% Mahabharata: Asvamedhikaparvan % Last updated: Sun Apr 07 2024 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 14001001 vaizaMpAyana uvAca 14001001a kRtodakaM tu rAjAnaM dhRtarASTraM yudhiSThiraH 14001001c puraskRtya mahAbAhur uttatArAkulendriyaH 14001002a uttIrya ca mahIpAlo bASpavyAkulalocanaH 14001002c papAta tIre gaGgAyA vyAdhaviddha iva dvipaH 14001003a taM sIdamAnaM jagrAha bhImaH kRSNena coditaH 14001003c maivam ity abravIc cainaM kRSNaH parabalArdanaH 14001004a tam ArtaM patitaM bhUmau nizvasantaM punaH punaH 14001004c dadRzuH pANDavA rAjan dharmAtmAnaM yudhiSThiram 14001005a taM dRSTvA dInamanasaM gatasattvaM janezvaram 14001005c bhUyaH zokasamAviSTAH pANDavAH samupAvizan 14001006a rAjA ca dhRtarASTras tam upAsIno mahAbhujaH 14001006c vAkyam Aha mahAprAjJo mahAzokaprapIDitam 14001007a uttiSTha kuruzArdUla kuru kAryam anantaram 14001007c kSatradharmeNa kauravya jiteyam avanis tvayA 14001008a tAM bhuGkSva bhrAtRbhiH sArdhaM suhRdbhiz ca janezvara 14001008c na zocitavyaM pazyAmi tvayA dharmabhRtAM vara 14001009a zocitavyaM mayA caiva gAndhAryA ca vizAM pate 14001009c putrair vihIno rAjyena svapnalabdhadhano yathA 14001010a azrutvA hitakAmasya vidurasya mahAtmanaH 14001010c vAkyAni sumahArthAni paritapyAmi durmatiH 14001011a uktavAn eSa mAM pUrvaM dharmAtmA divyadarzanaH 14001011c duryodhanAparAdhena kulaM te vinaziSyati 14001012a svasti ced icchase rAjan kulasyAtmana eva ca 14001012c vadhyatAm eSa duSTAtmA mando rAjA suyodhanaH 14001013a karNaz ca zakuniz caiva mainaM pazyatu karhi cit 14001013c dyUtasaMpAtam apy eSAm apramatto nivAraya 14001014a abhiSecaya rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 14001014c sa pAlayiSyati vazI dharmeNa pRthivIm imAm 14001015a atha necchasi rAjAnaM kuntIputraM yudhiSThiram 14001015c meDhIbhUtaH svayaM rAjyaM pratigRhNISva pArthiva 14001016a samaM sarveSu bhUteSu vartamAnaM narAdhipa 14001016c anujIvantu sarve tvAM jJAtayo jJAtivardhana 14001017a evaM bruvati kaunteya vidure dIrghadarzini 14001017c duryodhanam ahaM pApam anvavartaM vRthAmatiH 14001018a azrutvA hy asya vIrasya vAkyAni madhurANy aham 14001018c phalaM prApya mahad duHkhaM nimagnaH zokasAgare 14001019a vRddhau hi te svaH pitarau pazyAvAM duHkhitau nRpa 14001019c na zocitavyaM bhavatA pazyAmIha janAdhipa 14002001 vaizaMpAyana uvAca 14002001a evam uktas tu rAjJA sa dhRtarASTreNa dhImatA 14002001c tUSNIM babhUva medhAvI tam uvAcAtha kezavaH 14002002a atIva manasA zokaH kriyamANo janAdhipa 14002002c saMtApayati vaitasya pUrvapretAn pitAmahAn 14002003a yajasva vividhair yajJair bahubhiH svAptadakSiNaiH 14002003c devAMs tarpaya somena svadhayA ca pitqn api 14002004a tvadvidhasya mahAbuddhe naitad adyopapadyate 14002004c viditaM veditavyaM te kartavyam api te kRtam 14002005a zrutAz ca rAjadharmAs te bhISmAd bhAgIrathIsutAt 14002005c kRSNadvaipAyanAc caiva nAradAd vidurAt tathA 14002006a nemAm arhasi mUDhAnAM vRttiM tvam anuvartitum 14002006c pitRpaitAmahIM vRttim AsthAya dhuram udvaha 14002007a yuktaM hi yazasA kSatraM svargaM prAptum asaMzayam 14002007c na hi kaz cana zUrANAM nihato 'tra parAGmukhaH 14002008a tyaja zokaM mahArAja bhavitavyaM hi tat tathA 14002008c na zakyAs te punar draSTuM tvayA hy asmin raNe hatAH 14002009a etAvad uktvA govindo dharmarAjaM yudhiSThiram 14002009c virarAma mahAtejAs tam uvAca yudhiSThiraH 14002010a govinda mayi yA prItis tava sA viditA mama 14002010c sauhRdena tathA premNA sadA mAm anukampase 14002011a priyaM tu me syAt sumahat kRtaM cakragadAdhara 14002011c zrIman prItena manasA sarvaM yAdavanandana 14002012a yadi mAm anujAnIyAd bhavAn gantuM tapovanam 14002012c na hi zAntiM prapazyAmi ghAtayitvA pitAmaham 14002012e karNaM ca puruSavyAghraM saMgrAmeSv apalAyinam 14002013a karmaNA yena mucyeyam asmAt krUrAd ariMdama 14002013c karmaNas tad vidhatsveha yena zudhyati me manaH 14002014a tam evaMvAdinaM vyAsas tataH provAca dharmavit 14002014c sAntvayan sumahAtejAH zubhaM vacanam arthavat 14002015a akRtA te matis tAta punar bAlyena muhyase 14002015c kim AkAze vayaM sarve pralapAma muhur muhuH 14002016a viditAH kSatradharmAs te yeSAM yuddhena jIvikA 14002016c yathA pravRtto nRpatir nAdhibandhena yujyate 14002017a mokSadharmAz ca nikhilA yAthAtathyena te zrutAH 14002017c asakRc caiva saMdehAz chinnAs te kAmajA mayA 14002018a azraddadhAno durmedhA luptasmRtir asi dhruvam 14002018c maivaM bhava na te yuktam idam ajJAnam IdRzam 14002019a prAyazcittAni sarvANi viditAni ca te 'nagha 14002019c yuddhadharmAz ca te sarve dAnadharmAz ca te zrutAH 14002020a sa kathaM sarvadharmajJaH sarvAgamavizAradaH 14002020c parimuhyasi bhUyas tvam ajJAnAd iva bhArata 14003001 vyAsa uvAca 14003001a yudhiSThira tava prajJA na samyag iti me matiH 14003001c na hi kaz cit svayaM martyaH svavazaH kurute kriyAH 14003002a IzvareNa niyukto 'yaM sAdhv asAdhu ca mAnavaH 14003002c karoti puruSaH karma tatra kA paridevanA 14003003a AtmAnaM manyase cAtha pApakarmANam antataH 14003003c zRNu tatra yathA pApam apakRSyeta bhArata 14003004a tapobhiH kratubhiz caiva dAnena ca yudhiSThira 14003004c taranti nityaM puruSA ye sma pApAni kurvate 14003005a yajJena tapasA caiva dAnena ca narAdhipa 14003005c pUyante rAjazArdUla narA duSkRtakarmiNaH 14003006a asurAz ca surAz caiva puNyahetor makhakriyAm 14003006c prayatante mahAtmAnas tasmAd yajJAH parAyaNam 14003007a yajJair eva mahAtmAno babhUvur adhikAH surAH 14003007c tato devAH kriyAvanto dAnavAn abhyadharSayan 14003008a rAjasUyAzvamedhau ca sarvamedhaM ca bhArata 14003008c naramedhaM ca nRpate tvam Ahara yudhiSThira 14003009a yajasva vAjimedhena vidhivad dakSiNAvatA 14003009c bahukAmAnnavittena rAmo dAzarathir yathA 14003010a yathA ca bharato rAjA dauHSantiH pRthivIpatiH 14003010c zAkuntalo mahAvIryas tava pUrvapitAmahaH 14003011 yudhiSThira uvAca 14003011a asaMzayaM vAjimedhaH pAvayet pRthivIm api 14003011c abhiprAyas tu me kaz cit taM tvaM zrotum ihArhasi 14003012a imaM jJAtivadhaM kRtvA sumahAntaM dvijottama 14003012c dAnam alpaM na zakyAmi dAtuM vittaM ca nAsti me 14003013a na ca bAlAn imAn dInAn utsahe vasu yAcitum 14003013c tathaivArdravraNAn kRcchre vartamAnAn nRpAtmajAn 14003014a svayaM vinAzya pRthivIM yajJArthe dvijasattama 14003014c karam AhArayiSyAmi kathaM zokaparAyaNAn 14003015a duryodhanAparAdhena vasudhA vasudhAdhipAH 14003015c pranaSTA yojayitvAsmAn akIrtyA munisattama 14003016a duryodhanena pRthivI kSayitA vittakAraNAt 14003016c kozaz cApi vizIrNo 'sau dhArtarASTrasya durmateH 14003017a pRthivI dakSiNA cAtra vidhiH prathamakalpikaH 14003017c vidvadbhiH paridRSTo 'yaM ziSTo vidhiviparyayaH 14003018a na ca pratinidhiM kartuM cikIrSAmi tapodhana 14003018c atra me bhagavan samyak sAcivyaM kartum arhasi 14003019 vaizaMpAyana uvAca 14003019a evam uktas tu pArthena kRSNadvaipAyanas tadA 14003019c muhUrtam anusaMcintya dharmarAjAnam abravIt 14003020a vidyate draviNaM pArtha girau himavati sthitam 14003020c utsRSTaM brAhmaNair yajJe maruttasya mahIpateH 14003020e tad Anayasva kaunteya paryAptaM tad bhaviSyati 14003021 yudhiSThira uvAca 14003021a kathaM yajJe maruttasya draviNaM tat samAcitam 14003021c kasmiMz ca kAle sa nRpo babhUva vadatAM vara 14003022 vyAsa uvAca 14003022a yadi zuzrUSase pArtha zRNu kAraMdhamaM nRpam 14003022c yasmin kAle mahAvIryaH sa rAjAsIn mahAdhanaH 14004001 yudhiSThira uvAca 14004001a zuzrUSe tasya dharmajJa rAjarSeH parikIrtanam 14004001c dvaipAyana maruttasya kathAM prabrUhi me 'nagha 14004002 vyAsa uvAca 14004002a AsIt kRtayuge pUrvaM manur daNDadharaH prabhuH 14004002c tasya putro maheSvAsaH prajAtir iti vizrutaH 14004003a prajAter abhavat putraH kSupa ity abhivizrutaH 14004003c kSupasya putras tv ikSvAkur mahIpAlo 'bhavat prabhuH 14004004a tasya putrazataM rAjann AsIt paramadhArmikam 14004004c tAMs tu sarvAn mahIpAlAn ikSvAkur akarot prabhuH 14004005a teSAM jyeSThas tu viMzo 'bhUt pratimAnaM dhanuSmatAm 14004005c viMzasya putraH kalyANo viviMzo nAma bhArata 14004006a viviMzasya sutA rAjan babhUvur daza paJca ca 14004006c sarve dhanuSi vikrAntA brahmaNyAH satyavAdinaH 14004007a dAnadharmaratAH santaH satataM priyavAdinaH 14004007c teSAM jyeSThaH khanInetraH sa tAn sarvAn apIDayat 14004008a khanInetras tu vikrAnto jitvA rAjyam akaNTakam 14004008c nAzaknod rakSituM rAjyaM nAnvarajyanta taM prajAH 14004009a tam apAsya ca tad rASTraM tasya putraM suvarcasam 14004009c abhyaSiJcata rAjendra muditaM cAbhavat tadA 14004010a sa pitur vikriyAM dRSTvA rAjyAn nirasanaM tathA 14004010c niyato vartayAm Asa prajAhitacikIrSayA 14004011a brahmaNyaH satyavAdI ca zuciH zamadamAnvitaH 14004011c prajAs taM cAnvarajyanta dharmanityaM manasvinam 14004012a tasya dharmapravRttasya vyazIryat kozavAhanam 14004012c taM kSINakozaM sAmantAH samantAt paryapIDayan 14004013a sa pIDyamAno bahubhiH kSINakozas tv avAhanaH 14004013c Artim Archat parAM rAjA saha bhRtyaiH pureNa ca 14004014a na cainaM parihartuM te 'zaknuvan parisaMkSaye 14004014c samyagvRtto hi rAjA sa dharmanityo yudhiSThira 14004015a yadA tu paramAm ArtiM gato 'sau sapuro nRpaH 14004015c tataH pradadhmau sa karaM prAdurAsIt tato balam 14004016a tatas tAn ajayat sarvAn prAtisImAn narAdhipAn 14004016c etasmAt kAraNAd rAjan vizrutaH sa karaMdhamaH 14004017a tasya kAraMdhamaH putras tretAyugamukhe 'bhavat 14004017c indrAd anavaraH zrImAn devair api sudurjayaH 14004018a tasya sarve mahIpAlA vartante sma vaze tadA 14004018c sa hi samrAD abhUt teSAM vRttena ca balena ca 14004019a avikSin nAma dharmAtmA zauryeNendrasamo 'bhavat 14004019c yajJazIlaH karmaratir dhRtimAn saMyatendriyaH 14004020a tejasAdityasadRzaH kSamayA pRthivIsamaH 14004020c bRhaspatisamo buddhyA himavAn iva susthiraH 14004021a karmaNA manasA vAcA damena prazamena ca 14004021c manAMsy ArAdhayAm Asa prajAnAM sa mahIpatiH 14004022a ya Ije hayamedhAnAM zatena vidhivat prabhuH 14004022c yAjayAm Asa yaM vidvAn svayam evAGgirAH prabhuH 14004023a tasya putro 'ticakrAma pitaraM guNavattayA 14004023c marutto nAma dharmajJaz cakravartI mahAyazAH 14004024a nAgAyutasamaprANaH sAkSAd viSNur ivAparaH 14004024c sa yakSyamANo dharmAtmA zAtakumbhamayAny uta 14004024e kArayAm Asa zubhrANi bhAjanAni sahasrazaH 14004025a meruM parvatam AsAdya himavatpArzva uttare 14004025c kAJcanaH sumahAn pAdas tatra karma cakAra saH 14004026a tataH kuNDAni pAtrIz ca piTharANy AsanAni ca 14004026c cakruH suvarNakartAro yeSAM saMkhyA na vidyate 14004027a tasyaiva ca samIpe sa yajJavATo babhUva ha 14004027c Ije tatra sa dharmAtmA vidhivat pRthivIpatiH 14004027e maruttaH sahitaiH sarvaiH prajApAlair narAdhipaH 14005001 yudhiSThira uvAca 14005001a kathaMvIryaH samabhavat sa rAjA vadatAM varaH 14005001c kathaM ca jAtarUpeNa samayujyata sa dvija 14005002a kva ca tat sAMprataM dravyaM bhagavann avatiSThate 14005002c kathaM ca zakyam asmAbhis tad avAptuM tapodhana 14005003 vyAsa uvAca 14005003a asurAz caiva devAz ca dakSasyAsan prajApateH 14005003c apatyaM bahulaM tAta te 'spardhanta parasparam 14005004a tathaivAGgirasaH putrau vratatulyau babhUvatuH 14005004c bRhaspatir bRhattejAH saMvartaz ca tapodhanaH 14005005a tAv api spardhinau rAjan pRthag AstAM parasparam 14005005c bRhaspatiz ca saMvartaM bAdhate sma punaH punaH 14005006a sa bAdhyamAnaH satataM bhrAtrA jyeSThena bhArata 14005006c arthAn utsRjya digvAsA vanavAsam arocayat 14005007a vAsavo 'py asurAn sarvAn nirjitya ca nihatya ca 14005007c indratvaM prApya lokeSu tato vavre purohitam 14005007e putram aGgiraso jyeSThaM viprazreSThaM bRhaspatim 14005008a yAjyas tv aGgirasaH pUrvam AsId rAjA karaMdhamaH 14005008c vIryeNApratimo loke vRttena ca balena ca 14005008e zatakratur ivaujasvI dharmAtmA saMzitavrataH 14005009a vAhanaM yasya yodhAz ca dravyANi vividhAni ca 14005009c dhyAnAd evAbhavad rAjan mukhavAtena sarvazaH 14005010a sa guNaiH pArthivAn sarvAn vaze cakre narAdhipaH 14005010c saMjIvya kAlam iSTaM ca sazarIro divaM gataH 14005011a babhUva tasya putras tu yayAtir iva dharmavit 14005011c avikSin nAma zatrukSit sa vaze kRtavAn mahIm 14005011e vikrameNa guNaiz caiva pitevAsIt sa pArthivaH 14005012a tasya vAsavatulyo 'bhUn marutto nAma vIryavAn 14005012c putras tam anuraktAbhUt pRthivI sAgarAmbarA 14005013a spardhate satataM sa sma devarAjena pArthivaH 14005013c vAsavo 'pi maruttena spardhate pANDunandana 14005014a zuciH sa guNavAn AsIn maruttaH pRthivIpatiH 14005014c yatamAno 'pi yaM zakro na vizeSayati sma ha 14005015a so 'zaknuvan vizeSAya samAhUya bRhaspatim 14005015c uvAcedaM vaco devaiH sahito harivAhanaH 14005016a bRhaspate maruttasya mA sma kArSIH kathaM cana 14005016c daivaM karmAtha vA pitryaM kartAsi mama cet priyam 14005017a ahaM hi triSu lokeSu surANAM ca bRhaspate 14005017c indratvaM prAptavAn eko maruttas tu mahIpatiH 14005018a kathaM hy amartyaM brahmaMs tvaM yAjayitvA surAdhipam 14005018c yAjayer mRtyusaMyuktaM maruttam avizaGkayA 14005019a mAM vA vRNISva bhadraM te maruttaM vA mahIpatim 14005019c parityajya maruttaM vA yathAjoSaM bhajasva mAm 14005020a evam uktaH sa kauravya devarAjJA bRhaspatiH 14005020c muhUrtam iva saMcintya devarAjAnam abravIt 14005021a tvaM bhUtAnAm adhipatis tvayi lokAH pratiSThitAH 14005021c namucer vizvarUpasya nihantA tvaM balasya ca 14005022a tvam Ajahartha devAnAm eko vIra zriyaM parAm 14005022c tvaM bibharSi bhuvaM dyAM ca sadaiva balasUdana 14005023a paurohityaM kathaM kRtvA tava devagaNezvara 14005023c yAjayeyam ahaM martyaM maruttaM pAkazAsana 14005024a samAzvasihi deveza nAhaM martyAya karhi cit 14005024c grahISyAmi sruvaM yajJe zRNu cedaM vaco mama 14005025a hiraNyaretaso 'mbhaH syAt parivarteta medinI 14005025c bhAsaM ca na raviH kuryAn matsatyaM vicaled yadi 14005026a bRhaspativacaH zrutvA zakro vigatamatsaraH 14005026c prazasyainaM vivezAtha svam eva bhavanaM tadA 14006001 vyAsa uvAca 14006001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14006001c bRhaspatez ca saMvAdaM maruttasya ca bhArata 14006002a devarAjasya samayaM kRtam AGgirasena ha 14006002c zrutvA marutto nRpatir manyum AhArayat tadA 14006003a saMkalpya manasA yajJaM karaMdhamasutAtmajaH 14006003c bRhaspatim upAgamya vAgmI vacanam abravIt 14006004a bhagavan yan mayA pUrvam abhigamya tapodhana 14006004c kRto 'bhisaMdhir yajJAya bhavato vacanAd guro 14006005a tam ahaM yaSTum icchAmi saMbhArAH saMbhRtAz ca me 14006005c yAjyo 'smi bhavataH sAdho tat prApnuhi vidhatsva ca 14006006 bRhaspatir uvAca 14006006a na kAmaye yAjayituM tvAm ahaM pRthivIpate 14006006c vRto 'smi devarAjena pratijJAtaM ca tasya me 14006007 marutta uvAca 14006007a pitryam asmi tava kSetraM bahu manye ca te bhRzam 14006007c na cAsmy ayAjyatAM prApto bhajamAnaM bhajasva mAm 14006008 bRhaspatir uvAca 14006008a amartyaM yAjayitvAhaM yAjayiSye na mAnuSam 14006008c marutta gaccha vA mA vA nivRtto 'smy adya yAjanAt 14006009a na tvAM yAjayitAsmy adya vRNu tvaM yam ihecchasi 14006009c upAdhyAyaM mahAbAho yas te yajJaM kariSyati 14006010 vyAsa uvAca 14006010a evam uktas tu nRpatir marutto vrIDito 'bhavat 14006010c pratyAgacchac ca saMvigno dadarza pathi nAradam 14006011a devarSiNA samAgamya nAradena sa pArthivaH 14006011c vidhivat prAJjalis tasthAv athainaM nArado 'bravIt 14006012a rAjarSe nAtihRSTo 'si kaccit kSemaM tavAnagha 14006012c kva gato 'si kuto vedam aprItisthAnam Agatam 14006013a zrotavyaM cen mayA rAjan brUhi me pArthivarSabha 14006013c vyapaneSyAmi te manyuM sarvayatnair narAdhipa 14006014a evam ukto maruttas tu nAradena maharSiNA 14006014c vipralambham upAdhyAyAt sarvam eva nyavedayat 14006015a gato 'smy aGgirasaH putraM devAcAryaM bRhaspatim 14006015c yajJArtham RtvijaM draSTuM sa ca mAM nAbhyanandata 14006016a pratyAkhyAtaz ca tenAhaM jIvituM nAdya kAmaye 14006016c parityaktaz ca guruNA dUSitaz cAsmi nArada 14006017a evam uktas tu rAjJA sa nAradaH pratyuvAca ha 14006017c AvikSitaM mahArAja vAcA saMjIvayann iva 14006018a rAjann aGgirasaH putraH saMvarto nAma dhArmikaH 14006018c caGkramIti dizaH sarvA digvAsA mohayan prajAH 14006019a taM gaccha yadi yAjyaM tvAM na vAJchati bRhaspatiH 14006019c prasannas tvAM mahArAja saMvarto yAjayiSyati 14006020 marutta uvAca 14006020a saMjIvito 'haM bhavatA vAkyenAnena nArada 14006020c pazyeyaM kva nu saMvartaM zaMsa me vadatAM vara 14006021a kathaM ca tasmai varteyaM kathaM mAM na parityajet 14006021c pratyAkhyAtaz ca tenApi nAhaM jIvitum utsahe 14006022 nArada uvAca 14006022a unmattaveSaM bibhrat sa caGkramIti yathAsukham 14006022c vArANasIM tu nagarIm abhIkSNam upasevate 14006023a tasyA dvAraM samAsAdya nyasethAH kuNapaM kva cit 14006023c taM dRSTvA yo nivarteta sa saMvarto mahIpate 14006024a taM pRSThato 'nugacchethA yatra gacchet sa vIryavAn 14006024c tam ekAnte samAsAdya prAJjaliH zaraNaM vrajeH 14006025a pRcchet tvAM yadi kenAhaM tavAkhyAta iti sma ha 14006025c brUyAs tvaM nAradeneti saMtapta iva zatruhan 14006026a sa cet tvAm anuyuJjIta mamAbhigamanepsayA 14006026c zaMsethA vahnim ArUDhaM mAm api tvam azaGkayA 14006027 vyAsa uvAca 14006027a sa tatheti pratizrutya pUjayitvA ca nAradam 14006027c abhyanujJAya rAjarSir yayau vArANasIM purIm 14006028a tatra gatvA yathoktaM sa puryA dvAre mahAyazAH 14006028c kuNapaM sthApayAm Asa nAradasya vacaH smaran 14006029a yaugapadyena vipraz ca sa purIdvAram Avizat 14006029c tataH sa kuNapaM dRSTvA sahasA sa nyavartata 14006030a sa taM nivRttam AlakSya prAJjaliH pRSThato 'nvagAt 14006030c AvikSito mahIpAlaH saMvartam upazikSitum 14006031a sa enaM vijane dRSTvA pAMsubhiH kardamena ca 14006031c zleSmaNA cApi rAjAnaM SThIvanaiz ca samAkirat 14006032a sa tathA bAdhyamAno 'pi saMvartena mahIpatiH 14006032c anvagAd eva tam RSiM prAJjaliH saMprasAdayan 14006033a tato nivRtya saMvartaH parizrAnta upAvizat 14006033c zItalacchAyam AsAdya nyagrodhaM bahuzAkhinam 14007001 saMvarta uvAca 14007001a katham asmi tvayA jJAtaH kena vA kathito 'smi te 14007001c etad AcakSva me tattvam icchase cet priyaM mama 14007002a satyaM te bruvataH sarve saMpatsyante manorathAH 14007002c mithyA tu bruvato mUrdhA saptadhA te phaliSyati 14007003 marutta uvAca 14007003a nAradena bhavAn mahyam AkhyAto hy aTatA pathi 14007003c guruputro mameti tvaM tato me prItir uttamA 14007004 saMvarta uvAca 14007004a satyam etad bhavAn Aha sa mAM jAnAti satriNam 14007004c kathayasvaitad ekaM me kva nu saMprati nAradaH 14007005 marutta uvAca 14007005a bhavantaM kathayitvA tu mama devarSisattamaH 14007005c tato mAm abhyanujJAya praviSTo havyavAhanam 14007006 vyAsa uvAca 14007006a zrutvA tu pArthivasyaitat saMvartaH parayA mudA 14007006c etAvad aham apy enaM kuryAm iti tadAbravIt 14007007a tato maruttam unmatto vAcA nirbhartsayann iva 14007007c rUkSayA brAhmaNo rAjan punaH punar athAbravIt 14007008a vAtapradhAnena mayA svacittavazavartinA 14007008c evaM vikRtarUpeNa kathaM yAjitum icchasi 14007009a bhrAtA mama samarthaz ca vAsavena ca satkRtaH 14007009c vartate yAjane caiva tena karmANi kAraya 14007010a gRhaM svaM caiva yAjyAz ca sarvA gRhyAz ca devatAH 14007010c pUrvajena mamAkSiptaM zarIraM varjitaM tv idam 14007011a nAhaM tenAnanujJAtas tvAm AvikSita karhi cit 14007011c yAjayeyaM kathaM cid vai sa hi pUjyatamo mama 14007012a sa tvaM bRhaspatiM gaccha tam anujJApya cAvraja 14007012c tato 'haM yAjayiSye tvAM yadi yaSTum ihecchasi 14007013 marutta uvAca 14007013a bRhaspatiM gataH pUrvam ahaM saMvarta tac chRNu 14007013c na mAM kAmayate yAjyam asau vAsavavAritaH 14007014a amaraM yAjyam AsAdya mAm RSe mA sma mAnuSam 14007014c yAjayethA maruttaM tvaM martyadharmANam Aturam 14007015a spardhate ca mayA vipra sadA vai sa hi pArthivaH 14007015c evam astv iti cApy ukto bhrAtrA te balavRtrahA 14007016a sa mAm abhigataM premNA yAjyavan na bubhUSati 14007016c devarAjam upAzritya tad viddhi munipuMgava 14007017a so 'ham icchAmi bhavatA sarvasvenApi yAjitum 14007017c kAmaye samatikrAntuM vAsavaM tvatkRtair guNaiH 14007018a na hi me vartate buddhir gantuM brahman bRhaspatim 14007018c pratyAkhyAto hi tenAsmi tathAnapakRte sati 14007019 saMvarta uvAca 14007019a cikIrSasi yathAkAmaM sarvam etat tvayi dhruvam 14007019c yadi sarvAn abhiprAyAn kartAsi mama pArthiva 14007020a yAjyamAnaM mayA hi tvAM bRhaspatipuraMdarau 14007020c dviSetAM samabhikruddhAv etad ekaM samarthaya 14007021a sthairyam atra kathaM te syAt sa tvaM niHsaMzayaM kuru 14007021c kupitas tvAM na hIdAnIM bhasma kuryAM sabAndhavam 14007022 marutta uvAca 14007022a yAvat tapet sahasrAMzus tiSTheraMz cApi parvatAH 14007022c tAval lokAn na labheyaM tyajeyaM saMgataM yadi 14007023a mA cApi zubhabuddhitvaM labheyam iha karhi cit 14007023c samyag jJAne vaiSaye vA tyajeyaM saMgataM yadi 14007024 saMvarta uvAca 14007024a AvikSita zubhA buddhir dhIyatAM tava karmasu 14007024c yAjanaM hi mamApy evaM vartate tvayi pArthiva 14007025a saMvidhAsye ca te rAjann akSayaM dravyam uttamam 14007025c yena devAn sagandharvAJ zakraM cAbhibhaviSyasi 14007026a na tu me vartate buddhir dhane yAjyeSu vA punaH 14007026c vipriyaM tu cikIrSAmi bhrAtuz cendrasya cobhayoH 14007027a gamayiSyAmi cendreNa samatAm api te dhruvam 14007027c priyaM ca te kariSyAmi satyam etad bravImi te 14008001 saMvarta uvAca 14008001a girer himavataH pRSThe muJjavAn nAma parvataH 14008001c tapyate yatra bhagavAMs tapo nityam umApatiH 14008002a vanaspatInAM mUleSu TaGkeSu zikhareSu ca 14008002c guhAsu zailarAjasya yathAkAmaM yathAsukham 14008003a umAsahAyo bhagavAn yatra nityaM mahezvaraH 14008003c Aste zUlI mahAtejA nAnAbhUtagaNAvRtaH 14008004a tatra rudrAz ca sAdhyAz ca vizve 'tha vasavas tathA 14008004c yamaz ca varuNaz caiva kuberaz ca sahAnugaH 14008005a bhUtAni ca pizAcAz ca nAsatyAv azvinAv api 14008005c gandharvApsarasaz caiva yakSA devarSayas tathA 14008006a AdityA marutaz caiva yAtudhAnAz ca sarvazaH 14008006c upAsante mahAtmAnaM bahurUpam umApatim 14008007a ramate bhagavAMs tatra kuberAnucaraiH saha 14008007c vikRtair vikRtAkAraiH krIDadbhiH pRthivIpate 14008007e zriyA jvalan dRzyate vai bAlAdityasamadyutiH 14008008a na rUpaM dRzyate tasya saMsthAnaM vA kathaM cana 14008008c nirdeSTuM prANibhiH kaiz cit prAkRtair mAMsalocanaiH 14008009a noSNaM na ziziraM tatra na vAyur na ca bhAskaraH 14008009c na jarA kSutpipAse vA na mRtyur na bhayaM nRpa 14008010a tasya zailasya pArzveSu sarveSu jayatAM vara 14008010c dhAtavo jAtarUpasya razmayaH savitur yathA 14008011a rakSyante te kuberasya sahAyair udyatAyudhaiH 14008011c cikIrSadbhiH priyaM rAjan kuberasya mahAtmanaH 14008012a tasmai bhagavate kRtvA namaH zarvAya vedhase 14008012c rudrAya zitikaNThAya surUpAya suvarcase 14008013a kapardine karAlAya haryakSNe varadAya ca 14008013c tryakSNe pUSNo dantabhide vAmanAya zivAya ca 14008014a yAmyAyAvyaktakezAya sadvRtte zaMkarAya ca 14008014c kSemyAya harinetrAya sthANave puruSAya ca 14008015a harikezAya muNDAya kRzAyottAraNAya ca 14008015c bhAskarAya sutIrthAya devadevAya raMhase 14008016a uSNISiNe suvaktrAya sahasrAkSAya mIDhuSe 14008016c girizAya prazAntAya yataye cIravAsase 14008017a bilvadaNDAya siddhAya sarvadaNDadharAya ca 14008017c mRgavyAdhAya mahate dhanvine 'tha bhavAya ca 14008018a varAya saumyavaktrAya pazuhastAya varSiNe 14008018c hiraNyabAhave rAjann ugrAya pataye dizAm 14008019a pazUnAM pataye caiva bhUtAnAM pataye tathA 14008019c vRSAya mAtRbhaktAya senAnye madhyamAya ca 14008020a sruvahastAya pataye dhanvine bhArgavAya ca 14008020c ajAya kRSNanetrAya virUpAkSAya caiva ha 14008021a tIkSNadaMSTrAya tIkSNAya vaizvAnaramukhAya ca 14008021c mahAdyutaye 'naGgAya sarvAGgAya prajAvate 14008022a tathA zukrAdhipataye pRthave kRttivAsase 14008022c kapAlamAline nityaM suvarNamukuTAya ca 14008023a mahAdevAya kRSNAya tryambakAyAnaghAya ca 14008023c krodhanAya nRzaMsAya mRdave bAhuzAline 14008024a daNDine taptatapase tathaiva krUrakarmaNe 14008024c sahasrazirase caiva sahasracaraNAya ca 14008024e namaH svadhAsvarUpAya bahurUpAya daMSTriNe 14008025a pinAkinaM mahAdevaM mahAyoginam avyayam 14008025c trizUlapANiM varadaM tryambakaM bhuvanezvaram 14008026a tripuraghnaM trinayanaM trilokezaM mahaujasam 14008026c prabhavaM sarvabhUtAnAM dhAraNaM dharaNIdharam 14008027a IzAnaM zaMkaraM sarvaM zivaM vizvezvaraM bhavam 14008027c umApatiM pazupatiM vizvarUpaM mahezvaram 14008028a virUpAkSaM dazabhujaM tiSyagovRSabhadhvajam 14008028c ugraM sthANuM zivaM ghoraM zarvaM gaurIzam Izvaram 14008029a zitikaNTham ajaM zukraM pRthuM pRthuharaM haram 14008029c vizvarUpaM virUpAkSaM bahurUpam umApatim 14008030a praNamya zirasA devam anaGgAGgaharaM haram 14008030c zaraNyaM zaraNaM yAhi mahAdevaM caturmukham 14008031a evaM kRtvA namas tasmai mahAdevAya raMhase 14008031c mahAtmane kSitipate tat suvarNam avApsyasi 14008031e suvarNam AhariSyantas tatra gacchantu te narAH 14008032 vyAsa uvAca 14008032a ity uktaH sa vacas tasya cakre kAraMdhamAtmajaH 14008032c tato 'timAnuSaM sarvaM cakre yajJasya saMvidhim 14008032e sauvarNAni ca bhANDAni saMcakrus tatra zilpinaH 14008033a bRhaspatis tu tAM zrutvA maruttasya mahIpateH 14008033c samRddhim ati devebhyaH saMtApam akarod bhRzam 14008034a sa tapyamAno vaivarNyaM kRzatvaM cAgamat param 14008034c bhaviSyati hi me zatruH saMvarto vasumAn iti 14008035a taM zrutvA bhRzasaMtaptaM devarAjo bRhaspatim 14008035c abhigamyAmaravRtaH provAcedaM vacas tadA 14009001 indra uvAca 14009001a kaccit sukhaM svapiSi tvaM bRhaspate; kaccin manojJAH paricArakAs te 14009001c kaccid devAnAM sukhakAmo 'si vipra; kaccid devAs tvAM paripAlayanti 14009002 bRhaspatir uvAca 14009002a sukhaM zaye 'haM zayane mahendra; tathA manojJAH paricArakA me 14009002c tathA devAnAM sukhakAmo 'smi zakra; devAz ca mAM subhRzaM pAlayanti 14009003 indra uvAca 14009003a kuto duHkhaM mAnasaM dehajaM vA; pANDur vivarNaz ca kutas tvam adya 14009003c AcakSva me tad dvija yAvad etAn; nihanmi sarvAMs tava duHkhakartqn 14009004 bRhaspatir uvAca 14009004a maruttam Ahur maghavan yakSyamANaM; mahAyajJenottamadakSiNena 14009004c taM saMvarto yAjayiteti me zrutaM; tad icchAmi na sa taM yAjayeta 14009005 indra uvAca 14009005a sarvAn kAmAn anujAto 'si vipra; yas tvaM devAnAM mantrayase purodhAH 14009005c ubhau ca te janmamRtyU vyatItau; kiM saMvartas tava kartAdya vipra 14009006 bRhaspatir uvAca 14009006a devaiH saha tvam asurAn saMpraNudya; jighAMsase 'dyApy uta sAnubandhAn 14009006c yaM yaM samRddhaM pazyasi tatra tatra; duHkhaM sapatneSu samRddhabhAvaH 14009007a ato 'smi devendra vivarNarUpaH; sapatno me vardhate tan nizamya 14009007c sarvopAyair maghavan saMniyaccha; saMvartaM vA pArthivaM vA maruttam 14009008 indra uvAca 14009008a ehi gaccha prahito jAtavedo; bRhaspatiM paridAtuM marutte 14009008c ayaM vai tvA yAjayitA bRhaspatis; tathAmaraM caiva kariSyatIti 14009009 agnir uvAca 14009009a ayaM gacchAmi tava zakrAdya dUto; bRhaspatiM paridAtuM marutte 14009009c vAcaM satyAM puruhUtasya kartuM; bRhaspatez cApacitiM cikIrSuH 14009010 vyAsa uvAca 14009010a tataH prAyAd dhUmaketur mahAtmA; vanaspatIn vIrudhaz cAvamRdnan 14009010c kAmAd dhimAnte parivartamAnaH; kASThAtigo mAtarizveva nardan 14009011 marutta uvAca 14009011a Azcaryam adya pazyAmi rUpiNaM vahnim Agatam 14009011c AsanaM salilaM pAdyaM gAM copAnaya vai mune 14009012 agnir uvAca 14009012a AsanaM salilaM pAdyaM pratinandAmi te 'nagha 14009012c indreNa tu samAdiSTaM viddhi mAM dUtam Agatam 14009013 marutta uvAca 14009013a kaccic chrImAn devarAjaH sukhI ca; kaccic cAsmAn prIyate dhUmaketo 14009013c kaccid devAz cAsya vaze yathAvat; tad brUhi tvaM mama kArtsnyena deva 14009014 agnir uvAca 14009014a zakro bhRzaM susukhI pArthivendra; prItiM cecchaty ajarAM vai tvayA saH 14009014c devAz ca sarve vazagAs tasya rAjan; saMdezaM tvaM zRNu me devarAjJaH 14009015a yadarthaM mAM prAhiNot tvatsakAzaM; bRhaspatiM paridAtuM marutte 14009015c ayaM gurur yAjayitA nRpa tvAM; martyaM santam amaraM tvAM karotu 14009016 marutta uvAca 14009016a saMvarto 'yaM yAjayitA dvijo me; bRhaspater aJjalir eSa tasya 14009016c nAsau devaM yAjayitvA mahendraM; martyaM santaM yAjayann adya zobhet 14009017 agnir uvAca 14009017a ye vai lokA devaloke mahAntaH; saMprApsyase tAn devarAjaprasAdAt 14009017c tvAM ced asau yAjayed vai bRhaspatir; nUnaM svargaM tvaM jayeH kIrtiyuktaH 14009018a tathA lokA mAnuSA ye ca divyAH; prajApatez cApi ye vai mahAntaH 14009018c te te jitA devarAjyaM ca kRtsnaM; bRhaspatiz ced yAjayet tvAM narendra 14009019 saMvarta uvAca 14009019a mAsmAn evaM tvaM punar AgAH kathaM cid; bRhaspatiM paridAtuM marutte 14009019c mA tvAM dhakSye cakSuSA dAruNena; saMkruddho 'haM pAvaka tan nibodha 14009020 vyAsa uvAca 14009020a tato devAn agamad dhUmaketur; dAhAd bhIto vyathito 'zvatthaparNavat 14009020c taM vai dRSTvA prAha zakro mahAtmA; bRhaspateH saMnidhau havyavAham 14009021a yat tvaM gataH prahito jAtavedo; bRhaspatiM paridAtuM marutte 14009021c tat kiM prAha sa nRpo yakSyamANaH; kaccid vacaH pratigRhNAti tac ca 14009022 agnir uvAca 14009022a na te vAcaM rocayate marutto; bRhaspater aJjaliM prAhiNot saH 14009022c saMvarto mAM yAjayitety abhIkSNaM; punaH punaH sa mayA procyamAnaH 14009023a uvAcedaM mAnuSA ye ca divyAH; prajApater ye ca lokA mahAntaH 14009023c tAMz cel labheyaM saMvidaM tena kRtvA; tathApi neccheyam iti pratItaH 14009024 indra uvAca 14009024a punar bhavAn pArthivaM taM sametya; vAkyaM madIyaM prApaya svArthayuktam 14009024c punar yady ukto na kariSyate vacas; tato vajraM saMprahartAsmi tasmai 14009025 agnir uvAca 14009025a gandharvarAD yAtv ayaM tatra dUto; bibhemy ahaM vAsava tatra gantum 14009025c saMrabdho mAm abravIt tIkSNaroSaH; saMvarto vAkyaM caritabrahmacaryaH 14009026a yady AgaccheH punar evaM kathaM cid; bRhaspatiM paridAtuM marutte 14009026c daheyaM tvAM cakSuSA dAruNena; saMkruddha ity etad avaihi zakra 14009027 indra uvAca 14009027a tvam evAnyAn dahase jAtavedo; na hi tvad anyo vidyate bhasmakartA 14009027c tvatsaMsparzAt sarvaloko bibhety; azraddheyaM vadase havyavAha 14009028 agnir uvAca 14009028a divaM devendra pRthivIM caiva sarvAM; saMveSTayes tvaM svabalenaiva zakra 14009028c evaMvidhasyeha satas tavAsau; kathaM vRtras tridivaM prAg jahAra 14009029 indra uvAca 14009029a na caNDikA jaGgamA no kareNur; na vArisomaM prapibAmi vahne 14009029c na durbale vai visRjAmi vajraM; ko me 'sukhAya praharen manuSyaH 14009030a pravrAjayeyaM kAlakeyAn pRthivyAm; apAkarSaM dAnavAn antarikSAt 14009030c divaH prahrAdam avasAnam AnayaM; ko me 'sukhAya prahareta martyaH 14009031 agnir uvAca 14009031a yatra zaryAtiM cyavano yAjayiSyan; sahAzvibhyAM somam agRhNad ekaH 14009031c taM tvaM kruddhaH pratyaSedhIH purastAc; charyAtiyajJaM smara taM mahendra 14009032a vajraM gRhItvA ca puraMdara tvaM; saMprAhArSIz cyavanasyAtighoram 14009032c sa te vipraH saha vajreNa bAhum; apAgRhNAt tapasA jAtamanyuH 14009033a tato roSAt sarvato ghorarUpaM; sapatnaM te janayAm Asa bhUyaH 14009033c madaM nAmAsuraM vizvarUpaM; yaM tvaM dRSTvA cakSuSI saMnyamIlaH 14009034a hanur ekA jagatIsthA tathaikA; divaM gatA mahato dAnavasya 14009034c sahasraM dantAnAM zatayojanAnAM; sutIkSNAnAM ghorarUpaM babhUva 14009035a vRttAH sthUlA rajatastambhavarNA; daMSTrAz catasro dve zate yojanAnAm 14009035c sa tvAM dantAn vidazann abhyadhAvaj; jighAMsayA zUlam udyamya ghoram 14009036a apazyas tvaM taM tadA ghorarUpaM; sarve tv anye dadRzur darzanIyam 14009036c yasmAd bhItaH prAJjalis tvaM maharSim; AgacchethAH zaraNaM dAnavaghna 14009037a kSatrAd evaM brahmabalaM garIyo; na brahmataH kiM cid anyad garIyaH 14009037c so 'haM jAnan brahmatejo yathAvan; na saMvartaM gantum icchAmi zakra 14010001 indra uvAca 14010001a evam etad brahmabalaM garIyo; na brahmataH kiM cid anyad garIyaH 14010001c AvikSitasya tu balaM na mRSye; vajram asmai prahariSyAmi ghoram 14010002a dhRtarASTra prahito gaccha maruttaM; saMvartena sahitaM taM vadasva 14010002c bRhaspatiM tvam upazikSasva rAjan; vajraM vA te prahariSyAmi ghoram 14010003 vyAsa uvAca 14010003a tato gatvA dhRtarASTro narendraM; provAcedaM vacanaM vAsavasya 14010003c gandharvaM mAM dhRtarASTraM nibodha; tvAm AgataM vaktukAmaM narendra 14010004a aindraM vAkyaM zRNu me rAjasiMha; yat prAha lokAdhipatir mahAtmA 14010004c bRhaspatiM yAjakaM tvaM vRNISva; vajraM vA te prahariSyAmi ghoram 14010004e vacaz ced etan na kariSyase me; prAhaitad etAvad acintyakarmA 14010005 marutta uvAca 14010005a tvaM caivaitad vettha puraMdaraz ca; vizvedevA vasavaz cAzvinau ca 14010005c mitradrohe niSkRtir vai yathaiva; nAstIti lokeSu sadaiva vAdaH 14010006a bRhaspatir yAjayitA mahendraM; devazreSThaM vajrabhRtAM variSTham 14010006c saMvarto mAM yAjayitAdya rAjan; na te vAkyaM tasya vA rocayAmi 14010007 gandharva uvAca 14010007a ghoro nAdaH zrUyate vAsavasya; nabhastale garjato rAjasiMha 14010007c vyaktaM vajraM mokSyate te mahendraH; kSemaM rAjaMz cintyatAm eSa kAlaH 14010008 vyAsa uvAca 14010008a ity evam ukto dhRtarASTreNa rAjA; zrutvA nAdaM nadato vAsavasya 14010008c taponityaM dharmavidAM variSThaM; saMvartaM taM jJApayAm Asa kAryam 14010009 marutta uvAca 14010009a imam azmAnaM plavamAnam ArAd; adhvA dUraM tena na dRzyate 'dya 14010009c prapadye 'haM zarma viprendra tvattaH; prayaccha tasmAd abhayaM vipramukhya 14010010a ayam AyAti vai vajrI dizo vidyotayan daza 14010010c amAnuSeNa ghoreNa sadasyAs trAsitA hi naH 14010011 saMvarta uvAca 14010011a bhayaM zakrAd vyetu te rAjasiMha; praNotsye 'haM bhayam etat sughoram 14010011c saMstambhinyA vidyayA kSipram eva; mA bhais tvam asmAd bhava cApi pratItaH 14010012a ahaM saMstambhayiSyAmi mA bhais tvaM zakrato nRpa 14010012c sarveSAm eva devAnAM kSapitAny AyudhAni me 14010013a dizo vajraM vrajatAM vAyur etu; varSaM bhUtvA nipatatu kAnaneSu 14010013c ApaH plavantv antarikSe vRthA ca; saudAminI dRzyatAM mA bibhas tvam 14010014a atho vahnis trAtu vA sarvatas te; kAmaM varSaM varSatu vAsavo vA 14010014c vajraM tathA sthApayatAM ca vAyur; mahAghoraM plavamAnaM jalaughaiH 14010015 marutta uvAca 14010015a ghoraH zabdaH zrUyate vai mahAsvano; vajrasyaiSa sahito mArutena 14010015c AtmA hi me pravyathate muhur muhur; na me svAsthyaM jAyate cAdya vipra 14010016 saMvarta uvAca 14010016a vajrAd ugrAd vyetu bhayaM tavAdya; vAto bhUtvA hanmi narendra vajram 14010016c bhayaM tyaktvA varam anyaM vRNISva; kaM te kAmaM tapasA sAdhayAmi 14010017 marutta uvAca 14010017a indraH sAkSAt sahasAbhyetu vipra; havir yajJe pratigRhNAtu caiva 14010017c svaM svaM dhiSNyaM caiva juSantu devAH; sutaM somaM pratigRhNantu caiva 14010018 saMvarta uvAca 14010018a ayam indro haribhir AyAti rAjan; devaiH sarvaiH sahitaH somapIthI 14010018c mantrAhUto yajJam imaM mayAdya; pazyasvainaM mantravisrastakAyam 14010019 vyAsa uvAca 14010019a tato devaiH sahito devarAjo; rathe yuktvA tAn harIn vAjimukhyAn 14010019c AyAd yajJam adhi rAjJaH pipAsur; AvikSitasyAprameyasya somam 14010020a tam AyAntaM sahitaM devasaMghaiH; pratyudyayau sapurodhA maruttaH 14010020c cakre pUjAM devarAjAya cAgryAM; yathAzAstraM vidhivat prIyamANaH 14010021 saMvarta uvAca 14010021a svAgataM te puruhUteha vidvan; yajJo 'dyAyaM saMnihite tvayIndra 14010021c zozubhyate balavRtraghna bhUyaH; pibasva somaM sutam udyataM mayA 14010022 marutta uvAca 14010022a zivena mAM pazya namaz ca te 'stu; prApto yajJaH saphalaM jIvitaM me 14010022c ayaM yajJaM kurute me surendra; bRhaspater avaro janmanA yaH 14010023 indra uvAca 14010023a jAnAmi te gurum enaM tapodhanaM; bRhaspater anujaM tigmatejasam 14010023c yasyAhvAnAd Agato 'haM narendra; prItir me 'dya tvayi manyuH pranaSTaH 14010024 saMvarta uvAca 14010024a yadi prItas tvam asi vai devarAja; tasmAt svayaM zAdhi yajJe vidhAnam 14010024c svayaM sarvAn kuru mArgAn surendra; jAnAtv ayaM sarvalokaz ca deva 14010025 vyAsa uvAca 14010025a evam uktas tv AGgirasena zakraH; samAdideza svayam eva devAn 14010025c sabhAH kriyantAm AvasathAz ca mukhyAH; sahasrazaz citrabhaumAH samRddhAH 14010026a kLptasthUNAH kurutArohaNAni; gandharvANAm apsarasAM ca zIghram 14010026c yeSu nRtyerann apsarasaH sahasrazaH; svargoddezaH kriyatAM yajJavATaH 14010027a ity uktAs te cakrur Azu pratItA; divaukasaH zakravAkyAn narendra 14010027c tato vAkyaM prAha rAjAnam indraH; prIto rAjan pUjayAno maruttam 14010028a eSa tvayAham iha rAjan sametya; ye cApy anye tava pUrve narendrAH 14010028c sarvAz cAnyA devatAH prIyamANA; havis tubhyaM pratigRhNantu rAjan 14010029a AgneyaM vai lohitam AlabhantAM; vaizvadevaM bahurUpaM virAjan 14010029c nIlaM cokSANaM medhyam abhyAlabhantAM; calac chiznaM matpradiSTaM dvijendrAH 14010030a tato yajJo vavRdhe tasya rAjJo; yatra devAH svayam annAni jahruH 14010030c yasmiJ zakro brAhmaNaiH pUjyamAnaH; sadasyo 'bhUd dharimAn devarAjaH 14010031a tataH saMvartaz cityagato mahAtmA; yathA vahniH prajvalito dvitIyaH 14010031c havIMSy uccair Ahvayan devasaMghAJ; juhAvAgnau mantravat supratItaH 14010032a tataH pItvA balabhit somam agryaM; ye cApy anye somapA vai divaukasaH 14010032c sarve 'nujJAtAH prayayuH pArthivena; yathAjoSaM tarpitAH prItimantaH 14010033a tato rAjA jAtarUpasya rAzIn; pade pade kArayAm Asa hRSTaH 14010033c dvijAtibhyo visRjan bhUri vittaM; rarAja vitteza ivArihantA 14010034a tato vittaM vividhaM saMnidhAya; yathotsAhaM kArayitvA ca kozam 14010034c anujJAto guruNA saMnivRtya; zazAsa gAm akhilAM sAgarAntAm 14010035a evaMguNaH saMbabhUveha rAjA; yasya kratau tat suvarNaM prabhUtam 14010035c tat tvaM samAdAya narendra vittaM; yajasva devAMs tarpayAno vidhAnaiH 14010036 vaizaMpAyana uvAca 14010036a tato rAjA pANDavo hRSTarUpaH; zrutvA vAkyaM satyavatyAH sutasya 14010036c manaz cakre tena vittena yaSTuM; tato 'mAtyair mantrayAm Asa bhUyaH 14011001 vaizaMpAyana uvAca 14011001a ity ukte nRpatau tasmin vyAsenAdbhutakarmaNA 14011001c vAsudevo mahAtejAs tato vacanam Adade 14011002a taM nRpaM dInamanasaM nihatajJAtibAndhavam 14011002c upaplutam ivAdityaM sadhUmam iva pAvakam 14011003a nirviNNamanasaM pArthaM jJAtvA vRSNikulodvahaH 14011003c AzvAsayan dharmasutaM pravaktum upacakrame 14011004 vAsudeva uvAca 14011004a sarvaM jihmaM mRtyupadam ArjavaM brahmaNaH padam 14011004c etAvAJ jJAnaviSayaH kiM pralApaH kariSyati 14011005a naiva te niSThitaM karma naiva te zatravo jitAH 14011005c kathaM zatruM zarIrastham AtmAnaM nAvabudhyase 14011006a atra te vartayiSyAmi yathAdharmaM yathAzrutam 14011006c indrasya saha vRtreNa yathA yuddham avartata 14011007a vRtreNa pRthivI vyAptA purA kila narAdhipa 14011007c dRSTvA sa pRthivIM vyAptAM gandhasya viSaye hRte 14011007e dharAharaNadurgandho viSayaH samapadyata 14011008a zatakratuz cukopAtha gandhasya viSaye hRte 14011008c vRtrasya sa tataH kruddho vajraM ghoram avAsRjat 14011009a sa vadhyamAno vajreNa pRthivyAM bhUritejasA 14011009c viveza sahasaivApo jagrAha viSayaM tataH 14011010a vyAptAsv athApsu vRtreNa rase ca viSaye hRte 14011010c zatakratur abhikruddhas tAsu vajram avAsRjat 14011011a sa vadhyamAno vajreNa salile bhUritejasA 14011011c viveza sahasA jyotir jagrAha viSayaM tataH 14011012a vyApte jyotiSi vRtreNa rUpe 'tha viSaye hRte 14011012c zatakratur abhikruddhas tatra vajram avAsRjat 14011013a sa vadhyamAno vajreNa subhRzaM bhUritejasA 14011013c viveza sahasA vAyuM jagrAha viSayaM tataH 14011014a vyApte vAyau tu vRtreNa sparze 'tha viSaye hRte 14011014c zatakratur abhikruddhas tatra vajram avAsRjat 14011015a sa vadhyamAno vajreNa tasminn amitatejasA 14011015c AkAzam abhidudrAva jagrAha viSayaM tataH 14011016a AkAze vRtrabhUte ca zabde ca viSaye hRte 14011016c zatakratur abhikruddhas tatra vajram avAsRjat 14011017a sa vadhyamAno vajreNa tasminn amitatejasA 14011017c viveza sahasA zakraM jagrAha viSayaM tataH 14011018a tasya vRtragRhItasya mohaH samabhavan mahAn 14011018c rathaMtareNa taM tAta vasiSThaH pratyabodhayat 14011019a tato vRtraM zarIrasthaM jaghAna bharatarSabha 14011019c zatakratur adRzyena vajreNetIha naH zrutam 14011020a idaM dharmarahasyaM ca zakreNoktaM maharSiSu 14011020c RSibhiz ca mama proktaM tan nibodha narAdhipa 14012001 vAsudeva uvAca 14012001a dvividho jAyate vyAdhiH zArIro mAnasas tathA 14012001c parasparaM tayor janma nirdvaMdvaM nopalabhyate 14012002a zarIre jAyate vyAdhiH zArIro nAtra saMzayaH 14012002c mAnaso jAyate vyAdhir manasy eveti nizcayaH 14012003a zItoSNe caiva vAyuz ca guNA rAjaJ zarIrajAH 14012003c teSAM guNAnAM sAmyaM cet tad AhuH svasthalakSaNam 14012003e uSNena bAdhyate zItaM zItenoSNaM ca bAdhyate 14012004a sattvaM rajas tamaz ceti trayas tv AtmaguNAH smRtAH 14012004c teSAM guNAnAM sAmyaM cet tad AhuH svasthalakSaNam 14012004e teSAm anyatamotseke vidhAnam upadizyate 14012005a harSeNa bAdhyate zoko harSaH zokena bAdhyate 14012005c kaz cid duHkhe vartamAnaH sukhasya smartum icchati 14012005e kaz cit sukhe vartamAno duHkhasya smartum icchati 14012006a sa tvaM na duHkhI duHkhasya na sukhI susukhasya vA 14012006c smartum icchasi kaunteya diSTaM hi balavattaram 14012007a atha vA te svabhAvo 'yaM yena pArthAvakRSyase 14012007c dRSTvA sabhAgatAM kRSNAm ekavastrAM rajasvalAm 14012007e miSatAM pANDaveyAnAM na tat saMsmartum icchasi 14012008a pravrAjanaM ca nagarAd ajinaiz ca vivAsanam 14012008c mahAraNyanivAsaz ca na tasya smartum icchasi 14012009a jaTAsurAt pariklezaz citrasenena cAhavaH 14012009c saindhavAc ca pariklezo na tasya smartum icchasi 14012010a punar ajJAtacaryAyAM kIcakena padA vadhaH 14012010c yAjJasenyAs tadA pArtha na tasya smartum icchasi 14012011a yac ca te droNabhISmAbhyAM yuddham AsId ariMdama 14012011c manasaikena yoddhavyaM tat te yuddham upasthitam 14012011e tasmAd abhyupagantavyaM yuddhAya bharatarSabha 14012012a param avyaktarUpasya paraM muktvA svakarmabhiH 14012012c yatra naiva zaraiH kAryaM na bhRtyair na ca bandhubhiH 14012012e Atmanaikena yoddhavyaM tat te yuddham upasthitam 14012013a tasminn anirjite yuddhe kAm avasthAM gamiSyasi 14012013c etaj jJAtvA tu kaunteya kRtakRtyo bhaviSyasi 14012014a etAM buddhiM vinizcitya bhUtAnAm AgatiM gatim 14012014c pitRpaitAmahe vRtte zAdhi rAjyaM yathocitam 14013001 vAsudeva uvAca 14013001a na bAhyaM dravyam utsRjya siddhir bhavati bhArata 14013001c zArIraM dravyam utsRjya siddhir bhavati vA na vA 14013002a bAhyadravyavimuktasya zArIreSu ca gRdhyataH 14013002c yo dharmo yat sukhaM caiva dviSatAm astu tat tathA 14013003a dvyakSaras tu bhaven mRtyus tryakSaraM brahma zAzvatam 14013003c mameti dvyakSaro mRtyur na mameti ca zAzvatam 14013004a brahma mRtyuz ca tau rAjann Atmany eva vyavasthitau 14013004c adRzyamAnau bhUtAni yodhayetAm asaMzayam 14013005a avinAzo 'sya sattvasya niyato yadi bhArata 14013005c bhittvA zarIraM bhUtAnAm ahiMsAM pratipadyate 14013006a labdhvApi pRthivIM sarvAM sahasthAvarajaGgamAm 14013006c mamatvaM yasya naiva syAt kiM tayA sa kariSyati 14013007a atha vA vasataH pArtha vane vanyena jIvataH 14013007c mamatA yasya dravyeSu mRtyor Asye sa vartate 14013008a bAhyAntarANAM zatrUNAM svabhAvaM pazya bhArata 14013008c yan na pazyati tad bhUtaM mucyate sa mahAbhayAt 14013009a kAmAtmAnaM na prazaMsanti loke; na cAkAmAt kA cid asti pravRttiH 14013009c dAnaM hi vedAdhyayanaM tapaz ca; kAmena karmANi ca vaidikAni 14013010a vrataM yajJAn niyamAn dhyAnayogAn; kAmena yo nArabhate viditvA 14013010c yad yad dhy ayaM kAmayate sa dharmo; na yo dharmo niyamas tasya mUlam 14013011a atra gAthAH kAmagItAH kIrtayanti purAvidaH 14013011c zRNu saMkIrtyamAnAs tA nikhilena yudhiSThira 14013012a nAhaM zakyo 'nupAyena hantuM bhUtena kena cit 14013012c yo mAM prayatate hantuM jJAtvA praharaNe balam 14013012e tasya tasmin praharaNe punaH prAdurbhavAmy aham 14013013a yo mAM prayatate hantuM yajJair vividhadakSiNaiH 14013013c jaGgameSv iva karmAtmA punaH prAdurbhavAmy aham 14013014a yo mAM prayatate hantuM vedair vedAntasAdhanaiH 14013014c sthAvareSv iva zAntAtmA tasya prAdurbhavAmy aham 14013015a yo mAM prayatate hantuM dhRtyA satyaparAkramaH 14013015c bhAvo bhavAmi tasyAhaM sa ca mAM nAvabudhyate 14013016a yo mAM prayatate hantuM tapasA saMzitavrataH 14013016c tatas tapasi tasyAtha punaH prAdurbhavAmy aham 14013017a yo mAM prayatate hantuM mokSam AsthAya paNDitaH 14013017c tasya mokSaratisthasya nRtyAmi ca hasAmi ca 14013017e avadhyaH sarvabhUtAnAm aham ekaH sanAtanaH 14013018a tasmAt tvam api taM kAmaM yajJair vividhadakSiNaiH 14013018c dharmaM kuru mahArAja tatra te sa bhaviSyati 14013019a yajasva vAjimedhena vidhivad dakSiNAvatA 14013019c anyaiz ca vividhair yajJaiH samRddhair AptadakSiNaiH 14013020a mA te vyathAstu nihatAn bandhUn vIkSya punaH punaH 14013020c na zakyAs te punar draSTuM ye hatAsmin raNAjire 14013021a sa tvam iSTvA mahAyajJaiH samRddhair AptadakSiNaiH 14013021c loke kIrtiM parAM prApya gatim agryAM gamiSyasi 14014001 vaizaMpAyana uvAca 14014001a evaM bahuvidhair vAkyair munibhis tais tapodhanaiH 14014001c samAzvasyata rAjarSir hatabandhur yudhiSThiraH 14014002a so 'nunIto bhagavatA viSTarazravasA svayam 14014002c dvaipAyanena kRSNena devasthAnena cAbhibhUH 14014003a nAradenAtha bhImena nakulena ca pArthivaH 14014003c kRSNayA sahadevena vijayena ca dhImatA 14014004a anyaiz ca puruSavyAghrair brAhmaNaiH zAstradRSTibhiH 14014004c vyajahAc chokajaM duHkhaM saMtApaM caiva mAnasam 14014005a arcayAm Asa devAMz ca brAhmaNAMz ca yudhiSThiraH 14014005c kRtvAtha pretakAryANi bandhUnAM sa punar nRpaH 14014005e anvazAsata dharmAtmA pRthivIM sAgarAmbarAm 14014006a prazAntacetAH kauravyaH svarAjyaM prApya kevalam 14014006c vyAsaM ca nAradaM caiva tAMz cAnyAn abravIn nRpaH 14014007a AzvAsito 'haM prAg vRddhair bhavadbhir munipuMgavaiH 14014007c na sUkSmam api me kiM cid vyalIkam iha vidyate 14014008a arthaz ca sumahAn prApto yena yakSyAmi devatAH 14014008c puraskRtyeha bhavataH samAneSyAmahe makham 14014009a himavantaM tvayA guptA gamiSyAmaH pitAmaha 14014009c bahvAzcaryo hi dezaH sa zrUyate dvijasattama 14014010a tathA bhagavatA citraM kalyANaM bahu bhASitam 14014010c devarSiNA nAradena devasthAnena caiva ha 14014011a nAbhAgadheyaH puruSaH kaz cid evaMvidhAn gurUn 14014011c labhate vyasanaM prApya suhRdaH sAdhusaMmatAn 14014012a evam uktAs tu te rAjJA sarva eva maharSayaH 14014012c abhyanujJApya rAjAnaM tathobhau kRSNaphalgunau 14014012e pazyatAm eva sarveSAM tatraivAdarzanaM yayuH 14014013a tato dharmasuto rAjA tatraivopAvizat prabhuH 14014013c evaM nAtimahAn kAlaH sa teSAm abhyavartata 14014014a kurvatAM zaucakarmANi bhISmasya nidhane tadA 14014014c mahAdAnAni viprebhyo dadatAm aurdhvadaihikam 14014015a bhISmakarNapurogANAM kurUNAM kurunandana 14014015c sahito dhRtarASTreNa pradadAv aurdhvadaihikam 14014016a tato dattvA bahu dhanaM viprebhyaH pANDavarSabhaH 14014016c dhRtarASTraM puraskRtya viveza gajasAhvayam 14014017a sa samAzvAsya pitaraM prajJAcakSuSam Izvaram 14014017c anvazAd vai sa dharmAtmA pRthivIM bhrAtRbhiH saha 14015001 janamejaya uvAca 14015001a vijite pANDaveyais tu prazAnte ca dvijottama 14015001c rASTre kiM cakratur vIrau vAsudevadhanaMjayau 14015002 vaizaMpAyana uvAca 14015002a vijite pANDaveyais tu prazAnte ca vizAM pate 14015002c rASTre babhUvatur hRSTau vAsudevadhanaMjayau 14015003a vijahrAte mudA yuktau divi devezvarAv iva 14015003c tau vaneSu vicitreSu parvatAnAM ca sAnuSu 14015004a zaileSu ramaNIyeSu palvaleSu nadISu ca 14015004c caGkramyamANau saMhRSTAv azvinAv iva nandane 14015005a indraprasthe mahAtmAnau remAte kRSNapANDavau 14015005c pravizya tAM sabhAM ramyAM vijahrAte ca bhArata 14015006a tatra yuddhakathAz citrAH pariklezAMz ca pArthiva 14015006c kathAyoge kathAyoge kathayAm Asatus tadA 14015007a RSINAM devatAnAM ca vaMzAMs tAv Ahatus tadA 14015007c prIyamANau mahAtmAnau purANAv RSisattamau 14015008a madhurAs tu kathAz citrAz citrArthapadanizcayAH 14015008c nizcayajJaH sa pArthAya kathayAm Asa kezavaH 14015009a putrazokAbhisaMtaptaM jJAtInAM ca sahasrazaH 14015009c kathAbhiH zamayAm Asa pArthaM zaurir janArdanaH 14015010a sa tam AzvAsya vidhivad vidhAnajJo mahAtapAH 14015010c apahRtyAtmano bhAraM vizazrAmeva sAtvataH 14015011a tataH kathAnte govindo guDAkezam uvAca ha 14015011c sAntvayaJ zlakSNayA vAcA hetuyuktam idaM vacaH 14015012a vijiteyaM dharA kRtsnA savyasAcin paraMtapa 14015012c tvadbAhubalam Azritya rAjJA dharmasutena ha 14015013a asapatnAM mahIM bhuGkte dharmarAjo yudhiSThiraH 14015013c bhImasenaprabhAvena yamayoz ca narottama 14015014a dharmeNa rAjJA dharmajJa prAptaM rAjyam akaNTakam 14015014c dharmeNa nihataH saMkhye sa ca rAjA suyodhanaH 14015015a adharmarucayo lubdhAH sadA cApriyavAdinaH 14015015c dhArtarASTrA durAtmAnaH sAnubandhA nipAtitAH 14015016a prazAntAm akhilAM pArtha pRthivIM pRthivIpatiH 14015016c bhuGkte dharmasuto rAjA tvayA guptaH kurUdvaha 14015017a rame cAhaM tvayA sArdham araNyeSv api pANDava 14015017c kim u yatra jano 'yaM vai pRthA cAmitrakarzana 14015018a yatra dharmasuto rAjA yatra bhImo mahAbalaH 14015018c yatra mAdravatIputrau ratis tatra parA mama 14015019a tathaiva svargakalpeSu sabhoddezeSu bhArata 14015019c ramaNIyeSu puNyeSu sahitasya tvayAnagha 14015020a kAlo mahAMs tv atIto me zUraputram apazyataH 14015020c baladevaM ca kauravya tathAnyAn vRSNipuMgavAn 14015021a so 'haM gantum abhIpsAmi purIM dvAravatIM prati 14015021c rocatAM gamanaM mahyaM tavApi puruSarSabha 14015022a ukto bahuvidhaM rAjA tatra tatra yudhiSThiraH 14015022c sa ha bhISmeNa yad yuktam asmAbhiH zokakArite 14015023a ziSTo yudhiSThiro 'smAbhiH zAstA sann api pANDavaH 14015023c tena tac ca vacaH samyag gRhItaM sumahAtmanA 14015024a dharmaputre hi dharmajJe kRtajJe satyavAdini 14015024c satyaM dharmo matiz cAgryA sthitiz ca satataM sthirA 14015025a tad gatvA taM mahAtmAnaM yadi te rocate 'rjuna 14015025c asmadgamanasaMyuktaM vaco brUhi janAdhipam 14015026a na hi tasyApriyaM kuryAM prANatyAge 'py upasthite 14015026c kuto gantuM mahAbAho purIM dvAravatIM prati 14015027a sarvaM tv idam ahaM pArtha tvatprItihitakAmyayA 14015027c bravImi satyaM kauravya na mithyaitat kathaM cana 14015028a prayojanaM ca nirvRttam iha vAse mamArjuna 14015028c dhArtarASTro hato rAjA sabalaH sapadAnugaH 14015029a pRthivI ca vaze tAta dharmaputrasya dhImataH 14015029c sthitA samudravasanA sazailavanakAnanA 14015029e citA ratnair bahuvidhaiH kururAjasya pANDava 14015030a dharmeNa rAjA dharmajJaH pAtu sarvAM vasuMdharAm 14015030c upAsyamAno bahubhiH siddhaiz cApi mahAtmabhiH 14015030e stUyamAnaz ca satataM bandibhir bharatarSabha 14015031a tan mayA saha gatvAdya rAjAnaM kuruvardhanam 14015031c ApRccha kuruzArdUla gamanaM dvArakAM prati 14015032a idaM zarIraM vasu yac ca me gRhe; niveditaM pArtha sadA yudhiSThire 14015032c priyaz ca mAnyaz ca hi me yudhiSThiraH; sadA kurUNAm adhipo mahAmatiH 14015033a prayojanaM cApi nivAsakAraNe; na vidyate me tvad Rte mahAbhuja 14015033c sthitA hi pRthvI tava pArtha zAsane; guroH suvRttasya yudhiSThirasya ha 14015034a itIdam uktaM sa tadA mahAtmanA; janArdanenAmitavikramo 'rjunaH 14015034c tatheti kRcchrAd iva vAcam Irayaj; janArdanaM saMpratipUjya pArthiva 14016001 janamejaya uvAca 14016001a sabhAyAM vasatos tasyAM nihatyArIn mahAtmanoH 14016001c kezavArjunayoH kA nu kathA samabhavad dvija 14016002 vaizaMpAyana uvAca 14016002a kRSNena sahitaH pArthaH svarAjyaM prApya kevalam 14016002c tasyAM sabhAyAM ramyAyAM vijahAra mudA yutaH 14016003a tataH kaM cit sabhoddezaM svargoddezasamaM nRpa 14016003c yadRcchayA tau muditau jagmatuH svajanAvRtau 14016004a tataH pratItaH kRSNena sahitaH pANDavo 'rjunaH 14016004c nirIkSya tAM sabhAM ramyAm idaM vacanam abravIt 14016005a viditaM te mahAbAho saMgrAme samupasthite 14016005c mAhAtmyaM devakImAtas tac ca te rUpam aizvaram 14016006a yat tu tad bhavatA proktaM tadA kezava sauhRdAt 14016006c tat sarvaM puruSavyAghra naSTaM me naSTacetasaH 14016007a mama kautUhalaM tv asti teSv artheSu punaH prabho 14016007c bhavAMz ca dvArakAM gantA nacirAd iva mAdhava 14016008a evam uktas tataH kRSNaH phalgunaM pratyabhASata 14016008c pariSvajya mahAtejA vacanaM vadatAM varaH 14016009a zrAvitas tvaM mayA guhyaM jJApitaz ca sanAtanam 14016009c dharmaM svarUpiNaM pArtha sarvalokAMz ca zAzvatAn 14016010a abuddhvA yan na gRhNIthAs tan me sumahad apriyam 14016010c nUnam azraddadhAno 'si durmedhAz cAsi pANDava 14016011a sa hi dharmaH suparyApto brahmaNaH padavedane 14016011c na zakyaM tan mayA bhUyas tathA vaktum azeSataH 14016012a paraM hi brahma kathitaM yogayuktena tan mayA 14016012c itihAsaM tu vakSyAmi tasminn arthe purAtanam 14016013a yathA tAM buddhim AsthAya gatim agryAM gamiSyasi 14016013c zRNu dharmabhRtAM zreSTha gadataH sarvam eva me 14016014a Agacchad brAhmaNaH kaz cit svargalokAd ariMdama 14016014c brahmalokAc ca durdharSaH so 'smAbhiH pUjito 'bhavat 14016015a asmAbhiH paripRSTaz ca yad Aha bharatarSabha 14016015c divyena vidhinA pArtha tac chRNuSvAvicArayan 14016016 brAhmaNa uvAca 14016016a mokSadharmaM samAzritya kRSNa yan mAnupRcchasi 14016016c bhUtAnAm anukampArthaM yan mohacchedanaM prabho 14016017a tat te 'haM saMpravakSyAmi yathAvan madhusUdana 14016017c zRNuSvAvahito bhUtvA gadato mama mAdhava 14016018a kaz cid vipras tapoyuktaH kAzyapo dharmavittamaH 14016018c AsasAda dvijaM kaM cid dharmANAm AgatAgamam 14016019a gatAgate subahuzo jJAnavijJAnapAragam 14016019c lokatattvArthakuzalaM jJAtAraM sukhaduHkhayoH 14016020a jAtImaraNatattvajJaM kovidaM puNyapApayoH 14016020c draSTAram uccanIcAnAM karmabhir dehinAM gatim 14016021a carantaM muktavat siddhaM prazAntaM saMyatendriyam 14016021c dIpyamAnaM zriyA brAhmyA kramamANaM ca sarvazaH 14016022a antardhAnagatijJaM ca zrutvA tattvena kAzyapaH 14016022c tathaivAntarhitaiH siddhair yAntaM cakradharaiH saha 14016023a saMbhASamANam ekAnte samAsInaM ca taiH saha 14016023c yadRcchayA ca gacchantam asaktaM pavanaM yathA 14016024a taM samAsAdya medhAvI sa tadA dvijasattamaH 14016024c caraNau dharmakAmo vai tapasvI susamAhitaH 14016024e pratipede yathAnyAyaM bhaktyA paramayA yutaH 14016025a vismitaz cAdbhutaM dRSTvA kAzyapas taM dvijottamam 14016025c paricAreNa mahatA guruM vaidyam atoSayat 14016026a prItAtmA copapannaz ca zrutacAritrasaMyutaH 14016026c bhAvena toSayac cainaM guruvRttyA paraMtapaH 14016027a tasmai tuSTaH sa ziSyAya prasanno 'thAbravId guruH 14016027c siddhiM parAm abhiprekSya zRNu tan me janArdana 14016028a vividhaiH karmabhis tAta puNyayogaiz ca kevalaiH 14016028c gacchantIha gatiM martyA devaloke 'pi ca sthitim 14016029a na kva cit sukham atyantaM na kva cic chAzvatI sthitiH 14016029c sthAnAc ca mahato bhraMzo duHkhalabdhAt punaH punaH 14016030a azubhA gatayaH prAptAH kaSTA me pApasevanAt 14016030c kAmamanyuparItena tRSNayA mohitena ca 14016031a punaH punaz ca maraNaM janma caiva punaH punaH 14016031c AhArA vividhA bhuktAH pItA nAnAvidhAH stanAH 14016032a mAtaro vividhA dRSTAH pitaraz ca pRthagvidhAH 14016032c sukhAni ca vicitrANi duHkhAni ca mayAnagha 14016033a priyair vivAso bahuzaH saMvAsaz cApriyaiH saha 14016033c dhananAzaz ca saMprApto labdhvA duHkhena tad dhanam 14016034a avamAnAH sukaSTAz ca parataH svajanAt tathA 14016034c zArIrA mAnasAz cApi vedanA bhRzadAruNAH 14016035a prAptA vimAnanAz cogrA vadhabandhAz ca dAruNAH 14016035c patanaM niraye caiva yAtanAz ca yamakSaye 14016036a jarA rogAz ca satataM vAsanAni ca bhUrizaH 14016036c loke 'sminn anubhUtAni dvaMdvajAni bhRzaM mayA 14016037a tataH kadA cin nirvedAn nikArAn nikRtena ca 14016037c lokatantraM parityaktaM duHkhArtena bhRzaM mayA 14016037e tataH siddhir iyaM prAptA prasAdAd Atmano mayA 14016038a nAhaM punar ihAgantA lokAn AlokayAmy aham 14016038c A siddher A prajAsargAd Atmano me gatiH zubhA 14016039a upalabdhA dvijazreSTha tatheyaM siddhir uttamA 14016039c itaH paraM gamiSyAmi tataH parataraM punaH 14016039e brahmaNaH padam avyagraM mA te bhUd atra saMzayaH 14016040a nAhaM punar ihAgantA martyalokaM paraMtapa 14016040c prIto 'smi te mahAprAjJa brUhi kiM karavANi te 14016041a yadIpsur upapannas tvaM tasya kAlo 'yam AgataH 14016041c abhijAne ca tad ahaM yadarthaM mA tvam AgataH 14016041e acirAt tu gamiSyAmi yenAhaM tvAm acUcudam 14016042a bhRzaM prIto 'smi bhavataz cAritreNa vicakSaNa 14016042c paripRccha yAvad bhavate bhASeyaM yat tavepsitam 14016043a bahu manye ca te buddhiM bhRzaM saMpUjayAmi ca 14016043c yenAhaM bhavatA buddho medhAvI hy asi kAzyapa 14017001 vAsudeva uvAca 14017001a tatas tasyopasaMgRhya pAdau praznAn sudurvacAn 14017001c papraccha tAMz ca sarvAn sa prAha dharmabhRtAM varaH 14017002 kAzyapa uvAca 14017002a kathaM zarIraM cyavate kathaM caivopapadyate 14017002c kathaM kaSTAc ca saMsArAt saMsaran parimucyate 14017003a AtmAnaM vA kathaM yuktvA tac charIraM vimuJcati 14017003c zarIrataz ca nirmuktaH katham anyat prapadyate 14017004a kathaM zubhAzubhe cAyaM karmaNI svakRte naraH 14017004c upabhuGkte kva vA karma videhasyopatiSThati 14017005 brAhmaNa uvAca 14017005a evaM saMcoditaH siddhaH praznAMs tAn pratyabhASata 14017005c AnupUrvyeNa vArSNeya yathA tan me vacaH zRNu 14017006 siddha uvAca 14017006a AyuHkIrtikarANIha yAni karmANi sevate 14017006c zarIragrahaNe 'nyasmiMs teSu kSINeSu sarvazaH 14017007a AyuHkSayaparItAtmA viparItAni sevate 14017007c buddhir vyAvartate cAsya vinAze pratyupasthite 14017008a sattvaM balaM ca kAlaM cApy aviditvAtmanas tathA 14017008c ativelam upAznAti tair viruddhAny anAtmavAn 14017009a yadAyam atikaSTAni sarvANy upaniSevate 14017009c atyartham api vA bhuGkte na vA bhuGkte kadA cana 14017010a duSTAnnaM viSamAnnaM ca so 'nyonyena virodhi ca 14017010c guru vApi samaM bhuGkte nAtijIrNe 'pi vA punaH 14017011a vyAyAmam atimAtraM vA vyavAyaM copasevate 14017011c satataM karmalobhAd vA prAptaM vegavidhAraNam 14017012a rasAtiyuktam annaM vA divAsvapnaM niSevate 14017012c apakvAnAgate kAle svayaM doSAn prakopayan 14017013a svadoSakopanAd rogaM labhate maraNAntikam 14017013c atha codbandhanAdIni parItAni vyavasyati 14017014a tasya taiH kAraNair jantoH zarIrAc cyavate yathA 14017014c jIvitaM procyamAnaM tad yathAvad upadhAraya 14017015a USmA prakupitaH kAye tIvravAyusamIritaH 14017015c zarIram anuparyeti sarvAn prANAn ruNaddhi vai 14017016a atyarthaM balavAn USmA zarIre parikopitaH 14017016c bhinatti jIvasthAnAni tAni marmANi viddhi ca 14017017a tataH savedanaH sadyo jIvaH pracyavate kSaran 14017017c zarIraM tyajate jantuz chidyamAneSu marmasu 14017017e vedanAbhiH parItAtmA tad viddhi dvijasattama 14017018a jAtImaraNasaMvignAH satataM sarvajantavaH 14017018c dRzyante saMtyajantaz ca zarIrANi dvijarSabha 14017019a garbhasaMkramaNe cApi marmaNAm atisarpaNe 14017019c tAdRzIm eva labhate vedanAM mAnavaH punaH 14017020a bhinnasaMdhir atha kledam adbhiH sa labhate naraH 14017020c yathA paJcasu bhUteSu saMzritatvaM nigacchati 14017020e zaityAt prakupitaH kAye tIvravAyusamIritaH 14017021a yaH sa paJcasu bhUteSu prANApAne vyavasthitaH 14017021c sa gacchaty Urdhvago vAyuH kRcchrAn muktvA zarIriNam 14017022a zarIraM ca jahAty eva nirucchvAsaz ca dRzyate 14017022c nirUSmA sa nirucchvAso niHzrIko gatacetanaH 14017023a brahmaNA saMparityakto mRta ity ucyate naraH 14017023c srotobhir yair vijAnAti indriyArthAJ zarIrabhRt 14017023e tair eva na vijAnAti prANam AhArasaMbhavam 14017024a tatraiva kurute kAye yaH sa jIvaH sanAtanaH 14017024c teSAM yad yad bhaved yuktaM saMnipAte kva cit kva cit 14017024e tat tan marma vijAnIhi zAstradRSTaM hi tat tathA 14017025a teSu marmasu bhinneSu tataH sa samudIrayan 14017025c Avizya hRdayaM jantoH sattvaM cAzu ruNaddhi vai 14017025e tataH sa cetano jantur nAbhijAnAti kiM cana 14017026a tamasA saMvRtajJAnaH saMvRteSv atha marmasu 14017026c sa jIvo niradhiSThAnaz cAvyate mAtarizvanA 14017027a tataH sa taM mahocchvAsaM bhRzam ucchvasya dAruNam 14017027c niSkrAman kampayaty Azu tac charIram acetanam 14017028a sa jIvaH pracyutaH kAyAt karmabhiH svaiH samAvRtaH 14017028c aGkitaH svaiH zubhaiH puNyaiH pApair vApy upapadyate 14017029a brAhmaNA jJAnasaMpannA yathAvac chrutanizcayAH 14017029c itaraM kRtapuNyaM vA taM vijAnanti lakSaNaiH 14017030a yathAndhakAre khadyotaM lIyamAnaM tatas tataH 14017030c cakSuSmantaH prapazyanti tathA taM jJAnacakSuSaH 14017031a pazyanty evaMvidhAH siddhA jIvaM divyena cakSuSA 14017031c cyavantaM jAyamAnaM ca yoniM cAnupravezitam 14017032a tasya sthAnAni dRSTAni trividhAnIha zAstrataH 14017032c karmabhUmir iyaM bhUmir yatra tiSThanti jantavaH 14017033a tataH zubhAzubhaM kRtvA labhante sarvadehinaH 14017033c ihaivoccAvacAn bhogAn prApnuvanti svakarmabhiH 14017034a ihaivAzubhakarmA tu karmabhir nirayaM gataH 14017034c avAk sa niraye pApo mAnavaH pacyate bhRzam 14017034e tasmAt sudurlabho mokSa AtmA rakSyo bhRzaM tataH 14017035a UrdhvaM tu jantavo gatvA yeSu sthAneSv avasthitAH 14017035c kIrtyamAnAni tAnIha tattvataH saMnibodha me 14017035e tac chrutvA naiSThikIM buddhiM budhyethAH karmanizcayAt 14017036a tArArUpANi sarvANi yac caitac candramaNDalam 14017036c yac ca vibhrAjate loke svabhAsA sUryamaNDalam 14017036e sthAnAny etAni jAnIhi narANAM puNyakarmaNAm 14017037a karmakSayAc ca te sarve cyavante vai punaH punaH 14017037c tatrApi ca vizeSo 'sti divi nIcoccamadhyamaH 14017038a na tatrApy asti saMtoSo dRSTvA dIptatarAM zriyam 14017038c ity etA gatayaH sarvAH pRthaktve samudIritAH 14017039a upapattiM tu garbhasya vakSyAmy aham ataH param 14017039c yathAvat tAM nigadataH zRNuSvAvahito dvija 14018001 brAhmaNa uvAca 14018001a zubhAnAm azubhAnAM ca neha nAzo 'sti karmaNAm 14018001c prApya prApya tu pacyante kSetraM kSetraM tathA tathA 14018002a yathA prasUyamAnas tu phalI dadyAt phalaM bahu 14018002c tathA syAd vipulaM puNyaM zuddhena manasA kRtam 14018003a pApaM cApi tathaiva syAt pApena manasA kRtam 14018003c purodhAya mano hIha karmaNy AtmA pravartate 14018004a yathA karmasamAdiSTaM kAmamanyusamAvRtaH 14018004c naro garbhaM pravizati tac cApi zRNu cottaram 14018005a zukraM zoNitasaMsRSTaM striyA garbhAzayaM gatam 14018005c kSetraM karmajam Apnoti zubhaM vA yadi vAzubham 14018006a saukSmyAd avyaktabhAvAc ca na sa kva cana sajjate 14018006c saMprApya brahmaNaH kAyaM tasmAt tad brahma zAzvatam 14018006e tad bIjaM sarvabhUtAnAM tena jIvanti jantavaH 14018007a sa jIvaH sarvagAtrANi garbhasyAvizya bhAgazaH 14018007c dadhAti cetasA sadyaH prANasthAneSv avasthitaH 14018007e tataH spandayate 'GgAni sa garbhaz cetanAnvitaH 14018008a yathA hi lohaniSyando niSikto bimbavigraham 14018008c upaiti tadvaj jAnIhi garbhe jIvapravezanam 14018009a lohapiNDaM yathA vahniH pravizaty abhitApayan 14018009c tathA tvam api jAnIhi garbhe jIvopapAdanam 14018010a yathA ca dIpaH zaraNaM dIpyamAnaH prakAzayet 14018010c evam eva zarIrANi prakAzayati cetanA 14018011a yad yac ca kurute karma zubhaM vA yadi vAzubham 14018011c pUrvadehakRtaM sarvam avazyam upabhujyate 14018012a tatas tat kSIyate caiva punaz cAnyat pracIyate 14018012c yAvat tan mokSayogasthaM dharmaM naivAvabudhyate 14018013a tatra dharmaM pravakSyAmi sukhI bhavati yena vai 14018013c AvartamAno jAtISu tathAnyonyAsu sattama 14018014a dAnaM vrataM brahmacaryaM yathoktavratadhAraNam 14018014c damaH prazAntatA caiva bhUtAnAM cAnukampanam 14018015a saMyamaz cAnRzaMsyaM ca parasvAdAnavarjanam 14018015c vyalIkAnAm akaraNaM bhUtAnAM yatra sA bhuvi 14018016a mAtApitroz ca zuzrUSA devatAtithipUjanam 14018016c gurupUjA ghRNA zaucaM nityam indriyasaMyamaH 14018017a pravartanaM zubhAnAM ca tat satAM vRttam ucyate 14018017c tato dharmaH prabhavati yaH prajAH pAti zAzvatIH 14018018a evaM satsu sadA pazyet tatra hy eSA dhruvA sthitiH 14018018c AcAro dharmam AcaSTe yasmin santo vyavasthitAH 14018019a teSu tad dharmanikSiptaM yaH sa dharmaH sanAtanaH 14018019c yas taM samabhipadyeta na sa durgatim ApnuyAt 14018020a ato niyamyate lokaH pramuhya dharmavartmasu 14018020c yas tu yogI ca muktaz ca sa etebhyo viziSyate 14018021a vartamAnasya dharmeNa puruSasya yathA tathA 14018021c saMsAratAraNaM hy asya kAlena mahatA bhavet 14018022a evaM pUrvakRtaM karma sarvo jantur niSevate 14018022c sarvaM tat kAraNaM yena nikRto 'yam ihAgataH 14018023a zarIragrahaNaM cAsya kena pUrvaM prakalpitam 14018023c ity evaM saMzayo loke tac ca vakSyAmy ataH param 14018024a zarIram AtmanaH kRtvA sarvabhUtapitAmahaH 14018024c trailokyam asRjad brahmA kRtsnaM sthAvarajaGgamam 14018025a tataH pradhAnam asRjac cetanA sA zarIriNAm 14018025c yayA sarvam idaM vyAptaM yAM loke paramAM viduH 14018026a iha tat kSaram ity uktaM paraM tv amRtam akSaram 14018026c trayANAM mithunaM sarvam ekaikasya pRthak pRthak 14018027a asRjat sarvabhUtAni pUrvasRSTaH prajApatiH 14018027c sthAvarANi ca bhUtAni ity eSA paurvikI zrutiH 14018028a tasya kAlaparImANam akarot sa pitAmahaH 14018028c bhUteSu parivRttiM ca punarAvRttim eva ca 14018029a yathAtra kaz cin medhAvI dRSTAtmA pUrvajanmani 14018029c yat pravakSyAmi tat sarvaM yathAvad upapadyate 14018030a sukhaduHkhe sadA samyag anitye yaH prapazyati 14018030c kAyaM cAmedhyasaMghAtaM vinAzaM karmasaMhitam 14018031a yac ca kiM cit sukhaM tac ca sarvaM duHkham iti smaran 14018031c saMsArasAgaraM ghoraM tariSyati sudustaram 14018032a jAtImaraNarogaiz ca samAviSTaH pradhAnavit 14018032c cetanAvatsu caitanyaM samaM bhUteSu pazyati 14018033a nirvidyate tataH kRtsnaM mArgamANaH paraM padam 14018033c tasyopadezaM vakSyAmi yAthAtathyena sattama 14018034a zAzvatasyAvyayasyAtha padasya jJAnam uttamam 14018034c procyamAnaM mayA vipra nibodhedam azeSataH 14019001 brAhmaNa uvAca 14019001a yaH syAd ekAyane lInas tUSNIM kiM cid acintayan 14019001c pUrvaM pUrvaM parityajya sa nirArambhako bhavet 14019002a sarvamitraH sarvasahaH samarakto jitendriyaH 14019002c vyapetabhayamanyuz ca kAmahA mucyate naraH 14019003a Atmavat sarvabhUteSu yaz caren niyataH zuciH 14019003c amAnI nirabhImAnaH sarvato mukta eva saH 14019004a jIvitaM maraNaM cobhe sukhaduHkhe tathaiva ca 14019004c lAbhAlAbhe priyadveSye yaH samaH sa ca mucyate 14019005a na kasya cit spRhayate nAvajAnAti kiM cana 14019005c nirdvaMdvo vItarAgAtmA sarvato mukta eva saH 14019006a anamitro 'tha nirbandhur anapatyaz ca yaH kva cit 14019006c tyaktadharmArthakAmaz ca nirAkAGkSI sa mucyate 14019007a naiva dharmI na cAdharmI pUrvopacitahA ca yaH 14019007c dhAtukSayaprazAntAtmA nirdvaMdvaH sa vimucyate 14019008a akarmA cAvikAGkSaz ca pazyaJ jagad azAzvatam 14019008c asvastham avazaM nityaM janmasaMsAramohitam 14019009a vairAgyabuddhiH satataM tApadoSavyapekSakaH 14019009c AtmabandhavinirmokSaM sa karoty acirAd iva 14019010a agandharasam asparzam azabdam aparigraham 14019010c arUpam anabhijJeyaM dRSTvAtmAnaM vimucyate 14019011a paJcabhUtaguNair hInam amUrtimad alepakam 14019011c aguNaM guNabhoktAraM yaH pazyati sa mucyate 14019012a vihAya sarvasaMkalpAn buddhyA zArIramAnasAn 14019012c zanair nirvANam Apnoti nirindhana ivAnalaH 14019013a vimuktaH sarvasaMskArais tato brahma sanAtanam 14019013c param Apnoti saMzAntam acalaM divyam akSaram 14019014a ataH paraM pravakSyAmi yogazAstram anuttamam 14019014c yaj jJAtvA siddham AtmAnaM loke pazyanti yoginaH 14019015a tasyopadezaM pazyAmi yathAvat tan nibodha me 14019015c yair dvAraiz cArayan nityaM pazyaty AtmAnam Atmani 14019016a indriyANi tu saMhRtya mana Atmani dhArayet 14019016c tIvraM taptvA tapaH pUrvaM tato yoktum upakramet 14019017a tapasvI tyaktasaMkalpo dambhAhaMkAravarjitaH 14019017c manISI manasA vipraH pazyaty AtmAnam Atmani 14019018a sa cec chaknoty ayaM sAdhur yoktum AtmAnam Atmani 14019018c tata ekAntazIlaH sa pazyaty AtmAnam Atmani 14019019a saMyataH satataM yukta AtmavAn vijitendriyaH 14019019c tathAyam AtmanAtmAnaM sAdhu yuktaH prapazyati 14019020a yathA hi puruSaH svapne dRSTvA pazyaty asAv iti 14019020c tathArUpam ivAtmAnaM sAdhu yuktaH prapazyati 14019021a iSIkAM vA yathA muJjAt kaz cin nirhRtya darzayet 14019021c yogI niSkRSTam AtmAnaM tathA saMpazyate tanau 14019022a muJjaM zarIraM tasyAhur iSIkAm Atmani zritAm 14019022c etan nidarzanaM proktaM yogavidbhir anuttamam 14019023a yadA hi yuktam AtmAnaM samyak pazyati dehabhRt 14019023c tadAsya nezate kaz cit trailokyasyApi yaH prabhuH 14019024a anyonyAz caiva tanavo yatheSTaM pratipadyate 14019024c vinivRtya jarAmRtyU na hRSyati na zocati 14019025a devAnAm api devatvaM yuktaH kArayate vazI 14019025c brahma cAvyayam Apnoti hitvA deham azAzvatam 14019026a vinazyatsv api lokeSu na bhayaM tasya jAyate 14019026c klizyamAneSu bhUteSu na sa klizyati kena cit 14019027a duHkhazokamayair ghoraiH saGgasnehasamudbhavaiH 14019027c na vicAlyeta yuktAtmA niHspRhaH zAntamAnasaH 14019028a nainaM zastrANi vidhyante na mRtyuz cAsya vidyate 14019028c nAtaH sukhataraM kiM cil loke kva cana vidyate 14019029a samyag yuktvA yadAtmAnam Atmany eva prapazyati 14019029c tadaiva na spRhayate sAkSAd api zatakratoH 14019030a nirvedas tu na gantavyo yuJjAnena kathaM cana 14019030c yogam ekAntazIlas tu yathA yuJjIta tac chRNu 14019031a dRSTapUrvAM dizaM cintya yasmin saMnivaset pure 14019031c purasyAbhyantare tasya manaz cAryaM na bAhyataH 14019032a purasyAbhyantare tiSThan yasminn Avasathe vaset 14019032c tasminn Avasathe dhAryaM sabAhyAbhyantaraM manaH 14019033a pracintyAvasathaM kRtsnaM yasmin kAye 'vatiSThate 14019033c tasmin kAye manaz cAryaM na kathaM cana bAhyataH 14019034a saMniyamyendriyagrAmaM nirghoSe nirjane vane 14019034c kAyam abhyantaraM kRtsnam ekAgraH paricintayet 14019035a dantAMs tAlu ca jihvAM ca galaM grIvAM tathaiva ca 14019035c hRdayaM cintayec cApi tathA hRdayabandhanam 14019036a ity uktaH sa mayA ziSyo medhAvI madhusUdana 14019036c papraccha punar evemaM mokSadharmaM sudurvacam 14019037a bhuktaM bhuktaM katham idam annaM koSThe vipacyate 14019037c kathaM rasatvaM vrajati zoNitaM jAyate katham 14019037e tathA mAMsaM ca medaz ca snAyvasthIni ca poSati 14019038a katham etAni sarvANi zarIrANi zarIriNAm 14019038c vardhante vardhamAnasya vardhate ca kathaM balam 14019038e nirojasAM niSkramaNaM malAnAM ca pRthak pRthak 14019039a kuto vAyaM prazvasiti ucchvasity api vA punaH 14019039c kaM ca dezam adhiSThAya tiSThaty AtmAyam Atmani 14019040a jIvaH kAyaM vahati cec ceSTayAnaH kalevaram 14019040c kiMvarNaM kIdRzaM caiva nivezayati vai manaH 14019040e yAthAtathyena bhagavan vaktum arhasi me 'nagha 14019041a iti saMparipRSTo 'haM tena vipreNa mAdhava 14019041c pratyabruvaM mahAbAho yathAzrutam ariMdama 14019042a yathA svakoSThe prakSipya koSThaM bhANDamanA bhavet 14019042c tathA svakAye prakSipya mano dvArair anizcalaiH 14019042e AtmAnaM tatra mArgeta pramAdaM parivarjayet 14019043a evaM satatam udyuktaH prItAtmA nacirAd iva 14019043c AsAdayati tad brahma yad dRSTvA syAt pradhAnavit 14019044a na tv asau cakSuSA grAhyo na ca sarvair apIndriyaiH 14019044c manasaiva pradIpena mahAn Atmani dRzyate 14019045a sarvataHpANipAdaM taM sarvatokSiziromukham 14019045c jIvo niSkrAntam AtmAnaM zarIrAt saMprapazyati 14019046a sa tad utsRjya dehaM svaM dhArayan brahma kevalam 14019046c AtmAnam Alokayati manasA prahasann iva 14019047a idaM sarvarahasyaM te mayoktaM dvijasattama 14019047c ApRcche sAdhayiSyAmi gaccha ziSya yathAsukham 14019048a ity uktaH sa tadA kRSNa mayA ziSyo mahAtapAH 14019048c agacchata yathAkAmaM brAhmaNaz chinnasaMzayaH 14019049 vAsudeva uvAca 14019049a ity uktvA sa tadA vAkyaM mAM pArtha dvijapuMgavaH 14019049c mokSadharmAzritaH samyak tatraivAntaradhIyata 14019050a kaccid etat tvayA pArtha zrutam ekAgracetasA 14019050c tadApi hi rathasthas tvaM zrutavAn etad eva hi 14019051a naitat pArtha suvijJeyaM vyAmizreNeti me matiH 14019051c nareNAkRtasaMjJena vidagdhenAkRtAtmanA 14019052a surahasyam idaM proktaM devAnAM bharatarSabha 14019052c kaccin nedaM zrutaM pArtha martyenAnyena kena cit 14019053a na hy etac chrotum arho 'nyo manuSyas tvAm Rte 'nagha 14019053c naitad adya suvijJeyaM vyAmizreNAntarAtmanA 14019054a kriyAvadbhir hi kaunteya devalokaH samAvRtaH 14019054c na caitad iSTaM devAnAM martyai rUpanivartanam 14019055a parA hi sA gatiH pArtha yat tad brahma sanAtanam 14019055c yatrAmRtatvaM prApnoti tyaktvA duHkhaM sadA sukhI 14019056a evaM hi dharmam AsthAya ye 'pi syuH pApayonayaH 14019056c striyo vaizyAs tathA zUdrAs te 'pi yAnti parAM gatim 14019057a kiM punar brAhmaNAH pArtha kSatriyA vA bahuzrutAH 14019057c svadharmaratayo nityaM brahmalokaparAyaNAH 14019058a hetumac caitad uddiSTam upAyAz cAsya sAdhane 14019058c siddheH phalaM ca mokSaz ca duHkhasya ca vinirNayaH 14019058e ataH paraM sukhaM tv anyat kiM nu syAd bharatarSabha 14019059a zrutavAJ zraddadhAnaz ca parAkrAntaz ca pANDava 14019059c yaH parityajate martyo lokatantram asAravat 14019059e etair upAyaiH sa kSipraM parAM gatim avApnuyAt 14019060a etAvad eva vaktavyaM nAto bhUyo 'sti kiM cana 14019060c SaNmAsAn nityayuktasya yogaH pArtha pravartate 14020001 vAsudeva uvAca 14020001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14020001c daMpatyoH pArtha saMvAdam abhayaM nAma nAmataH 14020002a brAhmaNI brAhmaNaM kaM cij jJAnavijJAnapAragam 14020002c dRSTvA vivikta AsInaM bhAryA bhartAram abravIt 14020003a kaM nu lokaM gamiSyAmi tvAm ahaM patim AzritA 14020003c nyastakarmANam AsInaM kInAzam avicakSaNam 14020004a bhAryAH patikRtA&l lokAn ApnuvantIti naH zrutam 14020004c tvAm ahaM patim AsAdya kAM gamiSyAmi vai gatim 14020005a evam uktaH sa zAntAtmA tAm uvAca hasann iva 14020005c subhage nAbhyasUyAmi vAkyasyAsya tavAnaghe 14020006a grAhyaM dRzyaM ca zrAvyaM ca yad idaM karma vidyate 14020006c etad eva vyavasyanti karma karmeti karmiNaH 14020007a moham eva niyacchanti karmaNA jJAnavarjitAH 14020007c naiSkarmyaM na ca loke 'smin maurtam ity upalabhyate 14020008a karmaNA manasA vAcA zubhaM vA yadi vAzubham 14020008c janmAdimUrtibhedAnAM karma bhUteSu vartate 14020009a rakSobhir vadhyamAneSu dRzyadravyeSu karmasu 14020009c Atmastham AtmanA tena dRSTam AyatanaM mayA 14020010a yatra tad brahma nirdvaMdvaM yatra somaH sahAgninA 14020010c vyavAyaM kurute nityaM dhIro bhUtAni dhArayan 14020011a yatra brahmAdayo yuktAs tad akSaram upAsate 14020011c vidvAMsaH suvratA yatra zAntAtmAno jitendriyAH 14020012a ghrANena na tad AghreyaM na tad AdyaM ca jihvayA 14020012c sparzena ca na tat spRzyaM manasA tv eva gamyate 14020013a cakSuSA na viSahyaM ca yat kiM cic chravaNAt param 14020013c agandham arasasparzam arUpAzabdam avyayam 14020014a yataH pravartate tantraM yatra ca pratitiSThati 14020014c prANo 'pAnaH samAnaz ca vyAnaz codAna eva ca 14020015a tata eva pravartante tam eva pravizanti ca 14020015c samAnavyAnayor madhye prANApAnau viceratuH 14020016a tasmin supte pralIyete samAno vyAna eva ca 14020016c apAnaprANayor madhye udAno vyApya tiSThati 14020016e tasmAc chayAnaM puruSaM prANApAnau na muJcataH 14020017a prANAn Ayamyate yena tam udAnaM pracakSate 14020017c tasmAt tapo vyavasyanti tadbhavaM brahmavAdinaH 14020018a teSAm anyonyabhakSANAM sarveSAM dehacAriNAm 14020018c agnir vaizvAnaro madhye saptadhA vihito 'ntarA 14020019a ghrANaM jihvA ca cakSuz ca tvak ca zrotraM ca paJcamam 14020019c mano buddhiz ca saptaitA jihvA vaizvAnarArciSaH 14020020a ghreyaM peyaM ca dRzyaM ca spRzyaM zravyaM tathaiva ca 14020020c mantavyam atha boddhavyaM tAH sapta samidho mama 14020021a ghrAtA bhakSayitA draSTA spraSTA zrotA ca paJcamaH 14020021c mantA boddhA ca saptaite bhavanti paramartvijaH 14020022a ghreye peye ca dRzye ca spRzye zravye tathaiva ca 14020022c havIMSy agniSu hotAraH saptadhA sapta saptasu 14020022e samyak prakSipya vidvAMso janayanti svayoniSu 14020023a pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam 14020023c mano buddhiz ca saptaite yonir ity eva zabditAH 14020024a havirbhUtA guNAH sarve pravizanty agnijaM mukham 14020024c antarvAsam uSitvA ca jAyante svAsu yoniSu 14020024e tatraiva ca nirudhyante pralaye bhUtabhAvane 14020025a tataH saMjAyate gandhas tataH saMjAyate rasaH 14020025c tataH saMjAyate rUpaM tataH sparzo 'bhijAyate 14020026a tataH saMjAyate zabdaH saMzayas tatra jAyate 14020026c tataH saMjAyate niSThA janmaitat saptadhA viduH 14020027a anenaiva prakAreNa pragRhItaM purAtanaiH 14020027c pUrNAhutibhir ApUrNAs te 'bhipUryanti tejasA 14021001 brAhmaNa uvAca 14021001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14021001c nibodha dazahotqNAM vidhAnam iha yAdRzam 14021002a sarvam evAtra vijJeyaM cittaM jJAnam avekSate 14021002c retaH zarIrabhRtkAye vijJAtA tu zarIrabhRt 14021003a zarIrabhRd gArhapatyas tasmAd anyaH praNIyate 14021003c tataz cAhavanIyas tu tasmin saMkSipyate haviH 14021004a tato vAcaspatir jajJe samAnaH paryavekSate 14021004c rUpaM bhavati vai vyaktaM tad anudravate manaH 14021005 brAhmaNy uvAca 14021005a kasmAd vAg abhavat pUrvaM kasmAt pazcAn mano 'bhavat 14021005c manasA cintitaM vAkyaM yadA samabhipadyate 14021006a kena vijJAnayogena matiz cittaM samAsthitA 14021006c samunnItA nAdhyagacchat ko vainAM pratiSedhati 14021007 brAhmaNa uvAca 14021007a tAm apAnaH patir bhUtvA tasmAt preSyaty apAnatAm 14021007c tAM matiM manasaH prAhur manas tasmAd avekSate 14021008a praznaM tu vAGmanasor mAM yasmAt tvam anupRcchasi 14021008c tasmAt te vartayiSyAmi tayor eva samAhvayam 14021009a ubhe vAGmanasI gatvA bhUtAtmAnam apRcchatAm 14021009c AvayoH zreSTham AcakSva chindhi nau saMzayaM vibho 14021010a mana ity eva bhagavAMs tadA prAha sarasvatIm 14021010c ahaM vai kAmadhuk tubhyam iti taM prAha vAg atha 14021011a sthAvaraM jaGgamaM caiva viddhy ubhe manasI mama 14021011c sthAvaraM matsakAze vai jaGgamaM viSaye tava 14021012a yas tu te viSayaM gacchen mantro varNaH svaro 'pi vA 14021012c tan mano jaGgamaM nAma tasmAd asi garIyasI 14021013a yasmAd asi ca mA vocaH svayam abhyetya zobhane 14021013c tasmAd ucchvAsam AsAdya na vakSyasi sarasvati 14021014a prANApAnAntare devI vAg vai nityaM sma tiSThati 14021014c preryamANA mahAbhAge vinA prANam apAnatI 14021014e prajApatim upAdhAvat prasIda bhagavann iti 14021015a tataH prANaH prAdurabhUd vAcam ApyAyayan punaH 14021015c tasmAd ucchvAsam AsAdya na vAg vadati karhi cit 14021016a ghoSiNI jAtanirghoSA nityam eva pravartate 14021016c tayor api ca ghoSiNyor nirghoSaiva garIyasI 14021017a gaur iva prasravaty eSA rasam uttamazAlinI 14021017c satataM syandate hy eSA zAzvataM brahmavAdinI 14021018a divyAdivyaprabhAvena bhAratI gauH zucismite 14021018c etayor antaraM pazya sUkSmayoH syandamAnayoH 14021019a anutpanneSu vAkyeSu codyamAnA sisRkSayA 14021019c kiM nu pUrvaM tato devI vyAjahAra sarasvatI 14021020a prANena yA saMbhavate zarIre; prANAd apAnaM pratipadyate ca 14021020c udAnabhUtA ca visRjya dehaM; vyAnena sarvaM divam AvRNoti 14021021a tataH samAne pratitiSThatIha; ity eva pUrvaM prajajalpa cApi 14021021c tasmAn manaH sthAvaratvAd viziSTaM; tathA devI jaGgamatvAd viziSTA 14022001 brAhmaNa uvAca 14022001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14022001c subhage saptahotqNAM vidhAnam iha yAdRzam 14022002a ghrANaM cakSuz ca jihvA ca tvak zrotraM caiva paJcamam 14022002c mano buddhiz ca saptaite hotAraH pRthag AzritAH 14022003a sUkSme 'vakAze santas te na pazyantItaretaram 14022003c etAn vai saptahotqMs tvaM svabhAvAd viddhi zobhane 14022004 brAhmaNy uvAca 14022004a sUkSme 'vakAze santas te kathaM nAnyonyadarzinaH 14022004c kathaMsvabhAvA bhagavann etad AcakSva me vibho 14022005 brAhmaNa uvAca 14022005a guNAjJAnam avijJAnaM guNijJAnam abhijJatA 14022005c parasparaguNAn ete na vijAnanti karhi cit 14022006a jihvA cakSus tathA zrotraM tvaG mano buddhir eva ca 14022006c na gandhAn adhigacchanti ghrANas tAn adhigacchati 14022007a ghrANaM cakSus tathA zrotraM tvaG mano buddhir eva ca 14022007c na rasAn adhigacchanti jihvA tAn adhigacchati 14022008a ghrANaM jihvA tathA zrotraM tvaG mano buddhir eva ca 14022008c na rUpANy adhigacchanti cakSus tAny adhigacchati 14022009a ghrANaM jihvA ca cakSuz ca zrotraM buddhir manas tathA 14022009c na sparzAn adhigacchanti tvak ca tAn adhigacchati 14022010a ghrANaM jihvA ca cakSuz ca tvaG mano buddhir eva ca 14022010c na zabdAn adhigacchanti zrotraM tAn adhigacchati 14022011a ghrANaM jihvA ca cakSuz ca tvak zrotraM buddhir eva ca 14022011c saMzayAn nAdhigacchanti manas tAn adhigacchati 14022012a ghrANaM jihvA ca cakSuz ca tvak zrotraM mana eva ca 14022012c na niSThAm adhigacchanti buddhis tAm adhigacchati 14022013a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14022013c indriyANAM ca saMvAdaM manasaz caiva bhAmini 14022014 mana uvAca 14022014a na ghrAti mAm Rte ghrANaM rasaM jihvA na budhyate 14022014c rUpaM cakSur na gRhNAti tvak sparzaM nAvabudhyate 14022015a na zrotraM budhyate zabdaM mayA hInaM kathaM cana 14022015c pravaraM sarvabhUtAnAm aham asmi sanAtanam 14022016a agArANIva zUnyAni zAntArciSa ivAgnayaH 14022016c indriyANi na bhAsante mayA hInAni nityazaH 14022017a kASThAnIvArdrazuSkANi yatamAnair apIndriyaiH 14022017c guNArthAn nAdhigacchanti mAm Rte sarvajantavaH 14022018 indriyANy UcuH 14022018a evam etad bhavet satyaM yathaitan manyate bhavAn 14022018c Rte 'smAn asmadarthAMs tu bhogAn bhuGkte bhavAn yadi 14022019a yady asmAsu pralIneSu tarpaNaM prANadhAraNam 14022019c bhogAn bhuGkSe rasAn bhuGkSe yathaitan manyate tathA 14022020a atha vAsmAsu lIneSu tiSThatsu viSayeSu ca 14022020c yadi saMkalpamAtreNa bhuGkte bhogAn yathArthavat 14022021a atha cen manyase siddhim asmadartheSu nityadA 14022021c ghrANena rUpam Adatsva rasam Adatsva cakSuSA 14022022a zrotreNa gandham Adatsva niSThAm Adatsva jihvayA 14022022c tvacA ca zabdam Adatsva buddhyA sparzam athApi ca 14022023a balavanto hy aniyamA niyamA durbalIyasAm 14022023c bhogAn apUrvAn Adatsva nocchiSTaM bhoktum arhasi 14022024a yathA hi ziSyaH zAstAraM zrutyartham abhidhAvati 14022024c tataH zrutam upAdAya zrutArtham upatiSThati 14022025a viSayAn evam asmAbhir darzitAn abhimanyase 14022025c anAgatAn atItAMz ca svapne jAgaraNe tathA 14022026a vaimanasyaM gatAnAM ca jantUnAm alpacetasAm 14022026c asmadarthe kRte kArye dRzyate prANadhAraNam 14022027a bahUn api hi saMkalpAn matvA svapnAn upAsya ca 14022027c bubhukSayA pIDyamAno viSayAn eva dhAvasi 14022028a agAram advAram iva pravizya; saMkalpabhogo viSayAn avindan 14022028c prANakSaye zAntim upaiti nityaM; dArukSaye 'gnir jvalito yathaiva 14022029a kAmaM tu naH sveSu guNeSu saGgaH; kAmaM ca nAnyonyaguNopalabdhiH 14022029c asmAn Rte nAsti tavopalabdhis; tvAm apy Rte 'smAn na bhajeta harSaH 14023001 brAhmaNa uvAca 14023001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14023001c subhage paJcahotqNAM vidhAnam iha yAdRzam 14023002a prANApAnAv udAnaz ca samAno vyAna eva ca 14023002c paJcahotqn athaitAn vai paraM bhAvaM vidur budhAH 14023003 brAhmaNy uvAca 14023003a svabhAvAt sapta hotAra iti te pUrvikA matiH 14023003c yathA vai paJca hotAraH paro bhAvas tathocyatAm 14023004 brAhmaNa uvAca 14023004a prANena saMbhRto vAyur apAno jAyate tataH 14023004c apAne saMbhRto vAyus tato vyAnaH pravartate 14023005a vyAnena saMbhRto vAyus tatodAnaH pravartate 14023005c udAne saMbhRto vAyuH samAnaH saMpravartate 14023006a te 'pRcchanta purA gatvA pUrvajAtaM prajApatim 14023006c yo no jyeSThas tam AcakSva sa naH zreSTho bhaviSyati 14023007 brahmovAca 14023007a yasmin pralIne pralayaM vrajanti; sarve prANAH prANabhRtAM zarIre 14023007c yasmin pracIrNe ca punaz caranti; sa vai zreSTho gacchata yatra kAmaH 14023008 prANa uvAca 14023008a mayi pralIne pralayaM vrajanti; sarve prANAH prANabhRtAM zarIre 14023008c mayi pracIrNe ca punaz caranti; zreSTho hy ahaM pazyata mAM pralInam 14023009 brAhmaNa uvAca 14023009a prANaH pralIyata tataH punaz ca pracacAra ha 14023009c samAnaz cApy udAnaz ca vaco 'brUtAM tataH zubhe 14023010a na tvaM sarvam idaM vyApya tiSThasIha yathA vayam 14023010c na tvaM zreSTho 'si naH prANa apAno hi vaze tava 14023010e pracacAra punaH prANas tam apAno 'bhyabhASata 14023011a mayi pralIne pralayaM vrajanti; sarve prANAH prANabhRtAM zarIre 14023011c mayi pracIrNe ca punaz caranti; zreSTho hy ahaM pazyata mAM pralInam 14023012a vyAnaz ca tam udAnaz ca bhASamANam athocatuH 14023012c apAna na tvaM zreSTho 'si prANo hi vazagas tava 14023013a apAnaH pracacArAtha vyAnas taM punar abravIt 14023013c zreSTho 'ham asmi sarveSAM zrUyatAM yena hetunA 14023014a mayi pralIne pralayaM vrajanti; sarve prANAH prANabhRtAM zarIre 14023014c mayi pracIrNe ca punaz caranti; zreSTho hy ahaM pazyata mAM pralInam 14023015a prAlIyata tato vyAnaH punaz ca pracacAra ha 14023015c prANApAnAv udAnaz ca samAnaz ca tam abruvan 14023015e na tvaM zreSTho 'si no vyAna samAno hi vaze tava 14023016a pracacAra punar vyAnaH samAnaH punar abravIt 14023016c zreSTho 'ham asmi sarveSAM zrUyatAM yena hetunA 14023017a mayi pralIne pralayaM vrajanti; sarve prANAH prANabhRtAM zarIre 14023017c mayi pracIrNe ca punaz caranti; zreSTho hy ahaM pazyata mAM pralInam 14023018a tataH samAnaH prAlilye punaz ca pracacAra ha 14023018c prANApAnAv udAnaz ca vyAnaz caiva tam abruvan 14023018e samAna na tvaM zreSTho 'si vyAna eva vaze tava 14023019a samAnaH pracacArAtha udAnas tam uvAca ha 14023019c zreSTho 'ham asmi sarveSAM zrUyatAM yena hetunA 14023020a mayi pralIne pralayaM vrajanti; sarve prANAH prANabhRtAM zarIre 14023020c mayi pracIrNe ca punaz caranti; zreSTho hy ahaM pazyata mAM pralInam 14023021a tataH prAlIyatodAnaH punaz ca pracacAra ha 14023021c prANApAnau samAnaz ca vyAnaz caiva tam abruvan 14023021e udAna na tvaM zreSTho 'si vyAna eva vaze tava 14023022a tatas tAn abravId brahmA samavetAn prajApatiH 14023022c sarve zreSThA na vA zreSThAH sarve cAnyonyadharmiNaH 14023022e sarve svaviSaye zreSThAH sarve cAnyonyarakSiNaH 14023023a ekaH sthiraz cAsthiraz ca vizeSAt paJca vAyavaH 14023023c eka eva mamaivAtmA bahudhApy upacIyate 14023024a parasparasya suhRdo bhAvayantaH parasparam 14023024c svasti vrajata bhadraM vo dhArayadhvaM parasparam 14024001 brAhmaNa uvAca 14024001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14024001c nAradasya ca saMvAdam RSer devamatasya ca 14024002 devamata uvAca 14024002a jantoH saMjAyamAnasya kiM nu pUrvaM pravartate 14024002c prANo 'pAnaH samAno vA vyAno vodAna eva ca 14024003 nArada uvAca 14024003a yenAyaM sRjyate jantus tato 'nyaH pUrvam eti tam 14024003c prANadvaMdvaM ca vijJeyaM tiryagaM cordhvagaM ca yat 14024004 devamata uvAca 14024004a kenAyaM sRjyate jantuH kaz cAnyaH pUrvam eti tam 14024004c prANadvaMdvaM ca me brUhi tiryag UrdhvaM ca nizcayAt 14024005 nArada uvAca 14024005a saMkalpAj jAyate harSaH zabdAd api ca jAyate 14024005c rasAt saMjAyate cApi rUpAd api ca jAyate 14024006a sparzAt saMjAyate cApi gandhAd api ca jAyate 14024006c etad rUpam udAnasya harSo mithunasaMbhavaH 14024007a kAmAt saMjAyate zukraM kAmAt saMjAyate rasaH 14024007c samAnavyAnajanite sAmAnye zukrazoNite 14024008a zukrAc choNitasaMsRSTAt pUrvaM prANaH pravartate 14024008c prANena vikRte zukre tato 'pAnaH pravartate 14024009a prANApAnAv idaM dvaMdvam avAk cordhvaM ca gacchataH 14024009c vyAnaH samAnaz caivobhau tiryag dvaMdvatvam ucyate 14024010a agnir vai devatAH sarvA iti vedasya zAsanam 14024010c saMjAyate brAhmaNeSu jJAnaM buddhisamanvitam 14024011a tasya dhUmas tamorUpaM rajo bhasma suretasaH 14024011c sattvaM saMjAyate tasya yatra prakSipyate haviH 14024012a AghArau samAno vyAnaz ca iti yajJavido viduH 14024012c prANApAnAv AjyabhAgau tayor madhye hutAzanaH 14024012e etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14024013a nirdvaMdvam iti yat tv etat tan me nigadataH zRNu 14024014a ahorAtram idaM dvaMdvaM tayor madhye hutAzanaH 14024014c etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14024015a ubhe caivAyane dvaMdvaM tayor madhye hutAzanaH 14024015c etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14024016a ubhe satyAnRte dvaMdvaM tayor madhye hutAzanaH 14024016c etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14024017a ubhe zubhAzubhe dvaMdvaM tayor madhye hutAzanaH 14024017c etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14024018a sac cAsac caiva tad dvaMdvaM tayor madhye hutAzanaH 14024018c etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14024019a prathamaM samAno vyAno vyasyate karma tena tat 14024019c tRtIyaM tu samAnena punar eva vyavasyate 14024020a zAntyarthaM vAmadevaM ca zAntir brahma sanAtanam 14024020c etad rUpam udAnasya paramaM brAhmaNA viduH 14025001 brAhmaNa uvAca 14025001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14025001c cAturhotravidhAnasya vidhAnam iha yAdRzam 14025002a tasya sarvasya vidhivad vidhAnam upadekSyate 14025002c zRNu me gadato bhadre rahasyam idam uttamam 14025003a karaNaM karma kartA ca mokSa ity eva bhAmini 14025003c catvAra ete hotAro yair idaM jagad AvRtam 14025004a hotqNAM sAdhanaM caiva zRNu sarvam azeSataH 14025004c ghrANaM jihvA ca cakSuz ca tvak ca zrotraM ca paJcamam 14025004e mano buddhiz ca saptaite vijJeyA guNahetavaH 14025005a gandho rasaz ca rUpaM ca zabdaH sparzaz ca paJcamaH 14025005c mantavyam atha boddhavyaM saptaite karmahetavaH 14025006a ghrAtA bhakSayitA draSTA spraSTA zrotA ca paJcamaH 14025006c mantA boddhA ca saptaite vijJeyAH kartRhetavaH 14025007a svaguNaM bhakSayanty ete guNavantaH zubhAzubham 14025007c ahaM ca nirguNo 'treti saptaite mokSahetavaH 14025008a viduSAM budhyamAnAnAM svaM svaM sthAnaM yathAvidhi 14025008c guNAs te devatAbhUtAH satataM bhuJjate haviH 14025009a adan hy avidvAn annAni mamatvenopapadyate 14025009c AtmArthaM pAcayan nityaM mamatvenopahanyate 14025010a abhakSyabhakSaNaM caiva madyapAnaM ca hanti tam 14025010c sa cAnnaM hanti tac cAnnaM sa hatvA hanyate budhaH 14025011a attA hy annam idaM vidvAn punar janayatIzvaraH 14025011c sa cAnnAj jAyate tasmin sUkSmo nAma vyatikramaH 14025012a manasA gamyate yac ca yac ca vAcA nirudyate 14025012c zrotreNa zrUyate yac ca cakSuSA yac ca dRzyate 14025013a sparzena spRzyate yac ca ghrANena ghrAyate ca yat 14025013c manaHSaSThAni saMyamya havIMSy etAni sarvazaH 14025014a guNavatpAvako mahyaM dIpyate havyavAhanaH 14025014c yogayajJaH pravRtto me jJAnabrahmamanodbhavaH 14025014e prANastotro 'pAnazastraH sarvatyAgasudakSiNaH 14025015a karmAnumantA brahmA me kartAdhvaryuH kRtastutiH 14025015c kRtaprazAstA tac chAstram apavargo 'sya dakSiNA 14025016a Rcaz cApy atra zaMsanti nArAyaNavido janAH 14025016c nArAyaNAya devAya yad abadhnan pazUn purA 14025017a tatra sAmAni gAyanti tAni cAhur nidarzanam 14025017c devaM nArAyaNaM bhIru sarvAtmAnaM nibodha me 14026001 brAhmaNa uvAca 14026001a ekaH zAstA na dvitIyo 'sti zAstA; yathA niyukto 'smi tathA carAmi 14026001c hRdy eSa tiSThan puruSaH zAsti zAstA; tenaiva yuktaH pravaNAd ivodakam 14026002a eko gurur nAsti tato dvitIyo; yo hRcchayas tam aham anubravImi 14026002c tenAnuziSTA guruNA sadaiva; parAbhUtA dAnavAH sarva eva 14026003a eko bandhur nAsti tato dvitIyo; yo hRcchayas tam aham anubravImi 14026003c tenAnuziSTA bAndhavA bandhumantaH; saptarSayaH sapta divi prabhAnti 14026004a ekaH zrotA nAsti tato dvitIyo; yo hRcchayas tam aham anubravImi 14026004c tasmin gurau guruvAsaM niruSya; zakro gataH sarvalokAmaratvam 14026005a eko dveSTA nAsti tato dvitIyo; yo hRcchayas tam aham anubravImi 14026005c tenAnuziSTA guruNA sadaiva; lokadviSTAH pannagAH sarva eva 14026006a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14026006c prajApatau pannagAnAM devarSINAM ca saMvidam 14026007a devarSayaz ca nAgAz ca asurAz ca prajApatim 14026007c paryapRcchann upAsInAH zreyo naH procyatAm iti 14026008a teSAM provAca bhagavAJ zreyaH samanupRcchatAm 14026008c om ity ekAkSaraM brahma te zrutvA prAdravan dizaH 14026009a teSAM prAdravamANAnAm upadezArtham AtmanaH 14026009c sarpANAM dazane bhAvaH pravRttaH pUrvam eva tu 14026010a asurANAM pravRttas tu dambhabhAvaH svabhAvajaH 14026010c dAnaM devA vyavasitA damam eva maharSayaH 14026011a ekaM zAstAram AsAdya zabdenaikena saMskRtAH 14026011c nAnA vyavasitAH sarve sarpadevarSidAnavAH 14026012a zRNoty ayaM procyamAnaM gRhNAti ca yathAtatham 14026012c pRcchatas tAvato bhUyo gurur anyo 'numanyate 14026013a tasya cAnumate karma tataH pazcAt pravartate 14026013c gurur boddhA ca zatruz ca dveSTA ca hRdi saMzritaH 14026014a pApena vicara&l loke pApacArI bhavaty ayam 14026014c zubhena vicara&l loke zubhacArI bhavaty uta 14026015a kAmacArI tu kAmena ya indriyasukhe rataH 14026015c vratacArI sadaivaiSa ya indriyajaye rataH 14026016a apetavratakarmA tu kevalaM brahmaNi zritaH 14026016c brahmabhUtaz cara&l loke brahmacArI bhavaty ayam 14026017a brahmaiva samidhas tasya brahmAgnir brahmasaMstaraH 14026017c Apo brahma gurur brahma sa brahmaNi samAhitaH 14026018a etad etAdRzaM sUkSmaM brahmacaryaM vidur budhAH 14026018c viditvA cAnvapadyanta kSetrajJenAnudarzinaH 14027001 brAhmaNa uvAca 14027001a saMkalpadaMzamazakaM zokaharSahimAtapam 14027001c mohAndhakAratimiraM lobhavyAlasarIsRpam 14027002a viSayaikAtyayAdhvAnaM kAmakrodhavirodhakam 14027002c tad atItya mahAdurgaM praviSTo 'smi mahad vanam 14027003 brAhmaNy uvAca 14027003a kva tad vanaM mahAprAjJa ke vRkSAH saritaz ca kAH 14027003c girayaH parvatAz caiva kiyaty adhvani tad vanam 14027004 brAhmaNa uvAca 14027004a na tad asti pRthagbhAve kiM cid anyat tataH samam 14027004c na tad asty apRthagbhAve kiM cid dUrataraM tataH 14027005a tasmAd dhrasvataraM nAsti na tato 'sti bRhattaram 14027005c nAsti tasmAd duHkhataraM nAsty anyat tatsamaM sukham 14027006a na tat pravizya zocanti na prahRSyanti ca dvijAH 14027006c na ca bibhyati keSAM cit tebhyo bibhyati ke ca na 14027007a tasmin vane sapta mahAdrumAz ca; phalAni saptAtithayaz ca sapta 14027007c saptAzramAH sapta samAdhayaz ca; dIkSAz ca saptaitad araNyarUpam 14027008a paJcavarNAni divyAni puSpANi ca phalAni ca 14027008c sRjantaH pAdapAs tatra vyApya tiSThanti tad vanam 14027009a suvarNAni dvivarNAni puSpANi ca phalAni ca 14027009c sRjantaH pAdapAs tatra vyApya tiSThanti tad vanam 14027010a caturvarNAni divyAni puSpANi ca phalAni ca 14027010c sRjantaH pAdapAs tatra vyApya tiSThanti tad vanam 14027011a zaMkarANi trivarNAni puSpANi ca phalAni ca 14027011c sRjantaH pAdapAs tatra vyApya tiSThanti tad vanam 14027012a surabhINy ekavarNAni puSpANi ca phalAni ca 14027012c sRjantaH pAdapAs tatra vyApya tiSThanti tad vanam 14027013a bahUny avyaktavarNAni puSpANi ca phalAni ca 14027013c visRjantau mahAvRkSau tad vanaM vyApya tiSThataH 14027014a eko hy agniH sumanA brAhmaNo 'tra; paJcendriyANi samidhaz cAtra santi 14027014c tebhyo mokSAH sapta bhavanti dIkSA; guNAH phalAny atithayaH phalAzAH 14027015a AtithyaM pratigRhNanti tatra sapta maharSayaH 14027015c arciteSu pralIneSu teSv anyad rocate vanam 14027016a pratijJAvRkSam aphalaM zAnticchAyAsamanvitam 14027016c jJAnAzrayaM tRptitoyam antaHkSetrajJabhAskaram 14027017a ye 'dhigacchanti tat santas teSAM nAsti bhayaM punaH 14027017c UrdhvaM cAvAk ca tiryak ca tasya nAnto 'dhigamyate 14027018a sapta striyas tatra vasanti sadyo; avAGmukhA bhAnumatyo janitryaH 14027018c UrdhvaM rasAnAM dadate prajAbhyaH; sarvAn yathA sarvam anityatAM ca 14027019a tatraiva pratitiSThanti punas tatrodayanti ca 14027019c sapta saptarSayaH siddhA vasiSThapramukhAH saha 14027020a yazo varco bhagaz caiva vijayaH siddhitejasI 14027020c evam evAnuvartante sapta jyotIMSi bhAskaram 14027021a girayaH parvatAz caiva santi tatra samAsataH 14027021c nadyaz ca sarito vAri vahantyo brahmasaMbhavam 14027022a nadInAM saMgamas tatra vaitAnaH samupahvare 14027022c svAtmatRptA yato yAnti sAkSAd dAntAH pitAmaham 14027023a kRzAzAH suvratAzAz ca tapasA dagdhakilbiSAH 14027023c Atmany AtmAnam Avezya brahmANaM samupAsate 14027024a Rcam apy atra zaMsanti vidyAraNyavido janAH 14027024c tad araNyam abhipretya yathAdhIram ajAyata 14027025a etad etAdRzaM divyam araNyaM brAhmaNA viduH 14027025c viditvA cAnvatiSThanta kSetrajJenAnudarzitam 14028001 brAhmaNa uvAca 14028001a gandhAn na jighrAmi rasAn na vedmi; rUpaM na pazyAmi na ca spRzAmi 14028001c na cApi zabdAn vividhAJ zRNomi; na cApi saMkalpam upaimi kiM cit 14028002a arthAn iSTAn kAmayate svabhAvaH; sarvAn dveSyAn pradviSate svabhAvaH 14028002c kAmadveSAv udbhavataH svabhAvAt; prANApAnau jantudehAn nivezya 14028003a tebhyaz cAnyAMs teSv anityAMz ca bhAvAn; bhUtAtmAnaM lakSayeyaM zarIre 14028003c tasmiMs tiSThan nAsmi zakyaH kathaM cit; kAmakrodhAbhyAM jarayA mRtyunA ca 14028004a akAmayAnasya ca sarvakAmAn; avidviSANasya ca sarvadoSAn 14028004c na me svabhAveSu bhavanti lepAs; toyasya bindor iva puSkareSu 14028005a nityasya caitasya bhavanti nityA; nirIkSamANasya bahUn svabhAvAn 14028005c na sajjate karmasu bhogajAlaM; divIva sUryasya mayUkhajAlam 14028006a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14028006c adhvaryuyatisaMvAdaM taM nibodha yazasvini 14028007a prokSyamANaM pazuM dRSTvA yajJakarmaNy athAbravIt 14028007c yatir adhvaryum AsIno hiMseyam iti kutsayan 14028008a tam adhvaryuH pratyuvAca nAyaM chAgo vinazyati 14028008c zreyasA yokSyate jantur yadi zrutir iyaM tathA 14028009a yo hy asya pArthivo bhAgaH pRthivIM sa gamiSyati 14028009c yad asya vArijaM kiM cid apas tat pratipadyate 14028010a sUryaM cakSur dizaH zrotre prANo 'sya divam eva ca 14028010c Agame vartamAnasya na me doSo 'sti kaz cana 14028011 yatir uvAca 14028011a prANair viyoge chAgasya yadi zreyaH prapazyasi 14028011c chAgArthe vartate yajJo bhavataH kiM prayojanam 14028012a anu tvA manyatAM mAtA pitA bhrAtA sakhApi ca 14028012c mantrayasvainam unnIya paravantaM vizeSataH 14028013a ya evam anumanyeraMs tAn bhavAn praSTum arhati 14028013c teSAm anumataM zrutvA zakyA kartuM vicAraNA 14028014a prANA apy asya chAgasya prApitAs te svayoniSu 14028014c zarIraM kevalaM ziSTaM nizceSTam iti me matiH 14028015a indhanasya tu tulyena zarIreNa vicetasA 14028015c hiMsA nirveSTukAmAnAm indhanaM pazusaMjJitam 14028016a ahiMsA sarvadharmANAm iti vRddhAnuzAsanam 14028016c yad ahiMsraM bhavet karma tat kAryam iti vidmahe 14028017a ahiMseti pratijJeyaM yadi vakSyAmy ataH param 14028017c zakyaM bahuvidhaM vaktuM bhavataH kAryadUSaNam 14028018a ahiMsA sarvabhUtAnAM nityam asmAsu rocate 14028018c pratyakSataH sAdhayAmo na parokSam upAsmahe 14028019 adhvaryur uvAca 14028019a bhUmer gandhaguNAn bhuGkSe pibasy ApomayAn rasAn 14028019c jyotiSAM pazyase rUpaM spRzasy anilajAn guNAn 14028020a zRNoSy AkAzajaM zabdaM manasA manyase matim 14028020c sarvANy etAni bhUtAni prANA iti ca manyase 14028021a prANAdAne ca nityo 'si hiMsAyAM vartate bhavAn 14028021c nAsti ceSTA vinA hiMsAM kiM vA tvaM manyase dvija 14028022 yatir uvAca 14028022a akSaraM ca kSaraM caiva dvaidhIbhAvo 'yam AtmanaH 14028022c akSaraM tatra sadbhAvaH svabhAvaH kSara ucyate 14028023a prANo jihvA manaH sattvaM svabhAvo rajasA saha 14028023c bhAvair etair vimuktasya nirdvaMdvasya nirAziSaH 14028024a samasya sarvabhUteSu nirmamasya jitAtmanaH 14028024c samantAt parimuktasya na bhayaM vidyate kva cit 14028025 adhvaryur uvAca 14028025a sadbhir eveha saMvAsaH kAryo matimatAM vara 14028025c bhavato hi mataM zrutvA pratibhAti matir mama 14028026a bhagavan bhagavadbuddhyA pratibuddho bravImy aham 14028026c mataM mantuM kratuM kartuM nAparAdho 'sti me dvija 14028027 brAhmaNa uvAca 14028027a upapattyA yatis tUSNIM vartamAnas tataH param 14028027c adhvaryur api nirmohaH pracacAra mahAmakhe 14028028a evam etAdRzaM mokSaM susUkSmaM brAhmaNA viduH 14028028c viditvA cAnutiSThanti kSetrajJenAnudarzinA 14029001 brAhmaNa uvAca 14029001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14029001c kArtavIryasya saMvAdaM samudrasya ca bhAmini 14029002a kArtavIryArjuno nAma rAjA bAhusahasravAn 14029002c yena sAgaraparyantA dhanuSA nirjitA mahI 14029003a sa kadA cit samudrAnte vicaran baladarpitaH 14029003c avAkirac charazataiH samudram iti naH zrutam 14029004a taM samudro namaskRtya kRtAJjalir uvAca ha 14029004c mA muJca vIra nArAcAn brUhi kiM karavANi te 14029005a madAzrayANi bhUtAni tvadvisRSTair maheSubhiH 14029005c vadhyante rAjazArdUla tebhyo dehy abhayaM vibho 14029006 arjuna uvAca 14029006a matsamo yadi saMgrAme zarAsanadharaH kva cit 14029006c vidyate taM mamAcakSva yaH samAsIta mAM mRdhe 14029007 samudra uvAca 14029007a maharSir jamadagnis te yadi rAjan parizrutaH 14029007c tasya putras tavAtithyaM yathAvat kartum arhati 14029008a tataH sa rAjA prayayau krodhena mahatA vRtaH 14029008c sa tam Azramam Agamya rAmam evAnvapadyata 14029009a sa rAmapratikUlAni cakAra saha bandhubhiH 14029009c AyAsaM janayAm Asa rAmasya ca mahAtmanaH 14029010a tatas tejaH prajajvAla rAmasyAmitatejasaH 14029010c pradahad ripusainyAni tadA kamalalocane 14029011a tataH parazum AdAya sa taM bAhusahasriNam 14029011c ciccheda sahasA rAmo bAhuzAkham iva drumam 14029012a taM hataM patitaM dRSTvA sametAH sarvabAndhavAH 14029012c asIn AdAya zaktIz ca bhArgavaM paryavArayan 14029013a rAmo 'pi dhanur AdAya ratham Aruhya satvaraH 14029013c visRjaJ zaravarSANi vyadhamat pArthivaM balam 14029014a tatas tu kSatriyAH ke cij jamadagniM nihatya ca 14029014c vivizur giridurgANi mRgAH siMhArditA iva 14029015a teSAM svavihitaM karma tadbhayAn nAnutiSThatAm 14029015c prajA vRSalatAM prAptA brAhmaNAnAm adarzanAt 14029016a ta ete dramiDAH kAzAH puNDrAz ca zabaraiH saha 14029016c vRSalatvaM parigatA vyutthAnAt kSatradharmataH 14029017a tatas tu hatavIrAsu kSatriyAsu punaH punaH 14029017c dvijair utpAditaM kSatraM jAmadagnyo nyakRntata 14029018a ekaviMzatimedhAnte rAmaM vAg azarIriNI 14029018c divyA provAca madhurA sarvalokaparizrutA 14029019a rAma rAma nivartasva kaM guNaM tAta pazyasi 14029019c kSatrabandhUn imAn prANair viprayojya punaH punaH 14029020a tathaiva taM mahAtmAnam RcIkapramukhAs tadA 14029020c pitAmahA mahAbhAga nivartasvety athAbruvan 14029021a pitur vadham amRSyaMs tu rAmaH provAca tAn RSIn 14029021c nArhantIha bhavanto mAM nivArayitum ity uta 14029022 pitara UcuH 14029022a nArhase kSatrabandhUMs tvaM nihantuM jayatAM vara 14029022c na hi yuktaM tvayA hantuM brAhmaNena satA nRpAn 14030001 pitara UcuH 14030001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14030001c zrutvA ca tat tathA kAryaM bhavatA dvijasattama 14030002a alarko nAma rAjarSir abhavat sumahAtapAH 14030002c dharmajJaH satyasaMdhaz ca mahAtmA sumahAvrataH 14030003a sa sAgarAntAM dhanuSA vinirjitya mahIm imAm 14030003c kRtvA suduSkaraM karma manaH sUkSme samAdadhe 14030004a sthitasya vRkSamUle 'tha tasya cintA babhUva ha 14030004c utsRjya sumahad rAjyaM sUkSmaM prati mahAmate 14030005 alarka uvAca 14030005a manaso me balaM jAtaM mano jitvA dhruvo jayaH 14030005c anyatra bANAn asyAmi zatrubhiH parivAritaH 14030006a yad idaM cApalAn mUrteH sarvam etac cikIrSati 14030006c manaH prati sutIkSNAgrAn ahaM mokSyAmi sAyakAn 14030007 mana uvAca 14030007a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030007c tavaiva marma bhetsyanti bhinnamarmA mariSyasi 14030008a anyAn bANAn samIkSasva yais tvaM mAM sUdayiSyasi 14030008c tac chrutvA sa vicintyAtha tato vacanam abravIt 14030009 alarka uvAca 14030009a AghrAya subahUn gandhAMs tAn eva pratigRdhyati 14030009c tasmAd ghrANaM prati zarAn pratimokSyAmy ahaM zitAn 14030010 ghrANa uvAca 14030010a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030010c tavaiva marma bhetsyanti bhinnamarmA mariSyasi 14030011a anyAn bANAn samIkSasva yais tvaM mAM sUdayiSyasi 14030011c tac chrutvA sa vicintyAtha tato vacanam abravIt 14030012 alarka uvAca 14030012a iyaM svAdUn rasAn bhuktvA tAn eva pratigRdhyati 14030012c tasmAj jihvAM prati zarAn pratimokSyAmy ahaM zitAn 14030013 jihvovAca 14030013a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030013c tavaiva marma bhetsyanti bhinnamarmA mariSyasi 14030014a anyAn bANAn samIkSasva yais tvaM mAM sUdayiSyasi 14030014c tac chrutvA sa vicintyAtha tato vacanam abravIt 14030015 alarka uvAca 14030015a spRSTvA tvag vividhAn sparzAMs tAn eva pratigRdhyati 14030015c tasmAt tvacaM pATayiSye vividhaiH kaGkapatribhiH 14030016 tvag uvAca 14030016a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030016c tavaiva marma bhetsyanti bhinnamarmA mariSyasi 14030017a anyAn bANAn samIkSasva yais tvaM mAM sUdayiSyasi 14030017c tac chrutvA sa vicintyAtha tato vacanam abravIt 14030018 alarka uvAca 14030018a zrutvA vai vividhAJ zabdAMs tAn eva pratigRdhyati 14030018c tasmAc chrotraM prati zarAn pratimokSyAmy ahaM zitAn 14030019 zrotra uvAca 14030019a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030019c tavaiva marma bhetsyanti tato hAsyasi jIvitam 14030020a anyAn bANAn samIkSasva yais tvaM mAM sUdayiSyasi 14030020c tac chrutvA sa vicintyAtha tato vacanam abravIt 14030021 alarka uvAca 14030021a dRSTvA vai vividhAn bhAvAMs tAn eva pratigRdhyati 14030021c tasmAc cakSuH prati zarAn pratimokSyAmy ahaM zitAn 14030022 cakSur uvAca 14030022a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030022c tavaiva marma bhetsyanti bhinnamarmA mariSyasi 14030023a anyAn bANAn samIkSasva yais tvaM mAM sUdayiSyasi 14030023c tac chrutvA sa vicintyAtha tato vacanam abravIt 14030024 alarka uvAca 14030024a iyaM niSThA bahuvidhA prajJayA tv adhyavasyati 14030024c tasmAd buddhiM prati zarAn pratimokSyAmy ahaM zitAn 14030025 buddhir uvAca 14030025a neme bANAs tariSyanti mAm alarka kathaM cana 14030025c tavaiva marma bhetsyanti bhinnamarmA mariSyasi 14030026 pitara UcuH 14030026a tato 'larkas tapo ghoram AsthAyAtha suduSkaram 14030026c nAdhyagacchat paraM zaktyA bANam eteSu saptasu 14030026e susamAhitacetAs tu tato 'cintayata prabhuH 14030027a sa vicintya ciraM kAlam alarko dvijasattama 14030027c nAdhyagacchat paraM zreyo yogAn matimatAM varaH 14030028a sa ekAgraM manaH kRtvA nizcalo yogam AsthitaH 14030028c indriyANi jaghAnAzu bANenaikena vIryavAn 14030028e yogenAtmAnam Avizya saMsiddhiM paramAM yayau 14030029a vismitaz cApi rAjarSir imAM gAthAM jagAda ha 14030029c aho kaSTaM yad asmAbhiH pUrvaM rAjyam anuSThitam 14030029e iti pazcAn mayA jJAtaM yogAn nAsti paraM sukham 14030030a iti tvam api jAnIhi rAma mA kSatriyAJ jahi 14030030c tapo ghoram upAtiSTha tataH zreyo 'bhipatsyase 14030031 brAhmaNa uvAca 14030031a ity uktaH sa tapo ghoraM jAmadagnyaH pitAmahaiH 14030031c AsthitaH sumahAbhAgo yayau siddhiM ca durgamAm 14031001 brAhmaNa uvAca 14031001a trayo vai ripavo loke nava vai guNataH smRtAH 14031001c harSaH stambho 'bhimAnaz ca trayas te sAttvikA guNAH 14031002a zokaH krodho 'tisaMrambho rAjasAs te guNAH smRtAH 14031002c svapnas tandrI ca mohaz ca trayas te tAmasA guNAH 14031003a etAn nikRtya dhRtimAn bANasaMghair atandritaH 14031003c jetuM parAn utsahate prazAntAtmA jitendriyaH 14031004a atra gAthAH kIrtayanti purAkalpavido janAH 14031004c ambarISeNa yA gItA rAjJA rAjyaM prazAsatA 14031005a samudIrNeSu doSeSu vadhyamAneSu sAdhuSu 14031005c jagrAha tarasA rAjyam ambarISa iti zrutiH 14031006a sa nigRhya mahAdoSAn sAdhUn samabhipUjya ca 14031006c jagAma mahatIM siddhiM gAthAM cemAM jagAda ha 14031007a bhUyiSThaM me jitA doSA nihatAH sarvazatravaH 14031007c eko doSo 'vaziSTas tu vadhyaH sa na hato mayA 14031008a yena yukto jantur ayaM vaitRSNyaM nAdhigacchati 14031008c tRSNArta iva nimnAni dhAvamAno na budhyate 14031009a akAryam api yeneha prayuktaH sevate naraH 14031009c taM lobham asibhis tIkSNair nikRntantaM nikRntata 14031010a lobhAd dhi jAyate tRSNA tataz cintA prasajyate 14031010c sa lipsamAno labhate bhUyiSThaM rAjasAn guNAn 14031011a sa tair guNaiH saMhatadehabandhanaH; punaH punar jAyati karma cehate 14031011c janmakSaye bhinnavikIrNadehaH; punar mRtyuM gacchati janmani sve 14031012a tasmAd enaM samyag avekSya lobhaM; nigRhya dhRtyAtmani rAjyam icchet 14031012c etad rAjyaM nAnyad astIti vidyAd; yas tv atra rAjA vijito mamaikaH 14031013a iti rAjJAmbarISeNa gAthA gItA yazasvinA 14031013c AdhirAjyaM puraskRtya lobham ekaM nikRntatA 14032001 brAhmaNa uvAca 14032001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14032001c brAhmaNasya ca saMvAdaM janakasya ca bhAmini 14032002a brAhmaNaM janako rAjA sannaM kasmiMz cid Agame 14032002c viSaye me na vastavyam iti ziSTyartham abravIt 14032003a ity uktaH pratyuvAcAtha brAhmaNo rAjasattamam 14032003c AcakSva viSayaM rAjan yAvAMs tava vaze sthitaH 14032004a so 'nyasya viSaye rAjJo vastum icchAmy ahaM vibho 14032004c vacas te kartum icchAmi yathAzAstraM mahIpate 14032005a ity uktaH sa tadA rAjA brAhmaNena yazasvinA 14032005c muhur uSNaM ca niHzvasya na sa taM pratyabhASata 14032006a tam AsInaM dhyAyamAnaM rAjAnam amitaujasam 14032006c kazmalaM sahasAgacchad bhAnumantam iva grahaH 14032007a samAzvAsya tato rAjA vyapete kazmale tadA 14032007c tato muhUrtAd iva taM brAhmaNaM vAkyam abravIt 14032008a pitRpaitAmahe rAjye vazye janapade sati 14032008c viSayaM nAdhigacchAmi vicinvan pRthivIm imAm 14032009a nAdhyagacchaM yadA pRthvyAM mithilA mArgitA mayA 14032009c nAdhyagacchaM yadA tasyAM svaprajA mArgitA mayA 14032010a nAdhyagacchaM yadA tAsu tadA me kazmalo 'bhavat 14032010c tato me kazmalasyAnte matiH punar upasthitA 14032011a tayA na viSayaM manye sarvo vA viSayo mama 14032011c AtmApi cAyaM na mama sarvA vA pRthivI mama 14032011e uSyatAM yAvad utsAho bhujyatAM yAvad iSyate 14032012a pitRpaitAmahe rAjye vazye janapade sati 14032012c brUhi kAM buddhim AsthAya mamatvaM varjitaM tvayA 14032013a kAM vA buddhiM vinizcitya sarvo vai viSayas tava 14032013c nAvaiSi viSayaM yena sarvo vA viSayas tava 14032014 janaka uvAca 14032014a antavanta ihArambhA viditAH sarvakarmasu 14032014c nAdhyagaccham ahaM yasmAn mamedam iti yad bhavet 14032015a kasyedam iti kasya svam iti vedavacas tathA 14032015c nAdhyagaccham ahaM buddhyA mamedam iti yad bhavet 14032016a etAM buddhiM vinizcitya mamatvaM varjitaM mayA 14032016c zRNu buddhiM tu yAM jJAtvA sarvatra viSayo mama 14032017a nAham AtmArtham icchAmi gandhAn ghrANagatAn api 14032017c tasmAn me nirjitA bhUmir vaze tiSThati nityadA 14032018a nAham AtmArtham icchAmi rasAn Asye 'pi vartataH 14032018c Apo me nirjitAs tasmAd vaze tiSThanti nityadA 14032019a nAham AtmArtham icchAmi rUpaM jyotiz ca cakSuSA 14032019c tasmAn me nirjitaM jyotir vaze tiSThati nityadA 14032020a nAham AtmArtham icchAmi sparzAMs tvaci gatAz ca ye 14032020c tasmAn me nirjito vAyur vaze tiSThati nityadA 14032021a nAham AtmArtham icchAmi zabdAJ zrotragatAn api 14032021c tasmAn me nirjitAH zabdA vaze tiSThanti nityadA 14032022a nAham AtmArtham icchAmi mano nityaM manontare 14032022c mano me nirjitaM tasmAd vaze tiSThati nityadA 14032023a devebhyaz ca pitRbhyaz ca bhUtebhyo 'tithibhiH saha 14032023c ityarthaM sarva eveme samArambhA bhavanti vai 14032024a tataH prahasya janakaM brAhmaNaH punar abravIt 14032024c tvajjijJAsArtham adyeha viddhi mAM dharmam Agatam 14032025a tvam asya brahmanAbhasya buddhyArasyAnivartinaH 14032025c sattvaneminiruddhasya cakrasyaikaH pravartakaH 14033001 brAhmaNa uvAca 14033001a nAhaM tathA bhIru carAmi loke; tathA tvaM mAM tarkayase svabuddhyA 14033001c vipro 'smi mukto 'smi vanecaro 'smi; gRhasthadharmA brahmacArI tathAsmi 14033002a nAham asmi yathA mAM tvaM pazyase cakSuSA zubhe 14033002c mayA vyAptam idaM sarvaM yat kiM cij jagatIgatam 14033003a ye ke cij jantavo loke jaGgamAH sthAvarAz ca ha 14033003c teSAM mAm antakaM viddhi dArUNAm iva pAvakam 14033004a rAjyaM pRthivyAM sarvasyAm atha vApi triviSTape 14033004c tathA buddhir iyaM vetti buddhir eva dhanaM mama 14033005a ekaH panthA brAhmaNAnAM yena gacchanti tadvidaH 14033005c gRheSu vanavAseSu guruvAseSu bhikSuSu 14033005e liGgair bahubhir avyagrair ekA buddhir upAsyate 14033006a nAnAliGgAzramasthAnAM yeSAM buddhiH zamAtmikA 14033006c te bhAvam ekam AyAnti saritaH sAgaraM yathA 14033007a buddhyAyaM gamyate mArgaH zarIreNa na gamyate 14033007c Adyantavanti karmANi zarIraM karmabandhanam 14033008a tasmAt te subhage nAsti paralokakRtaM bhayam 14033008c madbhAvabhAvaniratA mamaivAtmAnam eSyasi 14034001 brAhmaNy uvAca 14034001a nedam alpAtmanA zakyaM vedituM nAkRtAtmanA 14034001c bahu cAlpaM ca saMkSiptaM viplutaM ca mataM mama 14034002a upAyaM tu mama brUhi yenaiSA labhyate matiH 14034002c tan manye kAraNatamaM yata eSA pravartate 14034003 brAhmaNa uvAca 14034003a araNIM brAhmaNIM viddhi gurur asyottarAraNiH 14034003c tapaHzrute 'bhimathnIto jJAnAgnir jAyate tataH 14034004 brAhmaNy uvAca 14034004a yad idaM brahmaNo liGgaM kSetrajJam iti saMjJitam 14034004c grahItuM yena tac chakyaM lakSaNaM tasya tat kva nu 14034005 brAhmaNa uvAca 14034005a aliGgo nirguNaz caiva kAraNaM nAsya vidyate 14034005c upAyam eva vakSyAmi yena gRhyeta vA na vA 14034006a samyag apy upadiSTaz ca bhramarair iva lakSyate 14034006c karmabuddhir abuddhitvAj jJAnaliGgair ivAzritam 14034007a idaM kAryam idaM neti na mokSeSUpadizyate 14034007c pazyataH zRNvato buddhir Atmano yeSu jAyate 14034008a yAvanta iha zakyeraMs tAvato 'MzAn prakalpayet 14034008c vyaktAn avyaktarUpAMz ca zatazo 'tha sahasrazaH 14034009a sarvAn nAnAtvayuktAMz ca sarvAn pratyakSahetukAn 14034009c yataH paraM na vidyeta tato 'bhyAse bhaviSyati 14034010 vAsudeva uvAca 14034010a tatas tu tasyA brAhmaNyA matiH kSetrajJasaMkSaye 14034010c kSetrajJAd eva parataH kSetrajJo 'nyaH pravartate 14034011 arjuna uvAca 14034011a kva nu sA brAhmaNI kRSNa kva cAsau brAhmaNarSabhaH 14034011c yAbhyAM siddhir iyaM prAptA tAv ubhau vada me 'cyuta 14034012 vAsudeva uvAca 14034012a mano me brAhmaNaM viddhi buddhiM me viddhi brAhmaNIm 14034012c kSetrajJa iti yaz coktaH so 'ham eva dhanaMjaya 14035001 arjuna uvAca 14035001a brahma yat paramaM vedyaM tan me vyAkhyAtum arhasi 14035001c bhavato hi prasAdena sUkSme me ramate matiH 14035002 vAsudeva uvAca 14035002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14035002c saMvAdaM mokSasaMyuktaM ziSyasya guruNA saha 14035003a kaz cid brAhmaNam AsInam AcAryaM saMzitavratam 14035003c ziSyaH papraccha medhAvI kiM svic chreyaH paraMtapa 14035004a bhagavantaM prapanno 'haM niHzreyasaparAyaNaH 14035004c yAce tvAM zirasA vipra yad brUyAM tad vicakSva me 14035005a tam evaMvAdinaM pArtha ziSyaM gurur uvAca ha 14035005c kathayasva pravakSyAmi yatra te saMzayo dvija 14035006a ity uktaH sa kuruzreSTha guruNA guruvatsalaH 14035006c prAJjaliH paripapraccha yat tac chRNu mahAmate 14035007 ziSya uvAca 14035007a kutaz cAhaM kutaz ca tvaM tat satyaM brUhi yat param 14035007c kuto jAtAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca 14035008a kena jIvanti bhUtAni teSAm AyuH kimAtmakam 14035008c kiM satyaM kiM tapo vipra ke guNAH sadbhir IritAH 14035008e ke panthAnaH zivAH santi kiM sukhaM kiM ca duSkRtam 14035009a etAn me bhagavan praznAn yAthAtathyena sattama 14035009c vaktum arhasi viprarSe yathAvad iha tattvataH 14035010 vAsudeva uvAca 14035010a tasmai saMpratipannAya yathAvat paripRcchate 14035010c ziSyAya guNayuktAya zAntAya guruvartine 14035010e chAyAbhUtAya dAntAya yataye brahmacAriNe 14035011a tAn praznAn abravIt pArtha medhAvI sa dhRtavrataH 14035011c guruH kurukulazreSTha samyak sarvAn ariMdama 14035012a brahmaproktam idaM dharmam RSipravarasevitam 14035012c vedavidyAsamAvApyaM tattvabhUtArthabhAvanam 14035013a bhUtabhavyabhaviSyAdidharmakAmArthanizcayam 14035013c siddhasaMghaparijJAtaM purAkalpaM sanAtanam 14035014a pravakSye 'haM mahAprAjJa padam uttamam adya te 14035014c buddhvA yad iha saMsiddhA bhavantIha manISiNaH 14035015a upagamyarSayaH pUrvaM jijJAsantaH parasparam 14035015c bRhaspatibharadvAjau gautamo bhArgavas tathA 14035016a vasiSThaH kAzyapaz caiva vizvAmitro 'trir eva ca 14035016c mArgAn sarvAn parikramya parizrAntAH svakarmabhiH 14035017a RSim AGgirasaM vRddhaM puraskRtya tu te dvijAH 14035017c dadRzur brahmabhavane brahmANaM vItakalmaSam 14035018a taM praNamya mahAtmAnaM sukhAsInaM maharSayaH 14035018c papracchur vinayopetA niHzreyasam idaM param 14035019a kathaM karma kriyAt sAdhu kathaM mucyeta kilbiSAt 14035019c ke no mArgAH zivAz ca syuH kiM satyaM kiM ca duSkRtam 14035020a kenobhau karmapanthAnau mahattvaM kena vindati 14035020c pralayaM cApavargaM ca bhUtAnAM prabhavApyayau 14035021a ity uktaH sa munizreSThair yad Aha prapitAmahaH 14035021c tat te 'haM saMpravakSyAmi zRNu ziSya yathAgamam 14035022 brahmovAca 14035022a satyAd bhUtAni jAtAni sthAvarANi carANi ca 14035022c tapasA tAni jIvanti iti tad vitta suvratAH 14035023a svAM yoniM punar Agamya vartante svena karmaNA 14035023c satyaM hi guNasaMyuktaM niyataM paJcalakSaNam 14035024a brahma satyaM tapaH satyaM satyaM caiva prajApatiH 14035024c satyAd bhUtAni jAtAni bhUtaM satyamayaM mahat 14035025a tasmAt satyAzrayA viprA nityaM yogaparAyaNAH 14035025c atItakrodhasaMtApA niyatA dharmasetavaH 14035026a anyonyaniyatAn vaidyAn dharmasetupravartakAn 14035026c tAn ahaM saMpravakSyAmi zAzvatAn lokabhAvanAn 14035027a cAturvidyaM tathA varNAMz caturaz cAzramAn pRthak 14035027c dharmam ekaM catuSpAdaM nityam Ahur manISiNaH 14035028a panthAnaM vaH pravakSyAmi zivaM kSemakaraM dvijAH 14035028c niyataM brahmabhAvAya yAtaM pUrvaM manISibhiH 14035029a gadatas taM mamAdyeha panthAnaM durvidaM param 14035029c nibodhata mahAbhAgA nikhilena paraM padam 14035030a brahmacArikam evAhur AzramaM prathamaM padam 14035030c gArhasthyaM tu dvitIyaM syAd vAnaprastham ataH param 14035030e tataH paraM tu vijJeyam adhyAtmaM paramaM padam 14035031a jyotir AkAzam Adityo vAyur indraH prajApatiH 14035031c nopaiti yAvad adhyAtmaM tAvad etAn na pazyati 14035031e tasyopAyaM pravakSyAmi purastAt taM nibodhata 14035032a phalamUlAnilabhujAM munInAM vasatAM vane 14035032c vAnaprasthaM dvijAtInAM trayANAm upadizyate 14035033a sarveSAm eva varNAnAM gArhasthyaM tad vidhIyate 14035033c zraddhAlakSaNam ity evaM dharmaM dhIrAH pracakSate 14035034a ity ete devayAnA vaH panthAnaH parikIrtitAH 14035034c sadbhir adhyAsitA dhIraiH karmabhir dharmasetavaH 14035035a eteSAM pRthag adhyAste yo dharmaM saMzitavrataH 14035035c kAlAt pazyati bhUtAnAM sadaiva prabhavApyayau 14035036a atas tattvAni vakSyAmi yAthAtathyena hetunA 14035036c viSayasthAni sarvANi vartamAnAni bhAgazaH 14035037a mahAn AtmA tathAvyaktam ahaMkAras tathaiva ca 14035037c indriyANi dazaikaM ca mahAbhUtAni paJca ca 14035038a vizeSAH paJcabhUtAnAm ity eSA vaidikI zrutiH 14035038c caturviMzatir eSA vas tattvAnAM saMprakIrtitA 14035039a tattvAnAm atha yo veda sarveSAM prabhavApyayau 14035039c sa dhIraH sarvabhUteSu na moham adhigacchati 14035040a tattvAni yo vedayate yathAtathaM; guNAMz ca sarvAn akhilAz ca devatAH 14035040c vidhUtapApmA pravimucya bandhanaM; sa sarvalokAn amalAn samaznute 14036001 brahmovAca 14036001a tad avyaktam anudriktaM sarvavyApi dhruvaM sthiram 14036001c navadvAraM puraM vidyAt triguNaM paJcadhAtukam 14036002a ekAdazaparikSepaM mano vyAkaraNAtmakam 14036002c buddhisvAmikam ity etat param ekAdazaM bhavet 14036003a trINi srotAMsi yAny asminn ApyAyante punaH punaH 14036003c praNADyas tisra evaitAH pravartante guNAtmikAH 14036004a tamo rajas tathA sattvaM guNAn etAn pracakSate 14036004c anyonyamithunAH sarve tathAnyonyAnujIvinaH 14036005a anyonyApAzrayAz caiva tathAnyonyAnuvartinaH 14036005c anyonyavyatiSaktAz ca triguNAH paJca dhAtavaH 14036006a tamaso mithunaM sattvaM sattvasya mithunaM rajaH 14036006c rajasaz cApi sattvaM syAt sattvasya mithunaM tamaH 14036007a niyamyate tamo yatra rajas tatra pravartate 14036007c niyamyate rajo yatra sattvaM tatra pravartate 14036008a naizAtmakaM tamo vidyAt triguNaM mohasaMjJitam 14036008c adharmalakSaNaM caiva niyataM pApakarmasu 14036009a pravRttyAtmakam evAhU rajaH paryAyakArakam 14036009c pravRttaM sarvabhUteSu dRzyatotpattilakSaNam 14036010a prakAzaM sarvabhUteSu lAghavaM zraddadhAnatA 14036010c sAttvikaM rUpam evaM tu lAghavaM sAdhusaMmitam 14036011a eteSAM guNatattvaM hi vakSyate hetvahetubhiH 14036011c samAsavyAsayuktAni tattvatas tAni vitta me 14036012a saMmoho 'jJAnam atyAgaH karmaNAm avinirNayaH 14036012c svapnaH stambho bhayaM lobhaH zokaH sukRtadUSaNam 14036013a asmRtiz cAvipAkaz ca nAstikyaM bhinnavRttitA 14036013c nirvizeSatvam andhatvaM jaghanyaguNavRttitA 14036014a akRte kRtamAnitvam ajJAne jJAnamAnitA 14036014c amaitrI vikRto bhAvo azraddhA mUDhabhAvanA 14036015a anArjavam asaMjJatvaM karma pApam acetanA 14036015c gurutvaM sannabhAvatvam asitatvam avAg gatiH 14036016a sarva ete guNA viprAs tAmasAH saMprakIrtitAH 14036016c ye cAnye niyatA bhAvA loke 'smin mohasaMjJitAH 14036017a tatra tatra niyamyante sarve te tAmasA guNAH 14036017c parivAdakathA nityaM devabrAhmaNavaidikAH 14036018a atyAgaz cAbhimAnaz ca moho manyus tathAkSamA 14036018c matsaraz caiva bhUteSu tAmasaM vRttam iSyate 14036019a vRthArambhAz ca ye ke cid vRthAdAnAni yAni ca 14036019c vRthAbhakSaNam ity etat tAmasaM vRttam iSyate 14036020a ativAdo 'titikSA ca mAtsaryam atimAnitA 14036020c azraddadhAnatA caiva tAmasaM vRttam iSyate 14036021a evaMvidhAs tu ye ke cil loke 'smin pApakarmiNaH 14036021c manuSyA bhinnamaryAdAH sarve te tAmasA janAH 14036022a teSAM yoniM pravakSyAmi niyatAM pApakarmaNAm 14036022c avAGnirayabhAvAya tiryaGnirayagAminaH 14036023a sthAvarANi ca bhUtAni pazavo vAhanAni ca 14036023c kravyAdA dandazUkAz ca kRmikITavihaMgamAH 14036024a aNDajA jantavo ye ca sarve cApi catuSpadAH 14036024c unmattA badhirA mUkA ye cAnye pAparogiNaH 14036025a magnAs tamasi durvRttAH svakarmakRtalakSaNAH 14036025c avAksrotasa ity ete magnAs tamasi tAmasAH 14036026a teSAm utkarSam udrekaM vakSyAmy aham ataH param 14036026c yathA te sukRtA&l lokA&l labhante puNyakarmiNaH 14036027a anyathA pratipannAs tu vivRddhA ye ca karmasu 14036027c svakarmaniratAnAM ca brAhmaNAnAM zubhaiSiNAm 14036028a saMskAreNordhvam AyAnti yatamAnAH salokatAm 14036028c svargaM gacchanti devAnAm ity eSA vaidikI zrutiH 14036029a anyathA pratipannAs tu vivRddhAH sveSu karmasu 14036029c punarAvRttidharmANas te bhavantIha mAnuSAH 14036030a pApayoniM samApannAz caNDAlA mUkacUcukAH 14036030c varNAn paryAyazaz cApi prApnuvanty uttarottaram 14036031a zUdrayonim atikramya ye cAnye tAmasA guNAH 14036031c srotomadhye samAgamya vartante tAmase guNe 14036032a abhiSaGgas tu kAmeSu mahAmoha iti smRtaH 14036032c RSayo munayo devA muhyanty atra sukhepsavaH 14036033a tamo moho mahAmohas tAmisraH krodhasaMjJitaH 14036033c maraNaM tv andhatAmisraM tAmisraM krodha ucyate 14036034a bhAvato guNataz caiva yonitaz caiva tattvataH 14036034c sarvam etat tamo viprAH kIrtitaM vo yathAvidhi 14036035a ko nv etad budhyate sAdhu ko nv etat sAdhu pazyati 14036035c atattve tattvadarzI yas tamasas tattvalakSaNam 14036036a tamoguNA vo bahudhA prakIrtitA; yathAvad uktaM ca tamaH parAvaram 14036036c naro hi yo veda guNAn imAn sadA; sa tAmasaiH sarvaguNaiH pramucyate 14037001 brahmovAca 14037001a rajo 'haM vaH pravakSyAmi yAthAtathyena sattamAH 14037001c nibodhata mahAbhAgA guNavRttaM ca sarvazaH 14037002a saMghAto rUpam AyAsaH sukhaduHkhe himAtapau 14037002c aizvaryaM vigrahaH saMdhir hetuvAdo 'ratiH kSamA 14037003a balaM zauryaM mado roSo vyAyAmakalahAv api 14037003c IrSyepsA paizunaM yuddhaM mamatvaM paripAlanam 14037004a vadhabandhapariklezAH krayo vikraya eva ca 14037004c nikRnta chindhi bhindhIti paramarmAvakartanam 14037005a ugraM dAruNam AkrozaH paravittAnuzAsanam 14037005c lokacintA vicintA ca matsaraH paribhASaNam 14037006a mRSAvAdo mRSAdAnaM vikalpaH paribhASaNam 14037006c nindA stutiH prazaMsA ca pratApaH paritarpaNam 14037007a paricaryA ca zuzrUSA sevA tRSNA vyapAzrayaH 14037007c vyUho 'nayaH pramAdaz ca paritApaH parigrahaH 14037008a saMskArA ye ca loke 'smin pravartante pRthak pRthak 14037008c nRSu nArISu bhUteSu dravyeSu zaraNeSu ca 14037009a saMtApo 'pratyayaz caiva vratAni niyamAz ca ye 14037009c pradAnam AzIryuktaM ca satataM me bhavatv iti 14037010a svadhAkAro namaskAraH svAhAkAro vaSaTkriyA 14037010c yAjanAdhyApane cobhe tathaivAhuH parigraham 14037011a idaM me syAd idaM me syAt sneho guNasamudbhavaH 14037011c abhidrohas tathA mAyA nikRtir mAna eva ca 14037012a stainyaM hiMsA parIvAdaH paritApaH prajAgaraH 14037012c stambho dambho 'tha rAgaz ca bhaktiH prItiH pramodanam 14037013a dyUtaM ca janavAdaz ca saMbandhAH strIkRtAz ca ye 14037013c nRttavAditragItAni prasaGgA ye ca ke cana 14037013e sarva ete guNA viprA rAjasAH saMprakIrtitAH 14037014a bhUtabhavyabhaviSyANAM bhAvAnAM bhuvi bhAvanAH 14037014c trivarganiratA nityaM dharmo 'rthaH kAma ity api 14037015a kAmavRttAH pramodante sarvakAmasamRddhibhiH 14037015c arvAksrotasa ity ete taijasA rajasAvRtAH 14037016a asmi&l loke pramodante jAyamAnAH punaH punaH 14037016c pretyabhAvikam Ihanta iha laukikam eva ca 14037016e dadati pratigRhNanti japanty atha ca juhvati 14037017a rajoguNA vo bahudhAnukIrtitA; yathAvad uktaM guNavRttam eva ca 14037017c naro hi yo veda guNAn imAn sadA; sa rAjasaiH sarvaguNair vimucyate 14038001 brahmovAca 14038001a ataH paraM pravakSyAmi tRtIyaM guNam uttamam 14038001c sarvabhUtahitaM loke satAM dharmam aninditam 14038002a AnandaH prItir udrekaH prAkAzyaM sukham eva ca 14038002c akArpaNyam asaMrambhaH saMtoSaH zraddadhAnatA 14038003a kSamA dhRtir ahiMsA ca samatA satyam Arjavam 14038003c akrodhaz cAnasUyA ca zaucaM dAkSyaM parAkramaH 14038004a mudhA jJAnaM mudhA vRttaM mudhA sevA mudhA zramaH 14038004c evaM yo yuktadharmaH syAt so 'mutrAnantyam aznute 14038005a nirmamo nirahaMkAro nirAzIH sarvataH samaH 14038005c akAmahata ity eSa satAM dharmaH sanAtanaH 14038006a vizrambho hrIs titikSA ca tyAgaH zaucam atandritA 14038006c AnRzaMsyam asaMmoho dayA bhUteSv apaizunam 14038007a harSas tuSTir vismayaz ca vinayaH sAdhuvRttatA 14038007c zAntikarma vizuddhiz ca zubhA buddhir vimocanam 14038008a upekSA brahmacaryaM ca parityAgaz ca sarvazaH 14038008c nirmamatvam anAzIstvam aparikrItadharmatA 14038009a mudhA dAnaM mudhA yajJo mudhAdhItaM mudhA vratam 14038009c mudhA pratigrahaz caiva mudhA dharmo mudhA tapaH 14038010a evaMvRttAs tu ye ke cil loke 'smin sattvasaMzrayAH 14038010c brAhmaNA brahmayonisthAs te dhIrAH sAdhudarzinaH 14038011a hitvA sarvANi pApAni niHzokA hy ajarAmarAH 14038011c divaM prApya tu te dhIrAH kurvate vai tatas tataH 14038012a IzitvaM ca vazitvaM ca laghutvaM manasaz ca te 14038012c vikurvate mahAtmAno devAs tridivagA iva 14038013a Urdhvasrotasa ity ete devA vaikArikAH smRtAH 14038013c vikurvate prakRtyA vai divaM prAptAs tatas tataH 14038013e yad yad icchanti tat sarvaM bhajante vibhajanti ca 14038014a ity etat sAttvikaM vRttaM kathitaM vo dvijarSabhAH 14038014c etad vijJAya vidhival labhate yad yad icchati 14038015a prakIrtitAH sattvaguNA vizeSato; yathAvad uktaM guNavRttam eva ca 14038015c naras tu yo veda guNAn imAn sadA; guNAn sa bhuGkte na guNaiH sa bhujyate 14039001 brahmovAca 14039001a naiva zakyA guNA vaktuM pRthaktveneha sarvazaH 14039001c avicchinnAni dRzyante rajaH sattvaM tamas tathA 14039002a anyonyam anuSajjante anyonyaM cAnujIvinaH 14039002c anyonyApAzrayAH sarve tathAnyonyAnuvartinaH 14039003a yAvat sattvaM tamas tAvad vartate nAtra saMzayaH 14039003c yAvat tamaz ca sattvaM ca rajas tAvad ihocyate 14039004a saMhatya kurvate yAtrAM sahitAH saMghacAriNaH 14039004c saMghAtavRttayo hy ete vartante hetvahetubhiH 14039005a udrekavyatirekANAM teSAm anyonyavartinAm 14039005c vartate tad yathAnyUnaM vyatiriktaM ca sarvazaH 14039006a vyatiriktaM tamo yatra tiryagbhAvagataM bhavet 14039006c alpaM tatra rajo jJeyaM sattvaM cAlpataraM tataH 14039007a udriktaM ca rajo yatra madhyasrotogataM bhavet 14039007c alpaM tatra tamo jJeyaM sattvaM cAlpataraM tataH 14039008a udriktaM ca yadA sattvam UrdhvasrotogataM bhavet 14039008c alpaM tatra rajo jJeyaM tamaz cAlpataraM tataH 14039009a sattvaM vaikArikaM yonir indriyANAM prakAzikA 14039009c na hi sattvAt paro bhAvaH kaz cid anyo vidhIyate 14039010a UrdhvaM gacchanti sattvasthA madhye tiSThanti rAjasAH 14039010c jaghanyaguNasaMyuktA yAnty adhas tAmasA janAH 14039011a tamaH zUdre rajaH kSatre brAhmaNe sattvam uttamam 14039011c ity evaM triSu varNeSu vivartante guNAs trayaH 14039012a dUrAd api hi dRzyante sahitAH saMghacAriNaH 14039012c tamaH sattvaM rajaz caiva pRthaktvaM nAnuzuzruma 14039013a dRSTvA cAdityam udyantaM kucorANAM bhayaM bhavet 14039013c adhvagAH paritapyeraMs tRSNArtA duHkhabhAginaH 14039014a AdityaH sattvam uddiSTaM kucorAs tu yathA tamaH 14039014c paritApo 'dhvagAnAM ca rAjaso guNa ucyate 14039015a prAkAzyaM sattvam Aditye saMtApo rAjaso guNaH 14039015c upaplavas tu vijJeyas tAmasas tasya parvasu 14039016a evaM jyotiHSu sarveSu vivartante guNAs trayaH 14039016c paryAyeNa ca vartante tatra tatra tathA tathA 14039017a sthAvareSu ca bhUteSu tiryagbhAvagataM tamaH 14039017c rAjasAs tu vivartante snehabhAvas tu sAttvikaH 14039018a ahas tridhA tu vijJeyaM tridhA rAtrir vidhIyate 14039018c mAsArdhamAsavarSANi RtavaH saMdhayas tathA 14039019a tridhA dAnAni dIyante tridhA yajJaH pravartate 14039019c tridhA lokAs tridhA vedAs tridhA vidyAs tridhA gatiH 14039020a bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca dharmo 'rthaH kAma ity api 14039020c prANApAnAv udAnaz cApy eta eva trayo guNAH 14039021a yat kiM cid iha vai loke sarvam eSv eva tat triSu 14039021c trayo guNAH pravartante avyaktA nityam eva tu 14039021e sattvaM rajas tamaz caiva guNasargaH sanAtanaH 14039022a tamo 'vyaktaM zivaM nityam ajaM yoniH sanAtanaH 14039022c prakRtir vikAraH pralayaH pradhAnaM prabhavApyayau 14039023a anudriktam anUnaM ca hy akampam acalaM dhruvam 14039023c sadasac caiva tat sarvam avyaktaM triguNaM smRtam 14039023e jJeyAni nAmadheyAni narair adhyAtmacintakaiH 14039024a avyaktanAmAni guNAMz ca tattvato; yo veda sarvANi gatIz ca kevalAH 14039024c vimuktadehaH pravibhAgatattvavit; sa mucyate sarvaguNair nirAmayaH 14040001 brahmovAca 14040001a avyaktAt pUrvam utpanno mahAn AtmA mahAmatiH 14040001c Adir guNAnAM sarveSAM prathamaH sarga ucyate 14040002a mahAn AtmA matir viSNur vizvaH zaMbhuz ca vIryavAn 14040002c buddhiH prajJopalabdhiz ca tathA khyAtir dhRtiH smRtiH 14040003a paryAyavAcakaiH zabdair mahAn AtmA vibhAvyate 14040003c taM jAnan brAhmaNo vidvAn na pramohaM nigacchati 14040004a sarvataHpANipAdaz ca sarvatokSiziromukhaH 14040004c sarvataHzrutimA&l loke sarvaM vyApya sa tiSThati 14040005a mahAprabhArciH puruSaH sarvasya hRdi nizritaH 14040005c aNimA laghimA prAptir IzAno jyotir avyayaH 14040006a tatra buddhimatAM lokAH saMnyAsaniratAz ca ye 14040006c dhyAnino nityayogAz ca satyasaMdhA jitendriyAH 14040007a jJAnavantaz ca ye ke cid alubdhA jitamanyavaH 14040007c prasannamanaso dhIrA nirmamA nirahaMkRtAH 14040007e vimuktAH sarva evaite mahattvam upayAnti vai 14040008a Atmano mahato veda yaH puNyAM gatim uttamAm 14040008c sa dhIraH sarvalokeSu na moham adhigacchati 14040008e viSNur evAdisargeSu svayaMbhUr bhavati prabhuH 14040009a evaM hi yo veda guhAzayaM prabhuM; naraH purANaM puruSaM vizvarUpam 14040009c hiraNmayaM buddhimatAM parAM gatiM; sa buddhimAn buddhim atItya tiSThati 14041001 brahmovAca 14041001a ya utpanno mahAn pUrvam ahaMkAraH sa ucyate 14041001c aham ity eva saMbhUto dvitIyaH sarga ucyate 14041002a ahaMkAraz ca bhUtAdir vaikArika iti smRtaH 14041002c tejasaz cetanA dhAtuH prajAsargaH prajApatiH 14041003a devAnAM prabhavo devo manasaz ca trilokakRt 14041003c aham ity eva tat sarvam abhimantA sa ucyate 14041004a adhyAtmajJAnanityAnAM munInAM bhAvitAtmanAm 14041004c svAdhyAyakratusiddhAnAm eSa lokaH sanAtanaH 14041005a ahaMkAreNAharato guNAn imAn; bhUtAdir evaM sRjate sa bhUtakRt 14041005c vaikArikaH sarvam idaM viceSTate; svatejasA raJjayate jagat tathA 14042001 brahmovAca 14042001a ahaMkArAt prasUtAni mahAbhUtAni paJca vai 14042001c pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam 14042002a teSu bhUtAni muhyante mahAbhUteSu paJcasu 14042002c zabdasparzanarUpeSu rasagandhakriyAsu ca 14042003a mahAbhUtavinAzAnte pralaye pratyupasthite 14042003c sarvaprANabhRtAM dhIrA mahad utpadyate bhayam 14042004a yady asmAj jAyate bhUtaM tatra tat pravilIyate 14042004c lIyante pratilomAni jAyante cottarottaram 14042005a tataH pralIne sarvasmin bhUte sthAvarajaGgame 14042005c smRtimantas tadA dhIrA na lIyante kadA cana 14042006a zabdaH sparzas tathA rUpaM raso gandhaz ca paJcamaH 14042006c kriyAkAraNayuktAH syur anityA mohasaMjJitAH 14042007a lobhaprajanasaMyuktA nirvizeSA hy akiMcanAH 14042007c mAMsazoNitasaMghAtA anyonyasyopajIvinaH 14042008a bahir AtmAna ity ete dInAH kRpaNavRttayaH 14042008c prANApAnAv udAnaz ca samAno vyAna eva ca 14042009a antarAtmeti cApy ete niyatAH paJca vAyavaH 14042009c vAGmanobuddhir ity ebhiH sArdham aSTAtmakaM jagat 14042010a tvagghrANazrotracakSUMSi rasanaM vAk ca saMyatA 14042010c vizuddhaM ca mano yasya buddhiz cAvyabhicAriNI 14042011a aSTau yasyAgnayo hy ete na dahante manaH sadA 14042011c sa tad brahma zubhaM yAti yasmAd bhUyo na vidyate 14042012a ekAdaza ca yAny Ahur indriyANi vizeSataH 14042012c ahaMkAraprasUtAni tAni vakSyAmy ahaM dvijAH 14042013a zrotraM tvak cakSuSI jihvA nAsikA caiva paJcamI 14042013c pAdau pAyur upasthaM ca hastau vAg dazamI bhavet 14042014a indriyagrAma ity eSa mana ekAdazaM bhavet 14042014c etaM grAmaM jayet pUrvaM tato brahma prakAzate 14042015a buddhIndriyANi paJcAhuH paJca karmendriyANi ca 14042015c zrotrAdIny api paJcAhur buddhiyuktAni tattvataH 14042016a avizeSANi cAnyAni karmayuktAni tAni tu 14042016c ubhayatra mano jJeyaM buddhir dvAdazamI bhavet 14042017a ity uktAnIndriyANImAny ekAdaza mayA kramAt 14042017c manyante kRtam ity eva viditvaitAni paNDitAH 14042018a trINi sthAnAni bhUtAnAM caturthaM nopapadyate 14042018c sthalam Apas tathAkAzaM janma cApi caturvidham 14042019a aNDajodbhijjasaMsvedajarAyujam athApi ca 14042019c caturdhA janma ity etad bhUtagrAmasya lakSyate 14042020a acarANy api bhUtAni khecarANi tathaiva ca 14042020c aNDajAni vijAnIyAt sarvAMz caiva sarIsRpAn 14042021a saMsvedAH kRmayaH proktA jantavaz ca tathAvidhAH 14042021c janma dvitIyam ity etaj jaghanyataram ucyate 14042022a bhittvA tu pRthivIM yAni jAyante kAlaparyayAt 14042022c udbhijjAnIti tAny Ahur bhUtAni dvijasattamAH 14042023a dvipAdabahupAdAni tiryaggatimatIni ca 14042023c jarAyujAni bhUtAni vitta tAny api sattamAH 14042024a dvividhApIha vijJeyA brahmayoniH sanAtanA 14042024c tapaH karma ca yat puNyam ity eSa viduSAM nayaH 14042025a dvividhaM karma vijJeyam ijyA dAnaM ca yan makhe 14042025c jAtasyAdhyayanaM puNyam iti vRddhAnuzAsanam 14042026a etad yo veda vidhivat sa muktaH syAd dvijarSabhAH 14042026c vimuktaH sarvapApebhya iti caiva nibodhata 14042027a AkAzaM prathamaM bhUtaM zrotram adhyAtmam ucyate 14042027c adhibhUtaM tathA zabdo dizas tatrAdhidaivatam 14042028a dvitIyaM mAruto bhUtaM tvag adhyAtmaM ca vizrutam 14042028c spraSTavyam adhibhUtaM ca vidyut tatrAdhidaivatam 14042029a tRtIyaM jyotir ity Ahuz cakSur adhyAtmam ucyate 14042029c adhibhUtaM tato rUpaM sUryas tatrAdhidaivatam 14042030a caturtham Apo vijJeyaM jihvA cAdhyAtmam iSyate 14042030c adhibhUtaM rasaz cAtra somas tatrAdhidaivatam 14042031a pRthivI paJcamaM bhUtaM ghrANaz cAdhyAtmam iSyate 14042031c adhibhUtaM tathA gandho vAyus tatrAdhidaivatam 14042032a eSa paJcasu bhUteSu catuSTayavidhiH smRtaH 14042032c ataH paraM pravakSyAmi sarvaM trividham indriyam 14042033a pAdAv adhyAtmam ity Ahur brAhmaNAs tattvadarzinaH 14042033c adhibhUtaM tu gantavyaM viSNus tatrAdhidaivatam 14042034a avAggatir apAnaz ca pAyur adhyAtmam iSyate 14042034c adhibhUtaM visargaz ca mitras tatrAdhidaivatam 14042035a prajanaH sarvabhUtAnAm upastho 'dhyAtmam ucyate 14042035c adhibhUtaM tathA zukraM daivataM ca prajApatiH 14042036a hastAv adhyAtmam ity Ahur adhyAtmaviduSo janAH 14042036c adhibhUtaM tu karmANi zakras tatrAdhidaivatam 14042037a vaizvadevI manaHpUrvA vAg adhyAtmam ihocyate 14042037c vaktavyam adhibhUtaM ca vahnis tatrAdhidaivatam 14042038a adhyAtmaM mana ity AhuH paJcabhUtAnucArakam 14042038c adhibhUtaM ca mantavyaM candramAz cAdhidaivatam 14042039a adhyAtmaM buddhir ity AhuH SaDindriyavicAriNI 14042039c adhibhUtaM tu vijJeyaM brahmA tatrAdhidaivatam 14042040a yathAvad adhyAtmavidhir eSa vaH kIrtito mayA 14042040c jJAnam asya hi dharmajJAH prAptaM buddhimatAm iha 14042041a indriyANIndriyArthAz ca mahAbhUtAni paJca ca 14042041c sarvANy etAni saMdhAya manasA saMpradhArayet 14042042a kSINe manasi sarvasmin na janmasukham iSyate 14042042c jJAnasaMpannasattvAnAM tat sukhaM viduSAM matam 14042043a ataH paraM pravakSyAmi sUkSmabhAvakarIM zivAm 14042043c nivRttiM sarvabhUteSu mRdunA dAruNena vA 14042044a guNAguNam anAsaGgam ekacaryam anantaram 14042044c etad brAhmaNato vRttam Ahur ekapadaM sukham 14042045a vidvAn kUrma ivAGgAni kAmAn saMhRtya sarvazaH 14042045c virajAH sarvato mukto yo naraH sa sukhI sadA 14042046a kAmAn Atmani saMyamya kSINatRSNaH samAhitaH 14042046c sarvabhUtasuhRn maitro brahmabhUyaM sa gacchati 14042047a indriyANAM nirodhena sarveSAM viSayaiSiNAm 14042047c muner janapadatyAgAd adhyAtmAgniH samidhyate 14042048a yathAgnir indhanair iddho mahAjyotiH prakAzate 14042048c tathendriyanirodhena mahAn AtmA prakAzate 14042049a yadA pazyati bhUtAni prasannAtmAtmano hRdi 14042049c svayaMyonis tadA sUkSmAt sUkSmam Apnoty anuttamam 14042050a agnI rUpaM payaH sroto vAyuH sparzanam eva ca 14042050c mahI paGkadharaM ghoram AkAzaM zravaNaM tathA 14042051a rAgazokasamAviSTaM paJcasrotaHsamAvRtam 14042051c paJcabhUtasamAyuktaM navadvAraM dvidaivatam 14042052a rajasvalam athAdRzyaM triguNaM ca tridhAtukam 14042052c saMsargAbhirataM mUDhaM zarIram iti dhAraNA 14042053a duzcaraM jIvaloke 'smin sattvaM prati samAzritam 14042053c etad eva hi loke 'smin kAlacakraM pravartate 14042054a etan mahArNavaM ghoram agAdhaM mohasaMjJitam 14042054c visRjet saMkSipec caiva bodhayet sAmaraM jagat 14042055a kAmakrodhau bhayaM moham abhidroham athAnRtam 14042055c indriyANAM nirodhena sa tAMs tyajati dustyajAn 14042056a yasyaite nirjitA loke triguNAH paJca dhAtavaH 14042056c vyomni tasya paraM sthAnam anantam atha lakSyate 14042057a kAmakUlAm apArAntAM manaHsrotobhayAvahAm 14042057c nadIM durgahradAM tIrNaH kAmakrodhAv ubhau jayet 14042058a sa sarvadoSanirmuktas tataH pazyati yat param 14042058c mano manasi saMdhAya pazyaty AtmAnam Atmani 14042059a sarvavit sarvabhUteSu vIkSaty AtmAnam Atmani 14042059c ekadhA bahudhA caiva vikurvANas tatas tataH 14042060a dhruvaM pazyati rUpANi dIpAd dIpazataM yathA 14042060c sa vai viSNuz ca mitraz ca varuNo 'gniH prajApatiH 14042061a sa hi dhAtA vidhAtA ca sa prabhuH sarvatomukhaH 14042061c hRdayaM sarvabhUtAnAM mahAn AtmA prakAzate 14042062a taM viprasaMghAz ca surAsurAz ca; yakSAH pizAcAH pitaro vayAMsi 14042062c rakSogaNA bhUtagaNAz ca sarve; maharSayaz caiva sadA stuvanti 14043001 brahmovAca 14043001a manuSyANAM tu rAjanyaH kSatriyo madhyamo guNaH 14043001c kuJjaro vAhanAnAM ca siMhaz cAraNyavAsinAm 14043002a aviH pazUnAM sarveSAm Akhuz ca bilavAsinAm 14043002c gavAM govRSabhaz caiva strINAM puruSa eva ca 14043003a nyagrodho jambuvRkSaz ca pippalaH zAlmalis tathA 14043003c ziMzapA meSazRGgaz ca tathA kIcakaveNavaH 14043003e ete drumANAM rAjAno loke 'smin nAtra saMzayaH 14043004a himavAn pAriyAtraz ca sahyo vindhyas trikUTavAn 14043004c zveto nIlaz ca bhAsaz ca kASThavAMz caiva parvataH 14043005a zubhaskandho mahendraz ca mAlyavAn parvatas tathA 14043005c ete parvatarAjAno gaNAnAM marutas tathA 14043006a sUryo grahANAm adhipo nakSatrANAM ca candramAH 14043006c yamaH pitqNAm adhipaH saritAm atha sAgaraH 14043007a ambhasAM varuNo rAjA sattvAnAM mitra ucyate 14043007c arko 'dhipatir uSNAnAM jyotiSAm indur ucyate 14043008a agnir bhUtapatir nityaM brAhmaNAnAM bRhaspatiH 14043008c oSadhInAM patiH somo viSNur balavatAM varaH 14043009a tvaSTAdhirAjo rUpANAM pazUnAm IzvaraH zivaH 14043009c dakSiNAnAM tathA yajJo vedAnAm RSayas tathA 14043010a dizAm udIcI viprANAM somo rAjA pratApavAn 14043010c kuberaH sarvayakSANAM devatAnAM puraMdaraH 14043010e eSa bhUtAdikaH sargaH prajAnAM ca prajApatiH 14043011a sarveSAm eva bhUtAnAm ahaM brahmamayo mahAn 14043011c bhUtaM parataraM matto viSNor vApi na vidyate 14043012a rAjAdhirAjaH sarvAsAM viSNur brahmamayo mahAn 14043012c IzvaraM taM vijAnImaH sa vibhuH sa prajApatiH 14043013a narakiMnarayakSANAM gandharvoragarakSasAm 14043013c devadAnavanAgAnAM sarveSAm Izvaro hi saH 14043014a bhagadevAnuyAtAnAM sarvAsAM vAmalocanA 14043014c mAhezvarI mahAdevI procyate pArvatIti yA 14043015a umAM devIM vijAnIta nArINAm uttamAM zubhAm 14043015c ratInAM vasumatyas tu strINAm apsarasas tathA 14043016a dharmakAmAz ca rAjAno brAhmaNA dharmalakSaNAH 14043016c tasmAd rAjA dvijAtInAM prayateteha rakSaNe 14043017a rAjJAM hi viSaye yeSAm avasIdanti sAdhavaH 14043017c hInAs te svaguNaiH sarvaiH pretyAvAGmArgagAminaH 14043018a rAjJAM tu viSaye yeSAM sAdhavaH parirakSitAH 14043018c te 'smi&l loke pramodante pretya cAnantyam eva ca 14043018e prApnuvanti mahAtmAna iti vitta dvijarSabhAH 14043019a ata UrdhvaM pravakSyAmi niyataM dharmalakSaNam 14043019c ahiMsAlakSaNo dharmo hiMsA cAdharmalakSaNA 14043020a prakAzalakSaNA devA manuSyAH karmalakSaNAH 14043020c zabdalakSaNam AkAzaM vAyus tu sparzalakSaNaH 14043021a jyotiSAM lakSaNaM rUpam Apaz ca rasalakSaNAH 14043021c dharaNI sarvabhUtAnAM pRthivI gandhalakSaNA 14043022a svaravyaJjanasaMskArA bhAratI satyalakSaNA 14043022c manaso lakSaNaM cintA tathoktA buddhir anvayAt 14043023a manasA cintayAno 'rthAn buddhyA caiva vyavasyati 14043023c buddhir hi vyavasAyena lakSyate nAtra saMzayaH 14043024a lakSaNaM mahato dhyAnam avyaktaM sAdhulakSaNam 14043024c pravRttilakSaNo yogo jJAnaM saMnyAsalakSaNam 14043025a tasmAj jJAnaM puraskRtya saMnyased iha buddhimAn 14043025c saMnyAsI jJAnasaMyuktaH prApnoti paramAM gatim 14043025e atIto 'dvaMdvam abhyeti tamomRtyujarAtigam 14043026a dharmalakSaNasaMyuktam uktaM vo vidhivan mayA 14043026c guNAnAM grahaNaM samyag vakSyAmy aham ataH param 14043027a pArthivo yas tu gandho vai ghrANeneha sa gRhyate 14043027c ghrANasthaz ca tathA vAyur gandhajJAne vidhIyate 14043028a apAM dhAturaso nityaM jihvayA sa tu gRhyate 14043028c jihvAsthaz ca tathA somo rasajJAne vidhIyate 14043029a jyotiSaz ca guNo rUpaM cakSuSA tac ca gRhyate 14043029c cakSuHsthaz ca tathAdityo rUpajJAne vidhIyate 14043030a vAyavyas tu tathA sparzas tvacA prajJAyate ca saH 14043030c tvaksthaz caiva tathA vAyuH sparzajJAne vidhIyate 14043031a AkAzasya guNo ghoSaH zrotreNa sa tu gRhyate 14043031c zrotrasthAz ca dizaH sarvAH zabdajJAne prakIrtitAH 14043032a manasas tu guNaz cintA prajJayA sa tu gRhyate 14043032c hRdisthacetanAdhAtur manojJAne vidhIyate 14043033a buddhir adhyavasAyena dhyAnena ca mahAMs tathA 14043033c nizcitya grahaNaM nityam avyaktaM nAtra saMzayaH 14043034a aliGgagrahaNo nityaH kSetrajJo nirguNAtmakaH 14043034c tasmAd aliGgaH kSetrajJaH kevalaM jJAnalakSaNaH 14043035a avyaktaM kSetram uddiSTaM guNAnAM prabhavApyayam 14043035c sadA pazyAmy ahaM lInaM vijAnAmi zRNomi ca 14043036a puruSas tad vijAnIte tasmAt kSetrajJa ucyate 14043036c guNavRttaM tathA kRtsnaM kSetrajJaH paripazyati 14043037a AdimadhyAvasAnAntaM sRjyamAnam acetanam 14043037c na guNA vidur AtmAnaM sRjyamAnaM punaH punaH 14043038a na satyaM veda vai kaz cit kSetrajJas tv eva vindati 14043038c guNAnAM guNabhUtAnAM yat paraM parato mahat 14043039a tasmAd guNAMz ca tattvaM ca parityajyeha tattvavit 14043039c kSINadoSo guNAn hitvA kSetrajJaM pravizaty atha 14043040a nirdvaMdvo nirnamaskAro niHsvadhAkAra eva ca 14043040c acalaz cAniketaz ca kSetrajJaH sa paro vibhuH 14044001 brahmovAca 14044001a yad AdimadhyaparyantaM grahaNopAyam eva ca 14044001c nAmalakSaNasaMyuktaM sarvaM vakSyAmi tattvataH 14044002a ahaH pUrvaM tato rAtrir mAsAH zuklAdayaH smRtAH 14044002c zraviSThAdIni RkSANi RtavaH zizirAdayaH 14044003a bhUmir Adis tu gandhAnAM rasAnAm Apa eva ca 14044003c rUpANAM jyotir Adis tu sparzAdir vAyur ucyate 14044003e zabdasyAdis tathAkAzam eSa bhUtakRto guNaH 14044004a ataH paraM pravakSyAmi bhUtAnAm Adim uttamam 14044004c Adityo jyotiSAm Adir agnir bhUtAdir iSyate 14044005a sAvitrI sarvavidyAnAM devatAnAM prajApatiH 14044005c oMkAraH sarvavedAnAM vacasAM prANa eva ca 14044005e yady asmin niyataM loke sarvaM sAvitram ucyate 14044006a gAyatrI chandasAm AdiH pazUnAm aja ucyate 14044006c gAvaz catuSpadAm Adir manuSyANAM dvijAtayaH 14044007a zyenaH patatriNAm Adir yajJAnAM hutam uttamam 14044007c parisarpiNAM tu sarveSAM jyeSThaH sarpo dvijottamAH 14044008a kRtam Adir yugAnAM ca sarveSAM nAtra saMzayaH 14044008c hiraNyaM sarvaratnAnAm oSadhInAM yavAs tathA 14044009a sarveSAM bhakSyabhojyAnAm annaM paramam ucyate 14044009c dravANAM caiva sarveSAM peyAnAm Apa uttamAH 14044010a sthAvarANAM ca bhUtAnAM sarveSAm avizeSataH 14044010c brahmakSetraM sadA puNyaM plakSaH prathamajaH smRtaH 14044011a ahaM prajApatInAM ca sarveSAM nAtra saMzayaH 14044011c mama viSNur acintyAtmA svayaMbhUr iti sa smRtaH 14044012a parvatAnAM mahAmeruH sarveSAm agrajaH smRtaH 14044012c dizAM ca pradizAM cordhvA digjAtA prathamaM tathA 14044013a tathA tripathagA gaGgA nadInAm agrajA smRtA 14044013c tathA sarodapAnAnAM sarveSAM sAgaro 'grajaH 14044014a devadAnavabhUtAnAM pizAcoragarakSasAm 14044014c narakiMnarayakSANAM sarveSAm IzvaraH prabhuH 14044015a Adir vizvasya jagato viSNur brahmamayo mahAn 14044015c bhUtaM parataraM tasmAt trailokye neha vidyate 14044016a AzramANAM ca gArhasthyaM sarveSAM nAtra saMzayaH 14044016c lokAnAm Adir avyaktaM sarvasyAntas tad eva ca 14044017a ahAny astamayAntAni udayAntA ca zarvarI 14044017c sukhasyAntaH sadA duHkhaM duHkhasyAntaH sadA sukham 14044018a sarve kSayAntA nicayAH patanAntAH samucchrayAH 14044018c saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam 14044019a sarvaM kRtaM vinAzAntaM jAtasya maraNaM dhruvam 14044019c azAzvataM hi loke 'smin sarvaM sthAvarajaGgamam 14044020a iSTaM dattaM tapo 'dhItaM vratAni niyamAz ca ye 14044020c sarvam etad vinAzAntaM jJAnasyAnto na vidyate 14044021a tasmAj jJAnena zuddhena prasannAtmA samAhitaH 14044021c nirmamo nirahaMkAro mucyate sarvapApmabhiH 14045001 brahmovAca 14045001a buddhisAraM manastambham indriyagrAmabandhanam 14045001c mahAbhUtAraviSkambhaM nimeSapariveSTanam 14045002a jarAzokasamAviSTaM vyAdhivyasanasaMcaram 14045002c dezakAlavicArIdaM zramavyAyAmanisvanam 14045003a ahorAtraparikSepaM zItoSNaparimaNDalam 14045003c sukhaduHkhAntasaMklezaM kSutpipAsAvakIlanam 14045004a chAyAtapavilekhaM ca nimeSonmeSavihvalam 14045004c ghoramohajanAkIrNaM vartamAnam acetanam 14045005a mAsArdhamAsagaNitaM viSamaM lokasaMcaram 14045005c tamonicayapaGkaM ca rajovegapravartakam 14045006a sattvAlaMkAradIptaM ca guNasaMghAtamaNDalam 14045006c svaravigrahanAbhIkaM zokasaMghAtavartanam 14045007a kriyAkAraNasaMyuktaM rAgavistAram Ayatam 14045007c lobhepsAparisaMkhyAtaM viviktajJAnasaMbhavam 14045008a bhayamohaparIvAraM bhUtasaMmohakArakam 14045008c AnandaprItidhAraM ca kAmakrodhaparigraham 14045009a mahadAdivizeSAntam asaktaprabhavAvyayam 14045009c manojavanam azrAntaM kAlacakraM pravartate 14045010a etad dvaMdvasamAyuktaM kAlacakram acetanam 14045010c visRjet saMkSipec cApi bodhayet sAmaraM jagat 14045011a kAlacakrapravRttiM ca nivRttiM caiva tattvataH 14045011c yas tu veda naro nityaM na sa bhUteSu muhyati 14045012a vimuktaH sarvasaMklezaiH sarvadvaMdvAtigo muniH 14045012c vimuktaH sarvapApebhyaH prApnoti paramAM gatim 14045013a gRhastho brahmacArI ca vAnaprastho 'tha bhikSukaH 14045013c catvAra AzramAH proktAH sarve gArhasthyamUlakAH 14045014a yaH kaz cid iha loke ca hy AgamaH saMprakIrtitaH 14045014c tasyAntagamanaM zreyaH kIrtir eSA sanAtanI 14045015a saMskAraiH saMskRtaH pUrvaM yathAvac caritavrataH 14045015c jAtau guNaviziSTAyAM samAvarteta vedavit 14045016a svadAranirato dAntaH ziSTAcAro jitendriyaH 14045016c paJcabhiz ca mahAyajJaiH zraddadhAno yajeta ha 14045017a devatAtithiziSTAzI nirato vedakarmasu 14045017c ijyApradAnayuktaz ca yathAzakti yathAvidhi 14045018a na pANipAdacapalo na netracapalo muniH 14045018c na ca vAgaGgacapala iti ziSTasya gocaraH 14045019a nityayajJopavItI syAc chuklavAsAH zucivrataH 14045019c niyato damadAnAbhyAM sadA ziSTaiz ca saMvizet 14045020a jitaziznodaro maitraH ziSTAcArasamAhitaH 14045020c vaiNavIM dhArayed yaSTiM sodakaM ca kamaNDalum 14045021a adhItyAdhyApanaM kuryAt tathA yajanayAjane 14045021c dAnaM pratigrahaM caiva SaDguNAM vRttim Acaret 14045022a trINi karmANi yAnIha brAhmaNAnAM tu jIvikA 14045022c yAjanAdhyApane cobhe zuddhAc cApi pratigrahaH 14045023a avazeSANi cAnyAni trINi karmANi yAni tu 14045023c dAnam adhyayanaM yajJo dharmayuktAni tAni tu 14045024a teSv apramAdaM kurvIta triSu karmasu dharmavit 14045024c dAnto maitraH kSamAyuktaH sarvabhUtasamo muniH 14045025a sarvam etad yathAzakti vipro nirvartayaJ zuciH 14045025c evaM yukto jayet svargaM gRhasthaH saMzitavrataH 14046001 brahmovAca 14046001a evam etena mArgeNa pUrvoktena yathAvidhi 14046001c adhItavAn yathAzakti tathaiva brahmacaryavAn 14046002a svadharmanirato vidvAn sarvendriyayato muniH 14046002c guroH priyahite yuktaH satyadharmaparaH zuciH 14046003a guruNA samanujJAto bhuJjItAnnam akutsayan 14046003c haviSyabhaikSyabhuk cApi sthAnAsanavihAravAn 14046004a dvikAlam agniM juhvAnaH zucir bhUtvA samAhitaH 14046004c dhArayIta sadA daNDaM bailvaM pAlAzam eva vA 14046005a kSaumaM kArpAsikaM vApi mRgAjinam athApi vA 14046005c sarvaM kASAyaraktaM syAd vAso vApi dvijasya ha 14046006a mekhalA ca bhaven mauJjI jaTI nityodakas tathA 14046006c yajJopavItI svAdhyAyI aluptaniyatavrataH 14046007a pUtAbhiz ca tathaivAdbhiH sadA daivatatarpaNam 14046007c bhAvena niyataH kurvan brahmacArI prazasyate 14046008a evaM yukto jayet svargam UrdhvaretAH samAhitaH 14046008c na saMsarati jAtISu paramaM sthAnam AzritaH 14046009a saMskRtaH sarvasaMskArais tathaiva brahmacaryavAn 14046009c grAmAn niSkramya cAraNyaM muniH pravrajito vaset 14046010a carmavalkalasaMvItaH svayaM prAtar upaspRzet 14046010c araNyagocaro nityaM na grAmaM pravizet punaH 14046011a arcayann atithIn kAle dadyAc cApi pratizrayam 14046011c phalapatrAvarair mUlaiH zyAmAkena ca vartayan 14046012a pravRttam udakaM vAyuM sarvaM vAneyam A tRNAt 14046012c prAznIyAd AnupUrvyeNa yathAdIkSam atandritaH 14046013a AmUlaphalabhikSAbhir arced atithim Agatam 14046013c yadbhakSaH syAt tato dadyAd bhikSAM nityam atandritaH 14046014a devatAtithipUrvaM ca sadA bhuJjIta vAgyataH 14046014c askanditamanAz caiva laghvAzI devatAzrayaH 14046015a dAnto maitraH kSamAyuktaH kezazmazru ca dhArayan 14046015c juhvan svAdhyAyazIlaz ca satyadharmaparAyaNaH 14046016a tyaktadehaH sadA dakSo vananityaH samAhitaH 14046016c evaM yukto jayet svargaM vAnaprastho jitendriyaH 14046017a gRhastho brahmacArI ca vAnaprastho 'tha vA punaH 14046017c ya icchen mokSam AsthAtum uttamAM vRttim Azrayet 14046018a abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA naiSkarmyam Acaret 14046018c sarvabhUtahito maitraH sarvendriyayato muniH 14046019a ayAcitam asaMkLptam upapannaM yadRcchayA 14046019c joSayeta sadA bhojyaM grAsam Agatam aspRhaH 14046020a yAtrAmAtraM ca bhuJjIta kevalaM prANayAtrikam 14046020c dharmalabdhaM tathAznIyAn na kAmam anuvartayet 14046021a grAsAd AcchAdanAc cAnyan na gRhNIyAt kathaM cana 14046021c yAvad AhArayet tAvat pratigRhNIta nAnyathA 14046022a parebhyo na pratigrAhyaM na ca deyaM kadA cana 14046022c dainyabhAvAc ca bhUtAnAM saMvibhajya sadA budhaH 14046023a nAdadIta parasvAni na gRhNIyAd ayAcitam 14046023c na kiM cid viSayaM bhuktvA spRhayet tasya vai punaH 14046024a mRdam Apas tathAzmAnaM patrapuSpaphalAni ca 14046024c asaMvRtAni gRhNIyAt pravRttAnIha kAryavAn 14046025a na zilpajIvikAM jIved dvirannaM nota kAmayet 14046025c na dveSTA nopadeSTA ca bhaveta nirupaskRtaH 14046025e zraddhApUtAni bhuJjIta nimittAni vivarjayet 14046026a mudhAvRttir asaktaz ca sarvabhUtair asaMvidam 14046026c kRtvA vahniM cared bhaikSyaM vidhUme bhuktavajjane 14046027a vRtte zarAvasaMpAte bhaikSyaM lipseta mokSavit 14046027c lAbhe na ca prahRSyeta nAlAbhe vimanA bhavet 14046028a mAtrAzI kAlam AkAGkSaMz cared bhaikSyaM samAhitaH 14046028c lAbhaM sAdhAraNaM necchen na bhuJjItAbhipUjitaH 14046028e abhipUjitalAbhAd dhi vijugupseta bhikSukaH 14046029a zuktAny amlAni tiktAni kaSAyakaTukAni ca 14046029c nAsvAdayIta bhuJjAno rasAMz ca madhurAMs tathA 14046029e yAtrAmAtraM ca bhuJjIta kevalaM prANayAtrikam 14046030a asaMrodhena bhUtAnAM vRttiM lipseta mokSavit 14046030c na cAnyam anubhikSeta bhikSamANaH kathaM cana 14046031a na saMnikAzayed dharmaM vivikte virajAz caret 14046031c zUnyAgAram araNyaM vA vRkSamUlaM nadIM tathA 14046031e pratizrayArthaM seveta pArvatIM vA punar guhAm 14046032a grAmaikarAtriko grISme varSAsv ekatra vA vaset 14046032c adhvA sUryeNa nirdiSTaH kITavac ca caren mahIm 14046033a dayArthaM caiva bhUtAnAM samIkSya pRthivIM caret 14046033c saMcayAMz ca na kurvIta snehavAsaM ca varjayet 14046034a pUtena cAmbhasA nityaM kAryaM kurvIta mokSavit 14046034c upaspRzed uddhRtAbhir adbhiz ca puruSaH sadA 14046035a ahiMsA brahmacaryaM ca satyam Arjavam eva ca 14046035c akrodhaz cAnasUyA ca damo nityam apaizunam 14046036a aSTAsv eteSu yuktaH syAd vrateSu niyatendriyaH 14046036c apApam azaThaM vRttam ajihmaM nityam Acaret 14046037a AzIryuktAni karmANi hiMsAyuktAni yAni ca 14046037c lokasaMgrahadharmaM ca naiva kuryAn na kArayet 14046038a sarvabhAvAn atikramya laghumAtraH parivrajet 14046038c samaH sarveSu bhUteSu sthAvareSu careSu ca 14046039a paraM nodvejayet kaM cin na ca kasya cid udvijet 14046039c vizvAsyaH sarvabhUtAnAm agryo mokSavid ucyate 14046040a anAgataM ca na dhyAyen nAtItam anucintayet 14046040c vartamAnam upekSeta kAlAkAGkSI samAhitaH 14046041a na cakSuSA na manasA na vAcA dUSayet kva cit 14046041c na pratyakSaM parokSaM vA kiM cid duSTaM samAcaret 14046042a indriyANy upasaMhRtya kUrmo 'GgAnIva sarvazaH 14046042c kSINendriyamanobuddhir nirIkSeta nirindriyaH 14046043a nirdvaMdvo nirnamaskAro niHsvAhAkAra eva ca 14046043c nirmamo nirahaMkAro niryogakSema eva ca 14046044a nirAzIH sarvabhUteSu nirAsaGgo nirAzrayaH 14046044c sarvajJaH sarvato mukto mucyate nAtra saMzayaH 14046045a apANipAdapRSThaM tam aziraskam anUdaram 14046045c prahINaguNakarmANaM kevalaM vimalaM sthiram 14046046a agandharasam asparzam arUpAzabdam eva ca 14046046c atvagasthy atha vAmajjam amAMsam api caiva ha 14046047a nizcintam avyayaM nityaM hRdistham api nityadA 14046047c sarvabhUtastham AtmAnaM ye pazyanti na te mRtAH 14046048a na tatra kramate buddhir nendriyANi na devatAH 14046048c vedA yajJAz ca lokAz ca na tapo na parAkramaH 14046048e yatra jJAnavatAM prAptir aliGgagrahaNA smRtA 14046049a tasmAd aliGgo dharmajJo dharmavratam anuvrataH 14046049c gUDhadharmAzrito vidvAn ajJAtacaritaM caret 14046050a amUDho mUDharUpeNa cared dharmam adUSayan 14046050c yathainam avamanyeran pare satatam eva hi 14046051a tathAvRttaz cared dharmaM satAM vartmAvidUSayan 14046051c yo hy evaM vRttasaMpannaH sa muniH zreSTha ucyate 14046052a indriyANIndriyArthAMz ca mahAbhUtAni paJca ca 14046052c manobuddhir athAtmAnam avyaktaM puruSaM tathA 14046053a sarvam etat prasaMkhyAya samyak saMtyajya nirmalaH 14046053c tataH svargam avApnoti vimuktaH sarvabandhanaiH 14046054a etad evAntavelAyAM parisaMkhyAya tattvavit 14046054c dhyAyed ekAntam AsthAya mucyate 'tha nirAzrayaH 14046055a nirmuktaH sarvasaGgebhyo vAyur AkAzago yathA 14046055c kSINakozo nirAtaGkaH prApnoti paramaM padam 14047001 brahmovAca 14047001a saMnyAsaM tapa ity Ahur vRddhA nizcitadarzinaH 14047001c brAhmaNA brahmayonisthA jJAnaM brahma paraM viduH 14047002a avidUrAt paraM brahma vedavidyAvyapAzrayam 14047002c nirdvaMdvaM nirguNaM nityam acintyaM guhyam uttamam 14047003a jJAnena tapasA caiva dhIrAH pazyanti tat padam 14047003c nirNiktatamasaH pUtA vyutkrAntarajaso 'malAH 14047004a tapasA kSemam adhvAnaM gacchanti paramaiSiNaH 14047004c saMnyAsaniratA nityaM ye brahmaviduSo janAH 14047005a tapaH pradIpa ity Ahur AcAro dharmasAdhakaH 14047005c jJAnaM tv eva paraM vidma saMnyAsas tapa uttamam 14047006a yas tu veda nirAbAdhaM jJAnaM tattvavinizcayAt 14047006c sarvabhUtastham AtmAnaM sa sarvagatir iSyate 14047007a yo vidvAn sahavAsaM ca vivAsaM caiva pazyati 14047007c tathaivaikatvanAnAtve sa duHkhAt parimucyate 14047008a yo na kAmayate kiM cin na kiM cid avamanyate 14047008c ihalokastha evaiSa brahmabhUyAya kalpate 14047009a pradhAnaguNatattvajJaH sarvabhUtavidhAnavit 14047009c nirmamo nirahaMkAro mucyate nAtra saMzayaH 14047010a nirdvaMdvo nirnamaskAro niHsvadhAkAra eva ca 14047010c nirguNaM nityam advaMdvaM prazamenaiva gacchati 14047011a hitvA guNamayaM sarvaM karma jantuH zubhAzubham 14047011c ubhe satyAnRte hitvA mucyate nAtra saMzayaH 14047012a avyaktabIjaprabhavo buddhiskandhamayo mahAn 14047012c mahAhaMkAraviTapa indriyAntarakoTaraH 14047013a mahAbhUtavizAkhaz ca vizeSapratizAkhavAn 14047013c sadAparNaH sadApuSpaH zubhAzubhaphalodayaH 14047013e AjIvaH sarvabhUtAnAM brahmavRkSaH sanAtanaH 14047014a etac chittvA ca bhittvA ca jJAnena paramAsinA 14047014c hitvA cAmaratAM prApya jahyAd vai mRtyujanmanI 14047014e nirmamo nirahaMkAro mucyate nAtra saMzayaH 14047015a dvAv etau pakSiNau nityau sakhAyau cApy acetanau 14047015c etAbhyAM tu paro yasya cetanAvAn iti smRtaH 14047016a acetanaH sattvasaMghAtayuktaH; sattvAt paraM cetayate 'ntarAtmA 14047016c sa kSetrajJaH sattvasaMghAtabuddhir; guNAtigo mucyate mRtyupAzAt 14048001 brahmovAca 14048001a ke cid brahmamayaM vRkSaM ke cid brahmamayaM mahat 14048001c ke cit puruSam avyaktaM ke cit param anAmayam 14048001e manyante sarvam apy etad avyaktaprabhavAvyayam 14048002a ucchvAsamAtram api ced yo 'ntakAle samo bhavet 14048002c AtmAnam upasaMgamya so 'mRtatvAya kalpate 14048003a nimeSamAtram api cet saMyamyAtmAnam Atmani 14048003c gacchaty AtmaprasAdena viduSAM prAptim avyayAm 14048004a prANAyAmair atha prANAn saMyamya sa punaH punaH 14048004c dazadvAdazabhir vApi caturviMzAt paraM tataH 14048005a evaM pUrvaM prasannAtmA labhate yad yad icchati 14048005c avyaktAt sattvam udriktam amRtatvAya kalpate 14048006a sattvAt parataraM nAnyat prazaMsantIha tadvidaH 14048006c anumAnAd vijAnImaH puruSaM sattvasaMzrayam 14048006e na zakyam anyathA gantuM puruSaM tam atho dvijAH 14048007a kSamA dhRtir ahiMsA ca samatA satyam Arjavam 14048007c jJAnaM tyAgo 'tha saMnyAsaH sAttvikaM vRttam iSyate 14048008a etenaivAnumAnena manyante 'tha manISiNaH 14048008c sattvaM ca puruSaz caikas tatra nAsti vicAraNA 14048009a Ahur eke ca vidvAMso ye jJAne supratiSThitAH 14048009c kSetrajJasattvayor aikyam ity etan nopapadyate 14048010a pRthagbhUtas tato nityam ity etad avicAritam 14048010c pRthagbhAvaz ca vijJeyaH sahajaz cApi tattvataH 14048011a tathaivaikatvanAnAtvam iSyate viduSAM nayaH 14048011c mazakodumbare tv aikyaM pRthaktvam api dRzyate 14048012a matsyo yathAnyaH syAd apsu saMprayogas tathAnayoH 14048012c saMbandhas toyabindUnAM parNe kokanadasya ca 14048013 gurur uvAca 14048013a ity uktavantaM te viprAs tadA lokapitAmaham 14048013c punaH saMzayam ApannAH papracchur dvijasattamAH 14048014 RSaya UcuH 14048014a kiM svid eveha dharmANAm anuSTheyatamaM smRtam 14048014c vyAhatAm iva pazyAmo dharmasya vividhAM gatim 14048015a UrdhvaM dehAd vadanty eke naitad astIti cApare 14048015c ke cit saMzayitaM sarvaM niHsaMzayam athApare 14048016a anityaM nityam ity eke nAsty astIty api cApare 14048016c ekarUpaM dvidhety eke vyAmizram iti cApare 14048016e ekam eke pRthak cAnye bahutvam iti cApare 14048017a manyante brAhmaNA evaM prAjJAs tattvArthadarzinaH 14048017c jaTAjinadharAz cAnye muNDAH ke cid asaMvRtAH 14048018a asnAnaM ke cid icchanti snAnam ity api cApare 14048018c AhAraM ke cid icchanti ke cic cAnazane ratAH 14048019a karma ke cit prazaMsanti prazAntim api cApare 14048019c dezakAlAv ubhau ke cin naitad astIti cApare 14048019e ke cin mokSaM prazaMsanti ke cid bhogAn pRthagvidhAn 14048020a dhanAni ke cid icchanti nirdhanatvaM tathApare 14048020c upAsyasAdhanaM tv eke naitad astIti cApare 14048021a ahiMsAniratAz cAnye ke cid dhiMsAparAyaNAH 14048021c puNyena yazasety eke naitad astIti cApare 14048022a sadbhAvaniratAz cAnye ke cit saMzayite sthitAH 14048022c duHkhAd anye sukhAd anye dhyAnam ity apare sthitAH 14048023a yajJam ity apare dhIrAH pradAnam iti cApare 14048023c sarvam eke prazaMsanti na sarvam iti cApare 14048024a tapas tv anye prazaMsanti svAdhyAyam apare janAH 14048024c jJAnaM saMnyAsam ity eke svabhAvaM bhUtacintakAH 14048025a evaM vyutthApite dharme bahudhA vipradhAvati 14048025c nizcayaM nAdhigacchAmaH saMmUDhAH surasattama 14048026a idaM zreya idaM zreya ity evaM prasthito janaH 14048026c yo hi yasmin rato dharme sa taM pUjayate sadA 14048027a tatra no vihatA prajJA manaz ca bahulIkRtam 14048027c etad AkhyAtum icchAmaH zreyaH kim iti sattama 14048028a ataH paraM ca yad guhyaM tad bhavAn vaktum arhati 14048028c sattvakSetrajJayoz caiva saMbandhaH kena hetunA 14048029a evam uktaH sa tair viprair bhagavA&l lokabhAvanaH 14048029c tebhyaH zazaMsa dharmAtmA yAthAtathyena buddhimAn 14049001 brahmovAca 14049001a hanta vaH saMpravakSyAmi yan mAM pRcchatha sattamAH 14049001c samastam iha tac chrutvA samyag evAvadhAryatAm 14049002a ahiMsA sarvabhUtAnAm etat kRtyatamaM matam 14049002c etat padam anudvignaM variSThaM dharmalakSaNam 14049003a jJAnaM niHzreya ity Ahur vRddhA nizcayadarzinaH 14049003c tasmAj jJAnena zuddhena mucyate sarvapAtakaiH 14049004a hiMsAparAz ca ye loke ye ca nAstikavRttayaH 14049004c lobhamohasamAyuktAs te vai nirayagAminaH 14049005a AzIryuktAni karmANi kurvate ye tv atandritAH 14049005c te 'smi&l loke pramodante jAyamAnAH punaH punaH 14049006a kurvate ye tu karmANi zraddadhAnA vipazcitaH 14049006c anAzIryogasaMyuktAs te dhIrAH sAdhudarzinaH 14049007a ataH paraM pravakSyAmi sattvakSetrajJayor yathA 14049007c saMyogo viprayogaz ca tan nibodhata sattamAH 14049008a viSayo viSayitvaM ca saMbandho 'yam ihocyate 14049008c viSayI puruSo nityaM sattvaM ca viSayaH smRtaH 14049009a vyAkhyAtaM pUrvakalpena mazakodumbaraM yathA 14049009c bhujyamAnaM na jAnIte nityaM sattvam acetanam 14049009e yas tv eva tu vijAnIte yo bhuGkte yaz ca bhujyate 14049010a anityaM dvaMdvasaMyuktaM sattvam Ahur guNAtmakam 14049010c nirdvaMdvo niSkalo nityaH kSetrajJo nirguNAtmakaH 14049011a samaH saMjJAgatas tv evaM yadA sarvatra dRzyate 14049011c upabhuGkte sadA sattvam ApaH puSkaraparNavat 14049012a sarvair api guNair vidvAn vyatiSakto na lipyate 14049012c jalabindur yathA lolaH padminIpatrasaMsthitaH 14049012e evam evApy asaMsaktaH puruSaH syAn na saMzayaH 14049013a dravyamAtram abhUt sattvaM puruSasyeti nizcayaH 14049013c yathA dravyaM ca kartA ca saMyogo 'py anayos tathA 14049014a yathA pradIpam AdAya kaz cit tamasi gacchati 14049014c tathA sattvapradIpena gacchanti paramaiSiNaH 14049015a yAvad dravyaguNas tAvat pradIpaH saMprakAzate 14049015c kSINadravyaguNaM jyotir antardhAnAya gacchati 14049016a vyaktaH sattvaguNas tv evaM puruSo 'vyakta iSyate 14049016c etad viprA vijAnIta hanta bhUyo bravImi vaH 14049017a sahasreNApi durmedhA na vRddhim adhigacchati 14049017c caturthenApy athAMzena buddhimAn sukham edhate 14049018a evaM dharmasya vijJeyaM saMsAdhanam upAyataH 14049018c upAyajJo hi medhAvI sukham atyantam aznute 14049019a yathAdhvAnam apAtheyaH prapanno mAnavaH kva cit 14049019c klezena yAti mahatA vinazyaty antarApi vA 14049020a tathA karmasu vijJeyaM phalaM bhavati vA na vA 14049020c puruSasyAtmaniHzreyaH zubhAzubhanidarzanam 14049021a yathA ca dIrgham adhvAnaM padbhyAm eva prapadyate 14049021c adRSTapUrvaM sahasA tattvadarzanavarjitaH 14049022a tam eva ca yathAdhvAnaM rathenehAzugAminA 14049022c yAyAd azvaprayuktena tathA buddhimatAM gatiH 14049023a uccaM parvatam Aruhya nAnvavekSeta bhUgatam 14049023c rathena rathinaM pazyet klizyamAnam acetanam 14049024a yAvad rathapathas tAvad rathena sa tu gacchati 14049024c kSINe rathapathe prAjJo ratham utsRjya gacchati 14049025a evaM gacchati medhAvI tattvayogavidhAnavit 14049025c samAjJAya mahAbuddhir uttarAd uttarottaram 14049026a yathA mahArNavaM ghoram aplavaH saMpragAhate 14049026c bAhubhyAm eva saMmohAd vadhaM carcchaty asaMzayam 14049027a nAvA cApi yathA prAjJo vibhAgajJas taritrayA 14049027c aklAntaH salilaM gAhet kSipraM saMtarati dhruvam 14049028a tIrNo gacchet paraM pAraM nAvam utsRjya nirmamaH 14049028c vyAkhyAtaM pUrvakalpena yathA rathipadAtinau 14049029a snehAt saMmoham Apanno nAvi dAzo yathA tathA 14049029c mamatvenAbhibhUtaH sa tatraiva parivartate 14049030a nAvaM na zakyam Aruhya sthale viparivartitum 14049030c tathaiva ratham Aruhya nApsu caryA vidhIyate 14049031a evaM karma kRtaM citraM viSayasthaM pRthak pRthak 14049031c yathA karma kRtaM loke tathA tad upapadyate 14049032a yan naiva gandhino rasyaM na rUpasparzazabdavat 14049032c manyante munayo buddhyA tat pradhAnaM pracakSate 14049033a tatra pradhAnam avyaktam avyaktasya guNo mahAn 14049033c mahataH pradhAnabhUtasya guNo 'haMkAra eva ca 14049034a ahaMkArapradhAnasya mahAbhUtakRto guNaH 14049034c pRthaktvena hi bhUtAnAM viSayA vai guNAH smRtAH 14049035a bIjadharmaM yathAvyaktaM tathaiva prasavAtmakam 14049035c bIjadharmA mahAn AtmA prasavaz ceti naH zrutam 14049036a bIjadharmA tv ahaMkAraH prasavaz ca punaH punaH 14049036c bIjaprasavadharmANi mahAbhUtAni paJca vai 14049037a bIjadharmiNa ity AhuH prasavaM ca na kurvate 14049037c vizeSAH paJcabhUtAnAM teSAM vittaM vizeSaNam 14049038a tatraikaguNam AkAzaM dviguNo vAyur ucyate 14049038c triguNaM jyotir ity Ahur Apaz cApi caturguNAH 14049039a pRthvI paJcaguNA jJeyA trasasthAvarasaMkulA 14049039c sarvabhUtakarI devI zubhAzubhanidarzanA 14049040a zabdaH sparzas tathA rUpaM raso gandhaz ca paJcamaH 14049040c ete paJca guNA bhUmer vijJeyA dvijasattamAH 14049041a pArthivaz ca sadA gandho gandhaz ca bahudhA smRtaH 14049041c tasya gandhasya vakSyAmi vistareNa bahUn guNAn 14049042a iSTaz cAniSTagandhaz ca madhuro 'mlaH kaTus tathA 14049042c nirhArI saMhataH snigdho rUkSo vizada eva ca 14049042e evaM dazavidho jJeyaH pArthivo gandha ity uta 14049043a zabdaH sparzas tathA rUpaM rasaz cApAM guNAH smRtAH 14049043c rasajJAnaM tu vakSyAmi rasas tu bahudhA smRtaH 14049044a madhuro 'mlaH kaTus tiktaH kaSAyo lavaNas tathA 14049044c evaM SaDvidhavistAro raso vArimayaH smRtaH 14049045a zabdaH sparzas tathA rUpaM triguNaM jyotir ucyate 14049045c jyotiSaz ca guNo rUpaM rUpaM ca bahudhA smRtam 14049046a zuklaM kRSNaM tathA raktaM nIlaM pItAruNaM tathA 14049046c hrasvaM dIrghaM tathA sthUlaM caturasrANu vRttakam 14049047a evaM dvAdazavistAraM tejaso rUpam ucyate 14049047c vijJeyaM brAhmaNair nityaM dharmajJaiH satyavAdibhiH 14049048a zabdasparzau ca vijJeyau dviguNo vAyur ucyate 14049048c vAyoz cApi guNaH sparzaH sparzaz ca bahudhA smRtaH 14049049a uSNaH zItaH sukho duHkhaH snigdho vizada eva ca 14049049c kaThinaz cikkaNaH zlakSNaH picchilo dAruNo mRduH 14049050a evaM dvAdazavistAro vAyavyo guNa ucyate 14049050c vidhivad brahmaNaiH siddhair dharmajJais tattvadarzibhiH 14049051a tatraikaguNam AkAzaM zabda ity eva ca smRtaH 14049051c tasya zabdasya vakSyAmi vistareNa bahUn guNAn 14049052a SaDjarSabhau ca gAndhAro madhyamaH paJcamas tathA 14049052c ataH paraM tu vijJeyo niSAdo dhaivatas tathA 14049053a iSTo 'niSTaz ca zabdas tu saMhataH pravibhAgavAn 14049053c evaM bahuvidho jJeyaH zabda AkAzasaMbhavaH 14049054a AkAzam uttamaM bhUtam ahaMkAras tataH param 14049054c ahaMkArAt parA buddhir buddher AtmA tataH paraH 14049055a tasmAt tu param avyaktam avyaktAt puruSaH paraH 14049055c parAvarajJo bhUtAnAM yaM prApyAnantyam aznute 14050001 brahmovAca 14050001a bhUtAnAm atha paJcAnAM yathaiSAm IzvaraM manaH 14050001c niyame ca visarge ca bhUtAtmA mana eva ca 14050002a adhiSThAtA mano nityaM bhUtAnAM mahatAM tathA 14050002c buddhir aizvaryam AcaSTe kSetrajJaH sarva ucyate 14050003a indriyANi mano yuGkte sadazvAn iva sArathiH 14050003c indriyANi mano buddhiM kSetrajJo yuJjate sadA 14050004a mahAbhUtasamAyuktaM buddhisaMyamanaM ratham 14050004c tam Aruhya sa bhUtAtmA samantAt paridhAvati 14050005a indriyagrAmasaMyukto manaHsArathir eva ca 14050005c buddhisaMyamano nityaM mahAn brahmamayo rathaH 14050006a evaM yo vetti vidvAn vai sadA brahmamayaM ratham 14050006c sa dhIraH sarvalokeSu na moham adhigacchati 14050007a avyaktAdi vizeSAntaM trasasthAvarasaMkulam 14050007c candrasUryaprabhAlokaM grahanakSatramaNDitam 14050008a nadIparvatajAlaiz ca sarvataH paribhUSitam 14050008c vividhAbhis tathAdbhiz ca satataM samalaMkRtam 14050009a AjIvaH sarvabhUtAnAM sarvaprANabhRtAM gatiH 14050009c etad brahmavanaM nityaM yasmiMz carati kSetravit 14050010a loke 'smin yAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca 14050010c tAny evAgre pralIyante pazcAd bhUtakRtA guNAH 14050010e guNebhyaH paJcabhUtAni eSa bhUtasamucchrayaH 14050011a devA manuSyA gandharvAH pizAcAsurarAkSasAH 14050011c sarve svabhAvataH sRSTA na kriyAbhyo na kAraNAt 14050012a ete vizvakRto viprA jAyante ha punaH punaH 14050012c tebhyaH prasUtAs teSv eva mahAbhUteSu paJcasu 14050012e pralIyante yathAkAlam UrmayaH sAgare yathA 14050013a vizvasRgbhyas tu bhUtebhyo mahAbhUtAni gacchati 14050013c bhUtebhyaz cApi paJcabhyo mukto gacchet prajApatim 14050014a prajApatir idaM sarvaM tapasaivAsRjat prabhuH 14050014c tathaiva vedAn RSayas tapasA pratipedire 14050015a tapasaz cAnupUrvyeNa phalamUlAzinas tathA 14050015c trailokyaM tapasA siddhAH pazyantIha samAhitAH 14050016a oSadhAny agadAdInI nAnAvidyAz ca sarvazaH 14050016c tapasaiva prasidhyanti tapomUlaM hi sAdhanam 14050017a yad durApaM durAmnAyaM durAdharSaM duranvayam 14050017c tat sarvaM tapasA sAdhyaM tapo hi duratikramam 14050018a surApo brahmahA steyI bhrUNahA gurutalpagaH 14050018c tapasaiva sutaptena mucyante kilbiSAt tataH 14050019a manuSyAH pitaro devAH pazavo mRgapakSiNaH 14050019c yAni cAnyAni bhUtAni trasAni sthAvarANi ca 14050020a tapaHparAyaNA nityaM sidhyante tapasA sadA 14050020c tathaiva tapasA devA mahAbhAgA divaM gatAH 14050021a AzIryuktAni karmANi kurvate ye tv atandritAH 14050021c ahaMkArasamAyuktAs te sakAze prajApateH 14050022a dhyAnayogena zuddhena nirmamA nirahaMkRtAH 14050022c prApnuvanti mahAtmAno mahAntaM lokam uttamam 14050023a dhyAnayogAd upAgamya prasannamatayaH sadA 14050023c sukhopacayam avyaktaM pravizanty AtmavattayA 14050024a dhyAnayogAd upAgamya nirmamA nirahaMkRtAH 14050024c avyaktaM pravizantIha mahAntaM lokam uttamam 14050025a avyaktAd eva saMbhUtaH samayajJo gataH punaH 14050025c tamorajobhyAM nirmuktaH sattvam AsthAya kevalam 14050026a vimuktaH sarvapApebhyaH sarvaM tyajati niSkalaH 14050026c kSetrajJa iti taM vidyAd yas taM veda sa vedavit 14050027a cittaM cittAd upAgamya munir AsIta saMyataH 14050027c yaccittas tanmanA bhUtvA guhyam etat sanAtanam 14050028a avyaktAdi vizeSAntam avidyAlakSaNaM smRtam 14050028c nibodhata yathA hIdaM guNair lakSaNam ity uta 14050029a dvyakSaras tu bhaven mRtyus tryakSaraM brahma zAzvatam 14050029c mameti ca bhaven mRtyur na mameti ca zAzvatam 14050030a karma ke cit prazaMsanti mandabuddhitarA narAH 14050030c ye tu buddhA mahAtmAno na prazaMsanti karma te 14050031a karmaNA jAyate jantur mUrtimAn SoDazAtmakaH 14050031c puruSaM sRjate 'vidyA agrAhyam amRtAzinam 14050032a tasmAt karmasu niHsnehA ye ke cit pAradarzinaH 14050032c vidyAmayo 'yaM puruSo na tu karmamayaH smRtaH 14050033a apUrvam amRtaM nityaM ya enam avicAriNam 14050033c ya enaM vindate ''tmAnam agrAhyam amRtAzinam 14050033e agrAhyo 'mRto bhavati ya ebhiH kAraNair dhruvaH 14050034a apohya sarvasaMkalpAn saMyamyAtmAnam Atmani 14050034c sa tad brahma zubhaM vetti yasmAd bhUyo na vidyate 14050035a prasAdenaiva sattvasya prasAdaM samavApnuyAt 14050035c lakSaNaM hi prasAdasya yathA syAt svapnadarzanam 14050036a gatir eSA tu muktAnAM ye jJAnapariniSThitAH 14050036c pravRttayaz ca yAH sarvAH pazyanti pariNAmajAH 14050037a eSA gatir asaktAnAm eSa dharmaH sanAtanaH 14050037c eSA jJAnavatAM prAptir etad vRttam aninditam 14050038a samena sarvabhUteSu niHspRheNa nirAziSA 14050038c zakyA gatir iyaM gantuM sarvatra samadarzinA 14050039a etad vaH sarvam AkhyAtaM mayA viprarSisattamAH 14050039c evam Acarata kSipraM tataH siddhim avApsyatha 14050040 gurur uvAca 14050040a ity uktAs te tu munayo brahmaNA guruNA tathA 14050040c kRtavanto mahAtmAnas tato lokAn avApnuvan 14050041a tvam apy etan mahAbhAga yathoktaM brahmaNo vacaH 14050041c samyag Acara zuddhAtmaMs tataH siddhim avApsyasi 14050042 vAsudeva uvAca 14050042a ity uktaH sa tadA ziSyo guruNA dharmam uttamam 14050042c cakAra sarvaM kaunteya tato mokSam avAptavAn 14050043a kRtakRtyaz ca sa tadA ziSyaH kurukulodvaha 14050043c tat padaM samanuprApto yatra gatvA na zocati 14050044 arjuna uvAca 14050044a ko nv asau brAhmaNaH kRSNa kaz ca ziSyo janArdana 14050044c zrotavyaM cen mayaitad vai tat tvam AcakSva me vibho 14050045 vAsudeva uvAca 14050045a ahaM gurur mahAbAho manaH ziSyaM ca viddhi me 14050045c tvatprItyA guhyam etac ca kathitaM me dhanaMjaya 14050046a mayi ced asti te prItir nityaM kurukulodvaha 14050046c adhyAtmam etac chrutvA tvaM samyag Acara suvrata 14050047a tatas tvaM samyag AcIrNe dharme 'smin kurunandana 14050047c sarvapApavizuddhAtmA mokSaM prApsyasi kevalam 14050048a pUrvam apy etad evoktaM yuddhakAla upasthite 14050048c mayA tava mahAbAho tasmAd atra manaH kuru 14050049a mayA tu bharatazreSTha ciradRSTaH pitA vibho 14050049c tam ahaM draSTum icchAmi saMmate tava phalguna 14050050 vaizaMpAyana uvAca 14050050a ity uktavacanaM kRSNaM pratyuvAca dhanaMjayaH 14050050c gacchAvo nagaraM kRSNa gajasAhvayam adya vai 14050051a sametya tatra rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 14050051c samanujJApya durdharSaM svAM purIM yAtum arhasi 14051001 vaizaMpAyana uvAca 14051001a tato 'bhyacodayat kRSNo yujyatAm iti dArukam 14051001c muhUrtAd iva cAcaSTa yuktam ity eva dArukaH 14051002a tathaiva cAnuyAtrANi codayAm Asa pANDavaH 14051002c sajjayadhvaM prayAsyAmo nagaraM gajasAhvayam 14051003a ity uktAH sainikAs te tu sajjIbhUtA vizAM pate 14051003c AcakhyuH sajjam ity eva pArthAyAmitatejase 14051004a tatas tau ratham AsthAya prayAtau kRSNapANDavau 14051004c vikurvANau kathAz citrAH prIyamANau vizAM pate 14051005a rathasthaM tu mahAtejA vAsudevaM dhanaMjayaH 14051005c punar evAbravId vAkyam idaM bharatasattama 14051006a tvatprasAdAj jayaH prApto rAjJA vRSNikulodvaha 14051006c nihatAH zatravaz cApi prAptaM rAjyam akaNTakam 14051007a nAthavantaz ca bhavatA pANDavA madhusUdana 14051007c bhavantaM plavam AsAdya tIrNAH sma kurusAgaram 14051008a vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava 14051008c yathAhaM tvA vijAnAmi yathA cAhaM bhavanmanAH 14051009a tvattejaHsaMbhavo nityaM hutAzo madhusUdana 14051009c ratiH krIDAmayI tubhyaM mAyA te rodasI vibho 14051010a tvayi sarvam idaM vizvaM yad idaM sthANujaGgamam 14051010c tvaM hi sarvaM vikuruSe bhUtagrAmaM sanAtanam 14051011a pRthivIM cAntarikSaM ca tathA sthAvarajaGgamam 14051011c hasitaM te 'malA jyotsnA Rtavaz cendriyAnvayAH 14051012a prANo vAyuH satatagaH krodho mRtyuH sanAtanaH 14051012c prasAde cApi padmA zrIr nityaM tvayi mahAmate 14051013a ratis tuSTir dhRtiH kSAntis tvayi cedaM carAcaram 14051013c tvam eveha yugAnteSu nidhanaM procyase 'nagha 14051014a sudIrgheNApi kAlena na te zakyA guNA mayA 14051014c AtmA ca paramo vaktuM namas te nalinekSaNa 14051015a vidito me 'si durdharSa nAradAd devalAt tathA 14051015c kRSNadvaipAyanAc caiva tathA kurupitAmahAt 14051016a tvayi sarvaM samAsaktaM tvam evaiko janezvaraH 14051016c yac cAnugrahasaMyuktam etad uktaM tvayAnagha 14051017a etat sarvam ahaM samyag AcariSye janArdana 14051017c idaM cAdbhutam atyarthaM kRtam asmatpriyepsayA 14051018a yat pApo nihataH saMkhye kauravyo dhRtarASTrajaH 14051018c tvayA dagdhaM hi tat sainyaM mayA vijitam Ahave 14051019a bhavatA tat kRtaM karma yenAvApto jayo mayA 14051019c duryodhanasya saMgrAme tava buddhiparAkramaiH 14051020a karNasya ca vadhopAyo yathAvat saMpradarzitaH 14051020c saindhavasya ca pApasya bhUrizravasa eva ca 14051021a ahaM ca prIyamANena tvayA devakinandana 14051021c yad uktas tat kariSyAmi na hi me 'tra vicAraNA 14051022a rAjAnaM ca samAsAdya dharmAtmAnaM yudhiSThiram 14051022c codayiSyAmi dharmajJa gamanArthaM tavAnagha 14051023a rucitaM hi mamaitat te dvArakAgamanaM prabho 14051023c acirAc caiva dRSTA tvaM mAtulaM madhusUdana 14051023e baladevaM ca durdharSaM tathAnyAn vRSNipuMgavAn 14051024a evaM saMbhASamANau tau prAptau vAraNasAhvayam 14051024c tathA vivizatuz cobhau saMprahRSTanarAkulam 14051025a tau gatvA dhRtarASTrasya gRhaM zakragRhopamam 14051025c dadRzAte mahArAja dhRtarASTraM janezvaram 14051026a viduraM ca mahAbuddhiM rAjAnaM ca yudhiSThiram 14051026c bhImasenaM ca durdharSaM mAdrIputrau ca pANDavau 14051026e dhRtarASTram upAsInaM yuyutsuM cAparAjitam 14051027a gAndhArIM ca mahAprAjJAM pRthAM kRSNAM ca bhAminIm 14051027c subhadrAdyAz ca tAH sarvA bharatAnAM striyas tathA 14051027e dadRzAte sthitAH sarvA gAndhArIM parivArya vai 14051028a tataH sametya rAjAnaM dhRtarASTram ariMdamau 14051028c nivedya nAmadheye sve tasya pAdAv agRhNatAm 14051029a gAndhAryAz ca pRthAyAz ca dharmarAjJas tathaiva ca 14051029c bhImasya ca mahAtmAnau tathA pAdAv agRhNatAm 14051030a kSattAraM cApi saMpUjya pRSTvA kuzalam avyayam 14051030c taiH sArdhaM nRpatiM vRddhaM tatas taM paryupAsatAm 14051031a tato nizi mahArAja dhRtarASTraH kurUdvahAn 14051031c janArdanaM ca medhAvI vyasarjayata vai gRhAn 14051032a te 'nujJAtA nRpatinA yayuH svaM svaM nivezanam 14051032c dhanaMjayagRhAn eva yayau kRSNas tu vIryavAn 14051033a tatrArcito yathAnyAyaM sarvakAmair upasthitaH 14051033c kRSNaH suSvApa medhAvI dhanaMjayasahAyavAn 14051034a prabhAtAyAM tu zarvaryAM kRtapUrvAhNikakriyau 14051034c dharmarAjasya bhavanaM jagmatuH paramArcitau 14051034e yatrAste sa sahAmAtyo dharmarAjo mahAmanAH 14051035a tatas tau tat pravizyAtha dadRzAte mahAbalau 14051035c dharmarAjAnam AsInaM devarAjam ivAzvinau 14051036a tau samAsAdya rAjAnaM vArSNeyakurupuMgavau 14051036c niSIdatur anujJAtau prIyamANena tena vai 14051037a tataH sa rAjA medhAvI vivakSU prekSya tAv ubhau 14051037c provAca vadatAM zreSTho vacanaM rAjasattamaH 14051038a vivakSU hi yuvAM manye vIrau yadukurUdvahau 14051038c brUta kartAsmi sarvaM vAM na cirAn mA vicAryatAm 14051039a ity ukte phalgunas tatra dharmarAjAnam abravIt 14051039c vinItavad upAgamya vAkyaM vAkyavizAradaH 14051040a ayaM ciroSito rAjan vAsudevaH pratApavAn 14051040c bhavantaM samanujJApya pitaraM draSTum icchati 14051041a sa gacched abhyanujJAto bhavatA yadi manyase 14051041c AnartanagarIM vIras tad anujJAtum arhasi 14051042 yudhiSThira uvAca 14051042a puNDarIkAkSa bhadraM te gaccha tvaM madhusUdana 14051042c purIM dvAravatIm adya draSTuM zUrasutaM prabhum 14051043a rocate me mahAbAho gamanaM tava kezava 14051043c mAtulaz ciradRSTo me tvayA devI ca devakI 14051044a mAtulaM vasudevaM tvaM baladevaM ca mAdhava 14051044c pUjayethA mahAprAjJa madvAkyena yathArhataH 14051045a smarethAz cApi mAM nityaM bhImaM ca balinAM varam 14051045c phalgunaM nakulaM caiva sahadevaM ca mAdhava 14051046a AnartAn avalokya tvaM pitaraM ca mahAbhuja 14051046c vRSNIMz ca punar Agaccher hayamedhe mamAnagha 14051047a sa gaccha ratnAny AdAya vividhAni vasUni ca 14051047c yac cApy anyan manojJaM te tad apy Adatsva sAtvata 14051048a iyaM hi vasudhA sarvA prasAdAt tava mAdhava 14051048c asmAn upagatA vIra nihatAz cApi zatravaH 14051049a evaM bruvati kauravye dharmarAje yudhiSThire 14051049c vAsudevo varaH puMsAm idaM vacanam abravIt 14051050a tavaiva ratnAni dhanaM ca kevalam; dharA ca kRtsnA tu mahAbhujAdya vai 14051050c yad asti cAnyad draviNaM gRheSu me; tvam eva tasyezvara nityam IzvaraH 14051051a tathety athoktaH pratipUjitas tadA; gadAgrajo dharmasutena vIryavAn 14051051c pitRSvasAm abhyavadad yathAvidhi; saMpUjitaz cApy agamat pradakSiNam 14051052a tayA sa samyak pratinanditas tadA; tathaiva sarvair vidurAdibhis tataH 14051052c viniryayau nAgapurAd gadAgrajo; rathena divyena caturyujA hariH 14051053a rathaM subhadrAm adhiropya bhAminIM; yudhiSThirasyAnumate janArdanaH 14051053c pitRSvasAyAz ca tathA mahAbhujo; viniryayau paurajanAbhisaMvRtaH 14051054a tam anvagAd vAnaravaryaketanaH; sasAtyakir mAdravatIsutAv api 14051054c agAdhabuddhir viduraz ca mAdhavaM; svayaM ca bhImo gajarAjavikramaH 14051055a nivartayitvA kururASTravardhanAMs; tataH sa sarvAn viduraM ca vIryavAn 14051055c janArdano dArukam Aha satvaraH; pracodayAzvAn iti sAtyakis tadA 14051056a tato yayau zatrugaNapramardanaH; zinipravIrAnugato janArdanaH 14051056c yathA nihatyArigaNAJ zatakratur; divaM tathAnartapurIM pratApavAn 14052001 vaizaMpAyana uvAca 14052001a tathA prayAntaM vArSNeyaM dvArakAM bharatarSabhAH 14052001c pariSvajya nyavartanta sAnuyAtrAH paraMtapAH 14052002a punaH punaz ca vArSNeyaM paryaSvajata phalgunaH 14052002c A cakSurviSayAc cainaM dadarza ca punaH punaH 14052003a kRcchreNaiva ca tAM pArtho govinde vinivezitAm 14052003c saMjahAra tadA dRSTiM kRSNaz cApy aparAjitaH 14052004a tasya prayANe yAny Asan nimittAni mahAtmanaH 14052004c bahUny adbhutarUpANi tAni me gadataH zRNu 14052005a vAyur vegena mahatA rathasya purato vavau 14052005c kurvan niHzarkaraM mArgaM virajaskam akaNTakam 14052006a vavarSa vAsavaz cApi toyaM zuci sugandhi ca 14052006c divyAni caiva puSpANi purataH zArGgadhanvanaH 14052007a sa prayAto mahAbAhuH sameSu marudhanvasu 14052007c dadarzAtha munizreSTham uttaGkam amitaujasam 14052008a sa taM saMpUjya tejasvI muniM pRthulalocanaH 14052008c pUjitas tena ca tadA paryapRcchad anAmayam 14052009a sa pRSTaH kuzalaM tena saMpUjya madhusUdanam 14052009c uttaGko brAhmaNazreSThas tataH papraccha mAdhavam 14052010a kaccic chaure tvayA gatvA kurupANDavasadma tat 14052010c kRtaM saubhrAtram acalaM tan me vyAkhyAtum arhasi 14052011a abhisaMdhAya tAn vIrAn upAvRtto 'si kezava 14052011c saMbandhinaH sudayitAn satataM vRSNipuMgava 14052012a kaccit pANDusutAH paJca dhRtarASTrasya cAtmajAH 14052012c lokeSu vihariSyanti tvayA saha paraMtapa 14052013a svarASTreSu ca rAjAnaH kaccit prApsyanti vai sukham 14052013c kauraveSu prazAnteSu tvayA nAthena mAdhava 14052014a yA me saMbhAvanA tAta tvayi nityam avartata 14052014c api sA saphalA kRSNa kRtA te bharatAn prati 14052015 vAsudeva uvAca 14052015a kRto yatno mayA brahman saubhrAtre kauravAn prati 14052015c na cAzakyanta saMdhAtuM te 'dharmarucayo mayA 14052016a tatas te nidhanaM prAptAH sarve sasutabAndhavAH 14052016c na diSTam abhyatikrAntuM zakyaM buddhyA balena vA 14052016e maharSe viditaM nUnaM sarvam etat tavAnagha 14052017a te 'tyakrAman matiM mahyaM bhISmasya vidurasya ca 14052017c tato yamakSayaM jagmuH samAsAdyetaretaram 14052018a paJca vai pANDavAH ziSTA hatamitrA hatAtmajAH 14052018c dhArtarASTrAz ca nihatAH sarve sasutabAndhavAH 14052019a ity uktavacane kRSNe bhRzaM krodhasamanvitaH 14052019c uttaGkaH pratyuvAcainaM roSAd utphAlya locane 14052020a yasmAc chaktena te kRSNa na trAtAH kurupANDavAH 14052020c saMbandhinaH priyAs tasmAc chapsye 'haM tvAm asaMzayam 14052021a na ca te prasabhaM yasmAt te nigRhya nivartitAH 14052021c tasmAn manyuparItas tvAM zapsyAmi madhusUdana 14052022a tvayA hi zaktena satA mithyAcAreNa mAdhava 14052022c upacIrNAH kuruzreSThA yas tv etAn samupekSathAH 14052023 vAsudeva uvAca 14052023a zRNu me vistareNedaM yad vakSye bhRgunandana 14052023c gRhANAnunayaM cApi tapasvI hy asi bhArgava 14052024a zrutvA tvam etad adhyAtmaM muJcethAH zApam adya vai 14052024c na ca mAM tapasAlpena zakto 'bhibhavituM pumAn 14052025a na ca te tapaso nAzam icchAmi japatAM vara 14052025c tapas te sumahad dIptaM guravaz cApi toSitAH 14052026a kaumAraM brahmacaryaM te jAnAmi dvijasattama 14052026c duHkhArjitasya tapasas tasmAn necchAmi te vyayam 14053001 uttaGka uvAca 14053001a brUhi kezava tattvena tvam adhyAtmam aninditam 14053001c zrutvA zreyo 'bhidhAsyAmi zApaM vA te janArdana 14053002 vAsudeva uvAca 14053002a tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi bhAvAn madAzrayAn 14053002c tathA rudrAn vasUMz cApi viddhi matprabhavAn dvija 14053003a mayi sarvANi bhUtAni sarvabhUteSu cApy aham 14053003c sthita ity abhijAnIhi mA te 'bhUd atra saMzayaH 14053004a tathA daityagaNAn sarvAn yakSarAkSasapannagAn 14053004c gandharvApsarasaz caiva viddhi matprabhavAn dvija 14053005a sad asac caiva yat prAhur avyaktaM vyaktam eva ca 14053005c akSaraM ca kSaraM caiva sarvam etan madAtmakam 14053006a ye cAzrameSu vai dharmAz caturSu vihitA mune 14053006c daivAni caiva karmANi viddhi sarvaM madAtmakam 14053007a asac ca sadasac caiva yad vizvaM sadasataH param 14053007c tataH paraM nAsti caiva devadevAt sanAtanAt 14053008a oMkAraprabhavAn vedAn viddhi mAM tvaM bhRgUdvaha 14053008c yUpaM somaM tathaiveha tridazApyAyanaM makhe 14053009a hotAram api havyaM ca viddhi mAM bhRgunandana 14053009c adhvaryuH kalpakaz cApi haviH paramasaMskRtam 14053010a udgAtA cApi mAM stauti gItaghoSair mahAdhvare 14053010c prAyazcitteSu mAM brahmaJ zAntimaGgalavAcakAH 14053010e stuvanti vizvakarmANaM satataM dvijasattamAH 14053011a viddhi mahyaM sutaM dharmam agrajaM dvijasattama 14053011c mAnasaM dayitaM vipra sarvabhUtadayAtmakam 14053012a tatrAhaM vartamAnaiz ca nivRttaiz caiva mAnavaiH 14053012c bahvIH saMsaramANo vai yonIr hi dvijasattama 14053013a dharmasaMrakSaNArthAya dharmasaMsthApanAya ca 14053013c tais tair veSaiz ca rUpaiz ca triSu lokeSu bhArgava 14053014a ahaM viSNur ahaM brahmA zakro 'tha prabhavApyayaH 14053014c bhUtagrAmasya sarvasya sraSTA saMhAra eva ca 14053015a adharme vartamAnAnAM sarveSAm aham apy uta 14053015c dharmasya setuM badhnAmi calite calite yuge 14053015e tAs tA yonIH pravizyAhaM prajAnAM hitakAmyayA 14053016a yadA tv ahaM devayonau vartAmi bhRgunandana 14053016c tadAhaM devavat sarvam AcarAmi na saMzayaH 14053017a yadA gandharvayonau tu vartAmi bhRgunandana 14053017c tadA gandharvavac ceSTAH sarvAz ceSTAmi bhArgava 14053018a nAgayonau yadA caiva tadA vartAmi nAgavat 14053018c yakSarAkSasayonIz ca yathAvad vicarAmy aham 14053019a mAnuSye vartamAne tu kRpaNaM yAcitA mayA 14053019c na ca te jAtasaMmohA vaco gRhNanti me hitam 14053020a bhayaM ca mahad uddizya trAsitAH kuravo mayA 14053020c kruddheva bhUtvA ca punar yathAvad anudarzitAH 14053021a te 'dharmeNeha saMyuktAH parItAH kAladharmaNA 14053021c dharmeNa nihatA yuddhe gatAH svargaM na saMzayaH 14053022a lokeSu pANDavAz caiva gatAH khyAtiM dvijottama 14053022c etat te sarvam AkhyAtaM yan mAM tvaM paripRcchasi 14054001 uttaGka uvAca 14054001a abhijAnAmi jagataH kartAraM tvAM janArdana 14054001c nUnaM bhavatprasAdo 'yam iti me nAsti saMzayaH 14054002a cittaM ca suprasannaM me tvadbhAvagatam acyuta 14054002c vinivRttaz ca me kopa iti viddhi paraMtapa 14054003a yadi tv anugrahaM kaM cit tvatto 'rho 'haM janArdana 14054003c draSTum icchAmi te rUpam aizvaraM tan nidarzaya 14054004 vaizaMpAyana uvAca 14054004a tataH sa tasmai prItAtmA darzayAm Asa tad vapuH 14054004c zAzvataM vaiSNavaM dhImAn dadRze yad dhanaMjayaH 14054005a sa dadarza mahAtmAnaM vizvarUpaM mahAbhujam 14054005c vismayaM ca yayau vipras tad dRSTvA rUpam aizvaram 14054006 uttaGka uvAca 14054006a vizvakarman namas te 'stu yasya te rUpam IdRzam 14054006c padbhyAM te pRthivI vyAptA zirasA cAvRtaM nabhaH 14054007a dyAvApRthivyor yan madhyaM jaThareNa tad AvRtam 14054007c bhujAbhyAm AvRtAz cAzAs tvam idaM sarvam acyuta 14054008a saMharasva punar deva rUpam akSayyam uttamam 14054008c punas tvAM svena rUpeNa draSTum icchAmi zAzvatam 14054009 vaizaMpAyana uvAca 14054009a tam uvAca prasannAtmA govindo janamejaya 14054009c varaM vRNISveti tadA tam uttaGko 'bravId idam 14054010a paryApta eSa evAdya varas tvatto mahAdyute 14054010c yat te rUpam idaM kRSNa pazyAmi prabhavApyayam 14054011a tam abravIt punaH kRSNo mA tvam atra vicAraya 14054011c avazyam etat kartavyam amoghaM darzanaM mama 14054012 uttaGka uvAca 14054012a avazyakaraNIyaM vai yady etan manyase vibho 14054012c toyam icchAmi yatreSTaM maruSv etad dhi durlabham 14054013 vaizaMpAyana uvAca 14054013a tataH saMhRtya tat tejaH provAcottaGkam IzvaraH 14054013c eSTavye sati cintyo 'ham ity uktvA dvArakAM yayau 14054014a tataH kadA cid bhagavAn uttaGkas toyakAGkSayA 14054014c tRSitaH paricakrAma marau sasmAra cAcyutam 14054015a tato digvAsasaM dhImAn mAtaGgaM malapaGkinam 14054015c apazyata marau tasmiJ zvayUthaparivAritam 14054016a bhISaNaM baddhanistriMzaM bANakArmukadhAriNam 14054016c tasyAdhaH srotaso 'pazyad vAri bhUri dvijottamaH 14054017a smarann eva ca taM prAha mAtaGgaH prahasann iva 14054017c ehy uttaGka pratIcchasva matto vAri bhRgUdvaha 14054017e kRpA hi me sumahatI tvAM dRSTvA tRTsamAhatam 14054018a ity uktas tena sa munis tat toyaM nAbhyanandata 14054018c cikSepa ca sa taM dhImAn vAgbhir ugrAbhir acyutam 14054019a punaH punaz ca mAtaGgaH pibasveti tam abravIt 14054019c na cApibat sa sakrodhaH kSubhitenAntarAtmanA 14054020a sa tathA nizcayAt tena pratyAkhyAto mahAtmanA 14054020c zvabhiH saha mahArAja tatraivAntaradhIyata 14054021a uttaGkas taM tathA dRSTvA tato vrIDitamAnasaH 14054021c mene pralabdham AtmAnaM kRSNenAmitraghAtinA 14054022a atha tenaiva mArgeNa zaGkhacakragadAdharaH 14054022c AjagAma mahAbAhur uttaGkaz cainam abravIt 14054023a na yuktaM tAdRzaM dAtuM tvayA puruSasattama 14054023c salilaM vipramukhyebhyo mAtaGgasrotasA vibho 14054024a ity uktavacanaM dhImAn mahAbuddhir janArdanaH 14054024c uttaGkaM zlakSNayA vAcA sAntvayann idam abravIt 14054025a yAdRzeneha rUpeNa yogyaM dAtuM vRtena vai 14054025c tAdRzaM khalu me dattaM tvaM tu tan nAvabudhyase 14054026a mayA tvadartham ukto hi vajrapANiH puraMdaraH 14054026c uttaGkAyAmRtaM dehi toyarUpam iti prabhuH 14054027a sa mAm uvAca devendro na martyo 'martyatAM vrajet 14054027c anyam asmai varaM dehIty asakRd bhRgunandana 14054028a amRtaM deyam ity eva mayoktaH sa zacIpatiH 14054028c sa mAM prasAdya devendraH punar evedam abravIt 14054029a yadi deyam avazyaM vai mAtaGgo 'haM mahAdyute 14054029c bhUtvAmRtaM pradAsyAmi bhArgavAya mahAtmane 14054030a yady evaM pratigRhNAti bhArgavo 'mRtam adya vai 14054030c pradAtum eSa gacchAmi bhArgavAyAmRtaM prabho 14054030e pratyAkhyAtas tv ahaM tena na dadyAm iti bhArgava 14054031a sa tathA samayaM kRtvA tena rUpeNa vAsavaH 14054031c upasthitas tvayA cApi pratyAkhyAto 'mRtaM dadat 14054031e caNDAlarUpI bhagavAn sumahAMs te vyatikramaH 14054032a yat tu zakyaM mayA kartuM bhUya eva tavepsitam 14054032c toyepsAM tava durdharSa kariSye saphalAm aham 14054033a yeSv ahaHsu tava brahman salilecchA bhaviSyati 14054033c tadA marau bhaviSyanti jalapUrNAH payodharAH 14054034a rasavac ca pradAsyanti te toyaM bhRgunandana 14054034c uttaGkameghA ity uktAH khyAtiM yAsyanti cApi te 14054035a ity uktaH prItimAn vipraH kRSNena sa babhUva ha 14054035c adyApy uttaGkameghAz ca marau varSanti bhArata 14055001 janamejaya uvAca 14055001a uttaGkaH kena tapasA saMyuktaH sumahAtapAH 14055001c yaH zApaM dAtukAmo 'bhUd viSNave prabhaviSNave 14055002 vaizaMpAyana uvAca 14055002a uttaGko mahatA yuktas tapasA janamejaya 14055002c gurubhaktaH sa tejasvI nAnyaM kaM cid apUjayat 14055003a sarveSAm RSiputrANAm eSa cAsIn manorathaH 14055003c auttaGkIM guruvRttiM vai prApnuyAm iti bhArata 14055004a gautamasya tu ziSyANAM bahUnAM janamejaya 14055004c uttaGke 'bhyadhikA prItiH snehaz caivAbhavat tadA 14055005a sa tasya damazaucAbhyAM vikrAntena ca karmaNA 14055005c samyak caivopacAreNa gautamaH prItimAn abhUt 14055006a atha ziSyasahasrANi samanujJAya gautamaH 14055006c uttaGkaM parayA prItyA nAbhyanujJAtum aicchata 14055007a taM krameNa jarA tAta pratipede mahAmunim 14055007c na cAnvabudhyata tadA sa munir guruvatsalaH 14055008a tataH kadA cid rAjendra kASThAny AnayituM yayau 14055008c uttaGkaH kASThabhAraM ca mahAntaM samupAnayat 14055009a sa tu bhArAbhibhUtAtmA kASThabhAram ariMdama 14055009c niSpipeSa kSitau rAjan parizrAnto bubhukSitaH 14055010a tasya kASThe vilagnAbhUj jaTA rUpyasamaprabhA 14055010c tataH kASThaiH saha tadA papAta dharaNItale 14055011a tataH sa bhAraniSpiSTaH kSudhAviSTaz ca bhArgavaH 14055011c dRSTvA tAM vayaso 'vasthAM rurodArtasvaraM tadA 14055012a tato gurusutA tasya padmapatranibhekSaNA 14055012c jagrAhAzrUNi suzroNI kareNa pRthulocanA 14055012e pitur niyogAd dharmajJA zirasAvanatA tadA 14055013a tasyA nipetatur dagdhau karau tair azrubindubhiH 14055013c na hi tAn azrupAtAn vai zaktA dhArayituM mahI 14055014a gautamas tv abravId vipram uttaGkaM prItamAnasaH 14055014c kasmAt tAta tavAdyeha zokottaram idaM manaH 14055014e sa svairaM brUhi viprarSe zrotum icchAmi te vacaH 14055015 uttaGka uvAca 14055015a bhavadgatena manasA bhavatpriyacikIrSayA 14055015c bhavadbhaktigateneha bhavadbhAvAnugena ca 14055016a jareyaM nAvabuddhA me nAbhijJAtaM sukhaM ca me 14055016c zatavarSoSitaM hi tvaM na mAm abhyanujAnathAH 14055017a bhavatA hy abhyanujJAtAH ziSyAH pratyavarA mayA 14055017c upapannA dvijazreSTha zatazo 'tha sahasrazaH 14055018 gautama uvAca 14055018a tvatprItiyuktena mayA guruzuzrUSayA tava 14055018c vyatikrAman mahAn kAlo nAvabuddho dvijarSabha 14055019a kiM tv adya yadi te zraddhA gamanaM prati bhArgava 14055019c anujJAM gRhya mattas tvaM gRhAn gacchasva mA ciram 14055020 uttaGka uvAca 14055020a gurvarthaM kaM prayacchAmi brUhi tvaM dvijasattama 14055020c tam upAkRtya gaccheyam anujJAtas tvayA vibho 14055021 gautama uvAca 14055021a dakSiNA paritoSo vai gurUNAM sadbhir ucyate 14055021c tava hy Acarato brahmaMs tuSTo 'haM vai na saMzayaH 14055022a itthaM ca parituSTaM mAM vijAnIhi bhRgUdvaha 14055022c yuvA SoDazavarSo hi yad adya bhavitA bhavAn 14055023a dadAmi patnIM kanyAM ca svAM te duhitaraM dvija 14055023c etAm Rte hi nAnyA vai tvattejo 'rhati sevitum 14055024a tatas tAM pratijagrAha yuvA bhUtvA yazasvinIm 14055024c guruNA cAbhyanujJAto gurupatnIm athAbravIt 14055025a kiM bhavatyai prayacchAmi gurvarthaM viniyuGkSva mAm 14055025c priyaM hi tava kAGkSAmi prANair api dhanair api 14055026a yad durlabhaM hi loke 'smin ratnam atyadbhutaM bhavet 14055026c tad AnayeyaM tapasA na hi me 'trAsti saMzayaH 14055027 ahalyovAca 14055027a parituSTAsmi te putra nityaM bhagavatA saha 14055027c paryAptaye tad bhadraM te gaccha tAta yathecchakam 14055028 vaizaMpAyana uvAca 14055028a uttaGkas tu mahArAja punar evAbravId vacaH 14055028c AjJApayasva mAM mAtaH kartavyaM hi priyaM tava 14055029 ahalyovAca 14055029a saudAsapatnyA vidite divye vai maNikuNDale 14055029c te samAnaya bhadraM te gurvarthaH sukRto bhavet 14055030a sa tatheti pratizrutya jagAma janamejaya 14055030c gurupatnIpriyArthaM vai te samAnayituM tadA 14055031a sa jagAma tataH zIghram uttaGko brAhmaNarSabhaH 14055031c saudAsaM puruSAdaM vai bhikSituM maNikuNDale 14055032a gautamas tv abravIt patnIm uttaGko nAdya dRzyate 14055032c iti pRSTA tam AcaSTa kuNDalArthaM gataM tu vai 14055033a tataH provAca patnIM sa na te samyag idaM kRtam 14055033c zaptaH sa pArthivo nUnaM brAhmaNaM taM vadhiSyati 14055034 ahalyovAca 14055034a ajAnantyA niyuktaH sa bhagavan brAhmaNo 'dya me 14055034c bhavatprasAdAn na bhayaM kiM cit tasya bhaviSyati 14055035a ity uktaH prAha tAM patnIm evam astv iti gautamaH 14055035c uttaGko 'pi vane zUnye rAjAnaM taM dadarza ha 14056001 vaizaMpAyana uvAca 14056001a sa taM dRSTvA tathAbhUtaM rAjAnaM ghoradarzanam 14056001c dIrghazmazrudharaM nqNAM zoNitena samukSitam 14056002a cakAra na vyathAM vipro rAjA tv enam athAbravIt 14056002c pratyutthAya mahAtejA bhayakartA yamopamaH 14056003a diSTyA tvam asi kalyANa SaSThe kAle mamAntikam 14056003c bhakSaM mRgayamANasya saMprApto dvijasattama 14056004 uttaGka uvAca 14056004a rAjan gurvarthinaM viddhi carantaM mAm ihAgatam 14056004c na ca gurvartham udyuktaM hiMsyam Ahur manISiNaH 14056005 rAjovAca 14056005a SaSThe kAle mamAhAro vihito dvijasattama 14056005c na ca zakyaH samutsraSTuM kSudhitena mayAdya vai 14056006 uttaGka uvAca 14056006a evam astu mahArAja samayaH kriyatAM tu me 14056006c gurvartham abhinirvartya punar eSyAmi te vazam 14056007a saMzrutaz ca mayA yo 'rtho gurave rAjasattama 14056007c tvadadhInaH sa rAjendra taM tvA bhikSe narezvara 14056008a dadAsi vipramukhyebhyas tvaM hi ratnAni sarvazaH 14056008c dAtA tvaM ca naravyAghra pAtrabhUtaH kSitAv iha 14056008e pAtraM pratigrahe cApi viddhi mAM nRpasattama 14056009a upAkRtya guror arthaM tvadAyattam ariMdama 14056009c samayeneha rAjendra punar eSyAmi te vazam 14056010a satyaM te pratijAnAmi nAtra mithyAsti kiM cana 14056010c anRtaM noktapUrvaM me svaireSv api kuto 'nyathA 14056011 saudAsa uvAca 14056011a yadi mattas tvadAyatto gurvarthaH kRta eva saH 14056011c yadi cAsmi pratigrAhyaH sAMprataM tad bravIhi me 14056012 uttaGka uvAca 14056012a pratigrAhyo mato me tvaM sadaiva puruSarSabha 14056012c so 'haM tvAm anusaMprApto bhikSituM maNikuNDale 14056013 saudAsa uvAca 14056013a patnyAs te mama viprarSe rucire maNikuNDale 14056013c varayArthaM tvam anyaM vai taM te dAsyAmi suvrata 14056014 uttaGka uvAca 14056014a alaM te vyapadezena pramANaM yadi te vayam 14056014c prayaccha kuNDale me tvaM satyavAg bhava pArthiva 14056015 vaizaMpAyana uvAca 14056015a ity uktas tv abravId rAjA tam uttaGkaM punar vacaH 14056015c gaccha madvacanAd devIM brUhi dehIti sattama 14056016a saivam uktA tvayA nUnaM madvAkyena zucismitA 14056016c pradAsyati dvijazreSTha kuNDale te na saMzayaH 14056017 uttaGka uvAca 14056017a kva patnI bhavataH zakyA mayA draSTuM narezvara 14056017c svayaM vApi bhavAn patnIM kimarthaM nopasarpati 14056018 saudAsa uvAca 14056018a drakSyate tAM bhavAn adya kasmiMz cid vananirjhare 14056018c SaSThe kAle na hi mayA sA zakyA draSTum adya vai 14056019a uttaGkas tu tathoktaH sa jagAma bharatarSabha 14056019c madayantIM ca dRSTvA so 'jJApayat svaM prayojanam 14056020a saudAsavacanaM zrutvA tataH sA pRthulocanA 14056020c pratyuvAca mahAbuddhim uttaGkaM janamejaya 14056021a evam etan mahAbrahman nAnRtaM vadase 'nagha 14056021c abhijJAnaM tu kiM cit tvaM samAnetum ihArhasi 14056022a ime hi divye maNikuNDale me; devAz ca yakSAz ca mahoragAz ca 14056022c tais tair upAyaiH parihartukAmAz; chidreSu nityaM paritarkayanti 14056023a nikSiptam etad bhuvi pannagAs tu; ratnaM samAsAdya parAmRSeyuH 14056023c yakSAs tathocchiSTadhRtaM surAz ca; nidrAvazaM tvA paridharSayeyuH 14056024a chidreSv eteSu hi sadA hy adhRSyeSu dvijarSabha 14056024c devarAkSasanAgAnAm apramattena dhAryate 14056025a syandete hi divA rukmaM rAtrau ca dvijasattama 14056025c naktaM nakSatratArANAM prabhAm AkSipya vartate 14056026a ete hy Amucya bhagavan kSutpipAsAbhayaM kutaH 14056026c viSAgnizvApadebhyaz ca bhayaM jAtu na vidyate 14056027a hrasvena caite Amukte bhavato hrasvake tadA 14056027c anurUpeNa cAmukte tatpramANe hi jAyataH 14056028a evaMvidhe mamaite vai kuNDale paramArcite 14056028c triSu lokeSu vikhyAte tad abhijJAnam Anaya 14057001 vaizaMpAyana uvAca 14057001a sa mitrasaham AsAdya tv abhijJAnam ayAcata 14057001c tasmai dadAv abhijJAnaM sa cekSvAkuvaras tadA 14057002 saudAsa uvAca 14057002a na caivaiSA gatiH kSemyA na cAnyA vidyate gatiH 14057002c etan me matam AjJAya prayaccha maNikuNDale 14057003 vaizaMpAyana uvAca 14057003a ity uktas tAm uttaGkas tu bhartur vAkyam athAbravIt 14057003c zrutvA ca sA tataH prAdAt tasmai te maNikuNDale 14057004a avApya kuNDale te tu rAjAnaM punar abravIt 14057004c kim etad guhyavacanaM zrotum icchAmi pArthiva 14057005 saudAsa uvAca 14057005a prajA nisargAd viprAn vai kSatriyAH pUjayanti ha 14057005c viprebhyaz cApi bahavo doSAH prAdurbhavanti naH 14057006a so 'haM dvijebhyaH praNato viprAd doSam avAptavAn 14057006c gatim anyAM na pazyAmi madayantIsahAyavAn 14057006e svargadvArasya gamane sthAne ceha dvijottama 14057007a na hi rAjJA vizeSeNa viruddhena dvijAtibhiH 14057007c zakyaM nRloke saMsthAtuM pretya vA sukham edhitum 14057008a tad iSTe te mayaivaite datte sve maNikuNDale 14057008c yaH kRtas te 'dya samayaH saphalaM taM kuruSva me 14057009 uttaGka uvAca 14057009a rAjaMs tatheha kartAsmi punar eSyAmi te vazam 14057009c praznaM tu kaM cit praSTuM tvAM vyavasiSye paraMtapa 14057010 saudAsa uvAca 14057010a brUhi vipra yathAkAmaM prativaktAsmi te vacaH 14057010c chettAsmi saMzayaM te 'dya na me 'trAsti vicAraNA 14057011 uttaGka uvAca 14057011a prAhur vAksaMgataM mitraM dharmanaipuNyadarzinaH 14057011c mitreSu yaz ca viSamaH stena ity eva taM viduH 14057012a sa bhavAn mitratAm adya saMprApto mama pArthiva 14057012c sa me buddhiM prayacchasva samAM buddhimatAM vara 14057013a avAptArtho 'ham adyeha bhavAMz ca puruSAdakaH 14057013c bhavatsakAzam AgantuM kSamaM mama na veti vA 14057014 saudAsa uvAca 14057014a kSamaM ced iha vaktavyaM mayA dvijavarottama 14057014c matsamIpaM dvijazreSTha nAgantavyaM kathaM cana 14057015a evaM tava prapazyAmi zreyo bhRgukulodvaha 14057015c Agacchato hi te vipra bhaven mRtyur asaMzayam 14057016 vaizaMpAyana uvAca 14057016a ity uktaH sa tadA rAjJA kSamaM buddhimatA hitam 14057016c samanujJApya rAjAnam ahalyAM prati jagmivAn 14057017a gRhItvA kuNDale divye gurupatnyAH priyaMkaraH 14057017c javena mahatA prAyAd gautamasyAzramaM prati 14057018a yathA tayo rakSaNaM ca madayantyAbhibhASitam 14057018c tathA te kuNDale baddhvA tathA kRSNAjine 'nayat 14057019a sa kasmiMz cit kSudhAviSTaH phalabhArasamanvitam 14057019c bilvaM dadarza kasmiMz cid Aruroha kSudhAnvitaH 14057020a zAkhAsv Asajya tasyaiva kRSNAjinam ariMdama 14057020c yasmiMs te kuNDale baddhe tadA dvijavareNa vai 14057021a vizIrNabandhane tasmin gate kRSNAjine mahIm 14057021c apazyad bhujagaH kaz cit te tatra maNikuNDale 14057022a airAvatakulotpannaH zIghro bhUtvA tadA sa vai 14057022c vidazyAsyena valmIkaM vivezAtha sa kuNDale 14057023a hriyamANe tu dRSTvA sa kuNDale bhujagena ha 14057023c papAta vRkSAt sodvego duHkhAt paramakopanaH 14057024a sa daNDakASTham AdAya valmIkam akhanat tadA 14057024c krodhAmarSAbhitaptAGgas tato vai dvijapuMgavaH 14057025a tasya vegam asahyaM tam asahantI vasuMdharA 14057025c daNDakASThAbhinunnAGgI cacAla bhRzam AturA 14057026a tataH khanata evAtha viprarSer dharaNItalam 14057026c nAgalokasya panthAnaM kartukAmasya nizcayAt 14057027a rathena hariyuktena taM dezam upajagmivAn 14057027c vajrapANir mahAtejA dadarza ca dvijottamam 14057028a sa tu taM brAhmaNo bhUtvA tasya duHkhena duHkhitaH 14057028c uttaGkam abravIt tAta naitac chakyaM tvayeti vai 14057029a ito hi nAgaloko vai yojanAni sahasrazaH 14057029c na daNDakASThasAdhyaM ca manye kAryam idaM tava 14057030 uttaGka uvAca 14057030a nAgaloke yadi brahman na zakye kuNDale mayA 14057030c prAptuM prANAn vimokSyAmi pazyatas te dvijottama 14057031a yadA sa nAzakat tasya nizcayaM kartum anyathA 14057031c vajrapANis tadA daNDaM vajrAstreNa yuyoja ha 14057032a tato vajraprahArais tair dAryamANA vasuMdharA 14057032c nAgalokasya panthAnam akaroj janamejaya 14057033a sa tena mArgeNa tadA nAgalokaM viveza ha 14057033c dadarza nAgalokaM ca yojanAni sahasrazaH 14057034a prAkAranicayair divyair maNimuktAbhyalaMkRtaiH 14057034c upapannaM mahAbhAga zAtakumbhamayais tathA 14057035a vApIH sphaTikasopAnA nadIz ca vimalodakAH 14057035c dadarza vRkSAMz ca bahUn nAnAdvijagaNAyutAn 14057036a tasya lokasya ca dvAraM dadarza sa bhRgUdvahaH 14057036c paJcayojanavistAram AyataM zatayojanam 14057037a nAgalokam uttaGkas tu prekSya dIno 'bhavat tadA 14057037c nirAzaz cAbhavat tAta kuNDalAharaNe punaH 14057038a tatra provAca turagas taM kRSNazvetavAladhiH 14057038c tAmrAsyanetraH kauravya prajvalann iva tejasA 14057039a dhamasvApAnam etan me tatas tvaM vipra lapsyase 14057039c airAvatasuteneha tavAnIte hi kuNDale 14057040a mA jugupsAM kRthAH putra tvam atrArthe kathaM cana 14057040c tvayaitad dhi samAcIrNaM gautamasyAzrame tadA 14057041 uttaGka uvAca 14057041a kathaM bhavantaM jAnIyAm upAdhyAyAzramaM prati 14057041c yan mayA cIrNapUrvaM ca zrotum icchAmi tad dhy aham 14057042 azva uvAca 14057042a guror guruM mAM jAnIhi jvalitaM jAtavedasam 14057042c tvayA hy ahaM sadA vatsa guror arthe 'bhipUjitaH 14057043a satataM pUjito vipra zucinA bhRgunandana 14057043c tasmAc chreyo vidhAsyAmi tavaivaM kuru mA ciram 14057044a ity uktaH sa tathAkArSId uttaGkaz citrabhAnunA 14057044c ghRtArciH prItimAMz cApi prajajvAla didhakSayA 14057045a tato 'sya romakUpebhyo dhmAyamAnasya bhArata 14057045c ghanaH prAdurabhUd dhUmo nAgalokabhayAvahaH 14057046a tena dhUmena sahasA vardhamAnena bhArata 14057046c nAgaloke mahArAja na prajJAyata kiM cana 14057047a hAhAkRtam abhUt sarvam airAvatanivezanam 14057047c vAsukipramukhAnAM ca nAgAnAM janamejaya 14057048a na prakAzanta vezmAni dhUmaruddhAni bhArata 14057048c nIhArasaMvRtAnIva vanAni girayas tathA 14057049a te dhUmaraktanayanA vahnitejobhitApitAH 14057049c Ajagmur nizcayaM jJAtuM bhArgavasyAtitejasaH 14057050a zrutvA ca nizcayaM tasya maharSes tigmatejasaH 14057050c saMbhrAntamanasaH sarve pUjAM cakrur yathAvidhi 14057051a sarve prAJjalayo nAgA vRddhabAlapurogamAH 14057051c zirobhiH praNipatyocuH prasIda bhagavann iti 14057052a prasAdya brAhmaNaM te tu pAdyam arghyaM nivedya ca 14057052c prAyacchan kuNDale divye pannagAH paramArcite 14057053a tataH saMpUjito nAgais tatrottaGkaH pratApavAn 14057053c agniM pradakSiNaM kRtvA jagAma gurusadma tat 14057054a sa gatvA tvarito rAjan gautamasya nivezanam 14057054c prAyacchat kuNDale divye gurupatnyai tadAnagha 14057055a evaM mahAtmanA tena trI&l lokAJ janamejaya 14057055c parikramyAhRte divye tatas te maNikuNDale 14057056a evaMprabhAvaH sa munir uttaGko bharatarSabha 14057056c pareNa tapasA yukto yan mAM tvaM paripRcchasi 14058001 janamejaya uvAca 14058001a uttaGkAya varaM dattvA govindo dvijasattama 14058001c ata UrdhvaM mahAbAhuH kiM cakAra mahAyazAH 14058002 vaizaMpAyana uvAca 14058002a dattvA varam uttaGkAya prAyAt sAtyakinA saha 14058002c dvArakAm eva govindaH zIghravegair mahAhayaiH 14058003a sarAMsi ca nadIz caiva vanAni vividhAni ca 14058003c atikramya sasAdAtha ramyAM dvAravatIM purIm 14058004a vartamAne mahArAja mahe raivatakasya ca 14058004c upAyAt puNDarIkAkSo yuyudhAnAnugas tadA 14058005a alaMkRtas tu sa girir nAnArUpavicitritaiH 14058005c babhau rukmamayaiH kAzaiH sarvataH puruSarSabha 14058006a kAJcanasragbhir agryAbhiH sumanobhis tathaiva ca 14058006c vAsobhiz ca mahAzailaH kalpavRkSaiz ca sarvazaH 14058007a dIpavRkSaiz ca sauvarNair abhIkSNam upazobhitaH 14058007c guhAnirjharadezeSu divAbhUto babhUva ha 14058008a patAkAbhir vicitrAbhiH saghaNTAbhiH samantataH 14058008c puMbhiH strIbhiz ca saMghuSTaH pragIta iva cAbhavat 14058008e atIva prekSaNIyo 'bhUn merur munigaNair iva 14058009a mattAnAM hRSTarUpANAM strINAM puMsAM ca bhArata 14058009c gAyatAM parvatendrasya divaspRg iva nisvanaH 14058010a pramattamattasaMmattakSveDitotkRSTasaMkulA 14058010c tathA kilakilAzabdair bhUr abhUt sumanoharA 14058011a vipaNApaNavAn ramyo bhakSyabhojyavihAravAn 14058011c vastramAlyotkarayuto vINAveNumRdaGgavAn 14058012a surAmaireyamizreNa bhakSyabhojyena caiva ha 14058012c dInAndhakRpaNAdibhyo dIyamAnena cAnizam 14058012e babhau paramakalyANo mahas tasya mahAgireH 14058013a puNyAvasathavAn vIra puNyakRdbhir niSevitaH 14058013c vihAro vRSNivIrANAM mahe raivatakasya ha 14058013e sa nago vezmasaMkIrNo devaloka ivAbabhau 14058014a tadA ca kRSNasAMnidhyam AsAdya bharatarSabha 14058014c zakrasadmapratIkAzo babhUva sa hi zailarAT 14058015a tataH saMpUjyamAnaH sa viveza bhavanaM zubham 14058015c govindaH sAtyakiz caiva jagAma bhavanaM svakam 14058016a viveza ca sa hRSTAtmA cirakAlapravAsakaH 14058016c kRtvA nasukaraM karma dAnaveSv iva vAsavaH 14058017a upayAtaM tu vArSNeyaM bhojavRSNyandhakAs tadA 14058017c abhyagacchan mahAtmAnaM devA iva zatakratum 14058018a sa tAn abhyarcya medhAvI pRSTvA ca kuzalaM tadA 14058018c abhyavAdayata prItaH pitaraM mAtaraM tathA 14058019a tAbhyAM ca saMpariSvaktaH sAntvitaz ca mahAbhujaH 14058019c upopaviSTas taiH sarvair vRSNibhiH parivAritaH 14058020a sa vizrAnto mahAtejAH kRtapAdAvasecanaH 14058020c kathayAm Asa taM kRSNaH pRSTaH pitrA mahAhavam 14059001 vasudeva uvAca 14059001a zrutavAn asmi vArSNeya saMgrAmaM paramAdbhutam 14059001c narANAM vadatAM putra kathodghAteSu nityazaH 14059002a tvaM tu pratyakSadarzI ca kAryajJaz ca mahAbhuja 14059002c tasmAt prabrUhi saMgrAmaM yAthAtathyena me 'nagha 14059003a yathA tad abhavad yuddhaM pANDavAnAM mahAtmanAm 14059003c bhISmakarNakRpadroNazalyAdibhir anuttamam 14059004a anyeSAM kSatriyANAM ca kRtAstrANAm anekazaH 14059004c nAnAveSAkRtimatAM nAnAdezanivAsinAm 14059005a ity uktaH puNDarIkAkSaH pitrA mAtus tadantike 14059005c zazaMsa kuruvIrANAM saMgrAme nidhanaM yathA 14059006 vAsudeva uvAca 14059006a atyadbhutAni karmANi kSatriyANAM mahAtmanAm 14059006c bahulatvAn na saMkhyAtuM zakyAny abdazatair api 14059007a prAdhAnyatas tu gadataH samAsenaiva me zRNu 14059007c karmANi pRthivIzAnAM yathAvad amaradyute 14059008a bhISmaH senApatir abhUd ekAdazacamUpatiH 14059008c kauravyaH kauraveyANAM devAnAm iva vAsavaH 14059009a zikhaNDI pANDuputrANAM netA saptacamUpatiH 14059009c babhUva rakSito dhImAn dhImatA savyasAcinA 14059010a teSAM tad abhavad yuddhaM dazAhAni mahAtmanAm 14059010c kurUNAM pANDavAnAM ca sumahad romaharSaNam 14059011a tataH zikhaNDI gAGgeyam ayudhyantaM mahAhave 14059011c jaghAna bahubhir bANaiH saha gANDIvadhanvanA 14059012a akarot sa tataH kAlaM zaratalpagato muniH 14059012c ayanaM dakSiNaM hitvA saMprApte cottarAyaNe 14059013a tataH senApatir abhUd droNo 'straviduSAM varaH 14059013c pravIraH kauravendrasya kAvyo daityapater iva 14059014a akSauhiNIbhiH ziSTAbhir navabhir dvijasattamaH 14059014c saMvRtaH samarazlAghI guptaH kRpavRSAdibhiH 14059015a dhRSTadyumnas tv abhUn netA pANDavAnAM mahAstravit 14059015c gupto bhImena tejasvI mitreNa varuNo yathA 14059016a paJcasenAparivRto droNaprepsur mahAmanAH 14059016c pitur nikArAn saMsmRtya raNe karmAkaron mahat 14059017a tasmiMs te pRthivIpAlA droNapArSatasaMgare 14059017c nAnAdigAgatA vIrAH prAyazo nidhanaM gatAH 14059018a dinAni paJca tad yuddham abhUt paramadAruNam 14059018c tato droNaH parizrAnto dhRSTadyumnavazaM gataH 14059019a tataH senApatir abhUt karNo dauryodhane bale 14059019c akSauhiNIbhiH ziSTAbhir vRtaH paJcabhir Ahave 14059020a tisras tu pANDuputrANAM camvo bIbhatsupAlitAH 14059020c hatapravIrabhUyiSThA babhUvuH samavasthitAH 14059021a tataH pArthaM samAsAdya pataMga iva pAvakam 14059021c paJcatvam agamat sautir dvitIye 'hani dAruNe 14059022a hate karNe tu kauravyA nirutsAhA hataujasaH 14059022c akSauhiNIbhis tisRbhir madrezaM paryavArayan 14059023a hatavAhanabhUyiSThAH pANDavAs tu yudhiSThiram 14059023c akSauhiNyA nirutsAhAH ziSTayA paryavArayan 14059024a avadhIn madrarAjAnaM kururAjo yudhiSThiraH 14059024c tasmiMs tathArdhadivase karma kRtvA suduSkaram 14059025a hate zalye tu zakuniM sahadevo mahAmanAH 14059025c AhartAraM kales tasya jaghAnAmitavikramaH 14059026a nihate zakunau rAjA dhArtarASTraH sudurmanAH 14059026c apAkrAmad gadApANir hatabhUyiSThasainikaH 14059027a tam anvadhAvat saMkruddho bhImasenaH pratApavAn 14059027c hrade dvaipAyane cApi salilasthaM dadarza tam 14059028a tataH ziSTena sainyena samantAt parivArya tam 14059028c upopavivizur hRSTA hradasthaM paJca pANDavAH 14059029a vigAhya salilaM tv Azu vAgbANair bhRzavikSataH 14059029c utthAya sa gadApANir yuddhAya samupasthitaH 14059030a tataH sa nihato rAjA dhArtarASTro mahAmRdhe 14059030c bhImasenena vikramya pazyatAM pRthivIkSitAm 14059031a tatas tat pANDavaM sainyaM saMsuptaM zibire nizi 14059031c nihataM droNaputreNa pitur vadham amRSyatA 14059032a hataputrA hatabalA hatamitrA mayA saha 14059032c yuyudhAnadvitIyena paJca ziSTAH sma pANDavAH 14059033a sahaiva kRpabhojAbhyAM drauNir yuddhAd amucyata 14059033c yuyutsuz cApi kauravyo muktaH pANDavasaMzrayAt 14059034a nihate kauravendre ca sAnubandhe suyodhane 14059034c viduraH saMjayaz caiva dharmarAjam upasthitau 14059035a evaM tad abhavad yuddham ahAny aSTAdaza prabho 14059035c yatra te pRthivIpAlA nihatAH svargam Avasan 14059036 vaizaMpAyana uvAca 14059036a zRNvatAM tu mahArAja kathAM tAM romaharSaNIm 14059036c duHkhaharSapariklezA vRSNInAm abhavaMs tadA 14060001 vaizaMpAyana uvAca 14060001a kathayann eva tu tadA vAsudevaH pratApavAn 14060001c mahAbhAratayuddhaM tat kathAnte pitur agrataH 14060002a abhimanyor vadhaM vIraH so 'tyakrAmata bhArata 14060002c apriyaM vasudevasya mA bhUd iti mahAmanAH 14060003a mA dauhitravadhaM zrutvA vasudevo mahAtyayam 14060003c duHkhazokAbhisaMtapto bhaved iti mahAmatiH 14060004a subhadrA tu tam utkrAntam Atmajasya vadhaM raNe 14060004c AcakSva kRSNa saubhadravadham ity apatad bhuvi 14060005a tAm apazyan nipatitAM vasudevaH kSitau tadA 14060005c dRSTvaiva ca papAtorvyAM so 'pi duHkhena mUrchitaH 14060006a tataH sa dauhitravadhAd duHkhazokasamanvitaH 14060006c vasudevo mahArAja kRSNaM vAkyam athAbravIt 14060007a nanu tvaM puNDarIkAkSa satyavAg bhuvi vizrutaH 14060007c yad dauhitravadhaM me 'dya na khyApayasi zatruhan 14060008a tad bhAgineyanidhanaM tattvenAcakSva me vibho 14060008c sadRzAkSas tava kathaM zatrubhir nihato raNe 14060009a durmaraM bata vArSNeya kAle 'prApte nRbhiH sadA 14060009c yatra me hRdayaM duHkhAc chatadhA na vidIryate 14060010a kim abravIt tvA saMgrAme subhadrAM mAtaraM prati 14060010c mAM cApi puNDarIkAkSa capalAkSaH priyo mama 14060011a AhavaM pRSThataH kRtvA kaccin na nihataH paraiH 14060011c kaccin mukhaM na govinda tenAjau vikRtaM kRtam 14060012a sa hi kRSNa mahAtejAH zlAghann iva mamAgrataH 14060012c bAlabhAvena vijayam Atmano 'kathayat prabhuH 14060013a kaccin na vikRto bAlo droNakarNakRpAdibhiH 14060013c dharaNyAM nihataH zete tan mamAcakSva kezava 14060014a sa hi droNaM ca bhISmaM ca karNaM ca rathinAM varam 14060014c spardhate sma raNe nityaM duhituH putrako mama 14060015a evaMvidhaM bahu tadA vilapantaM suduHkhitam 14060015c pitaraM duHkhitataro govindo vAkyam abravIt 14060016a na tena vikRtaM vaktraM kRtaM saMgrAmamUrdhani 14060016c na pRSThataH kRtaz cApi saMgrAmas tena dustaraH 14060017a nihatya pRthivIpAlAn sahasrazatasaMghazaH 14060017c khedito droNakarNAbhyAM dauHzAsanivazaM gataH 14060018a eko hy ekena satataM yudhyamAno yadi prabho 14060018c na sa zakyeta saMgrAme nihantum api vajriNA 14060019a samAhUte tu saMgrAme pArthe saMzaptakais tadA 14060019c paryavAryata saMkruddhaiH sa droNAdibhir Ahave 14060020a tataH zatrukSayaM kRtvA sumahAntaM raNe pituH 14060020c dauhitras tava vArSNeya dauHzAsanivazaM gataH 14060021a nUnaM ca sa gataH svargaM jahi zokaM mahAmate 14060021c na hi vyasanam AsAdya sIdante sannarAH kva cit 14060022a droNakarNaprabhRtayo yena pratisamAsitAH 14060022c raNe mahendrapratimAH sa kathaM nApnuyAd divam 14060023a sa zokaM jahi durdharSa mA ca manyuvazaM gamaH 14060023c zastrapUtAM hi sa gatiM gataH parapuraMjayaH 14060024a tasmiMs tu nihate vIre subhadreyaM svasA mama 14060024c duHkhArtAtho pRthAM prApya kurarIva nanAda ha 14060025a draupadIM ca samAsAdya paryapRcchata duHkhitA 14060025c Arye kva dArakAH sarve draSTum icchAmi tAn aham 14060026a asyAs tu vacanaM zrutvA sarvAs tAH kuruyoSitaH 14060026c bhujAbhyAM parigRhyainAM cukruzuH paramArtavat 14060027a uttarAM cAbravId bhadrA bhadre bhartA kva te gataH 14060027c kSipram AgamanaM mahyaM tasmai tvaM vedayasva ha 14060028a nanu nAma sa vairATi zrutvA mama giraM purA 14060028c bhavanAn niSpataty Azu kasmAn nAbhyeti te patiH 14060029a abhimanyo kuzalino mAtulAs te mahArathAH 14060029c kuzalaM cAbruvan sarve tvAM yuyutsum ihAgatam 14060030a AcakSva me 'dya saMgrAmaM yathApUrvam ariMdama 14060030c kasmAd eva vilapatIM nAdyeha pratibhASase 14060031a evamAdi tu vArSNeyyAs tad asyAH paridevitam 14060031c zrutvA pRthA suduHkhArtA zanair vAkyam athAbravIt 14060032a subhadre vAsudevena tathA sAtyakinA raNe 14060032c pitrA ca pAlito bAlaH sa hataH kAladharmaNA 14060033a IdRzo martyadharmo 'yaM mA zuco yadunandini 14060033c putro hi tava durdharSaH saMprAptaH paramAM gatim 14060034a kule mahati jAtAsi kSatriyANAM mahAtmanAm 14060034c mA zucaz capalAkSaM tvaM puNDarIkanibhekSaNe 14060035a uttarAM tvam avekSasva garbhiNIM mA zucaH zubhe 14060035c putram eSA hi tasyAzu janayiSyati bhAminI 14060036a evam AzvAsayitvainAM kuntI yadukulodvaha 14060036c vihAya zokaM durdharSaM zrAddham asya hy akalpayat 14060037a samanujJApya dharmajJA rAjAnaM bhImam eva ca 14060037c yamau yamopamau caiva dadau dAnAny anekazaH 14060038a tataH pradAya bahvIr gA brAhmaNebhyo yadUdvaha 14060038c samahRSyata vArSNeyI vairATIM cAbravId idam 14060039a vairATi neha saMtApas tvayA kAryo yazasvini 14060039c bhartAraM prati suzroNi garbhasthaM rakSa me zizum 14060040a evam uktvA tataH kuntI virarAma mahAdyute 14060040c tAm anujJApya caivemAM subhadrAM samupAnayam 14060041a evaM sa nidhanaM prApto dauhitras tava mAdhava 14060041c saMtApaM jahi durdharSa mA ca zoke manaH kRthAH 14061001 vaizaMpAyana uvAca 14061001a etac chrutvA tu putrasya vacaH zUrAtmajas tadA 14061001c vihAya zokaM dharmAtmA dadau zrAddham anuttamam 14061002a tathaiva vAsudevo 'pi svasrIyasya mahAtmanaH 14061002c dayitasya pitur nityam akarod aurdhvadehikam 14061003a SaSTiM zatasahasrANi brAhmaNAnAM mahAbhujaH 14061003c vidhivad bhojayAm Asa bhojyaM sarvaguNAnvitam 14061004a AcchAdya ca mahAbAhur dhanatRSNAm apAnudat 14061004c brAhmaNAnAM tadA kRSNas tad abhUd romaharSaNam 14061005a suvarNaM caiva gAz caiva zayanAcchAdanaM tathA 14061005c dIyamAnaM tadA viprAH prabhUtam iti cAbruvan 14061006a vAsudevo 'tha dAzArho baladevaH sasAtyakiH 14061006c abhimanyos tadA zrAddham akurvan satyakas tadA 14061006e atIva duHkhasaMtaptA na zamaM copalebhire 14061007a tathaiva pANDavA vIrA nagare nAgasAhvaye 14061007c nopagacchanti vai zAntim abhimanyuvinAkRtAH 14061008a subahUni ca rAjendra divasAni virATajA 14061008c nAbhuGkta patizokArtA tad abhUt karuNaM mahat 14061008e kukSistha eva tasyAstu sa garbhaH saMpralIyata 14061009a AjagAma tato vyAso jJAtvA divyena cakSuSA 14061009c Agamya cAbravId dhImAn pRthAM pRthulalocanAm 14061009e uttarAM ca mahAtejAH zokaH saMtyajyatAm ayam 14061010a janiSyati mahAtejAH putras tava yazasvini 14061010c prabhAvAd vAsudevasya mama vyAharaNAd api 14061010e pANDavAnAm ayaM cAnte pAlayiSyati medinIm 14061011a dhanaMjayaM ca saMprekSya dharmarAjasya pazyataH 14061011c vyAso vAkyam uvAcedaM harSayann iva bhArata 14061012a pautras tava mahAbAho janiSyati mahAmanAH 14061012c pRthvIM sAgaraparyantAM pAlayiSyati caiva ha 14061013a tasmAc chokaM kuruzreSTha jahi tvam arikarzana 14061013c vicAryam atra na hi te satyam etad bhaviSyati 14061014a yac cApi vRSNivIreNa kRSNena kurunandana 14061014c puroktaM tat tathA bhAvi mA te 'trAstu vicAraNA 14061015a vibudhAnAM gato lokAn akSayAn AtmanirjitAn 14061015c na sa zocyas tvayA tAta na cAnyaiH kurubhis tathA 14061016a evaM pitAmahenokto dharmAtmA sa dhanaMjayaH 14061016c tyaktvA zokaM mahArAja hRSTarUpo 'bhavat tadA 14061017a pitApi tava dharmajJa garbhe tasmin mahAmate 14061017c avardhata yathAkAlaM zuklapakSe yathA zazI 14061018a tataH saMcodayAm Asa vyAso dharmAtmajaM nRpam 14061018c azvamedhaM prati tadA tataH so 'ntarhito 'bhavat 14061019a dharmarAjo 'pi medhAvI zrutvA vyAsasya tad vacaH 14061019c vittopanayane tAta cakAra gamane matim 14062001 janamejaya uvAca 14062001a zrutvaitad vacanaM brahman vyAsenoktaM mahAtmanA 14062001c azvamedhaM prati tadA kiM nRpaH pracakAra ha 14062002a ratnaM ca yan maruttena nihitaM pRthivItale 14062002c tad avApa kathaM ceti tan me brUhi dvijottama 14062003 vaizaMpAyana uvAca 14062003a zrutvA dvaipAyanavaco dharmarAjo yudhiSThiraH 14062003c bhrAtqn sarvAn samAnAyya kAle vacanam abravIt 14062003e arjunaM bhImasenaM ca mAdrIputrau yamAv api 14062004a zrutaM vo vacanaM vIrAH sauhRdAd yan mahAtmanA 14062004c kurUNAM hitakAmena proktaM kRSNena dhImatA 14062005a tapovRddhena mahatA suhRdAM bhUtim icchatA 14062005c guruNA dharmazIlena vyAsenAdbhutakarmaNA 14062006a bhISmeNa ca mahAprAjJa govindena ca dhImatA 14062006c saMsmRtya tad ahaM samyak kartum icchAmi pANDavAH 14062007a AyatyAM ca tadAtve ca sarveSAM tad dhi no hitam 14062007c anubandhe ca kalyANaM yad vaco brahmavAdinaH 14062008a iyaM hi vasudhA sarvA kSINaratnA kurUdvahAH 14062008c tac cAcaSTa bahu vyAso maruttasya dhanaM nRpAH 14062009a yady etad vo bahumataM manyadhvaM vA kSamaM yadi 14062009c tad AnayAmahe sarve kathaM vA bhIma manyase 14062010a ity uktavAkye nRpatau tadA kurukulodvaha 14062010c bhImaseno nRpazreSThaM prAJjalir vAkyam abravIt 14062011a rocate me mahAbAho yad idaM bhASitaM tvayA 14062011c vyAsAkhyAtasya vittasya samupAnayanaM prati 14062012a yadi tat prApnuyAmeha dhanam AvikSitaM prabho 14062012c kRtam eva mahArAja bhaved iti matir mama 14062013a te vayaM praNipAtena girIzasya mahAtmanaH 14062013c tad AnayAma bhadraM te samabhyarcya kapardinam 14062014a taM vibhuM devadevezaM tasyaivAnucarAMz ca tAn 14062014c prasAdyArtham avApsyAmo nUnaM vAgbuddhikarmabhiH 14062015a rakSante ye ca tad dravyaM kiMkarA raudradarzanAH 14062015c te ca vazyA bhaviSyanti prasanne vRSabhadhvaje 14062016a zrutvaivaM vadatas tasya vAkyaM bhImasya bhArata 14062016c prIto dharmAtmajo rAjA babhUvAtIva bhArata 14062016e arjunapramukhAz cApi tathety evAbruvan mudA 14062017a kRtvA tu pANDavAH sarve ratnAharaNanizcayam 14062017c senAm AjJApayAm Asur nakSatre 'hani ca dhruve 14062018a tato yayuH pANDusutA brAhmaNAn svasti vAcya ca 14062018c arcayitvA surazreSThaM pUrvam eva mahezvaram 14062019a modakaiH pAyasenAtha mAMsApUpais tathaiva ca 14062019c AzAsya ca mahAtmAnaM prayayur muditA bhRzam 14062020a teSAM prayAsyatAM tatra maGgalAni zubhAny atha 14062020c prAhuH prahRSTamanaso dvijAgryA nAgarAz ca te 14062021a tataH pradakSiNIkRtya zirobhiH praNipatya ca 14062021c brAhmaNAn agnisahitAn prayayuH pANDunandanAH 14062022a samanujJApya rAjAnaM putrazokasamAhatam 14062022c dhRtarASTraM sabhAryaM vai pRthAM pRthulalocanAm 14062023a mUle nikSipya kauravyaM yuyutsuM dhRtarASTrajam 14062023c saMpUjyamAnAH pauraiz ca brAhmaNaiz ca manISibhiH 14063001 vaizaMpAyana uvAca 14063001a tatas te prayayur hRSTAH prahRSTanaravAhanAH 14063001c rathaghoSeNa mahatA pUrayanto vasuMdharAm 14063002a saMstUyamAnAH stutibhiH sUtamAgadhabandibhiH 14063002c svena sainyena saMvItA yathAdityAH svarazmibhiH 14063003a pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani 14063003c babhau yudhiSThiras tatra paurNamAsyAm ivoDurAT 14063004a jayAziSaH prahRSTAnAM narANAM pathi pANDavaH 14063004c pratyagRhNAd yathAnyAyaM yathAvat puruSarSabhaH 14063005a tathaiva sainikA rAjan rAjAnam anuyAnti ye 14063005c teSAM halahalAzabdo divaM stabdhvA vyatiSThata 14063006a sa sarAMsi nadIz caiva vanAny upavanAni ca 14063006c atyakrAman mahArAjo giriM caivAnvapadyata 14063007a tasmin deze ca rAjendra yatra tad dravyam uttamam 14063007c cakre nivezanaM rAjA pANDavaH saha sainikaiH 14063007e zive deze same caiva tadA bharatasattama 14063008a agrato brAhmaNAn kRtvA tapovidyAdamAnvitAn 14063008c purohitaM ca kauravya vedavedAGgapAragam 14063009a prAG nivezAt tu rAjAnaM brAhmaNAH sapurodhasaH 14063009c kRtvA zAntiM yathAnyAyaM sarvataH paryavArayan 14063010a kRtvA ca madhye rAjAnam amAtyAMz ca yathAvidhi 14063010c SaTpathaM navasaMsthAnaM nivezaM cakrire dvijAH 14063011a mattAnAM vAraNendrANAM nivezaM ca yathAvidhi 14063011c kArayitvA sa rAjendro brAhmaNAn idam abravIt 14063012a asmin kArye dvijazreSThA nakSatre divase zubhe 14063012c yathA bhavanto manyante kartum arhatha tat tathA 14063013a na naH kAlAtyayo vai syAd ihaiva parilambatAm 14063013c iti nizcitya viprendrAH kriyatAM yad anantaram 14063014a zrutvaitad vacanaM rAjJo brAhmaNAH sapurodhasaH 14063014c idam Ucur vaco hRSTA dharmarAjapriyepsavaH 14063015a adyaiva nakSatram ahaz ca puNyaM; yatAmahe zreSThatamaM kriyAsu 14063015c ambhobhir adyeha vasAma rAjann; upoSyatAM cApi bhavadbhir adya 14063016a zrutvA tu teSAM dvijasattamAnAM; kRtopavAsA rajanIM narendrAH 14063016c USuH pratItAH kuzasaMstareSu; yathAdhvareSu jvalitA havyavAhAH 14063017a tato nizA sA vyagaman mahAtmanAM; saMzRNvatAM viprasamIritA giraH 14063017c tataH prabhAte vimale dvijarSabhA; vaco 'bruvan dharmasutaM narAdhipam 14064001 brAhmaNA UcuH 14064001a kriyatAm upahAro 'dya tryambakasya mahAtmanaH 14064001c kRtvopahAraM nRpate tataH svArthe yatAmahe 14064002 vaizaMpAyana uvAca 14064002a zrutvA tu vacanaM teSAM brAhmaNAnAM yudhiSThiraH 14064002c girIzasya yathAnyAyam upahAram upAharat 14064003a Ajyena tarpayitvAgniM vidhivat saMskRtena ha 14064003c mantrasiddhaM caruM kRtvA purodhAH prayayau tadA 14064004a sa gRhItvA sumanaso mantrapUtA janAdhipa 14064004c modakaiH pAyasenAtha mAMsaiz copAharad balim 14064005a sumanobhiz ca citrAbhir lAjair uccAvacair api 14064005c sarvaM sviSTakRtaM kRtvA vidhivad vedapAragaH 14064005e kiMkarANAM tataH pazcAc cakAra balim uttamam 14064006a yakSendrAya kuberAya maNibhadrAya caiva ha 14064006c tathAnyeSAM ca yakSANAM bhUtAdhipatayaz ca ye 14064007a kRsareNa samAMsena nivApais tilasaMyutaiH 14064007c zuzubhe sthAnam atyarthaM devadevasya pArthiva 14064008a kRtvA tu pUjAM rudrasya gaNAnAM caiva sarvazaH 14064008c yayau vyAsaM puraskRtya nRpo ratnanidhiM prati 14064009a pUjayitvA dhanAdhyakSaM praNipatyAbhivAdya ca 14064009c sumanobhir vicitrAbhir apUpaiH kRsareNa ca 14064010a zaGkhAdIMz ca nidhIn sarvAn nidhipAlAMz ca sarvazaH 14064010c arcayitvA dvijAgryAn sa svasti vAcya ca vIryavAn 14064011a teSAM puNyAhaghoSeNa tejasA samavasthitaH 14064011c prItimAn sa kuruzreSThaH khAnayAm Asa taM nidhim 14064012a tataH pAtryaH sakarakAH sAzmantakamanoramAH 14064012c bhRGgArANi kaTAhAni kalazAn vardhamAnakAn 14064013a bahUni ca vicitrANi bhAjanAni sahasrazaH 14064013c uddhArayAm Asa tadA dharmarAjo yudhiSThiraH 14064014a teSAM lakSaNam apy AsIn mahAn karapuTas tathA 14064014c trilakSaM bhAjanaM rAjaMs tulArdham abhavan nRpa 14064015a vAhanaM pANDuputrasya tatrAsIt tu vizAM pate 14064015c SaSTir uSTrasahasrANi zatAni dviguNA hayAH 14064016a vAraNAz ca mahArAja sahasrazatasaMmitAH 14064016c zakaTAni rathAz caiva tAvad eva kareNavaH 14064016e kharANAM puruSANAM ca parisaMkhyA na vidyate 14064017a etad vittaM tad abhavad yad uddadhre yudhiSThiraH 14064017c SoDazASTau caturviMzat sahasraM bhAralakSaNam 14064018a eteSv AdhAya tad dravyaM punar abhyarcya pANDavaH 14064018c mahAdevaM prati yayau puraM nAgAhvayaM prati 14064019a dvaipAyanAbhyanujJAtaH puraskRtya purohitam 14064019c goyute goyute caiva nyavasat puruSarSabhaH 14064020a sA purAbhimukhI rAjaJ jagAma mahatI camUH 14064020c kRcchrAd draviNabhArArtA harSayantI kurUdvahAn 14065001 vaizaMpAyana uvAca 14065001a etasminn eva kAle tu vAsudevo 'pi vIryavAn 14065001c upAyAd vRSNibhiH sArdhaM puraM vAraNasAhvayam 14065002a samayaM vAjimedhasya viditvA puruSarSabhaH 14065002c yathokto dharmaputreNa vrajan sa svapurIM prati 14065003a raukmiNeyena sahito yuyudhAnena caiva ha 14065003c cArudeSNena sAmbena gadena kRtavarmaNA 14065004a sAraNena ca vIreNa nizaThenolmukena ca 14065004c baladevaM puraskRtya subhadrAsahitas tadA 14065005a draupadIm uttarAM caiva pRthAM cApy avalokakaH 14065005c samAzvAsayituM cApi kSatriyA nihatezvarAH 14065006a tAn AgatAn samIkSyaiva dhRtarASTro mahIpatiH 14065006c pratyagRhNAd yathAnyAyaM viduraz ca mahAmanAH 14065007a tatraiva nyavasat kRSNaH svarcitaH puruSarSabhaH 14065007c vidureNa mahAtejAs tathaiva ca yuyutsunA 14065008a vasatsu vRSNivIreSu tatrAtha janamejaya 14065008c jajJe tava pitA rAjan parikSit paravIrahA 14065009a sa tu rAjA mahArAja brahmAstreNAbhipIDitaH 14065009c zavo babhUva nizceSTo harSazokavivardhanaH 14065010a hRSTAnAM siMhanAdena janAnAM tatra nisvanaH 14065010c Avizya pradizaH sarvAH punar eva vyupAramat 14065011a tataH so 'titvaraH kRSNo vivezAntaHpuraM tadA 14065011c yuyudhAnadvitIyo vai vyathitendriyamAnasaH 14065012a tatas tvaritam AyAntIM dadarza svAM pitRSvasAm 14065012c krozantIm abhidhAveti vAsudevaM punaH punaH 14065013a pRSThato draupadIM caiva subhadrAM ca yazasvinIm 14065013c savikrozaM sakaruNaM bAndhavAnAM striyo nRpa 14065014a tataH kRSNaM samAsAdya kuntI rAjasutA tadA 14065014c provAca rAjazArdUla bASpagadgadayA girA 14065015a vAsudeva mahAbAho suprajA devakI tvayA 14065015c tvaM no gatiH pratiSThA ca tvadAyattam idaM kulam 14065016a yadupravIra yo 'yaM te svasrIyasyAtmajaH prabho 14065016c azvatthAmnA hato jAtas tam ujjIvaya kezava 14065017a tvayA hy etat pratijJAtam aiSIke yadunandana 14065017c ahaM saMjIvayiSyAmi mRtaM jAtam iti prabho 14065018a so 'yaM jAto mRtas tAta pazyainaM puruSarSabha 14065018c uttarAM ca subhadrAM ca draupadIM mAM ca mAdhava 14065019a dharmaputraM ca bhImaM ca phalgunaM nakulaM tathA 14065019c sahadevaM ca durdharSa sarvAn nas trAtum arhasi 14065020a asmin prANAH samAyattAH pANDavAnAM mamaiva ca 14065020c pANDoz ca piNDo dAzArha tathaiva zvazurasya me 14065021a abhimanyoz ca bhadraM te priyasya sadRzasya ca 14065021c priyam utpAdayAdya tvaM pretasyApi janArdana 14065022a uttarA hi priyoktaM vai kathayaty arisUdana 14065022c abhimanyor vacaH kRSNa priyatvAt te na saMzayaH 14065023a abravIt kila dAzArha vairATIm ArjuniH purA 14065023c mAtulasya kulaM bhadre tava putro gamiSyati 14065024a gatvA vRSNyandhakakulaM dhanurvedaM grahISyati 14065024c astrANi ca vicitrANi nItizAstraM ca kevalam 14065025a ity etat praNayAt tAta saubhadraH paravIrahA 14065025c kathayAm Asa durdharSas tathA caitan na saMzayaH 14065026a tAs tvAM vayaM praNamyeha yAcAmo madhusUdana 14065026c kulasyAsya hitArthaM tvaM kuru kalyANam uttamam 14065027a evam uktvA tu vArSNeyaM pRthA pRthulalocanA 14065027c ucchritya bAhU duHkhArtA tAz cAnyAH prApatan bhuvi 14065028a abruvaMz ca mahArAja sarvAH sAsrAvilekSaNAH 14065028c svasrIyo vAsudevasya mRto jAta iti prabho 14065029a evam ukte tataH kuntIM pratyagRhNAj janArdanaH 14065029c bhUmau nipatitAM cainAM sAntvayAm Asa bhArata 14066001 vaizaMpAyana uvAca 14066001a utthitAyAM pRthAyAM tu subhadrA bhrAtaraM tadA 14066001c dRSTvA cukroza duHkhArtA vacanaM cedam abravIt 14066002a puNDarIkAkSa pazyasva pautraM pArthasya dhImataH 14066002c parikSINeSu kuruSu parikSINaM gatAyuSam 14066003a iSIkA droNaputreNa bhImasenArtham udyatA 14066003c sottarAyAM nipatitA vijaye mayi caiva ha 14066004a seyaM jvalantI hRdaye mayi tiSThati kezava 14066004c yan na pazyAmi durdharSa mama putrasutaM vibho 14066005a kiM nu vakSyati dharmAtmA dharmarAjo yudhiSThiraH 14066005c bhImasenArjunau cApi mAdravatyAH sutau ca tau 14066006a zrutvAbhimanyos tanayaM jAtaM ca mRtam eva ca 14066006c muSitA iva vArSNeya droNaputreNa pANDavAH 14066007a abhimanyuH priyaH kRSNa pitqNAM nAtra saMzayaH 14066007c te zrutvA kiM nu vakSyanti droNaputrAstranirjitAH 14066008a bhavitAtaH paraM duHkhaM kiM nu manye janArdana 14066008c abhimanyoH sutAt kRSNa mRtAj jAtAd ariMdama 14066009a sAhaM prasAdaye kRSNa tvAm adya zirasA natA 14066009c pRtheyaM draupadI caiva tAH pazya puruSottama 14066010a yadA droNasuto garbhAn pANDUnAM hanti mAdhava 14066010c tadA kila tvayA drauNiH kruddhenokto 'rimardana 14066011a akAmaM tvA kariSyAmi brahmabandho narAdhama 14066011c ahaM saMjIvayiSyAmi kirITitanayAtmajam 14066012a ity etad vacanaM zrutvA jAnamAnA balaM tava 14066012c prasAdaye tvA durdharSa jIvatAm abhimanyujaH 14066013a yady evaM tvaM pratizrutya na karoSi vacaH zubham 14066013c saphalaM vRSNizArdUla mRtAM mAm upadhAraya 14066014a abhimanyoH suto vIra na saMjIvati yady ayam 14066014c jIvati tvayi durdharSa kiM kariSyAmy ahaM tvayA 14066015a saMjIvayainaM durdharSa mRtaM tvam abhimanyujam 14066015c sadRzAkSasutaM vIra sasyaM varSann ivAmbudaH 14066016a tvaM hi kezava dharmAtmA satyavAn satyavikramaH 14066016c sa tAM vAcam RtAM kartum arhasi tvam ariMdama 14066017a icchann api hi lokAMs trIJ jIvayethA mRtAn imAn 14066017c kiM punar dayitaM jAtaM svasrIyasyAtmajaM mRtam 14066018a prabhAvajJAsmi te kRSNa tasmAd etad bravImi te 14066018c kuruSva pANDuputrANAm imaM param anugraham 14066019a svaseti vA mahAbAho hataputreti vA punaH 14066019c prapannA mAm iyaM veti dayAM kartum ihArhasi 14067001 vaizaMpAyana uvAca 14067001a evam uktas tu rAjendra kezihA duHkhamUrchitaH 14067001c tatheti vyAjahAroccair hlAdayann iva taM janam 14067002a vAkyena tena hi tadA taM janaM puruSarSabhaH 14067002c hlAdayAm Asa sa vibhur gharmArtaM salilair iva 14067003a tataH sa prAvizat tUrNaM janmavezma pitus tava 14067003c arcitaM puruSavyAghra sitair mAlyair yathAvidhi 14067004a apAM kumbhaiH supUrNaiz ca vinyastaiH sarvatodizam 14067004c ghRtena tindukAlAtaiH sarSapaiz ca mahAbhuja 14067005a zastraiz ca vimalair nyastaiH pAvakaiz ca samantataH 14067005c vRddhAbhiz cAbhirAmAbhiH paricArArtham acyutaH 14067006a dakSaiz ca parito vIra bhiSagbhiH kuzalais tathA 14067006c dadarza ca sa tejasvI rakSoghnAny api sarvazaH 14067006e dravyANi sthApitAni sma vidhivat kuzalair janaiH 14067007a tathAyuktaM ca tad dRSTvA janmavezma pitus tava 14067007c hRSTo 'bhavad dhRSIkezaH sAdhu sAdhv iti cAbravIt 14067008a tathA bruvati vArSNeye prahRSTavadane tadA 14067008c draupadI tvaritA gatvA vairATIM vAkyam abravIt 14067009a ayam AyAti te bhadre zvazuro madhusUdanaH 14067009c purANarSir acintyAtmA samIpam aparAjitaH 14067010a sApi bASpakalAM vAcaM nigRhyAzrUNi caiva ha 14067010c susaMvItAbhavad devI devavat kRSNam IkSatI 14067011a sA tathA dUyamAnena hRdayena tapasvinI 14067011c dRSTvA govindam AyAntaM kRpaNaM paryadevayat 14067012a puNDarIkAkSa pazyasva bAlAv iha vinAkRtau 14067012c abhimanyuM ca mAM caiva hatau tulyaM janArdana 14067013a vArSNeya madhuhan vIra zirasA tvAM prasAdaye 14067013c droNaputrAstranirdagdhaM jIvayainaM mamAtmajam 14067014a yadi sma dharmarAjJA vA bhImasenena vA punaH 14067014c tvayA vA puNDarIkAkSa vAkyam uktam idaM bhavet 14067015a ajAnatIm iSIkeyaM janitrIM hantv iti prabho 14067015c aham eva vinaSTA syAM nedam evaMgataM bhavet 14067016a garbhasthasyAsya bAlasya brahmAstreNa nipAtanam 14067016c kRtvA nRzaMsaM durbuddhir drauNiH kiM phalam aznute 14067017a sA tvA prasAdya zirasA yAce zatrunibarhaNa 14067017c prANAMs tyakSyAmi govinda nAyaM saMjIvate yadi 14067018a asmin hi bahavaH sAdho ye mamAsan manorathAH 14067018c te droNaputreNa hatAH kiM nu jIvAmi kezava 14067019a AsIn mama matiH kRSNa pUrNotsaGgA janArdana 14067019c abhivAdayiSye diSTyeti tad idaM vitathIkRtam 14067020a capalAkSasya dAyAde mRte 'smin puruSarSabha 14067020c viphalA me kRtAH kRSNa hRdi sarve manorathAH 14067021a capalAkSaH kilAtIva priyas te madhusUdana 14067021c sutaM pazyasva tasyemaM brahmAstreNa nipAtitam 14067022a kRtaghno 'yaM nRzaMso 'yaM yathAsya janakas tathA 14067022c yaH pANDavIM zriyaM tyaktvA gato 'dya yamasAdanam 14067023a mayA caitat pratijJAtaM raNamUrdhani kezava 14067023c abhimanyau hate vIra tvAm eSyAmy acirAd iti 14067024a tac ca nAkaravaM kRSNa nRzaMsA jIvitapriyA 14067024c idAnIm AgatAM tatra kiM nu vakSyati phAlguniH 14068001 vaizaMpAyana uvAca 14068001a saivaM vilapya karuNaM sonmAdeva tapasvinI 14068001c uttarA nyapatad bhUmau kRpaNA putragRddhinI 14068002a tAM tu dRSTvA nipatitAM hatabandhuparicchadAm 14068002c cukroza kuntI duHkhArtA sarvAz ca bharatastriyaH 14068003a muhUrtam iva tad rAjan pANDavAnAM nivezanam 14068003c aprekSaNIyam abhavad ArtasvaraninAditam 14068004a sA muhUrtaM ca rAjendra putrazokAbhipIDitA 14068004c kazmalAbhihatA vIra vairATI tv abhavat tadA 14068005a pratilabhya tu sA saMjJAm uttarA bharatarSabha 14068005c aGkam Aropya taM putram idaM vacanam abravIt 14068006a dharmajJasya sutaH saMs tvam adharmam avabudhyase 14068006c yas tvaM vRSNipravIrasya kuruSe nAbhivAdanam 14068007a putra gatvA mama vaco brUyAs tvaM pitaraM tava 14068007c durmaraM prANinAM vIra kAle prApte kathaM cana 14068008a yAhaM tvayA vihInAdya patyA putreNa caiva ha 14068008c martavye sati jIvAmi hatasvastir akiMcanA 14068009a atha vA dharmarAjJAham anujJAtA mahAbhuja 14068009c bhakSayiSye viSaM tIkSNaM pravekSye vA hutAzanam 14068010a atha vA durmaraM tAta yad idaM me sahasradhA 14068010c patiputravihInAyA hRdayaM na vidIryate 14068011a uttiSTha putra pazyemAM duHkhitAM prapitAmahIm 14068011c ArtAm upaplutAM dInAM nimagnAM zokasAgare 14068012a AryAM ca pazya pAJcAlIM sAtvatIM ca tapasvinIm 14068012c mAM ca pazya suduHkhArtAM vyAdhaviddhAM mRgIm iva 14068013a uttiSTha pazya vadanaM lokanAthasya dhImataH 14068013c puNDarIkapalAzAkSaM pureva capalekSaNam 14068014a evaM vipralapantIM tu dRSTvA nipatitAM punaH 14068014c uttarAM tAH striyaH sarvAH punar utthApayanty uta 14068015a utthAya tu punar dhairyAt tadA matsyapateH sutA 14068015c prAJjaliH puNDarIkAkSaM bhUmAv evAbhyavAdayat 14068016a zrutvA sa tasyA vipulaM vilApaM puruSarSabhaH 14068016c upaspRzya tataH kRSNo brahmAstraM saMjahAra tat 14068017a pratijajJe ca dAzArhas tasya jIvitam acyutaH 14068017c abravIc ca vizuddhAtmA sarvaM vizrAvayaJ jagat 14068018a na bravImy uttare mithyA satyam etad bhaviSyati 14068018c eSa saMjIvayAmy enaM pazyatAM sarvadehinAm 14068019a noktapUrvaM mayA mithyA svaireSv api kadA cana 14068019c na ca yuddhe parAvRttas tathA saMjIvatAm ayam 14068020a yathA me dayito dharmo brAhmaNAz ca vizeSataH 14068020c abhimanyoH suto jAto mRto jIvatv ayaM tathA 14068021a yathAhaM nAbhijAnAmi vijayena kadA cana 14068021c virodhaM tena satyena mRto jIvatv ayaM zizuH 14068022a yathA satyaM ca dharmaz ca mayi nityaM pratiSThitau 14068022c tathA mRtaH zizur ayaM jIvatAm abhimanyujaH 14068023a yathA kaMsaz ca kezI ca dharmeNa nihatau mayA 14068023c tena satyena bAlo 'yaM punar ujjIvatAm iha 14068024a ity ukto vAsudevena sa bAlo bharatarSabha 14068024c zanaiH zanair mahArAja prAspandata sacetanaH 14069001 vaizaMpAyana uvAca 14069001a brahmAstraM tu yadA rAjan kRSNena pratisaMhRtam 14069001c tadA tad vezma te pitrA tejasAbhividIpitam 14069002a tato rakSAMsi sarvANi nezus tyaktvA gRhaM tu tat 14069002c antarikSe ca vAg AsIt sAdhu kezava sAdhv iti 14069003a tad astraM jvalitaM cApi pitAmaham agAt tadA 14069003c tataH prANAn punar lebhe pitA tava janezvara 14069003e vyaceSTata ca bAlo 'sau yathotsAhaM yathAbalam 14069004a babhUvur muditA rAjaMs tatas tA bharatastriyaH 14069004c brAhmaNAn vAcayAm Asur govindasya ca zAsanAt 14069005a tatas tA muditAH sarvAH prazazaMsur janArdanam 14069005c striyo bharatasiMhAnAM nAvaM labdhveva pAragAH 14069006a kuntI drupadaputrI ca subhadrA cottarA tathA 14069006c striyaz cAnyA nRsiMhAnAM babhUvur hRSTamAnasAH 14069007a tatra mallA naTA jhallA granthikAH saukhazAyikAH 14069007c sUtamAgadhasaMghAz cApy astuvan vai janArdanam 14069007e kuruvaMzastavAkhyAbhir AzIrbhir bharatarSabha 14069008a utthAya tu yathAkAlam uttarA yadunandanam 14069008c abhyavAdayata prItA saha putreNa bhArata 14069008e tatas tasyai dadau prIto bahuratnaM vizeSataH 14069009a tathAnye vRSNizArdUlA nAma cAsyAkarot prabhuH 14069009c pitus tava mahArAja satyasaMdho janArdanaH 14069010a parikSINe kule yasmAj jAto 'yam abhimanyujaH 14069010c parikSid iti nAmAsya bhavatv ity abravIt tadA 14069011a so 'vardhata yathAkAlaM pitA tava narAdhipa 14069011c manaHprahlAdanaz cAsIt sarvalokasya bhArata 14069012a mAsajAtas tu te vIra pitA bhavati bhArata 14069012c athAjagmuH subahulaM ratnam AdAya pANDavAH 14069013a tAn samIpagatAJ zrutvA niryayur vRSNipuMgavAH 14069013c alaMcakruz ca mAlyaughaiH puruSA nAgasAhvayam 14069014a patAkAbhir vicitrAbhir dhvajaiz ca vividhair api 14069014c vezmAni samalaMcakruH paurAz cApi janAdhipa 14069015a devatAyatanAnAM ca pUjA bahuvidhAs tathA 14069015c saMdidezAtha viduraH pANDuputrapriyepsayA 14069016a rAjamArgAz ca tatrAsan sumanobhir alaMkRtAH 14069016c zuzubhe tat puraM cApi samudraughanibhasvanam 14069017a nartakaiz cApi nRtyadbhir gAyanAnAM ca nisvanaiH 14069017c AsId vaizravaNasyeva nivAsas tat puraM tadA 14069018a bandibhiz ca narai rAjan strIsahAyaiH sahasrazaH 14069018c tatra tatra vivikteSu samantAd upazobhitam 14069019a patAkA dhUyamAnAz ca zvasatA mAtarizvanA 14069019c adarzayann iva tadA kurUn vai dakSiNottarAn 14069020a aghoSayat tadA cApi puruSo rAjadhUrgataH 14069020c sarvarAtrivihAro 'dya ratnAbharaNalakSaNaH 14070001 vaizaMpAyana uvAca 14070001a tAn samIpagatAJ zrutvA pANDavAJ zatrukarzanaH 14070001c vAsudevaH sahAmAtyaH pratyudyAto didRkSayA 14070002a te sametya yathAnyAyaM pANDavA vRSNibhiH saha 14070002c vivizuH sahitA rAjan puraM vAraNasAhvayam 14070003a mahatas tasya sainyasya khuranemisvanena ca 14070003c dyAvApRthivyau khaM caiva zabdenAsIt samAvRtam 14070004a te kozam agrataH kRtvA vivizuH svapuraM tadA 14070004c pANDavAH prItamanasaH sAmAtyAH sasuhRdgaNAH 14070005a te sametya yathAnyAyaM dhRtarASTraM janAdhipam 14070005c kIrtayantaH svanAmAni tasya pAdau vavandire 14070006a dhRtarASTrAd anu ca te gAndhArIM subalAtmajAm 14070006c kuntIM ca rAjazArdUla tadA bharatasattamAH 14070007a viduraM pUjayitvA ca vaizyAputraM sametya ca 14070007c pUjyamAnAH sma te vIrA vyarAjanta vizAM pate 14070008a tatas tat param AzcaryaM vicitraM mahad adbhutam 14070008c zuzruvus te tadA vIrAH pitus te janma bhArata 14070009a tad upazrutya te karma vAsudevasya dhImataH 14070009c pUjArhaM pUjayAm AsuH kRSNaM devakinandanam 14070010a tataH katipayAhasya vyAsaH satyavatIsutaH 14070010c AjagAma mahAtejA nagaraM nAgasAhvayam 14070011a tasya sarve yathAnyAyaM pUjAM cakruH kurUdvahAH 14070011c saha vRSNyandhakavyAghrair upAsAM cakrire tadA 14070012a tatra nAnAvidhAkArAH kathAH samanukIrtya vai 14070012c yudhiSThiro dharmasuto vyAsaM vacanam abravIt 14070013a bhavatprasAdAd bhagavan yad idaM ratnam AhRtam 14070013c upayoktuM tad icchAmi vAjimedhe mahAkratau 14070014a tad anujJAtum icchAmi bhavatA munisattama 14070014c tvadadhInA vayaM sarve kRSNasya ca mahAtmanaH 14070015 vyAsa uvAca 14070015a anujAnAmi rAjaMs tvAM kriyatAM yad anantaram 14070015c yajasva vAjimedhena vidhivad dakSiNAvatA 14070016a azvamedho hi rAjendra pAvanaH sarvapApmanAm 14070016c teneSTvA tvaM vipApmA vai bhavitA nAtra saMzayaH 14070017 vaizaMpAyana uvAca 14070017a ity uktaH sa tu dharmAtmA kururAjo yudhiSThiraH 14070017c azvamedhasya kauravya cakArAharaNe matim 14070018a samanujJApya tu sa taM kRSNadvaipAyanaM nRpaH 14070018c vAsudevam athAmantrya vAgmI vacanam abravIt 14070019a devakI suprajA devI tvayA puruSasattama 14070019c yad brUyAM tvAM mahAbAho tat kRthAs tvam ihAcyuta 14070020a tvatprabhAvArjitAn bhogAn aznIma yadunandana 14070020c parAkrameNa buddhyA ca tvayeyaM nirjitA mahI 14070021a dIkSayasva tvam AtmAnaM tvaM naH paramako guruH 14070021c tvayISTavati dharmajJa vipApmA syAm ahaM vibho 14070021e tvaM hi yajJo 'kSaraH sarvas tvaM dharmas tvaM prajApatiH 14070022 vAsudeva uvAca 14070022a tvam evaitan mahAbAho vaktum arhasy ariMdama 14070022c tvaM gatiH sarvabhUtAnAm iti me nizcitA matiH 14070023a tvaM cAdya kuruvIrANAM dharmeNAbhivirAjase 14070023c guNabhUtAH sma te rAjaMs tvaM no rAjan mato guruH 14070024a yajasva madanujJAtaH prApta eva kratur mayA 14070024c yunaktu no bhavAn kArye yatra vAJchasi bhArata 14070024e satyaM te pratijAnAmi sarvaM kartAsmi te 'nagha 14070025a bhImasenArjunau caiva tathA mAdravatIsutau 14070025c iSTavanto bhaviSyanti tvayISTavati bhArata 14071001 vaizaMpAyana uvAca 14071001a evam uktas tu kRSNena dharmaputro yudhiSThiraH 14071001c vyAsam Amantrya medhAvI tato vacanam abravIt 14071002a yathA kAlaM bhavAn vetti hayamedhasya tattvataH 14071002c dIkSayasva tadA mA tvaM tvayy Ayatto hi me kratuH 14071003 vyAsa uvAca 14071003a ahaM pailo 'tha kaunteya yAjJavalkyas tathaiva ca 14071003c vidhAnaM yad yathAkAlaM tat kartAro na saMzayaH 14071004a caitryAM hi paurNamAsyAM ca tava dIkSA bhaviSyati 14071004c saMbhArAH saMbhriyantAM te yajJArthaM puruSarSabha 14071005a azvavidyAvidaz caiva sUtA viprAz ca tadvidaH 14071005c medhyam azvaM parIkSantAM tava yajJArthasiddhaye 14071006a tam utsRjya yathAzAstraM pRthivIM sAgarAmbarAm 14071006c sa paryetu yazo nAmnA tava pArthiva vardhayan 14071007 vaizaMpAyana uvAca 14071007a ity uktaH sa tathety uktvA pANDavaH pRthivIpatiH 14071007c cakAra sarvaM rAjendra yathoktaM brahmavAdinA 14071007e saMbhArAz caiva rAjendra sarve saMkalpitAbhavan 14071008a sa saMbhArAn samAhRtya nRpo dharmAtmajas tadA 14071008c nyavedayad ameyAtmA kRSNadvaipAyanAya vai 14071009a tato 'bravIn mahAtejA vyAso dharmAtmajaM nRpam 14071009c yathAkAlaM yathAyogaM sajjAH sma tava dIkSaNe 14071010a sphyaz ca kUrcaz ca sauvarNo yac cAnyad api kaurava 14071010c tatra yogyaM bhavet kiM cit tad raukmaM kriyatAm iti 14071011a azvaz cotsRjyatAm adya pRthvyAm atha yathAkramam 14071011c suguptaz ca caratv eSa yathAzAstraM yudhiSThira 14071012 yudhiSThira uvAca 14071012a ayam azvo mayA brahmann utsRSTaH pRthivIm imAm 14071012c cariSyati yathAkAmaM tatra vai saMvidhIyatAm 14071013a pRthivIM paryaTantaM hi turagaM kAmacAriNam 14071013c kaH pAlayed iti mune tad bhavAn vaktum arhati 14071014 vaizaMpAyana uvAca 14071014a ity uktaH sa tu rAjendra kRSNadvaipAyano 'bravIt 14071014c bhImasenAd avarajaH zreSThaH sarvadhanuSmatAm 14071015a jiSNuH sahiSNur dhRSNuz ca sa enaM pAlayiSyati 14071015c zaktaH sa hi mahIM jetuM nivAtakavacAntakaH 14071016a tasmin hy astrANi divyAni divyaM saMhananaM tathA 14071016c divyaM dhanuz ceSudhI ca sa enam anuyAsyati 14071017a sa hi dharmArthakuzalaH sarvavidyAvizAradaH 14071017c yathAzAstraM nRpazreSTha cArayiSyati te hayam 14071018a rAjaputro mahAbAhuH zyAmo rAjIvalocanaH 14071018c abhimanyoH pitA vIraH sa enam anuyAsyati 14071019a bhImaseno 'pi tejasvI kaunteyo 'mitavikramaH 14071019c samartho rakSituM rASTraM nakulaz ca vizAM pate 14071020a sahadevas tu kauravya samAdhAsyati buddhimAn 14071020c kuTumbatantraM vidhivat sarvam eva mahAyazAH 14071021a tat tu sarvaM yathAnyAyam uktaM kurukulodvahaH 14071021c cakAra phalgunaM cApi saMdideza hayaM prati 14071022 yudhiSThira uvAca 14071022a ehy arjuna tvayA vIra hayo 'yaM paripAlyatAm 14071022c tvam arho rakSituM hy enaM nAnyaH kaz cana mAnavaH 14071023a ye cApi tvAM mahAbAho pratyudIyur narAdhipAH 14071023c tair vigraho yathA na syAt tathA kAryaM tvayAnagha 14071024a AkhyAtavyaz ca bhavatA yajJo 'yaM mama sarvazaH 14071024c pArthivebhyo mahAbAho samaye gamyatAm iti 14071025a evam uktvA sa dharmAtmA bhrAtaraM savyasAcinam 14071025c bhImaM ca nakulaM caiva puraguptau samAdadhat 14071026a kuTumbatantre ca tathA sahadevaM yudhAM patim 14071026c anumAnya mahIpAlaM dhRtarASTraM yudhiSThiraH 14072001 vaizaMpAyana uvAca 14072001a dIkSAkAle tu saMprApte tatas te sumahartvijaH 14072001c vidhivad dIkSayAm Asur azvamedhAya pArthivam 14072002a kRtvA sa pazubandhAMz ca dIkSitaH pANDunandanaH 14072002c dharmarAjo mahAtejAH sahartvigbhir vyarocata 14072003a hayaz ca hayamedhArthaM svayaM sa brahmavAdinA 14072003c utsRSTaH zAstravidhinA vyAsenAmitatejasA 14072004a sa rAjA dharmajo rAjan dIkSito vibabhau tadA 14072004c hemamAlI rukmakaNThaH pradIpta iva pAvakaH 14072005a kRSNAjinI daNDapANiH kSaumavAsAH sa dharmajaH 14072005c vibabhau dyutimAn bhUyaH prajApatir ivAdhvare 14072006a tathaivAsyartvijaH sarve tulyaveSA vizAM pate 14072006c babhUvur arjunaz caiva pradIpta iva pAvakaH 14072007a zvetAzvaH kRSNasAraM taM sasArAzvaM dhanaMjayaH 14072007c vidhivat pRthivIpAla dharmarAjasya zAsanAt 14072008a vikSipan gANDivaM rAjan baddhagodhAGgulitravAn 14072008c tam azvaM pRthivIpAla mudA yuktaH sasAra ha 14072009a AkumAraM tadA rAjann Agamat tat puraM vibho 14072009c draSTukAmaM kuruzreSThaM prayAsyantaM dhanaMjayam 14072010a teSAm anyonyasaMmardAd USmeva samajAyata 14072010c didRkSUNAM hayaM taM ca taM caiva hayasAriNam 14072011a tataH zabdo mahArAja dazAzAH pratipUrayan 14072011c babhUva prekSatAM nqNAM kuntIputraM dhanaMjayam 14072012a eSa gacchati kaunteyas turagaz caiva dIptimAn 14072012c yam anveti mahAbAhuH saMspRzan dhanur uttamam 14072013a evaM zuzrAva vadatAM giro jiSNur udAradhIH 14072013c svasti te 'stu vrajAriSTaM punaz caihIti bhArata 14072014a athApare manuSyendra puruSA vAkyam abruvan 14072014c nainaM pazyAma saMmarde dhanur etat pradRzyate 14072015a etad dhi bhImanirhrAdaM vizrutaM gANDivaM dhanuH 14072015c svasti gacchatv ariSTaM vai panthAnam akutobhayam 14072015e nivRttam enaM drakSyAmaH punar evaM ca te 'bruvan 14072016a evamAdyA manuSyANAM strINAM ca bharatarSabha 14072016c zuzrAva madhurA vAcaH punaH punar udIritAH 14072017a yAjJavalkyasya ziSyaz ca kuzalo yajJakarmaNi 14072017c prAyAt pArthena sahitaH zAntyarthaM vedapAragaH 14072018a brAhmaNAz ca mahIpAla bahavo vedapAragAH 14072018c anujagmur mahAtmAnaM kSatriyAz ca vizo 'pi ca 14072019a pANDavaiH pRthivIm azvo nirjitAm astratejasA 14072019c cacAra sa mahArAja yathAdezaM sa sattama 14072020a tatra yuddhAni vRttAni yAny Asan pANDavasya ha 14072020c tAni vakSyAmi te vIra vicitrANi mahAnti ca 14072021a sa hayaH pRthivIM rAjan pradakSiNam ariMdama 14072021c sasArottarataH pUrvaM tan nibodha mahIpate 14072022a avamRdnan sa rASTrANi pArthivAnAM hayottamaH 14072022c zanais tadA pariyayau zvetAzvaz ca mahArathaH 14072023a tatra saMkalanA nAsti rAjJAm ayutazas tadA 14072023c ye 'yudhyanta mahArAja kSatriyA hatabAndhavAH 14072024a kirAtA vikRtA rAjan bahavo 'sidhanurdharAH 14072024c mlecchAz cAnye bahuvidhAH pUrvaM vinikRtA raNe 14072025a AryAz ca pRthivIpAlAH prahRSTanaravAhanAH 14072025c samIyuH pANDuputreNa bahavo yuddhadurmadAH 14072026a evaM yuddhAni vRttAni tatra tatra mahIpate 14072026c arjunasya mahIpAlair nAnAdezanivAsibhiH 14072027a yAni tUbhayato rAjan prataptAni mahAnti ca 14072027c tAni yuddhAni vakSyAmi kaunteyasya tavAnagha 14073001 vaizaMpAyana uvAca 14073001a trigartair abhavad yuddhaM kRtavairaiH kirITinaH 14073001c mahArathasamAjJAtair hatAnAM putranaptRbhiH 14073002a te samAjJAya saMprAptaM yajJiyaM turagottamam 14073002c viSayAnte tato vIrA daMzitAH paryavArayan 14073003a rathino baddhatUNIrAH sadazvaiH samalaMkRtaiH 14073003c parivArya hayaM rAjan grahItuM saMpracakramuH 14073004a tataH kirITI saMcintya teSAM rAjJAM cikIrSitam 14073004c vArayAm Asa tAn vIrAn sAntvapUrvam ariMdamaH 14073005a tam anAdRtya te sarve zarair abhyahanaMs tadA 14073005c tamorajobhyAM saMchannAMs tAn kirITI nyavArayat 14073006a abravIc ca tato jiSNuH prahasann iva bhArata 14073006c nivartadhvam adharmajJAH zreyo jIvitam eva vaH 14073007a sa hi vIraH prayAsyan vai dharmarAjena vAritaH 14073007c hatabAndhavA na te pArtha hantavyAH pArthivA iti 14073008a sa tadA tad vacaH zrutvA dharmarAjasya dhImataH 14073008c tAn nivartadhvam ity Aha na nyavartanta cApi te 14073009a tatas trigartarAjAnaM sUryavarmANam Ahave 14073009c vitatya zarajAlena prajahAsa dhanaMjayaH 14073010a tatas te rathaghoSeNa khuranemisvanena ca 14073010c pUrayanto dizaH sarvA dhanaMjayam upAdravan 14073011a sUryavarmA tataH pArthe zarANAM nataparvaNAm 14073011c zatAny amuJcad rAjendra laghvastram abhidarzayan 14073012a tathaivAnye maheSvAsA ye tasyaivAnuyAyinaH 14073012c mumucuH zaravarSANi dhanaMjayavadhaiSiNaH 14073013a sa tAJ jyApuGkhanirmuktair bahubhiH subahUJ zarAn 14073013c ciccheda pANDavo rAjaMs te bhUmau nyapataMs tadA 14073014a ketuvarmA tu tejasvI tasyaivAvarajo yuvA 14073014c yuyudhe bhrAtur arthAya pANDavena mahAtmanA 14073015a tam ApatantaM saMprekSya ketuvarmANam Ahave 14073015c abhyaghnan nizitair bANair bIbhatsuH paravIrahA 14073016a ketuvarmaNy abhihate dhRtavarmA mahArathaH 14073016c rathenAzu samAvRtya zarair jiSNum avAkirat 14073017a tasya tAM zIghratAm IkSya tutoSAtIva vIryavAn 14073017c guDAkezo mahAtejA bAlasya dhRtavarmaNaH 14073018a na saMdadhAnaM dadRze nAdadAnaM ca taM tadA 14073018c kirantam eva sa zarAn dadRze pAkazAsaniH 14073019a sa tu taM pUjayAm Asa dhRtavarmANam Ahave 14073019c manasA sa muhUrtaM vai raNe samabhiharSayan 14073020a taM pannagam iva kruddhaM kuruvIraH smayann iva 14073020c prItipUrvaM mahArAja prANair na vyaparopayat 14073021a sa tathA rakSyamANo vai pArthenAmitatejasA 14073021c dhRtavarmA zaraM tIkSNaM mumoca vijaye tadA 14073022a sa tena vijayas tUrNam asyan viddhaH kare bhRzam 14073022c mumoca gANDIvaM duHkhAt tat papAtAtha bhUtale 14073023a dhanuSaH patatas tasya savyasAcikarAd vibho 14073023c indrasyevAyudhasyAsId rUpaM bharatasattama 14073024a tasmin nipatite divye mahAdhanuSi pArthiva 14073024c jahAsa sasvanaM hAsaM dhRtavarmA mahAhave 14073025a tato roSAnvito jiSNuH pramRjya rudhiraM karAt 14073025c dhanur Adatta tad divyaM zaravarSaM vavarSa ca 14073026a tato halahalAzabdo divaspRg abhavat tadA 14073026c nAnAvidhAnAM bhUtAnAM tat karmAtIva zaMsatAm 14073027a tataH saMprekSya taM kruddhaM kAlAntakayamopamam 14073027c jiSNuM traigartakA yodhAs tvaritAH paryavArayan 14073028a abhisRtya parIpsArthaM tatas te dhRtavarmaNaH 14073028c parivavrur guDAkezaM tatrAkrudhyad dhanaMjayaH 14073029a tato yodhAJ jaghAnAzu teSAM sa daza cASTa ca 14073029c mahendravajrapratimair Ayasair nizitaiH zaraiH 14073030a tAMs tu prabhagnAn saMprekSya tvaramANo dhanaMjayaH 14073030c zarair AzIviSAkArair jaghAna svanavad dhasan 14073031a te bhagnamanasaH sarve traigartakamahArathAH 14073031c dizo vidudruvuH sarvA dhanaMjayazarArditAH 14073032a ta UcuH puruSavyAghraM saMzaptakaniSUdanam 14073032c tava sma kiMkarAH sarve sarve ca vazagAs tava 14073033a AjJApayasva naH pArtha prahvAn preSyAn avasthitAn 14073033c kariSyAmaH priyaM sarvaM tava kauravanandana 14073034a etad AjJAya vacanaM sarvAMs tAn abravIt tadA 14073034c jIvitaM rakSata nRpAH zAsanaM gRhyatAm iti 14074001 vaizaMpAyana uvAca 14074001a prAgjyotiSam athAbhyetya vyacarat sa hayottamaH 14074001c bhagadattAtmajas tatra niryayau raNakarkazaH 14074002a sa hayaM pANDuputrasya viSayAntam upAgatam 14074002c yuyudhe bharatazreSTha vajradatto mahIpatiH 14074003a so 'bhiniryAya nagarAd bhagadattasuto nRpaH 14074003c azvam AyAntam unmathya nagarAbhimukho yayau 14074004a tam AlakSya mahAbAhuH kurUNAm RSabhas tadA 14074004c gANDIvaM vikSipaMs tUrNaM sahasA samupAdravat 14074005a tato gANDIvanirmuktair iSubhir mohito nRpaH 14074005c hayam utsRjya taM vIras tataH pArtham upAdravat 14074006a punaH pravizya nagaraM daMzitaH sa nRpottamaH 14074006c Aruhya nAgapravaraM niryayau yuddhakAGkSayA 14074007a pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani 14074007c dodhUyatA cAmareNa zvetena ca mahArathaH 14074008a tataH pArthaM samAsAdya pANDavAnAM mahAratham 14074008c AhvayAm Asa kauravyaM bAlyAn mohAc ca saMyuge 14074009a sa vAraNaM nagaprakhyaM prabhinnakaraTAmukham 14074009c preSayAm Asa saMkruddhas tataH zvetahayaM prati 14074010a vikSarantaM yathA meghaM paravAraNavAraNam 14074010c zAstravat kalpitaM saMkhye trisAhaM yuddhadurmadam 14074011a pracodyamAnaH sa gajas tena rAjJA mahAbalaH 14074011c tadAGkuzena vibabhAv utpatiSyann ivAmbaram 14074012a tam ApatantaM saMprekSya kruddho rAjan dhanaMjayaH 14074012c bhUmiSTho vAraNagataM yodhayAm Asa bhArata 14074013a vajradattas tu saMkruddho mumocAzu dhanaMjaye 14074013c tomarAn agnisaMkAzAJ zalabhAn iva vegitAn 14074014a arjunas tAn asaMprAptAn gANDIvapreSitaiH zaraiH 14074014c dvidhA tridhA ca ciccheda kha eva khagamais tadA 14074015a sa tAn dRSTvA tathA chinnAMs tomarAn bhagadattajaH 14074015c iSUn asaktAMs tvaritaH prAhiNot pANDavaM prati 14074016a tato 'rjunas tUrNataraM rukmapuGkhAn ajihmagAn 14074016c preSayAm Asa saMkruddho bhagadattAtmajaM prati 14074017a sa tair viddho mahAtejA vajradatto mahAhave 14074017c bhRzAhataH papAtorvyAM na tv enam ajahAt smRtiH 14074018a tataH sa punar Aruhya vAraNapravaraM raNe 14074018c avyagraH preSayAm Asa jayArthI vijayaM prati 14074019a tasmai bANAMs tato jiSNur nirmuktAzIviSopamAn 14074019c preSayAm Asa saMkruddho jvalitAn iva pAvakAn 14074020a sa tair viddho mahAnAgo visravan rudhiraM babhau 14074020c himavAn iva zailendro bahuprasravaNas tadA 14075001 vaizaMpAyana uvAca 14075001a evaM trirAtram abhavat tad yuddhaM bharatarSabha 14075001c arjunasya narendreNa vRtreNeva zatakratoH 14075002a tataz caturthe divase vajradatto mahAbalaH 14075002c jahAsa sasvanaM hAsaM vAkyaM cedam athAbravIt 14075003a arjunArjuna tiSThasva na me jIvan vimokSyase 14075003c tvAM nihatya kariSyAmi pitus toyaM yathAvidhi 14075004a tvayA vRddho mama pitA bhagadattaH pituH sakhA 14075004c hato vRddho 'pacAyitvAc chizuM mAm adya yodhaya 14075005a ity evam uktvA saMkruddho vajradatto narAdhipaH 14075005c preSayAm Asa kauravya vAraNaM pANDavaM prati 14075006a saMpreSyamANo nAgendro vajradattena dhImatA 14075006c utpatiSyann ivAkAzam abhidudrAva pANDavam 14075007a agrahastapramuktena zIkareNa sa phalgunam 14075007c samukSata mahArAja zailaM nIla ivAmbudaH 14075008a sa tena preSito rAjJA meghavan ninadan muhuH 14075008c mukhADambaraghoSeNa samAdravata phalgunam 14075009a sa nRtyann iva nAgendro vajradattapracoditaH 14075009c AsasAda drutaM rAjan kauravANAM mahAratham 14075010a tam ApatantaM saMprekSya vajradattasya vAraNam 14075010c gANDIvam Azritya balI na vyakampata zatruhA 14075011a cukrodha balavac cApi pANDavas tasya bhUpateH 14075011c kAryavighnam anusmRtya pUrvavairaM ca bhArata 14075012a tatas taM vAraNaM kruddhaH zarajAlena pANDavaH 14075012c nivArayAm Asa tadA veleva makarAlayam 14075013a sa nAgapravaro vIryAd arjunena nivAritaH 14075013c tasthau zarair vitunnAGgaH zvAvic chalalito yathA 14075014a nivAritaM gajaM dRSTvA bhagadattAtmajo nRpaH 14075014c utsasarja zitAn bANAn arjune krodhamUrchitaH 14075015a arjunas tu mahArAja zaraiH zaravighAtibhiH 14075015c vArayAm Asa tAn astAMs tad adbhutam ivAbhavat 14075016a tataH punar atikruddho rAjA prAgjyotiSAdhipaH 14075016c preSayAm Asa nAgendraM balavac chvasanopamam 14075017a tam ApatantaM saMprekSya balavAn pAkazAsaniH 14075017c nArAcam agnisaMkAzaM prAhiNod vAraNaM prati 14075018a sa tena vAraNo rAjan marmaNy abhihato bhRzam 14075018c papAta sahasA bhUmau vajrarugNa ivAcalaH 14075019a sa pataJ zuzubhe nAgo dhanaMjayazarAhataH 14075019c vizann iva mahAzailo mahIM vajraprapIDitaH 14075020a tasmin nipatite nAge vajradattasya pANDavaH 14075020c taM na bhetavyam ity Aha tato bhUmigataM nRpam 14075021a abravId dhi mahAtejAH prasthitaM mAM yudhiSThiraH 14075021c rAjAnas te na hantavyA dhanaMjaya kathaM cana 14075022a sarvam etan naravyAghra bhavatv etAvatA kRtam 14075022c yodhAz cApi na hantavyA dhanaMjaya raNe tvayA 14075023a vaktavyAz cApi rAjAnaH sarvaiH saha suhRjjanaiH 14075023c yudhiSThirasyAzvamedho bhavadbhir anubhUyatAm 14075024a iti bhrAtRvacaH zrutvA na hanmi tvAM janAdhipa 14075024c uttiSTha na bhayaM te 'sti svastimAn gaccha pArthiva 14075025a AgacchethA mahArAja parAM caitrIm upasthitAm 14075025c tadAzvamedho bhavitA dharmarAjasya dhImataH 14075026a evam uktaH sa rAjA tu bhagadattAtmajas tadA 14075026c tathety evAbravId vAkyaM pANDavenAbhinirjitaH 14076001 vaizaMpAyana uvAca 14076001a saindhavair abhavad yuddhaM tatas tasya kirITinaH 14076001c hatazeSair mahArAja hatAnAM ca sutair api 14076002a te 'vatIrNam upazrutya viSayaM zvetavAhanam 14076002c pratyudyayur amRSyanto rAjAnaH pANDavarSabham 14076003a azvaM ca taM parAmRzya viSayAnte viSopamAH 14076003c na bhayaM cakrire pArthAd bhImasenAd anantarAt 14076004a te 'vidUrAd dhanuSpANiM yajJiyasya hayasya ca 14076004c bIbhatsuM pratyapadyanta padAtinam avasthitam 14076005a tatas te tu mahAvIryA rAjAnaH paryavArayan 14076005c jigISanto naravyAghrAH pUrvaM vinikRtA yudhi 14076006a te nAmAny atha gotrANi karmANi vividhAni ca 14076006c kIrtayantas tadA pArthaM zaravarSair avAkiran 14076007a te kirantaH zarAMs tIkSNAn vAraNendranivAraNAn 14076007c raNe jayam abhIpsantaH kaunteyaM paryavArayan 14076008a te 'samIkSyaiva taM vIram ugrakarmANam Ahave 14076008c sarve yuyudhire vIrA rathasthAs taM padAtinam 14076009a te tam Ajaghnire vIraM nivAtakavacAntakam 14076009c saMzaptakanihantAraM hantAraM saindhavasya ca 14076010a tato rathasahasreNa hayAnAm ayutena ca 14076010c koSThakIkRtya kaunteyaM saMprahRSTam ayodhayan 14076011a saMsmaranto vadhaM vIrAH sindhurAjasya dhImataH 14076011c jayadrathasya kauravya samare savyasAcinA 14076012a tataH parjanyavat sarve zaravRSTim avAsRjan 14076012c taiH kIrNaH zuzubhe pArtho ravir meghAntare yathA 14076013a sa zaraiH samavacchanno dadRze pANDavarSabhaH 14076013c paJjarAntarasaMcArI zakunta iva bhArata 14076014a tato hAhAkRtaM sarvaM kaunteye zarapIDite 14076014c trailokyam abhavad rAjan raviz cAsId rajoruNaH 14076015a tato vavau mahArAja mAruto romaharSaNaH 14076015c rAhur agrasad AdityaM yugapat somam eva ca 14076016a ulkAz ca jaghnire sUryaM vikIryantyaH samantataH 14076016c vepathuz cAbhavad rAjan kailAsasya mahAgireH 14076017a mumucuz cAsram atyuSNaM duHkhazokasamanvitAH 14076017c saptarSayo jAtabhayAs tathA devarSayo 'pi ca 14076018a zazaz cAzu vinirbhidya maNDalaM zazino 'patat 14076018c viparItas tadA rAjaMs tasminn utpAtalakSaNe 14076019a rAsabhAruNasaMkAzA dhanuSmantaH savidyutaH 14076019c AvRtya gaganaM meghA mumucur mAMsazoNitam 14076020a evam AsIt tadA vIre zaravarSAbhisaMvRte 14076020c loke 'smin bharatazreSTha tad adbhutam ivAbhavat 14076021a tasya tenAvakIrNasya zarajAlena sarvazaH 14076021c mohAt papAta gANDIvam AvApaz ca karAd api 14076022a tasmin moham anuprApte zarajAlaM mahattaram 14076022c saindhavA mumucus tUrNaM gatasattve mahArathe 14076023a tato mohasamApannaM jJAtvA pArthaM divaukasaH 14076023c sarve vitrastamanasas tasya zAntiparAbhavan 14076024a tato devarSayaH sarve tathA saptarSayo 'pi ca 14076024c brahmarSayaz ca vijayaM jepuH pArthasya dhImataH 14076025a tataH pradIpite devaiH pArthatejasi pArthiva 14076025c tasthAv acalavad dhImAn saMgrAme paramAstravit 14076026a vicakarSa dhanur divyaM tataH kauravanandanaH 14076026c yantrasyeveha zabdo 'bhUn mahAMs tasya punaH punaH 14076027a tataH sa zaravarSANi pratyamitrAn prati prabhuH 14076027c vavarSa dhanuSA pArtho varSANIva surezvaraH 14076028a tatas te saindhavA yodhAH sarva eva sarAjakAH 14076028c nAdRzyanta zaraiH kIrNAH zalabhair iva pAvakAH 14076029a tasya zabdena vitresur bhayArtAz ca vidudruvuH 14076029c mumucuz cAzru zokArtAH suSupuz cApi saindhavAH 14076030a tAMs tu sarvAn narazreSThaH sarvato vicaran balI 14076030c alAtacakravad rAjaJ zarajAlaiH samarpayat 14076031a tad indrajAlapratimaM bANajAlam amitrahA 14076031c vyasRjad dikSu sarvAsu mahendra iva vajrabhRt 14076032a meghajAlanibhaM sainyaM vidArya sa raviprabhaH 14076032c vibabhau kauravazreSThaH zaradIva divAkaraH 14077001 vaizaMpAyana uvAca 14077001a tato gANDIvabhRc chUro yuddhAya samavasthitaH 14077001c vibabhau yudhi durdharSo himavAn acalo yathA 14077002a tataH saindhavayodhAs te punar eva vyavasthitAH 14077002c vimuJcantaH susaMrabdhAH zaravarSANi bhArata 14077003a tAn prasahya mahAvIryaH punar eva vyavasthitAn 14077003c tataH provAca kaunteyo mumUrSUJ zlakSNayA girA 14077004a yudhyadhvaM parayA zaktyA yatadhvaM ca vadhe mama 14077004c kurudhvaM sarvakAryANi mahad vo bhayam Agatam 14077005a eSa yotsyAmi vaH sarvAn nivArya zaravAgurAm 14077005c tiSThadhvaM yuddhamanaso darpaM vinayitAsmi vaH 14077006a etAvad uktvA kauravyo ruSA gANDIvabhRt tadA 14077006c tato 'tha vacanaM smRtvA bhrAtur jyeSThasya bhArata 14077007a na hantavyA raNe tAta kSatriyA vijigISavaH 14077007c jetavyAz ceti yat proktaM dharmarAjJA mahAtmanA 14077007e cintayAm Asa ca tadA phalgunaH puruSarSabhaH 14077008a ity ukto 'haM narendreNa na hantavyA nRpA iti 14077008c kathaM tan na mRSeha syAd dharmarAjavacaH zubham 14077009a na hanyeraMz ca rAjAno rAjJaz cAjJA kRtA bhavet 14077009c iti saMcintya sa tadA bhrAtuH priyahite rataH 14077009e provAca vAkyaM dharmajJaH saindhavAn yuddhadurmadAn 14077010a bAlAn striyo vA yuSmAkaM na haniSye vyavasthitAn 14077010c yaz ca vakSyati saMgrAme tavAsmIti parAjitaH 14077011a etac chrutvA vaco mahyaM kurudhvaM hitam AtmanaH 14077011c ato 'nyathA kRcchragatA bhaviSyatha mayArditAH 14077012a evam uktvA tu tAn vIrAn yuyudhe kurupuMgavaH 14077012c atvarAvAn asaMrabdhaH saMrabdhair vijigISubhiH 14077013a tataH zatasahasrANi zarANAM nataparvaNAm 14077013c mumucuH saindhavA rAjaMs tadA gANDIvadhanvani 14077014a sa tAn ApatataH krUrAn AzIviSaviSopamAn 14077014c ciccheda nizitair bANair antaraiva dhanaMjayaH 14077015a chittvA tu tAn AzugamAn kaGkapatrAJ zilAzitAn 14077015c ekaikam eSa dazabhir bibheda samare zaraiH 14077016a tataH prAsAMz ca zaktIz ca punar eva dhanaMjaye 14077016c jayadrathaM hataM smRtvA cikSipuH saindhavA nRpAH 14077017a teSAM kirITI saMkalpaM moghaM cakre mahAmanAH 14077017c sarvAMs tAn antarA chittvA mudA cukroza pANDavaH 14077018a tathaivApatatAM teSAM yodhAnAM jayagRddhinAm 14077018c zirAMsi pAtayAm Asa bhallaiH saMnataparvabhiH 14077019a teSAM pradravatAM caiva punar eva ca dhAvatAm 14077019c nivartatAM ca zabdo 'bhUt pUrNasyeva mahodadheH 14077020a te vadhyamAnAs tu tadA pArthenAmitatejasA 14077020c yathAprANaM yathotsAhaM yodhayAm Asur arjunam 14077021a tatas te phalgunenAjau zaraiH saMnataparvabhiH 14077021c kRtA visaMjJA bhUyiSThAH klAntavAhanasainikAH 14077022a tAMs tu sarvAn pariglAnAn viditvA dhRtarASTrajA 14077022c duHzalA bAlam AdAya naptAraM prayayau tadA 14077022e surathasya sutaM vIraM rathenAnAgasaM tadA 14077023a zAntyarthaM sarvayodhAnAm abhyagacchata pANDavam 14077023c sA dhanaMjayam AsAdya mumocArtasvaraM tadA 14077023e dhanaMjayo 'pi tAM dRSTvA dhanur visasRje prabhuH 14077024a samutsRSTadhanuH pArtho vidhivad bhaginIM tadA 14077024c prAha kiM karavANIti sA ca taM vAkyam abravIt 14077025a eSa te bharatazreSTha svasrIyasyAtmajaH zizuH 14077025c abhivAdayate vIra taM pazya puruSarSabha 14077026a ity uktas tasya pitaraM sa papracchArjunas tadA 14077026c kvAsAv iti tato rAjan duHzalA vAkyam abravIt 14077027a pitRzokAbhisaMtapto viSAdArto 'sya vai pitA 14077027c paJcatvam agamad vIra yathA tan me nibodha ha 14077028a sa pUrvaM pitaraM zrutvA hataM yuddhe tvayAnagha 14077028c tvAm AgataM ca saMzrutya yuddhAya hayasAriNam 14077028e pituz ca mRtyuduHkhArto 'jahAt prANAn dhanaMjaya 14077029a prApto bIbhatsur ity eva nAma zrutvaiva te 'nagha 14077029c viSAdArtaH papAtorvyAM mamAra ca mamAtmajaH 14077030a taM tu dRSTvA nipatitaM tatas tasyAtmajaM vibho 14077030c gRhItvA samanuprAptA tvAm adya zaraNaiSiNI 14077031a ity uktvArtasvaraM sA tu mumoca dhRtarASTrajA 14077031c dInA dInaM sthitaM pArtham abravIc cApy adhomukham 14077032a svasAraM mAm avekSasva svasrIyAtmajam eva ca 14077032c kartum arhasi dharmajJa dayAM mayi kurUdvaha 14077032e vismRtya kururAjAnaM taM ca mandaM jayadratham 14077033a abhimanyor yathA jAtaH parikSit paravIrahA 14077033c tathAyaM surathAj jAto mama pautro mahAbhuja 14077034a tam AdAya naravyAghra saMprAptAsmi tavAntikam 14077034c zamArthaM sarvayodhAnAM zRNu cedaM vaco mama 14077035a Agato 'yaM mahAbAho tasya mandasya pautrakaH 14077035c prasAdam asya bAlasya tasmAt tvaM kartum arhasi 14077036a eSa prasAdya zirasA mayA sArdham ariMdama 14077036c yAcate tvAM mahAbAho zamaM gaccha dhanaMjaya 14077037a bAlasya hatabandhoz ca pArtha kiM cid ajAnataH 14077037c prasAdaM kuru dharmajJa mA manyuvazam anvagAH 14077038a tam anAryaM nRzaMsaM ca vismRtyAsya pitAmaham 14077038c AgaskAriNam atyarthaM prasAdaM kartum arhasi 14077039a evaM bruvatyAM karuNaM duHzalAyAM dhanaMjayaH 14077039c saMsmRtya devIM gAndhArIM dhRtarASTraM ca pArthivam 14077039e provAca duHkhazokArtaH kSatradharmaM vigarhayan 14077040a dhik taM duryodhanaM kSudraM rAjyalubdhaM ca mAninam 14077040c yatkRte bAndhavAH sarve mayA nItA yamakSayam 14077041a ity uktvA bahu sAntvAdi prasAdam akaroj jayaH 14077041c pariSvajya ca tAM prIto visasarja gRhAn prati 14077042a duHzalA cApi tAn yodhAn nivArya mahato raNAt 14077042c saMpUjya pArthaM prayayau gRhAn prati zubhAnanA 14077043a tataH saindhavakAn yodhAn vinirjitya nararSabhaH 14077043c punar evAnvadhAvat sa taM hayaM kAmacAriNam 14077044a sasAra yajJiyaM vIro vidhivat sa vizAM pate 14077044c tArAmRgam ivAkAze devadevaH pinAkadhRk 14077045a sa ca vAjI yatheSTena tAMs tAn dezAn yathAsukham 14077045c vicacAra yathAkAmaM karma pArthasya vardhayan 14077046a krameNa sa hayas tv evaM vicaran bharatarSabha 14077046c maNipUrapater dezam upAyAt sahapANDavaH 14078001 vaizaMpAyana uvAca 14078001a zrutvA tu nRpatir vIraM pitaraM babhruvAhanaH 14078001c niryayau vinayenAryo brAhmaNArghyapuraHsaraH 14078002a maNipUrezvaraM tv evam upayAtaM dhanaMjayaH 14078002c nAbhyanandata medhAvI kSatradharmam anusmaran 14078003a uvAca cainaM dharmAtmA samanyuH phalgunas tadA 14078003c prakriyeyaM na te yuktA bahis tvaM kSatradharmataH 14078004a saMrakSyamANaM turagaM yaudhiSThiram upAgatam 14078004c yajJiyaM viSayAnte mAM nAyotsIH kiM nu putraka 14078005a dhik tvAm astu sudurbuddhiM kSatradharmAvizAradam 14078005c yo mAM yuddhAya saMprAptaM sAmnaivAtho tvam agrahIH 14078006a na tvayA puruSArthaz ca kaz cid astIha jIvatA 14078006c yas tvaM strIvad yudhA prAptaM sAmnA mAM pratyagRhNathAH 14078007a yady ahaM nyastazastras tvAm AgaccheyaM sudurmate 14078007c prakriyeyaM tato yuktA bhavet tava narAdhama 14078008a tam evam uktaM bhartrA tu viditvA pannagAtmajA 14078008c amRSyamANA bhittvorvIm ulUpI tam upAgamat 14078009a sA dadarza tataH putraM vimRzantam adhomukham 14078009c saMtarjyamAnam asakRd bhartrA yuddhArthinA vibho 14078010a tataH sA cArusarvAGgI tam upetyoragAtmajA 14078010c ulUpI prAha vacanaM kSatradharmavizAradA 14078011a ulUpIM mAM nibodha tvaM mAtaraM pannagAtmajAm 14078011c kuruSva vacanaM putra dharmas te bhavitA paraH 14078012a yudhyasvainaM kuruzreSThaM dhanaMjayam ariMdama 14078012c evam eSa hi te prIto bhaviSyati na saMzayaH 14078013a evam uddharSito mAtrA sa rAjA babhruvAhanaH 14078013c manaz cakre mahAtejA yuddhAya bharatarSabha 14078014a saMnahya kAJcanaM varma zirastrANaM ca bhAnumat 14078014c tUNIrazatasaMbAdham Aruroha mahAratham 14078015a sarvopakaraNair yuktaM yuktam azvair manojavaiH 14078015c sucakropaskaraM dhImAn hemabhANDapariSkRtam 14078016a paramArcitam ucchritya dhvajaM siMhaM hiraNmayam 14078016c prayayau pArtham uddizya sa rAjA babhruvAhanaH 14078017a tato 'bhyetya hayaM vIro yajJiyaM pArtharakSitam 14078017c grAhayAm Asa puruSair hayazikSAvizAradaiH 14078018a gRhItaM vAjinaM dRSTvA prItAtmA sa dhanaMjayaH 14078018c putraM rathasthaM bhUmiSThaH saMnyavArayad Ahave 14078019a tataH sa rAjA taM vIraM zaravrAtaiH sahasrazaH 14078019c ardayAm Asa nizitair AzIviSaviSopamaiH 14078020a tayoH samabhavad yuddhaM pituH putrasya cAtulam 14078020c devAsuraraNaprakhyam ubhayoH prIyamANayoH 14078021a kirITinaM tu vivyAdha zareNa nataparvaNA 14078021c jatrudeze naravyAghraH prahasan babhruvAhanaH 14078022a so 'bhyagAt saha puGkhena valmIkam iva pannagaH 14078022c vinirbhidya ca kaunteyaM mahItalam athAvizat 14078023a sa gADhavedano dhImAn Alambya dhanur uttamam 14078023c divyaM tejaH samAvizya pramIta iva saMbabhau 14078024a sa saMjJAm upalabhyAtha prazasya puruSarSabhaH 14078024c putraM zakrAtmajo vAkyam idam Aha mahIpate 14078025a sAdhu sAdhu mahAbAho vatsa citrAGgadAtmaja 14078025c sadRzaM karma te dRSTvA prItimAn asmi putraka 14078026a vimuJcAmy eSa bANAMs te putra yuddhe sthiro bhava 14078026c ity evam uktvA nArAcair abhyavarSad amitrahA 14078027a tAn sa gANDIvanirmuktAn vajrAzanisamaprabhAn 14078027c nArAcair acchinad rAjA sarvAn eva tridhA tridhA 14078028a tasya pArthaH zarair divyair dhvajaM hemapariSkRtam 14078028c suvarNatAlapratimaM kSureNApAharad rathAt 14078029a hayAMz cAsya mahAkAyAn mahAvegaparAkramAn 14078029c cakAra rAjJo nirjIvAn prahasan pANDavarSabhaH 14078030a sa rathAd avatIryAzu rAjA paramakopanaH 14078030c padAtiH pitaraM kopAd yodhayAm Asa pANDavam 14078031a saMprIyamANaH pANDUnAm RSabhaH putravikramAt 14078031c nAtyarthaM pIDayAm Asa putraM vajradharAtmajaH 14078032a sa hanyamAno vimukhaM pitaraM babhruvAhanaH 14078032c zarair AzIviSAkAraiH punar evArdayad balI 14078033a tataH sa bAlyAt pitaraM vivyAdha hRdi patriNA 14078033c nizitena supuGkhena balavad babhruvAhanaH 14078034a sa bANas tejasA dIpto jvalann iva hutAzanaH 14078034c viveza pANDavaM rAjan marma bhittvAtiduHkhakRt 14078035a sa tenAtibhRzaM viddhaH putreNa kurunandanaH 14078035c mahIM jagAma mohArtas tato rAjan dhanaMjayaH 14078036a tasmin nipatite vIre kauravANAM dhuraMdhare 14078036c so 'pi mohaM jagAmAzu tataz citrAGgadAsutaH 14078037a vyAyamya saMyuge rAjA dRSTvA ca pitaraM hatam 14078037c pUrvam eva ca bANaughair gADhaviddho 'rjunena saH 14078038a bhartAraM nihataM dRSTvA putraM ca patitaM bhuvi 14078038c citrAGgadA paritrastA praviveza raNAjiram 14078039a zokasaMtaptahRdayA rudatI sA tataH zubhA 14078039c maNipUrapater mAtA dadarza nihataM patim 14079001 vaizaMpAyana uvAca 14079001a tato bahuvidhaM bhIrur vilapya kamalekSaNA 14079001c mumoha duHkhAd durdharSA nipapAta ca bhUtale 14079002a pratilabhya ca sA saMjJAM devI divyavapurdharA 14079002c ulUpIM pannagasutAM dRSTvedaM vAkyam abravIt 14079003a ulUpi pazya bhartAraM zayAnaM nihataM raNe 14079003c tvatkRte mama putreNa bAlena samitiMjayam 14079004a nanu tvam Arye dharmajJA nanu cAsi pativratA 14079004c yat tvatkRte 'yaM patitaH patis te nihato raNe 14079005a kiM tu sarvAparAdho 'yaM yadi te 'dya dhanaMjayaH 14079005c kSamasva yAcyamAnA me saMjIvaya dhanaMjayam 14079006a nanu tvam Arye dharmajJA trailokyaviditA zubhe 14079006c yad ghAtayitvA bhartAraM putreNeha na zocasi 14079007a nAhaM zocAmi tanayaM nihataM pannagAtmaje 14079007c patim eva tu zocAmi yasyAtithyam idaM kRtam 14079008a ity uktvA sA tadA devIm ulUpIM pannagAtmajAm 14079008c bhartAram abhigamyedam ity uvAca yazasvinI 14079009a uttiSTha kurumukhyasya priyakAma mama priya 14079009c ayam azvo mahAbAho mayA te parimokSitaH 14079010a nanu nAma tvayA vIra dharmarAjasya yajJiyaH 14079010c ayam azvo 'nusartavyaH sa zeSe kiM mahItale 14079011a tvayi prANAH samAyattAH kurUNAM kurunandana 14079011c sa kasmAt prANado 'nyeSAM prANAn saMtyaktavAn asi 14079012a ulUpi sAdhu saMpazya bhartAraM nihataM raNe 14079012c putraM cainaM samutsAhya ghAtayitvA na zocasi 14079013a kAmaM svapitu bAlo 'yaM bhUmau pretagatiM gataH 14079013c lohitAkSo guDAkezo vijayaH sAdhu jIvatu 14079014a nAparAdho 'sti subhage narANAM bahubhAryatA 14079014c nArINAM tu bhavaty etan mA te bhUd buddhir IdRzI 14079015a sakhyaM hy etat kRtaM dhAtrA zAzvataM cAvyayaM ca ha 14079015c sakhyaM samabhijAnIhi satyaM saMgatam astu te 14079016a putreNa ghAtayitvemaM patiM yadi na me 'dya vai 14079016c jIvantaM darzayasy adya parityakSyAmi jIvitam 14079017a sAhaM duHkhAnvitA bhIru patiputravinAkRtA 14079017c ihaiva prAyam AziSye prekSantyAs te na saMzayaH 14079018a ity uktvA pannagasutAM sapatnIM caitravAhinI 14079018c tataH prAyam upAsInA tUSNIm AsIj janAdhipa 14080001 vaizaMpAyana uvAca 14080001a tathA vilapyoparatA bhartuH pAdau pragRhya sA 14080001c upaviSTAbhavad devI socchvAsaM putram IkSatI 14080002a tataH saMjJAM punar labdhvA sa rAjA babhruvAhanaH 14080002c mAtaraM tAm athAlokya raNabhUmAv athAbravIt 14080003a ito duHkhataraM kiM nu yan me mAtA sukhaidhitA 14080003c bhUmau nipatitaM vIram anuzete mRtaM patim 14080004a nihantAraM raNe 'rINAM sarvazastrabhRtAM varam 14080004c mayA vinihataM saMkhye prekSate durmaraM bata 14080005a aho 'syA hRdayaM devyA dRDhaM yan na vidIryate 14080005c vyUDhoraskaM mahAbAhuM prekSantyA nihataM patim 14080006a durmaraM puruSeNeha manye hy adhvany anAgate 14080006c yatra nAhaM na me mAtA viprayujyeta jIvitAt 14080007a aho dhik kuruvIrasya hy uraHsthaM kAJcanaM bhuvi 14080007c vyapaviddhaM hatasyeha mayA putreNa pazyata 14080008a bho bho pazyata me vIraM pitaraM brAhmaNA bhuvi 14080008c zayAnaM vIrazayane mayA putreNa pAtitam 14080009a brAhmaNAH kurumukhyasya prayuktA hayasAriNaH 14080009c kurvantu zAntikAM tv adya raNe yo 'yaM mayA hataH 14080010a vyAdizantu ca kiM viprAH prAyazcittam ihAdya me 14080010c sunRzaMsasya pApasya pitRhantU raNAjire 14080011a duzcarA dvAdaza samA hatvA pitaram adya vai 14080011c mameha sunRzaMsasya saMvItasyAsya carmaNA 14080012a ziraHkapAle cAsyaiva bhuJjataH pitur adya me 14080012c prAyazcittaM hi nAsty anyad dhatvAdya pitaraM mama 14080013a pazya nAgottamasute bhartAraM nihataM mayA 14080013c kRtaM priyaM mayA te 'dya nihatya samare 'rjunam 14080014a so 'ham apy adya yAsyAmi gatiM pitRniSevitAm 14080014c na zaknomy AtmanAtmAnam ahaM dhArayituM zubhe 14080015a sA tvaM mayi mRte mAtas tathA gANDIvadhanvani 14080015c bhava prItimatI devi satyenAtmAnam Alabhe 14080016a ity uktvA sa tadA rAjA duHkhazokasamAhataH 14080016c upaspRzya mahArAja duHkhAd vacanam abravIt 14080017a zRNvantu sarvabhUtAni sthAvarANi carANi ca 14080017c tvaM ca mAtar yathA satyaM bravImi bhujagottame 14080018a yadi nottiSThati jayaH pitA me bharatarSabhaH 14080018c asminn eva raNoddeze zoSayiSye kalevaram 14080019a na hi me pitaraM hatvA niSkRtir vidyate kva cit 14080019c narakaM pratipatsyAmi dhruvaM guruvadhArditaH 14080020a vIraM hi kSatriyaM hatvA gozatena pramucyate 14080020c pitaraM tu nihatyaivaM dustarA niSkRtir mayA 14080021a eSa hy eko mahAtejAH pANDuputro dhanaMjayaH 14080021c pitA ca mama dharmAtmA tasya me niSkRtiH kutaH 14080022a ity evam uktvA nRpate dhanaMjayasuto nRpaH 14080022c upaspRzyAbhavat tUSNIM prAyopeto mahAmatiH 14081001 vaizaMpAyana uvAca 14081001a prAyopaviSTe nRpatau maNipUrezvare tadA 14081001c pitRzokasamAviSTe saha mAtrA paraMtapa 14081002a ulUpI cintayAm Asa tadA saMjIvanaM maNim 14081002c sa copAtiSThata tadA pannagAnAM parAyaNam 14081003a taM gRhItvA tu kauravya nAgarAjapateH sutA 14081003c manaHprahlAdanIM vAcaM sainikAnAm athAbravIt 14081004a uttiSTha mA zucaH putra naiSa jiSNus tvayA hataH 14081004c ajeyaH puruSair eSa devair vApi savAsavaiH 14081005a mayA tu mohinI nAma mAyaiSA saMprayojitA 14081005c priyArthaM puruSendrasya pitus te 'dya yazasvinaH 14081006a jijJAsur hy eSa vai putra balasya tava kauravaH 14081006c saMgrAme yudhyato rAjann AgataH paravIrahA 14081007a tasmAd asi mayA putra yuddhArthaM paricoditaH 14081007c mA pApam AtmanaH putra zaGkethAs tv aNv api prabho 14081008a RSir eSa mahAtejAH puruSaH zAzvato 'vyayaH 14081008c nainaM zakto hi saMgrAme jetuM zakro 'pi putraka 14081009a ayaM tu me maNir divyaH samAnIto vizAM pate 14081009c mRtAn mRtAn pannagendrAn yo jIvayati nityadA 14081010a etam asyorasi tvaM tu sthApayasva pituH prabho 14081010c saMjIvitaM punaH putra tato draSTAsi pANDavam 14081011a ity uktaH sthApayAm Asa tasyorasi maNiM tadA 14081011c pArthasyAmitatejAH sa pituH snehAd apApakRt 14081012a tasmin nyaste maNau vIra jiSNur ujjIvitaH prabhuH 14081012c suptotthita ivottasthau mRSTalohitalocanaH 14081013a tam utthitaM mahAtmAnaM labdhasaMjJaM manasvinam 14081013c samIkSya pitaraM svasthaM vavande babhruvAhanaH 14081014a utthite puruSavyAghre punar lakSmIvati prabho 14081014c divyAH sumanasaH puNyA vavRSe pAkazAsanaH 14081015a anAhatA dundubhayaH praNedur meghanisvanAH 14081015c sAdhu sAdhv iti cAkAze babhUva sumahAn svanaH 14081016a utthAya tu mahAbAhuH paryAzvasto dhanaMjayaH 14081016c babhruvAhanam AliGgya samAjighrata mUrdhani 14081017a dadarza cAvidUre 'sya mAtaraM zokakarzitAm 14081017c ulUpyA saha tiSThantIM tato 'pRcchad dhanaMjayaH 14081018a kim idaM lakSyate sarvaM zokavismayaharSavat 14081018c raNAjiram amitraghna yadi jAnAsi zaMsa me 14081019a jananI ca kimarthaM te raNabhUmim upAgatA 14081019c nAgendraduhitA ceyam ulUpI kim ihAgatA 14081020a jAnAmy aham idaM yuddhaM tvayA madvacanAt kRtam 14081020c strINAm Agamane hetum aham icchAmi veditum 14081021a tam uvAca tataH pRSTo maNipUrapatis tadA 14081021c prasAdya zirasA vidvAn ulUpI pRcchyatAm iti 14082001 arjuna uvAca 14082001a kim AgamanakRtyaM te kauravyakulanandini 14082001c maNipUrapater mAtus tathaiva ca raNAjire 14082002a kaccit kuzalakAmAsi rAjJo 'sya bhujagAtmaje 14082002c mama vA caJcalApAGge kaccit tvaM zubham icchasi 14082003a kaccit te pRthulazroNi nApriyaM zubhadarzane 14082003c akArSam aham ajJAnAd ayaM vA babhruvAhanaH 14082004a kaccic ca rAjaputrI te sapatnI caitravAhinI 14082004c citrAGgadA varArohA nAparAdhyati kiM cana 14082005a tam uvAcoragapater duhitA prahasanty atha 14082005c na me tvam aparAddho 'si na nRpo babhruvAhanaH 14082005e na janitrI tathAsyeyaM mama yA preSyavat sthitA 14082006a zrUyatAM yad yathA cedaM mayA sarvaM viceSTitam 14082006c na me kopas tvayA kAryaH zirasA tvAM prasAdaye 14082007a tvatprItyarthaM hi kauravya kRtam etan mayAnagha 14082007c yat tac chRNu mahAbAho nikhilena dhanaMjaya 14082008a mahAbhAratayuddhe yat tvayA zAMtanavo nRpaH 14082008c adharmeNa hataH pArtha tasyaiSA niSkRtiH kRtA 14082009a na hi bhISmas tvayA vIra yudhyamAno nipAtitaH 14082009c zikhaNDinA tu saMsaktas tam Azritya hatas tvayA 14082010a tasya zAntim akRtvA tu tyajes tvaM yadi jIvitam 14082010c karmaNA tena pApena patethA niraye dhruvam 14082011a eSA tu vihitA zAntiH putrAd yAM prAptavAn asi 14082011c vasubhir vasudhApAla gaGgayA ca mahAmate 14082012a purA hi zrutam etad vai vasubhiH kathitaM mayA 14082012c gaGgAyAs tIram Agamya hate zAMtanave nRpe 14082013a Aplutya devA vasavaH sametya ca mahAnadIm 14082013c idam Ucur vaco ghoraM bhAgIrathyA mate tadA 14082014a eSa zAMtanavo bhISmo nihataH savyasAcinA 14082014c ayudhyamAnaH saMgrAme saMsakto 'nyena bhAmini 14082015a tad anenAbhiSaGgeNa vayam apy arjunaM zubhe 14082015c zApena yojayAmeti tathAstv iti ca sAbravIt 14082016a tad ahaM pitur Avedya bhRzaM pravyathitendriyA 14082016c abhavaM sa ca tac chrutvA viSAdam agamat param 14082017a pitA tu me vasUn gatvA tvadarthaM samayAcata 14082017c punaH punaH prasAdyainAMs ta enam idam abruvan 14082018a punas tasya mahAbhAga maNipUrezvaro yuvA 14082018c sa enaM raNamadhyasthaM zaraiH pAtayitA bhuvi 14082019a evaM kRte sa nAgendra muktazApo bhaviSyati 14082019c gaccheti vasubhiz cokto mama cedaM zazaMsa saH 14082020a tac chrutvA tvaM mayA tasmAc chApAd asi vimokSitaH 14082020c na hi tvAM devarAjo 'pi samareSu parAjayet 14082021a AtmA putraH smRtas tasmAt tenehAsi parAjitaH 14082021c nAtra doSo mama mataH kathaM vA manyase vibho 14082022a ity evam ukto vijayaH prasannAtmAbravId idam 14082022c sarvaM me supriyaM devi yad etat kRtavaty asi 14082023a ity uktvAthAbravIt putraM maNipUrezvaraM jayaH 14082023c citrAGgadAyAH zRNvantyAH kauravyaduhitus tathA 14082024a yudhiSThirasyAzvamedhaH parAM caitrIM bhaviSyati 14082024c tatrAgaccheH sahAmAtyo mAtRbhyAM sahito nRpa 14082025a ity evam uktaH pArthena sa rAjA babhruvAhanaH 14082025c uvAca pitaraM dhImAn idam asrAvilekSaNaH 14082026a upayAsyAmi dharmajJa bhavataH zAsanAd aham 14082026c azvamedhe mahAyajJe dvijAtipariveSakaH 14082027a mama tv anugrahArthAya pravizasva puraM svakam 14082027c bhAryAbhyAM saha zatrughna mA bhUt te 'tra vicAraNA 14082028a uSitveha vizalyas tvaM sukhaM sve vezmani prabho 14082028c punar azvAnugamanaM kartAsi jayatAM vara 14082029a ity uktaH sa tu putreNa tadA vAnaraketanaH 14082029c smayan provAca kaunteyas tadA citrAGgadAsutam 14082030a viditaM te mahAbAho yathA dIkSAM carAmy aham 14082030c na sa tAvat pravekSyAmi puraM te pRthulocana 14082031a yathAkAmaM prayAty eSa yajJiyaz ca turaMgamaH 14082031c svasti te 'stu gamiSyAmi na sthAnaM vidyate mama 14082032a sa tatra vidhivat tena pUjitaH pAkazAsaniH 14082032c bhAryAbhyAm abhyanujJAtaH prAyAd bharatasattamaH 14083001 vaizaMpAyana uvAca 14083001a sa tu vAjI samudrAntAM paryetya pRthivIm imAm 14083001c nivRtto 'bhimukho rAjan yena nAgAhvayaM puram 14083002a anugacchaMz ca tejasvI nivRtto 'tha kirITabhRt 14083002c yadRcchayA samApede puraM rAjagRhaM tadA 14083003a tam abhyAzagataM rAjA jarAsaMdhAtmajAtmajaH 14083003c kSatradharme sthito vIraH samarAyAjuhAva ha 14083004a tataH purAt sa niSkramya rathI dhanvI zarI talI 14083004c meghasaMdhiH padAtiM taM dhanaMjayam upAdravat 14083005a AsAdya ca mahAtejA meghasaMdhir dhanaMjayam 14083005c bAlabhAvAn mahArAja provAcedaM na kauzalAt 14083006a kim ayaM cAryate vAjI strImadhya iva bhArata 14083006c hayam enaM hariSyAmi prayatasva vimokSaNe 14083007a adattAnunayo yuddhe yadi tvaM pitRbhir mama 14083007c kariSyAmi tavAtithyaM prahara praharAmi vA 14083008a ity uktaH pratyuvAcainaM pANDavaH prahasann iva 14083008c vighnakartA mayA vArya iti me vratam Ahitam 14083009a bhrAtrA jyeSThena nRpate tavApi viditaM dhruvam 14083009c praharasva yathAzakti na manyur vidyate mama 14083010a ity uktaH prAharat pUrvaM pANDavaM magadhezvaraH 14083010c kiraJ zarasahasrANi varSANIva sahasradRk 14083011a tato gANDIvabhRc chUro gANDIvapreSitaiH zaraiH 14083011c cakAra moghAMs tAn bANAn ayatnAd bharatarSabha 14083012a sa moghaM tasya bANaughaM kRtvA vAnaraketanaH 14083012c zarAn mumoca jvalitAn dIptAsyAn iva pannagAn 14083013a dhvaje patAkAdaNDeSu rathayantre hayeSu ca 14083013c anyeSu ca rathAGgeSu na zarIre na sArathau 14083014a saMrakSyamANaH pArthena zarIre phalgunasya ha 14083014c manyamAnaH svavIryaM tan mAgadhaH prAhiNoc charAn 14083015a tato gANDIvabhRc chUro mAgadhena samAhataH 14083015c babhau vAsantika iva palAzaH puSpito mahAn 14083016a avadhyamAnaH so 'bhyaghnan mAgadhaH pANDavarSabham 14083016c tena tasthau sa kauravya lokavIrasya darzane 14083017a savyasAcI tu saMkruddho vikRSya balavad dhanuH 14083017c hayAMz cakAra nirdehAn sArathez ca ziro 'harat 14083018a dhanuz cAsya mahac citraM kSureNa pracakarta ha 14083018c hastAvApaM patAkAM ca dhvajaM cAsya nyapAtayat 14083019a sa rAjA vyathito vyazvo vidhanur hatasArathiH 14083019c gadAm AdAya kaunteyam abhidudrAva vegavAn 14083020a tasyApatata evAzu gadAM hemapariSkRtAm 14083020c zaraiz cakarta bahudhA bahubhir gRdhravAjitaiH 14083021a sA gadA zakalIbhUtA vizIrNamaNibandhanA 14083021c vyAlI nirmucyamAneva papAtAsya sahasradhA 14083022a virathaM taM vidhanvAnaM gadayA parivarjitam 14083022c naicchat tADayituM dhImAn arjunaH samarAgraNIH 14083023a tata enaM vimanasaM kSatradharme samAsthitam 14083023c sAntvapUrvam idaM vAkyam abravIt kapiketanaH 14083024a paryAptaH kSatradharmo 'yaM darzitaH putra gamyatAm 14083024c bahv etat samare karma tava bAlasya pArthiva 14083025a yudhiSThirasya saMdezo na hantavyA nRpA iti 14083025c tena jIvasi rAjaMs tvam aparAddho 'pi me raNe 14083026a iti matvA sa cAtmAnaM pratyAdiSTaM sma mAgadhaH 14083026c tathyam ity avagamyainaM prAJjaliH pratyapUjayat 14083027a tam arjunaH samAzvAsya punar evedam abravIt 14083027c AgantavyaM parAM caitrIm azvamedhe nRpasya naH 14083028a ity uktaH sa tathety uktvA pUjayAm Asa taM hayam 14083028c phalgunaM ca yudhAM zreSThaM vidhivat sahadevajaH 14083029a tato yatheSTam agamat punar eva sa kesarI 14083029c tataH samudratIreNa vaGgAn puNDrAn sakeralAn 14083030a tatra tatra ca bhUrINi mlecchasainyAny anekazaH 14083030c vijigye dhanuSA rAjan gANDIvena dhanaMjayaH 14084001 vaizaMpAyana uvAca 14084001a mAgadhenArcito rAjan pANDavaH zvetavAhanaH 14084001c dakSiNAM dizam AsthAya cArayAm Asa taM hayam 14084002a tataH sa punar AvRtya hayaH kAmacaro balI 14084002c AsasAda purIM ramyAM cedInAM zuktisAhvayAm 14084003a zarabheNArcitas tatra zizupAlAtmajena saH 14084003c yuddhapUrveNa mAnena pUjayA ca mahAbalaH 14084004a tatrArcito yayau rAjaMs tadA sa turagottamaH 14084004c kAzIn andhrAn kosalAMz ca kirAtAn atha taGgaNAn 14084005a tatra pUjAM yathAnyAyaM pratigRhya sa pANDavaH 14084005c punar AvRtya kaunteyo dazArNAn agamat tadA 14084006a tatra citrAGgado nAma balavAn vasudhAdhipaH 14084006c tena yuddham abhUt tasya vijayasyAtibhairavam 14084007a taM cApi vazam AnIya kirITI puruSarSabhaH 14084007c niSAdarAjJo viSayam ekalavyasya jagmivAn 14084008a ekalavyasutaz cainaM yuddhena jagRhe tadA 14084008c tataz cakre niSAdaiH sa saMgrAmaM romaharSaNam 14084009a tatas tam api kaunteyaH samareSv aparAjitaH 14084009c jigAya samare vIro yajJavighnArtham udyatam 14084010a sa taM jitvA mahArAja naiSAdiM pAkazAsaniH 14084010c arcitaH prayayau bhUyo dakSiNaM salilArNavam 14084011a tatrApi draviDair andhrai raudrair mAhiSakair api 14084011c tathA kollagireyaiz ca yuddham AsIt kirITinaH 14084012a turagasya vazenAtha surASTrAn abhito yayau 14084012c gokarNam api cAsAdya prabhAsam api jagmivAn 14084013a tato dvAravatIM ramyAM vRSNivIrAbhirakSitAm 14084013c AsasAda hayaH zrImAn kururAjasya yajJiyaH 14084014a tam unmathya hayazreSThaM yAdavAnAM kumArakAH 14084014c prayayus tAMs tadA rAjann ugraseno nyavArayat 14084015a tataH puryA viniSkramya vRSNyandhakapatis tadA 14084015c sahito vasudevena mAtulena kirITinaH 14084016a tau sametya kuruzreSThaM vidhivat prItipUrvakam 14084016c parayA bharatazreSThaM pUjayA samavasthitau 14084016e tatas tAbhyAm anujJAto yayau yena hayo gataH 14084017a tataH sa pazcimaM dezaM samudrasya tadA hayaH 14084017c krameNa vyacarat sphItaM tataH paJcanadaM yayau 14084018a tasmAd api sa kauravya gAndhAraviSayaM hayaH 14084018c vicacAra yathAkAmaM kaunteyAnugatas tadA 14084019a tatra gAndhArarAjena yuddham AsIn mahAtmanaH 14084019c ghoraM zakuniputreNa pUrvavairAnusAriNA 14085001 vaizaMpAyana uvAca 14085001a zakunes tu suto vIro gAndhArANAM mahArathaH 14085001c pratyudyayau guDAkezaM sainyena mahatA vRtaH 14085001e hastyazvarathapUrNena patAkAdhvajamAlinA 14085002a amRSyamANAs te yodhA nRpateH zakuner vadham 14085002c abhyayuH sahitAH pArthaM pragRhItazarAsanAH 14085003a tAn uvAca sa dharmAtmA bIbhatsur aparAjitaH 14085003c yudhiSThirasya vacanaM na ca te jagRhur hitam 14085004a vAryamANAs tu pArthena sAntvapUrvam amarSitAH 14085004c parivArya hayaM jagmus tataz cukrodha pANDavaH 14085005a tataH zirAMsi dIptAgrais teSAM ciccheda pANDavaH 14085005c kSurair gANDIvanirmuktair nAtiyatnAd ivArjunaH 14085006a te vadhyamAnAH pArthena hayam utsRjya saMbhramAt 14085006c nyavartanta mahArAja zaravarSArditA bhRzam 14085007a vitudyamAnas taiz cApi gAndhAraiH pANDavarSabhaH 14085007c AdizyAdizya tejasvI zirAMsy eSAM nyapAtayat 14085008a vadhyamAneSu teSv Ajau gAndhAreSu samantataH 14085008c sa rAjA zakuneH putraH pANDavaM pratyavArayat 14085009a taM yudhyamAnaM rAjAnaM kSatradharme vyavasthitam 14085009c pArtho 'bravIn na me vadhyA rAjAno rAjazAsanAt 14085009e alaM yuddhena te vIra na te 'sty adya parAjayaH 14085010a ity uktas tad anAdRtya vAkyam ajJAnamohitaH 14085010c sa zakrasamakarmANam avAkirata sAyakaiH 14085011a tasya pArthaH zirastrANam ardhacandreNa patriNA 14085011c apAharad asaMbhrAnto jayadrathaziro yathA 14085012a tad dRSTvA vismayaM jagmur gAndhArAH sarva eva te 14085012c icchatA tena na hato rAjety api ca te viduH 14085013a gAndhArarAjaputras tu palAyanakRtakSaNaH 14085013c babhau tair eva sahitas trastaiH kSudramRgair iva 14085014a teSAM tu tarasA pArthas tatraiva paridhAvatAm 14085014c vijahArottamAGgAni bhallaiH saMnataparvabhiH 14085015a ucchritAMs tu bhujAn ke cin nAbudhyanta zarair hRtAn 14085015c zarair gANDIvanirmuktaiH pRthubhiH pArthacoditaiH 14085016a saMbhrAntanaranAgAzvam atha tad vidrutaM balam 14085016c hatavidhvastabhUyiSTham Avartata muhur muhuH 14085017a na hy adRzyanta vIrasya ke cid agre 'gryakarmaNaH 14085017c ripavaH pAtyamAnA vai ye saheyur mahAzarAn 14085018a tato gAndhArarAjasya mantrivRddhapuraHsarA 14085018c jananI niryayau bhItA puraskRtyArghyam uttamam 14085019a sA nyavArayad avyagrA taM putraM yuddhadurmadam 14085019c prasAdayAm Asa ca taM jiSNum akliSTakAriNam 14085020a tAM pUjayitvA kaunteyaH prasAdam akarot tadA 14085020c zakunez cApi tanayaM sAntvayann idam abravIt 14085021a na me priyaM mahAbAho yat te buddhir iyaM kRtA 14085021c pratiyoddhum amitraghna bhrAtaiva tvaM mamAnagha 14085022a gAndhArIM mAtaraM smRtvA dhRtarASTrakRtena ca 14085022c tena jIvasi rAjaMs tvaM nihatAs tv anugAs tava 14085023a maivaM bhUH zAmyatAM vairaM mA te bhUd buddhir IdRzI 14085023c AgantavyaM parAM caitrIm azvamedhe nRpasya naH 14086001 vaizaMpAyana uvAca 14086001a ity uktvAnuyayau pArtho hayaM taM kAmacAriNam 14086001c nyavartata tato vAjI yena nAgAhvayaM puram 14086002a taM nivRttaM tu zuzrAva cAreNaiva yudhiSThiraH 14086002c zrutvArjunaM kuzalinaM sa ca hRSTamanAbhavat 14086003a vijayasya ca tat karma gAndhAraviSaye tadA 14086003c zrutvAnyeSu ca dezeSu sa suprIto 'bhavan nRpaH 14086004a etasminn eva kAle tu dvAdazIM mAghapAkSikIm 14086004c iSTaM gRhItvA nakSatraM dharmarAjo yudhiSThiraH 14086005a samAnAyya mahAtejAH sarvAn bhrAtqn mahAmanAH 14086005c bhImaM ca nakulaM caiva sahadevaM ca kauravaH 14086006a provAcedaM vacaH kAle tadA dharmabhRtAM varaH 14086006c Amantrya vadatAM zreSTho bhImaM bhImaparAkramam 14086007a AyAti bhImasenAsau sahAzvena tavAnujaH 14086007c yathA me puruSAH prAhur ye dhanaMjayasAriNaH 14086008a upasthitaz ca kAlo 'yam abhito vartate hayaH 14086008c mAghI ca paurNamAsIyaM mAsaH zeSo vRkodara 14086009a tat prasthApyantu vidvAMso brAhmaNA vedapAragAH 14086009c vAjimedhArthasiddhyarthaM dezaM pazyantu yajJiyam 14086010a ity uktaH sa tu tac cakre bhImo nRpatizAsanam 14086010c hRSTaH zrutvA narapater AyAntaM savyasAcinam 14086011a tato yayau bhImasenaH prAjJaiH sthapatibhiH saha 14086011c brAhmaNAn agrataH kRtvA kuzalAn yajJakarmasu 14086012a taM sazAlacayagrAmaM saMpratolIviTaGkinam 14086012c mApayAm Asa kauravyo yajJavATaM yathAvidhi 14086013a sadaH sapatnIsadanaM sAgnIdhram api cottaram 14086013c kArayAm Asa vidhivan maNihemavibhUSitam 14086014a stambhAn kanakacitrAMz ca toraNAni bRhanti ca 14086014c yajJAyatanadezeSu dattvA zuddhaM ca kAJcanam 14086015a antaHpurANi rAjJAM ca nAnAdezanivAsinAm 14086015c kArayAm Asa dharmAtmA tatra tatra yathAvidhi 14086016a brAhmaNAnAM ca vezmAni nAnAdezasameyuSAm 14086016c kArayAm Asa bhImaH sa vividhAni hy anekazaH 14086017a tathA saMpreSayAm Asa dUtAn nRpatizAsanAt 14086017c bhImaseno mahArAja rAjJAm akliSTakarmaNAm 14086018a te priyArthaM kurupater Ayayur nRpasattamAH 14086018c ratnAny anekAny AdAya striyo 'zvAn AyudhAni ca 14086019a teSAM nivizatAM teSu zibireSu sahasrazaH 14086019c nardataH sAgarasyeva zabdo divam ivAspRzat 14086020a teSAm abhyAgatAnAM sa rAjA rAjIvalocanaH 14086020c vyAdidezAnnapAnAni zayyAz cApy atimAnuSAH 14086021a vAhanAnAM ca vividhAH zAlAH zAlIkSugorasaiH 14086021c upetAH puruSavyAghra vyAdideza sa dharmarAT 14086022a tathA tasmin mahAyajJe dharmarAjasya dhImataH 14086022c samAjagmur munigaNA bahavo brahmavAdinaH 14086023a ye ca dvijAtipravarAs tatrAsan pRthivIpate 14086023c samAjagmuH saziSyAMs tAn pratijagrAha kauravaH 14086024a sarvAMz ca tAn anuyayau yAvad AvasathAd iti 14086024c svayam eva mahAtejA dambhaM tyaktvA yudhiSThiraH 14086025a tataH kRtvA sthapatayaH zilpino 'nye ca ye tadA 14086025c kRtsnaM yajJavidhiM rAjan dharmarAjJe nyavedayan 14086026a tac chrutvA dharmarAjaH sa kRtaM sarvam aninditam 14086026c hRSTarUpo 'bhavad rAjA saha bhrAtRbhir acyutaH 14087001 vaizaMpAyana uvAca 14087001a tasmin yajJe pravRtte tu vAgmino hetuvAdinaH 14087001c hetuvAdAn bahUn prAhuH parasparajigISavaH 14087002a dadRzus taM nRpatayo yajJasya vidhim uttamam 14087002c devendrasyeva vihitaM bhImena kurunandana 14087003a dadRzus toraNAny atra zAtakumbhamayAni te 14087003c zayyAsanavihArAMz ca subahUn ratnabhUSitAn 14087004a ghaTAn pAtrIH kaTAhAni kalazAn vardhamAnakAn 14087004c na hi kiM cid asauvarNam apazyaMs tatra pArthivAH 14087005a yUpAMz ca zAstrapaThitAn dAravAn hemabhUSitAn 14087005c upakLptAn yathAkAlaM vidhivad bhUrivarcasaH 14087006a sthalajA jalajA ye ca pazavaH ke cana prabho 14087006c sarvAn eva samAnItAMs tAn apazyanta te nRpAH 14087007a gAz caiva mahiSIz caiva tathA vRddhAH striyo 'pi ca 14087007c audakAni ca sattvAni zvApadAni vayAMsi ca 14087008a jarAyujAny aNDajAni svedajAny udbhidAni ca 14087008c parvatAnUpavanyAni bhUtAni dadRzuz ca te 14087009a evaM pramuditaM sarvaM pazugodhanadhAnyataH 14087009c yajJavATaM nRpA dRSTvA paraM vismayam Agaman 14087009e brAhmaNAnAM vizAM caiva bahumRSTAnnam Rddhimat 14087010a pUrNe zatasahasre tu viprANAM tatra bhuJjatAm 14087010c dundubhir meghanirghoSo muhur muhur atADyata 14087011a vinanAdAsakRt so 'tha divase divase tadA 14087011c evaM sa vavRte yajJo dharmarAjasya dhImataH 14087012a annasya bahavo rAjann utsargAH parvatopamAH 14087012c dadhikulyAz ca dadRzuH sarpiSaz ca hradAJjanAH 14087013a jambUdvIpo hi sakalo nAnAjanapadAyutaH 14087013c rAjann adRzyataikastho rAjJas tasmin mahAkratau 14087014a tatra jAtisahasrANi puruSANAM tatas tataH 14087014c gRhItvA dhanam Ajagmur bahUni bharatarSabha 14087015a rAjAnaH sragviNaz cApi sumRSTamaNikuNDalAH 14087015c paryaveSan dvijAgryAMs tAJ zatazo 'tha sahasrazaH 14087016a vividhAny annapAnAni puruSA ye 'nuyAyinaH 14087016c teSAM nRpopabhojyAni brAhmaNebhyo daduH sma te 14088001 vaizaMpAyana uvAca 14088001a samAgatAn vedavido rAjJaz ca pRthivIzvarAn 14088001c dRSTvA yudhiSThiro rAjA bhImasenam athAbravIt 14088002a upayAtA naravyAghrA ya ime jagadIzvarAH 14088002c eteSAM kriyatAM pUjA pUjArhA hi narezvarAH 14088003a ity uktaH sa tathA cakre narendreNa yazasvinA 14088003c bhImaseno mahAtejA yamAbhyAM saha bhArata 14088004a athAbhyagacchad govindo vRSNibhiH saha dharmajam 14088004c baladevaM puraskRtya sarvaprANabhRtAM varaH 14088005a yuyudhAnena sahitaH pradyumnena gadena ca 14088005c nizaThenAtha sAmbena tathaiva kRtavarmaNA 14088006a teSAm api parAM pUjAM cakre bhImo mahAbhujaH 14088006c vivizus te ca vezmAni ratnavanti nararSabhAH 14088007a yudhiSThirasamIpe tu kathAnte madhusUdanaH 14088007c arjunaM kathayAm Asa bahusaMgrAmakarzitam 14088008a sa taM papraccha kaunteyaH punaH punar ariMdamam 14088008c dharmarAD bhrAtaraM jiSNuM samAcaSTa jagatpatiH 14088009a Agamad dvArakAvAsI mamAptaH puruSo nRpa 14088009c yo 'drAkSIt pANDavazreSThaM bahusaMgrAmakarzitam 14088010a samIpe ca mahAbAhum AcaSTa ca mama prabho 14088010c kuru kAryANi kaunteya hayamedhArthasiddhaye 14088011a ity uktaH pratyuvAcainaM dharmarAjo yudhiSThiraH 14088011c diSTyA sa kuzalI jiSNur upayAti ca mAdhava 14088012a tava yat saMdidezAsau pANDavAnAM balAgraNIH 14088012c tad AkhyAtum ihecchAmi bhavatA yadunandana 14088013a ity ukte rAjazArdUla vRSNyandhakapatis tadA 14088013c provAcedaM vaco vAgmI dharmAtmAnaM yudhiSThiram 14088014a idam Aha mahArAja pArthavAkyaM naraH sa mAm 14088014c vAcyo yudhiSThiraH kRSNa kAle vAkyam idaM mama 14088015a AgamiSyanti rAjAnaH sarvataH kauravAn prati 14088015c teSAm ekaikazaH pUjA kAryety etat kSamaM hi naH 14088016a ity etad vacanAd rAjA vijJApyo mama mAnada 14088016c na tad AtyayikaM hi syAd yad arghyAnayane bhavet 14088017a kartum arhati tad rAjA bhavAMz cApy anumanyatAm 14088017c rAjadveSAd vinazyeyur nemA rAjan prajAH punaH 14088018a idam anyac ca kaunteya vacaH sa puruSo 'bravIt 14088018c dhanaMjayasya nRpate tan me nigadataH zRNu 14088019a upayAsyati yajJaM no maNipUrapatir nRpaH 14088019c putro mama mahAtejA dayito babhruvAhanaH 14088020a taM bhavAn madapekSArthaM vidhivat pratipUjayet 14088020c sa hi bhakto 'nuraktaz ca mama nityam iti prabho 14088021a ity etad vacanaM zrutvA dharmarAjo yudhiSThiraH 14088021c abhinandyAsya tad vAkyam idaM vacanam abravIt 14089001 yudhiSThira uvAca 14089001a zrutaM priyam idaM kRSNa yat tvam arhasi bhASitum 14089001c tan me 'mRtarasaprakhyaM mano hlAdayate vibho 14089002a bahUni kila yuddhAni vijayasya narAdhipaiH 14089002c punar Asan hRSIkeza tatra tatreti me zrutam 14089003a mannimittaM hi sa sadA pArthaH sukhavivarjitaH 14089003c atIva vijayo dhImAn iti me dUyate manaH 14089004a saMcintayAmi vArSNeya sadA kuntIsutaM rahaH 14089004c kiM nu tasya zarIre 'sti sarvalakSaNapUjite 14089004e aniSTaM lakSaNaM kRSNa yena duHkhAny upAznute 14089005a atIva duHkhabhAgI sa satataM kuntinandanaH 14089005c na ca pazyAmi bIbhatsor nindyaM gAtreSu kiM cana 14089005e zrotavyaM cen mayaitad vai tan me vyAkhyAtum arhasi 14089006a ity uktaH sa hRSIkezo dhyAtvA sumahad antaram 14089006c rAjAnaM bhojarAjanyavardhano viSNur abravIt 14089007a na hy asya nRpate kiM cid aniSTam upalakSaye 14089007c Rte puruSasiMhasya piNDike 'syAtikAyataH 14089008a tAbhyAM sa puruSavyAghro nityam adhvasu yujyate 14089008c na hy anyad anupazyAmi yenAsau duHkhabhAg jayaH 14089009a ity uktaH sa kuruzreSThas tathyaM kRSNena dhImatA 14089009c provAca vRSNizArdUlam evam etad iti prabho 14089010a kRSNA tu draupadI kRSNaM tiryak sAsUyam aikSata 14089010c pratijagrAha tasyAs taM praNayaM cApi kezihA 14089010e sakhyuH sakhA hRSIkezaH sAkSAd iva dhanaMjayaH 14089011a tatra bhImAdayas te tu kuravo yAdavAs tathA 14089011c remuH zrutvA vicitrArthA dhanaMjayakathA vibho 14089012a tathA kathayatAm eva teSAm arjunasaMkathAH 14089012c upAyAd vacanAn martyo vijayasya mahAtmanaH 14089013a so 'bhigamya kuruzreSThaM namaskRtya ca buddhimAn 14089013c upAyAtaM naravyAghram arjunaM pratyavedayat 14089014a tac chrutvA nRpatis tasya harSabASpAkulekSaNaH 14089014c priyAkhyAnanimittaM vai dadau bahu dhanaM tadA 14089015a tato dvitIye divase mahAJ zabdo vyavardhata 14089015c AyAti puruSavyAghre pANDavAnAM dhuraMdhare 14089016a tato reNuH samudbhUto vibabhau tasya vAjinaH 14089016c abhito vartamAnasya yathoccaiHzravasas tathA 14089017a tatra harSakalA vAco narANAM zuzruve 'rjunaH 14089017c diSTyAsi pArtha kuzalI dhanyo rAjA yudhiSThiraH 14089018a ko 'nyo hi pRthivIM kRtsnAm avajitya sapArthivAm 14089018c cArayitvA hayazreSTham upAyAyAd Rte 'rjunam 14089019a ye vyatItA mahAtmAno rAjAnaH sagarAdayaH 14089019c teSAm apIdRzaM karma na kiM cid anuzuzruma 14089020a naitad anye kariSyanti bhaviSyAH pRthivIkSitaH 14089020c yat tvaM kurukulazreSTha duSkaraM kRtavAn iha 14089021a ity evaM vadatAM teSAM nqNAM zrutisukhA giraH 14089021c zRNvan viveza dharmAtmA phalguno yajJasaMstaram 14089022a tato rAjA sahAmAtyaH kRSNaz ca yadunandanaH 14089022c dhRtarASTraM puraskRtya te taM pratyudyayus tadA 14089023a so 'bhivAdya pituH pAdau dharmarAjasya dhImataH 14089023c bhImAdIMz cApi saMpUjya paryaSvajata kezavam 14089024a taiH sametyArcitas tAn sa pratyarcya ca yathAvidhi 14089024c vizazrAmAtha dharmAtmA tIraM labdhveva pAragaH 14089025a etasminn eva kAle tu sa rAjA babhruvAhanaH 14089025c mAtRbhyAM sahito dhImAn kurUn abhyAjagAma ha 14089026a sa sametya kurUn sarvAn sarvais tair abhinanditaH 14089026c praviveza pitAmahyAH kuntyA bhavanam uttamam 14090001 vaizaMpAyana uvAca 14090001a sa pravizya yathAnyAyaM pANDavAnAM nivezanam 14090001c pitAmahIm abhyavadat sAmnA paramavalgunA 14090002a tathA citrAGgadA devI kauravyasyAtmajApi ca 14090002c pRthAM kRSNAM ca sahite vinayenAbhijagmatuH 14090002e subhadrAM ca yathAnyAyaM yAz cAnyAH kuruyoSitaH 14090003a dadau kuntI tatas tAbhyAM ratnAni vividhAni ca 14090003c draupadI ca subhadrA ca yAz cApy anyA daduH striyaH 14090004a USatus tatra te devyau mahArhazayanAsane 14090004c supUjite svayaM kuntyA pArthasya priyakAmyayA 14090005a sa ca rAjA mahAvIryaH pUjito babhruvAhanaH 14090005c dhRtarASTraM mahIpAlam upatasthe yathAvidhi 14090006a yudhiSThiraM ca rAjAnaM bhImAdIMz cApi pANDavAn 14090006c upagamya mahAtejA vinayenAbhyavAdayat 14090007a sa taiH premNA pariSvaktaH pUjitaz ca yathAvidhi 14090007c dhanaM cAsmai dadur bhUri prIyamANA mahArathAH 14090008a tathaiva sa mahIpAlaH kRSNaM cakragadAdharam 14090008c pradyumna iva govindaM vinayenopatasthivAn 14090009a tasmai kRSNo dadau rAjJe mahArham abhipUjitam 14090009c rathaM hemapariSkAraM divyAzvayujam uttamam 14090010a dharmarAjaz ca bhImaz ca yamajau phalgunas tathA 14090010c pRthak pRthag atIvainaM mAnArhaM samapUjayan 14090011a tatas tRtIye divase satyavatyAH suto muniH 14090011c yudhiSThiraM samabhyetya vAgmI vacanam abravIt 14090012a adya prabhRti kaunteya yajasva samayo hi te 14090012c muhUrto yajJiyaH prAptaz codayanti ca yAjakAH 14090013a ahIno nAma rAjendra kratus te 'yaM vikalpavAn 14090013c bahutvAt kAJcanasyAsya khyAto bahusuvarNakaH 14090014a evam eva mahArAja dakSiNAM triguNAM kuru 14090014c tritvaM vrajatu te rAjan brAhmaNA hy atra kAraNam 14090015a trIn azvamedhAn atra tvaM saMprApya bahudakSiNAn 14090015c jJAtivadhyAkRtaM pApaM prahAsyasi narAdhipa 14090016a pavitraM paramaM hy etat pAvanAnAM ca pAvanam 14090016c yad azvamedhAvabhRthaM prApsyase kurunandana 14090017a ity uktaH sa tu tejasvI vyAsenAmitatejasA 14090017c dIkSAM viveza dharmAtmA vAjimedhAptaye tadA 14090017e narAdhipaH prAyajata vAjimedhaM mahAkratum 14090018a tatra vedavido rAjaMz cakruH karmANi yAjakAH 14090018c parikramantaH zAstrajJA vidhivat sAdhuzikSitAH 14090019a na teSAM skhalitaM tatra nAsId apahutaM tathA 14090019c kramayuktaM ca yuktaM ca cakrus tatra dvijarSabhAH 14090020a kRtvA pravargyaM dharmajJA yathAvad dvijasattamAH 14090020c cakrus te vidhivad rAjaMs tathaivAbhiSavaM dvijAH 14090021a abhiSUya tato rAjan somaM somapasattamAH 14090021c savanAny AnupUrvyeNa cakruH zAstrAnusAriNaH 14090022a na tatra kRpaNaH kaz cin na daridro babhUva ha 14090022c kSudhito duHkhito vApi prAkRto vApi mAnavaH 14090023a bhojanaM bhojanArthibhyo dApayAm Asa nityadA 14090023c bhImaseno mahAtejAH satataM rAjazAsanAt 14090024a saMstare kuzalAz cApi sarvakarmANi yAjakAH 14090024c divase divase cakrur yathAzAstrArthacakSuSaH 14090025a nASaDaGgavid atrAsIt sadasyas tasya dhImataH 14090025c nAvrato nAnupAdhyAyo na ca vAdAkSamo dvijaH 14090026a tato yUpocchraye prApte SaD bailvAn bharatarSabha 14090026c khAdirAn bilvasamitAMs tAvataH sarvavarNinaH 14090027a devadArumayau dvau tu yUpau kurupateH kratau 14090027c zleSmAtakamayaM caikaM yAjakAH samakArayan 14090028a zobhArthaM cAparAn yUpAn kAJcanAn puruSarSabha 14090028c sa bhImaH kArayAm Asa dharmarAjasya zAsanAt 14090029a te vyarAjanta rAjarSe vAsobhir upazobhitAH 14090029c narendrAbhigatA devAn yathA saptarSayo divi 14090030a iSTakAH kAJcanIz cAtra cayanArthaM kRtAbhavan 14090030c zuzubhe cayanaM tatra dakSasyeva prajApateH 14090031a catuzcityaH sa tasyAsId aSTAdazakarAtmakaH 14090031c sa rukmapakSo nicitas triguNo garuDAkRtiH 14090032a tato niyuktAH pazavo yathAzAstraM manISibhiH 14090032c taM taM devaM samuddizya pakSiNaH pazavaz ca ye 14090033a RSabhAH zAstrapaThitAs tathA jalacarAz ca ye 14090033c sarvAMs tAn abhyayuJjaMs te tatrAgnicayakarmaNi 14090034a yUpeSu niyataM cAsIt pazUnAM trizataM tathA 14090034c azvaratnottaraM rAjJaH kaunteyasya mahAtmanaH 14090035a sa yajJaH zuzubhe tasya sAkSAd devarSisaMkulaH 14090035c gandharvagaNasaMkIrNaH zobhito 'psarasAM gaNaiH 14090036a sa kiMpuruSagItaiz ca kiMnarair upazobhitaH 14090036c siddhavipranivAsaiz ca samantAd abhisaMvRtaH 14090037a tasmin sadasi nityAs tu vyAsaziSyA dvijottamAH 14090037c sarvazAstrapraNetAraH kuzalA yajJakarmasu 14090038a nAradaz ca babhUvAtra tumburuz ca mahAdyutiH 14090038c vizvAvasuz citrasenas tathAnye gItakovidAH 14090039a gandharvA gItakuzalA nRtteSu ca vizAradAH 14090039c ramayanti sma tAn viprAn yajJakarmAntareSv atha 14091001 vaizaMpAyana uvAca 14091001a zamayitvA pazUn anyAn vidhivad dvijasattamAH 14091001c turagaM taM yathAzAstram Alabhanta dvijAtayaH 14091002a tataH saMjJApya turagaM vidhivad yAjakarSabhAH 14091002c upasaMvezayan rAjaMs tatas tAM drupadAtmajAm 14091002e kalAbhis tisRbhI rAjan yathAvidhi manasvinIm 14091003a uddhRtya tu vapAM tasya yathAzAstraM dvijarSabhAH 14091003c zrapayAm Asur avyagrAH zAstravad bharatarSabha 14091004a taM vapAdhUmagandhaM tu dharmarAjaH sahAnujaH 14091004c upAjighrad yathAnyAyaM sarvapApmApahaM tadA 14091005a ziSTAny aGgAni yAny AsaMs tasyAzvasya narAdhipa 14091005c tAny agnau juhuvur dhIrAH samastAH SoDazartvijaH 14091006a saMsthApyaivaM tasya rAjJas taM kratuM zakratejasaH 14091006c vyAsaH saziSyo bhagavAn vardhayAm Asa taM nRpam 14091007a tato yudhiSThiraH prAdAt sadasyebhyo yathAvidhi 14091007c koTIsahasraM niSkANAM vyAsAya tu vasuMdharAm 14091008a pratigRhya dharAM rAjan vyAsaH satyavatIsutaH 14091008c abravId bharatazreSThaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 14091009a pRthivI bhavatas tv eSA saMnyastA rAjasattama 14091009c niSkrayo dIyatAM mahyaM brAhmaNA hi dhanArthinaH 14091010a yudhiSThiras tu tAn viprAn pratyuvAca mahAmanAH 14091010c bhrAtRbhiH sahito dhImAn madhye rAjJAM mahAtmanAm 14091011a azvamedhe mahAyajJe pRthivI dakSiNA smRtA 14091011c arjunena jitA seyam RtvigbhyaH prApitA mayA 14091012a vanaM pravekSye viprendrA vibhajadhvaM mahIm imAm 14091012c caturdhA pRthivIM kRtvA cAturhotrapramANataH 14091013a nAham AdAtum icchAmi brahmasvaM munisattamAH 14091013c idaM hi me mataM nityaM bhrAtqNAM ca mamAnaghAH 14091014a ity uktavati tasmiMs te bhrAtaro draupadI ca sA 14091014c evam etad iti prAhus tad abhUd romaharSaNam 14091015a tato 'ntarikSe vAg AsIt sAdhu sAdhv iti bhArata 14091015c tathaiva dvijasaMghAnAM zaMsatAM vibabhau svanaH 14091016a dvaipAyanas tathoktas tu punar eva yudhiSThiram 14091016c uvAca madhye viprANAm idaM saMpUjayan muniH 14091017a dattaiSA bhavatA mahyaM tAM te pratidadAmy aham 14091017c hiraNyaM dIyatAm ebhyo dvijAtibhyo dharAstu te 14091018a tato 'bravId vAsudevo dharmarAjaM yudhiSThiram 14091018c yathAha bhagavAn vyAsas tathA tat kartum arhasi 14091019a ity uktaH sa kuruzreSThaH prItAtmA bhrAtRbhiH saha 14091019c koTikoTikRtAM prAdAd dakSiNAM triguNAM kratoH 14091020a na kariSyati tal loke kaz cid anyo narAdhipaH 14091020c yat kRtaM kurusiMhena maruttasyAnukurvatA 14091021a pratigRhya tu tad dravyaM kRSNadvaipAyanaH prabhuH 14091021c RtvigbhyaH pradadau vidvAMz caturdhA vyabhajaMz ca te 14091022a pRthivyA niSkrayaM dattvA tad dhiraNyaM yudhiSThiraH 14091022c dhUtapApmA jitasvargo mumude bhrAtRbhiH saha 14091023a Rtvijas tam aparyantaM suvarNanicayaM tadA 14091023c vyabhajanta dvijAtibhyo yathotsAhaM yathAbalam 14091024a yajJavATe tu yat kiM cid dhiraNyam api bhUSaNam 14091024c toraNAni ca yUpAMz ca ghaTAH pAtrIs tatheSTakAH 14091024e yudhiSThirAbhyanujJAtAH sarvaM tad vyabhajan dvijAH 14091025a anantaraM brAhmaNebhyaH kSatriyA jahrire vasu 14091025c tathA viTzUdrasaMghAz ca tathAnye mlecchajAtayaH 14091025e kAlena mahatA jahrus tat suvarNaM tatas tataH 14091026a tatas te brAhmaNAH sarve muditA jagmur AlayAn 14091026c tarpitA vasunA tena dharmarAjJA mahAtmanA 14091027a svam aMzaM bhagavAn vyAsaH kuntyai pAdAbhivAdanAt 14091027c pradadau tasya mahato hiraNyasya mahAdyutiH 14091028a zvazurAt prItidAyaM taM prApya sA prItamAnasA 14091028c cakAra puNyaM loke tu sumahAntaM pRthA tadA 14091029a gatvA tv avabhRthaM rAjA vipApmA bhrAtRbhiH saha 14091029c sabhAjyamAnaH zuzubhe mahendro daivatair iva 14091030a pANDavAz ca mahIpAlaiH sametaiH saMvRtAs tadA 14091030c azobhanta mahArAja grahAs tArAgaNair iva 14091031a rAjabhyo 'pi tataH prAdAd ratnAni vividhAni ca 14091031c gajAn azvAn alaMkArAn striyo vastrANi kAJcanam 14091032a tad dhanaugham aparyantaM pArthaH pArthivamaNDale 14091032c visRjaJ zuzubhe rAjA yathA vaizravaNas tathA 14091033a AnAyya ca tathA vIraM rAjAnaM babhruvAhanam 14091033c pradAya vipulaM vittaM gRhAn prAsthApayat tadA 14091034a duHzalAyAz ca taM pautraM bAlakaM pArthivarSabha 14091034c svarAjye pitRbhir gupte prItyA samabhiSecayat 14091035a rAjJaz caivApi tAn sarvAn suvibhaktAn supUjitAn 14091035c prasthApayAm Asa vazI kururAjo yudhiSThiraH 14091036a evaM babhUva yajJaH sa dharmarAjasya dhImataH 14091036c bahvannadhanaratnaughaH surAmaireyasAgaraH 14091037a sarpiHpaGkA hradA yatra bahavaz cAnnaparvatAH 14091037c rasAlAkardamAH kulyA babhUvur bharatarSabha 14091038a bhakSyaSANDavarAgANAM kriyatAM bhujyatAm iti 14091038c pazUnAM vadhyatAM cApi nAntas tatra sma dRzyate 14091039a mattonmattapramuditaM pragItayuvatIjanam 14091039c mRdaGgazaGkhazabdaiz ca manoramam abhUt tadA 14091040a dIyatAM bhujyatAM ceti divArAtram avAritam 14091040c taM mahotsavasaMkAzam atihRSTajanAkulam 14091040e kathayanti sma puruSA nAnAdezanivAsinaH 14091041a varSitvA dhanadhArAbhiH kAmai ratnair dhanais tathA 14091041c vipApmA bharatazreSThaH kRtArthaH prAvizat puram 14092001 janamejaya uvAca 14092001a pitAmahasya me yajJe dharmaputrasya dhImataH 14092001c yad Azcaryam abhUt kiM cit tad bhavAn vaktum arhati 14092002 vaizaMpAyana uvAca 14092002a zrUyatAM rAjazArdUla mahad Azcaryam uttamam 14092002c azvamedhe mahAyajJe nivRtte yad abhUd vibho 14092003a tarpiteSu dvijAgryeSu jJAtisaMbandhibandhuSu 14092003c dInAndhakRpaNe cApi tadA bharatasattama 14092004a ghuSyamANe mahAdAne dikSu sarvAsu bhArata 14092004c patatsu puSpavarSeSu dharmarAjasya mUrdhani 14092005a bilAn niSkramya nakulo rukmapArzvas tadAnagha 14092005c vajrAzanisamaM nAdam amuJcata vizAM pate 14092006a sakRd utsRjya taM nAdaM trAsayAno mRgadvijAn 14092006c mAnuSaM vacanaM prAha dhRSTo bilazayo mahAn 14092007a saktuprasthena vo nAyaM yajJas tulyo narAdhipAH 14092007c uJchavRtter vadAnyasya kurukSetranivAsinaH 14092008a tasya tad vacanaM zrutvA nakulasya vizAM pate 14092008c vismayaM paramaM jagmuH sarve te brAhmaNarSabhAH 14092009a tataH sametya nakulaM paryapRcchanta te dvijAH 14092009c kutas tvaM samanuprApto yajJaM sAdhusamAgamam 14092010a kiM balaM paramaM tubhyaM kiM zrutaM kiM parAyaNam 14092010c kathaM bhavantaM vidyAma yo no yajJaM vigarhase 14092011a avilupyAgamaM kRtsnaM vidhijJair yAjakaiH kRtam 14092011c yathAgamaM yathAnyAyaM kartavyaM ca yathAkRtam 14092012a pUjArhAH pUjitAz cAtra vidhivac chAstracakSuSA 14092012c mantrapUtaM hutaz cAgnir dattaM deyam amatsaram 14092013a tuSTA dvijarSabhAz cAtra dAnair bahuvidhair api 14092013c kSatriyAz ca suyuddhena zrAddhair api pitAmahAH 14092014a pAlanena vizas tuSTAH kAmais tuSTA varastriyaH 14092014c anukrozais tathA zUdrA dAnazeSaiH pRthagjanAH 14092015a jJAtisaMbandhinas tuSTAH zaucena ca nRpasya naH 14092015c devA havirbhiH puNyaiz ca rakSaNaiH zaraNAgatAH 14092016a yad atra tathyaM tad brUhi satyasaMdha dvijAtiSu 14092016c yathAzrutaM yathAdRSTaM pRSTo brAhmaNakAmyayA 14092017a zraddheyavAkyaH prAjJas tvaM divyaM rUpaM bibharSi ca 14092017c samAgataz ca viprais tvaM tattvato vaktum arhasi 14092018a iti pRSTo dvijais taiH sa prahasya nakulo 'bravIt 14092018c naiSAnRtA mayA vANI proktA darpeNa vA dvijAH 14092019a yan mayoktam idaM kiM cid yuSmAbhiz cApy upazrutam 14092019c saktuprasthena vo nAyaM yajJas tulyo narAdhipAH 14092019e uJchavRtter vadAnyasya kurukSetranivAsinaH 14092020a ity avazyaM mayaitad vo vaktavyaM dvijapuMgavAH 14092020c zRNutAvyagramanasaH zaMsato me dvijarSabhAH 14092021a anubhUtaM ca dRSTaM ca yan mayAdbhutam uttamam 14092021c uJchavRtter yathAvRttaM kurukSetranivAsinaH 14092022a svargaM yena dvijaH prAptaH sabhAryaH sasutasnuSaH 14092022c yathA cArdhaM zarIrasya mamedaM kAJcanIkRtam 14093001 nakula uvAca 14093001a hanta vo vartayiSyAmi dAnasya paramaM phalam 14093001c nyAyalabdhasya sUkSmasya vipradattasya yad dvijAH 14093002a dharmakSetre kurukSetre dharmajJair bahubhir vRte 14093002c uJchavRttir dvijaH kaz cit kApotir abhavat purA 14093003a sabhAryaH saha putreNa sasnuSas tapasi sthitaH 14093003c vadhUcaturtho vRddhaH sa dharmAtmA niyatendriyaH 14093004a SaSThe kAle tadA vipro bhuGkte taiH saha suvrataH 14093004c SaSThe kAle kadA cic ca tasyAhAro na vidyate 14093004e bhuGkte 'nyasmin kadA cit sa SaSThe kAle dvijottamaH 14093005a kapotadharmiNas tasya durbhikSe sati dAruNe 14093005c nAvidyata tadA viprAH saMcayas tAn nibodhata 14093005e kSINauSadhisamAvAyo dravyahIno 'bhavat tadA 14093006a kAle kAle 'sya saMprApte naiva vidyeta bhojanam 14093006c kSudhAparigatAH sarve prAtiSThanta tadA tu te 14093007a uJchaMs tadA zuklapakSe madhyaM tapati bhAskare 14093007c uSNArtaz ca kSudhArtaz ca sa vipras tapasi sthitaH 14093007e uJcham aprAptavAn eva sArdhaM parijanena ha 14093008a sa tathaiva kSudhAviSTaH spRSTvA toyaM yathAvidhi 14093008c kSapayAm Asa taM kAlaM kRcchraprANo dvijottamaH 14093009a atha SaSThe gate kAle yavaprastham upArjayat 14093009c yavaprasthaM ca te saktUn akurvanta tapasvinaH 14093010a kRtajapyAhvikAs te tu hutvA vahniM yathAvidhi 14093010c kuDavaM kuDavaM sarve vyabhajanta tapasvinaH 14093011a athAgacchad dvijaH kaz cid atithir bhuJjatAM tadA 14093011c te taM dRSTvAtithiM tatra prahRSTamanaso 'bhavan 14093012a te 'bhivAdya sukhapraznaM pRSTvA tam atithiM tadA 14093012c vizuddhamanaso dAntAH zraddhAdamasamanvitAH 14093013a anasUyavo gatakrodhAH sAdhavo gatamatsarAH 14093013c tyaktamAnA jitakrodhA dharmajJA dvijasattamAH 14093014a sabrahmacaryaM svaM gotraM samAkhyAya parasparam 14093014c kuTIM pravezayAm AsuH kSudhArtam atithiM tadA 14093015a idam arghyaM ca pAdyaM ca bRsI ceyaM tavAnagha 14093015c zucayaH saktavaz ceme niyamopArjitAH prabho 14093015e pratigRhNISva bhadraM te mayA dattA dvijottama 14093016a ity uktaH pratigRhyAtha saktUnAM kuDavaM dvijaH 14093016c bhakSayAm Asa rAjendra na ca tuSTiM jagAma saH 14093017a sa uJchavRttiH taM prekSya kSudhAparigataM dvijam 14093017c AhAraM cintayAm Asa kathaM tuSTo bhaved iti 14093018a tasya bhAryAbravId rAjan madbhAgo dIyatAm iti 14093018c gacchatv eSa yathAkAmaM saMtuSTo dvijasattamaH 14093019a iti bruvantIM tAM sAdhvIM dharmAtmA sa dvijarSabhaH 14093019c kSudhAparigatAM jJAtvA saktUMs tAn nAbhyanandata 14093020a jAnan vRddhAM kSudhArtAM ca zrAntAM glAnAM tapasvinIm 14093020c tvagasthibhUtAM vepantIM tato bhAryAm uvAca tAm 14093021a api kITapataMgAnAM mRgANAM caiva zobhane 14093021c striyo rakSyAz ca poSyAz ca naivaM tvaM vaktum arhasi 14093022a anukampito naro nAryA puSTo rakSita eva ca 14093022c prapated yazaso dIptAn na ca lokAn avApnuyAt 14093023a ity uktA sA tataH prAha dharmArthau nau samau dvija 14093023c saktuprasthacaturbhAgaM gRhANemaM prasIda me 14093024a satyaM ratiz ca dharmaz ca svargaz ca guNanirjitaH 14093024c strINAM patisamAdhInaM kAGkSitaM ca dvijottama 14093025a Rtur mAtuH pitur bIjaM daivataM paramaM patiH 14093025c bhartuH prasAdAt strINAM vai ratiH putraphalaM tathA 14093026a pAlanAd dhi patis tvaM me bhartAsi bharaNAn mama 14093026c putrapradAnAd varadas tasmAt saktUn gRhANa me 14093027a jarAparigato vRddhaH kSudhArto durbalo bhRzam 14093027c upavAsaparizrAnto yadA tvam api karzitaH 14093028a ity uktaH sa tayA saktUn pragRhyedaM vaco 'bravIt 14093028c dvija saktUn imAn bhUyaH pratigRhNISva sattama 14093029a sa tAn pragRhya bhuktvA ca na tuSTim agamad dvijaH 14093029c tam uJchavRttir AlakSya tataz cintAparo 'bhavat 14093030 putra uvAca 14093030a saktUn imAn pragRhya tvaM dehi viprAya sattama 14093030c ity evaM sukRtaM manye tasmAd etat karomy aham 14093031a bhavAn hi paripAlyo me sarvayatnair dvijottama 14093031c sAdhUnAM kAGkSitaM hy etat pitur vRddhasya poSaNam 14093032a putrArtho vihito hy eSa sthAvirye paripAlanam 14093032c zrutir eSA hi viprarSe triSu lokeSu vizrutA 14093033a prANadhAraNamAtreNa zakyaM kartuM tapas tvayA 14093033c prANo hi paramo dharmaH sthito deheSu dehinAm 14093034 pitovAca 14093034a api varSasahasrI tvaM bAla eva mato mama 14093034c utpAdya putraM hi pitA kRtakRtyo bhavaty uta 14093035a bAlAnAM kSud balavatI jAnAmy etad ahaM vibho 14093035c vRddho 'haM dhArayiSyAmi tvaM balI bhava putraka 14093036a jIrNena vayasA putra na mA kSud bAdhate 'pi ca 14093036c dIrghakAlaM tapas taptaM na me maraNato bhayam 14093037 putra uvAca 14093037a apatyam asmi te putras trANAt putro hi vizrutaH 14093037c AtmA putraH smRtas tasmAt trAhy AtmAnam ihAtmanA 14093038 pitovAca 14093038a rUpeNa sadRzas tvaM me zIlena ca damena ca 14093038c parIkSitaz ca bahudhA saktUn Adadmi te tataH 14093039a ity uktvAdAya tAn saktUn prItAtmA dvijasattamaH 14093039c prahasann iva viprAya sa tasmai pradadau tadA 14093040a bhuktvA tAn api saktUn sa naiva tuSTo babhUva ha 14093040c uJchavRttis tu savrIDo babhUva dvijasattamaH 14093041a taM vai vadhUH sthitA sAdhvI brAhmaNapriyakAmyayA 14093041c saktUn AdAya saMhRSTA guruM taM vAkyam abravIt 14093042a saMtAnAt tava saMtAnaM mama vipra bhaviSyati 14093042c saktUn imAn atithaye gRhItvA tvaM prayaccha me 14093043a tava prasavanirvRtyA mama lokAH kilAkSayAH 14093043c pautreNa tAn avApnoti yatra gatvA na zocati 14093044a dharmAdyA hi yathA tretA vahnitretA tathaiva ca 14093044c tathaiva putrapautrANAM svarge tretA kilAkSayA 14093045a pitqMs trANAt tArayati putra ity anuzuzruma 14093045c putrapautraiz ca niyataM sAdhulokAn upAznute 14093046 zvazura uvAca 14093046a vAtAtapavizIrNAGgIM tvAM vivarNAM nirIkSya vai 14093046c karzitAM suvratAcAre kSudhAvihvalacetasam 14093047a kathaM saktUn grahISyAmi bhUtvA dharmopaghAtakaH 14093047c kalyANavRtte kalyANi naivaM tvaM vaktum arhasi 14093048a SaSThe kAle vratavatIM zIlazaucasamanvitAm 14093048c kRcchravRttiM nirAhArAM drakSyAmi tvAM kathaM nv aham 14093049a bAlA kSudhArtA nArI ca rakSyA tvaM satataM mayA 14093049c upavAsaparizrAntA tvaM hi bAndhavanandinI 14093050 snuSovAca 14093050a guror mama gurus tvaM vai yato daivatadaivatam 14093050c devAtidevas tasmAt tvaM saktUn Adatsva me vibho 14093051a dehaH prANaz ca dharmaz ca zuzrUSArtham idaM guroH 14093051c tava vipra prasAdena lokAn prApsyAmy abhIpsitAn 14093052a avekSyA iti kRtvA tvaM dRDhabhaktyeti vA dvija 14093052c cintyA mameyam iti vA saktUn AdAtum arhasi 14093053 zvazura uvAca 14093053a anena nityaM sAdhvI tvaM zIlavRttena zobhase 14093053c yA tvaM dharmavratopetA guruvRttim avekSase 14093054a tasmAt saktUn grahISyAmi vadhUr nArhasi vaJcanAm 14093054c gaNayitvA mahAbhAge tvaM hi dharmabhRtAM varA 14093055a ity uktvA tAn upAdAya saktUn prAdAd dvijAtaye 14093055c tatas tuSTo 'bhavad vipras tasya sAdhor mahAtmanaH 14093056a prItAtmA sa tu taM vAkyam idam Aha dvijarSabham 14093056c vAgmI tadA dvijazreSTho dharmaH puruSavigrahaH 14093057a zuddhena tava dAnena nyAyopAttena yatnataH 14093057c yathAzakti vimuktena prIto 'smi dvijasattama 14093058a aho dAnaM ghuSyate te svarge svarganivAsibhiH 14093058c gaganAt puSpavarSaM ca pazyasva patitaM bhuvi 14093059a surarSidevagandharvA ye ca devapuraHsarAH 14093059c stuvanto devadUtAz ca sthitA dAnena vismitAH 14093060a brahmarSayo vimAnasthA brahmalokagatAz ca ye 14093060c kAGkSante darzanaM tubhyaM divaM gaccha dvijarSabha 14093061a pitRlokagatAH sarve tAritAH pitaras tvayA 14093061c anAgatAz ca bahavaH subahUni yugAni ca 14093062a brahmacaryeNa yajJena dAnena tapasA tathA 14093062c agahvareNa dharmeNa tasmAd gaccha divaM dvija 14093063a zraddhayA parayA yas tvaM tapaz carasi suvrata 14093063c tasmAd devAs tavAnena prItA dvijavarottama 14093064a sarvasvam etad yasmAt te tyaktaM zuddhena cetasA 14093064c kRcchrakAle tataH svargo jito 'yaM tava karmaNA 14093065a kSudhA nirNudati prajJAM dharmyAM buddhiM vyapohati 14093065c kSudhAparigatajJAno dhRtiM tyajati caiva ha 14093066a bubhukSAM jayate yas tu sa svargaM jayate dhruvam 14093066c yadA dAnarucir bhavati tadA dharmo na sIdati 14093067a anavekSya sutasnehaM kalatrasneham eva ca 14093067c dharmam eva guruM jJAtvA tRSNA na gaNitA tvayA 14093068a dravyAgamo nRNAM sUkSmaH pAtre dAnaM tataH param 14093068c kAlaH parataro dAnAc chraddhA cApi tataH parA 14093069a svargadvAraM susUkSmaM hi narair mohAn na dRzyate 14093069c svargArgalaM lobhabIjaM rAgaguptaM durAsadam 14093070a tat tu pazyanti puruSA jitakrodhA jitendriyAH 14093070c brAhmaNAs tapasA yuktA yathAzaktipradAyinaH 14093071a sahasrazaktiz ca zataM zatazaktir dazApi ca 14093071c dadyAd apaz ca yaH zaktyA sarve tulyaphalAH smRtAH 14093072a rantidevo hi nRpatir apaH prAdAd akiMcanaH 14093072c zuddhena manasA vipra nAkapRSThaM tato gataH 14093073a na dharmaH prIyate tAta dAnair dattair mahAphalaiH 14093073c nyAyalabdhair yathA sUkSmaiH zraddhApUtaiH sa tuSyati 14093074a gopradAnasahasrANi dvijebhyo 'dAn nRgo nRpaH 14093074c ekAM dattvA sa pArakyAM narakaM samavAptavAn 14093075a AtmamAMsapradAnena zibir auzInaro nRpaH 14093075c prApya puNyakRtA&l lokAn modate divi suvrataH 14093076a vibhave na nRNAM puNyaM svazaktyA svarjitaM satAm 14093076c na yajJair vividhair vipra yathAnyAyena saMcitaiH 14093077a krodho dAnaphalaM hanti lobhAt svargaM na gacchati 14093077c nyAyavRttir hi tapasA dAnavit svargam aznute 14093078a na rAjasUyair bahubhir iSTvA vipuladakSiNaiH 14093078c na cAzvamedhair bahubhiH phalaM samam idaM tava 14093079a saktuprasthena hi jito brahmalokas tvayAnagha 14093079c virajo brahmabhavanaM gaccha vipra yathecchakam 14093080a sarveSAM vo dvijazreSTha divyaM yAnam upasthitam 14093080c Arohata yathAkAmaM dharmo 'smi dvija pazya mAm 14093081a pAvito hi tvayA deho loke kIrtiH sthirA ca te 14093081c sabhAryaH sahaputraz ca sasnuSaz ca divaM vraja 14093082a ity uktavAkyo dharmeNa yAnam Aruhya sa dvijaH 14093082c sabhAryaH sasutaz cApi sasnuSaz ca divaM yayau 14093083a tasmin vipre gate svargaM sasute sasnuSe tadA 14093083c bhAryAcaturthe dharmajJe tato 'haM niHsRto bilAt 14093084a tatas tu saktugandhena kledena salilasya ca 14093084c divyapuSpAvamardAc ca sAdhor dAnalavaiz ca taiH 14093084e viprasya tapasA tasya ziro me kAJcanIkRtam 14093085a tasya satyAbhisaMdhasya sUkSmadAnena caiva ha 14093085c zarIrArdhaM ca me viprAH zAtakumbhamayaM kRtam 14093085e pazyatedaM suvipulaM tapasA tasya dhImataH 14093086a katham evaMvidhaM me syAd anyat pArzvam iti dvijAH 14093086c tapovanAni yajJAMz ca hRSTo 'bhyemi punaH punaH 14093087a yajJaM tv aham imaM zrutvA kururAjasya dhImataH 14093087c AzayA parayA prApto na cAhaM kAJcanIkRtaH 14093088a tato mayoktaM tad vAkyaM prahasya dvijasattamAH 14093088c saktuprasthena yajJo 'yaM saMmito neti sarvathA 14093089a saktuprasthalavais tair hi tadAhaM kAJcanIkRtaH 14093089c na hi yajJo mahAn eSa sadRzas tair mato mama 14093090 vaizaMpAyana uvAca 14093090a ity uktvA nakulaH sarvAn yajJe dvijavarAMs tadA 14093090c jagAmAdarzanaM rAjan viprAs te ca yayur gRhAn 14093091a etat te sarvam AkhyAtaM mayA parapuraMjaya 14093091c yad Azcaryam abhUt tasmin vAjimedhe mahAkratau 14093092a na vismayas te nRpate yajJe kAryaH kathaM cana 14093092c RSikoTisahasrANi tapobhir ye divaM gatAH 14093093a adrohaH sarvabhUteSu saMtoSaH zIlam Arjavam 14093093c tapo damaz ca satyaM ca dAnaM ceti samaM matam 14094001 janamejaya uvAca 14094001a yajJe saktA nRpatayas tapaHsaktA maharSayaH 14094001c zAntivyavasitA viprAH zamo dama iti prabho 14094002a tasmAd yajJaphalais tulyaM na kiM cid iha vidyate 14094002c iti me vartate buddhis tathA caitad asaMzayam 14094003a yajJair iSTvA hi bahavo rAjAno dvijasattama 14094003c iha kIrtiM parAM prApya pretya svargam ito gatAH 14094004a devarAjaH sahasrAkSaH kratubhir bhUridakSiNaiH 14094004c devarAjyaM mahAtejAH prAptavAn akhilaM vibhuH 14094005a yathA yudhiSThiro rAjA bhImArjunapuraHsaraH 14094005c sadRzo devarAjena samRddhyA vikrameNa ca 14094006a atha kasmAt sa nakulo garhayAm Asa taM kratum 14094006c azvamedhaM mahAyajJaM rAjJas tasya mahAtmanaH 14094007 vaizaMpAyana uvAca 14094007a yajJasya vidhim agryaM vai phalaM caiva nararSabha 14094007c gadataH zRNu me rAjan yathAvad iha bhArata 14094008a purA zakrasya yajataH sarva Ucur maharSayaH 14094008c RtvikSu karmavyagreSu vitate yajJakarmaNi 14094009a hUyamAne tathA vahnau hotre bahuguNAnvite 14094009c deveSv AhUyamAneSu sthiteSu paramarSiSu 14094010a supratItais tadA vipraiH svAgamaiH susvanair nRpa 14094010c azrAntaiz cApi laghubhir adhvaryuvRSabhais tathA 14094011a Alambhasamaye tasmin gRhIteSu pazuSv atha 14094011c maharSayo mahArAja saMbabhUvuH kRpAnvitAH 14094012a tato dInAn pazUn dRSTvA RSayas te tapodhanAH 14094012c UcuH zakraM samAgamya nAyaM yajJavidhiH zubhaH 14094013a apavijJAnam etat te mahAntaM dharmam icchataH 14094013c na hi yajJe pazugaNA vidhidRSTAH puraMdara 14094014a dharmopaghAtakas tv eSa samArambhas tava prabho 14094014c nAyaM dharmakRto dharmo na hiMsA dharma ucyate 14094015a Agamenaiva te yajJaM kurvantu yadi hecchasi 14094015c vidhidRSTena yajJena dharmas te sumahAn bhavet 14094016a yaja bIjaiH sahasrAkSa trivarSaparamoSitaiH 14094016c eSa dharmo mahAJ zakra cintyamAno 'dhigamyate 14094017a zatakratus tu tad vAkyam RSibhis tattvadarzibhiH 14094017c uktaM na pratijagrAha mAnamohavazAnugaH 14094018a teSAM vivAdaH sumahAJ jajJe zakramaharSiNAm 14094018c jaGgamaiH sthAvarair vApi yaSTavyam iti bhArata 14094019a te tu khinnA vivAdena RSayas tattvadarzinaH 14094019c tataH saMdhAya zakreNa papracchur nRpatiM vasum 14094020a mahAbhAga kathaM yajJeSv Agamo nRpate smRtaH 14094020c yaSTavyaM pazubhir medhyair atho bIjair ajair api 14094021a tac chrutvA tu vacas teSAm avicArya balAbalam 14094021c yathopanItair yaSTavyam iti provAca pArthivaH 14094022a evam uktvA sa nRpatiH praviveza rasAtalam 14094022c uktveha vitathaM rAjaMz cedInAm IzvaraH prabhuH 14094023a anyAyopagataM dravyam atItaM yo hy apaNDitaH 14094023c dharmAbhikAGkSI yajate na dharmaphalam aznute 14094024a dharmavaitaMsiko yas tu pApAtmA puruSas tathA 14094024c dadAti dAnaM viprebhyo lokavizvAsakArakam 14094025a pApena karmaNA vipro dhanaM labdhvA niraGkuzaH 14094025c rAgamohAnvitaH so 'nte kaluSAM gatim Apnute 14094026a tena dattAni dAnAni pApena hatabuddhinA 14094026c tAni sattvam anAsAdya nazyanti vipulAny api 14094027a tasyAdharmapravRttasya hiMsakasya durAtmanaH 14094027c dAne na kIrtir bhavati pretya ceha ca durmateH 14094028a api saMcayabuddhir hi lobhamohavazaMgataH 14094028c udvejayati bhUtAni hiMsayA pApacetanaH 14094029a evaM labdhvA dhanaM lobhAd yajate yo dadAti ca 14094029c sa kRtvA karmaNA tena na sidhyati durAgamAt 14094030a uJchaM mUlaM phalaM zAkam udapAtraM tapodhanAH 14094030c dAnaM vibhavato dattvA narAH svar yAnti dharmiNaH 14094031a eSa dharmo mahAMs tyAgo dAnaM bhUtadayA tathA 14094031c brahmacaryaM tathA satyam anukrozo dhRtiH kSamA 14094031e sanAtanasya dharmasya mUlam etat sanAtanam 14094032a zrUyante hi purA viprA vizvAmitrAdayo nRpAH 14094032c vizvAmitro 'sitaz caiva janakaz ca mahIpatiH 14094032e kakSasenArSTiSeNau ca sindhudvIpaz ca pArthivaH 14094033a ete cAnye ca bahavaH siddhiM paramikAM gatAH 14094033c nRpAH satyaiz ca dAnaiz ca nyAyalabdhais tapodhanAH 14094034a brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrA ye cAzritAs tapaH 14094034c dAnadharmAgninA zuddhAs te svargaM yAnti bhArata 14095001 janamejaya uvAca 14095001a dharmAgatena tyAgena bhagavan sarvam asti cet 14095001c etan me sarvam AcakSva kuzalo hy asi bhASitum 14095002a tatoJchavRtter yad vRttaM saktudAne phalaM mahat 14095002c kathitaM me mahad brahmaMs tathyam etad asaMzayam 14095003a kathaM hi sarvayajJeSu nizcayaH paramo bhavet 14095003c etad arhasi me vaktuM nikhilena dvijarSabha 14095004 vaizaMpAyana uvAca 14095004a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 14095004c agastyasya mahAyajJe purAvRttam ariMdama 14095005a purAgastyo mahAtejA dIkSAM dvAdazavArSikIm 14095005c praviveza mahArAja sarvabhUtahite rataH 14095006a tatrAgnikalpA hotAra Asan satre mahAtmanaH 14095006c mUlAhArA nirAhArAH sAzmakuTTA marIcipAH 14095007a parighRSTikA vaighasikAH saMprakSAlAs tathaiva ca 14095007c yatayo bhikSavaz cAtra babhUvuH paryavasthitAH 14095008a sarve pratyakSadharmANo jitakrodhA jitendriyAH 14095008c dame sthitAz ca te sarve dambhamohavivarjitAH 14095009a vRtte zuddhe sthitA nityam indriyaiz cApy avAhitAH 14095009c upAsate sma taM yajJaM bhuJjAnAs te maharSayaH 14095010a yathAzaktyA bhagavatA tad annaM samupArjitam 14095010c tasmin satre tu yat kiM cid ayogyaM tatra nAbhavat 14095010e tathA hy anekair munibhir mahAntaH kratavaH kRtAH 14095011a evaMvidhes tv agastyasya vartamAne mahAdhvare 14095011c na vavarSa sahasrAkSas tadA bharatasattama 14095012a tataH karmAntare rAjann agastyasya mahAtmanaH 14095012c katheyam abhinirvRttA munInAM bhAvitAtmanAm 14095013a agastyo yajamAno 'sau dadAty annaM vimatsaraH 14095013c na ca varSati parjanyaH katham annaM bhaviSyati 14095014a satraM cedaM mahad viprA muner dvAdazavArSikam 14095014c na varSiSyati devaz ca varSANy etAni dvAdaza 14095015a etad bhavantaH saMcintya maharSer asya dhImataH 14095015c agastyasyAtitapasaH kartum arhanty anugraham 14095016a ity evam ukte vacane tato 'gastyaH pratApavAn 14095016c provAcedaM vaco vAgmI prasAdya zirasA munIn 14095017a yadi dvAdazavarSANi na varSiSyati vAsavaH 14095017c cintAyajJaM kariSyAmi vidhir eSa sanAtanaH 14095018a yadi dvAdazavarSANi na varSiSyati vAsavaH 14095018c vyAyAmenAhariSyAmi yajJAn anyAn ativratAn 14095019a bIjayajJo mayAyaM vai bahuvarSasamAcitaH 14095019c bIjaiH kRtaiH kariSye ca nAtra vighno bhaviSyati 14095020a nedaM zakyaM vRthA kartuM mama satraM kathaM cana 14095020c varSiSyatIha vA devo na vA devo bhaviSyati 14095021a atha vAbhyarthanAm indraH kuryAn na tv iha kAmataH 14095021c svayam indro bhaviSyAmi jIvayiSyAmi ca prajAH 14095022a yo yad AhArajAtaz ca sa tathaiva bhaviSyati 14095022c vizeSaM caiva kartAsmi punaH punar atIva hi 14095023a adyeha svarNam abhyetu yac cAnyad vasu durlabham 14095023c triSu lokeSu yac cAsti tad ihAgacchatAM svayam 14095024a divyAz cApsarasAM saMghAH sagandharvAH sakiMnarAH 14095024c vizvAvasuz ca ye cAnye te 'py upAsantu vaH sadA 14095025a uttarebhyaH kurubhyaz ca yat kiM cid vasu vidyate 14095025c sarvaM tad iha yajJe me svayam evopatiSThatu 14095025e svargaM svargasadaz caiva dharmaz ca svayam eva tu 14095026a ity ukte sarvam evaitad abhavat tasya dhImataH 14095026c tatas te munayo dRSTvA munes tasya tapobalam 14095026e vismitA vacanaM prAhur idaM sarve mahArthavat 14095027a prItAH sma tava vAkyena na tv icchAmas tapovyayam 14095027c svair eva yajJais tuSTAH smo nyAyenecchAmahe vayam 14095028a yajJAn dIkSAs tathA homAn yac cAnyan mRgayAmahe 14095028c tan no 'stu svakRtair yajJair nAnyato mRgayAmahe 14095029a nyAyenopArjitAhArAH svakarmaniratA vayam 14095029c vedAMz ca brahmacaryeNa nyAyataH prArthayAmahe 14095030a nyAyenottarakAlaM ca gRhebhyo niHsRtA vayam 14095030c dharmadRSTair vidhidvArais tapas tapsyAmahe vayam 14095031a bhavataH samyag eSA hi buddhir hiMsAvivarjitA 14095031c etAm ahiMsAM yajJeSu brUyAs tvaM satataM prabho 14095032a prItAs tato bhaviSyAmo vayaM dvijavarottama 14095032c visarjitAH samAptau ca satrAd asmAd vrajAmahe 14095033 vaizaMpAyana uvAca 14095033a tathA kathayatAm eva devarAjaH puraMdaraH 14095033c vavarSa sumahAtejA dRSTvA tasya tapobalam 14095034a asamAptau ca yajJasya tasyAmitaparAkramaH 14095034c nikAmavarSI devendro babhUva janamejaya 14095035a prasAdayAm Asa ca tam agastyaM tridazezvaraH 14095035c svayam abhyetya rAjarSe puraskRtya bRhaspatim 14095036a tato yajJasamAptau tAn visasarja mahAmunIn 14095036c agastyaH paramaprItaH pUjayitvA yathAvidhi 14096001 janamejaya uvAca 14096001a ko 'sau nakularUpeNa zirasA kAJcanena vai 14096001c prAha mAnuSavad vAcam etat pRSTo vadasva me 14096002 vaizaMpAyana uvAca 14096002a etat pUrvaM na pRSTo 'haM na cAsmAbhiH prabhASitam 14096002c zrUyatAM nakulo yo 'sau yathA vAg asya mAnuSI 14096003a zrAddhaM saMkalpayAm Asa jamadagniH purA kila 14096003c homadhenus tam AgAc ca svayaM cApi dudoha tAm 14096004a tat kSIraM sthApayAm Asa nave bhANDe dRDhe zucau 14096004c tac ca krodhaH svarUpeNa piTharaM paryavartayat 14096005a jijJAsus tam RSizreSThaM kiM kuryAd vipriye kRte 14096005c iti saMcintya durmedhA dharSayAm Asa tat payaH 14096006a tam AjJAya muniH krodhaM naivAsya cukupe tataH 14096006c sa tu krodhas tam AhedaM prAJjalir mUrtimAn sthitaH 14096007a jito 'smIti bhRguzreSTha bhRgavo hy atiroSaNAH 14096007c loke mithyApravAdo 'yaM yat tvayAsmi parAjitaH 14096008a so 'haM tvayi sthito hy adya kSamAvati mahAtmani 14096008c bibhemi tapasaH sAdho prasAdaM kuru me vibho 14096009 jamadagnir uvAca 14096009a sAkSAd dRSTo 'si me krodha gaccha tvaM vigatajvaraH 14096009c na mamApakRtaM te 'dya na manyur vidyate mama 14096010a yAn uddizya tu saMkalpaH payaso 'sya kRto mayA 14096010c pitaras te mahAbhAgAs tebhyo budhyasva gamyatAm 14096011a ity ukto jAtasaMtrAsaH sa tatrAntaradhIyata 14096011c pitqNAm abhiSaGgAt tu nakulatvam upAgataH 14096012a sa tAn prasAdayAm Asa zApasyAnto bhaved iti 14096012c taiz cApy ukto yadA dharmaM kSepsyase mokSyase tadA 14096013a taiz cokto yajJiyAn dezAn dharmAraNyAni caiva ha 14096013c jugupsan paridhAvan sa yajJaM taM samupAsadat 14096014a dharmaputram athAkSipya saktuprasthena tena saH 14096014c muktaH zApAt tataH krodho dharmo hy AsId yudhiSThiraH 14096015a evam etat tadA vRttaM tasya yajJe mahAtmanaH 14096015c pazyatAM cApi nas tatra nakulo 'ntarhitas tadA