāṁś caiva saritaś ca sarāṁsi ca
01167008a tataḥ sa punar evarṣir nadīṁ haimavatīṁ tadā
01167008c caṇḍagrāhavatīṁ dr̥ṣṭvā tasyāḥ srotasy avāpatat
01167009a sā tam agnisamaṁ vipram anucintya saridvarā
01167009c śatadhā vidrutā yasmāc chatadrur iti viśrutā
01167010a tataḥ sthalagataṁ dr̥ṣṭvā tatrāpy ātmānam ātmanā
01167010c martuṁ na śakyam ity uktvā punar evāśramaṁ yayau
01167011a vadhvādr̥śyantyānugata āśramābhimukho vrajan
01167011c atha śuśrāva saṁgatyā vedādhyayananiḥsvanam
01167011e pr̥ṣṭhataḥ paripūrṇārthaiḥ ṣaḍbhir aṅgair alaṁkr̥tam
01167012a anuvrajati ko nv eṣa mām ity eva ca so ’bravīt
01167012c ahaṁ tv adr̥śyatī nāmnā taṁ snuṣā pratyabhāṣata
01167012e śakter bhāryā mahābhāga tapoyuktā tapasvinī
01167013  vasiṣṭha uvāca
01167013a putri kasyaiṣa sāṅgasya vedasyādhyayanasvanaḥ
01167013c purā sāṅgasya vedasya śakter iva mayā śrutaḥ
01167014  adr̥śyanty uvāca
01167014a ayaṁ kukṣau samutpannaḥ śakter garbhaḥ sutasya te
01167014c samā dvādaśa tasyeha vedān abhyasato mune
01167015  gandharva uvāca
01167015a evam uktas tato hr̥ṣṭo vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg r̥ṣiḥ
01167015c asti saṁtānam ity uktvā mr̥tyoḥ pārtha nyavartata
01167016a tataḥ pratinivr̥ttaḥ sa tayā vadhvā sahānagha
01167016c kalmāṣapādam āsīnaṁ dadarśa vijane vane
01167017a sa tu dr̥ṣṭvaiva taṁ rājā kruddha utthāya bhārata
01167017c āviṣṭo rakṣasogreṇa iyeṣāttuṁ tataḥ sma tam
01167018a adr̥śyantī tu taṁ dr̥ṣṭvā krūrakarmāṇam agrataḥ
01167018c bhayasaṁvignayā vācā vasiṣṭham idam abravīt
01167019a asau mr̥tyur ivogreṇa daṇḍena bhagavann itaḥ
01167019c pragr̥hītena kāṣṭhena rākṣaso ’bhyeti bhīṣaṇaḥ
01167020a taṁ nivārayituṁ śakto nānyo ’sti bhuvi kaś cana
01167020c tvad r̥te ’dya mahābhāga sarvavedavidāṁ vara
01167021a trāhi māṁ bhagavan pāpād asmād dāruṇadarśanāt
01167021c rakṣo attum iha hy āvāṁ nūnam etac cikīrṣati
01168001  vasiṣṭha uvāca
01168001a mā bhaiḥ putri na bhetavyaṁ rakṣasas te kathaṁ cana
01168001c naitad rakṣo bhayaṁ yasmāt paśyasi tvam upasthitam
01168002a rājā kalmāṣapādo ’yaṁ vīryavān prathito bhuvi
01168002c sa eṣo ’smin vanoddeśe nivasaty atibhīṣaṇaḥ
01168003  gandharva uvāca
01168003a tam āpatantaṁ saṁprekṣya vasiṣṭho bhagavān r̥ṣiḥ
01168003c vārayām āsa tejasvī huṁkareṇaiva bhārata
01168004a mantrapūtena ca punaḥ sa tam abhyukṣya vāriṇā
01168004c mokṣayām āsa vai ghorād rākṣasād rājasattamam
01168005a sa hi dvādaśa varṣāṇi vasiṣṭhasyaiva tejasā
01168005c grasta āsīd gr̥heṇeva parvakāle divākaraḥ
01168006a rakṣasā vipramukto ’tha sa nr̥pas tad vanaṁ mahat
01168006c tejasā rañjayām āsa saṁdhyābhram iva bhāskaraḥ
01168007a pratilabhya tataḥ saṁjñām abhivādya kr̥tāñjaliḥ
01168007c uvāca nr̥patiḥ kāle vasiṣṭham r̥ṣisattamam
01168008a saudāso ’haṁ mahābhāga yājyas te dvijasattama
01168008c asmin kāle yad iṣṭaṁ te brūhi kiṁ karavāṇi te
01168009  vasiṣṭha uvāca
01168009a vr̥ttam etad yathākālaṁ gaccha rājyaṁ praśādhi tat
01168009c brāhmaṇāṁś ca manuṣyendra māvamaṁsthāḥ kadā cana
01168010  rājovāca
01168010a nāvamaṁsyāmy ahaṁ brahman kadā cid brāhmaṇarṣabhān
01168010c tvan nideśe sthitaḥ śaśvat pujayiṣyāmy ahaṁ dvijān
01168011a ikṣvākūṇāṁ tu yenāham anr̥ṇaḥ syāṁ dvijottama
01168011c tat tvattaḥ prāptum icchāmi varaṁ vedavidāṁ vara
01168012a apatyāyepsitāṁ mahyaṁ mahiṣīṁ gantum arhasi
01168012c śīlarūpaguṇopetām ikṣvākukulavr̥ddhaye
01168013  gandharva uvāca
01168013a dadānīty eva taṁ tatra rājānaṁ pratyuvāca ha
01168013c vasiṣṭhaḥ parameṣvāsaṁ satyasaṁdho dvijottamaḥ
01168014a tataḥ pratiyayau kāle vasiṣṭhasahito ’nagha
01168014c khyātaṁ puravaraṁ lokeṣv ayodhyāṁ manujeśvaraḥ
01168015a taṁ prajāḥ pratimodantyaḥ sarvāḥ pratyudyayus tadā
01168015c vipāpmānaṁ mahātmānaṁ divaukasa iveśvaram
01168016a acirāt sa manuṣyendro nagarīṁ puṇyakarmaṇām
01168016c viveśa sahitas tena vasiṣṭhena mahātmanā
01168017a dadr̥śus taṁ tato rājann ayodhyāvāsino janāḥ
01168017c puṣyeṇa sahitaṁ kāle divākaram ivoditam
01168018a sa hi tāṁ pūrayām āsa lakṣmyā lakṣmīvatāṁ varaḥ
01168018c ayodhyāṁ vyoma śītāṁśuḥ śaratkāla ivoditaḥ
01168019a saṁsiktamr̥ṣṭapanthānaṁ patākocchrayabhūṣitam
01168019c manaḥ prahlādayām āsā tasya tat puram uttamam
01168020a tuṣṭapuṣṭajanākīrṇā sā purī kurunandana
01168020c aśobhata tadā tena śakreṇevāmarāvatī
01168021a tataḥ praviṣṭe rājendre tasmin rājani tāṁ purīm
01168021c tasya rājño ’’jñayā devī vasiṣṭham upacakrame
01168022a r̥tāv atha maharṣiḥ sa saṁbabhūva tayā saha
01168022c devyā divyena vidhinā vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg r̥ṣiḥ
01168023a atha tasyāṁ samutpanne garbhe sa munisattamaḥ
01168023c rājñābhivāditas tena jagāma punar āśramam
01168024a dīrghakāladhr̥taṁ garbhaṁ suṣāva na tu taṁ yadā
01168024c sātha devy aśmanā kukṣiṁ nirbibheda tadā svakam
01168025a dvādaśe ’tha tato varṣe sa jajñe manujarṣabha
01168025c aśmako nāma rājarṣiḥ potanaṁ yo nyaveśayat
01169001  gandharva uvāca
01169001a āśramasthā tataḥ putram adr̥śyantī vyajāyata
01169001c śakteḥ kulakaraṁ rājan dvitīyam iva śaktinam
01169002a jātakarmādikās tasya kriyāḥ sa munipuṁgavaḥ
01169002c pautrasya bharataśreṣṭha cakāra bhagavān svayam
01169003a parāsuś ca yatas tena vasiṣṭhaḥ sthāpitas tadā
01169003c garbhasthena tato loke parāśara iti smr̥taḥ
01169004a amanyata sa dharmātmā vasiṣṭhaṁ pitaraṁ tadā
01169004c janmaprabhr̥ti tasmiṁś ca pitarīva vyavartata
01169005a sa tāta iti viprarṣiṁ vasiṣṭhaṁ pratyabhāṣata
01169005c mātuḥ samakṣaṁ kaunteya adr̥śyantyāḥ paraṁtapa
01169006a tāteti paripūrṇārthaṁ tasya tan madhuraṁ vacaḥ
01169006c adr̥śyanty aśrupūrṇākṣī śr̥ṇvantī tam uvāca ha
01169007a mā tāta tāta tāteti na te tāto mahāmuniḥ
01169007c rakṣasā bhakṣitas tāta tava tāto vanāntare
01169008a manyase yaṁ tu tāteti naiṣa tātas tavānagha
01169008c āryas tv eṣa pitā tasya pitus tava mahātmanaḥ
01169009a sa evam ukto duḥkhārtaḥ satyavāg r̥ṣisattamaḥ
01169009c sarvalokavināśāya matiṁ cakre mahāmanāḥ
01169010a taṁ tathā niścitātmānaṁ mahātmānaṁ mahātapāḥ
01169010c vasiṣṭho vārayām āsa hetunā yena tac chr̥ṇu
01169011  vasiṣṭha uvāca
01169011a kr̥tavīrya iti khyāto babhūva nr̥patiḥ kṣitau
01169011c yājyo vedavidāṁ loke bhr̥gūṇāṁ pārthivarṣabhaḥ
01169012a sa tān agrabhujas tāta dhānyena ca dhanena ca
01169012c somānte tarpayām āsa vipulena viśāṁ patiḥ
01169013a tasmin nr̥patiśārdūle svaryāte ’tha kadā cana
01169013c babhūva tatkuleyānāṁ dravyakāryam upasthitam
01169014a te bhr̥gūṇāṁ dhanaṁ jñātvā rājānaḥ sarva eva ha
01169014c yāciṣṇavo ’bhijagmus tāṁs tāta bhārgavasattamān
01169015a bhūmau tu nidadhuḥ ke cid bhr̥gavo dhanam akṣayam
01169015c daduḥ ke cid dvijātibhyo jñātvā kṣatriyato bhayam
01169016a bhr̥gavas tu daduḥ ke cit teṣāṁ vittaṁ yathepsitam
01169016c kṣatriyāṇāṁ tadā tāta kāraṇāntaradarśanāt
01169017a tato mahītalaṁ tāta kṣatriyeṇa yadr̥cchayā
01169017c khanatādhigataṁ vittaṁ kena cid bhr̥guveśmani
01169017e tad vittaṁ dadr̥śuḥ sarve sametāḥ kṣatriyarṣabhāḥ
01169018a avamanya tataḥ kopād bhr̥gūṁs tāñ śaraṇāgatān
01169018c nijaghnus te maheṣvāsāḥ sarvāṁs tān niśitaiḥ śaraiḥ
01169018e ā garbhād anukr̥ntantaś ceruś caiva vasuṁdharām
01169019a tata ucchidyamāneṣu bhr̥guṣv evaṁ bhayāt tadā
01169019c bhr̥gupatnyo giriṁ tāta himavantaṁ prapedire
01169020a tāsām anyatamā garbhaṁ bhayād dādhāra taijasam
01169020c ūruṇaikena vāmorūr bhartuḥ kulavivr̥ddhaye
01169020e dadr̥śur brāhmaṇīṁ tāṁ te dīpyamānāṁ svatejasā
01169021a atha garbhaḥ sa bhittvoruṁ brāhmaṇyā nirjagāma ha
01169021c muṣṇan dr̥ṣṭīḥ kṣatriyāṇāṁ madhyāhna iva bhāskaraḥ
01169021e tataś cakṣurviyuktās te giridurgeṣu babhramuḥ
01169022a tatas te moghasaṁkalpā bhayārtāḥ kṣatriyarṣabhāḥ
01169022c brahmaṇīṁ śaraṇaṁ jagmur dr̥ṣṭyarthaṁ tām aninditām
01169023a ūcuś caināṁ mahābhāgāṁ kṣatriyās te vicetasaḥ
01169023c jyotiḥprahīṇā duḥkhārtāḥ śāntārciṣa ivāgnayaḥ
01169024a bhagavatyāḥ prasādena gacchet kṣatraṁ sacakṣuṣam
01169024c upāramya ca gacchema sahitāḥ pāpakarmaṇaḥ
01169025a saputrā tvaṁ prasādaṁ naḥ sarveṣāṁ kartum arhasi
01169025c punar dr̥ṣṭipradānena rājñaḥ saṁtrātum arhasi
01170001  brāhmaṇy uvāca
01170001a nāhaṁ gr̥hṇāmi vas tāta dr̥ṣṭīr nāsti ruṣānvitā
01170001c ayaṁ tu bhārgavo nūnam ūrujaḥ kupito ’dya vaḥ
01170002a tena cakṣūṁṣi vas tāta nūnaṁ kopān mahātmanā
01170002c smaratā nihatān bandhūn ādattāni na saṁśayaḥ
01170003a garbhān api yadā yūyaṁ bhr̥gūṇāṁ ghnata putrakāḥ
01170003c tadāyam ūruṇā garbho mayā varṣaśataṁ dhr̥taḥ
01170004a ṣaḍaṅgaś cākhilo veda imaṁ garbhastham eva hi
01170004c viveśa bhr̥guvaṁśasya bhūyaḥ priyacikīrṣayā
01170005a so ’yaṁ pitr̥vadhān nūnaṁ krodhād vo hantum icchati
01170005c tejasā yasya divyena cakṣūṁṣi muṣitāni vaḥ
01170006a tam imaṁ tāta yācadhvam aurvaṁ mama sutottamam
01170006c ayaṁ vaḥ praṇipātena tuṣṭo dr̥ṣṭīr vimokṣyati
01170007  gandharva uvāca
01170007a evam uktās tataḥ sarve rājānas te tam ūrujam
01170007c ūcuḥ prasīdeti tadā prasādaṁ ca cakāra saḥ
01170008a anenaiva ca vikhyāto nāmnā lokeṣu sattamaḥ
01170008c sa aurva iti viprarṣir ūruṁ bhittvā vyajāyata
01170009a cakṣūṁṣi pratilabhyātha pratijagmus tato nr̥pāḥ
01170009c bhārgavas tu munir mene sarvalokaparābhavam
01170010a sa cakre tāta lokānāṁ vināśāya mahāmanāḥ
01170010c sarveṣām eva kārtsnyena manaḥ pravaṇam ātmanaḥ
01170011a icchann apacitiṁ kartuṁ bhr̥gūṇāṁ bhr̥gusattamaḥ
01170011c sarvalokavināśāya tapasā mahataidhitaḥ
01170012a tāpayām āsa lokān sa sadevāsuramānuṣān
01170012c tapasogreṇa mahatā nandayiṣyan pitāmahān
01170013a tatas taṁ pitaras tāta vijñāya bhr̥gusattamam
01170013c pitr̥lokād upāgamya sarva ūcur idaṁ vacaḥ
01170014a aurva dr̥ṣṭaḥ prabhāvas te tapasograsya putraka
01170014c prasādaṁ kuru lokānāṁ niyaccha krodham ātmanaḥ
01170015a nānīśair hi tadā tāta bhr̥gubhir bhāvitātmabhiḥ
01170015c vadho ’bhyupekṣitaḥ sarvaiḥ kṣatriyāṇāṁ vihiṁsatām
01170016a āyuṣā hi prakr̥ṣṭena yadā naḥ kheda āviśat
01170016c tadāsmābhir vadhas tāta kṣatriyair īpsitaḥ svayam
01170017a nikhātaṁ tad dhi vai vittaṁ kena cid bhr̥guveśmani
01170017c vairāyaiva tadā nyastaṁ kṣatriyān kopayiṣṇubhiḥ
01170017e kiṁ hi vittena naḥ kāryaṁ svargepsūnāṁ dvijarṣabha
01170018a yadā tu mr̥tyur ādātuṁ na naḥ śaknoti sarvaśaḥ
01170018c tadāsmābhir ayaṁ dr̥ṣṭa upāyas tāta saṁmataḥ
01170019a ātmahā ca pumāṁs tāta na lokām̐l labhate śubhān
01170019c tato ’smābhiḥ samīkṣyaivaṁ nātmanātmā vināśitaḥ
01170020a na caitan naḥ priyaṁ tāta yad idaṁ kartum icchasi
01170020c niyacchedaṁ manaḥ pāpāt sarvalokaparābhavāt
01170021a na hi naḥ kṣatriyāḥ ke cin na lokāḥ sapta putraka
01170021c dūṣayanti tapas tejaḥ krodham utpatitaṁ jahi
01171001  aurva uvāca
01171001a uktavān asmi yāṁ krodhāt pratijñāṁ pitaras tadā
01171001c sarvalokavināśāya na sā me vitathā bhavet
01171002a vr̥thāroṣapratijño hi nāhaṁ jīvitum utsahe
01171002c anistīrṇo hi māṁ roṣo dahed agnir ivāraṇim
01171003a yo hi kāraṇataḥ krodhaṁ saṁjātaṁ kṣantum arhati
01171003c nālaṁ sa manujaḥ samyak trivargaṁ parirakṣitum
01171004a aśiṣṭānāṁ niyantā hi śiṣṭānāṁ parirakṣatā
01171004c sthāne roṣaḥ prayuktaḥ syān nr̥paiḥ svargajigīṣubhiḥ
01171005a aśrauṣam aham ūrustho garbhaśayyāgatas tadā
01171005c ārāvaṁ mātr̥vargasya bhr̥gūṇāṁ kṣatriyair vadhe
01171006a sāmarair hi yadā lokair bhr̥gūṇāṁ kṣatriyādhamaiḥ
01171006c āgarbhotsādanaṁ kṣāntaṁ tadā māṁ manyur āviṣat
01171007a āpūrṇakośāḥ kila me mātaraḥ pitaras tathā
01171007c bhayāt sarveṣu lokeṣu nādhijagmuḥ parāyaṇam
01171008a tān bhr̥gūṇāṁ tadā dārān kaś cin nābhyavapadyata
01171008c yadā tadā dadhāreyam ūruṇaikena māṁ śubhā
01171009a pratiṣeddhā hi pāpasya yadā lokeṣu vidyate
01171009c tadā sarveṣu lokeṣu pāpakr̥n nopapadyate
01171010a yadā tu pratiṣeddhāraṁ pāpo na labhate kva cit
01171010c tiṣṭhanti bahavo loke tadā pāpeṣu karmasu
01171011a jānann api ca yaḥ pāpaṁ śaktimān na niyacchati
01171011c īśaḥ san so ’pi tenaiva karmaṇā saṁprayujyate
01171012a rājabhiś ceśvaraiś caiva yadi vai pitaro mama
01171012c śaktair na śakitā trātum iṣṭaṁ matveha jīvitam
01171013a ata eṣām ahaṁ kruddho lokānām īśvaro ’dya san
01171013c bhavatāṁ tu vaco nāham alaṁ samativartitum
01171014a mama cāpi bhaved etad īśvarasya sato mahat
01171014c upekṣamāṇasya punar lokānāṁ kilbiṣād bhayam
01171015a yaś cāyaṁ manyujo me ’gnir lokān ādātum icchati
01171015c dahed eṣa ca mām eva nigr̥hītaḥ svatejasā
01171016a bhavatāṁ ca vijānāmi sarvalokahitepsutām
01171016c tasmād vidadhvaṁ yac chreyo lokānāṁ mama ceśvarāḥ
01171017  pitara ūcuḥ
01171017a ya eṣa manyujas te ’gnir lokān ādātum icchati
01171017c apsu taṁ muñca bhadraṁ te lokā hy apsu pratiṣṭhitāḥ
01171018a āpomayāḥ sarvarasāḥ sarvam āpomayaṁ jagat
01171018c tasmād apsu vimuñcemaṁ krodhāgniṁ dvijasattama
01171019a ayaṁ tiṣṭhatu te vipra yadīcchasi mahodadhau
01171019c manyujo ’gnir dahann āpo lokā hy āpomayāḥ smr̥tāḥ
01171020a evaṁ pratijñā satyeyaṁ tavānagha bhaviṣyati
01171020c na caiva sāmarā lokā gamiṣyanti parābhavam
01171021  vasiṣṭha uvāca
01171021a tatas taṁ krodhajaṁ tāta aurvo ’gniṁ varuṇālaye
01171021c utsasarja sa caivāpa upayuṅkte mahodadhau
01171022a mahad dhayaśiro bhūtvā yat tad vedavido viduḥ
01171022c tam agnim udgiran vaktrāt pibaty āpo mahodadhau
01171023a tasmāt tvam api bhadraṁ te na lokān hantum arhasi
01171023c parāśara parān dharmāñ jānañ jñānavatāṁ vara
01172001  gandharva uvāca
01172001a evam uktaḥ sa viprarṣir vasiṣṭhena mahātmanā
01172001c nyayacchad ātmanaḥ kopaṁ sarvalokaparābhavāt
01172002a īje ca sa mahātejāḥ sarvavedavidāṁ varaḥ
01172002c r̥ṣī rākṣasasatreṇa śākteyo ’tha parāśaraḥ
01172003a tato vr̥ddhāṁś ca bālāṁś ca rākṣasān sa mahāmuniḥ
01172003c dadāha vitate yajñe śakter vadham anusmaran
01172004a na hi taṁ vārayām āsa vasiṣṭho rakṣasāṁ vadhāt
01172004c dvitīyām asya mā bhāṅkṣaṁ pratijñām iti niścayāt
01172005a trayāṇāṁ pāvakānāṁ sa satre tasmin mahāmuniḥ
01172005c āsīt purastād dīptānāṁ caturtha iva pāvakaḥ
01172006a tena yajñena śubhreṇa hūyamānena yuktitaḥ
01172006c tad vidīpitam ākāśaṁ sūryeṇeva ghanātyaye
01172007a taṁ vasiṣṭhādayaḥ sarve munayas tatra menire
01172007c tejasā divi dīpyantaṁ dvitīyam iva bhāskaram
01172008a tataḥ paramaduṣprāpam anyair r̥ṣir udāradhīḥ
01172008c samāpipayiṣuḥ satraṁ tam atriḥ samupāgamat
01172009a tathā pulastyaḥ pulahaḥ kratuś caiva mahākratum
01172009c upājagmur amitraghna rakṣasāṁ jīvitepsayā
01172010a pulastyas tu vadhāt teṣāṁ rakṣasāṁ bharatarṣabha
01172010c uvācedaṁ vacaḥ pārtha parāśaram ariṁdamam
01172011a kaccit tātāpavighnaṁ te kaccin nandasi putraka
01172011c ajānatām adoṣāṇāṁ sarveṣāṁ rakṣasāṁ vadhāt
01172012a prajocchedam imaṁ mahyaṁ sarvaṁ somapasattama
01172012c adharmiṣṭhaṁ variṣṭhaḥ san kuruṣe tvaṁ parāśara
01172012e rājā kalmāṣapādaś ca divam āroḍhum icchati
01172013a ye ca śaktyavarāḥ putrā vasiṣṭhasya mahāmuneḥ
01172013c te ca sarve mudā yuktā modante sahitāḥ suraiḥ
01172013e sarvam etad vasiṣṭhasya viditaṁ vai mahāmune
01172014a rakṣasāṁ ca samuccheda eṣa tāta tapasvinām
01172014c nimittabhūtas tvaṁ cātra kratau vāsiṣṭhanandana
01172014e sa satraṁ muñca bhadraṁ te samāptam idam astu te
01172015a evam uktaḥ pulastyena vasiṣṭhena ca dhīmatā
01172015c tadā samāpayām āsa satraṁ śāktiḥ parāśaraḥ
01172016a sarvarākṣasasatrāya saṁbhr̥taṁ pāvakaṁ muniḥ
01172016c uttare himavatpārśve utsasarja mahāvane
01172017a sa tatrādyāpi rakṣāṁsi vr̥kṣān aśmāna eva ca
01172017c bhakṣayan dr̥śyate vahniḥ sadā parvaṇi parvaṇi
01173001  arjuna uvāca
01173001a rājñā kalmāṣapādena gurau brahmavidāṁ vare
01173001c kāraṇaṁ kiṁ puraskr̥tya bhāryā vai saṁniyojitā
01173002a jānatā ca paraṁ dharmaṁ lokyaṁ tena mahātmanā
01173002c agamyāgamanaṁ kasmād vasiṣṭhena mahātmanā
01173002e kr̥taṁ tena purā sarvaṁ vaktum arhasi pr̥cchataḥ
01173003  gandharva uvāca
01173003a dhanaṁjaya nibodhedaṁ yan māṁ tvaṁ paripr̥cchasi
01173003c vasiṣṭhaṁ prati durdharṣaṁ tathāmitrasahaṁ nr̥pam
01173004a kathitaṁ te mayā pūrvaṁ yathā śaptaḥ sa pārthivaḥ
01173004c śaktinā bharataśreṣṭha vāsiṣṭhena mahātmanā
01173005a sa tu śāpavaśaṁ prāptaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ
01173005c nirjagāma purād rājā sahadāraḥ paraṁtapaḥ
01173006a araṇyaṁ nirjanaṁ gatvā sadāraḥ paricakrame
01173006c nānāmr̥gagaṇākīrṇaṁ nānāsattvasamākulam
01173007a nānāgulmalatācchannaṁ nānādrumasamāvr̥tam
01173007c araṇyaṁ ghorasaṁnādaṁ śāpagrastaḥ paribhraman
01173008a sa kadā cit kṣudhāviṣṭo mr̥gayan bhakṣam ātmanaḥ
01173008c dadarśa suparikliṣṭaḥ kasmiṁś cid vananirjhare
01173008e brāhmaṇīṁ brāhmaṇaṁ caiva maithunāyopasaṁgatau
01173009a tau samīkṣya tu vitrastāv akr̥tārthau pradhāvitau
01173009c tayoś ca dravator vipraṁ jagr̥he nr̥patir balāt
01173010a dr̥ṣṭvā gr̥hītaṁ bhartāram atha brāhmaṇy abhāṣata
01173010c śr̥ṇu rājan vaco mahyaṁ yat tvāṁ vakṣyāmi suvrata
01173011a ādityavaṁśaprabhavas tvaṁ hi lokapariśrutaḥ
01173011c apramattaḥ sthito dharme guruśuśrūṣaṇe rataḥ
01173012a śāpaṁ prāpto ’si durdharṣa na pāpaṁ kartum arhasi
01173012c r̥tukāle tu saṁprāpte bhartrāsmy adya samāgatā
01173013a akr̥tārthā hy ahaṁ bhartrā prasavārthaś ca me mahān
01173013c prasīda nr̥patiśreṣṭha bhartā me ’yaṁ visr̥jyatām
01173014a evaṁ vikrośamānāyās tasyāḥ sa sunr̥śaṁsakr̥t
01173014c bhartāraṁ bhakṣayām āsa vyāghro mr̥gam ivepsitam
01173015a tasyāḥ krodhābhibhūtāyā yad aśru nyapatad bhuvi
01173015c so ’gniḥ samabhavad dīptas taṁ ca deśaṁ vyadīpayat
01173016a tataḥ sā śokasaṁtaptā bhartr̥vyasanaduḥkhitā
01173016c kalmāṣapādaṁ rājarṣim aśapad brāhmaṇī ruṣā
01173017a yasmān mamākr̥tārthāyās tvayā kṣudra nr̥śaṁsavat
01173017c prekṣantyā bhakṣito me ’dya prabhur bhartā mahāyaśāḥ
01173018a tasmāt tvam api durbuddhe macchāpaparivikṣataḥ
01173018c patnīm r̥tāv anuprāpya sadyas tyakṣyasi jīvitam
01173019a yasya carṣer vasiṣṭhasya tvayā putrā vināśitāḥ
01173019c tena saṁgamya te bhāryā tanayaṁ janayiṣyati
01173019e sa te vaṁśakaraḥ putro bhaviṣyati nr̥pādhama
01173020a evaṁ śaptvā tu rājānaṁ sā tam āṅgirasī śubhā
01173020c tasyaiva saṁnidhau dīptaṁ praviveśa hutāśanam
01173021a vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sarvam etad apaśyata
01173021c jñānayogena mahatā tapasā ca paraṁtapa
01173022a muktaśāpaś ca rājarṣiḥ kālena mahatā tataḥ
01173022c r̥tukāle ’bhipatito madayantyā nivāritaḥ
01173023a na hi sasmāra nr̥patis taṁ śāpaṁ śāpamohitaḥ
01173023c devyāḥ so ’tha vacaḥ śrutvā sa tasyā nr̥pasattamaḥ
01173023e taṁ ca śāpam anusmr̥tya paryatapyad bhr̥śaṁ tadā
01173024a etasmāt kāraṇād rājā vasiṣṭhaṁ saṁnyayojayat
01173024c svadāre bharataśreṣṭha śāpadoṣasamanvitaḥ
01174001  arjuna uvāca
01174001a asmākam anurūpo vai yaḥ syād gandharva vedavit
01174001c purohitas tam ācakṣva sarvaṁ hi viditaṁ tava
01174002  gandharva uvāca
01174002a yavīyān devalasyaiṣa vane bhrātā tapasyati
01174002c dhaumya utkocake tīrthe taṁ vr̥ṇudhvaṁ yadīcchatha
01174003  vaiśaṁpāyana uvāca
01174003a tato ’rjuno ’stram āgneyaṁ pradadau tad yathāvidhi
01174003c gandharvāya tadā prīto vacanaṁ cedam abravīt
01174004a tvayy eva tāvat tiṣṭhantu hayā gandharvasattama
01174004c karmakāle grahīṣyāmi svasti te ’stv iti cābravīt
01174005a te ’nyonyam abhisaṁpūjya gandharvaḥ pāṇḍavāś ca ha
01174005c ramyād bhāgīrathīkacchād yathākāmaṁ pratasthire
01174006a tata utkocakaṁ tīrthaṁ gatvā dhaumyāśramaṁ tu te
01174006c taṁ vavruḥ pāṇḍavā dhaumyaṁ paurohityāya bhārata
01174007a tān dhaumyaḥ pratijagrāha sarvavedavidāṁ varaḥ
01174007c pādyena phalamūlena paurohityena caiva ha
01174008a te tadāśaṁsire labdhāṁ śriyaṁ rājyaṁ ca pāṇḍavāḥ
01174008c taṁ brāhmaṇaṁ puraskr̥tya pāñcālyāś ca svayaṁvaram
01174009a mātr̥ṣaṣṭhās tu te tena guruṇā saṁgatās tadā
01174009c nāthavantam ivātmānaṁ menire bharatarṣabhāḥ
01174010a sa hi vedārthatattvajñas teṣāṁ gurur udāradhīḥ
01174010c tena dharmavidā pārthā yājyāḥ sarvavidā kr̥tāḥ
01174011a vīrāṁs tu sa hi tān mene prāptarājyān svadharmataḥ
01174011c buddhivīryabalotsāhair yuktān devān ivāparān
01174012a kr̥tasvastyayanās tena tatas te manujādhipāḥ
01174012c menire sahitā gantuṁ pāñcālyās taṁ svayaṁvaram
01175001  vaiśaṁpāyana uvāca
01175001a tatas te naraśārdūlā bhrātaraḥ pañca pāṇḍavāḥ
01175001c prayayur draupadīṁ draṣṭuṁ taṁ ca devamahotsavam
01175002a te prayātā naravyāghrā mātrā saha paraṁtapāḥ
01175002c brāhmaṇān dadr̥śur mārge gacchataḥ sagaṇān bahūn
01175003a tān ūcur brāhmaṇā rājan pāṇḍavān brahmacāriṇaḥ
01175003c kva bhavanto gamiṣyanti kuto vāgacchateti ha
01175004  yudhiṣṭhira uvāca
01175004a āgatān ekacakrāyāḥ sodaryān devadarśinaḥ
01175004c bhavanto hi vijānantu sahitān mātr̥cāriṇaḥ
01175005  brāhmaṇā ūcuḥ
01175005a gacchatādyaiva pāñcālān drupadasya niveśanam
01175005c svayaṁvaro mahāṁs tatra bhavitā sumahādhanaḥ
01175006a ekasārthaṁ prayātāḥ smo vayam apy atra gāminaḥ
01175006c tatra hy adbhutasaṁkāśo bhavitā sumahotsavaḥ
01175007a yajñasenasya duhitā drupadasya mahātmanaḥ
01175007c vedīmadhyāt samutpannā padmapatranibhekṣaṇā
01175008a darśanīyānavadyāṅgī sukumārī manasvinī
01175008c dhr̥ṣṭadyumnasya bhaginī droṇaśatroḥ pratāpinaḥ
01175009a yo jātaḥ kavacī khaḍgī saśaraḥ saśarāsanaḥ
01175009c susamiddhe mahābāhuḥ pāvake pāvakaprabhaḥ
01175010a svasā tasyānavadyāṅgī draupadī tanumadhyamā
01175010c nīlotpalasamo gandho yasyāḥ krośāt pravāyati
01175011a tāṁ yajñasenasya sutāṁ svayaṁvarakr̥takṣaṇām
01175011c gacchāmahe vayaṁ draṣṭuṁ taṁ ca devamahotsavam
01175012a rājāno rājaputrāś ca yajvāno bhūridakṣiṇāḥ
01175012c svādhyāyavantaḥ śucayo mahātmāno yatavratāḥ
01175013a taruṇā darśanīyāś ca nānādeśasamāgatāḥ
01175013c mahārathāḥ kr̥tāstrāś ca samupaiṣyanti bhūmipāḥ
01175014a te tatra vividhān dāyān vijayārthaṁ nareśvarāḥ
01175014c pradāsyanti dhanaṁ gāś ca bhakṣyaṁ bhojyaṁ ca sarvaśaḥ
01175015a pratigr̥hya ca tat sarvaṁ dr̥ṣṭvā caiva svayaṁvaram
01175015c anubhūyotsavaṁ caiva gamiṣyāmo yathepsitam
01175016a naṭā vaitālikāś caiva nartakāḥ sūtamāgadhāḥ
01175016c niyodhakāś ca deśebhyaḥ sameṣyanti mahābalāḥ
01175017a evaṁ kautūhalaṁ kr̥tvā dr̥ṣṭvā ca pratigr̥hya ca
01175017c sahāsmābhir mahātmānaḥ punaḥ pratinivartsyatha
01175018a darśanīyāṁś ca vaḥ sarvān devarūpān avasthitān
01175018c samīkṣya kr̥ṣṇā varayet saṁgatyānyatamaṁ varam
01175019a ayaṁ bhrātā tava śrīmān darśanīyo mahābhujaḥ
01175019c niyudhyamāno vijayet saṁgatyā draviṇaṁ bahu
01175020  yudhiṣṭhira uvāca
01175020a paramaṁ bho gamiṣyāmo draṣṭuṁ devamahotsavam
01175020c bhavadbhiḥ sahitāḥ sarve kanyāyās taṁ svayaṁvaram
01176001  vaiśaṁpāyana uvāca
01176001a evam uktāḥ prayātās te pāṇḍavā janamejaya
01176001c rājñā dakṣiṇapāñcālān drupadenābhirakṣitān
01176002a tatas te taṁ mahātmānaṁ śuddhātmānam akalmaṣam
01176002c dadr̥śuḥ pāṇḍavā rājan pathi dvaipāyanaṁ tadā
01176003a tasmai yathāvat satkāraṁ kr̥tvā tena ca sāntvitāḥ
01176003c kathānte cābhyanujñātāḥ prayayur drupadakṣayam
01176004a paśyanto ramaṇīyāni vanāni ca sarāṁsi ca
01176004c tatra tatra vasantaś ca śanair jagmur mahārathāḥ
01176005a svādhyāyavantaḥ śucayo madhurāḥ priyavādinaḥ
01176005c ānupūrvyeṇa saṁprāptāḥ pāñcālān kurunandanāḥ
01176006a te tu dr̥ṣṭvā puraṁ tac ca skandhāvāraṁ ca pāṇḍavāḥ
01176006c kumbhakārasya śālāyāṁ niveśaṁ cakrire tadā
01176007a tatra bhaikṣaṁ samājahrur brāhmīṁ vr̥ttiṁ samāśritāḥ
01176007c tāṁś ca prāptāṁs tadā vīrāñ jajñire na narāḥ kva cit
01176008a yajñasenasya kāmas tu pāṇḍavāya kirīṭine
01176008c kr̥ṣṇāṁ dadyām iti sadā na caitad vivr̥ṇoti saḥ
01176009a so ’nveṣamāṇaḥ kaunteyān pāñcālyo janamejaya
01176009c dr̥ḍhaṁ dhanur anāyamyaṁ kārayām āsa bhārata
01176010a yantraṁ vaihāyasaṁ cāpi kārayām āsa kr̥trimam
01176010c tena yantreṇa sahitaṁ rājā lakṣyaṁ ca kāñcanam
01176011  drupada uvāca
01176011a idaṁ sajyaṁ dhanuḥ kr̥tvā sajyenānena sāyakaiḥ
01176011c atītya lakṣyaṁ yo veddhā sa labdhā matsutām iti
01176012  vaiśaṁpāyana uvāca
01176012a iti sa drupado rājā sarvataḥ samaghoṣayat
01176012c tac chrutvā pārthivāḥ sarve samīyus tatra bhārata
01176013a r̥ṣayaś ca mahātmānaḥ svayaṁvaradidr̥kṣayā
01176013c duryodhanapurogāś ca sakarṇāḥ kuravo nr̥pa
01176014a brāhmaṇāś ca mahābhāgā deśebhyaḥ samupāgaman
01176014c te ’bhyarcitā rājagaṇā drupadena mahātmanā
01176015a tataḥ paurajanāḥ sarve sāgaroddhūtaniḥsvanāḥ
01176015c śiśumārapuraṁ prāpya nyaviśaṁs te ca pārthivāḥ
01176016a prāguttareṇa nagarād bhūmibhāge same śubhe
01176016c samājavāṭaḥ śuśubhe bhavanaiḥ sarvato vr̥taḥ
01176017a prākāraparikhopeto dvāratoraṇamaṇḍitaḥ
01176017c vitānena vicitreṇa sarvataḥ samavastr̥taḥ
01176018a tūryaughaśatasaṁkīrṇaḥ parārdhyāgurudhūpitaḥ
01176018c candanodakasiktaś ca mālyadāmaiś ca śobhitaḥ
01176019a kailāsaśikharaprakhyair nabhastalavilekhibhiḥ
01176019c sarvataḥ saṁvr̥tair naddhaḥ prāsādaiḥ sukr̥tocchritaiḥ
01176020a suvarṇajālasaṁvītair maṇikuṭṭimabhūṣitaiḥ
01176020c sukhārohaṇasopānair mahāsanaparicchadaiḥ
01176021a agrāmyasamavacchannair agurūttamavāsitaiḥ
01176021c haṁsācchavarṇair bahubhir āyojanasugandhibhiḥ
01176022a asaṁbādhaśatadvāraiḥ śayanāsanaśobhitaiḥ
01176022c bahudhātupinaddhāṅgair himavacchikharair iva
01176023a tatra nānāprakāreṣu vimāneṣu svalaṁkr̥tāḥ
01176023c spardhamānās tadānyonyaṁ niṣeduḥ sarvapārthivāḥ
01176024a tatropaviṣṭān dadr̥śur mahāsattvaparākramān
01176024c rājasiṁhān mahābhāgān kr̥ṣṇāguruvibhūṣitān
01176025a mahāprasādān brahmaṇyān svarāṣṭraparirakṣiṇaḥ
01176025c priyān sarvasya lokasya sukr̥taiḥ karmabhiḥ śubhaiḥ
01176026a mañceṣu ca parārdhyeṣu paurajānapadā janāḥ
01176026c kr̥ṣṇādarśanatuṣṭyarthaṁ sarvataḥ samupāviśan
01176027a brāhmaṇais te ca sahitāḥ pāṇḍavāḥ samupāviśan
01176027c r̥ddhiṁ pāñcālarājasya paśyantas tām anuttamām
01176028a tataḥ samājo vavr̥dhe sa rājan divasān bahūn
01176028c ratnapradānabahulaḥ śobhito naṭanartakaiḥ
01176029a vartamāne samāje tu ramaṇīye ’hni ṣoḍaśe
01176029c āplutāṅgī suvasanā sarvābharaṇabhūṣitā
01176030a vīrakāṁsyam upādāya kāñcanaṁ samalaṁkr̥tam
01176030c avatīrṇā tato raṅgaṁ draupadī bharatarṣabha
01176031a purohitaḥ somakānāṁ mantravid brāhmaṇaḥ śuciḥ
01176031c paristīrya juhāvāgnim ājyena vidhinā tadā
01176032a sa tarpayitvā jvalanaṁ brāhmaṇān svasti vācya ca
01176032c vārayām āsa sarvāṇi vāditrāṇi samantataḥ
01176033a niḥśabde tu kr̥te tasmin dhr̥ṣṭadyumno viśāṁ pate
01176033c raṅgamadhyagatas tatra meghagambhīrayā girā
01176033e vākyam uccair jagādedaṁ ślakṣṇam arthavad uttamam
01176034a idaṁ dhanur lakṣyam ime ca bāṇāḥ; śr̥ṇvantu me pārthivāḥ sarva eva
01176034c yantracchidreṇābhyatikramya lakṣyaṁ; samarpayadhvaṁ khagamair daśārdhaiḥ
01176035a etat kartā karma suduṣkaraṁ yaḥ; kulena rūpeṇa balena yuktaḥ
01176035c tasyādya bhāryā bhaginī mameyaṁ; kr̥ṣṇā bhavitrī na mr̥ṣā bravīmi
01176036a tān evam uktvā drupadasya putraḥ; paścād idaṁ draupadīm abhyuvāca
01176036c nāmnā ca gotreṇa ca karmaṇā ca; saṁkīrtayaṁs tān nr̥patīn sametān
01177001  dhr̥ṣṭadyumna uvāca
01177001a duryodhano durviṣaho durmukho duṣpradharṣaṇaḥ
01177001c viviṁśatir vikarṇaś ca saho duḥśāsanaḥ samaḥ
01177002a yuyutsur vātavegaś ca bhīmavegadharas tathā
01177002c ugrāyudho balākī ca kanakāyur virocanaḥ
01177003a sukuṇḍalaś citrasenaḥ suvarcāḥ kanakadhvajaḥ
01177003c nandako bāhuśālī ca kuṇḍajo vikaṭas tathā
01177004a ete cānye ca bahavo dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ
01177004c karṇena sahitā vīrās tvadarthaṁ samupāgatāḥ
01177004e śatasaṁkhyā mahātmānaḥ prathitāḥ kṣatriyarṣabhāḥ
01177005a śakuniś ca balaś caiva vr̥ṣako ’tha br̥hadbalaḥ
01177005c ete gāndhārarājasya sutāḥ sarve samāgatāḥ
01177006a aśvatthāmā ca bhojaś ca sarvaśastrabhr̥tāṁ varau
01177006c samavetau mahātmānau tvadarthe samalaṁkr̥tau
01177007a br̥hanto maṇimāṁś caiva daṇḍadhāraś ca vīryavān
01177007c sahadevo jayatseno meghasaṁdhiś ca māgadhaḥ
01177008a virāṭaḥ saha putrābhyāṁ śaṅkhenaivottareṇa ca
01177008c vārdhakṣemiḥ suvarcāś ca senābinduś ca pārthivaḥ
01177009a abhibhūḥ saha putreṇa sudāmnā ca suvarcasā
01177009c sumitraḥ sukumāraś ca vr̥kaḥ satyadhr̥tis tathā
01177010a sūryadhvajo rocamāno nīlaś citrāyudhas tathā
01177010c aṁśumāṁś cekitānaś ca śreṇimāṁś ca mahābalaḥ
01177011a samudrasenaputraś ca candrasenaḥ pratāpavān
01177011c jalasaṁdhaḥ pitāputrau sudaṇḍo daṇḍa eva ca
01177012a pauṇḍrako vāsudevaś ca bhagadattaś ca vīryavān
01177012c kaliṅgas tāmraliptaś ca pattanādhipatis tathā
01177013a madrarājas tathā śalyaḥ sahaputro mahārathaḥ
01177013c rukmāṅgadena vīreṇa tathā rukmarathena ca
01177014a kauravyaḥ somadattaś ca putrāś cāsya mahārathāḥ
01177014c samavetās trayaḥ śūrā bhūrir bhūriśravāḥ śalaḥ
01177015a sudakṣiṇaś ca kāmbojo dr̥ḍhadhanvā ca kauravaḥ
01177015c br̥hadbalaḥ suṣeṇaś ca śibir auśīnaras tathā
01177016a saṁkarṣaṇo vāsudevo raukmiṇeyaś ca vīryavān
01177016c sāmbaś ca cārudeṣṇaś ca sāraṇo ’tha gadas tathā
01177017a akrūraḥ sātyakiś caiva uddhavaś ca mahābalaḥ
01177017c kr̥tavarmā ca hārdikyaḥ pr̥thur vipr̥thur eva ca
01177018a viḍūrathaś ca kaṅkaś ca samīkaḥ sāramejayaḥ
01177018c vīro vātapatiś caiva jhillī piṇḍārakas tathā
01177018e uśīnaraś ca vikrānto vr̥ṣṇayas te prakīrtitāḥ
01177019a bhagīratho br̥hatkṣatraḥ saindhavaś ca jayadrathaḥ
01177019c br̥hadratho bāhlikaś ca śrutāyuś ca mahārathaḥ
01177020a ulūkaḥ kaitavo rājā citrāṅgadaśubhāṅgadau
01177020c vatsarājaś ca dhr̥timān kosalādhipatis tathā
01177021a ete cānye ca bahavo nānājanapadeśvarāḥ
01177021c tvadartham āgatā bhadre kṣatriyāḥ prathitā bhuvi
01177022a ete vetsyanti vikrāntās tvadarthaṁ lakṣyam uttamam
01177022c vidhyeta ya imaṁ lakṣyaṁ varayethāḥ śubhe ’dya tam
01178001  vaiśaṁpāyana uvāca
01178001a te ’laṁkr̥tāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṁ spardhamānāḥ sametāḥ
01178001c astraṁ balaṁ cātmani manyamānāḥ; sarve samutpetur ahaṁkr̥tena
01178002a rūpeṇa vīryeṇa kulena caiva; dharmeṇa caivāpi ca yauvanena
01178002c samr̥ddhadarpā madavegabhinnā; mattā yathā haimavatā gajendrāḥ
01178003a parasparaṁ spardhayā prekṣamāṇāḥ; saṁkalpajenāpi pariplutāṅgāḥ
01178003c kr̥ṣṇā mamaiṣety abhibhāṣamāṇā; nr̥pāsanebhyaḥ sahasopatasthuḥ
01178004a te kṣatriyā raṅgagatāḥ sametā; jigīṣamāṇā drupadātmajāṁ tām
01178004c cakāśire parvatarājakanyām; umāṁ yathā devagaṇāḥ sametāḥ
01178005a kandarpabāṇābhinipīḍitāṅgāḥ; kr̥ṣṇāgatais te hr̥dayair narendrāḥ
01178005c raṅgāvatīrṇā drupadātmajārthaṁ; dveṣyān hi cakruḥ suhr̥do ’pi tatra
01178006a athāyayur devagaṇā vimānai; rudrādityā vasavo ’thāśvinau ca
01178006c sādhyāś ca sarve marutas tathaiva; yamaṁ puraskr̥tya dhaneśvaraṁ ca
01178007a daityāḥ suparṇāś ca mahoragāś ca; devarṣayo guhyakāś cāraṇāś ca
01178007c viśvāvasur nāradaparvatau ca; gandharvamukhyāś ca sahāpsarobhiḥ
01178008a halāyudhas tatra ca keśavaś ca; vr̥ṣṇyandhakāś caiva yathā pradhānāḥ
01178008c prekṣāṁ sma cakrur yadupuṁgavās te; sthitāś ca kr̥ṣṇasya mate babhūvuḥ
01178009a dr̥ṣṭvā hi tān mattagajendrarūpān; pañcābhipadmān iva vāraṇendrān
01178009c bhasmāvr̥tāṅgān iva havyavāhān; pārthān pradadhyau sa yadupravīraḥ
01178010a śaśaṁsa rāmāya yudhiṣṭhiraṁ ca; bhīmaṁ ca jiṣṇuṁ ca yamau ca vīrau
01178010c śanaiḥ śanais tāṁś ca nirīkṣya rāmo; janārdanaṁ prītamanā dadarśa
01178011a anye tu nānānr̥paputrapautrāḥ; kr̥ṣṇāgatair netramanaḥsvabhāvaiḥ
01178011c vyāyacchamānā dadr̥śur bhramantīṁ; saṁdaṣṭadantacchadatāmravaktrāḥ
01178012a tathaiva pārthāḥ pr̥thubāhavas te; vīrau yamau caiva mahānubhāvau
01178012c tāṁ draupadīṁ prekṣya tadā sma sarve; kandarpabāṇābhihatā babhūvuḥ
01178013a devarṣigandharvasamākulaṁ tat; suparṇanāgāsurasiddhajuṣṭam
01178013c divyena gandhena samākulaṁ ca; divyaiś ca mālyair avakīryamāṇam
01178014a mahāsvanair dundubhināditaiś ca; babhūva tat saṁkulam antarikṣam
01178014c vimānasaṁbādham abhūt samantāt; saveṇuvīṇāpaṇavānunādam
01178015a tatas tu te rājagaṇāḥ krameṇa; kr̥ṣṇānimittaṁ nr̥pa vikramantaḥ
01178015c tat kārmukaṁ saṁhananopapannaṁ; sajyaṁ na śekus tarasāpi kartum
01178016a te vikramantaḥ sphuratā dr̥ḍhena; niṣkr̥ṣyamāṇā dhanuṣā narendrāḥ
01178016c viceṣṭamānā dharaṇītalasthā; dīnā adr̥śyanta vibhagnacittāḥ
01178017a hāhākr̥taṁ tad dhanuṣā dr̥ḍhena; niṣpiṣṭabhagnāṅgadakuṇḍalaṁ ca
01178017c kr̥ṣṇānimittaṁ vinivr̥ttabhāvaṁ; rājñāṁ tadā maṇḍalam ārtam āsīt
01178018a tasmiṁs tu saṁbhrāntajane samāje; nikṣiptavādeṣu narādhipeṣu
01178018c kuntīsuto jiṣṇur iyeṣa kartuṁ; sajyaṁ dhanus tat saśaraṁ sa vīraḥ
01179001  vaiśaṁpāyana uvāca
01179001a yadā nivr̥ttā rājāno dhanuṣaḥ sajyakarmaṇi
01179001c athodatiṣṭhad viprāṇāṁ madhyāj jiṣṇur udāradhīḥ
01179002a udakrośan vipramukhyā vidhunvanto ’jināni ca
01179002c dr̥ṣṭvā saṁprasthitaṁ pārtham indraketusamaprabham
01179003a ke cid āsan vimanasaḥ ke cid āsan mudā yutāḥ
01179003c āhuḥ parasparaṁ ke cin nipuṇā buddhijīvinaḥ
01179004a yat karṇaśalyapramukhaiḥ pārthivair lokaviśrutaiḥ
01179004c nānataṁ balavadbhir hi dhanurvedaparāyaṇaiḥ
01179005a tat kathaṁ tv akr̥tāstreṇa prāṇato durbalīyasā
01179005c baṭumātreṇa śakyaṁ hi sajyaṁ kartuṁ dhanur dvijāḥ
01179006a avahāsyā bhaviṣyanti brāhmaṇāḥ sarvarājasu
01179006c karmaṇy asminn asaṁsiddhe cāpalād aparīkṣite
01179007a yady eṣa darpād dharṣād vā yadi vā brahmacāpalāt
01179007c prasthito dhanur āyantuṁ vāryatāṁ sādhu mā gamat
01179008a nāvahāsyā bhaviṣyāmo na ca lāghavam āsthitāḥ
01179008c na ca vidviṣṭatāṁ loke gamiṣyāmo mahīkṣitām
01179009a ke cid āhur yuvā śrīmān nāgarājakaropamaḥ
01179009c pīnaskandhorubāhuś ca dhairyeṇa himavān iva
01179010a saṁbhāvyam asmin karmedam utsāhāc cānumīyate
01179010c śaktir asya mahotsāhā na hy aśaktaḥ svayaṁ vrajet
01179011a na ca tad vidyate kiṁ cit karma lokeṣu yad bhavet
01179011c brāhmaṇānām asādhyaṁ ca triṣu saṁsthānacāriṣu
01179012a abbhakṣā vāyubhakṣāś ca phalāhārā dr̥ḍhavratāḥ
01179012c durbalā hi balīyāṁso viprā hi brahmatejasā
01179013a brāhmaṇo nāvamantavyaḥ sad vāsad vā samācaran
01179013c sukhaṁ duḥkhaṁ mahad dhrasvaṁ karma yat samupāgatam
01179014a evaṁ teṣāṁ vilapatāṁ viprāṇāṁ vividhā giraḥ
01179014c arjuno dhanuṣo ’bhyāśe tasthau girir ivācalaḥ
01179015a sa tad dhanuḥ parikramya pradakṣiṇam athākarot
01179015c praṇamya śirasā hr̥ṣṭo jagr̥he ca paraṁtapaḥ
01179016a sajyaṁ ca cakre nimiṣāntareṇa; śarāṁś ca jagrāha daśārdhasaṁkhyān
01179016c vivyādha lakṣyaṁ nipapāta tac ca; chidreṇa bhūmau sahasātividdham
01179017a tato ’ntarikṣe ca babhūva nādaḥ; samājamadhye ca mahān ninādaḥ
01179017c puṣpāṇi divyāni vavarṣa devaḥ; pārthasya mūrdhni dviṣatāṁ nihantuḥ
01179018a celāvedhāṁs tataś cakrur hāhākārāṁś ca sarvaśaḥ
01179018c nyapataṁś cātra nabhasaḥ samantāt puṣpavr̥ṣṭayaḥ
01179019a śatāṅgāni ca tūryāṇi vādakāś cāpy avādayan
01179019c sūtamāgadhasaṁghāś ca astuvaṁs tatra susvanāḥ
01179020a taṁ dr̥ṣṭvā drupadaḥ prīto babhūvāriniṣūdanaḥ
01179020c sahasainyaś ca pārthasya sāhāyyārtham iyeṣa saḥ
01179021a tasmiṁs tu śabde mahati pravr̥tte; yudhiṣṭhiro dharmabhr̥tāṁ variṣṭhaḥ
01179021c āvāsam evopajagāma śīghraṁ; sārdhaṁ yamābhyāṁ puruṣottamābhyām
01179022a viddhaṁ tu lakṣyaṁ prasamīkṣya kr̥ṣṇā; pārthaṁ ca śakrapratimaṁ nirīkṣya
01179022c ādāya śuklaṁ varamālyadāma; jagāma kuntīsutam utsmayantī
01179023a sa tām upādāya vijitya raṅge; dvijātibhis tair abhipūjyamānaḥ
01179023c raṅgān nirakrāmad acintyakarmā; patnyā tayā cāpy anugamyamānaḥ
01180001  vaiśaṁpāyana uvāca
01180001a tasmai ditsati kanyāṁ tu brāhmaṇāya mahātmane
01180001c kopa āsīn mahīpānām ālokyānyonyam antikāt
01180002a asmān ayam atikramya tr̥ṇīkr̥tya ca saṁgatān
01180002c dātum icchati viprāya draupadīṁ yoṣitāṁ varām
01180003a nihanmainaṁ durātmānaṁ yo ’yam asmān na manyate
01180003c na hy arhaty eṣa satkāraṁ nāpi vr̥ddhakramaṁ guṇaiḥ
01180004a hanmainaṁ saha putreṇa durācāraṁ nr̥padviṣam
01180004c ayaṁ hi sarvān āhūya satkr̥tya ca narādhipān
01180004e guṇavad bhojayitvā ca tataḥ paścād vinindati
01180005a asmin rājasamāvāye devānām iva saṁnaye
01180005c kim ayaṁ sadr̥śaṁ kaṁ cin nr̥patiṁ naiva dr̥ṣṭavān
01180006a na ca vipreṣv adhīkāro vidyate varaṇaṁ prati
01180006c svayaṁvaraḥ kṣatriyāṇām itīyaṁ prathitā śrutiḥ
01180007a atha vā yadi kanyeyaṁ neha kaṁ cid bubhūṣati
01180007c agnāv enāṁ parikṣipya yāma rāṣṭrāṇi pārthivāḥ
01180008a brāhmaṇo yadi vā bālyāl lobhād vā kr̥tavān idam
01180008c vipriyaṁ pārthivendrāṇāṁ naiṣa vadhyaḥ kathaṁ cana
01180009a brāhmaṇārthaṁ hi no rājyaṁ jīvitaṁ ca vasūni ca
01180009c putrapautraṁ ca yac cānyad asmākaṁ vidyate dhanam
01180010a avamānabhayād etat svadharmasya ca rakṣaṇāt
01180010c svayaṁvarāṇāṁ cānyeṣāṁ mā bhūd evaṁvidhā gatiḥ
01180011a ity uktvā rājaśārdūlā hr̥ṣṭāḥ parighabāhavaḥ
01180011c drupadaṁ saṁjighr̥kṣantaḥ sāyudhāḥ samupādravan
01180012a tān gr̥hītaśarāvāpān kruddhān āpatato nr̥pān
01180012c drupado vīkṣya saṁtrāsād brāhmaṇāñ śaraṇaṁ gataḥ
01180013a vegenāpatatas tāṁs tu prabhinnān iva vāraṇān
01180013c pāṇḍuputrau mahāvīryau pratīyatur ariṁdamau
01180014a tataḥ samutpetur udāyudhās te; mahīkṣito baddhatalāṅgulitrāḥ
01180014c jighāṁsamānāḥ kururājaputrāv; amarṣayanto ’rjunabhīmasenau
01180015a tatas tu bhīmo ’dbhutavīryakarmā; mahābalo vajrasamānavīryaḥ
01180015c utpāṭya dorbhyāṁ drumam ekavīro; niṣpatrayām āsa yathā gajendraḥ
01180016a taṁ vr̥kṣam ādāya ripupramāthī; daṇḍīva daṇḍaṁ pitr̥rāja ugram
01180016c tasthau samīpe puruṣarṣabhasya; pārthasya pārthaḥ pr̥thudīrghabāhuḥ
01180017a tat prekṣya karmātimanuṣyabuddher; jiṣṇoḥ sahabhrātur acintyakarmā
01180017c dāmodaro bhrātaram ugravīryaṁ; halāyudhaṁ vākyam idaṁ babhāṣe
01180018a ya eṣa mattarṣabhatulyagāmī; mahad dhanuḥ karṣati tālamātram
01180018c eṣo ’rjuno nātra vicāryam asti; yady asmi saṁkarṣaṇa vāsudevaḥ
01180019a ya eṣa vr̥kṣaṁ tarasāvarujya; rājñāṁ vikāre sahasā nivr̥ttaḥ
01180019c vr̥kodaro nānya ihaitad adya; kartuṁ samartho bhuvi martyadharmā
01180020a yo ’sau purastāt kamalāyatākṣas; tanur mahāsiṁhagatir vinītaḥ
01180020c gauraḥ pralambojjvalacārughoṇo; viniḥsr̥taḥ so ’cyuta dharmarājaḥ
01180021a yau tau kumārāv iva kārttikeyau; dvāv aśvineyāv iti me pratarkaḥ
01180021c muktā hi tasmāj jatuveśmadāhān; mayā śrutāḥ pāṇḍusutāḥ pr̥thā ca
01180022a tam abravīn nirmalatoyadābho; halāyudho ’nantarajaṁ pratītaḥ
01180022c prīto ’smi diṣṭyā hi pitr̥ṣvasā naḥ; pr̥thā vimuktā saha kauravāgryaiḥ
01181001  vaiśaṁpāyana uvāca
01181001a ajināni vidhunvantaḥ karakāṁś ca dvijarṣabhāḥ
01181001c ūcus taṁ bhīr na kartavyā vayaṁ yotsyāmahe parān
01181002a tān evaṁ vadato viprān arjunaḥ prahasann iva
01181002c uvāca prekṣakā bhūtvā yūyaṁ tiṣṭhata pārśvataḥ
01181003a aham enān ajihmāgraiḥ śataśo vikirañ śaraiḥ
01181003c vārayiṣyāmi saṁkruddhān mantrair āśīviṣān iva
01181004a iti tad dhanur ādāya śulkāvāptaṁ mahārathaḥ
01181004c bhrātrā bhīmena sahitas tasthau girir ivācalaḥ
01181005a tataḥ karṇamukhān kruddhān kṣatriyāṁs tān ruṣotthitān
01181005c saṁpetatur abhītau tau gajau pratigajān iva
01181006a ūcuś ca vācaḥ paruṣās te rājāno jighāṁsavaḥ
01181006c āhave hi dvijasyāpi vadho dr̥ṣṭo yuyutsataḥ
01181007a tato vaikartanaḥ karṇo jagāmārjunam ojasā
01181007c yuddhārthī vāśitāhetor gajaḥ pratigajaṁ yathā
01181008a bhīmasenaṁ yayau śalyo madrāṇām īśvaro balī
01181008c duryodhanādayas tv anye brāhmaṇaiḥ saha saṁgatāḥ
01181008e mr̥dupūrvam ayatnena pratyayudhyaṁs tadāhave
01181009a tato ’rjunaḥ pratyavidhyad āpatantaṁ tribhiḥ śaraiḥ
01181009c karṇaṁ vaikartanaṁ dhīmān vikr̥ṣya balavad dhanuḥ
01181010a teṣāṁ śarāṇāṁ vegena śitānāṁ tigmatejasām
01181010c vimuhyamāno rādheyo yatnāt tam anudhāvati
01181011a tāv ubhāv apy anirdeśyau lāghavāj jayatāṁ varau
01181011c ayudhyetāṁ susaṁrabdhāv anyonyavijayaiṣiṇau
01181012a kr̥te pratikr̥taṁ paśya paśya bāhubalaṁ ca me
01181012c iti śūrārthavacanair ābhāṣetāṁ parasparam
01181013a tato ’rjunasya bhujayor vīryam apratimaṁ bhuvi
01181013c jñātvā vaikartanaḥ karṇaḥ saṁrabdhaḥ samayodhayat
01181014a arjunena prayuktāṁs tān bāṇān vegavatas tadā
01181014c pratihatya nanādoccaiḥ sainyās tam abhipūjayan
01181015  karṇa uvāca
01181015a tuṣyāmi te vipramukhya bhujavīryasya saṁyuge
01181015c aviṣādasya caivāsya śastrāstravinayasya ca
01181016a kiṁ tvaṁ sākṣād dhanurvedo rāmo vā viprasattama
01181016c atha sākṣād dharihayaḥ sākṣād vā viṣṇur acyutaḥ
01181017a ātmapracchādanārthaṁ vai bāhuvīryam upāśritaḥ
01181017c viprarūpaṁ vidhāyedaṁ tato māṁ pratiyudhyase
01181018a na hi mām āhave kruddham anyaḥ sākṣāc chacīpateḥ
01181018c pumān yodhayituṁ śaktaḥ pāṇḍavād vā kirīṭinaḥ
01181019  vaiśaṁpāyana uvāca
01181019a tam evaṁvādinaṁ tatra phalgunaḥ pratyabhāṣata
01181019c nāsmi karṇa dhanurvedo nāsmi rāmaḥ pratāpavān
01181019e brāhmaṇo ’smi yudhāṁ śreṣṭhaḥ sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ
01181020a brāhme pauraṁdare cāstre niṣṭhito guruśāsanāt
01181020c sthito ’smy adya raṇe jetuṁ tvāṁ vīrāvicalo bhava
01181021a evam uktas tu rādheyo yuddhāt karṇo nyavartata
01181021c brāhmaṁ tejas tadājayyaṁ manyamāno mahārathaḥ
01181022a yuddhaṁ tūpeyatus tatra rājañ śalyavr̥kodarau
01181022c balinau yugapan mattau spardhayā ca balena ca
01181023a anyonyam āhvayantau tau mattāv iva mahāgajau
01181023c muṣṭibhir jānubhiś caiva nighnantāv itaretaram
01181023e muhūrtaṁ tau tathānyonyaṁ samare paryakarṣatām
01181024a tato bhīmaḥ samutkṣipya bāhubhyāṁ śalyam āhave
01181024c nyavadhīd balināṁ śreṣṭho jahasur brāhmaṇās tataḥ
01181025a tatrāścaryaṁ bhīmasenaś cakāra puruṣarṣabhaḥ
01181025c yac chalyaṁ patitaṁ bhūmau nāhanad balinaṁ balī
01181026a pātite bhīmasenena śalye karṇe ca śaṅkite
01181026c śaṅkitāḥ sarvarājānaḥ parivavrur vr̥kodaram
01181027a ūcuś ca sahitās tatra sādhv ime brāhmaṇarṣabhāḥ
01181027c vijñāyantāṁ kvajanmānaḥ kvanivāsās tathaiva ca
01181028a ko hi rādhāsutaṁ karṇaṁ śakto yodhayituṁ raṇe
01181028c anyatra rāmād droṇād vā kr̥pād vāpi śaradvataḥ
01181029a kr̥ṣṇād vā devakīputrāt phalgunād vā paraṁtapāt
01181029c ko vā duryodhanaṁ śaktaḥ pratiyodhayituṁ raṇe
01181030a tathaiva madrarājānaṁ śalyaṁ balavatāṁ varam
01181030c baladevād r̥te vīrāt pāṇḍavād vā vr̥kodarāt
01181031a kriyatām avahāro ’smād yuddhād brāhmaṇasaṁyutāt
01181031c athainān upalabhyeha punar yotsyāmahe vayam
01181032a tat karma bhīmasya samīkṣya kr̥ṣṇaḥ; kuntīsutau tau pariśaṅkamānaḥ
01181032c nivārayām āsa mahīpatīṁs tān; dharmeṇa labdhety anunīya sarvān
01181033a ta evaṁ saṁnivr̥ttās tu yuddhād yuddhaviśāradāḥ
01181033c yathāvāsaṁ yayuḥ sarve vismitā rājasattamāḥ
01181034a vr̥tto brahmottaro raṅgaḥ pāñcālī brāhmaṇair vr̥tā
01181034c iti bruvantaḥ prayayur ye tatrāsan samāgatāḥ
01181035a brāhmaṇais tu praticchannau rauravājinavāsibhiḥ
01181035c kr̥cchreṇa jagmatus tatra bhīmasenadhanaṁjayau
01181036a vimuktau janasaṁbādhāc chatrubhiḥ parivikṣatau
01181036c kr̥ṣṇayānugatau tatra nr̥vīrau tau virejatuḥ
01181037a teṣāṁ mātā bahuvidhaṁ vināśaṁ paryacintayat
01181037c anāgacchatsu putreṣu bhaikṣakāle ’tigacchati
01181038a dhārtarāṣṭrair hatā na syur vijñāya kurupuṁgavāḥ
01181038c māyānvitair vā rakṣobhiḥ sughorair dr̥ḍhavairibhiḥ
01181039a viparītaṁ mataṁ jātaṁ vyāsasyāpi mahātmanaḥ
01181039c ity evaṁ cintayām āsa sutasnehānvitā pr̥thā
01181040a mahaty athāparāhṇe tu ghanaiḥ sūrya ivāvr̥taḥ
01181040c brāhmaṇaiḥ prāviśat tatra jiṣṇur brahmapuraskr̥taḥ
01182001  vaiśaṁpāyana uvāca
01182001a gatvā tu tāṁ bhārgavakarmaśālāṁ; pārthau pr̥thāṁ prāpya mahānubhāvau
01182001c tāṁ yājñasenīṁ paramapratītau; bhikṣety athāvedayatāṁ narāgryau
01182002a kuṭīgatā sā tv anavekṣya putrān; uvāca bhuṅkteti sametya sarve
01182002c paścāt tu kuntī prasamīkṣya kanyāṁ; kaṣṭaṁ mayā bhāṣitam ity uvāca
01182003a sādharmabhītā hi vilajjamānā; tāṁ yājñasenīṁ paramapratītām
01182003c pāṇau gr̥hītvopajagāma kuntī; yudhiṣṭhiraṁ vākyam uvāca cedam
01182004a iyaṁ hi kanyā drupadasya rājñas; tavānujābhyāṁ mayi saṁnisr̥ṣṭā
01182004c yathocitaṁ putra mayāpi coktaṁ; sametya bhuṅkteti nr̥pa pramādāt
01182005a kathaṁ mayā nānr̥tam uktam adya; bhavet kurūṇām r̥ṣabha bravīhi
01182005c pāñcālarājasya sutām adharmo; na copavarteta nabhūtapūrvaḥ
01182006a muhūrtamātraṁ tv anucintya rājā; yudhiṣṭhiro mātaram uttamaujāḥ
01182006c kuntīṁ samāśvāsya kurupravīro; dhanaṁjayaṁ vākyam idaṁ babhāṣe
01182007a tvayā jitā pāṇḍava yājñasenī; tvayā ca toṣiṣyati rājaputrī
01182007c prajvālyatāṁ hūyatāṁ cāpi vahnir; gr̥hāṇa pāṇiṁ vidhivat tvam asyāḥ
01182008  arjuna uvāca
01182008a mā māṁ narendra tvam adharmabhājaṁ; kr̥thā na dharmo hy ayam īpsito ’nyaiḥ
01182008c bhavān niveśyaḥ prathamaṁ tato ’yaṁ; bhīmo mahābāhur acintyakarmā
01182009a ahaṁ tato nakulo ’nantaraṁ me; mādrīsutaḥ sahadevo jaghanyaḥ
01182009c vr̥kodaro ’haṁ ca yamau ca rājann; iyaṁ ca kanyā bhavataḥ sma sarve
01182010a evaṁgate yat karaṇīyam atra; dharmyaṁ yaśasyaṁ kuru tat pracintya
01182010c pāñcālarājasya ca yat priyaṁ syāt; tad brūhi sarve sma vaśe sthitās te
01182011  vaiśaṁpāyana uvāca
01182011a te dr̥ṣṭvā tatra tiṣṭhantīṁ sarve kr̥ṣṇāṁ yaśasvinīm
01182011c saṁprekṣyānyonyam āsīnā hr̥dayais tām adhārayan
01182012a teṣāṁ hi draupadīṁ dr̥ṣṭvā sarveṣām amitaujasām
01182012c saṁpramathyendriyagrāmaṁ prādurāsīn manobhavaḥ
01182013a kāmyaṁ rūpaṁ hi pāñcālyā vidhātrā vihitaṁ svayam
01182013c babhūvādhikam anyābhyaḥ sarvabhūtamanoharam
01182014a teṣām ākārabhāvajñaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
01182014c dvaipāyanavacaḥ kr̥tsnaṁ saṁsmaran vai nararṣabha
01182015a abravīt sa hi tān bhrātr̥̄n mithobhedabhayān nr̥paḥ
01182015c sarveṣāṁ draupadī bhāryā bhaviṣyati hi naḥ śubhā
01183001  vaiśaṁpāyana uvāca
01183001a bhrātur vacas tat prasamīkṣya sarve; jyeṣṭhasya pāṇḍos tanayās tadānīm
01183001c tam evārthaṁ dhyāyamānā manobhir; āsāṁ cakrur atha tatrāmitaujāḥ
01183002a vr̥ṣṇipravīras tu kurupravīrān; āśaṅkamānaḥ saharauhiṇeyaḥ
01183002c jagāma tāṁ bhārgavakarmaśālāṁ; yatrāsate te puruṣapravīrāḥ
01183003a tatropaviṣṭaṁ pr̥thudīrghabāhuṁ; dadarśa kr̥ṣṇaḥ saharauhiṇeyaḥ
01183003c ajātaśatruṁ parivārya tāṁś ca; upopaviṣṭāñ jvalanaprakāśān
01183004a tato ’bravīd vāsudevo ’bhigamya; kuntīsutaṁ dharmabhr̥tāṁ variṣṭham
01183004c kr̥ṣṇo ’ham asmīti nipīḍya pādau; yudhiṣṭhirasyājamīḍhasya rājñaḥ
01183005a tathaiva tasyāpy anu rauhiṇeyas; tau cāpi hr̥ṣṭāḥ kuravo ’bhyanandan
01183005c pitr̥ṣvasuś cāpi yadupravīrāv; agr̥hṇatāṁ bhāratamukhya pādau
01183006a ajātaśatruś ca kurupravīraḥ; papraccha kr̥ṣṇaṁ kuśalaṁ nivedya
01183006c kathaṁ vayaṁ vāsudeva tvayeha; gūḍhā vasanto viditāḥ sma sarve
01183007a tam abravīd vāsudevaḥ prahasya; gūḍho ’py agnir jñāyata eva rājan
01183007c taṁ vikramaṁ pāṇḍaveyānatītya; ko ’nyaḥ kartā vidyate mānuṣeṣu
01183008a diṣṭyā tasmāt pāvakāt saṁpramuktā; yūyaṁ sarve pāṇḍavāḥ śatrusāhāḥ
01183008c diṣṭyā pāpo dhr̥tarāṣṭrasya putraḥ; sahāmātyo na sakāmo ’bhaviṣyat
01183009a bhadraṁ vo ’stu nihitaṁ yad guhāyāṁ; vivardhadhvaṁ jvalana ivedhyamānaḥ
01183009c mā vo vidyuḥ pārthivāḥ ke caneha; yāsyāvahe śibirāyaiva tāvat
01183009e so ’nujñātaḥ pāṇḍavenāvyayaśrīḥ; prāyāc chīghraṁ baladevena sārdham
01184001  vaiśaṁpāyana uvāca
01184001a dhr̥ṣṭadyumnas tu pāñcālyaḥ pr̥ṣṭhataḥ kurunandanau
01184001c anvagacchat tadā yāntau bhārgavasya niveśanam
01184002a so ’jñāyamānaḥ puruṣān avadhāya samantataḥ
01184002c svayam ārān niviṣṭo ’bhūd bhārgavasya niveśane
01184003a sāye ’tha bhīmas tu ripupramāthī; jiṣṇur yamau cāpi mahānubhāvau
01184003c bhaikṣaṁ caritvā tu yudhiṣṭhirāya; nivedayāṁ cakrur adīnasattvāḥ
01184004a tatas tu kuntī drupadātmajāṁ tām; uvāca kāle vacanaṁ vadānyā
01184004c ato ’gram ādāya kuruṣva bhadre; baliṁ ca viprāya ca dehi bhikṣām
01184005a ye cānnam icchanti dadasva tebhyaḥ; pariśritā ye parito manuṣyāḥ
01184005c tataś ca śeṣaṁ pravibhajya śīghram; ardhaṁ caturṇāṁ mama cātmanaś ca
01184006a ardhaṁ ca bhīmāya dadāhi bhadre; ya eṣa mattarṣabhatulyarūpaḥ
01184006c śyāmo yuvā saṁhananopapanna; eṣo hi vīro bahubhuk sadaiva
01184007a sā hr̥ṣṭarūpaiva tu rājaputrī; tasyā vacaḥ sādhv aviśaṅkamānā
01184007c yathāvad uktaṁ pracakāra sādhvī; te cāpi sarve ’bhyavajahrur annam
01184008a kuśais tu bhūmau śayanaṁ cakāra; mādrīsutaḥ sahadevas tarasvī
01184008c yathātmīyāny ajināni sarve; saṁstīrya vīrāḥ suṣupur dharaṇyām
01184009a agastyaśāstām abhito diśaṁ tu; śirāṁsi teṣāṁ kurusattamānām
01184009c kuntī purastāt tu babhūva teṣāṁ; kr̥ṣṇā tiraś caiva babhūva pattaḥ
01184010a aśeta bhūmau saha pāṇḍuputraiḥ; pādopadhāneva kr̥tā kuśeṣu
01184010c na tatra duḥkhaṁ ca babhūva tasyā; na cāvamene kurupuṁgavāṁs tān
01184011a te tatra śūrāḥ kathayāṁ babhūvuḥ; kathā vicitrāḥ pr̥tanādhikārāḥ
01184011c astrāṇi divyāni rathāṁś ca nāgān; khaḍgān gadāś cāpi paraśvadhāṁś ca
01184012a teṣāṁ kathās tāḥ parikīrtyamānāḥ; pāñcālarājasya sutas tadānīm
01184012c śuśrāva kr̥ṣṇāṁ ca tathā niṣaṇṇāṁ; te cāpi sarve dadr̥śur manuṣyāḥ
01184013a dhr̥ṣṭadyumno rājaputras tu sarvaṁ; vr̥ttaṁ teṣāṁ kathitaṁ caiva rātrau
01184013c sarvaṁ rājñe drupadāyākhilena; nivedayiṣyaṁs tvarito jagāma
01184014a pāñcālarājas tu viṣaṇṇarūpas; tān pāṇḍavān aprativindamānaḥ
01184014c dhr̥ṣṭadyumnaṁ paryapr̥cchan mahātmā; kva sā gatā kena nītā ca kr̥ṣṇā
01184015a kaccin na śūdreṇa na hīnajena; vaiśyena vā karadenopapannā
01184015c kaccit padaṁ mūrdhni na me nidigdhaṁ; kaccin mālā patitā na śmaśāne
01184016a kaccit savarṇapravaro manuṣya; udriktavarṇo ’py uta veha kaccit
01184016c kaccin na vāmo mama mūrdhni pādaḥ; kr̥ṣṇābhimarśena kr̥to ’dya putra
01184017a kaccic ca yakṣye paramapratītaḥ; saṁyujya pārthena nararṣabheṇa
01184017c bravīhi tattvena mahānubhāvaḥ; ko ’sau vijetā duhitur mamādya
01184018a vicitravīryasya tu kaccid adya; kurupravīrasya dharanti putrāḥ
01184018c kaccit tu pārthena yavīyasādya; dhanur gr̥hītaṁ nihataṁ ca lakṣyam
01185001  vaiśaṁpāyana uvāca
01185001a tatas tathoktaḥ parihr̥ṣṭarūpaḥ; pitre śaśaṁsātha sa rājaputraḥ
01185001c dhr̥ṣṭadyumnaḥ somakānāṁ prabarho; vr̥ttaṁ yathā yena hr̥tā ca kr̥ṣṇā
01185002a yo ’sau yuvā svāyatalohitākṣaḥ; kr̥ṣṇājinī devasamānarūpaḥ
01185002c yaḥ kārmukāgryaṁ kr̥tavān adhijyaṁ; lakṣyaṁ ca tat pātitavān pr̥thivyām
01185003a asajjamānaś ca gatas tarasvī; vr̥to dvijāgryair abhipūjyamānaḥ
01185003c cakrāma vajrīva diteḥ suteṣu; sarvaiś ca devair r̥ṣibhiś ca juṣṭaḥ
01185004a kr̥ṣṇā ca gr̥hyājinam anvayāt taṁ; nāgaṁ yathā nāgavadhūḥ prahr̥ṣṭā
01185004c amr̥ṣyamāṇeṣu narādhipeṣu; kruddheṣu taṁ tatra samāpatatsu
01185005a tato ’paraḥ pārthivarājamadhye; pravr̥ddham ārujya mahīpraroham
01185005c prakālayann eva sa pārthivaughān; kruddho ’ntakaḥ prāṇabhr̥to yathaiva
01185006a tau pārthivānāṁ miṣatāṁ narendra; kr̥ṣṇām upādāya gatau narāgryau
01185006c vibhrājamānāv iva candrasūryau; bāhyāṁ purād bhārgavakarmaśālām
01185007a tatropaviṣṭārcir ivānalasya; teṣāṁ janitrīti mama pratarkaḥ
01185007c tathāvidhair eva narapravīrair; upopaviṣṭais tribhir agnikalpaiḥ
01185008a tasyās tatas tāv abhivādya pādāv; uktvā ca kr̥ṣṇām abhivādayeti
01185008c sthitau ca tatraiva nivedya kr̥ṣṇāṁ; bhaikṣapracārāya gatā narāgryāḥ
01185009a teṣāṁ tu bhaikṣaṁ pratigr̥hya kr̥ṣṇā; kr̥tvā baliṁ brāhmaṇasāc ca kr̥tvā
01185009c tāṁ caiva vr̥ddhāṁ pariviṣya tāṁś ca; narapravīrān svayam apy abhuṅkta
01185010a suptās tu te pārthiva sarva eva; kr̥ṣṇā tu teṣāṁ caraṇopadhānam
01185010c āsīt pr̥thivyāṁ śayanaṁ ca teṣāṁ; darbhājināgryāstaraṇopapannam
01185011a te nardamānā iva kālameghāḥ; kathā vicitrāḥ kathayāṁ babhūvuḥ
01185011c na vaiśyaśūdraupayikīḥ kathās tā; na ca dvijāteḥ kathayanti vīrāḥ
01185012a niḥsaṁśayaṁ kṣatriyapuṁgavās te; yathā hi yuddhaṁ kathayanti rājan
01185012c āśā hi no vyaktam iyaṁ samr̥ddhā; muktān hi pārthāñ śr̥ṇumo ’gnidāhāt
01185013a yathā hi lakṣyaṁ nihataṁ dhanuś ca; sajyaṁ kr̥taṁ tena tathā prasahya
01185013c yathā ca bhāṣanti parasparaṁ te; channā dhruvaṁ te pracaranti pārthāḥ
01185014a tataḥ sa rājā drupadaḥ prahr̥ṣṭaḥ; purohitaṁ preṣayāṁ tatra cakre
01185014c vidyāma yuṣmān iti bhāṣamāṇo; mahātmanaḥ pāṇḍusutāḥ stha kaccit
01185015a gr̥hītavākyo nr̥pateḥ purodhā; gatvā praśaṁsām abhidhāya teṣām
01185015c vākyaṁ yathāvan nr̥pateḥ samagram; uvāca tān sa kramavit krameṇa
01185016a vijñātum icchaty avanīśvaro vaḥ; pāñcālarājo drupado varārhāḥ
01185016c lakṣyasya veddhāram imaṁ hi dr̥ṣṭvā; harṣasya nāntaṁ paripaśyate saḥ
01185017a tad ācaḍḍhvaṁ jñātikulānupūrvīṁ; padaṁ śiraḥsu dviṣatāṁ kurudhvam
01185017c prahlādayadhvaṁ hr̥dayaṁ mamedaṁ; pāñcālarājasya sahānugasya
01185018a pāṇḍur hi rājā drupadasya rājñaḥ; priyaḥ sakhā cātmasamo babhūva
01185018c tasyaiṣa kāmo duhitā mameyaṁ; snuṣā yadi syād iti kauravasya
01185019a ayaṁ ca kāmo drupadasya rājño; hr̥di sthito nityam aninditāṅgāḥ
01185019c yad arjuno vai pr̥thudīrghabāhur; dharmeṇa vindeta sutāṁ mameti
01185020a tathoktavākyaṁ tu purohitaṁ taṁ; sthitaṁ vinītaṁ samudīkṣya rājā
01185020c samīpasthaṁ bhīmam idaṁ śaśāsa; pradīyatāṁ pādyam arghyaṁ tathāsmai
01185021a mānyaḥ purodhā drupadasya rājñas; tasmai prayojyābhyadhikaiva pūjā
01185021c bhīmas tathā tat kr̥tavān narendra; tāṁ caiva pūjāṁ pratisaṁgr̥hītvā
01185022a sukhopaviṣṭaṁ tu purohitaṁ taṁ; yudhiṣṭhiro brāhmaṇam ity uvāca
01185022c pāñcālarājena sutā nisr̥ṣṭā; svadharmadr̥ṣṭena yathānukāmam
01185023a pradiṣṭaśulkā drupadena rājñā; sānena vīreṇa tathānuvr̥ttā
01185023c na tatra varṇeṣu kr̥tā vivakṣā; na jīvaśilpe na kule na gotre
01185024a kr̥tena sajyena hi kārmukeṇa; viddhena lakṣyeṇa ca saṁnisr̥ṣṭā
01185024c seyaṁ tathānena mahātmaneha; kr̥ṣṇā jitā pārthivasaṁghamadhye
01185025a naivaṁgate saumakir adya rājā; saṁtāpam arhaty asukhāya kartum
01185025c kāmaś ca yo ’sau drupadasya rājñaḥ; sa cāpi saṁpatsyati pārthivasya
01185026a aprāpyarūpāṁ hi narendrakanyām; imām ahaṁ brāhmaṇa sādhu manye
01185026c na tad dhanur mandabalena śakyaṁ; maurvyā samāyojayituṁ tathā hi
01185026e na cākr̥tāstreṇa na hīnajena; lakṣyaṁ tathā pātayituṁ hi śakyam
01185027a tasmān na tāpaṁ duhitur nimittaṁ; pāñcālarājo ’rhati kartum adya
01185027c na cāpi tat pātanam anyatheha; kartuṁ viṣahyaṁ bhuvi mānavena
01185028a evaṁ bruvaty eva yudhiṣṭhire tu; pāñcālarājasya samīpato ’nyaḥ
01185028c tatrājagāmāśu naro dvitīyo; nivedayiṣyann iha siddham annam
01186001  dūta uvāca
01186001a janyārtham annaṁ drupadena rājñā; vivāhahetor upasaṁskr̥taṁ ca
01186001c tad āpnuvadhvaṁ kr̥tasarvakāryāḥ; kr̥ṣṇā ca tatraiva ciraṁ na kāryam
01186002a ime rathāḥ kāñcanapadmacitrāḥ; sadaśvayuktā vasudhādhipārhāḥ
01186002c etān samāruhya paraita sarve; pāñcālarājasya niveśanaṁ tat
01186003  vaiśaṁpāyana uvāca
01186003a tataḥ prayātāḥ kurupuṁgavās te; purohitaṁ taṁ prathamaṁ prayāpya
01186003c āsthāya yānāni mahānti tāni; kuntī ca kr̥ṣṇā ca sahaiva yāte
01186004a śrutvā tu vākyāni purohitasya; yāny uktavān bhārata dharmarājaḥ
01186004c jijñāsayaivātha kurūttamānāṁ; dravyāṇy anekāny upasaṁjahāra
01186005a phalāni mālyāni susaṁskr̥tāni; carmāṇi varmāṇi tathāsanāni
01186005c gāś caiva rājann atha caiva rajjūr; dravyāṇi cānyāni kr̥ṣīnimittam
01186006a anyeṣu śilpeṣu ca yāny api syuḥ; sarvāṇi kl̥ptāny akhilena tatra
01186006c krīḍānimittāni ca yāni tāni; sarvāṇi tatropajahāra rājā
01186007a rathāśvavarmāṇi ca bhānumanti; khaḍgā mahānto ’śvarathāś ca citrāḥ
01186007c dhanūṁṣi cāgryāṇi śarāś ca mukhyāḥ; śaktyr̥ṣṭayaḥ kāñcanabhūṣitāś ca
01186008a prāsā bhuśuṇḍyaś ca paraśvadhāś ca; sāṁgrāmikaṁ caiva tathaiva sarvam
01186008c śayyāsanāny uttamasaṁskr̥tāni; tathaiva cāsan vividhāni tatra
01186009a kuntī tu kr̥ṣṇāṁ parigr̥hya sādhvīm; antaḥpuraṁ drupadasyāviveṣa
01186009c striyaś ca tāṁ kauravarājapatnīṁ; pratyarcayāṁ cakrur adīnasattvāḥ
01186010a tān siṁhavikrāntagatīn avekṣya; maharṣabhākṣān ajinottarīyān
01186010c gūḍhottarāṁsān bhujagendrabhoga;pralambabāhūn puruṣapravīrān
01186011a rājā ca rājñaḥ sacivāś ca sarve; putrāś ca rājñaḥ suhr̥das tathaiva
01186011c preṣyāś ca sarve nikhilena rājan; harṣaṁ samāpetur atīva tatra
01186012a te tatra vīrāḥ paramāsaneṣu; sapādapīṭheṣv aviśaṅkamānāḥ
01186012c yathānupūrvyā viviśur narāgryās; tadā mahārheṣu na vismayantaḥ
01186013a uccāvacaṁ pārthivabhojanīyaṁ; pātrīṣu jāmbūnadarājatīṣu
01186013c dāsāś ca dāsyaś ca sumr̥ṣṭaveṣāḥ; bhojāpakāś cāpy upajahrur annam
01186014a te tatra bhuktvā puruṣapravīrā; yathānukāmaṁ subhr̥śaṁ pratītāḥ
01186014c utkramya sarvāṇi vasūni tatra; sāṁgrāmikāny āviviśur nr̥vīrāḥ
01186015a tal lakṣayitvā drupadasya putro; rājā ca sarvaiḥ saha mantrimukhyaiḥ
01186015c samarcayām āsur upetya hr̥ṣṭāḥ; kuntīsutān pārthivaputrapautrān
01187001  vaiśaṁpāyana uvāca
01187001a tata āhūya pāñcālyo rājaputraṁ yudhiṣṭhiram
01187001c parigraheṇa brāhmeṇa parigr̥hya mahādyutiḥ
01187002a paryapr̥cchad adīnātmā kuntīputraṁ suvarcasam
01187002c kathaṁ jānīma bhavataḥ kṣatriyān brāhmaṇān uta
01187003a vaiśyān vā guṇasaṁpannān uta vā śūdrayonijān
01187003c māyām āsthāya vā siddhāṁś carataḥ sarvatodiśam
01187004a kr̥ṣṇāhetor anuprāptān divaḥ saṁdarśanārthinaḥ
01187004c bravītu no bhavān satyaṁ saṁdeho hy atra no mahān
01187005a api naḥ saṁśayasyānte manastuṣṭir ihāviśet
01187005c api no bhāgadheyāni śubhāni syuḥ paraṁtapa
01187006a kāmayā brūhi satyaṁ tvaṁ satyaṁ rājasu śobhate
01187006c iṣṭāpūrtena ca tathā vaktavyam anr̥taṁ na tu
01187007a śrutvā hy amarasaṁkāśa tava vākyam ariṁdama
01187007c dhruvaṁ vivāhakaraṇam āsthāsyāmi vidhānataḥ
01187008  yudhiṣṭhira uvāca
01187008a mā rājan vimanā bhūs tvaṁ pāñcālya prītir astu te
01187008c īpsitas te dhruvaḥ kāmaḥ saṁvr̥tto ’yam asaṁśayam
01187009a vayaṁ hi kṣatriyā rājan pāṇḍoḥ putrā mahātmanaḥ
01187009c jyeṣṭhaṁ māṁ viddhi kaunteyaṁ bhīmasenārjunāv imau
01187009e yābhyāṁ tava sutā rājan nirjitā rājasaṁsadi
01187010a yamau tu tatra rājendra yatra kr̥ṣṇā pratiṣṭhitā
01187010c vyetu te mānasaṁ duḥkhaṁ kṣatriyāḥ smo nararṣabha
01187010e padminīva suteyaṁ te hradād anyaṁ hradaṁ gatā
01187011a iti tathyaṁ mahārāja sarvam etad bravīmi te
01187011c bhavān hi gurur asmākaṁ paramaṁ ca parāyaṇam
01187012  vaiśaṁpāyana uvāca
01187012a tataḥ sa drupado rājā harṣavyākulalocanaḥ
01187012c prativaktuṁ tadā yuktaṁ nāśakat taṁ yudhiṣṭhiram
01187013a yatnena tu sa taṁ harṣaṁ saṁnigr̥hya paraṁtapaḥ
01187013c anurūpaṁ tato rājā pratyuvāca yudhiṣṭhiram
01187014a papraccha cainaṁ dharmātmā yathā te pradrutāḥ purā
01187014c sa tasmai sarvam ācakhyāv ānupūrvyeṇa pāṇḍavaḥ
01187015a tac chrutvā drupado rājā kuntīputrasya bhāṣitam
01187015c vigarhayām āsa tadā dhr̥tarāṣṭraṁ janeśvaram
01187016a āśvāsayām āsa ca taṁ kuntīputraṁ yudhiṣṭhiram
01187016c pratijajñe ca rājyāya drupado vadatāṁ varaḥ
01187017a tataḥ kuntī ca kr̥ṣṇā ca bhīmasenārjunāv api
01187017c yamau ca rājñā saṁdiṣṭau viviśur bhavanaṁ mahat
01187018a tatra te nyavasan rājan yajñasenena pūjitāḥ
01187018c pratyāśvastāṁs tato rājā saha putrair uvāca tān
01187019a gr̥hṇātu vidhivat pāṇim adyaiva kurunandanaḥ
01187019c puṇye ’hani mahābāhur arjunaḥ kurutāṁ kṣaṇam
01187020a tatas tam abravīd rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
01187020c mamāpi dārasaṁbandhaḥ kāryas tāvad viśāṁ pate
01187021  drupada uvāca
01187021a bhavān vā vidhivat pāṇiṁ gr̥hṇātu duhitur mama
01187021c yasya vā manyase vīra tasya kr̥ṣṇām upādiśa
01187022  yudhiṣṭhira uvāca
01187022a sarveṣāṁ draupadī rājan mahiṣī no bhaviṣyati
01187022c evaṁ hi vyāhr̥taṁ pūrvaṁ mama mātrā viśāṁ pate
01187023a ahaṁ cāpy aniviṣṭo vai bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ
01187023c pārthena vijitā caiṣā ratnabhūtā ca te sutā
01187024a eṣa naḥ samayo rājan ratnasya sahabhojanam
01187024c na ca taṁ hātum icchāmaḥ samayaṁ rājasattama
01187025a sarveṣāṁ dharmataḥ kr̥ṣṇā mahiṣī no bhaviṣyati
01187025c ānupūrvyeṇa sarveṣāṁ gr̥hṇātu jvalane karam
01187026  drupada uvāca
01187026a ekasya bahvyo vihitā mahiṣyaḥ kurunandana
01187026c naikasyā bahavaḥ puṁso vidhīyante kadā cana
01187027a lokavedaviruddhaṁ tvaṁ nādharmaṁ dhārmikaḥ śuciḥ
01187027c kartum arhasi kaunteya kasmāt te buddhir īdr̥śī
01187028  yudhiṣṭhira uvāca
01187028a sūkṣmo dharmo mahārāja nāsya vidmo vayaṁ gatim
01187028c pūrveṣām ānupūrvyeṇa yātaṁ vartmānuyāmahe
01187029a na me vāg anr̥taṁ prāha nādharme dhīyate matiḥ
01187029c evaṁ caiva vadaty ambā mama caiva manogatam
01187030a eṣa dharmo dhruvo rājaṁś carainam avicārayan
01187030c mā ca te ’tra viśaṅkā bhūt kathaṁ cid api pārthiva
01187031  drupada uvāca
01187031a tvaṁ ca kuntī ca kaunteya dhr̥ṣṭadyumnaś ca me sutaḥ
01187031c kathayantv itikartavyaṁ śvaḥ kāle karavāmahe
01187032  vaiśaṁpāyana uvāca
01187032a te sametya tataḥ sarve kathayanti sma bhārata
01187032c atha dvaipāyano rājann abhyāgacchad yadr̥cchayā
01188001  vaiśaṁpāyana uvāca
01188001a tatas te pāṇḍavāḥ sarve pāñcālyaś ca mahāyaśāḥ
01188001c pratyutthāya mahātmānaṁ kr̥ṣṇaṁ dr̥ṣṭvābhyapūjayan
01188002a pratinandya sa tān sarvān pr̥ṣṭvā kuśalam antataḥ
01188002c āsane kāñcane śubhre niṣasāda mahāmanāḥ
01188003a anujñātās tu te sarve kr̥ṣṇenāmitatejasā
01188003c āsaneṣu mahārheṣu niṣedur dvipadāṁ varāḥ
01188004a tato muhūrtān madhurāṁ vāṇīm uccārya pārṣataḥ
01188004c papraccha taṁ mahātmānaṁ draupadyarthe viśāṁ patiḥ
01188005a katham ekā bahūnāṁ syān na ca syād dharmasaṁkaraḥ
01188005c etan no bhagavān sarvaṁ prabravītu yathātatham
01188006  vyāsa uvāca
01188006a asmin dharme vipralambhe lokavedavirodhake
01188006c yasya yasya mataṁ yad yac chrotum icchāmi tasya tat
01188007  drupada uvāca
01188007a adharmo ’yaṁ mama mato viruddho lokavedayoḥ
01188007c na hy ekā vidyate patnī bahūnāṁ dvijasattama
01188008a na cāpy ācaritaḥ pūrvair ayaṁ dharmo mahātmabhiḥ
01188008c na ca dharmo ’py anekasthaś caritavyaḥ sanātanaḥ
01188009a ato nāhaṁ karomy evaṁ vyavasāyaṁ kriyāṁ prati
01188009c dharmasaṁdehasaṁdigdhaṁ pratibhāti hi mām idam
01188010  dhr̥ṣṭadyumna uvāca
01188010a yavīyasaḥ kathaṁ bhāryāṁ jyeṣṭho bhrātā dvijarṣabha
01188010c brahman samabhivarteta sadvr̥ttaḥ saṁs tapodhana
01188011a na tu dharmasya sūkṣmatvād gatiṁ vidmaḥ kathaṁ cana
01188011c adharmo dharma iti vā vyavasāyo na śakyate
01188012a kartum asmadvidhair brahmaṁs tato na vyavasāmy aham
01188012c pañcānāṁ mahiṣī kr̥ṣṇā bhavatv iti kathaṁ cana
01188013  yudhiṣṭhira uvāca
01188013a na me vāg anr̥taṁ prāha nādharme dhīyate matiḥ
01188013c vartate hi mano me ’tra naiṣo ’dharmaḥ kathaṁ cana
01188014a śrūyate hi purāṇe ’pi jaṭilā nāma gautamī
01188014c r̥ṣīn adhyāsitavatī sapta dharmabhr̥tāṁ vara
01188015a guroś ca vacanaṁ prāhur dharmaṁ dharmajñasattama
01188015c gurūṇāṁ caiva sarveṣāṁ janitrī paramo guruḥ
01188016a sā cāpy uktavatī vācaṁ bhaikṣavad bhujyatām iti
01188016c tasmād etad ahaṁ manye dharmaṁ dvijavarottama
01188017  kunty uvāca
01188017a evam etad yathāhāyaṁ dharmacārī yudhiṣṭhiraḥ
01188017c anr̥tān me bhayaṁ tīvraṁ mucyeyam anr̥tāt katham
01188018  vyāsa uvāca
01188018a anr̥tān mokṣyase bhadre dharmaś caiṣa sanātanaḥ
01188018c na tu vakṣyāmi sarveṣāṁ pāñcāla śr̥ṇu me svayam
01188019a yathāyaṁ vihito dharmo yataś cāyaṁ sanātanaḥ
01188019c yathā ca prāha kaunteyas tathā dharmo na saṁśayaḥ
01188020  vaiśaṁpāyana uvāca
01188020a tata utthāya bhagavān vyāso dvaipāyanaḥ prabhuḥ
01188020c kare gr̥hītvā rājānaṁ rājaveśma samāviśat
01188021a pāṇḍavāś cāpi kuntī ca dhr̥ṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
01188021c vicetasas te tatraiva pratīkṣante sma tāv ubhau
01188022a tato dvaipāyanas tasmai narendrāya mahātmane
01188022c ācakhyau tad yathā dharmo bahūnām ekapatnitā
01189001  vyāsa uvāca
01189001a purā vai naimiṣāraṇye devāḥ satram upāsate
01189001c tatra vaivasvato rājañ śāmitram akarot tadā
01189002a tato yamo dīkṣitas tatra rājan; nāmārayat kiṁ cid api prajābhyaḥ
01189002c tataḥ prajās tā bahulā babhūvuḥ; kālātipātān maraṇāt prahīṇāḥ
01189003a tatas tu śakro varuṇaḥ kuberaḥ; sādhyā rudrā vasavaś cāśvinau ca
01189003c praṇetāraṁ bhuvanasya prajāpatiṁ; samājagmus tatra devās tathānye
01189004a tato ’bruvam̐l lokaguruṁ sametā; bhayaṁ nas tīvraṁ mānuṣāṇāṁ vivr̥ddhyā
01189004c tasmād bhayād udvijantaḥ sukhepsavaḥ; prayāma sarve śaraṇaṁ bhavantam
01189005  brahmovāca
01189005a kiṁ vo bhayaṁ mānuṣebhyo yūyaṁ sarve yadāmarāḥ
01189005c mā vo martyasakāśād vai bhayaṁ bhavatu karhi cit
01189006  devā ūcuḥ
01189006a martyā hy amartyāḥ saṁvr̥ttā na viśeṣo ’sti kaś cana
01189006c aviśeṣād udvijanto viśeṣārtham ihāgatāḥ
01189007  brahmovāca
01189007a vaivasvato vyāpr̥taḥ satrahetos; tena tv ime na mriyante manuṣyāḥ
01189007c tasminn ekāgre kr̥tasarvakārye; tata eṣāṁ bhavitaivāntakālaḥ
01189008a vaivasvatasyāpi tanur vibhūtā; vīryeṇa yuṣmākam uta prayuktā
01189008c saiṣām anto bhavitā hy antakāle; tanur hi vīryaṁ bhavitā nareṣu
01189009  vyāsa uvāca
01189009a tatas tu te pūrvajadevavākyaṁ; śrutvā devā yatra devā yajante
01189009c samāsīnās te sametā mahābalā; bhāgīrathyāṁ dadr̥śuḥ puṇḍarīkam
01189010a dr̥ṣṭvā ca tad vismitās te babhūvus; teṣām indras tatra śūro jagāma
01189010c so ’paśyad yoṣām atha pāvakaprabhāṁ; yatra gaṅgā satataṁ saṁprasūtā
01189011a sā tatra yoṣā rudatī jalārthinī; gaṅgāṁ devīṁ vyavagāhyāvatiṣṭhat
01189011c tasyāśrubinduḥ patito jale vai; tat padmam āsīd atha tatra kāñcanam
01189012a tad adbhutaṁ prekṣya vajrī tadānīm; apr̥cchat tāṁ yoṣitam antikād vai
01189012c kā tvaṁ kathaṁ rodiṣi kasya hetor; vākyaṁ tathyaṁ kāmayeha bravīhi
01189013  stry uvāca
01189013a tvaṁ vetsyase mām iha yāsmi śakra; yadarthaṁ cāhaṁ rodimi mandabhāgyā
01189013c āgaccha rājan purato ’haṁ gamiṣye; draṣṭāsi tad rodimi yatkr̥te ’ham
01189014  vyāsa uvāca
01189014a tāṁ gacchantīm anvagacchat tadānīṁ; so ’paśyad ārāt taruṇaṁ darśanīyam
01189014c siṁhāsanasthaṁ yuvatīsahāyaṁ; krīḍantam akṣair girirājamūrdhni
01189015a tam abravīd devarājo mamedaṁ; tvaṁ viddhi viśvaṁ bhuvanaṁ vaśe sthitam
01189015c īśo ’ham asmīti samanyur abravīd; dr̥ṣṭvā tam akṣaiḥ subhr̥śaṁ pramattam
01189016a kruddhaṁ tu śakraṁ prasamīkṣya devo; jahāsa śakraṁ ca śanair udaikṣata
01189016c saṁstambhito ’bhūd atha devarājas; tenekṣitaḥ sthāṇur ivāvatasthe
01189017a yadā tu paryāptam ihāsya krīḍayā; tadā devīṁ rudatīṁ tām uvāca
01189017c ānīyatām eṣa yato ’ham ārān; mainaṁ darpaḥ punar apy āviśeta
01189018a tataḥ śakraḥ spr̥ṣṭamātras tayā tu; srastair aṅgaiḥ patito ’bhūd dharaṇyām
01189018c tam abravīd bhagavān ugratejā; maivaṁ punaḥ śakra kr̥thāḥ kathaṁ cit
01189019a vivartayainaṁ ca mahādrirājaṁ; balaṁ ca vīryaṁ ca tavāprameyam
01189019c vivr̥tya caivāviśa madhyam asya; yatrāsate tvadvidhāḥ sūryabhāsaḥ
01189020a sa tad vivr̥tya śikharaṁ mahāgires; tulyadyutīṁś caturo ’nyān dadarśa
01189020c sa tān abhiprekṣya babhūva duḥkhitaḥ; kaccin nāhaṁ bhavitā vai yatheme
01189021a tato devo giriśo vajrapāṇiṁ; vivr̥tya netre kupito ’bhyuvāca
01189021c darīm etāṁ praviśa tvaṁ śatakrato; yan māṁ bālyād avamaṁsthāḥ purastāt
01189022a uktas tv evaṁ vibhunā devarājaḥ; pravepamāno bhr̥śam evābhiṣaṅgāt
01189022c srastair aṅgair anileneva nunnam; aśvatthapatraṁ girirājamūrdhni
01189023a sa prāñjalir vinatenānanena; pravepamānaḥ sahasaivam uktaḥ
01189023c uvāca cedaṁ bahurūpam ugraṁ; draṣṭā śeṣasya bhagavaṁs tvaṁ bhavādya
01189024a tam abravīd ugradhanvā prahasya; naivaṁśīlāḥ śeṣam ihāpnuvanti
01189024c ete ’py evaṁ bhavitāraḥ purastāt; tasmād etāṁ darim āviśya śedhvam
01189025a śeṣo ’py evaṁ bhavitā vo na saṁśayo; yoniṁ sarve mānuṣīm āviśadhvam
01189025c tatra yūyaṁ karma kr̥tvāviṣahyaṁ; bahūn anyān nidhanaṁ prāpayitvā
01189026a āgantāraḥ punar evendralokaṁ; svakarmaṇā pūrvajitaṁ mahārham
01189026c sarvaṁ mayā bhāṣitam etad evaṁ; kartavyam anyad vividhārthavac ca
01189027  pūrvendrā ūcuḥ
01189027a gamiṣyāmo mānuṣaṁ devalokād; durādharo vihito yatra mokṣaḥ
01189027c devās tv asmān ādadhīrañ jananyāṁ; dharmo vāyur maghavān aśvinau ca
01189028  vyāsa uvāca
01189028a etac chrutvā vajrapāṇir vacas tu; devaśreṣṭhaṁ punar evedam āha
01189028c vīryeṇāhaṁ puruṣaṁ kāryahetor; dadyām eṣāṁ pañcamaṁ matprasūtam
01189029a teṣāṁ kāmaṁ bhagavān ugradhanvā; prādād iṣṭaṁ sannisargād yathoktam
01189029c tāṁ cāpy eṣāṁ yoṣitaṁ lokakāntāṁ; śriyaṁ bhāryāṁ vyadadhān mānuṣeṣu
01189030a tair eva sārdhaṁ tu tataḥ sa devo; jagāma nārāyaṇam aprameyam
01189030c sa cāpi tad vyadadhāt sarvam eva; tataḥ sarve saṁbabhūvur dharaṇyām
01189031a sa cāpi keśau harir udbabarha; śuklam ekam aparaṁ cāpi kr̥ṣṇam
01189031c tau cāpi keśau viśatāṁ yadūnāṁ; kule striyau rohiṇīṁ devakīṁ ca
01189031e tayor eko baladevo babhūva; kr̥ṣṇo dvitīyaḥ keśavaḥ saṁbabhūva
01189032a ye te pūrvaṁ śakrarūpā niruddhās; tasyāṁ daryāṁ parvatasyottarasya
01189032c ihaiva te pāṇḍavā vīryavantaḥ; śakrasyāṁśaḥ pāṇḍavaḥ savyasācī
01189033a evam ete pāṇḍavāḥ saṁbabhūvur; ye te rājan pūrvam indrā babhūvuḥ
01189033c lakṣmīś caiṣāṁ pūrvam evopadiṣṭā; bhāryā yaiṣā draupadī divyarūpā
01189034a kathaṁ hi strī karmaṇo ’nte mahītalāt; samuttiṣṭhed anyato daivayogāt
01189034c yasyā rūpaṁ somasūryaprakāśaṁ; gandhaś cāgryaḥ krośamātrāt pravāti
01189035a idaṁ cānyat prītipūrvaṁ narendra; dadāmi te varam atyadbhutaṁ ca
01189035c divyaṁ cakṣuḥ paśya kuntīsutāṁs tvaṁ; puṇyair divyaiḥ pūrvadehair upetān
01189036  vaiśaṁpāyana uvāca
01189036a tato vyāsaḥ paramodārakarmā; śucir vipras tapasā tasya rājñaḥ
01189036c cakṣur divyaṁ pradadau tān sa sarvān; rājāpaśyat pūrvadehair yathāvat
01189037a tato divyān hemakirīṭamālinaḥ; śakraprakhyān pāvakādityavarṇān
01189037c baddhāpīḍāṁś cārurūpāṁś ca yūno; vyūḍhoraskāṁs tālamātrān dadarśa
01189038a divyair vastrair arajobhiḥ suvarṇair; mālyaiś cāgryaiḥ śobhamānān atīva
01189038c sākṣāt tryakṣān vasavo vātha divyān; ādityān vā sarvaguṇopapannān
01189038e tān pūrvendrān evam īkṣyābhirūpān; prīto rājā drupado vismitaś ca
01189039a divyāṁ māyāṁ tām avāpyāprameyāṁ; tāṁ caivāgryāṁ śriyam iva rūpiṇīṁ ca
01189039c yogyāṁ teṣāṁ rūpatejoyaśobhiḥ; patnīm r̥ddhāṁ dr̥ṣṭavān pārthivendraḥ
01189040a sa tad dr̥ṣṭvā mahad āścaryarūpaṁ; jagrāha pādau satyavatyāḥ sutasya
01189040c naitac citraṁ paramarṣe tvayīti; prasannacetāḥ sa uvāca cainam
01189041  vyāsa uvāca
01189041a āsīt tapovane kā cid r̥ṣeḥ kanyā mahātmanaḥ
01189041c nādhyagacchat patiṁ sā tu kanyā rūpavatī satī
01189042a toṣayām āsa tapasā sā kilogreṇa śaṁkaram
01189042c tām uvāceśvaraḥ prīto vr̥ṇu kāmam iti svayam
01189043a saivam uktābravīt kanyā devaṁ varadam īśvaram
01189043c patiṁ sarvaguṇopetam icchāmīti punaḥ punaḥ
01189044a dadau tasyai sa deveśas taṁ varaṁ prītimāṁs tadā
01189044c pañca te patayaḥ śreṣṭhā bhaviṣyantīti śaṁkaraḥ
01189045a sā prasādayatī devam idaṁ bhūyo ’bhyabhāṣata
01189045c ekaṁ patiṁ guṇopetaṁ tvatto ’rhāmīti vai tadā
01189045e tāṁ devadevaḥ prītātmā punaḥ prāha śubhaṁ vacaḥ
01189046a pañcakr̥tvas tvayā uktaḥ patiṁ dehīty ahaṁ punaḥ
01189046c tat tathā bhavitā bhadre tava tad bhadram astu te
01189046e deham anyaṁ gatāyās te yathoktaṁ tad bhaviṣyati
01189047a drupadaiṣā hi sā jajñe sutā te devarūpiṇī
01189047c pañcānāṁ vihitā patnī kr̥ṣṇā pārṣaty aninditā
01189048a svargaśrīḥ pāṇḍavārthāya samutpannā mahāmakhe
01189048c seha taptvā tapo ghoraṁ duhitr̥tvaṁ tavāgatā
01189049a saiṣā devī rucirā devajuṣṭā; pañcānām ekā svakr̥tena karmaṇā
01189049c sr̥ṣṭā svayaṁ devapatnī svayambhuvā; śrutvā rājan drupadeṣṭaṁ kuruṣva
01190001  drupada uvāca
01190001a aśrutvaivaṁ vacanaṁ te maharṣe; mayā pūrvaṁ yatitaṁ kāryam etat
01190001c na vai śakyaṁ vihitasyāpayātuṁ; tad evedam upapannaṁ vidhānam
01190002a diṣṭasya granthir anivartanīyaḥ; svakarmaṇā vihitaṁ neha kiṁ cit
01190002c kr̥taṁ nimittaṁ hi varaikahetos; tad evedam upapannaṁ bahūnām
01190003a yathaiva kr̥ṣṇoktavatī purastān; naikān patīn me bhagavān dadātu
01190003c sa cāpy evaṁ varam ity abravīt tāṁ; devo hi veda paramaṁ yad atra
01190004a yadi vāyaṁ vihitaḥ śaṁkareṇa; dharmo ’dharmo vā nātra mamāparādhaḥ
01190004c gr̥hṇantv ime vidhivat pāṇim asyā; yathopajoṣaṁ vihitaiṣāṁ hi kr̥ṣṇā
01190005  vaiśaṁpāyana uvāca
01190005a tato ’bravīd bhagavān dharmarājam; adya puṇyāham uta pāṇḍaveya
01190005c adya pauṣyaṁ yogam upaiti candramāḥ; pāṇiṁ kr̥ṣṇāyās tvaṁ gr̥hāṇādya pūrvam
01190006a tato rājā yajñasenaḥ saputro; janyārtha yuktaṁ bahu tat tadagryam
01190006c samānayām āsa sutāṁ ca kr̥ṣṇām; āplāvya ratnair bahubhir vibhūṣya
01190007a tataḥ sarve suhr̥das tatra tasya; samājagmuḥ sacivā mantriṇaś ca
01190007c draṣṭuṁ vivāhaṁ paramapratītā; dvijāś ca paurāś ca yathāpradhānāḥ
01190008a tat tasya veśmārthijanopaśobhitaṁ; vikīrṇapadmotpalabhūṣitājiram
01190008c mahārharatnaughavicitram ābabhau; divaṁ yathā nirmalatārakācitam
01190009a tatas tu te kauravarājaputrā; vibhūṣitāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ
01190009c mahārhavastrā varacandanokṣitāḥ; kr̥tābhiṣekāḥ kr̥tamaṅgalakriyāḥ
01190010a purohitenāgnisamānavarcasā; sahaiva dhaumyena yathāvidhi prabho
01190010c krameṇa sarve viviśuś ca tat sado; maharṣabhā goṣṭham ivābhinandinaḥ
01190011a tataḥ samādhāya sa vedapārago; juhāva mantrair jvalitaṁ hutāśanam
01190011c yudhiṣṭhiraṁ cāpy upanīya mantravin; niyojayām āsa sahaiva kr̥ṣṇayā
01190012a pradakṣiṇaṁ tau pragr̥hītapāṇī; samānayām āsa sa vedapāragaḥ
01190012c tato ’bhyanujñāya tam ājiśobhinaṁ; purohito rājagr̥hād viniryayau
01190013a krameṇa cānena narādhipātmajā; varastriyās te jagr̥hus tadā karam
01190013c ahany ahany uttamarūpadhāriṇo; mahārathāḥ kauravavaṁśavardhanāḥ
01190014a idaṁ ca tatrādbhutarūpam uttamaṁ; jagāda viprarṣir atītamānuṣam
01190014c mahānubhāvā kila sā sumadhyamā; babhūva kanyaiva gate gate ’hani
01190015a kr̥te vivāhe drupado dhanaṁ dadau; mahārathebhyo bahurūpam uttamam
01190015c śataṁ rathānāṁ varahemabhūṣiṇāṁ; caturyujāṁ hemakhalīnamālinām
01190016a śataṁ gajānām abhipadmināṁ tathā; śataṁ girīṇām iva hemaśr̥ṅgiṇām
01190016c tathaiva dāsīśatam agryayauvanaṁ; mahārhaveṣābharaṇāmbarasrajam
01190017a pr̥thak pr̥thak caiva daśāyutānvitaṁ; dhanaṁ dadau saumakir agnisākṣikam
01190017c tathaiva vastrāṇi ca bhūṣaṇāni; prabhāvayuktāni mahādhanāni
01190018a kr̥te vivāhe ca tataḥ sma pāṇḍavāḥ; prabhūtaratnām upalabhya tāṁ śriyam
01190018c vijahrur indrapratimā mahābalāḥ; pure tu pāñcālanr̥pasya tasya ha
01191001  vaiśaṁpāyana uvāca
01191001a pāṇḍavaiḥ saha saṁyogaṁ gatasya drupadasya tu
01191001c na babhūva bhayaṁ kiṁ cid devebhyo ’pi kathaṁ cana
01191002a kuntīm āsādya tā nāryo drupadasya mahātmanaḥ
01191002c nāma saṁkīrtayantyas tāḥ pādau jagmuḥ svamūrdhabhiḥ
01191003a kr̥ṣṇā ca kṣaumasaṁvītā kr̥takautukamaṅgalā
01191003c kr̥tābhivādanā śvaśrvās tasthau prahvā kr̥tāñjaliḥ
01191004a rūpalakṣaṇasaṁpannāṁ śīlācārasamanvitām
01191004c draupadīm avadat premṇā pr̥thāśīrvacanaṁ snuṣām
01191005a yathendrāṇī harihaye svāhā caiva vibhāvasau
01191005c rohiṇī ca yathā some damayantī yathā nale
01191006a yathā vaiśravaṇe bhadrā vasiṣṭhe cāpy arundhatī
01191006c yathā nārāyaṇe lakṣmīs tathā tvaṁ bhava bhartr̥ṣu
01191007a jīvasūr vīrasūr bhadre bahusaukhyasamanvitā
01191007c subhagā bhogasaṁpannā yajñapatnī svanuvratā
01191008a atithīn āgatān sādhūn bālān vr̥ddhān gurūṁs tathā
01191008c pūjayantyā yathānyāyaṁ śaśvad gacchantu te samāḥ
01191009a kurujāṅgalamukhyeṣu rāṣṭreṣu nagareṣu ca
01191009c anu tvam abhiṣicyasva nr̥patiṁ dharmavatsalam
01191010a patibhir nirjitām urvīṁ vikrameṇa mahābalaiḥ
01191010c kuru brāhmaṇasāt sarvām aśvamedhe mahākratau
01191011a pr̥thivyāṁ yāni ratnāni guṇavanti gunānvite
01191011c tāny āpnuhi tvaṁ kalyāṇi sukhinī śaradāṁ śatam
01191012a yathā ca tvābhinandāmi vadhv adya kṣaumasaṁvr̥tām
01191012c tathā bhūyo ’bhinandiṣye sūtaputrāṁ guṇānvitām
01191013a tatas tu kr̥tadārebhyaḥ pāṇḍubhyaḥ prāhiṇod dhariḥ
01191013c muktāvaiḍūryacitrāṇi haimāny ābharaṇāni ca
01191014a vāsāṁsi ca mahārhāṇi nānādeśyāni mādhavaḥ
01191014c kambalājinaratnāni sparśavanti śubhāni ca
01191015a śayanāsanayānāni vividhāni mahānti ca
01191015c vaiḍūryavajracitrāṇi śataśo bhājanāni ca
01191016a rūpayauvanadākṣiṇyair upetāś ca svalaṁkr̥tāḥ
01191016c preṣyāḥ saṁpradadau kr̥ṣṇo nānādeśyāḥ sahasraśaḥ
01191017a gajān vinītān bhadrāṁś ca sadaśvāṁś ca svalaṁkr̥tān
01191017c rathāṁś ca dāntān sauvarṇaiḥ śubhaiḥ paṭṭair alaṁkr̥tān
01191018a koṭiśaś ca suvarṇaṁ sa teṣām akr̥takaṁ tathā
01191018c vītīkr̥tam ameyātmā prāhiṇon madhusūdanaḥ
01191019a tat sarvaṁ pratijagrāha dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01191019c mudā paramayā yukto govindapriyakāmyayā
01192001  vaiśaṁpāyana uvāca
01192001a tato rājñāṁ carair āptaiś cāraḥ samupanīyata
01192001c pāṇḍavair upasaṁpannā draupadī patibhiḥ śubhā
01192002a yena tad dhanur āyamya lakṣyaṁ viddhaṁ mahātmanā
01192002c so ’rjuno jayatāṁ śreṣṭho mahābāṇadhanurdharaḥ
01192003a yaḥ śalyaṁ madrarājānam utkṣipyābhrāmayad balī
01192003c trāsayaṁś cāpi saṁkruddho vr̥kṣeṇa puruṣān raṇe
01192004a na cāpi saṁbhramaḥ kaś cid āsīt tatra mahātmanaḥ
01192004c sa bhīmo bhīmasaṁsparśaḥ śatrusenāṅgapātanaḥ
01192005a brahmarūpadharāñ śrutvā pāṇḍurājasutāṁs tadā
01192005c kaunteyān manujendrāṇāṁ vismayaḥ samajāyata
01192006a saputrā hi purā kuntī dagdhā jatugr̥he śrutā
01192006c punarjātān iti smaitān manyante sarvapārthivāḥ
01192007a dhik kurvantas tadā bhīṣmaṁ dhr̥tarāṣṭraṁ ca kauravam
01192007c karmaṇā sunr̥śaṁsena purocanakr̥tena vai
01192008a vr̥tte svayaṁvare caiva rājānaḥ sarva eva te
01192008c yathāgataṁ viprajagmur viditvā pāṇḍavān vr̥tān
01192009a atha duryodhano rājā vimanā bhrātr̥bhiḥ saha
01192009c aśvatthāmnā mātulena karṇena ca kr̥peṇa ca
01192010a vinivr̥tto vr̥taṁ dr̥ṣṭvā draupadyā śvetavāhanam
01192010c taṁ tu duḥśāsano vrīḍan mandaṁ mandam ivābravīt
01192011a yady asau brāhmaṇo na syād vindeta draupadīṁ na saḥ
01192011c na hi taṁ tattvato rājan veda kaś cid dhanaṁjayam
01192012a daivaṁ tu paramaṁ manye pauruṣaṁ tu nirarthakam
01192012c dhig asmatpauruṣaṁ tāta yad dharantīha pāṇḍavāḥ
01192013a evaṁ saṁbhāṣamāṇās te nindantaś ca purocanam
01192013c viviśur hāstinapuraṁ dīnā vigatacetasaḥ
01192014a trastā vigatasaṁkalpā dr̥ṣṭvā pārthān mahaujasaḥ
01192014c muktān havyavahāc cainān saṁyuktān drupadena ca
01192015a dhr̥ṣṭadyumnaṁ ca saṁcintya tathaiva ca śikhaṇḍinam
01192015c drupadasyātmajāṁś cānyān sarvayuddhaviśāradān
01192016a viduras tv atha tāñ śrutvā draupadyā pāṇḍavān vr̥tān
01192016c vrīḍitān dhārtarāṣṭrāṁś ca bhagnadarpān upāgatān
01192017a tataḥ prītamanāḥ kṣattā dhr̥tarāṣṭraṁ viśāṁ pate
01192017c uvāca diṣṭyā kuravo vardhanta iti vismitaḥ
01192018a vaicitravīryas tu nr̥po niśamya vidurasya tat
01192018c abravīt paramaprīto diṣṭyā diṣṭyeti bhārata
01192019a manyate hi vr̥taṁ putraṁ jyeṣṭhaṁ drupadakanyayā
01192019c duryodhanam avijñānāt prajñācakṣur nareśvaraḥ
01192020a atha tv ājñāpayām āsa draupadyā bhūṣaṇaṁ bahu
01192020c ānīyatāṁ vai kr̥ṣṇeti putraṁ duryodhanaṁ tadā
01192021a athāsya paścād vidura ācakhyau pāṇḍavān vr̥tān
01192021c sarvān kuśalino vīrān pūjitān drupadena ca
01192021e teṣāṁ saṁbandhinaś cānyān bahūn balasamanvitān
01192022  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01192022a yathaiva pāṇḍoḥ putrās te tathaivābhyadhikā mama
01192022c seyam abhyadhikā prītir vr̥ddhir vidura me matā
01192022e yat te kuśalino vīrā mitravantaś ca pāṇḍavāḥ
01192023a ko hi drupadam āsādya mitraṁ kṣattaḥ sabāndhavam
01192023c na bubhūṣed bhavenārthī gataśrīr api pārthivaḥ
01192024  vaiśaṁpāyana uvāca
01192024a taṁ tathā bhāṣamāṇaṁ tu viduraḥ pratyabhāṣata
01192024c nityaṁ bhavatu te buddhir eṣā rājañ śataṁ samāḥ
01192025a tato duryodhanaś caiva rādheyaś ca viśāṁ pate
01192025c dhr̥tarāṣṭram upāgamya vaco ’brūtām idaṁ tadā
01192026a saṁnidhau vidurasya tvāṁ vaktuṁ nr̥pa na śaknuvaḥ
01192026c viviktam iti vakṣyāvaḥ kiṁ tavedaṁ cikīrṣitam
01192027a sapatnavr̥ddhiṁ yat tāta manyase vr̥ddhim ātmanaḥ
01192027c abhiṣṭauṣi ca yat kṣattuḥ samīpe dvipadāṁ vara
01192028a anyasmin nr̥pa kartavye tvam anyat kuruṣe ’nagha
01192028c teṣāṁ balavighāto hi kartavyas tāta nityaśaḥ
01192029a te vayaṁ prāptakālasya cikīrṣāṁ mantrayāmahe
01192029c yathā no na graseyus te saputrabalabāndhavān
01193001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01193001a aham apy evam evaitac cintayāmi yathā yuvām
01193001c vivektuṁ nāham icchāmi tv ākāraṁ viduraṁ prati
01193002a atas teṣāṁ guṇān eva kīrtayāmi viśeṣataḥ
01193002c nāvabudhyeta viduro mamābhiprāyam iṅgitaiḥ
01193003a yac ca tvaṁ manyase prāptaṁ tad brūhi tvaṁ suyodhana
01193003c rādheya manyase tvaṁ ca yat prāptaṁ tad bravīhi me
01193004  duryodhana uvāca
01193004a adya tān kuśalair vipraiḥ sukr̥tair āptakāribhiḥ
01193004c kuntīputrān bhedayāmo mādrīputrau ca pāṇḍavau
01193005a atha vā drupado rājā mahadbhir vittasaṁcayaiḥ
01193005c putrāś cāsya pralobhyantām amātyāś caiva sarvaśaḥ
01193006a parityajadhvaṁ rājānaṁ kuntīputraṁ yudhiṣṭhiram
01193006c atha tatraiva vā teṣāṁ nivāsaṁ rocayantu te
01193007a ihaiṣāṁ doṣavad vāsaṁ varṇayantu pr̥thak pr̥thak
01193007c te bhidyamānās tatraiva manaḥ kurvantu pāṇḍavāḥ
01193008a atha vā kuśalāḥ ke cid upāyanipuṇā narāḥ
01193008c itaretarataḥ pārthān bhedayantv anurāgataḥ
01193009a vyutthāpayantu vā kr̥ṣṇāṁ bahutvāt sukaraṁ hi tat
01193009c atha vā pāṇḍavāṁs tasyāṁ bhedayantu tataś ca tām
01193010a bhīmasenasya vā rājann upāyakuśalair naraiḥ
01193010c mr̥tyur vidhīyatāṁ channaiḥ sa hi teṣāṁ balādhikaḥ
01193011a tasmiṁs tu nihate rājan hatotsāhā hataujasaḥ
01193011c yatiṣyante na rājyāya sa hi teṣāṁ vyapāśrayaḥ
01193012a ajeyo hy arjunaḥ saṁkhye pr̥ṣṭhagope vr̥kodare
01193012c tam r̥te phalguno yuddhe rādheyasya na pādabhāk
01193013a te jānamānā daurbalyaṁ bhīmasenam r̥te mahat
01193013c asmān balavato jñātvā naśiṣyanty abalīyasaḥ
01193014a ihāgateṣu pārtheṣu nideśavaśavartiṣu
01193014c pravartiṣyāmahe rājan yathāśraddhaṁ nibarhaṇe
01193015a atha vā darśanīyābhiḥ pramadābhir vilobhyatām
01193015c ekaikas tatra kaunteyas tataḥ kr̥ṣṇā virajyatām
01193016a preṣyatāṁ vāpi rādheyas teṣām āgamanāya vai
01193016c te loptrahāraiḥ saṁdhāya vadhyantām āptakāribhiḥ
01193017a eteṣām abhyupāyānāṁ yas te nirdoṣavān mataḥ
01193017c tasya prayogam ātiṣṭha purā kālo ’tivartate
01193018a yāvac cākr̥taviśvāsā drupade pārthivarṣabhe
01193018c tāvad evādya te śakyā na śakyās tu tataḥ param
01193019a eṣā mama matis tāta nigrahāya pravartate
01193019c sādhu vā yadi vāsādhu kiṁ vā rādheya manyase
01194001  karṇa uvāca
01194001a duryodhana tava prajñā na samyag iti me matiḥ
01194001c na hy upāyena te śakyāḥ pāṇḍavāḥ kurunandana
01194002a pūrvam eva hi te sūkṣmair upāyair yatitās tvayā
01194002c nigrahītuṁ yadā vīra śakitā na tadā tvayā
01194003a ihaiva vartamānās te samīpe tava pārthiva
01194003c ajātapakṣāḥ śiśavaḥ śakitā naiva bādhitum
01194004a jātapakṣā videśasthā vivr̥ddhāḥ sarvaśo ’dya te
01194004c nopāyasādhyāḥ kaunteyā mamaiṣā matir acyuta
01194005a na ca te vyasanair yoktuṁ śakyā diṣṭakr̥tā hi te
01194005c śaṅkitāś cepsavaś caiva pitr̥paitāmahaṁ padam
01194006a paraspareṇa bhedaś ca nādhātuṁ teṣu śakyate
01194006c ekasyāṁ ye ratāḥ patnyāṁ na bhidyante parasparam
01194007a na cāpi kr̥ṣṇā śakyeta tebhyo bhedayituṁ paraiḥ
01194007c paridyūnān vr̥tavatī kim utādya mr̥jāvataḥ
01194008a īpsitaś ca guṇaḥ strīṇām ekasyā bahubhartr̥tā
01194008c taṁ ca prāptavatī kr̥ṣṇā na sā bhedayituṁ sukham
01194009a āryavr̥ttaś ca pāñcālyo na sa rājā dhanapriyaḥ
01194009c na saṁtyakṣyati kaunteyān rājyadānair api dhruvam
01194010a tathāsya putro guṇavān anuraktaś ca pāṇḍavān
01194010c tasmān nopāyasādhyāṁs tān ahaṁ manye kathaṁ cana
01194011a idaṁ tv adya kṣamaṁ kartum asmākaṁ puruṣarṣabha
01194011c yāvan na kr̥tamūlās te pāṇḍaveyā viśāṁ pate
01194011e tāvat praharaṇīyās te rocatāṁ tava vikramaḥ
01194012a asmatpakṣo mahān yāvad yāvat pāñcālako laghuḥ
01194012c tāvat praharaṇaṁ teṣāṁ kriyatāṁ mā vicāraya
01194013a vāhanāni prabhūtāni mitrāṇi bahulāni ca
01194013c yāvan na teṣāṁ gāndhāre tāvad evāśu vikrama
01194014a yāvac ca rājā pāñcālyo nodyame kurute manaḥ
01194014c saha putrair mahāvīryais tāvad evāśu vikrama
01194015a yāvann āyāti vārṣṇeyaḥ karṣan yādavavāhinīm
01194015c rājyārthe pāṇḍaveyānāṁ tāvad evāśu vikrama
01194016a vasūni vividhān bhogān rājyam eva ca kevalam
01194016c nātyājyam asti kr̥ṣṇasya pāṇḍavārthe mahīpate
01194017a vikrameṇa mahī prāptā bharatena mahātmanā
01194017c vikrameṇa ca lokāṁs trīñ jitavān pākaśāsanaḥ
01194018a vikramaṁ ca praśaṁsanti kṣatriyasya viśāṁ pate
01194018c svako hi dharmaḥ śūrāṇāṁ vikramaḥ pārthivarṣabha
01194019a te balena vayaṁ rājan mahatā caturaṅgiṇā
01194019c pramathya drupadaṁ śīghram ānayāmeha pāṇḍavān
01194020a na hi sāmnā na dānena na bhedena ca pāṇḍavāḥ
01194020c śakyāḥ sādhayituṁ tasmād vikrameṇaiva tāñ jahi
01194021a tān vikrameṇa jitvemām akhilāṁ bhuṅkṣva medinīm
01194021c nānyam atra prapaśyāmi kāryopāyaṁ janādhipa
01194022  vaiśaṁpāyana uvāca
01194022a śrutvā tu rādheyavaco dhr̥tarāṣṭraḥ pratāpavān
01194022c abhipūjya tataḥ paścād idaṁ vacanam abravīt
01194023a upapannaṁ mahāprājñe kr̥tāstre sūtanandane
01194023c tvayi vikramasaṁpannam idaṁ vacanam īdr̥śam
01194024a bhūya eva tu bhīṣmaś ca droṇo vidura eva ca
01194024c yuvāṁ ca kurutāṁ buddhiṁ bhaved yā naḥ sukhodayā
01194025a tata ānāyya tān sarvān mantriṇaḥ sumahāyaśāḥ
01194025c dhr̥tarāṣṭro mahārāja mantrayām āsa vai tadā
01195001  bhīṣma uvāca
01195001a na rocate vigraho me pāṇḍuputraiḥ kathaṁ cana
01195001c yathaiva dhr̥tarāṣṭro me tathā pāṇḍur asaṁśayam
01195002a gāndhāryāś ca yathā putrās tathā kuntīsutā matāḥ
01195002c yathā ca mama te rakṣyā dhr̥tarāṣṭra tathā tava
01195003a yathā ca mama rājñaś ca tathā duryodhanasya te
01195003c tathā kurūṇāṁ sarveṣām anyeṣām api bhārata
01195004a evaṁ gate vigrahaṁ tair na rocaye; saṁdhāya vīrair dīyatām adya bhūmiḥ
01195004c teṣām apīdaṁ prapitāmahānāṁ; rājyaṁ pituś caiva kurūttamānām
01195005a duryodhana yathā rājyaṁ tvam idaṁ tāta paśyasi
01195005c mama paitr̥kam ity evaṁ te ’pi paśyanti pāṇḍavāḥ
01195006a yadi rājyaṁ na te prāptāḥ pāṇḍaveyās tapasvinaḥ
01195006c kuta eva tavāpīdaṁ bhāratasya ca kasya cit
01195007a atha dharmeṇa rājyaṁ tvaṁ prāptavān bharatarṣabha
01195007c te ’pi rājyam anuprāptāḥ pūrvam eveti me matiḥ
01195008a madhureṇaiva rājyasya teṣām ardhaṁ pradīyatām
01195008c etad dhi puruṣavyāghra hitaṁ sarvajanasya ca
01195009a ato ’nyathā cet kriyate na hitaṁ no bhaviṣyati
01195009c tavāpy akīrtiḥ sakalā bhaviṣyati na saṁśayaḥ
01195010a kīrtirakṣaṇam ātiṣṭha kīrtir hi paramaṁ balam
01195010c naṣṭakīrter manuṣyasya jīvitaṁ hy aphalaṁ smr̥tam
01195011a yāvat kīrtir manuṣyasya na praṇaśyati kaurava
01195011c tāvaj jīvati gāndhāre naṣṭakīrtis tu naśyati
01195012a tam imaṁ samupātiṣṭha dharmaṁ kurukulocitam
01195012c anurūpaṁ mahābāho pūrveṣām ātmanaḥ kuru
01195013a diṣṭyā dharanti te vīrā diṣṭyā jīvati sā pr̥thā
01195013c diṣṭyā purocanaḥ pāpo nasakāmo ’tyayaṁ gataḥ
01195014a tadā prabhr̥ti gāndhāre na śaknomy abhivīkṣitum
01195014c loke prāṇabhr̥tāṁ kaṁ cic chrutvā kuntīṁ tathāgatām
01195015a na cāpi doṣeṇa tathā loko vaiti purocanam
01195015c yathā tvāṁ puruṣavyāghra loko doṣeṇa gacchati
01195016a tad idaṁ jīvitaṁ teṣāṁ tava kalmaṣanāśanam
01195016c saṁmantavyaṁ mahārāja pāṇḍavānāṁ ca darśanam
01195017a na cāpi teṣāṁ vīrāṇāṁ jīvatāṁ kurunandana
01195017c pitryo ’ṁśaḥ śakya ādātum api vajrabhr̥tā svayam
01195018a te hi sarve sthitā dharme sarve caivaikacetasaḥ
01195018c adharmeṇa nirastāś ca tulye rājye viśeṣataḥ
01195019a yadi dharmas tvayā kāryo yadi kāryaṁ priyaṁ ca me
01195019c kṣemaṁ ca yadi kartavyaṁ teṣām ardhaṁ pradīyatām
01196001  droṇa uvāca
01196001a mantrāya samupānītair dhr̥tarāṣṭrahitair nr̥pa
01196001c dharmyaṁ pathyaṁ yaśasyaṁ ca vācyam ity anuśuśrumaḥ
01196002a mamāpy eṣā matis tāta yā bhīṣmasya mahātmanaḥ
01196002c saṁvibhajyās tu kaunteyā dharma eṣa sanātanaḥ
01196003a preṣyatāṁ drupadāyāśu naraḥ kaś cit priyaṁvadaḥ
01196003c bahulaṁ ratnam ādāya teṣām arthāya bhārata
01196004a mithaḥ kr̥tyaṁ ca tasmai sa ādāya bahu gacchatu
01196004c vr̥ddhiṁ ca paramāṁ brūyāt tatsaṁyogodbhavāṁ tathā
01196005a saṁprīyamāṇaṁ tvāṁ brūyād rājan duryodhanaṁ tathā
01196005c asakr̥d drupade caiva dhr̥ṣṭadyumne ca bhārata
01196006a ucitatvaṁ priyatvaṁ ca yogasyāpi ca varṇayet
01196006c punaḥ punaś ca kaunteyān mādrīputrau ca sāntvayan
01196007a hiraṇmayāni śubhrāṇi bahūny ābharaṇāni ca
01196007c vacanāt tava rājendra draupadyāḥ saṁprayacchatu
01196008a tathā drupadaputrāṇāṁ sarveṣāṁ bharatarṣabha
01196008c pāṇḍavānāṁ ca sarveṣāṁ kuntyā yuktāni yāni ca
01196009a evaṁ sāntvasamāyuktaṁ drupadaṁ pāṇḍavaiḥ saha
01196009c uktvāthānantaraṁ brūyāt teṣām āgamanaṁ prati
01196010a anujñāteṣu vīreṣu balaṁ gacchatu śobhanam
01196010c duḥśāsano vikarṇaś ca pāṇḍavān ānayantv iha
01196011a tatas te pārthivaśreṣṭha pūjyamānāḥ sadā tvayā
01196011c prakr̥tīnām anumate pade sthāsyanti paitr̥ke
01196012a evaṁ tava mahārāja teṣu putreṣu caiva ha
01196012c vr̥ttam aupayikaṁ manye bhīṣmeṇa saha bhārata
01196013  karṇa uvāca
01196013a yojitāv arthamānābhyāṁ sarvakāryeṣv anantarau
01196013c na mantrayetāṁ tvacchreyaḥ kim adbhutataraṁ tataḥ
01196014a duṣṭena manasā yo vai pracchannenāntarātmanā
01196014c brūyān niḥśreyasaṁ nāma kathaṁ kuryāt satāṁ matam
01196015a na mitrāṇy arthakr̥cchreṣu śreyase vetarāya vā
01196015c vidhipūrvaṁ hi sarvasya duḥkhaṁ vā yadi vā sukham
01196016a kr̥taprajño ’kr̥taprajño bālo vr̥ddhaś ca mānavaḥ
01196016c sasahāyo ’sahāyaś ca sarvaṁ sarvatra vindati
01196017a śrūyate hi purā kaś cid ambuvīca iti śrutaḥ
01196017c āsīd rājagr̥he rājā māgadhānāṁ mahīkṣitām
01196018a sa hīnaḥ karaṇaiḥ sarvair ucchvāsaparamo nr̥paḥ
01196018c amātyasaṁsthaḥ kāryeṣu sarveṣv evābhavat tadā
01196019a tasyāmātyo mahākarṇir babhūvaikeśvaraḥ purā
01196019c sa labdhabalam ātmānaṁ manyamāno ’vamanyate
01196020a sa rājña upabhogyāni striyo ratnadhanāni ca
01196020c ādade sarvaśo mūḍha aiśvaryaṁ ca svayaṁ tadā
01196021a tad ādāya ca lubdhasya lābhāl lobho vyavardhata
01196021c tathā hi sarvam ādāya rājyam asya jihīrṣati
01196022a hīnasya karaṇaiḥ sarvair ucchvāsaparamasya ca
01196022c yatamāno ’pi tad rājyaṁ na śaśāketi naḥ śrutam
01196023a kim anyad vihitān nūnaṁ tasya sā puruṣendratā
01196023c yadi te vihitaṁ rājyaṁ bhaviṣyati viśāṁ pate
01196024a miṣataḥ sarvalokasya sthāsyate tvayi tad dhruvam
01196024c ato ’nyathā ced vihitaṁ yatamāno na lapsyase
01196025a evaṁ vidvann upādatsva mantriṇāṁ sādhv asādhutām
01196025c duṣṭānāṁ caiva boddhavyam aduṣṭānāṁ ca bhāṣitam
01196026  droṇa uvāca
01196026a vidma te bhāvadoṣeṇa yadartham idam ucyate
01196026c duṣṭaḥ pāṇḍavahetos tvaṁ doṣaṁ khyāpayase hi naḥ
01196027a hitaṁ tu paramaṁ karṇa bravīmi kuruvardhanam
01196027c atha tvaṁ manyase duṣṭaṁ brūhi yat paramaṁ hitam
01196028a ato ’nyathā cet kriyate yad bravīmi paraṁ hitam
01196028c kuravo vinaśiṣyanti nacireṇeti me matiḥ
01197001  vidura uvāca
01197001a rājan niḥsaṁśayaṁ śreyo vācyas tvam asi bāndhavaiḥ
01197001c na tv aśuśrūṣamāṇeṣu vākyaṁ saṁpratitiṣṭhati
01197002a hitaṁ hi tava tad vākyam uktavān kurusattamaḥ
01197002c bhīṣmaḥ śāṁtanavo rājan pratigr̥hṇāsi tan na ca
01197003a tathā droṇena bahudhā bhāṣitaṁ hitam uttamam
01197003c tac ca rādhāsutaḥ karṇo manyate na hitaṁ tava
01197004a cintayaṁś ca na paśyāmi rājaṁs tava suhr̥ttamam
01197004c ābhyāṁ puruṣasiṁhābhyāṁ yo vā syāt prajñayādhikaḥ
01197005a imau hi vr̥ddhau vayasā prajñayā ca śrutena ca
01197005c samau ca tvayi rājendra teṣu pāṇḍusuteṣu ca
01197006a dharme cānavamau rājan satyatāyāṁ ca bhārata
01197006c rāmād dāśaratheś caiva gayāc caiva na saṁśayaḥ
01197007a na coktavantāv aśreyaḥ purastād api kiṁ cana
01197007c na cāpy apakr̥taṁ kiṁ cid anayor lakṣyate tvayi
01197008a tāv imau puruṣavyāghrāv anāgasi nr̥pa tvayi
01197008c na mantrayetāṁ tvac chreyaḥ kathaṁ satyaparākramau
01197009a prajñāvantau naraśreṣṭhāv asmim̐l loke narādhipa
01197009c tvannimittam ato nemau kiṁ cij jihmaṁ vadiṣyataḥ
01197009e iti me naiṣṭhikī buddhir vartate kurunandana
01197010a na cārthahetor dharmajñau vakṣyataḥ pakṣasaṁśritam
01197010c etad dhi paramaṁ śreyo menāte tava bhārata
01197011a duryodhanaprabhr̥tayaḥ putrā rājan yathā tava
01197011c tathaiva pāṇḍaveyās te putrā rājan na saṁśayaḥ
01197012a teṣu ced ahitaṁ kiṁ cin mantrayeyur abuddhitaḥ
01197012c mantriṇas te na te śreyaḥ prapaśyanti viśeṣataḥ
01197013a atha te hr̥daye rājan viśeṣas teṣu vartate
01197013c antarasthaṁ vivr̥ṇvānāḥ śreyaḥ kuryur na te dhruvam
01197014a etadartham imau rājan mahātmānau mahādyutī
01197014c nocatur vivr̥taṁ kiṁ cin na hy eṣa tava niścayaḥ
01197015a yac cāpy aśakyatāṁ teṣām āhatuḥ puruṣarṣabhau
01197015c tat tathā puruṣavyāghra tava tad bhadram astu te
01197016a kathaṁ hi pāṇḍavaḥ śrīmān savyasācī paraṁtapaḥ
01197016c śakyo vijetuṁ saṁgrāme rājan maghavatā api
01197017a bhīmaseno mahābāhur nāgāyutabalo mahān
01197017c kathaṁ hi yudhi śakyeta vijetum amarair api
01197018a tathaiva kr̥tinau yuddhe yamau yamasutāv iva
01197018c kathaṁ viṣahituṁ śakyau raṇe jīvitum icchatā
01197019a yasmin dhr̥tir anukrośaḥ kṣamā satyaṁ parākramaḥ
01197019c nityāni pāṇḍavaśreṣṭhe sa jīyeta kathaṁ raṇe
01197020a yeṣāṁ pakṣadharo rāmo yeṣāṁ mantrī janārdanaḥ
01197020c kiṁ nu tair ajitaṁ saṁkhye yeṣāṁ pakṣe ca sātyakiḥ
01197021a drupadaḥ śvaśuro yeṣāṁ yeṣāṁ śyālāś ca pārṣatāḥ
01197021c dhr̥ṣṭadyumnamukhā vīrā bhrātaro drupadātmajāḥ
01197022a so ’śakyatāṁ ca vijñāya teṣām agreṇa bhārata
01197022c dāyādyatāṁ ca dharmeṇa samyak teṣu samācara
01197023a idaṁ nirdigdham ayaśaḥ purocanakr̥taṁ mahat
01197023c teṣām anugraheṇādya rājan prakṣālayātmanaḥ
01197024a drupado ’pi mahān rājā kr̥tavairaś ca naḥ purā
01197024c tasya saṁgrahaṇaṁ rājan svapakṣasya vivardhanam
01197025a balavantaś ca dāśārhā bahavaś ca viśāṁ pate
01197025c yataḥ kr̥ṣṇas tatas te syur yataḥ kr̥ṣṇas tato jayaḥ
01197026a yac ca sāmnaiva śakyeta kāryaṁ sādhayituṁ nr̥pa
01197026c ko daivaśaptas tat kārtuṁ vigraheṇa samācaret
01197027a śrutvā ca jīvataḥ pārthān paurajānapado janaḥ
01197027c balavad darśane gr̥dhnus teṣāṁ rājan kuru priyam
01197028a duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ
01197028c adharmayuktā duṣprajñā bālā maiṣāṁ vacaḥ kr̥thāḥ
01197029a uktam etan mayā rājan purā guṇavatas tava
01197029c duryodhanāparādhena prajeyaṁ vinaśiṣyati
01198001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01198001a bhīṣmaḥ śāṁtanavo vidvān droṇaś ca bhagavān r̥ṣiḥ
01198001c hitaṁ paramakaṁ vākyaṁ tvaṁ ca satyaṁ bravīṣi mām
01198002a yathaiva pāṇḍos te vīrāḥ kuntīputrā mahārathāḥ
01198002c tathaiva dharmataḥ sarve mama putrā na saṁśayaḥ
01198003a yathaiva mama putrāṇām idaṁ rājyaṁ vidhīyate
01198003c tathaiva pāṇḍuputrāṇām idaṁ rājyaṁ na saṁśayaḥ
01198004a kṣattar ānaya gacchaitān saha mātrā susatkr̥tān
01198004c tayā ca devarūpiṇyā kr̥ṣṇayā saha bhārata
01198005a diṣṭyā jīvanti te pārthā diṣṭyā jīvati sā pr̥thā
01198005c diṣṭyā drupadakanyāṁ ca labdhavanto mahārathāḥ
01198006a diṣṭyā vardhāmahe sarve diṣṭyā śāntaḥ purocanaḥ
01198006c diṣṭyā mama paraṁ duḥkham apanītaṁ mahādyute
01198007  vaiśaṁpāyana uvāca
01198007a tato jagāma viduro dhr̥tarāṣṭrasya śāsanāt
01198007c sakāśaṁ yajñasenasya pāṇḍavānāṁ ca bhārata
01198008a tatra gatvā sa dharmajñaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ
01198008c drupadaṁ nyāyato rājan saṁyuktam upatasthivān
01198009a sa cāpi pratijagrāha dharmeṇa viduraṁ tataḥ
01198009c cakratuś ca yathānyāyaṁ kuśalapraśnasaṁvidam
01198010a dadarśa pāṇḍavāṁs tatra vāsudevaṁ ca bhārata
01198010c snehāt pariṣvajya sa tān papracchānāmayaṁ tataḥ
01198011a taiś cāpy amitabuddhiḥ sa pūjito ’tha yathākramam
01198011c vacanād dhr̥tarāṣṭrasya snehayuktaṁ punaḥ punaḥ
01198012a papracchānāmayaṁ rājaṁs tatas tān pāṇḍunandanān
01198012c pradadau cāpi ratnāni vividhāni vasūni ca
01198013a pāṇḍavānāṁ ca kuntyāś ca draupadyāś ca viśāṁ pate
01198013c drupadasya ca putrāṇāṁ yathā dattāni kauravaiḥ
01198014a provāca cāmitamatiḥ praśritaṁ vinayānvitaḥ
01198014c drupadaṁ pāṇḍuputrāṇāṁ saṁnidhau keśavasya ca
01198015a rājañ śr̥ṇu sahāmātyaḥ saputraś ca vaco mama
01198015c dhr̥tarāṣṭraḥ saputras tvāṁ sahāmātyaḥ sabāndhavaḥ
01198016a abravīt kuśalaṁ rājan prīyamāṇaḥ punaḥ punaḥ
01198016c prītimāṁs te dr̥ḍhaṁ cāpi saṁbandhena narādhipa
01198017a tathā bhīṣmaḥ śāṁtanavaḥ kauravaiḥ saha sarvaśaḥ
01198017c kuśalaṁ tvāṁ mahāprājñaḥ sarvataḥ paripr̥cchati
01198018a bhāradvājo maheṣvāso droṇaḥ priyasakhas tava
01198018c samāśleṣam upetya tvāṁ kuśalaṁ paripr̥cchati
01198019a dhr̥tarāṣṭraś ca pāñcālya tvayā saṁbandham īyivān
01198019c kr̥tārthaṁ manyate ’’tmānaṁ tathā sarve ’pi kauravāḥ
01198020a na tathā rājyasaṁprāptis teṣāṁ prītikarī matā
01198020c yathā saṁbandhakaṁ prāpya yajñasena tvayā saha
01198021a etad viditvā tu bhavān prasthāpayatu pāṇḍavān
01198021c draṣṭuṁ hi pāṇḍudāyādāṁs tvarante kuravo bhr̥śam
01198022a viproṣitā dīrghakālam ime cāpi nararṣabhāḥ
01198022c utsukā nagaraṁ draṣṭuṁ bhaviṣyanti pr̥thā tathā
01198023a kr̥ṣṇām api ca pāñcālīṁ sarvāḥ kuruvarastriyaḥ
01198023c draṣṭukāmāḥ pratīkṣante puraṁ ca viṣayaṁ ca naḥ
01198024a sa bhavān pāṇḍuputrāṇām ājñāpayatu māciram
01198024c gamanaṁ sahadārāṇām etad āgamanaṁ mama
01198025a visr̥ṣṭeṣu tvayā rājan pāṇḍaveṣu mahātmasu
01198025c tato ’haṁ preṣayiṣyāmi dhr̥tarāṣṭrasya śīghragān
01198025e āgamiṣyanti kaunteyāḥ kuntī ca saha kr̥ṣṇayā
01199001  drupada uvāca
01199001a evam etan mahāprājña yathāttha vidurādya mām
01199001c mamāpi paramo harṣaḥ saṁbandhe ’smin kr̥te vibho
01199002a gamanaṁ cāpi yuktaṁ syād gr̥ham eṣāṁ mahātmanām
01199002c na tu tāvan mayā yuktam etad vaktuṁ svayaṁ girā
01199003a yadā tu manyate vīraḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
01199003c bhīmasenārjunau caiva yamau ca puruṣarṣabhau
01199004a rāmakr̥ṣṇau ca dharmajñau tadā gacchantu pāṇḍavāḥ
01199004c etau hi puruṣavyāghrāv eṣāṁ priyahite ratau
01199005  yudhiṣṭhira uvāca
01199005a paravanto vayaṁ rājaṁs tvayi sarve sahānugāḥ
01199005c yathā vakṣyasi naḥ prītyā kariṣyāmas tathā vayam
01199006  vaiśaṁpāyana uvāca
01199006a tato ’bravīd vāsudevo gamanaṁ mama rocate
01199006c yathā vā manyate rājā drupadaḥ sarvadharmavit
01199007  drupada uvāca
01199007a yathaiva manyate vīro dāśārhaḥ puruṣottamaḥ
01199007c prāptakālaṁ mahābāhuḥ sā buddhir niścitā mama
01199008a yathaiva hi mahābhāgāḥ kaunteyā mama sāṁpratam
01199008c tathaiva vāsudevasya pāṇḍuputrā na saṁśayaḥ
01199009a na tad dhyāyati kaunteyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
01199009c yad eṣāṁ puruṣavyāghraḥ śreyo dhyāyati keśavaḥ
01199010  vaiśaṁpāyana uvāca
01199010a tatas te samanujñātā drupadena mahātmanā
01199010c pāṇḍavāś caiva kr̥ṣṇaś ca viduraś ca mahāmatiḥ
01199011a ādāya draupadīṁ kr̥ṣṇāṁ kuntīṁ caiva yaśasvinīm
01199011c savihāraṁ sukhaṁ jagmur nagaraṁ nāgasāhvayam
01199012a śrutvā copasthitān vīrān dhr̥tarāṣṭro ’pi kauravaḥ
01199012c pratigrahāya pāṇḍūnāṁ preṣayām āsa kauravān
01199013a vikarṇaṁ ca maheṣvāsaṁ citrasenaṁ ca bhārata
01199013c droṇaṁ ca parameṣvāsaṁ gautamaṁ kr̥pam eva ca
01199014a tais te parivr̥tā vīrāḥ śobhamānā mahārathāḥ
01199014c nagaraṁ hāstinapuraṁ śanaiḥ praviviśus tadā
01199015a kautūhalena nagaraṁ dīryamāṇam ivābhavat
01199015c yatra te puruṣavyāghrāḥ śokaduḥkhavināśanāḥ
01199016a tata uccāvacā vācaḥ priyāḥ priyacikīrṣubhiḥ
01199016c udīritā aśr̥ṇvaṁs te pāṇḍavā hr̥dayaṁgamāḥ
01199017a ayaṁ sa puruṣavyāghraḥ punar āyāti dharmavit
01199017c yo naḥ svān iva dāyādān dharmeṇa parirakṣati
01199018a adya pāṇḍur mahārājo vanād iva vanapriyaḥ
01199018c āgataḥ priyam asmākaṁ cikīrṣur nātra saṁśayaḥ
01199019a kiṁ nu nādya kr̥taṁ tāvat sarveṣāṁ naḥ paraṁ priyam
01199019c yan naḥ kuntīsutā vīrā bhartāraḥ punarāgatāḥ
01199020a yadi dattaṁ yadi hutaṁ vidyate yadi nas tapaḥ
01199020c tena tiṣṭhantu nagare pāṇḍavāḥ śaradāṁ śatam
01199021a tatas te dhr̥tarāṣṭrasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ
01199021c anyeṣāṁ ca tadarhāṇāṁ cakruḥ pādābhivandanam
01199022a kr̥tvā tu kuśalapraśnaṁ sarveṇa nagareṇa te
01199022c samāviśanta veśmāni dhr̥tarāṣṭrasya śāsanāt
01199023a viśrāntās te mahātmānaḥ kaṁ cit kālaṁ mahābalāḥ
01199023c āhūtā dhr̥tarāṣṭreṇa rājñā śāṁtanavena ca
01199024  dhr̥tarāṣṭra uvāca
01199024a bhrātr̥bhiḥ saha kaunteya nibodhedaṁ vaco mama
01199024c punar vo vigraho mā bhūt khāṇḍavaprastham āviśa
01199025a na ca vo vasatas tatra kaś cic chaktaḥ prabādhitum
01199025c saṁrakṣyamāṇān pārthena tridaśān iva vajriṇā
01199025e ardhaṁ rājyasya saṁprāpya khāṇḍavaprastham āviśa
01199026  vaiśaṁpāyana uvāca
01199026a pratigr̥hya tu tad vākyaṁ nr̥paṁ sarve praṇamya ca
01199026c pratasthire tato ghoraṁ vanaṁ tan manujarṣabhāḥ
01199026e ardhaṁ rājyasya saṁprāpya khāṇḍavaprastham āviśan
01199027a tatas te pāṇḍavās tatra gatvā kr̥ṣṇapurogamāḥ
01199027c maṇḍayāṁ cakrire tad vai puraṁ svargavad acyutāḥ
01199028a tataḥ puṇye śive deśe śāntiṁ kr̥tvā mahārathāḥ
01199028c nagaraṁ māpayām āsur dvaipāyanapurogamāḥ
01199029a sāgarapratirūpābhiḥ parikhābhir alaṁkr̥tam
01199029c prākāreṇa ca saṁpannaṁ divam āvr̥tya tiṣṭhatā
01199030a pāṇḍurābhraprakāśena himarāśinibhena ca
01199030c śuśubhe tat puraśreṣṭhaṁ nāgair bhogavatī yathā
01199031a dvipakṣagaruḍaprakhyair dvārair ghorapradarśanaiḥ
01199031c guptam abhracayaprakhyair gopurair mandaropamaiḥ
01199032a vividhair atinirviddhaiḥ śastropetaiḥ susaṁvr̥taiḥ
01199032c śaktibhiś cāvr̥taṁ tad dhi dvijihvair iva pannagaiḥ
01199032e talpaiś cābhyāsikair yuktaṁ śuśubhe yodharakṣitam
01199033a tīkṣṇāṅkuśaśataghnībhir yantrajālaiś ca śobhitam
01199033c āyasaiś ca mahācakraiḥ śuśubhe tat purottamam
01199034a suvibhaktamahārathyaṁ devatābādhavarjitam
01199034c virocamānaṁ vividhaiḥ pāṇḍurair bhavanottamaiḥ
01199035a tat triviṣṭapasaṁkāśam indraprasthaṁ vyarocata
01199035c meghavr̥ndam ivākāśe vr̥ddhaṁ vidyutsamāvr̥tam
01199036a tatra ramye śubhe deśe kauravyasya niveśanam
01199036c śuśubhe dhanasaṁpūrṇaṁ dhanādhyakṣakṣayopamam
01199037a tatrāgacchan dvijā rājan sarvavedavidāṁ varāḥ
01199037c nivāsaṁ rocayanti sma sarvabhāṣāvidas tathā
01199038a vaṇijaś cābhyayus tatra deśe digbhyo dhanārthinaḥ
01199038c sarvaśilpavidaś caiva vāsāyābhyāgamaṁs tadā
01199039a udyānāni ca ramyāṇi nagarasya samantataḥ
01199039c āmrair āmrātakair nīpair aśokaiś campakais tathā
01199040a puṁnāgair nāgapuṣpaiś ca lakucaiḥ panasais tathā
01199040c śālatālakadambaiś ca bakulaiś ca saketakaiḥ
01199041a manoharaiḥ puṣpitaiś ca phalabhārāvanāmitaiḥ
01199041c prācīnāmalakair lodhrair aṅkolaiś ca supuṣpitaiḥ
01199042a jambūbhiḥ pāṭalābhiś ca kubjakair atimuktakaiḥ
01199042c karavīraiḥ pārijātair anyaiś ca vividhair drumaiḥ
01199043a nityapuṣpaphalopetair nānādvijagaṇāyutam
01199043c mattabarhiṇasaṁghuṣṭaṁ kokilaiś ca sadāmadaiḥ
01199044a gr̥hair ādarśavimalair vividhaiś ca latāgr̥haiḥ
01199044c manoharaiś citragr̥hais tathā jagatiparvataiḥ
01199044e vāpībhir vividhābhiś ca pūrṇābhiḥ paramāmbhasā
01199045a sarobhir atiramyaiś ca padmotpalasugandhibhiḥ
01199045c haṁsakāraṇḍavayutaiś cakravākopaśobhitaiḥ
01199046a ramyāś ca vividhās tatra puṣkariṇyo vanāvr̥tāḥ
01199046c taḍāgāni ca ramyāṇi br̥hanti ca mahānti ca
01199047a teṣāṁ puṇyajanopetaṁ rāṣṭram āvasatāṁ mahat
01199047c pāṇḍavānāṁ mahārāja śaśvat prītir avardhata
01199048a tatra bhīṣmeṇa rājñā ca dharmapraṇayane kr̥te
01199048c pāṇḍavāḥ samapadyanta khāṇḍavaprasthavāsinaḥ
01199049a pañcabhis tair maheṣvāsair indrakalpaiḥ samanvitam
01199049c śuśubhe tat puraśreṣṭhaṁ nāgair bhogavatī yathā
01199050a tān niveśya tato vīro rāmeṇa saha keśavaḥ
01199050c yayau dvāravatīṁ rājan pāṇḍavānumate tadā
01200001  janamejaya uvāca
01200001a evaṁ saṁprāpya rājyaṁ tad indraprasthe tapodhana
01200001c ata ūrdhvaṁ mahātmānaḥ kim akurvanta pāṇḍavāḥ
01200002a sarva eva mahātmānaḥ pūrve mama pitāmahāḥ
01200002c draupadī dharmapatnī ca kathaṁ tān anvavartata
01200003a kathaṁ vā pañca kr̥ṣṇāyām ekasyāṁ te narādhipāḥ
01200003c vartamānā mahābhāgā nābhidyanta parasparam
01200004a śrotum icchāmy ahaṁ sarvaṁ vistareṇa tapodhana
01200004c teṣāṁ ceṣṭitam anyonyaṁ yuktānāṁ kr̥ṣṇayā tayā
01200005  vaiśaṁpāyana uvāca
01200005a dhr̥tarāṣṭrābhyanujñātāḥ kr̥ṣṇayā saha pāṇḍavāḥ
01200005c remire puruṣavyāghrāḥ prāptarājyāḥ paraṁtapāḥ
01200006a prāpya rājyaṁ mahātejāḥ satyasaṁdho yudhiṣṭhiraḥ
01200006c pālayām āsa dharmeṇa pr̥thivīṁ bhrātr̥bhiḥ saha
01200007a jitārayo mahāprājñāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ
01200007c mudaṁ paramikāṁ prāptās tatroṣuḥ pāṇḍunandanāḥ
01200008a kurvāṇāḥ paurakāryāṇi sarvāṇi puruṣarṣabhāḥ
01200008c āsāṁ cakrur mahārheṣu pārthiveṣv āsaneṣu ca
01200009a atha teṣūpaviṣṭeṣu sarveṣv eva mahātmasu
01200009c nāradas tv atha devarṣir ājagāma yadr̥cchayā
01200009e āsanaṁ ruciraṁ tasmai pradadau svaṁ yudhiṣṭhiraḥ
01200010a devarṣer upaviṣṭasya svayam arghyaṁ yathāvidhi
01200010c prādād yudhiṣṭhiro dhīmān rājyaṁ cāsmai nyavedayat
01200011a pratigr̥hya tu tāṁ pūjām r̥ṣiḥ prītamanābhavat
01200011c āśīrbhir vardhayitvā tu tam uvācāsyatām iti
01200012a niṣasādābhyanujñātas tato rājā yudhiṣṭhiraḥ
01200012c preṣayām āsa kr̥ṣṇāyai bhagavantam upasthitam
01200013a śrutvaiva draupadī cāpi śucir bhūtvā samāhitā
01200013c jagāma tatra yatrāste nāradaḥ pāṇḍavaiḥ saha
01200014a tasyābhivādya caraṇau devarṣer dharmacāriṇī
01200014c kr̥tāñjaliḥ susaṁvītā sthitātha drupadātmajā
01200015a tasyāś cāpi sa dharmātmā satyavāg r̥ṣisattamaḥ
01200015c āśiṣo vividhāḥ procya rājaputryās tu nāradaḥ
01200015e gamyatām iti hovāca bhagavāṁs tām aninditām
01200016a gatāyām atha kr̥ṣṇāyāṁ yudhiṣṭhirapurogamān
01200016c vivikte pāṇḍavān sarvān uvāca bhagavān r̥ṣiḥ
01200017a pāñcālī bhavatām ekā dharmapatnī yaśasvinī
01200017c yathā vo nātra bhedaḥ syāt tathā nītir vidhīyatām
01200018a sundopasundāv asurau bhrātarau sahitāv ubhau
01200018c āstām avadhyāv anyeṣāṁ triṣu lokeṣu viśrutau
01200019a ekarājyāv ekagr̥hāv ekaśayyāsanāśanau
01200019c tilottamāyās tau hetor anyonyam abhijaghnatuḥ
01200020a rakṣyatāṁ sauhr̥daṁ tasmād anyonyapratibhāvikam
01200020c yathā vo nātra bhedaḥ syāt tat kuruṣva yudhiṣṭhira
01200021  yudhiṣṭhira uvāca
01200021a sundopasundāv asurau kasya putrau mahāmune
01200021c utpannaś ca kathaṁ bhedaḥ kathaṁ cānyonyam aghnatām
01200022a apsarā devakanyā vā kasya caiṣā tilottamā
01200022c yasyāḥ kāmena saṁmattau jaghnatus tau parasparam
01200023a etat sarvaṁ yathāvr̥ttaṁ vistareṇa tapodhana
01200023c śrotum icchāmahe vipra paraṁ kautūhalaṁ hi naḥ
01201001  nārada uvāca
01201001a śr̥ṇu me vistareṇemam itihāsaṁ purātanam
01201001c bhrātr̥bhīḥ sahitaḥ pārtha yathāvr̥ttaṁ yudhiṣṭhira
01201002a mahāsurasyānvavāye hiraṇyakaśipoḥ purā
01201002c nikumbho nāma daityendras tejasvī balavān abhūt
01201003a tasya putrau mahāvīryau jātau bhīmaparākramau
01201003c sahānyonyena bhuñjāte vinānyonyaṁ na gacchataḥ
01201004a anyonyasya priyakarāv anyonyasya priyaṁvadau
01201004c ekaśīlasamācārau dvidhaivaikaṁ yathā kr̥tau
01201005a tau vivr̥ddhau mahāvīryau kāryeṣv apy ekaniścayau
01201005c trailokyavijayārthāya samāsthāyaikaniścayam
01201006a kr̥tvā dīkṣāṁ gatau vindhyaṁ tatrograṁ tepatus tapaḥ
01201006c tau tu dīrgheṇa kālena tapoyuktau babhūvatuḥ
01201007a kṣutpipāsāpariśrāntau jaṭāvalkaladhāriṇau
01201007c malopacitasarvāṅgau vāyubhakṣau babhūvatuḥ
01201008a ātmamāṁsāni juhvantau pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitau
01201008c ūrdhvabāhū cānimiṣau dīrghakālaṁ dhr̥tavratau
01201009a tayos tapaḥprabhāveṇa dīrghakālaṁ pratāpitaḥ
01201009c dhūmaṁ pramumuce vindhyas tad adbhutam ivābhavat
01201010a tato devābhavan bhītā ugraṁ dr̥ṣṭvā tayos tapaḥ
01201010c tapovighātārtham atho devā vighnāni cakrire
01201011a ratnaiḥ pralobhayām āsuḥ strībhiś cobhau punaḥ punaḥ
01201011c na ca tau cakratur bhaṅgaṁ vratasya sumahāvratau
01201012a atha māyāṁ punar devās tayoś cakrur mahātmanoḥ
01201012c bhaginyo mātaro bhāryās tayoḥ parijanas tathā
01201013a paripātyamānā vitrastāḥ śūlahastena rakṣasā
01201013c srastābharaṇakeśāntā ekāntabhraṣṭavāsasaḥ
01201014a abhidhāvya tataḥ sarvās tau trāhīti vicukruśuḥ
01201014c na ca tau cakratur bhaṅgaṁ vratasya sumahāvratau
01201015a yadā kṣobhaṁ nopayāti nārtim anyataras tayoḥ
01201015c tataḥ striyas tā bhūtaṁ ca sarvam antaradhīyata
01201016a tataḥ pitāmahaḥ sākṣād abhigamya mahāsurau
01201016c vareṇa chandayām āsa sarvalokapitāmahaḥ
01201017a tataḥ sundopasundau tau bhrātarau dr̥ḍhavikramau
01201017c dr̥ṣṭvā pitāmahaṁ devaṁ tasthatuḥ prāñjalī tadā
01201018a ūcatuś ca prabhuṁ devaṁ tatas tau sahitau tadā
01201018c āvayos tapasānena yadi prītaḥ pitāmahaḥ
01201019a māyāvidāv astravidau balinau kāmarūpiṇau
01201019c ubhāv apy amarau syāvaḥ prasanno yadi nau prabhuḥ
01201020  pitāmaha uvāca
01201020a r̥te ’maratvam anyad vāṁ sarvam uktaṁ bhaviṣyati
01201020c anyad vr̥ṇītāṁ mr̥tyoś ca vidhānam amaraiḥ samam
01201021a kariṣyāvedam iti yan mahad abhyutthitaṁ tapaḥ
01201021c yuvayor hetunānena nāmaratvaṁ vidhīyate
01201022a trailokyavijayārthāya bhavadbhyām āsthitaṁ tapaḥ
01201022c hetunānena daityendrau na vāṁ kāmaṁ karomy aham
01201023  sundopasundāv ūcatuḥ
01201023a triṣu lokeṣu yad bhūtaṁ kiṁ cit sthāvarajaṅgamam
01201023c sarvasmān nau bhayaṁ na syād r̥te ’nyonyaṁ pitāmaha
01201024  pitāmaha uvāca
01201024a yat prārthitaṁ yathoktaṁ ca kāmam etad dadāni vām
01201024c mr̥tyor vidhānam etac ca yathāvad vāṁ bhaviṣyati
01201025  nārada uvāca
01201025a tataḥ pitāmaho dattvā varam etat tadā tayoḥ
01201025c nivartya tapasas tau ca brahmalokaṁ jagāma ha
01201026a labdhvā varāṇi sarvāṇi daityendrāv api tāv ubhau
01201026c avadhyau sarvalokasya svam eva bhavanaṁ gatau
01201027a tau tu labdhavarau dr̥ṣṭvā kr̥takāmau mahāsurau
01201027c sarvaḥ suhr̥jjanas tābhyāṁ pramodam upajagmivān
01201028a tatas tau tu jaṭā hitvā maulinau saṁbabhūvatuḥ
01201028c mahārhābharaṇopetau virajombaradhāriṇau
01201029a akālakaumudīṁ caiva cakratuḥ sārvakāmikīm
01201029c daityendrau paramaprītau tayoś caiva suhr̥jjanaḥ
01201030a bhakṣyatāṁ bhujyatāṁ nityaṁ ramyatāṁ gīyatām iti
01201030c pīyatāṁ dīyatāṁ ceti vāca āsan gr̥he gr̥he
01201031a tatra tatra mahāpānair utkr̥ṣṭatalanāditaiḥ
01201031c hr̥ṣṭaṁ pramuditaṁ sarvaṁ daityānām abhavat puram
01201032a tais tair vihārair bahubhir daityānāṁ kāmarūpiṇām
01201032c samāḥ saṁkrīḍatāṁ teṣām ahar ekam ivābhavat
01202001  nārada uvāca
01202001a utsave vr̥ttamātre tu trailokyākāṅkṣiṇāv ubhau
01202001c mantrayitvā tataḥ senāṁ tāv ājñāpayatāṁ tadā
01202002a suhr̥dbhir abhyanujñātau daityavr̥ddhaiś ca mantribhiḥ
01202002c kr̥tvā prāsthānikaṁ rātrau maghāsu yayatus tadā
01202003a gadāpaṭṭiśadhāriṇyā śūlamudgarahastayā
01202003c prasthitau sahadharmiṇyā mahatyā daityasenayā
01202004a maṅgalaiḥ stutibhiś cāpi vijayapratisaṁhitaiḥ
01202004c cāraṇaiḥ stūyamānau tu jagmatuḥ parayā mudā
01202005a tāv antarikṣam utpatya daityau kāmagamāv ubhau
01202005c devānām eva bhavanaṁ jagmatur yuddhadurmadau
01202006a tayor āgamanaṁ jñātvā varadānaṁ ca tat prabhoḥ
01202006c hitvā triviṣṭapaṁ jagmur brahmalokaṁ tataḥ surāḥ
01202007a tāv indralokaṁ nirjitya yakṣarakṣogaṇāṁs tathā
01202007c khecarāṇy api bhūtāni jigyatus tīvravikramau
01202008a antarbhūmigatān nāgāñ jitvā tau ca mahāsurau
01202008c samudravāsinaḥ sarvān mlecchajātīn vijigyatuḥ
01202009a tataḥ sarvāṁ mahīṁ jetum ārabdhāv ugraśāsanau
01202009c sainikāṁś ca samāhūya sutīkṣṇāṁ vācam ūcatuḥ
01202010a rājarṣayo mahāyajñair havyakavyair dvijātayaḥ
01202010c tejo balaṁ ca devānāṁ vardhayanti śriyaṁ tathā
01202011a teṣām evaṁ pravr̥ddhānāṁ sarveṣām asuradviṣām
01202011c saṁbhūya sarvair asmābhiḥ kāryaḥ sarvātmanā vadhaḥ
01202012a evaṁ sarvān samādiśya pūrvatīre mahodadheḥ
01202012c krūrāṁ matiṁ samāsthāya jagmatuḥ sarvatomukham
01202013a yajñair yajante ye ke cid yājayanti ca ye dvijāḥ
01202013c tān sarvān prasabhaṁ dr̥ṣṭvā balinau jaghnatus tadā
01202014a āśrameṣv agnihotrāṇi r̥ṣīṇāṁ bhāvitātmanām
01202014c gr̥hītvā prakṣipanty apsu viśrabdhāḥ sainikās tayoḥ
01202015a tapodhanaiś ca ye śāpāḥ kruddhair uktā mahātmabhiḥ
01202015c nākrāmanti tayos te ’pi varadānena jr̥mbhatoḥ
01202016a nākrāmanti yadā śāpā bāṇā muktāḥ śilāsv iva
01202016c niyamāṁs tadā parityajya vyadravanta dvijātayaḥ
01202017a pr̥thivyāṁ ye tapaḥsiddhā dāntāḥ śamaparāyaṇāḥ
01202017c tayor bhayād dudruvus te vainateyād ivoragāḥ
01202018a mathitair āśramair bhagnair vikīrṇakalaśasruvaiḥ
01202018c śūnyam āsīj jagat sarvaṁ kāleneva hataṁ yathā
01202019a rājarṣibhir adr̥śyadbhir r̥ṣibhiś ca mahāsurau
01202019c ubhau viniścayaṁ kr̥tvā vikurvāte vadhaiṣiṇau
01202020a prabhinnakaraṭau mattau bhūtvā kuñjararūpiṇau
01202020c saṁlīnān api durgeṣu ninyatur yamasādanam
01202021a siṁhau bhūtvā punar vyāghrau punaś cāntarhitāv ubhau
01202021c tais tair upāyais tau krūrāv r̥ṣīn dr̥ṣṭvā nijaghnatuḥ
01202022a nivr̥ttayajñasvādhyāyā praṇaṣṭanr̥patidvijā
01202022c utsannotsavayajñā ca babhūva vasudhā tadā
01202023a hāhābhūtā bhayārtā ca nivr̥ttavipaṇāpaṇā
01202023c nivr̥ttadevakāryā ca puṇyodvāhavivarjitā
01202024a nivr̥ttakr̥ṣigorakṣā vidhvastanagarāśramā
01202024c asthikaṅkālasaṁkīrṇā bhūr babhūvogradarśanā
01202025a nivr̥ttapitr̥kāryaṁ ca nirvaṣaṭkāramaṅgalam
01202025c jagat pratibhayākāraṁ duṣprekṣyam abhavat tadā
01202026a candrādityau grahās tārā nakṣatrāṇi divaukasaḥ
01202026c jagmur viṣādaṁ tat karma dr̥ṣṭvā sundopasundayoḥ
01202027a evaṁ sarvā diśo daityau jitvā krūreṇa karmaṇā
01202027c niḥsapatnau kurukṣetre niveśam abhicakratuḥ
01203001  nārada uvāca
01203001a tato devarṣayaḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ
01203001c jagmus tadā parām ārtiṁ dr̥ṣṭvā tat kadanaṁ mahat
01203002a te ’bhijagmur jitakrodhā jitātmāno jitendriyāḥ
01203002c pitāmahasya bhavanaṁ jagataḥ kr̥payā tadā
01203003a tato dadr̥śur āsīnaṁ saha devaiḥ pitāmaham
01203003c siddhair brahmarṣibhiś caiva samantāt parivāritam
01203004a tatra devo mahādevas tatrāgnir vāyunā saha
01203004c candrādityau ca dharmaś ca parameṣṭhī tathā budhaḥ
01203005a vaikhānasā vālakhilyā vānaprasthā marīcipāḥ
01203005c ajāś caivāvimūḍhāś ca tejogarbhās tapasvinaḥ
01203005e r̥ṣayaḥ sarva evaite pitāmaham upāsate
01203006a tato ’bhigamya sahitāḥ sarva eva maharṣayaḥ
01203006c sundopasundayoḥ karma sarvam eva śaśaṁsire
01203007a yathākr̥taṁ yathā caiva kr̥taṁ yena krameṇa ca
01203007c nyavedayaṁs tataḥ sarvam akhilena pitāmahe
01203008a tato devagaṇāḥ sarve te caiva paramarṣayaḥ
01203008c tam evārthaṁ puraskr̥tya pitāmaham acodayan
01203009a tataḥ pitāmahaḥ śrutvā sarveṣāṁ tad vacas tadā
01203009c muhūrtam iva saṁcintya kartavyasya viniścayam
01203010a tayor vadhaṁ samuddiśya viśvakarmāṇam āhvayat
01203010c dr̥ṣṭvā ca viśvakarmāṇaṁ vyādideśa pitāmahaḥ
01203010e sr̥jyatāṁ prārthanīyeha pramadeti mahātapāḥ
01203011a pitāmahaṁ namaskr̥tya tadvākyam abhinandya ca
01203011c nirmame yoṣitaṁ divyāṁ cintayitvā prayatnataḥ
01203012a triṣu lokeṣu yat kiṁ cid bhūtaṁ sthāvarajaṅgamam
01203012c samānayad darśanīyaṁ tat tad yatnāt tatas tataḥ
01203013a koṭiśaś cāpi ratnāni tasyā gātre nyaveśayat
01203013c tāṁ ratnasaṁghātamayīm asr̥jad devarūpiṇīm
01203014a sā prayatnena mahatā nirmitā viśvakarmaṇā
01203014c triṣu lokeṣu nārīṇāṁ rūpeṇāpratimābhavat
01203015a na tasyāḥ sūkṣmam apy asti yad gātre rūpasaṁpadā
01203015c na yuktaṁ yatra vā dr̥ṣṭir na sajjati nirīkṣatām
01203016a sā vigrahavatīva śrīḥ kāntarūpā vapuṣmatī
01203016c jahāra sarvabhūtānāṁ cakṣūṁṣi ca manāṁsi ca
01203017a tilaṁ tilaṁ samānīya ratnānāṁ yad vinirmitā
01203017c tilottamety atas tasyā nāma cakre pitāmahaḥ
01203018  pitāmaha uvāca
01203018a gaccha sundopasundābhyām asurābhyāṁ tilottame
01203018c prārthanīyena rūpeṇa kuru bhadre pralobhanam
01203019a tvatkr̥te darśanād eva rūpasaṁpatkr̥tena vai
01203019c virodhaḥ syād yathā tābhyām anyonyena tathā kuru
01203020  nārada uvāca
01203020a sā tatheti pratijñāya namaskr̥tya pitāmaham
01203020c cakāra maṇḍalaṁ tatra vibudhānāṁ pradakṣiṇam
01203021a prāṅmukho bhagavān āste dakṣiṇena maheśvaraḥ
01203021c devāś caivottareṇāsan sarvatas tv r̥ṣayo ’bhavan
01203022a kurvantyā tu tayā tatra maṇḍalaṁ tat pradakṣiṇam
01203022c indraḥ sthāṇuś ca bhagavān dhairyeṇa pratyavasthitau
01203023a draṣṭukāmasya cātyarthaṁ gatāyāḥ pārśvatas tadā
01203023c anyad añcitapakṣmāntaṁ dakṣiṇaṁ niḥsr̥taṁ mukham
01203024a pr̥ṣṭhataḥ parivartantyāḥ paścimaṁ niḥsr̥taṁ mukham
01203024c gatāyāś cottaraṁ pārśvam uttaraṁ niḥsr̥taṁ mukham
01203025a mahendrasyāpi netrāṇāṁ pārśvataḥ pr̥ṣṭhato ’grataḥ
01203025c raktāntānāṁ viśālānāṁ sahasraṁ sarvato ’bhavat
01203026a evaṁ caturmukhaḥ sthāṇur mahādevo ’bhavat purā
01203026c tathā sahasranetraś ca babhūva balasūdanaḥ
01203027a tathā devanikāyānām r̥ṣīṇāṁ caiva sarvaśaḥ
01203027c mukhāny abhipravartante yena yāti tilottamā
01203028a tasyā gātre nipatitā teṣāṁ dr̥ṣṭir mahātmanām
01203028c sarveṣām eva bhūyiṣṭham r̥te devaṁ pitāmaham
01203029a gacchantyās tu tadā devāḥ sarve ca paramarṣayaḥ
01203029c kr̥tam ity eva tat kāryaṁ menire rūpasaṁpadā
01203030a tilottamāyāṁ tu tadā gatāyāṁ lokabhāvanaḥ
01203030c sarvān visarjayām āsa devān r̥ṣigaṇāṁś ca tān
01204001  nārada uvāca
01204001a jitvā tu pr̥thivīṁ daityau niḥsapatnau gatavyathau
01204001c kr̥tvā trailokyam avyagraṁ kr̥takr̥tyau babhūvatuḥ
01204002a devagandharvayakṣāṇāṁ nāgapārthivarakṣasām
01204002c ādāya sarvaratnāni parāṁ tuṣṭim upāgatau
01204003a yadā na pratiṣeddhāras tayoḥ santīha ke cana
01204003c nirudyogau tadā bhūtvā vijahrāte ’marāv iva
01204004a strībhir mālyaiś ca gandhaiś ca bhakṣair bhojyaiś ca puṣkalaiḥ
01204004c pānaiś ca vividhair hr̥dyaiḥ parāṁ prītim avāpatuḥ
01204005a antaḥpure vanodyāne parvatopavaneṣu ca
01204005c yathepsiteṣu deśeṣu vijahrāte ’marāv iva
01204006a tataḥ kadā cid vindhyasya pr̥ṣṭhe samaśilātale
01204006c puṣpitāgreṣu śāleṣu vihāram abhijagmatuḥ
01204007a divyeṣu sarvakāmeṣu samānīteṣu tatra tau
01204007c varāsaneṣu saṁhr̥ṣṭau saha strībhir niṣedatuḥ
01204008a tato vāditranr̥ttābhyām upātiṣṭhanta tau striyaḥ
01204008c gītaiś ca stutisaṁyuktaiḥ prītyartham upajagmire
01204009a tatas tilottamā tatra vane puṣpāṇi cinvatī
01204009c veṣam ākṣiptam ādhāya raktenaikena vāsasā
01204010a nadītīreṣu jātān sā karṇikārān vicinvatī
01204010c śanair jagāma taṁ deśaṁ yatrāstāṁ tau mahāsurau
01204011a tau tu pītvā varaṁ pānaṁ madaraktāntalocanau
01204011c dr̥ṣṭvaiva tāṁ varārohāṁ vyathitau saṁbabhūvatuḥ
01204012a tāv utpatyāsanaṁ hitvā jagmatur yatra sā sthitā
01204012c ubhau ca kāmasaṁmattāv ubhau prārthayataś ca tām
01204013a dakṣiṇe tāṁ kare subhrūṁ sundo jagrāha pāṇinā
01204013c upasundo ’pi jagrāha vāme pāṇau tilottamām
01204014a varapradānamattau tāv aurasena balena ca
01204014c dhanaratnamadābhyāṁ ca surāpānamadena ca
01204015a sarvair etair madair mattāv anyonyaṁ bhrukuṭīkr̥tau
01204015c madakāmasamāviṣṭau parasparam athocatuḥ
01204016a mama bhāryā tava gurur iti sundo ’bhyabhāṣata
01204016c mama bhāryā tava vadhūr upasundo ’bhyabhāṣata
01204017a naiṣā tava mamaiṣeti tatra tau manyur āviśat
01204017c tasyā hetor gade bhīme tāv ubhāv apy agr̥hṇatām
01204018a tau pragr̥hya gade bhīme tasyāḥ kāmena mohitau
01204018c ahaṁ pūrvam ahaṁ pūrvam ity anyonyaṁ nijaghnatuḥ
01204019a tau gadābhihatau bhīmau petatur dharaṇītale
01204019c rudhireṇāvaliptāṅgau dvāv ivārkau nabhaścyutau
01204020a tatas tā vidrutā nāryaḥ sa ca daityagaṇas tadā
01204020c pātālam agamat sarvo viṣādabhayakampitaḥ
01204021a tataḥ pitāmahas tatra saha devair maharṣibhiḥ
01204021c ājagāma viśuddhātmā pūjayiṣyaṁs tilottamām
01204022a vareṇa chanditā sā tu brahmaṇā prītim eva ha
01204022c varayām āsa tatraināṁ prītaḥ prāha pitāmahaḥ
01204023a ādityacaritām̐l lokān vicariṣyasi bhāmini
01204023c tejasā ca sudr̥ṣṭāṁ tvāṁ na kariṣyati kaś cana
01204024a evaṁ tasyai varaṁ dattvā sarvalokapitāmahaḥ
01204024c indre trailokyam ādhāya brahmalokaṁ gataḥ prabhuḥ
01204025a evaṁ tau sahitau bhūtvā sarvārtheṣv ekaniścayau
01204025c tilottamārthe saṁkruddhāv anyonyam abhijaghnatuḥ
01204026a tasmād bravīmi vaḥ snehāt sarvān bharatasattamān
01204026c yathā vo nātra bhedaḥ syāt sarveṣāṁ draupadīkr̥te
01204026e tathā kuruta bhadraṁ vo mama cet priyam icchatha
01204027  vaiśaṁpāyana uvāca
01204027a evam uktā mahātmāno nāradena maharṣiṇā
01204027c samayaṁ cakrire rājaṁs te ’nyonyena samāgatāḥ
01204027e samakṣaṁ tasya devarṣer nāradasyāmitaujasaḥ
01204028a draupadyā naḥ sahāsīnam anyo ’nyaṁ yo ’bhidarśayet
01204028c sa no dvādaśa varṣāṇi brahmacārī vane vaset
01204029a kr̥te tu samaye tasmin pāṇḍavair dharmacāribhiḥ
01204029c nārado ’py agamat prīta iṣṭaṁ deśaṁ mahāmuniḥ
01204030a evaṁ taiḥ samayaḥ pūrvaṁ kr̥to nāradacoditaiḥ
01204030c na cābhidyanta te sārve tadānyonyena bhārata
01205001  vaiśaṁpāyana uvāca
01205001a evaṁ te samayaṁ kr̥tvā nyavasaṁs tatra pāṇḍavāḥ
01205001c vaśe śastrapratāpena kurvanto ’nyān mahīkṣitaḥ
01205002a teṣāṁ manujasiṁhānāṁ pañcānām amitaujasām
01205002c babhūva kr̥ṣṇā sarveṣāṁ pārthānāṁ vaśavartinī
01205003a te tayā taiś ca sā vīraiḥ patibhiḥ saha pañcabhiḥ
01205003c babhūva paramaprītā nāgair iva sarasvatī
01205004a vartamāneṣu dharmeṇa pāṇḍaveṣu mahātmasu
01205004c vyavardhan kuravaḥ sarve hīnadoṣāḥ sukhānvitāḥ
01205005a atha dīrgheṇa kālena brāhmaṇasya viśāṁ pate
01205005c kasya cit taskarāḥ ke cij jahrur gā nr̥pasattama
01205006a hriyamāṇe dhane tasmin brāhmaṇaḥ krodhamūrcchitaḥ
01205006c āgamya khāṇḍavaprastham udakrośata pāṇḍavān
01205007a hriyate godhanaṁ kṣudrair nr̥śaṁsair akr̥tātmabhiḥ
01205007c prasahya vo ’smād viṣayād abhidhāvata pāṇḍavāḥ
01205008a brāhmaṇasya pramattasya havir dhvāṅkṣair vilupyate
01205008c śārdūlasya guhāṁ śūnyāṁ nīcaḥ kroṣṭābhimarśati
01205009a brāhmaṇasve hr̥te corair dharmārthe ca vilopite
01205009c rorūyamāṇe ca mayi kriyatām astradhāraṇam
01205010a rorūyamāṇasyābhyāśe tasya viprasya pāṇḍavaḥ
01205010c tāni vākyāni śuśrāva kuntīputro dhanaṁjayaḥ
01205011a śrutvā caiva mahābāhur mā bhair ity āha taṁ dvijam
01205011c āyudhāni ca yatrāsan pāṇḍavānāṁ mahātmanām
01205011e kr̥ṣṇayā saha tatrāsīd dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01205012a sa praveśāya cāśakto gamanāya ca pāṇḍavaḥ
01205012c tasya cārtasya tair vākyaiś codyamānaḥ punaḥ punaḥ
01205012e ākrande tatra kaunteyaś cintayām āsa duḥkhitaḥ
01205013a hriyamāṇe dhane tasmin brāhmaṇasya tapasvinaḥ
01205013c aśrupramārjanaṁ tasya kartavyam iti niścitaḥ
01205014a upaprekṣaṇajo ’dharmaḥ sumahān syān mahīpateḥ
01205014c yady asya rudato dvāri na karomy adya rakṣaṇam
01205015a anāstikyaṁ ca sarveṣām asmākam api rakṣaṇe
01205015c pratitiṣṭheta loke ’sminn adharmaś caiva no bhavet
01205016a anāpr̥cchya ca rājānaṁ gate mayi na saṁśayaḥ
01205016c ajātaśatror nr̥pater mama caivāpriyaṁ bhavet
01205017a anupraveśe rājñas tu vanavāso bhaven mama
01205017c adharmo vā mahān astu vane vā maraṇaṁ mama
01205017e śarīrasyāpi nāśena dharma eva viśiṣyate
01205018a evaṁ viniścitya tataḥ kuntīputro dhanaṁjayaḥ
01205018c anupraviśya rājānam āpr̥cchya ca viśāṁ pate
01205019a dhanur ādāya saṁhr̥ṣṭo brāhmaṇaṁ pratyabhāṣata
01205019c brāhmaṇāgamyatāṁ śīghraṁ yāvat paradhanaiṣiṇaḥ
01205020a na dūre te gatāḥ kṣudrās tāvad gacchāmahe saha
01205020c yāvad āvartayāmy adya corahastād dhanaṁ tava
01205021a so ’nusr̥tya mahābāhur dhanvī varmī rathī dhvajī
01205021c śarair vidhvaṁsitāṁś corān avajitya ca tad dhanam
01205022a brāhmaṇasya upāhr̥tya yaśaḥ pītvā ca pāṇḍavaḥ
01205022c ājagāma puraṁ vīraḥ savyasācī paraṁtapaḥ
01205023a so ’bhivādya gurūn sarvāṁs taiś cāpi pratinanditaḥ
01205023c dharmarājam uvācedaṁ vratam ādiśyatāṁ mama
01205024a samayaḥ samatikrānto bhavatsaṁdarśanān mayā
01205024c vanavāsaṁ gamiṣyāmi samayo hy eṣa naḥ kr̥taḥ
01205025a ity ukto dharmarājas tu sahasā vākyam apriyam
01205025c katham ity abravīd vācā śokārtaḥ sajjamānayā
01205025e yudhiṣṭhiro guḍākeśaṁ bhrātā bhrātaram acyutam
01205026a pramāṇam asmi yadi te mattaḥ śr̥ṇu vaco ’nagha
01205026c anupraveśe yad vīra kr̥tavāṁs tvaṁ mamāpriyam
01205026e sarvaṁ tad anujānāmi vyalīkaṁ na ca me hr̥di
01205027a guror anupraveśo hi nopaghāto yavīyasaḥ
01205027c yavīyaso ’nupraveśo jyeṣṭhasya vidhilopakaḥ
01205028a nivartasva mahābāho kuruṣva vacanaṁ mama
01205028c na hi te dharmalopo ’sti na ca me dharṣaṇā kr̥tā
01205029  arjuna uvāca
01205029a na vyājena cared dharmam iti me bhavataḥ śrutam
01205029c na satyād vicaliṣyāmi satyenāyudham ālabhe
01205030  vaiśaṁpāyana uvāca
01205030a so ’bhyanujñāpya rājānaṁ brahmacaryāya dīkṣitaḥ
01205030c vane dvādaśa varṣāṇi vāsāyopajagāma ha
01206001  vaiśaṁpāyana uvāca
01206001a taṁ prayāntaṁ mahābāhuṁ kauravāṇāṁ yaśaskaram
01206001c anujagmur mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ
01206002a vedavedāṅgavidvāṁsas tathaivādhyātmacintakāḥ
01206002c caukṣāś ca bhagavadbhaktāḥ sūtāḥ paurāṇikāś ca ye
01206003a kathakāś cāpare rājañ śramaṇāś ca vanaukasaḥ
01206003c divyākhyānāni ye cāpi paṭhanti madhuraṁ dvijāḥ
01206004a etaiś cānyaiś ca bahubhiḥ sahāyaiḥ pāṇḍunandanaḥ
01206004c vr̥taḥ ślakṣṇakathaiḥ prāyān marudbhir iva vāsavaḥ
01206005a ramaṇīyāni citrāṇi vanāni ca sarāṁsi ca
01206005c saritaḥ sāgarāṁś caiva deśān api ca bhārata
01206006a puṇyāni caiva tīrthāni dadarśa bharatarṣabha
01206006c sa gaṅgādvāram āsādya niveśam akarot prabhuḥ
01206007a tatra tasyādbhutaṁ karma śr̥ṇu me janamejaya
01206007c kr̥tavān yad viśuddhātmā pāṇḍūnāṁ pravaro rathī
01206008a niviṣṭe tatra kaunteye brāhmaṇeṣu ca bhārata
01206008c agnihotrāṇi viprās te prāduścakrur anekaśaḥ
01206009a teṣu prabodhyamāneṣu jvaliteṣu huteṣu ca
01206009c kr̥tapuṣpopahāreṣu tīrāntaragateṣu ca
01206010a kr̥tābhiṣekair vidvadbhir niyataiḥ satpathi sthitaiḥ
01206010c śuśubhe ’tīva tad rājan gaṅgādvāraṁ mahātmabhiḥ
01206011a tathā paryākule tasmin niveśe pāṇḍunandanaḥ
01206011c abhiṣekāya kaunteyo gaṅgām avatatāra ha
01206012a tatrābhiṣekaṁ kr̥tvā sa tarpayitvā pitāmahān
01206012c uttitīrṣur jalād rājann agnikāryacikīrṣayā
01206013a apakr̥ṣṭo mahābāhur nāgarājasya kanyayā
01206013c antarjale mahārāja ulūpyā kāmayānayā
01206014a dadarśa pāṇḍavas tatra pāvakaṁ susamāhitam
01206014c kauravyasyātha nāgasya bhavane paramārcite
01206015a tatrāgnikāryaṁ kr̥tavān kuntīputro dhanaṁjayaḥ
01206015c aśaṅkamānena hutas tenātuṣyad dhutāśanaḥ
01206016a agnikāryaṁ sa kr̥tvā tu nāgarājasutāṁ tadā
01206016c prahasann iva kaunteya idaṁ vacanam abravīt
01206017a kim idaṁ sāhasaṁ bhīru kr̥tavaty asi bhāmini
01206017c kaś cāyaṁ subhago deśaḥ kā ca tvaṁ kasya cātmajā
01206018  ulūpy uvāca
01206018a airāvatakule jātaḥ kauravyo nāma pannagaḥ
01206018c tasyāsmi duhitā pārtha ulūpī nāma pannagī
01206019a sāhaṁ tvām abhiṣekārtham avatīrṇaṁ samudragām
01206019c dr̥ṣṭavaty eva kaunteya kandarpeṇāsmi mūrcchitā
01206020a tāṁ mām anaṅgamathitāṁ tvatkr̥te kurunandana
01206020c ananyāṁ nandayasvādya pradānenātmano rahaḥ
01206021  arjuna uvāca
01206021a brahmacaryam idaṁ bhadre mama dvādaśavārṣikam
01206021c dharmarājena cādiṣṭaṁ nāham asmi svayaṁvaśaḥ
01206022a tava cāpi priyaṁ kartum icchāmi jalacāriṇi
01206022c anr̥taṁ noktapūrvaṁ ca mayā kiṁ cana karhi cit
01206023a kathaṁ ca nānr̥taṁ tat syāt tava cāpi priyaṁ bhavet
01206023c na ca pīḍyeta me dharmas tathā kuryāṁ bhujaṁgame
01206024  ulūpy uvāca
01206024a jānāmy ahaṁ pāṇḍaveya yathā carasi medinīm
01206024c yathā ca te brahmacaryam idam ādiṣṭavān guruḥ
01206025a parasparaṁ vartamānān drupadasyātmajāṁ prati
01206025c yo no ’nupraviśen mohāt sa no dvādaśavārṣikam
01206025e vane cared brahmacaryam iti vaḥ samayaḥ kr̥taḥ
01206026a tad idaṁ draupadīhetor anyonyasya pravāsanam
01206026c kr̥taṁ vas tatra dharmārtham atra dharmo na duṣyati
01206027a paritrāṇaṁ ca kartavyam ārtānāṁ pr̥thulocana
01206027c kr̥tvā mama paritrāṇaṁ tava dharmo na lupyate
01206028a yadi vāpy asya dharmasya sūkṣmo ’pi syād vyatikramaḥ
01206028c sa ca te dharma eva syād dattvā prāṇān mamārjuna
01206029a bhaktāṁ bhajasva māṁ pārtha satām etan mataṁ prabho
01206029c na kariṣyasi ced evaṁ mr̥tāṁ mām upadhāraya
01206030a prāṇadānān mahābāho cara dharmam anuttamam
01206030c śaraṇaṁ ca prapannāsmi tvām adya puruṣottama
01206031a dīnān anāthān kaunteya parirakṣasi nityaśaḥ
01206031c sāhaṁ śaraṇam abhyemi roravīmi ca duḥkhitā
01206032a yāce tvām abhikāmāhaṁ tasmāt kuru mama priyam
01206032c sa tvam ātmapradānena sakāmāṁ kartum arhasi
01206033  vaiśaṁpāyana uvāca
01206033a evam uktas tu kaunteyaḥ pannageśvarakanyayā
01206033c kr̥tavāṁs tat tathā sarvaṁ dharmam uddiśya kāraṇam
01206034a sa nāgabhavane rātriṁ tām uṣitvā pratāpavān
01206034c udite ’bhyutthitaḥ sūrye kauravyasya niveśanāt
01207001  vaiśaṁpāyana uvāca
01207001a kathayitvā tu tat sarvaṁ brāhmaṇebhyaḥ sa bhārata
01207001c prayayau himavatpārśvaṁ tato vajradharātmajaḥ
01207002a agastyavaṭam āsādya vasiṣṭhasya ca parvatam
01207002c bhr̥gutuṅge ca kaunteyaḥ kr̥tavāñ śaucam ātmanaḥ
01207003a pradadau gosahasrāṇi tīrtheṣv āyataneṣu ca
01207003c niveśāṁś ca dvijātibhyaḥ so ’dadat kurusattamaḥ
01207004a hiraṇyabindos tīrthe ca snātvā puruṣasattamaḥ
01207004c dr̥ṣṭavān parvataśreṣṭhaṁ puṇyāny āyatanāni ca
01207005a avatīrya naraśreṣṭho brāhmaṇaiḥ saha bhārata
01207005c prācīṁ diśam abhiprepsur jagāma bharatarṣabhaḥ
01207006a ānupūrvyeṇa tīrthāni dr̥ṣṭavān kurusattamaḥ
01207006c nadīṁ cotpalinīṁ ramyām araṇyaṁ naimiṣaṁ prati
01207007a nandām aparanandāṁ ca kauśikīṁ ca yaśasvinīm
01207007c mahānadīṁ gayāṁ caiva gaṅgām api ca bhārata
01207008a evaṁ sarvāṇi tīrthāni paśyamānas tathāśramān
01207008c ātmanaḥ pāvanaṁ kurvan brāhmaṇebhyo dadau vasu
01207009a aṅgavaṅgakaliṅgeṣu yāni puṇyāni kāni cit
01207009c jagāma tāni sarvāṇi tīrthāny āyatanāni ca
01207009e dr̥ṣṭvā ca vidhivat tāni dhanaṁ cāpi dadau tataḥ
01207010a kaliṅgarāṣṭradvāreṣu brāhmaṇāḥ pāṇḍavānugāḥ
01207010c abhyanujñāya kaunteyam upāvartanta bhārata
01207011a sa tu tair abhyanujñātaḥ kuntīputro dhanaṁjayaḥ
01207011c sahāyair alpakaiḥ śūraḥ prayayau yena sāgaram
01207012a sa kaliṅgān atikramya deśān āyatanāni ca
01207012c dharmyāṇi ramaṇīyāni prekṣamāṇo yayau prabhuḥ
01207013a mahendraparvataṁ dr̥ṣṭvā tāpasair upaśobhitam
01207013c samudratīreṇa śanair maṇalūraṁ jagāma ha
01207014a tatra sarvāṇi tīrthāni puṇyāny āyatanāni ca
01207014c abhigamya mahābāhur abhyagacchan mahīpatim
01207014e maṇalūreśvaraṁ rājan dharmajñaṁ citravāhanam
01207015a tasya citrāṅgadā nāma duhitā cārudarśanā
01207015c tāṁ dadarśa pure tasmin vicarantīṁ yadr̥cchayā
01207016a dr̥ṣṭvā ca tāṁ varārohāṁ cakame caitravāhinīm
01207016c abhigamya ca rājānaṁ jñāpayat svaṁ prayojanam
01207016e tam uvācātha rājā sa sāntvapūrvam idaṁ vacaḥ
01207017a rājā prabhaṁkaro nāma kule asmin babhūva ha
01207017c aputraḥ prasavenārthī tapas tepe sa uttamam
01207018a ugreṇa tapasā tena praṇipātena śaṁkaraḥ
01207018c īśvaras toṣitas tena mahādeva umāpatiḥ
01207019a sa tasmai bhagavān prādād ekaikaṁ prasavaṁ kule
01207019c ekaikaḥ prasavas tasmād bhavaty asmin kule sadā
01207020a teṣāṁ kumārāḥ sarveṣāṁ pūrveṣāṁ mama jajñire
01207020c kanyā tu mama jāteyaṁ kulasyotpādanī dhruvam
01207021a putro mameyam iti me bhāvanā puruṣottama
01207021c putrikā hetuvidhinā saṁjñitā bharatarṣabha
01207022a etac chulkaṁ bhavatv asyāḥ kulakr̥j jāyatām iha
01207022c etena samayenemāṁ pratigr̥hṇīṣva pāṇḍava
01207023a sa tatheti pratijñāya kanyāṁ tāṁ pratigr̥hya ca
01207023c uvāsa nagare tasmin kaunteyas trihimāḥ samāḥ
01208001  vaiśaṁpāyana uvāca
01208001a tataḥ samudre tīrthāni dakṣiṇe bharatarṣabhaḥ
01208001c abhyagacchat supuṇyāni śobhitāni tapasvibhiḥ
01208002a varjayanti sma tīrthāni pañca tatra tu tāpasāḥ
01208002c ācīrṇāni tu yāny āsan purastāt tu tapasvibhiḥ
01208003a agastyatīrthaṁ saubhadraṁ paulomaṁ ca supāvanam
01208003c kāraṁdhamaṁ prasannaṁ ca hayamedhaphalaṁ ca yat
01208003e bhāradvājasya tīrthaṁ ca pāpapraśamanaṁ mahat
01208004a viviktāny upalakṣyātha tāni tīrthāni pāṇḍavaḥ
01208004c dr̥ṣṭvā ca varjyamānāni munibhir dharmabuddhibhiḥ
01208005a tapasvinas tato ’pr̥cchat prājñaliḥ kurunandanaḥ
01208005c tīrthānīmāni varjyante kimarthaṁ brahmavādibhiḥ
01208006  tāpasā ūcuḥ
01208006a grāhāḥ pañca vasanty eṣu haranti ca tapodhanān
01208006c ata etāni varjyante tīrthāni kurunandana
01208007  vaiśaṁpāyana uvāca
01208007a teṣāṁ śrutvā mahābāhur vāryamāṇas tapodhanaiḥ
01208007c jagāma tāni tīrthāni draṣṭuṁ puruṣasattamaḥ
01208008a tataḥ saubhadram āsādya maharṣes tīrtham uttamam
01208008c vigāhya tarasā śūraḥ snānaṁ cakre paraṁtapaḥ
01208009a atha taṁ puruṣavyāghram antarjalacaro mahān
01208009c nijagrāha jale grāhaḥ kuntīputraṁ dhanaṁjayam
01208010a sa tam ādāya kaunteyo visphurantaṁ jalecaram
01208010c udatiṣṭhan mahābāhur balena balināṁ varaḥ
01208011a utkr̥ṣṭa eva tu grāhaḥ so ’rjunena yaśasvinā
01208011c babhūva nārī kalyāṇī sarvābharaṇabhūṣitā
01208011e dīpyamānā śriyā rājan divyarūpā manoramā
01208012a tad adbhutaṁ mahad dr̥ṣṭvā kuntīputro dhanaṁjayaḥ
01208012c tāṁ striyaṁ paramaprīta idaṁ vacanam abravīt
01208013a kā vai tvam asi kalyāṇi kuto vāsi jalecarī
01208013c kimarthaṁ ca mahat pāpam idaṁ kr̥tavatī purā
01208014  nāry uvāca
01208014a apsarāsmi mahābāho devāraṇyavicāriṇī
01208014c iṣṭā dhanapater nityaṁ vargā nāma mahābala
01208015a mama sakhyaś catasro ’nyāḥ sarvāḥ kāmagamāḥ śubhāḥ
01208015c tābhiḥ sārdhaṁ prayātāsmi lokapālaniveśanam
01208016a tataḥ paśyāmahe sarvā brāhmaṇaṁ saṁśitavratam
01208016c rūpavantam adhīyānam ekam ekāntacāriṇam
01208017a tasya vai tapasā rājaṁs tad vanaṁ tejasāvr̥tam
01208017c āditya iva taṁ deśaṁ kr̥tsnaṁ sa vyavabhāsayat
01208018a tasya dr̥ṣṭvā tapas tādr̥g rūpaṁ cādbhutadarśanam
01208018c avatīrṇāḥ sma taṁ deśaṁ tapovighnacikīrṣayā
01208019a ahaṁ ca saurabheyī ca samīcī budbudā latā
01208019c yaugapadyena taṁ vipram abhyagacchāma bhārata
01208020a gāyantyo vai hasantyaś ca lobhayantyaś ca taṁ dvijam
01208020c sa ca nāsmāsu kr̥tavān mano vīra kathaṁ cana
01208020e nākampata mahātejāḥ sthitas tapasi nirmale
01208021a so ’śapat kupito ’smāṁs tu brāhmaṇaḥ kṣatriyarṣabha
01208021c grāhabhūtā jale yūyaṁ cariṣyadhvaṁ śataṁ samāḥ
01209001  vargovāca
01209001a tato vayaṁ pravyathitāḥ sarvā bharatasattama
01209001c āyāma śaraṇaṁ vipraṁ taṁ tapodhanam acyutam
01209002a rūpeṇa vayasā caiva kandarpeṇa ca darpitāḥ
01209002c ayuktaṁ kr̥tavatyaḥ sma kṣantum arhasi no dvija
01209003a eṣa eva vadho ’smākaṁ suparyāptas tapodhana
01209003c yad vayaṁ saṁśitātmānaṁ pralobdhuṁ tvām ihāgatāḥ
01209004a avadhyās tu striyaḥ sr̥ṣṭā manyante dharmacintakāḥ
01209004c tasmād dharmeṇa dharmajña nāsmān hiṁsitum arhasi
01209005a sarvabhūteṣu dharmajña maitro brāhmaṇa ucyate
01209005c satyo bhavatu kalyāṇa eṣa vādo manīṣiṇām
01209006a śaraṇaṁ ca prapannānāṁ śiṣṭāḥ kurvanti pālanam
01209006c śaraṇaṁ tvāṁ prapannāḥ sma tasmāt tvaṁ kṣantum arhasi
01209007  vaiśaṁpāyana uvāca
01209007a evam uktas tu dharmātmā brāhmaṇaḥ śubhakarmakr̥t
01209007c prasādaṁ kr̥tavān vīra ravisomasamaprabhaḥ
01209008  brāhmaṇa uvāca
01209008a śataṁ sahasraṁ viśvaṁ ca sarvam akṣayavācakam
01209008c parimāṇaṁ śataṁ tv etan naitad akṣayavācakam
01209009a yadā ca vo grāhabhūtā gr̥hṇantīḥ puruṣāñ jale
01209009c utkarṣati jalāt kaś cit sthalaṁ puruṣasattamaḥ
01209010a tadā yūyaṁ punaḥ sarvāḥ svarūpaṁ pratipatsyatha
01209010c anr̥taṁ noktapūrvaṁ me hasatāpi kadā cana
01209011a tāni sarvāṇi tīrthāni itaḥ prabhr̥ti caiva ha
01209011c nārītīrthāni nāmneha khyātiṁ yāsyanti sarvaśaḥ
01209011e puṇyāni ca bhaviṣyanti pāvanāni manīṣiṇām
01209012  vargovāca
01209012a tato ’bhivādya taṁ vipraṁ kr̥tvā caiva pradakṣiṇam
01209012c acintayāmopasr̥tya tasmād deśāt suduḥkhitāḥ
01209013a kva nu nāma vayaṁ sarvāḥ kālenālpena taṁ naram
01209013c samāgacchema yo nas tad rūpam āpādayet punaḥ
01209014a tā vayaṁ cintayitvaivaṁ muhūrtād iva bhārata
01209014c dr̥ṣṭavatyo mahābhāgaṁ devarṣim uta nāradam
01209015a sarvā hr̥ṣṭāḥ sma taṁ dr̥ṣṭvā devarṣim amitadyutim
01209015c abhivādya ca taṁ pārtha sthitāḥ sma vyathitānanāḥ
01209016a sa no ’pr̥cchad duḥkhamūlam uktavatyo vayaṁ ca tat
01209016c śrutvā tac ca yathāvr̥ttam idaṁ vacanam abravīt
01209017a dakṣiṇe sāgarānūpe pañca tīrthāni santi vai
01209017c puṇyāni ramaṇīyāni tāni gacchata māciram
01209018a tatrāśu puruṣavyāghraḥ pāṇḍavo vo dhanaṁjayaḥ
01209018c mokṣayiṣyati śuddhātmā duḥkhād asmān na saṁśayaḥ
01209019a tasya sarvā vayaṁ vīra śrutvā vākyam ihāgatāḥ
01209019c tad idaṁ satyam evādya mokṣitāhaṁ tvayānagha
01209020a etās tu mama vai sakhyaś catasro ’nyā jale sthitāḥ
01209020c kuru karma śubhaṁ vīra etāḥ sarvā vimokṣaya
01209021  vaiśaṁpāyana uvāca
01209021a tatas tāḥ pāṇḍavaśreṣṭhaḥ sarvā eva viśāṁ pate
01209021c tasmāc chāpād adīnātmā mokṣayām āsa vīryavān
01209022a utthāya ca jalāt tasmāt pratilabhya vapuḥ svakam
01209022c tās tadāpsaraso rājann adr̥śyanta yathā purā
01209023a tīrthāni śodhayitvā tu tathānujñāya tāḥ prabhuḥ
01209023c citrāṅgadāṁ punar draṣṭuṁ maṇalūrapuraṁ yayau
01209024a tasyām ajanayat putraṁ rājānaṁ babhruvāhanam
01209024c taṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍavo rājan gokarṇam abhito ’gamat
01210001  vaiśaṁpāyana uvāca
01210001a so ’parānteṣu tīrthāni puṇyāny āyatanāni ca
01210001c sarvāṇy evānupūrvyeṇa jagāmāmitavikramaḥ
01210002a samudre paścime yāni tīrthāny āyatanāni ca
01210002c tāni sarvāṇi gatvā sa prabhāsam upajagmivān
01210003a prabhāsadeśaṁ saṁprāptaṁ bībhatsum aparājitam
01210003c tīrthāny anucarantaṁ ca śuśrāva madhusūdanaḥ
01210004a tato ’bhyagacchat kaunteyam ajñāto nāma mādhavaḥ
01210004c dadr̥śāte tadānyonyaṁ prabhāse kr̥ṣṇapāṇḍavau
01210005a tāv anyonyaṁ samāśliṣya pr̥ṣṭvā ca kuśalaṁ vane
01210005c āstāṁ priyasakhāyau tau naranārāyaṇāv r̥ṣī
01210006a tato ’rjunaṁ vāsudevas tāṁ caryāṁ paryapr̥cchata
01210006c kimarthaṁ pāṇḍavemāni tīrthāny anucarasy uta
01210007a tato ’rjuno yathāvr̥ttaṁ sarvam ākhyātavāṁs tadā
01210007c śrutvovāca ca vārṣṇeya evam etad iti prabhuḥ
01210008a tau vihr̥tya yathākāmaṁ prabhāse kr̥ṣṇapāṇḍavau
01210008c mahīdharaṁ raivatakaṁ vāsāyaivābhijagmatuḥ
01210009a pūrvam eva tu kr̥ṣṇasya vacanāt taṁ mahīdharam
01210009c puruṣāḥ samalaṁcakrur upajahruś ca bhojanam
01210010a pratigr̥hyārjunaḥ sarvam upabhujya ca pāṇḍavaḥ
01210010c sahaiva vāsudevena dr̥ṣṭavān naṭanartakān
01210011a abhyanujñāpya tān sarvān arcayitvā ca pāṇḍavaḥ
01210011c satkr̥taṁ śayanaṁ divyam abhyagacchan mahādyutiḥ
01210012a tīrthānāṁ darśanaṁ caiva parvatānāṁ ca bhārata
01210012c āpagānāṁ vanānāṁ ca kathayām āsa sātvate
01210013a sa kathāḥ kathayann eva nidrayā janamejaya
01210013c kaunteyo ’pahr̥tas tasmiñ śayane svargasaṁmite
01210014a madhureṇa sa gītena vīṇāśabdena cānagha
01210014c prabodhyamāno bubudhe stutibhir maṅgalais tathā
01210015a sa kr̥tvāvaśyakāryāṇi vārṣṇeyenābhinanditaḥ
01210015c rathena kāñcanāṅgena dvārakām abhijagmivān
01210016a alaṁkr̥tā dvārakā tu babhūva janamejaya
01210016c kuntīsutasya pūjārtham api niṣkuṭakeṣv api
01210017a didr̥kṣavaś ca kaunteyaṁ dvārakāvāsino janāḥ
01210017c narendramārgam ājagmus tūrṇaṁ śatasahasraśaḥ
01210018a avalokeṣu nārīṇāṁ sahasrāṇi śatāni ca
01210018c bhojavr̥ṣṇyandhakānāṁ ca samavāyo mahān abhūt
01210019a sa tathā satkr̥taḥ sarvair bhojavr̥ṣṇyandhakātmajaiḥ
01210019c abhivādyābhivādyāṁś ca sarvaiś ca pratinanditaḥ
01210020a kumāraiḥ sarvaśo vīraḥ satkāreṇābhivāditaḥ
01210020c samānavayasaḥ sarvān āśliṣya sa punaḥ punaḥ
01210021a kr̥ṣṇasya bhavane ramye ratnabhojyasamāvr̥te
01210021c uvāsa saha kr̥ṣṇena bahulās tatra śarvarīḥ
01211001  vaiśaṁpāyana uvāca
01211001a tataḥ katipayāhasya tasmin raivatake girau
01211001c vr̥ṣṇyandhakānām abhavat sumahān utsavo nr̥pa
01211002a tatra dānaṁ dadur vīrā brāhmaṇānāṁ sahasraśaḥ
01211002c bhojavr̥ṣṇyandhakāś caiva mahe tasya gires tadā
01211003a prāsādai ratnacitraiś ca gires tasya samantataḥ
01211003c sa deśaḥ śobhito rājan dīpavr̥kṣaiś ca sarvaśaḥ
01211004a vāditrāṇi ca tatra sma vādakāḥ samavādayan
01211004c nanr̥tur nartakāś caiva jagur gānāni gāyanāḥ
01211005a alaṁkr̥tāḥ kumārāś ca vr̥ṣṇīnāṁ sumahaujasaḥ
01211005c yānair hāṭakacitrāṅgaiś cañcūryante sma sarvaśaḥ
01211006a paurāś ca pādacāreṇa yānair uccāvacais tathā
01211006c sadārāḥ sānuyātrāś ca śataśo ’tha sahasraśaḥ
01211007a tato haladharaḥ kṣībo revatīsahitaḥ prabhuḥ
01211007c anugamyamāno gandharvair acarat tatra bhārata
01211008a tathaiva rājā vr̥ṣṇīnām ugrasenaḥ pratāpavān
01211008c upagīyamāno gandharvaiḥ strīsahasrasahāyavān
01211009a raukmiṇeyaś ca sāmbaś ca kṣībau samaradurmadau
01211009c divyamālyāmbaradharau vijahrāte ’marāv iva
01211010a akrūraḥ sāraṇaś caiva gado bhānur viḍūrathaḥ
01211010c niśaṭhaś cārudeṣṇaś ca pr̥thur vipr̥thur eva ca
01211011a satyakaḥ sātyakiś caiva bhaṅgakārasahācarau
01211011c hārdikyaḥ kr̥tavarmā ca ye cānye nānukīrtitāḥ
01211012a ete parivr̥tāḥ strībhir gandharvaiś ca pr̥thak pr̥thak
01211012c tam utsavaṁ raivatake śobhayāṁ cakrire tadā
01211013a tadā kolāhale tasmin vartamāne mahāśubhe
01211013c vāsudevaś ca pārthaś ca sahitau parijagmatuḥ
01211014a tatra caṅkramyamāṇau tau vasudevasutāṁ śubhām
01211014c alaṁkr̥tāṁ sakhīmadhye bhadrāṁ dadr̥śatus tadā
01211015a dr̥ṣṭvaiva tām arjunasya kandarpaḥ samajāyata
01211015c taṁ tathaikāgramanasaṁ kr̥ṣṇaḥ pārtham alakṣayat
01211016a athābravīt puṣkarākṣaḥ prahasann iva bhārata
01211016c vanecarasya kim idaṁ kāmenāloḍyate manaḥ
01211017a mamaiṣā bhaginī pārtha sāraṇasya sahodarā
01211017c yadi te vartate buddhir vakṣyāmi pitaraṁ svayam
01211018  arjuna uvāca
01211018a duhitā vasudevasya vāsudevasya ca svasā
01211018c rūpeṇa caiva saṁpannā kam ivaiṣā na mohayet
01211019a kr̥tam eva tu kalyāṇaṁ sarvaṁ mama bhaved dhruvam
01211019c yadi syān mama vārṣṇeyī mahiṣīyaṁ svasā tava
01211020a prāptau tu ka upāyaḥ syāt tad bravīhi janārdana
01211020c āsthāsyāmi tathā sarvaṁ yadi śakyaṁ nareṇa tat
01211021  vāsudeva uvāca
01211021a svayaṁvaraḥ kṣatriyāṇāṁ vivāhaḥ puruṣarṣabha
01211021c sa ca saṁśayitaḥ pārtha svabhāvasyānimittataḥ
01211022a prasahya haraṇaṁ cāpi kṣatriyāṇāṁ praśasyate
01211022c vivāhahetoḥ śūrāṇām iti dharmavido viduḥ
01211023a sa tvam arjuna kalyāṇīṁ prasahya bhaginīṁ mama
01211023c hara svayaṁvare hy asyāḥ ko vai veda cikīrṣitam
01211024  vaiśaṁpāyana uvāca
01211024a tato ’rjunaś ca kr̥ṣṇaś ca viniścityetikr̥tyatām
01211024c śīghragān puruṣān rājan preṣayām āsatus tadā
01211025a dharmarājāya tat sarvam indraprasthagatāya vai
01211025c śrutvaiva ca mahābāhur anujajñe sa pāṇḍavaḥ
01212001  vaiśaṁpāyana uvāca
01212001a tataḥ saṁvādite tasminn anujñāto dhanaṁjayaḥ
01212001c gatāṁ raivatake kanyāṁ viditvā janamejaya
01212002a vāsudevābhyanujñātaḥ kathayitvetikr̥tyatām
01212002c kr̥ṣṇasya matam ājñāya prayayau bharatarṣabhaḥ
01212003a rathena kāñcanāṅgena kalpitena yathāvidhi
01212003c sainyasugrīvayuktena kiṅkiṇījālamālinā
01212004a sarvaśastropapannena jīmūtaravanādinā
01212004c jvalitāgniprakāśena dviṣatāṁ harṣaghātinā
01212005a saṁnaddhaḥ kavacī khaḍgī baddhagodhāṅgulitravān
01212005c mr̥gayāvyapadeśena yaugapadyena bhārata
01212006a subhadrā tv atha śailendram abhyarcya saha raivatam
01212006c daivatāni ca sarvāṇi brāhmaṇān svasti vācya ca
01212007a pradakṣiṇaṁ giriṁ kr̥tvā prayayau dvārakāṁ prati
01212007c tām abhidrutya kaunteyaḥ prasahyāropayad ratham
01212008a tataḥ sa puruṣavyāghras tām ādāya śucismitām
01212008c rathenākāśagenaiva prayayau svapuraṁ prati
01212009a hriyamāṇāṁ tu tāṁ dr̥ṣṭvā subhadrāṁ sainiko janaḥ
01212009c vikrośan prādravat sarvo dvārakām abhitaḥ purīm
01212010a te samāsādya sahitāḥ sudharmām abhitaḥ sabhām
01212010c sabhāpālasya tat sarvam ācakhyuḥ pārthavikramam
01212011a teṣāṁ śrutvā sabhāpālo bherīṁ sāṁnāhikīṁ tataḥ
01212011c samājaghne mahāghoṣāṁ jāmbūnadapariṣkr̥tām
01212012a kṣubdhās tenātha śabdena bhojavr̥ṣṇyandhakās tadā
01212012c annapānam apāsyātha samāpetuḥ sabhāṁ tataḥ
01212013a tato jāmbūnadāṅgāni spardhyāstaraṇavanti ca
01212013c maṇividrumacitrāṇi jvalitāgniprabhāṇi ca
01212014a bhejire puruṣavyāghrā vr̥ṣṇyandhakamahārathāḥ
01212014c siṁhāsanāni śataśo dhiṣṇyānīva hutāśanāḥ
01212015a teṣāṁ samupaviṣṭānāṁ devānām iva saṁnaye
01212015c ācakhyau ceṣṭitaṁ jiṣṇoḥ sabhāpālaḥ sahānugaḥ
01212016a tac chrutvā vr̥ṣṇivīrās te madaraktāntalocanāḥ
01212016c amr̥ṣyamāṇāḥ pārthasya samutpetur ahaṁkr̥tāḥ
01212017a yojayadhvaṁ rathān āśu prāsān āharateti ca
01212017c dhanūṁṣi ca mahārhāṇi kavacāni br̥hanti ca
01212018a sūtān uccukruśuḥ ke cid rathān yojayateti ca
01212018c svayaṁ ca turagān ke cin ninyur hemavibhūṣitān
01212019a ratheṣv ānīyamāneṣu kavaceṣu dhvajeṣu ca
01212019c abhikrande nr̥vīrāṇāṁ tadāsīt saṁkulaṁ mahat
01212020a vanamālī tataḥ kṣībaḥ kailāsaśikharopamaḥ
01212020c nīlavāsā madotsikta idaṁ vacanam abravīt
01212021a kim idaṁ kuruthāprajñās tūṣṇīṁ bhūte janārdane
01212021c asya bhāvam avijñāya saṁkruddhā moghagarjitāḥ
01212022a eṣa tāvad abhiprāyam ākhyātu svaṁ mahāmatiḥ
01212022c yad asya rucitaṁ kartuṁ tat kurudhvam atandritāḥ
01212023a tatas te tad vacaḥ śrutvā grāhyarūpaṁ halāyudhāt
01212023c tūṣṇīṁ bhūtās tataḥ sarve sādhu sādhv iti cābruvan
01212024a samaṁ vaco niśamyeti baladevasya dhīmataḥ
01212024c punar eva sabhāmadhye sarve tu samupāviśan
01212025a tato ’bravīt kāmapālo vāsudevaṁ paraṁtapam
01212025c kim avāg upaviṣṭo ’si prekṣamāṇo janārdana
01212026a satkr̥tas tvatkr̥te pārthaḥ sarvair asmābhir acyuta
01212026c na ca so ’rhati tāṁ pūjāṁ durbuddhiḥ kulapāṁsanaḥ
01212027a ko hi tatraiva bhuktvānnaṁ bhājanaṁ bhettum arhati
01212027c manyamānaḥ kule jātam ātmānaṁ puruṣaḥ kva cit
01212028a īpsamānaś ca saṁbandhaṁ kr̥tapūrvaṁ ca mānayan
01212028c ko hi nāma bhavenārthī sāhasena samācaret
01212029a so ’vamanya ca nāmāsmān anādr̥tya ca keśavam
01212029c prasahya hr̥tavān adya subhadrāṁ mr̥tyum ātmanaḥ
01212030a kathaṁ hi śiraso madhye padaṁ tena kr̥taṁ mama
01212030c marṣayiṣyāmi govinda pādasparśam ivoragaḥ
01212031a adya niṣkauravām ekaḥ kariṣyāmi vasuṁdharām
01212031c na hi me marṣaṇīyo ’yam arjunasya vyatikramaḥ
01212032a taṁ tathā garjamānaṁ tu meghadundubhiniḥsvanam
01212032c anvapadyanta te sarve bhojavr̥ṣṇyandhakās tadā
01213001  vaiśaṁpāyana uvāca
01213001a uktavanto yadā vākyam asakr̥t sarvavr̥ṣṇayaḥ
01213001c tato ’bravīd vāsudevo vākyaṁ dharmārthasaṁhitam
01213002a nāvamānaṁ kulasyāsya guḍākeśaḥ prayuktavān
01213002c saṁmāno ’bhyadhikas tena prayukto ’yam asaṁśayam
01213003a arthalubdhān na vaḥ pārtho manyate sātvatān sadā
01213003c svayaṁvaram anādhr̥ṣyaṁ manyate cāpi pāṇḍavaḥ
01213004a pradānam api kanyāyāḥ paśuvat ko ’numaṁsyate
01213004c vikrayaṁ cāpy apatyasya kaḥ kuryāt puruṣo bhuvi
01213005a etān doṣāṁś ca kaunteyo dr̥ṣṭavān iti me matiḥ
01213005c ataḥ prasahya hr̥tavān kanyāṁ dharmeṇa pāṇḍavaḥ
01213006a ucitaś caiva saṁbandhaḥ subhadrā ca yaśasvinī
01213006c eṣa cāpīdr̥śaḥ pārthaḥ prasahya hr̥tavān iti
01213007a bharatasyānvaye jātaṁ śaṁtanoś ca mahātmanaḥ
01213007c kuntibhojātmajāputraṁ ko bubhūṣeta nārjunam
01213008a na ca paśyāmi yaḥ pārthaṁ vikrameṇa parājayet
01213008c api sarveṣu lokeṣu sendrarudreṣu māriṣa
01213009a sa ca nāma rathas tādr̥ṅ madīyās te ca vājinaḥ
01213009c yoddhā pārthaś ca śīghrāstraḥ ko nu tena samo bhavet
01213010a tam anudrutya sāntvena parameṇa dhanaṁjayam
01213010c nivartayadhvaṁ saṁhr̥ṣṭā mamaiṣā paramā matiḥ
01213011a yadi nirjitya vaḥ pārtho balād gacchet svakaṁ puram
01213011c praṇaśyed vo yaśaḥ sadyo na tu sāntve parājayaḥ
01213012a tac chrutvā vāsudevasya tathā cakrur janādhipa
01213012c nivr̥ttaś cārjunas tatra vivāhaṁ kr̥tavāṁs tataḥ
01213013a uṣitvā tatra kaunteyaḥ saṁvatsaraparāḥ kṣapāḥ
01213013c puṣkareṣu tataḥ śiṣṭaṁ kālaṁ vartitavān prabhuḥ
01213013e pūrṇe tu dvādaśe varṣe khāṇḍavaprastham āviśat
01213014a abhigamya sa rājānaṁ vinayena samāhitaḥ
01213014c abhyarcya brāhmaṇān pārtho draupadīm abhijagmivān
01213015a taṁ draupadī pratyuvāca praṇayāt kurunandanam
01213015c tatraiva gaccha kaunteya yatra sā sātvatātmajā
01213015e subaddhasyāpi bhārasya pūrvabandhaḥ ślathāyate
01213016a tathā bahuvidhaṁ kr̥ṣṇāṁ vilapantīṁ dhanaṁjayaḥ
01213016c sāntvayām āsa bhūyaś ca kṣamayām āsa cāsakr̥t
01213017a subhadrāṁ tvaramāṇaś ca raktakauśeyavāsasam
01213017c pārthaḥ prasthāpayām āsa kr̥tvā gopālikāvapuḥ
01213018a sādhikaṁ tena rūpeṇa śobhamānā yaśasvinī
01213018c bhavanaṁ śreṣṭham āsādya vīrapatnī varāṅganā
01213018e vavande pr̥thutāmrākṣī pr̥thāṁ bhadrā yaśasvinī
01213019a tato ’bhigamya tvaritā pūrṇendusadr̥śānanā
01213019c vavande draupadīṁ bhadrā preṣyāham iti cābravīt
01213020a pratyutthāya ca tāṁ kr̥ṣṇā svasāraṁ mādhavasya tām
01213020c sasvaje cāvadat prītā niḥsapatno ’stu te patiḥ
01213020e tathaiva muditā bhadrā tām uvācaivam astv iti
01213021a tatas te hr̥ṣṭamanasaḥ pāṇḍaveyā mahārathāḥ
01213021c kuntī ca paramaprītā babhūva janamejaya
01213022a śrutvā tu puṇḍarīkākṣaḥ saṁprāptaṁ svapurottamam
01213022c arjunaṁ pāṇḍavaśreṣṭham indraprasthagataṁ tadā
01213023a ājagāma viśuddhātmā saha rāmeṇa keśavaḥ
01213023c vr̥ṣṇyandhakamahāmātraiḥ saha vīrair mahārathaiḥ
01213024a bhrātr̥bhiś ca kumāraiś ca yodhaiś ca śataśo vr̥taḥ
01213024c sainyena mahatā śaurir abhiguptaḥ paraṁtapaḥ
01213025a tatra dānapatir dhīmān ājagāma mahāyaśāḥ
01213025c akrūro vr̥ṣṇivīrāṇāṁ senāpatir ariṁdamaḥ
01213026a anādhr̥ṣṭir mahātejā uddhavaś ca mahāyaśāḥ
01213026c sākṣād br̥haspateḥ śiṣyo mahābuddhir mahāyaśāḥ
01213027a satyakaḥ sātyakiś caiva kr̥tavarmā ca sātvataḥ
01213027c pradyumnaś caiva sāmbaś ca niśaṭhaḥ śaṅkur eva ca
01213028a cārudeṣṇaś ca vikrānto jhillī vipr̥thur eva ca
01213028c sāraṇaś ca mahābāhur gadaś ca viduṣāṁ varaḥ
01213029a ete cānye ca bahavo vr̥ṣṇibhojāndhakās tathā
01213029c ājagmuḥ khāṇḍavaprastham ādāya haraṇaṁ bahu
01213030a tato yudhiṣṭhiro rājā śrutvā mādhavam āgatam
01213030c pratigrahārthaṁ kr̥ṣṇasya yamau prāsthāpayat tadā
01213031a tābhyāṁ pratigr̥hītaṁ tad vr̥ṣṇicakraṁ samr̥ddhimat
01213031c viveśa khāṇḍavaprasthaṁ patākādhvajaśobhitam
01213032a siktasaṁmr̥ṣṭapanthānaṁ puṣpaprakaraśobhitam
01213032c candanasya rasaiḥ śītaiḥ puṇyagandhair niṣevitam
01213033a dahyatāguruṇā caiva deśe deśe sugandhinā
01213033c susaṁmr̥ṣṭajanākīrṇaṁ vaṇigbhir upaśobhitam
01213034a pratipede mahābāhuḥ saha rāmeṇa keśavaḥ
01213034c vr̥ṣṇyandhakamahābhojaiḥ saṁvr̥taḥ puruṣottamaḥ
01213035a saṁpūjyamānaḥ pauraiś ca brāhmaṇaiś ca sahasraśaḥ
01213035c viveśa bhavanaṁ rājñaḥ puraṁdaragr̥hopamam
01213036a yudhiṣṭhiras tu rāmeṇa samāgacchad yathāvidhi
01213036c mūrdhni keśavam āghrāya paryaṣvajata bāhunā
01213037a taṁ prīyamāṇaṁ kr̥ṣṇas tu vinayenābhyapūjayat
01213037c bhīmaṁ ca puruṣavyāghraṁ vidhivat pratyapūjayat
01213038a tāṁś ca vr̥ṣṇyandhakaśreṣṭhān dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01213038c pratijagrāha satkārair yathāvidhi yathopagam
01213039a guruvat pūjayām āsa kāṁś cit kāṁś cid vayasyavat
01213039c kāṁś cid abhyavadat premṇā kaiś cid apy abhivāditaḥ
01213040a tato dadau vāsudevo janyārthe dhanam uttamam
01213040c haraṇaṁ vai subhadrāyā jñātideyaṁ mahāyaśāḥ
01213041a rathānāṁ kāñcanāṅgānāṁ kiṅkiṇījālamālinām
01213041c caturyujām upetānāṁ sūtaiḥ kuśalasaṁmataiḥ
01213041e sahasraṁ pradadau kr̥ṣṇo gavām ayutam eva ca
01213042a śrīmān māthuradeśyānāṁ dogdhrīṇāṁ puṇyavarcasām
01213042c vaḍavānāṁ ca śubhrāṇāṁ candrāṁśusamavarcasām
01213042e dadau janārdanaḥ prītyā sahasraṁ hemabhūṣaṇam
01213043a tathaivāśvatarīṇāṁ ca dāntānāṁ vātaraṁhasām
01213043c śatāny añjanakeśīnāṁ śvetānāṁ pañca pañca ca
01213044a snāpanotsādane caiva suyuktaṁ vayasānvitam
01213044c strīṇāṁ sahasraṁ gaurīṇāṁ suveṣāṇāṁ suvarcasām
01213045a suvarṇaśatakaṇṭhīnām arogāṇāṁ suvāsasām
01213045c paricaryāsu dakṣāṇāṁ pradadau puṣkarekṣaṇaḥ
01213046a kr̥tākr̥tasya mukhyasya kanakasyāgnivarcasaḥ
01213046c manuṣyabhārān dāśārho dadau daśa janārdanaḥ
01213047a gajānāṁ tu prabhinnānāṁ tridhā prasravatāṁ madam
01213047c girikūṭanikāśānāṁ samareṣv anivartinām
01213048a kl̥ptānāṁ paṭughaṇṭānāṁ varāṇāṁ hemamālinām
01213048c hastyārohair upetānāṁ sahasraṁ sāhasapriyaḥ
01213049a rāmaḥ pādagrāhaṇikaṁ dadau pārthāya lāṅgalī
01213049c prīyamāṇo haladharaḥ saṁbandhaprītim āvahan
01213050a sa mahādhanaratnaugho vastrakambalaphenavān
01213050c mahāgajamahāgrāhaḥ patākāśaivalākulaḥ
01213051a pāṇḍusāgaram āviddhaḥ praviveśa mahānadaḥ
01213051c pūrṇam āpūrayaṁs teṣāṁ dviṣac chokāvaho ’bhavat
01213052a pratijagrāha tat sarvaṁ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
01213052c pūjayām āsa tāṁś caiva vr̥ṣṇyandhakamahārathān
01213053a te sametā mahātmānaḥ kuruvr̥ṣṇyandhakottamāḥ
01213053c vijahrur amarāvāse narāḥ sukr̥tino yathā
01213054a tatra tatra mahāpānair utkr̥ṣṭatalanāditaiḥ
01213054c yathāyogaṁ yathāprīti vijahruḥ kuruvr̥ṣṇayaḥ
01213055a evam uttamavīryās te vihr̥tya divasān bahūn
01213055c pūjitāḥ kurubhir jagmuḥ punar dvāravatīṁ purīm
01213056a rāmaṁ puraskr̥tya yayur vr̥ṣṇyandhakamahārathāḥ
01213056c ratnāny ādāya śubhrāṇi dattāni kurusattamaiḥ
01213057a vāsudevas tu pārthena tatraiva saha bhārata
01213057c uvāsa nagare ramye śakraprasthe mahāmanāḥ
01213057e vyacarad yamunākūle pārthena saha bhārata
01213058a tataḥ subhadrā saubhadraṁ keśavasya priyā svasā
01213058c jayantam iva paulomī dyutimantam ajījanat
01213059a dīrghabāhuṁ mahāsattvam r̥ṣabhākṣam ariṁdamam
01213059c subhadrā suṣuve vīram abhimanyuṁ nararṣabham
01213060a abhīś ca manyumāṁś caiva tatas tam arimardanam
01213060c abhimanyum iti prāhur ārjuniṁ puruṣarṣabham
01213061a sa sātvatyām atirathaḥ saṁbabhūva dhanaṁjayāt
01213061c makhe nirmathyamānād vā śamīgarbhād dhutāśanaḥ
01213062a yasmiñ jāte mahābāhuḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
01213062c ayutaṁ gā dvijātibhyaḥ prādān niṣkāṁś ca tāvataḥ
01213063a dayito vāsudevasya bālyāt prabhr̥ti cābhavat
01213063c pitr̥̄ṇāṁ caiva sarveṣāṁ prajānām iva candramāḥ
01213064a janmaprabhr̥ti kr̥ṣṇaś ca cakre tasya kriyāḥ śubhāḥ
01213064c sa cāpi vavr̥dhe bālaḥ śuklapakṣe yathā śaśī
01213065a catuṣpādaṁ daśavidhaṁ dhanurvedam ariṁdamaḥ
01213065c arjunād veda vedajñāt sakalaṁ divyamānuṣam
01213066a vijñāneṣv api cāstrāṇāṁ sauṣṭhave ca mahābalaḥ
01213066c kriyāsv api ca sarvāsu viśeṣān abhyaśikṣayat
01213067a āgame ca prayoge ca cakre tulyam ivātmanaḥ
01213067c tutoṣa putraṁ saubhadraṁ prekṣamāṇo dhanaṁjayaḥ
01213068a sarvasaṁhananopetaṁ sarvalakṣaṇalakṣitam
01213068c durdharṣam r̥ṣabhaskandhaṁ vyāttānanam ivoragam
01213069a siṁhadarpaṁ maheṣvāsaṁ mattamātaṅgavikramam
01213069c meghadundubhinirghoṣaṁ pūrṇacandranibhānanam
01213070a kr̥ṣṇasya sadr̥śaṁ śaurye vīrye rūpe tathākr̥tau
01213070c dadarśa putraṁ bībhatsur maghavān iva taṁ yathā
01213071a pāñcāly api ca pañcabhyaḥ patibhyaḥ śubhalakṣaṇā
01213071c lebhe pañca sutān vīrāñ śubhān pañcācalān iva
01213072a yudhiṣṭhirāt prativindhyaṁ sutasomaṁ vr̥kodarāt
01213072c arjunāc chrutakarmāṇaṁ śatānīkaṁ ca nākulim
01213073a sahadevāc chrutasenam etān pañca mahārathān
01213073c pāñcālī suṣuve vīrān ādityān aditir yathā
01213074a śāstrataḥ prativindhyaṁ tam ūcur viprā yudhiṣṭhiram
01213074c parapraharaṇajñāne prativindhyo bhavatv ayam
01213075a sute somasahasre tu somārkasamatejasam
01213075c sutasomaṁ maheṣvāsaṁ suṣuve bhīmasenataḥ
01213076a śrutaṁ karma mahat kr̥tvā nivr̥ttena kirīṭinā
01213076c jātaḥ putras tavety evaṁ śrutakarmā tato ’bhavat
01213077a śatānīkasya rājarṣeḥ kauravyaḥ kurunandanaḥ
01213077c cakre putraṁ sanāmānaṁ nakulaḥ kīrtivardhanam
01213078a tatas tv ajījanat kr̥ṣṇā nakṣatre vahnidaivate
01213078c sahadevāt sutaṁ tasmāc chrutaseneti taṁ viduḥ
01213079a ekavarṣāntarās tv eva draupadeyā yaśasvinaḥ
01213079c anvajāyanta rājendra parasparahite ratāḥ
01213080a jātakarmāṇy ānupūrvyāc cūḍopanayanāni ca
01213080c cakāra vidhivad dhaumyas teṣāṁ bharatasattama
01213081a kr̥tvā ca vedādhyayanaṁ tataḥ sucaritavratāḥ
01213081c jagr̥huḥ sarvam iṣvastram arjunād divyamānuṣam
01213082a devagarbhopamaiḥ putrair vyūḍhoraskair mahābalaiḥ
01213082c anvitā rājaśārdūla pāṇḍavā mudam āpnuvan
01214001  vaiśaṁpāyana uvāca
01214001a indraprasthe vasantas te jaghnur anyān narādhipān
01214001c śāsanād dhr̥tarāṣṭrasya rājñaḥ śāṁtanavasya ca
01214002a āśritya dharmarājānaṁ sarvaloko ’vasat sukham
01214002c puṇyalakṣaṇakarmāṇaṁ svadeham iva dehinaḥ
01214003a sa samaṁ dharmakāmārthān siṣeve bharatarṣabhaḥ
01214003c trīn ivātmasamān bandhūn bandhumān iva mānayan
01214004a teṣāṁ samavibhaktānāṁ kṣitau dehavatām iva
01214004c babhau dharmārthakāmānāṁ caturtha iva pārthivaḥ
01214005a adhyetāraṁ paraṁ vedāḥ prayoktāraṁ mahādhvarāḥ
01214005c rakṣitāraṁ śubhaṁ varṇā lebhire taṁ janādhipam
01214006a adhiṣṭhānavatī lakṣmīḥ parāyaṇavatī matiḥ
01214006c bandhumān akhilo dharmas tenāsīt pr̥thivīkṣitā
01214007a bhrātr̥bhiḥ sahito rājā caturbhir adhikaṁ babhau
01214007c prayujyamānair vitato vedair iva mahādhvaraḥ
01214008a taṁ tu dhaumyādayo viprāḥ parivāryopatasthire
01214008c br̥haspatisamā mukhyāḥ prajāpatim ivāmarāḥ
01214009a dharmarāje atiprītyā pūrṇacandra ivāmale
01214009c prajānāṁ remire tulyaṁ netrāṇi hr̥dayāni ca
01214010a na tu kevaladaivena prajā bhāvena remire
01214010c yad babhūva manaḥkāntaṁ karmaṇā sa cakāra tat
01214011a na hy ayuktaṁ na cāsatyaṁ nānr̥taṁ na ca vipriyam
01214011c bhāṣitaṁ cārubhāṣasya jajñe pārthasya dhīmataḥ
01214012a sa hi sarvasya lokasya hitam ātmana eva ca
01214012c cikīrṣuḥ sumahātejā reme bharatasattamaḥ
01214013a tathā tu muditāḥ sarve pāṇḍavā vigatajvarāḥ
01214013c avasan pr̥thivīpālāṁs trāsayantaḥ svatejasā
01214014a tataḥ katipayāhasya bībhatsuḥ kr̥ṣṇam abravīt
01214014c uṣṇāni kr̥ṣṇa vartante gacchāmo yamunāṁ prati
01214015a suhr̥jjanavr̥tās tatra vihr̥tya madhusūdana
01214015c sāyāhne punar eṣyāmo rocatāṁ te janārdana
01214016  vāsudeva uvāca
01214016a kuntīmātar mamāpy etad rocate yad vayaṁ jale
01214016c suhr̥jjanavr̥tāḥ pārtha viharema yathāsukham
01214017  vaiśaṁpāyana uvāca
01214017a āmantrya dharmarājānam anujñāpya ca bhārata
01214017c jagmatuḥ pārthagovindau suhr̥jjanavr̥tau tataḥ
01214018a vihāradeśaṁ saṁprāpya nānādrumavad uttamam
01214018c gr̥hair uccāvacair yuktaṁ puraṁdaragr̥hopamam
01214019a bhakṣyair bhojyaiś ca peyaiś ca rasavadbhir mahādhanaiḥ
01214019c mālyaiś ca vividhair yuktaṁ yuktaṁ vārṣṇeyapārthayoḥ
01214020a āviveśatur āpūrṇaṁ ratnair uccāvacaiḥ śubhaiḥ
01214020c yathopajoṣaṁ sarvaś ca janaś cikrīḍa bhārata
01214021a vane kāś cij jale kāś cit kāś cid veśmasu cāṅganāḥ
01214021c yathādeśaṁ yathāprīti cikrīḍuḥ kr̥ṣṇapārthayoḥ
01214022a draupadī ca subhadrā ca vāsāṁsy ābharaṇāni ca
01214022c prayacchetāṁ mahārhāṇi strīṇāṁ te sma madotkaṭe
01214023a kāś cit prahr̥ṣṭā nanr̥tuś cukruśuś ca tathāparāḥ
01214023c jahasuś cāparā nāryaḥ papuś cānyā varāsavam
01214024a ruruduś cāparās tatra prajaghnuś ca parasparam
01214024c mantrayām āsur anyāś ca rahasyāni parasparam
01214025a veṇuvīṇāmr̥daṅgānāṁ manojñānāṁ ca sarvaśaḥ
01214025c śabdenāpūryate ha sma tad vanaṁ susamr̥ddhimat
01214026a tasmiṁs tathā vartamāne kurudāśārhanandanau
01214026c samīpe jagmatuḥ kaṁ cid uddeśaṁ sumanoharam
01214027a tatra gatvā mahātmānau kr̥ṣṇau parapuraṁjayau
01214027c mahārhāsanayo rājaṁs tatas tau saṁniṣīdatuḥ
01214028a tatra pūrvavyatītāni vikrāntāni ratāni ca
01214028c bahūni kathayitvā tau remāte pārthamādhavau
01214029a tatropaviṣṭau muditau nākapr̥ṣṭhe ’śvināv iva
01214029c abhyagacchat tadā vipro vāsudevadhanaṁjayau
01214030a br̥hacchālapratīkāśaḥ prataptakanakaprabhaḥ
01214030c haripiṅgo hariśmaśruḥ pramāṇāyāmataḥ samaḥ
01214031a taruṇādityasaṁkāśaḥ kr̥ṣṇavāsā jaṭādharaḥ
01214031c padmapatrānanaḥ piṅgas tejasā prajvalann iva
01214032a upasr̥ṣṭaṁ tu taṁ kr̥ṣṇau bhrājamānaṁ dvijottamam
01214032c arjuno vāsudevaś ca tūrṇam utpatya tasthatuḥ
01215001  vaiśaṁpāyana uvāca
01215001a so ’bravīd arjunaṁ caiva vāsudevaṁ ca sātvatam
01215001c lokapravīrau tiṣṭhantau khāṇḍavasya samīpataḥ
01215002a brāhmaṇo bahubhoktāsmi bhuñje ’parimitaṁ sadā
01215002c bhikṣe vārṣṇeyapārthau vām ekāṁ tr̥ptiṁ prayacchatām
01215003a evam uktau tam abrūtāṁ tatas tau kr̥ṣṇapāṇḍavau
01215003c kenānnena bhavāṁs tr̥pyet tasyānnasya yatāvahe
01215004a evam uktaḥ sa bhagavān abravīt tāv ubhau tataḥ
01215004c bhāṣamāṇau tadā vīrau kim annaṁ kriyatām iti
01215005a nāham annaṁ bubhukṣe vai pāvakaṁ māṁ nibodhatam
01215005c yadannam anurūpaṁ me tad yuvāṁ saṁprayacchatam
01215006a idam indraḥ sadā dāvaṁ khāṇḍavaṁ parirakṣati
01215006c taṁ na śaknomy ahaṁ dagdhuṁ rakṣyamāṇaṁ mahātmanā
01215007a vasaty atra sakhā tasya takṣakaḥ pannagaḥ sadā
01215007c sagaṇas tatkr̥te dāvaṁ parirakṣati vajrabhr̥t
01215008a tatra bhūtāny anekāni rakṣyante sma prasaṅgataḥ
01215008c taṁ didhakṣur na śaknomi dagdhuṁ śakrasya tejasā
01215009a sa māṁ prajvalitaṁ dr̥ṣṭvā meghāmbhobhiḥ pravarṣati
01215009c tato dagdhuṁ na śaknomi didhakṣur dāvam īpsitam
01215010a sa yuvābhyāṁ sahāyābhyām astravidbhyāṁ samāgataḥ
01215010c daheyaṁ khāṇḍavaṁ dāvam etad annaṁ vr̥taṁ mayā
01215011a yuvāṁ hy udakadhārās tā bhūtāni ca samantataḥ
01215011c uttamāstravidau samyak sarvato vārayiṣyathaḥ
01215012a evam ukte pratyuvāca bībhatsur jātavedasam
01215012c didhakṣuṁ khāṇḍavaṁ dāvam akāmasya śatakratoḥ
01215013a uttamāstrāṇi me santi divyāni ca bahūni ca
01215013c yair ahaṁ śaknuyāṁ yoddhum api vajradharān bahūn
01215014a dhanur me nāsti bhagavan bāhuvīryeṇa saṁmitam
01215014c kurvataḥ samare yatnaṁ vegaṁ yad viṣaheta me
01215015a śaraiś ca me ’rtho bahubhir akṣayaiḥ kṣipram asyataḥ
01215015c na hi voḍhuṁ rathaḥ śaktaḥ śarān mama yathepsitān
01215016a aśvāṁś ca divyān iccheyaṁ pāṇḍurān vātaraṁhasaḥ
01215016c rathaṁ ca meghanirghoṣaṁ sūryapratimatejasam
01215017a tathā kr̥ṣṇasya vīryeṇa nāyudhaṁ vidyate samam
01215017c yena nāgān piśācāṁś ca nihanyān mādhavo raṇe
01215018a upāyaṁ karmaṇaḥ siddhau bhagavan vaktum arhasi
01215018c nivārayeyaṁ yenendraṁ varṣamāṇaṁ mahāvane
01215019a pauruṣeṇa tu yat kāryaṁ tat kartārau sva pāvaka
01215019c karaṇāni samarthāni bhagavan dātum arhasi
01216001  vaiśaṁpāyana uvāca
01216001a evam uktas tu bhagavān dhūmaketur hutāśanaḥ
01216001c cintayām āsa varuṇaṁ lokapālaṁ didr̥kṣayā
01216001e ādityam udake devaṁ nivasantaṁ jaleśvaram
01216002a sa ca tac cintitaṁ jñātvā darśayām āsa pāvakam
01216002c tam abravīd dhūmaketuḥ pratipūjya jaleśvaram
01216002e caturthaṁ lokapālānāṁ rakṣitāraṁ maheśvaram
01216003a somena rājñā yad dattaṁ dhanuś caiveṣudhī ca te
01216003c tat prayacchobhayaṁ śīghraṁ rathaṁ ca kapilakṣaṇam
01216004a kāryaṁ hi sumahat pārtho gāṇḍīvena kariṣyati
01216004c cakreṇa vāsudevaś ca tan madarthe pradīyatām
01216004e dadānīty eva varuṇaḥ pāvakaṁ pratyabhāṣata
01216005a tato ’dbhutaṁ mahāvīryaṁ yaśaḥkīrtivivardhanam
01216005c sarvaśastrair anādhr̥ṣyaṁ sarvaśastrapramāthi ca
01216005e sarvāyudhamahāmātraṁ parasenāpradharṣaṇam
01216006a ekaṁ śatasahasreṇa saṁmitaṁ rāṣṭravardhanam
01216006c citram uccāvacair varṇaiḥ śobhitaṁ ślakṣṇam avraṇam
01216007a devadānavagandharvaiḥ pūjitaṁ śāśvatīḥ samāḥ
01216007c prādād vai dhanuratnaṁ tad akṣayyau ca maheṣudhī
01216008a rathaṁ ca divyāśvayujaṁ kapipravaraketanam
01216008c upetaṁ rājatair aśvair gāndharvair hemamālibhiḥ
01216008e pāṇḍurābhrapratīkāśair manovāyusamair jave
01216009a sarvopakaraṇair yuktam ajayyaṁ devadānavaiḥ
01216009c bhānumantaṁ mahāghoṣaṁ sarvabhūtamanoharam
01216010a sasarja yat svatapasā bhauvano bhuvanaprabhuḥ
01216010c prajāpatir anirdeśyaṁ yasya rūpaṁ raver iva
01216011a yaṁ sma somaḥ samāruhya dānavān ajayat prabhuḥ
01216011c nagameghapratīkāśaṁ jvalantam iva ca śriyā
01216012a āśritā taṁ rathaśreṣṭhaṁ śakrāyudhasamā śubhā
01216012c tāpanīyā surucirā dhvajayaṣṭir anuttamā
01216013a tasyāṁ tu vānaro divyaḥ siṁhaśārdūlalakṣaṇaḥ
01216013c vinardann iva tatrasthaḥ saṁsthito mūrdhny aśobhata
01216014a dhvaje bhūtāni tatrāsan vividhāni mahānti ca
01216014c nādena ripusainyānāṁ yeṣāṁ saṁjñā praṇaśyati
01216015a sa taṁ nānāpatākābhiḥ śobhitaṁ ratham uttamam
01216015c pradakṣiṇam upāvr̥tya daivatebhyaḥ praṇamya ca
01216016a saṁnaddhaḥ kavacī khaḍgī baddhagodhāṅgulitravān
01216016c āruroha rathaṁ pārtho vimānaṁ sukr̥tī yathā
01216017a tac ca divyaṁ dhanuḥśreṣṭhaṁ brahmaṇā nirmitaṁ purā
01216017c gāṇḍīvam upasaṁgr̥hya babhūva mudito ’rjunaḥ
01216018a hutāśanaṁ namaskr̥tya tatas tad api vīryavān
01216018c jagrāha balam āsthāya jyayā ca yuyuje dhanuḥ
01216019a maurvyāṁ tu yujyamānāyāṁ balinā pāṇḍavena ha
01216019c ye ’śr̥ṇvan kūjitaṁ tatra teṣāṁ vai vyathitaṁ manaḥ
01216020a labdhvā rathaṁ dhanuś caiva tathākṣayyau maheṣudhī
01216020c babhūva kalyaḥ kaunteyaḥ prahr̥ṣṭaḥ sāhyakarmaṇi
01216021a vajranābhaṁ tataś cakraṁ dadau kr̥ṣṇāya pāvakaḥ
01216021c āgneyam astraṁ dayitaṁ sa ca kalyo ’bhavat tadā
01216022a abravīt pāvakaś cainam etena madhusūdana
01216022c amānuṣān api raṇe vijeṣyasi na saṁśayaḥ
01216023a anena tvaṁ manuṣyāṇāṁ devānām api cāhave
01216023c rakṣaḥpiśācadaityānāṁ nāgānāṁ cādhikaḥ sadā
01216023e bhaviṣyasi na saṁdehaḥ pravarārinibarhaṇe
01216024a kṣiptaṁ kṣiptaṁ raṇe caitat tvayā mādhava śatruṣu
01216024c hatvāpratihataṁ saṁkhye pāṇim eṣyati te punaḥ
01216025a varuṇaś ca dadau tasmai gadām aśaniniḥsvanām
01216025c daityāntakaraṇīṁ ghorāṁ nāmnā kaumodakīṁ hareḥ
01216026a tataḥ pāvakam abrūtāṁ prahr̥ṣṭau kr̥ṣṇapāṇḍavau
01216026c kr̥tāstrau śastrasaṁpannau rathinau dhvajināv api
01216027a kalyau svo bhagavan yoddhum api sarvaiḥ surāsuraiḥ
01216027c kiṁ punar vajriṇaikena pannagārthe yuyutsunā
01216028  arjuna uvāca
01216028a cakram astraṁ ca vārṣṇeyo visr̥jan yudhi vīryavān
01216028c triṣu lokeṣu tan nāsti yan na jīyāj janārdanaḥ
01216029a gāṇḍīvaṁ dhanur ādāya tathākṣayyau maheṣudhī
01216029c aham apy utsahe lokān vijetuṁ yudhi pāvaka
01216030a sarvataḥ parivāryainaṁ dāvena mahatā prabho
01216030c kāmaṁ saṁprajvalādyaiva kalyau svaḥ sāhyakarmaṇi
01216031  vaiśaṁpāyana uvāca
01216031a evam uktaḥ sa bhagavān dāśārheṇārjunena ca
01216031c taijasaṁ rūpam āsthāya dāvaṁ dagdhuṁ pracakrame
01216032a sarvataḥ parivāryātha saptārcir jvalanas tadā
01216032c dadāha khāṇḍavaṁ kruddho yugāntam iva darśayan
01216033a parigr̥hya samāviṣṭas tad vanaṁ bharatarṣabha
01216033c meghastanitanirghoṣaṁ sarvabhūtāni nirdahan
01216034a dahyatas tasya vibabhau rūpaṁ dāvasya bhārata
01216034c meror iva nagendrasya kāñcanasya mahādyuteḥ
01217001  vaiśaṁpāyana uvāca
01217001a tau rathābhyāṁ naravyāghrau dāvasyobhayataḥ sthitau
01217001c dikṣu sarvāsu bhūtānāṁ cakrāte kadanaṁ mahat
01217002a yatra yatra hi dr̥śyante prāṇinaḥ khāṇḍavālayāḥ
01217002c palāyantas tatra tatra tau vīrau paryadhāvatām
01217003a chidraṁ hi na prapaśyanti rathayor āśuvikramāt
01217003c āviddhāv iva dr̥śyete rathinau tau rathottamau
01217004a khāṇḍave dahyamāne tu bhūtāny atha sahasraśaḥ
01217004c utpetur bhairavān nādān vinadanto diśo daśa
01217005a dagdhaikadeśā bahavo niṣṭaptāś ca tathāpare
01217005c sphuṭitākṣā viśīrṇāś ca viplutāś ca vicetasaḥ
01217006a samāliṅgya sutān anye pitr̥̄n mātr̥̄ṁs tathāpare
01217006c tyaktuṁ na śekuḥ snehena tathaiva nidhanaṁ gatāḥ
01217007a vikr̥tair darśanair anye samutpetuḥ sahasraśaḥ
01217007c tatra tatra vighūrṇantaḥ punar agnau prapedire
01217008a dagdhapakṣākṣicaraṇā viceṣṭanto mahītale
01217008c tatra tatra sma dr̥śyante vinaśyantaḥ śarīriṇaḥ
01217009a jalasthāneṣu sarveṣu kvāthyamāneṣu bhārata
01217009c gatasattvāḥ sma dr̥śyante kūrmamatsyāḥ sahasraśaḥ
01217010a śarīraiḥ saṁpradīptaiś ca dehavanta ivāgnayaḥ
01217010c adr̥śyanta vane tasmin prāṇinaḥ prāṇasaṁkṣaye
01217011a tāṁs tathotpatataḥ pārthaḥ śaraiḥ saṁchidya khaṇḍaśaḥ
01217011c dīpyamāne tataḥ prāsyat prahasan kr̥ṣṇavartmani
01217012a te śarācitasarvāṅgā vinadanto mahāravān
01217012c ūrdhvam utpatya vegena nipetuḥ pāvake punaḥ
01217013a śarair abhyāhatānāṁ ca dahyatāṁ ca vanaukasām
01217013c virāvaḥ śrūyate ha sma samudrasyeva mathyataḥ
01217014a vahneś cāpi prahr̥ṣṭasya kham utpetur mahārciṣaḥ
01217014c janayām āsur udvegaṁ sumahāntaṁ divaukasām
01217015a tato jagmur mahātmānaḥ sarva eva divaukasaḥ
01217015c śaraṇaṁ devarājānaṁ sahasrākṣaṁ puraṁdaram
01217016  devā ūcuḥ
01217016a kiṁ nv ime mānavāḥ sarve dahyante kr̥ṣṇavartmanā
01217016c kaccin na saṁkṣayaḥ prāpto lokānām amareśvara
01217017  vaiśaṁpāyana uvāca
01217017a tac chrutvā vr̥trahā tebhyaḥ svayam evānvavekṣya ca
01217017c khāṇḍavasya vimokṣārthaṁ prayayau harivāhanaḥ
01217018a mahatā meghajālena nānārūpeṇa vajrabhr̥t
01217018c ākāśaṁ samavastīrya pravavarṣa sureśvaraḥ
01217019a tato ’kṣamātrā visr̥jan dhārāḥ śatasahasraśaḥ
01217019c abhyavarṣat sahasrākṣaḥ pāvakaṁ khāṇḍavaṁ prati
01217020a asaṁprāptās tu tā dhārās tejasā jātavedasaḥ
01217020c kha eva samaśuṣyanta na kāś cit pāvakaṁ gatāḥ
01217021a tato namucihā kruddho bhr̥śam arciṣmatas tadā
01217021c punar evābhyavarṣat tam ambhaḥ pravisr̥jan bahu
01217022a arcir dhārābhisaṁbaddhaṁ dhūmavidyutsamākulam
01217022c babhūva tad vanaṁ ghoraṁ stanayitnusaghoṣavat
01218001  vaiśaṁpāyana uvāca
01218001a tasyābhivarṣato vāri pāṇḍavaḥ pratyavārayat
01218001c śaravarṣeṇa bībhatsur uttamāstrāṇi darśayan
01218002a śaraiḥ samantataḥ sarvaṁ khāṇḍavaṁ cāpi pāṇḍavaḥ
01218002c chādayām āsa tad varṣam apakr̥ṣya tato vanāt
01218003a na ca sma kiṁ cic chaknoti bhūtaṁ niścarituṁ tataḥ
01218003c saṁchādyamāne khagamair asyatā savyasācinā
01218004a takṣakas tu na tatrāsīt sarparājo mahābalaḥ
01218004c dahyamāne vane tasmin kurukṣetre ’bhavat tadā
01218005a aśvasenas tu tatrāsīt takṣakasya suto balī
01218005c sa yatnam akarot tīvraṁ mokṣārthaṁ havyavāhanāt
01218006a na śaśāka vinirgantuṁ kaunteyaśarapīḍitaḥ
01218006c mokṣayām āsa taṁ mātā nigīrya bhujagātmajā
01218007a tasya pūrvaṁ śiro grastaṁ puccham asya nigīryate
01218007c ūrdhvam ācakrame sā tu pannagī putragr̥ddhinī
01218008a tasyās tīkṣṇena bhallena pr̥thudhāreṇa pāṇḍavaḥ
01218008c śiraś ciccheda gacchantyās tām apaśyat sureśvaraḥ
01218009a taṁ mumocayiṣur vajrī vātavarṣeṇa pāṇḍavam
01218009c mohayām āsa tatkālam aśvasenas tv amucyata
01218010a tāṁ ca māyāṁ tadā dr̥ṣṭvā ghorāṁ nāgena vañcitaḥ
01218010c dvidhā tridhā ca ciccheda khagatān eva bhārata
01218011a śaśāpa taṁ ca saṁkruddho bībhatsur jihmagāminam
01218011c pāvako vāsudevaś ca apratiṣṭho bhaved iti
01218012a tato jiṣṇuḥ sahasrākṣaṁ khaṁ vitatyeṣubhiḥ śitaiḥ
01218012c yodhayām āsa saṁkruddho vañcanāṁ tām anusmaran
01218013a devarāḍ api taṁ dr̥ṣṭvā saṁrabdham iva phalgunam
01218013c svam astram asr̥jad dīptaṁ yat tatānākhilaṁ nabhaḥ
01218014a tato vāyur mahāghoṣaḥ kṣobhayan sarvasāgarān
01218014c viyatstho ’janayan meghāñ jaladhārāmuco ’’kulān
01218015a tadvighātārtham asr̥jad arjuno ’py astram uttamam
01218015c vāyavyam evābhimantrya pratipattiviśāradaḥ
01218016a tenendrāśanimeghānāṁ vīryaujas tadvināśitam
01218016c jaladhārāś ca tāḥ śoṣaṁ jagmur neśuś ca vidyutaḥ
01218017a kṣaṇena cābhavad vyoma saṁpraśāntarajastamaḥ
01218017c sukhaśītānilaguṇaṁ prakr̥tisthārkamaṇḍalam
01218018a niṣpratīkārahr̥ṣṭaś ca hutabhug vividhākr̥tiḥ
01218018c prajajvālātulārciṣmān svanādaiḥ pūrayañ jagat
01218019a kr̥ṣṇābhyāṁ rakṣitaṁ dr̥ṣṭvā taṁ ca dāvam ahaṁkr̥tāḥ
01218019c samutpetur athākāśaṁ suparṇādyāḥ patatriṇaḥ
01218020a garuḍā vajrasadr̥śaiḥ pakṣatuṇḍanakhais tathā
01218020c prahartukāmāḥ saṁpetur ākāśāt kr̥ṣṇapāṇḍavau
01218021a tathaivoragasaṁghātāḥ pāṇḍavasya samīpataḥ
01218021c utsr̥janto viṣaṁ ghoraṁ niścerur jvalitānanāḥ
01218022a tāṁś cakarta śaraiḥ pārthaḥ saroṣān dr̥śya khecarān
01218022c vivaśāś cāpatan dīptaṁ dehābhāvāya pāvakam
01218023a tataḥ surāḥ sagandharvā yakṣarākṣasapannagāḥ
01218023c utpetur nādam atulam utsr̥janto raṇārthiṇaḥ
01218024a ayaḥkaṇapacakrāśmabhuśuṇḍyudyatabāhavaḥ
01218024c kr̥ṣṇapārthau jighāṁsantaḥ krodhasaṁmūrcchitaujasaḥ
01218025a teṣām abhivyāharatāṁ śastravarṣaṁ ca muñcatām
01218025c pramamāthottamāṅgāni bībhatsur niśitaiḥ śaraiḥ
01218026a kr̥ṣṇaś ca sumahātejāś cakreṇārinihā tadā
01218026c daityadānavasaṁghānāṁ cakāra kadanaṁ mahat
01218027a athāpare śarair viddhāś cakravegeritās tadā
01218027c velām iva samāsādya vyātiṣṭhanta mahaujasaḥ
01218028a tataḥ śakro ’bhisaṁkruddhas tridaśānāṁ maheśvaraḥ
01218028c pāṇḍuraṁ gajam āsthāya tāv ubhau samabhidravat
01218029a aśaniṁ gr̥hya tarasā vajram astram avāsr̥jat
01218029c hatāv etāv iti prāha surān asurasūdanaḥ
01218030a tataḥ samudyatāṁ dr̥ṣṭvā devendreṇa mahāśanim
01218030c jagr̥huḥ sarvaśastrāṇi svāni svāni surās tadā
01218031a kāladaṇḍaṁ yamo rājā śibikāṁ ca dhaneśvaraḥ
01218031c pāśaṁ ca varuṇas tatra vicakraṁ ca tathā śivaḥ
01218032a oṣadhīr dīpyamānāś ca jagr̥hāte ’śvināv api
01218032c jagr̥he ca dhanur dhātā musalaṁ ca jayas tathā
01218033a parvataṁ cāpi jagrāha kruddhas tvaṣṭā mahābalaḥ
01218033c aṁśas tu śaktiṁ jagrāha mr̥tyur devaḥ paraśvadham
01218034a pragr̥hya parighaṁ ghoraṁ vicacārāryamā api
01218034c mitraś ca kṣuraparyantaṁ cakraṁ gr̥hya vyatiṣṭhata
01218035a pūṣā bhagaś ca saṁkruddhaḥ savitā ca viśāṁ pate
01218035c āttakārmukanistriṁśāḥ kr̥ṣṇapārthāv abhidrutāḥ
01218036a rudrāś ca vasavaś caiva marutaś ca mahābalāḥ
01218036c viśvedevās tathā sādhyā dīpyamānāḥ svatejasā
01218037a ete cānye ca bahavo devās tau puruṣottamau
01218037c kr̥ṣṇapārthau jighāṁsantaḥ pratīyur vividhāyudhāḥ
01218038a tatrādbhutāny adr̥śyanta nimittāni mahāhave
01218038c yugāntasamarūpāṇi bhūtotsādāya bhārata
01218039a tathā tu dr̥ṣṭvā saṁrabdhaṁ śakraṁ devaiḥ sahācyutau
01218039c abhītau yudhi durdharṣau tasthatuḥ sajjakārmukau
01218040a āgatāṁś caiva tān dr̥ṣṭvā devān ekaikaśas tataḥ
01218040c nyavārayetāṁ saṁkruddhau bāṇair vajropamais tadā
01218041a asakr̥d bhagnasaṁkalpāḥ surāś ca bahuśaḥ kr̥tāḥ
01218041c bhayād raṇaṁ parityajya śakram evābhiśiśriyuḥ
01218042a dr̥ṣṭvā nivāritān devān mādhavenārjunena ca
01218042c āścaryam agamaṁs tatra munayo divi viṣṭhitāḥ
01218043a śakraś cāpi tayor vīryam upalabhyāsakr̥d raṇe
01218043c babhūva paramaprīto bhūyaś caitāv ayodhayat
01218044a tato ’śmavarṣaṁ sumahad vyasr̥jat pākaśāsanaḥ
01218044c bhūya eva tadā vīryaṁ jijñāsuḥ savyasācinaḥ
01218044e tac charair arjuno varṣaṁ pratijaghne ’tyamarṣaṇaḥ
01218045a viphalaṁ kriyamāṇaṁ tat saṁprekṣya ca śatakratuḥ
01218045c bhūyaḥ saṁvardhayām āsa tad varṣaṁ devarāḍ atha
01218046a so ’śmavarṣaṁ mahāvegair iṣubhiḥ pākaśāsaniḥ
01218046c vilayaṁ gamayām āsa harṣayan pitaraṁ tadā
01218047a samutpāṭya tu pāṇibhyāṁ mandarāc chikharaṁ mahat
01218047c sadrumaṁ vyasr̥jac chakro jighāṁsuḥ pāṇḍunandanam
01218048a tato ’rjuno vegavadbhir jvalitāgrair ajihmagaiḥ
01218048c bāṇair vidhvaṁsayām āsa gireḥ śr̥ṅgaṁ sahasradhā
01218049a girer viśīryamāṇasya tasya rūpaṁ tadā babhau
01218049c sārkacandragrahasyeva nabhasaḥ praviśīryataḥ
01218050a tenāvākpatatā dāve śailena mahatā bhr̥śam
01218050c bhūya eva hatās tatra prāṇinaḥ khāṇḍavālayāḥ
01219001  vaiśaṁpāyana uvāca
01219001a tathā śailanipātena bhīṣitāḥ khāṇḍavālayāḥ
01219001c dānavā rākṣasā nāgās tarakṣvr̥kṣavanaukasaḥ
01219001e dvipāḥ prabhinnāḥ śārdūlāḥ siṁhāḥ kesariṇas tathā
01219002a mr̥gāś ca mahiṣāś caiva śataśaḥ pakṣiṇas tathā
01219002c samudvignā visasr̥pus tathānyā bhūtajātayaḥ
01219003a taṁ dāvaṁ samudīkṣantaḥ kr̥ṣṇau cābhyudyatāyudhau
01219003c utpātanādaśabdena saṁtrāsita ivābhavan
01219004a svatejobhāsvaraṁ cakram utsasarja janārdanaḥ
01219004c tena tā jātayaḥ kṣudrāḥ sadānavaniśācarāḥ
01219004e nikr̥ttāḥ śataśaḥ sarvā nipetur analaṁ kṣaṇāt
01219005a adr̥śyan rākṣasās tatra kr̥ṣṇacakravidāritāḥ
01219005c vasārudhirasaṁpr̥ktāḥ saṁdhyāyām iva toyadāḥ
01219006a piśācān pakṣiṇo nāgān paśūṁś cāpi sahasraśaḥ
01219006c nighnaṁś carati vārṣṇeyaḥ kālavat tatra bhārata
01219007a kṣiptaṁ kṣiptaṁ hi tac cakraṁ kr̥ṣṇasyāmitraghātinaḥ
01219007c hatvānekāni sattvāni pāṇim eti punaḥ punaḥ
01219008a tathā tu nighnatas tasya sarvasattvāni bhārata
01219008c babhūva rūpam atyugraṁ sarvabhūtātmanas tadā
01219009a sametānāṁ ca devānāṁ dānavānāṁ ca sarvaśaḥ
01219009c vijetā nābhavat kaś cit kr̥ṣṇapāṇḍavayor mr̥dhe
01219010a tayor balāt paritrātuṁ taṁ dāvaṁ tu yadā surāḥ
01219010c nāśaknuvañ śamayituṁ tadābhūvan parāṅmukhāḥ
01219011a śatakratuś ca saṁprekṣya vimukhān devatāgaṇān
01219011c babhūvāvasthitaḥ prītaḥ praśaṁsan kr̥ṣṇapāṇḍavau
01219012a nivr̥tteṣu tu deveṣu vāg uvācāśarīriṇī
01219012c śatakratum abhiprekṣya mahāgambhīraniḥsvanā
01219013a na te sakhā saṁnihitas takṣakaḥ pannagottamaḥ
01219013c dāhakāle khāṇḍavasya kurukṣetraṁ gato hy asau
01219014a na ca śakyau tvayā jetuṁ yuddhe ’smin samavasthitau
01219014c vāsudevārjunau śakra nibodhedaṁ vaco mama
01219015a naranārāyaṇau devau tāv etau viśrutau divi
01219015c bhavān apy abhijānāti yadvīryau yatparākramau
01219016a naitau śakyau durādharṣau vijetum ajitau yudhi
01219016c api sarveṣu lokeṣu purāṇāv r̥ṣisattamau
01219017a pūjanīyatamāv etāv api sarvaiḥ surāsuraiḥ
01219017c sayakṣarakṣogandharvanarakiṁnarapannagaiḥ
01219018a tasmād itaḥ suraiḥ sārdhaṁ gantum arhasi vāsava
01219018c diṣṭaṁ cāpy anupaśyaitat khāṇḍavasya vināśanam
01219019a iti vācam abhiśrutya tathyam ity amareśvaraḥ
01219019c kopāmarṣau samutsr̥jya saṁpratasthe divaṁ tadā
01219020a taṁ prasthitaṁ mahātmānaṁ samavekṣya divaukasaḥ
01219020c tvaritāḥ sahitā rājann anujagmuḥ śatakratum
01219021a devarājaṁ tadā yāntaṁ saha devair udīkṣya tu
01219021c vāsudevārjunau vīrau siṁhanādaṁ vinedatuḥ
01219022a devarāje gate rājan prahr̥ṣṭau kr̥ṣṇapāṇḍavau
01219022c nirviśaṅkaṁ punar dāvaṁ dāhayām āsatus tadā
01219023a sa māruta ivābhrāṇi nāśayitvārjunaḥ surān
01219023c vyadhamac charasaṁpātaiḥ prāṇinaḥ khāṇḍavālayān
01219024a na ca sma kiṁ cic chaknoti bhūtaṁ niścarituṁ tataḥ
01219024c saṁchidyamānam iṣubhir asyatā savyasācinā
01219025a nāśakaṁs tatra bhūtāni mahānty api raṇe ’rjunam
01219025c nirīkṣitum amogheṣuṁ kariṣyanti kuto raṇam
01219026a śatenaikaṁ ca vivyādha śataṁ caikena patriṇā
01219026c vyasavas te ’patann agnau sākṣāt kālahatā iva
01219027a na cālabhanta te śarma rodhaḥsu viṣameṣu ca
01219027c pitr̥devanivāseṣu saṁtāpaś cāpy ajāyata
01219028a bhūtasaṁghasahasrāś ca dīnāś cakrur mahāsvanam
01219028c ruruvur vāraṇāś caiva tathaiva mr̥gapakṣiṇaḥ
01219028e tena śabdena vitresur gaṅgodadhicarā jhaṣāḥ
01219029a na hy arjunaṁ mahābāhuṁ nāpi kr̥ṣṇaṁ mahābalam
01219029c nirīkṣituṁ vai śaknoti kaś cid yoddhuṁ kutaḥ punaḥ
01219030a ekāyanagatā ye ’pi niṣpatanty atra ke cana
01219030c rākṣasān dānavān nāgāñ jaghne cakreṇa tān hariḥ
01219031a te vibhinnaśirodehāś cakravegād gatāsavaḥ
01219031c petur āsye mahākāyā dīptasya vasuretasaḥ
01219032a sa māṁsarudhiraughaiś ca medaughaiś ca samīritaḥ
01219032c upary ākāśago vahnir vidhūmaḥ samadr̥śyata
01219033a dīptākṣo dīptajihvaś ca dīptavyāttamahānanaḥ
01219033c dīptordhvakeśaḥ piṅgākṣaḥ piban prāṇabhr̥tāṁ vasām
01219034a tāṁ sa kr̥ṣṇārjunakr̥tāṁ sudhāṁ prāpya hutāśanaḥ
01219034c babhūva muditas tr̥ptaḥ parāṁ nirvr̥tim āgataḥ
01219035a athāsuraṁ mayaṁ nāma takṣakasya niveśanāt
01219035c vipradravantaṁ sahasā dadarśa madhusūdanaḥ
01219036a tam agniḥ prārthayām āsa didhakṣur vātasārathiḥ
01219036c dehavān vai jaṭī bhūtvā nadaṁś ca jalado yathā
01219036e jighāṁsur vāsudevaś ca cakram udyamya viṣṭhitaḥ
01219037a sa cakram udyataṁ dr̥ṣṭvā didhakṣuṁ ca hutāśanam
01219037c abhidhāvārjunety evaṁ mayaś cukrośa bhārata
01219038a tasya bhītasvanaṁ śrutvā mā bhair iti dhanaṁjayaḥ
01219038c pratyuvāca mayaṁ pārtho jīvayann iva bhārata
01219039a taṁ pārthenābhaye datte namucer bhrātaraṁ mayam
01219039c na hantum aicchad dāśārhaḥ pāvako na dadāha ca
01219040a tasmin vane dahyamāne ṣaḍ agnir na dadāha ca
01219040c aśvasenaṁ mayaṁ cāpi caturaḥ śārṅgakān iti
01220001  janamejaya uvāca
01220001a kimarthaṁ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate
01220001c tasmin vane dahyamāne brahmann etad vadāśu me
01220002a adāhe hy aśvasenasya dānavasya mayasya ca
01220002c kāraṇaṁ kīrtitaṁ brahmañ śārṅgakānāṁ na kīrtitam
01220003a tad etad adbhutaṁ brahmañ śārṅgānām avināśanam
01220003c kīrtayasvāgnisaṁmarde kathaṁ te na vināśitāḥ
01220004  vaiśaṁpāyana uvāca
01220004a yadarthaṁ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate
01220004c tat te sarvaṁ yathāvr̥ttaṁ kathayiṣyāmi bhārata
01220005a dharmajñānāṁ mukhyatamas tapasvī saṁśitavrataḥ
01220005c āsīn maharṣiḥ śrutavān mandapāla iti śrutaḥ
01220006a sa mārgam āsthito rājann r̥ṣīṇām ūrdhvaretasām
01220006c svādhyāyavān dharmaratas tapasvī vijitendriyaḥ
01220007a sa gatvā tapasaḥ pāraṁ deham utsr̥jya bhārata
01220007c jagāma pitr̥lokāya na lebhe tatra tat phalam
01220008a sa lokān aphalān dr̥ṣṭvā tapasā nirjitān api
01220008c papraccha dharmarājasya samīpasthān divaukasaḥ
01220009a kimartham āvr̥tā lokā mamaite tapasārjitāḥ
01220009c kiṁ mayā na kr̥taṁ tatra yasyedaṁ karmaṇaḥ phalam
01220010a tatrāhaṁ tat kariṣyāmi yadartham idam āvr̥tam
01220010c phalam etasya tapasaḥ kathayadhvaṁ divaukasaḥ
01220011  devā ūcuḥ
01220011a r̥ṇino mānavā brahmañ jāyante yena tac chr̥ṇu
01220011c kriyābhir brahmacaryeṇa prajayā ca na saṁśayaḥ
01220012a tad apākriyate sarvaṁ yajñena tapasā sutaiḥ
01220012c tapasvī yajñakr̥c cāsi na tu te vidyate prajā
01220013a ta ime prasavasyārthe tava lokāḥ samāvr̥tāḥ
01220013c prajāyasva tato lokān upabhoktāsi śāśvatān
01220014a punnāmno narakāt putras trātīti pitaraṁ mune
01220014c tasmād apatyasaṁtāne yatasva dvijasattama
01220015  vaiśaṁpāyana uvāca
01220015a tac chrutvā mandapālas tu teṣāṁ vākyaṁ divaukasām
01220015c kva nu śīghram apatyaṁ syād bahulaṁ cety acintayat
01220016a sa cintayann abhyagacchad bahulaprasavān khagān
01220016c śārṅgikāṁ śārṅgako bhūtvā jaritāṁ samupeyivān
01220017a tasyāṁ putrān ajanayac caturo brahmavādinaḥ
01220017c tān apāsya sa tatraiva jagāma lapitāṁ prati
01220017e bālān sutān aṇḍagatān mātrā saha munir vane
01220018a tasmin gate mahābhāge lapitāṁ prati bhārata
01220018c apatyasnehasaṁvignā jaritā bahv acintayat
01220019a tena tyaktān asaṁtyājyān r̥ṣīn aṇḍagatān vane
01220019c nājahat putrakān ārtā jaritā khāṇḍave nr̥pa
01220019e babhāra caitān saṁjātān svavr̥ttyā snehaviklavā
01220020a tato ’gniṁ khāṇḍavaṁ dagdhum āyāntaṁ dr̥ṣṭavān r̥ṣiḥ
01220020c mandapālaś caraṁs tasmin vane lapitayā saha
01220021a taṁ saṁkalpaṁ viditvāsya jñātvā putrāṁś ca bālakān
01220021c so ’bhituṣṭāva viprarṣir brāhmaṇo jātavedasam
01220021e putrān paridadad bhīto lokapālaṁ mahaujasam
01220022  mandapāla uvāca
01220022a tvam agne sarvadevānāṁ mukhaṁ tvam asi havyavāṭ
01220022c tvam antaḥ sarvabhūtānāṁ gūḍhaś carasi pāvaka
01220023a tvām ekam āhuḥ kavayas tvām āhus trividhaṁ punaḥ
01220023c tvām aṣṭadhā kalpayitvā yajñavāham akalpayan
01220024a tvayā sr̥ṣṭam idaṁ viśvaṁ vadanti paramarṣayaḥ
01220024c tvad r̥te hi jagat kr̥tsnaṁ sadyo na syād dhutāśana
01220025a tubhyaṁ kr̥tvā namo viprāḥ svakarmavijitāṁ gatim
01220025c gacchanti saha patnībhiḥ sutair api ca śāśvatīm
01220026a tvām agne jaladān āhuḥ khe viṣaktān savidyutaḥ
01220026c dahanti sarvabhūtāni tvatto niṣkramya hāyanāḥ
01220027a jātavedas tavaiveyaṁ viśvasr̥ṣṭir mahādyute
01220027c tavaiva karma vihitaṁ bhūtaṁ sarvaṁ carācaram
01220028a tvayāpo vihitāḥ pūrvaṁ tvayi sarvam idaṁ jagat
01220028c tvayi havyaṁ ca kavyaṁ ca yathāvat saṁpratiṣṭhitam
01220029a agne tvam eva jvalanas tvaṁ dhātā tvaṁ br̥haspatiḥ
01220029c tvam aśvinau yamau mitraḥ somas tvam asi cānilaḥ
01220030  vaiśaṁpāyana uvāca
01220030a evaṁ stutas tatas tena mandapālena pāvakaḥ
01220030c tutoṣa tasya nr̥pate muner amitatejasaḥ
01220030e uvāca cainaṁ prītātmā kim iṣṭaṁ karavāṇi te
01220031a tam abravīn mandapālaḥ prāñjalir havyavāhanam
01220031c pradahan khāṇḍavaṁ dāvaṁ mama putrān visarjaya
01220032a tatheti tat pratiśrutya bhagavān havyavāhanaḥ
01220032c khāṇḍave tena kālena prajajvāla didhakṣayā
01221001  vaiśaṁpāyana uvāca
01221001a tataḥ prajvalite śukre śārṅgakās te suduḥkhitāḥ
01221001c vyathitāḥ paramodvignā nādhijagmuḥ parāyaṇam
01221002a niśāmya putrakān bālān mātā teṣāṁ tapasvinī
01221002c jaritā duḥkhasaṁtaptā vilalāpa nareśvara
01221003a ayam agnir dahan kakṣam ita āyāti bhīṣaṇaḥ
01221003c jagat saṁdīpayan bhīmo mama duḥkhavivardhanaḥ
01221004a ime ca māṁ karṣayanti śiśavo mandacetasaḥ
01221004c abarhāś caraṇair hīnāḥ pūrveṣāṁ naḥ parāyaṇam
01221004e trāsayaṁś cāyam āyāti lelihāno mahīruhān
01221005a aśaktimattvāc ca sutā na śaktāḥ saraṇe mama
01221005c ādāya ca na śaktāsmi putrān saritum anyataḥ
01221006a na ca tyaktum ahaṁ śaktā hr̥dayaṁ dūyatīva me
01221006c kaṁ nu jahyām ahaṁ putraṁ kam ādāya vrajāmy aham
01221007a kiṁ nu me syāt kr̥taṁ kr̥tvā manyadhvaṁ putrakāḥ katham
01221007c cintayānā vimokṣaṁ vo nādhigacchāmi kiṁ cana
01221007e chādayitvā ca vo gātraiḥ kariṣye maraṇaṁ saha
01221008a jaritārau kulaṁ hīdaṁ jyeṣṭhatvena pratiṣṭhitam
01221008c sārisr̥kvaḥ prajāyeta pitr̥̄ṇāṁ kulavardhanaḥ
01221009a stambamitras tapaḥ kuryād droṇo brahmavid uttamaḥ
01221009c ity evam uktvā prayayau pitā vo nirghr̥ṇaḥ purā
01221010a kam upādāya śakyeta gantuṁ kasyāpad uttamā
01221010c kiṁ nu kr̥tvā kr̥taṁ kāryaṁ bhaved iti ca vihvalā
01221011a nāpaśyat svadhiyā mokṣaṁ svasutānāṁ tadānalāt
01221011c evaṁ bruvantīṁ śārṅgās te pratyūcur atha mātaram
01221012a sneham utsr̥jya mātas tvaṁ pata yatra na havyavāṭ
01221012c asmāsu hi vinaṣṭeṣu bhavitāraḥ sutās tava
01221012e tvayi mātar vinaṣṭāyāṁ na naḥ syāt kulasaṁtatiḥ
01221013a anvavekṣyaitad ubhayaṁ kṣamaṁ syād yat kulasya naḥ
01221013c tad vai kartuṁ paraḥ kālo mātar eṣa bhavet tava
01221014a mā vai kulavināśāya snehaṁ kārṣīḥ suteṣu naḥ
01221014c na hīdaṁ karma moghaṁ syāl lokakāmasya naḥ pituḥ
01221015  jaritovāca
01221015a idam ākhor bilaṁ bhūmau vr̥kṣasyāsya samīpataḥ
01221015c tad āviśadhvaṁ tvaritā vahner atra na vo bhayam
01221016a tato ’haṁ pāṁsunā chidram apidhāsyāmi putrakāḥ
01221016c evaṁ pratikr̥taṁ manye jvalataḥ kr̥ṣṇavartmanaḥ
01221017a tata eṣyāmy atīte ’gnau vihartuṁ pāṁsusaṁcayam
01221017c rocatām eṣa vopāyo vimokṣāya hutāśanāt
01221018  śārṅgakā ūcuḥ
01221018a abarhān māṁsabhūtān naḥ kravyādākhur vināśayet
01221018c paśyamānā bhayam idaṁ na śakṣyāmo niṣevitum
01221019a katham agnir na no dahyāt katham ākhur na bhakṣayet
01221019c kathaṁ na syāt pitā moghaḥ kathaṁ mātā dhriyeta naḥ
01221020a bila ākhor vināśaḥ syād agner ākāśacāriṇām
01221020c anvavekṣyaitad ubhayaṁ śreyān dāho na bhakṣaṇam
01221021a garhitaṁ maraṇaṁ naḥ syād ākhunā khādatā bile
01221021c śiṣṭād iṣṭaḥ parityāgaḥ śarīrasya hutāśanāt
01222001  jaritovāca
01222001a asmād bilān niṣpatitaṁ śyena ākhuṁ jahāra tam
01222001c kṣudraṁ gr̥hītvā pādābhyāṁ bhayaṁ na bhavitā tataḥ
01222002  śārṅgakā ūcuḥ
01222002a na hr̥taṁ taṁ vayaṁ vidmaḥ śyenenākhuṁ kathaṁ cana
01222002c anye ’pi bhavitāro ’tra tebhyo ’pi bhayam eva naḥ
01222003a saṁśayo hy agnir āgacched dr̥ṣṭaṁ vāyor nivartanam
01222003c mr̥tyur no bilavāsibhyo bhaven mātar asaṁśayam
01222004a niḥsaṁśayāt saṁśayito mr̥tyur mātar viśiṣyate
01222004c cara khe tvaṁ yathānyāyaṁ putrān vetsyasi śobhanān
01222005  jaritovāca
01222005a ahaṁ vai śyenam āyāntam adrākṣaṁ bilam antikāt
01222005c saṁcarantaṁ samādāya jahārākhuṁ bilād balī
01222006a taṁ patantam ahaṁ śyenaṁ tvaritā pr̥ṣṭhato ’nvagām
01222006c āśiṣo ’sya prayuñjānā harato mūṣakaṁ bilāt
01222007a yo no dveṣṭāram ādāya śyenarāja pradhāvasi
01222007c bhava tvaṁ divam āsthāya niramitro hiraṇmayaḥ
01222008a yadā sa bhakṣitas tena kṣudhitena patatriṇā
01222008c tadāhaṁ tam anujñāpya pratyupāyāṁ gr̥hān prati
01222009a praviśadhvaṁ bilaṁ putrā viśrabdhā nāsti vo bhayam
01222009c śyenena mama paśyantyā hr̥ta ākhur na saṁśayaḥ
01222010  śārṅgakā ūcuḥ
01222010a na vidma vai vayaṁ mātar hr̥tam ākhum itaḥ purā
01222010c avijñāya na śakṣyāmo bilam āviśatuṁ vayam
01222011  jaritovāca
01222011a ahaṁ hi taṁ prajānāmi hr̥taṁ śyenena mūṣakam
01222011c ata eva bhayaṁ nāsti kriyatāṁ vacanaṁ mama
01222012  śārṅgakā ūcuḥ
01222012a na tvaṁ mithyopacāreṇa mokṣayethā bhayaṁ mahat
01222012c samākuleṣu jñāneṣu na buddhikr̥tam eva tat
01222013a na copakr̥tam asmābhir na cāsmān vettha ye vayam
01222013c pīḍyamānā bharasy asmān kā satī ke vayaṁ tava
01222014a taruṇī darśanīyāsi samarthā bhartur eṣaṇe
01222014c anugaccha svabhartāraṁ putrān āpsyasi śobhanān
01222015a vayam apy agnim āviśya lokān prāpsyāmahe śubhān
01222015c athāsmān na dahed agnir āyās tvaṁ punar eva naḥ
01222016  vaiśaṁpāyana uvāca
01222016a evam uktā tataḥ śārṅgī putrān utsr̥jya khāṇḍave
01222016c jagāma tvaritā deśaṁ kṣemam agner anāśrayam
01222017a tatas tīkṣṇārcir abhyāgāj jvalito havyavāhanaḥ
01222017c yatra śārṅgā babhūvus te mandapālasya putrakāḥ
01222018a te śārṅgā jvalanaṁ dr̥ṣṭvā jvalitaṁ svena tejasā
01222018c jaritāris tato vācaṁ śrāvayām āsa pāvakam
01223001  jaritārir uvāca
01223001a purataḥ kr̥cchrakālasya dhīmāñ jāgarti pūruṣaḥ
01223001c sa kr̥cchrakālaṁ saṁprāpya vyathāṁ naivaiti karhi cit
01223002a yas tu kr̥cchram asaṁprāptaṁ vicetā nāvabudhyate
01223002c sa kr̥cchrakāle vyathito na prajānāti kiṁ cana
01223003  sārisr̥kva uvāca
01223003a dhīras tvam asi medhāvī prāṇakr̥cchram idaṁ ca naḥ
01223003c śūraḥ prājño bahūnāṁ hi bhavaty eko na saṁśayaḥ
01223004  stambamitra uvāca
01223004a jyeṣṭhas trātā bhavati vai jyeṣṭho muñcati kr̥cchrataḥ
01223004c jyeṣṭhaś cen na prajānāti kanīyān kiṁ kariṣyati
01223005  droṇa uvāca
01223005a hiraṇyaretās tvarito jvalann āyāti naḥ kṣayam
01223005c saptajihvo ’nalaḥ kṣāmo lelihānopasarpati
01223006  vaiśaṁpāyana uvāca
01223006a evam ukto bhrātr̥bhis tu jaritārir vibhāvasum
01223006c tuṣṭāva prāñjalir bhūtvā yathā tac chr̥ṇu pārthiva
01223007  jaritārir uvāca
01223007a ātmāsi vāyoḥ pavanaḥ śarīram uta vīrudhām
01223007c yonir āpaś ca te śukra yonis tvam asi cāmbhasaḥ
01223008a ūrdhvaṁ cādhaś ca gacchanti visarpanti ca pārśvataḥ
01223008c arciṣas te mahāvīrya raśmayaḥ savitur yathā
01223009  sārisr̥kva uvāca
01223009a mātā prapannā pitaraṁ na vidmaḥ; pakṣāś ca no na prajātābjaketo
01223009c na nas trātā vidyate ’gne tvad anyas; tasmād dhi naḥ parirakṣaikavīra
01223010a yad agne te śivaṁ rūpaṁ ye ca te sapta hetayaḥ
01223010c tena naḥ parirakṣādya īḍitaḥ śaraṇaiṣiṇaḥ
01223011a tvam evaikas tapase jātavedo; nānyas taptā vidyate goṣu deva
01223011c r̥ṣīn asmān bālakān pālayasva; pareṇāsmān praihi vai havyavāha
01223012  stambamitra uvāca
01223012a sarvam agne tvam evaikas tvayi sarvam idaṁ jagat
01223012c tvaṁ dhārayasi bhūtāni bhuvanaṁ tvaṁ bibharṣi ca
01223013a tvam agnir havyavāhas tvaṁ tvam eva paramaṁ haviḥ
01223013c manīṣiṇas tvāṁ yajante bahudhā caikadhaiva ca
01223014a sr̥ṣṭvā lokāṁs trīn imān havyavāha; prāpte kāle pacasi punaḥ samiddhaḥ
01223014c sarvasyāsya bhuvanasya prasūtis; tvam evāgne bhavasi punaḥ pratiṣṭhā
01223015a tvam annaṁ prāṇināṁ bhuktam antarbhūto jagatpate
01223015c nityaṁ pravr̥ddhaḥ pacasi tvayi sarvaṁ pratiṣṭhitam
01223016  droṇa uvāca
01223016a sūryo bhūtvā raśmibhir jātavedo; bhūmer ambho bhūmijātān rasāṁś ca
01223016c viśvān ādāya punar utsargakāle; sr̥ṣṭvā vr̥ṣṭyā bhāvayasīha śukra
01223017a tvatta etāḥ punaḥ śukra vīrudho haritacchadāḥ
01223017c jāyante puṣkariṇyaś ca samudraś ca mahodadhiḥ
01223018a idaṁ vai sadma tigmāṁśo varuṇasya parāyaṇam
01223018c śivas trātā bhavāsmākaṁ māsmān adya vināśaya
01223019a piṅgākṣa lohitagrīva kr̥ṣṇavartman hutāśana
01223019c pareṇa praihi muñcāsmān sāgarasya gr̥hān iva
01223020  vaiśaṁpāyana uvāca
01223020a evam ukto jātavedā droṇenākliṣṭakarmaṇā
01223020c droṇam āha pratītātmā mandapālapratijñayā
01223021a r̥ṣir droṇas tvam asi vai brahmaitad vyāhr̥taṁ tvayā
01223021c īpsitaṁ te kariṣyāmi na ca te vidyate bhayam
01223022a mandapālena yūyaṁ hi mama pūrvaṁ niveditāḥ
01223022c varjayeḥ putrakān mahyaṁ dahan dāvam iti sma ha
01223023a yac ca tad vacanaṁ tasya tvayā yac ceha bhāṣitam
01223023c ubhayaṁ me garīyas tad brūhi kiṁ karavāṇi te
01223023e bhr̥śaṁ prīto ’smi bhadraṁ te brahman stotreṇa te vibho
01223024  droṇa uvāca
01223024a ime mārjārakāḥ śukra nityam udvejayanti naḥ
01223024c etān kuruṣva daṁṣṭrāsu havyavāha sabāndhavān
01223025  vaiśaṁpāyana uvāca
01223025a tathā tat kr̥tavān vahnir abhyanujñāya śārṅgakān
01223025c dadāha khāṇḍavaṁ caiva samiddho janamejaya
01224001  vaiśaṁpāyana uvāca
01224001a mandapālo ’pi kauravya cintayānaḥ sutāṁs tadā
01224001c uktavān apy aśītāṁśuṁ naiva sa sma na tapyate
01224002a sa tapyamānaḥ putrārthe lapitām idam abravīt
01224002c kathaṁ nv aśaktāḥ plavane lapite mama putrakāḥ
01224003a vardhamāne hutavahe vāte śīghraṁ pravāyati
01224003c asamarthā vimokṣāya bhaviṣyanti mamātmajāḥ
01224004a kathaṁ nv aśaktā trāṇāya mātā teṣāṁ tapasvinī
01224004c bhaviṣyaty asukhāviṣṭā putratrāṇam apaśyatī
01224005a kathaṁ nu saraṇe ’śaktān patane ca mamātmajān
01224005c saṁtapyamānā abhito vāśamānābhidhāvatī
01224006a jaritāriḥ kathaṁ putraḥ sārisr̥kvaḥ kathaṁ ca me
01224006c stambamitraḥ kathaṁ droṇaḥ kathaṁ sā ca tapasvinī
01224007a lālapyamānaṁ tam r̥ṣiṁ mandapālaṁ tathā vane
01224007c lapitā pratyuvācedaṁ sāsūyam iva bhārata
01224008a na te suteṣv avekṣāsti tān r̥ṣīn uktavān asi
01224008c tejasvino vīryavanto na teṣāṁ jvalanād bhayam
01224009a tathāgnau te parīttāś ca tvayā hi mama saṁnidhau
01224009c pratiśrutaṁ tathā ceti jvalanena mahātmanā
01224010a lokapālo ’nr̥tāṁ vācaṁ na tu vaktā kathaṁ cana
01224010c samarthās te ca vaktāro na te teṣv asti mānasam
01224011a tām eva tu mamāmitrīṁ cintayan paritapyase
01224011c dhruvaṁ mayi na te sneho yathā tasyāṁ purābhavat
01224012a na hi pakṣavatā nyāyyaṁ niḥsnehena suhr̥jjane
01224012c pīḍyamāna upadraṣṭuṁ śaktenātmā kathaṁ cana
01224013a gaccha tvaṁ jaritām eva yadarthaṁ paritapyase
01224013c cariṣyāmy aham apy ekā yathā kāpuruṣe tathā
01224014  mandapāla uvāca
01224014a nāham evaṁ care loke yathā tvam abhimanyase
01224014c apatyahetor vicare tac ca kr̥cchragataṁ mama
01224015a bhūtaṁ hitvā bhaviṣye ’rthe yo ’valambeta mandadhīḥ
01224015c avamanyeta taṁ loko yathecchasi tathā kuru
01224016a eṣa hi jvalamāno ’gnir lelihāno mahīruhān
01224016c dveṣyaṁ hi hr̥di saṁtāpaṁ janayaty aśivaṁ mama
01224017  vaiśaṁpāyana uvāca
01224017a tasmād deśād atikrānte jvalane jaritā tataḥ
01224017c jagāma putrakān eva tvaritā putragr̥ddhinī
01224018a sā tān kuśalinaḥ sarvān nirmuktāñ jātavedasaḥ
01224018c rorūyamāṇā kr̥paṇā sutān dr̥ṣṭavatī vane
01224019a aśraddheyatamaṁ teṣāṁ darśanaṁ sā punaḥ punaḥ
01224019c ekaikaśaś ca tān putrān krośamānānvapadyata
01224020a tato ’bhyagacchat sahasā mandapālo ’pi bhārata
01224020c atha te sarva evainaṁ nābhyanandanta vai sutāḥ
01224021a lālapyamānam ekaikaṁ jaritāṁ ca punaḥ punaḥ
01224021c nocus te vacanaṁ kiṁ cit tam r̥ṣiṁ sādhv asādhu vā
01224022  mandapāla uvāca
01224022a jyeṣṭhaḥ sutas te katamaḥ katamas tadanantaraḥ
01224022c madhyamaḥ katamaḥ putraḥ kaniṣṭhaḥ katamaś ca te
01224023a evaṁ bruvantaṁ duḥkhārtaṁ kiṁ māṁ na pratibhāṣase
01224023c kr̥tavān asmi havyāśe naiva śāntim ito labhe
01224024  jaritovāca
01224024a kiṁ te jyeṣṭhe sute kāryaṁ kim anantarajena vā
01224024c kiṁ ca te madhyame kāryaṁ kiṁ kaniṣṭhe tapasvini
01224025a yas tvaṁ māṁ sarvaśo hīnām utsr̥jyāsi gataḥ purā
01224025c tām eva lapitāṁ gaccha taruṇīṁ cāruhāsinīm
01224026  mandapāla uvāca
01224026a na strīṇāṁ vidyate kiṁ cid anyatra puruṣāntarāt
01224026c sāpatnakam r̥te loke bhavitavyaṁ hi tat tathā
01224027a suvratāpi hi kalyāṇī sarvalokapariśrutā
01224027c arundhatī paryaśaṅkad vasiṣṭham r̥ṣisattamam
01224028a viśuddhabhāvam atyantaṁ sadā priyahite ratam
01224028c saptarṣimadhyagaṁ vīram avamene ca taṁ munim
01224029a apadhyānena sā tena dhūmāruṇasamaprabhā
01224029c lakṣyālakṣyā nābhirūpā nimittam iva lakṣyate
01224030a apatyahetoḥ saṁprāptaṁ tathā tvam api mām iha
01224030c iṣṭam evaṁgate hitvā sā tathaiva ca vartase
01224031a naiva bhāryeti viśvāsaḥ kāryaḥ puṁsā kathaṁ cana
01224031c na hi kāryam anudhyāti bhāryā putravatī satī
01224032  vaiśaṁpāyana uvāca
01224032a tatas te sarva evainaṁ putrāḥ samyag upāsire
01224032c sa ca tān ātmajān rājann āśvāsayitum ārabhat
01225001  mandapāla uvāca
01225001a yuṣmākaṁ parirakṣārthaṁ vijñapto jvalano mayā
01225001c agninā ca tathety evaṁ pūrvam eva pratiśrutam
01225002a agner vacanam ājñāya mātur dharmajñatāṁ ca vaḥ
01225002c yuṣmākaṁ ca paraṁ vīryaṁ nāhaṁ pūrvam ihāgataḥ
01225003a na saṁtāpo hi vaḥ kāryaḥ putrakā maraṇaṁ prati
01225003c r̥ṣīn veda hutāśo ’pi brahma tad viditaṁ ca vaḥ
01225004  vaiśaṁpāyana uvāca
01225004a evam āśvāsya putrān sa bhāryāṁ cādāya bhārata
01225004c mandapālas tato deśād anyaṁ deśaṁ jagāma ha
01225005a bhagavān api tigmāṁśuḥ samiddhaṁ khāṇḍavaṁ vanam
01225005c dadāha saha kr̥ṣṇābhyāṁ janayañ jagato ’bhayam
01225006a vasāmedovahāḥ kulyās tatra pītvā ca pāvakaḥ
01225006c agacchat paramāṁ tr̥ptiṁ darśayām āsa cārjunam
01225007a tato ’ntarikṣād bhagavān avatīrya sureśvaraḥ
01225007c marudgaṇavr̥taḥ pārthaṁ mādhavaṁ cābravīd idam
01225008a kr̥taṁ yuvābhyāṁ karmedam amarair api duṣkaram
01225008c varān vr̥ṇītaṁ tuṣṭo ’smi durlabhān apy amānuṣān
01225009a pārthas tu varayām āsa śakrād astrāṇi sarvaśaḥ
01225009c grahītuṁ tac ca śakro ’sya tadā kālaṁ cakāra ha
01225010a yadā prasanno bhagavān mahādevo bhaviṣyati
01225010c tubhyaṁ tadā pradāsyāmi pāṇḍavāstrāṇi sarvaśaḥ
01225011a aham eva ca taṁ kālaṁ vetsyāmi kurunandana
01225011c tapasā mahatā cāpi dāsyāmi tava tāny aham
01225012a āgneyāni ca sarvāṇi vāyavyāni tathaiva ca
01225012c madīyāni ca sarvāṇi grahīṣyasi dhanaṁjaya
01225013a vāsudevo ’pi jagrāha prītiṁ pārthena śāśvatīm
01225013c dadau ca tasmai devendras taṁ varaṁ prītimāṁs tadā
01225014a dattvā tābhyāṁ varaṁ prītaḥ saha devair marutpatiḥ
01225014c hutāśanam anujñāpya jagāma tridivaṁ punaḥ
01225015a pāvakaś cāpi taṁ dāvaṁ dagdhvā samr̥gapakṣiṇam
01225015c ahāni pañca caikaṁ ca virarāma sutarpitaḥ
01225016a jagdhvā māṁsāni pītvā ca medāṁsi rudhirāṇi ca
01225016c yuktaḥ paramayā prītyā tāv uvāca viśāṁ pate
01225017a yuvābhyāṁ puruṣāgryābhyāṁ tarpito ’smi yathāsukham
01225017c anujānāmi vāṁ vīrau carataṁ yatra vāñchitam
01225018a evaṁ tau samanujñātau pāvakena mahātmanā
01225018c arjuno vāsudevaś ca dānavaś ca mayas tathā
01225019a parikramya tataḥ sarve trayo ’pi bharatarṣabha
01225019c ramaṇīye nadīkūle sahitāḥ samupāviśan