% Mahabharata: Santiparvan % Last updated: Wed Jun 16 2021 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 12001001 vaizaMpAyana uvAca 12001001a kRtodakAs te suhRdAM sarveSAM pANDunandanAH 12001001c viduro dhRtarASTraz ca sarvAz ca bharatastriyaH 12001002a tatra te sumahAtmAno nyavasan kurunandanAH 12001002c zaucaM nivartayiSyanto mAsam ekaM bahiH purAt 12001003a kRtodakaM tu rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 12001003c abhijagmur mahAtmAnaH siddhA brahmarSisattamAH 12001004a dvaipAyano nAradaz ca devalaz ca mahAn RSiH 12001004c devasthAnaz ca kaNvaz ca teSAM ziSyAz ca sattamAH 12001005a anye ca vedavidvAMsaH kRtaprajJA dvijAtayaH 12001005c gRhasthAH snAtakAH sarve dadRzuH kurusattamam 12001006a abhigamya mahAtmAnaH pUjitAz ca yathAvidhi 12001006c AsaneSu mahArheSu vivizus te maharSayaH 12001007a pratigRhya tataH pUjAM tatkAlasadRzIM tadA 12001007c paryupAsan yathAnyAyaM parivArya yudhiSThiram 12001008a puNye bhAgIrathItIre zokavyAkulacetasam 12001008c AzvAsayanto rAjAnaM viprAH zatasahasrazaH 12001009a nAradas tv abravIt kAle dharmAtmAnaM yudhiSThiram 12001009c vicArya munibhiH sArdhaM tatkAlasadRzaM vacaH 12001010a bhavato bAhuvIryeNa prasAdAn mAdhavasya ca 12001010c jiteyam avaniH kRtsnA dharmeNa ca yudhiSThira 12001011a diSTyA muktAH stha saMgrAmAd asmAl lokabhayaMkarAt 12001011c kSatradharmarataz cApi kaccin modasi pANDava 12001012a kaccic ca nihatAmitraH prINAsi suhRdo nRpa 12001012c kaccic chriyam imAM prApya na tvAM zokaH prabAdhate 12001013 yudhiSThira uvAca 12001013a vijiteyaM mahI kRtsnA kRSNabAhubalAzrayAt 12001013c brAhmaNAnAM prasAdena bhImArjunabalena ca 12001014a idaM tu me mahad duHkhaM vartate hRdi nityadA 12001014c kRtvA jJAtikSayam imaM mahAntaM lobhakAritam 12001015a saubhadraM draupadeyAMz ca ghAtayitvA priyAn sutAn 12001015c jayo 'yam ajayAkAro bhagavan pratibhAti me 12001016a kiM nu vakSyati vArSNeyI vadhUr me madhusUdanam 12001016c dvArakAvAsinI kRSNam itaH pratigataM harim 12001017a draupadI hataputreyaM kRpaNA hatabAndhavA 12001017c asmatpriyahite yuktA bhUyaH pIDayatIva mAm 12001018a idam anyac ca bhagavan yat tvAM vakSyAmi nArada 12001018c mantrasaMvaraNenAsmi kuntyA duHkhena yojitaH 12001019a yo 'sau nAgAyutabalo loke 'pratiratho raNe 12001019c siMhakhelagatir dhImAn ghRNI dAnto yatavrataH 12001020a Azrayo dhArtarASTrANAM mAnI tIkSNaparAkramaH 12001020c amarSI nityasaMrambhI kSeptAsmAkaM raNe raNe 12001021a zIghrAstraz citrayodhI ca kRtI cAdbhutavikramaH 12001021c gUDhotpannaH sutaH kuntyA bhrAtAsmAkaM ca sodaraH 12001022a toyakarmaNi yaM kuntI kathayAm Asa sUryajam 12001022c putraM sarvaguNopetam avakIrNaM jale purA 12001023a yaM sUtaputraM loko 'yaM rAdheyaM cApy amanyata 12001023c sa jyeSThaputraH kuntyA vai bhrAtAsmAkaM ca mAtRjaH 12001024a ajAnatA mayA saMkhye rAjyalubdhena ghAtitaH 12001024c tan me dahati gAtrANi tUlarAzim ivAnalaH 12001025a na hi taM veda pArtho 'pi bhrAtaraM zvetavAhanaH 12001025c nAhaM na bhImo na yamau sa tv asmAn veda suvrataH 12001026a gatA kila pRthA tasya sakAzam iti naH zrutam 12001026c asmAkaM zamakAmA vai tvaM ca putro mamety atha 12001027a pRthAyA na kRtaH kAmas tena cApi mahAtmanA 12001027c atipazcAd idaM mAtary avocad iti naH zrutam 12001028a na hi zakSyAmy ahaM tyaktuM nRpaM duryodhanaM raNe 12001028c anAryaM ca nRzaMsaM ca kRtaghnaM ca hi me bhavet 12001029a yudhiSThireNa saMdhiM ca yadi kuryAM mate tava 12001029c bhIto raNe zvetavAhAd iti mAM maMsyate janaH 12001030a so 'haM nirjitya samare vijayaM sahakezavam 12001030c saMdhAsye dharmaputreNa pazcAd iti ca so 'bravIt 12001031a tam avocat kila pRthA punaH pRthulavakSasam 12001031c caturNAm abhayaM dehi kAmaM yudhyasva phalgunam 12001032a so 'bravIn mAtaraM dhImAn vepamAnaH kRtAJjaliH 12001032c prAptAn viSahyAMz caturo na haniSyAmi te sutAn 12001033a paJcaiva hi sutA mAtar bhaviSyanti hi te dhruvam 12001033c sakarNA vA hate pArthe sArjunA vA hate mayi 12001034a taM putragRddhinI bhUyo mAtA putram athAbravIt 12001034c bhrAtqNAM svasti kurvIthA yeSAM svasti cikIrSasi 12001035a tam evam uktvA tu pRthA visRjyopayayau gRhAn 12001035c so 'rjunena hato vIro bhrAtA bhrAtrA sahodaraH 12001036a na caiva vivRto mantraH pRthAyAs tasya vA mune 12001036c atha zUro maheSvAsaH pArthenAsau nipAtitaH 12001037a ahaM tv ajJAsiSaM pazcAt svasodaryaM dvijottama 12001037c pUrvajaM bhrAtaraM karNaM pRthAyA vacanAt prabho 12001038a tena me dUyate 'tIva hRdayaM bhrAtRghAtinaH 12001038c karNArjunasahAyo 'haM jayeyam api vAsavam 12001039a sabhAyAM klizyamAnasya dhArtarASTrair durAtmabhiH 12001039c sahasotpatitaH krodhaH karNaM dRSTvA prazAmyati 12001040a yadA hy asya giro rUkSAH zRNomi kaTukodayAH 12001040c sabhAyAM gadato dyUte duryodhanahitaiSiNaH 12001041a tadA nazyati me krodhaH pAdau tasya nirIkSya ha 12001041c kuntyA hi sadRzau pAdau karNasyeti matir mama 12001042a sAdRzyahetum anvicchan pRthAyAs tava caiva ha 12001042c kAraNaM nAdhigacchAmi kathaM cid api cintayan 12001043a kathaM nu tasya saMgrAme pRthivI cakram agrasat 12001043c kathaM ca zapto bhrAtA me tat tvaM vaktum ihArhasi 12001044a zrotum icchAmi bhagavaMs tvattaH sarvaM yathAtatham 12001044c bhavAn hi sarvavid vidvA&l loke veda kRtAkRtam 12002001 vaizaMpAyana uvAca 12002001a sa evam uktas tu munir nArado vadatAM varaH 12002001c kathayAm Asa tat sarvaM yathA zaptaH sa sUtajaH 12002002a evam etan mahAbAho yathA vadasi bhArata 12002002c na karNArjunayoH kiM cid aviSahyaM bhaved raNe 12002003a guhyam etat tu devAnAM kathayiSyAmi te nRpa 12002003c tan nibodha mahArAja yathA vRttam idaM purA 12002004a kSatraM svargaM kathaM gacchec chastrapUtam iti prabho 12002004c saMgharSajananas tasmAt kanyAgarbho vinirmitaH 12002005a sa bAlas tejasA yuktaH sUtaputratvam AgataH 12002005c cakArAGgirasAM zreSThe dhanurvedaM gurau tava 12002006a sa balaM bhImasenasya phalgunasya ca lAghavam 12002006c buddhiM ca tava rAjendra yamayor vinayaM tathA 12002007a sakhyaM ca vAsudevena bAlye gANDIvadhanvanaH 12002007c prajAnAm anurAgaM ca cintayAno vyadahyata 12002008a sa sakhyam agamad bAlye rAjJA duryodhanena vai 12002008c yuSmAbhir nityasaMdviSTo daivAc cApi svabhAvataH 12002009a vidyAdhikam athAlakSya dhanurvede dhanaMjayam 12002009c droNaM rahasy upAgamya karNo vacanam abravIt 12002010a brahmAstraM vettum icchAmi sarahasyanivartanam 12002010c arjunena samo yuddhe bhaveyam iti me matiH 12002011a samaH putreSu ca snehaH ziSyeSu ca tava dhruvam 12002011c tvatprasAdAn na mAM brUyur akRtAstraM vicakSaNAH 12002012a droNas tathoktaH karNena sApekSaH phalgunaM prati 12002012c daurAtmyaM cApi karNasya viditvA tam uvAca ha 12002013a brahmAstraM brAhmaNo vidyAd yathAvac caritavrataH 12002013c kSatriyo vA tapasvI yo nAnyo vidyAt kathaM cana 12002014a ity ukto 'GgirasAM zreSTham Amantrya pratipUjya ca 12002014c jagAma sahasA rAmaM mahendraM parvataM prati 12002015a sa tu rAmam upAgamya zirasAbhipraNamya ca 12002015c brAhmaNo bhArgavo 'smIti gauraveNAbhyagacchata 12002016a rAmas taM pratijagrAha pRSTvA gotrAdi sarvazaH 12002016c uSyatAM svAgataM ceti prItimAMz cAbhavad bhRzam 12002017a tatra karNasya vasato mahendre parvatottame 12002017c gandharvai rAkSasair yakSair devaiz cAsIt samAgamaH 12002018a sa tatreSv astram akarod bhRguzreSThAd yathAvidhi 12002018c priyaz cAbhavad atyarthaM devagandharvarakSasAm 12002019a sa kadA cit samudrAnte vicarann AzramAntike 12002019c ekaH khaDgadhanuSpANiH paricakrAma sUtajaH 12002020a so 'gnihotraprasaktasya kasya cid brahmavAdinaH 12002020c jaghAnAjJAnataH pArtha homadhenuM yadRcchayA 12002021a tad ajJAnakRtaM matvA brAhmaNAya nyavedayat 12002021c karNaH prasAdayaMz cainam idam ity abravId vacaH 12002022a abuddhipUrvaM bhagavan dhenur eSA hatA tava 12002022c mayA tatra prasAdaM me kuruSveti punaH punaH 12002023a taM sa vipro 'bravIt kruddho vAcA nirbhartsayann iva 12002023c durAcAra vadhArhas tvaM phalaM prApnuhi durmate 12002024a yena vispardhase nityaM yadarthaM ghaTase 'nizam 12002024c yudhyatas tena te pApa bhUmiz cakraM grasiSyati 12002025a tataz cakre mahIgraste mUrdhAnaM te vicetasaH 12002025c pAtayiSyati vikramya zatrur gaccha narAdhama 12002026a yatheyaM gaur hatA mUDha pramattena tvayA mama 12002026c pramattasyaivam evAnyaH ziras te pAtayiSyati 12002027a tataH prasAdayAm Asa punas taM dvijasattamam 12002027c gobhir dhanaiz ca ratnaiz ca sa cainaM punar abravIt 12002028a nedaM madvyAhRtaM kuryAt sarvaloko 'pi vai mRSA 12002028c gaccha vA tiSTha vA yad vA kAryaM te tat samAcara 12002029a ity ukto brAhmaNenAtha karNo dainyAd adhomukhaH 12002029c rAmam abhyAgamad bhItas tad eva manasA smaran 12003001 nArada uvAca 12003001a karNasya bAhuvIryeNa prazrayeNa damena ca 12003001c tutoSa bhRguzArdUlo guruzuzrUSayA tathA 12003002a tasmai sa vidhivat kRtsnaM brahmAstraM sanivartanam 12003002c provAcAkhilam avyagraM tapasvI sutapasvine 12003003a viditAstras tataH karNo ramamANo ''zrame bhRgoH 12003003c cakAra vai dhanurvede yatnam adbhutavikramaH 12003004a tataH kadA cid rAmas tu carann Azramam antikAt 12003004c karNena sahito dhImAn upavAsena karzitaH 12003005a suSvApa jAmadagnyo vai visrambhotpannasauhRdaH 12003005c karNasyotsaGga AdhAya ziraH klAntamanA guruH 12003006a atha kRmiH zleSmamayo mAMsazoNitabhojanaH 12003006c dAruNo dAruNasparzaH karNasyAbhyAzam Agamat 12003007a sa tasyorum athAsAdya bibheda rudhirAzanaH 12003007c na cainam azakat kSeptuM hantuM vApi guror bhayAt 12003008a saMdazyamAno 'pi tathA kRmiNA tena bhArata 12003008c guruprabodhazaGkI ca tam upaikSata sUtajaH 12003009a karNas tu vedanAM dhairyAd asahyAM vinigRhya tAm 12003009c akampann avyathaMz caiva dhArayAm Asa bhArgavam 12003010a yadA tu rudhireNAGge parispRSTo bhRgUdvahaH 12003010c tadAbudhyata tejasvI saMtaptaz cedam abravIt 12003011a aho 'smy azucitAM prAptaH kim idaM kriyate tvayA 12003011c kathayasva bhayaM tyaktvA yAthAtathyam idaM mama 12003012a tasya karNas tadAcaSTa kRmiNA paribhakSaNam 12003012c dadarza rAmas taM cApi kRmiM sUkarasaMnibham 12003013a aSTapAdaM tIkSNadaMSTraM sUcIbhir iva saMvRtam 12003013c romabhiH saMniruddhAGgam alarkaM nAma nAmataH 12003014a sa dRSTamAtro rAmeNa kRmiH prANAn avAsRjat 12003014c tasminn evAsRksaMklinne tad adbhutam ivAbhavat 12003015a tato 'ntarikSe dadRze vizvarUpaH karAlavAn 12003015c rAkSaso lohitagrIvaH kRSNAGgo meghavAhanaH 12003016a sa rAmaM prAJjalir bhUtvA babhASe pUrNamAnasaH 12003016c svasti te bhRguzArdUla gamiSyAmi yathAgatam 12003017a mokSito narakAd asmi bhavatA munisattama 12003017c bhadraM ca te 'stu nandiz ca priyaM me bhavatA kRtam 12003018a tam uvAca mahAbAhur jAmadagnyaH pratApavAn 12003018c kas tvaM kasmAc ca narakaM pratipanno bravIhi tat 12003019a so 'bravId aham AsaM prAg gRtso nAma mahAsuraH 12003019c purA devayuge tAta bhRgos tulyavayA iva 12003020a so 'haM bhRgoH sudayitAM bhAryAm apaharaM balAt 12003020c maharSer abhizApena kRmibhUto 'pataM bhuvi 12003021a abravIt tu sa mAM krodhAt tava pUrvapitAmahaH 12003021c mUtrazleSmAzanaH pApa nirayaM pratipatsyase 12003022a zApasyAnto bhaved brahmann ity evaM tam athAbruvam 12003022c bhavitA bhArgave rAma iti mAm abravId bhRguH 12003023a so 'ham etAM gatiM prApto yathA nakuzalaM tathA 12003023c tvayA sAdho samAgamya vimuktaH pApayonitaH 12003024a evam uktvA namaskRtya yayau rAmaM mahAsuraH 12003024c rAmaH karNaM tu sakrodham idaM vacanam abravIt 12003025a atiduHkham idaM mUDha na jAtu brAhmaNaH sahet 12003025c kSatriyasyaiva te dhairyaM kAmayA satyam ucyatAm 12003026a tam uvAca tataH karNaH zApabhItaH prasAdayan 12003026c brahmakSatrAntare sUtaM jAtaM mAM viddhi bhArgava 12003027a rAdheyaH karNa iti mAM pravadanti janA bhuvi 12003027c prasAdaM kuru me brahmann astralubdhasya bhArgava 12003028a pitA gurur na saMdeho vedavidyApradaH prabhuH 12003028c ato bhArgava ity uktaM mayA gotraM tavAntike 12003029a tam uvAca bhRguzreSThaH saroSaH prahasann iva 12003029c bhUmau nipatitaM dInaM vepamAnaM kRtAJjalim 12003030a yasmAn mithyopacarito astralobhAd iha tvayA 12003030c tasmAd etad dhi te mUDha brahmAstraM pratibhAsyati 12003031a anyatra vadhakAlAt te sadRzena sameyuSaH 12003031c abrAhmaNe na hi brahma dhruvaM tiSThet kadA cana 12003032a gacchedAnIM na te sthAnam anRtasyeha vidyate 12003032c na tvayA sadRzo yuddhe bhavitA kSatriyo bhuvi 12003033a evam uktas tu rAmeNa nyAyenopajagAma saH 12003033c duryodhanam upAgamya kRtAstro 'smIti cAbravIt 12004001 nArada uvAca 12004001a karNas tu samavApyaitad astraM bhArgavanandanAt 12004001c duryodhanena sahito mumude bharatarSabha 12004002a tataH kadA cid rAjAnaH samAjagmuH svayaMvare 12004002c kaliGgaviSaye rAjan rAjJaz citrAGgadasya ca 12004003a zrImadrAjapuraM nAma nagaraM tatra bhArata 12004003c rAjAnaH zatazas tatra kanyArthaM samupAgaman 12004004a zrutvA duryodhanas tatra sametAn sarvapArthivAn 12004004c rathena kAJcanAGgena karNena sahito yayau 12004005a tataH svayaMvare tasmin saMpravRtte mahotsave 12004005c samApetur nRpatayaH kanyArthe nRpasattama 12004006a zizupAlo jarAsaMdho bhISmako vakra eva ca 12004006c kapotaromA nIlaz ca rukmI ca dRDhavikramaH 12004007a sRgAlaz ca mahArAja strIrAjyAdhipatiz ca yaH 12004007c azokaH zatadhanvA ca bhojo vIraz ca nAmataH 12004008a ete cAnye ca bahavo dakSiNAM dizam AzritAH 12004008c mlecchAcAryAz ca rAjAnaH prAcyodIcyAz ca bhArata 12004009a kAJcanAGgadinaH sarve baddhajAmbUnadasrajaH 12004009c sarve bhAsvaradehAz ca vyAghrA iva madotkaTAH 12004010a tataH samupaviSTeSu teSu rAjasu bhArata 12004010c viveza raGgaM sA kanyA dhAtrIvarSadharAnvitA 12004011a tataH saMzrAvyamANeSu rAjJAM nAmasu bhArata 12004011c atyakrAmad dhArtarASTraM sA kanyA varavarNinI 12004012a duryodhanas tu kauravyo nAmarSayata laGghanam 12004012c pratyaSedhac ca tAM kanyAm asatkRtya narAdhipAn 12004013a sa vIryamadamattatvAd bhISmadroNAv upAzritaH 12004013c ratham Aropya tAM kanyAm AjuhAva narAdhipAn 12004014a tam anvayAd rathI khaDgI bhaddhagodhAGgulitravAn 12004014c karNaH zastrabhRtAM zreSThaH pRSThataH puruSarSabha 12004015a tato vimardaH sumahAn rAjJAm AsId yudhiSThira 12004015c saMnahyatAM tanutrANi rathAn yojayatAm api 12004016a te 'bhyadhAvanta saMkruddhAH karNaduryodhanAv ubhau 12004016c zaravarSANi muJcanto meghAH parvatayor iva 12004017a karNas teSAm ApatatAm ekaikena kSureNa ha 12004017c dhanUMSi sazarAvApAny apAtayata bhUtale 12004018a tato vidhanuSaH kAMz cit kAMz cid udyatakArmukAn 12004018c kAMz cid udvahato bANAn rathazaktigadAs tathA 12004019a lAghavAd AkulIkRtya karNaH praharatAM varaH 12004019c hatasUtAMz ca bhUyiSThAn avajigye narAdhipAn 12004020a te svayaM tvarayanto 'zvAn yAhi yAhIti vAdinaH 12004020c vyapeyus te raNaM hitvA rAjAno bhagnamAnasAH 12004021a duryodhanas tu karNena pAlyamAno 'bhyayAt tadA 12004021c hRSTaH kanyAm upAdAya nagaraM nAgasAhvayam 12005001 nArada uvAca 12005001a AviSkRtabalaM karNaM jJAtvA rAjA tu mAgadhaH 12005001c Ahvayad dvairathenAjau jarAsaMdho mahIpatiH 12005002a tayoH samabhavad yuddhaM divyAstraviduSor dvayoH 12005002c yudhi nAnApraharaNair anyonyam abhivarSatoH 12005003a kSINabANau vidhanuSau bhagnakhaDgau mahIM gatau 12005003c bAhubhiH samasajjetAm ubhAv api balAnvitau 12005004a bAhukaNTakayuddhena tasya karNo 'tha yudhyataH 12005004c bibheda saMdhiM dehasya jarayA zleSitasya ha 12005005a sa vikAraM zarIrasya dRSTvA nRpatir AtmanaH 12005005c prIto 'smIty abravIt karNaM vairam utsRjya bhArata 12005006a prItyA dadau sa karNAya mAlinIM nagarIm atha 12005006c aGgeSu narazArdUla sa rAjAsIt sapatnajit 12005007a pAlayAm Asa campAM tu karNaH parabalArdanaH 12005007c duryodhanasyAnumate tavApi viditaM tathA 12005008a evaM zastrapratApena prathitaH so 'bhavat kSitau 12005008c tvaddhitArthaM surendreNa bhikSito varmakuNDale 12005009a sa divye sahaje prAdAt kuNDale paramArcite 12005009c sahajaM kavacaM caiva mohito devamAyayA 12005010a vimuktaH kuNDalAbhyAM ca sahajena ca varmaNA 12005010c nihato vijayenAjau vAsudevasya pazyataH 12005011a brAhmaNasyAbhizApena rAmasya ca mahAtmanaH 12005011c kuntyAz ca varadAnena mAyayA ca zatakratoH 12005012a bhISmAvamAnAt saMkhyAyAM rathAnAm ardhakIrtanAt 12005012c zalyAt tejovadhAc cApi vAsudevanayena ca 12005013a rudrasya devarAjasya yamasya varuNasya ca 12005013c kuberadroNayoz caiva kRpasya ca mahAtmanaH 12005014a astrANi divyAny AdAya yudhi gANDIvadhanvanA 12005014c hato vaikartanaH karNo divAkarasamadyutiH 12005015a evaM zaptas tava bhrAtA bahubhiz cApi vaJcitaH 12005015c na zocyaH sa naravyAghro yuddhe hi nidhanaM gataH 12006001 vaizaMpAyana uvAca 12006001a etAvad uktvA devarSir virarAma sa nAradaH 12006001c yudhiSThiras tu rAjarSir dadhyau zokapariplutaH 12006002a taM dInamanasaM vIram adhovadanam Aturam 12006002c niHzvasantaM yathA nAgaM paryazrunayanaM tathA 12006003a kuntI zokaparItAGgI duHkhopahatacetanA 12006003c abravIn madhurAbhASA kAle vacanam arthavat 12006004a yudhiSThira mahAbAho nainaM zocitum arhasi 12006004c jahi zokaM mahAprAjJa zRNu cedaM vaco mama 12006005a yatitaH sa mayA pUrvaM bhrAtryaM jJApayituM tava 12006005c bhAskareNa ca devena pitrA dharmabhRtAM vara 12006006a yad vAcyaM hitakAmena suhRdA bhUtim icchatA 12006006c tathA divAkareNoktaH svapnAnte mama cAgrataH 12006007a na cainam azakad bhAnur ahaM vA snehakAraNaiH 12006007c purA pratyanunetuM vA netuM vApy ekatAM tvayA 12006008a tataH kAlaparItaH sa vairasyoddhukSaNe rataH 12006008c pratIpakArI yuSmAkam iti copekSito mayA 12006009a ity ukto dharmarAjas tu mAtrA bASpAkulekSaNaH 12006009c uvAca vAkyaM dharmAtmA zokavyAkulacetanaH 12006010a bhavatyA gUDhamantratvAt pIDito 'smIty uvAca tAm 12006010c zazApa ca mahAtejAH sarvalokeSu ca striyaH 12006010e na guhyaM dhArayiSyantIty atiduHkhasamanvitaH 12006011a sa rAjA putrapautrANAM saMbandhisuhRdAM tathA 12006011c smarann udvignahRdayo babhUvAsvasthacetanaH 12006012a tataH zokaparItAtmA sadhUma iva pAvakaH 12006012c nirvedam akarod dhImAn rAjA saMtApapIDitaH 12007001 vaizaMpAyana uvAca 12007001a yudhiSThiras tu dharmAtmA zokavyAkulacetanaH 12007001c zuzoca duHkhasaMtaptaH smRtvA karNaM mahAratham 12007002a AviSTo duHkhazokAbhyAM niHzvasaMz ca punaH punaH 12007002c dRSTvArjunam uvAcedaM vacanaM zokakarzitaH 12007003a yad bhaikSam AcariSyAma vRSNyandhakapure vayam 12007003c jJAtIn niSpuruSAn kRtvA nemAM prApsyAma durgatim 12007004a amitrA naH samRddhArthA vRttArthAH kuravaH kila 12007004c AtmAnam AtmanA hatvA kiM dharmaphalam ApnumaH 12007005a dhig astu kSAtram AcAraM dhig astu balam aurasam 12007005c dhig astv amarSaM yenemAm ApadaM gamitA vayam 12007006a sAdhu kSamA damaH zaucam avairodhyam amatsaraH 12007006c ahiMsA satyavacanaM nityAni vanacAriNAm 12007007a vayaM tu lobhAn mohAc ca stambhaM mAnaM ca saMzritAH 12007007c imAm avasthAm ApannA rAjyalezabubhukSayA 12007008a trailokyasyApi rAjyena nAsmAn kaz cit praharSayet 12007008c bAndhavAn nihatAn dRSTvA pRthivyAm AmiSaiSiNaH 12007009a te vayaM pRthivIhetor avadhyAn pRthivIsamAn 12007009c saMparityajya jIvAmo hInArthA hatabAndhavAH 12007010a AmiSe gRdhyamAnAnAm azunAM naH zunAm iva 12007010c AmiSaM caiva no naSTam AmiSasya ca bhojinaH 12007011a na pRthivyA sakalayA na suvarNasya rAzibhiH 12007011c na gavAzvena sarveNa te tyAjyA ya ime hatAH 12007012a saMyuktAH kAmamanyubhyAM krodhAmarSasamanvitAH 12007012c mRtyuyAnaM samAruhya gatA vaivasvatakSayam 12007013a bahu kalyANam icchanta Ihante pitaraH sutAn 12007013c tapasA brahmacaryeNa vandanena titikSayA 12007014a upavAsais tathejyAbhir vratakautukamaGgalaiH 12007014c labhante mAtaro garbhAMs tAn mAsAn daza bibhrati 12007015a yadi svasti prajAyante jAtA jIvanti vA yadi 12007015c saMbhAvitA jAtabalAs te dadyur yadi naH sukham 12007015e iha cAmutra caiveti kRpaNAH phalahetukAH 12007016a tAsAm ayaM samArambho nivRttaH kevalo 'phalaH 12007016c yad AsAM nihatAH putrA yuvAno mRSTakuNDalAH 12007017a abhuktvA pArthivAn bhogAn RNAny anavadAya ca 12007017c pitRbhyo devatAbhyaz ca gatA vaivasvatakSayam 12007018a yadaiSAm aGga pitarau jAtau kAmamayAv iva 12007018c saMjAtabalarUpeSu tadaiva nihatA nRpAH 12007019a saMyuktAH kAmamanyubhyAM krodhaharSAsamaJjasAH 12007019c na te janmaphalaM kiM cid bhoktAro jAtu karhi cit 12007020a pAJcAlAnAM kurUNAM ca hatA eva hi ye 'hatAH 12007020c te vayaM tv adhamA&l lokAn prapadyema svakarmabhiH 12007021a vayam evAsya lokasya vinAze kAraNaM smRtAH 12007021c dhRtarASTrasya putreNa nikRtyA pratyapatsmahi 12007022a sadaiva nikRtiprajJo dveSTA mAyopajIvanaH 12007022c mithyAvRttaH sa satatam asmAsv anapakAriSu 12007023a aMzakAmA vayaM te ca na cAsmAbhir na tair jitam 12007023c na tair bhukteyam avanir na nAryo gItavAditam 12007024a nAmAtyasamitau kathyaM na ca zrutavatAM zrutam 12007024c na ratnAni parArdhyAni na bhUr na draviNAgamaH 12007025a Rddhim asmAsu tAM dRSTvA vivarNo hariNaH kRzaH 12007025c dhRtarASTrasya nRpateH saubalena niveditaH 12007026a taM pitA putragRddhitvAd anumene 'naye sthitam 12007026c anavekSyaiva pitaraM gAGgeyaM viduraM tathA 12007026e asaMzayaM dhRtarASTro yathaivAhaM tathA gataH 12007027a aniyamyAzuciM lubdhaM putraM kAmavazAnugam 12007027c patito yazaso dIptAd ghAtayitvA sahodarAn 12007028a imau vRddhau ca zokAgnau prakSipya sa suyodhanaH 12007028c asmatpradveSasaMyuktaH pApabuddhiH sadaiva hi 12007029a ko hi bandhuH kulInaH saMs tathA brUyAt suhRjjane 12007029c yathAsAv uktavAn kSudro yuyutsur vRSNisaMnidhau 12007030a Atmano hi vayaM doSAd vinaSTAH zAzvatIH samAH 12007030c pradahanto dizaH sarvAs tejasA bhAskarA iva 12007031a so 'smAkaM vairapuruSo durmantripragrahaM gataH 12007031c duryodhanakRte hy etat kulaM no vinipAtitam 12007031e avadhyAnAM vadhaM kRtvA loke prAptAH sma vAcyatAm 12007032a kulasyAsyAntakaraNaM durmatiM pApakAriNam 12007032c rAjA rASTrezvaraM kRtvA dhRtarASTro 'dya zocati 12007033a hatAH zUrAH kRtaM pApaM viSayaH svo vinAzitaH 12007033c hatvA no vigato manyuH zoko mAM rundhayaty ayam 12007034a dhanaMjaya kRtaM pApaM kalyANenopahanyate 12007034c tyAgavAMz ca punaH pApaM nAlaM kartum iti zrutiH 12007035a tyAgavAJ janmamaraNe nApnotIti zrutir yadA 12007035c prAptavartmA kRtamatir brahma saMpadyate tadA 12007036a sa dhanaMjaya nirdvaMdvo munir jJAnasamanvitaH 12007036c vanam Amantrya vaH sarvAn gamiSyAmi paraMtapa 12007037a na hi kRtsnatamo dharmaH zakyaH prAptum iti zrutiH 12007037c parigrahavatA tan me pratyakSam arisUdana 12007038a mayA nisRSTaM pApaM hi parigraham abhIpsatA 12007038c janmakSayanimittaM ca zakyaM prAptum iti zrutiH 12007039a sa parigraham utsRjya kRtsnaM rAjyaM tathaiva ca 12007039c gamiSyAmi vinirmukto vizoko vijvaras tathA 12007040a prazAdhi tvam imAm urvIM kSemAM nihatakaNTakAm 12007040c na mamArtho 'sti rAjyena na bhogair vA kurUttama 12007041a etAvad uktvA vacanaM dharmarAjo yudhiSThiraH 12007041c vyupAramat tataH pArthaH kanIyAn pratyabhASata 12008001 vaizaMpAyana uvAca 12008001a athArjuna uvAcedam adhikSipta ivAkSamI 12008001c abhinItataraM vAkyaM dRDhavAdaparAkramaH 12008002a darzayann aindrir AtmAnam ugram ugraparAkramaH 12008002c smayamAno mahAtejAH sRkkiNI saMlihan muhuH 12008003a aho duHkham aho kRcchram aho vaiklavyam uttamam 12008003c yat kRtvAmAnuSaM karma tyajethAH zriyam uttamAm 12008004a zatrUn hatvA mahIM labdhvA svadharmeNopapAditAm 12008004c hatAmitraH kathaM sarvaM tyajethA buddhilAghavAt 12008005a klIbasya hi kuto rAjyaM dIrghasUtrasya vA punaH 12008005c kimarthaM ca mahIpAlAn avadhIH krodhamUrchitaH 12008006a yo hy AjijIviSed bhaikSyaM karmaNA naiva kena cit 12008006c samArambhAn bubhUSeta hatasvastir akiMcanaH 12008006e sarvalokeSu vikhyAto na putrapazusaMhitaH 12008007a kApAlIM nRpa pApiSThAM vRttim AsthAya jIvataH 12008007c saMtyajya rAjyam RddhaM te loko 'yaM kiM vadiSyati 12008008a sarvArambhAn samutsRjya hatasvastir akiMcanaH 12008008c kasmAd AzaMsase bhaikSyaM cartuM prAkRtavat prabho 12008009a asmin rAjakule jAto jitvA kRtsnAM vasuMdharAm 12008009c dharmArthAv akhilau hitvA vanaM mauDhyAt pratiSThase 12008010a yadImAni havIMSIha vimathiSyanty asAdhavaH 12008010c bhavatA viprahINAni prAptaM tvAm eva kilbiSam 12008011a AkiMcanyam anAzAsyam iti vai nahuSo 'bravIt 12008011c kRtyA nRzaMsA hy adhane dhig astv adhanatAm iha 12008012a azvastanam RSINAM hi vidyate veda tad bhavAn 12008012c yaM tv imaM dharmam ity Ahur dhanAd eSa pravartate 12008013a dharmaM saMharate tasya dhanaM harati yasya yaH 12008013c hriyamANe dhane rAjan vayaM kasya kSamemahi 12008014a abhizastavat prapazyanti daridraM pArzvataH sthitam 12008014c dAridryaM pAtakaM loke kas tac chaMsitum arhati 12008015a patitaH zocyate rAjan nirdhanaz cApi zocyate 12008015c vizeSaM nAdhigacchAmi patitasyAdhanasya ca 12008016a arthebhyo hi vivRddhebhyaH saMbhRtebhyas tatas tataH 12008016c kriyAH sarvAH pravartante parvatebhya ivApagAH 12008017a arthAd dharmaz ca kAmaz ca svargaz caiva narAdhipa 12008017c prANayAtrA hi lokasya vinArthaM na prasidhyati 12008018a arthena hi vihInasya puruSasyAlpamedhasaH 12008018c vyucchidyante kriyAH sarvA grISme kusarito yathA 12008019a yasyArthAs tasya mitrANi yasyArthAs tasya bAndhavAH 12008019c yasyArthAH sa pumA&l loke yasyArthAH sa ca paNDitaH 12008020a adhanenArthakAmena nArthaH zakyo vivitsatA 12008020c arthair arthA nibadhyante gajair iva mahAgajAH 12008021a dharmaH kAmaz ca svargaz ca harSaH krodhaH zrutaM damaH 12008021c arthAd etAni sarvANi pravartante narAdhipa 12008022a dhanAt kulaM prabhavati dhanAd dharmaH pravartate 12008022c nAdhanasyAsty ayaM loko na paraH puruSottama 12008023a nAdhano dharmakRtyAni yathAvad anutiSThati 12008023c dhanAd dhi dharmaH sravati zailAd girinadI yathA 12008024a yaH kRzAzvaH kRzagavaH kRzabhRtyaH kRzAtithiH 12008024c sa vai rAjan kRzo nAma na zarIrakRzaH kRzaH 12008025a avekSasva yathAnyAyaM pazya devAsuraM yathA 12008025c rAjan kim anyaj jJAtInAM vadhAd Rdhyanti devatAH 12008026a na ced dhartavyam anyasya kathaM tad dharmam Arabhet 12008026c etAvAn eva vedeSu nizcayaH kavibhiH kRtaH 12008027a adhyetavyA trayI vidyA bhavitavyaM vipazcitA 12008027c sarvathA dhanam AhAryaM yaSTavyaM cApi yatnataH 12008028a drohAd devair avAptAni divi sthAnAni sarvazaH 12008028c iti devA vyavasitA vedavAdAz ca zAzvatAH 12008029a adhIyante tapasyanti yajante yAjayanti ca 12008029c kRtsnaM tad eva ca zreyo yad apy Adadate 'nyataH 12008030a na pazyAmo 'napahRtaM dhanaM kiM cit kva cid vayam 12008030c evam eva hi rAjAno jayanti pRthivIm imAm 12008031a jitvA mamatvaM bruvate putrA iva pitur dhane 12008031c rAjarSayo jitasvargA dharmo hy eSAM nigadyate 12008032a yathaiva pUrNAd udadheH syandanty Apo dizo daza 12008032c evaM rAjakulAd vittaM pRthivIM pratitiSThati 12008033a AsId iyaM dilIpasya nRgasya nahuSasya ca 12008033c ambarISasya mAndhAtuH pRthivI sA tvayi sthitA 12008034a sa tvAM dravyamayo yajJaH saMprAptaH sarvadakSiNaH 12008034c taM cen na yajase rAjan prAptas tvaM devakilbiSam 12008035a yeSAM rAjAzvamedhena yajate dakSiNAvatA 12008035c upetya tasyAvabhRthaM pUtAH sarve bhavanti te 12008036a vizvarUpo mahAdevaH sarvamedhe mahAmakhe 12008036c juhAva sarvabhUtAni tathaivAtmAnam AtmanA 12008037a zAzvato 'yaM bhUtipatho nAsyAntam anuzuzruma 12008037c mahAn dAzarathaH panthA mA rAjan kApathaM gamaH 12009001 yudhiSThira uvAca 12009001a muhUrtaM tAvad ekAgro manaHzrotre 'ntarAtmani 12009001c dhArayitvApi te zrutvA rocatAM vacanaM mama 12009002a sArthagamyam ahaM mArgaM na jAtu tvatkRte punaH 12009002c gaccheyaM tad gamiSyAmi hitvA grAmyasukhAny uta 12009003a kSemyaz caikAkinA gamyaH panthAH ko 'stIti pRccha mAm 12009003c atha vA necchasi praSTum apRcchann api me zRNu 12009004a hitvA grAmyasukhAcAraM tapyamAno mahat tapaH 12009004c araNye phalamUlAzI cariSyAmi mRgaiH saha 12009005a juhvAno 'gniM yathAkAlam ubhau kAlAv upaspRzan 12009005c kRzaH parimitAhAraz carmacIrajaTAdharaH 12009006a zItavAtAtapasahaH kSutpipAsAzramakSamaH 12009006c tapasA vidhidRSTena zarIram upazoSayan 12009007a manaHkarNasukhA nityaM zRNvann uccAvacA giraH 12009007c muditAnAm araNyeSu vasatAM mRgapakSiNAm 12009008a Ajighran pezalAn gandhAn phullAnAM vRkSavIrudhAm 12009008c nAnArUpAn vane pazyan ramaNIyAn vanaukasaH 12009009a vAnaprasthajanasyApi darzanaM kulavAsinaH 12009009c nApriyANy AcariSyAmi kiM punar grAmavAsinAm 12009010a ekAntazIlI vimRzan pakvApakvena vartayan 12009010c pitqn devAMz ca vanyena vAgbhir adbhiz ca tarpayan 12009011a evam AraNyazAstrANAm ugram ugrataraM vidhim 12009011c sevamAnaH pratIkSiSye dehasyAsya samApanam 12009012a atha vaiko 'ham ekAham ekaikasmin vanaspatau 12009012c caran bhaikSyaM munir muNDaH kSapayiSye kalevaram 12009013a pAMsubhiH samavacchannaH zUnyAgArapratizrayaH 12009013c vRkSamUlaniketo vA tyaktasarvapriyApriyaH 12009014a na zocan na prahRSyaMz ca tulyanindAtmasaMstutiH 12009014c nirAzIr nirmamo bhUtvA nirdvaMdvo niSparigrahaH 12009015a AtmArAmaH prasannAtmA jaDAndhabadhirAkRtiH 12009015c akurvANaH paraiH kAM cit saMvidaM jAtu kena cit 12009016a jaGgamAjaGgamAn sarvAn navihiMsaMz caturvidhAn 12009016c prajAH sarvAH svadharmasthAH samaH prANabhRtaH prati 12009017a na cApy avahasan kaM cin na kurvan bhrukuTIM kva cit 12009017c prasannavadano nityaM sarvendriyasusaMyataH 12009018a apRcchan kasya cin mArgaM vrajan yenaiva kena cit 12009018c na dezaM na dizaM kAM cid gantum icchan vizeSataH 12009019a gamane nirapekSaz ca pazcAd anavalokayan 12009019c RjuH praNihito gacchaMs trasasthAvaravarjakaH 12009020a svabhAvas tu prayAty agre prabhavanty azanAny api 12009020c dvaMdvAni ca viruddhAni tAni sarvANy acintayan 12009021a alpaM vAsvAdu vA bhojyaM pUrvAlAbhena jAtu cit 12009021c anyeSv api cara&l lAbham alAbhe sapta pUrayan 12009022a vidhUme nyastamusale vyaGgAre bhuktavaj jane 12009022c atItapAtrasaMcAre kAle vigatabhikSuke 12009023a ekakAlaM caran bhaikSyaM gRhe dve caiva paJca ca 12009023c spRhApAzAn vimucyAhaM cariSyAmi mahIm imAm 12009024a na jijIviSuvat kiM cin na mumUrSuvad Acaran 12009024c jIvitaM maraNaM caiva nAbhinandan na ca dviSan 12009025a vAsyaikaM takSato bAhuM candanenaikam ukSataH 12009025c nAkalyANaM na kalyANaM cintayann ubhayos tayoH 12009026a yAH kAz cij jIvatA zakyAH kartum abhyudayakriyAH 12009026c sarvAs tAH samabhityajya nimeSAdivyavasthitaH 12009027a teSu nityam asaktaz ca tyaktasarvendriyakriyaH 12009027c suparityaktasaMkalpaH sunirNiktAtmakalmaSaH 12009028a vimuktaH sarvasaGgebhyo vyatItaH sarvavAgurAH 12009028c na vaze kasya cit tiSThan sadharmA mAtarizvanaH 12009029a vItarAgaz carann evaM tuSTiM prApsyAmi zAzvatIm 12009029c tRSNayA hi mahat pApam ajJAnAd asmi kAritaH 12009030a kuzalAkuzalAny eke kRtvA karmANi mAnavAH 12009030c kAryakAraNasaMzliSTaM svajanaM nAma bibhrati 12009031a AyuSo 'nte prahAyedaM kSINaprAyaM kalevaram 12009031c pratigRhNAti tat pApaM kartuH karmaphalaM hi tat 12009032a evaM saMsAracakre 'smin vyAviddhe rathacakravat 12009032c sameti bhUtagrAmo 'yaM bhUtagrAmeNa kAryavAn 12009033a janmamRtyujarAvyAdhivedanAbhir upadrutam 12009033c asAram imam asvantaM saMsAraM tyajataH sukham 12009034a divaH patatsu deveSu sthAnebhyaz ca maharSiSu 12009034c ko hi nAma bhavenArthI bhavet kAraNatattvavit 12009035a kRtvA hi vividhaM karma tat tad vividhalakSaNam 12009035c pArthivair nRpatiH svalpaiH kAraNair eva badhyate 12009036a tasmAt prajJAmRtam idaM cirAn mAM pratyupasthitam 12009036c tat prApya prArthaye sthAnam avyayaM zAzvataM dhruvam 12009037a etayA satataM vRttyA carann evaMprakArayA 12009037c dehaM saMsthApayiSyAmi nirbhayaM mArgam AsthitaH 12010001 bhIma uvAca 12010001a zrotriyasyeva te rAjan mandakasyAvipazcitaH 12010001c anuvAkahatAbuddhir naiSA tattvArthadarzinI 12010002a Alasye kRtacittasya rAjadharmAnasUyataH 12010002c vinAze dhArtarASTrANAM kiM phalaM bharatarSabha 12010003a kSamAnukampA kAruNyam AnRzaMsyaM na vidyate 12010003c kSAtram Acarato mArgam api bandhos tvadantare 12010004a yadImAM bhavato buddhiM vidyAma vayam IdRzIm 12010004c zastraM naiva grahISyAmo na vadhiSyAma kaM cana 12010005a bhaikSyam evAcariSyAma zarIrasyA vimokSaNAt 12010005c na cedaM dAruNaM yuddham abhaviSyan mahIkSitAm 12010006a prANasyAnnam idaM sarvam iti vai kavayo viduH 12010006c sthAvaraM jaGgamaM caiva sarvaM prANasya bhojanam 12010007a AdadAnasya ced rAjyaM ye ke cit paripanthinaH 12010007c hantavyAs ta iti prAjJAH kSatradharmavido viduH 12010008a te sadoSA hatAsmAbhI rAjyasya paripanthinaH 12010008c tAn hatvA bhuGkSva dharmeNa yudhiSThira mahIm imAm 12010009a yathA hi puruSaH khAtvA kUpam aprApya codakam 12010009c paGkadigdho nivarteta karmedaM nas tathopamam 12010010a yathAruhya mahAvRkSam apahRtya tato madhu 12010010c aprAzya nidhanaM gacchet karmedaM nas tathopamam 12010011a yathA mahAntam adhvAnam AzayA puruSaH patan 12010011c sa nirAzo nivarteta karmedaM nas tathopamam 12010012a yathA zatrUn ghAtayitvA puruSaH kurusattama 12010012c AtmAnaM ghAtayet pazcAt karmedaM nas tathAvidham 12010013a yathAnnaM kSudhito labdhvA na bhuJjIta yadRcchayA 12010013c kAmI ca kAminIM labdhvA karmedaM nas tathAvidham 12010014a vayam evAtra garhyA hi ye vayaM mandacetasaH 12010014c tvAM rAjann anugacchAmo jyeSTho 'yam iti bhArata 12010015a vayaM hi bAhubalinaH kRtavidyA manasvinaH 12010015c klIbasya vAkye tiSThAmo yathaivAzaktayas tathA 12010016a agatIn kAgatIn asmAn naSTArthAn arthasiddhaye 12010016c kathaM vai nAnupazyeyur janAH pazyanti yAdRzam 12010017a ApatkAle hi saMnyAsaH kartavya iti ziSyate 12010017c jarayAbhiparItena zatrubhir vyaMsitena ca 12010018a tasmAd iha kRtaprajJAs tyAgaM na paricakSate 12010018c dharmavyatikramaM cedaM manyante sUkSmadarzinaH 12010019a kathaM tasmAt samutpannas tanniSThas tad upAzrayaH 12010019c tad eva nindann AsIta zraddhA vAnyatra gRhyate 12010020a zriyA vihInair adhanair nAstikaiH saMpravartitam 12010020c vedavAdasya vijJAnaM satyAbhAsam ivAnRtam 12010021a zakyaM tu mauNDyam AsthAya bibhratAtmAnam AtmanA 12010021c dharmacchadma samAsthAya AsituM na tu jIvitum 12010022a zakyaM punar araNyeSu sukham ekena jIvitum 12010022c abibhratA putrapautrAn devarSIn atithIn pitqn 12010023a neme mRgAH svargajito na varAhA na pakSiNaH 12010023c athaitena prakAreNa puNyam Ahur na tAJ janAH 12010024a yadi saMnyAsataH siddhiM rAjan kaz cid avApnuyAt 12010024c parvatAz ca drumAz caiva kSipraM siddhim avApnuyuH 12010025a ete hi nityasaMnyAsA dRzyante nirupadravAH 12010025c aparigrahavantaz ca satataM cAtmacAriNaH 12010026a atha ced AtmabhAgyeSu nAnyeSAM siddhim aznute 12010026c tasmAt karmaiva kartavyaM nAsti siddhir akarmaNaH 12010027a audakAH sRSTayaz caiva jantavaH siddhim ApnuyuH 12010027c yeSAm Atmaiva bhartavyo nAnyaH kaz cana vidyate 12010028a avekSasva yathA svaiH svaiH karmabhir vyApRtaM jagat 12010028c tasmAt karmaiva kartavyaM nAsti siddhir akarmaNaH 12011001 arjuna uvAca 12011001a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 12011001c tApasaiH saha saMvAdaM zakrasya bharatarSabha 12011002a ke cid gRhAn parityajya vanam abhyagaman dvijAH 12011002c ajAtazmazravo mandAH kule jAtAH pravavrajuH 12011003a dharmo 'yam iti manvAnA brahmacarye vyavasthitAH 12011003c tyaktvA gRhAn pitqMz caiva tAn indro 'nvakRpAyata 12011004a tAn AbabhASe bhagavAn pakSI bhUtvA hiraNmayaH 12011004c suduSkaraM manuSyaiz ca yat kRtaM vighasAzibhiH 12011005a puNyaM ca bata karmaiSAM prazastaM caiva jIvitam 12011005c saMsiddhAs te gatiM mukhyAM prAptA dharmaparAyaNAH 12011006 RSaya UcuH 12011006a aho batAyaM zakunir vighasAzAn prazaMsati 12011006c asmAn nUnam ayaM zAsti vayaM ca vighasAzinaH 12011007 zakunir uvAca 12011007a nAhaM yuSmAn prazaMsAmi paGkadigdhAn rajasvalAn 12011007c ucchiSTabhojino mandAn anye vai vighasAzinaH 12011008 RSaya UcuH 12011008a idaM zreyaH param iti vayam evAbhyupAsmahe 12011008c zakune brUhi yac chreyo bhRzaM vai zraddadhAma te 12011009 zakunir uvAca 12011009a yadi mAM nAbhizaGkadhvaM vibhajyAtmAnam AtmanA 12011009c tato 'haM vaH pravakSyAmi yAthAtathyaM hitaM vacaH 12011010 RSaya UcuH 12011010a zRNumas te vacas tAta panthAno viditAs tava 12011010c niyoge caiva dharmAtman sthAtum icchAma zAdhi naH 12011011 zakunir uvAca 12011011a catuSpadAM gauH pravarA lohAnAM kAJcanaM varam 12011011c zabdAnAM pravaro mantro brAhmaNo dvipadAM varaH 12011012a mantro 'yaM jAtakarmAdi brAhmaNasya vidhIyate 12011012c jIvato yo yathAkAlaM zmazAnanidhanAd iti 12011013a karmANi vaidikAny asya svargyaH panthAs tv anuttamaH 12011013c atha sarvANi karmANi mantrasiddhAni cakSate 12011014a AmnAyadRDhavAdIni tathA siddhir iheSyate 12011014c mAsArdhamAsA Rtava AdityazazitArakam 12011015a Ihante sarvabhUtAni tad RtaM karmasaGginAm 12011015c siddhikSetram idaM puNyam ayam evAzramo mahAn 12011016a atha ye karma nindanto manuSyAH kApathaM gatAH 12011016c mUDhAnAm arthahInAnAM teSAm enas tu vidyate 12011017a devavaMzAn pitRvaMzAn brahmavaMzAMz ca zAzvatAn 12011017c saMtyajya mUDhA vartante tato yAnty azrutIpatham 12011018a etad vo 'stu tapo yuktaM dadAnIty RSicoditam 12011018c tasmAt tad adhyavasatas tapasvi tapa ucyate 12011019a devavaMzAn pitRvaMzAn brahmavaMzAMz ca zAzvatAn 12011019c saMvibhajya guroz caryAM tad vai duSkaram ucyate 12011020a devA vai duSkaraM kRtvA vibhUtiM paramAM gatAH 12011020c tasmAd gArhasthyam udvoDhuM duSkaraM prabravImi vaH 12011021a tapaH zreSThaM prajAnAM hi mUlam etan na saMzayaH 12011021c kuTumbavidhinAnena yasmin sarvaM pratiSThitam 12011022a etad vidus tapo viprA dvaMdvAtItA vimatsarAH 12011022c tasmAd vanaM madhyamaM ca lokeSu tapa ucyate 12011023a durAdharSaM padaM caiva gacchanti vighasAzinaH 12011023c sAyaMprAtar vibhajyAnnaM svakuTumbe yathAvidhi 12011024a dattvAtithibhyo devebhyaH pitRbhyaH svajanasya ca 12011024c avaziSTAni ye 'znanti tAn Ahur vighasAzinaH 12011025a tasmAt svadharmam AsthAya suvratAH satyavAdinaH 12011025c lokasya guravo bhUtvA te bhavanty anupaskRtAH 12011026a tridivaM prApya zakrasya svargaloke vimatsarAH 12011026c vasanti zAzvatIr varSA janA duSkarakAriNaH 12011027a tatas te tad vacaH zrutvA tasya dharmArthasaMhitam 12011027c utsRjya nAstikagatiM gArhasthyaM dharmam AzritAH 12011028a tasmAt tvam api durdharSa dhairyam Alambya zAzvatam 12011028c prazAdhi pRthivIM kRtsnAM hatAmitrAM narottama 12012001 vaizaMpAyana uvAca 12012001a arjunasya vacaH zrutvA nakulo vAkyam abravIt 12012001c rAjAnam abhisaMprekSya sarvadharmabhRtAM varam 12012002a anurudhya mahAprAjJo bhrAtuz cittam ariMdamaH 12012002c vyUDhorasko mahAbAhus tAmrAsyo mitabhASitA 12012003a vizAkhayUpe devAnAM sarveSAm agnayaz citAH 12012003c tasmAd viddhi mahArAja devAn karmapathi sthitAn 12012004a anAstikAn AstikAnAM prANadAH pitaraz ca ye 12012004c te 'pi karmaiva kurvanti vidhiM pazyasva pArthiva 12012004e vedavAdApaviddhAMs tu tAn viddhi bhRzanAstikAn 12012005a na hi vedoktam utsRjya vipraH sarveSu karmasu 12012005c devayAnena nAkasya pRSTham Apnoti bhArata 12012006a atyAzramAn ayaM sarvAn ity Ahur vedanizcayAH 12012006c brAhmaNAH zrutisaMpannAs tAn nibodha janAdhipa 12012007a vittAni dharmalabdhAni kratumukhyeSv avAsRjan 12012007c kRtAtmasu mahArAja sa vai tyAgI smRto naraH 12012008a anavekSya sukhAdAnaM tathaivordhvaM pratiSThitaH 12012008c AtmatyAgI mahArAja sa tyAgI tAmasaH prabho 12012009a aniketaH paripatan vRkSamUlAzrayo muniH 12012009c apAcakaH sadA yogI sa tyAgI pArtha bhikSukaH 12012010a krodhaharSAv anAdRtya paizunyaM ca vizAM pate 12012010c vipro vedAn adhIte yaH sa tyAgI gurupUjakaH 12012011a AzramAMs tulayA sarvAn dhRtAn Ahur manISiNaH 12012011c ekatas te trayo rAjan gRhasthAzrama ekataH 12012012a samIkSate tu yo 'rthaM vai kAmaM svargaM ca bhArata 12012012c ayaM panthA maharSINAm iyaM lokavidAM gatiH 12012013a iti yaH kurute bhAvaM sa tyAgI bharatarSabha 12012013c na yaH parityajya gRhAn vanam eti vimUDhavat 12012014a yadA kAmAn samIkSeta dharmavaitaMsiko 'nRjuH 12012014c athainaM mRtyupAzena kaNThe badhnAti mRtyurAT 12012015a abhimAnakRtaM karma naitat phalavad ucyate 12012015c tyAgayuktaM mahArAja sarvam eva mahAphalam 12012016a zamo damas tapo dAnaM satyaM zaucam athArjavam 12012016c yajJo dhRtiz ca dharmaz ca nityam ArSo vidhiH smRtaH 12012017a pitRdevAtithikRte samArambho 'tra zasyate 12012017c atraiva hi mahArAja trivargaH kevalaM phalam 12012018a etasmin vartamAnasya vidhau vipraniSevite 12012018c tyAginaH prasRtasyeha nocchittir vidyate kva cit 12012019a asRjad dhi prajA rAjan prajApatir akalmaSaH 12012019c mAM yakSyantIti zAntAtmA yajJair vividhadakSiNaiH 12012020a vIrudhaz caiva vRkSAMz ca yajJArthaM ca tathauSadhIH 12012020c pazUMz caiva tathA medhyAn yajJArthAni havIMSi ca 12012021a gRhasthAzramiNas tac ca yajJakarma virodhakam 12012021c tasmAd gArhasthyam eveha duSkaraM durlabhaM tathA 12012022a tat saMprApya gRhasthA ye pazudhAnyasamanvitAH 12012022c na yajante mahArAja zAzvataM teSu kilbiSam 12012023a svAdhyAyayajJA RSayo jJAnayajJAs tathApare 12012023c athApare mahAyajJAn manasaiva vitanvate 12012024a evaM dAnasamAdhAnaM mArgam AtiSThato nRpa 12012024c dvijAter brahmabhUtasya spRhayanti divaukasaH 12012025a sa ratnAni vicitrANi saMbhRtAni tatas tataH 12012025c makheSv anabhisaMtyajya nAstikyam abhijalpasi 12012025e kuTumbam Asthite tyAgaM na pazyAmi narAdhipa 12012026a rAjasUyAzvamedheSu sarvamedheSu vA punaH 12012026c ya cAnye kratavas tAta brAhmaNair abhipUjitAH 12012026e tair yajasva mahArAja zakro devapatir yathA 12012027a rAjJaH pramAdadoSeNa dasyubhiH parimuSyatAm 12012027c azaraNyaH prajAnAM yaH sa rAjA kalir ucyate 12012028a azvAn gAz caiva dAsIz ca kareNUz ca svalaMkRtAH 12012028c grAmAJ janapadAMz caiva kSetrANi ca gRhANi ca 12012029a apradAya dvijAtibhyo mAtsaryAviSTacetasaH 12012029c vayaM te rAjakalayo bhaviSyAmo vizAM pate 12012030a adAtAro 'zaraNyAz ca rAjakilbiSabhAginaH 12012030c duHkhAnAm eva bhoktAro na sukhAnAM kadA cana 12012031a aniSTvA ca mahAyajJair akRtvA ca pitRsvadhAm 12012031c tIrtheSv anabhisaMtyajya pravrajiSyasi ced atha 12012032a chinnAbhram iva gantAsi vilayaM mAruteritam 12012032c lokayor ubhayor bhraSTo hy antarAle vyavasthitaH 12012033a antar bahiz ca yat kiM cin manovyAsaGgakArakam 12012033c parityajya bhavet tyAgI na yo hitvA pratiSThate 12012034a etasmin vartamAnasya vidhau vipraniSevite 12012034c brAhmaNasya mahArAja nocchittir vidyate kva cit 12012035a nihatya zatrUMs tarasA samRddhAn; zakro yathA daityabalAni saMkhye 12012035c kaH pArtha zocen nirataH svadharme; pUrvaiH smRte pArthiva ziSTajuSTe 12012036a kSAtreNa dharmeNa parAkrameNa; jitvA mahIM mantravidbhyaH pradAya 12012036c nAkasya pRSThe 'si narendra gantA; na zocitavyaM bhavatAdya pArtha 12013001 sahadeva uvAca 12013001a na bAhyaM dravyam utsRjya siddhir bhavati bhArata 12013001c zArIraM dravyam utsRjya siddhir bhavati vA na vA 12013002a bAhyadravyavimuktasya zArIreSu ca gRdhyataH 12013002c yo dharmo yat sukhaM vA syAd dviSatAM tat tathAstu naH 12013003a zArIraM dravyam utsRjya pRthivIm anuzAsataH 12013003c yo dharmo yat sukhaM vA syAt suhRdAM tat tathAstu naH 12013004a dvyakSaras tu bhaven mRtyus tryakSaraM brahma zAzvatam 12013004c mameti ca bhaven mRtyur na mameti ca zAzvatam 12013005a brahmamRtyU ca tau rAjann Atmany eva samAzritau 12013005c adRzyamAnau bhUtAni yodhayetAm asaMzayam 12013006a avinAzo 'sya sattvasya niyato yadi bhArata 12013006c bhittvA zarIraM bhUtAnAM na hiMsA pratipatsyate 12013007a athApi ca sahotpattiH sattvasya pralayas tathA 12013007c naSTe zarIre naSTaM syAd vRthA ca syAt kriyApathaH 12013008a tasmAd ekAntam utsRjya pUrvaiH pUrvataraiz ca yaH 12013008c panthA niSevitaH sadbhiH sa niSevyo vijAnatA 12013009a labdhvApi pRthivIM kRtsnAM sahasthAvarajaGgamAm 12013009c na bhuGkte yo nRpaH samyaG niSphalaM tasya jIvitam 12013010a atha vA vasato rAjan vane vanyena jIvataH 12013010c dravyeSu yasya mamatA mRtyor Asye sa vartate 12013011a bAhyAbhyantarabhUtAnAM svabhAvaM pazya bhArata 12013011c ye tu pazyanti tadbhAvaM mucyante mahato bhayAt 12013012a bhavAn pitA bhavAn mAtA bhavAn bhrAtA bhavAn guruH 12013012c duHkhapralApAn Artasya tasmAn me kSantum arhasi 12013013a tathyaM vA yadi vAtathyaM yan mayaitat prabhASitam 12013013c tad viddhi pRthivIpAla bhaktyA bharatasattama 12014001 vaizaMpAyana uvAca 12014001a avyAharati kaunteye dharmarAje yudhiSThire 12014001c bhrAtqNAM bruvatAM tAMs tAn vividhAn vedanizcayAn 12014002a mahAbhijanasaMpannA zrImaty AyatalocanA 12014002c abhyabhASata rAjendraM draupadI yoSitAM varA 12014003a AsInam RSabhaM rAjJAM bhrAtRbhiH parivAritam 12014003c siMhazArdUlasadRzair vAraNair iva yUthapam 12014004a abhimAnavatI nityaM vizeSeNa yudhiSThire 12014004c lAlitA satataM rAjJA dharmajJA dharmadarzinI 12014005a Amantrya vipulazroNI sAmnA paramavalgunA 12014005c bhartAram abhisaMprekSya tato vacanam abravIt 12014006a ime te bhrAtaraH pArtha zuSyanta stokakA iva 12014006c vAvAzyamAnAs tiSThanti na cainAn abhinandase 12014007a nandayaitAn mahArAja mattAn iva mahAdvipAn 12014007c upapannena vAkyena satataM duHkhabhAginaH 12014008a kathaM dvaitavane rAjan pUrvam uktvA tathA vacaH 12014008c bhrAtqn etAn sma sahitAJ zItavAtAtapArditAn 12014009a vayaM duryodhanaM hatvA mRdhe bhokSyAma medinIm 12014009c saMpUrNAM sarvakAmAnAm Ahave vijayaiSiNaH 12014010a virathAMz ca rathAn kRtvA nihatya ca mahAgajAn 12014010c saMstIrya ca rathair bhUmiM sasAdibhir ariMdamAH 12014011a yajatAM vividhair yajJaiH samRddhair AptadakSiNaiH 12014011c vanavAsakRtaM duHkhaM bhaviSyati sukhAya naH 12014012a ity etAn evam uktvA tvaM svayaM dharmabhRtAM vara 12014012c katham adya punar vIra vinihaMsi manAMsy uta 12014013a na klIbo vasudhAM bhuGkte na klIbo dhanam aznute 12014013c na klIbasya gRhe putrA matsyAH paGka ivAsate 12014014a nAdaNDaH kSatriyo bhAti nAdaNDo bhUtim aznute 12014014c nAdaNDasya prajA rAjJaH sukham edhanti bhArata 12014015a mitratA sarvabhUteSu dAnam adhyayanaM tapaH 12014015c brAhmaNasyaiSa dharmaH syAn na rAjJo rAjasattama 12014016a asatAM pratiSedhaz ca satAM ca paripAlanam 12014016c eSa rAjJAM paro dharmaH samare cApalAyanam 12014017a yasmin kSamA ca krodhaz ca dAnAdAne bhayAbhaye 12014017c nigrahAnugrahau cobhau sa vai dharmavid ucyate 12014018a na zrutena na dAnena na sAntvena na cejyayA 12014018c tvayeyaM pRthivI labdhA notkocena tathApy uta 12014019a yat tad balam amitrANAM tathA vIrasamudyatam 12014019c hastyazvarathasaMpannaM tribhir aGgair mahattaram 12014020a rakSitaM droNakarNAbhyAm azvatthAmnA kRpeNa ca 12014020c tat tvayA nihataM vIra tasmAd bhuGkSva vasuMdharAm 12014021a jambUdvIpo mahArAja nAnAjanapadAyutaH 12014021c tvayA puruSazArdUla daNDena mRditaH prabho 12014022a jambUdvIpena sadRzaH krauJcadvIpo narAdhipa 12014022c apareNa mahAmeror daNDena mRditas tvayA 12014023a krauJcadvIpena sadRzaH zAkadvIpo narAdhipa 12014023c pUrveNa tu mahAmeror daNDena mRditas tvayA 12014024a uttareNa mahAmeroH zAkadvIpena saMmitaH 12014024c bhadrAzvaH puruSavyAghra daNDena mRditas tvayA 12014025a dvIpAz ca sAntaradvIpA nAnAjanapadAlayAH 12014025c vigAhya sAgaraM vIra daNDena mRditAs tvayA 12014026a etAny apratimAni tvaM kRtvA karmANi bhArata 12014026c na prIyase mahArAja pUjyamAno dvijAtibhiH 12014027a sa tvaM bhrAtqn imAn dRSTvA pratinandasva bhArata 12014027c RSabhAn iva saMmattAn gajendrAn UrjitAn iva 12014028a amarapratimAH sarve zatrusAhAH paraMtapAH 12014028c eko 'pi hi sukhAyaiSAM kSamaH syAd iti me matiH 12014029a kiM punaH puruSavyAghrAH patayo me nararSabhAH 12014029c samastAnIndriyANIva zarIrasya viceSTane 12014030a anRtaM mAbravIc chvazrUH sarvajJA sarvadarzinI 12014030c yudhiSThiras tvAM pAJcAli sukhe dhAsyaty anuttame 12014031a hatvA rAjasahasrANi bahUny AzuparAkramaH 12014031c tad vyarthaM saMprapazyAmi mohAt tava janAdhipa 12014032a yeSAm unmattako jyeSThaH sarve tasyopacAriNaH 12014032c tavonmAdena rAjendra sonmAdAH sarvapANDavAH 12014033a yadi hi syur anunmattA bhrAtaras te janAdhipa 12014033c baddhvA tvAM nAstikaiH sArdhaM prazAseyur vasuMdharAm 12014034a kurute mUDham evaM hi yaH zreyo nAdhigacchati 12014034c dhUpair aJjanayogaiz ca nasyakarmabhir eva ca 12014034e bheSajaiH sa cikitsyaH syAd ya unmArgeNa gacchati 12014035a sAhaM sarvAdhamA loke strINAM bharatasattama 12014035c tathA vinikRtAmitrair yAham icchAmi jIvitum 12014036a eteSAM yatamAnAnAm utpadyante tu saMpadaH 12014036c tvaM tu sarvAM mahIM labdhvA kuruSe svayam Apadam 12014037a yathAstAM saMmatau rAjJAM pRthivyAM rAjasattamau 12014037c mAndhAtA cAmbarISaz ca tathA rAjan virAjase 12014038a prazAdhi pRthivIM devIM prajA dharmeNa pAlayan 12014038c saparvatavanadvIpAM mA rAjan vimanA bhava 12014039a yajasva vividhair yajJair juhvann agnIn prayaccha ca 12014039c purANi bhogAn vAsAMsi dvijAtibhyo nRpottama 12015001 vaizaMpAyana uvAca 12015001a yAjJasenyA vacaH zrutvA punar evArjuno 'bravIt 12015001c anumAnya mahAbAhuM jyeSThaM bhrAtaram Izvaram 12015002a daNDaH zAsti prajAH sarvA daNDa evAbhirakSati 12015002c daNDaH supteSu jAgarti daNDaM dharmaM vidur budhAH 12015003a dharmaM saMrakSate daNDas tathaivArthaM narAdhipa 12015003c kAmaM saMrakSate daNDas trivargo daNDa ucyate 12015004a daNDena rakSyate dhAnyaM dhanaM daNDena rakSyate 12015004c etad vidvann upAdatsva svabhAvaM pazya laukikam 12015005a rAjadaNDabhayAd eke pApAH pApaM na kurvate 12015005c yamadaNDabhayAd eke paralokabhayAd api 12015006a parasparabhayAd eke pApAH pApaM na kurvate 12015006c evaM sAMsiddhike loke sarvaM daNDe pratiSThitam 12015007a daNDasyaiva bhayAd eke na khAdanti parasparam 12015007c andhe tamasi majjeyur yadi daNDo na pAlayet 12015008a yasmAd adAntAn damayaty aziSTAn daNDayaty api 12015008c damanAd daNDanAc caiva tasmAd daNDaM vidur budhAH 12015009a vAci daNDo brAhmaNAnAM kSatriyANAM bhujArpaNam 12015009c dAnadaNDaH smRto vaizyo nirdaNDaH zUdra ucyate 12015010a asaMmohAya martyAnAm arthasaMrakSaNAya ca 12015010c maryAdA sthApitA loke daNDasaMjJA vizAM pate 12015011a yatra zyAmo lohitAkSo daNDaz carati sUnRtaH 12015011c prajAs tatra na muhyanti netA cet sAdhu pazyati 12015012a brahmacArI gRhasthaz ca vAnaprastho 'tha bhikSukaH 12015012c daNDasyaiva bhayAd ete manuSyA vartmani sthitAH 12015013a nAbhIto yajate rAjan nAbhIto dAtum icchati 12015013c nAbhItaH puruSaH kaz cit samaye sthAtum icchati 12015014a nAcchittvA paramarmANi nAkRtvA karma dAruNam 12015014c nAhatvA matsyaghAtIva prApnoti mahatIM zriyam 12015015a nAghnataH kIrtir astIha na vittaM na punaH prajAH 12015015c indro vRtravadhenaiva mahendraH samapadyata 12015016a ya eva devA hantAras tA&l loko 'rcayate bhRzam 12015016c hantA rudras tathA skandaH zakro 'gnir varuNo yamaH 12015017a hantA kAlas tathA vAyur mRtyur vaizravaNo raviH 12015017c vasavo marutaH sAdhyA vizvedevAz ca bhArata 12015018a etAn devAn namasyanti pratApapraNatA janAH 12015018c na brahmANaM na dhAtAraM na pUSANaM kathaM cana 12015019a madhyasthAn sarvabhUteSu dAntAJ zamaparAyaNAn 12015019c yajante mAnavAH ke cit prazAntAH sarvakarmasu 12015020a na hi pazyAmi jIvantaM loke kaM cid ahiMsayA 12015020c sattvaiH sattvAni jIvanti durbalair balavattarAH 12015021a nakulo mUSakAn atti biDAlo nakulaM tathA 12015021c biDAlam atti zvA rAjaJ zvAnaM vyAlamRgas tathA 12015022a tAn atti puruSaH sarvAn pazya dharmo yathAgataH 12015022c prANasyAnnam idaM sarvaM jaGgamaM sthAvaraM ca yat 12015023a vidhAnaM devavihitaM tatra vidvAn na muhyati 12015023c yathA sRSTo 'si rAjendra tathA bhavitum arhasi 12015024a vinItakrodhaharSA hi mandA vanam upAzritAH 12015024c vinA vadhaM na kurvanti tApasAH prANayApanam 12015025a udake bahavaH prANAH pRthivyAM ca phaleSu ca 12015025c na ca kaz cin na tAn hanti kim anyat prANayApanAt 12015026a sUkSmayonIni bhUtAni tarkagamyAni kAni cit 12015026c pakSmaNo 'pi nipAtena yeSAM syAt skandhaparyayaH 12015027a grAmAn niSkramya munayo vigatakrodhamatsarAH 12015027c vane kuTumbadharmANo dRzyante parimohitAH 12015028a bhUmiM bhittvauSadhIz chittvA vRkSAdIn aNDajAn pazUn 12015028c manuSyAs tanvate yajJAMs te svargaM prApnuvanti ca 12015029a daNDanItyAM praNItAyAM sarve sidhyanty upakramAH 12015029c kaunteya sarvabhUtAnAM tatra me nAsti saMzayaH 12015030a daNDaz cen na bhavel loke vyanaziSyann imAH prajAH 12015030c zUle matsyAn ivApakSyan durbalAn balavattarAH 12015031a satyaM cedaM brahmaNA pUrvam uktaM; daNDaH prajA rakSati sAdhu nItaH 12015031c pazyAgnayaz ca pratizAmyanty abhItAH; saMtarjitA daNDabhayAj jvalanti 12015032a andhaM tama ivedaM syAn na prajJAyeta kiM cana 12015032c daNDaz cen na bhavel loke vibhajan sAdhvasAdhunI 12015033a ye 'pi saMbhinnamaryAdA nAstikA vedanindakAH 12015033c te 'pi bhogAya kalpante daNDenopanipIDitAH 12015034a sarvo daNDajito loko durlabho hi zucir naraH 12015034c daNDasya hi bhayAd bhIto bhogAyeha prakalpate 12015035a cAturvarNyApramohAya sunItanayanAya ca 12015035c daNDo vidhAtrA vihito dharmArthAv abhirakSitum 12015036a yadi daNDAn na bibhyeyur vayAMsi zvApadAni ca 12015036c adyuH pazUn manuSyAMz ca yajJArthAni havIMSi ca 12015037a na brahmacAry adhIyIta kalyANI gaur na duhyate 12015037c na kanyodvahanaM gacched yadi daNDo na pAlayet 12015038a vizvalopaH pravarteta bhidyeran sarvasetavaH 12015038c mamatvaM na prajAnIyur yadi daNDo na pAlayet 12015039a na saMvatsarasatrANi tiSTheyur akutobhayAH 12015039c vidhivad dakSiNAvanti yadi daNDo na pAlayet 12015040a careyur nAzrame dharmaM yathoktaM vidhim AzritAH 12015040c na vidyAM prApnuyAt kaz cid yadi daNDo na pAlayet 12015041a na coSTrA na balIvardA nAzvAzvataragardabhAH 12015041c yuktA vaheyur yAnAni yadi daNDo na pAlayet 12015042a na preSyA vacanaM kuryur na bAlo jAtu karhi cit 12015042c tiSThet pitRmate dharme yadi daNDo na pAlayet 12015043a daNDe sthitAH prajAH sarvA bhayaM daNDaM vidur budhAH 12015043c daNDe svargo manuSyANAM loko 'yaM ca pratiSThitaH 12015044a na tatra kUTaM pApaM vA vaJcanA vApi dRzyate 12015044c yatra daNDaH suvihitaz caraty arivinAzanaH 12015045a haviH zvA prapibed dhRSTo daNDaz cen nodyato bhavet 12015045c haret kAkaH puroDAzaM yadi daNDo na pAlayet 12015046a yad idaM dharmato rAjyaM vihitaM yady adharmataH 12015046c kAryas tatra na zoko vai bhuGkSva bhogAn yajasva ca 12015047a sukhena dharmaM zrImantaz caranti zucivAsasaH 12015047c saMvasantaH priyair dArair bhuJjAnAz cAnnam uttamam 12015048a arthe sarve samArambhAH samAyattA na saMzayaH 12015048c sa ca daNDe samAyattaH pazya daNDasya gauravam 12015049a lokayAtrArtham eveha dharmapravacanaM kRtam 12015049c ahiMsA sAdhuhiMseti zreyAn dharmaparigrahaH 12015050a nAtyantaguNavAn kaz cin na cApy atyantanirguNaH 12015050c ubhayaM sarvakAryeSu dRzyate sAdhv asAdhu ca 12015051a pazUnAM vRSaNaM chittvA tato bhindanti nastakAn 12015051c kRSanti bahavo bhArAn badhnanti damayanti ca 12015052a evaM paryAkule loke vipathe jarjarIkRte 12015052c tais tair nyAyair mahArAja purANaM dharmam Acara 12015053a yaja dehi prajA rakSa dharmaM samanupAlaya 12015053c amitrAJ jahi kaunteya mitrANi paripAlaya 12015054a mA ca te nighnataH zatrUn manyur bhavatu bhArata 12015054c na tatra kilbiSaM kiM cit kartur bhavati bhArata 12015055a AtatAyI hi yo hanyAd AtatAyinam Agatam 12015055c na tena bhrUNahA sa syAn manyus taM manyum Rcchati 12015056a avadhyaH sarvabhUtAnAm antarAtmA na saMzayaH 12015056c avadhye cAtmani kathaM vadhyo bhavati kena cit 12015057a yathA hi puruSaH zAlAM punaH saMpravizen navAm 12015057c evaM jIvaH zarIrANi tAni tAni prapadyate 12015058a dehAn purANAn utsRjya navAn saMpratipadyate 12015058c evaM mRtyumukhaM prAhur ye janAs tattvadarzinaH 12016001 vaizaMpAyana uvAca 12016001a arjunasya vacaH zrutvA bhImaseno 'tyamarSaNaH 12016001c dhairyam AsthAya tejasvI jyeSThaM bhrAtaram abravIt 12016002a rAjan viditadharmo 'si na te 'sty aviditaM bhuvi 12016002c upazikSAma te vRttaM sadaiva na ca zaknumaH 12016003a na vakSyAmi na vakSyAmIty evaM me manasi sthitam 12016003c atiduHkhAt tu vakSyAmi tan nibodha janAdhipa 12016004a bhavatas tu pramohena sarvaM saMzayitaM kRtam 12016004c viklavatvaM ca naH prAptam abalatvaM tathaiva ca 12016005a kathaM hi rAjA lokasya sarvazAstravizAradaH 12016005c moham Apadyate dainyAd yathA kupuruSas tathA 12016006a Agatiz ca gatiz caiva lokasya viditA tava 12016006c AyatyAM ca tadAtve ca na te 'sty aviditaM prabho 12016007a evaM gate mahArAja rAjyaM prati janAdhipa 12016007c hetum atra pravakSyAmi tad ihaikamanAH zRNu 12016008a dvividho jAyate vyAdhiH zArIro mAnasas tathA 12016008c parasparaM tayor janma nirdvaMdvaM nopalabhyate 12016009a zArIrAj jAyate vyAdhir mAnaso nAtra saMzayaH 12016009c mAnasAj jAyate vyAdhiH zArIra iti nizcayaH 12016010a zArIramAnase duHkhe yo 'tIte anuzocati 12016010c duHkhena labhate duHkhaM dvAv anarthau prapadyate 12016011a zItoSNe caiva vAyuz ca trayaH zArIrajA guNAH 12016011c teSAM guNAnAM sAmyaM ca tad AhuH svasthalakSaNam 12016012a teSAm anyatamotseke vidhAnam upadiSyate 12016012c uSNena bAdhyate zItaM zItenoSNaM prabAdhyate 12016013a sattvaM rajas tamaz caiva mAnasAH syus trayo guNAH 12016013c harSeNa bAdhyate zoko harSaH zokena bAdhyate 12016014a kaz cit sukhe vartamAno duHkhasya smartum icchati 12016014c kaz cid duHkhe vartamAnaH sukhasya smartum icchati 12016015a sa tvaM na duHkhI duHkhasya na sukhI ca sukhasya ca 12016015c na duHkhI sukhajAtasya na sukhI duHkhajasya vA 12016016a smartum arhasi kauravya diSTaM tu balavattaram 12016016c atha vA te svabhAvo 'yaM yena pArthiva kRSyase 12016017a dRSTvA sabhAgatAM kRSNAm ekavastrAM rajasvalAm 12016017c miSatAM pANDuputrANAM na tasya smartum arhasi 12016018a pravrAjanaM ca nagarAd ajinaiz ca nivAsanam 12016018c mahAraNyanivAsaz ca na tasya smartum arhasi 12016019a jaTAsurAt pariklezaM citrasenena cAhavam 12016019c saindhavAc ca pariklezaM kathaM vismRtavAn asi 12016019e punar ajJAtacaryAyAM kIcakena padA vadham 12016020a yac ca te droNabhISmAbhyAM yuddham AsId ariMdama 12016020c manasaikena te yuddham idaM ghoram upasthitam 12016021a yatra nAsti zaraiH kAryaM na mitrair na ca bandhubhiH 12016021c Atmanaikena yoddhavyaM tat te yuddham upasthitam 12016022a tasminn anirjite yuddhe prANAn yadi ha mokSyase 12016022c anyaM dehaM samAsthAya punas tenaiva yotsyase 12016023a tasmAd adyaiva gantavyaM yuddhasya bharatarSabha 12016023c etaj jitvA mahArAja kRtakRtyo bhaviSyasi 12016024a etAM buddhiM vinizcitya bhUtAnAm AgatiM gatim 12016024c pitRpaitAmahe vRtte zAdhi rAjyaM yathocitam 12016025a diSTyA duryodhanaH pApo nihataH sAnugo yudhi 12016025c draupadyAH kezapakSasya diSTyA tvaM padavIM gataH 12016026a yajasva vAjimedhena vidhivad dakSiNAvatA 12016026c vayaM te kiMkarAH pArtha vAsudevaz ca vIryavAn 12017001 yudhiSThira uvAca 12017001a asaMtoSaH pramAdaz ca mado rAgo 'prazAntatA 12017001c balaM moho 'bhimAnaz ca udvegaz cApi sarvazaH 12017002a ebhiH pApmabhir AviSTo rAjyaM tvam abhikAGkSasi 12017002c nirAmiSo vinirmuktaH prazAntaH susukhI bhava 12017003a ya imAm akhilAM bhUmiM ziSyAd eko mahIpatiH 12017003c tasyApy udaram evaikaM kim idaM tvaM prazaMsasi 12017004a nAhnA pUrayituM zakyA na mAsena nararSabha 12017004c apUryAM pUrayann icchAm AyuSApi na zaknuyAt 12017005a yatheddhaH prajvalaty agnir asamiddhaH prazAmyati 12017005c alpAhAratayA tv agniM zamayaudaryam utthitam 12017005e jayodaraM pRthivyA te zreyo nirjitayA jitam 12017006a mAnuSAn kAmabhogAMs tvam aizvaryaM ca prazaMsasi 12017006c abhogino 'balAz caiva yAnti sthAnam anuttamam 12017007a yogakSemau ca rASTrasya dharmAdharmau tvayi sthitau 12017007c mucyasva mahato bhArAt tyAgam evAbhisaMzraya 12017008a ekodarakRte vyAghraH karoti vighasaM bahu 12017008c tam anye 'py upajIvanti mandavegaMcarA mRgAH 12017009a viSayAn pratisaMhRtya saMnyAsaM kurute yatiH 12017009c na ca tuSyanti rAjAnaH pazya buddhyantaraM yathA 12017010a patrAhArair azmakuTTair dantolUkhalikais tathA 12017010c abbhakSair vAyubhakSaiz ca tair ayaM narako jitaH 12017011a yaz cemAM vasudhAM kRtsnAM prazAsed akhilAM nRpaH 12017011c tulyAzmakAJcano yaz ca sa kRtArtho na pArthivaH 12017012a saMkalpeSu nirArambho nirAzo nirmamo bhava 12017012c vizokaM sthAnam AtiSTha iha cAmutra cAvyayam 12017013a nirAmiSA na zocanti zocasi tvaM kim AmiSam 12017013c parityajyAmiSaM sarvaM mRSAvAdAt pramokSyase 12017014a panthAnau pitRyAnaz ca devayAnaz ca vizrutau 12017014c IjAnAH pitRyAnena devayAnena mokSiNaH 12017015a tapasA brahmacaryeNa svAdhyAyena ca pAvitAH 12017015c vimucya dehAn vai bhAnti mRtyor aviSayaM gatAH 12017016a AmiSaM bandhanaM loke karmehoktaM tathAmiSam 12017016c tAbhyAM vimuktaH pAzAbhyAM padam Apnoti tatparam 12017017a api gAthAm imAM gItAM janakena vadanty uta 12017017c nirdvaMdvena vimuktena mokSaM samanupazyatA 12017018a anantaM bata me vittaM yasya me nAsti kiM cana 12017018c mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiM cana 12017019a prajJAprAsAdam Aruhya nazocyAJ zocato janAn 12017019c jagatIsthAn ivAdristho mandabuddhIn avekSate 12017020a dRzyaM pazyati yaH pazyan sa cakSuSmAn sa buddhimAn 12017020c ajJAtAnAM ca vijJAnAt saMbodhAd buddhir ucyate 12017021a yas tu vAcaM vijAnAti bahumAnam iyAt sa vai 12017021c brahmabhAvaprasUtAnAM vaidyAnAM bhAvitAtmanAm 12017022a yadA bhUtapRthagbhAvam ekastham anupazyati 12017022c tata eva ca vistAraM brahma saMpadyate tadA 12017023a te janAs tAM gatiM yAnti nAvidvAMso 'lpacetasaH 12017023c nAbuddhayo nAtapasaH sarvaM buddhau pratiSThitam 12018001 vaizaMpAyana uvAca 12018001a tUSNIMbhUtaM tu rAjAnaM punar evArjuno 'bravIt 12018001c saMtaptaH zokaduHkhAbhyAM rAjJo vAkzalyapIDitaH 12018002a kathayanti purAvRttam itihAsam imaM janAH 12018002c videharAjJaH saMvAdaM bhAryayA saha bhArata 12018003a utsRjya rAjyaM bhaikSArthaM kRtabuddhiM janezvaram 12018003c videharAjaM mahiSI duHkhitA pratyabhASata 12018004a dhanAny apatyaM mitrANi ratnAni vividhAni ca 12018004c panthAnaM pAvanaM hitvA janako mauNDyam AsthitaH 12018005a taM dadarza priyA bhAryA bhaikSyavRttim akiMcanam 12018005c dhAnAmuSTim upAsInaM nirIhaM gatamatsaram 12018006a tam uvAca samAgamya bhartAram akutobhayam 12018006c kruddhA manasvinI bhAryA vivikte hetumad vacaH 12018007a katham utsRjya rAjyaM svaM dhanadhAnyasamAcitam 12018007c kApAlIM vRttim AsthAya dhAnAmuSTir vane 'caraH 12018008a pratijJA te 'nyathA rAjan viceSTA cAnyathA tava 12018008c yad rAjyaM mahad utsRjya svalpe tuSyasi pArthiva 12018009a naitenAtithayo rAjan devarSipitaras tathA 12018009c zakyam adya tvayA bhartuM moghas te 'yaM parizramaH 12018010a devatAtithibhiz caiva pitRbhiz caiva pArthiva 12018010c sarvair etaiH parityaktaH parivrajasi niSkriyaH 12018011a yas tvaM traividyavRddhAnAM brAhmaNAnAM sahasrazaH 12018011c bhartA bhUtvA ca lokasya so 'dyAnyair bhRtim icchasi 12018012a zriyaM hitvA pradIptAM tvaM zvavat saMprati vIkSyase 12018012c aputrA jananI te 'dya kausalyA cApatis tvayA 12018013a azItir dharmakAmAs tvAM kSatriyAH paryupAsate 12018013c tvadAzAm abhikAGkSantyaH kRpaNAH phalahetukAH 12018014a tAz ca tvaM viphalAH kurvan kA&l lokAn nu gamiSyasi 12018014c rAjan saMzayite mokSe paratantreSu dehiSu 12018015a naiva te 'sti paro loko nAparaH pApakarmaNaH 12018015c dharmyAn dArAn parityajya yas tvam icchasi jIvitum 12018016a srajo gandhAn alaMkArAn vAsAMsi vividhAni ca 12018016c kimartham abhisaMtyajya parivrajasi niSkriyaH 12018017a nipAnaM sarvabhUtAnAM bhUtvA tvaM pAvanaM mahat 12018017c ADhyo vanaspatir bhUtvA so 'dyAnyAn paryupAsase 12018018a khAdanti hastinaM nyAse kravyAdA bahavo 'py uta 12018018c bahavaH kRmayaz caiva kiM punas tvAm anarthakam 12018019a ya imAM kuNDikAM bhindyAt triviSTabdhaM ca te haret 12018019c vAsaz cApaharet tasmin kathaM te mAnasaM bhavet 12018020a yas tv ayaM sarvam utsRjya dhAnAmuSTiparigrahaH 12018020c yadAnena samaM sarvaM kim idaM mama dIyate 12018020e dhAnAmuSTir ihArthaz cet pratijJA te vinazyati 12018021a kA vAhaM tava ko me tvaM ko 'dya te mayy anugrahaH 12018021c prazAdhi pRthivIM rAjan yatra te 'nugraho bhavet 12018021e prAsAdaM zayanaM yAnaM vAsAMsy AbharaNAni ca 12018022a zriyA nirAzair adhanais tyaktamitrair akiMcanaiH 12018022c saukhikaiH saMbhRtAn arthAn yaH saMtyajasi kiM nu tat 12018023a yo 'tyantaM pratigRhNIyAd yaz ca dadyAt sadaiva hi 12018023c tayos tvam antaraM viddhi zreyAMs tAbhyAM ka ucyate 12018024a sadaiva yAcamAneSu satsu dambhavivarjiSu 12018024c eteSu dakSiNA dattA dAvAgnAv iva durhutam 12018025a jAtavedA yathA rAjann AdagdhvaivopazAmyati 12018025c sadaiva yAcamAno vai tathA zAmyati na dvijaH 12018026a satAM ca vedA annaM ca loke 'smin prakRtir dhruvA 12018026c na ced dAtA bhaved dAtA kutaH syur mokSakAGkSiNaH 12018027a annAd gRhasthA loke 'smin bhikSavas tata eva ca 12018027c annAt prANaH prabhavati annadaH prANado bhavet 12018028a gRhasthebhyo 'bhinirvRttA gRhasthAn eva saMzritAH 12018028c prabhavaM ca pratiSThAM ca dAntA nindanta Asate 12018029a tyAgAn na bhikSukaM vidyAn na mauNDyAn na ca yAcanAt 12018029c Rjus tu yo 'rthaM tyajati taM sukhaM viddhi bhikSukam 12018030a asaktaH saktavad gacchan niHsaGgo muktabandhanaH 12018030c samaH zatrau ca mitre ca sa vai mukto mahIpate 12018031a parivrajanti dAnArthaM muNDAH kASAyavAsasaH 12018031c sitA bahuvidhaiH pAzaiH saMcinvanto vRthAmiSam 12018032a trayIM ca nAma vArtAM ca tyaktvA putrAMs tyajanti ye 12018032c triviSTabdhaM ca vAsaz ca pratigRhNanty abuddhayaH 12018033a aniSkaSAye kASAyam IhArtham iti viddhi tat 12018033c dharmadhvajAnAM muNDAnAM vRttyartham iti me matiH 12018034a kASAyair ajinaiz cIrair nagnAn muNDAJ jaTAdharAn 12018034c bibhrat sAdhUn mahArAja jaya lokAJ jitendriyaH 12018035a agnyAdheyAni gurvarthAn kratUn sapazudakSiNAn 12018035c dadAty aharahaH pUrvaM ko nu dharmataras tataH 12018036a tattvajJo janako rAjA loke 'sminn iti gIyate 12018036c so 'py AsIn mohasaMpanno mA mohavazam anvagAH 12018037a evaM dharmam anukrAntaM sadA dAnaparair naraiH 12018037c AnRzaMsyaguNopetaiH kAmakrodhavivarjitAH 12018038a pAlayantaH prajAz caiva dAnam uttamam AsthitAH 12018038c iSTA&l lokAn avApsyAmo brahmaNyAH satyavAdinaH 12019001 yudhiSThira uvAca 12019001a vedAhaM tAta zAstrANi aparANi parANi ca 12019001c ubhayaM vedavacanaM kuru karma tyajeti ca 12019002a AkulAni ca zAstrANi hetubhiz citritAni ca 12019002c nizcayaz caiva yanmAtro vedAhaM taM yathAvidhi 12019003a tvaM tu kevalam astrajJo vIravratam anuSThitaH 12019003c zAstrArthaM tattvato gantuM na samarthaH kathaM cana 12019004a zAstrArthasUkSmadarzI yo dharmanizcayakovidaH 12019004c tenApy evaM na vAcyo 'haM yadi dharmaM prapazyasi 12019005a bhrAtRsauhRdam AsthAya yad uktaM vacanaM tvayA 12019005c nyAyyaM yuktaM ca kaunteya prIto 'haM tena te 'rjuna 12019006a yuddhadharmeSu sarveSu kriyANAM naipuNeSu ca 12019006c na tvayA sadRzaH kaz cit triSu lokeSu vidyate 12019007a dharmasUkSmaM tu yad vAkyaM tatra duSprataraM tvayA 12019007c dhanaMjaya na me buddhim abhizaGkitum arhasi 12019008a yuddhazAstravid eva tvaM na vRddhAH sevitAs tvayA 12019008c samAsavistaravidAM na teSAM vetsi nizcayam 12019009a tapas tyAgo vidhir iti nizcayas tAta dhImatAm 12019009c paraM paraM jyAya eSAM saiSA naiHzreyasI gatiH 12019010a na tv etan manyase pArtha na jyAyo 'sti dhanAd iti 12019010c atra te vartayiSyAmi yathA naitat pradhAnataH 12019011a tapaHsvAdhyAyazIlA hi dRzyante dhArmikA janAH 12019011c RSayas tapasA yuktA yeSAM lokAH sanAtanAH 12019012a ajAtazmazravo dhIrAs tathAnye vanavAsinaH 12019012c anantA adhanA eva svAdhyAyena divaM gatAH 12019013a uttareNa tu panthAnam AryA viSayanigrahAt 12019013c abuddhijaM tamas tyaktvA lokAMs tyAgavatAM gatAH 12019014a dakSiNena tu panthAnaM yaM bhAsvantaM prapazyasi 12019014c ete kriyAvatAM lokA ye zmazAnAni bhejire 12019015a anirdezyA gatiH sA tu yAM prapazyanti mokSiNaH 12019015c tasmAt tyAgaH pradhAneSTaH sa tu duHkhaH praveditum 12019016a anusRtya tu zAstrANi kavayaH samavasthitAH 12019016c apIha syAd apIha syAt sArAsAradidRkSayA 12019017a vedavAdAn atikramya zAstrANy AraNyakAni ca 12019017c vipATya kadalIskandhaM sAraM dadRzire na te 12019018a athaikAntavyudAsena zarIre paJcabhautike 12019018c icchAdveSasamAyuktam AtmAnaM prAhur iGgitaiH 12019019a agrAhyaz cakSuSA so 'pi anirdezyaM ca tad girA 12019019c karmahetupuraskAraM bhUteSu parivartate 12019020a kalyANagocaraM kRtvA manas tRSNAM nigRhya ca 12019020c karmasaMtatim utsRjya syAn nirAlambanaH sukhI 12019021a asminn evaM sUkSmagamye mArge sadbhir niSevite 12019021c katham artham anarthADhyam arjuna tvaM prazaMsasi 12019022a pUrvazAstravido hy evaM janAH pazyanti bhArata 12019022c kriyAsu niratA nityaM dAne yajJe ca karmaNi 12019023a bhavanti sudurAvartA hetumanto 'pi paNDitAH 12019023c dRDhapUrvazrutA mUDhA naitad astIti vAdinaH 12019024a amRtasyAvamantAro vaktAro janasaMsadi 12019024c caranti vasudhAM kRtsnAM vAvadUkA bahuzrutAH 12019025a yAn vayaM nAbhijAnImaH kas tAJ jJAtum ihArhati 12019025c evaM prAjJAn sataz cApi mahataH zAstravittamAn 12019026a tapasA mahad Apnoti buddhyA vai vindate mahat 12019026c tyAgena sukham Apnoti sadA kaunteya dharmavit 12020001 vaizaMpAyana uvAca 12020001a tasmin vAkyAntare vaktA devasthAno mahAtapAH 12020001c abhinItataraM vAkyam ity uvAca yudhiSThiram 12020002a yad vacaH phalgunenoktaM na jyAyo 'sti dhanAd iti 12020002c atra te vartayiSyAmi tad ekAgramanAH zRNu 12020003a ajAtazatro dharmeNa kRtsnA te vasudhA jitA 12020003c tAM jitvA na vRthA rAjaMs tvaM parityaktum arhasi 12020004a catuSpadI hi niHzreNI karmaNy eSA pratiSThitA 12020004c tAM krameNa mahAbAho yathAvaj jaya pArthiva 12020005a tasmAt pArtha mahAyajJair yajasva bahudakSiNaiH 12020005c svAdhyAyayajJA RSayo jJAnayajJAs tathApare 12020006a karmaniSThAMs tu budhyethAs taponiSThAMz ca bhArata 12020006c vaikhAnasAnAM rAjendra vacanaM zrUyate yathA 12020007a Ihate dhanahetor yas tasyAnIhA garIyasI 12020007c bhUyAn doSaH pravardheta yas taM dhanam apAzrayet 12020008a kRcchrAc ca dravyasaMhAraM kurvanti dhanakAraNAt 12020008c dhanena tRSito 'buddhyA bhrUNahatyAM na budhyate 12020009a anarhate yad dadAti na dadAti yad arhate 12020009c anarhArhAparijJAnAd dAnadharmo 'pi duSkaraH 12020010a yajJAya sRSTAni dhanAni dhAtrA; yaSTAdiSTaH puruSo rakSitA ca 12020010c tasmAt sarvaM yajJa evopayojyaM; dhanaM tato 'nantara eva kAmaH 12020011a yajJair indro vividhair annavadbhir; devAn sarvAn abhyayAn mahaujAH 12020011c tenendratvaM prApya vibhrAjate 'sau; tasmAd yajJe sarvam evopayojyam 12020012a mahAdevaH sarvamedhe mahAtmA; hutvAtmAnaM devadevo vibhUtaH 12020012c vizvA&l lokAn vyApya viSTabhya kIrtyA; virocate dyutimAn kRttivAsAH 12020013a AvikSitaH pArthivo vai maruttaH; svRddhyA martyo yo 'jayad devarAjam 12020013c yajJe yasya zrIH svayaM saMniviSTA; yasmin bhANDaM kAJcanaM sarvam AsIt 12020014a harizcandraH pArthivendraH zrutas te; yajJair iSTvA puNyakRd vItazokaH 12020014c RddhyA zakraM yo 'jayan mAnuSaH saMs; tasmAd yajJe sarvam evopayojyam 12021001 devasthAna uvAca 12021001a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 12021001c indreNa samaye pRSTo yad uvAca bRhaspatiH 12021002a saMtoSo vai svargatamaH saMtoSaH paramaM sukham 12021002c tuSTer na kiM cit parataH susamyak paritiSThati 12021003a yadA saMharate kAmAn kUrmo 'GgAnIva sarvazaH 12021003c tadAtmajyotir Atmaiva svAtmanaiva prasIdati 12021004a na bibheti yadA cAyaM yadA cAsmAn na bibhyati 12021004c kAmadveSau ca jayati tadAtmAnaM prapazyati 12021005a yadAsau sarvabhUtAnAM na krudhyati na duSyati 12021005c karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA 12021006a evaM kaunteya bhUtAni taM taM dharmaM tathA tathA 12021006c tadA tadA prapazyanti tasmAd budhyasva bhArata 12021007a anye zamaM prazaMsanti vyAyAmam apare tathA 12021007c naikaM na cAparaM ke cid ubhayaM ca tathApare 12021008a yajJam eke prazaMsanti saMnyAsam apare janAH 12021008c dAnam eke prazaMsanti ke cid eva pratigraham 12021008e ke cit sarvaM parityajya tUSNIM dhyAyanta Asate 12021009a rAjyam eke prazaMsanti sarveSAM paripAlanam 12021009c hatvA bhittvA ca chittvA ca ke cid ekAntazIlinaH 12021010a etat sarvaM samAlokya budhAnAm eSa nizcayaH 12021010c adroheNaiva bhUtAnAM yo dharmaH sa satAM mataH 12021011a adrohaH satyavacanaM saMvibhAgo dhRtiH kSamA 12021011c prajanaH sveSu dAreSu mArdavaM hrIr acApalam 12021012a dhanaM dharmapradhAneSTaM manuH svAyaMbhuvo 'bravIt 12021012c tasmAd evaM prayatnena kaunteya paripAlaya 12021013a yo hi rAjye sthitaH zazvad vazI tulyapriyApriyaH 12021013c kSatriyo yajJaziSTAzI rAjazAstrArthatattvavit 12021014a asAdhunigraharataH sAdhUnAM pragrahe rataH 12021014c dharme vartmani saMsthApya prajA varteta dharmavit 12021015a putrasaMkrAmitazrIs tu vane vanyena vartayan 12021015c vidhinA zrAmaNenaiva kuryAt kAlam atandritaH 12021016a ya evaM vartate rAjA rAjadharmavinizcitaH 12021016c tasyAyaM ca paraz caiva lokaH syAt saphalo nRpa 12021016e nirvANaM tu suduSpAraM bahuvighnaM ca me matam 12021017a evaM dharmam anukrAntAH satyadAnatapaHparAH 12021017c AnRzaMsyaguNair yuktAH kAmakrodhavivarjitAH 12021018a prajAnAM pAlane yuktA damam uttamam AsthitAH 12021018c gobrAhmaNArthaM yuddhena saMprAptA gatim uttamAm 12021019a evaM rudrAH savasavas tathAdityAH paraMtapa 12021019c sAdhyA rAjarSisaMghAz ca dharmam etaM samAzritAH 12021019e apramattAs tataH svargaM prAptAH puNyaiH svakarmabhiH 12022001 vaizaMpAyana uvAca 12022001a tasmin vAkyAntare vAkyaM punar evArjuno 'bravIt 12022001c viSaNNamanasaM jyeSTham idaM bhrAtaram Izvaram 12022002a kSatradharmeNa dharmajJa prApya rAjyam anuttamam 12022002c jitvA cArIn narazreSTha tapyate kiM bhavAn bhRzam 12022003a kSatriyANAM mahArAja saMgrAme nidhanaM smRtam 12022003c viziSTaM bahubhir yajJaiH kSatradharmam anusmara 12022004a brAhmaNAnAM tapas tyAgaH pretyadharmavidhiH smRtaH 12022004c kSatriyANAM ca vihitaM saMgrAme nidhanaM vibho 12022005a kSatradharmo mahAraudraH zastranitya iti smRtaH 12022005c vadhaz ca bharatazreSTha kAle zastreNa saMyuge 12022006a brAhmaNasyApi ced rAjan kSatradharmeNa tiSThataH 12022006c prazastaM jIvitaM loke kSatraM hi brahmasaMsthitam 12022007a na tyAgo na punar yAcJA na tapo manujezvara 12022007c kSatriyasya vidhIyante na parasvopajIvanam 12022008a sa bhavAn sarvadharmajJaH sarvAtmA bharatarSabha 12022008c rAjA manISI nipuNo loke dRSTaparAvaraH 12022009a tyaktvA saMtApajaM zokaM daMzito bhava karmaNi 12022009c kSatriyasya vizeSeNa hRdayaM vajrasaMhatam 12022010a jitvArIn kSatradharmeNa prApya rAjyam akaNTakam 12022010c vijitAtmA manuSyendra yajJadAnaparo bhava 12022011a indro vai brahmaNaH putraH karmaNA kSatriyo 'bhavat 12022011c jJAtInAM pApavRttInAM jaghAna navatIr nava 12022012a tac cAsya karma pUjyaM hi prazasyaM ca vizAM pate 12022012c tena cendratvam Apede devAnAm iti naH zrutam 12022013a sa tvaM yajJair mahArAja yajasva bahudakSiNaiH 12022013c yathaivendro manuSyendra cirAya vigatajvaraH 12022014a mA tvam evaMgate kiM cit kSatriyarSabha zocithAH 12022014c gatAs te kSatradharmeNa zastrapUtAH parAM gatim 12022015a bhavitavyaM tathA tac ca yad vRttaM bharatarSabha 12022015c diSTaM hi rAjazArdUla na zakyam ativartitum 12023001 vaizaMpAyana uvAca 12023001a evam uktas tu kaunteyo guDAkezena bhArata 12023001c novAca kiM cit kauravyas tato dvaipAyano 'bravIt 12023002a bIbhatsor vacanaM samyak satyam etad yudhiSThira 12023002c zAstradRSTaH paro dharmaH smRto gArhasthya AzramaH 12023003a svadharmaM cara dharmajJa yathAzAstraM yathAvidhi 12023003c na hi gArhasthyam utsRjya tavAraNyaM vidhIyate 12023004a gRhasthaM hi sadA devAH pitara RSayas tathA 12023004c bhRtyAz caivopajIvanti tAn bhajasva mahIpate 12023005a vayAMsi pazavaz caiva bhUtAni ca mahIpate 12023005c gRhasthair eva dhAryante tasmAj jyeSThAzramo gRhI 12023006a so 'yaM caturNAm eteSAm AzramANAM durAcaraH 12023006c taM carAvimanAH pArtha duzcaraM durbalendriyaiH 12023007a vedajJAnaM ca te kRtsnaM tapaz ca caritaM mahat 12023007c pitRpaitAmahe rAjye dhuram udvoDhum arhasi 12023008a tapo yajJas tathA vidyA bhaikSam indriyanigrahaH 12023008c dhyAnam ekAntazIlatvaM tuSTir dAnaM ca zaktitaH 12023009a brAhmaNAnAM mahArAja ceSTAH saMsiddhikArikAH 12023009c kSatriyANAM ca vakSyAmi tavApi viditaM punaH 12023010a yajJo vidyA samutthAnam asaMtoSaH zriyaM prati 12023010c daNDadhAraNam atyugraM prajAnAM paripAlanam 12023011a vedajJAnaM tathA kRtsnaM tapaH sucaritaM tathA 12023011c draviNopArjanaM bhUri pAtreSu pratipAdanam 12023012a etAni rAjJAM karmANi sukRtAni vizAM pate 12023012c imaM lokam amuM lokaM sAdhayantIti naH zrutam 12023013a teSAM jyAyas tu kaunteya daNDadhAraNam ucyate 12023013c balaM hi kSatriye nityaM bale daNDaH samAhitaH 12023014a etAz ceSTAH kSatriyANAM rAjan saMsiddhikArikAH 12023014c api gAthAm imAM cApi bRhaspatir abhASata 12023015a bhUmir etau nigirati sarpo bilazayAn iva 12023015c rAjAnaM cAviroddhAraM brAhmaNaM cApravAsinam 12023016a sudyumnaz cApi rAjarSiH zrUyate daNDadhAraNAt 12023016c prAptavAn paramAM siddhiM dakSaH prAcetaso yathA 12024001 yudhiSThira uvAca 12024001a bhagavan karmaNA kena sudyumno vasudhAdhipaH 12024001c saMsiddhiM paramAM prAptaH zrotum icchAmi taM nRpam 12024002 vyAsa uvAca 12024002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12024002c zaGkhaz ca likhitaz cAstAM bhrAtarau saMyatavratau 12024003a tayor AvasathAv AstAM ramaNIyau pRthak pRthak 12024003c nityapuSpaphalair vRkSair upetau bAhudAm anu 12024004a tataH kadA cil likhitaH zaGkhasyAzramam Agamat 12024004c yadRcchayApi zaGkho 'tha niSkrAnto 'bhavad AzramAt 12024005a so 'bhigamyAzramaM bhrAtuH zaGkhasya likhitas tadA 12024005c phalAni zAtayAm Asa samyak pariNatAny uta 12024006a tAny upAdAya visrabdho bhakSayAm Asa sa dvijaH 12024006c tasmiMz ca bhakSayaty eva zaGkho 'py Azramam Agamat 12024007a bhakSayantaM tu taM dRSTvA zaGkho bhrAtaram abravIt 12024007c kutaH phalAny avAptAni hetunA kena khAdasi 12024008a so 'bravId bhrAtaraM jyeSTham upaspRzyAbhivAdya ca 12024008c ita eva gRhItAni mayeti prahasann iva 12024009a tam abravIt tadA zaGkhas tIvrakopasamanvitaH 12024009c steyaM tvayA kRtam idaM phalAny AdadatA svayam 12024009e gaccha rAjAnam AsAdya svakarma prathayasva vai 12024010a adattAdAnam evedaM kRtaM pArthivasattama 12024010c stenaM mAM tvaM viditvA ca svadharmam anupAlaya 12024010e zIghraM dhAraya caurasya mama daNDaM narAdhipa 12024011a ity uktas tasya vacanAt sudyumnaM vasudhAdhipam 12024011c abhyagacchan mahAbAho likhitaH saMzitavrataH 12024012a sudyumnas tv antapAlebhyaH zrutvA likhitam Agatam 12024012c abhyagacchat sahAmAtyaH padbhyAm eva narezvaraH 12024013a tam abravIt samAgatya sa rAjA brahmavittamam 12024013c kim Agamanam AcakSva bhagavan kRtam eva tat 12024014a evam uktaH sa viprarSiH sudyumnam idam abravIt 12024014c pratizrauSi kariSyeti zrutvA tat kartum arhasi 12024015a anisRSTAni guruNA phalAni puruSarSabha 12024015c bhakSitAni mayA rAjaMs tatra mAM zAdhi mAciram 12024016 sudyumna uvAca 12024016a pramANaM cen mato rAjA bhavato daNDadhAraNe 12024016c anujJAyAm api tathA hetuH syAd brAhmaNarSabha 12024017a sa bhavAn abhyanujJAtaH zucikarmA mahAvrataH 12024017c brUhi kAmAn ato 'nyAMs tvaM kariSyAmi hi te vacaH 12024018 vyAsa uvAca 12024018a chandyamAno 'pi brahmarSiH pArthivena mahAtmanA 12024018c nAnyaM vai varayAm Asa tasmAd daNDAd Rte varam 12024019a tataH sa pRthivIpAlo likhitasya mahAtmanaH 12024019c karau pracchedayAm Asa dhRtadaNDo jagAma saH 12024020a sa gatvA bhrAtaraM zaGkham ArtarUpo 'bravId idam 12024020c dhRtadaNDasya durbhuddher bhagavan kSantum arhasi 12024021 zaGkha uvAca 12024021a na kupye tava dharmajJa na ca dUSayase mama 12024021c dharmas tu te vyatikrAntas tatas te niSkRtiH kRtA 12024022a sa gatvA bAhudAM zIghraM tarpayasva yathAvidhi 12024022c devAn pitqn RSIMz caiva mA cAdharme manaH kRthAH 12024023 vyAsa uvAca 12024023a tasya tad vacanaM zrutvA zaGkhasya likhitas tadA 12024023c avagAhyApagAM puNyAm udakArthaM pracakrame 12024024a prAdurAstAM tatas tasya karau jalajasaMnibhau 12024024c tataH sa vismito bhrAtur darzayAm Asa tau karau 12024025a tatas tam abravIc chaGkhas tapasedaM kRtaM mayA 12024025c mA ca te 'tra vizaGkA bhUd daivam eva vidhIyate 12024026 likhita uvAca 12024026a kiM nu nAhaM tvayA pUtaH pUrvam eva mahAdyute 12024026c yasya te tapaso vIryam IdRzaM dvijasattama 12024027 zaGkha uvAca 12024027a evam etan mayA kAryaM nAhaM daNDadharas tava 12024027c sa ca pUto narapatis tvaM cApi pitRbhiH saha 12024028 vyAsa uvAca 12024028a sa rAjA pANDavazreSTha zreSTho vai tena karmaNA 12024028c prAptavAn paramAM siddhiM dakSaH prAcetaso yathA 12024029a eSa dharmaH kSatriyANAM prajAnAM paripAlanam 12024029c utpathe 'smin mahArAja mA ca zoke manaH kRthAH 12024030a bhrAtur asya hitaM vAkyaM zRNu dharmajJasattama 12024030c daNDa eva hi rAjendra kSatradharmo na muNDanam 12025001 vaizaMpAyana uvAca 12025001a punar eva maharSis taM kRSNadvaipAyano 'bravIt 12025001c ajAtazatruM kaunteyam idaM vacanam arthavat 12025002a araNye vasatAM tAta bhrAtqNAM te tapasvinAm 12025002c manorathA mahArAja ye tatrAsan yudhiSThira 12025003a tAn ime bharatazreSTha prApnuvantu mahArathAH 12025003c prazAdhi pRthivIM pArtha yayAtir iva nAhuSaH 12025004a araNye duHkhavasatir anubhUtA tapasvibhiH 12025004c duHkhasyAnte naravyAghrAH sukhaM tv anubhavantv ime 12025005a dharmam arthaM ca kAmaM ca bhrAtRbhiH saha bhArata 12025005c anubhUya tataH pazcAt prasthAtAsi vizAM pate 12025006a atithInAM ca pitqNAM devatAnAM ca bhArata 12025006c AnRNyaM gaccha kaunteya tataH svargaM gamiSyasi 12025007a sarvamedhAzvamedhAbhyAM yajasva kurunandana 12025007c tataH pazcAn mahArAja gamiSyasi parAM gatim 12025008a bhrAtqMz ca sarvAn kratubhiH saMyojya bahudakSiNaiH 12025008c saMprAptaH kIrtim atulAM pANDaveya bhaviSyasi 12025009a vidma te puruSavyAghra vacanaM kurunandana 12025009c zRNu mac ca yathA kurvan dharmAn na cyavate nRpaH 12025010a AdadAnasya ca dhanaM nigrahaM ca yudhiSThira 12025010c samAnaM dharmakuzalAH sthApayanti narezvara 12025011a dezakAlapratIkSe yo dasyor darzayate nRpaH 12025011c zAstrajAM buddhim AsthAya nainasA sa hi yujyate 12025012a AdAya baliSaDbhAgaM yo rASTraM nAbhirakSati 12025012c pratigRhNAti tat pApaM caturthAMzena pArthivaH 12025013a nibodha ca yathAtiSThan dharmAn na cyavate nRpaH 12025013c nigrahAd dharmazAstrANAm anurudhyann apetabhIH 12025013e kAmakrodhAv anAdRtya piteva samadarzanaH 12025014a daivenopahate rAjA karmakAle mahAdyute 12025014c pramAdayati tat karma na tatrAhur atikramam 12025015a tarasA buddhipUrvaM vA nigrAhyA eva zatravaH 12025015c pApaiH saha na saMdadhyAd rASTraM paNyaM na kArayet 12025016a zUrAz cAryAz ca satkAryA vidvAMsaz ca yudhiSThira 12025016c gomato dhaninaz caiva paripAlyA vizeSataH 12025017a vyavahAreSu dharmyeSu niyojyAz ca bahuzrutAH 12025017c guNayukte 'pi naikasmin vizvasyAc ca vicakSaNaH 12025018a arakSitA durvinIto mAnI stabdho 'bhyasUyakaH 12025018c enasA yujyate rAjA durdAnta iti cocyate 12025019a ye 'rakSyamANA hIyante daivenopahate nRpe 12025019c taskaraiz cApi hanyante sarvaM tad rAjakilbiSam 12025020a sumantrite sunIte ca vidhivac copapAdite 12025020c pauruSe karmaNi kRte nAsty adharmo yudhiSThira 12025021a vipadyante samArambhAH sidhyanty api ca daivataH 12025021c kRte puruSakAre tu nainaH spRzati pArthivam 12025022a atra te rAjazArdUla vartayiSye kathAm imAm 12025022c yad vRttaM pUrvarAjarSer hayagrIvasya pArthiva 12025023a zatrUn hatvA hatasyAjau zUrasyAkliSTakarmaNaH 12025023c asahAyasya dhIrasya nirjitasya yudhiSThira 12025024a yat karma vai nigrahe zAtravANAM; yogaz cAgryaH pAlane mAnavAnAm 12025024c kRtvA karma prApya kIrtiM suyuddhe; vAjigrIvo modate devaloke 12025025a saMtyaktAtmA samareSv AtatAyI; zastraiz chinno dasyubhir ardyamAnaH 12025025c azvagrIvaH karmazIlo mahAtmA; saMsiddhAtmA modate devaloke 12025026a dhanur yUpo razanA jyA zaraH sruk; sruvaH khaDgo rudhiraM yatra cAjyam 12025026c ratho vedI kAmago yuddham agniz; cAturhotraM caturo vAjimukhyAH 12025027a hutvA tasmin yajJavahnAv athArIn; pApAn mukto rAjasiMhas tarasvI 12025027c prANAn hutvA cAvabhRthe raNe sa; vAjigrIvo modate devaloke 12025028a rASTraM rakSan buddhipUrvaM nayena; saMtyaktAtmA yajJazIlo mahAtmA 12025028c sarvA&l lokAn vyApya kIrtyA manasvI; vAjigrIvo modate devaloke 12025029a daivIM siddhiM mAnuSIM daNDanItiM; yoganyAyaiH pAlayitvA mahIM ca 12025029c tasmAd rAjA dharmazIlo mahAtmA; hayagrIvo modate svargaloke 12025030a vidvAMs tyAgI zraddadhAnaH kRtajJas; tyaktvA lokaM mAnuSaM karma kRtvA 12025030c medhAvinAM viduSAM saMmatAnAM; tanutyajAM lokam Akramya rAjA 12025031a samyag vedAn prApya zAstrANy adhItya; samyag rASTraM pAlayitvA mahAtmA 12025031c cAturvarNyaM sthApayitvA svadharme; vAjigrIvo modate devaloke 12025032a jitvA saMgrAmAn pAlayitvA prajAz ca; somaM pItvA tarpayitvA dvijAgryAn 12025032c yuktyA daNDaM dhArayitvA prajAnAM; yuddhe kSINo modate devaloke 12025033a vRttaM yasya zlAghanIyaM manuSyAH; santo vidvAMsaz cArhayanty arhaNIyAH 12025033c svargaM jitvA vIralokAMz ca gatvA; siddhiM prAptaH puNyakIrtir mahAtmA 12026001 vaizaMpAyana uvAca 12026001a dvaipAyanavacaH zrutvA kupite ca dhanaMjaye 12026001c vyAsam Amantrya kaunteyaH pratyuvAca yudhiSThiraH 12026002a na pArthivam idaM rAjyaM na ca bhogAH pRthagvidhAH 12026002c prINayanti mano me 'dya zoko mAM nardayaty ayam 12026003a zrutvA ca vIrahInAnAm aputrANAM ca yoSitAm 12026003c paridevayamAnAnAM zAntiM nopalabhe mune 12026004a ity uktaH pratyuvAcedaM vyAso yogavidAM varaH 12026004c yudhiSThiraM mahAprAjJaM dharmajJo vedapAragaH 12026005a na karmaNA labhyate cintayA vA; nApy asya dAtA puruSasya kaz cit 12026005c paryAyayogAd vihitaM vidhAtrA; kAlena sarvaM labhate manuSyaH 12026006a na buddhizAstrAdhyayanena zakyaM; prAptuM vizeSair manujair akAle 12026006c mUrkho 'pi prApnoti kadA cid arthAn; kAlo hi kAryaM prati nirvizeSaH 12026007a nAbhUtikAle ca phalaM dadAti; zilpaM na mantrAz ca tathauSadhAni 12026007c tAny eva kAlena samAhitAni; sidhyanti cedhyanti ca bhUtikAle 12026008a kAlena zIghrAH pravivAnti vAtAH; kAlena vRSTir jaladAn upaiti 12026008c kAlena padmotpalavaj jalaM ca; kAlena puSyanti nagA vaneSu 12026009a kAlena kRSNAz ca sitAz ca rAtryaH; kAlena candraH paripUrNabimbaH 12026009c nAkAlataH puSpaphalaM nagAnAM; nAkAlavegAH sarito vahanti 12026010a nAkAlamattAH khagapannagAz ca; mRgadvipAH zailamahAgrahAz ca 12026010c nAkAlataH strISu bhavanti garbhA; nAyAnty akAle ziziroSNavarSAH 12026011a nAkAlato mriyate jAyate vA; nAkAlato vyAharate ca bAlaH 12026011c nAkAlato yauvanam abhyupaiti; nAkAlato rohati bIjam uptam 12026012a nAkAlato bhAnur upaiti yogaM; nAkAlato 'staM girim abhyupaiti 12026012c nAkAlato vardhate hIyate ca; candraH samudraz ca mahormimAlI 12026013a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12026013c gItaM rAjJA senajitA duHkhArtena yudhiSThira 12026014a sarvAn evaiSa paryAyo martyAn spRzati dustaraH 12026014c kAlena paripakvA hi mriyante sarvamAnavAH 12026015a ghnanti cAnyAn narA rAjaMs tAn apy anye narAs tathA 12026015c saMjJaiSA laukikI rAjan na hinasti na hanyate 12026016a hantIti manyate kaz cin na hantIty api cApare 12026016c svabhAvatas tu niyatau bhUtAnAM prabhavApyayau 12026017a naSTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mRte 12026017c aho kaSTam iti dhyAyaJ zokasyApacitiM caret 12026018a sa kiM zocasi mUDhaH saJ zocyaH kim anuzocasi 12026018c pazya duHkheSu duHkhAni bhayeSu ca bhayAny api 12026019a AtmApi cAyaM na mama sarvApi pRthivI mama 12026019c yathA mama tathAnyeSAm iti pazyan na muhyati 12026020a zokasthAnasahasrANi harSasthAnazatAni ca 12026020c divase divase mUDham Avizanti na paNDitam 12026021a evam etAni kAlena priyadveSyANi bhAgazaH 12026021c jIveSu parivartante duHkhAni ca sukhAni ca 12026022a duHkham evAsti na sukhaM tasmAt tad upalabhyate 12026022c tRSNArtiprabhavaM duHkhaM duHkhArtiprabhavaM sukham 12026023a sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham 12026023c na nityaM labhate duHkhaM na nityaM labhate sukham 12026024a sukham ante hi duHkhAnAM duHkham ante sukhasya ca 12026024c tasmAd etad dvayaM jahyAd ya icchec chAzvataM sukham 12026025a yan nimittaM bhavec chokas tApo vA duHkhamUrchitaH 12026025c AyAso vApi yan mUlas tad ekAGgam api tyajet 12026026a sukhaM vA yadi vA duHkhaM priyaM vA yadi vApriyam 12026026c prAptaM prAptam upAsIta hRdayenAparAjitaH 12026027a ISad apy aGga dArANAM putrANAM vA carApriyam 12026027c tato jJAsyasi kaH kasya kena vA katham eva vA 12026028a ye ca mUDhatamA loke ye ca buddheH paraM gatAH 12026028c ta eva sukham edhante madhyaH klezena yujyate 12026029a ity abravIn mahAprAjJo yudhiSThira sa senajit 12026029c parAvarajJo lokasya dharmavit sukhaduHkhavit 12026030a sukhI parasya yo duHkhe na jAtu sa sukhI bhavet 12026030c duHkhAnAM hi kSayo nAsti jAyate hy aparAt param 12026031a sukhaM ca duHkhaM ca bhavAbhavau ca; lAbhAlAbhau maraNaM jIvitaM ca 12026031c paryAyazaH sarvam iha spRzanti; tasmAd dhIro naiva hRSyen na kupyet 12026032a dIkSAM yajJe pAlanaM yuddham Ahur; yogaM rASTre daNDanItyA ca samyak 12026032c vittatyAgaM dakSiNAnAM ca yajJe; samyag jJAnaM pAvanAnIti vidyAt 12026033a rakSan rASTraM buddhipUrvaM nayena; saMtyaktAtmA yajJazIlo mahAtmA 12026033c sarvA&l lokAn dharmamUrtyA caraMz cApy; UrdhvaM dehAn modate devaloke 12026034a jitvA saMgrAmAn pAlayitvA ca rASTraM; somaM pItvA vardhayitvA prajAz ca 12026034c yuktyA daNDaM dhArayitvA prajAnAM; yuddhe kSINo modate devaloke 12026035a samyag vedAn prApya zAstrANy adhItya; samyag rASTraM pAlayitvA ca rAjA 12026035c cAturvarNyaM sthApayitvA svadharme; pUtAtmA vai modate devaloke 12026036a yasya vRttaM namasyanti svargasthasyApi mAnavAH 12026036c paurajAnapadAmAtyAH sa rAjA rAjasattamaH 12027001 yudhiSThira uvAca 12027001a abhimanyau hate bAle draupadyAs tanayeSu ca 12027001c dhRSTadyumne virATe ca drupade ca mahIpatau 12027002a vasuSeNe ca dharmajJe dhRSTaketau ca pArthive 12027002c tathAnyeSu narendreSu nAnAdezyeSu saMyuge 12027003a na vimuJcati mAM zoko jJAtighAtinam Aturam 12027003c rAjyakAmukam atyugraM svavaMzocchedakArakam 12027004a yasyAGke krIDamAnena mayA vai parivartitam 12027004c sa mayA rAjyalubdhena gAGgeyo vinipAtitaH 12027005a yadA hy enaM vighUrNantam apazyaM pArthasAyakaiH 12027005c kampamAnaM yathA vajraiH prekSamANaM zikhaNDinam 12027006a jIrNaM siMham iva prAMzuM narasiMhaM pitAmaham 12027006c kIryamANaM zarais tIkSNair dRSTvA me vyathitaM manaH 12027007a prAGmukhaM sIdamAnaM ca rathAd apacyutaM zaraiH 12027007c ghUrNamAnaM yathA zailaM tadA me kazmalo 'bhavat 12027008a yaH sa bANadhanuSpANir yodhayAm Asa bhArgavam 12027008c bahUny ahAni kauravyaH kurukSetre mahAmRdhe 12027009a sametaM pArthivaM kSatraM vArANasyAM nadIsutaH 12027009c kanyArtham Ahvayad vIro rathenaikena saMyuge 12027010a yena cogrAyudho rAjA cakravartI durAsadaH 12027010c dagdhaH zastrapratApena sa mayA yudhi ghAtitaH 12027011a svayaM mRtyuM rakSamANaH pAJcAlyaM yaH zikhaNDinam 12027011c na bANaiH pAtayAm Asa so 'rjunena nipAtitaH 12027012a yadainaM patitaM bhUmAv apazyaM rudhirokSitam 12027012c tadaivAvizad atyugro jvaro me munisattama 12027012e yena saMvardhitA bAlA yena sma parirakSitAH 12027013a sa mayA rAjyalubdhena pApena gurughAtinA 12027013c alpakAlasya rAjyasya kRte mUDhena ghAtitaH 12027014a AcAryaz ca maheSvAsaH sarvapArthivapUjitaH 12027014c abhigamya raNe mithyA pApenoktaH sutaM prati 12027015a tan me dahati gAtrANi yan mAM gurur abhASata 12027015c satyavAkyo hi rAjaMs tvaM yadi jIvati me sutaH 12027015e satyaM mA marzayan vipro mayi tat paripRSTavAn 12027016a kuJjaraM cAntaraM kRtvA mithyopacaritaM mayA 12027016c subhRzaM rAjyalubdhena pApena gurughAtinA 12027017a satyakaJcukam AsthAya mayokto gurur Ahave 12027017c azvatthAmA hata iti kuJjare vinipAtite 12027017e kAn nu lokAn gamiSyAmi kRtvA tat karma dAruNam 12027018a aghAtayaM ca yat karNaM samareSv apalAyinam 12027018c jyeSThaM bhrAtaram atyugraM ko mattaH pApakRttamaH 12027019a abhimanyuM ca yad bAlaM jAtaM siMham ivAdriSu 12027019c prAvezayam ahaM lubdho vAhinIM droNapAlitAm 12027020a tadAprabhRti bIbhatsuM na zaknomi nirIkSitum 12027020c kRSNaM ca puNDarIkAkSaM kilbiSI bhrUNahA yathA 12027021a draupadIM cApy aduHkhArhAM paJcaputravinAkRtAm 12027021c zocAmi pRthivIM hInAM paJcabhiH parvatair iva 12027022a so 'ham AgaskaraH pApaH pRthivInAzakArakaH 12027022c AsIna evam evedaM zoSayiSye kalevaram 12027023a prAyopaviSTaM jAnIdhvam adya mAM gurughAtinam 12027023c jAtiSv anyAsv api yathA na bhaveyaM kulAntakRt 12027024a na bhokSye na ca pAnIyam upayokSye kathaM cana 12027024c zoSayiSye priyAn prANAn ihastho 'haM tapodhana 12027025a yatheSTaM gamyatAM kAmam anujAne prasAdya vaH 12027025c sarve mAm anujAnIta tyakSyAmIdaM kalevaram 12027026 vaizaMpAyana uvAca 12027026a tam evaMvAdinaM pArthaM bandhuzokena vihvalam 12027026c maivam ity abravId vyAso nigRhya munisattamaH 12027027a ativelaM mahArAja na zokaM kartum arhasi 12027027c punar uktaM pravakSyAmi diSTam etad iti prabho 12027028a saMyogA viprayogAz ca jAtAnAM prANinAM dhruvam 12027028c budbudA iva toyeSu bhavanti na bhavanti ca 12027029a sarve kSayAntA nicayAH patanAntAH samucchrayAH 12027029c saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam 12027030a sukhaM duHkhAntam AlasyaM dAkSyaM duHkhaM sukhodayam 12027030c bhUtiH zrIr hrIr dhRtiH siddhir nAdakSe nivasanty uta 12027031a nAlaM sukhAya suhRdo nAlaM duHkhAya durhRdaH 12027031c na ca prajJAlam arthebhyo na sukhebhyo 'py alaM dhanam 12027032a yathA sRSTo 'si kaunteya dhAtrA karmasu tat kuru 12027032c ata eva hi siddhis te nezas tvam AtmanA nRpa 12028001 vaizaMpAyana uvAca 12028001a jJAtizokAbhitaptasya prANAn abhyutsisRkSataH 12028001c jyeSThasya pANDuputrasya vyAsaH zokam apAnudat 12028002 vyAsa uvAca 12028002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12028002c azmagItaM naravyAghra tan nibodha yudhiSThira 12028003a azmAnaM brAhmaNaM prAjJaM vaideho janako nRpaH 12028003c saMzayaM paripapraccha duHkhazokapariplutaH 12028004 janaka uvAca 12028004a Agame yadi vApAye jJAtInAM draviNasya ca 12028004c nareNa pratipattavyaM kalyANaM katham icchatA 12028005 azmovAca 12028005a utpannam imam AtmAnaM narasyAnantaraM tataH 12028005c tAni tAny abhivartante duHkhAni ca sukhAni ca 12028006a teSAm anyatarApattau yad yad evopasevate 12028006c tat tad dhi cetanAm asya haraty abhram ivAnilaH 12028007a abhijAto 'smi siddho 'smi nAsmi kevalamAnuSaH 12028007c ity evaM hetubhis tasya tribhiz cittaM prasicyati 12028008a sa prasiktamanA bhogAn visRjya pitRsaMcitAn 12028008c parikSINaH parasvAnAm AdAnaM sAdhu manyate 12028009a tam atikrAntamaryAdam AdadAnam asAMpratam 12028009c pratiSedhanti rAjAno lubdhA mRgam iveSubhiH 12028010a ye ca viMzativarSA vA triMzadvarSAz ca mAnavAH 12028010c pareNa te varSazatAn na bhaviSyanti pArthiva 12028011a teSAM paramaduHkhAnAM buddhyA bheSajam Adizet 12028011c sarvaprANabhRtAM vRttaM prekSamANas tatas tataH 12028012a mAnasAnAM punar yonir duHkhAnAM cittavibhramaH 12028012c aniSTopanipAto vA tRtIyaM nopapadyate 12028013a evam etAni duHkhAni tAni tAnIha mAnavam 12028013c vividhAny upavartante tathA sAMsparzakAni ca 12028014a jarAmRtyU ha bhUtAni khAditArau vRkAv iva 12028014c balinAM durbalAnAM ca hrasvAnAM mahatAm api 12028015a na kaz cij jAtv atikrAmej jarAmRtyU ha mAnavaH 12028015c api sAgaraparyantAM vijityemAM vasuMdharAm 12028016a sukhaM vA yadi vA duHkhaM bhUtAnAM paryupasthitam 12028016c prAptavyam avazaiH sarvaM parihAro na vidyate 12028017a pUrve vayasi madhye vApy uttame vA narAdhipa 12028017c avarjanIyAs te 'rthA vai kAGkSitAz ca tato 'nyathA 12028018a supriyair viprayogaz ca saMprayogas tathApriyaiH 12028018c arthAnarthau sukhaM duHkhaM vidhAnam anuvartate 12028019a prAdurbhAvaz ca bhUtAnAM dehanyAsas tathaiva ca 12028019c prAptivyAyAmayogaz ca sarvam etat pratiSThitam 12028020a gandhavarNarasasparzA nivartante svabhAvataH 12028020c tathaiva sukhaduHkhAni vidhAnam anuvartate 12028021a AsanaM zayanaM yAnam utthAnaM pAnabhojanam 12028021c niyataM sarvabhUtAnAM kAlenaiva bhavanty uta 12028022a vaidyAz cApy AturAH santi balavantaH sudurbalAH 12028022c strImantaz ca tathA SaNDhA vicitraH kAlaparyayaH 12028023a kule janma tathA vIryam ArogyaM dhairyam eva ca 12028023c saubhAgyam upabhogaz ca bhavitavyena labhyate 12028024a santi putrAH subahavo daridrANAm anicchatAm 12028024c bahUnAm icchatAM nAsti samRddhAnAM viceSTatAm 12028025a vyAdhir agnir jalaM zastraM bubhukSA zvApadaM viSam 12028025c rajjvA ca maraNaM jantor uccAcca patanaM tathA 12028026a niryANaM yasya yad diSTaM tena gacchati hetunA 12028026c dRzyate nAbhyatikrAmann atikrAnto na vA punaH 12028027a dRzyate hi yuvaiveha vinazyan vasumAn naraH 12028027c daridraz ca parikliSTaH zatavarSo janAdhipa 12028028a akiMcanAz ca dRzyante puruSAz cirajIvinaH 12028028c samRddhe ca kule jAtA vinazyanti pataMgavat 12028029a prAyeNa zrImatAM loke bhoktuM zaktir na vidyate 12028029c kASThAny api hi jIryante daridrANAM narAdhipa 12028030a aham etat karomIti manyate kAlacoditaH 12028030c yad yad iSTam asaMtoSAd durAtmA pApam Acaran 12028031a striyo 'kSA mRgayA pAnaM prasaGgAn ninditA budhaiH 12028031c dRzyante cApi bahavaH saMprasaktA bahuzrutAH 12028032a iti kAlena sarvArthAnIpsitAnIpsitAni ca 12028032c spRzanti sarvabhUtAni nimittaM nopalabhyate 12028033a vAyum AkAzam agniM ca candrAdityAv ahaHkSape 12028033c jyotIMSi saritaH zailAn kaH karoti bibharti vA 12028034a zItam uSNaM tathA varSaM kAlena parivartate 12028034c evam eva manuSyANAM sukhaduHkhe nararSabha 12028035a nauSadhAni na zAstrANi na homA na punar japAH 12028035c trAyante mRtyunopetaM jarayA vApi mAnavam 12028036a yathA kASThaM ca kASThaM ca sameyAtAM mahodadhau 12028036c sametya ca vyatIyAtAM tadvad bhUtasamAgamaH 12028037a ye cApi puruSaiH strIbhir gItavAdyair upasthitAH 12028037c ye cAnAthAH parAnnAdAH kAlas teSu samakriyaH 12028038a mAtRpitRsahasrANi putradArazatAni ca 12028038c saMsAreSv anubhUtAni kasya te kasya vA vayam 12028039a naivAsya kaz cid bhavitA nAyaM bhavati kasya cit 12028039c pathi saMgatam evedaM dArabandhusuhRdgaNaiH 12028040a kvAsaM kvAsmi gamiSyAmi ko nv ahaM kim ihAsthitaH 12028040c kasmAt kam anuzoceyam ity evaM sthApayen manaH 12028040e anitye priyasaMvAse saMsAre cakravad gatau 12028041a na dRSTapUrvaM pratyakSaM paralokaM vidur budhAH 12028041c AgamAMs tv anatikramya zraddhAtavyaM bubhUSatA 12028042a kurvIta pitRdaivatyaM dharmANi ca samAcaret 12028042c yajec ca vidvAn vidhivat trivargaM cApy anuvrajet 12028043a saMnimajjaj jagad idaM gambhIre kAlasAgare 12028043c jarAmRtyumahAgrAhe na kaz cid avabudhyate 12028044a Ayurvedam adhIyAnAH kevalaM saparigraham 12028044c dRzyante bahavo vaidyA vyAdhibhiH samabhiplutAH 12028045a te pibantaH kaSAyAMz ca sarpIMSi vividhAni ca 12028045c na mRtyum ativartante velAm iva mahodadhiH 12028046a rasAyanavidaz caiva suprayuktarasAyanAH 12028046c dRzyante jarayA bhagnA nagA nAgair ivottamaiH 12028047a tathaiva tapasopetAH svAdhyAyAbhyasane ratAH 12028047c dAtAro yajJazIlAz ca na taranti jarAntakau 12028048a na hy ahAni nivartante na mAsA na punaH samAH 12028048c jAtAnAM sarvabhUtAnAM na pakSA na punaH kSapAH 12028049a so 'yaM vipulam adhvAnaM kAlena dhruvam adhruvaH 12028049c naro 'vazaH samabhyeti sarvabhUtaniSevitam 12028050a deho vA jIvato 'bhyeti jIvo vAbhyeti dehataH 12028050c pathi saMgatam evedaM dArair anyaiz ca bandhubhiH 12028051a nAyam atyantasaMvAso labhyate jAtu kena cit 12028051c api svena zarIreNa kim utAnyena kena cit 12028052a kva nu te 'dya pitA rAjan kva nu te 'dya pitAmahaH 12028052c na tvaM pazyasi tAn adya na tvAM pazyanti te 'pi ca 12028053a na hy eva puruSo draSTA svargasya narakasya vA 12028053c Agamas tu satAM cakSur nRpate tam ihAcara 12028054a caritabrahmacaryo hi prajAyeta yajeta ca 12028054c pitRdevamaharSINAm AnRNyAyAnasUyakaH 12028055a sa yajJazIlaH prajane niviSTaH; prAg brahmacArI pravibhaktapakSaH 12028055c ArAdhayan svargam imaM ca lokaM; paraM ca muktvA hRdayavyalIkam 12028056a samyag ghi dharmaM carato nRpasya; dravyANi cApy Aharato yathAvat 12028056c pravRttacakrasya yazo 'bhivardhate; sarveSu lokeSu carAcareSu 12028057 vyAsa uvAca 12028057a ity evam AjJAya videharAjo; vAkyaM samagraM paripUrNahetuH 12028057c azmAnam Amantrya vizuddhabuddhir; yayau gRhaM svaM prati zAntazokaH 12028058a tathA tvam apy acyuta muJca zokam; uttiSTha zakropama harSam ehi 12028058c kSAtreNa dharmeNa mahI jitA te; tAM bhuGkSva kuntIsuta mA viSAdIH 12029001 vaizaMpAyana uvAca 12029001a avyAharati kaunteye dharmaputre yudhiSThire 12029001c guDAkezo hRSIkezam abhyabhASata pANDavaH 12029002a jJAtizokAbhisaMtapto dharmarAjaH paraMtapaH 12029002c eSa zokArNave magnas tam AzvAsaya mAdhava 12029003a sarve sma te saMzayitAH punar eva janArdana 12029003c asya zokaM mahAbAho praNAzayitum arhasi 12029004a evam uktas tu govindo vijayena mahAtmanA 12029004c paryavartata rAjAnaM puNDarIkekSaNo 'cyutaH 12029005a anatikramaNIyo hi dharmarAjasya kezavaH 12029005c bAlyAt prabhRti govindaH prItyA cAbhyadhiko 'rjunAt 12029006a saMpragRhya mahAbAhur bhujaM candanabhUSitam 12029006c zailastambhopamaM zaurir uvAcAbhivinodayan 12029007a zuzubhe vadanaM tasya sudaMSTraM cArulocanam 12029007c vyAkozam iva vispaSTaM padmaM sUryavibodhitam 12029008a mA kRthAH puruSavyAghra zokaM tvaM gAtrazoSaNam 12029008c na hi te sulabhA bhUyo ye hatAsmin raNAjire 12029009a svapnalabdhA yathA lAbhA vitathAH pratibodhane 12029009c evaM te kSatriyA rAjan ye vyatItA mahAraNe 12029010a sarve hy abhimukhAH zUrA vigatA raNazobhinaH 12029010c naiSAM kaz cit pRSThato vA palAyan vApi pAtitaH 12029011a sarve tyaktvAtmanaH prANAn yuddhvA vIrA mahAhave 12029011c zastrapUtA divaM prAptA na tAJ zocitum arhasi 12029012a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 12029012c sRJjayaM putrazokArtaM yathAyaM prAha nAradaH 12029013a sukhaduHkhair ahaM tvaM ca prajAH sarvAz ca sRJjaya 12029013c avimuktaM cariSyAmas tatra kA paridevanA 12029014a mahAbhAgyaM paraM rAjJAM kIrtyamAnaM mayA zRNu 12029014c gacchAvadhAnaM nRpate tato duHkhaM prahAsyasi 12029015a mRtAn mahAnubhAvAMs tvaM zrutvaiva tu mahIpatIn 12029015c zrutvApanaya saMtApaM zRNu vistarazaz ca me 12029016a AvikSitaM maruttaM me mRtaM sRJjaya zuzruhi 12029016c yasya sendrAH savaruNA bRhaspatipurogamAH 12029016e devA vizvasRjo rAjJo yajJam Iyur mahAtmanaH 12029017a yaH spardhAm anayac chakraM devarAjaM zatakratum 12029017c zakrapriyaiSI yaM vidvAn pratyAcaSTa bRhaspatiH 12029017e saMvarto yAjayAm Asa yaM pIDArthaM bRhaspateH 12029018a yasmin prazAsati satAM nRpatau nRpasattama 12029018c akRSTapacyA pRthivI vibabhau caityamAlinI 12029019a AvikSitasya vai satre vizve devAH sabhAsadaH 12029019c marutaH pariveSTAraH sAdhyAz cAsan mahAtmanaH 12029020a marudgaNA maruttasya yat somam apibanta te 12029020c devAn manuSyAn gandharvAn atyaricyanta dakSiNAH 12029021a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029021c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029022a suhotraM ced vaitithinaM mRtaM sRJjaya zuzruma 12029022c yasmai hiraNyaM vavRSe maghavAn parivatsaram 12029023a satyanAmA vasumatI yaM prApyAsIj janAdhipa 12029023c hiraNyam avahan nadyas tasmiJ janapadezvare 12029024a kUrmAn karkaTakAn nakrAn makarAJ ziMzukAn api 12029024c nadISv apAtayad rAjan maghavA lokapUjitaH 12029025a hairaNyAn patitAn dRSTvA matsyAn makarakacchapAn 12029025c sahasrazo 'tha zatazas tato 'smayata vaitithiH 12029026a tad dhiraNyam aparyantam AvRttaM kurujAGgale 12029026c IjAno vitate yajJe brAhmaNebhyaH samAhitaH 12029027a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029027c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029027e adakSiNam ayajvAnaM zvaitya saMzAmya mA zucaH 12029028a aGgaM bRhadrathaM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya 12029028c yaH sahasraM sahasrANAM zvetAn azvAn avAsRjat 12029029a sahasraM ca sahasrANAM kanyA hemavibhUSitAH 12029029c IjAno vitate yajJe dakSiNAm atyakAlayat 12029030a zataM zatasahasrANAM vRSANAM hemamAlinAm 12029030c gavAM sahasrAnucaraM dakSiNAm atyakAlayat 12029031a aGgasya yajamAnasya tadA viSNupade girau 12029031c amAdyad indraH somena dakSiNAbhir dvijAtayaH 12029032a yasya yajJeSu rAjendra zatasaMkhyeSu vai punaH 12029032c devAn manuSyAn gandharvAn atyaricyanta dakSiNAH 12029033a na jAto janitA cAnyaH pumAn yas tat pradAsyati 12029033c yad aGgaH pradadau vittaM somasaMsthAsu saptasu 12029034a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029034c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029035a zibim auzInaraM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya 12029035c ya imAM pRthivIM kRtsnAM carmavat samaveSTayat 12029036a mahatA rathaghoSeNa pRthivIm anunAdayan 12029036c ekacchatrAM mahIM cakre jaitreNaikarathena yaH 12029037a yAvad adya gavAzvaM syAd AraNyaiH pazubhiH saha 12029037c tAvatIH pradadau gAH sa zibir auzInaro 'dhvare 12029038a nodyantAraM dhuraM tasya kaM cin mene prajApatiH 12029038c na bhUtaM na bhaviSyantaM sarvarAjasu bhArata 12029038e anyatrauzInarAc chaibyAd rAjarSer indravikramAt 12029039a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029039c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029039e adakSiNam ayajvAnaM taM vai saMzAmya mA zucaH 12029040a bharataM caiva dauHSantiM mRtaM sRJjaya zuzruma 12029040c zAkuntaliM maheSvAsaM bhUridraviNatejasam 12029041a yo baddhvA triMzato hy azvAn devebhyo yamunAm anu 12029041c sarasvatIM viMzatiM ca gaGgAm anu caturdaza 12029042a azvamedhasahasreNa rAjasUyazatena ca 12029042c iSTavAn sa mahAtejA dauHSantir bharataH purA 12029043a bharatasya mahat karma sarvarAjasu pArthivAH 12029043c khaM martyA iva bAhubhyAM nAnugantum azaknuvan 12029044a paraM sahasrAd yo baddhvA hayAn vedIM vicitya ca 12029044c sahasraM yatra padmAnAM kaNvAya bharato dadau 12029045a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029045c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029046a rAmaM dAzarathiM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya 12029046c yo 'nvakampata vai nityaM prajAH putrAn ivaurasAn 12029047a vidhavA yasya viSaye nAnAthAH kAz canAbhavan 12029047c sarvasyAsIt pitRsamo rAmo rAjyaM yadAnvazAt 12029048a kAlavarSAz ca parjanyAH sasyAni rasavanti ca 12029048c nityaM subhikSam evAsId rAme rAjyaM prazAsati 12029049a prANino nApsu majjanti nAnarthe pAvako 'dahat 12029049c na vyAlajaM bhayaM cAsId rAme rAjyaM prazAsati 12029050a Asan varSasahasrANi tathA putrasahasrikAH 12029050c arogAH sarvasiddhArthAH prajA rAme prazAsati 12029051a nAnyonyena vivAdo 'bhUt strINAm api kuto nRNAm 12029051c dharmanityAH prajAz cAsan rAme rAjyaM prazAsati 12029052a nityapuSpaphalAz caiva pAdapA nirupadravAH 12029052c sarvA droNadughA gAvo rAme rAjyaM prazAsati 12029053a sa caturdaza varSANi vane proSya mahAtapAH 12029053c dazAzvamedhAJ jArUthyAn AjahAra nirargalAn 12029054a zyAmo yuvA lohitAkSo mattavAraNavikramaH 12029054c daza varSasahasrANi rAmo rAjyam akArayat 12029055a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029055c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029056a bhagIrathaM ca rAjAnaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029056c yasyendro vitate yajJe somaM pItvA madotkaTaH 12029057a asurANAM sahasrANi bahUni surasattamaH 12029057c ajayad bAhuvIryeNa bhagavAn pAkazAsanaH 12029058a yaH sahasraM sahasrANAM kanyA hemavibhUSitAH 12029058c IjAno vitate yajJe dakSiNAm atyakAlayat 12029059a sarvA rathagatAH kanyA rathAH sarve caturyujaH 12029059c rathe rathe zataM nAgAH padmino hemamAlinaH 12029060a sahasram azvA ekaikaM hastinaM pRSThato 'nvayuH 12029060c gavAM sahasram azve 'zve sahasraM gavy ajAvikam 12029061a upahvare nivasato yasyAGke niSasAda ha 12029061c gaGgA bhAgIrathI tasmAd urvazI hy abhavat purA 12029062a bhUridakSiNam ikSvAkuM yajamAnaM bhagIratham 12029062c trilokapathagA gaGgA duhitRtvam upeyuSI 12029063a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029063c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029064a dilIpaM caivailavilaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029064c yasya karmANi bhUrINi kathayanti dvijAtayaH 12029065a imAM vai vasusaMpannAM vasudhAM vasudhAdhipaH 12029065c dadau tasmin mahAyajJe brAhmaNebhyaH samAhitaH 12029066a tasyeha yajamAnasya yajJe yajJe purohitaH 12029066c sahasraM vAraNAn haimAn dakSiNAm atyakAlayat 12029067a yasya yajJe mahAn AsId yUpaH zrImAn hiraNmayaH 12029067c taM devAH karma kurvANAH zakrajyeSThA upAzrayan 12029068a caSAlo yasya sauvarNas tasmin yUpe hiraNmaye 12029068c nanRtur devagandharvAH SaTsahasrANi saptadhA 12029069a avAdayat tatra vINAM madhye vizvAvasuH svayam 12029069c sarvabhUtAny amanyanta mama vAdayatIty ayam 12029070a etad rAjJo dilIpasya rAjAno nAnucakrire 12029070c yat striyo hemasaMpannAH pathi mattAH sma zerate 12029071a rAjAnam ugradhanvAnaM dilIpaM satyavAdinam 12029071c ye 'pazyan sumahAtmAnaM te 'pi svargajito narAH 12029072a trayaH zabdA na jIryante dilIpasya nivezane 12029072c svAdhyAyaghoSo jyAghoSo dIyatAm iti caiva hi 12029073a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029073c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029074a mAndhAtAraM yauvanAzvaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029074c yaM devA maruto garbhaM pituH pArzvAd apAharan 12029075a saMvRddho yuvanAzvasya jaThare yo mahAtmanaH 12029075c pRSad AjyodbhavaH zrImAMs trilokavijayI nRpaH 12029076a yaM dRSTvA pitur utsaGge zayAnaM devarUpiNam 12029076c anyonyam abruvan devAH kam ayaM dhAsyatIti vai 12029077a mAm eva dhAsyatIty evam indro abhyavapadyata 12029077c mAndhAteti tatas tasya nAma cakre zatakratuH 12029078a tatas tu payaso dhArAM puSTihetor mahAtmanaH 12029078c tasyAsye yauvanAzvasya pANir indrasya cAsravat 12029079a taM piban pANim indrasya samAm ahnA vyavardhata 12029079c sa AsId dvAdazasamo dvAdazAhena pArthiva 12029080a tam iyaM pRthivI sarvA ekAhnA samapadyata 12029080c dharmAtmAnaM mahAtmAnaM zUram indrasamaM yudhi 12029081a ya AGgAraM hi nRpatiM maruttam asitaM gayam 12029081c aGgaM bRhadrathaM caiva mAndhAtA samare 'jayat 12029082a yauvanAzvo yadAGgAraM samare samayodhayat 12029082c visphArair dhanuSo devA dyaur abhedIti menire 12029083a yataH sUrya udeti sma yatra ca pratitiSThati 12029083c sarvaM tad yauvanAzvasya mAndhAtuH kSetram ucyate 12029084a azvamedhazateneSTvA rAjasUyazatena ca 12029084c adadAd rohitAn matsyAn brAhmaNebhyo mahIpatiH 12029085a hairaNyAn yojanotsedhAn AyatAn dazayojanam 12029085c atiriktAn dvijAtibhyo vyabhajann itare janAH 12029086a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029086c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029087a yayAtiM nAhuSaM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya 12029087c ya imAM pRthivIM sarvAM vijitya sahasAgarAm 12029088a zamyApAtenAbhyatIyAd vedIbhiz citrayan nRpa 12029088c IjAnaH kratubhiH puNyaiH paryagacchad vasuMdharAm 12029089a iSTvA kratusahasreNa vAjimedhazatena ca 12029089c tarpayAm Asa devendraM tribhiH kAJcanaparvataiH 12029090a vyUDhe devAsure yuddhe hatvA daiteyadAnavAn 12029090c vyabhajat pRthivIM kRtsnAM yayAtir nahuSAtmajaH 12029091a anteSu putrAn nikSipya yadudruhyupurogamAn 12029091c pUruM rAjye 'bhiSicya sve sadAraH prasthito vanam 12029092a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029092c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029093a ambarISaM ca nAbhAgaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029093c yaM prajA vavrire puNyaM goptAraM nRpasattama 12029094a yaH sahasraM sahasrANAM rAjJAm ayuta yAjinAm 12029094c IjAno vitate yajJe brAhmaNebhyaH samAhitaH 12029095a naitat pUrve janAz cakrur na kariSyanti cApare 12029095c ity ambarISaM nAbhAgam anvamodanta dakSiNAH 12029096a zataM rAjasahasrANi zataM rAjazatAni ca 12029096c sarve 'zvamedhair IjAnAs te 'bhyayur dakSiNAyanam 12029097a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029097c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029098a zazabinduM caitrarathaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029098c yasya bhAryAsahasrANAM zatam AsIn mahAtmanaH 12029099a sahasraM tu sahasrANAM yasyAsaJ zAzabindavaH 12029099c hiraNyakavacAH sarve sarve cottamadhanvinaH 12029100a zataM kanyA rAjaputram ekaikaM pRSThato 'nvayuH 12029100c kanyAM kanyAM zataM nAgA nAgaM nAgaM zataM rathAH 12029101a rathaM rathaM zataM cAzvA dezajA hemamAlinaH 12029101c azvam azvaM zataM gAvo gAM gAM tadvad ajAvikam 12029102a etad dhanam aparyantam azvamedhe mahAmakhe 12029102c zazabindur mahArAja brAhmaNebhyaH samAdizat 12029103a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029103c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029104a gayam AmUrtarayasaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029104c yaH sa varSazataM rAjA hutaziSTAzano 'bhavat 12029105a yasmai vahnir varAn prAdAt tato vavre varAn gayaH 12029105c dadato me 'kSayA cAstu dharme zraddhA ca vardhatAm 12029106a mano me ramatAM satye tvatprasAdAd dhutAzana 12029106c lebhe ca kAmAMs tAn sarvAn pAvakAd iti naH zrutam 12029107a darzena paurNamAsena cAturmAsyaiH punaH punaH 12029107c ayajat sa mahAtejAH sahasraM parivatsarAn 12029108a zataM gavAM sahasrANi zatam azvazatAni ca 12029108c utthAyotthAya vai prAdAt sahasraM parivatsarAn 12029109a tarpayAm Asa somena devAn vittair dvijAn api 12029109c pitqn svadhAbhiH kAmaiz ca striyaH svAH puruSarSabha 12029110a sauvarNAM pRthivIM kRtvA dazavyAmAM dvirAyatAm 12029110c dakSiNAm adadad rAjA vAjimedhamahAmakhe 12029111a yAvatyaH sikatA rAjan gaGgAyAH puruSarSabha 12029111c tAvatIr eva gAH prAdAd AmUrtarayaso gayaH 12029112a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029112c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029113a rantidevaM ca sAGkRtyaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029113c samyag ArAdhya yaH zakraM varaM lebhe mahAyazAH 12029114a annaM ca no bahu bhaved atithIMz ca labhemahi 12029114c zraddhA ca no mA vyagaman mA ca yAciSma kaM cana 12029115a upAtiSThanta pazavaH svayaM taM saMzitavratam 12029115c grAmyAraNyA mahAtmAnaM rantidevaM yazasvinam 12029116a mahAnadI carmarAzer utkledAt susruve yataH 12029116c tataz carmaNvatIty evaM vikhyAtA sA mahAnadI 12029117a brAhmaNebhyo dadau niSkAn sadasi pratate nRpaH 12029117c tubhyaM tubhyaM niSkam iti yatrAkrozanti vai dvijAH 12029117e sahasraM tubhyam ity uktvA brAhmaNAn sma prapadyate 12029118a anvAhAryopakaraNaM dravyopakaraNaM ca yat 12029118c ghaTAH sthAlyaH kaTAhAz ca pAtryaz ca piTharA api 12029118e na tat kiM cid asauvarNaM rantidevasya dhImataH 12029119a sAGkRte rantidevasya yAM rAtrim avasad gRhe 12029119c Alabhyanta zataM gAvaH sahasrANi ca viMzatiH 12029120a tatra sma sUdAH krozanti sumRSTamaNikuNDalAH 12029120c sUpabhUyiSTham aznIdhvaM nAdya mAMsaM yathA purA 12029121a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029121c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029122a sagaraM ca mahAtmAnaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029122c aikSvAkaM puruSavyAghram atimAnuSavikramam 12029123a SaSTiH putrasahasrANi yaM yAntaM pRSThato 'nvayuH 12029123c nakSatrarAjaM varSAnte vyabhre jyotirgaNA iva 12029124a ekacchatrA mahI yasya praNatA hy abhavat purA 12029124c yo 'zvamedhasahasreNa tarpayAm Asa devatAH 12029125a yaH prAdAt kAJcanastambhaM prAsAdaM sarvakAJcanam 12029125c pUrNaM padmadalAkSINAM strINAM zayanasaMkulam 12029126a dvijAtibhyo 'nurUpebhyaH kAmAn uccAvacAMs tathA 12029126c yasyAdezena tad vittaM vyabhajanta dvijAtayaH 12029127a khAnayAm Asa yaH kopAt pRthivIM sAgarAGkitAm 12029127c yasya nAmnA samudraz ca sAgaratvam upAgataH 12029128a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029128c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029129a rAjAnaM ca pRthuM vainyaM mRtaM zuzruma sRJjaya 12029129c yam abhyaSiJcan saMbhUya mahAraNye maharSayaH 12029130a prathayiSyati vai lokAn pRthur ity eva zabditaH 12029130c kSatAc ca nas trAyatIti sa tasmAt kSatriyaH smRtaH 12029131a pRthuM vainyaM prajA dRSTvA raktAH smeti yad abruvan 12029131c tato rAjeti nAmAsya anurAgAd ajAyata 12029132a akRSTapacyA pRthivI puTake puTake madhu 12029132c sarvA droNadughA gAvo vainyasyAsan prazAsataH 12029133a arogAH sarvasiddhArthA manuSyA akutobhayAH 12029133c yathAbhikAmam avasan kSetreSu ca gRheSu ca 12029134a ApaH saMstambhire yasya samudrasya yiyAsataH 12029134c saritaz cAnudIryanta dhvajasaGgaz ca nAbhavat 12029135a hairaNyAMs trinalotsedhAn parvatAn ekaviMzatim 12029135c brAhmaNebhyo dadau rAjA yo 'zvamedhe mahAmakhe 12029136a sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA 12029136c putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH 12029137a kiM vai tUSNIM dhyAyasi sRJjaya tvaM; na me rAjan vAcam imAM zRNoSi 12029137c na cen moghaM vipralaptaM mayedaM; pathyaM mumUrSor iva samyag uktam 12029138 sRJjaya uvAca 12029138a zRNomi te nArada vAcam etAM; vicitrArthAM srajam iva puNyagandhAm 12029138c rAjarSINAM puNyakRtAM mahAtmanAM; kIrtyA yuktAM zokanirNAzanArtham 12029139a na te moghaM vipralaptaM maharSe; dRSTvaiva tvAM nAradAhaM vizokaH 12029139c zuzrUSe te vacanaM brahmavAdin; na te tRpyAmy amRtasyeva pAnAt 12029140a amoghadarzin mama cet prasAdaM; sutAghadagdhasya vibho prakuryAH 12029140c mRtasya saMjIvanam adya me syAt; tava prasAdAt sutasaMgamaz ca 12029141 nArada uvAca 12029141a yas te putro dayito 'yaM viyAtaH; svarNaSThIvI yam adAt parvatas te 12029141c punas te taM putram ahaM dadAmi; hiraNyanAbhaM varSasahasriNaM ca 12030001 yudhiSThira uvAca 12030001a sa kathaM kAJcanaSThIvI sRJjayasya suto 'bhavat 12030001c parvatena kimarthaM ca dattaH kena mamAra ca 12030002a yadA varSasahasrAyus tadA bhavati mAnavaH 12030002c katham aprAptakaumAraH sRJjayasya suto mRtaH 12030003a utAho nAmamAtraM vai suvarNaSThIvino 'bhavat 12030003c tathyaM vA kAJcanaSThIvIty etad icchAmi veditum 12030004 vAsudeva uvAca 12030004a atra te kathayiSyAmi yathA vRttaM janezvara 12030004c nAradaH parvataz caiva prAg RSI lokapUjitau 12030005a mAtulo bhAgineyaz ca devalokAd ihAgatau 12030005c vihartukAmau saMprItyA mAnuSyeSu purA prabhU 12030006a haviHpavitrabhojyena devabhojyena caiva ha 12030006c nArado mAtulaz caiva bhAgineyaz ca parvataH 12030007a tAv ubhau tapasopetAv avanItalacAriNau 12030007c bhuJjAnau mAnuSAn bhogAn yathAvat paryadhAvatAm 12030008a prItimantau mudA yuktau samayaM tatra cakratuH 12030008c yo bhaved dhRdi saMkalpaH zubho vA yadi vAzubhaH 12030008e anyonyasya sa Akhyeyo mRSA zApo 'nyathA bhavet 12030009a tau tatheti pratijJAya maharSI lokapUjitau 12030009c sRJjayaM zvaityam abhyetya rAjAnam idam UcatuH 12030010a AvAM bhavati vatsyAvaH kaM cit kAlaM hitAya te 12030010c yathAvat pRthivIpAla AvayoH praguNIbhava 12030010e tatheti kRtvA tau rAjA satkRtyopacacAra ha 12030011a tataH kadA cit tau rAjA mahAtmAnau tathAgatau 12030011c abravIt paramaprItaH suteyaM varavarNinI 12030012a ekaiva mama kanyaiSA yuvAM paricariSyati 12030012c darzanIyAnavadyAGgI zIlavRttasamanvitA 12030012e sukumArI kumArI ca padmakiJjalkasaMnibhA 12030013a paramaM saumya ity uktas tAbhyAM rAjA zazAsa tAm 12030013c kanye viprAv upacara devavat pitRvac ca ha 12030014a sA tu kanyA tathety uktvA pitaraM dharmacAriNI 12030014c yathAnidezaM rAjJas tau satkRtyopacacAra ha 12030015a tasyAs tathopacAreNa rUpeNApratimena ca 12030015c nAradaM hRcchayas tUrNaM sahasaivAnvapadyata 12030016a vavRdhe ca tatas tasya hRdi kAmo mahAtmanaH 12030016c yathA zuklasya pakSasya pravRttAv uDurAT chanaiH 12030017a na ca taM bhAgineyAya parvatAya mahAtmane 12030017c zazaMsa manmathaM tIvraM vrIDamAnaH sa dharmavit 12030018a tapasA ceGgitenAtha parvato 'tha bubodha tat 12030018c kAmArtaM nAradaM kruddhaH zazApainaM tato bhRzam 12030019a kRtvA samayam avyagro bhavAn vai sahito mayA 12030019c yo bhaved dhRdi saMkalpaH zubho vA yadi vAzubhaH 12030020a anyonyasya sa Akhyeya iti tad vai mRSA kRtam 12030020c bhavatA vacanaM brahmaMs tasmAd etad vadAmy aham 12030021a na hi kAmaM pravartantaM bhavAn AcaSTa me purA 12030021c sukumAryAM kumAryAM te tasmAd eSa zapAmy aham 12030022a brahmavAdI gurur yasmAt tapasvI brAhmaNaz ca san 12030022c akArSIH samayabhraMzam AvAbhyAM yaH kRto mithaH 12030023a zapsye tasmAt susaMkruddho bhavantaM taM nibodha me 12030023c sukumArI ca te bhAryA bhaviSyati na saMzayaH 12030024a vAnaraM caiva kanyA tvAM vivAhAt prabhRti prabho 12030024c saMdrakSyanti narAz cAnye svarUpeNa vinAkRtam 12030025a sa tad vAkyaM tu vijJAya nAradaH parvatAt tadA 12030025c azapat tam api krodhAd bhAgineyaM sa mAtulaH 12030026a tapasA brahmacaryeNa satyena ca damena ca 12030026c yukto 'pi dharmanityaz ca na svargavAsam Apsyasi 12030027a tau tu zaptvA bhRzaM kruddhau parasparam amarSaNau 12030027c pratijagmatur anyonyaM kruddhAv iva gajottamau 12030028a parvataH pRthivIM kRtsnAM vicacAra mahAmuniH 12030028c pUjyamAno yathAnyAyaM tejasA svena bhArata 12030029a atha tAm alabhat kanyAM nAradaH sRJjayAtmajAm 12030029c dharmeNa dharmapravaraH sukumArIm aninditAm 12030030a sA tu kanyA yathAzApaM nAradaM taM dadarza ha 12030030c pANigrahaNamantrANAM prayogAd eva vAnaram 12030031a sukumArI ca devarSiM vAnarapratimAnanam 12030031c naivAvamanyata tadA prItimaty eva cAbhavat 12030032a upatasthe ca bhartAraM na cAnyaM manasApy agAt 12030032c devaM muniM vA yakSaM vA patitve pativatsalA 12030033a tataH kadA cid bhagavAn parvato 'nusasAra ha 12030033c vanaM virahitaM kiM cit tatrApazyat sa nAradam 12030034a tato 'bhivAdya provAca nAradaM parvatas tadA 12030034c bhavAn prasAdaM kurutAM svargAdezAya me prabho 12030035a tam uvAca tato dRSTvA parvataM nAradas tadA 12030035c kRtAJjalim upAsInaM dInaM dInataraH svayam 12030036a tvayAhaM prathamaM zapto vAnaras tvaM bhaviSyasi 12030036c ity uktena mayA pazcAc chaptas tvam api matsarAt 12030036e adyaprabhRti vai vAsaM svarge nAvApsyasIti ha 12030037a tava naitad dhi sadRzaM putrasthAne hi me bhavAn 12030037c nivartayetAM tau zApam anyo 'nyena tadA munI 12030038a zrIsamRddhaM tadA dRSTvA nAradaM devarUpiNam 12030038c sukumArI pradudrAva parapaty abhizaGkayA 12030039a tAM parvatas tato dRSTvA pradravantIm aninditAm 12030039c abravIt tava bhartaiSa nAtra kAryA vicAraNA 12030040a RSiH paramadharmAtmA nArado bhagavAn prabhuH 12030040c tavaivAbhedyahRdayo mA te bhUd atra saMzayaH 12030041a sAnunItA bahuvidhaM parvatena mahAtmanA 12030041c zApadoSaM ca taM bhartuH zrutvA svAM prakRtiM gatA 12030041e parvato 'tha yayau svargaM nArado 'tha yayau gRhAn 12030042a pratyakSakarmA sarvasya nArado 'yaM mahAn RSiH 12030042c eSa vakSyati vai pRSTo yathA vRttaM narottama 12031001 vaizaMpAyana uvAca 12031001a tato rAjA pANDusuto nAradaM pratyabhASata 12031001c bhagavaJ zrotum icchAmi suvarNaSThIvisaMbhavam 12031002a evam uktaH sa ca munir dharmarAjena nAradaH 12031002c AcacakSe yathA vRttaM suvarNaSThIvinaM prati 12031003a evam etan mahArAja yathAyaM kezavo 'bravIt 12031003c kAryasyAsya tu yac cheSaM tat te vakSyAmi pRcchataH 12031004a ahaM ca parvataz caiva svasrIyo me mahAmuniH 12031004c vastukAmAv abhigatau sRJjayaM jayatAM varam 12031005a tatra saMpUjitau tena vidhidRSTena karmaNA 12031005c sarvakAmaiH suvihitau nivasAvo 'sya vezmani 12031006a vyatikrAntAsu varSAsu samaye gamanasya ca 12031006c parvato mAm uvAcedaM kAle vacanam arthavat 12031007a AvAm asya narendrasya gRhe paramapUjitau 12031007c uSitau samaye brahmaMz cintyatAm atra sAMpratam 12031008a tato 'ham abruvaM rAjan parvataM zubhadarzanam 12031008c sarvam etat tvayi vibho bhAgineyopapadyate 12031009a vareNa chandyatAM rAjA labhatAM yad yad icchati 12031009c Avayos tapasA siddhiM prApnotu yadi manyase 12031010a tata AhUya rAjAnaM sRJjayaM zubhadarzanam 12031010c parvato 'numataM vAkyam uvAca munipuMgavaH 12031011a prItau svo nRpa satkArais tava hy ArjavasaMbhRtaiH 12031011c AvAbhyAm abhyanujJAto varaM nRvara cintaya 12031012a devAnAm avihiMsAyAM yad bhaven mAnuSakSamam 12031012c tad gRhANa mahArAja pUjArho nau mato bhavAn 12031013 sRJjaya uvAca 12031013a prItau bhavantau yadi me kRtam etAvatA mama 12031013c eSa eva paro lAbho nirvRtto me mahAphalaH 12031014 nArada uvAca 12031014a tam evaMvAdinaM bhUyaH parvataH pratyabhASata 12031014c vRNISva rAjan saMkalpo yas te hRdi ciraM sthitaH 12031015 sRJjaya uvAca 12031015a abhIpsAmi sutaM vIraM vIryavantaM dRDhavratam 12031015c AyuSmantaM mahAbhAgaM devarAjasamadyutim 12031016 parvata uvAca 12031016a bhaviSyaty eSa te kAmo na tv AyuSmAn bhaviSyati 12031016c devarAjAbhibhUtyarthaM saMkalpo hy eSa te hRdi 12031017a suvarNaSThIvanAc caiva svarNaSThIvI bhaviSyati 12031017c rakSyaz ca devarAjAt sa devarAjasamadyutiH 12031018 nArada uvAca 12031018a tac chrutvA sRJjayo vAkyaM parvatasya mahAtmanaH 12031018c prasAdayAm Asa tadA naitad evaM bhaved iti 12031019a AyuSmAn me bhavet putro bhavatas tapasA mune 12031019c na ca taM parvataH kiM cid uvAcendravyapekSayA 12031020a tam ahaM nRpatiM dInam abruvaM punar eva tu 12031020c smartavyo 'haM mahArAja darzayiSyAmi te smRtaH 12031021a ahaM te dayitaM putraM pretarAjavazaM gatam 12031021c punar dAsyAmi tad rUpaM mA zucaH pRthivIpate 12031022a evam uktvA tu nRpatiM prayAtau svo yathepsitam 12031022c sRJjayaz ca yathAkAmaM praviveza svamandiram 12031023a sRJjayasyAtha rAjarSeH kasmiMz cit kAlaparyaye 12031023c jajJe putro mahAvIryas tejasA prajvalann iva 12031024a vavRdhe sa yathAkAlaM sarasIva mahotpalam 12031024c babhUva kAJcanaSThIvI yathArthaM nAma tasya tat 12031025a tad adbhutatamaM loke paprathe kurusattama 12031025c bubudhe tac ca devendro varadAnaM mahAtmanoH 12031026a tatas tv abhibhavAd bhIto bRhaspatimate sthitaH 12031026c kumArasyAntaraprekSI babhUva balavRtrahA 12031027a codayAm Asa vajraM sa divyAstraM mUrtisaMsthitam 12031027c vyAghro bhUtvA jahImaM tvaM rAjaputram iti prabho 12031028a vivRddhaH kila vIryeNa mAm eSo 'bhibhaviSyati 12031028c sRJjayasya suto vajra yathainaM parvato dadau 12031029a evam uktas tu zakreNa vajraH parapuraMjayaH 12031029c kumArasyAntaraprekSI nityam evAnvapadyata 12031030a sRJjayo 'pi sutaM prApya devarAjasamadyutim 12031030c hRSTaH sAntaHpuro rAjA vananityo 'bhavat tadA 12031031a tato bhAgIrathItIre kadA cid vananirjhare 12031031c dhAtrIdvitIyo bAlaH sa krIDArthaM paryadhAvata 12031032a paJcavarSakadezIyo bAlo nAgendravikramaH 12031032c sahasotpatitaM vyAghram AsasAda mahAbalaH 12031033a tena caiva viniSpiSTo vepamAno nRpAtmajaH 12031033c vyasuH papAta medinyAM tato dhAtrI vicukruze 12031034a hatvA tu rAjaputraM sa tatraivAntaradhIyata 12031034c zArdUlo devarAjasya mAyayAntarhitas tadA 12031035a dhAtryAs tu ninadaM zrutvA rudatyAH paramArtavat 12031035c abhyadhAvata taM dezaM svayam eva mahIpatiH 12031036a sa dadarza gatAsuM taM zayAnaM pItazoNitam 12031036c kumAraM vigatAnandaM nizAkaram iva cyutam 12031037a sa tam utsaGgam Aropya paripIDitavakSasam 12031037c putraM rudhirasaMsiktaM paryadevayad AturaH 12031038a tatas tA mAtaras tasya rudantyaH zokakarzitAH 12031038c abhyadhAvanta taM dezaM yatra rAjA sa sRJjayaH 12031039a tataH sa rAjA sasmAra mAm antargatamAnasaH 12031039c tac cAhaM cintitaM jJAtvA gatavAMs tasya darzanam 12031040a sa mayaitAni vAkyAni zrAvitaH zokalAlasaH 12031040c yAni te yaduvIreNa kathitAni mahIpate 12031041a saMjIvitaz cApi mayA vAsavAnumate tadA 12031041c bhavitavyaM tathA tac ca na tac chakyam ato 'nyathA 12031042a ata UrdhvaM kumAraH sa svarNaSThIvI mahAyazAH 12031042c cittaM prasAdayAm Asa pitur mAtuz ca vIryavAn 12031043a kArayAm Asa rAjyaM sa pitari svargate vibhuH 12031043c varSANAm ekazatavat sahasraM bhImavikramaH 12031044a tata iSTvA mahAyajJair bahubhir bhUridakSiNaiH 12031044c tarpayAm Asa devAMz ca pitqMz caiva mahAdyutiH 12031045a utpAdya ca bahUn putrAn kulasaMtAnakAriNaH 12031045c kAlena mahatA rAjan kAladharmam upeyivAn 12031046a sa tvaM rAjendra saMjAtaM zokam etan nivartaya 12031046c yathA tvAM kezavaH prAha vyAsaz ca sumahAtapAH 12031047a pitRpaitAmahaM rAjyam AsthAya duram udvaha 12031047c iSTvA puNyair mahAyajJair iSTA&l lokAn avApsyasi 12032001 vaizaMpAyana uvAca 12032001a tUSNIMbhUtaM tu rAjAnaM zocamAnaM yudhiSThiram 12032001c tapasvI dharmatattvajJaH kRSNadvaipAyano 'bravIt 12032002a prajAnAM pAlanaM dharmo rAjJAM rAjIvalocana 12032002c dharmaH pramANaM lokasya nityaM dharmAnuvartanam 12032003a anutiSThasva vai rAjan pitRpaitAmahaM padam 12032003c brAhmaNeSu ca yo dharmaH sa nityo vedanizcitaH 12032004a tat pramANaM pramANAnAM zAzvataM bharatarSabha 12032004c tasya dharmasya kRtsnasya kSatriyaH parirakSitA 12032005a tathA yaH pratihanty asya zAsanaM viSaye naraH 12032005c sa bAhubhyAM vinigrAhyo lokayAtrAvighAtakaH 12032006a pramANam apramANaM yaH kuryAn mohavazaM gataH 12032006c bhRtyo vA yadi vA putras tapasvI vApi kaz cana 12032006e pApAn sarvair upAyais tAn niyacched ghAtayeta vA 12032007a ato 'nyathA vartamAno rAjA prApnoti kilbiSam 12032007c dharmaM vinazyamAnaM hi yo na rakSet sa dharmahA 12032008a te tvayA dharmahantAro nihatAH sapadAnugAH 12032008c svadharme vartamAnas tvaM kiM nu zocasi pANDava 12032008e rAjA hi hanyAd dadyAc ca prajA rakSec ca dharmataH 12032009 yudhiSThira uvAca 12032009a na te 'bhizaGke vacanaM yad bravISi tapodhana 12032009c aparokSo hi te dharmaH sarvadharmabhRtAM vara 12032010a mayA hy avadhyA bahavo ghAtitA rAjyakAraNAt 12032010c tAny akAryANi me brahman dahanti ca tapanti ca 12032011 vyAsa uvAca 12032011a Izvaro vA bhavet kartA puruSo vApi bhArata 12032011c haTho vA vartate loke karmajaM vA phalaM smRtam 12032012a IzvareNa niyuktA hi sAdhv asAdhu ca pArthiva 12032012c kurvanti puruSAH karma phalam IzvaragAmi tat 12032013a yathA hi puruSaz chindyAd vRkSaM parazunA vane 12032013c chettur eva bhavet pApaM parazor na kathaM cana 12032014a atha vA tad upAdAnAt prApnuyuH karmaNaH phalam 12032014c daNDazastrakRtaM pApaM puruSe tan na vidyate 12032015a na caitad iSTaM kaunteya yad anyena phalaM kRtam 12032015c prApnuyAd iti tasmAc ca Izvare tan nivezaya 12032016a atha vA puruSaH kartA karmaNoH zubhapApayoH 12032016c na paraM vidyate tasmAd evam anyac chubhaM kuru 12032017a na hi kaz cit kva cid rAjan diSTAt pratinivartate 12032017c daNDazastrakRtaM pApaM puruSe tan na vidyate 12032018a yadi vA manyase rAjan haThe lokaM pratiSThitam 12032018c evam apy azubhaM karma na bhUtaM na bhaviSyati 12032019a athAbhipattir lokasya kartavyA zubhapApayoH 12032019c abhipannatamaM loke rAjJAm udyatadaNDanam 12032020a athApi loke karmANi samAvartanta bhArata 12032020c zubhAzubhaphalaM ceme prApnuvantIti me matiH 12032021a evaM satyaM zubhAdezaM karmaNas tat phalaM dhruvam 12032021c tyaja tad rAjazArdUla maivaM zoke manaH kRthAH 12032022a svadharme vartamAnasya sApavAde 'pi bhArata 12032022c evam AtmaparityAgas tava rAjan na zobhanaH 12032023a vihitAnIha kaunteya prAyazcittAni karmiNAm 12032023c zarIravAMs tAni kuryAd azarIraH parAbhavet 12032024a tad rAjaJ jIvamAnas tvaM prAyazcittaM cariSyasi 12032024c prAyazcittam akRtvA tu pretya taptAsi bhArata 12033001 yudhiSThira uvAca 12033001a hatAH putrAz ca pautrAz ca bhrAtaraH pitaras tathA 12033001c zvazurA guravaz caiva mAtulAH sapitAmahAH 12033002a kSatriyAz ca mahAtmAnaH saMbandhisuhRdas tathA 12033002c vayasyA jJAtayaz caiva bhrAtaraz ca pitAmaha 12033003a bahavaz ca manuSyendrA nAnAdezasamAgatAH 12033003c ghAtitA rAjyalubdhena mayaikena pitAmaha 12033004a tAMs tAdRzAn ahaM hatvA dharmanityAn mahIkSitaH 12033004c asakRt somapAn vIrAn kiM prApsyAmi tapodhana 12033005a dahyAmy anizam adyAhaM cintayAnaH punaH punaH 12033005c hInAM pArthivasiMhais taiH zrImadbhiH pRthivIm imAm 12033006a dRSTvA jJAtivadhaM ghoraM hatAMz ca zatazaH parAn 12033006c koTizaz ca narAn anyAn paritapye pitAmaha 12033007a kA nu tAsAM varastrINAm avasthAdya bhaviSyati 12033007c vihInAnAM svatanayaiH patibhir bhrAtRbhis tathA 12033008a asmAn antakarAn ghorAn pANDavAn vRSNisaMhitAn 12033008c AkrozantyaH kRzA dInA nipatantyaz ca bhUtale 12033009a apazyantyaH pitqn bhrAtqn patIn putrAMz ca yoSitaH 12033009c tyaktvA prANAn priyAn sarvA gamiSyanti yamakSayam 12033010a vatsalatvAd dvijazreSTha tatra me nAsti saMzayaH 12033010c vyaktaM saukSmyAc ca dharmasya prApsyAmaH strIvadhaM vayam 12033011a te vayaM suhRdo hatvA kRtvA pApam anantakam 12033011c narake nipatiSyAmo hy adhaHzirasa eva ca 12033012a zarIrANi vimokSyAmas tapasogreNa sattama 12033012c AzramAMz ca vizeSAMs tvaM mamAcakSva pitAmaha 12034001 vaizaMpAyana uvAca 12034001a yudhiSThirasya tad vAkyaM zrutvA dvaipAyanas tadA 12034001c samIkSya nipuNaM buddhyA RSiH provAca pANDavam 12034002a mA viSAdaM kRthA rAjan kSatradharmam anusmara 12034002c svadharmeNa hatA hy ete kSatriyAH kSatriyarSabha 12034003a kAGkSamANAH zriyaM kRtsnAM pRthivyAM ca mahad yazaH 12034003c kRtAntavidhisaMyuktAH kAlena nidhanaM gatAH 12034004a na tvaM hantA na bhImo 'pi nArjuno na yamAv api 12034004c kAlaH paryAyadharmeNa prANAn Adatta dehinAm 12034005a na yasya mAtApitarau nAnugrAhyo 'sti kaz cana 12034005c karmasAkSI prajAnAM yas tena kAlena saMhRtAH 12034006a hetumAtram idaM tasya kAlasya puruSarSabha 12034006c yad dhanti bhUtair bhUtAni tad asmai rUpam aizvaram 12034007a karmamUrtyAtmakaM viddhi sAkSiNaM zubhapApayoH 12034007c sukhaduHkhaguNodarkaM kAlaM kAlaphalapradam 12034008a teSAm api mahAbAho karmANi paricintaya 12034008c vinAzahetukAritve yais te kAlavazaM gatAH 12034009a Atmanaz ca vijAnIhi niyamavratazIlatAm 12034009c yadA tvam IdRzaM karma vidhinAkramya kAritaH 12034010a tvaSTreva vihitaM yantraM yathA sthApayitur vaze 12034010c karmaNA kAlayuktena tathedaM bhrAmyate jagat 12034011a puruSasya hi dRSTvemAm utpattim animittataH 12034011c yadRcchayA vinAzaM ca zokaharSAv anarthakau 12034012a vyalIkaM cApi yat tv atra cittavaitaMsikaM tava 12034012c tadartham iSyate rAjan prAyazcittaM tad Acara 12034013a idaM ca zrUyate pArtha yuddhe devAsure purA 12034013c asurA bhrAtaro jyeSThA devAz cApi yavIyasaH 12034014a teSAm api zrInimittaM mahAn AsIt samucchrayaH 12034014c yuddhaM varSasahasrANi dvAtriMzad abhavat kila 12034015a ekArNavAM mahIM kRtvA rudhireNa pariplutAm 12034015c jaghnur daityAMs tadA devAs tridivaM caiva lebhire 12034016a tathaiva pRthivIM labdhvA brAhmaNA vedapAragAH 12034016c saMzritA dAnavAnAM vai sAhyArthe darpamohitAH 12034017a zAlAvRkA iti khyAtAs triSu lokeSu bhArata 12034017c aSTAzItisahasrANi te cApi vibudhair hatAH 12034018a dharmavyucchittim icchanto ye 'dharmasya pravartakAH 12034018c hantavyAs te durAtmAno devair daityA ivolbaNAH 12034019a ekaM hatvA yadi kule ziSTAnAM syAd anAmayam 12034019c kulaM hatvAtha rASTraM vA na tad vRttopaghAtakam 12034020a adharmarUpo dharmo hi kaz cid asti narAdhipa 12034020c dharmaz cAdharmarUpo 'sti tac ca jJeyaM vipazcitA 12034021a tasmAt saMstambhayAtmAnaM zrutavAn asi pANDava 12034021c devaiH pUrvagataM mArgam anuyAto 'si bhArata 12034022a na hIdRzA gamiSyanti narakaM pANDavarSabha 12034022c bhrAtqn AzvAsayaitAMs tvaM suhRdaz ca paraMtapa 12034023a yo hi pApasamArambhe kArye tadbhAvabhAvitaH 12034023c kurvann api tathaiva syAt kRtvA ca nirapatrapaH 12034024a tasmiMs tat kaluSaM sarvaM samAptam iti zabditam 12034024c prAyazcittaM na tasyAsti hrAso vA pApakarmaNaH 12034025a tvaM tu zuklAbhijAtIyaH paradoSeNa kAritaH 12034025c anicchamAnaH karmedaM kRtvA ca paritapyase 12034026a azvamedho mahAyajJaH prAyazcittam udAhRtam 12034026c tam Ahara mahArAja vipApmaivaM bhaviSyasi 12034027a marudbhiH saha jitvArIn maghavAn pAkazAsanaH 12034027c ekaikaM kratum AhRtya zatakRtvaH zatakratuH 12034028a pUtapApmA jitasvargo lokAn prApya sukhodayAn 12034028c marudgaNavRtaH zakraH zuzubhe bhAsayan dizaH 12034029a svargaloke mahIyantam apsarobhiH zacIpatim 12034029c RSayaH paryupAsante devAz ca vibudhezvaram 12034030a so 'yaM tvam iha saMkrAnto vikrameNa vasuMdharAm 12034030c nirjitAz ca mahIpAlA vikrameNa tvayAnagha 12034031a teSAM purANi rASTrANi gatvA rAjan suhRdvRtaH 12034031c bhrAtqn putrAMz ca pautrAMz ca sve sve rAjye 'bhiSecaya 12034032a bAlAn api ca garbhasthAn sAntvAni samudAcaran 12034032c raJjayan prakRtIH sarvAH paripAhi vasuMdharAm 12034033a kumAro nAsti yeSAM ca kanyAs tatrAbhiSecaya 12034033c kAmAzayo hi strIvargaH zokam evaM prahAsyati 12034034a evam AzvAsanaM kRtvA sarvarASTreSu bhArata 12034034c yajasva vAjimedhena yathendro vijayI purA 12034035a azocyAs te mahAtmAnaH kSatriyAH kSatriyarSabha 12034035c svakarmabhir gatA nAzaM kRtAntabalamohitAH 12034036a avAptaH kSatradharmas te rAjyaM prAptam akalmaSam 12034036c carasva dharmaM kaunteya zreyAn yaH pretya bhAvikaH 12035001 yudhiSThira uvAca 12035001a kAni kRtveha karmANi prAyazcittIyate naraH 12035001c kiM kRtvA caiva mucyeta tan me brUhi pitAmaha 12035002 vyAsa uvAca 12035002a akurvan vihitaM karma pratiSiddhAni cAcaran 12035002c prAyazcittIyate hy evaM naro mithyA ca vartayan 12035003a sUryeNAbhyudito yaz ca brahmacArI bhavaty uta 12035003c tathA sUryAbhinirmuktaH kunakhI zyAvadann api 12035004a parivittiH parivettA brahmojjho yaz ca kutsakaH 12035004c didhiSUpatis tathA yaH syAd agredidhiSur eva ca 12035005a avakIrNI bhaved yaz ca dvijAtivadhakas tathA 12035005c atIrthe brahmaNas tyAgI tIrthe cApratipAdakaH 12035006a grAmayAjI ca kaunteya rAjJaz ca parivikrayI 12035006c zUdrastrIvadhako yaz ca pUrvaH pUrvas tu garhitaH 12035007a vRthApazusamAlambhI vanadAhasya kArakaH 12035007c anRtenopacartA ca pratiroddhA guros tathA 12035008a yaz cAgnIn apavidhyeta tathaiva brahmavikrayI 12035008c etAny enAMsi sarvANi vyutkrAntasamayaz ca yaH 12035009a akAryANy api vakSyAmi yAni tAni nibodha me 12035009c lokavedaviruddhAni tAny ekAgramanAH zRNu 12035010a svadharmasya parityAgaH paradharmasya ca kriyA 12035010c ayAjyayAjanaM caiva tathAbhakSyasya bhakSaNam 12035011a zaraNAgatasaMtyAgo bhRtyasyAbharaNaM tathA 12035011c rasAnAM vikrayaz cApi tiryagyonivadhas tathA 12035012a AdhAnAdIni karmANi zaktimAn na karoti yaH 12035012c aprayacchaMz ca sarvANi nityaM deyAni bhArata 12035013a dakSiNAnAm adAnaM ca brAhmaNasvAbhimarzanam 12035013c sarvANy etAny akAryANi prAhur dharmavido janAH 12035014a pitrA vibhajate putro yaz ca syAd gurutalpagaH 12035014c aprajAyann adharmeNa bhavaty Adharmiko janaH 12035015a uktAny etAni karmANi vistareNetareNa ca 12035015c yAni kurvann akurvaMz ca prAyazcittIyate janaH 12035016a etAny eva tu karmANi kriyamANAni mAnavAn 12035016c yeSu yeSu nimitteSu na limpanty atha tac chRNu 12035017a pragRhya zastram AyAntam api vedAntagaM raNe 12035017c jighAMsantaM nihatyAjau na tena brahmahA bhavet 12035018a api cApy atra kaunteya mantro vedeSu paThyate 12035018c vedapramANavihitaM taM dharmaM prabravImi te 12035019a apetaM brAhmaNaM vRttAd yo hanyAd AtatAyinam 12035019c na tena brahmahA sa syAn manyus taM manyum Rcchati 12035020a prANAtyaye tathAjJAnAd Acaran madirAm api 12035020c acodito dharmaparaH punaH saMskAram arhati 12035021a etat te sarvam AkhyAtaM kaunteyAbhakSyabhakSaNam 12035021c prAyazcittavidhAnena sarvam etena zudhyati 12035022a gurutalpaM hi gurvarthe na dUSayati mAnavam 12035022c uddAlakaH zvetaketuM janayAm Asa ziSyataH 12035023a steyaM kurvaMs tu gurvartham Apatsu na nibadhyate 12035023c bahuzaH kAmakAreNa na ced yaH saMpravartate 12035024a anyatra brAhmaNasvebhya AdadAno na duSyati 12035024c svayam aprAzitA yaz ca na sa pApena lipyate 12035025a prANatrANe 'nRtaM vAcyam Atmano vA parasya vA 12035025c gurvarthe strISu caiva syAd vivAhakaraNeSu ca 12035026a nAvartate vrataM svapne zukramokSe kathaM cana 12035026c AjyahomaH samiddhe 'gnau prAyazcittaM vidhIyate 12035027a pArivittyaM ca patite nAsti pravrajite tathA 12035027c bhikSite pAradAryaM ca na tad dharmasya dUSakam 12035028a vRthApazusamAlambhaM naiva kuryAn na kArayet 12035028c anugrahaH pazUNAM hi saMskAro vidhicoditaH 12035029a anarhe brAhmaNe dattam ajJAnAt tan na dUSakam 12035029c sakAraNaM tathA tIrthe 'tIrthe vA pratipAdanam 12035030a striyas tathApacAriNyo niSkRtiH syAd adUSikA 12035030c api sA pUyate tena na tu bhartA praduSyate 12035031a tattvaM jJAtvA tu somasya vikrayaH syAd adUSakaH 12035031c asamarthasya bhRtyasya visargaH syAd adoSavAn 12035031e vanadAho gavAm arthe kriyamANo na dUSakaH 12035032a uktAny etAni karmANi yAni kurvan na duSyati 12035032c prAyazcittAni vakSyAmi vistareNaiva bhArata 12036001 vyAsa uvAca 12036001a tapasA karmabhiz caiva pradAnena ca bhArata 12036001c punAti pApaM puruSaH pUtaz cen na pravartate 12036002a ekakAlaM tu bhuJjAnaz caran bhaikSaM svakarmakRt 12036002c kapAlapANiH khaTvAGgI brahmacArI sadotthitaH 12036003a anasUyur adhaHzAyI karma loke prakAzayan 12036003c pUrNair dvAdazabhir varSair brahmahA vipramucyate 12036004a SaDbhir varSaiH kRcchrabhojI brahmahA pUyate naraH 12036004c mAse mAse samaznaMs tu tribhir varSaiH pramucyate 12036005a saMvatsareNa mAsAzI pUyate nAtra saMzayaH 12036005c tathaivoparaman rAjan svalpenApi pramucyate 12036006a kratunA cAzvamedhena pUyate nAtra saMzayaH 12036006c ye cAsyAvabhRthe snAnti ke cid evaMvidhA narAH 12036007a te sarve pUtapApmAno bhavantIti parA zrutiH 12036007c brAhmaNArthe hato yuddhe mucyate brahmahatyayA 12036008a gavAM zatasahasraM tu pAtrebhyaH pratipAdayan 12036008c brahmahA vipramucyeta sarvapApebhya eva ca 12036009a kapilAnAM sahasrANi yo dadyAt paJcaviMzatim 12036009c dogdhrINAM sa ca pApebhyaH sarvebhyo vipramucyate 12036010a gosahasraM savatsAnAM dogdhrINAM prANasaMzaye 12036010c sAdhubhyo vai daridrebhyo dattvA mucyeta kilbiSAt 12036011a zataM vai yas tu kAmbojAn brAhmaNebhyaH prayacchati 12036011c niyatebhyo mahIpAla sa ca pApAt pramucyate 12036012a manorathaM tu yo dadyAd ekasmA api bhArata 12036012c na kIrtayeta dattvA yaH sa ca pApAt pramucyate 12036013a surApAnaM sakRt pItvA yo 'gnivarNAM pibed dvijaH 12036013c sa pAvayaty athAtmAnam iha loke paratra ca 12036014a meruprapAtaM prapataJ jvalanaM vA samAvizan 12036014c mahAprasthAnam AtiSThan mucyate sarvakilbiSaiH 12036015a bRhaspatisaveneSTvA surApo brAhmaNaH punaH 12036015c samitiM brAhmaNair gacched iti vai brAhmaNI zrutiH 12036016a bhUmipradAnaM kuryAd yaH surAM pItvA vimatsaraH 12036016c punar na ca pibed rAjan saMskRtaH zudhyate naraH 12036017a gurutalpI zilAM taptAm AyasIm adhisaMvizet 12036017c pANAv AdhAya vA zephaM pravrajed UrdhvadarzanaH 12036018a zarIrasya vimokSeNa mucyate karmaNo 'zubhAt 12036018c karmabhyo vipramucyante yattAH saMvatsaraM striyaH 12036019a mahAvrataM cared yas tu dadyAt sarvasvam eva tu 12036019c gurvarthe vA hato yuddhe sa mucyet karmaNo 'zubhAt 12036020a anRtenopacartA ca pratiroddhA guros tathA 12036020c upahRtya priyaM tasmai tasmAt pApAt pramucyate 12036021a avakIrNinimittaM tu brahmahatyAvrataM caret 12036021c kharacarmavAsAH SaNmAsaM tathA mucyeta kilbiSAt 12036022a paradArApahArI ca parasyApaharan vasu 12036022c saMvatsaraM vratI bhUtvA tathA mucyeta kilbiSAt 12036023a steyaM tu yasyApaharet tasmai dadyAt samaM vasu 12036023c vividhenAbhyupAyena tena mucyeta kilbiSAt 12036024a kRcchrAd dvAdazarAtreNa svabhyastena dazAvaram 12036024c parivettA bhavet pUtaH parivittiz ca bhArata 12036025a nivezyaM tu bhavet tena sadA tArayitA pitqn 12036025c na tu striyA bhaved doSo na tu sA tena lipyate 12036026a bhajane hy RtunA zuddhaM cAturmAsyaM vidhIyate 12036026c striyas tena vizudhyanti iti dharmavido viduH 12036027a striyas tv AzaGkitAH pApair nopagamyA hi jAnatA 12036027c rajasA tA vizudhyante bhasmanA bhAjanaM yathA 12036028a catuSpAt sakalo dharmo brAhmaNAnAM vidhIyate 12036028c pAdAvakRSTo rAjanye tathA dharmo vidhIyate 12036029a tathA vaizye ca zUdre ca pAdaH pAdo vidhIyate 12036029c vidyAd evaMvidhenaiSAM gurulAghavanizcayam 12036030a tiryagyonivadhaM kRtvA drumAMz chittvetarAn bahUn 12036030c trirAtraM vAyubhakSaH syAt karma ca prathayen naraH 12036031a agamyAgamane rAjan prAyazcittaM vidhIyate 12036031c ArdravastreNa SaNmAsaM vihAryaM bhasmazAyinA 12036032a eSa eva tu sarveSAm akAryANAM vidhir bhavet 12036032c brAhmaNoktena vidhinA dRSTAntAgamahetubhiH 12036033a sAvitrIm apy adhIyAnaH zucau deze mitAzanaH 12036033c ahiMsro 'mandako 'jalpan mucyate sarvakilbiSaiH 12036034a ahaHsu satataM tiSThed abhyAkAzaM nizi svapet 12036034c trir ahnas trir nizAyAz ca savAsA jalam Avizet 12036035a strIzUdrapatitAMz cApi nAbhibhASed vratAnvitaH 12036035c pApAny ajJAnataH kRtvA mucyed evaMvrato dvijaH 12036036a zubhAzubhaphalaM pretya labhate bhUtasAkSikaH 12036036c atiricyet tayor yat tu tat kartA labhate phalam 12036037a tasmAd dAnena tapasA karmaNA ca zubhaM phalam 12036037c vardhayed azubhaM kRtvA yathA syAd atirekavAn 12036038a kuryAc chubhAni karmANi nimitte pApakarmaNAm 12036038c dadyAn nityaM ca vittAni tathA mucyeta kilbiSAt 12036039a anurUpaM hi pApasya prAyazcittam udAhRtam 12036039c mahApAtakavarjaM tu prAyazcittaM vidhIyate 12036040a bhakSyAbhakSyeSu sarveSu vAcyAvAcye tathaiva ca 12036040c ajJAnajJAnayo rAjan vihitAny anujAnate 12036041a jAnatA tu kRtaM pApaM guru sarvaM bhavaty uta 12036041c ajJAnAt skhalite doSe prAyazcittaM vidhIyate 12036042a zakyate vidhinA pApaM yathoktena vyapohitum 12036042c Astike zraddadhAne tu vidhir eSa vidhIyate 12036043a nAstikAzraddadhAneSu puruSeSu kadA cana 12036043c dambhadoSapradhAneSu vidhir eSa na dRzyate 12036044a ziSTAcAraz ca ziSTaz ca dharmo dharmabhRtAM vara 12036044c sevitavyo naravyAghra pretya ceha sukhArthinA 12036045a sa rAjan mokSyase pApAt tena pUrveNa hetunA 12036045c trANArthaM vA vadhenaiSAm atha vA nRpakarmaNA 12036046a atha vA te ghRNA kA cit prAyazcittaM cariSyasi 12036046c mA tv evAnAryajuSTena karmaNA nidhanaM gamaH 12037001 vaizaMpAyana uvAca 12037001a evam ukto bhagavatA dharmarAjo yudhiSThiraH 12037001c cintayitvA muhUrtaM tu pratyuvAca tapodhanam 12037002a kiM bhakSyaM kim abhakSyaM ca kiM ca deyaM prazasyate 12037002c kiM ca pAtram apAtraM vA tan me brUhi pitAmaha 12037003 vyAsa uvAca 12037003a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12037003c siddhAnAM caiva saMvAdaM manoz caiva prajApateH 12037004a siddhAs tapovrataparAH samAgamya purA vibhum 12037004c dharmaM papracchur AsInam AdikAle prajApatim 12037005a katham annaM kathaM dAnaM katham adhyayanaM tapaH 12037005c kAryAkAryaM ca naH sarvaM zaMsa vai tvaM prajApate 12037006a tair evam ukto bhagavAn manuH svAyaMbhuvo 'bravIt 12037006c zuzrUSadhvaM yathAvRttaM dharmaM vyAsasamAsataH 12037007a adattasyAnupAdAnaM dAnam adhyayanaM tapaH 12037007c ahiMsA satyam akrodhaH kSamejyA dharmalakSaNam 12037008a ya eva dharmaH so 'dharmo 'deze 'kAle pratiSThitaH 12037008c AdAnam anRtaM hiMsA dharmo vyAvasthikaH smRtaH 12037009a dvividhau cApy ubhAv etau dharmAdharmau vijAnatAm 12037009c apravRttiH pravRttiz ca dvaividhyaM lokavedayoH 12037010a apravRtter amartyatvaM martyatvaM karmaNaH phalam 12037010c azubhasyAzubhaM vidyAc chubhasya zubham eva ca 12037011a etayoz cobhayoH syAtAM zubhAzubhatayA tathA 12037011c daivaM ca daivayuktaM ca prANaz ca pralayaz ca ha 12037012a aprekSApUrvakaraNAd azubhAnAM zubhaM phalam 12037012c UrdhvaM bhavati saMdehAd iha dRSTArtham eva vA 12037012e aprekSApUrvakaraNAt prAyazcittaM vidhIyate 12037013a krodhamohakRte caiva dRSTAntAgamahetubhiH 12037013c zarIrANAm upaklezo manasaz ca priyApriye 12037013e tad auSadhaiz ca mantraiz ca prAyazcittaiz ca zAmyati 12037014a jAtizreNyadhivAsAnAM kuladharmAMz ca sarvataH 12037014c varjayen na hi taM dharmaM yeSAM dharmo na vidyate 12037015a daza vA vedazAstrajJAs trayo vA dharmapAThakAH 12037015c yad brUyuH kArya utpanne sa dharmo dharmasaMzaye 12037016a aruNA mRttikA caiva tathA caiva pipIlakAH 12037016c zleSmAtakas tathA viprair abhakSyaM viSam eva ca 12037017a abhakSyA brAhmaNair matsyAH zakalair ye vivarjitAH 12037017c catuSpAt kacchapAd anyo maNDUkA jalajAz ca ye 12037018a bhAsA haMsAH suparNAz ca cakravAkA bakAH plavAH 12037018c kaGko madguz ca gRdhrAz ca kAkolUkaM tathaiva ca 12037019a kravyAdAH pakSiNaH sarve catuSpAdAz ca daMSTriNaH 12037019c yeSAM cobhayato dantAz caturdaMSTrAz ca sarvazaH 12037020a eDakAzvakharoSTrINAM sUtikAnAM gavAm api 12037020c mAnuSINAM mRgINAM ca na pibed brAhmaNaH payaH 12037021a pretAnnaM sUtikAnnaM ca yac ca kiM cid anirdazam 12037021c abhojyaM cApy apeyaM ca dhenvA dugdham anirdazam 12037022a takSNaz carmAvakartuz ca puMz calyA rajakasya ca 12037022c cikitsakasya yac cAnnam abhojyaM rakSiNas tathA 12037023a gaNagrAmAbhizastAnAM raGgastrIjIvinaz ca ye 12037023c parivittinapuMSAM ca bandidyUtavidAM tathA 12037024a vAryamANAhRtaM cAnnaM zuktaM paryuSitaM ca yat 12037024c surAnugatam ucchiSTam abhojyaM zeSitaM ca yat 12037025a piSTamAMsekSuzAkAnAM vikArAH payasas tathA 12037025c saktudhAnAkarambhAz ca nopabhojyAz cirasthitAH 12037026a pAyasaM kRsaraM mAMsam apUpAz ca vRthA kRtAH 12037026c abhojyAz cApy abhakSyAz ca brAhmaNair gRhamedhibhiH 12037027a devAn pitqn manuSyAMz ca munIn gRhyAz ca devatAH 12037027c pUjayitvA tataH pazcAd gRhastho bhoktum arhati 12037028a yathA pravrajito bhikSur gRhasthaH svagRhe vaset 12037028c evaMvRttaH priyair dAraiH saMvasan dharmam ApnuyAt 12037029a na dadyAd yazase dAnaM na bhayAn nopakAriNe 12037029c na nRttagItazIleSu hAsakeSu ca dhArmikaH 12037030a na matte naiva conmatte na stene na cikitsake 12037030c na vAgghIne vivarNe vA nAGgahIne na vAmane 12037031a na durjane dauSkule vA vratair vA yo na saMskRtaH 12037031c azrotriye mRtaM dAnaM brAhmaNe 'brahmavAdini 12037032a asamyak caiva yad dattam asamyak ca pratigrahaH 12037032c ubhayoH syAd anarthAya dAtur AdAtur eva ca 12037033a yathA khadiram Alambya zilAM vApy arNavaM taran 12037033c majjate majjate tadvad dAtA yaz ca pratIcchakaH 12037034a kASThair Ardrair yathA vahnir upastIrNo na dIpyate 12037034c tapaHsvAdhyAyacAritrair evaM hInaH pratigrahI 12037035a kapAle yadvad ApaH syuH zvadRtau vA yathA payaH 12037035c AzrayasthAnadoSeNa vRttahIne tathA zrutam 12037036a nirmantro nirvrato yaH syAd azAstrajJo 'nasUyakaH 12037036c anukrozAt pradAtavyaM dIneSv evaM nareSv api 12037037a na vai deyam anukrozAd dInAyApy apakAriNe 12037037c AptAcaritam ity eva dharma ity eva vA punaH 12037038a niSkAraNaM sma tad dattaM brAhmaNe dharmavarjite 12037038c bhaved apAtradoSeNa na me 'trAsti vicAraNA 12037039a yathA dArumayo hastI yathA carmamayo mRgaH 12037039c brAhmaNaz cAnadhIyAnas trayas te nAmadhArakAH 12037040a yathA SaNDho 'phalaH strISu yathA gaur gavi cAphalA 12037040c zakunir vApy apakSaH syAn nirmantro brAhmaNas tathA 12037041a grAmadhAnyaM yathA zUnyaM yathA kUpaz ca nirjalaH 12037041c yathA hutam anagnau ca tathaiva syAn nirAkRtau 12037042a devatAnAM pitqNAM ca havyakavyavinAzanaH 12037042c zatrur arthaharo mUrkho na lokAn prAptum arhati 12037043a etat te kathitaM sarvaM yathA vRttaM yudhiSThira 12037043c samAsena mahad dhy etac chrotavyaM bharatarSabha 12038001 yudhiSThira uvAca 12038001a zrotum icchAmi bhagavan vistareNa mahAmune 12038001c rAjadharmAn dvijazreSTha cAturvarNyasya cAkhilAn 12038002a Apatsu ca yathA nItir vidhAtavyA mahIkSitA 12038002c dharmyam Alambya panthAnaM vijayeyaM kathaM mahIm 12038003a prAyazcittakathA hy eSA bhakSyAbhakSyavivardhitA 12038003c kautUhalAnupravaNA harSaM janayatIva me 12038004a dharmacaryA ca rAjyaM ca nityam eva virudhyate 12038004c yena muhyati me cetaz cintayAnasya nityazaH 12038005 vaizaMpAyana uvAca 12038005a tam uvAca mahAtejA vyAso vedavidAM varaH 12038005c nAradaM samabhiprekSya sarvaM jAnan purAtanam 12038006a zrotum icchasi ced dharmAn akhilena yudhiSThira 12038006c praihi bhISmaM mahAbAho vRddhaM kurupitAmaham 12038007a sa te sarvarahasyeSu saMzayAn manasi sthitAn 12038007c chettA bhAgIrathIputraH sarvajJaH sarvadharmavit 12038008a janayAm Asa yaM devI divyA tripathagA nadI 12038008c sAkSAd dadarza yo devAn sarvAJ zakrapurogamAn 12038009a bRhaspatipurogAMz ca devarSIn asakRt prabhuH 12038009c toSayitvopacAreNa rAjanItim adhItavAn 12038010a uzanA veda yac chAstraM devAsuragurur dvijaH 12038010c tac ca sarvaM savaiyAkhyaM prAptavAn kurusattamaH 12038011a bhArgavAc cyavanAc cApi vedAn aGgopabRMhitAn 12038011c pratipede mahAbuddhir vasiSThAc ca yatavratAt 12038012a pitAmahasutaM jyeSThaM kumAraM dIptatejasam 12038012c adhyAtmagatitattvajJam upAzikSata yaH purA 12038013a mArkaNDeyamukhAt kRtsnaM yatidharmam avAptavAn 12038013c rAmAd astrANi zakrAc ca prAptavAn bharatarSabha 12038014a mRtyur AtmecchayA yasya jAtasya manujeSv api 12038014c tathAnapatyasya sataH puNyalokA divi zrutAH 12038015a yasya brahmarSayaH puNyA nityam Asan sabhAsadaH 12038015c yasya nAviditaM kiM cij jJAnajJeyeSu vidyate 12038016a sa te vakSyati dharmajJaH sUkSmadharmArthatattvavit 12038016c tam abhyehi purA prANAn sa vimuJcati dharmavit 12038017a evam uktas tu kaunteyo dIrghaprajJo mahAdyutiH 12038017c uvAca vadatAM zreSThaM vyAsaM satyavatIsutam 12038018a vaizasaM sumahat kRtvA jJAtInAM lomaharSaNam 12038018c AgaskRt sarvalokasya pRthivInAzakArakaH 12038019a ghAtayitvA tam evAjau chalenAjihmayodhinam 12038019c upasaMpraSTum arhAmi tam ahaM kena hetunA 12038020a tatas taM nRpatizreSThaM cAturvarNyahitepsayA 12038020c punar Aha mahAbAhur yaduzreSTho mahAdyutiH 12038021a nedAnIm atinirbandhaM zoke kartum ihArhasi 12038021c yad Aha bhagavAn vyAsas tat kuruSva nRpottama 12038022a brAhmaNAs tvAM mahAbAho bhrAtaraz ca mahaujasaH 12038022c parjanyam iva gharmArtA AzaMsAnA upAsate 12038023a hataziSTAz ca rAjAnaH kRtsnaM caiva samAgatam 12038023c cAturvarNyaM mahArAja rASTraM te kurujAGgalam 12038024a priyArtham api caiteSAM brAhmaNAnAM mahAtmanAm 12038024c niyogAd asya ca guror vyAsasyAmitatejasaH 12038025a suhRdAM cAsmad AdInAM draupadyAz ca paraMtapa 12038025c kuru priyam amitraghna lokasya ca hitaM kuru 12038026a evam uktas tu kRSNena rAjA rAjIvalocanaH 12038026c hitArthaM sarvalokasya samuttasthau mahAtapAH 12038027a so 'nunIto naravyAghro viSTarazravasA svayam 12038027c dvaipAyanena ca tathA devasthAnena jiSNunA 12038028a etaiz cAnyaiz ca bahubhir anunIto yudhiSThiraH 12038028c vyajahAn mAnasaM duHkhaM saMtApaM ca mahAmanAH 12038029a zrutavAkyaH zrutanidhiH zrutazravyavizAradaH 12038029c vyavasya manasaH zAntim agacchat pANDunandanaH 12038030a sa taiH parivRto rAjA nakSatrair iva candramAH 12038030c dhRtarASTraM puraskRtya svapuraM praviveza ha 12038031a pravivikSuH sa dharmajJaH kuntIputro yudhiSThiraH 12038031c arcayAm Asa devAMz ca brAhmaNAMz ca sahasrazaH 12038032a tato rathaM navaM zubhraM kambalAjinasaMvRtam 12038032c yuktaM SoDazabhir gobhiH pANDuraiH zubhalakSaNaiH 12038033a mantrair abhyarcitaH puNyaiH stUyamAno maharSibhiH 12038033c Aruroha yathA devaH somo 'mRtamayaM ratham 12038034a jagrAha razmIn kaunteyo bhImo bhImaparAkramaH 12038034c arjunaH pANDuraM chatraM dhArayAm Asa bhAnumat 12038035a dhriyamANaM tu tac chatraM pANDuraM tasya mUrdhani 12038035c zuzubhe tArakArAjasitam abhram ivAmbare 12038036a cAmaravyajane cAsya vIrau jagRhatus tadA 12038036c candrarazmiprabhe zubhre mAdrIputrAv alaMkRte 12038037a te paJca ratham AsthAya bhrAtaraH samalaMkRtAH 12038037c bhUtAnIva samastAni rAjan dadRzire tadA 12038038a AsthAya tu rathaM zubhraM yuktam azvair mahAjavaiH 12038038c anvayAt pRSThato rAjan yuyutsuH pANDavAgrajam 12038039a rathaM hemamayaM zubhraM sainyasugrIvayojitam 12038039c saha sAtyakinA kRSNaH samAsthAyAnvayAt kurUn 12038040a narayAnena tu jyeSThaH pitA pArthasya bhArata 12038040c agrato dharmarAjasya gAndhArIsahito yayau 12038041a kurustriyaz ca tAH sarvAH kuntI kRSNA ca draupadI 12038041c yAnair uccAvacair jagmur vidureNa puraskRtAH 12038042a tato rathAz ca bahulA nAgAz ca samalaMkRtAH 12038042c pAdAtAz ca hayAz caiva pRSThataH samanuvrajan 12038043a tato vaitAlikaiH sUtair mAgadhaiz ca subhASitaiH 12038043c stUyamAno yayau rAjA nagaraM nAgasAhvayam 12038044a tat prayANaM mahAbAhor babhUvApratimaM bhuvi 12038044c AkulAkulam utsRSTaM hRSTapuSTajanAnvitam 12038045a abhiyAne tu pArthasya narair nagaravAsibhiH 12038045c nagaraM rAjamArgaz ca yathAvat samalaMkRtam 12038046a pANDureNa ca mAlyena patAkAbhiz ca vedibhiH 12038046c saMvRto rAjamArgaz ca dhUpanaiz ca sudhUpitaH 12038047a atha cUrNaiz ca gandhAnAM nAnApuSpaiH priyaGgubhiH 12038047c mAlyadAmabhir Asaktai rAjavezmAbhisaMvRtam 12038048a kumbhAz ca nagaradvAri vAripUrNA dRDhA navAH 12038048c kanyAH sumanasaz chAgAH sthApitAs tatra tatra ha 12038049a tathA svalaMkRtadvAraM nagaraM pANDunandanaH 12038049c stUyamAnaH zubhair vAkyaiH praviveza suhRdvRtaH 12039001 vaizaMpAyana uvAca 12039001a pravezane tu pArthAnAM janasya puravAsinaH 12039001c didRkSUNAM sahasrANi samAjagmur bahUny atha 12039002a sa rAjamArgaH zuzubhe samalaMkRtacatvaraH 12039002c yathA candrodaye rAjan vardhamAno mahodadhiH 12039003a gRhANi rAjamArge tu ratnavanti bRhanti ca 12039003c prAkampanteva bhAreNa strINAM pUrNAni bhArata 12039004a tAH zanair iva savrIDaM prazazaMsur yudhiSThiram 12039004c bhImasenArjunau caiva mAdrIputrau ca pANDavau 12039005a dhanyA tvam asi pAJcAli yA tvaM puruSasattamAn 12039005c upatiSThasi kalyANi maharSIn iva gautamI 12039006a tava karmANy amoghAni vratacaryA ca bhAmini 12039006c iti kRSNAM mahArAja prazazaMsus tadA striyaH 12039007a prazaMsAvacanais tAsAM mithaHzabdaiz ca bhArata 12039007c prItijaiz ca tadA zabdaiH puram AsIt samAkulam 12039008a tam atItya yathAyuktaM rAjamArgaM yudhiSThiraH 12039008c alaMkRtaM zobhamAnam upAyAd rAjavezma ha 12039009a tataH prakRtayaH sarvAH paurajAnapadAs tathA 12039009c UcuH kathAH karNasukhAH samupetya tatas tataH 12039010a diSTyA jayasi rAjendra zatrUJ zatrunisUdana 12039010c diSTyA rAjyaM punaH prAptaM dharmeNa ca balena ca 12039011a bhava nas tvaM mahArAja rAjeha zaradAM zatam 12039011c prajAH pAlaya dharmeNa yathendras tridivaM nRpa 12039012a evaM rAjakuladvAri maGgalair abhipUjitaH 12039012c AzIrvAdAn dvijair uktAn pratigRhya samantataH 12039013a pravizya bhavanaM rAjA devarAjagRhopamam 12039013c zrutvA vijayasaMyuktaM rathAt pazcAd avAtarat 12039014a pravizyAbhyantaraM zrImAn daivatAny abhigamya ca 12039014c pUjayAm Asa ratnaiz ca gandhair mAlyaiz ca sarvazaH 12039015a nizcakrAma tataH zrImAn punar eva mahAyazAH 12039015c dadarza brAhmaNAMz caiva so 'bhirUpAn upasthitAn 12039016a sa saMvRtas tadA viprair AzIrvAdavivakSubhiH 12039016c zuzubhe vimalaz candras tArAgaNavRto yathA 12039017a tAn sa saMpUjayAm Asa kaunteyo vidhivad dvijAn 12039017c dhaumyaM guruM puraskRtya jyeSThaM pitaram eva ca 12039018a sumanomodakai ratnair hiraNyena ca bhUriNA 12039018c gobhir vastraiz ca rAjendra vividhaiz ca kim icchakaiH 12039019a tataH puNyAhaghoSo 'bhUd divaM stabdhveva bhArata 12039019c suhRdAM harSajananaH puNyaH zrutisukhAvahaH 12039020a haMsavan neduSAM rAjan dvijAnAM tatra bhAratI 12039020c zuzruve vedaviduSAM puSkalArthapadAkSarA 12039021a tato dundubhinirghoSaH zaGkhAnAM ca manoramaH 12039021c jayaM pravadatAM tatra svanaH prAdurabhUn nRpa 12039022a niHzabde ca sthite tatra tato viprajane punaH 12039022c rAjAnaM brAhmaNacchadmA cArvAko rAkSaso 'bravIt 12039023a tatra duryodhanasakhA bhikSurUpeNa saMvRtaH 12039023c sAMkhyaH zikhI tridaNDI ca dhRSTo vigatasAdhvasaH 12039024a vRtaH sarvais tadA viprair AzIrvAdavivakSubhiH 12039024c paraMsahasrai rAjendra taponiyamasaMsthitaiH 12039025a sa duSTaH pApam AzaMsan pANDavAnAM mahAtmanAm 12039025c anAmantryaiva tAn viprAMs tam uvAca mahIpatim 12039026a ime prAhur dvijAH sarve samAropya vaco mayi 12039026c dhig bhavantaM kunRpatiM jJAtighAtinam astu vai 12039027a kiM te rAjyena kaunteya kRtvemaM jJAtisaMkSayam 12039027c ghAtayitvA gurUMz caiva mRtaM zreyo na jIvitam 12039028a iti te vai dvijAH zrutvA tasya ghorasya rakSasaH 12039028c vivyathuz cukruzuz caiva tasya vAkyapradharSitAH 12039029a tatas te brAhmaNAH sarve sa ca rAjA yudhiSThiraH 12039029c vrIDitAH paramodvignAs tUSNIm Asan vizAM pate 12039030 yudhiSThira uvAca 12039030a prasIdantu bhavanto me praNatasyAbhiyAcataH 12039030c pratyApannaM vyasaninaM na mAM dhikkartum arhatha 12039031 vaizaMpAyana uvAca 12039031a tato rAjan brAhmaNAs te sarva eva vizAM pate 12039031c Ucur naitad vaco 'smAkaM zrIr astu tava pArthiva 12039032a jajJuz caiva mahAtmAnas tatas taM jJAnacakSuSA 12039032c brAhmaNA vedavidvAMsas tapobhir vimalIkRtAH 12039033 brAhmaNA UcuH 12039033a eSa duryodhanasakhA cArvAko nAma rAkSasaH 12039033c parivrAjakarUpeNa hitaM tasya cikIrSati 12039034a na vayaM brUma dharmAtman vyetu te bhayam IdRzam 12039034c upatiSThatu kalyANaM bhavantaM bhrAtRbhiH saha 12039035 vaizaMpAyana uvAca 12039035a tatas te brAhmaNAH sarve huMkAraiH krodhamUrchitAH 12039035c nirbhartsayantaH zucayo nijaghnuH pAparAkSasam 12039036a sa papAta vinirdagdhas tejasA brahmavAdinAm 12039036c mahendrAzaninirdagdhaH pAdapo 'GkuravAn iva 12039037a pUjitAz ca yayur viprA rAjAnam abhinandya tam 12039037c rAjA ca harSam Apede pANDavaH sasuhRjjanaH 12039038 vAsudeva uvAca 12039038a brAhmaNAs tAta loke 'sminn arcanIyAH sadA mama 12039038c ete bhUmicarA devA vAgviSAH suprasAdakAH 12039039a purA kRtayuge tAta cArvAko nAma rAkSasaH 12039039c tapas tepe mahAbAho badaryAM bahuvatsaram 12039040a chandyamAno vareNAtha brahmaNA sa punaH punaH 12039040c abhayaM sarvabhUtebhyo varayAm Asa bhArata 12039041a dvijAvamAnAd anyatra prAdAd varam anuttamam 12039041c abhayaM sarvabhUtebhyas tatas tasmai jagatprabhuH 12039042a sa tu labdhavaraH pApo devAn amitavikramaH 12039042c rAkSasas tApayAm Asa tIvrakarmA mahAbalaH 12039043a tato devAH sametyAtha brahmANam idam abruvan 12039043c vadhAya rakSasas tasya balaviprakRtAs tadA 12039044a tAn uvAcAvyayo devo vihitaM tatra vai mayA 12039044c yathAsya bhavitA mRtyur acireNaiva bhArata 12039045a rAjA duryodhano nAma sakhAsya bhavitA nRpa 12039045c tasya snehAvabaddho 'sau brAhmaNAn avamaMsyate 12039046a tatrainaM ruSitA viprA viprakArapradharSitAH 12039046c dhakSyanti vAgbalAH pApaM tato nAzaM gamiSyati 12039047a sa eSa nihataH zete brahmadaNDena rAkSasaH 12039047c cArvAko nRpatizreSTha mA zuco bharatarSabha 12039048a hatAs te kSatradharmeNa jJAtayas tava pArthiva 12039048c svargatAz ca mahAtmAno vIrAH kSatriyapuMgavAH 12039049a sa tvam AtiSTha kalyANaM mA te bhUd glAnir acyuta 12039049c zatrUJ jahi prajA rakSa dvijAMz ca pratipAlaya 12040001 vaizaMpAyana uvAca 12040001a tataH kuntIsuto rAjA gatamanyur gatajvaraH 12040001c kAJcane prAGmukho hRSTo nyaSIdat paramAsane 12040002a tam evAbhimukhau pIThe sevyAstaraNasaMvRte 12040002c sAtyakir vAsudevaz ca niSIdatur ariMdamau 12040003a madhye kRtvA tu rAjAnaM bhImasenArjunAv ubhau 12040003c niSIdatur mahAtmAnau zlakSNayor maNipIThayoH 12040004a dAnte zayyAsane zubhre jAmbUnadavibhUSite 12040004c pRthApi sahadevena sahAste nakulena ca 12040005a sudharmA viduro dhaumyo dhRtarASTraz ca kauravaH 12040005c niSedur jvalanAkAreSv AsaneSu pRthak pRthak 12040006a yuyutsuH saMjayaz caiva gAndhArI ca yazasvinI 12040006c dhRtarASTro yato rAjA tataH sarva upAvizan 12040007a tatropaviSTo dharmAtmA zvetAH sumanaso 'spRzat 12040007c svastikAn akSatAn bhUmiM suvarNaM rajataM maNIn 12040008a tataH prakRtayaH sarvAH puraskRtya purohitam 12040008c dadRzur dharmarAjAnam AdAya bahu maGgalam 12040009a pRthivIM ca suvarNaM ca ratnAni vividhAni ca 12040009c AbhiSecanikaM bhANDaM sarvasaMbhArasaMbhRtam 12040010a kAJcanaudumbarAs tatra rAjatAH pRthivImayAH 12040010c pUrNakumbhAH sumanaso lAjA barhIMSi gorasAH 12040011a zamIpalAzapuMnAgAH samidho madhusarpiSI 12040011c sruva audumbaraH zaGkhAs tathA hemavibhUSitAH 12040012a dAzArheNAbhyanujJAtas tatra dhaumyaH purohitaH 12040012c prAgudakpravaNAM vedIM lakSaNenopalipya ha 12040013a vyAghracarmottare zlakSNe sarvatobhadra Asane 12040013c dRDhapAdapratiSThAne hutAzanasamatviSi 12040014a upavezya mahAtmAnaM kRSNAM ca drupadAtmajAm 12040014c juhAva pAvakaM dhImAn vidhimantrapuraskRtam 12040015a abhyaSiJcat patiM pRthvyAH kuntIputraM yudhiSThiram 12040015c dhRtarASTraz ca rAjarSiH sarvAH prakRtayas tathA 12040016a tato 'nuvAdayAm AsuH paNavAnakadundubhIH 12040016c dharmarAjo 'pi tat sarvaM pratijagrAha dharmataH 12040017a pUjayAm Asa tAMz cApi vidhivad bhUridakSiNaH 12040017c tato niSkasahasreNa brAhmaNAn svasti vAcayat 12040017e vedAdhyayanasaMpannAJ zIlavRttasamanvitAn 12040018a te prItA brAhmaNA rAjan svasty Ucur jayam eva ca 12040018c haMsA iva ca nardantaH prazazaMsur yudhiSThiram 12040019a yudhiSThira mahAbAho diSTyA jayasi pANDava 12040019c diSTyA svadharmaM prApto 'si vikrameNa mahAdyute 12040020a diSTyA gANDIvadhanvA ca bhImasenaz ca pANDavaH 12040020c tvaM cApi kuzalI rAjan mAdrIputrau ca pANDavau 12040021a muktA vIrakSayAd asmAt saMgrAmAn nihatadviSaH 12040021c kSipram uttarakAlAni kuru kAryANi pANDava 12040022a tataH pratyarcitaH sadbhir dharmarAjo yudhiSThiraH 12040022c pratipede mahad rAjyaM suhRdbhiH saha bhArata 12041001 vaizaMpAyana uvAca 12041001a prakRtInAM tu tad vAkyaM dezakAlopasaMhitam 12041001c zrutvA yudhiSThiro rAjAthottaraM pratyabhASata 12041002a dhanyAH pANDusutA loke yeSAM brAhmaNapuMgavAH 12041002c tathyAn vApy atha vAtathyAn guNAn AhuH samAgatAH 12041003a anugrAhyA vayaM nUnaM bhavatAm iti me matiH 12041003c yatraivaM guNasaMpannAn asmAn brUtha vimatsarAH 12041004a dhRtarASTro mahArAjaH pitA no daivataM param 12041004c zAsane 'sya priye caiva stheyaM matpriyakAGkSibhiH 12041005a etadarthaM hi jIvAmi kRtvA jJAtivadhaM mahat 12041005c asya zuzrUSaNaM kAryaM mayA nityam atandriNA 12041006a yadi cAham anugrAhyo bhavatAM suhRdAM tataH 12041006c dhRtarASTre yathApUrvaM vRttiM vartitum arhatha 12041007a eSa nAtho hi jagato bhavatAM ca mayA saha 12041007c asyaiva pRthivI kRtsnA pANDavAH sarva eva ca 12041007e etan manasi kartavyaM bhavadbhir vacanaM mama 12041008a anugamya ca rAjAnaM yatheSTaM gamyatAm iti 12041008c paurajAnapadAn sarvAn visRjya kurunandanaH 12041008e yauvarAjyena kauravyo bhImasenam ayojayat 12041009a mantre ca nizcaye caiva SADguNyasya ca cintane 12041009c viduraM buddhisaMpannaM prItimAn vai samAdizat 12041010a kRtAkRtaparijJAne tathAyavyayacintane 12041010c saMjayaM yojayAm Asa Rddham Rddhair guNair yutam 12041011a balasya parimANe ca bhaktavetanayos tathA 12041011c nakulaM vyAdizad rAjA karmiNAm anvavekSaNe 12041012a paracakroparodhe ca dRptAnAM cAvamardane 12041012c yudhiSThiro mahArAjaH phalgunaM vyAdideza ha 12041013a dvijAnAM vedakAryeSu kAryeSv anyeSu caiva hi 12041013c dhaumyaM purodhasAM zreSThaM vyAdideza paraMtapaH 12041014a sahadevaM samIpasthaM nityam eva samAdizat 12041014c tena gopyo hi nRpatiH sarvAvastho vizAM pate 12041015a yAn yAn amanyad yogyAMz ca yeSu yeSv iha karmasu 12041015c tAMs tAMs teSv eva yuyuje prIyamANo mahIpatiH 12041016a viduraM saMjayaM caiva yuyutsuM ca mahAmatim 12041016c abravIt paravIraghno dharmAtmA dharmavatsalaH 12041017a utthAyotthAya yat kAryam asya rAjJaH pitur mama 12041017c sarvaM bhavadbhiH kartavyam apramattair yathAtatham 12041018a paurajAnapadAnAM ca yAni kAryANi nityazaH 12041018c rAjAnaM samanujJApya tAni kAryANi dharmataH 12042001 vaizaMpAyana uvAca 12042001a tato yudhiSThiro rAjA jJAtInAM ye hatA mRdhe 12042001c zrAddhAni kArayAm Asa teSAM pRthag udAradhIH 12042002a dhRtarASTro dadau rAjA putrANAm aurdhvadehikam 12042002c sarvakAmaguNopetam annaM gAz ca dhanAni ca 12042002e ratnAni ca vicitrANi mahArhANi mahAyazAH 12042003a yudhiSThiras tu karNasya droNasya ca mahAtmanaH 12042003c dhRSTadyumnAbhimanyubhyAM haiDimbasya ca rakSasaH 12042004a virATaprabhRtInAM ca suhRdAm upakAriNAm 12042004c drupadadraupadeyAnAM draupadyA sahito dadau 12042005a brAhmaNAnAM sahasrANi pRthag ekaikam uddizan 12042005c dhanaiz ca vastrai ratnaiz ca gobhiz ca samatarpayat 12042006a ye cAnye pRthivIpAlA yeSAM nAsti suhRjjanaH 12042006c uddizyoddizya teSAM ca cakre rAjaurdhvadaihikam 12042007a sabhAH prapAz ca vividhAs taDAgAni ca pANDavaH 12042007c suhRdAM kArayAm Asa sarveSAm aurdhvadaihikam 12042008a sa teSAm anRNo bhUtvA gatvA lokeSv avAcyatAm 12042008c kRtakRtyo 'bhavad rAjA prajA dharmeNa pAlayan 12042009a dhRtarASTraM yathApUrvaM gAndhArIM viduraM tathA 12042009c sarvAMz ca kauravAmAtyAn bhRtyAMz ca samapUjayat 12042010a yAz ca tatra striyaH kAz cid dhatavIrA hatAtmajAH 12042010c sarvAs tAH kauravo rAjA saMpUjyApAlayad ghRNI 12042011a dInAndhakRpaNAnAM ca gRhAcchAdanabhojanaiH 12042011c AnRzaMsyaparo rAjA cakArAnugrahaM prabhuH 12042012a sa vijitya mahIM kRtsnAm AnRNyaM prApya vairiSu 12042012c niHsapatnaH sukhI rAjA vijahAra yudhiSThiraH 12043001 vaizaMpAyana uvAca 12043001a abhiSikto mahAprAjJo rAjyaM prApya yudhiSThiraH 12043001c dAzArhaM puNDarIkAkSam uvAca prAJjaliH zuciH 12043002a tava kRSNa prasAdena nayena ca balena ca 12043002c buddhyA ca yaduzArdUla tathA vikramaNena ca 12043003a punaH prAptam idaM rAjyaM pitRpaitAmahaM mayA 12043003c namas te puNDarIkAkSa punaH punar ariMdama 12043004a tvAm ekam AhuH puruSaM tvAm AhuH sAtvatAM patim 12043004c nAmabhis tvAM bahuvidhaiH stuvanti paramarSayaH 12043005a vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava 12043005c viSNo jiSNo hare kRSNa vaikuNTha puruSottama 12043006a adityAH saptarAtraM tu purANe garbhatAM gataH 12043006c pRznigarbhas tvam evaikas triyugaM tvAM vadanty api 12043007a zucizravA hRSIkezo ghRtArcir haMsa ucyase 12043007c tricakSuH zaMbhur ekas tvaM vibhur dAmodaro 'pi ca 12043008a varAho 'gnir bRhadbhAnur vRSaNas tArkSyalakSaNaH 12043008c anIkasAhaH puruSaH zipiviSTa urukramaH 12043009a vAciSTha ugraH senAnIH satyo vAjasanir guhaH 12043009c acyutaz cyAvano 'rINAM saMkRtir vikRtir vRSaH 12043010a kRtavartmA tvam evAdrir vRSagarbho vRSAkapiH 12043010c sindhukSid Urmis trikakut tridhAmA trivRd acyutaH 12043011a samrAD virAT svarAT caiva surarAD dharmado bhavaH 12043011c vibhur bhUr abhibhUH kRSNaH kRSNavartmA tvam eva ca 12043012a sviSTakRd bhiSagAvartaH kapilas tvaM ca vAmanaH 12043012c yajJo dhruvaH pataMgaz ca jayatsenas tvam ucyase 12043013a zikhaNDI nahuSo babhrur divaspRk tvaM punarvasuH 12043013c subabhrur ukSo rukmas tvaM suSeNo dundubhis tathA 12043014a gabhastinemiH zrIpadmaM puSkaraM puSpadhAraNaH 12043014c Rbhur vibhuH sarvasUkSmas tvaM sAvitraM ca paThyase 12043015a ambhonidhis tvaM brahmA tvaM pavitraM dhAma dhanva ca 12043015c hiraNyagarbhaM tvAm AhuH svadhA svAhA ca kezava 12043016a yonis tvam asya pralayaz ca kRSNa; tvam evedaM sRjasi vizvam agre 12043016c vizvaM cedaM tvadvaze vizvayone; namo 'stu te zArGgacakrAsipANe 12043017a evaM stuto dharmarAjena kRSNaH; sabhAmadhye prItimAn puSkarAkSaH 12043017c tam abhyanandad bhArataM puSkalAbhir; vAgbhir jyeSThaM pANDavaM yAdavAgryaH 12044001 vaizaMpAyana uvAca 12044001a tato visarjayAm Asa sarvAH prakRtayo nRpaH 12044001c vivizuz cAbhyanujJAtA yathAsvAni gRhANi ca 12044002a tato yudhiSThiro rAjA bhImaM bhImaparAkramam 12044002c sAntvayann abravId dhImAn arjunaM yamajau tathA 12044003a zatrubhir vividhaiH zastraiH kRttadehA mahAraNe 12044003c zrAntA bhavantaH subhRzaM tApitAH zokamanyubhiH 12044004a araNye duHkhavasatIr matkRte puruSottamAH 12044004c bhavadbhir anubhUtAz ca yathA kupuruSais tathA 12044005a yathAsukhaM yathAjoSaM jayo 'yam anubhUyatAm 12044005c vizrAntA&l labdhavijJAnAJ zvaH sametAsmi vaH punaH 12044006a tato duryodhanagRhaM prAsAdair upazobhitam 12044006c bahuratnasamAkIrNaM dAsIdAsasamAkulam 12044007a dhRtarASTrAbhyanujJAtaM bhrAtrA dattaM vRkodaraH 12044007c pratipede mahAbAhur mandaraM maghavAn iva 12044008a yathA duryodhanagRhaM tathA duHzAsanasya ca 12044008c prAsAdamAlAsaMyuktaM hematoraNabhUSitam 12044009a dAsIdAsasusaMpUrNaM prabhUtadhanadhAnyavat 12044009c pratipede mahAbAhur arjuno rAjazAsanAt 12044010a durmarSaNasya bhavanaM duHzAsanagRhAd varam 12044010c kuberabhavanaprakhyaM maNihemavibhUSitam 12044011a nakulAya varArhAya karzitAya mahAvane 12044011c dadau prIto mahArAja dharmarAjo yudhiSThiraH 12044012a durmukhasya ca vezmAgryaM zrImat kanakabhUSitam 12044012c pUrNaM padmadalAkSINAM strINAM zayanasaMkulam 12044013a pradadau sahadevAya satataM priyakAriNe 12044013c mumude tac ca labdhvA sa kailAsaM dhanado yathA 12044014a yuyutsur viduraz caiva saMjayaz ca mahAdyutiH 12044014c sudharmA caiva dhaumyaz ca yathAsvaM jagmur AlayAn 12044015a saha sAtyakinA zaurir arjunasya nivezanam 12044015c viveza puruSavyAghro vyAghro giriguhAm iva 12044016a tatra bhakSAnnapAnais te samupetAH sukhoSitAH 12044016c sukhaprabuddhA rAjAnam upatasthur yudhiSThiram 12045001 janamejaya uvAca 12045001a prApya rAjyaM mahAtejA dharmarAjo yudhiSThiraH 12045001c yad anyad akarod vipra tan me vaktum ihArhasi 12045002a bhagavAn vA hRSIkezas trailokyasya paro guruH 12045002c RSe yad akarod vIras tac ca vyAkhyAtum arhasi 12045003 vaizaMpAyana uvAca 12045003a zRNu rAjendra tattvena kIrtyamAnaM mayAnagha 12045003c vAsudevaM puraskRtya yad akurvata pANDavAH 12045004a prApya rAjyaM mahAtejA dharmarAjo yudhiSThiraH 12045004c cAturvarNyaM yathAyogaM sve sve dharme nyavezayat 12045005a brAhmaNAnAM sahasraM ca snAtakAnAM mahAtmanAm 12045005c sahasraniSkam ekaikaM vAcayAm Asa pANDavaH 12045006a tathAnujIvino bhRtyAn saMzritAn atithIn api 12045006c kAmaiH saMtarpayAm Asa kRpaNAMs tarkakAn api 12045007a purohitAya dhaumyAya prAdAd ayutazaH sa gAH 12045007c dhanaM suvarNaM rajataM vAsAMsi vividhAni ca 12045008a kRpAya ca mahArAja guruvRttim avartata 12045008c vidurAya ca dharmAtmA pUjAM cakre yatavrataH 12045009a bhakSAnnapAnair vividhair vAsobhiH zayanAsanaiH 12045009c sarvAn saMtoSayAm Asa saMzritAn dadatAM varaH 12045010a labdhaprazamanaM kRtvA sa rAjA rAjasattama 12045010c yuyutsor dhArtarASTrasya pUjAM cakre mahAyazAH 12045011a dhRtarASTrAya tad rAjyaM gAndhAryai vidurAya ca 12045011c nivedya svasthavad rAjann Aste rAjA yudhiSThiraH 12045012a tathA sarvaM sa nagaraM prasAdya janamejaya 12045012c vAsudevaM mahAtmAnam abhyagacchat kRtAJjaliH 12045013a tato mahati paryaGke maNikAJcanabhUSite 12045013c dadarza kRSNam AsInaM nIlaM merAv ivAmbudam 12045014a jAjvalyamAnaM vapuSA divyAbharaNabhUSitam 12045014c pItakauzeyasaMvItaM hemnIvopahitaM maNim 12045015a kaustubhena uraHsthena maNinAbhivirAjitam 12045015c udyatevodayaM zailaM sUryeNAptakirITinam 12045015e naupamyaM vidyate yasya triSu lokeSu kiM cana 12045016a so 'bhigamya mahAtmAnaM viSNuM puruSavigraham 12045016c uvAca madhurAbhASaH smitapUrvam idaM tadA 12045017a sukhena te nizA kaccid vyuSTA buddhimatAM vara 12045017c kaccij jJAnAni sarvANi prasannAni tavAcyuta 12045018a tava hy Azritya tAM devIM buddhiM buddhimatAM vara 12045018c vayaM rAjyam anuprAptAH pRthivI ca vaze sthitA 12045019a bhavatprasAdAd bhagavaMs trilokagativikrama 12045019c jayaH prApto yazaz cAgryaM na ca dharmAc cyutA vayam 12045020a taM tathA bhASamANaM tu dharmarAjaM yudhiSThiram 12045020c novAca bhagavAn kiM cid dhyAnam evAnvapadyata 12046001 yudhiSThira uvAca 12046001a kim idaM paramAzcaryaM dhyAyasy amitavikrama 12046001c kaccil lokatrayasyAsya svasti lokaparAyaNa 12046002a caturthaM dhyAnamArgaM tvam Alambya puruSottama 12046002c apakrAnto yato deva tena me vismitaM manaH 12046003a nigRhIto hi vAyus te paJcakarmA zarIragaH 12046003c indriyANi ca sarvANi manasi sthApitAni te 12046004a indriyANi manaz caiva buddhau saMvezitAni te 12046004c sarvaz caiva gaNo deva kSetrajJe te nivezitaH 12046005a neGganti tava romANi sthirA buddhis tathA manaH 12046005c sthANukuDyazilAbhUto nirIhaz cAsi mAdhava 12046006a yathA dIpo nivAtastho niriGgo jvalate 'cyuta 12046006c tathAsi bhagavan deva nizcalo dRDhanizcayaH 12046007a yadi zrotum ihArhAmi na rahasyaM ca te yadi 12046007c chindhi me saMzayaM deva prapannAyAbhiyAcate 12046008a tvaM hi kartA vikartA ca tvaM kSaraM cAkSaraM ca hi 12046008c anAdinidhanaz cAdyas tvam eva puruSottama 12046009a tvatprapannAya bhaktAya zirasA praNatAya ca 12046009c dhyAnasyAsya yathAtattvaM brUhi dharmabhRtAM vara 12046010 vaizaMpAyana uvAca 12046010a tataH svagocare nyasya mano buddhIndriyANi ca 12046010c smitapUrvam uvAcedaM bhagavAn vAsavAnujaH 12046011a zaratalpagato bhISmaH zAmyann iva hutAzanaH 12046011c mAM dhyAti puruSavyAghras tato me tadgataM manaH 12046012a yasya jyAtalanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 12046012c na sahed devarAjo 'pi tam asmi manasA gataH 12046013a yenAbhidrutya tarasA samastaM rAjamaNDalam 12046013c UDhAs tisraH purA kanyAs tam asmi manasA gataH 12046014a trayoviMzatirAtraM yo yodhayAm Asa bhArgavam 12046014c na ca rAmeNa nistIrNas tam asmi manasA gataH 12046015a yaM gaGgA garbhavidhinA dhArayAm Asa pArthivam 12046015c vasiSThaziSyaM taM tAta manasAsmi gato nRpa 12046016a divyAstrANi mahAtejA yo dhArayati buddhimAn 12046016c sAGgAMz ca caturo vedAMs tam asmi manasA gataH 12046017a rAmasya dayitaM ziSyaM jAmadagnyasya pANDava 12046017c AdhAraM sarvavidyAnAM tam asmi manasA gataH 12046018a ekIkRtyendriyagrAmaM manaH saMyamya medhayA 12046018c zaraNaM mAm upAgacchat tato me tadgataM manaH 12046019a sa hi bhUtaM ca bhavyaM ca bhavac ca puruSarSabha 12046019c vetti dharmabhRtAM zreSThas tato me tadgataM manaH 12046020a tasmin hi puruSavyAghre karmabhiH svair divaM gate 12046020c bhaviSyati mahI pArtha naSTacandreva zarvarI 12046021a tad yudhiSThira gAGgeyaM bhISmaM bhImaparAkramam 12046021c abhigamyopasaMgRhya pRccha yat te manogatam 12046022a cAturvedyaM cAturhotraM cAturAzramyam eva ca 12046022c cAturvarNyasya dharmaM ca pRcchainaM pRthivIpate 12046023a tasminn astamite bhISme kauravANAM dhuraMdhare 12046023c jJAnAny alpIbhaviSyanti tasmAt tvAM codayAmy aham 12046024a tac chrutvA vAsudevasya tathyaM vacanam uttamam 12046024c sAzrukaNThaH sa dharmajJo janArdanam uvAca ha 12046025a yad bhavAn Aha bhISmasya prabhAvaM prati mAdhava 12046025c tathA tan nAtra saMdeho vidyate mama mAnada 12046026a mahAbhAgyaM hi bhISmasya prabhAvaz ca mahAtmanaH 12046026c zrutaM mayA kathayatAM brAhmaNAnAM mahAtmanAm 12046027a bhavAMz ca kartA lokAnAM yad bravIty arisUdana 12046027c tathA tad anabhidhyeyaM vAkyaM yAdavanandana 12046028a yatas tv anugrahakRtA buddhis te mayi mAdhava 12046028c tvAm agrataH puraskRtya bhISmaM pazyAmahe vayam 12046029a AvRtte bhagavaty arke sa hi lokAn gamiSyati 12046029c tvaddarzanaM mahAbAho tasmAd arhati kauravaH 12046030a tava hy Adyasya devasya kSarasyaivAkSarasya ca 12046030c darzanaM tasya lAbhaH syAt tvaM hi brahmamayo nidhiH 12046031a zrutvaitad dharmarAjasya vacanaM madhusUdanaH 12046031c pArzvasthaM sAtyakiM prAha ratho me yujyatAm iti 12046032a sAtyakis tUpaniSkramya kezavasya samIpataH 12046032c dArukaM prAha kRSNasya yujyatAM ratha ity uta 12046033a sa sAtyaker Azu vaco nizamya; rathottamaM kAJcanabhUSitAGgam 12046033c masAragalvarkamayair vibhaGgair; vibhUSitaM hemapinaddhacakram 12046034a divAkarAMzuprabham AzugAminaM; vicitranAnAmaNiratnabhUSitam 12046034c navoditaM sUryam iva pratApinaM; vicitratArkSyadhvajinaM patAkinam 12046035a sugrIvasainyapramukhair varAzvair; manojavaiH kAJcanabhUSitAGgaiH 12046035c suyuktam Avedayad acyutAya; kRtAJjalir dAruko rAjasiMha 12047001 janamejaya uvAca 12047001a zaratalpe zayAnas tu bharatAnAM pitAmahaH 12047001c katham utsRSTavAn dehaM kaM ca yogam adhArayat 12047002 vaizaMpAyana uvAca 12047002a zRNuSvAvahito rAjaJ zucir bhUtvA samAhitaH 12047002c bhISmasya kuruzArdUla dehotsargaM mahAtmanaH 12047003a nivRttamAtre tv ayana uttare vai divAkare 12047003c samAvezayad AtmAnam Atmany eva samAhitaH 12047004a vikIrNAMzur ivAdityo bhISmaH zarazataiz citaH 12047004c zizye paramayA lakSmyA vRto brAhmaNasattamaiH 12047005a vyAsena vedazravasA nAradena surarSiNA 12047005c devasthAnena vAtsyena tathAzmakasumantunA 12047006a etaiz cAnyair munigaNair mahAbhAgair mahAtmabhiH 12047006c zraddhAdamapuraskArair vRtaz candra iva grahaiH 12047007a bhISmas tu puruSavyAghraH karmaNA manasA girA 12047007c zaratalpagataH kRSNaM pradadhyau prAJjaliH sthitaH 12047008a svareNa puSTanAdena tuSTAva madhusUdanam 12047008c yogezvaraM padmanAbhaM viSNuM jiSNuM jagatpatim 12047009a kRtAJjaliH zucir bhUtvA vAgvidAM pravaraH prabhum 12047009c bhISmaH paramadharmAtmA vAsudevam athAstuvat 12047010a ArirAdhayiSuH kRSNaM vAcaM jigamiSAmi yAm 12047010c tayA vyAsasamAsinyA prIyatAM puruSottamaH 12047011a zuciH zuciSadaM haMsaM tatparaH parameSThinam 12047011c yuktvA sarvAtmanAtmAnaM taM prapadye prajApatim 12047012a yasmin vizvAni bhUtAni tiSThanti ca vizanti ca 12047012c guNabhUtAni bhUteze sUtre maNigaNA iva 12047013a yasmin nitye tate tantau dRDhe srag iva tiSThati 12047013c sadasadgrathitaM vizvaM vizvAGge vizvakarmaNi 12047014a hariM sahasrazirasaM sahasracaraNekSaNam 12047014c prAhur nArAyaNaM devaM yaM vizvasya parAyaNam 12047015a aNIyasAm aNIyAMsaM sthaviSThaM ca sthavIyasAm 12047015c garIyasAM gariSThaM ca zreSThaM ca zreyasAm api 12047016a yaM vAkeSv anuvAkeSu niSatsUpaniSatsu ca 12047016c gRNanti satyakarmANaM satyaM satyeSu sAmasu 12047017a caturbhiz caturAtmAnaM sattvasthaM sAtvatAM patim 12047017c yaM divyair devam arcanti guhyaiH paramanAmabhiH 12047018a yaM devaM devakI devI vasudevAd ajIjanat 12047018c bhaumasya brahmaNo guptyai dIptam agnim ivAraNiH 12047019a yam ananyo vyapetAzIr AtmAnaM vItakalmaSam 12047019c iSTvAnantyAya govindaM pazyaty Atmany avasthitam 12047020a purANe puruSaH prokto brahmA prokto yugAdiSu 12047020c kSaye saMkarSaNaH proktas tam upAsyam upAsmahe 12047021a ativAyvindrakarmANam atisUryAgnitejasam 12047021c atibuddhIndriyAtmAnaM taM prapadye prajApatim 12047022a yaM vai vizvasya kartAraM jagatas tasthuSAM patim 12047022c vadanti jagato 'dhyakSam akSaraM paramaM padam 12047023a hiraNyavarNaM yaM garbham aditir daityanAzanam 12047023c ekaM dvAdazadhA jajJe tasmai sUryAtmane namaH 12047024a zukle devAn pitqn kRSNe tarpayaty amRtena yaH 12047024c yaz ca rAjA dvijAtInAM tasmai somAtmane namaH 12047025a mahatas tamasaH pAre puruSaM jvalanadyutim 12047025c yaM jJAtvA mRtyum atyeti tasmai jJeyAtmane namaH 12047026a yaM bRhantaM bRhaty ukthe yam agnau yaM mahAdhvare 12047026c yaM viprasaMghA gAyanti tasmai vedAtmane namaH 12047027a RgyajuHsAmadhAmAnaM dazArdhahavirAkRtim 12047027c yaM saptatantuM tanvanti tasmai yajJAtmane namaH 12047028a yaH suparNo yajur nAma chandogAtras trivRcchirAH 12047028c rathaMtarabRhatyakSas tasmai stotrAtmane namaH 12047029a yaH sahasrasave satre jajJe vizvasRjAm RSiH 12047029c hiraNyavarNaH zakunis tasmai haMsAtmane namaH 12047030a padAGgaM saMdhiparvANaM svaravyaJjanalakSaNam 12047030c yam Ahur akSaraM nityaM tasmai vAgAtmane namaH 12047031a yaz cinoti satAM setum RtenAmRtayoninA 12047031c dharmArthavyavahArAGgais tasmai satyAtmane namaH 12047032a yaM pRthagdharmacaraNAH pRthagdharmaphalaiSiNaH 12047032c pRthagdharmaiH samarcanti tasmai dharmAtmane namaH 12047033a yaM taM vyaktastham avyaktaM vicinvanti maharSayaH 12047033c kSetre kSetrajJam AsInaM tasmai kSetrAtmane namaH 12047034a yaM dRgAtmAnam AtmasthaM vRtaM SoDazabhir guNaiH 12047034c prAhuH saptadazaM sAMkhyAs tasmai sAMkhyAtmane namaH 12047035a yaM vinidrA jitazvAsAH sattvasthAH saMyatendriyAH 12047035c jyotiH pazyanti yuJjAnAs tasmai yogAtmane namaH 12047036a apuNyapuNyoparame yaM punarbhavanirbhayAH 12047036c zAntAH saMnyAsino yAnti tasmai mokSAtmane namaH 12047037a yo 'sau yugasahasrAnte pradIptArcir vibhAvasuH 12047037c saMbhakSayati bhUtAni tasmai ghorAtmane namaH 12047038a saMbhakSya sarvabhUtAni kRtvA caikArNavaM jagat 12047038c bAlaH svapiti yaz caikas tasmai mAyAtmane namaH 12047039a sahasrazirase tasmai puruSAyAmitAtmane 12047039c catuHsamudraparyAyayoganidrAtmane namaH 12047040a ajasya nAbhAv adhyekaM yasmin vizvaM pratiSThitam 12047040c puSkaraM puSkarAkSasya tasmai padmAtmane namaH 12047041a yasya kezeSu jImUtA nadyaH sarvAGgasaMdhiSu 12047041c kukSau samudrAz catvAras tasmai toyAtmane namaH 12047042a yugeSv Avartate yo 'Mzair dinartvayanahAyanaiH 12047042c sargapralayayoH kartA tasmai kAlAtmane namaH 12047043a brahma vaktraM bhujau kSatraM kRtsnam UrUdaraM vizaH 12047043c pAdau yasyAzritAH zUdrAs tasmai varNAtmane namaH 12047044a yasyAgnir AsyaM dyaur mUrdhA khaM nAbhiz caraNau kSitiH 12047044c sUryaz cakSur dizaH zrotre tasmai lokAtmane namaH 12047045a viSaye vartamAnAnAM yaM taM vaizeSikair guNaiH 12047045c prAhur viSayagoptAraM tasmai goptrAtmane namaH 12047046a annapAnendhanamayo rasaprANavivardhanaH 12047046c yo dhArayati bhUtAni tasmai prANAtmane namaH 12047047a paraH kAlAt paro yajJAt paraH sadasatoz ca yaH 12047047c anAdir Adir vizvasya tasmai vizvAtmane namaH 12047048a yo mohayati bhUtAni sneharAgAnubandhanaiH 12047048c sargasya rakSaNArthAya tasmai mohAtmane namaH 12047049a AtmajJAnam idaM jJAnaM jJAtvA paJcasv avasthitam 12047049c yaM jJAnino 'dhigacchanti tasmai jJAnAtmane namaH 12047050a aprameyazarIrAya sarvato 'nantacakSuSe 12047050c apAraparimeyAya tasmai cintyAtmane namaH 12047051a jaTine daNDine nityaM lambodarazarIriNe 12047051c kamaNDaluniSaGgAya tasmai brahmAtmane namaH 12047052a zUline tridazezAya tryambakAya mahAtmane 12047052c bhasmadigdhordhvaliGgAya tasmai rudrAtmane namaH 12047053a paJcabhUtAtmabhUtAya bhUtAdinidhanAtmane 12047053c akrodhadrohamohAya tasmai zAntAtmane namaH 12047054a yasmin sarvaM yataH sarvaM yaH sarvaM sarvataz ca yaH 12047054c yaz ca sarvamayo nityaM tasmai sarvAtmane namaH 12047055a vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava 12047055c apavargo 'si bhUtAnAM paJcAnAM parataH sthitaH 12047056a namas te triSu lokeSu namas te paratastriSu 12047056c namas te dikSu sarvAsu tvaM hi sarvaparAyaNam 12047057a namas te bhagavan viSNo lokAnAM prabhavApyaya 12047057c tvaM hi kartA hRSIkeza saMhartA cAparAjitaH 12047058a tena pazyAmi te divyAn bhAvAn hi triSu vartmasu 12047058c tac ca pazyAmi tattvena yat te rUpaM sanAtanam 12047059a divaM te zirasA vyAptaM padbhyAM devI vasuMdharA 12047059c vikrameNa trayo lokAH puruSo 'si sanAtanaH 12047060a atasIpuSpasaMkAzaM pItavAsasam acyutam 12047060c ye namasyanti govindaM na teSAM vidyate bhayam 12047061a yathA viSNumayaM satyaM yathA viSNumayaM haviH 12047061c yathA viSNumayaM sarvaM pApmA me nazyatAM tathA 12047062a tvAM prapannAya bhaktAya gatim iSTAM jigISave 12047062c yac chreyaH puNDarIkAkSa tad dhyAyasva surottama 12047063a iti vidyAtapoyonir ayonir viSNur IDitaH 12047063c vAgyajJenArcito devaH prIyatAM me janArdanaH 12047064a etAvad uktvA vacanaM bhISmas tadgatamAnasaH 12047064c nama ity eva kRSNAya praNAmam akarot tadA 12047065a abhigamya tu yogena bhaktiM bhISmasya mAdhavaH 12047065c traikAlyadarzanaM jJAnaM divyaM dAtuM yayau hariH 12047066a tasminn uparate zabde tatas te brahmavAdinaH 12047066c bhISmaM vAgbhir bASpakaNThAs tam Anarcur mahAmatim 12047067a te stuvantaz ca viprAgryAH kezavaM puruSottamam 12047067c bhISmaM ca zanakaiH sarve prazazaMsuH punaH punaH 12047068a viditvA bhaktiyogaM tu bhISmasya puruSottamaH 12047068c sahasotthAya saMhRSTo yAnam evAnvapadyata 12047069a kezavaH sAtyakiz caiva rathenaikena jagmatuH 12047069c apareNa mahAtmAnau yudhiSThiradhanaMjayau 12047070a bhImaseno yamau cobhau ratham ekaM samAsthitau 12047070c kRpo yuyutsuH sUtaz ca saMjayaz cAparaM ratham 12047071a te rathair nagarAkAraiH prayAtAH puruSarSabhAH 12047071c nemighoSeNa mahatA kampayanto vasuMdharAm 12047072a tato giraH puruSavaras tavAnvitA; dvijeritAH pathi sumanAH sa zuzruve 12047072c kRtAJjaliM praNatam athAparaM janaM; sa kezihA muditamanAbhyanandata 12048001 vaizaMpAyana uvAca 12048001a tataH sa ca hRSIkezaH sa ca rAjA yudhiSThiraH 12048001c kRpAdayaz ca te sarve catvAraH pANDavAz ca ha 12048002a rathais te nagarAkAraiH patAkAdhvajazobhitaiH 12048002c yayur Azu kurukSetraM vAjibhiH zIghragAmibhiH 12048003a te 'vatIrya kurukSetraM kezamajjAsthisaMkulam 12048003c dehanyAsaH kRto yatra kSatriyais tair mahAtmabhiH 12048004a gajAzvadehAsthicayaiH parvatair iva saMcitam 12048004c narazIrSakapAlaiz ca zaGkhair iva samAcitam 12048005a citAsahasrair nicitaM varmazastrasamAkulam 12048005c ApAnabhUmiM kAlasya tadA bhuktojjhitAm iva 12048006a bhUtasaMghAnucaritaM rakSogaNaniSevitam 12048006c pazyantas te kurukSetraM yayur Azu mahArathAH 12048007a gacchann eva mahAbAhuH sarvayAdavanandanaH 12048007c yudhiSThirAya provAca jAmadagnyasya vikramam 12048008a amI rAmahradAH paJca dRzyante pArtha dUrataH 12048008c yeSu saMtarpayAm Asa pUrvAn kSatriyazoNitaiH 12048009a triHsaptakRtvo vasudhAM kRtvA niHkSatriyAM prabhuH 12048009c ihedAnIM tato rAmaH karmaNo virarAma ha 12048010 yudhiSThira uvAca 12048010a triHsaptakRtvaH pRthivI kRtA niHkSatriyA tadA 12048010c rAmeNeti yad Attha tvam atra me saMzayo mahAn 12048011a kSatrabIjaM yadA dagdhaM rAmeNa yadupuMgava 12048011c kathaM bhUyaH samutpattiH kSatrasyAmitavikrama 12048012a mahAtmanA bhagavatA rAmeNa yadupuMgava 12048012c katham utsAditaM kSatraM kathaM vRddhiM punar gatam 12048013a mahAbhAratayuddhe hi koTizaH kSatriyA hatAH 12048013c tathAbhUc ca mahI kIrNA kSatriyair vadatAM vara 12048014a evaM me chindhi vArSNeya saMzayaM tArkSyaketana 12048014c Agamo hi paraH kRSNa tvatto no vAsavAnuja 12048015 vaizaMpAyana uvAca 12048015a tato vrajann eva gadAgrajaH prabhuH; zazaMsa tasmai nikhilena tattvataH 12048015c yudhiSThirAyApratimaujase tadA; yathAbhavat kSatriyasaMkulA mahI 12049001 vAsudeva uvAca 12049001a zRNu kaunteya rAmasya mayA yAvat parizrutam 12049001c maharSINAM kathayatAM kAraNaM tasya janma ca 12049002a yathA ca jAmadagnyena koTizaH kSatriyA hatAH 12049002c udbhUtA rAjavaMzeSu ye bhUyo bhArate hatAH 12049003a jahnor ajahnus tanayo ballavas tasya cAtmajaH 12049003c kuziko nAma dharmajJas tasya putro mahIpatiH 12049004a ugraM tapaH samAtiSThat sahasrAkSasamo bhuvi 12049004c putraM labheyam ajitaM trilokezvaram ity uta 12049005a tam ugratapasaM dRSTvA sahasrAkSaH puraMdaraH 12049005c samarthaH putrajanane svayam evaitya bhArata 12049006a putratvam agamad rAjaMs tasya lokezvarezvaraH 12049006c gAdhir nAmAbhavat putraH kauzikaH pAkazAsanaH 12049007a tasya kanyAbhavad rAjan nAmnA satyavatI prabho 12049007c tAM gAdhiH kaviputrAya sorcIkAya dadau prabhuH 12049008a tataH prItas tu kaunteya bhArgavaH kurunandana 12049008c putrArthe zrapayAm Asa caruM gAdhes tathaiva ca 12049009a AhUya cAha tAM bhAryAm RcIko bhArgavas tadA 12049009c upayojyaz carur ayaM tvayA mAtrApy ayaM tava 12049010a tasyA janiSyate putro dIptimAn kSatriyarSabhaH 12049010c ajayyaH kSatriyair loke kSatriyarSabhasUdanaH 12049011a tavApi putraM kalyANi dhRtimantaM taponvitam 12049011c zamAtmakaM dvijazreSThaM carur eSa vidhAsyati 12049012a ity evam uktvA tAM bhAryAm RcIko bhRgunandanaH 12049012c tapasy abhirato dhImAJ jagAmAraNyam eva ha 12049013a etasminn eva kAle tu tIrthayAtrAparo nRpaH 12049013c gAdhiH sadAraH saMprApta RcIkasyAzramaM prati 12049014a carudvayaM gRhItvA tu rAjan satyavatI tadA 12049014c bhartur vAkyAd athAvyagrA mAtre hRSTA nyavedayat 12049015a mAtA tu tasyAH kaunteya duhitre svaM caruM dadau 12049015c tasyAz carum athAjJAtam AtmasaMsthaM cakAra ha 12049016a atha satyavatI garbhaM kSatriyAntakaraM tadA 12049016c dhArayAm Asa dIptena vapuSA ghoradarzanam 12049017a tAm RcIkas tadA dRSTvA dhyAnayogena vai tataH 12049017c abravId rAjazArdUla svAM bhAryAM varavarNinIm 12049018a mAtrAsi vyaMsitA bhadre caruvyatyAsahetunA 12049018c janiSyate hi te putraH krUrakarmA mahAbalaH 12049019a janiSyate hi te bhrAtA brahmabhUtas tapodhanaH 12049019c vizvaM hi brahma tapasA mayA tatra samarpitam 12049020a saivam uktA mahAbhAgA bhartrA satyavatI tadA 12049020c papAta zirasA tasmai vepantI cAbravId idam 12049021a nArho 'si bhagavann adya vaktum evaMvidhaM vacaH 12049021c brAhmaNApasadaM putraM prApsyasIti mahAmune 12049022 RcIka uvAca 12049022a naiSa saMkalpitaH kAmo mayA bhadre tathA tvayi 12049022c ugrakarmA bhavet putraz carur mAtA ca kAraNam 12049023 satyavaty uvAca 12049023a iccha&l lokAn api mune sRjethAH kiM punar mama 12049023c zamAtmakam RjuM putraM labheyaM japatAM vara 12049024 RcIka uvAca 12049024a noktapUrvaM mayA bhadre svaireSv apy anRtaM vacaH 12049024c kim utAgniM samAdhAya mantravac carusAdhane 12049025 satyavaty uvAca 12049025a kAmam evaM bhavet pautro mameha tava caiva ha 12049025c zamAtmakam RjuM putraM labheyaM japatAM vara 12049026 RcIka uvAca 12049026a putre nAsti vizeSo me pautre vA varavarNini 12049026c yathA tvayoktaM tu vacas tathA bhadre bhaviSyati 12049027 vAsudeva uvAca 12049027a tataH satyavatI putraM janayAm Asa bhArgavam 12049027c tapasy abhirataM zAntaM jamadagniM zamAtmakam 12049028a vizvAmitraM ca dAyAdaM gAdhiH kuzikanandanaH 12049028c prApa brahmarSisamitaM vizvena brahmaNA yutam 12049029a ArcIko janayAm Asa jamadagniH sudAruNam 12049029c sarvavidyAntagaM zreSThaM dhanurvede ca pAragam 12049029e rAmaM kSatriyahantAraM pradIptam iva pAvakam 12049030a etasminn eva kAle tu kRtavIryAtmajo balI 12049030c arjuno nAma tejasvI kSatriyo haihayAnvayaH 12049031a dadAha pRthivIM sarvAM saptadvIpAM sapattanAm 12049031c svabAhvastrabalenAjau dharmeNa parameNa ca 12049032a tRSitena sa kauravya bhikSitaz citrabhAnunA 12049032c sahasrabAhur vikrAntaH prAdAd bhikSAm athAgnaye 12049033a grAmAn purANi ghoSAMz ca pattanAni ca vIryavAn 12049033c jajvAla tasya bANais tu citrabhAnur didhakSayA 12049034a sa tasya puruSendrasya prabhAvena mahAtapAH 12049034c dadAha kArtavIryasya zailAn atha vanAni ca 12049035a sa zUnyam AzramAraNyaM varuNasyAtmajasya tat 12049035c dadAha pavaneneddhaz citrabhAnuH sahaihayaH 12049036a Apavas taM tato roSAc chazApArjunam acyuta 12049036c dagdhe ''zrame mahArAja kArtavIryeNa vIryavAn 12049037a tvayA na varjitaM mohAd yasmAd vanam idaM mama 12049037c dagdhaM tasmAd raNe rAmo bAhUMs te chetsyate 'rjuna 12049038a arjunas tu mahArAja balI nityaM zamAtmakaH 12049038c brahmaNyaz ca zaraNyaz ca dAtA zUraz ca bhArata 12049039a tasya putrAH subalinaH zApenAsan pitur vadhe 12049039c nimittam avaliptA vai nRzaMsAz caiva nityadA 12049040a jamadagnidhenvAs te vatsam Aninyur bharatarSabha 12049040c ajJAtaM kArtavIryasya haihayendrasya dhImataH 12049041a tato 'rjunasya bAhUMs tu chittvA vai pauruSAnvitaH 12049041c taM ruvantaM tato vatsaM jAmadagnyaH svam Azramam 12049041e pratyAnayata rAjendra teSAm antaHpurAt prabhuH 12049042a arjunasya sutAs te tu saMbhUyAbuddhayas tadA 12049042c gatvAzramam asaMbuddhaM jamadagner mahAtmanaH 12049043a apAtayanta bhallAgraiH ziraH kAyAn narAdhipa 12049043c samitkuzArthaM rAmasya nirgatasya mahAtmanaH 12049044a tataH pitRvadhAmarSAd rAmaH paramamanyumAn 12049044c niHkSatriyAM pratizrutya mahIM zastram agRhNata 12049045a tataH sa bhRguzArdUlaH kArtavIryasya vIryavAn 12049045c vikramya nijaghAnAzu putrAn pautrAMz ca sarvazaH 12049046a sa haihayasahasrANi hatvA paramamanyumAn 12049046c cakAra bhArgavo rAjan mahIM zoNitakardamAm 12049047a sa tathA sumahAtejAH kRtvA niHkSatriyAM mahIm 12049047c kRpayA parayAviSTo vanam eva jagAma ha 12049048a tato varSasahasreSu samatIteSu keSu cit 12049048c kSobhaM saMprAptavAMs tIvraM prakRtyA kopanaH prabhuH 12049049a vizvAmitrasya pautras tu raibhyaputro mahAtapAH 12049049c parAvasur mahArAja kSiptvAha janasaMsadi 12049050a ye te yayAtipatane yajJe santaH samAgatAH 12049050c pratardanaprabhRtayo rAma kiM kSatriyA na te 12049051a mithyApratijJo rAma tvaM katthase janasaMsadi 12049051c bhayAt kSatriyavIrANAM parvataM samupAzritaH 12049052a sa punaH kSatriyazataiH pRthivIm anusaMtatAm 12049052c parAvasos tadA zrutvA zastraM jagrAha bhArgavaH 12049053a tato ye kSatriyA rAjaJ zatazas tena jIvitAH 12049053c te vivRddhA mahAvIryAH pRthivIpatayo 'bhavan 12049054a sa punas tAJ jaghAnAzu bAlAn api narAdhipa 12049054c garbhasthais tu mahI vyAptA punar evAbhavat tadA 12049055a jAtaM jAtaM sa garbhaM tu punar eva jaghAna ha 12049055c arakSaMz ca sutAn kAMz cit tadA kSatriyayoSitaH 12049056a triHsaptakRtvaH pRthivIM kRtvA niHkSatriyAM prabhuH 12049056c dakSiNAm azvamedhAnte kazyapAyAdadat tataH 12049057a kSatriyANAM tu zeSArthaM kareNoddizya kazyapaH 12049057c srukpragrahavatA rAjaJ zrImAn vAkyam athAbravIt 12049058a gaccha pAraM samudrasya dakSiNasya mahAmune 12049058c na te madviSaye rAma vastavyam iha karhi cit 12049059a tataH zUrpArakaM dezaM sAgaras tasya nirmame 12049059c saMtrAsAj jAmadagnyasya so 'parAntaM mahItalam 12049060a kazyapas tu mahArAja pratigRhya mahIm imAm 12049060c kRtvA brAhmaNasaMsthAM vai praviveza mahAvanam 12049061a tataH zUdrAz ca vaizyAz ca yathAsvairapracAriNaH 12049061c avartanta dvijAgryANAM dAreSu bharatarSabha 12049062a arAjake jIvaloke durbalA balavattaraiH 12049062c bAdhyante na ca vitteSu prabhutvam iha kasya cit 12049063a tataH kAlena pRthivI praviveza rasAtalam 12049063c arakSyamANA vidhivat kSatriyair dharmarakSibhiH 12049064a UruNA dhArayAm Asa kazyapaH pRthivIM tataH 12049064c nimajjantIM tadA rAjaMs tenorvIti mahI smRtA 12049065a rakSiNaz ca samuddizya prAyAcat pRthivI tadA 12049065c prasAdya kazyapaM devI kSatriyAn bAhuzAlinaH 12049066a santi brahman mayA guptA nRSu kSatriyapuMgavAH 12049066c haihayAnAM kule jAtAs te saMrakSantu mAM mune 12049067a asti pauravadAyAdo viDUrathasutaH prabho 12049067c RkSaiH saMvardhito vipra RkSavaty eva parvate 12049068a tathAnukampamAnena yajvanAthAmitaujasA 12049068c parAzareNa dAyAdaH saudAsasyAbhirakSitaH 12049069a sarvakarmANi kurute tasyarSeH zUdravad dhi saH 12049069c sarvakarmety abhikhyAtaH sa mAM rakSatu pArthivaH 12049070a zibeH putro mahAtejA gopatir nAma nAmataH 12049070c vane saMrakSito gobhiH so 'bhirakSatu mAM mune 12049071a pratardanasya putras tu vatso nAma mahAyazAH 12049071c vatsaiH saMvardhito goSThe sa mAM rakSatu pArthivaH 12049072a dadhivAhanapautras tu putro divirathasya ha 12049072c aGgaH sa gautamenApi gaGgAkUle 'bhirakSitaH 12049073a bRhadratho mahAbAhur bhuvi bhUtipuraskRtaH 12049073c golAGgUlair mahAbhAgo gRdhrakUTe 'bhirakSitaH 12049074a maruttasyAnvavAye tu kSatriyAs turvasos trayaH 12049074c marutpatisamA vIrye samudreNAbhirakSitAH 12049075a ete kSatriyadAyAdAs tatra tatra parizrutAH 12049075c samyaG mAm abhirakSantu tataH sthAsyAmi nizcalA 12049076a eteSAM pitaraz caiva tathaiva ca pitAmahAH 12049076c madarthaM nihatA yuddhe rAmeNAkliSTakarmaNA 12049077a teSAm apacitiz caiva mayA kAryA na saMzayaH 12049077c na hy ahaM kAmaye nityam avikrAntena rakSaNam 12049078a tataH pRthivyA nirdiSTAMs tAn samAnIya kazyapaH 12049078c abhyaSiJcan mahIpAlAn kSatriyAn vIryasaMmatAn 12049079a teSAM putrAz ca pautrAz ca yeSAM vaMzAH pratiSThitAH 12049079c evam etat purA vRttaM yan mAM pRcchasi pANDava 12049080 vaizaMpAyana uvAca 12049080a evaM bruvann eva yadupravIro; yudhiSThiraM dharmabhRtAM variSTham 12049080c rathena tenAzu yayau yathArko; vizan prabhAbhir bhagavAMs trilokam 12050001 vaizaMpAyana uvAca 12050001a tato rAmasya tat karma zrutvA rAjA yudhiSThiraH 12050001c vismayaM paramaM gatvA pratyuvAca janArdanam 12050002a aho rAmasya vArSNeya zakrasyeva mahAtmanaH 12050002c vikramo yena vasudhA krodhAn niHkSatriyA kRtA 12050003a gobhiH samudreNa tathA golAGgUlarkSavAnaraiH 12050003c guptA rAmabhayodvignAH kSatriyANAM kulodvahAH 12050004a aho dhanyo hi loko 'yaM sabhAgyAz ca narA bhuvi 12050004c yatra karmedRzaM dharmyaM dvijena kRtam acyuta 12050005a tathA yAntau tadA tAta tAv acyutayudhiSThirau 12050005c jagmatur yatra gAGgeyaH zaratalpagataH prabhuH 12050006a tatas te dadRzur bhISmaM zaraprastarazAyinam 12050006c svarazmijAlasaMvItaM sAyaMsUryam ivAnalam 12050007a upAsyamAnaM munibhir devair iva zatakratum 12050007c deze paramadharmiSThe nadImoghavatIm anu 12050008a dUrAd eva tam Alokya kRSNo rAjA ca dharmarAT 12050008c catvAraH pANDavAz caiva te ca zAradvatAdayaH 12050009a avaskandyAtha vAhebhyaH saMyamya pracalaM manaH 12050009c ekIkRtyendriyagrAmam upatasthur mahAmunIn 12050010a abhivAdya ca govindaH sAtyakis te ca kauravAH 12050010c vyAsAdIMs tAn RSIn pazcAd gAGgeyam upatasthire 12050011a tapovRddhiM tataH pRSTvA gAGgeyaM yadukauravAH 12050011c parivArya tataH sarve niSeduH puruSarSabhAH 12050012a tato nizamya gAGgeyaM zAmyamAnam ivAnalam 12050012c kiM cid dInamanA bhISmam iti hovAca kezavaH 12050013a kaccij jJAnAni te rAjan prasannAni yathA purA 12050013c kaccid avyAkulA caiva buddhis te vadatAM vara 12050014a zarAbhighAtaduHkhAt te kaccid gAtraM na dUyate 12050014c mAnasAd api duHkhAd dhi zArIraM balavattaram 12050015a varadAnAt pituH kAmaM chandamRtyur asi prabho 12050015c zaMtanor dharmazIlasya na tv etac chamakAraNam 12050016a susUkSmo 'pIha dehe vai zalyo janayate rujam 12050016c kiM punaH zarasaMghAtaiz citasya tava bhArata 12050017a kAmaM naitat tavAkhyeyaM prANinAM prabhavApyayau 12050017c bhavAn hy upadizec chreyo devAnAm api bhArata 12050018a yad dhi bhUtaM bhaviSyac ca bhavac ca puruSarSabha 12050018c sarvaM taj jJAnavRddhasya tava pANAv ivAhitam 12050019a saMsAraz caiva bhUtAnAM dharmasya ca phalodayaH 12050019c viditas te mahAprAjJa tvaM hi brahmamayo nidhiH 12050020a tvAM hi rAjye sthitaM sphIte samagrAGgam arogiNam 12050020c strIsahasraiH parivRtaM pazyAmIhordhvaretasam 12050021a Rte zAMtanavAd bhISmAt triSu lokeSu pArthiva 12050021c satyasaMdhAn mahAvIryAc chUrAd dharmaikatatparAt 12050022a mRtyum AvArya tarasA zaraprastarazAyinaH 12050022c nisargaprabhavaM kiM cin na ca tAtAnuzuzruma 12050023a satye tapasi dAne ca yajJAdhikaraNe tathA 12050023c dhanurvede ca vede ca nityaM caivAnvavekSaNe 12050024a anRzaMsaM zuciM dAntaM sarvabhUtahite ratam 12050024c mahArathaM tvatsadRzaM na kaM cid anuzuzruma 12050025a tvaM hi devAn sagandharvAn sasurAsurarAkSasAn 12050025c zakta ekarathenaiva vijetuM nAtra saMzayaH 12050026a tvaM hi bhISma mahAbAho vasUnAM vAsavopamaH 12050026c nityaM vipraiH samAkhyAto navamo 'navamo guNaiH 12050027a ahaM hi tvAbhijAnAmi yas tvaM puruSasattama 12050027c tridazeSv api vikhyAtaH svazaktyA sumahAbalaH 12050028a manuSyeSu manuSyendra na dRSTo na ca me zrutaH 12050028c bhavato yo guNais tulyaH pRthivyAM puruSaH kva cit 12050029a tvaM hi sarvair guNai rAjan devAn apy atiricyase 12050029c tapasA hi bhavAJ zaktaH sraSTuM lokAMz carAcarAn 12050030a tad asya tapyamAnasya jJAtInAM saMkSayeNa vai 12050030c jyeSThasya pANDuputrasya zokaM bhISma vyapAnuda 12050031a ye hi dharmAH samAkhyAtAz cAturvarNyasya bhArata 12050031c cAturAzramyasaMsRSTAs te sarve viditAs tava 12050032a cAturvedye ca ye proktAz cAturhotre ca bhArata 12050032c sAMkhye yoge ca niyatA ye ca dharmAH sanAtanAH 12050033a cAturvarNyena yaz caiko dharmo na sma virudhyate 12050033c sevyamAnaH sa caivAdyo gAGgeya viditas tava 12050034a itihAsapurANaM ca kArtsnyena viditaM tava 12050034c dharmazAstraM ca sakalaM nityaM manasi te sthitam 12050035a ye ca ke cana loke 'sminn arthAH saMzayakArakAH 12050035c teSAM chettA nAsti loke tvad anyaH puruSarSabha 12050036a sa pANDaveyasya manaHsamutthitaM; narendra zokaM vyapakarSa medhayA 12050036c bhavadvidhA hy uttamabuddhivistarA; vimuhyamAnasya janasya zAntaye 12051001 vaizaMpAyana uvAca 12051001a zrutvA tu vacanaM bhISmo vAsudevasya dhImataH 12051001c kiM cid unnAmya vadanaM prAJjalir vAkyam abravIt 12051002a namas te bhagavan viSNo lokAnAM nidhanodbhava 12051002c tvaM hi kartA hRSIkeza saMhartA cAparAjitaH 12051003a vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava 12051003c apavargo 'si bhUtAnAM paJcAnAM parataH sthitaH 12051004a namas te triSu lokeSu namas te paratas triSu 12051004c yogezvara namas te 'stu tvaM hi sarvaparAyaNam 12051005a matsaMzritaM yad Attha tvaM vacaH puruSasattama 12051005c tena pazyAmi te divyAn bhAvAn hi triSu vartmasu 12051006a tac ca pazyAmi tattvena yat te rUpaM sanAtanam 12051006c sapta mArgA niruddhAs te vAyor amitatejasaH 12051007a divaM te zirasA vyAptaM padbhyAM devI vasuMdharA 12051007c dizo bhujau raviz cakSur vIrye zakraH pratiSThitaH 12051008a atasIpuSpasaMkAzaM pItavAsasam acyutam 12051008c vapur hy anumimImas te meghasyeva savidyutaH 12051009a tvatprapannAya bhaktAya gatim iSTAM jigISave 12051009c yac chreyaH puNDarIkAkSa tad dhyAyasva surottama 12051010 vAsudeva uvAca 12051010a yataH khalu parA bhaktir mayi te puruSarSabha 12051010c tato vapur mayA divyaM tava rAjan pradarzitam 12051011a na hy abhaktAya rAjendra bhaktAyAnRjave na ca 12051011c darzayAmy aham AtmAnaM na cAdAntAya bhArata 12051012a bhavAMs tu mama bhaktaz ca nityaM cArjavam AsthitaH 12051012c dame tapasi satye ca dAne ca nirataH zuciH 12051013a arhas tvaM bhISma mAM draSTuM tapasA svena pArthiva 12051013c tava hy upasthitA lokA yebhyo nAvartate punaH 12051014a paJcAzataM SaT ca kurupravIra; zeSaM dinAnAM tava jIvitasya 12051014c tataH zubhaiH karmaphalodayais tvaM; sameSyase bhISma vimucya deham 12051015a ete hi devA vasavo vimAnAny; AsthAya sarve jvalitAgnikalpAH 12051015c antarhitAs tvAM pratipAlayanti; kASThAM prapadyantam udak pataMgam 12051016a vyAvRttamAtre bhagavaty udIcIM; sUrye dizaM kAlavazAt prapanne 12051016c gantAsi lokAn puruSapravIra; nAvartate yAn upalabhya vidvAn 12051017a amuM ca lokaM tvayi bhISma yAte; jJAnAni naGkSyanty akhilena vIra 12051017c ataH sma sarve tvayi saMnikarSaM; samAgatA dharmavivecanAya 12051018a tajjJAtizokopahatazrutAya; satyAbhisaMdhAya yudhiSThirAya 12051018c prabrUhi dharmArthasamAdhiyuktam; arthyaM vaco 'syApanudAsya zokam 12052001 vaizaMpAyana uvAca 12052001a tataH kRSNasya tad vAkyaM dharmArthasahitaM hitam 12052001c zrutvA zAMtanavo bhISmaH pratyuvAca kRtAJjaliH 12052002a lokanAtha mahAbAho ziva nArAyaNAcyuta 12052002c tava vAkyam abhizrutya harSeNAsmi pariplutaH 12052003a kiM cAham abhidhAsyAmi vAkpate tava saMnidhau 12052003c yadA vAcogataM sarvaM tava vAci samAhitam 12052004a yad dhi kiM cit kRtaM loke kartavyaM kriyate ca yat 12052004c tvattas tan niHsRtaM deva lokA buddhimayA hi te 12052005a kathayed devalokaM yo devarAjasamIpataH 12052005c dharmakAmArthazAstrANAM so 'rthAn brUyAt tavAgrataH 12052006a zarAbhighAtAd vyathitaM mano me madhusUdana 12052006c gAtrANi cAvasIdanti na ca buddhiH prasIdati 12052007a na ca me pratibhA kA cid asti kiM cit prabhASitum 12052007c pIDyamAnasya govinda viSAnalasamaiH zaraiH 12052008a balaM medhAH prajarati prANAH saMtvarayanti ca 12052008c marmANi paritapyante bhrAntaM cetas tathaiva ca 12052009a daurbalyAt sajjate vAG me sa kathaM vaktum utsahe 12052009c sAdhu me tvaM prasIdasva dAzArhakulanandana 12052010a tat kSamasva mahAbAho na brUyAM kiM cid acyuta 12052010c tvatsaMnidhau ca sIdeta vAcaspatir api bruvan 12052011a na dizaH saMprajAnAmi nAkAzaM na ca medinIm 12052011c kevalaM tava vIryeNa tiSThAmi madhusUdana 12052012a svayam eva prabho tasmAd dharmarAjasya yad dhitam 12052012c tad bravIhy Azu sarveSAm AgamAnAM tvam AgamaH 12052013a kathaM tvayi sthite loke zAzvate lokakartari 12052013c prabrUyAn madvidhaH kaz cid gurau ziSya iva sthite 12052014 vAsudeva uvAca 12052014a upapannam idaM vAkyaM kauravANAM dhuraMdhare 12052014c mahAvIrye mahAsattve sthite sarvArthadarzini 12052015a yac ca mAm Attha gAGgeya bANaghAtarujaM prati 12052015c gRhANAtra varaM bhISma matprasAdakRtaM vibho 12052016a na te glAnir na te mUrchA na dAho na ca te rujA 12052016c prabhaviSyanti gAGgeya kSutpipAse na cApy uta 12052017a jJAnAni ca samagrANi pratibhAsyanti te 'nagha 12052017c na ca te kva cid Asaktir buddheH prAdurbhaviSyati 12052018a sattvasthaM ca mano nityaM tava bhISma bhaviSyati 12052018c rajas tamobhyAM rahitaM ghanair mukta ivoDurAT 12052019a yad yac ca dharmasaMyuktam arthayuktam athApi vA 12052019c cintayiSyasi tatrAgryA buddhis tava bhaviSyati 12052020a imaM ca rAjazArdUla bhUtagrAmaM caturvidham 12052020c cakSur divyaM samAzritya drakSyasy amitavikrama 12052021a caturvidhaM prajAjAlaM saMyukto jJAnacakSuSA 12052021c bhISma drakSyasi tattvena jale mIna ivAmale 12052022 vaizaMpAyana uvAca 12052022a tatas te vyAsasahitAH sarva eva maharSayaH 12052022c RgyajuHsAmasaMyuktair vacobhiH kRSNam arcayan 12052023a tataH sarvArtavaM divyaM puSpavarSaM nabhastalAt 12052023c papAta yatra vArSNeyaH sagAGgeyaH sapANDavaH 12052024a vAditrANi ca divyAni jaguz cApsarasAM gaNAH 12052024c na cAhitam aniSTaM vA kiM cit tatra vyadRzyata 12052025a vavau zivaH sukho vAyuH sarvagandhavahaH zuciH 12052025c zAntAyAM dizi zAntAz ca prAvadan mRgapakSiNaH 12052026a tato muhUrtAd bhagavAn sahasrAMzur divAkaraH 12052026c dahan vanam ivaikAnte pratIcyAM pratyadRzyata 12052027a tato maharSayaH sarve samutthAya janArdanam 12052027c bhISmam AmantrayAM cakrU rAjAnaM ca yudhiSThiram 12052028a tataH praNAmam akarot kezavaH pANDavas tathA 12052028c sAtyakiH saMjayaz caiva sa ca zAradvataH kRpaH 12052029a tatas te dharmaniratAH samyak tair abhipUjitAH 12052029c zvaH sameSyAma ity uktvA yatheSTaM tvaritA yayuH 12052030a tathaivAmantrya gAGgeyaM kezavas te ca pANDavAH 12052030c pradakSiNam upAvRtya rathAn AruruhuH zubhAn 12052031a tato rathaiH kAJcanadantakUbarair; mahIdharAbhaiH samadaiz ca dantibhiH 12052031c hayaiH suparNair iva cAzugAmibhiH; padAtibhiz cAttazarAsanAdibhiH 12052032a yayau rathAnAM purato hi sA camUs; tathaiva pazcAd atimAtrasAriNI 12052032c puraz ca pazcAc ca yathA mahAnadI; purarkSavantaM girim etya narmadA 12052033a tataH purastAd bhagavAn nizAkaraH; samutthitas tAm abhiharSayaMz camUm 12052033c divAkarApItarasAs tathauSadhIH; punaH svakenaiva guNena yojayan 12052034a tataH puraM surapurasaMnibhadyuti; pravizya te yaduvRSapANDavAs tadA 12052034c yathocitAn bhavanavarAn samAvizaJ; zramAnvitA mRgapatayo guhA iva 12053001 vaizaMpAyana uvAca 12053001a tataH pravizya bhavanaM prasupto madhusUdanaH 12053001c yAmamAtrAvazeSAyAM yAminyAM pratyabudhyata 12053002a sa dhyAnapatham Azritya sarvajJAnAni mAdhavaH 12053002c avalokya tataH pazcAd dadhyau brahma sanAtanam 12053003a tataH zrutipurANajJAH zikSitA raktakaNThinaH 12053003c astuvan vizvakarmANaM vAsudevaM prajApatim 12053004a paThanti pANisvanikAs tathA gAyanti gAyanAH 12053004c zaGkhAnakamRdaGgAMz ca pravAdyanta sahasrazaH 12053005a vINApaNavaveNUnAM svanaz cAtimanoramaH 12053005c prahAsa iva vistIrNaH zuzruve tasya vezmanaH 12053006a tathA yudhiSThirasyApi rAjJo maGgalasaMhitAH 12053006c uccerur madhurA vAco gItavAditrasaMhitAH 12053007a tata utthAya dAzArhaH snAtaH prAJjalir acyutaH 12053007c japtvA guhyaM mahAbAhur agnIn Azritya tasthivAn 12053008a tataH sahasraM viprANAM caturvedavidAM tathA 12053008c gavAM sahasreNaikaikaM vAcayAm Asa mAdhavaH 12053009a maGgalAlambhanaM kRtvA AtmAnam avalokya ca 12053009c Adarze vimale kRSNas tataH sAtyakim abravIt 12053010a gaccha zaineya jAnIhi gatvA rAjanivezanam 12053010c api sajjo mahAtejA bhISmaM draSTuM yuthiSThiraH 12053011a tataH kRSNasya vacanAt sAtyakis tvarito yayau 12053011c upagamya ca rAjAnaM yudhiSThiram uvAca ha 12053012a yukto rathavaro rAjan vAsudevasya dhImataH 12053012c samIpam Apageyasya prayAsyati janArdanaH 12053013a bhavatpratIkSaH kRSNo 'sau dharmarAja mahAdyute 12053013c yad atrAnantaraM kRtyaM tad bhavAn kartum arhati 12053014 yudhiSThira uvAca 12053014a yujyatAM me rathavaraH phalgunApratimadyute 12053014c na sainikaiz ca yAtavyaM yAsyAmo vayam eva hi 12053015a na ca pIDayitavyo me bhISmo dharmabhRtAM varaH 12053015c ataH puraHsarAz cApi nivartantu dhanaMjaya 12053016a adyaprabhRti gAGgeyaH paraM guhyaM pravakSyati 12053016c tato necchAmi kaunteya pRthagjanasamAgamam 12053017 vaizaMpAyana uvAca 12053017a tad vAkyam AkarNya tathA kuntIputro dhanaMjayaH 12053017c yuktaM rathavaraM tasmA AcacakSe nararSabha 12053018a tato yudhiSThiro rAjA yamau bhImArjunAv api 12053018c bhUtAnIva samastAni yayuH kRSNanivezanam 12053019a Agacchatsv atha kRSNo 'pi pANDaveSu mahAtmasu 12053019c zaineyasahito dhImAn ratham evAnvapadyata 12053020a rathasthAH saMvidaM kRtvA sukhAM pRSTvA ca zarvarIm 12053020c meghaghoSai rathavaraiH prayayus te mahArathAH 12053021a meghapuSpaM balAhaM ca sainyaM sugrIvam eva ca 12053021c dArukaz codayAm Asa vAsudevasya vAjinaH 12053022a te hayA vAsudevasya dArukeNa pracoditAH 12053022c gAM khurAgrais tathA rAja&l likhantaH prayayus tadA 12053023a te grasanta ivAkAzaM vegavanto mahAbalAH 12053023c kSetraM dharmasya kRtsnasya kurukSetram avAtaran 12053024a tato yayur yatra bhISmaH zaratalpagataH prabhuH 12053024c Aste brahmarSibhiH sArdhaM brahmA devagaNair yathA 12053025a tato 'vatIrya govindo rathAt sa ca yudhiSThiraH 12053025c bhImo gANDIvadhanvA ca yamau sAtyakir eva ca 12053025e RSIn abhyarcayAm AsuH karAn udyamya dakSiNAn 12053026a sa taiH parivRto rAjA nakSatrair iva candramAH 12053026c abhyAjagAma gAGgeyaM brahmANam iva vAsavaH 12053027a zaratalpe zayAnaM tam AdityaM patitaM yathA 12053027c dadarza sa mahAbAhur bhayAd AgatasAdhvasaH 12054001 janamejaya uvAca 12054001a dharmAtmani mahAsattve satyasaMdhe jitAtmani 12054001c devavrate mahAbhAge zaratalpagate 'cyute 12054002a zayAne vIrazayane bhISme zaMtanunandane 12054002c gAGgeye puruSavyAghre pANDavaiH paryupasthite 12054003a kAH kathAH samavartanta tasmin vIrasamAgame 12054003c hateSu sarvasainyeSu tan me zaMsa mahAmune 12054004 vaizaMpAyana uvAca 12054004a zaratalpagate bhISme kauravANAM dhuraMdhare 12054004c Ajagmur RSayaH siddhA nAradapramukhA nRpa 12054005a hataziSTAz ca rAjAno yudhiSThirapurogamAH 12054005c dhRtarASTraz ca kRSNaz ca bhImArjunayamAs tathA 12054006a te 'bhigamya mahAtmAno bharatAnAM pitAmaham 12054006c anvazocanta gAGgeyam AdityaM patitaM yathA 12054007a muhUrtam iva ca dhyAtvA nArado devadarzanaH 12054007c uvAca pANDavAn sarvAn hataziSTAMz ca pArthivAn 12054008a prAptakAlaM ca AcakSe bhISmo 'yam anuyujyatAm 12054008c astam eti hi gAGgeyo bhAnumAn iva bhArata 12054009a ayaM prANAn utsisRkSus taM sarve 'bhyetya pRcchata 12054009c kRtsnAn hi vividhAn dharmAMz cAturvarNyasya vetty ayam 12054010a eSa vRddhaH purA lokAn saMprApnoti tanutyajAm 12054010c taM zIghram anuyuJjadhvaM saMzayAn manasi sthitAn 12054011a evam uktA nAradena bhISmam Iyur narAdhipAH 12054011c praSTuM cAzaknuvantas te vIkSAM cakruH parasparam 12054012a athovAca hRSIkezaM pANDuputro yudhiSThiraH 12054012c nAnyas tvad devakIputra zaktaH praSTuM pitAmaham 12054013a pravyAhAraya durdharSa tvam agre madhusUdana 12054013c tvaM hi nas tAta sarveSAM sarvadharmavid uttamaH 12054014a evam uktaH pANDavena bhagavAn kezavas tadA 12054014c abhigamya durAdharSaM pravyAhArayad acyutaH 12054015 vAsudeva uvAca 12054015a kaccit sukhena rajanI vyuSTA te rAjasattama 12054015c vispaSTalakSaNA buddhiH kaccic copasthitA tava 12054016a kaccij jJAnAni sarvANi pratibhAnti ca te 'nagha 12054016c na glAyate ca hRdayaM na ca te vyAkulaM manaH 12054017 bhISma uvAca 12054017a dAho mohaH zramaz caiva klamo glAnis tathA rujA 12054017c tava prasAdAd govinda sadyo vyapagatAnagha 12054018a yac ca bhUtaM bhaviSyac ca bhavac ca paramadyute 12054018c tat sarvam anupazyAmi pANau phalam ivAhitam 12054019a vedoktAz caiva ye dharmA vedAntanihitAz ca ye 12054019c tAn sarvAn saMprapazyAmi varadAnAt tavAcyuta 12054020a ziSTaiz ca dharmo yaH proktaH sa ca me hRdi vartate 12054020c dezajAtikulAnAM ca dharmajJo 'smi janArdana 12054021a caturSv AzramadharmeSu yo 'rthaH sa ca hRdi sthitaH 12054021c rAjadharmAMz ca sakalAn avagacchAmi kezava 12054022a yatra yatra ca vaktavyaM tad vakSyAmi janArdana 12054022c tava prasAdAd dhi zubhA mano me buddhir Avizat 12054023a yuveva cAsmi saMvRttas tvadanudhyAnabRMhitaH 12054023c vaktuM zreyaH samartho 'smi tvatprasAdAj janArdana 12054024a svayaM kimarthaM tu bhavAJ zreyo na prAha pANDavam 12054024c kiM te vivakSitaM cAtra tad Azu vada mAdhava 12054025 vAsudeva uvAca 12054025a yazasaH zreyasaz caiva mUlaM mAM viddhi kaurava 12054025c mattaH sarve 'bhinirvRttA bhAvAH sadasadAtmakAH 12054026a zItAMzuz candra ity ukte ko loke vismayiSyati 12054026c tathaiva yazasA pUrNe mayi ko vismayiSyati 12054027a AdheyaM tu mayA bhUyo yazas tava mahAdyute 12054027c tato me vipulA buddhis tvayi bhISma samAhitA 12054028a yAvad dhi pRthivIpAla pRthivI sthAsyate dhruvA 12054028c tAvat tavAkSayA kIrtir lokAn anu cariSyati 12054029a yac ca tvaM vakSyase bhISma pANDavAyAnupRcchate 12054029c vedapravAdA iva te sthAsyanti vasudhAtale 12054030a yaz caitena pramANena yokSyaty AtmAnam AtmanA 12054030c sa phalaM sarvapuNyAnAM pretya cAnubhaviSyati 12054031a etasmAt kAraNAd bhISma matir divyA mayA hi te 12054031c dattA yazo vipratheta kathaM bhUyas taveti ha 12054032a yAvad dhi prathate loke puruSasya yazo bhuvi 12054032c tAvat tasyAkSayaM sthAnaM bhavatIti vinizcitam 12054033a rAjAno hataziSTAs tvAM rAjann abhita Asate 12054033c dharmAn anuyuyukSantas tebhyaH prabrUhi bhArata 12054034a bhavAn hi vayasA vRddhaH zrutAcArasamanvitaH 12054034c kuzalo rAjadharmANAM pUrveSAm aparAz ca ye 12054035a janmaprabhRti te kaz cid vRjinaM na dadarza ha 12054035c jJAtAram anudharmANAM tvAM viduH sarvapArthivAH 12054036a tebhyaH piteva putrebhyo rAjan brUhi paraM nayam 12054036c RSayaz ca hi devAz ca tvayA nityam upAsitAH 12054037a tasmAd vaktavyam eveha tvayA pazyAmy azeSataH 12054037c dharmAJ zuzrUSamANebhyaH pRSTena ca satA punaH 12054038a vaktavyaM viduSA ceti dharmam Ahur manISiNaH 12054038c apratibruvataH kaSTo doSo hi bhavati prabho 12054039a tasmAt putraiz ca pautraiz ca dharmAn pRSTaH sanAtanAn 12054039c vidvAJ jijJAsamAnais tvaM prabrUhi bharatarSabha 12055001 vaizaMpAyana uvAca 12055001a athAbravIn mahAtejA vAkyaM kauravanandanaH 12055001c hanta dharmAn pravakSyAmi dRDhe vAGmanasI mama 12055001e tava prasAdAd govinda bhUtAtmA hy asi zAzvataH 12055002a yudhiSThiras tu mAM rAjA dharmAn samanupRcchatu 12055002c evaM prIto bhaviSyAmi dharmAn vakSyAmi cAnagha 12055003a yasmin rAjarSabhe jAte dharmAtmani mahAtmani 12055003c ahRSyann RSayaH sarve sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055004a sarveSAM dIptayazasAM kurUNAM dharmacAriNAm 12055004c yasya nAsti samaH kaz cit sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055005a dhRtir damo brahmacaryaM kSamA dharmaz ca nityadA 12055005c yasminn ojaz ca tejaz ca sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055006a satyaM dAnaM tapaH zaucaM zAntir dAkSyam asaMbhramaH 12055006c yasminn etAni sarvANi sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055007a yo na kAmAn na saMrambhAn na bhayAn nArthakAraNAt 12055007c kuryAd adharmaM dharmAtmA sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055008a saMbandhino 'tithIn bhRtyAn saMzritopAzritAMz ca yaH 12055008c saMmAnayati satkRtya sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055009a satyanityaH kSamAnityo jJAnanityo 'tithipriyaH 12055009c yo dadAti satAM nityaM sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055010a ijyAdhyayananityaz ca dharme ca nirataH sadA 12055010c zAntaH zrutarahasyaz ca sa mAM pRcchatu pANDavaH 12055011 vAsudeva uvAca 12055011a lajjayA parayopeto dharmAtmA sa yudhiSThiraH 12055011c abhizApabhayAd bhIto bhavantaM nopasarpati 12055012a lokasya kadanaM kRtvA lokanAtho vizAM pate 12055012c abhizApabhayAd bhIto bhavantaM nopasarpati 12055013a pUjyAn mAnyAMz ca bhaktAMz ca gurUn saMbandhibAndhavAn 12055013c arghyArhAn iSubhir hatvA bhavantaM nopasarpati 12055014 bhISma uvAca 12055014a brAhmaNAnAM yathA dharmo dAnam adhyayanaM tapaH 12055014c kSatriyANAM tathA kRSNa samare dehapAtanam 12055015a pitqn pitAmahAn putrAn gurUn saMbandhibAndhavAn 12055015c mithyApravRttAn yaH saMkhye nihanyAd dharma eva saH 12055016a samayatyAgino lubdhAn gurUn api ca kezava 12055016c nihanti samare pApAn kSatriyo yaH sa dharmavit 12055017a AhUtena raNe nityaM yoddhavyaM kSatrabandhunA 12055017c dharmyaM svargyaM ca lokyaM ca yuddhaM hi manur abravIt 12055018 vaizaMpAyana uvAca 12055018a evam uktas tu bhISmeNa dharmarAjo yudhiSThiraH 12055018c vinItavad upAgamya tasthau saMdarzane 'grataH 12055019a athAsya pAdau jagrAha bhISmaz cAbhinananda tam 12055019c mUrdhni cainam upAghrAya niSIdety abravIt tadA 12055020a tam uvAcAtha gAGgeya RSabhaH sarvadhanvinAm 12055020c pRccha mAM tAta visrabdhaM mA bhais tvaM kurusattama 12056001 vaizaMpAyana uvAca 12056001a praNipatya hRSIkezam abhivAdya pitAmaham 12056001c anumAnya gurUn sarvAn paryapRcchad yudhiSThiraH 12056002a rAjyaM vai paramo dharma iti dharmavido viduH 12056002c mahAntam etaM bhAraM ca manye tad brUhi pArthiva 12056003a rAjadharmAn vizeSeNa kathayasva pitAmaha 12056003c sarvasya jIvalokasya rAjadharmAH parAyaNam 12056004a trivargo 'tra samAsakto rAjadharmeSu kaurava 12056004c mokSadharmaz ca vispaSTaH sakalo 'tra samAhitaH 12056005a yathA hi razmayo 'zvasya dviradasyAGkuzo yathA 12056005c narendradharmo lokasya tathA pragrahaNaM smRtam 12056006a atra vai saMpramUDhe tu dharme rAjarSisevite 12056006c lokasya saMsthA na bhavet sarvaM ca vyAkulaM bhavet 12056007a udayan hi yathA sUryo nAzayaty AsuraM tamaH 12056007c rAjadharmAs tathAlokyAm AkSipanty azubhAM gatim 12056008a tad agre rAjadharmANAm arthatattvaM pitAmaha 12056008c prabrUhi bharatazreSTha tvaM hi buddhimatAM varaH 12056009a Agamaz ca paras tvattaH sarveSAM naH paraMtapa 12056009c bhavantaM hi paraM buddhau vAsudevo 'bhimanyate 12056010 bhISma uvAca 12056010a namo dharmAya mahate namaH kRSNAya vedhase 12056010c brAhmaNebhyo namaskRtya dharmAn vakSyAmi zAzvatAn 12056011a zRNu kArtsnyena mattas tvaM rAjadharmAn yudhiSThira 12056011c nirucyamAnAn niyato yac cAnyad abhivAJchasi 12056012a AdAv eva kuruzreSTha rAjJA raJjanakAmyayA 12056012c devatAnAM dvijAnAM ca vartitavyaM yathAvidhi 12056013a daivatAny arcayitvA hi brAhmaNAMz ca kurUdvaha 12056013c AnRNyaM yAti dharmasya lokena ca sa mAnyate 12056014a utthAne ca sadA putra prayatethA yudhiSThira 12056014c na hy utthAnam Rte daivaM rAjJAm arthaprasiddhaye 12056015a sAdhAraNaM dvayaM hy etad daivam utthAnam eva ca 12056015c pauruSaM hi paraM manye daivaM nizcityam ucyate 12056016a vipanne ca samArambhe saMtApaM mA sma vai kRthAH 12056016c ghaTate vinayas tAta rAjJAm eSa nayaH paraH 12056017a na hi satyAd Rte kiM cid rAjJAM vai siddhikAraNam 12056017c satye hi rAjA nirataH pretya ceha ca nandati 12056018a RSINAm api rAjendra satyam eva paraM dhanam 12056018c tathA rAjJaH paraM satyAn nAnyad vizvAsakAraNam 12056019a guNavAJ zIlavAn dAnto mRdur dharmyo jitendriyaH 12056019c sudarzaH sthUlalakSyaz ca na bhrazyeta sadA zriyaH 12056020a ArjavaM sarvakAryeSu zrayethAH kurunandana 12056020c punar nayavicAreNa trayIsaMvaraNena ca 12056021a mRdur hi rAjA satataM laGghyo bhavati sarvazaH 12056021c tIkSNAc codvijate lokas tasmAd ubhayam Acara 12056022a adaNDyAz caiva te nityaM viprAH syur dadatAM vara 12056022c bhUtam etat paraM loke brAhmaNA nAma bhArata 12056023a manunA cApi rAjendra gItau zlokau mahAtmanA 12056023c dharmeSu sveSu kauravya hRdi tau kartum arhasi 12056024a adbhyo 'gnir brahmataH kSatram azmano loham utthitam 12056024c teSAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniSu zAmyati 12056025a ayo hanti yadAzmAnam agniz cApo 'bhipadyate 12056025c brahma ca kSatriyo dveSTi tadA sIdanti te trayaH 12056026a etaj jJAtvA mahArAja namasyA eva te dvijAH 12056026c bhaumaM brahma dvijazreSThA dhArayanti zamAnvitAH 12056027a evaM caiva naravyAghra lokatantravighAtakAH 12056027c nigrAhyA eva satataM bAhubhyAM ye syur IdRzAH 12056028a zlokau cozanasA gItau purA tAta maharSiNA 12056028c tau nibodha mahAprAjJa tvam ekAgramanA nRpa 12056029a udyamya zastram AyAntam api vedAntagaM raNe 12056029c nigRhNIyAt svadharmeNa dharmApekSI narezvaraH 12056030a vinazyamAnaM dharmaM hi yo rakSati sa dharmavit 12056030c na tena bhrUNahA sa syAn manyus taM manum Rcchati 12056031a evaM caiva narazreSTha rakSyA eva dvijAtayaH 12056031c svaparAddhAn api hi tAn viSayAnte samutsRjet 12056032a abhizastam api hy eSAM kRpAyIta vizAM pate 12056032c brahmaghne gurutalpe ca bhrUNahatye tathaiva ca 12056033a rAjadviSTe ca viprasya viSayAnte visarjanam 12056033c vidhIyate na zArIraM bhayam eSAM kadA cana 12056034a dayitAz ca narAs te syur nityaM puruSasattama 12056034c na kozaH paramo hy anyo rAjJAM puruSasaMcayAt 12056035a durgeSu ca mahArAja SaTsu ye zAstranizcitAH 12056035c sarveSu teSu manyante naradurgaM sudustaram 12056036a tasmAn nityaM dayA kAryA cAturvarNye vipazcitA 12056036c dharmAtmA satyavAk caiva rAjA raJjayati prajAH 12056037a na ca kSAntena te bhAvyaM nityaM puruSasattama 12056037c adharmyo hi mRdU rAjA kSamAvAn iva kuJjaraH 12056038a bArhaspatye ca zAstre vai zlokA viniyatAH purA 12056038c asminn arthe mahArAja tan me nigadataH zRNu 12056039a kSamamANaM nRpaM nityaM nIcaH paribhavej janaH 12056039c hastiyantA gajasyeva zira evArurukSati 12056040a tasmAn naiva mRdur nityaM tIkSNo vApi bhaven nRpaH 12056040c vasante 'rka iva zrImAn na zIto na ca gharmadaH 12056041a pratyakSeNAnumAnena tathaupamyopadezataH 12056041c parIkSyAs te mahArAja sve pare caiva sarvadA 12056042a vyasanAni ca sarvANi tyajethA bhUridakSiNa 12056042c na caiva na prayuJjIta saGgaM tu parivarjayet 12056043a nityaM hi vyasanI loke paribhUto bhavaty uta 12056043c udvejayati lokaM cApy atidveSI mahIpatiH 12056044a bhavitavyaM sadA rAjJA garbhiNIsahadharmiNA 12056044c kAraNaM ca mahArAja zRNu yenedam iSyate 12056045a yathA hi garbhiNI hitvA svaM priyaM manaso 'nugam 12056045c garbhasya hitam Adhatte tathA rAjJApy asaMzayam 12056046a vartitavyaM kuruzreSTha nityaM dharmAnuvartinA 12056046c svaM priyaM samabhityajya yad yal lokahitaM bhavet 12056047a na saMtyAjyaM ca te dhairyaM kadA cid api pANDava 12056047c dhIrasya spaSTadaNDasya na hy AjJA pratihanyate 12056048a parihAsaz ca bhRtyais te na nityaM vadatAM vara 12056048c kartavyo rAjazArdUla doSam atra hi me zRNu 12056049a avamanyanti bhartAraM saMharSAd upajIvinaH 12056049c sve sthAne na ca tiSThanti laGghayanti hi tad vacaH 12056050a preSyamANA vikalpante guhyaM cApy anuyuJjate 12056050c ayAcyaM caiva yAcante 'bhojyAny AhArayanti ca 12056051a krudhyanti paridIpyanti bhUmim adhyAsate 'sya ca 12056051c utkocair vaJcanAbhiz ca kAryANy anuvihanti ca 12056052a jarjaraM cAsya viSayaM kurvanti pratirUpakaiH 12056052c strIr akSibhiz ca sajjante tulyaveSA bhavanti ca 12056053a vAtaM ca SThIvanaM caiva kurvate cAsya saMnidhau 12056053c nirlajjA narazArdUla vyAharanti ca tadvacaH 12056054a hayaM vA dantinaM vApi rathaM nRpatisaMmatam 12056054c adhirohanty anAdRtya harSule pArthive mRdau 12056055a idaM te duSkaraM rAjann idaM te durviceSTitam 12056055c ity evaM suhRdo nAma bruvanti pariSadgatAH 12056056a kruddhe cAsmin hasanty eva na ca hRSyanti pUjitAH 12056056c saMgharSazIlAz ca sadA bhavanty anyonyakAraNAt 12056057a visraMsayanti mantraM ca vivRNvanti ca duSkRtam 12056057c lIlayA caiva kurvanti sAvajJAs tasya zAsanam 12056057e alaMkaraNabhojyaM ca tathA snAnAnulepanam 12056058a helamAnA naravyAghra svasthAs tasyopazRNvate 12056058c nindanti svAn adhIkArAn saMtyajanti ca bhArata 12056059a na vRttyA parituSyanti rAjadeyaM haranti ca 12056059c krIDituM tena cecchanti sasUtreNeva pakSiNA 12056059e asmatpraNeyo rAjeti loke caiva vadanty uta 12056060a ete caivApare caiva doSAH prAdurbhavanty uta 12056060c nRpatau mArdavopete harSule ca yudhiSThira 12057001 bhISma uvAca 12057001a nityodyuktena vai rAjJA bhavitavyaM yudhiSThira 12057001c prazAmyate ca rAjA hi nArIvodyamavarjitaH 12057002a bhagavAn uzanA cAha zlokam atra vizAM pate 12057002c tam ihaikamanA rAjan gadatas tvaM nibodha me 12057003a dvAv etau grasate bhUmiH sarpo bilazayAn iva 12057003c rAjAnaM cAviroddhAraM brAhmaNaM cApravAsinam 12057004a tad etan narazArdUla hRdi tvaM kartum arhasi 12057004c saMdheyAn api saMdhatsva virodhyAMz ca virodhaya 12057005a saptAGge yaz ca te rAjye vaiparItyaM samAcaret 12057005c gurur vA yadi vA mitraM pratihantavya eva saH 12057006a maruttena hi rAjJAyaM gItaH zlokaH purAtanaH 12057006c rAjyAdhikAre rAjendra bRhaspatimataH purA 12057007a guror apy avaliptasya kAryAkAryam ajAnataH 12057007c utpathapratipannasya parityAgo vidhIyate 12057008a bAhoH putreNa rAjJA ca sagareNeha dhImatA 12057008c asamaJjAH suto jyeSThas tyaktaH paurahitaiSiNA 12057009a asamaJjAH sarayvAM prAk paurANAM bAlakAn nRpa 12057009c nyamajjayad ataH pitrA nirbhartsya sa vivAsitaH 12057010a RSiNoddAlakenApi zvetaketur mahAtapAH 12057010c mithyA viprAn upacaran saMtyakto dayitaH sutaH 12057011a lokaraJjanam evAtra rAjJAM dharmaH sanAtanaH 12057011c satyasya rakSaNaM caiva vyavahArasya cArjavam 12057012a na hiMsyAt paravittAni deyaM kAle ca dApayet 12057012c vikrAntaH satyavAk kSAnto nRpo na calate pathaH 12057013a guptamantro jitakrodho zAstrArthagatanizcayaH 12057013c dharme cArthe ca kAme ca mokSe ca satataM rataH 12057014a trayyA saMvRtarandhraz ca rAjA bhavitum arhati 12057014c vRjinasya narendrANAM nAnyat saMvaraNAt param 12057015a cAturvarNyasya dharmAz ca rakSitavyA mahIkSitA 12057015c dharmasaMkararakSA hi rAjJAM dharmaH sanAtanaH 12057016a na vizvasec ca nRpatir na cAtyarthaM na vizvaset 12057016c SADguNyaguNadoSAMz ca nityaM buddhyAvalokayet 12057017a dviTchidradarzI nRpatir nityam eva prazasyate 12057017c trivargaviditArthaz ca yuktacAropadhiz ca yaH 12057018a kozasyopArjanaratir yamavaizravaNopamaH 12057018c vettA ca dazavargasya sthAnavRddhikSayAtmanaH 12057019a abhRtAnAM bhaved bhartA bhRtAnAM cAnvavekSakaH 12057019c nRpatiH sumukhaz ca syAt smitapUrvAbhibhASitA 12057020a upAsitA ca vRddhAnAM jitatandrIr alolupaH 12057020c satAM vRtte sthitamatiH santo hy AcAradarzinaH 12057021a na cAdadIta vittAni satAM hastAt kadA cana 12057021c asadbhyas tu samAdadyAt sadbhyaH saMpratipAdayet 12057022a svayaM prahartAdAtA ca vazyAtmA vazyasAdhanaH 12057022c kAle dAtA ca bhoktA ca zuddhAcAras tathaiva ca 12057023a zUrAn bhaktAn asaMhAryAn kule jAtAn arogiNaH 12057023c ziSTAJ ziSTAbhisaMbandhAn mAnino nAvamAninaH 12057024a vidyAvido lokavidaH paralokAnvavekSakAn 12057024c dharmeSu niratAn sAdhUn acalAn acalAn iva 12057025a sahAyAn satataM kuryAd rAjA bhUtipuraskRtaH 12057025c tais tulyaz ca bhaved bhogaiz chatramAtrAjJayAdhikaH 12057026a pratyakSA ca parokSA ca vRttiz cAsya bhavet sadA 12057026c evaM kRtvA narendro hi na khedam iha vindati 12057027a sarvAtizaGkI nRpatir yaz ca sarvaharo bhavet 12057027c sa kSipram anRjur lubdhaH svajanenaiva bAdhyate 12057028a zucis tu pRthivIpAlo lokacittagrahe rataH 12057028c na pataty aribhir grastaH patitaz cAvatiSThate 12057029a akrodhano 'thAvyasanI mRdudaNDo jitendriyaH 12057029c rAjA bhavati bhUtAnAM vizvAsyo himavAn iva 12057030a prAjJo nyAyaguNopetaH pararandhreSu tatparaH 12057030c sudarzaH sarvavarNAnAM nayApanayavit tathA 12057031a kSiprakArI jitakrodhaH suprasAdo mahAmanAH 12057031c arogaprakRtir yuktaH kriyAvAn avikatthanaH 12057032a ArabdhAny eva kAryANi na paryavasitAni ca 12057032c yasya rAjJaH pradRzyante sa rAjA rAjasattamaH 12057033a putrA iva pitur gehe viSaye yasya mAnavAH 12057033c nirbhayA vicariSyanti sa rAjA rAjasattamaH 12057034a agUDhavibhavA yasya paurA rASTranivAsinaH 12057034c nayApanayavettAraH sa rAjA rAjasattamaH 12057035a svakarmaniratA yasya janA viSayavAsinaH 12057035c asaMghAtaratA dAntAH pAlyamAnA yathAvidhi 12057036a vazyA neyA vinItAz ca na ca saMgharSazIlinaH 12057036c viSaye dAnarucayo narA yasya sa pArthivaH 12057037a na yasya kUTakapaTaM na mAyA na ca matsaraH 12057037c viSaye bhUmipAlasya tasya dharmaH sanAtanaH 12057038a yaH satkaroti jJAnAni neyaH paurahite rataH 12057038c satAM dharmAnugas tyAgI sa rAjA rAjyam arhati 12057039a yasya cAraz ca mantraz ca nityaM caiva kRtAkRte 12057039c na jJAyate hi ripubhiH sa rAjA rAjyam arhati 12057040a zlokaz cAyaM purA gIto bhArgaveNa mahAtmanA 12057040c AkhyAte rAmacarite nRpatiM prati bhArata 12057041a rAjAnaM prathamaM vindet tato bhAryAM tato dhanam 12057041c rAjany asati lokasya kuto bhAryA kuto dhanam 12057042a tad rAjan rAjasiMhAnAM nAnyo dharmaH sanAtanaH 12057042c Rte rakSAM suvispaSTAM rakSA lokasya dhAraNam 12057043a prAcetasena manunA zlokau cemAv udAhRtau 12057043c rAjadharmeSu rAjendra tAv ihaikamanAH zRNu 12057044a SaD etAn puruSo jahyAd bhinnAM nAvam ivArNave 12057044c apravaktAram AcAryam anadhIyAnam Rtvijam 12057045a arakSitAraM rAjAnaM bhAryAM cApriyavAdinIm 12057045c grAmakAmaM ca gopAlaM vanakAmaM ca nApitam 12058001 bhISma uvAca 12058001a etat te rAjadharmANAM navanItaM yudhiSThira 12058001c bRhaspatir hi bhagavAn nAnyaM dharmaM prazaMsati 12058002a vizAlAkSaz ca bhagavAn kAvyaz caiva mahAtapAH 12058002c sahasrAkSo mahendraz ca tathA prAcetaso manuH 12058003a bharadvAjaz ca bhagavAMs tathA gaurazirA muniH 12058003c rAjazAstrapraNetAro brahmaNyA brahmavAdinaH 12058004a rakSAm eva prazaMsanti dharmaM dharmabhRtAM vara 12058004c rAjJAM rAjIvatAmrAkSa sAdhanaM cAtra vai zRNu 12058005a cAraz ca praNidhiz caiva kAle dAnam amatsaraH 12058005c yuktyAdAnaM na cAdAnam ayogena yudhiSThira 12058006a satAM saMgrahaNaM zauryaM dAkSyaM satyaM prajAhitam 12058006c anArjavair Arjavaiz ca zatrupakSasya bhedanam 12058007a sAdhUnAm aparityAgaH kulInAnAM ca dhAraNam 12058007c nicayaz ca niceyAnAM sevA buddhimatAm api 12058008a balAnAM harSaNaM nityaM prajAnAm anvavekSaNam 12058008c kAryeSv akhedaH kozasya tathaiva ca vivardhanam 12058009a puraguptir avizvAsaH paurasaMghAtabhedanam 12058009c ketanAnAM ca jIrNAnAm avekSA caiva sIdatAm 12058010a dvividhasya ca daNDasya prayogaH kAlacoditaH 12058010c arimadhyasthamitrANAM yathAvac cAnvavekSaNam 12058011a upajApaz ca bhRtyAnAm AtmanaH paradarzanAt 12058011c avizvAsaH svayaM caiva parasyAzvAsanaM tathA 12058012a nItidharmAnusaraNaM nityam utthAnam eva ca 12058012c ripUNAm anavajJAnaM nityaM cAnAryavarjanam 12058013a utthAnaM hi narendrANAM bRhaspatir abhASata 12058013c rAjadharmasya yan mUlaM zlokAMz cAtra nibodha me 12058014a utthAnenAmRtaM labdham utthAnenAsurA hatAH 12058014c utthAnena mahendreNa zraiSThyaM prAptaM divIha ca 12058015a utthAnadhIraH puruSo vAgdhIrAn adhitiSThati 12058015c utthAnadhIraM vAgdhIrA ramayanta upAsate 12058016a utthAnahIno rAjA hi buddhimAn api nityazaH 12058016c dharSaNIyo ripUNAM syAd bhujaMga iva nirviSaH 12058017a na ca zatrur avajJeyo durbalo 'pi balIyasA 12058017c alpo 'pi hi dahaty agnir viSam alpaM hinasti ca 12058018a ekAzvenApi saMbhUtaH zatrur durgasamAzritaH 12058018c taM taM tApayate dezam api rAjJaH samRddhinaH 12058019a rAjJo rahasyaM yad vAkyaM jayArthaM lokasaMgrahaH 12058019c hRdi yac cAsya jihmaM syAt kAraNArthaM ca yad bhavet 12058020a yac cAsya kAryaM vRjinam Arjavenaiva dhAryate 12058020c dambhanArthAya lokasya dharmiSThAm Acaret kriyAm 12058021a rAjyaM hi sumahat tantraM durdhAryam akRtAtmabhiH 12058021c na zakyaM mRdunA voDhum AghAtasthAnam uttamam 12058022a rAjyaM sarvAmiSaM nityam Arjaveneha dhAryate 12058022c tasmAn mizreNa satataM vartitavyaM yudhiSThira 12058023a yady apy asya vipattiH syAd rakSamANasya vai prajAH 12058023c so 'py asya vipulo dharma evaMvRttA hi bhUmipAH 12058024a eSa te rAjadharmANAM lezaH samanuvarNitaH 12058024c bhUyas te yatra saMdehas tad brUhi vadatAM vara 12058025 vaizaMpAyana uvAca 12058025a tato vyAsaz ca bhagavAn devasthAno 'zmanA saha 12058025c vAsudevaH kRpaz caiva sAtyakiH saMjayas tathA 12058026a sAdhu sAdhv iti saMhRSTAH puSyamANair ivAnanaiH 12058026c astuvaMs te naravyAghraM bhISmaM dharmabhRtAM varam 12058027a tato dInamanA bhISmam uvAca kurusattamaH 12058027c netrAbhyAm azrupUrNAbhyAM pAdau tasya zanaiH spRzan 12058028a zva idAnIM svasaMdehaM prakSyAmi tvA pitAmaha 12058028c upaiti savitApy astaM rasam ApIya pArthivam 12058029a tato dvijAtIn abhivAdya kezavaH; kRpaz ca te caiva yudhiSThirAdayaH 12058029c pradakSiNIkRtya mahAnadIsutaM; tato rathAn Aruruhur mudA yutAH 12058030a dRSadvatIM cApy avagAhya suvratAH; kRtodakAryAH kRtajapyamaGgalAH 12058030c upAsya saMdhyAM vidhivat paraMtapAs; tataH puraM te vivizur gajAhvayam 12059001 vaizaMpAyana uvAca 12059001a tataH kAlyaM samutthAya kRtapaurvAhNikakriyAH 12059001c yayus te nagarAkArai rathaiH pANDavayAdavAH 12059002a prapadya ca kurukSetraM bhISmam AsAdya cAnagham 12059002c sukhAM ca rajanIM pRSTvA gAGgeyaM rathinAM varam 12059003a vyAsAdIn abhivAdyarSIn sarvais taiz cAbhinanditAH 12059003c niSedur abhito bhISmaM parivArya samantataH 12059004a tato rAjA mahAtejA dharmarAjo yudhiSThiraH 12059004c abravIt prAJjalir bhISmaM pratipUjyAbhivAdya ca 12059005a ya eSa rAjA-rAjeti zabdaz carati bhArata 12059005c katham eSa samutpannas tan me brUhi pitAmaha 12059006a tulyapANizirogrIvas tulyabuddhIndriyAtmakaH 12059006c tulyaduHkhasukhAtmA ca tulyapRSThabhujodaraH 12059007a tulyazukrAsthimajjaz ca tulyamAMsAsRg eva ca 12059007c niHzvAsocchvAsatulyaz ca tulyaprANazarIravAn 12059008a samAnajanmamaraNaH samaH sarvaguNair nRNAm 12059008c viziSTabuddhIJ zUrAMz ca katham eko 'dhitiSThati 12059009a katham eko mahIM kRtsnAM vIrazUrAryasaMkulAm 12059009c rakSaty api ca loko 'sya prasAdam abhivAJchati 12059010a ekasya ca prasAdena kRtsno lokaH prasIdati 12059010c vyAkulenAkulaH sarvo bhavatIti vinizcayaH 12059011a etad icchAmy ahaM sarvaM tattvena bharatarSabha 12059011c zrotuM tan me yathAtattvaM prabrUhi vadatAM vara 12059012a naitat kAraNam alpaM hi bhaviSyati vizAM pate 12059012c yad ekasmiJ jagat sarvaM devavad yAti saMnatim 12059013 bhISma uvAca 12059013a niyatas tvaM narazreSTha zRNu sarvam azeSataH 12059013c yathA rAjyaM samutpannam Adau kRtayuge 'bhavat 12059014a naiva rAjyaM na rAjAsIn na daNDo na ca dANDikaH 12059014c dharmeNaiva prajAH sarvA rakSanti ca parasparam 12059015a pAlayAnAs tathAnyonyaM narA dharmeNa bhArata 12059015c khedaM paramam Ajagmus tatas tAn moha Avizat 12059016a te mohavazam ApannA mAnavA manujarSabha 12059016c pratipattivimohAc ca dharmas teSAm anInazat 12059017a naSTAyAM pratipattau tu mohavazyA narAs tadA 12059017c lobhasya vazam ApannAH sarve bhAratasattama 12059018a aprAptasyAbhimarzaM tu kurvanto manujAs tataH 12059018c kAmo nAmAparas tatra samapadyata vai prabho 12059019a tAMs tu kAmavazaM prAptAn rAgo nAma samaspRzat 12059019c raktAz ca nAbhyajAnanta kAryAkAryaM yudhiSThira 12059020a agamyAgamanaM caiva vAcyAvAcyaM tathaiva ca 12059020c bhakSyAbhakSyaM ca rAjendra doSAdoSaM ca nAtyajan 12059021a viplute naraloke 'smiMs tato brahma nanAza ha 12059021c nAzAc ca brahmaNo rAjan dharmo nAzam athAgamat 12059022a naSTe brahmaNi dharme ca devAs trAsam athAgaman 12059022c te trastA narazArdUla brahmANaM zaraNaM yayuH 12059023a prapadya bhagavantaM te devA lokapitAmaham 12059023c UcuH prAJjalayaH sarve duHkhazokabhayArditAH 12059024a bhagavan naralokasthaM naSTaM brahma sanAtanam 12059024c lobhamohAdibhir bhAvais tato no bhayam Avizat 12059025a brahmaNaz ca praNAzena dharmo 'py anazad Izvara 12059025c tataH sma samatAM yAtA martyais tribhuvanezvara 12059026a adho hi varSam asmAkaM martyAs tUrdhvapravarSiNaH 12059026c kriyAvyuparamAt teSAM tato 'gacchAma saMzayam 12059027a atra niHzreyasaM yan nas tad dhyAyasva pitAmaha 12059027c tvatprabhAvasamuttho 'sau prabhAvo no vinazyati 12059028a tAn uvAca surAn sarvAn svayaMbhUr bhagavAMs tataH 12059028c zreyo 'haM cintayiSyAmi vyetu vo bhIH surarSabhAH 12059029a tato 'dhyAyasahasrANAM zataM cakre svabuddhijam 12059029c yatra dharmas tathaivArthaH kAmaz caivAnuvarNitaH 12059030a trivarga iti vikhyAto gaNa eSa svayaMbhuvA 12059030c caturtho mokSa ity eva pRthagarthaH pRthaggaNaH 12059031a mokSasyApi trivargo 'nyaH proktaH sattvaM rajas tamaH 12059031c sthAnaM vRddhiH kSayaz caiva trivargaz caiva daNDajaH 12059032a AtmA dezaz ca kAlaz cApy upAyAH kRtyam eva ca 12059032c sahAyAH kAraNaM caiva SaDvargo nItijaH smRtaH 12059033a trayI cAnvIkSikI caiva vArtA ca bharatarSabha 12059033c daNDanItiz ca vipulA vidyAs tatra nidarzitAH 12059034a amAtyarakSApraNidhI rAjaputrasya rakSaNam 12059034c cAraz ca vividhopAyaH praNidhiz ca pRthagvidhaH 12059035a sAma copapradAnaM ca bhedo daNDaz ca pANDava 12059035c upekSA paJcamI cAtra kArtsnyena samudAhRtA 12059036a mantraz ca varNitaH kRtsnas tathA bhedArtha eva ca 12059036c vibhraMzaz caiva mantrasya siddhyasiddhyoz ca yat phalam 12059037a saMdhiz ca vividhAbhikhyo hIno madhyas tathottamaH 12059037c bhayasatkAravittAkhyaH kArtsnyena parivarNitaH 12059038a yAtrAkAlAz ca catvAras trivargasya ca vistaraH 12059038c vijayo dharmayuktaz ca tathArthavijayaz ca ha 12059039a Asuraz caiva vijayas tathA kArtsnyena varNitaH 12059039c lakSaNaM paJcavargasya trividhaM cAtra varNitam 12059040a prakAzaz cAprakAzaz ca daNDo 'tha parizabditaH 12059040c prakAzo 'STavidhas tatra guhyas tu bahuvistaraH 12059041a rathA nAgA hayAz caiva pAdAtAz caiva pANDava 12059041c viSTir nAvaz carAz caiva dezikAH pathi cASTakam 12059042a aGgAny etAni kauravya prakAzAni balasya tu 12059042c jaGgamAjaGgamAz coktAz cUrNayogA viSAdayaH 12059043a sparze cAbhyavahArye cApy upAMzur vividhaH smRtaH 12059043c arir mitram udAsIna ity ete 'py anuvarNitAH 12059044a kRtsnA mArgaguNAz caiva tathA bhUmiguNAz ca ha 12059044c AtmarakSaNam AzvAsaH spazAnAM cAnvavekSaNam 12059045a kalpanA vividhAz cApi nRnAgarathavAjinAm 12059045c vyUhAz ca vividhAbhikhyA vicitraM yuddhakauzalam 12059046a utpAtAz ca nipAtAz ca suyuddhaM supalAyanam 12059046c zastrANAM pAyanajJAnaM tathaiva bharatarSabha 12059047a balavyasanamuktaM ca tathaiva balaharSaNam 12059047c pIDanAskandakAlaz ca bhayakAlaz ca pANDava 12059048a tathA khAtavidhAnaM ca yogasaMcAra eva ca 12059048c caurATavyabalaiz cograiH pararASTrasya pIDanam 12059049a agnidair garadaiz caiva pratirUpakacArakaiH 12059049c zreNimukhyopajApena vIrudhaz chedanena ca 12059050a dUSaNena ca nAgAnAm AzaGkAjananena ca 12059050c Arodhanena bhaktasya pathaz copArjanena ca 12059051a saptAGgasya ca rAjyasya hrAsavRddhisamaJjasam 12059051c dUtasAmarthyayogaz ca rASTrasya ca vivardhanam 12059052a arimadhyasthamitrANAM samyak coktaM prapaJcanam 12059052c avamardaH pratIghAtas tathaiva ca balIyasAm 12059053a vyavahAraH susUkSmaz ca tathA kaNTakazodhanam 12059053c zamo vyAyAmayogaz ca yogo dravyasya saMcayaH 12059054a abhRtAnAM ca bharaNaM bhRtAnAM cAnvavekSaNam 12059054c arthakAle pradAnaM ca vyasaneSv aprasaGgitA 12059055a tathA rAjaguNAz caiva senApatiguNAz ca ye 12059055c kAraNasya ca kartuz ca guNadoSAs tathaiva ca 12059056a duSTeGgitaM ca vividhaM vRttiz caivAnujIvinAm 12059056c zaGkitatvaM ca sarvasya pramAdasya ca varjanam 12059057a alabdhalipsA labdhasya tathaiva ca vivardhanam 12059057c pradAnaM ca vivRddhasya pAtrebhyo vidhivat tathA 12059058a visargo 'rthasya dharmArtham arthArthaM kAmahetunA 12059058c caturtho vyasanAghAte tathaivAtrAnuvarNitaH 12059059a krodhajAni tathogrANi kAmajAni tathaiva ca 12059059c dazoktAni kuruzreSTha vyasanAny atra caiva ha 12059060a mRgayAkSAs tathA pAnaM striyaz ca bharatarSabha 12059060c kAmajAny Ahur AcAryAH proktAnIha svayaMbhuvA 12059061a vAkpAruSyaM tathogratvaM daNDapAruSyam eva ca 12059061c Atmano nigrahas tyAgo 'thArthadUSaNam eva ca 12059062a yantrANi vividhAny eva kriyAs teSAM ca varNitAH 12059062c avamardaH pratIghAtaH ketanAnAM ca bhaJjanam 12059063a caityadrumANAm Amardo rodhaHkarmAntanAzanam 12059063c apaskaro 'tha gamanaM tathopAsyA ca varNitA 12059064a paNavAnakazaGkhAnAM bherINAM ca yudhAM vara 12059064c upArjanaM ca dravyANAM paramarma ca tAni SaT 12059065a labdhasya ca prazamanaM satAM caiva hi pUjanam 12059065c vidvadbhir ekIbhAvaz ca prAtarhomavidhijJatA 12059066a maGgalAlambhanaM caiva zarIrasya pratikriyA 12059066c AhArayojanaM caiva nityam Astikyam eva ca 12059067a ekena ca yathottheyaM satyatvaM madhurA giraH 12059067c utsavAnAM samAjAnAM kriyAH ketanajAs tathA 12059068a pratyakSA ca parokSA ca sarvAdhikaraNeSu ca 12059068c vRttir bharatazArdUla nityaM caivAnvavekSaNam 12059069a adaNDyatvaM ca viprANAM yuktyA daNDanipAtanam 12059069c anujIvisvajAtibhyo guNeSu parirakSaNam 12059070a rakSaNaM caiva paurANAM svarASTrasya vivardhanam 12059070c maNDalasthA ca yA cintA rAjan dvAdazarAjikA 12059071a dvAsaptatimatiz caiva proktA yA ca svayaMbhuvA 12059071c dezajAtikulAnAM ca dharmAH samanuvarNitAH 12059072a dharmaz cArthaz ca kAmaz ca mokSaz cAtrAnuvarNitaH 12059072c upAyaz cArthalipsA ca vividhA bhUridakSiNAH 12059073a mUlakarmakriyA cAtra mAyA yogaz ca varNitaH 12059073c dUSaNaM srotasAm atra varNitaM ca sthirAmbhasAm 12059074a yair yair upAyair lokaz ca na caled AryavartmanaH 12059074c tat sarvaM rAjazArdUla nItizAstre 'nuvarNitam 12059075a etat kRtvA zubhaM zAstraM tataH sa bhagavAn prabhuH 12059075c devAn uvAca saMhRSTaH sarvAJ zakrapurogamAn 12059076a upakArAya lokasya trivargasthApanAya ca 12059076c navanItaM sarasvatyA buddhir eSA prabhAvitA 12059077a daNDena sahitA hy eSA lokarakSaNakArikA 12059077c nigrahAnugraharatA lokAn anu cariSyati 12059078a daNDena nIyate ceyaM daNDaM nayati cApy uta 12059078c daNDanItir iti proktA trI&l lokAn anuvartate 12059079a SADguNyaguNasAraiSA sthAsyaty agre mahAtmasu 12059079c mahattvAt tasya daNDasya nItir vispaSTalakSaNA 12059080a nayacAraz ca vipulo yena sarvam idaM tatam 12059080c Agamaz ca purANAnAM maharSINAM ca saMbhavaH 12059081a tIrthavaMzaz ca vaMzaz ca nakSatrANAM yudhiSThira 12059081c sakalaM cAturAzramyaM cAturhotraM tathaiva ca 12059082a cAturvarNyaM tathaivAtra cAturvedyaM ca varNitam 12059082c itihAsopavedAz ca nyAyaH kRtsnaz ca varNitaH 12059083a tapo jJAnam ahiMsA ca satyAsatye nayaH paraH 12059083c vRddhopasevA dAnaM ca zaucam utthAnam eva ca 12059084a sarvabhUtAnukampA ca sarvam atropavarNitam 12059084c bhuvi vAcogataM yac ca tac ca sarvaM samarpitam 12059085a tasmin paitAmahe zAstre pANDavaitad asaMzayam 12059085c dharmArthakAmamokSAz ca sakalA hy atra zabditAH 12059086a tatas tAM bhagavAn nItiM pUrvaM jagrAha zaMkaraH 12059086c bahurUpo vizAlAkSaH zivaH sthANur umApatiH 12059087a yugAnAm AyuSo hrAsaM vijJAya bhagavAJ zivaH 12059087c saMcikSepa tataH zAstraM mahArthaM brahmaNA kRtam 12059088a vaizAlAkSam iti proktaM tad indraH pratyapadyata 12059088c dazAdhyAyasahasrANi subrahmaNyo mahAtapAH 12059089a bhagavAn api tac chAstraM saMcikSepa puraMdaraH 12059089c sahasraiH paJcabhis tAta yad uktaM bAhudantakam 12059090a adhyAyAnAM sahasrais tu tribhir eva bRhaspatiH 12059090c saMcikSepezvaro buddhyA bArhaspatyaM tad ucyate 12059091a adhyAyAnAM sahasreNa kAvyaH saMkSepam abravIt 12059091c tac chAstram amitaprajJo yogAcAryo mahAtapAH 12059092a evaM lokAnurodhena zAstram etan maharSibhiH 12059092c saMkSiptam Ayur vijJAya martyAnAM hrAsi pANDava 12059093a atha devAH samAgamya viSNum UcuH prajApatim 12059093c eko yo 'rhati martyebhyaH zraiSThyaM taM vai samAdiza 12059094a tataH saMcintya bhagavAn devo nArAyaNaH prabhuH 12059094c taijasaM vai virajasaM so 'sRjan mAnasaM sutam 12059095a virajAs tu mahAbhAga vibhutvaM bhuvi naicchata 12059095c nyAsAyaivAbhavad buddhiH praNItA tasya pANDava 12059096a kIrtimAMs tasya putro 'bhUt so 'pi paJcAtigo 'bhavat 12059096c kardamas tasya ca sutaH so 'py atapyan mahat tapaH 12059097a prajApateH kardamasya anaGgo nAma vai sutaH 12059097c prajAnAM rakSitA sAdhur daNDanItivizAradaH 12059098a anaGgaputro 'tibalo nItimAn adhigamya vai 12059098c abhipede mahIrAjyam athendriyavazo 'bhavat 12059099a mRtyos tu duhitA rAjan sunIthA nAma mAnasI 12059099c prakhyAtA triSu lokeSu yA sA venam ajIjanat 12059100a taM prajAsu vidharmANaM rAgadveSavazAnugam 12059100c mantrapUtaiH kuzair jaghnur RSayo brahmavAdinaH 12059101a mamanthur dakSiNaM corum RSayas tasya mantrataH 12059101c tato 'sya vikRto jajJe hrasvAGgaH puruSo bhuvi 12059102a dagdhasthANupratIkAzo raktAkSaH kRSNamUrdhajaH 12059102c niSIdety evam Ucus tam RSayo brahmavAdinaH 12059103a tasmAn niSAdAH saMbhUtAH krUrAH zailavanAzrayAH 12059103c ye cAnye vindhyanilayA mlecchAH zatasahasrazaH 12059104a bhUyo 'sya dakSiNaM pANiM mamanthus te maharSayaH 12059104c tataH puruSa utpanno rUpeNendra ivAparaH 12059105a kavacI baddhanistriMzaH sazaraH sazarAsanaH 12059105c vedavedAGgavic caiva dhanurvede ca pAragaH 12059106a taM daNDanItiH sakalA zritA rAjan narottamam 12059106c tataH sa prAJjalir vainyo maharSIMs tAn uvAca ha 12059107a susUkSmA me samutpannA buddhir dharmArthadarzinI 12059107c anayA kiM mayA kAryaM tan me tattvena zaMsata 12059108a yan mAM bhavanto vakSyanti kAryam arthasamanvitam 12059108c tad ahaM vai kariSyAmi nAtra kAryA vicAraNA 12059109a tam Ucur atha devAs te te caiva paramarSayaH 12059109c niyato yatra dharmo vai tam azaGkaH samAcara 12059110a priyApriye parityajya samaH sarveSu jantuSu 12059110c kAmakrodhau ca lobhaM ca mAnaM cotsRjya dUrataH 12059111a yaz ca dharmAt pravicalel loke kaz cana mAnavaH 12059111c nigrAhyas te sa bAhubhyAM zazvad dharmam avekSataH 12059112a pratijJAM cAdhirohasva manasA karmaNA girA 12059112c pAlayiSyAmy ahaM bhaumaM brahma ity eva cAsakRt 12059113a yaz cAtra dharmanIty ukto daNDanItivyapAzrayaH 12059113c tam azaGkaH kariSyAmi svavazo na kadA cana 12059114a adaNDyA me dvijAz ceti pratijAnISva cAbhibho 12059114c lokaM ca saMkarAt kRtsnAt trAtAsmIti paraMtapa 12059115a vainyas tatas tAn uvAca devAn RSipurogamAn 12059115c brAhmaNA me sahAyAz ced evam astu surarSabhAH 12059116a evam astv iti vainyas tu tair ukto brahmavAdibhiH 12059116c purodhAz cAbhavat tasya zukro brahmamayo nidhiH 12059117a mantriNo vAlakhilyAs tu sArasvatyo gaNo hy abhUt 12059117c maharSir bhagavAn gargas tasya sAMvatsaro 'bhavat 12059118a AtmanASTama ity eva zrutir eSA parA nRSu 12059118c utpannau bandinau cAsya tatpUrvau sUtamAgadhau 12059119a samatAM vasudhAyAz ca sa samyag upapAdayat 12059119c vaiSamyaM hi paraM bhUmer AsId iti ha naH zrutam 12059120a sa viSNunA ca devena zakreNa vibudhaiH saha 12059120c RSibhiz ca prajApAlye brahmaNA cAbhiSecitaH 12059121a taM sAkSAt pRthivI bheje ratnAny AdAya pANDava 12059121c sAgaraH saritAM bhartA himavAMz cAcalottamaH 12059122a zakraz ca dhanam akSayyaM prAdAt tasya yudhiSThira 12059122c rukmaM cApi mahAmeruH svayaM kanakaparvataH 12059123a yakSarAkSasabhartA ca bhagavAn naravAhanaH 12059123c dharme cArthe ca kAme ca samarthaM pradadau dhanam 12059124a hayA rathAz ca nAgAz ca koTizaH puruSAs tathA 12059124c prAdurbabhUvur vainyasya cintanAd eva pANDava 12059124e na jarA na ca durbhikSaM nAdhayo vyAdhayas tathA 12059125a sarIsRpebhyaH stenebhyo na cAnyonyAt kadA cana 12059125c bhayam utpadyate tatra tasya rAjJo 'bhirakSaNAt 12059126a teneyaM pRthivI dugdhA sasyAni daza sapta ca 12059126c yakSarAkSasanAgaiz cApIpsitaM yasya yasya yat 12059127a tena dharmottaraz cAyaM kRto loko mahAtmanA 12059127c raJjitAz ca prajAH sarvAs tena rAjeti zabdyate 12059128a brAhmaNAnAM kSatatrANAt tataH kSatriya ucyate 12059128c prathitA dhanataz ceyaM pRthivI sAdhubhiH smRtA 12059129a sthApanaM cAkarod viSNuH svayam eva sanAtanaH 12059129c nAtivartiSyate kaz cid rAjaMs tvAm iti pArthiva 12059130a tapasA bhagavAn viSNur Aviveza ca bhUmipam 12059130c devavan naradevAnAM namate yaj jagan nRpa 12059131a daNDanItyA ca satataM rakSitaM taM narezvara 12059131c nAdharSayat tataH kaz cic cAranityAc ca darzanAt 12059132a AtmanA karaNaiz caiva samasyeha mahIkSitaH 12059132c ko hetur yad vaze tiSThel loko daivAd Rte guNAt 12059133a viSNor lalATAt kamalaM sauvarNam abhavat tadA 12059133c zrIH saMbhUtA yato devI patnI dharmasya dhImataH 12059134a zriyaH sakAzAd arthaz ca jAto dharmeNa pANDava 12059134c atha dharmas tathaivArthaH zrIz ca rAjye pratiSThitA 12059135a sukRtasya kSayAc caiva svarlokAd etya medinIm 12059135c pArthivo jAyate tAta daNDanItivazAnugaH 12059136a mahattvena ca saMyukto vaiSNavena naro bhuvi 12059136c buddhyA bhavati saMyukto mAhAtmyaM cAdhigacchati 12059137a sthApanAm atha devAnAM na kaz cid ativartate 12059137c tiSThaty ekasya ca vaze taM ced anuvidhIyate 12059138a zubhaM hi karma rAjendra zubhatvAyopakalpate 12059138c tulyasyaikasya yasyAyaM loko vacasi tiSThati 12059139a yo hy asya mukham adrAkSIt somya so 'sya vazAnugaH 12059139c subhagaM cArthavantaM ca rUpavantaM ca pazyati 12059140a tato jagati rAjendra satataM zabditaM budhaiH 12059140c devAz ca naradevAz ca tulyA iti vizAM pate 12059141a etat te sarvam AkhyAtaM mahattvaM prati rAjasu 12059141c kArtsnyena bharatazreSTha kim anyad iha vartatAm 12060001 vaizaMpAyana uvAca 12060001a tataH punaH sa gAGgeyam abhivAdya pitAmaham 12060001c prAJjalir niyato bhUtvA paryapRcchad yudhiSThiraH 12060002a ke dharmAH sarvavarNAnAM cAturvarNyasya ke pRthak 12060002c caturNAm AzramANAM ca rAjadharmAz ca ke matAH 12060003a kena svid vardhate rASTraM rAjA kena vivardhate 12060003c kena paurAz ca bhRtyAz ca vardhante bharatarSabha 12060004a kozaM daNDaM ca durgaM ca sahAyAn mantriNas tathA 12060004c RtvikpurohitAcAryAn kIdRzAn varjayen nRpaH 12060005a keSu vizvasitavyaM syAd rAjJAM kasyAM cid Apadi 12060005c kuto vAtmA dRDho rakSyas tan me brUhi pitAmaha 12060006 bhISma uvAca 12060006a namo dharmAya mahate namaH kRSNAya vedhase 12060006c brAhmaNebhyo namaskRtvA dharmAn vakSyAmi zAzvatAn 12060007a akrodhaH satyavacanaM saMvibhAgaH kSamA tathA 12060007c prajanaH sveSu dAreSu zaucam adroha eva ca 12060008a ArjavaM bhRtyabharaNaM navaite sArvavarNikAH 12060008c brAhmaNasya tu yo dharmas taM te vakSyAmi kevalam 12060009a damam eva mahArAja dharmam AhuH purAtanam 12060009c svAdhyAyo 'dhyApanaM caiva tatra karma samApyate 12060010a taM ced vittam upAgacched vartamAnaM svakarmaNi 12060010c akurvANaM vikarmANi zAntaM prajJAnatarpitam 12060011a kurvItApatyasaMtAnam atho dadyAd yajeta ca 12060011c saMvibhajya hi bhoktavyaM dhanaM sadbhir itISyate 12060012a pariniSThitakAryas tu svAdhyAyenaiva brAhmaNaH 12060012c kuryAd anyan na vA kuryAn maitro brAhmaNa ucyate 12060013a kSatriyasyApi yo dharmas taM te vakSyAmi bhArata 12060013c dadyAd rAjA na yAceta yajeta na tu yAjayet 12060014a nAdhyApayed adhIyIta prajAz ca paripAlayet 12060014c nityodyukto dasyuvadhe raNe kuryAt parAkramam 12060015a ye ca kratubhir IjAnAH zrutavantaz ca bhUmipAH 12060015c ya evAhavajetAras ta eSAM lokajittamAH 12060016a avikSatena dehena samarAd yo nivartate 12060016c kSatriyo nAsya tat karma prazaMsanti purAvidaH 12060017a vadhaM hi kSatrabandhUnAM dharmam AhuH pradhAnataH 12060017c nAsya kRtyatamaM kiM cid anyad dasyunibarhaNAt 12060018a dAnam adhyayanaM yajJo yogaH kSemo vidhIyate 12060018c tasmAd rAjJA vizeSeNa yoddhavyaM dharmam IpsatA 12060019a sveSu dharmeSv avasthApya prajAH sarvA mahIpatiH 12060019c dharmeNa sarvakRtyAni samaniSThAni kArayet 12060020a pariniSThitakAryaH syAn nRpatiH paripAlanAt 12060020c kuryAd anyan na vA kuryAd aindro rAjanya ucyate 12060021a vaizyasyApIha yo dharmas taM te vakSyAmi bhArata 12060021c dAnam adhyayanaM yajJaH zaucena dhanasaMcayaH 12060022a pitRvat pAlayed vaizyo yuktaH sarvapazUn iha 12060022c vikarma tad bhaved anyat karma yad yat samAcaret 12060022e rakSayA sa hi teSAM vai mahat sukham avApnuyAt 12060023a prajApatir hi vaizyAya sRSTvA paridade pazUn 12060023c brAhmaNAya ca rAjJe ca sarvAH paridade prajAH 12060024a tasya vRttiM pravakSyAmi yac ca tasyopajIvanam 12060024c SaNNAm ekAM pibed dhenuM zatAc ca mithunaM haret 12060025a laye ca saptamo bhAgas tathA zRGge kalA khure 12060025c sasyasya sarvabIjAnAm eSA sAMvatsarI bhRtiH 12060026a na ca vaizyasya kAmaH syAn na rakSeyaM pazUn iti 12060026c vaizye cecchati nAnyena rakSitavyAH kathaM cana 12060027a zUdrasyApi hi yo dharmas taM te vakSyAmi bhArata 12060027c prajApatir hi varNAnAM dAsaM zUdram akalpayat 12060028a tasmAc chUdrasya varNAnAM paricaryA vidhIyate 12060028c teSAM zuzrUSaNAc caiva mahat sukham avApnuyAt 12060029a zUdra etAn paricaret trIn varNAn anasUyakaH 12060029c saMcayAMz ca na kurvIta jAtu zUdraH kathaM cana 12060030a pApIyAn hi dhanaM labdhvA vaze kuryAd garIyasaH 12060030c rAjJA vA samanujJAtaH kAmaM kurvIta dhArmikaH 12060031a tasya vRttiM pravakSyAmi yac ca tasyopajIvanam 12060031c avazyabharaNIyo hi varNAnAM zUdra ucyate 12060032a chatraM veSTanam auzIram upAnad vyajanAni ca 12060032c yAtayAmAni deyAni zUdrAya paricAriNe 12060033a adhAryANi vizIrNAni vasanAni dvijAtibhiH 12060033c zUdrAyaiva vidheyAni tasya dharmadhanaM hi tat 12060034a yaz ca kaz cid dvijAtInAM zUdraH zuzrUSur Avrajet 12060034c kalpyAM tasya tu tenAhur vRttiM dharmavido janAH 12060034e deyaH piNDo 'napetAya bhartavyau vRddhadurbalau 12060035a zUdreNa ca na hAtavyo bhartA kasyAM cid Apadi 12060035c atirekeNa bhartavyo bhartA dravyaparikSaye 12060035e na hi svam asti zUdrasya bhartRhAryadhano hy asau 12060036a uktas trayANAM varNAnAM yajJas trayyaiva bhArata 12060036c svAhAkAranamaskArau mantraH zUdre vidhIyate 12060037a tAbhyAM zUdraH pAkayajJair yajeta vratavAn svayam 12060037c pUrNapAtramayIm AhuH pAkayajJasya dakSiNAm 12060038a zUdraH paijavano nAma sahasrANAM zataM dadau 12060038c aindrAgnena vidhAnena dakSiNAm iti naH zrutam 12060039a ato hi sarvavarNAnAM zraddhAyajJo vidhIyate 12060039c daivataM hi mahac chraddhA pavitraM yajatAM ca yat 12060040a daivataM paramaM viprAH svena svena parasparam 12060040c ayajann iha satrais te tais taiH kAmaiH sanAtanaiH 12060041a saMsRSTA brAhmaNair eva triSu varNeSu sRSTayaH 12060041c devAnAm api ye devA yad brUyus te paraM hi tat 12060041e tasmAd varNaiH sarvayajJAH saMsRjyante na kAmyayA 12060042a RgyajuHsAmavit pUjyo nityaM syAd devavad dvijaH 12060042c anRgyajur asAmA tu prAjApatya upadravaH 12060043a yajJo manISayA tAta sarvavarNeSu bhArata 12060043c nAsya yajJahano devA Ihante netare janAH 12060043e tasmAt sarveSu varNeSu zraddhAyajJo vidhIyate 12060044a svaM daivataM brAhmaNAH svena nityaM; parAn varNAn ayajann evam AsIt 12060044c ArocitA naH sumahAn sa dharmaH; sRSTo brahmaNA triSu varNeSu dRSTaH 12060045a tasmAd varNA Rjavo jAtidharmAH; saMsRjyante tasya vipAka eSaH 12060045c ekaM sAma yajur ekam Rg ekA; vipraz caiko 'nizcayas teSu dRSTaH 12060046a atra gAthA yajJagItAH kIrtayanti purAvidaH 12060046c vaikhAnasAnAM rAjendra munInAM yaSTum icchatAm 12060047a udite 'nudite vApi zraddadhAno jitendriyaH 12060047c vahniM juhoti dharmeNa zraddhA vai kAraNaM mahat 12060048a yat skannam asya tat pUrvaM yad askannaM tad uttaram 12060048c bahUni yajJarUpANi nAnAkarmaphalAni ca 12060049a tAni yaH saMvijAnAti jJAnanizcayanizcitaH 12060049c dvijAtiH zraddhayopetaH sa yaSTuM puruSo 'rhati 12060050a steno vA yadi vA pApo yadi vA pApakRttamaH 12060050c yaSTum icchati yajJaM yaH sAdhum eva vadanti tam 12060051a RSayas taM prazaMsanti sAdhu caitad asaMzayam 12060051c sarvathA sarvavarNair hi yaSTavyam iti nizcayaH 12060051e na hi yajJasamaM kiM cit triSu lokeSu vidyate 12060052a tasmAd yaSTavyam ity AhuH puruSeNAnasUyatA 12060052c zraddhApavitram Azritya yathAzakti prayacchatA 12061001 bhISma uvAca 12061001a AzramANAM mahAbAho zRNu satyaparAkrama 12061001c caturNAm iha varNAnAM karmANi ca yudhiSThira 12061002a vAnaprasthaM bhaikSacaryAM gArhasthyaM ca mahAzramam 12061002c brahmacaryAzramaM prAhuz caturthaM brAhmaNair vRtam 12061003a jaTAkaraNasaMskAraM dvijAtitvam avApya ca 12061003c AdhAnAdIni karmANi prApya vedam adhItya ca 12061004a sadAro vApy adAro vA AtmavAn saMyatendriyaH 12061004c vAnaprasthAzramaM gacchet kRtakRtyo gRhAzramAt 12061005a tatrAraNyakazAstrANi samadhItya sa dharmavit 12061005c UrdhvaretAH prajAyitvA gacchaty akSarasAtmatAm 12061006a etAny eva nimittAni munInAm UrdhvaretasAm 12061006c kartavyAnIha vipreNa rAjann Adau vipazcitA 12061007a caritabrahmacaryasya brAhmaNasya vizAM pate 12061007c bhaikSacaryAsv adhIkAraH prazasta iha mokSiNaH 12061008a yatrAstamitazAyI syAn niragnir aniketanaH 12061008c yathopalabdhajIvI syAn munir dAnto jitendriyaH 12061009a nirAzIH syAt sarvasamo nirbhogo nirvikAravAn 12061009c vipraH kSemAzramaM prApto gacchaty akSarasAtmatAm 12061010a adhItya vedAn kRtasarvakRtyaH; saMtAnam utpAdya sukhAni bhuktvA 12061010c samAhitaH pracared duzcaraM taM; gArhasthyadharmaM munidharmadRSTam 12061011a svadAratuSTa RtukAlagAmI; niyogasevI nazaTho najihmaH 12061011c mitAzano devaparaH kRtajJaH; satyo mRduz cAnRzaMsaH kSamAvAn 12061012a dAnto vidheyo havyakavye 'pramatto; annasya dAtA satataM dvijebhyaH 12061012c amatsarI sarvaliGgipradAtA; vaitAnanityaz ca gRhAzramI syAt 12061013a athAtra nArAyaNagItam Ahur; maharSayas tAta mahAnubhAvAH 12061013c mahArtham atyarthatapaHprayuktaM; tad ucyamAnaM hi mayA nibodha 12061014a satyArjavaM cAtithipUjanaM ca; dharmas tathArthaz ca ratiz ca dAre 12061014c niSevitavyAni sukhAni loke; hy asmin pare caiva mataM mamaitat 12061015a bharaNaM putradArANAM vedAnAM pAraNaM tathA 12061015c satAM tam AzramaM zreSThaM vadanti paramarSayaH 12061016a evaM hi yo brAhmaNo yajJazIlo; gArhasthyam adhyAvasate yathAvat 12061016c gRhasthavRttiM pravizodhya samyak; svarge vizuddhaM phalam Apnute saH 12061017a tasya dehaparityAgAd iSTAH kAmAkSayA matAH 12061017c AnantyAyopatiSThanti sarvatokSiziromukhAH 12061018a khAdann eko japann ekaH sarpann eko yudhiSThira 12061018c ekasminn eva AcArye zuzrUSur malapaGkavAn 12061019a brahmacArI vratI nityaM nityaM dIkSAparo vazI 12061019c avicArya tathA vedaM kRtyaM kurvan vaset sadA 12061020a zuzrUSAM satataM kurvan guroH saMpraNameta ca 12061020c SaTkarmasv anivRttaz ca napravRttaz ca sarvazaH 12061021a na caraty adhikAreNa sevitaM dviSato na ca 12061021c eSo ''zramapadas tAta brahmacAriNa iSyate 12062001 yudhiSThira uvAca 12062001a zivAn sukhAn mahodarkAn ahiMsrA&l lokasaMmatAn 12062001c brUhi dharmAn sukhopAyAn madvidhAnAM sukhAvahAn 12062002 bhISma uvAca 12062002a brAhmaNasyeha catvAra AzramA vihitAH prabho 12062002c varNAs tAn anuvartante trayo bharatasattama 12062003a uktAni karmANi bahUni rAjan; svargyANi rAjanyaparAyaNAni 12062003c nemAni dRSTAntavidhau smRtAni; kSAtre hi sarvaM vihitaM yathAvat 12062004a kSAtrANi vaizyAni ca sevamAnaH; zaudrANi karmANi ca brAhmaNaH san 12062004c asmi&l loke nindito mandacetAH; pare ca loke nirayaM prayAti 12062005a yA saMjJA vihitA loke dAse zuni vRke pazau 12062005c vikarmaNi sthite vipre tAM saMjJAM kuru pANDava 12062006a SaTkarmasaMpravRttasya AzrameSu caturSv api 12062006c sarvadharmopapannasya saMbhUtasya kRtAtmanaH 12062007a brAhmaNasya vizuddhasya tapasy abhiratasya ca 12062007c nirAziSo vadAnyasya lokA hy akSarasaMjJitAH 12062008a yo yasmin kurute karma yAdRzaM yena yatra ca 12062008c tAdRzaM tAdRzenaiva sa guNaM pratipadyate 12062009a vRddhyA kRSivaNiktvena jIvasaMjIvanena ca 12062009c vettum arhasi rAjendra svAdhyAyagaNitaM mahat 12062010a kAlasaMcoditaH kAlaH kAlaparyAyanizcitaH 12062010c uttamAdhamamadhyAni karmANi kurute 'vazaH 12062011a antavanti pradAnAni purA zreyaskarANi ca 12062011c svakarmanirato loko hy akSaraH sarvatomukhaH 12063001 bhISma uvAca 12063001a jyAkarSaNaM zatrunibarhaNaM ca; kRSir vaNijyA pazupAlanaM ca 12063001c zuzrUSaNaM cApi tathArthahetor; akAryam etat paramaM dvijasya 12063002a sevyaM tu brahmaSaTkarma gRhasthena manISiNA 12063002c kRtakRtyasya cAraNye vAso viprasya zasyate 12063003a rAjapraiSyaM kRSidhanaM jIvanaM ca vaNijyayA 12063003c kauTilyaM kaulaTeyaM ca kusIdaM ca vivarjayet 12063004a zUdro rAjan bhavati brahmabandhur; duzcAritryo yaz ca dharmAd apetaH 12063004c vRSalIpatiH pizuno nartakaz ca; grAmapraiSyo yaz ca bhaved vikarmA 12063005a japan vedAn ajapaMz cApi rAjan; samaH zUdrair dAsavac cApi bhojyaH 12063005c ete sarve zUdrasamA bhavanti; rAjann etAn varjayed devakRtye 12063006a nirmaryAde cAzane krUravRttau; hiMsAtmake tyaktadharmasvavRtte 12063006c havyaM kavyaM yAni cAnyAni rAjan; deyAny adeyAni bhavanti tasmin 12063007a tasmAd dharmo vihito brAhmaNasya; damaH zaucaM cArjavaM cApi rAjan 12063007c tathA viprasyAzramAH sarva eva; purA rAjan brahmaNA vai nisRSTAH 12063008a yaH syAd dAntaH somapa AryazIlaH; sAnukrozaH sarvasaho nirAzIH 12063008c Rjur mRdur anRzaMsaH kSamAvAn; sa vai vipro netaraH pApakarmA 12063009a zUdraM vaizyaM rAjaputraM ca rAja&l; lokAH sarve saMzritA dharmakAmAH 12063009c tasmAd varNAJ jAtidharmeSu saktAn; matvA viSNur necchati pANDuputra 12063010a loke cedaM sarvalokasya na syAc; cAturvarNyaM vedavAdAz ca na syuH 12063010c sarvAz cejyAH sarvalokakriyAz ca; sadyaH sarve cAzramasthA na vai syuH 12063011a yaz ca trayANAM varNAnAm icched Azramasevanam 12063011c kartum AzramadRSTAMz ca dharmAMs tAJ zRNu pANDava 12063012a zuzrUSAkRtakRtyasya kRtasaMtAnakarmaNaH 12063012c abhyanujJApya rAjAnaM zUdrasya jagatIpate 12063013a alpAntaragatasyApi dazadharmagatasya vA 12063013c AzramA vihitAH sarve varjayitvA nirAziSam 12063014a bhaikSacaryAM na tu prAhus tasya tad dharmacAriNaH 12063014c tathA vaizyasya rAjendra rAjaputrasya caiva hi 12063015a kRtakRtyo vayotIto rAjJaH kRtaparizramaH 12063015c vaizyo gacched anujJAto nRpeNAzramamaNDalam 12063016a vedAn adhItya dharmeNa rAjazAstrANi cAnagha 12063016c saMtAnAdIni karmANi kRtvA somaM niSevya ca 12063017a pAlayitvA prajAH sarvA dharmeNa vadatAM vara 12063017c rAjasUyAzvamedhAdIn makhAn anyAMs tathaiva ca 12063018a samAnIya yathApAThaM viprebhyo dattadakSiNaH 12063018c saMgrAme vijayaM prApya tathAlpaM yadi vA bahu 12063019a sthApayitvA prajApAlaM putraM rAjye ca pANDava 12063019c anyagotraM prazastaM vA kSatriyaM kSatriyarSabha 12063020a arcayitvA pitqn samyak pitRyajJair yathAvidhi 12063020c devAn yajJair RSIn vedair arcitvA caiva yatnataH 12063021a antakAle ca saMprApte ya icched AzramAntaram 12063021c AnupUrvyAzramAn rAjan gatvA siddhim avApnuyAt 12063022a rAjarSitvena rAjendra bhaikSacaryAdhvasevayA 12063022c apetagRhadharmo 'pi carej jIvitakAmyayA 12063023a na caitan naiSThikaM karma trayANAM bharatarSabha 12063023c caturNAM rAjazArdUla prAhur AzramavAsinAm 12063024a bahv AyattaM kSatriyair mAnavAnAM; lokazreSThaM dharmam AsevamAnaiH 12063024c sarve dharmAH sopadharmAs trayANAM; rAjJo dharmAd iti vedAc chRNomi 12063025a yathA rAjan hastipade padAni; saMlIyante sarvasattvodbhavAni 12063025c evaM dharmAn rAjadharmeSu sarvAn; sarvAvasthaM saMpralInAn nibodha 12063026a alpAzrayAn alpaphalAn vadanti; dharmAn anyAn dharmavido manuSyAH 12063026c mahAzrayaM bahukalyANarUpaM; kSAtraM dharmaM netaraM prAhur AryAH 12063027a sarve dharmA rAjadharmapradhAnAH; sarve dharmAH pAlyamAnA bhavanti 12063027c sarvatyAgo rAjadharmeSu rAjaMs; tyAge cAhur dharmam agryaM purANam 12063028a majjet trayI daNDanItau hatAyAM; sarve dharmA na bhaveyur viruddhAH 12063028c sarve dharmAz cAzramANAM gatAH syuH; kSAtre tyakte rAjadharme purANe 12063029a sarve tyAgA rAjadharmeSu dRSTAH; sarvA dIkSA rAjadharmeSu coktAH 12063029c sarve yogA rAjadharmeSu coktAH; sarve lokA rAjadharmAn praviSTAH 12063030a yathA jIvAH prakRtau vadhyamAnA; dharmAzritAnAm upapIDanAya 12063030c evaM dharmA rAjadharmair viyuktAH; sarvAvasthaM nAdriyante svadharmam 12064001 bhISma uvAca 12064001a cAturAzramyadharmAz ca jAtidharmAz ca pANDava 12064001c lokapAlottarAz caiva kSAtre dharme vyavasthitAH 12064002a sarvANy etAni dharmANi kSAtre bharatasattama 12064002c nirAziSo jIvaloke kSAtre dharme vyavasthitAH 12064003a apratyakSaM bahudvAraM dharmam AzramavAsinAm 12064003c prarUpayanti tadbhAvam Agamair eva zAzvatam 12064004a apare vacanaiH puNyair vAdino lokanizcayam 12064004c anizcayajJA dharmANAm adRSTAnte pare ratAH 12064005a pratyakSasukhabhUyiSTham AtmasAkSikam acchalam 12064005c sarvalokahitaM dharmaM kSatriyeSu pratiSThitam 12064006a dharmAzramavyavasinAM brAhmaNAnAM yudhiSThira 12064006c yathA trayANAM varNAnAM saMkhyAtopazrutiH purA 12064006e rAjadharmeSv anupamA lokyA sucaritair iha 12064007a udAhRtaM te rAjendra yathA viSNuM mahaujasam 12064007c sarvabhUtezvaraM devaM prabhuM nArAyaNaM purA 12064007e jagmuH subahavaH zUrA rAjAno daNDanItaye 12064008a ekaikam AtmanaH karma tulayitvAzrame purA 12064008c rAjAnaH paryupAtiSThan dRSTAntavacane sthitAH 12064009a sAdhyA devA vasavaz cAzvinau ca; rudrAz ca vizve marutAM gaNAz ca 12064009c sRSTAH purA Adidevena devA; kSAtre dharme vartayante ca siddhAH 12064010a atra te vartayiSyAmi dharmam arthavinizcayam 12064010c nirmaryAde vartamAne dAnavaikAyane kRte 12064010e babhUva rAjA rAjendra mAndhAtA nAma vIryavAn 12064011a purA vasumatIpAlo yajJaM cakre didRkSayA 12064011c anAdimadhyanidhanaM devaM nArAyaNaM prati 12064012a sa rAjA rAjazArdUla mAndhAtA parameSThinaH 12064012c jagrAha zirasA pAdau yajJe viSNor mahAtmanaH 12064013a darzayAm Asa taM viSNU rUpam AsthAya vAsavam 12064013c sa pArthivair vRtaH sadbhir arcayAm Asa taM prabhum 12064014a tasya pArthivasaMghasya tasya caiva mahAtmanaH 12064014c saMvAdo 'yaM mahAn AsId viSNuM prati mahAdyute 12064015 indra uvAca 12064015a kim iSyate dharmabhRtAM variSTha; yad draSTukAmo 'si tam aprameyam 12064015c anantamAyAmitasattvavIryaM; nArAyaNaM hy AdidevaM purANam 12064016a nAsau devo vizvarUpo mayApi; zakyo draSTuM brahmaNA vApi sAkSAt 12064016c ye 'nye kAmAs tava rAjan hRdisthA; dAsyAmi tAMs tvaM hi martyeSu rAjA 12064017a satye sthito dharmaparo jitendriyaH; zUro dRDhaM prItirataH surANAm 12064017c buddhyA bhaktyA cottamazraddhayA ca; tatas te 'haM dadmi varaM yatheSTam 12064018 mAndhAtovAca 12064018a asaMzayaM bhagavann AdidevaM; drakSyAmy ahaM zirasAhaM prasAdya 12064018c tyaktvA bhogAn dharmakAmo hy araNyam; icche gantuM satpathaM lokajuSTam 12064019a kSAtrAd dharmAd vipulAd aprameyAl; lokAH prAptAH sthApitaM svaM yazaz ca 12064019c dharmo yo 'sAv AdidevAt pravRtto; lokajyeSThas taM na jAnAmi kartum 12064020 indra uvAca 12064020a asainiko 'dharmaparaz carethAH; parAM gatiM lapsyase cApramattaH 12064020c kSAtro dharmo hy AdidevAt pravRttaH; pazcAd anye zeSabhUtAz ca dharmAH 12064021a zeSAH sRSTA hy antavanto hy anantAH; suprasthAnAH kSatradharmAviziSTAH 12064021c asmin dharme sarvadharmAH praviSTAs; tasmAd dharmaM zreSTham imaM vadanti 12064022a karmaNA vai purA devA RSayaz cAmitaujasaH 12064022c trAtAH sarve pramathyArIn kSatradharmeNa viSNunA 12064023a yadi hy asau bhagavAn nAhaniSyad; ripUn sarvAn vasumAn aprameyaH 12064023c na brAhmaNA na ca lokAdikartA; na saddharmA nAdidharmA bhaveyuH 12064024a imAm urvIM na jayed vikrameNa; devazreSTho 'sau purA ced ameyaH 12064024c cAturvarNyaM cAturAzramyadharmAH; sarve na syur brahmaNo vai vinAzAt 12064025a dRSTA dharmAH zatadhA zAzvatena; kSAtreNa dharmeNa punaH pravRttAH 12064025c yuge yuge hy AdidharmAH pravRttA; lokajyeSThaM kSatradharmaM vadanti 12064026a AtmatyAgaH sarvabhUtAnukampA; lokajJAnaM mokSaNaM pAlanaM ca 12064026c viSaNNAnAM mokSaNaM pIDitAnAM; kSAtre dharme vidyate pArthivAnAm 12064027a nirmaryAdAH kAmamanyupravRttA; bhItA rAjJo nAdhigacchanti pApam 12064027c ziSTAz cAnye sarvadharmopapannAH; sAdhvAcArAH sAdhu dharmaM caranti 12064028a putravat paripAlyAni liGgadharmeNa pArthivaiH 12064028c loke bhUtAni sarvANi vicaranti na saMzayaH 12064029a sarvadharmaparaM kSatraM lokajyeSThaM sanAtanam 12064029c zazvad akSaraparyantam akSaraM sarvatomukham 12065001 indra uvAca 12065001a evaMvIryaH sarvadharmopapannaH; kSAtraH zreSThaH sarvadharmeSu dharmaH 12065001c pAlyo yuSmAbhir lokasiMhair udArair; viparyaye syAd abhAvaH prajAnAm 12065002a bhuvaH saMskAraM rAjasaMskArayogam; abhaikSacaryAM pAlanaM ca prajAnAm 12065002c vidyAd rAjA sarvabhUtAnukampAM; dehatyAgaM cAhave dharmam agryam 12065003a tyAgaM zreSThaM munayo vai vadanti; sarvazreSTho yaH zarIraM tyajeta 12065003c nityaM tyaktaM rAjadharmeSu sarvaM; pratyakSaM te bhUmipAlAH sadaite 12065004a bahuzrutyA guruzuzrUSayA vA; parasya vA saMhananAd vadanti 12065004c nityaM dharmaM kSatriyo brahmacArI; cared eko hy AzramaM dharmakAmaH 12065005a sAmAnyArthe vyavahAre pravRtte; priyApriye varjayann eva yatnAt 12065005c cAturvarNyasthApanAt pAlanAc ca; tais tair yogair niyamair aurasaiz ca 12065006a sarvodyogair AzramaM dharmam AhuH; kSAtraM jyeSThaM sarvadharmopapannam 12065006c svaM svaM dharmaM ye na caranti varNAs; tAMs tAn dharmAn ayathAvad vadanti 12065007a nirmaryAde nityam arthe vinaSTAn; Ahus tAn vai pazubhUtAn manuSyAn 12065007c yathA nItiM gamayaty arthalobhAc; chreyAMs tasmAd AzramaH kSatradharmaH 12065008a traividyAnAM yA gatir brAhmaNAnAM; yaz caivokto 'thAzramo brAhmaNAnAm 12065008c etat karma brAhmaNasyAhur agryam; anyat kurvaJ zUdravac chastravadhyaH 12065009a cAturAzramyadharmAz ca vedadharmAz ca pArthiva 12065009c brAhmaNenAnugantavyA nAnyo vidyAt kathaM cana 12065010a anyathA vartamAnasya na sA vRttiH prakalpyate 12065010c karmaNA vyajyate dharmo yathaiva zvA tathaiva saH 12065011a yo vikarmasthito vipro na sa sanmAnam arhati 12065011c karmasv anupayuJjAnam avizvAsyaM hi taM viduH 12065012a ete dharmAH sarvavarNAz ca vIrair; utkraSTavyAH kSatriyair eSa dharmaH 12065012c tasmAj jyeSThA rAjadharmA na cAnye; vIryajyeSThA vIradharmA matA me 12065013 mAndhAtovAca 12065013a yavanAH kirAtA gAndhArAz cInAH zabarabarbarAH 12065013c zakAs tuSArAH kahvAz ca pahlavAz cAndhramadrakAH 12065014a oDrAH pulindA ramaThAH kAcA mlecchAz ca sarvazaH 12065014c brahmakSatraprasUtAz ca vaizyAH zUdrAz ca mAnavAH 12065015a kathaM dharmaM careyus te sarve viSayavAsinaH 12065015c madvidhaiz ca kathaM sthApyAH sarve te dasyujIvinaH 12065016a etad icchAmy ahaM zrotuM bhagavaMs tad bravIhi me 12065016c tvaM bandhubhUto hy asmAkaM kSatriyANAM surezvara 12065017 indra uvAca 12065017a mAtApitror hi kartavyA zuzrUSA sarvadasyubhiH 12065017c AcAryaguruzuzrUSA tathaivAzramavAsinAm 12065018a bhUmipAlAnAM ca zuzrUSA kartavyA sarvadasyubhiH 12065018c vedadharmakriyAz caiva teSAM dharmo vidhIyate 12065019a pitRyajJAs tathA kUpAH prapAz ca zayanAni ca 12065019c dAnAni ca yathAkAlaM dvijeSu dadyur eva te 12065020a ahiMsA satyam akrodho vRttidAyAnupAlanam 12065020c bharaNaM putradArANAM zaucam adroha eva ca 12065021a dakSiNA sarvayajJAnAM dAtavyA bhUtim icchatA 12065021c pAkayajJA mahArhAz ca kartavyAH sarvadasyubhiH 12065022a etAny evaMprakArANi vihitAni purAnagha 12065022c sarvalokasya karmANi kartavyAnIha pArthiva 12065023 mAndhAtovAca 12065023a dRzyante mAnavA loke sarvavarNeSu dasyavaH 12065023c liGgAntare vartamAnA AzrameSu caturSv api 12065024 indra uvAca 12065024a vinaSTAyAM daNDanItau rAjadharme nirAkRte 12065024c saMpramuhyanti bhUtAni rAjadaurAtmyato nRpa 12065025a asaMkhyAtA bhaviSyanti bhikSavo liGginas tathA 12065025c AzramANAM vikalpAz ca nivRtte 'smin kRte yuge 12065026a azRNvAnAH purANAnAM dharmANAM pravarA gatIH 12065026c utpathaM pratipatsyante kAmamanyusamIritAH 12065027a yadA nivartyate pApo daNDanItyA mahAtmabhiH 12065027c tadA dharmo na calate sadbhUtaH zAzvataH paraH 12065028a paralokaguruM caiva rAjAnaM yo 'vamanyate 12065028c na tasya dattaM na hutaM na zrAddhaM phalati kva cit 12065029a mAnuSANAm adhipatiM devabhUtaM sanAtanam 12065029c devAz ca bahu manyante dharmakAmaM narezvaram 12065030a prajApatir hi bhagavAn yaH sarvam asRjaj jagat 12065030c sa pravRttinivRttyarthaM dharmANAM kSatram icchati 12065031a pravRttasya hi dharmasya buddhyA yaH smarate gatim 12065031c sa me mAnyaz ca pUjyaz ca tatra kSatraM pratiSThitam 12065032 bhISma uvAca 12065032a evam uktvA sa bhagavAn marudgaNavRtaH prabhuH 12065032c jagAma bhavanaM viSNur akSaraM paramaM padam 12065033a evaM pravartite dharme purA sucarite 'nagha 12065033c kaH kSatram avamanyeta cetanAvAn bahuzrutaH 12065034a anyAyena pravRttAni nivRttAni tathaiva ca 12065034c antarA vilayaM yAnti yathA pathi vicakSuSaH 12065035a Adau pravartite cakre tathaivAdiparAyaNe 12065035c vartasva puruSavyAghra saMvijAnAmi te 'nagha 12066001 yudhiSThira uvAca 12066001a zrutA me kathitAH pUrvaiz catvAro mAnavAzramAH 12066001c vyAkhyAnam eSAm AcakSva pRcchato me pitAmaha 12066002 bhISma uvAca 12066002a viditAH sarva eveha dharmAs tava yudhiSThira 12066002c yathA mama mahAbAho viditAH sAdhusaMmatAH 12066003a yat tu liGgAntaragataM pRcchase mAM yudhiSThira 12066003c dharmaM dharmabhRtAM zreSTha tan nibodha narAdhipa 12066004a sarvANy etAni kaunteya vidyante manujarSabha 12066004c sAdhvAcArapravRttAnAM cAturAzramyakarmaNAm 12066005a akAmadveSayuktasya daNDanItyA yudhiSThira 12066005c samekSiNaz ca bhUteSu bhaikSAzramapadaM bhavet 12066006a vetty AdAnavisargaM yo nigrahAnugrahau tathA 12066006c yathoktavRtter vIrasya kSemAzramapadaM bhavet 12066007a jJAtisaMbandhimitrANi vyApannAni yudhiSThira 12066007c samabhyuddharamANasya dIkSAzramapadaM bhavet 12066008a AhnikaM bhUtayajJAMz ca pitRyajJAMz ca mAnuSAn 12066008c kurvataH pArtha vipulAn vanyAzramapadaM bhavet 12066009a pAlanAt sarvabhUtAnAM svarASTraparipAlanAt 12066009c dIkSA bahuvidhA rAjJo vanyAzramapadaM bhavet 12066010a vedAdhyayananityatvaM kSamAthAcAryapUjanam 12066010c tathopAdhyAyazuzrUSA brahmAzramapadaM bhavet 12066011a ajihmam azaThaM mArgaM sevamAnasya bhArata 12066011c sarvadA sarvabhUteSu brahmAzramapadaM bhavet 12066012a vAnaprastheSu vipreSu traividyeSu ca bhArata 12066012c prayacchato 'rthAn vipulAn vanyAzramapadaM bhavet 12066013a sarvabhUteSv anukrozaM kurvatas tasya bhArata 12066013c AnRzaMsyapravRttasya sarvAvasthaM padaM bhavet 12066014a bAlavRddheSu kauravya sarvAvasthaM yudhiSThira 12066014c anukrozaM vidadhataH sarvAvasthaM padaM bhavet 12066015a balAtkRteSu bhUteSu paritrANaM kurUdvaha 12066015c zaraNAgateSu kauravya kurvan gArhasthyam Avaset 12066016a carAcarANAM bhUtAnAM rakSAm api ca sarvazaH 12066016c yathArhapUjAM ca sadA kurvan gArhasthyam Avaset 12066017a jyeSThAnujyeSThapatnInAM bhrAtqNAM putranaptRNAm 12066017c nigrahAnugrahau pArtha gArhasthyam iti tat tapaH 12066018a sAdhUnAm arcanIyAnAM prajAsu viditAtmanAm 12066018c pAlanaM puruSavyAghra gRhAzramapadaM bhavet 12066019a AzramasthAni sarvANi yas tu vezmani bhArata 12066019c AdadIteha bhojyena tad gArhasthyaM yudhiSThira 12066020a yaH sthitaH puruSo dharme dhAtrA sRSTe yathArthavat 12066020c AzramANAM sa sarveSAM phalaM prApnoty anuttamam 12066021a yasmin na nazyanti guNAH kaunteya puruSe sadA 12066021c AzramasthaM tam apy Ahur narazreSThaM yudhiSThira 12066022a sthAnamAnaM vayomAnaM kulamAnaM tathaiva ca 12066022c kurvan vasati sarveSu hy AzrameSu yudhiSThira 12066023a dezadharmAMz ca kaunteya kuladharmAMs tathaiva ca 12066023c pAlayan puruSavyAghra rAjA sarvAzramI bhavet 12066024a kAle vibhUtiM bhUtAnAm upahArAMs tathaiva ca 12066024c arhayan puruSavyAghra sAdhUnAm Azrame vaset 12066025a dazadharmagataz cApi yo dharmaM pratyavekSate 12066025c sarvalokasya kaunteya rAjA bhavati so ''zramI 12066026a ye dharmakuzalA loke dharmaM kurvanti sAdhavaH 12066026c pAlitA yasya viSaye pAdo 'Mzas tasya bhUpateH 12066027a dharmArAmAn dharmaparAn ye na rakSanti mAnavAn 12066027c pArthivAH puruSavyAghra teSAM pApaM haranti te 12066028a ye ca rakSAsahAyAH syuH pArthivAnAM yudhiSThira 12066028c te caivAMzaharAH sarve dharme parakRte 'nagha 12066029a sarvAzramapade hy Ahur gArhasthyaM dIptanirNayam 12066029c pAvanaM puruSavyAghra yaM vayaM paryupAsmahe 12066030a Atmopamas tu bhUteSu yo vai bhavati mAnavaH 12066030c nyastadaNDo jitakrodhaH sa pretya labhate sukham 12066031a dharmotthitA sattvavIryA dharmasetuvaTAkarA 12066031c tyAgavAtAdhvagA zIghrA naus tvA saMtArayiSyati 12066032a yadA nivRttaH sarvasmAt kAmo yo 'sya hRdi sthitaH 12066032c tadA bhavati sattvasthas tato brahma samaznute 12066033a suprasannas tu bhAvena yogena ca narAdhipa 12066033c dharmaM puruSazArdUla prApsyase pAlane rataH 12066034a vedAdhyayanazIlAnAM viprANAM sAdhukarmaNAm 12066034c pAlane yatnam AtiSTha sarvalokasya cAnagha 12066035a vane carati yo dharmam AzrameSu ca bhArata 12066035c rakSayA tacchataguNaM dharmaM prApnoti pArthivaH 12066036a eSa te vividho dharmaH pANDavazreSTha kIrtitaH 12066036c anutiSTha tvam enaM vai pUrvair dRSTaM sanAtanam 12066037a cAturAzramyam ekAgraH cAturvarNyaM ca pANDava 12066037c dharmaM puruSazArdUla prApsyase pAlane rataH 12067001 yudhiSThira uvAca 12067001a cAturAzramya ukto 'tra cAturvarNyas tathaiva ca 12067001c rASTrasya yat kRtyatamaM tan me brUhi pitAmaha 12067002 bhISma uvAca 12067002a rASTrasyaitat kRtyatamaM rAjJa evAbhiSecanam 12067002c anindram abalaM rASTraM dasyavo 'bhibhavanti ca 12067003a arAjakeSu rASTreSu dharmo na vyavatiSThate 12067003c parasparaM ca khAdanti sarvathA dhig arAjakam 12067004a indram enaM pravRNute yad rAjAnam iti zrutiH 12067004c yathaivendras tathA rAjA saMpUjyo bhUtim icchatA 12067005a nArAjakeSu rASTreSu vastavyam iti vaidikam 12067005c nArAjakeSu rASTreSu havyam agnir vahaty api 12067006a atha ced abhivarteta rAjyArthI balavattaraH 12067006c arAjakAni rASTrANi hatarAjAni vA punaH 12067007a pratyudgamyAbhipUjyaH syAd etad atra sumantritam 12067007c na hi pApAt pApataram asti kiM cid arAjakAt 12067008a sa cet samanupazyeta samagraM kuzalaM bhavet 12067008c balavAn hi prakupitaH kuryAn niHzeSatAm api 12067009a bhUyAMsaM labhate klezaM yA gaur bhavati durduhA 12067009c suduhA yA tu bhavati naiva tAM klezayanty uta 12067010a yad ataptaM praNamati na tat saMtApayanty uta 12067010c yac ca svayaM nataM dAru na tat saMnAmayanty api 12067011a etayopamayA dhIraH saMnameta balIyase 12067011c indrAya sa praNamate namate yo balIyase 12067012a tasmAd rAjaiva kartavyaH satataM bhUtim icchatA 12067012c na dhanArtho na dArArthas teSAM yeSAm arAjakam 12067013a prIyate hi haran pApaH paravittam arAjake 12067013c yadAsya uddharanty anye tadA rAjAnam icchati 12067014a pApA api tadA kSemaM na labhante kadA cana 12067014c ekasya hi dvau harato dvayoz ca bahavo 'pare 12067015a adAsaH kriyate dAso hriyante ca balAt striyaH 12067015c etasmAt kAraNAd devAH prajApAlAn pracakrire 12067016a rAjA cen na bhavel loke pRthivyAM daNDadhArakaH 12067016c zUle matsyAn ivApakSyan durbalAn balavattarAH 12067017a arAjakAH prajAH pUrvaM vinezur iti naH zrutam 12067017c parasparaM bhakSayanto matsyA iva jale kRzAn 12067018a tAH sametya tataz cakruH samayAn iti naH zrutam 12067018c vAkkrUro daNDapuruSo yaz ca syAt pAradArikaH 12067018e yaz ca na svam athAdadyAt tyAjyA nas tAdRzA iti 12067019a vizvAsanArthaM varNAnAM sarveSAm avizeSataH 12067019c tAs tathA samayaM kRtvA samaye nAvatasthire 12067020a sahitAs tAs tadA jagmur asukhArtAH pitAmaham 12067020c anIzvarA vinazyAmo bhagavann IzvaraM diza 12067021a yaM pUjayema saMbhUya yaz ca naH paripAlayet 12067021c tAbhyo manuM vyAdideza manur nAbhinananda tAH 12067022 manur uvAca 12067022a bibhemi karmaNaH krUrAd rAjyaM hi bhRzaduSkaram 12067022c vizeSato manuSyeSu mithyAvRttiSu nityadA 12067023 bhISma uvAca 12067023a tam abruvan prajA mA bhaiH karmaNaino gamiSyati 12067023c pazUnAm adhipaJcAzad dhiraNyasya tathaiva ca 12067023e dhAnyasya dazamaM bhAgaM dAsyAmaH kozavardhanam 12067024a mukhyena zastrapatreNa ye manuSyAH pradhAnataH 12067024c bhavantaM te 'nuyAsyanti mahendram iva devatAH 12067025a sa tvaM jAtabalo rAjan duSpradharSaH pratApavAn 12067025c sukhe dhAsyasi naH sarvAn kubera iva nairRtAn 12067026a yaM ca dharmaM cariSyanti prajA rAjJA surakSitAH 12067026c caturthaM tasya dharmasya tvatsaMsthaM no bhaviSyati 12067027a tena dharmeNa mahatA sukhalabdhena bhAvitaH 12067027c pAhy asmAn sarvato rAjan devAn iva zatakratuH 12067028a vijayAyAzu niryAhi pratapan razmimAn iva 12067028c mAnaM vidhama zatrUNAM dharmo jayatu naH sadA 12067029a sa niryayau mahAtejA balena mahatA vRtaH 12067029c mahAbhijanasaMpannas tejasA prajvalann iva 12067030a tasya tAM mahimAM dRSTvA mahendrasyeva devatAH 12067030c apatatrasire sarve svadharme ca dadhur manaH 12067031a tato mahIM pariyayau parjanya iva vRSTimAn 12067031c zamayan sarvataH pApAn svakarmasu ca yojayan 12067032a evaM ye bhUtim iccheyuH pRthivyAM mAnavAH kva cit 12067032c kuryU rAjAnam evAgre prajAnugrahakAraNAt 12067033a namasyeyuz ca taM bhaktyA ziSyA iva guruM sadA 12067033c devA iva sahasrAkSaM prajA rAjAnam antike 12067034a satkRtaM svajaneneha paro 'pi bahu manyate 12067034c svajanena tv avajJAtaM pare paribhavanty uta 12067035a rAjJaH paraiH paribhavaH sarveSAm asukhAvahaH 12067035c tasmAc chatraM ca patraM ca vAsAMsy AbharaNAni ca 12067036a bhojanAny atha pAnAni rAjJe dadyur gRhANi ca 12067036c AsanAni ca zayyAz ca sarvopakaraNAni ca 12067037a guptAtmA syAd durAdharSaH smitapUrvAbhibhASitA 12067037c AbhASitaz ca madhuraM pratibhASeta mAnavAn 12067038a kRtajJo dRDhabhaktiH syAt saMvibhAgI jitendriyaH 12067038c IkSitaH prativIkSeta mRdu carju ca valgu ca 12068001 yudhiSThira uvAca 12068001a kim Ahur daivataM viprA rAjAnaM bharatarSabha 12068001c manuSyANAm adhipatiM tan me brUhi pitAmaha 12068002 bhISma uvAca 12068002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12068002c bRhaspatiM vasumanA yathA papraccha bhArata 12068003a rAjA vasumanA nAma kausalyo dhImatAM varaH 12068003c maharSiM paripapraccha kRtaprajJo bRhaspatim 12068004a sarvaM vainayikaM kRtvA vinayajJo bRhaspateH 12068004c dakSiNAnantaro bhUtvA praNamya vidhipUrvakam 12068005a vidhiM papraccha rAjyasya sarvabhUtahite rataH 12068005c prajAnAM hitam anvicchan dharmamUlaM vizAM pate 12068006a kena bhUtAni vardhante kSayaM gacchanti kena ca 12068006c kam arcanto mahAprAjJa sukham atyantam ApnuyuH 12068007a iti pRSTo mahArAjJA kausalyenAmitaujasA 12068007c rAjasatkAram avyagraH zazaMsAsmai bRhaspatiH 12068008a rAjamUlo mahArAja dharmo lokasya lakSyate 12068008c prajA rAjabhayAd eva na khAdanti parasparam 12068009a rAjA hy evAkhilaM lokaM samudIrNaM samutsukam 12068009c prasAdayati dharmeNa prasAdya ca virAjate 12068010a yathA hy anudaye rAjan bhUtAni zazisUryayoH 12068010c andhe tamasi majjeyur apazyantaH parasparam 12068011a yathA hy anudake matsyA nirAkrande vihaMgamAH 12068011c vihareyur yathAkAmam abhisRtya punaH punaH 12068012a vimathyAtikrameraMz ca viSahyApi parasparam 12068012c abhAvam acireNaiva gaccheyur nAtra saMzayaH 12068013a evam eva vinA rAjJA vinazyeyur imAH prajAH 12068013c andhe tamasi majjeyur agopAH pazavo yathA 12068014a hareyur balavanto hi durbalAnAM parigrahAn 12068014c hanyur vyAyacchamAnAMz ca yadi rAjA na pAlayet 12068015a yAnaM vastram alaMkArAn ratnAni vividhAni ca 12068015c hareyuH sahasA pApA yadi rAjA na pAlayet 12068016a mamedam iti loke 'smin na bhavet saMparigrahaH 12068016c vizvalopaH pravarteta yadi rAjA na pAlayet 12068017a mAtaraM pitaraM vRddham AcAryam atithiM gurum 12068017c kliznIyur api hiMsyur vA yadi rAjA na pAlayet 12068018a pated bahuvidhaM zastraM bahudhA dharmacAriSu 12068018c adharmaH pragRhItaH syAd yadi rAjA na pAlayet 12068019a vadhabandhapariklezo nityam arthavatAM bhavet 12068019c mamatvaM ca na vindeyur yadi rAjA na pAlayet 12068020a antaz cAkAzam eva syAl loko 'yaM dasyusAd bhavet 12068020c patec ca narakaM ghoraM yadi rAjA na pAlayet 12068021a na yonipoSo varteta na kRSir na vaNikpathaH 12068021c majjed dharmas trayI na syAd yadi rAjA na pAlayet 12068022a na yajJAH saMpravarteran vidhivat svAptadakSiNAH 12068022c na vivAhAH samAjA vA yadi rAjA na pAlayet 12068023a na vRSAH saMpravarteran na mathyeraMz ca gargarAH 12068023c ghoSAH praNAzaM gaccheyur yadi rAjA na pAlayet 12068024a trastam udvignahRdayaM hAhAbhUtam acetanam 12068024c kSaNena vinazet sarvaM yadi rAjA na pAlayet 12068025a na saMvatsarasatrANi tiSTheyur akutobhayAH 12068025c vidhivad dakSiNAvanti yadi rAjA na pAlayet 12068026a brAhmaNAz caturo vedAn nAdhIyeraMs tapasvinaH 12068026c vidyAsnAtAs tapaHsnAtA yadi rAjA na pAlayet 12068027a hasto hastaM sa muSNIyAd bhidyeran sarvasetavaH 12068027c bhayArtaM vidravet sarvaM yadi rAjA na pAlayet 12068028a na labhed dharmasaMzleSaM hataviprahato janaH 12068028c kartA svecchendriyo gacched yadi rAjA na pAlayet 12068029a anayAH saMpravarteran bhaved vai varNasaMkaraH 12068029c durbhikSam Avized rASTraM yadi rAjA na pAlayet 12068030a vivRtya hi yathAkAmaM gRhadvArANi zerate 12068030c manuSyA rakSitA rAjJA samantAd akutobhayAH 12068031a nAkruSTaM sahate kaz cit kuto hastasya laGghanam 12068031c yadi rAjA manuSyeSu trAtA bhavati dhArmikaH 12068032a striyaz cApuruSA mArgaM sarvAlaMkArabhUSitAH 12068032c nirbhayAH pratipadyante yadA rakSati bhUmipaH 12068033a dharmam eva prapadyante na hiMsanti parasparam 12068033c anugRhNanti cAnyonyaM yadA rakSati bhUmipaH 12068034a yajante ca trayo varNA mahAyajJaiH pRthagvidhaiH 12068034c yuktAz cAdhIyate zAstraM yadA rakSati bhUmipaH 12068035a vArtAmUlo hy ayaM lokas trayyA vai dhAryate sadA 12068035c tat sarvaM vartate samyag yadA rakSati bhUmipaH 12068036a yadA rAjA dhuraM zreSThAm AdAya vahati prajAH 12068036c mahatA balayogena tadA lokaH prasIdati 12068037a yasyAbhAve ca bhUtAnAm abhAvaH syAt samantataH 12068037c bhAve ca bhAvo nityaH syAt kas taM na pratipUjayet 12068038a tasya yo vahate bhAraM sarvalokasukhAvaham 12068038c tiSThet priyahite rAjJa ubhau lokau hi yo jayet 12068039a yas tasya puruSaH pApaM manasApy anucintayet 12068039c asaMzayam iha kliSTaH pretyApi narakaM patet 12068040a na hi jAtv avamantavyo manuSya iti bhUmipaH 12068040c mahatI devatA hy eSA nararUpeNa tiSThati 12068041a kurute paJca rUpANi kAlayuktAni yaH sadA 12068041c bhavaty agnis tathAdityo mRtyur vaizravaNo yamaH 12068042a yadA hy AsId ataH pApAn dahaty ugreNa tejasA 12068042c mithyopacarito rAjA tadA bhavati pAvakaH 12068043a yadA pazyati cAreNa sarvabhUtAni bhUmipaH 12068043c kSemaM ca kRtvA vrajati tadA bhavati bhAskaraH 12068044a azucIMz ca yadA kruddhaH kSiNoti zatazo narAn 12068044c saputrapautrAn sAmAtyAMs tadA bhavati so 'ntakaH 12068045a yadA tv adhArmikAn sarvAMs tIkSNair daNDair niyacchati 12068045c dhArmikAMz cAnugRhNAti bhavaty atha yamas tadA 12068046a yadA tu dhanadhArAbhis tarpayaty upakAriNaH 12068046c Acchinatti ca ratnAni vividhAny apakAriNAm 12068047a zriyaM dadAti kasmai cit kasmAc cid apakarSati 12068047c tadA vaizravaNo rAja&l loke bhavati bhUmipaH 12068048a nAsyApavAde sthAtavyaM dakSeNAkliSTakarmaNA 12068048c dharmyam AkAGkSatA lAbham IzvarasyAnasUyatA 12068049a na hi rAjJaH pratIpAni kurvan sukham avApnuyAt 12068049c putro bhrAtA vayasyo vA yady apy Atmasamo bhavet 12068050a kuryAt kRSNagatiH zeSaM jvalito 'nilasArathiH 12068050c na tu rAjJAbhipannasya zeSaM kva cana vidyate 12068051a tasya sarvANi rakSyANi dUrataH parivarjayet 12068051c mRtyor iva jugupseta rAjasvaharaNAn naraH 12068052a nazyed abhimRzan sadyo mRgaH kUTam iva spRzan 12068052c Atmasvam iva saMrakSed rAjasvam iha buddhimAn 12068053a mahAntaM narakaM ghoram apratiSTham acetasaH 12068053c patanti cirarAtrAya rAjavittApahAriNaH 12068054a rAjA bhojo virAT samrAT kSatriyo bhUpatir nRpaH 12068054c ya evaM stUyate zabdaiH kas taM nArcitum icchati 12068055a tasmAd bubhUSur niyato jitAtmA saMyatendriyaH 12068055c medhAvI smRtimAn dakSaH saMzrayeta mahIpatim 12068056a kRtajJaM prAjJam akSudraM dRDhabhaktiM jitendriyam 12068056c dharmanityaM sthitaM sthityAM mantriNaM pUjayen nRpaH 12068057a dRDhabhaktiM kRtaprajJaM dharmajJaM saMyatendriyam 12068057c zUram akSudrakarmANaM niSiddhajanam Azrayet 12068058a rAjA pragalbhaM puruSaM karoti; rAjA kRzaM bRMhayate manuSyam 12068058c rAjAbhipannasya kutaH sukhAni; rAjAbhyupetaM sukhinaM karoti 12068059a rAjA prajAnAM hRdayaM garIyo; gatiH pratiSThA sukham uttamaM ca 12068059c yam AzritA lokam imaM paraM ca; jayanti samyak puruSA narendram 12068060a narAdhipaz cApy anuziSya medinIM; damena satyena ca sauhRdena 12068060c mahadbhir iSTvA kratubhir mahAyazAs; triviSTape sthAnam upaiti satkRtam 12068061a sa evam ukto guruNA kausalyo rAjasattamaH 12068061c prayatnAt kRtavAn vIraH prajAnAM paripAlanam 12069001 yudhiSThira uvAca 12069001a pArthivena vizeSeNa kiM kAryam avaziSyate 12069001c kathaM rakSyo janapadaH kathaM rakSyAz ca zatravaH 12069002a kathaM cAraM prayuJjIta varNAn vizvAsayet katham 12069002c kathaM bhRtyAn kathaM dArAn kathaM putrAMz ca bhArata 12069003 bhISma uvAca 12069003a rAjavRttaM mahArAja zRNuSvAvahito 'khilam 12069003c yat kAryaM pArthivenAdau pArthivaprakRtena vA 12069004a AtmA jeyaH sadA rAjJA tato jeyAz ca zatravaH 12069004c ajitAtmA narapatir vijayeta kathaM ripUn 12069005a etAvAn AtmavijayaH paJcavargavinigrahaH 12069005c jitendriyo narapatir bAdhituM zaknuyAd arIn 12069006a nyaseta gulmAn durgeSu saMdhau ca kurunandana 12069006c nagaropavane caiva purodyAneSu caiva ha 12069007a saMsthAneSu ca sarveSu pureSu nagarasya ca 12069007c madhye ca narazArdUla tathA rAjanivezane 12069008a praNidhIMz ca tataH kuryAj jaDAndhabadhirAkRtIn 12069008c puMsaH parIkSitAn prAjJAn kSutpipAsAtapakSamAn 12069009a amAtyeSu ca sarveSu mitreSu trividheSu ca 12069009c putreSu ca mahArAja praNidadhyAt samAhitaH 12069010a pure janapade caiva tathA sAmantarAjasu 12069010c yathA na vidyur anyonyaM praNidheyAs tathA hi te 12069011a cArAMz ca vidyAt prahitAn pareNa bharatarSabha 12069011c ApaNeSu vihAreSu samavAyeSu bhikSuSu 12069012a ArAmeSu tathodyAne paNDitAnAM samAgame 12069012c vezeSu catvare caiva sabhAsv AvasatheSu ca 12069013a evaM vihanyAc cAreNa paracAraM vicakSaNaH 12069013c cAreNa vihataM sarvaM hataM bhavati pANDava 12069014a yadA tu hInaM nRpatir vidyAd AtmAnam AtmanA 12069014c amAtyaiH saha saMmantrya kuryAt saMdhiM balIyasA 12069015a ajJAyamAno hInatve kuryAt saMdhiM pareNa vai 12069015c lipsur vA kaM cid evArthaM tvaramANo vicakSaNaH 12069016a guNavanto mahotsAhA dharmajJAH sAdhavaz ca ye 12069016c saMdadhIta nRpas taiz ca rASTraM dharmeNa pAlayan 12069017a ucchidyamAnam AtmAnaM jJAtvA rAjA mahAmatiH 12069017c pUrvApakAriNo hanyAl lokadviSTAMz ca sarvazaH 12069018a yo nopakartuM zaknoti nApakartuM mahIpatiH 12069018c azakyarUpaz coddhartum upekSyas tAdRzo bhavet 12069019a yAtrAM yAyAd avijJAtam anAkrandam anantaram 12069019c vyAsaktaM ca pramattaM ca durbalaM ca vicakSaNaH 12069020a yAtrAm AjJApayed vIraH kalyapuSTabalaH sukhI 12069020c pUrvaM kRtvA vidhAnaM ca yAtrAyAM nagare tathA 12069021a na ca vazyo bhaved asya nRpo yady api vIryavAn 12069021c hInaz ca balavIryAbhyAM karzayaMs taM parAvaset 12069022a rASTraM ca pIDayet tasya zastrAgniviSamUrchanaiH 12069022c amAtyavallabhAnAM ca vivAdAMs tasya kArayet 12069022e varjanIyaM sadA yuddhaM rAjyakAmena dhImatA 12069023a upAyais tribhir AdAnam arthasyAha bRhaspatiH 12069023c sAntvenAnupradAnena bhedena ca narAdhipa 12069023e yam arthaM zaknuyAt prAptuM tena tuSyed dhi paNDitaH 12069024a AdadIta baliM caiva prajAbhyaH kurunandana 12069024c SaDbhAgam amitaprajJas tAsAm evAbhiguptaye 12069025a dazadharmagatebhyo yad vasu bahv alpam eva ca 12069025c tan nAdadIta sahasA paurANAM rakSaNAya vai 12069026a yathA putrAs tathA paurA draSTavyAs te na saMzayaH 12069026c bhaktiz caiSAM prakartavyA vyavahAre pradarzite 12069027a sutaM ca sthApayed rAjA prAjJaM sarvArthadarzinam 12069027c vyavahAreSu satataM tatra rAjyaM vyavasthitam 12069028a Akare lavaNe zulke tare nAgavane tathA 12069028c nyased amAtyAn nRpatiH svAptAn vA puruSAn hitAn 12069029a samyag daNDadharo nityaM rAjA dharmam avApnuyAt 12069029c nRpasya satataM daNDaH samyag dharme prazasyate 12069030a vedavedAGgavit prAjJaH sutapasvI nRpo bhavet 12069030c dAnazIlaz ca satataM yajJazIlaz ca bhArata 12069031a ete guNAH samastAH syur nRpasya satataM sthirAH 12069031c kriyAlope tu nRpateH kutaH svargaH kuto yazaH 12069032a yadA tu pIDito rAjA bhaved rAjJA balIyasA 12069032c tridhA tv Akrandya mitrANi vidhAnam upakalpayet 12069033a ghoSAn nyaseta mArgeSu grAmAn utthApayed api 12069033c pravezayec ca tAn sarvAJ zAkhAnagarakeSv api 12069034a ye guptAz caiva durgAz ca dezAs teSu pravezayet 12069034c dhanino balamukhyAMz ca sAntvayitvA punaH punaH 12069035a sasyAbhihAraM kuryAc ca svayam eva narAdhipaH 12069035c asaMbhave pravezasya dAhayed agninA bhRzam 12069036a kSetrastheSu ca sasyeSu zatror upajapen narAn 12069036c vinAzayed vA sarvasvaM balenAtha svakena vai 12069037a nadISu mArgeSu sadA saMkramAn avasAdayet 12069037c jalaM nisrAvayet sarvam anisrAvyaM ca dUSayet 12069038a tadAtvenAyatIbhiz ca vivadan bhUmyanantaram 12069038c pratIghAtaH parasyAjau mitrakAle 'py upasthite 12069039a durgANAM cAbhito rAjA mUlacchedaM prakArayet 12069039c sarveSAM kSudravRkSANAM caityavRkSAn vivarjayet 12069040a pravRddhAnAM ca vRkSANAM zAkhAH pracchedayet tathA 12069040c caityAnAM sarvathA varjyam api patrasya pAtanam 12069041a prakaNThIH kArayet samyag AkAzajananIs tathA 12069041c ApUrayec ca parikhAH sthANunakrajhaSAkulAH 12069042a kaDaGgadvArakANi syur ucchvAsArthe purasya ha 12069042c teSAM ca dvAravad guptiH kAryA sarvAtmanA bhavet 12069043a dvAreSu ca gurUNy eva yantrANi sthApayet sadA 12069043c Aropayec chataghnIz ca svAdhInAni ca kArayet 12069044a kASThAni cAbhihAryANi tathA kUpAMz ca khAnayet 12069044c saMzodhayet tathA kUpAn kRtAn pUrvaM payorthibhiH 12069045a tRNacchannAni vezmAni paGkenApi pralepayet 12069045c nirharec ca tRNaM mAse caitre vahnibhayAt puraH 12069046a naktam eva ca bhaktAni pAcayeta narAdhipaH 12069046c na divAgnir jvaled gehe varjayitvAgnihotrikam 12069047a karmArAriSTazAlAsu jvaled agniH samAhitaH 12069047c gRhANi ca pravizyAtha vidheyaH syAd dhutAzanaH 12069048a mahAdaNDaz ca tasya syAd yasyAgnir vai divA bhavet 12069048c praghoSayed athaivaM ca rakSaNArthaM purasya vai 12069049a bhikSukAMz cAkrikAMz caiva kSIbonmattAn kuzIlavAn 12069049c bAhyAn kuryAn narazreSTha doSAya syur hi te 'nyathA 12069050a catvareSu ca tIrtheSu sabhAsv AvasatheSu ca 12069050c yathArhavarNaM praNidhiM kuryAt sarvatra pArthivaH 12069051a vizAlAn rAjamArgAMz ca kArayeta narAdhipaH 12069051c prapAz ca vipaNIz caiva yathoddezaM samAdizet 12069052a bhANDAgArAyudhAgArAn dhAnyAgArAMz ca sarvazaH 12069052c azvAgArAn gajAgArAn balAdhikaraNAni ca 12069053a parikhAz caiva kauravya pratolIH saMkaTAni ca 12069053c na jAtu kaz cit pazyet tu guhyam etad yudhiSThira 12069054a atha saMnicayaM kuryAd rAjA parabalArditaH 12069054c tailaM madhu ghRtaM sasyam auSadhAni ca sarvazaH 12069055a aGgArakuzamuJjAnAM palAzazaraparNinAm 12069055c yavasendhanadigdhAnAM kArayeta ca saMcayAn 12069056a AyudhAnAM ca sarveSAM zaktyRSTiprAsavarmaNAm 12069056c saMcayAn evamAdInAM kArayeta narAdhipaH 12069057a auSadhAni ca sarvANi mUlAni ca phalAni ca 12069057c caturvidhAMz ca vaidyAn vai saMgRhNIyAd vizeSataH 12069058a naTAz ca nartakAz caiva mallA mAyAvinas tathA 12069058c zobhayeyuH puravaraM modayeyuz ca sarvazaH 12069059a yataH zaGkA bhavec cApi bhRtyato vApi mantritaH 12069059c paurebhyo nRpater vApi svAdhInAn kArayeta tAn 12069060a kRte karmaNi rAjendra pUjayed dhanasaMcayaiH 12069060c mAnena ca yathArheNa sAntvena vividhena ca 12069061a nirvedayitvA tu paraM hatvA vA kurunandana 12069061c gatAnRNyo bhaved rAjA yathA zAstreSu darzitam 12069062a rAjJA saptaiva rakSyANi tAni cApi nibodha me 12069062c AtmAmAtyaz ca kozaz ca daNDo mitrANi caiva hi 12069063a tathA janapadaz caiva puraM ca kurunandana 12069063c etat saptAtmakaM rAjyaM paripAlyaM prayatnataH 12069064a SADguNyaM ca trivargaM ca trivargam aparaM tathA 12069064c yo vetti puruSavyAghra sa bhunakti mahIm imAm 12069065a SADguNyam iti yat proktaM tan nibodha yudhiSThira 12069065c saMdhAyAsanam ity eva yAtrAsaMdhAnam eva ca 12069066a vigRhyAsanam ity eva yAtrAM saMparigRhya ca 12069066c dvaidhIbhAvas tathAnyeSAM saMzrayo 'tha parasya ca 12069067a trivargaz cApi yaH proktas tam ihaikamanAH zRNu 12069067c kSayaH sthAnaM ca vRddhiz ca trivargam aparaM tathA 12069068a dharmaz cArthaz ca kAmaz ca sevitavyo 'tha kAlataH 12069068c dharmeNa hi mahIpAlaz ciraM pAlayate mahIm 12069069a asminn arthe ca yau zlokau gItAv aGgirasA svayam 12069069c yAdavIputra bhadraM te zrotum arhasi tAv api 12069070a kRtvA sarvANi kAryANi samyak saMpAlya medinIm 12069070c pAlayitvA tathA paurAn paratra sukham edhate 12069071a kiM tasya tapasA rAjJaH kiM ca tasyAdhvarair api 12069071c apAlitAH prajA yasya sarvA dharmavinAkRtAH 12070001 yudhiSThira uvAca 12070001a daNDanItiz ca rAjA ca samastau tAv ubhAv api 12070001c kasya kiM kurvataH siddhyai tan me brUhi pitAmaha 12070002 bhISma uvAca 12070002a mahAbhAgyaM daNDanItyAH siddhaiH zabdaiH sahetukaiH 12070002c zRNu me zaMsato rAjan yathAvad iha bhArata 12070003a daNDanItiH svadharmebhyaz cAturvarNyaM niyacchati 12070003c prayuktA svAminA samyag adharmebhyaz ca yacchati 12070004a cAturvarNye svadharmasthe maryAdAnAm asaMkare 12070004c daNDanItikRte kSeme prajAnAm akutobhaye 12070005a some prayatnaM kurvanti trayo varNA yathAvidhi 12070005c tasmAd devamanuSyANAM sukhaM viddhi samAhitam 12070006a kAlo vA kAraNaM rAjJo rAjA vA kAlakAraNam 12070006c iti te saMzayo mA bhUd rAjA kAlasya kAraNam 12070007a daNDanItyA yadA rAjA samyak kArtsnyena vartate 12070007c tadA kRtayugaM nAma kAlaH zreSThaH pravartate 12070008a bhavet kRtayuge dharmo nAdharmo vidyate kva cit 12070008c sarveSAm eva varNAnAM nAdharme ramate manaH 12070009a yogakSemAH pravartante prajAnAM nAtra saMzayaH 12070009c vaidikAni ca karmANi bhavanty aviguNAny uta 12070010a Rtavaz ca sukhAH sarve bhavanty uta nirAmayAH 12070010c prasIdanti narANAM ca svaravarNamanAMsi ca 12070011a vyAdhayo na bhavanty atra nAlpAyur dRzyate naraH 12070011c vidhavA na bhavanty atra nRzaMso nAbhijAyate 12070012a akRSTapacyA pRthivI bhavanty oSadhayas tathA 12070012c tvakpatraphalamUlAni vIryavanti bhavanti ca 12070013a nAdharmo vidyate tatra dharma eva tu kevalaH 12070013c iti kArtayugAn etAn guNAn viddhi yudhiSThira 12070014a daNDanItyA yadA rAjA trIn aMzAn anuvartate 12070014c caturtham aMzam utsRjya tadA tretA pravartate 12070015a azubhasya caturthAMzas trIn aMzAn anuvartate 12070015c kRSTapacyaiva pRthivI bhavanty oSadhayas tathA 12070016a ardhaM tyaktvA yadA rAjA nItyardham anuvartate 12070016c tatas tu dvAparaM nAma sa kAlaH saMpravartate 12070017a azubhasya tadA ardhaM dvAv aMzAv anuvartate 12070017c kRSTapacyaiva pRthivI bhavaty alpaphalA tathA 12070018a daNDanItiM parityajya yadA kArtsnyena bhUmipaH 12070018c prajAH kliznAty ayogena pravizyati tadA kaliH 12070019a kalAv adharmo bhUyiSThaM dharmo bhavati tu kva cit 12070019c sarveSAm eva varNAnAM svadharmAc cyavate manaH 12070020a zUdrA bhaikSeNa jIvanti brAhmaNAH paricaryayA 12070020c yogakSemasya nAzaz ca vartate varNasaMkaraH 12070021a vaidikAni ca karmANi bhavanti viguNAny uta 12070021c Rtavo nasukhAH sarve bhavanty Amayinas tathA 12070022a hrasanti ca manuSyANAM svaravarNamanAMsy uta 12070022c vyAdhayaz ca bhavanty atra mriyante cAgatAyuSaH 12070023a vidhavAz ca bhavanty atra nRzaMsA jAyate prajA 12070023c kva cid varSati parjanyaH kva cit sasyaM prarohati 12070024a rasAH sarve kSayaM yAnti yadA necchati bhUmipaH 12070024c prajAH saMrakSituM samyag daNDanItisamAhitaH 12070025a rAjA kRtayugasraSTA tretAyA dvAparasya ca 12070025c yugasya ca caturthasya rAjA bhavati kAraNam 12070026a kRtasya karaNAd rAjA svargam atyantam aznute 12070026c tretAyAH karaNAd rAjA svargaM nAtyantam aznute 12070027a pravartanAd dvAparasya yathAbhAgam upAznute 12070027c kaleH pravartanAd rAjA pApam atyantam aznute 12070028a tato vasati duSkarmA narake zAzvatIH samAH 12070028c prajAnAM kalmaSe magno 'kIrtiM pApaM ca vindati 12070029a daNDanItiM puraskRtya vijAnan kSatriyaH sadA 12070029c anavAptaM ca lipseta labdhaM ca paripAlayet 12070030a lokasya sImantakarI maryAdA lokabhAvanI 12070030c samyaG nItA daNDanItir yathA mAtA yathA pitA 12070031a yasyAM bhavanti bhUtAni tad viddhi bharatarSabha 12070031c eSa eva paro dharmo yad rAjA daNDanItimAn 12070032a tasmAt kauravya dharmeNa prajAH pAlaya nItimAn 12070032c evaMvRttaH prajA rakSan svargaM jetAsi durjayam 12071001 yudhiSThira uvAca 12071001a kena vRttena vRttajJa vartamAno mahIpatiH 12071001c sukhenArthAn sukhodarkAn iha ca pretya cApnuyAt 12071002 bhISma uvAca 12071002a iyaM guNAnAM SaTtriMzat SaTtriMzadguNasaMyutA 12071002c yAn guNAMs tu guNopetaH kurvan guNam avApnuyAt 12071003a cared dharmAn akaTuko muJcet snehaM na nAstikaH 12071003c anRzaMsaz cared arthaM caret kAmam anuddhataH 12071004a priyaM brUyAd akRpaNaH zUraH syAd avikatthanaH 12071004c dAtA nApAtravarSI syAt pragalbhaH syAd aniSThuraH 12071005a saMdadhIta na cAnAryair vigRhNIyAn na bandhubhiH 12071005c nAnAptaiH kArayec cAraM kuryAt kAryam apIDayA 12071006a arthAn brUyAn na cAsatsu guNAn brUyAn na cAtmanaH 12071006c AdadyAn na ca sAdhubhyo nAsatpuruSam Azrayet 12071007a nAparIkSya nayed daNDaM na ca mantraM prakAzayet 12071007c visRjen na ca lubdhebhyo vizvasen nApakAriSu 12071008a anIrSur guptadAraH syAc cokSaH syAd aghRNI nRpaH 12071008c striyaM seveta nAtyarthaM mRSTaM bhuJjIta nAhitam 12071009a astabdhaH pUjayen mAnyAn gurUn seved amAyayA 12071009c arced devAn na dambhena zriyam icched akutsitAm 12071010a seveta praNayaM hitvA dakSaH syAn na tv akAlavit 12071010c sAntvayen na ca bhogArtham anugRhNan na cAkSipet 12071011a praharen na tv avijJAya hatvA zatrUn na zeSayet 12071011c krodhaM kuryAn na cAkasmAn mRduH syAn nApakAriSu 12071012a evaM carasva rAjyastho yadi zreya ihecchasi 12071012c ato 'nyathA narapatir bhayam Rcchaty anuttamam 12071013a iti sarvAn guNAn etAn yathoktAn yo 'nuvartate 12071013c anubhUyeha bhadrANi pretya svarge mahIyate 12071014 vaizaMpAyana uvAca 12071014a idaM vacaH zAMtanavasya zuzruvAn; yudhiSThiraH pANDavamukhyasaMvRtaH 12071014c tadA vavande ca pitAmahaM nRpo; yathoktam etac ca cakAra buddhimAn 12072001 yudhiSThira uvAca 12072001a kathaM rAjA prajA rakSan nAdhibandhena yujyate 12072001c dharme ca nAparAdhnoti tan me brUhi pitAmaha 12072002 bhISma uvAca 12072002a samAsenaiva te tAta dharmAn vakSyAmi nizcitAn 12072002c vistareNa hi dharmANAM na jAtv antam avApnuyAt 12072003a dharmaniSThAJ zrutavato vedavratasamAhitAn 12072003c arcitAn vAsayethAs tvaM gRhe guNavato dvijAn 12072004a pratyutthAyopasaMgRhya caraNAv abhivAdya ca 12072004c atha sarvANi kurvIthAH kAryANi sapurohitaH 12072005a dharmakAryANi nirvartya maGgalAni prayujya ca 12072005c brAhmaNAn vAcayethAs tvam arthasiddhijayAziSaH 12072006a Arjavena ca saMpanno dhRtyA buddhyA ca bhArata 12072006c arthArthaM parigRhNIyAt kAmakrodhau ca varjayet 12072007a kAmakrodhau puraskRtya yo 'rthaM rAjAnutiSThati 12072007c na sa dharmaM na cApy arthaM parigRhNAti bAlizaH 12072008a mA sma lubdhAMz ca mUrkhAMz ca kAme cArtheSu yUyujaH 12072008c alubdhAn buddhisaMpannAn sarvakarmasu yojayet 12072009a mUrkho hy adhikRto 'rtheSu kAryANAm avizAradaH 12072009c prajAH kliznAty ayogena kAmadveSasamanvitaH 12072010a baliSaSThena zulkena daNDenAthAparAdhinAm 12072010c zAstranItena lipsethA vetanena dhanAgamam 12072011a dApayitvA karaM dharmyaM rASTraM nityaM yathAvidhi 12072011c azeSAn kalpayed rAjA yogakSemAn atandritaH 12072012a gopAyitAraM dAtAraM dharmanityam atandritam 12072012c akAmadveSasaMyuktam anurajyanti mAnavAH 12072013a mA smAdharmeNa lAbhena lipsethAs tvaM dhanAgamam 12072013c dharmArthAv adhruvau tasya yo 'pazAstraparo bhavet 12072014a apazAstraparo rAjA saMcayAn nAdhigacchati 12072014c asthAne cAsya tad vittaM sarvam eva vinazyati 12072015a arthamUlo 'pahiMsAM ca kurute svayam AtmanaH 12072015c karair azAstradRSTair hi mohAt saMpIDayan prajAH 12072016a Udhaz chindyAd dhi yo dhenvAH kSIrArthI na labhet payaH 12072016c evaM rASTram ayogena pIDitaM na vivardhate 12072017a yo hi dogdhrIm upAste tu sa nityaM labhate payaH 12072017c evaM rASTram upAyena bhuJjAno labhate phalam 12072018a atha rASTram upAyena bhujyamAnaM surakSitam 12072018c janayaty atulAM nityaM kozavRddhiM yudhiSThira 12072019a dogdhi dhAnyaM hiraNyaM ca prajA rAjJi surakSitA 12072019c nityaM svebhyaH parebhyaz ca tRptA mAtA yathA payaH 12072020a mAlAkAropamo rAjan bhava mAGgArikopamaH 12072020c tathA yuktaz ciraM rASTraM bhoktuM zakyasi pAlayan 12072021a paracakrAbhiyAnena yadi te syAd dhanakSayaH 12072021c atha sAmnaiva lipsethA dhanam abrAhmaNeSu yat 12072022a mA sma te brAhmaNaM dRSTvA dhanasthaM pracalen manaH 12072022c antyAyAm apy avasthAyAM kim u sphItasya bhArata 12072023a dhanAni tebhyo dadyAs tvaM yathAzakti yathArhataH 12072023c sAntvayan parirakSaMz ca svargam Apsyasi durjayam 12072024a evaM dharmeNa vRttena prajAs tvaM paripAlayan 12072024c svantaM puNyaM yazovantaM prApsyase kurunandana 12072025a dharmeNa vyavahAreNa prajAH pAlaya pANDava 12072025c yudhiSThira tathA yukto nAdhibandhena yokSyase 12072026a eSa eva paro dharmo yad rAjA rakSate prajAH 12072026c bhUtAnAM hi yathA dharme rakSaNaM ca parA dayA 12072027a tasmAd evaM paraM dharmaM manyante dharmakovidAH 12072027c yad rAjA rakSaNe yukto bhUteSu kurute dayAm 12072028a yad ahnA kurute pApam arakSan bhayataH prajAH 12072028c rAjA varSasahasreNa tasyAntam adhigacchati 12072029a yad ahnA kurute puNyaM prajA dharmeNa pAlayan 12072029c daza varSasahasrANi tasya bhuGkte phalaM divi 12072030a sviSTiH svadhItiH sutapA lokAJ jayati yAvataH 12072030c kSaNena tAn avApnoti prajA dharmeNa pAlayan 12072031a evaM dharmaM prayatnena kaunteya paripAlayan 12072031c iha puNyaphalaM labdhvA nAdhibandhena yokSyase 12072032a svargaloke ca mahatIM zriyaM prApsyasi pANDava 12072032c asaMbhavaz ca dharmANAm IdRzAnAm arAjasu 12072032e tasmAd rAjaiva nAnyo 'sti yo mahat phalam ApnuyAt 12072033a sa rAjyam Rddhimat prApya dharmeNa paripAlayan 12072033c indraM tarpaya somena kAmaiz ca suhRdo janAn 12073001 bhISma uvAca 12073001a ya eva tu sato rakSed asataz ca nibarhayet 12073001c sa eva rAjJA kartavyo rAjan rAjapurohitaH 12073002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12073002c purUravasa ailasya saMvAdaM mAtarizvanaH 12073003 aila uvAca 12073003a kutaH svid brAhmaNo jAto varNAz cApi kutas trayaH 12073003c kasmAc ca bhavati zreyAn etad vAyo vicakSva me 12073004 vAyur uvAca 12073004a brahmaNo mukhataH sRSTo brAhmaNo rAjasattama 12073004c bAhubhyAM kSatriyaH sRSTa UrubhyAM vaizya ucyate 12073005a varNAnAM paricaryArthaM trayANAM puruSarSabha 12073005c varNaz caturthaH pazcAt tu padbhyAM zUdro vinirmitaH 12073006a brAhmaNo jAtamAtras tu pRthivIm anvajAyata 12073006c IzvaraH sarvabhUtAnAM dharmakozasya guptaye 12073007a tataH pRthivyA goptAraM kSatriyaM daNDadhAriNam 12073007c dvitIyaM varNam akarot prajAnAm anuguptaye 12073008a vaizyas tu dhanadhAnyena trIn varNAn bibhRyAd imAn 12073008c zUdro hy enAn paricared iti brahmAnuzAsanam 12073009 aila uvAca 12073009a dvijasya kSatrabandhor vA kasyeyaM pRthivI bhavet 12073009c dharmataH saha vittena samyag vAyo pracakSva me 12073010 vAyur uvAca 12073010a viprasya sarvam evaitad yat kiM cij jagatIgatam 12073010c jyeSThenAbhijaneneha tad dharmakuzalA viduH 12073011a svam eva brAhmaNo bhuGkte svaM vaste svaM dadAti ca 12073011c gurur hi sarvavarNAnAM jyeSThaH zreSThaz ca vai dvijaH 12073012a patyabhAve yathA strI hi devaraM kurute patim 12073012c AnantaryAt tathA kSatraM pRthivI kurute patim 12073013a eSa te prathamaH kalpa Apady anyo bhaved ataH 12073013c yadi svarge paraM sthAnaM dharmataH parimArgasi 12073014a yaH kaz cid vijayed bhUmiM brAhmaNAya nivedayet 12073014c zrutavRttopapannAya dharmajJAya tapasvine 12073015a svadharmaparitRptAya yo na vittaparo bhavet 12073015c yo rAjAnaM nayed buddhyA sarvataH paripUrNayA 12073016a brAhmaNo hi kule jAtaH kRtaprajJo vinItavAk 12073016c zreyo nayati rAjAnaM bruvaMz citrAM sarasvatIm 12073017a rAjA carati yaM dharmaM brAhmaNena nidarzitam 12073017c zuzrUSur anahaMvAdI kSatradharmavrate sthitaH 12073018a tAvatA sa kRtaprajJaz ciraM yazasi tiSThati 12073018c tasya dharmasya sarvasya bhAgI rAjapurohitaH 12073019a evam eva prajAH sarvA rAjAnam abhisaMzritAH 12073019c samyagvRttAH svadharmasthA na kutaz cid bhayAnvitAH 12073020a rASTre caranti yaM dharmaM rAjJA sAdhv abhirakSitAH 12073020c caturthaM tasya dharmasya rAjA bhAgaM sa vindati 12073021a devA manuSyAH pitaro gandharvoragarAkSasAH 12073021c yajJam evopajIvanti nAsti ceSTam arAjake 12073022a ito dattena jIvanti devatAH pitaras tathA 12073022c rAjany evAsya dharmasya yogakSemaH pratiSThitaH 12073023a chAyAyAm apsu vAyau ca sukham uSNe 'dhigacchati 12073023c agnau vAsasi sUrye ca sukhaM zIte 'dhigacchati 12073024a zabde sparze rase rUpe gandhe ca ramate manaH 12073024c teSu bhogeSu sarveSu nabhIto labhate sukham 12073025a abhayasyaiva yo dAtA tasyaiva sumahat phalam 12073025c na hi prANasamaM dAnaM triSu lokeSu vidyate 12073026a indro rAjA yamo rAjA dharmo rAjA tathaiva ca 12073026c rAjA bibharti rUpANi rAjJA sarvam idaM dhRtam 12074001 bhISma uvAca 12074001a rAjJA purohitaH kAryo bhaved vidvAn bahuzrutaH 12074001c ubhau samIkSya dharmArthAv aprameyAv anantaram 12074002a dharmAtmA dharmavid yeSAM rAjJAM rAjan purohitaH 12074002c rAjA caivaMguNo yeSAM kuzalaM teSu sarvazaH 12074003a ubhau prajA vardhayato devAn pUrvAn parAn pitqn 12074003c yau sameyAsthitau dharme zraddheyau sutapasvinau 12074004a parasparasya suhRdau saMmatau samacetasau 12074004c brahmakSatrasya saMmAnAt prajAH sukham avApnuyuH 12074005a vimAnanAt tayor eva prajA nazyeyur eva ha 12074005c brahmakSatraM hi sarveSAM dharmANAM mUlam ucyate 12074006a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12074006c ailakazyapasaMvAdaM taM nibodha yudhiSThira 12074007 aila uvAca 12074007a yadA hi brahma prajahAti kSatraM; kSatraM yadA vA prajahAti brahma 12074007c anvag balaM katame 'smin bhajante; tathAbalyaM katame 'smin viyanti 12074008 kazyapa uvAca 12074008a vyRddhaM rASTraM bhavati kSatriyasya; brahma kSatraM yatra virudhyate ha 12074008c anvag balaM dasyavas tad bhajante; 'balyaM tathA tatra viyanti santaH 12074009a naiSAm ukSA vardhate nota usrA; na gargaro mathyate no yajante 12074009c naiSAM putrA vedam adhIyate ca; yadA brahma kSatriyAH saMtyajanti 12074010a naiSAm ukSA vardhate jAtu gehe; nAdhIyate saprajA no yajante 12074010c apadhvastA dasyubhUtA bhavanti; ye brAhmaNAH kSatriyAn saMtyajanti 12074011a etau hi nityasaMyuktAv itaretaradhAraNe 12074011c kSatraM hi brahmaNo yonir yoniH kSatrasya ca dvijAH 12074012a ubhAv etau nityam abhiprapannau; saMprApatur mahatIM zrIpratiSThAm 12074012c tayoH saMdhir bhidyate cet purANas; tataH sarvaM bhavati hi saMpramUDham 12074013a nAtra plavaM labhate pAragAmI; mahAgAdhe naur iva saMpraNunnA 12074013c cAturvarNyaM bhavati ca saMpramUDhaM; tataH prajAH kSayasaMsthA bhavanti 12074014a brahmavRkSo rakSyamANo madhu hema ca varSati 12074014c arakSyamANaH satatam azru pApaM ca varSati 12074015a abrahmacArI caraNAd apeto; yadA brahmA brahmaNi trANam icchet 12074015c Azcaryazo varSati tatra devas; tatrAbhIkSNaM duHsahAz cAvizanti 12074016a striyaM hatvA brAhmaNaM vApi pApaH; sabhAyAM yatra labhate 'nuvAdam 12074016c rAjJaH sakAze na bibheti cApi; tato bhayaM jAyate kSatriyasya 12074017a pApaiH pApe kriyamANe 'tivelaM; tato rudro jAyate deva eSaH 12074017c pApaiH pApAH saMjanayanti rudraM; tataH sarvAn sAdhvasAdhUn hinasti 12074018 aila uvAca 12074018a kuto rudraH kIdRzo vApi rudraH; sattvaiH sattvaM dRzyate vadhyamAnam 12074018c etad vidvan kazyapa me pracakSva; yato rudro jAyate deva eSaH 12074019 kazyapa uvAca 12074019a AtmA rudro hRdaye mAnavAnAM; svaM svaM dehaM paradehaM ca hanti 12074019c vAtotpAtaiH sadRzaM rudram Ahur; dAvair jImUtaiH sadRzaM rUpam asya 12074020 aila uvAca 12074020a na vai vAtaM parivRnoti kaz cin; na jImUto varSati naiva dAvaH 12074020c tathAyukto dRzyate mAnaveSu; kAmadveSAd badhyate mucyate ca 12074021 kazyapa uvAca 12074021a yathaikagehe jAtavedAH pradIptaH; kRtsnaM grAmaM pradahet sa tvarAvAn 12074021c vimohanaM kurute deva eSa; tataH sarvaM spRzyate puNyapApaiH 12074022 aila uvAca 12074022a yadi daNDaH spRzate puNyabhAjaM; pApaiH pApe kriyamANe 'vizeSAt 12074022c kasya hetoH sukRtaM nAma kuryAd; duSkRtaM vA kasya hetor na kuryAt 12074023 kazyapa uvAca 12074023a asaMtyAgAt pApakRtAm apApAMs; tulyo daNDaH spRzate mizrabhAvAt 12074023c zuSkeNArdraM dahyate mizrabhAvAn; na mizraH syAt pApakRdbhiH kathaM cit 12074024 aila uvAca 12074024a sAdhvasAdhUn dhArayatIha bhUmiH; sAdhvasAdhUMs tApayatIha sUryaH 12074024c sAdhvasAdhUn vAtayatIha vAyur; Apas tathA sAdhvasAdhUn vahanti 12074025 kazyapa uvAca 12074025a evam asmin vartate loka eva; nAmutraivaM vartate rAjaputra 12074025c pretyaitayor antaravAn vizeSo; yo vai puNyaM carate yaz ca pApam 12074026a puNyasya loko madhumAn ghRtArcir; hiraNyajyotir amRtasya nAbhiH 12074026c tatra pretya modate brahmacArI; na tatra mRtyur na jarA nota duHkham 12074027a pApasya loko nirayo 'prakAzo; nityaM duHkhaH zokabhUyiSTha eva 12074027c tatrAtmAnaM zocate pApakarmA; bahvIH samAH prapatann apratiSThaH 12074028a mitho bhedAd brAhmaNakSatriyANAM; prajA duHkhaM duHsahaM cAvizanti 12074028c evaM jJAtvA kArya eveha vidvAn; purohito naikavidyo nRpeNa 12074029a taM caivAnvabhiSicyeta tathA dharmo vidhIyate 12074029c agryo hi brAhmaNaH proktaH sarvasyaiveha dharmataH 12074030a pUrvaM hi brAhmaNAH sRSTA iti dharmavido viduH 12074030c jyeSThenAbhijanenAsya prAptaM sarvaM yad uttaram 12074031a tasmAn mAnyaz ca pUjyaz ca brAhmaNaH prasRtAgrabhuk 12074031c sarvaM zreSThaM variSThaM ca nivedyaM tasya dharmataH 12074032a avazyam etat kartavyaM rAjJA balavatApi hi 12074032c brahma vardhayati kSatraM kSatrato brahma vardhate 12075001 bhISma uvAca 12075001a yogakSemo hi rASTrasya rAjany Ayatta ucyate 12075001c yogakSemaz ca rAjJo 'pi samAyattaH purohite 12075002a yatAdRSTaM bhayaM brahma prajAnAM zamayaty uta 12075002c dRSTaM ca rAjA bAhubhyAM tad rASTraM sukham edhate 12075003a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12075003c mucukundasya saMvAdaM rAjJo vaizravaNasya ca 12075004a mucukundo vijityemAM pRthivIM pRthivIpatiH 12075004c jijJAsamAnaH svabalam abhyayAd alakAdhipam 12075005a tato vaizravaNo rAjA rakSAMsi samavAsRjat 12075005c te balAny avamRdnantaH prAcaraMs tasya nairRtAH 12075006a sa hanyamAne sainye sve mucukundo narAdhipaH 12075006c garhayAm Asa vidvAMsaM purohitam ariMdamaH 12075007a tata ugraM tapas taptvA vasiSTho brahmavittamaH 12075007c rakSAMsy apAvadhIt tatra panthAnaM cApy avindata 12075008a tato vaizravaNo rAjA mucukundam adarzayat 12075008c vadhyamAneSu sainyeSu vacanaM cedam abravIt 12075009a tvatto hi balinaH pUrve rAjAnaH sapurohitAH 12075009c na caivaM samavartaMs te yathA tvam iha vartase 12075010a te khalv api kRtAstrAz ca balavantaz ca bhUmipAH 12075010c Agamya paryupAsante mAm IzaM sukhaduHkhayoH 12075011a yady asti bAhuvIryaM te tad darzayitum arhasi 12075011c kiM brAhmaNabalena tvam atimAtraM pravartase 12075012a mucukundas tataH kruddhaH pratyuvAca dhanezvaram 12075012c nyAyapUrvam asaMrabdham asaMbhrAntam idaM vacaH 12075013a brahmakSatram idaM sRSTam ekayoni svayaMbhuvA 12075013c pRthag balavidhAnaM ca tal lokaM parirakSati 12075014a tapomantrabalaM nityaM brAhmaNeSu pratiSThitam 12075014c astrabAhubalaM nityaM kSatriyeSu pratiSThitam 12075015a tAbhyAM saMbhUya kartavyaM prajAnAM paripAlanam 12075015c tathA ca mAM pravartantaM garhayasy alakAdhipa 12075016a tato 'bravId vaizravaNo rAjAnaM sapurohitam 12075016c nAhaM rAjyam anirdiSTaM kasmai cid vidadhAmy uta 12075017a nAcchinde cApi nirdiSTam iti jAnIhi pArthiva 12075017c prazAdhi pRthivIM vIra maddattAm akhilAm imAm 12075018 mucukunda uvAca 12075018a nAhaM rAjyaM bhavaddattaM bhoktum icchAmi pArthiva 12075018c bAhuvIryArjitaM rAjyam aznIyAm iti kAmaye 12075019 bhISma uvAca 12075019a tato vaizravaNo rAjA vismayaM paramaM yayau 12075019c kSatradharme sthitaM dRSTvA mucukundam asaMbhramam 12075020a tato rAjA mucukundaH so 'nvazAsad vasuMdharAm 12075020c bAhuvIryArjitAM samyak kSatradharmam anuvrataH 12075021a evaM yo brahmavid rAjA brahmapUrvaM pravartate 12075021c jayaty avijitAm urvIM yazaz ca mahad aznute 12075022a nityodako brAhmaNaH syAn nityazastraz ca kSatriyaH 12075022c tayor hi sarvam AyattaM yat kiM cij jagatIgatam 12076001 yudhiSThira uvAca 12076001a yayA vRttyA mahIpAlo vivardhayati mAnavAn 12076001c puNyAMz ca lokAJ jayati tan me brUhi pitAmaha 12076002 bhISma uvAca 12076002a dAnazIlo bhaved rAjA yajJazIlaz ca bhArata 12076002c upavAsatapaHzIlaH prajAnAM pAlane rataH 12076003a sarvAz caiva prajA nityaM rAjA dharmeNa pAlayet 12076003c utthAnenApramAdena pUjayec caiva dhArmikAn 12076004a rAjJA hi pUjito dharmas tataH sarvatra pUjyate 12076004c yad yad Acarate rAjA tat prajAnAM hi rocate 12076005a nityam udyatadaNDaz ca bhaven mRtyur ivAriSu 12076005c nihanyAt sarvato dasyUn na kAmAt kasya cit kSamet 12076006a yaM hi dharmaM carantIha prajA rAjJA surakSitAH 12076006c caturthaM tasya dharmasya rAjA bhArata vindati 12076007a yad adhIte yad yajate yad dadAti yad arcati 12076007c rAjA caturthabhAk tasya prajA dharmeNa pAlayan 12076008a yad rASTre 'kuzalaM kiM cid rAjJo 'rakSayataH prajAH 12076008c caturthaM tasya pApasya rAjA bhArata vindati 12076009a apy AhuH sarvam eveti bhUyo 'rdham iti nizcayaH 12076009c karmaNaH pRthivIpAla nRzaMso 'nRtavAg api 12076009e tAdRzAt kilbiSAd rAjA zRNu yena pramucyate 12076010a pratyAhartum azakyaM syAd dhanaM corair hRtaM yadi 12076010c svakozAt tat pradeyaM syAd azaktenopajIvatA 12076011a sarvavarNaiH sadA rakSyaM brahmasvaM brAhmaNAs tathA 12076011c na stheyaM viSaye teSu yo 'pakuryAd dvijAtiSu 12076012a brahmasve rakSyamANe hi sarvaM bhavati rakSitam 12076012c teSAM prasAde nirvRtte kRtakRtyo bhaven nRpaH 12076013a parjanyam iva bhUtAni mahAdrumam iva dvijAH 12076013c narAs tam upajIvanti nRpaM sarvArthasAdhakam 12076014a na hi kAmAtmanA rAjJA satataM zaThabuddhinA 12076014c nRzaMsenAtilubdhena zakyAH pAlayituM prajAH 12076015 yudhiSThira uvAca 12076015a nAhaM rAjyasukhAnveSI rAjyam icchAmy api kSaNam 12076015c dharmArthaM rocaye rAjyaM dharmaz cAtra na vidyate 12076016a tad alaM mama rAjyena yatra dharmo na vidyate 12076016c vanam eva gamiSyAmi tasmAd dharmacikIrSayA 12076017a tatra medhyeSv araNyeSu nyastadaNDo jitendriyaH 12076017c dharmam ArAdhayiSyAmi munir mUlaphalAzanaH 12076018 bhISma uvAca 12076018a vedAhaM tava yA buddhir AnRzaMsyaguNaiva sA 12076018c na ca zuddhAnRzaMsyena zakyaM mahad upAsitum 12076019a api tu tvA mRduM dAntam atyAryam atidhArmikam 12076019c klIbaM dharmaghRNAyuktaM na loko bahu manyate 12076020a rAjadharmAn avekSasva pitRpaitAmahocitAn 12076020c naitad rAjJAm atho vRttaM yathA tvaM sthAtum icchasi 12076021a na hi vaiklavyasaMsRSTam AnRzaMsyam ihAsthitaH 12076021c prajApAlanasaMbhUtaM prAptA dharmaphalaM hy asi 12076022a na hy etAm AziSaM pANDur na ca kunty anvayAcata 12076022c na caitAM prAjJatAM tAta yayA carasi medhayA 12076023a zauryaM balaM ca sattvaM ca pitA tava sadAbravIt 12076023c mAhAtmyaM balam audAryaM tava kunty anvayAcata 12076024a nityaM svAhA svadhA nityam ubhe mAnuSadaivate 12076024c putreSv AzAsate nityaM pitaro daivatAni ca 12076025a dAnam adhyayanaM yajJaH prajAnAM paripAlanam 12076025c dharmam etam adharmaM vA janmanaivAbhyajAyithAH 12076026a kAle dhuri niyuktAnAM vahatAM bhAra Ahite 12076026c sIdatAm api kaunteya na kIrtir avasIdati 12076027a samantato viniyato vahaty askhalito hi yaH 12076027c nirdoSakarmavacanAt siddhiH karmaNa eva sA 12076028a naikAntavinipAtena vicacAreha kaz cana 12076028c dharmI gRhI vA rAjA vA brahmacAry atha vA punaH 12076029a alpaM tu sAdhubhUyiSThaM yat karmodAram eva tat 12076029c kRtam evAkRtAc chreyo na pApIyo 'sty akarmaNaH 12076030a yadA kulIno dharmajJaH prApnoty aizvaryam uttamam 12076030c yogakSemas tadA rAjan kuzalAyaiva kalpate 12076031a dAnenAnyaM balenAnyam anyaM sUnRtayA girA 12076031c sarvataH parigRhNIyAd rAjyaM prApyeha dhArmikaH 12076032a yaM hi vaidyAH kule jAtA avRttibhayapIDitAH 12076032c prApya tRptAH pratiSThanti dharmaH ko 'bhyadhikas tataH 12076033 yudhiSThira uvAca 12076033a kiM nv ataH paramaM svargyaM kA nv ataH prItir uttamA 12076033c kiM nv ataH paramaizvaryaM brUhi me yadi manyase 12076034 bhISma uvAca 12076034a yasmin pratiSThitAH samyak kSemaM vindanti tatkSaNam 12076034c sa svargajittamo 'smAkaM satyam etad bravImi te 12076035a tvam eva prItimAMs tasmAt kurUNAM kurusattama 12076035c bhava rAjA jaya svargaM sato rakSAsato jahi 12076036a anu tvA tAta jIvantu suhRdaH sAdhubhiH saha 12076036c parjanyam iva bhUtAni svAdudrumam ivANDajAH 12076037a dhRSTaM zUraM prahartAram anRzaMsaM jitendriyam 12076037c vatsalaM saMvibhaktAram anu jIvantu tvAM janAH 12077001 yudhiSThira uvAca 12077001a svakarmaNy apare yuktAs tathaivAnye vikarmaNi 12077001c teSAM vizeSam AcakSva brAhmaNAnAM pitAmaha 12077002 bhISma uvAca 12077002a vidyAlakSaNasaMpannAH sarvatrAmnAyadarzinaH 12077002c ete brahmasamA rAjan brAhmaNAH parikIrtitAH 12077003a RtvigAcAryasaMpannAH sveSu karmasv avasthitAH 12077003c ete devasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta 12077004a Rtvik purohito mantrI dUto 'thArthAnuzAsakaH 12077004c ete kSatrasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta 12077005a azvArohA gajArohA rathino 'tha padAtayaH 12077005c ete vaizyasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta 12077006a janmakarmavihInA ye kadaryA brahmabandhavaH 12077006c ete zUdrasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta 12077007a azrotriyAH sarva eva sarve cAnAhitAgnayaH 12077007c tAn sarvAn dhArmiko rAjA baliM viSTiM ca kArayet 12077008a AhvAyakA devalakA nakSatragrAmayAjakAH 12077008c ete brAhmaNacaNDAlA mahApathikapaJcamAH 12077009a etebhyo balim AdadyAd dhInakozo mahIpatiH 12077009c Rte brahmasamebhyaz ca devakalpebhya eva ca 12077010a abrAhmaNAnAM vittasya svAmI rAjeti vaidikam 12077010c brAhmaNAnAM ca ye ke cid vikarmasthA bhavanty uta 12077011a vikarmasthAs tu nopekSyA jAtu rAjJA kathaM cana 12077011c niyamyAH saMvibhajyAz ca dharmAnugrahakAmyayA 12077012a yasya sma viSaye rAjJaH steno bhavati vai dvijaH 12077012c rAjJa evAparAdhaM taM manyante tadvido janAH 12077013a avRttyA yo bhavet steno vedavit snAtakas tathA 12077013c rAjan sa rAjJA bhartavya iti dharmavido viduH 12077014a sa cen no parivarteta kRtavRttiH paraMtapa 12077014c tato nirvAsanIyaH syAt tasmAd dezAt sabAndhavaH 12078001 yudhiSThira uvAca 12078001a keSAM rAjA prabhavati vittasya bharatarSabha 12078001c kayA ca vRttyA varteta tan me brUhi pitAmaha 12078002 bhISma uvAca 12078002a abrAhmaNAnAM vittasya svAmI rAjeti vaidikam 12078002c brAhmaNAnAM ca ye ke cid vikarmasthA bhavanty uta 12078003a vikarmasthAz ca nopekSyA viprA rAjJA kathaM cana 12078003c iti rAjJAM purAvRttam abhijalpanti sAdhavaH 12078004a yasya sma viSaye rAjJaH steno bhavati vai dvijaH 12078004c rAjJa evAparAdhaM taM manyante kilbiSaM nRpa 12078005a abhizastam ivAtmAnaM manyante tena karmaNA 12078005c tasmAd rAjarSayaH sarve brAhmaNAn anvapAlayan 12078006a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12078006c gItaM kekayarAjena hriyamANena rakSasA 12078007a kekayAnAm adhipatiM rakSo jagrAha dAruNam 12078007c svAdhyAyenAnvitaM rAjann araNye saMzitavratam 12078008 rAjovAca 12078008a na me steno janapade na kadaryo na madyapaH 12078008c nAnAhitAgnir nAyajvA mAmakAntaram AvizaH 12078009a na ca me brAhmaNo 'vidvAn nAvratI nApy asomapaH 12078009c nAnAhitAgnir viSaye mAmakAntaram AvizaH 12078010a nAnAptadakSiNair yajJair yajante viSaye mama 12078010c adhIte nAvratI kaz cin mAmakAntaram AvizaH 12078011a adhIyate 'dhyApayanti yajante yAjayanti ca 12078011c dadati pratigRhNanti SaTsu karmasv avasthitAH 12078012a pUjitAH saMvibhaktAz ca mRdavaH satyavAdinaH 12078012c brAhmaNA me svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH 12078013a na yAcante prayacchanti satyadharmavizAradAH 12078013c nAdhyApayanty adhIyante yajante na ca yAjakAH 12078014a brAhmaNAn parirakSanti saMgrAmeSv apalAyinaH 12078014c kSatriyA me svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH 12078015a kRSigorakSavANijyam upajIvanty amAyayA 12078015c apramattAH kriyAvantaH suvratAH satyavAdinaH 12078016a saMvibhAgaM damaM zaucaM sauhRdaM ca vyapAzritAH 12078016c mama vaizyAH svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH 12078017a trIn varNAn anutiSThanti yathAvad anasUyakAH 12078017c mama zUdrAH svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH 12078018a kRpaNAnAthavRddhAnAM durbalAturayoSitAm 12078018c saMvibhaktAsmi sarveSAM mAmakAntaram AvizaH 12078019a kuladezAdidharmANAM prathitAnAM yathAvidhi 12078019c avyucchettAsmi sarveSAM mAmakAntaram AvizaH 12078020a tapasvino me viSaye pUjitAH paripAlitAH 12078020c saMvibhaktAz ca satkRtya mAmakAntaram AvizaH 12078021a nAsaMvibhajya bhoktAsmi na vizAmi parastriyam 12078021c svatantro jAtu na krIDe mAmakAntaram AvizaH 12078022a nAbrahmacArI bhikSAvAn bhikSur vAbrahmacArikaH 12078022c anRtvijaM hutaM nAsti mAmakAntaram AvizaH 12078023a nAvajAnAmy ahaM vRddhAn na vaidyAn na tapasvinaH 12078023c rASTre svapati jAgarmi mAmakAntaram AvizaH 12078024a vedAdhyayanasaMpannas tapasvI sarvadharmavit 12078024c svAmI sarvasya rAjyasya zrImAn mama purohitaH 12078025a dAnena divyAn abhivAJchAmi lokAn; satyenAtho brAhmaNAnAM ca guptyA 12078025c zuzrUSayA cApi gurUn upaimi; na me bhayaM vidyate rAkSasebhyaH 12078026a na me rASTre vidhavA brahmabandhur; na brAhmaNaH kRpaNo nota coraH 12078026c na pArajAyI na ca pApakarmA; na me bhayaM vidyate rAkSasebhyaH 12078027a na me zastrair anirbhinnam aGge dvyaGgulam antaram 12078027c dharmArthaM yudhyamAnasya mAmakAntaram AvizaH 12078028a gobrAhmaNe ca yajJe ca nityaM svastyayanaM mama 12078028c AzAsate janA rASTre mAmakAntaram AvizaH 12078029 rAkSasa uvAca 12078029a yasmAt sarvAsv avasthAsu dharmam evAnvavekSase 12078029c tasmAt prApnuhi kaikeya gRhAn svasti vrajAmy aham 12078030a yeSAM gobrAhmaNA rakSyAH prajA rakSyAz ca kekaya 12078030c na rakSobhyo bhayaM teSAM kuta eva tu mAnuSAt 12078031a yeSAM purogamA viprA yeSAM brahmabalaM balam 12078031c priyAtithyAs tathA dArAs te vai svargajito narAH 12078032 bhISma uvAca 12078032a tasmAd dvijAtIn rakSeta te hi rakSanti rakSitAH 12078032c AzIr eSAM bhaved rAjJAM rASTraM samyak pravardhate 12078033a tasmAd rAjJA vizeSeNa vikarmasthA dvijAtayaH 12078033c niyamyAH saMvibhajyAz ca prajAnugrahakAraNAt 12078034a ya evaM vartate rAjA paurajAnapadeSv iha 12078034c anubhUyeha bhadrANi prApnotIndrasalokatAm 12079001 yudhiSThira uvAca 12079001a vyAkhyAtA kSatradharmeNa vRttir Apatsu bhArata 12079001c kathaM cid vaizyadharmeNa jIved vA brAhmaNo na vA 12079002 bhISma uvAca 12079002a azaktaH kSatradharmeNa vaizyadharmeNa vartayet 12079002c kRSigorakSam AsthAya vyasane vRttisaMkSaye 12079003 yudhiSThira uvAca 12079003a kAni paNyAni vikrINan svargalokAn na hIyate 12079003c brAhmaNo vaizyadharmeNa vartayan bharatarSabha 12079004 bhISma uvAca 12079004a surA lavaNam ity eva tilAn kesariNaH pazUn 12079004c RSabhAn madhu mAMsaM ca kRtAnnaM ca yudhiSThira 12079005a sarvAsv avasthAsv etAni brAhmaNaH parivarjayet 12079005c eteSAM vikrayAt tAta brAhmaNo narakaM vrajet 12079006a ajo 'gnir varuNo meSaH sUryo 'zvaH pRthivI virAT 12079006c dhenur yajJaz ca somaz ca na vikreyAH kathaM cana 12079007a pakvenAmasya nimayaM na prazaMsanti sAdhavaH 12079007c nimayet pakvam Amena bhojanArthAya bhArata 12079008a vayaM siddham aziSyAmo bhavAn sAdhayatAm idam 12079008c evaM samIkSya nimayan nAdharmo 'sti kadA cana 12079009a atra te vartayiSyAmi yathA dharmaH purAtanaH 12079009c vyavahArapravRttAnAM tan nibodha yudhiSThira 12079010a bhavate 'haM dadAnIdaM bhavAn etat prayacchatu 12079010c rucite vartate dharmo na balAt saMpravartate 12079011a ity evaM saMpravartanta vyavahArAH purAtanAH 12079011c RSINAm itareSAM ca sAdhu cedam asaMzayam 12079012 yudhiSThira uvAca 12079012a atha tAta yadA sarvAH zastram Adadate prajAH 12079012c vyutkrAmanti svadharmebhyaH kSatrasya kSIyate balam 12079013a rAjA trAtA na loke syAt kiM tadA syAt parAyaNam 12079013c etan me saMzayaM brUhi vistareNa pitAmaha 12079014 bhISma uvAca 12079014a dAnena tapasA yajJair adroheNa damena ca 12079014c brAhmaNapramukhA varNAH kSemam iccheyur AtmanaH 12079015a teSAM ye vedabalinas ta utthAya samantataH 12079015c rAjJo balaM vardhayeyur mahendrasyeva devatAH 12079016a rAjJo hi kSIyamANasya brahmaivAhuH parAyaNam 12079016c tasmAd brahmabalenaiva samuttheyaM vijAnatA 12079017a yadA tu vijayI rAjA kSemaM rASTre 'bhisaMdadhet 12079017c tadA varNA yathAdharmam AvizeyuH svakarmasu 12079018a unmaryAde pravRtte tu dasyubhiH saMkare kRte 12079018c sarve varNA na duSyeyuH zastravanto yudhiSThira 12079019 yudhiSThira uvAca 12079019a atha cet sarvataH kSatraM praduSyed brAhmaNAn prati 12079019c kas tasya brAhmaNas trAtA ko dharmaH kiM parAyaNam 12079020 bhISma uvAca 12079020a tapasA brahmacaryeNa zastreNa ca balena ca 12079020c amAyayA mAyayA ca niyantavyaM tadA bhavet 12079021a kSatrasyAbhipravRddhasya brAhmaNeSu vizeSataH 12079021c brahmaiva saMniyantR syAt kSatraM hi brahmasaMbhavam 12079022a adbhyo 'gnir brahmataH kSatram azmano loham utthitam 12079022c teSAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniSu zAmyati 12079023a yadA chinatty ayo 'zmAnam agniz cApo 'bhipadyate 12079023c kSatraM ca brAhmaNaM dveSTi tadA zAmyanti te trayaH 12079024a tasmAd brahmaNi zAmyanti kSatriyANAM yudhiSThira 12079024c samudIrNAny ajeyAni tejAMsi ca balAni ca 12079025a brahmavIrye mRdUbhUte kSatravIrye ca durbale 12079025c duSTeSu sarvavarNeSu brAhmaNAn prati sarvazaH 12079026a ye tatra yuddhaM kurvanti tyaktvA jIvitam AtmanaH 12079026c brAhmaNAn parirakSanto dharmam AtmAnam eva ca 12079027a manasvino manyumantaH puNyalokA bhavanti te 12079027c brAhmaNArthaM hi sarveSAM zastragrahaNam iSyate 12079028a ati sviSTasvadhItAnAM lokAn ati tapasvinAm 12079028c anAzakAgnyor vizatAM zUrA yAnti parAM gatim 12079028e evam evAtmanas tyAgAn nAnyaM dharmaM vidur janAH 12079029a tebhyo namaz ca bhadraM ca ye zarIrANi juhvati 12079029c brahmadviSo niyacchantas teSAM no 'stu salokatA 12079029e brahmalokajitaH svargyAn vIrAMs tAn manur abravIt 12079030a yathAzvamedhAvabhRthe snAtAH pUtA bhavanty uta 12079030c duSkRtaH sukRtaz caiva tathA zastrahatA raNe 12079031a bhavaty adharmo dharmo hi dharmAdharmAv ubhAv api 12079031c kAraNAd dezakAlasya dezakAlaH sa tAdRzaH 12079032a maitrAH krUrANi kurvanto jayanti svargam uttamam 12079032c dharmyAH pApAni kurvanto gacchanti paramAM gatim 12079033a brAhmaNas triSu kAleSu zastraM gRhNan na duSyati 12079033c AtmatrANe varNadoSe durgasya niyameSu ca 12079034 yudhiSThira uvAca 12079034a abhyutthite dasyubale kSatrArthe varNasaMkare 12079034c saMpramUDheSu varNeSu yady anyo 'bhibhaved balI 12079035a brAhmaNo yadi vA vaizyaH zUdro vA rAjasattama 12079035c dasyubhyo 'tha prajA rakSed daNDaM dharmeNa dhArayan 12079036a kAryaM kuryAn na vA kuryAt saMvAryo vA bhaven na vA 12079036c na sma zastraM grahItavyam anyatra kSatrabandhutaH 12079037 bhISma uvAca 12079037a apAre yo bhavet pAram aplave yaH plavo bhavet 12079037c zUdro vA yadi vApy anyaH sarvathA mAnam arhati 12079038a yam Azritya narA rAjan vartayeyur yathAsukham 12079038c anAthAH pAlyamAnA vai dasyubhiH paripIDitAH 12079039a tam eva pUjayeraMs te prItyA svam iva bAndhavam 12079039c mahad dhy abhIkSNaM kauravya kartA sanmAnam arhati 12079040a kim ukSNAvahatA kRtyaM kiM dhenvA cApy adugdhayA 12079040c vandhyayA bhAryayA ko 'rthaH ko 'rtho rAjJApy arakSatA 12079041a yathA dArumayo hastI yathA carmamayo mRgaH 12079041c yathA hy anetraH zakaTaH pathi kSetraM yathoSaram 12079042a evaM brahmAnadhIyAnaM rAjA yaz ca na rakSitA 12079042c na varSati ca yo meghaH sarva ete nirarthakAH 12079043a nityaM yas tu sato rakSed asataz ca nibarhayet 12079043c sa eva rAjA kartavyas tena sarvam idaM dhRtam 12080001 yudhiSThira uvAca 12080001a kvasamutthAH kathaMzIlA RtvijaH syuH pitAmaha 12080001c kathaMvidhAz ca rAjendra tad brUhi vadatAM vara 12080002 bhISma uvAca 12080002a pratikarma purAcAra RtvijAM sma vidhIyate 12080002c Adau chandAMsi vijJAya dvijAnAM zrutam eva ca 12080003a ye tv ekaratayo nityaM dhIrA nApriyavAdinaH 12080003c parasparasya suhRdaH saMmatAH samadarzinaH 12080004a yeSv AnRzaMsyaM satyaM cApy ahiMsA tapa Arjavam 12080004c adroho nAbhimAnaz ca hrIs titikSA damaH zamaH 12080005a hrImAn satyadhRtir dAnto bhUtAnAm avihiMsakaH 12080005c akAmadveSasaMyuktas tribhiH zuklaiH samanvitaH 12080006a ahiMsako jJAnatRptaH sa brahmAsanam arhati 12080006c ete mahartvijas tAta sarve mAnyA yathAtatham 12080007 yudhiSThira uvAca 12080007a yad idaM vedavacanaM dakSiNAsu vidhIyate 12080007c idaM deyam idaM deyaM na kva cid vyavatiSThate 12080008a nedaM prati dhanaM zAstram Apaddharmam azAstrataH 12080008c AjJA zAstrasya ghoreyaM na zaktiM samavekSate 12080009a zraddhAm Arabhya yaSTavyam ity eSA vaidikI zrutiH 12080009c mithyopetasya yajJasya kim u zraddhA kariSyati 12080010 bhISma uvAca 12080010a na vedAnAM paribhavAn na zAThyena na mAyayA 12080010c kaz cin mahad avApnoti mA te bhUd buddhir IdRzI 12080011a yajJAGgaM dakSiNAs tAta vedAnAM paribRMhaNam 12080011c na mantrA dakSiNAhInAs tArayanti kathaM cana 12080012a zaktis tu pUrNapAtreNa saMmitAnavamA bhavet 12080012c avazyaM tAta yaSTavyaM tribhir varNair yathAvidhi 12080013a somo rAjA brAhmaNAnAm ity eSA vaidikI zrutiH 12080013c taM ca vikretum icchanti na vRthA vRttir iSyate 12080013e tena krItena dharmeNa tato yajJaH pratAyate 12080014a ity evaM dharmataH khyAtam RSibhir dharmavAdibhiH 12080014c pumAn yajJaz ca somaz ca nyAyavRtto yathA bhavet 12080014e anyAyavRttaH puruSo na parasya na cAtmanaH 12080015a zarIraM yajJapAtrANi ity eSA zrUyate zrutiH 12080015c tAni samyak praNItAni brAhmaNAnAM mahAtmanAm 12080016a tapo yajJAd api zreSTham ity eSA paramA zrutiH 12080016c tat te tapaH pravakSyAmi vidvaMs tad api me zRNu 12080017a ahiMsA satyavacanam AnRzaMsyaM damo ghRNA 12080017c etat tapo vidur dhIrA na zarIrasya zoSaNam 12080018a aprAmANyaM ca vedAnAM zAstrANAM cAtilaGghanam 12080018c avyavasthA ca sarvatra tad vai nAzanam AtmanaH 12080019a nibodha dazahotqNAM vidhAnaM pArtha yAdRzam 12080019c cittiH sruk cittam AjyaM ca pavitraM jJAnam uttamam 12080020a sarvaM jihmaM mRtyupadam ArjavaM brahmaNaH padam 12080020c etAvAJ jJAnaviSayaH kiM pralApaH kariSyati 12081001 yudhiSThira uvAca 12081001a yad apy alpataraM karma tad apy ekena duSkaram 12081001c puruSeNAsahAyena kim u rAjyaM pitAmaha 12081002a kiMzIlaH kiMsamAcAro rAjJo 'rthasacivo bhavet 12081002c kIdRze vizvased rAjA kIdRze nApi vizvaset 12081003 bhISma uvAca 12081003a caturvidhAni mitrANi rAjJAM rAjan bhavanty uta 12081003c sahArtho bhajamAnaz ca sahajaH kRtrimas tathA 12081004a dharmAtmA paJcamaM mitraM sa tu naikasya na dvayoH 12081004c yato dharmas tato vA syAn madhyastho vA tato bhavet 12081005a yas tasyArtho na roceta na taM tasya prakAzayet 12081005c dharmAdharmeNa rAjAnaz caranti vijigISavaH 12081006a caturNAM madhyamau zreSThau nityaM zaGkyau tathAparau 12081006c sarve nityaM zaGkitavyAH pratyakSaM kAryam AtmanaH 12081007a na hi rAjJA pramAdo vai kartavyo mitrarakSaNe 12081007c pramAdinaM hi rAjAnaM lokAH paribhavanty uta 12081008a asAdhuH sAdhutAm eti sAdhur bhavati dAruNaH 12081008c ariz ca mitraM bhavati mitraM cApi praduSyati 12081009a anityacittaH puruSas tasmin ko jAtu vizvaset 12081009c tasmAt pradhAnaM yat kAryaM pratyakSaM tat samAcaret 12081010a ekAntena hi vizvAsaH kRtsno dharmArthanAzakaH 12081010c avizvAsaz ca sarvatra mRtyunA na viziSyate 12081011a akAlamRtyur vizvAso vizvasan hi vipadyate 12081011c yasmin karoti vizvAsam icchatas tasya jIvati 12081012a tasmAd vizvasitavyaM ca zaGkitavyaM ca keSu cit 12081012c eSA nItigatis tAta lakSmIz caiva sanAtanI 12081013a yaM manyeta mamAbhAvAd imam arthAgamaH spRzet 12081013c nityaM tasmAc chaGkitavyam amitraM taM vidur budhAH 12081014a yasya kSetrAd apy udakaM kSetram anyasya gacchati 12081014c na tatrAnicchatas tasya bhidyeran sarvasetavaH 12081015a tathaivAty udakAd bhItas tasya bhedanam icchati 12081015c yam evaMlakSaNaM vidyAt tam amitraM vinirdizet 12081016a yaH samRddhyA na tuSyeta kSaye dInataro bhavet 12081016c etad uttamamitrasya nimittam abhicakSate 12081017a yaM manyeta mamAbhAvAd asyAbhAvo bhaved iti 12081017c tasmin kurvIta vizvAsaM yathA pitari vai tathA 12081018a taM zaktyA vardhamAnaz ca sarvataH paribRMhayet 12081018c nityaM kSatAd vArayati yo dharmeSv api karmasu 12081019a kSatAd bhItaM vijAnIyAd uttamaM mitralakSaNam 12081019c ye tasya kSatam icchanti te tasya ripavaH smRtAH 12081020a vyasanAn nityabhIto 'sau samRddhyAm eva tRpyate 12081020c yat syAd evaMvidhaM mitraM tad Atmasamam ucyate 12081021a rUpavarNasvaropetas titikSur anasUyakaH 12081021c kulInaH zIlasaMpannaH sa te syAt pratyanantaraH 12081022a medhAvI smRtimAn dakSaH prakRtyA cAnRzaMsavAn 12081022c yo mAnito 'mAnito vA na saMdUSyet kadA cana 12081023a Rtvig vA yadi vAcAryaH sakhA vAtyantasaMstutaH 12081023c gRhe vased amAtyas te yaH syAt paramapUjitaH 12081024a sa te vidyAt paraM mantraM prakRtiM cArthadharmayoH 12081024c vizvAsas te bhavet tatra yathA pitari vai tathA 12081025a naiva dvau na trayaH kAryA na mRSyeran parasparam 12081025c ekArthAd eva bhUtAnAM bhedo bhavati sarvadA 12081026a kIrtipradhAno yaz ca syAd yaz ca syAt samaye sthitaH 12081026c samarthAn yaz ca na dveSTi samarthAn kurute ca yaH 12081027a yo na kAmAd bhayAl lobhAt krodhAd vA dharmam utsRjet 12081027c dakSaH paryAptavacanaH sa te syAt pratyanantaraH 12081028a zUraz cAryaz ca vidvAMz ca pratipattivizAradaH 12081028c kulInaH zIlasaMpannas titikSur anasUyakaH 12081029a ete hy amAtyAH kartavyAH sarvakarmasv avasthitAH 12081029c pUjitAH saMvibhaktAz ca susahAyAH svanuSThitAH 12081030a kRtsnam ete vinikSiptAH pratirUpeSu karmasu 12081030c yuktA mahatsu kAryeSu zreyAMsy utpAdayanti ca 12081031a ete karmANi kurvanti spardhamAnA mithaH sadA 12081031c anutiSThanti caivArthAn AcakSANAH parasparam 12081032a jJAtibhyaz caiva bibhyethA mRtyor iva yataH sadA 12081032c uparAjeva rAjardhiM jJAtir na sahate sadA 12081033a Rjor mRdor vadAnyasya hrImataH satyavAdinaH 12081033c nAnyo jJAter mahAbAho vinAzam abhinandati 12081034a ajJAtitA nAtisukhA nAvajJeyAs tv ataH param 12081034c ajJAtimantaM puruSaM pare paribhavanty uta 12081035a nikRtasya narair anyair jJAtir eva parAyaNam 12081035c nAnyair nikAraM sahate jJAter jJAtiH kadA cana 12081036a AtmAnam eva jAnAti nikRtaM bAndhavair api 12081036c teSu santi guNAz caiva nairguNyaM teSu lakSyate 12081037a nAjJAtir anugRhNAti nAjJAtir digdham asyati 12081037c ubhayaM jJAtilokeSu dRzyate sAdhv asAdhu ca 12081038a tAn mAnayet pUjayec ca nityaM vAcA ca karmaNA 12081038c kuryAc ca priyam etebhyo nApriyaM kiM cid Acaret 12081039a vizvastavad avizvastas teSu varteta sarvadA 12081039c na hi doSo guNo veti nispRktas teSu dRzyate 12081040a tasyaivaM vartamAnasya puruSasyApramAdinaH 12081040c amitrAH saMprasIdanti tathA mitrIbhavanty api 12081041a ya evaM vartate nityaM jJAtisaMbandhimaNDale 12081041c mitreSv amitreSv aizvarye ciraM yazasi tiSThati 12082001 yudhiSThira uvAca 12082001a evam agrAhyake tasmiJ jJAtisaMbandhimaNDale 12082001c mitreSv amitreSv api ca kathaM bhAvo vibhAvyate 12082002 bhISma uvAca 12082002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12082002c vAsudevasya saMvAdaM surarSer nAradasya ca 12082003 vAsudeva uvAca 12082003a nAsuhRt paramaM mantraM nAradArhati veditum 12082003c apaNDito vApi suhRt paNDito vApi nAtmavAn 12082004a sa te sauhRdam AsthAya kiM cid vakSyAmi nArada 12082004c kRtsnAM ca buddhiM saMprekSya saMpRcche tridivaMgama 12082005a dAsyam aizvaryavAdena jJAtInAM vai karomy aham 12082005c ardhabhoktAsmi bhogAnAM vAgduruktAni ca kSame 12082006a araNIm agnikAmo vA mathnAti hRdayaM mama 12082006c vAcA duruktaM devarSe tan me dahati nityadA 12082007a balaM saMkarSaNe nityaM saukumAryaM punar gade 12082007c rUpeNa mattaH pradyumnaH so 'sahAyo 'smi nArada 12082008a anye hi sumahAbhAgA balavanto durAsadAH 12082008c nityotthAnena saMpannA nAradAndhakavRSNayaH 12082009a yasya na syur na vai sa syAd yasya syuH kRcchram eva tat 12082009c dvAbhyAM nivArito nityaM vRNomy ekataraM na ca 12082010a syAtAM yasyAhukAkrUrau kiM nu duHkhataraM tataH 12082010c yasya vApi na tau syAtAM kiM nu duHkhataraM tataH 12082011a so 'haM kitavamAteva dvayor api mahAmune 12082011c ekasya jayam AzaMse dvitIyasyAparAjayam 12082012a mamaivaM klizyamAnasya nAradobhayataH sadA 12082012c vaktum arhasi yac chreyo jJAtInAm Atmanas tathA 12082013 nArada uvAca 12082013a Apado dvividhAH kRSNa bAhyAz cAbhyantarAz ca ha 12082013c prAdurbhavanti vArSNeya svakRtA yadi vAnyataH 12082014a seyam AbhyantarA tubhyam Apat kRcchrA svakarmajA 12082014c akrUrabhojaprabhavAH sarve hy ete tadanvayAH 12082015a arthahetor hi kAmAd vAdvArA bIbhatsayApi vA 12082015c AtmanA prAptam aizvaryam anyatra pratipAditam 12082016a kRtamUlam idAnIM taj jAtazabdaM sahAyavat 12082016c na zakyaM punar AdAtuM vAntam annam iva tvayA 12082017a babhrUgrasenayo rAjyaM nAptuM zakyaM kathaM cana 12082017c jJAtibhedabhayAt kRSNa tvayA cApi vizeSataH 12082018a tac cet sidhyet prayatnena kRtvA karma suduSkaram 12082018c mahAkSayavyayaM vA syAd vinAzo vA punar bhavet 12082019a anAyasena zastreNa mRdunA hRdayacchidA 12082019c jihvAm uddhara sarveSAM parimRjyAnumRjya ca 12082020 vAsudeva uvAca 12082020a anAyasaM mune zastraM mRdu vidyAm ahaM katham 12082020c yenaiSAm uddhare jihvAM parimRjyAnumRjya ca 12082021 nArada uvAca 12082021a zaktyAnnadAnaM satataM titikSA dama Arjavam 12082021c yathArhapratipUjA ca zastram etad anAyasam 12082022a jJAtInAM vaktukAmAnAM kaTUni ca laghUni ca 12082022c girA tvaM hRdayaM vAcaM zamayasva manAMsi ca 12082023a nAmahApuruSaH kaz cin nAnAtmA nAsahAyavAn 12082023c mahatIM dhuram Adatte tAm udyamyorasA vaha 12082024a sarva eva guruM bhAram anaDvAn vahate same 12082024c durge pratIkaH sugavo bhAraM vahati durvaham 12082025a bhedAd vinAzaH saMghAnAM saMghamukhyo 'si kezava 12082025c yathA tvAM prApya notsIded ayaM saMghas tathA kuru 12082026a nAnyatra buddhikSAntibhyAM nAnyatrendriyanigrahAt 12082026c nAnyatra dhanasaMtyAgAd gaNaH prAjJe 'vatiSThate 12082027a dhanyaM yazasyam AyuSyaM svapakSodbhAvanaM zubham 12082027c jJAtInAm avinAzaH syAd yathA kRSNa tathA kuru 12082028a AyatyAM ca tadAtve ca na te 'sty aviditaM prabho 12082028c SADguNyasya vidhAnena yAtrAyAnavidhau tathA 12082029a mAdhavAH kukurA bhojAH sarve cAndhakavRSNayaH 12082029c tvayy AsaktA mahAbAho lokA lokezvarAz ca ye 12082030a upAsate hi tvadbuddhim RSayaz cApi mAdhava 12082030c tvaM guruH sarvabhUtAnAM jAnISe tvaM gatAgatam 12082030e tvAm AsAdya yaduzreSTham edhante jJAtinaH sukham 12083001 bhISma uvAca 12083001a eSA prathamato vRttir dvitIyAM zRNu bhArata 12083001c yaH kaz cij janayed arthaM rAjJA rakSyaH sa mAnavaH 12083002a hriyamANam amAtyena bhRto vA yadi vAbhRtaH 12083002c yo rAjakozaM nazyantam AcakSIta yudhiSThira 12083003a zrotavyaM tasya ca raho rakSyaz cAmAtyato bhavet 12083003c amAtyA hy upahantAraM bhUyiSThaM ghnanti bhArata 12083004a rAjakozasya goptAraM rAjakozavilopakAH 12083004c sametya sarve bAdhante sa vinazyaty arakSitaH 12083005a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12083005c muniH kAlakavRkSIyaH kausalyaM yad uvAca ha 12083006a kosalAnAm AdhipatyaM saMprApte kSemadarzini 12083006c muniH kAlakavRkSIya AjagAmeti naH zrutam 12083007a sa kAkaM paJjare baddhvA viSayaM kSemadarzinaH 12083007c pUrvaM paryacarad yuktaH pravRttyarthI punaH punaH 12083008a adhIye vAyasIM vidyAM zaMsanti mama vAyasAH 12083008c anAgatam atItaM ca yac ca saMprati vartate 12083009a iti rASTre paripatan bahuzaH puruSaiH saha 12083009c sarveSAM rAjayuktAnAM duSkRtaM paripRSTavAn 12083010a sa buddhvA tasya rASTrasya vyavasAyaM hi sarvazaH 12083010c rAjayuktApacArAMz ca sarvAn buddhvA tatas tataH 12083011a tam eva kAkam AdAya rAjAnaM draSTum Agamat 12083011c sarvajJo 'smIti vacanaM bruvANaH saMzitavrataH 12083012a sa sma kausalyam Agamya rAjAmAtyam alaMkRtam 12083012c prAha kAkasya vacanAd amutredaM tvayA kRtam 12083013a asau cAsau ca jAnIte rAjakozas tvayA hRtaH 12083013c evam AkhyAti kAko 'yaM tac chIghram anugamyatAm 12083014a tathAnyAn api sa prAha rAjakozaharAn sadA 12083014c na cAsya vacanaM kiM cid akRtaM zrUyate kva cit 12083015a tena viprakRtAH sarve rAjayuktAH kurUdvaha 12083015c tam atikramya suptasya nizi kAkam apothayan 12083016a vAyasaM tu vinirbhinnaM dRSTvA bANena paJjare 12083016c pUrvAhNe brAhmaNo vAkyaM kSemadarzinam abravIt 12083017a rAjaMs tvAm abhayaM yAce prabhuM prANadhanezvaram 12083017c anujJAtas tvayA brUyAM vacanaM tvatpuro hitam 12083018a mitrArtham abhisaMtapto bhaktyA sarvAtmanA gataH 12083018c ayaM tavArthaM harate yo brUyAd akSamAnvitaH 12083019a saMbubodhayiSur mitraM sadazvam iva sArathiH 12083019c atimanyuprasakto hi prasajya hitakAraNam 12083020a tathAvidhasya suhRdaH kSantavyaM saMvijAnatA 12083020c aizvaryam icchatA nityaM puruSeNa bubhUSatA 12083021a taM rAjA pratyuvAcedaM yan mA kiM cid bhavAn vadet 12083021c kasmAd ahaM na kSameyam AkAGkSann Atmano hitam 12083022a brAhmaNa pratijAnIhi prabrUhi yadi cecchasi 12083022c kariSyAmi hi te vAkyaM yad yan mAM vipra vakSyasi 12083023 munir uvAca 12083023a jJAtvA nayAn apAyAMz ca bhRtyatas te bhayAni ca 12083023c bhaktyA vRttiM samAkhyAtuM bhavato 'ntikam Agamam 12083024a prAg evoktaz ca doSo 'yam AcAryair nRpasevinAm 12083024c agatIkagatir hy eSA yA rAjJA saha jIvikA 12083025a AzIviSaiz ca tasyAhuH saMgataM yasya rAjabhiH 12083025c bahumitrAz ca rAjAno bahvamitrAs tathaiva ca 12083026a tebhyaH sarvebhya evAhur bhayaM rAjopasevinAm 12083026c athaiSAm ekato rAjan muhUrtAd eva bhIr bhavet 12083027a naikAntenApramAdo hi kartuM zakyo mahIpatau 12083027c na tu pramAdaH kartavyaH kathaM cid bhUtim icchatA 12083028a pramAdAd dhi skhaled rAjA skhalite nAsti jIvitam 12083028c agniM dIptam ivAsIded rAjAnam upazikSitaH 12083029a AzIviSam iva kruddhaM prabhuM prANadhanezvaram 12083029c yatnenopacaren nityaM nAham asmIti mAnavaH 12083030a durvyAhRtAc chaGkamAno duSkRtAd duradhiSThitAt 12083030c durAsitAd durvrajitAd iGgitAd aGgaceSTitAt 12083031a devateva hi sarvArthAn kuryAd rAjA prasAditaH 12083031c vaizvAnara iva kruddhaH samUlam api nirdahet 12083031e iti rAjan mayaH prAha vartate ca tathaiva tat 12083032a atha bhUyAMsam evArthaM kariSyAmi punaH punaH 12083032c dadAty asmadvidho 'mAtyo buddhisAhAyyam Apadi 12083033a vAyasaz caiva me rAjann antakAyAbhisaMhitaH 12083033c na ca me 'tra bhavAn garhyo na ca yeSAM bhavAn priyaH 12083033e hitAhitAMs tu budhyethA mA parokSamatir bhava 12083034a ye tv AdAnaparA eva vasanti bhavato gRhe 12083034c abhUtikAmA bhUtAnAM tAdRzair me 'bhisaMhitam 12083035a ye vA bhavadvinAzena rAjyam icchanty anantaram 12083035c antarair abhisaMdhAya rAjan sidhyanti nAnyathA 12083036a teSAm ahaM bhayAd rAjan gamiSyAmy anyam Azramam 12083036c tair hi me saMdhito bANaH kAke nipatitaH prabho 12083037a chadmanA mama kAkaz ca gamito yamasAdanam 12083037c dRSTaM hy etan mayA rAjaMs tapodIrgheNa cakSuSA 12083038a bahunakrajhaSagrAhAM timiMgilagaNAyutAm 12083038c kAkena baDizenemAm atArSaM tvAm ahaM nadIm 12083039a sthANvazmakaNTakavatIM vyAghrasiMhagajAkulAm 12083039c durAsadAM duSpravezAM guhAM haimavatIm iva 12083040a agninA tAmasaM durgaM naubhir ApyaM ca gamyate 12083040c rAjadurgAvataraNe nopAyaM paNDitA viduH 12083041a gahanaM bhavato rAjyam andhakAratamovRtam 12083041c neha vizvasituM zakyaM bhavatApi kuto mayA 12083042a ato nAyaM zubho vAsas tulye sadasatI iha 12083042c vadho hy evAtra sukRte duSkRte na ca saMzayaH 12083043a nyAyato duSkRte ghAtaH sukRte syAt kathaM vadhaH 12083043c neha yuktaM ciraM sthAtuM javenAto vrajed budhaH 12083044a sItA nAma nadI rAjan plavo yasyAM nimajjati 12083044c tathopamAm imAM manye vAgurAM sarvaghAtinIm 12083045a madhuprapAto hi bhavAn bhojanaM viSasaMyutam 12083045c asatAm iva te bhAvo vartate na satAm iva 12083045e AzIviSaiH parivRtaH kUpas tvam iva pArthiva 12083046a durgatIrthA bRhatkUlA karIrIvetrasaMyutA 12083046c nadI madhurapAnIyA yathA rAjaMs tathA bhavAn 12083046e zvagRdhragomAyuyuto rAjahaMsasamo hy asi 12083047a yathAzritya mahAvRkSaM kakSaH saMvardhate mahAn 12083047c tatas taM saMvRNoty eva tam atItya ca vardhate 12083048a tenaivopendhano nUnaM dAvo dahati dAruNaH 12083048c tathopamA hy amAtyAs te rAjaMs tAn parizodhaya 12083049a bhavataiva kRtA rAjan bhavatA paripAlitAH 12083049c bhavantaM paryavajJAya jighAMsanti bhavatpriyam 12083050a uSitaM zaGkamAnena pramAdaM parirakSatA 12083050c antaHsarpa ivAgAre vIrapatnyA ivAlaye 12083050e zIlaM jijJAsamAnena rAjJaz ca sahajIvinA 12083051a kaccij jitendriyo rAjA kaccid abhyantarA jitAH 12083051c kaccid eSAM priyo rAjA kaccid rAjJaH priyAH prajAH 12083052a jijJAsur iha saMprAptas tavAhaM rAjasattama 12083052c tasya me rocase rAjan kSudhitasyeva bhojanam 12083053a amAtyA me na rocante vitRSNasya yathodakam 12083053c bhavato 'rthakRd ity eva mayi doSo hi taiH kRtaH 12083053e vidyate kAraNaM nAnyad iti me nAtra saMzayaH 12083054a na hi teSAm ahaM drugdhas tat teSAM doSavad gatam 12083054c arer hi durhatAd bheyaM bhagnapRSThAd ivoragAt 12083055 rAjovAca 12083055a bhUyasA paribarheNa satkAreNa ca bhUyasA 12083055c pUjito brAhmaNazreSTha bhUyo vasa gRhe mama 12083056a ye tvAM brAhmaNa necchanti na te vatsyanti me gRhe 12083056c bhavataiva hi taj jJeyaM yad idAnIm anantaram 12083057a yathA syAd duSkRto daNDo yathA ca sukRtaM kRtam 12083057c tathA samIkSya bhagavaJ zreyase viniyuGkSva mAm 12083058 munir uvAca 12083058a adarzayann imaM doSam ekaikaM durbalaM kuru 12083058c tataH kAraNam AjJAya puruSaM puruSaM jahi 12083059a ekadoSA hi bahavo mRdnIyur api kaNTakAn 12083059c mantrabhedabhayAd rAjaMs tasmAd etad bravImi te 12083060a vayaM tu brAhmaNA nAma mRdudaNDAH kRpAlavaH 12083060c svasti cecchAmi bhavataH pareSAM ca yathAtmanaH 12083061a rAjann AtmAnam AcakSe saMbandhI bhavato hy aham 12083061c muniH kAlakavRkSIya ity evam abhisaMjJitaH 12083062a pituH sakhA ca bhavataH saMmataH satyasaMgaraH 12083062c vyApanne bhavato rAjye rAjan pitari saMsthite 12083063a sarvakAmAn parityajya tapas taptaM tadA mayA 12083063c snehAt tvAM prabravImy etan mA bhUyo vibhramed iti 12083064a ubhe dRSTvA duHkhasukhe rAjyaM prApya yadRcchayA 12083064c rAjyenAmAtyasaMsthena kathaM rAjan pramAdyasi 12083065 bhISma uvAca 12083065a tato rAjakule nAndI saMjajJe bhUyasI punaH 12083065c purohitakule caiva saMprApte brAhmaNarSabhe 12083066a ekacchatrAM mahIM kRtvA kausalyAya yazasvine 12083066c muniH kAlakavRkSIya Ije kratubhir uttamaiH 12083067a hitaM tad vacanaM zrutvA kausalyo 'nvaziSan mahIm 12083067c tathA ca kRtavAn rAjA yathoktaM tena bhArata 12084001 bhISma uvAca 12084001a hrIniSedhAH sadA santaH satyArjavasamanvitAH 12084001c zaktAH kathayituM samyak te tava syuH sabhAsadaH 12084002a atyADhyAMz cAtizUrAMz ca brAhmaNAMz ca bahuzrutAn 12084002c susaMtuSTAMz ca kaunteya mahotsAhAMz ca karmasu 12084003a etAn sahAyA&l lipsethAH sarvAsv Apatsu bhArata 12084003c kulInaH pUjito nityaM na hi zaktiM nigUhati 12084004a prasannaM hy aprasannaM vA pIDitaM hRtam eva vA 12084004c Avartayati bhUyiSThaM tad eko hy anupAlitaH 12084005a kulInA dezajAH prAjJA rUpavanto bahuzrutAH 12084005c pragalbhAz cAnuraktAz ca te tava syuH paricchadAH 12084006a dauSkuleyAz ca lubdhAz ca nRzaMsA nirapatrapAH 12084006c te tvAM tAta niSeveyur yAvad ArdrakapANayaH 12084007a arthamAnArghyasatkArair bhogair uccAvacaiH priyAn 12084007c yAn arthabhAjo manyethAs te te syuH sukhabhAginaH 12084008a abhinnavRttA vidvAMsaH sadvRttAz caritavratAH 12084008c na tvAM nityArthino jahyur akSudrAH satyavAdinaH 12084009a anAryA ye na jAnanti samayaM mandacetasaH 12084009c tebhyaH pratijugupsethA jAnIyAH samayacyutAn 12084010a naikam icched gaNaM hitvA syAc ced anyataragrahaH 12084010c yas tv eko bahubhiH zreyAn kAmaM tena gaNaM tyajet 12084011a zreyaso lakSaNaM hy etad vikramo yasya dRzyate 12084011c kIrtipradhAno yaz ca syAt samaye yaz ca tiSThati 12084012a samarthAn pUjayed yaz ca nAspardhyaiH spardhate ca yaH 12084012c na ca kAmAd bhayAt krodhAl lobhAd vA dharmam utsRjet 12084013a amAnI satyavAk zakto jitAtmA mAnyamAnitA 12084013c sa te mantrasahAyaH syAt sarvAvasthaM parIkSitaH 12084014a kulInaH satyasaMpannas titikSur dakSa AtmavAn 12084014c zUraH kRtajJaH satyaz ca zreyasaH pArtha lakSaNam 12084015a tasyaivaM vartamAnasya puruSasya vijAnataH 12084015c amitrAH saMprasIdanti tato mitrIbhavanty api 12084016a ata Urdhvam amAtyAnAM parIkSeta guNAguNAn 12084016c saMyatAtmA kRtaprajJo bhUtikAmaz ca bhUmipaH 12084017a saMbaddhAH puruSair Aptair abhijAtaiH svadezajaiH 12084017c ahAryair avyabhIcAraiH sarvataH suparIkSitaiH 12084018a yodhAH srauvAs tathA maulAs tathaivAnye 'py avaskRtAH 12084018c kartavyA bhUtikAmena puruSeNa bubhUSatA 12084019a yeSAM vainayikI buddhiH prakRtA caiva zobhanA 12084019c tejo dhairyaM kSamA zaucam anurAga sthitir dhRtiH 12084020a parIkSitaguNAn nityaM prauDhabhAvAn dhuraMdharAn 12084020c paJcopadhAvyatItAMz ca kuryAd rAjArthakAriNaH 12084021a paryAptavacanAn vIrAn pratipattivizAradAn 12084021c kulInAn satyasaMpannAn iGgitajJAn aniSThurAn 12084022a dezakAlavidhAnajJAn bhartRkAryahitaiSiNaH 12084022c nityam artheSu sarveSu rAjA kurvIta mantriNaH 12084023a hInatejA hy asaMhRSTo naiva jAtu vyavasyati 12084023c avazyaM janayaty eva sarvakarmasu saMzayAn 12084024a evam alpazruto mantrI kalyANAbhijano 'py uta 12084024c dharmArthakAmayukto 'pi nAlaM mantraM parIkSitum 12084025a tathaivAnabhijAto 'pi kAmam astu bahuzrutaH 12084025c anAyaka ivAcakSur muhyaty UhyeSu karmasu 12084026a yo vA hy asthirasaMkalpo buddhimAn AgatAgamaH 12084026c upAyajJo 'pi nAlaM sa karma yApayituM ciram 12084027a kevalAt punar AcArAt karmaNo nopapadyate 12084027c parimarzo vizeSANAm azrutasyeha durmateH 12084028a mantriNy ananurakte tu vizvAso na hi vidyate 12084028c tasmAd ananuraktAya naiva mantraM prakAzayet 12084029a vyathayed dhi sa rAjAnaM mantribhiH sahito 'nRjuH 12084029c mArutopahatacchidraiH pravizyAgnir iva drumam 12084030a saMkrudhyaty ekadA svAmI sthAnAc caivApakarSati 12084030c vAcA kSipati saMrabdhas tataH pazcAt prasIdati 12084031a tAni tAny anuraktena zakyAny anutitikSitum 12084031c mantriNAM ca bhavet krodho visphUrjitam ivAzaneH 12084032a yas tu saMharate tAni bhartuH priyacikIrSayA 12084032c samAnasukhaduHkhaM taM pRcched artheSu mAnavam 12084033a anRjus tv anurakto 'pi saMpannaz cetarair guNaiH 12084033c rAjJaH prajJAnayukto 'pi na mantraM zrotum arhati 12084034a yo 'mitraiH saha saMbaddho na paurAn bahu manyate 12084034c sa suhRt tAdRzo rAjJo na mantraM zrotum arhati 12084035a avidvAn azuciH stabdhaH zatrusevI vikatthanaH 12084035c sa suhRt krodhano lubdho na mantraM zrotum arhati 12084036a Agantuz cAnurakto 'pi kAmam astu bahuzrutaH 12084036c satkRtaH saMvibhakto vA na mantraM zrotum arhati 12084037a yas tv alpenApi kAryeNa sakRd AkSArito bhavet 12084037c punar anyair guNair yukto na mantraM zrotum arhati 12084038a kRtaprajJaz ca medhAvI budho jAnapadaH zuciH 12084038c sarvakarmasu yaH zuddhaH sa mantraM zrotum arhati 12084039a jJAnavijJAnasaMpannaH prakRtijJaH parAtmanoH 12084039c suhRd Atmasamo rAjJaH sa mantraM zrotum arhati 12084040a satyavAk zIlasaMpanno gambhIraH satrapo mRduH 12084040c pitRpaitAmaho yaH syAt sa mantraM zrotum arhati 12084041a saMtuSTaH saMmataH satyaH zauTIro dveSyapApakaH 12084041c mantravit kAlavic chUraH sa mantraM zrotum arhati 12084042a sarvalokaM samaM zaktaH sAntvena kurute vaze 12084042c tasmai mantraH prayoktavyo daNDam AdhitsatA nRpa 12084043a paurajAnapadA yasmin vizvAsaM dharmato gatAH 12084043c yoddhA nayavipazcic ca sa mantraM zrotum arhati 12084044a tasmAt sarvair guNair etair upapannAH supUjitAH 12084044c mantriNaH prakRtijJAH syus tryavarA mahad IpsavaH 12084045a svAsu prakRtiSu chidraM lakSayeran parasya ca 12084045c mantriNo mantramUlaM hi rAjJo rASTraM vivardhate 12084046a nAsya chidraM paraH pazyec chidreSu param anviyAt 12084046c gUhet kUrma ivAGgAni rakSed vivaram AtmanaH 12084047a mantragrAhA hi rAjyasya mantriNo ye manISiNaH 12084047c mantrasaMhanano rAjA mantrAGgAnItaro janaH 12084048a rAjyaM praNidhimUlaM hi mantrasAraM pracakSate 12084048c svAminaM tv anuvartanti vRttyartham iha mantriNaH 12084049a sa vinIya madakrodhau mAnam IrSyAM ca nirvRtaH 12084049c nityaM paJcopadhAtItair mantrayet saha mantribhiH 12084050a teSAM trayANAM vividhaM vimarzaM; budhyeta cittaM vinivezya tatra 12084050c svanizcayaM taM paranizcayaM ca; nivedayed uttaramantrakAle 12084051a dharmArthakAmajJam upetya pRcched; yukto guruM brAhmaNam uttamArtham 12084051c niSThA kRtA tena yadA saha syAt; taM tatra mArgaM praNayed asaktam 12084052a evaM sadA mantrayitavyam Ahur; ye mantratattvArthavinizcayajJAH 12084052c tasmAt tvam evaM praNayeH sadaiva; mantraM prajAsaMgrahaNe samartham 12084053a na vAmanAH kubjakRzA na khaJjA; nAndhA jaDAH strI na napuMsakaM ca 12084053c na cAtra tiryaG na puro na pazcAn; nordhvaM na cAdhaH pracareta kaz cit 12084054a Aruhya vAtAyanam eva zUnyaM; sthalaM prakAzaM kuzakAzahInam 12084054c vAgaGgadoSAn parihRtya mantraM; saMmantrayet kAryam ahInakAlam 12085001 bhISma uvAca 12085001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12085001c bRhaspatez ca saMvAdaM zakrasya ca yudhiSThira 12085002 zakra uvAca 12085002a kiM svid ekapadaM brahman puruSaH samyag Acaran 12085002c pramANaM sarvabhUtAnAM yazaz caivApnuyAn mahat 12085003 bRhaspatir uvAca 12085003a sAntvam ekapadaM zakra puruSaH samyag Acaran 12085003c pramANaM sarvabhUtAnAM yazaz caivApnuyAn mahat 12085004a etad ekapadaM zakra sarvalokasukhAvaham 12085004c Acaran sarvabhUteSu priyo bhavati sarvadA 12085005a yo hi nAbhASate kiM cit satataM bhrukuTImukhaH 12085005c dveSyo bhavati bhUtAnAM sa sAntvam iha nAcaran 12085006a yas tu pUrvam abhiprekSya pUrvam evAbhibhASate 12085006c smitapUrvAbhibhASI ca tasya lokaH prasIdati 12085007a dAnam eva hi sarvatra sAntvenAnabhijalpitam 12085007c na prINayati bhUtAni nirvyaJjanam ivAzanam 12085008a adAtA hy api bhUtAnAM madhurAm Irayan giram 12085008c sarvalokam imaM zakra sAntvena kurute vaze 12085009a tasmAt sAntvaM prakartavyaM daNDam AdhitsatAm iha 12085009c phalaM ca janayaty evaM na cAsyodvijate janaH 12085010a sukRtasya hi sAntvasya zlakSNasya madhurasya ca 12085010c samyag AsevyamAnasya tulyaM jAtu na vidyate 12085011 bhISma uvAca 12085011a ity uktaH kRtavAn sarvaM tathA zakraH purodhasA 12085011c tathA tvam api kaunteya samyag etat samAcara 12086001 yudhiSThira uvAca 12086001a kathaM svid iha rAjendra pAlayan pArthivaH prajAH 12086001c prati dharmaM vizeSeNa kIrtim Apnoti zAzvatIm 12086002 bhISma uvAca 12086002a vyavahAreNa zuddhena prajApAlanatatparaH 12086002c prApya dharmaM ca kIrtiM ca lokAv Apnoty ubhau zuciH 12086003 yudhiSThira uvAca 12086003a kIdRzaM vyavahAraM tu kaiz ca vyavaharen nRpaH 12086003c etat pRSTo mahAprAjJa yathAvad vaktum arhasi 12086004a ye caite pUrvakathitA guNAs te puruSaM prati 12086004c naikasmin puruSe hy ete vidyanta iti me matiH 12086005 bhISma uvAca 12086005a evam etan mahAprAjJa yathA vadasi buddhimAn 12086005c durlabhaH puruSaH kaz cid ebhir guNaguNair yutaH 12086006a kiM tu saMkSepataH zIlaM prayatne neha durlabham 12086006c vakSyAmi tu yathAmAtyAn yAdRzAMz ca kariSyasi 12086007a caturo brAhmaNAn vaidyAn pragalbhAn sAttvikAJ zucIn 12086007c trIMz ca zUdrAn vinItAMz ca zucIn karmaNi pUrvake 12086008a aSTAbhiz ca guNair yuktaM sUtaM paurANikaM caret 12086008c paJcAzadvarSavayasaM pragalbham anasUyakam 12086009a matismRtisamAyuktaM vinItaM samadarzanam 12086009c kArye vivadamAnAnAM zaktam artheSv alolupam 12086010a vivarjitAnAM vyasanaiH sughoraiH saptabhir bhRzam 12086010c aSTAnAM mantriNAM madhye mantraM rAjopadhArayet 12086011a tataH saMpreSayed rASTre rASTrAyAtha ca darzayet 12086011c anena vyavahAreNa draSTavyAs te prajAH sadA 12086012a na cApi gUDhaM kAryaM te grAhyaM kAryopaghAtakam 12086012c kArye khalu vipanne tvAM so 'dharmas tAMz ca pIDayet 12086013a vidravec caiva rASTraM te zyenAt pakSigaNA iva 12086013c parisravec ca satataM naur vizIrNeva sAgare 12086014a prajAH pAlayato 'samyag adharmeNeha bhUpateH 12086014c hArdaM bhayaM saMbhavati svargaz cAsya virudhyate 12086015a atha yo 'dharmataH pAti rAjAmAtyo 'tha vAtmajaH 12086015c dharmAsane niyuktaH san dharmamUlaM nararSabha 12086016a kAryeSv adhikRtAH samyag akurvanto nRpAnugAH 12086016c AtmAnaM purataH kRtvA yAnty adhaH sahapArthivAH 12086017a balAtkRtAnAM balibhiH kRpaNaM bahu jalpatAm 12086017c nAtho vai bhUmipo nityam anAthAnAM nRNAM bhavet 12086018a tataH sAkSibalaM sAdhu dvaidhe vAdakRtaM bhavet 12086018c asAkSikam anAthaM vA parIkSyaM tad vizeSataH 12086019a aparAdhAnurUpaM ca daNDaM pApeSu pAtayet 12086019c udvejayed dhanair RddhAn daridrAn vadhabandhanaiH 12086020a vinayair api durvRttAn prahArair api pArthivaH 12086020c sAntvenopapradAnena ziSTAMz ca paripAlayet 12086021a rAjJo vadhaM cikIrSed yas tasya citro vadho bhavet 12086021c AjIvakasya stenasya varNasaMkarakasya ca 12086022a samyak praNayato daNDaM bhUmipasya vizAM pate 12086022c yuktasya vA nAsty adharmo dharma eveha zAzvataH 12086023a kAmakAreNa daNDaM tu yaH kuryAd avicakSaNaH 12086023c sa ihAkIrtisaMyukto mRto narakam ApnuyAt 12086024a na parasya zravAd eva pareSAM daNDam arpayet 12086024c AgamAnugamaM kRtvA badhnIyAn mokSayeta vA 12086025a na tu hanyAn nRpo jAtu dUtaM kasyAM cid Apadi 12086025c dUtasya hantA nirayam Avizet sacivaiH saha 12086026a yathoktavAdinaM dUtaM kSatradharmarato nRpaH 12086026c yo hanyAt pitaras tasya bhrUNahatyAm avApnuyuH 12086027a kulInaH zIlasaMpanno vAgmI dakSaH priyaMvadaH 12086027c yathoktavAdI smRtimAn dUtaH syAt saptabhir guNaiH 12086028a etair eva guNair yuktaH pratIhAro 'sya rakSitA 12086028c zirorakSaz ca bhavati guNair etaiH samanvitaH 12086029a dharmArthazAstratattvajJaH saMdhivigrahako bhavet 12086029c matimAn dhRtimAn dhImAn rahasyavinigUhitA 12086030a kulInaH satyasaMpannaH zakto 'mAtyaH prazaMsitaH 12086030c etair eva guNair yuktas tathA senApatir bhavet 12086031a vyUhayantrAyudhIyAnAM tattvajJo vikramAnvitaH 12086031c varSazItoSNavAtAnAM sahiSNuH pararandhravit 12086032a vizvAsayet parAMz caiva vizvasen na tu kasya cit 12086032c putreSv api hi rAjendra vizvAso na prazasyate 12086033a etac chAstrArthatattvaM tu tavAkhyAtaM mayAnagha 12086033c avizvAso narendrANAM guhyaM paramam ucyate 12087001 yudhiSThira uvAca 12087001a kathaMvidhaM puraM rAjA svayam Avastum arhati 12087001c kRtaM vA kArayitvA vA tan me brUhi pitAmaha 12087002 bhISma uvAca 12087002a yatra kaunteya vastavyaM saputrabhrAtRbandhunA 12087002c nyAyyaM tatra paripraSTuM guptiM vRttiM ca bhArata 12087003a tasmAt te vartayiSyAmi durgakarma vizeSataH 12087003c zrutvA tathA vidhAtavyam anuSTheyaM ca yatnataH 12087004a SaDvidhaM durgam AsthAya purANy atha nivezayet 12087004c sarvasaMpatpradhAnaM yad bAhulyaM vApi saMbhavet 12087005a dhanvadurgaM mahIdurgaM giridurgaM tathaiva ca 12087005c manuSyadurgam abdurgaM vanadurgaM ca tAni SaT 12087006a yat puraM durgasaMpannaM dhAnyAyudhasamanvitam 12087006c dRDhaprAkAraparikhaM hastyazvarathasaMkulam 12087007a vidvAMsaH zilpino yatra nicayAz ca susaMcitAH 12087007c dhArmikaz ca jano yatra dAkSyam uttamam AsthitaH 12087008a UrjasvinaranAgAzvaM catvarApaNazobhitam 12087008c prasiddhavyavahAraM ca prazAntam akutobhayam 12087009a suprabhaM sAnunAdaM ca suprazastanivezanam 12087009c zUrADhyajanasaMpannaM brahmaghoSAnunAditam 12087010a samAjotsavasaMpannaM sadApUjitadaivatam 12087010c vazyAmAtyabalo rAjA tat puraM svayam Avaset 12087011a tatra kozaM balaM mitraM vyavahAraM ca vardhayet 12087011c pure janapade caiva sarvadoSAn nivartayet 12087012a bhANDAgArAyudhAgAraM prayatnenAbhivardhayet 12087012c nicayAn vardhayet sarvAMs tathA yantragadAgadAn 12087013a kASThalohatuSAGgAradAruzRGgAsthivaiNavAn 12087013c majjAsnehavasAkSaudram auSadhagrAmam eva ca 12087014a zaNaM sarjarasaM dhAnyam AyudhAni zarAMs tathA 12087014c carma snAyu tathA vetraM muJjabalbajadhanvanAn 12087015a AzayAz codapAnAz ca prabhUtasalilA varAH 12087015c niroddhavyAH sadA rAjJA kSIriNaz ca mahIruhAH 12087016a satkRtAz ca prayatnena AcAryartvikpurohitAH 12087016c maheSvAsAH sthapatayaH sAMvatsaracikitsakAH 12087017a prAjJA medhAvino dAntA dakSAH zUrA bahuzrutAH 12087017c kulInAH sattvasaMpannA yuktAH sarveSu karmasu 12087018a pUjayed dhArmikAn rAjA nigRhNIyAd adhArmikAn 12087018c niyuJjyAc ca prayatnena sarvavarNAn svakarmasu 12087019a bAhyam AbhyantaraM caiva paurajAnapadaM janam 12087019c cAraiH suviditaM kRtvA tataH karma prayojayet 12087020a cArAn mantraM ca kozaM ca mantraM caiva vizeSataH 12087020c anutiSThet svayaM rAjA sarvaM hy atra pratiSThitam 12087021a udAsInArimitrANAM sarvam eva cikIrSitam 12087021c pure janapade caiva jJAtavyaM cAracakSuSA 12087022a tatas tathA vidhAtavyaM sarvam evApramAdataH 12087022c bhaktAn pUjayatA nityaM dviSataz ca nigRhNatA 12087023a yaSTavyaM kratubhir nityaM dAtavyaM cApy apIDayA 12087023c prajAnAM rakSaNaM kAryaM na kAryaM karma garhitam 12087024a kRpaNAnAthavRddhAnAM vidhavAnAM ca yoSitAm 12087024c yogakSemaM ca vRttiM ca nityam eva prakalpayet 12087025a AzrameSu yathAkAlaM celabhAjanabhojanam 12087025c sadaivopahared rAjA satkRtyAnavamanya ca 12087026a AtmAnaM sarvakAryANi tApase rAjyam eva ca 12087026c nivedayet prayatnena tiSThet prahvaz ca sarvadA 12087027a sarvArthatyAginaM rAjA kule jAtaM bahuzrutam 12087027c pUjayet tAdRzaM dRSTvA zayanAsanabhojanaiH 12087028a tasmin kurvIta vizvAsaM rAjA kasyAM cid Apadi 12087028c tApaseSu hi vizvAsam api kurvanti dasyavaH 12087029a tasmin nidhIn AdadhIta prajJAM paryAdadIta ca 12087029c na cApy abhIkSNaM seveta bhRzaM vA pratipUjayet 12087030a anyaH kAryaH svarASTreSu pararASTreSu cAparaH 12087030c aTavISv aparaH kAryaH sAmantanagareSu ca 12087031a teSu satkArasaMskArAn saMvibhAgAMz ca kArayet 12087031c pararASTrATavIstheSu yathA svaviSaye tathA 12087032a te kasyAM cid avasthAyAM zaraNaM zaraNArthine 12087032c rAjJe dadyur yathAkAmaM tApasAH saMzitavratAH 12087033a eSa te lakSaNoddezaH saMkSepeNa prakIrtitaH 12087033c yAdRzaM nagaraM rAjA svayam Avastum arhati 12088001 yudhiSThira uvAca 12088001a rASTraguptiM ca me rAjan rASTrasyaiva ca saMgraham 12088001c samyag jijJAsamAnAya prabrUhi bharatarSabha 12088002 bhISma uvAca 12088002a rASTraguptiM ca te samyag rASTrasyaiva ca saMgraham 12088002c hanta sarvaM pravakSyAmi tattvam ekamanAH zRNu 12088003a grAmasyAdhipatiH kAryo dazagrAmyas tathAparaH 12088003c dviguNAyAH zatasyaivaM sahasrasya ca kArayet 12088004a grAme yAn grAmadoSAMz ca grAmikaH paripAlayet 12088004c tAn brUyAd dazapAyAsau sa tu viMzatipAya vai 12088005a so 'pi viMzatyadhipatir vRttaM jAnapade jane 12088005c grAmANAM zatapAlAya sarvam eva nivedayet 12088006a yAni grAmINabhojyAni grAmikas tAny upAznuyAt 12088006c dazapas tena bhartavyas tenApi dviguNAdhipaH 12088007a grAmaM grAmazatAdhyakSo bhoktum arhati satkRtaH 12088007c mahAntaM bharatazreSTha susphItajanasaMkulam 12088007e tatra hy anekam AyattaM rAjJo bhavati bhArata 12088008a zAkhAnagaram arhas tu sahasrapatir uttamam 12088008c dhAnyahairaNyabhogena bhoktuM rASTriya udyataH 12088009a tathA yad grAmakRtyaM syAd grAmikRtyaM ca te svayam 12088009c dharmajJaH sacivaH kaz cit tat prapazyed atandritaH 12088010a nagare nagare ca syAd ekaH sarvArthacintakaH 12088010c uccaiHsthAne ghorarUpo nakSatrANAm iva grahaH 12088010e bhavet sa tAn parikrAmet sarvAn eva sadA svayam 12088011a vikrayaM krayam adhvAnaM bhaktaM ca saparivyayam 12088011c yogakSemaM ca saMprekSya vaNijaH kArayet karAn 12088012a utpattiM dAnavRttiM ca zilpaM saMprekSya cAsakRt 12088012c zilpapratikarAn eva zilpinaH prati kArayet 12088013a uccAvacakarA nyAyyAH pUrvarAjJAM yudhiSThira 12088013c yathA yathA na hIyeraMs tathA kuryAn mahIpatiH 12088014a phalaM karma ca saMprekSya tataH sarvaM prakalpayet 12088014c phalaM karma ca nirhetu na kaz cit saMpravartayet 12088015a yathA rAjA ca kartA ca syAtAM karmaNi bhAginau 12088015c samavekSya tathA rAjJA praNeyAH satataM karAH 12088016a nocchindyAd Atmano mUlaM pareSAM vApi tRSNayA 12088016c IhAdvArANi saMrudhya rAjA saMprItidarzanaH 12088017a pradviSanti parikhyAtaM rAjAnam atikhAdinam 12088017c pradviSTasya kutaH zreyaH saMpriyo labhate priyam 12088018a vatsaupamyena dogdhavyaM rASTram akSINabuddhinA 12088018c bhRto vatso jAtabalaH pIDAM sahati bhArata 12088019a na karma kurute vatso bhRzaM dugdho yudhiSThira 12088019c rASTram apy atidugdhaM hi na karma kurute mahat 12088020a yo rASTram anugRhNAti parigRhya svayaM nRpaH 12088020c saMjAtam upajIvan sa labhate sumahat phalam 12088021a ApadarthaM hi nicayAn rAjAna iha cinvate 12088021c rASTraM ca kozabhUtaM syAt kozo vezmagatas tathA 12088022a paurajAnapadAn sarvAn saMzritopAzritAMs tathA 12088022c yathAzakty anukampeta sarvAn abhyantarAn api 12088023a bAhyaM janaM bhedayitvA bhoktavyo madhyamaH sukham 12088023c evaM na saMprakupyante janAH sukhitaduHkhitAH 12088024a prAg eva tu karAdAnam anubhASya punaH punaH 12088024c saMnipatya svaviSaye bhayaM rASTre pradarzayet 12088025a iyam Apat samutpannA paracakrabhayaM mahat 12088025c api nAntAya kalpeta veNor iva phalAgamaH 12088026a arayo me samutthAya bahubhir dasyubhiH saha 12088026c idam AtmavadhAyaiva rASTram icchanti bAdhitum 12088027a asyAm Apadi ghorAyAM saMprApte dAruNe bhaye 12088027c paritrANAya bhavatAM prArthayiSye dhanAni vaH 12088028a pratidAsye ca bhavatAM sarvaM cAhaM bhayakSaye 12088028c nArayaH pratidAsyanti yad dhareyur balAd itaH 12088029a kalatram AditaH kRtvA nazyet svaM svayam eva hi 12088029c api cet putradArArtham arthasaMcaya iSyate 12088030a nandAmi vaH prabhAvena putrANAm iva codaye 12088030c yathAzakty anugRhNAmi rASTrasyApIDayA ca vaH 12088031a Apatsv eva ca voDhavyaM bhavadbhiH sadgavair iva 12088031c na vaH priyataraM kAryaM dhanaM kasyAM cid Apadi 12088032a iti vAcA madhurayA zlakSNayA sopacArayA 12088032c svarazmIn abhyavasRjed yugam AdAya kAlavit 12088033a pracAraM bhRtyabharaNaM vyayaM gogrAmato bhayam 12088033c yogakSemaM ca saMprekSya gominaH kArayet karAn 12088034a upekSitA hi nazyeyur gomino 'raNyavAsinaH 12088034c tasmAt teSu vizeSeNa mRdupUrvaM samAcaret 12088035a sAntvanaM rakSaNaM dAnam avasthA cApy abhIkSNazaH 12088035c gominAM pArtha kartavyaM saMvibhAgAH priyANi ca 12088036a ajasram upayoktavyaM phalaM gomiSu sarvataH 12088036c prabhAvayati rASTraM ca vyavahAraM kRSiM tathA 12088037a tasmAd gomiSu yatnena prItiM kuryAd vicakSaNaH 12088037c dayAvAn apramattaz ca karAn saMpraNayan mRdUn 12088038a sarvatra kSemacaraNaM sulabhaM tAta gomibhiH 12088038c na hy ataH sadRzaM kiM cid dhanam asti yudhiSThira 12089001 yudhiSThira uvAca 12089001a yadA rAjA samartho 'pi kozArthI syAn mahAmate 12089001c kathaM pravarteta tadA tan me brUhi pitAmaha 12089002 bhISma uvAca 12089002a yathAdezaM yathAkAlam api caiva yathAbalam 12089002c anuziSyAt prajA rAjA dharmArthI taddhite rataH 12089003a yathA tAsAM ca manyeta zreya Atmana eva ca 12089003c tathA dharmyANi sarvANi rAjA rASTre pravartayet 12089004a madhudohaM duhed rASTraM bhramarAn na vipAtayet 12089004c vatsApekSI duhec caiva stanAMz ca na vikuTTayet 12089005a jalaukAvat pibed rASTraM mRdunaiva narAdhipa 12089005c vyAghrIva ca haret putram adaSTvA mA pated iti 12089006a alpenAlpena deyena vardhamAnaM pradApayet 12089006c tato bhUyas tato bhUyaH kAmaM vRddhiM samAcaret 12089007a damayann iva damyAnAM zazvad bhAraM pravardhayet 12089007c mRdupUrvaM prayatnena pAzAn abhyavahArayet 12089008a sakRt pAzAvakIrNAs te na bhaviSyanti durdamAH 12089008c ucitenaiva bhoktavyAs te bhaviSyanti yatnataH 12089009a tasmAt sarvasamArambho durlabhaH puruSavrajaH 12089009c yathAmukhyAn sAntvayitvA bhoktavya itaro janaH 12089010a tatas tAn bhedayitvAtha parasparavivakSitAn 12089010c bhuJjIta sAntvayitvaiva yathAsukham ayatnataH 12089011a na cAsthAne na cAkAle karAn ebhyo 'nupAtayet 12089011c AnupUrvyeNa sAntvena yathAkAlaM yathAvidhi 12089012a upAyAn prabravImy etAn na me mAyA vivakSitA 12089012c anupAyena damayan prakopayati vAjinaH 12089013a pAnAgArANi vezAz ca vezaprApaNikAs tathA 12089013c kuzIlavAH sakitavA ye cAnye ke cid IdRzAH 12089014a niyamyAH sarva evaite ye rASTrasyopaghAtakAH 12089014c ete rASTre hi tiSThanto bAdhante bhadrikAH prajAH 12089015a na kena cid yAcitavyaH kaz cit kiM cid anApadi 12089015c iti vyavasthA bhUtAnAM purastAn manunA kRtA 12089016a sarve tathA na jIveyur na kuryuH karma ced iha 12089016c sarva eva trayo lokA na bhaveyur asaMzayam 12089017a prabhur niyamane rAjA ya etAn na niyacchati 12089017c bhuGkte sa tasya pApasya caturbhAgam iti zrutiH 12089017e tathA kRtasya dharmasya caturbhAgam upAznute 12089018a sthAnAny etAni saMgamya prasaGge bhUtinAzanaH 12089018c kAmaprasaktaH puruSaH kim akAryaM vivarjayet 12089019a Apady eva tu yAceran yeSAM nAsti parigrahaH 12089019c dAtavyaM dharmatas tebhyas tv anukrozAd dayArthinA 12089020a mA te rASTre yAcanakA mA te bhUyuz ca dasyavaH 12089020c iSTAdAtAra evaite naite bhUtasya bhAvakAH 12089021a ye bhUtAny anugRhNanti vardhayanti ca ye prajAH 12089021c te te rASTre pravartantAM mA bhUtAnAm abhAvakAH 12089022a daNDyAs te ca mahArAja dhanAdAnaprayojanAH 12089022c prayogaM kArayeyus tAn yathA balikarAMs tathA 12089023a kRSigorakSyavANijyaM yac cAnyat kiM cid IdRzam 12089023c puruSaiH kArayet karma bahubhiH saha karmibhiH 12089024a naraz cet kRSigorakSyaM vANijyaM cApy anuSThitaH 12089024c saMzayaM labhate kiM cit tena rAjA vigarhyate 12089025a dhaninaH pUjayen nityaM yAnAcchAdanabhojanaiH 12089025c vaktavyAz cAnugRhNIdhvaM pUjAH saha mayeti ha 12089026a aGgam etan mahad rAjJAM dhanino nAma bhArata 12089026c kakudaM sarvabhUtAnAM dhanastho nAtra saMzayaH 12089027a prAjJaH zUro dhanasthaz ca svAmI dhArmika eva ca 12089027c tapasvI satyavAdI ca buddhimAMz cAbhirakSati 12089028a tasmAd eteSu sarveSu prItimAn bhava pArthiva 12089028c satyam Arjavam akrodham AnRzaMsyaM ca pAlaya 12089029a evaM daNDaM ca kozaM ca mitraM bhUmiM ca lapsyase 12089029c satyArjavaparo rAjan mitrakozasamanvitaH 12090001 bhISma uvAca 12090001a vanaspatIn bhakSyaphalAn na chindyur viSaye tava 12090001c brAhmaNAnAM mUlaphalaM dharmyam Ahur manISiNaH 12090002a brAhmaNebhyo 'tiriktaM ca bhuJjIrann itare janAH 12090002c na brAhmaNoparodhena hared anyaH kathaM cana 12090003a vipraz cet tyAgam AtiSThed AkhyAyAvRttikarzitaH 12090003c parikalpyAsya vRttiH syAt sadArasya narAdhipa 12090004a sa cen nopanivarteta vAcyo brAhmaNasaMsadi 12090004c kasminn idAnIM maryAdAm ayaM lokaH kariSyati 12090005a asaMzayaM nivarteta na ced vakSyaty ataH param 12090005c pUrvaM parokSaM kartavyam etat kaunteya zAsanam 12090006a Ahur etaj janA brahman na caitac chraddadhAmy aham 12090006c nimantryaz ca bhaved bhogair avRttyA cet tadAcaret 12090007a kRSigorakSyavANijyaM lokAnAm iha jIvanam 12090007c UrdhvaM caiva trayI vidyA sA bhUtAn bhAvayaty uta 12090008a tasyAM prayatamAnAyAM ye syus tatparipanthinaH 12090008c dasyavas tadvadhAyeha brahmA kSatram athAsRjat 12090009a zatrUJ jahi prajA rakSa yajasva kratubhir nRpa 12090009c yudhyasva samare vIro bhUtvA kauravanandana 12090010a saMrakSyAn pAlayed rAjA yaH sa rAjAryakRttamaH 12090010c ye ke cit tAn na rakSanti tair artho nAsti kaz cana 12090011a sadaiva rAjJA boddhavyaM sarvalokAd yudhiSThira 12090011c tasmAd dhetor hi bhuJjIta manuSyAn eva mAnavaH 12090012a antarebhyaH parAn rakSan parebhyaH punar antarAn 12090012c parAn parebhyaH svAn svebhyaH sarvAn pAlaya nityadA 12090013a AtmAnaM sarvato rakSan rAjA rakSeta medinIm 12090013c AtmamUlam idaM sarvam Ahur hi viduSo janAH 12090014a kiM chidraM ko 'nuSaGgo me kiM vAsty avinipAtitam 12090014c kuto mAm Asraved doSa iti nityaM vicintayet 12090015a guptaiz cArair anumataiH pRthivIm anucArayet 12090015c sunItaM yadi me vRttaM prazaMsanti na vA punaH 12090015e kaccid rocej janapade kaccid rASTre ca me yazaH 12090016a dharmajJAnAM dhRtimatAM saMgrAmeSv apalAyinAm 12090016c rASTraM ca ye 'nujIvanti ye ca rAjJo 'nujIvinaH 12090017a amAtyAnAM ca sarveSAM madhyasthAnAM ca sarvazaH 12090017c ye ca tvAbhiprazaMseyur nindeyur atha vA punaH 12090017e sarvAn supariNItAMs tAn kArayeta yudhiSThira 12090018a ekAntena hi sarveSAM na zakyaM tAta rocitum 12090018c mitrAmitram atho madhyaM sarvabhUteSu bhArata 12090019a tulyabAhubalAnAM ca guNair api niSevinAm 12090019c kathaM syAd adhikaH kaz cit sa tu bhuJjIta mAnavAn 12090020a ye carA hy acarAn adyur adaMSTrAn daMSTriNas tathA 12090020c AzIviSA iva kruddhA bhujagA bhujagAn iva 12090021a etebhyaz cApramattaH syAt sadA yatto yudhiSThira 12090021c bhAruNDasadRzA hy ete nipatanti pramAdyataH 12090022a kaccit te vaNijo rASTre nodvijante karArditAH 12090022c krINanto bahu vAlpena kAntArakRtanizramAH 12090023a kaccit kRSikarA rASTraM na jahaty atipIDitAH 12090023c ye vahanti dhuraM rAjJAM saMbharantItarAn api 12090024a ito dattena jIvanti devAH pitRgaNAs tathA 12090024c manuSyoragarakSAMsi vayAMsi pazavas tathA 12090025a eSA te rASTravRttiz ca rASTraguptiz ca bhArata 12090025c etam evArtham Azritya bhUyo vakSyAmi pANDava 12091001 bhISma uvAca 12091001a yAn aGgirAH kSatradharmAn utathyo brahmavittamaH 12091001c mAndhAtre yauvanAzvAya prItimAn abhyabhASata 12091002a sa yathAnuzazAsainam utathyo brahmavittamaH 12091002c tat te sarvaM pravakSyAmi nikhilena yudhiSThira 12091003 utathya uvAca 12091003a dharmAya rAjA bhavati na kAmakaraNAya tu 12091003c mAndhAtar evaM jAnIhi rAjA lokasya rakSitA 12091004a rAjA carati vai dharmaM devatvAyaiva gacchati 12091004c na ced dharmaM sa carati narakAyaiva gacchati 12091005a dharme tiSThanti bhUtAni dharmo rAjani tiSThati 12091005c taM rAjA sAdhu yaH zAsti sa rAjA pRthivIpatiH 12091006a rAjA paramadharmAtmA lakSmIvAn pApa ucyate 12091006c devAz ca garhAM gacchanti dharmo nAstIti cocyate 12091007a adharme vartamAnAnAm arthasiddhiH pradRzyate 12091007c tad eva maGgalaM sarvaM lokaH samanuvartate 12091008a ucchidyate dharmavRttam adharmo vartate mahAn 12091008c bhayam Ahur divArAtraM yadA pApo na vAryate 12091009a na vedAn anuvartanti vratavanto dvijAtayaH 12091009c na yajJAMs tanvate viprA yadA pApo na vAryate 12091010a vadhyAnAm iva sarveSAM mano bhavati vihvalam 12091010c manuSyANAM mahArAja yadA pApo na vAryate 12091011a ubhau lokAv abhiprekSya rAjAnam RSayaH svayam 12091011c asRjan sumahad bhUtam ayaM dharmo bhaviSyati 12091012a yasmin dharmo virAjeta taM rAjAnaM pracakSate 12091012c yasmin vilIyate dharmas taM devA vRSalaM viduH 12091013a vRSo hi bhagavAn dharmo yas tasya kurute hy alam 12091013c vRSalaM taM vidur devAs tasmAd dharmaM na lopayet 12091014a dharme vardhati vardhanti sarvabhUtAni sarvadA 12091014c tasmin hrasati hIyante tasmAd dharmaM pravardhayet 12091015a dhanAt sravati dharmo hi dhAraNAd veti nizcayaH 12091015c akAryANAM manuSyendra sa sImAntakaraH smRtaH 12091016a prabhavArthaM hi bhUtAnAM dharmaH sRSTaH svayaMbhuvA 12091016c tasmAt pravardhayed dharmaM prajAnugrahakAraNAt 12091017a tasmAd dhi rAjazArdUla dharmaH zreSTha iti smRtaH 12091017c sa rAjA yaH prajAH zAsti sAdhukRt puruSarSabhaH 12091018a kAmakrodhAv anAdRtya dharmam evAnupAlayet 12091018c dharmaH zreyaskaratamo rAjJAM bharatasattama 12091019a dharmasya brAhmaNA yonis tasmAt tAn pUjayet sadA 12091019c brAhmaNAnAM ca mAndhAtaH kAmAn kuryAd amatsarI 12091020a teSAM hy akAmakaraNAd rAjJaH saMjAyate bhayam 12091020c mitrANi ca na vardhante tathAmitrIbhavanty api 12091021a brAhmaNAn vai tadAsUyAd yadA vairocano baliH 12091021c athAsmAc chrIr apAkrAmad yAsminn AsIt pratApinI 12091022a tatas tasmAd apakramya sAgacchat pAkazAsanam 12091022c atha so 'nvatapat pazcAc chriyaM dRSTvA puraMdare 12091023a etat phalam asUyAyA abhimAnasya cAbhibho 12091023c tasmAd budhyasva mAndhAtar mA tvA jahyAt pratApinI 12091024a darpo nAma zriyaH putro jajJe 'dharmAd iti zrutiH 12091024c tena devAsurA rAjan nItAH subahuzo vazam 12091025a rAjarSayaz ca bahavas tasmAd budhyasva pArthiva 12091025c rAjA bhavati taM jitvA dAsas tena parAjitaH 12091026a sa yathA darpasahitam adharmaM nAnusevase 12091026c tathA vartasva mAndhAtaz ciraM cet sthAtum icchasi 12091027a mattAt pramattAt pogaNDAd unmattAc ca vizeSataH 12091027c tadabhyAsAd upAvartAd ahitAnAM ca sevanAt 12091028a nigRhItAd amAtyAc ca strIbhyaz caiva vizeSataH 12091028c parvatAd viSamAd durgAd dhastino 'zvAt sarIsRpAt 12091029a etebhyo nityayattaH syAn naktaMcaryAM ca varjayet 12091029c atyAyaM cAtimAnaM ca dambhaM krodhaM ca varjayet 12091030a avijJAtAsu ca strISu klIbAsu svairiNISu ca 12091030c parabhAryAsu kanyAsu nAcaren maithunaM nRpaH 12091031a kuleSu pAparakSAMsi jAyante varNasaMkarAt 12091031c apumAMso 'GgahInAz ca sthUlajihvA vicetasaH 12091032a ete cAnye ca jAyante yadA rAjA pramAdyati 12091032c tasmAd rAjJA vizeSeNa vartitavyaM prajAhite 12091033a kSatriyasya pramattasya doSaH saMjAyate mahAn 12091033c adharmAH saMpravartante prajAsaMkarakArakAH 12091034a azIte vidyate zItaM zIte zItaM na vidyate 12091034c avRSTir ativRSTiz ca vyAdhiz cAvizati prajAH 12091035a nakSatrANy upatiSThanti grahA ghorAs tathApare 12091035c utpAtAz cAtra dRzyante bahavo rAjanAzanAH 12091036a arakSitAtmA yo rAjA prajAz cApi na rakSati 12091036c prajAz ca tasya kSIyante tAz ca so 'nu vinazyati 12091037a dvAv AdadAte hy ekasya dvayoz ca bahavo 'pare 12091037c kumAryaH saMpralupyante tadAhur nRpadUSaNam 12091038a mamaitad iti naikasya manuSyeSv avatiSThate 12091038c tyaktvA dharmaM yadA rAjA pramAdam anutiSThati 12092001 utathya uvAca 12092001a kAlavarSI ca parjanyo dharmacArI ca pArthivaH 12092001c saMpad yadaiSA bhavati sA bibharti sukhaM prajAH 12092002a yo na jAnAti nirhantuM vastrANAM rajako malam 12092002c raktAni vA zodhayituM yathA nAsti tathaiva saH 12092003a evam eva dvijendrANAM kSatriyANAM vizAm api 12092003c zUdrAz caturNAM varNAnAM nAnAkarmasv avasthitAH 12092004a karma zUdre kRSir vaizye daNDanItiz ca rAjani 12092004c brahmacaryaM tapo mantrAH satyaM cApi dvijAtiSu 12092005a teSAM yaH kSatriyo veda vastrANAm iva zodhanam 12092005c zIladoSAn vinirhantuM sa pitA sa prajApatiH 12092006a kRtaM tretA dvAparaz ca kaliz ca bharatarSabha 12092006c rAjavRttAni sarvANi rAjaiva yugam ucyate 12092007a cAturvarNyaM tathA vedAz cAturAzramyam eva ca 12092007c sarvaM pramuhyate hy etad yadA rAjA pramAdyati 12092008a rAjaiva kartA bhUtAnAM rAjaiva ca vinAzakaH 12092008c dharmAtmA yaH sa kartA syAd adharmAtmA vinAzakaH 12092009a rAjJo bhAryAz ca putrAz ca bAndhavAH suhRdas tathA 12092009c sametya sarve zocanti yadA rAjA pramAdyati 12092010a hastino 'zvAz ca gAvaz cApy uSTrAzvataragardabhAH 12092010c adharmavRtte nRpatau sarve sIdanti pArthiva 12092011a durbalArthaM balaM sRSTaM dhAtrA mAndhAtar ucyate 12092011c abalaM tan mahad bhUtaM yasmin sarvaM pratiSThitam 12092012a yac ca bhUtaM sa bhajate bhUtA ye ca tadanvayAH 12092012c adharmasthe hi nRpatau sarve sIdanti pArthiva 12092013a durbalasya hi yac cakSur muner AzIviSasya ca 12092013c aviSahyatamaM manye mA sma durbalam AsadaH 12092014a durbalAMs tAta budhyethA nityam evAvimAnitAn 12092014c mA tvAM durbalacakSUMSi pradaheyuH sabAndhavam 12092015a na hi durbaladagdhasya kule kiM cit prarohati 12092015c AmUlaM nirdahaty eva mA sma durbalam AsadaH 12092016a abalaM vai balAc chreyo yac cAtibalavad balam 12092016c balasyAbaladagdhasya na kiM cid avaziSyate 12092017a vimAnito hatotkruSTas trAtAraM cen na vindati 12092017c amAnuSakRtas tatra daNDo hanti narAdhipam 12092018a mA sma tAta bale stheyA bAdhiSThA mApi durbalam 12092018c mA tvA durbalacakSUMSi dhakSyanty agnir ivAzrayam 12092019a yAni mithyAbhizastAnAM patanty azrUNi rodatAm 12092019c tAni putrAn pazUn ghnanti teSAM mithyAbhizAsatAm 12092020a yadi nAtmani putreSu na cet pautreSu naptRSu 12092020c na hi pApaM kRtaM karma sadyaH phalati gaur iva 12092021a yatrAbalo vadhyamAnas trAtAraM nAdhigacchati 12092021c mahAn daivakRtas tatra daNDaH patati dAruNaH 12092022a yuktA yadA jAnapadA bhikSante brAhmaNA iva 12092022c abhIkSNaM bhikSudoSeNa rAjAnaM ghnanti tAdRzAH 12092023a rAjJo yadA janapade bahavo rAjapUruSAH 12092023c anayenopavartante tad rAjJaH kilbiSaM mahat 12092024a yadA yuktA nayanty arthAn kAmAd arthavazena vA 12092024c kRpaNaM yAcamAnAnAM tad rAjJo vaizasaM mahat 12092025a mahAvRkSo jAyate vardhate ca; taM caiva bhUtAni samAzrayanti 12092025c yadA vRkSaz chidyate dahyate vA; tadAzrayA aniketA bhavanti 12092026a yadA rASTre dharmam agryaM caranti; saMskAraM vA rAjaguNaM bruvANAH 12092026c tair evAdharmaz carito dharmamohAt; tUrNaM jahyAt sukRtaM duSkRtaM ca 12092027a yatra pApA jJAyamAnAz caranti; satAM kalir vindati tatra rAjJaH 12092027c yadA rAjA zAsti narAn naziSyAn; na tad rAjyaM vardhate bhUmipAla 12092028a yaz cAmAtyaM mAnayitvA yathArhaM; mantre ca yuddhe ca nRpo niyuJjyAt 12092028c pravardhate tasya rASTraM nRpasya; bhuGkte mahIM cApy akhilAM cirAya 12092029a atrApi sukRtaM karma vAcaM caiva subhASitAm 12092029c samIkSya pUjayan rAjA dharmaM prApnoty anuttamam 12092030a saMvibhajya yadA bhuGkte na cAnyAn avamanyate 12092030c nihanti balinaM dRptaM sa rAjJo dharma ucyate 12092031a trAyate hi yadA sarvaM vAcA kAyena karmaNA 12092031c putrasyApi na mRSyec ca sa rAjJo dharma ucyate 12092032a yadA zAraNikAn rAjA putravat parirakSati 12092032c bhinatti na ca maryAdAM sa rAjJo dharma ucyate 12092033a yadAptadakSiNair yajJair yajate zraddhayAnvitaH 12092033c kAmadveSAv anAdRtya sa rAjJo dharma ucyate 12092034a kRpaNAnAthavRddhAnAM yadAzru vyapamArSTi vai 12092034c harSaM saMjanayan nqNAM sa rAjJo dharma ucyate 12092035a vivardhayati mitrANi tathArIMz cApakarSati 12092035c saMpUjayati sAdhUMz ca sa rAjJo dharma ucyate 12092036a satyaM pAlayati prAptyA nityaM bhUmiM prayacchati 12092036c pUjayaty atithIn bhRtyAn sa rAjJo dharma ucyate 12092037a nigrahAnugrahau cobhau yatra syAtAM pratiSThitau 12092037c asmi&l loke pare caiva rAjA tat prApnute phalam 12092038a yamo rAjA dhArmikANAM mAndhAtaH paramezvaraH 12092038c saMyacchan bhavati prANAn nasaMyacchaMs tu pApakaH 12092039a RtvikpurohitAcAryAn satkRtyAnavamanya ca 12092039c yadA samyak pragRhNAti sa rAjJo dharma ucyate 12092040a yamo yacchati bhUtAni sarvANy evAvizeSataH 12092040c tasya rAjJAnukartavyaM yantavyA vidhivat prajAH 12092041a sahasrAkSeNa rAjA hi sarva evopamIyate 12092041c sa pazyati hi yaM dharmaM sa dharmaH puruSarSabha 12092042a apramAdena zikSethAH kSamAM buddhiM dhRtiM matim 12092042c bhUtAnAM sattvajijJAsAM sAdhv asAdhu ca sarvadA 12092043a saMgrahaH sarvabhUtAnAM dAnaM ca madhurA ca vAk 12092043c paurajAnapadAz caiva goptavyAH svA yathA prajAH 12092044a na jAtv adakSo nRpatiH prajAH zaknoti rakSitum 12092044c bhAro hi sumahAMs tAta rAjyaM nAma suduSkaram 12092045a tad daNDavin nRpaH prAjJaH zUraH zaknoti rakSitum 12092045c na hi zakyam adaNDena klIbenAbuddhinApi vA 12092046a abhirUpaiH kule jAtair dakSair bhaktair bahuzrutaiH 12092046c sarvA buddhIH parIkSethAs tApasAzramiNAm api 12092047a tatas tvaM sarvabhUtAnAM dharmaM vetsyasi vai param 12092047c svadeze paradeze vA na te dharmo vinazyati 12092048a dharmaz cArthaz ca kAmaz ca dharma evottaro bhavet 12092048c asmi&l loke pare caiva dharmavit sukham edhate 12092049a tyajanti dArAn prANAMz ca manuSyAH pratipUjitAH 12092049c saMgrahaz caiva bhUtAnAM dAnaM ca madhurA ca vAk 12092050a apramAdaz ca zaucaM ca tAta bhUtikaraM mahat 12092050c etebhyaz caiva mAndhAtaH satataM mA pramAdithAH 12092051a apramatto bhaved rAjA chidradarzI parAtmanoH 12092051c nAsya chidraM paraH pazyec chidreSu param anviyAt 12092052a etad vRttaM vAsavasya yamasya varuNasya ca 12092052c rAjarSINAM ca sarveSAM tat tvam apy anupAlaya 12092053a tat kuruSva mahArAja vRttaM rAjarSisevitam 12092053c AtiSTha divyaM panthAnam ahnAya bharatarSabha 12092054a dharmavRttaM hi rAjAnaM pretya ceha ca bhArata 12092054c devarSipitRgandharvAH kIrtayanty amitaujasaH 12092055 bhISma uvAca 12092055a sa evam ukto mAndhAtA tenotathyena bhArata 12092055c kRtavAn avizaGkas tad ekaH prApa ca medinIm 12092056a bhavAn api tathA samyaG mAndhAteva mahIpatiH 12092056c dharmaM kRtvA mahIM rakSan svarge sthAnam avApsyasi 12093001 yudhiSThira uvAca 12093001a kathaM dharme sthAtum icchan rAjA varteta dhArmikaH 12093001c pRcchAmi tvA kuruzreSTha tan me brUhi pitAmaha 12093002 bhISma uvAca 12093002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12093002c gItaM dRSTArthatattvena vAmadevena dhImatA 12093003a rAjA vasumanA nAma kausalyo balavAJ zuciH 12093003c maharSiM paripapraccha vAmadevaM yazasvinam 12093004a dharmArthasahitaM vAkyaM bhagavann anuzAdhi mAm 12093004c yena vRttena vai tiSThan na cyaveyaM svadharmataH 12093005a tam abravId vAmadevas tapasvI japatAM varaH 12093005c hemavarNam upAsInaM yayAtim iva nAhuSam 12093006a dharmam evAnuvartasva na dharmAd vidyate param 12093006c dharme sthitA hi rAjAno jayanti pRthivIm imAm 12093007a arthasiddheH paraM dharmaM manyate yo mahIpatiH 12093007c RtAM ca kurute buddhiM sa dharmeNa virocate 12093008a adharmadarzI yo rAjA balAd eva pravartate 12093008c kSipram evApayAto 'smAd ubhau prathamamadhyamau 12093009a asatpApiSThasacivo vadhyo lokasya dharmahA 12093009c sahaiva parivAreNa kSipram evAvasIdati 12093010a arthAnAm ananuSThAtA kAmacArI vikatthanaH 12093010c api sarvAM mahIM labdhvA kSipram eva vinazyati 12093011a athAdadAnaH kalyANam anasUyur jitendriyaH 12093011c vardhate matimAn rAjA srotobhir iva sAgaraH 12093012a na pUrNo 'smIti manyeta dharmataH kAmato 'rthataH 12093012c buddhito mitrataz cApi satataM vasudhAdhipaH 12093013a eteSv eva hi sarveSu lokayAtrA pratiSThitA 12093013c etAni zRNva&l labhate yazaH kIrtiM zriyaH prajAH 12093014a evaM yo dharmasaMrambhI dharmArthaparicintakaH 12093014c arthAn samIkSyArabhate sa dhruvaM mahad aznute 12093015a adAtA hy anatisneho daNDenAvartayan prajAH 12093015c sAhasaprakRtI rAjA kSipram eva vinazyati 12093016a atha pApaM kRtaM buddhyA na ca pazyaty abuddhimAn 12093016c akIrtyApi samAyukto mRto narakam aznute 12093017a atha mAnayitur dAtuH zuklasya rasavedinaH 12093017c vyasanaM svam ivotpannaM vijighAMsanti mAnavAH 12093018a yasya nAsti gurur dharme na cAnyAn anupRcchati 12093018c sukhatantro 'rthalAbheSu na ciraM mahad aznute 12093019a gurupradhAno dharmeSu svayam arthAnvavekSitA 12093019c dharmapradhAno lokeSu suciraM mahad aznute 12094001 vAmadeva uvAca 12094001a yatrAdharmaM praNayate durbale balavattaraH 12094001c tAM vRttim upajIvanti ye bhavanti tadanvayAH 12094002a rAjAnam anuvartante taM pApAbhipravartakam 12094002c avinItamanuSyaM tat kSipraM rASTraM vinazyati 12094003a yad vRttim upajIvanti prakRtisthasya mAnavAH 12094003c tad eva viSamasthasya svajano 'pi na mRSyate 12094004a sAhasaprakRtir yatra kurute kiM cid ulbaNam 12094004c azAstralakSaNo rAjA kSipram eva vinazyati 12094005a yo 'tyantAcaritAM vRttiM kSatriyo nAnuvartate 12094005c jitAnAm ajitAnAM ca kSatradharmAd apaiti saH 12094006a dviSantaM kRtakarmANaM gRhItvA nRpatI raNe 12094006c yo na mAnayate dveSAt kSatradharmAd apaiti saH 12094007a zaktaH syAt sumukho rAjA kuryAt kAruNyam Apadi 12094007c priyo bhavati bhUtAnAM na ca vibhrazyate zriyaH 12094008a apriyaM yasya kurvIta bhUyas tasya priyaM caret 12094008c nacireNa priyaH sa syAd yo 'priyaH priyam Acaret 12094009a mRSAvAdaM pariharet kuryAt priyam ayAcitaH 12094009c na ca kAmAn na saMrambhAn na dveSAd dharmam utsRjet 12094010a nApatrapeta prazneSu nAbhibhavyAM giraM sRjet 12094010c na tvareta na cAsUyet tathA saMgRhyate paraH 12094011a priye nAtibhRzaM hRSyed apriye na ca saMjvaret 12094011c na muhyed arthakRcchreSu prajAhitam anusmaran 12094012a yaH priyaM kurute nityaM guNato vasudhAdhipaH 12094012c tasya karmANi sidhyanti na ca saMtyajyate zriyA 12094013a nivRttaM pratikUlebhyo vartamAnam anupriye 12094013c bhaktaM bhajeta nRpatis tad vai vRttaM satAm iha 12094014a aprakIrNendriyaM prAjJam atyantAnugataM zucim 12094014c zaktaM caivAnuraktaM ca yuJjyAn mahati karmaNi 12094015a evam eva guNair yukto yo na rajyati bhUmipam 12094015c bhartur artheSv asUyantaM na taM yuJjIta karmaNi 12094016a mUDham aindriyakaM lubdham anAryacaritaM zaTham 12094016c anatItopadhaM hiMsraM durbuddhim abahuzrutam 12094017a tyaktopAttaM madyarataM dyUtastrImRgayAparam 12094017c kArye mahati yo yuJjyAd dhIyate sa nRpaH zriyaH 12094018a rakSitAtmA tu yo rAjA rakSyAn yaz cAnurakSati 12094018c prajAz ca tasya vardhante dhruvaM ca mahad aznute 12094019a ye ke cid bhUmipatayas tAn sarvAn anvavekSayet 12094019c suhRdbhir anabhikhyAtais tena rAjA na riSyate 12094020a apakRtya balasthasya dUrastho 'smIti nAzvaset 12094020c zyenAnucaritair hy ete nipatanti pramAdyataH 12094021a dRDhamUlas tv aduSTAtmA viditvA balam AtmanaH 12094021c abalAn abhiyuJjIta na tu ye balavattarAH 12094022a vikrameNa mahIM labdhvA prajA dharmeNa pAlayan 12094022c Ahave nidhanaM kuryAd rAjA dharmaparAyaNaH 12094023a maraNAntam idaM sarvaM neha kiM cid anAmayam 12094023c tasmAd dharme sthito rAjA prajA dharmeNa pAlayet 12094024a rakSAdhikaraNaM yuddhaM tathA dharmAnuzAsanam 12094024c mantracintyaM sukhaM kAle paJcabhir vardhate mahI 12094025a etAni yasya guptAni sa rAjA rAjasattama 12094025c satataM vartamAno 'tra rAjA bhuGkte mahIm imAm 12094026a naitAny ekena zakyAni sAtatyenAnvavekSitum 12094026c eteSv AptAn pratiSThApya rAjA bhuGkte mahIM ciram 12094027a dAtAraM saMvibhaktAraM mArdavopagataM zucim 12094027c asaMtyaktamanuSyaM ca taM janAH kurvate priyam 12094028a yas tu niHzreyasaM jJAtvA jJAnaM tat pratipadyate 12094028c Atmano matam utsRjya taM loko 'nuvidhIyate 12094029a yo 'rthakAmasya vacanaM prAtikUlyAn na mRSyate 12094029c zRNoti pratikUlAni vimanA nacirAd iva 12094030a agrAmyacaritAM buddhim atyantaM yo na budhyate 12094030c jitAnAm ajitAnAM ca kSatradharmAd apaiti saH 12094031a mukhyAn amAtyAn yo hitvA nihInAn kurute priyAn 12094031c sa vai vyasanam AsAdya gAdham Arto na vindati 12094032a yaH kalyANaguNAJ jJAtIn dveSAn naivAbhimanyate 12094032c adRDhAtmA dRDhakrodho nAsyArtho ramate 'ntike 12094033a atha yo guNasaMpannAn hRdayasyApriyAn api 12094033c priyeNa kurute vazyAMz ciraM yazasi tiSThati 12094034a nAkAle praNayed arthAn nApriye jAtu saMjvaret 12094034c priye nAtibhRzaM hRSyed yujyetArogyakarmaNi 12094035a ke mAnuraktA rAjAnaH ke bhayAt samupAzritAH 12094035c madhyasthadoSAH ke caiSAm iti nityaM vicintayet 12094036a na jAtu balavAn bhUtvA durbale vizvaset kva cit 12094036c bhAruNDasadRzA hy ete nipatanti pramAdyataH 12094037a api sarvair guNair yuktaM bhartAraM priyavAdinam 12094037c abhidruhyati pApAtmA tasmAd dhi vibhiSej janAt 12094038a etAM rAjopaniSadaM yayAtiH smAha nAhuSaH 12094038c manuSyavijaye yukto hanti zatrUn anuttamAn 12095001 vAmadeva uvAca 12095001a ayuddhenaiva vijayaM vardhayed vasudhAdhipaH 12095001c jaghanyam Ahur vijayaM yo yuddhena narAdhipa 12095002a na cApy alabdhaM lipseta mUle nAtidRDhe sati 12095002c na hi durbalamUlasya rAjJo lAbho vidhIyate 12095003a yasya sphIto janapadaH saMpannaH priyarAjakaH 12095003c saMtuSTapuSTasacivo dRDhamUlaH sa pArthivaH 12095004a yasya yodhAH susaMtuSTAH sAntvitAH sUpadhAsthitAH 12095004c alpenApi sa daNDena mahIM jayati bhUmipaH 12095005a paurajAnapadA yasya svanuraktAH supUjitAH 12095005c sadhanA dhAnyavantaz ca dRDhamUlaH sa pArthivaH 12095006a prabhAvakAlAv adhikau yadA manyeta cAtmanaH 12095006c tadA lipseta medhAvI parabhUmiM dhanAny uta 12095007a bhogeSv adayamAnasya bhUteSu ca dayAvataH 12095007c vardhate tvaramANasya viSayo rakSitAtmanaH 12095008a takSaty AtmAnam evaiSa vanaM parazunA yathA 12095008c yaH samyag vartamAneSu sveSu mithyA pravartate 12095009a na vai dviSantaH kSIyante rAjJo nityam api ghnataH 12095009c krodhaM niyantuM yo veda tasya dveSTA na vidyate 12095010a yad AryajanavidviSTaM karma tan nAcared budhaH 12095010c yat kalyANam abhidhyAyet tatrAtmAnaM niyojayet 12095011a nainam anye 'vajAnanti nAtmanA paritapyate 12095011c kRtyazeSeNa yo rAjA sukhAny anububhUSati 12095012a idaMvRttaM manuSyeSu vartate yo mahIpatiH 12095012c ubhau lokau vinirjitya vijaye saMpratiSThate 12095013 bhISma uvAca 12095013a ity ukto vAmadevena sarvaM tat kRtavAn nRpaH 12095013c tathA kurvaMs tvam apy etau lokau jetA na saMzayaH 12096001 yudhiSThira uvAca 12096001a atha yo vijigISeta kSatriyaH kSatriyaM yudhi 12096001c kas tasya dharmyo vijaya etat pRSTo bravIhi me 12096002 bhISma uvAca 12096002a sasahAyo 'sahAyo vA rASTram Agamya bhUmipaH 12096002c brUyAd ahaM vo rAjeti rakSiSyAmi ca vaH sadA 12096003a mama dharmyaM baliM datta kiM vA mAM pratipatsyatha 12096003c te cet tam AgataM tatra vRNuyuH kuzalaM bhavet 12096004a te ced akSatriyAH santo virudhyeyuH kathaM cana 12096004c sarvopAyair niyantavyA vikarmasthA narAdhipa 12096005a azaktaM kSatriyaM matvA zastraM gRhNAty athAparaH 12096005c trANAyApy asamarthaM taM manyamAnam atIva ca 12096006 yudhiSThira uvAca 12096006a atha yaH kSatriyo rAjA kSatriyaM pratyupAvrajet 12096006c kathaM sa pratiyoddhavyas tan me brUhi pitAmaha 12096007 bhISma uvAca 12096007a nAsaMnaddho nAkavaco yoddhavyaH kSatriyo raNe 12096007c eka ekena vAcyaz ca visRjasva kSipAmi ca 12096008a sa cet saMnaddha Agacchet saMnaddhavyaM tato bhavet 12096008c sa cet sasainya Agacchet sasainyas tam athAhvayet 12096009a sa cen nikRtyA yudhyeta nikRtyA taM prayodhayet 12096009c atha ced dharmato yudhyed dharmeNaiva nivArayet 12096010a nAzvena rathinaM yAyAd udiyAd rathinaM rathI 12096010c vyasane na prahartavyaM na bhItAya jitAya ca 12096011a neSur lipto na karNI syAd asatAm etad Ayudham 12096011c jayArtham eva yoddhavyaM na krudhyed ajighAMsataH 12096012a sAdhUnAM tu mithobhedAt sAdhuz ced vyasanI bhavet 12096012c savraNo nAbhihantavyo nAnapatyaH kathaM cana 12096013a bhagnazastro vipannAzvaz chinnajyo hatavAhanaH 12096013c cikitsyaH syAt svaviSaye prApyo vA svagRhAn bhavet 12096013e nirvraNo 'pi ca moktavya eSa dharmaH sanAtanaH 12096014a tasmAd dharmeNa yoddhavyaM manuH svAyaMbhuvo 'bravIt 12096014c satsu nityaM satAM dharmas tam AsthAya na nAzayet 12096015a yo vai jayaty adharmeNa kSatriyo vardhamAnakaH 12096015c AtmAnam AtmanA hanti pApo nikRtijIvanaH 12096016a karma caitad asAdhUnAm asAdhuM sAdhunA jayet 12096016c dharmeNa nidhanaM zreyo na jayaH pApakarmaNA 12096017a nAdharmaz carito rAjan sadyaH phalati gaur iva 12096017c mUlAny asya prazAkhAz ca dahan samanugacchati 12096018a pApena karmaNA vittaM labdhvA pApaH prahRSyati 12096018c sa vardhamAnaH steyena pApaH pApe prasajjati 12096019a na dharmo 'stIti manvAnaH zucIn avahasann iva 12096019c azraddadhAnabhAvAc ca vinAzam upagacchati 12096020a sa baddho vAruNaiH pAzair amartya iva manyate 12096020c mahAdRtir ivAdhmAtaH svakRtena vivardhate 12096021a tataH samUlo hriyate nadIkUlAd iva drumaH 12096021c athainam abhinindanti bhinnaM kumbham ivAzmani 12096021e tasmAd dharmeNa vijayaM kAmaM lipseta bhUmipaH 12097001 bhISma uvAca 12097001a nAdharmeNa mahIM jetuM lipseta jagatIpatiH 12097001c adharmavijayaM labdhvA ko 'numanyeta bhUmipaH 12097002a adharmayukto vijayo hy adhruvo 'svargya eva ca 12097002c sAdayaty eSa rAjAnaM mahIM ca bharatarSabha 12097003a vizIrNakavacaM caiva tavAsmIti ca vAdinam 12097003c kRtAJjaliM nyastazastraM gRhItvA na vihiMsayet 12097004a balenAvajito yaz ca na taM yudhyeta bhUmipaH 12097004c saMvatsaraM vipraNayet tasmAj jAtaH punar bhavet 12097005a nArvAk saMvatsarAt kanyA spraSTavyA vikramAhRtA 12097005c evam eva dhanaM sarvaM yac cAnyat sahasAhRtam 12097006a na tu vandhyaM dhanaM tiSThet pibeyur brAhmaNAH payaH 12097006c yuJjIran vApy anaDuhaH kSantavyaM vA tadA bhavet 12097007a rAjJA rAjaiva yoddhavyas tathA dharmo vidhIyate 12097007c nAnyo rAjAnam abhyased arAjanyaH kathaM cana 12097008a anIkayoH saMhatayor yadIyAd brAhmaNo 'ntarA 12097008c zAntim icchann ubhayato na yoddhavyaM tadA bhavet 12097008e maryAdAM zAzvatIM bhindyAd brAhmaNaM yo 'bhilaGghayet 12097009a atha cel laGghayed enAM maryAdAM kSatriyabruvaH 12097009c aprazasyas tad UrdhvaM syAd anAdeyaz ca saMsadi 12097010a yA tu dharmavilopena maryAdAbhedanena ca 12097010c tAM vRttiM nAnuvarteta vijigISur mahIpatiH 12097010e dharmalabdhAd dhi vijayAt ko lAbho 'bhyadhiko bhavet 12097011a sahasA nAmya bhUtAni kSipram eva prasAdayet 12097011c sAntvena bhogadAnena sa rAjJAM paramo nayaH 12097012a bhujyamAnA hy ayogena svarASTrAd abhitApitAH 12097012c amitrAn paryupAsIran vyasanaughapratIkSiNaH 12097013a amitropagrahaM cAsya te kuryuH kSipram Apadi 12097013c saMduSTAH sarvato rAjan rAjavyasanakAGkSiNaH 12097014a nAmitro vinikartavyo nAticchedyaH kathaM cana 12097014c jIvitaM hy apy aticchinnaH saMtyajaty ekadA naraH 12097015a alpenApi hi saMyuktas tuSyaty evAparAdhikaH 12097015c zuddhaM jIvitam evApi tAdRzo bahu manyate 12097016a yasya sphIto janapadaH saMpannaH priyarAjakaH 12097016c saMtuSTabhRtyasacivo dRDhamUlaH sa pArthivaH 12097017a RtvikpurohitAcAryA ye cAnye zrutasaMmatAH 12097017c pUjArhAH pUjitA yasya sa vai lokajid ucyate 12097018a etenaiva ca vRttena mahIM prApa surottamaH 12097018c anv eva caindraM vijayaM vyajigISanta pArthivAH 12097019a bhUmivarjaM puraM rAjA jitvA rAjAnam Ahave 12097019c amRtAz cauSadhIH zazvad AjahAra pratardanaH 12097020a agnihotrANy agnizeSaM havir bhAjanam eva ca 12097020c AjahAra divodAsas tato viprakRto 'bhavat 12097021a sarAjakAni rASTrANi nAbhAgo dakSiNAM dadau 12097021c anyatra zrotriyasvAc ca tApasasvAc ca bhArata 12097022a uccAvacAni vRttAni dharmajJAnAM yudhiSThira 12097022c Asan rAjJAM purANAnAM sarvaM tan mama rocate 12097023a sarvavidyAtirekAd vA jayam icchen mahIpatiH 12097023c na mAyayA na dambhena ya icched bhUtim AtmanaH 12098001 yudhiSThira uvAca 12098001a kSatradharmAn na pApIyAn dharmo 'sti bharatarSabha 12098001c abhiyAne ca yuddhe ca rAjA hanti mahAjanam 12098002a atha sma karmaNA yena lokAJ jayati pArthivaH 12098002c vidvaJ jijJAsamAnAya prabrUhi bharatarSabha 12098003 bhISma uvAca 12098003a nigraheNa ca pApAnAM sAdhUnAM pragraheNa ca 12098003c yajJair dAnaiz ca rAjAno bhavanti zucayo 'malAH 12098004a uparundhanti rAjAno bhUtAni vijayArthinaH 12098004c ta eva vijayaM prApya vardhayanti punaH prajAH 12098005a apavidhyanti pApAni dAnayajJatapobalaiH 12098005c anugraheNa bhUtAnAM puNyam eSAM pravardhate 12098006a yathaiva kSetranirdAtA nirdan vai kSetram ekadA 12098006c hinasti kakSaM dhAnyaM ca na ca dhAnyaM vinazyati 12098007a evaM zastrANi muJcanto ghnanti vadhyAn athaikadA 12098007c tasyaiSA niSkRtiH kRtsnA bhUtAnAM bhAvanaM punaH 12098008a yo bhUtAni dhanajyAnAd vadhAt klezAc ca rakSati 12098008c dasyubhyaH prANadAnAt sa dhanadaH sukhado virAT 12098009a sa sarvayajJair IjAno rAjAthAbhayadakSiNaiH 12098009c anubhUyeha bhadrANi prApnotIndrasalokatAm 12098010a brAhmaNArthe samutpanne yo 'bhiniHsRtya yudhyate 12098010c AtmAnaM yUpam ucchritya sa yajJo 'nantadakSiNaH 12098011a abhIto vikiraJ zatrUn pratigRhNaJ zarAMs tathA 12098011c na tasmAt tridazAH zreyo bhuvi pazyanti kiM cana 12098012a tasya yAvanti zastrANi tvacaM bhindanti saMyuge 12098012c tAvataH so 'znute lokAn sarvakAmaduho 'kSayAn 12098013a na tasya rudhiraM gAtrAd AvedhebhyaH pravartate 12098013c sa ha tenaiva raktena sarvapApaiH pramucyate 12098014a yAni duHkhAni sahate vraNAnAm abhitApane 12098014c na tato 'sti tapo bhUya iti dharmavido viduH 12098015a pRSThato bhIravaH saMkhye vartante 'dhamapUruSAH 12098015c zUrAc charaNam icchantaH parjanyAd iva jIvanam 12098016a yadi zUras tathA kSeme pratirakSet tathA bhaye 12098016c pratirUpaM janAH kuryur na ca tad vartate tathA 12098017a yadi te kRtam AjJAya namaskuryuH sadaiva tam 12098017c yuktaM nyAyyaM ca kuryus te na ca tad vartate tathA 12098018a puruSANAM samAnAnAM dRzyate mahad antaram 12098018c saMgrAme 'nIkavelAyAm utkruSTe 'bhipatatsu ca 12098019a pataty abhimukhaH zUraH parAn bhIruH palAyate 12098019c AsthAyAsvargyam adhvAnaM sahAyAn viSame tyajan 12098020a mA sma tAMs tAdRzAMs tAta janiSThAH puruSAdhamAn 12098020c ye sahAyAn raNe hitvA svastimanto gRhAn yayuH 12098021a asvasti tebhyaH kurvanti devA indrapurogamAH 12098021c tyAgena yaH sahAyAnAM svAn prANAMs trAtum icchati 12098022a taM hanyuH kASThaloSTair vA daheyur vA kaTAgninA 12098022c pazuvan mArayeyur vA kSatriyA ye syur IdRzAH 12098023a adharmaH kSatriyasyaiSa yac chayyAmaraNaM bhavet 12098023c visRjaJ zleSmapittAni kRpaNaM paridevayan 12098024a avikSatena dehena pralayaM yo 'dhigacchati 12098024c kSatriyo nAsya tat karma prazaMsanti purAvidaH 12098025a na gRhe maraNaM tAta kSatriyANAM prazasyate 12098025c zauTIrANAm azauTIram adharmyaM kRpaNaM ca tat 12098026a idaM duHkham aho kaSTaM pApIya iti niSTanan 12098026c pratidhvastamukhaH pUtir amAtyAn bahu zocayan 12098027a arogANAM spRhayate muhur mRtyum apIcchati 12098027c vIro dRpto 'bhimAnI ca nedRzaM mRtyum arhati 12098028a raNeSu kadanaM kRtvA jJAtibhiH parivAritaH 12098028c tIkSNaiH zastraiH suvikliSTaH kSatriyo mRtyum arhati 12098029a zUro hi satyamanyubhyAm AviSTo yudhyate bhRzam 12098029c kRtyamAnAni gAtrANi parair naivAvabudhyate 12098030a sa saMkhye nidhanaM prApya prazastaM lokapUjitam 12098030c svadharmaM vipulaM prApya zakrasyaiti salokatAm 12098031a sarvo yodhaH paraM tyaktum AviSTas tyaktajIvitaH 12098031c prApnotIndrasya sAlokyaM zUraH pRSTham adarzayan 12099001 yudhiSThira uvAca 12099001a ke lokA yudhyamAnAnAM zUrANAm anivartinAm 12099001c bhavanti nidhanaM prApya tan me brUhi pitAmaha 12099002 bhISma uvAca 12099002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12099002c ambarISasya saMvAdam indrasya ca yudhiSThira 12099003a ambarISo hi nAbhAgaH svargaM gatvA sudurlabham 12099003c dadarza suralokasthaM zakreNa sacivaM saha 12099004a sarvatejomayaM divyaM vimAnavaram Asthitam 12099004c upary upari gacchantaM svaM vai senApatiM prabhum 12099005a sa dRSTvopari gacchantaM senApatim udAradhIH 12099005c RddhiM dRSTvA sudevasya vismitaH prAha vAsavam 12099006a sAgarAntAM mahIM kRtsnAm anuziSya yathAvidhi 12099006c cAturvarNye yathAzAstraM pravRtto dharmakAmyayA 12099007a brahmacaryeNa ghoreNa AcAryakulasevayA 12099007c vedAn adhItya dharmeNa rAjazAstraM ca kevalam 12099008a atithIn annapAnena pitqMz ca svadhayA tathA 12099008c RSIn svAdhyAyadIkSAbhir devAn yajJair anuttamaiH 12099009a kSatradharme sthito bhUtvA yathAzAstraM yathAvidhi 12099009c udIkSamANaH pRtanAM jayAmi yudhi vAsava 12099010a devarAja sudevo 'yaM mama senApatiH purA 12099010c AsId yodhaH prazAntAtmA so 'yaM kasmAd atIva mAm 12099011a nAnena kratubhir mukhyair iSTaM naiva dvijAtayaH 12099011c tarpitA vidhivac chakra so 'yaM kasmAd atIva mAm 12099012 indra uvAca 12099012a etasya vitatas tAta sudevasya babhUva ha 12099012c saMgrAmayajJaH sumahAn yaz cAnyo yudhyate naraH 12099013a saMnaddho dIkSitaH sarvo yodhaH prApya camUmukham 12099013c yuddhayajJAdhikArastho bhavatIti vinizcayaH 12099014 ambarISa uvAca 12099014a kAni yajJe havIMSy atra kim AjyaM kA ca dakSiNA 12099014c Rtvijaz cAtra ke proktAs tan me brUhi zatakrato 12099015 indra uvAca 12099015a RtvijaH kuJjarAs tatra vAjino 'dhvaryavas tathA 12099015c havIMSi paramAMsAni rudhiraM tv Ajyam eva ca 12099016a sRgAlagRdhrakAkolAH sadasyAs tatra satriNaH 12099016c AjyazeSaM pibanty ete haviH prAznanti cAdhvare 12099017a prAsatomarasaMghAtAH khaDgazaktiparazvadhAH 12099017c jvalanto nizitAH pItAH srucas tasyAtha satriNaH 12099018a cApavegAyatas tIkSNaH parakAyAvadAraNaH 12099018c RjuH sunizitaH pItaH sAyako 'sya sruvo mahAn 12099019a dvIpicarmAvanaddhaz ca nAgadantakRtatsaruH 12099019c hastihastagataH khaDgaH sphyo bhavet tasya saMyuge 12099020a jvalitair nizitaiH pItaiH prAsazaktiparazvadhaiH 12099020c zaikyAyasamayais tIkSNair abhighAto bhaved vasu 12099021a AvegAd yat tu rudhiraM saMgrAme syandate bhuvi 12099021c sAsya pUrNAhutir hotre samRddhA sarvakAmadhuk 12099022a chindhi bhindhIti yasyaitac chrUyate vAhinImukhe 12099022c sAmAni sAmagAs tasya gAyanti yamasAdane 12099023a havirdhAnaM tu tasyAhuH pareSAM vAhinImukham 12099023c kuJjarANAM hayAnAM ca varmiNAM ca samuccayaH 12099023e agniH zyenacito nAma tasya yajJe vidhIyate 12099024a uttiSThati kabandho 'tra sahasre nihate tu yaH 12099024c sa yUpas tasya zUrasya khAdiro 'STAzrir ucyate 12099025a iDopahUtaM krozanti kuJjarA aGkuzeritAH 12099025c vyAghuSTatalanAdena vaSaTkAreNa pArthiva 12099025e udgAtA tatra saMgrAme trisAmA dundubhiH smRtaH 12099026a brahmasve hriyamANe yaH priyAM yuddhe tanuM tyajet 12099026c AtmAnaM yUpam ucchritya sa yajJo 'nantadakSiNaH 12099027a bhartur arthe tu yaH zUro vikramed vAhinImukhe 12099027c bhayAn na ca nivarteta tasya lokA yathA mama 12099028a nIlacandrAkRtaiH khaDgair bAhubhiH parighopamaiH 12099028c yasya vedir upastIrNA tasya lokA yathA mama 12099029a yas tu nAvekSate kaM cit sahAyaM vijaye sthitaH 12099029c vigAhya vAhinImadhyaM tasya lokA yathA mama 12099030a yasya tomarasaMghATA bherImaNDUkakacchapA 12099030c vIrAsthizarkarA durgA mAMsazoNitakardamA 12099031a asicarmaplavA sindhuH kezazaivalazAdvalA 12099031c azvanAgarathaiz caiva saMbhinnaiH kRtasaMkramA 12099032a patAkAdhvajavAnIrA hatavAhanavAhinI 12099032c zoNitodA susaMpUrNA dustarA pAragair naraiH 12099033a hatanAgamahAnakrA paralokavahAzivA 12099033c RSTikhaDgadhvajAnUkA gRdhrakaGkavaDaplavA 12099034a puruSAdAnucaritA bhIrUNAM kazmalAvahA 12099034c nadI yodhamahAyajJe tad asyAvabhRthaM smRtam 12099035a vedI yasya tv amitrANAM zirobhir avakIryate 12099035c azvaskandhair gajaskandhais tasya lokA yathA mama 12099036a patnIzAlA kRtA yasya pareSAM vAhinImukham 12099036c havirdhAnaM svavAhinyas tad asyAhur manISiNaH 12099037a sadaz cAntarayodhAgnir AgnIdhraz cottarAM dizam 12099037c zatrusenAkalatrasya sarvalokAn adUrataH 12099038a yadA tUbhayato vyUho bhavaty AkAzam agrataH 12099038c sAsya vedI tathA yajJe nityaM vedAs trayo 'gnayaH 12099039a yas tu yodhaH parAvRttaH saMtrasto hanyate paraiH 12099039c apratiSThaM sa narakaM yAti nAsty atra saMzayaH 12099040a yasya zoNitavegena nadI syAt samabhiplutA 12099040c kezamAMsAsthisaMkIrNA sa gacchet paramAM gatim 12099041a yas tu senApatiM hatvA tadyAnam adhirohati 12099041c sa viSNuvikramakrAmI bRhaspatisamaH kratuH 12099042a nAyakaM vA pramANaM vA yo vA syAt tatra pUjitaH 12099042c jIvagrAhaM nigRhNAti tasya lokA yathA mama 12099043a Ahave nihataM zUraM na zoceta kadA cana 12099043c azocyo hi hataH zUraH svargaloke mahIyate 12099044a na hy annaM nodakaM tasya na snAnaM nApy azaucakam 12099044c hatasya kartum icchanti tasya lokAJ zRNuSva me 12099045a varApsaraHsahasrANi zUram Ayodhane hatam 12099045c tvaramANA hi dhAvanti mama bhartA bhaved iti 12099046a etat tapaz ca puNyaM ca dharmaz caiva sanAtanaH 12099046c catvAraz cAzramAs tasya yo yuddhe na palAyate 12099047a vRddhaM balaM na hantavyaM naiva strI na ca vai dvijaH 12099047c tRNapUrNamukhaz caiva tavAsmIti ca yo vadet 12099048a ahaM vRtraM balaM pAkaM zatamAyaM virocanam 12099048c durAvAryaM ca namuciM naikamAyaM ca zambaram 12099049a vipracittiM ca daiteyaM danoH putrAMz ca sarvazaH 12099049c prahrAdaM ca nihatyAjau tato devAdhipo 'bhavam 12099050 bhISma uvAca 12099050a ity etac chakravacanaM nizamya pratigRhya ca 12099050c yodhAnAm AtmanaH siddhim ambarISo 'bhipannavAn 12100001 bhISma uvAca 12100001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12100001c pratardano maithilaz ca saMgrAmaM yatra cakratuH 12100002a yajJopavItI saMgrAme janako maithilo yathA 12100002c yodhAn uddharSayAm Asa tan nibodha yudhiSThira 12100003a janako maithilo rAjA mahAtmA sarvatattvavit 12100003c yodhAn svAn darzayAm Asa svargaM narakam eva ca 12100004a abhItAnAm ime lokA bhAsvanto hanta pazyata 12100004c pUrNA gandharvakanyAbhiH sarvakAmaduho 'kSayAH 12100005a ime palAyamAnAnAM narakAH pratyupasthitAH 12100005c akIrtiH zAzvatI caiva patitavyam anantaram 12100006a tAn dRSTvArIn vijayato bhUtvA saMtyAgabuddhayaH 12100006c narakasyApratiSThasya mA bhUta vazavartinaH 12100007a tyAgamUlaM hi zUrANAM svargadvAram anuttamam 12100007c ity uktAs te nRpatinA yodhAH parapuraMjaya 12100008a vyajayanta raNe zatrUn harSayanto janezvaram 12100008c tasmAd AtmavatA nityaM sthAtavyaM raNamUrdhani 12100009a gajAnAM rathino madhye rathAnAm anu sAdinaH 12100009c sAdinAm antarA sthApyaM pAdAtam iha daMzitam 12100010a ya evaM vyUhate rAjA sa nityaM jayate dviSaH 12100010c tasmAd evaM vidhAtavyaM nityam eva yudhiSThira 12100011a sarve sukRtam icchantaH suyuddhenAtimanyavaH 12100011c kSobhayeyur anIkAni sAgaraM makarA iva 12100012a harSayeyur viSaNNAMz ca vyavasthApya parasparam 12100012c jitAM ca bhUmiM rakSeta bhagnAn nAtyanusArayet 12100013a punar AvartamAnAnAM nirAzAnAM ca jIvite 12100013c na vegaH susaho rAjaMs tasmAn nAtyanusArayet 12100014a na hi prahartum icchanti zUrAH prAdravatAM bhayAt 12100014c tasmAt palAyamAnAnAM kuryAn nAtyanusAraNam 12100015a carANAm acarA hy annam adaMSTrA daMSTriNAm api 12100015c apANayaH pANimatAm annaM zUrasya kAtarAH 12100016a samAnapRSThodarapANipAdAH; pazcAc chUraM bhIravo 'nuvrajanti 12100016c ato bhayArtAH praNipatya bhUyaH; kRtvAJjalIn upatiSThanti zUrAn 12100017a zUrabAhuSu loko 'yaM lambate putravat sadA 12100017c tasmAt sarvAsv avasthAsu zUraH saMmAnam arhati 12100018a na hi zauryAt paraM kiM cit triSu lokeSu vidyate 12100018c zUraH sarvaM pAlayati sarvaM zUre pratiSThitam 12101001 yudhiSThira uvAca 12101001a yathA jayArthinaH senAM nayanti bharatarSabha 12101001c ISad dharmaM prapIDyApi tan me brUhi pitAmaha 12101002 bhISma uvAca 12101002a satyena hi sthitA dharmA upapattyA tathApare 12101002c sAdhvAcAratayA ke cit tathaivaupayikA api 12101002e upAyadharmAn vakSyAmi siddhArthAn arthadharmayoH 12101003a nirmaryAdA dasyavas tu bhavanti paripanthinaH 12101003c teSAM prativighAtArthaM pravakSyAmy atha naigamam 12101003e kAryANAM saMprasiddhyarthaM tAn upAyAn nibodha me 12101004a ubhe prajJe veditavye RjvI vakrA ca bhArata 12101004c jAnan vakrAM na seveta pratibAdheta cAgatAm 12101005a amitrA eva rAjAnaM bhedenopacaranty uta 12101005c tAM rAjA nikRtiM jAnan yathAmitrAn prabAdhate 12101006a gajAnAM pArzvacarmANi govRSAjagarANi ca 12101006c zalyakaGkaTalohAni tanutrANi matAni ca 12101007a zitapItAni zastrANi saMnAhAH pItalohitAH 12101007c nAnAraJjanaraktAH syuH patAkAH ketavaz ca te 12101008a RSTayas tomarAH khaDgA nizitAz ca parazvadhAH 12101008c phalakAny atha carmANi pratikalpyAny anekazaH 12101008e abhinItAni zastrANi yodhAz ca kRtanizramAH 12101009a caitryAM vA mArgazIrSyAM vA senAyogaH prazasyate 12101009c pakvasasyA hi pRthivI bhavaty ambumatI tathA 12101010a naivAtizIto nAtyuSNaH kAlo bhavati bhArata 12101010c tasmAt tadA yojayeta pareSAM vyasaneSu vA 12101010e eteSu yogAH senAyAH prazastAH parabAdhane 12101011a jalavAMs tRNavAn mArgaH samo gamyaH prazasyate 12101011c cArair hi vihitAbhyAsaH kuzalair vanagocaraiH 12101012a navyAraNyair na zakyeta gantuM mRgagaNair iva 12101012c tasmAt sarvAsu senAsu yojayanti jayArthinaH 12101013a AvAsas toyavAn durgaH paryAkAzaH prazasyate 12101013c pareSAm upasarpANAM pratiSedhas tathA bhavet 12101014a AkAzaM tu vanAbhyAze manyante guNavattaram 12101014c bahubhir guNajAtais tu ye yuddhakuzalA janAH 12101015a upanyAso 'pasarpANAM padAtInAM ca gUhanam 12101015c atha zatrupratIghAtam ApadarthaM parAyaNam 12101016a saptarSIn pRSThataH kRtvA yudhyerann acalA iva 12101016c anena vidhinA rAjaJ jigISetApi durjayAn 12101017a yato vAyur yataH sUryo yataH zukras tato jayaH 12101017c pUrvaM pUrvaM jyAya eSAM saMnipAte yudhiSThira 12101018a akardamAm anudakAm amaryAdAm aloSTakAm 12101018c azvabhUmiM prazaMsanti ye yuddhakuzalA janAH 12101019a samA nirudakAkAzA rathabhUmiH prazasyate 12101019c nIcadrumA mahAkakSA sodakA hastiyodhinAm 12101020a bahudurgA mahAvRkSA vetraveNubhir AstRtA 12101020c padAtInAM kSamA bhUmiH parvatopavanAni ca 12101021a padAtibahulA senA dRDhA bhavati bhArata 12101021c rathAzvabahulA senA sudineSu prazasyate 12101022a padAtinAgabahulA prAvRTkAle prazasyate 12101022c guNAn etAn prasaMkhyAya dezakAlau prayojayet 12101023a evaM saMcintya yo yAti tithinakSatrapUjitaH 12101023c vijayaM labhate nityaM senAM samyak prayojayan 12101024a prasuptAMs tRSitAJ zrAntAn prakIrNAn nAbhighAtayet 12101024c mokSe prayANe calane pAnabhojanakAlayoH 12101025a atikSiptAn vyatikSiptAn vihatAn pratanUkRtAn 12101025c suvisrambhAn kRtArambhAn upanyAsapratApitAn 12101025e bahizcarAn upanyAsAn kRtvA vezmAnusAriNaH 12101026a pAraMparyAgate dvAre ye ke cid anuvartinaH 12101026c paricaryAvaroddhAro ye ca ke cana valginaH 12101027a anIkaM ye prabhindanti bhinnaM ye sthagayanti ca 12101027c samAnAzanapAnAs te kAryA dviguNavetanAH 12101028a dazAdhipatayaH kAryAH zatAdhipatayas tathA 12101028c teSAM sahasrAdhipatiM kuryAc chUram atandritam 12101029a yathAmukhyaM saMnipAtya vaktavyAH sma zapAmahe 12101029c yathA jayArthaM saMgrAme na jahyAma parasparam 12101030a ihaiva te nivartantAM ye naH ke cana bhIravaH 12101030c na ghAtayeyuH pradaraM kurvANAs tumule sati 12101031a AtmAnaM ca svapakSaM ca palAyan hanti saMyuge 12101031c dravyanAzo vadho 'kIrtir ayazaz ca palAyane 12101032a amanojJAsukhA vAcaH puruSasya palAyataH 12101032c pratispandauSThadantasya nyastasarvAyudhasya ca 12101033a hitvA palAyamAnasya sahAyAn prANasaMzaye 12101033c amitrair anubaddhasya dviSatAm astu nas tathA 12101034a manuSyApasadA hy ete ye bhavanti parAGmukhAH 12101034c rAzivardhanamAtrAs te naiva te pretya no iha 12101035a amitrA hRSTamanasaH pratyudyAnti palAyinam 12101035c jayinaM suhRdas tAta vandanair maGgalena ca 12101036a yasya sma vyasane rAjann anumodanti zatravaH 12101036c tad asahyataraM duHkham ahaM manye vadhAd api 12101037a zriyaM jAnIta dharmasya mUlaM sarvasukhasya ca 12101037c sA bhIrUNAM parAn yAti zUras tAm adhigacchati 12101038a te vayaM svargam icchantaH saMgrAme tyaktajIvitAH 12101038c jayanto vadhyamAnA vA prAptum arhAma sadgatim 12101039a evaM saMzaptazapathAH samabhityaktajIvitAH 12101039c amitravAhinIM vIrAH saMpragAhanty abhIravaH 12101040a agrataH puruSAnIkam asicarmavatAM bhavet 12101040c pRSThataH zakaTAnIkaM kalatraM madhyatas tathA 12101041a pareSAM pratighAtArthaM padAtInAM ca gUhanam 12101041c api hy asmin pare gRddhA bhaveyur ye purogamAH 12101042a ye purastAd abhimatAH sattvavanto manasvinaH 12101042c te pUrvam abhivarteraMs tAn anvag itare janAH 12101043a api coddharSaNaM kAryaM bhIrUNAm api yatnataH 12101043c skandhadarzanamAtraM tu tiSTheyur vA samIpataH 12101044a saMhatAn yodhayed alpAn kAmaM vistArayed bahUn 12101044c sUcImukham anIkaM syAd alpAnAM bahubhiH saha 12101045a saMprayuddhe prahRSTe vA satyaM vA yadi vAnRtam 12101045c pragRhya bAhUn krozeta bhagnA bhagnAH parA iti 12101046a AgataM no mitrabalaM praharadhvam abhItavat 12101046c zabdavanto 'nudhAveyuH kurvanto bhairavaM ravam 12101047a kSveDAH kilakilAH zaGkhAH krakacA goviSANikAn 12101047c bherImRdaGgapaNavAn nAdayeyuz ca kuJjarAn 12102001 yudhiSThira uvAca 12102001a kiMzIlAH kiMsamutthAnAH kathaMrUpAz ca bhArata 12102001c kiMsaMnAhAH kathaMzastrA janAH syuH saMyuge nRpa 12102002 bhISma uvAca 12102002a yathAcaritam evAtra zastrapatraM vidhIyate 12102002c AcArAd eva puruSas tathA karmasu vartate 12102003a gAndhArAH sindhusauvIrA nakharaprAsayodhinaH 12102003c AbhIravaH subalinas tadbalaM sarvapAragam 12102004a sarvazastreSu kuzalAH sattvavanto hy uzInarAH 12102004c prAcyA mAtaGgayuddheSu kuzalAH zaThayodhinaH 12102005a tathA yavanakAmbojA mathurAm abhitaz ca ye 12102005c ete niyuddhakuzalA dAkSiNAtyAsicarmiNaH 12102006a sarvatra zUrA jAyante mahAsattvA mahAbalAH 12102006c prAya eSa samuddiSTo lakSaNAni tu me zRNu 12102007a siMhazArdUlavAGnetrAH siMhazArdUlagAminaH 12102007c pArAvatakuliGgAkSAH sarve zUrAH pramAthinaH 12102008a mRgasvarA dvIpinetrA RSabhAkSAs tathApare 12102008c pravAdinaH sucaNDAz ca krodhinaH kiMnarIsvanAH 12102009a meghasvanAH kruddhamukhAH ke cit karabhanisvanAH 12102009c jihmanAsAnujaGghAz ca dUragA dUrapAtinaH 12102010a biDAlakubjAs tanavas tanukezAs tanutvacaH 12102010c zUrAz capalacittAz ca te bhavanti durAsadAH 12102011a godhAnimIlitAH ke cin mRduprakRtayo 'pi ca 12102011c turaMgagatinirghoSAs te narAH pArayiSNavaH 12102012a susaMhatAH pratanavo vyUDhoraskAH susaMsthitAH 12102012c pravAditena nRtyanti hRSyanti kalaheSu ca 12102013a gambhIrAkSA niHsRtAkSAH piGgalA bhrukuTImukhAH 12102013c nakulAkSAs tathA caiva sarve zUrAs tanutyajaH 12102014a jihmAkSAH pralalATAz ca nirmAMsahanavo 'pi ca 12102014c vakrabAhvaGgulIsaktAH kRzA dhamanisaMtatAH 12102015a pravizanty ativegena saMparAye 'bhyupasthite 12102015c vAraNA iva saMmattAs te bhavanti durAsadAH 12102016a dIptasphuTitakezAntAH sthUlapArzvahanUmukhAH 12102016c unnatAMsAH pRthugrIvA vikaTAH sthUlapiNDikAH 12102017a udvRttAz caiva sugrIvA vinatA vihagA iva 12102017c piNDazIrSAhivaktrAz ca vRSadaMzamukhA iva 12102018a ugrasvanA manyumanto yuddheSv ArAvasAriNaH 12102018c adharmajJAvaliptAz ca ghorA raudrapradarzinaH 12102019a tyaktAtmAnaH sarva ete antyajA hy anivartinaH 12102019c puraskAryAH sadA sainye hanyante ghnanti cApi te 12102020a adhArmikA bhinnavRttAH sAdhv evaiSAM parAbhavaH 12102020c evam eva prakupyanti rAjJo 'py ete hy abhIkSNazaH 12103001 yudhiSThira uvAca 12103001a jaitryA vA kAni rUpANi bhavanti puruSarSabha 12103001c pRtanAyAH prazastAni tAnIhecchAmi veditum 12103002 bhISma uvAca 12103002a jaitryA vA yAni rUpANi bhavanti puruSarSabha 12103002c pRtanAyAH prazastAni tAni vakSyAmi sarvazaH 12103003a daivaM pUrvaM vikurute mAnuSe kAlacodite 12103003c tad vidvAMso 'nupazyanti jJAnadIrgheNa cakSuSA 12103004a prAyazcittavidhiM cAtra japahomAMz ca tadvidaH 12103004c maGgalAni ca kurvantaH zamayanty ahitAny api 12103005a udIrNamanaso yodhA vAhanAni ca bhArata 12103005c yasyAM bhavanti senAyAM dhruvaM tasyAM jayaM vadet 12103006a anv enAM vAyavo vAnti tathaivendradhanUMSi ca 12103006c anuplavante meghAz ca tathAdityasya razmayaH 12103007a gomAyavaz cAnulomA vaDA gRdhrAz ca sarvazaH 12103007c Acareyur yadA senAM tadA siddhir anuttamA 12103008a prasannabhAH pAvaka UrdhvarazmiH; pradakSiNAvartazikho vidhUmaH 12103008c puNyA gandhAz cAhutInAM pravAnti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH 12103009a gambhIrazabdAz ca mahAsvanAz ca; zaGkhAz ca bheryaz ca nadanti yatra 12103009c yuyutsavaz cApratIpA bhavanti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH 12103010a iSTA mRgAH pRSThato vAmataz ca; saMprasthitAnAM ca gamiSyatAM ca 12103010c jighAMsatAM dakSiNAH siddhim Ahur; ye tv agratas te pratiSedhayanti 12103011a maGgalyazabdAH zakunA vadanti; haMsAH krauJcAH zatapatrAz ca cASAH 12103011c hRSTA yodhAH sattvavanto bhavanti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH 12103012a zastraiH patraiH kavacaiH ketubhiz ca; subhAnubhir mukhavarNaiz ca yUnAm 12103012c bhrAjiSmatI duSpratiprekSaNIyA; yeSAM camUs te 'bhibhavanti zatrUn 12103013a zuzrUSavaz cAnabhimAninaz ca; parasparaM sauhRdam AsthitAz ca 12103013c yeSAM yodhAH zaucam anuSThitAz ca; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH 12103014a zabdAH sparzAs tathA gandhA vicaranti manaHpriyAH 12103014c dhairyaM cAvizate yodhAn vijayasya mukhaM tu tat 12103015a iSTo vAmaH praviSTasya dakSiNaH pravivikSataH 12103015c pazcAt saMsAdhayaty arthaM purastAt pratiSedhati 12103016a saMbhRtya mahatIM senAM caturaGgAM yudhiSThira 12103016c sAmnaivAvartane pUrvaM prayatethAs tato yudhi 12103017a jaghanya eSa vijayo yad yuddhaM nAma bhArata 12103017c yAdRcchiko yudhi jayo daivo veti vicAraNam 12103018a apAm iva mahAvegas trastA mRgagaNA iva 12103018c durnivAryatamA caiva prabhagnA mahatI camUH 12103019a bhagnA ity eva bhajyante vidvAMso 'pi nakAraNam 12103019c udArasArA mahatI rurusaMghopamA camUH 12103020a parasparajJAH saMhRSTAs tyaktaprANAH sunizcitAH 12103020c api paJcAzatiH zUrA mRdnanti paravAhinIm 12103021a atha vA paJca SaT sapta sahitAH kRtanizcayAH 12103021c kulInAH pUjitAH samyag vijayantIha zAtravAn 12103022a saMnipAto na gantavyaH zakye sati kathaM cana 12103022c sAntvabhedapradAnAnAM yuddham uttaram ucyate 12103023a saMsarpaNAd dhi senAyA bhayaM bhIrUn prabAdhate 12103023c vajrAd iva prajvalitAd iyaM kva nu patiSyati 12103024a abhiprayAtAM samitiM jJAtvA ye pratiyAnty atha 12103024c teSAM spandanti gAtrANi yodhAnAM viSayasya ca 12103025a viSayo vyathate rAjan sarvaH sasthANujaGgamaH 12103025c zastrapratApataptAnAM majjA sIdati dehinAm 12103026a teSAM sAntvaM krUramizraM praNetavyaM punaH punaH 12103026c saMpIDyamAnA hi pare yogam AyAnti sarvazaH 12103027a antarANAM ca bhedArthaM cArAn abhyavacArayet 12103027c yaz ca tasmAt paro rAjA tena saMdhiH prazasyate 12103028a na hi tasyAnyathA pIDA zakyA kartuM tathAvidhA 12103028c yathA sArdham amitreNa sarvataH pratibAdhanam 12103029a kSamA vai sAdhumAyA hi na hi sAdhv akSamA sadA 12103029c kSamAyAz cAkSamAyAz ca viddhi pArtha prayojanam 12103030a vijitya kSamamANasya yazo rAjJo 'bhivardhate 12103030c mahAparAdhA hy apy asmin vizvasanti hi zatravaH 12103031a manyate karzayitvA tu kSamA sAdhv iti zambaraH 12103031c asaMtaptaM tu yad dAru pratyeti prakRtiM punaH 12103032a naitat prazaMsanty AcAryA na ca sAdhu nidarzanam 12103032c aklezenAvinAzena niyantavyAH svaputravat 12103033a dveSyo bhavati bhUtAnAm ugro rAjA yudhiSThira 12103033c mRdum apy avamanyante tasmAd ubhayabhAg bhavet 12103034a prahariSyan priyaM brUyAt praharann api bhArata 12103034c prahRtya ca kRpAyeta zocann iva rudann iva 12103035a na me priyaM yat sa hataH saMprAhaivaM puro vacaH 12103035c na cakartha ca me vAkyam ucyamAnaH punaH punaH 12103036a aho jIvitam AkAGkSe nedRzo vadham arhati 12103036c sudurlabhAH supuruSAH saMgrAmeSv apalAyinaH 12103037a kRtaM mamApriyaM tena yenAyaM nihato mRdhe 12103037c iti vAcA vadan hantqn pUjayeta rahogataH 12103038a hantqNAM cAhatAnAM ca yat kuryur aparAdhinaH 12103038c krozed bAhuM pragRhyApi cikIrSaJ janasaMgraham 12103039a evaM sarvAsv avasthAsu sAntvapUrvaM samAcaran 12103039c priyo bhavati bhUtAnAM dharmajJo vItabhIr nRpaH 12103040a vizvAsaM cAtra gacchanti sarvabhUtAni bhArata 12103040c vizvastaH zakyate bhoktuM yathAkAmam upasthitaH 12103041a tasmAd vizvAsayed rAjA sarvabhUtAny amAyayA 12103041c sarvataH parirakSec ca yo mahIM bhoktum icchati 12104001 yudhiSThira uvAca 12104001a kathaM mRdau kathaM tIkSNe mahApakSe ca pArthiva 12104001c arau varteta nRpatis tan me brUhi pitAmaha 12104002 bhISma uvAca 12104002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12104002c bRhaspatez ca saMvAdam indrasya ca yudhiSThira 12104003a bRhaspatiM devapatir abhivAdya kRtAJjaliH 12104003c upasaMgamya papraccha vAsavaH paravIrahA 12104004a ahiteSu kathaM brahman vartayeyam atandritaH 12104004c asamucchidya caivenAn niyaccheyam upAyataH 12104005a senayor vyatiSaGgeNa jayaH sAdhAraNo bhavet 12104005c kiM kurvANaM na mAM jahyAj jvalitA zrIH pratApinI 12104006a tato dharmArthakAmAnAM kuzalaH pratibhAnavAn 12104006c rAjadharmavidhAnajJaH pratyuvAca puraMdaram 12104007a na jAtu kalahenecchen niyantum apakAriNaH 12104007c bAlasaMsevitaM hy etad yad amarSo yad akSamA 12104007e na zatrur vivRtaH kAryo vadham asyAbhikAGkSatA 12104008a krodhaM balam amarSaM ca niyamyAtmajam Atmani 12104008c amitram upaseveta vizvastavad avizvasan 12104009a priyam eva vaden nityaM nApriyaM kiM cid Acaret 12104009c viramec chuSkavairebhyaH kaNThAyAsaM ca varjayet 12104010a yathA vaitaMsiko yukto dvijAnAM sadRzasvanaH 12104010c tAn dvijAn kurute vazyAMs tathA yukto mahIpatiH 12104010e vazaM copanayec chatrUn nihanyAc ca puraMdara 12104011a na nityaM paribhUyArIn sukhaM svapiti vAsava 12104011c jAgarty eva ca duSTAtmA saMkare 'gnir ivotthitaH 12104012a na saMnipAtaH kartavyaH sAmAnye vijaye sati 12104012c vizvAsyaivopasaMnyAsyo vaze kRtvA ripuH prabho 12104013a saMpradhArya sahAmAtyair mantravidbhir mahAtmabhiH 12104013c upekSamANo 'vajJAte hRdayenAparAjitaH 12104014a athAsya praharet kAle kiM cid vicalite pade 12104014c daNDaM ca dUSayed asya puruSair AptakAribhiH 12104015a AdimadhyAvasAnajJaH pracchannaM ca vicArayet 12104015c balAni dUSayed asya jAnaMz caiva pramANataH 12104016a bhedenopapradAnena saMsRjann auSadhais tathA 12104016c na tv eva celasaMsargaM racayed aribhiH saha 12104017a dIrghakAlam api kSAntvA vihanyAd eva zAtravAn 12104017c kAlAkAGkSI yAmayec ca yathA visrambham ApnuyuH 12104018a na sadyo 'rIn vinirhanyAd dRSTasya vijayo 'jvaraH 12104018c na yaH zalyaM ghaTTayati navaM ca kurute vraNam 12104019a prApte ca praharet kAle na sa saMvartate punaH 12104019c hantukAmasya devendra puruSasya ripuM prati 12104020a yaH kAlo hi vyatikrAmet puruSaM kAlakAGkSiNam 12104020c durlabhaH sa punaH kAlaH kAladharmacikIrSuNA 12104021a aurjasthyaM vijayed evaM saMgRhNan sAdhusaMmatAn 12104021c kAlena sAdhayen nityaM nAprApte 'bhinipIDayet 12104022a vihAya kAmaM krodhaM ca tathAhaMkAram eva ca 12104022c yukto vivaram anvicched ahitAnAM puraMdara 12104023a mArdavaM daNDa AlasyaM pramAdaz ca surottama 12104023c mAyAz ca vividhAH zakra sAdhayanty avicakSaNam 12104024a nihatyaitAni catvAri mAyAM pratividhAya ca 12104024c tataH zaknoti zatrUNAM prahartum avicArayan 12104025a yadaivaikena zakyeta guhyaM kartuM tadAcaret 12104025c yacchanti sacivA guhyaM mitho vidrAvayanty api 12104026a azakyam iti kRtvA vA tato 'nyaiH saMvidaM caret 12104026c brahmadaNDam adRSTeSu dRSTeSu caturaGgiNIm 12104027a bhedaM ca prathamaM yuJjyAt tUSNIMdaNDaM tathaiva ca 12104027c kAle prayojayed rAjA tasmiMs tasmiMs tadA tadA 12104028a praNipAtaM ca gaccheta kAle zatror balIyasaH 12104028c yukto 'sya vadham anvicched apramattaH pramAdyataH 12104029a praNipAtena dAnena vAcA madhurayA bruvan 12104029c amitram upaseveta na tu jAtu vizaGkayet 12104030a sthAnAni zaGkitAnAM ca nityam eva vivarjayet 12104030c na ca teSv Azvased drugdhvA jAgratIha nirAkRtAH 12104031a na hy ato duSkaraM karma kiM cid asti surottama 12104031c yathA vividhavRttAnAm aizvaryam amarAdhipa 12104032a tathA vividhazIlAnAm api saMbhava ucyate 12104032c yateta yogam AsthAya mitrAmitrAn avArayan 12104033a mRdum apy avamanyante tIkSNAd udvijate janaH 12104033c mAtIkSNo mAmRdur bhUs tvaM tIkSNo bhava mRdur bhava 12104034a yathA vapre vegavati sarvataHsaMplutodake 12104034c nityaM vivaraNAd bAdhas tathA rAjyaM pramAdyataH 12104035a na bahUn abhiyuJjIta yaugapadyena zAtravAn 12104035c sAmnA dAnena bhedena daNDena ca puraMdara 12104036a ekaikam eSAM niSpiMSaJ ziSTeSu nipuNaM caret 12104036c na ca zakto 'pi medhAvI sarvAn evArabhen nRpaH 12104037a yadA syAn mahatI senA hayanAgarathAkulA 12104037c padAtiyantrabahulA svanuraktA SaDaGginI 12104038a yadA bahuvidhAM vRddhiM manyate pratilomataH 12104038c tadA vivRtya prahared dasyUnAm avicArayan 12104039a na sAma daNDopaniSat prazasyate; na mArdavaM zatruSu yAtrikaM sadA 12104039c na sasyaghAto na ca saMkarakriyA; na cApi bhUyaH prakRter vicAraNA 12104040a mAyAvibhedAnupasarjanAni; pApaM tathaiva spazasaMprayogAt 12104040c Aptair manuSyair upacArayeta; pureSu rASTreSu ca saMprayuktaH 12104041a purANi caiSAm anusRtya bhUmipAH; pureSu bhogAn nikhilAn ihAjayan 12104041c pureSu nItiM vihitAM yathAvidhi; prayojayanto balavRtrasUdana 12104042a pradAya gUDhAni vasUni nAma; pracchidya bhogAn avadhAya ca svAn 12104042c duSTAH svadoSair iti kIrtayitvA; pureSu rASTreSu ca yojayanti 12104043a tathaiva cAnyai ratizAstravedibhiH; svalaMkRtaiH zAstravidhAnadRSTibhiH 12104043c suzikSitair bhASyakathAvizAradaiH; pareSu kRtyAn upadhArayasva 12104044 indra uvAca 12104044a kAni liGgAni duSTasya bhavanti dvijasattama 12104044c kathaM duSTaM vijAnIyAd etat pRSTo bravIhi me 12104045 bRhaspatir uvAca 12104045a parokSam aguNAn Aha sadguNAn abhyasUyati 12104045c parair vA kIrtyamAneSu tUSNIm Aste parAGmukhaH 12104046a tUSNIMbhAve 'pi hi jJAnaM na ced bhavati kAraNam 12104046c vizvAsam oSThasaMdaMzaM zirasaz ca prakampanam 12104047a karoty abhIkSNaM saMsRSTam asaMsRSTaz ca bhASate 12104047c adRSTito vikurute dRSTvA vA nAbhibhASate 12104048a pRthag etya samaznAti nedam adya yathAvidhi 12104048c Asane zayane yAne bhAvA lakSyA vizeSataH 12104049a Artir Arte priye prItir etAvan mitralakSaNam 12104049c viparItaM tu boddhavyam arilakSaNam eva tat 12104050a etAny evaM yathoktAni budhyethAs tridazAdhipa 12104050c puruSANAM praduSTAnAM svabhAvo balavattaraH 12104051a iti duSTasya vijJAnam uktaM te surasattama 12104051c nizAmya zAstratattvArthaM yathAvad amarezvara 12104052 bhISma uvAca 12104052a sa tad vacaH zatrunibarhaNe ratas; tathA cakArAvitathaM bRhaspateH 12104052c cacAra kAle vijayAya cArihA; vazaM ca zatrUn anayat puraMdaraH 12105001 yudhiSThira uvAca 12105001a dhArmiko 'rthAn asaMprApya rAjAmAtyaiH prabAdhitaH 12105001c cyutaH kozAc ca daNDAc ca sukham icchan kathaM caret 12105002 bhISma uvAca 12105002a atrAyaM kSemadarzIyam itihAso 'nugIyate 12105002c tat te 'haM saMpravakSyAmi tan nibodha yudhiSThira 12105003a kSemadarzaM nRpasutaM yatra kSINabalaM purA 12105003c muniH kAlakavRkSIya AjagAmeti naH zrutam 12105003e taM papracchopasaMgRhya kRcchrAm Apadam AsthitaH 12105004a artheSu bhAgI puruSa IhamAnaH punaH punaH 12105004c alabdhvA madvidho rAjyaM brahman kiM kartum arhati 12105005a anyatra maraNAt steyAd anyatra parasaMzrayAt 12105005c kSudrAd anyatra cAcArAt tan mamAcakSva sattama 12105006a vyAdhinA cAbhipannasya mAnasenetareNa vA 12105006c bahuzrutaH kRtaprajJas tvadvidhaH zaraNaM bhavet 12105007a nirvidya hi naraH kAmAn niyamya sukham edhate 12105007c tyaktvA prItiM ca zokaM ca labdhvAprItimayaM vasu 12105008a sukham arthAzrayaM yeSAm anuzocAmi tAn aham 12105008c mama hy arthAH subahavo naSTAH svapna ivAgatAH 12105009a duSkaraM bata kurvanti mahato 'rthAMs tyajanti ye 12105009c vayaM tv enAn parityaktum asato 'pi na zaknumaH 12105010a imAm avasthAM saMprAptaM dInam ArtaM zriyaz cyutam 12105010c yad anyat sukham astIha tad brahmann anuzAdhi mAm 12105011a kausalyenaivam uktas tu rAjaputreNa dhImatA 12105011c muniH kAlakavRkSIyaH pratyuvAca mahAdyutiH 12105012a purastAd eva te buddhir iyaM kAryA vijAnataH 12105012c anityaM sarvam evedam ahaM ca mama cAsti yat 12105013a yat kiM cin manyase 'stIti sarvaM nAstIti viddhi tat 12105013c evaM na vyathate prAjJaH kRcchrAm apy ApadaM gataH 12105014a yad dhi bhUtaM bhaviSyac ca dhruvaM tan na bhaviSyati 12105014c evaM viditavedyas tvam adharmebhyaH pramokSyase 12105015a yac ca pUrve samAhAre yac ca pUrvatare pare 12105015c sarvaM tan nAsti tac caiva taj jJAtvA ko 'nusaMjvaret 12105016a bhUtvA ca na bhavaty etad abhUtvA ca bhavaty api 12105016c zoke na hy asti sAmarthyaM zokaM kuryAt kathaM naraH 12105017a kva nu te 'dya pitA rAjan kva nu te 'dya pitAmahaH 12105017c na tvaM pazyasi tAn adya na tvA pazyanti te 'pi ca 12105018a Atmano 'dhruvatAM pazyaMs tAMs tvaM kim anuzocasi 12105018c buddhyA caivAnubudhyasva dhruvaM hi na bhaviSyasi 12105019a ahaM ca tvaM ca nRpate zatravaH suhRdaz ca te 12105019c avazyaM na bhaviSyAmaH sarvaM ca na bhaviSyati 12105020a ye tu viMzativarSA vai triMzadvarSAz ca mAnavAH 12105020c arvAg eva hi te sarve mariSyanti zaracchatAt 12105021a api cen mahato vittAd vipramucyeta pUruSaH 12105021c naitan mameti tan matvA kurvIta priyam AtmanaH 12105022a anAgataM yan na mameti vidyAd; atikrAntaM yan na mameti vidyAt 12105022c diSTaM balIya iti manyamAnAs; te paNDitAs tat satAM sthAnam AhuH 12105023a anADhyAz cApi jIvanti rAjyaM cApy anuzAsate 12105023c buddhipauruSasaMpannAs tvayA tulyAdhikA janAH 12105024a na ca tvam iva zocanti tasmAt tvam api mA zucaH 12105024c kiM nu tvaM tair na vai zreyAMs tulyo vA buddhipauruSaiH 12105025 rAjaputra uvAca 12105025a yAdRcchikaM mamAsIt tad rAjyam ity eva cintaye 12105025c hriyate sarvam evedaM kAlena mahatA dvija 12105026a tasyaivaM hriyamANasya srotaseva tapodhana 12105026c phalam etat prapazyAmi yathAlabdhena vartaye 12105027 munir uvAca 12105027a anAgatam atItaM ca yathA tathyavinizcayAt 12105027c nAnuzocasi kausalya sarvArtheSu tathA bhava 12105028a avApyAn kAmayasvArthAn nAnavApyAn kadA cana 12105028c pratyutpannAn anubhavan mA zucas tvam anAgatAn 12105029a yathA labdhopapannArthas tathA kausalya raMsyase 12105029c kaccic chuddhasvabhAvena zriyA hIno na zocasi 12105030a purastAd bhUtapUrvatvAd dhInabhAgyo hi durmatiH 12105030c dhAtAraM garhate nityaM labdhArthAMz ca na mRSyate 12105031a anarhAn api caivAnyAn manyate zrImato janAn 12105031c etasmAt kAraNAd etad duHkhaM bhUyo 'nuvartate 12105032a IrSyAticchedasaMpannA rAjan puruSamAninaH 12105032c kaccit tvaM na tathA prAjJa matsarI kosalAdhipa 12105033a sahasva zriyam anyeSAM yady api tvayi nAsti sA 12105033c anyatrApi satIM lakSmIM kuzalA bhuJjate janAH 12105033e abhiviSyandate zrIr hi saty api dviSato janAt 12105034a zriyaM ca putrapautraM ca manuSyA dharmacAriNaH 12105034c tyAgadharmavido vIrAH svayam eva tyajanty uta 12105035a bahu saMkasukaM dRSTvA vivitsAsAdhanena ca 12105035c tathAnye saMtyajanty enaM matvA paramadurlabham 12105036a tvaM punaH prAjJarUpaH san kRpaNaM paritapyase 12105036c akAmyAn kAmayAno 'rthAn parAcInAn upadrutAn 12105037a tAM buddhim upajijJAsus tvam evainAn parityaja 12105037c anarthAMz cArtharUpeNa arthAMz cAnartharUpataH 12105038a arthAyaiva hi keSAM cid dhananAzo bhavaty uta 12105038c anantyaM taM sukhaM matvA zriyam anyaH parIkSate 12105039a ramamANaH zriyA kaz cin nAnyac chreyo 'bhimanyate 12105039c tathA tasyehamAnasya samArambho vinazyati 12105040a kRcchrAl labdham abhipretaM yadA kausalya nazyati 12105040c tadA nirvidyate so 'rthAt paribhagnakramo naraH 12105041a dharmam eke 'bhipadyante kalyANAbhijanA narAH 12105041c paratra sukham icchanto nirvidyeyuz ca laukikAt 12105042a jIvitaM saMtyajanty eke dhanalobhaparA narAH 12105042c na jIvitArthaM manyante puruSA hi dhanAd Rte 12105043a pazya teSAM kRpaNatAM pazya teSAm abuddhitAm 12105043c adhruve jIvite mohAd arthatRSNAm upAzritAH 12105044a saMcaye ca vinAzAnte maraNAnte ca jIvite 12105044c saMyoge viprayogAnte ko nu vipraNayen manaH 12105045a dhanaM vA puruSaM rAjan puruSo vA punar dhanam 12105045c avazyaM prajahAty etat tad vidvAn ko 'nusaMjvaret 12105046a anyeSAm api nazyanti suhRdaz ca dhanAni ca 12105046c pazya buddhyA manuSyANAM rAjann Apadam AtmanaH 12105046e niyaccha yaccha saMyaccha indriyANi mano giram 12105047a pratiSiddhAn avApyeSu durlabheSv ahiteSu ca 12105047c pratikRSTeSu bhAveSu vyatikRSTeSv asaMbhave 12105047e prajJAnatRpto vikrAntas tvadvidho nAnuzocati 12105048a alpam icchann acapalo mRdur dAntaH susaMzitaH 12105048c brahmacaryopapannaz ca tvadvidho naiva muhyati 12105049a na tv eva jAlmIM kApAlIM vRttim eSitum arhasi 12105049c nRzaMsavRttiM pApiSThAM duHkhAM kApuruSocitAm 12105050a api mUlaphalAjIvo ramasvaiko mahAvane 12105050c vAgyataH saMgRhItAtmA sarvabhUtadayAnvitaH 12105051a sadRzaM paNDitasyaitad ISAdantena dantinA 12105051c yad eko ramate 'raNye yac cApy alpena tuSyati 12105052a mahAhradaH saMkSubhita Atmanaiva prasIdati 12105052c etad evaMgatasyAhaM sukhaM pazyAmi kevalam 12105053a asaMbhave zriyo rAjan hInasya sacivAdibhiH 12105053c daive pratiniviSTe ca kiM zreyo manyate bhavAn 12106001 munir uvAca 12106001a atha cet pauruSaM kiM cit kSatriyAtmani pazyasi 12106001c bravImi hanta te nItiM rAjyasya pratipattaye 12106002a tAM cec chakSyasy anuSThAtuM karma caiva kariSyasi 12106002c zRNu sarvam azeSeNa yat tvAM vakSyAmi tattvataH 12106003a AcariSyasi cet karma mahato 'rthAn avApsyasi 12106003c rAjyaM rAjyasya mantraM vA mahatIM vA punaH zriyam 12106003e yady etad rocate rAjan punar brUhi bravImi te 12106004 rAjaputra uvAca 12106004a bravItu bhagavAn nItim upapanno 'smy ahaM prabho 12106004c amogham idam adyAstu tvayA saha samAgatam 12106005 munir uvAca 12106005a hitvA stambhaM ca mAnaM ca krodhaharSau bhayaM tathA 12106005c praty amitraM niSevasva praNipatya kRtAJjaliH 12106006a tam uttamena zaucena karmaNA cAbhirAdhaya 12106006c dAtum arhati te vRttiM vaidehaH satyasaMgaraH 12106007a pramANaM sarvabhUteSu pragrahaM ca gamiSyasi 12106007c tataH sahAyAn sotsAhA&l lapsyase 'vyasanAJ zucIn 12106008a vartamAnaH svazAstre vai saMyatAtmA jitendriyaH 12106008c abhyuddharati cAtmAnaM prasAdayati ca prajAH 12106009a tenaiva tvaM dhRtimatA zrImatA cAbhisatkRtaH 12106009c pramANaM sarvabhUteSu gatvA pragrahaNaM mahat 12106010a tataH suhRdbalaM labdhvA mantrayitvA sumantritam 12106010c antarair bhedayitvArIn bilvaM bilvena zAtaya 12106010e parair vA saMvidaM kRtvA balam apy asya ghAtaya 12106011a alabhyA ye zubhA bhAvAH striyaz cAcchAdanAni ca 12106011c zayyAsanAni yAnAni mahArhANi gRhANi ca 12106012a pakSiNo mRgajAtAni rasA gandhAH phalAni ca 12106012c teSv eva sajjayethAs tvaM yathA nazyet svayaM paraH 12106013a yady eva pratiSeddhavyo yady upekSaNam arhati 12106013c na jAtu vivRtaH kAryaH zatrur vinayam icchatA 12106014a vasasva paramAmitraviSaye prAjJasaMmate 12106014c bhajasva zvetakAkIyair mitrAdhamam anarthakaiH 12106015a ArambhAMz cAsya mahato duSkarAMs tvaM prayojaya 12106015c nadIbandhavirodhAMz ca balavadbhir virudhyatAm 12106016a udyAnAni mahArhANi zayanAny AsanAni ca 12106016c pratibhogasukhenaiva kozam asya virecaya 12106017a yajJadAnaprazaMsAsmai brAhmaNeSv anuvarNyatAm 12106017c te tvatpriyaM kariSyanti taM ceSyanti vRkA iva 12106018a asaMzayaM puNyazIlaH prApnoti paramAM gatim 12106018c triviSTape puNyatamaM sthAnaM prApnoti pArthivaH 12106018e kozakSaye tv amitrANAM vazaM kausalya gacchati 12106019a ubhayatra prasaktasya dharme cAdharma eva ca 12106019c balArthamUlaM vyucchidyet tena nandanti zatravaH 12106020a nindyAsya mAnuSaM karma daivam asyopavarNaya 12106020c asaMzayaM daivaparaH kSipram eva vinazyati 12106021a yAjayainaM vizvajitA sarvasvena viyujyatAm 12106021c tato gacchatv asiddhArthaH pIDyamAno mahAjanam 12106022a tyAgadharmavidaM muNDaM kaM cid asyopavarNaya 12106022c api tyAgaM bubhUSeta kaccid gacched anAmayam 12106023a siddhenauSadhayogena sarvazatruvinAzinA 12106023c nAgAn azvAn manuSyAMz ca kRtakair upaghAtaya 12106024a ete cAnye ca bahavo dambhayogAH sunizcitAH 12106024c zakyA viSahatA kartuM naklIbena nRpAtmaja 12107001 rAjaputra uvAca 12107001a na nikRtyA na dambhena brahmann icchAmi jIvitum 12107001c nAdharmayuktAn iccheyam arthAn sumahato 'py aham 12107002a purastAd eva bhagavan mayaitad apavarjitam 12107002c yena mAM nAbhizaGketa yad vA kRtsnaM hitaM bhavet 12107003a AnRzaMsyena dharmeNa loke hy asmiJ jijIviSuH 12107003c nAham etad alaM kartuM naitan mayy upapadyate 12107004 munir uvAca 12107004a upapannas tvam etena yathA kSatriya bhASase 12107004c prakRtyA hy upapanno 'si buddhyA cAdbhutadarzana 12107005a ubhayor eva vAm arthe yatiSye tava tasya ca 12107005c saMzleSaM vA kariSyAmi zAzvataM hy anapAyinam 12107006a tvAdRzaM hi kule jAtam anRzaMsaM bahuzrutam 12107006c amAtyaM ko na kurvIta rAjyapraNayakovidam 12107007a yas tvaM pravrajito rAjyAd vyasanaM cottamaM gataH 12107007c AnRzaMsyena vRttena kSatriyecchasi jIvitum 12107008a AgantA madgRhaM tAta vaidehaH satyasaMgaraH 12107008c yathAhaM taM niyokSyAmi tat kariSyaty asaMzayam 12107009 bhISma uvAca 12107009a tata AhUya vaidehaM munir vacanam abravIt 12107009c ayaM rAjakule jAto viditAbhyantaro mama 12107010a Adarza iva zuddhAtmA zAradaz candramA iva 12107010c nAsmin pazyAmi vRjinaM sarvato me parIkSitaH 12107011a tena te saMdhir evAstu vizvasAsmin yathA mayi 12107011c na rAjyam anamAtyena zakyaM zAstum amitrahan 12107012a amAtyaH zUra eva syAd buddhisaMpanna eva ca 12107012c tAbhyAM caiva bhayaM rAjJaH pazya rAjyasya yojanam 12107012e dharmAtmanAM kva cil loke nAnyAsti gatir IdRzI 12107013a kRtAtmA rAjaputro 'yaM satAM mArgam anuSThitaH 12107013c susaMgRhItas tv evaiSa tvayA dharmapurogamaH 12107013e saMsevyamAnaH zatrUMs te gRhNIyAn mahato gaNAn 12107014a yady ayaM pratiyudhyet tvAM svakarma kSatriyasya tat 12107014c jigISamANas tvAM yuddhe pitRpaitAmahe pade 12107015a tvaM cApi pratiyudhyethA vijigISuvrate sthitaH 12107015c ayuddhvaiva niyogAn me vaze vaideha te sthitaH 12107016a sa tvaM dharmam avekSasva tyaktvAdharmam asAMpratam 12107016c na hi kAmAn na ca drohAt svadharmaM hAtum arhasi 12107017a naiva nityaM jayas tAta naiva nityaM parAjayaH 12107017c tasmAd bhojayitavyaz ca bhoktavyaz ca paro janaH 12107018a Atmany eva hi saMdRzyAv ubhau jayaparAjayau 12107018c niHzeSakAriNAM tAta niHzeSakaraNAd bhayam 12107019a ity uktaH pratyuvAcedaM vacanaM brAhmaNarSabham 12107019c abhipUjyAbhisatkRtya pUjArham anumAnya ca 12107020a yathA brUyAn mahAprAjJo yathA brUyAd bahuzrutaH 12107020c zreyaskAmo yathA brUyAd ubhayor yat kSamaM bhavet 12107021a tathA vacanam ukto 'smi kariSyAmi ca tat tathA 12107021c etad dhi paramaM zreyo na me 'trAsti vicAraNA 12107022a tataH kausalyam AhUya vaideho vAkyam abravIt 12107022c dharmato nItitaz caiva balena ca jito mayA 12107023a so 'haM tvayA tv AtmaguNair jitaH pArthivasattama 12107023c AtmAnam anavajJAya jitavad vartatAM bhavAn 12107024a nAvamanye ca te buddhiM nAvamanye ca pauruSam 12107024c nAvamanye jayAmIti jitavad vartatAM bhavAn 12107025a yathAvat pUjito rAjan gRhaM gantAsi me gRhAt 12107025c tataH saMpUjya tau vipraM vizvastau jagmatur gRhAn 12107026a vaidehas tv atha kausalyaM pravezya gRham aJjasA 12107026c pAdyArghyamadhuparkais taM pUjArhaM pratyapUjayat 12107027a dadau duhitaraM cAsmai ratnAni vividhAni ca 12107027c eSa rAjJAM paro dharmaH sahyau jayaparAjayau 12108001 yudhiSThira uvAca 12108001a brAhmaNakSatriyavizAM zUdrANAM ca paraMtapa 12108001c dharmo vRttaM ca vRttiz ca vRttyupAyaphalAni ca 12108002a rAjJAM vRttaM ca kozaz ca kozasaMjananaM mahat 12108002c amAtyaguNavRddhiz ca prakRtInAM ca vardhanam 12108003a SADguNyaguNakalpaz ca senAnItis tathaiva ca 12108003c duSTasya ca parijJAnam aduSTasya ca lakSaNam 12108004a samahInAdhikAnAM ca yathAval lakSaNoccayaH 12108004c madhyamasya ca tuSTyarthaM yathA stheyaM vivardhatA 12108005a kSINasaMgrahavRttiz ca yathAvat saMprakIrtitA 12108005c laghunAdezarUpeNa granthayogena bhArata 12108006a vijigISos tathAvRttam uktaM caiva tathaiva te 12108006c gaNAnAM vRttim icchAmi zrotuM matimatAM vara 12108007a yathA gaNAH pravardhante na bhidyante ca bhArata 12108007c arIn hi vijigISante suhRdaH prApnuvanti ca 12108008a bhedamUlo vinAzo hi gaNAnAm upalabhyate 12108008c mantrasaMvaraNaM duHkhaM bahUnAm iti me matiH 12108009a etad icchAmy ahaM zrotuM nikhilena paraMtapa 12108009c yathA ca te na bhidyeraMs tac ca me brUhi pArthiva 12108010 bhISma uvAca 12108010a gaNAnAM ca kulAnAM ca rAjJAM ca bharatarSabha 12108010c vairasaMdIpanAv etau lobhAmarSau janAdhipa 12108011a lobham eko hi vRNute tato 'marSam anantaram 12108011c tau kSayavyayasaMyuktAv anyonyajanitAzrayau 12108012a cAramantrabalAdAnaiH sAmadAnavibhedanaiH 12108012c kSayavyayabhayopAyaiH karzayantItaretaram 12108013a tatra dAnena bhidyante gaNAH saMghAtavRttayaH 12108013c bhinnA vimanasaH sarve gacchanty arivazaM bhayAt 12108014a bhedAd gaNA vinazyanti bhinnAH sUpajapAH paraiH 12108014c tasmAt saMghAtayogeSu prayateran gaNAH sadA 12108015a arthA hy evAdhigamyante saMghAtabalapauruSAt 12108015c bAhyAz ca maitrIM kurvanti teSu saMghAtavRttiSu 12108016a jJAnavRddhAn prazaMsantaH zuzrUSantaH parasparam 12108016c vinivRttAbhisaMdhAnAH sukham edhanti sarvazaH 12108017a dharmiSThAn vyavahArAMz ca sthApayantaz ca zAstrataH 12108017c yathAvat saMpravartanto vivardhante gaNottamAH 12108018a putrAn bhrAtqn nigRhNanto vinaye ca sadA ratAH 12108018c vinItAMz ca pragRhNanto vivardhante gaNottamAH 12108019a cAramantravidhAneSu kozasaMnicayeSu ca 12108019c nityayuktA mahAbAho vardhante sarvato gaNAH 12108020a prAjJAJ zUrAn maheSvAsAn karmasu sthirapauruSAn 12108020c mAnayantaH sadA yuktA vivardhante gaNA nRpa 12108021a dravyavantaz ca zUrAz ca zastrajJAH zAstrapAragAH 12108021c kRcchrAsv Apatsu saMmUDhAn gaNAn uttArayanti te 12108022a krodho bhedo bhayo daNDaH karzanaM nigraho vadhaH 12108022c nayanty arivazaM sadyo gaNAn bharatasattama 12108023a tasmAn mAnayitavyAs te gaNamukhyAH pradhAnataH 12108023c lokayAtrA samAyattA bhUyasI teSu pArthiva 12108024a mantraguptiH pradhAneSu cAraz cAmitrakarzana 12108024c na gaNAH kRtsnazo mantraM zrotum arhanti bhArata 12108025a gaNamukhyais tu saMbhUya kAryaM gaNahitaM mithaH 12108025c pRthag gaNasya bhinnasya vimatasya tato 'nyathA 12108025e arthAH pratyavasIdanti tathAnarthA bhavanti ca 12108026a teSAm anyonyabhinnAnAM svazaktim anutiSThatAm 12108026c nigrahaH paNDitaiH kAryaH kSipram eva pradhAnataH 12108027a kuleSu kalahA jAtAH kulavRddhair upekSitAH 12108027c gotrasya rAjan kurvanti gaNasaMbhedakArikAm 12108028a AbhyantaraM bhayaM rakSyaM surakSyaM bAhyato bhayam 12108028c abhyantarAd bhayaM jAtaM sadyo mUlaM nikRntati 12108029a akasmAt krodhalobhAd vA mohAd vApi svabhAvajAt 12108029c anyonyaM nAbhibhASante tat parAbhavalakSaNam 12108030a jAtyA ca sadRzAH sarve kulena sadRzAs tathA 12108030c na tu zauryeNa buddhyA vA rUpadravyeNa vA punaH 12108031a bhedAc caiva pramAdAc ca nAmyante ripubhir gaNAH 12108031c tasmAt saMghAtam evAhur gaNAnAM zaraNaM mahat 12109001 yudhiSThira uvAca 12109001a mahAn ayaM dharmapatho bahuzAkhaz ca bhArata 12109001c kiM svid eveha dharmANAm anuSTheyatamaM matam 12109002a kiM kAryaM sarvadharmANAM garIyo bhavato matam 12109002c yathAyaM puruSo dharmam iha ca pretya cApnuyAt 12109003 bhISma uvAca 12109003a mAtApitror gurUNAM ca pUjA bahumatA mama 12109003c atra yukto naro lokAn yazaz ca mahad aznute 12109004a yad ete hy abhijAnIyuH karma tAta supUjitAH 12109004c dharmyaM dharmaviruddhaM vA tat kartavyaM yudhiSThira 12109005a na tair anabhyanujJAto dharmam anyaM prakalpayet 12109005c yam ete 'bhyanujAnIyuH sa dharma iti nizcayaH 12109006a eta eva trayo lokA eta evAzramAs trayaH 12109006c eta eva trayo vedA eta eva trayo 'gnayaH 12109007a pitA hy agnir gArhapatyo mAtAgnir dakSiNaH smRtaH 12109007c gurur AhavanIyas tu sAgnitretA garIyasI 12109008a triSv apramAdyann eteSu trI&l lokAn avajeSyasi 12109008c pitRvRttyA tv imaM lokaM mAtRvRttyA tathAparam 12109008e brahmalokaM guror vRttyA nityam eva cariSyasi 12109009a samyag eteSu vartasva triSu lokeSu bhArata 12109009c yazaH prApsyasi bhadraM te dharmaM ca sumahAphalam 12109010a naitAn atizayej jAtu nAtyaznIyAn na dUSayet 12109010c nityaM paricarec caiva tad vai sukRtam uttamam 12109010e kIrtiM puNyaM yazo lokAn prApsyase ca janAdhipa 12109011a sarve tasyAdRtA lokA yasyaite traya AdRtAH 12109011c anAdRtAs tu yasyaite sarvAs tasyAphalAH kriyAH 12109012a naivAyaM na paro lokas tasya caiva paraMtapa 12109012c amAnitA nityam eva yasyaite guravas trayaH 12109013a na cAsmin na pare loke yazas tasya prakAzate 12109013c na cAnyad api kalyANaM pAratraM samudAhRtam 12109014a tebhya eva tu tat sarvaM kRtyayA visRjAmy aham 12109014c tad AsIn me zataguNaM sahasraguNam eva ca 12109014e tasmAn me saMprakAzante trayo lokA yudhiSThira 12109015a dazaiva tu sadAcAryaH zrotriyAn atiricyate 12109015c dazAcAryAn upAdhyAya upAdhyAyAn pitA daza 12109016a pitqn daza tu mAtaikA sarvAM vA pRthivIm api 12109016c gurutvenAbhibhavati nAsti mAtRsamo guruH 12109016e gurur garIyAn pitRto mAtRtaz ceti me matiH 12109017a ubhau hi mAtApitarau janmani vyupayujyataH 12109017c zarIram etau sRjataH pitA mAtA ca bhArata 12109017e AcAryaziSTA yA jAtiH sA divyA sAjarAmarA 12109018a avadhyA hi sadA mAtA pitA cApy apakAriNau 12109018c na saMduSyati tat kRtvA na ca te dUSayanti tam 12109018e dharmAya yatamAnAnAM vidur devAH saharSibhiH 12109019a ya AvRNoty avitathena karNAv; RtaM bruvann amRtaM saMprayacchan 12109019c taM vai manye pitaraM mAtaraM ca; tasmai na druhyet kRtam asya jAnan 12109020a vidyAM zrutvA ye guruM nAdriyante; pratyAsannaM manasA karmaNA vA 12109020c yathaiva te gurubhir bhAvanIyAs; tathA teSAM guravo 'py arcanIyAH 12109021a tasmAt pUjayitavyAz ca saMvibhajyAz ca yatnataH 12109021c guravo 'rcayitavyAz ca purANaM dharmam icchatA 12109022a yena prItAz ca pitaras tena prItaH pitAmahaH 12109022c prINAti mAtaraM yena pRthivI tena pUjitA 12109023a yena prINAty upAdhyAyaM tena syAd brahma pUjitam 12109023c mAtRtaH pitRtaz caiva tasmAt pUjyatamo guruH 12109023e RSayaz ca hi devAz ca prIyante pitRbhiH saha 12109024a na kena cana vRttena hy avajJeyo gurur bhavet 12109024c na ca mAtA na ca pitA tAdRzo yAdRzo guruH 12109025a na te 'vamAnam arhanti na ca te dUSayanti tam 12109025c gurUNAm eva satkAraM vidur devAH saharSibhiH 12109026a upAdhyAyaM pitaraM mAtaraM ca; ye 'bhidruhyanti manasA karmaNA vA 12109026c teSAM pApaM bhrUNahatyAviziSTaM; tasmAn nAnyaH pApakRd asti loke 12109027a mitradruhaH kRtaghnasya strIghnasya pizunasya ca 12109027c caturNAM vayam eteSAM niSkRtiM nAnuzuzrumaH 12109028a etat sarvam atidezena sRSTaM; yat kartavyaM puruSeNeha loke 12109028c etac chreyo nAnyad asmAd viziSTaM; sarvAn dharmAn anusRtyaitad uktam 12110001 yudhiSThira uvAca 12110001a kathaM dharme sthAtum icchan naro varteta bhArata 12110001c vidvaJ jijJAsamAnAya prabrUhi bharatarSabha 12110002a satyaM caivAnRtaM cobhe lokAn AvRtya tiSThataH 12110002c tayoH kim Acared rAjan puruSo dharmanizcitaH 12110003a kiM svit satyaM kim anRtaM kiM svid dharmyaM sanAtanam 12110003c kasmin kAle vadet satyaM kasmin kAle 'nRtaM vadet 12110004 bhISma uvAca 12110004a satyasya vacanaM sAdhu na satyAd vidyate param 12110004c yad bhUloke sudurjJAtaM tat te vakSyAmi bhArata 12110005a bhavet satyaM na vaktavyaM vaktavyam anRtaM bhavet 12110005c yatrAnRtaM bhavet satyaM satyaM vApy anRtaM bhavet 12110006a tAdRze muhyate bAlo yatra satyam aniSThitam 12110006c satyAnRte vinizcitya tato bhavati dharmavit 12110007a apy anAryo 'kRtaprajJaH puruSo 'pi sudAruNaH 12110007c sumahat prApnuyAt puNyaM balAko 'ndhavadhAd iva 12110008a kim AzcaryaM ca yan mUDho dharmakAmo 'py adharmavit 12110008c sumahat prApnuyAt pApaM gaGgAyAm iva kauzikaH 12110009a tAdRzo 'yam anuprazno yatra dharmaH sudurvacaH 12110009c duSkaraH pratisaMkhyAtuM tarkeNAtra vyavasyati 12110010a prabhAvArthAya bhUtAnAM dharmapravacanaM kRtam 12110010c yat syAd ahiMsAsaMyuktaM sa dharma iti nizcayaH 12110011a dhAraNAd dharma ity Ahur dharmeNa vidhRtAH prajAH 12110011c yat syAd dhAraNasaMyuktaM sa dharma iti nizcayaH 12110012a zrutidharma iti hy eke nety Ahur apare janAH 12110012c na tu tat pratyasUyAmo na hi sarvaM vidhIyate 12110013a ye 'nyAyena jihIrSanto dhanam icchanti karhi cit 12110013c tebhyas tan na tad AkhyeyaM sa dharma iti nizcayaH 12110014a akUjanena cen mokSo nAtra kUjet kathaM cana 12110014c avazyaM kUjitavyaM vA zaGkeran vApy akUjanAt 12110015a zreyas tatrAnRtaM vaktuM satyAd iti vicAritam 12110015c yaH pApaiH saha saMbandhAn mucyate zapathAd iti 12110016a na ca tebhyo dhanaM deyaM zakye sati kathaM cana 12110016c pApebhyo hi dhanaM dattaM dAtAram api pIDayet 12110017a svazarIroparodhena varam AdAtum icchataH 12110017c satyasaMpratipattyarthaM ye brUyuH sAkSiNaH kva cit 12110017e anuktvA tatra tad vAcyaM sarve te 'nRtavAdinaH 12110018a prANAtyaye vivAhe ca vaktavyam anRtaM bhavet 12110018c arthasya rakSaNArthAya pareSAM dharmakAraNAt 12110018e pareSAM dharmam AkAGkSan nIcaH syAd dharmabhikSukaH 12110019a pratizrutya tu dAtavyaM zvaHkAryas tu balAtkRtaH 12110019c yaH kaz cid dharmasamayAt pracyuto 'dharmam AsthitaH 12110020a zaThaH svadharmam utsRjya tam icched upajIvitum 12110020c sarvopAyair nihantavyaH pApo nikRtijIvanaH 12110021a dhanam ity eva pApAnAM sarveSAm iha nizcayaH 12110021c ye 'viSahyA hy asaMbhojyA nikRtyA patanaM gatAH 12110022a cyutA devamanuSyebhyo yathA pretAs tathaiva te 12110022c dhanAdAnAd duHkhataraM jIvitAd viprayojanam 12110023a ayaM vo rocatAM dharma iti vAcyaH prayatnataH 12110023c na kaz cid asti pApAnAM dharma ity eSa nizcayaH 12110024a tathAgataM ca yo hanyAn nAsau pApena lipyate 12110024c svakarmaNA hataM hanti hata eva sa hanyate 12110024e teSu yaH samayaM kaz cit kurvIta hatabuddhiSu 12110025a yathA kAkaz ca gRdhraz ca tathaivopadhijIvinaH 12110025c UrdhvaM dehavimokSAnte bhavanty etAsu yoniSu 12110026a yasmin yathA vartate yo manuSyas; tasmiMs tathA vartitavyaM sa dharmaH 12110026c mAyAcAro mAyayA vartitavyaH; sAdhvAcAraH sAdhunA pratyudeyaH 12111001 yudhiSThira uvAca 12111001a klizyamAneSu bhUteSu tais tair bhAvais tatas tataH 12111001c durgANy atitared yena tan me brUhi pitAmaha 12111002 bhISma uvAca 12111002a AzrameSu yathokteSu yathoktaM ye dvijAtayaH 12111002c vartante saMyatAtmAno durgANy atitaranti te 12111003a ye dambhAn na japanti sma yeSAM vRttiz ca saMvRtA 12111003c viSayAMz ca nigRhNanti durgANy atitaranti te 12111004a vAsayanty atithIn nityaM nityaM ye cAnasUyakAH 12111004c nityaM svAdhyAyazIlAz ca durgANy atitaranti te 12111005a mAtApitroz ca ye vRttiM vartante dharmakovidAH 12111005c varjayanti divAsvapnaM durgANy atitaranti te 12111006a sveSu dAreSu vartante nyAyavRtteSv RtAv Rtau 12111006c agnihotraparAH santo durgANy atitaranti te 12111007a ye na lobhAn nayanty arthAn rAjAno rajasAvRtAH 12111007c viSayAn parirakSanto durgANy atitaranti te 12111008a AhaveSu ca ye zUrAs tyaktvA maraNajaM bhayam 12111008c dharmeNa jayam icchanto durgANy atitaranti te 12111009a ye pApAni na kurvanti karmaNA manasA girA 12111009c nikSiptadaNDA bhUteSu durgANy atitaranti te 12111010a ye vadantIha satyAni prANatyAge 'py upasthite 12111010c pramANabhUtA bhUtAnAM durgANy atitaranti te 12111011a anadhyAyeSu ye viprAH svAdhyAyaM naiva kurvate 12111011c taponityAH sutapaso durgANy atitaranti te 12111012a karmANy akuhakArthAni yeSAM vAcaz ca sUnRtAH 12111012c yeSAm arthAz ca sAdhvarthA durgANy atitaranti te 12111013a ye tapaz ca tapasyanti kaumArabrahmacAriNaH 12111013c vidyAvedavratasnAtA durgANy atitaranti te 12111014a ye ca saMzAntarajasaH saMzAntatamasaz ca ye 12111014c satye sthitA mahAtmAno durgANy atitaranti te 12111015a yeSAM na kaz cit trasati trasanti na ca kasya cit 12111015c yeSAm Atmasamo loko durgANy atitaranti te 12111016a parazriyA na tapyante ye santaH puruSarSabhAH 12111016c grAmyAd annAn nivRttAz ca durgANy atitaranti te 12111017a sarvAn devAn namasyanti sarvAn dharmAMz ca zRNvate 12111017c ye zraddadhAnA dAntAz ca durgANy atitaranti te 12111018a ye na mAnitam icchanti mAnayanti ca ye param 12111018c mAnyamAnA na manyante durgANy atitaranti te 12111019a ye zrAddhAni ca kurvanti tithyAM tithyAM prajArthinaH 12111019c suvizuddhena manasA durgANy atitaranti te 12111020a ye krodhaM naiva kurvanti kruddhAn saMzamayanti ca 12111020c na ca kupyanti bhRtyebhyo durgANy atitaranti te 12111021a madhu mAMsaM ca ye nityaM varjayantIha mAnavAH 12111021c janmaprabhRti madyaM ca durgANy atitaranti te 12111022a yAtrArthaM bhojanaM yeSAM saMtAnArthaM ca maithunam 12111022c vAk satyavacanArthAya durgANy atitaranti te 12111023a IzvaraM sarvabhUtAnAM jagataH prabhavApyayam 12111023c bhaktA nArAyaNaM ye ca durgANy atitaranti te 12111024a ya eSa raktapadmAkSaH pItavAsA mahAbhujaH 12111024c suhRd bhrAtA ca mitraM ca saMbandhI ca tavAcyutaH 12111025a ya imAn sakalA&l lokAMz carmavat pariveSTayet 12111025c icchan prabhur acintyAtmA govindaH puruSottamaH 12111026a sthitaH priyahite jiSNoH sa eSa puruSarSabha 12111026c rAjaMs tava ca durdharSo vaikuNThaH puruSottamaH 12111027a ya enaM saMzrayantIha bhaktyA nArAyaNaM harim 12111027c te tarantIha durgANi na me 'trAsti vicAraNA 12111028a durgAtitaraNaM ye ca paThanti zrAvayanti ca 12111028c pAThayanti ca viprebhyo durgANy atitaranti te 12111029a iti kRtyasamuddezaH kIrtitas te mayAnagha 12111029c saMtared yena durgANi paratreha ca mAnavaH 12112001 yudhiSThira uvAca 12112001a asaumyAH saumyarUpeNa saumyAz cAsaumyadarzinaH 12112001c IdRzAn puruSAMs tAta kathaM vidyAmahe vayam 12112002 bhISma uvAca 12112002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12112002c vyAghragomAyusaMvAdaM taM nibodha yudhiSThira 12112003a purikAyAM puri purA zrImatyAM pauriko nRpaH 12112003c parahiMsAruciH krUro babhUva puruSAdhamaH 12112004a sa tv AyuSi parikSINe jagAmAnIpsitAM gatim 12112004c gomAyutvaM ca saMprApto dUSitaH pUrvakarmaNA 12112005a saMsmRtya pUrvajAtiM sa nirvedaM paramaM gataH 12112005c na bhakSayati mAMsAni parair upahRtAny api 12112006a ahiMsraH sarvabhUteSu satyavAk sudRDhavrataH 12112006c cakAra ca yathAkAmam AhAraM patitaiH phalaiH 12112007a zmazAne tasya cAvAso gomAyoH saMmato 'bhavat 12112007c janmabhUmyanurodhAc ca nAnyad vAsam arocayat 12112008a tasya zaucam amRSyantaH sarve te sahajAtayaH 12112008c cAlayanti sma tAM buddhiM vacanaiH prazrayottaraiH 12112009a vasan pitRvane raudre zaucaM lapsitum icchasi 12112009c iyaM vipratipattis te yadA tvaM pizitAzanaH 12112010a tatsamo vA bhavAsmAbhir bhakSyAn dAsyAmahe vayam 12112010c bhuGkSva zaucaM parityajya yad dhi bhuktaM tad asti te 12112011a iti teSAM vacaH zrutvA pratyuvAca samAhitaH 12112011c madhuraiH prazritair vAkyair hetumadbhir aniSThuraiH 12112012a apramANaM prasUtir me zIlataH kriyate kulam 12112012c prArthayiSye tu tat karma yena vistIryate yazaH 12112013a zmazAne yadi vAso me samAdhir me nizAmyatAm 12112013c AtmA phalati karmANi nAzramo dharmalakSaNam 12112014a Azrame yo dvijaM hanyAd gAM vA dadyAd anAzrame 12112014c kiM nu tat pAtakaM na syAt tad vA dattaM vRthA bhavet 12112015a bhavantaH sarvalobhena kevalaM bhakSaNe ratAH 12112015c anubandhe tu ye doSAs tAn na pazyanti mohitAH 12112016a apratyayakRtAM garhyAm arthApanayadUSitAm 12112016c iha cAmutra cAniSTAM tasmAd vRttiM na rocaye 12112017a taM zuciM paNDitaM matvA zArdUlaH khyAtavikramaH 12112017c kRtvAtmasadRzAM pUjAM sAcivye 'vardhayat svayam 12112018a saumya vijJAtarUpas tvaM gaccha yAtrAM mayA saha 12112018c vriyantAm IpsitA bhogAH parihAryAz ca puSkalAH 12112019a tIkSNA vayam iti khyAtA bhavato jJApayAmahe 12112019c mRdupUrvaM ghAtinas te zreyaz cAdhigamiSyati 12112020a atha saMpUjya tad vAkyaM mRgendrasya mahAtmanaH 12112020c gomAyuH prazritaM vAkyaM babhASe kiM cid AnataH 12112021a sadRzaM mRgarAjaitat tava vAkyaM madantare 12112021c yat sahAyAn mRgayase dharmArthakuzalAJ zucIn 12112022a na zakyam anamAtyena mahattvam anuzAsitum 12112022c duSTAmAtyena vA vIra zarIraparipanthinA 12112023a sahAyAn anuraktAMs tu yatetAnupasaMhitAn 12112023c parasparam asaMghuSTAn vijigISUn alolupAn 12112024a tAn atItopadhAn prAjJAn hite yuktAn manasvinaH 12112024c pUjayethA mahAbhAgAn yathAcAryAn yathA pitqn 12112025a na tv evaM mama saMtoSAd rocate 'nyan mRgAdhipa 12112025c na kAmaye sukhAn bhogAn aizvaryaM vA tvadAzrayam 12112026a na yokSyati hi me zIlaM tava bhRtyaiH purAtanaiH 12112026c te tvAM vibhedayiSyanti duHkhazIlA madantare 12112027a saMzrayaH zlAghanIyas tvam anyeSAm api bhAsvatAm 12112027c kRtAtmA sumahAbhAgaH pApakeSv apy adAruNaH 12112028a dIrghadarzI mahotsAhaH sthUlalakSyo mahAbalaH 12112028c kRtI cAmoghakartAsi bhAvyaiz ca samalaMkRtaH 12112029a kiM tu svenAsmi saMtuSTo duHkhA vRttir anuSThitA 12112029c sevAyAz cApi nAbhijJaH svacchandena vanecaraH 12112030a rAjopakrozadoSAz ca sarve saMzrayavAsinAm 12112030c vanacaryA ca niHsaGgA nirbhayA niravagrahA 12112031a nRpeNAhUyamAnasya yat tiSThati bhayaM hRdi 12112031c na tat tiSThati tuSTAnAM vane mUlaphalAzinAm 12112032a pAnIyaM vA nirAyAsaM svAdv annaM vA bhayottaram 12112032c vicArya khalu pazyAmi tat sukhaM yatra nirvRtiH 12112033a aparAdhair na tAvanto bhRtyAH ziSTA narAdhipaiH 12112033c upaghAtair yathA bhRtyA dUSitA nidhanaM gatAH 12112034a yadi tv etan mayA kAryaM mRgendro yadi manyate 12112034c samayaM kRtam icchAmi vartitavyaM yathA mayi 12112035a madIyA mAnanIyAs te zrotavyaM ca hitaM vacaH 12112035c kalpitA yA ca te vRttiH sA bhavet tava susthirA 12112036a na mantrayeyam anyais te sacivaiH saha karhi cit 12112036c nItimantaH parIpsanto vRthA brUyuH pare mayi 12112037a eka ekena saMgamya raho brUyAM hitaM tava 12112037c na ca te jJAtikAryeSu praSTavyo 'haM hitAhite 12112038a mayA saMmantrya pazcAc ca na hiMsyAH sacivAs tvayA 12112038c madIyAnAM ca kupito mA tvaM daNDaM nipAtayeH 12112039a evam astv iti tenAsau mRgendreNAbhipUjitaH 12112039c prAptavAn matisAcivyaM gomAyur vyAghrayonitaH 12112040a taM tathA satkRtaM dRSTvA yujyamAnaM ca karmaNi 12112040c prAdviSan kRtasaMghAtAH pUrvabhRtyA muhur muhuH 12112041a mitrabuddhyA ca gomAyuM sAntvayitvA pravezya ca 12112041c doSeSu samatAM netum aicchann azubhabuddhayaH 12112042a anyathA hy ucitAH pUrvaM paradravyApahAriNaH 12112042c azaktAH kiM cid AdAtuM dravyaM gomAyuyantritAH 12112043a vyutthAnaM cAtra kAGkSadbhiH kathAbhiH pravilobhyate 12112043c dhanena mahatA caiva buddhir asya vilobhyate 12112044a na cApi sa mahAprAjJas tasmAd dhairyAc cacAla ha 12112044c athAsya samayaM kRtvA vinAzAya sthitAH pare 12112045a IpsitaM ca mRgendrasya mAMsaM yat tatra saMskRtam 12112045c apanIya svayaM tad dhi tair nyastaM tasya vezmani 12112046a yadarthaM cApy apahRtaM yena yac caiva mantritam 12112046c tasya tad viditaM sarvaM kAraNArthaM ca marSitam 12112047a samayo 'yaM kRtas tena sAcivyam upagacchatA 12112047c nopaghAtas tvayA grAhyo rAjan maitrIm ihecchatA 12112048a bhojane copahartavye tan mAMsaM na sma dRzyate 12112048c mRgarAjena cAjJaptaM mRgyatAM cora ity uta 12112049a kRtakaiz cApi tan mAMsaM mRgendrAyopavarNitam 12112049c sacivenopanItaM te viduSA prAjJamAninA 12112050a saroSas tv atha zArdUlaH zrutvA gomAyucApalam 12112050c babhUvAmarSito rAjA vadhaM cAsyAbhyarocayat 12112051a chidraM tu tasya tad dRSTvA procus te pUrvamantriNaH 12112051c sarveSAm eva so 'smAkaM vRttibhaGgeSu vartate 12112052a idaM cAsyedRzaM karma vAllabhyena tu rakSyate 12112052c zrutaz ca svAminA pUrvaM yAdRzo naiSa tAdRzaH 12112053a vAGmAtreNaiva dharmiSThaH svabhAvena tu dAruNaH 12112053c dharmacchadmA hy ayaM pApo vRthAcAraparigrahaH 12112053e kAryArthaM bhojanArtheSu vrateSu kRtavAJ zramam 12112054a mAMsApanayanaM jJAtvA vyAghras teSAM tu tad vacaH 12112054c AjJApayAm Asa tadA gomAyur vadhyatAm iti 12112055a zArdUlavacanaM zrutvA zArdUlajananI tataH 12112055c mRgarAjaM hitair vAkyaiH saMbodhayitum Agamat 12112056a putra naitat tvayA grAhyaM kapaTArambhasaMvRtam 12112056c karmasaMgharSajair doSair duSyaty azucibhiH zuciH 12112057a nocchritaM sahate kaz cit prakriyA vairakArikA 12112057c zucer api hi yuktasya doSa eva nipAtyate 12112058a lubdhAnAM zucayo dveSyAH kAtarANAM tarasvinaH 12112058c mUrkhANAM paNDitA dveSyA daridrANAM mahAdhanAH 12112058e adhArmikANAM dharmiSThA virUpANAM surUpakAH 12112059a bahavaH paNDitA lubdhAH sarve mAyopajIvinaH 12112059c kuryur doSam adoSasya bRhaspatimater api 12112060a zUnyAt tac ca gRhAn mAMsaM yad adyApahRtaM tava 12112060c necchate dIyamAnaM ca sAdhu tAvad vimRzyatAm 12112061a asatyAH satyasaMkAzAH satyAz cAsatyadarzinaH 12112061c dRzyante vividhA bhAvAs teSu yuktaM parIkSaNam 12112062a talavad dRzyate vyoma khadyoto havyavAD iva 12112062c na caivAsti talaM vyomni na khadyote hutAzanaH 12112063a tasmAt pratyakSadRSTo 'pi yuktam arthaH parIkSitum 12112063c parIkSya jJApayan hy arthAn na pazcAt paritapyate 12112064a na duSkaram idaM putra yat prabhur ghAtayet param 12112064c zlAghanIyA ca varyA ca loke prabhavatAM kSamA 12112065a sthApito 'yaM putra tvayA sAmanteSv adhi vizrutaH 12112065c duHkhenAsAdyate pAtraM dhAryatAm eSa te suhRt 12112066a dUSitaM paradoSair hi gRhNIte yo 'nyathA zucim 12112066c svayaM saMdUSitAmAtyaH kSipram eva vinazyati 12112067a tasmAd athArisaMghAtAd gomAyoH kaz cid AgataH 12112067c dharmAtmA tena cAkhyAtaM yathaitat kapaTaM kRtam 12112068a tato vijJAtacAritraH satkRtya sa vimokSitaH 12112068c pariSvaktaz ca sasnehaM mRgendreNa punaH punaH 12112069a anujJApya mRgendraM tu gomAyur nItizAstravit 12112069c tenAmarSeNa saMtaptaH prAyam Asitum aicchata 12112070a zArdUlas tatra gomAyuM snehAt prasrutalocanaH 12112070c avArayat sa dharmiSThaM pUjayA pratipUjayan 12112071a taM sa gomAyur Alokya snehAd AgatasaMbhramam 12112071c babhASe praNato vAkyaM bASpagadgadayA girA 12112072a pUjito 'haM tvayA pUrvaM pazcAc caiva vimAnitaH 12112072c pareSAm AspadaM nIto vastuM nArhAmy ahaM tvayi 12112073a svasaMtuSTAz cyutAH sthAnAn mAnAt pratyavaropitAH 12112073c svayaM copahRtA bhRtyA ye cApy upahRtAH paraiH 12112074a parikSINAz ca lubdhAz ca krUrAH kArAbhitApitAH 12112074c hRtasvA mAnino ye ca tyaktopAttA mahepsavaH 12112075a saMtApitAz ca ye ke cid vyasanaughapratIkSiNaH 12112075c antarhitAH sopahitAH sarve te parasAdhanAH 12112076a avamAnena yuktasya sthApitasya ca me punaH 12112076c kathaM yAsyasi vizvAsam aham eSyAmi vA punaH 12112077a samartha iti saMgRhya sthApayitvA parIkSya ca 12112077c kRtaM ca samayaM bhittvA tvayAham avamAnitaH 12112078a prathamaM yaH samAkhyAtaH zIlavAn iti saMsadi 12112078c na vAcyaM tasya vaiguNyaM pratijJAM parirakSatA 12112079a evaM cAvamatasyeha vizvAsaM kiM prayAsyasi 12112079c tvayi caiva hy avizvAse mamodvego bhaviSyati 12112080a zaGkitas tvam ahaM bhItaH pare chidrAnudarzinaH 12112080c asnigdhAz caiva dustoSAH karma caitad bahucchalam 12112081a duHkhena zleSyate bhinnaM zliSTaM duHkhena bhidyate 12112081c bhinnazliSTA tu yA prItir na sA snehena vartate 12112082a kaz cid eva hi bhItas tu dRzyate na parAtmanoH 12112082c kAryApekSA hi vartante bhAvAH snigdhAs tu durlabhAH 12112083a suduHkhaM puruSajJAnaM cittaM hy eSAM calAcalam 12112083c samartho vApy azakto vA zateSv eko 'dhigamyate 12112084a akasmAt prakriyA nqNAm akasmAc cApakarSaNam 12112084c zubhAzubhe mahattvaM ca prakartuM buddhilAghavAt 12112085a evaM bahuvidhaM sAntvam uktvA dharmArthahetumat 12112085c prasAdayitvA rAjAnaM gomAyur vanam abhyagAt 12112086a agRhyAnunayaM tasya mRgendrasya sa buddhimAn 12112086c gomAyuH prAyam AsInas tyaktvA dehaM divaM yayau 12113001 yudhiSThira uvAca 12113001a kiM pArthivena kartavyaM kiM ca kRtvA sukhI bhavet 12113001c tan mamAcakSva tattvena sarvaM dharmabhRtAM vara 12113002 bhISma uvAca 12113002a hanta te 'haM pravakSyAmi zRNu kAryaikanizcayam 12113002c yathA rAjJeha kartavyaM yac ca kRtvA sukhI bhavet 12113003a na tv evaM vartitavyaM sma yathedam anuzuzrumaH 12113003c uSTrasya sumahad vRttaM tan nibodha yudhiSThira 12113004a jAtismaro mahAn uSTraH prAjApatyayugodbhavaH 12113004c tapaH sumahad AtiSThad araNye saMzitavrataH 12113005a tapasas tasya cAnte vai prItimAn abhavat prabhuH 12113005c vareNa chandayAm Asa tataz cainaM pitAmahaH 12113006 uSTra uvAca 12113006a bhagavaMs tvatprasAdAn me dIrghA grIvA bhaved iyam 12113006c yojanAnAM zataM sAgraM yA gacchec carituM vibho 12113007 bhISma uvAca 12113007a evam astv iti coktaH sa varadena mahAtmanA 12113007c pratilabhya varaM zreSThaM yayAv uSTraH svakaM vanam 12113008a sa cakAra tad AlasyaM varadAnAt sa durmatiH 12113008c na caicchac carituM gantuM durAtmA kAlamohitaH 12113009a sa kadA cit prasAryaivaM tAM grIvAM zatayojanAm 12113009c cacArAzrAntahRdayo vAtaz cAgAt tato mahAn 12113010a sa guhAyAM zirogrIvaM nidhAya pazur AtmanaH 12113010c AstAtha varSam abhyAgAt sumahat plAvayaj jagat 12113011a atha zItaparItAGgo jambukaH kSucchramAnvitaH 12113011c sadAras tAM guhAm Azu praviveza jalArditaH 12113012a sa dRSTvA mAMsajIvI tu subhRzaM kSucchramAnvitaH 12113012c abhakSayat tato grIvAm uSTrasya bharatarSabha 12113013a yadA tv abudhyatAtmAnaM bhakSyamANaM sa vai pazuH 12113013c tadA saMkocane yatnam akarod bhRzaduHkhitaH 12113014a yAvad Urdhvam adhaz caiva grIvAM saMkSipate pazuH 12113014c tAvat tena sadAreNa jambukena sa bhakSitaH 12113015a sa hatvA bhakSayitvA ca jambukoSTraM tatas tadA 12113015c vigate vAtavarSe ca nizcakrAma guhAmukhAt 12113016a evaM durbuddhinA prAptam uSTreNa nidhanaM tadA 12113016c Alasyasya kramAt pazya mahad doSam upAgatam 12113017a tvam apy etaM vidhiM tyaktvA yogena niyatendriyaH 12113017c vartasva buddhimUlaM hi vijayaM manur abravIt 12113018a buddhizreSThAni karmANi bAhumadhyAni bhArata 12113018c tAni jaGghAjaghanyAni bhArapratyavarANi ca 12113019a rAjyaM tiSThati dakSasya saMgRhItendriyasya ca 12113019c guptamantrazrutavataH susahAyasya cAnagha 12113020a parIkSyakAriNo 'rthAz ca tiSThantIha yudhiSThira 12113020c sahAyayuktena mahI kRtsnA zakyA prazAsitum 12113021a idaM hi sadbhiH kathitaM vidhijJaiH; purA mahendrapratimaprabhAva 12113021c mayApi coktaM tava zAstradRSTyA; tvam atra yuktaH pracarasva rAjan 12114001 yudhiSThira uvAca 12114001a rAjA rAjyam anuprApya durbalo bharatarSabha 12114001c amitrasyAtivRddhasya kathaM tiSThed asAdhanaH 12114002 bhISma uvAca 12114002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12114002c saritAM caiva saMvAdaM sAgarasya ca bhArata 12114003a surArinilayaH zazvat sAgaraH saritAM patiH 12114003c papraccha saritaH sarvAH saMzayaM jAtam AtmanaH 12114004a samUlazAkhAn pazyAmi nihatAMz chAyino drumAn 12114004c yuSmAbhir iha pUrNAbhir anyAMs tatra na vetasam 12114005a akAyaz cAlpasAraz ca vetasaH kUlajaz ca vaH 12114005c avajJAya nazakyo vA kiM cid vA tena vaH kRtam 12114006a tad ahaM zrotum icchAmi sarvAsAm eva vo matam 12114006c yathA kUlAni cemAni bhittvA nAnIyate vazam 12114007a tataH prAha nadI gaGgA vAkyam uttaram arthavat 12114007c hetumad grAhakaM caiva sAgaraM saritAM patim 12114008a tiSThanty ete yathAsthAnaM nagA hy ekaniketanAH 12114008c tatas tyajanti tat sthAnaM prAtilomyAd acetasaH 12114009a vetaso vegam AyAntaM dRSTvA namati netaraH 12114009c sa ca vege 'bhyatikrAnte sthAnam AsAdya tiSThati 12114010a kAlajJaH samayajJaz ca sadA vazyaz ca nodrumaH 12114010c anulomas tathAstabdhas tena nAbhyeti vetasaH 12114011a mArutodakavegena ye namanty unnamanti ca 12114011c oSadhyaH pAdapA gulmA na te yAnti parAbhavam 12114012a yo hi zatror vivRddhasya prabhor vadhavinAzane 12114012c pUrvaM na sahate vegaM kSipram eva sa nazyati 12114013a sArAsAraM balaM vIryam Atmano dviSataz ca yaH 12114013c jAnan vicarati prAjJo na sa yAti parAbhavam 12114014a evam eva yadA vidvAn manyetAtibalaM ripum 12114014c saMzrayed vaitasIM vRttim evaM prajJAnalakSaNam 12115001 yudhiSThira uvAca 12115001a vidvAn mUrkhapragalbhena mRdus tIkSNena bhArata 12115001c AkruzyamAnaH sadasi kathaM kuryAd ariMdama 12115002 bhISma uvAca 12115002a zrUyatAM pRthivIpAla yathaiSo 'rtho 'nugIyate 12115002c sadA sucetAH sahate narasyehAlpacetasaH 12115003a aruSyan kruzyamAnasya sukRtaM nAma vindati 12115003c duSkRtaM cAtmano marSI ruSyaty evApamArSTi vai 12115004a TiTTibhaM tam upekSeta vAzamAnam ivAturam 12115004c lokavidveSam Apanno niSphalaM pratipadyate 12115005a iti sa zlAghate nityaM tena pApena karmaNA 12115005c idam ukto mayA kaz cit saMmato janasaMsadi 12115005e sa tatra vrIDitaH zuSko mRtakalpo 'vatiSThati 12115006a zlAghann azlAghanIyena karmaNA nirapatrapaH 12115006c upekSitavyo dAntena tAdRzaH puruSAdhamaH 12115007a yad yad brUyAd alpamatis tat tad asya sahet sadA 12115007c prAkRto hi prazaMsan vA nindan vA kiM kariSyati 12115007e vane kAka ivAbuddhir vAzamAno nirarthakam 12115008a yadi vAgbhiH prayogaH syAt prayoge pApakarmaNaH 12115008c vAg evArtho bhavet tasya na hy evArtho jighAMsataH 12115009a niSekaM viparItaM sa AcaSTe vRttaceSTayA 12115009c mayUra iva kaupInaM nRtyan saMdarzayann iva 12115010a yasyAvAcyaM na loke 'sti nAkAryaM vApi kiM cana 12115010c vAcaM tena na saMdadhyAc chuciH saMkliSTakarmaNA 12115011a pratyakSaM guNavAdI yaH parokSaM tu vinindakaH 12115011c sa mAnavaH zvaval loke naSTalokaparAyaNaH 12115012a tAdRg janazatasyApi yad dadAti juhoti ca 12115012c parokSeNApavAdena tan nAzayati sa kSaNAt 12115013a tasmAt prAjJo naraH sadyas tAdRzaM pApacetasam 12115013c varjayet sAdhubhir varjyaM sArameyAmiSaM yathA 12115014a parivAdaM bruvANo hi durAtmA vai mahAtmane 12115014c prakAzayati doSAn svAn sarpaH phaNam ivocchritam 12115015a taM svakarmANi kurvANaM pratikartuM ya icchati 12115015c bhasmakUTa ivAbuddhiH kharo rajasi majjati 12115016a manuSyazAlAvRkam aprazAntaM; janApavAde satataM niviSTam 12115016c mAtaGgam unmattam ivonnadantaM; tyajeta taM zvAnam ivAtiraudram 12115017a adhIrajuSTe pathi vartamAnaM; damAd apetaM vinayAc ca pApam 12115017c arivrataM nityam abhUtikAmaM; dhig astu taM pApamatiM manuSyam 12115018a pratyucyamAnas tu hi bhUya ebhir; nizAmya mA bhUs tvam athArtarUpaH 12115018c uccasya nIcena hi saMprayogaM; vigarhayanti sthirabuddhayo ye 12115019a kruddho dazArdhena hi tADayed vA; sa pAMsubhir vApakiret tuSair vA 12115019c vivRtya dantAMz ca vibhISayed vA; siddhaM hi mUrkhe kupite nRzaMse 12115020a vigarhaNAM paramadurAtmanA kRtAM; saheta yaH saMsadi durjanAn naraH 12115020c paThed idaM cApi nidarzanaM sadA; na vAGmayaM sa labhati kiM cid apriyam 12116001 yudhiSThira uvAca 12116001a pitAmaha mahAprAjJa saMzayo me mahAn ayam 12116001c sa cchettavyas tvayA rAjan bhavAn kulakaro hi naH 12116002a puruSANAm ayaM tAta durvRttAnAM durAtmanAm 12116002c kathito vAkyasaMcAras tato vijJApayAmi te 12116003a yad dhitaM rAjyatantrasya kulasya ca sukhodayam 12116003c AyatyAM ca tadAtve ca kSemavRddhikaraM ca yat 12116004a putrapautrAbhirAmaM ca rASTravRddhikaraM ca yat 12116004c annapAne zarIre ca hitaM yat tad bravIhi me 12116005a abhiSikto hi yo rAjA rAjyastho mitrasaMvRtaH 12116005c asuhRt samupeto vA sa kathaM raJjayet prajAH 12116006a yo hy asatpragraharatiH sneharAgabalAtkRtaH 12116006c indriyANAm anIzatvAd asajjanabubhUSakaH 12116007a tasya bhRtyA viguNatAM yAnti sarve kulodgatAH 12116007c na ca bhRtyaphalair arthaiH sa rAjA saMprayujyate 12116008a etAn me saMzayasthasya rAjadharmAn sudurlabhAn 12116008c bRhaspatisamo buddhyA bhavAJ zaMsitum arhati 12116009a zaMsitA puruSavyAghra tvaM naH kulahite rataH 12116009c kSattA caiva paTuprajJo yo naH zaMsati sarvadA 12116010a tvattaH kulahitaM vAkyaM zrutvA rAjyahitodayam 12116010c amRtasyAvyayasyeva tRptaH svapsyAmy ahaM sukham 12116011a kIdRSAH saMnikarSasthA bhRtyAH syur vA guNAnvitAH 12116011c kIdRzaiH kiMkulInair vA saha yAtrA vidhIyate 12116012a na hy eko bhRtyarahito rAjA bhavati rakSitA 12116012c rAjyaM cedaM janaH sarvas tat kulIno 'bhizaMsati 12116013a na hi prazAstuM rAjyaM hi zakyam ekena bhArata 12116013c asahAyavatA tAta naivArthAH ke cid apy uta 12116013e labdhuM labdhvA cApi sadA rakSituM bharatarSabha 12116014 bhISma uvAca 12116014a yasya bhRtyajanaH sarvo jJAnavijJAnakovidaH 12116014c hitaiSI kulajaH snigdhaH sa rAjyaphalam aznute 12116015a mantriNo yasya kulajA asaMhAryAH sahoSitAH 12116015c nRpater matidAH santi saMbandhajJAnakovidAH 12116016a anAgatavidhAtAraH kAlajJAnavizAradAH 12116016c atikrAntam azocantaH sa rAjyaphalam aznute 12116017a samaduHkhasukhA yasya sahAyAH satyakAriNaH 12116017c arthacintAparA yasya sa rAjyaphalam aznute 12116018a yasya nArto janapadaH saMnikarSagataH sadA 12116018c akSudraH satpathAlambI sa rAjyaphalabhAg bhavet 12116019a kozAkSapaTalaM yasya kozavRddhikarair janaiH 12116019c Aptais tuSTaiz ca satataM dhAryate sa nRpottamaH 12116020a koSThAgAram asaMhAryair AptaiH saMcayatatparaiH 12116020c pAtrabhUtair alubdhaiz ca pAlyamAnaM guNIbhavet 12116021a vyavahAraz ca nagare yasya karmaphalodayaH 12116021c dRzyate zaGkhalikhitaH sa dharmaphalabhAg bhavet 12116022a saMgRhItamanuSyaz ca yo rAjA rAjadharmavit 12116022c SaDvargaM pratigRhNan sa dharmAt phalam upAznute 12117001 bhISma uvAca 12117001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12117001c nidarzanakaraM loke sajjanAcaritaM sadA 12117002a asyaivArthasya sadRzaM yac chrutaM me tapovane 12117002c jAmadagnyasya rAmasya yad uktam RSisattamaiH 12117003a vane mahati kasmiMz cid amanuSyaniSevite 12117003c RSir mUlaphalAhAro niyato niyatendriyaH 12117004a dIkSAdamaparaH zAntaH svAdhyAyaparamaH zuciH 12117004c upavAsavizuddhAtmA satataM satpathe sthitaH 12117005a tasya saMdRzya sadbhAvam upaviSTasya dhImataH 12117005c sarvasattvAH samIpasthA bhavanti vanacAriNaH 12117006a siMhavyAghrAH sazarabhA mattAz caiva mahAgajAH 12117006c dvIpinaH khaDgabhallUkA ye cAnye bhImadarzanAH 12117007a te sukhapraznadAH sarve bhavanti kSatajAzanAH 12117007c tasyarSeH ziSyavac caiva nyagbhUtAH priyakAriNaH 12117008a dattvA ca te sukhapraznaM sarve yAnti yathAgatam 12117008c grAmyas tv ekaH pazus tatra nAjahAc chvA mahAmunim 12117009a bhakto 'nuraktaH satatam upavAsakRzo 'balaH 12117009c phalamUlotkarAhAraH zAntaH ziSTAkRtir yathA 12117010a tasyarSer upaviSTasya pAdamUle mahAmuneH 12117010c manuSyavad gato bhAvaH snehabaddho 'bhavad bhRzam 12117011a tato 'bhyayAn mahAvIryo dvIpI kSatajabhojanaH 12117011c zvArtham atyantasaMduSTaH krUraH kAla ivAntakaH 12117012a lelihyamAnas tRSitaH pucchAsphoTanatatparaH 12117012c vyAditAsyaH kSudhAbhagnaH prArthayAnas tadAmiSam 12117013a taM dRSTvA krUram AyAntaM jIvitArthI narAdhipa 12117013c provAca zvA muniM tatra yat tac chRNu mahAmate 12117014a zvazatrur bhagavann atra dvIpI mAM hantum icchati 12117014c tvatprasAdAd bhayaM na syAt tasmAn mama mahAmune 12117015 munir uvAca 12117015a na bhayaM dvIpinaH kAryaM mRtyutas te kathaM cana 12117015c eSa zvarUparahito dvIpI bhavasi putraka 12117016 bhISma uvAca 12117016a tataH zvA dvIpitAM nIto jAmbUnadanibhAkRtiH 12117016c citrAGgo visphuran hRSTo vane vasati nirbhayaH 12117017a tato 'bhyayAn mahAraudro vyAditAsyaH kSudhAnvitaH 12117017c dvIpinaM lelihad vaktro vyAghro rudhiralAlasaH 12117018a vyAghraM dRSTvA kSudhAbhagnaM daMSTriNaM vanagocaram 12117018c dvIpI jIvitarakSArtham RSiM zaraNam eyivAn 12117019a tataH saMvAsajaM sneham RSiNA kurvatA sadA 12117019c sa dvIpI vyAghratAM nIto ripubhir balavattaraH 12117019e tato dRSTvA sa zArdUlo nAbhyahaMs taM vizAM pate 12117020a sa tu zvA vyAghratAM prApya balavAn pizitAzanaH 12117020c na mUlaphalabhogeSu spRhAm apy akarot tadA 12117021a yathA mRgapatir nityaM prakAGkSati vanaukasaH 12117021c tathaiva sa mahArAja vyAghraH samabhavat tadA 12117022a vyAghras tUTajamUlasthas tRptaH supto hatair mRgaiH 12117022c nAgaz cAgAt tam uddezaM matto megha ivotthitaH 12117023a prabhinnakaraTaH prAMzuH padmI vitatamastakaH 12117023c suviSANo mahAkAyo meghagambhIranisvanaH 12117024a taM dRSTvA kuJjaraM mattam AyAntaM madagarvitam 12117024c vyAghro hastibhayAt trastas tam RSiM zaraNaM yayau 12117025a tato 'nayat kuJjaratAM taM vyAghram RSisattamaH 12117025c mahAmeghopamaM dRSTvA taM sa bhIto 'bhavad gajaH 12117026a tataH kamalaSaNDAni zallakIgahanAni ca 12117026c vyacarat sa mudA yuktaH padmareNuvibhUSitaH 12117027a kadA cid ramamANasya hastinaH sumukhaM tadA 12117027c RSes tasyoTajasthasya kAlo 'gacchan nizAnizam 12117028a athAjagAma taM dezaM kesarI kesarAruNaH 12117028c girikandarajo bhImaH siMho nAgakulAntakaH 12117029a taM dRSTvA siMham AyAntaM nAgaH siMhabhayAkulaH 12117029c RSiM zaraNam Apede vepamAno bhayAturaH 12117030a tataH sa siMhatAM nIto nAgendro muninA tadA 12117030c vanyaM nAgaNayat siMhaM tulyajAtisamanvayAt 12117031a dRSTvA ca so 'nazat siMho vanyo bhIsannavAgbalaH 12117031c sa cAzrame 'vasat siMhas tasminn eva vane sukhI 12117032a na tv anye kSudrapazavas tapovananivAsinaH 12117032c vyadRzyanta bhayatrastA jIvitAkAGkSiNaH sadA 12117033a kadA cit kAlayogena sarvaprANivihiMsakaH 12117033c balavAn kSatajAhAro nAnAsattvabhayaMkaraH 12117034a aSTapAd UrdhvacaraNaH zarabho vanagocaraH 12117034c taM siMhaM hantum Agacchan munes tasya nivezanam 12117035a taM muniH zarabhaM cakre balotkaTam ariMdama 12117035c tataH sa zarabho vanyo muneH zarabham agrataH 12117035e dRSTvA balinam atyugraM drutaM saMprAdravad bhayAt 12117036a sa evaM zarabhasthAne nyasto vai muninA tadA 12117036c muneH pArzvagato nityaM zArabhyaM sukham AptavAn 12117037a tataH zarabhasaMtrastAH sarve mRgagaNA vanAt 12117037c dizaH saMprAdravan rAjan bhayAj jIvitakAGkSiNaH 12117038a zarabho 'py atisaMduSTo nityaM prANivadhe rataH 12117038c phalamUlAzanaM zAntaM naicchat sa pizitAzanaH 12117039a tato rudhiratarSeNa balinA zarabho 'nvitaH 12117039c iyeSa taM muniM hantum akRtajJaH zvayonijaH 12117040a tatas tena tapaHzaktyA vidito jJAnacakSuSA 12117040c vijJAya ca mahAprAjJo muniH zvAnaM tam uktavAn 12117041a zvA tvaM dvIpitvam Apanno dvIpI vyAghratvam AgataH 12117041c vyAghro nAgo madapaTur nAgaH siMhatvam AptavAn 12117042a siMho 'tibalasaMyukto bhUyaH zarabhatAM gataH 12117042c mayA snehaparItena na vimRSTaH kulAnvayaH 12117043a yasmAd evam apApaM mAM pApa hiMsitum icchasi 12117043c tasmAt svayonim ApannaH zvaiva tvaM hi bhaviSyasi 12117044a tato munijanadveSAd duSTAtmA zvAkRto 'budhaH 12117044c RSiNA zarabhaH zaptaH svaM rUpaM punar AptavAn 12118001 bhISma uvAca 12118001a sa zvA prakRtim ApannaH paraM dainyam upAgamat 12118001c RSiNA huMkRtaH pApas tapovanabahiSkRtaH 12118002a evaM rAjJA matimatA viditvA zIlazaucatAm 12118002c ArjavaM prakRtiM sattvaM kulaM vRttaM zrutaM damam 12118003a anukrozaM balaM vIryaM bhAvaM saMprazamaM kSamAm 12118003c bhRtyA ye yatra yogyAH syus tatra sthApyAH suzikSitAH 12118004a nAparIkSya mahIpAlaH prakartuM bhRtyam arhati 12118004c akulInanarAkIrNo na rAjA sukham edhate 12118005a kulajaH prakRto rAjJA tatkulInatayA sadA 12118005c na pApe kurute buddhiM nindyamAno 'py anAgasi 12118006a akulInas tu puruSaH prakRtaH sAdhusaMkSayAt 12118006c durlabhaizvaryatAM prApto ninditaH zatrutAM vrajet 12118007a kulInaM zikSitaM prAjJaM jJAnavijJAnakovidam 12118007c sarvazAstrArthatattvajJaM sahiSNuM dezajaM tathA 12118008a kRtajJaM balavantaM ca kSAntaM dAntaM jitendriyam 12118008c alubdhaM labdhasaMtuSTaM svAmimitrabubhUSakam 12118009a sacivaM dezakAlajJaM sarvasaMgrahaNe ratam 12118009c satkRtaM yuktamanasaM hitaiSiNam atandritam 12118010a yuktAcAraM svaviSaye saMdhivigrahakovidam 12118010c rAjJas trivargavettAraM paurajAnapadapriyam 12118011a khAtakavyUhatattvajJaM balaharSaNakovidam 12118011c iGgitAkAratattvajJaM yAtrAyAnavizAradam 12118012a hastizikSAsu tattvajJam ahaMkAravivarjitam 12118012c pragalbhaM dakSiNaM dAntaM balinaM yuktakAriNam 12118013a cokSaM cokSajanAkIrNaM suveSaM sukhadarzanam 12118013c nAyakaM nItikuzalaM guNaSaSTyA samanvitam 12118014a astabdhaM prazritaM zaktaM mRduvAdinam eva ca 12118014c dhIraM zlakSNaM maharddhiM ca dezakAlopapAdakam 12118015a sacivaM yaH prakurute na cainam avamanyate 12118015c tasya vistIryate rAjyaM jyotsnA grahapater iva 12118016a etair eva guNair yukto rAjA zAstravizAradaH 12118016c eSTavyo dharmaparamaH prajApAlanatatparaH 12118017a dhIro marSI zuciH zIghraH kAle puruSakAravit 12118017c zuzrUSuH zrutavAJ zrotA UhApohavizAradaH 12118018a medhAvI dhAraNAyukto yathAnyAyopapAdakaH 12118018c dAntaH sadA priyAbhASI kSamAvAMz ca viparyaye 12118019a dAnAcchede svayaMkArI sudvAraH sukhadarzanaH 12118019c Artahastaprado nityam AptaMmanyo naye rataH 12118020a nAhaMvAdI na nirdvaMdvo na yatkiMcanakArakaH 12118020c kRte karmaNy amoghAnAM kartA bhRtyajanapriyaH 12118021a saMgRhItajano 'stabdhaH prasannavadanaH sadA 12118021c dAtA bhRtyajanAvekSI na krodhI sumahAmanAH 12118022a yuktadaNDo na nirdaNDo dharmakAryAnuzAsakaH 12118022c cAranetraH parAvekSI dharmArthakuzalaH sadA 12118023a rAjA guNazatAkIrNa eSTavyas tAdRzo bhavet 12118023c yodhAz caiva manuSyendra sarvair guNaguNair vRtAH 12118024a anveSTavyAH supuruSAH sahAyA rAjyadhAraNAH 12118024c na vimAnayitavyAz ca rAjJA vRddhim abhIpsatA 12118025a yodhAH samarazauTIrAH kRtajJAH zastrakovidAH 12118025c dharmazAstrasamAyuktAH padAtijanasaMyutAH 12118026a arthamAnavivRddhAz ca rathacaryAvizAradAH 12118026c iSvastrakuzalA yasya tasyeyaM nRpater mahI 12118027a sarvasaMgrahaNe yukto nRpo bhavati yaH sadA 12118027c utthAnazIlo mitrADhyaH sa rAjA rAjasattamaH 12118028a zakyA azvasahasreNa vIrAroheNa bhArata 12118028c saMgRhItamanuSyeNa kRtsnA jetuM vasuMdharA 12119001 bhISma uvAca 12119001a evaM zunAsamAn bhRtyAn svasthAne yo narAdhipaH 12119001c niyojayati kRtyeSu sa rAjyaphalam aznute 12119002a na zvA svasthAnam utkramya pramANam abhi satkRtaH 12119002c AropyaH zvA svakAt sthAnAd utkramyAnyat prapadyate 12119003a svajAtikulasaMpannAH sveSu karmasv avasthitAH 12119003c prakartavyA budhA bhRtyA nAsthAne prakriyA kSamA 12119004a anurUpANi karmANi bhRtyebhyo yaH prayacchati 12119004c sa bhRtyaguNasaMpannaM rAjA phalam upAznute 12119005a zarabhaH zarabhasthAne siMhaH siMha ivorjitaH 12119005c vyAghro vyAghra iva sthApyo dvIpI dvIpI yathA tathA 12119006a karmasv ihAnurUpeSu nyasyA bhRtyA yathAvidhi 12119006c pratilomaM na bhRtyAs te sthApyAH karmaphalaiSiNA 12119007a yaH pramANam atikramya pratilomaM narAdhipaH 12119007c bhRtyAn sthApayate 'buddhir na sa raJjayate prajAH 12119008a na bAlizA na ca kSudrA na cApratimitendriyAH 12119008c nAkulInA narAH pArzve sthApyA rAjJA hitaiSiNA 12119009a sAdhavaH kuzalAH zUrA jJAnavanto 'nasUyakAH 12119009c akSudrAH zucayo dakSA narAH syuH pAripArzvakAH 12119010a nyagbhUtAs tatparAH kSAntAz caukSAH prakRtijAH zubhAH 12119010c sve sve sthAne 'parikruSTAs te syU rAjJo bahizcarAH 12119011a siMhasya satataM pArzve siMha eva jano bhavet 12119011c asiMhaH siMhasahitaH siMhaval labhate phalam 12119012a yas tu siMhaH zvabhiH kIrNaH siMhakarmaphale rataH 12119012c na sa siMhaphalaM bhoktuM zaktaH zvabhir upAsitaH 12119013a evam etair manuSyendra zUraiH prAjJair bahuzrutaiH 12119013c kulInaiH saha zakyeta kRtsnAM jetuM vasuMdharAm 12119014a nAvaidyo nAnRjuH pArzve nAvidyo nAmahAdhanaH 12119014c saMgrAhyo vasudhApAlair bhRtyo bhRtyavatAM vara 12119015a bANavad visRtA yAnti svAmikAryaparA janAH 12119015c ye bhRtyAH pArthivahitAs teSAM sAntvaM prayojayet 12119016a kozaz ca satataM rakSyo yatnam AsthAya rAjabhiH 12119016c kozamUlA hi rAjAnaH kozamUlakaro bhava 12119017a koSThAgAraM ca te nityaM sphItaM dhAnyaiH susaMcitam 12119017c sadAstu satsu saMnyastaM dhanadhAnyaparo bhava 12119018a nityayuktAz ca te bhRtyA bhavantu raNakovidAH 12119018c vAjinAM ca prayogeSu vaizAradyam iheSyate 12119019a jJAtibandhujanAvekSI mitrasaMbandhisaMvRtaH 12119019c paurakAryahitAnveSI bhava kauravanandana 12119020a eSA te naiSThikI buddhiH prajJA cAbhihitA mayA 12119020c zvA te nidarzanaM tAta kiM bhUyaH zrotum icchasi 12120001 yudhiSThira uvAca 12120001a rAjavRttAny anekAni tvayA proktAni bhArata 12120001c pUrvaiH pUrvaniyuktAni rAjadharmArthavedibhiH 12120002a tad eva vistareNoktaM pUrvair dRSTaM satAM matam 12120002c praNayaM rAjadharmANAM prabrUhi bharatarSabha 12120003 bhISma uvAca 12120003a rakSaNaM sarvabhUtAnAm iti kSatre paraM matam 12120003c tad yathA rakSaNaM kuryAt tathA zRNu mahIpate 12120004a yathA barhANi citrANi bibharti bhujagAzanaH 12120004c tathA bahuvidhaM rAjA rUpaM kurvIta dharmavit 12120005a taikSNyaM jihmatvam AdAntyaM satyam Arjavam eva ca 12120005c madhyasthaH sattvam AtiSThaMs tathA vai sukham Rcchati 12120006a yasminn arthe hitaM yat syAt tad varNaM rUpam Avizet 12120006c bahurUpasya rAjJo hi sUkSmo 'py artho na sIdati 12120007a nityaM rakSitamantraH syAd yathA mUkaH zaracchikhI 12120007c zlakSNAkSaratanuH zrImAn bhavec chAstravizAradaH 12120008a ApaddvAreSu yattaH syAj jalaprasravaNeSv iva 12120008c zailavarSodakAnIva dvijAn siddhAn samAzrayet 12120009a arthakAmaH zikhAM rAjA kuryAd dharmadhvajopamAm 12120009c nityam udyatadaNDaH syAd Acarec cApramAdataH 12120009e loke cAyavyayau dRSTvA vRkSAd vRkSam ivAplavan 12120010a mRjAvAn syAt svayUthyeSu bhAvAni caraNaiH kSipet 12120010c jAtapakSaH parispanded rakSed vaikalyam AtmanaH 12120011a doSAn vivRNuyAc chatroH parapakSAn vidhUnayet 12120011c kAnaneSv iva puSpANi barhIvArthAn samAcaret 12120012a ucchritAn Azrayet sphItAn narendrAn acalopamAn 12120012c zrayec chAyAm avijJAtAM guptaM zaraNam Azrayet 12120013a prAvRSIvAsitagrIvo majjeta nizi nirjane 12120013c mAyUreNa guNenaiva strIbhiz cAlakSitaz caret 12120013e na jahyAc ca tanutrANaM rakSed AtmAnam AtmanA 12120014a cArabhUmiSv abhigamAn pAzAMz ca parivarjayet 12120014c pIDayec cApi tAM bhUmiM praNazyed gahane punaH 12120015a hanyAt kruddhAn ativiSAn ye jihmagatayo 'hitAn 12120015c nAzrayed bAlabarhANi sannivAsAni vAsayet 12120016a sadA barhinibhaH kAmaM prasaktikRtam Acaret 12120016c sarvataz cAdadet prajJAM pataMgAn gahaneSv iva 12120016e evaM mayUravad rAjA svarASTraM paripAlayet 12120017a AtmavRddhikarIM nItiM vidadhIta vicakSaNaH 12120017c AtmasaMyamanaM buddhyA parabuddhyAvatAraNam 12120017e buddhyA cAtmaguNaprAptir etac chAstranidarzanam 12120018a paraM cAzvAsayet sAmnA svazaktiM copalakSayet 12120018c AtmanaH parimarzena buddhiM buddhyA vicArayet 12120018e sAntvayogamatiH prAjJaH kAryAkAryavicArakaH 12120019a nigUDhabuddhir dhIraH syAd vaktavye vakSyate tathA 12120019c saMnikRSTAM kathAM prAjJo yadi buddhyA bRhaspatiH 12120019e svabhAvam eSyate taptaM kRSNAyasam ivodake 12120020a anuyuJjIta kRtyAni sarvANy eva mahIpatiH 12120020c Agamair upadiSTAni svasya caiva parasya ca 12120021a kSudraM krUraM tathA prAjJaM zUraM cArthavizAradam 12120021c svakarmaNi niyuJjIta ye cAnye vacanAdhikAH 12120022a apy adRSTvA niyuktAni anurUpeSu karmasu 12120022c sarvAMs tAn anuvarteta svarAMs tantrIr ivAyatA 12120023a dharmANAm avirodhena sarveSAM priyam Acaret 12120023c mamAyam iti rAjA yaH sa parvata ivAcalaH 12120024a vyavasAyaM samAdhAya sUryo razmim ivAyatAm 12120024c dharmam evAbhirakSeta kRtvA tulye priyApriye 12120025a kulaprakRtidezAnAM dharmajJAn mRdubhASiNaH 12120025c madhye vayasi nirdoSAn hite yuktAJ jitendriyAn 12120026a alubdhAJ zikSitAn dAntAn dharmeSu pariniSThitAn 12120026c sthApayet sarvakAryeSu rAjA dharmArtharakSiNaH 12120027a etenaiva prakAreNa kRtyAnAm AgatiM gatim 12120027c yuktaH samanutiSTheta tuSTaz cArair upaskRtaH 12120028a amoghakrodhaharSasya svayaM kRtyAnvavekSiNaH 12120028c Atmapratyayakozasya vasudhaiva vasuMdharA 12120029a vyaktaz cAnugraho yasya yathArthaz cApi nigrahaH 12120029c guptAtmA guptarASTraz ca sa rAjA rAjadharmavit 12120030a nityaM rASTram avekSeta gobhiH sUrya ivotpatan 12120030c cArAMz ca nacarAn vidyAt tathA buddhyA na saMjvaret 12120031a kAlaprAptam upAdadyAn nArthaM rAjA prasUcayet 12120031c ahany ahani saMduhyAn mahIM gAm iva buddhimAn 12120032a yathA krameNa puSpebhyaz cinoti madhu SaTpadaH 12120032c tathA dravyam upAdAya rAjA kurvIta saMcayam 12120033a yad dhi guptAvaziSTaM syAt tad dhitaM dharmakAmayoH 12120033c saMcayAnuvisargI syAd rAjA zAstravid AtmavAn 12120034a nAlpam arthaM paribhaven nAvamanyeta zAtravAn 12120034c buddhyAvabudhyed AtmAnaM na cAbuddhiSu vizvaset 12120035a dhRtir dAkSyaM saMyamo buddhir agryA; dhairyaM zauryaM dezakAlo 'pramAdaH 12120035c svalpasya vA mahato vApi vRddhau; dhanasyaitAny aSTa samindhanAni 12120036a agnistoko vardhate hy Ajyasikto; bIjaM caikaM bahusAhasram eti 12120036c kSayodayau vipulau saMnizAmya; tasmAd alpaM nAvamanyeta vidvAn 12120037a bAlo 'bAlaH sthaviro vA ripur yaH; sadA pramattaM puruSaM nihanyAt 12120037c kAlenAnyas tasya mUlaM hareta; kAlajJAtA pArthivAnAM variSThaH 12120038a haret kIrtiM dharmam asyoparundhyAd; arthe dIrghaM vIryam asyopahanyAt 12120038c ripur dveSTA durbalo vA balI vA; tasmAc chatrau naiva heDed yatAtmA 12120039a kSayaM zatroH saMcayaM pAlanaM cApy; ubhau cArthau sahitau dharmakAmau 12120039c ataz cAnyan matimAn saMdadhIta; tasmAd rAjA buddhimantaM zrayeta 12120040a buddhir dIptA balavantaM hinasti; balaM buddhyA vardhate pAlyamAnam 12120040c zatrur buddhyA sIdate vardhamAno; buddheH pazcAt karma yat tat prazastam 12120041a sarvAn kAmAn kAmayAno hi dhIraH; sattvenAlpenAplute hInadehaH 12120041c yathAtmAnaM prArthayate 'rthamAnaiH; zreyaHpAtraM pUrayate hy analpam 12120042a tasmAd rAjA pragRhItaH pareSu; mUlaM lakSmyAH sarvato 'bhyAdadIta 12120042c dIrghaM kAlam api saMpIDyamAno; vidyutsaMpAtam iva mAnorjitaH syAt 12120043a vidyA tapo vA vipulaM dhanaM vA; sarvam etad vyavasAyena zakyam 12120043c brahma yattaM nivasati dehavatsu; tasmAd vidyAd vyavasAyaM prabhUtam 12120044a yatrAsate matimanto manasvinaH; zakro viSNur yatra sarasvatI ca 12120044c vasanti bhUtAni ca yatra nityaM; tasmAd vidvAn nAvamanyeta deham 12120045a lubdhaM hanyAt saMpradAnena nityaM; lubdhas tRptiM paravittasya naiti 12120045c sarvo lubdhaH karmaguNopabhoge; yo 'rthair hIno dharmakAmau jahAti 12120046a dhanaM bhojyaM putradAraM samRddhiM; sarvo lubdhaH prArthayate pareSAm 12120046c lubdhe doSAH saMbhavantIha sarve; tasmAd rAjA na pragRhNIta lubdhAn 12120047a saMdarzane satpuruSaM jaghanyam api codayet 12120047c ArambhAn dviSatAM prAjJaH sarvAn arthAMs tu sUdayet 12120048a dharmAnviteSu vijJAto mantrI guptaz ca pANDava 12120048c Apto rAjan kulInaz ca paryApto rAjyasaMgrahe 12120049a vidhipravRttAn naradevadharmAn; uktAn samAsena nibodha buddhyA 12120049c imAn vidadhyAd vyanusRtya yo vai; rAjA mahIM pAlayituM sa zaktaH 12120050a anItijaM yady avidhAnajaM sukhaM; haThapraNItaM vividhaM pradRzyate 12120050c na vidyate tasya gatir mahIpater; na vidyate rASTrajam uttamaM sukham 12120051a dhanair viziSTAn matizIlapUjitAn; guNopapannAn yudhi dRSTavikramAn 12120051c guNeSu dRSTAn acirAd ihAtmavAn; sato 'bhisaMdhAya nihanti zAtravAn 12120052a pazyed upAyAn vividhaiH kriyApathair; na cAnupAyena matiM nivezayet 12120052c zriyaM viziSTAM vipulaM yazo dhanaM; na doSadarzI puruSaH samaznute 12120053a prItipravRttau vinivartane tathA; suhRtsu vijJAya nivRtya cobhayoH 12120053c yad eva mitraM gurubhAram Avahet; tad eva susnigdham udAhared budhaH 12120054a etAn mayoktAMs tava rAjadharmAn; nRNAM ca guptau matim Adadhatsva 12120054c avApsyase puNyaphalaM sukhena; sarvo hi lokottamadharmamUlaH 12121001 yudhiSThira uvAca 12121001a ayaM pitAmahenokto rAjadharmaH sanAtanaH 12121001c Izvaraz ca mahAdaNDo daNDe sarvaM pratiSThitam 12121002a devatAnAm RSINAM ca pitqNAM ca mahAtmanAm 12121002c yakSarakSaHpizAcAnAM martyAnAM ca vizeSataH 12121003a sarveSAM prANinAM loke tiryakSv api nivAsinAm 12121003c sarvavyApI mahAtejA daNDaH zreyAn iti prabho 12121004a ity etad uktaM bhavatA sarvaM daNDyaM carAcaram 12121004c dRzyate lokam AsaktaM sasurAsuramAnuSam 12121005a etad icchAmy ahaM jJAtuM tattvena bharatarSabha 12121005c ko daNDaH kIdRzo daNDaH kiMrUpaH kiMparAyaNaH 12121006a kimAtmakaH kathaMbhUtaH katimUrtiH kathaMprabhuH 12121006c jAgarti sa kathaM daNDaH prajAsv avahitAtmakaH 12121007a kaz ca pUrvAparam idaM jAgarti paripAlayan 12121007c kaz ca vijJAyate pUrvaM ko 'paro daNDasaMjJitaH 12121007e kiMsaMsthaz ca bhaved daNDaH kA cAsya gatir iSyate 12121008 bhISma uvAca 12121008a zRNu kauravya yo daNDo vyavahAryo yathA ca saH 12121008c yasmin hi sarvam AyattaM sa daNDa iha kevalaH 12121009a dharmasyAkhyA mahArAja vyavahAra itISyate 12121009c tasya lopaH kathaM na syAl lokeSv avahitAtmanaH 12121009e ity arthaM vyavahArasya vyavahAratvam iSyate 12121010a api caitat purA rAjan manunA proktam AditaH 12121010c supraNItena daNDena priyApriyasamAtmanA 12121010e prajA rakSati yaH samyag dharma eva sa kevalaH 12121011a athoktam etad vacanaM prAg eva manunA purA 12121011c janma coktaM vasiSThena brahmaNo vacanaM mahat 12121012a prAg idaM vacanaM proktam ataH prAgvacanaM viduH 12121012c vyavahArasya cAkhyAnAd vyavahAra ihocyate 12121013a daNDAt trivargaH satataM supraNItAt pravartate 12121013c daivaM hi paramo daNDo rUpato 'gnir ivocchikhaH 12121014a nIlotpaladalazyAmaz caturdaMSTraz caturbhujaH 12121014c aSTapAn naikanayanaH zaGkukarNordhvaromavAn 12121015a jaTI dvijihvas tAmrAsyo mRgarAjatanucchadaH 12121015c etad rUpaM bibharty ugraM daNDo nityaM durAvaraH 12121016a asir gadA dhanuH zaktis trizUlaM mudgaraH zaraH 12121016c musalaM parazuz cakraM prAso daNDarSTitomarAH 12121017a sarvapraharaNIyAni santi yAnIha kAni cit 12121017c daNDa eva hi sarvAtmA loke carati mUrtimAn 12121018a bhindaMz chindan rujan kRntan dArayan pATayaMs tathA 12121018c ghAtayann abhidhAvaMz ca daNDa eva caraty uta 12121019a asir vizasano dharmas tIkSNavartmA durAsadaH 12121019c zrIgarbho vijayaH zAstA vyavahAraH prajAgaraH 12121020a zAstraM brAhmaNamantraz ca zAstA prAgvacanaM gataH 12121020c dharmapAlo 'kSaro devaH satyago nityago grahaH 12121021a asaGgo rudratanayo manujyeSThaH zivaMkaraH 12121021c nAmAny etAni daNDasya kIrtitAni yudhiSThira 12121022a daNDo hi bhagavAn viSNur yajJo nArAyaNaH prabhuH 12121022c zazvad rUpaM mahad bibhran mahApuruSa ucyate 12121023a yathoktA brahmakanyeti lakSmIr nItiH sarasvatI 12121023c daNDanItir jagaddhAtrI daNDo hi bahuvigrahaH 12121024a arthAnarthau sukhaM duHkhaM dharmAdharmau balAbale 12121024c daurbhAgyaM bhAgadheyaM ca puNyApuNye guNAguNau 12121025a kAmAkAmAv Rtur mAsaH zarvarI divasaH kSaNaH 12121025c aprasAdaH prasAdaz ca harSaH krodhaH zamo damaH 12121026a daivaM puruSakAraz ca mokSAmokSau bhayAbhaye 12121026c hiMsAhiMse tapo yajJaH saMyamo 'tha viSAviSam 12121027a antaz cAdiz ca madhyaM ca kRtyAnAM ca prapaJcanam 12121027c madaH pramAdo darpaz ca dambho dhairyaM nayAnayau 12121028a azaktiH zaktir ity eva mAnastambhau vyayAvyayau 12121028c vinayaz ca visargaz ca kAlAkAlau ca bhArata 12121029a anRtaM jJAjJatA satyaM zraddhAzraddhe tathaiva ca 12121029c klIbatA vyavasAyaz ca lAbhAlAbhau jayAjayau 12121030a tIkSNatA mRdutA mRtyur AgamAnAgamau tathA 12121030c virAddhiz caiva rAddhiz ca kAryAkArye balAbale 12121031a asUyA cAnasUyA ca dharmAdharmau tathaiva ca 12121031c apatrapAnapatrape hrIz ca saMpad vipac ca ha 12121032a tejaH karmaNi pANDityaM vAkzaktis tattvabuddhitA 12121032c evaM daNDasya kauravya loke 'smin bahurUpatA 12121033a na syAd yadIha daNDo vai pramatheyuH parasparam 12121033c bhayAd daNDasya cAnyonyaM ghnanti naiva yudhiSThira 12121034a daNDena rakSyamANA hi rAjann aharahaH prajAH 12121034c rAjAnaM vardhayantIha tasmAd daNDaH parAyaNam 12121035a vyavasthApayati kSipram imaM lokaM narezvara 12121035c satye vyavasthito dharmo brAhmaNeSv avatiSThate 12121036a dharmayuktA dvijAH zreSThA vedayuktA bhavanti ca 12121036c babhUva yajJo vedebhyo yajJaH prINAti devatAH 12121037a prItAz ca devatA nityam indre paridadaty uta 12121037c annaM dadAti zakraz cApy anugRhNann imAH prajAH 12121038a prANAz ca sarvabhUtAnAM nityam anne pratiSThitAH 12121038c tasmAt prajAH pratiSThante daNDo jAgarti tAsu ca 12121039a evaMprayojanaz caiva daNDaH kSatriyatAM gataH 12121039c rakSan prajAH prajAgarti nityaM suvihito 'kSaraH 12121040a IzvaraH puruSaH prANaH sattvaM vittaM prajApatiH 12121040c bhUtAtmA jIva ity eva nAmabhiH procyate 'STabhiH 12121041a adadad daNDa evAsmai dhruvam aizvaryam eva ca 12121041c bale nayaz ca saMyuktaH sadA paJcavidhAtmakaH 12121042a kulabAhudhanAmAtyAH prajJA coktA balAni ca 12121042c AhAryaM cASTakair dravyair balam anyad yudhiSThira 12121043a hastino 'zvA rathAH pattir nAvo viSTis tathaiva ca 12121043c daizikAz cArakAz caiva tad aSTAGgaM balaM smRtam 12121044a aSTAGgasya tu yuktasya hastino hastiyAyinaH 12121044c azvArohAH padAtAz ca mantriNo rasadAz ca ye 12121045a bhikSukAH prADvivAkAz ca mauhUrtA daivacintakAH 12121045c kozo mitrANi dhAnyaM ca sarvopakaraNAni ca 12121046a saptaprakRti cASTAGgaM zarIram iha yad viduH 12121046c rAjyasya daNDa evAGgaM daNDaH prabhava eva ca 12121047a IzvareNa prayatnena dhAraNe kSatriyasya hi 12121047c daNDo dattaH samAnAtmA daNDo hIdaM sanAtanam 12121047e rAjJAM pUjyatamo nAnyo yathAdharmapradarzanaH 12121048a brahmaNA lokarakSArthaM svadharmasthApanAya ca 12121048c bhartRpratyaya utpanno vyavahAras tathAparaH 12121048e tasmAd yaH sahito dRSTo bhartRpratyayalakSaNaH 12121049a vyavahAras tu vedAtmA vedapratyaya ucyate 12121049c maulaz ca narazArdUla zAstroktaz ca tathAparaH 12121050a ukto yaz cApi daNDo 'sau bhartRpratyayalakSaNaH 12121050c jJeyo na sa narendrastho daNDapratyaya eva ca 12121051a daNDapratyayadRSTo 'pi vyavahArAtmakaH smRtaH 12121051c vyavahAraH smRto yaz ca sa vedaviSayAtmakaH 12121052a yaz ca vedaprasUtAtmA sa dharmo guNadarzakaH 12121052c dharmapratyaya utpanno yathAdharmaH kRtAtmabhiH 12121053a vyavahAraH prajAgoptA brahmadiSTo yudhiSThira 12121053c trIn dhArayati lokAn vai satyAtmA bhUtivardhanaH 12121054a yaz ca daNDaH sa dRSTo no vyavahAraH sanAtanaH 12121054c vyavahAraz ca yo dRSTaH sa dharma iti naH zrutaH 12121054e yaz ca vedaH sa vai dharmo yaz ca dharmaH sa satpathaH 12121055a brahmA prajApatiH pUrvaM babhUvAtha pitAmahaH 12121055c lokAnAM sa hi sarveSAM sasurAsurarakSasAm 12121055e samanuSyoragavatAM kartA caiva sa bhUtakRt 12121056a tato no vyavahAro 'yaM bhartRpratyayalakSaNaH 12121056c tasmAd idam avocAma vyavahAranidarzanam 12121057a mAtA pitA ca bhrAtA ca bhAryA cAtha purohitaH 12121057c nAdaNDyo vidyate rAjJAM yaH svadharme na tiSThati 12122001 bhISma uvAca 12122001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12122001c aGgeSu rAjA dyutimAn vasuhoma iti zrutaH 12122002a sa rAjA dharmanityaH san saha patnyA mahAtapAH 12122002c muJjapRSThaM jagAmAtha devarSigaNapUjitam 12122003a tatra zRGge himavato merau kanakaparvate 12122003c yatra muJjavaTe rAmo jaTAharaNam Adizat 12122004a tadAprabhRti rAjendra RSibhiH saMzitavrataiH 12122004c muJjapRSTha iti proktaH sa dezo rudrasevitaH 12122005a sa tatra bahubhir yuktaH sadA zrutimayair guNaiH 12122005c brAhmaNAnAm anumato devarSisadRzo 'bhavat 12122006a taM kadA cid adInAtmA sakhA zakrasya mAnitaH 12122006c abhyAgacchan mahIpAlo mAndhAtA zatrukarzanaH 12122007a so 'bhisRtya tu mAndhAtA vasuhomaM narAdhipam 12122007c dRSTvA prakRSTaM tapasA vinayenAbhyatiSThata 12122008a vasuhomo 'pi rAjJo vai gAm arghyaM ca nyavedayat 12122008c aSTAGgasya ca rAjyasya papraccha kuzalaM tadA 12122009a sadbhir AcaritaM pUrvaM yathAvad anuyAyinam 12122009c apRcchad vasuhomas taM rAjan kiM karavANi te 12122010a so 'bravIt paramaprIto mAndhAtA rAjasattamam 12122010c vasuhomaM mahAprAjJam AsInaM kurunandana 12122011a bRhaspater mataM rAjann adhItaM sakalaM tvayA 12122011c tathaivauzanasaM zAstraM vijJAtaM te narAdhipa 12122012a tad ahaM zrotum icchAmi daNDa utpadyate katham 12122012c kiM vApi pUrvaM jAgarti kiM vA paramam ucyate 12122013a kathaM kSatriyasaMsthaz ca daNDaH saMpraty avasthitaH 12122013c brUhi me sumahAprAjJa dadAmy AcAryavetanam 12122014 vasuhoma uvAca 12122014a zRNu rAjan yathA daNDaH saMbhUto lokasaMgrahaH 12122014c prajAvinayarakSArthaM dharmasyAtmA sanAtanaH 12122015a brahmA yiyakSur bhagavAn sarvalokapitAmahaH 12122015c RtvijaM nAtmanA tulyaM dadarzeti hi naH zrutam 12122016a sa garbhaM zirasA devo varSapUgAn adhArayat 12122016c pUrNe varSasahasre tu sa garbhaH kSuvato 'patat 12122017a sa kSupo nAma saMbhUtaH prajApatir ariMdama 12122017c Rtvig AsIt tadA rAjan yajJe tasya mahAtmanaH 12122018a tasmin pravRtte satre tu brahmaNaH pArthivarSabha 12122018c hRSTarUpapracAratvAd daNDaH so 'ntarhito 'bhavat 12122019a tasminn antarhite cAtha prajAnAM saMkaro 'bhavat 12122019c naiva kAryaM na cAkAryaM bhojyAbhojyaM na vidyate 12122020a peyApeyaM kutaH siddhir hiMsanti ca parasparam 12122020c gamyAgamyaM tadA nAsIt parasvaM svaM ca vai samam 12122021a parasparaM vilumpante sArameyA ivAmiSam 12122021c abalaM balino jaghnur nirmaryAdam avartata 12122022a tataH pitAmaho viSNuM bhagavantaM sanAtanam 12122022c saMpUjya varadaM devaM mahAdevam athAbravIt 12122023a atra sAdhv anukampAM vai kartum arhasi kevalam 12122023c saMkaro na bhaved atra yathA vai tad vidhIyatAm 12122024a tataH sa bhagavAn dhyAtvA ciraM zUlajaTAdharaH 12122024c AtmAnam AtmanA daNDam asRjad devasattamaH 12122025a tasmAc ca dharmacaraNAM nItiM devIM sarasvatIm 12122025c asRjad daNDanItiH sA triSu lokeSu vizrutA 12122026a bhUyaH sa bhagavAn dhyAtvA ciraM zUlavarAyudhaH 12122026c tasya tasya nikAyasya cakAraikaikam Izaram 12122027a devAnAm IzvaraM cakre devaM dazazatekSaNam 12122027c yamaM vaivasvataM cApi pitqNAm akarot patim 12122028a dhanAnAM rakSasAM cApi kuberam api cezvaram 12122028c parvatAnAM patiM meruM saritAM ca mahodadhim 12122029a apAM rAjye surANAM ca vidadhe varuNaM prabhum 12122029c mRtyuM prANezvaram atho tejasAM ca hutAzanam 12122030a rudrANAm api cezAnaM goptAraM vidadhe prabhuH 12122030c mahAtmAnaM mahAdevaM vizAlAkSaM sanAtanam 12122031a vasiSTham IzaM viprANAM vasUnAM jAtavedasam 12122031c tejasAM bhAskaraM cakre nakSatrANAM nizAkaram 12122032a vIrudhAm aMzumantaM ca bhUtAnAM ca prabhuM varam 12122032c kumAraM dvAdazabhujaM skandaM rAjAnam Adizat 12122033a kAlaM sarvezam akarot saMhAravinayAtmakam 12122033c mRtyoz caturvibhAgasya duHkhasya ca sukhasya ca 12122034a IzvaraH sarvadehas tu rAjarAjo dhanAdhipaH 12122034c sarveSAm eva rudrANAM zUlapANir iti zrutiH 12122035a tam ekaM brahmaNaH putram anujAtaM kSupaM dadau 12122035c prajAnAm adhipaM zreSThaM sarvadharmabhRtAm api 12122036a mahAdevas tatas tasmin vRtte yajJe yathAvidhi 12122036c daNDaM dharmasya goptAraM viSNave satkRtaM dadau 12122037a viSNur aGgirase prAdAd aGgirA munisattamaH 12122037c prAdAd indramarIcibhyAM marIcir bhRgave dadau 12122038a bhRgur dadAv RSibhyas tu taM daNDaM dharmasaMhitam 12122038c RSayo lokapAlebhyo lokapAlAH kSupAya ca 12122039a kSupas tu manave prAdAd AdityatanayAya ca 12122039c putrebhyaH zrAddhadevas tu sUkSmadharmArthakAraNAt 12122039e taM dadau sUryaputras tu manur vai rakSaNAtmakam 12122040a vibhajya daNDaH kartavyo dharmeNa na yadRcchayA 12122040c durvAcA nigraho bandho hiraNyaM bAhyataHkriyA 12122041a vyaGgatvaM ca zarIrasya vadho vA nAlpakAraNAt 12122041c zarIrapIDAs tAs tAs tu dehatyAgo vivAsanam 12122042a AnupUrvyA ca daNDo 'sau prajA jAgarti pAlayan 12122042c indro jAgarti bhagavAn indrAd agnir vibhAvasuH 12122043a agner jAgarti varuNo varuNAc ca prajApatiH 12122043c prajApates tato dharmo jAgarti vinayAtmakaH 12122044a dharmAc ca brahmaNaH putro vyavasAyaH sanAtanaH 12122044c vyavasAyAt tatas tejo jAgarti paripAlayan 12122045a oSadhyas tejasas tasmAd oSadhibhyaz ca parvatAH 12122045c parvatebhyaz ca jAgarti raso rasaguNAt tathA 12122046a jAgarti nirRtir devI jyotIMSi nirRter api 12122046c vedAH pratiSThA jyotirbhyas tato hayazirAH prabhuH 12122047a brahmA pitAmahas tasmAj jAgarti prabhur avyayaH 12122047c pitAmahAn mahAdevo jAgarti bhagavAJ zivaH 12122048a vizvedevAH zivAc cApi vizvebhyaz ca tatharSayaH 12122048c RSibhyo bhagavAn somaH somAd devAH sanAtanAH 12122049a devebhyo brAhmaNA loke jAgratIty upadhAraya 12122049c brAhmaNebhyaz ca rAjanyA lokAn rakSanti dharmataH 12122049e sthAvaraM jaGgamaM caiva kSatriyebhyaH sanAtanam 12122050a prajA jAgrati loke 'smin daNDo jAgarti tAsu ca 12122050c sarvasaMkSepako daNDaH pitAmahasamaH prabhuH 12122051a jAgarti kAlaH pUrvaM ca madhye cAnte ca bhArata 12122051c IzvaraH sarvalokasya mahAdevaH prajApatiH 12122052a devadevaH zivaH zarvo jAgarti satataM prabhuH 12122052c kapardI zaMkaro rudro bhavaH sthANur umApatiH 12122053a ity eSa daNDo vikhyAta Adau madhye tathAvare 12122053c bhUmipAlo yathAnyAyaM vartetAnena dharmavit 12122054 bhISma uvAca 12122054a itIdaM vasuhomasya zRNuyAd yo mataM naraH 12122054c zrutvA ca samyag varteta sa kAmAn ApnuyAn nRpaH 12122055a iti te sarvam AkhyAtaM yo daNDo manujarSabha 12122055c niyantA sarvalokasya dharmAkrAntasya bhArata 12123001 yudhiSThira uvAca 12123001a tAta dharmArthakAmAnAM zrotum icchAmi nizcayam 12123001c lokayAtrA hi kArtsnyena triSv eteSu pratiSThitA 12123002a dharmArthakAmAH kiMmUlAs trayANAM prabhavaz ca kaH 12123002c anyonyaM cAnuSajjante vartante ca pRthak pRthak 12123003 bhISma uvAca 12123003a yadA te syuH sumanaso lokasaMsthArthanizcaye 12123003c kAlaprabhavasaMsthAsu sajjante ca trayas tadA 12123004a dharmamUlas tu deho 'rthaH kAmo 'rthaphalam ucyate 12123004c saMkalpamUlAs te sarve saMkalpo viSayAtmakaH 12123005a viSayAz caiva kArtsnyena sarva AhArasiddhaye 12123005c mUlam etat trivargasya nivRttir mokSa ucyate 12123006a dharmaH zarIrasaMguptir dharmArthaM cArtha iSyate 12123006c kAmo ratiphalaz cAtra sarve caite rajasvalAH 12123007a saMnikRSTAMz cared enAn na cainAn manasA tyajet 12123007c vimuktas tamasA sarvAn dharmAdIn kAmanaiSThikAn 12123008a zreSThabuddhis trivargasya yad ayaM prApnuyAt kSaNAt 12123008c buddhyA budhyed ihArthe na tad ahnA tu nikRSTayA 12123009a apadhyAnamalo dharmo malo 'rthasya nigUhanam 12123009c saMpramodamalaH kAmo bhUyaH svaguNavartitaH 12123010a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12123010c kAmandasya ca saMvAdam aGgAriSThasya cobhayoH 12123011a kAmandam RSim AsInam abhivAdya narAdhipaH 12123011c aGgAriSTho 'tha papraccha kRtvA samayaparyayam 12123012a yaH pApaM kurute rAjA kAmamohabalAtkRtaH 12123012c pratyAsannasya tasyarSe kiM syAt pApapraNAzanam 12123013a adharmo dharma iti ha yo 'jJAnAd Acared iha 12123013c taM cApi prathitaM loke kathaM rAjA nivartayet 12123014 kAmanda uvAca 12123014a yo dharmArthau samutsRjya kAmam evAnuvartate 12123014c sa dharmArthaparityAgAt prajJAnAzam ihArchati 12123015a prajJApraNAzako mohas tathA dharmArthanAzakaH 12123015c tasmAn nAstikatA caiva durAcAraz ca jAyate 12123016a durAcArAn yadA rAjA praduSTAn na niyacchati 12123016c tasmAd udvijate lokaH sarpAd vezmagatAd iva 12123017a taM prajA nAnuvartante brAhmaNA na ca sAdhavaH 12123017c tataH saMkSayam Apnoti tathA vadhyatvam eti ca 12123018a apadhvastas tv avamato duHkhaM jIvati jIvitam 12123018c jIvec ca yad apadhvastas tac chuddhaM maraNaM bhavet 12123019a atraitad Ahur AcAryAH pApasya ca nibarhaNam 12123019c sevitavyA trayI vidyA satkAro brAhmaNeSu ca 12123020a mahAmanA bhaved dharme vivahec ca mahAkule 12123020c brAhmaNAMz cApi seveta kSamAyuktAn manasvinaH 12123021a japed udakazIlaH syAt sumukho nAnyad AsthitaH 12123021c dharmAnvitAn saMpravized bahiH kRtvaiva duSkRtIn 12123022a prasAdayen madhurayA vAcApy atha ca karmaNA 12123022c ity asmIti vaden nityaM pareSAM kIrtayan guNAn 12123023a apApo hy evam AcAraH kSipraM bahumato bhavet 12123023c pApAny api ca kRcchrANi zamayen nAtra saMzayaH 12123024a guravo 'pi paraM dharmaM yad brUyus tat tathA kuru 12123024c gurUNAM hi prasAdAd dhi zreyaH param avApsyasi 12124001 yudhiSThira uvAca 12124001a ime janA narazreSTha prazaMsanti sadA bhuvi 12124001c dharmasya zIlam evAdau tato me saMzayo mahAn 12124002a yadi tac chakyam asmAbhir jJAtuM dharmabhRtAM vara 12124002c zrotum icchAmi tat sarvaM yathaitad upalabhyate 12124003a kathaM nu prApyate zIlaM zrotum icchAmi bhArata 12124003c kiMlakSaNaM ca tat proktaM brUhi me vadatAM vara 12124004 bhISma uvAca 12124004a purA duryodhaneneha dhRtarASTrAya mAnada 12124004c AkhyAtaM tapyamAnena zriyaM dRSTvA tathAgatAm 12124005a indraprasthe mahArAja tava sabhrAtRkasya ha 12124005c sabhAyAM cAvahasanaM tat sarvaM zRNu bhArata 12124006a bhavatas tAM sabhAM dRSTvA samRddhiM cApy anuttamAm 12124006c duryodhanas tadAsInaH sarvaM pitre nyavedayat 12124007a zrutvA ca dhRtarASTro 'pi duryodhanavacas tadA 12124007c abravIt karNasahitaM duryodhanam idaM vacaH 12124008a kimarthaM tapyase putra zrotum icchAmi tattvataH 12124008c zrutvA tvAm anuneSyAmi yadi samyag bhaviSyasi 12124009a yathA tvaM mahad aizvaryaM prAptaH parapuraMjaya 12124009c kiMkarA bhrAtaraH sarve mitrAH saMbandhinas tathA 12124010a AcchAdayasi prAvArAn aznAsi pizitodanam 12124010c AjAneyA vahanti tvAM kasmAc chocasi putraka 12124011 duryodhana uvAca 12124011a daza tAni sahasrANi snAtakAnAM mahAtmanAm 12124011c bhuJjate rukmapAtrISu yudhiSThiranivezane 12124012a dRSTvA ca tAM sabhAM divyAM divyapuSpaphalAnvitAm 12124012c azvAMs tittirakalmASAn ratnAni vividhAni ca 12124013a dRSTvA tAM pANDaveyAnAm Rddhim indropamAM zubhAm 12124013c amitrANAM sumahatIm anuzocAmi mAnada 12124014 dhRtarASTra uvAca 12124014a yadIcchasi zriyaM tAta yAdRzIM tAM yudhiSThire 12124014c viziSTAM vA naravyAghra zIlavAn bhava putraka 12124015a zIlena hi trayo lokAH zakyA jetuM na saMzayaH 12124015c na hi kiM cid asAdhyaM vai loke zIlavatAM bhavet 12124016a ekarAtreNa mAndhAtA tryaheNa janamejayaH 12124016c saptarAtreNa nAbhAgaH pRthivIM pratipedivAn 12124017a ete hi pArthivAH sarve zIlavanto damAnvitAH 12124017c atas teSAM guNakrItA vasudhA svayam Agamat 12124018a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12124018c nAradena purA proktaM zIlam Azritya bhArata 12124019a prahrAdena hRtaM rAjyaM mahendrasya mahAtmanaH 12124019c zIlam Azritya daityena trailokyaM ca vazIkRtam 12124020a tato bRhaspatiM zakraH prAJjaliH samupasthitaH 12124020c uvAca ca mahAprAjJaH zreya icchAmi veditum 12124021a tato bRhaspatis tasmai jJAnaM naiHzreyasaM param 12124021c kathayAm Asa bhagavAn devendrAya kurUdvaha 12124022a etAvac chreya ity eva bRhaspatir abhASata 12124022c indras tu bhUyaH papraccha kva vizeSo bhaved iti 12124023 bRhaspatir uvAca 12124023a vizeSo 'sti mahAMs tAta bhArgavasya mahAtmanaH 12124023c tatrAgamaya bhadraM te bhUya eva puraMdara 12124024 dhRtarASTra uvAca 12124024a Atmanas tu tataH zreyo bhArgavAt sumahAyazAH 12124024c jJAnam Agamayat prItyA punaH sa paramadyutiH 12124025a tenApi samanujJAto bhArgaveNa mahAtmanA 12124025c zreyo 'stIti punar bhUyaH zukram Aha zatakratuH 12124026a bhArgavas tv Aha dharmajJaH prahrAdasya mahAtmanaH 12124026c jJAnam asti vizeSeNa tato hRSTaz ca so 'bhavat 12124027a sa tato brAhmaNo bhUtvA prahrAdaM pAkazAsanaH 12124027c sRtvA provAca medhAvI zreya icchAmi veditum 12124028a prahrAdas tv abravId vipraM kSaNo nAsti dvijarSabha 12124028c trailokyarAjye saktasya tato nopadizAmi te 12124029a brAhmaNas tv abravId vAkyaM kasmin kAle kSaNo bhavet 12124029c tatopadiSTam icchAmi yad yat kAryAntaraM bhavet 12124030a tataH prIto 'bhavad rAjA prahrAdo brahmavAdine 12124030c tathety uktvA zubhe kAle jJAnatattvaM dadau tadA 12124031a brAhmaNo 'pi yathAnyAyaM guruvRttim anuttamAm 12124031c cakAra sarvabhAvena yadvat sa manasecchati 12124032a pRSTaz ca tena bahuzaH prAptaM katham ariMdama 12124032c trailokyarAjyaM dharmajJa kAraNaM tad bravIhi me 12124033 prahrAda uvAca 12124033a nAsUyAmi dvijazreSTha rAjAsmIti kadA cana 12124033c kavyAni vadatAM tAta saMyacchAmi vahAmi ca 12124034a te visrabdhAH prabhASante saMyacchanti ca mAM sadA 12124034c te mA kavyapade saktaM zuzrUSum anasUyakam 12124035a dharmAtmAnaM jitakrodhaM saMyataM saMyatendriyam 12124035c samAcinvanti zAstAraH kSaudraM madhv iva makSikAH 12124036a so 'haM vAgagrapiSTAnAM rasAnAm avalehitA 12124036c svajAtyAn adhitiSThAmi nakSatrANIva candramAH 12124037a etat pRthivyAm amRtam etac cakSur anuttamam 12124037c yad brAhmaNamukhe kavyam etac chrutvA pravartate 12124038 dhRtarASTra uvAca 12124038a etAvac chreya ity Aha prahrAdo brahmavAdinam 12124038c zuzrUSitas tena tadA daityendro vAkyam abravIt 12124039a yathAvad guruvRttyA te prIto 'smi dvijasattama 12124039c varaM vRNISva bhadraM te pradAtAsmi na saMzayaH 12124040a kRtam ity eva daityendram uvAca sa ca vai dvijaH 12124040c prahrAdas tv abravIt prIto gRhyatAM vara ity uta 12124041 brAhmaNa uvAca 12124041a yadi rAjan prasannas tvaM mama cecchasi ced dhitam 12124041c bhavataH zIlam icchAmi prAptum eSa varo mama 12124042 dhRtarASTra uvAca 12124042a tataH prItaz ca daityendro bhayaM cAsyAbhavan mahat 12124042c vare pradiSTe vipreNa nAlpatejAyam ity uta 12124043a evam astv iti taM prAha prahrAdo vismitas tadA 12124043c upAkRtya tu viprAya varaM duHkhAnvito 'bhavat 12124044a datte vare gate vipre cintAsIn mahatI tataH 12124044c prahrAdasya mahArAja nizcayaM na ca jagmivAn 12124045a tasya cintayatas tAta chAyAbhUtaM mahAdyute 12124045c tejo vigrahavat tAta zarIram ajahAt tadA 12124046a tam apRcchan mahAkAyaM prahrAdaH ko bhavAn iti 12124046c pratyAha nanu zIlo 'smi tyakto gacchAmy ahaM tvayA 12124047a tasmin dvijavare rAjan vatsyAmy aham aninditam 12124047c yo 'sau ziSyatvam Agamya tvayi nityaM samAhitaH 12124047e ity uktvAntarhitaM tad vai zakraM cAnvavizat prabho 12124048a tasmiMs tejasi yAte tu tAdRgrUpas tato 'paraH 12124048c zarIrAn niHsRtas tasya ko bhavAn iti cAbravIt 12124049a dharmaM prahrAda mAM viddhi yatrAsau dvijasattamaH 12124049c tatra yAsyAmi daityendra yataH zIlaM tato hy aham 12124050a tato 'paro mahArAja prajvalann iva tejasA 12124050c zarIrAn niHsRtas tasya prahrAdasya mahAtmanaH 12124051a ko bhavAn iti pRSTaz ca tam Aha sa mahAdyutiH 12124051c satyam asmy asurendrAgrya yAsye 'haM dharmam anv iha 12124052a tasminn anugate dharmaM puruSe puruSo 'paraH 12124052c nizcakrAma tatas tasmAt pRSTaz cAha mahAtmanA 12124052e vRttaM prahrAda mAM viddhi yataH satyaM tato hy aham 12124053a tasmin gate mahAzvetaH zarIrAt tasya niryayau 12124053c pRSTaz cAha balaM viddhi yato vRttam ahaM tataH 12124053e ity uktvA ca yayau tatra yato vRttaM narAdhipa 12124054a tataH prabhAmayI devI zarIrAt tasya niryayau 12124054c tAm apRcchat sa daityendraH sA zrIr ity evam abravIt 12124055a uSitAsmi sukhaM vIra tvayi satyaparAkrame 12124055c tvayA tyaktA gamiSyAmi balaM yatra tato hy aham 12124056a tato bhayaM prAdurAsIt prahrAdasya mahAtmanaH 12124056c apRcchata ca tAM bhUyaH kva yAsi kamalAlaye 12124057a tvaM hi satyavratA devI lokasya paramezvarI 12124057c kaz cAsau brAhmaNazreSThas tattvam icchAmi veditum 12124058 zrIr uvAca 12124058a sa zakro brahmacArI ca yas tvayA copazikSitaH 12124058c trailokye te yad aizvaryaM tat tenApahRtaM prabho 12124059a zIlena hi tvayA lokAH sarve dharmajJa nirjitAH 12124059c tad vijJAya mahendreNa tava zIlaM hRtaM prabho 12124060a dharmaH satyaM tathA vRttaM balaM caiva tathA hy aham 12124060c zIlamUlA mahAprAjJa sadA nAsty atra saMzayaH 12124061 bhISma uvAca 12124061a evam uktvA gatA tu zrIs te ca sarve yudhiSThira 12124061c duryodhanas tu pitaraM bhUya evAbravId idam 12124062a zIlasya tattvam icchAmi vettuM kauravanandana 12124062c prApyate ca yathA zIlaM tam upAyaM vadasva me 12124063 dhRtarASTra uvAca 12124063a sopAyaM pUrvam uddiSTaM prahrAdena mahAtmanA 12124063c saMkSepatas tu zIlasya zRNu prAptiM narAdhipa 12124064a adrohaH sarvabhUteSu karmaNA manasA girA 12124064c anugrahaz ca dAnaM ca zIlam etat prazasyate 12124065a yad anyeSAM hitaM na syAd AtmanaH karma pauruSam 12124065c apatrapeta vA yena na tat kuryAt kathaM cana 12124066a tat tu karma tathA kuryAd yena zlAgheta saMsadi 12124066c etac chIlaM samAsena kathitaM kurusattama 12124067a yady apy azIlA nRpate prApnuvanti kva cic chriyam 12124067c na bhuJjate ciraM tAta samUlAz ca patanti te 12124068a etad viditvA tattvena zIlavAn bhava putraka 12124068c yadIcchasi zriyaM tAta suviziSTAM yudhiSThirAt 12124069 bhISma uvAca 12124069a etat kathitavAn putre dhRtarASTro narAdhipa 12124069c etat kuruSva kaunteya tataH prApsyasi tat phalam 12125001 yudhiSThira uvAca 12125001a zIlaM pradhAnaM puruSe kathitaM te pitAmaha 12125001c katham AzA samutpannA yA ca sA tad vadasva me 12125002a saMzayo me mahAn eSa samutpannaH pitAmaha 12125002c chettA ca tasya nAnyo 'sti tvattaH parapuraMjaya 12125003a pitAmahAzA mahatI mamAsId dhi suyodhane 12125003c prApte yuddhe tu yad yuktaM tat kartAyam iti prabho 12125004a sarvasyAzA sumahatI puruSasyopajAyate 12125004c tasyAM vihanyamAnAyAM duHkho mRtyur asaMzayam 12125005a so 'haM hatAzo durbuddhiH kRtas tena durAtmanA 12125005c dhArtarASTreNa rAjendra pazya mandAtmatAM mama 12125006a AzAM mahattarAM manye parvatAd api sadrumAt 12125006c AkAzAd api vA rAjann aprameyaiva vA punaH 12125007a eSA caiva kuruzreSTha durvicintyA sudurlabhA 12125007c durlabhatvAc ca pazyAmi kim anyad durlabhaM tataH 12125008 bhISma uvAca 12125008a atra te vartayiSyAmi yudhiSThira nibodha tat 12125008c itihAsaM sumitrasya nirvRttam RSabhasya ca 12125009a sumitro nAma rAjarSir haihayo mRgayAM gataH 12125009c sasAra sa mRgaM viddhvA bANena nataparvaNA 12125010a sa mRgo bANam AdAya yayAv amitavikramaH 12125010c sa ca rAjA balI tUrNaM sasAra mRgam antikAt 12125011a tato nimnaM sthalaM caiva sa mRgo 'dravad AzugaH 12125011c muhUrtam eva rAjendra samena sa pathAgamat 12125012a tataH sa rAjA tAruNyAd aurasena balena ca 12125012c sasAra bANAsanabhRt sakhaDgo haMsavat tadA 12125013a tIrtvA nadAn nadIz caiva palvalAni vanAni ca 12125013c atikramyAbhyatikramya sasAraiva vane caran 12125014a sa tu kAmAn mRgo rAjann AsAdyAsAdya taM nRpam 12125014c punar abhyeti javano javena mahatA tataH 12125015a sa tasya bANair bahubhiH samabhyasto vanecaraH 12125015c prakrIDann iva rAjendra punar abhyeti cAntikam 12125016a punaz ca javam AsthAya javano mRgayUthapaH 12125016c atItyAtItya rAjendra punar abhyeti cAntikam 12125017a tasya marmacchidaM ghoraM sumitro 'mitrakarzanaH 12125017c samAdAya zarazreSThaM kArmukAn niravAsRjat 12125018a tato gavyUtimAtreNa mRgayUthapayUthapaH 12125018c tasya bANapathaM tyaktvA tasthivAn prahasann iva 12125019a tasmin nipatite bANe bhUmau prajvalite tataH 12125019c praviveza mahAraNyaM mRgo rAjApy athAdravat 12125020a pravizya tu mahAraNyaM tApasAnAm athAzramam 12125020c AsasAda tato rAjA zrAntaz copAvizat punaH 12125021a taM kArmukadharaM dRSTvA zramArtaM kSudhitaM tadA 12125021c sametya RSayas tasmin pUjAM cakrur yathAvidhi 12125022a RSayo rAjazArdUlam apRcchan svaM prayojanam 12125022c kena bhadramukhArthena saMprApto 'si tapovanam 12125023a padAtir baddhanistriMzo dhanvI bANI narezvara 12125023c etad icchAma vijJAtuM kutaH prApto 'si mAnada 12125023e kasmin kule hi jAtas tvaM kiMnAmAsi bravIhi naH 12125024a tataH sa rAjA sarvebhyo dvijebhyaH puruSarSabha 12125024c Acakhyau tad yathAnyAyaM paricaryAM ca bhArata 12125025a haihayAnAM kule jAtaH sumitro mitranandanaH 12125025c carAmi mRgayUthAni nighnan bANaiH sahasrazaH 12125025e balena mahatA guptaH sAmAtyaH sAvarodhanaH 12125026a mRgas tu viddho bANena mayA sarati zalyavAn 12125026c taM dravantam anu prApto vanam etad yadRcchayA 12125026e bhavatsakAze naSTazrIr hatAzaH zramakarzitaH 12125027a kiM nu duHkham ato 'nyad vai yad ahaM zramakarzitaH 12125027c bhavatAm AzramaM prApto hatAzo naSTalakSaNaH 12125028a na rAjalakSaNatyAgo na purasya tapodhanAH 12125028c duHkhaM karoti tat tIvraM yathAzA vihatA mama 12125029a himavAn vA mahAzailaH samudro vA mahodadhiH 12125029c mahattvAn nAnvapadyetAM rodasyor antaraM yathA 12125029e AzAyAs tapasi zreSThAs tathA nAntam ahaM gataH 12125030a bhavatAM viditaM sarvaM sarvajJA hi tapodhanAH 12125030c bhavantaH sumahAbhAgAs tasmAt prakSyAmi saMzayam 12125031a AzAvAn puruSo yaH syAd antarikSam athApi vA 12125031c kiM nu jyAyastaraM loke mahattvAt pratibhAti vaH 12125031e etad icchAmi tattvena zrotuM kim iha durlabham 12125032a yadi guhyaM taponityA na vo brUteha mAciram 12125032c na hi guhyam ataH zrotum icchAmi dvijapuMgavAH 12125033a bhavattapovighAto vA yena syAd virame tataH 12125033c yadi vAsti kathAyogo yo 'yaM prazno mayeritaH 12125034a etat kAraNasAmagryaM zrotum icchAmi tattvataH 12125034c bhavanto hi taponityA brUyur etat samAhitAH 12126001 bhISma uvAca 12126001a tatas teSAM samastAnAm RSINAm RSisattamaH 12126001c RSabho nAma viprarSiH smayann iva tato 'bravIt 12126002a purAhaM rAjazArdUla tIrthAny anucaran prabho 12126002c samAsAditavAn divyaM naranArAyaNAzramam 12126003a yatra sA badarI ramyA hrado vaihAyasas tathA 12126003c yatra cAzvazirA rAjan vedAn paThati zAzvatAn 12126004a tasmin sarasi kRtvAhaM vidhivat tarpaNaM purA 12126004c pitqNAM devatAnAM ca tato ''zramam iyAM tadA 12126005a remAte yatra tau nityaM naranArAyaNAv RSI 12126005c adUrAd AzramaM kaM cid vAsArtham agamaM tataH 12126006a tataz cIrAjinadharaM kRzam uccam atIva ca 12126006c adrAkSam RSim AyAntaM tanuM nAma taponidhim 12126007a anyair narair mahAbAho vapuSASTaguNAnvitam 12126007c kRzatA cApi rAjarSe na dRSTA tAdRzI kva cit 12126008a zarIram api rAjendra tasya kAniSThikAsamam 12126008c grIvA bAhU tathA pAdau kezAz cAdbhutadarzanAH 12126009a ziraH kAyAnurUpaM ca karNau netre tathaiva ca 12126009c tasya vAk caiva ceSTA ca sAmAnye rAjasattama 12126010a dRSTvAhaM taM kRzaM vipraM bhItaH paramadurmanAH 12126010c pAdau tasyAbhivAdyAtha sthitaH prAJjalir agrataH 12126011a nivedya nAma gotraM ca pitaraM ca nararSabha 12126011c pradiSTe cAsane tena zanair aham upAvizam 12126012a tataH sa kathayAm Asa kathA dharmArthasaMhitAH 12126012c RSimadhye mahArAja tatra dharmabhRtAM varaH 12126013a tasmiMs tu kathayaty eva rAjA rAjIvalocanaH 12126013c upAyAj javanair azvaiH sabalaH sAvarodhanaH 12126014a smaran putram araNye vai naSTaM paramadurmanAH 12126014c bhUridyumnapitA dhImAn raghuzreSTho mahAyazAH 12126015a iha drakSyAmi taM putraM drakSyAmIheti pArthivaH 12126015c evam AzAkRto rAjaMz caran vanam idaM purA 12126016a durlabhaH sa mayA draSTuM nUnaM paramadhArmikaH 12126016c ekaH putro mahAraNye naSTa ity asakRt tadA 12126017a durlabhaH sa mayA draSTum AzA ca mahatI mama 12126017c tayA parItagAtro 'haM mumUrSur nAtra saMzayaH 12126018a etac chrutvA sa bhagavAMs tanur munivarottamaH 12126018c avAkzirA dhyAnaparo muhUrtam iva tasthivAn 12126019a tam anudhyAntam AlakSya rAjA paramadurmanAH 12126019c uvAca vAkyaM dInAtmA mandaM mandam ivAsakRt 12126020a durlabhaM kiM nu viprarSe AzAyAz caiva kiM bhavet 12126020c bravItu bhagavAn etad yadi guhyaM na tan mayi 12126021a maharSir bhagavAMs tena pUrvam AsId vimAnitaH 12126021c bAlizAM buddhim AsthAya mandabhAgyatayAtmanaH 12126022a arthayan kalazaM rAjan kAJcanaM valkalAni ca 12126022c nirviNNaH sa tu viprarSir nirAzaH samapadyata 12126023a evam uktvAbhivAdyAtha tam RSiM lokapUjitam 12126023c zrAnto nyaSIdad dharmAtmA yathA tvaM narasattama 12126024a arghyaM tataH samAnIya pAdyaM caiva mahAn RSiH 12126024c AraNyakena vidhinA rAjJe sarvaM nyavedayat 12126025a tatas te munayaH sarve parivArya nararSabham 12126025c upAvizan puraskRtya saptarSaya iva dhruvam 12126026a apRcchaMz caiva te tatra rAjAnam aparAjitam 12126026c prayojanam idaM sarvam Azramasya pravezanam 12126027 rAjovAca 12126027a vIradyumna iti khyAto rAjAhaM dikSu vizrutaH 12126027c bhUridyumnaM sutaM naSTam anveSTuM vanam AgataH 12126028a ekaputraH sa viprAgrya bAla eva ca so 'nagha 12126028c na dRzyate vane cAsmiMs tam anveSTuM carAmy aham 12126029 RSabha uvAca 12126029a evam ukte tu vacane rAjJA munir adhomukhaH 12126029c tUSNIm evAbhavat tatra na ca pratyuktavAn nRpam 12126030a sa hi tena purA vipro rAjJA nAtyarthamAnitaH 12126030c AzAkRzaM ca rAjendra tapo dIrghaM samAsthitaH 12126031a pratigraham ahaM rAjJAM na kariSye kathaM cana 12126031c anyeSAM caiva varNAnAm iti kRtvA dhiyaM tadA 12126032a AzA hi puruSaM bAlaM lAlApayati tasthuSI 12126032c tAm ahaM vyapaneSyAmi iti kRtvA vyavasthitaH 12126033 rAjovAca 12126033a AzAyAH kiM kRzatvaM ca kiM ceha bhuvi durlabham 12126033c bravItu bhagavAn etat tvaM hi dharmArthadarzivAn 12126034 RSabha uvAca 12126034a tataH saMsmRtya tat sarvaM smArayiSyann ivAbravIt 12126034c rAjAnaM bhagavAn vipras tataH kRzatanus tanuH 12126035a kRzatve na samaM rAjann AzAyA vidyate nRpa 12126035c tasyA vai durlabhatvAt tu prArthitAH pArthivA mayA 12126036 rAjovAca 12126036a kRzAkRze mayA brahman gRhIte vacanAt tava 12126036c durlabhatvaM ca tasyaiva vedavAkyam iva dvija 12126037a saMzayas tu mahAprAjJa saMjAto hRdaye mama 12126037c tan me sattama tattvena vaktum arhasi pRcchataH 12126038a tvattaH kRzataraM kiM nu bravItu bhagavAn idam 12126038c yadi guhyaM na te vipra loke 'smin kiM nu durlabham 12126039 kRzatanur uvAca 12126039a durlabho 'py atha vA nAsti yo 'rthI dhRtim ivApnuyAt 12126039c sudurlabhataras tAta yo 'rthinaM nAvamanyate 12126040a saMzrutya nopakriyate paraM zaktyA yathArhataH 12126040c saktA yA sarvabhUteSu sAzA kRzatarI mayA 12126041a ekaputraH pitA putre naSTe vA proSite tathA 12126041c pravRttiM yo na jAnAti sAzA kRzatarI mayA 12126042a prasave caiva nArINAM vRddhAnAM putrakAritA 12126042c tathA narendra dhaninAm AzA kRzatarI mayA 12126043 RSabha uvAca 12126043a etac chrutvA tato rAjan sa rAjA sAvarodhanaH 12126043c saMspRzya pAdau zirasA nipapAta dvijarSabhe 12126044 rAjovAca 12126044a prasAdaye tvA bhagavan putreNecchAmi saMgatim 12126044c vRNISva ca varaM vipra yam icchasi yathAvidhi 12126045 RSabha uvAca 12126045a abravIc ca hi taM vAkyaM rAjA rAjIvalocanaH 12126045c satyam etad yathA vipra tvayoktaM nAsty ato mRSA 12126046a tataH prahasya bhagavAMs tanur dharmabhRtAM varaH 12126046c putram asyAnayat kSipraM tapasA ca zrutena ca 12126047a taM samAnAyya putraM tu tadopAlabhya pArthivam 12126047c AtmAnaM darzayAm Asa dharmaM dharmabhRtAM varaH 12126048a saMdarzayitvA cAtmAnaM divyam adbhutadarzanam 12126048c vipApmA vigatakrodhaz cacAra vanam antikAt 12126049a etad dRSTaM mayA rAjaMs tataz ca vacanaM zrutam 12126049c AzAm apanayasvAzu tataH kRzatarIm imAm 12126050 bhISma uvAca 12126050a sa tatrokto mahArAja RSabheNa mahAtmanA 12126050c sumitro 'panayat kSipram AzAM kRzatarIM tadA 12126051a evaM tvam api kaunteya zrutvA vANIm imAM mama 12126051c sthiro bhava yathA rAjan himavAn acalottamaH 12126052a tvaM hi draSTA ca zrotA ca kRcchreSv arthakRteSv iha 12126052c zrutvA mama mahArAja na saMtaptum ihArhasi 12127001 yudhiSThira uvAca 12127001a nAmRtasyeva paryAptir mamAsti bruvati tvayi 12127001c tasmAt kathaya bhUyas tvaM dharmam eva pitAmaha 12127002 bhISma uvAca 12127002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12127002c gautamasya ca saMvAdaM yamasya ca mahAtmanaH 12127003a pAriyAtragiriM prApya gautamasyAzramo mahAn 12127003c uvAsa gautamo yatra kAlaM tad api me zRNu 12127004a SaSTiM varSasahasrANi so 'tapyad gautamas tapaH 12127004c tam ugratapasaM yuktaM tapasA bhAvitaM munim 12127005a upayAto naravyAghra lokapAlo yamas tadA 12127005c tam apazyat sutapasam RSiM vai gautamaM munim 12127006a sa taM viditvA brahmarSir yamam Agatam ojasA 12127006c prAJjaliH prayato bhUtvA upasRptas tapodhanaH 12127007a taM dharmarAjo dRSTvaiva namaskRtya nararSabham 12127007c nyamantrayata dharmeNa kriyatAM kim iti bruvan 12127008 gautama uvAca 12127008a mAtApitRbhyAm AnRNyaM kiM kRtvA samavApnuyAt 12127008c kathaM ca lokAn aznAti puruSo durlabhAJ zubhAn 12127009 yama uvAca 12127009a tapaHzaucavatA nityaM satyadharmaratena ca 12127009c mAtApitror aharahaH pUjanaM kAryam aJjasA 12127010a azvamedhaiz ca yaSTavyaM bahubhiH svAptadakSiNaiH 12127010c tena lokAn upAznAti puruSo 'dbhutadarzanAn 12128001 yudhiSThira uvAca 12128001a mitraiH prahIyamANasya bahvamitrasya kA gatiH 12128001c rAjJaH saMkSINakozasya balahInasya bhArata 12128002a duSTAmAtyasahAyasya srutamantrasya sarvataH 12128002c rAjyAt pracyavamAnasya gatim anyAm apazyataH 12128003a paracakrAbhiyAtasya durbalasya balIyasA 12128003c asaMvihitarASTrasya dezakAlAvajAnataH 12128004a aprApyaM ca bhavet sAntvaM bhedo vApy atipIDanAt 12128004c jIvitaM cArthahetor vA tatra kiM sukRtaM bhavet 12128005 bhISma uvAca 12128005a guhyaM mA dharmam aprAkSIr atIva bharatarSabha 12128005c apRSTo notsahe vaktuM dharmam enaM yudhiSThira 12128006a dharmo hy aNIyAn vacanAd buddhez ca bharatarSabha 12128006c zrutvopAsya sadAcAraiH sAdhur bhavati sa kva cit 12128007a karmaNA buddhipUrveNa bhavaty ADhyo na vA punaH 12128007c tAdRzo 'yam anupraznaH sa vyavasyas tvayA dhiyA 12128008a upAyaM dharmabahulaM yAtrArthaM zRNu bhArata 12128008c nAham etAdRzaM dharmaM bubhUSe dharmakAraNAt 12128008e duHkhAdAna ihADhyeSu syAt tu pazcAt kSamo mataH 12128009a anugamya gatInAM ca sarvAsAm eva nizcayam 12128009c yathA yathA hi puruSo nityaM zAstram avekSate 12128009e tathA tathA vijAnAti vijJAnaM cAsya rocate 12128010a avijJAnAd ayogaz ca puruSasyopajAyate 12128010c avijJAnAd ayogo hi yogo bhUtikaraH punaH 12128011a azaGkamAno vacanam anasUyur idaM zRNu 12128011c rAjJaH kozakSayAd eva jAyate balasaMkSayaH 12128012a kozaM saMjanayed rAjA nirjalebhyo yathA jalam 12128012c kAlaM prApyAnugRhNIyAd eSa dharmo 'tra sAMpratam 12128013a upAyadharmaM prApyainaM pUrvair AcaritaM janaiH 12128013c anyo dharmaH samarthAnAm Apatsv anyaz ca bhArata 12128014a prAkkozaH procyate dharmo buddhir dharmAd garIyasI 12128014c dharmaM prApya nyAyavRttim abalIyAn na vindati 12128015a yasmAd dhanasyopapattir ekAntena na vidyate 12128015c tasmAd Apady adharmo 'pi zrUyate dharmalakSaNaH 12128016a adharmo jAyate yasminn iti vai kavayo viduH 12128016c anantaraH kSatriyasya iti vai vicikitsase 12128017a yathAsya dharmo na glAyen neyAc chatruvazaM yathA 12128017c tat kartavyam ihety Ahur nAtmAnam avasAdayet 12128018a sannAtmA naiva dharmasya na parasya na cAtmanaH 12128018c sarvopAyair ujjihIrSed AtmAnam iti nizcayaH 12128019a tatra dharmavidAM tAta nizcayo dharmanaipuNe 12128019c udyamo jIvanaM kSatre bAhuvIryAd iti zrutiH 12128020a kSatriyo vRttisaMrodhe kasya nAdAtum arhati 12128020c anyatra tApasasvAc ca brAhmaNasvAc ca bhArata 12128021a yathA vai brAhmaNaH sIdann ayAjyam api yAjayet 12128021c abhojyAnnAni cAznIyAt tathedaM nAtra saMzayaH 12128022a pIDitasya kim advAram utpatho nidhRtasya vA 12128022c advArataH pradravati yadA bhavati pIDitaH 12128023a tasya kozabalajyAnyA sarvalokaparAbhavaH 12128023c bhaikSacaryA na vihitA na ca viTzUdrajIvikA 12128024a svadharmAnantarA vRttir yAnyAn anupajIvataH 12128024c vahataH prathamaM kalpam anukalpena jIvanam 12128025a Apadgatena dharmANAm anyAyenopajIvanam 12128025c api hy etad brAhmaNeSu dRSTaM vRttiparikSaye 12128026a kSatriye saMzayaH kaH syAd ity etan nizcitaM sadA 12128026c AdadIta viziSTebhyo nAvasIdet kathaM cana 12128027a hantAraM rakSitAraM ca prajAnAM kSatriyaM viduH 12128027c tasmAt saMrakSatA kAryam AdAnaM kSatrabandhunA 12128028a anyatra rAjan hiMsAyA vRttir nehAsti kasya cit 12128028c apy araNyasamutthasya ekasya carato muneH 12128029a na zaGkhalikhitAM vRttiM zakyam AsthAya jIvitum 12128029c vizeSataH kuruzreSTha prajApAlanam IpsatA 12128030a parasparAbhisaMrakSA rAjJA rASTreNa cApadi 12128030c nityam eveha kartavyA eSa dharmaH sanAtanaH 12128031a rAjA rASTraM yathApatsu dravyaughaiH parirakSati 12128031c rASTreNa rAjA vyasane parirakSyas tathA bhavet 12128032a kozaM daNDaM balaM mitraM yad anyad api saMcitam 12128032c na kurvItAntaraM rASTre rAjA parigate kSudhA 12128033a bIjaM bhaktena saMpAdyam iti dharmavido viduH 12128033c atraitac chambarasyAhur mahAmAyasya darzanam 12128034a dhik tasya jIvitaM rAjJo rASTre yasyAvasIdati 12128034c avRttyAntyamanuSyo 'pi yo vai veda ziber vacaH 12128035a rAjJaH kozabalaM mUlaM kozamUlaM punar balam 12128035c tan mUlaM sarvadharmANAM dharmamUlAH punaH prajAH 12128036a nAnyAn apIDayitveha kozaH zakyaH kuto balam 12128036c tadarthaM pIDayitvA ca doSaM na prAptum arhati 12128037a akAryam api yajJArthaM kriyate yajJakarmasu 12128037c etasmAt kAraNAd rAjA na doSaM prAptum arhati 12128038a arthArtham anyad bhavati viparItam athAparam 12128038c anarthArtham athApy anyat tat sarvaM hy arthalakSaNam 12128038e evaM buddhyA saMprapazyen medhAvI kAryanizcayam 12128039a yajJArtham anyad bhavati yajJe nArthas tathAparaH 12128039c yajJasyArthArtham evAnyat tat sarvaM yajJasAdhanam 12128040a upamAm atra vakSyAmi dharmatattvaprakAzinIm 12128040c yUpaM chindanti yajJArthaM tatra ye paripanthinaH 12128041a drumAH ke cana sAmantA dhruvaM chindanti tAn api 12128041c te cApi nipatanto 'nyAn nighnanti ca vanaspatIn 12128042a evaM kozasya mahato ye narAH paripanthinaH 12128042c tAn ahatvA na pazyAmi siddhim atra paraMtapa 12128043a dhanena jayate lokAv ubhau param imaM tathA 12128043c satyaM ca dharmavacanaM yathA nAsty adhanas tathA 12128044a sarvopAyair AdadIta dhanaM yajJaprayojanam 12128044c na tulyadoSaH syAd evaM kAryAkAryeSu bhArata 12128045a naitau saMbhavato rAjan kathaM cid api bhArata 12128045c na hy araNyeSu pazyAmi dhanavRddhAn ahaM kva cit 12128046a yad idaM dRzyate vittaM pRthivyAm iha kiM cana 12128046c mamedaM syAn mamedaM syAd ity ayaM kAGkSate janaH 12128047a na ca rAjyasamo dharmaH kaz cid asti paraMtapa 12128047c dharmaM zaMsanti te rAjJAm Apadartham ito 'nyathA 12128048a dAnena karmaNA cAnye tapasAnye tapasvinaH 12128048c buddhyA dAkSyeNa cApy anye cinvanti dhanasaMcayAn 12128049a adhanaM durbalaM prAhur dhanena balavAn bhavet 12128049c sarvaM dhanavataH prApyaM sarvaM tarati kozavAn 12128049e kozAd dharmaz ca kAmaz ca paro lokas tathApy ayam 12129001 yudhiSThira uvAca 12129001a kSINasya dIrghasUtrasya sAnukrozasya bandhuSu 12129001c viraktapaurarASTrasya nirdravyanicayasya ca 12129002a parizaGkitamukhyasya srutamantrasya bhArata 12129002c asaMbhAvitamitrasya bhinnAmAtyasya sarvazaH 12129003a paracakrAbhiyAtasya durbalasya balIyasA 12129003c Apannacetaso brUhi kiM kAryam avaziSyate 12129004 bhISma uvAca 12129004a bAhyaz ced vijigISuH syAd dharmArthakuzalaH zuciH 12129004c javena saMdhiM kurvIta pUrvAn pUrvAn vimokSayan 12129005a adharmavijigISuz ced balavAn pApanizcayaH 12129005c AtmanaH saMnirodhena saMdhiM tenAbhiyojayet 12129006a apAsya rAjadhAnIM vA tared anyena vApadam 12129006c tadbhAvabhAve dravyANi jIvan punar upArjayet 12129007a yAs tu syuH kevalatyAgAc chakyAs taritum ApadaH 12129007c kas tatrAdhikam AtmAnaM saMtyajed arthadharmavit 12129008a avarodhAj jugupseta kA sapatnadhane dayA 12129008c na tv evAtmA pradAtavyaH zakye sati kathaM cana 12129009 yudhiSThira uvAca 12129009a Abhyantare prakupite bAhye copanipIDite 12129009c kSINe koze srute mantre kiM kAryam avaziSyate 12129010 bhISma uvAca 12129010a kSipraM vA saMdhikAmaH syAt kSipraM vA tIkSNavikramaH 12129010c padApanayanaM kSipram etAvat sAMparAyikam 12129011a anuraktena puSTena hRSTena jagatIpate 12129011c alpenApi hi sainyena mahIM jayati pArthivaH 12129012a hato vA divam Arohed vijayI kSitim Avaset 12129012c yuddhe tu saMtyajan prANAJ zakrasyaiti salokatAm 12129013a sarvalokAgamaM kRtvA mRdutvaM gantum eva ca 12129013c vizvAsAd vinayaM kuryAd vyavasyed vApy upAnahau 12129014a apakramitum icched vA yathAkAmaM tu sAntvayet 12129014c viliGgamitvA mitreNa tataH svayam upakramet 12130001 yudhiSThira uvAca 12130001a hIne paramake dharme sarvalokAtilaGghini 12130001c sarvasmin dasyusAd bhUte pRthivyAm upajIvane 12130002a kenAsmin brAhmaNo jIvej jaghanye kAla Agate 12130002c asaMtyajan putrapautrAn anukrozAt pitAmaha 12130003 bhISma uvAca 12130003a vijJAnabalam AsthAya jIvitavyaM tathAgate 12130003c sarvaM sAdhvartham evedam asAdhvarthaM na kiM cana 12130004a asAdhubhyo nirAdAya sAdhubhyo yaH prayacchati 12130004c AtmAnaM saMkramaM kRtvA kRtsnadharmavid eva saH 12130005a suroSeNAtmano rAjan rAjye sthitim akopayan 12130005c adattam apy AdadIta dAtur vittaM mameti vA 12130006a vijJAnabalapUto yo vartate ninditeSv api 12130006c vRttavijJAnavAn dhIraH kas taM kiM vaktum arhati 12130007a yeSAM balakRtA vRttir naiSAm anyAbhirocate 12130007c tejasAbhipravardhante balavanto yudhiSThira 12130008a yad eva prakRtaM zAstram avizeSeNa vindati 12130008c tad eva madhyAH sevante medhAvI cApy athottaram 12130009a RtvikpurohitAcAryAn satkRtair abhipUjitAn 12130009c na brAhmaNAn yAtayeta doSAn prApnoti yAtayan 12130010a etat pramANaM lokasya cakSur etat sanAtanam 12130010c tatpramANo 'vagAheta tena tat sAdhv asAdhu vA 12130011a bahUni grAmavAstavyA roSAd brUyuH parasparam 12130011c na teSAM vacanAd rAjA satkuryAd yAtayeta vA 12130012a na vAcyaH parivAdo vai na zrotavyaH kathaM cana 12130012c karNAv eva pidhAtavyau prastheyaM vA tato 'nyataH 12130013a na vai satAM vRttam etat parivAdo na paizunam 12130013c guNAnAm eva vaktAraH santaH satsu yudhiSThira 12130014a yathA samadhurau damyau sudAntau sAdhuvAhinau 12130014c dhuram udyamya vahatas tathA varteta vai nRpaH 12130014e yathA yathAsya vahataH sahAyAH syus tathApare 12130015a AcAram eva manyante garIyo dharmalakSaNam 12130015c apare naivam icchanti ye zaGkhalikhitapriyAH 12130015e mArdavAd atha lobhAd vA te brUyur vAkyam IdRzam 12130016a ArSam apy atra pazyanti vikarmasthasya yApanam 12130016c na cArSAt sadRzaM kiM cit pramANaM vidyate kva cit 12130017a devA api vikarmasthaM yAtayanti narAdhamam 12130017c vyAjena vindan vittaM hi dharmAt tu parihIyate 12130018a sarvataH satkRtaH sadbhir bhUtiprabhavakAraNaiH 12130018c hRdayenAbhyanujJAto yo dharmas taM vyavasyati 12130019a yaz caturguNasaMpannaM dharmaM veda sa dharmavit 12130019c aher iva hi dharmasya padaM duHkhaM gaveSitum 12130020a yathA mRgasya viddhasya mRgavyAdhaH padaM nayet 12130020c kakSe rudhirapAtena tathA dharmapadaM nayet 12130021a evaM sadbhir vinItena pathA gantavyam acyuta 12130021c rAjarSINAM vRttam etad avagaccha yudhiSThira 12131001 bhISma uvAca 12131001a svarASTrAt pararASTrAc ca kozaM saMjanayen nRpaH 12131001c kozAd dhi dharmaH kaunteya rAjyamUlaH pravartate 12131002a tasmAt saMjanayet kozaM saMhRtya paripAlayet 12131002c paripAlyAnugRhNIyAd eSa dharmaH sanAtanaH 12131003a na kozaH zuddhazaucena na nRzaMsena jAyate 12131003c padaM madhyamam AsthAya kozasaMgrahaNaM caret 12131004a abalasya kutaH kozo hy akozasya kuto balam 12131004c abalasya kuto rAjyam arAjJaH zrIH kuto bhavet 12131005a uccair vRtteH zriyo hAnir yathaiva maraNaM tathA 12131005c tasmAt kozaM balaM mitrANy atha rAjA vivardhayet 12131006a hInakozaM hi rAjAnam avajAnanti mAnavAH 12131006c na cAsyAlpena tuSyanti kAryam abhyutsahanti ca 12131007a zriyo hi kAraNAd rAjA satkriyAM labhate parAm 12131007c sAsya gUhati pApAni vAso guhyam iva striyAH 12131008a Rddhim asyAnuvartante purA viprakRtA janAH 12131008c zAlAvRkA ivAjasraM jighAMsUn iva vindati 12131008e IdRzasya kuto rAjJaH sukhaM bharatasattama 12131009a udyacched eva na glAyed udyamo hy eva pauruSam 12131009c apy aparvaNi bhajyeta na nameteha kasya cit 12131010a apy araNyaM samAzritya cared dasyugaNaiH saha 12131010c na tv evoddhRtamaryAdair dasyubhiH sahitaz caret 12131010e dasyUnAM sulabhA senA raudrakarmasu bhArata 12131011a ekAntena hy amaryAdAt sarvo 'py udvijate janaH 12131011c dasyavo 'py upazaGkante niranukrozakAriNaH 12131012a sthApayed eva maryAdAM janacittaprasAdinIm 12131012c alpApy atheha maryAdA loke bhavati pUjitA 12131013a nAyaM loko 'sti na para iti vyavasito janaH 12131013c nAlaM gantuM ca vizvAsaM nAstike bhayazaGkini 12131014a yathA sadbhiH parAdAnam ahiMsA dasyubhis tathA 12131014c anurajyanti bhUtAni samaryAdeSu dasyuSu 12131015a ayudhyamAnasya vadho dArAmarzaH kRtaghnatA 12131015c brahmavittasya cAdAnaM niHzeSakaraNaM tathA 12131015e striyA moSaH paristhAnaM dasyuSv etad vigarhitam 12131016a sa eSa eva bhavati dasyur etAni varjayan 12131016c abhisaMdadhate ye na vinAzAyAsya bhArata 12131016e nazeSam evopAlabhya na kurvantIti nizcayaH 12131017a tasmAt sazeSaM kartavyaM svAdhInam api dasyubhiH 12131017c na balastho 'ham asmIti nRzaMsAni samAcaret 12131018a sazeSakAriNas tAta zeSaM pazyanti sarvataH 12131018c niHzeSakAriNo nityam azeSakaraNAd bhayam 12132001 bhISma uvAca 12132001a atra karmAntavacanaM kIrtayanti purAvidaH 12132001c pratyakSAv eva dharmArthau kSatriyasya vijAnataH 12132001e tatra na vyavadhAtavyaM parokSA dharmayApanA 12132002a adharmo dharma ity etad yathA vRkapadaM tathA 12132002c dharmAdharmaphale jAtu na dadarzeha kaz cana 12132003a bubhUSed balavAn eva sarvaM balavato vaze 12132003c zriyaM balam amAtyAMz ca balavAn iha vindati 12132004a yo hy anADhyaH sa patitas tad ucchiSTaM yad alpakam 12132004c bahv apathyaM balavati na kiM cit trAyate bhayAt 12132005a ubhau satyAdhikArau tau trAyete mahato bhayAt 12132005c ati dharmAd balaM manye balAd dharmaH pravartate 12132006a bale pratiSThito dharmo dharaNyAm iva jaGgamaH 12132006c dhUmo vAyor iva vazaM balaM dharmo 'nuvartate 12132007a anIzvare balaM dharmo drumaM vallIva saMzritA 12132007c vazyo balavatAM dharmaH sukhaM bhogavatAm iva 12132007e nAsty asAdhyaM balavatAM sarvaM balavatAM zuci 12132008a durAcAraH kSINabalaH parimANaM niyacchati 12132008c atha tasmAd udvijate sarvo loko vRkAd iva 12132009a apadhvasto hy avamato duHkhaM jIvati jIvitam 12132009c jIvitaM yad avakSiptaM yathaiva maraNaM tathA 12132010a yad enam AhuH pApena cAritreNa vinikSatam 12132010c sa bhRzaM tapyate 'nena vAkzalyena parikSataH 12132011a atraitad Ahur AcAryAH pApasya parimokSaNe 12132011c trayIM vidyAM niSeveta tathopAsIta sa dvijAn 12132012a prasAdayen madhurayA vAcApy atha ca karmaNA 12132012c mahAmanAz caiva bhaved vivahec ca mahAkule 12132013a ity asmIti vaded evaM pareSAM kIrtayan guNAn 12132013c japed udakazIlaH syAt pezalo nAtijalpanaH 12132014a brahmakSatraM saMpravized bahu kRtvA suduSkaram 12132014c ucyamAno 'pi lokena bahu tat tad acintayan 12132015a apApo hy evam AcAraH kSipraM bahumato bhavet 12132015c sukhaM vittaM ca bhuJjIta vRttenaitena gopayet 12132015e loke ca labhate pUjAM paratra ca mahat phalam 12133001 bhISma uvAca 12133001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12133001c yathA dasyuH samaryAdaH pretyabhAve na nazyati 12133002a prahartA matimAJ zUraH zrutavAn anRzaMsavAn 12133002c rakSann akSayiNaM dharmaM brahmaNyo gurupUjakaH 12133003a niSAdyAM kSatriyAj jAtaH kSatradharmAnupAlakaH 12133003c kApavyo nAma naiSAdir dasyutvAt siddhim AptavAn 12133004a araNye sAyapUrvAhNe mRgayUthaprakopitA 12133004c vidhijJo mRgajAtInAM nipAnAnAM ca kovidaH 12133005a sarvakAnanadezajJaH pAriyAtracaraH sadA 12133005c dharmajJaH sarvabhUtAnAm amogheSur dRDhAyudhaH 12133006a apy anekazatAH senA eka eva jigAya saH 12133006c sa vRddhAv andhapitarau mahAraNye 'bhyapUjayat 12133007a madhumAMsair mUlaphalair annair uccAvacair api 12133007c satkRtya bhojayAm Asa samyak paricacAra ca 12133008a AraNyakAn pravrajitAn brAhmaNAn paripAlayan 12133008c api tebhyo mRgAn hatvA ninAya ca mahAvane 12133009a ye sma na pratigRhNanti dasyubhojanazaGkayA 12133009c teSAm Asajya geheSu kAlya eva sa gacchati 12133010a taM bahUni sahasrANi grAmaNitve 'bhivavrire 12133010c nirmaryAdAni dasyUnAM niranukrozakAriNAm 12133011 dasyava UcuH 12133011a muhUrtadezakAlajJa prAjJa zIladRDhAyudha 12133011c grAmaNIr bhava no mukhyaH sarveSAm eva saMmataH 12133012a yathA yathA vakSyasi naH kariSyAmas tathA tathA 12133012c pAlayAsmAn yathAnyAyaM yathA mAtA yathA pitA 12133013 kApavya uvAca 12133013a mA vadhIs tvaM striyaM bhIruM mA zizuM mA tapasvinam 12133013c nAyudhyamAno hantavyo na ca grAhyA balAt striyaH 12133014a sarvathA strI na hantavyA sarvasattveSu yudhyatA 12133014c nityaM gobrAhmaNe svasti yoddhavyaM ca tadarthataH 12133015a sasyaM ca nApahantavyaM sIravighnaM ca mA kRthAH 12133015c pUjyante yatra devAz ca pitaro 'tithayas tathA 12133016a sarvabhUteSv api ca vai brAhmaNo mokSam arhati 12133016c kAryA cApacitis teSAM sarvasvenApi yA bhavet 12133017a yasya hy ete saMpraruSTA mantrayanti parAbhavam 12133017c na tasya triSu lokeSu trAtA bhavati kaz cana 12133018a yo brAhmaNAn paribhaved vinAzaM vApi rocayet 12133018c sUryodaya ivAvazyaM dhruvaM tasya parAbhavaH 12133019a ihaiva phalam AsInaH pratyAkAGkSati zaktitaH 12133019c ye ye no na pradAsyanti tAMs tAn senAbhiyAsyati 12133020a ziSTyarthaM vihito daNDo na vadhArthaM vinizcayaH 12133020c ye ca ziSTAn prabAdhante dharmas teSAM vadhaH smRtaH 12133021a ye hi rASTroparodhena vRttiM kurvanti ke cana 12133021c tad eva te 'nu mIyante kuNapaM kRmayo yathA 12133022a ye punar dharmazAstreNa varterann iha dasyavaH 12133022c api te dasyavo bhUtvA kSipraM siddhim avApnuyuH 12133023 bhISma uvAca 12133023a tat sarvam upacakrus te kApavyasyAnuzAsanam 12133023c vRttiM ca lebhire sarve pApebhyaz cApy upAraman 12133024a kApavyaH karmaNA tena mahatIM siddhim AptavAn 12133024c sAdhUnAm Acaran kSemaM dasyUn pApAn nivartayan 12133025a idaM kApavyacaritaM yo nityam anukIrtayet 12133025c nAraNyebhyaH sa bhUtebhyo bhayam Archet kadA cana 12133026a bhayaM tasya na martyebhyo nAmartyebhyaH kathaM cana 12133026c na sato nAsato rAjan sa hy araNyeSu gopatiH 12134001 bhISma uvAca 12134001a atra gAthA brahmagItAH kIrtayanti purAvidaH 12134001c yena mArgeNa rAjAnaH kozaM saMjanayanti ca 12134002a na dhanaM yajJazIlAnAM hAryaM devasvam eva tat 12134002c dasyUnAM niSkriyANAM ca kSatriyo hartum arhati 12134003a imAH prajAH kSatriyANAM rakSyAz cAdyAz ca bhArata 12134003c dhanaM hi kSatriyasyeha dvitIyasya na vidyate 12134004a tad asya syAd balArthaM vA dhanaM yajJArtham eva vA 12134004c abhogyA hy oSadhIz chittvA bhogyA eva pacanty uta 12134005a yo vai na devAn na pitqn na martyAn haviSArcati 12134005c AnantikAM tAM dhanitAm Ahur vedavido janAH 12134006a haret tad draviNaM rAjan dhArmikaH pRthivIpatiH 12134006c na hi tat prINayel lokAn na kozaM tadvidhaM nRpaH 12134007a asAdhubhyo nirAdAya sAdhubhyo yaH prayacchati 12134007c AtmAnaM saMkramaM kRtvA manye dharmavid eva saH 12134008a audbhijjA jantavaH ke cid yuktavAco yathA tathA 12134008c aniSTataH saMbhavanti tathAyajJaH pratAyate 12134009a yathaiva daMzamazakaM yathA cANDapipIlikam 12134009c saiva vRttir ayajJeSu tathA dharmo vidhIyate 12134010a yathA hy akasmAd bhavati bhUmau pAMsutRNolapam 12134010c tathaiveha bhaved dharmaH sUkSmaH sUkSmataro 'pi ca 12135001 bhISma uvAca 12135001a atraiva cedam avyagraH zRNv AkhyAnam anuttamam 12135001c dIrghasUtraM samAzritya kAryAkAryavinizcaye 12135002a nAtigAdhe jalasthAye suhRdaH zakulAs trayaH 12135002c prabhUtamatsye kaunteya babhUvuH sahacAriNaH 12135003a atraikaH prAptakAlajJo dIrghadarzI tathAparaH 12135003c dIrghasUtraz ca tatraikas trayANAM jalacAriNAm 12135004a kadA cit taj jalasthAyaM matsyabandhAH samantataH 12135004c niHsrAvayAm Asur atho nimneSu vividhair mukhaiH 12135005a prakSIyamANaM taM buddhvA jalasthAyaM bhayAgame 12135005c abravId dIrghadarzI tu tAv ubhau suhRdau tadA 12135006a iyam Apat samutpannA sarveSAM salilaukasAm 12135006c zIghram anyatra gacchAmaH panthA yAvan na duSyati 12135007a anAgatam anarthaM hi sunayair yaH prabAdhate 12135007c na sa saMzayam Apnoti rocatAM vAM vrajAmahe 12135008a dIrghasUtras tu yas tatra so 'bravIt samyag ucyate 12135008c na tu kAryA tvarA yAvad iti me nizcitA matiH 12135009a atha saMpratipattijJaH prAbravId dIrghadarzinam 12135009c prApte kAle na me kiM cin nyAyataH parihAsyate 12135010a evam ukto nirAkrAmad dIrghadarzI mahAmatiH 12135010c jagAma srotasaikena gambhIrasalilAzayam 12135011a tataH prasrutatoyaM taM samIkSya salilAzayam 12135011c babandhur vividhair yogair matsyAn matsyopajIvinaH 12135012a viloDyamAne tasmiMs tu srutatoye jalAzaye 12135012c agacchad grahaNaM tatra dIrghasUtraH sahAparaiH 12135013a uddAnaM kriyamANaM ca matsyAnAM vIkSya rajjubhiH 12135013c pravizyAntaram anyeSAm agrasat pratipattimAn 12135014a grastam eva tad uddAnaM gRhItvAsta tathaiva saH 12135014c sarvAn eva tu tAMs tatra te vidur grathitA iti 12135015a tataH prakSAlyamAneSu matsyeSu vimale jale 12135015c tyaktvA rajjuM vimukto 'bhUc chIghraM saMpratipattimAn 12135016a dIrghasUtras tu mandAtmA hInabuddhir acetanaH 12135016c maraNaM prAptavAn mUDho yathaivopahatendriyaH 12135017a evaM prAptatamaM kAlaM yo mohAn nAvabudhyate 12135017c sa vinazyati vai kSipraM dIrghasUtro yathA jhaSaH 12135018a Adau na kurute zreyaH kuzalo 'smIti yaH pumAn 12135018c sa saMzayam avApnoti yathA saMpratipattimAn 12135019a anAgatavidhAnaM tu yo naraH kurute kSamam 12135019c zreyaH prApnoti so 'tyarthaM dIrghadarzI yathA hy asau 12135020a kalAH kASThA muhUrtAz ca dinA nADyaH kSaNA lavAH 12135020c pakSA mAsAz ca Rtavas tulyAH saMvatsarANi ca 12135021a pRthivI deza ity uktaH kAlaH sa ca na dRzyate 12135021c abhipretArthasiddhyarthaM nyAyato yac ca tat tathA 12135022a etau dharmArthazAstreSu mokSazAstreSu carSibhiH 12135022c pradhAnAv iti nirdiSTau kAmezAbhimatau nRNAm 12135023a parIkSyakArI yuktas tu samyak samupapAdayet 12135023c dezakAlAv abhipretau tAbhyAM phalam avApnuyAt 12136001 yudhiSThira uvAca 12136001a sarvatra buddhiH kathitA zreSThA te bharatarSabha 12136001c anAgatA tathotpannA dIrghasUtrA vinAzinI 12136002a tad icchAmi parAM buddhiM zrotuM bharatasattama 12136002c yathA rAjan na muhyeta zatrubhiH parivAritaH 12136003a dharmArthakuzala prAjJa sarvazAstravizArada 12136003c pRcchAmi tvA kuruzreSTha tan me vyAkhyAtum arhasi 12136004a zatrubhir bahubhir grasto yathA varteta pArthivaH 12136004c etad icchAmy ahaM zrotuM sarvam eva yathAvidhi 12136005a viSamasthaM hi rAjAnaM zatravaH paripanthinaH 12136005c bahavo 'py ekam uddhartuM yatante pUrvatApitAH 12136006a sarvataH prArthyamAnena durbalena mahAbalaiH 12136006c ekenaivAsahAyena zakyaM sthAtuM kathaM bhavet 12136007a kathaM mitram ariM caiva vindeta bharatarSabha 12136007c ceSTitavyaM kathaM cAtra zatror mitrasya cAntare 12136008a prajJAtalakSaNe rAjann amitre mitratAM gate 12136008c kathaM nu puruSaH kuryAt kiM vA kRtvA sukhI bhavet 12136009a vigrahaM kena vA kuryAt saMdhiM vA kena yojayet 12136009c kathaM vA zatrumadhyastho vartetAbalavAn iti 12136010a etad vai sarvakRtyAnAM paraM kRtyaM paraMtapa 12136010c naitasya kaz cid vaktAsti zrotA cApi sudurlabhaH 12136011a Rte zAMtanavAd bhISmAt satyasaMdhAj jitendriyAt 12136011c tad anviSya mahAbAho sarvam etad vadasva me 12136012 bhISma uvAca 12136012a tvadyukto 'yam anuprazno yudhiSThira guNodayaH 12136012c zRNu me putra kArtsnyena guhyam Apatsu bhArata 12136013a amitro mitratAM yAti mitraM cApi praduSyati 12136013c sAmarthyayogAt kAryANAM tadgatyA hi sadA gatiH 12136014a tasmAd vizvasitavyaM ca vigrahaM ca samAcaret 12136014c dezaM kAlaM ca vijJAya kAryAkAryavinizcaye 12136015a saMdhAtavyaM budhair nityaM vyavasyaM ca hitArthibhiH 12136015c amitrair api saMdheyaM prANA rakSyAz ca bhArata 12136016a yo hy amitrair naro nityaM na saMdadhyAd apaNDitaH 12136016c na so 'rtham ApnuyAt kiM cit phalAny api ca bhArata 12136017a yas tv amitreNa saMdhatte mitreNa ca virudhyate 12136017c arthayuktiM samAlokya sumahad vindate phalam 12136018a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12136018c mArjArasya ca saMvAdaM nyagrodhe mUSakasya ca 12136019a vane mahati kasmiMz cin nyagrodhaH sumahAn abhUt 12136019c latAjAlaparicchanno nAnAdvijagaNAyutaH 12136020a skandhavAn meghasaMkAzaH zItacchAyo manoramaH 12136020c vairantyam abhito jAtas tarur vyAlamRgAkulaH 12136021a tasya mUlaM samAzritya kRtvA zatamukhaM bilam 12136021c vasati sma mahAprAjJaH palito nAma mUSakaH 12136022a zAkhAz ca tasya saMzritya vasati sma sukhaM puraH 12136022c lomazo nAma mArjAraH pakSisattvAvasAdakaH 12136023a tatra cAgatya caNDAlo vairantyakRtaketanaH 12136023c ayojayat tam unmAthaM nityam astaM gate ravau 12136024a tatra snAyumayAn pAzAn yathAvat saMnidhAya saH 12136024c gRhaM gatvA sukhaM zete prabhAtAm eti zarvarIm 12136025a tatra sma nityaM badhyante naktaM bahuvidhA mRgAH 12136025c kadA cit tatra mArjAras tv apramatto 'py abadhyata 12136026a tasmin baddhe mahAprAjJaH zatrau nityAtatAyini 12136026c taM kAlaM palito jJAtvA vicacAra sunirbhayaH 12136027a tenAnucaratA tasmin vane vizvastacAriNA 12136027c bhakSaM vicaramANena nacirAd dRSTam AmiSam 12136028a sa tam unmAtham Aruhya tad AmiSam abhakSayat 12136028c tasyopari sapatnasya baddhasya manasA hasan 12136029a AmiSe tu prasaktaH sa kadA cid avalokayan 12136029c apazyad aparaM ghoram AtmanaH zatrum Agatam 12136030a zaraprasUnasaMkAzaM mahIvivarazAyinam 12136030c nakulaM harikaM nAma capalaM tAmralocanam 12136031a tena mUSakagandhena tvaramANam upAgatam 12136031c bhakSArthaM lelihad vaktraM bhUmAv UrdhvamukhaM sthitam 12136032a zAkhAgatam ariM cAnyad apazyat koTarAlayam 12136032c ulUkaM candrakaM nAma tIkSNatuNDaM kSapAcaram 12136033a gatasya viSayaM tasya nakulolUkayos tadA 12136033c athAsyAsId iyaM cintA tat prApya sumahad bhayam 12136034a Apady asyAM sukaSTAyAM maraNe samupasthite 12136034c samantAd bhaya utpanne kathaM kAryaM hitaiSiNA 12136035a sa tathA sarvato ruddhaH sarvatra samadarzanaH 12136035c abhavad bhayasaMtaptaz cakre cemAM parAM gatim 12136036a Apad vinAzabhUyiSThA zataikIyaM ca jIvitam 12136036c samantasaMzayA ceyam asmAn Apad upasthitA 12136037a gataM hi sahasA bhUmiM nakulo mAM samApnuyAt 12136037c ulUkaz ceha tiSThantaM mArjAraH pAzasaMkSayAt 12136038a na tv evAsmadvidhaH prAjJaH saMmohaM gantum arhati 12136038c kariSye jIvite yatnaM yAvad ucchvAsanigraham 12136039a na hi buddhyAnvitAH prAjJA nItizAstravizAradAH 12136039c saMbhramanty ApadaM prApya mahato 'rthAn avApya ca 12136040a na tv anyAm iha mArjArAd gatiM pazyAmi sAMpratam 12136040c viSamastho hy ayaM jantuH kRtyaM cAsya mahan mayA 12136041a jIvitArthI kathaM tv adya prArthitaH zatrubhis tribhiH 12136041c tasmAd imam ahaM zatruM mArjAraM saMzrayAmi vai 12136042a kSatravidyAM samAzritya hitam asyopadhAraye 12136042c yenemaM zatrusaMghAtaM matipUrveNa vaJcaye 12136043a ayam atyantazatrur me vaiSamyaM paramaM gataH 12136043c mUDho grAhayituM svArthaM saMgatyA yadi zakyate 12136044a kadA cid vyasanaM prApya saMdhiM kuryAn mayA saha 12136044c balinA saMniviSTasya zatror api parigrahaH 12136044e kArya ity Ahur AcAryA viSame jIvitArthinA 12136045a zreyAn hi paNDitaH zatrur na ca mitram apaNDitam 12136045c mama hy amitre mArjAre jIvitaM saMpratiSThitam 12136046a hantainaM saMpravakSyAmi hetum AtmAbhirakSaNe 12136046c apIdAnIm ayaM zatruH saMgatyA paNDito bhavet 12136047a tato 'rthagatitattvajJaH saMdhivigrahakAlavit 12136047c sAntvapUrvam idaM vAkyaM mArjAraM mUSako 'bravIt 12136048a sauhRdenAbhibhASe tvA kaccin mArjAra jIvasi 12136048c jIvitaM hi tavecchAmi zreyaH sAdhAraNaM hi nau 12136049a na te saumya viSattavyaM jIviSyasi yathA purA 12136049c ahaM tvAm uddhariSyAmi prANAJ jahyAM hi te kRte 12136050a asti kaz cid upAyo 'tra puSkalaH pratibhAti mAm 12136050c yena zakyas tvayA mokSaH prAptuM zreyo yathA mayA 12136051a mayA hy upAyo dRSTo 'yaM vicArya matim AtmanaH 12136051c AtmArthaM ca tvadarthaM ca zreyaH sAdhAraNaM hi nau 12136052a idaM hi nakulolUkaM pApabuddhy abhitaH sthitam 12136052c na dharSayati mArjAra tena me svasti sAMpratam 12136053a kUjaMz capalanetro 'yaM kauziko mAM nirIkSate 12136053c nagazAkhAgrahas tiSThaMs tasyAhaM bhRzam udvije 12136054a satAM sAptapadaM sakhyaM savAso me 'si paNDitaH 12136054c sAMvAsyakaM kariSyAmi nAsti te mRtyuto bhayam 12136055a na hi zaknoSi mArjAra pAzaM chettuM vinA mayA 12136055c ahaM chetsyAmi te pAzaM yadi mAM tvaM na hiMsasi 12136056a tvam Azrito nagasyAgraM mUlaM tv aham upAzritaH 12136056c ciroSitAv ihAvAM vai vRkSe 'smin viditaM hi te 12136057a yasminn Azvasate kaz cid yaz ca nAzvasate kva cit 12136057c na tau dhIrAH prazaMsanti nityam udvignacetasau 12136058a tasmAd vivardhatAM prItiH satyA saMgatir astu nau 12136058c kAlAtItam apArthaM hi na prazaMsanti paNDitAH 12136059a arthayuktim imAM tAvad yathAbhUtAM nizAmaya 12136059c tava jIvitam icchAmi tvaM mamecchasi jIvitam 12136060a kaz cit tarati kASThena sugambhIrAM mahAnadIm 12136060c sa tArayati tat kASThaM sa ca kASThena tAryate 12136061a IdRzo nau samAyogo bhaviSyati sunistaraH 12136061c ahaM tvAM tArayiSyAmi tvaM ca mAM tArayiSyasi 12136062a evam uktvA tu palitas tadartham ubhayor hitam 12136062c hetumad grahaNIyaM ca kAlAkAGkSI vyapaikSata 12136063a atha suvyAhRtaM tasya zrutvA zatrur vicakSaNaH 12136063c hetumad grahaNIyArthaM mArjAro vAkyam abravIt 12136064a buddhimAn vAkyasaMpannas tad vAkyam anuvarNayan 12136064c tAm avasthAm avekSyAntyAM sAmnaiva pratyapUjayat 12136065a tatas tIkSNAgradazano vaiDUryamaNilocanaH 12136065c mUSakaM mandam udvIkSya mArjAro lomazo 'bravIt 12136066a nandAmi saumya bhadraM te yo mAM jIvantam icchasi 12136066c zreyaz ca yadi jAnISe kriyatAM mA vicAraya 12136067a ahaM hi dRDham Apannas tvam Apannataro mayA 12136067c dvayor ApannayoH saMdhiH kriyatAM mA vicAraya 12136068a vidhatsva prAptakAlaM yat kAryaM sidhyatu cAvayoH 12136068c mayi kRcchrAd vinirmukte na vinaGkSyati te kRtam 12136069a nyastamAno 'smi bhakto 'smi ziSyas tvaddhitakRt tathA 12136069c nidezavazavartI ca bhavantaM zaraNaM gataH 12136070a ity evam uktaH palito mArjAraM vazam Agatam 12136070c vAkyaM hitam uvAcedam abhinItArtham arthavat 12136071a udAraM yad bhavAn Aha naitac citraM bhavadvidhe 12136071c vidito yas tu mArgo me hitArthaM zRNu taM mama 12136072a ahaM tvAnupravekSyAmi nakulAn me mahad bhayam 12136072c trAyasva mAM mA vadhIz ca zakto 'smi tava mokSaNe 12136073a ulUkAc caiva mAM rakSa kSudraH prArthayate hi mAm 12136073c ahaM chetsyAmi te pAzAn sakhe satyena te zape 12136074a tad vacaH saMgataM zrutvA lomazo yuktam arthavat 12136074c harSAd udvIkSya palitaM svAgatenAbhyapUjayat 12136075a sa taM saMpUjya palitaM mArjAraH sauhRde sthitaH 12136075c suvicintyAbravId dhIraH prItas tvarita eva hi 12136076a kSipram Agaccha bhadraM te tvaM me prANasamaH sakhA 12136076c tava prAjJa prasAdAd dhi kSipraM prApsyAmi jIvitam 12136077a yad yad evaMgatenAdya zakyaM kartuM mayA tava 12136077c tad AjJApaya kartAhaM saMdhir evAstu nau sakhe 12136078a asmAt te saMzayAn muktaH samitragaNabAndhavaH 12136078c sarvakAryANi kartAhaM priyANi ca hitAni ca 12136079a muktaz ca vyasanAd asmAt saumyAham api nAma te 12136079c prItim utpAdayeyaM ca pratikartuM ca zaknuyAm 12136080a grAhayitvA tu taM svArthaM mArjAraM mUSakas tadA 12136080c praviveza suvisrabdhaH samyag arthAMz cacAra ha 12136081a evam AzvAsito vidvAn mArjAreNa sa mUSakaH 12136081c mArjArorasi visrabdhaH suSvApa pitRmAtRvat 12136082a lInaM tu tasya gAtreSu mArjArasyAtha mUSakam 12136082c tau dRSTvA nakulolUkau nirAzau jagmatur gRhAn 12136083a lInas tu tasya gAtreSu palito dezakAlavit 12136083c ciccheda pAzAn nRpate kAlAkAGkSI zanaiH zanaiH 12136084a atha bandhaparikliSTo mArjAro vIkSya mUSakam 12136084c chindantaM vai tadA pAzAn atvarantaM tvarAnvitaH 12136085a tam atvarantaM palitaM pAzAnAM chedane tadA 12136085c saMcodayitum Arebhe mArjAro mUSakaM tadA 12136086a kiM saumya nAbhitvarase kiM kRtArtho 'vamanyase 12136086c chindhi pAzAn amitraghna purA zvapaca eti saH 12136087a ity uktas tvaratA tena matimAn palito 'bravIt 12136087c mArjAram akRtaprajJaM vazyam AtmahitaM vacaH 12136088a tUSNIM bhava na te saumya tvarA kAryA na saMbhramaH 12136088c vayam evAtra kAlajJA na kAlaH parihAsyate 12136089a akAle kRtyam ArabdhaM kartuM nArthAya kalpate 12136089c tad eva kAla ArabdhaM mahate 'rthAya kalpate 12136090a akAlavipramuktAn me tvatta eva bhayaM bhavet 12136090c tasmAt kAlaM pratIkSasva kim iti tvarase sakhe 12136091a yAvat pazyAmi caNDAlam AyAntaM zastrapANinam 12136091c tataz chetsyAmi te pAzaM prApte sAdhAraNe bhaye 12136092a tasmin kAle pramuktas tvaM tarum evAdhirohasi 12136092c na hi te jIvitAd anyat kiM cit kRtyaM bhaviSyati 12136093a tato bhavaty atikrAnte traste bhIte ca lomaza 12136093c ahaM bilaM pravekSyAmi bhavAJ zAkhAM gamiSyati 12136094a evam uktas tu mArjAro mUSakeNAtmano hitam 12136094c vacanaM vAkyatattvajJo jIvitArthI mahAmatiH 12136095a athAtmakRtyatvaritaH samyak prazrayam Acaran 12136095c uvAca lomazo vAkyaM mUSakaM cirakAriNam 12136096a na hy evaM mitrakAryANi prItyA kurvanti sAdhavaH 12136096c yathA tvaM mokSitaH kRcchrAt tvaramANena vai mayA 12136097a tathaiva tvaramANena tvayA kAryaM hitaM mama 12136097c yatnaM kuru mahAprAjJa yathA svasty Avayor bhavet 12136098a atha vA pUrvavairaM tvaM smaran kAlaM vikarSasi 12136098c pazya duSkRtakarmatvaM vyaktam AyuHkSayo mama 12136099a yac ca kiM cin mayAjJAnAt purastAd vipriyaM kRtam 12136099c na tan manasi kartavyaM kSamaye tvAM prasIda me 12136100a tam evaMvAdinaM prAjJaH zAstravid buddhisaMmataH 12136100c uvAcedaM vacaH zreSThaM mArjAraM mUSakas tadA 12136101a zrutaM me tava mArjAra svam arthaM parigRhNataH 12136101c mamApi tvaM vijAnIhi svam arthaM parigRhNataH 12136102a yan mitraM bhItavat sAdhyaM yan mitraM bhayasaMhitam 12136102c surakSitaM tataH kAryaM pANiH sarpamukhAd iva 12136103a kRtvA balavatA saMdhim AtmAnaM yo na rakSati 12136103c apathyam iva tad bhuktaM tasyAnarthAya kalpate 12136104a na kaz cit kasya cin mitraM na kaz cit kasya cit suhRt 12136104c arthair arthA nibadhyante gajair vanagajA iva 12136105a na hi kaz cit kRte kArye kartAraM samavekSate 12136105c tasmAt sarvANi kAryANi sAvazeSANi kArayet 12136106a tasmin kAle 'pi ca bhavAn divAkIrtibhayAnvitaH 12136106c mama na grahaNe zaktaH palAyanaparAyaNaH 12136107a chinnaM tu tantubAhulyaM tantur eko 'vazeSitaH 12136107c chetsyAmy ahaM tad apy Azu nirvRto bhava lomaza 12136108a tayoH saMvadator evaM tathaivApannayor dvayoH 12136108c kSayaM jagAma sA rAtrir lomazaM cAvizad bhayam 12136109a tataH prabhAtasamaye vikRtaH kRSNapiGgalaH 12136109c sthUlasphig vikaco rUkSaH zvacakraparivAritaH 12136110a zaGkukarNo mahAvaktraH palito ghoradarzanaH 12136110c parigho nAma caNDAlaH zastrapANir adRzyata 12136111a taM dRSTvA yamadUtAbhaM mArjAras trastacetanaH 12136111c uvAca palitaM bhItaH kim idAnIM kariSyasi 12136112a atha cApi susaMtrastau taM dRSTvA ghoradarzanam 12136112c kSaNena nakulolUkau nairAzyaM jagmatus tadA 12136113a balinau matimantau ca saMghAtaM cApy upAgatau 12136113c azakyau sunayAt tasmAt saMpradharSayituM balAt 12136114a kAryArthaM kRtasaMdhI tau dRSTvA mArjAramUSakau 12136114c ulUkanakulau tUrNaM jagmatuH svaM svam Alayam 12136115a tataz ciccheda taM tantuM mArjArasya sa mUSakaH 12136115c vipramukto 'tha mArjAras tam evAbhyapatad drumam 12136116a sa ca tasmAd bhayAn mukto mukto ghoreNa zatruNA 12136116c bilaM viveza palitaH zAkhAM bheje ca lomazaH 12136117a unmAtham apy athAdAya caNDAlo vIkSya sarvazaH 12136117c vihatAzaH kSaNenAtha tasmAd dezAd apAkramat 12136117e jagAma ca svabhavanaM caNDAlo bharatarSabha 12136118a tatas tasmAd bhayAn mukto durlabhaM prApya jIvitam 12136118c bilasthaM pAdapAgrasthaH palitaM lomazo 'bravIt 12136119a akRtvA saMvidaM kAM cit sahasAham upaplutaH 12136119c kRtajJaM kRtakalyANaM kaccin mAM nAbhizaGkase 12136120a gatvA ca mama vizvAsaM dattvA ca mama jIvitam 12136120c mitropabhogasamaye kiM tvaM naivopasarpasi 12136121a kRtvA hi pUrvaM mitrANi yaH pazcAn nAnutiSThati 12136121c na sa mitrANi labhate kRcchrAsv Apatsu durmatiH 12136122a tat kRto 'haM tvayA mitraM sAmarthyAd AtmanaH sakhe 12136122c sa mAM mitratvam Apannam upabhoktuM tvam arhasi 12136123a yAni me santi mitrANi ye ca me santi bAndhavAH 12136123c sarve tvAM pUjayiSyanti ziSyA gurum iva priyam 12136124a ahaM ca pUjayiSye tvAM samitragaNabAndhavam 12136124c jIvitasya pradAtAraM kRtajJaH ko na pUjayet 12136125a Izvaro me bhavAn astu zarIrasya gRhasya ca 12136125c arthAnAM caiva sarveSAm anuzAstA ca me bhava 12136126a amAtyo me bhava prAjJa piteva hi prazAdhi mAm 12136126c na te 'sti bhayam asmatto jIvitenAtmanaH zape 12136127a buddhyA tvam uzanAH sAkSAd bale tv adhikRtA vayam 12136127c tvanmantrabalayukto hi vindeta jayam eva ha 12136128a evam uktaH paraM sAntvaM mArjAreNa sa mUSakaH 12136128c uvAca paramArthajJaH zlakSNam AtmahitaM vacaH 12136129a yad bhavAn Aha tat sarvaM mayA te lomaza zrutam 12136129c mamApi tAvad bruvataH zRNu yat pratibhAti mAm 12136130a veditavyAni mitrANi boddhavyAz cApi zatravaH 12136130c etat susUkSmaM loke 'smin dRzyate prAjJasaMmatam 12136131a zatrurUpAz ca suhRdo mitrarUpAz ca zatravaH 12136131c sAntvitAs te na budhyante rAgalobhavazaM gatAH 12136132a nAsti jAtyA ripur nAma mitraM nAma na vidyate 12136132c sAmarthyayogAj jAyante mitrANi ripavas tathA 12136133a yo yasmiJ jIvati svArthaM pazyet tAvat sa jIvati 12136133c sa tasya tAvan mitraM syAd yAvan na syAd viparyayaH 12136134a nAsti maitrI sthirA nAma na ca dhruvam asauhRdam 12136134c arthayuktyA hi jAyante mitrANi ripavas tathA 12136135a mitraM ca zatrutAm eti kasmiMz cit kAlaparyaye 12136135c zatruz ca mitratAm eti svArtho hi balavattaraH 12136136a yo vizvasati mitreSu na cAzvasati zatruSu 12136136c arthayuktim avijJAya calitaM tasya jIvitam 12136137a arthayuktim avijJAya yaH zubhe kurute matim 12136137c mitre vA yadi vA zatrau tasyApi calitA matiH 12136138a na vizvased avizvaste vizvaste 'pi na vizvaset 12136138c vizvAsAd bhayam utpannaM mUlAny api nikRntati 12136139a arthayuktyA hi dRzyante pitA mAtA sutAs tathA 12136139c mAtulA bhAgineyAz ca tathA saMbandhibAndhavAH 12136140a putraM hi mAtApitaru tyajataH patitaM priyam 12136140c loko rakSati cAtmAnaM pazya svArthasya sAratAm 12136141a taM manye nikRtiprajJaM yo mokSaM pratyanantaram 12136141c kRtyaM mRgayase kartuM sukhopAyam asaMzayam 12136142a asmin nilaya eva tvaM nyagrodhAd avatAritaH 12136142c pUrvaM niviSTam unmAthaM capalatvAn na buddhavAn 12136143a Atmanaz capalo nAsti kuto 'nyeSAM bhaviSyati 12136143c tasmAt sarvANi kAryANi capalo hanty asaMzayam 12136144a bravIti madhuraM kaM cit priyo me ha bhavAn iti 12136144c tan mithyAkaraNaM sarvaM vistareNApi me zRNu 12136145a kAraNAt priyatAm eti dveSyo bhavati kAraNAt 12136145c arthArthI jIvaloko 'yaM na kaz cit kasya cit priyaH 12136146a sakhyaM sodarayor bhrAtror daMpatyor vA parasparam 12136146c kasya cin nAbhijAnAmi prItiM niSkAraNAm iha 12136147a yady api bhrAtaraH kruddhA bhAryA vA kAraNAntare 12136147c svabhAvatas te prIyante netaraH prIyate janaH 12136148a priyo bhavati dAnena priyavAdena cAparaH 12136148c mantrahomajapair anyaH kAryArthaM prIyate janaH 12136149a utpanne kAraNe prItir nAsti nau kAraNAntare 12136149c pradhvaste kAraNasthAne sA prItir vinivartate 12136150a kiM nu tat kAraNaM manye yenAhaM bhavataH priyaH 12136150c anyatrAbhyavahArArthAt tatrApi ca budhA vayam 12136151a kAlo hetuM vikurute svArthas tam anuvartate 12136151c svArthaM prAjJo 'bhijAnAti prAjJaM loko 'nuvartate 12136152a na tv IdRzaM tvayA vAcyaM viduSi svArthapaNDite 12136152c akAle 'viSamasthasya svArthahetur ayaM tava 12136153a tasmAn nAhaM cale svArthAt susthitaH saMdhivigrahe 12136153c abhrANAm iva rUpANi vikurvanti kSaNe kSaNe 12136154a adyaiva hi ripur bhUtvA punar adyaiva sauhRdam 12136154c punaz ca ripur adyaiva yuktInAM pazya cApalam 12136155a AsIt tAvat tu maitrI nau yAvad dhetur abhUt purA 12136155c sA gatA saha tenaiva kAlayuktena hetunA 12136156a tvaM hi me 'tyantataH zatruH sAmarthyAn mitratAM gataH 12136156c tat kRtyam abhinirvRttaM prakRtiH zatrutAM gatA 12136157a so 'ham evaM praNItAni jJAtvA zAstrANi tattvataH 12136157c pravizeyaM kathaM pAzaM tvatkRtaM tad vadasva me 12136158a tvadvIryeNa vimukto 'haM madvIryeNa tathA bhavAn 12136158c anyonyAnugrahe vRtte nAsti bhUyaH samAgamaH 12136159a tvaM hi saumya kRtArtho 'dya nirvRttArthAs tathA vayam 12136159c na te 'sty anyan mayA kRtyaM kiM cid anyatra bhakSaNAt 12136160a aham annaM bhavAn bhoktA durbalo 'haM bhavAn balI 12136160c nAvayor vidyate saMdhir niyukte viSame bale 12136161a saMmanye 'haM tava prajJAM yan mokSAt pratyanantaram 12136161c bhakSyaM mRgayase nUnaM sukhopAyam asaMzayam 12136162a bhakSyArtham eva baddhas tvaM sa muktaH prasRtaH kSudhA 12136162c zAstrajJam abhisaMdhAya nUnaM bhakSayitAdya mAm 12136163a jAnAmi kSudhitaM hi tvAm AhArasamayaz ca te 12136163c sa tvaM mAm abhisaMdhAya bhakSyaM mRgayase punaH 12136164a yac cApi putradAraM svaM tat saMnisRjase mayi 12136164c zuzrUSAM nAma me kartuM sakhe mama na tatkSamam 12136165a tvayA mAM sahitaM dRSTvA priyA bhAryA sutAz ca ye 12136165c kasmAn mAM te na khAdeyur hRSTAH praNayinas tvayi 12136166a nAhaM tvayA sameSyAmi vRtto hetuH samAgame 12136166c zivaM dhyAyasva me 'trasthaH sukRtaM smaryate yadi 12136167a zatror annAdyabhUtaH san kliSTasya kSudhitasya ca 12136167c bhakSyaM mRgayamANasya kaH prAjJo viSayaM vrajet 12136168a svasti te 'stu gamiSyAmi dUrAd api tavodvije 12136168c nAhaM tvayA sameSyAmi nirvRto bhava lomaza 12136169a balavat saMnikarSo hi na kadA cit prazasyate 12136169c prazAntAd api me prAjJa bhetavyaM balinaH sadA 12136170a yadi tv arthena me kAryaM brUhi kiM karavANi te 12136170c kAmaM sarvaM pradAsyAmi na tv AtmAnaM kadA cana 12136171a AtmArthe saMtatis tyAjyA rAjyaM ratnaM dhanaM tathA 12136171c api sarvasvam utsRjya rakSed AtmAnam AtmanA 12136172a aizvaryadhanaratnAnAM pratyamitre 'pi tiSThatAm 12136172c dRSTA hi punarAvRttir jIvatAm iti naH zrutam 12136173a na tv AtmanaH saMpradAnaM dhanaratnavad iSyate 12136173c AtmA tu sarvato rakSyo dArair api dhanair api 12136174a AtmarakSitatantrANAM suparIkSitakAriNAm 12136174c Apado nopapadyante puruSANAM svadoSajAH 12136175a zatrUn samyag vijAnanti durbalA ye balIyasaH 12136175c teSAM na cAlyate buddhir AtmArthaM kRtanizcayA 12136176a ity abhivyaktam evAsau palitenAvabhartsitaH 12136176c mArjAro vrIDito bhUtvA mUSakaM vAkyam abravIt 12136177a saMmanye 'haM tava prajJAM yas tvaM mama hite rataH 12136177c uktavAn arthatattvena mayA saMbhinnadarzanaH 12136178a na tu mAm anyathA sAdho tvaM vijJAtum ihArhasi 12136178c prANapradAnajaM tvatto mama sauhRdam Agatam 12136179a dharmajJo 'smi guNajJo 'smi kRtajJo 'smi vizeSataH 12136179c mitreSu vatsalaz cAsmi tvadvidheSu vizeSataH 12136180a tan mAm evaMgate sAdho na yAvayitum arhasi 12136180c tvayA hi yAvyamAno 'haM prANAJ jahyAM sabAndhavaH 12136181a dhik zabdo hi budhair dRSTo madvidheSu manasviSu 12136181c maraNaM dharmatattvajJa na mAM zaGkitum arhasi 12136182a iti saMstUyamAno hi mArjAreNa sa mUSakaH 12136182c manasA bhAvagambhIraM mArjAraM vAkyam abravIt 12136183a sAdhur bhavAJ zrutArtho 'smi prIyate na ca vizvase 12136183c saMstavair vA dhanaughair vA nAhaM zakyaH punas tvayA 12136184a na hy amitravazaM yAnti prAjJA niSkAraNaM sakhe 12136184c asminn arthe ca gAthe dve nibodhozanasA kRte 12136185a zatrusAdhAraNe kRtye kRtvA saMdhiM balIyasA 12136185c samAhitaz cared yuktyA kRtArthaz ca na vizvaset 12136186a tasmAt sarvAsv avasthAsu rakSej jIvitam AtmanaH 12136186c dravyANi saMtatiz caiva sarvaM bhavati jIvataH 12136187a saMkSepo nItizAstrANAm avizvAsaH paro mataH 12136187c nRSu tasmAd avizvAsaH puSkalaM hitam AtmanaH 12136188a vadhyante na hy avizvastAH zatrubhir durbalA api 12136188c vizvastAs tv Azu vadhyante balavanto 'pi durbalaiH 12136189a tvadvidhebhyo mayA hy AtmA rakSyo mArjAra sarvadA 12136189c rakSa tvam api cAtmAnaM caNDAlAj jAtikilbiSAt 12136190a sa tasya bruvatas tv evaM saMtrAsAj jAtasAdhvasaH 12136190c svabilaM hi javenAzu mArjAraH prayayau tataH 12136191a tataH zAstrArthatattvajJo buddhisAmarthyam AtmanaH 12136191c vizrAvya palitaH prAjJo bilam anyaj jagAma ha 12136192a evaM prajJAvatA buddhyA durbalena mahAbalAH 12136192c ekena bahavo 'mitrAH palitenAbhisaMdhitAH 12136193a ariNApi samarthena saMdhiM kurvIta paNDitaH 12136193c mUSakaz ca biDAlaz ca muktAv anyonyasaMzrayAt 12136194a ity eSa kSatradharmasya mayA mArgo 'nudarzitaH 12136194c vistareNa mahIpAla saMkSepeNa punaH zRNu 12136195a anyonyakRtavairau tu cakratuH prItim uttamAm 12136195c anyonyam abhisaMdhAtum abhUc caiva tayor matiH 12136196a tatra prAjJo 'bhisaMdhatte samyag buddhibalAzrayAt 12136196c abhisaMdhIyate prAjJaH pramAdAd api cAbudhaiH 12136197a tasmAd abhItavad bhIto vizvastavad avizvasan 12136197c na hy apramattaz calati calito vA vinazyati 12136198a kAlena ripuNA saMdhiH kAle mitreNa vigrahaH 12136198c kArya ity eva tattvajJAH prAhur nityaM yudhiSThira 12136199a evaM matvA mahArAja zAstrArtham abhigamya ca 12136199c abhiyukto 'pramattaz ca prAg bhayAd bhItavac caret 12136200a bhItavat saMvidhiH kAryaH pratisaMdhis tathaiva ca 12136200c bhayAd utpadyate buddhir apramattAbhiyogajA 12136201a na bhayaM vidyate rAjan bhItasyAnAgate bhaye 12136201c abhItasya tu visrambhAt sumahaj jAyate bhayam 12136202a na bhIrur iti cAtyantaM mantro 'deyaH kathaM cana 12136202c avijJAnAd dhi vijJAte gacched AspadadarziSu 12136203a tasmAd abhItavad bhIto vizvastavad avizvasan 12136203c kAryANAM gurutAM buddhvA nAnRtaM kiM cid Acaret 12136204a evam etan mayA proktam itihAsaM yudhiSThira 12136204c zrutvA tvaM suhRdAM madhye yathAvat samupAcara 12136205a upalabhya matiM cAgryAm arimitrAntaraM tathA 12136205c saMdhivigrahakAlaM ca mokSopAyaM tathApadi 12136206a zatrusAdhAraNe kRtye kRtvA saMdhiM balIyasA 12136206c samAgamaM cared yuktyA kRtArtho na ca vizvaset 12136207a aviruddhAM trivargeNa nItim etAM yudhiSThira 12136207c abhyuttiSTha zrutAd asmAd bhUyas tvaM raJjayan prajAH 12136208a brAhmaNaiz cApi te sArdhaM yAtrA bhavatu pANDava 12136208c brAhmaNA hi paraM zreyo divi ceha ca bhArata 12136209a ete dharmasya vettAraH kRtajJAH satataM prabho 12136209c pUjitAH zubhakarmANaH pUrvajityA narAdhipa 12136210a rAjyaM zreyaH paraM rAjan yazaH kIrtiM ca lapsyase 12136210c kulasya saMtatiM caiva yathAnyAyaM yathAkramam 12136211a dvayor imaM bhArata saMdhivigrahaM; subhASitaM buddhivizeSakAritam 12136211c tathAnvavekSya kSitipena sarvadA; niSevitavyaM nRpa zatrumaNDale 12137001 yudhiSThira uvAca 12137001a ukto mantro mahAbAho na vizvAso 'sti zatruSu 12137001c kathaM hi rAjA varteta yadi sarvatra nAzvaset 12137002a vizvAsAd dhi paraM rAjJo rAjann utpadyate bhayam 12137002c kathaM vai nAzvasan rAjA zatrUJ jayati pArthiva 12137003a etan me saMzayaM chindhi mano me saMpramuhyati 12137003c avizvAsakathAm etAm upazrutya pitAmaha 12137004 bhISma uvAca 12137004a zRNu kaunteya yo vRtto brahmadattanivezane 12137004c pUjanyA saha saMvAdo brahmadattasya pArthiva 12137005a kAmpilye brahmadattasya antaHpuranivAsinI 12137005c pUjanI nAma zakunI dIrghakAlaM sahoSitA 12137006a rutajJA sarvabhUtAnAM yathA vai jIvajIvakaH 12137006c sarvajJA sarvadharmajJA tiryagyonigatApi sA 12137007a abhiprajAtA sA tatra putram ekaM suvarcasam 12137007c samakAlaM ca rAjJo 'pi devyAH putro vyajAyata 12137008a samudratIraM gatvA sA tv AjahAra phaladvayam 12137008c puSTyarthaM ca svaputrasya rAjaputrasya caiva ha 12137009a phalam ekaM sutAyAdAd rAjaputrAya cAparam 12137009c amRtAsvAdasadRzaM balatejovivardhanam 12137009e tatrAgacchat parAM vRddhiM rAjaputraH phalAzanAt 12137010a dhAtryA hastagataz cApi tenAkrIData pakSiNA 12137010c zUnye tu tam upAdAya pakSiNaM samajAtakam 12137010e hatvA tataH sa rAjendra dhAtryA hastam upAgamat 12137011a atha sA zakunI rAjann Agamat phalahArikA 12137011c apazyan nihataM putraM tena bAlena bhUtale 12137012a bASpapUrNamukhI dInA dRSTvA sA tu hataM sutam 12137012c pUjanI duHkhasaMtaptA rudatI vAkyam abravIt 12137013a kSatriye saMgataM nAsti na prItir na ca sauhRdam 12137013c kAraNe saMbhajantIha kRtArthAH saMtyajanti ca 12137014a kSatriyeSu na vizvAsaH kAryaH sarvopaghAtiSu 12137014c apakRtyApi satataM sAntvayanti nirarthakam 12137015a aham asya karomy adya sadRzIM vairayAtanAm 12137015c kRtaghnasya nRzaMsasya bhRzaM vizvAsaghAtinaH 12137016a sahasaMjAtavRddhasya tathaiva sahabhojinaH 12137016c zaraNAgatasya ca vadhas trividhaM hy asya kilbiSam 12137017a ity uktvA caraNAbhyAM tu netre nRpasutasya sA 12137017c bhittvA svasthA tata idaM pUjanI vAkyam abravIt 12137018a icchayaiva kRtaM pApaM sadya evopasarpati 12137018c kRtapratikriyaM teSAM na nazyati zubhAzubham 12137019a pApaM karma kRtaM kiM cin na tasmin yadi vidyate 12137019c nipAtyate 'sya putreSu na cet pautreSu naptRSu 12137020 brahmadatta uvAca 12137020a asti vai kRtam asmAbhir asti pratikRtaM tvayA 12137020c ubhayaM tat samIbhUtaM vasa pUjani mA gamaH 12137021 pUjany uvAca 12137021a sakRt kRtAparAdhasya tatraiva parilambataH 12137021c na tad budhAH prazaMsanti zreyas tatrApasarpaNam 12137022a sAntve prayukte nRpate kRtavaire na vizvaset 12137022c kSipraM prabadhyate mUDho na hi vairaM prazAmyati 12137023a anyonyaM kRtavairANAM putrapautraM nigacchati 12137023c putrapautre vinaSTe tu paralokaM nigacchati 12137024a sarveSAM kRtavairANAm avizvAsaH sukhAvahaH 12137024c ekAntato na vizvAsaH kAryo vizvAsaghAtakaH 12137025a na vizvased avizvaste vizvaste 'pi na vizvaset 12137025c kAmaM vizvAsayed anyAn pareSAM tu na vizvaset 12137026a mAtA pitA bAndhavAnAM variSThau; bhAryA jarA bIjamAtraM tu putraH 12137026c bhrAtA zatruH klinnapANir vayasya; AtmA hy ekaH sukhaduHkhasya vettA 12137027a anyonyakRtavairANAM na saMdhir upapadyate 12137027c sa ca hetur atikrAnto yadartham aham Avasam 12137028a pUjitasyArthamAnAbhyAM jantoH pUrvApakAriNaH 12137028c ceto bhavaty avizvastaM pUrvaM trAsayate balAt 12137029a pUrvaM saMmAnanA yatra pazcAc caiva vimAnanA 12137029c jahyAt taM sattvavAn vAsaM saMmAnitavimAnitaH 12137030a uSitAsmi tavAgAre dIrghakAlam ahiMsitA 12137030c tad idaM vairam utpannaM sukham Assva vrajAmy aham 12137031 brahmadatta uvAca 12137031a yatkRte pratikuryAd vai na sa tatrAparAdhnuyAt 12137031c anRNas tena bhavati vasa pUjani mA gamaH 12137032 pUjany uvAca 12137032a na kRtasya na kartuz ca sakhyaM saMdhIyate punaH 12137032c hRdayaM tatra jAnAti kartuz caiva kRtasya ca 12137033 brahmadatta uvAca 12137033a kRtasya caiva kartuz ca sakhyaM saMdhIyate punaH 12137033c vairasyopazamo dRSTaH pApaM nopAznute punaH 12137034 pUjany uvAca 12137034a nAsti vairam upakrAntaM sAntvito 'smIti nAzvaset 12137034c vizvAsAd badhyate bAlas tasmAc chreyo hy adarzanam 12137035a tarasA ye na zakyante zastraiH sunizitair api 12137035c sAmnA te vinigRhyante gajA iva kareNubhiH 12137036 brahmadatta uvAca 12137036a saMvAsAj jAyate sneho jIvitAntakareSv api 12137036c anyonyasya ca vizvAsaH zvapacena zuno yathA 12137037a anyonyakRtavairANAM saMvAsAn mRdutAM gatam 12137037c naiva tiSThati tad vairaM puSkarastham ivodakam 12137038 pUjany uvAca 12137038a vairaM paJcasamutthAnaM tac ca budhyanti paNDitAH 12137038c strIkRtaM vAstujaM vAgjaM sasapatnAparAdhajam 12137039a tatra dAtA nihantavyaH kSatriyeNa vizeSataH 12137039c prakAzaM vAprakAzaM vA buddhvA dezabalAdikam 12137040a kRtavaire na vizvAsaH kAryas tv iha suhRdy api 12137040c channaM saMtiSThate vairaM gUDho 'gnir iva dAruSu 12137041a na vittena na pAruSyair na sAntvena na ca zrutaiH 12137041c vairAgniH zAmyate rAjann aurvAgnir iva sAgare 12137042a na hi vairAgnir udbhUtaH karma vApy aparAdhajam 12137042c zAmyaty adagdhvA nRpate vinA hy ekatarakSayAt 12137043a satkRtasyArthamAnAbhyAM syAt tu pUrvApakAriNaH 12137043c naiva zAntir na vizvAsaH karma trAsayate balAt 12137044a naivApakAre kasmiMz cid ahaM tvayi tathA bhavAn 12137044c vizvAsAd uSitA pUrvaM nedAnIM vizvasAmy aham 12137045 brahmadatta uvAca 12137045a kAlena kriyate kAryaM tathaiva vividhAH kriyAH 12137045c kAlenaiva pravartante kaH kasyehAparAdhyati 12137046a tulyaM cobhe pravartete maraNaM janma caiva ha 12137046c kAryate caiva kAlena tannimittaM hi jIvati 12137047a badhyante yugapat ke cid ekaikasya na cApare 12137047c kAlo dahati bhUtAni saMprApyAgnir ivendhanam 12137048a nAhaM pramANaM naiva tvam anyonyakaraNe zubhe 12137048c kAlo nityam upAdhatte sukhaM duHkhaM ca dehinAm 12137049a evaM vaseha sasnehA yathAkAlam ahiMsitA 12137049c yat kRtaM tac ca me kSAntaM tvaM caiva kSama pUjani 12137050 pUjany uvAca 12137050a yadi kAlaH pramANaM te na vairaM kasya cid bhavet 12137050c kasmAt tv apacitiM yAnti bAndhavA bAndhave hate 12137051a kasmAd devAsurAH pUrvam anyonyam abhijaghnire 12137051c yadi kAlena niryANaM sukhaduHkhe bhavAbhavau 12137052a bhiSajo bheSajaM kartuM kasmAd icchanti rogiNe 12137052c yadi kAlena pacyante bheSajaiH kiM prayojanam 12137053a pralApaH kriyate kasmAt sumahAJ zokamUrchitaiH 12137053c yadi kAlaH pramANaM te kasmAd dharmo 'sti kartRSu 12137054a tava putro mamApatyaM hatavAn hiMsito mayA 12137054c anantaraM tvayA cAhaM bandhanIyA mahIpate 12137055a ahaM hi putrazokena kRtapApA tavAtmaje 12137055c tathA tvayA prahartavyaM mayi tattvaM ca me zRNu 12137056a bhakSArthaM krIDanArthaM vA narA vAJchanti pakSiNaH 12137056c tRtIyo nAsti saMyogo vadhabandhAd Rte kSamaH 12137057a vadhabandhabhayAd eke mokSatantram upAgatAH 12137057c maraNotpAtajaM duHkham Ahur dharmavido janAH 12137058a sarvasya dayitAH prANAH sarvasya dayitAH sutAH 12137058c duHkhAd udvijate sarvaH sarvasya sukham Ipsitam 12137059a duHkhaM jarA brahmadatta duHkham arthaviparyayaH 12137059c duHkhaM cAniSTasaMvAso duHkham iSTaviyogajam 12137060a vairabandhakRtaM duHkhaM hiMsAjaM strIkRtaM tathA 12137060c duHkhaM sukhena satataM janAd viparivartate 12137061a na duHkhaM paraduHkhe vai ke cid Ahur abuddhayaH 12137061c yo duHkhaM nAbhijAnAti sa jalpati mahAjane 12137062a yas tu zocati duHkhArtaH sa kathaM vaktum utsahet 12137062c rasajJaH sarvaduHkhasya yathAtmani tathA pare 12137063a yat kRtaM te mayA rAjaMs tvayA ca mama yat kRtam 12137063c na tad varSazataiH zakyaM vyapohitum ariMdama 12137064a AvayoH kRtam anyonyaM tatra saMdhir na vidyate 12137064c smRtvA smRtvA hi te putraM navaM vairaM bhaviSyati 12137065a vairam antikam Asajya yaH prItiM kartum icchati 12137065c mRnmayasyeva bhagnasya tasya saMdhir na vidyate 12137066a nizcitaz cArthazAstrajJair avizvAsaH sukhodayaH 12137066c uzanAz cAtha gAthe dve prahrAdAyAbravIt purA 12137067a ye vairiNaH zraddadhate satye satyetare 'pi vA 12137067c te zraddadhAnA vadhyante madhu zuSkatRNair yathA 12137068a na hi vairANi zAmyanti kuleSv A dazamAd yugAt 12137068c AkhyAtAraz ca vidyante kule ced vidyate pumAn 12137069a upaguhya hi vairANi sAntvayanti narAdhipAH 12137069c athainaM pratipiMSanti pUrNaM ghaTam ivAzmani 12137070a sadA na vizvased rAjan pApaM kRtveha kasya cit 12137070c apakRtya pareSAM hi vizvAsAd duHkham aznute 12137071 brahmadatta uvAca 12137071a nAvizvAsAc cinvate 'rthAn nehante cApi kiM cana 12137071c bhayAd ekatarAn nityaM mRtakalpA bhavanti ca 12137072 pUjany uvAca 12137072a yasyeha vraNinau pAdau padbhyAM ca parisarpati 12137072c kSaNyete tasya tau pAdau suguptam abhidhAvataH 12137073a netrAbhyAM sarujAbhyAM yaH prativAtam udIkSate 12137073c tasya vAyurujAtyarthaM netrayor bhavati dhruvam 12137074a duSTaM panthAnam Azritya yo mohAd abhipadyate 12137074c Atmano balam ajJAtvA tad antaM tasya jIvitam 12137075a yas tu varSam avijJAya kSetraM kRSati mAnavaH 12137075c hInaM puruSakAreNa sasyaM naivApnute punaH 12137076a yaz ca tiktaM kaSAyaM vApy AsvAdavidhuraM hitam 12137076c AhAraM kurute nityaM so 'mRtatvAya kalpate 12137077a pathyaM bhuktvA naro lobhAd yo 'nyad aznAti bhojanam 12137077c pariNAmam avijJAya tad antaM tasya jIvitam 12137078a daivaM puruSakAraz ca sthitAv anyonyasaMzrayAt 12137078c udAttAnAM karma tantraM daivaM klIbA upAsate 12137079a karma cAtmahitaM kAryaM tIkSNaM vA yadi vA mRdu 12137079c grasyate 'karmazIlas tu sadAnarthair akiMcanaH 12137080a tasmAt saMzayite 'py arthe kArya eva parAkramaH 12137080c sarvasvam api saMtyajya kAryam AtmahitaM naraiH 12137081a vidyA zauryaM ca dAkSyaM ca balaM dhairyaM ca paJcamam 12137081c mitrANi sahajAny Ahur vartayantIha yair budhAH 12137082a nivezanaM ca kupyaM ca kSetraM bhAryA suhRjjanaH 12137082c etAny upacitAny AhuH sarvatra labhate pumAn 12137083a sarvatra ramate prAjJaH sarvatra ca virocate 12137083c na vibhISayate kaM cid bhISito na bibheti ca 12137084a nityaM buddhimato hy arthaH svalpako 'pi vivardhate 12137084c dAkSyeNa kurute karma saMyamAt pratitiSThati 12137085a gRhasnehAvabaddhAnAM narANAm alpamedhasAm 12137085c kustrI khAdati mAMsAni mAghamA segavAm iva 12137086a gRhaM kSetrANi mitrANi svadeza iti cApare 12137086c ity evam avasIdanti narA buddhiviparyaye 12137087a utpatet sarujAd dezAd vyAdhidurbhikSapIDitAt 12137087c anyatra vastuM gacched vA vased vA nityamAnitaH 12137088a tasmAd anyatra yAsyAmi vastuM nAham ihotsahe 12137088c kRtam etad anAhAryaM tava putreNa pArthiva 12137089a kubhAryAM ca kuputraM ca kurAjAnaM kusauhRdam 12137089c kusaMbandhaM kudezaM ca dUrataH parivarjayet 12137090a kumitre nAsti vizvAsaH kubhAryAyAM kuto ratiH 12137090c kurAjye nirvRtir nAsti kudeze na prajIvyate 12137091a kumitre saMgataM nAsti nityam asthirasauhRde 12137091c avamAnaH kusaMbandhe bhavaty arthaviparyaye 12137092a sA bhAryA yA priyaM brUte sa putro yatra nirvRtiH 12137092c tan mitraM yatra vizvAsaH sa dezo yatra jIvyate 12137093a yatra nAsti balAtkAraH sa rAjA tIvrazAsanaH 12137093c na caiva hy abhisaMbandho daridraM yo bubhUSati 12137094a bhAryA dezo 'tha mitrANi putrasaMbandhibAndhavAH 12137094c etat sarvaM guNavati dharmanetre mahIpatau 12137095a adharmajJasya vilayaM prajA gacchanty anigrahAt 12137095c rAjA mUlaM trivargasya apramatto 'nupAlayan 12137096a baliSaDbhAgam uddhRtya baliM tam upayojayet 12137096c na rakSati prajAH samyag yaH sa pArthivataskaraH 12137097a dattvAbhayaM yaH svayam eva rAjA; na tat pramANaM kurute yathAvat 12137097c sa sarvalokAd upalabhya pApam; adharmabuddhir nirayaM prayAti 12137098a dattvAbhayaM yaH sma rAjA pramANaM kurute sadA 12137098c sa sarvasukhakRj jJeyaH prajA dharmeNa pAlayan 12137099a pitA mAtA gurur goptA vahnir vaizravaNo yamaH 12137099c sapta rAjJo guNAn etAn manur Aha prajApatiH 12137100a pitA hi rAjA rASTrasya prajAnAM yo 'nukampakaH 12137100c tasmin mithyApraNIte hi tiryag gacchati mAnavaH 12137101a saMbhAvayati mAteva dInam abhyavapadyate 12137101c dahaty agnir ivAniSTAn yamayan bhavate yamaH 12137102a iSTeSu visRjaty arthAn kubera iva kAmadaH 12137102c gurur dharmopadezena goptA ca paripAlanAt 12137103a yas tu raJjayate rAjA paurajAnapadAn guNaiH 12137103c na tasya bhrazyate rAjyaM guNadharmAnupAlanAt 12137104a svayaM samupajAnan hi paurajAnapadakriyAH 12137104c sa sukhaM modate bhUpa iha loke paratra ca 12137105a nityodvignAH prajA yasya karabhAraprapIDitAH 12137105c anarthair vipralupyante sa gacchati parAbhavam 12137106a prajA yasya vivardhante sarasIva mahotpalam 12137106c sa sarvayajJaphalabhAg rAjA loke mahIyate 12137107a balinA vigraho rAjan na kathaM cit prazasyate 12137107c balinA vigRhItasya kuto rAjyaM kutaH sukham 12137108 bhISma uvAca 12137108a saivam uktvA zakunikA brahmadattaM narAdhipam 12137108c rAjAnaM samanujJApya jagAmAthepsitAM dizam 12137109a etat te brahmadattasya pUjanyA saha bhASitam 12137109c mayoktaM bharatazreSTha kim anyac chrotum icchasi 12138001 yudhiSThira uvAca 12138001a yugakSayAt parikSINe dharme loke ca bhArata 12138001c dasyubhiH pIDyamAne ca kathaM stheyaM pitAmaha 12138002 bhISma uvAca 12138002a hanta te kathayiSyAmi nItim Apatsu bhArata 12138002c utsRjyApi ghRNAM kAle yathA varteta bhUmipaH 12138003a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12138003c bharadvAjasya saMvAdaM rAjJaH zatruMtapasya ca 12138004a rAjA zatruMtapo nAma sauvIrANAM mahArathaH 12138004c kaNiGkam upasaMgamya papracchArthavinizcayam 12138005a alabdhasya kathaM lipsA labdhaM kena vivardhate 12138005c vardhitaM pAlayet kena pAlitaM praNayet katham 12138006a tasmai vinizcayArthaM sa paripRSTArthanizcayaH 12138006c uvAca brAhmaNo vAkyam idaM hetumad uttaram 12138007a nityam udyatadaNDaH syAn nityaM vivRtapauruSaH 12138007c acchidraz chidradarzI ca pareSAM vivarAnugaH 12138008a nityam udyatadaNDasya bhRzam udvijate janaH 12138008c tasmAt sarvANi bhUtAni daNDenaiva prarodhayet 12138009a evam eva prazaMsanti paNDitAs tattvadarzinaH 12138009c tasmAc catuSTaye tasmin pradhAno daNDa ucyate 12138010a chinnamUle hy adhiSThAne sarve tajjIvino hatAH 12138010c kathaM hi zAkhAs tiSTheyuz chinnamUle vanaspatau 12138011a mUlam evAditaz chindyAt parapakSasya paNDitaH 12138011c tataH sahAyAn pakSaM ca sarvam evAnusArayet 12138012a sumantritaM suvikrAntaM suyuddhaM supalAyitam 12138012c ApadAM padakAleSu kurvIta na vicArayet 12138013a vAGmAtreNa vinItaH syAd dhRdayena yathA kSuraH 12138013c zlakSNapUrvAbhibhASI ca kAmakrodhau vivarjayet 12138014a sapatnasahite kArye kRtvA saMdhiM na vizvaset 12138014c apakrAmet tataH kSipraM kRtakAryo vicakSaNaH 12138015a zatruM ca mitrarUpeNa sAntvenaivAbhisAntvayet 12138015c nityazaz codvijet tasmAt sarpAd vezmagatAd iva 12138016a yasya buddhiM paribhavet tam atItena sAntvayet 12138016c anAgatena duSprajJaM pratyutpannena paNDitam 12138017a aJjaliM zapathaM sAntvaM praNamya zirasA vadet 12138017c azruprapAtanaM caiva kartavyaM bhUtim icchatA 12138018a vahed amitraM skandhena yAvat kAlaviparyayaH 12138018c athainam Agate kAle bhindyAd ghaTam ivAzmani 12138019a muhUrtam api rAjendra tindukAlAtavaj jvalet 12138019c na tuSAgnir ivAnarcir dhUmAyeta naraz ciram 12138020a nAnarthakenArthavattvaM kRtaghnena samAcaret 12138020c arthe tu zakyate bhoktuM kRtakAryo 'vamanyate 12138020e tasmAt sarvANi kAryANi sAvazeSANi kArayet 12138021a kokilasya varAhasya meroH zUnyasya vezmanaH 12138021c vyADasya bhakticitrasya yac chreSThaM tat samAcaret 12138022a utthAyotthAya gacchec ca nityayukto ripor gRhAn 12138022c kuzalaM cApi pRccheta yady apy akuzalaM bhavet 12138023a nAlasAH prApnuvanty arthAn na klIbA na ca mAninaH 12138023c na ca lokaravAd bhItA na ca zazvat pratIkSiNaH 12138024a nAsya chidraM paro vidyAd vidyAc chidraM parasya tu 12138024c gUhet kUrma ivAGgAni rakSed vivaram AtmanaH 12138025a bakavac cintayed arthAn siMhavac ca parAkramet 12138025c vRkavac cAvalumpeta zazavac ca viniSpatet 12138026a pAnam akSAs tathA nAryo mRgayA gItavAditam 12138026c etAni yuktyA seveta prasaGgo hy atra doSavAn 12138027a kuryAt tRNamayaM cApaM zayIta mRgazAyikAm 12138027c andhaH syAd andhavelAyAM bAdhiryam api saMzrayet 12138028a dezaM kAlaM samAsAdya vikrameta vicakSaNaH 12138028c dezakAlAbhyatIto hi vikramo niSphalo bhavet 12138029a kAlAkAlau saMpradhArya balAbalam athAtmanaH 12138029c parasparabalaM jJAtvA tathAtmAnaM niyojayet 12138030a daNDenopanataM zatruM yo rAjA na niyacchati 12138030c sa mRtyum upagUhyAste garbham azvatarI yathA 12138031a supuSpitaH syAd aphalaH phalavAn syAd durAruhaH 12138031c AmaH syAt pakvasaMkAzo na ca zIryeta kasya cit 12138032a AzAM kAlavatIM kuryAt tAM ca vighnena yojayet 12138032c vighnaM nimittato brUyAn nimittaM cApi hetutaH 12138033a bhItavat saMvidhAtavyaM yAvad bhayam anAgatam 12138033c AgataM tu bhayaM dRSTvA prahartavyam abhItavat 12138034a na saMzayam anAruhya naro bhadrANi pazyati 12138034c saMzayaM punar Aruhya yadi jIvati pazyati 12138035a anAgataM vijAnIyAd yacched bhayam upasthitam 12138035c punar vRddhikSayAt kiM cid abhivRttaM nizAmayet 12138036a pratyupasthitakAlasya sukhasya parivarjanam 12138036c anAgatasukhAzA ca naiSa buddhimatAM nayaH 12138037a yo 'riNA saha saMdhAya sukhaM svapiti vizvasan 12138037c sa vRkSAgraprasupto vA patitaH pratibudhyate 12138038a karmaNA yena teneha mRdunA dAruNena vA 12138038c uddhared dInam AtmAnaM samartho dharmam Acaret 12138039a ye sapatnAH sapatnAnAM sarvAMs tAn apavatsayet 12138039c Atmanaz cApi boddhavyAz cArAH praNihitAH paraiH 12138040a cAraH suvihitaH kArya Atmano 'tha parasya ca 12138040c pASaNDAMs tApasAdIMz ca pararASTraM pravezayet 12138041a udyAneSu vihAreSu prapAsv AvasatheSu ca 12138041c pAnAgAreSu vezeSu tIrtheSu ca sabhAsu ca 12138042a dharmAbhicAriNaH pApAz cArA lokasya kaNTakAH 12138042c samAgacchanti tAn buddhvA niyacchec chamayed api 12138043a na vizvased avizvaste vizvaste nApi vizvaset 12138043c vizvastaM bhayam anveti nAparIkSya ca vizvaset 12138044a vizvAsayitvA tu paraM tattvabhUtena hetunA 12138044c athAsya praharet kAle kiM cid vicalite pade 12138045a azaGkyam api zaGketa nityaM zaGketa zaGkitAt 12138045c bhayaM hi zaGkitAj jAtaM samUlam api kRntati 12138046a avadhAnena maunena kASAyeNa jaTAjinaiH 12138046c vizvAsayitvA dveSTAram avalumped yathA vRkaH 12138047a putro vA yadi vA bhrAtA pitA vA yadi vA suhRt 12138047c arthasya vighnaM kurvANA hantavyA bhUtivardhanAH 12138048a guror apy avaliptasya kAryAkAryam ajAnataH 12138048c utpathapratipannasya daNDo bhavati zAsanam 12138049a pratyutthAnAbhivAdAbhyAM saMpradAnena kasya cit 12138049c pratipuSkalaghAtI syAt tIkSNatuNDa iva dvijaH 12138050a nAcchittvA paramarmANi nAkRtvA karma dAruNam 12138050c nAhatvA matsyaghAtIva prApnoti paramAM zriyam 12138051a nAsti jAtyA ripur nAma mitraM nAma na vidyate 12138051c sAmarthyayogAj jAyante mitrANi ripavas tathA 12138052a amitraM naiva muJceta bruvantaM karuNAny api 12138052c duHkhaM tatra na kurvIta hanyAt pUrvApakAriNam 12138053a saMgrahAnugrahe yatnaH sadA kAryo 'nasUyatA 12138053c nigrahaz cApi yatnena kartavyo bhUtim icchatA 12138054a prahariSyan priyaM brUyAt prahRtyApi priyottaram 12138054c api cAsya ziraz chittvA rudyAc choced athApi vA 12138055a nimantrayeta sAntvena saMmAnena titikSayA 12138055c AzAkAraNam ity etat kartavyaM bhUtim icchatA 12138056a na zuSkavairaM kurvIta na bAhubhyAM nadIM taret 12138056c apArthakam anAyuSyaM goviSANasya bhakSaNam 12138056e dantAz ca parighRSyante rasaz cApi na labhyate 12138057a trivarge trividhA pIDAnubandhAs traya eva ca 12138057c anubandhavadhau jJAtvA pIDAM hi parivarjayet 12138058a RNazeSo 'gnizeSaz ca zatruzeSas tathaiva ca 12138058c punaH punar vivardheta svalpo 'py anivAritaH 12138059a vardhamAnam RNaM tiSThat paribhUtAz ca zatravaH 12138059c Avahanty anayaM tIvraM vyAdhayaz cApy upekSitAH 12138060a nAsamyak kRtakArI syAd apramattaH sadA bhavet 12138060c kaNTako 'pi hi duzchinno vikAraM kurute ciram 12138061a vadhena ca manuSyANAM mArgANAM dUSaNena ca 12138061c AkarANAM vinAzaiz ca pararASTraM vinAzayet 12138062a gRdhradRSTir bakAlInaH zvaceSTaH siMhavikramaH 12138062c anudvignaH kAkazaGkI bhujaMgacaritaM caret 12138063a zreNimukhyopajApeSu vallabhAnunayeSu ca 12138063c amAtyAn parirakSeta bhedasaMghAtayor api 12138064a mRdur ity avamanyante tIkSNa ity udvijanti ca 12138064c tIkSNakAle ca tIkSNaH syAn mRdukAle mRdur bhavet 12138065a mRdunA sumRduM hanti mRdunA hanti dAruNam 12138065c nAsAdhyaM mRdunA kiM cit tasmAt tIkSNataraM mRdu 12138066a kAle mRdur yo bhavati kAle bhavati dAruNaH 12138066c sa sAdhayati kRtyAni zatrUMz caivAdhitiSThati 12138067a paNDitena viruddhaH san dUre 'smIti na vizvaset 12138067c dIrghau buddhimato bAhU yAbhyAM hiMsati hiMsitaH 12138068a na tat tared yasya na pAram uttaren; na tad dhared yat punar Aharet paraH 12138068c na tat khaned yasya na mUlam utkhanen; na taM hanyAd yasya ziro na pAtayet 12138069a itIdam uktaM vRjinAbhisaMhitaM; na caitad evaM puruSaH samAcaret 12138069c paraprayuktaM tu kathaM nizAmayed; ato mayoktaM bhavato hitArthinA 12138070a yathAvad uktaM vacanaM hitaM tadA; nizamya vipreNa suvIrarASTriyaH 12138070c tathAkarod vAkyam adInacetanaH; zriyaM ca dIptAM bubhuje sabAndhavaH 12139001 yudhiSThira uvAca 12139001a hIne paramake dharme sarvalokAtilaGghini 12139001c adharme dharmatAM nIte dharme cAdharmatAM gate 12139002a maryAdAsu prabhinnAsu kSubhite dharmanizcaye 12139002c rAjabhiH pIDite loke corair vApi vizAM pate 12139003a sarvAzrameSu mUDheSu karmasUpahateSu ca 12139003c kAmAn mohAc ca lobhAc ca bhayaM pazyatsu bhArata 12139004a avizvasteSu sarveSu nityabhIteSu pArthiva 12139004c nikRtyA hanyamAneSu vaJcayatsu parasparam 12139005a saMpradIpteSu dezeSu brAhmaNye cAbhipIDite 12139005c avarSati ca parjanye mitho bhede samutthite 12139006a sarvasmin dasyusAd bhUte pRthivyAm upajIvane 12139006c kena svid brAhmaNo jIvej jaghanye kAla Agate 12139007a atityakSuH putrapautrAn anukrozAn narAdhipa 12139007c katham Apatsu varteta tan me brUhi pitAmaha 12139008a kathaM ca rAjA varteta loke kaluSatAM gate 12139008c katham arthAc ca dharmAc ca na hIyeta paraMtapa 12139009 bhISma uvAca 12139009a rAjamUlA mahArAja yogakSemasuvRSTayaH 12139009c prajAsu vyAdhayaz caiva maraNaM ca bhayAni ca 12139010a kRtaM tretA dvAparaz ca kaliz ca bharatarSabha 12139010c rAjamUlAni sarvANi mama nAsty atra saMzayaH 12139011a tasmiMs tv abhyAgate kAle prajAnAM doSakArake 12139011c vijJAnabalam AsthAya jIvitavyaM tadA bhavet 12139012a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12139012c vizvAmitrasya saMvAdaM caNDAlasya ca pakkaNe 12139013a tretAdvAparayoH saMdhau purA daivavidhikramAt 12139013c anAvRSTir abhUd ghorA rAjan dvAdazavArSikI 12139014a prajAnAm abhivRddhAnAM yugAnte paryupasthite 12139014c tretAnirmokSasamaye dvAparapratipAdane 12139015a na vavarSa sahasrAkSaH pratilomo 'bhavad guruH 12139015c jagAma dakSiNaM mArgaM somo vyAvRttalakSaNaH 12139016a nAvazyAyo 'pi rAtryante kuta evAbhrarAjayaH 12139016c nadyaH saMkSiptatoyaughAH kva cid antargatAbhavan 12139017a sarAMsi saritaz caiva kUpAH prasravaNAni ca 12139017c hatatviTkAny alakSyanta nisargAd daivakAritAt 12139018a upazuSkajalasthAyA vinivRttasabhAprapA 12139018c nivRttayajJasvAdhyAyA nirvaSaTkAramaGgalA 12139019a utsannakRSigorakSyA nivRttavipaNApaNA 12139019c nivRttapUgasamayA saMpranaSTamahotsavA 12139020a asthikaGkAlasaMkIrNA hAhAbhUtajanAkulA 12139020c zUnyabhUyiSThanagarA dagdhagrAmanivezanA 12139021a kva cic coraiH kva cic chastraiH kva cid rAjabhir AturaiH 12139021c parasparabhayAc caiva zUnyabhUyiSThanirjanA 12139022a gatadaivatasaMkalpA vRddhabAlavinAkRtA 12139022c gojAvimahiSair hInA parasparaharAharA 12139023a hataviprA hatArakSA pranaSTauSadhisaMcayA 12139023c zyAvabhUtanaraprAyA babhUva vasudhA tadA 12139024a tasmin pratibhaye kAle kSINe dharme yudhiSThira 12139024c babhramuH kSudhitA martyAH khAdantaH sma parasparam 12139025a RSayo niyamAMs tyaktvA parityaktAgnidaivatAH 12139025c AzramAn saMparityajya paryadhAvann itas tataH 12139026a vizvAmitro 'tha bhagavAn maharSir aniketanaH 12139026c kSudhA parigato dhImAn samantAt paryadhAvata 12139027a sa kadA cit paripataJ zvapacAnAM nivezanam 12139027c hiMsrANAM prANihantqNAm AsasAda vane kva cit 12139028a vibhinnakalazAkIrNaM zvacarmAcchAdanAyutam 12139028c varAhakharabhagnAsthikapAlaghaTasaMkulam 12139029a mRtacelaparistIrNaM nirmAlyakRtabhUSaNam 12139029c sarpanirmokamAlAbhiH kRtacihnakuTImaTham 12139030a ulUkapakSadhvajibhir devatAyatanair vRtam 12139030c lohaghaNTApariSkAraM zvayUthaparivAritam 12139031a tat pravizya kSudhAviSTo gAdheH putro mahAn RSiH 12139031c AhArAnveSaNe yuktaH paraM yatnaM samAsthitaH 12139032a na ca kva cid avindat sa bhikSamANo 'pi kauzikaH 12139032c mAMsam annaM mUlaphalam anyad vA tatra kiM cana 12139033a aho kRcchraM mayA prAptam iti nizcitya kauzikaH 12139033c papAta bhUmau daurbalyAt tasmiMz caNDAlapakkaNe 12139034a cintayAm Asa sa muniH kiM nu me sukRtaM bhavet 12139034c kathaM vRthA na mRtyuH syAd iti pArthivasattama 12139035a sa dadarza zvamAMsasya kutantIM vitatAM muniH 12139035c caNDAlasya gRhe rAjan sadyaH zastrahatasya ca 12139036a sa cintayAm Asa tadA steyaM kAryam ito mayA 12139036c na hIdAnIm upAyo 'nyo vidyate prANadhAraNe 12139037a Apatsu vihitaM steyaM viziSTasamahInataH 12139037c paraM paraM bhavet pUrvam asteyam iti nizcayaH 12139038a hInAd Adeyam Adau syAt samAnAt tadanantaram 12139038c asaMbhavAd AdadIta viziSTAd api dhArmikAt 12139039a so 'ham antAvasAnAnAM haramANaH parigrahAt 12139039c na steyadoSaM pazyAmi hariSyAmy etad AmiSam 12139040a etAM buddhiM samAsthAya vizvAmitro mahAmuniH 12139040c tasmin deze prasuSvApa patito yatra bhArata 12139041a sa vigADhAM nizAM dRSTvA supte caNDAlapakkaNe 12139041c zanair utthAya bhagavAn praviveza kuTImaTham 12139042a sa supta eva caNDAlaH zleSmApihitalocanaH 12139042c paribhinnasvaro rUkSa uvAcApriyadarzanaH 12139043a kaH kutantIM ghaTTayati supte caNDAlapakkaNe 12139043c jAgarmi nAvasupto 'smi hato 'sIti ca dAruNaH 12139044a vizvAmitro 'ham ity eva sahasA tam uvAca saH 12139044c sahasAbhyAgatabhayaH sodvegas tena karmaNA 12139045a caNDAlas tad vacaH zrutvA maharSer bhAvitAtmanaH 12139045c zayanAd upasaMbhrAnta iyeSotpatituM tataH 12139046a sa visRjyAzru netrAbhyAM bahumAnAt kRtAJjaliH 12139046c uvAca kauzikaM rAtrau brahman kiM te cikIrSitam 12139047a vizvAmitras tu mAtaGgam uvAca parisAntvayan 12139047c kSudhito 'haM gataprANo hariSyAmi zvajAghanIm 12139048a avasIdanti me prANAH smRtir me nazyati kSudhA 12139048c svadharmaM budhyamAno 'pi hariSyAmi zvajAghanIm 12139049a aTan bhaikSaM na vindAmi yadA yuSmAkam Alaye 12139049c tadA buddhiH kRtA pApe hariSyAmi zvajAghanIm 12139050a tRSitaH kaluSaM pAtA nAsti hrIr azanArthinaH 12139050c kSud dharmaM dUSayaty atra hariSyAmi zvajAghanIm 12139051a agnir mukhaM purodhAz ca devAnAM zucipAd vibhuH 12139051c yathA sa sarvabhug brahmA tathA mAM viddhi dharmataH 12139052a tam uvAca sa caNDAlo maharSe zRNu me vacaH 12139052c zrutvA tathA samAtiSTha yathA dharmAn na hIyase 12139053a mRgANAm adhamaM zvAnaM pravadanti manISiNaH 12139053c tasyApy adhama uddezaH zarIrasyorujAghanI 12139054a nedaM samyag vyavasitaM maharSe karma vaikRtam 12139054c caNDAlasvasya haraNam abhakSyasya vizeSataH 12139055a sAdhv anyam anupazya tvam upAyaM prANadhAraNe 12139055c na mAMsalobhAt tapaso nAzas te syAn mahAmune 12139056a jAnato 'vihito mArgo na kAryo dharmasaMkaraH 12139056c mA sma dharmaM parityAkSIs tvaM hi dharmavid uttamaH 12139057a vizvAmitras tato rAjann ity ukto bharatarSabha 12139057c kSudhArtaH pratyuvAcedaM punar eva mahAmuniH 12139058a nirAhArasya sumahAn mama kAlo 'bhidhAvataH 12139058c na vidyate 'bhyupAyaz ca kaz cin me prANadhAraNe 12139059a yena tena vizeSeNa karmaNA yena kena cit 12139059c abhyujjIvet sIdamAnaH samartho dharmam Acaret 12139060a aindro dharmaH kSatriyANAM brAhmaNAnAm athAgnikaH 12139060c brahmavahnir mama balaM bhakSyAmi samayaM kSudhA 12139061a yathA yathA vai jIved dhi tat kartavyam apIDayA 12139061c jIvitaM maraNAc chreyo jIvan dharmam avApnuyAt 12139062a so 'haM jIvitam AkAGkSann abhakSasyApi bhakSaNam 12139062c vyavasye buddhipUrvaM vai tad bhavAn anumanyatAm 12139063a jIvan dharmaM cariSyAmi praNotsyAmy azubhAni ca 12139063c tapobhir vidyayA caiva jyotIMSIva mahat tamaH 12139064 zvapaca uvAca 12139064a naitat khAdan prApsyase prANam anyaM; nAyur dIrghaM nAmRtasyeva tRptim 12139064c bhikSAm anyAM bhikSa mA te mano 'stu; zvabhakSaNe zvA hy abhakSo dvijAnAm 12139065 vizvAmitra uvAca 12139065a na durbhikSe sulabhaM mAMsam anyac; chvapAka nAnnaM na ca me 'sti vittam 12139065c kSudhArtaz cAham agatir nirAzaH; zvamAMse cAsmin SaDrasAn sAdhu manye 12139066 zvapaca uvAca 12139066a paJca paJcanakhA bhakSyA brahmakSatrasya vai dvija 12139066c yadi zAstraM pramANaM te mAbhakSye mAnasaM kRthAH 12139067 vizvAmitra uvAca 12139067a agastyenAsuro jagdho vAtApiH kSudhitena vai 12139067c aham ApadgataH kSubdho bhakSayiSye zvajAghanIm 12139068 zvapaca uvAca 12139068a bhikSAm anyAm Ahareti na caitat kartum arhasi 12139068c na nUnaM kAryam etad vai hara kAmaM zvajAghanIm 12139069 vizvAmitra uvAca 12139069a ziSTA vai kAraNaM dharme tadvRttam anuvartaye 12139069c parAM medhyAzanAd etAM bhakSyAM manye zvajAghanIm 12139070 zvapaca uvAca 12139070a asatA yat samAcIrNaM na sa dharmaH sanAtanaH 12139070c nAvRttam anukAryaM vai mA chalenAnRtaM kRthAH 12139071 vizvAmitra uvAca 12139071a na pAtakaM nAvamatam RSiH san kartum arhasi 12139071c samau ca zvamRgau manye tasmAd bhakSyA zvajAghanI 12139072 zvapaca uvAca 12139072a yad brAhmaNArthe kRtam arthitena; tenarSiNA tac ca bhakSyAdhikAram 12139072c sa vai dharmo yatra na pApam asti; sarvair upAyair hi sa rakSitavyaH 12139073 vizvAmitra uvAca 12139073a mitraM ca me brAhmaNaz cAyam AtmA; priyaz ca me pUjyatamaz ca loke 12139073c taM bhartukAmo 'ham imAM hariSye; nRzaMsAnAm IdRzAnAM na bibhye 12139074 zvapaca uvAca 12139074a kAmaM narA jIvitaM saMtyajanti; na cAbhakSyaiH pratikurvanti tatra 12139074c sarvAn kAmAn prApnuvantIha vidvan; priyasva kAmaM sahitaH kSudhA vai 12139075 vizvAmitra uvAca 12139075a sthAne tAvat saMzayaH pretyabhAve; niHsaMzayaM karmaNAM vA vinAzaH 12139075c ahaM punar varta ity AzayAtmA; mUlaM rakSan bhakSayiSyAmy abhakSyam 12139076a buddhyAtmake vyastam astIti tuSTo; mohAd ekatvaM yathA carma cakSuH 12139076c yady apy enaH saMzayAd AcarAmi; nAhaM bhaviSyAmi yathA tvam eva 12139077 zvapaca uvAca 12139077a patanIyam idaM duHkham iti me vartate matiH 12139077c duSkRtI brAhmaNaM santaM yas tvAm aham upAlabhe 12139078 vizvAmitra uvAca 12139078a pibanty evodakaM gAvo maNDUkeSu ruvatsv api 12139078c na te 'dhikAro dharme 'sti mA bhUr AtmaprazaMsakaH 12139079 zvapaca uvAca 12139079a suhRd bhUtvAnuzAsmi tvA kRpA hi tvayi me dvija 12139079c tad evaM zreya Adhatsva mA lobhAc chvAnam AdithAH 12139080 vizvAmitra uvAca 12139080a suhRn me tvaM sukhepsuz ced Apado mAM samuddhara 12139080c jAne 'haM dharmato ''tmAnaM zvAnIm utsRja jAghanIm 12139081 zvapaca uvAca 12139081a naivotsahe bhavate dAtum etAM; nopekSituM hriyamANaM svam annam 12139081c ubhau syAvaH svamalenAvaliptau; dAtAhaM ca tvaM ca vipra pratIcchan 12139082 vizvAmitra uvAca 12139082a adyAham etad vRjinaM karma kRtvA; jIvaMz cariSyAmi mahApavitram 12139082c prapUtAtmA dharmam evAbhipatsye; yad etayor guru tad vai bravIhi 12139083 zvapaca uvAca 12139083a Atmaiva sAkSI kila lokakRtye; tvam eva jAnAsi yad atra duSTam 12139083c yo hy Adriyed bhakSyam iti zvamAMsaM; manye na tasyAsti vivarjanIyam 12139084 vizvAmitra uvAca 12139084a upAdAne khAdane vAsya doSaH; kAryo nyAyair nityam atrApavAdaH 12139084c yasmin na hiMsA nAnRte vAkyalezo; bhakSyakriyA tatra na tad garIyaH 12139085 zvapaca uvAca 12139085a yady eSa hetus tava khAdanasya; na te vedaH kAraNaM nAnyadharmaH 12139085c tasmAd abhakSye bhakSaNAd vA dvijendra; doSaM na pazyAmi yathedam Attha 12139086 vizvAmitra uvAca 12139086a na pAtakaM bhakSaNam asya dRSTaM; surAM pItvA patatItIha zabdaH 12139086c anyonyakarmANi tathA tathaiva; na lezamAtreNa kRtyaM hinasti 12139087 zvapaca uvAca 12139087a asthAnato hInataH kutsitAd vA; taM vidvAMsaM bAdhate sAdhuvRttam 12139087c sthAnaM punar yo labhate niSaGgAt; tenApi daNDaH sahitavya eva 12139088 bhISma uvAca 12139088a evam uktvA nivavRte mAtaGgaH kauzikaM tadA 12139088c vizvAmitro jahAraiva kRtabuddhiH zvajAghanIm 12139089a tato jagrAha paJcAGgIM jIvitArthI mahAmuniH 12139089c sadAras tAm upAkRtya vane yAto mahAmuniH 12139090a etasminn eva kAle tu pravavarSAtha vAsavaH 12139090c saMjIvayan prajAH sarvA janayAm Asa cauSadhIH 12139091a vizvAmitro 'pi bhagavAMs tapasA dagdhakilbiSaH 12139091c kAlena mahatA siddhim avApa paramAdbhutAm 12139092a evaM vidvAn adInAtmA vyasanastho jijIviSuH 12139092c sarvopAyair upAyajJo dInam AtmAnam uddharet 12139093a etAM buddhiM samAsthAya jIvitavyaM sadA bhavet 12139093c jIvan puNyam avApnoti naro bhadrANi pazyati 12139094a tasmAt kaunteya viduSA dharmAdharmavinizcaye 12139094c buddhim AsthAya loke 'smin vartitavyaM yatAtmanA 12140001 yudhiSThira uvAca 12140001a yad idaM ghoram uddiSTam azraddheyam ivAnRtam 12140001c asti svid dasyumaryAdA yAm ahaM parivarjaye 12140002a saMmuhyAmi viSIdAmi dharmo me zithilIkRtaH 12140002c udyamaM nAdhigacchAmi kutaz cit paricintayan 12140003 bhISma uvAca 12140003a naitac chuddhAgamAd eva tava dharmAnuzAsanam 12140003c prajJAsamavatAro 'yaM kavibhiH saMbhRtaM madhu 12140004a bahvyaH pratividhAtavyAH prajJA rAjJA tatas tataH 12140004c naikazAkhena dharmeNa yAtraiSA saMpravartate 12140005a buddhisaMjananaM rAjJAM dharmam AcaratAM sadA 12140005c jayo bhavati kauravya tadA tad viddhi me vacaH 12140006a buddhizreSThA hi rAjAno jayanti vijayaiSiNaH 12140006c dharmaH pratividhAtavyo buddhyA rAjJA tatas tataH 12140007a naikazAkhena dharmeNa rAjJAM dharmo vidhIyate 12140007c durbalasya kutaH prajJA purastAd anudAhRtA 12140008a advaidhajJaH pathi dvaidhe saMzayaM prAptum arhati 12140008c buddhidvaidhaM veditavyaM purastAd eva bhArata 12140009a pArzvataHkaraNaM prajJA viSUcI tv ApagA iva 12140009c janas tUccAritaM dharmaM vijAnAty anyathAnyathA 12140010a samyagvijJAninaH ke cin mithyAvijJAnino 'pare 12140010c tad vai yathAtathaM buddhvA jJAnam Adadate satAm 12140011a parimuSNanti zAstrANi dharmasya paripanthinaH 12140011c vaiSamyam arthavidyAnAM nairarthyAt khyApayanti te 12140012a AjijIviSavo vidyAM yazaskAmAH samantataH 12140012c te sarve narapApiSThA dharmasya paripanthinaH 12140013a apakvamatayo mandA na jAnanti yathAtatham 12140013c sadA hy azAstrakuzalAH sarvatrApariniSThitAH 12140014a parimuSNanti zAstrANi zAstradoSAnudarzinaH 12140014c vijJAnam atha vidyAnAM na samyag iti vartate 12140015a nindayA paravidyAnAM svAM vidyAM khyApayanti ye 12140015c vAgastrA vAkchurImattvA dugdhavidyAphalA iva 12140015e tAn vidyAvaNijo viddhi rAkSasAn iva bhArata 12140016a vyAjena kRtsno vidito dharmas te parihAsyate 12140016c na dharmavacanaM vAcA na buddhyA ceti naH zrutam 12140017a iti bArhaspataM jJAnaM provAca maghavA svayam 12140017c na tv eva vacanaM kiM cid animittAd ihocyate 12140018a svavinItena zAstreNa vyavasyanti tathApare 12140018c lokayAtrAm ihaike tu dharmam Ahur manISiNaH 12140019a samuddiSTaM satAM dharmaM svayam Uhen na paNDitaH 12140019c amarSAc chAstrasaMmohAd avijJAnAc ca bhArata 12140020a zAstraM prAjJasya vadataH samUhe yAty adarzanam 12140020c AgatAgamayA buddhyA vacanena prazasyate 12140021a ajJAnAj jJAnahetutvAd vacanaM sAdhu manyate 12140021c anapAhatam evedaM nedaM zAstram apArthakam 12140022a daiteyAn uzanAH prAha saMzayacchedane purA 12140022c jJAnam avyapadezyaM hi yathA nAsti tathaiva tat 12140023a tena tvaM chinnamUlena kaM toSayitum arhasi 12140023c atathyavihitaM yo vA nedaM vAkyam upAznuyAt 12140024a ugrAyaiva hi sRSTo 'si karmaNe na tv avekSase 12140024c aGgemAm anvavekSasva rAjanItiM bubhUSitum 12140024e yayA pramucyate tv anyo yadarthaM ca pramodate 12140025a ajo 'zvaH kSatram ity etat sadRzaM brahmaNA kRtam 12140025c tasmAn natIkSNabhUtAnAM yAtrA kA cit prasidhyati 12140026a yas tv avadhyavadhe doSaH sa vadhyasyAvadhe smRtaH 12140026c eSaiva khalu maryAdA yAm ayaM parivarjayet 12140027a tasmAt tIkSNaH prajA rAjA svadharme sthApayed uta 12140027c anyonyaM bhakSayanto hi pracareyur vRkA iva 12140028a yasya dasyugaNA rASTre dhvAGkSA matsyAJ jalAd iva 12140028c viharanti parasvAni sa vai kSatriyapAMsanaH 12140029a kulInAn sacivAn kRtvA vedavidyAsamanvitAn 12140029c prazAdhi pRthivIM rAjan prajA dharmeNa pAlayan 12140030a vihInajam akarmANaM yaH pragRhNAti bhUmipaH 12140030c ubhayasyAvizeSajJas tad vai kSatraM napuMsakam 12140031a naivograM naiva cAnugraM dharmeNeha prazasyate 12140031c ubhayaM na vyatikrAmed ugro bhUtvA mRdur bhava 12140032a kaSTaH kSatriyadharmo 'yaM sauhRdaM tvayi yat sthitam 12140032c ugre karmaNi sRSTo 'si tasmAd rAjyaM prazAdhi vai 12140033a aziSTanigraho nityaM ziSTasya paripAlanam 12140033c iti zakro 'bravId dhImAn Apatsu bharatarSabha 12140034 yudhiSThira uvAca 12140034a asti svid dasyumaryAdA yAm anyo nAtilaGghayet 12140034c pRcchAmi tvAM satAM zreSTha tan me brUhi pitAmaha 12140035 bhISma uvAca 12140035a brAhmaNAn eva seveta vidyAvRddhAMs tapasvinaH 12140035c zrutacAritravRttADhyAn pavitraM hy etad uttamam 12140036a yA devatAsu vRttis te sAstu vipreSu sarvadA 12140036c kruddhair hi vipraiH karmANi kRtAni bahudhA nRpa 12140037a teSAM prItyA yazo mukhyam aprItyA tu viparyayaH 12140037c prItyA hy amRtavad viprAH kruddhAz caiva yathA viSam 12141001 yudhiSThira uvAca 12141001a pitAmaha mahAprAjJa sarvazAstravizArada 12141001c zaraNaM pAlayAnasya yo dharmas taM vadasva me 12141002 bhISma uvAca 12141002a mahAn dharmo mahArAja zaraNAgatapAlane 12141002c arhaH praSTuM bhavAMz caiva praznaM bharatasattama 12141003a nRgaprabhRtayo rAjan rAjAnaH zaraNAgatAn 12141003c paripAlya mahArAja saMsiddhiM paramAM gatAH 12141004a zrUyate hi kapotena zatruH zaraNam AgataH 12141004c pUjitaz ca yathAnyAyaM svaiz ca mAMsair nimantritaH 12141005 yudhiSThira uvAca 12141005a kathaM kapotena purA zatruH zaraNam AgataH 12141005c svamAMsair bhojitaH kAM ca gatiM lebhe sa bhArata 12141006 bhISma uvAca 12141006a zRNu rAjan kathAM divyAM sarvapApapraNAzinIm 12141006c nRpater mucukundasya kathitAM bhArgaveNa ha 12141007a imam arthaM purA pArtha mucukundo narAdhipaH 12141007c bhArgavaM paripapraccha praNato bharatarSabha 12141008a tasmai zuzrUSamANAya bhArgavo 'kathayat kathAm 12141008c iyaM yathA kapotena siddhiH prAptA narAdhipa 12141009a dharmanizcayasaMyuktAM kAmArthasahitAM kathAm 12141009c zRNuSvAvahito rAjan gadato me mahAbhuja 12141010a kaz cit kSudrasamAcAraH pRthivyAM kAlasaMmataH 12141010c cacAra pRthivIM pApo ghoraH zakunilubdhakaH 12141011a kAkola iva kRSNAGgo rUkSaH pApasamAhitaH 12141011c yavamadhyaH kRzagrIvo hrasvapAdo mahAhanuH 12141012a naiva tasya suhRt kaz cin na saMbandhI na bAndhavaH 12141012c sa hi taiH saMparityaktas tena ghoreNa karmaNA 12141013a sa vai kSArakam AdAya dvijAn hatvA vane sadA 12141013c cakAra vikrayaM teSAM pataMgAnAM narAdhipa 12141014a evaM tu vartamAnasya tasya vRttiM durAtmanaH 12141014c agamat sumahAn kAlo na cAdharmam abudhyata 12141015a tasya bhAryAsahAyasya ramamANasya zAzvatam 12141015c daivayogavimUDhasya nAnyA vRttir arocata 12141016a tataH kadA cit tasyAtha vanasthasya samudgataH 12141016c pAtayann iva vRkSAMs tAn sumahAn vAtasaMbhramaH 12141017a meghasaMkulam AkAzaM vidyunmaNDalamaNDitam 12141017c saMchannaM sumuhUrtena nausthAneneva sAgaraH 12141018a vAridhArAsamUhaiz ca saMprahRSTaH zatakratuH 12141018c kSaNena pUrayAm Asa salilena vasuMdharAm 12141019a tato dhArAkule loke saMbhraman naSTacetanaH 12141019c zItArtas tad vanaM sarvam AkulenAntarAtmanA 12141020a naiva nimnaM sthalaM vApi so 'vindata vihaMgahA 12141020c pUrito hi jalaughena mArgas tasya vanasya vai 12141021a pakSiNo vAtavegena hatA lInAs tadAbhavan 12141021c mRgAH siMhA varAhAz ca sthalAny Azritya tasthire 12141022a mahatA vAtavarSeNa trAsitAs te vanaukasaH 12141022c bhayArtAz ca kSudhArtAz ca babhramuH sahitA vane 12141023a sa tu zItahatair gAtrair jagAmaiva na tasthivAn 12141023c so 'pazyad vanaSaNDeSu meghanIlaM vanaspatim 12141024a tArADhyaM kumudAkAram AkAzaM nirmalaM ca ha 12141024c meghair muktaM nabho dRSTvA lubdhakaH zItavihvalaH 12141025a dizo 'valokayAm Asa velAM caiva durAtmavAn 12141025c dUre grAmanivezaz ca tasmAd dezAd iti prabho 12141025e kRtabuddhir vane tasmin vastuM tAM rajanIM tadA 12141026a so 'JjaliM prayataH kRtvA vAkyam Aha vanaspatim 12141026c zaraNaM yAmi yAny asmin daivatAnIha bhArata 12141027a sa zilAyAM ziraH kRtvA parNAny AstIrya bhUtale 12141027c duHkhena mahatAviSTas tataH suSvApa pakSihA 12142001 bhISma uvAca 12142001a atha vRkSasya zAkhAyAM vihaMgaH sasuhRjjanaH 12142001c dIrghakAloSito rAjaMs tatra citratanUruhaH 12142002a tasya kAlyaM gatA bhAryA carituM nAbhyavartata 12142002c prAptAM ca rajanIM dRSTvA sa pakSI paryatapyata 12142003a vAtavarSaM mahac cAsIn na cAgacchati me priyA 12142003c kiM nu tat kAraNaM yena sAdyApi na nivartate 12142004a api svasti bhavet tasyAH priyAyA mama kAnane 12142004c tayA virahitaM hIdaM zUnyam adya gRhaM mama 12142005a yadi sA raktanetrAntA citrAGgI madhurasvarA 12142005c adya nAbhyeti me kAntA na kAryaM jIvitena me 12142006a patidharmaratA sAdhvI prANebhyo 'pi garIyasI 12142006c sA hi zrAntaM kSudhArtaM ca jAnIte mAM tapasvinI 12142007a anuraktA hitA caiva snigdhA caiva pativratA 12142007c yasya vai tAdRzI bhAryA dhanyaH sa manujo bhuvi 12142008a bhAryA hi paramo nAthaH puruSasyeha paThyate 12142008c asahAyasya loke 'smi&l lokayAtrAsahAyinI 12142009a tathA rogAbhibhUtasya nityaM kRcchragatasya ca 12142009c nAsti bhAryAsamaM kiM cin narasyArtasya bheSajam 12142010a nAsti bhAryAsamo bandhur nAsti bhAryAsamA gatiH 12142010c nAsti bhAryAsamo loke sahAyo dharmasAdhanaH 12142011a evaM vilapatas tasya dvijasyArtasya tatra vai 12142011c gRhItA zakunaghnena bhAryA zuzrAva bhAratIm 12142012a na sA strIty abhibhASA syAd yasyA bhartA na tuSyati 12142012c agnisAkSikam apy etad bhartA hi zaraNaM striyaH 12142013a iti saMcintya duHkhArtA bhartAraM duHkhitaM tadA 12142013c kapotI lubdhakenAtha yattA vacanam abravIt 12142014a hanta vakSyAmi te zreyaH zrutvA ca kuru tat tathA 12142014c zaraNAgatasaMtrAtA bhava kAnta vizeSataH 12142015a eSa zAkunikaH zete tava vAsaM samAzritaH 12142015c zItArtaz ca kSudhArtaz ca pUjAm asmai prayojaya 12142016a yo hi kaz cid dvijaM hanyAd gAM vA lokasya mAtaram 12142016c zaraNAgataM ca yo hanyAt tulyaM teSAM ca pAtakam 12142017a yAsmAkaM vihitA vRttiH kApotI jAtidharmataH 12142017c sA nyAyyAtmavatA nityaM tvadvidhenAbhivartitum 12142018a yas tu dharmaM yathAzakti gRhastho hy anuvartate 12142018c sa pretya labhate lokAn akSayAn iti zuzruma 12142019a sa tvaM saMtAnavAn adya putravAn api ca dvija 12142019c tat svadehe dayAM tyaktvA dharmArthau parigRhya vai 12142019e pUjAm asmai prayuGkSva tvaM prIyetAsya mano yathA 12142020a iti sA zakunI vAkyaM kSArakasthA tapasvinI 12142020c atiduHkhAnvitA procya bhartAraM samudaikSata 12142021a sa patnyA vacanaM zrutvA dharmayuktisamanvitam 12142021c harSeNa mahatA yukto bASpavyAkulalocanaH 12142022a taM vai zAkunikaM dRSTvA vidhidRSTena karmaNA 12142022c pUjayAm Asa yatnena sa pakSI pakSijIvinam 12142023a uvAca ca svAgataM te brUhi kiM karavANy aham 12142023c saMtApaz ca na kartavyaH svagRhe vartate bhavAn 12142024a tad bravItu bhavAn kSipraM kiM karomi kim icchasi 12142024c praNayena bravImi tvAM tvaM hi naH zaraNAgataH 12142025a zaraNAgatasya kartavyam Atithyam iha yatnataH 12142025c paJcayajJapravRttena gRhasthena vizeSataH 12142026a paJcayajJAMs tu yo mohAn na karoti gRhAzramI 12142026c tasya nAyaM na ca paro loko bhavati dharmataH 12142027a tad brUhi tvaM suvisrabdho yat tvaM vAcA vadiSyasi 12142027c tat kariSyAmy ahaM sarvaM mA tvaM zoke manaH kRthAH 12142028a tasya tad vacanaM zrutvA zakuner lubdhako 'bravIt 12142028c bAdhate khalu mA zItaM himatrANaM vidhIyatAm 12142029a evam uktas tataH pakSI parNAny AstIrya bhUtale 12142029c yathAzuSkANi yatnena jvalanArthaM drutaM yayau 12142030a sa gatvAGgArakarmAntaM gRhItvAgnim athAgamat 12142030c tataH zuSkeSu parNeSu pAvakaM so 'bhyadIdipat 12142031a susaMdIptaM mahat kRtvA tam Aha zaraNAgatam 12142031c pratApaya suvisrabdhaM svagAtrANy akutobhayaH 12142032a sa tathoktas tathety uktvA lubdho gAtrANy atApayat 12142032c agnipratyAgataprANas tataH prAha vihaMgamam 12142033a dattam AhAram icchAmi tvayA kSud bAdhate hi mAm 12142033c tad vacaH sa pratizrutya vAkyam Aha vihaMgamaH 12142034a na me 'sti vibhavo yena nAzayAmi tava kSudhAm 12142034c utpannena hi jIvAmo vayaM nityaM vanaukasaH 12142035a saMcayo nAsti cAsmAkaM munInAm iva kAnane 12142035c ity uktvA sa tadA tatra vivarNavadano 'bhavat 12142036a kathaM nu khalu kartavyam iti cintAparaH sadA 12142036c babhUva bharatazreSTha garhayan vRttim AtmanaH 12142037a muhUrtAl labdhasaMjJas tu sa pakSI pakSighAtakam 12142037c uvAca tarpayiSye tvAM muhUrtaM pratipAlaya 12142038a ity uktvA zuSkaparNaiH sa saMprajvAlya hutAzanam 12142038c harSeNa mahatA yuktaH kapotaH punar abravIt 12142039a devAnAM ca munInAM ca pitqNAM ca mahAtmanAm 12142039c zrutapUrvo mayA dharmo mahAn atithipUjane 12142040a kuruSvAnugrahaM me 'dya satyam etad bravImi te 12142040c nizcitA khalu me buddhir atithipratipUjane 12142041a tataH satyapratijJo vai sa pakSI prahasann iva 12142041c tam agniM triH parikramya praviveza mahIpate 12142042a agnimadhyaM praviSTaM taM lubdho dRSTvAtha pakSiNam 12142042c cintayAm Asa manasA kim idaM nu kRtaM mayA 12142043a aho mama nRzaMsasya garhitasya svakarmaNA 12142043c adharmaH sumahAn ghoro bhaviSyati na saMzayaH 12142044a evaM bahuvidhaM bhUri vilalApa sa lubdhakaH 12142044c garhayan svAni karmANi dvijaM dRSTvA tathAgatam 12143001 bhISma uvAca 12143001a tatas taM lubdhakaH pazyan kRpayAbhipariplutaH 12143001c kapotam agnau patitaM vAkyaM punar uvAca ha 12143002a kim IdRzaM nRzaMsena mayA kRtam abuddhinA 12143002c bhaviSyati hi me nityaM pAtakaM hRdi jIvataH 12143003a sa vinindann athAtmAnaM punaH punar uvAca ha 12143003c dhiG mAm astu sudurbuddhiM sadA nikRtinizcayam 12143003e zubhaM karma parityajya yo 'haM zakunilubdhakaH 12143004a nRzaMsasya mamAdyAyaM pratyAdezo na saMzayaH 12143004c dattaH svamAMsaM dadatA kapotena mahAtmanA 12143005a so 'haM tyakSye priyAn prANAn putradAraM visRjya ca 12143005c upadiSTo hi me dharmaH kapotenAtidharmiNA 12143006a adya prabhRti dehaM svaM sarvabhogair vivarjitam 12143006c yathA svalpaM jalaM grISme zoSayiSyAmy ahaM tathA 12143007a kSutpipAsAtapasahaH kRzo dhamanisaMtataH 12143007c upavAsair bahuvidhaiz cariSye pAralaukikam 12143008a aho dehapradAnena darzitAtithipUjanA 12143008c tasmAd dharmaM cariSyAmi dharmo hi paramA gatiH 12143008e dRSTo hi dharmo dharmiSThair yAdRzo vihagottame 12143009a evam uktvA vinizcitya raudrakarmA sa lubdhakaH 12143009c mahAprasthAnam Azritya prayayau saMzitavrataH 12143010a tato yaSTiM zalAkAz ca kSArakaM paJjaraM tathA 12143010c tAMz ca baddhA kapotAn sa saMpramucyotsasarja ha 12144001 bhISma uvAca 12144001a tato gate zAkunike kapotI prAha duHkhitA 12144001c saMsmRtya bhartAram atho rudatI zokamUrchitA 12144002a nAhaM te vipriyaM kAnta kadA cid api saMsmare 12144002c sarvA vai vidhavA nArI bahuputrApi khecara 12144002e zocyA bhavati bandhUnAM patihInA manasvinI 12144003a lAlitAhaM tvayA nityaM bahumAnAc ca sAntvitA 12144003c vacanair madhuraiH snigdhair asakRt sumanoharaiH 12144004a kandareSu ca zailAnAM nadInAM nirjhareSu ca 12144004c drumAgreSu ca ramyeSu ramitAhaM tvayA priya 12144005a AkAzagamane caiva sukhitAhaM tvayA sukham 12144005c vihRtAsmi tvayA kAnta tan me nAdyAsti kiM cana 12144006a mitaM dadAti hi pitA mitaM mAtA mitaM sutaH 12144006c amitasya tu dAtAraM bhartAraM kA na pUjayet 12144007a nAsti bhartRsamo nAtho na ca bhartRsamaM sukham 12144007c visRjya dhanasarvasvaM bhartA vai zaraNaM striyAH 12144008a na kAryam iha me nAtha jIvitena tvayA vinA 12144008c patihInApi kA nArI satI jIvitum utsahet 12144009a evaM vilapya bahudhA karuNaM sA suduHkhitA 12144009c pativratA saMpradIptaM praviveza hutAzanam 12144010a tataz citrAmbaradharaM bhartAraM sAnvapazyata 12144010c vimAnasthaM sukRtibhiH pUjyamAnaM mahAtmabhiH 12144011a citramAlyAmbaradharaM sarvAbharaNabhUSitam 12144011c vimAnazatakoTIbhir AvRtaM puNyakIrtibhiH 12144012a tataH svargagataH pakSI bhAryayA saha saMgataH 12144012c karmaNA pUjitas tena reme tatra sa bhAryayA 12145001 bhISma uvAca 12145001a vimAnasthau tu tau rAja&l lubdhako vai dadarza ha 12145001c dRSTvA tau daMpatI duHkhAd acintayata sadgatim 12145002a kIdRzeneha tapasA gaccheyaM paramAM gatim 12145002c iti buddhyA vinizcitya gamanAyopacakrame 12145003a mahAprasthAnam Azritya lubdhakaH pakSijIvanaH 12145003c nizceSTo mArutAhAro nirmamaH svargakAGkSayA 12145004a tato 'pazyat suvistIrNaM hRdyaM padmavibhUSitam 12145004c nAnAdvijagaNAkIrNaM saraH zItajalaM zubham 12145004e pipAsArto 'pi tad dRSTvA tRptaH syAn nAtra saMzayaH 12145005a upavAsakRzo 'tyarthaM sa tu pArthiva lubdhakaH 12145005c upasarpata saMhRSTaH zvApadAdhyuSitaM vanam 12145006a mahAntaM nizcayaM kRtvA lubdhakaH praviveza ha 12145006c pravizann eva ca vanaM nigRhItaH sa kaNTakaiH 12145007a sa kaNTakavibhugnAGgo lohitArdrIkRtacchaviH 12145007c babhrAma tasmin vijane nAnAmRgasamAkule 12145008a tato drumANAM mahatAM pavanena vane tadA 12145008c udatiSThata saMgharSAt sumahAn havyavAhanaH 12145009a tad vanaM vRkSasaMkIrNaM latAviTapasaMkulam 12145009c dadAha pAvakaH kruddho yugAntAgnisamaprabhaH 12145010a sajvAlaiH pavanoddhUtair visphuliGgaiH samanvitaH 12145010c dadAha tad vanaM ghoraM mRgapakSisamAkulam 12145011a tataH sa dehamokSArthaM saMprahRSTena cetasA 12145011c abhyadhAvata saMvRddhaM pAvakaM lubdhakas tadA 12145012a tatas tenAgninA dagdho lubdhako naSTakilbiSaH 12145012c jagAma paramAM siddhiM tadA bharatasattama 12145013a tataH svargastham AtmAnaM so 'pazyad vigatajvaraH 12145013c yakSagandharvasiddhAnAM madhye bhrAjantam indravat 12145014a evaM khalu kapotaz ca kapotI ca pativratA 12145014c lubdhakena saha svargaM gatAH puNyena karmaNA 12145015a yApi caivaMvidhA nArI bhartAram anuvartate 12145015c virAjate hi sA kSipraM kapotIva divi sthitA 12145016a evam etat purA vRttaM lubdhakasya mahAtmanaH 12145016c kapotasya ca dharmiSThA gatiH puNyena karmaNA 12145017a yaz cedaM zRNuyAn nityaM yaz cedaM parikIrtayet 12145017c nAzubhaM vidyate tasya manasApi pramAdyataH 12145018a yudhiSThira mahAn eSa dharmo dharmabhRtAM vara 12145018c goghneSv api bhaved asmin niSkRtiH pApakarmaNaH 12145018e niSkRtir na bhavet tasmin yo hanyAc charaNAgatam 12146001 yudhiSThira uvAca 12146001a abuddhipUrvaM yaH pApaM kuryAd bharatasattama 12146001c mucyate sa kathaM tasmAd enasas tad vadasva me 12146002 bhISma uvAca 12146002a atra te varNayiSye 'ham itihAsaM purAtanam 12146002c indrotaH zaunako vipro yad Aha janamejayam 12146003a AsId rAjA mahAvIryaH pArikSij janamejayaH 12146003c abuddhipUrvaM brahmahatyA tam Agacchan mahIpatim 12146004a taM brAhmaNAH sarva eva tatyajuH sapurohitAH 12146004c jagAma sa vanaM rAjA dahyamAno divAnizam 12146005a sa prajAbhiH parityaktaz cakAra kuzalaM mahat 12146005c ativelaM tapas tepe dahyamAnaH sa manyunA 12146006a tatretihAsaM vakSyAmi dharmasyAsyopabRMhaNam 12146006c dahyamAnaH pApakRtyA jagAma janamejayaH 12146007a variSyamANa indrotaM zaunakaM saMzitavratam 12146007c samAsAdyopajagrAha pAdayoH paripIDayan 12146008a tato bhIto mahAprAjJo jagarhe subhRzaM tadA 12146008c kartA pApasya mahato bhrUNahA kim ihAgataH 12146009a kiM tavAsmAsu kartavyaM mA mA sprAkSIH kathaM cana 12146009c gaccha gaccha na te sthAnaM prINAty asmAn iha dhruvam 12146010a rudhirasyeva te gandhaH zavasyeva ca darzanam 12146010c azivaH zivasaMkAzo mRto jIvann ivATasi 12146011a antarmRtyur azuddhAtmA pApam evAnucintayan 12146011c prabudhyase prasvapiSi vartase carase sukhI 12146012a moghaM te jIvitaM rAjan parikliSTaM ca jIvasi 12146012c pApAyeva ca sRSTo 'si karmaNe ha yavIyase 12146013a bahu kalyANam icchanta Ihante pitaraH sutAn 12146013c tapasA devatejyAbhir vandanena titikSayA 12146014a pitRvaMzam imaM pazya tvatkRte narakaM gatam 12146014c nirarthAH sarva evaiSAm AzAbandhAs tvadAzrayAH 12146015a yAn pUjayanto vindanti svargam Ayur yazaH sukham 12146015c teSu te satataM dveSo brAhmaNeSu nirarthakaH 12146016a imaM lokaM vimucya tvam avAGmUrdhA patiSyasi 12146016c azAzvatIH zAzvatIz ca samAH pApena karmaNA 12146017a adyamAno jantugRdhraiH zitikaNThair ayomukhaiH 12146017c tato 'pi punar AvRttaH pApayoniM gamiSyasi 12146018a yad idaM manyase rAjan nAyam asti paraH kutaH 12146018c pratismArayitAras tvAM yamadUtA yamakSaye 12147001 bhISma uvAca 12147001a evam uktaH pratyuvAca taM muniM janamejayaH 12147001c garhyaM bhavAn garhayati nindyaM nindati mA bhavAn 12147002a dhikkAryaM mA dhikkurute tasmAt tvAhaM prasAdaye 12147002c sarvaM hIdaM svakRtaM me jvalAmy agnAv ivAhitaH 12147003a svakarmANy abhisaMdhAya nAbhinandati me manaH 12147003c prAptaM nUnaM mayA ghoraM bhayaM vaivasvatAd api 12147004a tat tu zalyam anirhRtya kathaM zakSyAmi jIvitum 12147004c sarvamanyUn vinIya tvam abhi mA vada zaunaka 12147005a mahAnasaM brAhmaNAnAM bhaviSyAmy arthavAn punaH 12147005c astu zeSaM kulasyAsya mA parAbhUd idaM kulam 12147006a na hi no brahmazaptAnAM zeSo bhavitum arhati 12147006c zrutIr alabhamAnAnAM saMvidaM vedanizcayAt 12147007a nirvidyamAnaH subhRzaM bhUyo vakSyAmi sAMpratam 12147007c bhUyaz caivAbhinaGkSanti nirdharmA nirjapA iva 12147008a arvAk ca pratitiSThanti pulindazabarA iva 12147008c na hy ayajJA amuM lokaM prApnuvanti kathaM cana 12147009a avijJAyaiva me prajJAM bAlasyeva supaNDitaH 12147009c brahman piteva putrebhyaH prati mAM vAJcha zaunaka 12147010 zaunaka uvAca 12147010a kim AzcaryaM yataH prAjJo bahu kuryAd dhi sAMpratam 12147010c iti vai paNDito bhUtvA bhUtAnAM nopatapyati 12147011a prajJAprAsAdam Aruhya azocyaH zocate janAn 12147011c jagatIsthAn ivAdristhaH prajJayA pratipazyati 12147012a na copalabhate tatra na ca kAryANi pazyati 12147012c nirviNNAtmA parokSo vA dhikkRtaH sarvasAdhuSu 12147013a viditvobhayato vIryaM mAhAtmyaM veda Agame 12147013c kuruSveha mahAzAntiM brahmA zaraNam astu te 12147014a tad vai pAratrikaM cAru brAhmaNAnAm akupyatAm 12147014c atha cet tapyase pApair dharmaM ced anupazyasi 12147015 janamejaya uvAca 12147015a anutapye ca pApena na cAdharmaM carAmy aham 12147015c bubhUSuM bhajamAnaM ca prativAJchAmi zaunaka 12147016 zaunaka uvAca 12147016a chittvA stambhaM ca mAnaM ca prItim icchAmi te nRpa 12147016c sarvabhUtahite tiSTha dharmaM caiva pratismara 12147017a na bhayAn na ca kArpaNyAn na lobhAt tvAm upAhvaye 12147017c tAM me devA giraM satyAM zRNvantu brAhmaNaiH saha 12147018a so 'haM na kena cic cArthI tvAM ca dharmam upAhvaye 12147018c krozatAM sarvabhUtAnAm aho dhig iti kurvatAm 12147019a vakSyanti mAm adharmajJA vakSyanty asuhRdo janAH 12147019c vAcas tAH suhRdaH zrutvA saMjvariSyanti me bhRzam 12147020a ke cid eva mahAprAjJAH parijJAsyanti kAryatAm 12147020c jAnIhi me kRtaM tAta brAhmaNAn prati bhArata 12147021a yathA te matkRte kSemaM labheraMs tat tathA kuru 12147021c pratijAnIhi cAdrohaM brAhmaNAnAM narAdhipa 12147022 janamejaya uvAca 12147022a naiva vAcA na manasA na punar jAtu karmaNA 12147022c drogdhAsmi brAhmaNAn vipra caraNAv eva te spRze 12148001 zaunaka uvAca 12148001a tasmAt te 'haM pravakSyAmi dharmam AvRttacetase 12148001c zrImAn mahAbalas tuSTo yas tvaM dharmam avekSase 12148001e purastAd dAruNo bhUtvA sucitrataram eva tat 12148002a anugRhNanti bhUtAni svena vRttena pArthiva 12148002c kRtsne nUnaM sadasatI iti loko vyavasyati 12148002e yatra tvaM tAdRzo bhUtvA dharmam adyAnupazyasi 12148003a hitvA suruciraM bhakSyaM bhogAMz ca tapa AsthitaH 12148003c ity etad api bhUtAnAm adbhutaM janamejaya 12148004a yo durbalo bhaved dAtA kRpaNo vA tapodhanaH 12148004c anAzcaryaM tad ity Ahur nAtidUre hi vartate 12148005a etad eva hi kArpaNyaM samagram asamIkSitam 12148005c tasmAt samIkSayaiva syAd bhavet tasmiMs tato guNaH 12148006a yajJo dAnaM dayA vedAH satyaM ca pRthivIpate 12148006c paJcaitAni pavitrANi SaSThaM sucaritaM tapaH 12148007a tad eva rAjJAM paramaM pavitraM janamejaya 12148007c tena samyag gRhItena zreyAMsaM dharmam Apsyasi 12148008a puNyadezAbhigamanaM pavitraM paramaM smRtam 12148008c api hy udAharantImA gAthA gItA yayAtinA 12148009a yo martyaH pratipadyeta Ayur jIveta vA punaH 12148009c yajJam ekAntataH kRtvA tat saMnyasya tapaz caret 12148010a puNyam AhuH kurukSetraM sarasvatyAM pRthUdakam 12148010c yatrAvagAhya pItvA vA naivaM zvomaraNaM tapet 12148011a mahAsaraH puSkarANi prabhAsottaramAnase 12148011c kAlodaM tv eva gantAsi labdhAyur jIvite punaH 12148012a sarasvatIdRSadvatyau sevamAno 'nusaMcareH 12148012c svAdhyAyazIlaH sthAneSu sarveSu samupaspRzeH 12148013a tyAgadharmaM pavitrANAM saMnyAsaM param abravIt 12148013c atrApy udAharantImA gAthAH satyavatA kRtAH 12148014a yathA kumAraH satyo vai na puNyo na ca pApakRt 12148014c na hy asti sarvabhUteSu duHkham asmin kutaH sukham 12148015a evaM prakRtibhUtAnAM sarvasaMsargayAyinAm 12148015c tyajatAM jIvitaM prAyo vivRte puNyapAtake 12148016a yat tv eva rAjJo jyAyo vai kAryANAM tad vadAmi te 12148016c balena saMvibhAgaiz ca jaya svargaM punISva ca 12148017a yasyaivaM balam ojaz ca sa dharmasya prabhur naraH 12148017c brAhmaNAnAM sukhArthaM tvaM paryehi pRthivIm imAm 12148018a yathaivainAn purAkSaipsIs tathaivainAn prasAdaya 12148018c api dhikkriyamANo 'pi tyajyamAno 'py anekadhA 12148019a Atmano darzanaM vidvan nAhantAsmIti mA krudhaH 12148019c ghaTamAnaH svakAryeSu kuru naiHzreyasaM param 12148020a himAgnighorasadRzo rAjA bhavati kaz cana 12148020c lAGgalAzanikalpo vA bhavaty anyaH paraMtapa 12148021a na niHzeSeNa mantavyam acikitsyena vA punaH 12148021c na jAtu nAham asmIti prasaktavyam asAdhuSu 12148022a vikarmaNA tapyamAnaH pAdAt pApasya mucyate 12148022c naitat kAryaM punar iti dvitIyAt parimucyate 12148022e cariSye dharmam eveti tRtIyAt parimucyate 12148023a kalyANam anumantavyaM puruSeNa bubhUSatA 12148023c ye sugandhIni sevante tathAgandhA bhavanti te 12148023e ye durgandhIni sevante tathAgandhA bhavanti te 12148024a tapazcaryAparaH sadyaH pApAd dhi parimucyate 12148024c saMvatsaram upAsyAgnim abhizastaH pramucyate 12148024e trINi varSANy upAsyAgniM bhrUNahA vipramucyate 12148025a yAvataH prANino hanyAt tajjAtIyAn svabhAvataH 12148025c pramIyamANAn unmocya bhrUNahA vipramucyate 12148026a api vApsu nimajjeta trir japann aghamarSaNam 12148026c yathAzvamedhAvabhRthas tathA tan manur abravIt 12148027a kSipraM praNudate pApaM satkAraM labhate tathA 12148027c api cainaM prasIdanti bhUtAni jaDamUkavat 12148028a bRhaspatiM devaguruM surAsurAH; sametya sarve nRpate 'nvayuJjan 12148028c dharme phalaM vettha kRte maharSe; tathetarasmin narake pApaloke 12148029a ubhe tu yasya sukRte bhavetAM; kiM svit tayos tatra jayottaraM syAt 12148029c AcakSva naH karmaphalaM maharSe; kathaM pApaM nudate puNyazIlaH 12148030 bRhaspatir uvAca 12148030a kRtvA pApaM pUrvam abuddhipUrvaM; puNyAni yaH kurute buddhipUrvam 12148030c sa tat pApaM nudate puNyazIlo; vAso yathA malinaM kSArayuktyA 12148031a pApaM kRtvA na manyeta nAham asmIti pUruSaH 12148031c cikIrSed eva kalyANaM zraddadhAno 'nasUyakaH 12148032a chidrANi vasanasyeva sAdhunA vivRNoti yaH 12148032c yaH pApaM puruSaH kRtvA kalyANam abhipadyate 12148033a yathAdityaH punar udyaMs tamaH sarvaM vyapohati 12148033c kalyANam Acarann evaM sarvaM pApaM vyapohati 12148034 bhISma uvAca 12148034a evam uktvA sa rAjAnam indroto janamejayam 12148034c yAjayAm Asa vidhivad vAjimedhena zaunakaH 12148035a tataH sa rAjA vyapanItakalmaSaH; zriyA yutaH prajvalitAgnirUpayA 12148035c viveza rAjyaM svam amitrakarzano; divaM yathA pUrNavapur nizAkaraH 12149001 bhISma uvAca 12149001a zRNu pArtha yathAvRttam itihAsaM purAtanam 12149001c gRdhrajambukasaMvAdaM yo vRtto vaidize purA 12149002a duHkhitAH ke cid AdAya bAlam aprAptayauvanam 12149002c kulasarvasvabhUtaM vai rudantaH zokavihvalAH 12149003a bAlaM mRtaM gRhItvAtha zmazAnAbhimukhAH sthitAH 12149003c aGkenAGkaM ca saMkramya rurudur bhUtale tadA 12149004a teSAM ruditazabdena gRdhro 'bhyetya vaco 'bravIt 12149004c ekAtmakam imaM loke tyaktvA gacchata mAciram 12149005a iha puMsAM sahasrANi strIsahasrANi caiva hi 12149005c samAnItAni kAlena kiM te vai jAtv abAndhavAH 12149006a saMpazyata jagat sarvaM sukhaduHkhair adhiSThitam 12149006c saMyogo viprayogaz ca paryAyeNopalabhyate 12149007a gRhItvA ye ca gacchanti ye 'nuyAnti ca tAn mRtAn 12149007c te 'py AyuSaH pramANena svena gacchanti jantavaH 12149008a alaM sthitvA zmazAne 'smin gRdhragomAyusaMkule 12149008c kaGkAlabahule ghore sarvaprANibhayaMkare 12149009a na punar jIvitaH kaz cit kAladharmam upAgataH 12149009c priyo vA yadi vA dveSyaH prANinAM gatir IdRzI 12149010a sarveNa khalu martavyaM martyaloke prasUyatA 12149010c kRtAntavihite mArge ko mRtaM jIvayiSyati 12149011a karmAntavihite loke cAstaM gacchati bhAskare 12149011c gamyatAM svam adhiSThAnaM sutasnehaM visRjya vai 12149012a tato gRdhravacaH zrutvA vikrozantas tadA nRpa 12149012c bAndhavAs te 'bhyagacchanta putram utsRjya bhUtale 12149013a vinizcityAtha ca tataH saMtyajantaH svam Atmajam 12149013c nirAzA jIvite tasya mArgam Aruhya dhiSThitAH 12149014a dhvAGkSAbhrasamavarNas tu bilAn niHsRtya jambukaH 12149014c gacchamAnAn sma tAn Aha nirghRNAH khalu mAnavAH 12149015a Adityo 'yaM sthito mUDhAH snehaM kuruta mA bhayam 12149015c bahurUpo muhUrtaz ca jIvetApi kadA cana 12149016a yUyaM bhUmau vinikSipya putrasnehavinAkRtAH 12149016c zmazAne putram utsRjya kasmAd gacchatha nirghRNAH 12149017a na vo 'sty asmin sute sneho bAle madhurabhASiNi 12149017c yasya bhASitamAtreNa prasAdam upagacchatha 12149018a na pazyatha sutasnehaM yAdRzaH pazupakSiNAm 12149018c na yeSAM dhArayitvA tAn kaz cid asti phalAgamaH 12149019a catuSpAt pakSikITAnAM prANinAM snehasaGginAm 12149019c paralokagatisthAnAM muniyajJakriyA iva 12149020a teSAM putrAbhirAmANAm iha loke paratra ca 12149020c na guNo dRzyate kaz cit prajAH saMdhArayanti ca 12149021a apazyatAM priyAn putrAn naiSAM zoko 'nutiSThati 12149021c na ca puSNanti saMvRddhAs te mAtApitarau kva cit 12149022a mAnuSANAM kutaH sneho yeSAM zoko bhaviSyati 12149022c imaM kulakaraM putraM kathaM tyaktvA gamiSyatha 12149023a ciraM muJcata bASpaM ca ciraM snehena pazyata 12149023c evaMvidhAni hISTAni dustyajAni vizeSataH 12149024a kSINasyAthAbhiyuktasya zmazAnAbhimukhasya ca 12149024c bAndhavA yatra tiSThanti tatrAnyo nAvatiSThate 12149025a sarvasya dayitAH prANAH sarvaH snehaM ca vindati 12149025c tiryagyoniSv api satAM snehaM pazyata yAdRzam 12149026a tyaktvA kathaM gacchethemaM padmalolAyatAkSakam 12149026c yathA navodvAhakRtaM snAnamAlyavibhUSitam 12149027 bhISma uvAca 12149027a jambukasya vacaH zrutvA kRpaNaM paridevataH 12149027c nyavartanta tadA sarve zavArthaM te sma mAnuSAH 12149028 gRdhra uvAca 12149028a aho dhik sunRzaMsena jambukenAlpamedhasA 12149028c kSudreNoktA hInasattvA mAnuSAH kiM nivartatha 12149029a paJcabhUtaparityaktaM zUnyaM kASThatvam Agatam 12149029c kasmAc chocatha nizceSTam AtmAnaM kiM na zocatha 12149030a tapaH kuruta vai tIvraM mucyadhvaM yena kilbiSAt 12149030c tapasA labhyate sarvaM vilApaH kiM kariSyati 12149031a aniSTAni ca bhAgyAni jAnIta saha mUrtibhiH 12149031c yena gacchati loko 'yaM dattvA zokam anantakam 12149032a dhanaM gAz ca suvarNaM ca maNiratnam athApi ca 12149032c apatyaM ca tapomUlaM tapoyogAc ca labhyate 12149033a yathAkRtA ca bhUteSu prApyate sukhaduHkhatA 12149033c gRhItvA jAyate jantur duHkhAni ca sukhAni ca 12149034a na karmaNA pituH putraH pitA vA putrakarmaNA 12149034c mArgeNAnyena gacchanti tyaktvA sukRtaduSkRte 12149035a dharmaM carata yatnena tathAdharmAn nivartata 12149035c vartadhvaM ca yathAkAlaM daivateSu dvijeSu ca 12149036a zokaM tyajata dainyaM ca sutasnehAn nivartata 12149036c tyajyatAm ayam AkAze tataH zIghraM nivartata 12149037a yat karoti zubhaM karma tathAdharmaM sudAruNam 12149037c tat kartaiva samaznAti bAndhavAnAM kim atra hi 12149038a iha tyaktvA na tiSThanti bAndhavA bAndhavaM priyam 12149038c sneham utsRjya gacchanti bASpapUrNAvilekSaNAH 12149039a prAjJo vA yadi vA mUrkhaH sadhano nirdhano 'pi vA 12149039c sarvaH kAlavazaM yAti zubhAzubhasamanvitaH 12149040a kiM kariSyatha zocitvA mRtaM kim anuzocatha 12149040c sarvasya hi prabhuH kAlo dharmataH samadarzanaH 12149041a yauvanasthAMz ca bAlAMz ca vRddhAn garbhagatAn api 12149041c sarvAn Avizate mRtyur evaMbhUtam idaM jagat 12149042 jambuka uvAca 12149042a aho mandIkRtaH sneho gRdhreNehAlpamedhasA 12149042c putrasnehAbhibhUtAnAM yuSmAkaM zocatAM bhRzam 12149043a samaiH samyak prayuktaiz ca vacanaiH prazrayottaraiH 12149043c yad gacchatha jalasthAyaM sneham utsRjya dustyajam 12149044a aho putraviyogena mRtazUnyopasevanAt 12149044c krozatAM vai bhRzaM duHkhaM vivatsAnAM gavAm iva 12149045a adya zokaM vijAnAmi mAnuSANAM mahItale 12149045c snehaM hi karuNaM dRSTvA mamApy azrUNy athAgaman 12149046a yatno hi satataM kAryaH kRto daivena sidhyati 12149046c daivaM puruSakAraz ca kRtAntenopapadyate 12149047a anirvedaH sadA kAryo nirvedAd dhi kutaH sukham 12149047c prayatnAt prApyate hy arthaH kasmAd gacchatha nirdayAH 12149048a AtmamAMsopavRttaM ca zarIrArdhamayIM tanum 12149048c pitqNAM vaMzakartAraM vane tyaktvA kva yAsyatha 12149049a atha vAstaM gate sUrye saMdhyAkAla upasthite 12149049c tato neSyatha vA putram ihasthA vA bhaviSyatha 12149050 gRdhra uvAca 12149050a adya varSasahasraM me sAgraM jAtasya mAnuSAH 12149050c na ca pazyAmi jIvantaM mRtaM strIpuMnapuMsakam 12149051a mRtA garbheSu jAyante mriyante jAtamAtrakAH 12149051c vikramanto mriyante ca yauvanasthAs tathApare 12149052a anityAnIha bhAgyAni catuSpAt pakSiNAm api 12149052c jaGgamAjaGgamAnAM cApy Ayur agre 'vatiSThate 12149053a iSTadAraviyuktAz ca putrazokAnvitAs tathA 12149053c dahyamAnAH sma zokena gRhaM gacchanti nityadA 12149054a aniSTAnAM sahasrANi tatheSTAnAM zatAni ca 12149054c utsRjyeha prayAtA vai bAndhavA bhRzaduHkhitAH 12149055a tyajyatAm eSa nistejAH zUnyaH kASThatvam AgataH 12149055c anyadehaviSakto hi zAvaM kASTham upAsate 12149056a bhrAntajIvasya vai bASpaM kasmAd dhitvA na gacchatha 12149056c nirarthako hy ayaM sneho nirarthaz ca parigrahaH 12149057a na cakSurbhyAM na karNAbhyAM saMzRNoti samIkSate 12149057c tasmAd enaM samutsRjya svagRhAn gacchatAzu vai 12149058a mokSadharmAzritair vAkyair hetumadbhir aniSThuraiH 12149058c mayoktA gacchata kSipraM svaM svam eva nivezanam 12149059a prajJAvijJAnayuktena buddhisaMjJApradAyinA 12149059c vacanaM zrAvitA rUkSaM mAnuSAH saMnivartata 12149060 jambuka uvAca 12149060a imaM kanakavarNAbhaM bhUSaNaiH samalaMkRtam 12149060c gRdhravAkyAt kathaM putraM tyajadhvaM pitRpiNDadam 12149061a na snehasya virodho 'sti vilAparuditasya vai 12149061c mRtasyAsya parityAgAt tApo vai bhavitA dhruvam 12149062a zrUyate zambuke zUdre hate brAhmaNadArakaH 12149062c jIvito dharmam AsAdya rAmAt satyaparAkramAt 12149063a tathA zvetasya rAjarSer bAlo diSTAntam AgataH 12149063c zvo 'bhUte dharmanityena mRtaH saMjIvitaH punaH 12149064a tathA kaz cid bhavet siddho munir vA devatApi vA 12149064c kRpaNAnAm anukrozaM kuryAd vo rudatAm iha 12149065 bhISma uvAca 12149065a ity uktAH saMnyavartanta zokArtAH putravatsalAH 12149065c aGke ziraH samAdhAya rurudur bahuvistaram 12149066 gRdhra uvAca 12149066a azrupAtapariklinnaH pANisparzanapIDitaH 12149066c dharmarAjaprayogAc ca dIrghAM nidrAM pravezitaH 12149067a tapasApi hi saMyukto na kAle nopahanyate 12149067c sarvasnehAvasAnaM tad idaM tat pretapattanam 12149068a bAlavRddhasahasrANi sadA saMtyajya bAndhavAH 12149068c dinAni caiva rAtrIz ca duHkhaM tiSThanti bhUtale 12149069a alaM nirbandham Agamya zokasya parivAraNam 12149069c apratyayaM kuto hy asya punar adyeha jIvitam 12149070a naiSa jambukavAkyena punaH prApsyati jIvitam 12149070c mRtasyotsRSTadehasya punar deho na vidyate 12149071a na vai mUrtipradAnena na jambukazatair api 12149071c zakyo jIvayituM hy eSa bAlo varSazatair api 12149072a api rudraH kumAro vA brahmA vA viSNur eva vA 12149072c varam asmai prayaccheyus tato jIved ayaM zizuH 12149073a na ca bASpavimokSeNa na cAzvAsakRtena vai 12149073c na dIrgharuditeneha punarjIvo bhaviSyati 12149074a ahaM ca kroSTukaz caiva yUyaM caivAsya bAndhavAH 12149074c dharmAdharmau gRhItveha sarve vartAmahe 'dhvani 12149075a apriyaM paruSaM cApi paradrohaM parastriyam 12149075c adharmam anRtaM caiva dUrAt prAjJo nivartayet 12149076a satyaM dharmaM zubhaM nyAyyaM prANinAM mahatIM dayAm 12149076c ajihmatvam azAThyaM ca yatnataH parimArgata 12149077a mAtaraM pitaraM caiva bAndhavAn suhRdas tathA 12149077c jIvato ye na pazyanti teSAM dharmaviparyayaH 12149078a yo na pazyati cakSurbhyAM neGgate ca kathaM cana 12149078c tasya niSThAvasAnAnte rudantaH kiM kariSyatha 12149079 bhISma uvAca 12149079a ity uktAs taM sutaM tyaktvA bhUmau zokapariplutAH 12149079c dahyamAnAH sutasnehAt prayayur bAndhavA gRhAn 12149080 jambuka uvAca 12149080a dAruNo martyaloko 'yaM sarvaprANivinAzanaH 12149080c iSTabandhuviyogaz ca tathaivAlpaM ca jIvitam 12149081a bahv alIkam asatyaM ca prativAdApriyaMvadam 12149081c imaM prekSya punarbhAvaM duHkhazokAbhivardhanam 12149082a na me mAnuSaloko 'yaM muhUrtam api rocate 12149082c aho dhig gRdhravAkyena saMnivartatha mAnuSAH 12149083a pradIptAH putrazokena yathaivAbuddhayas tathA 12149083c kathaM gacchatha sasnehAH sutasnehaM visRjya ca 12149083e zrutvA gRdhrasya vacanaM pApasyehAkRtAtmanaH 12149084a sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham 12149084c sukhaduHkhAnvite loke nehAsty ekam anantakam 12149085a imaM kSititale nyasya bAlaM rUpasamanvitam 12149085c kulazokAkaraM mUDhAH putraM tyaktvA kva yAsyatha 12149086a rUpayauvanasaMpannaM dyotamAnam iva zriyA 12149086c jIvantam enaM pazyAmi manasA nAtra saMzayaH 12149087a vinAzaz cApy anarho 'sya sukhaM prApsyatha mAnuSAH 12149087c putrazokAgnidagdhAnAM mRtam apy adya vaH kSamam 12149088a duHkhasaMbhAvanAM kRtvA dhArayitvA svayaM sukham 12149088c tyaktvA gamiSyatha kvAdya samutsRjyAlpabuddhivat 12149089 bhISma uvAca 12149089a tathA dharmavirodhena priyamithyAbhidhyAyinA 12149089c zmazAnavAsinA nityaM rAtriM mRgayatA tadA 12149090a tato madhyasthatAM nItA vacanair amRtopamaiH 12149090c jambukena svakAryArthaM bAndhavAs tasya dhiSThitAH 12149091 gRdhra uvAca 12149091a ayaM pretasamAkIrNo yakSarAkSasasevitaH 12149091c dAruNaH kAnanoddezaH kauzikair abhinAditaH 12149092a bhImaH sughoraz ca tathA nIlameghasamaprabhaH 12149092c asmiJ zavaM parityajya pretakAryANy upAsata 12149093a bhAnur yAvan na yAty astaM yAvac ca vimalA dizaH 12149093c tAvad enaM parityajya pretakAryANy upAsata 12149094a nadanti paruSaM zyenAH zivAH krozanti dAruNAH 12149094c mRgendrAH pratinandanti ravir astaM ca gacchati 12149095a citAdhUmena nIlena saMrajyante ca pAdapAH 12149095c zmazAne ca nirAhArAH pratinandanti dehinaH 12149096a sarve vikrAntavIryAz ca asmin deze sudAruNAH 12149096c yuSmAn pradharSayiSyanti vikRtA mAMsabhojanAH 12149097a dUrAc cAyaM vanoddezo bhayam atra bhaviSyati 12149097c tyajyatAM kASThabhUto 'yaM mRSyatAM jAmbukaM vacaH 12149098a yadi jambukavAkyAni niSphalAny anRtAni ca 12149098c zroSyatha bhraSTavijJAnAs tataH sarve vinaGkSyatha 12149099 jambuka uvAca 12149099a sthIyatAM neha bhetavyaM yAvat tapati bhAskaraH 12149099c tAvad asmin sutasnehAd anirvedena vartata 12149100a svairaM rudata visrabdhAH svairaM snehena pazyata 12149100c sthIyatAM yAvad AdityaH kiM vaH kravyAdabhASitaiH 12149101a yadi gRdhrasya vAkyAni tIvrANi rabhasAni ca 12149101c gRhNIta mohitAtmAnaH suto vo na bhaviSyati 12149102 bhISma uvAca 12149102a gRdhro 'nastamite tv Aha gate 'stam iti jambukaH 12149102c mRtasya taM parijanam Ucatus tau kSudhAnvitau 12149103a svakAryadakSiNau rAjan gRdhro jambuka eva ca 12149103c kSutpipAsAparizrAntau zAstram Alambya jalpataH 12149104a tayor vijJAnaviduSor dvayor jambukapatriNoH 12149104c vAkyair amRtakalpair hi prAtiSThanta vrajanti ca 12149105a zokadainyasamAviSTA rudantas tasthire tadA 12149105c svakAryakuzalAbhyAM te saMbhrAmyante ha naipuNAt 12149106a tathA tayor vivadator vijJAnaviduSor dvayoH 12149106c bAndhavAnAM sthitAnAM ca upAtiSThata zaMkaraH 12149107a tatas tAn Aha manujAn varado 'smIti zUlabhRt 12149107c te pratyUcur idaM vAkyaM duHkhitAH praNatAH sthitAH 12149108a ekaputravihInAnAM sarveSAM jIvitArthinAm 12149108c putrasya no jIvadAnAj jIvitaM dAtum arhasi 12149109a evam uktaH sa bhagavAn vAripUrNena pANinA 12149109c jIvaM tasmai kumArAya prAdAd varSazatAya vai 12149110a tathA gomAyugRdhrAbhyAm adadat kSudvinAzanam 12149110c varaM pinAkI bhagavAn sarvabhUtahite rataH 12149111a tataH praNamya taM devaM zreyoharSasamanvitAH 12149111c kRtakRtyAH sukhaM hRSTAH prAtiSThanta tadA vibho 12149112a anirvedena dIrgheNa nizcayena dhruveNa ca 12149112c devadevaprasAdAc ca kSipraM phalam avApyate 12149113a pazya devasya saMyogaM bAndhavAnAM ca nizcayam 12149113c kRpaNAnAM hi rudatAM kRtam azrupramArjanam 12149114a pazya cAlpena kAlena nizcayAnveSaNena ca 12149114c prasAdaM zaMkarAt prApya duHkhitAH sukham Apnuvan 12149115a te vismitAH prahRSTAz ca putrasaMjIvanAt punaH 12149115c babhUvur bharatazreSTha prasAdAc chaMkarasya vai 12149116a tatas te tvaritA rAjaJ zrutvA zokam aghodbhavam 12149116c vivizuH putram AdAya nagaraM hRSTamAnasAH 12149116e eSA buddhiH samastAnAM cAturvarNye nidarzitA 12149117a dharmArthamokSasaMyuktam itihAsam imaM zubham 12149117c zrutvA manuSyaH satatam iha pretya ca modate 12150001 bhISma uvAca 12150001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12150001c saMvAdaM bharatazreSTha zalmaleH pavanasya ca 12150002a himavantaM samAsAdya mahAn AsId vanaspatiH 12150002c varSapUgAbhisaMvRddhaH zAkhAskandhapalAzavAn 12150003a tatra sma mattA mAtaGgA dharmArtAH zramakarzitAH 12150003c vizramanti mahAbAho tathAnyA mRgajAtayaH 12150004a nalvamAtraparINAho ghanacchAyo vanaspatiH 12150004c zukazArikasaMghuSTaH phalavAn puSpavAn api 12150005a sArthikA vaNijaz cApi tApasAz ca vanaukasaH 12150005c vasanti vAsAn mArgasthAH suramye tarusattame 12150006a tasyA tA vipulAH zAkhA dRSTvA skandhAMz ca sarvataH 12150006c abhigamyAbravId enaM nArado bharatarSabha 12150007a aho nu ramaNIyas tvam aho cAsi manoramaH 12150007c prIyAmahe tvayA nityaM tarupravara zalmale 12150008a sadaiva zakunAs tAta mRgAz cAdhas tathA gajAH 12150008c vasanti tava saMhRSTA manoharatarAs tathA 12150009a tava zAkhA mahAzAkha skandhaM ca vipulaM tathA 12150009c na vai prabhagnAn pazyAmi mArutena kathaM cana 12150010a kiM nu te mArutas tAta prItimAn atha vA suhRt 12150010c tvAM rakSati sadA yena vane 'smin pavano dhruvam 12150011a vivAn hi pavanaH sthAnAd vRkSAn uccAvacAn api 12150011c parvatAnAM ca zikharANy AcAlayati vegavAn 12150012a zoSayaty eva pAtAlaM vivAn gandhavahaH zuciH 12150012c hradAMz ca saritaz caiva sAgarAMz ca tathaiva ha 12150013a tvAM saMrakSeta pavanaH sakhitvena na saMzayaH 12150013c tasmAd bahalazAkho 'si parNavAn puSpavAn api 12150014a idaM ca ramaNIyaM te pratibhAti vanaspate 12150014c yad ime vihagAs tAta ramante muditAs tvayi 12150015a eSAM pRthak samastAnAM zrUyate madhuraH svaraH 12150015c puSpasaMmodane kAle vAzatAM sumanoharam 12150016a tatheme muditA nAgAH svayUthakulazobhinaH 12150016c gharmArtAs tvAM samAsAdya sukhaM vindanti zalmale 12150017a tathaiva mRgajAtIbhir anyAbhir upazobhase 12150017c tathA sArthAdhivAsaiz ca zobhase meruvad druma 12150018a brAhmaNaiz ca tapaHsiddhais tApasaiH zramaNair api 12150018c triviSTapasamaM manye tavAyatanam eva ha 12150019a bandhutvAd atha vA sakhyAc chalmale nAtra saMzayaH 12150019c pAlayaty eva satataM bhImaH sarvatrago 'nilaH 12150020a nyagbhAvaM paramaM vAyoH zalmale tvam upAgataH 12150020c tavAham asmIti sadA yena rakSati mArutaH 12150021a na taM pazyAmy ahaM vRkSaM parvataM vApi taM dRDham 12150021c yo na vAyubalAd bhagnaH pRthivyAm iti me matiH 12150022a tvaM punaH kAraNair nUnaM zalmale rakSyase sadA 12150022c vAyunA saparIvAras tena tiSThasy asaMzayam 12150023 zalmalir uvAca 12150023a na me vAyuH sakhA brahman na bandhur na ca me suhRt 12150023c parameSThI tathA naiva yena rakSati mAnilaH 12150024a mama tejobalaM vAyor bhImam api hi nArada 12150024c kalAm aSTAdazIM prANair na me prApnoti mArutaH 12150025a Agacchan paramo vAyur mayA viSTambhito balAt 12150025c rujan drumAn parvatAMz ca yac cAnyad api kiM cana 12150026a sa mayA bahuzo bhagnaH prabhaJjan vai prabhaJjanaH 12150026c tasmAn na bibhye devarSe kruddhAd api samIraNAt 12150027 nArada uvAca 12150027a zalmale viparItaM te darzanaM nAtra saMzayaH 12150027c na hi vAyor balenAsti bhUtaM tulyabalaM kva cit 12150028a indro yamo vaizravaNo varuNaz ca jalezvaraH 12150028c na te 'pi tulyA marutaH kiM punas tvaM vanaspate 12150029a yad dhi kiM cid iha prANi zalmale ceSTate bhuvi 12150029c sarvatra bhagavAn vAyuz ceSTAprANakaraH prabhuH 12150030a eSa ceSTayate samyak prANinaH samyag AyataH 12150030c asamyag Ayato bhUyaz ceSTate vikRto nRSu 12150031a sa tvam evaMvidhaM vAyuM sarvasattvabhRtAM varam 12150031c na pUjayasi pUjyaM taM kim anyad buddhilAghavAt 12150032a asAraz cAsi durbuddhe kevalaM bahu bhASase 12150032c krodhAdibhir avacchanno mithyA vadasi zalmale 12150033a mama roSaH samutpannas tvayy evaM saMprabhASati 12150033c bravImy eSa svayaM vAyos tava durbhASitaM bahu 12150034a candanaiH spandanaiH zAlaiH saralair devadArubhiH 12150034c vetasair bandhanaiz cApi ye cAnye balavattarAH 12150035a taiz cApi naivaM durbuddhe kSipto vAyuH kRtAtmabhiH 12150035c te hi jAnanti vAyoz ca balam Atmana eva ca 12150036a tasmAt te vai namasyanti zvasanaM drumasattamAH 12150036c tvaM tu mohAn na jAnISe vAyor balam anantakam 12151001 bhISma uvAca 12151001a evam uktvA tu rAjendra zalmaliM brahmavittamaH 12151001c nAradaH pavane sarvaM zalmaler vAkyam abravIt 12151002a himavatpRSThajaH kaz cic chalmaliH parivAravAn 12151002c bRhanmUlo bRhacchAkhaH sa tvAM vAyo 'vamanyate 12151003a bahUny AkSepayuktAni tvAm Aha vacanAni saH 12151003c na yuktAni mayA vAyo tAni vaktuM tvayi prabho 12151004a jAnAmi tvAm ahaM vAyo sarvaprANabhRtAM varam 12151004c variSThaM ca gariSThaM ca krodhe vaivasvataM yathA 12151005a evaM tu vacanaM zrutvA nAradasya samIraNaH 12151005c zalmaliM tam upAgamya kruddho vacanam abravIt 12151006a zalmale nArade yat tat tvayoktaM madvigarhaNam 12151006c ahaM vAyuH prabhAvaM te darzayAmy Atmano balam 12151007a nAhaM tvA nAbhijAnAmi viditaz cAsi me druma 12151007c pitAmahaH prajAsarge tvayi vizrAntavAn prabhuH 12151008a tasya vizramaNAd eva prasAdo yaH kRtas tava 12151008c rakSyase tena durbuddhe nAtmavIryAd drumAdhama 12151009a yan mA tvam avajAnISe yathAnyaM prAkRtaM tathA 12151009c darzayAmy eSa AtmAnaM yathA mAm avabhotsyase 12151010a evam uktas tataH prAha zalmaliH prahasann iva 12151010c pavana tvaM vane kruddho darzayAtmAnam AtmanA 12151011a mayi vai tyajyatAM krodhaH kiM me kruddhaH kariSyasi 12151011c na te bibhemi pavana yady api tvaM svayaMprabhuH 12151012a ity evam uktaH pavanaH zva ity evAbravId vacaH 12151012c darzayiSyAmi te tejas tato rAtrir upAgamat 12151013a atha nizcitya manasA zalmalir vAtakAritam 12151013c pazyamAnas tadAtmAnam asamaM mAtarizvanaH 12151014a nArade yan mayA proktaM pavanaM prati tan mRSA 12151014c asamartho hy ahaM vAyor balena balavAn hi saH 12151015a mAruto balavAn nityaM yathainaM nArado 'bravIt 12151015c ahaM hi durbalo 'nyebhyo vRkSebhyo nAtra saMzayaH 12151016a kiM tu buddhyA samo nAsti mama kaz cid vanaspatiH 12151016c tad ahaM buddhim AsthAya bhayaM mokSye samIraNAt 12151017a yadi tAM buddhim AsthAya careyuH parNino vane 12151017c ariSTAH syuH sadA kruddhAt pavanAn nAtra saMzayaH 12151018a te 'tra bAlA na jAnanti yathA nainAn samIraNaH 12151018c samIrayeta saMkruddho yathA jAnAmy ahaM tathA 12151019a tato nizcitya manasA zalmaliH kSubhitas tadA 12151019c zAkhAH skandhAn prazAkhAz ca svayam eva vyazAtayat 12151020a sa parityajya zAkhAz ca patrANi kusumAni ca 12151020c prabhAte vAyum AyAntaM pratyaikSata vanaspatiH 12151021a tataH kruddhaH zvasan vAyuH pAtayan vai mahAdrumAn 12151021c AjagAmAtha taM dezaM sthito yatra sa zalmaliH 12151022a taM hInaparNaM patitAgrazAkhaM; vizIrNapuSpaM prasamIkSya vAyuH 12151022c uvAca vAkyaM smayamAna enaM; mudA yutaM zalmaliM rugNazAkham 12151023a aham apy evam eva tvAM kurvANaH zalmale ruSA 12151023c AtmanA yat kRtaM kRtsnaM zAkhAnAm apakarSaNam 12151024a hInapuSpAgrazAkhas tvaM zIrNAGkurapalAzavAn 12151024c Atmadurmantriteneha madvIryavazago 'bhavaH 12151025a etac chrutvA vaco vAyoH zalmalir vrIDitas tadA 12151025c atapyata vacaH smRtvA nArado yat tadAbravIt 12151026a evaM yo rAjazArdUla durbalaH san balIyasA 12151026c vairam Asajjate bAlas tapyate zalmalir yathA 12151027a tasmAd vairaM na kurvIta durbalo balavattaraiH 12151027c zoced dhi vairaM kurvANo yathA vai zalmalis tathA 12151028a na hi vairaM mahAtmAno vivRNvanty apakAriSu 12151028c zanaiH zanair mahArAja darzayanti sma te balam 12151029a vairaM na kurvIta naro durbuddhir buddhijIvinA 12151029c buddhir buddhimato yAti tUleSv iva hutAzanaH 12151030a na hi buddhyA samaM kiM cid vidyate puruSe nRpa 12151030c tathA balena rAjendra na samo 'stIti cintayet 12151031a tasmAt kSameta bAlAya jaDAya badhirAya ca 12151031c balAdhikAya rAjendra tad dRSTaM tvayi zatruhan 12151032a akSauhiNyo dazaikA ca sapta caiva mahAdyute 12151032c balena na samA rAjann arjunasya mahAtmanaH 12151033a hatAs tAz caiva bhagnAz ca pANDavena yazasvinA 12151033c caratA balam AsthAya pAkazAsaninA mRdhe 12151034a uktAs te rAjadharmAz ca ApaddharmAz ca bhArata 12151034c vistareNa mahArAja kiM bhUyaH prabravImi te 12152001 yudhiSThira uvAca 12152001a pApasya yad adhiSThAnaM yataH pApaM pravartate 12152001c etad icchAmy ahaM jJAtuM tattvena bharatarSabha 12152002 bhISma uvAca 12152002a pApasya yad adhiSThAnaM tac chRNuSva narAdhipa 12152002c eko lobho mahAgrAho lobhAt pApaM pravartate 12152003a ataH pApam adharmaz ca tathA duHkham anuttamam 12152003c nikRtyA mUlam etad dhi yena pApakRto janAH 12152004a lobhAt krodhaH prabhavati lobhAt kAmaH pravartate 12152004c lobhAn mohaz ca mAyA ca mAnastambhaH parAsutA 12152005a akSamA hrIparityAgaH zrInAzo dharmasaMkSayaH 12152005c abhidhyAprajJatA caiva sarvaM lobhAt pravartate 12152006a anyAyaz cAvitarkaz ca vikarmasu ca yAH kriyAH 12152006c kUTavidyAdayaz caiva rUpaizvaryamadas tathA 12152007a sarvabhUteSv avizvAsaH sarvabhUteSv anArjavam 12152007c sarvabhUteSv abhidrohaH sarvabhUteSv ayuktatA 12152007e haraNaM paravittAnAM paradArAbhimarzanam 12152008a vAgvego mAnaso vego nindAvegas tathaiva ca 12152008c upasthodarayor vego mRtyuvegaz ca dAruNaH 12152009a IrSyAvegaz ca balavAn mithyAvegaz ca dustyajaH 12152009c rasavegaz ca durvAraH zrotravegaz ca duHsahaH 12152010a kutsA vikatthA mAtsaryaM pApaM duSkarakAritA 12152010c sAhasAnAM ca sarveSAm akAryANAM kriyAs tathA 12152011a jAtau bAlye 'tha kaumAre yauvane cApi mAnavaH 12152011c na saMtyajaty Atmakarma yan na jIryati jIryataH 12152012a yo na pUrayituM zakyo lobhaH prAptyA kurUdvaha 12152012c nityaM gambhIratoyAbhir ApagAbhir ivodadhiH 12152012e na prahRSyati lAbhair yo yaz ca kAmair na tRpyati 12152013a yo na devair na gandharvair nAsurair na mahoragaiH 12152013c jJAyate nRpa tattvena sarvair bhUtagaNais tathA 12152013e sa lobhaH saha mohena vijetavyo jitAtmanA 12152014a dambho drohaz ca nindA ca paizunyaM matsaras tathA 12152014c bhavanty etAni kauravya lubdhAnAm akRtAtmanAm 12152015a sumahAnty api zAstrANi dhArayanti bahuzrutAH 12152015c chettAraH saMzayAnAM ca klizyantIhAlpabuddhayaH 12152016a dveSakrodhaprasaktAz ca ziSTAcArabahiSkRtAH 12152016c antaHkSurA vAGmadhurAH kUpAz channAs tRNair iva 12152016e dharmavaitaMsikAH kSudrA muSNanti dhvajino jagat 12152017a kurvate ca bahUn mArgAMs tAMs tAn hetubalAzritAH 12152017c sarvaM mArgaM vilumpanti lobhAjJAneSu niSThitAH 12152018a dharmasyAhriyamANasya lobhagrastair durAtmabhiH 12152018c yA yA vikriyate saMsthA tataH sAbhiprapadyate 12152019a darpaH krodho madaH svapno harSaH zoko 'timAnitA 12152019c tata eva hi kauravya dRzyante lubdhabuddhiSu 12152019e etAn aziSTAn budhyasva nityaM lobhasamanvitAn 12152020a ziSTAMs tu paripRcchethA yAn vakSyAmi zucivratAn 12152020c yeSu vRttibhayaM nAsti paralokabhayaM na ca 12152021a nAmiSeSu prasaGgo 'sti na priyeSv apriyeSu ca 12152021c ziSTAcAraH priyo yeSu damo yeSu pratiSThitaH 12152022a sukhaM duHkhaM paraM yeSAM satyaM yeSAM parAyaNam 12152022c dAtAro na gRhItAro dayAvantas tathaiva ca 12152023a pitRdevAtitheyAz ca nityodyuktAs tathaiva ca 12152023c sarvopakAriNo dhIrAH sarvadharmAnupAlakAH 12152024a sarvabhUtahitAz caiva sarvadeyAz ca bhArata 12152024c na te cAlayituM zakyA dharmavyApArapAragAH 12152025a na teSAM bhidyate vRttaM yat purA sAdhubhiH kRtam 12152025c na trAsino na capalA na raudrAH satpathe sthitAH 12152026a te sevyAH sAdhubhir nityaM yeSv ahiMsA pratiSThitA 12152026c kAmakrodhavyapetA ye nirmamA nirahaMkRtAH 12152026e suvratAH sthiramaryAdAs tAn upAssva ca pRccha ca 12152027a na gavArthaM yazorthaM vA dharmas teSAM yudhiSThira 12152027c avazyakArya ity eva zarIrasya kriyAs tathA 12152028a na bhayaM krodhacApalyaM na zokas teSu vidyate 12152028c na dharmadhvajinaz caiva na guhyaM kiM cid AsthitAH 12152029a yeSv alobhas tathAmoho ye ca satyArjave ratAH 12152029c teSu kaunteya rajyethA yeSv atandrIkRtaM manaH 12152030a ye na hRSyanti lAbheSu nAlAbheSu vyathanti ca 12152030c nirmamA nirahaMkArAH sattvasthAH samadarzinaH 12152031a lAbhAlAbhau sukhaduHkhe ca tAta; priyApriye maraNaM jIvitaM ca 12152031c samAni yeSAM sthiravikramANAM; buddhAtmanAM sattvam avasthitAnAm 12152032a sukhapriyais tAn sumahApratApAn; yatto 'pramattaz ca samarthayethAH 12152032c daivAt sarve guNavanto bhavanti; zubhAzubhA vAkpralApA yathaiva 12153001 yudhiSThira uvAca 12153001a anarthAnAm adhiSThAnam ukto lobhaH pitAmaha 12153001c ajJAnam api vai tAta zrotum icchAmi tattvataH 12153002 bhISma uvAca 12153002a karoti pApaM yo 'jJAnAn nAtmano vetti ca kSamam 12153002c pradveSTi sAdhuvRttAMz ca sa lokasyaiti vAcyatAm 12153003a ajJAnAn nirayaM yAti tathAjJAnena durgatim 12153003c ajJAnAt klezam Apnoti tathApatsu nimajjati 12153004 yudhiSThira uvAca 12153004a ajJAnasya pravRttiM ca sthAnaM vRddhiM kSayodayau 12153004c mUlaM yogaM gatiM kAlaM kAraNaM hetum eva ca 12153005a zrotum icchAmi tattvena yathAvad iha pArthiva 12153005c ajJAnaprabhavaM hIdaM yad duHkham upalabhyate 12153006 bhISma uvAca 12153006a rAgo dveSas tathA moho harSaH zoko 'bhimAnitA 12153006c kAmaH krodhaz ca darpaz ca tandrIr Alasyam eva ca 12153007a icchA dveSas tathA tApaH paravRddhyupatApitA 12153007c ajJAnam etan nirdiSTaM pApAnAM caiva yAH kriyAH 12153008a etayA yA pravRttiz ca vRddhyAdIn yAMz ca pRcchasi 12153008c vistareNa mahAbAho zRNu tac ca vizAM pate 12153009a ubhAv etau samaphalau samadoSau ca bhArata 12153009c ajJAnaM cAtilobhaz cApy ekaM jAnIhi pArthiva 12153010a lobhaprabhavam ajJAnaM vRddhaM bhUyaH pravardhate 12153010c sthAne sthAnaM kSaye kSaiNyam upaiti vividhAM gatim 12153011a mUlaM lobhasya mahataH kAlAtmagatir eva ca 12153011c chinne 'cchinne tathA lobhe kAraNaM kAla eva hi 12153012a tasyAjJAnAt tu lobho hi lobhAd ajJAnam eva ca 12153012c sarve doSAs tathA lobhAt tasmAl lobhaM vivarjayet 12153013a janako yuvanAzvaz ca vRSAdarbhiH prasenajit 12153013c lobhakSayAd divaM prAptAs tathaivAnye janAdhipAH 12153014a pratyakSaM tu kuruzreSTha tyaja lobham ihAtmanA 12153014c tyaktvA lobhaM sukhaM loke pretya cAnucariSyasi 12154001 yudhiSThira uvAca 12154001a svAdhyAyakRtayatnasya brAhmaNasya pitAmaha 12154001c dharmakAmasya dharmAtman kiM nu zreya ihocyate 12154002a bahudhAdarzane loke zreyo yad iha manyase 12154002c asmi&l loke pare caiva tan me brUhi pitAmaha 12154003a mahAn ayaM dharmapatho bahuzAkhaz ca bhArata 12154003c kiM svid eveha dharmANAm anuSTheyatamaM matam 12154004a dharmasya mahato rAjan bahuzAkhasya tattvataH 12154004c yan mUlaM paramaM tAta tat sarvaM brUhy atandritaH 12154005 bhISma uvAca 12154005a hanta te kathayiSyAmi yena zreyaH prapatsyase 12154005c pItvAmRtam iva prAjJo jJAnatRpto bhaviSyasi 12154006a dharmasya vidhayo naike te te proktA maharSibhiH 12154006c svaM svaM vijJAnam Azritya damas teSAM parAyaNam 12154007a damaM niHzreyasaM prAhur vRddhA nizcayadarzinaH 12154007c brAhmaNasya vizeSeNa damo dharmaH sanAtanaH 12154008a nAdAntasya kriyAsiddhir yathAvad upalabhyate 12154008c damo dAnaM tathA yajJAn adhItaM cAtivartate 12154009a damas tejo vardhayati pavitraM ca damaH param 12154009c vipApmA tejasA yuktaH puruSo vindate mahat 12154010a damena sadRzaM dharmaM nAnyaM lokeSu zuzruma 12154010c damo hi paramo loke prazastaH sarvadharmiNAm 12154011a pretya cApi manuSyendra paramaM vindate sukham 12154011c damena hi samAyukto mahAntaM dharmam aznute 12154012a sukhaM dAntaH prasvapiti sukhaM ca pratibudhyate 12154012c sukhaM paryeti lokAMz ca manaz cAsya prasIdati 12154013a adAntaH puruSaH klezam abhIkSNaM pratipadyate 12154013c anarthAMz ca bahUn anyAn prasRjaty AtmadoSajAn 12154014a AzrameSu caturSv Ahur damam evottamaM vratam 12154014c tasya liGgAni vakSyAmi yeSAM samudayo damaH 12154015a kSamA dhRtir ahiMsA ca samatA satyam Arjavam 12154015c indriyAvajayo dAkSyaM mArdavaM hrIr acApalam 12154016a akArpaNyam asaMrambhaH saMtoSaH priyavAditA 12154016c avivitsAnasUyA cApy eSAM samudayo damaH 12154017a gurupUjA ca kauravya dayA bhUteSv apaizunam 12154017c janavAdo 'mRSAvAdaH stutinindAvivarjanam 12154018a kAmaH krodhaz ca lobhaz ca darpaH stambho vikatthanam 12154018c moha IrSyAvamAnaz cety etad dAnto na sevate 12154019a anindito hy akAmAtmAthAlpeccho 'thAnasUyakaH 12154019c samudrakalpaH sa naro na kadA cana pUryate 12154020a ahaM tvayi mama tvaM ca mayi te teSu cApy aham 12154020c pUrvasaMbandhisaMyogAn naitad dAnto niSevate 12154021a sarvA grAmyAs tathAraNyA yAz ca loke pravRttayaH 12154021c nindAM caiva prazaMsAM ca yo nAzrayati mucyate 12154022a maitro 'tha zIlasaMpannaH susahAyaparaz ca yaH 12154022c muktaz ca vividhaiH saGgais tasya pretya mahat phalam 12154023a suvRttaH zIlasaMpannaH prasannAtmAtmavid budhaH 12154023c prApyeha loke satkAraM sugatiM pratipadyate 12154024a karma yac chubham eveha sadbhir AcaritaM ca yat 12154024c tad eva jJAnayuktasya muner dharmo na hIyate 12154025a niSkramya vanam AsthAya jJAnayukto jitendriyaH 12154025c kAlAkAGkSI carann evaM brahmabhUyAya kalpate 12154026a abhayaM yasya bhUtebhyo bhUtAnAm abhayaM yataH 12154026c tasya dehAd vimuktasya bhayaM nAsti kutaz cana 12154027a avAcinoti karmANi na ca saMpracinoti ha 12154027c samaH sarveSu bhUteSu maitrAyaNagatiz caret 12154028a zakunInAm ivAkAze jale vAricarasya vA 12154028c yathA gatir na dRzyeta tathA tasya na saMzayaH 12154029a gRhAn utsRjya yo rAjan mokSam evAbhipadyate 12154029c lokAs tejomayAs tasya kalpante zAzvatIH samAH 12154030a saMnyasya sarvakarmANi saMnyasya vidhivat tapaH 12154030c saMnyasya vividhA vidyAH sarvaM saMnyasya caiva ha 12154031a kAmeSu cApy anAvRttaH prasannAtmAtmavic chuciH 12154031c prApyeha loke satkAraM svargaM samabhipadyate 12154032a yac ca paitAmahaM sthAnaM brahmarAzisamudbhavam 12154032c guhAyAM pihitaM nityaM tad damenAbhipadyate 12154033a jJAnArAmasya buddhasya sarvabhUtAvirodhinaH 12154033c nAvRttibhayam astIha paraloke bhayaM kutaH 12154034a eka eva dame doSo dvitIyo nopapadyate 12154034c yad enaM kSamayA yuktam azaktaM manyate janaH 12154035a etasya tu mahAprAjJa doSasya sumahAn guNaH 12154035c kSamAyAM vipulA lokAH sulabhA hi sahiSNunA 12154036a dAntasya kim araNyena tathAdAntasya bhArata 12154036c yatraiva hi vased dAntas tad araNyaM sa AzramaH 12154037 vaizaMpAyana uvAca 12154037a etad bhISmasya vacanaM zrutvA rAjA yudhiSThiraH 12154037c amRteneva saMtRptaH prahRSTaH samapadyata 12154038a punaz ca paripapraccha bhISmaM dharmabhRtAM varam 12154038c tapaH prati sa covAca tasmai sarvaM kurUdvaha 12155001 bhISma uvAca 12155001a sarvam etat tapomUlaM kavayaH paricakSate 12155001c na hy ataptatapA mUDhaH kriyAphalam avApyate 12155002a prajApatir idaM sarvaM tapasaivAsRjat prabhuH 12155002c tathaiva vedAn RSayas tapasA pratipedire 12155003a tapaso hy AnupUrvyeNa phalamUlAnilAzanAH 12155003c trI&l lokAMs tapasA siddhAH pazyanti susamAhitAH 12155004a auSadhAny agadAdIni tisro vidyAz ca saMskRtAH 12155004c tapasaiva hi sidhyanti tapomUlaM hi sAdhanam 12155005a yad durApaM durAmnAyaM durAdharSaM durutsaham 12155005c sarvaM tat tapasA zakyaM tapo hi duratikramam 12155006a surApo 'saMmatAdAyI bhrUNahA gurutalpagaH 12155006c tapasaiva sutaptena naraH pApAd vimucyate 12155007a tapaso bahurUpasya tais tair dvAraiH pravartataH 12155007c nivRttyA vartamAnasya tapo nAnazanAt param 12155008a ahiMsA satyavacanaM dAnam indriyanigrahaH 12155008c etebhyo hi mahArAja tapo nAnazanAt param 12155009a na duSkarataraM dAnAn nAtimAtaram AzramaH 12155009c traividyebhyaH paraM nAsti saMnyAsaH paramaM tapaH 12155010a indriyANIha rakSanti dhanadhAnyAbhiguptaye 12155010c tasmAd arthe ca dharme ca tapo nAnazanAt param 12155011a RSayaH pitaro devA manuSyA mRgasattamAH 12155011c yAni cAnyAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca 12155012a tapaHparAyaNAH sarve sidhyanti tapasA ca te 12155012c ity evaM tapasA devA mahattvaM cApy avApnuvan 12155013a imAnISTavibhAgAni phalAni tapasA sadA 12155013c tapasA zakyate prAptuM devatvam api nizcayAt 12156001 yudhiSThira uvAca 12156001a satyaM dharme prazaMsanti viprarSipitRdevatAH 12156001c satyam icchAmy ahaM zrotuM tan me brUhi pitAmaha 12156002a satyaM kiMlakSaNaM rAjan kathaM vA tad avApyate 12156002c satyaM prApya bhavet kiM ca kathaM caiva tad ucyate 12156003 bhISma uvAca 12156003a cAturvarNyasya dharmANAM saMkaro na prazasyate 12156003c avikAritamaM satyaM sarvavarNeSu bhArata 12156004a satyaM satsu sadA dharmaH satyaM dharmaH sanAtanaH 12156004c satyam eva namasyeta satyaM hi paramA gatiH 12156005a satyaM dharmas tapo yogaH satyaM brahma sanAtanam 12156005c satyaM yajJaH paraH proktaH satye sarvaM pratiSThitam 12156006a AcArAn iha satyasya yathAvad anupUrvazaH 12156006c lakSaNaM ca pravakSyAmi satyasyeha yathAkramam 12156007a prApyate hi yathA satyaM tac ca zrotuM tvam arhasi 12156007c satyaM trayodazavidhaM sarvalokeSu bhArata 12156008a satyaM ca samatA caiva damaz caiva na saMzayaH 12156008c amAtsaryaM kSamA caiva hrIs titikSAnasUyatA 12156009a tyAgo dhyAnam athAryatvaM dhRtiz ca satataM sthirA 12156009c ahiMsA caiva rAjendra satyAkArAs trayodaza 12156010a satyaM nAmAvyayaM nityam avikAri tathaiva ca 12156010c sarvadharmAviruddhaM ca yogenaitad avApyate 12156011a AtmanISTe tathAniSTe ripau ca samatA tathA 12156011c icchAdveSakSayaM prApya kAmakrodhakSayaM tathA 12156012a damo nAnyaspRhA nityaM dhairyaM gAmbhIryam eva ca 12156012c abhayaM krodhazamanaM jJAnenaitad avApyate 12156013a amAtsaryaM budhAH prAhur dAnaM dharme ca saMyamam 12156013c avasthitena nityaM ca satyenAmatsarI bhavet 12156014a akSamAyAH kSamAyAz ca priyANIhApriyANi ca 12156014c kSamate sarvataH sAdhuH sAdhv Apnoti ca satyavAn 12156015a kalyANaM kurute gADhaM hrImAn na zlAghate kva cit 12156015c prazAntavAGmanA nityaM hrIs tu dharmAd avApyate 12156016a dharmArthahetoH kSamate titikSA kSAntir ucyate 12156016c lokasaMgrahaNArthaM tu sA tu dhairyeNa labhyate 12156017a tyAgaH snehasya yas tyAgo viSayANAM tathaiva ca 12156017c rAgadveSaprahINasya tyAgo bhavati nAnyathA 12156018a AryatA nAma bhUtAnAM yaH karoti prayatnataH 12156018c zubhaM karma nirAkAro vItarAgatvam eva ca 12156019a dhRtir nAma sukhe duHkhe yathA nApnoti vikriyAm 12156019c tAM bhajeta sadA prAjJo ya icched bhUtim AtmanaH 12156020a sarvathA kSamiNA bhAvyaM tathA satyapareNa ca 12156020c vItaharSabhayakrodho dhRtim Apnoti paNDitaH 12156021a adrohaH sarvabhUteSu karmaNA manasA girA 12156021c anugrahaz ca dAnaM ca satAM dharmaH sanAtanaH 12156022a ete trayodazAkArAH pRthak satyaikalakSaNAH 12156022c bhajante satyam eveha bRMhayanti ca bhArata 12156023a nAntaH zakyo guNAnAM hi vaktuM satyasya bhArata 12156023c ataH satyaM prazaMsanti viprAH sapitRdevatAH 12156024a nAsti satyAt paro dharmo nAnRtAt pAtakaM param 12156024c sthitir hi satyaM dharmasya tasmAt satyaM na lopayet 12156025a upaiti satyAd dAnaM hi tathA yajJAH sadakSiNAH 12156025c vratAgnihotraM vedAz ca ye cAnye dharmanizcayAH 12156026a azvamedhasahasraM ca satyaM ca tulayA dhRtam 12156026c azvamedhasahasrAd dhi satyam evAtiricyate 12157001 yudhiSThira uvAca 12157001a yataH prabhavati krodhaH kAmaz ca bharatarSabha 12157001c zokamohau vivitsA ca parAsutvaM tathA madaH 12157002a lobho mAtsaryam IrSyA ca kutsAsUyA kRpA tathA 12157002c etat sarvaM mahAprAjJa yAthAtathyena me vada 12157003 bhISma uvAca 12157003a trayodazaite 'tibalAH zatravaH prANinAM smRtAH 12157003c upAsate mahArAja samastAH puruSAn iha 12157004a ete pramattaM puruSam apramattA nudanti hi 12157004c vRkA iva vilumpanti dRSTvaiva puruSetarAn 12157005a ebhyaH pravartate duHkham ebhyaH pApaM pravartate 12157005c iti martyo vijAnIyAt satataM bharatarSabha 12157006a eteSAm udayaM sthAnaM kSayaM ca puruSottama 12157006c hanta te vartayiSyAmi tan me nigadataH zRNu 12157007a lobhAt krodhaH prabhavati paradoSair udIryate 12157007c kSamayA tiSThate rAjaJ zrImAMz ca vinivartate 12157008a saMkalpAj jAyate kAmaH sevyamAno vivardhate 12157008c avadyadarzanAd vyeti tattvajJAnAc ca dhImatAm 12157009a viruddhAni hi zAstrANi pazyantIhAlpabuddhayaH 12157009c vivitsA jAyate tatra tattvajJAnAn nivartate 12157010a prIteH zokaH prabhavati viyogAt tasya dehinaH 12157010c yadA nirarthakaM vetti tadA sadyaH praNazyati 12157011a parAsutA krodhalobhAd abhyAsAc ca pravartate 12157011c dayayA sarvabhUtAnAM nirvedAt sA nivartate 12157012a sattvatyAgAt tu mAtsaryam ahitAni ca sevate 12157012c etat tu kSIyate tAta sAdhUnAm upasevanAt 12157013a kulAj jJAnAt tathaizvaryAn mado bhavati dehinAm 12157013c ebhir eva tu vijJAtair madaH sadyaH praNazyati 12157014a IrSyA kAmAt prabhavati saMgharSAc caiva bhArata 12157014c itareSAM tu martyAnAM prajJayA sA praNazyati 12157015a vibhramAl lokabAhyAnAM dveSyair vAkyair asaMgataiH 12157015c kutsA saMjAyate rAjann upekSAbhiH prazAmyati 12157016a pratikartum azakyAya balasthAyApakAriNe 12157016c asUyA jAyate tIvrA kAruNyAd vinivartate 12157017a kRpaNAn satataM dRSTvA tataH saMjAyate kRpA 12157017c dharmaniSThAM yadA vetti tadA zAmyati sA kRpA 12157018a etAny eva jitAny AhuH prazamAc ca trayodaza 12157018c ete hi dhArtarASTrANAM sarve doSAs trayodaza 12157018e tvayA sarvAtmanA nityaM vijitA jeSyase ca tAn 12158001 yudhiSThira uvAca 12158001a AnRzaMsyaM vijAnAmi darzanena satAM sadA 12158001c nRzaMsAn na vijAnAmi teSAM karma ca bhArata 12158002a kaNTakAn kUpam agniM ca varjayanti yathA narAH 12158002c tathA nRzaMsakarmANaM varjayanti narA naram 12158003a nRzaMso hy adhamo nityaM pretya ceha ca bhArata 12158003c tasmAd bravIhi kauravya tasya dharmavinizcayam 12158004 bhISma uvAca 12158004a spRhAsyAntarhitA caiva viditArthA ca karmaNA 12158004c AkroSTA kruzyate caiva bandhitA badhyate ca yaH 12158005a dattAnukIrtir viSamaH kSudro naikRtikaH zaThaH 12158005c asaMbhogI ca mAnI ca tathA saGgI vikatthanaH 12158006a sarvAtizaGkI paruSo bAlizaH kRpaNas tathA 12158006c vargaprazaMsI satatam AzramadveSasaMkarI 12158007a hiMsAvihArI satatam avizeSaguNAguNaH 12158007c bahvalIko manasvI ca lubdho 'tyarthaM nRzaMsakRt 12158008a dharmazIlaM guNopetaM pApa ity avagacchati 12158008c AtmazIlAnumAnena na vizvasiti kasya cit 12158009a pareSAM yatra doSaH syAt tad guhyaM saMprakAzayet 12158009c samAneSv eva doSeSu vRttyartham upaghAtayet 12158010a tathopakAriNaM caiva manyate vaJcitaM param 12158010c dattvApi ca dhanaM kAle saMtapaty upakAriNe 12158011a bhakSyaM bhojyam atho lehyaM yac cAnyat sAdhu bhojanam 12158011c prekSamANeSu yo 'znIyAn nRzaMsa iti taM viduH 12158012a brAhmaNebhyaH pradAyAgraM yaH suhRdbhiH sahAznute 12158012c sa pretya labhate svargam iha cAnantyam aznute 12158013a eSa te bharatazreSTha nRzaMsaH parikIrtitaH 12158013c sadA vivarjanIyo vai puruSeNa bubhUSatA 12159001 bhISma uvAca 12159001a kRtArtho yakSyamANaz ca sarvavedAntagaz ca yaH 12159001c AcAryapitRbhAryArthaM svAdhyAyArtham athApi vA 12159002a ete vai sAdhavo dRSTA brAhmaNA dharmabhikSavaH 12159002c asvebhyo deyam etebhyo dAnaM vidyAvizeSataH 12159003a anyatra dakSiNA yA tu deyA bharatasattama 12159003c anyebhyo hi bahirvedyAM nAkRtAnnaM vidhIyate 12159004a sarvaratnAni rAjA ca yathArhaM pratipAdayet 12159004c brAhmaNAz caiva yajJAz ca sahAnnAH sahadakSiNAH 12159005a yasya traivArSikaM bhaktaM paryAptaM bhRtyavRttaye 12159005c adhikaM vApi vidyeta sa somaM pAtum arhati 12159006a yajJaz cet pratividdhaH syAd aGgenaikena yajvanaH 12159006c brAhmaNasya vizeSeNa dhArmike sati rAjani 12159007a yo vaizyaH syAd bahupazur hInakratur asomapaH 12159007c kuTumbAt tasya tad dravyaM yajJArthaM pArthivo haret 12159008a Ahared vezmataH kiM cit kAmaM zUdrasya dravyataH 12159008c na hi vezmani zUdrasya kaz cid asti parigrahaH 12159009a yo 'nAhitAgniH zatagur ayajvA ca sahasraguH 12159009c tayor api kuTumbAbhyAm Ahared avicArayan 12159010a adAtRbhyo haren nityaM vyAkhyApya nRpatiH prabho 12159010c tathA hy Acarato dharmo nRpateH syAd athAkhilaH 12159011a tathaiva saptame bhakte bhaktAni SaD anaznatA 12159011c azvastanavidhAnena hartavyaM hInakarmaNaH 12159011e khalAt kSetrAt tathAgArAd yato vApy upapadyate 12159012a AkhyAtavyaM nRpasyaitat pRcchato 'pRcchato 'pi vA 12159012c na tasmai dhArayed daNDaM rAjA dharmeNa dharmavit 12159013a kSatriyasya hi bAlizyAd brAhmaNaH klizyate kSudhA 12159013c zrutazIle samAjJAya vRttim asya prakalpayet 12159013e athainaM parirakSeta pitA putram ivaurasam 12159014a iSTiM vaizvAnarIM nityaM nirvaped abdaparyaye 12159014c avikalpaH purAdharmo dharmavAdais tu kevalam 12159015a vizvais tu devaiH sAdhyaiz ca brAhmaNaiz ca maharSibhiH 12159015c Apatsu maraNAd bhItair liGgapratinidhiH kRtaH 12159016a prabhuH prathamakalpasya yo 'nukalpena vartate 12159016c na sAMparAyikaM tasya durmater vidyate phalam 12159017a na brAhmaNAn vedayeta kaz cid rAjani mAnavaH 12159017c avIryo vedanAd vidyAt suvIryo vIryavattaram 12159018a tasmAd rAjJA sadA tejo duHsahaM brahmavAdinAm 12159018c mantA zAstA vidhAtA ca brAhmaNo deva ucyate 12159018e tasmin nAkuzalaM brUyAn na zuktAm Irayed giram 12159019a kSatriyo bAhuvIryeNa taraty Apadam AtmanaH 12159019c dhanena vaizyaH zUdraz ca mantrair homaiz ca vai dvijaH 12159020a na vai kanyA na yuvatir nAmantro na ca bAlizaH 12159020c pariveSTAgnihotrasya bhaven nAsaMskRtas tathA 12159020e narake nipatanty ete juhvAnAH sa ca yasya tat 12159021a prAjApatyam adattvAzvam agnyAdheyasya dakSiNAm 12159021c anAhitAgnir iti sa procyate dharmadarzibhiH 12159022a puNyAny anyAni kurvIta zraddadhAno jitendriyaH 12159022c anAptadakSiNair yajJair na yajeta kathaM cana 12159023a prajAH pazUMz ca svargaM ca hanti yajJo hy adakSiNaH 12159023c indriyANi yazaH kIrtim Ayuz cAsyopakRntati 12159024a udakyA hy Asate ye ca ye ca ke cid anagnayaH 12159024c kulaM cAzrotriyaM yeSAM sarve te zUdradharmiNaH 12159025a udapAnodake grAme brAhmaNo vRSalIpatiH 12159025c uSitvA dvAdaza samAH zUdrakarmeha gacchati 12159026a anAryAM zayane bibhrad ujjhan bibhrac ca yo dvijAm 12159026c abrAhmaNo manyamAnas tRNeSv AsIta pRSThataH 12159026e tathA sa zudhyate rAjaJ zRNu cAtra vaco mama 12159027a yad ekarAtreNa karoti pApaM; kRSNaM varNaM brAhmaNaH sevamAnaH 12159027c sthAnAsanAbhyAM vicaran vratI saMs; tribhir varSaiH zamayed AtmapApam 12159028a na narmayuktaM vacanaM hinasti; na strISu rAjan na vivAhakAle 12159028c na gurvarthe nAtmano jIvitArthe; paJcAnRtAny Ahur apAtakAni 12159029a zraddadhAnaH zubhAM vidyAM hInAd api samAcaret 12159029c suvarNam api cAmedhyAd AdadIteti dhAraNA 12159030a strIratnaM duSkulAc cApi viSAd apy amRtaM pibet 12159030c aduSTA hi striyo ratnam Apa ity eva dharmataH 12159031a gobrAhmaNahitArthaM ca varNAnAM saMkareSu ca 12159031c gRhNIyAt tu dhanur vaizyaH paritrANAya cAtmanaH 12159032a surApAnaM brahmahatyA gurutalpam athApi vA 12159032c anirdezyAni manyante prANAntAnIti dhAraNA 12159033a suvarNaharaNaM stainyaM viprAsaGgaz ca pAtakam 12159033c viharan madyapAnaM cApy agamyAgamanaM tathA 12159034a patitaiH saMprayogAc ca brAhmaNair yonitas tathA 12159034c acireNa mahArAja tAdRzo vai bhavaty uta 12159035a saMvatsareNa patati patitena sahAcaran 12159035c yAjanAdhyApanAd yaunAn na tu yAnAsanAzanAt 12159036a etAni ca tato 'nyAni nirdezyAnIti dhAraNA 12159036c nirdezyakena vidhinA kAlenAvyasanI bhavet 12159037a annaM tiryaG na hotavyaM pretakarmaNy apAtite 12159037c triSu tv eteSu pUrveSu na kurvIta vicAraNAm 12159038a amAtyAn vA gurUn vApi jahyAd dharmeNa dhArmikaH 12159038c prAyazcittam akurvANair naitair arhati saMvidam 12159039a adharmakArI dharmeNa tapasA hanti kilbiSam 12159039c bruvan stena iti stenaM tAvat prApnoti kilbiSam 12159039e astenaM stena ity uktvA dviguNaM pApam ApnuyAt 12159040a tribhAgaM brahmahatyAyAH kanyA prApnoti duSyatI 12159040c yas tu dUSayitA tasyAH zeSaM prApnoti kilbiSam 12159041a brAhmaNAyAvagUryeha spRSTvA gurutaraM bhavet 12159041c varSANAM hi zataM pApaH pratiSThAM nAdhigacchati 12159042a sahasraM tv eva varSANAM nipAtya narake vaset 12159042c tasmAn naivAvagUryAd dhi naiva jAtu nipAtayet 12159043a zoNitaM yAvataH pAMsUn saMgRhNIyAd dvijakSatAt 12159043c tAvatIH sa samA rAjan narake parivartate 12159044a bhrUNahAhavamadhye tu zudhyate zastrapAtitaH 12159044c AtmAnaM juhuyAd vahnau samiddhe tena zudhyati 12159045a surApo vAruNIm uSNAM pItvA pApAd vimucyate 12159045c tayA sa kAye nirdagdhe mRtyunA pretya zudhyati 12159045e lokAMz ca labhate vipro nAnyathA labhate hi saH 12159046a gurutalpam adhiSThAya durAtmA pApacetanaH 12159046c sUrmIM jvalantIm AzliSya mRtyunA sa vizudhyati 12159047a atha vA ziznavRSaNAv AdAyAJjalinA svayam 12159047c nairRtIM dizam AsthAya nipatet sa tv ajihmagaH 12159048a brAhmaNArthe 'pi vA prANAn saMtyajet tena zudhyati 12159048c azvamedhena vApISTvA gomedhenApi vA punaH 12159048e agniSTomena vA samyag iha pretya ca pUyate 12159049a tathaiva dvAdaza samAH kapAlI brahmahA bhavet 12159049c brahmacArI cared bhaikSaM svakarmodAharan muniH 12159050a evaM vA tapasA yukto brahmahA savanI bhavet 12159050c evaM vA garbham ajJAtA cAtreyIM yo 'bhigacchati 12159050e dviguNA brahmahatyA vai AtreyIvyasane bhavet 12159051a surApo niyatAhAro brahmacArI kSamAcaraH 12159051c UrdhvaM tribhyo 'tha varSebhyo yajetAgniSTutA param 12159051e RSabhaikasahasraM gA dattvA zubham avApnuyAt 12159052a vaizyaM hatvA tu varSe dve RSabhaikazatAz ca gAH 12159052c zUdraM hatvAbdam evaikam RSabhaikAdazAz ca gAH 12159053a zvabarbarakharAn hatvA zaudram eva vrataM caret 12159053c mArjAracASamaNDUkAn kAkaM bhAsaM ca mUSakam 12159054a uktaH pazusamo dharmo rAjan prANinipAtanAt 12159054c prAyazcittAny athAnyAni pravakSyAmy anupUrvazaH 12159055a talpe cAnyasya caurye ca pRthak saMvatsaraM caret 12159055c trINi zrotriyabhAryAyAM paradAre tu dve smRte 12159056a kAle caturthe bhuJjAno brahmacArI vratI bhavet 12159056c sthAnAsanAbhyAM viharet trir ahno 'bhyuditAd apaH 12159056e evam eva nirAcAnto yaz cAgnIn apavidhyati 12159057a tyajaty akAraNe yaz ca pitaraM mAtaraM tathA 12159057c patitaH syAt sa kauravya tathA dharmeSu nizcayaH 12159058a grAsAcchAdanam atyarthaM dadyAd iti nidarzanam 12159058c bhAryAyAM vyabhicAriNyAM niruddhAyAM vizeSataH 12159058e yat puMsAM paradAreSu tac cainAM cArayed vratam 12159059a zreyAMsaM zayane hitvA yA pApIyAMsam Rcchati 12159059c zvabhis tAM khAdayed rAjA saMsthAne bahusaMvRte 12159060a pumAMsaM bandhayet prAjJaH zayane tapta Ayase 12159060c apy AdadhIta dArUNi tatra dahyeta pApakRt 12159061a eSa daNDo mahArAja strINAM bhartRvyatikrame 12159061c saMvatsarAbhizastasya duSTasya dviguNo bhavet 12159062a dve tasya trINi varSANi catvAri sahasevinaH 12159062c kucaraH paJca varSANi cared bhaikSaM munivrataH 12159063a parivittiH parivettA yayA ca parividyate 12159063c pANigrAhaz ca dharmeNa sarve te patitAH smRtAH 12159064a careyuH sarva evaite vIrahA yad vrataM caret 12159064c cAndrAyaNaM caren mAsaM kRcchraM vA pApazuddhaye 12159065a parivettA prayaccheta parivittAya tAM snuSAm 12159065c jyeSThena tv abhyanujJAto yavIyAn pratyanantaram 12159065e enaso mokSam Apnoti sA ca tau caiva dharmataH 12159066a amAnuSISu govarjam anAvRSTir na duSyati 12159066c adhiSThAtAram attAraM pazUnAM puruSaM viduH 12159067a paridhAyordhvavAlaM tu pAtram AdAya mRnmayam 12159067c caret sapta gRhAn bhaikSaM svakarma parikIrtayan 12159068a tatraiva labdhabhojI syAd dvAdazAhAt sa zudhyati 12159068c caret saMvatsaraM cApi tad vrataM yan nirAkRti 12159069a bhavet tu mAnuSeSv evaM prAyazcittam anuttamam 12159069c dAnaM vAdAnasakteSu sarvam eva prakalpayet 12159069e anAstikeSu gomAtraM prANam ekaM pracakSate 12159070a zvavarAhamanuSyANAM kukkuTasya kharasya ca 12159070c mAMsaM mUtrapurISaM ca prAzya saMskAram arhati 12159071a brAhmaNasya surApasya gandham AghrAya somapaH 12159071c apas tryahaM pibed uSNAs tryaham uSNaM payaH pibet 12159071e tryaham uSNaM ghRtaM pItvA vAyubhakSo bhavet tryaham 12159072a evam etat samuddiSTaM prAyazcittaM sanAtanam 12159072c brAhmaNasya vizeSeNa tattvajJAnena jAyate 12160001 vaizaMpAyana uvAca 12160001a kathAntaram athAsAdya khaDgayuddhavizAradaH 12160001c nakulaH zaratalpastham idam Aha pitAmaham 12160002a dhanuH praharaNaM zreSTham iti vAdaH pitAmaha 12160002c matas tu mama dharmajJa khaDga eva susaMzitaH 12160003a vizIrNe kArmuke rAjan prakSINeSu ca vAjiSu 12160003c khaDgena zakyate yuddhe sAdhv AtmA parirakSitum 12160004a zarAsanadharAMz caiva gadAzaktidharAMs tathA 12160004c ekaH khaDgadharo vIraH samarthaH pratibAdhitum 12160005a atra me saMzayaz caiva kautUhalam atIva ca 12160005c kiM svit praharaNaM zreSThaM sarvayuddheSu pArthiva 12160006a kathaM cotpAditaH khaDgaH kasyArthAya ca kena vA 12160006c pUrvAcAryaM ca khaDgasya prabrUhi prapitAmaha 12160007a tasya tad vacanaM zrutvA mAdrIputrasya dhImataH 12160007c sarvakauzalasaMyuktaM sUkSmacitrArthavac chubham 12160008a tatas tasyottaraM vAkyaM svaravarNopapAditam 12160008c zikSAnyAyopasaMpannaM droNaziSyAya pRcchate 12160009a uvAca sarvadharmajJo dhanurvedasya pAragaH 12160009c zaratalpagato bhISmo nakulAya mahAtmane 12160010a tattvaM zRNuSva mAdreya yad etat paripRcchasi 12160010c prabodhito 'smi bhavatA dhAtumAn iva parvataH 12160011a salilaikArNavaM tAta purA sarvam abhUd idam 12160011c niSprakampam anAkAzam anirdezyamahItalam 12160012a tamaHsaMvRtam asparzam atigambhIradarzanam 12160012c niHzabdaM cAprameyaM ca tatra jajJe pitAmahaH 12160013a so 'sRjad vAyum agniM ca bhAskaraM cApi vIryavAn 12160013c AkAzam asRjac cordhvam adho bhUmiM ca nairRtim 12160014a nabhaH sacandratAraM ca nakSatrANi grahAMs tathA 12160014c saMvatsarAn ahorAtrAn RtUn atha lavAn kSaNAn 12160015a tataH zarIraM lokasthaM sthApayitvA pitAmahaH 12160015c janayAm Asa bhagavAn putrAn uttamatejasaH 12160016a marIcim RSim atriM ca pulastyaM pulahaM kratum 12160016c vasiSThAGgirasau cobhau rudraM ca prabhum Izvaram 12160017a prAcetasas tathA dakSaH kanyAH SaSTim ajIjanat 12160017c tA vai brahmarSayaH sarvAH prajArthaM pratipedire 12160018a tAbhyo vizvAni bhUtAni devAH pitRgaNAs tathA 12160018c gandharvApsarasaz caiva rakSAMsi vividhAni ca 12160019a patatrimRgamInAz ca plavaMgAz ca mahoragAH 12160019c nAnAkRtibalAz cAnye jalakSitivicAriNaH 12160020a audbhidAH svedajAz caiva aNDajAz ca jarAyujAH 12160020c jajJe tAta tathA sarvaM jagat sthAvarajaGgamam 12160021a bhUtasargam imaM kRtvA sarvalokapitAmahaH 12160021c zAzvataM vedapaThitaM dharmaM ca yuyuje punaH 12160022a tasmin dharme sthitA devAH sahAcAryapurohitAH 12160022c AdityA vasavo rudrAH sasAdhyA marudazvinaH 12160023a bhRgvatryaGgirasaH siddhAH kAzyapaz ca tapodhanaH 12160023c vasiSThagautamAgastyAs tathA nAradaparvatau 12160024a RSayo vAlakhilyAz ca prabhAsAH sikatAs tathA 12160024c ghRtAcAH somavAyavyA vaikhAnasamarIcipAH 12160025a akRSTAz caiva haMsAz ca RSayo 'thAgniyonijAH 12160025c vAnaprasthAH pRznayaz ca sthitA brahmAnuzAsane 12160026a dAnavendrAs tv atikramya tat pitAmahazAsanam 12160026c dharmasyApacayaM cakruH krodhalobhasamanvitAH 12160027a hiraNyakazipuz caiva hiraNyAkSo virocanaH 12160027c zambaro vipracittiz ca prahrAdo namucir baliH 12160028a ete cAnye ca bahavaH sagaNA daityadAnavAH 12160028c dharmasetum atikramya remire 'dharmanizcayAH 12160029a sarve sma tulyajAtIyA yathA devAs tathA vayam 12160029c ity evaM hetum AsthAya spardhamAnAH surarSibhiH 12160030a na priyaM nApy anukrozaM cakrur bhUteSu bhArata 12160030c trIn upAyAn atikramya daNDena rurudhuH prajAH 12160030e na jagmuH saMvidaM taiz ca darpAd asurasattamAH 12160031a atha vai bhagavAn brahmA brahmarSibhir upasthitaH 12160031c tadA himavataH pRSThe suramye padmatArake 12160032a zatayojanavistAre maNimuktAcayAcite 12160032c tasmin girivare putra puSpitadrumakAnane 12160032e tasthau sa vibudhazreSTho brahmA lokArthasiddhaye 12160033a tato varSasahasrAnte vitAnam akarot prabhuH 12160033c vidhinA kalpadRSTena yathoktenopapAditam 12160034a RSibhir yajJapaTubhir yathAvat karmakartRbhiH 12160034c marudbhiH parisaMstIrNaM dIpyamAnaiz ca pAvakaiH 12160035a kAJcanair yajJabhANDaiz ca bhrAjiSNubhir alaMkRtam 12160035c vRtaM devagaNaiz caiva prababhau yajJamaNDalam 12160036a tathA brahmarSibhiz caiva sadasyair upazobhitam 12160036c tatra ghoratamaM vRttam RSINAM me parizrutam 12160037a candramA vimalaM vyoma yathAbhyuditatArakam 12160037c vidAryAgniM tathA bhUtam utthitaM zrUyate tataH 12160038a nIlotpalasavarNAbhaM tIkSNadaMSTraM kRzodaram 12160038c prAMzu durdarzanaM caivApy atitejas tathaiva ca 12160039a tasminn utpatamAne ca pracacAla vasuMdharA 12160039c tatrormikalilAvartaz cukSubhe ca mahArNavaH 12160040a petur ulkA mahotpAtAH zAkhAz ca mumucur drumAH 12160040c aprasannA dizaH sarvAH pavanaz cAzivo vavau 12160040e muhur muhuz ca bhUtAni prAvyathanta bhayAt tathA 12160041a tataH sutumulaM dRSTvA tad adbhutam upasthitam 12160041c maharSisuragandharvAn uvAcedaM pitAmahaH 12160042a mayaitac cintitaM bhUtam asir nAmaiSa vIryavAn 12160042c rakSaNArthAya lokasya vadhAya ca suradviSAm 12160043a tatas tad rUpam utsRjya babhau nistriMza eva saH 12160043c vimalas tIkSNadhAraz ca kAlAntaka ivodyataH 12160044a tatas taM zitikaNThAya rudrAyarSabhaketave 12160044c brahmA dadAv asiM dIptam adharmaprativAraNam 12160045a tataH sa bhagavAn rudro brahmarSigaNasaMstutaH 12160045c pragRhyAsim ameyAtmA rUpam anyac cakAra ha 12160046a caturbAhuH spRzan mUrdhnA bhUsthito 'pi nabhastalam 12160046c UrdhvadRSTir mahAliGgo mukhAj jvAlAH samutsRjan 12160046e vikurvan bahudhA varNAn nIlapANDuralohitAn 12160047a bibhrat kRSNAjinaM vAso hemapravaratArakam 12160047c netraM caikaM lalATena bhAskarapratimaM mahat 12160047e zuzubhAte ca vimale dve netre kRSNapiGgale 12160048a tato devo mahAdevaH zUlapANir bhagAkSihA 12160048c saMpragRhya tu nistriMzaM kAlArkAnalasaMnibham 12160049a trikUTaM carma codyamya savidyutam ivAmbudam 12160049c cacAra vividhAn mArgAn mahAbalaparAkramaH 12160049e vidhunvann asim AkAze dAnavAntacikIrSayA 12160050a tasya nAdaM vinadato mahAhAsaM ca muJcataH 12160050c babhau pratibhayaM rUpaM tadA rudrasya bhArata 12160051a tad rUpadhAriNaM rudraM raudrakarma cikIrSavaH 12160051c nizamya dAnavAH sarve hRSTAH samabhidudruvuH 12160052a azmabhiz cApy avarSanta pradIptaiz ca tatholmukaiH 12160052c ghoraiH praharaNaiz cAnyaiH zitadhArair ayomukhaiH 12160053a tatas tad dAnavAnIkaM saMpraNetAram acyutam 12160053c rudrakhaDgabaloddhUtaM pracacAla mumoha ca 12160054a citraM zIghrataratvAc ca carantam asidhAriNam 12160054c tam ekam asurAH sarve sahasram iti menire 12160055a chindan bhindan rujan kRntan dArayan pramathann api 12160055c acarad daityasaMgheSu rudro 'gnir iva kakSagaH 12160056a asivegaprarugNAs te chinnabAhUruvakSasaH 12160056c saMprakRttottamAGgAz ca petur urvyAM mahAsurAH 12160057a apare dAnavA bhagnA rudraghAtAvapIDitAH 12160057c anyonyam abhinardanto dizaH saMpratipedire 12160058a bhUmiM ke cit pravivizuH parvatAn apare tathA 12160058c apare jagmur AkAzam apare 'mbhaH samAvizan 12160059a tasmin mahati saMvRtte samare bhRzadAruNe 12160059c babhau bhUmiH pratibhayA tadA rudhirakardamA 12160060a dAnavAnAM zarIraiz ca mahadbhiH zoNitokSitaiH 12160060c samAkIrNA mahAbAho zailair iva sakiMzukaiH 12160061a rudhireNa pariklinnA prababhau vasudhA tadA 12160061c raktArdravasanA zyAmA nArIva madavihvalA 12160062a sa rudro dAnavAn hatvA kRtvA dharmottaraM jagat 12160062c raudraM rUpaM vihAyAzu cakre rUpaM zivaM zivaH 12160063a tato maharSayaH sarve sarve devagaNAs tathA 12160063c jayenAdbhutakalpena devadevam athArcayan 12160064a tataH sa bhagavAn rudro dAnavakSatajokSitam 12160064c asiM dharmasya goptAraM dadau satkRtya viSNave 12160065a viSNur marIcaye prAdAn marIcir bhagavAMz ca tam 12160065c maharSibhyo dadau khaDgam RSayo vAsavAya tu 12160066a mahendro lokapAlebhyo lokapAlAs tu putraka 12160066c manave sUryaputrAya daduH khaDgaM suvistaram 12160067a Ucuz cainaM tathaivAdyaM mAnuSANAM tvam IzvaraH 12160067c asinA dharmagarbheNa pAlayasva prajA iti 12160068a dharmasetum atikrAntAH sUkSmasthUlArthakAraNAt 12160068c vibhajya daNDaM rakSyAH syur dharmato na yadRcchayA 12160069a durvAcA nigraho daNDo hiraNyabahulas tathA 12160069c vyaGganaM ca zarIrasya vadho vAnalpakAraNAt 12160070a aser etAni rUpANi durvAcAdIni nirdizet 12160070c aser eva pramANAni parimANavyatikramAt 12160071a adhisRjyAtha putraM svaM prajAnAm adhipaM tataH 12160071c manuH prajAnAM rakSArthaM kSupAya pradadAv asim 12160072a kSupAj jagrAha cekSvAkur ikSvAkoz ca purUravAH 12160072c Ayuz ca tasmAl lebhe taM nahuSaz ca tato bhuvi 12160073a yayAtir nahuSAc cApi pUrus tasmAc ca labdhavAn 12160073c AmUrtarayasas tasmAt tato bhUmizayo nRpaH 12160074a bharataz cApi dauHSantir lebhe bhUmizayAd asim 12160074c tasmAc ca lebhe dharmajJo rAjann aiDabiDas tathA 12160075a tataz caiDabiDAl lebhe dhundhumAro janezvaraH 12160075c dhundhumArAc ca kAmbojo mucukundas tato 'labhat 12160076a mucukundAn maruttaz ca maruttAd api raivataH 12160076c raivatAd yuvanAzvaz ca yuvanAzvAt tato raghuH 12160077a ikSvAkuvaMzajas tasmAd dhariNAzvaH pratApavAn 12160077c hariNAzvAd asiM lebhe zunakaH zunakAd api 12160078a uzInaro vai dharmAtmA tasmAd bhojAH sayAdavAH 12160078c yadubhyaz ca zibir lebhe zibez cApi pratardanaH 12160079a pratardanAd aSTakaz ca ruzadazvo 'STakAd api 12160079c ruzadazvAd bharadvAjo droNas tasmAt kRpas tataH 12160079e tatas tvaM bhrAtRbhiH sArdhaM paramAsim avAptavAn 12160080a kRttikAz cAsya nakSatram aser agniz ca daivatam 12160080c rohiNyo gotram asyAtha rudraz ca gurur uttamaH 12160081a aser aSTau ca nAmAni rahasyAni nibodha me 12160081c pANDaveya sadA yAni kIrtaya&l labhate jayam 12160082a asir vizasanaH khaDgas tIkSNavartmA durAsadaH 12160082c zrIgarbho vijayaz caiva dharmapAlas tathaiva ca 12160083a agryaH praharaNAnAM ca khaDgo mAdravatIsuta 12160083c mahezvarapraNItaz ca purANe nizcayaM gataH 12160084a pRthus tUtpAdayAm Asa dhanur Adyam ariMdama 12160084c teneyaM pRthivI pUrvaM vainyena parirakSitA 12160085a tad etad ArSaM mAdreya pramANaM kartum arhasi 12160085c asez ca pUjA kartavyA sadA yuddhavizAradaiH 12160086a ity eSa prathamaH kalpo vyAkhyAtas te suvistaraH 12160086c aser utpattisaMsargo yathAvad bharatarSabha 12160087a sarvathaitad iha zrutvA khaDgasAdhanam uttamam 12160087c labhate puruSaH kIrtiM pretya cAnantyam aznute 12161001 vaizaMpAyana uvAca 12161001a ity uktavati bhISme tu tUSNIMbhUte yudhiSThiraH 12161001c papracchAvasaraM gatvA bhrAtqn vidurapaJcamAn 12161002a dharme cArthe ca kAme ca lokavRttiH samAhitA 12161002c teSAM garIyAn katamo madhyamaH ko laghuz ca kaH 12161003a kasmiMz cAtmA niyantavyas trivargavijayAya vai 12161003c saMtuSTA naiSThikaM vAkyaM yathAvad vaktum arhatha 12161004a tato 'rthagatitattvajJaH prathamaM pratibhAnavAn 12161004c jagAda viduro vAkyaM dharmazAstram anusmaran 12161005a bAhuzrutyaM tapas tyAgaH zraddhA yajJakriyA kSamA 12161005c bhAvazuddhir dayA satyaM saMyamaz cAtmasaMpadaH 12161006a etad evAbhipadyasva mA te bhUc calitaM manaH 12161006c etan mUlau hi dharmArthAv etad ekapadaM hitam 12161007a dharmeNaivarSayas tIrNA dharme lokAH pratiSThitAH 12161007c dharmeNa devA divigA dharme cArthaH samAhitaH 12161008a dharmo rAjan guNazreSTho madhyamo hy artha ucyate 12161008c kAmo yavIyAn iti ca pravadanti manISiNaH 12161008e tasmAd dharmapradhAnena bhavitavyaM yatAtmanA 12161009a samAptavacane tasminn arthazAstravizAradaH 12161009c pArtho vAkyArthatattvajJo jagau vAkyam atandritaH 12161010a karmabhUmir iyaM rAjann iha vArttA prazasyate 12161010c kRSivANijyagorakSyaM zilpAni vividhAni ca 12161011a artha ity eva sarveSAM karmaNAm avyatikramaH 12161011c na Rte 'rthena vartete dharmakAmAv iti zrutiH 12161012a vijayI hy arthavAn dharmam ArAdhayitum uttamam 12161012c kAmaM ca carituM zakto duSprApam akRtAtmabhiH 12161013a arthasyAvayavAv etau dharmakAmAv iti zrutiH 12161013c arthasiddhyA hi nirvRttAv ubhAv etau bhaviSyataH 12161014a udbhUtArthaM hi puruSaM viziSTatarayonayaH 12161014c brahmANam iva bhUtAni satataM paryupAsate 12161015a jaTAjinadharA dAntAH paGkadigdhA jitendriyAH 12161015c muNDA nistantavaz cApi vasanty arthArthinaH pRthak 12161016a kASAyavasanAz cAnye zmazrulA hrIsusaMvRtAH 12161016c vidvAMsaz caiva zAntAz ca muktAH sarvaparigrahaiH 12161017a arthArthinaH santi ke cid apare svargakAGkSiNaH 12161017c kulapratyAgamAz caike svaM svaM mArgam anuSThitAH 12161018a AstikA nAstikAz caiva niyatAH saMyame pare 12161018c aprajJAnaM tamobhUtaM prajJAnaM tu prakAzatA 12161019a bhRtyAn bhogair dviSo daNDair yo yojayati so 'rthavAn 12161019c etan matimatAM zreSTha mataM mama yathAtatham 12161019e anayos tu nibodha tvaM vacanaM vAkyakaNThayoH 12161020a tato dharmArthakuzalau mAdrIputrAv anantaram 12161020c nakulaH sahadevaz ca vAkyaM jagadatuH param 12161021a AsInaz ca zayAnaz ca vicarann api ca sthitaH 12161021c arthayogaM dRDhaM kuryAd yogair uccAvacair api 12161022a asmiMs tu vai susaMvRtte durlabhe paramapriye 12161022c iha kAmAn avApnoti pratyakSaM nAtra saMzayaH 12161023a yo 'rtho dharmeNa saMyukto dharmo yaz cArthasaMyutaH 12161023c madhv ivAmRtasaMyuktaM tasmAd etau matAv iha 12161024a anarthasya na kAmo 'sti tathArtho 'dharmiNaH kutaH 12161024c tasmAd udvijate loko dharmArthAd yo bahiSkRtaH 12161025a tasmAd dharmapradhAnena sAdhyo 'rthaH saMyatAtmanA 12161025c vizvasteSu ca bhUteSu kalpate sarva eva hi 12161026a dharmaM samAcaret pUrvaM tathArthaM dharmasaMyutam 12161026c tataH kAmaM caret pazcAt siddhArthasya hi tat phalam 12161027a virematus tu tad vAkyam uktvA tAv azvinoH sutau 12161027c bhImasenas tadA vAkyam idaM vaktuM pracakrame 12161028a nAkAmaH kAmayaty arthaM nAkAmo dharmam icchati 12161028c nAkAmaH kAmayAno 'sti tasmAt kAmo viziSyate 12161029a kAmena yuktA RSayas tapasy eva samAhitAH 12161029c palAzaphalamUlAzA vAyubhakSAH susaMyatAH 12161030a vedopavAdeSv apare yuktAH svAdhyAyapAragAH 12161030c zrAddhayajJakriyAyAM ca tathA dAnapratigrahe 12161031a vaNijaH karSakA gopAH kAravaH zilpinas tathA 12161031c daivakarmakRtaz caiva yuktAH kAmena karmasu 12161032a samudraM cAvizanty anye narAH kAmena saMyutAH 12161032c kAmo hi vividhAkAraH sarvaM kAmena saMtatam 12161033a nAsti nAsIn nAbhaviSyad bhUtaM kAmAtmakAt param 12161033c etat sAraM mahArAja dharmArthAv atra saMzritau 12161034a navanItaM yathA dadhnas tathA kAmo 'rthadharmataH 12161034c zreyas tailaM ca piNyAkAd ghRtaM zreya udazvitaH 12161035a zreyaH puSpaphalaM kASThAt kAmo dharmArthayor varaH 12161035c puSpato madhv iva rasaH kAmAt saMjAyate sukham 12161036a sucAruveSAbhir alaMkRtAbhir; madotkaTAbhiH priyavAdinIbhiH 12161036c ramasva yoSAbhir upetya kAmaM; kAmo hi rAjaMs tarasAbhipAtI 12161037a buddhir mamaiSA pariSat sthitasya; mA bhUd vicAras tava dharmaputra 12161037c syAt saMhitaM sadbhir aphalgusAraM; sametya vAkyaM param AnRzaMsyam 12161038a dharmArthakAmAH samam eva sevyA; yas tv ekasevI sa naro jaghanyaH 12161038c dvayos tu dakSaM pravadanti madhyaM; sa uttamo yo niratas trivarge 12161039a prAjJaH suhRc candanasAralipto; vicitramAlyAbharaNair upetaH 12161039c tato vacaH saMgrahavigraheNa; proktvA yavIyAn virarAma bhImaH 12161040a tato muhUrtAd atha dharmarAjo; vAkyAni teSAm anucintya samyak 12161040c uvAca vAcAvitathaM smayan vai; bahuzruto dharmabhRtAM variSThaH 12161041a niHsaMzayaM nizcitadharmazAstrAH; sarve bhavanto viditapramANAH 12161041c vijJAtukAmasya mameha vAkyam; uktaM yad vai naiSThikaM tac chrutaM me 12161041e iha tv avazyaM gadato mamApi; vAkyaM nibodhadhvam ananyabhAvAH 12161042a yo vai na pApe nirato na puNye; nArthe na dharme manujo na kAme 12161042c vimuktadoSaH samaloSTakAJcanaH; sa mucyate duHkhasukhArthasiddheH 12161043a bhUtAni jAtImaraNAnvitAni; jarAvikAraiz ca samanvitAni 12161043c bhUyaz ca tais taiH pratibodhitAni; mokSaM prazaMsanti na taM ca vidmaH 12161044a snehe nabaddhasya na santi tAnIty; evaM svayaMbhUr bhagavAn uvAca 12161044c budhAz ca nirvANaparA vadanti; tasmAn na kuryAt priyam apriyaM ca 12161045a etat pradhAnaM na tu kAmakAro; yathA niyukto 'smi tathA carAmi 12161045c bhUtAni sarvANi vidhir niyuGkte; vidhir balIyAn iti vitta sarve 12161046a na karmaNApnoty anavApyam arthaM; yad bhAvi sarvaM bhavatIti vitta 12161046c trivargahIno 'pi hi vindate 'rthaM; tasmAd idaM lokahitAya guhyam 12161047a tatas tad agryaM vacanaM manonugaM; samastam AjJAya tato 'tihetumat 12161047c tadA praNeduz ca jaharSire ca te; kurupravIrAya ca cakrur aJjalIn 12161048a sucAruvarNAkSarazabdabhUSitAM; manonugAM nirdhutavAkyakaNTakAm 12161048c nizamya tAM pArthiva pArthabhASitAM; giraM narendrAH prazazaMsur eva te 12161048e punaz ca papraccha saridvarAsutaM; tataH paraM dharmam ahInasattvaH 12162001 yudhiSThira uvAca 12162001a pitAmaha mahAprAjJa kurUNAM kIrtivardhana 12162001c praznaM kaM cit pravakSyAmi tan me vyAkhyAtum arhasi 12162002a kIdRzA mAnavAH saumyAH kaiH prItiH paramA bhavet 12162002c AyatyAM ca tadAtve ca ke kSamAs tAn vadasva me 12162003a na hi tatra dhanaM sphItaM na ca saMbandhibAndhavAH 12162003c tiSThanti yatra suhRdas tiSThantIti matir mama 12162004a durlabho hi suhRc chrotA durlabhaz ca hitaH suhRt 12162004c etad dharmabhRtAM zreSTha sarvaM vyAkhyAtum arhasi 12162005 bhISma uvAca 12162005a saMdheyAn puruSAn rAjann asaMdheyAMz ca tattvataH 12162005c vadato me nibodha tvaM nikhilena yudhiSThira 12162006a lubdhaH krUras tyaktadharmA nikRtaH zaTha eva ca 12162006c kSudraH pApasamAcAraH sarvazaGkI tathAlasaH 12162007a dIrghasUtro 'nRjuH kaSTo gurudArapradharSakaH 12162007c vyasane yaH parityAgI durAtmA nirapatrapaH 12162008a sarvataH pApadarzI ca nAstiko vedanindakaH 12162008c saMprakIrNendriyo loke yaH kAmanirataz caret 12162009a asatyo lokavidviSTaH samaye cAnavasthitaH 12162009c pizuno 'thAkRtaprajJo matsarI pApanizcayaH 12162010a duHzIlo 'thAkRtAtmA ca nRzaMsaH kitavas tathA 12162010c mitrair arthakRtI nityam icchaty arthaparaz ca yaH 12162011a vahataz ca yathAzakti yo na tuSyati mandadhIH 12162011c amitram iva yo bhuGkte sadA mitraM nararSabha 12162012a asthAnakrodhano yaz ca akasmAc ca virajyate 12162012c suhRdaz caiva kalyANAn Azu tyajati kilbiSI 12162013a alpe 'py apakRte mUDhas tathAjJAnAt kRte 'pi ca 12162013c kAryopasevI mitreSu mitradveSI narAdhipa 12162014a zatrur mitramukho yaz ca jihmaprekSI vilobhanaH 12162014c na rajyati ca kalyANe yas tyajet tAdRzaM naram 12162015a pAnapo dveSaNaH krUro nirghRNaH paruSas tathA 12162015c paropatApI mitradhruk tathA prANivadhe rataH 12162016a kRtaghnaz cAdhamo loke na saMdheyaH kathaM cana 12162016c chidrAnveSI na saMdheyaH saMdheyAn api me zRNu 12162017a kulInA vAkyasaMpannA jJAnavijJAnakovidAH 12162017c mitrajJAz ca kRtajJAz ca sarvajJAH zokavarjitAH 12162018a mAdhuryaguNasaMpannAH satyasaMdhA jitendriyAH 12162018c vyAyAmazIlAH satataM bhRtaputrAH kulodgatAH 12162019a rUpavanto guNopetAs tathAlubdhA jitazramAH 12162019c doSair viyuktAH prathitais te grAhyAH pArthivena ha 12162020a yathAzaktisamAcArAH santas tuSyanti hi prabho 12162020c nAsthAne krodhavantaz ca na cAkasmAd virAgiNaH 12162021a viraktAz ca na ruSyanti manasApy arthakovidAH 12162021c AtmAnaM pIDayitvApi suhRtkAryaparAyaNAH 12162021e na virajyanti mitrebhyo vAso raktam ivAvikam 12162022a doSAMz ca lobhamohAdIn artheSu yuvatiSv atha 12162022c na darzayanti suhRdAM vizvastA bandhuvatsalAH 12162023a loSTakAJcanatulyArthAH suhRtsv azaThabuddhayaH 12162023c ye caranty anabhImAnA nisRSTArthavibhUSaNAH 12162023e saMgRhNantaH parijanaM svAmyarthaparamAH sadA 12162024a IdRzaiH puruSazreSThaiH saMdhiM yaH kurute nRpaH 12162024c tasya vistIryate rASTraM jyotsnA grahapater iva 12162025a zAstranityA jitakrodhA balavanto raNapriyAH 12162025c kSAntAH zIlaguNopetAH saMdheyAH puruSottamAH 12162026a ye ca doSasamAyuktA narAH proktA mayAnagha 12162026c teSAm apy adhamo rAjan kRtaghno mitraghAtakaH 12162026e tyaktavyaH sa durAcAraH sarveSAm iti nizcayaH 12162027 yudhiSThira uvAca 12162027a vistareNArthasaMbandhaM zrotum icchAmi pArthiva 12162027c mitradrohI kRtaghnaz ca yaH proktas taM ca me vada 12162028 bhISma uvAca 12162028a hanta te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam 12162028c udIcyAM dizi yad vRttaM mleccheSu manujAdhipa 12162029a brAhmaNo madhyadezIyaH kRSNAGgo brahmavarjitaH 12162029c grAmaM prekSya janAkIrNaM prAvizad bhaikSakAGkSayA 12162030a tatra dasyur dhanayutaH sarvavarNavizeSavit 12162030c brahmaNyaH satyasaMdhaz ca dAne ca nirato 'bhavat 12162031a tasya kSayam upAgamya tato bhikSAm ayAcata 12162031c pratizrayaM ca vAsArthaM bhikSAM caivAtha vArSikIm 12162032a prAdAt tasmai sa viprAya vastraM ca sadRzaM navam 12162032c nArIM cApi vayopetAM bhartrA virahitAM tadA 12162033a etat saMprApya hRSTAtmA dasyoH sarvaM dvijas tadA 12162033c tasmin gRhavare rAjaMs tayA reme sa gautamaH 12162034a kuTumbArtheSu dasyoH sa sAhAyyaM cApy athAkarot 12162034c tatrAvasat so 'tha varSAH samRddhe zabarAlaye 12162034e bANavedhye paraM yatnam akaroc caiva gautamaH 12162035a vakrAGgAMs tu sa nityaM vai sarvato bANagocare 12162035c jaghAna gautamo rAjan yathA dasyugaNas tathA 12162036a hiMsAparo ghRNAhInaH sadA prANivadhe rataH 12162036c gautamaH saMnikarSeNa dasyubhiH samatAm iyAt 12162037a tathA tu vasatas tasya dasyugrAme sukhaM tadA 12162037c agacchan bahavo mAsA nighnataH pakSiNo bahUn 12162038a tataH kadA cid aparo dvijas taM dezam Agamat 12162038c jaTI cIrAjinadharaH svAdhyAyaparamaH zuciH 12162039a vinIto niyatAhAro brahmaNyo vedapAragaH 12162039c sabrahmacArI taddezyaH sakhA tasyaiva supriyam 12162039e taM dasyugrAmam agamad yatrAsau gautamo 'bhavat 12162040a sa tu vipragRhAnveSI zUdrAnnaparivarjakaH 12162040c grAme dasyujanAkIrNe vyacarat sarvatodizam 12162041a tataH sa gautamagRhaM praviveza dvijottamaH 12162041c gautamaz cApi saMprAptas tAv anyonyena saMgatau 12162042a vakrAGgabhArahastaM taM dhanuSpANiM kRtAgasam 12162042c rudhireNAvasiktAGgaM gRhadvAram upAgatam 12162043a taM dRSTvA puruSAdAbham apadhvastaM kSayAgatam 12162043c abhijJAya dvijo vrIDAm agamad vAkyam Aha ca 12162044a kim idaM kuruSe mauDhyAd vipras tvaM hi kulodgataH 12162044c madhyadezaparijJAto dasyubhAvaM gataH katham 12162045a pUrvAn smara dvijAgryAMs tAn prakhyAtAn vedapAragAn 12162045c yeSAM vaMze 'bhijAtas tvam IdRzaH kulapAMsanaH 12162046a avabudhyAtmanAtmAnaM satyaM zIlaM zrutaM damam 12162046c anukrozaM ca saMsmRtya tyaja vAsam imaM dvija 12162047a evam uktaH sa suhRdA tadA tena hitaiSiNA 12162047c pratyuvAca tato rAjan vinizcitya tadArtavat 12162048a adhano 'smi dvijazreSTha na ca vedavid apy aham 12162048c vRttyartham iha saMprAptaM viddhi mAM dvijasattama 12162049a tvaddarzanAt tu viprarSe kRtArthaM vedmy ahaM dvija 12162049c AtmAnaM saha yAsyAvaH zvo vasAdyeha zarvarIm 12163001 bhISma uvAca 12163001a tasyAM nizAyAM vyuSTAyAM gate tasmin dvijottame 12163001c niSkramya gautamo 'gacchat samudraM prati bhArata 12163002a sAmudrakAn sa vaNijas tato 'pazyat sthitAn pathi 12163002c sa tena sArthena saha prayayau sAgaraM prati 12163003a sa tu sArtho mahArAja kasmiMz cid girigahvare 12163003c mattena dviradenAtha nihataH prAyazo 'bhavat 12163004a sa kathaM cit tatas tasmAt sArthAn mukto dvijas tadA 12163004c kAMdigbhUto jIvitArthI pradudrAvottarAM dizam 12163005a sa sarvataH paribhraSTaH sArthAd dezAt tathArthataH 12163005c ekAkI vyadravat tatra vane kiMpuruSo yathA 12163006a sa panthAnam athAsAdya samudrAbhisaraM tadA 12163006c AsasAda vanaM ramyaM mahat puSpitapAdapam 12163007a sarvartukair AmravanaiH puSpitair upazobhitam 12163007c nandanoddezasadRzaM yakSakiMnarasevitam 12163008a zAlatAladhavAzvatthatvacAguruvanais tathA 12163008c candanasya ca mukhyasya pAdapair upazobhitam 12163008e giriprastheSu ramyeSu zubheSu susugandhiSu 12163009a samantato dvijazreSThA valgu kUjanti tatra vai 12163009c manuSyavadanAs tv anye bhAruNDA iti vizrutAH 12163009e bhUliGgazakunAz cAnye samudraM sarvato 'bhavan 12163010a sa tAny atimanojJAni vihaMgAbhirutAni vai 12163010c zRNvan suramaNIyAni vipro 'gacchata gautamaH 12163011a tato 'pazyat suramye sa suvarNasikatAcite 12163011c dezabhAge same citre svargoddezasamaprabhe 12163012a zriyA juSTaM mahAvRkSaM nyagrodhaM parimaNDalam 12163012c zAkhAbhir anurUpAbhir bhUSitaM chatrasaMnibham 12163013a tasya mUlaM susaMsiktaM varacandanavAriNA 12163013c divyapuSpAnvitaM zrImat pitAmahasadopamam 12163014a taM dRSTvA gautamaH prIto munikAntam anuttamam 12163014c medhyaM suragRhaprakhyaM puSpitaiH pAdapair vRtam 12163014e tam Agamya mudA yuktas tasyAdhastAd upAvizat 12163015a tatrAsInasya kauravya gautamasya sukhaH zivaH 12163015c puSpANi samupaspRzya pravavAv anilaH zuciH 12163015e hlAdayan sarvagAtrANi gautamasya tadA nRpa 12163016a sa tu vipraH parizrAntaH spRSTaH puNyena vAyunA 12163016c sukham AsAdya suSvApa bhAskaraz cAstam abhyagAt 12163017a tato 'staM bhAskare yAte saMdhyAkAla upasthite 12163017c AjagAma svabhavanaM brahmalokAt khagottamaH 12163018a nADIjaGgha iti khyAto dayito brahmaNaH sakhA 12163018c bakarAjo mahAprAjJaH kazyapasyAtmasaMbhavaH 12163019a rAjadharmeti vikhyAto babhUvApratimo bhuvi 12163019c devakanyAsutaH zrImAn vidvAn devapatiprabhaH 12163020a mRSTahATakasaMchanno bhUSaNair arkasaMnibhaiH 12163020c bhUSitaH sarvagAtreSu devagarbhaH zriyA jvalan 12163021a tam AgataM dvijaM dRSTvA vismito gautamo 'bhavat 12163021c kSutpipAsAparItAtmA hiMsArthI cApy avaikSata 12163022 rAjadharmovAca 12163022a svAgataM bhavate vipra diSTyA prApto 'si me gRham 12163022c astaM ca savitA yAtaH saMdhyeyaM samupasthitA 12163023a mama tvaM nilayaM prAptaH priyAtithir aninditaH 12163023c pUjito yAsyasi prAtar vidhidRSTena karmaNA 12164001 bhISma uvAca 12164001a giraM tAM madhurAM zrutvA gautamo vismitas tadA 12164001c kautUhalAnvito rAjan rAjadharmANam aikSata 12164002 rAjadharmovAca 12164002a bhoH kazyapasya putro 'haM mAtA dAkSAyaNI ca me 12164002c atithis tvaM guNopetaH svAgataM te dvijarSabha 12164003 bhISma uvAca 12164003a tasmai dattvA sa satkAraM vidhidRSTena karmaNA 12164003c zAlapuSpamayIM divyAM bRsIM samupakalpayat 12164004a bhagIratharathAkrAntAn dezAn gaGgAniSevitAn 12164004c ye caranti mahAmInAs tAMz ca tasyAnvakalpayat 12164005a vahniM cApi susaMdIptaM mInAMz caiva supIvarAn 12164005c sa gautamAyAtithaye nyavedayata kAzyapaH 12164006a bhuktavantaM ca taM vipraM prItAtmAnaM mahAmanAH 12164006c klamApanayanArthaM sa pakSAbhyAm abhyavIjayat 12164007a tato vizrAntam AsInaM gotrapraznam apRcchata 12164007c so 'bravId gautamo 'smIti brAhma nAnyad udAharat 12164008a tasmai parNamayaM divyaM divyapuSpAdhivAsitam 12164008c gandhADhyaM zayanaM prAdAt sa zizye tatra vai sukham 12164009a athopaviSTaM zayane gautamaM bakarAT tadA 12164009c papraccha kAzyapo vAgmI kim AgamanakAraNam 12164010a tato 'bravId gautamas taM daridro 'haM mahAmate 12164010c samudragamanAkAGkSI dravyArtham iti bhArata 12164011a taM kAzyapo 'bravIt prIto notkaNThAM kartum arhasi 12164011c kRtakAryo dvijazreSTha sadravyo yAsyase gRhAn 12164012a caturvidhA hy arthagatir bRhaspatimataM yathA 12164012c pAraMparyaM tathA daivaM karma mitram iti prabho 12164013a prAdurbhUto 'smi te mitraM suhRttvaM ca mama tvayi 12164013c so 'haM tathA yatiSyAmi bhaviSyasi yathArthavAn 12164014a tataH prabhAtasamaye sukhaM pRSTvAbravId idam 12164014c gaccha saumya pathAnena kRtakRtyo bhaviSyasi 12164015a itas triyojanaM gatvA rAkSasAdhipatir mahAn 12164015c virUpAkSa iti khyAtaH sakhA mama mahAbalaH 12164016a taM gaccha dvijamukhya tvaM mama vAkyapracoditaH 12164016c kAmAn abhIpsitAMs tubhyaM dAtA nAsty atra saMzayaH 12164017a ity uktaH prayayau rAjan gautamo vigataklamaH 12164017c phalAny amRtakalpAni bhakSayan sma yatheSTataH 12164018a candanAgurumukhyAni tvakpatrANAM vanAni ca 12164018c tasmin pathi mahArAja sevamAno drutaM yayau 12164019a tato meruvrajaM nAma nagaraM zailatoraNam 12164019c zailaprAkAravapraM ca zailayantrArgalaM tathA 12164020a viditaz cAbhavat tasya rAkSasendrasya dhImataH 12164020c prahitaH suhRdA rAjan prIyatA vai priyAtithiH 12164021a tataH sa rAkSasendraH svAn preSyAn Aha yudhiSThira 12164021c gautamo nagaradvArAc chIghram AnIyatAm iti 12164022a tataH puravarAt tasmAt puruSAH zvetaveSTanAH 12164022c gautamety abhibhASantaH puradvAram upAgaman 12164023a te tam Ucur mahArAja preSyA rakSaHpater dvijam 12164023c tvarasva tUrNam Agaccha rAjA tvAM draSTum icchati 12164024a rAkSasAdhipatir vIro virUpAkSa iti zrutaH 12164024c sa tvAM tvarati vai draSTuM tat kSipraM saMvidhIyatAm 12164025a tataH sa prAdravad vipro vismayAd vigataklamaH 12164025c gautamo nagararddhiM tAM pazyan paramavismitaH 12164026a tair eva sahito rAjJo vezma tUrNam upAdravat 12164026c darzanaM rAkSasendrasya kAGkSamANo dvijas tadA 12165001 bhISma uvAca 12165001a tataH sa vidito rAjJaH pravizya gRham uttamam 12165001c pUjito rAkSasendreNa niSasAdAsanottame 12165002a pRSTaz ca gotracaraNaM svAdhyAyaM brahmacArikam 12165002c na tatra vyAjahArAnyad gotramAtrAd Rte dvijaH 12165003a brahmavarcasahInasya svAdhyAyaviratasya ca 12165003c gotramAtravido rAjA nivAsaM samapRcchata 12165004a kva te nivAsaH kalyANa kiMgotrA brAhmaNI ca te 12165004c tattvaM brUhi na bhIH kAryA vizramasva yathAsukham 12165005 gautama uvAca 12165005a madhyadezaprasUto 'haM vAso me zabarAlaye 12165005c zUdrA punarbhUr bhAryA me satyam etad bravImi te 12165006 bhISma uvAca 12165006a tato rAjA vimamRze kathaM kAryam idaM bhavet 12165006c kathaM vA sukRtaM me syAd iti buddhyAnvacintayat 12165007a ayaM vai jananAd vipraH suhRt tasya mahAtmanaH 12165007c saMpreSitaz ca tenAyaM kAzyapena mamAntikam 12165008a tasya priyaM kariSyAmi sa hi mAm AzritaH sadA 12165008c bhrAtA me bAndhavaz cAsau sakhA ca hRdayaMgamaH 12165009a kArttikyAm adya bhoktAraH sahasraM me dvijottamAH 12165009c tatrAyam api bhoktA vai deyam asmai ca me dhanam 12165010a tataH sahasraM viprANAM viduSAM samalaMkRtam 12165010c snAtAnAm anusaMprAptam ahatakSaumavAsasAm 12165011a tAn AgatAn dvijazreSThAn virUpAkSo vizAM pate 12165011c yathArhaM pratijagrAha vidhidRSTena karmaNA 12165012a bRsyas teSAM tu saMnyastA rAkSasendrasya zAsanAt 12165012c bhUmau varakuthAstIrNAH preSyair bharatasattama 12165013a tAsu te pUjitA rAjJA niSaNNA dvijasattamAH 12165013c vyarAjanta mahArAja nakSatrapatayo yathA 12165014a tato jAmbUnadAH pAtrIr vajrAGkA vimalAH zubhAH 12165014c varAnnapUrNA viprebhyaH prAdAn madhughRtAplutAH 12165015a tasya nityaM tathASADhyAM mAghyAM ca bahavo dvijAH 12165015c IpsitaM bhojanavaraM labhante satkRtaM sadA 12165016a vizeSatas tu kArttikyAM dvijebhyaH saMprayacchati 12165016c zaradvyapAye ratnAni paurNamAsyAm iti zrutiH 12165017a suvarNaM rajataM caiva maNIn atha ca mauktikam 12165017c vajrAn mahAdhanAMz caiva vaiDUryAjinarAGkavAn 12165018a ratnarAzIn vinikSipya dakSiNArthe sa bhArata 12165018c tataH prAha dvijazreSThAn virUpAkSo mahAyazAH 12165019a gRhNIta ratnAny etAni yathotsAhaM yatheSTataH 12165019c yeSu yeSu ca bhANDeSu bhuktaM vo dvijasattamAH 12165019e tAny evAdAya gacchadhvaM svavezmAnIti bhArata 12165020a ity uktavacane tasmin rAkSasendre mahAtmani 12165020c yatheSTaM tAni ratnAni jagRhur brAhmaNarSabhAH 12165021a tato mahArhais te sarve ratnair abhyarcitAH zubhaiH 12165021c brAhmaNA mRSTavasanAH suprItAH sma tadAbhavan 12165022a tatas tAn rAkSasendraz ca dvijAn Aha punar vacaH 12165022c nAnAdigAgatAn rAjan rAkSasAn pratiSidhya vai 12165023a adhyaikadivasaM viprA na vo 'stIha bhayaM kva cit 12165023c rAkSasebhyaH pramodadhvam iSTato yAta mAciram 12165024a tataH pradudruvuH sarve viprasaMghAH samantataH 12165024c gautamo 'pi suvarNasya bhAram AdAya satvaraH 12165025a kRcchrAt samudvahan vIra nyagrodhaM samupAgamat 12165025c nyaSIdac ca parizrAntaH klAntaz ca kSudhitaz ca ha 12165026a tatas tam abhyagAd rAjan rAjadharmA khagottamaH 12165026c svAgatenAbhyanandac ca gautamaM mitravatsalaH 12165027a tasya pakSAgravikSepaiH klamaM vyapanayat khagaH 12165027c pUjAM cApy akarod dhImAn bhojanaM cApy akalpayat 12165028a sa bhuktavAn suvizrAnto gautamo 'cintayat tadA 12165028c hATakasyAbhirUpasya bhAro 'yaM sumahAn mayA 12165028e gRhIto lobhamohAd vai dUraM ca gamanaM mama 12165029a na cAsti pathi bhoktavyaM prANasaMdhAraNaM mama 12165029c kiM kRtvA dhArayeyaM vai prANAn ity abhyacintayat 12165030a tataH sa pathi bhoktavyaM prekSamANo na kiM cana 12165030c kRtaghnaH puruSavyAghra manasedam acintayat 12165031a ayaM bakapatiH pArzve mAMsarAziH sthito mama 12165031c imaM hatvA gRhItvA ca yAsye 'haM samabhidrutam 12166001 bhISma uvAca 12166001a atha tatra mahArciSmAn analo vAtasArathiH 12166001c tasyAvidUre rakSArthaM khagendreNa kRto 'bhavat 12166002a sa cApi pArzve suSvApa vizvasto bakarAT tadA 12166002c kRtaghnas tu sa duSTAtmA taM jighAMsur ajAgarat 12166003a tato 'lAtena dIptena vizvastaM nijaghAna tam 12166003c nihatya ca mudA yuktaH so 'nubandhaM na dRSTavAn 12166004a sa taM vipakSaromANaM kRtvAgnAv apacat tadA 12166004c taM gRhItvA suvarNaM ca yayau drutataraM dvijaH 12166005a tato 'nyasmin gate cAhni virUpAkSo 'bravIt sutam 12166005c na prekSe rAjadharmANam adya putra khagottamam 12166006a sa pUrvasaMdhyAM brahmANaM vandituM yAti sarvadA 12166006c mAM cAdRSTvA kadA cit sa na gacchati gRhAn khagaH 12166007a ubhe dvirAtraM saMdhye vai nAbhyagAt sa mamAlayam 12166007c tasmAn na zudhyate bhAvo mama sa jJAyatAM suhRt 12166008a svAdhyAyena viyukto hi brahmavarcasavarjitaH 12166008c taM gatas tatra me zaGkA hanyAt taM sa dvijAdhamaH 12166009a durAcAras tu durbuddhir iGgitair lakSito mayA 12166009c niSkriyo dAruNAkAraH kRSNo dasyur ivAdhamaH 12166010a gautamaH sa gatas tatra tenodvignaM mano mama 12166010c putra zIghram ito gatvA rAjadharmanivezanam 12166010e jJAyatAM sa vizuddhAtmA yadi jIvati mAciram 12166011a sa evam uktas tvarito rakSobhiH sahito yayau 12166011c nyagrodhaM tatra cApazyat kaGkAlaM rAjadharmaNaH 12166012a sa rudann agamat putro rAkSasendrasya dhImataH 12166012c tvaramANaH paraM zaktyA gautamagrahaNAya vai 12166013a tato 'vidUre jagRhur gautamaM rAkSasAs tadA 12166013c rAjadharmazarIraM ca pakSAsthicaraNojjhitam 12166014a tam AdAyAtha rakSAMsi drutaM meruvrajaM yayuH 12166014c rAjJaz ca darzayAm AsuH zarIraM rAjadharmaNaH 12166014e kRtaghnaM puruSaM taM ca gautamaM pApacetasam 12166015a ruroda rAjA taM dRSTvA sAmAtyaH sapurohitaH 12166015c ArtanAdaz ca sumahAn abhUt tasya nivezane 12166016a sastrIkumAraM ca puraM babhUvAsvasthamAnasam 12166016c athAbravIn nRpaH putraM pApo 'yaM vadhyatAm iti 12166017a asya mAMsair ime sarve viharantu yatheSTataH 12166017c pApAcAraH pApakarmA pApAtmA pApanizcayaH 12166017e hantavyo 'yaM mama matir bhavadbhir iti rAkSasAH 12166018a ity uktA rAkSasendreNa rAkSasA ghoravikramAH 12166018c naicchanta taM bhakSayituM pApakarmAyam ity uta 12166019a dasyUnAM dIyatAm eSa sAdhv adya puruSAdhamaH 12166019c ity Ucus taM mahArAja rAkSasendraM nizAcarAH 12166020a zirobhiz ca gatA bhUmim UcU rakSogaNAdhipam 12166020c na dAtum arhasi tvaM no bhakSaNAyAsya kilbiSam 12166021a evam astv iti tAn Aha rAkSasendro nizAcarAn 12166021c dasyUnAM dIyatAm eSa kRtaghno 'dyaiva rAkSasAH 12166022a ity ukte tasya te dAsAH zUlamudgarapANayaH 12166022c chittvA taM khaNDazaH pApaM dasyubhyaH pradadus tadA 12166023a dasyavaz cApi naicchanta tam attuM pApakAriNam 12166023c kravyAdA api rAjendra kRtaghnaM nopabhuJjate 12166024a brahmaghne ca surApe ca core bhagnavrate tathA 12166024c niSkRtir vihitA rAjan kRtaghne nAsti niSkRtiH 12166025a mitradrohI nRzaMsaz ca kRtaghnaz ca narAdhamaH 12166025c kravyAdaiH kRmibhiz cAnyair na bhujyante hi tAdRzAH 12167001 bhISma uvAca 12167001a tataz citAM bakapateH kArayAm Asa rAkSasaH 12167001c ratnair gandhaiz ca bahubhir vastraiz ca samalaMkRtAm 12167002a tatra prajvAlya nRpate bakarAjaM pratApavAn 12167002c pretakAryANi vidhivad rAkSasendraz cakAra ha 12167003a tasmin kAle 'tha surabhir devI dAkSAyaNI zubhA 12167003c upariSTAt tatas tasya sA babhUva payasvinI 12167004a tasyA vaktrAc cyutaH phenaH kSIramizras tadAnagha 12167004c so 'patad vai tatas tasyAM citAyAM rAjadharmaNaH 12167005a tataH saMjIvitas tena bakarAjas tadAnagha 12167005c utpatya ca sameyAya virUpAkSaM bakAdhipaH 12167006a tato 'bhyayAd devarAjo virUpAkSapuraM tadA 12167006c prAha cedaM virUpAkSaM diSTyAyaM jIvatIty uta 12167007a zrAvayAm Asa cendras taM virUpAkSaM purAtanam 12167007c yathA zApaH purA datto brahmaNA rAjadharmaNaH 12167008a yadA bakapatI rAjan brahmANaM nopasarpati 12167008c tato roSAd idaM prAha bakendrAya pitAmahaH 12167009a yasmAn mUDho mama sado nAgato 'sau bakAdhamaH 12167009c tasmAd vadhaM sa duSTAtmA nacirAt samavApsyati 12167010a tadAyaM tasya vacanAn nihato gautamena vai 12167010c tenaivAmRtasiktaz ca punaH saMjIvito bakaH 12167011a rAjadharmA tataH prAha praNipatya puraMdaram 12167011c yadi te 'nugrahakRtA mayi buddhiH puraMdara 12167011e sakhAyaM me sudayitaM gautamaM jIvayety uta 12167012a tasya vAkyaM samAjJAya vAsavaH puruSarSabha 12167012c saMjIvayitvA sakhye vai prAdAt taM gautamaM tadA 12167013a sabhANDopaskaraM rAjaMs tam AsAdya bakAdhipaH 12167013c saMpariSvajya suhRdaM prItyA paramayA yutaH 12167014a atha taM pApakarmANaM rAjadharmA bakAdhipaH 12167014c visarjayitvA sadhanaM praviveza svam Alayam 12167015a yathocitaM ca sa bako yayau brahmasadas tadA 12167015c brahmA ca taM mahAtmAnam AtithyenAbhyapUjayat 12167016a gautamaz cApi saMprApya punas taM zabarAlayam 12167016c zUdrAyAM janayAm Asa putrAn duSkRtakAriNaH 12167017a zApaz ca sumahAMs tasya dattaH suragaNais tadA 12167017c kukSau punarbhvAM bhAryAyAM janayitvA cirAt sutAn 12167017e nirayaM prApsyati mahat kRtaghno 'yam iti prabho 12167018a etat prAha purA sarvaM nArado mama bhArata 12167018c saMsmRtya cApi sumahad AkhyAnaM puruSarSabha 12167018e mayApi bhavate sarvaM yathAvad upavarNitam 12167019a kutaH kRtaghnasya yazaH kutaH sthAnaM kutaH sukham 12167019c azraddheyaH kRtaghno hi kRtaghne nAsti niSkRtiH 12167020a mitradroho na kartavyaH puruSeNa vizeSataH 12167020c mitradhruG nirayaM ghoram anantaM pratipadyate 12167021a kRtajJena sadA bhAvyaM mitrakAmena cAnagha 12167021c mitrAt prabhavate satyaM mitrAt prabhavate balam 12167021e satkArair uttamair mitraM pUjayeta vicakSaNaH 12167022a parityAjyo budhaiH pApaH kRtaghno nirapatrapaH 12167022c mitradrohI kulAGgAraH pApakarmA narAdhamaH 12167023a eSa dharmabhRtAM zreSTha proktaH pApo mayA tava 12167023c mitradrohI kRtaghno vai kiM bhUyaH zrotum icchasi 12167024 vaizaMpAyana uvAca 12167024a etac chrutvA tadA vAkyaM bhISmeNoktaM mahAtmanA 12167024c yudhiSThiraH prItamanA babhUva janamejaya 12168001 yudhiSThira uvAca 12168001a dharmAH pitAmahenoktA rAjadharmAzritAH zubhAH 12168001c dharmam AzramiNAM zreSThaM vaktum arhasi pArthiva 12168002 bhISma uvAca 12168002a sarvatra vihito dharmaH svargyaH satyaphalaM tapaH 12168002c bahudvArasya dharmasya nehAsti viphalA kriyA 12168003a yasmin yasmiMs tu vinaye yo yo yAti vinizcayam 12168003c sa tam evAbhijAnAti nAnyaM bharatasattama 12168004a yathA yathA ca paryeti lokatantram asAravat 12168004c tathA tathA virAgo 'tra jAyate nAtra saMzayaH 12168005a evaM vyavasite loke bahudoSe yudhiSThira 12168005c AtmamokSanimittaM vai yateta matimAn naraH 12168006 yudhiSThira uvAca 12168006a naSTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mRte 12168006c yayA buddhyA nudec chokaM tan me brUhi pitAmaha 12168007 bhISma uvAca 12168007a naSTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mRte 12168007c aho duHkham iti dhyAyaJ zokasyApacitiM caret 12168008a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12168008c yathA senajitaM vipraH kaz cid ity abravId vacaH 12168009a putrazokAbhisaMtaptaM rAjAnaM zokavihvalam 12168009c viSaNNavadanaM dRSTvA vipro vacanam abravIt 12168010a kiM nu khalv asi mUDhas tvaM zocyaH kim anuzocasi 12168010c yadA tvAm api zocantaH zocyA yAsyanti tAM gatim 12168011a tvaM caivAhaM ca ye cAnye tvAM rAjan paryupAsate 12168011c sarve tatra gamiSyAmo yata evAgatA vayam 12168012 senajid uvAca 12168012a kA buddhiH kiM tapo vipra kaH samAdhis tapodhana 12168012c kiM jJAnaM kiM zrutaM vA te yat prApya na viSIdasi 12168013 brAhmaNa uvAca 12168013a pazya bhUtAni duHkhena vyatiSaktAni sarvazaH 12168013c AtmApi cAyaM na mama sarvA vA pRthivI mama 12168014a yathA mama tathAnyeSAm iti buddhyA na me vyathA 12168014c etAM buddhim ahaM prApya na prahRSye na ca vyathe 12168015a yathA kASThaM ca kASThaM ca sameyAtAM mahodadhau 12168015c sametya ca vyapeyAtAM tadvad bhUtasamAgamaH 12168016a evaM putrAz ca pautrAz ca jJAtayo bAndhavAs tathA 12168016c teSu sneho na kartavyo viprayogo hi tair dhruvam 12168017a adarzanAd ApatitaH punaz cAdarzanaM gataH 12168017c na tvAsau veda na tvaM taM kaH san kam anuzocasi 12168018a tRSNArtiprabhavaM duHkhaM duHkhArtiprabhavaM sukham 12168018c sukhAt saMjAyate duHkham evam etat punaH punaH 12168018e sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham 12168019a sukhAt tvaM duHkham ApannaH punar Apatsyase sukham 12168019c na nityaM labhate duHkhaM na nityaM labhate sukham 12168020a nAlaM sukhAya suhRdo nAlaM duHkhAya zatravaH 12168020c na ca prajJAlam arthAnAM na sukhAnAm alaM dhanam 12168021a na buddhir dhanalAbhAya na jADyam asamRddhaye 12168021c lokaparyAyavRttAntaM prAjJo jAnAti netaraH 12168022a buddhimantaM ca mUDhaM ca zUraM bhIruM jaDaM kavim 12168022c durbalaM balavantaM ca bhAginaM bhajate sukham 12168023a dhenur vatsasya gopasya svAminas taskarasya ca 12168023c payaH pibati yas tasyA dhenus tasyeti nizcayaH 12168024a ye ca mUDhatamA loke ye ca buddheH paraM gatAH 12168024c te narAH sukham edhante klizyaty antarito janaH 12168025a antyeSu remire dhIrA na te madhyeSu remire 12168025c antyaprAptiM sukhAm Ahur duHkham antaram antayoH 12168026a ye tu buddhisukhaM prAptA dvaMdvAtItA vimatsarAH 12168026c tAn naivArthA na cAnarthA vyathayanti kadA cana 12168027a atha ye buddhim aprAptA vyatikrAntAz ca mUDhatAm 12168027c te 'tivelaM prahRSyanti saMtApam upayAnti ca 12168028a nityapramuditA mUDhA divi devagaNA iva 12168028c avalepena mahatA paridRbdhA vicetasaH 12168029a sukhaM duHkhAntam AlasyaM duHkhaM dAkSyaM sukhodayam 12168029c bhUtiz caiva zriyA sArdhaM dakSe vasati nAlase 12168030a sukhaM vA yadi vA duHkhaM dveSyaM vA yadi vA priyam 12168030c prAptaM prAptam upAsIta hRdayenAparAjitaH 12168031a zokasthAnasahasrANi harSasthAnazatAni ca 12168031c divase divase mUDham Avizanti na paNDitam 12168032a buddhimantaM kRtaprajJaM zuzrUSum anasUyakam 12168032c dAntaM jitendriyaM cApi zoko na spRzate naram 12168033a etAM buddhiM samAsthAya guptacittaz cared budhaH 12168033c udayAstamayajJaM hi na zokaH spraSTum arhati 12168034a yannimittaM bhavec chokas trAso vA duHkham eva vA 12168034c AyAso vA yatomUlas tad ekAGgam api tyajet 12168035a yad yat tyajati kAmAnAM tat sukhasyAbhipUryate 12168035c kAmAnusArI puruSaH kAmAn anu vinazyati 12168036a yac ca kAmasukhaM loke yac ca divyaM mahat sukham 12168036c tRSNAkSayasukhasyaite nArhataH SoDazIM kalAm 12168037a pUrvadehakRtaM karma zubhaM vA yadi vAzubham 12168037c prAjJaM mUDhaM tathA zUraM bhajate yAdRzaM kRtam 12168038a evam eva kilaitAni priyANy evApriyANi ca 12168038c jIveSu parivartante duHkhAni ca sukhAni ca 12168039a tad evaM buddhim AsthAya sukhaM jIved guNAnvitaH 12168039c sarvAn kAmAJ jugupseta saGgAn kurvIta pRSThataH 12168039e vRtta eSa hRdi prauDho mRtyur eSa manomayaH 12168040a yadA saMharate kAmAn kUrmo 'GgAnIva sarvazaH 12168040c tadAtmajyotir AtmA ca Atmany eva prasIdati 12168041a kiM cid eva mamatvena yadA bhavati kalpitam 12168041c tad eva paritApArthaM sarvaM saMpadyate tadA 12168042a na bibheti yadA cAyaM yadA cAsmAn na bibhyati 12168042c yadA necchati na dveSTi brahma saMpadyate tadA 12168043a ubhe satyAnRte tyaktvA zokAnandau bhayAbhaye 12168043c priyApriye parityajya prazAntAtmA bhaviSyasi 12168044a yadA na kurute dhIraH sarvabhUteSu pApakam 12168044c karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA 12168045a yA dustyajA durmatibhir yA na jIryati jIryataH 12168045c yo 'sau prANAntiko rogas tAM tRSNAM tyajataH sukham 12168046a atra piGgalayA gItA gAthAH zrUyanti pArthiva 12168046c yathA sA kRcchrakAle 'pi lebhe dharmaM sanAtanam 12168047a saMkete piGgalA vezyA kAntenAsId vinAkRtA 12168047c atha kRcchragatA zAntAM buddhim AsthApayat tadA 12168048 piGgalovAca 12168048a unmattAham anunmattaM kAntam anvavasaM ciram 12168048c antike ramaNaM santaM nainam adhyagamaM purA 12168049a ekasthUNaM navadvAram apidhAsyAmy agArakam 12168049c kA hi kAntam ihAyAntam ayaM kAnteti maMsyate 12168050a akAmAH kAmarUpeNa dhUrtA narakarUpiNaH 12168050c na punar vaJcayiSyanti pratibuddhAsmi jAgRmi 12168051a anartho 'pi bhavaty artho daivAt pUrvakRtena vA 12168051c saMbuddhAhaM nirAkArA nAham adyAjitendriyA 12168052a sukhaM nirAzaH svapiti nairAzyaM paramaM sukham 12168052c AzAm anAzAM kRtvA hi sukhaM svapiti piGgalA 12168053 bhISma uvAca 12168053a etaiz cAnyaiz ca viprasya hetumadbhiH prabhASitaiH 12168053c paryavasthApito rAjA senajin mumude sukham 12169001 yudhiSThira uvAca 12169001a atikrAmati kAle 'smin sarvabhUtakSayAvahe 12169001c kiM zreyaH pratipadyeta tan me brUhi pitAmaha 12169002 bhISma uvAca 12169002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12169002c pituH putreNa saMvAdaM tan nibodha yudhiSThira 12169003a dvijAteH kasya cit pArtha svAdhyAyaniratasya vai 12169003c babhUva putro medhAvI medhAvI nAma nAmataH 12169004a so 'bravIt pitaraM putraH svAdhyAyakaraNe ratam 12169004c mokSadharmArthakuzalo lokatattvavicakSaNaH 12169005a dhIraH kiM svit tAta kuryAt prajAnan; kSipraM hy Ayur bhrazyate mAnavAnAm 12169005c pitas tad AcakSva yathArthayogaM; mamAnupUrvyA yena dharmaM careyam 12169006 pitovAca 12169006a vedAn adhItya brahmacaryeNa putra; putrAn icchet pAvanArthaM pitqNAm 12169006c agnIn AdhAya vidhivac ceSTayajJo; vanaM pravizyAtha munir bubhUSet 12169007 putra uvAca 12169007a evam abhyAhate loke samantAt parivArite 12169007c amoghAsu patantISu kiM dhIra iva bhASase 12169008 pitovAca 12169008a katham abhyAhato lokaH kena vA parivAritaH 12169008c amoghAH kAH patantIha kiM nu bhISayasIva mAm 12169009 putra uvAca 12169009a mRtyunAbhyAhato loko jarayA parivAritaH 12169009c ahorAtrAH patanty ete nanu kasmAn na budhyase 12169010a yadAham etaj jAnAmi na mRtyus tiSThatIti ha 12169010c so 'haM kathaM pratIkSiSye jAlenApihitaz caran 12169011a rAtryAM rAtryAM vyatItAyAm Ayur alpataraM yadA 12169011c gAdhodake matsya iva sukhaM vindeta kas tadA 12169011e tad eva vandhyaM divasam iti vidyAd vicakSaNaH 12169012a anavApteSu kAmeSu mRtyur abhyeti mAnavam 12169012c zaSpANIva vicinvantam anyatragatamAnasam 12169012e vRkIvoraNam AsAdya mRtyur AdAya gacchati 12169013a adyaiva kuru yac chreyo mA tvA kAlo 'tyagAd ayam 12169013c akRteSv eva kAryeSu mRtyur vai saMprakarSati 12169014a zvaHkAryam adya kurvIta pUrvAhNe cAparAhNikam 12169014c na hi pratIkSate mRtyuH kRtaM vAsya na vA kRtam 12169014e ko hi jAnAti kasyAdya mRtyusenA nivekSyate 12169015a yuvaiva dharmazIlaH syAd animittaM hi jIvitam 12169015c kRte dharme bhavet kIrtir iha pretya ca vai sukham 12169016a mohena hi samAviSTaH putradArArtham udyataH 12169016c kRtvA kAryam akAryaM vA puSTim eSAM prayacchati 12169017a taM putrapazusaMmattaM vyAsaktamanasaM naram 12169017c suptaM vyAghraM mahaugho vA mRtyur AdAya gacchati 12169018a saMcinvAnakam evaikaM kAmAnAm avitRptakam 12169018c vyAghraH pazum ivAdAya mRtyur AdAya gacchati 12169019a idaM kRtam idaM kAryam idam anyat kRtAkRtam 12169019c evam IhAsukhAsaktaM kRtAntaH kurute vaze 12169020a kRtAnAM phalam aprAptaM karmaNAM phalasaGginam 12169020c kSetrApaNagRhAsaktaM mRtyur AdAya gacchati 12169021a mRtyur jarA ca vyAdhiz ca duHkhaM cAnekakAraNam 12169021c anuSaktaM yadA dehe kiM svastha iva tiSThasi 12169022a jAtam evAntako 'ntAya jarA cAnveti dehinam 12169022c anuSaktA dvayenaite bhAvAH sthAvarajaGgamAH 12169023a mRtyor vA gRham evaitad yA grAme vasato ratiH 12169023c devAnAm eSa vai goSTho yad araNyam iti zrutiH 12169024a nibandhanI rajjur eSA yA grAme vasato ratiH 12169024c chittvainAM sukRto yAnti nainAM chindanti duSkRtaH 12169025a na hiMsayati yaH prANAn manovAkkAyahetubhiH 12169025c jIvitArthApanayanaiH karmabhir na sa badhyate 12169026a na mRtyusenAm AyAntIM jAtu kaz cit prabAdhate 12169026c Rte satyam asaMtyAjyaM satye hy amRtam Azritam 12169027a tasmAt satyavratAcAraH satyayogaparAyaNaH 12169027c satyArAmaH samo dAntaH satyenaivAntakaM jayet 12169028a amRtaM caiva mRtyuz ca dvayaM dehe pratiSThitam 12169028c mRtyum Apadyate mohAt satyenApadyate 'mRtam 12169029a so 'haM hy ahiMsraH satyArthI kAmakrodhabahiSkRtaH 12169029c samaduHkhasukhaH kSemI mRtyuM hAsyAmy amartyavat 12169030a zAntiyajJarato dAnto brahmayajJe sthito muniH 12169030c vAGmanaHkarmayajJaz ca bhaviSyAmy udagAyane 12169031a pazuyajJaiH kathaM hiMsrair mAdRzo yaSTum arhati 12169031c antavadbhir uta prAjJaH kSatrayajJaiH pizAcavat 12169032a yasya vAGmanasI syAtAM samyak praNihite sadA 12169032c tapas tyAgaz ca yogaz ca sa vai sarvam avApnuyAt 12169033a nAsti vidyAsamaM cakSur nAsti vidyAsamaM balam 12169033c nAsti rAgasamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham 12169034a Atmany evAtmanA jAta AtmaniSTho 'prajo 'pi vA 12169034c Atmany eva bhaviSyAmi na mAM tArayati prajA 12169035a naitAdRzaM brAhmaNasyAsti vittaM; yathaikatA samatA satyatA ca 12169035c zIle sthitir daNDanidhAnam ArjavaM; tatas tataz coparamaH kriyAbhyaH 12169036a kiM te dhanair bAndhavair vApi kiM te; kiM te dArair brAhmaNa yo mariSyasi 12169036c AtmAnam anviccha guhAM praviSTaM; pitAmahas te kva gataH pitA ca 12169037 bhISma uvAca 12169037a putrasyaitad vacaH zrutvA tathAkArSIt pitA nRpa 12169037c tathA tvam api vartasva satyadharmaparAyaNaH 12170001 yudhiSThira uvAca 12170001a dhanino vAdhanA ye ca vartayanti svatantriNaH 12170001c sukhaduHkhAgamas teSAM kaH kathaM vA pitAmaha 12170002 bhISma uvAca 12170002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12170002c zamyAkena vimuktena gItaM zAntigatena ha 12170003a abravIn mAM purA kaz cid brAhmaNas tyAgam AsthitaH 12170003c klizyamAnaH kudAreNa kucailena bubhukSayA 12170004a utpannam iha loke vai janmaprabhRti mAnavam 12170004c vividhAny upavartante duHkhAni ca sukhAni ca 12170005a tayor ekatare mArge yady enam abhisaMnayet 12170005c na sukhaM prApya saMhRSyen na duHkhaM prApya saMjvaret 12170006a na vai carasi yac chreya Atmano vA yad Ihase 12170006c akAmAtmApi hi sadA dhuram udyamya caiva hi 12170007a akiMcanaH paripatan sukham AsvAdayiSyasi 12170007c akiMcanaH sukhaM zete samuttiSThati caiva hi 12170008a AkiMcanyaM sukhaM loke pathyaM zivam anAmayam 12170008c anamitram atho hy etad durlabhaM sulabhaM satAm 12170009a akiMcanasya zuddhasya upapannasya sarvazaH 12170009c avekSamANas trI&l lokAn na tulyam upalakSaye 12170010a AkiMcanyaM ca rAjyaM ca tulayA samatolayam 12170010c atyaricyata dAridryaM rAjyAd api guNAdhikam 12170011a AkiMcanye ca rAjye ca vizeSaH sumahAn ayam 12170011c nityodvigno hi dhanavAn mRtyor Asyagato yathA 12170012a naivAsyAgnir na cAdityo na mRtyur na ca dasyavaH 12170012c prabhavanti dhanajyAninirmuktasya nirAziSaH 12170013a taM vai sadA kAmacaram anupastIrNazAyinam 12170013c bAhUpadhAnaM zAmyantaM prazaMsanti divaukasaH 12170014a dhanavAn krodhalobhAbhyAm AviSTo naSTacetanaH 12170014c tiryagIkSaH zuSkamukhaH pApako bhrukuTImukhaH 12170015a nirdazaMz cAdharoSThaM ca kruddho dAruNabhASitA 12170015c kas tam icchet paridraSTuM dAtum icchati cen mahIm 12170016a zriyA hy abhIkSNaM saMvAso mohayaty avicakSaNam 12170016c sA tasya cittaM harati zAradAbhram ivAnilaH 12170017a athainaM rUpamAnaz ca dhanamAnaz ca vindati 12170017c abhijAto 'smi siddho 'smi nAsmi kevalamAnuSaH 12170017e ity ebhiH kAraNais tasya tribhiz cittaM prasicyate 12170018a sa prasiktamanA bhogAn visRjya pitRsaMcitAn 12170018c parikSINaH parasvAnAm AdAnaM sAdhu manyate 12170019a tam atikrAntamaryAdam AdadAnaM tatas tataH 12170019c pratiSedhanti rAjAno lubdhA mRgam iveSubhiH 12170020a evam etAni duHkhAni tAni tAnIha mAnavam 12170020c vividhAny upavartante gAtrasaMsparzajAni ca 12170021a teSAM paramaduHkhAnAM buddhyA bhaiSajyam Acaret 12170021c lokadharmaM samAjJAya dhruvANAm adhruvaiH saha 12170022a nAtyaktvA sukham Apnoti nAtyaktvA vindate param 12170022c nAtyaktvA cAbhayaH zete tyaktvA sarvaM sukhI bhava 12170023a ity etad dhAstinapure brAhmaNenopavarNitam 12170023c zamyAkena purA mahyaM tasmAt tyAgaH paro mataH 12171001 yudhiSThira uvAca 12171001a IhamAnaH samArambhAn yadi nAsAdayed dhanam 12171001c dhanatRSNAbhibhUtaz ca kiM kurvan sukham ApnuyAt 12171002 bhISma uvAca 12171002a sarvasAmyam anAyAsaH satyavAkyaM ca bhArata 12171002c nirvedaz cAvivitsA ca yasya syAt sa sukhI naraH 12171003a etAny eva padAny AhuH paJca vRddhAH prazAntaye 12171003c eSa svargaz ca dharmaz ca sukhaM cAnuttamaM satAm 12171004a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12171004c nirvedAn maGkinA gItaM tan nibodha yudhiSThira 12171005a IhamAno dhanaM maGkir bhagnehaz ca punaH punaH 12171005c kena cid dhanazeSeNa krItavAn damyagoyugam 12171006a susaMbaddhau tu tau damyau damanAyAbhiniHsRtau 12171006c AsInam uSTraM madhyena sahasaivAbhyadhAvatAm 12171007a tayoH saMprAptayor uSTraH skandhadezam amarSaNaH 12171007c utthAyotkSipya tau damyau prasasAra mahAjavaH 12171008a hriyamANau tu tau damyau tenoSTreNa pramAthinA 12171008c mriyamANau ca saMprekSya maGkis tatrAbravId idam 12171009a na caivAvihitaM zakyaM dakSeNApIhituM dhanam 12171009c yuktena zraddhayA samyag IhAM samanutiSThatA 12171010a kRtasya pUrvaM cAnarthair yuktasyApy anutiSThataH 12171010c imaM pazyata saMgatyA mama daivam upaplavam 12171011a udyamyodyamya me damyau viSameNeva gacchati 12171011c utkSipya kAkatAlIyam unmAtheneva jambukaH 12171012a maNI voSTrasya lambete priyau vatsatarau mama 12171012c zuddhaM hi daivam evedam ato naivAsti pauruSam 12171013a yadi vApy upapadyeta pauruSaM nAma karhi cit 12171013c anviSyamANaM tad api daivam evAvatiSThate 12171014a tasmAn nirveda eveha gantavyaH sukham IpsatA 12171014c sukhaM svapiti nirviNNo nirAzaz cArthasAdhane 12171015a aho samyak zukenoktaM sarvataH parimucyatA 12171015c pratiSThatA mahAraNyaM janakasya nivezanAt 12171016a yaH kAmAn prApnuyAt sarvAn yaz cainAn kevalAMs tyajet 12171016c prApaNAt sarvakAmAnAM parityAgo viziSyate 12171017a nAntaM sarvavivitsAnAM gatapUrvo 'sti kaz cana 12171017c zarIre jIvite caiva tRSNA mandasya vardhate 12171018a nivartasva vivitsAbhyaH zAmya nirvidya mAmaka 12171018c asakRc cAsi nikRto na ca nirvidyase tano 12171019a yadi nAhaM vinAzyas te yady evaM ramase mayA 12171019c mA mAM yojaya lobhena vRthA tvaM vittakAmuka 12171020a saMcitaM saMcitaM dravyaM naSTaM tava punaH punaH 12171020c kadA vimokSyase mUDha dhanehAM dhanakAmuka 12171021a aho nu mama bAlizyaM yo 'haM krIDanakas tava 12171021c kiM naiva jAtu puruSaH pareSAM preSyatAm iyAt 12171022a na pUrve nApare jAtu kAmAnAm antam Apnuvan 12171022c tyaktvA sarvasamArambhAn pratibuddho 'smi jAgRmi 12171023a nUnaM te hRdayaM kAma vajrasAramayaM dRdham 12171023c yad anarthazatAviSTaM zatadhA na vidIryate 12171024a tyajAmi kAma tvAM caiva yac ca kiM cit priyaM tava 12171024c tavAhaM sukham anvicchan nAtmany upalabhe sukham 12171025a kAma jAnAmi te mUlaM saMkalpAt kila jAyase 12171025c na tvAM saMkalpayiSyAmi samUlo na bhaviSyasi 12171026a IhA dhanasya na sukhA labdhvA cintA ca bhUyasI 12171026c labdhanAzo yathA mRtyur labdhaM bhavati vA na vA 12171027a paretya yo na labhate tato duHkhataraM nu kim 12171027c na ca tuSyati labdhena bhUya eva ca mArgati 12171028a anutarSula evArthaH svAdu gAGgam ivodakam 12171028c madvilApanam etat tu pratibuddho 'smi saMtyaja 12171029a ya imaM mAmakaM dehaM bhUtagrAmaH samAzritaH 12171029c sa yAtv ito yathAkAmaM vasatAM vA yathAsukham 12171030a na yuSmAsv iha me prItiH kAmalobhAnusAriSu 12171030c tasmAd utsRjya sarvAn vaH satyam evAzrayAmy aham 12171031a sarvabhUtAny ahaM dehe pazyan manasi cAtmanaH 12171031c yoge buddhiM zrute sattvaM mano brahmaNi dhArayan 12171032a vihariSyAmy anAsaktaH sukhI lokAn nirAmayaH 12171032c yathA mA tvaM punar naivaM duHkheSu praNidhAsyasi 12171033a tvayA hi me praNunnasya gatir anyA na vidyate 12171033c tRSNAzokazramANAM hi tvaM kAma prabhavaH sadA 12171034a dhananAzo 'dhikaM duHkhaM manye sarvamahattaram 12171034c jJAtayo hy avamanyante mitrANi ca dhanacyutam 12171035a avajJAnasahasrais tu doSAH kaSTatarAdhane 12171035c dhane sukhakalA yA ca sApi duHkhair vidhIyate 12171036a dhanam asyeti puruSaM purA nighnanti dasyavaH 12171036c klizyanti vividhair daNDair nityam udvejayanti ca 12171037a mandalolupatA duHkham iti buddhaM cirAn mayA 12171037c yad yad Alambase kAma tat tad evAnurudhyase 12171038a atattvajJo 'si bAlaz ca dustoSo 'pUraNo 'nalaH 12171038c naiva tvaM vettha sulabhaM naiva tvaM vettha durlabham 12171039a pAtAlam iva duSpUro mAM duHkhair yoktum icchasi 12171039c nAham adya samAveSTuM zakyaH kAma punas tvayA 12171040a nirvedam aham AsAdya dravyanAzAd yadRcchayA 12171040c nirvRtiM paramAM prApya nAdya kAmAn vicintaye 12171041a atiklezAn sahAmIha nAhaM budhyAmy abuddhimAn 12171041c nikRto dhananAzena zaye sarvAGgavijvaraH 12171042a parityajAmi kAma tvAM hitvA sarvamanogatIH 12171042c na tvaM mayA punaH kAma nasyoteneva raMsyase 12171043a kSamiSye 'kSamamANAnAM na hiMsiSye ca hiMsitaH 12171043c dveSyam uktaH priyaM vakSyAmy anAdRtya tad apriyam 12171044a tRptaH svasthendriyo nityaM yathAlabdhena vartayan 12171044c na sakAmaM kariSyAmi tvAm ahaM zatrum AtmanaH 12171045a nirvedaM nirvRtiM tRptiM zAntiM satyaM damaM kSamAm 12171045c sarvabhUtadayAM caiva viddhi mAM zaraNAgatam 12171046a tasmAt kAmaz ca lobhaz ca tRSNA kArpaNyam eva ca 12171046c tyajantu mAM pratiSThantaM sattvastho hy asmi sAMpratam 12171047a prahAya kAmaM lobhaM ca krodhaM pAruSyam eva ca 12171047c nAdya lobhavazaM prApto duHkhaM prApsyAmy anAtmavAn 12171048a yad yat tyajati kAmAnAM tat sukhasyAbhipUryate 12171048c kAmasya vazago nityaM duHkham eva prapadyate 12171049a kAmAn vyudasya dhunute yat kiM cit puruSo rajaH 12171049c kAmakrodhodbhavaM duHkham ahrIr aratir eva ca 12171050a eSa brahmapraviSTo 'haM grISme zItam iva hradam 12171050c zAmyAmi parinirvAmi sukham Ase ca kevalam 12171051a yac ca kAmasukhaM loke yac ca divyaM mahat sukham 12171051c tRSNAkSayasukhasyaite nArhataH SoDazIM kalAm 12171052a AtmanA saptamaM kAmaM hatvA zatrum ivottamam 12171052c prApyAvadhyaM brahmapuraM rAjeva syAm ahaM sukhI 12171053a etAM buddhiM samAsthAya maGkir nirvedam AgataH 12171053c sarvAn kAmAn parityajya prApya brahma mahat sukham 12171054a damyanAzakRte maGkir amaratvaM kilAgamat 12171054c acchinat kAmamUlaM sa tena prApa mahat sukham 12171055a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12171055c gItaM videharAjena janakena prazAmyatA 12171056a anantaM bata me vittaM yasya me nAsti kiM cana 12171056c mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiM cana 12171057a atraivodAharantImaM bodhyasya padasaMcayam 12171057c nirvedaM prati vinyastaM pratibodha yudhiSThira 12171058a bodhyaM dAntam RSiM rAjA nahuSaH paryapRcchata 12171058c nirvedAc chAntim ApannaM zAntaM prajJAnatarpitam 12171059a upadezaM mahAprAjJa zamasyopadizasva me 12171059c kAM buddhiM samanudhyAya zAntaz carasi nirvRtaH 12171060 bodhya uvAca 12171060a upadezena vartAmi nAnuzAsmIha kaM cana 12171060c lakSaNaM tasya vakSye 'haM tat svayaM pravimRzyatAm 12171061a piGgalA kuraraH sarpaH sAraGgAnveSaNaM vane 12171061c iSukAraH kumArI ca SaD ete guravo mama 12172001 yudhiSThira uvAca 12172001a kena vRttena vRttajJa vItazokaz caren mahIm 12172001c kiM ca kurvan naro loke prApnoti paramAM gatim 12172002 bhISma uvAca 12172002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12172002c prahrAdasya ca saMvAdaM muner Ajagarasya ca 12172003a carantaM brAhmaNaM kaM cit kalyacittam anAmayam 12172003c papraccha rAjan prahrAdo buddhimAn prAjJasaMmataH 12172004a svasthaH zakto mRdur dAnto nirvivitso 'nasUyakaH 12172004c suvAg bahumato loke prAjJaz carasi bAlavat 12172005a naiva prArthayase lAbhaM nAlAbheSv anuzocasi 12172005c nityatRpta iva brahman na kiM cid avamanyase 12172006a srotasA hriyamANAsu prajAsv avimanA iva 12172006c dharmakAmArthakAryeSu kUTastha iva lakSyase 12172007a nAnutiSThasi dharmArthau na kAme cApi vartase 12172007c indriyArthAn anAdRtya muktaz carasi sAkSivat 12172008a kA nu prajJA zrutaM vA kiM vRttir vA kA nu te mune 12172008c kSipram AcakSva me brahmaJ zreyo yad iha manyase 12172009a anuyuktaH sa medhAvI lokadharmavidhAnavit 12172009c uvAca zlakSNayA vAcA prahrAdam anapArthayA 12172010a pazyan prahrAda bhUtAnAm utpattim animittataH 12172010c hrAsaM vRddhiM vinAzaM ca na prahRSye na ca vyathe 12172011a svabhAvAd eva saMdRzya vartamAnAH pravRttayaH 12172011c svabhAvaniratAH sarvAH paritapye na kena cit 12172012a pazyan prahrAda saMyogAn viprayogaparAyaNAn 12172012c saMcayAMz ca vinAzAntAn na kva cid vidadhe manaH 12172013a antavanti ca bhUtAni guNayuktAni pazyataH 12172013c utpattinidhanajJasya kiM kAryam avaziSyate 12172014a jalajAnAm api hy antaM paryAyeNopalakSaye 12172014c mahatAm api kAyAnAM sUkSmANAM ca mahodadhau 12172015a jaGgamasthAvarANAM ca bhUtAnAm asurAdhipa 12172015c pArthivAnAm api vyaktaM mRtyuM pazyAmi sarvazaH 12172016a antarikSacarANAM ca dAnavottama pakSiNAm 12172016c uttiSThati yathAkAlaM mRtyur balavatAm api 12172017a divi saMcaramANAni hrasvAni ca mahAnti ca 12172017c jyotIMSi ca yathAkAlaM patamAnAni lakSaye 12172018a iti bhUtAni saMpazyann anuSaktAni mRtyunA 12172018c sarvasAmAnyato vidvAn kRtakRtyaH sukhaM svape 12172019a sumahAntam api grAsaM grase labdhaM yadRcchayA 12172019c zaye punar abhuJjAno divasAni bahUny api 12172020a Asravaty api mAm annaM punar bahuguNaM bahu 12172020c punar alpaguNaM stokaM punar naivopapadyate 12172021a kaNAn kadA cit khAdAmi piNyAkam api ca grase 12172021c bhakSaye zAlimAMsAni bhakSAMz coccAvacAn punaH 12172022a zaye kadA cit paryaGke bhUmAv api punaH zaye 12172022c prAsAde 'pi ca me zayyA kadA cid upapadyate 12172023a dhArayAmi ca cIrANi zANIM kSaumAjinAni ca 12172023c mahArhANi ca vAsAMsi dhArayAmy aham ekadA 12172024a na saMnipatitaM dharmyam upabhogaM yadRcchayA 12172024c pratyAcakSe na cApy enam anurudhye sudurlabham 12172025a acalam anidhanaM zivaM vizokaM; zucim atulaM viduSAM mate niviSTam 12172025c anabhimatam asevitaM ca mUDhair; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172026a acalitamatir acyutaH svadharmAt; parimitasaMsaraNaH parAvarajJaH 12172026c vigatabhayakaSAyalobhamoho; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172027a aniyataphalabhakSyabhojyapeyaM; vidhipariNAmavibhaktadezakAlam 12172027c hRdayasukham asevitaM kadaryair; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172028a idam idam iti tRSNayAbhibhUtaM; janam anavAptadhanaM viSIdamAnam 12172028c nipuNam anunizAmya tattvabuddhyA; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172029a bahuvidham anudRzya cArthahetoH; kRpaNam ihAryam anAryam Azrayantam 12172029c upazamarucir AtmavAn prazAnto; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172030a sukham asukham anartham arthalAbhaM; ratim aratiM maraNaM ca jIvitaM ca 12172030c vidhiniyatam avekSya tattvato 'haM; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172031a apagatabhayarAgamohadarpo; dhRtimatibuddhisamanvitaH prazAntaH 12172031c upagataphalabhogino nizAmya; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172032a aniyatazayanAsanaH prakRtyA; damaniyamavratasatyazaucayuktaH 12172032c apagataphalasaMcayaH prahRSTo; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172033a abhigatam asukhArtham IhanArthair; upagatabuddhir avekSya cAtmasaMsthaH 12172033c tRSitam aniyataM mano niyantuM; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172034a na hRdayam anurudhyate mano vA; priyasukhadurlabhatAm anityatAM ca 12172034c tad ubhayam upalakSayann ivAhaM; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi 12172035a bahu kathitam idaM hi buddhimadbhiH; kavibhir abhiprathayadbhir AtmakIrtim 12172035c idam idam iti tatra tatra tat tat; svaparamatair gahanaM pratarkayadbhiH 12172036a tad aham anunizAmya viprayAtaM; pRthag abhipannam ihAbudhair manuSyaiH 12172036c anavasitam anantadoSapAraM; nRSu viharAmi vinItaroSatRSNaH 12172037 bhISma uvAca 12172037a ajagaracaritaM vrataM mahAtmA; ya iha naro 'nucared vinItarAgaH 12172037c apagatabhayamanyulobhamohaH; sa khalu sukhI vihared imaM vihAram 12173001 yudhiSThira uvAca 12173001a bAndhavAH karma vittaM vA prajJA veha pitAmaha 12173001c narasya kA pratiSThA syAd etat pRSTo vadasva me 12173002 bhISma uvAca 12173002a prajJA pratiSThA bhUtAnAM prajJA lAbhaH paro mataH 12173002c prajJA naiHzreyasI loke prajJA svargo mataH satAm 12173003a prajJayA prApitArtho hi balir aizvaryasaMkSaye 12173003c prahrAdo namucir maGkis tasyAH kiM vidyate param 12173004a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12173004c indrakAzyapasaMvAdaM tan nibodha yudhiSThira 12173005a vaizyaH kaz cid RSiM tAta kAzyapaM saMzitavratam 12173005c rathena pAtayAm Asa zrImAn dRptas tapasvinam 12173006a ArtaH sa patitaH kruddhas tyaktvAtmAnam athAbravIt 12173006c mariSyAmy adhanasyeha jIvitArtho na vidyate 12173007a tathA mumUrSum AsInam akUjantam acetasam 12173007c indraH sRgAlarUpeNa babhASe kruddhamAnasam 12173008a manuSyayonim icchanti sarvabhUtAni sarvazaH 12173008c manuSyatve ca vipratvaM sarva evAbhinandati 12173009a manuSyo brAhmaNaz cAsi zrotriyaz cAsi kAzyapa 12173009c sudurlabham avApyaitad adoSAn martum icchasi 12173010a sarve lAbhAH sAbhimAnA iti satyA bata zrutiH 12173010c saMtoSaNIyarUpo 'si lobhAd yad abhimanyase 12173011a aho siddhArthatA teSAM yeSAM santIha pANayaH 12173011c pANimadbhyaH spRhAsmAkaM yathA tava dhanasya vai 12173012a na pANilAbhAd adhiko lAbhaH kaz cana vidyate 12173012c apANitvAd vayaM brahman kaNTakAn noddharAmahe 12173013a atha yeSAM punaH pANI devadattau dazAGgulI 12173013c uddharanti kRmIn aGgAd dazamAnAn kaSanti ca 12173014a himavarSAtapAnAM ca paritrANAni kurvate 12173014c celam annaM sukhaM zayyAM nivAtaM copabhuJjate 12173015a adhiSThAya ca gAM loke bhuJjate vAhayanti ca 12173015c upAyair bahubhiz caiva vazyAn Atmani kurvate 12173016a ye khalv ajihvAH kRpaNA alpaprANA apANayaH 12173016c sahante tAni duHkhAni diSTyA tvaM na tathA mune 12173017a diSTyA tvaM na sRgAlo vai na kRmir na ca mUSakaH 12173017c na sarpo na ca maNDUko na cAnyaH pApayonijaH 12173018a etAvatApi lAbhena toSTum arhasi kAzyapa 12173018c kiM punar yo 'si sattvAnAM sarveSAM brAhmaNottamaH 12173019a ime mAM kRmayo 'danti teSAm uddharaNAya me 12173019c nAsti zaktir apANitvAt pazyAvasthAm imAM mama 12173020a akAryam iti caivemaM nAtmAnaM saMtyajAmy aham 12173020c netaH pApIyasIM yoniM pateyam aparAm iti 12173021a madhye vai pApayonInAM sArgAlI yAm ahaM gataH 12173021c pApIyasyo bahutarA ito 'nyAH pApayonayaH 12173022a jAtyaivaike sukhatarAH santy anye bhRzaduHkhitAH 12173022c naikAntasukham eveha kva cit pazyAmi kasya cit 12173023a manuSyA hy ADhyatAM prApya rAjyam icchanty anantaram 12173023c rAjyAd devatvam icchanti devatvAd indratAm api 12173024a bhaves tvaM yady api tv ADhyo na rAjA na ca daivatam 12173024c devatvaM prApya cendratvaM naiva tuSyes tathA sati 12173025a na tRptiH priyalAbhe 'sti tRSNA nAdbhiH prazAmyati 12173025c saMprajvalati sA bhUyaH samidbhir iva pAvakaH 12173026a asty eva tvayi zoko vai harSaz cAsti tathA tvayi 12173026c sukhaduHkhe tathA cobhe tatra kA paridevanA 12173027a paricchidyaiva kAmAnAM sarveSAM caiva karmaNAm 12173027c mUlaM rundhIndriyagrAmaM zakuntAn iva paJjare 12173028a na khalv apy arasajJasya kAmaH kva cana jAyate 12173028c saMsparzAd darzanAd vApi zravaNAd vApi jAyate 12173029a na tvaM smarasi vAruNyA laTvAkAnAM ca pakSiNAm 12173029c tAbhyAM cAbhyadhiko bhakSyo na kaz cid vidyate kva cit 12173030a yAni cAnyAni dUreSu bhakSyabhojyAni kAzyapa 12173030c yeSAm abhuktapUrvaM te teSAm asmRtir eva ca 12173031a aprAzanam asaMsparzam asaMdarzanam eva ca 12173031c puruSasyaiSa niyamo manye zreyo na saMzayaH 12173032a pANimanto dhanair yuktA balavanto na saMzayaH 12173032c manuSyA mAnuSair eva dAsatvam upapAditAH 12173033a vadhabandhapariklezaiH klizyante ca punaH punaH 12173033c te khalv api ramante ca modante ca hasanti ca 12173034a apare bAhubalinaH kRtavidyA manasvinaH 12173034c jugupsitAM sukRpaNAM pApAM vRttim upAsate 12173035a utsahante ca te vRttim anyAm apy upasevitum 12173035c svakarmaNA tu niyataM bhavitavyaM tu tat tathA 12173036a na pulkaso na caNDAla AtmAnaM tyaktum icchati 12173036c asaMtuSTaH svayA yonyA mAyAM pazyasva yAdRzIm 12173037a dRSTvA kuNIn pakSahatAn manuSyAn AmayAvinaH 12173037c susaMpUrNaH svayA yonyA labdhalAbho 'si kAzyapa 12173038a yadi brAhmaNa dehas te nirAtaGko nirAmayaH 12173038c aGgAni ca samagrANi na ca lokeSu dhikkRtaH 12173039a na kena cit pravAdena satyenaivApahAriNA 12173039c dharmAyottiSTha viprarSe nAtmAnaM tyaktum arhasi 12173040a yadi brahmaJ zRNoSy etac chraddadhAsi ca me vacaH 12173040c vedoktasya ca dharmasya phalaM mukhyam avApsyasi 12173041a svAdhyAyam agnisaMskAram apramatto 'nupAlaya 12173041c satyaM damaM ca dAnaM ca spardhiSThA mA ca kena cit 12173042a ye ke cana svadhyayanAH prAptA yajanayAjanam 12173042c kathaM te jAtu zoceyur dhyAyeyur vApy azobhanam 12173043a icchantas te vihArAya sukhaM mahad avApnuyuH 12173043c uta jAtAH sunakSatre sutIrthAH sumuhUrtajAH 12173044a nakSatreSv AsureSv anye dustIrthA durmuhUrtajAH 12173044c saMpatanty AsurIM yoniM yajJaprasavavarjitAm 12173045a aham AsaM paNDitako haituko vedanindakaH 12173045c AnvIkSikIM tarkavidyAm anurakto nirarthikAm 12173046a hetuvAdAn pravaditA vaktA saMsatsu hetumat 12173046c AkroSTA cAbhivaktA ca brahmayajJeSu vai dvijAn 12173047a nAstikaH sarvazaGkI ca mUrkhaH paNDitamAnikaH 12173047c tasyeyaM phalanirvRttiH sRgAlatvaM mama dvija 12173048a api jAtu tathA tat syAd ahorAtrazatair api 12173048c yad ahaM mAnuSIM yoniM sRgAlaH prApnuyAM punaH 12173049a saMtuSTaz cApramattaz ca yajJadAnataporatiH 12173049c jJeyajJAtA bhaveyaM vai varjyavarjayitA tathA 12173050a tataH sa munir utthAya kAzyapas tam uvAca ha 12173050c aho batAsi kuzalo buddhimAn iti vismitaH 12173051a samavaikSata taM vipro jJAnadIrgheNa cakSuSA 12173051c dadarza cainaM devAnAm indraM devaM zacIpatim 12173052a tataH saMpUjayAm Asa kAzyapo harivAhanam 12173052c anujJAtaz ca tenAtha praviveza svam Azramam 12174001 yudhiSThira uvAca 12174001a yady asti dattam iSTaM vA tapas taptaM tathaiva ca 12174001c gurUNAM cApi zuzrUSA tan me brUhi pitAmaha 12174002 bhISma uvAca 12174002a AtmanAnarthayuktena pApe nivizate manaH 12174002c sa karma kaluSaM kRtvA kleze mahati dhIyate 12174003a durbhikSAd eva durbhikSaM klezAt klezaM bhayAd bhayam 12174003c mRtebhyaH pramRtaM yAnti daridrAH pApakAriNaH 12174004a utsavAd utsavaM yAnti svargAt svargaM sukhAt sukham 12174004c zraddadhAnAz ca dAntAz ca dhanADhyAH zubhakAriNaH 12174005a vyAlakuJjaradurgeSu sarpacorabhayeSu ca 12174005c hastAvApena gacchanti nAstikAH kim ataH param 12174006a priyadevAtitheyAz ca vadAnyAH priyasAdhavaH 12174006c kSemyam AtmavatAM mArgam AsthitA hastadakSiNam 12174007a pulAkA iva dhAnyeSu puttikA iva pakSiSu 12174007c tadvidhAs te manuSyeSu yeSAM dharmo na kAraNam 12174008a suzIghram api dhAvantaM vidhAnam anudhAvati 12174008c zete saha zayAnena yena yena yathA kRtam 12174009a upatiSThati tiSThantaM gacchantam anugacchati 12174009c karoti kurvataH karma chAyevAnuvidhIyate 12174010a yena yena yathA yad yat purA karma samAcitam 12174010c tat tad eva naro bhuGkte nityaM vihitam AtmanA 12174011a svakarmaphalavikSiptaM vidhAnaparirakSitam 12174011c bhUtagrAmam imaM kAlaH samantAt parikarSati 12174012a acodyamAnAni yathA puSpANi ca phalAni ca 12174012c svakAlaM nAtivartante tathA karma purAkRtam 12174013a saMmAnaz cAvamAnaz ca lAbhAlAbhau kSayodayau 12174013c pravRttA vinivartante vidhAnAnte punaH punaH 12174014a AtmanA vihitaM duHkham AtmanA vihitaM sukham 12174014c garbhazayyAm upAdAya bhujyate paurvadehikam 12174015a bAlo yuvA ca vRddhaz ca yat karoti zubhAzubham 12174015c tasyAM tasyAm avasthAyAM bhuGkte janmani janmani 12174016a yathA dhenusahasreSu vatso vindati mAtaram 12174016c tathA pUrvakRtaM karma kartAram anugacchati 12174017a samunnam agrato vastraM pazcAc chudhyati karmaNA 12174017c upavAsaiH prataptAnAM dIrghaM sukham anantakam 12174018a dIrghakAlena tapasA sevitena tapovane 12174018c dharmanirdhUtapApAnAM saMsidhyante manorathAH 12174019a zakunInAm ivAkAze matsyAnAm iva codake 12174019c padaM yathA na dRzyeta tathA jJAnavidAM gatiH 12174020a alam anyair upAlambhaiH kIrtitaiz ca vyatikramaiH 12174020c pezalaM cAnurUpaM ca kartavyaM hitam AtmanaH 12175001 yudhiSThira uvAca 12175001a kutaH sRSTam idaM vizvaM jagat sthAvarajaGgamam 12175001c pralaye ca kam abhyeti tan me brUhi pitAmaha 12175002a sasAgaraH sagaganaH sazailaH sabalAhakaH 12175002c sabhUmiH sAgnipavano loko 'yaM kena nirmitaH 12175003a kathaM sRSTAni bhUtAni kathaM varNavibhaktayaH 12175003c zaucAzaucaM kathaM teSAM dharmAdharmAv atho katham 12175004a kIdRzo jIvatAM jIvaH kva vA gacchanti ye mRtAH 12175004c asmAl lokAd amuM lokaM sarvaM zaMsatu no bhavAn 12175005 bhISma uvAca 12175005a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12175005c bhRguNAbhihitaM zreSThaM bharadvAjAya pRcchate 12175006a kailAsazikhare dRSTvA dIpyamAnam ivaujasA 12175006c bhRguM maharSim AsInaM bharadvAjo 'nvapRcchata 12175007a sasAgaraH sagaganaH sazailaH sabalAhakaH 12175007c sabhUmiH sAgnipavano loko 'yaM kena nirmitaH 12175008a kathaM sRSTAni bhUtAni kathaM varNavibhaktayaH 12175008c zaucAzaucaM kathaM teSAM dharmAdharmAv atho katham 12175009a kIdRzo jIvatAM jIvaH kva vA gacchanti ye mRtAH 12175009c paralokam imaM cApi sarvaM zaMsatu no bhavAn 12175010a evaM sa bhagavAn pRSTo bharadvAjena saMzayam 12175010c maharSir brahmasaMkAzaH sarvaM tasmai tato 'bravIt 12175011a mAnaso nAma vikhyAtaH zrutapUrvo maharSibhiH 12175011c anAdinidhano devas tathAbhedyo 'jarAmaraH 12175012a avyakta iti vikhyAtaH zAzvato 'thAkSaro 'vyayaH 12175012c yataH sRSTAni bhUtAni jAyante ca mriyanti ca 12175013a so 'sRjat prathamaM devo mahAntaM nAma nAmataH 12175013c AkAzam iti vikhyAtaM sarvabhUtadharaH prabhuH 12175014a AkAzAd abhavad vAri salilAd agnimArutau 12175014c agnimArutasaMyogAt tataH samabhavan mahI 12175015a tatas tejomayaM divyaM padmaM sRSTaM svayaMbhuvA 12175015c tasmAt padmAt samabhavad brahmA vedamayo nidhiH 12175016a ahaMkAra iti khyAtaH sarvabhUtAtmabhUtakRt 12175016c brahmA vai sumahAtejA ya ete paJca dhAtavaH 12175017a zailAs tasyAsthisaMjJAs tu medo mAMsaM ca medinI 12175017c samudrAs tasya rudhiram AkAzam udaraM tathA 12175018a pavanaz caiva niHzvAsas tejo 'gnir nimnagAH sirAH 12175018c agnISomau tu candrArkau nayane tasya vizrute 12175019a nabhaz cordhvaM ziras tasya kSitiH pAdau dizo bhujau 12175019c durvijJeyo hy anantatvAt siddhair api na saMzayaH 12175020a sa eva bhagavAn viSNur ananta iti vizrutaH 12175020c sarvabhUtAtmabhUtastho durvijJeyo 'kRtAtmabhiH 12175021a ahaMkArasya yaH sraSTA sarvabhUtabhavAya vai 12175021c yataH samabhavad vizvaM pRSTo 'haM yad iha tvayA 12175022 bharadvAja uvAca 12175022a gaganasya dizAM caiva bhUtalasyAnilasya ca 12175022c kAny atra parimANAni saMzayaM chindhi me 'rthataH 12175023 bhRgur uvAca 12175023a anantam etad AkAzaM siddhacAraNasevitam 12175023c ramyaM nAnAzrayAkIrNaM yasyAnto nAdhigamyate 12175024a UrdhvaM gater adhastAt tu candrAdityau na dRzyataH 12175024c tatra devAH svayaM dIptA bhAsvarAz cAgnivarcasaH 12175025a te cApy antaM na pazyanti nabhasaH prathitaujasaH 12175025c durgamatvAd anantatvAd iti me viddhi mAnada 12175026a upariSTopariSTAt tu prajvaladbhiH svayaMprabhaiH 12175026c niruddham etad AkAzam aprameyaM surair api 12175027a pRthivyante samudrAs tu samudrAnte tamaH smRtam 12175027c tamaso 'nte jalaM prAhur jalasyAnte 'gnir eva ca 12175028a rasAtalAnte salilaM jalAnte pannagAdhipaH 12175028c tadante punar AkAzam AkAzAnte punar jalam 12175029a evam antaM bhagavataH pramANaM salilasya ca 12175029c agnimArutatoyebhyo durjJeyaM daivatair api 12175030a agnimArutatoyAnAM varNAH kSititalasya ca 12175030c AkAzasadRzA hy ete bhidyante tattvadarzanAt 12175031a paThanti caiva munayaH zAstreSu vividheSu ca 12175031c trailokye sAgare caiva pramANaM vihitaM yathA 12175031e adRzyAya tv agamyAya kaH pramANam udAharet 12175032a siddhAnAM devatAnAM ca yadA parimitA gatiH 12175032c tadA gauNam anantasya nAmAnanteti vizrutam 12175032e nAmadheyAnurUpasya mAnasasya mahAtmanaH 12175033a yadA tu divyaM tadrUpaM hrasate vardhate punaH 12175033c ko 'nyas tad vedituM zakto yo 'pi syAt tadvidho 'paraH 12175034a tataH puSkarataH sRSTaH sarvajJo mUrtimAn prabhuH 12175034c brahmA dharmamayaH pUrvaH prajApatir anuttamaH 12175035 bharadvAja uvAca 12175035a puSkarAd yadi saMbhUto jyeSThaM bhavati puSkaram 12175035c brahmANaM pUrvajaM cAha bhavAn saMdeha eva me 12175036 bhRgur uvAca 12175036a mAnasasyeha yA mUrtir brahmatvaM samupAgatA 12175036c tasyAsanavidhAnArthaM pRthivI padmam ucyate 12175037a karNikA tasya padmasya merur gaganam ucchritaH 12175037c tasya madhye sthito lokAn sRjate jagataH prabhuH 12176001 bharadvAja uvAca 12176001a prajAvisargaM vividhaM kathaM sa sRjate prabhuH 12176001c merumadhye sthito brahmA tad brUhi dvijasattama 12176002 bhRgur uvAca 12176002a prajAvisargaM vividhaM mAnaso manasAsRjat 12176002c saMdhukSaNArthaM bhUtAnAM sRSTaM prathamato jalam 12176003a yat prANAH sarvabhUtAnAM vardhante yena ca prajAH 12176003c parityaktAz ca nazyanti tenedaM sarvam AvRtam 12176004a pRthivI parvatA meghA mUrtimantaz ca ye pare 12176004c sarvaM tad vAruNaM jJeyam Apas tastambhire punaH 12176005 bharadvAja uvAca 12176005a kathaM salilam utpannaM kathaM caivAgnimArutau 12176005c kathaM ca medinI sRSTety atra me saMzayo mahAn 12176006 bhRgur uvAca 12176006a brahmakalpe purA brahman brahmarSINAM samAgame 12176006c lokasaMbhavasaMdehaH samutpanno mahAtmanAm 12176007a te 'tiSThan dhyAnam Alambya maunam AsthAya nizcalAH 12176007c tyaktAhArAH pavanapA divyaM varSazataM dvijAH 12176008a teSAM dharmamayI vANI sarveSAM zrotram Agamat 12176008c divyA sarasvatI tatra saMbabhUva nabhastalAt 12176009a purA stimitaniHzabdam AkAzam acalopamam 12176009c naSTacandrArkapavanaM prasuptam iva saMbabhau 12176010a tataH salilam utpannaM tamasIvAparaM tamaH 12176010c tasmAc ca salilotpIDAd udatiSThata mArutaH 12176011a yathA bhAjanam acchidraM niHzabdam iva lakSyate 12176011c tac cAmbhasA pUryamANaM sazabdaM kurute 'nilaH 12176012a tathA salilasaMruddhe nabhaso 'nte nirantare 12176012c bhittvArNavatalaM vAyuH samutpatati ghoSavAn 12176013a sa eSa carate vAyur arNavotpIDasaMbhavaH 12176013c AkAzasthAnam AsAdya prazAntiM nAdhigacchati 12176014a tasmin vAyvambusaMgharSe dIptatejA mahAbalaH 12176014c prAdurbhavaty UrdhvazikhaH kRtvA vitimiraM nabhaH 12176015a agniH pavanasaMyuktaH khAt samutpatate jalam 12176015c so 'gnir mArutasaMyogAd ghanatvam upapadyate 12176016a tasyAkAze nipatitaH snehas tiSThati yo 'paraH 12176016c sa saMghAtatvam Apanno bhUmitvam upagacchati 12176017a rasAnAM sarvagandhAnAM snehAnAM prANinAM tathA 12176017c bhUmir yonir iha jJeyA yasyAM sarvaM prasUyate 12177001 bharadvAja uvAca 12177001a ete te dhAtavaH paJca brahmA yAn asRjat purA 12177001c AvRtA yair ime lokA mahAbhUtAbhisaMjJitaiH 12177002a yad AsRjat sahasrANi bhUtAnAM sa mahAmatiH 12177002c paJcAnAm eva bhUtatvaM kathaM samupapadyate 12177003 bhRgur uvAca 12177003a amitAnAM mahAzabdo yAnti bhUtAni saMbhavam 12177003c tatas teSAM mahAbhUtazabdo 'yam upapadyate 12177004a ceSTA vAyuH kham AkAzam USmAgniH salilaM dravaH 12177004c pRthivI cAtra saMghAtaH zarIraM pAJcabhautikam 12177005a ity etaiH paJcabhir bhUtair yuktaM sthAvarajaGgamam 12177005c zrotraM ghrANaM rasaH sparzo dRSTiz cendriyasaMjJitAH 12177006 bharadvAja uvAca 12177006a paJcabhir yadi bhUtais tu yuktAH sthAvarajaGgamAH 12177006c sthAvarANAM na dRzyante zarIre paJca dhAtavaH 12177007a anUSmaNAm aceSTAnAM ghanAnAM caiva tattvataH 12177007c vRkSANAM nopalabhyante zarIre paJca dhAtavaH 12177008a na zRNvanti na pazyanti na gandharasavedinaH 12177008c na ca sparzaM vijAnanti te kathaM pAJcabhautikAH 12177009a adravatvAd anagnitvAd abhaumatvAd avAyutaH 12177009c AkAzasyAprameyatvAd vRkSANAM nAsti bhautikam 12177010 bhRgur uvAca 12177010a ghanAnAm api vRkSANAm AkAzo 'sti na saMzayaH 12177010c teSAM puSpaphale vyaktir nityaM samupalabhyate 12177011a USmato glAnaparNAnAM tvak phalaM puSpam eva ca 12177011c mlAyate caiva zIte na sparzas tenAtra vidyate 12177012a vAyvagnyazaniniSpeSaiH phalapuSpaM vizIryate 12177012c zrotreNa gRhyate zabdas tasmAc chRNvanti pAdapAH 12177013a vallI veSTayate vRkSaM sarvataz caiva gacchati 12177013c na hy adRSTez ca mArgo 'sti tasmAt pazyanti pAdapAH 12177014a puNyApuNyais tathA gandhair dhUpaiz ca vividhair api 12177014c arogAH puSpitAH santi tasmAj jighranti pAdapAH 12177015a pAdaiH salilapAnaM ca vyAdhInAm api darzanam 12177015c vyAdhipratikriyatvAc ca vidyate rasanaM drume 12177016a vaktreNotpalanAlena yathordhvaM jalam Adadet 12177016c tathA pavanasaMyuktaH pAdaiH pibati pAdapaH 12177017a grahaNAt sukhaduHkhasya chinnasya ca virohaNAt 12177017c jIvaM pazyAmi vRkSANAm acaitanyaM na vidyate 12177018a tena taj jalam AdattaM jarayaty agnimArutau 12177018c AhArapariNAmAc ca sneho vRddhiz ca jAyate 12177019a jaGgamAnAM ca sarveSAM zarIre paJca dhAtavaH 12177019c pratyekazaH prabhidyante yaiH zarIraM viceSTate 12177020a tvak ca mAMsaM tathAsthIni majjA snAyu ca paJcamam 12177020c ity etad iha saMkhyAtaM zarIre pRthivImayam 12177021a tejo 'gniz ca tathA krodhaz cakSur USmA tathaiva ca 12177021c agnir jarayate cApi paJcAgneyAH zarIriNaH 12177022a zrotraM ghrANam athAsyaM ca hRdayaM koSTham eva ca 12177022c AkAzAt prANinAm ete zarIre paJca dhAtavaH 12177023a zleSmA pittam atha svedo vasA zoNitam eva ca 12177023c ity ApaH paJcadhA dehe bhavanti prANinAM sadA 12177024a prANAt praNIyate prANI vyAnAd vyAyacchate tathA 12177024c gacchaty apAno 'vAk caiva samAno hRdy avasthitaH 12177025a udAnAd ucchvasiti ca pratibhedAc ca bhASate 12177025c ity ete vAyavaH paJca ceSTayantIha dehinam 12177026a bhUmer gandhaguNAn vetti rasaM cAdbhyaH zarIravAn 12177026c jyotiH pazyati cakSurbhyAM sparzaM vetti ca vAyunA 12177027a tasya gandhasya vakSyAmi vistarAbhihitAn guNAn 12177027c iSTaz cAniSTagandhaz ca madhuraH kaTur eva ca 12177028a nirhArI saMhataH snigdho rUkSo vizada eva ca 12177028c evaM navavidho jJeyaH pArthivo gandhavistaraH 12177029a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca rasaz cApAM guNAH smRtAH 12177029c rasajJAnaM tu vakSyAmi tan me nigadataH zRNu 12177030a raso bahuvidhaH proktaH sUribhiH prathitAtmabhiH 12177030c madhuro lavaNas tiktaH kaSAyo 'mlaH kaTus tathA 12177030e eSa SaDvidhavistAro raso vArimayaH smRtaH 12177031a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca triguNaM jyotir ucyate 12177031c jyotiH pazyati rUpANi rUpaM ca bahudhA smRtam 12177032a hrasvo dIrghas tathA sthUlaz caturasro 'Nu vRttavAn 12177032c zuklaH kRSNas tathA rakto nIlaH pIto 'ruNas tathA 12177032e evaM dvAdazavistAro jyotIrUpaguNaH smRtaH 12177033a zabdasparzau tu vijJeyau dviguNo vAyur ucyate 12177033c vAyavyas tu guNaH sparzaH sparzaz ca bahudhA smRtaH 12177034a kaThinaz cikkaNaH zlakSNaH picchalo mRdudAruNaH 12177034c uSNaH zItaH sukho duHkhaH snigdho vizada eva ca 12177034e evaM dvAdazavistAro vAyavyo guNa ucyate 12177035a tatraikaguNam AkAzaM zabda ity eva tat smRtam 12177035c tasya zabdasya vakSyAmi vistaraM vividhAtmakam 12177036a SaDja RSabhagAndhArau madhyamaH paJcamas tathA 12177036c dhaivataz cApi vijJeyas tathA cApi niSAdakaH 12177037a eSa saptavidhaH prokto guNa AkAzalakSaNaH 12177037c traisvaryeNa tu sarvatra sthito 'pi paTahAdiSu 12177038a AkAzajaM zabdam Ahur ebhir vAyuguNaiH saha 12177038c avyAhataiz cetayate na vetti viSamAgataiH 12177039a ApyAyante ca te nityaM dhAtavas tais tu dhAtubhiH 12177039c Apo 'gnir mArutaz caiva nityaM jAgrati dehiSu 12178001 bharadvAja uvAca 12178001a pArthivaM dhAtum Azritya zArIro 'gniH kathaM bhavet 12178001c avakAzavizeSeNa kathaM vartayate 'nilaH 12178002 bhRgur uvAca 12178002a vAyor gatim ahaM brahman kIrtayiSyAmi te 'nagha 12178002c prANinAm anilo dehAn yathA ceSTayate balI 12178003a zrito mUrdhAnam agnis tu zarIraM paripAlayan 12178003c prANo mUrdhani cAgnau ca vartamAno viceSTate 12178004a sa jantuH sarvabhUtAtmA puruSaH sa sanAtanaH 12178004c mano buddhir ahaMkAro bhUtAni viSayAz ca saH 12178005a evaM tv iha sa sarvatra prANena paripAlyate 12178005c pRSThataz ca samAnena svAM svAM gatim upAzritaH 12178006a vastimUlaM gudaM caiva pAvakaM ca samAzritaH 12178006c vahan mUtraM purISaM cApy apAnaH parivartate 12178007a prayatne karmaNi bale ya ekas triSu vartate 12178007c udAna iti taM prAhur adhyAtmaviduSo janAH 12178008a saMdhiSv api ca sarveSu saMniviSTas tathAnilaH 12178008c zarIreSu manuSyANAM vyAna ity upadizyate 12178009a dhAtuSv agnis tu vitataH samAnena samIritaH 12178009c rasAn dhAtUMz ca doSAMz ca vartayann avatiSThati 12178010a apAnaprANayor madhye prANApAnasamAhitaH 12178010c samanvitaH svadhiSThAnaH samyak pacati pAvakaH 12178011a AsyaM hi pAyusaMyuktam ante syAd gudasaMjJitam 12178011c srotas tasmAt prajAyante sarvasrotAMsi dehinAm 12178012a prANAnAM saMnipAtAc ca saMnipAtaH prajAyate 12178012c USmA cAgnir iti jJeyo yo 'nnaM pacati dehinAm 12178013a agnivegavahaH prANo gudAnte pratihanyate 12178013c sa Urdhvam Agamya punaH samutkSipati pAvakam 12178014a pakvAzayas tv adho nAbher Urdhvam AmAzayaH sthitaH 12178014c nAbhimadhye zarIrasya sarve prANAH samAhitAH 12178015a prasRtA hRdayAt sarve tiryag Urdhvam adhas tathA 12178015c vahanty annarasAn nADyo daza prANapracoditAH 12178016a eSa mArgo 'tha yogAnAM yena gacchanti tat padam 12178016c jitaklamAsanA dhIrA mUrdhany AtmAnam AdadhuH 12178017a evaM sarveSu vihitaH prANApAneSu dehinAm 12178017c tasmin sthito nityam agniH sthAlyAm iva samAhitaH 12179001 bharadvAja uvAca 12179001a yadi prANAyate vAyur vAyur eva viceSTate 12179001c zvasity AbhASate caiva tasmAj jIvo nirarthakaH 12179002a yady USmabhAva Agneyo vahninA pacyate yadi 12179002c agnir jarayate caiva tasmAj jIvo nirarthakaH 12179003a jantoH pramIyamANasya jIvo naivopalabhyate 12179003c vAyur eva jahAty enam USmabhAvaz ca nazyati 12179004a yadi vAtopamo jIvaH saMzleSo yadi vAyunA 12179004c vAyumaNDalavad dRzyo gacchet saha marudgaNaiH 12179005a zleSo yadi ca vAtena yadi tasmAt praNazyati 12179005c mahArNavavimuktatvAd anyat salilabhAjanam 12179006a kUpe vA salilaM dadyAt pradIpaM vA hutAzane 12179006c prakSiptaM nazyati kSipraM yathA nazyaty asau tathA 12179007a paJcasAdhAraNe hy asmiJ zarIre jIvitaM kutaH 12179007c yeSAm anyataratyAgAc caturNAM nAsti saMgrahaH 12179008a nazyanty Apo hy anAhArAd vAyur ucchvAsanigrahAt 12179008c nazyate koSThabhedAt kham agnir nazyaty abhojanAt 12179009a vyAdhivraNapariklezair medinI caiva zIryate 12179009c pIDite 'nyatare hy eSAM saMghAto yAti paJcadhA 12179010a tasmin paJcatvam Apanne jIvaH kim anudhAvati 12179010c kiM vedayati vA jIvaH kiM zRNoti bravIti vA 12179011a eSA gauH paralokasthaM tArayiSyati mAm iti 12179011c yo dattvA mriyate jantuH sA gauH kaM tArayiSyati 12179012a gauz ca pratigrahItA ca dAtA caiva samaM yadA 12179012c ihaiva vilayaM yAnti kutas teSAM samAgamaH 12179013a vihagair upayuktasya zailAgrAt patitasya vA 12179013c agninA copayuktasya kutaH saMjIvanaM punaH 12179014a chinnasya yadi vRkSasya na mUlaM pratirohati 12179014c bIjAny asya pravartante mRtaH kva punar eSyati 12179015a bIjamAtraM purA sRSTaM yad etat parivartate 12179015c mRtA mRtAH praNazyanti bIjAd bIjaM pravartate 12180001 bhRgur uvAca 12180001a na praNAzo 'sti jIvAnAM dattasya ca kRtasya ca 12180001c yAti dehAntaraM prANI zarIraM tu vizIryate 12180002a na zarIrAzrito jIvas tasmin naSTe praNazyati 12180002c yathA samitsu dagdhAsu na praNazyati pAvakaH 12180003 bharadvAja uvAca 12180003a agner yathA tathA tasya yadi nAzo na vidyate 12180003c indhanasyopayogAnte sa cAgnir nopalabhyate 12180004a nazyatIty eva jAnAmi zAntam agnim anindhanam 12180004c gatir yasya pramANaM vA saMsthAnaM vA na dRzyate 12180005 bhRgur uvAca 12180005a samidhAm upayogAnte sann evAgnir na dRzyate 12180005c AkAzAnugatatvAd dhi durgrahaH sa nirAzrayaH 12180006a tathA zarIrasaMtyAge jIvo hy AkAzavat sthitaH 12180006c na gRhyate susUkSmatvAd yathA jyotir na saMzayaH 12180007a prANAn dhArayate hy agniH sa jIva upadhAryatAm 12180007c vAyusaMdhAraNo hy agnir nazyaty ucchvAsanigrahAt 12180008a tasmin naSTe zarIrAgnau zarIraM tad acetanam 12180008c patitaM yAti bhUmitvam ayanaM tasya hi kSitiH 12180009a jaGgamAnAM hi sarveSAM sthAvarANAM tathaiva ca 12180009c AkAzaM pavano 'bhyeti jyotis tam anugacchati 12180009e tatra trayANAm ekatvaM dvayaM bhUmau pratiSThitam 12180010a yatra khaM tatra pavanas tatrAgnir yatra mArutaH 12180010c amUrtayas te vijJeyA Apo mUrtAs tathA kSitiH 12180011 bharadvAja uvAca 12180011a yady agnimArutau bhUmiH kham Apaz ca zarIriSu 12180011c jIvaH kiMlakSaNas tatrety etad AcakSva me 'nagha 12180012a paJcAtmake paJcaratau paJcavijJAnasaMyute 12180012c zarIre prANinAM jIvaM jJAtum icchAmi yAdRzam 12180013a mAMsazoNitasaMghAte medaHsnAyvasthisaMcaye 12180013c bhidyamAne zarIre tu jIvo naivopalabhyate 12180014a yady ajIvaM zarIraM tu paJcabhUtasamanvitam 12180014c zArIre mAnase duHkhe kas tAM vedayate rujam 12180015a zRNoti kathitaM jIvaH karNAbhyAM na zRNoti tat 12180015c maharSe manasi vyagre tasmAj jIvo nirarthakaH 12180016a sarvaM pazyati yad dRzyaM manoyuktena cakSuSA 12180016c manasi vyAkule tad dhi pazyann api na pazyati 12180017a na pazyati na ca brUte na zRNoti na jighrati 12180017c na ca sparzarasau vetti nidrAvazagataH punaH 12180018a hRSyati krudhyati ca kaH zocaty udvijate ca kaH 12180018c icchati dhyAyati dveSTi vAcam Irayate ca kaH 12180019 bhRgur uvAca 12180019a na paJcasAdhAraNam atra kiM cic; charIram eko vahate 'ntarAtmA 12180019c sa vetti gandhAMz ca rasAJ zrutiM ca; sparzaM ca rUpaM ca guNAz ca ye 'nye 12180020a paJcAtmake paJcaguNapradarzI; sa sarvagAtrAnugato 'ntarAtmA 12180020c sa vetti duHkhAni sukhAni cAtra; tadviprayogAt tu na vetti dehaH 12180021a yadA na rUpaM na sparzo noSmabhAvaz ca pAvake 12180021c tadA zAnte zarIrAgnau dehaM tyaktvA sa nazyati 12180022a ammayaM sarvam evedam Apo mUrtiH zarIriNAm 12180022c tatrAtmA mAnaso brahmA sarvabhUteSu lokakRt 12180023a AtmAnaM taM vijAnIhi sarvalokahitAtmakam 12180023c tasmin yaH saMzrito dehe hy abbindur iva puSkare 12180024a kSetrajJaM taM vijAnIhi nityaM lokahitAtmakam 12180024c tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi jIvaguNAn imAn 12180025a sacetanaM jIvaguNaM vadanti; sa ceSTate ceSTayate ca sarvam 12180025c tataH paraM kSetravidaM vadanti; prAvartayad yo bhuvanAni sapta 12180026a na jIvanAzo 'sti hi dehabhede; mithyaitad Ahur mRta ity abuddhAH 12180026c jIvas tu dehAntaritaH prayAti; dazArdhataivAsya zarIrabhedaH 12180027a evaM sarveSu bhUteSu gUDhaz carati saMvRtaH 12180027c dRzyate tv agryayA buddhyA sUkSmayA tattvadarzibhiH 12180028a taM pUrvApararAtreSu yuJjAnaH satataM budhaH 12180028c laghvAhAro vizuddhAtmA pazyaty AtmAnam Atmani 12180029a cittasya hi prasAdena hitvA karma zubhAzubham 12180029c prasannAtmAtmani sthitvA sukham akSayam aznute 12180030a mAnaso 'gniH zarIreSu jIva ity abhidhIyate 12180030c sRSTiH prajApater eSA bhUtAdhyAtmavinizcaye 12181001 bhRgur uvAca 12181001a asRjad brAhmaNAn eva pUrvaM brahmA prajApatiH 12181001c AtmatejobhinirvRttAn bhAskarAgnisamaprabhAn 12181002a tataH satyaM ca dharmaM ca tapo brahma ca zAzvatam 12181002c AcAraM caiva zaucaM ca svargAya vidadhe prabhuH 12181003a devadAnavagandharvadaityAsuramahoragAH 12181003c yakSarAkSasanAgAz ca pizAcA manujAs tathA 12181004a brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrAz ca dvijasattama 12181004c ye cAnye bhUtasaMghAnAM saMghAs tAMz cApi nirmame 12181005a brAhmaNAnAM sito varNaH kSatriyANAM tu lohitaH 12181005c vaizyAnAM pItako varNaH zUdrANAm asitas tathA 12181006 bharadvAja uvAca 12181006a cAturvarNyasya varNena yadi varNo vibhajyate 12181006c sarveSAM khalu varNAnAM dRzyate varNasaMkaraH 12181007a kAmaH krodho bhayaM lobhaH zokaz cintA kSudhA zramaH 12181007c sarveSAM naH prabhavati kasmAd varNo vibhajyate 12181008a svedamUtrapurISANi zleSmA pittaM sazoNitam 12181008c tanuH kSarati sarveSAM kasmAd varNo vibhajyate 12181009a jaGgamAnAm asaMkhyeyAH sthAvarANAM ca jAtayaH 12181009c teSAM vividhavarNAnAM kuto varNavinizcayaH 12181010 bhRgur uvAca 12181010a na vizeSo 'sti varNAnAM sarvaM brAhmam idaM jagat 12181010c brahmaNA pUrvasRSTaM hi karmabhir varNatAM gatam 12181011a kAmabhogapriyAs tIkSNAH krodhanAH priyasAhasAH 12181011c tyaktasvadharmA raktAGgAs te dvijAH kSatratAM gatAH 12181012a goSu vRttiM samAdhAya pItAH kRSyupajIvinaH 12181012c svadharmaM nAnutiSThanti te dvijA vaizyatAM gatAH 12181013a hiMsAnRtapriyA lubdhAH sarvakarmopajIvinaH 12181013c kRSNAH zaucaparibhraSTAs te dvijAH zUdratAM gatAH 12181014a ity etaiH karmabhir vyastA dvijA varNAntaraM gatAH 12181014c dharmo yajJakriyA caiSAM nityaM na pratiSidhyate 12181015a varNAz catvAra ete hi yeSAM brAhmI sarasvatI 12181015c vihitA brahmaNA pUrvaM lobhAt tv ajJAnatAM gatAH 12181016a brAhmaNA dharmatantrasthAs tapas teSAM na nazyati 12181016c brahma dhArayatAM nityaM vratAni niyamAMs tathA 12181017a brahma caitat purA sRSTaM ye na jAnanty atadvidaH 12181017c teSAM bahuvidhAs tv anyAs tatra tatra hi jAtayaH 12181018a pizAcA rAkSasAH pretA bahudhA mlecchajAtayaH 12181018c pranaSTajJAnavijJAnAH svacchandAcAraceSTitAH 12181019a prajA brAhmaNasaMskArAH svadharmakRtanizcayAH 12181019c RSibhiH svena tapasA sRjyante cApare paraiH 12181020a AdidevasamudbhUtA brahmamUlAkSayAvyayA 12181020c sA sRSTir mAnasI nAma dharmatantraparAyaNA 12182001 bharadvAja uvAca 12182001a brAhmaNaH kena bhavati kSatriyo vA dvijottama 12182001c vaizyaH zUdraz ca viprarSe tad brUhi vadatAM vara 12182002 bhRgur uvAca 12182002a jAtakarmAdibhir yas tu saMskAraiH saMskRtaH zuciH 12182002c vedAdhyayanasaMpannaH SaTsu karmasv avasthitaH 12182003a zaucAcArasthitaH samyag vighasAzI gurupriyaH 12182003c nityavratI satyaparaH sa vai brAhmaNa ucyate 12182004a satyaM dAnaM damo 'droha AnRzaMsyaM kSamA ghRNA 12182004c tapaz ca dRzyate yatra sa brAhmaNa iti smRtaH 12182005a kSatrajaM sevate karma vedAdhyayanasaMmataH 12182005c dAnAdAnaratir yaz ca sa vai kSatriya ucyate 12182006a kRSigorakSyavANijyaM yo vizaty anizaM zuciH 12182006c vedAdhyayanasaMpannaH sa vaizya iti saMjJitaH 12182007a sarvabhakSaratir nityaM sarvakarmakaro 'zuciH 12182007c tyaktavedas tv anAcAraH sa vai zUdra iti smRtaH 12182008a zUdre caitad bhavel lakSyaM dvije caitan na vidyate 12182008c na vai zUdro bhavec chUdro brAhmaNo na ca brAhmaNaH 12182009a sarvopAyais tu lobhasya krodhasya ca vinigrahaH 12182009c etat pavitraM jJAtavyaM tathA caivAtmasaMyamaH 12182010a nityaM krodhAt tapo rakSec chriyaM rakSeta matsarAt 12182010c vidyAM mAnAvamAnAbhyAm AtmAnaM tu pramAdataH 12182011a yasya sarve samArambhA nirAzIrbandhanAs tv iha 12182011c tyAge yasya hutaM sarvaM sa tyAgI sa ca buddhimAn 12182012a ahiMsraH sarvabhUtAnAM maitrAyaNagataz caret 12182012c avisrambhe na gantavyaM visrambhe dhArayen manaH 12182013a parigrahAn parityajya bhaved buddhyA jitendriyaH 12182013c azokaM sthAnam AtiSThed iha cAmutra cAbhayam 12182014a taponityena dAntena muninA saMyatAtmanA 12182014c ajitaM jetukAmena bhAvyaM saGgeSv asaGginA 12182015a indriyair gRhyate yad yat tat tad vyaktam iti sthitiH 12182015c avyaktam iti vijJeyaM liGgagrAhyam atIndriyam 12182016a manaH prANe nigRhNIyAt prANaM brahmaNi dhArayet 12182016c nirvANAd eva nirvANo na ca kiM cid vicintayet 12182016e sukhaM vai brAhmaNo brahma sa vai tenAdhigacchati 12182017a zaucena satataM yuktas tathAcArasamanvitaH 12182017c sAnukrozaz ca bhUteSu tad dvijAtiSu lakSaNam 12183001 bhRgur uvAca 12183001a satyaM brahma tapaH satyaM satyaM sRjati ca prajAH 12183001c satyena dhAryate lokaH svargaM satyena gacchati 12183002a anRtaM tamaso rUpaM tamasA nIyate hy adhaH 12183002c tamograstA na pazyanti prakAzaM tamasAvRtam 12183003a svargaH prakAza ity Ahur narakaM tama eva ca 12183003c satyAnRtAt tad ubhayaM prApyate jagatIcaraiH 12183004a tatra tv evaMvidhA vRttir loke satyAnRtA bhavet 12183004c dharmAdharmau prakAzaz ca tamo duHkhaM sukhaM tathA 12183005A tatra yat satyaM sa dharmo yo dharmaH sa prakAzo yaH prakAzas tat sukham iti 12183005B tatra yad anRtaM so 'dharmo yo 'dharmas tat tamo yat tamas tad duHkham iti 12183006A atrocyate 12183006a zArIrair mAnasair duHkhaiH sukhaiz cApy asukhodayaiH 12183006c lokasRSTiM prapazyanto na muhyanti vicakSaNAH 12183007a tatra duHkhavimokSArthaM prayateta vicakSaNaH 12183007c sukhaM hy anityaM bhUtAnAm iha loke paratra ca 12183008a rAhugrastasya somasya yathA jyotsnA na bhAsate 12183008c tathA tamobhibhUtAnAM bhUtAnAM bhrazyate sukham 12183009A tat khalu dvividhaM sukham ucyate zArIraM mAnasaM ca 12183009B iha khalv amuSmiMz ca loke sarvArambhapravRttayaH sukhArthA abhidhIyante 12183009C na hy atas trivargaphalaM viziSTataram asti 12183009D sa eSa kAmyo guNavizeSo dharmArthayor Arambhas taddhetur asyotpattiH sukhaprayojanA 12183010 bharadvAja uvAca 12183010A yad etad bhavatAbhihitaM sukhAnAM paramAH striya iti tan na gRhNImaH 12183010B na hy eSAm RSINAM mahati sthitAnAm aprApya eSa guNavizeSo na cainam abhilaSanti 12183010C zrUyate ca bhagavAMs trilokakRd brahmA prabhur ekAkI tiSThati 12183010D brahmacArI na kAmasukheSv AtmAnam avadadhAti 12183010E api ca bhagavAn vizvezvara umApatiH kAmam abhivartamAnam anaGgatvena zamam anayat 12183010F tasmAd brUmo na mahAtmabhir ayaM pratigRhIto na tv eSa tAvad viziSTo guNa iti naitad bhagavataH pratyemi 12183010G bhagavatA tUktaM sukhAnAM paramAH striya iti 12183010H lokapravAdo 'pi ca bhavati dvividhaH phalodayaH sukRtAt sukham avApyate duSkRtAd duHkham iti 12183010I atrocyatAm 12183011 bhRgur uvAca 12183011A anRtAt khalu tamaH prAdurbhUtaM tamograstA adharmam evAnuvartante na dharmam 12183011B krodhalobhamohamAnAnRtAdibhir avacchannA na khalv asmi&l loke na cAmutra sukham Apnuvanti 12183011C vividhavyAdhigaNopatApair avakIryante 12183011D vadhabandharogapariklezAdibhiz ca kSutpipAsAzramakRtair upatApair upatapyante 12183011E caNDavAtAtyuSNAtizItakRtaiz ca pratibhayaiH zArIrair duHkhair upatapyante 12183011F bandhudhanavinAzaviprayogakRtaiz ca mAnasaiH zokair abhibhUyante jarAmRtyukRtaiz cAnyair iti 12183012A yas tv etaiH zArIrair mAnasair duHkhair na spRzyate sa sukhaM veda 12183012B na caite doSAH svarge prAdurbhavanti 12183012C tatra bhavati khalu 12183013a susukhaH pavanaH svarge gandhaz ca surabhis tathA 12183013c kSutpipAsAzramo nAsti na jarA na ca pApakam 12183014a nityam eva sukhaM svarge sukhaM duHkham ihobhayam 12183014c narake duHkham evAhuH samaM tu paramaM padam 12183015a pRthivI sarvabhUtAnAM janitrI tadvidhAH striyaH 12183015c pumAn prajApatis tatra zukraM tejomayaM viduH 12183016a ity etal lokanirmANaM brahmaNA vihitaM purA 12183016c prajA viparivartante svaiH svaiH karmabhir AvRtAH 12184001 bharadvAja uvAca 12184001a dAnasya kiM phalaM prAhur dharmasya caritasya ca 12184001c tapasaz ca sutaptasya svAdhyAyasya hutasya ca 12184002 bhRgur uvAca 12184002a hutena zAmyate pApaM svAdhyAye zAntir uttamA 12184002c dAnena bhoga ity Ahus tapasA sarvam ApnuyAt 12184003a dAnaM tu dvividhaM prAhuH paratrArtham ihaiva ca 12184003c sadbhyo yad dIyate kiM cit tat paratropatiSThati 12184004a asatsu dIyate yat tu tad dAnam iha bhujyate 12184004c yAdRzaM dIyate dAnaM tAdRzaM phalam Apyate 12184005 bharadvAja uvAca 12184005a kiM kasya dharmacaraNaM kiM vA dharmasya lakSaNam 12184005c dharmaH katividho vApi tad bhavAn vaktum arhati 12184006 bhRgur uvAca 12184006a svadharmacaraNe yuktA ye bhavanti manISiNaH 12184006c teSAM dharmaphalAvAptir yo 'nyathA sa vimuhyati 12184007 bharadvAja uvAca 12184007a yad etac cAturAzramyaM brahmarSivihitaM purA 12184007c teSAM sve sve ya AcArAs tAn me vaktum ihArhasi 12184008 bhRgur uvAca 12184008A pUrvam eva bhagavatA lokahitam anutiSThatA dharmasaMrakSaNArtham AzramAz catvAro 'bhinirdiSTAH 12184008B tatra gurukulavAsam eva tAvat prathamam Azramam udAharanti 12184008C samyag atra zaucasaMskAravinayaniyamapraNIto vinItAtmA ubhe saMdhye bhAskarAgnidaivatAny upasthAya vihAya tandrAlasye guror abhivAdanavedAbhyAsazravaNapavitrIkRtAntarAtmA triSavaNam upaspRzya brahmacaryAgniparicaraNaguruzuzrUSAnityo bhaikSAdisarvaniveditAntarAtmA guruvacananirdezAnuSThAnApratikUlo guruprasAdalabdhasvAdhyAyatatparaH syAt 12184009A bhavati cAtra zlokaH 12184009a guruM yas tu samArAdhya dvijo vedam avApnuyAt 12184009c tasya svargaphalAvAptiH sidhyate cAsya mAnasam 12184010A gArhasthyaM khalu dvitIyam AzramaM vadanti 12184010B tasya samudAcAralakSaNaM sarvam anuvyAkhyAsyAmaH 12184010C samAvRttAnAM sadArANAM sahadharmacaryAphalArthinAM gRhAzramo vidhIyate 12184010D dharmArthakAmAvAptir hy atra trivargasAdhanam avekSyAgarhitena karmaNA dhanAny AdAya svAdhyAyaprakarSopalabdhena brahmarSinirmitena vA adrisAragatena vA havyaniyamAbhyAsadaivataprasAdopalabdhena vA dhanena gRhastho gArhasthyaM pravartayet 12184010E tad dhi sarvAzramANAM mUlam udAharanti 12184010F gurukulavAsinaH parivrAjakA ye cAnye saMkalpitavrataniyamadharmAnuSThAyinas teSAm apy ata eva bhikSAbalisaMvibhAgAH pravartante 12184011A vAnaprasthAnAM dravyopaskAra iti prAyazaH khalv ete sAdhavaH sAdhupathyadarzanAH svAdhyAyaprasaGginas tIrthAbhigamanadezadarzanArthaM pRthivIM paryaTanti 12184011B teSAM pratyutthAnAbhivAdanAnasUyAvAkpradAnasaumukhyazaktyAsanazayanAbhyavahArasatkriyAz ceti 12184012A bhavati cAtra zlokaH 12184012a atithir yasya bhagnAzo gRhAt pratinivartate 12184012c sa dattvA duSkRtaM tasmai puNyam AdAya gacchati 12184013A api cAtra yajJakriyAbhir devatAH prIyante nivApena pitaro vedAbhyAsazravaNadhAraNena RSayaH 12184013B apatyotpAdanena prajApatir iti 12184014A zlokau cAtra bhavataH 12184014a vatsalAH sarvabhUtAnAM vAcyAH zrotrasukhA giraH 12184014c parivAdopaghAtau ca pAruSyaM cAtra garhitam 12184015a avajJAnam ahaMkAro dambhaz caiva vigarhitaH 12184015c ahiMsA satyam akrodhaH sarvAzramagataM tapaH 12184016A api cAtra mAlyAbharaNavastrAbhyaGgagandhopabhoganRttagItavAditrazrutisukhanayanAbhirAmasaMdarzanAnAM prAptir bhakSyabhojyapeyalehyacoSyANAm abhyavahAryANAM vividhAnAm upabhogaH svadAravihArasaMtoSaH kAmasukhAvAptir iti 12184017a trivargaguNanirvRttir yasya nityaM gRhAzrame 12184017c sa sukhAny anubhUyeha ziSTAnAM gatim ApnuyAt 12184018a uJchavRttir gRhastho yaH svadharmacaraNe rataH 12184018c tyaktakAmasukhArambhas tasya svargo na durlabhaH 12185001 bhRgur uvAca 12185001A vAnaprasthAH khalu RSidharmam anusarantaH puNyAni tIrthAni nadIprasravaNAni suvivikteSv araNyeSu mRgamahiSavarAhasRmaragajAkIrNeSu tapasyanto 'nusaMcaranti 12185001B tyaktagrAmyavastrAhAropabhogA vanyauSadhimUlaphalaparNaparimitavicitraniyatAhArAH sthAnAsanino bhUmipASANasikatAzarkarAvAlukAbhasmazAyinaH kAzakuzacarmavalkalasaMvRtAGgAH kezazmazrunakharomadhAriNo niyatakAlopasparzanA askannahomabalikAlAnuSThAyinaH samitkuzakusumopahArahomArjanalabdhavizrAmAH zItoSNapavananiSTaptavibhinnasarvatvaco vividhaniyamayogacaryAvihitadharmAnuSThAnahRtamAMsazoNitAs tvagasthibhUtA dhRtiparAH sattvayogAc charIrANy udvahanti 12185002a yas tv etAM niyataz caryAM brahmarSivihitAM caret 12185002c sa dahed agnivad doSAJ jayel lokAMz ca durjayAn 12185003A parivrAjakAnAM punar AcAras tad yathA 12185003B vimucyAgnidhanakalatraparibarhasaGgAn AtmanaH snehapAzAn avadhUya parivrajanti samaloSTAzmakAJcanAs trivargapravRtteSv ArambheSv asaktabuddhayo 'rimitrodAsIneSu tulyavRttayaH sthAvarajarAyujANDajasvedajodbhijjAnAM bhUtAnAM vAGmanaHkarmabhir anabhidrohiNo 'niketAH parvatapulinavRkSamUladevatAyatanAny anucaranto vAsArtham upeyur nagaraM grAmaM vA nagare paJcarAtrikA grAmaikarAtrikAH 12185003C pravizya ca prANadhAraNamAtrArthaM dvijAtInAM bhavanAny asaMkIrNakarmaNAm upatiSTheyuH pAtrapatitAyAcitabhaikSAH kAmakrodhadarpamohalobhakArpaNyadambhaparivAdAbhimAnahiMsAnivRttA iti 12185004A bhavati cAtra zlokaH 12185004a abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA carati yo muniH 12185004c na tasya sarvabhUtebhyo bhayam utpadyate kva cit 12185005a kRtvAgnihotraM svazarIrasaMsthaM; zArIram agniM svamukhe juhoti 12185005c yo bhaikSacaryopagatair havirbhiz; citAgninAM sa vyatiyAti lokAn 12185006a mokSAzramaM yaH kurute yathoktaM; zuciH susaMkalpitabuddhiyuktaH 12185006c anindhanaM jyotir iva prazAntaM; sa brahmalokaM zrayate dvijAtiH 12185007 bharadvAja uvAca 12185007a asmAl lokAt paro lokaH zrUyate nopalabhyate 12185007c tam ahaM jJAtum icchAmi tad bhavAn vaktum arhati 12185008 bhRgur uvAca 12185008a uttare himavatpArzve puNye sarvaguNAnvite 12185008c puNyaH kSemyaz ca kAmyaz ca sa varo loka ucyate 12185009a tatra hy apApakarmANaH zucayo 'tyantanirmalAH 12185009c lobhamohaparityaktA mAnavA nirupadravAH 12185010a sa svargasadRzo dezas tatra hy uktAH zubhA guNAH 12185010c kAle mRtyuH prabhavati spRzanti vyAdhayo na ca 12185011a na lobhaH paradAreSu svadAranirato janaH 12185011c na cAnyonyavadhas tatra dravyeSu na ca vismayaH 12185011e parokSadharmo naivAsti saMdeho nApi jAyate 12185012a kRtasya tu phalaM tatra pratyakSam upalabhyate 12185012c zayyAyAnAsanopetAH prAsAdabhavanAzrayAH 12185012e sarvakAmair vRtAH ke cid dhemAbharaNabhUSitAH 12185013a prANadhAraNamAtraM tu keSAM cid upapadyate 12185013c zrameNa mahatA ke cit kurvanti prANadhAraNam 12185014a iha dharmaparAH ke cit ke cin naikRtikA narAH 12185014c sukhitA duHkhitAH ke cin nirdhanA dhanino 'pare 12185015a iha zramo bhayaM mohaH kSudhA tIvrA ca jAyate 12185015c lobhaz cArthakRto nqNAM yena muhyanti paNDitAH 12185016a iha cintA bahuvidhA dharmAdharmasya karmaNaH 12185016c yas tad vedobhayaM prAjJaH pApmanA na sa lipyate 12185017a sopadhaM nikRtiH steyaM parivAdo 'bhyasUyatA 12185017c paropaghAto hiMsA ca paizunyam anRtaM tathA 12185018a etAn Asevate yas tu tapas tasya prahIyate 12185018c yas tv etAn nAcared vidvAMs tapas tasyAbhivardhate 12185019a karmabhUmir iyaM loka iha kRtvA zubhAzubham 12185019c zubhaiH zubham avApnoti kRtvAzubham ato 'nyathA 12185020a iha prajApatiH pUrvaM devAH sarSigaNAs tathA 12185020c iSTveSTatapasaH pUtA brahmalokam upAzritAH 12185021a uttaraH pRthivIbhAgaH sarvapuNyatamaH zubhaH 12185021c ihatyAs tatra jAyante ye vai puNyakRto janAH 12185022a asatkarmANi kurvantas tiryagyoniSu cApare 12185022c kSINAyuSas tathaivAnye nazyanti pRthivItale 12185023a anyonyabhakSaNe saktA lobhamohasamanvitAH 12185023c ihaiva parivartante na te yAnty uttarAM dizam 12185024a ye gurUn upasevante niyatA brahmacAriNaH 12185024c panthAnaM sarvalokAnAM te jAnanti manISiNaH 12185025a ity ukto 'yaM mayA dharmaH saMkSepAd brahmanirmitaH 12185025c dharmAdharmau hi lokasya yo vai vetti sa buddhimAn 12185026 bhISma uvAca 12185026a ity ukto bhRguNA rAjan bharadvAjaH pratApavAn 12185026c bhRguM paramadharmAtmA vismitaH pratyapUjayat 12185027a eSa te prabhavo rAjaJ jagataH saMprakIrtitaH 12185027c nikhilena mahAprAjJa kiM bhUyaH zrotum icchasi 12186001 yudhiSThira uvAca 12186001a AcArasya vidhiM tAta procyamAnaM tvayAnagha 12186001c zrotum icchAmi dharmajJa sarvajJo hy asi me mataH 12186002 bhISma uvAca 12186002a durAcArA durviceSTA duSprajJAH priyasAhasAH 12186002c asanto hy abhivikhyAtAH santaz cAcAralakSaNAH 12186003a purISaM yadi vA mUtraM ye na kurvanti mAnavAH 12186003c rAjamArge gavAM madhye dhAnyamadhye ca te zubhAH 12186004a zaucam AvazyakaM kRtvA devatAnAM ca tarpaNam 12186004c dharmam Ahur manuSyANAm upaspRzya nadIM taret 12186005a sUryaM sadopatiSTheta na svapyAd bhAskarodaye 12186005c sAyaM prAtar japan saMdhyAM tiSThet pUrvAM tathAparAm 12186006a paJcArdro bhojanaM kuryAt prAGmukho maunam AsthitaH 12186006c na ninded annabhakSyAMz ca svAdv asvAdu ca bhakSayet 12186007a nArdrapANiH samuttiSThen nArdrapAdaH svapen nizi 12186007c devarSinAradaproktam etad AcAralakSaNam 12186008a zucikAmam anaDvAhaM devagoSThaM catuSpatham 12186008c brAhmaNaM dhArmikaM caiva nityaM kuryAt pradakSiNam 12186009a atithInAM ca sarveSAM preSyANAM svajanasya ca 12186009c sAmAnyaM bhojanaM bhRtyaiH puruSasya prazasyate 12186010a sAyaM prAtar manuSyANAm azanaM devanirmitam 12186010c nAntarA bhojanaM dRSTam upavAsI tathA bhavet 12186011a homakAle tathA juhvann RtukAle tathA vrajan 12186011c ananyastrIjanaH prAjJo brahmacArI tathA bhavet 12186012a amRtaM brAhmaNocchiSTaM jananyA hRdayaM kRtam 12186012c upAsIta janaH satyaM satyaM santa upAsate 12186013a yajuSA saMskRtaM mAMsaM nivRtto mAMsabhakSaNAt 12186013c na bhakSayed vRthAmAMsaM pRSThamAMsaM ca varjayet 12186014a svadeze paradeze vA atithiM nopavAsayet 12186014c kAmyaM karmaphalaM labdhvA gurUNAm upapAdayet 12186015a gurubhya AsanaM deyaM kartavyaM cAbhivAdanam 12186015c gurUn abhyarcya yujyante AyuSA yazasA zriyA 12186016a nekSetAdityam udyantaM na ca nagnAM parastriyam 12186016c maithunaM samaye dharmyaM guhyaM caiva samAcaret 12186017a tIrthAnAM hRdayaM tIrthaM zucInAM hRdayaM zuciH 12186017c sarvam AryakRtaM zaucaM vAlasaMsparzanAni ca 12186018a darzane darzane nityaM sukhapraznam udAharet 12186018c sAyaM prAtaz ca viprANAM pradiSTam abhivAdanam 12186019a devagoSThe gavAM madhye brAhmaNAnAM kriyApathe 12186019c svAdhyAye bhojane caiva dakSiNaM pANim uddharet 12186020a paNyAnAM zobhanaM paNyaM kRSINAM bAdyate kRSiH 12186020c bahukAraM ca sasyAnAM vAhye vAhyaM tathA gavAm 12186021a saMpannaM bhojane nityaM pAnIye tarpaNaM tathA 12186021c suzRtaM pAyase brUyAd yavAgvAM kRsare tathA 12186022a zmazrukarmaNi saMprApte kSute snAne 'tha bhojane 12186022c vyAdhitAnAM ca sarveSAm AyuSyam abhinandanam 12186023a pratyAdityaM na meheta na pazyed AtmanaH zakRt 12186023c sutastriyA ca zayanaM sahabhojyaM ca varjayet 12186024a tvaMkAraM nAmadheyaM ca jyeSThAnAM parivarjayet 12186024c avarANAM samAnAnAm ubhayeSAM na duSyati 12186025a hRdayaM pApavRttAnAM pApam AkhyAti vaikRtam 12186025c jJAnapUrvaM vinazyanti gUhamAnA mahAjane 12186026a jJAnapUrvaM kRtaM pApaM chAdayanty abahuzrutAH 12186026c nainaM manuSyAH pazyanti pazyanti tridivaukasaH 12186027a pApena hi kRtaM pApaM pApam evAnuvartate 12186027c dhArmikeNa kRto dharmaH kartAram anuvartate 12186028a pApaM kRtaM na smaratIha mUDho; vivartamAnasya tad eti kartuH 12186028c rAhur yathA candram upaiti cApi; tathAbudhaM pApam upaiti karma 12186029a AzayA saMcitaM dravyaM yat kAle neha bhujyate 12186029c tad budhA na prazaMsanti maraNaM na pratIkSate 12186030a mAnasaM sarvabhUtAnAM dharmam Ahur manISiNaH 12186030c tasmAt sarveSu bhUteSu manasA zivam Acaret 12186031a eka eva cared dharmaM nAsti dharme sahAyatA 12186031c kevalaM vidhim AsAdya sahAyaH kiM kariSyati 12186032a devA yonir manuSyANAM devAnAm amRtaM divi 12186032c pretyabhAve sukhaM dharmAc chazvat tair upabhujyate 12187001 yudhiSThira uvAca 12187001a adhyAtmaM nAma yad idaM puruSasyeha cintyate 12187001c yad adhyAtmaM yataz caitat tan me brUhi pitAmaha 12187002 bhISma uvAca 12187002a adhyAtmam iti mAM pArtha yad etad anupRcchasi 12187002c tad vyAkhyAsyAmi te tAta zreyaskarataraM sukham 12187003a yaj jJAtvA puruSo loke prItiM saukhyaM ca vindati 12187003c phalalAbhaz ca sadyaH syAt sarvabhUtahitaM ca tat 12187004a pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam 12187004c mahAbhUtAni bhUtAnAM sarveSAM prabhavApyayau 12187005a tataH sRSTAni tatraiva tAni yAnti punaH punaH 12187005c mahAbhUtAni bhUteSu sAgarasyormayo yathA 12187006a prasArya ca yathAGgAni kUrmaH saMharate punaH 12187006c tadvad bhUtAni bhUtAtmA sRSTvA saMharate punaH 12187007a mahAbhUtAni paJcaiva sarvabhUteSu bhUtakRt 12187007c akarot teSu vaiSamyaM tat tu jIvo 'nu pazyati 12187008a zabdaH zrotraM tathA khAni trayam AkAzayonijam 12187008c vAyos tvaksparzaceSTAz ca vAg ity etac catuSTayam 12187009a rUpaM cakSus tathA paktis trividhaM teja ucyate 12187009c rasaH kledaz ca jihvA ca trayo jalaguNAH smRtAH 12187010a ghreyaM ghrANaM zarIraM ca te tu bhUmiguNAs trayaH 12187010c mahAbhUtAni paJcaiva SaSThaM tu mana ucyate 12187011a indriyANi manaz caiva vijJAnAny asya bhArata 12187011c saptamI buddhir ity AhuH kSetrajJaH punar aSTamaH 12187012a cakSur AlokanAyaiva saMzayaM kurute manaH 12187012c buddhir adhyavasAyAya kSetrajJaH sAkSivat sthitaH 12187013a UrdhvaM pAdatalAbhyAM yad arvAg UrdhvaM ca pazyati 12187013c etena sarvam evedaM viddhy abhivyAptam antaram 12187014a puruSe cendriyANIha veditavyAni kRtsnazaH 12187014c tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi bhAvAMs tadAzrayAn 12187015a etAM buddhvA naro buddhyA bhUtAnAm AgatiM gatim 12187015c samavekSya zanaiz caiva labhate zamam uttamam 12187016a guNAn nenIyate buddhir buddhir evendriyANy api 12187016c manaHSaSThAni sarvANi buddhyabhAve kuto guNAH 12187017a iti tanmayam evaitat sarvaM sthAvarajaGgamam 12187017c pralIyate codbhavati tasmAn nirdizyate tathA 12187018a yena pazyati tac cakSuH zRNoti zrotram ucyate 12187018c jighrati ghrANam ity AhU rasaM jAnAti jihvayA 12187019a tvacA spRzati ca sparzAn buddhir vikriyate 'sakRt 12187019c yena saMkalpayaty arthaM kiM cid bhavati tan manaH 12187020a adhiSThAnAni buddher hi pRthag arthAni paJcadhA 12187020c paJcendriyANi yAny Ahus tAny adRzyo 'dhitiSThati 12187021a puruSAdhiSThitA buddhis triSu bhAveSu vartate 12187021c kadA cil labhate prItiM kadA cid anuzocati 12187022a na sukhena na duHkhena kadA cid api vartate 12187022c evaM narANAM manasi triSu bhAveSv avasthitA 12187023a seyaM bhAvAtmikA bhAvAMs trIn etAn nAtivartate 12187023c saritAM sAgaro bhartA mahAvelAm ivormimAn 12187024a atibhAvagatA buddhir bhAve manasi vartate 12187024c pravartamAnaM hi rajas tadbhAvam anuvartate 12187025a indriyANi hi sarvANi pradarzayati sA sadA 12187025c prItiH sattvaM rajaH zokas tamo mohaz ca te trayaH 12187026a ye ye ca bhAvA loke 'smin sarveSv eteSu te triSu 12187026c iti buddhigatiH sarvA vyAkhyAtA tava bhArata 12187027a indriyANi ca sarvANi vijetavyAni dhImatA 12187027c sattvaM rajas tamaz caiva prANinAM saMzritAH sadA 12187028a trividhA vedanA caiva sarvasattveSu dRzyate 12187028c sAttvikI rAjasI caiva tAmasI ceti bhArata 12187029a sukhasparzaH sattvaguNo duHkhasparzo rajoguNaH 12187029c tamoguNena saMyuktau bhavato 'vyAvahArikau 12187030a tatra yat prItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet 12187030c vartate sAttviko bhAva ity avekSeta tat tadA 12187031a atha yad duHkhasaMyuktam atuSTikaram AtmanaH 12187031c pravRttaM raja ity eva tann asaMrabhya cintayet 12187032a atha yan mohasaMyuktam avyaktam iva yad bhavet 12187032c apratarkyam avijJeyaM tamas tad upadhArayet 12187033a praharSaH prItir AnandaH sukhaM saMzAntacittatA 12187033c kathaM cid abhivartanta ity ete sAttvikA guNAH 12187034a atuSTiH paritApaz ca zoko lobhas tathAkSamA 12187034c liGgAni rajasas tAni dRzyante hetvahetubhiH 12187035a abhimAnas tathA mohaH pramAdaH svapnatandritA 12187035c kathaM cid abhivartante vividhAs tAmasA guNAH 12187036a dUragaM bahudhAgAmi prArthanAsaMzayAtmakam 12187036c manaH suniyataM yasya sa sukhI pretya ceha ca 12187037a sattvakSetrajJayor etad antaraM pazya sUkSmayoH 12187037c sRjate tu guNAn eka eko na sRjate guNAn 12187038a mazakodumbarau cApi saMprayuktau yathA sadA 12187038c anyonyam anyau ca yathA saMprayogas tathA tayoH 12187039a pRthagbhUtau prakRtyA tau saMprayuktau ca sarvadA 12187039c yathA matsyo jalaM caiva saMprayuktau tathaiva tau 12187040a na guNA vidur AtmAnaM sa guNAn vetti sarvazaH 12187040c paridraSTA guNAnAM ca saMsraSTA manyate sadA 12187041a indriyais tu pradIpArthaM kurute buddhisaptamaiH 12187041c nirviceSTair ajAnadbhiH paramAtmA pradIpavat 12187042a sRjate hi guNAn sattvaM kSetrajJaH paripazyati 12187042c saMprayogas tayor eSa sattvakSetrajJayor dhruvaH 12187043a Azrayo nAsti sattvasya kSetrajJasya ca kaz cana 12187043c sattvaM manaH saMsRjati na guNAn vai kadA cana 12187044a razmIMs teSAM sa manasA yadA samyaG niyacchati 12187044c tadA prakAzate 'syAtmA ghaTe dIpo jvalann iva 12187045a tyaktvA yaH prAkRtaM karma nityam Atmaratir muniH 12187045c sarvabhUtAtmabhUtaH syAt sa gacchet paramAM gatim 12187046a yathA vAricaraH pakSI lipyamAno na lipyate 12187046c evam eva kRtaprajJo bhUteSu parivartate 12187047a evaMsvabhAvam evaitat svabuddhyA viharen naraH 12187047c azocann aprahRSyaMz ca cared vigatamatsaraH 12187048a svabhAvasiddhyA saMsiddhAn sa nityaM sRjate guNAn 12187048c UrNanAbhir yathA sraSTA vijJeyAs tantuvad guNAH 12187049a pradhvastA na nivartante nivRttir nopalabhyate 12187049c pratyakSeNa parokSaM tad anumAnena sidhyati 12187050a evam eke vyavasyanti nivRttir iti cApare 12187050c ubhayaM saMpradhAryaitad adhyavasyed yathAmati 12187051a itImaM hRdayagranthiM buddhibhedamayaM dRDham 12187051c vimucya sukham AsIta na zocec chinnasaMzayaH 12187052a malinAH prApnuyuH zuddhiM yathA pUrNAM nadIM narAH 12187052c avagAhya suvidvaMso viddhi jJAnam idaM tathA 12187053a mahAnadIM hi pArajJas tapyate na taran yathA 12187053c evaM ye vidur adhyAtmaM kaivalyaM jJAnam uttamam 12187054a etAM buddhvA naraH sarvAM bhUtAnAm AgatiM gatim 12187054c avekSya ca zanair buddhyA labhate zaM paraM tataH 12187055a trivargo yasya viditaH prAgjyotiH sa vimucyate 12187055c anviSya manasA yuktas tattvadarzI nirutsukaH 12187056a na cAtmA zakyate draSTum indriyeSu vibhAgazaH 12187056c tatra tatra visRSTeSu durjayeSv akRtAtmabhiH 12187057a etad buddhvA bhaved buddhaH kim anyad buddhalakSaNam 12187057c vijJAya tad dhi manyante kRtakRtyA manISiNaH 12187058a na bhavati viduSAM tato bhayaM; yad aviduSAM sumahad bhayaM bhavet 12187058c na hi gatir adhikAsti kasya cit; sati hi guNe pravadanty atulyatAm 12187059a yat karoty anabhisaMdhipUrvakaM; tac ca nirNudati yat purA kRtam 12187059c nApriyaM tad ubhayaM kutaH priyaM; tasya taj janayatIha kurvataH 12187060a loka AturajanAn virAviNas; tat tad eva bahu pazya zocataH 12187060c tatra pazya kuzalAn azocato; ye vidus tad ubhayaM padaM sadA 12188001 bhISma uvAca 12188001a hanta vakSyAmi te pArtha dhyAnayogaM caturvidham 12188001c yaM jJAtvA zAzvatIM siddhiM gacchanti paramarSayaH 12188002a yathA svanuSThitaM dhyAnaM tathA kurvanti yoginaH 12188002c maharSayo jJAnatRptA nirvANagatamAnasAH 12188003a nAvartante punaH pArtha muktAH saMsAradoSataH 12188003c janmadoSaparikSINAH svabhAve paryavasthitAH 12188004a nirdvaMdvA nityasattvasthA vimuktA nityam AzritAH 12188004c asaGgIny avivAdIni manaHzAntikarANi ca 12188005a tatra svAdhyAyasaMzliSTam ekAgraM dhArayen manaH 12188005c piNDIkRtyendriyagrAmam AsInaH kASThavan muniH 12188006a zabdaM na vindec chrotreNa sparzaM tvacA na vedayet 12188006c rUpaM na cakSuSA vidyAj jihvayA na rasAMs tathA 12188007a ghreyANy api ca sarvANi jahyAd dhyAnena yogavit 12188007c paJcavargapramAthIni necchec caitAni vIryavAn 12188008a tato manasi saMsajya paJcavargaM vicakSaNaH 12188008c samAdadhyAn mano bhrAntam indriyaiH saha paJcabhiH 12188009a visaMcAri nirAlambaM paJcadvAraM calAcalam 12188009c pUrve dhyAnapathe dhIraH samAdadhyAn mano 'ntaram 12188010a indriyANi manaz caiva yadA piNDIkaroty ayam 12188010c eSa dhyAnapathaH pUrvo mayA samanuvarNitaH 12188011a tasya tat pUrvasaMruddhaM manaHSaSTham anantaram 12188011c sphuriSyati samudbhrAntaM vidyud ambudhare yathA 12188012a jalabindur yathA lolaH parNasthaH sarvataz calaH 12188012c evam evAsya tac cittaM bhavati dhyAnavartmani 12188013a samAhitaM kSaNaM kiM cid dhyAnavartmani tiSThati 12188013c punar vAyupathaM bhrAntaM mano bhavati vAyuvat 12188014a anirvedo gataklezo gatatandrIr amatsaraH 12188014c samAdadhyAt punaz ceto dhyAnena dhyAnayogavit 12188015a vicAraz ca vitarkaz ca vivekaz copajAyate 12188015c muneH samAdadhAnasya prathamaM dhyAnam AditaH 12188016a manasA klizyamAnas tu samAdhAnaM ca kArayet 12188016c na nirvedaM munir gacchet kuryAd evAtmano hitam 12188017a pAMsubhasmakarISANAM yathA vai rAzayaz citAH 12188017c sahasA vAriNA siktA na yAnti paribhAvanAm 12188018a kiM cit snigdhaM yathA ca syAc chuSkacUrNam abhAvitam 12188018c kramazas tu zanair gacchet sarvaM tat paribhAvanam 12188019a evam evendriyagrAmaM zanaiH saMparibhAvayet 12188019c saMharet kramazaz caiva sa samyak prazamiSyati 12188020a svayam eva manaz caiva paJcavargaz ca bhArata 12188020c pUrvaM dhyAnapathaM prApya nityayogena zAmyati 12188021a na tat puruSakAreNa na ca daivena kena cit 12188021c sukham eSyati tat tasya yad evaM saMyatAtmanaH 12188022a sukhena tena saMyukto raMsyate dhyAnakarmaNi 12188022c gacchanti yogino hy evaM nirvANaM tan nirAmayam 12189001 yudhiSThira uvAca 12189001a cAturAzramyam uktaM te rAjadharmAs tathaiva ca 12189001c nAnAzrayAz ca bahava itihAsAH pRthagvidhAH 12189002a zrutAs tvattaH kathAz caiva dharmayuktA mahAmate 12189002c saMdeho 'sti tu kaz cin me tad bhavAn vaktum arhati 12189003a jApakAnAM phalAvAptiM zrotum icchAmi bhArata 12189003c kiM phalaM japatAm uktaM kva vA tiSThanti jApakAH 12189004a japasya ca vidhiM kRtsnaM vaktum arhasi me 'nagha 12189004c jApakA iti kiM caitat sAMkhyayogakriyAvidhiH 12189005a kiM yajJavidhir evaiSa kim etaj japyam ucyate 12189005c etan me sarvam AcakSva sarvajJo hy asi me mataH 12189006 bhISma uvAca 12189006a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12189006c yamasya yat purA vRttaM kAlasya brAhmaNasya ca 12189007a saMnyAsa eva vedAnte vartate japanaM prati 12189007c vedavAdAbhinirvRttA zAntir brahmaNy avasthitau 12189007e mArgau tAv apy ubhAv etau saMzritau na ca saMzritau 12189008a yathA saMzrUyate rAjan kAraNaM cAtra vakSyate 12189008c manaHsamAdhir atrApi tathendriyajayaH smRtaH 12189009a satyam agniparIcAro viviktAnAM ca sevanam 12189009c dhyAnaM tapo damaH kSAntir anasUyA mitAzanam 12189010a viSayapratisaMhAro mitajalpas tathA zamaH 12189010c eSa pravRttako dharmo nivRttakam atho zRNu 12189011a yathA nivartate karma japato brahmacAriNaH 12189011c etat sarvam azeSeNa yathoktaM parivarjayet 12189011e trividhaM mArgam AsAdya vyaktAvyaktam anAzrayam 12189012a kuzoccayaniSaNNaH san kuzahastaH kuzaiH zikhI 12189012c cIraiH parivRtas tasmin madhye channaH kuzais tathA 12189013a viSayebhyo namaskuryAd viSayAn na ca bhAvayet 12189013c sAmyam utpAdya manaso manasy eva mano dadhat 12189014a tad dhiyA dhyAyati brahma japan vai saMhitAM hitAm 12189014c saMnyasyaty atha vA tAM vai samAdhau paryavasthitaH 12189015a dhyAnam utpAdayaty atra saMhitAbalasaMzrayAt 12189015c zuddhAtmA tapasA dAnto nivRttadveSakAmavAn 12189016a arAgamoho nirdvaMdvo na zocati na sajjate 12189016c na kartAkaraNIyAnAM na kAryANAm iti sthitiH 12189017a na cAhaMkArayogena manaH prasthApayet kva cit 12189017c na cAtmagrahaNe yukto nAvamAnI na cAkriyaH 12189018a dhyAnakriyAparo yukto dhyAnavAn dhyAnanizcayaH 12189018c dhyAne samAdhim utpAdya tad api tyajati kramAt 12189019a sa vai tasyAm avasthAyAM sarvatyAgakRtaH sukhI 12189019c nirIhas tyajati prANAn brAhmIM saMzrayate tanum 12189020a atha vA necchate tatra brahmakAyaniSevaNam 12189020c utkrAmati ca mArgastho naiva kva cana jAyate 12189021a AtmabuddhiM samAsthAya zAntIbhUto nirAmayaH 12189021c amRtaM virajaHzuddham AtmAnaM pratipadyate 12190001 yudhiSThira uvAca 12190001a gatInAm uttamA prAptiH kathitA jApakeSv iha 12190001c ekaivaiSA gatis teSAm uta yAnty aparAm api 12190002 bhISma uvAca 12190002a zRNuSvAvahito rAjaJ jApakAnAM gatiM vibho 12190002c yathA gacchanti nirayam anekaM puruSarSabha 12190003a yathoktam etat pUrvaM yo nAnutiSThati jApakaH 12190003c ekadezakriyaz cAtra nirayaM sa nigacchati 12190004a avajJAnena kurute na tuSyati na zocati 12190004c IdRzo jApako yAti nirayaM nAtra saMzayaH 12190005a ahaMkArakRtaz caiva sarve nirayagAminaH 12190005c parAvamAnI puruSo bhavitA nirayopagaH 12190006a abhidhyApUrvakaM japyaM kurute yaz ca mohitaH 12190006c yatrAbhidhyAM sa kurute taM vai nirayam Rcchati 12190007a athaizvaryapravRttaH saJ jApakas tatra rajyate 12190007c sa eva nirayas tasya nAsau tasmAt pramucyate 12190008a rAgeNa jApako japyaM kurute tatra mohitaH 12190008c yatrAsya rAgaH patati tatra tatropajAyate 12190009a durbuddhir akRtaprajJaz cale manasi tiSThati 12190009c calAm eva gatiM yAti nirayaM vAdhigacchati 12190010a akRtaprajJako bAlo mohaM gacchati jApakaH 12190010c sa mohAn nirayaM yAti tatra gatvAnuzocati 12190011a dRDhagrAhI karomIti japyaM japati jApakaH 12190011c na saMpUrNo na vA yukto nirayaM so 'dhigacchati 12190012 yudhiSThira uvAca 12190012a animittaM paraM yat tad avyaktaM brahmaNi sthitam 12190012c sadbhUto jApakaH kasmAt sa zarIram athAvizet 12190013 bhISma uvAca 12190013a duSprajJAnena nirayA bahavaH samudAhRtAH 12190013c prazastaM jApakatvaM ca doSAz caite tadAtmakAH 12191001 yudhiSThira uvAca 12191001a kIdRzo jApako yAti nirayaM varNayasva me 12191001c kautUhalaM hi me jAtaM tad bhavAn vaktum arhati 12191002 bhISma uvAca 12191002a dharmasyAMzaH prasUto 'si dharmiSTho 'si svabhAvataH 12191002c dharmamUlAzrayaM vAkyaM zRNuSvAvahito 'nagha 12191003a amUni yAni sthAnAni devAnAM paramAtmanAm 12191003c nAnAsaMsthAnavarNAni nAnArUpaphalAni ca 12191004a divyAni kAmacArINi vimAnAni sabhAs tathA 12191004c AkrIDA vividhA rAjan padminyaz cAmalodakAH 12191005a caturNAM lokapAlAnAM zukrasyAtha bRhaspateH 12191005c marutAM vizvadevAnAM sAdhyAnAm azvinor api 12191006a rudrAdityavasUnAM ca tathAnyeSAM divaukasAm 12191006c ete vai nirayAs tAta sthAnasya paramAtmanaH 12191007a abhayaM cAnimittaM ca na ca klezabhayAvRtam 12191007c dvAbhyAM muktaM tribhir muktam aSTAbhis tribhir eva ca 12191008a caturlakSaNavarjaM tu catuSkAraNavarjitam 12191008c apraharSam anAnandam azokaM vigataklamam 12191009a kAlaH saMpacyate tatra na kAlas tatra vai prabhuH 12191009c sa kAlasya prabhU rAjan svargasyApi tathezvaraH 12191010a AtmakevalatAM prAptas tatra gatvA na zocati 12191010c IdRzaM paramaM sthAnaM nirayAs te ca tAdRzAH 12191011a ete te nirayAH proktAH sarva eva yathAtatham 12191011c tasya sthAnavarasyeha sarve nirayasaMjJitAH 12192001 yudhiSThira uvAca 12192001a kAlamRtyuyamAnAM ca brAhmaNasya ca sattama 12192001c vivAdo vyAhRtaH pUrvaM tad bhavAn vaktum arhati 12192002 bhISma uvAca 12192002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12192002c ikSvAkoH sUryaputrasya yad vRttaM brAhmaNasya ca 12192003a kAlasya mRtyoz ca tathA yad vRttaM tan nibodha me 12192003c yathA sa teSAM saMvAdo yasmin sthAne 'pi cAbhavat 12192004a brAhmaNo jApakaH kaz cid dharmavRtto mahAyazAH 12192004c SaDaGgavin mahAprAjJaH paippalAdiH sa kauzikaH 12192005a tasyAparokSaM vijJAnaM SaDaGgeSu tathaiva ca 12192005c vedeSu caiva niSNAto himavatpAdasaMzrayaH 12192006a so 'ntyaM brAhmaM tapas tepe saMhitAM saMyato japan 12192006c tasya varSasahasraM tu niyamena tathA gatam 12192007a sa devyA darzitaH sAkSAt prItAsmIti tadA kila 12192007c japyam AvartayaMs tUSNIM na ca tAM kiM cid abravIt 12192008a tasyAnukampayA devI prItA samabhavat tadA 12192008c vedamAtA tatas tasya taj japyaM samapUjayat 12192009a samAptajapyas tUtthAya zirasA pAdayos tathA 12192009c papAta devyA dharmAtmA vacanaM cedam abravIt 12192010a diSTyA devi prasannA tvaM darzanaM cAgatA mama 12192010c yadi vApi prasannAsi japye me ramatAM manaH 12192011 sAvitry uvAca 12192011a kiM prArthayasi viprarSe kiM ceSTaM karavANi te 12192011c prabrUhi japatAM zreSTha sarvaM tat te bhaviSyati 12192012 bhISma uvAca 12192012a ity uktaH sa tadA devyA vipraH provAca dharmavit 12192012c japyaM prati mameccheyaM vardhatv iti punaH punaH 12192013a manasaz ca samAdhir me vardhetAharahaH zubhe 12192013c tat tatheti tato devI madhuraM pratyabhASata 12192014a idaM caivAparaM prAha devI tatpriyakAmyayA 12192014c nirayaM naiva yAtAsi yatra yAtA dvijarSabhAH 12192015a yAsyasi brahmaNaH sthAnam animittam aninditam 12192015c sAdhaye bhavitA caitad yat tvayAham ihArthitA 12192016a niyato japa caikAgro dharmas tvAM samupaiSyati 12192016c kAlo mRtyur yamaz caiva samAyAsyanti te 'ntikam 12192016e bhavitA ca vivAdo 'tra tava teSAM ca dharmataH 12192017a evam uktvA bhagavatI jagAma bhavanaM svakam 12192017c brAhmaNo 'pi japann Aste divyaM varSazataM tadA 12192018a samApte niyame tasminn atha viprasya dhImataH 12192018c sAkSAt prItas tadA dharmo darzayAm Asa taM dvijam 12192019 dharma uvAca 12192019a dvijAte pazya mAM dharmam ahaM tvAM draSTum AgataH 12192019c japyasya ca phalaM yat te saMprAptaM tac ca me zRNu 12192020a jitA lokAs tvayA sarve ye divyA ye ca mAnuSAH 12192020c devAnAM nirayAn sAdho sarvAn utkramya yAsyasi 12192021a prANatyAgaM kuru mune gaccha lokAn yathepsitAn 12192021c tyaktvAtmanaH zarIraM ca tato lokAn avApsyasi 12192022 brAhmaNa uvAca 12192022a kRtaM lokair hi me dharma gaccha ca tvaM yathAsukham 12192022c bahuduHkhasukhaM dehaM notsRjeyam ahaM vibho 12192023 dharma uvAca 12192023a avazyaM bhoH zarIraM te tyaktavyaM munipuMgava 12192023c svarga ArohyatAM vipra kiM vA te rocate 'nagha 12192024 brAhmaNa uvAca 12192024a na rocaye svargavAsaM vinA dehAd ahaM vibho 12192024c gaccha dharma na me zraddhA svargaM gantuM vinAtmanA 12192025 dharma uvAca 12192025a alaM dehe manaH kRtvA tyaktvA dehaM sukhI bhava 12192025c gaccha lokAn arajaso yatra gatvA na zocasi 12192026 brAhmaNa uvAca 12192026a rame japan mahAbhAga kRtaM lokaiH sanAtanaiH 12192026c sazarIreNa gantavyo mayA svargo na vA vibho 12192027 dharma uvAca 12192027a yadi tvaM necchasi tyaktuM zarIraM pazya vai dvija 12192027c eSa kAlas tathA mRtyur yamaz ca tvAm upAgatAH 12192028 bhISma uvAca 12192028a atha vaivasvataH kAlo mRtyuz ca tritayaM vibho 12192028c brAhmaNaM taM mahAbhAgam upAgamyedam abruvan 12192029a tapaso 'sya sutaptasya tathA sucaritasya ca 12192029c phalaprAptis tava zreSThA yamo 'haM tvAm upabruve 12192030a yathAvad asya japyasya phalaM prAptas tvam uttamam 12192030c kAlas te svargam AroDhuM kAlo 'haM tvAm upAgataH 12192031a mRtyuM mA viddhi dharmajJa rUpiNaM svayam Agatam 12192031c kAlena coditaM vipra tvAm ito netum adya vai 12192032 brAhmaNa uvAca 12192032a svAgataM sUryaputrAya kAlAya ca mahAtmane 12192032c mRtyave cAtha dharmAya kiM kAryaM karavANi vaH 12192033 bhISma uvAca 12192033a arghyaM pAdyaM ca dattvA sa tebhyas tatra samAgame 12192033c abravIt paramaprItaH svazaktyA kiM karomi vaH 12192034a tasminn evAtha kAle tu tIrthayAtrAm upAgataH 12192034c ikSvAkur agamat tatra sametA yatra te vibho 12192035a sarvAn eva tu rAjarSiH saMpUjyAbhipraNamya ca 12192035c kuzalapraznam akarot sarveSAM rAjasattamaH 12192036a tasmai so 'thAsanaM dattvA pAdyam arghyaM tathaiva ca 12192036c abravId brAhmaNo vAkyaM kRtvA kuzalasaMvidam 12192037a svAgataM te mahArAja brUhi yad yad ihecchasi 12192037c svazaktyA kiM karomIha tad bhavAn prabravItu me 12192038 rAjovAca 12192038a rAjAhaM brAhmaNaz ca tvaM yadi SaTkarmasaMsthitaH 12192038c dadAmi vasu kiM cit te prArthitaM tad vadasva me 12192039 brAhmaNa uvAca 12192039a dvividhA brAhmaNA rAjan dharmaz ca dvividhaH smRtaH 12192039c pravRttaz ca nivRttaz ca nivRtto 'smi pratigrahAt 12192040a tebhyaH prayaccha dAnAni ye pravRttA narAdhipa 12192040c ahaM na pratigRhNAmi kim iSTaM kiM dadAni te 12192040e brUhi tvaM nRpatizreSTha tapasA sAdhayAmi kim 12192041 rAjovAca 12192041a kSatriyo 'haM na jAnAmi dehIti vacanaM kva cit 12192041c prayaccha yuddham ity evaM vAdinaH smo dvijottama 12192042 brAhmaNa uvAca 12192042a tuSyasi tvaM svadharmeNa tathA tuSTA vayaM nRpa 12192042c anyonyasyottaraM nAsti yad iSTaM tat samAcara 12192043 rAjovAca 12192043a svazaktyAhaM dadAnIti tvayA pUrvaM prabhASitam 12192043c yAce tvAM dIyatAM mahyaM japyasyAsya phalaM dvija 12192044 brAhmaNa uvAca 12192044a yuddhaM mama sadA vANI yAcatIti vikatthase 12192044c na ca yuddhaM mayA sArdhaM kimarthaM yAcase punaH 12192045 rAjovAca 12192045a vAgvajrA brAhmaNAH proktAH kSatriyA bAhujIvinaH 12192045c vAgyuddhaM tad idaM tIvraM mama vipra tvayA saha 12192046 brAhmaNa uvAca 12192046a saivAdyApi pratijJA me svazaktyA kiM pradIyatAm 12192046c brUhi dAsyAmi rAjendra vibhave sati mAciram 12192047 rAjovAca 12192047a yat tad varSazataM pUrNaM japyaM vai japatA tvayA 12192047c phalaM prAptaM tat prayaccha mama ditsur bhavAn yadi 12192048 brAhmaNa uvAca 12192048a paramaM gRhyatAM tasya phalaM yaj japitaM mayA 12192048c ardhaM tvam avicAreNa phalaM tasya samApnuhi 12192049a atha vA sarvam eveha japyakaM mAmakaM phalam 12192049c rAjan prApnuhi kAmaM tvaM yadi sarvam ihecchasi 12192050 rAjovAca 12192050a kRtaM sarveNa bhadraM te japyaM yad yAcitaM mayA 12192050c svasti te 'stu gamiSyAmi kiM ca tasya phalaM vada 12192051 brAhmaNa uvAca 12192051a phalaprAptiM na jAnAmi dattaM yaj japitaM mayA 12192051c ayaM dharmaz ca kAlaz ca yamo mRtyuz ca sAkSiNaH 12192052 rAjovAca 12192052a ajJAtam asya dharmasya phalaM me kiM kariSyati 12192052c prApnotu tat phalaM vipro nAham icche sasaMzayam 12192053 brAhmaNa uvAca 12192053a nAdade 'paravaktavyaM dattaM vAcA phalaM mayA 12192053c vAkyaM pramANaM rAjarSe mamApi tava caiva hi 12192054a nAbhisaMdhir mayA japye kRtapUrvaH kathaM cana 12192054c japyasya rAjazArdUla kathaM jJAsyAmy ahaM phalam 12192055a dadasveti tvayA coktaM dadAmIti tathA mayA 12192055c na vAcaM dUSayiSyAmi satyaM rakSa sthiro bhava 12192056a athaivaM vadato me 'dya vacanaM na kariSyasi 12192056c mahAn adharmo bhavitA tava rAjan mRSAkRtaH 12192057a na yuktaM tu mRSA vANI tvayA vaktum ariMdama 12192057c tathA mayApy abhyadhikaM mRSA vaktuM na zakyate 12192058a saMzrutaM ca mayA pUrvaM dadAnIty avicAritam 12192058c tad gRhNISvAvicAreNa yadi satye sthito bhavAn 12192059a ihAgamya hi mAM rAjaJ jApyaM phalam ayAcithAH 12192059c tan mannisRSTaM gRhNISva bhava satye sthiro 'pi ca 12192060a nAyaM loko 'sti na paro na ca pUrvAn sa tArayet 12192060c kuta evAvarAn rAjan mRSAvAdaparAyaNaH 12192061a na yajJAdhyayane dAnaM niyamAs tArayanti hi 12192061c tathA satyaM pare loke yathA vai puruSarSabha 12192062a tapAMsi yAni cIrNAni cariSyasi ca yat tapaH 12192062c samAH zataiH sahasraiz ca tat satyAn na viziSyate 12192063a satyam ekAkSaraM brahma satyam ekAkSaraM tapaH 12192063c satyam ekAkSaro yajJaH satyam ekAkSaraM zrutam 12192064a satyaM vedeSu jAgarti phalaM satye paraM smRtam 12192064c satyAd dharmo damaz caiva sarvaM satye pratiSThitam 12192065a satyaM vedAs tathAGgAni satyaM yajJas tathA vidhiH 12192065c vratacaryAs tathA satyam oMkAraH satyam eva ca 12192066a prANinAM jananaM satyaM satyaM saMtatir eva ca 12192066c satyena vAyur abhyeti satyena tapate raviH 12192067a satyena cAgnir dahati svargaH satye pratiSThitaH 12192067c satyaM yajJas tapo vedAH stobhA mantrAH sarasvatI 12192068a tulAm Aropito dharmaH satyaM caiveti naH zrutam 12192068c samAM kakSAM dhArayato yataH satyaM tato 'dhikam 12192069a yato dharmas tataH satyaM sarvaM satyena vardhate 12192069c kimartham anRtaM karma kartuM rAjaMs tvam icchasi 12192070a satye kuru sthiraM bhAvaM mA rAjann anRtaM kRthAH 12192070c kasmAt tvam anRtaM vAkyaM dehIti kuruSe 'zubham 12192071a yadi japyaphalaM dattaM mayA neSiSyase nRpa 12192071c svadharmebhyaH paribhraSTo lokAn anucariSyasi 12192072a saMzrutya yo na ditseta yAcitvA yaz ca necchati 12192072c ubhAv AnRtikAv etau na mRSA kartum arhasi 12192073 rAjovAca 12192073a yoddhavyaM rakSitavyaM ca kSatradharmaH kila dvija 12192073c dAtAraH kSatriyAH proktA gRhNIyAM bhavataH katham 12192074 brAhmaNa uvAca 12192074a na chandayAmi te rAjan nApi te gRham Avrajam 12192074c ihAgamya tu yAcitvA na gRhNISe punaH katham 12192075 dharma uvAca 12192075a avivAdo 'stu yuvayor vittaM mAM dharmam Agatam 12192075c dvijo dAnaphalair yukto rAjA satyaphalena ca 12192076 svarga uvAca 12192076a svargaM mAM viddhi rAjendra rUpiNaM svayam Agatam 12192076c avivAdo 'stu yuvayor ubhau tulyaphalau yuvAm 12192077 rAjovAca 12192077a kRtaM svargeNa me kAryaM gaccha svarga yathAsukham 12192077c vipro yadIcchate dAtuM pratIcchatu ca me dhanam 12192078 brAhmaNa uvAca 12192078a bAlye yadi syAd ajJAnAn mayA hastaH prasAritaH 12192078c nivRttilakSaNaM dharmam upAse saMhitAM japan 12192079a nivRttaM mAM ciraM rAjan vipraM lobhayase katham 12192079c svena kAryaM kariSyAmi tvatto necche phalaM nRpa 12192079e tapaHsvAdhyAyazIlo 'haM nivRttaz ca pratigrahAt 12192080 rAjovAca 12192080a yadi vipra nisRSTaM te japyasya phalam uttamam 12192080c Avayor yat phalaM kiM cit sahitaM nau tad astv iha 12192081a dvijAH pratigrahe yuktA dAtAro rAjavaMzajAH 12192081c yadi dharmaH zruto vipra sahaiva phalam astu nau 12192082a mA vA bhUt sahabhojyaM nau madIyaM phalam Apnuhi 12192082c pratIccha matkRtaM dharmaM yadi te mayy anugrahaH 12192083 bhISma uvAca 12192083a tato vikRtaceSTau dvau puruSau samupasthitau 12192083c gRhItvAnyonyam AveSTya kucelAv Ucatur vacaH 12192084a na me dhArayasIty eko dhArayAmIti cAparaH 12192084c ihAsti nau vivAdo 'yam ayaM rAjAnuzAsakaH 12192085a satyaM bravImy aham idaM na me dhArayate bhavAn 12192085c anRtaM vadasIha tvam RNaM te dhArayAmy aham 12192086a tAv ubhau bhRzasaMtaptau rAjAnam idam UcatuH 12192086c parIkSyatAM yathA syAva nAvAm iha vigarhitau 12192087 virUpa uvAca 12192087a dhArayAmi naravyAghra vikRtasyeha goH phalam 12192087c dadataz ca na gRhNAti vikRto me mahIpate 12192088 vikRta uvAca 12192088a na me dhArayate kiM cid virUpo 'yaM narAdhipa 12192088c mithyA bravIty ayaM hi tvA mithyAbhAsaM narAdhipa 12192089 rAjovAca 12192089a virUpa kiM dhArayate bhavAn asya vadasva me 12192089c zrutvA tathA kariSyAmIty evaM me dhIyate matiH 12192090 virUpa uvAca 12192090a zRNuSvAvahito rAjan yathaitad dhArayAmy aham 12192090c vikRtasyAsya rAjarSe nikhilena nararSabha 12192091a anena dharmaprAptyarthaM zubhA dattA purAnagha 12192091c dhenur viprAya rAjarSe tapaHsvAdhyAyazIline 12192092a tasyAz cAyaM mayA rAjan phalam abhyetya yAcitaH 12192092c vikRtena ca me dattaM vizUddhenAntarAtmanA 12192093a tato me sukRtaM karma kRtam Atmavizuddhaye 12192093c gAvau hi kapile krItvA vatsale bahudohane 12192094a te coJchavRttaye rAjan mayA samapavarjite 12192094c yathAvidhi yathAzraddhaM tad asyAhaM punaH prabho 12192095a ihAdya vai gRhItvA tat prayacche dviguNaM phalam 12192095c ekasyAH puruSavyAghra kaH zuddhaH ko 'tra doSavAn 12192096a evaM vivadamAnau svas tvAm ihAbhyAgatau nRpa 12192096c kuru dharmam adharmaM vA vinaye nau samAdhaya 12192097a yadi necchati me dAnaM yathA dattam anena vai 12192097c bhavAn atra sthiro bhUtvA mArge sthApayatu prabhuH 12192098 rAjovAca 12192098a dIyamAnaM na gRhNAsi RNaM kasmAt tvam adya vai 12192098c yathaiva te 'bhyanujJAtaM tathA gRhNISva mAciram 12192099 vikRta uvAca 12192099a dIyatAm ity anenoktaM dadAnIti tathA mayA 12192099c nAyaM me dhArayaty atra gamyatAM yatra vAJchati 12192100 rAjovAca 12192100a dadato 'sya na gRhNAsi viSamaM pratibhAti me 12192100c daNDyo hi tvaM mama mato nAsty atra khalu saMzayaH 12192101 vikRta uvAca 12192101a mayAsya dattaM rAjarSe gRhNIyAM tat kathaM punaH 12192101c kAmam atrAparAdho me daNDyam AjJApaya prabho 12192102 virUpa uvAca 12192102a dIyamAnaM yadi mayA neSiSyasi kathaM cana 12192102c niyaMsyati tvA nRpatir ayaM dharmAnuzAsakaH 12192103 vikRta uvAca 12192103a svaM mayA yAciteneha dattaM katham ihAdya tat 12192103c gRhNIyAM gacchatu bhavAn abhyanujJAM dadAni te 12192104 brAhmaNa uvAca 12192104a zrutam etat tvayA rAjann anayoH kathitaM dvayoH 12192104c pratijJAtaM mayA yat te tad gRhANAvicAritam 12192105 rAjovAca 12192105a prastutaM sumahat kAryam Avayor gahvaraM yathA 12192105c jApakasya dRDhIkAraH katham etad bhaviSyati 12192106a yadi tAvan na gRhNAmi brAhmaNenApavarjitam 12192106c kathaM na lipyeyam ahaM doSeNa mahatAdya vai 12192107 bhISma uvAca 12192107a tau covAca sa rAjarSiH kRtakAryau gamiSyathaH 12192107c nedAnIM mAm ihAsAdya rAjadharmo bhaven mRSA 12192108a svadharmaH paripAlyaz ca rAjJAm eSa vinizcayaH 12192108c vipradharmaz ca sugurur mAm anAtmAnam Avizat 12192109 brAhmaNa uvAca 12192109a gRhANa dhAraye 'haM te yAcitaM te zrutaM mayA 12192109c na ced grahISyase rAjaJ zapiSye tvAM na saMzayaH 12192110 rAjovAca 12192110a dhig rAjadharmaM yasyAyaM kAryasyeha vinizcayaH 12192110c ityarthaM me grahItavyaM kathaM tulyaM bhaved iti 12192111a eSa pANir apUrvaM bho nikSepArthaM prasAritaH 12192111c yan me dhArayase vipra tad idAnIM pradIyatAm 12192112 brAhmaNa uvAca 12192112a saMhitAM japatA yAvAn mayA kaz cid guNaH kRtaH 12192112c tat sarvaM pratigRhNISva yadi kiM cid ihAsti me 12192113 rAjovAca 12192113a jalam etan nipatitaM mama pANau dvijottama 12192113c samam astu sahaivAstu pratigRhNAtu vai bhavAn 12192114 virUpa uvAca 12192114a kAmakrodhau viddhi nau tvam AvAbhyAM kArito bhavAn 12192114c sameti ca yad uktaM te samA lokAs tavAsya ca 12192115a nAyaM dhArayate kiM cij jijJAsA tvatkRte kRtA 12192115c kAlo dharmas tathA mRtyuH kAmakrodhau tathA yuvAm 12192116a sarvam anyonyanikaSe nighRSTaM pazyatas tava 12192116c gaccha lokAJ jitAn svena karmaNA yatra vAJchasi 12192117 bhISma uvAca 12192117a jApakAnAM phalAvAptir mayA te saMprakIrtitA 12192117c gatiH sthAnaM ca lokAz ca jApakena yathA jitAH 12192118a prayAti saMhitAdhyAyI brahmANaM parameSThinam 12192118c atha vAgniM samAyAti sUryam Avizate 'pi vA 12192119a sa taijasena bhAvena yadi tatrAznute ratim 12192119c guNAMs teSAM samAdatte rAgeNa pratimohitaH 12192120a evaM some tathA vAyau bhUmyAkAzazarIragaH 12192120c sarAgas tatra vasati guNAMs teSAM samAcaran 12192121a atha tatra virAgI sa gacchati tv atha saMzayam 12192121c param avyayam icchan sa tam evAvizate punaH 12192122a amRtAc cAmRtaM prAptaH zItIbhUto nirAtmavAn 12192122c brahmabhUtaH sa nirdvaMdvaH sukhI zAnto nirAmayaH 12192123a brahmasthAnam anAvartam ekam akSarasaMjJakam 12192123c aduHkham ajaraM zAntaM sthAnaM tat pratipadyate 12192124a caturbhir lakSaNair hInaM tathA SaDbhiH saSoDazaiH 12192124c puruSaM samatikramya AkAzaM pratipadyate 12192125a atha vecchati rAgAtmA sarvaM tad adhitiSThati 12192125c yac ca prArthayate tac ca manasA pratipadyate 12192126a atha vA vIkSate lokAn sarvAn nirayasaMsthitAn 12192126c niHspRhaH sarvato muktas tatraiva ramate sukhI 12192127a evam eSA mahArAja jApakasya gatir yathA 12192127c etat te sarvam AkhyAtaM kiM bhUyaH zrotum icchasi 12193001 yudhiSThira uvAca 12193001a kim uttaraM tadA tau sma cakratus tena bhASite 12193001c brAhmaNo vAtha vA rAjA tan me brUhi pitAmaha 12193002a atha vA tau gatau tatra yad etat kIrtitaM tvayA 12193002c saMvAdo vA tayoH ko 'bhUt kiM vA tau tatra cakratuH 12193003 bhISma uvAca 12193003a tathety evaM pratizrutya dharmaM saMpUjya cAbhibho 12193003c yamaM kAlaM ca mRtyuM ca svargaM saMpUjya cArhataH 12193004a pUrvaM ye cApare tatra sametA brAhmaNarSabhAH 12193004c sarvAn saMpUjya zirasA rAjAnaM so 'bravId vacaH 12193005a phalenAnena saMyukto rAjarSe gaccha puNyatAm 12193005c bhavatA cAbhyanujJAto japeyaM bhUya eva hi 12193006a varaz ca mama pUrvaM hi devyA datto mahAbala 12193006c zraddhA te japato nityaM bhaviteti vizAM pate 12193007 rAjovAca 12193007a yady evam aphalA siddhiH zraddhA ca japituM tava 12193007c gaccha vipra mayA sArdhaM jApakaM phalam Apnuhi 12193008 brAhmaNa uvAca 12193008a kRtaH prayatnaH sumahAn sarveSAM saMnidhAv iha 12193008c saha tulyaphalau cAvAM gacchAvo yatra nau gatiH 12193009 bhISma uvAca 12193009a vyavasAyaM tayos tatra viditvA tridazezvaraH 12193009c saha devair upayayau lokapAlais tathaiva ca 12193010a sAdhyA vizve 'tha maruto jyotIMSi sumahAnti ca 12193010c nadyaH zailAH samudrAz ca tIrthAni vividhAni ca 12193011a tapAMsi saMyogavidhir vedAH stobhAH sarasvatI 12193011c nAradaH parvataz caiva vizvAvasur hahA huhUH 12193012a gandharvaz citrasenaz ca parivAragaNair yutaH 12193012c nAgAH siddhAz ca munayo devadevaH prajApatiH 12193012e viSNuH sahasrazIrSaz ca devo 'cintyaH samAgamat 12193013a avAdyantAntarikSe ca bheryas tUryANi cAbhibho 12193013c puSpavarSANi divyAni tatra teSAM mahAtmanAm 12193013e nanRtuz cApsaraHsaMghAs tatra tatra samantataH 12193014a atha svargas tathA rUpI brAhmaNaM vAkyam abravIt 12193014c saMsiddhas tvaM mahAbhAga tvaM ca siddhas tathA nRpa 12193015a atha tau sahitau rAjann anyonyena vidhAnataH 12193015c viSayapratisaMhAram ubhAv eva pracakratuH 12193016a prANApAnau tathodAnaM samAnaM vyAnam eva ca 12193016c evaM tAn manasi sthApya dadhatuH prANayor manaH 12193017a upasthitakRtau tatra nAsikAgram adho bhruvau 12193017c kuGkuNyAM caiva manasA zanair dhArayataH sma tau 12193018a nizceSTAbhyAM zarIrAbhyAM sthiradRSTI samAhitau 12193018c jitAsanau tathAdhAya mUrdhany AtmAnam eva ca 12193019a tAludezam athoddAlya brAhmaNasya mahAtmanaH 12193019c jyotirjvAlA sumahatI jagAma tridivaM tadA 12193020a hAhAkAras tato dikSu sarvAsu sumahAn abhUt 12193020c taj jyotiH stUyamAnaM sma brahmANaM prAvizat tadA 12193021a tataH svAgatam ity Aha tat tejaH sa pitAmahaH 12193021c prAdezamAtraM puruSaM pratyudgamya vizAM pate 12193022a bhUyaz caivAparaM prAha vacanaM madhuraM sma saH 12193022c jApakais tulyaphalatA yogAnAM nAtra saMzayaH 12193023a yogasya tAvad etebhyaH phalaM pratyakSadarzanam 12193023c jApakAnAM viziSTaM tu pratyutthAnaM samAdhikam 12193024a uSyatAM mayi cety uktvAcetayat sa tataH punaH 12193024c athAsya pravivezAsyaM brAhmaNo vigatajvaraH 12193025a rAjApy etena vidhinA bhagavantaM pitAmaham 12193025c yathaiva dvijazArdUlas tathaiva prAvizat tadA 12193026a svayaMbhuvam atho devA abhivAdya tato 'bruvan 12193026c jApakArtham ayaM yatnas tadarthaM vayam AgatAH 12193027a kRtapUjAv imau tulyaM tvayA tulyaphalAv imau 12193027c yogajApakayor dRSTaM phalaM sumahad adya vai 12193027e sarvA&l lokAn atItyaitau gacchetAM yatra vAJchitam 12193028 brahmovAca 12193028a mahAsmRtiM paThed yas tu tathaivAnusmRtiM zubhAm 12193028c tAv apy etena vidhinA gacchetAM matsalokatAm 12193029a yaz ca yoge bhaved bhaktaH so 'pi nAsty atra saMzayaH 12193029c vidhinAnena dehAnte mama lokAn avApnuyAt 12193029e gamyatAM sAdhayiSyAmi yathAsthAnAni siddhaye 12193030 bhISma uvAca 12193030a ity uktvA sa tadA devas tatraivAntaradhIyata 12193030c Amantrya taM tato devA yayuH svaM svaM nivezanam 12193031a te ca sarve mahAtmAno dharmaM satkRtya tatra vai 12193031c pRSThato 'nuyayU rAjan sarve suprItamAnasAH 12193032a etat phalaM jApakAnAM gatiz caiva prakIrtitA 12193032c yathAzrutaM mahArAja kiM bhUyaH zrotum icchasi 12194001 yudhiSThira uvAca 12194001a kiM phalaM jJAnayogasya vedAnAM niyamasya ca 12194001c bhUtAtmA vA kathaM jJeyas tan me brUhi pitAmaha 12194002 bhISma uvAca 12194002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12194002c manoH prajApater vAdaM maharSez ca bRhaspateH 12194003a prajApatiM zreSThatamaM pRthivyAM; devarSisaMghapravaro maharSiH 12194003c bRhaspatiH praznam imaM purANaM; papraccha ziSyo 'tha guruM praNamya 12194004a yatkAraNaM mantravidhiH pravRtto; jJAne phalaM yat pravadanti viprAH 12194004c yan mantrazabdair akRtaprakAzaM; tad ucyatAM me bhagavan yathAvat 12194005a yad arthazAstrAgamamantravidbhir; yajJair anekair varagopradAnaiH 12194005c phalaM mahadbhir yad upAsyate ca; tat kiM kathaM vA bhavitA kva vA tat 12194006a mahI mahIjAH pavano 'ntarikSaM; jalaukasaz caiva jalaM divaM ca 12194006c divaukasaz caiva yataH prasUtAs; tad ucyatAM me bhagavan purANam 12194007a jJAnaM yataH prArthayate naro vai; tatas tadarthA bhavati pravRttiH 12194007c na cApy ahaM veda paraM purANaM; mithyApravRttiM ca kathaM nu kuryAm 12194008a Rk sAmasaMghAMz ca yajUMSi cAhaM; chandAMsi nakSatragatiM niruktam 12194008c adhItya ca vyAkaraNaM sakalpaM; zikSAM ca bhUtaprakRtiM na vedmi 12194009a sa me bhavAJ zaMsatu sarvam etaj; jJAne phalaM karmaNi vA yad asti 12194009c yathA ca dehAc cyavate zarIrI; punaH zarIraM ca yathAbhyupaiti 12194010 manur uvAca 12194010a yad yat priyaM yasya sukhaM tad Ahus; tad eva duHkhaM pravadanty aniSTam 12194010c iSTaM ca me syAd itarac ca na syAd; etatkRte karmavidhiH pravRttaH 12194010e iSTaM tv aniSTaM ca na mAM bhajetety; etatkRte jJAnavidhiH pravRttaH 12194011a kAmAtmakAz chandasi karmayogA; ebhir vimuktaH param aznuvIta 12194011c nAnAvidhe karmapathe sukhArthI; naraH pravRtto na paraM prayAti 12194011e paraM hi tat karmapathAd apetaM; nirAziSaM brahmaparaM hy avazyam 12194012a prajAH sRSTA manasA karmaNA ca; dvAv apy etau satpathau lokajuSTau 12194012c dRSTvA karma zAzvataM cAntavac ca; manastyAgaH kAraNaM nAnyad asti 12194013a svenAtmanA cakSur iva praNetA; nizAtyaye tamasA saMvRtAtmA 12194013c jJAnaM tu vijJAnaguNena yuktaM; karmAzubhaM pazyati varjanIyam 12194014a sarpAn kuzAgrANi tathodapAnaM; jJAtvA manuSyAH parivarjayanti 12194014c ajJAnatas tatra patanti mUDhA; jJAne phalaM pazya yathA viziSTam 12194015a kRtsnas tu mantro vidhivat prayukto; yajJA yathoktAs tv atha dakSiNAz ca 12194015c annapradAnaM manasaH samAdhiH; paJcAtmakaM karmaphalaM vadanti 12194016a guNAtmakaM karma vadanti vedAs; tasmAn mantrA mantramUlaM hi karma 12194016c vidhir vidheyaM manasopapattiH; phalasya bhoktA tu yathA zarIrI 12194017a zabdAz ca rUpANi rasAz ca puNyAH; sparzAz ca gandhAz ca zubhAs tathaiva 12194017c naro nasaMsthAnagataH prabhuH syAd; etat phalaM sidhyati karmaloke 12194018a yad yac charIreNa karoti karma; zarIrayuktaH samupAznute tat 12194018c zarIram evAyatanaM sukhasya; duHkhasya cApy AyatanaM zarIram 12194019a vAcA tu yat karma karoti kiM cid; vAcaiva sarvaM samupAznute tat 12194019c manas tu yat karma karoti kiM cin; manaHstha evAyam upAznute tat 12194020a yathAguNaM karmagaNaM phalArthI; karoty ayaM karmaphale niviSTaH 12194020c tathA tathAyaM guNasaMprayuktaH; zubhAzubhaM karmaphalaM bhunakti 12194021a matsyo yathA srota ivAbhipAtI; tathA kRtaM pUrvam upaiti karma 12194021c zubhe tv asau tuSyati duSkRte tu; na tuSyate vai paramaH zarIrI 12194022a yato jagat sarvam idaM prasUtaM; jJAtvAtmavanto vyatiyAnti yat tat 12194022c yan mantrazabdair akRtaprakAzaM; tad ucyamAnaM zRNu me paraM yat 12194023a rasair viyuktaM vividhaiz ca gandhair; azabdam asparzam arUpavac ca 12194023c agrAhyam avyaktam avarNam ekaM; paJcaprakAraM sasRje prajAnAm 12194024a na strI pumAn vApi napuMsakaM ca; na san na cAsat sadasac ca tan na 12194024c pazyanti yad brahmavido manuSyAs; tad akSaraM na kSaratIti viddhi 12195001 manur uvAca 12195001a akSarAt khaM tato vAyur vAyor jyotis tato jalam 12195001c jalAt prasUtA jagatI jagatyAM jAyate jagat 12195002a ime zarIrair jalam eva gatvA; jalAc ca tejaH pavano 'ntarikSam 12195002c khAd vai nivartanti nabhAvinas te; ye bhAvinas te param Apnuvanti 12195003a noSNaM na zItaM mRdu nApi tIkSNaM; nAmlaM kaSAyaM madhuraM na tiktam 12195003c na zabdavan nApi ca gandhavat tan; na rUpavat tat paramasvabhAvam 12195004a sparzaM tanur veda rasaM tu jihvA; ghrANaM ca gandhAJ zravaNe ca zabdAn 12195004c rUpANi cakSur na ca tatparaM yad; gRhNanty anadhyAtmavido manuSyAH 12195005a nivartayitvA rasanaM rasebhyo; ghrANaM ca gandhAc chravaNe ca zabdAt 12195005c sparzAt tanuM rUpaguNAt tu cakSus; tataH paraM pazyati svaM svabhAvam 12195006a yato gRhItvA hi karoti yac ca; yasmiMz ca tAm Arabhate pravRttim 12195006c yasmiMz ca yad yena ca yaz ca kartA; tatkAraNaM taM samupAyam AhuH 12195007a yac cAbhibhUH sAdhakaM vyApakaM ca; yan mantravac chaMsyate caiva loke 12195007c yaH sarvahetuH paramArthakArI; tat kAraNaM kAryam ato yad anyat 12195008a yathA ca kaz cit sukRtair manuSyaH; zubhAzubhaM prApnute 'thAvirodhAt 12195008c evaM zarIreSu zubhAzubheSu; svakarmajair jJAnam idaM nibaddham 12195009a yathA pradIpaH purataH pradIptaH; prakAzam anyasya karoti dIpyan 12195009c tatheha paJcendriyadIpavRkSA; jJAnapradIptAH paravanta eva 12195010a yathA hi rAjJo bahavo hy amAtyAH; pRthak pramAnaM pravadanti yuktAH 12195010c tadvac charIreSu bhavanti paJca; jJAnaikadezaH paramaH sa tebhyaH 12195011a yathArciSo 'gneH pavanasya vegA; marIcayo 'rkasya nadISu cApaH 12195011c gacchanti cAyAnti ca tanyamAnAs; tadvac charIrANi zarIriNAM tu 12195012a yathA ca kaz cit parazuM gRhItvA; dhUmaM na pazyej jvalanaM ca kASThe 12195012c tadvac charIrodarapANipAdaM; chittvA na pazyanti tato yad anyat 12195013a tAny eva kASThAni yathA vimathya; dhUmaM ca pazyej jvalanaM ca yogAt 12195013c tadvat subuddhiH samam indriyatvAd; budhaH paraM pazyati svaM svabhAvam 12195014a yathAtmano 'GgaM patitaM pRthivyAM; svapnAntare pazyati cAtmano 'nyat 12195014c zrotrAdiyuktaH sumanAH subuddhir; liGgAt tathA gacchati liGgam anyat 12195015a utpattivRddhikSayasaMnipAtair; na yujyate 'sau paramaH zarIrI 12195015c anena liGgena tu liGgam anyad; gacchaty adRSTaH pratisaMdhiyogAt 12195016a na cakSuSA pazyati rUpam Atmano; na cApi saMsparzam upaiti kiM cit 12195016c na cApi taiH sAdhayate 'tha kAryaM; te taM na pazyanti sa pazyate tAn 12195017a yathA pradIpe jvalato 'nalasya; saMtApajaM rUpam upaiti kiM cit 12195017c na cAntaraM rUpaguNaM bibharti; tathaiva tad dRzyate rUpam asya 12195018a yathA manuSyaH parimucya kAyam; adRzyam anyad vizate zarIram 12195018c visRjya bhUteSu mahatsu dehaM; tadAzrayaM caiva bibharti rUpam 12195019a khaM vAyum agniM salilaM tathorvIM; samantato 'bhyAvizate zarIrI 12195019c nAnAzrayAH karmasu vartamAnAH; zrotrAdayaH paJca guNAJ zrayante 12195020a zrotraM khato ghrANam atho pRthivyAs; tejomayaM rUpam atho vipAkaH 12195020c jalAzrayaH sveda ukto rasaz ca; vAyvAtmakaH sparzakRto guNaz ca 12195021a mahatsu bhUteSu vasanti paJca; paJcendriyArthAz ca tathendriyeSu 12195021c sarvANi caitAni manonugAni; buddhiM mano 'nveti manaH svabhAvam 12195022a zubhAzubhaM karma kRtaM yad asya; tad eva pratyAdadate svadehe 12195022c mano 'nuvartanti parAvarANi; jalaukasaH srota ivAnukUlam 12195023a calaM yathA dRSTipathaM paraiti; sUkSmaM mahad rUpam ivAbhipAti 12195023c svarUpam Alocayate ca rUpaM; paraM tathA buddhipathaM paraiti 12196001 manur uvAca 12196001a yad indriyais tUpakRtAn purastAt; prAptAn guNAn saMsmarate cirAya 12196001c teSv indriyeSUpahateSu pazcAt; sa buddhirUpaH paramaH svabhAvaH 12196002a yathendriyArthAn yugapat samastAn; nAvekSate kRtsnam atulyakAlam 12196002c yathAbalaM saMcarate sa vidvAMs; tasmAt sa ekaH paramaH zarIrI 12196003a rajas tamaH sattvam atho tRtIyaM; gacchaty asau jJAnaguNAn virUpAn 12196003c tathendriyANy Avizate zarIrI; hutAzanaM vAyur ivendhanastham 12196004a na cakSuSA pazyati rUpam Atmano; na pazyati sparzanam indriyendriyam 12196004c na zrotraliGgaM zravaNe nidarzanaM; tathAgataM pazyati tad vinazyati 12196005a zrotrAdIni na pazyanti svaM svam AtmAnam AtmanA 12196005c sarvajJaH sarvadarzI ca kSetrajJas tAni pazyati 12196006a yathA himavataH pArzvaM pRSThaM candramaso yathA 12196006c na dRSTapUrvaM manujair na ca tan nAsti tAvatA 12196007a tadvad bhUteSu bhUtAtmA sUkSmo jJAnAtmavAn asau 12196007c adRSTapUrvaz cakSurbhyAM na cAsau nAsti tAvatA 12196008a pazyann api yathA lakSma jagat some na vindati 12196008c evam asti na vety etan na ca tan na parAyaNam 12196009a rUpavantam arUpatvAd udayAstamaye budhAH 12196009c dhiyA samanupazyanti tadgatAH savitur gatim 12196010a tathA buddhipradIpena dUrasthaM suvipazcitaH 12196010c pratyAsannaM ninISanti jJeyaM jJAnAbhisaMhitam 12196011a na hi khalv anupAyena kaz cid artho 'bhisidhyati 12196011c sUtrajAlair yathA matsyAn badhnanti jalajIvinaH 12196012a mRgair mRgANAM grahaNaM pakSiNAM pakSibhir yathA 12196012c gajAnAM ca gajair evaM jJeyaM jJAnena gRhyate 12196013a ahir eva hy aheH pAdAn pazyatIti nidarzanam 12196013c tadvan mUrtiSu mUrtiSThaM jJeyaM jJAnena pazyati 12196014a notsahante yathA vettum indriyair indriyANy api 12196014c tathaiveha parA buddhiH paraM buddhyA na pazyati 12196015a yathA candro hy amAvAsyAm aliGgatvAn na dRzyate 12196015c na ca nAzo 'sya bhavati tathA viddhi zarIriNam 12196016a kSINakozo hy amAvAsyAM candramA na prakAzate 12196016c tadvan mUrtiviyuktaH saJ zarIrI nopalabhyate 12196017a yathA kozAntaraM prApya candramA bhrAjate punaH 12196017c tadval liGgAntaraM prApya zarIrI bhrAjate punaH 12196018a janmavRddhikSayaz cAsya pratyakSeNopalabhyate 12196018c sA tu candramaso vyaktir na tu tasya zarIriNaH 12196019a utpattivRddhivyayato yathA sa iti gRhyate 12196019c candra eva tv amAvAsyAM tathA bhavati mUrtimAn 12196020a nAbhisarpad vimuJcad vA zazinaM dRzyate tamaH 12196020c visRjaMz copasarpaMz ca tadvat pazya zarIriNam 12196021a yathA candrArkasaMyuktaM tamas tad upalabhyate 12196021c tadvac charIrasaMyuktaH zarIrIty upalabhyate 12196022a yathA candrArkanirmuktaH sa rAhur nopalabhyate 12196022c tadvac charIranirmuktaH zarIrI nopalabhyate 12196023a yathA candro hy amAvAsyAM nakSatrair yujyate gataH 12196023c tadvac charIranirmuktaH phalair yujyati karmaNaH 12197001 manur uvAca 12197001a yathA vyaktam idaM zete svapne carati cetanam 12197001c jJAnam indriyasaMyuktaM tadvat pretya bhavAbhavau 12197002a yathAmbhasi prasanne tu rUpaM pazyati cakSuSA 12197002c tadvat prasannendriyavAJ jJeyaM jJAnena pazyati 12197003a sa eva lulite tasmin yathA rUpaM na pazyati 12197003c tathendriyAkulIbhAve jJeyaM jJAne na pazyati 12197004a abuddhir ajJAnakRtA abuddhyA duSyate manaH 12197004c duSTasya manasaH paJca saMpraduSyanti mAnasAH 12197005a ajJAnatRpto viSayeSv avagADho na dRzyate 12197005c adRSTvaiva tu pUtAtmA viSayebhyo nivartate 12197006a tarSacchedo na bhavati puruSasyeha kalmaSAt 12197006c nivartate tathA tarSaH pApam antaM gataM yathA 12197007a viSayeSu ca saMsargAc chAzvatasya nasaMzrayAt 12197007c manasA cAnyad AkAGkSan paraM na pratipadyate 12197008a jJAnam utpadyate puMsAM kSayAt pApasya karmaNaH 12197008c athAdarzatalaprakhye pazyaty AtmAnam Atmani 12197009a prasRtair indriyair duHkhI tair eva niyataiH sukhI 12197009c tasmAd indriyarUpebhyo yacched AtmAnam AtmanA 12197010a indriyebhyo manaH pUrvaM buddhiH paratarA tataH 12197010c buddheH parataraM jJAnaM jJAnAt parataraM param 12197011a avyaktAt prasRtaM jJAnaM tato buddhis tato manaH 12197011c manaH zrotrAdibhir yuktaM zabdAdIn sAdhu pazyati 12197012a yas tAMs tyajati zabdAdIn sarvAz ca vyaktayas tathA 12197012c vimuJcaty AkRtigrAmAMs tAn muktvAmRtam aznute 12197013a udyan hi savitA yadvat sRjate razmimaNDalam 12197013c sa evAstam upAgacchaMs tad evAtmani yacchati 12197014a antarAtmA tathA deham AvizyendriyarazmibhiH 12197014c prApyendriyaguNAn paJca so 'stam AvRtya gacchati 12197015a praNItaM karmaNA mArgaM nIyamAnaH punaH punaH 12197015c prApnoty ayaM karmaphalaM pravRddhaM dharmam AtmavAn 12197016a viSayA vinivartante nirAhArasya dehinaH 12197016c rasavarjaM raso 'py asya paraM dRSTvA nivartate 12197017a buddhiH karmaguNair hInA yadA manasi vartate 12197017c tadA saMpadyate brahma tatraiva pralayaM gatam 12197018a asparzanam azRNvAnam anAsvAdam adarzanam 12197018c aghrANam avitarkaM ca sattvaM pravizate param 12197019a manasy AkRtayo magnA manas tv atigataM matim 12197019c matis tv atigatA jJAnaM jJAnaM tv abhigataM param 12197020a indriyair manasaH siddhir na buddhiM budhyate manaH 12197020c na buddhir budhyate 'vyaktaM sUkSmas tv etAni pazyati 12198001 manur uvAca 12198001a jJAnaM jJeyAbhinirvRttaM viddhi jJAnaguNaM manaH 12198001c prajJAkaraNasaMyuktaM tato buddhiH pravartate 12198002a yadA karmaguNopetA buddhir manasi vartate 12198002c tadA prajJAyate brahma dhyAnayogasamAdhinA 12198003a seyaM guNavatI buddhir guNeSv evAbhivartate 12198003c avatArAbhiniHsrotaM gireH zRGgAd ivodakam 12198004a yadA nirguNam Apnoti dhyAnaM manasi pUrvajam 12198004c tadA prajJAyate brahma nikaSyaM nikaSe yathA 12198005a manas tv apahRtaM buddhim indriyArthanidarzanam 12198005c na samakSaM guNAvekSi nirguNasya nidarzanam 12198006a sarvANy etAni saMvArya dvArANi manasi sthitaH 12198006c manasy ekAgratAM kRtvA tat paraM pratipadyate 12198007a yathA mahAnti bhUtAni nivartante guNakSaye 12198007c tathendriyANy upAdAya buddhir manasi vartate 12198008a yadA manasi sA buddhir vartate 'ntaracAriNI 12198008c vyavasAyaguNopetA tadA saMpadyate manaH 12198009a guNavadbhir guNopetaM yadA dhyAnaguNaM manaH 12198009c tadA sarvaguNAn hitvA nirguNaM pratipadyate 12198010a avyaktasyeha vijJAne nAsti tulyaM nidarzanam 12198010c yatra nAsti padanyAsaH kas taM viSayam ApnuyAt 12198011a tapasA cAnumAnena guNair jAtyA zrutena ca 12198011c ninISet tat paraM brahma vizuddhenAntarAtmanA 12198012a guNahIno hi taM mArgaM bahiH samanuvartate 12198012c guNAbhAvAt prakRtyA ca nistarkyaM jJeyasaMmitam 12198013a nairguNyAd brahma cApnoti saguNatvAn nivartate 12198013c guNaprasAriNI buddhir hutAzana ivendhane 12198014a yathA paJca vimuktAni indriyANi svakarmabhiH 12198014c tathA tat paramaM brahma vimuktaM prakRteH param 12198015a evaM prakRtitaH sarve prabhavanti zarIriNaH 12198015c nivartante nivRttau ca sargaM naivopayAnti ca 12198016a puruSaH prakRtir buddhir vizeSAz cendriyANi ca 12198016c ahaMkAro 'bhimAnaz ca saMbhUto bhUtasaMjJakaH 12198017a ekasyAdyA pravRttis tu pradhAnAt saMpravartate 12198017c dvitIyA mithunavyaktim avizeSAn niyacchati 12198018a dharmAd utkRSyate zreyas tathAzreyo 'py adharmataH 12198018c rAgavAn prakRtiM hy eti virakto jJAnavAn bhavet 12199001 manur uvAca 12199001a yadA te paJcabhiH paJca vimuktA manasA saha 12199001c atha tad drakSyase brahma maNau sUtram ivArpitam 12199002a tad eva ca yathA sUtraM suvarNe vartate punaH 12199002c muktAsv atha pravAleSu mRnmaye rAjate tathA 12199003a tadvad goSu manuSyeSu tadvad dhastimRgAdiSu 12199003c tadvat kITapataMgeSu prasaktAtmA svakarmabhiH 12199004a yena yena zarIreNa yad yat karma karoty ayam 12199004c tena tena zarIreNa tat tat phalam upAznute 12199005a yathA hy ekarasA bhUmir oSadhyAtmAnusAriNI 12199005c tathA karmAnugA buddhir antarAtmAnudarzinI 12199006a jJAnapUrvodbhavA lipsA lipsApUrvAbhisaMdhitA 12199006c abhisaMdhipUrvakaM karma karmamUlaM tataH phalam 12199007a phalaM karmAtmakaM vidyAt karma jJeyAtmakaM tathA 12199007c jJeyaM jJAnAtmakaM vidyAj jJAnaM sadasadAtmakam 12199008a jJAnAnAM ca phalAnAM ca jJeyAnAM karmaNAM tathA 12199008c kSayAnte tat phalaM divyaM jJAnaM jJeyapratiSThitam 12199009a mahad dhi paramaM bhUtaM yuktAH pazyanti yoginaH 12199009c abudhAs taM na pazyanti hy AtmasthA guNabuddhayaH 12199010a pRthivIrUpato rUpam apAm iha mahattaram 12199010c adbhyo mahattaraM tejas tejasaH pavano mahAn 12199011a pavanAc ca mahad vyoma tasmAt parataraM manaH 12199011c manaso mahatI buddhir buddheH kAlo mahAn smRtaH 12199012a kAlAt sa bhagavAn viSNur yasya sarvam idaM jagat 12199012c nAdir na madhyaM naivAntas tasya devasya vidyate 12199013a anAditvAd amadhyatvAd anantatvAc ca so 'vyayaH 12199013c atyeti sarvaduHkhAni duHkhaM hy antavad ucyate 12199014a tad brahma paramaM proktaM tad dhAma paramaM smRtam 12199014c tad gatvA kAlaviSayAd vimuktA mokSam AzritAH 12199015a guNais tv etaiH prakAzante nirguNatvAt tataH param 12199015c nivRttilakSaNo dharmas tathAnantyAya kalpate 12199016a Rco yajUMSi sAmAni zarIrANi vyapAzritAH 12199016c jihvAgreSu pravartante yatnasAdhyA vinAzinaH 12199017a na caivam iSyate brahma zarIrAzrayasaMbhavam 12199017c na yatnasAdhyaM tad brahma nAdimadhyaM na cAntavat 12199018a RcAm Adis tathA sAmnAM yajuSAm Adir ucyate 12199018c antaz cAdimatAM dRSTo na cAdir brahmaNaH smRtaH 12199019a anAditvAd anantatvAt tad anantam athAvyayam 12199019c avyayatvAc ca nirdvaMdvaM dvaMdvAbhAvAt tataH param 12199020a adRSTato 'nupAyAc cApy abhisaMdhez ca karmaNaH 12199020c na tena martyAH pazyanti yena gacchanti tat param 12199021a viSayeSu ca saMsargAc chAzvatasya ca darzanAt 12199021c manasA cAnyad AkAGkSan paraM na pratipadyate 12199022a guNAn yad iha pazyanti tad icchanty apare janAH 12199022c paraM naivAbhikAGkSanti nirguNatvAd guNArthinaH 12199023a guNair yas tv avarair yuktaH kathaM vidyAd guNAn imAn 12199023c anumAnAd dhi gantavyaM guNair avayavaiH saha 12199024a sUkSmeNa manasA vidmo vAcA vaktuM na zaknumaH 12199024c mano hi manasA grAhyaM darzanena ca darzanam 12199025a jJAnena nirmalIkRtya buddhiM buddhyA tathA manaH 12199025c manasA cendriyagrAmam anantaM pratipadyate 12199026a buddhiprahINo manasAsamRddhas; tathA nirAzIr guNatAm upaiti 12199026c paraM tyajantIha vilobhyamAnA; hutAzanaM vAyur ivendhanastham 12199027a guNAdAne viprayoge ca teSAM; manaH sadA buddhiparAvarAbhyAm 12199027c anenaiva vidhinA saMpravRtto; guNAdAne brahmazarIram eti 12199028a avyaktAtmA puruSo 'vyaktakarmA; so 'vyaktatvaM gacchati hy antakAle 12199028c tair evAyaM cendriyair vardhamAnair; glAyadbhir vA vartate karmarUpaH 12199029a sarvair ayaM cendriyaiH saMprayukto; dehaH prAptaH paJcabhUtAzrayaH syAt 12199029c nAsAmarthyAd gacchati karmaNeha; hInas tena parameNAvyayena 12199030a pRthvyA naraH pazyati nAntam asyA; hy antaz cAsyA bhavitA ceti viddhi 12199030c paraM nayantIha vilobhyamAnaM; yathA plavaM vAyur ivArNavastham 12199031a divAkaro guNam upalabhya nirguNo; yathA bhaved vyapagatarazmimaNDalaH 12199031c tathA hy asau munir iha nirvizeSavAn; sa nirguNaM pravizati brahma cAvyayam 12199032a anAgatiM sukRtimatAM parAM gatiM; svayaMbhuvaM prabhavanidhAnam avyayam 12199032c sanAtanaM yad amRtam avyayaM padaM; vicArya taM zamam amRtatvam aznute 12200001 yudhiSThira uvAca 12200001a pitAmaha mahAprAjJa puNDarIkAkSam acyutam 12200001c kartAram akRtaM viSNuM bhUtAnAM prabhavApyayam 12200002a nArAyaNaM hRSIkezaM govindam aparAjitam 12200002c tattvena bharatazreSTha zrotum icchAmi kezavam 12200003 bhISma uvAca 12200003a zruto 'yam artho rAmasya jAmadagnyasya jalpataH 12200003c nAradasya ca devarSeH kRSNadvaipAyanasya ca 12200004a asito devalas tAta vAlmIkiz ca mahAtapAH 12200004c mArkaNDeyaz ca govinde kathayaty adbhutaM mahat 12200005a kezavo bharatazreSTha bhagavAn IzvaraH prabhuH 12200005c puruSaH sarvam ity eva zrUyate bahudhA vibhuH 12200006a kiM tu yAni vidur loke brAhmaNAH zArGgadhanvanaH 12200006c mAhAtmyAni mahAbAho zRNu tAni yudhiSThira 12200007a yAni cAhur manuSyendra ye purANavido janAH 12200007c azeSeNa hi govinde kIrtayiSyAmi tAny aham 12200008a mahAbhUtAni bhUtAtmA mahAtmA puruSottamaH 12200008c vAyur jyotis tathA cApaH khaM gAM caivAnvakalpayat 12200009a sa dRSTvA pRthivIM caiva sarvabhUtezvaraH prabhuH 12200009c apsv eva zayanaM cakre mahAtmA puruSottamaH 12200010a sarvatejomayas tasmiJ zayAnaH zayane zubhe 12200010c so 'grajaM sarvabhUtAnAM saMkarSaNam acintayat 12200011a AzrayaM sarvabhUtAnAM manaseti vizuzruma 12200011c sa dhArayati bhUtAtmA ubhe bhUtabhaviSyatI 12200012a tatas tasmin mahAbAho prAdurbhUte mahAtmani 12200012c bhAskarapratimaM divyaM nAbhyAM padmam ajAyata 12200013a sa tatra bhagavAn devaH puSkare bhAsayan dizaH 12200013c brahmA samabhavat tAta sarvabhUtapitAmahaH 12200014a tasminn api mahAbAho prAdurbhUte mahAtmani 12200014c tamasaH pUrvajo jajJe madhur nAma mahAsuraH 12200015a tam ugram ugrakarmANam ugrAM buddhiM samAsthitam 12200015c brahmaNopacitiM kurvaJ jaghAna puruSottamaH 12200016a tasya tAta vadhAt sarve devadAnavamAnavAH 12200016c madhusUdanam ity Ahur vRSabhaM sarvasAtvatAm 12200017a brahmA tu sasRje putrAn mAnasAn dakSasaptamAn 12200017c marIcim atryaGgirasau pulastyaM pulahaM kratum 12200018a marIciH kazyapaM tAta putraM cAsRjad agrajam 12200018c mAnasaM janayAm Asa taijasaM brahmasattamam 12200019a aGguSThAd asRjad brahmA marIcer api pUrvajam 12200019c so 'bhavad bharatazreSTha dakSo nAma prajApatiH 12200020a tasya pUrvam ajAyanta daza tisraz ca bhArata 12200020c prajApater duhitaras tAsAM jyeSThAbhavad ditiH 12200021a sarvadharmavizeSajJaH puNyakIrtir mahAyazAH 12200021c mArIcaH kazyapas tAta sarvAsAm abhavat patiH 12200022a utpAdya tu mahAbhAgas tAsAm avarajA daza 12200022c dadau dharmAya dharmajJo dakSa eva prajApatiH 12200023a dharmasya vasavaH putrA rudrAz cAmitatejasaH 12200023c vizvedevAz ca sAdhyAz ca marutvantaz ca bhArata 12200024a aparAs tu yavIyasyas tAbhyo 'nyAH saptaviMzatiH 12200024c somas tAsAM mahAbhAgaH sarvAsAm abhavat patiH 12200025a itarAs tu vyajAyanta gandharvAMs turagAn dvijAn 12200025c gAz ca kiMpuruSAn matsyAn audbhidAMz ca vanaspatIn 12200026a AdityAn aditir jajJe devazreSThAn mahAbalAn 12200026c teSAM viSNur vAmano 'bhUd govindaz cAbhavat prabhuH 12200027a tasya vikramaNAd eva devAnAM zrIr vyavardhata 12200027c dAnavAz ca parAbhUtA daiteyI cAsurI prajA 12200028a vipracittipradhAnAMz ca dAnavAn asRjad danuH 12200028c ditis tu sarvAn asurAn mahAsattvAn vyajAyata 12200029a ahorAtraM ca kAlaM ca yathartu madhusUdanaH 12200029c pUrvAhNaM cAparAhNaM ca sarvam evAnvakalpayat 12200030a buddhyApaH so 'sRjan meghAMs tathA sthAvarajaGgamAn 12200030c pRthivIM so 'sRjad vizvAM sahitAM bhUritejasA 12200031a tataH kRSNo mahAbAhuH punar eva yudhiSThira 12200031c brAhmaNAnAM zataM zreSThaM mukhAd asRjata prabhuH 12200032a bAhubhyAM kSatriyazataM vaizyAnAm UrutaH zatam 12200032c padbhyAM zUdrazataM caiva kezavo bharatarSabha 12200033a sa evaM caturo varNAn samutpAdya mahAyazAH 12200033c adhyakSaM sarvabhUtAnAM dhAtAram akarot prabhuH 12200034a yAvad yAvad abhUc chraddhA dehaM dhArayituM nRNAm 12200034c tAvat tAvad ajIvaMs te nAsId yamakRtaM bhayam 12200035a na caiSAM maithuno dharmo babhUva bharatarSabha 12200035c saMkalpAd eva caiteSAm apatyam udapadyata 12200036a tatra tretAyuge kAle saMkalpAj jAyate prajA 12200036c na hy abhUn maithuno dharmas teSAm api janAdhipa 12200037a dvApare maithuno dharmaH prajAnAm abhavan nRpa 12200037c tathA kaliyuge rAjan dvaMdvam Apedire janAH 12200038a eSa bhUtapatis tAta svadhyakSaz ca prakIrtitaH 12200038c niradhyakSAMs tu kaunteya kIrtayiSyAmi tAn api 12200039a dakSiNApathajanmAnaH sarve talavarAndhrakAH 12200039c utsAH pulindAH zabarAz cUcupA maNDapaiH saha 12200040a uttarApathajanmAnaH kIrtayiSyAmi tAn api 12200040c yaunakAmbojagAndhArAH kirAtA barbaraiH saha 12200041a ete pApakRtas tAta caranti pRthivIm imAm 12200041c zvakAkabalagRdhrANAM sadharmANo narAdhipa 12200042a naite kRtayuge tAta caranti pRthivIm imAm 12200042c tretAprabhRti vartante te janA bharatarSabha 12200043a tatas tasmin mahAghore saMdhyAkAle yugAntike 12200043c rAjAnaH samasajjanta samAsAdyetaretaram 12200044a evam eSa kuruzreSTha prAdurbhAvo mahAtmanaH 12200044c devadevarSir AcaSTa nAradaH sarvalokadRk 12200045a nArado 'py atha kRSNasya paraM mene narAdhipa 12200045c zAzvatatvaM mahAbAho yathAvad bharatarSabha 12200046a evam eSa mahAbAhuH kezavaH satyavikramaH 12200046c acintyaH puNDarIkAkSo naiSa kevalamAnuSaH 12201001 yudhiSThira uvAca 12201001a ke pUrvam Asan patayaH prajAnAM bharatarSabha 12201001c ke carSayo mahAbhAgA dikSu pratyekazaH smRtAH 12201002 bhISma uvAca 12201002a zrUyatAM bharatazreSTha yan mA tvaM paripRcchasi 12201002c prajAnAM patayo ye sma dikSu pratyekazaH smRtAH 12201003a ekaH svayaMbhUr bhagavAn Adyo brahmA sanAtanaH 12201003c brahmaNaH sapta putrA vai mahAtmAnaH svayaMbhuvaH 12201004a marIcir atryaGgirasau pulastyaH pulahaH kratuH 12201004c vasiSThaz ca mahAbhAgaH sadRzA vai svayaMbhuvA 12201005a sapta brahmANa ity eSa purANe nizcayo gataH 12201005c ata UrdhvaM pravakSyAmi sarvAn eva prajApatIn 12201006a atrivaMzasamutpanno brahmayoniH sanAtanaH 12201006c prAcInabarhir bhagavAMs tasmAt prAcetaso daza 12201007a dazAnAM tanayas tv eko dakSo nAma prajApatiH 12201007c tasya dve nAmanI loke dakSaH ka iti cocyate 12201008a marIceH kazyapaH putras tasya dve nAmanI zrute 12201008c ariSTanemir ity ekaM kazyapety aparaM viduH 12201009a aGgaz caivaurasaH zrImAn rAjA bhaumaz ca vIryavAn 12201009c sahasraM yaz ca divyAnAM yugAnAM paryupAsitA 12201010a aryamA caiva bhagavAn ye cAnye tanayA vibho 12201010c ete pradezAH kathitA bhuvanAnAM prabhAvanAH 12201011a zazabindoz ca bhAryANAM sahasrANi dazAcyuta 12201011c ekaikasyAM sahasraM tu tanayAnAm abhUt tadA 12201012a evaM zatasahasrANAM zataM tasya mahAtmanaH 12201012c putrANAM na ca te kaM cid icchanty anyaM prajApatim 12201013a prajAm AcakSate viprAH paurANIM zAzabindavIm 12201013c sa vRSNivaMzaprabhavo mahAn vaMzaH prajApateH 12201014a ete prajAnAM patayaH samuddiSTA yazasvinaH 12201014c ataH paraM pravakSyAmi devAMs tribhuvanezvarAn 12201015a bhago 'Mzaz cAryamA caiva mitro 'tha varuNas tathA 12201015c savitA caiva dhAtA ca vivasvAMz ca mahAbalaH 12201016a pUSA tvaSTA tathaivendro dvAdazo viSNur ucyate 12201016c ta ete dvAdazAdityAH kazyapasyAtmasaMbhavAH 12201017a nAsatyaz caiva dasraz ca smRtau dvAv azvinAv api 12201017c mArtANDasyAtmajAv etAv aSTamasya prajApateH 12201018a tvaSTuz caivAtmajaH zrImAn vizvarUpo mahAyazAH 12201018c ajaikapAd ahirbudhnyo virUpAkSo 'tha raivataH 12201019a haraz ca bahurUpaz ca tryambakaz ca surezvaraH 12201019c sAvitraz ca jayantaz ca pinAkI cAparAjitaH 12201019e pUrvam eva mahAbhAgA vasavo 'STau prakIrtitAH 12201020a eta evaMvidhA devA manor eva prajApateH 12201020c te ca pUrve surAz ceti dvividhAH pitaraH smRtAH 12201021a zIlarUparatAs tv anye tathAnye siddhasAdhyayoH 12201021c Rbhavo marutaz caiva devAnAM coditA gaNAH 12201022a evam ete samAmnAtA vizvedevAs tathAzvinau 12201022c AdityAH kSatriyAs teSAM vizas tu marutas tathA 12201023a azvinau tu matau zUdrau tapasy ugre samAhitau 12201023c smRtAs tv aGgiraso devA brAhmaNA iti nizcayaH 12201023e ity etat sarvadevAnAM cAturvarNyaM prakIrtitam 12201024a etAn vai prAtar utthAya devAn yas tu prakIrtayet 12201024c svajAd anyakRtAc caiva sarvapApAt pramucyate 12201025a yavakrIto 'tha raibhyaz ca arvAvasuparAvasU 12201025c auzijaz caiva kakSIvAn nalaz cAGgirasaH sutAH 12201026a RSer medhAtitheH putraH kaNvo barhiSadas tathA 12201026c trailokyabhAvanAs tAta prAcyAM saptarSayas tathA 12201027a unmuco vimucaz caiva svastyAtreyaz ca vIryavAn 12201027c pramucaz cedhmavAhaz ca bhagavAMz ca dRDhavrataH 12201028a mitrAvaruNayoH putras tathAgastyaH pratApavAn 12201028c ete brahmarSayo nityam AzritA dakSiNAM dizam 12201029a ruSadguH kavaSo dhaumyaH parivyAdhaz ca vIryavAn 12201029c ekataz ca dvitaz caiva tritaz caiva maharSayaH 12201030a atreH putraz ca bhagavAMs tathA sArasvataH prabhuH 12201030c ete nava mahAtmAnaH pazcimAm AzritA dizam 12201031a Atreyaz ca vasiSThaz ca kazyapaz ca mahAn RSiH 12201031c gautamaH sabharadvAjo vizvAmitro 'tha kauzikaH 12201032a tathaiva putro bhagavAn RcIkasya mahAtmanaH 12201032c jamadagniz ca saptaite udIcIM dizam AzritAH 12201033a ete pratidizaM sarve kIrtitAs tigmatejasaH 12201033c sAkSibhUtA mahAtmAno bhuvanAnAM prabhAvanAH 12201034a evam ete mahAtmAnaH sthitAH pratyekazo dizaH 12201034c eteSAM kIrtanaM kRtvA sarvapApaiH pramucyate 12201035a yasyAM yasyAM dizi hy ete tAM dizaM zaraNaM gataH 12201035c mucyate sarvapApebhyaH svastimAMz ca gRhAn vrajet 12202001 yudhiSThira uvAca 12202001a pitAmaha mahAprAjJa yudhi satyaparAkrama 12202001c zrotum icchAmi kArtsnyena kRSNam avyayam Izvaram 12202002a yac cAsya tejaH sumahad yac ca karma purAtanam 12202002c tan me sarvaM yathAtattvaM prabrUhi bharatarSabha 12202003a tiryagyonigataM rUpaM kathaM dhAritavAn hariH 12202003c kena kAryavisargeNa tan me brUhi pitAmaha 12202004 bhISma uvAca 12202004a purAhaM mRgayAM yAto mArkaNDeyAzrame sthitaH 12202004c tatrApazyaM munigaNAn samAsInAn sahasrazaH 12202005a tatas te madhuparkeNa pUjAM cakrur atho mayi 12202005c pratigRhya ca tAM pUjAM pratyanandam RSIn aham 12202006a kathaiSA kathitA tatra kazyapena maharSiNA 12202006c manaHprahlAdinIM divyAM tAm ihaikamanAH zRNu 12202007a purA dAnavamukhyA hi krodhalobhasamanvitAH 12202007c balena mattAH zatazo narakAdyA mahAsurAH 12202008a tathaiva cAnye bahavo dAnavA yuddhadurmadAH 12202008c na sahante sma devAnAM samRddhiM tAm anuttamAm 12202009a dAnavair ardyamAnAs tu devA devarSayas tathA 12202009c na zarma lebhire rAjan vizamAnAs tatas tataH 12202010a pRthivIM cArtarUpAM te samapazyan divaukasaH 12202010c dAnavair abhisaMkIrNAM ghorarUpair mahAbalaiH 12202010e bhArArtAm apakRSTAM ca duHkhitAM saMnimajjatIm 12202011a athAditeyAH saMtrastA brahmANam idam abruvan 12202011c kathaM zakyAmahe brahman dAnavair upamardanam 12202012a svayaMbhUs tAn uvAcedaM nisRSTo 'tra vidhir mayA 12202012c te vareNAbhisaMmattA balena ca madena ca 12202013a nAvabhotsyanti saMmUDhA viSNum avyaktadarzanam 12202013c varAharUpiNaM devam adhRSyam amarair api 12202014a eSa vegena gatvA hi yatra te dAnavAdhamAH 12202014c antarbhUmigatA ghorA nivasanti sahasrazaH 12202014e zamayiSyati zrutvA te jahRSuH surasattamAH 12202015a tato viSNur mahAtejA vArAhaM rUpam AzritaH 12202015c antarbhUmiM saMpravizya jagAma ditijAn prati 12202016a dRSTvA ca sahitAH sarve daityAH sattvam amAnuSam 12202016c prasahya sahasA sarve saMtasthuH kAlamohitAH 12202017a sarve ca samabhidrutya varAhaM jagRhuH samam 12202017c saMkruddhAz ca varAhaM taM vyakarSanta samantataH 12202018a dAnavendrA mahAkAyA mahAvIryA balocchritAH 12202018c nAzaknuvaMz ca kiM cit te tasya kartuM tadA vibho 12202019a tato 'gaman vismayaM te dAnavendrA bhayAt tadA 12202019c saMzayaM gatam AtmAnaM menire ca sahasrazaH 12202020a tato devAdidevaH sa yogAtmA yogasArathiH 12202020c yogam AsthAya bhagavAMs tadA bharatasattama 12202021a vinanAda mahAnAdaM kSobhayan daityadAnavAn 12202021c saMnAditA yena lokAH sarvAz caiva dizo daza 12202022a tena saMnAdazabdena lokAH saMkSobham Agaman 12202022c saMbhrAntAz ca dizaH sarvA devAH zakrapurogamAH 12202023a nirviceSTaM jagac cApi babhUvAtibhRzaM tadA 12202023c sthAvaraM jaGgamaM caiva tena nAdena mohitam 12202024a tatas te dAnavAH sarve tena zabdena bhISitAH 12202024c petur gatAsavaz caiva viSNutejovimohitAH 12202025a rasAtalagatAMz caiva varAhas tridazadviSaH 12202025c khuraiH saMdArayAm Asa mAMsamedosthisaMcayam 12202026a nAdena tena mahatA sanAtana iti smRtaH 12202026c padmanAbho mahAyogI bhUtAcAryaH sa bhUtarAT 12202027a tato devagaNAH sarve pitAmaham upAbruvan 12202027c nAdo 'yaM kIdRzo deva nainaM vidma vayaM vibho 12202027e ko 'sau hi kasya vA nAdo yena vihvalitaM jagat 12202028a etasminn antare viSNur vArAhaM rUpam AsthitaH 12202028c udatiSThan mahAdevaH stUyamAno maharSibhiH 12202029 pitAmaha uvAca 12202029a nihatya dAnavapatIn mahAvarSmA mahAbalaH 12202029c eSa devo mahAyogI bhUtAtmA bhUtabhAvanaH 12202030a sarvabhUtezvaro yogI yonir AtmA tathAtmanaH 12202030c sthirIbhavata kRSNo 'yaM sarvapApapraNAzanaH 12202031a kRtvA karmAtisAdhv etad azakyam amitaprabhaH 12202031c samAyAtaH svam AtmAnaM mahAbhAgo mahAdyutiH 12202031e padmanAbho mahAyogI bhUtAtmA bhUtabhAvanaH 12202032a na saMtApo na bhIH kAryA zoko vA surasattamAH 12202032c vidhir eSa prabhAvaz ca kAlaH saMkSayakArakaH 12202032e lokAn dhArayatAnena nAdo mukto mahAtmanA 12202033a sa eva hi mahAbhAgaH sarvalokanamaskRtaH 12202033c acyutaH puNDarIkAkSaH sarvabhUtasamudbhavaH 12203001 yudhiSThira uvAca 12203001a yogaM me paramaM tAta mokSasya vada bhArata 12203001c tam ahaM tattvato jJAtum icchAmi vadatAM vara 12203002 bhISma uvAca 12203002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12203002c saMvAdaM mokSasaMyuktaM ziSyasya guruNA saha 12203003a kaz cid brAhmaNam AsInam AcAryam RSisattamam 12203003c ziSyaH paramamedhAvI zreyorthI susamAhitaH 12203003e caraNAv upasaMgRhya sthitaH prAJjalir abravIt 12203004a upAsanAt prasanno 'si yadi vai bhagavan mama 12203004c saMzayo me mahAn kaz cit tan me vyAkhyAtum arhasi 12203005a kutaz cAhaM kutaz ca tvaM tat samyag brUhi yat param 12203005c kathaM ca sarvabhUteSu sameSu dvijasattama 12203005e samyagvRttA nivartante viparItAH kSayodayAH 12203006a vedeSu cApi yad vAkyaM laukikaM vyApakaM ca yat 12203006c etad vidvan yathAtattvaM sarvaM vyAkhyAtum arhasi 12203007 gurur uvAca 12203007a zRNu ziSya mahAprAjJa brahmaguhyam idaM param 12203007c adhyAtmaM sarvabhUtAnAm AgamAnAM ca yad vasu 12203008a vAsudevaH sarvam idaM vizvasya brahmaNo mukham 12203008c satyaM dAnam atho yajJas titikSA dama Arjavam 12203009a puruSaM sanAtanaM viSNuM yat tad vedavido viduH 12203009c sargapralayakartAram avyaktaM brahma zAzvatam 12203009e tad idaM brahma vArSNeyam itihAsaM zRNuSva me 12203010a brAhmaNo brAhmaNaiH zrAvyo rAjanyaH kSatriyais tathA 12203010c mAhAtmyaM devadevasya viSNor amitatejasaH 12203010e arhas tvam asi kalyANa vArSNeyaM zRNu yat param 12203011a kAlacakram anAdyantaM bhAvAbhAvasvalakSaNam 12203011c trailokyaM sarvabhUteSu cakravat parivartate 12203012a yat tad akSaram avyaktam amRtaM brahma zAzvatam 12203012c vadanti puruSavyAghraM kezavaM puruSarSabham 12203013a pitqn devAn RSIMz caiva tathA vai yakSadAnavAn 12203013c nAgAsuramanuSyAMz ca sRjate paramo 'vyayaH 12203014a tathaiva vedazAstrANi lokadharmAMz ca zAzvatAn 12203014c pralaye prakRtiM prApya yugAdau sRjate prabhuH 12203015a yathartuSv RtuliGgAni nAnArUpANi paryaye 12203015c dRzyante tAni tAny eva tathA brahmAharAtriSu 12203016a atha yad yad yadA bhAvi kAlayogAd yugAdiSu 12203016c tat tad utpadyate jJAnaM lokayAtrAvidhAnajam 12203017a yugAnte 'ntarhitAn vedAn setihAsAn maharSayaH 12203017c lebhire tapasA pUrvam anujJAtAH svayaMbhuvA 12203018a vedavid veda bhagavAn vedAGgAni bRhaspatiH 12203018c bhArgavo nItizAstraM ca jagAda jagato hitam 12203019a gAndharvaM nArado vedaM bharadvAjo dhanurgraham 12203019c devarSicaritaM gArgyaH kRSNAtreyaz cikitsitam 12203020a nyAyatantrANy anekAni tais tair uktAni vAdibhiH 12203020c hetvAgamasadAcArair yad uktaM tad upAsyate 12203021a anAdyaM yat paraM brahma na devA narSayo viduH 12203021c ekas tad veda bhagavAn dhAtA nArAyaNaH prabhuH 12203022a nArAyaNAd RSigaNAs tathA mukhyAH surAsurAH 12203022c rAjarSayaH purANAz ca paramaM duHkhabheSajam 12203023a puruSAdhiSThitaM bhAvaM prakRtiH sUyate sadA 12203023c hetuyuktam ataH sarvaM jagat saMparivartate 12203024a dIpAd anye yathA dIpAH pravartante sahasrazaH 12203024c prakRtiH sRjate tadvad AnantyAn nApacIyate 12203025a avyaktakarmajA buddhir ahaMkAraM prasUyate 12203025c AkAzaM cApy ahaMkArAd vAyur AkAzasaMbhavaH 12203026a vAyos tejas tataz cApas tv adbhyo hi vasudhodgatA 12203026c mUlaprakRtayo 'STau tA jagad etAsv avasthitam 12203027a jJAnendriyANy ataH paJca paJca karmendriyANy api 12203027c viSayAH paJca caikaM ca vikAre SoDazaM manaH 12203028a zrotraM tvak cakSuSI jihvA ghrANaM paJcendriyANy api 12203028c pAdau pAyur upasthaz ca hastau vAk karmaNAm api 12203029a zabdaH sparzo 'tha rUpaM ca raso gandhas tathaiva ca 12203029c vijJeyaM vyApakaM cittaM teSu sarvagataM manaH 12203030a rasajJAne tu jihveyaM vyAhRte vAk tathaiva ca 12203030c indriyair vividhair yuktaM sarvaM vyastaM manas tathA 12203031a vidyAt tu SoDazaitAni daivatAni vibhAgazaH 12203031c deheSu jJAnakartAram upAsInam upAsate 12203032a tadvat somaguNA jihvA gandhas tu pRthivIguNaH 12203032c zrotraM zabdaguNaM caiva cakSur agner guNas tathA 12203032e sparzaM vAyuguNaM vidyAt sarvabhUteSu sarvadA 12203033a manaH sattvaguNaM prAhuH sattvam avyaktajaM tathA 12203033c sarvabhUtAtmabhUtasthaM tasmAd budhyeta buddhimAn 12203034a ete bhAvA jagat sarvaM vahanti sacarAcaram 12203034c zritA virajasaM devaM yam AhuH paramaM padam 12203035a navadvAraM puraM puNyam etair bhAvaiH samanvitam 12203035c vyApya zete mahAn AtmA tasmAt puruSa ucyate 12203036a ajaraH so 'maraz caiva vyaktAvyaktopadezavAn 12203036c vyApakaH saguNaH sUkSmaH sarvabhUtaguNAzrayaH 12203037a yathA dIpaH prakAzAtmA hrasvo vA yadi vA mahAn 12203037c jJAnAtmAnaM tathA vidyAt puruSaM sarvajantuSu 12203038a so 'tra vedayate vedyaM sa zRNoti sa pazyati 12203038c kAraNaM tasya deho 'yaM sa kartA sarvakarmaNAm 12203039a agnir dArugato yadvad bhinne dArau na dRzyate 12203039c tathaivAtmA zarIrastho yogenaivAtra dRzyate 12203040a nadISv Apo yathA yuktA yathA sUrye marIcayaH 12203040c saMtanvAnA yathA yAnti tathA dehAH zarIriNAm 12203041a svapnayoge yathaivAtmA paJcendriyasamAgataH 12203041c deham utsRjya vai yAti tathaivAtropalabhyate 12203042a karmaNA vyApyate pUrvaM karmaNA copapadyate 12203042c karmaNA nIyate 'nyatra svakRtena balIyasA 12203043a sa tu dehAd yathA dehaM tyaktvAnyaM pratipadyate 12203043c tathA taM saMpravakSyAmi bhUtagrAmaM svakarmajam 12204001 gurur uvAca 12204001a caturvidhAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca 12204001c avyaktaprabhavAny Ahur avyaktanidhanAni ca 12204001e avyaktanidhanaM vidyAd avyaktAtmAtmakaM manaH 12204002a yathAzvatthakaNIkAyAm antarbhUto mahAdrumaH 12204002c niSpanno dRzyate vyaktam avyaktAt saMbhavas tathA 12204003a abhidravaty ayaskAntam ayo nizcetanAv ubhau 12204003c svabhAvahetujA bhAvA yadvad anyad apIdRzam 12204004a tadvad avyaktajA bhAvAH kartuH kAraNalakSaNAH 12204004c acetanAz cetayituH kAraNAd abhisaMhitAH 12204005a na bhUH khaM dyaur na bhUtAni narSayo na surAsurAH 12204005c nAnyad AsId Rte jIvam Asedur na tu saMhitam 12204006a sarvanItyA sarvagataM manohetu salakSaNam 12204006c ajJAnakarma nirdiSTam etat kAraNalakSaNam 12204007a tat kAraNair hi saMyuktaM kAryasaMgrahakArakam 12204007c yenaitad vartate cakram anAdinidhanaM mahat 12204008a avyaktanAbhaM vyaktAraM vikAraparimaNDalam 12204008c kSetrajJAdhiSThitaM cakraM snigdhAkSaM vartate dhruvam 12204009a snigdhatvAt tilavat sarvaM cakre 'smin pIDyate jagat 12204009c tilapIDair ivAkramya bhogair ajJAnasaMbhavaiH 12204010a karma tat kurute tarSAd ahaMkAraparigraham 12204010c kAryakAraNasaMyoge sa hetur upapAditaH 12204011a nAtyeti kAraNaM kAryaM na kAryaM kAraNaM tathA 12204011c kAryANAM tUpakaraNe kAlo bhavati hetumAn 12204012a hetuyuktAH prakRtayo vikArAz ca parasparam 12204012c anyonyam abhivartante puruSAdhiSThitAH sadA 12204013a sarajastAmasair bhAvaiz cyuto hetubalAnvitaH 12204013c kSetrajJam evAnuyAti pAMsur vAterito yathA 12204013e na ca taiH spRzyate bhAvo na te tena mahAtmanA 12204014a sarajasko 'rajaskaz ca sa vai vAyur yathA bhavet 12204014c tathaitad antaraM vidyAt kSetrakSetrajJayor budhaH 12204014e abhyAsAt sa tathA yukto na gacchet prakRtiM punaH 12204015a saMdeham etam utpannam acchinad bhagavAn RSiH 12204015c tathA vArtAM samIkSeta kRtalakSaNasaMmitAm 12204016a bIjAny agnyupadagdhAni na rohanti yathA punaH 12204016c jJAnadagdhais tathA klezair nAtmA saMbadhyate punaH 12205001 gurur uvAca 12205001a pravRttilakSaNo dharmo yathAyam upapadyate 12205001c teSAM vijJAnaniSThAnAm anyat tattvaM na rocate 12205002a durlabhA vedavidvAMso vedokteSu vyavasthitAH 12205002c prayojanam atas tv atra mArgam icchanti saMstutam 12205003a sadbhir AcaritatvAt tu vRttam etad agarhitam 12205003c iyaM sA buddhir anyeyaM yayA yAti parAM gatim 12205004a zarIravAn upAdatte mohAt sarvaparigrahAn 12205004c kAmakrodhAdibhir bhAvair yukto rAjasatAmasaiH 12205005a nAzuddham Acaret tasmAd abhIpsan dehayApanam 12205005c karmaNo vivaraM kurvan na lokAn ApnuyAc chubhAn 12205006a lohayuktaM yathA hema vipakvaM na virAjate 12205006c tathApakvakaSAyAkhyaM vijJAnaM na prakAzate 12205007a yaz cAdharmaM caren mohAt kAmalobhAv anu plavan 12205007c dharmyaM panthAnam Akramya sAnubandho vinazyati 12205008a zabdAdIn viSayAMs tasmAd asaMrAgAd anuplavet 12205008c krodhaharSau viSAdaz ca jAyante hi parasparam 12205009a paJcabhUtAtmake dehe sattvarAjasatAmase 12205009c kam abhiSTuvate cAyaM kaM vA krozati kiM vadet 12205010a sparzarUparasAdyeSu saGgaM gacchanti bAlizAH 12205010c nAvagacchanty avijJAnAd AtmajaM pArthivaM guNam 12205011a mRnmayaM zaraNaM yadvan mRdaiva parilipyate 12205011c pArthivo 'yaM tathA deho mRdvikArair vilipyate 12205012a madhu tailaM payaH sarpir mAMsAni lavaNaM guDaH 12205012c dhAnyAni phalamUlAni mRdvikArAH sahAmbhasA 12205013a yadvat kAntAram AtiSThan nautsukyaM samanuvrajet 12205013c zramAd AhAram AdadyAd asvAdv api hi yApanam 12205014a tadvat saMsArakAntAram AtiSThaJ zramatatparaH 12205014c yAtrArtham adyAd AhAraM vyAdhito bheSajaM yathA 12205015a satyazaucArjavatyAgair yazasA vikrameNa ca 12205015c kSAntyA dhRtyA ca buddhyA ca manasA tapasaiva ca 12205016a bhAvAn sarvAn yathAvRttAn saMvaseta yathAkramam 12205016c zAntim icchann adInAtmA saMyacched indriyANi ca 12205017a sattvena rajasA caiva tamasA caiva mohitAH 12205017c cakravat parivartante hy ajJAnAj jantavo bhRzam 12205018a tasmAt samyak parIkSeta doSAn ajJAnasaMbhavAn 12205018c ajJAnaprabhavaM nityam ahaMkAraM parityajet 12205019a mahAbhUtAnIndriyANi guNAH sattvaM rajas tamaH 12205019c trailokyaM sezvaraM sarvam ahaMkAre pratiSThitam 12205020a yatheha niyataM kAlo darzayaty ArtavAn guNAn 12205020c tadvad bhUteSv ahaMkAraM vidyAd bhUtapravartakam 12205021a saMmohakaM tamo vidyAt kRSNam ajJAnasaMbhavam 12205021c prItiduHkhanibaddhAMz ca samastAMs trIn atho guNAn 12205021e sattvasya rajasaz caiva tamasaz ca nibodha tAn 12205022a pramoho harSajaH prItir asaMdeho dhRtiH smRtiH 12205022c etAn sattvaguNAn vidyAd imAn rAjasatAmasAn 12205023a kAmakrodhau pramAdaz ca lobhamohau bhayaM klamaH 12205023c viSAdazokAv aratir mAnadarpAv anAryatA 12205024a doSANAm evamAdInAM parIkSya gurulAghavam 12205024c vimRzed AtmasaMsthAnAm ekaikam anusaMtatam 12205025 ziSya uvAca 12205025a ke doSA manasA tyaktAH ke buddhyA zithilIkRtAH 12205025c ke punaH punar AyAnti ke mohAd aphalA iva 12205026a keSAM balAbalaM buddhyA hetubhir vimRzed budhaH 12205026c etat sarvaM samAcakSva yathA vidyAm ahaM prabho 12205027 gurur uvAca 12205027a doSair mUlAd avacchinnair vizuddhAtmA vimucyate 12205027c vinAzayati saMbhUtam ayasmayamayo yathA 12205027e tathAkRtAtmA sahajair doSair nazyati rAjasaiH 12205028a rAjasaM tAmasaM caiva zuddhAtmAkarmasaMbhavam 12205028c tat sarvaM dehinAM bIjaM sarvam AtmavataH samam 12205029a tasmAd AtmavatA varjyaM rajaz ca tama eva ca 12205029c rajastamobhyAM nirmuktaM sattvaM nirmalatAm iyAt 12205030a atha vA mantravad brUyur mAMsAdAnAM yajuSkRtam 12205030c hetuH sa evAnAdAne zuddhadharmAnupAlane 12205031a rajasA dharmayuktAni kAryANy api samApnuyAt 12205031c arthayuktAni cAtyarthaM kAmAn sarvAMz ca sevate 12205032a tamasA lobhayuktAni krodhajAni ca sevate 12205032c hiMsAvihArAbhiratas tandrInidrAsamanvitaH 12205033a sattvasthaH sAttvikAn bhAvAJ zuddhAn pazyati saMzritaH 12205033c sa dehI vimalaH zrImAJ zuddho vidyAsamanvitaH 12206001 gurur uvAca 12206001a rajasA sAdhyate mohas tamasA ca nararSabha 12206001c krodhalobhau bhayaM darpa eteSAM sAdhanAc chuciH 12206002a paramaM paramAtmAnaM devam akSayam avyayam 12206002c viSNum avyaktasaMsthAnaM vizante devasattamam 12206003a tasya mAyAvidagdhAGgA jJAnabhraSTA nirAziSaH 12206003c mAnavA jJAnasaMmohAt tataH kAmaM prayAnti vai 12206004a kAmAt krodham avApyAtha lobhamohau ca mAnavAH 12206004c mAnadarpAd ahaMkAram ahaMkArAt tataH kriyAH 12206005a kriyAbhiH snehasaMbandhaH snehAc chokam anantaram 12206005c sukhaduHkhasamArambhAj janmAjanmakRtakSaNAH 12206006a janmato garbhavAsaM tu zukrazoNitasaMbhavam 12206006c purISamUtravikledazoNitaprabhavAvilam 12206007a tRSNAbhibhUtas tair baddhas tAn evAbhipariplavan 12206007c saMsAratantravAhinyas tatra budhyeta yoSitaH 12206008a prakRtyA kSetrabhUtAs tA narAH kSetrajJalakSaNAH 12206008c tasmAd etA vizeSeNa naro 'tIyur vipazcitaH 12206009a kRtyA hy etA ghorarUpA mohayanty avicakSaNAn 12206009c rajasy antarhitA mUrtir indriyANAM sanAtanI 12206010a tasmAt tarSAtmakAd rAgAd bIjAj jAyanti jantavaH 12206010c svadehajAn asvasaMjJAn yadvad aGgAt kRmIMs tyajet 12206010e svasaMjJAn asvajAMs tadvat sutasaMjJAn kRmIMs tyajet 12206011a zukrato rasataz caiva snehAj jAyanti jantavaH 12206011c svabhAvAt karmayogAd vA tAn upekSeta buddhimAn 12206012a rajas tamasi paryastaM sattvaM tamasi saMsthitam 12206012c jJAnAdhiSThAnam ajJAnaM buddhyahaMkAralakSaNam 12206013a tad bIjaM dehinAm Ahus tad bIjaM jIvasaMjJitam 12206013c karmaNA kAlayuktena saMsAraparivartakam 12206014a ramaty ayaM yathA svapne manasA dehavAn iva 12206014c karmagarbhair guNair dehI garbhe tad upapadyate 12206015a karmaNA bIjabhUtena codyate yad yad indriyam 12206015c jAyate tad ahaMkArAd rAgayuktena cetasA 12206016a zabdarAgAc chrotram asya jAyate bhAvitAtmanaH 12206016c rUparAgAt tathA cakSur ghrANaM gandhacikIrSayA 12206017a sparzanebhyas tathA vAyuH prANApAnavyapAzrayaH 12206017c vyAnodAnau samAnaz ca paJcadhA dehayApanA 12206018a saMjAtair jAyate gAtraiH karmajair brahmaNA vRtaH 12206018c duHkhAdyantair duHkhamadhyair naraH zArIramAnasaiH 12206019a duHkhaM vidyAd upAdAnAd abhimAnAc ca vardhate 12206019c tyAgAt tebhyo nirodhaH syAn nirodhajJo vimucyate 12206020a indriyANAM rajasy eva prabhavapralayAv ubhau 12206020c parIkSya saMcared vidvAn yathAvac chAstracakSuSA 12206021a jJAnendriyANIndriyArthAn nopasarpanty atarSulam 12206021c jJAtaiz ca kAraNair dehI na dehaM punar arhati 12207001 gurur uvAca 12207001a atropAyaM pravakSyAmi yathAvac chAstracakSuSA 12207001c tad vijJAnAc caran prAjJaH prApnuyAt paramAM gatim 12207002a sarveSAm eva bhUtAnAM puruSaH zreSTha ucyate 12207002c puruSebhyo dvijAn Ahur dvijebhyo mantravAdinaH 12207003a sarvabhUtaviziSTAs te sarvajJAH sarvadarzinaH 12207003c brAhmaNA vedatattvajJAs tattvArthagatinizcayAH 12207004a netrahIno yathA hy ekaH kRcchrANi labhate 'dhvani 12207004c jJAnahInas tathA loke tasmAj jJAnavido 'dhikAH 12207005a tAMs tAn upAsate dharmAn dharmakAmA yathAgamam 12207005c na tv eSAm arthasAmAnyam antareNa guNAn imAn 12207006a vAgdehamanasAM zaucaM kSamA satyaM dhRtiH smRtiH 12207006c sarvadharmeSu dharmajJA jJApayanti guNAn imAn 12207007a yad idaM brahmaNo rUpaM brahmacaryam iti smRtam 12207007c paraM tat sarvabhUtebhyas tena yAnti parAM gatim 12207008a liGgasaMyogahInaM yac charIrasparzavarjitam 12207008c zrotreNa zravaNaM caiva cakSuSA caiva darzanam 12207009a jihvayA rasanaM yac ca tad eva parivarjitam 12207009c buddhyA ca vyavasAyena brahmacaryam akalmaSam 12207010a samyagvRttir brahmalokaM prApnuyAn madhyamaH surAn 12207010c dvijAgryo jAyate vidvAn kanyasIM vRttim AsthitaH 12207011a suduSkaraM brahmacaryam upAyaM tatra me zRNu 12207011c saMpravRttam udIrNaM ca nigRhNIyAd dvijo manaH 12207012a yoSitAM na kathAH zrAvyA na nirIkSyA nirambarAH 12207012c kadA cid darzanAd AsAM durbalAn Avized rajaH 12207013a rAgotpattau caret kRcchram ahnas triH pravized apaH 12207013c magnaH svapne ca manasA trir japed aghamarSaNam 12207014a pApmAnaM nirdahed evam antarbhUtaM rajomayam 12207014c jJAnayuktena manasA saMtatena vicakSaNaH 12207015a kuNapAmedhyasaMyuktaM yadvad acchidrabandhanam 12207015c tadvad dehagataM vidyAd AtmAnaM dehabandhanam 12207016a vAtapittakaphAn raktaM tvaGmAMsaM snAyum asthi ca 12207016c majjAM caiva sirAjAlais tarpayanti rasA nRNAm 12207017a daza vidyAd dhamanyo 'tra paJcendriyaguNAvahAH 12207017c yAbhiH sUkSmAH pratAyante dhamanyo 'nyAH sahasrazaH 12207018a evam etAH sirAnadyo rasodA dehasAgaram 12207018c tarpayanti yathAkAlam ApagA iva sAgaram 12207019a madhye ca hRdayasyaikA sirA tv atra manovahA 12207019c zukraM saMkalpajaM nqNAM sarvagAtrair vimuJcati 12207020a sarvagAtrapratAyinyas tasyA hy anugatAH sirAH 12207020c netrayoH pratipadyante vahantyas taijasaM guNam 12207021a payasy antarhitaM sarpir yadvan nirmathyate khajaiH 12207021c zukraM nirmathyate tadvad dehasaMkalpajaiH khajaiH 12207022a svapne 'py evaM yathAbhyeti manaHsaMkalpajaM rajaH 12207022c zukram asparzajaM dehAt sRjanty asya manovahA 12207023a maharSir bhagavAn atrir veda tac chukrasaMbhavam 12207023c tribIjam indradaivatyaM tasmAd indriyam ucyate 12207024a ye vai zukragatiM vidyur bhUtasaMkarakArikAm 12207024c virAgA dagdhadoSAs te nApnuyur dehasaMbhavam 12207025a guNAnAM sAmyam Agamya manasaiva manovaham 12207025c dehakarma nudan prANAn antakAle vimucyate 12207026a bhavitA manaso jJAnaM mana eva pratAyate 12207026c jyotiSmad virajo divyam atra siddhaM mahAtmanAm 12207027a tasmAt tad avighAtAya karma kuryAd akalmaSam 12207027c rajas tamaz ca hitveha na tiryaggatim ApnuyAt 12207028a taruNAdhigataM jJAnaM jarAdurbalatAM gatam 12207028c paripakvabuddhiH kAlena Adatte mAnasaM balam 12207029a sudurgam iva panthAnam atItya guNabandhanam 12207029c yadA pazyet tadA doSAn atItyAmRtam aznute 12208001 gurur uvAca 12208001a duranteSv indriyArtheSu saktAH sIdanti jantavaH 12208001c ye tv asaktA mahAtmAnas te yAnti paramAM gatim 12208002a janmamRtyujarAduHkhair vyAdhibhir manasaH klamaiH 12208002c dRSTvemaM saMtataM lokaM ghaTen mokSAya buddhimAn 12208003a vAGmanobhyAM zarIreNa zuciH syAd anahaMkRtaH 12208003c prazAnto jJAnavAn bhikSur nirapekSaz caret sukham 12208004a atha vA manasaH saGgaM pazyed bhUtAnukampayA 12208004c atrApy upekSAM kurvIta jJAtvA karmaphalaM jagat 12208005a yat kRtaM prAk zubhaM karma pApaM vA tad upAznute 12208005c tasmAc chubhAni karmANi kuryAd vAgbuddhikarmabhiH 12208006a ahiMsA satyavacanaM sarvabhUteSu cArjavam 12208006c kSamA caivApramAdaz ca yasyaite sa sukhI bhavet 12208007a yaz cainaM paramaM dharmaM sarvabhUtasukhAvaham 12208007c duHkhAn niHsaraNaM veda sa tattvajJaH sukhI bhavet 12208008a tasmAt samAhitaM buddhyA mano bhUteSu dhArayet 12208008c nApadhyAyen na spRhayen nAbaddhaM cintayed asat 12208009a avAgyogaprayogeNa manojJaM saMpravartate 12208009c vivakSatA vA sadvAkyaM dharmaM sUkSmam avekSatA 12208009e satyAM vAcam ahiMsrAM ca vaded anapavAdinIm 12208010a kalkApetAm aparuSAm anRzaMsAm apaizunAm 12208010c IdRg alpaM ca vaktavyam avikSiptena cetasA 12208011a vAkprabuddho hi saMrAgAd virAgAd vyAhared yadi 12208011c buddhyA hy anigRhItena manasA karma tAmasam 12208011e rajobhUtair hi karaNaiH karmaNA pratipadyate 12208012a sa duHkhaM prApya loke 'smin narakAyopapadyate 12208012c tasmAn manovAkzarIrair Acared dhairyam AtmanaH 12208013a prakIrNameSabhAro hi yadvad dhAryeta dasyubhiH 12208013c pratilomAM dizaM buddhvA saMsAram abudhAs tathA 12208014a tAn eva ca yathA dasyUn kSiptvA gacchec chivAM dizam 12208014c tathA rajastamaHkarmANy utsRjya prApnuyAt sukham 12208015a niHsaMdigdham anIho vai muktaH sarvaparigrahaiH 12208015c viviktacArI laghvAzI tapasvI niyatendriyaH 12208016a jJAnadagdhapariklezaH prayogaratir AtmavAn 12208016c niSpracAreNa manasA paraM tad adhigacchati 12208017a dhRtimAn AtmavAn buddhiM nigRhNIyAd asaMzayam 12208017c mano buddhyA nigRhNIyAd viSayAn manasAtmanaH 12208018a nigRhItendriyasyAsya kurvANasya mano vaze 12208018c devatAs tAH prakAzante hRSTA yAnti tam Izvaram 12208019a tAbhiH saMsaktamanaso brahmavat saMprakAzate 12208019c etaiz cApagataiH sarvair brahmabhUyAya kalpate 12208020a atha vA na pravarteta yogatantrair upakramet 12208020c yena tantramayaM tantraM vRttiH syAt tat tad Acaret 12208021a kaNapiNyAkakulmASazAkayAvakasaktavaH 12208021c tathA mUlaphalaM bhaikSaM paryAyeNopayojayet 12208022a AhAraM niyataM caiva deze kAle ca sAttvikam 12208022c tat parIkSyAnuvarteta yat pravRttyanuvartakam 12208023a pravRttaM noparundheta zanair agnim ivendhayet 12208023c jJAnendhitaM tato jJAnam arkavat saMprakAzate 12208024a jJAnAdhiSThAnam ajJAnaM trI&l lokAn adhitiSThati 12208024c vijJAnAnugataM jJAnam ajJAnAd apakRSyate 12208025a pRthaktvAt saMprayogAc ca nAsUyur veda zAzvatam 12208025c sa tayor apavargajJo vItarAgo vimucyate 12208026a vayotIto jarAmRtyU jitvA brahma sanAtanam 12208026c amRtaM tad avApnoti yat tad akSaram avyayam 12209001 gurur uvAca 12209001a niSkalmaSaM brahmacaryam icchatA carituM sadA 12209001c nidrA sarvAtmanA tyAjyA svapnadoSAn avekSatA 12209002a svapne hi rajasA dehI tamasA cAbhibhUyate 12209002c dehAntaram ivApannaz caraty apagatasmRtiH 12209003a jJAnAbhyAsAj jAgarato jijJAsArtham anantaram 12209003c vijJAnAbhinivezAt tu jAgaraty anizaM sadA 12209004a atrAha ko nv ayaM bhAvaH svapne viSayavAn iva 12209004c pralInair indriyair dehI vartate dehavAn iva 12209005a atrocyate yathA hy etad veda yogezvaro hariH 12209005c tathaitad upapannArthaM varNayanti maharSayaH 12209006a indriyANAM zramAt svapnam AhuH sarvagataM budhAH 12209006c manasas tu pralInatvAt tat tad Ahur nidarzanam 12209007a kAryavyAsaktamanasaH saMkalpo jAgrato hy api 12209007c yadvan manorathaizvaryaM svapne tadvan manogatam 12209008a saMsArANAm asaMkhyAnAM kAmAtmA tad avApnuyAt 12209008c manasy antarhitaM sarvaM veda sottamapUruSaH 12209009a guNAnAm api yad yat tat karma jAnAty upasthitam 12209009c tat tac chaMsanti bhUtAni mano yad bhAvitaM yathA 12209010a tatas tam upavartante guNA rAjasatAmasAH 12209010c sAttviko vA yathAyogam AnantaryaphalodayaH 12209011a tataH pazyaty asaMbaddhAn vAtapittakaphottarAn 12209011c rajastamobhavair bhAvais tad apy Ahur duranvayam 12209012a prasannair indriyair yad yat saMkalpayati mAnasam 12209012c tat tat svapne 'py uparate manodRSTir nirIkSate 12209013a vyApakaM sarvabhUteSu vartate 'pratighaM manaH 12209013c manasy antarhitaM dvAraM deham AsthAya mAnasam 12209014a yat tat sadasad avyaktaM svapity asmin nidarzanam 12209014c sarvabhUtAtmabhUtasthaM tad adhyAtmaguNaM viduH 12209015a lipseta manasA yaz ca saMkalpAd aizvaraM guNam 12209015c AtmaprabhAvAt taM vidyAt sarvA hy Atmani devatAH 12209016a evaM hi tapasA yuktam arkavat tamasaH param 12209016c trailokyaprakRtir dehI tapasA taM mahezvaram 12209017a tapo hy adhiSThitaM devais tapoghnam asurais tamaH 12209017c etad devAsurair guptaM tad Ahur jJAnalakSaNam 12209018a sattvaM rajas tamaz ceti devAsuraguNAn viduH 12209018c sattvaM devaguNaM vidyAd itarAv Asurau guNau 12209019a brahma tatparamaM vedyam amRtaM jyotir akSaram 12209019c ye vidur bhAvitAtmAnas te yAnti paramAM gatim 12209020a hetumac chakyam AkhyAtum etAvaj jJAnacakSuSA 12209020c pratyAhAreNa vA zakyam avyaktaM brahma veditum 12210001 gurur uvAca 12210001a na sa veda paraM dharmaM yo na veda catuSTayam 12210001c vyaktAvyakte ca yat tattvaM saMprAptaM paramarSiNA 12210002a vyaktaM mRtyumukhaM vidyAd avyaktam amRtaM padam 12210002c pravRttilakSaNaM dharmam RSir nArAyaNo 'bravIt 12210003a atraivAvasthitaM sarvaM trailokyaM sacarAcaram 12210003c nivRttilakSaNaM dharmam avyaktaM brahma zAzvatam 12210004a pravRttilakSaNaM dharmaM prajApatir athAbravIt 12210004c pravRttiH punarAvRttir nivRttiH paramA gatiH 12210005a tAM gatiM paramAm eti nivRttiparamo muniH 12210005c jJAnatattvaparo nityaM zubhAzubhanidarzakaH 12210006a tad evam etau vijJeyAv avyaktapuruSAv ubhau 12210006c avyaktapuruSAbhyAM tu yat syAd anyan mahattaram 12210007a taM vizeSam avekSeta vizeSeNa vicakSaNaH 12210007c anAdyantAv ubhAv etAv aliGgau cApy ubhAv api 12210008a ubhau nityau sUkSmatarau mahadbhyaz ca mahattarau 12210008c sAmAnyam etad ubhayor evaM hy anyad vizeSaNam 12210009a prakRtyA sargadharmiNyA tathA trividhasattvayA 12210009c viparItam ato vidyAt kSetrajJasya ca lakSaNam 12210010a prakRtez ca vikArANAM draSTAram aguNAnvitam 12210010c agrAhyau puruSAv etAv aliGgatvAd asaMhitau 12210011a saMyogalakSaNotpattiH karmajA gRhyate yayA 12210011c karaNaiH karmanirvRttaiH kartA yad yad viceSTate 12210011e kIrtyate zabdasaMjJAbhiH ko 'ham eSo 'py asAv iti 12210012a uSNISavAn yathA vastrais tribhir bhavati saMvRtaH 12210012c saMvRto 'yaM tathA dehI sattvarAjasatAmasaiH 12210013a tasmAc catuSTayaM vedyam etair hetubhir Acitam 12210013c yathAsaMjJo hy ayaM samyag antakAle na muhyati 12210014a zriyaM divyAm abhiprepsur brahma vAGmanasA zuciH 12210014c zArIrair niyamair ugraiz caren niSkalmaSaM tapaH 12210015a trailokyaM tapasA vyAptam antarbhUtena bhAsvatA 12210015c sUryaz ca candramAz caiva bhAsatas tapasA divi 12210016a pratApas tapaso jJAnaM loke saMzabditaM tapaH 12210016c rajastamoghnaM yat karma tapasas tat svalakSaNam 12210017a brahmacaryam ahiMsA ca zArIraM tapa ucyate 12210017c vAGmanoniyamaH sAmyaM mAnasaM tapa ucyate 12210018a vidhijJebhyo dvijAtibhyo grAhyam annaM viziSyate 12210018c AhAraniyamenAsya pApmA nazyati rAjasaH 12210019a vaimanasyaM ca viSaye yAnty asya karaNAni ca 12210019c tasmAt tanmAtram AdadyAd yAvad atra prayojanam 12210020a antakAle vayotkarSAc chanaiH kuryAd anAturaH 12210020c evaM yuktena manasA jJAnaM tad upapadyate 12210021a rajasA cApy ayaM dehI dehavAJ zabdavac caret 12210021c kAryair avyAhatamatir vairAgyAt prakRtau sthitaH 12210021e A dehAd apramAdAc ca dehAntAd vipramucyate 12210022a hetuyuktaH sadotsargo bhUtAnAM pralayas tathA 12210022c parapratyayasarge tu niyataM nAtivartate 12210023a bhavAntaprabhavaprajJA Asate ye viparyayam 12210023c dhRtyA dehAn dhArayanto buddhisaMkSiptamAnasAH 12210023e sthAnebhyo dhvaMsamAnAz ca sUkSmatvAt tAn upAsate 12210024a yathAgamaM ca tat sarvaM buddhyA tan naiva budhyate 12210024c dehAntaM kaz cid anvAste bhAvitAtmA nirAzrayaH 12210024e yukto dhAraNayA kaz cit sattAM ke cid upAsate 12210025a abhyasyanti paraM devaM vidyutsaMzabditAkSaram 12210025c antakAle hy upAsannAs tapasA dagdhakilbiSAH 12210026a sarva ete mahAtmAno gacchanti paramAM gatim 12210026c sUkSmaM vizeSaNaM teSAm avekSec chAstracakSuSA 12210027a dehaM tu paramaM vidyAd vimuktam aparigraham 12210027c antarikSAd anyataraM dhAraNAsaktamAnasam 12210028a martyalokAd vimucyante vidyAsaMyuktamAnasAH 12210028c brahmabhUtA virajasas tato yAnti parAM gatim 12210029a kaSAyavarjitaM jJAnaM yeSAm utpadyate 'calam 12210029c te yAnti paramA&l lokAn vizudhyanto yathAbalam 12210030a bhagavantam ajaM divyaM viSNum avyaktasaMjJitam 12210030c bhAvena yAnti zuddhA ye jJAnatRptA nirAziSaH 12210031a jJAtvAtmasthaM hariM caiva nivartante na te 'vyayAH 12210031c prApya tat paramaM sthAnaM modante 'kSaram avyayam 12210032a etAvad etad vijJAnam etad asti ca nAsti ca 12210032c tRSNAbaddhaM jagat sarvaM cakravat parivartate 12210033a bisatantur yathaivAyam antaHsthaH sarvato bise 12210033c tRSNAtantur anAdyantas tathA dehagataH sadA 12210034a sUcyA sUtraM yathA vastre saMsArayati vAyakaH 12210034c tadvat saMsArasUtraM hi tRSNAsUcyA nibadhyate 12210035a vikAraM prakRtiM caiva puruSaM ca sanAtanam 12210035c yo yathAvad vijAnAti sa vitRSNo vimucyate 12210036a prakAzaM bhagavAn etad RSir nArAyaNo 'mRtam 12210036c bhUtAnAm anukampArthaM jagAda jagato hitam 12211001 yudhiSThira uvAca 12211001a kena vRttena vRttajJo janako mithilAdhipaH 12211001c jagAma mokSaM dharmajJo bhogAn utsRjya mAnuSAn 12211002 bhISma uvAca 12211002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12211002c yena vRttena vRttajJaH sa jagAma mahat sukham 12211003a janako janadevas tu mithilAyAM janAdhipaH 12211003c aurdhvadehikadharmANAm AsId yukto vicintane 12211004a tasya sma zatam AcAryA vasanti satataM gRhe 12211004c darzayantaH pRthag dharmAn nAnApASaNDavAdinaH 12211005a sa teSAM pretyabhAve ca pretyajAtau vinizcaye 12211005c AgamasthaH sa bhUyiSTham Atmatattve na tuSyati 12211006a tatra paJcazikho nAma kApileyo mahAmuniH 12211006c paridhAvan mahIM kRtsnAM jagAma mithilAm api 12211007a sarvasaMnyAsadharmANAM tattvajJAnavinizcaye 12211007c suparyavasitArthaz ca nirdvaMdvo naSTasaMzayaH 12211008a RSINAm Ahur ekaM yaM kAmAd avasitaM nRSu 12211008c zAzvataM sukham atyantam anvicchan sa sudurlabham 12211009a yam AhuH kapilaM sAMkhyAH paramarSiM prajApatim 12211009c sa manye tena rUpeNa vismApayati hi svayam 12211010a AsureH prathamaM ziSyaM yam Ahuz cirajIvinam 12211010c paJcasrotasi yaH satram Aste varSasahasrikam 12211011a taM samAsInam Agamya maNDalaM kApilaM mahat 12211011c puruSAvastham avyaktaM paramArthaM nibodhayat 12211012a iSTisatreNa saMsiddho bhUyaz ca tapasA muniH 12211012c kSetrakSetrajJayor vyaktiM bubudhe devadarzanaH 12211013a yat tad ekAkSaraM brahma nAnArUpaM pradRzyate 12211013c Asurir maNDale tasmin pratipede tad avyayam 12211014a tasya paJcazikhaH ziSyo mAnuSyA payasA bhRtaH 12211014c brAhmaNI kapilA nAma kA cid AsIt kuTumbinI 12211015a tasyAH putratvam Agamya striyAH sa pibati stanau 12211015c tataH sa kApileyatvaM lebhe buddhiM ca naiSThikIm 12211016a etan me bhagavAn Aha kApileyAya saMbhavam 12211016c tasya tat kApileyatvaM sarvavittvam anuttamam 12211017a sAmAnyaM kapilo jJAtvA dharmajJAnAm anuttamam 12211017c upetya zatam AcAryAn mohayAm Asa hetubhiH 12211018a janakas tv abhisaMraktaH kApileyAnudarzanAt 12211018c utsRjya zatam AcAryAn pRSThato 'nujagAma tam 12211019a tasmai paramakalyAya praNatAya ca dharmataH 12211019c abravIt paramaM mokSaM yat tat sAMkhyaM vidhIyate 12211020a jAtinirvedam uktvA hi karmanirvedam abravIt 12211020c karmanirvedam uktvA ca sarvanirvedam abravIt 12211021a yadarthaM karmasaMsargaH karmaNAM ca phalodayaH 12211021c tad anAzvAsikaM moghaM vinAzi calam adhruvam 12211022a dRzyamAne vinAze ca pratyakSe lokasAkSike 12211022c AgamAt param astIti bruvann api parAjitaH 12211023a anAtmA hy Atmano mRtyuH klezo mRtyur jarAmayaH 12211023c AtmAnaM manyate mohAt tad asamyak paraM matam 12211024a atha ced evam apy asti yal loke nopapadyate 12211024c ajaro 'yam amRtyuz ca rAjAsau manyate tathA 12211025a asti nAstIti cApy etat tasminn asati lakSaNe 12211025c kim adhiSThAya tad brUyAl lokayAtrAvinizcayam 12211026a pratyakSaM hy etayor mUlaM kRtAntaitihyayor api 12211026c pratyakSo hy Agamo 'bhinnaH kRtAnto vA na kiM cana 12211027a yatra tatrAnumAne 'sti kRtaM bhAvayate 'pi vA 12211027c anyo jIvaH zarIrasya nAstikAnAM mate smRtaH 12211028a reto vaTakaNIkAyAM ghRtapAkAdhivAsanam 12211028c jAtismRtir ayaskAntaH sUryakAnto 'mbubhakSaNam 12211029a pretya bhUtAtyayaz caiva devatAbhyupayAcanam 12211029c mRte karmanivRttiz ca pramANam iti nizcayaH 12211030a na tv ete hetavaH santi ye ke cin mUrtisaMsthitAH 12211030c amartyasya hi martyena sAmAnyaM nopapadyate 12211031a avidyAkarmaceSTAnAM ke cid AhuH punarbhavam 12211031c kAraNaM lobhamohau tu doSANAM ca niSevaNam 12211032a avidyAM kSetram Ahur hi karma bIjaM tathA kRtam 12211032c tRSNAsaMjananaM sneha eSa teSAM punarbhavaH 12211033a tasmin vyUDhe ca dagdhe ca citte maraNadharmiNi 12211033c anyo 'nyAj jAyate dehas tam AhuH sattvasaMkSayam 12211034a yadA sa rUpataz cAnyo jAtitaH zrutito 'rthataH 12211034c katham asmin sa ity eva saMbandhaH syAd asaMhitaH 12211035a evaM sati ca kA prItir dAnavidyAtapobalaiH 12211035c yad anyAcaritaM karma sarvam anyaH prapadyate 12211036a yadA hy ayam ihaivAnyaiH prAkRtair duHkhito bhavet 12211036c sukhitair duHkhitair vApi dRzyo 'py asya vinirNayaH 12211037a tathA hi musalair hanyuH zarIraM tat punar bhavet 12211037c pRthag jJAnaM yad anyac ca yenaitan nopalabhyate 12211038a RtuH saMvatsaras tithyaH zItoSNe ca priyApriye 12211038c yathAtItAni pazyanti tAdRzaH sattvasaMkSayaH 12211039a jarayA hi parItasya mRtyunA vA vinAzinA 12211039c durbalaM durbalaM pUrvaM gRhasyeva vinazyati 12211040a indriyANi mano vAyuH zoNitaM mAMsam asthi ca 12211040c AnupUrvyA vinazyanti svaM dhAtum upayAnti ca 12211041a lokayAtrAvidhAnaM ca dAnadharmaphalAgamaH 12211041c yadarthaM vedazabdAz ca vyavahArAz ca laukikAH 12211042a iti samyaG manasy ete bahavaH santi hetavaH 12211042c etad astIdam astIti na kiM cit pratipadyate 12211043a teSAM vimRzatAm evaM tat tat samabhidhAvatAm 12211043c kva cin nivizate buddhis tatra jIryati vRkSavat 12211044a evam arthair anarthaiz ca duHkhitAH sarvajantavaH 12211044c Agamair apakRSyante hastipair hastino yathA 12211045a arthAMs tathAtyantasukhAvahAMz ca; lipsanta ete bahavo vizulkAH 12211045c mahattaraM duHkham abhiprapannA; hitvAmiSaM mRtyuvazaM prayAnti 12211046a vinAzino hy adhruvajIvitasya; kiM bandhubhir mitraparigrahaiz ca 12211046c vihAya yo gacchati sarvam eva; kSaNena gatvA na nivartate ca 12211047a bhUvyomatoyAnalavAyavo hi; sadA zarIraM paripAlayanti 12211047c itIdam AlakSya kuto ratir bhaved; vinAzino hy asya na zarma vidyate 12211048a idam anupadhi vAkyam acchalaM; paramanirAmayam AtmasAkSikam 12211048c narapatir abhivIkSya vismitaH; punar anuyoktum idaM pracakrame 12212001 bhISma uvAca 12212001a janako janadevas tu jJApitaH paramarSiNA 12212001c punar evAnupapraccha sAMparAye bhavAbhavau 12212002a bhagavan yad idaM pretya saMjJA bhavati kasya cit 12212002c evaM sati kim ajJAnaM jJAnaM vA kiM kariSyati 12212003a sarvam ucchedaniSThaM syAt pazya caitad dvijottama 12212003c apramattaH pramatto vA kiM vizeSaM kariSyati 12212004a asaMsargo hi bhUteSu saMsargo vA vinAziSu 12212004c kasmai kriyeta kalpena nizcayaH ko 'tra tattvataH 12212005a tamasA hi praticchannaM vibhrAntam iva cAturam 12212005c punaH prazamayan vAkyaiH kaviH paJcazikho 'bravIt 12212006a ucchedaniSThA nehAsti bhAvaniSThA na vidyate 12212006c ayaM hy api samAhAraH zarIrendriyacetasAm 12212006e vartate pRthag anyonyam apy apAzritya karmasu 12212007a dhAtavaH paJcazAkho 'yaM khaM vAyur jyotir ambu bhUH 12212007c te svabhAvena tiSThanti viyujyante svabhAvataH 12212008a AkAzaM vAyur USmA ca sneho yac cApi pArthivam 12212008c eSa paJcasamAhAraH zarIram iti naikadhA 12212008e jJAnam USmA ca vAyuz ca trividhaH karmasaMgrahaH 12212009a indriyANIndriyArthAz ca svabhAvaz cetanA manaH 12212009c prANApAnau vikAraz ca dhAtavaz cAtra niHsRtAH 12212010a zravaNaM sparzanaM jihvA dRSTir nAsA tathaiva ca 12212010c indriyANIti paJcaite cittapUrvaMgamA guNAH 12212011a tatra vijJAnasaMyuktA trividhA vedanA dhruvA 12212011c sukhaduHkheti yAm Ahur aduHkhety asukheti ca 12212012a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhaz ca mUrty atha 12212012c ete hy AmaraNAt paJca SaDguNA jJAnasiddhaye 12212013a teSu karmanisargaz ca sarvatattvArthanizcayaH 12212013c tam AhuH paramaM zukraM buddhir ity avyayaM mahat 12212014a imaM guNasamAhAram AtmabhAvena pazyataH 12212014c asamyag darzanair duHkham anantaM nopazAmyati 12212015a anAtmeti ca yad dRSTaM tenAhaM na mamety api 12212015c vartate kimadhiSThAnA prasaktA duHkhasaMtatiH 12212016a tatra samyaG mano nAma tyAgazAstram anuttamam 12212016c zRNu yat tava mokSAya bhASyamANaM bhaviSyati 12212017a tyAga eva hi sarveSAm uktAnAm api karmaNAm 12212017c nityaM mithyAvinItAnAM klezo duHkhAvaho mataH 12212018a dravyatyAge tu karmANi bhogatyAge vratAny api 12212018c sukhatyAge tapoyogaH sarvatyAge samApanA 12212019a tasya mArgo 'yam advaidhaH sarvatyAgasya darzitaH 12212019c viprahANAya duHkhasya durgatir hy anyathA bhavet 12212020a paJca jJAnendriyANy uktvA manaHSaSThAni cetasi 12212020c manaHSaSThAni vakSyAmi paJca karmendriyANi tu 12212021a hastau karmendriyaM jJeyam atha pAdau gatIndriyam 12212021c prajanAnandayoH zepho visarge pAyur indriyam 12212022a vAk tu zabdavizeSArthaM gatiM paJcAnvitAM viduH 12212022c evam ekAdazaitAni buddhyA tv avasRjen manaH 12212023a karNau zabdaz ca cittaM ca trayaH zravaNasaMgrahe 12212023c tathA sparze tathA rUpe tathaiva rasagandhayoH 12212024a evaM paJcatrikA hy ete guNAs tad upalabdhaye 12212024c yena yas trividho bhAvaH paryAyAt samupasthitaH 12212025a sAttviko rAjasaz caiva tAmasaz caiva te trayaH 12212025c trividhA vedanA yeSu prasUtA sarvasAdhanA 12212026a praharSaH prItir AnandaH sukhaM saMzAntacittatA 12212026c akutaz cit kutaz cid vA cittataH sAttviko guNaH 12212027a atuSTiH paritApaz ca zoko lobhas tathAkSamA 12212027c liGgAni rajasas tAni dRzyante hetvahetutaH 12212028a avivekas tathA mohaH pramAdaH svapnatandritA 12212028c kathaM cid api vartante vividhAs tAmasA guNAH 12212029a tatra yat prItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet 12212029c vartate sAttviko bhAva ity apekSeta tat tathA 12212030a yat tu saMtApasaMyuktam aprItikaram AtmanaH 12212030c pravRttaM raja ity eva tatas tad abhicintayet 12212031a atha yan mohasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet 12212031c apratarkyam avijJeyaM tamas tad upadhArayet 12212032a tad dhi zrotrAzrayaM bhUtaM zabdaH zrotraM samAzritaH 12212032c nobhayaM zabdavijJAne vijJAnasyetarasya vA 12212033a evaM tvak cakSuSI jihvA nAsikA caiva paJcamI 12212033c sparze rUpe rase gandhe tAni ceto manaz ca tat 12212034a svakarmayugapadbhAvo dazasv eteSu tiSThati 12212034c cittam ekAdazaM viddhi buddhir dvAdazamI bhavet 12212035a teSAm ayugapadbhAva ucchedo nAsti tAmasaH 12212035c Asthito yugapadbhAve vyavahAraH sa laukikaH 12212036a indriyANy avasRjyApi dRSTvA pUrvaM zrutAgamam 12212036c cintayan nAnuparyeti tribhir evAnvito guNaiH 12212037a yat tamopahataM cittam Azu saMcAram adhruvam 12212037c karoty uparamaM kAle tad Ahus tAmasaM sukham 12212038a yad yad AgamasaMyuktaM na kRtsnam upazAmyati 12212038c atha tatrApy upAdatte tamo vyaktam ivAnRtam 12212039a evam eSa prasaMkhyAtaH svakarmapratyayI guNaH 12212039c kathaM cid vartate samyak keSAM cid vA na vartate 12212040a evam AhuH samAhAraM kSetram adhyAtmacintakAH 12212040c sthito manasi yo bhAvaH sa vai kSetrajJa ucyate 12212041a evaM sati ka ucchedaH zAzvato vA kathaM bhavet 12212041c svabhAvAd vartamAneSu sarvabhUteSu hetutaH 12212042a yathArNavagatA nadyo vyaktIr jahati nAma ca 12212042c na ca svatAM niyacchanti tAdRzaH sattvasaMkSayaH 12212043a evaM sati kutaH saMjJA pretyabhAve punar bhavet 12212043c pratisaMmizrite jIve gRhyamANe ca madhyataH 12212044a imAM tu yo veda vimokSabuddhim; AtmAnam anvicchati cApramattaH 12212044c na lipyate karmaphalair aniSTaiH; patraM bisasyeva jalena siktam 12212045a dRDhaiz ca pAzair bahubhir vimuktaH; prajAnimittair api daivataiz ca 12212045c yadA hy asau sukhaduHkhe jahAti; muktas tadAgryAM gatim ety aliGgaH 12212045e zrutipramANAgamamaGgalaiz ca; zete jarAmRtyubhayAd atItaH 12212046a kSINe ca puNye vigate ca pApe; tatonimitte ca phale vinaSTe 12212046c alepam AkAzam aliGgam evam; AsthAya pazyanti mahad dhy asaktAH 12212047a yathorNanAbhiH parivartamAnas; tantukSaye tiSThati pAtyamAnaH 12212047c tathA vimuktaH prajahAti duHkhaM; vidhvaMsate loSTa ivAdrim arcchan 12212048a yathA ruruH zRGgam atho purANaM; hitvA tvacaM vApy urago yathAvat 12212048c vihAya gacchaty anavekSamANas; tathA vimukto vijahAti duHkham 12212049a drumaM yathA vApy udake patantam; utsRjya pakSI prapataty asaktaH 12212049c tathA hy asau sukhaduHkhe vihAya; muktaH parArdhyAM gatim ety aliGgaH 12212050a api ca bhavati maithilena gItaM; nagaram upAhitam agninAbhivIkSya 12212050c na khalu mama tuSo 'pi dahyate 'tra; svayam idam Aha kila sma bhUmipAlaH 12212051a idam amRtapadaM videharAjaH; svayam iha paJcazikhena bhASyamANaH 12212051c nikhilam abhisamIkSya nizcitArthaM; paramasukhI vijahAra vItazokaH 12212052a imaM hi yaH paThati vimokSanizcayaM; na hIyate satatam avekSate tathA 12212052c upadravAn nAnubhavaty aduHkhitaH; pramucyate kapilam ivaitya maithilaH 12213001 yudhiSThira uvAca 12213001a kiM kurvan sukham Apnoti kiM kurvan duHkham Apnute 12213001c kiM kurvan nirbhayo loke siddhaz carati bhArata 12213002 bhISma uvAca 12213002a damam eva prazaMsanti vRddhAH zrutisamAdhayaH 12213002c sarveSAm eva varNAnAM brAhmaNasya vizeSataH 12213003a nAdAntasya kriyAsiddhir yathAvad upalabhyate 12213003c kriyA tapaz ca vedAz ca dame sarvaM pratiSThitam 12213004a damas tejo vardhayati pavitraM dama ucyate 12213004c vipApmA nirbhayo dAntaH puruSo vindate mahat 12213005a sukhaM dAntaH prasvapiti sukhaM ca pratibudhyate 12213005c sukhaM loke viparyeti manaz cAsya prasIdati 12213006a tejo damena dhriyate na tat tIkSNo 'dhigacchati 12213006c amitrAMz ca bahUn nityaM pRthagAtmani pazyati 12213007a kravyAdbhya iva bhUtAnAm adAntebhyaH sadA bhayam 12213007c teSAM vipratiSedhArthaM rAjA sRSTaH svayaMbhuvA 12213008a AzrameSu ca sarveSu dama eva viziSyate 12213008c yac ca teSu phalaM dharme bhUyo dAnte tad ucyate 12213009a teSAM liGgAni vakSyAmi yeSAM samudayo damaH 12213009c akArpaNyam asaMrambhaH saMtoSaH zraddadhAnatA 12213010a akrodha ArjavaM nityaM nAtivAdo na mAnitA 12213010c gurupUjAnasUyA ca dayA bhUteSv apaizunam 12213011a janavAdamRSAvAdastutinindAvivarjanam 12213011c sAdhukAmaz cAspRhayann AyAti pratyayaM nRSu 12213012a avairakRt sUpacAraH samo nindAprazaMsayoH 12213012c suvRttaH zIlasaMpannaH prasannAtmAtmavAn budhaH 12213012e prApya loke ca satkAraM svargaM vai pretya gacchati 12213013a sarvabhUtahite yukto na smayAd dveSTi vai janam 12213013c mahAhrada ivAkSobhya prajJAtRptaH prasIdati 12213014a abhayaM sarvabhUtebhyaH sarveSAm abhayaM yataH 12213014c namasyaH sarvabhUtAnAM dAnto bhavati jJAnavAn 12213015a na hRSyati mahaty arthe vyasane ca na zocati 12213015c sa vai parimitaprajJaH sa dAnto dvija ucyate 12213016a karmabhiH zrutasaMpannaH sadbhir AcaritaiH zubhaiH 12213016c sadaiva damasaMyuktas tasya bhuGkte mahat phalam 12213017a anasUyA kSamA zAntiH saMtoSaH priyavAditA 12213017c satyaM dAnam anAyAso naiSa mArgo durAtmanAm 12213018a kAmakrodhau vaze kRtvA brahmacArI jitendriyaH 12213018c vikramya ghore tapasi brAhmaNaH saMzitavrataH 12213018e kAlAkAGkSI carel lokAn nirapAya ivAtmavAn 12214001 yudhiSThira uvAca 12214001a dvijAtayo vratopetA yad idaM bhuJjate haviH 12214001c annaM brAhmaNakAmAya katham etat pitAmaha 12214002 bhISma uvAca 12214002a avedoktavratopetA bhuJjAnAH kAryakAriNaH 12214002c vedokteSu ca bhuJjAnA vrataluptA yudhiSThira 12214003 yudhiSThira uvAca 12214003a yad idaM tapa ity Ahur upavAsaM pRthagjanAH 12214003c etat tapo mahArAja utAho kiM tapo bhavet 12214004 bhISma uvAca 12214004a mAsapakSopavAsena manyante yat tapo janAH 12214004c AtmatantropaghAtaH sa na tapas tat satAM matam 12214004e tyAgaz ca sannatiz caiva ziSyate tapa uttamam 12214005a sadopavAsI ca bhaved brahmacArI sadaiva ca 12214005c muniz ca syAt sadA vipro daivataM ca sadA bhajet 12214006a kuTumbiko dharmakAmaH sadAsvapnaz ca bhArata 12214006c amAMsAzI sadA ca syAt pavitraM ca sadA japet 12214007a amRtAzI sadA ca syAn na ca syAd viSabhojanaH 12214007c vighasAzI sadA ca syAt sadA caivAtithipriyaH 12214008 yudhiSThira uvAca 12214008a kathaM sadopavAsI syAd brahmacArI kathaM bhavet 12214008c vighasAzI kathaM ca syAt sadA caivAtithipriyaH 12214009 bhISma uvAca 12214009a antarA prAtarAzaM ca sAyamAzaM tathaiva ca 12214009c sadopavAsI ca bhaved yo na bhuGkte kathaM cana 12214010a bhAryAM gacchan brahmacArI Rtau bhavati brAhmaNaH 12214010c RtavAdI sadA ca syAj jJAnanityaz ca yo naraH 12214011a abhakSayan vRthAmAMsam amAMsAzI bhavaty uta 12214011c dAnanityaH pavitraz ca asvapnaz ca divAsvapan 12214012a bhRtyAtithiSu yo bhuGkte bhuktavatsu sadA sa ha 12214012c amRtaM sakalaM bhuGkta iti viddhi yudhiSThira 12214013a abhuktavatsu nAznAnaH satataM yas tu vai dvijaH 12214013c abhojanena tenAsya jitaH svargo bhavaty uta 12214014a devatAbhyaH pitRbhyaz ca bhRtyebhyo 'tithibhiH saha 12214014c avaziSTaM tu yo 'znAti tam Ahur vighasAzinam 12214015a teSAM lokA hy aparyantAH sadane brahmaNA saha 12214015c upasthitAz cApsarobhiH pariyAnti divaukasaH 12214016a devatAbhiz ca ye sArdhaM pitRbhiz copabhuJjate 12214016c ramante putrapautraiz ca teSAM gatir anuttamA 12215001 yudhiSThira uvAca 12215001a yad idaM karma loke 'smiJ zubhaM vA yadi vAzubham 12215001c puruSaM yojayaty eva phalayogena bhArata 12215002a kartA svit tasya puruSa utAho neti saMzayaH 12215002c etad icchAmi tattvena tvattaH zrotuM pitAmaha 12215003 bhISma uvAca 12215003a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12215003c prahrAdasya ca saMvAdam indrasya ca yudhiSThira 12215004a asaktaM dhUtapApmAnaM kule jAtaM bahuzrutam 12215004c astambham anahaMkAraM sattvasthaM samaye ratam 12215005a tulyanindAstutiM dAntaM zUnyAgAranivezanam 12215005c carAcarANAM bhUtAnAM viditaprabhavApyayam 12215006a akrudhyantam ahRSyantam apriyeSu priyeSu ca 12215006c kAJcane vAtha loSTe vA ubhayoH samadarzanam 12215007a AtmaniHzreyasajJAne dhIraM nizcitanizcayam 12215007c parAvarajJaM bhUtAnAM sarvajJaM samadarzanam 12215008a zakraH prahrAdam AsInam ekAnte saMyatendriyam 12215008c bubhutsamAnas tat prajJAm abhigamyedam abravIt 12215009a yaiH kaiz cit saMmato loke guNaiH syAt puruSo nRSu 12215009c bhavaty anapagAn sarvAMs tAn guNA&l lakSayAmahe 12215010a atha te lakSyate buddhiH samA bAlajanair iha 12215010c AtmAnaM manyamAnaH saJ zreyaH kim iha manyase 12215011a baddhaH pAzaiz cyutaH sthAnAd dviSatAM vazam AgataH 12215011c zriyA vihInaH prahrAda zocitavye na zocasi 12215012a prajJAlAbhAt tu daiteya utAho dhRtimattayA 12215012c prahrAda svastharUpo 'si pazyan vyasanam AtmanaH 12215013a iti saMcoditas tena dhIro nizcitanizcayaH 12215013c uvAca zlakSNayA vAcA svAM prajJAm anuvarNayan 12215014a pravRttiM ca nivRttiM ca bhUtAnAM yo na budhyate 12215014c tasya stambho bhaved bAlyAn nAsti stambho 'nupazyataH 12215015a svabhAvAt saMpravartante nivartante tathaiva ca 12215015c sarve bhAvAs tathAbhAvAH puruSArtho na vidyate 12215016a puruSArthasya cAbhAve nAsti kaz cit svakArakaH 12215016c svayaM tu kurvatas tasya jAtu mAno bhaved iha 12215017a yas tu kartAram AtmAnaM manyate sAdhvasAdhunoH 12215017c tasya doSavatI prajJA svamUrtyajJeti me matiH 12215018a yadi syAt puruSaH kartA zakrAtmazreyase dhruvam 12215018c ArambhAs tasya sidhyeran na ca jAtu parAbhavet 12215019a aniSTasya hi nirvRttir anivRttiH priyasya ca 12215019c lakSyate yatamAnAnAM puruSArthas tataH kutaH 12215020a aniSTasyAbhinirvRttim iSTasaMvRttim eva ca 12215020c aprayatnena pazyAmaH keSAM cit tat svabhAvataH 12215021a pratirUpadharAH ke cid dRzyante buddhisattamAH 12215021c virUpebhyo 'lpabuddhibhyo lipsamAnA dhanAgamam 12215022a svabhAvapreritAH sarve nivizante guNA yadA 12215022c zubhAzubhAs tadA tatra tasya kiM mAnakAraNam 12215023a svabhAvAd eva tat sarvam iti me nizcitA matiH 12215023c AtmapratiSThitA prajJA mama nAsti tato 'nyathA 12215024a karmajaM tv iha manye 'haM phalayogaM zubhAzubham 12215024c karmaNAM viSayaM kRtsnam ahaM vakSyAmi tac chRNu 12215025a yathA vedayate kaz cid odanaM vAyaso vadan 12215025c evaM sarvANi karmANi svabhAvasyaiva lakSaNam 12215026a vikArAn eva yo veda na veda prakRtiM parAm 12215026c tasya stambho bhaved bAlyAn nAsti stambho 'nupazyataH 12215027a svabhAvabhAvino bhAvAn sarvAn eveha nizcaye 12215027c budhyamAnasya darpo vA mAno vA kiM kariSyati 12215028a veda dharmavidhiM kRtsnaM bhUtAnAM cApy anityatAm 12215028c tasmAc chakra na zocAmi sarvaM hy evedam antavat 12215029a nirmamo nirahaMkAro nirIho muktabandhanaH 12215029c svastho 'vyapetaH pazyAmi bhUtAnAM prabhavApyayau 12215030a kRtaprajJasya dAntasya vitRSNasya nirAziSaH 12215030c nAyAso vidyate zakra pazyato lokavidyayA 12215031a prakRtau ca vikAre ca na me prItir na ca dviSe 12215031c dveSTAraM na ca pazyAmi yo mamAdya mamAyate 12215032a nordhvaM nAvAG na tiryak ca na kva cic chakra kAmaye 12215032c na vijJAne na vijJeye nAjJAne zarma vidyate 12215033 zakra uvAca 12215033a yenaiSA labhyate prajJA yena zAntir avApyate 12215033c prabrUhi tam upAyaM me samyak prahrAda pRcchate 12215034 prahrAda uvAca 12215034a ArjavenApramAdena prasAdenAtmavattayA 12215034c vRddhazuzrUSayA zakra puruSo labhate mahat 12215035a svabhAvAl labhate prajJAM zAntim eti svabhAvataH 12215035c svabhAvAd eva tat sarvaM yat kiM cid anupazyasi 12215036 bhISma uvAca 12215036a ity ukto daityapatinA zakro vismayam Agamat 12215036c prItimAMz ca tadA rAjaMs tad vAkyaM pratyapUjayat 12215037a sa tadAbhyarcya daityendraM trailokyapatir IzvaraH 12215037c asurendram upAmantrya jagAma svaM nivezanam 12216001 yudhiSThira uvAca 12216001a yayA buddhyA mahIpAlo bhraSTazrIr vicaren mahIm 12216001c kAladaNDaviniSpiSTas tan me brUhi pitAmaha 12216002 bhISma uvAca 12216002a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12216002c vAsavasya ca saMvAdaM baler vairocanasya ca 12216003a pitAmaham upAgatya praNipatya kRtAJjaliH 12216003c sarvAn evAsurAJ jitvA baliM papraccha vAsavaH 12216004a yasya sma dadato vittaM na kadA cana hIyate 12216004c taM baliM nAdhigacchAmi brahmann AcakSva me balim 12216005a sa eva hy astam ayate sa sma vidyotate dizaH 12216005c sa varSati sma varSANi yathAkAlam atandritaH 12216005e taM baliM nAdhigacchAmi brahmann AcakSva me balim 12216006a sa vAyur varuNaz caiva sa raviH sa ca candramAH 12216006c so 'gnis tapati bhUtAni pRthivI ca bhavaty uta 12216006e taM baliM nAdhigacchAmi brahmann AcakSva me balim 12216007 brahmovAca 12216007a naitat te sAdhu maghavan yad etad anupRcchasi 12216007c pRSTas tu nAnRtaM brUyAt tasmAd vakSyAmi te balim 12216008a uSTreSu yadi vA goSu khareSv azveSu vA punaH 12216008c variSTho bhavitA jantuH zUnyAgAre zacIpate 12216009 zakra uvAca 12216009a yadi sma balinA brahmaJ zUnyAgAre sameyivAn 12216009c hanyAm enaM na vA hanyAM tad brahmann anuzAdhi mAm 12216010 brahmovAca 12216010a mA sma zakra baliM hiMsIr na balir vadham arhati 12216010c nyAyAMs tu zakra praSTavyas tvayA vAsava kAmyayA 12216011 bhISma uvAca 12216011a evam ukto bhagavatA mahendraH pRthivIM tadA 12216011c cacArairAvataskandham adhiruhya zriyA vRtaH 12216012a tato dadarza sa baliM kharaveSeNa saMvRtam 12216012c yathAkhyAtaM bhagavatA zUnyAgArakRtAlayam 12216013 zakra uvAca 12216013a kharayonim anuprAptas tuSabhakSo 'si dAnava 12216013c iyaM te yonir adhamA zocasy Aho na zocasi 12216014a adRSTaM bata pazyAmi dviSatAM vazam Agatam 12216014c zriyA vihInaM mitraiz ca bhraSTavIryaparAkramam 12216015a yat tad yAnasahasreNa jJAtibhiH parivAritaH 12216015c lokAn pratApayan sarvAn yAsy asmAn avitarkayan 12216016a tvanmukhAz caiva daiteyA vyatiSThaMs tava zAsane 12216016c akRSTapacyA pRthivI tavaizvarye babhUva ha 12216016e idaM ca te 'dya vyasanaM zocasy Aho na zocasi 12216017a yadAtiSThaH samudrasya pUrvakUle vilelihan 12216017c jJAtibhyo vibhajan vittaM tadAsIt te manaH katham 12216018a yat te sahasrasamitA nanRtur devayoSitaH 12216018c bahUni varSapUgAni vihAre dIpyataH zriyA 12216019a sarvAH puSkaramAlinyaH sarvAH kAJcanasaprabhAH 12216019c katham adya tadA caiva manas te dAnavezvara 12216020a chatraM tavAsIt sumahat sauvarNaM maNibhUSitam 12216020c nanRtur yatra gandharvAH SaTsahasrANi saptadhA 12216021a yUpas tavAsIt sumahAn yajataH sarvakAJcanaH 12216021c yatrAdadaH sahasrANAm ayutAni gavAM daza 12216022a yadA tu pRthivIM sarvAM yajamAno 'nuparyayAH 12216022c zamyAkSepeNa vidhinA tadAsIt kiM nu te hRdi 12216023a na te pazyAmi bhRGgAraM na chatraM vyajanaM na ca 12216023c brahmadattAM ca te mAlAM na pazyAmy asurAdhipa 12216024 balir uvAca 12216024a na tvaM pazyasi bhRGgAraM na chatraM vyajanaM na ca 12216024c brahmadattAM ca me mAlAM na tvaM drakSyasi vAsava 12216025a guhAyAM nihitAni tvaM mama ratnAni pRcchasi 12216025c yadA me bhavitA kAlas tadA tvaM tAni drakSyasi 12216026a na tv etad anurUpaM te yazaso vA kulasya vA 12216026c samRddhArtho 'samRddhArthaM yan mAM katthitum icchasi 12216027a na hi duHkheSu zocanti na prahRSyanti carddhiSu 12216027c kRtaprajJA jJAnatRptAH kSAntAH santo manISiNaH 12216028a tvaM tu prAkRtayA buddhyA puraMdara vikatthase 12216028c yadAham iva bhAvI tvaM tadA naivaM vadiSyasi 12217001 bhISma uvAca 12217001a punar eva tu taM zakraH prahasann idam abravIt 12217001c niHzvasantaM yathA nAgaM pravyAhArAya bhArata 12217002a yat tad yAnasahasreNa jJAtibhiH parivAritaH 12217002c lokAn pratApayan sarvAn yAsy asmAn avitarkayan 12217003a dRSTvA sukRpaNAM cemAm avasthAm Atmano bale 12217003c jJAtimitraparityaktaH zocasy Aho na zocasi 12217004a prItiM prApyAtulAM pUrvaM lokAMz cAtmavaze sthitAn 12217004c vinipAtam imaM cAdya zocasy Aho na zocasi 12217005 balir uvAca 12217005a anityam upalakSyedaM kAlaparyAyam AtmanaH 12217005c tasmAc chakra na zocAmi sarvaM hy evedam antavat 12217006a antavanta ime dehA bhUtAnAm amarAdhipa 12217006c tena zakra na zocAmi nAparAdhAd idaM mama 12217007a jIvitaM ca zarIraM ca pretya vai saha jAyate 12217007c ubhe saha vivardhete ubhe saha vinazyataH 12217008a tad IdRzam idaM bhAvam avazaH prApya kevalam 12217008c yady evam abhijAnAmi kA vyathA me vijAnataH 12217009a bhUtAnAM nidhanaM niSThA srotasAm iva sAgaraH 12217009c naitat samyag vijAnanto narA muhyanti vajrabhRt 12217010a ye tv evaM nAbhijAnanti rajomohaparAyaNAH 12217010c te kRcchraM prApya sIdanti buddhir yeSAM praNazyati 12217011a buddhilAbhe hi puruSaH sarvaM nudati kilbiSam 12217011c vipApmA labhate sattvaM sattvasthaH saMprasIdati 12217012a tatas tu ye nivartante jAyante vA punaH punaH 12217012c kRpaNAH paritapyante te 'narthaiH paricoditAH 12217013a arthasiddhim anarthaM ca jIvitaM maraNaM tathA 12217013c sukhaduHkhaphalaM caiva na dveSmi na ca kAmaye 12217014a hataM hanti hato hy eva yo naro hanti kaM cana 12217014c ubhau tau na vijAnIto yaz ca hanti hataz ca yaH 12217015a hatvA jitvA ca maghavan yaH kaz cit puruSAyate 12217015c akartA hy eva bhavati kartA tv eva karoti tat 12217016a ko hi lokasya kurute vinAzaprabhavAv ubhau 12217016c kRtaM hi tat kRtenaiva kartA tasyApi cAparaH 12217017a pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam 12217017c etadyonIni bhUtAni tatra kA paridevanA 12217018a mahAvidyo 'lpavidyaz ca balavAn durbalaz ca yaH 12217018c darzanIyo virUpaz ca subhago durbhagaz ca yaH 12217019a sarvaM kAlaH samAdatte gambhIraH svena tejasA 12217019c tasmin kAlavazaM prApte kA vyathA me vijAnataH 12217020a dagdham evAnudahati hatam evAnuhanti ca 12217020c nazyate naSTam evAgre labdhavyaM labhate naraH 12217021a nAsya dvIpaH kutaH pAraM nAvAraH saMpradRzyate 12217021c nAntam asya prapazyAmi vidher divyasya cintayan 12217022a yadi me pazyataH kAlo bhUtAni na vinAzayet 12217022c syAn me harSaz ca darpaz ca krodhaz caiva zacIpate 12217023a tuSabhakSaM tu mAM jJAtvA praviviktajane gRhe 12217023c bibhrataM gArdabhaM rUpam Adizya parigarhase 12217024a icchann ahaM vikuryAM hi rUpANi bahudhAtmanaH 12217024c vibhISaNAni yAnIkSya palAyethAs tvam eva me 12217025a kAlaH sarvaM samAdatte kAlaH sarvaM prayacchati 12217025c kAlena vidhRtaM sarvaM mA kRthAH zakra pauruSam 12217026a purA sarvaM pravyathate mayi kruddhe puraMdara 12217026c avaimi tv asya lokasya dharmaM zakra sanAtanam 12217027a tvam apy evam apekSasva mAtmanA vismayaM gamaH 12217027c prabhavaz ca prabhAvaz ca nAtmasaMsthaH kadA cana 12217028a kaumAram eva te cittaM tathaivAdya yathA purA 12217028c samavekSasva maghavan buddhiM vindasva naiSThikIm 12217029a devA manuSyAH pitaro gandharvoragarAkSasAH 12217029c Asan sarve mama vaze tat sarvaM vettha vAsava 12217030a namas tasyai dize 'py astu yasyAM vairocano baliH 12217030c iti mAm abhyapadyanta buddhimAtsaryamohitAH 12217031a nAhaM tad anuzocAmi nAtmabhraMzaM zacIpate 12217031c evaM me nizcitA buddhiH zAstus tiSThAmy ahaM vaze 12217032a dRzyate hi kule jAto darzanIyaH pratApavAn 12217032c duHkhaM jIvan sahAmAtyo bhavitavyaM hi tat tathA 12217033a dauSkuleyas tathA mUDho durjAtaH zakra dRzyate 12217033c sukhaM jIvan sahAmAtyo bhavitavyaM hi tat tathA 12217034a kalyANI rUpasaMpannA durbhagA zakra dRzyate 12217034c alakSaNA virUpA ca subhagA zakra dRzyate 12217035a naitad asmatkRtaM zakra naitac chakra tvayA kRtam 12217035c yat tvam evaMgato vajrin yad vApy evaMgatA vayam 12217036a na karma tava nAnyeSAM kuto mama zatakrato 12217036c Rddhir vApy atha vA narddhiH paryAyakRtam eva tat 12217037a pazyAmi tvA virAjantaM devarAjam avasthitam 12217037c zrImantaM dyutimantaM ca garjantaM ca mamopari 12217038a etac caivaM na cet kAlo mAm Akramya sthito bhavet 12217038c pAtayeyam ahaM tvAdya savajram api muSTinA 12217039a na tu vikramakAlo 'yaM kSamAkAlo 'yam AgataH 12217039c kAlaH sthApayate sarvaM kAlaH pacati vai tathA 12217040a mAM ced abhyAgataH kAlo dAnavezvaram Urjitam 12217040c garjantaM pratapantaM ca kam anyaM nAgamiSyati 12217041a dvAdazAnAM hi bhavatAm AdityAnAM mahAtmanAm 12217041c tejAMsy ekena sarveSAM devarAja hRtAni me 12217042a aham evodvahAmy Apo visRjAmi ca vAsava 12217042c tapAmi caiva trailokyaM vidyotAmy aham eva ca 12217043a saMrakSAmi vilumpAmi dadAmy aham athAdade 12217043c saMyacchAmi niyacchAmi lokeSu prabhur IzvaraH 12217044a tad adya vinivRttaM me prabhutvam amarAdhipa 12217044c kAlasainyAvagADhasya sarvaM na pratibhAti me 12217045a nAhaM kartA na caiva tvaM nAnyaH kartA zacIpate 12217045c paryAyeNa hi bhujyante lokAH zakra yadRcchayA 12217046a mAsArdhamAsavezmAnam ahorAtrAbhisaMvRtam 12217046c RtudvAraM varSamukham Ahur vedavido janAH 12217047a AhuH sarvam idaM cintyaM janAH ke cin manISayA 12217047c asyAH paJcaiva cintAyAH paryeSyAmi ca paJcadhA 12217048a gambhIraM gahanaM brahma mahat toyArNavaM yathA 12217048c anAdinidhanaM cAhur akSaraM param eva ca 12217049a sattveSu liGgam Avezya naliGgam api tat svayam 12217049c manyante dhruvam evainaM ye narAs tattvadarzinaH 12217050a bhUtAnAM tu viparyAsaM manyate gatavAn iti 12217050c na hy etAvad bhaved gamyaM na yasmAt prakRteH paraH 12217051a gatiM hi sarvabhUtAnAm agatvA kva gamiSyasi 12217051c yo dhAvatA na hAtavyas tiSThann api na hIyate 12217051e tam indriyANi sarvANi nAnupazyanti paJcadhA 12217052a Ahuz cainaM ke cid agniM ke cid AhuH prajApatim 12217052c RtumAsArdhamAsAMz ca divasAMs tu kSaNAMs tathA 12217053a pUrvAhNam aparAhNaM ca madhyAhnam api cApare 12217053c muhUrtam api caivAhur ekaM santam anekadhA 12217053e taM kAlam avajAnIhi yasya sarvam idaM vaze 12217054a bahUnIndrasahasrANi samatItAni vAsava 12217054c balavIryopapannAni yathaiva tvaM zacIpate 12217055a tvAm apy atibalaM zakraM devarAjaM balotkaTam 12217055c prApte kAle mahAvIryaH kAlaH saMzamayiSyati 12217056a ya idaM sarvam Adatte tasmAc chakra sthiro bhava 12217056c mayA tvayA ca pUrvaiz ca na sa zakyo 'tivartitum 12217057a yAm etAM prApya jAnISe rAjazriyam anuttamAm 12217057c sthitA mayIti tan mithyA naiSA hy ekatra tiSThati 12217058a sthitA hIndrasahasreSu tvad viziSTatameSv iyam 12217058c mAM ca lolA parityajya tvAm agAd vibudhAdhipa 12217059a maivaM zakra punaH kArSIH zAnto bhavitum arhasi 12217059c tvAm apy evaMgataM tyaktvA kSipram anyaM gamiSyati 12218001 bhISma uvAca 12218001a zatakratur athApazyad baler dIptAM mahAtmanaH 12218001c svarUpiNIM zarIrAd dhi tadA niSkrAmatIM zriyam 12218002a tAM dIptAM prabhayA dRSTvA bhagavAn pAkazAsanaH 12218002c vismayotphullanayano baliM papraccha vAsavaH 12218003a bale keyam apakrAntA rocamAnA zikhaNDinI 12218003c tvattaH sthitA sakeyUrA dIpyamAnA svatejasA 12218004 balir uvAca 12218004a na hImAm AsurIM vedmi na daivIM na ca mAnuSIm 12218004c tvam evainAM pRccha mA vA yatheSTaM kuru vAsava 12218005 zakra uvAca 12218005a kA tvaM baler apakrAntA rocamAnA zikhaNDinI 12218005c ajAnato mamAcakSva nAmadheyaM zucismite 12218006a kA tvaM tiSThasi mAyeva dIpyamAnA svatejasA 12218006c hitvA daityezvaraM subhru tan mamAcakSva tattvataH 12218007 zrIr uvAca 12218007a na mA virocano veda na mA vairocano baliH 12218007c Ahur mAM duHsahety evaM vidhitseti ca mAM viduH 12218008a bhUtir lakSmIti mAm AhuH zrIr ity evaM ca vAsava 12218008c tvaM mAM zakra na jAnISe sarve devA na mAM viduH 12218009 zakra uvAca 12218009a kim idaM tvaM mama kRte utAho balinaH kRte 12218009c duHsahe vijahAsy enaM cirasaMvAsinI satI 12218010 zrIr uvAca 12218010a na dhAtA na vidhAtA mAM vidadhAti kathaM cana 12218010c kAlas tu zakra paryAyAn mainaM zakrAvamanyathAH 12218011 zakra uvAca 12218011a kathaM tvayA balis tyaktaH kimarthaM vA zikhaNDini 12218011c kathaM ca mAM na jahyAs tvaM tan me brUhi zucismite 12218012 zrIr uvAca 12218012a satye sthitAsmi dAne ca vrate tapasi caiva hi 12218012c parAkrame ca dharme ca parAcInas tato baliH 12218013a brahmaNyo 'yaM sadA bhUtvA satyavAdI jitendriyaH 12218013c abhyasUyad brAhmaNAn vai ucchiSTaz cAspRzad ghRtam 12218014a yajJazIlaH purA bhUtvA mAm eva yajatety ayam 12218014c provAca lokAn mUDhAtmA kAlenopanipIDitaH 12218015a apAkRtA tataH zakra tvayi vatsyAmi vAsava 12218015c apramattena dhAryAsmi tapasA vikrameNa ca 12218016 zakra uvAca 12218016a asti devamanuSyeSu sarvabhUteSu vA pumAn 12218016c yas tvAm eko viSahituM zaknuyAt kamalAlaye 12218017 zrIr uvAca 12218017a naiva devo na gandharvo nAsuro na ca rAkSasaH 12218017c yo mAm eko viSahituM zaktaH kaz cit puraMdara 12218018 zakra uvAca 12218018a tiSThethA mayi nityaM tvaM yathA tad brUhi me zubhe 12218018c tat kariSyAmi te vAkyam RtaM tvaM vaktum arhasi 12218019 zrIr uvAca 12218019a sthAsyAmi nityaM devendra yathA tvayi nibodha tat 12218019c vidhinA vedadRSTena caturdhA vibhajasva mAm 12218020 zakra uvAca 12218020a ahaM vai tvA nidhAsyAmi yathAzakti yathAbalam 12218020c na tu me 'tikramaH syAd vai sadA lakSmi tavAntike 12218021a bhUmir eva manuSyeSu dhAraNI bhUtabhAvinI 12218021c sA te pAdaM titikSeta samarthA hIti me matiH 12218022 zrIr uvAca 12218022a eSa me nihitaH pAdo yo 'yaM bhUmau pratiSThitaH 12218022c dvitIyaM zakra pAdaM me tasmAt sunihitaM kuru 12218023 zakra uvAca 12218023a Apa eva manuSyeSu dravantyaH paricArikAH 12218023c tAs te pAdaM titikSantAm alam Apas titikSitum 12218024 zrIr uvAca 12218024a eSa me nihitaH pAdo yo 'yam apsu pratiSThitaH 12218024c tRtIyaM zakra pAdaM me tasmAt sunihitaM kuru 12218025 zakra uvAca 12218025a yasmin devAz ca yajJAz ca yasmin vedAH pratiSThitAH 12218025c tRtIyaM pAdam agnis te sudhRtaM dhArayiSyati 12218026 zrIr uvAca 12218026a eSa me nihitaH pAdo yo 'yam agnau pratiSThitaH 12218026c caturthaM zakra pAdaM me tasmAt sunihitaM kuru 12218027 zakra uvAca 12218027a ye vai santo manuSyeSu brahmaNyAH satyavAdinaH 12218027c te te pAdaM titikSantAm alaM santas titikSitum 12218028 zrIr uvAca 12218028a eSa me nihitaH pAdo yo 'yaM satsu pratiSThitaH 12218028c evaM vinihitAM zakra bhUteSu paridhatsva mAm 12218029 zakra uvAca 12218029a bhUtAnAm iha vai yas tvA mayA vinihitAM satIm 12218029c upahanyAt sa me dviSyAt tathA zRNvantu me vacaH 12218030 bhISma uvAca 12218030a tatas tyaktaH zriyA rAjA daityAnAM balir abravIt 12218030c yAvat purastAt pratapet tAvad vai dakSiNAM dizam 12218031a pazcimAM tAvad evApi tathodIcIM divAkaraH 12218031c tathA madhyaMdine sUryo astam eti yadA tadA 12218031e punar devAsuraM yuddhaM bhAvi jetAsmi vas tadA 12218032a sarvA&l lokAn yadAditya ekasthas tApayiSyati 12218032c tadA devAsure yuddhe jetAhaM tvAM zatakrato 12218033 zakra uvAca 12218033a brahmaNAsmi samAdiSTo na hantavyo bhavAn iti 12218033c tena te 'haM bale vajraM na vimuJcAmi mUrdhani 12218034a yatheSTaM gaccha daityendra svasti te 'stu mahAsura 12218034c Adityo nAvatapitA kadA cin madhyataH sthitaH 12218035a sthApito hy asya samayaH pUrvam eva svayaMbhuvA 12218035c ajasraM pariyAty eSa satyenAvatapan prajAH 12218036a ayanaM tasya SaNmAsA uttaraM dakSiNaM tathA 12218036c yena saMyAti lokeSu zItoSNe visRjan raviH 12218037 bhISma uvAca 12218037a evam uktas tu daityendro balir indreNa bhArata 12218037c jagAma dakSiNAm AzAm udIcIM tu puraMdaraH 12218038a ity etad balinA gItam anahaMkArasaMjJitam 12218038c vAkyaM zrutvA sahasrAkSaH kham evAruruhe tadA 12219001 bhISma uvAca 12219001a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 12219001c zatakratoz ca saMvAdaM namucez ca yudhiSThira 12219002a zriyA vihInam AsInam akSobhyam iva sAgaram 12219002c bhavAbhavajJaM bhUtAnAm ity uvAca puraMdaraH 12219003a baddhaH pAzaiz cyutaH sthAnAd dviSatAM vazam AgataH 12219003c zriyA vihIno namuce zocasy Aho na zocasi 12219004 namucir uvAca 12219004a anavApyaM ca zokena zarIraM copatapyate 12219004c amitrAz ca prahRSyanti nAsti zoke sahAyatA 12219005a tasmAc chakra na zocAmi sarvaM hy evedam antavat 12219005c saMtApAd bhrazyate rUpaM dharmaz caiva surezvara 12219006a vinIya khalu tad duHkham AgataM vaimanasyajam 12219006c dhyAtavyaM manasA hRdyaM kalyANaM saMvijAnatA 12219007a yathA yathA hi puruSaH kalyANe kurute manaH 12219007c tadaivAsya prasIdanti sarvArthA nAtra saMzayaH 12219008a ekaH zAstA na dvitIyo 'sti zAstA; garbhe zayAnaM puruSaM zAsti zAstA 12219008c tenAnuziSTaH pravaNAd ivodakaM; yathA niyukto 'smi tathA vahAmi 12219009a bhAvAbhAvAv abhijAnan garIyo; jAnAmi zreyo na tu tat karomi 12219009c AzAH suzarmyAH suhRdAM sukurvan; yathA niyukto 'smi tathA vahAmi 12219010a yathA yathAsya prAptavyaM prApnoty eva tathA tathA 12219010c bhavitavyaM yathA yac ca bhavaty eva tathA tathA 12219011a yatra yatraiva saMyuGkte dhAtA garbhaM punaH punaH 12219011c tatra tatraiva vasati na yatra svayam icchati 12219012a bhAvo yo 'yam anuprApto bhavitavyam idaM mama 12219012c iti yasya sadA bhAvo na sa muhyet kadA cana 12219013a paryAyair hanyamAnAnAm abhiyoktA na vidyate 12219013c duHkham etat tu yad dveSTA kartAham iti manyate 12219014a RSIMz ca devAMz ca mahAsurAMz ca; traividyavRddhAMz ca vane munIMz ca 12219014c kAn nApado nopanamanti loke; parAvarajJAs tu na saMbhramanti 12219015a na paNDitaH krudhyati nApi sajjate; na cApi saMsIdati na prahRSyati 12219015c na cArthakRcchravyasaneSu zocati; sthitaH prakRtyA himavAn ivAcalaH 12219016a yam arthasiddhiH paramA na harSayet; tathaiva kAle vyasanaM na mohayet 12219016c sukhaM ca duHkhaM ca tathaiva madhyamaM; niSevate yaH sa dhuraMdharo naraH 12219017a yAM yAm avasthAM puruSo 'dhigacchet; tasyAM rametAparitapyamAnaH 12219017c evaM pravRddhaM praNuden manojaM; saMtApam AyAsakaraM zarIrAt 12219018a tat sadaH sa pariSatsabhAsadaH; prApya yo na kurute sabhAbhayam 12219018c dharmatattvam avagAhya buddhimAn; yo 'bhyupaiti sa pumAn dhuraMdharaH 12219019a prAjJasya karmANi duranvayAni; na vai prAjJo muhyati mohakAle 12219019c sthAnAc cyutaz cen na mumoha gautamas; tAvat kRcchrAm ApadaM prApya vRddhaH 12219020a na mantrabalavIryeNa prajJayA pauruSeNa vA 12219020c alabhyaM labhate martyas tatra kA paridevanA 12219021a yad evam anujAtasya dhAtAro vidadhuH purA 12219021c tad evAnubhaviSyAmi kiM me mRtyuH kariSyati 12219022a labdhavyAny eva labhate gantavyAny eva gacchati 12219022c prAptavyAny eva prApnoti duHkhAni ca sukhAni ca 12219023a etad viditvA kArtsnyena yo na muhyati mAnavaH 12219023c kuzalaH sukhaduHkheSu sa vai sarvadhanezvaraH 12220001 yudhiSThira uvAca 12220001a magnasya vyasane kRcchre kiM zreyaH puruSasya hi 12220001c bandhunAze mahIpAla rAjyanAze 'pi vA punaH 12220002a tvaM hi naH paramo vaktA loke 'smin bharatarSabha 12220002c etad bhavantaM pRcchAmi tan me vaktum ihArhasi 12220003 bhISma uvAca 12220003a putradAraiH sukhaiz caiva viyuktasya dhanena ca 12220003c magnasya vyasane kRcchre dhRtiH zreyaskarI nRpa 12220004a dhairyeNa yuktasya sataH zarIraM na vizIryate 12220004c ArogyAc ca zarIrasya sa punar vindate zriyam 12220005a yasya rAjJo narAs tAta sAttvikIM vRttim AsthitAH 12220005c tasya sthairyaM ca dhairyaM ca vyavasAyaz ca karmasu 12220006a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 12220006c balivAsavasaMvAdaM punar eva yudhiSThira 12220007a vRtte devAsure yuddhe daityadAnavasaMkSaye 12220007c viSNukrAnteSu lokeSu devarAje zatakratau 12220008a ijyamAneSu deveSu cAturvarNye vyavasthite 12220008c samRdhyamAne trailokye prItiyukte svayaMbhuvi 12220009a rudrair vasubhir Adityair azvibhyAm api carSibhiH 12220009c gandharvair bhujagendraiz ca siddhaiz cAnyair vRtaH prabhuH 12220010a caturdantaM sudAntaM ca vAraNendraM zriyA vRtam 12220010c AruhyairAvataM zakras trailokyam anusaMyayau 12220011a sa kadA cit samudrAnte kasmiMz cid girigahvare 12220011c baliM vairocaniM vajrI dadarzopasasarpa ca 12220012a tam airAvatamUrdhasthaM prekSya devagaNair vRtam 12220012c surendram indraM daityendro na zuzoca na vivyathe 12220013a dRSTvA tam avikArasthaM tiSThantaM nirbhayaM balim 12220013c adhirUDho dvipazreSTham ity uvAca zatakratuH 12220014a daitya na vyathase zauryAd atha vA vRddhasevayA 12220014c tapasA bhAvitatvAd vA sarvathaitat suduSkaram 12220015a zatrubhir vazam AnIto hInaH sthAnAd anuttamAt 12220015c vairocane kim Azritya zocitavye na zocasi 12220016a zraiSThyaM prApya svajAtInAM bhuktvA bhogAn anuttamAn 12220016c hRtasvabalarAjyas tvaM brUhi kasmAn na zocasi 12220017a Izvaro hi purA bhUtvA pitRpaitAmahe pade 12220017c tat tvam adya hRtaM dRSTvA sapatnaiH kiM na zocasi 12220018a baddhaz ca vAruNaiH pAzair vajreNa ca samAhataH 12220018c hRtadAro hRtadhano brUhi kasmAn na zocasi 12220019a bhraSTazrIr vibhavabhraSTo yan na zocasi duSkaram 12220019c trailokyarAjyanAze hi ko 'nyo jIvitum utsahet 12220020a etac cAnyac ca paruSaM bruvantaM paribhUya tam 12220020c zrutvA sukham asaMbhrAnto balir vairocano 'bravIt 12220021a nigRhIte mayi bhRzaM zakra kiM katthitena te 12220021c vajram udyamya tiSThantaM pazyAmi tvAM puraMdara 12220022a azaktaH pUrvam AsIs tvaM kathaM cic chaktatAM gataH 12220022c kas tvad anya imA vAcaH sukrUrA vaktum arhati 12220023a yas tu zatror vazasthasya zakto 'pi kurute dayAm 12220023c hastaprAptasya vIrasya taM caiva puruSaM viduH 12220024a anizcayo hi yuddheSu dvayor vivadamAnayoH 12220024c ekaH prApnoti vijayam ekaz caiva parAbhavam 12220025a mA ca te bhUt svabhAvo 'yaM mayA daivatapuMgava 12220025c IzvaraH sarvabhUtAnAM vikrameNa jito balAt 12220026a naitad asmatkRtaM zakra naitac chakra tvayA kRtam 12220026c yat tvam evaMgato vajrin yad vApy evaMgatA vayam 12220027a aham AsaM yathAdya tvaM bhavitA tvaM yathA vayam 12220027c mAvamaMsthA mayA karma duSkRtaM kRtam ity uta 12220028a sukhaduHkhe hi puruSaH paryAyeNAdhigacchati 12220028c paryAyeNAsi zakratvaM prAptaH zakra na karmaNA 12220029a kAlaH kAle nayati mAM tvAM ca kAlo nayaty ayam 12220029c tenAhaM tvaM yathA nAdya tvaM cApi na yathA vayam 12220030a na mAtRpitRzuzrUSA na ca daivatapUjanam 12220030c nAnyo guNasamAcAraH puruSasya sukhAvahaH 12220031a na vidyA na tapo dAnaM na mitrANi na bAndhavAH 12220031c zaknuvanti paritrAtuM naraM kAlena pIDitam 12220032a nAgAminam anarthaM hi pratighAtazatair api 12220032c zaknuvanti prativyoDhum Rte buddhibalAn narAH 12220033a paryAyair hanyamAnAnAM paritrAtA na vidyate 12220033c idaM tu duHkhaM yac chakra kartAham iti manyate 12220034a yadi kartA bhavet kartA na kriyeta kadA cana 12220034c yasmAt tu kriyate kartA tasmAt kartApy anIzvaraH 12220035a kAlena tvAham ajayaM kAlenAhaM jitas tvayA 12220035c gantA gatimatAM kAlaH kAlaH kalayati prajAH 12220036a indra prAkRtayA buddhyA pralapan nAvabudhyase 12220036c ke cit tvAM bahu manyante zraiSThyaM prAptaM svakarmaNA 12220037a katham asmadvidho nAma jAna&l lokapravRttayaH 12220037c kAlenAbhyAhataH zocen muhyed vApy arthasaMbhrame 12220038a nityaM kAlaparItasya mama vA madvidhasya vA 12220038c buddhir vyasanam AsAdya bhinnA naur iva sIdati 12220039a ahaM ca tvaM ca ye cAnye bhaviSyanti surAdhipAH 12220039c te sarve zakra yAsyanti mArgam indrazatair gatam 12220040a tvAm apy evaM sudurdharSaM jvalantaM parayA zriyA 12220040c kAle pariNate kAlaH kAlayiSyati mAm iva 12220041a bahUnIndrasahasrANi daiteyAnAM yuge yuge 12220041c abhyatItAni kAlena kAlo hi duratikramaH 12220042a idaM tu labdhvA tvaM sthAnam AtmAnaM bahu manyase 12220042c sarvabhUtabhavaM devaM brahmANam iva zAzvatam 12220043a na cedam acalaM sthAnam anantaM vApi kasya cit 12220043c tvaM tu bAlizayA buddhyA mamedam iti manyase 12220044a avizvAsye vizvasiSi manyase cAdhruvaM dhruvam 12220044c mameyam iti mohAt tvaM rAjazriyam abhIpsasi 12220045a neyaM tava na cAsmAkaM na cAnyeSAM sthirA matA 12220045c atikramya bahUn anyAMs tvayi tAvad iyaM sthitA 12220046a kaM cit kAlam iyaM sthitvA tvayi vAsava caJcalA 12220046c gaur nipAnam ivotsRjya punar anyaM gamiSyati 12220047a rAjalokA hy atikrAntA yAn na saMkhyAtum utsahe 12220047c tvatto bahutarAz cAnye bhaviSyanti puraMdara 12220048a savRkSauSadhiratneyaM sasaritparvatAkarA 12220048c tAn idAnIM na pazyAmi yair bhukteyaM purA mahI 12220049a pRthur ailo mayo bhaumo narakaH zambaras tathA 12220049c azvagrIvaH pulomA ca svarbhAnur amitadhvajaH 12220050a prahrAdo namucir dakSo vipracittir virocanaH 12220050c hrIniSedhaH suhotraz ca bhUrihA puSpavAn vRSaH 12220051a satyeSur RSabho rAhuH kapilAzvo virUpakaH 12220051c bANaH kArtasvaro vahnir vizvadaMSTro 'tha nairRtaH 12220052a ritthAhutthau vIratAmrau varAhAzvo ruciH prabhuH 12220052c vizvajit pratizauriz ca vRSANDo viSkaro madhuH 12220053a hiraNyakazipuz caiva kaiTabhaz caiva dAnavaH 12220053c daityAz ca kAlakhaJjAz ca sarve te nairRtaiH saha 12220054a ete cAnye ca bahavaH pUrve pUrvatarAz ca ye 12220054c daityendrA dAnavendrAz ca yAMz cAnyAn anuzuzruma 12220055a bahavaH pUrvadaityendrAH saMtyajya pRthivIM gatAH 12220055c kAlenAbhyAhatAH sarve kAlo hi balavattaraH 12220056a sarvaiH kratuzatair iSTaM na tvam ekaH zatakratuH 12220056c sarve dharmaparAz cAsan sarve satatasatriNaH 12220057a antarikSacarAH sarve sarve 'bhimukhayodhinaH 12220057c sarve saMhananopetAH sarve parighabAhavaH 12220058a sarve mAyAzatadharAH sarve te kAmacAriNaH 12220058c sarve samaram AsAdya na zrUyante parAjitAH 12220059a sarve satyavrataparAH sarve kAmavihAriNaH 12220059c sarve vedavrataparAH sarve cAsan bahuzrutAH 12220060a sarve saMhatam aizvaryam IzvarAH pratipedire 12220060c na caizvaryamadas teSAM bhUtapUrvo mahAtmanAm 12220061a sarve yathArthadAtAraH sarve vigatamatsarAH 12220061c sarve sarveSu bhUteSu yathAvat pratipedire 12220062a sarve dAkSAyaNIputrAH prAjApatyA mahAbalAH 12220062c jvalantaH pratapantaz ca kAlena pratisaMhRtAH 12220063a tvaM caivemAM yadA bhuktvA pRthivIM tyakSyase punaH 12220063c na zakSyasi tadA zakra niyantuM zokam AtmanaH 12220064a muJcecchAM kAmabhogeSu muJcemaM zrIbhavaM madam 12220064c evaM svarAjyanAze tvaM zokaM saMprasahiSyasi 12220065a zokakAle zuco mA tvaM harSakAle ca mA hRSaH 12220065c atItAnAgate hitvA pratyutpannena vartaya 12220066a mAM ced abhyAgataH kAlaH sadAyuktam atandritam 12220066c kSamasva nacirAd indra tvAm apy upagamiSyati 12220067a trAsayann iva devendra vAgbhis takSasi mAm iha 12220067c saMyate mayi nUnaM tvam AtmAnaM bahu manyase 12220068a kAlaH prathamam AyAn mAM pazcAt tvAm anudhAvati 12220068c tena garjasi devendra pUrvaM kAlahate mayi 12220069a ko hi sthAtum alaM loke kruddhasya mama saMyuge 12220069c kAlas tu balavAn prAptas tena tiSThasi vAsava 12220070a yat tad varSasahasrAntaM pUrNaM bhavitum arhati 12220070c yathA me sarvagAtrANi nasvasthAni hataujasaH 12220071a aham aindrac cyutaH sthAnAt tvam indraH prakRto divi 12220071c sucitre jIvaloke 'sminn upAsyaH kAlaparyayAt 12220072a kiM hi kRtvA tvam indro 'dya kiM hi kRtvA cyutA vayam 12220072c kAlaH kartA vikartA ca sarvam anyad akAraNam 12220073a nAzaM vinAzam aizvaryaM sukhaduHkhe bhavAbhavau 12220073c vidvAn prApyaivam atyarthaM na prahRSyen na ca vyathet 12220074a tvam eva hIndra vetthAsmAn vedAhaM tvAM ca vAsava 12220074c vikatthase mAM kiM baddhaM kAlena nirapatrapa 12220075a tvam eva hi purA vettha yat tadA pauruSaM mama 12220075c samareSu ca vikrAntaM paryAptaM tan nidarzanam 12220076a AdityAz caiva rudrAz ca sAdhyAz ca vasubhiH saha 12220076c mayA vinirjitAH sarve marutaz ca zacIpate 12220077a tvam eva zakra jAnAsi devAsurasamAgame 12220077c sametA vibudhA bhagnAs tarasA samare mayA 12220078a parvatAz cAsakRt kSiptAH savanAH savanaukasaH 12220078c saTaGkazikharA ghorAH samare mUrdhni te mayA 12220079a kiM nu zakyaM mayA kartuM yat kAlo duratikramaH 12220079c na hi tvAM notsahe hantuM savajram api muSTinA 12220080a na tu vikramakAlo 'yaM kSamAkAlo 'yam AgataH 12220080c tena tvA marSaye zakra durmarSaNataras tvayA 12220081a tvaM mA pariNate kAle parItaM kAlavahninA 12220081c niyataM kAlapAzena baddhaM zakra vikatthase 12220082a ayaM sa puruSaH zyAmo lokasya duratikramaH 12220082c baddhvA tiSThati mAM raudraH pazuM razanayA yathA 12220083a lAbhAlAbhau sukhaM duHkhaM kAmakrodhau bhavAbhavau 12220083c vadho bandhaH pramokSaz ca sarvaM kAlena labhyate 12220084a nAhaM kartA na kartA tvaM kartA yas tu sadA prabhuH 12220084c so 'yaM pacati kAlo mAM vRkSe phalam ivAgatam 12220085a yAny eva puruSaH kurvan sukhaiH kAlena yujyate 12220085c punas tAny eva kurvANo duHkhaiH kAlena yujyate 12220086a na ca kAlena kAlajJaH spRSTaH zocitum arhati 12220086c tena zakra na zocAmi nAsti zoke sahAyatA 12220087a yadA hi zocatAM zoko vyasanaM nApakarSati 12220087c sAmarthyaM zocato nAsti nAdya zocAmy ahaM tataH 12220088a evam uktaH sahasrAkSo bhagavAn pAkazAsanaH 12220088c pratisaMhRtya saMrambham ity uvAca zatakratuH 12220089a savajram udyataM bAhuM dRSTvA pAzAMz ca vAruNAn 12220089c kasyeha na vyathed buddhir mRtyor api jighAMsataH 12220090a sA te na vyathate buddhir acalA tattvadarzinI 12220090c bruvan na vyathase sa tvaM vAkyaM satyaparAkrama 12220091a ko hi vizvAsam artheSu zarIre vA zarIrabhRt 12220091c kartum utsahate loke dRSTvA saMprasthitaM jagat 12220092a aham apy evam evainaM lokaM jAnAmy azAzvatam 12220092c kAlAgnAv AhitaM ghore guhye satatage 'kSare 12220093a na cAtra parihAro 'sti kAlaspRSTasya kasya cit 12220093c sUkSmANAM mahatAM caiva bhUtAnAM paripacyatAm 12220094a anIzasyApramattasya bhUtAni pacataH sadA 12220094c anivRttasya kAlasya kSayaM prApto na mucyate 12220095a apramattaH pramatteSu kAlo jAgarti dehiSu 12220095c prayatnenApy atikrAnto dRSTapUrvo na kena cit 12220096a purANaH zAzvato dharmaH sarvaprANabhRtAM samaH 12220096c kAlo na parihAryaz ca na cAsyAsti vyatikramaH 12220097a ahorAtrAMz ca mAsAMz ca kSaNAn kASThAH kalA lavAn 12220097c saMpiNDayati naH kAlo vRddhiM vArdhuSiko yathA 12220098a idam adya kariSyAmi zvaH kartAsmIti vAdinam 12220098c kAlo harati saMprApto nadIvega ivoDupam 12220099a idAnIM tAvad evAsau mayA dRSTaH kathaM mRtaH 12220099c iti kAlena hriyatAM pralApaH zrUyate nRNAm 12220100a nazyanty arthAs tathA bhogAH sthAnam aizvaryam eva ca 12220100c anityam adhruvaM sarvaM vyavasAyo hi duSkaraH 12220100e ucchrAyA vinipAtAntA bhAvo 'bhAvastha eva ca 12220101a sA te na vyathate buddhir acalA tattvadarzinI 12220101c aham AsaM purA ceti manasApi na budhyase 12220102a kAlenAkramya loke 'smin pacyamAne balIyasA 12220102c ajyeSTham akaniSThaM ca kSipyamANo na budhyase 12220103a IrSyAbhimAnalobheSu kAmakrodhabhayeSu ca 12220103c spRhAmohAbhimAneSu lokaH sakto vimuhyati 12220104a bhavAMs tu bhAvatattvajJo vidvAJ jJAnataponvitaH 12220104c kAlaM pazyati suvyaktaM pANAv AmalakaM yathA 12220105a kAlacAritratattvajJaH sarvazAstravizAradaH 12220105c vairocane kRtAtmAsi spRhaNIyo vijAnatAm 12220106a sarvaloko hy ayaM manye buddhyA parigatas tvayA 12220106c viharan sarvatomukto na kva cit pariSajjase 12220107a rajaz ca hi tamaz ca tvA spRzato na jitendriyam 12220107c niSprItiM naSTasaMtApaM tvam AtmAnam upAsase 12220108a suhRdaM sarvabhUtAnAM nirvairaM zAntamAnasam 12220108c dRSTvA tvAM mama saMjAtA tvayy anukrozinI matiH 12220109a nAham etAdRzaM buddhaM hantum icchAmi bandhane 12220109c AnRzaMsyaM paro dharmo anukrozas tathA tvayi 12220110a mokSyante vAruNAH pAzAs taveme kAlaparyayAt 12220110c prajAnAm apacAreNa svasti te 'stu mahAsura 12220111a yadA zvazrUM snuSA vRddhAM paricAreNa yokSyate 12220111c putraz ca pitaraM mohAt preSayiSyati karmasu 12220112a brAhmaNaiH kArayiSyanti vRSalAH pAdadhAvanam 12220112c zUdrAz ca brAhmaNIM bhAryAm upayAsyanti nirbhayAH 12220113a viyoniSu ca bIjAni mokSyante puruSA yadA 12220113c saMkaraM kAMsyabhANDaiz ca baliM cApi kupAtrakaiH 12220114a cAturvarNyaM yadA kRtsnam unmaryAdaM bhaviSyati 12220114c ekaikas te tadA pAzaH kramazaH pratimokSyate 12220115a asmattas te bhayaM nAsti samayaM pratipAlaya 12220115c sukhI bhava nirAbAdhaH svasthacetA nirAmayaH 12220116a tam evam uktvA bhagavAJ zatakratuH; pratiprayAto gajarAjavAhanaH 12220116c vijitya sarvAn asurAn surAdhipo; nananda harSeNa babhUva caikarAT 12220117a maharSayas tuSTuvur aJjasA ca taM; vRSAkapiM sarvacarAcarezvaram 12220117c himApaho havyam udAvahaMs tvaraMs; tathAmRtaM cArpitam IzvarAya ha 12220118a dvijottamaiH sarvagatair abhiSTuto; vidIptatejA gatamanyur IzvaraH 12220118c prazAntacetA muditaH svam AlayaM; triviSTapaM prApya mumoda vAsavaH 12221001 yudhiSThira uvAca 12221001a pUrvarUpANi me rAjan puruSasya bhaviSyataH 12221001c parAbhaviSyataz caiva tvaM me brUhi pitAmaha 12221002 bhISma uvAca 12221002a mana eva manuSyasya pUrvarUpANi zaMsati 12221002c bhaviSyataz ca bhadraM te tathaiva nabhaviSyataH 12221003a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12221003c zriyA zakrasya saMvAdaM tan nibodha yudhiSThira 12221004a mahatas tapaso vyuSTyA pazya&l lokau parAvarau 12221004c sAmAnyam RSibhir gatvA brahmalokanivAsibhiH 12221005a brahmaivAmitadIptaujAH zAntapApmA mahAtapAH 12221005c vicacAra yathAkAmaM triSu lokeSu nAradaH 12221006a kadA cit prAtar utthAya pispRkSuH salilaM zuci 12221006c dhruvadvArabhavAM gaGgAM jagAmAvatatAra ca 12221007a sahasranayanaz cApi vajrI zambarapAkahA 12221007c tasyA devarSijuSTAyAs tIram abhyAjagAma ha 12221008a tAv Aplutya yatAtmAnau kRtajapyau samAsatuH 12221008c nadyAH pulinam AsAdya sUkSmakAJcanavAlukam 12221009a puNyakarmabhir AkhyAtA devarSikathitAH kathAH 12221009c cakratus tau kathAzIlau zucisaMhRSTamAnasau 12221009e pUrvavRttavyapetAni kathayantau samAhitau 12221010a atha bhAskaram udyantaM razmijAlapuraskRtam 12221010c pUrNamaNDalam Alokya tAv utthAyopatasthatuH 12221011a abhitas tUdayantaM tam arkam arkam ivAparam 12221011c AkAze dadRze jyotir udyatArciHsamaprabham 12221012a tayoH samIpaM saMprAptaM pratyadRzyata bhArata 12221012c tat suparNArkacaritam AsthitaM vaiSNavaM padam 12221012e bhAbhir apratimaM bhAti trailokyam avabhAsayat 12221013a divyAbhirUpazobhAbhir apsarobhiH puraskRtAm 12221013c bRhatIm aMzumatprakhyAM bRhadbhAnor ivArciSam 12221014a nakSatrakalpAbharaNAM tArAbhaktisamasrajam 12221014c zriyaM dadRzatuH padmAM sAkSAt padmatalasthitAm 12221015a sAvaruhya vimAnAgrAd aGganAnAm anuttamA 12221015c abhyagacchat trilokezaM zakraM carSiM ca nAradam 12221016a nAradAnugataH sAkSAn maghavAMs tAm upAgamat 12221016c kRtAJjalipuTo devIM nivedyAtmAnam AtmanA 12221017a cakre cAnupamAM pUjAM tasyAz cApi sa sarvavit 12221017c devarAjaH zriyaM rAjan vAkyaM cedam uvAca ha 12221018a kA tvaM kena ca kAryeNa saMprAptA cAruhAsini 12221018c kutaz cAgamyate subhru gantavyaM kva ca te zubhe 12221019 zrIr uvAca 12221019a puNyeSu triSu lokeSu sarve sthAvarajaGgamAH 12221019c mamAtmabhAvam icchanto yatante paramAtmanA 12221020a sAhaM vai paGkaje jAtA sUryarazmivibodhite 12221020c bhUtyarthaM sarvabhUtAnAM padmA zrIH padmamAlinI 12221021a ahaM lakSmIr ahaM bhUtiH zrIz cAhaM balasUdana 12221021c ahaM zraddhA ca medhA ca sannatir vijitiH sthitiH 12221022a ahaM dhRtir ahaM siddhir ahaM tviD bhUtir eva ca 12221022c ahaM svAhA svadhA caiva saMstutir niyatiH kRtiH 12221023a rAjJAM vijayamAnAnAM senAgreSu dhvajeSu ca 12221023c nivAse dharmazIlAnAM viSayeSu pureSu ca 12221024a jitakAzini zUre ca saMgrAmeSv anivartini 12221024c nivasAmi manuSyendre sadaiva balasUdana 12221025a dharmanitye mahAbuddhau brahmaNye satyavAdini 12221025c prazrite dAnazIle ca sadaiva nivasAmy aham 12221026a asureSv avasaM pUrvaM satyadharmanibandhanA 12221026c viparItAMs tu tAn buddhvA tvayi vAsam arocayam 12221027 zakra uvAca 12221027a kathaMvRtteSu daityeSu tvam avAtsIr varAnane 12221027c dRSTvA ca kim ihAgAs tvaM hitvA daiteyadAnavAn 12221028 zrIr uvAca 12221028a svadharmam anutiSThatsu dhairyAd acaliteSu ca 12221028c svargamArgAbhirAmeSu sattveSu niratA hy aham 12221029a dAnAdhyayanayajJejyA gurudaivatapUjanam 12221029c viprANAm atithInAM ca teSAM nityam avartata 12221030a susaMmRSTagRhAz cAsaJ jitastrIkA hutAgnayaH 12221030c guruzuzrUSavo dAntA brahmaNyAH satyavAdinaH 12221031a zraddadhAnA jitakrodhA dAnazIlAnasUyakAH 12221031c bhRtaputrA bhRtAmAtyA bhRtadArA hy anIrSavaH 12221032a amarSaNA na cAnyonyaM spRhayanti kadA cana 12221032c na ca jAtUpatapyante dhIrAH parasamRddhibhiH 12221033a dAtAraH saMgRhItAra AryAH karuNavedinaH 12221033c mahAprasAdA Rjavo dRDhabhaktA jitendriyAH 12221034a saMtuSTabhRtyasacivAH kRtajJAH priyavAdinaH 12221034c yathArthamAnArthakarA hrIniSedhA yatavratAH 12221035a nityaM parvasu susnAtAH svanuliptAH svalaMkRtAH 12221035c upavAsatapaHzIlAH pratItA brahmavAdinaH 12221036a nainAn abhyudiyAt sUryo na cApy Asan pragenizAH 12221036c rAtrau dadhi ca saktUMz ca nityam eva vyavarjayan 12221037a kAlyaM ghRtaM cAnvavekSan prayatA brahmacAriNaH 12221037c maGgalAn api cApazyan brAhmaNAMz cApy apUjayan 12221038a sadA hi dadatAM dharmaH sadA cApratigRhNatAm 12221038c ardhaM ca rAtryAH svapatAM divA cAsvapatAM tathA 12221039a kRpaNAnAthavRddhAnAM durbalAturayoSitAm 12221039c dAyaM ca saMvibhAgaM ca nityam evAnumodatAm 12221040a viSaNNaM trastam udvignaM bhayArtaM vyAdhipIDitam 12221040c hRtasvaM vyasanArtaM ca nityam AzvAsayanti te 12221041a dharmam evAnvavartanta na hiMsanti parasparam 12221041c anukUlAz ca kAryeSu guruvRddhopasevinaH 12221042a pitRdevAtithIMz caiva yathAvat te 'bhyapUjayan 12221042c avazeSANi cAznanti nityaM satyataporatAH 12221043a naike 'znanti susaMpannaM na gacchanti parastriyam 12221043c sarvabhUteSv avartanta yathAtmani dayAM prati 12221044a naivAkAze na pazuSu nAyonau na ca parvasu 12221044c indriyasya visargaM te 'rocayanta kadA cana 12221045a nityaM dAnaM tathA dAkSyam ArjavaM caiva nityadA 12221045c utsAhaz cAnahaMkAraH paramaM sauhRdaM kSamA 12221046a satyaM dAnaM tapaH zaucaM kAruNyaM vAg aniSThurA 12221046c mitreSu cAnabhidrohaH sarvaM teSv abhavat prabho 12221047a nidrA tandrIr asaMprItir asUyA cAnavekSitA 12221047c aratiz ca viSAdaz ca na spRhA cAvizanta tAn 12221048a sAham evaMguNeSv eva dAnaveSv avasaM purA 12221048c prajAsargam upAdAya naikaM yugaviparyayam 12221049a tataH kAlaviparyAse teSAM guNaviparyayAt 12221049c apazyaM vigataM dharmaM kAmakrodhavazAtmanAm 12221050a sabhAsadAM te vRddhAnAM satyAH kathayatAM kathAH 12221050c prAhasann abhyasUyaMz ca sarvavRddhAn guNAvarAH 12221051a yUnaH sahasamAsInAn vRddhAn abhigatAn sataH 12221051c nAbhyutthAnAbhivAdAbhyAM yathApUrvam apUjayan 12221052a vartayanty eva pitari putrAH prabhavatA ''tmanaH 12221052c amitrabhRtyatAM prApya khyApayanto 'napatrapAH 12221053a tathA dharmAd apetena karmaNA garhitena ye 12221053c mahataH prApnuvanty arthAMs teSv eSAm abhavat spRhA 12221054a uccaiz cApy avadan rAtrau nIcais tatrAgnir ajvalat 12221054c putrAH pitqn abhyavadan bhAryAz cAbhyavadan patIn 12221055a mAtaraM pitaraM vRddham AcAryam atithiM gurum 12221055c guruvan nAbhyanandanta kumArAn nAnvapAlayan 12221056a bhikSAM balim adattvA ca svayam annAni bhuJjate 12221056c aniSTvA saMvibhajyAtha pitRdevAtithIn gurUn 12221057a na zaucam anurudhyanta teSAM sUdajanAs tathA 12221057c manasA karmaNA vAcA bhaktam AsId anAvRtam 12221058a viprakIrNAni dhAnyAni kAkamUSakabhojanam 12221058c apAvRtaM payo 'tiSThad ucchiSTAz cAspRzan ghRtam 12221059a kuddAlapATIpiTakaM prakIrNaM kAMsyabhAjanam 12221059c dravyopakaraNaM sarvaM nAnvavaikSat kuTumbinI 12221060a prAkArAgAravidhvaMsAn na sma te pratikurvate 12221060c nAdriyante pazUn baddhvA yavasenodakena ca 12221061a bAlAnAM prekSamANAnAM svayaM bhakSAn abhakSayan 12221061c tathA bhRtyajanaM sarvaM paryaznanti ca dAnavAH 12221062a pAyasaM kRsaraM mAMsam apUpAn atha zaSkulIH 12221062c apAcayann Atmano 'rthe vRthAmAMsAny abhakSayan 12221063a utsUryazAyinaz cAsan sarve cAsan pragenizAH 12221063c avartan kalahAz cAtra divArAtraM gRhe gRhe 12221064a anAryAz cAryam AsInaM paryupAsan na tatra ha 12221064c AzramasthAn vikarmasthAH pradviSanti parasparam 12221064e saMkarAz cApy avartanta na ca zaucam avartata 12221065a ye ca vedavido viprA vispaSTam anRcaz ca ye 12221065c nirantaravizeSAs te bahumAnAvamAnayoH 12221066a hAvam AbharaNaM veSaM gatiM sthitim avekSitum 12221066c asevanta bhujiSyA vai durjanAcaritaM vidhim 12221067a striyaH puruSaveSeNa puMsaH strIveSadhAriNaH 12221067c krIDArativihAreSu parAM mudam avApnuvan 12221068a prabhavadbhiH purA dAyAn arhebhyaH pratipAditAn 12221068c nAbhyavartanta nAstikyAd vartantaH saMbhaveSv api 12221069a mitreNAbhyarthitaM mitram arthe saMzayite kva cit 12221069c vAlakoTyagramAtreNa svArthenAghnata tad vasu 12221070a parasvAdAnarucayo vipaNyavyavahAriNaH 12221070c adRzyantAryavarNeSu zUdrAz cApi tapodhanAH 12221071a adhIyante 'vratAH ke cid vRthAvratam athApare 12221071c azuzrUSur guroH ziSyaH kaz cic chiSyasakho guruH 12221072a pitA caiva janitrI ca zrAntau vRttotsavAv iva 12221072c aprabhutve sthitau vRddhAv annaM prArthayataH sutAn 12221073a tatra vedavidaH prAjJA gAmbhIrye sAgaropamAH 12221073c kRSyAdiSv abhavan saktA mUrkhAH zrAddhAny abhuJjata 12221074a prAtaH prAtaz ca supraznaM kalpanaM preSaNakriyAH 12221074c ziSyAnuprahitAs tasminn akurvan guravaz ca ha 12221075a zvazrUzvazurayor agre vadhUH preSyAn azAsata 12221075c anvazAsac ca bhartAraM samAhUyAbhijalpatI 12221076a prayatnenApi cArakSac cittaM putrasya vai pitA 12221076c vyabhajaMz cApi saMrambhAd duHkhavAsaM tathAvasan 12221077a agnidAhena corair vA rAjabhir vA hRtaM dhanam 12221077c dRSTvA dveSAt prAhasanta suhRtsaMbhAvitA hy api 12221078a kRtaghnA nAstikAH pApA gurudArAbhimarzinaH 12221078c abhakSyabhakSaNaratA nirmaryAdA hatatviSaH 12221079a teSv evamAdIn AcArAn Acaratsu viparyaye 12221079c nAhaM devendra vatsyAmi dAnaveSv iti me matiH 12221080a tAM mAM svayam anuprAptAm abhinanda zacIpate 12221080c tvayArcitAM mAM deveza purodhAsyanti devatAH 12221081a yatrAhaM tatra matkAntA madviziSTA madarpaNAH 12221081c sapta devyo mayASTamyo vAsaM ceSyanti me 'STadhA 12221082a AzA zraddhA dhRtiH kAntir vijitiH sannatiH kSamA 12221082c aSTamI vRttir etAsAM purogA pAkazAsana 12221083a tAz cAhaM cAsurAMs tyaktvA yuSmadviSayam AgatA 12221083c tridazeSu nivatsyAmo dharmaniSThAntarAtmasu 12221084 bhISma uvAca 12221084a ity uktavacanAM devIm atyarthaM tau nanandatuH 12221084c nAradaz ca trilokarSir vRtrahantA ca vAsavaH 12221085a tato 'nalasakho vAyuH pravavau devavezmasu 12221085c iSTagandhaH sukhasparzaH sarvendriyasukhAvahaH 12221086a zucau cAbhyarcite deze tridazAH prAyazaH sthitAH 12221086c lakSmyA sahitam AsInaM maghavantaM didRkSavaH 12221087a tato divaM prApya sahasralocanaH; zriyopapannaH suhRdA surarSiNA 12221087c rathena haryazvayujA surarSabhaH; sadaH surANAm abhisatkRto yayau 12221088a atheGgitaM vajradharasya nAradaH; zriyAz ca devyA manasA vicArayan 12221088c zriyai zazaMsAmaradRSTapauruSaH; zivena tatrAgamanaM maharddhimat 12221089a tato 'mRtaM dyauH pravavarSa bhAsvatI; pitAmahasyAyatane svayaMbhuvaH 12221089c anAhatA dundubhayaz ca nedire; tathA prasannAz ca dizaz cakAzire 12221090a yathartu sasyeSu vavarSa vAsavo; na dharmamArgAd vicacAla kaz cana 12221090c anekaratnAkarabhUSaNA ca bhUH; sughoSaghoSA bhuvanaukasAM jaye 12221091a kriyAbhirAmA manujA yazasvino; babhuH zubhe puNyakRtAM pathi sthitAH 12221091c narAmarAH kiMnarayakSarAkSasAH; samRddhimantaH sukhino yazasvinaH 12221092a na jAtv akAle kusumaM kutaH phalaM; papAta vRkSAt pavaneritAd api 12221092c rasapradAH kAmadughAz ca dhenavo; na dAruNA vAg vicacAra kasya cit 12221093a imAM saparyAM saha sarvakAmadaiH; zriyAz ca zakrapramukhaiz ca daivataiH 12221093c paThanti ye viprasadaH samAgame; samRddhakAmAH zriyam Apnuvanti te 12221094a tvayA kurUNAM vara yat pracoditaM; bhavAbhavasyeha paraM nidarzanam 12221094c tad adya sarvaM parikIrtitaM mayA; parIkSya tattvaM parigantum arhasi 12222001 yudhiSThira uvAca 12222001a kiMzIlaH kiMsamAcAraH kiMvidyaH kiMparAyaNaH 12222001c prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam 12222002 bhISma uvAca 12222002a mokSadharmeSu niyato laghvAhAro jitendriyaH 12222002c prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam 12222003a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 12222003c jaigISavyasya saMvAdam asitasya ca bhArata 12222004a jaigISavyaM mahAprAjJaM dharmANAm AgatAgamam 12222004c akrudhyantam ahRSyantam asito devalo 'bravIt 12222005a na prIyase vandyamAno nindyamAno na kupyasi 12222005c kA te prajJA kutaz caiSA kiM caitasyAH parAyaNam 12222006a iti tenAnuyuktaH sa tam uvAca mahAtapAH 12222006c mahad vAkyam asaMdigdhaM puSkalArthapadaM zuci 12222007a yA gatir yA parA niSThA yA zAntiH puNyakarmaNAm 12222007c tAM te 'haM saMpravakSyAmi yan mAM pRcchasi vai dvija 12222008a nindatsu ca samo nityaM prazaMsatsu ca devala 12222008c nihnuvanti ca ye teSAM samayaM sukRtaM ca ye 12222009a uktAz ca na vivakSanti vaktAram ahite ratam 12222009c pratihantuM na cecchanti hantAraM vai manISiNaH 12222010a nAprAptam anuzocanti prAptakAlAni kurvate 12222010c na cAtItAni zocanti na cainAn pratijAnate 12222011a saMprAptAnAM ca pUjyAnAM kAmAd artheSu devala 12222011c yathopapattiM kurvanti zaktimantaH kRtavratAH 12222012a pakvavidyA mahAprAjJA jitakrodhA jitendriyAH 12222012c manasA karmaNA vAcA nAparAdhyanti kasya cit 12222013a anIrSavo na cAnyonyaM vihiMsanti kadA cana 12222013c na ca jAtUpatapyante dhIrAH parasamRddhibhiH 12222014a nindAprazaMse cAtyarthaM na vadanti parasya ye 12222014c na ca nindAprazaMsAbhyAM vikriyante kadA cana 12222015a sarvataz ca prazAntA ye sarvabhUtahite ratAH 12222015c na krudhyanti na hRSyanti nAparAdhyanti kasya cit 12222015e vimucya hRdayagranthIMz caGkramyante yathAsukham 12222016a na yeSAM bAndhavAH santi ye cAnyeSAM na bAndhavAH 12222016c amitrAz ca na santy eSAM ye cAmitrA na kasya cit 12222017a ya evaM kurvate martyAH sukhaM jIvanti sarvadA 12222017c dharmam evAnuvartante dharmajJA dvijasattama 12222017e ye hy ato vicyutA mArgAt te hRSyanty udvijanti ca 12222018a Asthitas tam ahaM mArgam asUyiSyAmi kaM katham 12222018c nindyamAnaH prazasto vA hRSyeyaM kena hetunA 12222019a yad yad icchanti tan mArgam abhigacchanti mAnavAH 12222019c na me nindAprazaMsAbhyAM hrAsavRddhI bhaviSyataH 12222020a amRtasyeva saMtRpyed avamAnasya tattvavit 12222020c viSasyevodvijen nityaM saMmAnasya vicakSaNaH 12222021a avajJAtaH sukhaM zete iha cAmutra cobhayoH 12222021c vimuktaH sarvapApebhyo yo 'vamantA sa badhyate 12222022a parAM gatiM ca ye ke cit prArthayanti manISiNaH 12222022c etad vrataM samAzritya sukham edhanti te janAH 12222023a sarvataz ca samAhRtya kratUn sarvAJ jitendriyaH 12222023c prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam 12222024a nAsya devA na gandharvA na pizAcA na rAkSasAH 12222024c padam anvavarohanti prAptasya paramAM gatim 12223001 yudhiSThira uvAca 12223001a priyaH sarvasya lokasya sarvasattvAbhinanditA 12223001c guNaiH sarvair upetaz ca ko nv asti bhuvi mAnavaH 12223002 bhISma uvAca 12223002a atra te vartayiSyAmi pRcchato bharatarSabha 12223002c ugrasenasya saMvAdaM nArade kezavasya ca 12223003 ugrasena uvAca 12223003a pazya saMkalpate loko nAradasya prakIrtane 12223003c manye sa guNasaMpanno brUhi tan mama pRcchataH 12223004 vAsudeva uvAca 12223004a kukurAdhipa yAn manye zRNu tAn me vivakSataH 12223004c nAradasya guNAn sAdhUn saMkSepeNa narAdhipa 12223005a na cAritranimitto 'syAhaMkAro dehapAtanaH 12223005c abhinnazrutacAritras tasmAt sarvatra pUjitaH 12223006a tapasvI nArado bADhaM vAci nAsya vyatikramaH 12223006c kAmAd vA yadi vA lobhAt tasmAt sarvatra pUjitaH 12223007a adhyAtmavidhitattvajJaH kSAntaH zakto jitendriyaH 12223007c Rjuz ca satyavAdI ca tasmAt sarvatra pUjitaH 12223008a tejasA yazasA buddhyA nayena vinayena ca 12223008c janmanA tapasA vRddhas tasmAt sarvatra pUjitaH 12223009a sukhazIlaH susaMbhogaH subhojyaH svAdaraH zuciH 12223009c suvAkyaz cApy anIrSyaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH 12223010a kalyANaM kurute bADhaM pApam asmin na vidyate 12223010c na prIyate parAn arthais tasmAt sarvatra pUjitaH 12223011a vedazrutibhir AkhyAnair arthAn abhijigISate 12223011c titikSur anavajJaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH 12223012a samatvAd dhi priyo nAsti nApriyaz ca kathaM cana 12223012c manonukUlavAdI ca tasmAt sarvatra pUjitaH 12223013a bahuzrutaz caitrakathaH paNDito 'nalaso 'zaThaH 12223013c adIno 'krodhano 'lubdhas tasmAt sarvatra pUjitaH 12223014a nArthe na dharme kAme vA bhUtapUrvo 'sya vigrahaH 12223014c doSAz cAsya samucchinnAs tasmAt sarvatra pUjitaH 12223015a dRDhabhaktir anindyAtmA zrutavAn anRzaMsavAn 12223015c vItasaMmohadoSaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH 12223016a asaktaH sarvasaGgeSu saktAtmeva ca lakSyate 12223016c adIrghasaMzayo vAgmI tasmAt sarvatra pUjitaH 12223017a samAdhir nAsya mAnArthe nAtmAnaM stauti karhi cit 12223017c anIrSyur dRDhasaMbhASas tasmAt sarvatra pUjitaH 12223018a lokasya vividhaM vRttaM prakRtez cApy akutsayan 12223018c saMsargavidyAkuzalas tasmAt sarvatra pUjitaH 12223019a nAsUyaty AgamaM kaM cit svaM tapo nopajIvati 12223019c avandhyakAlo vazyAtmA tasmAt sarvatra pUjitaH 12223020a kRtazramaH kRtaprajJo na ca tRptaH samAdhitaH 12223020c niyamastho 'pramattaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH 12223021a sApatrapaz ca yuktaz ca suneyaH zreyase paraiH 12223021c abhettA paraguhyAnAM tasmAt sarvatra pUjitaH 12223022a na hRSyaty arthalAbheSu nAlAbheSu vyathaty api 12223022c sthirabuddhir asaktAtmA tasmAt sarvatra pUjitaH 12223023a taM sarvaguNasaMpannaM dakSaM zucim akAtaram 12223023c kAlajJaM ca nayajJaM ca kaH priyaM na kariSyati 12224001 yudhiSThira uvAca 12224001a AdyantaM sarvabhUtAnAM zrotum icchAmi kaurava 12224001c dhyAnaM karma ca kAlaM ca tathaivAyur yuge yuge 12224002a lokatattvaM ca kArtsnyena bhUtAnAm AgatiM gatim 12224002c sargaz ca nidhanaM caiva kuta etat pravartate 12224003a yadi te 'nugrahe buddhir asmAsv iha satAM vara 12224003c etad bhavantaM pRcchAmi tad bhavAn prabravItu me 12224004a pUrvaM hi kathitaM zrutvA bhRgubhASitam uttamam 12224004c bharadvAjasya viprarSes tato me buddhir uttamA 12224005a jAtA paramadharmiSThA divyasaMsthAnasaMsthitA 12224005c tato bhUyas tu pRcchAmi tad bhavAn vaktum arhati 12224006 bhISma uvAca 12224006a atra te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam 12224006c jagau yad bhagavAn vyAsaH putrAya paripRcchate 12224007a adhItya vedAn akhilAn sAGgopaniSadas tathA 12224007c anvicchan naiSThikaM karma dharmanaipuNadarzanAt 12224008a kRSNadvaipAyanaM vyAsaM putro vaiyAsakiH zukaH 12224008c papraccha saMdeham imaM chinnadharmArthasaMzayam 12224009a bhUtagrAmasya kartAraM kAlajJAne ca nizcayam 12224009c brAhmaNasya ca yat kRtyaM tad bhavAn vaktum arhati 12224010a tasmai provAca tat sarvaM pitA putrAya pRcchate 12224010c atItAnAgate vidvAn sarvajJaH sarvadharmavit 12224011a anAdyantam ajaM divyam ajaraM dhruvam avyayam 12224011c apratarkyam avijJeyaM brahmAgre samavartata 12224012a kASThA nimeSA daza paJca caiva; triMzat tu kASThA gaNayet kalAM tAm 12224012c triMzat kalAz cApi bhaven muhUrto; bhAgaH kalAyA dazamaz ca yaH syAt 12224013a triMzan muhUrtaz ca bhaved ahaz ca; rAtriz ca saMkhyA munibhiH praNItA 12224013c mAsaH smRto rAtryahanI ca triMzat; saMvatsaro dvAdazamAsa uktaH 12224013e saMvatsaraM dve ayane vadanti; saMkhyAvido dakSiNam uttaraM ca 12224014a ahorAtre vibhajate sUryo mAnuSalaukike 12224014c rAtriH svapnAya bhUtAnAM ceSTAyai karmaNAm ahaH 12224015a pitrye rAtryahanI mAsaH pravibhAgas tayoH punaH 12224015c kRSNo 'haH karmaceSTAyAM zuklaH svapnAya zarvarI 12224016a daive rAtryahanI varSaM pravibhAgas tayoH punaH 12224016c ahas tatrodagayanaM rAtriH syAd dakSiNAyanam 12224017a ye te rAtryahanI pUrve kIrtite daivalaukike 12224017c tayoH saMkhyAya varSAgraM brAhme vakSyAmy ahaHkSape 12224018a teSAM saMvatsarAgrANi pravakSyAmy anupUrvazaH 12224018c kRte tretAyuge caiva dvApare ca kalau tathA 12224019a catvAry AhuH sahasrANi varSANAM tat kRtaM yugam 12224019c tasya tAvacchatI saMdhyA saMdhyAMzaz ca tathAvidhaH 12224020a itareSu sasaMdhyeSu sasaMdhyAMzeSu ca triSu 12224020c ekApAyena saMyAnti sahasrANi zatAni ca 12224021a etAni zAzvatA&l lokAn dhArayanti sanAtanAn 12224021c etad brahmavidAM tAta viditaM brahma zAzvatam 12224022a catuSpAt sakalo dharmaH satyaM caiva kRte yuge 12224022c nAdharmeNAgamaH kaz cit paras tasya pravartate 12224023a itareSv AgamAd dharmaH pAdazas tv avaropyate 12224023c caurikAnRtamAyAbhir adharmaz copacIyate 12224024a arogAH sarvasiddhArthAz caturvarSazatAyuSaH 12224024c kRte tretAdiSv eteSAM pAdazo hrasate vayaH 12224025a vedavAdAz cAnuyugaM hrasantIti ca naH zrutam 12224025c AyUMSi cAziSaz caiva vedasyaiva ca yat phalam 12224026a anye kRtayuge dharmAs tretAyAM dvApare 'pare 12224026c anye kaliyuge dharmA yathAzaktikRtA iva 12224027a tapaH paraM kRtayuge tretAyAM jJAnam uttamam 12224027c dvApare yajJam evAhur dAnam eva kalau yuge 12224028a etAM dvAdazasAhasrIM yugAkhyAM kavayo viduH 12224028c sahasraM parivRttaM tad brAhmaM divasam ucyate 12224029a rAtris tAvattithI brAhmI tadAdau vizvam IzvaraH 12224029c pralaye 'dhyAtmam Avizya suptvA so 'nte vibudhyate 12224030a sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaNo viduH 12224030c rAtriM yugasahasrAntAM te 'horAtravido janAH 12224031a pratibuddho vikurute brahmAkSayyaM kSapAkSaye 12224031c sRjate ca mahad bhUtaM tasmAd vyaktAtmakaM manaH 12224032a brahma tejomayaM zukraM yasya sarvam idaM jagat 12224032c ekasya bhUtaM bhUtasya dvayaM sthAvarajaGgamam 12224033a aharmukhe vibuddhaH san sRjate vidyayA jagat 12224033c agra eva mahAbhUtam Azu vyaktAtmakaM manaH 12224034a abhibhUyeha cArciSmad vyasRjat sapta mAnasAn 12224034c dUragaM bahudhAgAmi prArthanAsaMzayAtmakam 12224035a manaH sRSTiM vikurute codyamAnaM sisRkSayA 12224035c AkAzaM jAyate tasmAt tasya zabdo guNo mataH 12224036a AkAzAt tu vikurvANAt sarvagandhavahaH zuciH 12224036c balavAJ jAyate vAyus tasya sparzo guNo mataH 12224037a vAyor api vikurvANAj jyotir bhUtaM tamonudam 12224037c rociSNu jAyate tatra tad rUpaguNam ucyate 12224038a jyotiSo 'pi vikurvANAd bhavanty Apo rasAtmikAH 12224038c adbhyo gandhaguNA bhUmiH pUrvaiSA sRSTir ucyate 12224039a guNAH pUrvasya pUrvasya prApnuvanty uttarottaram 12224039c teSAM yAvattithaM yad yat tat tat tAvadguNaM smRtam 12224040a upalabhyApsu ced gandhaM ke cid brUyur anaipuNAt 12224040c pRthivyAm eva taM vidyAd Apo vAyuM ca saMzritam 12224041a ete tu sapta puruSA nAnAviryAH pRthak pRthak 12224041c nAzaknuvan prajAH sraSTum asamAgamya sarvataH 12224042a te sametya mahAtmAnam anyonyam abhisaMzritAH 12224042c zarIrAzrayaNaM prAptAs tataH puruSa ucyate 12224043a zrayaNAc charIraM bhavati mUrtimat SoDazAtmakam 12224043c tad Avizanti bhUtAni mahAnti saha karmaNA 12224044a sarvabhUtAni cAdAya tapasaz caraNAya ca 12224044c AdikartA mahAbhUtaM tam evAhuH prajApatim 12224045a sa vai sRjati bhUtAni sa eva puruSaH paraH 12224045c ajo janayate brahmA devarSipitRmAnavAn 12224046a lokAn nadIH samudrAMz ca dizaH zailAn vanaspatIn 12224046c narakiMnararakSAMsi vayaHpazumRgoragAn 12224046e avyayaM ca vyayaM caiva dvayaM sthAvarajaGgamam 12224047a teSAM ye yAni karmANi prAk sRSTyAM pratipedire 12224047c tAny eva pratipadyante sRjyamAnAH punaH punaH 12224048a hiMsrAhiMsre mRdukrUre dharmAdharme RtAnRte 12224048c ato yan manyate dhAtA tasmAt tat tasya rocate 12224049a mahAbhUteSu nAnAtvam indriyArtheSu mUrtiSu 12224049c viniyogaM ca bhUtAnAM dhAtaiva vidadhAty uta 12224050a ke cit puruSakAraM tu prAhuH karmavido janAH 12224050c daivam ity apare viprAH svabhAvaM bhUtacintakAH 12224051a pauruSaM karma daivaM ca phalavRttisvabhAvataH 12224051c traya ete 'pRthagbhUtA navivekaM tu ke cana 12224052a evam etac ca naivaM ca yad bhUtaM sRjate jagat 12224052c karmasthA viSamaM brUyuH sattvasthAH samadarzinaH 12224053a tapo niHzreyasaM jantos tasya mUlaM damaH zamaH 12224053c tena sarvAn avApnoti yAn kAmAn manasecchati 12224054a tapasA tad avApnoti yad bhUtaM sRjate jagat 12224054c sa tadbhUtaz ca sarveSAM bhUtAnAM bhavati prabhuH 12224055a RSayas tapasA vedAn adhyaiSanta divAnizam 12224055c anAdinidhanA nityA vAg utsRSTA svayaMbhuvA 12224056a RSINAM nAmadheyAni yAz ca vedeSu sRSTayaH 12224056c zarvaryanteSu jAtAnAM tAny evaibhyo dadAti saH 12224057a nAmabhedas tapaHkarmayajJAkhyA lokasiddhayaH 12224057c Atmasiddhis tu vedeSu procyate dazabhiH kramaiH 12224058a yad uktaM vedavAdeSu gahanaM vedadRSTibhiH 12224058c tadanteSu yathAyuktaM kramayogena lakSyate 12224059a karmajo 'yaM pRthagbhAvo dvaMdvayukto viyoginaH 12224059c Atmasiddhis tu vijJAtA jahAti prAyazo balam 12224060a dve brahmaNI veditavye zabdabrahma paraM ca yat 12224060c zabdabrahmaNi niSNAtaH paraM brahmAdhigacchati 12224061a ArambhayajJAH kSatrasya haviryajJA vizas tathA 12224061c paricArayajJAH zUdrAs tu tapoyajJA dvijAtayaH 12224062a tretAyuge vidhis tv eSAM yajJAnAM na kRte yuge 12224062c dvApare viplavaM yAnti yajJAH kaliyuge tathA 12224063a apRthagdharmiNo martyA RksAmAni yajUMSi ca 12224063c kAmyAM puSTiM pRthag dRSTvA tapobhis tapa eva ca 12224064a tretAyAM tu samastAs te prAdurAsan mahAbalAH 12224064c saMyantAraH sthAvarANAM jaGgamAnAM ca sarvazaH 12224065a tretAyAM saMhatA hy ete yajJA varNAs tathaiva ca 12224065c saMrodhAd AyuSas tv ete vyasyante dvApare yuge 12224066a dRzyante nApi dRzyante vedAH kaliyuge 'khilAH 12224066c utsIdante sayajJAz ca kevalA dharmasetavaH 12224067a kRte yuge yas tu dharmo brAhmaNeSu pradRzyate 12224067c Atmavatsu tapovatsu zrutavatsu pratiSThitaH 12224068a adharmavratasaMyogaM yathAdharmaM yuge yuge 12224068c vikriyante svadharmasthA vedavAdA yathAyugam 12224069a yathA vizvAni bhUtAni vRSTyA bhUyAMsi prAvRSi 12224069c sRjyante jaGgamasthAni tathA dharmA yuge yuge 12224070a yathartuSv RtuliGgAni nAnArUpANi paryaye 12224070c dRzyante tAni tAny eva tathA brahmAharAtriSu 12224071a vihitaM kAlanAnAtvam anAdinidhanaM tathA 12224071c kIrtitaM yat purastAt te tat sUte cAtti ca prajAH 12224072a dadhAti prabhave sthAnaM bhUtAnAM saMyamo yamaH 12224072c svabhAvenaiva vartante dvaMdvayuktAni bhUrizaH 12224073a sargaH kAlaH kriyA vedAH kartA kAryaM kriyA phalam 12224073c proktaM te putra sarvaM vai yan mAM tvaM paripRcchasi 12224074a pratyAhAraM tu vakSyAmi zarvaryAdau gate 'hani 12224074c yathedaM kurute 'dhyAtmaM susUkSmaM vizvam IzvaraH 12224075a divi sUryAs tathA sapta dahanti zikhino 'rciSA 12224075c sarvam etat tadArcirbhiH pUrNaM jAjvalyate jagat 12225001 vyAsa uvAca 12225001a pRthivyAM yAni bhUtAni jaGgamAni dhruvANi ca 12225001c tAny evAgre pralIyante bhUmitvam upayAnti ca 12225002a tataH pralIne sarvasmin sthAvare jaGgame tathA 12225002c akASThA nistRNA bhUmir dRzyate kUrmapRSThavat 12225003a bhUmer api guNaM gandham Apa Adadate yadA 12225003c AttagandhA tadA bhUmiH pralayatvAya kalpate 12225004a Apas tataH pratiSThanti Urmimatyo mahAsvanAH 12225004c sarvam evedam ApUrya tiSThanti ca caranti ca 12225005a apAm api guNAMs tAta jyotir Adadate yadA 12225005c Apas tadA AttaguNA jyotiSy uparamanti ca 12225006a yadAdityaM sthitaM madhye gUhanti zikhino 'rciSaH 12225006c sarvam evedam arcirbhiH pUrNaM jAjvalyate nabhaH 12225007a jyotiSo 'pi guNaM rUpaM vAyur Adadate yadA 12225007c prazAmyati tadA jyotir vAyur dodhUyate mahAn 12225008a tatas tu mUlam AsAdya vAyuH saMbhavam AtmanaH 12225008c adhaz cordhvaM ca tiryak ca dodhavIti dizo daza 12225009a vAyor api guNaM sparzam AkAzaM grasate yadA 12225009c prazAmyati tadA vAyuH khaM tu tiSThati nAnadat 12225010a AkAzasya guNaM zabdam abhivyaktAtmakaM manaH 12225010c manaso vyaktam avyaktaM brAhmaH sa pratisaMcaraH 12225011a tad AtmaguNam Avizya mano grasati candramAH 12225011c manasy uparate 'dhyAtmA candramasy avatiSThate 12225012a taM tu kAlena mahatA saMkalpaH kurute vaze 12225012c cittaM grasati saMkalpas tac ca jJAnam anuttamam 12225013a kAlo girati vijJAnaM kAlo balam iti zrutiH 12225013c balaM kAlo grasati tu taM vidvAn kurute vaze 12225014a AkAzasya tadA ghoSaM taM vidvAn kurute ''tmani 12225014c tad avyaktaM paraM brahma tac chAzvatam anuttamam 12225014e evaM sarvANi bhUtAni brahmaiva pratisaMcaraH 12225015a yathAvat kIrtitaM samyag evam etad asaMzayam 12225015c bodhyaM vidyAmayaM dRSTvA yogibhiH paramAtmabhiH 12225016a evaM vistArasaMkSepau brahmAvyakte punaH punaH 12225016c yugasAhasrayor AdAv ahno rAtryAs tathaiva ca 12226001 vyAsa uvAca 12226001a bhUtagrAme niyuktaM yat tad etat kIrtitaM mayA 12226001c brAhmaNasya tu yat kRtyaM tat te vakSyAmi pRcchate 12226002a jAtakarmaprabhRty asya karmaNAM dakSiNAvatAm 12226002c kriyA syAd A samAvRtter AcArye vedapArage 12226003a adhItya vedAn akhilAn guruzuzrUSaNe rataH 12226003c gurUNAm anRNo bhUtvA samAvarteta yajJavit 12226004a AcAryeNAbhyanujJAtaz caturNAm ekam Azramam 12226004c A vimokSAc charIrasya so 'nutiSThed yathAvidhi 12226005a prajAsargeNa dAraiz ca brahmacaryeNa vA punaH 12226005c vane gurusakAze vA yatidharmeNa vA punaH 12226006a gRhasthas tv eva sarveSAM caturNAM mUlam ucyate 12226006c tatra pakvakaSAyo hi dAntaH sarvatra sidhyati 12226007a prajAvAJ zrotriyo yajvA mukto divyais tribhir RNaiH 12226007c athAnyAn AzramAn pazcAt pUto gacchati karmabhiH 12226008a yat pRthivyAM puNyatamaM vidyAsthAnaM tadAvaset 12226008c yateta tasmin prAmANyaM gantuM yazasi cottame 12226009a tapasA vA sumahatA vidyAnAM pAraNena vA 12226009c ijyayA vA pradAnair vA viprANAM vardhate yazaH 12226010a yAvad asya bhavaty asmi&l loke kIrtir yazaskarI 12226010c tAvat puNyakRtA&l lokAn anantAn puruSo 'znute 12226011a adhyApayed adhIyIta yAjayeta yajeta ca 12226011c na vRthA pratigRhNIyAn na ca dadyAt kathaM cana 12226012a yAjyataH ziSyato vApi kanyayA vA dhanaM mahat 12226012c yady Agacched yajed dadyAn naiko 'znIyAt kathaM cana 12226013a gRham Avasato hy asya nAnyat tIrthaM pratigrahAt 12226013c devarSipitRgurvarthaM vRddhAturabubhukSatAm 12226014a antarhitAbhitaptAnAM yathAzakti bubhUSatAm 12226014c dravyANAm atizaktyApi deyam eSAM kRtAd api 12226015a arhatAm anurUpANAM nAdeyaM hy asti kiM cana 12226015c uccaiHzravasam apy azvaM prApaNIyaM satAM viduH 12226016a anunIya tathA kAvyaH satyasaMdho mahAvrataH 12226016c svaiH prANair brAhmaNaprANAn paritrAya divaM gataH 12226017a rantidevaz ca sAMkRtyo vasiSThAya mahAtmane 12226017c apaH pradAya zItoSNA nAkapRSThe mahIyate 12226018a Atreyaz candradamayor arhator vividhaM dhanam 12226018c dattvA lokAn yayau dhImAn anantAn sa mahIpatiH 12226019a zibirauzInaro 'GgAni sutaM ca priyam aurasam 12226019c brAhmaNArtham upAkRtya nAkapRSTham ito gataH 12226020a pratardanaH kAzipatiH pradAya nayane svake 12226020c brAhmaNAyAtulAM kIrtim iha cAmutra cAznute 12226021a divyaM mRSTazalAkaM tu sauvarNaM paramarddhimat 12226021c chatraM devAvRdho dattvA sarASTro 'bhyapatad divam 12226022a sAMkRtiz ca tathAtreyaH ziSyebhyo brahma nirguNam 12226022c upadizya mahAtejA gato lokAn anuttamAn 12226023a ambarISo gavAM dattvA brAhmaNebhyaH pratApavAn 12226023c arbudAni dazaikaM ca sarASTro 'bhyapatad divam 12226024a sAvitrI kuNDale divye zarIraM janamejayaH 12226024c brAhmaNArthe parityajya jagmatur lokam uttamam 12226025a sarvaratnaM vRSAdarbho yuvanAzvaH priyAH striyaH 12226025c ramyam AvasathaM caiva dattvAmuM lokam AsthitaH 12226026a nimI rASTraM ca vaideho jAmadagnyo vasuMdharAm 12226026c brAhmaNebhyo dadau cApi gayaz corvIM sapattanAm 12226027a avarSati ca parjanye sarvabhUtAni cAsakRt 12226027c vasiSTho jIvayAm Asa prajApatir iva prajAH 12226028a karaMdhamasya putras tu marutto nRpatis tathA 12226028c kanyAm aGgirase dattvA divam Azu jagAma ha 12226029a brahmadattaz ca pAJcAlyo rAjA buddhimatAM varaH 12226029c nidhiM zaGkhaM dvijAgryebhyo dattvA lokAn avAptavAn 12226030a rAjA mitrasahaz cApi vasiSThAya mahAtmane 12226030c madayantIM priyAM dattvA tayA saha divaM gataH 12226031a sahasrajic ca rAjarSiH prANAn iSTAn mahAyazAH 12226031c brAhmaNArthe parityajya gato lokAn anuttamAn 12226032a sarvakAmaiz ca saMpUrNaM dattvA vezma hiraNmayam 12226032c mudgalAya gataH svargaM zatadyumno mahIpatiH 12226033a nAmnA ca dyutimAn nAma zAlvarAjaH pratApavAn 12226033c dattvA rAjyam RcIkAya gato lokAn anuttamAn 12226034a madirAzvaz ca rAjarSir dattvA kanyAM sumadhyamAm 12226034c hiraNyahastAya gato lokAn devair abhiSTutAn 12226035a lomapAdaz ca rAjarSiH zAntAM dattvA sutAM prabhuH 12226035c RzyazRGgAya vipulaiH sarvakAmair ayujyata 12226036a dattvA zatasahasraM tu gavAM rAjA prasenajit 12226036c savatsAnAM mahAtejA gato lokAn anuttamAn 12226037a ete cAnye ca bahavo dAnena tapasA ca ha 12226037c mahAtmAno gatAH svargaM ziSTAtmAno jitendriyAH 12226038a teSAM pratiSThitA kIrtir yAvat sthAsyati medinI 12226038c dAnayajJaprajAsargair ete hi divam Apnuvan 12227001 vyAsa uvAca 12227001a trayIvidyAm avekSeta vedeSUktAm athAGgataH 12227001c RksAmavarNAkSarato yajuSo 'tharvaNas tathA 12227002a vedavAdeSu kuzalA hy adhyAtmakuzalAz ca ye 12227002c sattvavanto mahAbhAgAH pazyanti prabhavApyayau 12227003a evaM dharmeNa varteta kriyAH ziSTavad Acaret 12227003c asaMrodhena bhUtAnAM vRttiM lipseta vai dvijaH 12227004a sadbhya AgatavijJAnaH ziSTaH zAstravicakSaNaH 12227004c svadharmeNa kriyA loke kurvANaH satyasaMgaraH 12227005a tiSThaty eteSu gRhavAn SaTsu karmasu sa dvijaH 12227005c paJcabhiH satataM yajJaiH zraddadhAno yajeta ca 12227006a dhRtimAn apramattaz ca dAnto dharmavid AtmavAn 12227006c vItaharSabhayakrodho brAhmaNo nAvasIdati 12227007a dAnam adhyayanaM yajJas tapo hrIr ArjavaM damaH 12227007c etair vardhayate tejaH pApmAnaM cApakarSati 12227008a dhUtapApmA tu medhAvI laghvAhAro jitendriyaH 12227008c kAmakrodhau vaze kRtvA ninISed brahmaNaH padam 12227009a agnIMz ca brAhmaNAMz cArced devatAH praNameta ca 12227009c varjayed ruSatIM vAcaM hiMsAM cAdharmasaMhitAm 12227010a eSA pUrvatarA vRttir brAhmaNasya vidhIyate 12227010c jJAnAgamena karmANi kurvan karmasu sidhyati 12227011a paJcendriyajalAM ghorAM lobhakUlAM sudustarAm 12227011c manyupaGkAm anAdhRSyAM nadIM tarati buddhimAn 12227012a kAmamanyUddhataM yat syAn nityam atyantamohitam 12227012c mahatA vidhidRSTena balenApratighAtinA 12227012e svabhAvasrotasA vRttam uhyate satataM jagat 12227013a kAlodakena mahatA varSAvartena saMtatam 12227013c mAsormiNartuvegena pakSolapatRNena ca 12227014a nimeSonmeSaphenena ahorAtrajavena ca 12227014c kAmagrAheNa ghoreNa vedayajJaplavena ca 12227015a dharmadvIpena bhUtAnAM cArthakAmaraveNa ca 12227015c RtasopAnatIreNa vihiMsAtaruvAhinA 12227016a yugahradaughamadhyena brahmaprAyabhavena ca 12227016c dhAtrA sRSTAni bhUtAni kRSyante yamasAdanam 12227017a etat prajJAmayair dhIrA nistaranti manISiNaH 12227017c plavair aplavavanto hi kiM kariSyanty acetasaH 12227018a upapannaM hi yat prAjJo nistaren netaro janaH 12227018c dUrato guNadoSau hi prAjJaH sarvatra pazyati 12227019a saMzayAtmA sa kAmAtmA calacitto 'lpacetanaH 12227019c aprAjJo na taraty eva yo hy Aste na sa gacchati 12227020a aplavo hi mahAdoSam uhyamAno 'dhigacchati 12227020c kAmagrAhagRhItasya jJAnam apy asya na plavaH 12227021a tasmAd unmajjanasyArthe prayateta vicakSaNaH 12227021c etad unmajjanaM tasya yad ayaM brAhmaNo bhavet 12227022a tryavadAte kule jAtas trisaMdehas trikarmakRt 12227022c tasmAd unmajjanas tiSThen nistaret prajJayA yathA 12227023a saMskRtasya hi dAntasya niyatasya kRtAtmanaH 12227023c prAjJasyAnantarA siddhir iha loke paratra ca 12227024a vartate teSu gRhavAn akrudhyann anasUyakaH 12227024c paJcabhiH satataM yajJair vighasAzI yajeta ca 12227025a satAM vRttena varteta kriyAH ziSTavad Acaret 12227025c asaMrodhena dharmasya vRttiM lipsed agarhitAm 12227026a zrutivijJAnatattvajJaH ziSTAcAro vicakSaNaH 12227026c svadharmeNa kriyAvAMz ca karmaNA so 'py asaMkaraH 12227027a kriyAvAJ zraddadhAnaz ca dAtA prAjJo 'nasUyakaH 12227027c dharmAdharmavizeSajJaH sarvaM tarati dustaram 12227028a dhRtimAn apramattaz ca dAnto dharmavid AtmavAn 12227028c vItaharSabhayakrodho brAhmaNo nAvasIdati 12227029a eSA pUrvatarA vRttir brAhmaNasya vidhIyate 12227029c jJAnavittvena karmANi kurvan sarvatra sidhyati 12227030a adharmaM dharmakAmo hi karotIhAvicakSaNaH 12227030c dharmaM cAdharmasaMkAzaM zocann iva karoti saH 12227031a dharmaM karomIti karoty adharmam; adharmakAmaz ca karoti dharmam 12227031c ubhe bAlaH karmaNI na prajAnan; sa jAyate mriyate cApi dehI 12228001 vyAsa uvAca 12228001a atha ced rocayed etad druhyeta manasA tathA 12228001c unmajjaMz ca nimajjaMz ca jJAnavAn plavavAn bhavet 12228002a prajJayA nirmitair dhIrAs tArayanty abudhAn plavaiH 12228002c nAbudhAs tArayanty anyAn AtmAnaM vA kathaM cana 12228003a chinnadoSo munir yogAn yukto yuJjIta dvAdaza 12228003c dazakarmasukhAn arthAn upAyApAyanirbhayaH 12228004a cakSur AcAravit prAjJo manasA darzanena ca 12228004c yacched vAGmanasI buddhyA ya icchej jJAnam uttamam 12228004e jJAnena yacched AtmAnaM ya icchec chAntim AtmanaH 12228005a eteSAM ced anudraSTA puruSo 'pi sudAruNaH 12228005c yadi vA sarvavedajJo yadi vApy anRco 'japaH 12228006a yadi vA dhArmiko yajvA yadi vA pApakRttamaH 12228006c yadi vA puruSavyAghro yadi vA klaibyadhAritA 12228007a taraty eva mahAdurgaM jarAmaraNasAgaram 12228007c evaM hy etena yogena yuJjAno 'py ekam antataH 12228007e api jijJAsamAno hi zabdabrahmAtivartate 12228008a dharmopastho hrIvarUtha upAyApAyakUbaraH 12228008c apAnAkSaH prANayugaH prajJAyur jIvabandhanaH 12228009a cetanAbandhuraz cArur AcAragrahanemivAn 12228009c darzanasparzanavaho ghrANazravaNavAhanaH 12228010a prajJAnAbhiH sarvatantrapratodo jJAnasArathiH 12228010c kSetrajJAdhiSThito dhIraH zraddhAdamapuraHsaraH 12228011a tyAgavartmAnugaH kSemyaH zaucago dhyAnagocaraH 12228011c jIvayukto ratho divyo brahmaloke virAjate 12228012a atha saMtvaramANasya ratham etaM yuyukSataH 12228012c akSaraM gantumanaso vidhiM vakSyAmi zIghragam 12228013a sapta yo dhAraNAH kRtsnA vAgyataH pratipadyate 12228013c pRSThataH pArzvataz cAnyA yAvatyas tAH pradhAraNAH 12228014a kramazaH pArthivaM yac ca vAyavyaM khaM tathA payaH 12228014c jyotiSo yat tad aizvaryam ahaMkArasya buddhitaH 12228015a avyaktasya tathaizvaryaM kramazaH pratipadyate 12228015c vikramAz cApi yasyaite tathA yuGkte sa yogataH 12228016a athAsya yogayuktasya siddhim Atmani pazyataH 12228016c nirmathyamAnaH sUkSmatvAd rUpANImAni darzayet 12228017a zaiziras tu yathA dhUmaH sUkSmaH saMzrayate nabhaH 12228017c tathA dehAd vimuktasya pUrvarUpaM bhavaty uta 12228018a atha dhUmasya virame dvitIyaM rUpadarzanam 12228018c jalarUpam ivAkAze tatraivAtmani pazyati 12228019a apAM vyatikrame cApi vahnirUpaM prakAzate 12228019c tasminn uparate cAsya pItavastravad iSyate 12228019e UrNArUpasavarNaM ca tasya rUpaM prakAzate 12228020a atha zvetAM gatiM gatvA vAyavyaM sUkSmam apy ajaH 12228020c azuklaM cetasaH saukSmyam avyaktaM brahmaNo 'sya vai 12228021a eteSv api hi jAteSu phalajAtAni me zRNu 12228021c jAtasya pArthivaizvarye sRSTir iSTA vidhIyate 12228022a prajApatir ivAkSobhyaH zarIrAt sRjati prajAH 12228022c aGgulyaGguSThamAtreNa hastapAdena vA tathA 12228023a pRthivIM kampayaty eko guNo vAyor iti smRtaH 12228023c AkAzabhUtaz cAkAze savarNatvAt praNazyati 12228024a varNato gRhyate cApi kAmAt pibati cAzayAn 12228024c na cAsya tejasA rUpaM dRzyate zAmyate tathA 12228025a ahaMkArasya vijiteH paJcaite syur vazAnugAH 12228025c SaNNAm Atmani buddhau ca jitAyAM prabhavaty atha 12228026a nirdoSA pratibhA hy enaM kRtsnA samabhivartate 12228026c tathaiva vyaktam AtmAnam avyaktaM pratipadyate 12228027a yato niHsarate loko bhavati vyaktasaMjJakaH 12228027c tatrAvyaktamayIM vyAkhyAM zRNu tvaM vistareNa me 12228027e tathA vyaktamayIM caiva saMkhyAM pUrvaM nibodha me 12228028a paJcaviMzatitattvAni tulyAny ubhayataH samam 12228028c yoge sAMkhye 'pi ca tathA vizeSAMs tatra me zRNu 12228029a proktaM tad vyaktam ity eva jAyate vardhate ca yat 12228029c jIryate mriyate caiva caturbhir lakSaNair yutam 12228030a viparItam ato yat tu tad avyaktam udAhRtam 12228030c dvAv AtmAnau ca vedeSu siddhAnteSv apy udAhRtau 12228031a caturlakSaNajaM tv anyaM caturvargaM pracakSate 12228031c vyaktam avyaktajaM caiva tathA buddham athetarat 12228031e sattvaM kSetrajJa ity etad dvayam apy anudarzitam 12228032a dvAv AtmAnau ca vedeSu viSayeSu ca rajyataH 12228032c viSayAt pratisaMhAraH sAMkhyAnAM siddhilakSaNam 12228033a nirmamaz cAnahaMkAro nirdvaMdvaz chinnasaMzayaH 12228033c naiva krudhyati na dveSTi nAnRtA bhASate giraH 12228034a AkruSTas tADitaz caiva maitreNa dhyAti nAzubham 12228034c vAgdaNDakarmamanasAM trayANAM ca nivartakaH 12228035a samaH sarveSu bhUteSu brahmANam abhivartate 12228035c naivecchati na cAniccho yAtrAmAtravyavasthitaH 12228036a alolupo 'vyatho dAnto na kRtI na nirAkRtiH 12228036c nAsyendriyam anekAgraM nAtikSiptamanorathaH 12228036e ahiMsraH sarvabhUtAnAm IdRk sAMkhyo vimucyate 12228037a atha yogAd vimucyante kAraNair yair nibodha me 12228037c yogaizvaryam atikrAnto yo 'tikrAmati mucyate 12228038a ity eSA bhAvajA buddhiH kathitA te na saMzayaH 12228038c evaM bhavati nirdvaMdvo brahmANaM cAdhigacchati 12229001 vyAsa uvAca 12229001a atha jJAnaplavaM dhIro gRhItvA zAntim AsthitaH 12229001c unmajjaMz ca nimajjaMz ca jJAnam evAbhisaMzrayet 12229002 zuka uvAca 12229002a kiM taj jJAnam atho vidyA yayA nistarati dvayam 12229002c pravRttilakSaNo dharmo nivRttir iti caiva hi 12229003 vyAsa uvAca 12229003a yas tu pazyet svabhAvena vinA bhAvam acetanaH 12229003c puSyate ca punaH sarvAn prajJayA muktahetukaH 12229004a yeSAM caikAntabhAvena svabhAvaH kAraNaM matam 12229004c pUtvA tRNabusIkAM vai te labhante na kiM cana 12229005a ye cainaM pakSam Azritya vartayanty alpacetasaH 12229005c svabhAvaM kAraNaM jJAtvA na zreyaH prApnuvanti te 12229006a svabhAvo hi vinAzAya mohakarmamanobhavaH 12229006c niruktam etayor etat svabhAvaparabhAvayoH 12229007a kRSyAdIni hi karmANi sasyasaMharaNAni ca 12229007c prajJAvadbhiH prakLptAni yAnAsanagRhANi ca 12229008a AkrIDAnAM gRhANAM ca gadAnAm agadasya ca 12229008c prajJAvantaH pravaktAro jJAnavadbhir anuSThitAH 12229009a prajJA saMyojayaty arthaiH prajJA zreyo 'dhigacchati 12229009c rAjAno bhuJjate rAjyaM prajJayA tulyalakSaNAH 12229010a pArAvaryaM tu bhUtAnAM jJAnenaivopalabhyate 12229010c vidyayA tAta sRSTAnAM vidyaiva paramA gatiH 12229011a bhUtAnAM janma sarveSAM vividhAnAM caturvidham 12229011c jarAyvaNDam athodbhedaM svedaM cApy upalakSayet 12229012a sthAvarebhyo viziSTAni jaGgamAny upalakSayet 12229012c upapannaM hi yac ceSTA viziSyeta vizeSyayoH 12229013a Ahur dvibahupAdAni jaGgamAni dvayAni ca 12229013c bahupAdbhyo viziSTAni dvipAdAni bahUny api 12229014a dvipadAni dvayAny AhuH pArthivAnItarANi ca 12229014c pArthivAni viziSTAni tAni hy annAni bhuJjate 12229015a pArthivAni dvayAny Ahur madhyamAny uttamAni ca 12229015c madhyamAni viziSTAni jAtidharmopadhAraNAt 12229016a madhyamAni dvayAny Ahur dharmajJAnItarANi ca 12229016c dharmajJAni viziSTAni kAryAkAryopadhAraNAt 12229017a dharmajJAni dvayAny Ahur vedajJAnItarANi ca 12229017c vedajJAni viziSTAni vedo hy eSu pratiSThitaH 12229018a vedajJAni dvayAny AhuH pravaktqNItarANi ca 12229018c pravaktqNi viziSTAni sarvadharmopadhAraNAt 12229019a vijJAyante hi yair vedAH sarvadharmakriyAphalAH 12229019c sayajJAH sakhilA vedAH pravaktRbhyo viniHsRtAH 12229020a pravaktqNi dvayAny Ahur AtmajJAnItarANi ca 12229020c AtmajJAni viziSTAni janmAjanmopadhAraNAt 12229021a dharmadvayaM hi yo veda sa sarvaH sarvadharmavid 12229021c sa tyAgI satyasaMkalpaH sa tu kSAntaH sa IzvaraH 12229022a dharmajJAnapratiSThaM hi taM devA brAhmaNaM viduH 12229022c zabdabrahmaNi niSNAtaM pare ca kRtanizcayam 12229023a antaHsthaM ca bahiSThaM ca ye ''dhiyajJAdhidaivatam 12229023c jAnanti tAn namasyAmas te devAs tAta te dvijAH 12229024a teSu vizvam idaM bhUtaM sAgraM ca jagad Ahitam 12229024c teSAM mAhAtmyabhAvasya sadRzaM nAsti kiM cana 12229025a AdiM te nidhanaM caiva karma cAtItya sarvazaH 12229025c caturvidhasya bhUtasya sarvasyezAH svayaMbhuvaH 12230001 vyAsa uvAca 12230001a eSA pUrvatarA vRttir brAhmaNasya vidhIyate 12230001c jJAnavAn eva karmANi kurvan sarvatra sidhyati 12230002a tatra cen na bhaved evaM saMzayaH karmanizcaye 12230002c kiM nu karma svabhAvo 'yaM jJAnaM karmeti vA punaH 12230003a tatra ceha vivitsA syAj jJAnaM cet puruSaM prati 12230003c upapattyupalabdhibhyAM varNayiSyAmi tac chRNu 12230004a pauruSaM kAraNaM ke cid AhuH karmasu mAnavAH 12230004c daivam eke prazaMsanti svabhAvaM cApare janAH 12230005a pauruSaM karma daivaM ca phalavRttisvabhAvataH 12230005c trayam etat pRthagbhUtam avivekaM tu ke cana 12230006a evam etan na cApy evam ubhe cApi na cApy ubhe 12230006c karmasthA viSamaM brUyuH sattvasthAH samadarzinaH 12230007a tretAyAM dvApare caiva kalijAz ca sasaMzayAH 12230007c tapasvinaH prazAntAz ca sattvasthAz ca kRte yuge 12230008a apRthagdarzinaH sarve RksAmasu yajuHSu ca 12230008c kAmadveSau pRthag dRSTvA tapaH kRta upAsate 12230009a tapodharmeNa saMyuktas taponityaH susaMzitaH 12230009c tena sarvAn avApnoti kAmAn yAn manasecchati 12230010a tapasA tad avApnoti yad bhUtvA sRjate jagat 12230010c tadbhUtaz ca tataH sarvo bhUtAnAM bhavati prabhuH 12230011a tad uktaM vedavAdeSu gahanaM vedadarzibhiH 12230011c vedAnteSu punar vyaktaM kramayogena lakSyate 12230012a ArambhayajJAH kSatrasya haviryajJA vizaH smRtAH 12230012c paricArayajJAH zUdrAz ca japayajJA dvijAtayaH 12230013a pariniSThitakAryo hi svAdhyAyena dvijo bhavet 12230013c kuryAd anyan na vA kuryAn maitro brAhmaNa ucyate 12230014a tretAdau sakalA vedA yajJA varNAzramAs tathA 12230014c saMrodhAd AyuSas tv ete vyasyante dvApare yuge 12230015a dvApare viplavaM yAnti vedAH kaliyuge tathA 12230015c dRzyante nApi dRzyante kaler ante punaH punaH 12230016a utsIdanti svadharmAz ca tatrAdharmeNa pIDitAH 12230016c gavAM bhUmez ca ye cApAm oSadhInAM ca ye rasAH 12230017a adharmAntarhitA vedA vedadharmAs tathAzramAH 12230017c vikriyante svadharmasthAH sthAvarANi carANi ca 12230018a yathA sarvANi bhUtAni vRSTir bhaumAni varSati 12230018c sRjate sarvato 'GgAni tathA vedA yuge yuge 12230019a visRtaM kAlanAnAtvam anAdinidhanaM ca yat 12230019c kIrtitaM tat purastAn me yataH saMyAnti yAnti ca 12230020a dhAtedaM prabhavasthAnaM bhUtAnAM saMyamo yamaH 12230020c svabhAvena pravartante dvaMdvasRSTAni bhUrizaH 12230021a sargaH kAlo dhRtir vedAH kartA kAryaM kriyA phalam 12230021c etat te kathitaM tAta yan mAM tvaM paripRcchasi 12231001 bhISma uvAca 12231001a ity ukto 'bhiprazasyaitat paramarSes tu zAsanam 12231001c mokSadharmArthasaMyuktam idaM praSTuM pracakrame 12231002 zuka uvAca 12231002a prajAvAJ zrotriyo yajvA vRddhaH prajJo 'nasUyakaH 12231002c anAgatam anaitihyaM kathaM brahmAdhigacchati 12231003a tapasA brahmacaryeNa sarvatyAgena medhayA 12231003c sAMkhye vA yadi vA yoge etat pRSTo 'bhidhatsva me 12231004a manasaz cendriyANAM cApy aikAgryaM samavApyate 12231004c yenopAyena puruSais tac ca vyAkhyAtum arhasi 12231005 vyAsa uvAca 12231005a nAnyatra vidyAtapasor nAnyatrendriyanigrahAt 12231005c nAnyatra sarvasaMtyAgAt siddhiM vindati kaz cana 12231006a mahAbhUtAni sarvANi pUrvasRSTiH svayaMbhuvaH 12231006c bhUyiSThaM prANabhRdgrAme niviSTAni zarIriSu 12231007a bhUmer deho jalAt sAro jyotiSaz cakSuSI smRte 12231007c prANApAnAzrayo vAyuH kheSv AkAzaM zarIriNAm 12231008a krAnte viSNur bale zakraH koSThe 'gnir bhuktam archati 12231008c karNayoH pradizaH zrotre jihvAyAM vAk sarasvatI 12231009a karNau tvak cakSuSI jihvA nAsikA caiva paJcamI 12231009c darzanAnIndriyoktAni dvArANy AhArasiddhaye 12231010a zabdaM sparzaM tathA rUpaM rasaM gandhaM ca paJcamam 12231010c indriyANi pRthak tv arthAn manaso darzayanty uta 12231011a indriyANi mano yuGkte vazyAn yanteva vAjinaH 12231011c manaz cApi sadA yuGkte bhUtAtmA hRdayAzritaH 12231012a indriyANAM tathaiveSAM sarveSAm IzvaraM manaH 12231012c niyame ca visarge ca bhUtAtmA manasas tathA 12231013a indriyANIndriyArthAz ca svabhAvaz cetanA manaH 12231013c prANApAnau ca jIvaz ca nityaM deheSu dehinAm 12231014a Azrayo nAsti sattvasya guNazabdo na cetanA 12231014c sattvaM hi tejaH sRjati na guNAn vai kadA cana 12231015a evaM saptadazaM dehe vRtaM SoDazabhir guNaiH 12231015c manISI manasA vipraH pazyaty AtmAnam Atmani 12231016a na hy ayaM cakSuSA dRzyo na ca sarvair apIndriyaiH 12231016c manasA saMpradIptena mahAn AtmA prakAzate 12231017a azabdasparzarUpaM tad arasAgandham avyayam 12231017c azarIraM zarIre sve nirIkSeta nirindriyam 12231018a avyaktaM vyaktadeheSu martyeSv amaram Azritam 12231018c yo 'nupazyati sa pretya kalpate brahmabhUyase 12231019a vidyAbhijanasaMpanne brAhmaNe gavi hastini 12231019c zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH 12231020a sa hi sarveSu bhUteSu jaGgameSu dhruveSu ca 12231020c vasaty eko mahAn AtmA yena sarvam idaM tatam 12231021a sarvabhUteSu cAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani 12231021c yadA pazyati bhUtAtmA brahma saMpadyate tadA 12231022a yAvAn Atmani vedAtmA tAvAn AtmA parAtmani 12231022c ya evaM satataM veda so 'mRtatvAya kalpate 12231023a sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtahitasya ca 12231023c devApi mArge muhyanti apadasya padaiSiNaH 12231024a zakunInAm ivAkAze jale vAricarasya vA 12231024c yathA gatir na dRzyeta tathaiva sumahAtmanaH 12231025a kAlaH pacati bhUtAni sarvANy evAtmanAtmani 12231025c yasmiMs tu pacyate kAlas taM na vedeha kaz cana 12231026a na tad UrdhvaM na tiryak ca nAdho na ca tiraH punaH 12231026c na madhye pratigRhNIte naiva kaz cit kutaz cana 12231027a sarve 'ntaHsthA ime lokA bAhyam eSAM na kiM cana 12231027c yaH sahasraM samAgacched yathA bANo guNacyutaH 12231028a naivAntaM kAraNasyeyAd yady api syAn manojavaH 12231028c tasmAt sUkSmAt sUkSmataraM nAsti sthUlataraM tataH 12231029a sarvataHpANipAdAntaM sarvatokSiziromukham 12231029c sarvataHzrutimal loke sarvam AvRtya tiSThati 12231030a tad evANor aNutaraM tan mahadbhyo mahattaram 12231030c tad antaH sarvabhUtAnAM dhruvaM tiSThan na dRzyate 12231031a akSaraM ca kSaraM caiva dvaidhIbhAvo 'yam AtmanaH 12231031c kSaraH sarveSu bhUteSu divyaM hy amRtam akSaram 12231032a navadvAraM puraM gatvA haMso hi niyato vazI 12231032c IzaH sarvasya bhUtasya sthAvarasya carasya ca 12231033a hAnibhaGgavikalpAnAM navAnAM saMzrayeNa ca 12231033c zarIrANAm ajasyAhur haMsatvaM pAradarzinaH 12231034a haMsoktaM cAkSaraM caiva kUTasthaM yat tad akSaram 12231034c tad vidvAn akSaraM prApya jahAti prANajanmanI 12232001 vyAsa uvAca 12232001a pRcchatas tava satputra yathAvad iha tattvataH 12232001c sAMkhyanyAyena saMyuktaM yad etat kIrtitaM mayA 12232002a yogakRtyaM tu te kRtsnaM vartayiSyAmi tac chRNu 12232002c ekatvaM buddhimanasor indriyANAM ca sarvazaH 12232002e Atmano dhyAyinas tAta jJAnam etad anuttamam 12232003a tad etad upazAntena dAntenAdhyAtmazIlinA 12232003c AtmArAmeNa buddhena boddhavyaM zucikarmaNA 12232004a yogadoSAn samucchidya paJca yAn kavayo viduH 12232004c kAmaM krodhaM ca lobhaM ca bhayaM svapnaM ca paJcamam 12232005a krodhaM zamena jayati kAmaM saMkalpavarjanAt 12232005c sattvasaMsevanAd dhIro nidrAm ucchettum arhati 12232006a dhRtyA ziznodaraM rakSet pANipAdaM ca cakSuSA 12232006c cakSuH zrotre ca manasA mano vAcaM ca karmaNA 12232007a apramAdAd bhayaM jahyAl lobhaM prAjJopasevanAt 12232007c evam etAn yogadoSAJ jayen nityam atandritaH 12232008a agnIMz ca brAhmaNAMz cArced devatAH praNameta ca 12232008c varjayed ruSitAM vAcaM hiMsAyuktAM manonugAm 12232009a brahma tejomayaM zukraM yasya sarvam idaM rasaH 12232009c ekasya bhUtaM bhUtasya dvayaM sthAvarajaGgamam 12232010a dhyAnam adhyayanaM dAnaM satyaM hrIr ArjavaM kSamA 12232010c zaucam AhArasaMzuddhir indriyANAM ca nigrahaH 12232011a etair vivardhate tejaH pApmAnaM cApakarSati 12232011c sidhyanti cAsya sarvArthA vijJAnaM ca pravartate 12232012a samaH sarveSu bhUteSu labdhAlabdhena vartayan 12232012c dhutapApmA tu tejasvI laghvAhAro jitendriyaH 12232012e kAmakrodhau vaze kRtvA ninISed brahmaNaH padam 12232013a manasaz cendriyANAM ca kRtvaikAgryaM samAhitaH 12232013c prAg rAtrApararAtreSu dhArayen mana AtmanA 12232014a jantoH paJcendriyasyAsya yad ekaM chidram indriyam 12232014c tato 'sya sravati prajJA dRteH pAdAd ivodakam 12232015a manas tu pUrvam AdadyAt kumInAn iva matsyahA 12232015c tataH zrotraM tataz cakSur jihvAM ghrANaM ca yogavit 12232016a tata etAni saMyamya manasi sthApayed yatiH 12232016c tathaivApohya saMkalpAn mano hy Atmani dhArayet 12232017a paJca jJAnena saMdhAya manasi sthApayed yatiH 12232017c yadaitAny avatiSThante manaHSaSThAni cAtmani 12232017e prasIdanti ca saMsthAya tadA brahma prakAzate 12232018a vidhUma iva dIptArcir Aditya iva dIptimAn 12232018c vaidyuto 'gnir ivAkAze pazyaty AtmAnam AtmanA 12232018e sarvaM ca tatra sarvatra vyApakatvAc ca dRzyate 12232019a taM pazyanti mahAtmAno brAhmaNA ye manISiNaH 12232019c dhRtimanto mahAprAjJAH sarvabhUtahite ratAH 12232020a evaM parimitaM kAlam Acaran saMzitavrataH 12232020c AsIno hi rahasy eko gacched akSarasAtmyatAm 12232021a pramoho bhrama Avarto ghrANazravaNadarzane 12232021c adbhutAni rasasparze zItoSNe mArutAkRtiH 12232022a pratibhAm upasargAMz cApy upasaMgRhya yogataH 12232022c tAMs tattvavid anAdRtya svAtmanaiva nivartayet 12232023a kuryAt paricayaM yoge traikAlyaM niyato muniH 12232023c girizRGge tathA caitye vRkSAgreSu ca yojajet 12232024a saMniyamyendriyagrAmaM goSThe bhANDamanA iva 12232024c ekAgraz cintayen nityaM yogAn nodvejayen manaH 12232025a yenopAyena zakyeta saMniyantuM calaM manaH 12232025c taM taM yukto niSeveta na caiva vicalet tataH 12232026a zUnyA giriguhAz caiva devatAyatanAni ca 12232026c zUnyAgArANi caikAgro nivAsArtham upakramet 12232027a nAbhiSvajet paraM vAcA karmaNA manasApi vA 12232027c upekSako yatAhAro labdhAlabdhe samo bhavet 12232028a yaz cainam abhinandeta yaz cainam apavAdayet 12232028c samas tayoz cApy ubhayor nAbhidhyAyec chubhAzubham 12232029a na prahRSyeta lAbheSu nAlAbheSu ca cintayet 12232029c samaH sarveSu bhUteSu sadharmA mAtarizvanaH 12232030a evaM sarvAtmanaH sAdhoH sarvatra samadarzinaH 12232030c SaNmAsAn nityayuktasya zabdabrahmAtivartate 12232031a vedanArtAH prajA dRSTvA samaloSTAzmakAJcanaH 12232031c etasmin nirato mArge viramen na vimohitaH 12232032a api varNAvakRSTas tu nArI vA dharmakAGkSiNI 12232032c tAv apy etena mArgeNa gacchetAM paramAM gatim 12232033a ajaM purANam ajaraM sanAtanaM; yad indriyair upalabhate naro 'calaH 12232033c aNor aNIyo mahato mahattaraM; tadAtmanA pazyati yukta AtmavAn 12232034a idaM maharSer vacanaM mahAtmano; yathAvad uktaM manasAnudRzya ca 12232034c avekSya ceyAt parameSThisAtmyatAM; prayAnti yAM bhUtagatiM manISiNaH 12233001 zuka uvAca 12233001a yad idaM vedavacanaM kuru karma tyajeti ca 12233001c kAM dizaM vidyayA yAnti kAM ca gacchanti karmaNA 12233002a etad vai zrotum icchAmi tad bhavAn prabravItu me 12233002c etat tv anyonyavairUpye vartate pratikUlataH 12233003 bhISma uvAca 12233003a ity uktaH pratyuvAcedaM parAzarasutaH sutam 12233003c karmavidyAmayAv etau vyAkhyAsyAmi kSarAkSarau 12233004a yAM dizaM vidyayA yAnti yAM ca gacchanti karmaNA 12233004c zRNuSvaikamanAH putra gahvaraM hy etad antaram 12233005a asti dharma iti proktaM nAstIty atraiva yo vadet 12233005c tasya pakSasya sadRzam idaM mama bhaved atha 12233006a dvAv imAv atha panthAnau yatra vedAH pratiSThitAH 12233006c pravRttilakSaNo dharmo nivRttau ca subhASitaH 12233007a karmaNA badhyate jantur vidyayA tu pramucyate 12233007c tasmAt karma na kurvanti yatayaH pAradarzinaH 12233008a karmaNA jAyate pretya mUrtimAn SoDazAtmakaH 12233008c vidyayA jAyate nityam avyayo hy avyayAtmakaH 12233009a karma tv eke prazaMsanti svalpabuddhitarA narAH 12233009c tena te dehajAlAni ramayanta upAsate 12233010a ye tu buddhiM parAM prAptA dharmanaipuNyadarzinaH 12233010c na te karma prazaMsanti kUpaM nadyAM pibann iva 12233011a karmaNaH phalam Apnoti sukhaduHkhe bhavAbhavau 12233011c vidyayA tad avApnoti yatra gatvA na zocati 12233012a yatra gatvA na mriyate yatra gatvA na jAyate 12233012c na jIryate yatra gatvA yatra gatvA na vardhate 12233013a yatra tad brahma paramam avyaktam ajaraM dhruvam 12233013c avyAhatam anAyAsam amRtaM cAviyogi ca 12233014a dvaMdvair yatra na bAdhyante mAnasena ca karmaNA 12233014c samAH sarvatra maitrAz ca sarvabhUtahite ratAH 12233015a vidyAmayo 'nyaH puruSas tAta karmamayo 'paraH 12233015c viddhi candramasaM darze sUkSmayA kalayA sthitam 12233016a tad etad RSiNA proktaM vistareNAnumIyate 12233016c navajaM zazinaM dRSTvA vakraM tantum ivAmbare 12233017a ekAdazavikArAtmA kalAsaMbhArasaMbhRtaH 12233017c mUrtimAn iti taM viddhi tAta karmaguNAtmakam 12233018a devo yaH saMzritas tasminn abbindur iva puSkare 12233018c kSetrajJaM taM vijAnIyAn nityaM tyAgajitAtmakam 12233019a tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi jIvaguNAn imAn 12233019c jIvam AtmaguNaM vidyAd AtmAnaM paramAtmanaH 12233020a sacetanaM jIvaguNaM vadanti; sa ceSTate ceSTayate ca sarvam 12233020c tataH paraM kSetravido vadanti; prAvartayad yo bhuvanAni sapta 12234001 zuka uvAca 12234001a kSarAt prabhRti yaH sargaH saguNAnIndriyANi ca 12234001c buddhyaizvaryAbhisargArthaM yad dhyAnaM cAtmanaH zubham 12234002a bhUya eva tu loke 'smin sadvRttiM vRttihaitukIm 12234002c yayA santaH pravartante tad icchAmy anuvarNitam 12234003a vede vacanam uktaM tu kuru karma tyajeti ca 12234003c katham etad vijAnIyAM tac ca vyAkhyAtum arhasi 12234004a lokavRttAntatattvajJaH pUto 'haM guruzAsanAt 12234004c kRtvA buddhiM viyuktAtmA tyakSyAmy AtmAnam avyathaH 12234005 vyAsa uvAca 12234005a yaiSA vai vihitA vRttiH purastAd brahmaNA svayam 12234005c eSA pUrvataraiH sadbhir AcIrNA paramarSibhiH 12234006a brahmacaryeNa vai lokAJ jayanti paramarSayaH 12234006c Atmanaz ca hRdi zreyas tv anviccha manasAtmani 12234007a vane mUlaphalAzI ca tapyan suvipulaM tapaH 12234007c puNyAyatanacArI ca bhUtAnAm avihiMsakaH 12234008a vidhUme sannamusale vAnaprasthapratizraye 12234008c kAle prApte caran bhaikSaM kalpate brahmabhUyase 12234009a niHstutir nirnamaskAraH parityajya zubhAzubhe 12234009c araNye vicaraikAkI yena kena cid AzitaH 12234010 zuka uvAca 12234010a yad idaM vedavacanaM lokavAde virudhyate 12234010c pramANe cApramANe ca viruddhe zAstratA kutaH 12234011a ity etac chrotum icchAmi bhagavAn prabravItu me 12234011c karmaNAm avirodhena katham etat pravartate 12234012 bhISma uvAca 12234012a ity uktaH pratyuvAcedaM gandhavatyAH sutaH sutam 12234012c RSis tat pUjayan vAkyaM putrasyAmitatejasaH 12234013a gRhastho brahmacArI ca vAnaprastho 'tha bhikSukaH 12234013c yathoktakAriNaH sarve gacchanti paramAM gatim 12234014a eko ya AzramAn etAn anutiSThed yathAvidhi 12234014c akAmadveSasaMyuktaH sa paratra mahIyate 12234015a catuSpadI hi niHzreNI brahmaNy eSA pratiSThitA 12234015c etAm Azritya niHzreNIM brahmaloke mahIyate 12234016a AyuSas tu caturbhAgaM brahmacAryanasUyakaH 12234016c gurau vA guruputre vA vased dharmArthakovidaH 12234017a karmAtirekeNa guror adhyetavyaM bubhUSatA 12234017c dakSiNo nApavAdI syAd AhUto gurum Azrayet 12234018a jaghanyazAyI pUrvaM syAd utthAyI guruvezmani 12234018c yac ca ziSyeNa kartavyaM kAryaM dAsena vA punaH 12234019a kRtam ity eva tat sarvaM kRtvA tiSTheta pArzvataH 12234019c kiMkaraH sarvakArI ca sarvakarmasu kovidaH 12234020a zucir dakSo guNopeto brUyAd iSur ivAtvaraH 12234020c cakSuSA gurum avyagro nirIkSeta jitendriyaH 12234021a nAbhuktavati cAznIyAd apItavati no pibet 12234021c na tiSThati tathAsIta nAsupte prasvapeta ca 12234022a uttAnAbhyAM ca pANibhyAM pAdAv asya mRdu spRzet 12234022c dakSiNaM dakSiNenaiva savyaM savyena pIDayet 12234023a abhivAdya guruM brUyAd adhISva bhagavann iti 12234023c idaM kariSye bhagavann idaM cApi kRtaM mayA 12234024a iti sarvam anujJApya nivedya gurave dhanam 12234024c kuryAt kRtvA ca tat sarvam AkhyeyaM gurave punaH 12234025a yAMs tu gandhAn rasAn vApi brahmacArI na sevate 12234025c seveta tAn samAvRtta iti dharmeSu nizcayaH 12234026a ye ke cid vistareNoktA niyamA brahmacAriNaH 12234026c tAn sarvAn anugRhNIyAd bhavec cAnapago guroH 12234027a sa evaM gurave prItim upahRtya yathAbalam 12234027c AzrameSv AzrameSv evaM ziSyo varteta karmaNA 12234028a vedavratopavAsena caturthe cAyuSo gate 12234028c gurave dakSiNAM dattvA samAvarted yathAvidhi 12234029a dharmalabdhair yuto dArair agnIn utpAdya dharmataH 12234029c dvitIyam AyuSo bhAgaM gRhamedhivratI bhavet 12235001 vyAsa uvAca 12235001a dvitIyam AyuSo bhAgaM gRhamedhI gRhe vaset 12235001c dharmalabdhair yuto dArair agnIn utpAdya suvrataH 12235002a gRhasthavRttayaz caiva catasraH kavibhiH smRtAH 12235002c kusUladhAnyaH prathamaH kumbhIdhAnyas tv anantaram 12235003a azvastano 'tha kApotIm Azrito vRttim Aharet 12235003c teSAM paraH paro jyAyAn dharmato lokajittamaH 12235004a SaTkarmA vartayaty ekas tribhir anyaH pravartate 12235004c dvAbhyAm ekaz caturthas tu brahmasatre vyavasthitaH 12235004e gRhamedhivratAny atra mahAntIha pracakSate 12235005a nAtmArthaM pAcayed annaM na vRthA ghAtayet pazUn 12235005c prANI vA yadi vAprANI saMskAraM yajuSArhati 12235006a na divA prasvapej jAtu na pUrvApararAtrayoH 12235006c na bhuJjItAntarAkAle nAnRtAv Ahvayet striyam 12235007a nAsyAnaznan vased vipro gRhe kaz cid apUjitaH 12235007c tathAsyAtithayaH pUjyA havyakavyavahAH sadA 12235008a vedavidyAvratasnAtAH zrotriyA vedapAragAH 12235008c svadharmajIvino dAntAH kriyAvantas tapasvinaH 12235008e teSAM havyaM ca kavyaM cApy arhaNArthaM vidhIyate 12235009a na kharaiH saMprayAtasya svadharmAjJAnakasya ca 12235009c apaviddhAgnihotrasya guror vAlIkakAriNaH 12235010a saMvibhAgo 'tra bhUtAnAM sarveSAm eva ziSyate 12235010c tathaivApacamAnebhyaH pradeyaM gRhamedhinA 12235011a vighasAzI bhaven nityaM nityaM cAmRtabhojanaH 12235011c amRtaM yajJazeSaM syAd bhojanaM haviSA samam 12235011e bhRtyazeSaM tu yo 'znAti tam Ahur vighasAzinam 12235012a svadAranirato dAnto hy anasUyur jitendriyaH 12235012c RtvikpurohitAcAryair mAtulAtithisaMzritaiH 12235013a vRddhabAlAturair vaidyair jJAtisaMbandhibAndhavaiH 12235013c mAtApitRbhyAM jAmIbhir bhrAtrA putreNa bhAryayA 12235014a duhitrA dAsavargeNa vivAdaM na samAcaret 12235014c etAn vimucya saMvAdAn sarvapApaiH pramucyate 12235015a etair jitais tu jayati sarvA&l lokAn na saMzayaH 12235015c AcAryo brahmalokezaH prAjApatye pitA prabhuH 12235016a atithis tv indralokezo devalokasya cartvijaH 12235016c jAmayo 'psarasAM loke vaizvadeve tu jJAtayaH 12235017a saMbandhibAndhavA dikSu pRthivyAM mAtRmAtulau 12235017c vRddhabAlAturakRzAs tv AkAze prabhaviSNavaH 12235018a bhrAtA jyeSThaH samaH pitrA bhAryA putraH svakA tanuH 12235018c chAyA svA dAzavargas tu duhitA kRpaNaM param 12235019a tasmAd etair adhikSiptaH sahen nityam asaMjvaraH 12235019c gRhadharmarato vidvAn dharmanityo jitaklamaH 12235020a na cArthabaddhaH karmANi dharmaM vA kaM cid Acaret 12235020c gRhasthavRttayas tisras tAsAM niHzreyasaM param 12235021a parasparaM tathaivAhuz cAturAzramyam eva tat 12235021c ye coktA niyamAs teSAM sarvaM kAryaM bubhUSatA 12235022a kumbhIdhAnyair uJchazilaiH kApotIM cAsthitais tathA 12235022c yasmiMz caite vasanty arhAs tad rASTram abhivardhate 12235023a daza pUrvAn daza parAn punAti ca pitAmahAn 12235023c gRhasthavRttayas tv etA vartayed yo gatavyathaH 12235024a sa cakracaralokAnAM sadRzIM prApnuyAd gatim 12235024c yatendriyANAm atha vA gatir eSA vidhIyate 12235025a svargaloko gRhasthAnAm udAramanasAM hitaH 12235025c svargo vimAnasaMyukto vedadRSTaH supuSpitaH 12235026a svargaloke gRhasthAnAM pratiSThA niyatAtmanAm 12235026c brahmaNA vihitA zreNir eSA yasmAt pramucyate 12235026e dvitIyaM kramazaH prApya svargaloke mahIyate 12235027a ataH paraM paramam udAram AzramaM; tRtIyam Ahus tyajatAM kalevaram 12235027c vanaukasAM gRhapatinAm anuttamaM; zRNuSvaitat kliSTazarIrakAriNAm 12236001 bhISma uvAca 12236001a proktA gRhasthavRttis te vihitA yA manISiNAm 12236001c tadanantaram uktaM yat tan nibodha yudhiSThira 12236002a kramazas tv avadhUyainAM tRtIyAM vRttim uttamAm 12236002c saMyogavratakhinnAnAM vAnaprasthAzramaukasAm 12236003a zrUyatAM pArtha bhadraM te sarvalokAzrayAtmanAm 12236003c prekSApUrvaM pravRttAnAM puNyadezanivAsinAm 12236004 vyAsa uvAca 12236004a gRhasthas tu yadA pazyed valIpalitam AtmanaH 12236004c apatyasyaiva cApatyaM vanam eva tadAzrayet 12236005a tRtIyam AyuSo bhAgaM vAnaprasthAzrame vaset 12236005c tAn evAgnIn paricared yajamAno divaukasaH 12236006a niyato niyatAhAraH SaSThabhakto 'pramAdavAn 12236006c tad agnihotraM tA gAvo yajJAGgAni ca sarvazaH 12236007a akRSTaM vai vrIhiyavaM nIvAraM vighasAni ca 12236007c havIMSi saMprayaccheta makheSv atrApi paJcasu 12236008a vAnaprasthAzrame 'py etAz catasro vRttayaH smRtAH 12236008c sadyaHprakSAlakAH ke cit ke cin mAsikasaMcayAH 12236009a vArSikaM saMcayaM ke cit ke cid dvAdazavArSikam 12236009c kurvanty atithipUjArthaM yajJatantrArthasiddhaye 12236010a abhrAvakAzA varSAsu hemante jalasaMzrayAH 12236010c grISme ca paJcatapasaH zazvac ca mitabhojanAH 12236011a bhUmau viparivartante tiSThed vA prapadair api 12236011c sthAnAsanair vartayanti savaneSv abhiSiJcate 12236012a dantolUkhalinaH ke cid azmakuTTAs tathApare 12236012c zuklapakSe pibanty eke yavAgUM kvathitAM sakRt 12236013a kRSNapakSe pibanty eke bhuJjate ca yathAkramam 12236013c mUlair eke phalair eke puSpair eke dRDhavratAH 12236014a vartayanti yathAnyAyaM vaikhAnasamataM zritAH 12236014c etAz cAnyAz ca vividhA dIkSAs teSAM manISiNAm 12236015a caturthaz caupaniSado dharmaH sAdhAraNaH smRtaH 12236015c vAnaprastho gRhasthaz ca tato 'nyaH saMpravartate 12236016a asminn eva yuge tAta vipraiH sarvArthadarzibhiH 12236016c agastyaH sapta RSayo madhucchando 'ghamarSaNaH 12236017a sAMkRtiH sudivA taNDir yavAnno 'tha kRtazramaH 12236017c ahovIryas tathA kAvyas tANDyo medhAtithir budhaH 12236018a zalo vAkaz ca nirvAkaH zUnyapAlaH kRtazramaH 12236018c evaMdharmasu vidvAMsas tataH svargam upAgaman 12236019a tAta pratyakSadharmANas tathA yAyAvarA gaNAH 12236019c RSINAm ugratapasAM dharmanaipuNadarzinAm 12236020a avAcyAparimeyAz ca brAhmaNA vanam AzritAH 12236020c vaikhAnasA vAlakhilyAH sikatAz ca tathApare 12236021a karmabhis te nirAnandA dharmanityA jitendriyAH 12236021c gatAH pratyakSadharmANas te sarve vanam AzritAH 12236021e anakSatrA anAdhRSyA dRzyante jyotiSAM gaNAH 12236022a jarayA ca paridyUno vyAdhinA ca prapIDitaH 12236022c caturthe cAyuSaH zeSe vAnaprasthAzramaM tyajet 12236022e sadyaskArAM nirUpyeSTiM sarvavedasadakSiNAm 12236023a AtmayAjI so ''tmaratir AtmakrIDAtmasaMzrayaH 12236023c Atmany agnIn samAropya tyaktvA sarvaparigrahAn 12236024a sadyaskrAMz ca yajed yajJAn iSTIz caiveha sarvadA 12236024c sadaiva yAjinAM yajJAd AtmanIjyA nivartate 12236025a trIMz caivAgnIn yajet samyag Atmany evAtmamokSaNAt 12236025c prANebhyo yajuSA paJca SaT prAznIyAd akutsayan 12236026a kezalomanakhAn vApya vAnaprastho munis tataH 12236026c AzramAd AzramaM sadyaH pUto gacchati karmabhiH 12236027a abhayaM sarvabhUtebhyo yo dattvA pravrajed dvijaH 12236027c lokAs tejomayAs tasya pretya cAnantyam aznute 12236028a suzIlavRtto vyapanItakalmaSo; na ceha nAmutra ca kartum Ihate 12236028c aroSamoho gatasaMdhivigraho; bhaved udAsInavad Atmavin naraH 12236029a yameSu caivAtmagateSu na vyathet; svazAstrasUtrAhutimantravikramaH 12236029c bhaved yatheSTA gatir AtmayAjino; na saMzayo dharmapare jitendriye 12236030a tataH paraM zreSTham atIva sadguNair; adhiSThitaM trIn adhivRttam uttamam 12236030c caturtham uktaM paramAzramaM zRNu; prakIrtyamAnaM paramaM parAyaNam 12237001 zuka uvAca 12237001a vartamAnas tathaivAtra vAnaprasthAzrame yathA 12237001c yoktavyo ''tmA yathA zaktyA paraM vai kAGkSatA padam 12237002 vyAsa uvAca 12237002a prApya saMskAram etAbhyAm AzramAbhyAM tataH param 12237002c yat kAryaM paramArthArthaM tad ihaikamanAH zRNu 12237003a kaSAyaM pAcayitvA tu zreNisthAneSu ca triSu 12237003c pravrajec ca paraM sthAnaM parivrajyAm anuttamAm 12237004a tad bhavAn evam abhyasya vartatAM zrUyatAM tathA 12237004c eka eva caren nityaM siddhyartham asahAyavAn 12237005a ekaz carati yaH pazyan na jahAti na hIyate 12237005c anagnir aniketaH syAd grAmam annArtham Azrayet 12237006a azvastanavidhAnaH syAn munir bhAvasamanvitaH 12237006c laghvAzI niyatAhAraH sakRd annaniSevitA 12237007a kapAlaM vRkSamUlAni kucelam asahAyatA 12237007c upekSA sarvabhUtAnAm etAvad bhikSulakSaNam 12237008a yasmin vAcaH pravizanti kUpe prAptAH zilA iva 12237008c na vaktAraM punar yAnti sa kaivalyAzrame vaset 12237009a naiva pazyen na zRNuyAd avAcyaM jAtu kasya cit 12237009c brAhmaNAnAM vizeSeNa naiva brUyAt kathaM cana 12237010a yad brAhmaNasya kuzalaM tad eva satataM vadet 12237010c tUSNIm AsIta nindAyAM kurvan bheSajam AtmanaH 12237011a yena pUrNam ivAkAzaM bhavaty ekena sarvadA 12237011c zUnyaM yena janAkIrNaM taM devA brAhmaNaM viduH 12237012a yena kena cid Acchanno yena kena cid AzitaH 12237012c yatrakvacanazAyI ca taM devA brAhmaNaM viduH 12237013a aher iva gaNAd bhItaH sauhityAn narakAd iva 12237013c kuNapAd iva ca strIbhyas taM devA brAhmaNaM viduH 12237014a na krudhyen na prahRSyec ca mAnito 'mAnitaz ca yaH 12237014c sarvabhUteSv abhayadas taM devA brAhmaNaM viduH 12237015a nAbhinandeta maraNaM nAbhinandeta jIvitam 12237015c kAlam eva pratIkSeta nidezaM bhRtako yathA 12237016a anabhyAhatacittaH syAd anabhyAhatavAk tathA 12237016c nirmuktaH sarvapApebhyo niramitrasya kiM bhayam 12237017a abhayaM sarvabhUtebhyo bhUtAnAm abhayaM yataH 12237017c tasya dehAd vimuktasya bhayaM nAsti kutaz cana 12237018a yathA nAgapade 'nyAni padAni padagAminAm 12237018c sarvANy evApidhIyante padajAtAni kauJjare 12237019a evaM sarvam ahiMsAyAM dharmArtham apidhIyate 12237019c amRtaH sa nityaM vasati yo 'hiMsAM pratipadyate 12237020a ahiMsakaH samaH satyo dhRtimAn niyatendriyaH 12237020c zaraNyaH sarvabhUtAnAM gatim Apnoty anuttamAm 12237021a evaM prajJAnatRptasya nirbhayasya manISiNaH 12237021c na mRtyur atigo bhAvaH sa mRtyum adhigacchati 12237022a vimuktaM sarvasaGgebhyo munim AkAzavat sthitam 12237022c asvam ekacaraM zAntaM taM devA brAhmaNaM viduH 12237023a jIvitaM yasya dharmArthaM dharmo 'ratyartham eva ca 12237023c ahorAtrAz ca puNyArthaM taM devA brAhmaNaM viduH 12237024a nirAziSam anArambhaM nirnamaskAram astutim 12237024c akSINaM kSINakarmANaM taM devA brAhmaNaM viduH 12237025a sarvANi bhUtAni sukhe ramante; sarvANi duHkhasya bhRzaM trasanti 12237025c teSAM bhayotpAdanajAtakhedaH; kuryAn na karmANi hi zraddadhAnaH 12237026a dAnaM hi bhUtAbhayadakSiNAyAH; sarvANi dAnAny adhitiSThatIha 12237026c tIkSNAM tanuM yaH prathamaM jahAti; so 'nantam Apnoty abhayaM prajAbhyaH 12237027a uttAna Asyena havir juhoti; lokasya nAbhir jagataH pratiSThA 12237027c tasyAGgam aGgAni kRtAkRtaM ca; vaizvAnaraH sarvam eva prapede 12237028a prAdezamAtre hRdi nizritaM yat; tasmin prANAn AtmayAjI juhoti 12237028c tasyAgnihotraM hutam AtmasaMsthaM; sarveSu lokeSu sadaivateSu 12237029a daivaM tridhAtuM trivRtaM suparNaM; ye vidyur agryaM paramArthatAM ca 12237029c te sarvalokeSu mahIyamAnA; devAH samarthAH sukRtaM vrajanti 12237030a vedAMz ca vedyaM ca vidhiM ca kRtsnam; atho niruktaM paramArthatAM ca 12237030c sarvaM zarIrAtmani yaH praveda; tasmai sma devAH spRhayanti nityam 12237031a bhUmAv asaktaM divi cAprameyaM; hiraNmayaM yo 'NDajam aNDamadhye 12237031c patatriNaM pakSiNam antarikSe; yo veda bhogyAtmani dIptarazmiH 12237032a AvartamAnam ajaraM vivartanaM; SaNNemikaM dvAdazAraM suparva 12237032c yasyedam Asye pariyAti vizvaM; tat kAlacakraM nihitaM guhAyAm 12237033a yaH saMprasAdaM jagataH zarIraM; sarvAn sa lokAn adhigacchatIha 12237033c tasmin hutaM tarpayatIha devAMs; te vai tRptAs tarpayanty Asyam asya 12237034a tejomayo nityatanuH purANo; lokAn anantAn abhayAn upaiti 12237034c bhUtAni yasmAn na trasante kadA cit; sa bhUtebhyo na trasate kadA cit 12237035a agarhaNIyo na ca garhate 'nyAn; sa vai vipraH paramAtmAnam IkSet 12237035c vinItamoho vyapanItakalmaSo; na ceha nAmutra ca yo 'rtham Rcchati 12237036a aroSamohaH samaloSTakAJcanaH; prahINazoko gatasaMdhivigrahaH 12237036c apetanindAstutir apriyApriyaz; carann udAsInavad eSa bhikSukaH 12238001 vyAsa uvAca 12238001a prakRtes tu vikArA ye kSetrajJas taiH parizritaH 12238001c te cainaM na prajAnanti sa tu jAnAti tAn api 12238002a taiz caiSa kurute kAryaM manaHSaSThair ihendriyaiH 12238002c sudAntair iva saMyantA dRDhaiH paramavAjibhiH 12238003a indriyebhyaH parA hy arthA arthebhyaH paramaM manaH 12238003c manasas tu parA buddhir buddher AtmA mahAn paraH 12238004a mahataH param avyaktam avyaktAt parato 'mRtam 12238004c amRtAn na paraM kiM cit sA kASThA sA parA gatiH 12238005a evaM sarveSu bhUteSu gUDho ''tmA na prakAzate 12238005c dRzyate tv agryayA buddhyA sUkSmayA tattvadarzibhiH 12238006a antarAtmani saMlIya manaHSaSThAni medhayA 12238006c indriyANIndriyArthAMz ca bahu cintyam acintayan 12238007a dhyAnoparamaNaM kRtvA vidyAsaMpAditaM manaH 12238007c anIzvaraH prazAntAtmA tato 'rchaty amRtaM padam 12238008a indriyANAM tu sarveSAM vazyAtmA calitasmRtiH 12238008c AtmanaH saMpradAnena martyo mRtyum upAznute 12238009a hitvA tu sarvasaMkalpAn sattve cittaM nivezayet 12238009c sattve cittaM samAvezya tataH kAlaMjaro bhavet 12238010a cittaprasAdena yatir jahAti hi zubhAzubham 12238010c prasannAtmAtmani sthitvA sukham Anantyam aznute 12238011a lakSaNaM tu prasAdasya yathA tRptaH sukhaM svapet 12238011c nivAte vA yathA dIpo dIpyamAno na kampate 12238012a evaM pUrvApare rAtre yuJjann AtmAnam AtmanA 12238012c sattvAhAravizuddhAtmA pazyaty AtmAnam Atmani 12238013a rahasyaM sarvavedAnAm anaitihyam anAgamam 12238013c AtmapratyayikaM zAstram idaM putrAnuzAsanam 12238014a dharmAkhyAneSu sarveSu satyAkhyAneSu yad vasu 12238014c dazedam RksahasrANi nirmathyAmRtam uddhRtam 12238015a navanItaM yathA dadhnaH kASThAd agnir yathaiva ca 12238015c tathaiva viduSAM jJAnaM putrahetoH samuddhRtam 12238015e snAtakAnAm idaM zAstraM vAcyaM putrAnuzAsanam 12238016a tad idaM nAprazAntAya nAdAntAyAtapasvine 12238016c nAvedaviduSe vAcyaM tathA nAnugatAya ca 12238017a nAsUyakAyAnRjave na cAnirdiSTakAriNe 12238017c na tarkazAstradagdhAya tathaiva pizunAya ca 12238018a zlAghate zlAghanIyAya prazAntAya tapasvine 12238018c idaM priyAya putrAya ziSyAyAnugatAya ca 12238018e rahasyadharmaM vaktavyaM nAnyasmai tu kathaM cana 12238019a yady apy asya mahIM dadyAd ratnapUrNAm imAM naraH 12238019c idam eva tataH zreya iti manyeta tattvavit 12238020a ato guhyatarArthaM tad adhyAtmam atimAnuSam 12238020c yat tan maharSibhir dRSTaM vedAnteSu ca gIyate 12238020e tat te 'haM saMpravakSyAmi yan mAM tvaM paripRcchasi 12239001 zuka uvAca 12239001a adhyAtmaM vistareNeha punar eva vadasva me 12239001c yad adhyAtmaM yathA cedaM bhagavann RSisattama 12239002 vyAsa uvAca 12239002a adhyAtmaM yad idaM tAta puruSasyeha vidyate 12239002c tat te 'haM saMpravakSyAmi tasya vyAkhyAm imAM zRNu 12239003a bhUmir Apas tathA jyotir vAyur AkAzam eva ca 12239003c mahAbhUtAni bhUtAnAM sAgarasyormayo yathA 12239004a prasAryeha yathAGgAni kUrmaH saMharate punaH 12239004c tadvan mahAnti bhUtAni yavIyaHsu vikurvate 12239005a iti tanmayam evedaM sarvaM sthAvarajaGgamam 12239005c sarge ca pralaye caiva tasmAn nirdizyate tathA 12239006a mahAbhUtAni paJcaiva sarvabhUteSu bhUtakRt 12239006c akarot tAta vaiSamyaM yasmin yad anupazyati 12239007 zuka uvAca 12239007a akarod yac charIreSu kathaM tad upalakSayet 12239007c indriyANi guNAH ke cit kathaM tAn upalakSayet 12239008 vyAsa uvAca 12239008a etat te vartayiSyAmi yathAvad iha darzanam 12239008c zRNu tattvam ihaikAgro yathAtattvaM yathA ca tat 12239009a zabdaH zrotraM tathA khAni trayam AkAzasaMbhavam 12239009c prANaz ceSTA tathA sparza ete vAyuguNAs trayaH 12239010a rUpaM cakSur vipAkaz ca tridhA jyotir vidhIyate 12239010c raso 'tha rasanaM sneho guNAs tv ete trayo 'mbhasAm 12239011a ghreyaM ghrANaM zarIraM ca bhUmer ete guNAs trayaH 12239011c etAvAn indriyagrAmo vyAkhyAtaH pAJcabhautikaH 12239012a vAyoH sparzo raso 'dbhyaz ca jyotiSo rUpam ucyate 12239012c AkAzaprabhavaH zabdo gandho bhUmiguNaH smRtaH 12239013a mano buddhiz ca bhAvaz ca traya ete ''tmayonijAH 12239013c na guNAn ativartante guNebhyaH paramA matAH 12239014a indriyANi nare paJca SaSThaM tu mana ucyate 12239014c saptamIM buddhim evAhuH kSetrajJaM punar aSTamam 12239015a cakSur AlocanAyaiva saMzayaM kurute manaH 12239015c buddhir adhyavasAnAya sAkSI kSetrajJa ucyate 12239016a rajas tamaz ca sattvaM ca traya ete svayonijAH 12239016c samAH sarveSu bhUteSu tadguNeSUpalakSayet 12239017a yathA kUrma ihAGgAni prasArya viniyacchati 12239017c evam evendriyagrAmaM buddhiH sRSTvA niyacchati 12239018a yad UrdhvaM pAdatalayor avAGmUrdhnaz ca pazyati 12239018c etasminn eva kRtye vai vartate buddhir uttamA 12239019a guNAn nenIyate buddhir buddhir evendriyANy api 12239019c manaHSaSThAni sarvANi buddhyabhAve kuto guNAH 12239020a tatra yat prItisaMyuktaM kiM cid Atmani lakSayet 12239020c prazAntam iva saMzuddhaM sattvaM tad upadhArayet 12239021a yat tu saMtApasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet 12239021c rajaH pravartakaM tat syAt satataM hAri dehinAm 12239022a yat tu saMmohasaMyuktam avyaktaviSayaM bhavet 12239022c apratarkyam avijJeyaM tamas tad upadhAryatAm 12239023a praharSaH prItir AnandaH sAmyaM svasthAtmacittatA 12239023c akasmAd yadi vA kasmAd vartate sAttviko guNaH 12239024a abhimAno mRSAvAdo lobho mohas tathAkSamA 12239024c liGgAni rajasas tAni vartante hetvahetutaH 12239025a tathA mohaH pramAdaz ca tandrI nidrAprabodhitA 12239025c kathaM cid abhivartante vijJeyAs tAmasA guNAH 12240001 vyAsa uvAca 12240001a manaH prasRjate bhAvaM buddhir adhyavasAyinI 12240001c hRdayaM priyApriye veda trividhA karmacodanA 12240002a indriyebhyaH parA hy arthA arthebhyaH paramaM manaH 12240002c manasas tu parA buddhir buddher AtmA paro mataH 12240003a buddhir AtmA manuSyasya buddhir evAtmano ''tmikA 12240003c yadA vikurute bhAvaM tadA bhavati sA manaH 12240004a indriyANAM pRthagbhAvAd buddhir vikriyate hy aNu 12240004c zRNvatI bhavati zrotraM spRzatI sparza ucyate 12240005a pazyantI bhavate dRSTI rasatI rasanaM bhavet 12240005c jighratI bhavati ghrANaM buddhir vikriyate pRthak 12240006a indriyANIti tAny Ahus teSv adRzyAdhitiSThati 12240006c tiSThatI puruSe buddhis triSu bhAveSu vartate 12240007a kadA cil labhate prItiM kadA cid api zocate 12240007c na sukhena na duHkhena kadA cid iha yujyate 12240008a seyaM bhAvAtmikA bhAvAMs trIn etAn ativartate 12240008c saritAM sAgaro bhartA mahAvelAm ivormimAn 12240009a yadA prArthayate kiM cit tadA bhavati sA manaH 12240009c adhiSThAnAni vai buddhyA pRthag etAni saMsmaret 12240009e indriyANy eva medhyAni vijetavyAni kRtsnazaH 12240010a sarvANy evAnupUrvyeNa yad yan nAnuvidhIyate 12240010c avibhAgagatA buddhir bhAve manasi vartate 12240010e pravartamAnaM tu rajaH sattvam apy anuvartate 12240011a ye caiva bhAvA vartante sarva eSv eva te triSu 12240011c anvarthAH saMpravartante rathanemim arA iva 12240012a pradIpArthaM naraH kuryAd indriyair buddhisattamaiH 12240012c nizcaradbhir yathAyogam udAsInair yadRcchayA 12240013a evaMsvabhAvam evedam iti vidvAn na muhyati 12240013c azocann aprahRSyaMz ca nityaM vigatamatsaraH 12240014a na hy AtmA zakyate draSTum indriyaiH kAmagocaraiH 12240014c pravartamAnair anaye durdharair akRtAtmabhiH 12240015a teSAM tu manasA razmIn yadA samyaG niyacchati 12240015c tadA prakAzate hy AtmA ghaTe dIpa iva jvalan 12240015e sarveSAm eva bhUtAnAM tamasy apagate yathA 12240016a yathA vAricaraH pakSI na lipyati jale caran 12240016c evam eva kRtaprajJo na doSair viSayAMz caran 12240016e asajjamAnaH sarveSu na kathaM cana lipyate 12240017a tyaktvA pUrvakRtaM karma ratir yasya sadAtmani 12240017c sarvabhUtAtmabhUtasya guNamArgeSv asajjataH 12240018a sattvam AtmA prasavati guNAn vApi kadA ca na 12240018c na guNA vidur AtmAnaM guNAn veda sa sarvadA 12240019a paridraSTA guNAnAM sa sraSTA caiva yathAtatham 12240019c sattvakSetrajJayor etad antaraM viddhi sUkSmayoH 12240020a sRjate tu guNAn eka eko na sRjate guNAn 12240020c pRthagbhUtau prakRtyA tau saMprayuktau ca sarvadA 12240021a yathA matsyo 'dbhir anyaH san saMprayuktau tathaiva tau 12240021c mazakodumbarau cApi saMprayuktau yathA saha 12240022a iSIkA vA yathA muJje pRthak ca saha caiva ca 12240022c tathaiva sahitAv etAv anyonyasmin pratiSThitau 12241001 vyAsa uvAca 12241001a sRjate tu guNAn sattvaM kSetrajJas tv anutiSThati 12241001c guNAn vikriyataH sarvAn udAsInavad IzvaraH 12241002a svabhAvayuktaM tat sarvaM yad imAn sRjate guNAn 12241002c UrNanAbhir yathA sUtraM sRjate tantuvad guNAn 12241003a pradhvastA na nivartante pravRttir nopalabhyate 12241003c evam eke vyavasyanti nivRttir iti cApare 12241004a ubhayaM saMpradhAryaitad adhyavasyed yathAmati 12241004c anenaiva vidhAnena bhaved garbhazayo mahAn 12241005a anAdinidhanaM nityam AsAdya vicaren naraH 12241005c akrudhyann aprahRSyaMz ca nityaM vigatamatsaraH 12241006a ity evaM hRdayagranthiM buddhicintAmayaM dRDham 12241006c atItya sukham AsIta azocaMz chinnasaMzayaH 12241007a tapyeyuH pracyutAH pRthvyA yathA pUrNAM nadIM narAH 12241007c avagADhA hy avidvAMso viddhi lokam imaM tathA 12241008a na tu tAmyati vai vidvAn sthale carati tattvavit 12241008c evaM yo vindate ''tmAnaM kevalaM jJAnam AtmanaH 12241009a evaM buddhvA naraH sarvAM bhUtAnAm AgatiM gatim 12241009c samavekSya zanaiH samyag labhate zamam uttamam 12241010a etad vai janmasAmarthyaM brAhmaNasya vizeSataH 12241010c AtmajJAnaM zamaz caiva paryAptaM tatparAyaNam 12241011a etad buddhvA bhaved buddhaH kim anyad buddhalakSaNam 12241011c vijJAyaitad vimucyante kRtakRtyA manISiNaH 12241012a na bhavati viduSAM mahad bhayaM; yad aviduSAM sumahad bhayaM bhavet 12241012c na hi gatir adhikAsti kasya cid; bhavati hi yA viduSaH sanAtanI 12241013a lokam Aturam asUyate janas; tat tad eva ca nirIkSya zocate 12241013c tatra pazya kuzalAn azocato; ye vidus tad ubhayaM kRtAkRtam 12241014a yat karoty anabhisaMdhipUrvakaM; tac ca nirNudati yat purA kRtam 12241014c na priyaM tad ubhayaM na cApriyaM; tasya taj janayatIha kurvataH 12242001 zuka uvAca 12242001a yasmAd dharmAt paro dharmo vidyate neha kaz cana 12242001c yo viziSTaz ca dharmebhyas taM bhavAn prabravItu me 12242002 vyAsa uvAca 12242002a dharmaM te saMpravakSyAmi purANam RSisaMstutam 12242002c viziSTaM sarvadharmebhyas tam ihaikamanAH zRNu 12242003a indriyANi pramAthIni buddhyA saMyamya yatnataH 12242003c sarvato niSpatiSNUni pitA bAlAn ivAtmajAn 12242004a manasaz cendriyANAM ca hy aikAgryaM paramaM tapaH 12242004c taj jyAyaH sarvadharmebhyaH sa dharmaH para ucyate 12242005a tAni sarvANi saMdhAya manaHSaSThAni medhayA 12242005c AtmatRpta ivAsIta bahu cintyam acintayan 12242006a gocarebhyo nivRttAni yadA sthAsyanti vezmani 12242006c tadA tvam AtmanAtmAnaM paraM drakSyasi zAzvatam 12242007a sarvAtmAnaM mahAtmAnaM vidhUmam iva pAvakam 12242007c taM pazyanti mahAtmAno brAhmaNA ye manISiNaH 12242008a yathA puSpaphalopeto bahuzAkho mahAdrumaH 12242008c Atmano nAbhijAnIte kva me puSpaM kva me phalam 12242009a evam AtmA na jAnIte kva gamiSye kuto nv aham 12242009c anyo hy atrAntarAtmAsti yaH sarvam anupazyati 12242010a jJAnadIpena dIptena pazyaty AtmAnam AtmanA 12242010c dRSTvA tvam AtmanAtmAnaM nirAtmA bhava sarvavit 12242011a vimuktaH sarvapApebhyo muktatvaca ivoragaH 12242011c parAM buddhim avApyeha vipApmA vigatajvaraH 12242012a sarvataHsrotasaM ghorAM nadIM lokapravAhinIm 12242012c paJcendriyagrAhavatIM manaHsaMkalparodhasam 12242013a lobhamohatRNacchannAM kAmakrodhasarIsRpAm 12242013c satyatIrthAnRtakSobhAM krodhapaGkAM saridvarAm 12242014a avyaktaprabhavAM zIghrAM dustarAm akRtAtmabhiH 12242014c pratarasva nadIM buddhyA kAmagrAhasamAkulAm 12242015a saMsArasAgaragamAM yonipAtAladustarAm 12242015c AtmajanmodbhavAM tAta jihvAvartAM durAsadAm 12242016a yAM taranti kRtaprajJA dhRtimanto manISiNaH 12242016c tAM tIrNaH sarvatomukto vipUtAtmAtmavic chuciH 12242017a uttamAM buddhim AsthAya brahmabhUyaM gamiSyasi 12242017c saMtIrNaH sarvasaMklezAn prasannAtmA vikalmaSaH 12242018a bhUmiSThAnIva bhUtAni parvatastho nizAmaya 12242018c akrudhyann aprahRSyaMz ca nanRzaMsamatis tathA 12242018e tato drakSyasi bhUtAnAM sarveSAM prabhavApyayau 12242019a evaM vai sarvadharmebhyo viziSTaM menire budhAH 12242019c dharmaM dharmabhRtAM zreSTha munayas tattvadarzinaH 12242020a Atmano 'vyayino jJAtvA idaM putrAnuzAsanam 12242020c prayatAya pravaktavyaM hitAyAnugatAya ca 12242021a AtmajJAnam idaM guhyaM sarvaguhyatamaM mahat 12242021c abruvaM yad ahaM tAta AtmasAkSikam aJjasA 12242022a naiva strI na pumAn etan naiva cedaM napuMsakam 12242022c aduHkham asukhaM brahma bhUtabhavyabhavAtmakam 12242023a naitaj jJAtvA pumAn strI vA punarbhavam avApnuyAt 12242023c abhavapratipattyartham etad vartma vidhIyate 12242024a yathA matAni sarvANi na caitAni yathA tathA 12242024c kathitAni mayA putra bhavanti na bhavanti ca 12242025a tat prItiyuktena guNAnvitena; putreNa satputraguNAnvitena 12242025c pRSTo hIdaM prItimatA hitArthaM; brUyAt sutasyeha yad uktam etat 12243001 vyAsa uvAca 12243001a gandhAn rasAn nAnurundhyAt sukhaM vA; nAlaMkArAMz cApnuyAt tasya tasya 12243001c mAnaM ca kIrtiM ca yazaz ca necchet; sa vai pracAraH pazyato brAhmaNasya 12243002a sarvAn vedAn adhIyIta zuzrUSur brahmacaryavAn 12243002c Rco yajUMSi sAmAni na tena na sa brAhmaNaH 12243003a jJAtivat sarvabhUtAnAM sarvavit sarvavedavit 12243003c nAkAmo mriyate jAtu na tena na ca brAhmaNaH 12243004a iSTIz ca vividhAH prApya kratUMz caivAptadakSiNAn 12243004c naiva prApnoti brAhmaNyam abhidhyAnAt kathaM cana 12243005a yadA cAyaM na bibheti yadA cAsmAn na bibhyati 12243005c yadA necchati na dveSTi brahma saMpadyate tadA 12243006a yadA na kurute bhAvaM sarvabhUteSu pApakam 12243006c karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA 12243007a kAmabandhanam evaikaM nAnyad astIha bandhanam 12243007c kAmabandhanamukto hi brahmabhUyAya kalpate 12243008a kAmato mucyamAnas tu dhUmrAbhrAd iva candramAH 12243008c virajAH kAlam AkAGkSan dhIro dhairyeNa vartate 12243009a ApUryamANam acalapratiSThaM; samudram ApaH pravizanti yadvat 12243009c sa kAmakAnto na tu kAmakAmaH; sa vai lokAt svargam upaiti dehI 12243010a vedasyopaniSat satyaM satyasyopaniSad damaH 12243010c damasyopaniSad dAnaM dAnasyopaniSat tapaH 12243011a tapasopaniSat tyAgas tyAgasyopaniSat sukham 12243011c sukhasyopaniSat svargaH svargasyopaniSac chamaH 12243012a kledanaM zokamanasoH saMtApaM tRSNayA saha 12243012c sattvam icchasi saMtoSAc chAntilakSaNam uttamam 12243013a vizoko nirmamaH zAntaH prasannAtmAtmavittamaH 12243013c SaDbhir lakSaNavAn etaiH samagraH punar eSyati 12243014a SaDbhiH sattvaguNopetaiH prAjJair adhikamantribhiH 12243014c ye viduH pretya cAtmAnam ihasthAMs tAMs tathA viduH 12243015a akRtrimam asaMhAryaM prAkRtaM nirupaskRtam 12243015c adhyAtmaM sukRtaprajJaH sukham avyayam aznute 12243016a niSpracAraM manaH kRtvA pratiSThApya ca sarvataH 12243016c yAm ayaM labhate tuSTiM sA na zakyam ato 'nyathA 12243017a yena tRpyaty abhuJjAno yena tuSyaty avittavAn 12243017c yenAsneho balaM dhatte yas taM veda sa vedavit 12243018a saMgopya hy Atmano dvArANy apidhAya vicintayan 12243018c yo hy Aste brAhmaNaH ziSTaH sa Atmaratir ucyate 12243019a samAhitaM pare tattve kSINakAmam avasthitam 12243019c sarvataH sukham anveti vapuz cAndramasaM yathA 12243020a savizeSANi bhUtAni guNAMz cAbhajato muneH 12243020c sukhenApohyate duHkhaM bhAskareNa tamo yathA 12243021a tam atikrAntakarmANam atikrAntaguNakSayam 12243021c brAhmaNaM viSayAzliSTaM jarAmRtyU na vindataH 12243022a sa yadA sarvato muktaH samaH paryavatiSThate 12243022c indriyANIndriyArthAMz ca zarIrastho 'tivartate 12243023a kAraNaM paramaM prApya atikrAntasya kAryatAm 12243023c punarAvartanaM nAsti saMprAptasya parAt param 12244001 vyAsa uvAca 12244001a dvaMdvAni mokSajijJAsur arthadharmAv anuSThitaH 12244001c vaktrA guNavatA ziSyaH zrAvyaH pUrvam idaM mahat 12244002a AkAzaM mAruto jyotir ApaH pRthvI ca paJcamI 12244002c bhAvAbhAvau ca kAlaz ca sarvabhUteSu paJcasu 12244003a antarAtmakam AkAzaM tanmayaM zrotram indriyam 12244003c tasya zabdaM guNaM vidyAn mUrtizAstravidhAnavit 12244004a caraNaM mArutAtmeti prANApAnau ca tanmayau 12244004c sparzanaM cendriyaM vidyAt tathA sparzaM ca tanmayam 12244005a tataH pAkaH prakAzaz ca jyotiz cakSuz ca tanmayam 12244005c tasya rUpaM guNaM vidyAt tamo 'nvavasitAtmakam 12244006a prakledaH kSudratA sneha ity Apo hy upadizyate 12244006c rasanaM cendriyaM jihvA rasaz cApAM guNo mataH 12244007a saMghAtaH pArthivo dhAtur asthidantanakhAni ca 12244007c zmazru loma ca kezAz ca sirAH snAyu ca carma ca 12244008a indriyaM ghrANasaMjJAnaM nAsikety abhidhIyate 12244008c gandhaz caivendriyArtho 'yaM vijJeyaH pRthivImayaH 12244009a uttareSu guNAH santi sarve sarveSu cottarAH 12244009c paJcAnAM bhUtasaMghAnAM saMtatiM munayo viduH 12244010a mano navamam eSAM tu buddhis tu dazamI smRtA 12244010c ekAdazo 'ntarAtmA ca sarvataH para ucyate 12244011a vyavasAyAtmikA buddhir mano vyAkaraNAtmakam 12244011c karmAnumAnAd vijJeyaH sa jIvaH kSetrasaMjJakaH 12244012a ebhiH kAlASTamair bhAvair yaH sarvaiH sarvam anvitam 12244012c pazyaty akaluSaM prAjJaH sa mohaM nAnuvartate 12245001 vyAsa uvAca 12245001a zarIrAd vipramuktaM hi sUkSmabhUtaM zarIriNam 12245001c karmabhiH paripazyanti zAstroktaiH zAstracetasaH 12245002a yathA marIcyaH sahitAz caranti; gacchanti tiSThanti ca dRzyamAnAH 12245002c dehair vimuktA vicaranti lokAMs; tathaiva sattvAny atimAnuSANi 12245003a pratirUpaM yathaivApsu tApaH sUryasya lakSyate 12245003c sattvavAMs tu tathA sattvaM pratirUpaM prapazyati 12245004a tAni sUkSmANi sattvasthA vimuktAni zarIrataH 12245004c svena tattvena tattvajJAH pazyanti niyatendriyAH 12245005a svapatAM jAgratAM caiva sarveSAm Atmacintitam 12245005c pradhAnadvaidhayuktAnAM jahatAM karmajaM rajaH 12245006a yathAhani tathA rAtrau yathA rAtrau tathAhani 12245006c vaze tiSThati sattvAtmA satataM yogayoginAm 12245007a teSAM nityaM sadAnityo bhUtAtmA satataM guNaiH 12245007c saptabhis tv anvitaH sUkSmaiz cariSNur ajarAmaraH 12245008a manobuddhiparAbhUtaH svadehaparadehavit 12245008c svapneSv api bhavaty eSa vijJAtA sukhaduHkhayoH 12245009a tatrApi labhate duHkhaM tatrApi labhate sukham 12245009c krodhalobhau tu tatrApi kRtvA vyasanam archati 12245010a prINitaz cApi bhavati mahato 'rthAn avApya ca 12245010c karoti puNyaM tatrApi jAgrann iva ca pazyati 12245011a tam evam atitejoMzaM bhUtAtmAnaM hRdi sthitam 12245011c tamorajobhyAm AviSTA nAnupazyanti mUrtiSu 12245012a zAstrayogaparA bhUtvA svam AtmAnaM parIpsavaH 12245012c anucchvAsAny amUrtIni yAni vajropamAny api 12245013a pRthagbhUteSu sRSTeSu caturSv Azramakarmasu 12245013c samAdhau yogam evaitac chANDilyaH zamam abravIt 12245014a viditvA sapta sUkSmANi SaDaGgaM ca mahezvaram 12245014c pradhAnaviniyogasthaH paraM brahmAdhigacchati 12246001 vyAsa uvAca 12246001a hRdi kAmadrumaz citro mohasaMcayasaMbhavaH 12246001c krodhamAnamahAskandho vivitsAparimocanaH 12246002a tasya cAjJAnam AdhAraH pramAdaH pariSecanam 12246002c so 'bhyasUyApalAzo hi purAduSkRtasAravAn 12246003a saMmohacintAviTapaH zokazAkho bhayaMkaraH 12246003c mohanIbhiH pipAsAbhir latAbhiH pariveSTitaH 12246004a upAsate mahAvRkSaM sulubdhAs taM phalepsavaH 12246004c AyAsaiH saMyataH pAzaiH phalAni pariveSTayan 12246005a yas tAn pAzAn vaze kRtvA taM vRkSam apakarSati 12246005c gataH sa duHkhayor antaM yatamAnas tayor dvayoH 12246006a saMrohaty akRtaprajJaH saMtApena hi pAdapam 12246006c sa tam eva tato hanti viSaM grastam ivAturam 12246007a tasyAnuzayamUlasya mUlam uddhriyate balAt 12246007c tyAgApramAdAkRtinA sAmyena paramAsinA 12246008a evaM yo veda kAmasya kevalaM parikarSaNam 12246008c vadhaM vai kAmazAstrasya sa duHkhAny ativartate 12246009a zarIraM puram ity AhuH svAminI buddhir iSyate 12246009c tatra buddheH zarIrasthaM mano nAmArthacintakam 12246010a indriyANi janAH paurAs tadarthaM tu parA kRtiH 12246010c tatra dvau dAruNau doSau tamo nAma rajas tathA 12246011a yadartham upajIvanti paurAH sahapurezvarAH 12246011c advAreNa tam evArthaM dvau doSAv upajIvataH 12246012a tatra buddhir hi durdharSA manaH sAdharmyam ucyate 12246012c paurAz cApi manas trastAs teSAm api calA sthitiH 12246013a yadarthaM buddhir adhyAste na so 'rthaH pariSIdati 12246013c yadarthaM pRthag adhyAste manas tat pariSIdati 12246014a pRthagbhUtaM yadA buddhyA mano bhavati kevalam 12246014c tatrainaM vivRtaM zUnyaM rajaH paryavatiSThate 12246015a tan manaH kurute sakhyaM rajasA saha saMgatam 12246015c taM cAdAya janaM pauraM rajase saMprayacchati 12247001 bhISma uvAca 12247001a bhUtAnAM guNasaMkhyAnaM bhUyaH putra nizAmaya 12247001c dvaipAyanamukhAd bhraSTaM zlAghayA parayAnagha 12247002a dIptAnalanibhaH prAha bhagavAn dhUmravarcase 12247002c tato 'ham api vakSyAmi bhUyaH putra nidarzanam 12247003a bhUmeH sthairyaM pRthutvaM ca kAThinyaM prasavAtmatA 12247003c gandho gurutvaM zaktiz ca saMghAtaH sthApanA dhRtiH 12247004a apAM zaityaM rasaH kledo dravatvaM snehasaumyatA 12247004c jihvA viSyandinI caiva bhaumApyAsravaNaM tathA 12247005a agner durdharSatA tejas tApaH pAkaH prakAzanam 12247005c zaucaM rAgo laghus taikSNyaM dazamaM cordhvabhAgitA 12247006a vAyor aniyamaH sparzo vAdasthAnaM svatantratA 12247006c balaM zaighryaM ca mohaz ca ceSTA karmakRtA bhavaH 12247007a AkAzasya guNaH zabdo vyApitvaM chidratApi ca 12247007c anAzrayam anAlambam avyaktam avikAritA 12247008a apratIghAtatA caiva bhUtatvaM vikRtAni ca 12247008c guNAH paJcAzataM proktAH paJcabhUtAtmabhAvitAH 12247009a calopapattir vyaktiz ca visargaH kalpanA kSamA 12247009c sad asac cAzutA caiva manaso nava vai guNAH 12247010a iSTAniSTavikalpaz ca vyavasAyaH samAdhitA 12247010c saMzayaH pratipattiz ca buddhau paJceha ye guNAH 12247011 yudhiSThira uvAca 12247011a kathaM paJcaguNA buddhiH kathaM paJcendriyA guNAH 12247011c etan me sarvam AcakSva sUkSmajJAnaM pitAmaha 12247012 bhISma uvAca 12247012a AhuH SaSTiM bhUtaguNAn vai; bhUtaviziSTA nityaviSaktAH 12247012c bhUtaviSaktAz cAkSarasRSTAH; putra na nityaM tad iha vadanti 12247013a tat putra cintAkalitaM yad uktam; anAgataM vai tava saMpratIha 12247013c bhUtArthatattvaM tad avApya sarvaM; bhUtaprabhAvAd bhava zAntabuddhiH 12248001 yudhiSThira uvAca 12248001a ya ime pRthivIpAlAH zerate pRthivItale 12248001c pRtanAmadhya ete hi gatasattvA mahAbalAH 12248002a ekaikazo bhImabalA nAgAyutabalAs tathA 12248002c ete hi nihatAH saMkhye tulyatejobalair naraiH 12248003a naiSAM pazyAmi hantAraM prANinAM saMyuge purA 12248003c vikrameNopasaMpannAs tejobalasamanvitAH 12248004a atha ceme mahAprAjJa zerate hi gatAsavaH 12248004c mRtA iti ca zabdo 'yaM vartaty eSu gatAsuSu 12248005a ime mRtA nRpatayaH prAyazo bhImavikramAH 12248005c tatra me saMzayo jAtaH kutaH saMjJA mRtA iti 12248006a kasya mRtyuH kuto mRtyuH kena mRtyur iha prajAH 12248006c haraty amarasaMkAza tan me brUhi pitAmaha 12248007 bhISma uvAca 12248007a purA kRtayuge tAta rAjAsId avikampakaH 12248007c sa zatruvazam ApannaH saMgrAme kSINavAhanaH 12248008a tatra putro harir nAma nArAyaNasamo bale 12248008c sa zatrubhir hataH saMkhye sabalaH sapadAnugaH 12248009a sa rAjA zatruvazagaH putrazokasamanvitaH 12248009c yadRcchayAzAntiparo dadarza bhuvi nAradam 12248010a sa tasmai sarvam AcaSTa yathA vRttaM janezvaraH 12248010c zatrubhir grahaNaM saMkhye putrasya maraNaM tathA 12248011a tasya tad vacanaM zrutvA nArado 'tha tapodhanaH 12248011c AkhyAnam idam AcaSTa putrazokApahaM tadA 12248012a rAjaJ zRNu samAkhyAnam adyedaM bahuvistaram 12248012c yathA vRttaM zrutaM caiva mayApi vasudhAdhipa 12248013a prajAH sRSTvA mahAtejAH prajAsarge pitAmahaH 12248013c atIva vRddhA bahulA nAmRSyata punaH prajAH 12248014a na hy antaram abhUt kiM cit kva cij jantubhir acyuta 12248014c nirucchvAsam ivonnaddhaM trailokyam abhavan nRpa 12248015a tasya cintA samutpannA saMhAraM prati bhUpate 12248015c cintayan nAdhyagacchac ca saMhAre hetukAraNam 12248016a tasya roSAn mahArAja khebhyo 'gnir udatiSThata 12248016c tena sarvA dizo rAjan dadAha sa pitAmahaH 12248017a tato divaM bhuvaM khaM ca jagac ca sacarAcaram 12248017c dadAha pAvako rAjan bhagavatkopasaMbhavaH 12248018a tatrAdahyanta bhUtAni jaGgamAni dhruvANi ca 12248018c mahatA kopavegena kupite prapitAmahe 12248019a tato harijaTaH sthANur vedAdhvarapatiH zivaH 12248019c jagAda zaraNaM devo brahmANaM paravIrahA 12248020a tasminn abhigate sthANau prajAnAM hitakAmyayA 12248020c abravId varado devo jvalann iva tadA zivam 12248021a karavANy adya kaM kAmaM varArho 'si mato mama 12248021c kartA hy asmi priyaM zaMbho tava yad dhRdi vartate 12249001 sthANur uvAca 12249001a prajAsarganimittaM me kAryavattAm imAM prabho 12249001c viddhi sRSTAs tvayA hImA mA kupyAsAM pitAmaha 12249002a tava tejogninA deva prajA dahyanti sarvazaH 12249002c tA dRSTvA mama kAruNyaM mA kupyAsAM jagatprabho 12249003 prajApatir uvAca 12249003a na kupye na ca me kAmo na bhaveran prajA iti 12249003c lAghavArthaM dharaNyAs tu tataH saMhAra iSyate 12249004a iyaM hi mAM sadA devI bhArArtA samacodayat 12249004c saMhArArthaM mahAdeva bhAreNApsu nimajjati 12249005a yadAhaM nAdhigacchAmi buddhyA bahu vicArayan 12249005c saMhAram AsAM vRddhAnAM tato mAM krodha Avizat 12249006 sthANur uvAca 12249006a saMhArAntaM prasIdasva mA krudhas tridazezvara 12249006c mA prajAH sthAvaraM caiva jaGgamaM ca vinInazaH 12249007a palvalAni ca sarvANi sarvaM caiva tRNolapam 12249007c sthAvaraM jaGgamaM caiva bhUtagrAmaM caturvidham 12249008a tad etad bhasmasAd bhUtaM jagat sarvam upaplutam 12249008c prasIda bhagavan sAdho vara eSa vRto mayA 12249009a naSTA na punar eSyanti prajA hy etAH kathaM cana 12249009c tasmAn nivartyatAm etat tejaH svenaiva tejasA 12249010a upAyam anyaM saMpazya prajAnAM hitakAmyayA 12249010c yatheme jantavaH sarve nivarteran paraMtapa 12249011a abhAvam abhigaccheyur utsannaprajanAH prajAH 12249011c adhidaivaniyukto 'smi tvayA lokeSv ihezvara 12249012a tvadbhavaM hi jagannAtha jagat sthAvarajaGgamam 12249012c prasAdya tvAM mahAdeva yAcAmy AvRttijAH prajAH 12249013 nArada uvAca 12249013a zrutvA tu vacanaM devaH sthANor niyatavAGmanAH 12249013c tejas tat svaM nijagrAha punar evAntarAtmanA 12249014a tato 'gnim upasaMgRhya bhagavA&l lokapUjitaH 12249014c pravRttiM ca nivRttiM ca kalpayAm Asa vai prabhuH 12249015a upasaMharatas tasya tam agniM roSajaM tadA 12249015c prAdurbabhUva vizvebhyaH khebhyo nArI mahAtmanaH 12249016a kRSNA raktAmbaradharA raktanetratalAntarA 12249016c divyakuNDalasaMpannA divyAbharaNabhUSitA 12249017a sA viniHsRtya vai khebhyo dakSiNAm AzritA dizam 12249017c dadRzAte 'tha tau kanyAM devau vizvezvarAv ubhau 12249018a tAm AhUya tadA devo lokAnAm Adir IzvaraH 12249018c mRtyo iti mahIpAla jahi cemAH prajA iti 12249019a tvaM hi saMhArabuddhyA me cintitA ruSitena ca 12249019c tasmAt saMhara sarvAs tvaM prajAH sajaDapaNDitAH 12249020a avizeSeNa caiva tvaM prajAH saMhara bhAmini 12249020c mama tvaM hi niyogena zreyaH param avApsyasi 12249021a evam uktA tu sA devI mRtyuH kamalamAlinI 12249021c pradadhyau duHkhitA bAlA sAzrupAtam atIva hi 12249022a pANibhyAM caiva jagrAha tAny azrUNi janezvaraH 12249022c mAnavAnAM hitArthAya yayAce punar eva ca 12250001 nArada uvAca 12250001a vinIya duHkham abalA sA tv atIvAyatekSaNA 12250001c uvAca prAJjalir bhUtvA latevAvarjitA tadA 12250002a tvayA sRSTA kathaM nArI mAdRzI vadatAM vara 12250002c raudrakarmAbhijAyeta sarvaprANibhayaMkarI 12250003a bibhemy aham adharmasya dharmyam Adiza karma me 12250003c tvaM mAM bhItAm avekSasva zivenezvara cakSuSA 12250004a bAlAn vRddhAn vayaHsthAMz ca na hareyam anAgasaH 12250004c prANinaH prANinAm Iza namas te 'bhiprasIda me 12250005a priyAn putrAn vayasyAMz ca bhrAtqn mAtqH pitqn api 12250005c apadhyAsyanti yad deva mRtAMs teSAM bibhemy aham 12250006a kRpaNAzruparikledo dahen mAM zAzvatIH samAH 12250006c tebhyo 'haM balavad bhItA zaraNaM tvAm upAgatA 12250007a yamasya bhavane deva yAtyante pApakarmiNaH 12250007c prasAdaye tvA varada prasAdaM kuru me prabho 12250008a etam icchAmy ahaM kAmaM tvatto lokapitAmaha 12250008c iccheyaM tvatprasAdAc ca tapas taptuM surezvara 12250009 pitAmaha uvAca 12250009a mRtyo saMkalpitA me tvaM prajAsaMhArahetunA 12250009c gaccha saMhara sarvAs tvaM prajA mA ca vicAraya 12250010a etad evam avazyaM hi bhavitA naitad anyathA 12250010c kriyatAm anavadyAGgi yathoktaM madvaco 'naghe 12250011 nArada uvAca 12250011a evam uktA mahAbAho mRtyuH parapuraMjaya 12250011c na vyAjahAra tasthau ca prahvA bhagavadunmukhI 12250012a punaH punar athoktA sA gatasattveva bhAminI 12250012c tUSNIm AsIt tato devo devAnAm IzvarezvaraH 12250013a prasasAda kila brahmA svayam evAtmanAtmavAn 12250013c smayamAnaz ca lokezo lokAn sarvAn avaikSata 12250014a nivRttaroSe tasmiMs tu bhagavaty aparAjite 12250014c sA kanyApajagAmAsya samIpAd iti naH zrutam 12250015a apasRtyApratizrutya prajAsaMharaNaM tadA 12250015c tvaramANeva rAjendra mRtyur dhenukam abhyayAt 12250016a sA tatra paramaM devI tapo 'carata duzcaram 12250016c samA hy ekapade tasthau daza padmAni paJca ca 12250017a tAM tathA kurvatIM tatra tapaH paramaduzcaram 12250017c punar eva mahAtejA brahmA vacanam abravIt 12250018a kuruSva me vaco mRtyo tad anAdRtya satvarA 12250018c tathaivaikapade tAta punar anyAni sapta sA 12250019a tasthau padmAni SaT caiva paJca dve caiva mAnada 12250019c bhUyaH padmAyutaM tAta mRgaiH saha cacAra sA 12250020a punar gatvA tato rAjan maunam AtiSThad uttamam 12250020c apsu varSasahasrANi sapta caikaM ca pArthiva 12250021a tato jagAma sA kanyA kauzikIM bharatarSabha 12250021c tatra vAyujalAhArA cacAra niyamaM punaH 12250022a tato yayau mahAbhAgA gaGgAM meruM ca kevalam 12250022c tasthau dArv iva nizceSTA bhUtAnAM hitakAmyayA 12250023a tato himavato mUrdhni yatra devAH samIjire 12250023c tatrAGguSThena rAjendra nikharvam aparaM tataH 12250023e tasthau pitAmahaM caiva toSayAm Asa yatnataH 12250024a tatas tAm abravIt tatra lokAnAM prabhavApyayaH 12250024c kim idaM vartate putri kriyatAM tad vaco mama 12250025a tato 'bravIt punar mRtyur bhagavantaM pitAmaham 12250025c na hareyaM prajA deva punas tvAhaM prasAdaye 12250026a tAm adharmabhayatrastAM punar eva ca yAcatIm 12250026c tadAbravId devadevo nigRhyedaM vacas tataH 12250027a adharmo nAsti te mRtyo saMyacchemAH prajAH zubhe 12250027c mayA hy uktaM mRSA bhadre bhavitA neha kiM cana 12250028a dharmaH sanAtanaz ca tvAm ihaivAnupravekSyate 12250028c ahaM ca vibudhAz caiva tvaddhite niratAH sadA 12250029a imam anyaM ca te kAmaM dadAmi manasepsitam 12250029c na tvA doSeNa yAsyanti vyAdhisaMpIDitAH prajAH 12250030a puruSeSu ca rUpeNa puruSas tvaM bhaviSyasi 12250030c strISu strIrUpiNI caiva tRtIyeSu napuMsakam 12250031a saivam uktA mahArAja kRtAJjalir uvAca ha 12250031c punar eva mahAtmAnaM neti devezam avyayam 12250032a tAm abravIt tadA devo mRtyo saMhara mAnavAn 12250032c adharmas te na bhavitA tathA dhyAsyAmy ahaM zubhe 12250033a yAn azrubindUn patitAn apazyaM; ye pANibhyAM dhAritAs te purastAt 12250033c te vyAdhayo mAnavAn ghorarUpAH; prApte kAle pIDayiSyanti mRtyo 12250034a sarveSAM tvaM prANinAm antakAle; kAmakrodhau sahitau yojayethAH 12250034c evaM dharmas tvAm upaiSyaty ameyo; na cAdharmaM lapsyase tulyavRttiH 12250035a evaM dharmaM pAlayiSyasy athoktaM; na cAtmAnaM majjayiSyasy adharme 12250035c tasmAt kAmaM rocayAbhyAgataM tvaM; saMyojyAtho saMharasveha jantUn 12250036a sA vai tadA mRtyusaMjJApadezAc; chApAd bhItA bADham ity abravIt tam 12250036c atho prANAn prANinAm antakAle; kAmakrodhau prApya nirmohya hanti 12250037a mRtyor ye te vyAdhayaz cAzrupAtA; manuSyANAM rujyate yaiH zarIram 12250037c sarveSAM vai prANinAM prANanAnte; tasmAc chokaM mA kRthA budhya buddhyA 12250038a sarve devAH prANinAM prANanAnte; gatvA vRttAH saMnivRttAs tathaiva 12250038c evaM sarve mAnavAH prANanAnte; gatvAvRttA devavad rAjasiMha 12250039a vAyur bhImo bhImanAdo mahaujAH; sarveSAM ca prANinAM prANabhUtaH 12250039c nAnAvRttir dehinAM dehabhede; tasmAd vAyur devadevo viziSTaH 12250040a sarve devA martyasaMjJAviziSTAH; sarve martyA devasaMjJAviziSTAH 12250040c tasmAt putraM mA zuco rAjasiMha; putraH svargaM prApya te modate ha 12250041a evaM mRtyur devasRSTA prajAnAM; prApte kAle saMharantI yathAvat 12250041c tasyAz caiva vyAdhayas te 'zrupAtAH; prApte kAle saMharantIha jantUn 12251001 yudhiSThira uvAca 12251001a ime vai mAnavAH sarve dharmaM prati vizaGkitAH 12251001c ko 'yaM dharmaH kuto dharmas tan me brUhi pitAmaha 12251002a dharmo nv ayam ihArthaH kim amutrArtho 'pi vA bhavet 12251002c ubhayArtho 'pi vA dharmas tan me brUhi pitAmaha 12251003 bhISma uvAca 12251003a sadAcAraH smRtir vedAs trividhaM dharmalakSaNam 12251003c caturtham artham ity AhuH kavayo dharmalakSaNam 12251004a api hy uktAni karmANi vyavasyanty uttarAvare 12251004c lokayAtrArtham eveha dharmasya niyamaH kRtaH 12251004e ubhayatra sukhodarka iha caiva paratra ca 12251005a alabdhvA nipuNaM dharmaM pApaH pApe prasajjati 12251005c na ca pApakRtaH pApAn mucyante ke cid Apadi 12251006a apApavAdI bhavati yadA bhavati dharmavit 12251006c dharmasya niSThA svAcAras tam evAzritya bhotsyase 12251007a yadAdharmasamAviSTo dhanaM gRhNAti taskaraH 12251007c ramate nirharan stenaH paravittam arAjake 12251008a yadAsya tad dharanty anye tadA rAjAnam icchati 12251008c tadA teSAM spRhayate ye vai tuSTAH svakair dhanaiH 12251009a abhItaH zucir abhyeti rAjadvAram azaGkitaH 12251009c na hi duzcaritaM kiM cid antarAtmani pazyati 12251010a satyasya vacanaM sAdhu na satyAd vidyate param 12251010c satyena vidhRtaM sarvaM sarvaM satye pratiSThitam 12251011a api pApakRto raudrAH satyaM kRtvA pRthak pRthak 12251011c adroham avisaMvAdaM pravartante tadAzrayAH 12251011e te cen mitho 'dhRtiM kuryur vinazyeyur asaMzayam 12251012a na hartavyaM paradhanam iti dharmaH sanAtanaH 12251012c manyante balavantas taM durbalaiH saMpravartitam 12251012e yadA niyatidaurbalyam athaiSAm eva rocate 12251013a na hy atyantaM balayutA bhavanti sukhino 'pi vA 12251013c tasmAd anArjave buddhir na kAryA te kathaM cana 12251014a asAdhubhyo 'sya na bhayaM na corebhyo na rAjataH 12251014c na kiM cit kasya cit kurvan nirbhayaH zucir Avaset 12251015a sarvataH zaGkate steno mRgo grAmam iveyivAn 12251015c bahudhAcaritaM pApam anyatraivAnupazyati 12251016a muditaH zucir abhyeti sarvato nirbhayaH sadA