% Mahabharata: Dronaparvan
% Last updated: Sun May 14 2023
% Encoding: Unicode Devanagari
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
07001001  जनमेजय उवाच
07001001a तमप्रतिमसत्त्वौजोबलवीर्यपराक्रमम्
07001001c हतं देवव्रतं श्रुत्वा पाञ्चाल्येन शिखण्डिना
07001002a धृतराष्ट्रस्तदा राजा शोकव्याकुलचेतनः
07001002c किमचेष्टत विप्रर्षे हते पितरि वीर्यवान्
07001003a तस्य पुत्रो हि भगवन्भीष्मद्रोणमुखै रथैः
07001003c पराजित्य महेष्वासान्पाण्डवान्राज्यमिच्छति
07001004a तस्मिन्हते तु भगवन्केतौ सर्वधनुष्मताम्
07001004c यदचेष्टत कौरव्यस्तन्मे ब्रूहि द्विजोत्तम
07001005  वैशंपायन उवाच
07001005a निहतं पितरं श्रुत्वा धृतराष्ट्रो जनाधिपः
07001005c लेभे न शान्तिं कौरव्यश्चिन्ताशोकपरायणः
07001006a तस्य चिन्तयतो दुःखमनिशं पार्थिवस्य तत्
07001006c आजगाम विशुद्धात्मा पुनर्गावल्गणिस्तदा
07001007a शिबिरात्संजयं प्राप्तं निशि नागाह्वयं पुरम्
07001007c आम्बिकेयो महाराज धृतराष्ट्रोऽन्वपृच्छत
07001008a श्रुत्वा भीष्मस्य निधनमप्रहृष्टमना भृशम्
07001008c पुत्राणां जयमाकाङ्क्षन्विललापातुरो यथा
07001009  धृतराष्ट्र उवाच
07001009a संसाध्य तु महात्मानं भीष्मं भीमपराक्रमम्
07001009c किमकार्षुः परं तात कुरवः कालचोदिताः
07001010a तस्मिन्विनिहते शूरे दुराधर्षे महौजसि
07001010c किं नु स्वित्कुरवोऽकार्षुर्निमग्नाः शोकसागरे
07001011a तदुदीर्णं महत्सैन्यं त्रैलोक्यस्यापि संजय
07001011c भयमुत्पादयेत्तीव्रं पाण्डवानां महात्मनाम्
07001012a देवव्रते तु निहते कुरूणामृषभे तदा
07001012c यदकार्षुर्नृपतयस्तन्ममाचक्ष्व संजय
07001013  संजय उवाच
07001013a शृणु राजन्नेकमना वचनं ब्रुवतो मम
07001013c यत्ते पुत्रास्तदाकार्षुर्हते देवव्रते मृधे
07001014a निहते तु तदा भीष्मे राजन्सत्यपराक्रमे
07001014c तावकाः पाण्डवेयाश्च प्राध्यायन्त पृथक्पृथक्
07001015a विस्मिताश्च प्रहृष्टाश्च क्षत्रधर्मं निशाम्य ते
07001015c स्वधर्मं निन्दमानाश्च प्रणिपत्य महात्मने
07001016a शयनं कल्पयामासुर्भीष्मायामिततेजसे
07001016c सोपधानं नरव्याघ्र शरैः संनतपर्वभिः
07001017a विधाय रक्षां भीष्माय समाभाष्य परस्परम्
07001017c अनुमान्य च गाङ्गेयं कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्
07001018a क्रोधसंरक्तनयनाः समवेक्ष्य परस्परम्
07001018c पुनर्युद्धाय निर्जग्मुः क्षत्रियाः कालचोदिताः
07001019a ततस्तूर्यनिनादैश्च भेरीणां च महास्वनैः
07001019c तावकानामनीकानि परेषां चापि निर्ययुः
07001020a व्यावृत्तेऽहनि राजेन्द्र पतिते जाह्नवीसुते
07001020c अमर्षवशमापन्नाः कालोपहतचेतसः
07001021a अनादृत्य वचः पथ्यं गाङ्गेयस्य महात्मनः
07001021c निर्ययुर्भरतश्रेष्ठाः शस्त्राण्यादाय सर्वशः
07001022a मोहात्तव सपुत्रस्य वधाच्छांतनवस्य च
07001022c कौरव्या मृत्युसाद्भूताः सहिताः सर्वराजभिः
07001023a अजावय इवागोपा वने श्वापदसंकुले
07001023c भृशमुद्विग्नमनसो हीना देवव्रतेन ते
07001024a पतिते भरतश्रेष्ठे बभूव कुरुवाहिनी
07001024c द्यौरिवापेतनक्षत्रा हीनं खमिव वायुना
07001025a विपन्नसस्येव मही वाक्चैवासंस्कृता यथा
07001025c आसुरीव यथा सेना निगृहीते पुरा बलौ
07001026a विधवेव वरारोहा शुष्कतोयेव निम्नगा
07001026c वृकैरिव वने रुद्धा पृषती हतयूथपा
07001027a स्वाधर्षा हतसिंहेव महती गिरिकन्दरा
07001027c भारती भरतश्रेष्ठ पतिते जाह्नवीसुते
07001028a विष्वग्वातहता रुग्णा नौरिवासीन्महार्णवे
07001028c बलिभिः पाण्डवैर्वीरैर्लब्धलक्षैर्भृशार्दिता
07001029a सा तदासीद्भृशं सेना व्याकुलाश्वरथद्विपा
07001029c विषण्णभूयिष्ठनरा कृपणा द्रष्टुमाबभौ
07001030a तस्यां त्रस्ता नृपतयः सैनिकाश्च पृथग्विधाः
07001030c पाताल इव मज्जन्तो हीना देवव्रतेन ते
07001030e कर्णं हि कुरवोऽस्मार्षुः स हि देवव्रतोपमः
07001031a सर्वशस्त्रभृतां श्रेष्ठं रोचमानमिवातिथिम्
07001031c बन्धुमापद्गतस्येव तमेवोपागमन्मनः
07001032a चुक्रुशुः कर्ण कर्णेति तत्र भारत पार्थिवाः
07001032c राधेयं हितमस्माकं सूतपुत्रं तनुत्यजम्
07001033a स हि नायुध्यत तदा दशाहानि महायशाः
07001033c सामात्यबन्धुः कर्णो वै तमाह्वयत माचिरम्
07001034a भीष्मेण हि महाबाहुः सर्वक्षत्रस्य पश्यतः
07001034c रथेषु गण्यमानेषु बलविक्रमशालिषु
07001034e संख्यातोऽर्धरथः कर्णो द्विगुणः सन्नरर्षभः
07001035a रथातिरथसंख्यायां योऽग्रणीः शूरसंमतः
07001035c पितृवित्ताम्बुदेवेशानपि यो योद्धुमुत्सहेत्
07001036a स तु तेनैव कोपेन राजन्गाङ्गेयमुक्तवान्
07001036c त्वयि जीवति कौरव्य नाहं योत्स्ये कथंचन
07001037a त्वया तु पाण्डवेयेषु निहतेषु महामृधे
07001037c दुर्योधनमनुज्ञाप्य वनं यास्यामि कौरव
07001038a पाण्डवैर्वा हते भीष्मे त्वयि स्वर्गमुपेयुषि
07001038c हन्तास्म्येकरथेनैव कृत्स्नान्यान्मन्यसे रथान्
07001039a एवमुक्त्वा महाराज दशाहानि महायशाः
07001039c नायुध्यत ततः कर्णः पुत्रस्य तव संमते
07001040a भीष्मः समरविक्रान्तः पाण्डवेयस्य पार्थिव
07001040c जघान समरे योधानसंख्येयपराक्रमः
07001041a तस्मिंस्तु निहते शूरे सत्यसंधे महौजसि
07001041c त्वत्सुताः कर्णमस्मार्षुस्तर्तुकामा इव प्लवम्
07001042a तावकास्तव पुत्राश्च सहिताः सर्वराजभिः
07001042c हा कर्ण इति चाक्रन्दन्कालोऽयमिति चाब्रुवन्
07001043a जामदग्न्याभ्यनुज्ञातमस्त्रे दुर्वारपौरुषम्
07001043c अगमन्नो मनः कर्णं बन्धुमात्ययिकेष्विव
07001044a स हि शक्तो रणे राजंस्त्रातुमस्मान्महाभयात्
07001044c त्रिदशानिव गोविन्दः सततं सुमहाभयात्
07001045  वैशंपायन उवाच
07001045a तथा कर्णं युधि वरं कीर्तयन्तं पुनः पुनः
07001045c आशीविषवदुच्छ्वस्य धृतराष्ट्रोऽब्रवीदिदम्
07001046a यत्तद्वैकर्तनं कर्णमगमद्वो मनस्तदा
07001046c अप्यपश्यत राधेयं सूतपुत्रं तनुत्यजम्
07001047a अपि तन्न मृषाकार्षीद्युधि सत्यपराक्रमः
07001047c संभ्रान्तानां तदार्तानां त्रस्तानां त्राणमिच्छताम्
07001048a अपि तत्पूरयां चक्रे धनुर्धरवरो युधि
07001048c यत्तद्विनिहते भीष्मे कौरवाणामपावृतम्
07001049a तत्खण्डं पूरयामास परेषामादधद्भयम्
07001049c कृतवान्मम पुत्राणां जयाशां सफलामपि
07002001  संजय उवाच
07002001a हतं भीष्ममाधिरथिर्विदित्वा; भिन्नां नावमिवात्यगाधे कुरूणाम्
07002001c सोदर्यवद्व्यसनात्सूतपुत्रः; संतारयिष्यंस्तव पुत्रस्य सेनाम्
07002002a श्रुत्वा तु कर्णः पुरुषेन्द्रमच्युतं; निपातितं शांतनवं महारथम्
07002002c अथोपायात्तूर्णममित्रकर्शनो; धनुर्धराणां प्रवरस्तदा वृषः
07002003a हते तु भीष्मे रथसत्तमे परै;र्निमज्जतीं नावमिवार्णवे कुरून्
07002003c पितेव पुत्रांस्त्वरितोऽभ्ययात्ततः; संतारयिष्यंस्तव पुत्रस्य सेनाम्
07002004  कर्ण उवाच
07002004a यस्मिन्धृतिर्बुद्धिपराक्रमौजो; दमः सत्यं वीरगुणाश्च सर्वे
07002004c अस्त्राणि दिव्यान्यथ संनतिर्ह्रीः; प्रिया च वागनपायीनि भीष्मे
07002005a ब्रह्मद्विषघ्ने सततं कृतज्ञे; सनातनं चन्द्रमसीव लक्ष्म
07002005c स चेत्प्रशान्तः परवीरहन्ता; मन्ये हतानेव हि सर्वयोधान्
07002006a नेह ध्रुवं किंचन जातु विद्यते; अस्मिँल्लोके कर्मणोऽनित्ययोगात्
07002006c सूर्योदये को हि विमुक्तसंशयो; भावं कुर्वीताद्य महाव्रते हते
07002007a वसुप्रभावे वसुवीर्यसंभवे; गते वसूनेव वसुंधराधिपे
07002007c वसूनि पुत्रांश्च वसुंधरां तथा; कुरूंश्च शोचध्वमिमां च वाहिनीम्
07002008  संजय उवाच
07002008a महाप्रभावे वरदे निपातिते; लोकश्रेष्ठे शांतनवे महौजसि
07002008c पराजितेषु भरतेषु दुर्मनाः; कर्णो भृशं न्यश्वसदश्रु वर्तयन्
07002009a इदं तु राधेयवचो निशम्य ते; सुताश्च राजंस्तव सैनिकाश्च ह
07002009c परस्परं चुक्रुशुरार्तिजं भृशं; तदाश्रु नेत्रैर्मुमुचुर्हि शब्दवत्
07002010a प्रवर्तमाने तु पुनर्महाहवे; विगाह्यमानासु चमूषु पार्थिवैः
07002010c अथाब्रवीद्धर्षकरं वचस्तदा; रथर्षभान्सर्वमहारथर्षभः
07002011  कर्ण उवाच
07002011a जगत्यनित्ये सततं प्रधावति; प्रचिन्तयन्नस्थिरमद्य लक्षये
07002011c भवत्सु तिष्ठत्स्विह पातितो रणे; गिरिप्रकाशः कुरुपुंगवः कथम्
07002012a निपातिते शांतनवे महारथे; दिवाकरे भूतलमास्थिते यथा
07002012c न पार्थिवाः सोढुमलं धनंजयं; गिरिप्रवोढारमिवानिलं द्रुमाः
07002013a हतप्रधानं त्विदमार्तरूपं; परैर्हतोत्साहमनाथमद्य वै
07002013c मया कुरूणां परिपाल्यमाहवे; बलं यथा तेन महात्मना तथा
07002014a समाहितं चात्मनि भारमीदृशं; जगत्तथानित्यमिदं च लक्षये
07002014c निपातितं चाहवशौण्डमाहवे; कथं नु कुर्यामहमाहवे भयम्
07002015a अहं तु तान्कुरुवृषभानजिह्मगैः; प्रवेरयन्यमसदनं रणे चरन्
07002015c यशः परं जगति विभाव्य वर्तिता; परैर्हतो युधि शयिताथ वा पुनः
07002016a युधिष्ठिरो धृतिमतिधर्मतत्त्ववा;न्वृकोदरो गजशततुल्यविक्रमः
07002016c तथार्जुनस्त्रिदशवरात्मजो यतो; न तद्बलं सुजयमथामरैरपि
07002017a यमौ रणे यत्र यमोपमौ बले; ससात्यकिर्यत्र च देवकीसुतः
07002017c न तद्बलं कापुरुषोऽभ्युपेयिवा;न्निवर्तते मृत्युमुखादिवासकृत्
07002018a तपोऽभ्युदीर्णं तपसैव गम्यते; बलं बलेनापि तथा मनस्विभिः
07002018c मनश्च मे शत्रुनिवारणे ध्रुवं; स्वरक्षणे चाचलवद्व्यवस्थितम्
07002019a एवं चैषां बुध्यमानः प्रभावं; गत्वैवाहं ताञ्जयाम्यद्य सूत
07002019c मित्रद्रोहो मर्षणीयो न मेऽयं; भग्ने सैन्ये यः सहायः स मित्रम्
07002020a कर्तास्म्येतत्सत्पुरुषार्यकर्म; त्यक्त्वा प्राणाननुयास्यामि भीष्मम्
07002020c सर्वान्संख्ये शत्रुसंघान्हनिष्ये; हतस्तैर्वा वीरलोकं गमिष्ये
07002021a संप्राक्रुष्टे रुदितस्त्रीकुमारे; पराभूते पौरुषे धार्तराष्ट्रे
07002021c मया कृत्यमिति जानामि सूत; तस्माच्छत्रून्धार्तराष्ट्रस्य जेष्ये
07002022a कुरून्रक्षन्पाण्डुपुत्राञ्जिघांसं;स्त्यक्त्वा प्राणान्घोररूपे रणेऽस्मिन्
07002022c सर्वान्संख्ये शत्रुसंघान्निहत्य; दास्याम्यहं धार्तराष्ट्राय राज्यम्
07002023a निबध्यतां मे कवचं विचित्रं; हैमं शुभ्रं मणिरत्नावभासि
07002023c शिरस्त्राणं चार्कसमानभासं; धनुः शरांश्चापि विषाहिकल्पान्
07002024a उपासङ्गान्षोडश योजयन्तु; धनूंषि दिव्यानि तथाहरन्तु
07002024c असींश्च शक्तीश्च गदाश्च गुर्वीः; शङ्खं च जाम्बूनदचित्रभासम्
07002025a एतां रौक्मीं नागकक्ष्यां च जैत्रीं; जैत्रं च मे ध्वजमिन्दीवराभम्
07002025c श्लक्ष्णैर्वस्त्रैर्विप्रमृज्यानयस्व; चित्रां मालां चात्र बद्ध्वा सजालाम्
07002026a अश्वानग्र्यान्पाण्डुराभ्रप्रकाशा;न्पुष्टान्स्नातान्मन्त्रपूताभिरद्भिः
07002026c तप्तैर्भाण्डैः काञ्चनैरभ्युपेता;ञ्शीघ्राञ्शीघ्रं सूतपुत्रानयस्व
07002027a रथं चाग्र्यं हेमजालावनद्धं; रत्नैश्चित्रं चन्द्रसूर्यप्रकाशैः
07002027c द्रव्यैर्युक्तं संप्रहारोपपन्नै;र्वाहैर्युक्तं तूर्णमावर्तयस्व
07002028a चित्राणि चापानि च वेगवन्ति; ज्याश्चोत्तमाः संहननोपपन्नाः
07002028c तूणांश्च पूर्णान्महतः शराणा;मासज्य गात्रावरणानि चैव
07002029a प्रायात्रिकं चानयताशु सर्वं; कन्याः पूर्णं वीरकांस्यं च हैमम्
07002029c आनीय मालामवबध्य चाङ्गे; प्रवादयन्त्वाशु जयाय भेरीः
07002030a प्रयाहि सूताशु यतः किरीटी; वृकोदरो धर्मसुतो यमौ च
07002030c तान्वा हनिष्यामि समेत्य संख्ये; भीष्माय वैष्यामि हतो द्विषद्भिः
07002031a यस्मिन्राजा सत्यधृतिर्युधिष्ठिरः; समास्थितो भीमसेनार्जुनौ च
07002031c वासुदेवः सात्यकिः सृञ्जयाश्च; मन्ये बलं तदजय्यं महीपैः
07002032a तं चेन्मृत्युः सर्वहरोऽभिरक्षे;त्सदाप्रमत्तः समरे किरीटिनम्
07002032c तथापि हन्तास्मि समेत्य संख्ये; यास्यामि वा भीष्मपथा यमाय
07002033a न त्वेवाहं न गमिष्यामि तेषां; मध्ये शूराणां तत्तथाहं ब्रवीमि
07002033c मित्रद्रुहो दुर्बलभक्तयो ये; पापात्मानो न ममैते सहायाः
07002034  संजय उवाच
07002034a स सिद्धिमन्तं रथमुत्तमं दृढं; सकूबरं हेमपरिष्कृतं शुभम्
07002034c पताकिनं वातजवैर्हयोत्तमै;र्युक्तं समास्थाय ययौ जयाय
07002035a संपूज्यमानः कुरुभिर्महात्मा; रथर्षभः पाण्डुरवाजियाता
07002035c ययौ तदायोधनमुग्रधन्वा; यत्रावसानं भरतर्षभस्य
07002036a वरूथिना महता सध्वजेन; सुवर्णमुक्तामणिवज्रशालिना
07002036c सदश्वयुक्तेन रथेन कर्णो; मेघस्वनेनार्क इवामितौजाः
07002037a हुताशनाभः स हुताशनप्रभे; शुभः शुभे वै स्वरथे धनुर्धरः
07002037c स्थितो रराजाधिरथिर्महारथः; स्वयं विमाने सुरराडिव स्थितः
07003001  संजय उवाच
07003001a शरतल्पे महात्मानं शयानममितौजसम्
07003001c महावातसमूहेन समुद्रमिव शोषितम्
07003002a दिव्यैरस्त्रैर्महेष्वासं पातितं सव्यसाचिना
07003002c जयाशां तव पुत्राणां संभग्नां शर्म वर्म च
07003003a अपाराणामिव द्वीपमगाधे गाधमिच्छताम्
07003003c स्रोतसा यामुनेनेव शरौघेण परिप्लुतम्
07003004a महान्तमिव मैनाकमसह्यं भुवि पातितम्
07003004c नभश्च्युतमिवादित्यं पतितं धरणीतले
07003005a शतक्रतोरिवाचिन्त्यं पुरा वृत्रेण निर्जयम्
07003005c मोहनं सर्वसैन्यस्य युधि भीष्मस्य पातनम्
07003006a ककुदं सर्वसैन्यानां लक्ष्म सर्वधनुष्मताम्
07003006c धनंजयशरव्याप्तं पितरं ते महाव्रतम्
07003007a तं वीरशयने वीरं शयानं पुरुषर्षभम्
07003007c भीष्ममाधिरथिर्दृष्ट्वा भरतानाममध्यमम्
07003008a अवतीर्य रथादार्तो बाष्पव्याकुलिताक्षरम्
07003008c अभिवाद्याञ्जलिं बद्ध्वा वन्दमानोऽभ्यभाषत
07003009a कर्णोऽहमस्मि भद्रं ते अद्य मा वद भारत
07003009c पुण्यया क्षेमया वाचा चक्षुषा चावलोकय
07003010a न नूनं सुकृतस्येह फलं कश्चित्समश्नुते
07003010c यत्र धर्मपरो वृद्धः शेते भुवि भवानिह
07003011a कोशसंजनने मन्त्रे व्यूहप्रहरणेषु च
07003011c नाथमन्यं न पश्यामि कुरूणां कुरुसत्तम
07003012a बुद्ध्या विशुद्धया युक्तो यः कुरूंस्तारयेद्भयात्
07003012c योधांस्त्वमप्लवे हित्वा पितृलोकं गमिष्यसि
07003013a अद्य प्रभृति संक्रुद्धा व्याघ्रा इव मृगक्षयम्
07003013c पाण्डवा भरतश्रेष्ठ करिष्यन्ति कुरुक्षयम्
07003014a अद्य गाण्डीवघोषस्य वीर्यज्ञाः सव्यसाचिनः
07003014c कुरवः संत्रसिष्यन्ति वज्रपाणेरिवासुराः
07003015a अद्य गाण्डीवमुक्तानामशनीनामिव स्वनः
07003015c त्रासयिष्यति संग्रामे कुरूनन्यांश्च पार्थिवान्
07003016a समिद्धोऽग्निर्यथा वीर महाज्वालो द्रुमान्दहेत्
07003016c धार्तराष्ट्रान्प्रधक्ष्यन्ति तथा बाणाः किरीटिनः
07003017a येन येन प्रसरतो वाय्वग्नी सहितौ वने
07003017c तेन तेन प्रदहतो भगवन्तौ यदिच्छतः
07003018a यादृशोऽग्निः समिद्धो हि तादृक्पार्थो न संशयः
07003018c यथा वायुर्नरव्याघ्र तथा कृष्णो न संशयः
07003019a नदतः पाञ्चजन्यस्य रसतो गाण्डिवस्य च
07003019c श्रुत्वा सर्वाणि सैन्यानि त्रासं यास्यन्ति भारत
07003020a कपिध्वजस्य चोत्पाते रथस्यामित्रकर्शिनः
07003020c शब्दं सोढुं न शक्ष्यन्ति त्वामृते वीर पार्थिवाः
07003021a को ह्यर्जुनं रणे योद्धुं त्वदन्यः पार्थिवोऽर्हति
07003021c यस्य दिव्यानि कर्माणि प्रवदन्ति मनीषिणः
07003022a अमानुषश्च संग्रामस्त्र्यम्बकेन च धीमतः
07003022c तस्माच्चैव वरः प्राप्तो दुष्प्रापश्चाकृतात्मभिः
07003023a तमद्याहं पाण्डवं युद्धशौण्ड;ममृष्यमाणो भवतानुशिष्टः
07003023c आशीविषं दृष्टिहरं सुघोर;मियां पुरस्कृत्य वधं जयं वा
07004001  संजय उवाच
07004001a तस्य लालप्यतः श्रुत्वा वृद्धः कुरुपितामहः
07004001c देशकालोचितं वाक्यमब्रवीत्प्रीतमानसः
07004002a समुद्र इव सिन्धूनां ज्योतिषामिव भास्करः
07004002c सत्यस्य च यथा सन्तो बीजानामिव चोर्वरा
07004003a पर्जन्य इव भूतानां प्रतिष्ठा सुहृदां भव
07004003c बान्धवास्त्वानुजीवन्तु सहस्राक्षमिवामराः
07004004a स्वबाहुबलवीर्येण धार्तराष्ट्रप्रियैषिणा
07004004c कर्ण राजपुरं गत्वा काम्बोजा निहतास्त्वया
07004005a गिरिव्रजगताश्चापि नग्नजित्प्रमुखा नृपाः
07004005c अम्बष्ठाश्च विदेहाश्च गान्धाराश्च जितास्त्वया
07004006a हिमवद्दुर्गनिलयाः किराता रणकर्कशाः
07004006c दुर्योधनस्य वशगाः कृताः कर्ण त्वया पुरा
07004007a तत्र तत्र च संग्रामे दुर्योधनहितैषिणा
07004007c बहवश्च जिता वीरास्त्वया कर्ण महौजसा
07004008a यथा दुर्योधनस्तात सज्ञातिकुलबान्धवः
07004008c तथा त्वमपि सर्वेषां कौरवाणां गतिर्भव
07004009a शिवेनाभिवदामि त्वां गच्छ युध्यस्व शत्रुभिः
07004009c अनुशाधि कुरून्संख्ये धत्स्व दुर्योधने जयम्
07004010a भवान्पौत्रसमोऽस्माकं यथा दुर्योधनस्तथा
07004010c तवापि धर्मतः सर्वे यथा तस्य वयं तथा
07004011a यौनात्संबन्धकाल्लोके विशिष्टं संगतं सताम्
07004011c सद्भिः सह नरश्रेष्ठ प्रवदन्ति मनीषिणः
07004012a स सत्यसंगरो भूत्वा ममेदमिति निश्चितम्
07004012c कुरूणां पालय बलं यथा दुर्योधनस्तथा
07004013a इति श्रुत्वा वचः सोऽथ चरणावभिवाद्य च
07004013c ययौ वैकर्तनः कर्णस्तूर्णमायोधनं प्रति
07004014a सोऽभिवीक्ष्य नरौघाणां स्थानमप्रतिमं महत्
07004014c व्यूढप्रहरणोरस्कं सैन्यं तत्समबृंहयत्
07004015a कर्णं दृष्ट्वा महेष्वासं युद्धाय समवस्थितम्
07004015c क्ष्वेडितास्फोटितरवैः सिंहनादरवैरपि
07004015e धनुःशब्दैश्च विविधैः कुरवः समपूजयन्
07005001  संजय उवाच
07005001a रथस्थं पुरुषव्याघ्रं दृष्ट्वा कर्णमवस्थितम्
07005001c हृष्टो दुर्योधनो राजन्निदं वचनमब्रवीत्
07005002a सनाथमिदमत्यर्थं भवता पालितं बलम्
07005002c मन्ये किं तु समर्थं यद्धितं तत्संप्रधार्यताम्
07005003  कर्ण उवाच
07005003a ब्रूहि तत्पुरुषव्याघ्र त्वं हि प्राज्ञतमो नृप
07005003c यथा चार्थपतिः कृत्यं पश्यते न तथेतरः
07005004a ते स्म सर्वे तव वचः श्रोतुकामा नरेश्वर
07005004c नान्याय्यं हि भवान्वाक्यं ब्रूयादिति मतिर्मम
07005005  दुर्योधन उवाच
07005005a भीष्मः सेनाप्रणेतासीद्वयसा विक्रमेण च
07005005c श्रुतेन च सुसंपन्नः सर्वैर्योधगुणैस्तथा
07005006a तेनातियशसा कर्ण घ्नता शत्रुगणान्मम
07005006c सुयुद्धेन दशाहानि पालिताः स्मो महात्मना
07005007a तस्मिन्नसुकरं कर्म कृतवत्यास्थिते दिवम्
07005007c कं नु सेनाप्रणेतारं मन्यसे तदनन्तरम्
07005008a न ऋते नायकं सेना मुहूर्तमपि तिष्ठति
07005008c आहवेष्वाहवश्रेष्ठ नेतृहीनेव नौर्जले
07005009a यथा ह्यकर्णधारा नौ रथश्चासारथिर्यथा
07005009c द्रवेद्यथेष्टं तद्वत्स्यादृते सेनापतिं बलम्
07005010a स भवान्वीक्ष्य सर्वेषु मामकेषु महात्मसु
07005010c पश्य सेनापतिं युक्तमनु शांतनवादिह
07005011a यं हि सेनाप्रणेतारं भवान्वक्ष्यति संयुगे
07005011c तं वयं सहिताः सर्वे प्रकरिष्याम मारिष
07005012  कर्ण उवाच
07005012a सर्व एव महात्मान इमे पुरुषसत्तमाः
07005012c सेनापतित्वमर्हन्ति नात्र कार्या विचारणा
07005013a कुलसंहननज्ञानैर्बलविक्रमबुद्धिभिः
07005013c युक्ताः कृतज्ञा ह्रीमन्त आहवेष्वनिवर्तिनः
07005014a युगपन्न तु ते शक्याः कर्तुं सर्वे पुरःसराः
07005014c एक एवात्र कर्तव्यो यस्मिन्वैशेषिका गुणाः
07005015a अन्योन्यस्पर्धिनां तेषां यद्येकं सत्करिष्यसि
07005015c शेषा विमनसो व्यक्तं न योत्स्यन्ते हि भारत
07005016a अयं तु सर्वयोधानामाचार्यः स्थविरो गुरुः
07005016c युक्तः सेनापतिः कर्तुं द्रोणः शस्त्रभृतां वरः
07005017a को हि तिष्ठति दुर्धर्षे द्रोणे ब्रह्मविदुत्तमे
07005017c सेनापतिः स्यादन्योऽस्माच्छुक्राङ्गिरसदर्शनात्
07005018a न च स ह्यस्ति ते योधः सर्वराजसु भारत
07005018c यो द्रोणं समरे यान्तं नानुयास्यति संयुगे
07005019a एष सेनाप्रणेतॄणामेष शस्त्रभृतामपि
07005019c एष बुद्धिमतां चैव श्रेष्ठो राजन्गुरुश्च ते
07005020a एवं दुर्योधनाचार्यमाशु सेनापतिं कुरु
07005020c जिगीषन्तोऽसुरान्संख्ये कार्त्तिकेयमिवामराः
07005021  संजय उवाच
07005021a कर्णस्य वचनं श्रुत्वा राजा दुर्योधनस्तदा
07005021c सेनामध्यगतं द्रोणमिदं वचनमब्रवीत्
07005022a वर्णश्रैष्ठ्यात्कुलोत्पत्त्या श्रुतेन वयसा धिया
07005022c वीर्याद्दाक्ष्यादधृष्यत्वादर्थज्ञानान्नयाज्जयात्
07005023a तपसा च कृतज्ञत्वाद्वृद्धः सर्वगुणैरपि
07005023c युक्तो भवत्समो गोप्ता राज्ञामन्यो न विद्यते
07005024a स भवान्पातु नः सर्वान्विबुधानिव वासवः
07005024c भवन्नेत्राः पराञ्जेतुमिच्छामो द्विजसत्तम
07005025a रुद्राणामिव कापाली वसूनामिव पावकः
07005025c कुबेर इव यक्षाणां मरुतामिव वासवः
07005026a वसिष्ठ इव विप्राणां तेजसामिव भास्करः
07005026c पितॄणामिव धर्मोऽथ आदित्यानामिवाम्बुराट्
07005027a नक्षत्राणामिव शशी दितिजानामिवोशनाः
07005027c श्रेष्ठः सेनाप्रणेतॄणां स नः सेनापतिर्भव
07005028a अक्षौहिण्यो दशैका च वशगाः सन्तु तेऽनघ
07005028c ताभिः शत्रून्प्रतिव्यूह्य जहीन्द्रो दानवानिव
07005029a प्रयातु नो भवानग्रे देवानामिव पावकिः
07005029c अनुयास्यामहे त्वाजौ सौरभेया इवर्षभम्
07005030a उग्रधन्वा महेष्वासो दिव्यं विस्फारयन्धनुः
07005030c अग्रे भवन्तं दृष्ट्वा नो नार्जुनः प्रसहिष्यते
07005031a ध्रुवं युधिष्ठिरं संख्ये सानुबन्धं सबान्धवम्
07005031c जेष्यामि पुरुषव्याघ्र भवान्सेनापतिर्यदि
07005032a एवमुक्ते ततो द्रोणे जयेत्यूचुर्नराधिपाः
07005032c सिंहनादेन महता हर्षयन्तस्तवात्मजम्
07005033a सैनिकाश्च मुदा युक्ता वर्धयन्ति द्विजोत्तमम्
07005033c दुर्योधनं पुरस्कृत्य प्रार्थयन्तो महद्यशः
07005034  द्रोण उवाच
07005034a वेदं षडङ्गं वेदाहमर्थविद्यां च मानवीम्
07005034c त्रैयम्बकमथेष्वस्त्रमस्त्राणि विविधानि च
07005035a ये चाप्युक्ता मयि गुणा भवद्भिर्जयकाङ्क्षिभिः
07005035c चिकीर्षुस्तानहं सत्यान्योधयिष्यामि पाण्डवान्
07005036  संजय उवाच
07005036a स एवमभ्यनुज्ञातश्चक्रे सेनापतिं ततः
07005036c द्रोणं तव सुतो राजन्विधिदृष्टेन कर्मणा
07005037a अथाभिषिषिचुर्द्रोणं दुर्योधनमुखा नृपाः
07005037c सेनापत्ये यथा स्कन्दं पुरा शक्रमुखाः सुराः
07005038a ततो वादित्रघोषेण सह पुंसां महास्वनैः
07005038c प्रादुरासीत्कृते द्रोणे हर्षः सेनापतौ तदा
07005039a ततः पुण्याहघोषेण स्वस्तिवादस्वनेन च
07005039c संस्तवैर्गीतशब्दैश्च सूतमागधबन्दिनाम्
07005040a जयशब्दैर्द्विजाग्र्याणां सुभगानर्तितैस्तथा
07005040c सत्कृत्य विधिवद्द्रोणं जितान्मन्यन्त पाण्डवान्
07006001  संजय उवाच
07006001a सेनापत्यं तु संप्राप्य भारद्वाजो महारथः
07006001c युयुत्सुर्व्यूह्य सैन्यानि प्रायात्तव सुतैः सह
07006002a सैन्धवश्च कलिङ्गश्च विकर्णश्च तवात्मजः
07006002c दक्षिणं पार्श्वमास्थाय समतिष्ठन्त दंशिताः
07006003a प्रपक्षः शकुनिस्तेषां प्रवरैर्हयसादिभिः
07006003c ययौ गान्धारकैः सार्धं विमलप्रासयोधिभिः
07006004a कृपश्च कृतवर्मा च चित्रसेनो विविंशतिः
07006004c दुःशासनमुखा यत्ताः सव्यं पार्श्वमपालयन्
07006005a तेषां प्रपक्षाः काम्बोजाः सुदक्षिणपुरःसराः
07006005c ययुरश्वैर्महावेगैः शकाश्च यवनैः सह
07006006a मद्रास्त्रिगर्ताः साम्बष्ठाः प्रतीच्योदीच्यवासिनः
07006006c शिबयः शूरसेनाश्च शूद्राश्च मलदैः सह
07006007a सौवीराः कितवाः प्राच्या दाक्षिणात्याश्च सर्वशः
07006007c तवात्मजं पुरस्कृत्य सूतपुत्रस्य पृष्ठतः
07006008a हर्षयन्सर्वसैन्यानि बलेषु बलमादधत्
07006008c ययौ वैकर्तनः कर्णः प्रमुखे सर्वधन्विनाम्
07006009a तस्य दीप्तो महाकायः स्वान्यनीकानि हर्षयन्
07006009c हस्तिकक्ष्यामहाकेतुर्बभौ सूर्यसमद्युतिः
07006010a न भीष्मव्यसनं कश्चिद्दृष्ट्वा कर्णममन्यत
07006010c विशोकाश्चाभवन्सर्वे राजानः कुरुभिः सह
07006011a हृष्टाश्च बहवो योधास्तत्राजल्पन्त संगताः
07006011c न हि कर्णं रणे दृष्ट्वा युधि स्थास्यन्ति पाण्डवाः
07006012a कर्णो हि समरे शक्तो जेतुं देवान्सवासवान्
07006012c किमु पाण्डुसुतान्युद्धे हीनवीर्यपराक्रमान्
07006013a भीष्मेण तु रणे पार्थाः पालिता बाहुशालिना
07006013c तांस्तु कर्णः शरैस्तीक्ष्णैर्नाशयिष्यत्यसंशयम्
07006014a एवं ब्रुवन्तस्तेऽन्योन्यं हृष्टरूपा विशां पते
07006014c राधेयं पूजयन्तश्च प्रशंसन्तश्च निर्ययुः
07006015a अस्माकं शकटव्यूहो द्रोणेन विहितोऽभवत्
07006015c परेषां क्रौञ्च एवासीद्व्यूहो राजन्महात्मनाम्
07006015e प्रीयमाणेन विहितो धर्मराजेन भारत
07006016a व्यूहप्रमुखतस्तेषां तस्थतुः पुरुषर्षभौ
07006016c वानरध्वजमुच्छ्रित्य विष्वक्सेनधनंजयौ
07006017a ककुदं सर्वसैन्यानां लक्ष्म सर्वधनुष्मताम्
07006017c आदित्यपथगः केतुः पार्थस्यामिततेजसः
07006018a दीपयामास तत्सैन्यं पाण्डवस्य महात्मनः
07006018c यथा प्रज्वलितः सूर्यो युगान्ते वै वसुंधराम्
07006019a अस्यतामर्जुनः श्रेष्ठो गाण्डीवं धनुषां वरम्
07006019c वासुदेवश्च भूतानां चक्राणां च सुदर्शनम्
07006020a चत्वार्येतानि तेजांसि वहञ्श्वेतहयो रथः
07006020c परेषामग्रतस्तस्थौ कालचक्रमिवोद्यतम्
07006021a एवमेतौ महात्मानौ बलसेनाग्रगावुभौ
07006021c तावकानां मुखं कर्णः परेषां च धनंजयः
07006022a ततो जाताभिसंरम्भौ परस्परवधैषिणौ
07006022c अवेक्षेतां तदान्योन्यं समरे कर्णपाण्डवौ
07006023a ततः प्रयाते सहसा भारद्वाजे महारथे
07006023c अन्तर्नादेन घोरेण वसुधा समकम्पत
07006024a ततस्तुमुलमाकाशमावृणोत्सदिवाकरम्
07006024c वातोद्धूतं रजस्तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्
07006025a अनभ्रे प्रववर्ष द्यौर्मांसास्थिरुधिराण्युत
07006025c गृध्राः श्येना बडाः कङ्का वायसाश्च सहस्रशः
07006025e उपर्युपरि सेनां ते तदा पर्यपतन्नृप
07006026a गोमायवश्च प्राक्रोशन्भयदान्दारुणान्रवान्
07006026c अकार्षुरपसव्यं च बहुशः पृतनां तव
07006026e चिखादिषन्तो मांसानि पिपासन्तश्च शोणितम्
07006027a अपतद्दीप्यमाना च सनिर्घाता सकम्पना
07006027c उल्का ज्वलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः
07006028a परिवेषो महांश्चापि सविद्युत्स्तनयित्नुमान्
07006028c भास्करस्याभवद्राजन्प्रयाते वाहिनीपतौ
07006029a एते चान्ये च बहवः प्रादुरासन्सुदारुणाः
07006029c उत्पाता युधि वीराणां जीवितक्षयकारकाः
07006030a ततः प्रववृते युद्धं परस्परवधैषिणाम्
07006030c कुरुपाण्डवसैन्यानां शब्देनानादयज्जगत्
07006031a ते त्वन्योन्यं सुसंरब्धाः पाण्डवाः कौरवैः सह
07006031c प्रत्यघ्नन्निशितैर्बाणैर्जयगृद्धाः प्रहारिणः
07006032a स पाण्डवानां महतीं महेष्वासो महाद्युतिः
07006032c वेगेनाभ्यद्रवत्सेनां किरञ्शरशतैः शितैः
07006033a द्रोणमभ्युद्यतं दृष्ट्वा पाण्डवाः सह सृञ्जयैः
07006033c प्रत्यगृह्णंस्तदा राजञ्शरवर्षैः पृथक्पृथक्
07006034a संक्षोभ्यमाणा द्रोणेन भिद्यमाना महाचमूः
07006034c व्यशीर्यत सपाञ्चाला वातेनेव बलाहकाः
07006035a बहूनीह विकुर्वाणो दिव्यान्यस्त्राणि संयुगे
07006035c अपीडयत्क्षणेनैव द्रोणः पाण्डवसृञ्जयान्
07006036a ते वध्यमाना द्रोणेन वासवेनेव दानवाः
07006036c पाञ्चालाः समकम्पन्त धृष्टद्युम्नपुरोगमाः
07006037a ततो दिव्यास्त्रविच्छूरो याज्ञसेनिर्महारथः
07006037c अभिनच्छरवर्षेण द्रोणानीकमनेकधा
07006038a द्रोणस्य शरवर्षैस्तु शरवर्षाणि भागशः
07006038c संनिवार्य ततः सेनां कुरूनप्यवधीद्बली
07006039a संहृत्य तु ततो द्रोणः समवस्थाप्य चाहवे
07006039c स्वमनीकं महाबाहुः पार्षतं समुपाद्रवत्
07006040a स बाणवर्षं सुमहदसृजत्पार्षतं प्रति
07006040c मघवान्समभिक्रुद्धः सहसा दानवेष्विव
07006041a ते कम्प्यमाना द्रोणेन बाणैः पाण्डवसृञ्जयाः
07006041c पुनः पुनरभज्यन्त सिंहेनेवेतरे मृगाः
07006042a अथ पर्यपतद्द्रोणः पाण्डवानां बलं बली
07006042c अलातचक्रवद्राजंस्तदद्भुतमिवाभवत्
07006043a खचरनगरकल्पं कल्पितं शास्त्रदृष्ट्या; चलदनिलपताकं ह्रादिनं वल्गिताश्वम्
07006043c स्फटिकविमलकेतुं तापनं शात्रवाणां; रथवरमधिरूढः संजहारारिसेनाम्
07007001  संजय उवाच
07007001a तथा द्रोणमभिघ्नन्तं साश्वसूतरथद्विपान्
07007001c व्यथिताः पाण्डवा दृष्ट्वा न चैनं पर्यवारयन्
07007002a ततो युधिष्ठिरो राजा धृष्टद्युम्नधनंजयौ
07007002c अब्रवीत्सर्वतो यत्तैः कुम्भयोनिर्निवार्यताम्
07007003a तत्रैनमर्जुनश्चैव पार्षतश्च सहानुगः
07007003c पर्यगृह्णंस्ततः सर्वे समायान्तं महारथाः
07007004a केकया भीमसेनश्च सौभद्रोऽथ घटोत्कचः
07007004c युधिष्ठिरो यमौ मत्स्या द्रुपदस्यात्मजास्तथा
07007005a द्रौपदेयाश्च संहृष्टा धृष्टकेतुः ससात्यकिः
07007005c चेकितानश्च संक्रुद्धो युयुत्सुश्च महारथः
07007006a ये चान्ये पार्थिवा राजन्पाण्डवस्यानुयायिनः
07007006c कुलवीर्यानुरूपाणि चक्रुः कर्माण्यनेकशः
07007007a संगृह्यमाणां तां दृष्ट्वा पाण्डवैर्वाहिनीं रणे
07007007c व्यावृत्य चक्षुषी कोपाद्भारद्वाजोऽन्ववैक्षत
07007008a स तीव्रं कोपमास्थाय रथे समरदुर्मदः
07007008c व्यधमत्पाण्डवानीकमभ्राणीव सदागतिः
07007009a रथानश्वान्नरान्नागानभिधावंस्ततस्ततः
07007009c चचारोन्मत्तवद्द्रोणो वृद्धोऽपि तरुणो यथा
07007010a तस्य शोणितदिग्धाङ्गाः शोणास्ते वातरंहसः
07007010c आजानेया हया राजन्नविभ्रान्ताः श्रियं दधुः
07007011a तमन्तकमिव क्रुद्धमापतन्तं यतव्रतम्
07007011c दृष्ट्वा संप्राद्रवन्योधाः पाण्डवस्य ततस्ततः
07007012a तेषां प्रद्रवतां भीमः पुनरावर्ततामपि
07007012c वीक्षतां तिष्ठतां चासीच्छब्दः परमदारुणः
07007013a शूराणां हर्षजननो भीरूणां भयवर्धनः
07007013c द्यावापृथिव्योर्विवरं पूरयामास सर्वतः
07007014a ततः पुनरपि द्रोणो नाम विश्रावयन्युधि
07007014c अकरोद्रौद्रमात्मानं किरञ्शरशतैः परान्
07007015a स तथा तान्यनीकानि पाण्डवेयस्य धीमतः
07007015c कालवन्न्यवधीद्द्रोणो युवेव स्थविरो बली
07007016a उत्कृत्य च शिरांस्युग्रो बाहूनपि सभूषणान्
07007016c कृत्वा शून्यान्रथोपस्थानुदक्रोशन्महारथः
07007017a तस्य हर्षप्रणादेन बाणवेगेन चाभिभो
07007017c प्राकम्पन्त रणे योधा गावः शीतार्दिता इव
07007018a द्रोणस्य रथघोषेण मौर्वीनिष्पेषणेन च
07007018c धनुःशब्देन चाकाशे शब्दः समभवन्महान्
07007019a अथास्य बहुशो बाणा निश्चरन्तः सहस्रशः
07007019c व्याप्य सर्वा दिशः पेतुर्गजाश्वरथपत्तिषु
07007020a तं कार्मुकमहावेगमस्त्रज्वलितपावकम्
07007020c द्रोणमासादयां चक्रुः पाञ्चालाः पाण्डवैः सह
07007021a तान्वै सरथहस्त्यश्वान्प्राहिणोद्यमसादनम्
07007021c द्रोणोऽचिरेणाकरोच्च महीं शोणितकर्दमाम्
07007022a तन्वता परमास्त्राणि शरान्सततमस्यता
07007022c द्रोणेन विहितं दिक्षु बाणजालमदृश्यत
07007023a पदातिषु रथाश्वेषु वारणेषु च सर्वशः
07007023c तस्य विद्युदिवाभ्रेषु चरन्केतुरदृश्यत
07007024a स केकयानां प्रवरांश्च पञ्च; पाञ्चालराजं च शरैः प्रमृद्य
07007024c युधिष्ठिरानीकमदीनयोधी; द्रोणोऽभ्ययात्कार्मुकबाणपाणिः
07007025a तं भीमसेनश्च धनंजयश्च; शिनेश्च नप्ता द्रुपदात्मजश्च
07007025c शैब्यात्मजः काशिपतिः शिबिश्च; हृष्टा नदन्तो व्यकिरञ्शरौघैः
07007026a तेषामथो द्रोणधनुर्विमुक्ताः; पतत्रिणः काञ्चनचित्रपुङ्खाः
07007026c भित्त्वा शरीराणि गजाश्वयूनां; जग्मुर्महीं शोणितदिग्धवाजाः
07007027a सा योधसंघैश्च रथैश्च भूमिः; शरैर्विभिन्नैर्गजवाजिभिश्च
07007027c प्रच्छाद्यमाना पतितैर्बभूव; समन्ततो द्यौरिव कालमेघैः
07007028a शैनेयभीमार्जुनवाहिनीपा;ञ्शैब्याभिमन्यू सह काशिराज्ञा
07007028c अन्यांश्च वीरान्समरे प्रमृद्ना;द्द्रोणः सुतानां तव भूतिकामः
07007029a एतानि चान्यानि च कौरवेन्द्र; कर्माणि कृत्वा समरे महात्मा
07007029c प्रताप्य लोकानिव कालसूर्यो; द्रोणो गतः स्वर्गमितो हि राजन्
07007030a एवं रुक्मरथः शूरो हत्वा शतसहस्रशः
07007030c पाण्डवानां रणे योधान्पार्षतेन निपातितः
07007031a अक्षौहिणीमभ्यधिकां शूराणामनिवर्तिनाम्
07007031c निहत्य पश्चाद्धृतिमानगच्छत्परमां गतिम्
07007032a पाण्डवैः सह पाञ्चालैरशिवैः क्रूरकर्मभिः
07007032c हतो रुक्मरथो राजन्कृत्वा कर्म सुदुष्करम्
07007033a ततो निनादो भूतानामाकाशे समजायत
07007033c सैन्यानां च ततो राजन्नाचार्ये निहते युधि
07007034a द्यां धरां खं दिशो वारि प्रदिशश्चानुनादयन्
07007034c अहो धिगिति भूतानां शब्दः समभवन्महान्
07007035a देवताः पितरश्चैव पूर्वे ये चास्य बान्धवाः
07007035c ददृशुर्निहतं तत्र भारद्वाजं महारथम्
07007036a पाण्डवास्तु जयं लब्ध्वा सिंहनादान्प्रचक्रिरे
07007036c तेन नादेन महता समकम्पत मेदिनी
07008001  धृतराष्ट्र उवाच
07008001a किं कुर्वाणं रणे द्रोणं जघ्नुः पाण्डवसृञ्जयाः
07008001c तथा निपुणमस्त्रेषु सर्वशस्त्रभृतामपि
07008002a रथभङ्गो बभूवास्य धनुर्वाशीर्यतास्यतः
07008002c प्रमत्तो वाभवद्द्रोणस्ततो मृत्युमुपेयिवान्
07008003a कथं नु पार्षतस्तात शत्रुभिर्दुष्प्रधर्षणम्
07008003c किरन्तमिषुसंघातान्रुक्मपुङ्खाननेकशः
07008004a क्षिप्रहस्तं द्विजश्रेष्ठं कृतिनं चित्रयोधिनम्
07008004c दूरेषुपातिनं दान्तमस्त्रयुद्धे च पारगम्
07008005a पाञ्चालपुत्रो न्यवधीद्दिष्ट्या स वरमच्युतम्
07008005c कुर्वाणं दारुणं कर्म रणे यत्तं महारथम्
07008006a व्यक्तं दिष्टं हि बलवत्पौरुषादिति मे मतिः
07008006c यद्द्रोणो निहतः शूरः पार्षतेन महात्मना
07008007a अस्त्रं चतुर्विधं वीरे यस्मिन्नासीत्प्रतिष्ठितम्
07008007c तमिष्वस्त्रवराचार्यं द्रोणं शंससि मे हतम्
07008008a श्रुत्वा हतं रुक्मरथं वैयाघ्रपरिवारणम्
07008008c जातरूपपरिष्कारं नाद्य शोकमपानुदे
07008009a न नूनं परदुःखेन कश्चिन्म्रियति संजय
07008009c यत्र द्रोणमहं श्रुत्वा हतं जीवामि न म्रिये
07008010a अश्मसारमयं नूनं हृदयं सुदृढं मम
07008010c यच्छ्रुत्वा निहतं द्रोणं शतधा न विदीर्यते
07008011a ब्राह्मे वेदे तथेष्वस्त्रे यमुपासन्गुणार्थिनः
07008011c ब्राह्मणा राजपुत्राश्च स कथं मृत्युना हतः
07008012a शोषणं सागरस्येव मेरोरिव विसर्पणम्
07008012c पतनं भास्करस्येव न मृष्ये द्रोणपातनम्
07008013a दृप्तानां प्रतिषेद्धासीद्धार्मिकानां च रक्षिता
07008013c योऽत्याक्षीत्कृपणस्यार्थे प्राणानपि परंतपः
07008014a मन्दानां मम पुत्राणां जयाशा यस्य विक्रमे
07008014c बृहस्पत्युशनस्तुल्यो बुद्ध्या स निहतः कथम्
07008015a ते च शोणा बृहन्तोऽश्वाः सैन्धवा हेममालिनः
07008015c रथे वातजवा युक्ताः सर्वशब्दातिगा रणे
07008016a बलिनो घोषिणो दान्ताः सैन्धवाः साधुवाहिनः
07008016c दृढाः संग्राममध्येषु कच्चिदासन्न विह्वलाः
07008017a करिणां बृंहतां युद्धे शङ्खदुन्दुभिनिस्वनम्
07008017c ज्याक्षेपशरवर्षाणां शस्त्राणां च सहिष्णवः
07008018a आशंसन्तः पराञ्जेतुं जितश्वासा जितव्यथाः
07008018c हयाः प्रजविताः शीघ्रा भारद्वाजरथोद्वहाः
07008019a ते स्म रुक्मरथे युक्ता नरवीरसमाहिताः
07008019c कथं नाभ्यतरंस्तात पाण्डवानामनीकिनीम्
07008020a जातरूपपरिष्कारमास्थाय रथमुत्तमम्
07008020c भारद्वाजः किमकरोच्छूरः संक्रन्दनो युधि
07008021a विद्यां यस्योपजीवन्ति सर्वलोकधनुर्भृतः
07008021c स सत्यसंधो बलवान्द्रोणः किमकरोद्युधि
07008022a दिवि शक्रमिव श्रेष्ठं महामात्रं धनुर्भृताम्
07008022c के नु तं रौद्रकर्माणं युद्धे प्रत्युद्ययू रथाः
07008023a ननु रुक्मरथं दृष्ट्वा प्रद्रवन्ति स्म पाण्डवाः
07008023c दिव्यमस्त्रं विकुर्वाणं सेनां क्षिण्वन्तमव्ययम्
07008024a उताहो सर्वसैन्येन धर्मराजः सहानुजः
07008024c पाञ्चाल्यप्रग्रहो द्रोणं सर्वतः समवारयत्
07008025a नूनमावारयत्पार्थो रथिनोऽन्यानजिह्मगैः
07008025c ततो द्रोणं समारोहत्पार्षतः पापकर्मकृत्
07008026a न ह्यन्यं परिपश्यामि वधे कंचन शुष्मिणः
07008026c धृष्टद्युम्नादृते रौद्रात्पाल्यमानात्किरीटिना
07008027a तैर्वृतः सर्वतः शूरैः पाञ्चाल्यापसदस्ततः
07008027c केकयैश्चेदिकारूषैर्मत्स्यैरन्यैश्च भूमिपैः
07008028a व्याकुलीकृतमाचार्यं पिपीलैरुरगं यथा
07008028c कर्मण्यसुकरे सक्तं जघानेति मतिर्मम
07008029a योऽधीत्य चतुरो वेदान्सर्वानाख्यानपञ्चमान्
07008029c ब्राह्मणानां प्रतिष्ठासीत्स्रोतसामिव सागरः
07008029e स कथं ब्राह्मणो वृद्धः शस्त्रेण वधमाप्तवान्
07008030a अमर्षणो मर्षितवान्क्लिश्यमानः सदा मया
07008030c अनर्हमाणः कौन्तेयः कर्मणस्तस्य तत्फलम्
07008031a यस्य कर्मानुजीवन्ति लोके सर्वधनुर्भृतः
07008031c स सत्यसंधः सुकृती श्रीकामैर्निहतः कथम्
07008032a दिवि शक्र इव श्रेष्ठो महासत्त्वो महाबलः
07008032c स कथं निहतः पार्थैः क्षुद्रमत्स्यैर्यथा तिमिः
07008033a क्षिप्रहस्तश्च बलवान्दृढधन्वारिमर्दनः
07008033c न यस्य जीविताकाङ्क्षी विषयं प्राप्य जीवति
07008034a यं द्वौ न जहतः शब्दौ जीवमानं कदाचन
07008034c ब्राह्मश्च वेदकामानां ज्याघोषश्च धनुर्भृताम्
07008035a नाहं मृष्ये हतं द्रोणं सिंहद्विरदविक्रमम्
07008035c कथं संजय दुर्धर्षमनाधृष्ययशोबलम्
07008036a केऽरक्षन्दक्षिणं चक्रं सव्यं के च महात्मनः
07008036c पुरस्तात्के च वीरस्य युध्यमानस्य संयुगे
07008037a के च तत्र तनुं त्यक्त्वा प्रतीपं मृत्युमाव्रजन्
07008037c द्रोणस्य समरे वीराः केऽकुर्वन्त परां धृतिम्
07008038a एतदार्येण कर्तव्यं कृच्छ्रास्वापत्सु संजय
07008038c पराक्रमेद्यथाशक्त्या तच्च तस्मिन्प्रतिष्ठितम्
07008039a मुह्यते मे मनस्तात कथा तावन्निवर्त्यताम्
07008039c भूयस्तु लब्धसंज्ञस्त्वा परिप्रक्ष्यामि संजय
07009001  वैशंपायन उवाच
07009001a एवं पृष्ट्वा सूतपुत्रं हृच्छोकेनार्दितो भृशम्
07009001c जये निराशः पुत्राणां धृतराष्ट्रोऽपतत्क्षितौ
07009002a तं विसंज्ञं निपतितं सिषिचुः परिचारकाः
07009002c जलेनात्यर्थशीतेन वीजन्तः पुण्यगन्धिना
07009003a पतितं चैनमाज्ञाय समन्ताद्भरतस्त्रियः
07009003c परिवव्रुर्महाराजमस्पृशंश्चैव पाणिभिः
07009004a उत्थाप्य चैनं शनकै राजानं पृथिवीतलात्
07009004c आसनं प्रापयामासुर्बाष्पकण्ठ्यो वराङ्गनाः
07009005a आसनं प्राप्य राजा तु मूर्छयाभिपरिप्लुतः
07009005c निश्चेष्टोऽतिष्ठत तदा वीज्यमानः समन्ततः
07009006a स लब्ध्वा शनकैः संज्ञां वेपमानो महीपतिः
07009006c पुनर्गावल्गणिं सूतं पर्यपृच्छद्यथातथम्
07009007a यत्तदुद्यन्निवादित्यो ज्योतिषा प्रणुदंस्तमः
07009007c आयादजातशत्रुर्वै कस्तं द्रोणादवारयत्
07009008a प्रभिन्नमिव मातङ्गं तथा क्रुद्धं तरस्विनम्
07009008c आसक्तमनसं दीप्तं प्रतिद्विरदघातिनम्
07009008e वाशितासंगमे यद्वदजय्यं प्रतियूथपैः
07009009a अति चान्यान्रणे योधान्वीरः पुरुषसत्तमः
07009009c यो ह्येको हि महाबाहुर्निर्दहेद्घोरचक्षुषा
07009009e कृत्स्नं दुर्योधनबलं धृतिमान्सत्यसंगरः
07009010a चक्षुर्हणं जये सक्तमिष्वासवररक्षितम्
07009010c दान्तं बहुमतं लोके के शूराः पर्यवारयन्
07009011a के दुष्प्रधर्षं राजानमिष्वासवरमच्युतम्
07009011c समासेदुर्नरव्याघ्रं कौन्तेयं तत्र मामकाः
07009012a तरसैवाभिपत्याथ यो वै द्रोणमुपाद्रवत्
07009012c तं भीमसेनमायान्तं के शूराः पर्यवारयन्
07009013a यदायाज्जलदप्रख्यो रथः परमवीर्यवान्
07009013c पर्जन्य इव बीभत्सुस्तुमुलामशनिं सृजन्
07009014a ववर्ष शरवर्षाणि वर्षाणि मघवानिव
07009014c इषुसंबाधमाकाशं कुर्वन्कपिवरध्वजः
07009014e अवस्फूर्जन्दिशः सर्वास्तलनेमिस्वनेन च
07009015a चापविद्युत्प्रभो घोरो रथगुल्मबलाहकः
07009015c रथनेमिघोषस्तनितः शरशब्दातिबन्धुरः
07009016a रोषनिर्जितजीमूतो मनोऽभिप्रायशीघ्रगः
07009016c मर्मातिगो बाणधारस्तुमुलः शोणितोदकः
07009017a संप्लावयन्महीं सर्वां मानवैरास्तरंस्तदा
07009017c गदानिष्टनितो रौद्रो दुर्योधनकृतोद्यमः
07009018a युद्धेऽभ्यषिञ्चद्विजयो गार्ध्रपत्रैः शिलाशितैः
07009018c गाण्डीवं धारयन्धीमान्कीदृशं वो मनस्तदा
07009019a कच्चिद्गाण्डीवशब्देन न प्रणश्यत वै बलम्
07009019c यद्वः स भैरवं कुर्वन्नर्जुनो भृशमभ्यगात्
07009020a कच्चिन्नापानुदद्द्रोणादिषुभिर्वो धनंजयः
07009020c वातो मेघानिवाविध्यन्प्रवाञ्शरवनानिलः
07009020e को हि गाण्डीवधन्वानं नरः सोढुं रणेऽर्हति
07009021a यत्सेनाः समकम्पन्त यद्वीरानस्पृशद्भयम्
07009021c के तत्र नाजहुर्द्रोणं के क्षुद्राः प्राद्रवन्भयात्
07009022a के वा तत्र तनूस्त्यक्त्वा प्रतीपं मृत्युमाव्रजन्
07009022c अमानुषाणां जेतारं युद्धेष्वपि धनंजयम्
07009023a न च वेगं सिताश्वस्य विशक्ष्यन्तीह मामकाः
07009023c गाण्डीवस्य च निर्घोषं प्रावृड्जलदनिस्वनम्
07009024a विष्वक्सेनो यस्य यन्ता योद्धा चैव धनंजयः
07009024c अशक्यः स रथो जेतुं मन्ये देवासुरैरपि
07009025a सुकुमारो युवा शूरो दर्शनीयश्च पाण्डवः
07009025c मेधावी निपुणो धीमान्युधि सत्यपराक्रमः
07009026a आरावं विपुलं कुर्वन्व्यथयन्सर्वकौरवान्
07009026c यदायान्नकुलो धीमान्के शूराः पर्यवारयन्
07009027a आशीविष इव क्रुद्धः सहदेवो यदाभ्ययात्
07009027c शत्रूणां कदनं कुर्वञ्जेतासौ दुर्जयो युधि
07009028a आर्यव्रतममोघेषुं ह्रीमन्तमपराजितम्
07009028c द्रोणायाभिमुखं यान्तं के शूराः पर्यवारयन्
07009029a यः स सौवीरराजस्य प्रमथ्य महतीं चमूम्
07009029c आदत्त महिषीं भोज्यां काम्यां सर्वाङ्गशोभनाम्
07009030a सत्यं धृतिश्च शौर्यं च ब्रह्मचर्यं च केवलम्
07009030c सर्वाणि युयुधानेऽस्मिन्नित्यानि पुरुषर्षभे
07009031a बलिनं सत्यकर्माणमदीनमपराजितम्
07009031c वासुदेवसमं युद्धे वासुदेवादनन्तरम्
07009032a युक्तं धनंजयप्रेष्ये शूरमाचार्यकर्मणि
07009032c पार्थेन सममस्त्रेषु कस्तं द्रोणादवारयत्
07009033a वृष्णीनां प्रवरं वीरं शूरं सर्वधनुष्मताम्
07009033c रामेण सममस्त्रेषु यशसा विक्रमेण च
07009034a सत्यं धृतिर्दमः शौर्यं ब्रह्मचर्यमनुत्तमम्
07009034c सात्वते तानि सर्वाणि त्रैलोक्यमिव केशवे
07009035a तमेवंगुणसंपन्नं दुर्वारमपि दैवतैः
07009035c समासाद्य महेष्वासं के वीराः पर्यवारयन्
07009036a पाञ्चालेषूत्तमं शूरमुत्तमाभिजनप्रियम्
07009036c नित्यमुत्तमकर्माणमुत्तमौजसमाहवे
07009037a युक्तं धनंजयहिते ममानर्थाय चोत्तमम्
07009037c यमवैश्रवणादित्यमहेन्द्रवरुणोपमम्
07009038a महारथसमाख्यातं द्रोणायोद्यन्तमाहवे
07009038c त्यजन्तं तुमुले प्राणान्के शूराः पर्यवारयन्
07009039a एकोऽपसृत्य चेदिभ्यः पाण्डवान्यः समाश्रितः
07009039c धृष्टकेतुं तमायान्तं द्रोणात्कः समवारयत्
07009040a योऽवधीत्केतुमाञ्शूरो राजपुत्रं सुदर्शनम्
07009040c अपरान्तगिरिद्वारे कस्तं द्रोणादवारयत्
07009041a स्त्रीपूर्वो यो नरव्याघ्रो यः स वेद गुणागुणान्
07009041c शिखण्डिनं याज्ञसेनिमम्लानमनसं युधि
07009042a देवव्रतस्य समरे हेतुं मृत्योर्महात्मनः
07009042c द्रोणायाभिमुखं यान्तं के वीराः पर्यवारयन्
07009043a यस्मिन्नभ्यधिका वीरे गुणाः सर्वे धनंजयात्
07009043c यस्मिन्नस्त्राणि सत्यं च ब्रह्मचर्यं च नित्यदा
07009044a वासुदेवसमं वीर्ये धनंजयसमं बले
07009044c तेजसादित्यसदृशं बृहस्पतिसमं मतौ
07009045a अभिमन्युं महात्मानं व्यात्ताननमिवान्तकम्
07009045c द्रोणायाभिमुखं यान्तं के वीराः पर्यवारयन्
07009046a तरुणस्त्वरुणप्रख्यः सौभद्रः परवीरहा
07009046c यदाभ्याद्रवत द्रोणं तदासीद्वो मनः कथम्
07009047a द्रौपदेया नरव्याघ्राः समुद्रमिव सिन्धवः
07009047c यद्द्रोणमाद्रवन्संख्ये के वीरास्तानवारयन्
07009048a ये ते द्वादशवर्षाणि क्रीडामुत्सृज्य बालकाः
07009048c अस्त्रार्थमवसन्भीष्मे बिभ्रतो व्रतमुत्तमम्
07009049a क्षत्रंजयः क्षत्रदेवः क्षत्रधर्मा च मानिनः
07009049c धृष्टद्युम्नात्मजा वीराः के तान्द्रोणादवारयन्
07009050a शताद्विशिष्टं यं युद्धे समपश्यन्त वृष्णयः
07009050c चेकितानं महेष्वासं कस्तं द्रोणादवारयत्
07009051a वार्धक्षेमिः कलिङ्गानां यः कन्यामाहरद्युधि
07009051c अनाधृष्टिरदीनात्मा कस्तं द्रोणादवारयत्
07009052a भ्रातरः पञ्च कैकेया धार्मिकाः सत्यविक्रमाः
07009052c इन्द्रगोपकवर्णाश्च रक्तवर्मायुधध्वजाः
07009053a मातृष्वसुः सुता वीराः पाण्डवानां जयार्थिनः
07009053c तान्द्रोणं हन्तुमायातान्के वीराः पर्यवारयन्
07009054a यं योधयन्तो राजानो नाजयन्वारणावते
07009054c षण्मासानभिसंरब्धा जिघांसन्तो युधां पतिम्
07009055a धनुष्मतां वरं शूरं सत्यसंधं महाबलम्
07009055c द्रोणात्कस्तं नरव्याघ्रं युयुत्सुं प्रत्यवारयत्
07009056a यः पुत्रं काशिराजस्य वाराणस्यां महारथम्
07009056c समरे स्त्रीषु गृध्यन्तं भल्लेनापहरद्रथात्
07009057a धृष्टद्युम्नं महेष्वासं पार्थानां मन्त्रधारिणम्
07009057c युक्तं दुर्योधनानर्थे सृष्टं द्रोणवधाय च
07009058a निर्दहन्तं रणे योधान्दारयन्तं च सर्वशः
07009058c द्रोणायाभिमुखं यान्तं के वीराः पर्यवारयन्
07009059a उत्सङ्ग इव संवृद्धं द्रुपदस्यास्त्रवित्तमम्
07009059c शैखण्डिनं क्षत्रदेवं के तं द्रोणादवारयन्
07009060a य इमां पृथिवीं कृत्स्नां चर्मवत्समवेष्टयत्
07009060c महता रथवंशेन मुख्यारिघ्नो महारथः
07009061a दशाश्वमेधानाजह्रे स्वन्नपानाप्तदक्षिणान्
07009061c निरर्गलान्सर्वमेधान्पुत्रवत्पालयन्प्रजाः
07009062a पिबन्त्यो दक्षिणां यस्य गङ्गास्रोतः समापिबन्
07009062c तावतीर्गा ददौ वीर उशीनरसुतोऽध्वरे
07009063a न पूर्वे नापरे चक्रुरिदं केचन मानवाः
07009063c इति संचुक्रुशुर्देवाः कृते कर्मणि दुष्करे
07009064a पश्यामस्त्रिषु लोकेषु न तं संस्थास्नुचारिषु
07009064c जातं वापि जनिष्यं वा द्वितीयं वापि संप्रति
07009065a अन्यमौशीनराच्छैब्याद्धुरो वोढारमित्युत
07009065c गतिं यस्य न यास्यन्ति मानुषा लोकवासिनः
07009066a तस्य नप्तारमायान्तं शैब्यं कः समवारयत्
07009066c द्रोणायाभिमुखं यान्तं व्यात्ताननमिवान्तकम्
07009067a विराटस्य रथानीकं मत्स्यस्यामित्रघातिनः
07009067c प्रेप्सन्तं समरे द्रोणं के वीराः पर्यवारयन्
07009068a सद्यो वृकोदराज्जातो महाबलपराक्रमः
07009068c मायावी राक्षसो घोरो यस्मान्मम महद्भयम्
07009069a पार्थानां जयकामं तं पुत्राणां मम कण्टकम्
07009069c घटोत्कचं महाबाहुं कस्तं द्रोणादवारयत्
07009070a एते चान्ये च बहवो येषामर्थाय संजय
07009070c त्यक्तारः संयुगे प्राणान्किं तेषामजितं युधि
07009071a येषां च पुरुषव्याघ्रः शार्ङ्गधन्वा व्यपाश्रयः
07009071c हितार्थी चापि पार्थानां कथं तेषां पराजयः
07009072a लोकानां गुरुरत्यन्तं लोकनाथः सनातनः
07009072c नारायणो रणे नाथो दिव्यो दिव्यात्मवान्प्रभुः
07009073a यस्य दिव्यानि कर्माणि प्रवदन्ति मनीषिणः
07009073c तान्यहं कीर्तयिष्यामि भक्त्या स्थैर्यार्थमात्मनः
07010001  धृतराष्ट्र उवाच
07010001a शृणु दिव्यानि कर्माणि वासुदेवस्य संजय
07010001c कृतवान्यानि गोविन्दो यथा नान्यः पुमान्क्वचित्
07010002a संवर्धता गोपकुले बालेनैव महात्मना
07010002c विख्यापितं बलं बाह्वोस्त्रिषु लोकेषु संजय
07010003a उच्चैःश्रवस्तुल्यबलं वायुवेगसमं जवे
07010003c जघान हयराजं यो यमुनावनवासिनम्
07010004a दानवं घोरकर्माणं गवां मृत्युमिवोत्थितम्
07010004c वृषरूपधरं बाल्ये भुजाभ्यां निजघान ह
07010005a प्रलम्बं नरकं जम्भं पीठं चापि महासुरम्
07010005c मुरुं चाचलसंकाशमवधीत्पुष्करेक्षणः
07010006a तथा कंसो महातेजा जरासंधेन पालितः
07010006c विक्रमेणैव कृष्णेन सगणः शातितो रणे
07010007a सुनामा नाम विक्रान्तः समग्राक्षौहिणीपतिः
07010007c भोजराजस्य मध्यस्थो भ्राता कंसस्य वीर्यवान्
07010008a बलदेवद्वितीयेन कृष्णेनामित्रघातिना
07010008c तरस्वी समरे दग्धः ससैन्यः शूरसेनराट्
07010009a दुर्वासा नाम विप्रर्षिस्तथा परमकोपनः
07010009c आराधितः सदारेण स चास्मै प्रददौ वरान्
07010010a तथा गान्धारराजस्य सुतां वीरः स्वयंवरे
07010010c निर्जित्य पृथिवीपालानवहत्पुष्करेक्षणः
07010011a अमृष्यमाणा राजानो यस्य जात्या हया इव
07010011c रथे वैवाहिके युक्ताः प्रतोदेन कृतव्रणाः
07010012a जरासंधं महाबाहुमुपायेन जनार्दनः
07010012c परेण घातयामास पृथगक्षौहिणीपतिम्
07010013a चेदिराजं च विक्रान्तं राजसेनापतिं बली
07010013c अर्घे विवदमानं च जघान पशुवत्तदा
07010014a सौभं दैत्यपुरं स्वस्थं शाल्वगुप्तं दुरासदम्
07010014c समुद्रकुक्षौ विक्रम्य पातयामास माधवः
07010015a अङ्गान्वङ्गान्कलिङ्गांश्च मागधान्काशिकोसलान्
07010015c वत्सगर्गकरूषांश्च पुण्ड्रांश्चाप्यजयद्रणे
07010016a आवन्त्यान्दाक्षिणात्यांश्च पार्वतीयान्दशेरकान्
07010016c काश्मीरकानौरसकान्पिशाचांश्च समन्दरान्
07010017a काम्बोजान्वाटधानांश्च चोलान्पाण्ड्यांश्च संजय
07010017c त्रिगर्तान्मालवांश्चैव दरदांश्च सुदुर्जयान्
07010018a नानादिग्भ्यश्च संप्राप्तान्व्रातानश्वशकान्प्रति
07010018c जितवान्पुण्डरीकाक्षो यवनांश्च सहानुगान्
07010019a प्रविश्य मकरावासं यादोभिरभिसंवृतम्
07010019c जिगाय वरुणं युद्धे सलिलान्तर्गतं पुरा
07010020a युधि पञ्चजनं हत्वा पातालतलवासिनम्
07010020c पाञ्चजन्यं हृषीकेशो दिव्यं शङ्खमवाप्तवान्
07010021a खाण्डवे पार्थसहितस्तोषयित्वा हुताशनम्
07010021c आग्नेयमस्त्रं दुर्धर्षं चक्रं लेभे महाबलः
07010022a वैनतेयं समारुह्य त्रासयित्वामरावतीम्
07010022c महेन्द्रभवनाद्वीरः पारिजातमुपानयत्
07010023a तच्च मर्षितवाञ्शक्रो जानंस्तस्य पराक्रमम्
07010023c राज्ञां चाप्यजितं कंचित्कृष्णेनेह न शुश्रुम
07010024a यच्च तन्महदाश्चर्यं सभायां मम संजय
07010024c कृतवान्पुण्डरीकाक्षः कस्तदन्य इहार्हति
07010025a यच्च भक्त्या प्रपन्नोऽहमद्राक्षं कृष्णमीश्वरम्
07010025c तन्मे सुविदितं सर्वं प्रत्यक्षमिव चागमत्
07010026a नान्तो विक्रमयुक्तस्य बुद्ध्या युक्तस्य वा पुनः
07010026c कर्मणः शक्यते गन्तुं हृषीकेशस्य संजय
07010027a तथा गदश्च साम्बश्च प्रद्युम्नोऽथ विदूरथः
07010027c आगावहोऽनिरुद्धश्च चारुदेष्णश्च सारणः
07010028a उल्मुको निशठश्चैव झल्ली बभ्रुश्च वीर्यवान्
07010028c पृथुश्च विपृथुश्चैव समीकोऽथारिमेजयः
07010029a एते वै बलवन्तश्च वृष्णिवीराः प्रहारिणः
07010029c कथंचित्पाण्डवानीकं श्रयेयुः समरे स्थिताः
07010030a आहूता वृष्णिवीरेण केशवेन महात्मना
07010030c ततः संशयितं सर्वं भवेदिति मतिर्मम
07010031a नागायुतबलो वीरः कैलासशिखरोपमः
07010031c वनमाली हली रामस्तत्र यत्र जनार्दनः
07010032a यमाहुः सर्वपितरं वासुदेवं द्विजातयः
07010032c अपि वा ह्येष पाण्डूनां योत्स्यतेऽर्थाय संजय
07010033a स यदा तात संनह्येत्पाण्डवार्थाय केशवः
07010033c न तदा प्रत्यनीकेषु भविता तस्य कश्चन
07010034a यदि स्म कुरवः सर्वे जयेयुः सर्वपाण्डवान्
07010034c वार्ष्णेयोऽर्थाय तेषां वै गृह्णीयाच्छस्त्रमुत्तमम्
07010035a ततः सर्वान्नरव्याघ्रो हत्वा नरपतीन्रणे
07010035c कौरवांश्च महाबाहुः कुन्त्यै दद्यात्स मेदिनीम्
07010036a यस्य यन्ता हृषीकेशो योद्धा यस्य धनंजयः
07010036c रथस्य तस्य कः संख्ये प्रत्यनीको भवेद्रथः
07010037a न केनचिदुपायेन कुरूणां दृश्यते जयः
07010037c तस्मान्मे सर्वमाचक्ष्व यथा युद्धमवर्तत
07010038a अर्जुनः केशवस्यात्मा कृष्णोऽप्यात्मा किरीटिनः
07010038c अर्जुने विजयो नित्यं कृष्णे कीर्तिश्च शाश्वती
07010039a प्राधान्येन हि भूयिष्ठममेयाः केशवे गुणाः
07010039c मोहाद्दुर्योधनः कृष्णं यन्न वेत्तीह माधवम्
07010040a मोहितो दैवयोगेन मृत्युपाशपुरस्कृतः
07010040c न वेद कृष्णं दाशार्हमर्जुनं चैव पाण्डवम्
07010041a पूर्वदेवौ महात्मानौ नरनारायणावुभौ
07010041c एकात्मानौ द्विधाभूतौ दृश्येते मानवैर्भुवि
07010042a मनसापि हि दुर्धर्षौ सेनामेतां यशस्विनौ
07010042c नाशयेतामिहेच्छन्तौ मानुषत्वात्तु नेच्छतः
07010043a युगस्येव विपर्यासो लोकानामिव मोहनम्
07010043c भीष्मस्य च वधस्तात द्रोणस्य च महात्मनः
07010044a न ह्येव ब्रह्मचर्येण न वेदाध्ययनेन च
07010044c न क्रियाभिर्न शस्त्रेण मृत्योः कश्चिद्विमुच्यते
07010045a लोकसंभावितौ वीरौ कृतास्त्रौ युद्धदुर्मदौ
07010045c भीष्मद्रोणौ हतौ श्रुत्वा किं नु जीवामि संजय
07010046a यां तां श्रियमसूयामः पुरा यातां युधिष्ठिरे
07010046c अद्य तामनुजानीमो भीष्मद्रोणवधेन च
07010047a तथा च मत्कृते प्राप्तः कुरूणामेष संक्षयः
07010047c पक्वानां हि वधे सूत वज्रायन्ते तृणान्यपि
07010048a अनन्यमिदमैश्वर्यं लोके प्राप्तो युधिष्ठिरः
07010048c यस्य कोपान्महेष्वासौ भीष्मद्रोणौ निपातितौ
07010049a प्राप्तः प्रकृतितो धर्मो नाधर्मो मानवान्प्रति
07010049c क्रूरः सर्वविनाशाय कालः समतिवर्तते
07010050a अन्यथा चिन्तिता ह्यर्था नरैस्तात मनस्विभिः
07010050c अन्यथैव हि गच्छन्ति दैवादिति मतिर्मम
07010051a तस्मादपरिहार्येऽर्थे संप्राप्ते कृच्छ्र उत्तमे
07010051c अपारणीये दुश्चिन्त्ये यथाभूतं प्रचक्ष्व मे
07011001  संजय उवाच
07011001a हन्त ते वर्णयिष्यामि सर्वं प्रत्यक्षदर्शिवान्
07011001c यथा स न्यपतद्द्रोणः सादितः पाण्डुसृञ्जयैः
07011002a सेनापतित्वं संप्राप्य भारद्वाजो महारथः
07011002c मध्ये सर्वस्य सैन्यस्य पुत्रं ते वाक्यमब्रवीत्
07011003a यत्कौरवाणामृषभादापगेयादनन्तरम्
07011003c सेनापत्येन मां राजन्नद्य सत्कृतवानसि
07011004a सदृशं कर्मणस्तस्य फलं प्राप्नुहि पार्थिव
07011004c करोमि कामं कं तेऽद्य प्रवृणीष्व यमिच्छसि
07011005a ततो दुर्योधनश्चिन्त्य कर्णदुःशासनादिभिः
07011005c तमथोवाच दुर्धर्षमाचार्यं जयतां वरम्
07011006a ददासि चेद्वरं मह्यं जीवग्राहं युधिष्ठिरम्
07011006c गृहीत्वा रथिनां श्रेष्ठं मत्समीपमिहानय
07011007a ततः कुरूणामाचार्यः श्रुत्वा पुत्रस्य ते वचः
07011007c सेनां प्रहर्षयन्सर्वामिदं वचनमब्रवीत्
07011008a धन्यः कुन्तीसुतो राजा यस्य ग्रहणमिच्छसि
07011008c न वधार्थं सुदुर्धर्ष वरमद्य प्रयाचसि
07011009a किमर्थं च नरव्याघ्र न वधं तस्य काङ्क्षसि
07011009c नाशंससि क्रियामेतां मत्तो दुर्योधन ध्रुवम्
07011010a आहोस्विद्धर्मपुत्रस्य द्वेष्टा तस्य न विद्यते
07011010c यदिच्छसि त्वं जीवन्तं कुलं रक्षसि चात्मनि
07011011a अथ वा भरतश्रेष्ठ निर्जित्य युधि पाण्डवान्
07011011c राज्यांशं प्रतिदत्त्वा च सौभ्रात्रं कर्तुमिच्छसि
07011012a धन्यः कुन्तीसुतो राजा सुजाता चास्य धीमतः
07011012c अजातशत्रुता सत्या तस्य यत्स्निह्यते भवान्
07011013a द्रोणेन त्वेवमुक्तस्य तव पुत्रस्य भारत
07011013c सहसा निःसृतो भावो योऽस्य नित्यं प्रवर्तते
07011014a नाकारो गूहितुं शक्यो बृहस्पतिसमैरपि
07011014c तस्मात्तव सुतो राजन्प्रहृष्टो वाक्यमब्रवीत्
07011015a वधे कुन्तीसुतस्याजौ नाचार्य विजयो मम
07011015c हते युधिष्ठिरे पार्थो हन्यात्सर्वान्हि नो ध्रुवम्
07011016a न च शक्यो रणे सर्वैर्निहन्तुममरैरपि
07011016c य एव चैषां शेषः स्यात्स एवास्मान्न शेषयेत्
07011017a सत्यप्रतिज्ञे त्वानीते पुनर्द्यूतेन निर्जिते
07011017c पुनर्यास्यन्त्यरण्याय कौन्तेयास्तमनुव्रताः
07011018a सोऽयं मम जयो व्यक्तं दीर्घकालं भविष्यति
07011018c अतो न वधमिच्छामि धर्मराजस्य कर्हिचित्
07011019a तस्य जिह्ममभिप्रायं ज्ञात्वा द्रोणोऽर्थतत्त्ववित्
07011019c तं वरं सान्तरं तस्मै ददौ संचिन्त्य बुद्धिमान्
07011020  द्रोण उवाच
07011020a न चेद्युधिष्ठिरं वीर पालयेदर्जुनो युधि
07011020c मन्यस्व पाण्डवं ज्येष्ठमानीतं वशमात्मनः
07011021a न हि पार्थो रणे शक्यः सेन्द्रैर्देवासुरैरपि
07011021c प्रत्युद्यातुमतस्तात नैतदामर्षयाम्यहम्
07011022a असंशयं स शिष्यो मे मत्पूर्वश्चास्त्रकर्मणि
07011022c तरुणः कीर्तियुक्तश्च एकायनगतश्च सः
07011023a अस्त्राणीन्द्राच्च रुद्राच्च भूयांसि समवाप्तवान्
07011023c अमर्षितश्च ते राजंस्तेन नामर्षयाम्यहम्
07011024a स चापक्रम्यतां युद्धाद्येनोपायेन शक्यते
07011024c अपनीते ततः पार्थे धर्मराजो जितस्त्वया
07011025a ग्रहणं चेज्जयं तस्य मन्यसे पुरुषर्षभ
07011025c एतेन चाभ्युपायेन ध्रुवं ग्रहणमेष्यति
07011026a अहं गृहीत्वा राजानं सत्यधर्मपरायणम्
07011026c आनयिष्यामि ते राजन्वशमद्य न संशयः
07011027a यदि स्थास्यति संग्रामे मुहूर्तमपि मेऽग्रतः
07011027c अपनीते नरव्याघ्रे कुन्तीपुत्रे धनंजये
07011028a फल्गुनस्य समक्षं तु न हि पार्थो युधिष्ठिरः
07011028c ग्रहीतुं समरे शक्यः सेन्द्रैरपि सुरासुरैः
07011029  संजय उवाच
07011029a सान्तरं तु प्रतिज्ञाते राज्ञो द्रोणेन निग्रहे
07011029c गृहीतं तममन्यन्त तव पुत्राः सुबालिशाः
07011030a पाण्डवेषु हि सापेक्षं द्रोणं जानाति ते सुतः
07011030c ततः प्रतिज्ञास्थैर्यार्थं स मन्त्रो बहुलीकृतः
07011031a ततो दुर्योधनेनापि ग्रहणं पाण्डवस्य तत्
07011031c सैन्यस्थानेषु सर्वेषु व्याघोषितमरिंदम
07012001  संजय उवाच
07012001a ततस्ते सैनिकाः श्रुत्वा तं युधिष्ठिरनिग्रहम्
07012001c सिंहनादरवांश्चक्रुर्बाणशङ्खरवैः सह
07012002a तत्तु सर्वं यथा वृत्तं धर्मराजेन भारत
07012002c आप्तैराशु परिज्ञातं भारद्वाजचिकीर्षितम्
07012003a ततः सर्वान्समानाय्य भ्रातॄन्सैन्यांश्च सर्वशः
07012003c अब्रवीद्धर्मराजस्तु धनंजयमिदं वचः
07012004a श्रुतं ते पुरुषव्याघ्र द्रोणस्याद्य चिकीर्षितम्
07012004c यथा तन्न भवेत्सत्यं तथा नीतिर्विधीयताम्
07012005a सान्तरं हि प्रतिज्ञातं द्रोणेनामित्रकर्शन
07012005c तच्चान्तरममोघेषौ त्वयि तेन समाहितम्
07012006a स त्वमद्य महाबाहो युध्यस्व मदनन्तरम्
07012006c यथा दुर्योधनः कामं नेमं द्रोणादवाप्नुयात्
07012007  अर्जुन उवाच
07012007a यथा मे न वधः कार्य आचार्यस्य कथंचन
07012007c तथा तव परित्यागो न मे राजंश्चिकीर्षितः
07012008a अप्येवं पाण्डव प्राणानुत्सृजेयमहं युधि
07012008c प्रतीयां नाहमाचार्यं त्वां न जह्यां कथंचन
07012009a त्वां निगृह्याहवे राजन्धार्तराष्ट्रो यमिच्छति
07012009c न स तं जीवलोकेऽस्मिन्कामं प्राप्तः कथंचन
07012010a प्रपतेद्द्यौः सनक्षत्रा पृथिवी शकलीभवेत्
07012010c न त्वां द्रोणो निगृह्णीयाज्जीवमाने मयि ध्रुवम्
07012011a यदि तस्य रणे साह्यं कुरुते वज्रभृत्स्वयम्
07012011c देवैर्वा सहितो दैत्यैर्न त्वां प्राप्स्यत्यसौ मृधे
07012012a मयि जीवति राजेन्द्र न भयं कर्तुमर्हसि
07012012c द्रोणादस्त्रभृतां श्रेष्ठात्सर्वशस्त्रभृतामपि
07012013a न स्मराम्यनृतां वाचं न स्मरामि पराजयम्
07012013c न स्मरामि प्रतिश्रुत्य किंचिदप्यनपाकृतम्
07012014  संजय उवाच
07012014a ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च मृदङ्गाश्चानकैः सह
07012014c प्रावाद्यन्त महाराज पाण्डवानां निवेशने
07012015a सिंहनादश्च संजज्ञे पाण्डवानां महात्मनाम्
07012015c धनुर्ज्यातलशब्दश्च गगनस्पृक्सुभैरवः
07012016a तं श्रुत्वा शङ्खनिर्घोषं पाण्डवस्य महात्मनः
07012016c त्वदीयेष्वप्यनीकेषु वादित्राण्यभिजघ्निरे
07012017a ततो व्यूढान्यनीकानि तव तेषां च भारत
07012017c शनैरुपेयुरन्योन्यं योत्स्यमानानि संयुगे
07012018a ततः प्रववृते युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्
07012018c पाण्डवानां कुरूणां च द्रोणपाञ्चाल्ययोरपि
07012019a यतमानाः प्रयत्नेन द्रोणानीकविशातने
07012019c न शेकुः सृञ्जया राजंस्तद्धि द्रोणेन पालितम्
07012020a तथैव तव पुत्रस्य रथोदाराः प्रहारिणः
07012020c न शेकुः पाण्डवीं सेनां पाल्यमानां किरीटिना
07012021a आस्तां ते स्तिमिते सेने रक्ष्यमाणे परस्परम्
07012021c संप्रसुप्ते यथा नक्तं वनराज्यौ सुपुष्पिते
07012022a ततो रुक्मरथो राजन्नर्केणेव विराजता
07012022c वरूथिना विनिष्पत्य व्यचरत्पृतनान्तरे
07012023a तमुद्यतं रथेनैकमाशुकारिणमाहवे
07012023c अनेकमिव संत्रासान्मेनिरे पाण्डुसृञ्जयाः
07012024a तेन मुक्ताः शरा घोरा विचेरुः सर्वतोदिशम्
07012024c त्रासयन्तो महाराज पाण्डवेयस्य वाहिनीम्
07012025a मध्यं दिनमनुप्राप्तो गभस्तिशतसंवृतः
07012025c यथादृश्यत घर्मांशुस्तथा द्रोणोऽप्यदृश्यत
07012026a न चैनं पाण्डवेयानां कश्चिच्छक्नोति मारिष
07012026c वीक्षितुं समरे क्रुद्धं महेन्द्रमिव दानवाः
07012027a मोहयित्वा ततः सैन्यं भारद्वाजः प्रतापवान्
07012027c धृष्टद्युम्नबलं तूर्णं व्यधमन्निशितैः शरैः
07012028a स दिशः सर्वतो रुद्ध्वा संवृत्य खमजिह्मगैः
07012028c पार्षतो यत्र तत्रैव ममृदे पाण्डुवाहिनीम्
07013001  संजय उवाच
07013001a ततः स पाण्डवानीके जनयंस्तुमुलं महत्
07013001c व्यचरत्पाण्डवान्द्रोणो दहन्कक्षमिवानलः
07013002a निर्दहन्तमनीकानि साक्षादग्निमिवोत्थितम्
07013002c दृष्ट्वा रुक्मरथं युद्धे समकम्पन्त सृञ्जयाः
07013003a प्रततं चास्यमानस्य धनुषोऽस्याशुकारिणः
07013003c ज्याघोषः श्रूयतेऽत्यर्थं विस्फूर्जितमिवाशनेः
07013004a रथिनः सादिनश्चैव नागानश्वान्पदातिनः
07013004c रौद्रा हस्तवता मुक्ताः प्रमथ्नन्ति स्म सायकाः
07013005a नानद्यमानः पर्जन्यः सानिलः शुचिसंक्षये
07013005c अश्मवर्षमिवावर्षत्परेषामावहद्भयम्
07013006a व्यचरत्स तदा राजन्सेनां विक्षोभयन्प्रभुः
07013006c वर्धयामास संत्रासं शात्रवाणाममानुषम्
07013007a तस्य विद्युदिवाभ्रेषु चापं हेमपरिष्कृतम्
07013007c भ्रमद्रथाम्बुदे तस्मिन्दृश्यते स्म पुनः पुनः
07013008a स वीरः सत्यवान्प्राज्ञो धर्मनित्यः सुदारुणः
07013008c युगान्तकाले यन्तेव रौद्रां प्रास्कन्दयन्नदीम्
07013009a अमर्षवेगप्रभवां क्रव्यादगणसंकुलाम्
07013009c बलौघैः सर्वतः पूर्णां वीरवृक्षापहारिणीम्
07013010a शोणितोदां रथावर्तां हस्त्यश्वकृतरोधसम्
07013010c कवचोडुपसंयुक्तां मांसपङ्कसमाकुलाम्
07013011a मेदोमज्जास्थिसिकतामुष्णीषवरफेनिलाम्
07013011c संग्रामजलदापूर्णां प्रासमत्स्यसमाकुलाम्
07013012a नरनागाश्वसंभूतां शरवेगौघवाहिनीम्
07013012c शरीरदारुशृङ्गाटां भुजनागसमाकुलाम्
07013013a उत्तमाङ्गोपलतलां निस्त्रिंशझषसेविताम्
07013013c रथनागह्रदोपेतां नानाभरणनीरजाम्
07013014a महारथशतावर्तां भूमिरेणूर्मिमालिनीम्
07013014c महावीर्यवतां संख्ये सुतरां भीरुदुस्तराम्
07013015a शूरव्यालसमाकीर्णां प्राणिवाणिजसेविताम्
07013015c छिन्नच्छत्रमहाहंसां मुकुटाण्डजसंकुलाम्
07013016a चक्रकूर्मां गदानक्रां शरक्षुद्रझषाकुलाम्
07013016c बडगृध्रसृगालानां घोरसंघैर्निषेविताम्
07013017a निहतान्प्राणिनः संख्ये द्रोणेन बलिना शरैः
07013017c वहन्तीं पितृलोकाय शतशो राजसत्तम
07013018a शरीरशतसंबाधां केशशैवलशाद्वलाम्
07013018c नदीं प्रावर्तयद्राजन्भीरूणां भयवर्धिनीम्
07013019a तं जयन्तमनीकानि तानि तान्येव भारत
07013019c सर्वतोऽभ्यद्रवन्द्रोणं युधिष्ठिरपुरोगमाः
07013020a तानभिद्रवतः शूरांस्तावका दृढकार्मुकाः
07013020c सर्वतः प्रत्यगृह्णन्त तदभूल्लोमहर्षणम्
07013021a शतमायस्तु शकुनिः सहदेवं समाद्रवत्
07013021c सनियन्तृध्वजरथं विव्याध निशितैः शरैः
07013022a तस्य माद्रीसुतः केतुं धनुः सूतं हयानपि
07013022c नातिक्रुद्धः शरैश्छित्त्वा षष्ट्या विव्याध मातुलम्
07013023a सौबलस्तु गदां गृह्य प्रचस्कन्द रथोत्तमात्
07013023c स तस्य गदया राजन्रथात्सूतमपातयत्
07013024a ततस्तौ विरथौ राजन्गदाहस्तौ महाबलौ
07013024c चिक्रीडतू रणे शूरौ सशृङ्गाविव पर्वतौ
07013025a द्रोणः पाञ्चालराजानं विद्ध्वा दशभिराशुगैः
07013025c बहुभिस्तेन चाभ्यस्तस्तं विव्याध शताधिकैः
07013026a विविंशतिं भीमसेनो विंशत्या निशितैः शरैः
07013026c विद्ध्वा नाकम्पयद्वीरस्तदद्भुतमिवाभवत्
07013027a विविंशतिस्तु सहसा व्यश्वकेतुशरासनम्
07013027c भीमं चक्रे महाराज ततः सैन्यान्यपूजयन्
07013028a स तन्न ममृषे वीरः शत्रोर्विजयमाहवे
07013028c ततोऽस्य गदया दान्तान्हयान्सर्वानपातयत्
07013029a शल्यस्तु नकुलं वीरः स्वस्रीयं प्रियमात्मनः
07013029c विव्याध प्रहसन्बाणैर्लाडयन्कोपयन्निव
07013030a तस्याश्वानातपत्रं च ध्वजं सूतमथो धनुः
07013030c निपात्य नकुलः संख्ये शङ्खं दध्मौ प्रतापवान्
07013031a धृष्टकेतुः कृपेनास्ताञ्छित्त्वा बहुविधाञ्शरान्
07013031c कृपं विव्याध सप्तत्या लक्ष्म चास्याहरत्त्रिभिः
07013032a तं कृपः शरवर्षेण महता समवाकिरत्
07013032c निवार्य च रणे विप्रो धृष्टकेतुमयोधयत्
07013033a सात्यकिः कृतवर्माणं नाराचेन स्तनान्तरे
07013033c विद्ध्वा विव्याध सप्तत्या पुनरन्यैः स्मयन्निव
07013034a सप्तसप्ततिभिर्भोजस्तं विद्ध्वा निशितैः शरैः
07013034c नाकम्पयत शैनेयं शीघ्रो वायुरिवाचलम्
07013035a सेनापतिः सुशर्माणं शीघ्रं मर्मस्वताडयत्
07013035c स चापि तं तोमरेण जत्रुदेशे अताडयत्
07013036a वैकर्तनं तु समरे विराटः प्रत्यवारयत्
07013036c सह मत्स्यैर्महावीर्यैस्तदद्भुतमिवाभवत्
07013037a तत्पौरुषमभूत्तत्र सूतपुत्रस्य दारुणम्
07013037c यत्सैन्यं वारयामास शरैः संनतपर्वभिः
07013038a द्रुपदस्तु स्वयं राजा भगदत्तेन संगतः
07013038c तयोर्युद्धं महाराज चित्ररूपमिवाभवत्
07013038e भूतानां त्रासजननं चक्रातेऽस्त्रविशारदौ
07013039a भूरिश्रवा रणे राजन्याज्ञसेनिं महारथम्
07013039c महता सायकौघेन छादयामास वीर्यवान्
07013040a शिखण्डी तु ततः क्रुद्धः सौमदत्तिं विशां पते
07013040c नवत्या सायकानां तु कम्पयामास भारत
07013041a राक्षसौ भीमकर्माणौ हैडिम्बालम्बुसावुभौ
07013041c चक्रातेऽत्यद्भुतं युद्धं परस्परवधैषिणौ
07013042a मायाशतसृजौ दृप्तौ मायाभिरितरेतरम्
07013042c अन्तर्हितौ चेरतुस्तौ भृशं विस्मयकारिणौ
07013043a चेकितानोऽनुविन्देन युयुधे त्वतिभैरवम्
07013043c यथा देवासुरे युद्धे बलशक्रौ महाबलौ
07013044a लक्ष्मणः क्षत्रदेवेन विमर्दमकरोद्भृशम्
07013044c यथा विष्णुः पुरा राजन्हिरण्याक्षेण संयुगे
07013045a ततः प्रजविताश्वेन विधिवत्कल्पितेन च
07013045c रथेनाभ्यपतद्राजन्सौभद्रं पौरवो नदन्
07013046a ततोऽभियाय त्वरितो युद्धाकाङ्क्षी महाबलः
07013046c तेन चक्रे महद्युद्धमभिमन्युररिंदमः
07013047a पौरवस्त्वथ सौभद्रं शरव्रातैरवाकिरत्
07013047c तस्यार्जुनिर्ध्वजं छत्रं धनुश्चोर्व्यामपातयत्
07013048a सौभद्रः पौरवं त्वन्यैर्विद्ध्वा सप्तभिराशुगैः
07013048c पञ्चभिस्तस्य विव्याध हयान्सूतं च सायकैः
07013049a ततः संहर्षयन्सेनां सिंहवद्विनदन्मुहुः
07013049c समादत्तार्जुनिस्तूर्णं पौरवान्तकरं शरम्
07013050a द्वाभ्यां शराभ्यां हार्दिक्यश्चकर्त सशरं धनुः
07013050c तदुत्सृज्य धनुश्छिन्नं सौभद्रः परवीरहा
07013050e उद्बबर्ह सितं खड्गमाददानः शरावरम्
07013051a स तेनानेकतारेण चर्मणा कृतहस्तवत्
07013051c भ्रान्तासिरचरन्मार्गान्दर्शयन्वीर्यमात्मनः
07013052a भ्रामितं पुनरुद्भ्रान्तमाधूतं पुनरुच्छ्रितम्
07013052c चर्मनिस्त्रिंशयो राजन्निर्विशेषमदृश्यत
07013053a स पौरवरथस्येषामाप्लुत्य सहसा नदन्
07013053c पौरवं रथमास्थाय केशपक्षे परामृशत्
07013054a जघानास्य पदा सूतमसिनापातयद्ध्वजम्
07013054c विक्षोभ्याम्भोनिधिं तार्क्ष्यस्तं नागमिव चाक्षिपत्
07013055a तमाकलितकेशान्तं ददृशुः सर्वपार्थिवाः
07013055c उक्षाणमिव सिंहेन पात्यमानमचेतनम्
07013056a तमार्जुनिवशं प्राप्तं कृष्यमाणमनाथवत्
07013056c पौरवं पतितं दृष्ट्वा नामृष्यत जयद्रथः
07013057a स बर्हिणमहावाजं किङ्किणीशतजालवत्
07013057c चर्म चादाय खड्गं च नदन्पर्यपतद्रथात्
07013058a ततः सैन्धवमालोक्य कार्ष्णिरुत्सृज्य पौरवम्
07013058c उत्पपात रथात्तूर्णं श्येनवन्निपपात च
07013059a प्रासपट्टिशनिस्त्रिंशाञ्शत्रुभिः संप्रवेरितान्
07013059c चिच्छेदाथासिना कार्ष्णिश्चर्मणा संरुरोध च
07013060a स दर्शयित्वा सैन्यानां स्वबाहुबलमात्मनः
07013060c तमुद्यम्य महाखड्गं चर्म चाथ पुनर्बली
07013061a वृद्धक्षत्रस्य दायादं पितुरत्यन्तवैरिणम्
07013061c ससाराभिमुखः शूरः शार्दूल इव कुञ्जरम्
07013062a तौ परस्परमासाद्य खड्गदन्तनखायुधौ
07013062c हृष्टवत्संप्रजह्राते व्याघ्रकेसरिणाविव
07013063a संपातेष्वभिपातेषु निपातेष्वसिचर्मणोः
07013063c न तयोरन्तरं कश्चिद्ददर्श नरसिंहयोः
07013064a अवक्षेपोऽसिनिर्ह्रादः शस्त्रान्तरनिदर्शनम्
07013064c बाह्यान्तरनिपातश्च निर्विशेषमदृश्यत
07013065a बाह्यमाभ्यन्तरं चैव चरन्तौ मार्गमुत्तमम्
07013065c ददृशाते महात्मानौ सपक्षाविव पर्वतौ
07013066a ततो विक्षिपतः खड्गं सौभद्रस्य यशस्विनः
07013066c शरावरणपक्षान्ते प्रजहार जयद्रथः
07013067a रुक्मपक्षान्तरे सक्तस्तस्मिंश्चर्मणि भास्वरे
07013067c सिन्धुराजबलोद्धूतः सोऽभज्यत महानसिः
07013068a भग्नमाज्ञाय निस्त्रिंशमवप्लुत्य पदानि षट्
07013068c सोऽदृश्यत निमेषेण स्वरथं पुनरास्थितः
07013069a तं कार्ष्णिं समरान्मुक्तमास्थितं रथमुत्तमम्
07013069c सहिताः सर्वराजानः परिवव्रुः समन्ततः
07013070a ततश्चर्म च खड्गं च समुत्क्षिप्य महाबलः
07013070c ननादार्जुनदायादः प्रेक्षमाणो जयद्रथम्
07013071a सिन्धुराजं परित्यज्य सौभद्रः परवीरहा
07013071c तापयामास तत्सैन्यं भुवनं भास्करो यथा
07013072a तस्य सर्वायसीं शक्तिं शल्यः कनकभूषणाम्
07013072c चिक्षेप समरे घोरां दीप्तामग्निशिखामिव
07013073a तामवप्लुत्य जग्राह सकोशं चाकरोदसिम्
07013073c वैनतेयो यथा कार्ष्णिः पतन्तमुरगोत्तमम्
07013074a तस्य लाघवमाज्ञाय सत्त्वं चामिततेजसः
07013074c सहिताः सर्वराजानः सिंहनादमथानदन्
07013075a ततस्तामेव शल्यस्य सौभद्रः परवीरहा
07013075c मुमोच भुजवीर्येण वैडूर्यविकृताजिराम्
07013076a सा तस्य रथमासाद्य निर्मुक्तभुजगोपमा
07013076c जघान सूतं शल्यस्य रथाच्चैनमपातयत्
07013077a ततो विराटद्रुपदौ धृष्टकेतुर्युधिष्ठिरः
07013077c सात्यकिः केकया भीमो धृष्टद्युम्नशिखण्डिनौ
07013077e यमौ च द्रौपदेयाश्च साधु साध्विति चुक्रुशुः
07013078a बाणशब्दाश्च विविधाः सिंहनादाश्च पुष्कलाः
07013078c प्रादुरासन्हर्षयन्तः सौभद्रमपलायिनम्
07013078e तन्नामृष्यन्त पुत्रास्ते शत्रोर्विजयलक्षणम्
07013079a अथैनं सहसा सर्वे समन्तान्निशितैः शरैः
07013079c अभ्याकिरन्महाराज जलदा इव पर्वतम्
07013080a तेषां च प्रियमन्विच्छन्सूतस्य च पराभवात्
07013080c आर्तायनिरमित्रघ्नः क्रुद्धः सौभद्रमभ्ययात्
07014001  धृतराष्ट्र उवाच
07014001a बहूनि सुविचित्राणि द्वंद्वयुद्धानि संजय
07014001c त्वयोक्तानि निशम्याहं स्पृहयामि सचक्षुषाम्
07014002a आश्चर्यभूतं लोकेषु कथयिष्यन्ति मानवाः
07014002c कुरूणां पाण्डवानां च युद्धं देवासुरोपमम्
07014003a न हि मे तृप्तिरस्तीह शृण्वतो युद्धमुत्तमम्
07014003c तस्मादार्तायनेर्युद्धं सौभद्रस्य च शंस मे
07014004  संजय उवाच
07014004a सादितं प्रेक्ष्य यन्तारं शल्यः सर्वायषीं गदाम्
07014004c समुत्क्षिप्य नदन्क्रुद्धः प्रचस्कन्द रथोत्तमात्
07014005a तं दीप्तमिव कालाग्निं दण्डहस्तमिवान्तकम्
07014005c जवेनाभ्यपतद्भीमः प्रगृह्य महतीं गदाम्
07014006a सौभद्रोऽप्यशनिप्रख्यां प्रगृह्य महतीं गदाम्
07014006c एह्येहीत्यब्रवीच्छल्यं यत्नाद्भीमेन वारितः
07014007a वारयित्वा तु सौभद्रं भीमसेनः प्रतापवान्
07014007c शल्यमासाद्य समरे तस्थौ गिरिरिवाचलः
07014008a तथैव मद्रराजोऽपि भीमं दृष्ट्वा महाबलम्
07014008c ससाराभिमुखस्तूर्णं शार्दूल इव कुञ्जरम्
07014009a ततस्तूर्यनिनादाश्च शङ्खानां च सहस्रशः
07014009c सिंहनादाश्च संजज्ञुर्भेरीणां च महास्वनाः
07014010a पश्यतां शतशो ह्यासीदन्योन्यसमचेतसाम्
07014010c पाण्डवानां कुरूणां च साधु साध्विति निस्वनः
07014011a न हि मद्राधिपादन्यः सर्वराजसु भारत
07014011c सोढुमुत्सहते वेगं भीमसेनस्य संयुगे
07014012a तथा मद्राधिपस्यापि गदावेगं महात्मनः
07014012c सोढुमुत्सहते लोके कोऽन्यो युधि वृकोदरात्
07014013a पट्टैर्जाम्बूनदैर्बद्धा बभूव जनहर्षिणी
07014013c प्रजज्वाल तथाविद्धा भीमेन महती गदा
07014014a तथैव चरतो मार्गान्मण्डलानि च भागशः
07014014c महाविद्युत्प्रतीकाशा शल्यस्य शुशुभे गदा
07014015a तौ वृषाविव नर्दन्तौ मण्डलानि विचेरतुः
07014015c आवर्जितगदाशृङ्गावुभौ शल्यवृकोदरौ
07014016a मण्डलावर्तमार्गेषु गदाविहरणेषु च
07014016c निर्विशेषमभूद्युद्धं तयोः पुरुषसिंहयोः
07014017a ताडिता भीमसेनेन शल्यस्य महती गदा
07014017c साग्निज्वाला महारौद्रा गदाचूर्णमशीर्यत
07014018a तथैव भीमसेनस्य द्विषताभिहता गदा
07014018c वर्षाप्रदोषे खद्योतैर्वृतो वृक्ष इवाबभौ
07014019a गदा क्षिप्ता तु समरे मद्रराजेन भारत
07014019c व्योम संदीपयाना सा ससृजे पावकं बहु
07014020a तथैव भीमसेनेन द्विषते प्रेषिता गदा
07014020c तापयामास तत्सैन्यं महोल्का पतती यथा
07014021a ते चैवोभे गदे श्रेष्ठे समासाद्य परस्परम्
07014021c श्वसन्त्यौ नागकन्येव ससृजाते विभावसुम्
07014022a नखैरिव महाव्याघ्रौ दन्तैरिव महागजौ
07014022c तौ विचेरतुरासाद्य गदाभ्यां च परस्परम्
07014023a ततो गदाग्राभिहतौ क्षणेन रुधिरोक्षितौ
07014023c ददृशाते महात्मानौ पुष्पिताविव किंशुकौ
07014024a शुश्रुवे दिक्षु सर्वासु तयोः पुरुषसिंहयोः
07014024c गदाभिघातसंह्रादः शक्राशनिरवोपमः
07014025a गदया मद्रराजेन सव्यदक्षिणमाहतः
07014025c नाकम्पत तदा भीमो भिद्यमान इवाचलः
07014026a तथा भीमगदावेगैस्ताड्यमानो महाबलः
07014026c धैर्यान्मद्राधिपस्तस्थौ वज्रैर्गिरिरिवाहतः
07014027a आपेततुर्महावेगौ समुच्छ्रितमहागदौ
07014027c पुनरन्तरमार्गस्थौ मण्डलानि विचेरतुः
07014028a अथाप्लुत्य पदान्यष्टौ संनिपत्य गजाविव
07014028c सहसा लोहदण्डाभ्यामन्योन्यमभिजघ्नतुः
07014029a तौ परस्परवेगाच्च गदाभ्यां च भृशाहतौ
07014029c युगपत्पेततुर्वीरौ क्षिताविन्द्रध्वजाविव
07014030a ततो विह्वलमानं तं निःश्वसन्तं पुनः पुनः
07014030c शल्यमभ्यपतत्तूर्णं कृतवर्मा महारथः
07014031a दृष्ट्वा चैनं महाराज गदयाभिनिपीडितम्
07014031c विचेष्टन्तं यथा नागं मूर्छयाभिपरिप्लुतम्
07014032a ततः सगदमारोप्य मद्राणामधिपं रथम्
07014032c अपोवाह रणात्तूर्णं कृतवर्मा महारथः
07014033a क्षीबवद्विह्वलो वीरो निमेषात्पुनरुत्थितः
07014033c भीमोऽपि सुमहाबाहुर्गदापाणिरदृश्यत
07014034a ततो मद्राधिपं दृष्ट्वा तव पुत्राः पराङ्मुखम्
07014034c सनागरथपत्त्यश्वाः समकम्पन्त मारिष
07014035a ते पाण्डवैरर्द्यमानास्तावका जितकाशिभिः
07014035c भीता दिशोऽन्वपद्यन्त वातनुन्ना घना इव
07014036a निर्जित्य धार्तराष्ट्रांस्तु पाण्डवेया महारथाः
07014036c व्यरोचन्त रणे राजन्दीप्यमाना यशस्विनः
07014037a सिंहनादान्भृशं चक्रुः शङ्खान्दध्मुश्च हर्षिताः
07014037c भेरीश्च वादयामासुर्मृदङ्गांश्चानकैः सह
07015001  संजय उवाच
07015001a तद्बलं सुमहद्दीर्णं त्वदीयं प्रेक्ष्य वीर्यवान्
07015001c दधारैको रणे पाण्डून्वृषसेनोऽस्त्रमायया
07015002a शरा दश दिशो मुक्ता वृषसेनेन मारिष
07015002c विचेरुस्ते विनिर्भिद्य नरवाजिरथद्विपान्
07015003a तस्य दीप्ता महाबाणा विनिश्चेरुः सहस्रशः
07015003c भानोरिव महाबाहो ग्रीष्मकाले मरीचयः
07015004a तेनार्दिता महाराज रथिनः सादिनस्तथा
07015004c निपेतुरुर्व्यां सहसा वातनुन्ना इव द्रुमाः
07015005a हयौघांश्च रथौघांश्च गजौघांश्च समन्ततः
07015005c अपातयद्रणे राजञ्शतशोऽथ सहस्रशः
07015006a दृष्ट्वा तमेवं समरे विचरन्तमभीतवत्
07015006c सहिताः सर्वराजानः परिवव्रुः समन्ततः
07015007a नाकुलिस्तु शतानीको वृषसेनं समभ्ययात्
07015007c विव्याध चैनं दशभिर्नाराचैर्मर्मभेदिभिः
07015008a तस्य कर्णात्मजश्चापं छित्त्वा केतुमपातयत्
07015008c तं भ्रातरं परीप्सन्तो द्रौपदेयाः समभ्ययुः
07015009a कर्णात्मजं शरव्रातैश्चक्रुश्चादृश्यमञ्जसा
07015009c तान्नदन्तोऽभ्यधावन्त द्रोणपुत्रमुखा रथाः
07015010a छादयन्तो महाराज द्रौपदेयान्महारथान्
07015010c शरैर्नानाविधैस्तूर्णं पर्वताञ्जलदा इव
07015011a तान्पाण्डवाः प्रत्यगृह्णंस्त्वरिताः पुत्रगृद्धिनः
07015011c पाञ्चालाः केकया मत्स्याः सृञ्जयाश्चोद्यतायुधाः
07015012a तद्युद्धमभवद्घोरं तुमुलं लोमहर्षणम्
07015012c त्वदीयैः पाण्डुपुत्राणां देवानामिव दानवैः
07015013a एवमुत्तमसंरम्भा युयुधुः कुरुपाण्डवाः
07015013c परस्परमुदीक्षन्तः परस्परकृतागसः
07015014a तेषां ददृशिरे कोपाद्वपूंष्यमिततेजसाम्
07015014c युयुत्सूनामिवाकाशे पतत्रिवरभोगिनाम्
07015015a भीमकर्णकृपद्रोणद्रौणिपार्षतसात्यकैः
07015015c बभासे स रणोद्देशः कालसूर्यैरिवोदितैः
07015016a तदासीत्तुमुलं युद्धं निघ्नतामितरेतरम्
07015016c महाबलानां बलिभिर्दानवानां यथा सुरैः
07015017a ततो युधिष्ठिरानीकमुद्धूतार्णवनिस्वनम्
07015017c त्वदीयमवधीत्सैन्यं संप्रद्रुतमहारथम्
07015018a तत्प्रभग्नं बलं दृष्ट्वा शत्रुभिर्भृशमर्दितम्
07015018c अलं द्रुतेन वः शूरा इति द्रोणोऽभ्यभाषत
07015019a ततः शोणहयः क्रुद्धश्चतुर्दन्त इव द्विपः
07015019c प्रविश्य पाण्डवानीकं युधिष्ठिरमुपाद्रवत्
07015020a तमविध्यच्छितैर्बाणैः कङ्कपत्रैर्युधिष्ठिरः
07015020c तस्य द्रोणो धनुश्छित्त्वा तं द्रुतं समुपाद्रवत्
07015021a चक्ररक्षः कुमारस्तु पाञ्चालानां यशस्करः
07015021c दधार द्रोणमायान्तं वेलेव सरितां पतिम्
07015022a द्रोणं निवारितं दृष्ट्वा कुमारेण द्विजर्षभम्
07015022c सिंहनादरवो ह्यासीत्साधु साध्विति भाषताम्
07015023a कुमारस्तु ततो द्रोणं सायकेन महाहवे
07015023c विव्याधोरसि संक्रुद्धः सिंहवच्चानदन्मुहुः
07015024a संवार्य तु रणे द्रोणः कुमारं वै महाबलः
07015024c शरैरनेकसाहस्रैः कृतहस्तो जितक्लमः
07015025a तं शूरमार्यव्रतिनमस्त्रार्थकृतनिश्रमम्
07015025c चक्ररक्षमपामृद्नात्कुमारं द्विजसत्तमः
07015026a स मध्यं प्राप्य सेनायाः सर्वाः परिचरन्दिशः
07015026c तव सैन्यस्य गोप्तासीद्भारद्वाजो रथर्षभः
07015027a शिखण्डिनं द्वादशभिर्विंशत्या चोत्तमौजसम्
07015027c नकुलं पञ्चभिर्विद्ध्वा सहदेवं च सप्तभिः
07015028a युधिष्ठिरं द्वादशभिर्द्रौपदेयांस्त्रिभिस्त्रिभिः
07015028c सात्यकिं पञ्चभिर्विद्ध्वा मत्स्यं च दशभिः शरैः
07015029a व्यक्षोभयद्रणे योधान्यथामुख्यानभिद्रवन्
07015029c अभ्यवर्तत संप्रेप्सुः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्
07015030a युगंधरस्ततो राजन्भारद्वाजं महारथम्
07015030c वारयामास संक्रुद्धं वातोद्धूतमिवार्णवम्
07015031a युधिष्ठिरं स विद्ध्वा तु शरैः संनतपर्वभिः
07015031c युगंधरं च भल्लेन रथनीडादपाहरत्
07015032a ततो विराटद्रुपदौ केकयाः सात्यकिः शिबिः
07015032c व्याघ्रदत्तश्च पाञ्चाल्यः सिंहसेनश्च वीर्यवान्
07015033a एते चान्ये च बहवः परीप्सन्तो युधिष्ठिरम्
07015033c आवव्रुस्तस्य पन्थानं किरन्तः सायकान्बहून्
07015034a व्याघ्रदत्तश्च पाञ्चाल्यो द्रोणं विव्याध मार्गणैः
07015034c पञ्चाशद्भिः शितै राजंस्तत उच्चुक्रुशुर्जनाः
07015035a त्वरितं सिंहसेनस्तु द्रोणं विद्ध्वा महारथम्
07015035c प्राहसत्सहसा हृष्टस्त्रासयन्वै यतव्रतम्
07015036a ततो विस्फार्य नयने धनुर्ज्यामवमृज्य च
07015036c तलशब्दं महत्कृत्वा द्रोणस्तं समुपाद्रवत्
07015037a ततस्तु सिंहसेनस्य शिरः कायात्सकुण्डलम्
07015037c व्याघ्रदत्तस्य चाक्रम्य भल्लाभ्यामहरद्बली
07015038a तान्प्रमृद्य शरव्रातैः पाण्डवानां महारथान्
07015038c युधिष्ठिरसमभ्याशे तस्थौ मृत्युरिवान्तकः
07015039a ततोऽभवन्महाशब्दो राजन्यौधिष्ठिरे बले
07015039c हृतो राजेति योधानां समीपस्थे यतव्रते
07015040a अब्रुवन्सैनिकास्तत्र दृष्ट्वा द्रोणस्य विक्रमम्
07015040c अद्य राजा धार्तराष्ट्रः कृतार्थो वै भविष्यति
07015040e आगमिष्यति नो नूनं धार्तराष्ट्रस्य संयुगे
07015041a एवं संजल्पतां तेषां तावकानां महारथः
07015041c आयाज्जवेन कौन्तेयो रथघोषेण नादयन्
07015042a शोणितोदां रथावर्तां कृत्वा विशसने नदीम्
07015042c शूरास्थिचयसंकीर्णां प्रेतकूलापहारिणीम्
07015043a तां शरौघमहाफेनां प्रासमत्स्यसमाकुलाम्
07015043c नदीमुत्तीर्य वेगेन कुरून्विद्राव्य पाण्डवः
07015044a ततः किरीटी सहसा द्रोणानीकमुपाद्रवत्
07015044c छादयन्निषुजालेन महता मोहयन्निव
07015045a शीघ्रमभ्यस्यतो बाणान्संदधानस्य चानिशम्
07015045c नान्तरं ददृशे कश्चित्कौन्तेयस्य यशस्विनः
07015046a न दिशो नान्तरिक्षं च न द्यौर्नैव च मेदिनी
07015046c अदृश्यत महाराज बाणभूतमिवाभवत्
07015047a नादृश्यत तदा राजंस्तत्र किंचन संयुगे
07015047c बाणान्धकारे महति कृते गाण्डीवधन्वना
07015048a सूर्ये चास्तमनुप्राप्ते रजसा चाभिसंवृते
07015048c नाज्ञायत तदा शत्रुर्न सुहृन्न च किंचन
07015049a ततोऽवहारं चक्रुस्ते द्रोणदुर्योधनादयः
07015049c तान्विदित्वा भृशं त्रस्तानयुद्धमनसः परान्
07015050a स्वान्यनीकानि बीभत्सुः शनकैरवहारयत्
07015050c ततोऽभितुष्टुवुः पार्थं प्रहृष्टाः पाण्डुसृञ्जयाः
07015050e पाञ्चालाश्च मनोज्ञाभिर्वाग्भिः सूर्यमिवर्षयः
07015051a एवं स्वशिबिरं प्रायाज्जित्वा शत्रून्धनंजयः
07015051c पृष्ठतः सर्वसैन्यानां मुदितो वै सकेशवः
07015052a मसारगल्वर्कसुवर्णरूप्यै;र्वज्रप्रवालस्फटिकैश्च मुख्यैः
07015052c चित्रे रथे पाण्डुसुतो बभासे; नक्षत्रचित्रे वियतीव चन्द्रः
07016001  संजय उवाच
07016001a ते सेने शिबिरं गत्वा न्यविशेतां विशां पते
07016001c यथाभागं यथान्यायं यथागुल्मं च सर्वशः
07016002a कृत्वावहारं सैन्यानां द्रोणः परमदुर्मनाः
07016002c दुर्योधनमभिप्रेक्ष्य सव्रीडमिदमब्रवीत्
07016003a उक्तमेतन्मया पूर्वं न तिष्ठति धनंजये
07016003c शक्यो ग्रहीतुं संग्रामे देवैरपि युधिष्ठिरः
07016004a इति तद्वः प्रयततां कृतं पार्थेन संयुगे
07016004c मातिशङ्कीर्वचो मह्यमजेयौ कृष्णपाण्डवौ
07016005a अपनीते तु योगेन केनचिच्छ्वेतवाहने
07016005c तत एष्यति ते राजन्वशमद्य युधिष्ठिरः
07016006a कश्चिदाह्वयतां संख्ये देशमन्यं प्रकर्षतु
07016006c तमजित्वा तु कौन्तेयो न निवर्तेत्कथंचन
07016007a एतस्मिन्नन्तरे शून्ये धर्मराजमहं नृप
07016007c ग्रहीष्यामि चमूं भित्त्वा धृष्टद्युम्नस्य पश्यतः
07016008a अर्जुनेन विहीनस्तु यदि नोत्सृजते रणम्
07016008c मामुपायान्तमालोक्य गृहीतमिति विद्धि तम्
07016009a एवं ते सहसा राजन्धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्
07016009c समानेष्यामि सगणं वशमद्य न संशयः
07016010a यदि तिष्ठति संग्रामे मुहूर्तमपि पाण्डवः
07016010c अथापयाति संग्रामाद्विजयात्तद्विशिष्यते
07016011a द्रोणस्य तु वचः श्रुत्वा त्रिगर्ताधिपतिस्ततः
07016011c भ्रातृभिः सहितो राजन्निदं वचनमब्रवीत्
07016012a वयं विनिकृता राजन्सदा गाण्डीवधन्वना
07016012c अनागःस्वपि चागस्कृदस्मासु भरतर्षभ
07016013a ते वयं स्मरमाणास्तान्विनिकारान्पृथग्विधान्
07016013c क्रोधाग्निना दह्यमाना न शेमहि सदा निशाः
07016014a स नो दिव्यास्त्रसंपन्नश्चक्षुर्विषयमागतः
07016014c कर्तारः स्म वयं सर्वं यच्चिकीर्षाम हृद्गतम्
07016015a भवतश्च प्रियं यत्स्यादस्माकं च यशस्करम्
07016015c वयमेनं हनिष्यामो निकृष्यायोधनाद्बहिः
07016016a अद्यास्त्वनर्जुना भूमिरत्रिगर्ताथ वा पुनः
07016016c सत्यं ते प्रतिजानीमो नैतन्मिथ्या भविष्यति
07016017a एवं सत्यरथश्चोक्त्वा सत्यधर्मा च भारत
07016017c सत्यवर्मा च सत्येषुः सत्यकर्मा तथैव च
07016018a सहिता भ्रातरः पञ्च रथानामयुतेन च
07016018c न्यवर्तन्त महाराज कृत्वा शपथमाहवे
07016019a मालवास्तुण्डिकेराश्च रथानामयुतैस्त्रिभिः
07016019c सुशर्मा च नरव्याघ्रस्त्रिगर्तः प्रस्थलाधिपः
07016020a माचेल्लकैर्ललित्थैश्च सहितो मद्रकैरपि
07016020c रथानामयुतेनैव सोऽशपद्भ्रातृभिः सह
07016021a नानाजनपदेभ्यश्च रथानामयुतं पुनः
07016021c समुत्थितं विशिष्टानां संशपार्थमुपागतम्
07016022a ततो ज्वलनमादाय हुत्वा सर्वे पृथक्पृथक्
07016022c जगृहुः कुशचीराणि चित्राणि कवचानि च
07016023a ते च बद्धतनुत्राणा घृताक्ताः कुशचीरिणः
07016023c मौर्वीमेखलिनो वीराः सहस्रशतदक्षिणाः
07016024a यज्वानः पुत्रिणो लोक्याः कृतकृत्यास्तनुत्यजः
07016024c योक्ष्यमाणास्तदात्मानं यशसा विजयेन च
07016025a ब्रह्मचर्यश्रुतिमुखैः क्रतुभिश्चाप्तदक्षिणैः
07016025c प्राप्य लोकान्सुयुद्धेन क्षिप्रमेव यियासवः
07016026a ब्राह्मणांस्तर्पयित्वा च निष्कान्दत्त्वा पृथक्पृथक्
07016026c गाश्च वासांसि च पुनः समाभाष्य परस्परम्
07016027a प्रज्वाल्य कृष्णवर्त्मानमुपागम्य रणे व्रतम्
07016027c तस्मिन्नग्नौ तदा चक्रुः प्रतिज्ञां दृढनिश्चयाः
07016028a शृण्वतां सर्वभूतानामुच्चैर्वाचः स्म मेनिरे
07016028c धृत्वा धनंजयवधे प्रतिज्ञां चापि चक्रिरे
07016029a ये वै लोकाश्चानृतानां ये चैव ब्रह्मघातिनाम्
07016029c पानपस्य च ये लोका गुरुदाररतस्य च
07016030a ब्रह्मस्वहारिणश्चैव राजपिण्डापहारिणः
07016030c शरणागतं च त्यजतो याचमानं तथा घ्नतः
07016031a अगारदाहिनां ये च ये च गां निघ्नतामपि
07016031c अपचारिणां च ये लोका ये च ब्रह्मद्विषामपि
07016032a जायां च ऋतुकाले वै ये मोहादभिगच्छताम्
07016032c श्राद्धसंगतिकानां च ये चाप्यात्मापहारिणाम्
07016033a न्यासापहारिणां ये च श्रुतं नाशयतां च ये
07016033c कोपेन युध्यमानानां ये च नीचानुसारिणाम्
07016034a नास्तिकानां च ये लोका येऽग्निहोरापितृत्यजाम्
07016034c तानाप्नुयामहे लोकान्ये च पापकृतामपि
07016035a यद्यहत्वा वयं युद्धे निवर्तेम धनंजयम्
07016035c तेन चाभ्यर्दितास्त्रासाद्भवेम हि पराङ्मुखाः
07016036a यदि त्वसुकरं लोके कर्म कुर्याम संयुगे
07016036c इष्टान्पुण्यकृतां लोकान्प्राप्नुयाम न संशयः
07016037a एवमुक्त्वा ततो राजंस्तेऽभ्यवर्तन्त संयुगे
07016037c आह्वयन्तोऽर्जुनं वीराः पितृजुष्टां दिशं प्रति
07016038a आहूतस्तैर्नरव्याघ्रैः पार्थः परपुरंजयः
07016038c धर्मराजमिदं वाक्यमपदान्तरमब्रवीत्
07016039a आहूतो न निवर्तेयमिति मे व्रतमाहितम्
07016039c संशप्तकाश्च मां राजन्नाह्वयन्ति पुनः पुनः
07016040a एष च भ्रातृभिः सार्धं सुशर्माह्वयते रणे
07016040c वधाय सगणस्यास्य मामनुज्ञातुमर्हसि
07016041a नैतच्छक्नोमि संसोढुमाह्वानं पुरुषर्षभ
07016041c सत्यं ते प्रतिजानामि हतान्विद्धि परान्युधि
07016042  युधिष्ठिर उवाच
07016042a श्रुतमेतत्त्वया तात यद्द्रोणस्य चिकीर्षितम्
07016042c यथा तदनृतं तस्य भवेत्तद्वत्समाचर
07016043a द्रोणो हि बलवाञ्शूरः कृतास्त्रश्च जितश्रमः
07016043c प्रतिज्ञातं च तेनैतद्ग्रहणं मे महारथ
07016044  अर्जुन उवाच
07016044a अयं वै सत्यजिद्राजन्नद्य ते रक्षिता युधि
07016044c ध्रियमाणे हि पाञ्चाल्ये नाचार्यः काममाप्स्यति
07016045a हते तु पुरुषव्याघ्रे रणे सत्यजिति प्रभो
07016045c सर्वैरपि समेतैर्वा न स्थातव्यं कथंचन
07016046  संजय उवाच
07016046a अनुज्ञातस्ततो राज्ञा परिष्वक्तश्च फल्गुनः
07016046c प्रेम्णा दृष्टश्च बहुधा आशिषा च प्रयोजितः
07016047a विहायैनं ततः पार्थस्त्रिगर्तान्प्रत्ययाद्बली
07016047c क्षुधितः क्षुद्विघातार्थं सिंहो मृगगणानिव
07016048a ततो दौर्योधनं सैन्यं मुदा परमया युतम्
07016048c गतेऽर्जुने भृशं क्रुद्धं धर्मराजस्य निग्रहे
07016049a ततोऽन्योन्येन ते सेने समाजग्मतुरोजसा
07016049c गङ्गासरय्वोर्वेगेन प्रावृषीवोल्बणोदके
07017001  संजय उवाच
07017001a ततः संशप्तका राजन्समे देशे व्यवस्थिताः
07017001c व्यूह्यानीकं रथैरेव चन्द्रार्धाख्यं मुदान्विताः
07017002a ते किरीटिनमायान्तं दृष्ट्वा हर्षेण मारिष
07017002c उदक्रोशन्नरव्याघ्राः शब्देन महता तदा
07017003a स शब्दः प्रदिशः सर्वा दिशः खं च समावृणोत्
07017003c आवृतत्वाच्च लोकस्य नासीत्तत्र प्रतिस्वनः
07017004a अतीव संप्रहृष्टांस्तानुपलभ्य धनंजयः
07017004c किंचिदभ्युत्स्मयन्कृष्णमिदं वचनमब्रवीत्
07017005a पश्यैतान्देवकीमातर्मुमूर्षूनद्य संयुगे
07017005c भ्रातॄंस्त्रैगर्तकानेवं रोदितव्ये प्रहर्षितान्
07017006a अथ वा हर्षकालोऽयं त्रैगर्तानामसंशयम्
07017006c कुनरैर्दुरवापान्हि लोकान्प्राप्स्यन्त्यनुत्तमान्
07017007a एवमुक्त्वा महाबाहुर्हृषीकेशं ततोऽर्जुनः
07017007c आससाद रणे व्यूढां त्रैगर्तानामनीकिनीम्
07017008a स देवदत्तमादाय शङ्खं हेमपरिष्कृतम्
07017008c दध्मौ वेगेन महता फल्गुनः पूरयन्दिशः
07017009a तेन शब्देन वित्रस्ता संशप्तकवरूथिनी
07017009c निश्चेष्टावस्थिता संख्ये अश्मसारमयी यथा
07017010a वाहास्तेषां विवृत्ताक्षाः स्तब्धकर्णशिरोधराः
07017010c विष्टब्धचरणा मूत्रं रुधिरं च प्रसुस्रुवुः
07017011a उपलभ्य च ते संज्ञामवस्थाप्य च वाहिनीम्
07017011c युगपत्पाण्डुपुत्राय चिक्षिपुः कङ्कपत्रिणः
07017012a तान्यर्जुनः सहस्राणि दश पञ्चैव चाशुगैः
07017012c अनागतान्येव शरैश्चिच्छेदाशुपराक्रमः
07017013a ततोऽर्जुनं शितैर्बाणैर्दशभिर्दशभिः पुनः
07017013c प्रत्यविध्यंस्ततः पार्थस्तानविध्यत्त्रिभिस्त्रिभिः
07017014a एकैकस्तु ततः पार्थं राजन्विव्याध पञ्चभिः
07017014c स च तान्प्रतिविव्याध द्वाभ्यां द्वाभ्यां पराक्रमी
07017015a भूय एव तु संरब्धास्तेऽर्जुनं सहकेशवम्
07017015c आपूरयञ्शरैस्तीक्ष्णैस्तटाकमिव वृष्टिभिः
07017016a ततः शरसहस्राणि प्रापतन्नर्जुनं प्रति
07017016c भ्रमराणामिव व्राताः फुल्लद्रुमगणे वने
07017017a ततः सुबाहुस्त्रिंशद्भिरद्रिसारमयैर्दृढैः
07017017c अविध्यदिषुभिर्गाढं किरीटे सव्यसाचिनम्
07017018a तैः किरीटी किरीटस्थैर्हेमपुङ्खैरजिह्मगैः
07017018c शातकुम्भमयापीडो बभौ यूप इवोच्छ्रितः
07017019a हस्तावापं सुबाहोस्तु भल्लेन युधि पाण्डवः
07017019c चिच्छेद तं चैव पुनः शरवर्षैरवाकिरत्
07017020a ततः सुशर्मा दशभिः सुरथश्च किरीटिनम्
07017020c सुधर्मा सुधनुश्चैव सुबाहुश्च समर्पयन्
07017021a तांस्तु सर्वान्पृथग्बाणैर्वानरप्रवरध्वजः
07017021c प्रत्यविध्यद्ध्वजांश्चैषां भल्लैश्चिच्छेद काञ्चनान्
07017022a सुधन्वनो धनुश्छित्त्वा हयान्वै न्यवधीच्छरैः
07017022c अथास्य सशिरस्त्राणं शिरः कायादपाहरत्
07017023a तस्मिंस्तु पतिते वीरे त्रस्तास्तस्य पदानुगाः
07017023c व्यद्रवन्त भयाद्भीता येन दौर्योधनं बलम्
07017024a ततो जघान संक्रुद्धो वासविस्तां महाचमूम्
07017024c शरजालैरविच्छिन्नैस्तमः सूर्य इवांशुभिः
07017025a ततो भग्ने बले तस्मिन्विप्रयाते समन्ततः
07017025c सव्यसाचिनि संक्रुद्धे त्रैगर्तान्भयमाविशत्
07017026a ते वध्यमानाः पार्थेन शरैः संनतपर्वभिः
07017026c अमुह्यंस्तत्र तत्रैव त्रस्ता मृगगणा इव
07017027a ततस्त्रिगर्तराट्क्रुद्धस्तानुवाच महारथान्
07017027c अलं द्रुतेन वः शूरा न भयं कर्तुमर्हथ
07017028a शप्त्वा तु शपथान्घोरान्सर्वसैन्यस्य पश्यतः
07017028c गत्वा दौर्योधनं सैन्यं किं वै वक्ष्यथ मुख्यगाः
07017029a नावहास्याः कथं लोके कर्मणानेन संयुगे
07017029c भवेम सहिताः सर्वे निवर्तध्वं यथाबलम्
07017030a एवमुक्तास्तु ते राजन्नुदक्रोशन्मुहुर्मुहुः
07017030c शङ्खांश्च दध्मिरे वीरा हर्षयन्तः परस्परम्
07017031a ततस्ते संन्यवर्तन्त संशप्तकगणाः पुनः
07017031c नारायणाश्च गोपालाः कृत्वा मृत्युं निवर्तनम्
07018001  संजय उवाच
07018001a दृष्ट्वा तु संनिवृत्तांस्तान्संशप्तकगणान्पुनः
07018001c वासुदेवं महात्मानमर्जुनः समभाषत
07018002a चोदयाश्वान्हृषीकेश संशप्तकगणान्प्रति
07018002c नैते हास्यन्ति संग्रामं जीवन्त इति मे मतिः
07018003a पश्य मेऽस्त्रबलं घोरं बाह्वोरिष्वसनस्य च
07018003c अद्यैतान्पातयिष्यामि क्रुद्धो रुद्रः पशूनिव
07018004a ततः कृष्णः स्मितं कृत्वा परिणन्द्य शिवेन तम्
07018004c प्रावेशयत दुर्धर्षो यत्र यत्रैच्छदर्जुनः
07018005a बभ्राजे स रथोऽत्यर्थमुह्यमानो रणे तदा
07018005c उह्यमानमिवाकाशे विमानं पाण्डुरैर्हयैः
07018006a मण्डलानि ततश्चक्रे गतप्रत्यागतानि च
07018006c यथा शक्ररथो राजन्युद्धे देवासुरे पुरा
07018007a अथ नारायणाः क्रुद्धा विविधायुधपाणयः
07018007c छादयन्तः शरव्रातैः परिवव्रुर्धनंजयम्
07018008a अदृश्यं च मुहूर्तेन चक्रुस्ते भरतर्षभ
07018008c कृष्णेन सहितं युद्धे कुन्तीपुत्रं धनंजयम्
07018009a क्रुद्धस्तु फल्गुनः संख्ये द्विगुणीकृतविक्रमः
07018009c गाण्डीवमुपसंमृज्य तूर्णं जग्राह संयुगे
07018010a बद्ध्वा च भृकुटीं वक्त्रे क्रोधस्य प्रतिलक्षणम्
07018010c देवदत्तं महाशङ्खं पूरयामास पाण्डवः
07018011a अथास्त्रमरिसंघघ्नं त्वाष्ट्रमभ्यस्यदर्जुनः
07018011c ततो रूपसहस्राणि प्रादुरासन्पृथक्पृथक्
07018012a आत्मनः प्रतिरूपैस्तैर्नानारूपैर्विमोहिताः
07018012c अन्योन्यमर्जुनं मत्वा स्वमात्मानं च जघ्निरे
07018013a अयमर्जुनोऽयं गोविन्द इमौ यादवपाण्डवौ
07018013c इति ब्रुवाणाः संमूढा जघ्नुरन्योन्यमाहवे
07018014a मोहिताः परमास्त्रेण क्षयं जग्मुः परस्परम्
07018014c अशोभन्त रणे योधाः पुष्पिता इव किंशुकाः
07018015a ततः शरसहस्राणि तैर्विमुक्तानि भस्मसात्
07018015c कृत्वा तदस्त्रं तान्वीराननयद्यमसादनम्
07018016a अथ प्रहस्य बीभत्सुर्ललित्थान्मालवानपि
07018016c माचेल्लकांस्त्रिगर्तांश्च यौधेयांश्चार्दयच्छरैः
07018017a ते वध्यमाना वीरेण क्षत्रियाः कालचोदिताः
07018017c व्यसृजञ्शरवर्षाणि पार्थे नानाविधानि च
07018018a ततो नैवार्जुनस्तत्र न रथो न च केशवः
07018018c प्रत्यदृश्यत घोरेण शरवर्षेण संवृतः
07018019a ततस्ते लब्धलक्ष्यत्वादन्योन्यमभिचुक्रुशुः
07018019c हतौ कृष्णाविति प्रीता वासांस्यादुधुवुस्तदा
07018020a भेरीमृदङ्गशङ्खांश्च दध्मुर्वीराः सहस्रशः
07018020c सिंहनादरवांश्चोग्रांश्चक्रिरे तत्र मारिष
07018021a ततः प्रसिष्विदे कृष्णः खिन्नश्चार्जुनमब्रवीत्
07018021c क्वासि पार्थ न पश्ये त्वां कच्चिज्जीवसि शत्रुहन्
07018022a तस्य तं मानुषं भावं भावज्ञोऽऽज्ञाय पाण्डवः
07018022c वायव्यास्त्रेण तैरस्तां शरवृष्टिमपाहरत्
07018023a ततः संशप्तकव्रातान्साश्वद्विपरथायुधान्
07018023c उवाह भगवान्वायुः शुष्कपर्णचयानिव
07018024a उह्यमानास्तु ते राजन्बह्वशोभन्त वायुना
07018024c प्रडीनाः पक्षिणः काले वृक्षेभ्य इव मारिष
07018025a तांस्तथा व्याकुलीकृत्य त्वरमाणो धनंजयः
07018025c जघान निशितैर्बाणैः सहस्राणि शतानि च
07018026a शिरांसि भल्लैरहरद्बाहूनपि च सायुधान्
07018026c हस्तिहस्तोपमांश्चोरूञ्शरैरुर्व्यामपातयत्
07018027a पृष्ठच्छिन्नान्विचरणान्विमस्तिष्केक्षणाङ्गुलीन्
07018027c नानाङ्गावयवैर्हीनांश्चकारारीन्धनंजयः
07018028a गन्धर्वनगराकारान्विधिवत्कल्पितान्रथान्
07018028c शरैर्विशकलीकुर्वंश्चक्रे व्यश्वरथद्विपान्
07018029a मुण्डतालवनानीव तत्र तत्र चकाशिरे
07018029c छिन्नध्वजरथव्राताः केचित्केचित्क्वचित्क्वचित्
07018030a सोत्तरायुधिनो नागाः सपताकाङ्कुशायुधाः
07018030c पेतुः शक्राशनिहता द्रुमवन्त इवाचलाः
07018031a चामरापीडकवचाः स्रस्तान्त्रनयनासवः
07018031c सारोहास्तुरगाः पेतुः पार्थबाणहताः क्षितौ
07018032a विप्रविद्धासिनखराश्छिन्नवर्मर्ष्टिशक्तयः
07018032c पत्तयश्छिन्नवर्माणः कृपणं शेरते हताः
07018033a तैर्हतैर्हन्यमानैश्च पतद्भिः पतितैरपि
07018033c भ्रमद्भिर्निष्टनद्भिश्च घोरमायोधनं बभौ
07018034a रजश्च महदुद्भूतं शान्तं रुधिरवृष्टिभिः
07018034c मही चाप्यभवद्दुर्गा कबन्धशतसंकुला
07018035a तद्बभौ रौद्रबीभत्सं बीभत्सोर्यानमाहवे
07018035c आक्रीड इव रुद्रस्य घ्नतः कालात्यये पशून्
07018036a ते वध्यमानाः पार्थेन व्याकुलाश्वरथद्विपाः
07018036c तमेवाभिमुखाः क्षीणाः शक्रस्यातिथितां गताः
07018037a सा भूमिर्भरतश्रेष्ठ निहतैस्तैर्महारथैः
07018037c आस्तीर्णा संबभौ सर्वा प्रेतीभूतैः समन्ततः
07018038a एतस्मिन्नन्तरे चैव प्रमत्ते सव्यसाचिनि
07018038c व्यूढानीकस्ततो द्रोणो युधिष्ठिरमुपाद्रवत्
07018039a तं प्रत्यगृह्णंस्त्वरिता व्यूढानीकाः प्रहारिणः
07018039c युधिष्ठिरं परीप्सन्तस्तदासीत्तुमुलं महत्
07019001  संजय उवाच
07019001a परिणाम्य निशां तां तु भारद्वाजो महारथः
07019001c बहूक्त्वा च ततो राजन्राजानं च सुयोधनम्
07019002a विधाय योगं पार्थेन संशप्तकगणैः सह
07019002c निष्क्रान्ते च रणात्पार्थे संशप्तकवधं प्रति
07019003a व्यूढानीकस्ततो द्रोणः पाण्डवानां महाचमूम्
07019003c अभ्ययाद्भरतश्रेष्ठ धर्मराजजिघृक्षया
07019004a व्यूहं दृष्ट्वा सुपर्णं तु भारद्वाजकृतं तदा
07019004c व्यूहेन मण्डलार्धेन प्रत्यव्यूहद्युधिष्ठिरः
07019005a मुखमासीत्सुपर्णस्य भारद्वाजो महारथः
07019005c शिरो दुर्योधनो राजा सोदर्यैः सानुगैः सह
07019006a चक्षुषी कृतवर्मा च गौतमश्चास्यतां वरः
07019006c भूतवर्मा क्षेमशर्मा करकर्षश्च वीर्यवान्
07019007a कलिङ्गाः सिंहलाः प्राच्याः शूराभीरा दशेरकाः
07019007c शका यवनकाम्बोजास्तथा हंसपदाश्च ये
07019008a ग्रीवायां शूरसेनाश्च दरदा मद्रकेकयाः
07019008c गजाश्वरथपत्त्यौघास्तस्थुः शतसहस्रशः
07019009a भूरिश्रवाः शलः शल्यः सोमदत्तश्च बाह्लिकः
07019009c अक्षौहिण्या वृता वीरा दक्षिणं पक्षमाश्रिताः
07019010a विन्दानुविन्दावावन्त्यौ काम्बोजश्च सुदक्षिणः
07019010c वामं पक्षं समाश्रित्य द्रोणपुत्राग्रगाः स्थिताः
07019011a पृष्ठे कलिङ्गाः साम्बष्ठा मागधाः पौण्ड्रमद्रकाः
07019011c गान्धाराः शकुनिप्राग्याः पार्वतीया वसातयः
07019012a पुच्छे वैकर्तनः कर्णः सपुत्रज्ञातिबान्धवः
07019012c महत्या सेनया तस्थौ नानाध्वजसमुत्थया
07019013a जयद्रथो भीमरथः सांयात्रिकसभो जयः
07019013c भूमिंजयो वृषक्राथो नैषधश्च महाबलः
07019014a वृता बलेन महता ब्रह्मलोकपुरस्कृताः
07019014c व्यूहस्योपरि ते राजन्स्थिता युद्धविशारदाः
07019015a द्रोणेन विहितो व्यूहः पदात्यश्वरथद्विपैः
07019015c वातोद्धूतार्णवाकारः प्रवृत्त इव लक्ष्यते
07019016a तस्य पक्षप्रपक्षेभ्यो निष्पतन्ति युयुत्सवः
07019016c सविद्युत्स्तनिता मेघाः सर्वदिग्भ्य इवोष्णगे
07019017a तस्य प्राग्ज्योतिषो मध्ये विधिवत्कल्पितं गजम्
07019017c आस्थितः शुशुभे राजन्नंशुमानुदये यथा
07019018a माल्यदामवता राजा श्वेतच्छत्रेण धार्यता
07019018c कृत्तिकायोगयुक्तेन पौर्णमास्यामिवेन्दुना
07019019a नीलाञ्जनचयप्रख्यो मदान्धो द्विरदो बभौ
07019019c अभिवृष्टो महामेघैर्यथा स्यात्पर्वतो महान्
07019020a नानानृपतिभिर्वीरैर्विविधायुधभूषणैः
07019020c समन्वितः पार्वतीयैः शक्रो देवगणैरिव
07019021a ततो युधिष्ठिरः प्रेक्ष्य व्यूहं तमतिमानुषम्
07019021c अजय्यमरिभिः संख्ये पार्षतं वाक्यमब्रवीत्
07019022a ब्राह्मणस्य वशं नाहमियामद्य यथा प्रभो
07019022c पारावतसवर्णाश्व तथा नीतिर्विधीयताम्
07019023  धृष्टद्युम्न उवाच
07019023a द्रोणस्य यतमानस्य वशं नैष्यसि सुव्रत
07019023c अहमावारयिष्यामि द्रोणमद्य सहानुगम्
07019024a मयि जीवति कौरव्य नोद्वेगं कर्तुमर्हसि
07019024c न हि शक्तो रणे द्रोणो विजेतुं मां कथंचन
07019025  संजय उवाच
07019025a एवमुक्त्वा किरन्बाणान्द्रुपदस्य सुतो बली
07019025c पारावतसवर्णाश्वः स्वयं द्रोणमुपाद्रवत्
07019026a अनिष्टदर्शनं दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नमवस्थितम्
07019026c क्षणेनैवाभवद्द्रोणो नातिहृष्टमना इव
07019027a तं तु संप्रेक्ष्य पुत्रस्ते दुर्मुखः शत्रुकर्शनः
07019027c प्रियं चिकीर्षन्द्रोणस्य धृष्टद्युम्नमवारयत्
07019028a स संप्रहारस्तुमुलः समरूप इवाभवत्
07019028c पार्षतस्य च शूरस्य दुर्मुखस्य च भारत
07019029a पार्षतः शरजालेन क्षिप्रं प्रच्छाद्य दुर्मुखम्
07019029c भारद्वाजं शरौघेण महता समवारयत्
07019030a द्रोणमावारितं दृष्ट्वा भृशायस्तस्तवात्मजः
07019030c नानालिङ्गैः शरव्रातैः पार्षतं सममोहयत्
07019031a तयोर्विषक्तयोः संख्ये पाञ्चाल्यकुरुमुख्ययोः
07019031c द्रोणो यौधिष्ठिरं सैन्यं बहुधा व्यधमच्छरैः
07019032a अनिलेन यथाभ्राणि विच्छिन्नानि समन्ततः
07019032c तथा पार्थस्य सैन्यानि विच्छिन्नानि क्वचित्क्वचित्
07019033a मुहूर्तमिव तद्युद्धमासीन्मधुरदर्शनम्
07019033c तत उन्मत्तवद्राजन्निर्मर्यादमवर्तत
07019034a नैव स्वे न परे राजन्नज्ञायन्त परस्परम्
07019034c अनुमानेन संज्ञाभिर्युद्धं तत्समवर्तत
07019035a चूडामणिषु निष्केषु भूषणेष्वसिचर्मसु
07019035c तेषामादित्यवर्णाभा मरीच्यः प्रचकाशिरे
07019036a तत्प्रकीर्णपताकानां रथवारणवाजिनाम्
07019036c बलाकाशबलाभ्राभं ददृशे रूपमाहवे
07019037a नरानेव नरा जघ्नुरुदग्राश्च हया हयान्
07019037c रथांश्च रथिनो जघ्नुर्वारणा वरवारणान्
07019038a समुच्छ्रितपताकानां गजानां परमद्विपैः
07019038c क्षणेन तुमुलो घोरः संग्रामः समवर्तत
07019039a तेषां संसक्तगात्राणां कर्षतामितरेतरम्
07019039c दन्तसंघातसंघर्षात्सधूमोऽग्निरजायत
07019040a विप्रकीर्णपताकास्ते विषाणजनिताग्नयः
07019040c बभूवुः खं समासाद्य सविद्युत इवाम्बुदाः
07019041a विक्षरद्भिर्नदद्भिश्च निपतद्भिश्च वारणैः
07019041c संबभूव मही कीर्णा मेघैर्द्यौरिव शारदी
07019042a तेषामाहन्यमानानां बाणतोमरवृष्टिभिः
07019042c वारणानां रवो जज्ञे मेघानामिव संप्लवे
07019043a तोमराभिहताः केचिद्बाणैश्च परमद्विपाः
07019043c वित्रेसुः सर्वभूतानां शब्दमेवापरेऽव्रजन्
07019044a विषाणाभिहताश्चापि केचित्तत्र गजा गजैः
07019044c चक्रुरार्तस्वरं घोरमुत्पातजलदा इव
07019045a प्रतीपं ह्रियमाणाश्च वारणा वरवारणैः
07019045c उन्मथ्य पुनराजह्रुः प्रेरिताः परमाङ्कुशैः
07019046a महामात्रा महामात्रैस्ताडिताः शरतोमरैः
07019046c गजेभ्यः पृथिवीं जग्मुर्मुक्तप्रहरणाङ्कुशाः
07019047a निर्मनुष्याश्च मातङ्गा विनदन्तस्ततस्ततः
07019047c छिन्नाभ्राणीव संपेतुः संप्रविश्य परस्परम्
07019048a हतान्परिवहन्तश्च यन्त्रिताः परमायुधैः
07019048c दिशो जग्मुर्महानागाः केचिदेकचरा इव
07019049a ताडितास्ताड्यमानाश्च तोमरर्ष्टिपरश्वधैः
07019049c पेतुरार्तस्वरं कृत्वा तदा विशसने गजाः
07019050a तेषां शैलोपमैः कायैर्निपतद्भिः समन्ततः
07019050c आहता सहसा भूमिश्चकम्पे च ननाद च
07019051a सादितैः सगजारोहैः सपताकैः समन्ततः
07019051c मातङ्गैः शुशुभे भूमिर्विकीर्णैरिव पर्वतैः
07019052a गजस्थाश्च महामात्रा निर्भिन्नहृदया रणे
07019052c रथिभिः पातिता भल्लैर्विकीर्णाङ्कुशतोमराः
07019053a क्रौञ्चवद्विनदन्तोऽन्ये नाराचाभिहता गजाः
07019053c परान्स्वांश्चापि मृद्नन्तः परिपेतुर्दिशो दश
07019054a गजाश्वरथसंघानां शरीरौघसमावृता
07019054c बभूव पृथिवी राजन्मांसशोणितकर्दमा
07019055a प्रमथ्य च विषाणाग्रैः समुत्क्षिप्य च वारणैः
07019055c सचक्राश्च विचक्राश्च रथैरेव महारथाः
07019056a रथाश्च रथिभिर्हीना निर्मनुष्याश्च वाजिनः
07019056c हतारोहाश्च मातङ्गा दिशो जग्मुः शरातुराः
07019057a जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश्च पितरं तथा
07019057c इत्यासीत्तुमुलं युद्धं न प्रज्ञायत किंचन
07019058a आ गुल्फेभ्योऽवसीदन्त नराः शोणितकर्दमे
07019058c दीप्यमानैः परिक्षिप्ता दावैरिव महाद्रुमाः
07019059a शोणितैः सिच्यमानानि वस्त्राणि कवचानि च
07019059c छत्राणि च पताकाश्च सर्वं रक्तमदृश्यत
07019060a हयौघाश्च रथौघाश्च नरौघाश्च निपातिताः
07019060c संवृत्ताः पुनरावृत्ता बहुधा रथनेमिभिः
07019061a स गजौघमहावेगः परासुनरशैवलः
07019061c रथौघतुमुलावर्तः प्रबभौ सैन्यसागरः
07019062a तं वाहनमहानौभिर्योधा जयधनैषिणः
07019062c अवगाह्यावमज्जन्तो नैव मोहं प्रचक्रिरे
07019063a शरवर्षाभिवृष्टेषु योधेष्वजितलक्ष्मसु
07019063c न हि स्वचित्ततां लेभे कश्चिदाहतलक्षणः
07019064a वर्तमाने तथा युद्धे घोररूपे भयंकरे
07019064c मोहयित्वा परान्द्रोणो युधिष्ठिरमुपाद्रवत्
07020001  संजय उवाच
07020001a ततो युधिष्ठिरो द्रोणं दृष्ट्वान्तिकमुपागतम्
07020001c महता शरवर्षेण प्रत्यगृह्णादभीतवत्
07020002a ततो हलहलाशब्द आसीद्यौधिष्ठिरे बले
07020002c जिघृक्षति महासिंहे गजानामिव यूथपम्
07020003a दृष्ट्वा द्रोणं ततः शूरः सत्यजित्सत्यविक्रमः
07020003c युधिष्ठिरं परिप्रेप्सुमाचार्यं समुपाद्रवत्
07020004a तत आचार्यपाञ्चाल्यौ युयुधाते परस्परम्
07020004c विक्षोभयन्तौ तत्सैन्यमिन्द्रवैरोचनाविव
07020005a ततः सत्यजितं तीक्ष्णैर्दशभिर्मर्मभेदिभिः
07020005c अविध्यच्छीघ्रमाचार्यश्छित्त्वास्य सशरं धनुः
07020006a स शीघ्रतरमादाय धनुरन्यत्प्रतापवान्
07020006c द्रोणं सोऽभिजघानाशु विंशद्भिः कङ्कपत्रिभिः
07020007a ज्ञात्वा सत्यजिता द्रोणं ग्रस्यमानमिवाहवे
07020007c वृकः शरशतैस्तीक्ष्णैः पाञ्चाल्यो द्रोणमर्दयत्
07020008a संछाद्यमानं समरे द्रोणं दृष्ट्वा महारथम्
07020008c चुक्रुशुः पाण्डवा राजन्वस्त्राणि दुधुवुश्च ह
07020009a वृकस्तु परमक्रुद्धो द्रोणं षष्ट्या स्तनान्तरे
07020009c विव्याध बलवान्राजंस्तदद्भुतमिवाभवत्
07020010a द्रोणस्तु शरवर्षेण छाद्यमानो महारथः
07020010c वेगं चक्रे महावेगः क्रोधादुद्वृत्य चक्षुषी
07020011a ततः सत्यजितश्चापं छित्त्वा द्रोणो वृकस्य च
07020011c षड्भिः ससूतं सहयं शरैर्द्रोणोऽवधीद्वृकम्
07020012a अथान्यद्धनुरादाय सत्यजिद्वेगवत्तरम्
07020012c साश्वं ससूतं विशिखैर्द्रोणं विव्याध सध्वजम्
07020013a स तन्न ममृषे द्रोणः पाञ्चाल्येनार्दनं मृधे
07020013c ततस्तस्य विनाशाय सत्वरं व्यसृजच्छरान्
07020014a हयान्ध्वजं धनुर्मुष्टिमुभौ च पार्ष्णिसारथी
07020014c अवाकिरत्ततो द्रोणः शरवर्षैः सहस्रशः
07020015a तथा संछिद्यमानेषु कार्मुकेषु पुनः पुनः
07020015c पाञ्चाल्यः परमास्त्रज्ञः शोणाश्वं समयोधयत्
07020016a स सत्यजितमालक्ष्य तथोदीर्णं महाहवे
07020016c अर्धचन्द्रेण चिच्छेद शिरस्तस्य महात्मनः
07020017a तस्मिन्हते महामात्रे पाञ्चालानां रथर्षभे
07020017c अपायाज्जवनैरश्वैर्द्रोणात्त्रस्तो युधिष्ठिरः
07020018a पाञ्चालाः केकया मत्स्याश्चेदिकारूषकोसलाः
07020018c युधिष्ठिरमुदीक्षन्तो हृष्टा द्रोणमुपाद्रवन्
07020019a ततो युधिष्ठिरप्रेप्सुराचार्यः शत्रुपूगहा
07020019c व्यधमत्तान्यनीकानि तूलराशिमिवानिलः
07020020a निर्दहन्तमनीकानि तानि तानि पुनः पुनः
07020020c द्रोणं मत्स्यादवरजः शतानीकोऽभ्यवर्तत
07020021a सूर्यरश्मिप्रतीकाशैः कर्मारपरिमार्जितैः
07020021c षड्भिः ससूतं सहयं द्रोणं विद्ध्वानदद्भृशम्
07020022a तस्य नानदतो द्रोणः शिरः कायात्सकुण्डलम्
07020022c क्षुरेणापाहरत्तूर्णं ततो मत्स्याः प्रदुद्रुवुः
07020023a मत्स्याञ्जित्वाजयच्चेदीन्कारूषान्केकयानपि
07020023c पाञ्चालान्सृञ्जयान्पाण्डून्भारद्वाजः पुनः पुनः
07020024a तं दहन्तमनीकानि क्रुद्धमग्निं यथा वनम्
07020024c दृष्ट्वा रुक्मरथं क्रुद्धं समकम्पन्त सृञ्जयाः
07020025a उत्तमं ह्यादधानस्य धनुरस्याशुकारिणः
07020025c ज्याघोषो निघ्नतोऽमित्रान्दिक्षु सर्वासु शुश्रुवे
07020026a नागानश्वान्पदातींश्च रथिनो गजसादिनः
07020026c रौद्रा हस्तवता मुक्ताः प्रमथ्नन्ति स्म सायकाः
07020027a नानद्यमानः पर्जन्यो मिश्रवातो हिमात्यये
07020027c अश्मवर्षमिवावर्षत्परेषां भयमादधत्
07020028a सर्वा दिशः समचरत्सैन्यं विक्षोभयन्निव
07020028c बली शूरो महेष्वासो मित्राणामभयंकरः
07020029a तस्य विद्युदिवाभ्रेषु चापं हेमपरिष्कृतम्
07020029c दिक्षु सर्वास्वपश्याम द्रोणस्यामिततेजसः
07020030a द्रोणस्तु पाण्डवानीके चकार कदनं महत्
07020030c यथा दैत्यगणे विष्णुः सुरासुरनमस्कृतः
07020031a स शूरः सत्यवाक्प्राज्ञो बलवान्सत्यविक्रमः
07020031c महानुभावः कालान्ते रौद्रीं भीरुविभीषणाम्
07020032a कवचोर्मिध्वजावर्तां मर्त्यकूलापहारिणीम्
07020032c गजवाजिमहाग्राहामसिमीनां दुरासदाम्
07020033a वीरास्थिशर्करां रौद्रां भेरीमुरजकच्छपाम्
07020033c चर्मवर्मप्लवां घोरां केशशैवलशाड्वलाम्
07020034a शरौघिणीं धनुःस्रोतां बाहुपन्नगसंकुलाम्
07020034c रणभूमिवहां घोरां कुरुसृञ्जयवाहिनीम्
07020034e मनुष्यशीर्षपाषाणां शक्तिमीनां गदोडुपाम्
07020035a उष्णीषफेनवसनां निष्कीर्णान्त्रसरीसृपाम्
07020035c वीरापहारिणीमुग्रां मांसशोणितकर्दमाम्
07020036a हस्तिग्राहां केतुवृक्षां क्षत्रियाणां निमज्जनीम्
07020036c क्रूरां शरीरसंघाटां सादिनक्रां दुरत्ययाम्
07020036e द्रोणः प्रावर्तयत्तत्र नदीमन्तकगामिनीम्
07020037a क्रव्यादगणसंघुष्टां श्वशृगालगणायुताम्
07020037c निषेवितां महारौद्रैः पिशिताशैः समन्ततः
07020038a तं दहन्तमनीकानि रथोदारं कृतान्तवत्
07020038c सर्वतोऽभ्यद्रवन्द्रोणं कुन्तीपुत्रपुरोगमाः
07020039a तांस्तु शूरान्महेष्वासांस्तावकाभ्युद्यतायुधाः
07020039c राजानो राजपुत्राश्च समन्तात्पर्यवारयन्
07020040a ततो द्रोणः सत्यसंधः प्रभिन्न इव कुञ्जरः
07020040c अभ्यतीत्य रथानीकं दृढसेनमपातयत्
07020041a ततो राजानमासाद्य प्रहरन्तमभीतवत्
07020041c अविध्यन्नवभिः क्षेमं स हतः प्रापतद्रथात्
07020042a स मध्यं प्राप्य सैन्यानां सर्वाः प्रविचरन्दिशः
07020042c त्राता ह्यभवदन्येषां न त्रातव्यः कथंचन
07020043a शिखण्डिनं द्वादशभिर्विंशत्या चोत्तमौजसम्
07020043c वसुदानं च भल्लेन प्रेषयद्यमसादनम्
07020044a अशीत्या क्षत्रवर्माणं षड्विंशत्या सुदक्षिणम्
07020044c क्षत्रदेवं तु भल्लेन रथनीडादपाहरत्
07020045a युधामन्युं चतुःषष्ट्या त्रिंशता चैव सात्यकिम्
07020045c विद्ध्वा रुक्मरथस्तूर्णं युधिष्ठिरमुपाद्रवत्
07020046a ततो युधिष्ठिरः क्षिप्रं कितवो राजसत्तमः
07020046c अपायाज्जवनैरश्वैः पाञ्चाल्यो द्रोणमभ्ययात्
07020047a तं द्रोणः सधनुष्कं तु साश्वयन्तारमक्षिणोत्
07020047c स हतः प्रापतद्भूमौ रथाज्ज्योतिरिवाम्बरात्
07020048a तस्मिन्हते राजपुत्रे पाञ्चालानां यशस्करे
07020048c हत द्रोणं हत द्रोणमित्यासीत्तुमुलं महत्
07020049a तांस्तथा भृशसंक्रुद्धान्पाञ्चालान्मत्स्यकेकयान्
07020049c सृञ्जयान्पाण्डवांश्चैव द्रोणो व्यक्षोभयद्बली
07020050a सात्यकिं चेकितानं च धृष्टद्युम्नशिखण्डिनौ
07020050c वार्धक्षेमिं चित्रसेनं सेनाबिन्दुं सुवर्चसम्
07020051a एतांश्चान्यांश्च सुबहून्नानाजनपदेश्वरान्
07020051c सर्वान्द्रोणोऽजयद्युद्धे कुरुभिः परिवारितः
07020052a तावकास्तु महाराज जयं लब्ध्वा महाहवे
07020052c पाण्डवेयान्रणे जघ्नुर्द्रवमाणान्समन्ततः
07020053a ते दानवा इवेन्द्रेण वध्यमाना महात्मना
07020053c पाञ्चालाः केकया मत्स्याः समकम्पन्त भारत
07021001  धृतराष्ट्र उवाच
07021001a भारद्वाजेन भग्नेषु पाण्डवेषु महामृधे
07021001c पाञ्चालेषु च सर्वेषु कश्चिदन्योऽभ्यवर्तत
07021002a आर्यां युद्धे मतिं कृत्वा क्षत्रियाणां यशस्करीम्
07021002c असेवितां कापुरुषैः सेवितां पुरुषर्षभैः
07021003a स हि वीरो नरः सूत यो भग्नेषु निवर्तते
07021003c अहो नासीत्पुमान्कश्चिद्दृष्ट्वा द्रोणं व्यवस्थितम्
07021004a जृम्भमाणमिव व्याघ्रं प्रभिन्नमिव कुञ्जरम्
07021004c त्यजन्तमाहवे प्राणान्संनद्धं चित्रयोधिनम्
07021005a महेष्वासं नरव्याघ्रं द्विषतामघवर्धनम्
07021005c कृतज्ञं सत्यनिरतं दुर्योधनहितैषिणम्
07021006a भारद्वाजं तथानीके दृष्ट्वा शूरमवस्थितम्
07021006c के वीराः संन्यवर्तन्त तन्ममाचक्ष्व संजय
07021007  संजय उवाच
07021007a तान्दृष्ट्वा चलितान्संख्ये प्रणुन्नान्द्रोणसायकैः
07021007c पाञ्चालान्पाण्डवान्मत्स्यान्सृञ्जयांश्चेदिकेकयान्
07021008a द्रोणचापविमुक्तेन शरौघेणासुहारिणा
07021008c सिन्धोरिव महौघेन ह्रियमाणान्यथा प्लवान्
07021009a कौरवाः सिंहनादेन नानावाद्यस्वनेन च
07021009c रथद्विपनराश्वैश्च सर्वतः पर्यवारयन्
07021010a तान्पश्यन्सैन्यमध्यस्थो राजा स्वजनसंवृतः
07021010c दुर्योधनोऽब्रवीत्कर्णं प्रहृष्टः प्रहसन्निव
07021011a पश्य राधेय पाञ्चालान्प्रणुन्नान्द्रोणसायकैः
07021011c सिंहेनेव मृगान्वन्यांस्त्रासितान्दृढधन्वना
07021012a नैते जातु पुनर्युद्धमीहेयुरिति मे मतिः
07021012c यथा तु भग्ना द्रोणेन वातेनेव महाद्रुमाः
07021013a अर्द्यमानाः शरैरेते रुक्मपुङ्खैर्महात्मना
07021013c पथा नैकेन गच्छन्ति घूर्णमानास्ततस्ततः
07021014a संनिरुद्धाश्च कौरव्यैर्द्रोणेन च महात्मना
07021014c एतेऽन्ये मण्डलीभूताः पावकेनेव कुञ्जराः
07021015a भ्रमरैरिव चाविष्टा द्रोणस्य निशितैः शरैः
07021015c अन्योन्यं समलीयन्त पलायनपरायणाः
07021016a एष भीमो दृढक्रोधो हीनः पाण्डवसृञ्जयैः
07021016c मदीयैरावृतो योधैः कर्ण तर्जयतीव माम्
07021017a व्यक्तं द्रोणमयं लोकमद्य पश्यति दुर्मतिः
07021017c निराशो जीवितान्नूनमद्य राज्याच्च पाण्डवः
07021018  कर्ण उवाच
07021018a नैष जातु महाबाहुर्जीवन्नाहवमुत्सृजेत्
07021018c न चेमान्पुरुषव्याघ्र सिंहनादान्विशक्ष्यते
07021019a न चापि पाण्डवा युद्धे भज्येरन्निति मे मतिः
07021019c शूराश्च बलवन्तश्च कृतास्त्रा युद्धदुर्मदाः
07021020a विषाग्निद्यूतसंक्लेशान्वनवासं च पाण्डवाः
07021020c स्मरमाणा न हास्यन्ति संग्राममिति मे मतिः
07021021a निकृतो हि महाबाहुरमितौजा वृकोदरः
07021021c वरान्वरान्हि कौन्तेयो रथोदारान्हनिष्यति
07021022a असिना धनुषा शक्त्या हयैर्नागैर्नरै रथैः
07021022c आयसेन च दण्डेन व्रातान्व्रातान्हनिष्यति
07021023a तमेते चानुवर्तन्ते सात्यकिप्रमुखा रथाः
07021023c पाञ्चालाः केकया मत्स्याः पाण्डवाश्च विशेषतः
07021024a शूराश्च बलवन्तश्च विक्रान्ताश्च महारथाः
07021024c विशेषतश्च भीमेन संरब्धेनाभिचोदिताः
07021025a ते द्रोणमभिवर्तन्ते सर्वतः कुरुपुंगवाः
07021025c वृकोदरं परीप्सन्तः सूर्यमभ्रगणा इव
07021026a एकायनगता ह्येते पीडयेयुर्यतव्रतम्
07021026c अरक्ष्यमाणं शलभा यथा दीपं मुमूर्षवः
07021026e असंशयं कृतास्त्राश्च पर्याप्ताश्चापि वारणे
07021027a अतिभारं त्वहं मन्ये भारद्वाजे समाहितम्
07021027c ते शीघ्रमनुगच्छामो यत्र द्रोणो व्यवस्थितः
07021027e काका इव महानागं मा वै हन्युर्यतव्रतम्
07021028  संजय उवाच
07021028a राधेयस्य वचः श्रुत्वा राजा दुर्योधनस्तदा
07021028c भ्रातृभिः सहितो राजन्प्रायाद्द्रोणरथं प्रति
07021029a तत्रारावो महानासीदेकं द्रोणं जिघांसताम्
07021029c पाण्डवानां निवृत्तानां नानावर्णैर्हयोत्तमैः
07022001  धृतराष्ट्र उवाच
07022001a सर्वेषामेव मे ब्रूहि रथचिह्नानि संजय
07022001c ये द्रोणमभ्यवर्तन्त क्रुद्धा भीमपुरोगमाः
07022002  संजय उवाच
07022002a ऋश्यवर्णैर्हयैर्दृष्ट्वा व्यायच्छन्तं वृकोदरम्
07022002c रजताश्वस्ततः शूरः शैनेयः संन्यवर्तत
07022003a दर्शनीयास्तु काम्बोजाः शुकपत्रपरिच्छदाः
07022003c वहन्तो नकुलं शीघ्रं तावकानभिदुद्रुवुः
07022004a कृष्णास्तु मेघसंकाशाः सहदेवमुदायुधम्
07022004c भीमवेगा नरव्याघ्रमवहन्वातरंहसः
07022005a हेमोत्तमप्रतिच्छन्नैर्हयैर्वातसमैर्जवे
07022005c अभ्यवर्तन्त सैन्यानि सर्वाण्येव युधिष्ठिरम्
07022006a राज्ञस्त्वनन्तरं राजा पाञ्चाल्यो द्रुपदोऽभवत्
07022006c जातरूपमयच्छत्रः सर्वैः स्वैरभिरक्षितः
07022007a ललामैर्हरिभिर्युक्तैः सर्वशब्दक्षमैर्युधि
07022007c राज्ञां मध्ये महेष्वासः शान्तभीरभ्यवर्तत
07022008a तं विराटोऽन्वयात्पश्चात्सह शूरैर्महारथैः
07022008c केकयाश्च शिखण्डी च धृष्टकेतुस्तथैव च
07022008e स्वैः स्वैः सैन्यैः परिवृता मत्स्यराजानमन्वयुः
07022009a ते तु पाटलपुष्पाणां समवर्णा हयोत्तमाः
07022009c वहमाना व्यराजन्त मत्स्यस्यामित्रघातिनः
07022010a हारिद्रसमवर्णास्तु जवना हेममालिनः
07022010c पुत्रं विराटराजस्य सत्वराः समुदावहन्
07022011a इन्द्रगोपकवर्णैस्तु भ्रातरः पञ्च केकयाः
07022011c जातरूपसमाभासः सर्वे लोहितकध्वजाः
07022012a ते हेममालिनः शूराः सर्वे युद्धविशारदाः
07022012c वर्षन्त इव जीमूताः प्रत्यदृश्यन्त दंशिताः
07022013a आमपात्रनिभाकाराः पाञ्चाल्यममितौजसम्
07022013c दान्तास्ताम्रारुणा युक्ताः शिखण्डिनमुदावहन्
07022014a तथा द्वादशसाहस्राः पाञ्चालानां महारथाः
07022014c तेषां तु षट्सहस्राणि ये शिखण्डिनमन्वयुः
07022015a पुत्रं तु शिशुपालस्य नरसिंहस्य मारिष
07022015c आक्रीडन्तो वहन्ति स्म सारङ्गशबला हयाः
07022016a धृष्टकेतुश्च चेदीनामृषभोऽतिबलोदितः
07022016c काम्बोजैः शबलैरश्वैरभ्यवर्तत दुर्जयः
07022017a बृहत्क्षत्रं तु कैकेयं सुकुमारं हयोत्तमाः
07022017c पलालधूमवर्णाभाः सैन्धवाः शीघ्रमावहन्
07022018a मल्लिकाक्षाः पद्मवर्णा बाह्लिजाताः स्वलंकृताः
07022018c शूरं शिखण्डिनः पुत्रं क्षत्रदेवमुदावहन्
07022019a युवानमवहन्युद्धे क्रौञ्चवर्णा हयोत्तमाः
07022019c काश्यस्याभिभुवः पुत्रं सुकुमारं महारथम्
07022020a श्वेतास्तु प्रतिविन्ध्यं तं कृष्णग्रीवा मनोजवाः
07022020c यन्तुः प्रेष्यकरा राजन्राजपुत्रमुदावहन्
07022021a सुतसोमं तु यं धौम्यात्पार्थः पुत्रमयाचत
07022021c माषपुष्पसवर्णास्तमवहन्वाजिनो रणे
07022022a सहस्रसोमप्रतिमा बभूवुः; पुरे कुरूणामुदयेन्दुनाम्नि
07022022c तस्मिञ्जातः सोमसंक्रन्दमध्ये; यस्मात्तस्मात्सुतसोमोऽभवत्सः
07022023a नाकुलिं तु शतानीकं शालपुष्पनिभा हयाः
07022023c आदित्यतरुणप्रख्याः श्लाघनीयमुदावहन्
07022024a काञ्चनप्रतिमैर्योक्त्रैर्मयूरग्रीवसंनिभाः
07022024c द्रौपदेयं नरव्याघ्रं श्रुतकर्माणमावहन्
07022025a श्रुतकीर्तिं श्रुतनिधिं द्रौपदेयं हयोत्तमाः
07022025c ऊहुः पार्थसमं युद्धे चाषपत्रनिभा हयाः
07022026a यमाहुरध्यर्धगुणं कृष्णात्पार्थाच्च संयुगे
07022026c अभिमन्युं पिशङ्गास्तं कुमारमवहन्रणे
07022027a एकस्तु धार्तराष्ट्रेभ्यः पाण्डवान्यः समाश्रितः
07022027c तं बृहन्तो महाकाया युयुत्सुमवहन्रणे
07022028a पलालकाण्डवर्णास्तु वार्धक्षेमिं तरस्विनम्
07022028c ऊहुः सुतुमुले युद्धे हया हृष्टाः स्वलंकृताः
07022029a कुमारं शितिपादास्तु रुक्मपत्रैरुरश्छदैः
07022029c सौचित्तिमवहन्युद्धे यन्तुः प्रेष्यकरा हयाः
07022030a रुक्मपृष्ठावकीर्णास्तु कौशेयसदृशा हयाः
07022030c सुवर्णमालिनः क्षान्ताः श्रेणिमन्तमुदावहन्
07022031a रुक्ममालाधराः शूरा हेमवर्णाः स्वलंकृताः
07022031c काशिराजं हयश्रेष्ठाः श्लाघनीयमुदावहन्
07022032a अस्त्राणां च धनुर्वेदे ब्राह्मे वेदे च पारगम्
07022032c तं सत्यधृतिमायान्तमरुणाः समुदावहन्
07022033a यः स पाञ्चालसेनानीर्द्रोणमंशमकल्पयत्
07022033c पारावतसवर्णाश्वा धृष्टद्युम्नमुदावहन्
07022034a तमन्वयात्सत्यधृतिः सौचित्तिर्युद्धदुर्मदः
07022034c श्रेणिमान्वसुदानश्च पुत्रः काश्यस्य चाभिभो
07022035a युक्तैः परमकाम्बोजैर्जवनैर्हेममालिभिः
07022035c भीषयन्तो द्विषत्सैन्यं यमवैश्रवणोपमाः
07022036a प्रभद्रकास्तु पाञ्चालाः षट्सहस्राण्युदायुधाः
07022036c नानावर्णैर्हयश्रेष्ठैर्हेमचित्ररथध्वजाः
07022037a शरव्रातैर्विधुन्वन्तः शत्रून्विततकार्मुकाः
07022037c समानमृत्यवो भूत्वा धृष्टद्युम्नं समन्वयुः
07022038a बभ्रुकौशेयवर्णास्तु सुवर्णवरमालिनः
07022038c ऊहुरग्लानमनसश्चेकितानं हयोत्तमाः
07022039a इन्द्रायुधसवर्णैस्तु कुन्तिभोजो हयोत्तमैः
07022039c आयात्सुवश्यैः पुरुजिन्मातुलः सव्यसाचिनः
07022040a अन्तरिक्षसवर्णास्तु तारकाचित्रिता इव
07022040c राजानं रोचमानं ते हयाः संख्ये समावहन्
07022041a कर्बुराः शितिपादास्तु स्वर्णजालपरिच्छदाः
07022041c जारासंधिं हयश्रेष्ठाः सहदेवमुदावहन्
07022042a ये तु पुष्करनालस्य समवर्णा हयोत्तमाः
07022042c जवे श्येनसमाश्चित्राः सुदामानमुदावहन्
07022043a शशलोहितवर्णास्तु पाण्डुरोद्गतराजयः
07022043c पाञ्चाल्यं गोपतेः पुत्रं सिंहसेनमुदावहन्
07022044a पाञ्चालानां नरव्याघ्रो यः ख्यातो जनमेजयः
07022044c तस्य सर्षपपुष्पाणां तुल्यवर्णा हयोत्तमाः
07022045a माषवर्णास्तु जवना बृहन्तो हेममालिनः
07022045c दधिपृष्ठाश्चन्द्रमुखाः पाञ्चाल्यमवहन्द्रुतम्
07022046a शूराश्च भद्रकाश्चैव शरकाण्डनिभा हयाः
07022046c पद्मकिञ्जल्कवर्णाभा दण्डधारमुदावहन्
07022047a बिभ्रतो हेममालाश्च चक्रवाकोदरा हयाः
07022047c कोसलाधिपतेः पुत्रं सुक्षत्रं वाजिनोऽवहन्
07022048a शबलास्तु बृहन्तोऽश्वा दान्ता जाम्बूनदस्रजः
07022048c युद्धे सत्यधृतिं क्षैमिमवहन्प्रांशवः शुभाः
07022049a एकवर्णेन सर्वेण ध्वजेन कवचेन च
07022049c अश्वैश्च धनुषा चैव शुक्लैः शुक्लो न्यवर्तत
07022050a समुद्रसेनपुत्रं तु सामुद्रा रुद्रतेजसम्
07022050c अश्वाः शशाङ्कसदृशाश्चन्द्रदेवमुदावहन्
07022051a नीलोत्पलसवर्णास्तु तपनीयविभूषिताः
07022051c शैब्यं चित्ररथं युद्धे चित्रमाल्यावहन्हयाः
07022052a कलायपुष्पवर्णास्तु श्वेतलोहितराजयः
07022052c रथसेनं हयश्रेष्ठाः समूहुर्युद्धदुर्मदम्
07022053a यं तु सर्वमनुष्येभ्यः प्राहुः शूरतरं नृपम्
07022053c तं पटच्चरहन्तारं शुकवर्णावहन्हयाः
07022054a चित्रायुधं चित्रमाल्यं चित्रवर्मायुधध्वजम्
07022054c ऊहुः किंशुकपुष्पाणां तुल्यवर्णा हयोत्तमाः
07022055a एकवर्णेन सर्वेण ध्वजेन कवचेन च
07022055c धनुषा रथवाहैश्च नीलैर्नीलोऽभ्यवर्तत
07022056a नानारूपै रत्नचित्रैर्वरूथध्वजकार्मुकैः
07022056c वाजिध्वजपताकाभिश्चित्रैश्चित्रोऽभ्यवर्तत
07022057a ये तु पुष्करपत्रस्य तुल्यवर्णा हयोत्तमाः
07022057c ते रोचमानस्य सुतं हेमवर्णमुदावहन्
07022058a योधाश्च भद्रकाराश्च शरदण्डानुदण्डजाः
07022058c श्वेताण्डाः कुक्कुटाण्डाभा दण्डकेतुमुदावहन्
07022059a आटरूषकपुष्पाभा हयाः पाण्ड्यानुयायिनाम्
07022059c अवहन्रथमुख्यानामयुतानि चतुर्दश
07022060a नानारूपेण वर्णेन नानाकृतिमुखा हयाः
07022060c रथचक्रध्वजं वीरं घटोत्कचमुदावहन्
07022061a सुवर्णवर्णा धर्मज्ञमनीकस्थं युधिष्ठिरम्
07022061c राजश्रेष्ठं हयश्रेष्ठाः सर्वतः पृष्ठतोऽन्वयुः
07022061e वर्णैश्चोच्चावचैर्दिव्यैः सदश्वानां प्रभद्रकाः
07022062a ते यत्ता भीमसेनेन सहिताः काञ्चनध्वजाः
07022062c प्रत्यदृश्यन्त राजेन्द्र सेन्द्रा इव दिवौकसः
07022063a अत्यरोचत तान्सर्वान्धृष्टद्युम्नः समागतान्
07022063c सर्वाण्यपि च सैन्यानि भारद्वाजोऽत्यरोचत
07023001  धृतराष्ट्र उवाच
07023001a व्यथयेयुरिमे सेनां देवानामपि संयुगे
07023001c आहवे ये न्यवर्तन्त वृकोदरमुखा रथाः
07023002a संप्रयुक्तः किलैवायं दिष्टैर्भवति पूरुषः
07023002c तस्मिन्नेव तु सर्वार्था दृश्यन्ते वै पृथग्विधाः
07023003a दीर्घं विप्रोषितः कालमरण्ये जटिलोऽजिनी
07023003c अज्ञातश्चैव लोकस्य विजहार युधिष्ठिरः
07023004a स एव महतीं सेनां समावर्तयदाहवे
07023004c किमन्यद्दैवसंयोगान्मम पुत्रस्य चाभवत्
07023005a युक्त एव हि भाग्येन ध्रुवमुत्पद्यते नरः
07023005c स तथाकृष्यते तेन न यथा स्वयमिच्छति
07023006a द्यूतव्यसनमासाद्य क्लेशितो हि युधिष्ठिरः
07023006c स पुनर्भागधेयेन सहायानुपलब्धवान्
07023007a अर्धं मे केकया लब्धाः काशिकाः कोसलाश्च ये
07023007c चेदयश्चापरे वङ्गा मामेव समुपाश्रिताः
07023008a पृथिवी भूयसी तात मम पार्थस्य नो तथा
07023008c इति मामब्रवीत्सूत मन्दो दुर्योधनस्तदा
07023009a तस्य सेनासमूहस्य मध्ये द्रोणः सुरक्षितः
07023009c निहतः पार्षतेनाजौ किमन्यद्भागधेयतः
07023010a मध्ये राज्ञां महाबाहुं सदा युद्धाभिनन्दिनम्
07023010c सर्वास्त्रपारगं द्रोणं कथं मृत्युरुपेयिवान्
07023011a समनुप्राप्तकृच्छ्रोऽहं संमोहं परमं गतः
07023011c भीष्मद्रोणौ हतौ श्रुत्वा नाहं जीवितुमुत्सहे
07023012a यन्मा क्षत्ताब्रवीत्तात प्रपश्यन्पुत्रगृद्धिनम्
07023012c दुर्योधनेन तत्सर्वं प्राप्तं सूत मया सह
07023013a नृशंसं तु परं तत्स्यात्त्यक्त्वा दुर्योधनं यदि
07023013c पुत्रशेषं चिकीर्षेयं कृच्छ्रं न मरणं भवेत्
07023014a यो हि धर्मं परित्यज्य भवत्यर्थपरो नरः
07023014c सोऽस्माच्च हीयते लोकात्क्षुद्रभावं च गच्छति
07023015a अद्य चाप्यस्य राष्ट्रस्य हतोत्साहस्य संजय
07023015c अवशेषं न पश्यामि ककुदे मृदिते सति
07023016a कथं स्यादवशेषं हि धुर्ययोरभ्यतीतयोः
07023016c यौ नित्यमनुजीवामः क्षमिणौ पुरुषर्षभौ
07023017a व्यक्तमेव च मे शंस यथा युद्धमवर्तत
07023017c केऽयुध्यन्के व्यपाकर्षन्के क्षुद्राः प्राद्रवन्भयात्
07023018a धनंजयं च मे शंस यद्यच्चक्रे रथर्षभः
07023018c तस्माद्भयं नो भूयिष्ठं भ्रातृव्याच्च विशेषतः
07023019a यथासीच्च निवृत्तेषु पाण्डवेषु च संजय
07023019c मम सैन्यावशेषस्य संनिपातः सुदारुणः
07023019e मामकानां च ये शूराः कांस्तत्र समवारयन्
07024001  संजय उवाच
07024001a महद्भैरवमासीन्नः संनिवृत्तेषु पाण्डुषु
07024001c दृष्ट्वा द्रोणं छाद्यमानं तैर्भास्करमिवाम्बुदैः
07024002a तैश्चोद्धूतं रजस्तीव्रमवचक्रे चमूं तव
07024002c ततो हतममन्याम द्रोणं दृष्टिपथे हते
07024003a तांस्तु शूरान्महेष्वासान्क्रूरं कर्म चिकीर्षतः
07024003c दृष्ट्वा दुर्योधनस्तूर्णं स्वसैन्यं समचूचुदत्
07024004a यथाशक्ति यथोत्साहं यथासत्त्वं नराधिपाः
07024004c वारयध्वं यथायोगं पाण्डवानामनीकिनीम्
07024005a ततो दुर्मर्षणो भीममभ्यगच्छत्सुतस्तव
07024005c आराद्दृष्ट्वा किरन्बाणैरिच्छन्द्रोणस्य जीवितम्
07024006a तं बाणैरवतस्तार क्रुद्धो मृत्युमिवाहवे
07024006c तं च भीमोऽतुदद्बाणैस्तदासीत्तुमुलं महत्
07024007a त ईश्वरसमादिष्टाः प्राज्ञाः शूराः प्रहारिणः
07024007c बाह्यं मृत्युभयं कृत्वा प्रत्यतिष्ठन्परान्युधि
07024008a कृतवर्मा शिनेः पुत्रं द्रोणप्रेप्सुं विशां पते
07024008c पर्यवारयदायान्तं शूरं समितिशोभनम्
07024009a तं शैनेयः शरव्रातैः क्रुद्धः क्रुद्धमवारयत्
07024009c कृतवर्मा च शैनेयं मत्तो मत्तमिव द्विपम्
07024010a सैन्धवः क्षत्रधर्माणमापतन्तं शरौघिणम्
07024010c उग्रधन्वा महेष्वासं यत्तो द्रोणादवारयत्
07024011a क्षत्रधर्मा सिन्धुपतेश्छित्त्वा केतनकार्मुके
07024011c नाराचैर्बहुभिः क्रुद्धः सर्वमर्मस्वताडयत्
07024012a अथान्यद्धनुरादाय सैन्धवः कृतहस्तवत्
07024012c विव्याध क्षत्रधर्माणं रणे सर्वायसैः शरैः
07024013a युयुत्सुं पाण्डवार्थाय यतमानं महारथम्
07024013c सुबाहुर्भ्रातरं शूरं यत्तो द्रोणादवारयत्
07024014a सुबाहोः सधनुर्बाणावस्यतः परिघोपमौ
07024014c युयुत्सुः शितपीताभ्यां क्षुराभ्यामच्छिनद्भुजौ
07024015a राजानं पाण्डवश्रेष्ठं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्
07024015c वेलेव सागरं क्षुब्धं मद्रराट्समवारयत्
07024016a तं धर्मराजो बहुभिर्मर्मभिद्भिरवाकिरत्
07024016c मद्रेशस्तं चतुःषष्ट्या शरैर्विद्ध्वानदद्भृशम्
07024017a तस्य नानदतः केतुमुच्चकर्त सकार्मुकम्
07024017c क्षुराभ्यां पाण्डवश्रेष्ठस्तत उच्चुक्रुशुर्जनाः
07024018a तथैव राजा बाह्लीको राजानं द्रुपदं शरैः
07024018c आद्रवन्तं सहानीकं सहानीको न्यवारयत्
07024019a तद्युद्धमभवद्घोरं वृद्धयोः सहसेनयोः
07024019c यथा महायूथपयोर्द्विपयोः संप्रभिन्नयोः
07024020a विन्दानुविन्दावावन्त्यौ विराटं मत्स्यमार्च्छताम्
07024020c सहसैन्यौ सहानीकं यथेन्द्राग्नी पुरा बलिम्
07024021a तदुत्पिञ्जलकं युद्धमासीद्देवासुरोपमम्
07024021c मत्स्यानां केकयैः सार्धमभीताश्वरथद्विपम्
07024022a नाकुलिं तु शतानीकं भूतकर्मा सभापतिः
07024022c अस्यन्तमिषुजालानि यान्तं द्रोणादवारयत्
07024023a ततो नकुलदायादस्त्रिभिर्भल्लैः सुसंशितैः
07024023c चक्रे विबाहुशिरसं भूतकर्माणमाहवे
07024024a सुतसोमं तु विक्रान्तमापतन्तं शरौघिणम्
07024024c द्रोणायाभिमुखं वीरं विविंशतिरवारयत्
07024025a सुतसोमस्तु संक्रुद्धः स्वपितृव्यमजिह्मगैः
07024025c विविंशतिं शरैर्विद्ध्वा नाभ्यवर्तत दंशितः
07024026a अथ भीमरथः शाल्वमाशुगैरायसैः शितैः
07024026c षड्भिः साश्वनियन्तारमनयद्यमसादनम्
07024027a श्रुतकर्माणमायान्तं मयूरसदृशैर्हयैः
07024027c चैत्रसेनिर्महाराज तव पौत्रो न्यवारयत्
07024028a तौ पौत्रौ तव दुर्धर्षौ परस्परवधैषिणौ
07024028c पितॄणामर्थसिद्ध्यर्थं चक्रतुर्युद्धमुत्तमम्
07024029a तिष्ठन्तमग्रतो दृष्ट्वा प्रतिविन्ध्यं तमाहवे
07024029c द्रौणिर्मानं पितुः कुर्वन्मार्गणैः समवारयत्
07024030a तं क्रुद्धः प्रतिविव्याध प्रतिविन्ध्यः शितैः शरैः
07024030c सिंहलाङ्गूललक्ष्माणं पितुरर्थे व्यवस्थितम्
07024031a प्रवपन्निव बीजानि बीजकाले नरर्षभ
07024031c द्रौणायनिर्द्रौपदेयं शरवर्षैरवाकिरत्
07024032a यस्तु शूरतमो राजन्सेनयोरुभयोर्मतः
07024032c तं पटच्चरहन्तारं लक्ष्मणः समवारयत्
07024033a स लक्ष्मणस्येष्वसनं छित्त्वा लक्ष्म च भारत
07024033c लक्ष्मणे शरजालानि विसृजन्बह्वशोभत
07024034a विकर्णस्तु महाप्राज्ञो याज्ञसेनिं शिखण्डिनम्
07024034c पर्यवारयदायान्तं युवानं समरे युवा
07024035a ततस्तमिषुजालेन याज्ञसेनिः समावृणोत्
07024035c विधूय तद्बाणजालं बभौ तव सुतो बली
07024036a अङ्गदोऽभिमुखः शूरमुत्तमौजसमाहवे
07024036c द्रोणायाभिमुखं यान्तं वत्सदन्तैरवारयत्
07024037a स संप्रहारस्तुमुलस्तयोः पुरुषसिंहयोः
07024037c सैनिकानां च सर्वेषां तयोश्च प्रीतिवर्धनः
07024038a दुर्मुखस्तु महेष्वासो वीरं पुरुजितं बली
07024038c द्रोणायाभिमुखं यान्तं कुन्तिभोजमवारयत्
07024039a स दुर्मुखं भ्रुवोर्मध्ये नाराचेन व्यताडयत्
07024039c तस्य तद्विबभौ वक्त्रं सनालमिव पङ्कजम्
07024040a कर्णस्तु केकयान्भ्रातॄन्पञ्च लोहितकध्वजान्
07024040c द्रोणायाभिमुखं याताञ्शरवर्षैरवारयत्
07024041a ते चैनं भृशसंक्रुद्धाः शरव्रातैरवाकिरन्
07024041c स च तांश्छादयामास शरजालैः पुनः पुनः
07024042a नैव कर्णो न ते पञ्च ददृशुर्बाणसंवृताः
07024042c साश्वसूतध्वजरथाः परस्परशराचिताः
07024043a पुत्रस्ते दुर्जयश्चैव जयश्च विजयश्च ह
07024043c नीलं काश्यं जयं शूरास्त्रयस्त्रीन्प्रत्यवारयन्
07024044a तद्युद्धमभवद्घोरमीक्षितृप्रीतिवर्धनम्
07024044c सिंहव्याघ्रतरक्षूणां यथेभमहिषर्षभैः
07024045a क्षेमधूर्तिबृहन्तौ तौ भ्रातरौ सात्वतं युधि
07024045c द्रोणायाभिमुखं यान्तं शरैस्तीक्ष्णैस्ततक्षतुः
07024046a तयोस्तस्य च तद्युद्धमत्यद्भुतमिवाभवत्
07024046c सिंहस्य द्विपमुख्याभ्यां प्रभिन्नाभ्यां यथा वने
07024047a राजानं तु तथाम्बष्ठमेकं युद्धाभिनन्दिनम्
07024047c चेदिराजः शरानस्यन्क्रुद्धो द्रोणादवारयत्
07024048a तमम्बष्ठोऽस्थिभेदिन्या निरविध्यच्छलाकया
07024048c स त्यक्त्वा सशरं चापं रथाद्भूमिमथापतत्
07024049a वार्धक्षेमिं तु वार्ष्णेयं कृपः शारद्वतः शरैः
07024049c अक्षुद्रः क्षुद्रकैर्द्रोणात्क्रुद्धरूपमवारयत्
07024050a युध्यन्तौ कृपवार्ष्णेयौ येऽपश्यंश्चित्रयोधिनौ
07024050c ते युद्धसक्तमनसो नान्या बुबुधिरे क्रियाः
07024051a सौमदत्तिस्तु राजानं मणिमन्तमतन्द्रितम्
07024051c पर्यवारयदायान्तं यशो द्रोणस्य वर्धयन्
07024052a स सौमदत्तेस्त्वरितश्छित्त्वेष्वसनकेतने
07024052c पुनः पताकां सूतं च छत्रं चापातयद्रथात्
07024053a अथाप्लुत्य रथात्तूर्णं यूपकेतुरमित्रहा
07024053c साश्वसूतध्वजरथं तं चकर्त वरासिना
07024054a रथं च स्वं समास्थाय धनुरादाय चापरम्
07024054c स्वयं यच्छन्हयान्राजन्व्यधमत्पाण्डवीं चमूम्
07024055a मुसलैर्मुद्गरैश्चक्रैर्भिण्डिपालैः परश्वधैः
07024055c पांसुवाताग्निसलिलैर्भस्मलोष्ठतृणद्रुमैः
07024056a आरुजन्प्ररुजन्भञ्जन्निघ्नन्विद्रावयन्क्षिपन्
07024056c सेनां विभीषयन्नायाद्द्रोणप्रेप्सुर्घटोत्कचः
07024057a तं तु नानाप्रहरणैर्नानायुद्धविशेषणैः
07024057c राक्षसं राक्षसः क्रुद्धः समाजघ्ने ह्यलम्बुसः
07024058a तयोस्तदभवद्युद्धं रक्षोग्रामणिमुख्ययोः
07024058c तादृग्यादृक्पुरा वृत्तं शम्बरामरराजयोः
07024059a एवं द्वंद्वशतान्यासन्रथवारणवाजिनाम्
07024059c पदातीनां च भद्रं ते तव तेषां च संकुलम्
07024060a नैतादृशो दृष्टपूर्वः संग्रामो नैव च श्रुतः
07024060c द्रोणस्याभावभावेषु प्रसक्तानां यथाभवत्
07024061a इदं घोरमिदं चित्रमिदं रौद्रमिति प्रभो
07024061c तत्र युद्धान्यदृश्यन्त प्रततानि बहूनि च
07025001  धृतराष्ट्र उवाच
07025001a तेष्वेवं संनिवृत्तेषु प्रत्युद्यातेषु भागशः
07025001c कथं युयुधिरे पार्था मामकाश्च तरस्विनः
07025002a किमर्जुनश्चाप्यकरोत्संशप्तकबलं प्रति
07025002c संशप्तका वा पार्थस्य किमकुर्वत संजय
07025003  संजय उवाच
07025003a तथा तेषु निवृत्तेषु प्रत्युद्यातेषु भागशः
07025003c स्वयमभ्यद्रवद्भीमं नागानीकेन ते सुतः
07025004a स नाग इव नागेन गोवृषेणेव गोवृषः
07025004c समाहूतः स्वयं राज्ञा नागानीकमुपाद्रवत्
07025005a स युद्धकुशलः पार्थो बाहुवीर्येण चान्वितः
07025005c अभिनत्कुञ्जरानीकमचिरेणैव मारिष
07025006a ते गजा गिरिसंकाशाः क्षरन्तः सर्वतो मदम्
07025006c भीमसेनस्य नाराचैर्विमुखा विमदीकृताः
07025007a विधमेदभ्रजालानि यथा वायुः समन्ततः
07025007c व्यधमत्तान्यनीकानि तथैव पवनात्मजः
07025008a स तेषु विसृजन्बाणान्भीमो नागेष्वशोभत
07025008c भुवनेष्विव सर्वेषु गभस्तीनुदितो रविः
07025009a ते भीमबाणैः शतशः संस्यूता विबभुर्गजाः
07025009c गभस्तिभिरिवार्कस्य व्योम्नि नानाबलाहकाः
07025010a तथा गजानां कदनं कुर्वाणमनिलात्मजम्
07025010c क्रुद्धो दुर्योधनोऽभ्येत्य प्रत्यविध्यच्छितैः शरैः
07025011a ततः क्षणेन क्षितिपं क्षतजप्रतिमेक्षणः
07025011c क्षयं निनीषुर्निशितैर्भीमो विव्याध पत्रिभिः
07025012a स शरार्पितसर्वाङ्गः क्रुद्धो विव्याध पाण्डवम्
07025012c नाराचैरर्करश्म्याभैर्भीमसेनं स्मयन्निव
07025013a तस्य नागं मणिमयं रत्नचित्रं ध्वजे स्थितम्
07025013c भल्लाभ्यां कार्मुकं चैव क्षिप्रं चिच्छेद पाण्डवः
07025014a दुर्योधनं पीड्यमानं दृष्ट्वा भीमेन मारिष
07025014c चुक्षोभयिषुरभ्यागादङ्गो मातङ्गमास्थितः
07025015a तमापतन्तं मातङ्गमम्बुदप्रतिमस्वनम्
07025015c कुम्भान्तरे भीमसेनो नाराचेनार्दयद्भृशम्
07025016a तस्य कायं विनिर्भिद्य ममज्ज धरणीतले
07025016c ततः पपात द्विरदो वज्राहत इवाचलः
07025017a तस्यावर्जितनागस्य म्लेच्छस्यावपतिष्यतः
07025017c शिरश्चिच्छेद भल्लेन क्षिप्रकारी वृकोदरः
07025018a तस्मिन्निपतिते वीरे संप्राद्रवत सा चमूः
07025018c संभ्रान्ताश्वद्विपरथा पदातीनवमृद्नती
07025019a तेष्वनीकेषु सर्वेषु विद्रवत्सु समन्ततः
07025019c प्राग्ज्योतिषस्ततो भीमं कुञ्जरेण समाद्रवत्
07025020a येन नागेन मघवानजयद्दैत्यदानवान्
07025020c स नागप्रवरो भीमं सहसा समुपाद्रवत्
07025021a श्रवणाभ्यामथो पद्भ्यां संहतेन करेण च
07025021c व्यावृत्तनयनः क्रुद्धः प्रदहन्निव पाण्डवम्
07025022a ततः सर्वस्य सैन्यस्य नादः समभवन्महान्
07025022c हा हा विनिहतो भीमः कुञ्जरेणेति मारिष
07025023a तेन नादेन वित्रस्ता पाण्डवानामनीकिनी
07025023c सहसाभ्यद्रवद्राजन्यत्र तस्थौ वृकोदरः
07025024a ततो युधिष्ठिरो राजा हतं मत्वा वृकोदरम्
07025024c भगदत्तं सपाञ्चालः सर्वतः समवारयत्
07025025a तं रथै रथिनां श्रेष्ठाः परिवार्य समन्ततः
07025025c अवाकिरञ्शरैस्तीक्ष्णैः शतशोऽथ सहस्रशः
07025026a स विघातं पृषत्कानामङ्कुशेन समाचरन्
07025026c गजेन पाण्डुपाञ्चालान्व्यधमत्पर्वतेश्वरः
07025027a तदद्भुतमपश्याम भगदत्तस्य संयुगे
07025027c तथा वृद्धस्य चरितं कुञ्जरेण विशां पते
07025028a ततो राजा दशार्णानां प्राग्ज्योतिषमुपाद्रवत्
07025028c तिर्यग्यातेन नागेन समदेनाशुगामिना
07025029a तयोर्युद्धं समभवन्नागयोर्भीमरूपयोः
07025029c सपक्षयोः पर्वतयोर्यथा सद्रुमयोः पुरा
07025030a प्राग्ज्योतिषपतेर्नागः संनिपत्यापवृत्य च
07025030c पार्श्वे दशार्णाधिपतेर्भित्त्वा नागमपातयत्
07025031a तोमरैः सूर्यरश्म्याभैर्भगदत्तोऽथ सप्तभिः
07025031c जघान द्विरदस्थं तं शत्रुं प्रचलितासनम्
07025032a उपसृत्य तु राजानं भगदत्तं युधिष्ठिरः
07025032c रथानीकेन महता सर्वतः पर्यवारयत्
07025033a स कुञ्जरस्थो रथिभिः शुशुभे सर्वतो वृतः
07025033c पर्वते वनमध्यस्थो ज्वलन्निव हुताशनः
07025034a मण्डलं सर्वतः श्लिष्टं रथिनामुग्रधन्विनाम्
07025034c किरतां शरवर्षाणि स नागः पर्यवर्तत
07025035a ततः प्राग्ज्योतिषो राजा परिगृह्य द्विपर्षभम्
07025035c प्रेषयामास सहसा युयुधानरथं प्रति
07025036a शिनेः पौत्रस्य तु रथं परिगृह्य महाद्विपः
07025036c अभिचिक्षेप वेगेन युयुधानस्त्वपाक्रमत्
07025037a बृहतः सैन्धवानश्वान्समुत्थाप्य तु सारथिः
07025037c तस्थौ सात्यकिमासाद्य संप्लुतस्तं रथं पुनः
07025038a स तु लब्ध्वान्तरं नागस्त्वरितो रथमण्डलात्
07025038c निश्चक्राम ततः सर्वान्परिचिक्षेप पार्थिवान्
07025039a ते त्वाशुगतिना तेन त्रास्यमाना नरर्षभाः
07025039c तमेकं द्विरदं संख्ये मेनिरे शतशो नृपाः
07025040a ते गजस्थेन काल्यन्ते भगदत्तेन पाण्डवाः
07025040c ऐरावतस्थेन यथा देवराजेन दानवाः
07025041a तेषां प्रद्रवतां भीमः पाञ्चालानामितस्ततः
07025041c गजवाजिकृतः शब्दः सुमहान्समजायत
07025042a भगदत्तेन समरे काल्यमानेषु पाण्डुषु
07025042c प्राग्ज्योतिषमभिक्रुद्धः पुनर्भीमः समभ्ययात्
07025043a तस्याभिद्रवतो वाहान्हस्तमुक्तेन वारिणा
07025043c सिक्त्वा व्यत्रासयन्नागस्ते पार्थमहरंस्ततः
07025044a ततस्तमभ्ययात्तूर्णं रुचिपर्वाकृतीसुतः
07025044c समुक्षञ्शरवर्षेण रथस्थोऽन्तकसंनिभः
07025045a ततो रुचिरपर्वाणं शरेण नतपर्वणा
07025045c सुपर्वा पर्वतपतिर्निन्ये वैवस्वतक्षयम्
07025046a तस्मिन्निपतिते वीरे सौभद्रो द्रौपदीसुताः
07025046c चेकितानो धृष्टकेतुर्युयुत्सुश्चार्दयन्द्विपम्
07025047a त एनं शरधाराभिर्धाराभिरिव तोयदाः
07025047c सिषिचुर्भैरवान्नादान्विनदन्तो जिघांसवः
07025048a ततः पार्ष्ण्यङ्कुशाङ्गुष्ठैः कृतिना चोदितो द्विपः
07025048c प्रसारितकरः प्रायात्स्तब्धकर्णेक्षणो द्रुतम्
07025049a सोऽधिष्ठाय पदा वाहान्युयुत्सोः सूतमारुजत्
07025049c पुत्रस्तु तव संभ्रान्तः सौभद्रस्याप्लुतो रथम्
07025050a स कुञ्जरस्थो विसृजन्निषूनरिषु पार्थिवः
07025050c बभौ रश्मीनिवादित्यो भुवनेषु समुत्सृजन्
07025051a तमार्जुनिर्द्वादशभिर्युयुत्सुर्दशभिः शरैः
07025051c त्रिभिस्त्रिभिर्द्रौपदेया धृष्टकेतुश्च विव्यधुः
07025052a सोऽरियत्नार्पितैर्बाणैराचितो द्विरदो बभौ
07025052c संस्यूत इव सूर्यस्य रश्मिभिर्जलदो महान्
07025053a नियन्तुः शिल्पयत्नाभ्यां प्रेषितोऽरिशरार्दितः
07025053c परिचिक्षेप तान्नागः स रिपून्सव्यदक्षिणम्
07025054a गोपाल इव दण्डेन यथा पशुगणान्वने
07025054c आवेष्टयत तां सेनां भगदत्तस्तथा मुहुः
07025055a क्षिप्रं श्येनाभिपन्नानां वायसानामिव स्वनः
07025055c बभूव पाण्डवेयानां भृशं विद्रवतां स्वनः
07025056a स नागराजः प्रवराङ्कुशाहतः; पुरा सपक्षोऽद्रिवरो यथा नृप
07025056c भयं तथा रिपुषु समादधद्भृशं; वणिग्गणानां क्षुभितो यथार्णवः
07025057a ततो ध्वनिर्द्विरदरथाश्वपार्थिवै;र्भयाद्द्रवद्भिर्जनितोऽतिभैरवः
07025057c क्षितिं वियद्द्यां विदिशो दिशस्तथा; समावृणोत्पार्थिव संयुगे तदा
07025058a स तेन नागप्रवरेण पार्थिवो; भृशं जगाहे द्विषतामनीकिनीम्
07025058c पुरा सुगुप्तां विबुधैरिवाहवे; विरोचनो देववरूथिनीमिव
07025059a भृशं ववौ ज्वलनसखो वियद्रजः; समावृणोन्मुहुरपि चैव सैनिकान्
07025059c तमेकनागं गणशो यथा गजाः; समन्ततो द्रुतमिव मेनिरे जनाः
07026001  संजय उवाच
07026001a यन्मां पार्थस्य संग्रामे कर्माणि परिपृच्छसि
07026001c तच्छृणुष्व महाराज पार्थो यदकरोन्मृधे
07026002a रजो दृष्ट्वा समुद्भूतं श्रुत्वा च गजनिस्वनम्
07026002c भज्यतां भगदत्तेन कौन्तेयः कृष्णमब्रवीत्
07026003a यथा प्राग्ज्योतिषो राजा गजेन मधुसूदन
07026003c त्वरमाणोऽभ्यतिक्रान्तो ध्रुवं तस्यैष निस्वनः
07026004a इन्द्रादनवरः संख्ये गजयानविशारदः
07026004c प्रथमो वा द्वितीयो वा पृथिव्यामिति मे मतिः
07026005a स चापि द्विरदश्रेष्ठः सदाप्रतिगजो युधि
07026005c सर्वशब्दातिगः संख्ये कृतकर्मा जितक्लमः
07026006a सहः शस्त्रनिपातानामग्निस्पर्शस्य चानघ
07026006c स पाण्डवबलं व्यक्तमद्यैको नाशयिष्यति
07026007a न चावाभ्यामृतेऽन्योऽस्ति शक्तस्तं प्रतिबाधितुम्
07026007c त्वरमाणस्ततो याहि यतः प्राग्ज्योतिषाधिपः
07026008a शक्रसख्याद्द्विपबलैर्वयसा चापि विस्मितम्
07026008c अद्यैनं प्रेषयिष्यामि बलहन्तुः प्रियातिथिम्
07026009a वचनादथ कृष्णस्तु प्रययौ सव्यसाचिनः
07026009c दार्यते भगदत्तेन यत्र पाण्डववाहिनी
07026010a तं प्रयान्तं ततः पश्चादाह्वयन्तो महारथाः
07026010c संशप्तकाः समारोहन्सहस्राणि चतुर्दश
07026011a दशैव तु सहस्राणि त्रिगर्तानां नराधिप
07026011c चत्वारि तु सहस्राणि वासुदेवस्य येऽनुगाः
07026012a दार्यमाणां चमूं दृष्ट्वा भगदत्तेन मारिष
07026012c आहूयमानस्य च तैरभवद्धृदयं द्विधा
07026013a किं नु श्रेयस्करं कर्म भवेदिति विचिन्तयन्
07026013c इतो वा विनिवर्तेयं गच्छेयं वा युधिष्ठिरम्
07026014a तस्य बुद्ध्या विचार्यैतदर्जुनस्य कुरूद्वह
07026014c अभवद्भूयसी बुद्धिः संशप्तकवधे स्थिरा
07026015a स संनिवृत्तः सहसा कपिप्रवरकेतनः
07026015c एको रथसहस्राणि निहन्तुं वासवी रणे
07026016a सा हि दुर्योधनस्यासीन्मतिः कर्णस्य चोभयोः
07026016c अर्जुनस्य वधोपाये तेन द्वैधमकल्पयत्
07026017a स तु संवर्तयामास द्वैधीभावेन पाण्डवः
07026017c रथेन तु रथाग्र्याणामकरोत्तां मृषा तदा
07026018a ततः शतसहस्राणि शराणां नतपर्वणाम्
07026018c व्यसृजन्नर्जुने राजन्संशप्तकमहारथाः
07026019a नैव कुन्तीसुतः पार्थो नैव कृष्णो जनार्दनः
07026019c न हया न रथो राजन्दृश्यन्ते स्म शरैश्चिताः
07026020a यदा मोहमनुप्राप्तः सस्वेदश्च जनार्दनः
07026020c ततस्तान्प्रायशः पार्थो वज्रास्त्रेण निजघ्निवान्
07026021a शतशः पाणयश्छिन्नाः सेषुज्यातलकार्मुकाः
07026021c केतवो वाजिनः सूता रथिनश्चापतन्क्षितौ
07026022a द्रुमाचलाग्राम्बुधरैः समरूपाः सुकल्पिताः
07026022c हतारोहाः क्षितौ पेतुर्द्विपाः पार्थशराहताः
07026023a विप्रविद्धकुथावल्गाश्छिन्नभाण्डाः परासवः
07026023c सारोहास्तुरगाः पेतुर्मथिताः पार्थमार्गणैः
07026024a सर्ष्टिचर्मासिनखराः समुद्गरपरश्वधाः
07026024c संछिन्ना बाहवः पेतुर्नृणां भल्लैः किरीटिना
07026025a बालादित्याम्बुजेन्दूनां तुल्यरूपाणि मारिष
07026025c संछिन्नान्यर्जुनशरैः शिरांस्युर्वीं प्रपेदिरे
07026026a जज्वालालंकृतैः सेना पत्रिभिः प्राणभोजनैः
07026026c नानालिङ्गैस्तदामित्रान्क्रुद्धे निघ्नति फल्गुने
07026027a क्षोभयन्तं तदा सेनां द्विरदं नलिनीमिव
07026027c धनंजयं भूतगणाः साधु साध्वित्यपूजयन्
07026028a दृष्ट्वा तत्कर्म पार्थस्य वासवस्येव माधवः
07026028c विस्मयं परमं गत्वा तलमाहत्य पूजयत्
07026029a ततः संशप्तकान्हत्वा भूयिष्ठं ये व्यवस्थिताः
07026029c भगदत्ताय याहीति पार्थः कृष्णमचोदयत्
07027001  संजय उवाच
07027001a यियासतस्ततः कृष्णः पार्थस्याश्वान्मनोजवान्
07027001c अप्रैषीद्धेमसंछन्नान्द्रोणानीकाय पाण्डुरान्
07027002a तं प्रयान्तं कुरुश्रेष्ठं स्वांस्त्रातुं द्रोणतापितान्
07027002c सुशर्मा भ्रातृभिः सार्धं युद्धार्थी पृष्ठतोऽन्वयात्
07027003a ततः श्वेतहयः कृष्णमब्रवीदजितं जयः
07027003c एष मां भ्रातृभिः सार्धं सुशर्माह्वयतेऽच्युत
07027004a दीर्यते चोत्तरेणैतत्सैन्यं नः शत्रुसूदन
07027004c द्वैधीभूतं मनो मेऽद्य कृतं संशप्तकैरिदम्
07027005a किं नु संशप्तकान्हन्मि स्वान्रक्षाम्यहितार्दितान्
07027005c इति मे त्वं मतं वेत्थ तत्र किं सुकृतं भवेत्
07027006a एवमुक्तस्तु दाशार्हः स्यन्दनं प्रत्यवर्तयत्
07027006c येन त्रिगर्ताधिपतिः पाण्डवं समुपाह्वयत्
07027007a ततोऽर्जुनः सुशर्माणं विद्ध्वा सप्तभिराशुगैः
07027007c ध्वजं धनुश्चास्य तथा क्षुराभ्यां समकृन्तत
07027008a त्रिगर्ताधिपतेश्चापि भ्रातरं षड्भिरायसैः
07027008c साश्वं ससूतं त्वरितः पार्थः प्रैषीद्यमक्षयम्
07027009a ततो भुजगसंकाशां सुशर्मा शक्तिमायसीम्
07027009c चिक्षेपार्जुनमादिश्य वासुदेवाय तोमरम्
07027010a शक्तिं त्रिभिः शरैश्छित्त्वा तोमरं त्रिभिरर्जुनः
07027010c सुशर्माणं शरव्रातैर्मोहयित्वा न्यवर्तत
07027011a तं वासवमिवायान्तं भूरिवर्षशरौघिणम्
07027011c राजंस्तावकसैन्यानां नोग्रं कश्चिदवारयत्
07027012a ततो धनंजयो बाणैस्तत एव महारथान्
07027012c आयाद्विनिघ्नन्कौरव्यान्दहन्कक्षमिवानलः
07027013a तस्य वेगमसह्यं तु कुन्तीपुत्रस्य धीमतः
07027013c नाशक्नुवंस्ते संसोढुं स्पर्शमग्नेरिव प्रजाः
07027014a संवेष्टयन्ननीकानि शरवर्षेण पाण्डवः
07027014c सुपर्णपातवद्राजन्नायात्प्राग्ज्योतिषं प्रति
07027015a यत्तदानामयज्जिष्णुर्भरतानामपायिनाम्
07027015c धनुः क्षेमकरं संख्ये द्विषतामश्रुवर्धनम्
07027016a तदेव तव पुत्रस्य राजन्दुर्द्यूतदेविनः
07027016c कृते क्षत्रविनाशाय धनुरायच्छदर्जुनः
07027017a तथा विक्षोभ्यमाणा सा पार्थेन तव वाहिनी
07027017c व्यदीर्यत महाराज नौरिवासाद्य पर्वतम्
07027018a ततो दश सहस्राणि न्यवर्तन्त धनुष्मताम्
07027018c मतिं कृत्वा रणे क्रुद्धा वीरा जयपराजये
07027019a व्यपेतहृदयत्रास आपद्धर्मातिगो रथः
07027019c आर्छत्पार्थो गुरुं भारं सर्वभारसहो युधि
07027020a यथा नडवनं क्रुद्धः प्रभिन्नः षष्टिहायनः
07027020c मृद्नीयात्तद्वदायस्तः पार्थोऽमृद्नाच्चमूं तव
07027021a तस्मिन्प्रमथिते सैन्ये भगदत्तो नराधिपः
07027021c तेन नागेन सहसा धनंजयमुपाद्रवत्
07027022a तं रथेन नरव्याघ्रः प्रत्यगृह्णादभीतवत्
07027022c स संनिपातस्तुमुलो बभूव रथनागयोः
07027023a कल्पिताभ्यां यथाशास्त्रं रथेन च गजेन च
07027023c संग्रामे चेरतुर्वीरौ भगदत्तधनंजयौ
07027024a ततो जीमूतसंकाशान्नागादिन्द्र इवाभिभूः
07027024c अभ्यवर्षच्छरौघेण भगदत्तो धनंजयम्
07027025a स चापि शरवर्षं तच्छरवर्षेण वासविः
07027025c अप्राप्तमेव चिच्छेद भगदत्तस्य वीर्यवान्
07027026a ततः प्राग्ज्योतिषो राजा शरवर्षं निवार्य तत्
07027026c शरैर्जघ्ने महाबाहुं पार्थं कृष्णं च भारत
07027027a ततः स शरजालेन महताभ्यवकीर्य तौ
07027027c चोदयामास तं नागं वधायाच्युतपार्थयोः
07027028a तमापतन्तं द्विरदं दृष्ट्वा क्रुद्धमिवान्तकम्
07027028c चक्रेऽपसव्यं त्वरितः स्यन्दनेन जनार्दनः
07027029a संप्राप्तमपि नेयेष परावृत्तं महाद्विपम्
07027029c सारोहं मृत्युसात्कर्तुं स्मरन्धर्मं धनंजयः
07027030a स तु नागो द्विपरथान्हयांश्चारुज्य मारिष
07027030c प्राहिणोन्मृत्युलोकाय ततोऽक्रुध्यद्धनंजयः
07028001  धृतराष्ट्र उवाच
07028001a तथा क्रुद्धः किमकरोद्भगदत्तस्य पाण्डवः
07028001c प्राग्ज्योतिषो वा पार्थस्य तन्मे शंस यथातथम्
07028002  संजय उवाच
07028002a प्राग्ज्योतिषेण संसक्तावुभौ दाशार्हपाण्डवौ
07028002c मृत्योरिवान्तिकं प्राप्तौ सर्वभूतानि मेनिरे
07028003a तथा हि शरवर्षाणि पातयत्यनिशं प्रभो
07028003c भगदत्तो गजस्कन्धात्कृष्णयोः स्यन्दनस्थयोः
07028004a अथ कार्ष्णायसैर्बाणैः पूर्णकार्मुकनिःसृतैः
07028004c अविध्यद्देवकीपुत्रं हेमपुङ्खैः शिलाशितैः
07028005a अग्निस्पर्शसमास्तीक्ष्णा भगदत्तेन चोदिताः
07028005c निर्भिद्य देवकीपुत्रं क्षितिं जग्मुः शरास्ततः
07028006a तस्य पार्थो धनुश्छित्त्वा शरावापं निहत्य च
07028006c लाडयन्निव राजानं भगदत्तमयोधयत्
07028007a सोऽर्करश्मिनिभांस्तीक्ष्णांस्तोमरान्वै चतुर्दश
07028007c प्रेरयत्सव्यसाची तांस्त्रिधैकैकमथाच्छिनत्
07028008a ततो नागस्य तद्वर्म व्यधमत्पाकशासनिः
07028008c शरजालेन स बभौ व्यभ्रः पर्वतराडिव
07028009a ततः प्राग्ज्योतिषः शक्तिं हेमदण्डामयस्मयीम्
07028009c व्यसृजद्वासुदेवाय द्विधा तामर्जुनोऽच्छिनत्
07028010a ततश्छत्रं ध्वजं चैव छित्त्वा राज्ञोऽर्जुनः शरैः
07028010c विव्याध दशभिस्तूर्णमुत्स्मयन्पर्वताधिपम्
07028011a सोऽतिविद्धोऽर्जुनशरैः सुपुङ्खैः कङ्कपत्रिभिः
07028011c भगदत्तस्ततः क्रुद्धः पाण्डवस्य महात्मनः
07028012a व्यसृजत्तोमरान्मूर्ध्नि श्वेताश्वस्योन्ननाद च
07028012c तैरर्जुनस्य समरे किरीटं परिवर्तितम्
07028013a परिवृत्तं किरीटं तं यमयन्नेव फल्गुनः
07028013c सुदृष्टः क्रियतां लोक इति राजानमब्रवीत्
07028014a एवमुक्तस्तु संक्रुद्धः शरवर्षेण पाण्डवम्
07028014c अभ्यवर्षत्सगोविन्दं धनुरादाय भास्वरम्
07028015a तस्य पार्थो धनुश्छित्त्वा तूणीरान्संनिकृत्य च
07028015c त्वरमाणो द्विसप्तत्या सर्वमर्मस्वताडयत्
07028016a विद्धस्तथाप्यव्यथितो वैष्णवास्त्रमुदीरयन्
07028016c अभिमन्त्र्याङ्कुशं क्रुद्धो व्यसृजत्पाण्डवोरसि
07028017a विसृष्टं भगदत्तेन तदस्त्रं सर्वघातकम्
07028017c उरसा प्रतिजग्राह पार्थं संछाद्य केशवः
07028018a वैजयन्त्यभवन्माला तदस्त्रं केशवोरसि
07028018c ततोऽर्जुनः क्लान्तमनाः केशवं प्रत्यभाषत
07028019a अयुध्यमानस्तुरगान्संयन्तास्मि जनार्दन
07028019c इत्युक्त्वा पुण्डरीकाक्ष प्रतिज्ञां स्वां न रक्षसि
07028020a यद्यहं व्यसनी वा स्यामशक्तो वा निवारणे
07028020c ततस्त्वयैवं कार्यं स्यान्न तु कार्यं मयि स्थिते
07028021a सबाणः सधनुश्चाहं ससुरासुरमानवान्
07028021c शक्तो लोकानिमाञ्जेतुं तच्चापि विदितं तव
07028022a ततोऽर्जुनं वासुदेवः प्रत्युवाचार्थवद्वचः
07028022c शृणु गुह्यमिदं पार्थ यथा वृत्तं पुरानघ
07028023a चतुर्मूर्तिरहं शश्वल्लोकत्राणार्थमुद्यतः
07028023c आत्मानं प्रविभज्येह लोकानां हितमादधे
07028024a एका मूर्तिस्तपश्चर्यां कुरुते मे भुवि स्थिता
07028024c अपरा पश्यति जगत्कुर्वाणं साध्वसाधुनी
07028025a अपरा कुरुते कर्म मानुषं लोकमाश्रिता
07028025c शेते चतुर्थी त्वपरा निद्रां वर्षसहस्रिकाम्
07028026a यासौ वर्षसहस्रान्ते मूर्तिरुत्तिष्ठते मम
07028026c वरार्हेभ्यो वराञ्श्रेष्ठांस्तस्मिन्काले ददाति सा
07028027a तं तु कालमनुप्राप्तं विदित्वा पृथिवी तदा
07028027c प्रायाचत वरं यं मां नरकार्थाय तं शृणु
07028028a देवानामसुराणां च अवध्यस्तनयोऽस्तु मे
07028028c उपेतो वैष्णवास्त्रेण तन्मे त्वं दातुमर्हसि
07028029a एवं वरमहं श्रुत्वा जगत्यास्तनये तदा
07028029c अमोघमस्त्रमददं वैष्णवं तदहं पुरा
07028030a अवोचं चैतदस्त्रं वै ह्यमोघं भवतु क्षमे
07028030c नरकस्याभिरक्षार्थं नैनं कश्चिद्वधिष्यति
07028031a अनेनास्त्रेण ते गुप्तः सुतः परबलार्दनः
07028031c भविष्यति दुराधर्षः सर्वलोकेषु सर्वदा
07028032a तथेत्युक्त्वा गता देवी कृतकामा मनस्विनी
07028032c स चाप्यासीद्दुराधर्षो नरकः शत्रुतापनः
07028033a तस्मात्प्राग्ज्योतिषं प्राप्तं तदस्त्रं पार्थ मामकम्
07028033c नास्यावध्योऽस्ति लोकेषु सेन्द्ररुद्रेषु मारिष
07028034a तन्मया त्वत्कृतेनैतदन्यथा व्यपनाशितम्
07028034c वियुक्तं परमास्त्रेण जहि पार्थ महासुरम्
07028035a वैरिणं युधि दुर्धर्षं भगदत्तं सुरद्विषम्
07028035c यथाहं जघ्निवान्पूर्वं हितार्थं नरकं तथा
07028036a एवमुक्तस्ततः पार्थः केशवेन महात्मना
07028036c भगदत्तं शितैर्बाणैः सहसा समवाकिरत्
07028037a ततः पार्थो महाबाहुरसंभ्रान्तो महामनाः
07028037c कुम्भयोरन्तरे नागं नाराचेन समार्पयत्
07028038a समासाद्य तु तं नागं बाणो वज्र इवाचलम्
07028038c अभ्यगात्सह पुङ्खेन वल्मीकमिव पन्नगः
07028039a स तु विष्टभ्य गात्राणि दन्ताभ्यामवनिं ययौ
07028039c नदन्नार्तस्वरं प्राणानुत्ससर्ज महाद्विपः
07028040a ततश्चन्द्रार्धबिम्बेन शरेण नतपर्वणा
07028040c बिभेद हृदयं राज्ञो भगदत्तस्य पाण्डवः
07028041a स भिन्नहृदयो राजा भगदत्तः किरीटिना
07028041c शरासनं शरांश्चैव गतासुः प्रमुमोच ह
07028042a शिरसस्तस्य विभ्रष्टः पपात च वराङ्कुशः
07028042c नालताडनविभ्रष्टं पलाशं नलिनादिव
07028043a स हेममाली तपनीयभाण्डा;त्पपात नागाद्गिरिसंनिकाशात्
07028043c सुपुष्पितो मारुतवेगरुग्णो; महीधराग्रादिव कर्णिकारः
07028044a निहत्य तं नरपतिमिन्द्रविक्रमं; सखायमिन्द्रस्य तथैन्द्रिराहवे
07028044c ततोऽपरांस्तव जयकाङ्क्षिणो नरा;न्बभञ्ज वायुर्बलवान्द्रुमानिव
07029001  संजय उवाच
07029001a प्रियमिन्द्रस्य सततं सखायममितौजसम्
07029001c हत्वा प्राग्ज्योतिषं पार्थः प्रदक्षिणमवर्तत
07029002a ततो गान्धारराजस्य सुतौ परपुरंजयौ
07029002c आर्छेतामर्जुनं संख्ये भ्रातरौ वृषकाचलौ
07029003a तौ समेत्यार्जुनं वीरौ पुरः पश्चाच्च धन्विनौ
07029003c अविध्येतां महावेगैर्निशितैराशुगैर्भृशम्
07029004a वृषकस्य हयान्सूतं धनुश्छत्रं रथं ध्वजम्
07029004c तिलशो व्यधमत्पार्थः सौबलस्य शितैः शरैः
07029005a ततोऽर्जुनः शरव्रातैर्नानाप्रहरणैरपि
07029005c गान्धारान्व्याकुलांश्चक्रे सौबलप्रमुखान्पुनः
07029006a ततः पञ्चशतान्वीरान्गान्धारानुद्यतायुधान्
07029006c प्राहिणोन्मृत्युलोकाय क्रुद्धो बाणैर्धनंजयः
07029007a हताश्वात्तु रथात्तूर्णमवतीर्य महाभुजः
07029007c आरुरोह रथं भ्रातुरन्यच्च धनुराददे
07029008a तावेकरथमारूढौ भ्रातरौ वृषकाचलौ
07029008c शरवर्षेण बीभत्सुमविध्येतां पुनः पुनः
07029009a स्यालौ तव महात्मानौ राजानौ वृषकाचलौ
07029009c भृशं निजघ्नतुः पार्थमिन्द्रं वृत्रबलाविव
07029010a लब्धलक्ष्यौ तु गान्धारावहतां पाण्डवं पुनः
07029010c निदाघवार्षिकौ मासौ लोकं घर्माम्बुभिर्यथा
07029011a तौ रथस्थौ नरव्याघ्रौ राजानौ वृषकाचलौ
07029011c संश्लिष्टाङ्गौ स्थितौ राजञ्जघानैकेषुणार्जुनः
07029012a तौ रथात्सिंहसंकाशौ लोहिताक्षौ महाभुजौ
07029012c गतासू पेततुर्वीरौ सोदर्यावेकलक्षणौ
07029013a तयोर्देहौ रथाद्भूमिं गतौ बन्धुजनप्रियौ
07029013c यशो दश दिशः पुण्यं गमयित्वा व्यवस्थितौ
07029014a दृष्ट्वा विनिहतौ संख्ये मातुलावपलायिनौ
07029014c भृशं मुमुचुरश्रूणि पुत्रास्तव विशां पते
07029015a निहतौ भ्रातरौ दृष्ट्वा मायाशतविशारदः
07029015c कृष्णौ संमोहयन्मायां विदधे शकुनिस्ततः
07029016a लगुडायोगुडाश्मानः शतघ्न्यश्च सशक्तयः
07029016c गदापरिघनिस्त्रिंशशूलमुद्गरपट्टिशाः
07029017a सकम्पनर्ष्टिनखरा मुसलानि परश्वधाः
07029017c क्षुराः क्षुरप्रनालीका वत्सदन्तास्त्रिसंधिनः
07029018a चक्राणि विशिखाः प्रासा विविधान्यायुधानि च
07029018c प्रपेतुः सर्वतो दिग्भ्यः प्रदिग्भ्यश्चार्जुनं प्रति
07029019a खरोष्ट्रमहिषाः सिंहा व्याघ्राः सृमरचिल्लिकाः
07029019c ऋक्षाः सालावृका गृध्राः कपयोऽथ सरीसृपाः
07029020a विविधानि च रक्षांसि क्षुधितान्यर्जुनं प्रति
07029020c संक्रुद्धान्यभ्यधावन्त विविधानि वयांसि च
07029021a ततो दिव्यास्त्रविच्छूरः कुन्तीपुत्रो धनंजयः
07029021c विसृजन्निषुजालानि सहसा तान्यताडयत्
07029022a ते हन्यमानाः शूरेण प्रवरैः सायकैर्दृढैः
07029022c विरुवन्तो महारावान्विनेशुः सर्वतो हताः
07029023a ततस्तमः प्रादुरभूदर्जुनस्य रथं प्रति
07029023c तस्माच्च तमसो वाचः क्रूराः पार्थमभर्त्सयन्
07029024a तत्तमोऽस्त्रेण महता ज्योतिषेणार्जुनोऽवधीत्
07029024c हते तस्मिञ्जलौघास्तु प्रादुरासन्भयानकाः
07029025a अम्भसस्तस्य नाशार्थमादित्यास्त्रमथार्जुनः
07029025c प्रायुङ्क्ताम्भस्ततस्तेन प्रायशोऽस्त्रेण शोषितम्
07029026a एवं बहुविधा मायाः सौबलस्य कृताः कृताः
07029026c जघानास्त्रबलेनाशु प्रहसन्नर्जुनस्तदा
07029027a तथा हतासु मायासु त्रस्तोऽर्जुनशराहतः
07029027c अपायाज्जवनैरश्वैः शकुनिः प्राकृतो यथा
07029028a ततोऽर्जुनोऽस्त्रविच्छ्रैष्ठ्यं दर्शयन्नात्मनोऽरिषु
07029028c अभ्यवर्षच्छरौघेण कौरवाणामनीकिनीम्
07029029a सा हन्यमाना पार्थेन पुत्रस्य तव वाहिनी
07029029c द्वैधीभूता महाराज गङ्गेवासाद्य पर्वतम्
07029030a द्रोणमेवान्वपद्यन्त केचित्तत्र महारथाः
07029030c केचिद्दुर्योधनं राजन्नर्द्यमानाः किरीटिना
07029031a नापश्याम ततस्त्वेतत्सैन्यं वै तमसावृतम्
07029031c गाण्डीवस्य च निर्घोषः श्रुतो दक्षिणतो मया
07029032a शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषं वादित्राणां च निस्वनम्
07029032c गाण्डीवस्य च निर्घोषो व्यतिक्रम्यास्पृशद्दिवम्
07029033a ततः पुनर्दक्षिणतः संग्रामश्चित्रयोधिनाम्
07029033c सुयुद्धमर्जुनस्यासीदहं तु द्रोणमन्वगाम्
07029034a नानाविधान्यनीकानि पुत्राणां तव भारत
07029034c अर्जुनो व्यधमत्काले दिवीवाभ्राणि मारुतः
07029035a तं वासवमिवायान्तं भूरिवर्षशरौघिणम्
07029035c महेष्वासं नरव्याघ्रं नोग्रं कश्चिदवारयत्
07029036a ते हन्यमानाः पार्थेन त्वदीया व्यथिता भृशम्
07029036c स्वानेव बहवो जघ्नुर्विद्रवन्तस्ततस्ततः
07029037a तेऽर्जुनेन शरा मुक्ताः कङ्कपत्रास्तनुच्छिदः
07029037c शलभा इव संपेतुः संवृण्वाना दिशो दश
07029038a तुरगं रथिनं नागं पदातिमपि मारिष
07029038c विनिर्भिद्य क्षितिं जग्मुर्वल्मीकमिव पन्नगाः
07029039a न च द्वितीयं व्यसृजत्कुञ्जराश्वनरेषु सः
07029039c पृथगेकशरारुग्णा निपेतुस्ते गतासवः
07029040a हतैर्मनुष्यैस्तुरगैश्च सर्वतः; शराभिवृष्टैर्द्विरदैश्च पातितैः
07029040c तदा श्वगोमायुबडाभिनादितं; विचित्रमायोधशिरो बभूव ह
07029041a पिता सुतं त्यजति सुहृद्वरं सुहृ;त्तथैव पुत्रः पितरं शरातुरः
07029041c स्वरक्षणे कृतमतयस्तदा जना;स्त्यजन्ति वाहानपि पार्थपीडिताः
07030001  धृतराष्ट्र उवाच
07030001a तेष्वनीकेषु भग्नेषु पाण्डुपुत्रेण संजय
07030001c चलितानां द्रुतानां च कथमासीन्मनो हि वः
07030002a अनीकानां प्रभग्नानां व्यवस्थानमपश्यताम्
07030002c दुष्करं प्रतिसंधानं तन्ममाचक्ष्व संजय
07030003  संजय उवाच
07030003a तथापि तव पुत्रस्य प्रियकामा विशां पते
07030003c यशः प्रवीरा लोकेषु रक्षन्तो द्रोणमन्वयुः
07030004a समुद्यतेषु शस्त्रेषु संप्राप्ते च युधिष्ठिरे
07030004c अकुर्वन्नार्यकर्माणि भैरवे सत्यभीतवत्
07030005a अन्तरं भीमसेनस्य प्रापतन्नमितौजसः
07030005c सात्यकेश्चैव शूरस्य धृष्टद्युम्नस्य चाभिभो
07030006a द्रोणं द्रोणमिति क्रूराः पाञ्चालाः समचोदयन्
07030006c मा द्रोणमिति पुत्रास्ते कुरून्सर्वानचोदयन्
07030007a द्रोणं द्रोणमिति ह्येके मा द्रोणमिति चापरे
07030007c कुरूणां पाण्डवानां च द्रोणद्यूतमवर्तत
07030008a यं यं स्म भजते द्रोणः पाञ्चालानां रथव्रजम्
07030008c तत्र तत्र स्म पाञ्चाल्यो धृष्टद्युम्नोऽथ धीयते
07030009a यथाभागविपर्यासे संग्रामे भैरवे सति
07030009c वीराः समासदन्वीरानगच्छन्भीरवः परान्
07030010a अकम्पनीयाः शत्रूणां बभूवुस्तत्र पाण्डवाः
07030010c अकम्पयंस्त्वनीकानि स्मरन्तः क्लेशमात्मनः
07030011a ते त्वमर्षवशं प्राप्ता ह्रीमन्तः सत्त्वचोदिताः
07030011c त्यक्त्वा प्राणान्न्यवर्तन्त घ्नन्तो द्रोणं महाहवे
07030012a अयसामिव संपातः शिलानामिव चाभवत्
07030012c दीव्यतां तुमुले युद्धे प्राणैरमिततेजसाम्
07030013a न तु स्मरन्ति संग्राममपि वृद्धास्तथाविधम्
07030013c दृष्टपूर्वं महाराज श्रुतपूर्वमथापि वा
07030014a प्राकम्पतेव पृथिवी तस्मिन्वीरावसादने
07030014c प्रवर्तता बलौघेन महता भारपीडिता
07030015a घूर्णतो हि बलौघस्य दिवं स्तब्ध्वेव निस्वनः
07030015c अजातशत्रोः क्रुद्धस्य पुत्रस्य तव चाभवत्
07030016a समासाद्य तु पाण्डूनामनीकानि सहस्रशः
07030016c द्रोणेन चरता संख्ये प्रभग्नानि शितैः शरैः
07030017a तेषु प्रमथ्यमानेषु द्रोणेनाद्भुतकर्मणा
07030017c पर्यवारयदासाद्य द्रोणं सेनापतिः स्वयम्
07030018a तदद्भुतमभूद्युद्धं द्रोणपाञ्चाल्ययोस्तदा
07030018c नैव तस्योपमा काचित्संभवेदिति मे मतिः
07030019a ततो नीलोऽनलप्रख्यो ददाह कुरुवाहिनीम्
07030019c शरस्फुलिङ्गश्चापार्चिर्दहन्कक्षमिवानलः
07030020a तं दहन्तमनीकानि द्रोणपुत्रः प्रतापवान्
07030020c पूर्वाभिभाषी सुश्लक्ष्णं स्मयमानोऽभ्यभाषत
07030021a नील किं बहुभिर्दग्धैस्तव योधैः शरार्चिषा
07030021c मयैकेन हि युध्यस्व क्रुद्धः प्रहर चाशुगैः
07030022a तं पद्मनिकराकारं पद्मपत्रनिभेक्षणम्
07030022c व्याकोशपद्माभमुखं नीलो विव्याध सायकैः
07030023a तेनातिविद्धः सहसा द्रौणिर्भल्लैः शितैस्त्रिभिः
07030023c धनुर्ध्वजं च छत्रं च द्विषतः स न्यकृन्तत
07030024a सोत्प्लुत्य स्यन्दनात्तस्मान्नीलश्चर्मवरासिधृक्
07030024c द्रोणायनेः शिरः कायाद्धर्तुमैच्छत्पतत्रिवत्
07030025a तस्योद्यतासेः सुनसं शिरः कायात्सकुण्डलम्
07030025c भल्लेनापाहरद्द्रौणिः स्मयमान इवानघ
07030026a संपूर्णचन्द्राभमुखः पद्मपत्रनिभेक्षणः
07030026c प्रांशुरुत्पलगर्भाभो निहतो न्यपतत्क्षितौ
07030027a ततः प्रविव्यथे सेना पाण्डवी भृशमाकुला
07030027c आचार्यपुत्रेण हते नीले ज्वलिततेजसि
07030028a अचिन्तयंश्च ते सर्वे पाण्डवानां महारथाः
07030028c कथं नो वासविस्त्रायाच्छत्रुभ्य इति मारिष
07030029a दक्षिणेन तु सेनायाः कुरुते कदनं बली
07030029c संशप्तकावशेषस्य नारायणबलस्य च
07031001  संजय उवाच
07031001a प्रतिघातं तु सैन्यस्य नामृष्यत वृकोदरः
07031001c सोऽभिनद्बाह्लिकं षष्ट्या कर्णं च दशभिः शरैः
07031002a तस्य द्रोणः शितैर्बाणैस्तीक्ष्णधारैरयस्मयैः
07031002c जीवितान्तमभिप्रेप्सुर्मर्मण्याशु जघान ह
07031003a कर्णो द्वादशभिर्बाणैरश्वत्थामा च सप्तभिः
07031003c षड्भिर्दुर्योधनो राजा तत एनमवाकिरत्
07031004a भीमसेनोऽपि तान्सर्वान्प्रत्यविध्यन्महाबलः
07031004c द्रोणं पञ्चाशतेषूणां कर्णं च दशभिः शरैः
07031005a दुर्योधनं द्वादशभिर्द्रौणिं चाष्टाभिराशुगैः
07031005c आरावं तुमुलं कुर्वन्नभ्यवर्तत तान्रणे
07031006a तस्मिन्संत्यजति प्राणान्मृत्युसाधारणीकृते
07031006c अजातशत्रुस्तान्योधान्भीमं त्रातेत्यचोदयत्
07031007a ते ययुर्भीमसेनस्य समीपममितौजसः
07031007c युयुधानप्रभृतयो माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ
07031008a ते समेत्य सुसंरब्धाः सहिताः पुरुषर्षभाः
07031008c महेष्वासवरैर्गुप्तं द्रोणानीकं बिभित्सवः
07031009a समापेतुर्महावीर्या भीमप्रभृतयो रथाः
07031009c तान्प्रत्यगृह्णादव्यग्रो द्रोणोऽपि रथिनां वरः
07031010a महाबलानतिरथान्वीरान्समरशोभिनः
07031010c बाह्यं मृत्युभयं कृत्वा तावकाः पाण्डवान्ययुः
07031011a सादिनः सादिनोऽभ्यघ्नंस्तथैव रथिनो रथान्
07031011c आसीच्छक्त्यसिसंपातो युद्धमासीत्परश्वधैः
07031012a निकृष्टमसियुद्धं च बभूव कटुकोदयम्
07031012c कुञ्जराणां च संघातैर्युद्धमासीत्सुदारुणम्
07031013a अपतत्कुञ्जरादन्यो हयादन्यस्त्ववाक्शिराः
07031013c नरो बाणेन निर्भिन्नो रथादन्यश्च मारिष
07031014a तत्रान्यस्य च संमर्दे पतितस्य विवर्मणः
07031014c शिरः प्रध्वंसयामास वक्षस्याक्रम्य कुञ्जरः
07031015a अपरेऽप्यपराञ्जघ्नुर्वारणाः पतितान्नरान्
07031015c विषाणैश्चावनिं गत्वा व्यभिन्दन्रथिनो बहून्
07031016a नरान्त्रैः केचिदपरे विषाणालग्नसंस्रवैः
07031016c बभ्रमुः शतशो नागा मृद्नन्तः शतशो नरान्
07031017a कांस्यायसतनुत्राणान्नराश्वरथकुञ्जरान्
07031017c पतितान्पोथयां चक्रुर्द्विपाः स्थूलनडानिव
07031018a गृध्रपत्राधिवासांसि शयनानि नराधिपाः
07031018c ह्रीमन्तः कालसंपक्वाः सुदुःखान्यधिशेरते
07031019a हन्ति स्मात्र पिता पुत्रं रथेनाभ्यतिवर्तते
07031019c पुत्रश्च पितरं मोहान्निर्मर्यादमवर्तत
07031020a अक्षो भग्नो ध्वजश्छिन्नश्छत्रमुर्व्यां निपातितम्
07031020c युगार्धं छिन्नमादाय प्रदुद्राव तथा हयः
07031021a सासिर्बाहुर्निपतितः शिरश्छिन्नं सकुण्डलम्
07031021c गजेनाक्षिप्य बलिना रथः संचूर्णितः क्षितौ
07031022a रथिना ताडितो नागो नाराचेनापतद्व्यसुः
07031022c सारोहश्चापतद्वाजी गजेनाताडितो भृशम्
07031023a निर्मर्यादं महद्युद्धमवर्तत सुदारुणम्
07031023c हा तात हा पुत्र सखे क्वासि तिष्ठ क्व धावसि
07031024a प्रहराहर जह्येनं स्मितक्ष्वेडितगर्जितैः
07031024c इत्येवमुच्चरन्त्यः स्म श्रूयन्ते विविधा गिरः
07031025a नरस्याश्वस्य नागस्य समसज्जत शोणितम्
07031025c उपाशाम्यद्रजो भौमं भीरून्कश्मलमाविशत्
07031026a आसीत्केशपरामर्शो मुष्टियुद्धं च दारुणम्
07031026c नखैर्दन्तैश्च शूराणामद्वीपे द्वीपमिच्छताम्
07031027a तत्राच्छिद्यत वीरस्य सखड्गो बाहुरुद्यतः
07031027c सधनुश्चापरस्यापि सशरः साङ्कुशस्तथा
07031028a प्राक्रोशदन्यमन्योऽत्र तथान्यो विमुखोऽद्रवत्
07031028c अन्यः प्राप्तस्य चान्यस्य शिरः कायादपाहरत्
07031029a शब्दमभ्यद्रवच्चान्यः शब्दादन्योऽद्रवद्भृशम्
07031029c स्वानन्योऽथ परानन्यो जघान निशितैः शरैः
07031030a गिरिशृङ्गोपमश्चात्र नाराचेन निपातितः
07031030c मातङ्गो न्यपतद्भूमौ नदीरोध इवोष्णगे
07031031a तथैव रथिनं नागः क्षरन्गिरिरिवारुजत्
07031031c अध्यतिष्ठत्पदा भूमौ सहाश्वं सहसारथिम्
07031032a शूरान्प्रहरतो दृष्ट्वा कृतास्त्रान्रुधिरोक्षितान्
07031032c बहूनप्याविशन्मोहो भीरून्हृदयदुर्बलान्
07031033a सर्वमाविग्नमभवन्न प्राज्ञायत किंचन
07031033c सैन्ये च रजसा ध्वस्ते निर्मर्यादमवर्तत
07031034a ततः सेनापतिः शीघ्रमयं काल इति ब्रुवन्
07031034c नित्याभित्वरितानेव त्वरयामास पाण्डवान्
07031035a कुर्वन्तः शासनं तस्य पाण्डवेया यशस्विनः
07031035c सरो हंसा इवापेतुर्घ्नन्तो द्रोणरथं प्रति
07031036a गृह्णीताद्रवतान्योन्यं विभीता विनिकृन्तत
07031036c इत्यासीत्तुमुलः शब्दो दुर्धर्षस्य रथं प्रति
07031037a ततो द्रोणः कृपः कर्णो द्रौणी राजा जयद्रथः
07031037c विन्दानुविन्दावावन्त्यौ शल्यश्चैनानवारयन्
07031038a ते त्वार्यधर्मसंरब्धा दुर्निवार्या दुरासदाः
07031038c शरार्ता न जहुर्द्रोणं पाञ्चालाः पाण्डवैः सह
07031039a ततो द्रोणोऽभिसंक्रुद्धो विसृजञ्शतशः शरान्
07031039c चेदिपाञ्चालपाण्डूनामकरोत्कदनं महत्
07031040a तस्य ज्यातलनिर्घोषः शुश्रुवे दिक्षु मारिष
07031040c वज्रसंघातसंकाशस्त्रासयन्पाण्डवान्बहून्
07031041a एतस्मिन्नन्तरे जिष्णुर्हत्वा संशप्तकान्बली
07031041c अभ्ययात्तत्र यत्र स्म द्रोणः पाण्डून्प्रमर्दति
07031042a तं शरौघमहावर्तं शोणितोदं महाह्रदम्
07031042c तीर्णः संशप्तकान्हत्वा प्रत्यदृश्यत फल्गुनः
07031043a तस्य कीर्तिमतो लक्ष्म सूर्यप्रतिमतेजसः
07031043c दीप्यमानमपश्याम तेजसा वानरध्वजम्
07031044a संशप्तकसमुद्रं तमुच्छोष्यास्त्रगभस्तिभिः
07031044c स पाण्डवयुगान्तार्कः कुरूनप्यभ्यतीतपत्
07031045a प्रददाह कुरून्सर्वानर्जुनः शस्त्रतेजसा
07031045c युगान्ते सर्वभूतानि धूमकेतुरिवोत्थितः
07031046a तेन बाणसहस्रौघैर्गजाश्वरथयोधिनः
07031046c ताड्यमानाः क्षितिं जग्मुर्मुक्तशस्त्राः शरार्दिताः
07031047a केचिदार्तस्वरं चक्रुर्विनेदुरपरे पुनः
07031047c पार्थबाणहताः केचिन्निपेतुर्विगतासवः
07031048a तेषामुत्पततां कांश्चित्पतितांश्च पराङ्मुखान्
07031048c न जघानार्जुनो योधान्योधव्रतमनुस्मरन्
07031049a ते विशीर्णरथाश्वेभाः प्रायशश्च पराङ्मुखाः
07031049c कुरवः कर्ण कर्णेति हा हेति च विचुक्रुशुः
07031050a तमाधिरथिराक्रन्दं विज्ञाय शरणैषिणाम्
07031050c मा भैष्टेति प्रतिश्रुत्य ययावभिमुखोऽर्जुनम्
07031051a स भारतरथश्रेष्ठः सर्वभारतहर्षणः
07031051c प्रादुश्चक्रे तदाग्नेयमस्त्रमस्त्रविदां वरः
07031052a तस्य दीप्तशरौघस्य दीप्तचापधरस्य च
07031052c शरौघाञ्शरजालेन विदुधाव धनंजयः
07031052e अस्त्रमस्त्रेण संवार्य प्राणदद्विसृजञ्शरान्
07031053a धृष्टद्युम्नश्च भीमश्च सात्यकिश्च महारथः
07031053c विव्यधुः कर्णमासाद्य त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
07031054a अर्जुनास्त्रं तु राधेयः संवार्य शरवृष्टिभिः
07031054c तेषां त्रयाणां चापानि चिच्छेद विशिखैस्त्रिभिः
07031055a ते निकृत्तायुधाः शूरा निर्विषा भुजगा इव
07031055c रथशक्तीः समुत्क्षिप्य भृशं सिंहा इवानदन्
07031056a ता भुजाग्रैर्महावेगा विसृष्टा भुजगोपमाः
07031056c दीप्यमाना महाशक्त्यो जग्मुराधिरथिं प्रति
07031057a ता निकृत्य शितैर्बाणैस्त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
07031057c ननाद बलवान्कर्णः पार्थाय विसृजञ्शरान्
07031058a अर्जुनश्चापि राधेयं विद्ध्वा सप्तभिराशुगैः
07031058c कर्णादवरजं बाणैर्जघान निशितैस्त्रिभिः
07031059a ततः शत्रुंजयं हत्वा पार्थः षड्भिरजिह्मगैः
07031059c जहार सद्यो भल्लेन विपाटस्य शिरो रथात्
07031060a पश्यतां धार्तराष्ट्राणामेकेनैव किरीटिना
07031060c प्रमुखे सूतपुत्रस्य सोदर्या निहतास्त्रयः
07031061a ततो भीमः समुत्पत्य स्वरथाद्वैनतेयवत्
07031061c वरासिना कर्णपक्षाञ्जघान दश पञ्च च
07031062a पुनः स्वरथमास्थाय धनुरादाय चापरम्
07031062c विव्याध दशभिः कर्णं सूतमश्वांश्च पञ्चभिः
07031063a धृष्टद्युम्नोऽप्यसिवरं चर्म चादाय भास्वरम्
07031063c जघान चन्द्रवर्माणं बृहत्क्षत्रं च पौरवम्
07031064a ततः स्वरथमास्थाय पाञ्चाल्योऽन्यच्च कार्मुकम्
07031064c आदाय कर्णं विव्याध त्रिसप्तत्या नदन्रणे
07031065a शैनेयोऽप्यन्यदादाय धनुरिन्द्रायुधद्युति
07031065c सूतपुत्रं चतुःषष्ट्या विद्ध्वा सिंह इवानदत्
07031066a भल्लभ्यां साधुमुक्ताभ्यां छित्त्वा कर्णस्य कार्मुकम्
07031066c पुनः कर्णं त्रिभिर्बाणैर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्
07031067a ततो दुर्योधनो द्रोणो राजा चैव जयद्रथः
07031067c निमज्जमानं राधेयमुज्जह्रुः सात्यकार्णवात्
07031068a धृष्टद्युम्नश्च भीमश्च सौभद्रोऽर्जुन एव च
07031068c नकुलः सहदेवश्च सात्यकिं जुगुपू रणे
07031069a एवमेष महारौद्रः क्षयार्थं सर्वधन्विनाम्
07031069c तावकानां परेषां च त्यक्त्वा प्राणानभूद्रणः
07031070a पदातिरथनागाश्वैर्गजाश्वरथपत्तयः
07031070c रथिनो नागपत्त्यश्वै रथपत्ती रथद्विपैः
07031071a अश्वैरश्वा गजैर्नागा रथिनो रथिभिः सह
07031071c संसक्ताः समदृश्यन्त पत्तयश्चापि पत्तिभिः
07031072a एवं सुकलिलं युद्धमासीत्क्रव्यादहर्षणम्
07031072c महद्भिस्तैरभीतानां यमराष्ट्रविवर्धनम्
07031073a ततो हता नररथवाजिकुञ्जरै;रनेकशो द्विपरथवाजिपत्तयः
07031073c गजैर्गजा रथिभिरुदायुधा रथा; हयैर्हयाः पत्तिगणैश्च पत्तयः
07031074a रथैर्द्विपा द्विरदवरैर्महाहया; हयैर्नरा वररथिभिश्च वाजिनः
07031074c निरस्तजिह्वादशनेक्षणाः क्षितौ; क्षयं गताः प्रमथितवर्मभूषणाः
07031075a तथा परैर्बहुकरणैर्वरायुधै;र्हता गताः प्रतिभयदर्शनाः क्षितिम्
07031075c विपोथिता हयगजपादताडिता; भृशाकुला रथखुरनेमिभिर्हताः
07031076a प्रमोदने श्वापदपक्षिरक्षसां; जनक्षये वर्तति तत्र दारुणे
07031076c महाबलास्ते कुपिताः परस्परं; निषूदयन्तः प्रविचेरुरोजसा
07031077a ततो बले भृशलुलिते परस्परं; निरीक्षमाणे रुधिरौघसंप्लुते
07031077c दिवाकरेऽस्तंगिरिमास्थिते शनै;रुभे प्रयाते शिबिराय भारत
07032001  संजय उवाच
07032001a पूर्वमस्मासु भग्नेषु फल्गुनेनामितौजसा
07032001c द्रोणे च मोघसंकल्पे रक्षिते च युधिष्ठिरे
07032002a सर्वे विध्वस्तकवचास्तावका युधि निर्जिताः
07032002c रजस्वला भृशोद्विग्ना वीक्षमाणा दिशो दश
07032003a अवहारं ततः कृत्वा भारद्वाजस्य संमते
07032003c लब्धलक्ष्यैः परैर्दीना भृशावहसिता रणे
07032004a श्लाघमानेषु भूतेषु फल्गुनस्यामितान्गुणान्
07032004c केशवस्य च सौहार्दे कीर्त्यमानेऽर्जुनं प्रति
07032004e अभिशस्ता इवाभूवन्ध्यानमूकत्वमास्थिताः
07032005a ततः प्रभातसमये द्रोणं दुर्योधनोऽब्रवीत्
07032005c प्रणयादभिमानाच्च द्विषद्वृद्ध्या च दुर्मनाः
07032005e शृण्वतां सर्वभूतानां संरब्धो वाक्यकोविदः
07032006a नूनं वयं वध्यपक्षे भवतो ब्रह्मवित्तम
07032006c तथा हि नाग्रहीः प्राप्तं समीपेऽद्य युधिष्ठिरम्
07032007a इच्छतस्ते न मुच्येत चक्षुःप्राप्तो रणे रिपुः
07032007c जिघृक्षतो रक्ष्यमाणः सामरैरपि पाण्डवैः
07032008a वरं दत्त्वा मम प्रीतः पश्चाद्विकृतवानसि
07032008c आशाभङ्गं न कुर्वन्ति भक्तस्यार्याः कथंचन
07032009a ततोऽप्रीतस्तथोक्तः स भारद्वाजोऽब्रवीन्नृपम्
07032009c नार्हसे मान्यथा ज्ञातुं घटमानं तव प्रिये
07032010a ससुरासुरगन्धर्वाः सयक्षोरगराक्षसाः
07032010c नालं लोका रणे जेतुं पाल्यमानं किरीटिना
07032011a विश्वसृग्यत्र गोविन्दः पृतनारिस्तथार्जुनः
07032011c तत्र कस्य बलं क्रामेदन्यत्र त्र्यम्बकात्प्रभोः
07032012a सत्यं तु ते ब्रवीम्यद्य नैतज्जात्वन्यथा भवेत्
07032012c अद्यैषां प्रवरं वीरं पातयिष्ये महारथम्
07032013a तं च व्यूहं विधास्यामि योऽभेद्यस्त्रिदशैरपि
07032013c योगेन केनचिद्राजन्नर्जुनस्त्वपनीयताम्
07032014a न ह्यज्ञातमसाध्यं वा तस्य संख्येऽस्ति किंचन
07032014c तेन ह्युपात्तं बलवत्सर्वज्ञानमितस्ततः
07032015a द्रोणेन व्याहृते त्वेवं संशप्तकगणाः पुनः
07032015c आह्वयन्नर्जुनं संख्ये दक्षिणामभितो दिशम्
07032016a तत्रार्जुनस्याथ परैः सार्धं समभवद्रणः
07032016c तादृशो यादृशो नान्यः श्रुतो दृष्टोऽपि वा क्वचित्
07032017a ततो द्रोणेन विहितो राजन्व्यूहो व्यरोचत
07032017c चरन्मध्यंदिने सूर्यः प्रतपन्निव दुर्दृशः
07032018a तं चाभिमन्युर्वचनात्पितुर्ज्येष्ठस्य भारत
07032018c बिभेद दुर्भिदं संख्ये चक्रव्यूहमनेकधा
07032019a स कृत्वा दुष्करं कर्म हत्वा वीरान्सहस्रशः
07032019c षट्सु वीरेषु संसक्तो दौःशासनिवशं गतः
07032020a वयं परमसंहृष्टाः पाण्डवाः शोककर्शिताः
07032020c सौभद्रे निहते राजन्नवहारमकुर्वत
07032021  धृतराष्ट्र उवाच
07032021a पुत्रं पुरुषसिंहस्य संजयाप्राप्तयौवनम्
07032021c रणे विनिहतं श्रुत्वा भृशं मे दीर्यते मनः
07032022a दारुणः क्षत्रधर्मोऽयं विहितो धर्मकर्तृभिः
07032022c यत्र राज्येप्सवः शूरा बाले शस्त्रमपातयन्
07032023a बालमत्यन्तसुखिनं विचरन्तमभीतवत्
07032023c कृतास्त्रा बहवो जघ्नुर्ब्रूहि गावल्गणे कथम्
07032024a बिभित्सता रथानीकं सौभद्रेणामितौजसा
07032024c विक्रीडितं यथा संख्ये तन्ममाचक्ष्व संजय
07032025  संजय उवाच
07032025a यन्मां पृच्छसि राजेन्द्र सौभद्रस्य निपातनम्
07032025c तत्ते कार्त्स्न्येन वक्ष्यामि शृणु राजन्समाहितः
07032025e विक्रीडितं कुमारेण यथानीकं बिभित्सता
07032026a दावाग्न्यभिपरीतानां भूरिगुल्मतृणद्रुमे
07032026c वनौकसामिवारण्ये त्वदीयानामभूद्भयम्
07033001  संजय उवाच
07033001a समरेऽत्युग्रकर्माणः कर्मभिर्व्यञ्जितश्रमाः
07033001c सकृष्णाः पाण्डवाः पञ्च देवैरपि दुरासदाः
07033002a सत्त्वकर्मान्वयैर्बुद्ध्या प्रकृत्या यशसा श्रिया
07033002c नैव भूतो न भविता कृष्णतुल्यगुणः पुमान्
07033003a सत्यधर्मपरो दाता विप्रपूजादिभिर्गुणैः
07033003c सदैव त्रिदिवं प्राप्तो राजा किल युधिष्ठिरः
07033004a युगान्ते चान्तको राजञ्जामदग्न्यश्च वीर्यवान्
07033004c रणस्थो भीमसेनश्च कथ्यन्ते सदृशास्त्रयः
07033005a प्रतिज्ञाकर्मदक्षस्य रणे गाण्डीवधन्वनः
07033005c उपमां नाधिगच्छामि पार्थस्य सदृशीं क्षितौ
07033006a गुरुवात्सल्यमत्यन्तं नैभृत्यं विनयो दमः
07033006c नकुलेऽप्रातिरूप्यं च शौर्यं च नियतानि षट्
07033007a श्रुतगाम्भीर्यमाधुर्यसत्त्ववीर्यपराक्रमैः
07033007c सदृशो देवयोर्वीरः सहदेवः किलाश्विनोः
07033008a ये च कृष्णे गुणाः स्फीताः पाण्डवेषु च ये गुणाः
07033008c अभिमन्यौ किलैकस्था दृश्यन्ते गुणसंचयाः
07033009a युधिष्ठिरस्य धैर्येण कृष्णस्य चरितेन च
07033009c कर्मभिर्भीमसेनस्य सदृशो भीमकर्मणः
07033010a धनंजयस्य रूपेण विक्रमेण श्रुतेन च
07033010c विनयात्सहदेवस्य सदृशो नकुलस्य च
07033011  धृतराष्ट्र उवाच
07033011a अभिमन्युमहं सूत सौभद्रमपराजितम्
07033011c श्रोतुमिच्छामि कार्त्स्न्येन कथमायोधने हतः
07033012  संजय उवाच
07033012a चक्रव्यूहो महाराज आचार्येणाभिकल्पितः
07033012c तत्र शक्रोपमाः सर्वे राजानो विनिवेशिताः
07033013a संघातो राजपुत्राणां सर्वेषामभवत्तदा
07033013c कृताभिसमयाः सर्वे सुवर्णविकृतध्वजाः
07033014a रक्ताम्बरधराः सर्वे सर्वे रक्तविभूषणाः
07033014c सर्वे रक्तपताकाश्च सर्वे वै हेममालिनः
07033015a तेषां दशसहस्राणि बभूवुर्दृढधन्विनाम्
07033015c पौत्रं तव पुरस्कृत्य लक्ष्मणं प्रियदर्शनम्
07033016a अन्योन्यसमदुःखास्ते अन्योन्यसमसाहसाः
07033016c अन्योन्यं स्पर्धमानाश्च अन्योन्यस्य हिते रताः
07033017a कर्णदुःशासनकृपैर्वृतो राजा महारथैः
07033017c देवराजोपमः श्रीमाञ्श्वेतच्छत्राभिसंवृतः
07033017e चामरव्यजनाक्षेपैरुदयन्निव भास्करः
07033018a प्रमुखे तस्य सैन्यस्य द्रोणोऽवस्थितनायके
07033018c सिन्धुराजस्तथातिष्ठच्छ्रीमान्मेरुरिवाचलः
07033019a सिन्धुराजस्य पार्श्वस्था अश्वत्थामपुरोगमाः
07033019c सुतास्तव महाराज त्रिंशत्त्रिदशसंनिभाः
07033020a गान्धारराजः कितवः शल्यो भूरिश्रवास्तथा
07033020c पार्श्वतः सिन्धुराजस्य व्यराजन्त महारथाः
07034001  संजय उवाच
07034001a तदनीकमनाधृष्यं भारद्वाजेन रक्षितम्
07034001c पार्थाः समभ्यवर्तन्त भीमसेनपुरोगमाः
07034002a सात्यकिश्चेकितानश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः
07034002c कुन्तिभोजश्च विक्रान्तो द्रुपदश्च महारथः
07034003a आर्जुनिः क्षत्रधर्मा च बृहत्क्षत्रश्च वीर्यवान्
07034003c चेदिपो धृष्टकेतुश्च माद्रीपुत्रौ घटोत्कचः
07034004a युधामन्युश्च विक्रान्तः शिखण्डी चापराजितः
07034004c उत्तमौजाश्च दुर्धर्षो विराटश्च महारथः
07034005a द्रौपदेयाश्च संरब्धाः शैशुपालिश्च वीर्यवान्
07034005c केकयाश्च महावीर्याः सृञ्जयाश्च सहस्रशः
07034006a एते चान्ये च सगणाः कृतास्त्रा युद्धदुर्मदाः
07034006c समभ्यधावन्सहसा भारद्वाजं युयुत्सवः
07034007a समवेतांस्तु तान्सर्वान्भारद्वाजोऽपि वीर्यवान्
07034007c असंभ्रान्तः शरौघेण महता समवारयत्
07034008a महौघाः सलिलस्येव गिरिमासाद्य दुर्भिदम्
07034008c द्रोणं ते नाभ्यवर्तन्त वेलामिव जलाशयाः
07034009a पीड्यमानाः शरै राजन्द्रोणचापविनिःसृतैः
07034009c न शेकुः प्रमुखे स्थातुं भारद्वाजस्य पाण्डवाः
07034010a तदद्भुतमपश्याम द्रोणस्य भुजयोर्बलम्
07034010c यदेनं नाभ्यवर्तन्त पाञ्चालाः सृञ्जयैः सह
07034011a तमायान्तमभिक्रुद्धं द्रोणं दृष्ट्वा युधिष्ठिरः
07034011c बहुधा चिन्तयामास द्रोणस्य प्रतिवारणम्
07034012a अशक्यं तु तमन्येन द्रोणं मत्वा युधिष्ठिरः
07034012c अविषह्यं गुरुं भारं सौभद्रे समवासृजत्
07034013a वासुदेवादनवरं फल्गुनाच्चामितौजसम्
07034013c अब्रवीत्परवीरघ्नमभिमन्युमिदं वचः
07034014a एत्य नो नार्जुनो गर्हेद्यथा तात तथा कुरु
07034014c चक्रव्यूहस्य न वयं विद्म भेदं कथंचन
07034015a त्वं वार्जुनो वा कृष्णो वा भिन्द्यात्प्रद्युम्न एव वा
07034015c चक्रव्यूहं महाबाहो पञ्चमोऽन्यो न विद्यते
07034016a अभिमन्यो वरं तात याचतां दातुमर्हसि
07034016c पितॄणां मातुलानां च सैन्यानां चैव सर्वशः
07034017a धनंजयो हि नस्तात गर्हयेदेत्य संयुगात्
07034017c क्षिप्रमस्त्रं समादाय द्रोणानीकं विशातय
07034018  अभिमन्युरुवाच
07034018a द्रोणस्य दृढमव्यग्रमनीकप्रवरं युधि
07034018c पितॄणां जयमाकाङ्क्षन्नवगाहे भिनद्मि च
07034019a उपदिष्टो हि मे पित्रा योगोऽनीकस्य भेदने
07034019c नोत्सहे तु विनिर्गन्तुमहं कस्यांचिदापदि
07034020  युधिष्ठिर उवाच
07034020a भिन्ध्यनीकं युधा श्रेष्ठ द्वारं संजनयस्व नः
07034020c वयं त्वानुगमिष्यामो येन त्वं तात यास्यसि
07034021a धनंजयसमं युद्धे त्वां वयं तात संयुगे
07034021c प्रणिधायानुयास्यामो रक्षन्तः सर्वतोमुखाः
07034022  भीम उवाच
07034022a अहं त्वानुगमिष्यामि धृष्टद्युम्नोऽथ सात्यकिः
07034022c पाञ्चालाः केकया मत्स्यास्तथा सर्वे प्रभद्रकाः
07034023a सकृद्भिन्नं त्वया व्यूहं तत्र तत्र पुनः पुनः
07034023c वयं प्रध्वंसयिष्यामो निघ्नमाना वरान्वरान्
07034024  अभिमन्युरुवाच
07034024a अहमेतत्प्रवेक्ष्यामि द्रोणानीकं दुरासदम्
07034024c पतंग इव संक्रुद्धो ज्वलितं जातवेदसम्
07034025a तत्कर्माद्य करिष्यामि हितं यद्वंशयोर्द्वयोः
07034025c मातुलस्य च या प्रीतिर्भविष्यति पितुश्च मे
07034026a शिशुनैकेन संग्रामे काल्यमानानि संघशः
07034026c अद्य द्रक्ष्यन्ति भूतानि द्विषत्सैन्यानि वै मया
07034027  युधिष्ठिर उवाच
07034027a एवं ते भाषमाणस्य बलं सौभद्र वर्धताम्
07034027c यस्त्वमुत्सहसे भेत्तुं द्रोणानीकं सुदुर्भिदम्
07034028a रक्षितं पुरुषव्याघ्रैर्महेष्वासैः प्रहारिभिः
07034028c साध्यरुद्रमरुत्कल्पैर्वस्वग्न्यादित्यविक्रमैः
07034029  संजय उवाच
07034029a तस्य तद्वचनं श्रुत्वा स यन्तारमचोदयत्
07034029c सुमित्राश्वान्रणे क्षिप्रं द्रोणानीकाय चोदय
07035001  संजय उवाच
07035001a सौभद्रस्तु वचः श्रुत्वा धर्मराजस्य धीमतः
07035001c अचोदयत यन्तारं द्रोणानीकाय भारत
07035002a तेन संचोद्यमानस्तु याहि याहीति सारथिः
07035002c प्रत्युवाच ततो राजन्नभिमन्युमिदं वचः
07035003a अतिभारोऽयमायुष्मन्नाहितस्त्वयि पाण्डवैः
07035003c संप्रधार्य क्षमं बुद्ध्या ततस्त्वं योद्धुमर्हसि
07035004a आचार्यो हि कृती द्रोणः परमास्त्रे कृतश्रमः
07035004c अत्यन्तसुखसंवृद्धस्त्वं च युद्धविशारदः
07035005a ततोऽभिमन्युः प्रहसन्सारथिं वाक्यमब्रवीत्
07035005c सारथे को न्वयं द्रोणः समग्रं क्षत्रमेव वा
07035006a ऐरावतगतं शक्रं सहामरगणैरहम्
07035006c योधयेयं रणमुखे न मे क्षत्रेऽद्य विस्मयः
07035006e न ममैतद्द्विषत्सैन्यं कलामर्हति षोडशीम्
07035007a अपि विश्वजितं विष्णुं मातुलं प्राप्य सूतज
07035007c पितरं चार्जुनं संख्ये न भीर्मामुपयास्यति
07035008a ततोऽभिमन्युस्तां वाचं कदर्थीकृत्य सारथेः
07035008c याहीत्येवाब्रवीदेनं द्रोणानीकाय माचिरम्
07035009a ततः संचोदयामास हयानस्य त्रिहायनान्
07035009c नातिहृष्टमनाः सूतो हेमभाण्डपरिच्छदान्
07035010a ते प्रेषिताः सुमित्रेण द्रोणानीकाय वाजिनः
07035010c द्रोणमभ्यद्रवन्राजन्महावेगपराक्रमाः
07035011a तमुदीक्ष्य तथायान्तं सर्वे द्रोणपुरोगमाः
07035011c अभ्यवर्तन्त कौरव्याः पाण्डवाश्च तमन्वयुः
07035012a स कर्णिकारप्रवरोच्छ्रितध्वजः; सुवर्णवर्मार्जुनिरर्जुनाद्वरः
07035012c युयुत्सया द्रोणमुखान्महारथा;न्समासदत्सिंहशिशुर्यथा गजान्
07035013a ते विंशतिपदे यत्ताः संप्रहारं प्रचक्रिरे
07035013c आसीद्गाङ्ग इवावर्तो मुहूर्तमुदधेरिव
07035014a शूराणां युध्यमानानां निघ्नतामितरेतरम्
07035014c संग्रामस्तुमुलो राजन्प्रावर्तत सुदारुणः
07035015a प्रवर्तमाने संग्रामे तस्मिन्नतिभयंकरे
07035015c द्रोणस्य मिषतो व्यूहं भित्त्वा प्राविशदार्जुनिः
07035016a तं प्रविष्टं परान्घ्नन्तं शत्रुमध्ये महाबलम्
07035016c हस्त्यश्वरथपत्त्यौघाः परिवव्रुरुदायुधाः
07035017a नानावादित्रनिनदैः क्ष्वेडितोत्क्रुष्टगर्जितैः
07035017c हुंकारैः सिंहनादैश्च तिष्ठ तिष्ठेति निस्वनैः
07035018a घोरैर्हलहलाशब्दैर्मा गास्तिष्ठैहि मामिति
07035018c असावहममुत्रेति प्रवदन्तो मुहुर्मुहुः
07035019a बृंहितैः शिञ्जितैर्हासैः खुरनेमिस्वनैरपि
07035019c संनादयन्तो वसुधामभिदुद्रुवुरार्जुनिम्
07035020a तेषामापततां वीरः पूर्वं शीघ्रमथो दृढम्
07035020c क्षिप्रास्त्रो न्यवधीद्व्रातान्मर्मज्ञो मर्मभेदिभिः
07035021a ते हन्यमानाश्च तथा नानालिङ्गैः शितैः शरैः
07035021c अभिपेतुस्तमेवाजौ शलभा इव पावकम्
07035022a ततस्तेषां शरीरैश्च शरीरावयवैश्च सः
07035022c संतस्तार क्षितिं क्षिप्रं कुशैर्वेदिमिवाध्वरे
07035023a बद्धगोधाङ्गुलित्राणान्सशरावरकार्मुकान्
07035023c सासिचर्माङ्कुशाभीशून्सतोमरपरश्वधान्
07035024a सगुडायोमुखप्रासान्सर्ष्टितोमरपट्टिशान्
07035024c सभिण्डिपालपरिघान्सशक्तिवरकम्पनान्
07035025a सप्रतोदमहाशङ्खान्सकुन्तान्सकचग्रहान्
07035025c समुद्गरक्षेपणीयान्सपाशपरिघोपलान्
07035026a सकेयूराङ्गदान्बाहून्हृद्यगन्धानुलेपनान्
07035026c संचिच्छेदार्जुनिर्वृत्तांस्त्वदीयानां सहस्रशः
07035027a तैः स्फुरद्भिर्महाराज शुशुभे लोहितोक्षितैः
07035027c पञ्चास्यैः पन्नगैश्छिन्नैर्गरुडेनेव मारिष
07035028a सुनासाननकेशान्तैरव्रणैश्चारुकुण्डलैः
07035028c संदष्टौष्ठपुटैः क्रोधात्क्षरद्भिः शोणितं बहु
07035029a चारुस्रङ्मुकुटोष्णीषैर्मणिरत्नविराजितैः
07035029c विनालनलिनाकारैर्दिवाकरशशिप्रभैः
07035030a हितप्रियंवदैः काले बहुभिः पुण्यगन्धिभिः
07035030c द्विषच्छिरोभिः पृथिवीमवतस्तार फाल्गुणिः
07035031a गन्धर्वनगराकारान्विधिवत्कल्पितान्रथान्
07035031c वीषामुखान्वित्रिवेणून्व्यस्तदण्डकबन्धुरान्
07035032a विजङ्घकूबराक्षांश्च विनेमीननरानपि
07035032c विचक्रोपस्करोपस्थान्भग्नोपकरणानपि
07035033a प्रशातितोपकरणान्हतयोधान्सहस्रशः
07035033c शरैर्विशकलीकुर्वन्दिक्षु सर्वास्वदृश्यत
07035034a पुनर्द्विपान्द्विपारोहान्वैजयन्त्यङ्कुशध्वजान्
07035034c तूणान्वर्माण्यथो कक्ष्या ग्रैवेयानथ कम्बलान्
07035035a घण्टाः शुण्डान्विषाणाग्रान्क्षुरपालान्पदानुगान्
07035035c शरैर्निशितधाराग्रैः शात्रवाणामशातयत्
07035036a वनायुजान्पार्वतीयान्काम्बोजारट्टबाह्लिकान्
07035036c स्थिरवालधिकर्णाक्षाञ्जवनान्साधुवाहिनः
07035037a स्वारूढाञ्शिक्षितैर्योधैः शक्त्यृष्टिप्रासयोधिभिः
07035037c विध्वस्तचामरकुथान्विप्रकीर्णप्रकीर्णकान्
07035038a निरस्तजिह्वानयनान्निष्कीर्णान्त्रयकृद्घनान्
07035038c हतारोहान्भिन्नभाण्डान्क्रव्यादगणमोदनान्
07035039a निकृत्तवर्मकवचाञ्शकृन्मूत्रासृगाप्लुतान्
07035039c निपातयन्नश्ववरांस्तावकान्सोऽभ्यरोचत
07035040a एको विष्णुरिवाचिन्त्यः कृत्वा प्राक्कर्म दुष्करम्
07035040c तथा विमथितं तेन त्र्यङ्गं तव बलं महत्
07035040e व्यहनत्स पदात्योघांस्त्वदीयानेव भारत
07035041a एवमेकेन तां सेनां सौभद्रेण शितैः शरैः
07035041c भृशं विप्रहतां दृष्ट्वा स्कन्देनेवासुरीं चमूम्
07035042a त्वदीयास्तव पुत्राश्च वीक्षमाणा दिशो दश
07035042c संशुष्कास्याश्चलन्नेत्राः प्रस्विन्ना लोमहर्षणाः
07035043a पलायनकृतोत्साहा निरुत्साहा द्विषज्जये
07035043c गोत्रनामभिरन्योन्यं क्रन्दन्तो जीवितैषिणः
07035044a हतान्पुत्रांस्तथा पितॄन्सुहृत्संबन्धिबान्धवान्
07035044c प्रातिष्ठन्त समुत्सृज्य त्वरयन्तो हयद्विपान्
07036001  संजय उवाच
07036001a तां प्रभग्नां चमूं दृष्ट्वा सौभद्रेणामितौजसा
07036001c दुर्योधनो भृशं क्रुद्धः स्वयं सौभद्रमभ्ययात्
07036002a ततो राजानमावृत्तं सौभद्रं प्रति संयुगे
07036002c दृष्ट्वा द्रोणोऽब्रवीद्योधान्पर्याप्नुत नराधिपम्
07036003a पुराभिमन्युर्लक्ष्यं नः पश्यतां हन्ति वीर्यवान्
07036003c तमाद्रवत मा भैष्ट क्षिप्रं रक्षत कौरवम्
07036004a ततः कृतज्ञा बलिनः सुहृदो जितकाशिनः
07036004c त्रास्यमाना भयाद्वीरं परिवव्रुस्तवात्मजम्
07036005a द्रोणो द्रौणिः कृपः कर्णः कृतवर्मा च सौबलः
07036005c बृहद्बलो मद्रराजो भूरिर्भूरिश्रवाः शलः
07036006a पौरवो वृषसेनश्च विसृजन्तः शिताञ्शरान्
07036006c सौभद्रं शरवर्षेण महता समवाकिरन्
07036007a संमोहयित्वा तमथ दुर्योधनममोचयन्
07036007c आस्याद्ग्रासमिवाक्षिप्तं ममृषे नार्जुनात्मजः
07036008a ताञ्शरौघेण महता साश्वसूतान्महारथान्
07036008c विमुखीकृत्य सौभद्रः सिंहनादमथानदत्
07036009a तस्य नादं ततः श्रुत्वा सिंहस्येवामिषैषिणः
07036009c नामृष्यन्त सुसंरब्धाः पुनर्द्रोणमुखा रथाः
07036010a त एनं कोष्ठकीकृत्य रथवंशेन मारिष
07036010c व्यसृजन्निषुजालानि नानालिङ्गानि संघशः
07036011a तान्यन्तरिक्षे चिच्छेद पौत्रस्तव शितैः शरैः
07036011c तांश्चैव प्रतिविव्याध तदद्भुतमिवाभवत्
07036012a ततस्ते कोपितास्तेन शरैराशीविषोपमैः
07036012c परिवव्रुर्जिघांसन्तः सौभद्रमपलायिनम्
07036013a समुद्रमिव पर्यस्तं त्वदीयं तद्बलार्णवम्
07036013c अभिमन्युर्दधारैको वेलेव मकरालयम्
07036014a शूराणां युध्यमानानां निघ्नतामितरेतरम्
07036014c अभिमन्योः परेषां च नासीत्कश्चित्पराङ्मुखः
07036015a तस्मिंस्तु घोरे संग्रामे वर्तमाने भयंकरे
07036015c दुःसहो नवभिर्बाणैरभिमन्युमविध्यत
07036016a दुःशासनो द्वादशभिः कृपः शारद्वतस्त्रिभिः
07036016c द्रोणस्तु सप्तदशभिः शरैराशीविषोपमैः
07036017a विविंशतिस्तु विंशत्या कृतवर्मा च सप्तभिः
07036017c बृहद्बलस्तथाष्टाभिरश्वत्थामा च सप्तभिः
07036018a भूरिश्रवास्त्रिभिर्बाणैर्मद्रेशः षड्भिराशुगैः
07036018c द्वाभ्यां शराभ्यां शकुनिस्त्रिभिर्दुर्योधनो नृपः
07036019a स तु तान्प्रतिविव्याध त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
07036019c नृत्यन्निव महाराज चापहस्तः प्रतापवान्
07036020a ततोऽभिमन्युः संक्रुद्धस्ताप्यमानस्तवात्मजैः
07036020c विदर्शयन्वै सुमहच्छिक्षौरसकृतं बलम्
07036021a गरुडानिलरंहोभिर्यन्तुर्वाक्यकरैर्हयैः
07036021c दान्तैरश्मकदायादं त्वरमाणोऽभ्यहारयत्
07036021e विव्याध चैनं दशभिर्बाणैस्तिष्ठेति चाब्रवीत्
07036022a तस्याभिमन्युर्दशभिर्बाणैः सूतं हयान्ध्वजम्
07036022c बाहू धनुः शिरश्चोर्व्यां स्मयमानोऽभ्यपातयत्
07036023a ततस्तस्मिन्हते वीरे सौभद्रेणाश्मकेश्वरे
07036023c संचचाल बलं सर्वं पलायनपरायणम्
07036024a ततः कर्णः कृपो द्रोणो द्रौणिर्गान्धारराट्शलः
07036024c शल्यो भूरिश्रवाः क्राथः सोमदत्तो विविंशतिः
07036025a वृषसेनः सुषेणश्च कुण्डभेदी प्रतर्दनः
07036025c वृन्दारको ललित्थश्च प्रबाहुर्दीर्घलोचनः
07036025e दुर्योधनश्च संक्रुद्धः शरवर्षैरवाकिरन्
07036026a सोऽतिक्रुद्धो महेष्वासैरभिमन्युरजिह्मगैः
07036026c शरमादत्त कर्णाय परकायावभेदनम्
07036027a तस्य भित्त्वा तनुत्राणं देहं निर्भिद्य चाशुगः
07036027c प्राविशद्धरणीं राजन्वल्मीकमिव पन्नगः
07036028a स तेनातिप्रहारेण व्यथितो विह्वलन्निव
07036028c संचचाल रणे कर्णः क्षितिकम्पे यथाचलः
07036029a अथान्यैर्निशितैर्बाणैः सुषेणं दीर्घलोचनम्
07036029c कुण्डभेदिं च संक्रुद्धस्त्रिभिस्त्रीनवधीद्बली
07036030a कर्णस्तं पञ्चविंशत्या नाराचानां समर्पयत्
07036030c अश्वत्थामा च विंशत्या कृतवर्मा च सप्तभिः
07036031a स शरार्दितसर्वाङ्गः क्रुद्धः शक्रात्मजात्मजः
07036031c विचरन्दृश्यते सैन्ये पाशहस्त इवान्तकः
07036032a शल्यं च बाणवर्षेण समीपस्थमवाकिरत्
07036032c उदक्रोशन्महाबाहुस्तव सैन्यानि भीषयन्
07036033a ततः स विद्धोऽस्त्रविदा मर्मभिद्भिरजिह्मगैः
07036033c शल्यो राजन्रथोपस्थे निषसाद मुमोह च
07036034a तं हि विद्धं तथा दृष्ट्वा सौभद्रेण यशस्विना
07036034c संप्राद्रवच्चमूः सर्वा भारद्वाजस्य पश्यतः
07036035a प्रेक्षन्तस्तं महाबाहुं रुक्मपुङ्खैः समावृतम्
07036035c त्वदीयाश्च पलायन्ते मृगाः सिंहार्दिता इव
07036036a स तु रणयशसाभिपूज्यमानः; पितृसुरचारणसिद्धयक्षसंघैः
07036036c अवनितलगतैश्च भूतसंघै;रतिविबभौ हुतभुग्यथाज्यसिक्तः
07037001  धृतराष्ट्र उवाच
07037001a तथा प्रमथमानं तं महेष्वासमजिह्मगैः
07037001c आर्जुनिं मामकाः सर्वे के त्वेनं समवाकिरन्
07037002  संजय उवाच
07037002a शृणु राजन्कुमारस्य रणे विक्रीडितं महत्
07037002c बिभित्सतो रथानीकं भारद्वाजेन रक्षितम्
07037003a मद्रेशं सादितं दृष्ट्वा सौभाद्रेणाशुगै रणे
07037003c शल्यादवरजः क्रुद्धः किरन्बाणान्समभ्ययात्
07037004a स विद्ध्वा दशभिर्बाणैः साश्वयन्तारमार्जुनिम्
07037004c उदक्रोशन्महाशब्दं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्
07037005a तस्यार्जुनिः शिरोग्रीवं पाणिपादं धनुर्हयान्
07037005c छत्रं ध्वजं नियन्तारं त्रिवेणुं शम्युपस्करम्
07037006a चक्रे युगेषां तूणीराननुकर्षं च सायकैः
07037006c पताकां चक्रगोप्तारौ सर्वोपकरणानि च
07037006e व्यधमल्लाघवात्तच्च ददृशे नास्य कश्चन
07037007a स पपात क्षितौ क्षीणः प्रविद्धाभरणाम्बरः
07037007c वायुनेव महाचैत्यः संभग्नोऽमिततेजसा
07037007e अनुगाश्चास्य वित्रस्ताः प्राद्रवन्सर्वतोदिशम्
07037008a आर्जुनेः कर्म तद्दृष्ट्व प्रणेदुश्च समन्ततः
07037008c नादेन सर्वभूतानि साधु साध्विति भारत
07037009a शल्यभ्रातर्यथारुग्णे बहुशस्तस्य सैनिकाः
07037009c कुलाधिवासनामानि श्रावयन्तोऽर्जुनात्मजम्
07037010a अभ्यवर्तन्त संक्रुद्धा विविधायुधपाणयः
07037010c रथैरश्वैर्गजैश्चान्ये पादातैश्च बलोत्कटाः
07037011a बाणशब्देन महता खुरनेमिस्वनेन च
07037011c हुंकारैः क्ष्वेडितोत्क्रुष्टैः सिंहनादैः सगर्जितैः
07037012a ज्यातलत्रस्वनैरन्ये गर्जन्तोऽर्जुननन्दनम्
07037012c ब्रुवन्तश्च न नो जीवन्मोक्ष्यसे जीवतामिति
07037013a तांस्तथा ब्रुवतो दृष्ट्वा सौभद्रः प्रहसन्निव
07037013c यो यः स्म प्राहरत्पूर्वं तं तं विव्याध पत्रिभिः
07037014a संदर्शयिष्यन्नस्त्राणि चित्राणि च लघूनि च
07037014c आर्जुनिः समरे शूरो मृदुपूर्वमयुध्यत
07037015a वासुदेवादुपात्तं यद्यदस्त्रं च धनंजयात्
07037015c अदर्शयत तत्कार्ष्णिः कृष्णाभ्यामविशेषयन्
07037016a दूरमस्यन्गुरुं भारं साधयंश्च पुनः पुनः
07037016c संदधद्विसृजंश्चेषून्निर्विशेषमदृश्यत
07037017a चापमण्डलमेवास्य विस्फुरद्दिक्ष्वदृश्यत
07037017c तमो घ्नतः सुदीप्तस्य सवितुर्मण्डलं यथा
07037018a ज्याशब्दः शुश्रुवे तस्य तलशब्दश्च दारुणः
07037018c महाशनिमुचः काले पयोदस्येव निस्वनः
07037019a ह्रीमानमर्षी सौभद्रो मानकृत्प्रियदर्शनः
07037019c संमिमानयिषुर्वीरानिष्वासांश्चाप्ययुध्यत
07037020a मृदुर्भूत्वा महाराज दारुणः समपद्यत
07037020c वर्षाभ्यतीतो भगवाञ्शरदीव दिवाकरः
07037021a शरान्विचित्रान्महतो रुक्मपुङ्खाञ्शिलाशितान्
07037021c मुमोच शतशः क्रुद्धो गभस्तीनिव भास्करः
07037022a क्षुरप्रैर्वत्सदन्तैश्च विपाठैश्च महायशाः
07037022c नाराचैरर्धनाराचैर्भल्लैरज्ञलिकैरपि
07037023a अवाकिरद्रथानीकं भारद्वाजस्य पश्यतः
07037023c ततस्तत्सैन्यमभवद्विमुखं शरपीडितम्
07038001  धृतराष्ट्र उवाच
07038001a द्वैधीभवति मे चित्तं ह्रिया तुष्ट्या च संजय
07038001c मम पुत्रस्य यत्सैन्यं सौभद्रः समवारयत्
07038002a विस्तरेणैव मे शंस सर्वं गावल्गणे पुनः
07038002c विक्रीडितं कुमारस्य स्कन्दस्येवासुरैः सह
07038003  संजय उवाच
07038003a हन्त ते संप्रवक्ष्यामि विमर्दमतिदारुणम्
07038003c एकस्य च बहूनां च यथासीत्तुमुलो रणः
07038004a अभिमन्युः कृतोत्साहः कृतोत्साहानरिंदमान्
07038004c रथस्थो रथिनः सर्वांस्तावकानप्यहर्षयत्
07038005a द्रोणं कर्णं कृपं शल्यं द्रौणिं भोजं बृहद्बलम्
07038005c दुर्योधनं सौमदत्तिं शकुनिं च महाबलम्
07038006a नानानृपान्नृपसुतान्सैन्यानि विविधानि च
07038006c अलातचक्रवत्सर्वांश्चरन्बाणैः समभ्ययात्
07038007a निघ्नन्नमित्रान्सौभद्रः परमास्त्रः प्रतापवान्
07038007c अदर्शयत तेजस्वी दिक्षु सर्वासु भारत
07038008a तद्दृष्ट्वा चरितं तस्य सौभद्रस्यामितौजसः
07038008c समकम्पन्त सैन्यानि त्वदीयानि पुनः पुनः
07038009a अथाब्रवीन्महाप्राज्ञो भारद्वाजः प्रतापवान्
07038009c हर्षेणोत्फुल्लनयनः कृपमाभाष्य सत्वरम्
07038010a घट्टयन्निव मर्माणि तव पुत्रस्य मारिष
07038010c अभिमन्युं रणे दृष्ट्वा तदा रणविशारदम्
07038011a एष गच्छति सौभद्रः पार्थानामग्रतो युवा
07038011c नन्दयन्सुहृदः सर्वान्राजानं च युधिष्ठिरम्
07038012a नकुलं सहदेवं च भीमसेनं च पाण्डवम्
07038012c बन्धून्संबन्धिनश्चान्यान्मध्यस्थान्सुहृदस्तथा
07038013a नास्य युद्धे समं मन्ये कंचिदन्यं धनुर्धरम्
07038013c इच्छन्हन्यादिमां सेनां किमर्थमपि नेच्छति
07038014a द्रोणस्य प्रीतिसंयुक्तं श्रुत्वा वाक्यं तवात्मजः
07038014c आर्जुनिं प्रति संक्रुद्धो द्रोणं दृष्ट्वा स्मयन्निव
07038015a अथ दुर्योधनः कर्णमब्रवीद्बाह्लिकं कृपम्
07038015c दुःसासनं मद्रराजं तांस्तांश्चान्यान्महारथान्
07038016a सर्वमूर्धावसिक्तानामाचार्यो ब्रह्मवित्तमः
07038016c अर्जुनस्य सुतं मूढं नाभिहन्तुमिहेच्छति
07038017a न ह्यस्य समरे मुच्येदन्तकोऽप्याततायिनः
07038017c किमङ्ग पुनरेवान्यो मर्त्यः सत्यं ब्रवीमि वः
07038018a अर्जुनस्य सुतं त्वेष शिष्यत्वादभिरक्षति
07038018c पुत्राः शिष्याश्च दयितास्तदपत्यं च धर्मिणाम्
07038019a संरक्ष्यमाणो द्रोणेन मन्यते वीर्यमात्मनः
07038019c आत्मसंभावितो मूढस्तं प्रमथ्नीत माचिरम्
07038020a एवमुक्तास्तु ते राज्ञा सात्वतीपुत्रमभ्ययुः
07038020c संरब्धास्तं जिघांसन्तो भारद्वाजस्य पश्यतः
07038021a दुःशासनस्तु तच्छ्रुत्वा दुर्योधनवचस्तदा
07038021c अब्रवीत्कुरुशार्दूलो दुर्योधनमिदं वचः
07038022a अहमेनं हनिष्यामि महाराज ब्रवीमि ते
07038022c मिषतां पाण्डुपुत्राणां पाञ्चालानां च पश्यताम्
07038022e ग्रसिष्याम्यद्य सौभद्रं यथा राहुर्दिवाकरम्
07038023a उत्क्रुश्य चाब्रवीद्वाक्यं कुरुराजमिदं पुनः
07038023c श्रुत्वा कृष्णौ मया ग्रस्तं सौभद्रमतिमानिनौ
07038023e गमिष्यतः प्रेतलोकं जीवलोकान्न संशयः
07038024a तौ च श्रुत्वा मृतौ व्यक्तं पाण्डोः क्षेत्रोद्भवाः सुताः
07038024c एकाह्ना ससुहृद्वर्गाः क्लैब्याद्धास्यन्ति जीवितम्
07038025a तस्मादस्मिन्हते शत्रौ हताः सर्वेऽहितास्तव
07038025c शिवेन ध्याहि मा राजन्नेष हन्मि रिपुं तव
07038026a एवमुक्त्वा नदन्राजन्पुत्रो दुःशासनस्तव
07038026c सौभद्रमभ्ययात्क्रुद्धः शरवर्षैरवाकिरन्
07038027a तमभिक्रुद्धमायान्तं तव पुत्रमरिंदमः
07038027c अभिमन्युः शरैस्तीक्ष्णैः षड्विंशत्या समर्पयत्
07038028a दुःशासनस्तु संक्रुद्धः प्रभिन्न इव कुञ्जरः
07038028c अयोधयत सौभद्रमभिमन्युश्च तं रणे
07038029a तौ मण्डलानि चित्राणि रथाभ्यां सव्यदक्षिणम्
07038029c चरमाणावयुध्येतां रथशिक्षाविशारदौ
07038030a अथ पणवमृदङ्गदुन्दुभीनां; कृकरमहानकभेरिझर्झराणाम्
07038030c निनदमतिभृशं नराः प्रचक्रु;र्लवणजलोद्भवसिंहनादमिश्रम्
07039001  संजय उवाच
07039001a शरविक्षतगात्रस्तु प्रत्यमित्रमवस्थितम्
07039001c अभिमन्युः स्मयन्धीमान्दुःशासनमथाब्रवीत्
07039002a दिष्ट्या पश्यामि संग्रामे मानिनं शत्रुमागतम्
07039002c निष्ठुरं त्यक्तधर्माणमाक्रोशनपरायणम्
07039003a यत्सभायां त्वया राज्ञो धृतराष्ट्रस्य शृण्वतः
07039003c कोपितः परुषैर्वाक्यैर्धर्मराजो युधिष्ठिरः
07039003e जयोन्मत्तेन भीमश्च बह्वबद्धं प्रभाषता
07039004a परवित्तापहारस्य क्रोधस्याप्रशमस्य च
07039004c लोभस्य ज्ञाननाशस्य द्रोहस्यात्याहितस्य च
07039005a पितॄणां मम राज्यस्य हरणस्योग्रधन्विनाम्
07039005c तत्त्वामिदमनुप्राप्तं तत्कोपाद्वै महात्मनाम्
07039006a सद्यश्चोग्रमधर्मस्य फलं प्राप्नुहि दुर्मते
07039006c शासितास्म्यद्य ते बाणैः सर्वसैन्यस्य पश्यतः
07039007a अद्याहमनृणस्तस्य कोपस्य भविता रणे
07039007c अमर्षितायाः कृष्णायाः काङ्क्षितस्य च मे पितुः
07039008a अद्य कौरव्य भीमस्य भवितास्म्यनृणो युधि
07039008c न हि मे मोक्ष्यसे जीवन्यदि नोत्सृजसे रणम्
07039009a एवमुक्त्वा महाबाहुर्बाणं दुःशासनान्तकम्
07039009c संदधे परवीरघ्नः कालाग्न्यनिलवर्चसम्
07039010a तस्योरस्तूर्णमासाद्य जत्रुदेशे विभिद्य तम्
07039010c अथैनं पञ्चविंशत्या पुनश्चैव समर्पयत्
07039011a स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशत्
07039011c दुःशासनो महाराज कश्मलं चाविशन्महत्
07039012a सारथिस्त्वरमाणस्तु दुःशासनमचेतसम्
07039012c रणमध्यादपोवाह सौभद्रशरपीडितम्
07039013a पाण्डवा द्रौपदेयाश्च विराटश्च समीक्ष्य तम्
07039013c पाञ्चालाः केकयाश्चैव सिंहनादमथानदन्
07039014a वादित्राणि च सर्वाणि नानालिङ्गानि सर्वशः
07039014c प्रावादयन्त संहृष्टाः पाण्डूनां तत्र सैनिकाः
07039015a पश्यन्तः स्मयमानाश्च सौभद्रस्य विचेष्टितम्
07039015c अत्यन्तवैरिणं दृप्तं दृष्ट्वा शत्रुं पराजितम्
07039016a धर्ममारुतशक्राणामाश्विनोः प्रतिमास्तथा
07039016c धारयन्तो ध्वजाग्रेषु द्रौपदेया महारथाः
07039017a सात्यकिश्चेकितानश्च धृष्टद्युम्नशिखण्डिनौ
07039017c केकया धृष्टकेतुश्च मत्स्यपाञ्चालसृंजयाः
07039018a पाण्डवाश्च मुदा युक्ता युधिष्ठिरपुरोगमाः
07039018c अभ्यवर्तन्त सहिता द्रोणानीकं बिभित्सवः
07039019a ततोऽभवन्महद्युद्धं त्वदीयानां परैः सह
07039019c जयमाकाङ्क्षमाणानां शूराणामनिवर्तिनाम्
07039020a दुर्योधनो महाराज राधेयमिदमब्रवीत्
07039020c पश्य दुःशासनं वीरमभिमन्युवशं गतम्
07039021a प्रतपन्तमिवादित्यं निघ्नन्तं शात्रवान्रणे
07039021c सौभद्रमुद्यतास्त्रातुमभिधावन्ति पाण्डवाः
07039022a ततः कर्णः शरैस्तीक्ष्णैरभिमन्युं दुरासदम्
07039022c अभ्यवर्षत संक्रुद्धः पुत्रस्य हितकृत्तव
07039023a तस्य चानुचरांस्तीक्ष्णैर्विव्याध परमेषुभिः
07039023c अवज्ञापूर्वकं वीरः सौभद्रस्य रणाजिरे
07039024a अभिमन्युस्तु राधेयं त्रिसप्तत्या शिलीमुखैः
07039024c अविध्यत्त्वरितो राजन्द्रोणं प्रेप्सुर्महामनाः
07039025a तं तदा नाशकत्कश्चिद्द्रोणाद्वारयितुं रणे
07039025c आरुजन्तं रथश्रेष्ठान्वज्रहस्तमिवासुरान्
07039026a ततः कर्णो जयप्रेप्सुर्मानी सर्वधनुर्भृताम्
07039026c सौभद्रं शतशोऽविध्यदुत्तमास्त्राणि दर्शयन्
07039027a सोऽस्त्रैरस्त्रविदां श्रेष्ठो रामशिष्यः प्रतापवान्
07039027c समरे शत्रुदुर्धर्षमभिमन्युमपीडयत्
07039028a स तथा पीड्यमानस्तु राधेयेनास्त्रवृष्टिभिः
07039028c समरेऽमरसंकाशः सौभद्रो न व्यषीदत
07039029a ततः शिलाशितैस्तीक्ष्णैर्भल्लैः संनतपर्वभिः
07039029c छित्त्वा धनूंषि शूराणामार्जुनिः कर्णमार्दयत्
07039029e स ध्वजं कार्मुकं चास्य छित्त्वा भूमौ न्यपातयत्
07039030a ततः कृच्छ्रगतं कर्णं दृष्ट्वा कर्णादनन्तरः
07039030c सौभद्रमभ्ययात्तूर्णं दृढमुद्यम्य कार्मुकम्
07039031a तत उच्चुक्रुशुः पार्थास्तेषां चानुचरा जनाः
07039031c वादित्राणि च संजघ्नुः सौभद्रं चापि तुष्टुवुः
07040001  संजय उवाच
07040001a सोऽभिगर्जन्धनुष्पाणिर्ज्यां विकर्षन्पुनः पुनः
07040001c तयोर्महात्मनोस्तूर्णं रथान्तरमवापतत्
07040002a सोऽविध्यद्दशभिर्बाणैरभिमन्युं दुरासदम्
07040002c सच्छत्रध्वजयन्तारं साश्वमाशु स्मयन्निव
07040003a पितृपैतामहं कर्म कुर्वाणमतिमानुषम्
07040003c दृष्ट्वार्दितं शरैः कार्ष्णिं त्वदीया हृषिताभवन्
07040004a तस्याभिमन्युरायम्य स्मयन्नेकेन पत्रिणा
07040004c शिरः प्रच्यावयामास स रथात्प्रापतद्भुवि
07040005a कर्णिकारमिवोद्धूतं वातेन मथितं नगात्
07040005c भ्रातरं निहतं दृष्ट्वा राजन्कर्णो व्यथां ययौ
07040006a विमुखीकृत्य कर्णं तु सौभद्रः कङ्कपत्रिभिः
07040006c अन्यानपि महेष्वासांस्तूर्णमेवाभिदुद्रुवे
07040007a ततस्तद्विततं जालं हस्त्यश्वरथपत्तिमत्
07040007c झषः क्रुद्ध इवाभिन्ददभिमन्युर्महायशाः
07040008a कर्णस्तु बहुभिर्बाणैरर्द्यमानोऽभिमन्युना
07040008c अपायाज्जवनैरश्वैस्ततोऽनीकमभिद्यत
07040009a शलभैरिव चाकाशे धाराभिरिव चावृते
07040009c अभिमन्योः शरै राजन्न प्राज्ञायत किंचन
07040010a तावकानां तु योधानां वध्यतां निशितैः शरैः
07040010c अन्यत्र सैन्धवाद्राजन्न स्म कश्चिदतिष्ठत
07040011a सौभद्रस्तु ततः शङ्खं प्रध्माप्य पुरुषर्षभः
07040011c शीघ्रमभ्यपतत्सेनां भारतीं भरतर्षभ
07040012a स कक्षेऽग्निरिवोत्सृष्टो निर्दहंस्तरसा रिपून्
07040012c मध्ये भारतसैन्यानामार्जुनिः पर्यवर्तत
07040013a रथनागाश्वमनुजानर्दयन्निशितैः शरैः
07040013c स प्रविश्याकरोद्भूमिं कबन्धगणसंकुलाम्
07040014a सौभद्रचापप्रभवैर्निकृत्ताः परमेषुभिः
07040014c स्वानेवाभिमुखान्घ्नन्तः प्राद्रवञ्जीवितार्थिनः
07040015a ते घोरा रौद्रकर्माणो विपाठाः पृथवः शिताः
07040015c निघ्नन्तो रथनागाश्वाञ्जग्मुराशु वसुंधराम्
07040016a सायुधाः साङ्गुलित्राणाः सखड्गाः साङ्गदा रणे
07040016c दृश्यन्ते बाहवश्छिन्ना हेमाभरणभूषिताः
07040017a शराश्चापानि खड्गाश्च शरीराणि शिरांसि च
07040017c सकुण्डलानि स्रग्वीणि भूमावासन्सहस्रशः
07040018a अपस्करैरधिष्ठानैरीषादण्डकबन्धुरैः
07040018c अक्षैर्विमथितैश्चक्रैर्भग्नैश्च बहुधा रथैः
07040018e शक्तिचापायुधैश्चापि पतितैश्च महाध्वजैः
07040019a निहतैः क्षत्रियैरश्वैर्वारणैश्च विशां पते
07040019c अगम्यकल्पा पृथिवी क्षणेनासीत्सुदारुणा
07040020a वध्यतां राजपुत्राणां क्रन्दतामितरेतरम्
07040020c प्रादुरासीन्महाशब्दो भीरूणां भयवर्धनः
07040020e स शब्दो भरतश्रेष्ठ दिशः सर्वा व्यनादयत्
07040021a सौभद्रश्चाद्रवत्सेनां निघ्नन्नश्वरथद्विपान्
07040021c व्यचरत्स दिशः सर्वाः प्रदिशश्चाहितान्रुजन्
07040022a तं तदा नानुपश्याम सैन्येन रजसावृतम्
07040022c आददानं गजाश्वानां नृणां चायूंषि भारत
07040023a क्षणेन भूयोऽपश्याम सूर्यं मध्यंदिने यथा
07040023c अभिमन्युं महाराज प्रतपन्तं द्विषद्गणान्
07040024a स वासवसमः संख्ये वासवस्यात्मजात्मजः
07040024c अभिमन्युर्महाराज सैन्यमध्ये व्यरोचत
07041001  धृतराष्ट्र उवाच
07041001a बालमत्यन्तसुखिनमवार्यबलदर्पितम्
07041001c युद्धेषु कुशलं वीरं कुलपुत्रं तनुत्यजम्
07041002a गाहमानमनीकानि सदश्वैस्तं त्रिहायनैः
07041002c अपि यौधिष्ठिरात्सैन्यात्कश्चिदन्वपतद्रथी
07041003  संजय उवाच
07041003a युधिष्ठिरो भीमसेनः शिखण्डी सात्यकिर्यमौ
07041003c धृष्टद्युम्नो विराटश्च द्रुपदश्च सकेकयः
07041003e धृष्टकेतुश्च संरब्धो मत्स्याश्चान्वपतन्रणे
07041004a अभ्यद्रवन्परीप्सन्तो व्यूढानीकाः प्रहारिणः
07041004c तान्दृष्ट्वा द्रवतः शूरांस्त्वदीया विमुखाभवन्
07041005a ततस्तद्विमुखं दृष्ट्वा तव सूनोर्महद्बलम्
07041005c जामाता तव तेजस्वी विष्टम्भयिषुराद्रवत्
07041006a सैन्धवस्य महाराज पुत्रो राजा जयद्रथः
07041006c स पुत्रगृद्धिनः पार्थान्सहसैन्यानवारयत्
07041007a उग्रधन्वा महेष्वासो दिव्यमस्त्रमुदीरयन्
07041007c वार्धक्षत्रिरुपासेधत्प्रवणादिव कुञ्जरान्
07041008  धृतराष्ट्र उवाच
07041008a अतिभारमहं मन्ये सैन्धवे संजयाहितम्
07041008c यदेकः पाण्डवान्क्रुद्धान्पुत्रगृद्धीनवारयत्
07041009a अत्यद्भुतमिदं मन्ये बलं शौर्यं च सैन्धवे
07041009c तदस्य ब्रूहि मे वीर्यं कर्म चाग्र्यं महात्मनः
07041010a किं दत्तं हुतमिष्टं वा सुतप्तमथ वा तपः
07041010c सिन्धुराजेन येनैकः क्रुद्धान्पार्थानवारयत्
07041011  संजय उवाच
07041011a द्रौपदीहरणे यत्तद्भीमसेनेन निर्जितः
07041011c मानात्स तप्तवान्राजा वरार्थी सुमहत्तपः
07041012a इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यः प्रियेभ्यः संनिवर्त्य सः
07041012c क्षुत्पिपासातपसहः कृशो धमनिसंततः
07041012e देवमाराधयच्छर्वं गृणन्ब्रह्म सनातनम्
07041013a भक्तानुकम्पी भगवांस्तस्य चक्रे ततो दयाम्
07041013c स्वप्नान्तेऽप्यथ चैवाह हरः सिन्धुपतेः सुतम्
07041013e वरं वृणीष्व प्रीतोऽस्मि जयद्रथ किमिच्छसि
07041014a एवमुक्तस्तु शर्वेण सिन्धुराजो जयद्रथः
07041014c उवाच प्रणतो रुद्रं प्राञ्जलिर्नियतात्मवान्
07041015a पाण्डवेयानहं संख्ये भीमवीर्यपराक्रमान्
07041015c एको रणे धारयेयं समस्तानिति भारत
07041016a एवमुक्तस्तु देवेशो जयद्रथमथाब्रवीत्
07041016c ददामि ते वरं सौम्य विना पार्थं धनंजयम्
07041017a धारयिष्यसि संग्रामे चतुरः पाण्डुनन्दनान्
07041017c एवमस्त्विति देवेशमुक्त्वाबुध्यत पार्थिवः
07041018a स तेन वरदानेन दिव्येनास्त्रबलेन च
07041018c एकः संधारयामास पाण्डवानामनीकिनीम्
07041019a तस्य ज्यातलघोषेण क्षत्रियान्भयमाविशत्
07041019c परांस्तु तव सैन्यस्य हर्षः परमकोऽभवत्
07041020a दृष्ट्वा तु क्षत्रिया भारं सैन्धवे सर्वमर्पितम्
07041020c उत्क्रुश्याभ्यद्रवन्राजन्येन यौधिष्ठिरं बलम्
07042001  संजय उवाच
07042001a यन्मा पृच्छसि राजेन्द्र सिन्धुराजस्य विक्रमम्
07042001c शृणु तत्सर्वमाख्यास्ये यथा पाण्डूनयोधयत्
07042002a तमूहुः सारथेर्वश्याः सैन्धवाः साधुवाहिनः
07042002c विकुर्वाणा बृहन्तोऽश्वाः श्वसनोपमरंहसः
07042003a गन्धर्वनगराकारं विधिवत्कल्पितं रथम्
07042003c तस्याभ्यशोभयत्केतुर्वाराहो राजतो महान्
07042004a श्वेतच्छत्रपताकाभिश्चामरव्यजनेन च
07042004c स बभौ राजलिङ्गैस्तैस्तारापतिरिवाम्बरे
07042005a मुक्तावज्रमणिस्वर्णैर्भूषितं तदयस्मयम्
07042005c वरूथं विबभौ तस्य ज्योतिर्भिः खमिवावृतम्
07042006a स विस्फार्य महच्चापं किरन्निषुगणान्बहून्
07042006c तत्खण्डं पूरयामास यद्व्यदारयदार्जुनिः
07042007a स सात्यकिं त्रिभिर्बाणैरष्टभिश्च वृकोदरम्
07042007c धृष्टद्युम्नं तथा षष्ट्या विराटं दशभिः शरैः
07042008a द्रुपदं पञ्चभिस्तीक्ष्णैर्दशभिश्च शिखण्डिनम्
07042008c केकयान्पञ्चविंशत्या द्रौपदेयांस्त्रिभिस्त्रिभिः
07042009a युधिष्ठिरं च सप्तत्या ततः शेषानपानुदत्
07042009c इषुजालेन महता तदद्भुतमिवाभवत्
07042010a अथास्य शितपीतेन भल्लेनादिश्य कार्मुकम्
07042010c चिच्छेद प्रहसन्राजा धर्मपुत्रः प्रतापवान्
07042011a अक्ष्णोर्निमेषमात्रेण सोऽन्यदादाय कार्मुकम्
07042011c विव्याध दशभिः पार्थ तांश्चैवान्यांस्त्रिभिस्त्रिभिः
07042012a तस्य तल्लाघवं ज्ञात्वा भीमो भल्लैस्त्रिभिः पुनः
07042012c धनुर्ध्वजं च छत्रं च क्षितौ क्षिप्रमपातयत्
07042013a सोऽन्यदादाय बलवान्सज्यं कृत्वा च कार्मुकम्
07042013c भीमस्यापोथयत्केतुं धनुरश्वांश्च मारिष
07042014a स हताश्वादवप्लुत्य छिन्नधन्वा रथोत्तमात्
07042014c सात्यकेराप्लुतो यानं गिर्यग्रमिव केसरी
07042015a ततस्त्वदीयाः संहृष्टाः साधु साध्विति चुक्रुशुः
07042015c सिन्धुराजस्य तत्कर्म प्रेक्ष्याश्रद्धेयमुत्तमम्
07042016a संक्रुद्धान्पाण्डवानेको यद्दधारास्त्रतेजसा
07042016c तत्तस्य कर्म भूतानि सर्वाण्येवाभ्यपूजयन्
07042017a सौभद्रेण हतैः पूर्वं सोत्तरायुधिभिर्द्विपैः
07042017c पाण्डूनां दर्शितः पन्थाः सैन्धवेन निवारितः
07042018a यतमानास्तु ते वीरा मत्स्यपाञ्चालकेकयाः
07042018c पाण्डवाश्चान्वपद्यन्त प्रत्यैकश्येन सैन्धवम्
07042019a यो यो हि यतते भेत्तुं द्रोणानीकं तवाहितः
07042019c तं तं देववरप्राप्त्या सैन्धवः प्रत्यवारयत्
07043001  संजय उवाच
07043001a सैन्धवेन निरुद्धेषु जयगृद्धिषु पाण्डुषु
07043001c सुघोरमभवद्युद्धं त्वदीयानां परैः सह
07043002a प्रविश्य त्वार्जुनिः सेनां सत्यसंधो दुरासदाम्
07043002c व्यक्षोभयत तेजस्वी मकरः सागरं यथा
07043003a तं तथा शरवर्षेण क्षोभयन्तमरिंदमम्
07043003c यथाप्रधानाः सौभद्रमभ्ययुः कुरुसत्तमाः
07043004a तेषां तस्य च संमर्दो दारुणः समपद्यत
07043004c सृजतां शरवर्षाणि प्रसक्तममितौजसाम्
07043005a रथव्रजेन संरुद्धस्तैरमित्रैरथार्जुनिः
07043005c वृषसेनस्य यन्तारं हत्वा चिच्छेद कार्मुकम्
07043006a तस्य विव्याध बलवाञ्शरैरश्वानजिह्मगैः
07043006c वातायमानैरथ तैरश्वैरपहृतो रणात्
07043007a तेनान्तरेणाभिमन्योर्यन्तापासारयद्रथम्
07043007c रथव्रजास्ततो हृष्टाः साधु साध्विति चुक्रुशुः
07043008a तं सिंहमिव संक्रुद्धं प्रमथ्नन्तं शरैररीन्
07043008c आरादायान्तमभ्येत्य वसातीयोऽभ्ययाद्द्रुतम्
07043009a सोऽभिमन्युं शरैः षष्ट्या रुक्मपुङ्खैरवाकिरत्
07043009c अब्रवीच्च न मे जीवञ्जीवतो युधि मोक्ष्यसे
07043010a तमयस्मयवर्माणमिषुणा आशुपातिना
07043010c विव्याध हृदि सौभद्रः स पपात व्यसुः क्षितौ
07043011a वसात्यं निहतं दृष्ट्वा क्रुद्धाः क्षत्रियपुंगवाः
07043011c परिवव्रुस्तदा राजंस्तव पौत्रं जिघांसवः
07043012a विस्फारयन्तश्चापानि नानारूपाण्यनेकशः
07043012c तद्युद्धमभवद्रौद्रं सौभद्रस्यारिभिः सह
07043013a तेषां शरान्सेष्वसनाञ्शरीराणि शिरांसि च
07043013c सकुण्डलानि स्रग्वीणि क्रुद्धश्चिच्छेद फाल्गुनिः
07043014a सखड्गाः साङ्गुलित्राणाः सपट्टिशपरश्वधाः
07043014c अदृश्यन्त भुजाश्छिन्ना हेमाभरणभूषिताः
07043015a स्रग्भिराभरणैर्वस्त्रैः पतितैश्च महाध्वजैः
07043015c वर्मभिश्चर्मभिर्हारैर्मुकुटैश्छत्रचामरैः
07043016a अपस्करैरधिष्ठानैरीषादण्डकबन्धुरैः
07043016c अक्षैर्विमथितैश्चक्रैर्भग्नैश्च बहुधा युगैः
07043017a अनुकर्षैः पताकाभिस्तथा सारथिवाजिभिः
07043017c रथैश्च भग्नैर्नागैश्च हतैः कीर्णाभवन्मही
07043018a निहतैः क्षत्रियैः शूरैर्नानाजनपदेश्वरैः
07043018c जयगृद्धैर्वृता भूमिर्दारुणा समपद्यत
07043019a दिशो विचरतस्तस्य सर्वाश्च प्रदिशस्तथा
07043019c रणेऽभिमन्योः क्रुद्धस्य रूपमन्तरधीयत
07043020a काञ्चनं यद्यदस्यासीद्वर्म चाभरणानि च
07043020c धनुषश्च शराणां च तदपश्याम केवलम्
07043021a तं तदा नाशकत्कश्चिच्चक्षुर्भ्यामभिवीक्षितुम्
07043021c आददानं शरैर्योधान्मध्ये सूर्यमिव स्थितम्
07044001  संजय उवाच
07044001a आददानस्तु शूराणामायूंष्यभवदार्जुनिः
07044001c अन्तकः सर्वभूतानां प्राणान्काल इवागते
07044002a स शक्र इव विक्रान्तः शक्रसूनोः सुतो बली
07044002c अभिमन्युस्तदानीकं लोडयन्बह्वशोभत
07044003a प्रविश्यैव तु राजेन्द्र क्षत्रियेन्द्रान्तकोपमः
07044003c सत्यश्रवसमादत्त व्याघ्रो मृगमिवोल्बणम्
07044004a सत्यश्रवसि चाक्षिप्ते त्वरमाणा महारथाः
07044004c प्रगृह्य विपुलं शस्त्रमभिमन्युमुपाद्रवन्
07044005a अहं पूर्वमहं पूर्वमिति क्षत्रियपुंगवाः
07044005c स्पर्धमानाः समाजग्मुर्जिघांसन्तोऽर्जुनात्मजम्
07044006a क्षत्रियाणामनीकानि प्रद्रुतान्यभिधावताम्
07044006c जग्रास तिमिरासाद्य क्षुद्रमत्स्यानिवार्णवे
07044007a ये केचन गतास्तस्य समीपमपलायिनः
07044007c न ते प्रतिन्यवर्तन्त समुद्रादिव सिन्धवः
07044008a महाग्राहगृहीतेव वातवेगभयार्दिता
07044008c समकम्पत सा सेना विभ्रष्टा नौरिवार्णवे
07044009a अथ रुक्मरथो नाम मद्रेश्वरसुतो बली
07044009c त्रस्तामाश्वासयन्सेनामत्रस्तो वाक्यमब्रवीत्
07044010a अलं त्रासेन वः शूरा नैष कश्चिन्मयि स्थिते
07044010c अहमेनं ग्रहीष्यामि जीवग्राहं न संशयः
07044011a एवमुक्त्वा तु सौभद्रमभिदुद्राव वीर्यवान्
07044011c सुकल्पितेनोह्यमानः स्यन्दनेन विराजता
07044012a सोऽभिमन्युं त्रिभिर्बाणैर्विद्ध्वा वक्षस्यथानदत्
07044012c त्रिभिश्च दक्षिणे बाहौ सव्ये च निशितैस्त्रिभिः
07044013a स तस्येष्वसनं छित्त्वा फाल्गुणिः सव्यदक्षिणौ
07044013c भुजौ शिरश्च स्वक्षिभ्रु क्षितौ क्षिप्रमपातयत्
07044014a दृष्ट्वा रुक्मरथं रुग्णं पुत्रं शल्यस्य मानिनम्
07044014c जीवग्राहं जिघृक्षन्तं सौभद्रेण यशस्विना
07044015a संग्रामदुर्मदा राजन्राजपुत्राः प्रहारिणः
07044015c वयस्याः शल्यपुत्रस्य सुवर्णविकृतध्वजाः
07044016a तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तो महारथाः
07044016c आर्जुनिं शरवर्षेण समन्तात्पर्यवारयन्
07044017a शूरैः शिक्षाबलोपेतैस्तरुणैरत्यमर्षणैः
07044017c दृष्ट्वैकं समरे शूरं सौभद्रमपराजितम्
07044018a छाद्यमानं शरव्रातैर्हृष्टो दुर्योधनोऽभवत्
07044018c वैवस्वतस्य भवनं गतमेनममन्यत
07044019a सुवर्णपुङ्खैरिषुभिर्नानालिङ्गैस्त्रिभिस्त्रिभिः
07044019c अदृश्यमार्जुनिं चक्रुर्निमेषात्ते नृपात्मजाः
07044020a ससूताश्वध्वजं तस्य स्यन्दनं तं च मारिष
07044020c आचितं समपश्याम श्वाविधं शललैरिव
07044021a स गाढविद्धः क्रुद्धश्च तोत्त्रैर्गज इवार्दितः
07044021c गान्धर्वमस्त्रमायच्छद्रथमायां च योजयत्
07044022a अर्जुनेन तपस्तप्त्वा गन्धर्वेभ्यो यदाहृतम्
07044022c तुम्बुरुप्रमुखेभ्यो वै तेनामोहयताहितान्
07044023a एकः स शतधा राजन्दृश्यते स्म सहस्रधा
07044023c अलातचक्रवत्संख्ये क्षिप्रमस्त्राणि दर्शयन्
07044024a रथचर्यास्त्रमायाभिर्मोहयित्वा परंतपः
07044024c बिभेद शतधा राजञ्शरीराणि महीक्षिताम्
07044025a प्राणाः प्राणभृतां संख्ये प्रेषिता निशितैः शरैः
07044025c राजन्प्रापुरमुं लोकं शरीराण्यवनिं ययुः
07044026a धनूंष्यश्वान्नियन्तॄंश्च ध्वजान्बाहूंश्च साङ्गदान्
07044026c शिरांसि च शितैर्भल्लैस्तेषां चिच्छेद फाल्गुनिः
07044027a चूतारामो यथा भग्नः पञ्चवर्षफलोपगः
07044027c राजपुत्रशतं तद्वत्सौभद्रेणापतद्धतम्
07044028a क्रुद्धाशीविषसंकाशान्सुकुमारान्सुखोचितान्
07044028c एकेन निहतान्दृष्ट्वा भीतो दुर्योधनोऽभवत्
07044029a रथिनः कुञ्जरानश्वान्पदातींश्चावमर्दितान्
07044029c दृष्ट्वा दुर्योधनः क्षिप्रमुपायात्तममर्षितः
07044030a तयोः क्षणमिवापूर्णः संग्रामः समपद्यत
07044030c अथाभवत्ते विमुखः पुत्रः शरशतार्दितः
07045001  धृतराष्ट्र उवाच
07045001a यथा वदसि मे सूत एकस्य बहुभिः सह
07045001c संग्रामं तुमुलं घोरं जयं चैव महात्मनः
07045002a अश्रद्धेयमिवाश्चर्यं सौभद्रस्याथ विक्रमम्
07045002c किं तु नात्यद्भुतं तेषां येषां धर्मो व्यपाश्रयः
07045003a दुर्योधनेऽथ विमुखे राजपुत्रशते हते
07045003c सौभद्रे प्रतिपत्तिं कां प्रत्यपद्यन्त मामकाः
07045004  संजय उवाच
07045004a संशुष्कास्याश्चलन्नेत्राः प्रस्विन्ना लोमहर्षिणः
07045004c पलायनकृतोत्साहा निरुत्साहा द्विषज्जये
07045005a हतान्भ्रातॄन्पितॄन्पुत्रान्सुहृत्संबन्धिबान्धवान्
07045005c उत्सृज्योत्सृज्य समियुस्त्वरयन्तो हयद्विपान्
07045006a तान्प्रभग्नांस्तथा दृष्ट्वा द्रोणो द्रौणिर्बृहद्बलः
07045006c कृपो दुर्योधनः कर्णः कृतवर्माथ सौबलः
07045007a अभिद्रुताः सुसंक्रुद्धाः सौभद्रमपराजितम्
07045007c तेऽपि पौत्रेण ते राजन्प्रायशो विमुखीकृताः
07045008a एकस्तु सुखसंवृद्धो बाल्याद्दर्पाच्च निर्भयः
07045008c इष्वस्त्रविन्महातेजा लक्ष्मणोऽऽर्जुनिमभ्ययात्
07045009a तमन्वगेवास्य पिता पुत्रगृद्धी न्यवर्तत
07045009c अनु दुर्योधनं चान्ये न्यवर्तन्त महारथाः
07045010a तं तेऽभिषिषिचुर्बाणैर्मेघा गिरिमिवाम्बुभिः
07045010c स च तान्प्रममाथैको विष्वग्वातो यथाम्बुदान्
07045011a पौत्रं तु तव दुर्धर्षं लक्ष्मणं प्रियदर्शनम्
07045011c पितुः समीपे तिष्ठन्तं शूरमुद्यतकार्मुकम्
07045012a अत्यन्तसुखसंवृद्धं धनेश्वरसुतोपमम्
07045012c आससाद रणे कार्ष्णिर्मत्तो मत्तमिव द्विपम्
07045013a लक्ष्मणेन तु संगम्य सौभद्रः परवीरहा
07045013c शरैः सुनिशितैस्तीक्ष्णैर्बाह्वोरुरसि चार्पितः
07045014a संक्रुद्धो वै महाबाहुर्दण्डाहत इवोरगः
07045014c पौत्रस्तव महाराज तव पौत्रमभाषत
07045015a सुदृष्टः क्रियतां लोको अमुं लोकं गमिष्यसि
07045015c पश्यतां बान्धवानां त्वां नयामि यमसादनम्
07045016a एवमुक्त्वा ततो भल्लं सौभद्रः परवीरहा
07045016c उद्बबर्ह महाबाहुर्निर्मुक्तोरगसंनिभम्
07045017a स तस्य भुजनिर्मुक्तो लक्ष्मणस्य सुदर्शनम्
07045017c सुनसं सुभ्रु केशान्तं शिरोऽहार्षीत्सकुण्डलम्
07045017e लक्ष्मणं निहतं दृष्ट्वा हा हेत्युच्चुक्रुशुर्जनाः
07045018a ततो दुर्योधनः क्रुद्धः प्रिये पुत्रे निपातिते
07045018c हतैनमिति चुक्रोश क्षत्रियान्क्षत्रियर्षभः
07045019a ततो द्रोणः कृपः कर्णो द्रोणपुत्रो बृहद्बलः
07045019c कृतवर्मा च हार्दिक्यः षड्रथाः पर्यवारयन्
07045020a स तान्विद्ध्वा शितैर्बाणैर्विमुखीकृत्य चार्जुनिः
07045020c वेगेनाभ्यपतत्क्रुद्धः सैन्धवस्य महद्बलम्
07045021a आवव्रुस्तस्य पन्थानं गजानीकेन दंशिताः
07045021c कलिङ्गाश्च निषादाश्च क्राथपुत्रश्च वीर्यवान्
07045021e तत्प्रसक्तमिवात्यर्थं युद्धमासीद्विशां पते
07045022a ततस्तत्कुञ्जरानीकं व्यधमद्धृष्टमार्जुनिः
07045022c यथा विवान्नित्यगतिर्जलदाञ्शतशोऽम्बरे
07045023a ततः क्राथः शरव्रातैरार्जुनिं समवाकिरत्
07045023c अथेतरे संनिवृत्ताः पुनर्द्रोणमुखा रथाः
07045023e परमास्त्राणि धुन्वानाः सौभद्रमभिदुद्रुवुः
07045024a तान्निवार्यार्जुनिर्बाणैः क्राथपुत्रमथार्दयत्
07045024c शरौघेणाप्रमेयेण त्वरमाणो जिघांसया
07045025a सधनुर्बाणकेयूरौ बाहू समुकुटं शिरः
07045025c छत्रं ध्वजं नियन्तारमश्वांश्चास्य न्यपातयत्
07045026a कुलशीलश्रुतबलैः कीर्त्या चास्त्रबलेन च
07045026c युक्ते तस्मिन्हते वीराः प्रायशो विमुखाभवन्
07046001  धृतराष्ट्र उवाच
07046001a तथा प्रविष्टं तरुणं सौभद्रमपराजितम्
07046001c कुलानुरूपं कुर्वाणं संग्रामेष्वपलायिनम्
07046002a आजानेयैः सुबलिभिर्युक्तमश्वैस्त्रिहायनैः
07046002c प्लवमानमिवाकाशे के शूराः समवारयन्
07046003  संजय उवाच
07046003a अभिमन्युः प्रविश्यैव तावकान्निशितैः शरैः
07046003c अकरोद्विमुखान्सर्वान्पार्थिवान्पाण्डुनन्दनः
07046004a तं तु द्रोणः कृपः कर्णो द्रौणिश्च सबृहद्बलः
07046004c कृतवर्मा च हार्दिक्यः षड्रथाः पर्यवारयन्
07046005a दृष्ट्वा तु सैन्धवे भारमतिमात्रं समाहितम्
07046005c सैन्यं तव महाराज युधिष्ठिरमुपाद्रवत्
07046006a सौभद्रमितरे वीरमभ्यवर्षञ्शराम्बुभिः
07046006c तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तो महारथाः
07046007a तांस्तु सर्वान्महेष्वासान्सर्वविद्यासु निष्ठितान्
07046007c व्यष्टम्भयद्रणे बाणैः सौभद्रः परवीरहा
07046008a द्रोणं पञ्चाशता विद्ध्वा विंशत्या च बृहद्बलम्
07046008c अशीत्या कृतवर्माणं कृपं षष्ट्या शिलीमुखैः
07046009a रुक्मपुङ्खैर्महावेगैराकर्णसमचोदितैः
07046009c अविध्यद्दशभिर्बाणैरश्वत्थामानमार्जुनिः
07046010a स कर्णं कर्णिना कर्णे पीतेन निशितेन च
07046010c फाल्गुनिर्द्विषतां मध्ये विव्याध परमेषुणा
07046011a पातयित्वा कृपस्याश्वांस्तथोभौ पार्ष्णिसारथी
07046011c अथैनं दशभिर्बाणैः प्रत्यविध्यत्स्तनान्तरे
07046012a ततो वृन्दारकं वीरं कुरूणां कीर्तिवर्धनम्
07046012c पुत्राणां तव वीराणां पश्यतामवधीद्बली
07046013a तं द्रौणिः पञ्चविंशत्या क्षुद्रकाणां समर्पयत्
07046013c वरं वरममित्राणामारुजन्तमभीतवत्
07046014a स तु बाणैः शितैस्तूर्णं प्रत्यविध्यत मारिष
07046014c पश्यतां धार्तराष्ट्राणामश्वत्थामानमार्जुनिः
07046015a षष्ट्या शराणां तं द्रौणिस्तिग्मधारैः सुतेजनैः
07046015c उग्रैर्नाकम्पयद्विद्ध्वा मैनाकमिव पर्वतम्
07046016a स तु द्रौणिं त्रिसप्तत्या हेमपुङ्खैरजिह्मगैः
07046016c प्रत्यविध्यन्महातेजा बलवानपकारिणम्
07046017a तस्मिन्द्रोणो बाणशतं पुत्रगृद्धी न्यपातयत्
07046017c अश्वत्थामा तथाष्टौ च परीप्सन्पितरं रणे
07046018a कर्णो द्वाविंशतिं भल्लान्कृतवर्मा चतुर्दश
07046018c बृहद्बलस्तु पञ्चाशत्कृपः शारद्वतो दश
07046019a तांस्तु प्रत्यवधीत्सर्वान्दशभिर्दशभिः शरैः
07046019c तैरर्द्यमानः सौभद्रः सर्वतो निशितैः शरैः
07046020a तं कोसलानामधिपः कर्णिनाताडयद्धृदि
07046020c स तस्याश्वान्ध्वजं चापं सूतं चापातयत्क्षितौ
07046021a अथ कोसलराजस्तु विरथः खड्गचर्मधृत्
07046021c इयेष फाल्गुनेः कायाच्छिरो हर्तुं सकुण्डलम्
07046022a स कोसलानां भर्तारं राजपुत्रं बृहद्बलम्
07046022c हृदि विव्याध बाणेन स भिन्नहृदयोऽपतत्
07046023a बभञ्ज च सहस्राणि दश राजन्महात्मनाम्
07046023c सृजतामशिवा वाचः खड्गकार्मुकधारिणाम्
07046024a तथा बृहद्बलं हत्वा सौभद्रो व्यचरद्रणे
07046024c विष्टम्भयन्महेष्वासान्योधांस्तव शराम्बुभिः
07047001  संजय उवाच
07047001a स कर्णं कर्णिना कर्णे पुनर्विव्याध फाल्गुनिः
07047001c शरैः पञ्चाशता चैनमविध्यत्कोपयन्भृशम्
07047002a प्रतिविव्याध राधेयस्तावद्भिरथ तं पुनः
07047002c स तैराचितसर्वाङ्गो बह्वशोभत भारत
07047003a कर्णं चाप्यकरोत्क्रुद्धो रुधिरोत्पीडवाहिनम्
07047003c कर्णोऽपि विबभौ शूरः शरैश्चित्रोऽसृगाप्लुतः
07047004a तावुभौ शरचित्राङ्गौ रुधिरेण समुक्षितौ
07047004c बभूवतुर्महात्मानौ पुष्पिताविव किंशुकौ
07047005a अथ कर्णस्य सचिवान्षट्शूरांश्चित्रयोधिनः
07047005c साश्वसूतध्वजरथान्सौभद्रो निजघान ह
07047006a अथेतरान्महेष्वासान्दशभिर्दशभिः शरैः
07047006c प्रत्यविध्यदसंभ्रान्तस्तदद्भुतमिवाभवत्
07047007a मागधस्य पुनः पुत्रं हत्वा षड्भिरजिह्मगैः
07047007c साश्वं ससूतं तरुणमश्वकेतुमपातयत्
07047008a मार्तिकावतकं भोजं ततः कुञ्जरकेतनम्
07047008c क्षुरप्रेण समुन्मथ्य ननाद विसृजञ्शरान्
07047009a तस्य दौःशासनिर्विद्ध्वा चतुर्भिश्चतुरो हयान्
07047009c सूतमेकेन विव्याध दशभिश्चार्जुनात्मजम्
07047010a ततो दौःशासनिं कार्ष्णिर्विद्ध्वा सप्तभिराशुगैः
07047010c संरम्भाद्रक्तनयनो वाक्यमुच्चैरथाब्रवीत्
07047011a पिता तवाहवं त्यक्त्वा गतः कापुरुषो यथा
07047011c दिष्ट्या त्वमपि जानीषे योद्धुं न त्वद्य मोक्ष्यसे
07047012a एतावदुक्त्वा वचनं कर्मारपरिमार्जितम्
07047012c नाराचं विससर्जास्मै तं द्रौणिस्त्रिभिराच्छिनत्
07047013a तस्यार्जुनिर्ध्वजं छित्त्वा शल्यं त्रिभिरताडयत्
07047013c तं शल्यो नवभिर्बाणैर्गार्ध्रपत्रैरताडयत्
07047014a तस्यार्जुनिर्ध्वजं छित्त्वा उभौ च पार्ष्णिसारथी
07047014c तं विव्याधायसैः षड्भिः सोऽपक्रामद्रथान्तरम्
07047015a शत्रुंजयं चन्द्रकेतुं मेघवेगं सुवर्चसम्
07047015c सूर्यभासं च पञ्चैतान्हत्वा विव्याध सौबलम्
07047016a तं सौबलस्त्रिभिर्विद्ध्वा दुर्योधनमथाब्रवीत्
07047016c सर्व एनं प्रमथ्नीमः पुरैकैकं हिनस्ति नः
07047017a अथाब्रवीत्तदा द्रोणं कर्णो वैकर्तनो वृषा
07047017c पुरा सर्वान्प्रमथ्नाति ब्रूह्यस्य वधमाशु नः
07047018a ततो द्रोणो महेष्वासः सर्वांस्तान्प्रत्यभाषत
07047018c अस्ति वोऽस्यान्तरं कश्चित्कुमारस्य प्रपश्यति
07047019a अन्वस्य पितरं ह्यद्य चरतः सर्वतोदिशम्
07047019c शीघ्रतां नरसिंहस्य पाण्डवेयस्य पश्यत
07047020a धनुर्मण्डलमेवास्य रथमार्गेषु दृश्यते
07047020c संदधानस्य विशिखाञ्शीघ्रं चैव विमुञ्चतः
07047021a आरुजन्निव मे प्राणान्मोहयन्नपि सायकैः
07047021c प्रहर्षयति मा भूयः सौभद्रः परवीरहा
07047022a अति मा नन्दयत्येष सौभद्रो विचरन्रणे
07047022c अन्तरं यस्य संरब्धा न पश्यन्ति महारथाः
07047023a अस्यतो लघुहस्तस्य दिशः सर्वा महेषुभिः
07047023c न विशेषं प्रपश्यामि रणे गाण्डीवधन्वनः
07047024a अथ कर्णः पुनर्द्रोणमाहार्जुनिशरार्दितः
07047024c स्थातव्यमिति तिष्ठामि पीड्यमानोऽभिमन्युना
07047025a तेजस्विनः कुमारस्य शराः परमदारुणाः
07047025c क्षिण्वन्ति हृदयं मेऽद्य घोराः पावकतेजसः
07047026a तमाचार्योऽब्रवीत्कर्णं शनकैः प्रहसन्निव
07047026c अभेद्यमस्य कवचं युवा चाशुपराक्रमः
07047027a उपदिष्टा मया अस्य पितुः कवचधारणा
07047027c तामेष निखिलां वेत्ति ध्रुवं परपुरंजयः
07047028a शक्यं त्वस्य धनुश्छेत्तुं ज्यां च बाणैः समाहितैः
07047028c अभीशवो हयाश्चैव तथोभौ पार्ष्णिसारथी
07047029a एतत्कुरु महेष्वास राधेय यदि शक्यते
07047029c अथैनं विमुखीकृत्य पश्चात्प्रहरणं कुरु
07047030a सधनुष्को न शक्योऽयमपि जेतुं सुरासुरैः
07047030c विरथं विधनुष्कं च कुरुष्वैनं यदीच्छसि
07047031a तदाचार्यवचः श्रुत्वा कर्णो वैकर्तनस्त्वरन्
07047031c अस्यतो लघुहस्तस्य पृषत्कैर्धनुराच्छिनत्
07047032a अश्वानस्यावधीद्भोजो गौतमः पार्ष्णिसारथी
07047032c शेषास्तु छिन्नधन्वानं शरवर्षैरवाकिरन्
07047033a त्वरमाणास्त्वराकाले विरथं षण्महारथाः
07047033c शरवर्षैरकरुणा बालमेकमवाकिरन्
07047034a स छिन्नधन्वा विरथः स्वधर्ममनुपालयन्
07047034c खड्गचर्मधरः श्रीमानुत्पपात विहायसम्
07047035a मार्गैः स कैशिकाद्यैश्च लाघवेन बलेन च
07047035c आर्जुनिर्व्यचरद्व्योम्नि भृशं वै पक्षिराडिव
07047036a मय्येव निपतत्येष सासिरित्यूर्ध्वदृष्टयः
07047036c विव्यधुस्तं महेष्वासाः समरे छिद्रदर्शिनः
07047037a तस्य द्रोणोऽच्छिनन्मुष्टौ खड्गं मणिमयत्सरुम्
07047037c राधेयो निशितैर्बाणैर्व्यधमच्चर्म चोत्तमम्
07047038a व्यसिचर्मेषुपूर्णाङ्गः सोऽन्तरिक्षात्पुनः क्षितिम्
07047038c आस्थितश्चक्रमुद्यम्य द्रोणं क्रुद्धोऽभ्यधावत
07047039a स चक्ररेणूज्ज्वलशोभिताङ्गो; बभावतीवोन्नतचक्रपाणिः
07047039c रणेऽभिमन्युः क्षणदासुभद्रः; स वासुभद्रानुकृतिं प्रकुर्वन्
07047040a स्रुतरुधिरकृतैकरागवक्त्रो; भ्रुकुटिपुटाकुटिलोऽतिसिंहनादः
07047040c प्रभुरमितबलो रणेऽभिमन्यु;र्नृपवरमध्यगतो भृशं व्यराजत्
07048001  संजय उवाच
07048001a विष्णोः स्वसानन्दिकरः स विष्ण्वायुधभूषितः
07048001c रराजातिरथः संख्ये जनार्दन इवापरः
07048002a मारुतोद्धूतकेशान्तमुद्यतारिवरायुधम्
07048002c वपुः समीक्ष्य पृथ्वीशा दुःसमीक्ष्यं सुरैरपि
07048003a तच्चक्रं भृशमुद्विग्नाः संचिच्छिदुरनेकधा
07048003c महारथस्ततः कार्ष्णिः संजग्राह महागदाम्
07048004a विधनुःस्यन्दनासिस्तैर्विचक्रश्चारिभिः कृतः
07048004c अभिमन्युर्गदापाणिरश्वत्थामानमाद्रवत्
07048005a स गदामुद्यतां दृष्ट्वा ज्वलन्तीमशनीमिव
07048005c अपाक्रामद्रथोपस्थाद्विक्रमांस्त्रीन्नरर्षभः
07048006a तस्याश्वान्गदया हत्वा तथोभौ पार्ष्णिसारथी
07048006c शराचिताङ्गः सौभद्रः श्वाविद्वत्प्रत्यदृश्यत
07048007a ततः सुबलदायादं कालकेयमपोथयत्
07048007c जघान चास्यानुचरान्गान्धारान्सप्तसप्ततिम्
07048008a पुनर्ब्रह्मवसातीयाञ्जघान रथिनो दश
07048008c केकयानां रथान्सप्त हत्वा च दश कुञ्जरान्
07048008e दौःशासनिरथं साश्वं गदया समपोथयत्
07048009a ततो दौःशासनिः क्रुद्धो गदामुद्यम्य मारिष
07048009c अभिदुद्राव सौभद्रं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्
07048010a तावुद्यतगदौ वीरावन्योन्यवधकाङ्क्षिणौ
07048010c भ्रातृव्यौ संप्रजह्राते पुरेव त्र्यम्बकान्तकौ
07048011a तावन्योन्यं गदाग्राभ्यां संहत्य पतितौ क्षितौ
07048011c इन्द्रध्वजाविवोत्सृष्टौ रणमध्ये परंतपौ
07048012a दौःशासनिरथोत्थाय कुरूणां कीर्तिवर्धनः
07048012c प्रोत्तिष्ठमानं सौभद्रं गदया मूर्ध्न्यताडयत्
07048013a गदावेगेन महता व्यायामेन च मोहितः
07048013c विचेता न्यपतद्भूमौ सौभद्रः परवीरहा
07048013e एवं विनिहतो राजन्नेको बहुभिराहवे
07048014a क्षोभयित्वा चमूं सर्वां नलिनीमिव कुञ्जरः
07048014c अशोभत हतो वीरो व्याधैर्वनगजो यथा
07048015a तं तथा पतितं शूरं तावकाः पर्यवारयन्
07048015c दावं दग्ध्वा यथा शान्तं पावकं शिशिरात्यये
07048016a विमृद्य तरुशृङ्गाणि संनिवृत्तमिवानिलम्
07048016c अस्तं गतमिवादित्यं तप्त्वा भारतवाहिनीम्
07048017a उपप्लुतं यथा सोमं संशुष्कमिव सागरम्
07048017c पूर्णचन्द्राभवदनं काकपक्षवृताक्षकम्
07048018a तं भूमौ पतितं दृष्ट्वा तावकास्ते महारथाः
07048018c मुदा परमया युक्ताश्चुक्रुशुः सिंहवन्मुहुः
07048019a आसीत्परमको हर्षस्तावकानां विशां पते
07048019c इतरेषां तु वीराणां नेत्रेभ्यः प्रापतज्जलम्
07048020a अभिक्रोशन्ति भूतानि अन्तरिक्षे विशां पते
07048020c दृष्ट्वा निपतितं वीरं च्युतं चन्द्रमिवाम्बरात्
07048021a द्रोणकर्णमुखैः षड्भिर्धार्तराष्ट्रैर्महारथैः
07048021c एकोऽयं निहतः शेते नैष धर्मो मतो हि नः
07048022a तस्मिंस्तु निहते वीरे बह्वशोभत मेदिनी
07048022c द्यौर्यथा पूर्णचन्द्रेण नक्षत्रगणमालिनी
07048023a रुक्मपुङ्खैश्च संपूर्णा रुधिरौघपरिप्लुता
07048023c उत्तमाङ्गैश्च वीराणां भ्राजमानैः सकुण्डलैः
07048024a विचित्रैश्च परिस्तोमैः पताकाभिश्च संवृता
07048024c चामरैश्च कुथाभिश्च प्रविद्धैश्चाम्बरोत्तमैः
07048025a रथाश्वनरनागानामलंकारैश्च सुप्रभैः
07048025c खड्गैश्च निशितैः पीतैर्निर्मुक्तैर्भुजगैरिव
07048026a चापैश्च विशिखैश्छिन्नैः शक्त्यृष्टिप्रासकम्पनैः
07048026c विविधैरायुधैश्चान्यैः संवृता भूरशोभत
07048027a वाजिभिश्चापि निर्जीवैः स्वपद्भिः शोणितोक्षितैः
07048027c सारोहैर्विषमा भूमिः सौभद्रेण निपातितैः
07048028a साङ्कुशैः समहामात्रैः सवर्मायुधकेतुभिः
07048028c पर्वतैरिव विध्वस्तैर्विशिखोन्मथितैर्गजैः
07048029a पृथिव्यामनुकीर्णैश्च व्यश्वसारथियोधिभिः
07048029c ह्रदैरिव प्रक्षुभितैर्हतनागै रथोत्तमैः
07048030a पदातिसंघैश्च हतैर्विविधायुधभूषणैः
07048030c भीरूणां त्रासजननी घोररूपाभवन्मही
07048031a तं दृष्ट्वा पतितं भूमौ चन्द्रार्कसदृशद्युतिम्
07048031c तावकानां परा प्रीतिः पाण्डूनां चाभवद्व्यथा
07048032a अभिमन्यौ हते राजञ्शिशुकेऽप्राप्तयौवने
07048032c संप्राद्रवच्चमूः सर्वा धर्मराजस्य पश्यतः
07048033a दीर्यमाणं बलं दृष्ट्वा सौभद्रे विनिपातिते
07048033c अजातशत्रुः स्वान्वीरानिदं वचनमब्रवीत्
07048034a स्वर्गमेष गतः शूरो यो हतो नपराङ्मुखः
07048034c संस्तम्भयत मा भैष्ट विजेष्यामो रणे रिपून्
07048035a इत्येवं स महातेजा दुःखितेभ्यो महाद्युतिः
07048035c धर्मराजो युधां श्रेष्ठो ब्रुवन्दुःखमपानुदत्
07048036a युद्धे ह्याशीविषाकारान्राजपुत्रान्रणे बहून्
07048036c पूर्वं निहत्य संग्रामे पश्चादार्जुनिरन्वगात्
07048037a हत्वा दशसहस्राणि कौसल्यं च महारथम्
07048037c कृष्णार्जुनसमः कार्ष्णिः शक्रसद्म गतो ध्रुवम्
07048038a रथाश्वनरमातङ्गान्विनिहत्य सहस्रशः
07048038c अवितृप्तः स संग्रामादशोच्यः पुण्यकर्मकृत्
07048039a वयं तु प्रवरं हत्वा तेषां तैः शरपीडिताः
07048039c निवेशायाभ्युपायाम सायाह्ने रुधिरोक्षिताः
07048040a निरीक्षमाणास्तु वयं परे चायोधनं शनैः
07048040c अपयाता महाराज ग्लानिं प्राप्ता विचेतसः
07048041a ततो निशाया दिवसस्य चाशिवः; शिवारुतः संधिरवर्तताद्भुतः
07048041c कुशेशयापीडनिभे दिवाकरे; विलम्बमानेऽस्तमुपेत्य पर्वतम्
07048042a वरासिशक्त्यृष्टिवरूथचर्मणां; विभूषणानां च समाक्षिपन्प्रभाम्
07048042c दिवं च भूमिं च समानयन्निव; प्रियां तनुं भानुरुपैति पावकम्
07048043a महाभ्रकूटाचलशृङ्गसंनिभै;र्गजैरनेकैरिव वज्रपातितैः
07048043c सवैजयन्त्यङ्कुशवर्मयन्तृभि;र्निपातितैर्निष्टनतीव गौश्चिता
07048044a हतेश्वरैश्चूर्णितपत्त्युपस्करै;र्हताश्वसूतैर्विपताककेतुभिः
07048044c महारथैर्भूः शुशुभे विचूर्णितैः; पुरैरिवामित्रहतैर्नराधिप
07048045a रथाश्ववृन्दैः सहसादिभिर्हतैः; प्रविद्धभाण्डाभरणैः पृथग्विधैः
07048045c निरस्तजिह्वादशनान्त्रलोचनै;र्धरा बभौ घोरविरूपदर्शना
07048046a प्रविद्धवर्माभरणा वरायुधा; विपन्नहस्त्यश्वरथानुगा नराः
07048046c महार्हशय्यास्तरणोचिताः सदा; क्षितावनाथा इव शेरते हताः
07048047a अतीव हृष्टाः श्वसृगालवायसा; बडाः सुपर्णाश्च वृकास्तरक्षवः
07048047c वयांस्यसृक्पान्यथ रक्षसां गणाः; पिशाचसंघाश्च सुदारुणा रणे
07048048a त्वचो विनिर्भिद्य पिबन्वसामसृ;क्तथैव मज्जां पिशितानि चाश्नुवन्
07048048c वपां विलुम्पन्ति हसन्ति गान्ति च; प्रकर्षमाणाः कुणपान्यनेकशः
07048049a शरीरसंघाटवहा असृग्जला; रथोडुपा कुञ्जरशैलसंकटा
07048049c मनुष्यशीर्षोपलमांसकर्दमा; प्रविद्धनानाविधशस्त्रमालिनी
07048050a महाभया वैतरणीव दुस्तरा; प्रवर्तिता योधवरैस्तदा नदी
07048050c उवाह मध्येन रणाजिरं भृशं; भयावहा जीवमृतप्रवाहिनी
07048051a पिबन्ति चाश्नन्ति च यत्र दुर्दृशाः; पिशाचसंघा विविधाः सुभैरवाः
07048051c सुनन्दिताः प्राणभृतां भयंकराः; समानभक्षाः श्वसृगालपक्षिणः
07048052a तथा तदायोधनमुग्रदर्शनं; निशामुखे पितृपतिराष्ट्रसंनिभम्
07048052c निरीक्षमाणाः शनकैर्जहुर्नराः; समुत्थितारुण्डकुलोपसंकुलम्
07048053a अपेतविध्वस्तमहार्हभूषणं; निपातितं शक्रसमं महारथम्
07048053c रणेऽभिमन्युं ददृशुस्तदा जना; व्यपोढहव्यं सदसीव पावकम्
07049001  संजय उवाच
07049001a तस्मिंस्तु निहते वीरे सौभद्रे रथयूथपे
07049001c विमुक्तरथसंनाहाः सर्वे निक्षिप्तकार्मुकाः
07049002a उपोपविष्टा राजानं परिवार्य युधिष्ठिरम्
07049002c तदेव दुःखं ध्यायन्तः सौभद्रगतमानसाः
07049003a ततो युधिष्ठिरो राजा विललाप सुदुःखितः
07049003c अभिमन्यौ हते वीरे भ्रातुः पुत्रे महारथे
07049004a द्रोणानीकमसंबाधं मम प्रियचिकीर्षया
07049004c भित्त्वा व्यूहं प्रविष्टोऽसौ गोमध्यमिव केसरी
07049005a यस्य शूरा महेष्वासाः प्रत्यनीकगता रणे
07049005c प्रभग्ना विनिवर्तन्ते कृतास्त्रा युद्धदुर्मदाः
07049006a अत्यन्तशत्रुरस्माकं येन दुःशासनः शरैः
07049006c क्षिप्रं ह्यभिमुखः संख्ये विसंज्ञो विमुखीकृतः
07049007a स तीर्त्वा दुस्तरं वीरो द्रोणानीकमहार्णवम्
07049007c प्राप्य दौःशासनिं कार्ष्णिर्यातो वैवस्वतक्षयम्
07049008a कथं द्रक्ष्यामि कौन्तेयं सौभद्रे निहतेऽर्जुनम्
07049008c सुभद्रां वा महाभागां प्रियं पुत्रमपश्यतीम्
07049009a किं स्विद्वयमपेतार्थमश्लिष्टमसमञ्जसम्
07049009c तावुभौ प्रतिवक्ष्यामो हृषीकेशधनंजयौ
07049010a अहमेव सुभद्रायाः केशवार्जुनयोरपि
07049010c प्रियकामो जयाकाङ्क्षी कृतवानिदमप्रियम्
07049011a न लुब्धो बुध्यते दोषान्मोहाल्लोभः प्रवर्तते
07049011c मधु लिप्सुर्हि नापश्यं प्रपातमिदमीदृशम्
07049012a यो हि भोज्ये पुरस्कार्यो यानेषु शयनेषु च
07049012c भूषणेषु च सोऽस्माभिर्बालो युधि पुरस्कृतः
07049013a कथं हि बालस्तरुणो युद्धानामविशारदः
07049013c सदश्व इव संबाधे विषमे क्षेममर्हति
07049014a नो चेद्धि वयमप्येनं महीमनुशयीमहि
07049014c बीभत्सोः कोपदीप्तस्य दग्धाः कृपणचक्षुषा
07049015a अलुब्धो मतिमान्ह्रीमान्क्षमावान्रूपवान्बली
07049015c वपुष्मान्मानकृद्वीरः प्रियः सत्यपरायणः
07049016a यस्य श्लाघन्ति विबुधाः कर्माण्यूर्जितकर्मणः
07049016c निवातकवचाञ्जघ्ने कालकेयांश्च वीर्यवान्
07049017a महेन्द्रशत्रवो येन हिरण्यपुरवासिनः
07049017c अक्ष्णोर्निमेषमात्रेण पौलोमाः सगणा हताः
07049018a परेभ्योऽप्यभयार्थिभ्यो यो ददात्यभयं विभुः
07049018c तस्यास्माभिर्न शकितस्त्रातुमद्यात्मजो भयात्
07049019a भयं तु सुमहत्प्राप्तं धार्तराष्ट्रं महद्बलम्
07049019c पार्थः पुत्रवधात्क्रुद्धः कौरवाञ्शोषयिष्यति
07049020a क्षुद्रः क्षुद्रसहायश्च स्वपक्षक्षयमातुरः
07049020c व्यक्तं दुर्योधनो दृष्ट्वा शोचन्हास्यति जीवितम्
07049021a न मे जयः प्रीतिकरो न राज्यं; न चामरत्वं न सुरैः सलोकता
07049021c इमं समीक्ष्याप्रतिवीर्यपौरुषं; निपातितं देववरात्मजात्मजम्
07050001  संजय उवाच
07050001a तस्मिन्नहनि निर्वृत्ते घोरे प्राणभृतां क्षये
07050001c आदित्येऽस्तंगते श्रीमान्संध्याकाल उपस्थिते
07050002a व्यपयातेषु सैन्येषु वासाय भरतर्षभ
07050002c हत्वा संशप्तकव्रातान्दिव्यैरस्त्रैः कपिध्वजः
07050003a प्रायात्स्वशिबिरं जिष्णुर्जैत्रमास्थाय तं रथम्
07050003c गच्छन्नेव च गोविन्दं सन्नकण्ठोऽभ्यभाषत
07050004a किं नु मे हृदयं त्रस्तं वाक्यं सज्जति केशव
07050004c स्पन्दन्ति चाप्यनिष्टानि गात्रं सीदति चाच्युत
07050005a अनिष्टं चैव मे श्लिष्टं हृदयान्नापसर्पति
07050005c भुवि यद्दिक्षु चाप्युग्रा उत्पातास्त्रासयन्ति माम्
07050006a बहुप्रकारा दृश्यन्ते सर्व एवाघशंसिनः
07050006c अपि स्वस्ति भवेद्राज्ञः सामात्यस्य गुरोर्मम
07050007  वासुदेव उवाच
07050007a व्यक्तं शिवं तव भ्रातुः सामात्यस्य भविष्यति
07050007c मा शुचः किंचिदेवान्यत्तत्रानिष्टं भविष्यति
07050008  संजय उवाच
07050008a ततः संध्यामुपास्यैव वीरौ वीरावसादने
07050008c कथयन्तौ रणे वृत्तं प्रयातौ रथमास्थितौ
07050009a ततः स्वशिबिरं प्राप्तौ हतानन्दं हतत्विषम्
07050009c वासुदेवोऽर्जुनश्चैव कृत्वा कर्म सुदुष्करम्
07050010a ध्वस्ताकारं समालक्ष्य शिबिरं परवीरहा
07050010c बीभत्सुरब्रवीत्कृष्णमस्वस्थहृदयस्ततः
07050011a नाद्य नन्दन्ति तूर्याणि मङ्गल्यानि जनार्दन
07050011c मिश्रा दुन्दुभिनिर्घोषैः शङ्खाश्चाडम्बरैः सह
07050011e वीणा वा नाद्य वाद्यन्ते शम्यातालस्वनैः सह
07050012a मङ्गल्यानि च गीतानि न गायन्ति पठन्ति च
07050012c स्तुतियुक्तानि रम्याणि ममानीकेषु बन्दिनः
07050013a योधाश्चापि हि मां दृष्ट्वा निवर्तन्ते ह्यधोमुखाः
07050013c कर्माणि च यथापूर्वं कृत्वा नाभिवदन्ति माम्
07050014a अपि स्वस्ति भवेदद्य भ्रातृभ्यो मम माधव
07050014c न हि शुध्यति मे भावो दृष्ट्वा स्वजनमाकुलम्
07050015a अपि पाञ्चालराजस्य विराटस्य च मानद
07050015c सर्वेषां चैव योधानां सामग्र्यं स्यान्ममाच्युत
07050016a न च मामद्य सौभद्रः प्रहृष्टो भ्रातृभिः सह
07050016c रणादायान्तमुचितं प्रत्युद्याति हसन्निव
07050017a एवं संकथयन्तौ तौ प्रविष्टौ शिबिरं स्वकम्
07050017c ददृशाते भृशास्वस्थान्पाण्डवान्नष्टचेतसः
07050018a दृष्ट्वा भ्रातॄंश्च पुत्रांश्च विमना वानरध्वजः
07050018c अपश्यंश्चैव सौभद्रमिदं वचनमब्रवीत्
07050019a मुखवर्णोऽप्रसन्नो वः सर्वेषामेव लक्ष्यते
07050019c न चाभिमन्युं पश्यामि न च मां प्रतिनन्दथ
07050020a मया श्रुतश्च द्रोणेन चक्रव्यूहो विनिर्मितः
07050020c न च वस्तस्य भेत्तास्ति ऋते सौभद्रमाहवे
07050021a न चोपदिष्टस्तस्यासीन्मयानीकविनिर्गमः
07050021c कच्चिन्न बालो युष्माभिः परानीकं प्रवेशितः
07050022a भित्त्वानीकं महेष्वासः परेषां बहुशो युधि
07050022c कच्चिन्न निहतः शेते सौभद्रः परवीरहा
07050023a लोहिताक्षं महाबाहुं जातं सिंहमिवाद्रिषु
07050023c उपेन्द्रसदृशं ब्रूत कथमायोधने हतः
07050024a सुकुमारं महेष्वासं वासवस्यात्मजात्मजम्
07050024c सदा मम प्रियं ब्रूत कथमायोधने हतः
07050025a वार्ष्णेयीदयितं शूरं मया सततलालितम्
07050025c अम्बायाश्च प्रियं नित्यं कोऽवधीत्कालचोदितः
07050026a सदृशो वृष्णिसिंहस्य केशवस्य महात्मनः
07050026c विक्रमश्रुतमाहात्म्यैः कथमायोधने हतः
07050027a सुभद्रायाः प्रियं नित्यं द्रौपद्याः केशवस्य च
07050027c यदि पुत्रं न पश्यामि यास्यामि यमसादनम्
07050028a मृदुकुञ्चितकेशान्तं बालं बालमृगेक्षणम्
07050028c मत्तद्विरदविक्रान्तं शालपोतमिवोद्गतम्
07050029a स्मिताभिभाषिणं दान्तं गुरुवाक्यकरं सदा
07050029c बाल्येऽप्यबालकर्माणं प्रियवाक्यममत्सरम्
07050030a महोत्साहं महाबाहुं दीर्घराजीवलोचनम्
07050030c भक्तानुकम्पिनं दान्तं न च नीचानुसारिणम्
07050031a कृतज्ञं ज्ञानसंपन्नं कृतास्त्रमनिवर्तिनम्
07050031c युद्धाभिनन्दिनं नित्यं द्विषतामघवर्धनम्
07050032a स्वेषां प्रियहिते युक्तं पितॄणां जयगृद्धिनम्
07050032c न च पूर्वप्रहर्तारं संग्रामे नष्टसंभ्रमम्
07050032e यदि पुत्रं न पश्यामि यास्यामि यमसादनम्
07050033a सुललाटं सुकेशान्तं सुभ्र्वक्षिदशनच्छदम्
07050033c अपश्यतस्तद्वदनं का शान्तिर्हृदयस्य मे
07050034a तन्त्रीस्वनसुखं रम्यं पुंस्कोकिलसमध्वनिम्
07050034c अशृण्वतः स्वनं तस्य का शान्तिर्हृदयस्य मे
07050035a रूपं चाप्रतिरूपं तत्त्रिदशेष्वपि दुर्लभम्
07050035c अपश्यतोऽद्य वीरस्य का शान्तिर्हृदयस्य मे
07050036a अभिवादनदक्षं तं पितॄणां वचने रतम्
07050036c नाद्याहं यदि पश्यामि का शान्तिर्हृदयस्य मे
07050037a सुकुमारः सदा वीरो महार्हशयनोचितः
07050037c भूमावनाथवच्छेते नूनं नाथवतां वरः
07050038a शयानं समुपासन्ति यं पुरा परमस्त्रियः
07050038c तमद्य विप्रविद्धाङ्गमुपासन्त्यशिवाः शिवाः
07050039a यः पुरा बोध्यते सुप्तः सूतमागधबन्दिभिः
07050039c बोधयन्त्यद्य तं नूनं श्वापदा विकृतैः स्वरैः
07050040a छत्रच्छायासमुचितं तस्य तद्वदनं शुभम्
07050040c नूनमद्य रजोध्वस्तं रणे रेणुः करिष्यति
07050041a हा पुत्रकावितृप्तस्य सततं पुत्रदर्शने
07050041c भाग्यहीनस्य कालेन यथा मे नीयसे बलात्
07050042a साद्य संयमनी नूनं सदा सुकृतिनां गतिः
07050042c स्वभाभिर्भासिता रम्या त्वयात्यर्थं विराजते
07050043a नूनं वैवस्वतश्च त्वा वरुणश्च प्रियातिथिः
07050043c शतक्रतुर्धनेशश्च प्राप्तमर्चन्त्यभीरुकम्
07050044a एवं विलप्य बहुधा भिन्नपोतो वणिग्यथा
07050044c दुःखेन महताविष्टो युधिष्ठिरमपृच्छत
07050045a कच्चित्स कदनं कृत्वा परेषां पाण्डुनन्दन
07050045c स्वर्गतोऽभिमुखः संख्ये युध्यमानो नरर्षभः
07050046a स नूनं बहुभिर्यत्तैर्युध्यमानो नरर्षभैः
07050046c असहायः सहायार्थी मामनुध्यातवान्ध्रुवम्
07050047a पीड्यमानः शरैर्बालस्तात साध्वभिधाव माम्
07050047c इति विप्रलपन्मन्ये नृशंसैर्बहुभिर्हतः
07050048a अथ वा मत्प्रसूतश्च स्वस्रीयो माधवस्य च
07050048c सुभद्रायां च संभूतो नैवं वक्तुमिहार्हति
07050049a वज्रसारमयं नूनं हृदयं सुदृढं मम
07050049c अपश्यतो दीर्घबाहुं रक्ताक्षं यन्न दीर्यते
07050050a कथं बाले महेष्वासे नृशंसा मर्मभेदिनः
07050050c स्वस्रीये वासुदेवस्य मम पुत्रेऽक्षिपञ्शरान्
07050051a यो मां नित्यमदीनात्मा प्रत्युद्गम्याभिनन्दति
07050051c उपयान्तं रिपून्हत्वा सोऽद्य मां किं न पश्यति
07050052a नूनं स पतितः शेते धरण्यां रुधिरोक्षितः
07050052c शोभयन्मेदिनीं गात्रैरादित्य इव पातितः
07050053a रणे विनिहतं श्रुत्वा शोकार्ता वै विनंक्ष्यति
07050053c सुभद्रा वक्ष्यते किं मामभिमन्युमपश्यती
07050053e द्रौपदी चैव दुःखार्ते ते च वक्ष्यामि किं न्वहम्
07050054a वज्रसारमयं नूनं हृदयं यन्न यास्यति
07050054c सहस्रधा वधूं दृष्ट्वा रुदतीं शोककर्शिताम्
07050055a हृष्टानां धार्तराष्ट्राणां सिंहनादो मया श्रुतः
07050055c युयुत्सुश्चापि कृष्णेन श्रुतो वीरानुपालभन्
07050056a अशक्नुवन्तो बीभत्सुं बालं हत्वा महारथाः
07050056c किं नदध्वमधर्मज्ञाः पार्थे वै दृश्यतां बलम्
07050057a किं तयोर्विप्रियं कृत्वा केशवार्जुनयोर्मृधे
07050057c सिंहवन्नदत प्रीताः शोककाल उपस्थिते
07050058a आगमिष्यति वः क्षिप्रं फलं पापस्य कर्मणः
07050058c अधर्मो हि कृतस्तीव्रः कथं स्यादफलश्चिरम्
07050059a इति तान्प्रति भाषन्वै वैश्यापुत्रो महामतिः
07050059c अपायाच्छस्त्रमुत्सृज्य कोपदुःखसमन्वितः
07050060a किमर्थमेतन्नाख्यातं त्वया कृष्ण रणे मम
07050060c अधक्ष्यं तानहं सर्वांस्तदा क्रूरान्महारथान्
07050061a निगृह्य वासुदेवस्तं पुत्राधिभिरभिप्लुतम्
07050061c मैवमित्यब्रवीत्कृष्णस्तीव्रशोकसमन्वितम्
07050062a सर्वेषामेष वै पन्थाः शूराणामनिवर्तिनाम्
07050062c क्षत्रियाणां विशेषेण येषां युद्धेन जीविका
07050063a एषा वै युध्यमानानां शूराणामनिवर्तिनाम्
07050063c विहिता धर्मशास्त्रज्ञैर्गतिर्गतिमतां वर
07050064a ध्रुवं युद्धे हि मरणं शूराणामनिवर्तिनाम्
07050064c गतः पुण्यकृतां लोकानभिमन्युर्न संशयः
07050065a एतच्च सर्ववीराणां काङ्क्षितं भरतर्षभ
07050065c संग्रामेऽभिमुखा मृत्युं प्राप्नुयामेति मानद
07050066a स च वीरान्रणे हत्वा राजपुत्रान्महाबलान्
07050066c वीरैराकाङ्क्षितं मृत्युं संप्राप्तोऽभिमुखो रणे
07050067a मा शुचः पुरुषव्याघ्र पूर्वैरेष सनातनः
07050067c धर्मकृद्भिः कृतो धर्मः क्षत्रियाणां रणे क्षयः
07050068a इमे ते भ्रातरः सर्वे दीना भरतसत्तम
07050068c त्वयि शोकसमाविष्टे नृपाश्च सुहृदस्तव
07050069a एतांस्त्वं वचसा साम्ना समाश्वासय मानद
07050069c विदितं वेदितव्यं ते न शोकं कर्तुमर्हसि
07050070a एवमाश्वासितः पार्थः कृष्णेनाद्भुतकर्मणा
07050070c ततोऽब्रवीत्तदा भ्रातॄन्सर्वान्पार्थः सगद्गदान्
07050071a स दीर्घबाहुः पृथ्वंसो दीर्घराजीवलोचनः
07050071c अभिमन्युर्यथा वृत्तः श्रोतुमिच्छाम्यहं तथा
07050072a सनागस्यन्दनहयान्द्रक्ष्यध्वं निहतान्मया
07050072c संग्रामे सानुबन्धांस्तान्मम पुत्रस्य वैरिणः
07050073a कथं च वः कृतास्त्राणां सर्वेषां शस्त्रपाणिनाम्
07050073c सौभद्रो निधनं गच्छेद्वज्रिणापि समागतः
07050074a यद्येवमहमज्ञास्यमशक्तान्रक्षणे मम
07050074c पुत्रस्य पाण्डुपाञ्चालान्मया गुप्तो भवेत्ततः
07050075a कथं च वो रथस्थानां शरवर्षाणि मुञ्चताम्
07050075c नीतोऽभिमन्युर्निधनं कदर्थीकृत्य वः परैः
07050076a अहो वः पौरुषं नास्ति न च वोऽस्ति पराक्रमः
07050076c यत्राभिमन्युः समरे पश्यतां वो निपातितः
07050077a आत्मानमेव गर्हेयं यदहं वः सुदुर्बलान्
07050077c युष्मानाज्ञाय निर्यातो भीरूनकृतनिश्रमान्
07050078a आहोस्विद्भूषणार्थाय वर्मशस्त्रायुधानि वः
07050078c वाचश्च वक्तुं संसत्सु मम पुत्रमरक्षताम्
07050079a एवमुक्त्वा ततो वाक्यं तिष्ठंश्चापवरासिमान्
07050079c न स्माशक्यत बीभत्सुः केनचित्प्रसमीक्षितुम्
07050080a तमन्तकमिव क्रुद्धं निःश्वसन्तं मुहुर्मुहुः
07050080c पुत्रशोकाभिसंतप्तमश्रुपूर्णमुखं तदा
07050081a नाभिभाष्टुं शक्नुवन्ति द्रष्टुं वा सुहृदोऽर्जुनम्
07050081c अन्यत्र वासुदेवाद्वा ज्येष्टाद्वा पाण्डुनन्दनात्
07050082a सर्वास्ववस्थासु हितावर्जुनस्य मनोनुगौ
07050082c बहुमानात्प्रियत्वाच्च तावेनं वक्तुमर्हतः
07050083a ततस्तं पुत्रशोकेन भृशं पीडितमानसम्
07050083c राजीवलोचनं क्रुद्धं राजा वचनमब्रवीत्
07051001  युधिष्ठिर उवाच
07051001a त्वयि याते महाबाहो संशप्तकबलं प्रति
07051001c प्रयत्नमकरोत्तीव्रमाचार्यो ग्रहणे मम
07051002a व्यूढानीकं वयं द्रोणं वरयामः स्म सर्वशः
07051002c प्रतिव्यूह्य रथानीकं यतमानं तथा रणे
07051003a स वार्यमाणो रथिभी रक्षितेन मया तथा
07051003c अस्मानपि जघानाशु पीडयन्निशितैः शरैः
07051004a ते पीड्यमाना द्रोणेन द्रोणानीकं न शक्नुमः
07051004c प्रतिवीक्षितुमप्याजौ भेत्तुं तत्कुत एव तु
07051005a वयं त्वप्रतिमं वीर्ये सर्वे सौभद्रमात्मजम्
07051005c उक्तवन्तः स्म ते तात भिन्ध्यनीकमिति प्रभो
07051006a स तथा चोदितोऽस्माभिः सदश्व इव वीर्यवान्
07051006c असह्यमपि तं भारं वोढुमेवोपचक्रमे
07051007a स तवास्त्रोपदेशेन वीर्येण च समन्वितः
07051007c प्राविशत्तद्बलं बालः सुपर्ण इव सागरम्
07051008a तेऽनुयाता वयं वीरं सात्वतीपुत्रमाहवे
07051008c प्रवेष्टुकामास्तेनैव येन स प्राविशच्चमूम्
07051009a ततः सैन्धवको राजा क्षुद्रस्तात जयद्रथः
07051009c वरदानेन रुद्रस्य सर्वान्नः समवारयत्
07051010a ततो द्रोणः कृपः कर्णो द्रौणिश्च स बृहद्बलः
07051010c कृतवर्मा च सौभद्रं षड्रथाः पर्यवारयन्
07051011a परिवार्य तु तैः सर्वैर्युधि बालो महारथैः
07051011c यतमानः परं शक्त्या बहुभिर्विरथीकृतः
07051012a ततो दौःशासनिः क्षिप्रं तथा तैर्विरथीकृतम्
07051012c संशयं परमं प्राप्य दिष्टान्तेनाभ्ययोजयत्
07051013a स तु हत्वा सहस्राणि द्विपाश्वरथसादिनाम्
07051013c राजपुत्रशतं चाग्र्यं वीरांश्चालक्षितान्बहून्
07051014a बृहद्बलं च राजानं स्वर्गेणाजौ प्रयोज्य ह
07051014c ततः परमधर्मात्मा दिष्टान्तमुपजग्मिवान्
07051015a एतावदेव निर्वृत्तमस्माकं शोकवर्धनम्
07051015c स चैवं पुरुषव्याघ्रः स्वर्गलोकमवाप्तवान्
07051016  संजय उवाच
07051016a ततोऽर्जुनो वचः श्रुत्वा धर्मराजेन भाषितम्
07051016c हा पुत्र इति निःश्वस्य व्यथितो न्यपतद्भुवि
07051017a विषण्णवदनाः सर्वे परिगृह्य धनंजयम्
07051017c नेत्रैरनिमिषैर्दीनाः प्रत्यवेक्षन्परस्परम्
07051018a प्रतिलभ्य ततः संज्ञां वासविः क्रोधमूर्छितः
07051018c कम्पमानो ज्वरेणेव निःश्वसंश्च मुहुर्मुहुः
07051019a पाणिं पाणौ विनिष्पिष्य श्वसमानोऽश्रुनेत्रवान्
07051019c उन्मत्त इव विप्रेक्षन्निदं वचनमब्रवीत्
07051020a सत्यं वः प्रतिजानामि श्वोऽस्मि हन्ता जयद्रथम्
07051020c न चेद्वधभयाद्भीतो धार्तराष्ट्रान्प्रहास्यति
07051021a न चास्माञ्शरणं गच्छेत्कृष्णं वा पुरुषोत्तमम्
07051021c भवन्तं वा महाराज श्वोऽस्मि हन्ता जयद्रथम्
07051022a धार्तराष्ट्रप्रियकरं मयि विस्मृतसौहृदम्
07051022c पापं बालवधे हेतुं श्वोऽस्मि हन्ता जयद्रथम्
07051023a रक्षमाणाश्च तं संख्ये ये मां योत्स्यन्ति केचन
07051023c अपि द्रोणकृपौ वीरौ छादयिष्यामि ताञ्शरैः
07051024a यद्येतदेवं संग्रामे न कुर्यां पुरुषर्षभाः
07051024c मा स्म पुण्यकृतां लोकान्प्राप्नुयां शूरसंमतान्
07051025a ये लोका मातृहन्तॄणां ये चापि पितृघातिनाम्
07051025c गुरुदारगामिनां ये च पिशुनानां च ये तथा
07051026a साधूनसूयतां ये च ये चापि परिवादिनाम्
07051026c ये च निक्षेपहर्तॄणां ये च विश्वासघातिनाम्
07051027a भुक्तपूर्वां स्त्रियं ये च निन्दतामघशंसिनाम्
07051027c ब्रह्मघ्नानां च ये लोका ये च गोघातिनामपि
07051028a पायसं वा यवान्नं वा शाकं कृसरमेव वा
07051028c संयावापूपमांसानि ये च लोका वृथाश्नताम्
07051028e तानह्नैवाधिगच्छेयं न चेद्धन्यां जयद्रथम्
07051029a वेदाध्यायिनमत्यर्थं संशितं वा द्विजोत्तमम्
07051029c अवमन्यमानो यान्याति वृद्धान्साधूंस्तथा गुरून्
07051030a स्पृशतां ब्राह्मणं गां च पादेनाग्निं च यां लभेत्
07051030c याप्सु श्लेष्म पुरीषं वा मूत्रं वा मुञ्चतां गतिः
07051030e तां गच्छेयं गतिं घोरां न चेद्धन्यां जयद्रथम्
07051031a नग्नस्य स्नायमानस्य या च वन्ध्यातिथेर्गतिः
07051031c उत्कोचिनां मृषोक्तीनां वञ्चकानां च या गतिः
07051031e आत्मापहारिणां या च या च मिथ्याभिशंसिनाम्
07051032a भृत्यैः संदृश्यमानानां पुत्रदाराश्रितैस्तथा
07051032c असंविभज्य क्षुद्राणां या गतिर्मृष्टमश्नताम्
07051032e तां गच्छेयं गतिं घोरां न चेद्धन्यां जयद्रथम्
07051033a संश्रितं वापि यस्त्यक्त्वा साधुं तद्वचने रतम्
07051033c न बिभर्ति नृशंसात्मा निन्दते चोपकारिणम्
07051034a अर्हते प्रातिवेश्याय श्राद्धं यो न ददाति च
07051034c अनर्हते च यो दद्याद्वृषलीपत्युरेव च
07051035a मद्यपो भिन्नमर्यादः कृतघ्नो भ्रातृनिन्दकः
07051035c तेषां गतिमियां क्षिप्रं न चेद्धन्यां जयद्रथम्
07051036a धर्मादपेता ये चान्ये मया नात्रानुकीर्तिताः
07051036c ये चानुकीर्तिताः क्षिप्रं तेषां गतिमवाप्नुयाम्
07051036e यदि व्युष्टामिमां रात्रिं श्वो न हन्यां जयद्रथम्
07051037a इमां चाप्यपरां भूयः प्रतिज्ञां मे निबोधत
07051037c यद्यस्मिन्नहते पापे सूर्योऽस्तमुपयास्यति
07051037e इहैव संप्रवेष्टाहं ज्वलितं जातवेदसम्
07051038a असुरसुरमनुष्याः पक्षिणो वोरगा वा; पितृरजनिचरा वा ब्रह्मदेवर्षयो वा
07051038c चरमचरमपीदं यत्परं चापि तस्मा;त्तदपि मम रिपुं तं रक्षितुं नैव शक्ताः
07051039a यदि विशति रसातलं तदग्र्यं; वियदपि देवपुरं दितेः पुरं वा
07051039c तदपि शरशतैरहं प्रभाते; भृशमभिपत्य रिपोः शिरोऽभिहर्ता
07051040a एवमुक्त्वा विचिक्षेप गाण्डीवं सव्यदक्षिणम्
07051040c तस्य शब्दमतिक्रम्य धनुःशब्दोऽस्पृशद्दिवम्
07051041a अर्जुनेन प्रतिज्ञाते पाञ्चजन्यं जनार्दनः
07051041c प्रदध्मौ तत्र संक्रुद्धो देवदत्तं धनंजयः
07051042a स पाञ्चजन्योऽच्युतवक्त्रवायुना; भृशं सुपूर्णोदरनिःसृतध्वनिः
07051042c जगत्सपातालवियद्दिगीश्वरं; प्रकम्पयामास युगात्यये यथा
07051043a ततो वादित्रघोषाश्च प्रादुरासन्समन्ततः
07051043c सिंहनादाश्च पाण्डूनां प्रतिज्ञाते महात्मना
07052001  संजय उवाच
07052001a श्रुत्वा तु तं महाशब्दं पाण्डूनां पुत्रगृद्धिनाम्
07052001c चारैः प्रवेदिते तत्र समुत्थाय जयद्रथः
07052002a शोकसंमूढहृदयो दुःखेनाभिहतो भृशम्
07052002c मज्जमान इवागाधे विपुले शोकसागरे
07052003a जगाम समितिं राज्ञां सैन्धवो विमृशन्बहु
07052003c स तेषां नरदेवानां सकाशे परिदेवयन्
07052004a अभिमन्योः पितुर्भीतः सव्रीडो वाक्यमब्रवीत्
07052004c योऽसौ पाण्डोः किल क्षेत्रे जातः शक्रेण कामिना
07052005a स निनीषति दुर्बुद्धिर्मां किलैकं यमक्षयम्
07052005c तत्स्वस्ति वोऽस्तु यास्यामि स्वगृहं जीवितेप्सया
07052006a अथ वा स्थ प्रतिबलास्त्रातुं मां क्षत्रियर्षभाः
07052006c पार्थेन प्रार्थितं वीरास्ते ददन्तु ममाभयम्
07052007a द्रोणदुर्योधनकृपाः कर्णमद्रेशबाह्लिकाः
07052007c दुःशासनादयः शक्तास्त्रातुमप्यन्तकार्दितम्
07052008a किमङ्ग पुनरेकेन फल्गुनेन जिघांसता
07052008c न त्रायेयुर्भवन्तो मां समस्ताः पतयः क्षितेः
07052009a प्रहर्षं पाण्डवेयानां श्रुत्वा मम महद्भयम्
07052009c सीदन्तीव च मेऽङ्गानि मुमूर्षोरिव पार्थिवाः
07052010a वधो नूनं प्रतिज्ञातो मम गाण्डीवधन्वना
07052010c तथा हि हृष्टाः क्रोशन्ति शोककालेऽपि पाण्डवाः
07052011a न देवा न च गन्धर्वा नासुरोरगराक्षसाः
07052011c उत्सहन्तेऽन्यथा कर्तुं कुत एव नराधिपाः
07052012a तस्मान्मामनुजानीत भद्रं वोऽस्तु नरर्षभाः
07052012c अदर्शनं गमिष्यामि न मां द्रक्ष्यन्ति पाण्डवाः
07052013a एवं विलपमानं तं भयाद्व्याकुलचेतसम्
07052013c आत्मकार्यगरीयस्त्वाद्राजा दुर्योधनोऽब्रवीत्
07052014a न भेतव्यं नरव्याघ्र को हि त्वा पुरुषर्षभ
07052014c मध्ये क्षत्रियवीराणां तिष्ठन्तं प्रार्थयेद्युधि
07052015a अहं वैकर्तनः कर्णश्चित्रसेनो विविंशतिः
07052015c भूरिश्रवाः शलः शल्यो वृषसेनो दुरासदः
07052016a पुरुमित्रो जयो भोजः काम्बोजश्च सुदक्षिणः
07052016c सत्यव्रतो महाबाहुर्विकर्णो दुर्मुखः सहः
07052017a दुःशासनः सुबाहुश्च कलिङ्गश्चाप्युदायुधः
07052017c विन्दानुविन्दावावन्त्यौ द्रोणो द्रौणिः ससौबलः
07052018a त्वं चापि रथिनां श्रेष्ठः स्वयं शूरोऽमितद्युतिः
07052018c स कथं पाण्डवेयेभ्यो भयं पश्यसि सैन्धव
07052019a अक्षौहिण्यो दशैका च मदीयास्तव रक्षणे
07052019c यत्ता योत्स्यन्ति मा भैस्त्वं सैन्धव व्येतु ते भयम्
07052020a एवमाश्वासितो राजन्पुत्रेण तव सैन्धवः
07052020c दुर्योधनेन सहितो द्रोणं रात्रावुपागमत्
07052021a उपसंग्रहणं कृत्वा द्रोणाय स विशां पते
07052021c उपोपविश्य प्रणतः पर्यपृच्छदिदं तदा
07052022a निमित्ते दूरपातित्वे लघुत्वे दृढवेधने
07052022c मम ब्रवीतु भगवान्विशेषं फल्गुनस्य च
07052023a विद्याविशेषमिच्छामि ज्ञातुमाचार्य तत्त्वतः
07052023c ममार्जुनस्य च विभो यथातत्त्वं प्रचक्ष्व मे
07052024  द्रोण उवाच
07052024a सममाचार्यकं तात तव चैवार्जुनस्य च
07052024c योगाद्दुःखोचितत्वाच्च तस्मात्त्वत्तोऽधिकोऽर्जुनः
07052025a न तु ते युधि संत्रासः कार्यः पार्थात्कथंचन
07052025c अहं हि रक्षिता तात भयात्त्वां नात्र संशयः
07052026a न हि मद्बाहुगुप्तस्य प्रभवन्त्यमरा अपि
07052026c व्यूहिष्यामि च तं व्यूहं यं पार्थो न तरिष्यति
07052027a तस्माद्युध्यस्व मा भैस्त्वं स्वधर्ममनुपालय
07052027c पितृपैतामहं मार्गमनुयाहि नराधिप
07052028a अधीत्य विधिवद्वेदानग्नयः सुहुतास्त्वया
07052028c इष्टं च बहुभिर्यज्ञैर्न ते मृत्युभयाद्भयम्
07052029a दुर्लभं मानुषैर्मन्दैर्महाभाग्यमवाप्य तु
07052029c भुजवीर्यार्जिताँल्लोकान्दिव्यान्प्राप्स्यस्यनुत्तमान्
07052030a कुरवः पाण्डवाश्चैव वृष्णयोऽन्ये च मानवाः
07052030c अहं च सह पुत्रेण अध्रुवा इति चिन्त्यताम्
07052031a पर्यायेण वयं सर्वे कालेन बलिना हताः
07052031c परलोकं गमिष्यामः स्वैः स्वैः कर्मभिरन्विताः
07052032a तपस्तप्त्वा तु याँल्लोकान्प्राप्नुवन्ति तपस्विनः
07052032c क्षत्रधर्माश्रिताः शूराः क्षत्रियाः प्राप्नुवन्ति तान्
07052033  संजय उवाच
07052033a एवमाश्वासितो राजन्भारद्वाजेन सैन्धवः
07052033c अपानुदद्भयं पार्थाद्युद्धाय च मनो दधे
07053001  संजय उवाच
07053001a प्रतिज्ञाते तु पार्थेन सिन्धुराजवधे तदा
07053001c वासुदेवो महाबाहुर्धनंजयमभाषत
07053002a भ्रातॄणां मतमाज्ञाय त्वया वाचा प्रतिश्रुतम्
07053002c सैन्धवं श्वोऽस्मि हन्तेति तत्साहसतमं कृतम्
07053003a असंमन्त्र्य मया सार्धमतिभारोऽयमुद्यतः
07053003c कथं नु सर्वलोकस्य नावहास्या भवेमहि
07053004a धार्तराष्ट्रस्य शिबिरे मया प्रणिहिताश्चराः
07053004c त इमे शीघ्रमागम्य प्रवृत्तिं वेदयन्ति नः
07053005a त्वया वै संप्रतिज्ञाते सिन्धुराजवधे तदा
07053005c सिंहनादः सवादित्रः सुमहानिह तैः श्रुतः
07053006a तेन शब्देन वित्रस्ता धार्तराष्ट्राः ससैन्धवाः
07053006c नाकस्मात्सिंहनादोऽयमिति मत्वा व्यवस्थिताः
07053007a सुमहाञ्शब्दसंपातः कौरवाणां महाभुज
07053007c आसीन्नागाश्वपत्तीनां रथघोषश्च भैरवः
07053008a अभिमन्युवधं श्रुत्वा ध्रुवमार्तो धनंजयः
07053008c रात्रौ निर्यास्यति क्रोधादिति मत्वा व्यवस्थिताः
07053009a तैर्यतद्भिरियं सत्या श्रुता सत्यवतस्तव
07053009c प्रतिज्ञा सिन्धुराजस्य वधे राजीवलोचन
07053010a ततो विमनसः सर्वे त्रस्ताः क्षुद्रमृगा इव
07053010c आसन्सुयोधनामात्याः स च राजा जयद्रथः
07053011a अथोत्थाय सहामात्यैर्दीनः शिबिरमात्मनः
07053011c आयात्सौवीरसिन्धूनामीश्वरो भृशदुःखितः
07053012a स मन्त्रकाले संमन्त्र्य सर्वा नैःश्रेयसीः क्रियाः
07053012c सुयोधनमिदं वाक्यमब्रवीद्राजसंसदि
07053013a मामसौ पुत्रहन्तेति श्वोऽभियाता धनंजयः
07053013c प्रतिज्ञातो हि सेनाया मध्ये तेन वधो मम
07053014a तां न देवा न गन्धर्वा नासुरोरगराक्षसाः
07053014c उत्सहन्तेऽन्यथा कर्तुं प्रतिज्ञां सव्यसाचिनः
07053015a ते मां रक्षत संग्रामे मा वो मूर्ध्नि धनंजयः
07053015c पदं कृत्वाप्नुयाल्लक्ष्यं तस्मादत्र विधीयताम्
07053016a अथ रक्षा न मे संख्ये क्रियते कुरुनन्दन
07053016c अनुजानीहि मां राजन्गमिष्यामि गृहान्प्रति
07053017a एवमुक्तस्त्ववाक्शीर्षो विमनाः स सुयोधनः
07053017c श्रुत्वाभिशप्तवन्तं त्वां ध्यानमेवान्वपद्यत
07053018a तमार्तमभिसंप्रेक्ष्य राजा किल स सैन्धवः
07053018c मृदु चात्महितं चैव सापेक्षमिदमुक्तवान्
07053019a नाहं पश्यामि भवतां तथावीर्यं धनुर्धरम्
07053019c योऽर्जुनस्यास्त्रमस्त्रेण प्रतिहन्यान्महाहवे
07053020a वासुदेवसहायस्य गाण्डीवं धुन्वतो धनुः
07053020c कोऽर्जुनस्याग्रतस्तिष्ठेत्साक्षादपि शतक्रतुः
07053021a महेश्वरोऽपि पार्थेन श्रूयते योधितः पुरा
07053021c पदातिना महातेजा गिरौ हिमवति प्रभुः
07053022a दानवानां सहस्राणि हिरण्यपुरवासिनाम्
07053022c जघानैकरथेनैव देवराजप्रचोदितः
07053023a समायुक्तो हि कौन्तेयो वासुदेवेन धीमता
07053023c सामरानपि लोकांस्त्रीन्निहन्यादिति मे मतिः
07053024a सोऽहमिच्छाम्यनुज्ञातुं रक्षितुं वा महात्मना
07053024c द्रोणेन सहपुत्रेण वीरेण यदि मन्यसे
07053025a स राज्ञा स्वयमाचार्यो भृशमाक्रन्दितोऽर्जुन
07053025c संविधानं च विहितं रथाश्च किल सज्जिताः
07053026a कर्णो भूरिश्रवा द्रौणिर्वृषसेनश्च दुर्जयः
07053026c कृपश्च मद्रराजश्च षडेतेऽस्य पुरोगमाः
07053027a शकटः पद्मपश्चार्धो व्यूहो द्रोणेन कल्पितः
07053027c पद्मकर्णिकमध्यस्थः सूचीपाशे जयद्रथः
07053027e स्थास्यते रक्षितो वीरैः सिन्धुराड्युद्धदुर्मदैः
07053028a धनुष्यस्त्रे च वीर्ये च प्राणे चैव तथोरसि
07053028c अविषह्यतमा ह्येते निश्चिताः पार्थ षड्रथाः
07053028e एतानजित्वा सगणान्नैव प्राप्यो जयद्रथः
07053029a तेषामेकैकशो वीर्यं षण्णां त्वमनुचिन्तय
07053029c सहिता हि नरव्याघ्रा न शक्या जेतुमञ्जसा
07053030a भूयश्च चिन्तयिष्यामि नीतिमात्महिताय वै
07053030c मन्त्रज्ञैः सचिवैः सार्धं सुहृद्भिः कार्यसिद्धये
07053031  अर्जुन उवाच
07053031a षड्रथान्धार्तराष्ट्रस्य मन्यसे यान्बलाधिकान्
07053031c तेषां वीर्यं ममार्धेन न तुल्यमिति लक्षये
07053032a अस्त्रमस्त्रेण सर्वेषामेतेषां मधुसूदन
07053032c मया द्रक्ष्यसि निर्भिन्नं जयद्रथवधैषिणा
07053033a द्रोणस्य मिषतः सोऽहं सगणस्य विलप्यतः
07053033c मूर्धानं सिन्धुराजस्य पातयिष्यामि भूतले
07053034a यदि साध्याश्च रुद्राश्च वसवश्च सहाश्विनः
07053034c मरुतश्च सहेन्द्रेण विश्वेदेवास्तथासुराः
07053035a पितरः सहगन्धर्वाः सुपर्णाः सागराद्रयः
07053035c द्यौर्वियत्पृथिवी चेयं दिशश्च सदिगीश्वराः
07053036a ग्राम्यारण्यानि भूतानि स्थावराणि चराणि च
07053036c त्रातारः सिन्धुराजस्य भवन्ति मधुसूदन
07053037a तथापि बाणैर्निहतं श्वो द्रष्टासि रणे मया
07053037c सत्येन ते शपे कृष्ण तथैवायुधमालभे
07053038a यश्च गोप्ता महेष्वासस्तस्य पापस्य दुर्मतेः
07053038c तमेव प्रथमं द्रोणमभियास्यामि केशव
07053039a तस्मिन्द्यूतमिदं बद्धं मन्यते स्म सुयोधनः
07053039c तस्मात्तस्यैव सेनाग्रं भित्त्वा यास्यामि सैन्धवम्
07053040a द्रष्टासि श्वो महेष्वासान्नाराचैस्तिग्मतेजनैः
07053040c शृङ्गाणीव गिरेर्वज्रैर्दार्यमाणान्मया युधि
07053041a नरनागाश्वदेहेभ्यो विस्रविष्यति शोणितम्
07053041c पतद्भ्यः पतितेभ्यश्च विभिन्नेभ्यः शितैः शरैः
07053042a गाण्डीवप्रेषिता बाणा मनोनिलसमा जवे
07053042c नृनागाश्वान्विदेहासून्कर्तारश्च सहस्रशः
07053043a यमात्कुबेराद्वरुणाद्रुद्रादिन्द्राच्च यन्मया
07053043c उपात्तमस्त्रं घोरं वै तद्द्रष्टारो नरा युधि
07053044a ब्राह्मेणास्त्रेण चास्त्राणि हन्यमानानि संयुगे
07053044c मया द्रष्टासि सर्वेषां सैन्धवस्याभिरक्षिणाम्
07053045a शरवेगसमुत्कृत्तै राज्ञां केशव मूर्धभिः
07053045c आस्तीर्यमाणां पृथिवीं द्रष्टासि श्वो मया युधि
07053046a क्रव्यादांस्तर्पयिष्यामि द्रावयिष्यामि शात्रवान्
07053046c सुहृदो नन्दयिष्यामि पातयिष्यामि सैन्धवम्
07053047a बह्वागस्कृत्कुसंबन्धी पापदेशसमुद्भवः
07053047c मया सैन्धवको राजा हतः स्वाञ्शोचयिष्यति
07053048a सर्वक्षीरान्नभोक्तारः पापाचारा रणाजिरे
07053048c मया सराजका बाणैर्नुन्ना नंक्ष्यन्ति सैन्धवाः
07053049a तथा प्रभाते कर्तास्मि यथा कृष्ण सुयोधनः
07053049c नान्यं धनुर्धरं लोके मंस्यते मत्समं युधि
07053050a गाण्डीवं च धनुर्दिव्यं योद्धा चाहं नरर्षभ
07053050c त्वं च यन्ता हृषीकेश किं नु स्यादजितं मया
07053051a यथा हि लक्ष्म चन्द्रे वै समुद्रे च यथा जलम्
07053051c एवमेतां प्रतिज्ञां मे सत्यां विद्धि जनार्दन
07053052a मावमंस्था ममास्त्राणि मावमंस्था धनुर्दृढम्
07053052c मावमंस्था बलं बाह्वोर्मावमंस्था धनंजयम्
07053053a यथा हि यात्वा संग्रामे न जीये विजयामि च
07053053c तेन सत्येन संग्रामे हतं विद्धि जयद्रथम्
07053054a ध्रुवं वै ब्राह्मणे सत्यं ध्रुवा साधुषु संनतिः
07053054c श्रीर्ध्रुवा चापि दक्षेषु ध्रुवो नारायणे जयः
07053055  संजय उवाच
07053055a एवमुक्त्वा हृषीकेशं स्वयमात्मानमात्मना
07053055c संदिदेशार्जुनो नर्दन्वासविः केशवं प्रभुम्
07053056a यथा प्रभातां रजनीं कल्पितः स्याद्रथो मम
07053056c तथा कार्यं त्वया कृष्ण कार्यं हि महदुद्यतम्
07054001  संजय उवाच
07054001a तां निशां दुःखशोकार्तौ श्वसन्ताविव चोरगौ
07054001c निद्रां नैवोपलेभाते वासुदेवधनंजयौ
07054002a नरनारायणौ क्रुद्धौ ज्ञात्वा देवाः सवासवाः
07054002c व्यथिताश्चिन्तयामासुः किं स्विदेतद्भविष्यति
07054003a ववुश्च दारुणा वाता रूक्षा घोराभिशंसिनः
07054003c सकबन्धस्तथादित्ये परिघः समदृश्यत
07054004a शुष्काशन्यश्च निष्पेतुः सनिर्घाताः सविद्युतः
07054004c चचाल चापि पृथिवी सशैलवनकानना
07054005a चुक्षुभुश्च महाराज सागरा मकरालयाः
07054005c प्रतिस्रोतः प्रवृत्ताश्च तथा गन्तुं समुद्रगाः
07054006a रथाश्वनरनागानां प्रवृत्तमधरोत्तरम्
07054006c क्रव्यादानां प्रमोदार्थं यमराष्ट्रविवृद्धये
07054007a वाहनानि शकृन्मूत्रे मुमुचू रुरुदुश्च ह
07054007c तान्दृष्ट्वा दारुणान्सर्वानुत्पाताँल्लोमहर्षणान्
07054008a सर्वे ते व्यथिताः सैन्यास्त्वदीया भरतर्षभ
07054008c श्रुत्वा महाबलस्योग्रां प्रतिज्ञां सव्यसाचिनः
07054009a अथ कृष्णं महाबाहुरब्रवीत्पाकशासनिः
07054009c आश्वासय सुभद्रां त्वं भगिनीं स्नुषया सह
07054010a स्नुषा श्वश्र्वानघायस्ते विशोके कुरु माधव
07054010c साम्ना सत्येन युक्तेन वचसाश्वासय प्रभो
07054011a ततोऽर्जुनगृहं गत्वा वासुदेवः सुदुर्मनाः
07054011c भगिनीं पुत्रशोकार्तामाश्वासयत दुःखिताम्
07054012a मा शोकं कुरु वार्ष्णेयि कुमारं प्रति सस्नुषा
07054012c सर्वेषां प्राणिनां भीरु निष्ठैषा कालनिर्मिता
07054013a कुले जतस्य वीरस्य क्षत्रियस्य विशेषतः
07054013c सदृशं मरणं ह्येतत्तव पुत्रस्य मा शुचः
07054014a दिष्ट्या महारथो वीरः पितुस्तुल्यपराक्रमः
07054014c क्षात्रेण विधिना प्राप्तो वीराभिलषितां गतिम्
07054015a जित्वा सुबहुशः शत्रून्प्रेषयित्वा च मृत्यवे
07054015c गतः पुण्यकृतां लोकान्सर्वकामदुहोऽक्षयान्
07054016a तपसा ब्रह्मचर्येण श्रुतेन प्रज्ञयापि च
07054016c सन्तो यां गतिमिच्छन्ति प्राप्तस्तां तव पुत्रकः
07054017a वीरसूर्वीरपत्नी त्वं वीरश्वशुरबान्धवा
07054017c मा शुचस्तनयं भद्रे गतः स परमां गतिम्
07054018a प्राप्स्यते चाप्यसौ क्षुद्रः सैन्धवो बालघातकः
07054018c अस्यावलेपस्य फलं ससुहृद्गणबान्धवः
07054019a व्युष्टायां तु वरारोहे रजन्यां पापकर्मकृत्
07054019c न हि मोक्ष्यति पार्थात्स प्रविष्टोऽप्यमरावतीम्
07054020a श्वः शिरः श्रोष्यसे तस्य सैन्धवस्य रणे हृतम्
07054020c समन्तपञ्चकाद्बाह्यं विशोका भव मा रुदः
07054021a क्षत्रधर्मं पुरस्कृत्य गतः शूरः सतां गतिम्
07054021c यां वयं प्राप्नुयामेह ये चान्ये शस्त्रजीविनः
07054022a व्यूढोरस्को महाबाहुरनिवर्ती वरप्रणुत्
07054022c गतस्तव वरारोहे पुत्रः स्वर्गं ज्वरं जहि
07054023a अनु जातश्च पितरं मातृपक्षं च वीर्यवान्
07054023c सहस्रशो रिपून्हत्वा हतः शूरो महारथः
07054024a आश्वासय स्नुषां राज्ञि मा शुचः क्षत्रिये भृशम्
07054024c श्वः प्रियं सुमहच्छ्रुत्वा विशोका भव नन्दिनि
07054025a यत्पार्थेन प्रतिज्ञातं तत्तथा न तदन्यथा
07054025c चिकीर्षितं हि ते भर्तुर्न भवेज्जातु निष्फलम्
07054026a यदि च मनुजपन्नगाः पिशाचा; रजनिचराः पतगाः सुरासुराश्च
07054026c रणगतमभियान्ति सिन्धुराजं; न स भविता सह तैरपि प्रभाते
07055001  संजय उवाच
07055001a एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य केशवस्य महात्मनः
07055001c सुभद्रा पुत्रशोकार्ता विललाप सुदुःखिता
07055002a हा पुत्र मम मन्दायाः कथं संयुगमेत्य ह
07055002c निधनं प्राप्तवांस्तात पितृतुल्यपराक्रमः
07055003a कथमिन्दीवरश्यामं सुदंष्ट्रं चारुलोचनम्
07055003c मुखं ते दृश्यते वत्स गुण्ठितं रणरेणुना
07055004a नूनं शूरं निपतितं त्वां पश्यन्त्यनिवर्तिनम्
07055004c सुशिरोग्रीवबाह्वंसं व्यूढोरस्कं निरूदरम्
07055005a चारूपचितसर्वाङ्गं स्वक्षं शस्त्रक्षताचितम्
07055005c भूतानि त्वा निरीक्षन्ते नूनं चन्द्रमिवोदितम्
07055006a शयनीयं पुरा यस्य स्पर्ध्यास्तरणसंवृतम्
07055006c भूमावद्य कथं शेषे विप्रविद्धः सुखोचितः
07055007a योऽन्वास्यत पुरा वीरो वरस्त्रीभिर्महाभुजः
07055007c कथमन्वास्यते सोऽद्य शिवाभिः पतितो मृधे
07055008a योऽस्तूयत पुरा हृष्टैः सूतमागधबन्दिभिः
07055008c सोऽद्य क्रव्याद्गणैर्घोरैर्विनदद्भिरुपास्यते
07055009a पाण्डवेषु च नाथेषु वृष्णिवीरेषु चाभिभो
07055009c पाञ्चालेषु च वीरेषु हतः केनास्यनाथवत्
07055010a अतृप्तदर्शना पुत्र दर्शनस्य तवानघ
07055010c मन्दभाग्या गमिष्यामि व्यक्तमद्य यमक्षयम्
07055011a विशालाक्षं सुकेशान्तं चारुवाक्यं सुगन्धि च
07055011c तव पुत्र कदा भूयो मुखं द्रक्ष्यामि निर्व्रणम्
07055012a धिग्बलं भीमसेनस्य धिक्पार्थस्य धनुष्मताम्
07055012c धिग्वीर्यं वृष्णिवीराणां पाञ्चालानां च धिग्बलम्
07055013a धिक्केकयांस्तथा चेदीन्मत्स्यांश्चैवाथ सृञ्जयान्
07055013c ये त्वा रणे गतं वीरं न जानन्ति निपातितम्
07055014a अद्य पश्यामि पृथिवीं शून्यामिव हतत्विषम्
07055014c अभिमन्युमपश्यन्ती शोकव्याकुललोचना
07055015a स्वस्रीयं वासुदेवस्य पुत्रं गाण्डीवधन्वनः
07055015c कथं त्वा विरथं वीरं द्रक्ष्याम्यन्यैर्निपातितम्
07055016a हा वीर दृष्टो नष्टश्च धनं स्वप्न इवासि मे
07055016c अहो ह्यनित्यं मानुष्यं जलबुद्बुदचञ्चलम्
07055017a इमां ते तरुणीं भार्यां त्वदाधिभिरभिप्लुताम्
07055017c कथं संधारयिष्यामि विवत्सामिव धेनुकाम्
07055018a अहो ह्यकाले प्रस्थानं कृतवानसि पुत्रक
07055018c विहाय फलकाले मां सुगृद्धां तव दर्शने
07055019a नूनं गतिः कृतान्तस्य प्राज्ञैरपि सुदुर्विदा
07055019c यत्र त्वं केशवे नाथे संग्रामेऽनाथवद्धतः
07055020a यज्वनां दानशीलानां ब्राह्मणानां कृतात्मनाम्
07055020c चरितब्रह्मचर्याणां पुण्यतीर्थावगाहिनाम्
07055021a कृतज्ञानां वदान्यानां गुरुशुश्रूषिणामपि
07055021c सहस्रदक्षिणानां च या गतिस्तामवाप्नुहि
07055022a या गतिर्युध्यमानानां शूराणामनिवर्तिनाम्
07055022c हत्वारीन्निहतानां च संग्रामे तां गतिं व्रज
07055023a गोसहस्रप्रदातॄणां क्रतुदानां च या गतिः
07055023c नैवेशिकं चाभिमतं ददतां या गतिः शुभा
07055024a ब्रह्मचर्येण यां यान्ति मुनयः संशितव्रताः
07055024c एकपत्न्यश्च यां यान्ति तां गतिं व्रज पुत्रक
07055025a राज्ञां सुचरितैर्या च गतिर्भवति शाश्वती
07055025c चतुराश्रमिणां पुण्यैः पावितानां सुरक्षितैः
07055026a दीनानुकम्पिनां या च सततं संविभागिनाम्
07055026c पैशुन्याच्च निवृत्तानां तां गतिं व्रज पुत्रक
07055027a व्रतिनां धर्मशीलानां गुरुशुश्रूषिणामपि
07055027c अमोघातिथिनां या च तां गतिं व्रज पुत्रक
07055028a ऋतुकाले स्वकां पत्नीं गच्छतां या मनस्विनाम्
07055028c न चान्यदारसेवीनां तां गतिं व्रज पुत्रक
07055029a साम्ना ये सर्वभूतानि गच्छन्ति गतमत्सराः
07055029c नारुंतुदानां क्षमिणां या गतिस्तामवाप्नुहि
07055030a मधुमांसनिवृत्तानां मदाद्दम्भात्तथानृतात्
07055030c परोपतापत्यक्तानां तां गतिं व्रज पुत्रक
07055031a ह्रीमन्तः सर्वशास्त्रज्ञा ज्ञानतृप्ता जितेन्द्रियाः
07055031c यां गतिं साधवो यान्ति तां गतिं व्रज पुत्रक
07055032a एवं विलपतीं दीनां सुभद्रां शोककर्शिताम्
07055032c अभ्यपद्यत पाञ्चाली वैराटीसहिता तदा
07055033a ताः प्रकामं रुदित्वा च विलप्य च सुदुःखिताः
07055033c उन्मत्तवत्तदा राजन्विसंज्ञा न्यपतन्क्षितौ
07055034a सोपचारस्तु कृष्णस्तां दुःखितां भृशदुःखितः
07055034c सिक्त्वाम्भसा समाश्वास्य तत्तदुक्त्वा हितं वचः
07055035a विसंज्ञकल्पां रुदतीमपविद्धां प्रवेपतीम्
07055035c भगिनीं पुण्डरीकाक्ष इदं वचनमब्रवीत्
07055036a सुभद्रे मा शुचः पुत्रं पाञ्चाल्याश्वासयोत्तराम्
07055036c गतोऽभिमन्युः प्रथितां गतिं क्षत्रियपुंगवः
07055037a ये चान्येऽपि कुले सन्ति पुरुषा नो वरानने
07055037c सर्वे ते वै गतिं यान्तु अभिमन्योर्यशस्विनः
07055038a कुर्याम तद्वयं कर्म क्रियासुः सुहृदश्च नः
07055038c कृतवान्यादृगद्यैकस्तव पुत्रो महारथः
07055039a एवमाश्वास्य भगिनीं द्रौपदीमपि चोत्तराम्
07055039c पार्थस्यैव महाबाहुः पार्श्वमागादरिंदमः
07055040a ततोऽभ्यनुज्ञाय नृपान्कृष्णो बन्धूंस्तथाभिभूः
07055040c विवेशान्तःपुरं राजंस्तेऽन्ये जग्मुर्यथालयम्
07056001  संजय उवाच
07056001a ततोऽर्जुनस्य भवनं प्रविश्याप्रतिमं विभुः
07056001c स्पृष्ट्वाम्भः पुण्डरीकाक्षः स्थण्डिले शुभलक्षणे
07056001e संतस्तार शुभां शय्यां दर्भैर्वैडूर्यसंनिभैः
07056002a ततो माल्येन विधिवल्लाजैर्गन्धैः सुमङ्गलैः
07056002c अलंचकार तां शय्यां परिवार्यायुधोत्तमैः
07056003a ततः स्पृष्टोदकं पार्थं विनीताः परिचारकाः
07056003c दर्शयां नैत्यकं चक्रुर्नैशं त्रैयम्बकं बलिम्
07056004a ततः प्रीतमनाः पार्थो गन्धैर्माल्यैश्च माधवम्
07056004c अलंकृत्योपहारं तं नैशमस्मै न्यवेदयत्
07056005a स्मयमानस्तु गोविन्दः फल्गुनं प्रत्यभाषत
07056005c सुप्यतां पार्थ भद्रं ते कल्याणाय व्रजाम्यहम्
07056006a स्थापयित्वा ततो द्वाःस्थान्गोप्तॄंश्चात्तायुधान्नरान्
07056006c दारुकानुगतः श्रीमान्विवेश शिबिरं स्वकम्
07056006e शिश्ये च शयने शुभ्रे बहुकृत्यं विचिन्तयन्
07056007a न पाण्डवानां शिबिरे कश्चित्सुष्वाप तां निशाम्
07056007c प्रजागरः सर्वजनमाविवेश विशां पते
07056008a पुत्रशोकाभिभूतेन प्रतिज्ञातो महात्मना
07056008c सहसा सिन्धुराजस्य वधो गाण्डीवधन्वना
07056009a तत्कथं नु महाबाहुर्वासविः परवीरहा
07056009c प्रतिज्ञां सफलां कुर्यादिति ते समचिन्तयन्
07056010a कष्टं हीदं व्यवसितं पाण्डवेन महात्मना
07056010c पुत्रशोकाभितप्तेन प्रतिज्ञा महती कृता
07056011a भ्रातरश्चापि विक्रान्ता बहुलानि बलानि च
07056011c धृतराष्ट्रस्य पुत्रेण सर्वं तस्मै निवेदितम्
07056012a स हत्वा सैन्धवं संख्ये पुनरेतु धनंजयः
07056012c जित्वा रिपुगणांश्चैव पारयत्वर्जुनो व्रतम्
07056013a अहत्वा सिन्धुराजं हि धूमकेतुं प्रवेक्ष्यति
07056013c न ह्येतदनृतं कर्तुमर्हः पार्थो धनंजयः
07056014a धर्मपुत्रः कथं राजा भविष्यति मृतेऽर्जुने
07056014c तस्मिन्हि विजयः कृत्स्नः पाण्डवेन समाहितः
07056015a यदि नः सुकृतं किंचिद्यदि दत्तं हुतं यदि
07056015c फलेन तस्य सर्वस्य सव्यसाची जयत्वरीन्
07056016a एवं कथयतां तेषां जयमाशंसतां प्रभो
07056016c कृच्छ्रेण महता राजन्रजनी व्यत्यवर्तत
07056017a तस्यां रजन्यां मध्ये तु प्रतिबुद्धो जनार्दनः
07056017c स्मृत्वा प्रतिज्ञां पार्थस्य दारुकं प्रत्यभाषत
07056018a अर्जुनेन प्रतिज्ञातमार्तेन हतबन्धुना
07056018c जयद्रथं हनिष्यामि श्वोभूत इति दारुक
07056019a तत्तु दुर्योधनः श्रुत्वा मन्त्रिभिर्मन्त्रयिष्यति
07056019c यथा जयद्रथं पार्थो न हन्यादिति संयुगे
07056020a अक्षौहिण्यो हि ताः सर्वा रक्षिष्यन्ति जयद्रथम्
07056020c द्रोणश्च सह पुत्रेण सर्वास्त्रविधिपारगः
07056021a एको वीरः सहस्राक्षो दैत्यदानवमर्दिता
07056021c सोऽपि तं नोत्सहेताजौ हन्तुं द्रोणेन रक्षितम्
07056022a सोऽहं श्वस्तत्करिष्यामि यथा कुन्तीसुतोऽर्जुनः
07056022c अप्राप्तेऽस्तं दिनकरे हनिष्यति जयद्रथम्
07056023a न हि दारा न मित्राणि ज्ञातयो न च बान्धवाः
07056023c कश्चिन्नान्यः प्रियतरः कुन्तीपुत्रान्ममार्जुनात्
07056024a अनर्जुनमिमं लोकं मुहूर्तमपि दारुक
07056024c उदीक्षितुं न शक्तोऽहं भविता न च तत्तथा
07056025a अहं ध्वजिन्यः शत्रूणां सहयाः सरथद्विपाः
07056025c अर्जुनार्थे हनिष्यामि सकर्णाः ससुयोधनाः
07056026a श्वो निरीक्षन्तु मे वीर्यं त्रयो लोका महाहवे
07056026c धनंजयार्थं समरे पराक्रान्तस्य दारुक
07056027a श्वो नरेन्द्रसहस्राणि राजपुत्रशतानि च
07056027c साश्वद्विपरथान्याजौ विद्रविष्यन्ति दारुक
07056028a श्वस्तां चक्रप्रमथितां द्रक्ष्यसे नृपवाहिनीम्
07056028c मया क्रुद्धेन समरे पाण्डवार्थे निपातिताम्
07056029a श्वः सदेवाः सगन्धर्वाः पिशाचोरगराक्षसाः
07056029c ज्ञास्यन्ति लोकाः सर्वे मां सुहृदं सव्यसाचिनः
07056030a यस्तं द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्तमनु स मामनु
07056030c इति संकल्प्यतां बुद्ध्या शरीरार्धं ममार्जुनः
07056031a यथा त्वमप्रभातायामस्यां निशि रथोत्तमम्
07056031c कल्पयित्वा यथाशास्त्रमादाय व्रतसंयतः
07056032a गदां कौमोदकीं दिव्यां शक्तिं चक्रं धनुः शरान्
07056032c आरोप्य वै रथे सूत सर्वोपकरणानि च
07056033a स्थानं हि कल्पयित्वा च रथोपस्थे ध्वजस्य मे
07056033c वैनतेयस्य वीरस्य समरे रथशोभिनः
07056034a छत्रं जाम्बूनदैर्जालैरर्कज्वलनसंनिभैः
07056034c विश्वकर्मकृतैर्दिव्यैरश्वानपि च भूषितान्
07056035a बलाहकं मेघपुष्पं सैन्यं सुग्रीवमेव च
07056035c युक्त्वा वाजिवरान्यत्तः कवची तिष्ठ दारुक
07056036a पाञ्चजन्यस्य निर्घोषमार्षभेणैव पूरितम्
07056036c श्रुत्वा तु भैरवं नादमुपयाया जवेन माम्
07056037a एकाह्नाहममर्षं च सर्वदुःखानि चैव ह
07056037c भ्रातुः पितृष्वसेयस्य व्यपनेष्यामि दारुक
07056038a सर्वोपायैर्यतिष्यामि यथा बीभत्सुराहवे
07056038c पश्यतां धार्तराष्ट्राणां हनिष्यति जयद्रथम्
07056039a यस्य यस्य च बीभत्सुर्वधे यत्नं करिष्यति
07056039c आशंसे सारथे तत्र भवितास्य ध्रुवो जयः
07056040  दारुक उवाच
07056040a जय एव ध्रुवस्तस्य कुत एव पराजयः
07056040c यस्य त्वं पुरुषव्याघ्र सारथ्यमुपजग्मिवान्
07056041a एवं चैतत्करिष्यामि यथा मामनुशाससि
07056041c सुप्रभातामिमां रात्रिं जयाय विजयस्य हि
07057001  संजय उवाच
07057001a कुन्तीपुत्रस्तु तं मन्त्रं स्मरन्नेव धनंजयः
07057001c प्रतिज्ञामात्मनो रक्षन्मुमोहाचिन्त्यविक्रमः
07057002a तं तु शोकेन संतप्तं स्वप्ने कपिवरध्वजम्
07057002c आससाद महातेजा ध्यायन्तं गरुडध्वजः
07057003a प्रत्युत्थानं तु कृष्णस्य सर्वावस्थं धनंजयः
07057003c नालोपयत धर्मात्मा भक्त्या प्रेम्णा च सर्वदा
07057004a प्रत्युत्थाय च गोविन्दं स तस्मायासनं ददौ
07057004c न चासने स्वयं बुद्धिं बीभत्सुर्व्यदधात्तदा
07057005a ततः कृष्णो महातेजा जानन्पार्थस्य निश्चयम्
07057005c कुन्तीपुत्रमिदं वाक्यमासीनः स्थितमब्रवीत्
07057006a मा विषादे मनः पार्थ कृथाः कालो हि दुर्जयः
07057006c कालः सर्वाणि भूतानि नियच्छति परे विधौ
07057007a किमर्थं च विषादस्ते तद्ब्रूहि वदतां वर
07057007c न शोचितव्यं विदुषा शोकः कार्यविनाशनः
07057008a शोचन्नन्दयते शत्रून्कर्शयत्यपि बान्धवान्
07057008c क्षीयते च नरस्तस्मान्न त्वं शोचितुमर्हसि
07057009a इत्युक्तो वासुदेवेन बीभत्सुरपराजितः
07057009c आबभाषे तदा विद्वानिदं वचनमर्थवत्
07057010a मया प्रतिज्ञा महती जयद्रथवधे कृता
07057010c श्वोऽस्मि हन्ता दुरात्मानं पुत्रघ्नमिति केशव
07057011a मत्प्रतिज्ञाविघातार्थं धार्तराष्ट्रैः किलाच्युत
07057011c पृष्ठतः सैन्धवः कार्यः सर्वैर्गुप्तो महारथैः
07057012a दश चैका च ताः कृष्ण अक्षौहिण्यः सुदुर्जयाः
07057012c प्रतिज्ञायां च हीनायां कथं जीवेत मद्विधः
07057013a दुःखोपायस्य मे वीर विकाङ्क्षा परिवर्तते
07057013c द्रुतं च याति सविता तत एतद्ब्रवीम्यहम्
07057014a शोकस्थानं तु तच्छ्रुत्वा पार्थस्य द्विजकेतनः
07057014c संस्पृश्याम्भस्ततः कृष्णः प्राङ्मुखः समवस्थितः
07057015a इदं वाक्यं महातेजा बभाषे पुष्करेक्षणः
07057015c हितार्थं पाण्डुपुत्रस्य सैन्धवस्य वधे वृतः
07057016a पार्थ पाशुपतं नाम परमास्त्रं सनातनम्
07057016c येन सर्वान्मृधे दैत्याञ्जघ्ने देवो महेश्वरः
07057017a यदि तद्विदितं तेऽद्य श्वो हन्तासि जयद्रथम्
07057017c अथ ज्ञातुं प्रपद्यस्व मनसा वृषभध्वजम्
07057018a तं देवं मनसा ध्यायञ्जोषमास्स्व धनंजय
07057018c ततस्तस्य प्रसादात्त्वं भक्तः प्राप्स्यसि तन्महत्
07057019a ततः कृष्णवचः श्रुत्वा संस्पृश्याम्भो धनंजयः
07057019c भूमावासीन एकाग्रो जगाम मनसा भवम्
07057020a ततः प्रणिहिते ब्राह्मे मुहूर्ते शुभलक्षणे
07057020c आत्मानमर्जुनोऽपश्यद्गगने सहकेशवम्
07057021a ज्योतिर्भिश्च समाकीर्णं सिद्धचारणसेवितम्
07057021c वायुवेगगतिः पार्थः खं भेजे सहकेशवः
07057022a केशवेन गृहीतः स दक्षिणे विभुना भुजे
07057022c प्रेक्षमाणो बहून्भावाञ्जगामाद्भुतदर्शनान्
07057023a उदीच्यां दिशि धर्मात्मा सोऽपश्यच्छ्वेतपर्वतम्
07057023c कुबेरस्य विहारे च नलिनीं पद्मभूषिताम्
07057024a सरिच्छ्रेष्ठां च तां गङ्गां वीक्षमाणो बहूदकाम्
07057024c सदापुष्पफलैर्वृक्षैरुपेतां स्फटिकोपलाम्
07057025a सिंहव्याघ्रसमाकीर्णां नानामृगगणाकुलाम्
07057025c पुण्याश्रमवतीं रम्यां मनोज्ञाण्डजसेविताम्
07057026a मन्दरस्य प्रदेशांश्च किंनरोद्गीतनादितान्
07057026c हेमरूप्यमयैः शृङ्गैर्नानौषधिविदीपितान्
07057026e तथा मन्दारवृक्षैश्च पुष्पितैरुपशोभितान्
07057027a स्निग्धाञ्जनचयाकारं संप्राप्तः कालपर्वतम्
07057027c पुण्यं हिमवतः पादं मणिमन्तं च पर्वतम्
07057027e ब्रह्मतुङ्गं नदीश्चान्यास्तथा जनपदानपि
07057028a सुशृङ्गं शतशृङ्गं च शर्यातिवनमेव च
07057028c पुण्यमश्वशिरःस्थानं स्थानमाथर्वणस्य च
07057029a वृषदंशं च शैलेन्द्रं महामन्दरमेव च
07057029c अप्सरोभिः समाकीर्णं किंनरैश्चोपशोभितम्
07057030a तांश्च शैलान्व्रजन्पार्थः प्रेक्षते सहकेशवः
07057030c शुभैः प्रस्रवणैर्जुष्टान्हेमधातुविभूषितान्
07057031a चन्द्ररश्मिप्रकाशाङ्गीं पृथिवीं पुरमालिनीम्
07057031c समुद्रांश्चाद्भुताकारानपश्यद्बहुलाकरान्
07057032a वियद्द्यां पृथिवीं चैव पश्यन्विष्णुपदे व्रजन्
07057032c विस्मितः सह कृष्णेन क्षिप्तो बाण इवात्यगात्
07057033a ग्रहनक्षत्रसोमानां सूर्याग्न्योश्च समत्विषम्
07057033c अपश्यत तदा पार्थो ज्वलन्तमिव पर्वतम्
07057034a समासाद्य तु तं शैलं शैलाग्रे समवस्थितम्
07057034c तपोनित्यं महात्मानमपश्यद्वृषभध्वजम्
07057035a सहस्रमिव सूर्याणां दीप्यमानं स्वतेजसा
07057035c शूलिनं जटिलं गौरं वल्कलाजिनवाससम्
07057036a नयनानां सहस्रैश्च विचित्राङ्गं महौजसम्
07057036c पार्वत्या सहितं देवं भूतसंघैश्च भास्वरैः
07057037a गीतवादित्रसंह्रादैस्ताललास्यसमन्वितम्
07057037c वल्गितास्फोटितोत्क्रुष्टैः पुण्यगन्धैश्च सेवितम्
07057038a स्तूयमानं स्तवैर्दिव्यैर्मुनिभिर्ब्रह्मवादिभिः
07057038c गोप्तारं सर्वभूतानामिष्वासधरमच्युतम्
07057039a वासुदेवस्तु तं दृष्ट्वा जगाम शिरसा क्षितिम्
07057039c पार्थेन सह धर्मात्मा गृणन्ब्रह्म सनातनम्
07057040a लोकादिं विश्वकर्माणमजमीशानमव्ययम्
07057040c मनसः परमां योनिं खं वायुं ज्योतिषां निधिम्
07057041a स्रष्टारं वारिधाराणां भुवश्च प्रकृतिं पराम्
07057041c देवदानवयक्षाणां मानवानां च साधनम्
07057042a योगिनां परमं ब्रह्म व्यक्तं ब्रह्मविदां निधिम्
07057042c चराचरस्य स्रष्टारं प्रतिहर्तारमेव च
07057043a कालकोपं महात्मानं शक्रसूर्यगुणोदयम्
07057043c अवन्दत तदा कृष्णो वाङ्मनोबुद्धिकर्मभिः
07057044a यं प्रपश्यन्ति विद्वांसः सूक्ष्माध्यात्मपदैषिणः
07057044c तमजं कारणात्मानं जग्मतुः शरणं भवम्
07057045a अर्जुनश्चापि तं देवं भूयो भूयोऽभ्यवन्दत
07057045c ज्ञात्वैकं भूतभव्यादिं सर्वभूतभवोद्भवम्
07057046a ततस्तावागतौ शर्वः प्रोवाच प्रहसन्निव
07057046c स्वागतं वां नरश्रेष्ठावुत्तिष्ठेतां गतक्लमौ
07057046e किं च वामीप्सितं वीरौ मनसः क्षिप्रमुच्यताम्
07057047a येन कार्येण संप्राप्तौ युवां तत्साधयामि वाम्
07057047c व्रियतामात्मनः श्रेयस्तत्सर्वं प्रददानि वाम्
07057048a ततस्तद्वचनं श्रुत्वा प्रत्युत्थाय कृताञ्जली
07057048c वासुदेवार्जुनौ शर्वं तुष्टुवाते महामती
07057049a नमो भवाय शर्वाय रुद्राय वरदाय च
07057049c पशूनां पतये नित्यमुग्राय च कपर्दिने
07057050a महादेवाय भीमाय त्र्यम्बकाय च शंभवे
07057050c ईशानाय भगघ्नाय नमोऽस्त्वन्धकघातिने
07057051a कुमारगुरवे नित्यं नीलग्रीवाय वेधसे
07057051c विलोहिताय धूम्राय व्याधायानपराजिते
07057052a नित्यं नीलशिखण्डाय शूलिने दिव्यचक्षुषे
07057052c हन्त्रे गोप्त्रे त्रिनेत्राय व्याधाय वसुरेतसे
07057053a अचिन्त्यायाम्बिकाभर्त्रे सर्वदेवस्तुताय च
07057053c वृषध्वजाय पिङ्गाय जटिने ब्रह्मचारिणे
07057054a तप्यमानाय सलिले ब्रह्मण्यायाजिताय च
07057054c विश्वात्मने विश्वसृजे विश्वमावृत्य तिष्ठते
07057055a नमो नमस्ते सेव्याय भूतानां प्रभवे सदा
07057055c ब्रह्मवक्त्राय शर्वाय शंकराय शिवाय च
07057056a नमोऽस्तु वाचस्पतये प्रजानां पतये नमः
07057056c नमो विश्वस्य पतये महतां पतये नमः
07057057a नमः सहस्रशिरसे सहस्रभुजमन्यवे
07057057c सहस्रनेत्रपादाय नमोऽसंख्येयकर्मणे
07057058a नमो हिरण्यवर्णाय हिरण्यकवचाय च
07057058c भक्तानुकम्पिने नित्यं सिध्यतां नौ वरः प्रभो
07057059a एवं स्तुत्वा महादेवं वासुदेवः सहार्जुनः
07057059c प्रसादयामास भवं तदा ह्यस्त्रोपलब्धये
07057060a ततोऽर्जुनः प्रीतमना ववन्दे वृषभध्वजम्
07057060c ददर्शोत्फुल्लनयनः समस्तं तेजसां निधिम्
07057061a तं चोपहारं स्वकृतं नैशं नैत्यकमात्मनः
07057061c ददर्श त्र्यम्बकाभ्याशे वासुदेवनिवेदितम्
07057062a ततोऽभिपूज्य मनसा शर्वं कृष्णं च पाण्डवः
07057062c इच्छाम्यहं दिव्यमस्त्रमित्यभाषत शंकरम्
07057063a ततः पार्थस्य विज्ञाय वरार्थे वचनं प्रभुः
07057063c वासुदेवार्जुनौ देवः स्मयमानोऽभ्यभाषत
07057064a सरोऽमृतमयं दिव्यमभ्याशे शत्रुसूदनौ
07057064c तत्र मे तद्धनुर्दिव्यं शरश्च निहितः पुरा
07057065a येन देवारयः सर्वे मया युधि निपातिताः
07057065c तत आनीयतां कृष्णौ सशरं धनुरुत्तमम्
07057066a तथेत्युक्त्वा तु तौ वीरौ तं शर्वं पार्षदैः सह
07057066c प्रस्थितौ तत्सरो दिव्यं दिव्याश्चर्यशतैर्वृतम्
07057067a निर्दिष्टं यद्वृषाङ्केन पुण्यं सर्वार्थसाधकम्
07057067c तज्जग्मतुरसंभ्रान्तौ नरनारायणावृषी
07057068a ततस्तु तत्सरो गत्वा सूर्यमण्डलसंनिभम्
07057068c नागमन्तर्जले घोरं ददृशातेऽर्जुनाच्युतौ
07057069a द्वितीयं चापरं नागं सहस्रशिरसं वरम्
07057069c वमन्तं विपुलां ज्वालां ददृशातेऽग्निवर्चसम्
07057070a ततः कृष्णश्च पार्थश्च संस्पृश्यापः कृताञ्जली
07057070c तौ नागावुपतस्थाते नमस्यन्तौ वृषध्वजम्
07057071a गृणन्तौ वेदविदुषौ तद्ब्रह्म शतरुद्रियम्
07057071c अप्रमेयं प्रणमन्तौ गत्वा सर्वात्मना भवम्
07057072a ततस्तौ रुद्रमाहात्म्याद्धित्वा रूपं महोरगौ
07057072c धनुर्बाणश्च शत्रुघ्नं तद्द्वंद्वं समपद्यत
07057073a ततो जगृहतुः प्रीतौ धनुर्बाणं च सुप्रभम्
07057073c आजह्रतुर्महात्मानौ ददतुश्च महात्मने
07057074a ततः पार्श्वाद्वृषाङ्कस्य ब्रह्मचारी न्यवर्तत
07057074c पिङ्गाक्षस्तपसः क्षेत्रं बलवान्नीललोहितः
07057075a स तद्गृह्य धनुःश्रेष्ठं तस्थौ स्थानं समाहितः
07057075c व्यकर्षच्चापि विधिवत्सशरं धनुरुत्तमम्
07057076a तस्य मौर्वीं च मुष्टिं च स्थानं चालक्ष्य पाण्डवः
07057076c श्रुत्वा मन्त्रं भवप्रोक्तं जग्राहाचिन्त्यविक्रमः
07057077a सरस्येव च तं बाणं मुमोचातिबलः प्रभुः
07057077c चकार च पुनर्वीरस्तस्मिन्सरसि तद्धनुः
07057078a ततः प्रीतं भवं ज्ञात्वा स्मृतिमानर्जुनस्तदा
07057078c वरमारण्यकं दत्तं दर्शनं शंकरस्य च
07057078e मनसा चिन्तयामास तन्मे संपद्यतामिति
07057079a तस्य तन्मतमाज्ञाय प्रीतः प्रादाद्वरं भवः
07057079c तच्च पाशुपतं घोरं प्रतिज्ञायाश्च पारणम्
07057080a संहृष्टरोमा दुर्धर्षः कृतं कार्यममन्यत
07057080c ववन्दतुश्च संहृष्टौ शिरोभ्यां तौ महेश्वरम्
07057081a अनुज्ञातौ क्षणे तस्मिन्भवेनार्जुनकेशवौ
07057081c प्राप्तौ स्वशिबिरं वीरौ मुदा परमया युतौ
07057081e इन्द्राविष्णू यथा प्रीतौ जम्भस्य वधकाङ्क्षिणौ
07058001  संजय उवाच
07058001a तयोः संवदतोरेव कृष्णदारुकयोस्तदा
07058001c सात्यगाद्रजनी राजन्नथ राजान्वबुध्यत
07058002a पठन्ति पाणिस्वनिका मागधा मधुपर्किकाः
07058002c वैतालिकाश्च सूताश्च तुष्टुवुः पुरुषर्षभम्
07058003a नर्तकाश्चाप्यनृत्यन्त जगुर्गीतानि गायकाः
07058003c कुरुवंशस्तवार्थानि मधुरं रक्तकण्ठिनः
07058004a मृदङ्गा झर्झरा भेर्यः पणवानकगोमुखाः
07058004c आडम्बराश्च शङ्खाश्च दुन्दुभ्यश्च महास्वनाः
07058005a एवमेतानि सर्वाणि तथान्यान्यपि भारत
07058005c वादयन्ति स्म संहृष्टाः कुशलाः साधुशिक्षिताः
07058006a स मेघसमनिर्घोषो महाञ्शब्दोऽस्पृशद्दिवम्
07058006c पार्थिवप्रवरं सुप्तं युधिष्ठिरमबोधयत्
07058007a प्रतिबुद्धः सुखं सुप्तो महार्हे शयनोत्तमे
07058007c उत्थायावश्यकार्यार्थं ययौ स्नानगृहं ततः
07058008a ततः शुक्लाम्बराः स्नातास्तरुणाष्टोत्तरं शतम्
07058008c स्नापकाः काञ्चनैः कुम्भैः पूर्णैः समुपतस्थिरे
07058009a भद्रासने सूपविष्टः परिधायाम्बरं लघु
07058009c सस्नौ चन्दनसंयुक्तैः पानीयैरभिमन्त्रितैः
07058010a उत्सादितः कषायेण बलवद्भिः सुशिक्षितैः
07058010c आप्लुतः साधिवासेन जलेन च सुगन्धिना
07058011a हरिणा चन्दनेनाङ्गमनुलिप्य महाभुजः
07058011c स्रग्वी चाक्लिष्टवसनः प्राङ्मुखः प्राञ्जलिः स्थितः
07058012a जजाप जप्यं कौन्तेयः सतां मार्गमनुष्ठितः
07058012c ततोऽग्निशरणं दीप्तं प्रविवेश विनीतवत्
07058013a समिद्धं स पवित्राभिरग्निमाहुतिभिस्तथा
07058013c मन्त्रपूताभिरर्चित्वा निश्चक्राम गृहात्ततः
07058014a द्वितीयां पुरुषव्याघ्रः कक्ष्यां निष्क्रम्य पार्थिवः
07058014c तत्र वेदविदो विप्रानपश्यद्ब्राह्मणर्षभान्
07058015a दान्तान्वेदव्रतस्नातान्स्नातानवभृथेषु च
07058015c सहस्रानुचरान्सौरानष्टौ दशशतानि च
07058016a अक्षतैः सुमनोभिश्च वाचयित्वा महाभुजः
07058016c तान्द्विजान्मधुसर्पिर्भ्यां फलैः श्रेष्ठैः सुमङ्गलैः
07058017a प्रादात्काञ्चनमेकैकं निष्कं विप्राय पाण्डवः
07058017c अलंकृतं चाश्वशतं वासांसीष्टाश्च दक्षिणाः
07058018a तथा गाः कपिला दोग्ध्रीः सर्षभाः पाण्डुनन्दनः
07058018c हेमशृङ्गी रूप्यखुरा दत्त्वा चक्रे प्रदक्षिणम्
07058019a स्वस्तिकान्वर्धमानांश्च नन्द्यावर्तांश्च काञ्चनान्
07058019c माल्यं च जलकुम्भांश्च ज्वलितं च हुताशनम्
07058020a पूर्णान्यक्षतपात्राणि रुचकान्रोचनांस्तथा
07058020c स्वलंकृताः शुभाः कन्या दधिसर्पिर्मधूदकम्
07058021a मङ्गल्यान्पक्षिणश्चैव यच्चान्यदपि पूजितम्
07058021c दृष्ट्वा स्पृष्ट्वा च कौन्तेयो बाह्यां कक्ष्यामगात्ततः
07058022a ततस्तस्य महाबाहोस्तिष्ठतः परिचारकाः
07058022c सौवर्णं सर्वतोभद्रं मुक्तावैडूर्यमण्डितम्
07058023a परार्ध्यास्तरणास्तीर्णं सोत्तरच्छदमृद्धिमत्
07058023c विश्वकर्मकृतं दिव्यमुपजह्रुर्वरासनम्
07058024a तत्र तस्योपविष्टस्य भूषणानि महात्मनः
07058024c उपजह्रुर्महार्हाणि प्रेष्याः शुभ्राणि सर्वशः
07058025a युक्ताभरणवेषस्य कौन्तेयस्य महात्मनः
07058025c रूपमासीन्महाराज द्विषतां शोकवर्धनम्
07058026a पाण्डरैश्चन्द्ररश्म्याभैर्हेमदण्डैश्च चामरैः
07058026c दोधूयमानः शुशुभे विद्युद्भिरिव तोयदः
07058027a संस्तूयमानः सूतैश्च वन्द्यमानश्च बन्दिभिः
07058027c उपगीयमानो गन्धर्वैरास्ते स्म कुरुनन्दनः
07058028a ततो मुहूर्तादासीत्तु बन्दिनां निस्वनो महान्
07058028c नेमिघोषश्च रथिनां खुरघोषश्च वाजिनाम्
07058029a ह्रादेन गजघण्टानां शङ्खानां निनदेन च
07058029c नराणां पदशब्दैश्च कम्पतीव स्म मेदिनी
07058030a ततः शुद्धान्तमासाद्य जानुभ्यां भूतले स्थितः
07058030c शिरसा वन्दनीयं तमभिवन्द्य जगत्पतिम्
07058031a कुण्डली बद्धनिस्त्रिंशः संनद्धकवचो युवा
07058031c अभिप्रणम्य शिरसा द्वाःस्थो धर्मात्मजाय वै
07058031e न्यवेदयद्धृषीकेशमुपयातं महात्मने
07058032a सोऽब्रवीत्पुरुषव्याघ्रः स्वागतेनैव माधवम्
07058032c अर्घ्यं चैवासनं चास्मै दीयतां परमार्चितम्
07058033a ततः प्रवेश्य वार्ष्णेयमुपवेश्य वरासने
07058033c सत्कृत्य सत्कृतस्तेन पर्यपृच्छद्युधिष्ठिरः
07059001  युधिष्ठिर उवाच
07059001a सुखेन रजनी व्युष्टा कच्चित्ते मधुसूदन
07059001c कच्चिज्ज्ञानानि सर्वाणि प्रसन्नानि तवाच्युत
07059002  संजय उवाच
07059002a वासुदेवोऽपि तद्युक्तं पर्यपृच्छद्युधिष्ठिरम्
07059002c ततः क्षत्ता प्रकृतयो न्यवेदयदुपस्थिताः
07059003a अनुज्ञातश्च राज्ञा स प्रावेशयत तं जनम्
07059003c विराटं भीमसेनं च धृष्टद्युम्नं च सात्यकिम्
07059004a शिखण्डिनं यमौ चैव चेकितानं च केकयान्
07059004c युयुत्सुं चैव कौरव्यं पाञ्चाल्यं चोत्तमौजसम्
07059005a एते चान्ये च बहवः क्षत्रियाः क्षत्रियर्षभम्
07059005c उपतस्थुर्महात्मानं विविशुश्चासनेषु ते
07059006a एकस्मिन्नासने वीरावुपविष्टौ महाबलौ
07059006c कृष्णश्च युयुधानश्च महात्मानौ महाद्युती
07059007a ततो युधिष्ठिरस्तेषां शृण्वतां मधुसूदनम्
07059007c अब्रवीत्पुण्डरीकाक्षमाभाष्य मधुरं वचः
07059008a एकं त्वां वयमाश्रित्य सहस्राक्षमिवामराः
07059008c प्रार्थयामो जयं युद्धे शाश्वतानि सुखानि च
07059009a त्वं हि राज्यविनाशं च द्विषद्भिश्च निराक्रियाम्
07059009c क्लेशांश्च विविधान्कृष्ण सर्वांस्तानपि वेत्थ नः
07059010a त्वयि सर्वेश सर्वेषामस्माकं भक्तवत्सल
07059010c सुखमायत्तमत्यर्थं यात्रा च मधुसूदन
07059011a स तथा कुरु वार्ष्णेय यथा त्वयि मनो मम
07059011c अर्जुनस्य यथा सत्या प्रतिज्ञा स्याच्चिकीर्षिता
07059012a स भवांस्तारयत्वस्माद्दुःखामर्षमहार्णवात्
07059012c पारं तितीर्षतामद्य प्लवो नो भव माधव
07059013a न हि तत्कुरुते संख्ये कार्तवीर्यसमस्त्वपि
07059013c रथी यत्कुरुते कृष्ण सारथिर्यत्नमास्थितः
07059014  वासुदेव उवाच
07059014a सामरेष्वपि लोकेषु सर्वेषु न तथाविधः
07059014c शरासनधरः कश्चिद्यथा पार्थो धनंजयः
07059015a वीर्यवानस्त्रसंपन्नः पराक्रान्तो महाबलः
07059015c युद्धशौण्डः सदामर्षी तेजसा परमो नृणाम्
07059016a स युवा वृषभस्कन्धो दीर्घबाहुर्महाबलः
07059016c सिंहर्षभगतिः श्रीमान्द्विषतस्ते हनिष्यति
07059017a अहं च तत्करिष्यामि यथा कुन्तीसुतोऽर्जुनः
07059017c धार्तराष्ट्रस्य सैन्यानि धक्ष्यत्यग्निरिवोत्थितः
07059018a अद्य तं पापकर्माणं क्षुद्रं सौभद्रघातिनम्
07059018c अपुनर्दर्शनं मार्गमिषुभिः क्षेप्स्यतेऽर्जुनः
07059019a तस्याद्य गृध्राः श्येनाश्च वडगोमायवस्तथा
07059019c भक्षयिष्यन्ति मांसानि ये चान्ये पुरुषादकाः
07059020a यद्यस्य देवा गोप्तारः सेन्द्राः सर्वे तथाप्यसौ
07059020c राजधानीं यमस्याद्य हतः प्राप्स्यति संकुले
07059021a निहत्य सैन्धवं जिष्णुरद्य त्वामुपयास्यति
07059021c विशोको विज्वरो राजन्भव भूतिपुरस्कृतः
07060001  संजय उवाच
07060001a तथा संभाषतां तेषां प्रादुरासीद्धनंजयः
07060001c दिदृक्षुर्भरतश्रेष्ठं राजानं ससुहृद्गणम्
07060002a तं प्रविष्टं शुभां कक्ष्यामभिवाद्याग्रतः स्थितम्
07060002c समुत्थायार्जुनं प्रेम्णा सस्वजे पाण्डवर्षभः
07060003a मूर्ध्नि चैनमुपाघ्राय परिष्वज्य च बाहुना
07060003c आशिषः परमाः प्रोच्य स्मयमानोऽभ्यभाषत
07060004a व्यक्तमर्जुन संग्रामे ध्रुवस्ते विजयो महान्
07060004c यादृग्रूपा हि ते छाया प्रसन्नश्च जनार्दनः
07060005a तमब्रवीत्ततो जिष्णुर्महदाश्चर्यमुत्तमम्
07060005c दृष्टवानस्मि भद्रं ते केशवस्य प्रसादजम्
07060006a ततस्तत्कथयामास यथादृष्टं धनंजयः
07060006c आश्वासनार्थं सुहृदां त्र्यम्बकेन समागमम्
07060007a ततः शिरोभिरवनिं स्पृष्ट्वा सर्वे च विस्मिताः
07060007c नमस्कृत्य वृषाङ्काय साधु साध्वित्यथाब्रुवन्
07060008a अनुज्ञातास्ततः सर्वे सुहृदो धर्मसूनुना
07060008c त्वरमाणाः सुसंनद्धा हृष्टा युद्धाय निर्ययुः
07060009a अभिवाद्य तु राजानं युयुधानाच्युतार्जुनाः
07060009c हृष्टा विनिर्ययुस्ते वै युधिष्ठिरनिवेशनात्
07060010a रथेनैकेन दुर्धर्षौ युयुधानजनार्दनौ
07060010c जग्मतुः सहितौ वीरावर्जुनस्य निवेशनम्
07060011a तत्र गत्वा हृषीकेशः कल्पयामास सूतवत्
07060011c रथं रथवरस्याजौ वानरर्षभलक्षणम्
07060012a स मेघसमनिर्घोषस्तप्तकाञ्चनसप्रभः
07060012c बभौ रथवरः कॢप्तः शिशुर्दिवसकृद्यथा
07060013a ततः पुरुषशार्दूलः सज्जः सज्जं पुरःसरः
07060013c कृताह्निकाय पार्थाय न्यवेदयत तं रथम्
07060014a तं तु लोके वरः पुंसां किरीटी हेमवर्मभृत्
07060014c बाणबाणासनी वाहं प्रदक्षिणमवर्तत
07060015a ततो विद्यावयोवृद्धैः क्रियावद्भिर्जितेन्द्रियैः
07060015c स्तूयमानो जयाशीभिरारुरोह महारथम्
07060016a जैत्रैः सांग्रामिकैर्मन्त्रैः पूर्वमेव रथोत्तमम्
07060016c अभिमन्त्रितमर्चिष्मानुदयं भास्करो यथा
07060017a स रथे रथिनां श्रेष्ठः काञ्चने काञ्चनावृतः
07060017c विबभौ विमलोऽर्चिष्मान्मेराविव दिवाकरः
07060018a अन्वारुरोहतुः पार्थं युयुधानजनार्दनौ
07060018c शर्यातेर्यज्ञमायान्तं यथेन्द्रं देवमश्विनौ
07060019a अथ जग्राह गोविन्दो रश्मीन्रश्मिवतां वरः
07060019c मातलिर्वासवस्येव वृत्रं हन्तुं प्रयास्यतः
07060020a स ताभ्यां सहितः पार्थो रथप्रवरमास्थितः
07060020c सहितो बुधशुक्राभ्यां तमो निघ्नन्यथा शशी
07060021a सैन्धवस्य वधप्रेप्सुः प्रयातः शत्रुपूगहा
07060021c सहाम्बुपतिमित्राभ्यां यथेन्द्रस्तारकामये
07060022a ततो वादित्रनिर्घोषैर्मङ्गल्यैश्च स्तवैः शुभैः
07060022c प्रयान्तमर्जुनं सूता मागधाश्चैव तुष्टुवुः
07060023a सजयाशीः सपुण्याहः सूतमागधनिस्वनः
07060023c युक्तो वादित्रघोषेण तेषां रतिकरोऽभवत्
07060024a तमनुप्रयतो वायुः पुण्यगन्धवहः शुचिः
07060024c ववौ संहर्षयन्पार्थं द्विषतश्चापि शोषयन्
07060025a प्रादुरासन्निमित्तानि विजयाय बहूनि च
07060025c पाण्डवानां त्वदीयानां विपरीतानि मारिष
07060026a दृष्ट्वार्जुनो निमित्तानि विजयाय प्रदक्षिणम्
07060026c युयुधानं महेष्वासमिदं वचनमब्रवीत्
07060027a युयुधानाद्य युद्धे मे दृश्यते विजयो ध्रुवः
07060027c यथा हीमानि लिङ्गानि दृश्यन्ते शिनिपुंगव
07060028a सोऽहं तत्र गमिष्यामि यत्र सैन्धवको नृपः
07060028c यियासुर्यमलोकाय मम वीर्यं प्रतीक्षते
07060029a यथा परमकं कृत्यं सैन्धवस्य वधे मम
07060029c तथैव सुमहत्कृत्यं धर्मराजस्य रक्षणे
07060030a स त्वमद्य महाबाहो राजानं परिपालय
07060030c यथैव हि मया गुप्तस्त्वया गुप्तो भवेत्तथा
07060031a त्वयि चाहं पराश्वस्य प्रद्युम्ने वा महारथे
07060031c शक्नुयां सैन्धवं हन्तुमनपेक्षो नरर्षभ
07060032a मय्यपेक्षा न कर्तव्या कथंचिदपि सात्वत
07060032c राजन्येव परा गुप्तिः कार्या सर्वात्मना त्वया
07060033a न हि यत्र महाबाहुर्वासुदेवो व्यवस्थितः
07060033c किंचिद्व्यापद्यते तत्र यत्राहमपि च ध्रुवम्
07060034a एवमुक्तस्तु पार्थेन सात्यकिः परवीरहा
07060034c तथेत्युक्त्वागमत्तत्र यत्र राजा युधिष्ठिरः
07061001  धृतराष्ट्र उवाच
07061001a श्वोभूते किमकार्षुस्ते दुःखशोकसमन्विताः
07061001c अभिमन्यौ हते तत्र के वायुध्यन्त मामकाः
07061002a जानन्तस्तस्य कर्माणि कुरवः सव्यसाचिनः
07061002c कथं तत्किल्बिषं कृत्वा निर्भया ब्रूहि मामकाः
07061003a पुत्रशोकाभिसंतप्तं क्रुद्धं मृत्युमिवान्तकम्
07061003c आयान्तं पुरुषव्याघ्रं कथं ददृशुराहवे
07061004a कपिराजध्वजं संख्ये विधुन्वानं महद्धनुः
07061004c दृष्ट्वा पुत्रपरिद्यूनं किमकुर्वन्त मामकाः
07061005a किं नु संजय संग्रामे वृत्तं दुर्योधनं प्रति
07061005c परिदेवो महानत्र श्रुतो मे नाभिनन्दनम्
07061006a बभूवुर्ये मनोग्राह्याः शब्दाः श्रुतिसुखावहाः
07061006c न श्रूयन्तेऽद्य ते सर्वे सैन्धवस्य निवेशने
07061007a स्तुवतां नाद्य श्रूयन्ते पुत्राणां शिबिरे मम
07061007c सूतमागधसंघानां नर्तकानां च सर्वशः
07061008a शब्देन नादिताभीक्ष्णमभवद्यत्र मे श्रुतिः
07061008c दीनानामद्य तं शब्दं न शृणोमि समीरितम्
07061009a निवेशने सत्यधृतेः सोमदत्तस्य संजय
07061009c आसीनोऽहं पुरा तात शब्दमश्रौषमुत्तमम्
07061010a तदद्य हीनपुण्योऽहमार्तस्वरनिनादितम्
07061010c निवेशनं हतोत्साहं पुत्राणां मम लक्षये
07061011a विविंशतेर्दुर्मुखस्य चित्रसेनविकर्णयोः
07061011c अन्येषां च सुतानां मे न तथा श्रूयते ध्वनिः
07061012a ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्या यं शिष्याः पर्युपासते
07061012c द्रोणपुत्रं महेष्वासं पुत्राणां मे परायणम्
07061013a वितण्डालापसंलापैर्हुतयाचितवन्दितैः
07061013c गीतैश्च विविधैरिष्टै रमते यो दिवानिशम्
07061014a उपास्यमानो बहुभिः कुरुपाण्डवसात्वतैः
07061014c सूत तस्य गृहे शब्दो नाद्य द्रौणेर्यथा पुरा
07061015a द्रोणपुत्रं महेष्वासं गायना नर्तकाश्च ये
07061015c अत्यर्थमुपतिष्ठन्ति तेषां न श्रूयते ध्वनिः
07061016a विन्दानुविन्दयोः सायं शिबिरे यो महाध्वनिः
07061016c श्रूयते सोऽद्य न तथा केकयानां च वेश्मसु
07061017a नित्यप्रमुदितानां च तालगीतस्वनो महान्
07061017c नृत्यतां श्रूयते तात गणानां सोऽद्य न ध्वनिः
07061018a सप्ततन्तून्वितन्वाना यमुपासन्ति याजकाः
07061018c सौमदत्तिं श्रुतनिधिं तेषां न श्रूयते ध्वनिः
07061019a ज्याघोषो ब्रह्मघोषश्च तोमरासिरथध्वनिः
07061019c द्रोणस्यासीदविरतो गृहे तन्न शृणोम्यहम्
07061020a नानादेशसमुत्थानां गीतानां योऽभवत्स्वनः
07061020c वादित्रनादितानां च सोऽद्य न श्रूयते महान्
07061021a यदा प्रभृत्युपप्लव्याच्छान्तिमिच्छञ्जनार्दनः
07061021c आगतः सर्वभूतानामनुकम्पार्थमच्युतः
07061022a ततोऽहमब्रुवं सूत मन्दं दुर्योधनं तदा
07061022c वासुदेवेन तीर्थेन पुत्र संशाम्य पाण्डवैः
07061023a कालप्राप्तमहं मन्ये मा त्वं दुर्योधनातिगाः
07061023c शमे चेद्याचमानं त्वं प्रत्याख्यास्यसि केशवम्
07061023e हितार्थमभिजल्पन्तं न तथास्त्यपराजयः
07061024a प्रत्याचष्ट स दाशार्हमृषभं सर्वधन्विनाम्
07061024c अनुनेयानि जल्पन्तमनयान्नान्वपद्यत
07061025a ततो दुःशासनस्यैव कर्णस्य च मतं द्वयोः
07061025c अन्ववर्तत हित्वा मां कृष्टः कालेन दुर्मतिः
07061026a न ह्यहं द्यूतमिच्छामि विदुरो न प्रशंसति
07061026c सैन्धवो नेच्छते द्यूतं भीष्मो न द्यूतमिच्छति
07061027a शल्यो भूरिश्रवाश्चैव पुरुमित्रो जयस्तथा
07061027c अश्वत्थामा कृपो द्रोणो द्यूतं नेच्छन्ति संजय
07061028a एतेषां मतमाज्ञाय यदि वर्तेत पुत्रकः
07061028c सज्ञातिमित्रः ससुहृच्चिरं जीवेदनामयः
07061029a श्लक्ष्णा मधुरसंभाषा ज्ञातिमध्ये प्रियंवदाः
07061029c कुलीनाः संमताः प्राज्ञाः सुखं प्राप्स्यन्ति पाण्डवाः
07061030a धर्मापेक्षो नरो नित्यं सर्वत्र लभते सुखम्
07061030c प्रेत्यभावे च कल्याणं प्रसादं प्रतिपद्यते
07061031a अर्हन्त्यर्धं पृथिव्यास्ते भोक्तुं सामर्थ्यसाधनाः
07061031c तेषामपि समुद्रान्ता पितृपैतामही मही
07061032a नियुज्यमानाः स्थास्यन्ति पाण्डवा धर्मवर्त्मनि
07061032c सन्ति नो ज्ञातयस्तात येषां श्रोष्यन्ति पाण्डवाः
07061033a शल्यस्य सोमदत्तस्य भीष्मस्य च महात्मनः
07061033c द्रोणस्याथ विकर्णस्य बाह्लिकस्य कृपस्य च
07061034a अन्येषां चैव वृद्धानां भरतानां महात्मनाम्
07061034c त्वदर्थं ब्रुवतां तात करिष्यन्ति वचो हितम्
07061035a कं वा त्वं मन्यसे तेषां यस्त्वा ब्रूयादतोऽन्यथा
07061035c कृष्णो न धर्मं संजह्यात्सर्वे ते च त्वदन्वयाः
07061036a मयापि चोक्तास्ते वीरा वचनं धर्मसंहितम्
07061036c नान्यथा प्रकरिष्यन्ति धर्मात्मानो हि पाण्डवाः
07061037a इत्यहं विलपन्सूत बहुशः पुत्रमुक्तवान्
07061037c न च मे श्रुतवान्मूढो मन्ये कालस्य पर्ययम्
07061038a वृकोदरार्जुनौ यत्र वृष्णिवीरश्च सात्यकिः
07061038c उत्तमौजाश्च पाञ्चाल्यो युधामन्युश्च दुर्जयः
07061039a धृष्टद्युम्नश्च दुर्धर्षः शिखण्डी चापराजितः
07061039c अश्मकाः केकयाश्चैव क्षत्रधर्मा च सौमकिः
07061040a चैद्यश्च चेकितानश्च पुत्रः काश्यस्य चाभिभुः
07061040c द्रौपदेया विराटश्च द्रुपदश्च महारथः
07061040e यमौ च पुरुषव्याघ्रौ मन्त्री च मधुसूदनः
07061041a क एताञ्जातु युध्येत लोकेऽस्मिन्वै जिजीविषुः
07061041c दिव्यमस्त्रं विकुर्वाणान्संहरेयुररिंदमाः
07061042a अन्यो दुर्योधनात्कर्णाच्छकुनेश्चापि सौबलात्
07061042c दुःशासनचतुर्थानां नान्यं पश्यामि पञ्चमम्
07061043a येषामभीशुहस्तः स्याद्विष्वक्सेनो रथे स्थितः
07061043c संनद्धश्चार्जुनो योद्धा तेषां नास्ति पराजयः
07061044a तेषां मम विलापानां न हि दुर्योधनः स्मरेत्
07061044c हतौ हि पुरुषव्याघ्रौ भीष्मद्रोणौ त्वमात्थ मे
07061045a तेषां विदुरवाक्यानामुक्तानां दीर्घदर्शिनाम्
07061045c दृष्ट्वेमां फलनिर्वृत्तिं मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07061046a हिमात्यये यथा कक्षं शुष्कं वातेरितो महान्
07061046c अग्निर्दहेत्तथा सेनां मामिकां स धनंजयः
07061047a आचक्ष्व तद्धि नः सर्वं कुशलो ह्यसि संजय
07061047c यदुपायात्तु सायाह्ने कृत्वा पार्थस्य किल्बिषम्
07061047e अभिमन्यौ हते तात कथमासीन्मनो हि वः
07061048a न जातु तस्य कर्माणि युधि गाण्डीवधन्वनः
07061048c अपकृत्वा महत्तात सोढुं शक्ष्यन्ति मामकाः
07061049a किं नु दुर्योधनः कृत्यं कर्णः कृत्यं किमब्रवीत्
07061049c दुःशासनः सौबलश्च तेषामेवं गते अपि
07061049e सर्वेषां समवेतानां पुत्राणां मम संजय
07061050a यद्वृत्तं तात संग्रामे मन्दस्यापनयैर्भृशम्
07061050c लोभानुगतदुर्बुद्धेः क्रोधेन विकृतात्मनः
07061051a राज्यकामस्य मूढस्य रागोपहतचेतसः
07061051c दुर्नीतं वा सुनीतं वा तन्ममाचक्ष्व संजय
07062001  संजय उवाच
07062001a हन्त ते संप्रवक्ष्यामि सर्वं प्रत्यक्षदर्शिवान्
07062001c शुश्रूषस्व स्थिरो भूत्वा तव ह्यपनयो महान्
07062002a गतोदके सेतुबन्धो यादृक्तादृगयं तव
07062002c विलापो निष्फलो राजन्मा शुचो भरतर्षभ
07062003a अनतिक्रमणीयोऽयं कृतान्तस्याद्भुतो विधिः
07062003c मा शुचो भरतश्रेष्ठ दिष्टमेतत्पुरातनम्
07062004a यदि हि त्वं पुरा द्यूतात्कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्
07062004c निवर्तयेथाः पुत्रांश्च न त्वां व्यसनमाव्रजेत्
07062005a युद्धकाले पुनः प्राप्ते तदैव भवता यदि
07062005c निवर्तिताः स्युः संरब्धा न त्वां व्यसनमाव्रजेत्
07062006a दुर्योधनं चाविधेयं बध्नीतेति पुरा यदि
07062006c कुरूनचोदयिष्यस्त्वं न त्वां व्यसनमाव्रजेत्
07062007a तत्ते बुद्धिव्यभीचारमुपलप्स्यन्ति पाण्डवाः
07062007c पाञ्चाला वृष्णयः सर्वे ये चान्येऽपि महाजनाः
07062008a स कृत्वा पितृकर्म त्वं पुत्रं संस्थाप्य सत्पथे
07062008c वर्तेथा यदि धर्मेण न त्वां व्यसनमाव्रजेत्
07062009a त्वं तु प्राज्ञतमो लोके हित्वा धर्मं सनातनम्
07062009c दुर्योधनस्य कर्णस्य शकुनेश्चान्वगा मतम्
07062010a तत्ते विलपितं सर्वं मया राजन्निशामितम्
07062010c अर्थे निविशमानस्य विषमिश्रं यथा मधु
07062011a न तथा मन्यते कृष्णो राजानं पाण्डवं पुरा
07062011c न भीष्मं नैव च द्रोणं यथा त्वां मन्यते नृप
07062012a व्यजानत यदा तु त्वां राजधर्मादधश्च्युतम्
07062012c तदा प्रभृति कृष्णस्त्वां न तथा बहु मन्यते
07062013a परुषाण्युच्यमानांश्च यथा पार्थानुपेक्षसे
07062013c तस्यानुबन्धः प्राप्तस्त्वां पुत्राणां राज्यकामुकम्
07062014a पितृपैतामहं राज्यमपवृत्तं तदानघ
07062014c अथ पार्थैर्जितां कृत्स्नां पृथिवीं प्रत्यपद्यथाः
07062015a पाण्डुनावर्जितं राज्यं कौरवाणां यशस्तथा
07062015c ततश्चाभ्यधिकं भूयः पाण्डवैर्धर्मचारिभिः
07062016a तेषां तत्तादृशं कर्म त्वामासाद्य सुनिष्फलम्
07062016c यत्पित्र्याद्भ्रंशिता राज्यात्त्वयेहामिषगृद्धिना
07062017a यत्पुनर्युद्धकाले त्वं पुत्रान्गर्हयसे नृप
07062017c बहुधा व्याहरन्दोषान्न तदद्योपपद्यते
07062018a न हि रक्षन्ति राजानो युध्यन्तो जीवितं रणे
07062018c चमूं विगाह्य पार्थानां युध्यन्ते क्षत्रियर्षभाः
07062019a यां तु कृष्णार्जुनौ सेनां यां सात्यकिवृकोदरौ
07062019c रक्षेरन्को नु तां युध्येच्चमूमन्यत्र कौरवैः
07062020a येषां योद्धा गुडाकेशो येषां मन्त्री जनार्दनः
07062020c येषां च सात्यकिर्गोप्ता येषां गोप्ता वृकोदरः
07062021a को हि तान्विषहेद्योद्धुं मर्त्यधर्मा धनुर्धरः
07062021c अन्यत्र कौरवेयेभ्यो ये वा तेषां पदानुगाः
07062022a यावत्तु शक्यते कर्तुमनुरक्तैर्जनाधिपैः
07062022c क्षत्रधर्मरतैः शूरैस्तावत्कुर्वन्ति कौरवाः
07062023a यथा तु पुरुषव्याघ्रैर्युद्धं परमसङ्कटम्
07062023c कुरूणां पाण्डवैः सार्धं तत्सर्वं शृणु तत्त्वतः
07063001  संजय उवाच
07063001a तस्यां निशायां व्युष्टायां द्रोणः शस्त्रभृतां वरः
07063001c स्वान्यनीकानि सर्वाणि प्राक्रामद्व्यूहितुं ततः
07063002a शूराणां गर्जतां राजन्संक्रुद्धानाममर्षिणाम्
07063002c श्रूयन्ते स्म गिरश्चित्राः परस्परवधैषिणाम्
07063003a विस्फार्य च धनूंष्याजौ ज्याः करैः परिमृज्य च
07063003c विनिःश्वसन्तः प्राक्रोशन्क्वेदानीं स धनंजयः
07063004a विकोशान्सुत्सरूनन्ये कृतधारान्समाहितान्
07063004c पीतानाकाशसंकाशानसीन्केचिच्च चिक्षिपुः
07063005a चरन्तस्त्वसिमार्गांश्च धनुर्मार्गांश्च शिक्षया
07063005c संग्राममनसः शूरा दृश्यन्ते स्म सहस्रशः
07063006a सघण्टाश्चन्दनादिग्धाः स्वर्णवज्रविभूषिताः
07063006c समुत्क्षिप्य गदाश्चान्ये पर्यपृच्छन्त पाण्डवम्
07063007a अन्ये बलमदोन्मत्ताः परिघैर्बाहुशालिनः
07063007c चक्रुः संबाधमाकाशमुच्छ्रितेन्द्रध्वजोपमैः
07063008a नानाप्रहरणैश्चान्ये विचित्रस्रगलंकृताः
07063008c संग्राममनसः शूरास्तत्र तत्र व्यवस्थिताः
07063009a क्वार्जुनः क्व च गोविन्दः क्व च मानी वृकोदरः
07063009c क्व च ते सुहृदस्तेषामाह्वयन्तो रणे तदा
07063010a ततः शङ्खमुपाध्माय त्वरयन्वाजिनः स्वयम्
07063010c इतस्ततस्तान्रचयन्द्रोणश्चरति वेगितः
07063011a तेष्वनीकेषु सर्वेषु स्थितेष्वाहवनन्दिषु
07063011c भारद्वाजो महाराज जयद्रथमथाब्रवीत्
07063012a त्वं चैव सौमदत्तिश्च कर्णश्चैव महारथः
07063012c अश्वत्थामा च शल्यश्च वृषसेनः कृपस्तथा
07063013a शतं चाश्वसहस्राणां रथानामयुतानि षट्
07063013c द्विरदानां प्रभिन्नानां सहस्राणि चतुर्दश
07063014a पदातीनां सहस्राणि दंशितान्येकविंशतिः
07063014c गव्यूतिषु त्रिमात्रेषु मामनासाद्य तिष्ठत
07063015a तत्रस्थं त्वां न संसोढुं शक्ता देवाः सवासवाः
07063015c किं पुनः पाण्डवाः सर्वे समाश्वसिहि सैन्धव
07063016a एवमुक्तः समाश्वस्तः सिन्धुराजो जयद्रथः
07063016c संप्रायात्सह गान्धारैर्वृतस्तैश्च महारथैः
07063016e वर्मिभिः सादिभिर्यत्तैः प्रासपाणिभिरास्थितैः
07063017a चामरापीडिनः सर्वे जाम्बूनदविभूषिताः
07063017c जयद्रथस्य राजेन्द्र हयाः साधुप्रवाहिनः
07063017e ते चैव सप्तसाहस्रा द्विसाहस्राश्च सैन्धवाः
07063018a मत्तानामधिरूढानां हस्त्यारोहैर्विशारदैः
07063018c नागानां भीमरूपाणां वर्मिणां रौद्रकर्मिणाम्
07063019a अध्यर्धेन सहस्रेण पुत्रो दुर्मर्षणस्तव
07063019c अग्रतः सर्वसैन्यानां योत्स्यमानो व्यवस्थितः
07063020a ततो दुःशासनश्चैव विकर्णश्च तवात्मजौ
07063020c सिन्धुराजार्थसिद्ध्यर्थमग्रानीके व्यवस्थितौ
07063021a दीर्घो द्वादशगव्यूतिः पश्चार्धे पञ्च विस्तृतः
07063021c व्यूहः स चक्रशकटो भारद्वाजेन निर्मितः
07063022a नानानृपतिभिर्वीरैस्तत्र तत्र व्यवस्थितैः
07063022c रथाश्वगजपत्त्योघैर्द्रोणेन विहितः स्वयम्
07063023a पश्चार्धे तस्य पद्मस्तु गर्भव्यूहः सुदुर्भिदः
07063023c सूची पद्मस्य मध्यस्थो गूढो व्यूहः पुनः कृतः
07063024a एवमेतं महाव्यूहं व्यूह्य द्रोणो व्यवस्थितः
07063024c सूचीमुखे महेष्वासः कृतवर्मा व्यवस्थितः
07063025a अनन्तरं च काम्बोजो जलसंधश्च मारिष
07063025c दुर्योधनः सहामात्यस्तदनन्तरमेव च
07063026a ततः शतसहस्राणि योधानामनिवर्तिनाम्
07063026c व्यवस्थितानि सर्वाणि शकटे सूचिरक्षिणः
07063027a तेषां च पृष्ठतो राज बलेन महता वृतः
07063027c जयद्रथस्ततो राजन्सूचिपाशे व्यवस्थितः
07063028a शकटस्य तु राजेन्द्र भारद्वाजो मुखे स्थितः
07063028c अनु तस्याभवद्भोजो जुगोपैनं ततः स्वयम्
07063029a श्वेतवर्माम्बरोष्णीषो व्यूढोरस्को महाभुजः
07063029c धनुर्विस्फारयन्द्रोणस्तस्थौ क्रुद्ध इवान्तकः
07063030a पताकिनं शोणहयं वेदीकृष्णाजिनध्वजम्
07063030c द्रोणस्य रथमालोक्य प्रहृष्टाः कुरवोऽभवन्
07063031a सिद्धचारणसंघानां विस्मयः सुमहानभूत्
07063031c द्रोणेन विहितं दृष्ट्वा व्यूहं क्षुब्धार्णवोपमम्
07063032a सशैलसागरवनां नानाजनपदाकुलाम्
07063032c ग्रसेद्व्यूहः क्षितिं सर्वामिति भूतानि मेनिरे
07063033a बहुरथमनुजाश्वपत्तिनागं; प्रतिभयनिस्वनमद्भुताभरूपम्
07063033c अहितहृदयभेदनं महद्वै; शकटमवेक्ष्य कृतं ननन्द राजा
07064001  संजय उवाच
07064001a ततो व्यूढेष्वनीकेषु समुत्क्रुष्टेषु मारिष
07064001c ताड्यमानासु भेरीषु मृदङ्गेषु नदत्सु च
07064002a अनीकानां च संह्रादे वादित्राणां च निस्वने
07064002c प्रध्मापितेषु शङ्खेषु संनादे लोमहर्षणे
07064003a अभिहारयत्सु शनकैर्भरतेषु युयुत्सुषु
07064003c रौद्रे मुहूर्ते संप्राप्ते सव्यसाची व्यदृश्यत
07064004a वडानां वायसानां च पुरस्तात्सव्यसाचिनः
07064004c बहुलानि सहस्राणि प्राक्रीडंस्तत्र भारत
07064005a मृगाश्च घोरसंनादाः शिवाश्चाशिवदर्शनाः
07064005c दक्षिणेन प्रयातानामस्माकं प्राणदंस्तथा
07064006a सनिर्घाता ज्वलन्त्यश्च पेतुरुल्काः समन्ततः
07064006c चचाल च मही कृत्स्ना भये घोरे समुत्थिते
07064007a विष्वग्वाताः सनिर्घाता रूक्षाः शर्करवर्षिणः
07064007c ववुरायाति कौन्तेये संग्रामे समुपस्थिते
07064008a नाकुलिस्तु शतानीको धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः
07064008c पाण्डवानामनीकानि प्राज्ञौ तौ व्यूहतुस्तदा
07064009a ततो रथसहस्रेण द्विरदानां शतेन च
07064009c त्रिभिरश्वसहस्रैश्च पदातीनां शतैः शतैः
07064010a अध्यर्धमात्रे धनुषां सहस्रे तनयस्तव
07064010c अग्रतः सर्वसैन्यानां स्थित्वा दुर्मर्षणोऽब्रवीत्
07064011a अद्य गाण्डीवधन्वानं तपन्तं युद्धदुर्मदम्
07064011c अहमावारयिष्यामि वेलेव मकरालयम्
07064012a अद्य पश्यन्तु संग्रामे धनंजयममर्षणम्
07064012c विषक्तं मयि दुर्धर्षमश्मकूटमिवाश्मनि
07064013a एवं ब्रुवन्महाराज महात्मा स महामतिः
07064013c महेष्वासैर्वृतो राजन्महेष्वासो व्यवस्थितः
07064014a ततोऽन्तक इव क्रुद्धः सवज्र इव वासवः
07064014c दण्डपाणिरिवासह्यो मृत्युः कालेन चोदितः
07064015a शूलपाणिरिवाक्षोभ्यो वरुणः पाशवानिव
07064015c युगान्ताग्निरिवार्चिष्मान्प्रधक्ष्यन्वै पुनः प्रजाः
07064016a क्रोधामर्षबलोद्धूतो निवातकवचान्तकः
07064016c जयो जेता स्थितः सत्ये पारयिष्यन्महाव्रतम्
07064017a आमुक्तकवचः खड्गी जाम्बूनदकिरीटभृत्
07064017c शुभ्रवर्माम्बरधरः स्वङ्गदी चारुकुण्डली
07064018a रथप्रवरमास्थाय नरो नारायणानुगः
07064018c विधुन्वन्गाण्डिवं संख्ये बभौ सूर्य इवोदितः
07064019a सोऽग्रानीकस्य महत इषुपाते धनंजयः
07064019c व्यवस्थाप्य रथं सज्जं शङ्खं दध्मौ प्रतापवान्
07064020a अथ कृष्णोऽप्यसंभ्रान्तः पार्थेन सह मारिष
07064020c प्राध्मापयत्पाञ्चजन्यं शङ्खप्रवरमोजसा
07064021a तयोः शङ्खप्रणादेन तव सैन्ये विशां पते
07064021c आसन्संहृष्टरोमाणः कम्पिता गतचेतसः
07064022a यथा त्रसन्ति भूतानि सर्वाण्यशनिनिस्वनात्
07064022c तथा शङ्खप्रणादेन वित्रेसुस्तव सैनिकाः
07064023a प्रसुस्रुवुः शकृन्मूत्रं वाहनानि च सर्वशः
07064023c एवं सवाहनं सर्वमाविग्नमभवद्बलम्
07064024a व्यषीदन्त नरा राजञ्शङ्खशब्देन मारिष
07064024c विसंज्ञाश्चाभवन्केचित्केचिद्राजन्वितत्रसुः
07064025a ततः कपिर्महानादं सह भूतैर्ध्वजालयैः
07064025c अकरोद्व्यादितास्यश्च भीषयंस्तव सैनिकान्
07064026a ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च मृदङ्गाश्चानकैः सह
07064026c पुनरेवाभ्यहन्यन्त तव सैन्यप्रहर्षणाः
07064027a नानावादित्रसंह्रादैः क्ष्वेडितास्फोटिताकुलैः
07064027c सिंहनादैः सवादित्रैः समाहूतैर्महारथैः
07064028a तस्मिन्सुतुमुले शब्दे भीरूणां भयवर्धने
07064028c अतीव हृष्टो दाशार्हमब्रवीत्पाकशासनिः
07064029a चोदयाश्वान्हृषीकेश यत्र दुर्मर्षणः स्थितः
07064029c एतद्भित्त्वा गजानीकं प्रवेक्ष्याम्यरिवाहिनीम्
07064030a एवमुक्तो महाबाहुः केशवः सव्यसाचिना
07064030c अचोदयद्धयांस्तत्र यत्र दुर्मर्षणः स्थितः
07064031a स संप्रहारस्तुमुलः संप्रवृत्तः सुदारुणः
07064031c एकस्य च बहूनां च रथनागनरक्षयः
07064032a ततः सायकवर्षेण पर्जन्य इव वृष्टिमान्
07064032c परानवाकिरत्पार्थः पर्वतानिव नीरदः
07064033a ते चापि रथिनः सर्वे त्वरिताः कृतहस्तवत्
07064033c अवाकिरन्बाणजालैस्ततः कृष्णधनंजयौ
07064034a ततः क्रुद्धो महाबाहुर्वार्यमाणः परैर्युधि
07064034c शिरांसि रथिनां पार्थः कायेभ्योऽपाहरच्छरैः
07064035a उद्भ्रान्तनयनैर्वक्त्रैः संदष्टोष्ठपुटैः शुभैः
07064035c सकुण्डलशिरस्त्राणैर्वसुधा समकीर्यत
07064036a पुण्डरीकवनानीव विध्वस्तानि समन्ततः
07064036c विनिकीर्णानि योधानां वदनानि चकाशिरे
07064037a तपनीयविचित्राणि सिक्तानि रुधिरेण च
07064037c अदृश्यन्त यथा राजन्मेघसंघाः सविद्युतः
07064038a शिरसां पततां राजञ्शब्दोऽभूत्पृथिवीतले
07064038c कालेन परिपक्वानां तालानां पततामिव
07064039a ततः कबन्धः कश्चित्तु धनुरालम्ब्य तिष्ठति
07064039c कश्चित्खड्गं विनिष्कृष्य भुजेनोद्यम्य तिष्ठति
07064040a नाजानन्त शिरांस्युर्व्यां पतितानि नरर्षभाः
07064040c अमृष्यमाणाः कौन्तेयं संग्रामे जयगृद्धिनः
07064041a हयानामुत्तमाङ्गैश्च हस्तिहस्तैश्च मेदिनी
07064041c बाहुभिश्च शिरोभिश्च वीराणां समकीर्यत
07064042a अयं पार्थः कुतः पार्थ एष पार्थ इति प्रभो
07064042c तव सैन्येषु योधानां पार्थभूतमिवाभवत्
07064043a अन्योन्यमपि चाजघ्नुरात्मानमपि चापरे
07064043c पार्थभूतममन्यन्त जगत्कालेन मोहिताः
07064044a निष्टनन्तः सरुधिरा विसंज्ञा गाढवेदनाः
07064044c शयाना बहवो वीराः कीर्तयन्तः सुहृज्जनम्
07064045a सभिण्डिपालाः सप्रासाः सशक्त्यृष्टिपरश्वधाः
07064045c सनिर्यूहाः सनिस्त्रिंशाः सशरासनतोमराः
07064046a सबाणवर्माभरणाः सगदाः साङ्गदा रणे
07064046c महाभुजगसंकाशा बाहवः परिघोपमाः
07064047a उद्वेष्टन्ति विचेष्टन्ति संवेष्टन्ति च सर्वशः
07064047c वेगं कुर्वन्ति संरब्धा निकृत्ताः परमेषुभिः
07064048a यो यः स्म समरे पार्थं प्रतिसंरभते नरः
07064048c तस्य तस्यान्तको बाणः शरीरमुपसर्पति
07064049a नृत्यतो रथमार्गेषु धनुर्व्यायच्छतस्तथा
07064049c न कश्चित्तत्र पार्थस्य ददर्शान्तरमण्वपि
07064050a यत्तस्य घटमानस्य क्षिप्रं विक्षिपतः शरान्
07064050c लाघवात्पाण्डुपुत्रस्य व्यस्मयन्त परे जनाः
07064051a हस्तिनं हस्तियन्तारमश्वमाश्विकमेव च
07064051c अभिनत्फल्गुनो बाणै रथिनं च ससारथिम्
07064052a आवर्तमानमावृत्तं युध्यमानं च पाण्डवः
07064052c प्रमुखे तिष्ठमानं च न कंचिन्न निहन्ति सः
07064053a यथोदयन्वै गगने सूर्यो हन्ति महत्तमः
07064053c तथार्जुनो गजानीकमवधीत्कङ्कपत्रिभिः
07064054a हस्तिभिः पतितैर्भिन्नैस्तव सैन्यमदृश्यत
07064054c अन्तकाले यथा भूमिर्विनिकीर्णैर्महीधरैः
07064055a यथा मध्यंदिने सूर्यो दुष्प्रेक्ष्यः प्राणिभिः सदा
07064055c तथा धनंजयः क्रुद्धो दुष्प्रेक्ष्यो युधि शत्रुभिः
07064056a तत्तथा तव पुत्रस्य सैन्यं युधि परंतप
07064056c प्रभग्नं द्रुतमाविग्नमतीव शरपीडितम्
07064057a मारुतेनेव महता मेघानीकं विधूयता
07064057c प्रकाल्यमानं तत्सैन्यं नाशकत्प्रतिवीक्षितुम्
07064058a प्रतोदैश्चापकोटीभिर्हुंकारैः साधुवाहितैः
07064058c कशापार्ष्ण्यभिघातैश्च वाग्भिरुग्राभिरेव च
07064059a चोदयन्तो हयांस्तूर्णं पलायन्ते स्म तावकाः
07064059c सादिनो रथिनश्चैव पत्तयश्चार्जुनार्दिताः
07064060a पार्ष्ण्यङ्गुष्ठाङ्कुशैर्नागांश्चोदयन्तस्तथापरे
07064060c शरैः संमोहिताश्चान्ये तमेवाभिमुखा ययौ
07064060e तव योधा हतोत्साहा विभ्रान्तमनसस्तदा
07065001  धृतराष्ट्र उवाच
07065001a तस्मिन्प्रभग्ने सैन्याग्रे वध्यमाने किरीटिना
07065001c के नु तत्र रणे वीराः प्रत्युदीयुर्धनंजयम्
07065002a आहोस्विच्छकटव्यूहं प्रविष्टा मोघनिश्चयाः
07065002c द्रोणमाश्रित्य तिष्ठन्तः प्राकारमकुतोभयाः
07065003  संजय उवाच
07065003a तथार्जुनेन संभग्ने तस्मिंस्तव बले तदा
07065003c हतवीरे हतोत्साहे पलायनकृतक्षणे
07065004a पाकशासनिनाभीक्ष्णं वध्यमाने शरोत्तमैः
07065004c न तत्र कश्चित्संग्रामे शशाकार्जुनमीक्षितुम्
07065005a ततस्तव सुतो राजन्दृष्ट्वा सैन्यं तथागतम्
07065005c दुःशासनो भृशं क्रुद्धो युद्धायार्जुनमभ्ययात्
07065006a स काञ्चनविचित्रेण कवचेन समावृतः
07065006c जाम्बूनदशिरस्त्राणः शूरस्तीव्रपराक्रमः
07065007a नागानीकेन महता ग्रसन्निव महीमिमाम्
07065007c दुःशासनो महाराज सव्यसाचिनमावृणोत्
07065008a ह्रादेन गजघण्टानां शङ्खानां निनदेन च
07065008c ज्याक्षेपनिनदैश्चैव विरावेण च दन्तिनाम्
07065009a भूर्दिशश्चान्तरिक्षं च शब्देनासीत्समावृतम्
07065009c स मुहूर्तं प्रतिभयो दारुणः समपद्यत
07065010a तान्दृष्ट्वा पततस्तूर्णमङ्कुशैरभिचोदितान्
07065010c व्यालम्बहस्तान्संरब्धान्सपक्षानिव पर्वतान्
07065011a सिंहनादेन महता नरसिंहो धनंजयः
07065011c गजानीकममित्राणामभितो व्यधमच्छरैः
07065012a महोर्मिणमिवोद्धूतं श्वसनेन महार्णवम्
07065012c किरीटी तद्गजानीकं प्राविशन्मकरो यथा
07065013a काष्ठातीत इवादित्यः प्रतपन्युगसंक्षये
07065013c ददृशे दिक्षु सर्वासु पार्थः परपुरंजयः
07065014a खुरशब्देन चाश्वानां नेमिघोषेण तेन च
07065014c तेन चोत्क्रुष्टशब्देन ज्यानिनादेन तेन च
07065014e देवदत्तस्य घोषेण गाण्डीवनिनदेन च
07065015a मन्दवेगतरा नागा बभूवुस्ते विचेतसः
07065015c शरैराशीविषस्पर्शैर्निर्भिन्नाः सव्यसाचिना
07065016a ते गजा विशिखैस्तीक्ष्णैर्युधि गाण्डीवचोदितैः
07065016c अनेकशतसाहस्रैः सर्वाङ्गेषु समर्पिताः
07065017a आरावं परमं कृत्वा वध्यमानाः किरीटिना
07065017c निपेतुरनिशं भूमौ छिन्नपक्षा इवाद्रयः
07065018a अपरे दन्तवेष्टेषु कुम्भेषु च कटेषु च
07065018c शरैः समर्पिता नागाः क्रौञ्चवद्व्यनदन्मुहुः
07065019a गजस्कन्धगतानां च पुरुषाणां किरीटिना
07065019c आच्छिद्यन्तोत्तमाङ्गानि भल्लैः संनतपर्वभिः
07065020a सकुण्डलानां पततां शिरसां धरणीतले
07065020c पद्मानामिव संघातैः पार्थश्चक्रे निवेदनम्
07065021a यन्त्रबद्धा विकवचा व्रणार्ता रुधिरोक्षिताः
07065021c भ्रमत्सु युधि नागेषु मनुष्या विललम्बिरे
07065022a केचिदेकेन बाणेन सुमुक्तेन पतत्रिणा
07065022c द्वौ त्रयश्च विनिर्भिन्ना निपेतुर्धरणीतले
07065023a मौर्वीं धनुर्ध्वजं चैव युगानीषास्तथैव च
07065023c रथिनां कुट्टयामास भल्लैः संनतपर्वभिः
07065024a न संदधन्न चाप्यस्यन्न विमुञ्चन्न चोद्धरन्
07065024c मण्डलेनैव धनुषा नृत्यन्पार्थः स्म दृश्यते
07065025a अतिविद्धाश्च नाराचैर्वमन्तो रुधिरं मुखैः
07065025c मुहूर्तान्निपतन्त्यन्ये वारणा वसुधातले
07065026a उत्थितान्यगणेयानि कबन्धानि समन्ततः
07065026c अदृश्यन्त महाराज तस्मिन्परमसंकुले
07065027a सचापाः साङ्गुलित्राणाः सखड्गाः साङ्गदा रणे
07065027c अदृश्यन्त भुजाश्छिन्ना हेमाभरणभूषिताः
07065028a सूपस्करैरधिष्ठानैरीषादण्डकबन्धुरैः
07065028c चक्रैर्विमथितैरक्षै भग्नैश्च बहुधा युगैः
07065029a वर्मचापशरैश्चैव व्यवकीर्णैस्ततस्ततः
07065029c स्रग्भिराभरणैर्वस्त्रैः पतितैश्च महाध्वजैः
07065030a निहतैर्वारणैरश्वैः क्षत्रियैश्च निपातितैः
07065030c अदृश्यत मही तत्र दारुणप्रतिदर्शना
07065031a एवं दुःशासनबलं वध्यमानं किरीटिना
07065031c संप्राद्रवन्महाराज व्यथितं वै सनायकम्
07065032a ततो दुःशासनस्त्रस्तः सहानीकः शरार्दितः
07065032c द्रोणं त्रातारमाकाङ्क्षञ्शकटव्यूहमभ्यगात्
07066001  संजय उवाच
07066001a दुःशासनबलं हत्वा सव्यसाची धनंजयः
07066001c सिन्धुराजं परीप्सन्वै द्रोणानीकमुपाद्रवत्
07066002a स तु द्रोणं समासाद्य व्यूहस्य प्रमुखे स्थितम्
07066002c कृताञ्जलिरिदं वाक्यं कृष्णस्यानुमतेऽब्रवीत्
07066003a शिवेन ध्याहि मां ब्रह्मन्स्वस्ति चैव वदस्व मे
07066003c भवत्प्रसादादिच्छामि प्रवेष्टुं दुर्भिदां चमूम्
07066004a भवान्पितृसमो मह्यं धर्मराजसमोऽपि च
07066004c तथा कृष्णसमश्चैव सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
07066005a अश्वत्थामा यथा तात रक्षणीयस्तवानघ
07066005c तथाहमपि ते रक्ष्यः सदैव द्विजसत्तम
07066006a तव प्रसादादिच्छामि सिन्धुराजानमाहवे
07066006c निहन्तुं द्विपदां श्रेष्ठ प्रतिज्ञां रक्ष मे विभो
07066007a एवमुक्तस्तदाचार्यः प्रत्युवाच स्मयन्निव
07066007c मामजित्वा न बीभत्सो शक्यो जेतुं जयद्रथः
07066008a एतावदुक्त्वा तं द्रोणः शरव्रातैरवाकिरत्
07066008c सरथाश्वध्वजं तीक्ष्णैः प्रहसन्वै ससारथिम्
07066009a ततोऽर्जुनः शरव्रातान्द्रोणस्यावार्य सायकैः
07066009c द्रोणमभ्यर्दयद्बाणैर्घोररूपैर्महत्तरैः
07066010a विव्याध च रणे द्रोणमनुमान्य विशां पते
07066010c क्षत्रधर्मं समास्थाय नवभिः सायकैः पुनः
07066011a तस्येषूनिषुभिश्छित्त्वा द्रोणो विव्याध तावुभौ
07066011c विषाग्निज्वलनप्रख्यैरिषुभिः कृष्णपाण्डवौ
07066012a इयेष पाण्डवस्तस्य बाणैश्छेत्तुं शरासनम्
07066012c तस्य चिन्तयतस्त्वेवं फल्गुनस्य महात्मनः
07066012e द्रोणः शरैरसंभ्रान्तो ज्यां चिच्छेदाशु वीर्यवान्
07066013a विव्याध च हयानस्य ध्वजं सारथिमेव च
07066013c अर्जुनं च शरैर्वीरं स्मयमानोऽभ्यवाकिरत्
07066014a एतस्मिन्नन्तरे पार्थः सज्जं कृत्वा महद्धनुः
07066014c विशेषयिष्यन्नाचार्यं सर्वास्त्रविदुषां वरम्
07066014e मुमोच षट्शतान्बाणान्गृहीत्वैकमिव द्रुतम्
07066015a पुनः सप्त शतानन्यान्सहस्रं चानिवर्तिनाम्
07066015c चिक्षेपायुतशश्चान्यांस्तेऽघ्नन्द्रोणस्य तां चमूम्
07066016a तैः सम्यगस्तैर्बलिना कृतिना चित्रयोधिना
07066016c मनुष्यवाजिमातङ्गा विद्धाः पेतुर्गतासवः
07066017a विद्रुताश्च रणे पेतुः संछिन्नायुधजीविताः
07066017c रथिनो रथमुख्येभ्यः सहयाः शरपीडिताः
07066018a चूर्णिताक्षिप्तदग्धानां वज्रानिलहुताशनैः
07066018c तुल्यरूपा गजाः पेतुर्गिर्यग्राम्बुदवेश्मनाम्
07066019a पेतुरश्वसहस्राणि प्रहतान्यर्जुनेषुभिः
07066019c हंसा हिमवतः पृष्ठे वारिविप्रहता इव
07066020a रथाश्वद्विपपत्त्योघाः सलिलौघा इवाद्भुताः
07066020c युगान्तादित्यरश्म्याभैः पाण्डवास्तशरैर्हताः
07066021a तं पाण्डवादित्यशरांशुजालं; कुरुप्रवीरान्युधि निष्टपन्तम्
07066021c स द्रोणमेघः शरवर्षवेगैः; प्राच्छादयन्मेघ इवार्करश्मीन्
07066022a अथात्यर्थविसृष्टेन द्विषतामसुभोजिना
07066022c आजघ्ने वक्षसि द्रोणो नाराचेन धनंजयम्
07066023a स विह्वलितसर्वाङ्गः क्षितिकम्पे यथाचलः
07066023c धैर्यमालम्ब्य बीभत्सुर्द्रोणं विव्याध पत्रिभिः
07066024a द्रोणस्तु पञ्चभिर्बाणैर्वासुदेवमताडयत्
07066024c अर्जुनं च त्रिसप्तत्या ध्वजं चास्य त्रिभिः शरैः
07066025a विशेषयिष्यञ्शिष्यं च द्रोणो राजन्पराक्रमी
07066025c अदृश्यमर्जुनं चक्रे निमेषाच्छरवृष्टिभिः
07066026a प्रसक्तान्पततोऽद्राक्ष्म भारद्वाजस्य सायकान्
07066026c मण्डलीकृतमेवास्य धनुश्चादृश्यताद्भुतम्
07066027a तेऽभ्ययुः समरे राजन्वासुदेवधनंजयौ
07066027c द्रोणसृष्टाः सुबहवः कङ्कपत्रपरिच्छदाः
07066028a तद्दृष्ट्वा तादृशं युद्धं द्रोणपाण्डवयोस्तदा
07066028c वासुदेवो महाबुद्धिः कार्यवत्तामचिन्तयत्
07066029a ततोऽब्रवीद्वासुदेवो धनंजयमिदं वचः
07066029c पार्थ पार्थ महाबाहो न नः कालात्ययो भवेत्
07066030a द्रोणमुत्सृज्य गच्छामः कृत्यमेतन्महत्तरम्
07066030c पार्थश्चाप्यब्रवीत्कृष्णं यथेष्टमिति केशव
07066031a ततः प्रदक्षिणं कृत्वा द्रोणं प्रायान्महाभुजः
07066031c परिवृत्तश्च बीभत्सुरगच्छद्विसृजञ्शरान्
07066032a ततोऽब्रवीत्स्मयन्द्रोणः क्वेदं पाण्डव गम्यते
07066032c ननु नाम रणे शत्रुमजित्वा न निवर्तसे
07066033  अर्जुन उवाच
07066033a गुरुर्भवान्न मे शत्रुः शिष्यः पुत्रसमोऽस्मि ते
07066033c न चास्ति स पुमाँल्लोके यस्त्वां युधि पराजयेत्
07066034  संजय उवाच
07066034a एवं ब्रुवाणो बीभत्सुर्जयद्रथवधोत्सुकः
07066034c त्वरायुक्तो महाबाहुस्तत्सैन्यं समुपाद्रवत्
07066035a तं चक्ररक्षौ पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ
07066035c अन्वयातां महात्मानौ विशन्तं तावकं बलम्
07066036a ततो जयो महाराज कृतवर्मा च सात्त्वतः
07066036c काम्बोजश्च श्रुतायुश्च धनंजयमवारयन्
07066037a तेषां दशसहस्राणि रथानामनुयायिनाम्
07066037c अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयोऽथ वसातयः
07066038a माचेल्लका ललित्थाश्च केकया मद्रकास्तथा
07066038c नारायणाश्च गोपालाः काम्बोजानां च ये गणाः
07066039a कर्णेन विजिताः पूर्वं संग्रामे शूरसंमताः
07066039c भारद्वाजं पुरस्कृत्य त्यक्तात्मानोऽर्जुनं प्रति
07066040a पुत्रशोकाभिसंतप्तं क्रुद्धं मृत्युमिवान्तकम्
07066040c त्यजन्तं तुमुले प्राणान्संनद्धं चित्रयोधिनम्
07066041a गाहमानमनीकानि मातङ्गमिव यूथपम्
07066041c महेष्वासं पराक्रान्तं नरव्याघ्रमवारयन्
07066042a ततः प्रववृते युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्
07066042c अन्योन्यं वै प्रार्थयतां योधानामर्जुनस्य च
07066043a जयद्रथवधप्रेप्सुमायान्तं पुरुषर्षभम्
07066043c न्यवारयन्त सहिताः क्रिया व्याधिमिवोत्थितम्
07067001  संजय उवाच
07067001a संनिरुद्धस्तु तैः पार्थो महाबलपराक्रमः
07067001c द्रुतं समनुयातश्च द्रोणेन रथिनां वरः
07067002a किरन्निषुगणांस्तीक्ष्णान्स्वरश्मीनिव भास्करः
07067002c तापयामास तत्सैन्यं देहं व्याधिगणो यथा
07067003a अश्वो विद्धो ध्वजश्छिन्नः सारोहः पतितो गजः
07067003c छत्राणि चापविद्धानि रथाश्चक्रैर्विना कृताः
07067004a विद्रुतानि च सैन्यानि शरार्तानि समन्ततः
07067004c इत्यासीत्तुमुलं युद्धं न प्राज्ञायत किंचन
07067005a तेषामायच्छतां संख्ये परस्परमजिह्मगैः
07067005c अर्जुनो ध्वजिनीं राजन्नभीक्ष्णं समकम्पयत्
07067006a सत्यां चिकीर्षमाणस्तु प्रतिज्ञां सत्यसंगरः
07067006c अभ्यद्रवद्रथश्रेष्ठं शोणाश्वं श्वेतवाहनः
07067007a तं द्रोणः पञ्चविंशत्या मर्मभिद्भिरजिह्मगैः
07067007c अन्तेवासिनमाचार्यो महेष्वासं समर्दयत्
07067008a तं तूर्णमिव बीभत्सुः सर्वशस्त्रभृतां वरः
07067008c अभ्यधावदिषूनस्यन्निषुवेगविघातकान्
07067009a तस्याशु क्षिपतो भल्लान्भल्लैः संनतपर्वभिः
07067009c प्रत्यविध्यदमेयात्मा ब्रह्मास्त्रं समुदीरयन्
07067010a तदद्भुतमपश्याम द्रोणस्याचार्यकं युधि
07067010c यतमानो युवा नैनं प्रत्यविध्यद्यदर्जुनः
07067011a क्षरन्निव महामेघो वारिधाराः सहस्रशः
07067011c द्रोणमेघः पार्थशैलं ववर्ष शरवृष्टिभिः
07067012a अर्जुनः शरवर्षं तद्ब्रह्मास्त्रेणैव मारिष
07067012c प्रतिजग्राह तेजस्वी बाणैर्बाणान्विशातयन्
07067013a द्रोणस्तु पञ्चविंशत्या श्वेतवाहनमार्दयत्
07067013c वासुदेवं च सप्तत्या बाह्वोरुरसि चाशुगैः
07067014a पार्थस्तु प्रहसन्धीमानाचार्यं स शरौघिणम्
07067014c विसृजन्तं शितान्बाणानवारयत तं युधि
07067015a अथ तौ वध्यमानौ तु द्रोणेन रथसत्तमौ
07067015c आवर्जयेतां दुर्धर्षं युगान्ताग्निमिवोत्थितम्
07067016a वर्जयन्निशितान्बाणान्द्रोणचापविनिःसृतान्
07067016c किरीटमाली कौन्तेयो भोजानीकं न्यपातयत्
07067017a सोऽन्तरा कृतवर्माणं काम्बोजं च सुदक्षिणम्
07067017c अभ्ययाद्वर्जयन्द्रोणं मैनाकमिव पर्वतम्
07067018a ततो भोजो नरव्याघ्रं दुःसहः कुरुसत्तम
07067018c अविध्यत्तूर्णमव्यग्रो दशभिः कङ्कपत्रिभिः
07067019a तमर्जुनः शितेनाजौ राजन्विव्याध पत्रिणा
07067019c पुनश्चान्यैस्त्रिभिर्बाणैर्मोहयन्निव सात्वतम्
07067020a भोजस्तु प्रहसन्पार्थं वासुदेवं च माधवम्
07067020c एकैकं पञ्चविंशत्या सायकानां समार्पयत्
07067021a तस्यार्जुनो धनुश्छित्त्वा विव्याधैनं त्रिसप्तभिः
07067021c शरैरग्निशिखाकारैः क्रुद्धाशीविषसंनिभैः
07067022a अथान्यद्धनुरादाय कृतवर्मा महारथः
07067022c पञ्चभिः सायकैस्तूर्णं विव्याधोरसि भारत
07067023a पुनश्च निशितैर्बाणैः पार्थं विव्याध पञ्चभिः
07067023c तं पार्थो नवभिर्बाणैराजघान स्तनान्तरे
07067024a विषक्तं दृश्य कौन्तेयं कृतवर्मरथं प्रति
07067024c चिन्तयामास वार्ष्णेयो न नः कालात्ययो भवेत्
07067025a ततः कृष्णोऽब्रवीत्पार्थं कृतवर्मणि मा दयाम्
07067025c कुरुसांबन्धिकं कृत्वा प्रमथ्यैनं विशातय
07067026a ततः स कृतवर्माणं मोहयित्वार्जुनः शरैः
07067026c अभ्यगाज्जवनैरश्वैः काम्बोजानामनीकिनीम्
07067027a अमर्षितस्तु हार्दिक्यः प्रविष्टे श्वेतवाहने
07067027c विधुन्वन्सशरं चापं पाञ्चाल्याभ्यां समागतः
07067028a चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्यावर्जुनस्य पदानुगौ
07067028c पर्यवारयदायान्तौ कृतवर्मा रथेषुभिः
07067029a तावविध्यत्ततो भोजः सर्वपारशवैः शरैः
07067029c त्रिभिरेव युधामन्युं चतुर्भिश्चोत्तमौजसम्
07067030a तावप्येनं विव्यधतुर्दशभिर्दशभिः शरैः
07067030c संचिच्छिदतुरप्यस्य ध्वजं कार्मुकमेव च
07067031a अथान्यद्धनुरादाय हार्दिक्यः क्रोधमूर्छितः
07067031c कृत्वा विधनुषौ वीरौ शरवर्षैरवाकिरत्
07067032a तावन्ये धनुषी सज्ये कृत्वा भोजं विजघ्नतुः
07067032c तेनान्तरेण बीभत्सुर्विवेशामित्रवाहिनीम्
07067033a न लेभाते तु तौ द्वारं वारितौ कृतवर्मणा
07067033c धार्तराष्ट्रेष्वनीकेषु यतमानौ नरर्षभौ
07067034a अनीकान्यर्दयन्युद्धे त्वरितः श्वेतवाहनः
07067034c नावधीत्कृतवर्माणं प्राप्तमप्यरिसूदनः
07067035a तं दृष्ट्वा तु तथायान्तं शूरो राजा श्रुतायुधः
07067035c अभ्यद्रवत्सुसंक्रुद्धो विधुन्वानो महद्धनुः
07067036a स पार्थं त्रिभिरानर्छत्सप्तत्या च जनार्दनम्
07067036c क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन पार्थकेतुमताडयत्
07067037a तमर्जुनो नवत्या तु शराणां नतपर्वणाम्
07067037c आजघान भृशं क्रुद्धस्तोत्त्रैरिव महाद्विपम्
07067038a स तन्न ममृषे राजन्पाण्डवेयस्य विक्रमम्
07067038c अथैनं सप्तसप्तत्या नाराचानां समार्पयत्
07067039a तस्यार्जुनो धनुश्छित्त्वा शरावापं निकृत्य च
07067039c आजघानोरसि क्रुद्धः सप्तभिर्नतपर्वभिः
07067040a अथान्यद्धनुरादाय स राजा क्रोधमूर्छितः
07067040c वासविं नवभिर्बाणैर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्
07067041a ततोऽर्जुनः स्मयन्नेव श्रुतायुधमरिंदमः
07067041c शरैरनेकसाहस्रैः पीडयामास भारत
07067042a अश्वांश्चास्यावधीत्तूर्णं सारथिं च महारथः
07067042c विव्याध चैनं सप्तत्या नाराचानां महाबलः
07067043a हताश्वं रथमुत्सृज्य स तु राजा श्रुतायुधः
07067043c अभ्यद्रवद्रणे पार्थं गदामुद्यम्य वीर्यवान्
07067044a वरुणस्यात्मजो वीरः स तु राजा श्रुतायुधः
07067044c पर्णाशा जननी यस्य शीततोया महानदी
07067045a तस्य माताब्रवीद्वाक्यं वरुणं पुत्रकारणात्
07067045c अवध्योऽयं भवेल्लोके शत्रूणां तनयो मम
07067046a वरुणस्त्वब्रवीत्प्रीतो ददाम्यस्मै वरं हितम्
07067046c दिव्यमस्त्रं सुतस्तेऽयं येनावध्यो भविष्यति
07067047a नास्ति चाप्यमरत्वं वै मनुष्यस्य कथंचन
07067047c सर्वेणावश्यमर्तव्यं जातेन सरितां वरे
07067048a दुर्धर्षस्त्वेष शत्रूणां रणेषु भविता सदा
07067048c अस्त्रस्यास्य प्रभावाद्वै व्येतु ते मानसो ज्वरः
07067049a इत्युक्त्वा वरुणः प्रादाद्गदां मन्त्रपुरस्कृताम्
07067049c यामासाद्य दुराधर्षः सर्वलोके श्रुतायुधः
07067050a उवाच चैनं भगवान्पुनरेव जलेश्वरः
07067050c अयुध्यति न मोक्तव्या सा त्वय्येव पतेदिति
07067051a स तया वीरघातिन्या जनार्दनमताडयत्
07067051c प्रतिजग्राह तां कृष्णः पीनेनांसेन वीर्यवान्
07067052a नाकम्पयत शौरिं सा विन्ध्यं गिरिमिवानिलः
07067052c प्रत्यभ्ययात्तं विप्रोढा कृत्येव दुरधिष्ठिता
07067053a जघान चास्थितं वीरं श्रुतायुधममर्षणम्
07067053c हत्वा श्रुतायुधं वीरं जगतीमन्वपद्यत
07067054a हाहाकारो महांस्तत्र सैन्यानां समजायत
07067054c स्वेनास्त्रेण हतं दृष्ट्वा श्रुतायुधमरिंदमम्
07067055a अयुध्यमानाय हि सा केशवाय नराधिप
07067055c क्षिप्ता श्रुतायुधेनाथ तस्मात्तमवधीद्गदा
07067056a यथोक्तं वरुणेनाजौ तथा स निधनं गतः
07067056c व्यसुश्चाप्यपतद्भूमौ प्रेक्षतां सर्वधन्विनाम्
07067057a पतमानस्तु स बभौ पर्णाशायाः प्रियः सुतः
07067057c संभग्न इव वातेन बहुशाखो वनस्पतिः
07067058a ततः सर्वाणि सैन्यानि सेनामुख्याश्च सर्वशः
07067058c प्राद्रवन्त हतं दृष्ट्वा श्रुतायुधमरिंदमम्
07067059a तथ काम्बोजराजस्य पुत्रः शूरः सुदक्षिणः
07067059c अभ्ययाज्जवनैरश्वैः फल्गुनं शत्रुसूदनम्
07067060a तस्य पार्थः शरान्सप्त प्रेषयामास भारत
07067060c ते तं शूरं विनिर्भिद्य प्राविशन्धरणीतलम्
07067061a सोऽतिविद्धः शरैस्तीक्ष्णैर्गाण्डीवप्रेषितैर्मृधे
07067061c अर्जुनं प्रतिविव्याध दशभिः कङ्कपत्रिभिः
07067062a वासुदेवं त्रिभिर्विद्ध्वा पुनः पार्थं च पञ्चभिः
07067062c तस्य पार्थो धनुश्छित्त्वा केतुं चिच्छेद मारिष
07067063a भल्लाभ्यां भृशतीक्ष्णाभ्यां तं च विव्याध पाण्डवः
07067063c स तु पार्थं त्रिभिर्विद्ध्वा सिंहनादमथानदत्
07067064a सर्वपारशवीं चैव शक्तिं शूरः सुदक्षिणः
07067064c सघण्टां प्राहिणोद्घोरां क्रुद्धो गाण्डीवधन्वने
07067065a सा ज्वलन्ती महोल्केव तमासाद्य महारथम्
07067065c सविस्फुलिङ्गा निर्भिद्य निपपात महीतले
07067066a तं चतुर्दशभिः पार्थो नाराचैः कङ्कपत्रिभिः
07067066c साश्वध्वजधनुःसूतं विव्याधाचिन्त्यविक्रमः
07067066e रथं चान्यैः सुबहुभिश्चक्रे विशकलं शरैः
07067067a सुदक्षिणं तु काम्बोजं मोघसंकल्पविक्रमम्
07067067c बिभेद हृदि बाणेन पृथुधारेण पाण्डवः
07067068a स भिन्नमर्मा स्रस्ताङ्गः प्रभ्रष्टमुकुटाङ्गदः
07067068c पपाताभिमुखः शूरो यन्त्रमुक्त इव ध्वजः
07067069a गिरेः शिखरजः श्रीमान्सुशाखः सुप्रतिष्ठितः
07067069c निर्भग्न इव वातेन कर्णिकारो हिमात्यये
07067070a शेते स्म निहतो भूमौ काम्बोजास्तरणोचितः
07067070c सुदर्शनीयस्ताम्राक्षः कर्णिना स सुदक्षिणः
07067070e पुत्रः काम्बोजराजस्य पार्थेन विनिपातितः
07067071a ततः सर्वाणि सैन्यानि व्यद्रवन्त सुतस्य ते
07067071c हतं श्रुतायुधं दृष्ट्वा काम्बोजं च सुदक्षिणम्
07068001  संजय उवाच
07068001a हते सुदक्षिणे राजन्वीरे चैव श्रुतायुधे
07068001c जवेनाभ्यद्रवन्पार्थं कुपिताः सैनिकास्तव
07068002a अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयोऽथ वसातयः
07068002c अभ्यवर्षंस्ततो राजञ्शरवर्षैर्धनंजयम्
07068003a तेषां षष्टिशतानार्यान्प्रामथ्नात्पाण्डवः शरैः
07068003c ते स्म भीताः पलायन्त व्याघ्रात्क्षुद्रमृगा इव
07068004a ते निवृत्य पुनः पार्थं सर्वतः पर्यवारयन्
07068004c रणे सपत्नान्निघ्नन्तं जिगीषन्तṃ परान्युधि
07068005a तेषामापततां तूर्णं गाण्डीवप्रेषितैः शरैः
07068005c शिरांसि पातयामास बाहूंश्चैव धनंजयः
07068006a शिरोभिः पतितैस्तत्र भूमिरासीन्निरन्तरा
07068006c अभ्रच्छायेव चैवासीद्ध्वाङ्क्षगृध्रवडैर्युधि
07068007a तेषु तूत्साद्यमानेषु क्रोधामर्षसमन्वितौ
07068007c श्रुतायुश्चाच्युतायुश्च धनंजयमयुध्यताम्
07068008a बलिनौ स्पर्धिनौ वीरौ कुलजौ बाहुशालिनौ
07068008c तावेनं शरवर्षाणि सव्यदक्षिणमस्यताम्
07068009a त्वरायुक्तौ महाराज प्रार्थयानौ महद्यशः
07068009c अर्जुनस्य वधप्रेप्सू पुत्रार्थे तव धन्विनौ
07068010a तावर्जुनं सहस्रेण पत्रिणां नतपर्वणाम्
07068010c पूरयामासतुः क्रुद्धौ तडागं जलदौ यथा
07068011a श्रुतायुश्च ततः क्रुद्धस्तोमरेण धनंजयम्
07068011c आजघान रथश्रेष्ठः पीतेन निशितेन च
07068012a सोऽतिविद्धो बलवता शत्रुणा शत्रुकर्शनः
07068012c आजगाम परं मोहं मोहयन्केशवं रणे
07068013a एतस्मिन्नेव काले तु सोऽच्युतायुर्महारथः
07068013c शूलेन भृशतीक्ष्णेन ताडयामास पाण्डवम्
07068014a क्षते क्षारं स हि ददौ पाण्डवस्य महात्मनः
07068014c पार्थोऽपि भृशसंविद्धो ध्वजयष्टिं समाश्रितः
07068015a ततः सर्वस्य सैन्यस्य तावकस्य विशां पते
07068015c सिंहनादो महानासीद्धतं मत्वा धनंजयम्
07068016a कृष्णश्च भृशसंतप्तो दृष्ट्वा पार्थं विचेतसम्
07068016c आश्वासयत्सुहृद्याभिर्वाग्भिस्तत्र धनंजयम्
07068017a ततस्तौ रथिनां श्रेष्ठौ लब्धलक्षौ धनंजयम्
07068017c वासुदेवं च वार्ष्णेयं शरवर्षैः समन्ततः
07068018a सचक्रकूबररथं साश्वध्वजपताकिनम्
07068018c अदृश्यं चक्रतुर्युद्धे तदद्भुतमिवाभवत्
07068019a प्रत्याश्वस्तस्तु बीभत्सुः शनकैरिव भारत
07068019c प्रेतराजपुरं प्राप्य पुनः प्रत्यागतो यथा
07068020a संछन्नं शरजालेन रथं दृष्ट्वा सकेशवम्
07068020c शत्रू चाभिमुखौ दृष्ट्वा दीप्यमानाविवानलौ
07068021a प्रादुश्चक्रे ततः पार्थः शाक्रमस्त्रं महारथः
07068021c तस्मादासन्सहस्राणि शराणां नतपर्वणाम्
07068022a ते जघ्नुस्तौ महेष्वासौ ताभ्यां सृष्टांश्च सायकान्
07068022c विचेरुराकाशगताः पार्थबाणविदारिताः
07068023a प्रतिहत्य शरांस्तूर्णं शरवेगेन पाण्डवः
07068023c प्रतस्थे तत्र तत्रैव योधयन्वै महारथान्
07068024a तौ च फल्गुनबाणौघैर्विबाहुशिरसौ कृतौ
07068024c वसुधामन्वपद्येतां वातनुन्नाविव द्रुमौ
07068025a श्रुतायुषश्च निधनं वधश्चैवाच्युतायुषः
07068025c लोकविस्मापनमभूत्समुद्रस्येव शोषणम्
07068026a तयोः पदानुगान्हत्वा पुनः पञ्चशतान्रथान्
07068026c अभ्यगाद्भारतीं सेनां निघ्नन्पार्थो वरान्वरान्
07068027a श्रुतायुषं च निहतं प्रेक्ष्य चैवाच्युतायुषम्
07068027c अयुतायुश्च संक्रुद्धो दीर्घायुश्चैव भारत
07068028a पुत्रौ तयोर्नरश्रेष्ठौ कौन्तेयं प्रतिजग्मतुः
07068028c किरन्तौ विविधान्बाणान्पितृव्यसनकर्शितौ
07068029a तावर्जुनो मुहूर्तेन शरैः संनतपर्वभिः
07068029c प्रेषयत्परमक्रुद्धो यमस्य सदनं प्रति
07068030a लोडयन्तमनीकानि द्विपं पद्मसरो यथा
07068030c नाशक्नुवन्वारयितुं पार्थं क्षत्रियपुंगवाः
07068031a अङ्गास्तु गजवारेण पाण्डवं पर्यवारयन्
07068031c क्रुद्धाः सहस्रशो राजञ्शिक्षिता हस्तिसादिनः
07068032a दुर्योधनसमादिष्टाः कुञ्जरैः पर्वतोपमैः
07068032c प्राच्याश्च दाक्षिणात्याश्च कलिङ्गप्रमुखा नृपाः
07068033a तेषामापततां शीघ्रं गाण्डीवप्रेषितैः शरैः
07068033c निचकर्त शिरांस्युग्रौ बाहूनपि सुभूषणान्
07068034a तैः शिरोभिर्मही कीर्णा बाहुभिश्च सहाङ्गदैः
07068034c बभौ कनकपाषाणा भुजगैरिव संवृता
07068035a बाहवो विशिखैश्छिन्नाः शिरांस्युन्मथितानि च
07068035c च्यवमानान्यदृश्यन्त द्रुमेभ्य इव पक्षिणः
07068036a शरैः सहस्रशो विद्धा द्विपाः प्रस्रुतशोणिताः
07068036c व्यदृश्यन्ताद्रयः काले गैरिकाम्बुस्रवा इव
07068037a निहताः शेरते स्मान्ये बीभत्सोर्निशितैः शरैः
07068037c गजपृष्ठगता म्लेच्छा नानाविकृतदर्शनाः
07068038a नानावेषधरा राजन्नानाशस्त्रौघसंवृताः
07068038c रुधिरेणानुलिप्ताङ्गा भान्ति चित्रैः शरैर्हताः
07068039a शोणितं निर्वमन्ति स्म द्विपाः पार्थशराहताः
07068039c सहस्रशश्छिन्नगात्राः सारोहाः सपदानुगाः
07068040a चुक्रुशुश्च निपेतुश्च बभ्रमुश्चापरे दिशः
07068040c भृशं त्रस्ताश्च बहुधा स्वानेन ममृदुर्गजाः
07068040e सान्तरायुधिका मत्ता द्विपास्तीक्ष्णविषोपमाः
07068041a विदन्त्यसुरमायां ये सुघोरा घोरचक्षुषः
07068041c यवनाः पारदाश्चैव शकाश्च सुनिकैः सह
07068042a गोयोनिप्रभवा म्लेच्छाः कालकल्पाः प्रहारिणः
07068042c दार्वाभिसारा दरदाः पुण्ड्राश्च सह बाह्लिकैः
07068043a न ते स्म शक्याः संख्यातुं व्राताः शतसहस्रशः
07068043c वृष्टिस्तथाविधा ह्यासीच्छलभानामिवायतिः
07068044a अभ्रच्छायामिव शरैः सैन्ये कृत्वा धनंजयः
07068044c मुण्डार्धमुण्डजटिलानशुचीञ्जटिलाननान्
07068044e म्लेच्छानशातयत्सर्वान्समेतानस्त्रमायया
07068045a शरैश्च शतशो विद्धास्ते संघाः संघचारिणः
07068045c प्राद्रवन्त रणे भीता गिरिगह्वरवासिनः
07068046a गजाश्वसादिम्लेच्छानां पतितानां शतैः शरैः
07068046c वडाः कङ्का वृका भूमावपिबन्रुधिरं मुदा
07068047a पत्त्यश्वरथनागैश्च प्रच्छन्नकृतसंक्रमाम्
07068047c शरवर्षप्लवां घोरां केशशैवलशाड्वलाम्
07068047e प्रावर्तयन्नदीमुग्रां शोणितौघतरङ्गिणीम्
07068048a शिरस्त्राणक्षुद्रमत्स्यां युगान्ते कालसंभृताम्
07068048c अकरोद्गजसंबाधां नदीमुत्तरशोणिताम्
07068048e देहेभ्यो राजपुत्राणां नागाश्वरथसादिनाम्
07068049a यथा स्थलं च निम्नं च न स्याद्वर्षति वासवे
07068049c तथासीत्पृथिवी सर्वा शोणितेन परिप्लुता
07068050a षट्सहस्रान्वरान्वीरान्पुनर्दशशतान्वरान्
07068050c प्राहिणोन्मृत्युलोकाय क्षत्रियान्क्षत्रियर्षभः
07068051a शरैः सहस्रशो विद्धा विधिवत्कल्पिता द्विपाः
07068051c शेरते भूमिमासाद्य शैला वज्रहता इव
07068052a स वाजिरथमातङ्गान्निघ्नन्व्यचरदर्जुनः
07068052c प्रभिन्न इव मातङ्गो मृद्नन्नडवनं यथा
07068053a भूरिद्रुमलतागुल्मं शुष्केन्धनतृणोलपम्
07068053c निर्दहेदनलोऽरण्यं यथा वायुसमीरितः
07068054a सैन्यारण्यं तव तथा कृष्णानिलसमीरितः
07068054c शरार्चिरदहत्क्रुद्धः पाण्डवाग्निर्धनंजयः
07068055a शून्यान्कुर्वन्रथोपस्थान्मानवैः संस्तरन्महीम्
07068055c प्रानृत्यदिव संबाधे चापहस्तो धनंजयः
07068056a वज्रकल्पैः शरैर्भूमिं कुर्वन्नुत्तरशोणिताम्
07068056c प्राविशद्भारतीं सेनां संक्रुद्धो वै धनंजयः
07068056e तं श्रुतायुस्तथाम्बष्ठो व्रजमानं न्यवारयत्
07068057a तस्यार्जुनः शरैस्तीक्ष्णैः कङ्कपत्रपरिच्छदैः
07068057c न्यपातयद्धयाञ्शीघ्रं यतमानस्य मारिष
07068057e धनुश्चास्यापरैश्छित्त्वा शरैः पार्थो विचक्रमे
07068058a अम्बष्ठस्तु गदां गृह्य क्रोधपर्याकुलेक्षणः
07068058c आससाद रणे पार्थं केशवं च महारथम्
07068059a ततः स प्रहसन्वीरो गदामुद्यम्य भारत
07068059c रथमावार्य गदया केशवं समताडयत्
07068060a गदया ताडितं दृष्ट्वा केशवं परवीरहा
07068060c अर्जुनो भृशसंक्रुद्धः सोऽम्बष्ठं प्रति भारत
07068061a ततः शरैर्हेमपुङ्खैः सगदं रथिनां वरम्
07068061c छादयामास समरे मेघः सूर्यमिवोदितम्
07068062a ततोऽपरैः शरैश्चापि गदां तस्य महात्मनः
07068062c अचूर्णयत्तदा पार्थस्तदद्भुतमिवाभवत्
07068063a अथ तां पतितां दृष्ट्वा गृह्यान्यां महतीं गदाम्
07068063c अर्जुनं वासुदेवं च पुनः पुनरताडयत्
07068064a तस्यार्जुनः क्षुरप्राभ्यां सगदावुद्यतौ भुजौ
07068064c चिच्छेदेन्द्रध्वजाकारौ शिरश्चान्येन पत्रिणा
07068065a स पपात हतो राजन्वसुधामनुनादयन्
07068065c इन्द्रध्वज इवोत्सृष्टो यन्त्रनिर्मुक्तबन्धनः
07068066a रथानीकावगाढश्च वारणाश्वशतैर्वृतः
07068066c सोऽदृश्यत तदा पार्थो घनैः सूर्य इवावृतः
07069001  संजय उवाच
07069001a ततः प्रविष्टे कौन्तेये सिन्धुराजजिघांसया
07069001c द्रोणानीकं विनिर्भिद्य भोजानीकं च दुस्तरम्
07069002a काम्बोजस्य च दायादे हते राजन्सुदक्षिणे
07069002c श्रुतायुधे च विक्रान्ते निहते सव्यसाचिना
07069003a विप्रद्रुतेष्वनीकेषु विध्वस्तेषु समन्ततः
07069003c प्रभग्नं स्वबलं दृष्ट्वा पुत्रस्ते द्रोणमभ्ययात्
07069004a त्वरन्नेकरथेनैव समेत्य द्रोणमब्रवीत्
07069004c गतः स पुरुषव्याघ्रः प्रमथ्येमां महाचमूम्
07069005a अत्र बुद्ध्या समीक्षस्व किं नु कार्यमनन्तरम्
07069005c अर्जुनस्य विघाताय दारुणेऽस्मिञ्जनक्षये
07069006a यथा स पुरुषव्याघ्रो न हन्येत जयद्रथः
07069006c तथा विधत्स्व भद्रं ते त्वं हि नः परमा गतिः
07069007a असौ धनंजयाग्निर्हि कोपमारुतचोदितः
07069007c सेनाकक्षं दहति मे वह्निः कक्षमिवोत्थितः
07069008a अतिक्रान्ते हि कौन्तेये भित्त्वा सैन्यं परंतप
07069008c जयद्रथस्य गोप्तारः संशयं परमं गताः
07069009a स्थिरा बुद्धिर्नरेन्द्राणामासीद्ब्रह्मविदां वर
07069009c नातिक्रमिष्यति द्रोणं जातु जीवन्धनंजयः
07069010a सोऽसौ पार्थो व्यतिक्रान्तो मिषतस्ते महाद्युते
07069010c सर्वं ह्यद्यातुरं मन्ये नैतदस्ति बलं मम
07069011a जानामि त्वां महाभाग पाण्डवानां हिते रतम्
07069011c तथा मुह्यामि च ब्रह्मन्कार्यवत्तां विचिन्तयन्
07069012a यथाशक्ति च ते ब्रह्मन्वर्तये वृत्तिमुत्तमाम्
07069012c प्रीणामि च यथाशक्ति तच्च त्वं नावबुध्यसे
07069013a अस्मान्न त्वं सदा भक्तानिच्छस्यमितविक्रम
07069013c पाण्डवान्सततं प्रीणास्यस्माकं विप्रिये रतान्
07069014a अस्मानेवोपजीवंस्त्वमस्माकं विप्रिये रतः
07069014c न ह्यहं त्वां विजानामि मधुदिग्धमिव क्षुरम्
07069015a नादास्यच्चेद्वरं मह्यं भवान्पाण्डवनिग्रहे
07069015c नावारयिष्यं गच्छन्तमहं सिन्धुपतिं गृहान्
07069016a मया त्वाशंसमानेन त्वत्तस्त्राणमबुद्धिना
07069016c आश्वासितः सिन्धुपतिर्मोहाद्दत्तश्च मृत्यवे
07069017a यमदंष्ट्रान्तरं प्राप्तो मुच्येतापि हि मानवः
07069017c नार्जुनस्य वशं प्राप्तो मुच्येताजौ जयद्रथः
07069018a स तथा कुरु शोणाश्व यथा रक्ष्येत सैन्धवः
07069018c मम चार्तप्रलापानां मा क्रुधः पाहि सैन्धवम्
07069019  द्रोण उवाच
07069019a नाभ्यसूयामि ते वाचमश्वत्थाम्नासि मे समः
07069019c सत्यं तु ते प्रवक्ष्यामि तज्जुषस्व विशां पते
07069020a सारथिः प्रवरः कृष्णः शीघ्राश्चास्य हयोत्तमाः
07069020c अल्पं च विवरं कृत्वा तूर्णं याति धनंजयः
07069021a किं नु पश्यसि बाणौघान्क्रोशमात्रे किरीटिनः
07069021c पश्चाद्रथस्य पतितान्क्षिप्ताञ्शीघ्रं हि गच्छतः
07069022a न चाहं शीघ्रयानेऽद्य समर्थो वयसान्वितः
07069022c सेनामुखे च पार्थानामेतद्बलमुपस्थितम्
07069023a युधिष्ठिरश्च मे ग्राह्यो मिषतां सर्वधन्विनाम्
07069023c एवं मया प्रतिज्ञातं क्षत्रमध्ये महाभुज
07069024a धनंजयेन चोत्सृष्टो वर्तते प्रमुखे मम
07069024c तस्माद्व्यूहमुखं हित्वा नाहं यास्यामि फल्गुनम्
07069025a तुल्याभिजनकर्माणं शत्रुमेकं सहायवान्
07069025c गत्वा योधय मा भैस्त्वं त्वं ह्यस्य जगतः पतिः
07069026a राजा शूरः कृती दक्षो वैरमुत्पाद्य पाण्डवैः
07069026c वीर स्वयं प्रयाह्याशु यत्र यातो धनंजयः
07069027  दुर्योधन उवाच
07069027a कथं त्वामप्यतिक्रान्तः सर्वशस्त्रभृतां वरः
07069027c धनंजयो मया शक्य आचार्य प्रतिबाधितुम्
07069028a अपि शक्यो रणे जेतुं वज्रहस्तः पुरंदरः
07069028c नार्जुनः समरे शक्यो जेतुं परपुरंजयः
07069029a येन भोजश्च हार्दिक्यो भवांश्च त्रिदशोपमः
07069029c अस्त्रप्रतापेन जितौ श्रुतायुश्च निबर्हितः
07069030a सुदक्षिणश्च निहतः स च राजा श्रुतायुधः
07069030c श्रुतायुश्चाच्युतायुश्च म्लेच्छाश्च शतशो हताः
07069031a तं कथं पाण्डवं युद्धे दहन्तमहितान्बहून्
07069031c प्रतियोत्स्यामि दुर्धर्षं तन्मे शंसास्त्रकोविद
07069032a क्षमं चेन्मन्यसे युद्धं मम तेनाद्य शाधि माम्
07069032c परवानस्मि भवति प्रेष्यकृद्रक्ष मे यशः
07069033  द्रोण उवाच
07069033a सत्यं वदसि कौरव्य दुराधर्षो धनंजयः
07069033c अहं तु तत्करिष्यामि यथैनं प्रसहिष्यसि
07069034a अद्भुतं चाद्य पश्यन्तु लोके सर्वधनुर्धराः
07069034c विषक्तं त्वयि कौन्तेयं वासुदेवस्य पश्यतः
07069035a एष ते कवचं राजंस्तथा बध्नामि काञ्चनम्
07069035c यथा न बाणा नास्त्राणि विषहिष्यन्ति ते रणे
07069036a यदि त्वां सासुरसुराः सयक्षोरगराक्षसाः
07069036c योधयन्ति त्रयो लोकाः सनरा नास्ति ते भयम्
07069037a न कृष्णो न च कौन्तेयो न चान्यः शस्त्रभृद्रणे
07069037c शरानर्पयितुं कश्चित्कवचे तव शक्ष्यति
07069038a स त्वं कवचमास्थाय क्रुद्धमद्य रणेऽर्जुनम्
07069038c त्वरमाणः स्वयं याहि न चासौ त्वां सहिष्यते
07069039  संजय उवाच
07069039a एवमुक्त्वा त्वरन्द्रोणः स्पृष्ट्वाम्भो वर्म भास्वरम्
07069039c आबबन्धाद्भुततमं जपन्मन्त्रं यथाविधि
07069040a रणे तस्मिन्सुमहति विजयाय सुतस्य ते
07069040c विसिस्मापयिषुर्लोकं विद्यया ब्रह्मवित्तमः
07069041  द्रोण उवाच
07069041a करोतु स्वस्ति ते ब्रह्मा स्वस्ति चापि द्विजातयः
07069041c सरीसृपाश्च ये श्रेष्ठास्तेभ्यस्ते स्वस्ति भारत
07069042a ययातिर्नहुषश्चैव धुन्धुमारो भगीरथः
07069042c तुभ्यं राजर्षयः सर्वे स्वस्ति कुर्वन्तु सर्वशः
07069043a स्वस्ति तेऽस्त्वेकपादेभ्यो बहुपादेभ्य एव च
07069043c स्वस्त्यस्त्वपादकेभ्यश्च नित्यं तव महारणे
07069044a स्वाहा स्वधा शची चैव स्वस्ति कुर्वन्तु ते सदा
07069044c लक्ष्मीररुन्धती चैव कुरुतां स्वस्ति तेऽनघ
07069045a असितो देवलश्चैव विश्वामित्रस्तथाङ्गिराः
07069045c वसिष्ठः कश्यपश्चैव स्वस्ति कुर्वन्तु ते नृप
07069046a धाता विधाता लोकेशो दिशश्च सदिगीश्वराः
07069046c स्वस्ति तेऽद्य प्रयच्छन्तु कार्त्तिकेयश्च षण्मुखः
07069047a विवस्वान्भगवान्स्वस्ति करोतु तव सर्वशः
07069047c दिग्गजाश्चैव चत्वारः क्षितिः खं गगनं ग्रहाः
07069048a अधस्ताद्धरणीं योऽसौ सदा धारयते नृप
07069048c स शेषः पन्नगश्रेष्ठः स्वस्ति तुभ्यं प्रयच्छतु
07069049a गान्धारे युधि विक्रम्य निर्जिताः सुरसत्तमाः
07069049c पुरा वृत्रेण दैत्येन भिन्नदेहाः सहस्रशः
07069050a हृततेजोबलाः सर्वे तदा सेन्द्रा दिवौकसः
07069050c ब्रह्माणं शरणं जग्मुर्वृत्राद्भीता महासुरात्
07069051  देवा ऊचुः
07069051a प्रमर्दितानां वृत्रेण देवानां देवसत्तम
07069051c गतिर्भव सुरश्रेष्ठ त्राहि नो महतो भयात्
07069052  द्रोण उवाच
07069052a अथ पार्श्वे स्थितं विष्णुं शक्रादींश्च सुरोत्तमान्
07069052c प्राह तथ्यमिदं वाक्यं विषण्णान्सुरसत्तमान्
07069053a रक्ष्या मे सततं देवाः सहेन्द्राः सद्विजातयः
07069053c त्वष्टुः सुदुर्धरं तेजो येन वृत्रो विनिर्मितः
07069054a त्वष्ट्रा पुरा तपस्तप्त्वा वर्षायुतशतं तदा
07069054c वृत्रो विनिर्मितो देवाः प्राप्यानुज्ञां महेश्वरात्
07069055a स तस्यैव प्रसादाद्वै हन्यादेव रिपुर्बली
07069055c नागत्वा शंकरस्थानं भगवान्दृश्यते हरः
07069056a दृष्ट्वा हनिष्यथ रिपुं क्षिप्रं गच्छत मन्दरम्
07069056c यत्रास्ते तपसां योनिर्दक्षयज्ञविनाशनः
07069056e पिनाकी सर्वभूतेशो भगनेत्रनिपातनः
07069057a ते गत्वा सहिता देवा ब्रह्मणा सह मन्दरम्
07069057c अपश्यंस्तेजसां राशिं सूर्यकोटिसमप्रभम्
07069058a सोऽब्रवीत्स्वागतं देवा ब्रूत किं करवाण्यहम्
07069058c अमोघं दर्शनं मह्यं कामप्राप्तिरतोऽस्तु वः
07069059a एवमुक्तास्तु ते सर्वे प्रत्यूचुस्तं दिवौकसः
07069059c तेजो हृतं नो वृत्रेण गतिर्भव दिवौकसाम्
07069060a मूर्तीरीक्षष्व नो देव प्रहारैर्जर्जरीकृताः
07069060c शरणं त्वां प्रपन्नाः स्म गतिर्भव महेश्वर
07069061  महेश्वर उवाच
07069061a विदितं मे यथा देवाः कृत्येयं सुमहाबला
07069061c त्वष्टुस्तेजोभवा घोरा दुर्निवार्याकृतात्मभिः
07069062a अवश्यं तु मया कार्यं साह्यं सर्वदिवौकसाम्
07069062c ममेदं गात्रजं शक्र कवचं गृह्य भास्वरम्
07069062e बधानानेन मन्त्रेण मानसेन सुरेश्वर
07069063  द्रोण उवाच
07069063a इत्युक्त्वा वरदः प्रादाद्वर्म तन्मन्त्रमेव च
07069063c स तेन वर्मणा गुप्तः प्रायाद्वृत्रचमूं प्रति
07069064a नानाविधैश्च शस्त्रौघैः पात्यमानैर्महारणे
07069064c न संधिः शक्यते भेत्तुं वर्मबन्धस्य तस्य तु
07069065a ततो जघान समरे वृत्रं देवपतिः स्वयम्
07069065c तं च मन्त्रमयं बन्धं वर्म चाङ्गिरसे ददौ
07069066a अङ्गिराः प्राह पुत्रस्य मन्त्रज्ञस्य बृहस्पतेः
07069066c बृहस्पतिरथोवाच अग्निवेश्याय धीमते
07069067a अग्निवेश्यो मम प्रादात्तेन बध्नामि वर्म ते
07069067c तवाद्य देहरक्षार्थं मन्त्रेण नृपसत्तम
07069068  संजय उवाच
07069068a एवमुक्त्वा ततो द्रोणस्तव पुत्रं महाद्युतिः
07069068c पुनरेव वचः प्राह शनैराचार्यपुंगवः
07069069a ब्रह्मसूत्रेण बध्नामि कवचं तव पार्थिव
07069069c हिरण्यगर्भेण यथा बद्धं विष्णोः पुरा रणे
07069070a यथा च ब्रह्मणा बद्धं संग्रामे तारकामये
07069070c शक्रस्य कवचं दिव्यं तथा बध्नाम्यहं तव
07069071a बद्ध्वा तु कवचं तस्य मन्त्रेण विधिपूर्वकम्
07069071c प्रेषयामास राजानं युद्धाय महते द्विजः
07069072a स संनद्धो महाबाहुराचार्येण महात्मना
07069072c रथानां च सहस्रेण त्रिगर्तानां प्रहारिणाम्
07069073a तथा दन्तिसहस्रेण मत्तानां वीर्यशालिनाम्
07069073c अश्वानामयुतेनैव तथान्यैश्च महारथैः
07069074a वृतः प्रायान्महाबाहुरर्जुनस्य रथं प्रति
07069074c नानावादित्रघोषेण यथा वैरोचनिस्तथा
07069075a ततः शब्दो महानासीत्सैन्यानां तव भारत
07069075c अगाधं प्रस्थितं दृष्ट्वा समुद्रमिव कौरवम्
07070001  संजय उवाच
07070001a प्रविष्टयोर्महाराज पार्थवार्ष्णेययोस्तदा
07070001c दुर्योधने प्रयाते च पृष्ठतः पुरुषर्षभे
07070002a जवेनाभ्यद्रवन्द्रोणं महता निस्वनेन च
07070002c पाण्डवाः सोमकैः सार्धं ततो युद्धमवर्तत
07070003a तद्युद्धमभवद्घोरं तुमुलं लोमहर्षणम्
07070003c पाञ्चालानां कुरूणां च व्यूहस्य पुरतोऽद्भुतम्
07070004a राजन्कदाचिन्नास्माभिर्दृष्टं तादृङ्न च श्रुतम्
07070004c यादृङ्मध्यगते सूर्ये युद्धमासीद्विशां पते
07070005a धृष्टद्युम्नमुखाः पार्था व्यूढानीकाः प्रहारिणः
07070005c द्रोणस्य सैन्यं ते सर्वे शरवर्षैरवाकिरन्
07070006a वयं द्रोणं पुरस्कृत्य सर्वशस्त्रभृतां वरम्
07070006c पार्षतप्रमुखान्पार्थानभ्यवर्षाम सायकैः
07070007a महामेघाविवोदीर्णौ मिश्रवातौ हिमात्यये
07070007c सेनाग्रे विप्रकाशेते रुचिरे रथभूषिते
07070008a समेत्य तु महासेने चक्रतुर्वेगमुत्तमम्
07070008c जाह्नवीयमुने नद्यौ प्रावृषीवोल्बणोदके
07070009a नानाशस्त्रपुरोवातो द्विपाश्वरथसंवृतः
07070009c गदाविद्युन्महारौद्रः संग्रामजलदो महान्
07070010a भारद्वाजानिलोद्धूतः शरधारासहस्रवान्
07070010c अभ्यवर्षन्महारौद्रः पाण्डुसेनाग्निमुद्धतम्
07070011a समुद्रमिव घर्मान्ते विवान्घोरो महानिलः
07070011c व्यक्षोभयदनीकानि पाण्डवानां द्विजोत्तमः
07070012a तेऽपि सर्वप्रयत्नेन द्रोणमेव समाद्रवन्
07070012c बिभित्सन्तो महासेतुं वार्योघाः प्रबला इव
07070013a वारयामास तान्द्रोणो जलौघानचलो यथा
07070013c पाण्डवान्समरे क्रुद्धान्पाञ्चालांश्च सकेकयान्
07070014a अथापरेऽपि राजानः परावृत्य समन्ततः
07070014c महाबला रणे शूराः पाञ्चालानन्ववारयन्
07070015a ततो रणे नरव्याघ्रः पार्षतः पाण्डवैः सह
07070015c संजघानासकृद्द्रोणं बिभित्सुररिवाहिनीम्
07070016a यथैव शरवर्षाणि द्रोणो वर्षति पार्षते
07070016c तथैव शरवर्षाणि धृष्टद्युम्नोऽभ्यवर्षत
07070017a सनिस्त्रिंशपुरोवातः शक्तिप्रासर्ष्टिसंवृतः
07070017c ज्याविद्युच्चापसंह्रादो धृष्टद्युम्नबलाहकः
07070018a शरधाराश्मवर्षाणि व्यसृजत्सर्वतोदिशम्
07070018c निघ्नन्रथवराश्वौघांश्छादयामास वाहिनीम्
07070019a यं यमार्छच्छरैर्द्रोणः पाण्डवानां रथव्रजम्
07070019c ततस्ततः शरैर्द्रोणमपाकर्षत पार्षतः
07070020a तथा तु यतमानस्य द्रोणस्य युधि भारत
07070020c धृष्टद्युम्नं समासाद्य त्रिधा सैन्यमभिद्यत
07070021a भोजमेके न्यवर्तन्त जलसंधमथापरे
07070021c पाण्डवैर्हन्यमानाश्च द्रोणमेवापरेऽव्रजन्
07070022a सैन्यान्यघटयद्यानि द्रोणस्तु रथिनां वरः
07070022c व्यधमच्चापि तान्यस्य धृष्टद्युम्नो महारथः
07070023a धार्तराष्ट्रास्त्रिधाभूता वध्यन्ते पाण्डुसृञ्जयैः
07070023c अगोपाः पशवोऽरण्ये बहुभिः श्वापदैरिव
07070024a कालः संग्रसते योधान्धृष्टद्युम्नेन मोहितान्
07070024c संग्रामे तुमुले तस्मिन्निति संमेनिरे जनाः
07070025a कुनृपस्य यथा राष्ट्रं दुर्भिक्षव्याधितस्करैः
07070025c द्राव्यते तद्वदापन्ना पाण्डवैस्तव वाहिनी
07070026a अर्करश्मिप्रभिन्नेषु शस्त्रेषु कवचेषु च
07070026c चक्षूंषि प्रतिहन्यन्ते सैन्येन रजसा तथा
07070027a त्रिधाभूतेषु सैन्येषु वध्यमानेषु पाण्डवैः
07070027c अमर्षितस्ततो द्रोणः पाञ्चालान्व्यधमच्छरैः
07070028a मृद्नतस्तान्यनीकानि निघ्नतश्चापि सायकैः
07070028c बभूव रूपं द्रोणस्य कालाग्नेरिव दीप्यतः
07070029a रथं नागं हयं चापि पत्तिनश्च विशां पते
07070029c एकैकेनेषुणा संख्ये निर्बिभेद महारथः
07070030a पाण्डवानां तु सैन्येषु नास्ति कश्चित्स भारत
07070030c दधार यो रणे बाणान्द्रोणचापच्युताञ्शितान्
07070031a तत्पच्यमानमर्केण द्रोणसायकतापितम्
07070031c बभ्राम पार्षतं सैन्यं तत्र तत्रैव भारत
07070032a तथैव पार्षतेनापि काल्यमानं बलं तव
07070032c अभवत्सर्वतो दीप्तं शुष्कं वनमिवाग्निना
07070033a वध्यमानेषु सैन्येषु द्रोणपार्षतसायकैः
07070033c त्यक्त्वा प्राणान्परं शक्त्या प्रायुध्यन्त स्म सैनिकाः
07070034a तावकानां परेषां च युध्यतां भरतर्षभ
07070034c नासीत्कश्चिन्महाराज योऽत्याक्षीत्संयुगं भयात्
07070035a भीमसेनं तु कौन्तेयं सोदर्याः पर्यवारयन्
07070035c विविंशतिश्चित्रसेनो विकर्णश्च महारथः
07070036a विन्दानुविन्दावावन्त्यौ क्षेमधूर्तिश्च वीर्यवान्
07070036c त्रयाणां तव पुत्राणां त्रय एवानुयायिनः
07070037a बाह्लीकराजस्तेजस्वी कुलपुत्रो महारथः
07070037c सहसेनः सहामात्यो द्रौपदेयानवारयत्
07070038a शैब्यो गोवासनो राजा योधैर्दशशतावरैः
07070038c काश्यस्याभिभुवः पुत्रं पराक्रान्तमवारयत्
07070039a अजातशत्रुं कौन्तेयं ज्वलन्तमिव पावकम्
07070039c मद्राणामीश्वरः शल्यो राजा राजानमावृणोत्
07070040a दुःशासनस्त्ववस्थाप्य स्वमनीकममर्षणः
07070040c सात्यकिं प्रययौ क्रुद्धः शूरो रथवरं युधि
07070041a स्वकेनाहमनीकेन संनद्धकवचावृतः
07070041c चतुःशतैर्महेष्वासैश्चेकितानमवारयम्
07070042a शकुनिस्तु सहानीको माद्रीपुत्रमवारयत्
07070042c गान्धारकैः सप्तशतैश्चापशक्तिशरासिभिः
07070043a विन्दानुविन्दावावन्त्यौ विराटं मत्स्यमार्छताम्
07070043c प्राणांस्त्यक्त्वा महेष्वासौ मित्रार्थेऽभ्युद्यतौ युधि
07070044a शिखण्डिनं याज्ञसेनिं रुन्धानमपराजितम्
07070044c बाह्लिकः प्रतिसंयत्तः पराक्रान्तमवारयत्
07070045a धृष्टद्युम्नं च पाञ्चाल्यं क्रूरैः सार्धं प्रभद्रकैः
07070045c आवन्त्यः सह सौवीरैः क्रुद्धरूपमवारयत्
07070046a घटोत्कचं तथा शूरं राक्षसं क्रूरयोधिनम्
07070046c अलायुधोऽद्रवत्तूर्णं क्रुद्धमायान्तमाहवे
07070047a अलम्बुसं राक्षसेन्द्रं कुन्तिभोजो महारथः
07070047c सैन्येन महता युक्तः क्रुद्धरूपमवारयत्
07070048a सैन्धवः पृष्ठतस्त्वासीत्सर्वसैन्यस्य भारत
07070048c रक्षितः परमेष्वासैः कृपप्रभृतिभी रथैः
07070049a तस्यास्तां चक्ररक्षौ द्वौ सैन्धवस्य बृहत्तमौ
07070049c द्रौणिर्दक्षिणतो राजन्सूतपुत्रश्च वामतः
07070050a पृष्ठगोपास्तु तस्यासन्सौमदत्तिपुरोगमाः
07070050c कृपश्च वृषसेनश्च शलः शल्यश्च दुर्जयः
07070051a नीतिमन्तो महेष्वासाः सर्वे युद्धविशारदाः
07070051c सैन्धवस्य विधायैवं रक्षां युयुधिरे तदा
07071001  संजय उवाच
07071001a राजन्संग्राममाश्चर्यं शृणु कीर्तयतो मम
07071001c कुरूणां पाण्डवानां च यथा युद्धमवर्तत
07071002a भारद्वाजं समासाद्य व्यूहस्य प्रमुखे स्थितम्
07071002c अयोधयन्रणे पार्था द्रोणानीकं बिभित्सवः
07071003a रक्षमाणाः स्वकं व्यूहं द्रोणस्यापि च सैनिकाः
07071003c अयोधयन्रणे पार्थान्प्रार्थयन्तो महद्यशः
07071004a विन्दानुविन्दावावन्त्यौ विराटं दशभिः शरैः
07071004c आजघ्नतुः सुसंक्रुद्धौ तव पुत्रहितैषिणौ
07071005a विराटश्च महाराज तावुभौ समरे स्थितौ
07071005c पराक्रान्तौ पराक्रम्य योधयामास सानुगौ
07071006a तेषां युद्धं समभवद्दारुणं शोणितोदकम्
07071006c सिंहस्य द्विपमुख्याभ्यां प्रभिन्नाभ्यां यथा वने
07071007a बाह्लीकं रभसं युद्धे याज्ञसेनिर्महाबलः
07071007c आजघ्ने विशिखैस्तीक्ष्णैर्घोरैर्मर्मास्थिभेदिभिः
07071008a बाह्लीको याज्ञसेनिं तु हेमपुङ्खैः शिलाशितैः
07071008c आजघान भृशं क्रुद्धो नवभिर्नतपर्वभिः
07071009a तद्युद्धमभवद्घोरं शरशक्तिसमाकुलम्
07071009c भीरूणां त्रासजननं शूराणां हर्षवर्धनम्
07071010a ताभ्यां तत्र शरैर्मुक्तैरन्तरिक्षं दिशस्तथा
07071010c अभवत्संवृतं सर्वं न प्राज्ञायत किंचन
07071011a शैब्यो गोवासनो युद्धे काश्यपुत्रं महारथम्
07071011c ससैन्यो योधयामास गजः प्रतिगजं यथा
07071012a बाह्लीकराजः संरब्धो द्रौपदेयान्महारथान्
07071012c मनः पञ्चेन्द्रियाणीव शुशुभे योधयन्रणे
07071013a अयोधयंस्ते च भृशं तं शरौघैः समन्ततः
07071013c इन्द्रियार्था यथा देहं शश्वद्देहभृतां वर
07071014a वार्ष्णेयं सात्यकिं युद्धे पुत्रो दुःशासनस्तव
07071014c आजघ्ने सायकैस्तीक्ष्णैर्नवभिर्नतपर्वभिः
07071015a सोऽतिविद्धो बलवता महेष्वासेन धन्विना
07071015c ईषन्मूर्छां जगामाशु सात्यकिः सत्यविक्रमः
07071016a समाश्वस्तस्तु वार्ष्णेयस्तव पुत्रं महारथम्
07071016c विव्याध दशभिस्तूर्णं सायकैः कङ्कपत्रिभिः
07071017a तावन्योन्यं दृढं विद्धावन्योन्यशरविक्षतौ
07071017c रेजतुः समरे राजन्पुष्पिताविव किंशुकौ
07071018a अलम्बुसस्तु संक्रुद्धः कुन्तिभोजशरार्दितः
07071018c अशोभत परं लक्ष्म्या पुष्पाढ्य इव किंशुकः
07071019a कुन्तिभोजं ततो रक्षो विद्ध्वा बहुभिरायसैः
07071019c अनदद्भैरवं नादं वाहिन्याः प्रमुखे तव
07071020a ततस्तौ समरे शूरौ योधयन्तौ परस्परम्
07071020c ददृशुः सर्वभूतानि शक्रजम्भौ यथा पुरा
07071021a शकुनिं रभसं युद्धे कृतवैरं च भारत
07071021c माद्रीपुत्रौ च संरब्धौ शरैरर्दयतां मृधे
07071022a तन्मूलः स महाराज प्रावर्तत जनक्षयः
07071022c त्वया संजनितोऽत्यर्थं कर्णेन च विवर्धितः
07071023a उद्धुक्षितश्च पुत्रेण तव क्रोधहुताशनः
07071023c य इमां पृथिवीं राजन्दग्धुं सर्वां समुद्यतः
07071024a शकुनिः पाण्डुपुत्राभ्यां कृतः स विमुखः शरैः
07071024c नाभ्यजानत कर्तव्यं युधि किंचित्पराक्रमम्
07071025a विमुखं चैनमालोक्य माद्रीपुत्रौ महारथौ
07071025c ववर्षतुः पुनर्बाणैर्यथा मेघौ महागिरिम्
07071026a स वध्यमानो बहुभिः शरैः संनतपर्वभिः
07071026c संप्रायाज्जवनैरश्वैर्द्रोणानीकाय सौबलः
07071027a घटोत्कचस्तथा शूरं राक्षसं तमलायुधम्
07071027c अभ्ययाद्रभसं युद्धे वेगमास्थाय मध्यमम्
07071028a तयोर्युद्धं महाराज चित्ररूपमिवाभवत्
07071028c यादृशं हि पुरा वृत्तं रामरावणयोर्मृधे
07071029a ततो युधिष्ठिरो राजा मद्रराजानमाहवे
07071029c विद्ध्वा पञ्चाशता बाणैः पुनर्विव्याध सप्तभिः
07071030a ततः प्रववृते युद्धं तयोरत्यद्भुतं नृप
07071030c यथा पूर्वं महद्युद्धं शम्बरामरराजयोः
07071031a विविंशतिश्चित्रसेनो विकर्णश्च तवात्मजः
07071031c अयोधयन्भीमसेनं महत्या सेनया वृताः
07072001  संजय उवाच
07072001a तथा तस्मिन्प्रवृत्ते तु संग्रामे लोमहर्षणे
07072001c कौरवेयांस्त्रिधाभूतान्पाण्डवाः समुपाद्रवन्
07072002a जलसंधं महाबाहुर्भीमसेनो न्यवारयत्
07072002c युधिष्ठिरः सहानीकः कृतवर्माणमाहवे
07072003a किरन्तं शरवर्षाणि रोचमान इवांशुमान्
07072003c धृष्टद्युम्नो महाराज द्रोणमभ्यद्रवद्रणे
07072004a ततः प्रववृते युद्धं त्वरतां सर्वधन्विनाम्
07072004c कुरूणां सोमकानां च संक्रुद्धानां परस्परम्
07072005a संक्षये तु तथा भूते वर्तमाने महाभये
07072005c द्वंद्वीभूतेषु सैन्येषु युध्यमानेष्वभीतवत्
07072006a द्रोणः पाञ्चालपुत्रेण बली बलवता सह
07072006c विचिक्षेप पृषत्कौघांस्तदद्भुतमिवाभवत्
07072007a पुण्डरीकवनानीव विध्वस्तानि समन्ततः
07072007c चक्राते द्रोणपाञ्चाल्यौ नृणां शीर्षाण्यनेकशः
07072008a विनिकीर्णानि वीराणामनीकेषु समन्ततः
07072008c वस्त्राभरणशस्त्राणि ध्वजवर्मायुधानि च
07072009a तपनीयविचित्राङ्गाः संसिक्ता रुधिरेण च
07072009c संसक्ता इव दृश्यन्ते मेघसंघाः सविद्युतः
07072010a कुञ्जराश्वनरान्संख्ये पातयन्तः पतत्रिभिः
07072010c तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तो महारथाः
07072011a असिचर्माणि चापानि शिरांसि कवचानि च
07072011c विप्रकीर्यन्त शूराणां संप्रहारे महात्मनाम्
07072012a उत्थितान्यगणेयानि कबन्धानि समन्ततः
07072012c अदृश्यन्त महाराज तस्मिन्परमसंकुले
07072013a गृध्राः कङ्का वडाः श्येना वायसा जम्बुकास्तथा
07072013c बहवः पिशिताशाश्च तत्रादृश्यन्त मारिष
07072014a भक्षयन्तः स्म मांसानि पिबन्तश्चापि शोणितम्
07072014c विलुम्पन्तः स्म केशांश्च मज्जाश्च बहुधा नृप
07072015a आकर्षन्तः शरीराणि शरीरावयवांस्तथा
07072015c नराश्वगजसंघानां शिरांसि च ततस्ततः
07072016a कृतास्त्रा रणदीक्षाभिर्दीक्षिताः शरधारिणः
07072016c रणे जयं प्रार्थयन्तो भृशं युयुधिरे तदा
07072017a असिमार्गान्बहुविधान्विचेरुस्तावका रणे
07072017c ऋष्टिभिः शक्तिभिः प्रासैः शूलतोमरपट्टिशैः
07072018a गदाभिः परिघैश्चान्ये व्यायुधाश्च भुजैरपि
07072018c अन्योन्यं जघ्निरे क्रुद्धा युद्धरङ्गगता नराः
07072019a रथिनो रथिभिः सार्धमश्वारोहाश्च सादिभिः
07072019c मातङ्गा वरमातङ्गैः पदाताश्च पदातिभिः
07072020a क्षीबा इवान्ये चोन्मत्ता रङ्गेष्विव च चारणाः
07072020c उच्चुक्रुशुस्तथान्योन्यं जघ्नुरन्योन्यमाहवे
07072021a वर्तमाने तथा युद्धे निर्मर्यादे विशां पते
07072021c धृष्टद्युम्नो हयानश्वैर्द्रोणस्य व्यत्यमिश्रयत्
07072022a ते हया साध्वशोभन्त विमिश्रा वातरंहसः
07072022c पारावतसवर्णाश्च रक्तशोणाश्च संयुगे
07072022e हयाः शुशुभिरे राजन्मेघा इव सविद्युतः
07072023a धृष्टद्युम्नश्च संप्रेक्ष्य द्रोणमभ्याशमागतम्
07072023c असिचर्माददे वीरो धनुरुत्सृज्य भारत
07072024a चिकीर्षुर्दुष्करं कर्म पार्षतः परवीरहा
07072024c ईषया समतिक्रम्य द्रोणस्य रथमाविशत्
07072025a अतिष्ठद्युगमध्ये स युगसंनहनेषु च
07072025c जघानार्धेषु चाश्वानां तत्सैन्यान्यभ्यपूजयन्
07072026a खड्गेन चरतस्तस्य शोणाश्वानधितिष्ठतः
07072026c न ददर्शान्तरं द्रोणस्तदद्भुतमिवाभवत्
07072027a यथा श्येनस्य पतनं वनेष्वामिषगृद्धिनः
07072027c तथैवासीदभीसारस्तस्य द्रोणं जिघांसतः
07072028a ततः शरशतेनास्य शतचन्द्रं समाक्षिपत्
07072028c द्रोणो द्रुपदपुत्रस्य खड्गं च दशभिः शरैः
07072029a हयांश्चैव चतुःषष्ट्या शराणां जघ्निवान्बली
07072029c ध्वजं छत्रं च भल्लाभ्यां तथोभौ पार्ष्णिसारथी
07072030a अथास्मै त्वरितो बाणमपरं जीवितान्तकम्
07072030c आकर्णपूर्णं चिक्षेप वज्रं वज्रधरो यथा
07072031a तं चतुर्दशभिर्बाणैर्बाणं चिच्छेद सात्यकिः
07072031c ग्रस्तमाचार्यमुख्येन धृष्टद्युम्नममोचयत्
07072032a सिंहेनेव मृगं ग्रस्तं नरसिंहेन मारिष
07072032c द्रोणेन मोचयामास पाञ्चाल्यं शिनिपुंगवः
07072033a सात्यकिं प्रेक्ष्य गोप्तारं पाञ्चाल्यस्य महाहवे
07072033c शराणां त्वरितो द्रोणः षड्विंशत्या समर्पयत्
07072034a ततो द्रोणं शिनेः पौत्रो ग्रसन्तमिव सृञ्जयान्
07072034c प्रत्यविध्यच्छितैर्बाणैः षड्विंशत्या स्तनान्तरे
07072035a ततः सर्वे रथास्तूर्णं पाञ्चाला जयगृद्धिनः
07072035c सात्वताभिसृते द्रोणे धृष्टद्युम्नममोचयन्
07073001  धृतराष्ट्र उवाच
07073001a बाणे तस्मिन्निकृत्ते तु धृष्टद्युम्ने च मोक्षिते
07073001c तेन वृष्णिप्रवीरेण युयुधानेन संजय
07073002a अमर्षितो महेष्वासः सर्वशस्त्रभृतां वरः
07073002c नरव्याघ्रः शिनेः पौत्रे द्रोणः किमकरोद्युधि
07073003  संजय उवाच
07073003a संप्रद्रुतः क्रोधविषो व्यादितास्यशरासनः
07073003c तीक्ष्णधारेषुदशनः शितनाराचदंष्ट्रवान्
07073004a संरम्भामर्षताम्राक्षो महाहिरिव निःश्वसन्
07073004c नरवीरप्रमुदितैः शोणैरश्वैर्महाजवैः
07073005a उत्पतद्भिरिवाकाशं क्रमद्भिरिव सर्वतः
07073005c रुक्मपुङ्खाञ्शरानस्यन्युयुधानमुपाद्रवत्
07073006a शरपातमहावर्षं रथघोषबलाहकम्
07073006c कार्मुकाकर्षविक्षिप्तं नाराचबहुविद्युतम्
07073007a शक्तिखड्गाशनिधरं क्रोधवेगसमुत्थितम्
07073007c द्रोणमेघमनावार्यं हयमारुतचोदितम्
07073008a दृष्ट्वैवाभिपतन्तं तं शूरः परपुरंजयः
07073008c उवाच सूतं शैनेयः प्रहसन्युद्धदुर्मदः
07073009a एतं वै ब्राह्मणं क्रूरं स्वकर्मण्यनवस्थितम्
07073009c आश्रयं धार्तराष्ट्रस्य राज्ञो दुःखभयावहम्
07073010a शीघ्रं प्रजवितैरश्वैः प्रत्युद्याहि प्रहृष्टवत्
07073010c आचार्यं राजपुत्राणां सततं शूरमानिनम्
07073011a ततो रजतसंकाशा माधवस्य हयोत्तमाः
07073011c द्रोणस्याभिमुखाः शीघ्रमगच्छन्वातरंहसः
07073012a इषुजालावृतं घोरमन्धकारमनन्तरम्
07073012c अनाधृष्यमिवान्येषां शूराणामभवत्तदा
07073013a ततः शीघ्रास्त्रविदुषोर्द्रोणसात्वतयोस्तदा
07073013c नान्तरं शरवृष्टीनां दृश्यते नरसिंहयोः
07073014a इषूणां संनिपातेन शब्दो धाराभिघातजः
07073014c शुश्रुवे शक्रमुक्तानामशनीनामिव स्वनः
07073015a नाराचैरतिविद्धानां शराणां रूपमाबभौ
07073015c आशीविषविदष्टानां सर्पाणामिव भारत
07073016a तयोर्ज्यातलनिर्घोषो व्यश्रूयत सुदारुणः
07073016c अजस्रं शैलशृङ्गाणां वज्रेणाहन्यतामिव
07073017a उभयोस्तौ रथौ राजंस्ते चाश्वास्तौ च सारथी
07073017c रुक्मपुङ्खैः शरैश्छन्नाश्चित्ररूपा बभुस्तदा
07073018a निर्मलानामजिह्मानां नाराचानां विशां पते
07073018c निर्मुक्ताशीविषाभानां संपातोऽभूत्सुदारुणः
07073019a उभयोः पतिते छत्रे तथैव पतितौ ध्वजौ
07073019c उभौ रुधिरसिक्ताङ्गावुभौ च विजयैषिणौ
07073020a स्रवद्भिः शोणितं गात्रैः प्रस्रुताविव वारणौ
07073020c अन्योन्यमभिविध्येतां जीवितान्तकरैः शरैः
07073021a गर्जितोत्क्रुष्टसंनादाः शङ्खदुन्दुभिनिस्वनाः
07073021c उपारमन्महाराज व्याजहार न कश्चन
07073022a तूष्णींभूतान्यनीकानि योधा युद्धादुपारमन्
07073022c ददृशे द्वैरथं ताभ्यां जातकौतूहलो जनः
07073023a रथिनो हस्तियन्तारो हयारोहाः पदातयः
07073023c अवैक्षन्ताचलैर्नेत्रैः परिवार्य रथर्षभौ
07073024a हस्त्यनीकान्यतिष्ठन्त तथानीकानि वाजिनाम्
07073024c तथैव रथवाहिन्यः प्रतिव्यूह्य व्यवस्थिताः
07073025a मुक्ताविद्रुमचित्रैश्च मणिकाञ्चनभूषितैः
07073025c ध्वजैराभरणैश्चित्रैः कवचैश्च हिरण्मयैः
07073026a वैजयन्तीपताकाभिः परिस्तोमाङ्गकम्बलैः
07073026c विमलैर्निशितैः शस्त्रैर्हयानां च प्रकीर्णकैः
07073027a जातरूपमयीभिश्च राजतीभिश्च मूर्धसु
07073027c गजानां कुम्भमालाभिर्दन्तवेष्टैश्च भारत
07073028a सबलाकाः सखद्योताः सैरावतशतह्रदाः
07073028c अदृश्यन्तोष्णपर्याये मेघानामिव वागुराः
07073029a अपश्यन्नस्मदीयाश्च ते च यौधिष्ठिराः स्थिताः
07073029c तद्युद्धं युयुधानस्य द्रोणस्य च महात्मनः
07073030a विमानाग्रगता देवा ब्रह्मशक्रपुरोगमाः
07073030c सिद्धचारणसंघाश्च विद्याधरमहोरगाः
07073031a गतप्रत्यागताक्षेपैश्चित्रैः शस्त्रविघातिभिः
07073031c विविधैर्विस्मयं जग्मुस्तयोः पुरुषसिंहयोः
07073032a हस्तलाघवमस्त्रेषु दर्शयन्तौ महाबलौ
07073032c अन्योन्यं समविध्येतां शरैस्तौ द्रोणसात्यकी
07073033a ततो द्रोणस्य दाशार्हः शरांश्चिच्छेद संयुगे
07073033c पत्रिभिः सुदृढैराशु धनुश्चैव महाद्युते
07073034a निमेषान्तरमात्रेण भारद्वाजोऽपरं धनुः
07073034c सज्यं चकार तच्चाशु चिच्छेदास्य स सात्यकिः
07073035a ततस्त्वरन्पुनर्द्रोणो धनुर्हस्तो व्यतिष्ठत
07073035c सज्यं सज्यं पुनश्चास्य चिच्छेद निशितैः शरैः
07073036a ततोऽस्य संयुगे द्रोणो दृष्ट्वा कर्मातिमानुषम्
07073036c युयुधानस्य राजेन्द्र मनसेदमचिन्तयत्
07073037a एतदस्त्रबलं रामे कार्तवीर्ये धनंजये
07073037c भीष्मे च पुरुषव्याघ्रे यदिदं सात्वतां वरे
07073038a तं चास्य मनसा द्रोणः पूजयामास विक्रमम्
07073038c लाघवं वासवस्येव संप्रेक्ष्य द्विजसत्तमः
07073039a तुतोषास्त्रविदां श्रेष्ठस्तथा देवाः सवासवाः
07073039c न तामालक्षयामासुर्लघुतां शीघ्रकारिणः
07073040a देवाश्च युयुधानस्य गन्धर्वाश्च विशां पते
07073040c सिद्धचारणसंघाश्च विदुर्द्रोणस्य कर्म तत्
07073041a ततोऽन्यद्धनुरादाय द्रोणः क्षत्रियमर्दनः
07073041c अस्त्रैरस्त्रविदां श्रेष्ठो योधयामास भारत
07073042a तस्यास्त्राण्यस्त्रमायाभिः प्रतिहन्य स सात्यकिः
07073042c जघान निशितैर्बाणैस्तदद्भुतमिवाभवत्
07073043a तस्यातिमानुषं कर्म दृष्ट्वान्यैरसमं रणे
07073043c युक्तं योगेन योगज्ञास्तावकाः समपूजयन्
07073044a यदस्त्रमस्यति द्रोणस्तदेवास्यति सात्यकिः
07073044c तमाचार्योऽप्यसंभ्रान्तोऽयोधयच्छत्रुतापनः
07073045a ततः क्रुद्धो महाराज धनुर्वेदस्य पारगः
07073045c वधाय युयुधानस्य दिव्यमस्त्रमुदैरयत्
07073046a तदाग्नेयं महाघोरं रिपुघ्नमुपलक्ष्य सः
07073046c अस्त्रं दिव्यं महेष्वासो वारुणं समुदैरयत्
07073047a हाहाकारो महानासीद्दृष्ट्वा दिव्यास्त्रधारिणौ
07073047c न विचेरुस्तदाकाशे भूतान्याकाशगान्यपि
07073048a अस्त्रे ते वारुणाग्नेये ताभ्यां बाणसमाहिते
07073048c न तावदभिषज्येते व्यावर्तदथ भास्करः
07073049a ततो युधिष्ठिरो राजा भीमसेनश्च पाण्डवः
07073049c नकुलः सहदेवश्च पर्यरक्षन्त सात्यकिम्
07073050a धृष्टद्युम्नमुखैः सार्धं विराटश्च सकेकयः
07073050c मत्स्याः शाल्वेयसेनाश्च द्रोणमाजग्मुरञ्जसा
07073051a दुःशासनं पुरस्कृत्य राजपुत्राः सहस्रशः
07073051c द्रोणमभ्युपपद्यन्त सपत्नैः परिवारितम्
07073052a ततो युद्धमभूद्राजंस्तव तेषां च धन्विनाम्
07073052c रजसा संवृते लोके शरजालसमावृते
07073053a सर्वमाविग्नमभवन्न प्राज्ञायत किंचन
07073053c सैन्येन रजसा ध्वस्ते निर्मर्यादमवर्तत
07074001  संजय उवाच
07074001a परिवर्तमाने त्वादित्ये तत्र सूर्यस्य रश्मिभिः
07074001c रजसा कीर्यमाणाश्च मन्दीभूताश्च सैनिकाः
07074002a तिष्ठतां युध्यमानानां पुनरावर्ततामपि
07074002c भज्यतां जयतां चैव जगाम तदहः शनैः
07074003a तथा तेषु विषक्तेषु सैन्येषु जयगृद्धिषु
07074003c अर्जुनो वासुदेवश्च सैन्धवायैव जग्मतुः
07074004a रथमार्गप्रमाणं तु कौन्तेयो निशितैः शरैः
07074004c चकार तत्र पन्थानं ययौ येन जनार्दनः
07074005a यत्र यत्र रथो याति पाण्डवस्य महात्मनः
07074005c तत्र तत्रैव दीर्यन्ते सेनास्तव विशां पते
07074006a रथशिक्षां तु दाशार्हो दर्शयामास वीर्यवान्
07074006c उत्तमाधममध्यानि मण्डलानि विदर्शयन्
07074007a ते तु नामाङ्किताः पीताः कालज्वलनसंनिभाः
07074007c स्नायुनद्धाः सुपर्वाणः पृथवो दीर्घगामिनः
07074008a वैणवायस्मयशराः स्वायता विविधाननाः
07074008c रुधिरं पतगैः सार्धं प्राणिनां पपुराहवे
07074009a रथस्थितः क्रोशमात्रे यानस्यत्यर्जुनः शरान्
07074009c रथे क्रोशमतिक्रान्ते तस्य ते घ्नन्ति शात्रवान्
07074010a तार्क्ष्यमारुतरंहोभिर्वाजिभिः साधुवाहिभिः
07074010c तथागच्छद्धृषीकेशः कृत्स्नं विस्मापयञ्जगत्
07074011a न तथा गच्छति रथस्तपनस्य विशां पते
07074011c नेन्द्रस्य न च रुद्रस्य नापि वैश्रवणस्य च
07074012a नान्यस्य समरे राजन्गतपूर्वस्तथा रथः
07074012c यथा ययावर्जुनस्य मनोभिप्रायशीघ्रगः
07074013a प्रविश्य तु रणे राजन्केशवः परवीरहा
07074013c सेनामध्ये हयांस्तूर्णं चोदयामास भारत
07074014a ततस्तस्य रथौघस्य मध्यं प्राप्य हयोत्तमाः
07074014c कृच्छ्रेण रथमूहुस्तं क्षुत्पिपासाश्रमान्विताः
07074015a क्षताश्च बहुभिः शस्त्रैर्युद्धशौण्डैरनेकशः
07074015c मण्डलानि विचित्राणि विचेरुस्ते मुहुर्मुहुः
07074016a हतानां वाजिनागानां रथानां च नरैः सह
07074016c उपरिष्टादतिक्रान्ताः शैलाभानां सहस्रशः
07074017a एतस्मिन्नन्तरे वीरावावन्त्यौ भ्रातरौ नृप
07074017c सहसेनौ समार्छेतां पाण्डवं क्लान्तवाहनम्
07074018a तावर्जुनं चतुःषष्ट्या सप्तत्या च जनार्दनम्
07074018c शराणां च शतेनाश्वानविध्येतां मुदान्वितौ
07074019a तावर्जुनो महाराज नवभिर्नतपर्वभिः
07074019c आजघान रणे क्रुद्धो मर्मज्ञो मर्मभेदिभिः
07074020a ततस्तौ तु शरौघेण बीभत्सुं सहकेशवम्
07074020c आच्छादयेतां संरब्धौ सिंहनादं च नेदतुः
07074021a तयोस्तु धनुषी चित्रे भल्लाभ्यां श्वेतवाहनः
07074021c चिच्छेद समरे तूर्णं ध्वजौ च कनकोज्ज्वलौ
07074022a अथान्ये धनुषी राजन्प्रगृह्य समरे तदा
07074022c पाण्डवं भृशसंक्रुद्धावर्दयामासतुः शरैः
07074023a तयोस्तु भृशसंक्रुद्धः शराभ्यां पाण्डुनन्दनः
07074023c चिच्छेद धनुषी तूर्णं भूय एव धनंजयः
07074024a तथान्यैर्विशिखैस्तूर्णं हेमपुङ्खैः शिलाशितैः
07074024c जघानाश्वान्सपदातांस्तथोभौ पार्ष्णिसारथी
07074025a ज्येष्ठस्य च शिरः कायात्क्षुरप्रेण न्यकृन्तत
07074025c स पपात हतः पृथ्व्यां वातरुग्ण इव द्रुमः
07074026a विन्दं तु निहतं दृष्ट्वा अनुविन्दः प्रतापवान्
07074026c हताश्वं रथमुत्सृज्य गदां गृह्य महाबलः
07074027a अभ्यद्रवत संग्रामे भ्रातुर्वधमनुस्मरन्
07074027c गदया गदिनां श्रेष्ठो नृत्यन्निव महारथः
07074028a अनुविन्दस्तु गदया ललाटे मधुसूदनम्
07074028c स्पृष्ट्वा नाकम्पयत्क्रुद्धो मैनाकमिव पर्वतम्
07074029a तस्यार्जुनः शरैः षड्भिर्ग्रीवां पादौ भुजौ शिरः
07074029c निचकर्त स संछिन्नः पपाताद्रिचयो यथा
07074030a ततस्तौ निहतौ दृष्ट्वा तयो राजन्पदानुगाः
07074030c अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धाः किरन्तः शतशः शरान्
07074031a तानर्जुनः शरैस्तूर्णं निहत्य भरतर्षभ
07074031c व्यरोचत यथा वह्निर्दावं दग्ध्वा हिमात्यये
07074032a तयोः सेनामतिक्रम्य कृच्छ्रान्निर्याद्धनंजयः
07074032c विबभौ जलदान्भित्त्वा दिवाकर इवोदितः
07074033a तं दृष्ट्वा कुरवस्त्रस्ताः प्रहृष्टाश्चाभवन्पुनः
07074033c अभ्यवर्षंस्तदा पार्थं समन्ताद्भरतर्षभ
07074034a श्रान्तं चैनं समालक्ष्य ज्ञात्वा दूरे च सैन्धवम्
07074034c सिंहनादेन महता सर्वतः पर्यवारयन्
07074035a तांस्तु दृष्ट्वा सुसंरब्धानुत्स्मयन्पुरुषर्षभः
07074035c शनकैरिव दाशार्हमर्जुनो वाक्यमब्रवीत्
07074036a शरार्दिताश्च ग्लानाश्च हया दूरे च सैन्धवः
07074036c किमिहानन्तरं कार्यं ज्यायिष्ठं तव रोचते
07074037a ब्रूहि कृष्ण यथातत्त्वं त्वं हि प्राज्ञतमः सदा
07074037c भवन्नेत्रा रणे शत्रून्विजेष्यन्तीह पाण्डवाः
07074038a मम त्वनन्तरं कृत्यं यद्वै तत्संनिबोध मे
07074038c हयान्विमुच्य हि सुखं विशल्यान्कुरु माधव
07074039a एवमुक्तस्तु पार्थेन केशवः प्रत्युवाच तम्
07074039c ममाप्येतन्मतं पार्थ यदिदं ते प्रभाषितम्
07074040  अर्जुन उवाच
07074040a अहमावारयिष्यामि सर्वसैन्यानि केशव
07074040c त्वमप्यत्र यथान्यायं कुरु कार्यमनन्तरम्
07074041  संजय उवाच
07074041a सोऽवतीर्य रथोपस्थादसंभ्रान्तो धनंजयः
07074041c गाण्डीवं धनुरादाय तस्थौ गिरिरिवाचलः
07074042a तमभ्यधावन्क्रोशन्तः क्षत्रिया जयकाङ्क्षिणः
07074042c इदं छिद्रमिति ज्ञात्वा धरणीस्थं धनंजयम्
07074043a तमेकं रथवंशेन महता पर्यवारयन्
07074043c विकर्षन्तश्च चापानि विसृजन्तश्च सायकान्
07074044a अस्त्राणि च विचित्राणि क्रुद्धास्तत्र व्यदर्शयन्
07074044c छादयन्तः शरैः पार्थं मेघा इव दिवाकरम्
07074045a अभ्यद्रवन्त वेगेन क्षत्रियाः क्षत्रियर्षभम्
07074045c रथसिंहं रथोदाराः सिंहं मत्ता इव द्विपाः
07074046a तत्र पार्थस्य भुजयोर्महद्बलमदृश्यत
07074046c यत्क्रुद्धो बहुलाः सेनाः सर्वतः समवारयत्
07074047a अस्त्रैरस्त्राणि संवार्य द्विषतां सर्वतो विभुः
07074047c इषुभिर्बहुभिस्तूर्णं सर्वानेव समावृणोत्
07074048a तत्रान्तरिक्षे बाणानां प्रगाढानां विशां पते
07074048c संघर्षेण महार्चिष्मान्पावकः समजायत
07074049a तत्र तत्र महेष्वासैः श्वसद्भिः शोणितोक्षितैः
07074049c हयैर्नागैश्च संभिन्नैर्नदद्भिश्चारिकर्शनैः
07074050a संरब्धैश्चारिभिर्वीरैः प्रार्थयद्भिर्जयं मृधे
07074050c एकस्थैर्बहुभिः क्रुद्धैरूष्मेव समजायत
07074051a शरोर्मिणं ध्वजावर्तं नागनक्रं दुरत्ययम्
07074051c पदातिमत्स्यकलिलं शङ्खदुन्दुभिनिस्वनम्
07074052a असंख्येयमपारं च रजोऽऽभीलमतीव च
07074052c उष्णीषकमठच्छन्नं पताकाफेनमालिनम्
07074053a रथसागरमक्षोभ्यं मातङ्गाङ्गशिलाचितम्
07074053c वेलाभूतस्तदा पार्थः पत्रिभिः समवारयत्
07074054a ततो जनार्दनः संख्ये प्रियं पुरुषसत्तमम्
07074054c असंभ्रान्तो महाबाहुरर्जुनं वाक्यमब्रवीत्
07074055a उदपानमिहाश्वानां नालमस्ति रणेऽर्जुन
07074055c परीप्सन्ते जलं चेमे पेयं न त्ववगाहनम्
07074056a इदमस्तीत्यसंभ्रान्तो ब्रुवन्नस्त्रेण मेदिनीम्
07074056c अभिहत्यार्जुनश्चक्रे वाजिपानं सरः शुभम्
07074057a शरवंशं शरस्थूणं शराच्छादनमद्भुतम्
07074057c शरवेश्माकरोत्पार्थस्त्वष्टेवाद्भुतकर्मकृत्
07074058a ततः प्रहस्य गोविन्दः साधु साध्वित्यथाब्रवीत्
07074058c शरवेश्मनि पार्थेन कृते तस्मिन्महारणे
07075001  संजय उवाच
07075001a सलिले जनिते तस्मिन्कौन्तेयेन महात्मना
07075001c निवारिते द्विषत्सैन्ये कृते च शरवेश्मनि
07075002a वासुदेवो रथात्तूर्णमवतीर्य महाद्युतिः
07075002c मोचयामास तुरगान्वितुन्नान्कङ्कपत्रिभिः
07075003a अदृष्टपूर्वं तद्दृष्ट्वा सिंहनादो महानभूत्
07075003c सिद्धचारणसंघानां सैनिकानां च सर्वशः
07075004a पदातिनं तु कौन्तेयं युध्यमानं नरर्षभाः
07075004c नाशक्नुवन्वारयितुं तदद्भुतमिवाभवत्
07075005a आपतत्सु रथौघेषु प्रभूतगजवाजिषु
07075005c नासंभ्रमत्तदा पार्थस्तदस्य पुरुषानति
07075006a व्यसृजन्त शरौघांस्ते पाण्डवं प्रति पार्थिवाः
07075006c न चाव्यथत धर्मात्मा वासविः परवीरहा
07075007a स तानि शरजालानि गदाः प्रासांश्च वीर्यवान्
07075007c आगतानग्रसत्पार्थः सरितः सागरो यथा
07075008a अस्त्रवेगेन महता पार्थो बाहुबलेन च
07075008c सर्वेषां पार्थिवेन्द्राणामग्रसत्ताञ्शरोत्तमान्
07075009a तत्तु पार्थस्य विक्रान्तं वासुदेवस्य चोभयोः
07075009c अपूजयन्महाराज कौरवाः परमाद्भुतम्
07075010a किमद्भुततरं लोके भविताप्यथ वाप्यभूत्
07075010c यदश्वान्पार्थगोविन्दौ मोचयामासतू रणे
07075011a भयं विपुलमस्मासु तावधत्तां नरोत्तमौ
07075011c तेजो विदधतुश्चोग्रं विस्रब्धौ रणमूर्धनि
07075012a अथोत्स्मयन्हृषीकेशः स्त्रीमध्य इव भारत
07075012c अर्जुनेन कृते संख्ये शरगर्भगृहे तदा
07075013a उपावर्तयदव्यग्रस्तानश्वान्पुष्करेक्षणः
07075013c मिषतां सर्वसैन्यानां त्वदीयानां विशां पते
07075014a तेषां श्रमं च ग्लानिं च वेपथुं वमथुं व्रणान्
07075014c सर्वं व्यपानुदत्कृष्णः कुशलो ह्यश्वकर्मणि
07075015a शल्यानुद्धृत्य पाणिभ्यां परिमृज्य च तान्हयान्
07075015c उपावृत्य यथान्यायं पाययामास वारि सः
07075016a स ताँल्लब्धोदकान्स्नाताञ्जग्धान्नान्विगतक्लमान्
07075016c योजयामास संहृष्टः पुनरेव रथोत्तमे
07075017a स तं रथवरं शौरिः सर्वशस्त्रभृतां वरः
07075017c समास्थाय महातेजाः सार्जुनः प्रययौ द्रुतम्
07075018a रथं रथवरस्याजौ युक्तं लब्धोदकैर्हयैः
07075018c दृष्ट्वा कुरुबलश्रेष्ठाः पुनर्विमनसोऽभवन्
07075019a विनिःश्वसन्तस्ते राजन्भग्नदंष्ट्रा इवोरगाः
07075019c धिगहो धिग्गतः पार्थः कृष्णश्चेत्यब्रुवन्पृथक्
07075020a सर्वक्षत्रस्य मिषतो रथेनैकेन दंशितौ
07075020c बालक्रीडनकेनेव कदर्थीकृत्य नो बलम्
07075021a क्रोशतां यतमानानामसंसक्तौ परंतपौ
07075021c दर्शयित्वात्मनो वीर्यं प्रयातौ सर्वराजसु
07075022a तौ प्रयातौ पुनर्दृष्ट्वा तदान्ये सैनिकाब्रुवन्
07075022c त्वरध्वं कुरवः सर्वे वधे कृष्णकिरीटिनोः
07075023a रथं युक्त्वा हि दाशार्हो मिषतां सर्वधन्विनाम्
07075023c जयद्रथाय यात्येष कदर्थीकृत्य नो रणे
07075024a तत्र केचिन्मिथो राजन्समभाषन्त भूमिपाः
07075024c अदृष्टपूर्वं संग्रामे तद्दृष्ट्वा महदद्भुतम्
07075025a सर्वसैन्यानि राजा च धृतराष्ट्रोऽत्ययं गतः
07075025c दुर्योधनापराधेन क्षत्रं कृत्स्ना च मेदिनी
07075026a विलयं समनुप्राप्ता तच्च राजा न बुध्यते
07075026c इत्येवं क्षत्रियास्तत्र ब्रुवन्त्यन्ये च भारत
07075027a सिन्धुराजस्य यत्कृत्यं गतस्य यमसादनम्
07075027c तत्करोतु वृथादृष्टिर्धार्तराष्ट्रोऽनुपायवित्
07075028a ततः शीघ्रतरं प्रायात्पाण्डवः सैन्धवं प्रति
07075028c निवर्तमाने तिग्मांशौ हृष्टैः पीतोदकैर्हयैः
07075029a तं प्रयान्तं महाबाहुं सर्वशस्त्रभृतां वरम्
07075029c नाशक्नुवन्वारयितुं योधाः क्रुद्धमिवान्तकम्
07075030a विद्राव्य तु ततः सैन्यं पाण्डवः शत्रुतापनः
07075030c यथा मृगगणान्सिंहः सैन्धवार्थे व्यलोडयत्
07075031a गाहमानस्त्वनीकानि तूर्णमश्वानचोदयत्
07075031c बलाकवर्णान्दाशार्हः पाञ्चजन्यं व्यनादयत्
07075032a कौन्तेयेनाग्रतः सृष्टा न्यपतन्पृष्ठतः शराः
07075032c तूर्णात्तूर्णतरं ह्यश्वास्तेऽवहन्वातरंहसः
07075033a वातोद्धूतपताकान्तं रथं जलदनिस्वनम्
07075033c घोरं कपिध्वजं दृष्ट्वा विषण्णा रथिनोऽभवन्
07075034a दिवाकरेऽथ रजसा सर्वतः संवृते भृशम्
07075034c शरार्ताश्च रणे योधा न कृष्णौ शेकुरीक्षितुम्
07075035a ततो नृपतयः क्रुद्धाः परिवव्रुर्धनंजयम्
07075035c क्षत्रिया बहवश्चान्ये जयद्रथवधैषिणम्
07075036a अपनीयत्सु शल्येषु धिष्ठितं पुरुषर्षभम्
07075036c दुर्योधनस्त्वगात्पार्थं त्वरमाणो महाहवे
07076001  संजय उवाच
07076001a स्रंसन्त इव मज्जानस्तावकानां भयान्नृप
07076001c तौ दृष्ट्वा समतिक्रान्तौ वासुदेवधनंजयौ
07076002a सर्वे तु प्रतिसंरब्धा ह्रीमन्तः सत्त्वचोदिताः
07076002c स्थिरीबूता महात्मानः प्रत्यगच्छन्धनंजयम्
07076003a ये गताः पाण्डवं युद्धे क्रोधामर्षसमन्विताः
07076003c तेऽद्यापि न निवर्तन्ते सिन्धवः सागरादिव
07076004a असन्तस्तु न्यवर्तन्त वेदेभ्य इव नास्तिकाः
07076004c नरकं भजमानास्ते प्रत्यपद्यन्त किल्बिषम्
07076005a तावतीत्य रथानीकं विमुक्तौ पुरुषर्षभौ
07076005c ददृशाते यथा राहोरास्यान्मुक्तौ प्रभाकरौ
07076006a मत्स्याविव महाजालं विदार्य विगतज्वरौ
07076006c तथा कृष्णावदृश्येतां सेनाजालं विदार्य तत्
07076007a विमुक्तौ शस्त्रसंबाधाद्द्रोणानीकात्सुदुर्भिदात्
07076007c अदृश्येतां महात्मानौ कालसूर्याविवोदितौ
07076008a अस्त्रसंबाधनिर्मुक्तौ विमुक्तौ शस्त्रसंकटात्
07076008c अदृश्येतां महात्मानौ शत्रुसंबाधकारिणौ
07076009a विमुक्तौ ज्वलनस्पर्शान्मकरास्याज्झषाविव
07076009c व्यक्षोभयेतां सेनां तौ समुद्रं मकराविव
07076010a तावकास्तव पुत्राश्च द्रोणानीकस्थयोस्तयोः
07076010c नैतौ तरिष्यतो द्रोणमिति चक्रुस्तदा मतिम्
07076011a तौ तु दृष्ट्वा व्यतिक्रान्तौ द्रोणानीकं महाद्युती
07076011c नाशशंसुर्महाराज सिन्धुराजस्य जीवितम्
07076012a आशा बलवती राजन्पुत्राणामभवत्तव
07076012c द्रोणहार्दिक्ययोः कृष्णौ न मोक्ष्येते इति प्रभो
07076013a तामाशां विफलां कृत्वा निस्तीर्णौ तौ परंतपौ
07076013c द्रोणानीकं महाराज भोजानीकं च दुस्तरम्
07076014a अथ दृष्ट्वा व्यतिक्रान्तौ ज्वलिताविव पावकौ
07076014c निराशाः सिन्धुराजस्य जीवितं नाशशंसिरे
07076015a मिथश्च समभाषेतामभीतौ भयवर्धनौ
07076015c जयद्रथवधे वाचस्तास्ताः कृष्णधनंजयौ
07076016a असौ मध्ये कृतः षड्भिर्धार्तराष्ट्रैर्महारथैः
07076016c चक्षुर्विषयसंप्राप्तो न नौ मोक्ष्यति सैन्धवः
07076017a यद्यस्य समरे गोप्ता शक्रो देवगणैः सह
07076017c तथाप्येनं हनिष्याव इति कृष्णावभाषताम्
07076018a इति कृष्णौ महाबाहू मिथः कथयतां तदा
07076018c सिन्धुराजमवेक्षन्तौ तत्पुत्रास्तव शुश्रुवुः
07076019a अतीत्य मरुधन्वेव प्रयान्तौ तृषितौ गजौ
07076019c पीत्वा वारि समाश्वस्तौ तथैवास्तामरिंदमौ
07076020a व्याघ्रसिंहगजाकीर्णानतिक्रम्येव पर्वतान्
07076020c अदृश्येतां महाबाहू यथा मृत्युजरातिगौ
07076021a तथा हि मुखवर्णोऽयमनयोरिति मेनिरे
07076021c तावका दृश्य मुक्तौ तौ विक्रोशन्ति स्म सर्वतः
07076022a द्रोणादाशीविषाकाराज्ज्वलितादिव पावकात्
07076022c अन्येभ्यः पार्थिवेभ्यश्च भास्वन्ताविव भास्करौ
07076023a तौ मुक्तौ सागरप्रख्याद्द्रोणानीकादरिंदमौ
07076023c अदृश्येतां मुदा युक्तौ समुत्तीर्यार्णवं यथा
07076024a शस्त्रौघान्महतो मुक्तौ द्रोणहार्दिक्यरक्षितान्
07076024c रोचमानावदृश्येतामिन्द्राग्न्योः सदृशौ रणे
07076025a उद्भिन्नरुधिरौ कृष्णौ भारद्वाजस्य सायकैः
07076025c शितैश्चितौ व्यरोचेतां कर्णिकारैरिवाचलौ
07076026a द्रोणग्राहह्रदान्मुक्तौ शक्त्याशीविषसंकटात्
07076026c अयःशरोग्रमकरात्क्षत्रियप्रवराम्भसः
07076027a ज्याघोषतलनिर्ह्रादाद्गदानिस्त्रिंशविद्युतः
07076027c द्रोणास्त्रमेघान्निर्मुक्तौ सूर्येन्दू तिमिरादिव
07076028a बाहुभ्यामिव संतीर्णौ सिन्धुषष्ठाः समुद्रगाः
07076028c तपान्ते सरितः पूर्णा महाग्राहसमाकुलाः
07076029a इति कृष्णौ महेष्वासौ यशसा लोकविश्रुतौ
07076029c सर्वभूतान्यमन्यन्त द्रोणास्त्रबलविस्मयात्
07076030a जयद्रथं समीपस्थमवेक्षन्तौ जिघांसया
07076030c रुरुं निपाने लिप्सन्तौ व्याघ्रवत्तावतिष्ठताम्
07076031a यथा हि मुखवर्णोऽयमनयोरिति मेनिरे
07076031c तव योधा महाराज हतमेव जयद्रथम्
07076032a लोहिताक्षौ महाबाहू संयत्तौ कृष्णपाण्डवौ
07076032c सिन्धुराजमभिप्रेक्ष्य हृष्टौ व्यनदतां मुहुः
07076033a शौरेरभीशुहस्तस्य पार्थस्य च धनुष्मतः
07076033c तयोरासीत्प्रतिभ्राजः सूर्यपावकयोरिव
07076034a हर्ष एव तयोरासीद्द्रोणानीकप्रमुक्तयोः
07076034c समीपे सैन्धवं दृष्ट्वा श्येनयोरामिषं यथा
07076035a तौ तु सैन्धवमालोक्य वर्तमानमिवान्तिके
07076035c सहसा पेततुः क्रुद्धौ क्षिप्रं श्येनाविवामिषे
07076036a तौ तु दृष्ट्वा व्यतिक्रान्तौ हृषीकेशधनंजयौ
07076036c सिन्धुराजस्य रक्षार्थं पराक्रान्तः सुतस्तव
07076037a द्रोणेनाबद्धकवचो राजा दुर्योधनस्तदा
07076037c ययावेकरथेनाजौ हयसंस्कारवित्प्रभो
07076038a कृष्णपार्थौ महेष्वासौ व्यतिक्रम्याथ ते सुतः
07076038c अग्रतः पुण्डरीकाक्षं प्रतीयाय नराधिप
07076039a ततः सर्वेषु सैन्येषु वादित्राणि प्रहृष्टवत्
07076039c प्रावाद्यन्समतिक्रान्ते तव पुत्रे धनंजयम्
07076040a सिंहनादरवाश्चासञ्शङ्खदुन्दुभिमिश्रिताः
07076040c दृष्ट्वा दुर्योधनं तत्र कृष्णयोः प्रमुखे स्थितम्
07076041a ये च ते सिन्धुराजस्य गोप्तारः पावकोपमाः
07076041c ते प्रहृष्यन्त समरे दृष्ट्वा पुत्रं तवाभिभो
07076042a दृष्ट्वा दुर्योधनं कृष्णस्त्वतिक्रान्तं सहानुगम्
07076042c अब्रवीदर्जुनं राजन्प्राप्तकालमिदं वचः
07077001  वासुदेव उवाच
07077001a सुयोधनमतिक्रान्तमेनं पश्य धनंजय
07077001c आपद्गतमिमं मन्ये नास्त्यस्य सदृशो रथः
07077002a दूरपाती महेष्वासः कृतास्त्रो युद्धदुर्मदः
07077002c दृढास्त्रश्चित्रयोधी च धार्तराष्ट्रो महाबलः
07077003a अत्यन्तसुखसंवृद्धो मानितश्च महारथैः
07077003c कृती च सततं पार्थ नित्यं द्वेष्टि च पाण्डवान्
07077004a तेन युद्धमहं मन्ये प्राप्तकालं तवानघ
07077004c अत्र वो द्यूतमायातं विजयायेतराय वा
07077005a अत्र क्रोधविषं पार्थ विमुञ्च चिरसंभृतम्
07077005c एष मूलमनर्थानां पाण्डवानां महारथः
07077006a सोऽयं प्राप्तस्तवाक्षेपं पश्य साफल्यमात्मनः
07077006c कथं हि राजा राज्यार्थी त्वया गच्छेत संयुगम्
07077007a दिष्ट्या त्विदानीं संप्राप्त एष ते बाणगोचरम्
07077007c स यथा जीवितं जह्यात्तथा कुरु धनंजय
07077008a ऐश्वर्यमदसंमूढो नैष दुःखमुपेयिवान्
07077008c न च ते संयुगे वीर्यं जानाति पुरुषर्षभ
07077009a त्वां हि लोकास्त्रयः पार्थ ससुरासुरमानुषाः
07077009c नोत्सहन्ते रणे जेतुं किमुतैकः सुयोधनः
07077010a स दिष्ट्या समनुप्राप्तस्तव पार्थ रथान्तिकम्
07077010c जह्येनं वै महाबाहो यथा वृत्रं पुरंदरः
07077011a एष ह्यनर्थे सततं पराक्रान्तस्तवानघ
07077011c निकृत्या धर्मराजं च द्यूते वञ्चितवानयम्
07077012a बहूनि सुनृशंसानि कृतान्येतेन मानद
07077012c युष्मासु पापमतिना अपापेष्वेव नित्यदा
07077013a तमनार्यं सदा क्षुद्रं पुरुषं कामचारिणम्
07077013c आर्यां युद्धे मतिं कृत्वा जहि पार्थाविचारयन्
07077014a निकृत्या राज्यहरणं वनवासं च पाण्डव
07077014c परिक्लेशं च कृष्णाया हृदि कृत्वा पराक्रम
07077015a दिष्ट्यैष तव बाणानां गोचरे परिवर्तते
07077015c प्रतिघाताय कार्यस्य दिष्ट्या च यततेऽग्रतः
07077016a दिष्ट्या जानाति संग्रामे योद्धव्यं हि त्वया सह
07077016c दिष्ट्या च सफलाः पार्थ सर्वे कामा हि कामिताः
07077017a तस्माज्जहि रणे पार्थ धार्तराष्ट्रं कुलाधमम्
07077017c यथेन्द्रेण हतः पूर्वं जम्भो देवासुरे मृधे
07077018a अस्मिन्हते त्वया सैन्यमनाथं भिद्यतामिदम्
07077018c वैरस्यास्यास्त्ववभृथो मूलं छिन्धि दुरात्मनाम्
07077019  संजय उवाच
07077019a तं तथेत्यब्रवीत्पार्थः कृत्यरूपमिदं मम
07077019c सर्वमन्यदनादृत्य गच्छ यत्र सुयोधनः
07077020a येनैतद्दीर्घकालं नो भुक्तं राज्यमकण्टकम्
07077020c अप्यस्य युधि विक्रम्य छिन्द्यां मूर्धानमाहवे
07077021a अपि तस्या अनर्हायाः परिक्लेशस्य माधव
07077021c कृष्णायाः शक्नुयां गन्तुं पदं केशप्रधर्षणे
07077022a इत्येवं वादिनौ हृष्टौ कृष्णौ श्वेतान्हयोत्तमान्
07077022c प्रेषयामासतुः संख्ये प्रेप्सन्तौ तं नराधिपम्
07077023a तयोः समीपं संप्राप्य पुत्रस्ते भरतर्षभ
07077023c न चकार भयं प्राप्ते भये महति मारिष
07077024a तदस्य क्षत्रियास्तत्र सर्व एवाभ्यपूजयन्
07077024c यदर्जुनहृषीकेशौ प्रत्युद्यातोऽविचारयन्
07077025a ततः सर्वस्य सैन्यस्य तावकस्य विशां पते
07077025c महान्नादो ह्यभूत्तत्र दृष्ट्वा राजानमाहवे
07077026a तस्मिञ्जनसमुन्नादे प्रवृत्ते भैरवे सति
07077026c कदर्थीकृत्य ते पुत्रः प्रत्यमित्रमवारयत्
07077027a आवारितस्तु कौन्तेयस्तव पुत्रेण धन्विना
07077027c संरम्भमगमद्भूयः स च तस्मिन्परंतपः
07077028a तौ दृष्ट्वा प्रतिसंरब्धौ दुर्योधनधनंजयौ
07077028c अभ्यवैक्षन्त राजानो भीमरूपाः समन्ततः
07077029a दृष्ट्वा तु पार्थं संरब्धं वासुदेवं च मारिष
07077029c प्रहसन्निव पुत्रस्ते योद्धुकामः समाह्वयत्
07077030a ततः प्रहृष्टो दाशार्हः पाण्डवश्च धनंजयः
07077030c व्याक्रोशेतां महानादं दध्मतुश्चाम्बुजोत्तमौ
07077031a तौ हृष्टरूपौ संप्रेक्ष्य कौरवेयाश्च सर्वशः
07077031c निराशाः समपद्यन्त पुत्रस्य तव जीविते
07077032a शोकमीयुः परं चैव कुरवः सर्व एव ते
07077032c अमन्यन्त च पुत्रं ते वैश्वानरमुखे हुतम्
07077033a तथा तु दृष्ट्वा योधास्ते प्रहृष्टौ कृष्णपाण्डवौ
07077033c हतो राजा हतो राजेत्यूचुरेवं भयार्दिताः
07077034a जनस्य संनिनादं तु श्रुत्वा दुर्योधनोऽब्रवीत्
07077034c व्येतु वो भीरहं कृष्णौ प्रेषयिष्यामि मृत्यवे
07077035a इत्युक्त्वा सैनिकान्सर्वाञ्जयापेक्षी नराधिपः
07077035c पार्थमाभाष्य संरम्भादिदं वचनमब्रवीत्
07077036a पार्थ यच्छिक्षितं तेऽस्त्रं दिव्यं मानुषमेव च
07077036c तद्दर्शय मयि क्षिप्रं यदि जातोऽसि पाण्डुना
07077037a यद्बलं तव वीर्यं च केशवस्य तथैव च
07077037c तत्कुरुष्व मयि क्षिप्रं पश्यामस्तव पौरुषम्
07077038a अस्मत्परोक्षं कर्माणि प्रवदन्ति कृतानि ते
07077038c स्वामिसत्कारयुक्तानि यानि तानीह दर्शय
07078001  संजय उवाच
07078001a एवमुक्त्वार्जुनं राजा त्रिभिर्मर्मातिगैः शरैः
07078001c प्रत्यविध्यन्महावेगैश्चतुर्भिश्चतुरो हयान्
07078002a वासुदेवं च दशभिः प्रत्यविध्यत्स्तनान्तरे
07078002c प्रतोदं चास्य भल्लेन छित्त्वा भूमावपातयत्
07078003a तं चतुर्दशभिः पार्थश्चित्रपुङ्खैः शिलाशितैः
07078003c अविध्यत्तूर्णमव्यग्रस्तेऽस्याभ्रश्यन्त वर्मणः
07078004a तेषां वैफल्यमालोक्य पुनर्नव च पञ्च च
07078004c प्राहिणोन्निशितान्बाणांस्ते चाभ्रश्यन्त वर्मणः
07078005a अष्टाविंशत्तु तान्बाणानस्तान्विप्रेक्ष्य निष्फलान्
07078005c अब्रवीत्परवीरघ्नः कृष्णोऽर्जुनमिदं वचः
07078006a अदृष्टपूर्वं पश्यामि शिलानामिव सर्पणम्
07078006c त्वया संप्रेषिताः पार्थ नार्थं कुर्वन्ति पत्रिणः
07078007a कच्चिद्गाण्डीवतः प्राणास्तथैव भरतर्षभ
07078007c मुष्टिश्च ते यथापूर्वं भुजयोश्च बलं तव
07078008a न चेद्विधेरयं कालः प्राप्तः स्यादद्य पश्चिमः
07078008c तव चैवास्य शत्रोश्च तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः
07078009a विस्मयो मे महान्पार्थ तव दृष्ट्वा शरानिमान्
07078009c व्यर्थान्निपततः संख्ये दुर्योधनरथं प्रति
07078010a वज्राशनिसमा घोराः परकायावभेदिनः
07078010c शराः कुर्वन्ति ते नार्थं पार्थ काद्य विडम्बना
07078011  अर्जुन उवाच
07078011a द्रोणेनैषा मतिः कृष्ण धार्तराष्ट्रे निवेशिता
07078011c अन्ते विहितमस्त्राणामेतत्कवचधारणम्
07078012a अस्मिन्नन्तर्हितं कृष्ण त्रैलोक्यमपि वर्मणि
07078012c एको द्रोणो हि वेदैतदहं तस्माच्च सत्तमात्
07078013a न शक्यमेतत्कवचं बाणैर्भेत्तुं कथंचन
07078013c अपि वज्रेण गोविन्द स्वयं मघवता युधि
07078014a जानंस्त्वमपि वै कृष्ण मां विमोहयसे कथम्
07078014c यद्वृत्तं त्रिषु लोकेषु यच्च केशव वर्तते
07078015a तथा भविष्यद्यच्चैव तत्सर्वं विदितं तव
07078015c न त्वेवं वेद वै कश्चिद्यथा त्वं मधुसूदन
07078016a एष दुर्योधनः कृष्ण द्रोणेन विहितामिमाम्
07078016c तिष्ठत्यभीतवत्संख्ये बिभ्रत्कवचधारणाम्
07078017a यत्त्वत्र विहितं कार्यं नैष तद्वेत्ति माधव
07078017c स्त्रीवदेष बिभर्त्येतां युक्तां कवचधारणाम्
07078018a पश्य बाह्वोश्च मे वीर्यं धनुषश्च जनार्दन
07078018c पराजयिष्ये कौरव्यं कवचेनापि रक्षितम्
07078019a इदमङ्गिरसे प्रादाद्देवेशो वर्म भास्वरम्
07078019c पुनर्ददौ सुरपतिर्मह्यं वर्म ससंग्रहम्
07078020a दैवं यद्यस्य वर्मैतद्ब्रह्मणा वा स्वयं कृतम्
07078020c नैतद्गोप्स्यति दुर्बुद्धिमद्य बाणहतं मया
07078021  संजय उवाच
07078021a एवमुक्त्वार्जुनो बाणानभिमन्त्र्य व्यकर्षयत्
07078021c विकृष्यमाणांस्तेनैवं धनुर्मध्यगताञ्शरान्
07078021e तानस्यास्त्रेण चिच्छेद द्रौणिः सर्वास्त्रघातिना
07078022a तान्निकृत्तानिषून्दृष्ट्वा दूरतो ब्रह्मवादिना
07078022c न्यवेदयत्केशवाय विस्मितः श्वेतवाहनः
07078023a नैतदस्त्रं मया शक्यं द्विः प्रयोक्तुं जनार्दन
07078023c अस्त्रं मामेव हन्याद्धि पश्य त्वद्य बलं मम
07078024a ततो दुर्योधनः कृष्णौ नवभिर्नतपर्वभिः
07078024c अविध्यत रणे राजञ्शरैराशीविषोपमैः
07078024e भूय एवाभ्यवर्षच्च समरे कृष्णपाण्डवौ
07078025a शरवर्षेण महता ततोऽहृष्यन्त तावकाः
07078025c चक्रुर्वादित्रनिनदान्सिंहनादरवांस्तथा
07078026a ततः क्रुद्धो रणे पार्थः सृक्कणी परिसंलिहन्
07078026c नापश्यत ततोऽस्याङ्गं यन्न स्याद्वर्मरक्षितम्
07078027a ततोऽस्य निशितैर्बाणैः सुमुक्तैरन्तकोपमैः
07078027c हयांश्चकार निर्देहानुभौ च पार्ष्णिसारथी
07078028a धनुरस्याच्छिनच्चित्रं हस्तावापं च वीर्यवान्
07078028c रथं च शकलीकर्तुं सव्यसाची प्रचक्रमे
07078029a दुर्योधनं च बाणाभ्यां तीक्ष्णाभ्यां विरथीकृतम्
07078029c अविध्यद्धस्ततलयोरुभयोरर्जुनस्तदा
07078030a तं कृच्छ्रामापदं प्राप्तं दृष्ट्वा परमधन्विनः
07078030c समापेतुः परीप्सन्तो धनंजयशरार्दितम्
07078031a ते रथैर्बहुसाहस्रैः कल्पितैः कुञ्जरैर्हयैः
07078031c पदात्योघैश्च संरब्धैः परिवव्रुर्धनंजयम्
07078032a अथ नार्जुनगोविन्दौ रथो वापि व्यदृश्यत
07078032c अस्त्रवर्षेण महता जनौघैश्चापि संवृतौ
07078033a ततोऽर्जुनोऽस्त्रवीर्येण निजघ्ने तां वरूथिनीम्
07078033c तत्र व्यङ्गीकृताः पेतुः शतशोऽथ रथद्विपाः
07078034a ते हता हन्यमानाश्च न्यगृह्णंस्तं रथोत्तमम्
07078034c स रथस्तम्भितस्तस्थौ क्रोशमात्रं समन्ततः
07078035a ततोऽर्जुनं वृष्णिवीरस्त्वरितो वाक्यमब्रवीत्
07078035c धनुर्विस्फारयात्यर्थमहं ध्मास्यामि चाम्बुजम्
07078036a ततो विस्फार्य बलवद्गाण्डीवं जघ्निवान्रिपून्
07078036c महता शरवर्षेण तलशब्देन चार्जुनः
07078037a पाञ्चजन्यं च बलवद्दध्मौ तारेण केशवः
07078037c रजसा ध्वस्तपक्ष्मान्तः प्रस्विन्नवदनो भृशम्
07078038a तस्य शङ्खस्य नादेन धनुषो निस्वनेन च
07078038c निःसत्त्वाश्च ससत्त्वाश्च क्षितौ पेतुस्तदा जनाः
07078039a तैर्विमुक्तो रथो रेजे वाय्वीरित इवाम्बुदः
07078039c जयद्रथस्य गोप्तारस्ततः क्षुब्धाः सहानुगाः
07078040a ते दृष्ट्वा सहसा पार्थं गोप्तारः सैन्धवस्य तु
07078040c चक्रुर्नादान्बहुविधान्कम्पयन्तो वसुंधराम्
07078041a बाणशब्दरवांश्चोग्रान्विमिश्राञ्शङ्खनिस्वनैः
07078041c प्रादुश्चक्रुर्महात्मानः सिंहनादरवानपि
07078042a तं श्रुत्वा निनदं घोरं तावकानां समुत्थितम्
07078042c प्रदध्मतुस्तदा शङ्खौ वासुदेवधनंजयौ
07078043a तेन शब्देन महता पूरितेयं वसुंधरा
07078043c सशैला सार्णवद्वीपा सपाताला विशां पते
07078044a स शब्दो भरतश्रेष्ठ व्याप्य सर्वा दिशो दश
07078044c प्रतिसस्वान तत्रैव कुरुपाण्डवयोर्बले
07078045a तावका रथिनस्तत्र दृष्ट्वा कृष्णधनंजयौ
07078045c संरम्भं परमं प्राप्तास्त्वरमाणा महारथाः
07078046a अथ कृष्णौ महाभागौ तावका दृश्य दंशितौ
07078046c अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धास्तदद्भुतमिवाभवत्
07079001  संजय उवाच
07079001a तावकास्तु समीक्ष्यैव वृष्ण्यन्धककुरूत्तमौ
07079001c प्रागत्वरञ्जिघांसन्तस्तथैव विजयः परान्
07079002a सुवर्णचित्रैर्वैयाघ्रैः स्वनवद्भिर्महारथैः
07079002c दीपयन्तो दिशः सर्वा ज्वलद्भिरिव पावकैः
07079003a रुक्मपृष्ठैश्च दुष्प्रेक्ष्यैः कार्मुकैः पृथिवीपते
07079003c कूजद्भिरतुलान्नादान्रोषितैरुरगैरिव
07079004a भूरिश्रवाः शलः कर्णो वृषसेनो जयद्रथः
07079004c कृपश्च मद्रराजश्च द्रौणिश्च रथिनां वरः
07079005a ते पिबन्त इवाकाशमश्वैरष्टौ महारथाः
07079005c व्यराजयन्दश दिशो वैयाघ्रैर्हेमचन्द्रकैः
07079006a ते दंशिताः सुसंरब्धा रथैर्मेघौघनिस्वनैः
07079006c समावृण्वन्दिशः सर्वाः पार्थं च विशिखैः शितैः
07079007a कौलूतका हयाश्चित्रा वहन्तस्तान्महारथान्
07079007c व्यशोभन्त तदा शीघ्रा दीपयन्तो दिशो दश
07079008a आजानेयैर्महावेगैर्नानादेशसमुत्थितैः
07079008c पार्वतीयैर्नदीजैश्च सैन्धवैश्च हयोत्तमैः
07079009a कुरुयोधवरा राजंस्तव पुत्रं परीप्सवः
07079009c धनंजयरथं शीघ्रं सर्वतः समुपाद्रवन्
07079010a ते प्रगृह्य महाशङ्खान्दध्मुः पुरुषसत्तमाः
07079010c पूरयन्तो दिवं राजन्पृथिवीं च ससागराम्
07079011a तथैव दध्मतुः शङ्खौ वासुदेवधनंजयौ
07079011c प्रवरौ सर्वभूतानां सर्वशङ्खवरौ भुवि
07079011e देवदत्तं च कौन्तेयः पाञ्चजन्यं च केशवः
07079012a शब्दस्तु देवदत्तस्य धनंजयसमीरितः
07079012c पृथिवीं चान्तरिक्षं च दिशश्चैव समावृणोत्
07079013a तथैव पाञ्चजन्योऽपि वासुदेवसमीरितः
07079013c सर्वशब्दानतिक्रम्य पूरयामास रोदसी
07079014a तस्मिंस्तथा वर्तमाने दारुणे नादसंकुले
07079014c भीरूणां त्रासजनने शूराणां हर्षवर्धने
07079015a प्रवादितासु भेरीषु झर्झरेष्वानकेषु च
07079015c मृदङ्गेषु च राजेन्द्र वाद्यमानेष्वनेकशः
07079016a महारथसमाख्याता दुर्योधनहितैषिणः
07079016c अमृष्यमाणास्तं शब्दं क्रुद्धाः परमधन्विनः
07079016e नानादेश्या महीपालाः स्वसैन्यपरिरक्षिणः
07079017a अमर्षिता महाशङ्खान्दध्मुर्वीरा महारथाः
07079017c कृते प्रतिकरिष्यन्तः केशवस्यार्जुनस्य च
07079018a बभूव तव तत्सैन्यं शङ्खशब्दसमीरितम्
07079018c उद्विग्नरथनागाश्वमस्वस्थमिव चाभिभो
07079019a तत्प्रयुक्तमिवाकाशं शूरैः शङ्खनिनादितम्
07079019c बभूव भृशमुद्विग्नं निर्घातैरिव नादितम्
07079020a स शब्दः सुमहान्राजन्दिशः सर्वा व्यनादयत्
07079020c त्रासयामास तत्सैन्यं युगान्त इव संभृतः
07079021a ततो दुर्योधनोऽष्टौ च राजानस्ते महारथाः
07079021c जयद्रथस्य रक्षार्थं पाण्डवं पर्यवारयन्
07079022a ततो द्रौणिस्त्रिसप्तत्या वासुदेवमताडयत्
07079022c अर्जुनं च त्रिभिर्भल्लैर्ध्वजमश्वांश्च पञ्चभिः
07079023a तमर्जुनः पृषत्कानां शतैः षड्भिरताडयत्
07079023c अत्यर्थमिव संक्रुद्धः प्रतिविद्धे जनार्दने
07079024a कर्णं द्वादशभिर्विद्ध्वा वृषसेनं त्रिभिस्तथा
07079024c शल्यस्य सशरं चापं मुष्टौ चिच्छेद वीर्यवान्
07079025a गृहीत्वा धनुरन्यत्तु शल्यो विव्याध पाण्डवम्
07079025c भूरिश्रवास्त्रिभिर्बाणैर्हेमपुङ्खैः शिलाशितैः
07079026a कर्णो द्वात्रिंशता चैव वृषसेनश्च पञ्चभिः
07079026c जयद्रथस्त्रिसप्तत्या कृपश्च दशभिः शरैः
07079026e मद्रराजश्च दशभिर्विव्यधुः फल्गुनं रणे
07079027a ततः शराणां षष्ट्या तु द्रौणिः पार्थमवाकिरत्
07079027c वासुदेवं च सप्तत्या पुनः पार्थं च पञ्चभिः
07079028a प्रहसंस्तु नरव्याघ्रः श्वेताश्वः कृष्णसारथिः
07079028c प्रत्यविध्यत्स तान्सर्वान्दर्शयन्पाणिलाघवम्
07079029a कर्णं द्वादशभिर्विद्ध्वा वृषसेनं त्रिभिः शरैः
07079029c शल्यस्य समरे चापं मुष्टिदेशे न्यकृन्तत
07079030a सौमदत्तिं त्रिभिर्विद्ध्वा शल्यं च दशभिः शरैः
07079030c शितैरग्निशिखाकारैर्द्रौणिं विव्याध चाष्टभिः
07079031a गौतमं पञ्चविंशत्या शैन्धवं च शतेन ह
07079031c पुनर्द्रौणिं च सप्तत्या शराणां सोऽभ्यताडयत्
07079032a भूरिश्रवास्तु संक्रुद्धः प्रतोदं चिच्छिदे हरेः
07079032c अर्जुनं च त्रिसप्तत्या बाणानामाजघान ह
07079033a ततः शरशतैस्तीक्ष्णैस्तानरीञ्श्वेतवाहनः
07079033c प्रत्यषेधद्द्रुतं क्रुद्धो महावातो घनानिव
07080001  धृतराष्ट्र उवाच
07080001a ध्वजान्बहुविधाकारान्भ्राजमानानतिश्रिया
07080001c पार्थानां मामकानां च तान्ममाचक्ष्व संजय
07080002  संजय उवाच
07080002a ध्वजान्बहुविधाकाराञ्शृणु तेषां महात्मनाम्
07080002c रूपतो वर्णतश्चैव नामतश्च निबोध मे
07080003a तेषां तु रथमुह्यानां रथेषु विविधा ध्वजाः
07080003c प्रत्यदृश्यन्त राजेन्द्र ज्वलिता इव पावकाः
07080004a काञ्चनाः काञ्चनापीडाः काञ्चनस्रगलंकृताः
07080004c काञ्चनानीव शृङ्गाणि काञ्चनस्य महागिरेः
07080005a ते ध्वजाः संवृतास्तेषां पताकाभिः समन्ततः
07080005c नानावर्णविरागाभिर्विबभुः सर्वतो वृताः
07080006a पताकाश्च ततस्तास्तु श्वसनेन समीरिताः
07080006c नृत्यमानाः व्यदृश्यन्त रङ्गमध्ये विलासिकाः
07080007a इन्द्रायुधसवर्णाभाः पताका भरतर्षभ
07080007c दोधूयमाना रथिनां शोभयन्ति महारथान्
07080008a सिंहलाङ्गूलमुग्रास्यं ध्वजं वानरलक्षणम्
07080008c धनंजयस्य संग्रामे प्रत्यपश्याम भैरवम्
07080009a स वानरवरो राजन्पताकाभिरलंकृतः
07080009c त्रासयामास तत्सैन्यं ध्वजो गाण्डीवधन्वनः
07080010a तथैव सिंहलाङ्गूलं द्रोणपुत्रस्य भारत
07080010c ध्वजाग्रं समपश्याम बालसूर्यसमप्रभम्
07080011a काञ्चनं पवनोद्धूतं शक्रध्वजसमप्रभम्
07080011c नन्दनं कौरवेन्द्राणां द्रौणेर्लक्षणमुच्छ्रितम्
07080012a हस्तिकक्ष्या पुनर्हैमी बभूवाधिरथेर्ध्वजे
07080012c आहवे खं महाराज ददृशे पूरयन्निव
07080013a पताकी काञ्चनस्रग्वी ध्वजः कर्णस्य संयुगे
07080013c नृत्यतीव रथोपस्थे श्वसनेन समीरितः
07080014a आचार्यस्य च पाण्डूनां ब्राह्मणस्य यशस्विनः
07080014c गोवृषो गौतमस्यासीत्कृपस्य सुपरिष्कृतः
07080015a स तेन भ्राजते राजन्गोवृषेण महारथः
07080015c त्रिपुरघ्नरथो यद्वद्गोवृषेण विराजते
07080016a मयूरो वृषसेनस्य काञ्चनो मणिरत्नवान्
07080016c व्याहरिष्यन्निवातिष्ठत्सेनाग्रमपि शोभयन्
07080017a तेन तस्य रथो भाति मयूरेण महात्मनः
07080017c यथा स्कन्दस्य राजेन्द्र मयूरेण विराजता
07080018a मद्रराजस्य शल्यस्य ध्वजाग्रेऽग्निशिखामिव
07080018c सौवर्णीं प्रतिपश्याम सीतामप्रतिमां शुभाम्
07080019a सा सीता भ्राजते तस्य रथमास्थाय मारिष
07080019c सर्वबीजविरूढेव यथा सीता श्रिया वृता
07080020a वराहः सिन्धुराजस्य राजतोऽभिविराजते
07080020c ध्वजाग्रेऽलोहितार्काभो हेमजालपरिष्कृतः
07080021a शुशुभे केतुना तेन राजतेन जयद्रथः
07080021c यथा देवासुरे युद्धे पुरा पूषा स्म शोभते
07080022a सौमदत्तेः पुनर्यूपो यज्ञशीलस्य धीमतः
07080022c ध्वजः सूर्य इवाभाति सोमश्चात्र प्रदृश्यते
07080023a स यूपः काञ्चनो राजन्सौमदत्तेर्विराजते
07080023c राजसूये मखश्रेष्ठे यथा यूपः समुच्छ्रितः
07080024a शलस्य तु महाराज राजतो द्विरदो महान्
07080024c केतुः काञ्चनचित्राङ्गैर्मयूरैरुपशोभितः
07080025a स केतुः शोभयामास सैन्यं ते भरतर्षभ
07080025c यथा श्वेतो महानागो देवराजचमूं तथा
07080026a नागो मणिमयो राज्ञो ध्वजः कनकसंवृतः
07080026c किङ्किणीशतसंह्रादो भ्राजंश्चित्रे रथोत्तमे
07080027a व्यभ्राजत भृशं राजन्पुत्रस्तव विशां पते
07080027c ध्वजेन महता संख्ये कुरूणामृषभस्तदा
07080028a नवैते तव वाहिन्यामुच्छ्रिताः परमध्वजाः
07080028c व्यदीपयंस्ते पृतनां युगान्तादित्यसंनिभाः
07080029a दशमस्त्वर्जुनस्यासीदेक एव महाकपिः
07080029c अदीप्यतार्जुनो येन हिमवानिव वह्निना
07080030a ततश्चित्राणि शुभ्राणि सुमहान्ति महारथाः
07080030c कार्मुकाण्याददुस्तूर्णमर्जुनार्थे परंतपाः
07080031a तथैव धनुरायच्छत्पार्थः शत्रुविनाशनः
07080031c गाण्डीवं दिव्यकर्मा तद्राजन्दुर्मन्त्रिते तव
07080032a तवापराधाद्धि नरा निहता बहुधा युधि
07080032c नानादिग्भ्यः समाहूताः सहयाः सरथद्विपाः
07080033a तेषामासीद्व्यतिक्षेपो गर्जतामितरेतरम्
07080033c दुर्योधनमुखानां च पाण्डूनामृषभस्य च
07080034a तत्राद्भुतं परं चक्रे कौन्तेयः कृष्णसारथिः
07080034c यदेको बहुभिः सार्धं समागच्छदभीतवत्
07080035a अशोभत महाबाहुर्गाण्डीवं विक्षिपन्धनुः
07080035c जिगीषुस्तान्नरव्याघ्राञ्जिघांसुश्च जयद्रथम्
07080036a तत्रार्जुनो महाराज शरैर्मुक्तैः सहस्रशः
07080036c अदृश्यानकरोद्योधांस्तावकाञ्शत्रुतापनः
07080037a ततस्तेऽपि नरव्याघ्राः पार्थं सर्वे महारथाः
07080037c अदृश्यं समरे चक्रुः सायकौघैः समन्ततः
07080038a संवृते नरसिंहैस्तैः कुरूणामृषभेऽर्जुने
07080038c महानासीत्समुद्धूतस्तस्य सैन्यस्य निस्वनः
07081001  धृतराष्ट्र उवाच
07081001a अर्जुने सैन्धवं प्राप्ते भारद्वाजेन संवृताः
07081001c पाञ्चालाः कुरुभिः सार्धं किमकुर्वत संजय
07081002  संजय उवाच
07081002a अपराह्णे महाराज संग्रामे लोमहर्षणे
07081002c पाञ्चालानां कुरूणां च द्रोणे द्यूतमवर्तत
07081003a पाञ्चाला हि जिघांसन्तो द्रोणं संहृष्टचेतसः
07081003c अभ्यवर्षन्त गर्जन्तः शरवर्षाणि मारिष
07081004a ततः सुतुमुलस्तेषां संग्रामोऽवर्तताद्भुतः
07081004c पाञ्चालानां कुरूणां च घोरो देवासुरोपमः
07081005a सर्वे द्रोणरथं प्राप्य पाञ्चालाः पाण्डवैः सह
07081005c तदनीकं बिभित्सन्तो महास्त्राणि व्यदर्शयन्
07081006a द्रोणस्य रथपर्यन्तं रथिनो रथमास्थिताः
07081006c कम्पयन्तोऽभ्यवर्तन्त वेगमास्थाय मध्यमम्
07081007a तमभ्यगाद्बृहत्क्षत्रः केकयानां महारथः
07081007c प्रवपन्निशितान्बाणान्महेन्द्राशनिसंनिभान्
07081008a तं तु प्रत्युदियाच्छीघ्रं क्षेमधूर्तिर्महायशाः
07081008c विमुञ्चन्निशितान्बाणाञ्शतशोऽथ सहस्रशः
07081009a धृष्टकेतुश्च चेदीनामृषभोऽतिबलोदितः
07081009c त्वरितोऽभ्यद्रवद्द्रोणं महेन्द्र इव शम्बरम्
07081010a तमापतन्तं सहसा व्यादितास्यमिवान्तकम्
07081010c वीरधन्वा महेष्वासस्त्वरमाणः समभ्ययात्
07081011a युधिष्ठिरं महाराज जिगीषुं समवस्थितम्
07081011c सहानीकं ततो द्रोणो न्यवारयत वीर्यवान्
07081012a नकुलं कुशलं युद्धे पराक्रान्तं पराक्रमी
07081012c अभ्यगच्छत्समायान्तं विकर्णस्ते सुतः प्रभो
07081013a सहदेवं तथायान्तं दुर्मुखः शत्रुकर्शनः
07081013c शरैरनेकसाहस्रैः समवाकिरदाशुगैः
07081014a सात्यकिं तु नरव्याघ्रं व्याघ्रदत्तस्त्ववारयत्
07081014c शरैः सुनिशितैस्तीक्ष्णैः कम्पयन्वै मुहुर्मुहुः
07081015a द्रौपदेयान्नरव्याघ्रान्मुञ्चतः सायकोत्तमान्
07081015c संरब्धान्रथिनां श्रेष्ठान्सौमदत्तिरवारयत्
07081016a भीमसेनं तथा क्रुद्धं भीमरूपो भयानकम्
07081016c प्रत्यवारयदायान्तमार्ष्यशृङ्गिर्महारथः
07081017a तयोः समभवद्युद्धं नरराक्षसयोर्मृधे
07081017c यादृगेव पुरा वृत्तं रामरावणयोर्नृप
07081018a ततो युधिष्ठिरो द्रोणं नवत्या नतपर्वणाम्
07081018c आजघ्ने भरतश्रेष्ठ सर्वमर्मसु भारत
07081019a तं द्रोणः पञ्चविंशत्या निजघान स्तनान्तरे
07081019c रोषितो भरतश्रेष्ठ कौन्तेयेन यशस्विना
07081020a भूय एव तु विंशत्या सायकानां समाचिनोत्
07081020c साश्वसूतध्वजं द्रोणः पश्यतां सर्वधन्विनाम्
07081021a ताञ्शरान्द्रोणमुक्तांस्तु शरवर्षेण पाण्डवः
07081021c अवारयत धर्मात्मा दर्शयन्पाणिलाघवम्
07081022a ततो द्रोणो भृशं क्रुद्धो धर्मराजस्य संयुगे
07081022c चिच्छेद सहसा धन्वी धनुस्तस्य महात्मनः
07081023a अथैनं छिन्नधन्वानं त्वरमाणो महारथः
07081023c शरैरनेकसाहस्रैः पुरयामास सर्वतः
07081024a अदृश्यं दृश्य राजानं भारद्वाजस्य सायकैः
07081024c सर्वभूतान्यमन्यन्त हतमेव युधिष्ठिरम्
07081025a केचिच्चैनममन्यन्त तथा वै विमुखीकृतम्
07081025c हृतो राजेति राजेन्द्र ब्राह्मणेन यशस्विना
07081026a स कृच्छ्रं परमं प्राप्तो धर्मराजो युधिष्ठिरः
07081026c त्यक्त्वा तत्कार्मुकं छिन्नं भारद्वाजेन संयुगे
07081026e आददेऽन्यद्धनुर्दिव्यं भारघ्नं वेगवत्तरम्
07081027a ततस्तान्सायकान्सर्वान्द्रोणमुक्तान्सहस्रशः
07081027c चिच्छेद समरे वीरस्तदद्भुतमिवाभवत्
07081028a छित्त्वा च ताञ्शरान्राजा क्रोधसंरक्तलोचनः
07081028c शक्तिं जग्राह समरे गिरीणामपि दारणीम्
07081028e स्वर्णदण्डां महाघोरामष्टघण्टां भयावहाम्
07081029a समुत्क्षिप्य च तां हृष्टो ननाद बलवद्बली
07081029c नादेन सर्वभूतानि त्रासयन्निव भारत
07081030a शक्तिं समुद्यतां दृष्ट्वा धर्मराजेन संयुगे
07081030c स्वस्ति द्रोणाय सहसा सर्वभूतान्यथाब्रुवन्
07081031a सा राजभुजनिर्मुक्ता निर्मुक्तोरगसंनिभा
07081031c प्रज्वालयन्ती गगनं दिशश्च विदिशस्तथा
07081031e द्रोणान्तिकमनुप्राप्ता दीप्तास्या पन्नगी यथा
07081032a तामापतन्तीं सहसा प्रेक्ष्य द्रोणो विशां पते
07081032c प्रादुश्चक्रे ततो ब्राह्ममस्त्रमस्त्रविदां वरः
07081033a तदस्त्रं भस्मसात्कृत्वा तां शक्तिं घोरदर्शनाम्
07081033c जगाम स्यन्दनं तूर्णं पाण्डवस्य यशस्विनः
07081034a ततो युधिष्ठिरो राजा द्रोणास्त्रं तत्समुद्यतम्
07081034c अशामयन्महाप्राज्ञो ब्रह्मास्त्रेणैव भारत
07081035a विव्याध च रणे द्रोणं पञ्चभिर्नतपर्वभिः
07081035c क्षुरप्रेण च तीक्ष्णेन चिच्छेदास्य महद्धनुः
07081036a तदपास्य धनुश्छिन्नं द्रोणः क्षत्रियमर्दनः
07081036c गदां चिक्षेप सहसा धर्मपुत्राय मारिष
07081037a तामापतन्तीं सहसा गदां दृष्ट्वा युधिष्ठिरः
07081037c गदामेवाग्रहीत्क्रुद्धश्चिक्षेप च परंतपः
07081038a ते गदे सहसा मुक्ते समासाद्य परस्परम्
07081038c संघर्षात्पावकं मुक्त्वा समेयातां महीतले
07081039a ततो द्रोणो भृशं क्रुद्धो धर्मराजस्य मारिष
07081039c चतुर्भिर्निशितैस्तीक्ष्णैर्हयाञ्जघ्ने शरोत्तमैः
07081040a धनुश्चैकेन बाणेन चिच्छेदेन्द्रध्वजोपमम्
07081040c केतुमेकेन चिच्छेद पाण्डवं चार्दयत्त्रिभिः
07081041a हताश्वात्तु रथात्तूर्णमवप्लुत्य युधिष्ठिरः
07081041c तस्थावूर्ध्वभुजो राजा व्यायुधो भरतर्षभ
07081042a विरथं तं समालोक्य व्यायुधं च विशेषतः
07081042c द्रोणो व्यमोहयच्छत्रून्सर्वसैन्यानि चाभिभो
07081043a मुञ्चन्निषुगणांस्तीक्ष्णाँल्लघुहस्तो दृढव्रतः
07081043c अभिदुद्राव राजानं सिंहो मृगमिवोल्बणः
07081044a तमभिद्रुतमालोक्य द्रोणेनामित्रघातिना
07081044c हा हेति सहसा शब्दः पाण्डूनां समजायत
07081045a हृतो राजा हृतो राजा भारद्वाजेन मारिष
07081045c इत्यासीत्सुमहाञ्शब्दः पाण्डुसैन्यस्य सर्वतः
07081046a ततस्त्वरितमारुह्य सहदेवरथं नृपः
07081046c अपायाज्जवनैरश्वैः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः
07082001  संजय उवाच
07082001a बृहत्क्षत्रमथायान्तं केकयं दृढविक्रमम्
07082001c क्षेमधूर्तिर्महाराज विव्याधोरसि मार्गणैः
07082002a बृहत्क्षत्रस्तु तं राजा नवत्या नतपर्वणाम्
07082002c आजघ्ने त्वरितो युद्धे द्रोणानीकबिभित्सया
07082003a क्षेमधूर्तिस्तु संक्रुद्धः केकयस्य महात्मनः
07082003c धनुश्चिच्छेद भल्लेन पीतेन निशितेन च
07082004a अथैनं छिन्नधन्वानं शरेण नतपर्वणा
07082004c विव्याध हृदये तूर्णं प्रवरं सर्वधन्विनाम्
07082005a अथान्यद्धनुरादाय बृहत्क्षत्रो हसन्निव
07082005c व्यश्वसूतध्वजं चक्रे क्षेमधूर्तिं महारथम्
07082006a ततोऽपरेण भल्लेन पीतेन निशितेन च
07082006c जहार नृपतेः कायाच्छिरो ज्वलितकुण्डलम्
07082007a तच्छिन्नं सहसा तस्य शिरः कुञ्चितमूर्धजम्
07082007c सकिरीटं महीं प्राप्य बभौ ज्योतिरिवाम्बरात्
07082008a तं निहत्य रणे हृष्टो बृहत्क्षत्रो महारथः
07082008c सहसाभ्यपतत्सैन्यं तावकं पार्थकारणात्
07082009a धृष्टकेतुमथायान्तं द्रोणहेतोः पराक्रमी
07082009c वीरधन्वा महेष्वासो वारयामास भारत
07082010a तौ परस्परमासाद्य शरदंष्ट्रौ तरस्विनौ
07082010c शरैरनेकसाहस्रैरन्योन्यमभिजघ्नतुः
07082011a तावुभौ नरशार्दूलौ युयुधाते परस्परम्
07082011c महावने तीव्रमदौ वारणाविव यूथपौ
07082012a गिरिगह्वरमासाद्य शार्दूलाविव रोषितौ
07082012c युयुधाते महावीर्यौ परस्परजिघांसया
07082013a तद्युद्धमासीत्तुमुलं प्रेक्षणीयं विशां पते
07082013c सिद्धचारणसंघानां विस्मयाद्भुतदर्शनम्
07082014a वीरधन्वा ततः क्रुद्धो धृष्टकेतोः शरासनम्
07082014c द्विधा चिच्छेद भल्लेन प्रहसन्निव भारत
07082015a तदुत्सृज्य धनुश्छिन्नं चेदिराजो महारथः
07082015c शक्तिं जग्राह विपुलां रुक्मदण्डामयस्मयीम्
07082016a तां तु शक्तिं महावीर्यां दोर्भ्यामायम्य भारत
07082016c चिक्षेप सहसा यत्तो वीरधन्वरथं प्रति
07082017a स तया वीरघातिन्या शक्त्या त्वभिहतो भृशम्
07082017c निर्भिन्नहृदयस्तूर्णं निपपात रथान्महीम्
07082018a तस्मिन्विनिहते शूरे त्रिगर्तानां महारथे
07082018c बलं तेऽभज्यत विभो पाण्डवेयैः समन्ततः
07082019a सहदेवे ततः षष्टिं सायकान्दुर्मुखोऽक्षिपत्
07082019c ननाद च महानादं तर्जयन्पाण्डवं रणे
07082020a मद्रेयस्तु ततः क्रुद्धो दुर्मुखं दशभिः शरैः
07082020c भ्राता भ्रातरमायान्तं विव्याध प्रहसन्निव
07082021a तं रणे रभसं दृष्ट्वा सहदेवं महाबलम्
07082021c दुर्मुखो नवभिर्बाणैस्ताडयामास भारत
07082022a दुर्मुखस्य तु भल्लेन छित्त्वा केतुं महाबलः
07082022c जघान चतुरो वाहांश्चतुर्भिर्निशितैः शरैः
07082023a अथापरेण भल्लेन पीतेन निशितेन च
07082023c चिच्छेद सारथेः कायाच्छिरो ज्वलितकुण्डलम्
07082024a क्षुरप्रेण च तीक्ष्णेन कौरव्यस्य महद्धनुः
07082024c सहदेवो रणे छित्त्वा तं च विव्याध पञ्चभिः
07082025a हताश्वं तु रथं त्यक्त्वा दुर्मुखो विमनास्तदा
07082025c आरुरोह रथं राजन्निरमित्रस्य भारत
07082026a सहदेवस्ततः क्रुद्धो निरमित्रं महाहवे
07082026c जघान पृतनामध्ये भल्लेन परवीरहा
07082027a स पपात रथोपस्थान्निरमित्रो जनेश्वरः
07082027c त्रिगर्तराजस्य सुतो व्यथयंस्तव वाहिनीम्
07082028a तं तु हत्वा महाबाहुः सहदेवो व्यरोचत
07082028c यथा दाशरथी रामः खरं हत्वा महाबलम्
07082029a हाहाकारो महानासीत्त्रिगर्तानां जनेश्वर
07082029c राजपुत्रं हतं दृष्ट्वा निरमित्रं महाबलम्
07082030a नकुलस्ते सुतं राजन्विकर्णं पृथुलोचनम्
07082030c मुहूर्ताज्जितवान्संख्ये तदद्भुतमिवाभवत्
07082031a सात्यकिं व्याघ्रदत्तस्तु शरैः संनतपर्वभिः
07082031c चक्रेऽदृश्यं साश्वसूतं सध्वजं पृतनान्तरे
07082032a तान्निवार्य शराञ्शूरः शैनेयः कृतहस्तवत्
07082032c साश्वसूतध्वजं बाणैर्व्याघ्रदत्तमपातयत्
07082033a कुमारे निहते तस्मिन्मगधस्य सुते प्रभो
07082033c मागधाः सर्वतो यत्ता युयुधानमुपाद्रवन्
07082034a विसृजन्तः शरांश्चैव तोमरांश्च सहस्रशः
07082034c भिण्डिपालांस्तथा प्रासान्मुद्गरान्मुसलानपि
07082035a अयोधयन्रणे शूराः सात्वतं युद्धदुर्मदम्
07082035c तांस्तु सर्वान्स बलवान्सात्यक्तिर्युद्धदुर्मदः
07082035e नातिकृच्छ्राद्धसन्नेव विजिग्ये पुरुषर्षभ
07082036a मागधान्द्रवतो दृष्ट्वा हतशेषान्समन्ततः
07082036c बलं तेऽभज्यत विभो युयुधानशरार्दितम्
07082037a नाशयित्वा रणे सैन्यं त्वदीयं माधवोत्तमः
07082037c विधुन्वानो धनुःश्रेष्ठं व्यभ्राजत महायशाः
07082038a भज्यमानं बलं राजन्सात्वतेन महात्मना
07082038c नाभ्यवर्तत युद्धाय त्रासितं दीर्घबाहुना
07082039a ततो द्रोणो भृशं क्रुद्धः सहसोद्वृत्य चक्षुषी
07082039c सात्यकिं सत्यकर्माणं स्वयमेवाभिदुद्रुवे
07083001  संजय उवाच
07083001a द्रौपदेयान्महेष्वासान्सौमदत्तिर्महायशाः
07083001c एकैकं पञ्चभिर्विद्ध्वा पुनर्विव्याध सप्तभिः
07083002a ते पीडिता भृशं तेन रौद्रेण सहसा विभो
07083002c प्रमूढा नैव विविदुर्मृधे कृत्यं स्म किंचन
07083003a नाकुलिस्तु शतानीकः सौमदत्तिं नरर्षभम्
07083003c द्वाभ्यां विद्ध्वानदद्धृष्टः शराभ्यां शत्रुतापनः
07083004a तथेतरे रणे यत्तास्त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
07083004c विव्यधुः समरे तूर्णं सौमदत्तिममर्षणम्
07083005a स तान्प्रति महाराज चिक्षिपे पञ्च सायकान्
07083005c एकैकं हृदि चाजघ्ने एकैकेन महायशाः
07083006a ततस्ते भ्रातरः पञ्च शरैर्विद्धा महात्मना
07083006c परिवार्य रथैर्वीरं विव्यधुः सायकैर्भृशम्
07083007a आर्जुनिस्तु हयांस्तस्य चतुर्भिर्निशितैः शरैः
07083007c प्रेषयामास संक्रुद्धो यमस्य सदनं प्रति
07083008a भैमसेनिर्धनुश्छित्त्वा सौमदत्तेर्महात्मनः
07083008c ननाद बलवन्नादं विव्याध च शितैः शरैः
07083009a यौधिष्ठिरो ध्वजं तस्य छित्त्वा भूमावपातयत्
07083009c नाकुलिश्चाश्वयन्तारं रथनीडादपाहरत्
07083010a साहदेविस्तु तं ज्ञात्वा भ्रातृभिर्विमुखीकृतम्
07083010c क्षुरप्रेण शिरो राजन्निचकर्त महामनाः
07083011a तच्छिरो न्यपतद्भूमौ तपनीयविभूषितम्
07083011c भ्राजयन्तं रणोद्देशं बालसूर्यसमप्रभम्
07083012a सौमदत्तेः शिरो दृष्ट्वा निपतत्तन्महात्मनः
07083012c वित्रस्तास्तावका राजन्प्रदुद्रुवुरनेकधा
07083013a अलम्बुसस्तु समरे भीमसेनं महाबलम्
07083013c योधयामास संक्रुद्धो लक्ष्मणं रावणिर्यथा
07083014a संप्रयुद्धौ रणे दृष्ट्वा तावुभौ नरराक्षसौ
07083014c विस्मयः सर्वभूतानां प्रहर्षश्चाभवत्तदा
07083015a आर्ष्यशृङ्गिं ततो भीमो नवभिर्निशितैः शरैः
07083015c विव्याध प्रहसन्राजन्राक्षसेन्द्रममर्षणम्
07083016a तद्रक्षः समरे विद्धं कृत्वा नादं भयावहम्
07083016c अभ्यद्रवत्ततो भीमं ये च तस्य पदानुगाः
07083017a स भीमं पञ्चभिर्विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः
07083017c भीमानुगाञ्जघानाशु रथांस्त्रिंशदरिंदमः
07083017e पुनश्चतुःशतान्हत्वा भीमं विव्याध पत्रिणा
07083018a सोऽतिविद्धस्तदा भीमो राक्षसेन महाबलः
07083018c निषसाद रथोपस्थे मूर्छयाभिपरिप्लुतः
07083019a प्रतिलभ्य ततः संज्ञां मारुतिः क्रोधमूर्छितः
07083019c विकृष्य कार्मुकं घोरं भारसाधनमुत्तमम्
07083019e अलम्बुसं शरैस्तीक्ष्णैरर्दयामास सर्वतः
07083020a स विद्धो बहुभिर्बाणैर्नीलाञ्जनचयोपमः
07083020c शुशुभे सर्वतो राजन्प्रदीप्त इव किंशुकः
07083021a स वध्यमानः समरे भीमचापच्युतैः शरैः
07083021c स्मरन्भ्रातृवधं चैव पाण्डवेन महात्मना
07083022a घोरं रूपमथो कृत्वा भीमसेनमभाषत
07083022c तिष्ठेदानीं रणे पार्थ पश्य मेऽद्य पराक्रमम्
07083023a बको नाम सुदुर्बुद्धे राक्षसप्रवरो बली
07083023c परोक्षं मम तद्वृत्तं यद्भ्राता मे हतस्त्वया
07083024a एवमुक्त्वा ततो भीममन्तर्धानगतस्तदा
07083024c महाता शरवर्षेण भृशं तं समवाकिरत्
07083025a भीमस्तु समरे राजन्नदृश्ये राक्षसे तदा
07083025c आकाशं पूरयामास शरैः संनतपर्वभिः
07083026a स वध्यमानो भीमेन निमेषाद्रथमास्थितः
07083026c जगाम धरणीं क्षुद्रः खं चैव सहसागमत्
07083027a उच्चावचानि रूपाणि चकार सुबहूनि च
07083027c उच्चावचास्तथा वाचो व्याजहार समन्ततः
07083028a तेन पाण्डवसैन्यानां मृदिता युधि वारणाः
07083028c हयाश्च बहवो राजन्पत्तयश्च तथा पुनः
07083028e रथेभ्यो रथिनः पेतुस्तस्य नुन्नाः स्म सायकैः
07083029a शोणितोदां रथावर्तां हस्तिग्राहसमाकुलाम्
07083029c छत्रहंसां कर्दमिनीं बाहुपन्नगसंकुलाम्
07083030a नदीं प्रवर्तयामास रक्षोगणसमाकुलाम्
07083030c वहन्तीं बहुधा राजंश्चेदिपाञ्चालसृञ्जयान्
07083031a तं तथा समरे राजन्विचरन्तमभीतवत्
07083031c पाण्डवा भृशसंविग्नाः प्रापश्यंस्तस्य विक्रमम्
07083032a तावकानां तु सैन्यानां प्रहर्षः समजायत
07083032c वादित्रनिनदश्चोग्रः सुमहाँल्लोमहर्षणः
07083033a तं श्रुत्वा निनदं घोरं तव सैन्यस्य पाण्डवः
07083033c नामृष्यत यथा नागस्तलशब्दं समीरितम्
07083034a ततः क्रोधाभिताम्राक्षो निर्दहन्निव पावकः
07083034c संदधे त्वाष्ट्रमस्त्रं स स्वयं त्वष्टेव मारिष
07083035a ततः शरसहस्राणि प्रादुरासन्समन्ततः
07083035c तैः शरैस्तव सैन्यस्य विद्रावः सुमहानभूत्
07083036a तदस्त्रं प्रेषितं तेन भीमसेनेन संयुगे
07083036c राक्षसस्य महामायां हत्वा राक्षसमार्दयत्
07083037a स वध्यमानो बहुधा भीमसेनेन राक्षसः
07083037c संत्यज्य संयुगे भीमं द्रोणानीकमुपाद्रवत्
07083038a तस्मिंस्तु निर्जिते राजन्राक्षसेन्द्रे महात्मना
07083038c अनादयन्सिंहनादैः पाण्डवाः सर्वतोदिशम्
07083039a अपूजयन्मारुतिं च संहृष्टास्ते महाबलम्
07083039c प्रह्रादं समरे जित्वा यथा शक्रं मरुद्गणाः
07084001  संजय उवाच
07084001a अलम्बुसं तथा युद्धे विचरन्तमभीतवत्
07084001c हैडिम्बः प्रययौ तूर्णं विव्याध च शितैः शरैः
07084002a तयोः प्रतिभयं युद्धमासीद्राक्षससिंहयोः
07084002c कुर्वतोर्विविधा मायाः शक्रशम्बरयोरिव
07084003a अलम्बुसो भृशं क्रुद्धो घटोत्कचमताडयत्
07084003c घटोत्कचस्तु विंशत्या नाराचानां स्तनान्तरे
07084003e अलम्बुसमथो विद्ध्वा सिंहवद्व्यनदन्मुहुः
07084004a तथैवालम्बुसो राजन्हैडिम्बं युद्धदुर्मदम्
07084004c विद्ध्वा विद्ध्वानदद्धृष्टः पूरयन्खं समन्ततः
07084005a तथा तौ भृशसंक्रुद्धौ राक्षसेन्द्रौ महाबलौ
07084005c निर्विशेषमयुध्येतां मायाभिरितरेतरम्
07084006a मायाशतसृजौ दृप्तौ मोहयन्तौ परस्परम्
07084006c मायायुद्धे सुकुशलौ मायायुद्धमयुध्यताम्
07084007a यां यां घटोत्कचो युद्धे मायां दर्शयते नृप
07084007c तां तामलम्बुसो राजन्माययैव निजघ्निवान्
07084008a तं तथा युध्यमानं तु मायायुद्धविशारदम्
07084008c अलम्बुसं राक्षसेन्द्रं दृष्ट्वाक्रुध्यन्त पाण्डवाः
07084009a त एनं भृशसंक्रुद्धाः सर्वतः प्रवरा रथैः
07084009c अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धा भीमसेनादयो नृप
07084010a त एनं कोष्ठकीकृत्य रथवंशेन मारिष
07084010c सर्वतो व्यकिरन्बाणैरुल्काभिरिव कुञ्जरम्
07084011a स तेषामस्त्रवेगं तं प्रतिहत्यास्त्रमायया
07084011c तस्माद्रथव्रजान्मुक्तो वनदाहादिव द्विपः
07084012a स विस्फार्य धनुर्घोरमिन्द्राशनिसमस्वनम्
07084012c मारुतिं पञ्चविंशत्या भैमसेनिं च पञ्चभिः
07084012e युधिष्ठिरं त्रिभिर्विद्ध्वा सहदेवं च सप्तभिः
07084013a नकुलं च त्रिसप्तत्या द्रौपदेयांश्च मारिष
07084013c पञ्चभिः पञ्चभिर्विद्ध्वा घोरं नादं ननाद ह
07084014a तं भीमसेनो नवभिः सहदेवश्च पञ्चभिः
07084014c युधिष्ठिरः शतेनैव राक्षसं प्रत्यविध्यत
07084014e नकुलश्च चतुःषष्ट्या द्रौपदेयास्त्रिभिस्त्रिभिः
07084015a हैडिम्बो राक्षसं विद्ध्वा युद्धे पञ्चाशता शरैः
07084015c पुनर्विव्याध सप्तत्या ननाद च महाबलः
07084016a सोऽतिविद्धो महेष्वासः सर्वतस्तैर्महारथैः
07084016c प्रतिविव्याध तान्सर्वान्पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः
07084017a तं क्रुद्धं राक्षसं युद्धे प्रतिक्रुद्धस्तु राक्षसः
07084017c हैडिम्बो भरतश्रेष्ठ शरैर्विव्याध सप्तभिः
07084018a सोऽतिविद्धो बलवता राक्षसेन्द्रो महाबलः
07084018c व्यसृजत्सायकांस्तूर्णं स्वर्णपुङ्खाञ्शिलाशितान्
07084019a ते शरा नतपर्वाणो विविशू राक्षसं तदा
07084019c रुषिताः पन्नगा यद्वद्गिरिमुग्रा महाबलाः
07084020a ततस्ते पाण्डवा राजन्समन्तान्निशिताञ्शरान्
07084020c प्रेषयामासुरुद्विग्ना हैडिम्बश्च घटोत्कचः
07084021a स वध्यमानः समरे पाण्डवैर्जितकाशिभिः
07084021c दग्धाद्रिकूटशृङ्गाभं भिन्नाञ्जनचयोपमम्
07084022a समुत्क्षिप्य च बाहुभ्यामाविध्य च पुनः पुनः
07084022c निष्पिपेष क्षितौ क्षिप्रं पूर्णकुम्भमिवाश्मनि
07084023a बललाघवसंपन्नः संपन्नो विक्रमेण च
07084023c भैमसेनी रणे क्रुद्धः सर्वसैन्यान्यभीषयत्
07084024a स विस्फुटितसर्वाङ्गश्चूर्णितास्थिविभूषणः
07084024c घटोत्कचेन वीरेण हतः सालकटङ्कटः
07084025a ततः सुमनसः पार्था हते तस्मिन्निशाचरे
07084025c चुक्रुशुः सिंहनादांश्च वासांस्यादुधुवुश्च ह
07084026a तावकाश्च हतं दृष्ट्वा राक्षसेन्द्रं महाबलम्
07084026c अलम्बुसं भीमरूपं विशीर्णमिव पर्वतम्
07084026e हाहाकारमकुर्वन्त सैन्यानि भरतर्षभ
07084027a जनाश्च तद्ददृशिरे रक्षः कौतूहलान्विताः
07084027c यदृच्छया निपतितं भूमावङ्गारकं यथा
07084028a घटोत्कचस्तु तद्धत्वा रक्षो बलवतां वरम्
07084028c मुमोच बलवन्नादं बलं हत्वेव वासवः
07084029a स पूज्यमानः पितृभिः सबान्धवै;र्घटोत्कचः कर्मणि दुष्करे कृते
07084029c रिपुं निहत्याभिननन्द वै तदा; अलम्बुसं पक्वमलम्बुसं यथा
07084030a ततो निनादः सुमहान्समुत्थितः; सशङ्खनानाविधबाणघोषवान्
07084030c निशम्य तं प्रत्यनदंस्तु कौरवा;स्ततो ध्वनिर्भुवनमथास्पृशद्भृशम्
07085001  धृतराष्ट्र उवाच
07085001a भारद्वाजं कथं युद्धे युयुधानोऽभ्यवारयत्
07085001c संजयाचक्ष्व तत्त्वेन परं कौतूहलं हि मे
07085002  संजय उवाच
07085002a शृणु राजन्महाप्राज्ञ संग्रामं लोमहर्षणम्
07085002c द्रोणस्य पाण्डवैः सार्धं युयुधानपुरोगमैः
07085003a वध्यमानं बलं दृष्ट्वा युयुधानेन मारिष
07085003c अभ्यद्रवत्स्वयं द्रोणः सात्यकिं सत्यविक्रमम्
07085004a तमापतन्तं सहसा भारद्वाजं महारथम्
07085004c सात्यकिः पञ्चविंशत्या क्षुद्रकाणां समार्पयत्
07085005a द्रोणोऽपि युधि विक्रान्तो युयुधानं समाहितः
07085005c अविध्यत्पञ्चभिस्तूर्णं हेमपुङ्खैः शिलाशितैः
07085006a ते वर्म भित्त्वा सुदृढं द्विषत्पिशितभोजनाः
07085006c अभ्यगुर्धरणीं राजञ्श्वसन्त इव पन्नगाः
07085007a दीर्घबाहुरभिक्रुद्धस्तोत्त्रार्दित इव द्विपः
07085007c द्रोणं पञ्चाशताविध्यन्नाराचैरग्निसंनिभैः
07085008a भारद्वाजो रणे विद्धो युयुधानेन सत्वरम्
07085008c सात्यकिं बहुभिर्बाणैर्यतमानमविध्यत
07085009a ततः क्रुद्धो महेष्वासो भूय एव महाबलः
07085009c सात्वतं पीडयामास शतेन नतपर्वणा
07085010a स वध्यमानः समरे भारद्वाजेन सात्यकिः
07085010c नाभ्यपद्यत कर्तव्यं किंचिदेव विशां पते
07085011a विषण्णवदनश्चापि युयुधानोऽभवन्नृप
07085011c भारद्वाजं रणे दृष्ट्वा विसृजन्तं शिताञ्शरान्
07085012a तं तु संप्रेक्ष्य ते पुत्राः सैनिकाश्च विशां पते
07085012c प्रहृष्टमनसो भूत्वा सिंहवद्व्यनदन्मुहुः
07085013a तं श्रुत्वा निनदं घोरं पीड्यमानं च माधवम्
07085013c युधिष्ठिरोऽब्रवीद्राजन्सर्वसैन्यानि भारत
07085014a एष वृष्णिवरो वीरः सात्यकिः सत्यकर्मकृत्
07085014c ग्रस्यते युधि वीरेण भानुमानिव राहुणा
07085014e अभिद्रवत गच्छध्वं सात्यकिर्यत्र युध्यते
07085015a धृष्टद्युम्नं च पाञ्चाल्यमिदमाह जनाधिप
07085015c अभिद्रव द्रुतं द्रोणं किं नु तिष्ठसि पार्षत
07085015e न पश्यसि भयं घोरं द्रोणान्नः समुपस्थितम्
07085016a असौ द्रोणो महेष्वासो युयुधानेन संयुगे
07085016c क्रीडते सूत्रबद्धेन पक्षिणा बालको यथा
07085017a तत्रैव सर्वे गच्छन्तु भीमसेनमुखा रथाः
07085017c त्वयैव सहिता यत्ता युयुधानरथं प्रति
07085018a पृष्ठतोऽनुगमिष्यामि त्वामहं सहसैनिकः
07085018c सात्यकिं मोक्षयस्वाद्य यमदंष्ट्रान्तरं गतम्
07085019a एवमुक्त्वा ततो राजा सर्वसैन्येन पाण्डवः
07085019c अभ्यद्रवद्रणे द्रोणं युयुधानस्य कारणात्
07085020a तत्रारावो महानासीद्द्रोणमेकं युयुत्सताम्
07085020c पाण्डवानां च भद्रं ते सृञ्जयानां च सर्वशः
07085021a ते समेत्य नरव्याघ्रा भारद्वाजं महारथम्
07085021c अभ्यवर्षञ्शरैस्तीक्ष्णैः कङ्कबर्हिणवाजितैः
07085022a स्मयन्नेव तु तान्वीरान्द्रोणः प्रत्यग्रहीत्स्वयम्
07085022c अतिथीनागतान्यद्वत्सलिलेनासनेन च
07085023a तर्पितास्ते शरैस्तस्य भारद्वाजस्य धन्विनः
07085023c आतिथेयगृहं प्राप्य नृपतेऽतिथयो यथा
07085024a भारद्वाजं च ते सर्वे न शेकुः प्रतिवीक्षितुम्
07085024c मध्यंदिनमनुप्राप्तं सहस्रांशुमिव प्रभो
07085025a तांस्तु सर्वान्महेष्वासान्द्रोणः शस्त्रभृतां वरः
07085025c अतापयच्छरव्रातैर्गभस्तिभिरिवांशुमान्
07085026a वध्यमाना रणे राजन्पाण्डवाः सृञ्जयास्तथा
07085026c त्रातारं नाध्यगच्छन्त पङ्कमग्ना इव द्विपाः
07085027a द्रोणस्य च व्यदृश्यन्त विसर्पन्तो महाशराः
07085027c गभस्तय इवार्कस्य प्रतपन्तः समन्ततः
07085028a तस्मिन्द्रोणेन निहताः पाञ्चालाः पञ्चविंशतिः
07085028c महारथसमाख्याता धृष्टद्युम्नस्य संमताः
07085029a पाण्डूनां सर्वसैन्येषु पाञ्चालानां तथैव च
07085029c द्रोणं स्म ददृशुः शूरं विनिघ्नन्तं वरान्वरान्
07085030a केकयानां शतं हत्वा विद्राव्य च समन्ततः
07085030c द्रोणस्तस्थौ महाराज व्यादितास्य इवान्तकः
07085031a पाञ्चालान्सृञ्जयान्मत्स्यान्केकयान्पाण्डवानपि
07085031c द्रोणोऽजयन्महाबाहुः शतशोऽथ सहस्रशः
07085032a तेषां समभवच्छब्दो वध्यतां द्रोणसायकैः
07085032c वनौकसामिवारण्ये दह्यतां धूमकेतुना
07085033a तत्र देवाः सगन्धर्वाः पितरश्चाब्रुवन्नृप
07085033c एते द्रवन्ति पाञ्चालाः पाण्डवाश्च ससैनिकाः
07085034a तं तथा समरे द्रोणं निघ्नन्तं सोमकान्रणे
07085034c न चाप्यभिययुः केचिदपरे नैव विव्यधुः
07085035a वर्तमाने तथा रौद्रे तस्मिन्वीरवरक्षये
07085035c अशृणोत्सहसा पार्थः पाञ्चजन्यस्य निस्वनम्
07085036a पूरितो वासुदेवेन शङ्खराट्स्वनते भृशम्
07085036c युध्यमानेषु वीरेषु सैन्धवस्याभिरक्षिषु
07085036e नदत्सु धार्तराष्ट्रेषु विजयस्य रथं प्रति
07085037a गाण्डीवस्य च निर्घोषे विप्रनष्टे समन्ततः
07085037c कश्मलाभिहतो राजा चिन्तयामास पाण्डवः
07085038a न नूनं स्वस्ति पार्थस्य यथा नदति शङ्खराट्
07085038c कौरवाश्च यथा हृष्टा विनदन्ति मुहुर्मुहुः
07085039a एवं संचिन्तयित्वा तु व्याकुलेनान्तरात्मना
07085039c अजातशत्रुः कौन्तेयः सात्वतं प्रत्यभाषत
07085040a बाष्पगद्गदया वाचा मुह्यमानो मुहुर्मुहुः
07085040c कृत्यस्यानन्तरापेक्षी शैनेयं शिनिपुंगवम्
07085041a यः स धर्मः पुरा दृष्टः सद्भिः शैनेय शाश्वतः
07085041c सांपराये सुहृत्कृत्ये तस्य कालोऽयमागतः
07085042a सर्वेष्वपि च योधेषु चिन्तयञ्शिनिपुंगव
07085042c त्वत्तः सुहृत्तमं कंचिन्नाभिजानामि सात्यके
07085043a यो हि प्रीतमना नित्यं यश्च नित्यमनुव्रतः
07085043c स कार्ये सांपराये तु नियोज्य इति मे मतिः
07085044a यथा च केशवो नित्यं पाण्डवानां परायणम्
07085044c तथा त्वमपि वार्ष्णेय कृष्णतुल्यपराक्रमः
07085045a सोऽहं भारं समाधास्ये त्वयि तं वोढुमर्हसि
07085045c अभिप्रायं च मे नित्यं न वृथा कर्तुमर्हसि
07085046a स त्वं भ्रातुर्वयस्यस्य गुरोरपि च संयुगे
07085046c कुरु कृच्छ्रे सहायार्थमर्जुनस्य नरर्षभ
07085047a त्वं हि सत्यव्रतः शूरो मित्राणामभयंकरः
07085047c लोके विख्यायसे वीर कर्मभिः सत्यवागिति
07085048a यो हि शैनेय मित्रार्थे युध्यमानस्त्यजेत्तनुम्
07085048c पृथिवीं वा द्विजातिभ्यो यो दद्यात्सममेव तत्
07085049a श्रुताश्च बहवोऽस्माभी राजानो ये दिवं गताः
07085049c दत्त्वेमां पृथिवीं कृत्स्नां ब्राह्मणेभ्यो यथाविधि
07085050a एवं त्वामपि धर्मात्मन्प्रयाचेऽहं कृताञ्जलिः
07085050c पृथिवीदानतुल्यं स्यादधिकं वा फलं विभो
07085051a एक एव सदा कृष्णो मित्राणामभयंकरः
07085051c रणे संत्यजति प्राणान्द्वितीयस्त्वं च सात्यके
07085052a विक्रान्तस्य च वीरस्य युद्धे प्रार्थयतो यशः
07085052c शूर एव सहायः स्यान्नेतरः प्राकृतो जनः
07085053a ईदृशे तु परामर्दे वर्तमानस्य माधव
07085053c त्वदन्यो हि रणे गोप्ता विजयस्य न विद्यते
07085054a श्लाघन्नेव हि कर्माणि शतशस्तव पाण्डवः
07085054c मम संजनयन्हर्षं पुनः पुनरकीर्तयत्
07085055a लघ्वस्त्रश्चित्रयोधी च तथा लघुपराक्रमः
07085055c प्राज्ञः सर्वास्त्रविच्छूरो मुह्यते न च संयुगे
07085056a महास्कन्धो महोरस्को महाबाहुर्महाधनुः
07085056c महाबलो महावीर्यः स महात्मा महारथः
07085057a शिष्यो मम सखा चैव प्रियोऽस्याहं प्रियश्च मे
07085057c युयुधानः सहायो मे प्रमथिष्यति कौरवान्
07085058a अस्मदर्थं च राजेन्द्र संनह्येद्यदि केशवः
07085058c रामो वाप्यनिरुद्धो वा प्रद्युम्नो वा महारथः
07085059a गदो वा सारणो वापि साम्बो वा सह वृष्णिभिः
07085059c सहायार्थं महाराज संग्रामोत्तममूर्धनि
07085060a तथाप्यहं नरव्याघ्रं शैनेयं सत्यविक्रमम्
07085060c साहाय्ये विनियोक्ष्यामि नास्ति मेऽन्यो हि तत्समः
07085061a इति द्वैतवने तात मामुवाच धनंजयः
07085061c परोक्षं त्वद्गुणांस्तथ्यान्कथयन्नार्यसंसदि
07085062a तस्य त्वमेवं संकल्पं न वृथा कर्तुमर्हसि
07085062c धनंजयस्य वार्ष्णेय मम भीमस्य चोभयोः
07085063a यच्चापि तीर्थानि चरन्नगच्छं द्वारकां प्रति
07085063c तत्राहमपि ते भक्तिमर्जुनं प्रति दृष्टवान्
07085064a न तत्सौहृदमन्येषु मया शैनेय लक्षितम्
07085064c यथा त्वमस्मान्भजसे वर्तमानानुपप्लवे
07085065a सोऽभिजात्या च भक्त्या च सख्यस्याचार्यकस्य च
07085065c सौहृदस्य च वीर्यस्य कुलीनत्वस्य माधव
07085066a सत्यस्य च महाबाहो अनुकम्पार्थमेव च
07085066c अनुरूपं महेष्वास कर्म त्वं कर्तुमर्हसि
07085067a सुयोधनो हि सहसा गतो द्रोणेन दंशितः
07085067c पूर्वमेव तु यातास्ते कौरवाणां महारथाः
07085068a सुमहान्निनदश्चैव श्रूयते विजयं प्रति
07085068c स शैनेय जवेनात्र गन्तुमर्हसि माधव
07085069a भीमसेनो वयं चैव संयत्ताः सहसैनिकाः
07085069c द्रोणमावारयिष्यामो यदि त्वां प्रति यास्यति
07085070a पश्य शैनेय सैन्यानि द्रवमाणानि संयुगे
07085070c महान्तं च रणे शब्दं दीर्यमाणां च भारतीम्
07085071a महामारुतवेगेन समुद्रमिव पर्वसु
07085071c धार्तराष्ट्रबलं तात विक्षिप्तं सव्यसाचिना
07085072a रथैर्विपरिधावद्भिर्मनुष्यैश्च हयैश्च ह
07085072c सैन्यं रजःसमुद्धूतमेतत्संपरिवर्तते
07085073a संवृतः सिन्धुसौवीरैर्नखरप्रासयोधिभिः
07085073c अत्यन्तापचितैः शूरैः फल्गुनः परवीरहा
07085074a नैतद्बलमसंवार्य शक्यो हन्तुं जयद्रथः
07085074c एते हि सैन्धवस्यार्थे सर्वे संत्यक्तजीविताः
07085075a शरशक्तिध्वजवनं हयनागसमाकुलम्
07085075c पश्यैतद्धार्तराष्ट्राणामनीकं सुदुरासदम्
07085076a शृणु दुन्दुभिनिर्घोषं शङ्खशब्दांश्च पुष्कलान्
07085076c सिंहनादरवांश्चैव रथनेमिस्वनांस्तथा
07085077a नागानां शृणु शब्दं च पत्तीनां च सहस्रशः
07085077c सादिनां द्रवतां चैव शृणु कम्पयतां महीम्
07085078a पुरस्तात्सैन्धवानीकं द्रोणानीकस्य पृष्ठतः
07085078c बहुत्वाद्धि नरव्याघ्र देवेन्द्रमपि पीडयेत्
07085079a अपर्यन्ते बले मग्नो जह्यादपि च जीवितम्
07085079c तस्मिंश्च निहते युद्धे कथं जीवेत मादृशः
07085079e सर्वथाहमनुप्राप्तः सुकृच्छ्रं बत जीवितम्
07085080a श्यामो युवा गुडाकेशो दर्शनीयश्च पाण्डवः
07085080c लघ्वस्त्रश्चित्रयोधी च प्रविष्टस्तात भारतीम्
07085081a सूर्योदये महाबाहुर्दिवसश्चातिवर्तते
07085081c तन्न जानामि वार्ष्णेय यदि जीवति वा न वा
07085081e कुरूणां चापि तत्सैन्यं सागरप्रतिमं महत्
07085082a एक एव च बीभत्सुः प्रविष्टस्तात भारतीम्
07085082c अविषह्यां महाबाहुः सुरैरपि महामृधे
07085083a न च मे वर्तते बुद्धिरद्य युद्धे कथंचन
07085083c द्रोणोऽपि रभसो युद्धे मम पीडयते बलम्
07085083e प्रत्यक्षं ते महाबाहो यथासौ चरति द्विजः
07085084a युगपच्च समेतानां कार्याणां त्वं विचक्षणः
07085084c महार्थं लघुसंयुक्तं कर्तुमर्हसि माधव
07085085a तस्य मे सर्वकार्येषु कार्यमेतन्मतं सदा
07085085c अर्जुनस्य परित्राणं कर्तव्यमिति संयुगे
07085086a नाहं शोचामि दाशार्हं गोप्तारं जगतः प्रभुम्
07085086c स हि शक्तो रणे तात त्रीँल्लोकानपि संगतान्
07085087a विजेतुं पुरुषव्याघ्र सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
07085087c किं पुनर्धार्तराष्ट्रस्य बलमेतत्सुदुर्बलम्
07085088a अर्जुनस्त्वेव वार्ष्णेय पीडितो बहुभिर्युधि
07085088c प्रजह्यात्समरे प्राणांस्तस्माद्विन्दामि कश्मलम्
07085089a तस्य त्वं पदवीं गच्छ गच्छेयुस्त्वादृशा यथा
07085089c तादृशस्येदृशे काले मादृशेनाभिचोदितः
07085090a रणे वृष्णिप्रवीराणां द्वावेवातिरथौ स्मृतौ
07085090c प्रद्युम्नश्च महाबाहुस्त्वं च सात्वत विश्रुतः
07085091a अस्त्रे नारायणसमः संकर्षणसमो बले
07085091c वीरतायां नरव्याघ्र धनंजयसमो ह्यसि
07085092a भीष्मद्रोणावतिक्रम्य सर्वयुद्धविशारदम्
07085092c त्वामद्य पुरुषव्याघ्रं लोके सन्तः प्रचक्षते
07085093a नासाध्यं विद्यते लोके सात्यकेरिति माधव
07085093c तत्त्वां यदभिवक्ष्यामि तत्कुरुष्व महाबल
07085094a संभावना हि लोकस्य तव पार्थस्य चोभयोः
07085094c नान्यथा तां महाबाहो संप्रकर्तुमिहार्हसि
07085095a परित्यज्य प्रियान्प्राणान्रणे विचर वीरवत्
07085095c न हि शैनेय दाशार्हा रणे रक्षन्ति जीवितम्
07085096a अयुद्धमनवस्थानं संग्रामे च पलायनम्
07085096c भीरूणामसतां मार्गो नैष दाशार्हसेवितः
07085097a तवार्जुनो गुरुस्तात धर्मात्मा शिनिपुंगव
07085097c वासुदेवो गुरुश्चापि तव पार्थस्य धीमतः
07085098a कारणद्वयमेतद्धि जानानस्त्वाहमब्रुवम्
07085098c मावमंस्था वचो मह्यं गुरुस्तव गुरोर्ह्यहम्
07085099a वासुदेवमतं चैतन्मम चैवार्जुनस्य च
07085099c सत्यमेतन्मयोक्तं ते याहि यत्र धनंजयः
07085100a एतद्वचनमाज्ञाय मम सत्यपराक्रम
07085100c प्रविशैतद्बलं तात धार्तराष्ट्रस्य दुर्मतेः
07085101a प्रविश्य च यथान्यायं संगम्य च महारथैः
07085101c यथार्हमात्मनः कर्म रणे सात्वत दर्शय
07086001  संजय उवाच
07086001a प्रीतियुक्तं च हृद्यं च मधुराक्षरमेव च
07086001c कालयुक्तं च चित्रं च स्वतया चाभिभाषितम्
07086002a धर्मराजस्य तद्वाक्यं निशम्य शिनिपुंगवः
07086002c सात्यकिर्भरतश्रेष्ठ प्रत्युवाच युधिष्ठिरम्
07086003a श्रुतं ते गदतो वाक्यं सर्वमेतन्मयाच्युत
07086003c न्याययुक्तं च चित्रं च फल्गुनार्थे यशस्करम्
07086004a एवंविधे तथा काले मादृशं प्रेक्ष्य संमतम्
07086004c वक्तुमर्हसि राजेन्द्र यथा पार्थं तथैव माम्
07086005a न मे धनंजयस्यार्थे प्राणा रक्ष्याः कथंचन
07086005c त्वत्प्रयुक्तः पुनरहं किं न कुर्यां महाहवे
07086006a लोकत्रयं योधयेयं सदेवासुरमानुषम्
07086006c त्वत्प्रयुक्तो नरेन्द्रेह किमुतैतत्सुदुर्बलम्
07086007a सुयोधनबलं त्वद्य योधयिष्ये समन्ततः
07086007c विजेष्ये च रणे राजन्सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
07086008a कुशल्यहं कुशलिनं समासाद्य धनंजयम्
07086008c हते जयद्रथे राजन्पुनरेष्यामि तेऽन्तिकम्
07086009a अवश्यं तु मया सर्वं विज्ञाप्यस्त्वं नराधिप
07086009c वासुदेवस्य यद्वाक्यं फल्गुनस्य च धीमतः
07086010a दृढं त्वभिपरीतोऽहमर्जुनेन पुनः पुनः
07086010c मध्ये सर्वस्य सैन्यस्य वासुदेवस्य शृण्वतः
07086011a अद्य माधव राजानमप्रमत्तोऽनुपालय
07086011c आर्यां युद्धे मतिं कृत्वा यावद्धन्मि जयद्रथम्
07086012a त्वयि वाहं महाबाहो प्रद्युम्ने वा महारथे
07086012c नृपं निक्षिप्य गच्छेयं निरपेक्षो जयद्रथम्
07086013a जानीषे हि रणे द्रोणं रभसं श्रेष्ठसंमतम्
07086013c प्रतिज्ञा चापि ते नित्यं श्रुता द्रोणस्य माधव
07086014a ग्रहणं धर्मराजस्य भारद्वाजोऽनुगृध्यति
07086014c शक्तश्चापि रणे द्रोणो निगृहीतुं युधिष्ठिरम्
07086015a एवं त्वयि समाधाय धर्मराजं नरोत्तमम्
07086015c अहमद्य गमिष्यामि सैन्धवस्य वधाय हि
07086016a जयद्रथमहं हत्वा ध्रुवमेष्यामि माधव
07086016c धर्मराजं यथा द्रोणो निगृह्णीयाद्रणे बलात्
07086017a निगृहीते नरश्रेष्ठे भारद्वाजेन माधव
07086017c सैन्धवस्य वधो न स्यान्ममाप्रीतिस्तथा भवेत्
07086018a एवं गते नरश्रेष्ठ पाण्डवे सत्यवादिनि
07086018c अस्माकं गमनं व्यक्तं वनं प्रति भवेत्पुनः
07086019a सोऽयं मम जयो व्यक्तं व्यर्थ एव भविष्यति
07086019c यदि द्रोणो रणे क्रुद्धो निगृह्णीयाद्युधिष्ठिरम्
07086020a स त्वमद्य महाबाहो प्रियार्थं मम माधव
07086020c जयार्थं च यशोर्थं च रक्ष राजानमाहवे
07086021a स भवान्मयि निक्षेपो निक्षिप्तः सव्यसाचिना
07086021c भारद्वाजाद्भयं नित्यं पश्यमानेन ते प्रभो
07086022a तस्यापि च महाबाहो नित्यं पश्यति संयुगे
07086022c नान्यं हि प्रतियोद्धारं रौक्मिणेयादृते प्रभो
07086022e मां वापि मन्यते युद्धे भारद्वाजस्य धीमतः
07086023a सोऽहं संभावनां चैतामाचार्यवचनं च तत्
07086023c पृष्ठतो नोत्सहे कर्तुं त्वां वा त्यक्तुं महीपते
07086024a आचार्यो लघुहस्तत्वादभेद्यकवचावृतः
07086024c उपलभ्य रणे क्रीडेद्यथा शकुनिना शिशुः
07086025a यदि कार्ष्णिर्धनुष्पाणिरिह स्यान्मकरध्वजः
07086025c तस्मै त्वां विसृजेयं वै स त्वां रक्षेद्यथार्जुनः
07086026a कुरु त्वमात्मनो गुप्तिं कस्ते गोप्ता गते मयि
07086026c यः प्रतीयाद्रणे द्रोणं यावद्गच्छामि पाण्डवम्
07086027a मा च ते भयमद्यास्तु राजन्नर्जुनसंभवम्
07086027c न स जातु महाबाहुर्भारमुद्यम्य सीदति
07086028a ये च सौवीरका योधास्तथा सैन्धवपौरवाः
07086028c उदीच्या दाक्षिणात्याश्च ये चान्येऽपि महारथाः
07086029a ये च कर्णमुखा राजन्रथोदाराः प्रकीर्तिताः
07086029c एतेऽर्जुनस्य क्रुद्धस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम्
07086030a उद्युक्ता पृथिवी सर्वा ससुरासुरमानुषा
07086030c सराक्षसगणा राजन्सकिंनरमहोरगा
07086031a जङ्गमाः स्थावरैः सार्धं नालं पार्थस्य संयुगे
07086031c एवं ज्ञात्वा महाराज व्येतु ते भीर्धनंजये
07086032a यत्र वीरौ महेष्वासौ कृष्णौ सत्यपराक्रमौ
07086032c न तत्र कर्मणो व्यापत्कथंचिदपि विद्यते
07086033a दैवं कृतास्त्रतां योगममर्षमपि चाहवे
07086033c कृतज्ञतां दयां चैव भ्रातुस्त्वमनुचिन्तय
07086034a मयि चाप्यपयाते वै गच्छमानेऽर्जुनं प्रति
07086034c द्रोणे चित्रास्त्रतां संख्ये राजंस्त्वमनुचिन्तय
07086035a आचार्यो हि भृशं राजन्निग्रहे तव गृध्यति
07086035c प्रतिज्ञामात्मनो रक्षन्सत्यां कर्तुं च भारत
07086036a कुरुष्वाद्यात्मनो गुप्तिं कस्ते गोप्ता गते मयि
07086036c यस्याहं प्रत्ययात्पार्थ गच्छेयं फल्गुनं प्रति
07086037a न ह्यहं त्वा महाराज अनिक्षिप्य महाहवे
07086037c क्वचिद्यास्यामि कौरव्य सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
07086038a एतद्विचार्य बहुशो बुद्ध्या बुद्धिमतां वर
07086038c दृष्ट्वा श्रेयः परं बुद्ध्या ततो राजन्प्रशाधि माम्
07086039  युधिष्ठिर उवाच
07086039a एवमेतन्महाबाहो यथा वदसि माधव
07086039c न तु मे शुध्यते भावः श्वेताश्वं प्रति मारिष
07086040a करिष्ये परमं यत्नमात्मनो रक्षणं प्रति
07086040c गच्छ त्वं समनुज्ञातो यत्र यातो धनंजयः
07086041a आत्मसंरक्षणं संख्ये गमनं चार्जुनं प्रति
07086041c विचार्यैतद्द्वयं बुद्ध्या गमनं तत्र रोचये
07086042a स त्वमातिष्ठ यानाय यत्र यातो धनंजयः
07086042c ममापि रक्षणं भीमः करिष्यति महाबलः
07086043a पार्षतश्च ससोदर्यः पार्थिवाश्च महाबलाः
07086043c द्रौपदेयाश्च मां तात रक्षिष्यन्ति न संशयः
07086044a केकया भ्रातरः पञ्च राक्षसश्च घटोत्कचः
07086044c विराटो द्रुपदश्चैव शिखण्डी च महारथः
07086045a धृष्टकेतुश्च बलवान्कुन्तिभोजश्च मारिष
07086045c नकुलः सहदेवश्च पाञ्चालाः सृञ्जयास्तथा
07086045e एते समाहितास्तात रक्षिष्यन्ति न संशयः
07086046a न द्रोणः सह सैन्येन कृतवर्मा च संयुगे
07086046c समासादयितुं शक्तो न च मां धर्षयिष्यति
07086047a धृष्टद्युम्नश्च समरे द्रोणं क्रुद्धं परंतपः
07086047c वारयिष्यति विक्रम्य वेलेव मकरालयम्
07086048a यत्र स्थास्यति संग्रामे पार्षतः परवीरहा
07086048c न द्रोणसैन्यं बलवत्क्रामेत्तत्र कथंचन
07086049a एष द्रोणविनाशाय समुत्पन्नो हुताशनात्
07086049c कवची स शरी खड्गी धन्वी च वरभूषणः
07086050a विश्रब्धो गच्छ शैनेय मा कार्षीर्मयि संभ्रमम्
07086050c धृष्टद्युम्नो रणे क्रुद्धो द्रोणमावारयिष्यति
07087001  संजय उवाच
07087001a धर्मराजस्य तद्वाक्यं निशम्य शिनिपुंगवः
07087001c पार्थाच्च भयमाशङ्कन्परित्यागान्महीपतेः
07087002a अपवादं ह्यात्मनश्च लोकाद्रक्षन्विशेषतः
07087002c न मां भीत इति ब्रूयुरायान्तं फल्गुनं प्रति
07087003a निश्चित्य बहुधैवं स सात्यकिर्युद्धदुर्मदः
07087003c धर्मराजमिदं वाक्यमब्रवीत्पुरुषर्षभ
07087004a कृतां चेन्मन्यसे रक्षां स्वस्ति तेऽस्तु विशां पते
07087004c अनुयास्यामि बीभत्सुं करिष्ये वचनं तव
07087005a न हि मे पाण्डवात्कश्चित्त्रिषु लोकेषु विद्यते
07087005c यो वै प्रियतरो राजन्सत्यमेतद्ब्रवीमि ते
07087006a तस्याहं पदवीं यास्ये संदेशात्तव मानद
07087006c त्वत्कृते न च मे किंचिदकर्तव्यं कथंचन
07087007a यथा हि मे गुरोर्वाक्यं विशिष्टं द्विपदां वर
07087007c तथा तवापि वचनं विशिष्टतरमेव मे
07087008a प्रिये हि तव वर्तेते भ्रातरौ कृष्णपाण्डवौ
07087008c तयोः प्रिये स्थितं चैव विद्धि मां राजपुंगव
07087009a तवाज्ञां शिरसा गृह्य पाण्डवार्थमहं प्रभो
07087009c भित्त्वेदं दुर्भिदं सैन्यं प्रयास्ये नरसत्तम
07087010a द्रोणानीकं विशाम्येष क्रुद्धो झष इवार्णवम्
07087010c तत्र यास्यामि यत्रासौ राजन्राजा जयद्रथः
07087011a यत्र सेनां समाश्रित्य भीतस्तिष्ठति पाण्डवात्
07087011c गुप्तो रथवरश्रेष्ठैर्द्रौणिकर्णकृपादिभिः
07087012a इतस्त्रियोजनं मन्ये तमध्वानं विशां पते
07087012c यत्र तिष्ठति पार्थोऽसौ जयद्रथवधोद्यतः
07087013a त्रियोजनगतस्यापि तस्य यास्याम्यहं पदम्
07087013c आसैन्धववधाद्राजन्सुदृढेनान्तरात्मना
07087014a अनादिष्टस्तु गुरुणा को नु युध्येत मानवः
07087014c आदिष्टस्तु त्वया राजन्को न युध्येत मादृशः
07087014e अभिजानामि तं देशं यत्र यास्याम्यहं प्रभो
07087015a हुडशक्तिगदाप्रासखड्गचर्मर्ष्टितोमरम्
07087015c इष्वस्त्रवरसंबाधं क्षोभयिष्ये बलार्णवम्
07087016a यदेतत्कुञ्जरानीकं साहस्रमनुपश्यसि
07087016c कुलमञ्जनकं नाम यत्रैते वीर्यशालिनः
07087017a आस्थिता बहुभिर्म्लेच्छैर्युद्धशौण्डैः प्रहारिभिः
07087017c नागा मेघनिभा राजन्क्षरन्त इव तोयदाः
07087018a नैते जातु निवर्तेरन्प्रेषिता हस्तिसादिभिः
07087018c अन्यत्र हि वधादेषां नास्ति राजन्पराजयः
07087019a अथ यान्रथिनो राजन्समन्तादनुपश्यसि
07087019c एते रुक्मरथा नाम राजपुत्रा महारथाः
07087020a रथेष्वस्त्रेषु निपुणा नागेषु च विशां पते
07087020c धनुर्वेदे गताः पारं मुष्टियुद्धे च कोविदाः
07087021a गदायुद्धविशेषज्ञा नियुद्धकुशलास्तथा
07087021c खड्गप्रहरणे युक्ताः संपाते चासिचर्मणोः
07087022a शूराश्च कृतविद्याश्च स्पर्धन्ते च परस्परम्
07087022c नित्यं च समरे राजन्विजिगीषन्ति मानवान्
07087023a कर्णेन विजिता राजन्दुःशासनमनुव्रताः
07087023c एतांस्तु वासुदेवोऽपि रथोदारान्प्रशंसति
07087024a सततं प्रियकामाश्च कर्णस्यैते वशे स्थिताः
07087024c तस्यैव वचनाद्राजन्निवृत्ताः श्वेतवाहनात्
07087025a ते न क्षता न च श्रान्ता दृढावरणकार्मुकाः
07087025c मदर्थं विष्ठिता नूनं धार्तराष्ट्रस्य शासनात्
07087026a एतान्प्रमथ्य संग्रामे प्रियार्थं तव कौरव
07087026c प्रयास्यामि ततः पश्चात्पदवीं सव्यसाचिनः
07087027a यांस्त्वेतानपरान्राजन्नागान्सप्तशतानि च
07087027c प्रेक्षसे वर्मसंछन्नान्किरातैः समधिष्ठितान्
07087028a किरातराजो यान्प्रादाद्गृहीतः सव्यसाचिना
07087028c स्वलंकृतांस्तथा प्रेष्यानिच्छञ्जीवितमात्मनः
07087029a आसन्नेते पुरा राजंस्तव कर्मकरा दृढम्
07087029c त्वामेवाद्य युयुत्सन्ते पश्य कालस्य पर्ययम्
07087030a तेषामेते महामात्राः किराता युद्धदुर्मदाः
07087030c हस्तिशिक्षाविदश्चैव सर्वे चैवाग्नियोनयः
07087031a एते विनिर्जिताः सर्वे संग्रामे सव्यसाचिना
07087031c मदर्थमद्य संयत्ता दुर्योधनवशानुगाः
07087032a एतान्भित्त्वा शरै राजन्किरातान्युद्धदुर्मदान्
07087032c सैन्धवस्य वधे युक्तमनुयास्यामि पाण्डवम्
07087033a ये त्वेते सुमहानागा अञ्जनस्य कुलोद्भवाः
07087033c कर्कशाश्च विनीताश्च प्रभिन्नकरटामुखाः
07087034a जाम्बूनदमयैः सर्वैर्वर्मभिः सुविभूषिताः
07087034c लब्धलक्ष्या रणे राजन्नैरावणसमा युधि
07087035a उत्तरात्पर्वतादेते तीक्ष्णैर्दस्युभिरास्थिताः
07087035c कर्कशैः प्रवरैर्योधैः कार्ष्णायसतनुच्छदैः
07087036a सन्ति गोयोनयश्चात्र सन्ति वानरयोनयः
07087036c अनेकयोनयश्चान्ये तथा मानुषयोनयः
07087037a अनीकमसतामेतद्धूमवर्णमुदीर्यते
07087037c म्लेच्छानां पापकर्तॄणां हिमवद्दुर्गवासिनाम्
07087038a एतद्दुर्योधनो लब्ध्वा समग्रं नागमण्डलम्
07087038c कृपं च सौमदत्तिं च द्रोणं च रथिनां वरम्
07087039a सिन्धुराजं तथा कर्णमवमन्यत पाण्डवान्
07087039c कृतार्थमथ चात्मानं मन्यते कालचोदितः
07087040a ते च सर्वेऽनुसंप्राप्ता मम नाराचगोचरम्
07087040c न विमोक्ष्यन्ति कौन्तेय यद्यपि स्युर्मनोजवाः
07087041a तेन संभाविता नित्यं परवीर्योपजीविना
07087041c विनाशमुपयास्यन्ति मच्छरौघनिपीडिताः
07087042a ये त्वेते रथिनो राजन्दृश्यन्ते काञ्चनध्वजाः
07087042c एते दुर्वारणा नाम काम्बोजा यदि ते श्रुताः
07087043a शूराश्च कृतविद्याश्च धनुर्वेदे च निष्ठिताः
07087043c संहताश्च भृशं ह्येते अन्योन्यस्य हितैषिणः
07087044a अक्षौहिण्यश्च संरब्धा धार्तराष्ट्रस्य भारत
07087044c यत्ता मदर्थं तिष्ठन्ति कुरुवीराभिरक्षिताः
07087045a अप्रमत्ता महाराज मामेव प्रत्युपस्थिताः
07087045c तांस्त्वहं प्रमथिष्यामि तृणानीव हुताशनः
07087046a तस्मात्सर्वानुपासङ्गान्सर्वोपकरणानि च
07087046c रथे कुर्वन्तु मे राजन्यथावद्रथकल्पकाः
07087047a अस्मिंस्तु खलु संग्रामे ग्राह्यं विविधमायुधम्
07087047c यथोपदिष्टमाचार्यैः कार्यः पञ्चगुणो रथः
07087048a काम्बोजैर्हि समेष्यामि क्रुद्धैराशीविषोपमैः
07087048c नानाशस्त्रसमावापैर्विविधायुधयोधिभिः
07087049a किरातैश्च समेष्यामि विषकल्पैः प्रहारिभिः
07087049c लालितैः सततं राज्ञा दुर्योधनहितैषिभिः
07087050a शकैश्चापि समेष्यामि शक्रतुल्यपराक्रमैः
07087050c अग्निकल्पैर्दुराधर्षैः प्रदीप्तैरिव पावकैः
07087051a तथान्यैर्विविधैर्योधैः कालकल्पैर्दुरासदैः
07087051c समेष्यामि रणे राजन्बहुभिर्युद्धदुर्मदैः
07087052a तस्माद्वै वाजिनो मुख्या विश्रान्ताः शुभलक्षणाः
07087052c उपावृत्ताश्च पीताश्च पुनर्युज्यन्तु मे रथे
07087053a तस्य सर्वानुपासङ्गान्सर्वोपकरणानि च
07087053c रथे प्रास्थापयद्राजा शस्त्राणि विविधानि च
07087054a ततस्तान्सर्वतो मुक्त्वा सदश्वांश्चतुरो जनाः
07087054c रसवत्पाययामासुः पानं मदसमीरिणम्
07087055a पीतोपवृत्तान्स्नातांश्च जग्धान्नान्समलंकृतान्
07087055c विनीतशल्यांस्तुरगांश्चतुरो हेममालिनः
07087056a तान्यत्तान्रुक्मवर्णाभान्विनीताञ्शीघ्रगामिनः
07087056c संहृष्टमनसोऽव्यग्रान्विधिवत्कल्पिते रथे
07087057a महाध्वजेन सिंहेन हेमकेसरमालिना
07087057c संवृते केतनैर्हेमैर्मणिविद्रुमचित्रितैः
07087057e पाण्डुराभ्रप्रकाशाभिः पताकाभिरलंकृते
07087058a हेमदण्डोच्छ्रितच्छत्रे बहुशस्त्रपरिच्छदे
07087058c योजयामास विधिवद्धेमभाण्डविभूषितान्
07087059a दारुकस्यानुजो भ्राता सूतस्तस्य प्रियः सखा
07087059c न्यवेदयद्रथं युक्तं वासवस्येव मातलिः
07087060a ततः स्नातः शुचिर्भूत्वा कृतकौतुकमङ्गलः
07087060c स्नातकानां सहस्रस्य स्वर्णनिष्कानदापयत्
07087060e आशीर्वादैः परिष्वक्तः सात्यकिः श्रीमतां वरः
07087061a ततः स मधुपर्कार्हः पीत्वा कैलावतं मधु
07087061c लोहिताक्षो बभौ तत्र मदविह्वललोचनः
07087062a आलभ्य वीरकांस्यं च हर्षेण महतान्वितः
07087062c द्विगुणीकृततेजा हि प्रज्वलन्निव पावकः
07087062e उत्सङ्गे धनुरादाय सशरं रथिनां वरः
07087063a कृतस्वस्त्ययनो विप्रैः कवची समलंकृतः
07087063c लाजैर्गन्धैस्तथा माल्यैः कन्याभिश्चाभिनन्दितः
07087064a युधिष्ठिरस्य चरणावभिवाद्य कृताञ्जलिः
07087064c तेन मूर्धन्युपाघ्रात आरुरोह महारथम्
07087065a ततस्ते वाजिनो हृष्टाः सुपुष्टा वातरंहसः
07087065c अजय्या जैत्रमूहुस्तं विकुर्वन्तः स्म सैन्धवाः
07087066a अथ हर्षपरीताङ्गः सात्यकिर्भीममब्रवीत्
07087066c त्वं भीम रक्ष राजानमेतत्कार्यतमं हि ते
07087067a अहं भित्त्वा प्रवेक्ष्यामि कालपक्वमिदं बलम्
07087067c आयत्यां च तदात्वे च श्रेयो राज्ञोऽभिरक्षणम्
07087068a जानीषे मम वीर्यं त्वं तव चाहमरिंदम
07087068c तस्माद्भीम निवर्तस्व मम चेदिच्छसि प्रियम्
07087069a तथोक्तः सात्यकिं प्राह व्रज त्वं कार्यसिद्धये
07087069c अहं राज्ञः करिष्यामि रक्षां पुरुषसत्तम
07087070a एवमुक्तः प्रत्युवाच भीमसेनं स माधवः
07087070c गच्छ गच्छ द्रुतं पार्थ ध्रुवोऽद्य विजयो मम
07087071a यन्मे स्निग्धोऽनुरक्तश्च त्वमद्य वशगः स्थितः
07087071c निमित्तानि च धन्यानि यथा भीम वदन्ति मे
07087072a निहते सैन्धवे पापे पाण्डवेन महात्मना
07087072c परिष्वजिष्ये राजानं धर्मात्मानं न संशयः
07087073a एतावदुक्त्वा भीमं तु विसृज्य च महामनाः
07087073c संप्रैक्षत्तावकं सैन्यं व्याघ्रो मृगगणानिव
07087074a तं दृष्ट्वा प्रविविक्षन्तं सैन्यं तव जनाधिप
07087074c भूय एवाभवन्मूढं सुभृशं चाप्यकम्पत
07087075a ततः प्रयातः सहसा सैन्यं तव स सात्यकिः
07087075c दिदृक्षुरर्जुनं राजन्धर्मराजस्य शासनात्
07088001  संजय उवाच
07088001a प्रयाते तव सैन्यं तु युयुधाने युयुत्सया
07088001c धर्मराजो महाराज स्वेनानीकेन संवृतः
07088001e प्रायाद्द्रोणरथप्रेप्सुर्युयुधानस्य पृष्ठतः
07088002a ततः पाञ्चालराजस्य पुत्रः समरदुर्मदः
07088002c प्राक्रोशत्पाण्डवानीके वसुदानश्च पार्थिवः
07088003a आगच्छत प्रहरत द्रुतं विपरिधावत
07088003c यथा सुखेन गच्छेत सात्यकिर्युद्धदुर्मदः
07088004a महारथा हि बहवो यतिष्यन्त्यस्य निर्जये
07088004c इति ब्रुवन्तो वेगेन समापेतुर्बलं तव
07088005a वयं प्रतिजिगीषन्तस्तत्र तान्समभिद्रुताः
07088005c ततः शब्दो महानासीद्युयुधानरथं प्रति
07088006a प्रकम्प्यमाना महती तव पुत्रस्य वाहिनी
07088006c सात्वतेन महाराज शतधाभिव्यदीर्यत
07088007a तस्यां विदीर्यमाणायां शिनेः पौत्रो महारथः
07088007c सप्त वीरान्महेष्वासानग्रानीके व्यपोथयत्
07088008a ते भीता मृद्यमानाश्च प्रमृष्टा दीर्घबाहुना
07088008c आयोधनं जहुर्वीरा दृष्ट्वा तमतिमानुषम्
07088009a रथैर्विमथिताक्षैश्च भग्ननीडैश्च मारिष
07088009c चक्रैर्विमथितैश्छिन्नैर्ध्वजैश्च विनिपातितैः
07088010a अनुकर्षैः पताकाभिः शिरस्त्राणैः सकाञ्चनैः
07088010c बाहुभिश्चन्दनादिग्धैः साङ्गदैश्च विशां पते
07088011a हस्तिहस्तोपमैश्चापि भुजगाभोगसंनिभैः
07088011c ऊरुभिः पृथिवी छन्ना मनुजानां नरोत्तम
07088012a शशाङ्कसंनिकाशैश्च वदनैश्चारुकुण्डलैः
07088012c पतितैर्वृषभाक्षाणां बभौ भारत मेदिनी
07088013a गजैश्च बहुधा छिन्नैः शयानैः पर्वतोपमैः
07088013c रराजातिभृशं भूमिर्विकीर्णैरिव पर्वतैः
07088014a तपनीयमयैर्योक्त्रैर्मुक्ताजालविभूषितैः
07088014c उरश्छदैर्विचित्रैश्च व्यशोभन्त तुरंगमाः
07088014e गतसत्त्वा महीं प्राप्य प्रमृष्टा दीर्घबाहुना
07088015a नानाविधानि सैन्यानि तव हत्वा तु सात्वतः
07088015c प्रविष्टस्तावकं सैन्यं द्रावयित्वा चमूं भृशम्
07088016a ततस्तेनैव मार्गेण येन यातो धनंजयः
07088016c इयेष सात्यकिर्गन्तुं ततो द्रोणेन वारितः
07088017a भरद्वाजं समासाद्य युयुधानस्तु मारिष
07088017c नाभ्यवर्तत संक्रुद्धो वेलामिव जलाशयः
07088018a निवार्य तु रणे द्रोणो युयुधानं महारथम्
07088018c विव्याध निशितैर्बाणैः पञ्चभिर्मर्मभेदिभिः
07088019a सात्यकिस्तु रणे द्रोणं राजन्विव्याध सप्तभिः
07088019c हेमपुङ्खैः शिलाधौतैः कङ्कबर्हिणवाजितैः
07088020a तं षड्भिः सायकैर्द्रोणः साश्वयन्तारमार्दयत्
07088020c स तं न ममृषे द्रोणं युयुधानो महारथः
07088021a सिंहनादं ततः कृत्वा द्रोणं विव्याध सात्यकिः
07088021c दशभिः सायकैश्चान्यैः षड्भिरष्टाभिरेव च
07088022a युयुधानः पुनर्द्रोणं विव्याध दशभिः शरैः
07088022c एकेन सारथिं चास्य चतुर्भिश्चतुरो हयान्
07088022e ध्वजमेकेन बाणेन विव्याध युधि मारिष
07088023a तं द्रोणः साश्वयन्तारं सरथध्वजमाशुगैः
07088023c त्वरन्प्राच्छादयद्बाणैः शलभानामिव व्रजैः
07088024a तथैव युयुधानोऽपि द्रोणं बहुभिराशुगैः
07088024c प्राच्छादयदसंभ्रान्तस्ततो द्रोण उवाच ह
07088025a तवाचार्यो रणं हित्वा गतः कापुरुषो यथा
07088025c युध्यमानं हि मां हित्वा प्रदक्षिणमवर्तत
07088026a त्वं हि मे युध्यतो नाद्य जीवन्मोक्ष्यसि माधव
07088026c यदि मां त्वं रणे हित्वा न यास्याचार्यवद्द्रुतम्
07088027  सात्यकिरुवाच
07088027a धनंजयस्य पदवीं धर्मराजस्य शासनात्
07088027c गच्छामि स्वस्ति ते ब्रह्मन्न मे कालात्ययो भवेत्
07088028  संजय उवाच
07088028a एतावदुक्त्वा शैनेय आचार्यं परिवर्जयन्
07088028c प्रयातः सहसा राजन्सारथिं चेदमब्रवीत्
07088029a द्रोणः करिष्यते यत्नं सर्वथा मम वारणे
07088029c यत्तो याहि रणे सूत शृणु चेदं वचः परम्
07088030a एतदालोक्यते सैन्यमावन्त्यानां महाप्रभम्
07088030c अस्यानन्तरतस्त्वेतद्दाक्षिणात्यं महाबलम्
07088031a तदनन्तरमेतच्च बाह्लिकानां बलं महत्
07088031c बाह्लिकाभ्याशतो युक्तं कर्णस्यापि महद्बलम्
07088032a अन्योन्येन हि सैन्यानि भिन्नान्येतानि सारथे
07088032c अन्योन्यं समुपाश्रित्य न त्यक्ष्यन्ति रणाजिरम्
07088033a एतदन्तरमासाद्य चोदयाश्वान्प्रहृष्टवत्
07088033c मध्यमं जवमास्थाय वह मामत्र सारथे
07088034a बाह्लिका यत्र दृश्यन्ते नानाप्रहरणोद्यताः
07088034c दाक्षिणात्याश्च बहवः सूतपुत्रपुरोगमाः
07088035a हस्त्यश्वरथसंबाधं यच्चानीकं विलोक्यते
07088035c नानादेशसमुत्थैश्च पदातिभिरधिष्ठितम्
07088036a एतावदुक्त्वा यन्तारं ब्रह्माणं परिवर्जयन्
07088036c स व्यतीयाय यत्रोग्रं कर्णस्य सुमहद्बलम्
07088037a तं द्रोणोऽनुययौ क्रुद्धो विकिरन्विशिखान्बहून्
07088037c युयुधानं महाबाहुं गच्छन्तमनिवर्तिनम्
07088038a कर्णस्य सैन्यं सुमहदभिहत्य शितैः शरैः
07088038c प्राविशद्भारतीं सेनामपर्यन्तां स सात्यकिः
07088039a प्रविष्टे युयुधाने तु सैनिकेषु द्रुतेषु च
07088039c अमर्षी कृतवर्मा तु सात्यकिं पर्यवारयत्
07088040a तमापतन्तं विशिखैः षड्भिराहत्य सात्यकिः
07088040c चतुर्भिश्चतुरोऽस्याश्वानाजघानाशु वीर्यवान्
07088041a ततः पुनः षोडशभिर्नतपर्वभिराशुगैः
07088041c सात्यकिः कृतवर्माणं प्रत्यविध्यत्स्तनान्तरे
07088042a स तुद्यमानो विशिखैर्बहुभिस्तिग्मतेजनैः
07088042c सात्वतेन महाराज कृतवर्मा न चक्षमे
07088043a स वत्सदन्तं संधाय जिह्मगानलसंनिभम्
07088043c आकृष्य राजन्नाकर्णाद्विव्याधोरसि सात्यकिम्
07088044a स तस्य देहावरणं भित्त्वा देहं च सायकः
07088044c सपत्रपुङ्खः पृथिवीं विवेश रुधिरोक्षितः
07088045a अथास्य बहुभिर्बाणैरच्छिनत्परमास्त्रवित्
07088045c समार्गणगुणं राजन्कृतवर्मा शरासनम्
07088046a विव्याध च रणे राजन्सात्यकिं सत्यविक्रमम्
07088046c दशभिर्विशिखैस्तीक्ष्णैरभिक्रुद्धः स्तनान्तरे
07088047a ततः प्रशीर्णे धनुषि शक्त्या शक्तिमतां वरः
07088047c अभ्यहन्दक्षिणं बाहुं सात्यकिः कृतवर्मणः
07088048a ततोऽन्यत्सुदृढं वीरो धनुरादाय सात्यकिः
07088048c व्यसृजद्विशिखांस्तूर्णं शतशोऽथ सहस्रशः
07088049a सरथं कृतवर्माणं समन्तात्पर्यवाकिरत्
07088049c छादयित्वा रणेऽत्यर्थं हार्दिक्यं तु स सात्यकिः
07088050a अथास्य भल्लेन शिरः सारथेः समकृन्तत
07088050c स पपात हतः सूतो हार्दिक्यस्य महारथात्
07088050e ततस्ते यन्तरि हते प्राद्रवंस्तुरगा भृशम्
07088051a अथ भोजस्त्वसंभ्रान्तो निगृह्य तुरगान्स्वयम्
07088051c तस्थौ शरधनुष्पाणिस्तत्सैन्यान्यभ्यपूजयन्
07088052a स मुहूर्तमिवाश्वस्य सदश्वान्समचोदयत्
07088052c व्यपेतभीरमित्राणामावहत्सुमहद्भयम्
07088052e सात्यकिश्चाभ्यगात्तस्मात्स तु भीममुपाद्रवत्
07088053a युयुधानोऽपि राजेन्द्र द्रोणानीकाद्विनिःसृतः
07088053c प्रययौ त्वरितस्तूर्णं काम्बोजानां महाचमूम्
07088054a स तत्र बहुभिः शूरैः संनिरुद्धो महारथैः
07088054c न चचाल तदा राजन्सात्यकिः सत्यविक्रमः
07088055a संधाय च चमूं द्रोणो भोजे भारं निवेश्य च
07088055c अन्वधावद्रणे यत्तो युयुधानं युयुत्सया
07088056a तथा तमनुधावन्तं युयुधानस्य पृष्ठतः
07088056c न्यवारयन्त संक्रुद्धाः पाण्डुसैन्ये बृहत्तमाः
07088057a समासाद्य तु हार्दिक्यं रथानां प्रवरं रथम्
07088057c पाञ्चाला विगतोत्साहा भीमसेनपुरोगमाः
07088057e विक्रम्य वारिता राजन्वीरेण कृतवर्मणा
07088058a यतमानांस्तु तान्सर्वानीषद्विगतचेतसः
07088058c अभितस्ताञ्शरौघेण क्लान्तवाहानवारयत्
07088059a निगृहीतास्तु भोजेन भोजानीकेप्सवो रणे
07088059c अतिष्ठन्नार्यवद्वीराः प्रार्थयन्तो महद्यशः
07089001  धृतराष्ट्र उवाच
07089001a एवं बहुविधं सैन्यमेवं प्रविचितं वरम्
07089001c व्यूढमेवं यथान्यायमेवं बहु च संजय
07089002a नित्यं पूजितमस्माभिरभिकामं च नः सदा
07089002c प्रौढमत्यद्भुताकारं पुरस्ताद्दृढविक्रमम्
07089003a नातिवृद्धमबालं च न कृशं नातिपीवरम्
07089003c लघुवृत्तायतप्राणं सारगात्रमनामयम्
07089004a आत्तसंनाहसंपन्नं बहुशस्त्रपरिच्छदम्
07089004c शस्त्रग्रहणविद्यासु बह्वीषु परिनिष्ठितम्
07089005a आरोहे पर्यवस्कन्दे सरणे सान्तरप्लुते
07089005c सम्यक्प्रहरणे याने व्यपयाने च कोविदम्
07089006a नागेष्वश्वेषु बहुशो रथेषु च परीक्षितम्
07089006c परीक्ष्य च यथान्यायं वेतनेनोपपादितम्
07089007a न गोष्ठ्या नोपचारेण न संबन्धनिमित्ततः
07089007c नानाहूतो न ह्यभृतो मम सैन्ये बभूव ह
07089008a कुलीनार्यजनोपेतं तुष्टपुष्टमनुद्धतम्
07089008c कृतमानोपकारं च यशस्वि च मनस्वि च
07089009a सचिवैश्चापरैर्मुख्यैर्बहुभिर्मुख्यकर्मभिः
07089009c लोकपालोपमैस्तात पालितं नरसत्तमैः
07089010a बहुभिः पार्थिवैर्गुप्तमस्मत्प्रियचिकीर्षुभिः
07089010c अस्मानभिसृतैः कामात्सबलैः सपदानुगैः
07089011a महोदधिमिवापूर्णमापगाभिः समन्ततः
07089011c अपक्षैः पक्षिसंकाशै रथैरश्वैश्च संवृतम्
07089012a योधाक्षय्यजलं भीमं वाहनोर्मितरङ्गिणम्
07089012c क्षेपण्यसिगदाशक्तिशरप्रासझषाकुलम्
07089013a ध्वजभूषणसंबाधं रत्नपट्टेन संचितम्
07089013c वाहनैरपि धावद्भिर्वायुवेगविकम्पितम्
07089014a द्रोणगम्भीरपातालं कृतवर्ममहाह्रदम्
07089014c जलसंधमहाग्राहं कर्णचन्द्रोदयोद्धतम्
07089015a गते सैन्यार्णवं भित्त्वा तरसा पाण्डवर्षभे
07089015c संजयैकरथेनैव युयुधाने च मामकम्
07089016a तत्र शेषं न पश्यामि प्रविष्टे सव्यसाचिनि
07089016c सात्वते च रथोदारे मम सैन्यस्य संजय
07089017a तौ तत्र समतिक्रान्तौ दृष्ट्वाभीतौ तरस्विनौ
07089017c सिन्धुराजं च संप्रेक्ष्य गाण्डीवस्येषुगोचरे
07089018a किं तदा कुरवः कृत्यं विदधुः कालचोदिताः
07089018c दारुणैकायने काले कथं वा प्रतिपेदिरे
07089019a ग्रस्तान्हि कौरवान्मन्ये मृत्युना तात संगतान्
07089019c विक्रमो हि रणे तेषां न तथा दृश्यतेऽद्य वै
07089020a अक्षतौ संयुगे तत्र प्रविष्टौ कृष्णपाण्डवौ
07089020c न च वारयिता कश्चित्तयोरस्तीह संजय
07089021a भृताश्च बहवो योधाः परीक्ष्यैव महारथाः
07089021c वेतनेन यथायोग्यं प्रियवादेन चापरे
07089022a अकारणभृतस्तात मम सैन्ये न विद्यते
07089022c कर्मणा ह्यनुरूपेण लभ्यते भक्तवेतनम्
07089023a न च योधोऽभवत्कश्चिन्मम सैन्ये तु संजय
07089023c अल्पदानभृतस्तात न कुप्यभृतको नरः
07089024a पूजिता हि यथाशक्त्या दानमानासनैर्मया
07089024c तथा पुत्रैश्च मे तात ज्ञातिभिश्च सबान्धवैः
07089025a ते च प्राप्यैव संग्रामे निर्जिताः सव्यसाचिना
07089025c शैनेयेन परामृष्टाः किमन्यद्भागधेयतः
07089026a रक्ष्यते यश्च संग्रामे ये च संजय रक्षिणः
07089026c एकः साधारणः पन्था रक्ष्यस्य सह रक्षिभिः
07089027a अर्जुनं समरे दृष्ट्वा सैन्धवस्याग्रतः स्थितम्
07089027c पुत्रो मम भृशं मूढः किं कार्यं प्रत्यपद्यत
07089028a सात्यकिं च रणे दृष्ट्वा प्रविशन्तमभीतवत्
07089028c किं नु दुर्योधनः कृत्यं प्राप्तकालममन्यत
07089029a सर्वशस्त्रातिगौ सेनां प्रविष्टौ रथसत्तमौ
07089029c दृष्ट्वा कां वै धृतिं युद्धे प्रत्यपद्यन्त मामकाः
07089030a दृष्ट्वा कृष्णं तु दाशार्हमर्जुनार्थे व्यवस्थितम्
07089030c शिनीनामृषभं चैव मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089031a दृष्ट्वा सेनां व्यतिक्रान्तां सात्वतेनार्जुनेन च
07089031c पलायमानांश्च कुरून्मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089032a विद्रुतान्रथिनो दृष्ट्वा निरुत्साहान्द्विषज्जये
07089032c पलायने कृतोत्साहान्मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089033a शून्यान्कृतान्रथोपस्थान्सात्वतेनार्जुनेन च
07089033c हतांश्च योधान्संदृश्य मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089034a व्यश्वनागरथान्दृष्ट्वा तत्र वीरान्सहस्रशः
07089034c धावमानान्रणे व्यग्रान्मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089035a विवीरांश्च कृतानश्वान्विरथांश्च कृतान्नरान्
07089035c तत्र सात्यकिपार्थाभ्यां मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089036a पत्तिसंघान्रणे दृष्ट्वा धावमानांश्च सर्वशः
07089036c निराशा विजये सर्वे मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089037a द्रोणस्य समतिक्रान्तावनीकमपराजितौ
07089037c क्षणेन दृष्ट्वा तौ वीरौ मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः
07089038a संमूढोऽस्मि भृशं तात श्रुत्वा कृष्णधनंजयौ
07089038c प्रविष्टौ मामकं सैन्यं सात्वतेन सहाच्युतौ
07089039a तस्मिन्प्रविष्टे पृतनां शिनीनां प्रवरे रथे
07089039c भोजानीकं व्यतिक्रान्ते कथमासन्हि कौरवाः
07089040a तथा द्रोणेन समरे निगृहीतेषु पाण्डुषु
07089040c कथं युद्धमभूत्तत्र तन्ममाचक्ष्व संजय
07089041a द्रोणो हि बलवाञ्शूरः कृतास्त्रो दृढविक्रमः
07089041c पाञ्चालास्तं महेष्वासं प्रत्ययुध्यन्कथं रणे
07089042a बद्धवैरास्तथा द्रोणे धर्मराजजयैषिणः
07089042c भारद्वाजस्तथा तेषु कृतवैरो महारथः
07089043a अर्जुनश्चापि यच्चक्रे सिन्धुराजवधं प्रति
07089043c तन्मे सर्वं समाचक्ष्व कुशलो ह्यसि संजय
07090001  संजय उवाच
07090001a आत्मापराधात्संभूतं व्यसनं भरतर्षभ
07090001c प्राप्य प्राकृतवद्वीर न त्वं शोचितुमर्हसि
07090002a तव निर्गुणतां ज्ञात्वा पक्षपातं सुतेषु च
07090002c द्वैधीभावं तथा धर्मे पाण्डवेषु च मत्सरम्
07090002e आर्तप्रलापांश्च बहून्मनुजाधिपसत्तम
07090003a सर्वलोकस्य तत्त्वज्ञः सर्वलोकगुरुः प्रभुः
07090003c वासुदेवस्ततो युद्धं कुरूणामकरोन्महत्
07090004a आत्मापराधात्सुमहान्प्राप्तस्ते विपुलः क्षयः
07090004c न हि ते सुकृतं किंचिदादौ मध्ये च भारत
07090004e दृश्यते पृष्ठतश्चैव त्वन्मूलो हि पराजयः
07090005a तस्मादद्य स्थिरो भूत्वा ज्ञात्वा लोकस्य निर्णयम्
07090005c शृणु युद्धं यथा वृत्तं घोरं देवासुरोपमम्
07090006a प्रविष्टे तव सैन्यं तु शैनेये सत्यविक्रमे
07090006c भीमसेनमुखाः पार्थाः प्रतीयुर्वाहिनीं तव
07090007a आगच्छतस्तान्सहसा क्रुद्धरूपान्सहानुगान्
07090007c दधारैको रणे पाण्डून्कृतवर्मा महारथः
07090008a यथोद्वृत्तं धारयते वेला वै सलिलार्णवम्
07090008c पाण्डुसैन्यं तथा संख्ये हार्दिक्यः समवारयत्
07090009a तत्राद्भुतममन्यन्त हार्दिक्यस्य पराक्रमम्
07090009c यदेनं सहिताः पार्था नातिचक्रमुराहवे
07090010a ततो भीमस्त्रिभिर्विद्ध्वा कृतवर्माणमायसैः
07090010c शङ्खं दध्मौ महाबाहुर्हर्षयन्सर्वपाण्डवान्
07090011a सहदेवस्तु विंशत्या धर्मराजश्च पञ्चभिः
07090011c शतेन नकुलश्चापि हार्दिक्यं समविध्यत
07090012a द्रौपदेयास्त्रिसप्तत्या सप्तभिश्च घटोत्कचः
07090012c धृष्टद्युम्नस्त्रिभिश्चापि कृतवर्माणमार्दयत्
07090012e विराटो द्रुपदश्चैव याज्ञसेनिश्च पञ्चभिः
07090013a शिखण्डी चापि हार्दिक्यं विद्ध्वा पञ्चभिराशुगैः
07090013c पुनर्विव्याध विंशत्या सायकानां हसन्निव
07090014a कृतवर्मा ततो राजन्सर्वतस्तान्महारथान्
07090014c एकैकं पञ्चभिर्विद्ध्वा भीमं विव्याध सप्तभिः
07090014e धनुर्ध्वजं च संयत्तो रथाद्भूमावपातयत्
07090015a अथैनं छिन्नधन्वानं त्वरमाणो महारथः
07090015c आजघानोरसि क्रुद्धः सप्तत्या निशितैः शरैः
07090016a स गाढविद्धो बलवान्हार्दिक्यस्य शरोत्तमैः
07090016c चचाल रथमध्यस्थः क्षितिकम्पे यथाचलः
07090017a भीमसेनं तथा दृष्ट्वा धर्मराजपुरोगमाः
07090017c विसृजन्तः शरान्घोरान्कृतवर्माणमार्दयन्
07090018a तं तथा कोष्ठकीकृत्य रथवंशेन मारिष
07090018c विव्यधुः सायकैर्हृष्टा रक्षार्थं मारुतेर्मृधे
07090019a प्रतिलभ्य ततः संज्ञां भीमसेनो महाबलः
07090019c शक्तिं जग्राह समरे हेमदण्डामयस्मयीम्
07090019e चिक्षेप च रथात्तूर्णं कृतवर्मरथं प्रति
07090020a सा भीमभुजनिर्मुक्ता निर्मुक्तोरगसंनिभा
07090020c कृतवर्माणमभितः प्रजज्वाल सुदारुणा
07090021a तामापतन्तीं सहसा युगान्ताग्निसमप्रभाम्
07090021c द्वाभ्यां शराभ्यां हार्दिक्यो निचकर्त द्विधा तदा
07090022a सा छिन्ना पतिता भूमौ शक्तिः कनकभूषणा
07090022c द्योतयन्ती दिशो राजन्महोल्केव दिवश्च्युता
07090022e शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा भीमश्चुक्रोध वै भृशम्
07090023a ततोऽन्यद्धनुरादाय वेगवत्सुमहास्वनम्
07090023c भीमसेनो रणे क्रुद्धो हार्दिक्यं समवारयत्
07090024a अथैनं पञ्चभिर्बाणैराजघान स्तनान्तरे
07090024c भीमो भीमबलो राजंस्तव दुर्मन्त्रितेन ह
07090025a भोजस्तु क्षतसर्वाङ्गो भीमसेनेन मारिष
07090025c रक्ताशोक इवोत्फुल्लो व्यभ्राजत रणाजिरे
07090026a ततः क्रुद्धस्त्रिभिर्बाणैर्भीमसेनं हसन्निव
07090026c अभिहत्य दृढं युद्धे तान्सर्वान्प्रत्यविध्यत
07090027a त्रिभिस्त्रिभिर्महेष्वासो यतमानान्महारथान्
07090027c तेऽपि तं प्रत्यविध्यन्त सप्तभिः सप्तभिः शरैः
07090028a शिखण्डिनस्ततः क्रुद्धः क्षुरप्रेण महारथः
07090028c धनुश्चिच्छेद समरे प्रहसन्निव भारत
07090029a शिखण्डी तु ततः क्रुद्धश्छिन्ने धनुषि सत्वरम्
07090029c असिं जग्राह समरे शतचन्द्रं च भास्वरम्
07090030a भ्रामयित्वा महाचर्म चामीकरविभूषितम्
07090030c तमसिं प्रेषयामास कृतवर्मरथं प्रति
07090031a स तस्य सशरं चापं छित्त्वा संख्ये महानसिः
07090031c अभ्यगाद्धरणीं राजंश्च्युतं ज्योतिरिवाम्बरात्
07090032a एतस्मिन्नेव काले तु त्वरमाणा महारथाः
07090032c विव्यधुः सायकैर्गाढं कृतवर्माणमाहवे
07090033a अथान्यद्धनुरादाय त्यक्त्वा तच्च महद्धनुः
07090033c विशीर्णं भरतश्रेष्ठ हार्दिक्यः परवीरहा
07090034a विव्याध पाण्डवान्युद्धे त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
07090034c शिखण्डिनं च विव्याध त्रिभिः पञ्चभिरेव च
07090035a धनुरन्यत्समादाय शिखण्डी तु महायशाः
07090035c अवारयत्कूर्मनखैराशुगैर्हृदिकात्मजम्
07090036a ततः क्रुद्धो रणे राजन्हृदिकस्यात्मसंभवः
07090036c अभिदुद्राव वेगेन याज्ञसेनिं महारथम्
07090037a भीष्मस्य समरे राजन्मृत्योर्हेतुं महात्मनः
07090037c विदर्शयन्बलं शूरः शार्दूल इव कुञ्जरम्
07090038a तौ दिशागजसंकाशौ ज्वलिताविव पावकौ
07090038c समासेदतुरन्योन्यं शरसंघैररिंदमौ
07090039a विधुन्वानौ धनुःश्रेष्ठे संदधानौ च सायकान्
07090039c विसृजन्तौ च शतशो गभस्तीनिव भास्करौ
07090040a तापयन्तौ शरैस्तीक्ष्णैरन्योन्यं तौ महारथौ
07090040c युगान्तप्रतिमौ वीरौ रेजतुर्भास्कराविव
07090041a कृतवर्मा तु रभसं याज्ञसेनिं महारथम्
07090041c विद्ध्वेषूणां त्रिसप्तत्या पुनर्विव्याध सप्तभिः
07090042a स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशत्
07090042c विसृजन्सशरं चापं मूर्छयाभिपरिप्लुतः
07090043a तं विषण्णं रथे दृष्ट्वा तावका भरतर्षभ
07090043c हार्दिक्यं पूजयामासुर्वासांस्यादुधुवुश्च ह
07090044a शिखण्डिनं तथा ज्ञात्वा हार्दिक्यशरपीडितम्
07090044c अपोवाह रणाद्यन्ता त्वरमाणो महारथम्
07090045a सादितं तु रथोपस्थे दृष्ट्वा पार्थाः शिखण्डिनम्
07090045c परिवव्रू रथैस्तूर्णं कृतवर्माणमाहवे
07090046a तत्राद्भुतं परं चक्रे कृतवर्मा महारथः
07090046c यदेकः समरे पार्थान्वारयामास सानुगान्
07090047a पार्थाञ्जित्वाजयच्चेदीन्पाञ्चालान्सृञ्जयानपि
07090047c केकयांश्च महावीर्यान्कृतवर्मा महारथः
07090048a ते वध्यमानाः समरे हार्दिक्येन स्म पाण्डवाः
07090048c इतश्चेतश्च धावन्तो नैव चक्रुर्धृतिं रणे
07090049a जित्वा पाण्डुसुतान्युद्धे भीमसेनपुरोगमान्
07090049c हार्दिक्यः समरेऽतिष्ठद्विधूम इव पावकः
07090050a ते द्राव्यमाणाः समरे हार्दिक्येन महारथाः
07090050c विमुखाः समपद्यन्त शरवृष्टिभिरर्दिताः
07091001  संजय उवाच
07091001a शृणुष्वैकमना राजन्यन्मां त्वं परिपृच्छसि
07091001c द्राव्यमाणे बले तस्मिन्हार्दिक्येन महात्मना
07091002a लज्जयावनते चापि प्रहृष्टैश्चैव तावकैः
07091002c द्वीपो य आसीत्पाण्डूनामगाधे गाधमिच्छताम्
07091003a श्रुत्वा तु निनदं भीमं तावकानां महाहवे
07091003c शैनेयस्त्वरितो राजन्कृतवर्माणमभ्ययात्
07091004a कृतवर्मा तु हार्दिक्यः शैनेयं निशितैः शरैः
07091004c अवाकिरत्सुसंक्रुद्धस्ततोऽक्रुध्यत सात्यकिः
07091005a ततः सुनिशितं भल्लं शैनेयः कृतवर्मणे
07091005c प्रेषयामास समरे शरांश्च चतुरोऽपरान्
07091006a ते तस्य जघ्निरे वाहान्भल्लेनास्याच्छिनद्धनुः
07091006c पृष्ठरक्षं तथा सूतमविध्यन्निशितैः शरैः
07091007a ततस्तं विरथं कृत्वा सात्यकिः सत्यविक्रमः
07091007c सेनामस्यार्दयामास शरैः संनतपर्वभिः
07091008a साभज्यताथ पृतना शैनेयशरपीडिता
07091008c ततः प्रायाद्वै त्वरितः सात्यकिः सत्यविक्रमः
07091009a शृणु राजन्यदकरोत्तव सैन्येषु वीर्यवान्
07091009c अतीत्य स महाराज द्रोणानीकमहार्णवम्
07091010a पराजित्य च संहृष्टः कृतवर्माणमाहवे
07091010c यन्तारमब्रवीच्छूरः शनैर्याहीत्यसंभ्रमम्
07091011a दृष्ट्वा तु तव तत्सैन्यं रथाश्वद्विपसंकुलम्
07091011c पदातिजनसंपूर्णमब्रवीत्सारथिं पुनः
07091012a यदेतन्मेघसंकाशं द्रोणानीकस्य सव्यतः
07091012c सुमहत्कुञ्जरानीकं यस्य रुक्मरथो मुखम्
07091013a एते हि बहवः सूत दुर्निवार्याश्च संयुगे
07091013c दुर्योधनसमादिष्टा मदर्थे त्यक्तजीविताः
07091013e राजपुत्रा महेष्वासाः सर्वे विक्रान्तयोधिनः
07091014a त्रिगर्तानां रथोदाराः सुवर्णविकृतध्वजाः
07091014c मामेवाभिमुखा वीरा योत्स्यमाना व्यवस्थिताः
07091015a अत्र मां प्रापय क्षिप्रमश्वांश्चोदय सारथे
07091015c त्रिगर्तैः सह योत्स्यामि भारद्वाजस्य पश्यतः
07091016a ततः प्रायाच्छनैः सूतः सात्वतस्य मते स्थितः
07091016c रथेनादित्यवर्णेन भास्वरेण पताकिना
07091017a तमूहुः सारथेर्वश्या वल्गमाना हयोत्तमाः
07091017c वायुवेगसमाः संख्ये कुन्देन्दुरजतप्रभाः
07091018a आपतन्तं रथं तं तु शङ्खवर्णैर्हयोत्तमैः
07091018c परिवव्रुस्ततः शूरा गजानीकेन सर्वतः
07091018e किरन्तो विविधांस्तीक्ष्णान्सायकाँल्लघुवेधिनः
07091019a सात्वतोऽपि शितैर्बाणैर्गजानीकमयोधयत्
07091019c पर्वतानिव वर्षेण तपान्ते जलदो महान्
07091020a वज्राशनिसमस्पर्शैर्वध्यमानाः शरैर्गजाः
07091020c प्राद्रवन्रणमुत्सृज्य शिनिवीर्यसमीरितैः
07091021a शीर्णदन्ता विरुधिरा भिन्नमस्तकपिण्डकाः
07091021c विशीर्णकर्णास्यकरा विनियन्तृपताकिनः
07091022a संभिन्नवर्मघण्टाश्च संनिकृत्तमहाध्वजाः
07091022c हतारोहा दिशो राजन्भेजिरे भ्रष्टकम्बलाः
07091023a रुवन्तो विविधान्रावाञ्जलदोपमनिस्वनाः
07091023c नाराचैर्वत्सदन्तैश्च सात्वतेन विदारिताः
07091024a तस्मिन्द्रुते गजानीके जलसंधो महारथः
07091024c यत्तः संप्रापयन्नागं रजताश्वरथं प्रति
07091025a रुक्मवर्णकरः शूरस्तपनीयाङ्गदः शुचिः
07091025c कुण्डली मुकुटी शङ्खी रक्तचन्दनरूषितः
07091026a शिरसा धारयन्दीप्तां तपनीयमयीं स्रजम्
07091026c उरसा धारयन्निष्कं कण्ठसूत्रं च भास्वरम्
07091027a चापं च रुक्मविकृतं विधुन्वन्गजमूर्धनि
07091027c अशोभत महाराज सविद्युदिव तोयदः
07091028a तमापतन्तं सहसा मागधस्य गजोत्तमम्
07091028c सात्यकिर्वारयामास वेलेवोद्वृत्तमर्णवम्
07091029a नागं निवारितं दृष्ट्वा शैनेयस्य शरोत्तमैः
07091029c अक्रुध्यत रणे राजञ्जलसंधो महाबलः
07091030a ततः क्रुद्धो महेष्वासो मार्गणैर्भारसाधनैः
07091030c अविध्यत शिनेः पौत्रं जलसंधो महोरसि
07091031a ततोऽपरेण भल्लेन पीतेन निशितेन च
07091031c अस्यतो वृष्णिवीरस्य निचकर्त शरासनम्
07091032a सात्यकिं छिन्नधन्वानं प्रहसन्निव भारत
07091032c अविध्यन्मागधो वीरः पञ्चभिर्निशितैः शरैः
07091033a स विद्धो बहुभिर्बाणैर्जलसंधेन वीर्यवान्
07091033c नाकम्पत महाबाहुस्तदद्भुतमिवाभवत्
07091034a अचिन्तयन्वै स शरान्नात्यर्थं संभ्रमाद्बली
07091034c धनुरन्यत्समादाय तिष्ठ तिष्ठेत्युवाच ह
07091035a एतावदुक्त्वा शैनेयो जलसंधं महोरसि
07091035c विव्याध षष्ट्या सुभृशं शराणां प्रहसन्निव
07091036a क्षुरप्रेण च पीतेन मुष्टिदेशे महद्धनुः
07091036c जलसंधस्य चिच्छेद विव्याध च त्रिभिः शरैः
07091037a जलसंधस्तु तत्त्यक्त्वा सशरं वै शरासनम्
07091037c तोमरं व्यसृजत्तूर्णं सात्यकिं प्रति मारिष
07091038a स निर्भिद्य भुजं सव्यं माधवस्य महारणे
07091038c अभ्यगाद्धरणीं घोरः श्वसन्निव महोरगः
07091039a निर्भिन्ने तु भुजे सव्ये सात्यकिः सत्यविक्रमः
07091039c त्रिंशद्भिर्विशिखैस्तीक्ष्णैर्जलसंधमताडयत्
07091040a प्रगृह्य तु ततः खड्गं जलसंधो महाबलः
07091040c आर्षभं चर्म च महच्छतचन्द्रमलंकृतम्
07091040e तत आविध्य तं खड्गं सात्वतायोत्ससर्ज ह
07091041a शैनेयस्य धनुश्छित्त्वा स खड्गो न्यपतन्महीम्
07091041c अलातचक्रवच्चैव व्यरोचत महीं गतः
07091042a अथान्यद्धनुरादाय सर्वकायावदारणम्
07091042c शालस्कन्धप्रतीकाशमिन्द्राशनिसमस्वनम्
07091042e विस्फार्य विव्यधे क्रुद्धो जलसंधं शरेण ह
07091043a ततः साभरणौ बाहू क्षुराभ्यां माधवोत्तमः
07091043c साङ्गदौ जलसंधस्य चिच्छेद प्रहसन्निव
07091044a तौ बाहू परिघप्रख्यौ पेततुर्गजसत्तमात्
07091044c वसुंधराधराद्भ्रष्टौ पञ्चशीर्षाविवोरगौ
07091045a ततः सुदंष्ट्रं सुहनु चारुकुण्डलमुन्नसम्
07091045c क्षुरेणास्य तृतीयेन शिरश्चिच्छेद सात्यकिः
07091046a तत्पातितशिरोबाहुकबन्धं भीमदर्शनम्
07091046c द्विरदं जलसंधस्य रुधिरेणाभ्यषिञ्चत
07091047a जलसंधं निहत्याजौ त्वरमाणस्तु सात्वतः
07091047c नैषादिं पातयामास गजस्कन्धाद्विशां पते
07091048a रुधिरेणावसिक्ताङ्गो जलसंधस्य कुञ्जरः
07091048c विलम्बमानमवहत्संश्लिष्टं परमासनम्
07091049a शरार्दितः सात्वतेन मर्दमानः स्ववाहिनीम्
07091049c घोरमार्तस्वरं कृत्वा विदुद्राव महागजः
07091050a हाहाकारो महानासीत्तव सैन्यस्य मारिष
07091050c जलसंधं हतं दृष्ट्वा वृष्णीनामृषभेण ह
07091051a विमुखाश्चाभ्यधावन्त तव योधाः समन्ततः
07091051c पलायने कृतोत्साहा निरुत्साहा द्विषज्जये
07091052a एतस्मिन्नन्तरे राजन्द्रोणः शस्त्रभृतां वरः
07091052c अभ्ययाज्जवनैरश्वैर्युयुधानं महारथम्
07091053a तमुदीर्णं तथा दृष्ट्वा शैनेयं कुरुपुंगवाः
07091053c द्रोणेनैव सह क्रुद्धाः सात्यकिं पर्यवारयन्
07091054a ततः प्रववृते युद्धं कुरूणां सात्वतस्य च
07091054c द्रोणस्य च रणे राजन्घोरं देवासुरोपमम्
07092001  संजय उवाच
07092001a ते किरन्तः शरव्रातान्सर्वे यत्ताः प्रहारिणः
07092001c त्वरमाणा महाराज युयुधानमयोधयन्
07092002a तं द्रोणः सप्तसप्तत्या जघान निशितैः शरैः
07092002c दुर्मर्षणो द्वादशभिर्दुःसहो दशभिः शरैः
07092003a विकर्णश्चापि निशितैस्त्रिंशद्भिः कङ्कपत्रिभिः
07092003c विव्याध सव्ये पार्श्वे तु स्तनाभ्यामन्तरे तथा
07092004a दुर्मुखो दशभिर्बाणैस्तथा दुःशासनोऽष्टभिः
07092004c चित्रसेनश्च शैनेयं द्वाभ्यां विव्याध मारिष
07092005a दुर्योधनश्च महता शरवर्षेण माधवम्
07092005c अपीडयद्रणे राजञ्शूराश्चान्ये महारथाः
07092006a सर्वतः प्रतिविद्धस्तु तव पुत्रैर्महारथैः
07092006c तान्प्रत्यविध्यच्छैनेयः पृथक्पृथगजिह्मगैः
07092007a भारद्वाजं त्रिभिर्बाणैर्दुःसहं नवभिस्तथा
07092007c विकर्णं पञ्चविंशत्या चित्रसेनं च सप्तभिः
07092008a दुर्मर्षणं द्वादशभिश्चतुर्भिश्च विविंशतिम्
07092008c सत्यव्रतं च नवभिर्विजयं दशभिः शरैः
07092009a ततो रुक्माङ्गदं चापं विधुन्वानो महारथः
07092009c अभ्ययात्सात्यकिस्तूर्णं पुत्रं तव महारथम्
07092010a राजानं सर्वलोकस्य सर्वशस्त्रभृतां वरम्
07092010c शरैरभ्याहनद्गाढं ततो युद्धमभूत्तयोः
07092011a विमुञ्चन्तौ शरांस्तीक्ष्णान्संदधानौ च सायकान्
07092011c अदृश्यं समरेऽन्योन्यं चक्रतुस्तौ महारथौ
07092012a सात्यकिः कुरुराजेन निर्विद्धो बह्वशोभत
07092012c अस्रवद्रुधिरं भूरि स्वरसं चन्दनो यथा
07092013a सात्वतेन च बाणौघैर्निर्विद्धस्तनयस्तव
07092013c शातकुम्भमयापीडो बभौ यूप इवोच्छ्रितः
07092014a माधवस्तु रणे राजन्कुरुराजस्य धन्विनः
07092014c धनुश्चिच्छेद सहसा क्षुरप्रेण हसन्निव
07092014e अथैनं छिन्नधन्वानं शरैर्बहुभिराचिनोत्
07092015a निर्भिन्नश्च शरैस्तेन द्विषता क्षिप्रकारिणा
07092015c नामृष्यत रणे राजा शत्रोर्विजयलक्षणम्
07092016a अथान्यद्धनुरादाय हेमपृष्ठं दुरासदम्
07092016c विव्याध सात्यकिं तूर्णं सायकानां शतेन ह
07092017a सोऽतिविद्धो बलवता पुत्रेण तव धन्विना
07092017c अमर्षवशमापन्नस्तव पुत्रमपीडयत्
07092018a पीडितं नृपतिं दृष्ट्वा तव पुत्रा महारथाः
07092018c सात्वतं शरवर्षेण छादयामासुरञ्जसा
07092019a स छाद्यमानो बहुभिस्तव पुत्रैर्महारथैः
07092019c एकैकं पञ्चभिर्विद्ध्वा पुनर्विव्याध सप्तभिः
07092020a दुर्योधनं च त्वरितो विव्याधाष्टभिराशुगैः
07092020c प्रहसंश्चास्य चिच्छेद कार्मुकं रिपुभीषणम्
07092021a नागं मणिमयं चैव शरैर्ध्वजमपातयत्
07092021c हत्वा तु चतुरो वाहांश्चतुर्भिर्निशितैः शरैः
07092021e सारथिं पातयामास क्षुरप्रेण महायशाः
07092022a एतस्मिन्नन्तरे चैव कुरुराजं महारथम्
07092022c अवाकिरच्छरैर्हृष्टो बहुभिर्मर्मभेदिभिः
07092023a स वध्यमानः समरे शैनेयस्य शरोत्तमैः
07092023c प्राद्रवत्सहसा राजन्पुत्रो दुर्योधनस्तव
07092023e आप्लुतश्च ततो यानं चित्रसेनस्य धन्विनः
07092024a हाहाभूतं जगच्चासीद्दृष्ट्वा राजानमाहवे
07092024c ग्रस्यमानं सात्यकिना खे सोममिव राहुणा
07092025a तं तु शब्दं महच्छ्रुत्वा कृतवर्मा महारथः
07092025c अभ्ययात्सहसा तत्र यत्रास्ते माधवः प्रभुः
07092026a विधुन्वानो धनुःश्रेष्ठं चोदयंश्चैव वाजिनः
07092026c भर्त्सयन्सारथिं चोग्रं याहि याहीति सत्वरः
07092027a तमापतन्तं संप्रेक्ष्य व्यादितास्यमिवान्तकम्
07092027c युयुधानो महाराज यन्तारमिदमब्रवीत्
07092028a कृतवर्मा रथेनैष द्रुतमापतते शरी
07092028c प्रत्युद्याहि रथेनैनं प्रवरं सर्वधन्विनाम्
07092029a ततः प्रजविताश्वेन विधिवत्कल्पितेन च
07092029c आससाद रणे भोजं प्रतिमानं धनुष्मताम्
07092030a ततः परमसंक्रुद्धौ ज्वलन्ताविव पावकौ
07092030c समेयातां नरव्याघ्रौ व्याघ्राविव तरस्विनौ
07092031a कृतवर्मा तु शैनेयं षड्विंशत्या समार्पयत्
07092031c निशितैः सायकैस्तीक्ष्णैर्यन्तारं चास्य सप्तभिः
07092032a चतुरश्च हयोदारांश्चतुर्भिः परमेषुभिः
07092032c अविध्यत्साधुदान्तान्वै सैन्धवान्सात्वतस्य ह
07092033a रुक्मध्वजो रुक्मपृष्ठं महद्विस्फार्य कार्मुकम्
07092033c रुक्माङ्गदी रुक्मवर्मा रुक्मपुङ्खानवाकिरत्
07092034a ततोऽशीतिं शिनेः पौत्रः सायकान्कृतवर्मणे
07092034c प्राहिणोत्त्वरया युक्तो द्रष्टुकामो धनंजयम्
07092035a सोऽतिविद्धो बलवता शत्रुणा शत्रुतापनः
07092035c समकम्पत दुर्धर्षः क्षितिकम्पे यथाचलः
07092036a त्रिषष्ट्या चतुरोऽस्याश्वान्सप्तभिः सारथिं शरैः
07092036c विव्याध निशितैस्तूर्णं सात्यकिः कृतवर्मणः
07092037a सुवर्णपुङ्खं विशिखं समाधाय स सात्यकिः
07092037c व्यसृजत्तं महाज्वालं संक्रुद्धमिव पन्नगम्
07092038a सोऽविशत्कृतवर्माणं यमदण्डोपमः शरः
07092038c जाम्बूनदविचित्रं च वर्म निर्भिद्य भानुमत्
07092038e अभ्यगाद्धरणीमुग्रो रुधिरेण समुक्षितः
07092039a संजातरुधिरश्चाजौ सात्वतेषुभिरर्दितः
07092039c प्रचलन्धनुरुत्सृज्य न्यपतत्स्यन्दनोत्तमे
07092040a स सिंहदंष्ट्रो जानुभ्यामापन्नोऽमितविक्रमः
07092040c शरार्दितः सात्यकिना रथोपस्थे नरर्षभः
07092041a सहस्रबाहोः सदृशमक्षोभ्यमिव सागरम्
07092041c निवार्य कृतवर्माणं सात्यकिः प्रययौ ततः
07092042a खड्गशक्तिधनुःकीर्णां गजाश्वरथसंकुलाम्
07092042c प्रवर्तितोग्ररुधिरां शतशः क्षत्रियर्षभैः
07092043a प्रेक्षतां सर्वसैन्यानां मध्येन शिनिपुंगवः
07092043c अभ्यगाद्वाहिनीं भित्त्वा वृत्रहेवासुरीं चमूम्
07092044a समाश्वास्य च हार्दिक्यो गृह्य चान्यन्महद्धनुः
07092044c तस्थौ तत्रैव बलवान्वारयन्युधि पाण्डवान्
07093001  संजय उवाच
07093001a काल्यमानेषु सैन्येषु शैनेयेन ततस्ततः
07093001c भारद्वाजः शरव्रातैर्महद्भिः समवाकिरत्
07093002a स संप्रहारस्तुमुलो द्रोणसात्वतयोरभूत्
07093002c पश्यतां सर्वसैन्यानां बलिवासवयोरिव
07093003a ततो द्रोणः शिनेः पौत्रं चित्रैः सर्वायसैः शरैः
07093003c त्रिभिराशीविषाकारैर्ललाटे समविध्यत
07093004a तैर्ललाटार्पितैर्बाणैर्युयुधानस्त्वजिह्मगैः
07093004c व्यरोचत महाराज त्रिशृङ्ग इव पर्वतः
07093005a ततोऽस्य बाणानपरानिन्द्राशनिसमस्वनान्
07093005c भारद्वाजोऽन्तरप्रेक्षी प्रेषयामास संयुगे
07093006a तान्द्रोणचापनिर्मुक्तान्दाशार्हः पततः शरान्
07093006c द्वाभ्यां द्वाभ्यां सुपुङ्खाभ्यां चिच्छेद परमास्त्रवित्
07093007a तामस्य लघुतां द्रोणः समवेक्ष्य विशां पते
07093007c प्रहस्य सहसाविध्यद्विंशत्या शिनिपुंगवम्
07093008a पुनः पञ्चाशतेषूणां शतेन च समार्पयत्
07093008c लघुतां युयुधानस्य लाघवेन विशेषयन्
07093009a समुत्पतन्ति वल्मीकाद्यथा क्रुद्धा महोरगाः
07093009c तथा द्रोणरथाद्राजन्नुत्पतन्ति तनुच्छिदः
07093010a तथैव युयुधानेन सृष्टाः शतसहस्रशः
07093010c अवाकिरन्द्रोणरथं शरा रुधिरभोजनाः
07093011a लाघवाद्द्विजमुख्यस्य सात्वतस्य च मारिष
07093011c विशेषं नाध्यगच्छाम समावास्तां नरर्षभौ
07093012a सात्यकिस्तु ततो द्रोणं नवभिर्नतपर्वभिः
07093012c आजघान भृशं क्रुद्धो ध्वजं च निशितैः शरैः
07093012e सारथिं च शतेनैव भारद्वाजस्य पश्यतः
07093013a लाघवं युयुधानस्य दृष्ट्वा द्रोणो महारथः
07093013c सप्तत्या सात्यकिं विद्ध्वा तुरगांश्च त्रिभिस्त्रिभिः
07093013e ध्वजमेकेन विव्याध माधवस्य रथे स्थितम्
07093014a अथापरेण भल्लेन हेमपुङ्खेन पत्रिणा
07093014c धनुश्चिच्छेद समरे माधवस्य महात्मनः
07093015a सात्यकिस्तु ततः क्रुद्धो धनुस्त्यक्त्वा महारथः
07093015c गदां जग्राह महतीं भारद्वाजाय चाक्षिपत्
07093016a तामापतन्तीं सहसा पट्टबद्धामयस्मयीम्
07093016c न्यवारयच्छरैर्द्रोणो बहुभिर्बहुरूपिभिः
07093017a अथान्यद्धनुरादाय सात्यकिः सत्यविक्रमः
07093017c विव्याध बहुभिर्वीरं भारद्वाजं शिलाशितैः
07093018a स विद्ध्वा समरे द्रोणं सिंहनादममुञ्चत
07093018c तं वै न ममृषे द्रोणः सर्वशस्त्रभृतां वरः
07093019a ततः शक्तिं गृहीत्वा तु रुक्मदण्डामयस्मयीम्
07093019c तरसा प्रेषयामास माधवस्य रथं प्रति
07093020a अनासाद्य तु शैनेयं सा शक्तिः कालसंनिभा
07093020c भित्त्वा रथं जगामोग्रा धरणीं दारुणस्वना
07093021a ततो द्रोणं शिनेः पौत्रो राजन्विव्याध पत्रिणा
07093021c दक्षिणं भुजमासाद्य पीडयन्भरतर्षभ
07093022a द्रोणोऽपि समरे राजन्माधवस्य महद्धनुः
07093022c अर्धचन्द्रेण चिच्छेद रथशक्त्या च सारथिम्
07093023a मुमोह सारथिस्तस्य रथशक्त्या समाहतः
07093023c स रथोपस्थमासाद्य मुहूर्तं संन्यषीदत
07093024a चकार सात्यकी राजंस्तत्र कर्मातिमानुषम्
07093024c अयोधयच्च यद्द्रोणं रश्मीञ्जग्राह च स्वयम्
07093025a ततः शरशतेनैव युयुधानो महारथः
07093025c अविध्यद्ब्राह्मणं संख्ये हृष्टरूपो विशां पते
07093026a तस्य द्रोणः शरान्पञ्च प्रेषयामास भारत
07093026c ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शोणितमाहवे
07093027a निर्विद्धस्तु शरैर्घोरैरक्रुध्यत्सात्यकिर्भृशम्
07093027c सायकान्व्यसृजच्चापि वीरो रुक्मरथं प्रति
07093028a ततो द्रोणस्य यन्तारं निपात्यैकेषुणा भुवि
07093028c अश्वान्व्यद्रावयद्बाणैर्हतसूतान्महात्मनः
07093029a स रथः प्रद्रुतः संख्ये मण्डलानि सहस्रशः
07093029c चकार राजतो राजन्भ्राजमान इवांशुमान्
07093030a अभिद्रवत गृह्णीत हयान्द्रोणस्य धावत
07093030c इति स्म चुक्रुशुः सर्वे राजपुत्राः सराजकाः
07093031a ते सात्यकिमपास्याशु राजन्युधि महारथाः
07093031c यतो द्रोणस्ततः सर्वे सहसा समुपाद्रवन्
07093032a तान्दृष्ट्वा प्रद्रुतान्सर्वान्सात्वतेन शरार्दितान्
07093032c प्रभग्नं पुनरेवासीत्तव सैन्यं समाकुलम्
07093033a व्यूहस्यैव पुनर्द्वारं गत्वा द्रोणो व्यवस्थितः
07093033c वातायमानैस्तैरश्वैर्हृतो वृष्णिशरार्दितैः
07093034a पाण्डुपाञ्चालसंभग्नं व्यूहमालोक्य वीर्यवान्
07093034c शैनेये नाकरोद्यत्नं व्यूहस्यैवाभिरक्षणे
07093035a निवार्य पाण्डुपाञ्चालान्द्रोणाग्निः प्रदहन्निव
07093035c तस्थौ क्रोधाग्निसंदीप्तः कालसूर्य इवोदितः
07094001  संजय उवाच
07094001a द्रोणं स जित्वा पुरुषप्रवीर;स्तथैव हार्दिक्यमुखांस्त्वदीयान्
07094001c प्रहस्य सूतं वचनं बभाषे; शिनिप्रवीरः कुरुपुंगवाग्र्य
07094002a निमित्तमात्रं वयमत्र सूत; दग्धारयः केशवफल्गुनाभ्याम्
07094002c हतान्निहन्मेह नरर्षभेण; वयं सुरेशात्मसमुद्भवेन
07094003a तमेवमुक्त्वा शिनिपुंगवस्तदा; महामृधे सोऽग्र्यधनुर्धरोऽरिहा
07094003c किरन्समन्तात्सहसा शरान्बली; समापतच्छ्येन इवामिषं यथा
07094004a तं यान्तमश्वैः शशिशङ्खवर्णै;र्विगाह्य सैन्यं पुरुषप्रवीरम्
07094004c नाशक्नुवन्वारयितुं समन्ता;दादित्यरश्मिप्रतिमं नराग्र्यम्
07094005a असह्यविक्रान्तमदीनसत्त्वं; सर्वे गणा भारत दुर्विषह्यम्
07094005c सहस्रनेत्रप्रतिमप्रभावं; दिवीव सूर्यं जलदव्यपाये
07094006a अमर्षपूर्णस्त्वतिचित्रयोधी; शरासनी काञ्चनवर्मधारी
07094006c सुदर्शनः सात्यकिमापतन्तं; न्यवारयद्राजवरः प्रसह्य
07094007a तयोरभूद्भरत संप्रहारः; सुदारुणस्तं समभिप्रशंसन्
07094007c योधास्त्वदीयाश्च हि सोमकाश्च; वृत्रेन्द्रयोर्युद्धमिवामरौघाः
07094008a शरैः सुतीक्ष्णैः शतशोऽभ्यविध्य;त्सुदर्शनः सात्वतमुख्यमाजौ
07094008c अनागतानेव तु तान्पृषत्कां;श्चिच्छेद बाणैः शिनिपुंगवोऽपि
07094009a तथैव शक्रप्रतिमोऽपि सात्यकिः; सुदर्शने यान्क्षिपति स्म सायकान्
07094009c द्विधा त्रिधा तानकरोत्सुदर्शनः; शरोत्तमैः स्यन्दनवर्यमास्थितः
07094010a संप्रेक्ष्य बाणान्निहतांस्तदानीं; सुदर्शनः सात्यकिबाणवेगैः
07094010c क्रोधाद्दिधक्षन्निव तिग्मतेजाः; शरानमुञ्चत्तपनीयचित्रान्
07094011a पुनः स बाणैस्त्रिभिरग्निकल्पै;राकर्णपूर्णैर्निशितैः सुपुङ्खैः
07094011c विव्याध देहावरणं विभिद्य; ते सात्यकेराविविशुः शरीरम्
07094012a तथैव तस्यावनिपालपुत्रः; संधाय बाणैरपरैर्ज्वलद्भिः
07094012c आजघ्निवांस्तान्रजतप्रकाशां;श्चतुर्भिरश्वांश्चतुरः प्रसह्य
07094013a तथा तु तेनाभिहतस्तरस्वी; नप्ता शिनेरिन्द्रसमानवीर्यः
07094013c सुदर्शनस्येषुगणैः सुतीक्ष्णै;र्हयान्निहत्याशु ननाद नादम्
07094014a अथास्य सूतस्य शिरो निकृत्य; भल्लेन वज्राशनिसंनिभेन
07094014c सुदर्शनस्यापि शिनिप्रवीरः; क्षुरेण चिच्छेद शिरः प्रसह्य
07094015a सकुण्डलं पूर्णशशिप्रकाशं; भ्राजिष्णु वक्त्रं निचकर्त देहात्
07094015c यथा पुरा वज्रधरः प्रसह्य; बलस्य संख्येऽतिबलस्य राजन्
07094016a निहत्य तं पार्थिवपुत्रपौत्रं; रणे यदूनामृषभस्तरस्वी
07094016c मुदा समेतः परया महात्मा; रराज राजन्सुरराजकल्पः
07094017a ततो ययावर्जुनमेव येन; निवार्य सैन्यं तव मार्गणौघैः
07094017c सदश्वयुक्तेन रथेन निर्या;ल्लोकान्विसिस्मापयिषुर्नृवीरः
07094018a तत्तस्य विस्मापयनीयमग्र्य;मपूजयन्योधवराः समेताः
07094018c यद्वर्तमानानिषुगोचरेऽरी;न्ददाह बाणैर्हुतभुग्यथैव
07095001  संजय उवाच
07095001a ततः स सात्यकिर्धीमान्महात्मा वृष्णिपुंगवः
07095001c सुदर्शनं निहत्याजौ यन्तारमिदमब्रवीत्
07095002a रथाश्वनागकलिलं शरशक्त्यूर्मिमालिनम्
07095002c खड्गमत्स्यं गदाग्राहं शूरायुधमहास्वनम्
07095003a प्राणापहारिणं रौद्रं वादित्रोत्क्रुष्टनादितम्
07095003c योधानामसुखस्पर्शं दुर्धर्षमजयैषिणाम्
07095004a तीर्णाः स्म दुस्तरं तात द्रोणानीकमहार्णवम्
07095004c जलसंधबलेनाजौ पुरुषादैरिवावृतम्
07095005a अतोऽन्यं पृतनाशेषं मन्ये कुनदिकामिव
07095005c तर्तव्यामल्पसलिलां चोदयाश्वानसंभ्रमम्
07095006a हस्तप्राप्तमहं मन्ये सांप्रतं सव्यसाचिनम्
07095006c निर्जित्य दुर्धरं द्रोणं सपदानुगमाहवे
07095007a हार्दिक्यं योधवर्यं च प्राप्तं मन्ये धनंजयम्
07095007c न हि मे जायते त्रासो दृष्ट्वा सैन्यान्यनेकशः
07095007e वह्नेरिव प्रदीप्तस्य ग्रीष्मे शुष्कं तृणोलपम्
07095008a पश्य पाण्डवमुख्येन यातां भूमिं किरीटिना
07095008c पत्त्यश्वरथनागौघैः पतितैर्विषमीकृताम्
07095009a अभ्याशस्थमहं मन्ये श्वेताश्वं कृष्णसारथिम्
07095009c स एष श्रूयते शब्दो गाण्डीवस्यामितौजसः
07095010a यादृशानि निमित्तानि मम प्रादुर्भवन्ति वै
07095010c अनस्तंगत आदित्ये हन्ता सैन्धवमर्जुनः
07095011a शनैर्विश्रम्भयन्नश्वान्याहि यत्तोऽरिवाहिनीम्
07095011c यत्रैते सतनुत्राणाः सुयोधनपुरोगमाः
07095012a दंशिताः क्रूरकर्माणः काम्बोजा युद्धदुर्मदाः
07095012c शरबाणासनधरा यवनाश्च प्रहारिणः
07095013a शकाः किराता दरदा बर्बरास्ताम्रलिप्तकाः
07095013c अन्ये च बहवो म्लेच्छा विविधायुधपाणयः
07095013e मामेवाभिमुखाः सर्वे तिष्ठन्ति समरार्थिनः
07095014a एतान्सरथनागाश्वान्निहत्याजौ सपत्तिनः
07095014c इदं दुर्गं महाघोरं तीर्णमेवोपधारय
07095015  सूत उवाच
07095015a न संभ्रमो मे वार्ष्णेय विद्यते सत्यविक्रम
07095015c यद्यपि स्यात्सुसंक्रुद्धो जामदग्न्योऽग्रतः स्थितः
07095016a द्रोणो वा रथिनां श्रेष्ठः कृपो मद्रेश्वरोऽपि वा
07095016c तथापि संभ्रमो न स्यात्त्वामाश्रित्य महाभुज
07095017a त्वया सुबहवो युद्धे निर्जिताः शत्रुसूदन
07095017c न च मे संभ्रमः कश्चिद्भूतपूर्वः कदाचन
07095017e किमु चैतत्समासाद्य वीर संयुगगोष्पदम्
07095018a आयुष्मन्कतरेण त्वा प्रापयामि धनंजयम्
07095018c केषां क्रुद्धोऽसि वार्ष्णेय केषां मृत्युरुपस्थितः
07095018e केषां संयमनीमद्य गन्तुमुत्सहते मनः
07095019a के त्वां युधि पराक्रान्तं कालान्तकयमोपमम्
07095019c दृष्ट्वा विक्रमसंपन्नं विद्रविष्यन्ति संयुगे
07095019e केषां वैवस्वतो राजा स्मरतेऽद्य महाभुज
07095020  सात्यकिरुवाच
07095020a मुण्डानेतान्हनिष्यामि दानवानिव वासवः
07095020c प्रतिज्ञां पारयिष्यामि काम्बोजानेव मा वह
07095020e अद्यैषां कदनं कृत्वा क्षिप्रं यास्यामि पाण्डवम्
07095021a अद्य द्रक्ष्यन्ति मे वीर्यं कौरवाः ससुयोधनाः
07095021c मुण्डानीके हते सूत सर्वसैन्येषु चासकृत्
07095022a अद्य कौरवसैन्यस्य दीर्यमाणस्य संयुगे
07095022c श्रुत्वा विरावं बहुधा संतप्स्यति सुयोधनः
07095023a अद्य पाण्डवमुख्यस्य श्वेताश्वस्य महात्मनः
07095023c आचार्यककृतं मार्गं दर्शयिष्यामि संयुगे
07095024a अद्य मद्बाणनिहतान्योधमुख्यान्सहस्रशः
07095024c दृष्ट्वा दुर्योधनो राजा पश्चात्तापं गमिष्यति
07095025a अद्य मे क्षिप्रहस्तस्य क्षिपतः सायकोत्तमान्
07095025c अलातचक्रप्रतिमं धनुर्द्रक्ष्यन्ति कौरवाः
07095026a मत्सायकचिताङ्गानां रुधिरं स्रवतां बहु
07095026c सैनिकानां वधं दृष्ट्वा संतप्स्यति सुयोधनः
07095027a अद्य मे क्रुद्धरूपस्य निघ्नतश्च वरान्वरान्
07095027c द्विरर्जुनमिमं लोकं मंस्यते स सुयोधनः
07095028a अद्य राजसहस्राणि निहतानि मया रणे
07095028c दृष्ट्वा दुर्योधनो राजा संतप्स्यति महामृधे
07095029a अद्य स्नेहं च भक्तिं च पाण्डवेषु महात्मसु
07095029c हत्वा राजसहस्राणि दर्शयिष्यामि राजसु
07095030  संजय उवाच
07095030a एवमुक्तस्तदा सूतः शिक्षितान्साधुवाहिनः
07095030c शशाङ्कसंनिकाशान्वै वाजिनोऽचूचुदद्भृशम्
07095031a ते पिबन्त इवाकाशं युयुधानं हयोत्तमाः
07095031c प्रापयन्यवनाञ्शीघ्रं मनःपवनरंहसः
07095032a सात्यकिं ते समासाद्य पृतनास्वनिवर्तिनम्
07095032c बहवो लघुहस्ताश्च शरवर्षैरवाकिरन्
07095033a तेषामिषूनथास्त्राणि वेगवन्नतपर्वभिः
07095033c अच्छिनत्सात्यकी राजन्नैनं ते प्राप्नुवञ्शराः
07095034a रुक्मपुङ्खैः सुनिशितैर्गार्ध्रपत्रैरजिह्मगैः
07095034c उच्चकर्त शिरांस्युग्रो यवनानां भुजानपि
07095035a शैक्यायसानि वर्माणि कांस्यानि च समन्ततः
07095035c भित्त्वा देहांस्तथा तेषां शरा जग्मुर्महीतलम्
07095036a ते हन्यमाना वीरेण म्लेच्छाः सात्यकिना रणे
07095036c शतशो न्यपतंस्तत्र व्यसवो वसुधातले
07095037a सुपूर्णायतमुक्तैस्तानव्यवच्छिन्नपिण्डितैः
07095037c पञ्च षट्सप्त चाष्टौ च बिभेद यवनाञ्शरैः
07095038a काम्बोजानां सहस्रैस्तु शकानां च विशां पते
07095038c शबराणां किरातानां बर्बराणां तथैव च
07095039a अगम्यरूपां पृथिवीं मांसशोणितकर्दमाम्
07095039c कृतवांस्तत्र शैनेयः क्षपयंस्तावकं बलम्
07095040a दस्यूनां सशिरस्त्राणैः शिरोभिर्लूनमूर्धजैः
07095040c तत्र तत्र मही कीर्णा विबर्हैरण्डजैरिव
07095041a रुधिरोक्षितसर्वाङ्गैस्तैस्तदायोधनं बभौ
07095041c कबन्धैः संवृतं सर्वं ताम्राभ्रैः खमिवावृतम्
07095042a वज्राशनिसमस्पर्शैः सुपर्वभिरजिह्मगैः
07095042c ते साश्वयाना निहताः समावव्रुर्वसुंधराम्
07095043a अल्पावशिष्टाः संभग्नाः कृच्छ्रप्राणा विचेतसः
07095043c जिताः संख्ये महाराज युयुधानेन दंशिताः
07095044a पार्ष्णिभिश्च कशाभिश्च ताडयन्तस्तुरंगमान्
07095044c जवमुत्तममास्थाय सर्वतः प्राद्रवन्भयात्
07095045a काम्बोजसैन्यं विद्राव्य दुर्जयं युधि भारत
07095045c यवनानां च तत्सैन्यं शकानां च महद्बलम्
07095046a स ततः पुरुषव्याघ्रः सात्यकिः सत्यविक्रमः
07095046c प्रहृष्टस्तावकाञ्जित्वा सूतं याहीत्यचोदयत्
07095047a तं यान्तं पृष्ठगोप्तारमर्जुनस्य विशां पते
07095047c चारणाः प्रेक्ष्य संहृष्टास्त्वदीयाश्चाप्यपूजयन्
07096001  संजय उवाच
07096001a जित्वा यवनकाम्बोजान्युयुधानस्ततोऽर्जुनम्
07096001c जगाम तव सैन्यस्य मध्येन रथिनां वरः
07096002a शरदंष्ट्रो नरव्याघ्रो विचित्रकवचच्छविः
07096002c मृगान्व्याघ्र इवाजिघ्रंस्तव सैन्यमभीषयत्
07096003a स रथेन चरन्मार्गान्धनुरभ्रामयद्भृशम्
07096003c रुक्मपृष्ठं महावेगं रुक्मचन्द्रकसंकुलम्
07096004a रुक्माङ्गदशिरस्त्राणो रुक्मवर्मसमावृतः
07096004c रुक्मध्वजवरः शूरो मेरुशृङ्ग इवाबभौ
07096005a सधनुर्मण्डलः संख्ये तेजोभास्वररश्मिवान्
07096005c शरदीवोदितः सूर्यो नृसूर्यो विरराज ह
07096006a वृषभस्कन्धविक्रान्तो वृषभाक्षो नरर्षभः
07096006c तावकानां बभौ मध्ये गवां मध्ये यथा वृषः
07096007a मत्तद्विरदसंकाशं मत्तद्विरदगामिनम्
07096007c प्रभिन्नमिव मातङ्गं यूथमध्ये व्यवस्थितम्
07096007e व्याघ्रा इव जिघांसन्तस्त्वदीयाभ्यद्रवन्रणे
07096008a द्रोणानीकमतिक्रान्तं भोजानीकं च दुस्तरम्
07096008c जलसंधार्णवं तीर्त्वा काम्बोजानां च वाहिनीम्
07096009a हार्दिक्यमकरान्मुक्तं तीर्णं वै सैन्यसागरम्
07096009c परिवव्रुः सुसंक्रुद्धास्त्वदीयाः सात्यकिं रथाः
07096010a दुर्योधनश्चित्रसेनो दुःशासनविविंशती
07096010c शकुनिर्दुःसहश्चैव युवा दुर्मर्षणः क्रथः
07096011a अन्ये च बहवः शूराः शस्त्रवन्तो दुरासदाः
07096011c पृष्ठतः सात्यकिं यान्तमन्वधावन्नमर्षिताः
07096012a अथ शब्दो महानासीत्तव सैन्यस्य मारिष
07096012c मारुतोद्धूतवेगस्य सागरस्येव पर्वणि
07096013a तानभिद्रवतः सर्वान्समीक्ष्य शिनिपुंगवः
07096013c शनैर्याहीति यन्तारमब्रवीत्प्रहसन्निव
07096014a इदमेति समुद्धूतं धार्तराष्ट्रस्य यद्बलम्
07096014c मामेवाभिमुखं तूर्णं गजाश्वरथपत्तिमत्
07096015a नादयन्वै दिशः सर्वा रथघोषेण सारथे
07096015c पृथिवीं चान्तरिक्षं च कम्पयन्सागरानपि
07096016a एतद्बलार्णवं तात वारयिष्ये महारणे
07096016c पौर्णमास्यामिवोद्धूतं वेलेव सलिलाशयम्
07096017a पश्य मे सूत विक्रान्तमिन्द्रस्येव महामृधे
07096017c एष सैन्यानि शत्रूणां विधमामि शितैः शरैः
07096018a निहतानाहवे पश्य पदात्यश्वरथद्विपान्
07096018c मच्छरैरग्निसंकाशैर्विदेहासून्सहस्रशः
07096019a इत्येवं ब्रुवतस्तस्य सात्यकेरमितौजसः
07096019c समीपं सैनिकास्ते तु शीघ्रमीयुर्युयुत्सवः
07096019e जह्याद्रवस्व तिष्ठेति पश्य पश्येति वादिनः
07096020a तानेवं ब्रुवतो वीरान्सात्यकिर्निशितैः शरैः
07096020c जघान त्रिशतानश्वान्कुञ्जरांश्च चतुःशतान्
07096021a स संप्रहारस्तुमुलस्तस्य तेषां च धन्विनाम्
07096021c देवासुररणप्रख्यः प्रावर्तत जनक्षयः
07096022a मेघजालनिभं सैन्यं तव पुत्रस्य मारिष
07096022c प्रत्यगृह्णाच्छिनेः पौत्रः शरैराशीविषोपमैः
07096023a प्रच्छाद्यमानः समरे शरजालैः स वीर्यवान्
07096023c असंभ्रमं महाराज तावकानवधीद्बहून्
07096024a आश्चर्यं तत्र राजेन्द्र सुमहद्दृष्टवानहम्
07096024c न मोघः सायकः कश्चित्सात्यकेरभवत्प्रभो
07096025a रथनागाश्वकलिलः पदात्यूर्मिसमाकुलः
07096025c शैनेयवेलामासाद्य स्थितः सैन्यमहार्णवः
07096026a संभ्रान्तनरनागाश्वमावर्तत मुहुर्मुहुः
07096026c तत्सैन्यमिषुभिस्तेन वध्यमानं समन्ततः
07096026e बभ्राम तत्र तत्रैव गावः शीतार्दिता इव
07096027a पदातिनं रथं नागं सादिनं तुरगं तथा
07096027c अविद्धं तत्र नाद्राक्षं युयुधानस्य सायकैः
07096028a न तादृक्कदनं राजन्कृतवांस्तत्र फल्गुनः
07096028c यादृक्क्षयमनीकानामकरोत्सात्यकिर्नृप
07096028e अत्यर्जुनं शिनेः पौत्रो युध्यते भरतर्षभ
07096029a ततो दुर्योधनो राजा सात्वतस्य त्रिभिः शरैः
07096029c विव्याध सूतं निशितैश्चतुर्भिश्चतुरो हयान्
07096030a सात्यकिं च त्रिभिर्विद्ध्वा पुनर्विव्याध सोऽष्टभिः
07096030c दुःशासनः षोडशभिर्विव्याध शिनिपुंगवम्
07096031a शकुनिः पञ्चविंशत्या चित्रसेनश्च पञ्चभिः
07096031c दुःसहः पञ्चदशभिर्विव्याधोरसि सात्यकिम्
07096032a उत्स्मयन्वृष्णिशार्दूलस्तथा बाणैः समाहतः
07096032c तानविध्यन्महाराज सर्वानेव त्रिभिस्त्रिभिः
07096033a गाढविद्धानरीन्कृत्वा मार्गणैः सोऽतितेजनैः
07096033c शैनेयः श्येनवत्संख्ये व्यचरल्लघुविक्रमः
07096034a सौबलस्य धनुश्छित्त्वा हस्तावापं निकृत्य च
07096034c दुर्योधनं त्रिभिर्बाणैरभ्यविध्यत्स्तनान्तरे
07096035a चित्रसेनं शतेनैव दशभिर्दुःसहं तथा
07096035c दुःशासनं च विंशत्या विव्याध शिनिपुंगवः
07096036a अथान्यद्धनुरादाय स्यालस्तव विशां पते
07096036c अष्टभिः सात्यकिं विद्ध्वा पुनर्विव्याध पञ्चभिः
07096037a दुःशासनश्च दशभिर्दुःसहश्च त्रिभिः शरैः
07096037c दुर्मुखश्च द्वादशभी राजन्विव्याध सात्यकिम्
07096038a दुर्योधनस्त्रिसप्तत्या विद्ध्वा भारत माधवम्
07096038c ततोऽस्य निशितैर्बाणैस्त्रिभिर्विव्याध सारथिम्
07096039a तान्सर्वान्सहिताञ्शूरान्यतमानान्महारथान्
07096039c पञ्चभिः पञ्चभिर्बाणैः पुनर्विव्याध सात्यकिः
07096040a ततः स रथिनां श्रेष्ठस्तव पुत्रस्य सारथिम्
07096040c आजघानाशु भल्लेन स हतो न्यपतद्भुवि
07096041a पातिते सारथौ तस्मिंस्तव पुत्ररथः प्रभो
07096041c वातायमानैस्तैरश्वैरपानीयत संगरात्
07096042a ततस्तव सुता राजन्सैनिकाश्च विशां पते
07096042c राज्ञो रथमभिप्रेक्ष्य विद्रुताः शतशोऽभवन्
07096043a विद्रुतं तत्र तत्सैन्यं दृष्ट्वा भारत सात्यकिः
07096043c अवाकिरच्छरैस्तीक्ष्णै रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः
07096044a विद्राव्य सर्वसैन्यानि तावकानि समन्ततः
07096044c प्रययौ सात्यकी राजञ्श्वेताश्वस्य रथं प्रति
07096045a तं शरानाददानं च रक्षमाणं च सारथिम्
07096045c आत्मानं मोचयन्तं च तावकाः समपूजयन्
07097001  धृतराष्ट्र उवाच
07097001a संप्रमृद्य महत्सैन्यं यान्तं शैनेयमर्जुनम्
07097001c निर्ह्रीका मम ते पुत्राः किमकुर्वत संजय
07097002a कथं चैषां तथा युद्धे धृतिरासीन्मुमूर्षताम्
07097002c शैनेयचरितं दृष्ट्वा सदृशं सव्यसाचिनः
07097003a किं नु वक्ष्यन्ति ते क्षात्रं सैन्यमध्ये पराजिताः
07097003c कथं च सात्यकिर्युद्धे व्यतिक्रान्तो महायशाः
07097004a कथं च मम पुत्राणां जीवतां तत्र संजय
07097004c शैनेयोऽभिययौ युद्धे तन्ममाचक्ष्व तत्त्वतः
07097005a अत्यद्भुतमिदं तात त्वत्सकाशाच्छृणोम्यहम्
07097005c एकस्य बहुभिर्युद्धं शत्रुभिर्वै महारथैः
07097006a विपरीतमहं मन्ये मन्दभाग्यान्सुतान्प्रति
07097006c यत्रावध्यन्त समरे सात्वतेन महात्मना
07097007a एकस्य हि न पर्याप्तं मत्सैन्यं तस्य संजय
07097007c क्रुद्धस्य युयुधानस्य सर्वे तिष्ठन्तु पाण्डवाः
07097008a निर्जित्य समरे द्रोणं कृतिनं युद्धदुर्मदम्
07097008c यथा पशुगणान्सिंहस्तद्वद्धन्ता सुतान्मम
07097009a कृतवर्मादिभिः शूरैर्यत्तैर्बहुभिराहवे
07097009c युयुधानो न शकितो हन्तुं यः पुरुषर्षभः
07097010a नैतदीदृशकं युद्धं कृतवांस्तत्र फल्गुनः
07097010c यादृशं कृतवान्युद्धं शिनेर्नप्ता महायशाः
07097011  संजय उवाच
07097011a तव दुर्मन्त्रिते राजन्दुर्योधनकृतेन च
07097011c शृणुष्वावहितो भूत्वा यत्ते वक्ष्यामि भारत
07097012a ते पुनः संन्यवर्तन्त कृत्वा संशप्तकान्मिथः
07097012c परां युद्धे मतिं कृत्वा पुत्रस्य तव शासनात्
07097013a त्रीणि सादिसहस्राणि दुर्योधनपुरोगमाः
07097013c शकाः काम्बोजबाह्लीका यवनाः पारदास्तथा
07097014a कुणिन्दास्तङ्गणाम्बष्ठाः पैशाचाश्च समन्दराः
07097014c अभ्यद्रवन्त शैनेयं शलभाः पावकं यथा
07097015a युक्ताश्च पार्वतीयानां रथाः पाषाणयोधिनाम्
07097015c शूराः पञ्चशता राजञ्शैनेयं समुपाद्रवन्
07097016a ततो रथसहस्रेण महारथशतेन च
07097016c द्विरदानां सहस्रेण द्विसाहस्रैश्च वाजिभिः
07097017a शरवर्षाणि मुञ्चन्तो विविधानि महारथाः
07097017c अभ्यद्रवन्त शैनेयमसंख्येयाश्च पत्तयः
07097018a तांश्च संचोदयन्सर्वान्घ्नतैनमिति भारत
07097018c दुःशासनो महाराज सात्यकिं पर्यवारयत्
07097019a तत्राद्भुतमपश्याम शैनेयचरितं महत्
07097019c यदेको बहुभिः सार्धमसंभ्रान्तमयुध्यत
07097020a अवधीच्च रथानीकं द्विरदानां च तद्बलम्
07097020c सादिनश्चैव तान्सर्वान्दस्यूनपि च सर्वशः
07097021a तत्र चक्रैर्विमथितैर्भग्नैश्च परमायुधैः
07097021c अक्षैश्च बहुधा भग्नैरीषादण्डकबन्धुरैः
07097022a कूबरैर्मथितैश्चापि ध्वजैश्चापि निपातितैः
07097022c वर्मभिश्चामरैश्चैव व्यवकीर्णा वसुंधरा
07097023a स्रग्भिराभरणैर्वस्त्रैरनुकर्षैश्च मारिष
07097023c संछन्ना वसुधा तत्र द्यौर्ग्रहैरिव भारत
07097024a गिरिरूपधराश्चापि पतिताः कुञ्जरोत्तमाः
07097024c अञ्जनस्य कुले जाता वामनस्य च भारत
07097024e सुप्रतीककुले जाता महापद्मकुले तथा
07097025a ऐरावणकुले चैव तथान्येषु कुलेषु च
07097025c जाता दन्तिवरा राजञ्शेरते बहवो हताः
07097026a वनायुजान्पार्वतीयान्काम्बोजारट्टबाह्लिकान्
07097026c तथा हयवरान्राजन्निजघ्ने तत्र सात्यकिः
07097027a नानादेशसमुत्थांश्च नानाजात्यांश्च पत्तिनः
07097027c निजघ्ने तत्र शैनेयः शतशोऽथ सहस्रशः
07097028a तेषु प्रकाल्यमानेषु दस्यून्दुःशासनोऽब्रवीत्
07097028c निवर्तध्वमधर्मज्ञा युध्यध्वं किं सृतेन वः
07097029a तांश्चापि सर्वान्संप्रेक्ष्य पुत्रो दुःशासनस्तव
07097029c पाषाणयोधिनः शूरान्पार्वतीयानचोदयत्
07097030a अश्मयुद्धेषु कुशला नैतज्जानाति सात्यकिः
07097030c अश्मयुद्धमजानन्तं घ्नतैनं युद्धकामुकम्
07097031a तथैव कुरवः सर्वे नाश्मयुद्धविशारदाः
07097031c अभिद्रवत मा भैष्ट न वः प्राप्स्यति सात्यकिः
07097032a ततो गजशिशुप्रख्यैरुपलैः शैलवासिनः
07097032c उद्यतैर्युयुधानस्य स्थिता मरणकाङ्क्षिणः
07097033a क्षेपणीयैस्तथाप्यन्ये सात्वतस्य वधैषिणः
07097033c चोदितास्तव पुत्रेण रुरुधुः सर्वतोदिशम्
07097034a तेषामापततामेव शिलायुद्धं चिकीर्षताम्
07097034c सात्यकिः प्रतिसंधाय त्रिंशतं प्राहिणोच्छरान्
07097035a तामश्मवृष्टिं तुमुलां पार्वतीयैः समीरिताम्
07097035c बिभेदोरगसंकाशैर्नाराचैः शिनिपुंगवः
07097036a तैरश्मचूर्णैर्दीप्यद्भिः खद्योतानामिव व्रजैः
07097036c प्रायः सैन्यान्यवध्यन्त हाहाभूतानि मारिष
07097037a ततः पञ्चशताः शूराः समुद्यतमहाशिलाः
07097037c निकृत्तबाहवो राजन्निपेतुर्धरणीतले
07097038a पाषाणयोधिनः शूरान्यतमानानवस्थितान्
07097038c अवधीद्बहुसाहस्रांस्तदद्भुतमिवाभवत्
07097039a ततः पुनर्बस्तमुखैरश्मवृष्टिं समन्ततः
07097039c अयोहस्तैः शूलहस्तैर्दरदैः खशतङ्गणैः
07097040a अम्बष्ठैश्च कुणिन्दैश्च क्षिप्तां क्षिप्तां स सात्यकिः
07097040c नाराचैः प्रतिविव्याध प्रेक्षमाणो महाबलः
07097041a अद्रीणां भिद्यमानानामन्तरिक्षे शितैः शरैः
07097041c शब्देन प्राद्रवन्राजन्गजाश्वरथपत्तयः
07097042a अश्मचूर्णैः समाकीर्णा मनुष्याश्च वयांसि च
07097042c नाशक्नुवन्नवस्थातुं भ्रमरैरिव दंशिताः
07097043a हतशिष्टा विरुधिरा भिन्नमस्तकपिण्डिकाः
07097043c कुञ्जराः संन्यवर्तन्त युयुधानरथं प्रथि
07097044a ततः शब्दः समभवत्तव सैन्यस्य मारिष
07097044c माधवेनार्द्यमानस्य सागरस्येव दारुणः
07097045a तं शब्दं तुमुलं श्रुत्वा द्रोणो यन्तारमब्रवीत्
07097045c एष सूत रणे क्रुद्धः सात्वतानां महारथः
07097046a दारयन्बहुधा सैन्यं रणे चरति कालवत्
07097046c यत्रैष शब्दस्तुमुलस्तत्र सूत रथं नय
07097047a पाषाणयोधिभिर्नूनं युयुधानः समागतः
07097047c तथा हि रथिनः सर्वे ह्रियन्ते विद्रुतैर्हयैः
07097048a विशस्त्रकवचा रुग्णास्तत्र तत्र पतन्ति च
07097048c न शक्नुवन्ति यन्तारः संयन्तुं तुमुले हयान्
07097049a इत्येवं ब्रुवतो राजन्भारद्वाजस्य धीमतः
07097049c प्रत्युवाच ततो यन्ता द्रोणं शस्त्रभृतां वरम्
07097050a आयुष्मन्द्रवते सैन्यं कौरवेयं समन्ततः
07097050c पश्य योधान्रणे भिन्नान्धावमानांस्ततस्ततः
07097051a एते च सहिताः शूराः पाञ्चालाः पाण्डवैः सह
07097051c त्वामेव हि जिघांसन्तः प्राद्रवन्ति समन्ततः
07097052a अत्र कार्यं समाधत्स्व प्राप्तकालमरिंदम
07097052c स्थाने वा गमने वापि दूरं यातश्च सात्यकिः
07097053a तथैवं वदतस्तस्य भारद्वाजस्य मारिष
07097053c प्रत्यदृश्यत शैनेयो निघ्नन्बहुविधान्रथान्
07097054a ते वध्यमानाः समरे युयुधानेन तावकाः
07097054c युयुधानरथं त्यक्त्वा द्रोणानीकाय दुद्रुवुः
07097055a यैस्तु दुःशासनः सार्धं रथैः पूर्वं न्यवर्तत
07097055c ते भीतास्त्वभ्यधावन्त सर्वे द्रोणरथं प्रति
07098001  संजय उवाच
07098001a दुःशासनरथं दृष्ट्वा समीपे पर्यवस्थितम्
07098001c भारद्वाजस्ततो वाक्यं दुःशासनमथाब्रवीत्
07098002a दुःशासन रथाः सर्वे कस्मादेते प्रविद्रुताः
07098002c कच्चित्क्षेमं तु नृपतेः कच्चिज्जीवति सैन्धवः
07098003a राजपुत्रो भवानत्र राजभ्राता महारथः
07098003c किमर्थं द्रवसे युद्धे यौवराज्यमवाप्य हि
07098004a स्वयं वैरं महत्कृत्वा पाञ्चालैः पाण्डवैः सह
07098004c एकं सात्यकिमासाद्य कथं भीतोऽसि संयुगे
07098005a न जानीषे पुरा त्वं तु गृह्णन्नक्षान्दुरोदरे
07098005c शरा ह्येते भविष्यन्ति दारुणाशीविषोपमाः
07098006a अप्रियाणां च वचनं पाण्डवेषु विशेषतः
07098006c द्रौपद्याश्च परिक्लेशस्त्वन्मूलो ह्यभवत्पुरा
07098007a क्व ते मानश्च दर्पश्च क्व च तद्वीर गर्जितम्
07098007c आशीविषसमान्पार्थान्कोपयित्वा क्व यास्यसि
07098008a शोच्येयं भारती सेना राजा चैव सुयोधनः
07098008c यस्य त्वं कर्कशो भ्राता पलायनपरायणः
07098009a ननु नाम त्वया वीर दीर्यमाणा भयार्दिता
07098009c स्वबाहुबलमास्थाय रक्षितव्या ह्यनीकिनी
07098009e स त्वमद्य रणं त्यक्त्वा भीतो हर्षयसे परान्
07098010a विद्रुते त्वयि सैन्यस्य नायके शत्रुसूदन
07098010c कोऽन्यः स्थास्यति संग्रामे भीतो भीते व्यपाश्रये
07098011a एकेन सात्वतेनाद्य युध्यमानस्य चानघ
07098011c पलायने तव मतिः संग्रामाद्धि प्रवर्तते
07098012a यदा गाण्डीवधन्वानं भीमसेनं च कौरव
07098012c यमौ च युधि द्रष्टासि तदा त्वं किं करिष्यसि
07098013a युधि फल्गुनबाणानां सूर्याग्निसमतेजसाम्
07098013c न तुल्याः सात्यकिशरा येषां भीतः पलायसे
07098014a यदि तावत्कृता बुद्धिः पलायनपरायणा
07098014c पृथिवी धर्मराजस्य शमेनैव प्रदीयताम्
07098015a यावत्फल्गुननाराचा निर्मुक्तोरगसंनिभाः
07098015c नाविशन्ति शरीरं ते तावत्संशाम्य पाण्डवैः
07098016a यावत्ते पृथिवीं पार्था हत्वा भ्रातृशतं रणे
07098016c नाक्षिपन्ति महात्मानस्तावत्संशाम्य पाण्डवैः
07098017a यावन्न क्रुध्यते राजा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः
07098017c कृष्णश्च समरश्लाघी तावत्संशाम्य पाण्डवैः
07098018a यावद्भीमो महाबाहुर्विगाह्य महतीं चमूम्
07098018c सोदरांस्ते न मृद्नाति तावत्संशाम्य पाण्डवैः
07098019a पूर्वमुक्तश्च ते भ्राता भीष्मेण स सुयोधनः
07098019c अजेयाः पाण्डवाः संख्ये सौम्य संशाम्य पाण्डवैः
07098019e न च तत्कृतवान्मन्दस्तव भ्राता सुयोधनः
07098020a स युद्धे धृतिमास्थाय यत्तो युध्यस्व पाण्डवैः
07098020c गच्छ तूर्णं रथेनैव तत्र तिष्ठति सात्यकिः
07098021a त्वया हीनं बलं ह्येतद्विद्रविष्यति भारत
07098021c आत्मार्थं योधय रणे सात्यकिं सत्यविक्रमम्
07098022a एवमुक्तस्तव सुतो नाब्रवीत्किंचिदप्यसौ
07098022c श्रुतं चाश्रुतवत्कृत्वा प्रायाद्येन स सात्यकिः
07098023a सैन्येन महता युक्तो म्लेच्छानामनिवर्तिनाम्
07098023c आसाद्य च रणे यत्तो युयुधानमयोधयत्
07098024a द्रोणोऽपि रथिनां श्रेष्ठः पाञ्चालान्पाण्डवांस्तथा
07098024c अभ्यद्रवत संक्रुद्धो जवमास्थाय मध्यमम्
07098025a प्रविश्य च रणे द्रोणः पाञ्चालानां वरूथिनीम्
07098025c द्रावयामास योधान्वै शतशोऽथ सहस्रशः
07098026a ततो द्रोणो महाराज नाम विश्राव्य संयुगे
07098026c पाण्डुपाञ्चालमत्स्यानां प्रचक्रे कदनं महत्
07098027a तं जयन्तमनीकानि भारद्वाजं ततस्ततः
07098027c पाञ्चालपुत्रो द्युतिमान्वीरकेतुः समभ्ययात्
07098028a स द्रोणं पञ्चभिर्विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः
07098028c ध्वजमेकेन विव्याध सारथिं चास्य सप्तभिः
07098029a तत्राद्भुतं महाराज दृष्टवानस्मि �