% Mahabharata: Striparvan % Last updated: Mon Apr 17 2017 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 11001001 janamejaya uvAca 11001001a hate duryodhane caiva hate sainye ca sarvazaH 11001001c dhRtarASTro mahArAjaH zrutvA kim akaron mune 11001002a tathaiva kauravo rAjA dharmaputro mahAmanAH 11001002c kRpaprabhRtayaz caiva kim akurvata te trayaH 11001003a azvatthAmnaH zrutaM karma zApaz cAnyonyakAritaH 11001003c vRttAntam uttaraM brUhi yad abhASata saMjayaH 11001004 vaizaMpAyana uvAca 11001004a hate putrazate dInaM chinnazAkham iva drumam 11001004c putrazokAbhisaMtaptaM dhRtarASTraM mahIpatim 11001005a dhyAnamUkatvam ApannaM cintayA samabhiplutam 11001005c abhigamya mahAprAjJaH saMjayo vAkyam abravIt 11001006a kiM zocasi mahArAja nAsti zoke sahAyatA 11001006c akSauhiNyo hatAz cASTau daza caiva vizAM pate 11001006e nirjaneyaM vasumatI zUnyA saMprati kevalA 11001007a nAnAdigbhyaH samAgamya nAnAdezyA narAdhipAH 11001007c sahitAs tava putreNa sarve vai nidhanaM gatAH 11001008a pitqNAM putrapautrANAM jJAtInAM suhRdAM tathA 11001008c gurUNAM cAnupUrvyeNa pretakAryANi kAraya 11001009 vaizaMpAyana uvAca 11001009a tac chrutvA karuNaM vAkyaM putrapautravadhArditaH 11001009c papAta bhuvi durdharSo vAtAhata iva drumaH 11001010 dhRtarASTra uvAca 11001010a hataputro hatAmAtyo hatasarvasuhRjjanaH 11001010c duHkhaM nUnaM bhaviSyAmi vicaran pRthivIm imAm 11001011a kiM nu bandhuvihInasya jIvitena mamAdya vai 11001011c lUnapakSasya iva me jarAjIrNasya pakSiNaH 11001012a hRtarAjyo hatasuhRd dhatacakSuz ca vai tathA 11001012c na bhrAjiSye mahAprAjJa kSINarazmir ivAMzumAn 11001013a na kRtaM suhRdAM vAkyaM jAmadagnyasya jalpataH 11001013c nAradasya ca devarSeH kRSNadvaipAyanasya ca 11001014a sabhAmadhye tu kRSNena yac chreyo 'bhihitaM mama 11001014c alaM vaireNa te rAjan putraH saMgRhyatAm iti 11001015a tac ca vAkyam akRtvAhaM bhRzaM tapyAmi durmatiH 11001015c na hi zrotAsmi bhISmasya dharmayuktaM prabhASitam 11001016a duryodhanasya ca tathA vRSabhasyeva nardataH 11001016c duHzAsanavadhaM zrutvA karNasya ca viparyayam 11001016e droNasUryoparAgaM ca hRdayaM me vidIryate 11001017a na smarAmy AtmanaH kiM cit purA saMjaya duSkRtam 11001017c yasyedaM phalam adyeha mayA mUDhena bhujyate 11001018a nUnaM hy apakRtaM kiM cin mayA pUrveSu janmasu 11001018c yena mAM duHkhabhAgeSu dhAtA karmasu yuktavAn 11001019a pariNAmaz ca vayasaH sarvabandhukSayaz ca me 11001019c suhRnmitravinAzaz ca daivayogAd upAgataH 11001019e ko 'nyo 'sti duHkhitataro mayA loke pumAn iha 11001020a tan mAm adyaiva pazyantu pANDavAH saMzitavratam 11001020c vivRtaM brahmalokasya dIrgham adhvAnam Asthitam 11001021 vaizaMpAyana uvAca 11001021a tasya lAlapyamAnasya bahuzokaM vicinvataH 11001021c zokApahaM narendrasya saMjayo vAkyam abravIt 11001022a zokaM rAjan vyapanuda zrutAs te vedanizcayAH 11001022c zAstrAgamAz ca vividhA vRddhebhyo nRpasattama 11001022e sRJjaye putrazokArte yad Ucur munayaH purA 11001023a tathA yauvanajaM darpam Asthite te sute nRpa 11001023c na tvayA suhRdAM vAkyaM bruvatAm avadhAritam 11001023e svArthaz ca na kRtaH kaz cil lubdhena phalagRddhinA 11001024a tava duHzAsano mantrI rAdheyaz ca durAtmavAn 11001024c zakuniz caiva duSTAtmA citrasenaz ca durmatiH 11001024e zalyaz ca yena vai sarvaM zalyabhUtaM kRtaM jagat 11001025a kuruvRddhasya bhISmasya gAndhAryA vidurasya ca 11001025c na kRtaM vacanaM tena tava putreNa bhArata 11001026a na dharmaH satkRtaH kaz cin nityaM yuddham iti bruvan 11001026c kSapitAH kSatriyAH sarve zatrUNAM vardhitaM yazaH 11001027a madhyastho hi tvam apy AsIr na kSamaM kiM cid uktavAn 11001027c dhUr dhareNa tvayA bhAras tulayA na samaM dhRtaH 11001028a AdAv eva manuSyeNa vartitavyaM yathA kSamam 11001028c yathA nAtItam arthaM vai pazcAttApena yujyate 11001029a putragRddhyA tvayA rAjan priyaM tasya cikIrSatA 11001029c pazcAttApam idaM prAptaM na tvaM zocitum arhasi 11001030a madhu yaH kevalaM dRSTvA prapAtaM nAnupazyati 11001030c sa bhraSTo madhulobhena zocaty eva yathA bhavAn 11001031a arthAn na zocan prApnoti na zocan vindate sukham 11001031c na zocaJ zriyam Apnoti na zocan vindate param 11001032a svayam utpAdayitvAgniM vastreNa pariveSTayet 11001032c dahyamAno manastApaM bhajate na sa paNDitaH 11001033a tvayaiva sasutenAyaM vAkyavAyusamIritaH 11001033c lobhAjyena ca saMsikto jvalitaH pArthapAvakaH 11001034a tasmin samiddhe patitAH zalabhA iva te sutAH 11001034c tAn kezavArcir nirdagdhAn na tvaM zocitum arhasi 11001035a yac cAzrupAtakalilaM vadanaM vahase nRpa 11001035c azAstradRSTam etad dhi na prazaMsanti paNDitAH 11001036a visphuliGgA iva hy etAn dahanti kila mAnavAn 11001036c jahIhi manyuM buddhyA vai dhArayAtmAnam AtmanA 11001037a evam AzvAsitas tena saMjayena mahAtmanA 11001037c viduro bhUya evAha buddhipUrvaM paraMtapa 11002001 vaizaMpAyana uvAca 11002001a tato 'mRtasamair vAkyair hlAdayan puruSarSabham 11002001c vaicitravIryaM viduro yad uvAca nibodha tat 11002002 vidura uvAca 11002002a uttiSTha rAjan kiM zeSe dhArayAtmAnam AtmanA 11002002c sthirajaGgamamartyAnAM sarveSAm eSa nirNayaH 11002003a sarve kSayAntA nicayAH patanAntAH samucchrayAH 11002003c saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam 11002004a yadA zUraM ca bhIruM ca yamaH karSati bhArata 11002004c tat kiM na yotsyanti hi te kSatriyAH kSatriyarSabha 11002005a ayudhyamAno mriyate yudhyamAnaz ca jIvati 11002005c kAlaM prApya mahArAja na kaz cid ativartate 11002006a na cApy etAn hatAn yuddhe rAjaJ zocitum arhasi 11002006c pramANaM yadi zAstrANi gatAs te paramAM gatim 11002007a sarve svAdhyAyavanto hi sarve ca caritavratAH 11002007c sarve cAbhimukhAH kSINAs tatra kA paridevanA 11002008a adarzanAd ApatitAH punaz cAdarzanaM gatAH 11002008c na te tava na teSAM tvaM tatra kA paridevanA 11002009a hato 'pi labhate svargaM hatvA ca labhate yazaH 11002009c ubhayaM no bahuguNaM nAsti niSphalatA raNe 11002010a teSAM kAmadughA&l lokAn indraH saMkalpayiSyati 11002010c indrasyAtithayo hy ete bhavanti puruSarSabha 11002011a na yajJair dakSiNAvadbhir na tapobhir na vidyayA 11002011c svargaM yAnti tathA martyA yathA zUrA raNe hatAH 11002012a mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca 11002012c saMsAreSv anubhUtAni kasya te kasya vA vayam 11002013a zokasthAnasahasrANi bhayasthAnazatAni ca 11002013c divase divase mUDham Avizanti na paNDitam 11002014a na kAlasya priyaH kaz cin na dveSyaH kurusattama 11002014c na madhyasthaH kva cit kAlaH sarvaM kAlaH prakarSati 11002015a anityaM jIvitaM rUpaM yauvanaM dravyasaMcayaH 11002015c ArogyaM priyasaMvAso gRdhyed eSu na paNDitaH 11002016a na jAnapadikaM duHkham ekaH zocitum arhasi 11002016c apy abhAvena yujyeta tac cAsya na nivartate 11002017a azocan pratikurvIta yadi pazyet parAkramam 11002017c bhaiSajyam etad duHkhasya yad etan nAnucintayet 11002017e cintyamAnaM hi na vyeti bhUyaz cApi vivardhate 11002018a aniSTasaMprayogAc ca viprayogAt priyasya ca 11002018c manuSyA mAnasair duHkhair yujyante ye 'lpabuddhayaH 11002019a nArtho na dharmo na sukhaM yad etad anuzocasi 11002019c na ca nApaiti kAryArthAt trivargAc caiva bhrazyate 11002020a anyAm anyAM dhanAvasthAM prApya vaizeSikIM narAH 11002020c asaMtuSTAH pramuhyanti saMtoSaM yAnti paNDitAH 11002021a prajJayA mAnasaM duHkhaM hanyAc chArIram auSadhaiH 11002021c etaj jJAnasya sAmarthyaM na bAlaiH samatAm iyAt 11002022a zayAnaM cAnuzayati tiSThantaM cAnutiSThati 11002022c anudhAvati dhAvantaM karma pUrvakRtaM naram 11002023a yasyAM yasyAm avasthAyAM yat karoti zubhAzubham 11002023c tasyAM tasyAm avasthAyAM tat tat phalam upAznute 11003001 dhRtarASTra uvAca 11003001a subhASitair mahAprAjJa zoko 'yaM vigato mama 11003001c bhuya eva tu vAkyAni zrotum icchAmi tattvataH 11003002a aniSTAnAM ca saMsargAd iSTAnAM ca vivarjanAt 11003002c kathaM hi mAnasair duHkhaiH pramucyante 'tra paNDitAH 11003003 vidura uvAca 11003003a yato yato mano duHkhAt sukhAd vApi pramucyate 11003003c tatas tataH zamaM labdhvA sugatiM vindate budhaH 11003004a azAzvatam idaM sarvaM cintyamAnaM nararSabha 11003004c kadalIsaMnibho lokaH sAro hy asya na vidyate 11003005a gRhANy eva hi martyAnAm Ahur dehAni paNDitAH 11003005c kAlena viniyujyante sattvam ekaM tu zobhanam 11003006a yathA jIrNam ajIrNaM vA vastraM tyaktvA tu vai naraH 11003006c anyad rocayate vastram evaM dehAH zarIriNAm 11003007a vaicitravIrya vAsaM hi duHkhaM vA yadi vA sukham 11003007c prApnuvantIha bhUtAni svakRtenaiva karmaNA 11003008a karmaNA prApyate svargaM sukhaM duHkhaM ca bhArata 11003008c tato vahati taM bhAram avazaH svavazo 'pi vA 11003009a yathA ca mRnmayaM bhANDaM cakrArUDhaM vipadyate 11003009c kiM cit prakriyamANaM vA kRtamAtram athApi vA 11003010a chinnaM vApy avaropyantam avatIrNam athApi vA 11003010c ArdraM vApy atha vA zuSkaM pacyamAnam athApi vA 11003011a avatAryamANam ApAkAd uddhRtaM vApi bhArata 11003011c atha vA paribhujyantam evaM dehAH zarIriNAm 11003012a garbhastho vA prasUto vApy atha vA divasAntaraH 11003012c ardhamAsagato vApi mAsamAtragato 'pi vA 11003013a saMvatsaragato vApi dvisaMvatsara eva vA 11003013c yauvanastho 'pi madhyastho vRddho vApi vipadyate 11003014a prAkkarmabhis tu bhUtAni bhavanti na bhavanti ca 11003014c evaM sAMsiddhike loke kimartham anutapyase 11003015a yathA ca salile rAjan krIDArtham anusaMcaran 11003015c unmajjec ca nimajjec ca kiM cit sattvaM narAdhipa 11003016a evaM saMsAragahanAd unmajjananimajjanAt 11003016c karmabhogena badhyantaH klizyante ye 'lpabuddhayaH 11003017a ye tu prAjJAH sthitAH satye saMsArAntagaveSiNaH 11003017c samAgamajJA bhUtAnAM te yAnti paramAM gatim 11004001 dhRtarASTra uvAca 11004001a kathaM saMsAragahanaM vijJeyaM vadatAM vara 11004001c etad icchAmy ahaM zrotuM tattvam AkhyAhi pRcchataH 11004002 vidura uvAca 11004002a janmaprabhRti bhUtAnAM kriyAH sarvAH zRNu prabho 11004002c pUrvam eveha kalale vasate kiM cid antaram 11004003a tataH sa paJcame 'tIte mAse mAMsaM prakalpayet 11004003c tataH sarvAGgasaMpUrNo garbho mAse prajAyate 11004004a amedhyamadhye vasati mAMsazoNitalepane 11004004c tatas tu vAyuvegena UrdhvapAdo hy adhaHzirAH 11004005a yonidvAram upAgamya bahUn klezAn samRcchati 11004005c yonisaMpIDanAc caiva pUrvakarmabhir anvitaH 11004006a tasmAn muktaH sa saMsArAd anyAn pazyaty upadravAn 11004006c grahAs tam upasarpanti sArameyA ivAmiSam 11004007a tataH prAptottare kAle vyAdhayaz cApi taM tathA 11004007c upasarpanti jIvantaM badhyamAnaM svakarmabhiH 11004008a baddham indriyapAzais taM saGgasvAdubhir Aturam 11004008c vyasanAny upavartante vividhAni narAdhipa 11004008e badhyamAnaz ca tair bhUyo naiva tRptim upaiti saH 11004009a ayaM na budhyate tAvad yamalokam athAgatam 11004009c yamadUtair vikRSyaMz ca mRtyuM kAlena gacchati 11004010a vAgghInasya ca yanmAtram iSTAniSTaM kRtaM mukhe 11004010c bhUya evAtmanAtmAnaM badhyamAnam upekSate 11004011a aho vinikRto loko lobhena ca vazIkRtaH 11004011c lobhakrodhamadonmatto nAtmAnam avabudhyate 11004012a kulInatvena ramate duSkulInAn vikutsayan 11004012c dhanadarpeNa dRptaz ca daridrAn parikutsayan 11004013a mUrkhAn iti parAn Aha nAtmAnaM samavekSate 11004013c zikSAM kSipati cAnyeSAM nAtmAnaM zAstum icchati 11004014a adhruve jIvaloke 'smin yo dharmam anupAlayan 11004014c janmaprabhRti varteta prApnuyAt paramAM gatim 11004015a evaM sarvaM viditvA vai yas tattvam anuvartate 11004015c sa pramokSAya labhate panthAnaM manujAdhipa 11005001 dhRtarASTra uvAca 11005001a yad idaM dharmagahanaM buddhyA samanugamyate 11005001c etad vistarazaH sarvaM buddhimArgaM prazaMsa me 11005002 vidura uvAca 11005002a atra te vartayiSyAmi namaskRtvA svayaMbhuve 11005002c yathA saMsAragahanaM vadanti paramarSayaH 11005003a kaz cin mahati saMsAre vartamAno dvijaH kila 11005003c vanaM durgam anuprApto mahat kravyAdasaMkulam 11005004a siMhavyAghragajAkArair atighorair mahAzanaiH 11005004c samantAt saMparikSiptaM mRtyor api bhayapradam 11005005a tad asya dRSTvA hRdayam udvegam agamat param 11005005c abhyucchrayaz ca romNAM vai vikriyAz ca paraMtapa 11005006a sa tad vanaM vyanusaran vipradhAvan itas tataH 11005006c vIkSamANo dizaH sarvAH zaraNaM kva bhaved iti 11005007a sa teSAM chidram anvicchan pradruto bhayapIDitaH 11005007c na ca niryAti vai dUraM na ca tair viprayujyate 11005008a athApazyad vanaM ghoraM samantAd vAgurAvRtam 11005008c bAhubhyAM saMpariSvaktaM striyA paramaghorayA 11005009a paJcazIrSadharair nAgaiH zailair iva samunnataiH 11005009c nabhaHspRzair mahAvRkSaiH parikSiptaM mahAvanam 11005010a vanamadhye ca tatrAbhUd udapAnaH samAvRtaH 11005010c vallIbhis tRNachannAbhir gUDhAbhir abhisaMvRtaH 11005011a papAta sa dvijas tatra nigUDhe salilAzaye 11005011c vilagnaz cAbhavat tasmi&l latAsaMtAnasaMkaTe 11005012a panasasya yathA jAtaM vRntabaddhaM mahAphalam 11005012c sa tathA lambate tatra UrdhvapAdo hy adhaHzirAH 11005013a atha tatrApi cAnyo 'sya bhUyo jAta upadravaH 11005013c kUpavInAhavelAyAm apazyata mahAgajam 11005014a SaDvaktraM kRSNazabalaM dviSaTkapadacAriNam 11005014c krameNa parisarpantaM vallIvRkSasamAvRtam 11005015a tasya cApi prazAkhAsu vRkSazAkhAvalambinaH 11005015c nAnArUpA madhukarA ghorarUpA bhayAvahAH 11005015e Asate madhu saMbhRtya pUrvam eva niketajAH 11005016a bhUyo bhUyaH samIhante madhUni bharatarSabha 11005016c svAdanIyAni bhUtAnAM na yair bAlo 'pi tRpyate 11005017a teSAM madhUnAM bahudhA dhArA prasravate sadA 11005017c tAM lambamAnaH sa pumAn dhArAM pibati sarvadA 11005017e na cAsya tRSNA viratA pibamAnasya saMkaTe 11005018a abhIpsati ca tAM nityam atRptaH sa punaH punaH 11005018c na cAsya jIvite rAjan nirvedaH samajAyata 11005019a tatraiva ca manuSyasya jIvitAzA pratiSThitA 11005019c kRSNAH zvetAz ca taM vRkSaM kuTTayanti sma mUSakAH 11005020a vyAlaiz ca vanadurgAnte striyA ca paramograyA 11005020c kUpAdhastAc ca nAgena vInAhe kuJjareNa ca 11005021a vRkSaprapAtAc ca bhayaM mUSakebhyaz ca paJcamam 11005021c madhulobhAn madhukaraiH SaSTham Ahur mahad bhayam 11005022a evaM sa vasate tatra kSiptaH saMsArasAgare 11005022c na caiva jIvitAzAyAM nirvedam upagacchati 11006001 dhRtarASTra uvAca 11006001a aho khalu mahad duHkhaM kRcchravAsaM vasaty asau 11006001c kathaM tasya ratis tatra tuSTir vA vadatAM vara 11006002a sa dezaH kva nu yatrAsau vasate dharmasaMkaTe 11006002c kathaM vA sa vimucyeta naras tasmAn mahAbhayAt 11006003a etan me sarvam AcakSva sAdhu ceSTAmahe tathA 11006003c kRpA me mahatI jAtA tasyAbhyuddharaNena hi 11006004 vidura uvAca 11006004a upamAnam idaM rAjan mokSavidbhir udAhRtam 11006004c sugatiM vindate yena paralokeSu mAnavaH 11006005a yat tad ucyati kAntAraM mahat saMsAra eva saH 11006005c vanaM durgaM hi yat tv etat saMsAragahanaM hi tat 11006006a ye ca te kathitA vyAlA vyAdhayas te prakIrtitAH 11006006c yA sA nArI bRhatkAyA adhitiSThati tatra vai 11006006e tAm Ahus tu jarAM prAjJA varNarUpavinAzinIm 11006007a yas tatra kUpo nRpate sa tu dehaH zarIriNAm 11006007c yas tatra vasate 'dhastAn mahAhiH kAla eva saH 11006007e antakaH sarvabhUtAnAM dehinAM sarvahAry asau 11006008a kUpamadhye ca yA jAtA vallI yatra sa mAnavaH 11006008c pratAne lambate sA tu jIvitAzA zarIriNAm 11006009a sa yas tu kUpavInAhe taM vRkSaM parisarpati 11006009c SaDvaktraH kuJjaro rAjan sa tu saMvatsaraH smRtaH 11006009e mukhAni Rtavo mAsAH pAdA dvAdaza kIrtitAH 11006010a ye tu vRkSaM nikRntanti mUSakAH satatotthitAH 11006010c rAtryahAni tu tAny Ahur bhUtAnAM paricintakAH 11006010e ye te madhukarAs tatra kAmAs te parikIrtitAH 11006011a yAs tu tA bahuzo dhArAH sravanti madhunisravam 11006011c tAMs tu kAmarasAn vidyAd yatra majjanti mAnavAH 11006012a evaM saMsAracakrasya parivRttiM sma ye viduH 11006012c te vai saMsAracakrasya pAzAMz chindanti vai budhAH 11007001 dhRtarASTra uvAca 11007001a aho 'bhihitam AkhyAnaM bhavatA tattvadarzinA 11007001c bhUya eva tu me harSaH zrotuM vAgamRtaM tava 11007002 vidura uvAca 11007002a zRNu bhUyaH pravakSyAmi mArgasyaitasya vistaram 11007002c yac chrutvA vipramucyante saMsArebhyo vicakSaNAH 11007003a yathA tu puruSo rAjan dIrgham adhvAnam AsthitaH 11007003c kva cit kva cic chramAt sthAtA kurute vAsam eva vA 11007004a evaM saMsAraparyAye garbhavAseSu bhArata 11007004c kurvanti durbudhA vAsaM mucyante tatra paNDitAH 11007005a tasmAd adhvAnam evaitam AhuH zAstravido janAH 11007005c yat tu saMsAragahanaM vanam Ahur manISiNaH 11007006a so 'yaM lokasamAvarto martyAnAM bharatarSabha 11007006c carANAM sthAvarANAM ca gRdhyet tatra na paNDitaH 11007007a zArIrA mAnasAz caiva martyAnAM ye tu vyAdhayaH 11007007c pratyakSAz ca parokSAz ca te vyAlAH kathitA budhaiH 11007008a klizyamAnAz ca tair nityaM hanyamAnAz ca bhArata 11007008c svakarmabhir mahAvyAlair nodvijanty alpabuddhayaH 11007009a athApi tair vimucyeta vyAdhibhiH puruSo nRpa 11007009c AvRNoty eva taM pazcAj jarA rUpavinAzinI 11007010a zabdarUparasasparzair gandhaiz ca vividhair api 11007010c majjamAnaM mahApaGke nirAlambe samantataH 11007011a saMvatsarartavo mAsAH pakSAhorAtrasaMdhayaH 11007011c krameNAsya pralumpanti rUpam Ayus tathaiva ca 11007012a ete kAlasya nidhayo naitAJ jAnanti durbudhAH 11007012c atrAbhilikhitAny AhuH sarvabhUtAni karmaNA 11007013a rathaM zarIraM bhUtAnAM sattvam Ahus tu sArathim 11007013c indriyANi hayAn AhuH karma buddhiz ca razmayaH 11007014a teSAM hayAnAM yo vegaM dhAvatAm anudhAvati 11007014c sa tu saMsAracakre 'smiMz cakravat parivartate 11007015a yas tAn yamayate buddhyA sa yantA na nivartate 11007015c yAmyam AhU rathaM hy enaM muhyante yena durbudhAH 11007016a sa caitat prApnute rAjan yat tvaM prApto narAdhipa 11007016c rAjyanAzaM suhRnnAzaM sutanAzaM ca bhArata 11007017a anutarSulam evaitad duHkhaM bhavati bhArata 11007017c sAdhuH paramaduHkhAnAM duHkhabhaiSajyam Acaret 11007018a na vikramo na cApy artho na mitraM na suhRjjanaH 11007018c tathonmocayate duHkhAd yathAtmA sthirasaMyamaH 11007019a tasmAn maitraM samAsthAya zIlam Apadya bhArata 11007019c damas tyAgo 'pramAdaz ca te trayo brahmaNo hayAH 11007020a zIlarazmisamAyukte sthito yo mAnase rathe 11007020c tyaktvA mRtyubhayaM rAjan brahmalokaM sa gacchati 11008001 vaizaMpAyana uvAca 11008001a vidurasya tu tad vAkyaM nizamya kurusattamaH 11008001c putrazokAbhisaMtaptaH papAta bhuvi mUrchitaH 11008002a taM tathA patitaM bhUmau niHsaMjJaM prekSya bAndhavAH 11008002c kRSNadvaipAyanaz caiva kSattA ca viduras tathA 11008003a saMjayaH suhRdaz cAnye dvAHsthA ye cAsya saMmatAH 11008003c jalena sukhazItena tAlavRntaiz ca bhArata 11008004a paspRzuz ca karair gAtraM vIjamAnAz ca yatnataH 11008004c anvAsan suciraM kAlaM dhRtarASTraM tathAgatam 11008005a atha dIrghasya kAlasya labdhasaMjJo mahIpatiH 11008005c vilalApa ciraM kAlaM putrAdhibhir abhiplutaH 11008006a dhig astu khalu mAnuSyaM mAnuSye ca parigraham 11008006c yatomUlAni duHkhAni saMbhavanti muhur muhuH 11008007a putranAze 'rthanAze ca jJAtisaMbandhinAm api 11008007c prApyate sumahad duHkhaM viSAgnipratimaM vibho 11008008a yena dahyanti gAtrANi yena prajJA vinazyati 11008008c yenAbhibhUtaH puruSo maraNaM bahu manyate 11008009a tad idaM vyasanaM prAptaM mayA bhAgyaviparyayAt 11008009c tac caivAhaM kariSyAmi adyaiva dvijasattama 11008010a ity uktvA tu mahAtmAnaM pitaraM brahmavittamam 11008010c dhRtarASTro 'bhavan mUDhaH zokaM ca paramaM gataH 11008010e abhUc ca tUSNIM rAjAsau dhyAyamAno mahIpate 11008011a tasya tad vacanaM zrutvA kRSNadvaipAyanaH prabhuH 11008011c putrazokAbhisaMtaptaM putraM vacanam abravIt 11008012a dhRtarASTra mahAbAho yat tvAM vakSyAmi tac chRNu 11008012c zrutavAn asi medhAvI dharmArthakuzalas tathA 11008013a na te 'sty aviditaM kiM cid veditavyaM paraMtapa 11008013c anityatAM hi martyAnAM vijAnAsi na saMzayaH 11008014a adhruve jIvaloke ca sthAne vAzAzvate sati 11008014c jIvite maraNAnte ca kasmAc chocasi bhArata 11008015a pratyakSaM tava rAjendra vairasyAsya samudbhavaH 11008015c putraM te kAraNaM kRtvA kAlayogena kAritaH 11008016a avazyaM bhavitavye ca kurUNAM vaizase nRpa 11008016c kasmAc chocasi tAJ zUrAn gatAn paramikAM gatim 11008017a jAnatA ca mahAbAho vidureNa mahAtmanA 11008017c yatitaM sarvayatnena zamaM prati janezvara 11008018a na ca daivakRto mArgaH zakyo bhUtena kena cit 11008018c ghaTatApi ciraM kAlaM niyantum iti me matiH 11008019a devatAnAM hi yat kAryaM mayA pratyakSataH zrutam 11008019c tat te 'haM saMpravakSyAmi kathaM sthairyaM bhavet tava 11008020a purAhaM tvarito yAtaH sabhAm aindrIM jitaklamaH 11008020c apazyaM tatra ca tadA samavetAn divaukasaH 11008020e nAradapramukhAMz cApi sarvAn devaRSIMs tathA 11008021a tatra cApi mayA dRSTA pRthivI pRthivIpate 11008021c kAryArtham upasaMprAptA devatAnAM samIpataH 11008022a upagamya tadA dhAtrI devAn Aha samAgatAn 11008022c yat kAryaM mama yuSmAbhir brahmaNaH sadane tadA 11008022e pratijJAtaM mahAbhAgAs tac chIghraM saMvidhIyatAm 11008023a tasyAs tad vacanaM zrutvA viSNur lokanamaskRtaH 11008023c uvAca prahasan vAkyaM pRthivIM devasaMsadi 11008024a dhRtarASTrasya putrANAM yas tu jyeSThaH zatasya vai 11008024c duryodhana iti khyAtaH sa te kAryaM kariSyati 11008024e taM ca prApya mahIpAlaM kRtakRtyA bhaviSyasi 11008025a tasyArthe pRthivIpAlAH kurukSetre samAgatAH 11008025c anyonyaM ghAtayiSyanti dRDhaiH zastraiH prahAriNaH 11008026a tatas te bhavitA devi bhArasya yudhi nAzanam 11008026c gaccha zIghraM svakaM sthAnaM lokAn dhAraya zobhane 11008027a sa eSa te suto rAja&l lokasaMhArakAraNAt 11008027c kaler aMzaH samutpanno gAndhAryA jaThare nRpa 11008028a amarSI capalaz cApi krodhano duSprasAdhanaH 11008028c daivayogAt samutpannA bhrAtaraz cAsya tAdRzAH 11008029a zakunir mAtulaz caiva karNaz ca paramaH sakhA 11008029c samutpannA vinAzArthaM pRthivyAM sahitA nRpAH 11008029e etam arthaM mahAbAho nArado veda tattvataH 11008030a AtmAparAdhAt putrAs te vinaSTAH pRthivIpate 11008030c mA tAJ zocasva rAjendra na hi zoke 'sti kAraNam 11008031a na hi te pANDavAH svalpam aparAdhyanti bhArata 11008031c putrAs tava durAtmAno yair iyaM ghAtitA mahI 11008032a nAradena ca bhadraM te pUrvam eva na saMzayaH 11008032c yudhiSThirasya samitau rAjasUye niveditam 11008033a pANDavAH kauravAz caiva samAsAdya parasparam 11008033c na bhaviSyanti kaunteya yat te kRtyaM tad Acara 11008034a nAradasya vacaH zrutvA tadAzocanta pANDavAH 11008034c etat te sarvam AkhyAtaM devaguhyaM sanAtanam 11008035a kathaM te zokanAzaH syAt prANeSu ca dayA prabho 11008035c snehaz ca pANDuputreSu jJAtvA daivakRtaM vidhim 11008036a eSa cArtho mahAbAho pUrvam eva mayA zrutaH 11008036c kathito dharmarAjasya rAjasUye kratUttame 11008037a yatitaM dharmaputreNa mayA guhye nivedite 11008037c avigrahe kauravANAM daivaM tu balavattaram 11008038a anatikramaNIyo hi vidhI rAjan kathaM cana 11008038c kRtAntasya hi bhUtena sthAvareNa trasena ca 11008039a bhavAn dharmaparo yatra buddhizreSThaz ca bhArata 11008039c muhyate prANinAM jJAtvA gatiM cAgatim eva ca 11008040a tvAM tu zokena saMtaptaM muhyamAnaM muhur muhuH 11008040c jJAtvA yudhiSThiro rAjA prANAn api parityajet 11008041a kRpAlur nityazo vIras tiryagyonigateSv api 11008041c sa kathaM tvayi rAjendra kRpAM vai na kariSyati 11008042a mama caiva niyogena vidhez cApy anivartanAt 11008042c pANDavAnAM ca kAruNyAt prANAn dhAraya bhArata 11008043a evaM te vartamAnasya loke kIrtir bhaviSyati 11008043c dharmaz ca sumahAMs tAta taptaM syAc ca tapaz cirAt 11008044a putrazokasamutpannaM hutAzaM jvalitaM yathA 11008044c prajJAmbhasA mahArAja nirvApaya sadA sadA 11008045a etac chrutvA tu vacanaM vyAsasyAmitatejasaH 11008045c muhUrtaM samanudhyAya dhRtarASTro 'bhyabhASata 11008046a mahatA zokajAlena praNunno 'smi dvijottama 11008046c nAtmAnam avabudhyAmi muhyamAno muhur muhuH 11008047a idaM tu vacanaM zrutvA tava daivaniyogajam 11008047c dhArayiSyAmy ahaM prANAn yatiSye ca nazocitum 11008048a etac chrutvA tu vacanaM vyAsaH satyavatIsutaH 11008048c dhRtarASTrasya rAjendra tatraivAntaradhIyata 11009001 janamejaya uvAca 11009001a gate bhagavati vyAse dhRtarASTro mahIpatiH 11009001c kim aceSTata viprarSe tan me vyAkhyAtum arhasi 11009002 vaizaMpAyana uvAca 11009002a etac chrutvA narazreSTha ciraM dhyAtvA tv acetanaH 11009002c saMjayaM yojayety uktvA viduraM pratyabhASata 11009003a kSipram Anaya gAndhArIM sarvAz ca bharatastriyaH 11009003c vadhUM kuntIm upAdAya yAz cAnyAs tatra yoSitaH 11009004a evam uktvA sa dharmAtmA viduraM dharmavittamam 11009004c zokaviprahatajJAno yAnam evAnvapadyata 11009005a gAndhArI caiva zokArtA bhartur vacanacoditA 11009005c saha kuntyA yato rAjA saha strIbhir upAdravat 11009006a tAH samAsAdya rAjAnaM bhRzaM zokasamanvitAH 11009006c AmantryAnyonyam IyuH sma bhRzam uccukruzus tataH 11009007a tAH samAzvAsayat kSattA tAbhyaz cArtataraH svayam 11009007c azrukaNThIH samAropya tato 'sau niryayau purAt 11009008a tataH praNAdaH saMjajJe sarveSu kuruvezmasu 11009008c AkumAraM puraM sarvam abhavac chokakarzitam 11009009a adRSTapUrvA yA nAryaH purA devagaNair api 11009009c pRthagjanena dRzyanta tAs tadA nihatezvarAH 11009010a prakIrya kezAn suzubhAn bhUSaNAny avamucya ca 11009010c ekavastradharA nAryaH paripetur anAthavat 11009011a zvetaparvatarUpebhyo gRhebhyas tAs tv apAkraman 11009011c guhAbhya iva zailAnAM pRSatyo hatayUthapAH 11009012a tAny udIrNAni nArINAM tadA vRndAny anekazaH 11009012c zokArtAny adravan rAjan kizorINAm ivAGgane 11009013a pragRhya bAhUn krozantyaH putrAn bhrAtqn pitqn api 11009013c darzayantIva tA ha sma yugAnte lokasaMkSayam 11009014a vilapantyo rudantyaz ca dhAvamAnAs tatas tataH 11009014c zokenAbhyAhatajJAnAH kartavyaM na prajajJire 11009015a vrIDAM jagmuH purA yAH sma sakhInAm api yoSitaH 11009015c tA ekavastrA nirlajjAH zvazrUNAM purato 'bhavan 11009016a parasparaM susUkSmeSu zokeSv AzvAsayan sma yAH 11009016c tAH zokavihvalA rAjann upaikSanta parasparam 11009017a tAbhiH parivRto rAjA rudatIbhiH sahasrazaH 11009017c niryayau nagarAd dInas tUrNam AyodhanaM prati 11009018a zilpino vaNijo vaizyAH sarvakarmopajIvinaH 11009018c te pArthivaM puraskRtya niryayur nagarAd bahiH 11009019a tAsAM vikrozamAnAnAm ArtAnAM kurusaMkSaye 11009019c prAdurAsIn mahAJ zabdo vyathayan bhuvanAny uta 11009020a yugAntakAle saMprApte bhUtAnAM dahyatAm iva 11009020c abhAvaH syAd ayaM prApta iti bhUtAni menire 11009021a bhRzam udvignamanasas te paurAH kurusaMkSaye 11009021c prAkrozanta mahArAja svanuraktAs tadA bhRzam 11010001 vaizaMpAyana uvAca 11010001a krozamAtraM tato gatvA dadRzus tAn mahArathAn 11010001c zAradvataM kRpaM drauNiM kRtavarmANam eva ca 11010002a te tu dRSTvaiva rAjAnaM prajJAcakSuSam Izvaram 11010002c azrukaNThA viniHzvasya rudantam idam abruvan 11010003a putras tava mahArAja kRtvA karma suduSkaram 11010003c gataH sAnucaro rAjaJ zakralokaM mahIpatiH 11010004a duryodhanabalAn muktA vayam eva trayo rathAH 11010004c sarvam anyat parikSINaM sainyaM te bharatarSabha 11010005a ity evam uktvA rAjAnaM kRpaH zAradvatas tadA 11010005c gAndhArIM putrazokArtAm idaM vacanam abravIt 11010006a abhItA yudhyamAnAs te ghnantaH zatrugaNAn bahUn 11010006c vIrakarmANi kurvANAH putrAs te nidhanaM gatAH 11010007a dhruvaM saMprApya lokAMs te nirmalAJ zastranirjitAn 11010007c bhAsvaraM deham AsthAya viharanty amarA iva 11010008a na hi kaz cid dhi zUrANAM yudhyamAnaH parAGmukhaH 11010008c zastreNa nidhanaM prApto na ca kaz cit kRtAJjaliH 11010009a etAM tAM kSatriyasyAhuH purANAM paramAM gatim 11010009c zastreNa nidhanaM saMkhye tAn na zocitum arhasi 11010010a na cApi zatravas teSAm Rdhyante rAjJi pANDavAH 11010010c zRNu yat kRtam asmAbhir azvatthAmapurogamaiH 11010011a adharmeNa hataM zrutvA bhImasenena te sutam 11010011c suptaM zibiram Avizya pANDUnAM kadanaM kRtam 11010012a pAJcAlA nihatAH sarve dhRSTadyumnapurogamAH 11010012c drupadasyAtmajAz caiva draupadeyAz ca pAtitAH 11010013a tathA vizasanaM kRtvA putrazatrugaNasya te 11010013c prAdravAma raNe sthAtuM na hi zakyAmahe trayaH 11010014a te hi zUrA maheSvAsAH kSipram eSyanti pANDavAH 11010014c amarSavazam ApannA vairaM pratijihIrSavaH 11010015a nihatAn AtmajAJ zrutvA pramattAn puruSarSabhAH 11010015c ninISantaH padaM zUrAH kSipram eva yazasvini 11010016a pANDUnAM kilbiSaM kRtvA saMsthAtuM notsahAmahe 11010016c anujAnIhi no rAjJi mA ca zoke manaH kRthAH 11010017a rAjaMs tvam anujAnIhi dhairyam AtiSTha cottamam 11010017c niSThAntaM pazya cApi tvaM kSatradharmaM ca kevalam 11010018a ity evam uktvA rAjAnaM kRtvA cAbhipradakSiNam 11010018c kRpaz ca kRtavarmA ca droNaputraz ca bhArata 11010019a avekSamANA rAjAnaM dhRtarASTraM manISiNam 11010019c gaGgAm anu mahAtmAnas tUrNam azvAn acodayan 11010020a apakramya tu te rAjan sarva eva mahArathAH 11010020c AmantryAnyonyam udvignAs tridhA te prayayus tataH 11010021a jagAma hAstinapuraM kRpaH zAradvatas tadA 11010021c svam eva rASTraM hArdikyo drauNir vyAsAzramaM yayau 11010022a evaM te prayayur vIrA vIkSamANAH parasparam 11010022c bhayArtAH pANDuputrANAm AgaskRtvA mahAtmanAm 11010023a sametya vIrA rAjAnaM tadA tv anudite ravau 11010023c viprajagmur mahArAja yathecchakam ariMdamAH 11011001 vaizaMpAyana uvAca 11011001a hateSu sarvasainyeSu dharmarAjo yudhiSThiraH 11011001c zuzruve pitaraM vRddhaM niryAtaM gajasAhvayAt 11011002a so 'bhyayAt putrazokArtaH putrazokapariplutam 11011002c zocamAno mahArAja bhrAtRbhiH sahitas tadA 11011003a anvIyamAno vIreNa dAzArheNa mahAtmanA 11011003c yuyudhAnena ca tathA tathaiva ca yuyutsunA 11011004a tam anvagAt suduHkhArtA draupadI zokakarzitA 11011004c saha pAJcAlayoSidbhir yAs tatrAsan samAgatAH 11011005a sa gaGgAm anu vRndAni strINAM bharatasattama 11011005c kurarINAm ivArtAnAM krozantInAM dadarza ha 11011006a tAbhiH parivRto rAjA rudatIbhiH sahasrazaH 11011006c UrdhvabAhubhir ArtAbhir bruvatIbhiH priyApriye 11011007a kva nu dharmajJatA rAjJaH kva nu sAdyAnRzaMsatA 11011007c yadAvadhIt pitqn bhrAtqn gurUn putrAn sakhIn api 11011008a ghAtayitvA kathaM droNaM bhISmaM cApi pitAmaham 11011008c manas te 'bhUn mahAbAho hatvA cApi jayadratham 11011009a kiM nu rAjyena te kAryaM pitqn bhrAtqn apazyataH 11011009c abhimanyuM ca durdharSaM draupadeyAMz ca bhArata 11011010a atItya tA mahAbAhuH krozantIH kurarIr iva 11011010c vavande pitaraM jyeSThaM dharmarAjo yudhiSThiraH 11011011a tato 'bhivAdya pitaraM dharmeNAmitrakarzanAH 11011011c nyavedayanta nAmAni pANDavAs te 'pi sarvazaH 11011012a tam AtmajAntakaraNaM pitA putravadhArditaH 11011012c aprIyamANaH zokArtaH pANDavaM pariSasvaje 11011013a dharmarAjaM pariSvajya sAntvayitvA ca bhArata 11011013c duSTAtmA bhImam anvaicchad didhakSur iva pAvakaH 11011014a sa kopapAvakas tasya zokavAyusamIritaH 11011014c bhImasenamayaM dAvaM didhakSur iva dRzyate 11011015a tasya saMkalpam AjJAya bhImaM praty azubhaM hariH 11011015c bhImam AkSipya pANibhyAM pradadau bhImam Ayasam 11011016a prAg eva tu mahAbuddhir buddhvA tasyeGgitaM hariH 11011016c saMvidhAnaM mahAprAjJas tatra cakre janArdanaH 11011017a taM tu gRhyaiva pANibhyAM bhImasenam ayasmayam 11011017c babhaJja balavAn rAjA manyamAno vRkodaram 11011018a nAgAyutabalaprANaH sa rAjA bhImam Ayasam 11011018c bhaGktvA vimathitoraskaH susrAva rudhiraM mukhAt 11011019a tataH papAta medinyAM tathaiva rudhirokSitaH 11011019c prapuSpitAgrazikharaH pArijAta iva drumaH 11011020a paryagRhNata taM vidvAn sUto gAvalgaNis tadA 11011020c maivam ity abravIc cainaM zamayan sAntvayann iva 11011021a sa tu kopaM samutsRjya gatamanyur mahAmanAH 11011021c hA hA bhImeti cukroza bhUyaH zokasamanvitaH 11011022a taM viditvA gatakrodhaM bhImasenavadhArditam 11011022c vAsudevo varaH puMsAm idaM vacanam abravIt 11011023a mA zuco dhRtarASTra tvaM naiSa bhImas tvayA hataH 11011023c AyasI pratimA hy eSA tvayA rAjan nipAtitA 11011024a tvAM krodhavazam ApannaM viditvA bharatarSabha 11011024c mayApakRSTaH kaunteyo mRtyor daMSTrAntaraM gataH 11011025a na hi te rAjazArdUla bale tulyo 'sti kaz cana 11011025c kaH saheta mahAbAho bAhvor nigrahaNaM naraH 11011026a yathAntakam anuprApya jIvan kaz cin na mucyate 11011026c evaM bAhvantaraM prApya tava jIven na kaz cana 11011027a tasmAt putreNa yA sA te pratimA kAritAyasI 11011027c bhImasya seyaM kauravya tavaivopahRtA mayA 11011028a putrazokAbhisaMtApAd dharmAd apahRtaM manaH 11011028c tava rAjendra tena tvaM bhImasenaM jighAMsasi 11011029a na ca te tat kSamaM rAjan hanyAs tvaM yad vRkodaram 11011029c na hi putrA mahArAja jIveyus te kathaM cana 11011030a tasmAd yat kRtam asmAbhir manyamAnaiH kSamaM prati 11011030c anumanyasva tat sarvaM mA ca zoke manaH kRthAH 11012001 vaizaMpAyana uvAca 11012001a tata enam upAtiSThaJ zaucArthaM paricArakAH 11012001c kRtazaucaM punaz cainaM provAca madhusUdanaH 11012002a rAjann adhItA vedAs te zAstrANi vividhAni ca 11012002c zrutAni ca purANAni rAjadharmAz ca kevalAH 11012003a evaM vidvAn mahAprAjJa nAkArSIr vacanaM tadA 11012003c pANDavAn adhikAJ jAnan bale zaurye ca kaurava 11012004a rAjA hi yaH sthiraprajJaH svayaM doSAn avekSate 11012004c dezakAlavibhAgaM ca paraM zreyaH sa vindati 11012005a ucyamAnaM ca yaH zreyo gRhNIte no hitAhite 11012005c ApadaM samanuprApya sa zocaty anaye sthitaH 11012006a tato 'nyavRttam AtmAnaM samavekSasva bhArata 11012006c rAjaMs tvaM hy avidheyAtmA duryodhanavaze sthitaH 11012007a AtmAparAdhAd Ayastas tat kiM bhImaM jighAMsasi 11012007c tasmAt saMyaccha kopaM tvaM svam anusmRtya duSkRtam 11012008a yas tu tAM spardhayA kSudraH pAJcAlIm Anayat sabhAm 11012008c sa hato bhImasenena vairaM praticikIrSatA 11012009a Atmano 'tikramaM pazya putrasya ca durAtmanaH 11012009c yad anAgasi pANDUnAM parityAgaH paraMtapa 11012010a evam uktaH sa kRSNena sarvaM satyaM janAdhipa 11012010c uvAca devakIputraM dhRtarASTro mahIpatiH 11012011a evam etan mahAbAho yathA vadasi mAdhava 11012011c putrasnehas tu dharmAtman dhairyAn mAM samacAlayat 11012012a diSTyA tu puruSavyAghro balavAn satyavikramaH 11012012c tvadgupto nAgamat kRSNa bhImo bAhvantaraM mama 11012013a idAnIM tv aham ekAgro gatamanyur gatajvaraH 11012013c madhyamaM pANDavaM vIraM spraSTum icchAmi kezava 11012014a hateSu pArthivendreSu putreSu nihateSu ca 11012014c pANDuputreSu me zarma prItiz cApy avatiSThate 11012015a tataH sa bhImaM ca dhanaMjayaM ca; mAdryAz ca putrau puruSapravIrau 11012015c pasparza gAtraiH prarudan sugAtrAn; AzvAsya kalyANam uvAca cainAn 11013001 vaizaMpAyana uvAca 11013001a dhRtarASTrAbhyanujJAtAs tatas te kurupuMgavAH 11013001c abhyayur bhrAtaraH sarve gAndhArIM sahakezavAH 11013002a tato jJAtvA hatAmitraM dharmarAjaM yudhiSThiram 11013002c gAndhArI putrazokArtA zaptum aicchad aninditA 11013003a tasyAH pApam abhiprAyaM viditvA pANDavAn prati 11013003c RSiH satyavatIputraH prAg eva samabudhyata 11013004a sa gaGgAyAm upaspRzya puNyagandhaM payaH zuci 11013004c taM dezam upasaMpede paramarSir manojavaH 11013005a divyena cakSuSA pazyan manasAnuddhatena ca 11013005c sarvaprANabhRtAM bhAvaM sa tatra samabudhyata 11013006a sa snuSAm abravIt kAle kalyavAdI mahAtapAH 11013006c zApakAlam avAkSipya zamakAlam udIrayan 11013007a na kopaH pANDave kAryo gAndhAri zamam Apnuhi 11013007c rajo nigRhyatAm etac chRNu cedaM vaco mama 11013008a uktAsy aSTAdazAhAni putreNa jayam icchatA 11013008c zivam AzAssva me mAtar yudhyamAnasya zatrubhiH 11013009a sA tathA yAcyamAnA tvaM kAle kAle jayaiSiNA 11013009c uktavaty asi gAndhAri yato dharmas tato jayaH 11013010a na cApy atItAM gAndhAri vAcaM te vitathAm aham 11013010c smarAmi bhASamANAyAs tathA praNihitA hy asi 11013011a sA tvaM dharmaM parismRtya vAcA coktvA manasvini 11013011c kopaM saMyaccha gAndhAri maivaM bhUH satyavAdini 11013012 gAndhAry uvAca 11013012a bhagavan nAbhyasUyAmi naitAn icchAmi nazyataH 11013012c putrazokena tu balAn mano vihvalatIva me 11013013a yathaiva kuntyA kaunteyA rakSitavyAs tathA mayA 11013013c yathaiva dhRtarASTreNa rakSitavyAs tathA mayA 11013014a duryodhanAparAdhena zakuneH saubalasya ca 11013014c karNaduHzAsanAbhyAM ca vRtto 'yaM kurusaMkSayaH 11013015a nAparAdhyati bIbhatsur na ca pArtho vRkodaraH 11013015c nakulaH sahadevo vA naiva jAtu yudhiSThiraH 11013016a yudhyamAnA hi kauravyAH kRntamAnAH parasparam 11013016c nihatAH sahitAz cAnyais tatra nAsty apriyaM mama 11013017a yat tu karmAkarod bhImo vAsudevasya pazyataH 11013017c duryodhanaM samAhUya gadAyuddhe mahAmanAH 11013018a zikSayAbhyadhikaM jJAtvA carantaM bahudhA raNe 11013018c adho nAbhyAM prahRtavAMs tan me kopam avardhayat 11013019a kathaM nu dharmaM dharmajJaiH samuddiSTaM mahAtmabhiH 11013019c tyajeyur Ahave zUrAH prANahetoH kathaM cana 11014001 vaizaMpAyana uvAca 11014001a tac chrutvA vacanaM tasyA bhImaseno 'tha bhItavat 11014001c gAndhArIM pratyuvAcedaM vacaH sAnunayaM tadA 11014002a adharmo yadi vA dharmas trAsAt tatra mayA kRtaH 11014002c AtmAnaM trAtukAmena tan me tvaM kSantum arhasi 11014003a na hi yuddhena putras te dharmeNa sa mahAbalaH 11014003c zakyaH kena cid udyantum ato viSamam Acaram 11014004a sainyasyaiko 'vaziSTo 'yaM gadAyuddhe ca vIryavAn 11014004c mAM hatvA na hared rAjyam iti caitat kRtaM mayA 11014005a rAjaputrIM ca pAJcAlIm ekavastrAM rajasvalAm 11014005c bhavatyA viditaM sarvam uktavAn yat sutas tava 11014006a suyodhanam asaMgRhya na zakyA bhUH sasAgarA 11014006c kevalA bhoktum asmAbhir ataz caitat kRtaM mayA 11014007a tac cApy apriyam asmAkaM putras te samupAcarat 11014007c draupadyA yat sabhAmadhye savyam Urum adarzayat 11014008a tatraiva vadhyaH so 'smAkaM durAcAro 'mba te sutaH 11014008c dharmarAjAjJayA caiva sthitAH sma samaye tadA 11014009a vairam uddhukSitaM rAjJi putreNa tava tan mahat 11014009c klezitAz ca vane nityaM tata etat kRtaM mayA 11014010a vairasyAsya gataH pAraM hatvA duryodhanaM raNe 11014010c rAjyaM yudhiSThiraH prApto vayaM ca gatamanyavaH 11014011 gAndhAry uvAca 11014011a na tasyaiSa vadhas tAta yat prazaMsasi me sutam 11014011c kRtavAMz cApi tat sarvaM yad idaM bhASase mayi 11014012a hatAzve nakule yat tad vRSasenena bhArata 11014012c apibaH zoNitaM saMkhye duHzAsanazarIrajam 11014013a sadbhir vigarhitaM ghoram anAryajanasevitam 11014013c krUraM karmAkaroH kasmAt tad ayuktaM vRkodara 11014014 bhImasena uvAca 11014014a anyasyApi na pAtavyaM rudhiraM kiM punaH svakam 11014014c yathaivAtmA tathA bhrAtA vizeSo nAsti kaz cana 11014015a rudhiraM na vyatikrAmad dantoSThaM me 'mba mA zucaH 11014015c vaivasvatas tu tad veda hastau me rudhirokSitau 11014016a hatAzvaM nakulaM dRSTvA vRSasenena saMyuge 11014016c bhrAtqNAM saMprahRSTAnAM trAsaH saMjanito mayA 11014017a kezapakSaparAmarze draupadyA dyUtakArite 11014017c krodhAd yad abruvaM cAhaM tac ca me hRdi vartate 11014018a kSatradharmAc cyuto rAjJi bhaveyaM zAzvatIH samAH 11014018c pratijJAM tAm anistIrya tatas tat kRtavAn aham 11014019a na mAm arhasi gAndhAri doSeNa parizaGkitum 11014019c anigRhya purA putrAn asmAsv anapakAriSu 11014020 gAndhAry uvAca 11014020a vRddhasyAsya zataM putrAn nighnaMs tvam aparAjitaH 11014020c kasmAn na zeSayaH kaM cid yenAlpam aparAdhitam 11014021a saMtAnam Avayos tAta vRddhayor hRtarAjyayoH 11014021c katham andhadvayasyAsya yaSTir ekA na varjitA 11014022a zeSe hy avasthite tAta putrANAm antake tvayi 11014022c na me duHkhaM bhaved etad yadi tvaM dharmam AcaraH 11015001 vaizaMpAyana uvAca 11015001a evam uktvA tu gAndhArI yudhiSThiram apRcchata 11015001c kva sa rAjeti sakrodhA putrapautravadhArditA 11015002a tAm abhyagacchad rAjendro vepamAnaH kRtAJjaliH 11015002c yudhiSThira idaM cainAM madhuraM vAkyam abravIt 11015003a putrahantA nRzaMso 'haM tava devi yudhiSThiraH 11015003c zApArhaH pRthivInAze hetubhUtaH zapasva mAm 11015004a na hi me jIvitenArtho na rAjyena dhanena vA 11015004c tAdRzAn suhRdo hatvA mUDhasyAsya suhRddruhaH 11015005a tam evaMvAdinaM bhItaM saMnikarSagataM tadA 11015005c novAca kiM cid gAndhArI niHzvAsaparamA bhRzam 11015006a tasyAvanatadehasya pAdayor nipatiSyataH 11015006c yudhiSThirasya nRpater dharmajJA dharmadarzinI 11015006e aGgulyagrANi dadRze devI paTTAntareNa sA 11015007a tataH sa kunakhIbhUto darzanIyanakho nRpaH 11015007c taM dRSTvA cArjuno 'gacchad vAsudevasya pRSThataH 11015008a evaM saMceSTamAnAMs tAn itaz cetaz ca bhArata 11015008c gAndhArI vigatakrodhA sAntvayAm Asa mAtRvat 11015009a tayA te samanujJAtA mAtaraM vIramAtaram 11015009c abhyagacchanta sahitAH pRthAM pRthulavakSasaH 11015010a cirasya dRSTvA putrAn sA putrAdhibhir abhiplutA 11015010c bASpam AhArayad devI vastreNAvRtya vai mukham 11015011a tato bASpaM samutsRjya saha putrais tathA pRthA 11015011c apazyad etAJ zastraughair bahudhA parivikSatAn 11015012a sA tAn ekaikazaH putrAn saMspRzantI punaH punaH 11015012c anvazocanta duHkhArtA draupadIM ca hatAtmajAm 11015012e rudatIm atha pAJcAlIM dadarza patitAM bhuvi 11015013 draupady uvAca 11015013a Arye pautrAH kva te sarve saubhadrasahitA gatAH 11015013c na tvAM te 'dyAbhigacchanti ciradRSTAM tapasvinIm 11015013e kiM nu rAjyena vai kAryaM vihInAyAH sutair mama 11015014 vaizaMpAyana uvAca 11015014a tAM samAzvAsayAm Asa pRthA pRthulalocanA 11015014c utthApya yAjJasenIM tu rudatIM zokakarzitAm 11015015a tayaiva sahitA cApi putrair anugatA pRthA 11015015c abhyagacchata gAndhArIm ArtAm ArtatarA svayam 11015016a tAm uvAcAtha gAndhArI saha vadhvA yazasvinIm 11015016c maivaM putrIti zokArtA pazya mAm api duHkhitAm 11015017a manye lokavinAzo 'yaM kAlaparyAyacoditaH 11015017c avazyabhAvI saMprAptaH svabhAvAl lomaharSaNaH 11015018a idaM tat samanuprAptaM vidurasya vaco mahat 11015018c asiddhAnunaye kRSNe yad uvAca mahAmatiH 11015019a tasminn aparihArye 'rthe vyatIte ca vizeSataH 11015019c mA zuco na hi zocyAs te saMgrAme nidhanaM gatAH 11015020a yathaiva tvaM tathaivAhaM ko vA mAzvAsayiSyati 11015020c mamaiva hy aparAdhena kulam agryaM vinAzitam 11016001 vaizaMpAyana uvAca 11016001a evam uktvA tu gAndhArI kurUNAm Avikartanam 11016001c apazyat tatra tiSThantI sarvaM divyena cakSuSA 11016002a pativratA mahAbhAgA samAnavratacAriNI 11016002c ugreNa tapasA yuktA satataM satyavAdinI 11016003a varadAnena kRSNasya maharSeH puNyakarmaNaH 11016003c divyajJAnabalopetA vividhaM paryadevayat 11016004a dadarza sA buddhimatI dUrAd api yathAntike 11016004c raNAjiraM nRvIrANAm adbhutaM lomaharSaNam 11016005a asthikezaparistIrNaM zoNitaughapariplutam 11016005c zarIrair bahusAhasrair vinikIrNaM samantataH 11016006a gajAzvarathayodhAnAm AvRtaM rudhirAvilaiH 11016006c zarIrair aziraskaiz ca videhaiz ca zirogaNaiH 11016007a gajAzvanaravIrANAM niHsattvair abhisaMvRtam 11016007c sRgAlabaDakAkolakaGkakAkaniSevitam 11016008a rakSasAM puruSAdAnAM modanaM kurarAkulam 11016008c azivAbhiH zivAbhiz ca nAditaM gRdhrasevitam 11016009a tato vyAsAbhyanujJAto dhRtarASTro mahIpatiH 11016009c pANDuputrAz ca te sarve yudhiSThirapurogamAH 11016010a vAsudevaM puraskRtya hatabandhuM ca pArthivam 11016010c kurustriyaH samAsAdya jagmur AyodhanaM prati 11016011a samAsAdya kurukSetraM tAH striyo nihatezvarAH 11016011c apazyanta hatAMs tatra putrAn bhrAtqn pitqn patIn 11016012a kravyAdair bhakSyamANAn vai gomAyubaDavAyasaiH 11016012c bhUtaiH pizAcai rakSobhir vividhaiz ca nizAcaraiH 11016013a rudrAkrIDanibhaM dRSTvA tadA vizasanaM striyaH 11016013c mahArhebhyo 'tha yAnebhyo vikrozantyo nipetire 11016014a adRSTapUrvaM pazyantyo duHkhArtA bharatastriyaH 11016014c zarIreSv askhalann anyA nyapataMz cAparA bhuvi 11016015a zrAntAnAM cApy anAthAnAM nAsIt kA cana cetanA 11016015c pAJcAlakuruyoSANAM kRpaNaM tad abhUn mahat 11016016a duHkhopahatacittAbhiH samantAd anunAditam 11016016c dRSTvAyodhanam atyugraM dharmajJA subalAtmajA 11016017a tataH sA puNDarIkAkSam Amantrya puruSottamam 11016017c kurUNAM vaizasaM dRSTvA duHkhAd vacanam abravIt 11016018a pazyaitAH puNDarIkAkSa snuSA me nihatezvarAH 11016018c prakIrNakezAH krozantIH kurarIr iva mAdhava 11016019a amUs tv abhisamAgamya smarantyo bharatarSabhAn 11016019c pRthag evAbhyadhAvanta putrAn bhrAtqn pitqn patIn 11016020a vIrasUbhir mahAbAho hataputrAbhir AvRtam 11016020c kva cic ca vIrapatnIbhir hatavIrAbhir Akulam 11016021a zobhitaM puruSavyAghrair bhISmakarNAbhimanyubhiH 11016021c droNadrupadazalyaiz ca jvaladbhir iva pAvakaiH 11016022a kAJcanaiH kavacair niSkair maNibhiz ca mahAtmanAm 11016022c aGgadair hastakeyUraiH sragbhiz ca samalaMkRtam 11016023a vIrabAhuvisRSTAbhiH zaktibhiH parighair api 11016023c khaDgaiz ca vimalais tIkSNaiH sazaraiz ca zarAsanaiH 11016024a kravyAdasaMghair muditais tiSThadbhiH sahitaiH kva cit 11016024c kva cid AkrIDamAnaiz ca zayAnair aparaiH kva cit 11016025a etad evaMvidhaM vIra saMpazyAyodhanaM vibho 11016025c pazyamAnA ca dahyAmi zokenAhaM janArdana 11016026a pAJcAlAnAM kurUNAM ca vinAzaM madhusUdana 11016026c paJcAnAm iva bhUtAnAM nAhaM vadham acintayam 11016027a tAn suparNAz ca gRdhrAz ca niSkarSanty asRgukSitAn 11016027c nigRhya kavaceSUgrA bhakSayanti sahasrazaH 11016028a jayadrathasya karNasya tathaiva droNabhISmayoH 11016028c abhimanyor vinAzaM ca kaz cintayitum arhati 11016029a avadhyakalpAn nihatAn dRSTvAhaM madhusUdana 11016029c gRdhrakaGkabaDazyenazvasRgAlAdanIkRtAn 11016030a amarSavazam ApannAn duryodhanavaze sthitAn 11016030c pazyemAn puruSavyAghrAn saMzAntAn pAvakAn iva 11016031a zayanAny ucitAH sarve mRdUni vimalAni ca 11016031c vipannAs te 'dya vasudhAM vivRtAm adhizerate 11016032a bandibhiH satataM kAle stuvadbhir abhinanditAH 11016032c zivAnAm azivA ghorAH zRNvanti vividhA giraH 11016033a ye purA zerate vIrAH zayaneSu yazasvinaH 11016033c candanAgurudigdhAGgAs te 'dya pAMsuSu zerate 11016034a teSAm AbharaNAny ete gRdhragomAyuvAyasAH 11016034c AkSipanty azivA ghorA vinadantaH punaH punaH 11016035a cApAni vizikhAn pItAn nistriMzAn vimalA gadAH 11016035c yuddhAbhimAninaH prItA jIvanta iva bibhrati 11016036a surUpavarNA bahavaH kravyAdair avaghaTTitAH 11016036c RSabhapratirUpAkSAH zerate haritasrajaH 11016037a apare punar AliGgya gadAH parighabAhavaH 11016037c zerate 'bhimukhAH zUrA dayitA iva yoSitaH 11016038a bibhrataH kavacAny anye vimalAny AyudhAni ca 11016038c na dharSayanti kravyAdA jIvantIti janArdana 11016039a kravyAdaiH kRSyamANAnAm apareSAM mahAtmanAm 11016039c zAtakaumbhyaH srajaz citrA viprakIrNAH samantataH 11016040a ete gomAyavo bhImA nihatAnAM yazasvinAm 11016040c kaNThAntaragatAn hArAn AkSipanti sahasrazaH 11016041a sarveSv apararAtreSu yAn anandanta bandinaH 11016041c stutibhiz ca parArdhyAbhir upacAraiz ca zikSitAH 11016042a tAn imAH paridevanti duHkhArtAH paramAGganAH 11016042c kRpaNaM vRSNizArdUla duHkhazokArditA bhRzam 11016043a raktotpalavanAnIva vibhAnti rucirANi vai 11016043c mukhAni paramastrINAM parizuSkANi kezava 11016044a ruditoparatA hy etA dhyAyantyaH saMpariplutAH 11016044c kurustriyo 'bhigacchanti tena tenaiva duHkhitAH 11016045a etAny AdityavarNAni tapanIyanibhAni ca 11016045c roSarodanatAmrANi vaktrANi kuruyoSitAm 11016046a AsAm aparipUrNArthaM nizamya paridevitam 11016046c itaretarasaMkrandAn na vijAnanti yoSitaH 11016047a etA dIrgham ivocchvasya vikruzya ca vilapya ca 11016047c vispandamAnA duHkhena vIrA jahati jIvitam 11016048a bahvyo dRSTvA zarIrANi krozanti vilapanti ca 11016048c pANibhiz cAparA ghnanti zirAMsi mRdupANayaH 11016049a zirobhiH patitair hastaiH sarvAGgair yUthazaH kRtaiH 11016049c itaretarasaMpRktair AkIrNA bhAti medinI 11016050a viziraskAn atho kAyAn dRSTvA ghorAbhinandinaH 11016050c muhyanty anucitA nAryo videhAni zirAMsi ca 11016051a ziraH kAyena saMdhAya prekSamANA vicetasaH 11016051c apazyantyo paraM tatra nedam asyeti duHkhitAH 11016052a bAhUrucaraNAn anyAn vizikhonmathitAn pRthak 11016052c saMdadhatyo 'sukhAviSTA mUrchanty etAH punaH punaH 11016053a utkRttazirasaz cAnyAn vijagdhAn mRgapakSibhiH 11016053c dRSTvA kAz cin na jAnanti bhartqn bharatayoSitaH 11016054a pANibhiz cAparA ghnanti zirAMsi madhusUdana 11016054c prekSya bhrAtqn pitqn putrAn patIMz ca nihatAn paraiH 11016055a bAhubhiz ca sakhaDgaiz ca zirobhiz ca sakuNDalaiH 11016055c agamyakalpA pRthivI mAMsazoNitakardamA 11016056a na duHkheSUcitAH pUrvaM duHkhaM gAhanty aninditAH 11016056c bhrAtRbhiH pitRbhiH putrair upakIrNAM vasuMdharAm 11016057a yUthAnIva kizorINAM sukezInAM janArdana 11016057c snuSANAM dhRtarASTrasya pazya vRndAny anekazaH 11016058a ato duHkhataraM kiM nu kezava pratibhAti me 11016058c yad imAH kurvate sarvA rUpam uccAvacaM striyaH 11016059a nUnam AcaritaM pApaM mayA pUrveSu janmasu 11016059c yA pazyAmi hatAn putrAn pautrAn bhrAtqMz ca kezava 11016059e evam ArtA vilapatI dadarza nihataM sutam 11017001 vaizaMpAyana uvAca 11017001a tato duryodhanaM dRSTvA gAndhArI zokakarzitA 11017001c sahasA nyapatad bhUmau chinneva kadalI vane 11017002a sA tu labdhvA punaH saMjJAM vikruzya ca punaH punaH 11017002c duryodhanam abhiprekSya zayAnaM rudhirokSitam 11017003a pariSvajya ca gAndhArI kRpaNaM paryadevayat 11017003c hA hA putreti zokArtA vilalApAkulendriyA 11017004a sugUDhajatru vipulaM hAraniSkaniSevitam 11017004c vAriNA netrajenoraH siJcantI zokatApitA 11017004e samIpasthaM hRSIkezam idaM vacanam abravIt 11017005a upasthite 'smin saMgrAme jJAtInAM saMkSaye vibho 11017005c mAm ayaM prAha vArSNeya prAJjalir nRpasattamaH 11017005e asmiJ jJAtisamuddharSe jayam ambA bravItu me 11017006a ity ukte jAnatI sarvam ahaM svaM vyasanAgamam 11017006c abruvaM puruSavyAghra yato dharmas tato jayaH 11017007a yathA na yudhyamAnas tvaM saMpramuhyasi putraka 11017007c dhruvaM zastrajitA&l lokAn prAptAsy amaravad vibho 11017008a ity evam abruvaM pUrvaM nainaM zocAmi vai prabho 11017008c dhRtarASTraM tu zocAmi kRpaNaM hatabAndhavam 11017009a amarSaNaM yudhAM zreSThaM kRtAstraM yuddhadurmadam 11017009c zayAnaM vIrazayane pazya mAdhava me sutam 11017010a yo 'yaM mUrdhAvasiktAnAm agre yAti paraMtapaH 11017010c so 'yaM pAMsuSu zete 'dya pazya kAlasya paryayam 11017011a dhruvaM duryodhano vIro gatiM nasulabhAM gataH 11017011c tathA hy abhimukhaH zete zayane vIrasevite 11017012a yaM purA paryupAsInA ramayanti mahIkSitaH 11017012c mahItalasthaM nihataM gRdhrAs taM paryupAsate 11017013a yaM purA vyajanair agryair upavIjanti yoSitaH 11017013c tam adya pakSavyajanair upavIjanti pakSiNaH 11017014a eSa zete mahAbAhur balavAn satyavikramaH 11017014c siMheneva dvipaH saMkhye bhImasenena pAtitaH 11017015a pazya duryodhanaM kRSNa zayAnaM rudhirokSitam 11017015c nihataM bhImasenena gadAm udyamya bhArata 11017016a akSauhiNIr mahAbAhur daza caikAM ca kezava 11017016c anayad yaH purA saMkhye so 'nayAn nidhanaM gataH 11017017a eSa duryodhanaH zete maheSvAso mahArathaH 11017017c zArdUla iva siMhena bhImasenena pAtitaH 11017018a viduraM hy avamanyaiSa pitaraM caiva mandabhAk 11017018c bAlo vRddhAvamAnena mando mRtyuvazaM gataH 11017019a niHsapatnA mahI yasya trayodaza samAH sthitA 11017019c sa zete nihato bhUmau putro me pRthivIpatiH 11017020a apazyaM kRSNa pRthivIM dhArtarASTrAnuzAsanAt 11017020c pUrNAM hastigavAzvasya vArSNeya na tu tac ciram 11017021a tAm evAdya mahAbAho pazyAmy anyAnuzAsanAt 11017021c hInAM hastigavAzvena kiM nu jIvAmi mAdhava 11017022a idaM kRcchrataraM pazya putrasyApi vadhAn mama 11017022c yad imAH paryupAsante hatAJ zUrAn raNe striyaH 11017023a prakIrNakezAM suzroNIM duryodhanabhujAGkagAm 11017023c rukmavedInibhAM pazya kRSNa lakSmaNamAtaram 11017024a nUnam eSA purA bAlA jIvamAne mahAbhuje 11017024c bhujAv Azritya ramate subhujasya manasvinI 11017025a kathaM tu zatadhA nedaM hRdayaM mama dIryate 11017025c pazyantyA nihataM putraM putreNa sahitaM raNe 11017026a putraM rudhirasaMsiktam upajighraty aninditA 11017026c duryodhanaM tu vAmorUH pANinA parimArjati 11017027a kiM nu zocati bhartAraM putraM caiSA manasvinI 11017027c tathA hy avasthitA bhAti putraM cApy abhivIkSya sA 11017028a svaziraH paJcazAkhAbhyAm abhihatyAyatekSaNA 11017028c pataty urasi vIrasya kururAjasya mAdhava 11017029a puNDarIkanibhA bhAti puNDarIkAntaraprabhA 11017029c mukhaM vimRjya putrasya bhartuz caiva tapasvinI 11017030a yadi cApy AgamAH santi yadi vA zrutayas tathA 11017030c dhruvaM lokAn avApto 'yaM nRpo bAhubalArjitAn 11018001 gAndhAry uvAca 11018001a pazya mAdhava putrAn me zatasaMkhyAJ jitaklamAn 11018001c gadayA bhImasenena bhUyiSThaM nihatAn raNe 11018002a idaM duHkhataraM me 'dya yad imA muktamUrdhajAH 11018002c hataputrA raNe bAlAH paridhAvanti me snuSAH 11018003a prAsAdatalacAriNyaz caraNair bhUSaNAnvitaiH 11018003c ApannA yat spRzantImA rudhirArdrAM vasuMdharAm 11018004a gRdhrAn utsArayantyaz ca gomAyUn vAyasAMs tathA 11018004c zokenArtA vighUrNantyo mattA iva caranty uta 11018005a eSAnyA tv anavadyAGgI karasaMmitamadhyamA 11018005c ghoraM tad vaizasaM dRSTvA nipataty atiduHkhitA 11018006a dRSTvA me pArthivasutAm etAM lakSmaNamAtaram 11018006c rAjaputrIM mahAbAho mano na vyupazAmyati 11018007a bhrAtqMz cAnyAH patIMz cAnyAH putrAMz ca nihatAn bhuvi 11018007c dRSTvA paripatanty etAH pragRhya subhujA bhujAn 11018008a madhyamAnAM tu nArINAM vRddhAnAM cAparAjita 11018008c AkrandaM hatabandhUnAM dAruNe vaizase zRNu 11018009a rathanIDAni dehAMz ca hatAnAM gajavAjinAm 11018009c AzritAH zramamohArtAH sthitAH pazya mahAbala 11018010a anyA cApahRtaM kAyAc cArukuNDalam unnasam 11018010c svasya bandhoH ziraH kRSNa gRhItvA pazya tiSThati 11018011a pUrvajAtikRtaM pApaM manye nAlpam ivAnagha 11018011c etAbhir anavadyAbhir mayA caivAlpamedhayA 11018012a tad idaM dharmarAjena yAtitaM no janArdana 11018012c na hi nAzo 'sti vArSNeya karmaNoH zubhapApayoH 11018013a pratyagravayasaH pazya darzanIyakucodarAH 11018013c kuleSu jAtA hrImatyaH kRSNapakSAkSimUrdhajAH 11018014a haMsagadgadabhASiNyo duHkhazokapramohitAH 11018014c sArasya iva vAzantyaH patitAH pazya mAdhava 11018015a phullapadmaprakAzAni puNDarIkAkSa yoSitAm 11018015c anavadyAni vaktrANi tapaty asukharazmivAn 11018016a IrSUNAM mama putrANAM vAsudevAvarodhanam 11018016c mattamAtaGgadarpANAM pazyanty adya pRthagjanAH 11018017a zatacandrANi carmANi dhvajAMz cAdityasaMnibhAn 11018017c raukmANi caiva varmANi niSkAn api ca kAJcanAn 11018018a zIrSatrANAni caitAni putrANAM me mahItale 11018018c pazya dIptAni govinda pAvakAn suhutAn iva 11018019a eSa duHzAsanaH zete zUreNAmitraghAtinA 11018019c pItazoNitasarvAGgo bhImasenena pAtitaH 11018020a gadayA vIraghAtinyA pazya mAdhava me sutam 11018020c dyUtaklezAn anusmRtya draupadyA coditena ca 11018021a uktA hy anena pAJcAlI sabhAyAM dyUtanirjitA 11018021c priyaM cikIrSatA bhrAtuH karNasya ca janArdana 11018022a sahaiva sahadevena nakulenArjunena ca 11018022c dAsabhAryAsi pAJcAli kSipraM praviza no gRhAn 11018023a tato 'ham abruvaM kRSNa tadA duryodhanaM nRpam 11018023c mRtyupAzaparikSiptaM zakuniM putra varjaya 11018024a nibodhainaM sudurbuddhiM mAtulaM kalahapriyam 11018024c kSipram enaM parityajya putra zAmyasva pANDavaiH 11018025a na budhyase tvaM durbuddhe bhImasenam amarSaNam 11018025c vAGnArAcais tudaMs tIkSNair ulkAbhir iva kuJjaram 11018026a tAn eSa rabhasaH krUro vAkzalyAn avadhArayan 11018026c utsasarja viSaM teSu sarpo govRSabheSv iva 11018027a eSa duHzAsanaH zete vikSipya vipulau bhujau 11018027c nihato bhImasenena siMheneva maharSabhaH 11018028a atyartham akarod raudraM bhImaseno 'tyamarSaNaH 11018028c duHzAsanasya yat kruddho 'pibac choNitam Ahave 11019001 gAndhAry uvAca 11019001a eSa mAdhava putro me vikarNaH prAjJasaMmataH 11019001c bhUmau vinihataH zete bhImena zatadhA kRtaH 11019002a gajamadhyagataH zete vikarNo madhusUdana 11019002c nIlameghaparikSiptaH zaradIva divAkaraH 11019003a asya cApagraheNaiSa pANiH kRtakiNo mahAn 11019003c kathaM cic chidyate gRdhrair attukAmais talatravAn 11019004a asya bhAryAmiSaprepsUn gRdhrAn etAMs tapasvinI 11019004c vArayaty anizaM bAlA na ca zaknoti mAdhava 11019005a yuvA vRndArakaH zUro vikarNaH puruSarSabha 11019005c sukhocitaH sukhArhaz ca zete pAMsuSu mAdhava 11019006a karNinAlIkanArAcair bhinnamarmANam Ahave 11019006c adyApi na jahAty enaM lakSmIr bharatasattamam 11019007a eSa saMgrAmazUreNa pratijJAM pAlayiSyatA 11019007c durmukho 'bhimukhaH zete hato 'rigaNahA raNe 11019008a tasyaitad vadanaM kRSNa zvApadair ardhabhakSitam 11019008c vibhAty abhyadhikaM tAta saptamyAm iva candramAH 11019009a zUrasya hi raNe kRSNa yasyAnanam athedRzam 11019009c sa kathaM nihato 'mitraiH pAMsUn grasati me sutaH 11019010a yasyAhavamukhe saumya sthAtA naivopapadyate 11019010c sa kathaM durmukho 'mitrair hato vibudhalokajit 11019011a citrasenaM hataM bhUmau zayAnaM madhusUdana 11019011c dhArtarASTram imaM pazya pratimAnaM danuSmatAm 11019012a taM citramAlyAbharaNaM yuvatyaH zokakarzitAH 11019012c kravyAdasaMghaiH sahitA rudantyaH paryupAsate 11019013a strINAM ruditanirghoSaH zvApadAnAM ca garjitam 11019013c citrarUpam idaM kRSNa vicitraM pratibhAti me 11019014a yuvA vRndArako nityaM pravarastrIniSevitaH 11019014c viviMzatir asau zete dhvastaH pAMsuSu mAdhava 11019015a zarasaMkRttavarmANaM vIraM vizasane hatam 11019015c parivAryAsate gRdhrAH pariviMzA viviMzatim 11019016a pravizya samare vIraH pANDavAnAm anIkinIm 11019016c Avizya zayane zete punaH satpuruSocitam 11019017a smitopapannaM sunasaM subhru tArAdhipopamam 11019017c atIva zubhraM vadanaM pazya kRSNa viviMzateH 11019018a yaM sma taM paryupAsante vasuM vAsavayoSitaH 11019018c krIDantam iva gandharvaM devakanyAH sahasrazaH 11019019a hantAraM vIrasenAnAM zUraM samitizobhanam 11019019c nibarhaNam amitrANAM duHsahaM viSaheta kaH 11019020a duHsahasyaitad AbhAti zarIraM saMvRtaM zaraiH 11019020c girir AtmaruhaiH phullaiH karNikArair ivAvRtaH 11019021a zAtakaumbhyA srajA bhAti kavacena ca bhAsvatA 11019021c agnineva giriH zveto gatAsur api duHsahaH 11020001 gAndhAry uvAca 11020001a adhyardhaguNam Ahur yaM bale zaurye ca mAdhava 11020001c pitrA tvayA ca dAzArha dRptaM siMham ivotkaTam 11020002a yo bibheda camUm eko mama putrasya durbhidAm 11020002c sa bhUtvA mRtyur anyeSAM svayaM mRtyuvazaM gataH 11020003a tasyopalakSaye kRSNa kArSNer amitatejasaH 11020003c abhimanyor hatasyApi prabhA naivopazAmyati 11020004a eSA virATaduhitA snuSA gANDIvadhanvanaH 11020004c ArtA bAlA patiM vIraM zocyA zocaty aninditA 11020005a tam eSA hi samAsAdya bhAryA bhartAram antike 11020005c virATaduhitA kRSNa pANinA parimArjati 11020006a tasya vaktram upAghrAya saubhadrasya yazasvinI 11020006c vibuddhakamalAkAraM kambuvRttazirodharam 11020007a kAmyarUpavatI caiSA pariSvajati bhAminI 11020007c lajjamAnA purevainaM mAdhvIkamadamUrchitA 11020008a tasya kSatajasaMdigdhaM jAtarUpapariSkRtam 11020008c vimucya kavacaM kRSNa zarIram abhivIkSate 11020009a avekSamANA taM bAlA kRSNa tvAm abhibhASate 11020009c ayaM te puNDarIkAkSa sadRzAkSo nipAtitaH 11020010a bale vIrye ca sadRzas tejasA caiva te 'nagha 11020010c rUpeNa ca tavAtyarthaM zete bhuvi nipAtitaH 11020011a atyantasukumArasya rAGkavAjinazAyinaH 11020011c kaccid adya zarIraM te bhUmau na paritapyate 11020012a mAtaGgabhujavarSmANau jyAkSepakaThinatvacau 11020012c kAJcanAGgadinau zeSe nikSipya vipulau bhujau 11020013a vyAyamya bahudhA nUnaM sukhasuptaH zramAd iva 11020013c evaM vilapatIm ArtAM na hi mAm abhibhASase 11020014a AryAm Arya subhadrAM tvam imAMz ca tridazopamAn 11020014c pitqn mAM caiva duHkhArtAM vihAya kva gamiSyasi 11020015a tasya zoNitasaMdigdhAn kezAn unnAmya pANinA 11020015c utsaGge vaktram AdhAya jIvantam iva pRcchati 11020015e svasrIyaM vAsudevasya putraM gANDIvadhanvanaH 11020016a kathaM tvAM raNamadhyasthaM jaghnur ete mahArathAH 11020016c dhig astu krUrakartqMs tAn kRpakarNajayadrathAn 11020017a droNadrauNAyanI cobhau yair asi vyasanIkRtaH 11020017c ratharSabhANAM sarveSAM katham AsIt tadA manaH 11020018a bAlaM tvAM parivAryaikaM mama duHkhAya jaghnuSAm 11020018c kathaM nu pANDavAnAM ca pAJcAlAnAM ca pazyatAm 11020018e tvaM vIra nidhanaM prApto nAthavAn sann anAthavat 11020019a dRSTvA bahubhir Akrande nihataM tvAm anAthavat 11020019c vIraH puruSazArdUlaH kathaM jIvati pANDavaH 11020020a na rAjyalAbho vipulaH zatrUNAM vA parAbhavaH 11020020c prItiM dAsyati pArthAnAM tvAm Rte puSkarekSaNa 11020021a tava zastrajitA&l lokAn dharmeNa ca damena ca 11020021c kSipram anvAgamiSyAmi tatra mAM pratipAlaya 11020022a durmaraM punar aprApte kAle bhavati kena cit 11020022c yad ahaM tvAM raNe dRSTvA hataM jIvAmi durbhagA 11020023a kAm idAnIM naravyAghra zlakSNayA smitayA girA 11020023c pitRloke sametyAnyAM mAm ivAmantrayiSyasi 11020024a nUnam apsarasAM svarge manAMsi pramathiSyasi 11020024c parameNa ca rUpeNa girA ca smitapUrvayA 11020025a prApya puNyakRtA&l lokAn apsarobhiH sameyivAn 11020025c saubhadra viharan kAle smarethAH sukRtAni me 11020026a etAvAn iha saMvAso vihitas te mayA saha 11020026c SaNmAsAn saptame mAsi tvaM vIra nidhanaM gataH 11020027a ity uktavacanAm etAm apakarSanti duHkhitAm 11020027c uttarAM moghasaMkalpAM matsyarAjakulastriyaH 11020028a uttarAm apakRSyainAm ArtAm ArtatarAH svayam 11020028c virATaM nihataM dRSTvA krozanti vilapanti ca 11020029a droNAstrazarasaMkRttaM zayAnaM rudhirokSitam 11020029c virATaM vitudanty ete gRdhragomAyuvAyasAH 11020030a vitudyamAnaM vihagair virATam asitekSaNAH 11020030c na zaknuvanti vivazA nivartayitum AturAH 11020031a AsAm AtapataptAnAm AyAsena ca yoSitAm 11020031c zrameNa ca vivarNAnAM rUpANAM vigataM vapuH 11020032a uttaraM cAbhimanyuM ca kAmbojaM ca sudakSiNam 11020032c zizUn etAn hatAn pazya lakSmaNaM ca sudarzanam 11020032e Ayodhanaziromadhye zayAnaM pazya mAdhava 11021001 gAndhAry uvAca 11021001a eSa vaikartanaH zete maheSvAso mahArathaH 11021001c jvalitAnalavat saMkhye saMzAntaH pArthatejasA 11021002a pazya vaikartanaM karNaM nihatyAtirathAn bahUn 11021002c zoNitaughaparItAGgaM zayAnaM patitaM bhuvi 11021003a amarSI dIrgharoSaz ca maheSvAso mahArathaH 11021003c raNe vinihataH zete zUro gANDIvadhanvanA 11021004a yaM sma pANDavasaMtrAsAn mama putrA mahArathAH 11021004c prAyudhyanta puraskRtya mAtaGgA iva yUthapam 11021005a zArdUlam iva siMhena samare savyasAcinA 11021005c mAtaGgam iva mattena mAtaGgena nipAtitam 11021006a sametAH puruSavyAghra nihataM zUram Ahave 11021006c prakIrNamUrdhajAH patnyo rudatyaH paryupAsate 11021007a udvignaH satataM yasmAd dharmarAjo yudhiSThiraH 11021007c trayodaza samA nidrAM cintayan nAdhyagacchata 11021008a anAdhRSyaH parair yuddhe zatrubhir maghavAn iva 11021008c yugAntAgnir ivArciSmAn himavAn iva ca sthiraH 11021009a sa bhUtvA zaraNaM vIro dhArtarASTrasya mAdhava 11021009c bhUmau vinihataH zete vAtarugNa iva drumaH 11021010a pazya karNasya patnIM tvaM vRSasenasya mAtaram 11021010c lAlapyamAnAH karuNaM rudatIM patitAM bhuvi 11021011a AcAryazApo 'nugato dhruvaM tvAM; yad agrasac cakram iyaM dharA te 11021011c tataH zareNApahRtaM ziras te; dhanaMjayenAhave zatrumadhye 11021012a aho dhig eSA patitA visaMjJA; samIkSya jAmbUnadabaddhaniSkam 11021012c karNaM mahAbAhum adInasattvaM; suSeNamAtA rudatI bhRzArtA 11021013a alpAvazeSo hi kRto mahAtmA; zarIrabhakSaiH paribhakSayadbhiH 11021013c draSTuM na saMprItikaraH zazIva; kRSNazya pakSasya caturdazAhe 11021014a sAvartamAnA patitA pRthivyAm; utthAya dInA punar eva caiSA 11021014c karNasya vaktraM parijighramANA; rorUyate putravadhAbhitaptA 11022001 gAndhAry uvAca 11022001a AvantyaM bhImasenena bhakSayanti nipAtitam 11022001c gRdhragomAyavaH zUraM bahubandhum abandhuvat 11022002a taM pazya kadanaM kRtvA zatrUNAM madhusUdana 11022002c zayAnaM vIrazayane rudhireNa samukSitam 11022003a taM sRgAlAz ca kaGkAz ca kravyAdAz ca pRthagvidhAH 11022003c tena tena vikarSanti pazya kAlasya paryayam 11022004a zayAnaM vIrazayane vIram AkrandasAriNam 11022004c Avantyam abhito nAryo rudatyaH paryupAsate 11022005a prAtipIyaM maheSvAsaM hataM bhallena bAhlikam 11022005c prasuptam iva zArdUlaM pazya kRSNa manasvinam 11022006a atIva mukhavarNo 'sya nihatasyApi zobhate 11022006c somasyevAbhipUrNasya paurNamAsyAM samudyataH 11022007a putrazokAbhitaptena pratijJAM parirakSatA 11022007c pAkazAsaninA saMkhye vArddhakSatrir nipAtitaH 11022008a ekAdaza camUr jitvA rakSyamANaM mahAtmanA 11022008c satyaM cikIrSatA pazya hatam enaM jayadratham 11022009a sindhusauvIrabhartAraM darpapUrNaM manasvinam 11022009c bhakSayanti zivA gRdhrA janArdana jayadratham 11022010a saMrakSyamANaM bhAryAbhir anuraktAbhir acyuta 11022010c bhaSanto vyapakarSanti gahanaM nimnam antikAt 11022011a tam etAH paryupAsante rakSamANA mahAbhujam 11022011c sindhusauvIragAndhArakAmbojayavanastriyaH 11022012a yadA kRSNAm upAdAya prAdravat kekayaiH saha 11022012c tadaiva vadhyaH pANDUnAM janArdana jayadrathaH 11022013a duHzalAM mAnayadbhis tu yadA mukto jayadrathaH 11022013c katham adya na tAM kRSNa mAnayanti sma te punaH 11022014a saiSA mama sutA bAlA vilapantI suduHkhitA 11022014c pramApayati cAtmAnam Akrozati ca pANDavAn 11022015a kiM nu duHkhataraM kRSNa paraM mama bhaviSyati 11022015c yat sutA vidhavA bAlA snuSAz ca nihatezvarAH 11022016a aho dhig duHzalAM pazya vItazokabhayAm iva 11022016c ziro bhartur anAsAdya dhAvamAnAm itas tataH 11022017a vArayAm Asa yaH sarvAn pANDavAn putragRddhinaH 11022017c sa hatvA vipulAH senAH svayaM mRtyuvazaM gataH 11022018a taM mattam iva mAtaGgaM vIraM paramadurjayam 11022018c parivArya rudanty etAH striyaz candropamAnanAH 11023001 gAndhAry uvAca 11023001a eSa zalyo hataH zete sAkSAn nakulamAtulaH 11023001c dharmajJena satA tAta dharmarAjena saMyuge 11023002a yas tvayA spardhate nityaM sarvatra puruSarSabha 11023002c sa eSa nihataH zete madrarAjo mahArathaH 11023003a yena saMgRhNatA tAta ratham Adhirather yudhi 11023003c jayArthaM pANDuputrANAM tathA tejovadhaH kRtaH 11023004a aho dhik pazya zalyasya pUrNacandrasudarzanam 11023004c mukhaM padmapalAzAkSaM vaDair AdaSTam avraNam 11023005a eSA cAmIkarAbhasya taptakAJcanasaprabhA 11023005c AsyAd viniHsRtA jihvA bhakSyate kRSNa pakSibhiH 11023006a yudhiSThireNa nihataM zalyaM samitizobhanam 11023006c rudantyaH paryupAsante madrarAjakulastriyaH 11023007a etAH susUkSmavasanA madrarAjaM nararSabham 11023007c krozanty abhisamAsAdya kSatriyAH kSatriyarSabham 11023008a zalyaM nipatitaM nAryaH parivAryAbhitaH sthitAH 11023008c vAzitA gRSTayaH paGke parimagnam ivarSabham 11023009a zalyaM zaraNadaM zUraM pazyainaM rathasattamam 11023009c zayAnaM vIrazayane zarair vizakalIkRtam 11023010a eSa zailAlayo rAjA bhagadattaH pratApavAn 11023010c gajAGkuzadharaH zreSThaH zete bhuvi nipAtitaH 11023011a yasya rukmamayI mAlA zirasy eSA virAjate 11023011c zvApadair bhakSyamANasya zobhayantIva mUrdhajAn 11023012a etena kila pArthasya yuddham AsIt sudAruNam 11023012c lomaharSaNam atyugraM zakrasya balinA yathA 11023013a yodhayitvA mahAbAhur eSa pArthaM dhanaMjayam 11023013c saMzayaM gamayitvA ca kuntIputreNa pAtitaH 11023014a yasya nAsti samo loke zaurye vIrye ca kaz cana 11023014c sa eSa nihataH zete bhISmo bhISmakRd Ahave 11023015a pazya zAMtanavaM kRSNa zayAnaM sUryavarcasam 11023015c yugAnta iva kAlena pAtitaM sUryam ambarAt 11023016a eSa taptvA raNe zatrUJ zastratApena vIryavAn 11023016c narasUryo 'stam abhyeti sUryo 'stam iva kezava 11023017a zaratalpagataM vIraM dharme devApinA samam 11023017c zayAnaM vIrazayane pazya zUraniSevite 11023018a karNinAlIkanArAcair AstIrya zayanottamam 11023018c Avizya zete bhagavAn skandaH zaravaNaM yathA 11023019a atUlapUrNaM gAGgeyas tribhir bANaiH samanvitam 11023019c upadhAyopadhAnAgryaM dattaM gANDIvadhanvanA 11023020a pAlayAnaH pituH zAstram UrdhvaretA mahAyazAH 11023020c eSa zAMtanavaH zete mAdhavApratimo yudhi 11023021a dharmAtmA tAta dharmajJaH pAraMparyeNa nirNaye 11023021c amartya iva martyaH sann eSa prANAn adhArayat 11023022a nAsti yuddhe kRtI kaz cin na vidvAn na parAkramI 11023022c yatra zAMtanavo bhISmaH zete 'dya nihataH paraiH 11023023a svayam etena zUreNa pRcchyamAnena pANDavaiH 11023023c dharmajJenAhave mRtyur AkhyAtaH satyavAdinA 11023024a pranaSTaH kuruvaMzaz ca punar yena samuddhRtaH 11023024c sa gataH kurubhiH sArdhaM mahAbuddhiH parAbhavam 11023025a dharmeSu kuravaH kaM nu pariprakSyanti mAdhava 11023025c gate devavrate svargaM devakalpe nararSabhe 11023026a arjunasya vinetAram AcAryaM sAtyakes tathA 11023026c taM pazya patitaM droNaM kurUNAM gurusattamam 11023027a astraM caturvidhaM veda yathaiva tridazezvaraH 11023027c bhArgavo vA mahAvIryas tathA droNo 'pi mAdhava 11023028a yasya prasAdAd bIbhatsuH pANDavaH karma duSkaram 11023028c cakAra sa hataH zete nainam astrANy apAlayan 11023029a yaM purodhAya kurava Ahvayanti sma pANDavAn 11023029c so 'yaM zastrabhRtAM zreSTho droNaH zastraiH pRthak kRtaH 11023030a yasya nirdahataH senAM gatir agner ivAbhavat 11023030c sa bhUmau nihataH zete zAntArcir iva pAvakaH 11023031a dhanur muSTir azIrNaz ca hastAvApaz ca mAdhava 11023031c droNasya nihatasyApi dRzyate jIvato yathA 11023032a vedA yasmAc ca catvAraH sarvAstrANi ca kezava 11023032c anapetAni vai zUrAd yathaivAdau prajApateH 11023033a vandanArhAv imau tasya bandibhir vanditau zubhau 11023033c gomAyavo vikarSanti pAdau ziSyazatArcitau 11023034a droNaM drupadaputreNa nihataM madhusUdana 11023034c kRpI kRpaNam anvAste duHkhopahatacetanA 11023035a tAM pazya rudatIm ArtAM muktakezIm adhomukhIm 11023035c hataM patim upAsantIM droNaM zastrabhRtAM varam 11023036a bANair bhinnatanutrANaM dhRSTadyumnena kezava 11023036c upAste vai mRdhe droNaM jaTilA brahmacAriNI 11023037a pretakRtye ca yatate kRpI kRpaNam AturA 11023037c hatasya samare bhartuH sukumArI yazasvinI 11023038a agnIn AhRtya vidhivac citAM prajvAlya sarvazaH 11023038c droNam AdhAya gAyanti trINi sAmAni sAmagAH 11023039a kiranti ca citAm ete jaTilA brahmacAriNaH 11023039c dhanurbhiH zaktibhiz caiva rathanIDaiz ca mAdhava 11023040a zastraiz ca vividhair anyair dhakSyante bhUritejasam 11023040c ta ete droNam AdhAya zaMsanti ca rudanti ca 11023041a sAmabhis tribhir antaHsthair anuzaMsanti cApare 11023041c agnAv agnim ivAdhAya droNaM hutvA hutAzane 11023042a gacchanty abhimukhA gaGgAM droNaziSyA dvijAtayaH 11023042c apasavyAM citiM kRtvA puraskRtya kRpIM tadA 11024001 gAndhAry uvAca 11024001a somadattasutaM pazya yuyudhAnena pAtitam 11024001c vitudyamAnaM vihagair bahubhir mAdhavAntike 11024002a putrazokAbhisaMtaptaH somadatto janArdana 11024002c yuyudhAnaM maheSvAsaM garhayann iva dRzyate 11024003a asau tu bhUrizravaso mAtA zokapariplutA 11024003c AzvAsayati bhartAraM somadattam aninditA 11024004a diSTyA nedaM mahArAja dAruNaM bharatakSayam 11024004c kurusaMkrandanaM ghoraM yugAntam anupazyasi 11024005a diSTyA yUpadhvajaM vIraM putraM bhUrisahasradam 11024005c anekakratuyajvAnaM nihataM nAdya pazyasi 11024006a diSTyA snuSANAm Akrande ghoraM vilapitaM bahu 11024006c na zRNoSi mahArAja sArasInAm ivArNave 11024007a ekavastrAnusaMvItAH prakIrNAsitamUrdhajAH 11024007c snuSAs te paridhAvanti hatApatyA hatezvarAH 11024008a zvApadair bhakSyamANaM tvam aho diSTyA na pazyasi 11024008c chinnabAhuM naravyAghram arjunena nipAtitam 11024009a zalaM vinihataM saMkhye bhUrizravasam eva ca 11024009c snuSAz ca vidhavAH sarvA diSTyA nAdyeha pazyasi 11024010a diSTyA tat kAJcanaM chatraM yUpaketor mahAtmanaH 11024010c vinikIrNaM rathopasthe saumadatter na pazyasi 11024011a amUs tu bhUrizravaso bhAryAH sAtyakinA hatam 11024011c parivAryAnuzocanti bhartAram asitekSaNAH 11024012a etA vilapya bahulaM bhartRzokena karzitAH 11024012c patanty abhimukhA bhUmau kRpaNaM bata kezava 11024013a bIbhatsur atibIbhatsaM karmedam akarot katham 11024013c pramattasya yad acchaitsId bAhuM zUrasya yajvanaH 11024014a tataH pApataraM karma kRtavAn api sAtyakiH 11024014c yasmAt prAyopaviSTasya prAhArSIt saMzitAtmanaH 11024015a eko dvAbhyAM hataH zeSe tvam adharmeNa dhArmikaH 11024015c iti yUpadhvajasyaitAH striyaH krozanti mAdhava 11024016a bhAryA yUpadhvajasyaiSA karasaMmitamadhyamA 11024016c kRtvotsaGge bhujaM bhartuH kRpaNaM paryadevayat 11024017a ayaM sa razanotkarSI pInastanavimardanaH 11024017c nAbhyUrujaghanasparzI nIvIvisraMsanaH karaH 11024018a vAsudevasya sAMnidhye pArthenAkliSTakarmaNA 11024018c yudhyataH samare 'nyena pramattasya nipAtitaH 11024019a kiM nu vakSyasi saMsatsu kathAsu ca janArdana 11024019c arjunasya mahat karma svayaM vA sa kirITavAn 11024020a ity evaM garhayitvaiSA tUSNIm Aste varAGganA 11024020c tAm etAm anuzocanti sapatnyaH svAm iva snuSAm 11024021a gAndhArarAjaH zakunir balavAn satyavikramaH 11024021c nihataH sahadevena bhAgineyena mAtulaH 11024022a yaH purA hemadaNDAbhyAM vyajanAbhyAM sma vIjyate 11024022c sa eSa pakSibhiH pakSaiH zayAna upavIjyate 11024023a yaH sma rUpANi kurute zatazo 'tha sahasrazaH 11024023c tasya mAyAvino mAyA dagdhAH pANDavatejasA 11024024a mAyayA nikRtiprajJo jitavAn yo yudhiSThiram 11024024c sabhAyAM vipulaM rAjyaM sa punar jIvitaM jitaH 11024025a zakuntAH zakuniM kRSNa samantAt paryupAsate 11024025c kitavaM mama putrANAM vinAzAyopazikSitam 11024026a etenaitan mahad vairaM prasaktaM pANDavaiH saha 11024026c vadhAya mama putrANAm AtmanaH sagaNasya ca 11024027a yathaiva mama putrANAM lokAH zastrajitAH prabho 11024027c evam asyApi durbuddher lokAH zastreNa vai jitAH 11024028a kathaM ca nAyaM tatrApi putrAn me bhrAtRbhiH saha 11024028c virodhayed RjuprajJAn anRjur madhusUdana 11025001 gAndhAry uvAca 11025001a kAmbojaM pazya durdharSaM kAmbojAstaraNocitam 11025001c zayAnam RSabhaskandhaM hataM pAMsuzu mAdhava 11025002a yasya kSatajasaMdigdhau bAhU candanarUSitau 11025002c avekSya kRpaNaM bhAryA vilapaty atiduHkhitA 11025003a imau tau parighaprakhyau bAhU zubhatalAGgulI 11025003c yayor vivaram ApannAM na ratir mAM purAjahat 11025004a kAM gatiM nu gamiSyAmi tvayA hInA janezvara 11025004c dUrabandhur anAtheva atIva madhurasvarA 11025005a Atape klAmyamAnAnAM vividhAnAm iva srajAm 11025005c klAntAnAm api nArINAM na zrIr jahati vai tanum 11025006a zayAnam abhitaH zUraM kAliGgaM madhusUdana 11025006c pazya dIptAGgadayugapratibaddhamahAbhujam 11025007a mAgadhAnAm adhipatiM jayatsenaM janArdana 11025007c parivArya praruditA mAgadhyaH pazya yoSitaH 11025008a AsAm AyatanetrANAM susvarANAM janArdana 11025008c manaHzrutiharo nAdo mano mohayatIva me 11025009a prakIrNasarvAbharaNA rudantyaH zokakarzitAH 11025009c svAstIrNazayanopetA mAgadhyaH zerate bhuvi 11025010a kosalAnAm adhipatiM rAjaputraM bRhadbalam 11025010c bhartAraM parivAryaitAH pRthak praruditAH striyaH 11025011a asya gAtragatAn bANAn kArSNibAhubalArpitAn 11025011c uddharanty asukhAviSTA mUrchamAnAH punaH punaH 11025012a AsAM sarvAnavadyAnAm Atapena parizramAt 11025012c pramlAnanalinAbhAni bhAnti vaktrANi mAdhava 11025013a droNena nihatAH zUrAH zerate rucirAGgadAH 11025013c droNenAbhimukhAH sarve bhrAtaraH paJca kekayAH 11025014a taptakAJcanavarmANas tAmradhvajarathasrajaH 11025014c bhAsayanti mahIM bhAsA jvalitA iva pAvakAH 11025015a droNena drupadaM saMkhye pazya mAdhava pAtitam 11025015c mahAdvipam ivAraNye siMhena mahatA hatam 11025016a pAJcAlarAjJo vipulaM puNDarIkAkSa pANDuram 11025016c AtapatraM samAbhAti zaradIva divAkaraH 11025017a etAs tu drupadaM vRddhaM snuSA bhAryAz ca duHkhitAH 11025017c dagdhvA gacchanti pAJcAlyaM rAjAnam apasavyataH 11025018a dhRSTaketuM maheSvAsaM cedipuMgavam aGganAH 11025018c droNena nihataM zUraM haranti hRtacetasaH 11025019a droNAstram abhihatyaiSa vimarde madhusUdana 11025019c maheSvAso hataH zete nadyA hRta iva drumaH 11025020a eSa cedipatiH zUro dhRSTaketur mahArathaH 11025020c zete vinihataH saMkhye hatvA zatrUn sahasrazaH 11025021a vitudyamAnaM vihagais taM bhAryAH pratyupasthitAH 11025021c cedirAjaM hRSIkeza hataM sabalabAndhavam 11025022a dAzArhIputrajaM vIraM zayAnaM satyavikramam 11025022c AropyAGke rudanty etAz cedirAjavarAGganAH 11025023a asya putraM hRSIkeza suvaktraM cArukuNDalam 11025023c droNena samare pazya nikRttaM bahudhA zaraiH 11025024a pitaraM nUnam AjisthaM yudhyamAnaM paraiH saha 11025024c nAjahAt pRSThato vIram adyApi madhusUdana 11025025a evaM mamApi putrasya putraH pitaram anvagAt 11025025c duryodhanaM mahAbAho lakSmaNaH paravIrahA 11025026a vindAnuvindAv Avantyau patitau pazya mAdhava 11025026c himAnte puSpitau zAlau marutA galitAv iva 11025027a kAJcanAGgadavarmANau bANakhaDgadhanurdharau 11025027c RSabhapratirUpAkSau zayAnau vimalasrajau 11025028a avadhyAH pANDavAH kRSNa sarva eva tvayA saha 11025028c ye muktA droNabhISmAbhyAM karNAd vaikartanAt kRpAt 11025029a duryodhanAd droNasutAt saindhavAc ca mahArathAt 11025029c somadattAd vikarNAc ca zUrAc ca kRtavarmaNaH 11025029e ye hanyuH zastravegena devAn api nararSabhAH 11025030a ta ime nihatAH saMkhye pazya kAlasya paryayam 11025030c nAtibhAro 'sti daivasya dhruvaM mAdhava kaz cana 11025030e yad ime nihatAH zUrAH kSatriyaiH kSatriyarSabhAH 11025031a tadaiva nihatAH kRSNa mama putrAs tarasvinaH 11025031c yadaivAkRtakAmas tvam upaplavyaM gataH punaH 11025032a zaMtanoz caiva putreNa prAjJena vidureNa ca 11025032c tadaivoktAsmi mA snehaM kuruSvAtmasuteSv iti 11025033a tayor na darzanaM tAta mithyA bhavitum arhati 11025033c acireNaiva me putrA bhasmIbhUtA janArdana 11025034 vaizaMpAyana uvAca 11025034a ity uktvA nyapatad bhUmau gAndhArI zokakarzitA 11025034c duHkhopahatavijJAnA dhairyam utsRjya bhArata 11025035a tataH kopaparItAGgI putrazokapariplutA 11025035c jagAma zauriM doSeNa gAndhArI vyathitendriyA 11025036 gAndhAry uvAca 11025036a pANDavA dhArtarASTrAz ca drugdhAH kRSNa parasparam 11025036c upekSitA vinazyantas tvayA kasmAj janArdana 11025037a zaktena bahubhRtyena vipule tiSThatA bale 11025037c ubhayatra samarthena zrutavAkyena caiva ha 11025038a icchatopekSito nAzaH kurUNAM madhusUdana 11025038c yasmAt tvayA mahAbAho phalaM tasmAd avApnuhi 11025039a patizuzrUSayA yan me tapaH kiM cid upArjitam 11025039c tena tvAM duravApAtmaJ zapsye cakragadAdhara 11025040a yasmAt parasparaM ghnanto jJAtayaH kurupANDavAH 11025040c upekSitAs te govinda tasmAj jJAtIn vadhiSyasi 11025041a tvam apy upasthite varSe SaTtriMze madhusUdana 11025041c hatajJAtir hatAmAtyo hataputro vanecaraH 11025041e kutsitenAbhyupAyena nidhanaM samavApsyasi 11025042a tavApy evaM hatasutA nihatajJAtibAndhavAH 11025042c striyaH paripatiSyanti yathaitA bharatastriyaH 11025043 vaizaMpAyana uvAca 11025043a tac chrutvA vacanaM ghoraM vAsudevo mahAmanAH 11025043c uvAca devIM gAndhArIm ISad abhyutsmayann iva 11025044a saMhartA vRSNicakrasya nAnyo mad vidyate zubhe 11025044c jAne 'ham etad apy evaM cIrNaM carasi kSatriye 11025045a avadhyAs te narair anyair api vA devadAnavaiH 11025045c parasparakRtaM nAzam ataH prApsyanti yAdavAH 11025046a ity uktavati dAzArhe pANDavAs trastacetasaH 11025046c babhUvur bhRzasaMvignA nirAzAz cApi jIvite 11026001 vAsudeva uvAca 11026001a uttiSThottiSTha gAndhAri mA ca zoke manaH kRthAH 11026001c tavaiva hy aparAdhena kuravo nidhanaM gatAH 11026002a yA tvaM putraM durAtmAnam IrSum atyantamAninam 11026002c duryodhanaM puraskRtya duSkRtaM sAdhu manyase 11026003a niSThuraM vairaparuSaM vRddhAnAM zAsanAtigam 11026003c katham AtmakRtaM doSaM mayy AdhAtum ihecchasi 11026004a mRtaM vA yadi vA naSTaM yo 'tItam anuzocati 11026004c duHkhena labhate duHkhaM dvAv anarthau prapadyate 11026005a taporthIyaM brAhmaNI dhatta garbhaM; gaur voDhAraM dhAvitAraM turaMgI 11026005c zUdrA dAsaM pazupAlaM tu vaizyA; vadhArthIyaM tvadvidhA rAjaputrI 11026006 vaizaMpAyana uvAca 11026006a tac chrutvA vAsudevasya punaruktaM vaco 'priyam 11026006c tUSNIM babhUva gAndhArI zokavyAkulalocanA 11026007a dhRtarASTras tu rAjarSir nigRhyAbuddhijaM tamaH 11026007c paryapRcchata dharmAtmA dharmarAjaM yudhiSThiram 11026008a jIvatAM parimANajJaH sainyAnAm asi pANDava 11026008c hatAnAM yadi jAnISe parimANaM vadasva me 11026009 yudhiSThira uvAca 11026009a dazAyutAnAm ayutaM sahasrANi ca viMzatiH 11026009c koTyaH SaSTiz ca SaT caiva ye 'smin rAjamRdhe hatAH 11026010a alakSyANAM tu vIrANAM sahasrANi caturdaza 11026010c daza cAnyAni rAjendra zataM SaSTiz ca paJca ca 11026011 dhRtarASTra uvAca 11026011a yudhiSThira gatiM kAM te gatAH puruSasattamAH 11026011c AcakSva me mahAbAho sarvajJo hy asi me mataH 11026012 yudhiSThira uvAca 11026012a yair hutAni zarIrANi hRSTaiH paramasaMyuge 11026012c devarAjasamA&l lokAn gatAs te satyavikramAH 11026013a ye tv ahRSTena manasA martavyam iti bhArata 11026013c yudhyamAnA hatAH saMkhye te gandharvaiH samAgatAH 11026014a ye tu saMgrAmabhUmiSThA yAcamAnAH parAGmukhAH 11026014c zastreNa nidhanaM prAptA gatAs te guhyakAn prati 11026015a pIDyamAnAH parair ye tu hIyamAnA nirAyudhAH 11026015c hrIniSedhA mahAtmAnaH parAn abhimukhA raNe 11026016a chidyamAnAH zitaiH zastraiH kSatradharmaparAyaNAH 11026016c gatAs te brahmasadanaM hatA vIrAH suvarcasaH 11026017a ye tatra nihatA rAjann antar AyodhanaM prati 11026017c yathA kathaM cit te rAjan saMprAptA uttarAn kurUn 11026018 dhRtarASTra uvAca 11026018a kena jJAnabalenaivaM putra pazyasi siddhavat 11026018c tan me vada mahAbAho zrotavyaM yadi vai mayA 11026019 yudhiSThira uvAca 11026019a nidezAd bhavataH pUrvaM vane vicaratA mayA 11026019c tIrthayAtrAprasaGgena saMprApto 'yam anugrahaH 11026020a devarSir lomazo dRSTas tataH prApto 'smy anusmRtim 11026020c divyaM cakSur api prAptaM jJAnayogena vai purA 11026021 dhRtarASTra uvAca 11026021a ye 'trAnAthA janasyAsya sanAthA ye ca bhArata 11026021c kaccit teSAM zarIrANi dhakSyanti vidhipUrvakam 11026022a na yeSAM santi kartAro na ca ye 'trAhitAgnayaH 11026022c vayaM ca kasya kuryAmo bahutvAt tAta karmaNaH 11026023a yAn suparNAz ca gRdhrAz ca vikarSanti tatas tataH 11026023c teSAM tu karmaNA lokA bhaviSyanti yudhiSThira 11026024 vaizaMpAyana uvAca 11026024a evam ukto mahAprAjJaH kuntIputro yudhiSThiraH 11026024c Adideza sudharmANaM dhaumyaM sUtaM ca saMjayam 11026025a viduraM ca mahAbuddhiM yuyutsuM caiva kauravam 11026025c indrasenamukhAMz caiva bhRtyAn sUtAMz ca sarvazaH 11026026a bhavantaH kArayantv eSAM pretakAryANi sarvazaH 11026026c yathA cAnAthavat kiM cic charIraM na vinazyati 11026027a zAsanAd dharmarAjasya kSattA sUtaz ca saMjayaH 11026027c sudharmA dhaumyasahita indrasenAdayas tathA 11026028a candanAgurukASThAni tathA kAlIyakAny uta 11026028c ghRtaM tailaM ca gandhAMz ca kSaumANi vasanAni ca 11026029a samAhRtya mahArhANi dArUNAM caiva saMcayAn 11026029c rathAMz ca mRditAMs tatra nAnApraharaNAni ca 11026030a citAH kRtvA prayatnena yathAmukhyAn narAdhipAn 11026030c dAhayAm Asur avyagrA vidhidRSTena karmaNA 11026031a duryodhanaM ca rAjAnaM bhrAtqMz cAsya zatAdhikAn 11026031c zalyaM zalaM ca rAjAnaM bhUrizravasam eva ca 11026032a jayadrathaM ca rAjAnam abhimanyuM ca bhArata 11026032c dauHzAsaniM lakSmaNaM ca dhRSTaketuM ca pArthivam 11026033a bRhantaM somadattaM ca sRJjayAMz ca zatAdhikAn 11026033c rAjAnaM kSemadhanvAnaM virATadrupadau tathA 11026034a zikhaNDinaM ca pAJcAlyaM dhRSTadyumnaM ca pArSatam 11026034c yudhAmanyuM ca vikrAntam uttamaujasam eva ca 11026035a kausalyaM draupadeyAMz ca zakuniM cApi saubalam 11026035c acalaM vRSakaM caiva bhagadattaM ca pArthivam 11026036a karNaM vaikartanaM caiva sahaputram amarSaNam 11026036c kekayAMz ca maheSvAsAMs trigartAMz ca mahArathAn 11026037a ghaTotkacaM rAkSasendraM bakabhrAtaram eva ca 11026037c alambusaM ca rAjAnaM jalasaMdhaM ca pArthivam 11026038a anyAMz ca pArthivAn rAjaJ zatazo 'tha sahasrazaH 11026038c ghRtadhArAhutair dIptaiH pAvakaiH samadAhayan 11026039a pitRmedhAz ca keSAM cid avartanta mahAtmanAm 11026039c sAmabhiz cApy agAyanta te 'nvazocyanta cAparaiH 11026040a sAmnAm RcAM ca nAdena strINAM ca ruditasvanaiH 11026040c kazmalaM sarvabhUtAnAM nizAyAM samapadyata 11026041a te vidhUmAH pradIptAz ca dIpyamAnAz ca pAvakAH 11026041c nabhasIvAnvadRzyanta grahAs tanvabhrasaMvRtAH 11026042a ye cApy anAthAs tatrAsan nAnAdezasamAgatAH 11026042c tAMz ca sarvAn samAnAyya rAzIn kRtvA sahasrazaH 11026043a citvA dArubhir avyagraH prabhUtaiH snehatApitaiH 11026043c dAhayAm Asa viduro dharmarAjasya zAsanAt 11026044a kArayitvA kriyAs teSAM kururAjo yudhiSThiraH 11026044c dhRtarASTraM puraskRtya gaGgAm abhimukho 'gamat 11027001 vaizaMpAyana uvAca 11027001a te samAsAdya gaGgAM tu zivAM puNyajanocitAm 11027001c hradinIM vaprasaMpannAM mahAnUpAM mahAvanAm 11027002a bhUSaNAny uttarIyANi veSTanAny avamucya ca 11027002c tataH pitqNAM pautrANAM bhrAtqNAM svajanasya ca 11027003a putrANAm AryakANAM ca patInAM ca kurustriyaH 11027003c udakaM cakrire sarvA rudantyo bhRzaduHkhitAH 11027003e suhRdAM cApi dharmajJAH pracakruH salilakriyAH 11027004a udake kriyamANe tu vIrANAM vIrapatnibhiH 11027004c sUpatIrthAbhavad gaGgA bhUyo viprasasAra ca 11027005a tan mahodadhisaMkAzaM nirAnandam anutsavam 11027005c vIrapatnIbhir AkIrNaM gaGgAtIram azobhata 11027006a tataH kuntI mahArAja sahasA zokakarzitA 11027006c rudatI mandayA vAcA putrAn vacanam abravIt 11027007a yaH sa zUro maheSvAso rathayUthapayUthapaH 11027007c arjunena hataH saMkhye vIralakSaNalakSitaH 11027008a yaM sUtaputraM manyadhvaM rAdheyam iti pANDavAH 11027008c yo vyarAjac camUmadhye divAkara iva prabhuH 11027009a pratyayudhyata yaH sarvAn purA vaH sapadAnugAn 11027009c duryodhanabalaM sarvaM yaH prakarSan vyarocata 11027010a yasya nAsti samo vIrye pRthivyAm api kaz cana 11027010c satyasaMdhasya zUrasya saMgrAmeSv apalAyinaH 11027011a kurudhvam udakaM tasya bhrAtur akliSTakarmaNaH 11027011c sa hi vaH pUrvajo bhrAtA bhAskarAn mayy ajAyata 11027011e kuNDalI kavacI zUro divAkarasamaprabhaH 11027012a zrutvA tu pANDavAH sarve mAtur vacanam apriyam 11027012c karNam evAnuzocanta bhUyaz cArtatarAbhavan 11027013a tataH sa puruSavyAghraH kuntIputro yudhiSThiraH 11027013c uvAca mAtaraM vIro niHzvasann iva pannagaH 11027014a yasyeSupAtam AsAdya nAnyas tiSThed dhanaMjayAt 11027014c kathaM putro bhavatyAM sa devagarbhaH purAbhavat 11027015a yasya bAhupratApena tApitAH sarvato vayam 11027015c tam agnim iva vastreNa kathaM chAditavaty asi 11027015e yasya bAhubalaM ghoraM dhArtarASTrair upAsitam 11027016a nAnyaH kuntIsutAt karNAd agRhNAd rathinAM rathI 11027016c sa naH prathamajo bhrAtA sarvazastrabhRtAM varaH 11027016e asUta taM bhavaty agre katham adbhutavikramam 11027017a aho bhavatyA mantrasya pidhAnena vayaM hatAH 11027017c nidhanena hi karNasya pIDitAH sma sabAndhavAH 11027018a abhimanyor vinAzena draupadeyavadhena ca 11027018c pAJcAlAnAM ca nAzena kurUNAM patanena ca 11027019a tataH zataguNaM duHkham idaM mAm aspRzad bhRzam 11027019c karNam evAnuzocan hi dahyAmy agnAv ivAhitaH 11027020a na hi sma kiM cid aprApyaM bhaved api divi sthitam 11027020c na ca sma vaizasaM ghoraM kauravAntakaraM bhavet 11027021a evaM vilapya bahulaM dharmarAjo yudhiSThiraH 11027021c vinadaJ zanakai rAjaMz cakArAsyodakaM prabhuH 11027022a tato vineduH sahasA strIpuMsAs tatra sarvazaH 11027022c abhito ye sthitAs tatra tasminn udakakarmaNi 11027023a tata AnAyayAm Asa karNasya saparicchadam 11027023c striyaH kurupatir dhImAn bhrAtuH premNA yudhiSThiraH 11027024a sa tAbhiH saha dharmAtmA pretakRtyam anantaram 11027024c kRtvottatAra gaGgAyAH salilAd AkulendriyaH