% Mahabharata: Sabhaparvan % Last updated: Wed Apr 19 2006 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 02001001 vaizaMpAyana uvAca 02001001a tato 'bravIn mayaH pArthaM vAsudevasya saMnidhau 02001001c prAJjaliH zlakSNayA vAcA pUjayitvA punaH punaH 02001002a asmAc ca kRSNAt saMkruddhAt pAvakAc ca didhakSataH 02001002c tvayA trAto 'smi kaunteya brUhi kiM karavANi te 02001003 arjuna uvAca 02001003a kRtam eva tvayA sarvaM svasti gaccha mahAsura 02001003c prItimAn bhava me nityaM prItimanto vayaM ca te 02001004 maya uvAca 02001004a yuktam etat tvayi vibho yathAttha puruSarSabha 02001004c prItipUrvam ahaM kiM cit kartum icchAmi bhArata 02001005a ahaM hi vizvakarmA vai dAnavAnAM mahAkaviH 02001005c so 'haM vai tvatkRte kiM cit kartum icchAmi pANDava 02001006 arjuna uvAca 02001006a prANakRcchrAd vimuktaM tvam AtmAnaM manyase mayA 02001006c evaM gate na zakSyAmi kiM cit kArayituM tvayA 02001007a na cApi tava saMkalpaM mogham icchAmi dAnava 02001007c kRSNasya kriyatAM kiM cit tathA pratikRtaM mayi 02001008 vaizaMpAyana uvAca 02001008a codito vAsudevas tu mayena bharatarSabha 02001008c muhUrtam iva saMdadhyau kim ayaM codyatAm iti 02001009a codayAm Asa taM kRSNaH sabhA vai kriyatAm iti 02001009c dharmarAjasya daiteya yAdRzIm iha manyase 02001010a yAM kRtAM nAnukuryus te mAnavAH prekSya vismitAH 02001010c manuSyaloke kRtsne 'smiMs tAdRzIM kuru vai sabhAm 02001011a yatra divyAn abhiprAyAn pazyema vihitAMs tvayA 02001011c AsurAn mAnuSAMz caiva tAM sabhAM kuru vai maya 02001012a pratigRhya tu tad vAkyaM saMprahRSTo mayas tadA 02001012c vimAnapratimAM cakre pANDavasya sabhAM mudA 02001013a tataH kRSNaz ca pArthaz ca dharmarAje yudhiSThire 02001013c sarvam etad yathAvedya darzayAm Asatur mayam 02001014a tasmai yudhiSThiraH pUjAM yathArham akarot tadA 02001014c sa tu tAM pratijagrAha mayaH satkRtya satkRtaH 02001015a sa pUrvadevacaritaM tatra tatra vizAM pate 02001015c kathayAm Asa daiteyaH pANDuputreSu bhArata 02001016a sa kAlaM kaM cid Azvasya vizvakarmA pracintya ca 02001016c sabhAM pracakrame kartuM pANDavAnAM mahAtmanAm 02001017a abhiprAyeNa pArthAnAM kRSNasya ca mahAtmanaH 02001017c puNye 'hani mahAtejAH kRtakautukamaGgalaH 02001018a tarpayitvA dvijazreSThAn pAyasena sahasrazaH 02001018c dhanaM bahuvidhaM dattvA tebhya eva ca vIryavAn 02001019a sarvartuguNasaMpannAM divyarUpAM manoramAm 02001019c dazakiSkusahasrAM tAM mApayAm Asa sarvataH 02002001 vaizaMpAyana uvAca 02002001a uSitvA khANDavaprasthe sukhavAsaM janArdanaH 02002001c pArthaiH prItisamAyuktaiH pUjanArho 'bhipUjitaH 02002002a gamanAya matiM cakre pitur darzanalAlasaH 02002002c dharmarAjam athAmantrya pRthAM ca pRthulocanaH 02002003a vavande caraNau mUrdhnA jagadvandyaH pitRSvasuH 02002003c sa tayA mUrdhny upAghrAtaH pariSvaktaz ca kezavaH 02002004a dadarzAnantaraM kRSNo bhaginIM svAM mahAyazAH 02002004c tAm upetya hRSIkezaH prItyA bASpasamanvitaH 02002005a arthyaM tathyaM hitaM vAkyaM laghu yuktam anuttamam 02002005c uvAca bhagavAn bhadrAM subhadrAM bhadrabhASiNIm 02002006a tayA svajanagAmIni zrAvito vacanAni saH 02002006c saMpUjitaz cApy asakRc chirasA cAbhivAditaH 02002007a tAm anujJApya vArSNeyaH pratinandya ca bhAminIm 02002007c dadarzAnantaraM kRSNAM dhaumyaM cApi janArdanaH 02002008a vavande ca yathAnyAyaM dhaumyaM puruSasattamaH 02002008c draupadIM sAntvayitvA ca Amantrya ca janArdanaH 02002009a bhrAtqn abhyagamad dhImAn pArthena sahito balI 02002009c bhrAtRbhiH paJcabhiH kRSNo vRtaH zakra ivAmaraiH 02002010a arcayAm Asa devAMz ca dvijAMz ca yadupuMgavaH 02002010c mAlyajapyanamaskArair gandhair uccAvacair api 02002010e sa kRtvA sarvakAryANi pratasthe tasthuSAM varaH 02002011a svasti vAcyArhato viprAn dadhipAtraphalAkSataiH 02002011c vasu pradAya ca tataH pradakSiNam avartata 02002012a kAJcanaM ratham AsthAya tArkSyaketanam Azugam 02002012c gadAcakrAsizArGgAdyair Ayudhaiz ca samanvitam 02002013a tithAv atha ca nakSatre muhUrte ca guNAnvite 02002013c prayayau puNDarIkAkSaH sainyasugrIvavAhanaH 02002014a anvAruroha cApy enaM premNA rAjA yudhiSThiraH 02002014c apAsya cAsya yantAraM dArukaM yantRsattamam 02002014e abhISUn saMprajagrAha svayaM kurupatis tadA 02002015a upAruhyArjunaz cApi cAmaravyajanaM sitam 02002015c rukmadaNDaM bRhan mUrdhni dudhAvAbhipradakSiNam 02002016a tathaiva bhImaseno 'pi yamAbhyAM sahito vazI 02002016c pRSThato 'nuyayau kRSNam Rtvikpaurajanair vRtaH 02002017a sa tathA bhrAtRbhiH sArdhaM kezavaH paravIrahA 02002017c anugamyamAnaH zuzubhe ziSyair iva guruH priyaiH 02002018a pArtham Amantrya govindaH pariSvajya ca pIDitam 02002018c yudhiSThiraM pUjayitvA bhImasenaM yamau tathA 02002019a pariSvakto bhRzaM tAbhyAM yamAbhyAm abhivAditaH 02002019c tatas taiH saMvidaM kRtvA yathAvan madhusUdanaH 02002020a nivartayitvA ca tadA pANDavAn sapadAnugAn 02002020c svAM purIM prayayau kRSNaH puraMdara ivAparaH 02002021a locanair anujagmus te tam A dRSTipathAt tadA 02002021c manobhir anujagmus te kRSNaM prItisamanvayAt 02002022a atRptamanasAm eva teSAM kezavadarzane 02002022c kSipram antardadhe zauriz cakSuSAM priyadarzanaH 02002023a akAmA iva pArthAs te govindagatamAnasAH 02002023c nivRtyopayayuH sarve svapuraM puruSarSabhAH 02002023e syandanenAtha kRSNo 'pi samaye dvArakAm agAt 02003001 vaizaMpAyana uvAca 02003001a athAbravIn mayaH pArtham arjunaM jayatAM varam 02003001c ApRcche tvAM gamiSyAmi kSipram eSyAmi cApy aham 02003002a uttareNa tu kailAsaM mainAkaM parvataM prati 02003002c yakSyamANeSu sarveSu dAnaveSu tadA mayA 02003002e kRtaM maNimayaM bhANDaM ramyaM bindusaraH prati 02003003a sabhAyAM satyasaMdhasya yad AsId vRSaparvaNaH 02003003c AgamiSyAmi tad gRhya yadi tiSThati bhArata 02003004a tataH sabhAM kariSyAmi pANDavAya yazasvine 02003004c manaHprahlAdinIM citrAM sarvaratnavibhUSitAm 02003005a asti bindusarasy eva gadA zreSThA kurUdvaha 02003005c nihitA yauvanAzvena rAjJA hatvA raNe ripUn 02003005e suvarNabindubhiz citrA gurvI bhArasahA dRDhA 02003006a sA vai zatasahasrasya saMmitA sarvaghAtinI 02003006c anurUpA ca bhImasya gANDIvaM bhavato yathA 02003007a vAruNaz ca mahAzaGkho devadattaH sughoSavAn 02003007c sarvam etat pradAsyAmi bhavate nAtra saMzayaH 02003007e ity uktvA so 'suraH pArthaM prAgudIcIm agAd dizam 02003008a uttareNa tu kailAsaM mainAkaM parvataM prati 02003008c hiraNyazRGgo bhagavAn mahAmaNimayo giriH 02003009a ramyaM bindusaro nAma yatra rAjA bhagIrathaH 02003009c dRSTvA bhAgIrathIM gaGgAm uvAsa bahulAH samAH 02003010a yatreSTvA sarvabhUtAnAm IzvareNa mahAtmanA 02003010c AhRtAH kratavo mukhyAH zataM bharatasattama 02003011a yatra yUpA maNimayAz cityAz cApi hiraNmayAH 02003011c zobhArthaM vihitAs tatra na tu dRSTAntataH kRtAH 02003012a yatreSTvA sa gataH siddhiM sahasrAkSaH zacIpatiH 02003012c yatra bhUtapatiH sRSTvA sarvalokAn sanAtanaH 02003012e upAsyate tigmatejA vRto bhUtaiH sahasrazaH 02003013a naranArAyaNau brahmA yamaH sthANuz ca paJcamaH 02003013c upAsate yatra satraM sahasrayugaparyaye 02003014a yatreSTaM vAsudevena satrair varSasahasrakaiH 02003014c zraddadhAnena satataM ziSTasaMpratipattaye 02003015a suvarNamAlino yUpAz cityAz cApy atibhAsvarAH 02003015c dadau yatra sahasrANi prayutAni ca kezavaH 02003016a tatra gatvA sa jagrAha gadAM zaGkhaM ca bhArata 02003016c sphATikaM ca sabhAdravyaM yad AsId vRSaparvaNaH 02003016e kiMkaraiH saha rakSobhir agRhNAt sarvam eva tat 02003017a tad AhRtya tu tAM cakre so 'suro 'pratimAM sabhAm 02003017c vizrutAM triSu lokeSu divyAM maNimayIM zubhAm 02003018a gadAM ca bhImasenAya pravarAM pradadau tadA 02003018c devadattaM ca pArthAya dadau zaGkham anuttamam 02003019a sabhA tu sA mahArAja zAtakumbhamayadrumA 02003019c daza kiSkusahasrANi samantAd AyatAbhavat 02003020a yathA vahner yathArkasya somasya ca yathaiva sA 02003020c bhrAjamAnA tathA divyA babhAra paramaM vapuH 02003021a pratighnatIva prabhayA prabhAm arkasya bhAsvarAm 02003021c prababhau jvalamAneva divyA divyena varcasA 02003022a nagameghapratIkAzA divam AvRtya viSThitA 02003022c AyatA vipulA zlakSNA vipApmA vigataklamA 02003023a uttamadravyasaMpannA maNiprAkAramAlinI 02003023c bahuratnA bahudhanA sukRtA vizvakarmaNA 02003024a na dAzArhI sudharmA vA brahmaNo vApi tAdRzI 02003024c AsId rUpeNa saMpannA yAM cakre 'pratimAM mayaH 02003025a tAM sma tatra mayenoktA rakSanti ca vahanti ca 02003025c sabhAm aSTau sahasrANi kiMkarA nAma rAkSasAH 02003026a antarikSacarA ghorA mahAkAyA mahAbalAH 02003026c raktAkSAH piGgalAkSAz ca zuktikarNAH prahAriNaH 02003027a tasyAM sabhAyAM nalinIM cakArApratimAM mayaH 02003027c vaiDUryapatravitatAM maNinAlamayAmbujAm 02003028a padmasaugandhikavatIM nAnAdvijagaNAyutAm 02003028c puSpitaiH paGkajaiz citrAM kUrmamatsyaiz ca zobhitAm 02003029a sUpatIrthAm akaluSAM sarvartusalilAM zubhAm 02003029c mArutenaiva coddhUtair muktAbindubhir AcitAm 02003030a maNiratnacitAM tAM tu ke cid abhyetya pArthivAH 02003030c dRSTvApi nAbhyajAnanta te 'jJAnAt prapatanty uta 02003031a tAM sabhAm abhito nityaM puSpavanto mahAdrumAH 02003031c Asan nAnAvidhA nIlAH zItacchAyA manoramAH 02003032a kAnanAni sugandhIni puSkariNyaz ca sarvazaH 02003032c haMsakAraNDavayutAz cakravAkopazobhitAH 02003033a jalajAnAM ca mAlyAnAM sthalajAnAM ca sarvazaH 02003033c mAruto gandham AdAya pANDavAn sma niSevate 02003034a IdRzIM tAM sabhAM kRtvA mAsaiH paricaturdazaiH 02003034c niSThitAM dharmarAjAya mayo rAjJe nyavedayat 02004001 vaizaMpAyana uvAca 02004001a tataH pravezanaM cakre tasyAM rAjA yudhiSThiraH 02004001c ayutaM bhojayAm Asa brAhmaNAnAM narAdhipaH 02004002a ghRtapAyasena madhunA bhakSyair mUlaphalais tathA 02004002c ahataiz caiva vAsobhir mAlyair uccAvacair api 02004003a dadau tebhyaH sahasrANi gavAM pratyekazaH prabhuH 02004003c puNyAhaghoSas tatrAsId divaspRg iva bhArata 02004004a vAditrair vividhair gItair gandhair uccAvacair api 02004004c pUjayitvA kuruzreSTho daivatAni nivezya ca 02004005a tatra mallA naTA jhallAH sUtA vaitAlikAs tathA 02004005c upatasthur mahAtmAnaM saptarAtraM yudhiSThiram 02004006a tathA sa kRtvA pUjAM tAM bhrAtRbhiH saha pANDavaH 02004006c tasyAM sabhAyAM ramyAyAM reme zakro yathA divi 02004007a sabhAyAm RSayas tasyAM pANDavaiH saha Asate 02004007c AsAM cakrur narendrAz ca nAnAdezasamAgatAH 02004008a asito devalaH satyaH sarpamAlI mahAzirAH 02004008c arvAvasuH sumitraz ca maitreyaH zunako baliH 02004009a bako dAlbhyaH sthUlazirAH kRSNadvaipAyanaH zukaH 02004009c sumantur jaiminiH pailo vyAsaziSyAs tathA vayam 02004010a tittirir yAjJavalkyaz ca sasuto lomaharSaNaH 02004010c apsuhomyaz ca dhaumyaz ca ANImANDavyakauzikau 02004011a dAmoSNISas traivaNiz ca parNAdo ghaTajAnukaH 02004011c mauJjAyano vAyubhakSaH pArAzaryaz ca sArikau 02004012a balavAkaH zinIvAkaH sutyapAlaH kRtazramaH 02004012c jAtUkarNaH zikhAvAMz ca subalaH pArijAtakaH 02004013a parvataz ca mahAbhAgo mArkaNDeyas tathA muniH 02004013c pavitrapANiH sAvarNir bhAlukir gAlavas tathA 02004014a jaGghAbandhuz ca raibhyaz ca kopavegazravA bhRguH 02004014c haribabhruz ca kauNDinyo babhrumAlI sanAtanaH 02004015a kakSIvAn auzijaz caiva nAciketo 'tha gautamaH 02004015c paiGgo varAhaH zunakaH zANDilyaz ca mahAtapAH 02004015e karkaro veNujaGghaz ca kalApaH kaTha eva ca 02004016a munayo dharmasahitA dhRtAtmAno jitendriyAH 02004016c ete cAnye ca bahavo vedavedAGgapAragAH 02004017a upAsate mahAtmAnaM sabhAyAm RSisattamAH 02004017c kathayantaH kathAH puNyA dharmajJAH zucayo 'malAH 02004018a tathaiva kSatriyazreSThA dharmarAjam upAsate 02004018c zrImAn mahAtmA dharmAtmA muJjaketur vivardhanaH 02004019a saMgrAmajid durmukhaz ca ugrasenaz ca vIryavAn 02004019c kakSasenaH kSitipatiH kSemakaz cAparAjitaH 02004019e kAmbojarAjaH kamalaH kampanaz ca mahAbalaH 02004020a satataM kampayAm Asa yavanAn eka eva yaH 02004020c yathAsurAn kAlakeyAn devo vajradharas tathA 02004021a jaTAsuro madrakAntaz ca rAjA; kuntiH kuNindaz ca kirAtarAjaH 02004021c tathAGgavaGgau saha puNDrakeNa; pANDyoDrarAjau saha cAndhrakeNa 02004022a kirAtarAjaH sumanA yavanAdhipatis tathA 02004022c cANUro devarAtaz ca bhojo bhImarathaz ca yaH 02004023a zrutAyudhaz ca kAliGgo jayatsenaz ca mAgadhaH 02004023c suzarmA cekitAnaz ca suratho 'mitrakarSaNaH 02004024a ketumAn vasudAnaz ca vaideho 'tha kRtakSaNaH 02004024c sudharmA cAniruddhaz ca zrutAyuz ca mahAbalaH 02004025a anUparAjo durdharSaH kSemajic ca sudakSiNaH 02004025c zizupAlaH sahasutaH karUSAdhipatis tathA 02004026a vRSNInAM caiva durdharSAH kumArA devarUpiNaH 02004026c Ahuko vipRthuz caiva gadaH sAraNa eva ca 02004027a akrUraH kRtavarmA ca sAtyakiz ca zineH sutaH 02004027c bhISmako 'thAhRtiz caiva dyumatsenaz ca vIryavAn 02004027e kekayAz ca maheSvAsA yajJasenaz ca saumakiH 02004028a arjunaM cApi saMzritya rAjaputrA mahAbalAH 02004028c azikSanta dhanurvedaM rauravAjinavAsasaH 02004029a tatraiva zikSitA rAjan kumArA vRSNinandanAH 02004029c raukmiNeyaz ca sAmbaz ca yuyudhAnaz ca sAtyakiH 02004030a ete cAnye ca bahavo rAjAnaH pRthivIpate 02004030c dhanaMjayasakhA cAtra nityam Aste sma tumburuH 02004031a citrasenaH sahAmAtyo gandharvApsarasas tathA 02004031c gItavAditrakuzalAH zamyAtAlavizAradAH 02004032a pramANe 'tha layasthAne kiMnarAH kRtanizramAH 02004032c saMcoditAs tumburuNA gandharvAH sahitA jaguH 02004033a gAyanti divyatAnais te yathAnyAyaM manasvinaH 02004033c pANDuputrAn RSIMz caiva ramayanta upAsate 02004034a tasyAM sabhAyAm AsInAH suvratAH satyasaMgarAH 02004034c divIva devA brahmANaM yudhiSThiram upAsate 02005001 vaizaMpAyana uvAca 02005001a tathA tatropaviSTeSu pANDaveSu mahAtmasu 02005001c mahatsu copaviSTeSu gandharveSu ca bhArata 02005002a lokAn anucaran sarvAn Agamat tAM sabhAm RSiH 02005002c nAradaH sumahAtejA RSibhiH sahitas tadA 02005003a pArijAtena rAjendra raivatena ca dhImatA 02005003c sumukhena ca saumyena devarSir amitadyutiH 02005003e sabhAsthAn pANDavAn draSTuM prIyamANo manojavaH 02005004a tam Agatam RSiM dRSTvA nAradaM sarvadharmavit 02005004c sahasA pANDavazreSThaH pratyutthAyAnujaiH saha 02005004e abhyavAdayata prItyA vinayAvanatas tadA 02005005a tadarham AsanaM tasmai saMpradAya yathAvidhi 02005005c arcayAm Asa ratnaiz ca sarvakAmaiz ca dharmavit 02005006a so 'rcitaH pANDavaiH sarvair maharSir vedapAragaH 02005006c dharmakAmArthasaMyuktaM papracchedaM yudhiSThiram 02005007 nArada uvAca 02005007a kaccid arthAz ca kalpante dharme ca ramate manaH 02005007c sukhAni cAnubhUyante manaz ca na vihanyate 02005008a kaccid AcaritAM pUrvair naradeva pitAmahaiH 02005008c vartase vRttim akSINAM dharmArthasahitAM nRSu 02005009a kaccid arthena vA dharmaM dharmeNArtham athApi vA 02005009c ubhau vA prItisAreNa na kAmena prabAdhase 02005010a kaccid arthaM ca dharmaM ca kAmaM ca jayatAM vara 02005010c vibhajya kAle kAlajJa sadA varada sevase 02005011a kaccid rAjaguNaiH SaDbhiH saptopAyAMs tathAnagha 02005011c balAbalaM tathA samyak caturdaza parIkSase 02005012a kaccid AtmAnam anvIkSya parAMz ca jayatAM vara 02005012c tathA saMdhAya karmANi aSTau bhArata sevase 02005013a kaccit prakRtayaH SaT te na luptA bharatarSabha 02005013c ADhyAs tathAvyasaninaH svanuraktAz ca sarvazaH 02005014a kaccin na tarkair dUtair vA ye cApy aparizaGkitAH 02005014c tvatto vA tava vAmAtyair bhidyate jAtu mantritam 02005015a kaccit saMdhiM yathAkAlaM vigrahaM copasevase 02005015c kaccid vRttim udAsIne madhyame cAnuvartase 02005016a kaccid AtmasamA buddhyA zucayo jIvitakSamAH 02005016c kulInAz cAnuraktAz ca kRtAs te vIra mantriNaH 02005017a vijayo mantramUlo hi rAjJAM bhavati bhArata 02005017c susaMvRto mantradhanair amAtyaiH zAstrakovidaiH 02005018a kaccin nidrAvazaM naiSi kaccit kAle vibudhyase 02005018c kaccic cApararAtreSu cintayasy artham arthavit 02005019a kaccin mantrayase naikaH kaccin na bahubhiH saha 02005019c kaccit te mantrito mantro na rASTram anudhAvati 02005020a kaccid arthAn vinizcitya laghumUlAn mahodayAn 02005020c kSipram Arabhase kartuM na vighnayasi tAdRzAn 02005021a kaccin na sarve karmAntAH parokSAs te vizaGkitAH 02005021c sarve vA punar utsRSTAH saMsRSTaM hy atra kAraNam 02005022a kaccid rAjan kRtAny eva kRtaprAyANi vA punaH 02005022c vidus te vIra karmANi nAnavAptAni kAni cit 02005023a kaccit kAraNikAH sarve sarvazAstreSu kovidAH 02005023c kArayanti kumArAMz ca yodhamukhyAMz ca sarvazaH 02005024a kaccit sahasrair mUrkhANAm ekaM krINAsi paNDitam 02005024c paNDito hy arthakRcchreSu kuryAn niHzreyasaM param 02005025a kaccid durgANi sarvANi dhanadhAnyAyudhodakaiH 02005025c yantraiz ca paripUrNAni tathA zilpidhanurdharaiH 02005026a eko 'py amAtyo medhAvI zUro dAnto vicakSaNaH 02005026c rAjAnaM rAjaputraM vA prApayen mahatIM zriyam 02005027a kaccid aSTAdazAnyeSu svapakSe daza paJca ca 02005027c tribhis tribhir avijJAtair vetsi tIrthAni cArakaiH 02005028a kaccid dviSAm aviditaH pratiyattaz ca sarvadA 02005028c nityayukto ripUn sarvAn vIkSase ripusUdana 02005029a kaccid vinayasaMpannaH kulaputro bahuzrutaH 02005029c anasUyur anupraSTA satkRtas te purohitaH 02005030a kaccid agniSu te yukto vidhijJo matimAn RjuH 02005030c hutaM ca hoSyamANaM ca kAle vedayate sadA 02005031a kaccid aGgeSu niSNAto jyotiSAM pratipAdakaH 02005031c utpAteSu ca sarveSu daivajJaH kuzalas tava 02005032a kaccin mukhyA mahatsv eva madhyameSu ca madhyamAH 02005032c jaghanyAz ca jaghanyeSu bhRtyAH karmasu yojitAH 02005033a amAtyAn upadhAtItAn pitRpaitAmahAJ zucIn 02005033c zreSThAJ zreSTheSu kaccit tvaM niyojayasi karmasu 02005034a kaccin nogreNa daNDena bhRzam udvejitaprajAH 02005034c rASTraM tavAnuzAsanti mantriNo bharatarSabha 02005035a kaccit tvAM nAvajAnanti yAjakAH patitaM yathA 02005035c ugrapratigrahItAraM kAmayAnam iva striyaH 02005036a kaccid dhRSTaz ca zUraz ca matimAn dhRtimAJ zuciH 02005036c kulInaz cAnuraktaz ca dakSaH senApatis tava 02005037a kaccid balasya te mukhyAH sarve yuddhavizAradAH 02005037c dRSTApadAnA vikrAntAs tvayA satkRtya mAnitAH 02005038a kaccid balasya bhaktaM ca vetanaM ca yathocitam 02005038c saMprAptakAlaM dAtavyaM dadAsi na vikarSasi 02005039a kAlAtikramaNAd dhy ete bhaktavetanayor bhRtAH 02005039c bhartuH kupyanti daurgatyAt so 'narthaH sumahAn smRtaH 02005040a kaccit sarve 'nuraktAs tvAM kulaputrAH pradhAnataH 02005040c kaccit prANAMs tavArtheSu saMtyajanti sadA yudhi 02005041a kaccin naiko bahUn arthAn sarvazaH sAMparAyikAn 02005041c anuzAssi yathAkAmaM kAmAtmA zAsanAtigaH 02005042a kaccit puruSakAreNa puruSaH karma zobhayan 02005042c labhate mAnam adhikaM bhUyo vA bhaktavetanam 02005043a kaccid vidyAvinItAMz ca narAJ jJAnavizAradAn 02005043c yathArhaM guNataz caiva dAnenAbhyavapadyase 02005044a kaccid dArAn manuSyANAM tavArthe mRtyum eyuSAm 02005044c vyasanaM cAbhyupetAnAM bibharSi bharatarSabha 02005045a kaccid bhayAd upanataM klIbaM vA ripum Agatam 02005045c yuddhe vA vijitaM pArtha putravat parirakSasi 02005046a kaccit tvam eva sarvasyAH pRthivyAH pRthivIpate 02005046c samaz ca nAbhizaGkyaz ca yathA mAtA yathA pitA 02005047a kaccid vyasaninaM zatruM nizamya bharatarSabha 02005047c abhiyAsi javenaiva samIkSya trividhaM balam 02005048a pArSNimUlaM ca vijJAya vyavasAyaM parAjayam 02005048c balasya ca mahArAja dattvA vetanam agrataH 02005049a kaccic ca balamukhyebhyaH pararASTre paraMtapa 02005049c upacchannAni ratnAni prayacchasi yathArhataH 02005050a kaccid AtmAnam evAgre vijitya vijitendriyaH 02005050c parAJ jigISase pArtha pramattAn ajitendriyAn 02005051a kaccit te yAsyataH zatrUn pUrvaM yAnti svanuSThitAH 02005051c sAma dAnaM ca bhedaz ca daNDaz ca vidhivad guNAH 02005052a kaccin mUlaM dRDhaM kRtvA yAtrAM yAsi vizAM pate 02005052c tAMz ca vikramase jetuM jitvA ca parirakSasi 02005053a kaccid aSTAGgasaMyuktA caturvidhabalA camUH 02005053c balamukhyaiH sunItA te dviSatAM pratibAdhanI 02005054a kaccil lavaM ca muSTiM ca pararASTre paraMtapa 02005054c avihAya mahArAja vihaMsi samare ripUn 02005055a kaccit svapararASTreSu bahavo 'dhikRtAs tava 02005055c arthAn samanutiSThanti rakSanti ca parasparam 02005056a kaccid abhyavahAryANi gAtrasaMsparzakAni ca 02005056c ghreyANi ca mahArAja rakSanty anumatAs tava 02005057a kaccit kozaM ca koSThaM ca vAhanaM dvAram Ayudham 02005057c Ayaz ca kRtakalyANais tava bhaktair anuSThitaH 02005058a kaccid Abhyantarebhyaz ca bAhyebhyaz ca vizAM pate 02005058c rakSasy AtmAnam evAgre tAMz ca svebhyo mithaz ca tAn 02005059a kaccin na pAne dyUte vA krIDAsu pramadAsu ca 02005059c pratijAnanti pUrvAhNe vyayaM vyasanajaM tava 02005060a kaccid Ayasya cArdhena caturbhAgena vA punaH 02005060c pAdabhAgais tribhir vApi vyayaH saMzodhyate tava 02005061a kaccij jJAtIn gurUn vRddhAn vaNijaH zilpinaH zritAn 02005061c abhIkSNam anugRhNAsi dhanadhAnyena durgatAn 02005062a kaccid Ayavyaye yuktAH sarve gaNakalekhakAH 02005062c anutiSThanti pUrvAhNe nityam AyavyayaM tava 02005063a kaccid artheSu saMprauDhAn hitakAmAn anupriyAn 02005063c nApakarSasi karmabhyaH pUrvam aprApya kilbiSam 02005064a kaccid viditvA puruSAn uttamAdhamamadhyamAn 02005064c tvaM karmasv anurUpeSu niyojayasi bhArata 02005065a kaccin na lubdhAz caurA vA vairiNo vA vizAM pate 02005065c aprAptavyavahArA vA tava karmasv anuSThitAH 02005066a kaccin na lubdhaiz caurair vA kumAraiH strIbalena vA 02005066c tvayA vA pIDyate rASTraM kaccit puSTAH kRSIvalAH 02005067a kaccid rASTre taDAgAni pUrNAni ca mahAnti ca 02005067c bhAgazo viniviSTAni na kRSir devamAtRkA 02005068a kaccid bIjaM ca bhaktaM ca karSakAyAvasIdate 02005068c pratikaM ca zataM vRddhyA dadAsy RNam anugraham 02005069a kaccit svanuSThitA tAta vArttA te sAdhubhir janaiH 02005069c vArttAyAM saMzritas tAta loko 'yaM sukham edhate 02005070a kaccic chucikRtaH prAjJAH paJca paJca svanuSThitAH 02005070c kSemaM kurvanti saMhatya rAjaJ janapade tava 02005071a kaccin nagaraguptyarthaM grAmA nagaravat kRtAH 02005071c grAmavac ca kRtA rakSA te ca sarve tadarpaNAH 02005072a kaccid balenAnugatAH samAni viSamANi ca 02005072c purANacaurAH sAdhyakSAz caranti viSaye tava 02005073a kaccit striyaH sAntvayasi kaccit tAz ca surakSitAH 02005073c kaccin na zraddadhAsy AsAM kaccid guhyaM na bhASase 02005074a kaccic cArAn nizi zrutvA tat kAryam anucintya ca 02005074c priyANy anubhavaJ zeSe viditvAbhyantaraM janam 02005075a kaccid dvau prathamau yAmau rAtryAM suptvA vizAM pate 02005075c saMcintayasi dharmArthau yAma utthAya pazcime 02005076a kaccid darzayase nityaM manuSyAn samalaMkRtAn 02005076c utthAya kAle kAlajJaH saha pANDava mantribhiH 02005077a kaccid raktAmbaradharAH khaDgahastAH svalaMkRtAH 02005077c abhitas tvAm upAsante rakSaNArtham ariMdama 02005078a kaccid daNDyeSu yamavat pUjyeSu ca vizAM pate 02005078c parIkSya vartase samyag apriyeSu priyeSu ca 02005079a kaccic chArIram AbAdham auSadhair niyamena vA 02005079c mAnasaM vRddhasevAbhiH sadA pArthApakarSasi 02005080a kaccid vaidyAz cikitsAyAm aSTAGgAyAM vizAradAH 02005080c suhRdaz cAnuraktAz ca zarIre te hitAH sadA 02005081a kaccin na mAnAn mohAd vA kAmAd vApi vizAM pate 02005081c arthipratyarthinaH prAptAn apAsyasi kathaM cana 02005082a kaccin na lobhAn mohAd vA vizrambhAt praNayena vA 02005082c AzritAnAM manuSyANAM vRttiM tvaM saMruNatsi ca 02005083a kaccit paurA na sahitA ye ca te rASTravAsinaH 02005083c tvayA saha virudhyante paraiH krItAH kathaM cana 02005084a kaccit te durbalaH zatrur balenopanipIDitaH 02005084c mantreNa balavAn kaz cid ubhAbhyAM vA yudhiSThira 02005085a kaccit sarve 'nuraktAs tvAM bhUmipAlAH pradhAnataH 02005085c kaccit prANAMs tvadartheSu saMtyajanti tvayA hRtAH 02005086a kaccit te sarvavidyAsu guNato 'rcA pravartate 02005086c brAhmaNAnAM ca sAdhUnAM tava niHzreyase zubhA 02005087a kaccid dharme trayImUle pUrvair Acarite janaiH 02005087c vartamAnas tathA kartuM tasmin karmaNi vartase 02005088a kaccit tava gRhe 'nnAni svAdUny aznanti vai dvijAH 02005088c guNavanti guNopetAs tavAdhyakSaM sadakSiNam 02005089a kaccit kratUn ekacitto vAjapeyAMz ca sarvazaH 02005089c puNDarIkAMz ca kArtsnyena yatase kartum AtmavAn 02005090a kaccij jJAtIn gurUn vRddhAn daivatAMs tApasAn api 02005090c caityAMz ca vRkSAn kalyANAn brAhmaNAMz ca namasyasi 02005091a kaccid eSA ca te buddhir vRttir eSA ca te 'nagha 02005091c AyuSyA ca yazasyA ca dharmakAmArthadarzinI 02005092a etayA vartamAnasya buddhyA rASTraM na sIdati 02005092c vijitya ca mahIM rAjA so 'tyantaM sukham edhate 02005093a kaccid Aryo vizuddhAtmA kSAritaz caurakarmaNi 02005093c adRSTazAstrakuzalair na lobhAd vadhyate zuciH 02005094a pRSTo gRhItas tatkArI tajjJair dRSTaH sakAraNaH 02005094c kaccin na mucyate steno dravyalobhAn nararSabha 02005095a vyutpanne kaccid ADhyasya daridrasya ca bhArata 02005095c arthAn na mithyA pazyanti tavAmAtyA hRtA dhanaiH 02005096a nAstikyam anRtaM krodhaM pramAdaM dIrghasUtratAm 02005096c adarzanaM jJAnavatAm AlasyaM kSiptacittatAm 02005097a ekacintanam arthAnAm anarthajJaiz ca cintanam 02005097c nizcitAnAm anArambhaM mantrasyAparirakSaNam 02005098a maGgalyasyAprayogaM ca prasaGgaM viSayeSu ca 02005098c kaccit tvaM varjayasy etAn rAjadoSAMz caturdaza 02005099a kaccit te saphalA vedAH kaccit te saphalaM dhanam 02005099c kaccit te saphalA dArAH kaccit te saphalaM zrutam 02005100 yudhiSThira uvAca 02005100a kathaM vai saphalA vedAH kathaM vai saphalaM dhanam 02005100c kathaM vai saphalA dArAH kathaM vai saphalaM zrutam 02005101 nArada uvAca 02005101a agnihotraphalA vedA dattabhuktaphalaM dhanam 02005101c ratiputraphalA dArAH zIlavRttaphalaM zrutam 02005102 vaizaMpAyana uvAca 02005102a etad AkhyAya sa munir nAradaH sumahAtapAH 02005102c papracchAnantaram idaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 02005103 nArada uvAca 02005103a kaccid abhyAgatA dUrAd vaNijo lAbhakAraNAt 02005103c yathoktam avahAryante zulkaM zulkopajIvibhiH 02005104a kaccit te puruSA rAjan pure rASTre ca mAnitAH 02005104c upAnayanti paNyAni upadhAbhir avaJcitAH 02005105a kaccic chRNoSi vRddhAnAM dharmArthasahitA giraH 02005105c nityam arthavidAM tAta tathA dharmAnudarzinAm 02005106a kaccit te kRSitantreSu goSu puSpaphaleSu ca 02005106c dharmArthaM ca dvijAtibhyo dIyate madhusarpiSI 02005107a dravyopakaraNaM kaccit sarvadA sarvazilpinAm 02005107c cAturmAsyAvaraM samyaG niyataM saMprayacchasi 02005108a kaccit kRtaM vijAnISe kartAraM ca prazaMsasi 02005108c satAM madhye mahArAja satkaroSi ca pUjayan 02005109a kaccit sUtrANi sarvANi gRhNAsi bharatarSabha 02005109c hastisUtrAzvasUtrANi rathasUtrANi cAbhibho 02005110a kaccid abhyasyate zazvad gRhe te bharatarSabha 02005110c dhanurvedasya sUtraM ca yantrasUtraM ca nAgaram 02005111a kaccid astrANi sarvANi brahmadaNDaz ca te 'nagha 02005111c viSayogAz ca te sarve viditAH zatrunAzanAH 02005112a kaccid agnibhayAc caiva sarpavyAlabhayAt tathA 02005112c rogarakSobhayAc caiva rASTraM svaM parirakSasi 02005113a kaccid andhAMz ca mUkAMz ca paGgUn vyaGgAn abAndhavAn 02005113c piteva pAsi dharmajJa tathA pravrajitAn api 02005114 vaizaMpAyana uvAca 02005114a etAH kurUNAm RSabho mahAtmA; zrutvA giro brAhmaNasattamasya 02005114c praNamya pAdAv abhivAdya hRSTo; rAjAbravIn nAradaM devarUpam 02005115a evaM kariSyAmi yathA tvayoktaM; prajJA hi me bhUya evAbhivRddhA 02005115c uktvA tathA caiva cakAra rAjA; lebhe mahIM sAgaramekhalAM ca 02005116 nArada uvAca 02005116a evaM yo vartate rAjA cAturvarNyasya rakSaNe 02005116c sa vihRtyeha susukhI zakrasyaiti salokatAm 02006001 vaizaMpAyana uvAca 02006001a saMpUjyAthAbhyanujJAto maharSer vacanAt param 02006001c pratyuvAcAnupUrvyeNa dharmarAjo yudhiSThiraH 02006002a bhagavan nyAyyam AhaitaM yathAvad dharmanizcayam 02006002c yathAzakti yathAnyAyaM kriyate 'yaM vidhir mayA 02006003a rAjabhir yad yathA kAryaM purA tat tan na saMzayaH 02006003c yathAnyAyopanItArthaM kRtaM hetumad arthavat 02006004a vayaM tu satpathaM teSAM yAtum icchAmahe prabho 02006004c na tu zakyaM tathA gantuM yathA tair niyatAtmabhiH 02006005a evam uktvA sa dharmAtmA vAkyaM tad abhipUjya ca 02006005c muhUrtAt prAptakAlaM ca dRSTvA lokacaraM munim 02006006a nAradaM svastham AsInam upAsIno yudhiSThiraH 02006006c apRcchat pANDavas tatra rAjamadhye mahAmatiH 02006007a bhavAn saMcarate lokAn sadA nAnAvidhAn bahUn 02006007c brahmaNA nirmitAn pUrvaM prekSamANo manojavaH 02006008a IdRzI bhavatA kA cid dRSTapUrvA sabhA kva cit 02006008c ito vA zreyasI brahmaMs tan mamAcakSva pRcchataH 02006009a tac chrutvA nAradas tasya dharmarAjasya bhASitam 02006009c pANDavaM pratyuvAcedaM smayan madhurayA girA 02006010a mAnuSeSu na me tAta dRSTapUrvA na ca zrutA 02006010c sabhA maNimayI rAjan yatheyaM tava bhArata 02006011a sabhAM tu pitRrAjasya varuNasya ca dhImataH 02006011c kathayiSye tathendrasya kailAsanilayasya ca 02006012a brahmaNaz ca sabhAM divyAM kathayiSye gataklamAm 02006012c yadi te zravaNe buddhir vartate bharatarSabha 02006013a nAradenaivam uktas tu dharmarAjo yudhiSThiraH 02006013c prAJjalir bhrAtRbhiH sArdhaM taiz ca sarvair nRpair vRtaH 02006014a nAradaM pratyuvAcedaM dharmarAjo mahAmanAH 02006014c sabhAH kathaya tAH sarvAH zrotum icchAmahe vayam 02006015a kiMdravyAs tAH sabhA brahman kiMvistArAH kimAyatAH 02006015c pitAmahaM ca ke tasyAM sabhAyAM paryupAsate 02006016a vAsavaM devarAjaM ca yamaM vaivasvataM ca ke 02006016c varuNaM ca kuberaM ca sabhAyAM paryupAsate 02006017a etat sarvaM yathAtattvaM devarSe vadatas tava 02006017c zrotum icchAma sahitAH paraM kautUhalaM hi naH 02006018a evam uktaH pANDavena nAradaH pratyuvAca tam 02006018c krameNa rAjan divyAs tAH zrUyantAm iha naH sabhAH 02007001 nArada uvAca 02007001a zakrasya tu sabhA divyA bhAsvarA karmabhir jitA 02007001c svayaM zakreNa kauravya nirmitArkasamaprabhA 02007002a vistIrNA yojanazataM zatam adhyardham AyatA 02007002c vaihAyasI kAmagamA paJcayojanam ucchritA 02007003a jarAzokaklamApetA nirAtaGkA zivA zubhA 02007003c vezmAsanavatI ramyA divyapAdapazobhitA 02007004a tasyAM devezvaraH pArtha sabhAyAM paramAsane 02007004c Aste zacyA mahendrANyA zriyA lakSmyA ca bhArata 02007005a bibhrad vapur anirdezyaM kirITI lohitAGgadaH 02007005c virajombaraz citramAlyo hrIkIrtidyutibhiH saha 02007006a tasyAm upAsate nityaM mahAtmAnaM zatakratum 02007006c marutaH sarvato rAjan sarve ca gRhamedhinaH 02007006e siddhA devarSayaz caiva sAdhyA devagaNAs tathA 02007007a ete sAnucarAH sarve divyarUpAH svalaMkRtAH 02007007c upAsate mahAtmAnaM devarAjam ariMdamam 02007008a tathA devarSayaH sarve pArtha zakram upAsate 02007008c amalA dhUtapApmAno dIpyamAnA ivAgnayaH 02007008e tejasvinaH somayujo vipApA vigataklamAH 02007009a parAzaraH parvataz ca tathA sAvarNigAlavau 02007009c zaGkhaz ca likhitaz caiva tathA gaurazirA muniH 02007010a durvAsAz ca dIrghatapA yAjJavalkyo 'tha bhAlukiH 02007010c uddAlakaH zvetaketus tathA zATyAyanaH prabhuH 02007011a haviSmAMz ca gaviSThaz ca harizcandraz ca pArthivaH 02007011c hRdyaz codarazANDilyaH pArAzaryaH kRSIvalaH 02007012a vAtaskandho vizAkhaz ca vidhAtA kAla eva ca 02007012c anantadantas tvaSTA ca vizvakarmA ca tumburuH 02007013a ayonijA yonijAz ca vAyubhakSA hutAzinaH 02007013c IzAnaM sarvalokasya vajriNaM samupAsate 02007014a sahadevaH sunIthaz ca vAlmIkiz ca mahAtapAH 02007014c samIkaH satyavAMz caiva pracetAH satyasaMgaraH 02007015a medhAtithir vAmadevaH pulastyaH pulahaH kratuH 02007015c maruttaz ca marIciz ca sthANuz cAtrir mahAtapAH 02007016a kakSIvAn gautamas tArkSyas tathA vaizvAnaro muniH 02007016c muniH kAlakavRkSIya AzrAvyo 'tha hiraNyadaH 02007016e saMvarto devahavyaz ca viSvaksenaz ca vIryavAn 02007017a divyA Apas tathauSadhyaH zraddhA medhA sarasvatI 02007017c artho dharmaz ca kAmaz ca vidyutaz cApi pANDava 02007018a jalavAhAs tathA meghA vAyavaH stanayitnavaH 02007018c prAcI dig yajJavAhAz ca pAvakAH saptaviMzatiH 02007019a agnISomau tathendrAgnI mitro 'tha savitAryamA 02007019c bhago vizve ca sAdhyAz ca zukro manthI ca bhArata 02007020a yajJAz ca dakSiNAz caiva grahAH stobhAz ca sarvazaH 02007020c yajJavAhAz ca ye mantrAH sarve tatra samAsate 02007021a tathaivApsaraso rAjan gandharvAz ca manoramAH 02007021c nRtyavAditragItaiz ca hAsyaiz ca vividhair api 02007021e ramayanti sma nRpate devarAjaM zatakratum 02007022a stutibhir maGgalaiz caiva stuvantaH karmabhis tathA 02007022c vikramaiz ca mahAtmAnaM balavRtraniSUdanam 02007023a brahmarAjarSayaH sarve sarve devarSayas tathA 02007023c vimAnair vividhair divyair bhrAjamAnair ivAgnibhiH 02007024a sragviNo bhUSitAz cAnye yAnti cAyAnti cApare 02007024c bRhaspatiz ca zukraz ca tasyAm AyayatuH saha 02007025a ete cAnye ca bahavo yatAtmAno yatavratAH 02007025c vimAnaiz candrasaMkAzaiH somavat priyadarzanAH 02007025e brahmaNo vacanAd rAjan bhRguH saptarSayas tathA 02007026a eSA sabhA mayA rAjan dRSTA puSkaramAlinI 02007026c zatakrator mahArAja yAmyAM zRNu mamAnagha 02008001 nArada uvAca 02008001a kathayiSye sabhAM divyAM yudhiSThira nibodha tAm 02008001c vaivasvatasya yAm arthe vizvakarmA cakAra ha 02008002a taijasI sA sabhA rAjan babhUva zatayojanA 02008002c vistArAyAmasaMpannA bhUyasI cApi pANDava 02008003a arkaprakAzA bhrAjiSNuH sarvataH kAmacAriNI 02008003c naivAtizItA nAtyuSNA manasaz ca praharSiNI 02008004a na zoko na jarA tasyAM kSutpipAse na cApriyam 02008004c na ca dainyaM klamo vApi pratikUlaM na cApy uta 02008005a sarve kAmAH sthitAs tasyAM ye divyA ye ca mAnuSAH 02008005c rasavac ca prabhUtaM ca bhakSyabhojyam ariMdama 02008006a puNyagandhAH srajas tatra nityapuSpaphaladrumAH 02008006c rasavanti ca toyAni zItAny uSNAni caiva ha 02008007a tasyAM rAjarSayaH puNyAs tathA brahmarSayo 'malAH 02008007c yamaM vaivasvataM tAta prahRSTAH paryupAsate 02008008a yayAtir nahuSaH pUrur mAndhAtA somako nRgaH 02008008c trasadasyuz ca turayaH kRtavIryaH zrutazravAH 02008009a aripraNut susiMhaz ca kRtavegaH kRtir nimiH 02008009c pratardanaH zibir matsyaH pRthvakSo 'tha bRhadrathaH 02008010a aiDo maruttaH kuzikaH sAMkAzyaH sAMkRtir bhavaH 02008010c caturazvaH sadazvormiH kArtavIryaz ca pArthivaH 02008011a bharatas tathA surathaH sunItho naiSadho nalaH 02008011c divodAso 'tha sumanA ambarISo bhagIrathaH 02008012a vyazvaH sadazvo vadhryazvaH paJcahastaH pRthuzravAH 02008012c ruSadgur vRSasenaz ca kSupaz ca sumahAbalaH 02008013a ruSadazvo vasumanAH purukutso dhvajI rathI 02008013c ArSTiSeNo dilIpaz ca mahAtmA cApy uzInaraH 02008014a auzInaraH puNDarIkaH zaryAtiH zarabhaH zuciH 02008014c aGgo 'riSTaz ca venaz ca duHSantaH saMjayo jayaH 02008015a bhAGgAsvariH sunIthaz ca niSadho 'tha tviSIrathaH 02008015c karaMdhamo bAhlikaz ca sudyumno balavAn madhuH 02008016a kapotaromA tRNakaH sahadevArjunau tathA 02008016c rAmo dAzarathiz caiva lakSmaNo 'tha pratardanaH 02008017a alarkaH kakSasenaz ca gayo gaurAzva eva ca 02008017c jAmadagnyo 'tha rAmo 'tra nAbhAgasagarau tathA 02008018a bhUridyumno mahAzvaz ca pRthvazvo janakas tathA 02008018c vainyo rAjA vAriSeNaH purujo janamejayaH 02008019a brahmadattas trigartaz ca rAjoparicaras tathA 02008019c indradyumno bhImajAnur gayaH pRSTho nayo 'naghaH 02008020a padmo 'tha mucukundaz ca bhUridyumnaH prasenajit 02008020c ariSTanemiH pradyumnaH pRthagazvo 'jakas tathA 02008021a zataM matsyA nRpatayaH zataM nIpAH zataM hayAH 02008021c dhRtarASTrAz caikazatam azItir janamejayAH 02008022a zataM ca brahmadattAnAm IriNAM vairiNAM zatam 02008022c zaMtanuz caiva rAjarSiH pANDuz caiva pitA tava 02008023a uzadgavaH zataratho devarAjo jayadrathaH 02008023c vRSAdarbhiz ca rAjarSir dhAmnA saha samantriNA 02008024a athApare sahasrANi ye gatAH zazabindavaH 02008024c iSTvAzvamedhair bahubhir mahadbhir bhUridakSiNaiH 02008025a ete rAjarSayaH puNyAH kIrtimanto bahuzrutAH 02008025c tasyAM sabhAyAM rAjarSe vaivasvatam upAsate 02008026a agastyo 'tha mataGgaz ca kAlo mRtyus tathaiva ca 02008026c yajvAnaz caiva siddhAz ca ye ca yogazarIriNaH 02008027a agniSvAttAz ca pitaraH phenapAz coSmapAz ca ye 02008027c svadhAvanto barhiSado mUrtimantas tathApare 02008028a kAlacakraM ca sAkSAc ca bhagavAn havyavAhanaH 02008028c narA duSkRtakarmANo dakSiNAyanamRtyavaH 02008029a kAlasya nayane yuktA yamasya puruSAz ca ye 02008029c tasyAM ziMzapapAlAzAs tathA kAzakuzAdayaH 02008029e upAsate dharmarAjaM mUrtimanto nirAmayAH 02008030a ete cAnye ca bahavaH pitRrAjasabhAsadaH 02008030c azakyAH parisaMkhyAtuM nAmabhiH karmabhis tathA 02008031a asaMbAdhA hi sA pArtha ramyA kAmagamA sabhA 02008031c dIrghakAlaM tapas taptvA nirmitA vizvakarmaNA 02008032a prabhAsantI jvalantIva tejasA svena bhArata 02008032c tAm ugratapaso yAnti suvratAH satyavAdinaH 02008033a zAntAH saMnyAsinaH siddhAH pUtAH puNyena karmaNA 02008033c sarve bhAsvaradehAz ca sarve ca virajombarAH 02008034a citrAGgadAz citramAlyAH sarve jvalitakuNDalAH 02008034c sukRtaiH karmabhiH puNyaiH paribarhair vibhUSitAH 02008035a gandharvAz ca mahAtmAnaH zatazaz cApsarogaNAH 02008035c vAditraM nRttagItaM ca hAsyaM lAsyaM ca sarvazaH 02008036a puNyAz ca gandhAH zabdAz ca tasyAM pArtha samantataH 02008036c divyAni mAlyAni ca tAm upatiSThanti sarvazaH 02008037a zataM zatasahasrANi dharmiNAM taM prajezvaram 02008037c upAsate mahAtmAnaM rUpayuktA manasvinaH 02008038a IdRzI sA sabhA rAjan pitRrAjJo mahAtmanaH 02008038c varuNasyApi vakSyAmi sabhAM puSkaramAlinIm 02009001 nArada uvAca 02009001a yudhiSThira sabhA divyA varuNasya sitaprabhA 02009001c pramANena yathA yAmyA zubhaprAkAratoraNA 02009002a antaHsalilam AsthAya vihitA vizvakarmaNA 02009002c divyaratnamayair vRkSaiH phalapuSpapradair yutA 02009003a nIlapItAsitazyAmaiH sitair lohitakair api 02009003c avatAnais tathA gulmaiH puSpamaJjaridhAribhiH 02009004a tathA zakunayas tasyAM nAnArUpA mRdusvarAH 02009004c anirdezyA vapuSmantaH zatazo 'tha sahasrazaH 02009005a sA sabhA sukhasaMsparzA na zItA na ca gharmadA 02009005c vezmAsanavatI ramyA sitA varuNapAlitA 02009006a yasyAm Aste sa varuNo vAruNyA saha bhArata 02009006c divyaratnAmbaradharo bhUSaNair upazobhitaH 02009007a sragviNo bhUSitAz cApi divyamAlyAnukarSiNaH 02009007c AdityAs tatra varuNaM jalezvaram upAsate 02009008a vAsukis takSakaz caiva nAgaz cairAvatas tathA 02009008c kRSNaz ca lohitaz caiva padmaz citraz ca vIryavAn 02009009a kambalAzvatarau nAgau dhRtarASTrabalAhakau 02009009c maNimAn kuNDaladharaH karkoTakadhanaMjayau 02009010a prahlAdo mUSikAdaz ca tathaiva janamejayaH 02009010c patAkino maNDalinaH phaNavantaz ca sarvazaH 02009011a ete cAnye ca bahavaH sarpAs tasyAM yudhiSThira 02009011c upAsate mahAtmAnaM varuNaM vigataklamAH 02009012a balir vairocano rAjA narakaH pRthivIMjayaH 02009012c prahlAdo vipracittiz ca kAlakhaJjAz ca sarvazaH 02009013a suhanur durmukhaH zaGkhaH sumanAH sumatiH svanaH 02009013c ghaTodaro mahApArzvaH krathanaH piTharas tathA 02009014a vizvarUpaH surUpaz ca virUpo 'tha mahAzirAH 02009014c dazagrIvaz ca vAlI ca meghavAsA dazAvaraH 02009015a kaiTabho viTaTUtaz ca saMhrAdaz cendratApanaH 02009015c daityadAnavasaMghAz ca sarve rucirakuNDalAH 02009016a sragviNo maulinaH sarve tathA divyaparicchadAH 02009016c sarve labdhavarAH zUrAH sarve vigatamRtyavaH 02009017a te tasyAM varuNaM devaM dharmapAzasthitAH sadA 02009017c upAsate mahAtmAnaM sarve sucaritavratAH 02009018a tathA samudrAz catvAro nadI bhAgIrathI ca yA 02009018c kAlindI vidizA veNNA narmadA vegavAhinI 02009019a vipAzA ca zatadruz ca candrabhAgA sarasvatI 02009019c irAvatI vitastA ca sindhur devanadas tathA 02009020a godAvarI kRSNaveNNA kAverI ca saridvarA 02009020c etAz cAnyAz ca saritas tIrthAni ca sarAMsi ca 02009021a kUpAz ca saprasravaNA dehavanto yudhiSThira 02009021c palvalAni taDAgAni dehavanty atha bhArata 02009022a dizas tathA mahI caiva tathA sarve mahIdharAH 02009022c upAsate mahAtmAnaM sarve jalacarAs tathA 02009023a gItavAditravantaz ca gandharvApsarasAM gaNAH 02009023c stuvanto varuNaM tasyAM sarva eva samAsate 02009024a mahIdharA ratnavanto rasA yeSu pratiSThitAH 02009024c sarve vigrahavantas te tam Izvaram upAsate 02009025a eSA mayA saMpatatA vAruNI bharatarSabha 02009025c dRSTapUrvA sabhA ramyA kuberasya sabhAM zRNu 02010001 nArada uvAca 02010001a sabhA vaizravaNI rAjaJ zatayojanam AyatA 02010001c vistIrNA saptatiz caiva yojanAni sitaprabhA 02010002a tapasA nirmitA rAjan svayaM vaizravaNena sA 02010002c zaziprabhA khecarINAM kailAsazikharopamA 02010003a guhyakair uhyamAnA sA khe viSakteva dRzyate 02010003c divyA hemamayair uccaiH pAdapair upazobhitA 02010004a razmivatI bhAsvarA ca divyagandhA manoramA 02010004c sitAbhrazikharAkArA plavamAneva dRzyate 02010005a tasyAM vaizravaNo rAjA vicitrAbharaNAmbaraH 02010005c strIsahasrAvRtaH zrImAn Aste jvalitakuNDalaH 02010006a divAkaranibhe puNye divyAstaraNasaMvRte 02010006c divyapAdopadhAne ca niSaNNaH paramAsane 02010007a mandArANAm udArANAM vanAni surabhINi ca 02010007c saugandhikAnAM cAdAya gandhAn gandhavahaH zuciH 02010008a nalinyAz cAlakAkhyAyAz candanAnAM vanasya ca 02010008c manohRdayasaMhlAdI vAyus tam upasevate 02010009a tatra devAH sagandharvA gaNair apsarasAM vRtAH 02010009c divyatAnena gItAni gAnti divyAni bhArata 02010010a mizrakezI ca rambhA ca citrasenA zucismitA 02010010c cArunetrA ghRtAcI ca menakA puJjikasthalA 02010011a vizvAcI sahajanyA ca pramlocA urvazI irA 02010011c vargA ca saurabheyI ca samIcI budbudA latA 02010012a etAH sahasrazaz cAnyA nRttagItavizAradAH 02010012c upatiSThanti dhanadaM pANDavApsarasAM gaNAH 02010013a anizaM divyavAditrair nRttair gItaiz ca sA sabhA 02010013c azUnyA rucirA bhAti gandharvApsarasAM gaNaiH 02010014a kiMnarA nAma gandharvA narA nAma tathApare 02010014c maNibhadro 'tha dhanadaH zvetabhadraz ca guhyakaH 02010015a kazerako gaNDakaNDuH pradyotaz ca mahAbalaH 02010015c kustumburuH pizAcaz ca gajakarNo vizAlakaH 02010016a varAhakarNaH sAndroSThaH phalabhakSaH phalodakaH 02010016c aGgacUDaH zikhAvarto hemanetro vibhISaNaH 02010017a puSpAnanaH piGgalakaH zoNitodaH pravAlakaH 02010017c vRkSavAsyaniketaz ca cIravAsAz ca bhArata 02010018a ete cAnye ca bahavo yakSAH zatasahasrazaH 02010018c sadA bhagavatI ca zrIs tathaiva nalakUbaraH 02010019a ahaM ca bahuzas tasyAM bhavanty anye ca madvidhAH 02010019c AcAryAz cAbhavaMs tatra tathA devarSayo 'pare 02010020a bhagavAn bhUtasaMghaiz ca vRtaH zatasahasrazaH 02010020c umApatiH pazupatiH zUladhRg bhaganetrahA 02010021a tryambako rAjazArdUla devI ca vigataklamA 02010021c vAmanair vikaTaiH kubjaiH kSatajAkSair manojavaiH 02010022a mAMsamedovasAhArair ugrazravaNadarzanaiH 02010022c nAnApraharaNair ghorair vAtair iva mahAjavaiH 02010022e vRtaH sakhAyam anvAste sadaiva dhanadaM nRpa 02010023a sA sabhA tAdRzI rAjan mayA dRSTAntarikSagA 02010023c pitAmahasabhAM rAjan kathayiSye gataklamAm 02011001 nArada uvAca 02011001a purA devayuge rAjann Adityo bhagavAn divaH 02011001c Agacchan mAnuSaM lokaM didRkSur vigataklamaH 02011002a caran mAnuSarUpeNa sabhAM dRSTvA svayaMbhuvaH 02011002c sabhAm akathayan mahyaM brAhmIM tattvena pANDava 02011003a aprameyaprabhAM divyAM mAnasIM bharatarSabha 02011003c anirdezyAM prabhAvena sarvabhUtamanoramAm 02011004a zrutvA guNAn ahaM tasyAH sabhAyAH pANDunandana 02011004c darzanepsus tathA rAjann Adityam aham abruvam 02011005a bhagavan draSTum icchAmi pitAmahasabhAm aham 02011005c yena sA tapasA zakyA karmaNA vApi gopate 02011006a auSadhair vA tathA yuktair uta vA mAyayA yayA 02011006c tan mamAcakSva bhagavan pazyeyaM tAM sabhAM katham 02011007a tataH sa bhagavAn sUryo mAm upAdAya vIryavAn 02011007c agacchat tAM sabhAM brAhmIM vipApAM vigataklamAm 02011008a evaMrUpeti sA zakyA na nirdeSTuM janAdhipa 02011008c kSaNena hi bibharty anyad anirdezyaM vapus tathA 02011009a na veda parimANaM vA saMsthAnaM vApi bhArata 02011009c na ca rUpaM mayA tAdRg dRSTapUrvaM kadA cana 02011010a susukhA sA sabhA rAjan na zItA na ca gharmadA 02011010c na kSutpipAse na glAniM prApya tAM prApnuvanty uta 02011011a nAnArUpair iva kRtA suvicitraiH subhAsvaraiH 02011011c stambhair na ca dhRtA sA tu zAzvatI na ca sA kSarA 02011012a ati candraM ca sUryaM ca zikhinaM ca svayaMprabhA 02011012c dIpyate nAkapRSThasthA bhAsayantIva bhAskaram 02011013a tasyAM sa bhagavAn Aste vidadhad devamAyayA 02011013c svayam eko 'nizaM rAja&l lokA&l lokapitAmahaH 02011014a upatiSThanti cApy enaM prajAnAM patayaH prabhum 02011014c dakSaH pracetAH pulaho marIciH kazyapas tathA 02011015a bhRgur atrir vasiSThaz ca gautamaz ca tathAGgirAH 02011015c mano 'ntarikSaM vidyAz ca vAyus tejo jalaM mahI 02011016a zabdaH sparzas tathA rUpaM raso gandhaz ca bhArata 02011016c prakRtiz ca vikAraz ca yac cAnyat kAraNaM bhuvaH 02011017a candramAH saha nakSatrair Adityaz ca gabhastimAn 02011017c vAyavaH kratavaz caiva saMkalpaH prANa eva ca 02011018a ete cAnye ca bahavaH svayaMbhuvam upasthitAH 02011018c artho dharmaz ca kAmaz ca harSo dveSas tapo damaH 02011019a AyAnti tasyAM sahitA gandharvApsarasas tathA 02011019c viMzatiH sapta caivAnye lokapAlAz ca sarvazaH 02011020a zukro bRhaspatiz caiva budho 'GgAraka eva ca 02011020c zanaizcaraz ca rAhuz ca grahAH sarve tathaiva ca 02011021a mantro rathaMtaraz caiva harimAn vasumAn api 02011021c AdityAH sAdhirAjAno nAnAdvaMdvair udAhRtAH 02011022a maruto vizvakarmA ca vasavaz caiva bhArata 02011022c tathA pitRgaNAH sarve sarvANi ca havIMSy atha 02011023a RgvedaH sAmavedaz ca yajurvedaz ca pANDava 02011023c atharvavedaz ca tathA parvANi ca vizAM pate 02011024a itihAsopavedAz ca vedAGgAni ca sarvazaH 02011024c grahA yajJAz ca somaz ca daivatAni ca sarvazaH 02011025a sAvitrI durgataraNI vANI saptavidhA tathA 02011025c medhA dhRtiH zrutiz caiva prajJA buddhir yazaH kSamA 02011026a sAmAni stutizastrANi gAthAz ca vividhAs tathA 02011026c bhASyANi tarkayuktAni dehavanti vizAM pate 02011027a kSaNA lavA muhUrtAz ca divA rAtris tathaiva ca 02011027c ardhamAsAz ca mAsAz ca RtavaH SaT ca bhArata 02011028a saMvatsarAH paJcayugam ahorAtrAz caturvidhAH 02011028c kAlacakraM ca yad divyaM nityam akSayam avyayam 02011029a aditir ditir danuz caiva surasA vinatA irA 02011029c kAlakA surabhir devI saramA cAtha gautamI 02011030a AdityA vasavo rudrA marutaz cAzvinAv api 02011030c vizvedevAz ca sAdhyAz ca pitaraz ca manojavAH 02011031a rAkSasAz ca pizAcAz ca dAnavA guhyakAs tathA 02011031c suparNanAgapazavaH pitAmaham upAsate 02011032a devo nArAyaNas tasyAM tathA devarSayaz ca ye 02011032c RSayo vAlakhilyAz ca yonijAyonijAs tathA 02011033a yac ca kiM cit triloke 'smin dRzyate sthANujaGgamam 02011033c sarvaM tasyAM mayA dRSTaM tad viddhi manujAdhipa 02011034a aSTAzItisahasrANi yatInAm UrdhvaretasAm 02011034c prajAvatAM ca paJcAzad RSINAm api pANDava 02011035a te sma tatra yathAkAmaM dRSTvA sarve divaukasaH 02011035c praNamya zirasA tasmai pratiyAnti yathAgatam 02011036a atithIn AgatAn devAn daityAn nAgAn munIMs tathA 02011036c yakSAn suparNAn kAleyAn gandharvApsarasas tathA 02011037a mahAbhAgAn amitadhIr brahmA lokapitAmahaH 02011037c dayAvAn sarvabhUteSu yathArhaM pratipadyate 02011038a pratigRhya ca vizvAtmA svayaMbhUr amitaprabhaH 02011038c sAntvamAnArthasaMbhogair yunakti manujAdhipa 02011039a tathA tair upayAtaiz ca pratiyAtaiz ca bhArata 02011039c AkulA sA sabhA tAta bhavati sma sukhapradA 02011040a sarvatejomayI divyA brahmarSigaNasevitA 02011040c brAhmyA zriyA dIpyamAnA zuzubhe vigataklamA 02011041a sA sabhA tAdRzI dRSTA sarvalokeSu durlabhA 02011041c sabheyaM rAjazArdUla manuSyeSu yathA tava 02011042a etA mayA dRSTapUrvAH sabhA deveSu pANDava 02011042c taveyaM mAnuSe loke sarvazreSThatamA sabhA 02011043 yudhiSThira uvAca 02011043a prAyazo rAjalokas te kathito vadatAM vara 02011043c vaivasvatasabhAyAM tu yathA vadasi vai prabho 02011044a varuNasya sabhAyAM tu nAgAs te kathitA vibho 02011044c daityendrAz caiva bhUyiSThAH saritaH sAgarAs tathA 02011045a tathA dhanapater yakSA guhyakA rAkSasAs tathA 02011045c gandharvApsarasaz caiva bhagavAMz ca vRSadhvajaH 02011046a pitAmahasabhAyAM tu kathitAs te maharSayaH 02011046c sarvadevanikAyAz ca sarvazAstrANi caiva hi 02011047a zatakratusabhAyAM tu devAH saMkIrtitA mune 02011047c uddezataz ca gandharvA vividhAz ca maharSayaH 02011048a eka eva tu rAjarSir harizcandro mahAmune 02011048c kathitas te sabhAnityo devendrasya mahAtmanaH 02011049a kiM karma tenAcaritaM tapo vA niyatavratam 02011049c yenAsau saha zakreNa spardhate sma mahAyazAH 02011050a pitRlokagataz cApi tvayA vipra pitA mama 02011050c dRSTaH pANDur mahAbhAgaH kathaM cAsi samAgataH 02011051a kim uktavAMz ca bhagavann etad icchAmi veditum 02011051c tvattaH zrotum ahaM sarvaM paraM kautUhalaM hi me 02011052 nArada uvAca 02011052a yan mAM pRcchasi rAjendra harizcandraM prati prabho 02011052c tat te 'haM saMpravakSyAmi mAhAtmyaM tasya dhImataH 02011053a sa rAjA balavAn AsIt samrAT sarvamahIkSitAm 02011053c tasya sarve mahIpAlAH zAsanAvanatAH sthitAH 02011054a tenaikaM ratham AsthAya jaitraM hemavibhUSitam 02011054c zastrapratApena jitA dvIpAH sapta narezvara 02011055a sa vijitya mahIM sarvAM sazailavanakAnanAm 02011055c AjahAra mahArAja rAjasUyaM mahAkratum 02011056a tasya sarve mahIpAlA dhanAny Ajahrur AjJayA 02011056c dvijAnAM pariveSTAras tasmin yajJe ca te 'bhavan 02011057a prAdAc ca draviNaM prItyA yAjakAnAM narezvaraH 02011057c yathoktaM tatra tais tasmiMs tataH paJcaguNAdhikam 02011058a atarpayac ca vividhair vasubhir brAhmaNAMs tathA 02011058c prAsarpakAle saMprApte nAnAdigbhyaH samAgatAn 02011059a bhakSyair bhojyaiz ca vividhair yathAkAmapuraskRtaiH 02011059c ratnaughatarpitais tuSTair dvijaiz ca samudAhRtam 02011059e tejasvI ca yazasvI ca nRpebhyo 'bhyadhiko 'bhavat 02011060a etasmAt kAraNAt pArtha harizcandro virAjate 02011060c tebhyo rAjasahasrebhyas tad viddhi bharatarSabha 02011061a samApya ca harizcandro mahAyajJaM pratApavAn 02011061c abhiSiktaH sa zuzubhe sAmrAjyena narAdhipa 02011062a ye cAnye 'pi mahIpAlA rAjasUyaM mahAkratum 02011062c yajante te mahendreNa modante saha bhArata 02011063a ye cApi nidhanaM prAptAH saMgrAmeSv apalAyinaH 02011063c te tatsadaH samAsAdya modante bharatarSabha 02011064a tapasA ye ca tIvreNa tyajantIha kalevaram 02011064c te 'pi tat sthAnam AsAdya zrImanto bhAnti nityazaH 02011065a pitA ca tvAha kaunteya pANDuH kauravanandanaH 02011065c harizcandre zriyaM dRSTvA nRpatau jAtavismayaH 02011066a samartho 'si mahIM jetuM bhrAtaras te vaze sthitAH 02011066c rAjasUyaM kratuzreSTham Aharasveti bhArata 02011067a tasya tvaM puruSavyAghra saMkalpaM kuru pANDava 02011067c gantAras te mahendrasya pUrvaiH saha salokatAm 02011068a bahuvighnaz ca nRpate kratur eSa smRto mahAn 02011068c chidrANy atra hi vAJchanti yajJaghnA brahmarAkSasAH 02011069a yuddhaM ca pRSThagamanaM pRthivIkSayakArakam 02011069c kiM cid eva nimittaM ca bhavaty atra kSayAvaham 02011070a etat saMcintya rAjendra yat kSamaM tat samAcara 02011070c apramattotthito nityaM cAturvarNyasya rakSaNe 02011070e bhava edhasva modasva dAnais tarpaya ca dvijAn 02011071a etat te vistareNoktaM yan mAM tvaM paripRcchasi 02011071c ApRcche tvAM gamiSyAmi dAzArhanagarIM prati 02011072 vaizaMpAyana uvAca 02011072a evam AkhyAya pArthebhyo nArado janamejaya 02011072c jagAma tair vRto rAjann RSibhir yaiH samAgataH 02011073a gate tu nArade pArtho bhrAtRbhiH saha kaurava 02011073c rAjasUyaM kratuzreSThaM cintayAm Asa bhArata 02012001 vaizaMpAyana uvAca 02012001a RSes tad vacanaM zrutvA nizazvAsa yudhiSThiraH 02012001c cintayan rAjasUyAptiM na lebhe zarma bhArata 02012002a rAjarSINAM hi taM zrutvA mahimAnaM mahAtmanAm 02012002c yajvanAM karmabhiH puNyair lokaprAptiM samIkSya ca 02012003a harizcandraM ca rAjarSiM rocamAnaM vizeSataH 02012003c yajvAnaM yajJam AhartuM rAjasUyam iyeSa saH 02012004a yudhiSThiras tataH sarvAn arcayitvA sabhAsadaH 02012004c pratyarcitaz ca taiH sarvair yajJAyaiva mano dadhe 02012005a sa rAjasUyaM rAjendra kurUNAm RSabhaH kratum 02012005c AhartuM pravaNaM cakre manaH saMcintya so 'sakRt 02012006a bhUyaz cAdbhutavIryaujA dharmam evAnupAlayan 02012006c kiM hitaM sarvalokAnAM bhaved iti mano dadhe 02012007a anugRhNan prajAH sarvAH sarvadharmavidAM varaH 02012007c avizeSeNa sarveSAM hitaM cakre yudhiSThiraH 02012008a evaM gate tatas tasmin pitarIvAzvasaJ janAH 02012008c na tasya vidyate dveSTA tato 'syAjAtazatrutA 02012009a sa mantriNaH samAnAyya bhrAtqMz ca vadatAM varaH 02012009c rAjasUyaM prati tadA punaH punar apRcchata 02012010a te pRcchyamAnAH sahitA vaco 'rthyaM mantriNas tadA 02012010c yudhiSThiraM mahAprAjJaM yiyakSum idam abruvan 02012011a yenAbhiSikto nRpatir vAruNaM guNam Rcchati 02012011c tena rAjApi san kRtsnaM samrADguNam abhIpsati 02012012a tasya samrADguNArhasya bhavataH kurunandana 02012012c rAjasUyasya samayaM manyante suhRdas tava 02012013a tasya yajJasya samayaH svAdhInaH kSatrasaMpadA 02012013c sAmnA SaD agnayo yasmiMz cIyante saMzitavrataiH 02012014a darvIhomAn upAdAya sarvAn yaH prApnute kratUn 02012014c abhiSekaM ca yajJAnte sarvajit tena cocyate 02012015a samartho 'si mahAbAho sarve te vazagA vayam 02012015c avicArya mahArAja rAjasUye manaH kuru 02012016a ity evaM suhRdaH sarve pRthak ca saha cAbruvan 02012016c sa dharmyaM pANDavas teSAM vacaH zrutvA vizAM pate 02012016e dhRSTam iSTaM variSThaM ca jagrAha manasArihA 02012017a zrutvA suhRdvacas tac ca jAnaMz cApy AtmanaH kSamam 02012017c punaH punar mano dadhre rAjasUyAya bhArata 02012018a sa bhrAtRbhiH punar dhImAn Rtvigbhiz ca mahAtmabhiH 02012018c dhaumyadvaipAyanAdyaiz ca mantrayAm Asa mantribhiH 02012019 yudhiSThira uvAca 02012019a iyaM yA rAjasUyasya samrADarhasya sukratoH 02012019c zraddadhAnasya vadataH spRhA me sA kathaM bhavet 02012020 vaizaMpAyana uvAca 02012020a evam uktAs tu te tena rAjJA rAjIvalocana 02012020c idam Ucur vacaH kAle dharmAtmAnaM yudhiSThiram 02012020e arhas tvam asi dharmajJa rAjasUyaM mahAkratum 02012021a athaivam ukte nRpatAv Rtvigbhir RSibhis tathA 02012021c mantriNo bhrAtaraz cAsya tad vacaH pratyapUjayan 02012022a sa tu rAjA mahAprAjJaH punar evAtmanAtmavAn 02012022c bhUyo vimamRze pArtho lokAnAM hitakAmyayA 02012023a sAmarthyayogaM saMprekSya dezakAlau vyayAgamau 02012023c vimRzya samyak ca dhiyA kurvan prAjJo na sIdati 02012024a na hi yajJasamArambhaH kevalAtmavipattaye 02012024c bhavatIti samAjJAya yatnataH kAryam udvahan 02012025a sa nizcayArthaM kAryasya kRSNam eva janArdanam 02012025c sarvalokAt paraM matvA jagAma manasA harim 02012026a aprameyaM mahAbAhuM kAmAj jAtam ajaM nRSu 02012026c pANDavas tarkayAm Asa karmabhir devasaMmitaiH 02012027a nAsya kiM cid avijJAtaM nAsya kiM cid akarmajam 02012027c na sa kiM cin na viSahed iti kRSNam amanyata 02012028a sa tu tAM naiSThikIM buddhiM kRtvA pArtho yudhiSThiraH 02012028c guruvad bhUtagurave prAhiNod dUtam aJjasA 02012029a zIghragena rathenAzu sa dUtaH prApya yAdavAn 02012029c dvArakAvAsinaM kRSNaM dvAravatyAM samAsadat 02012030a darzanAkAGkSiNaM pArthaM darzanAkAGkSayAcyutaH 02012030c indrasenena sahita indraprasthaM yayau tadA 02012031a vyatItya vividhAn dezAMs tvarAvAn kSipravAhanaH 02012031c indraprasthagataM pArtham abhyagacchaj janArdanaH 02012032a sa gRhe bhrAtRvad bhrAtrA dharmarAjena pUjitaH 02012032c bhImena ca tato 'pazyat svasAraM prItimAn pituH 02012033a prItaH priyeNa suhRdA reme sa sahitas tadA 02012033c arjunena yamAbhyAM ca guruvat paryupasthitaH 02012034a taM vizrAntaM zubhe deze kSaNinaM kalyam acyutam 02012034c dharmarAjaH samAgamya jJApayat svaM prayojanam 02012035 yudhiSThira uvAca 02012035a prArthito rAjasUyo me na cAsau kevalepsayA 02012035c prApyate yena tat te ha viditaM kRSNa sarvazaH 02012036a yasmin sarvaM saMbhavati yaz ca sarvatra pUjyate 02012036c yaz ca sarvezvaro rAjA rAjasUyaM sa vindati 02012037a taM rAjasUyaM suhRdaH kAryam AhuH sametya me 02012037c tatra me nizcitatamaM tava kRSNa girA bhavet 02012038a ke cid dhi sauhRdAd eva doSaM na paricakSate 02012038c arthahetos tathaivAnye priyam eva vadanty uta 02012039a priyam eva parIpsante ke cid Atmani yad dhitam 02012039c evaMprAyAz ca dRzyante janavAdAH prayojane 02012040a tvaM tu hetUn atItyaitAn kAmakrodhau vyatItya ca 02012040c paramaM naH kSamaM loke yathAvad vaktum arhasi 02013001 zrIkRSNa uvAca 02013001a sarvair guNair mahArAja rAjasUyaM tvam arhasi 02013001c jAnatas tv eva te sarvaM kiM cid vakSyAmi bhArata 02013002a jAmadagnyena rAmeNa kSatraM yad avazeSitam 02013002c tasmAd avarajaM loke yad idaM kSatrasaMjJitam 02013003a kRto 'yaM kulasaMkalpaH kSatriyair vasudhAdhipa 02013003c nidezavAgbhis tat te ha viditaM bharatarSabha 02013004a ailasyekSvAkuvaMzasya prakRtiM paricakSate 02013004c rAjAnaH zreNibaddhAz ca tato 'nye kSatriyA bhuvi 02013005a ailavaMzyAs tu ye rAjaMs tathaivekSvAkavo nRpAH 02013005c tAni caikazataM viddhi kulAni bharatarSabha 02013006a yayAtes tv eva bhojAnAM vistaro 'tiguNo mahAn 02013006c bhajate ca mahArAja vistaraH sa caturdizam 02013007a teSAM tathaiva tAM lakSmIM sarvakSatram upAsate 02013007c so 'vanIM madhyamAM bhuktvA mithobhedeSv amanyata 02013008a caturyus tv aparo rAjA yasminn ekazato 'bhavat 02013008c sa sAmrAjyaM jarAsaMdhaH prApto bhavati yonitaH 02013009a taM sa rAjA mahAprAjJa saMzritya kila sarvazaH 02013009c rAjan senApatir jAtaH zizupAlaH pratApavAn 02013010a tam eva ca mahArAja ziSyavat samupasthitaH 02013010c vakraH karUSAdhipatir mAyAyodhI mahAbalaH 02013011a aparau ca mahAvIryau mahAtmAnau samAzritau 02013011c jarAsaMdhaM mahAvIryaM tau haMsaDibhakAv ubhau 02013012a dantavakraH karUSaz ca kalabho meghavAhanaH 02013012c mUrdhnA divyaM maNiM bibhrad yaM taM bhUtamaNiM viduH 02013013a muraM ca narakaM caiva zAsti yo yavanAdhipau 02013013c aparyantabalo rAjA pratIcyAM varuNo yathA 02013014a bhagadatto mahArAja vRddhas tava pituH sakhA 02013014c sa vAcA praNatas tasya karmaNA caiva bhArata 02013015a snehabaddhas tu pitRvan manasA bhaktimAMs tvayi 02013015c pratIcyAM dakSiNaM cAntaM pRthivyAH pAti yo nRpaH 02013016a mAtulo bhavataH zUraH purujit kuntivardhanaH 02013016c sa te saMnatimAn ekaH snehataH zatrutApanaH 02013017a jarAsaMdhaM gatas tv evaM purA yo na mayA hataH 02013017c puruSottamavijJAto yo 'sau cediSu durmatiH 02013018a AtmAnaM pratijAnAti loke 'smin puruSottamam 02013018c Adatte satataM mohAd yaH sa cihnaM ca mAmakam 02013019a vaGgapuNDrakirAteSu rAjA balasamanvitaH 02013019c pauNDrako vAsudeveti yo 'sau lokeSu vizrutaH 02013020a caturyuH sa mahArAja bhoja indrasakho balI 02013020c vidyAbalAd yo vyajayat pANDyakrathakakaizikAn 02013021a bhrAtA yasyAhRtiH zUro jAmadagnyasamo yudhi 02013021c sa bhakto mAgadhaM rAjA bhISmakaH paravIrahA 02013022a priyANy AcarataH prahvAn sadA saMbandhinaH sataH 02013022c bhajato na bhajaty asmAn apriyeSu vyavasthitaH 02013023a na kulaM na balaM rAjann abhijAnaMs tathAtmanaH 02013023c pazyamAno yazo dIptaM jarAsaMdham upAzritaH 02013024a udIcyabhojAz ca tathA kulAny aSTAdazAbhibho 02013024c jarAsaMdhabhayAd eva pratIcIM dizam AzritAH 02013025a zUrasenA bhadrakArA bodhAH zAlvAH paTaccarAH 02013025c sustharAz ca sukuTTAz ca kuNindAH kuntibhiH saha 02013026a zAlveyAnAM ca rAjAnaH sodaryAnucaraiH saha 02013026c dakSiNA ye ca pAJcAlAH pUrvAH kuntiSu kozalAH 02013027a tathottarAM dizaM cApi parityajya bhayArditAH 02013027c matsyAH saMnyastapAdAz ca dakSiNAM dizam AzritAH 02013028a tathaiva sarvapAJcAlA jarAsaMdhabhayArditAH 02013028c svarASTraM saMparityajya vidrutAH sarvatodizam 02013029a kasya cit tv atha kAlasya kaMso nirmathya bAndhavAn 02013029c bArhadrathasute devyAv upAgacchad vRthAmatiH 02013030a astiH prAptiz ca nAmnA te sahadevAnuje 'bale 02013030c balena tena sa jJAtIn abhibhUya vRthAmatiH 02013031a zraiSThyaM prAptaH sa tasyAsId atIvApanayo mahAn 02013031c bhojarAjanyavRddhais tu pIDyamAnair durAtmanA 02013032a jJAtitrANam abhIpsadbhir asmatsaMbhAvanA kRtA 02013032c dattvAkrUrAya sutanuM tAm AhukasutAM tadA 02013033a saMkarSaNadvitIyena jJAtikAryaM mayA kRtam 02013033c hatau kaMsasunAmAnau mayA rAmeNa cApy uta 02013034a bhaye tu samupakrAnte jarAsaMdhe samudyate 02013034c mantro 'yaM mantrito rAjan kulair aSTAdazAvaraiH 02013035a anAramanto nighnanto mahAstraiH zataghAtibhiH 02013035c na hanyAma vayaM tasya tribhir varSazatair balam 02013036a tasya hy amarasaMkAzau balena balinAM varau 02013036c nAmabhyAM haMsaDibhakAv ity AstAM yodhasattamau 02013037a tAv ubhau sahitau vIrau jarAsaMdhaz ca vIryavAn 02013037c trayas trayANAM lokAnAM paryAptA iti me matiH 02013038a na hi kevalam asmAkaM yAvanto 'nye ca pArthivAH 02013038c tathaiva teSAm AsIc ca buddhir buddhimatAM vara 02013039a atha haMsa iti khyAtaH kaz cid AsIn mahAn nRpaH 02013039c sa cAnyaiH sahito rAjan saMgrAme 'STAdazAvaraiH 02013040a hato haMsa iti proktam atha kenApi bhArata 02013040c tac chrutvA Dibhako rAjan yamunAmbhasy amajjata 02013041a vinA haMsena loke 'smin nAhaM jIvitum utsahe 02013041c ity etAM matim AsthAya Dibhako nidhanaM gataH 02013042a tathA tu DibhakaM zrutvA haMsaH parapuraMjayaH 02013042c prapede yamunAm eva so 'pi tasyAM nyamajjata 02013043a tau sa rAjA jarAsaMdhaH zrutvApsu nidhanaM gatau 02013043c svapuraM zUrasenAnAM prayayau bharatarSabha 02013044a tato vayam amitraghna tasmin pratigate nRpe 02013044c punar AnanditAH sarve mathurAyAM vasAmahe 02013045a yadA tv abhyetya pitaraM sA vai rAjIvalocanA 02013045c kaMsabhAryA jarAsaMdhaM duhitA mAgadhaM nRpam 02013046a codayaty eva rAjendra pativyasanaduHkhitA 02013046c patighnaM me jahIty evaM punaH punar ariMdama 02013047a tato vayaM mahArAja taM mantraM pUrvamantritam 02013047c saMsmaranto vimanaso vyapayAtA narAdhipa 02013048a pRthaktvena drutA rAjan saMkSipya mahatIM zriyam 02013048c prapatAmo bhayAt tasya sadhanajJAtibAndhavAH 02013049a iti saMcintya sarve sma pratIcIM dizam AzritAH 02013049c kuzasthalIM purIM ramyAM raivatenopazobhitAm 02013050a punar nivezanaM tasyAM kRtavanto vayaM nRpa 02013050c tathaiva durgasaMskAraM devair api durAsadam 02013051a striyo 'pi yasyAM yudhyeyuH kiM punar vRSNipuMgavAH 02013051c tasyAM vayam amitraghna nivasAmo 'kutobhayAH 02013052a Alokya girimukhyaM taM mAdhavItIrtham eva ca 02013052c mAdhavAH kuruzArdUla parAM mudam avApnuvan 02013053a evaM vayaM jarAsaMdhAd AditaH kRtakilbiSAH 02013053c sAmarthyavantaH saMbandhAd bhavantaM samupAzritAH 02013054a triyojanAyataM sadma triskandhaM yojanAd adhi 02013054c yojanAnte zatadvAraM vikramakramatoraNam 02013054e aSTAdazAvarair naddhaM kSatriyair yuddhadurmadaiH 02013055a aSTAdaza sahasrANi vrAtAnAM santi naH kule 02013055c Ahukasya zataM putrA ekaikas trizatAvaraH 02013056a cArudeSNaH saha bhrAtrA cakradevo 'tha sAtyakiH 02013056c ahaM ca rauhiNeyaz ca sAmbaH zaurisamo yudhi 02013057a evam ete rathAH sapta rAjann anyAn nibodha me 02013057c kRtavarmA anAdhRSTiH samIkaH samitiMjayaH 02013058a kahvaH zaGkur nidAntaz ca saptaivaite mahArathAH 02013058c putrau cAndhakabhojasya vRddho rAjA ca te daza 02013059a lokasaMhananA vIrA vIryavanto mahAbalAH 02013059c smaranto madhyamaM dezaM vRSNimadhye gatavyathAH 02013060a sa tvaM samrADguNair yuktaH sadA bharatasattama 02013060c kSatre samrAjam AtmAnaM kartum arhasi bhArata 02013061a na tu zakyaM jarAsaMdhe jIvamAne mahAbale 02013061c rAjasUyas tvayA prAptum eSA rAjan matir mama 02013062a tena ruddhA hi rAjAnaH sarve jitvA girivraje 02013062c kandarAyAM girIndrasya siMheneva mahAdvipAH 02013063a so 'pi rAjA jarAsaMdho yiyakSur vasudhAdhipaiH 02013063c ArAdhya hi mahAdevaM nirjitAs tena pArthivAH 02013064a sa hi nirjitya nirjitya pArthivAn pRtanAgatAn 02013064c puram AnIya baddhvA ca cakAra puruSavrajam 02013065a vayaM caiva mahArAja jarAsaMdhabhayAt tadA 02013065c mathurAM saMparityajya gatA dvAravatIM purIm 02013066a yadi tv enaM mahArAja yajJaM prAptum ihecchasi 02013066c yatasva teSAM mokSAya jarAsaMdhavadhAya ca 02013067a samArambho hi zakyo 'yaM nAnyathA kurunandana 02013067c rAjasUyasya kArtsnyena kartuM matimatAM vara 02013068a ity eSA me matI rAjan yathA vA manyase 'nagha 02013068c evaM gate mamAcakSva svayaM nizcitya hetubhiH 02014001 yudhiSThira uvAca 02014001a uktaM tvayA buddhimatA yan nAnyo vaktum arhati 02014001c saMzayAnAM hi nirmoktA tvan nAnyo vidyate bhuvi 02014002a gRhe gRhe hi rAjAnaH svasya svasya priyaMkarAH 02014002c na ca sAmrAjyam AptAs te samrATzabdo hi kRtsnabhAk 02014003a kathaM parAnubhAvajJaH svaM prazaMsitum arhati 02014003c pareNa samavetas tu yaH prazastaH sa pUjyate 02014004a vizAlA bahulA bhUmir bahuratnasamAcitA 02014004c dUraM gatvA vijAnAti zreyo vRSNikulodvaha 02014005a zamam eva paraM manye na tu mokSAd bhavec chamaH 02014005c Arambhe pArameSThyaM tu na prApyam iti me matiH 02014006a evam evAbhijAnanti kule jAtA manasvinaH 02014006c kaz cit kadA cid eteSAM bhavec chreSTho janArdana 02014007 bhIma uvAca 02014007a anArambhaparo rAjA valmIka iva sIdati 02014007c durbalaz cAnupAyena balinaM yo 'dhitiSThati 02014008a atandritas tu prAyeNa durbalo balinaM ripum 02014008c jayet samyaG nayo rAjan nItyArthAn Atmano hitAn 02014009a kRSNe nayo mayi balaM jayaH pArthe dhanaMjaye 02014009c mAgadhaM sAdhayiSyAmo vayaM traya ivAgnayaH 02014010 kRSNa uvAca 02014010a Adatte 'rthaparo bAlo nAnubandham avekSate 02014010c tasmAd ariM na mRSyanti bAlam arthaparAyaNam 02014011a hitvA karAn yauvanAzvaH pAlanAc ca bhagIrathaH 02014011c kArtavIryas tapoyogAd balAt tu bharato vibhuH 02014011e RddhyA maruttas tAn paJca samrAja iti zuzrumaH 02014012a nigrAhyalakSaNaM prApto dharmArthanayalakSaNaiH 02014012c bArhadratho jarAsaMdhas tad viddhi bharatarSabha 02014013a na cainam anurudhyante kulAny ekazataM nRpAH 02014013c tasmAd etad balAd eva sAmrAjyaM kurute 'dya saH 02014014a ratnabhAjo hi rAjAno jarAsaMdham upAsate 02014014c na ca tuSyati tenApi bAlyAd anayam AsthitaH 02014015a mUrdhAbhiSiktaM nRpatiM pradhAnapuruSaM balAt 02014015c Adatte na ca no dRSTo 'bhAgaH puruSataH kva cit 02014016a evaM sarvAn vaze cakre jarAsaMdhaH zatAvarAn 02014016c taM durbalataro rAjA kathaM pArtha upaiSyati 02014017a prokSitAnAM pramRSTAnAM rAjJAM pazupater gRhe 02014017c pazUnAm iva kA prItir jIvite bharatarSabha 02014018a kSatriyaH zastramaraNo yadA bhavati satkRtaH 02014018c nanu sma mAgadhaM sarve pratibAdhema yad vayam 02014019a SaDazItiH samAnItAH zeSA rAjaMz caturdaza 02014019c jarAsaMdhena rAjAnas tataH krUraM prapatsyate 02014020a prApnuyAt sa yazo dIptaM tatra yo vighnam Acaret 02014020c jayed yaz ca jarAsaMdhaM sa samrAN niyataM bhavet 02015001 yudhiSThira uvAca 02015001a samrADguNam abhIpsan vai yuSmAn svArthaparAyaNaH 02015001c kathaM prahiNuyAM bhImaM balAt kevalasAhasAt 02015002a bhImArjunAv ubhau netre mano manye janArdanam 02015002c manazcakSurvihInasya kIdRzaM jIvitaM bhavet 02015003a jarAsaMdhabalaM prApya duSpAraM bhImavikramam 02015003c zramo hi vaH parAjayyAt kim u tatra viceSTitam 02015004a asminn arthAntare yuktam anarthaH pratipadyate 02015004c yathAhaM vimRzAmy ekas tat tAvac chrUyatAM mama 02015005a saMnyAsaM rocaye sAdhu kAryasyAsya janArdana 02015005c pratihanti mano me 'dya rAjasUyo durAsadaH 02015006 vaizaMpAyana uvAca 02015006a pArthaH prApya dhanuHzreSTham akSayyau ca maheSudhI 02015006c rathaM dhvajaM sabhAM caiva yudhiSThiram abhASata 02015007a dhanur astraM zarA vIryaM pakSo bhUmir yazo balam 02015007c prAptam etan mayA rAjan duSprApaM yad abhIpsitam 02015008a kule janma prazaMsanti vaidyAH sAdhu suniSThitAH 02015008c balena sadRzaM nAsti vIryaM tu mama rocate 02015009a kRtavIryakule jAto nirvIryaH kiM kariSyati 02015009c kSatriyaH sarvazo rAjan yasya vRttiH parAjaye 02015010a sarvair api guNair hIno vIryavAn hi tared ripUn 02015010c sarvair api guNair yukto nirvIryaH kiM kariSyati 02015011a dravyabhUtA guNAH sarve tiSThanti hi parAkrame 02015011c jayasya hetuH siddhir hi karma daivaM ca saMzritam 02015012a saMyukto hi balaiH kaz cit pramAdAn nopayujyate 02015012c tena dvAreNa zatrubhyaH kSIyate sabalo ripuH 02015013a dainyaM yathAbalavati tathA moho balAnvite 02015013c tAv ubhau nAzakau hetU rAjJA tyAjyau jayArthinA 02015014a jarAsaMdhavinAzaM ca rAjJAM ca parimokSaNam 02015014c yadi kuryAma yajJArthaM kiM tataH paramaM bhavet 02015015a anArambhe tu niyato bhaved aguNanizcayaH 02015015c guNAn niHsaMzayAd rAjan nairguNyaM manyase katham 02015016a kASAyaM sulabhaM pazcAn munInAM zamam icchatAm 02015016c sAmrAjyaM tu tavecchanto vayaM yotsyAmahe paraiH 02016001 vAsudeva uvAca 02016001a jAtasya bhArate vaMze tathA kuntyAH sutasya ca 02016001c yA vai yuktA matiH seyam arjunena pradarzitA 02016002a na mRtyoH samayaM vidma rAtrau vA yadi vA divA 02016002c na cApi kaM cid amaram ayuddhenApi zuzrumaH 02016003a etAvad eva puruSaiH kAryaM hRdayatoSaNam 02016003c nayena vidhidRSTena yad upakramate parAn 02016004a sunayasyAnapAyasya saMyuge paramaH kramaH 02016004c saMzayo jAyate sAmye sAmyaM ca na bhaved dvayoH 02016005a te vayaM nayam AsthAya zatrudehasamIpagAH 02016005c katham antaM na gacchema vRkSasyeva nadIrayAH 02016005e pararandhre parAkrAntAH svarandhrAvaraNe sthitAH 02016006a vyUDhAnIkair anubalair nopeyAd balavattaram 02016006c iti buddhimatAM nItis tan mamApIha rocate 02016007a anavadyA hy asaMbuddhAH praviSTAH zatrusadma tat 02016007c zatrudeham upAkramya taM kAmaM prApnuyAmahe 02016008a eko hy eva zriyaM nityaM bibharti puruSarSabha 02016008c antarAtmeva bhUtAnAM tatkSaye vai balakSayaH 02016009a atha cet taM nihatyAjau zeSeNAbhisamAgatAH 02016009c prApnuyAma tataH svargaM jJAtitrANaparAyaNAH 02016010 yudhiSThira uvAca 02016010a kRSNa ko 'yaM jarAsaMdhaH kiMvIryaH kiMparAkramaH 02016010c yas tvAM spRSTvAgnisadRzaM na dagdhaH zalabho yathA 02016011 kRSNa uvAca 02016011a zRNu rAjaJ jarAsaMdho yadvIryo yatparAkramaH 02016011c yathA copekSito 'smAbhir bahuzaH kRtavipriyaH 02016012a akSauhiNInAM tisRNAm AsIt samaradarpitaH 02016012c rAjA bRhadratho nAma magadhAdhipatiH patiH 02016013a rUpavAn vIryasaMpannaH zrImAn atulavikramaH 02016013c nityaM dIkSAkRzatanuH zatakratur ivAparaH 02016014a tejasA sUryasadRzaH kSamayA pRthivIsamaH 02016014c yamAntakasamaH kope zriyA vaizravaNopamaH 02016015a tasyAbhijanasaMyuktair guNair bharatasattama 02016015c vyApteyaM pRthivI sarvA sUryasyeva gabhastibhiH 02016016a sa kAzirAjasya sute yamaje bharatarSabha 02016016c upayeme mahAvIryo rUpadraviNasaMmate 02016017a tayoz cakAra samayaM mithaH sa puruSarSabhaH 02016017c nAtivartiSya ity evaM patnIbhyAM saMnidhau tadA 02016018a sa tAbhyAM zuzubhe rAjA patnIbhyAM manujAdhipa 02016018c priyAbhyAm anurUpAbhyAM kareNubhyAm iva dvipaH 02016019a tayor madhyagataz cApi rarAja vasudhAdhipaH 02016019c gaGgAyamunayor madhye mUrtimAn iva sAgaraH 02016020a viSayeSu nimagnasya tasya yauvanam atyagAt 02016020c na ca vaMzakaraH putras tasyAjAyata kaz cana 02016021a maGgalair bahubhir homaiH putrakAmAbhir iSTibhiH 02016021c nAsasAda nRpazreSThaH putraM kulavivardhanam 02016022a atha kAkSIvataH putraM gautamasya mahAtmanaH 02016022c zuzrAva tapasi zrAntam udAraM caNDakauzikam 02016023a yadRcchayAgataM taM tu vRkSamUlam upAzritam 02016023c patnIbhyAM sahito rAjA sarvaratnair atoSayat 02016024a tam abravIt satyadhRtiH satyavAg RSisattamaH 02016024c parituSTo 'smi te rAjan varaM varaya suvrata 02016025a tataH sabhAryaH praNatas tam uvAca bRhadrathaH 02016025c putradarzananairAzyAd bASpagadgadayA girA 02016026 bRhadratha uvAca 02016026a bhagavan rAjyam utsRjya prasthitasya tapovanam 02016026c kiM vareNAlpabhAgyasya kiM rAjyenAprajasya me 02016027 kRSNa uvAca 02016027a etac chrutvA munir dhyAnam agamat kSubhitendriyaH 02016027c tasyaiva cAmravRkSasya chAyAyAM samupAvizat 02016028a tasyopaviSTasya muner utsaGge nipapAta ha 02016028c avAtam azukAdaSTam ekam AmraphalaM kila 02016029a tat pragRhya munizreSTho hRdayenAbhimantrya ca 02016029c rAjJe dadAv apratimaM putrasaMprAptikArakam 02016030a uvAca ca mahAprAjJas taM rAjAnaM mahAmuniH 02016030c gaccha rAjan kRtArtho 'si nivarta manujAdhipa 02016031a yathAsamayam AjJAya tadA sa nRpasattamaH 02016031c dvAbhyAm ekaM phalaM prAdAt patnIbhyAM bharatarSabha 02016032a te tad AmraM dvidhA kRtvA bhakSayAm AsatuH zubhe 02016032c bhAvitvAd api cArthasya satyavAkyAt tathA muneH 02016033a tayoH samabhavad garbhaH phalaprAzanasaMbhavaH 02016033c te ca dRSTvA narapatiH parAM mudam avApa ha 02016034a atha kAle mahAprAjJa yathAsamayam Agate 02016034c prajAyetAm ubhe rAjaJ zarIrazakale tadA 02016035a ekAkSibAhucaraNe ardhodaramukhasphije 02016035c dRSTvA zarIrazakale pravepAte ubhe bhRzam 02016036a udvigne saha saMmantrya te bhaginyau tadAbale 02016036c sajIve prANizakale tatyajAte suduHkhite 02016037a tayor dhAtryau susaMvIte kRtvA te garbhasaMplave 02016037c nirgamyAntaHpuradvArAt samutsRjyAzu jagmatuH 02016038a te catuSpathanikSipte jarA nAmAtha rAkSasI 02016038c jagrAha manujavyAghra mAMsazoNitabhojanA 02016039a kartukAmA sukhavahe zakale sA tu rAkSasI 02016039c saMghaTTayAm Asa tadA vidhAnabalacoditA 02016040a te samAnItamAtre tu zakale puruSarSabha 02016040c ekamUrtikRte vIraH kumAraH samapadyata 02016041a tataH sA rAkSasI rAjan vismayotphullalocanA 02016041c na zazAka samudvoDhuM vajrasAramayaM zizum 02016042a bAlas tAmratalaM muSTiM kRtvA cAsye nidhAya saH 02016042c prAkrozad atisaMrambhAt satoya iva toyadaH 02016043a tena zabdena saMbhrAntaH sahasAntaHpure janaH 02016043c nirjagAma naravyAghra rAjJA saha paraMtapa 02016044a te cAbale pariglAne payaHpUrNapayodhare 02016044c nirAze putralAbhAya sahasaivAbhyagacchatAm 02016045a atha dRSTvA tathAbhUte rAjAnaM ceSTasaMtatim 02016045c taM ca bAlaM subalinaM cintayAm Asa rAkSasI 02016046a nArhAmi viSaye rAjJo vasantI putragRddhinaH 02016046c bAlaM putram upAdAtuM meghalekheva bhAskaram 02016047a sA kRtvA mAnuSaM rUpam uvAca manujAdhipam 02016047c bRhadratha sutas te 'yaM maddattaH pratigRhyatAm 02016048a tava patnIdvaye jAto dvijAtivarazAsanAt 02016048c dhAtrIjanaparityakto mayAyaM parirakSitaH 02016049a tatas te bharatazreSTha kAzirAjasute zubhe 02016049c taM bAlam abhipatyAzu prasnavair abhiSiJcatAm 02016050a tataH sa rAjA saMhRSTaH sarvaM tad upalabhya ca 02016050c apRcchan navahemAbhAM rAkSasIM tAm arAkSasIm 02016051a kA tvaM kamalagarbhAbhe mama putrapradAyinI 02016051c kAmayA brUhi kalyANi devatA pratibhAsi me 02017001 rAkSasy uvAca 02017001a jarA nAmAsmi bhadraM te rAkSasI kAmarUpiNI 02017001c tava vezmani rAjendra pUjitA nyavasaM sukham 02017002a sAhaM pratyupakArArthaM cintayanty anizaM nRpa 02017002c taveme putrazakale dRSTavaty asmi dhArmika 02017003a saMzleSite mayA daivAt kumAraH samapadyata 02017003c tava bhAgyair mahArAja hetumAtram ahaM tv iha 02017004 kRSNa uvAca 02017004a evam uktvA tu sA rAjaMs tatraivAntaradhIyata 02017004c sa gRhya ca kumAraM taM prAvizat svagRhaM nRpaH 02017005a tasya bAlasya yat kRtyaM tac cakAra nRpas tadA 02017005c AjJApayac ca rAkSasyA mAgadheSu mahotsavam 02017006a tasya nAmAkarot tatra prajApatisamaH pitA 02017006c jarayA saMdhito yasmAj jarAsaMdhas tato 'bhavat 02017007a so 'vardhata mahAtejA magadhAdhipateH sutaH 02017007c pramANabalasaMpanno hutAhutir ivAnalaH 02017008a kasya cit tv atha kAlasya punar eva mahAtapAH 02017008c magadhAn upacakrAma bhagavAMz caNDakauzikaH 02017009a tasyAgamanasaMhRSTaH sAmAtyaH sapuraHsaraH 02017009c sabhAryaH saha putreNa nirjagAma bRhadrathaH 02017010a pAdyArghyAcamanIyais tam arcayAm Asa bhArata 02017010c sa nRpo rAjyasahitaM putraM cAsmai nyavedayat 02017011a pratigRhya tu tAM pUjAM pArthivAd bhagavAn RSiH 02017011c uvAca mAgadhaM rAjan prahRSTenAntarAtmanA 02017012a sarvam etan mayA rAjan vijJAtaM jJAnacakSuSA 02017012c putras tu zRNu rAjendra yAdRzo 'yaM bhaviSyati 02017013a asya vIryavato vIryaM nAnuyAsyanti pArthivAH 02017013c devair api visRSTAni zastrANy asya mahIpate 02017013e na rujaM janayiSyanti girer iva nadIrayAH 02017014a sarvamUrdhAbhiSiktAnAm eSa mUrdhni jvaliSyati 02017014c sarveSAM niSprabhakaro jyotiSAm iva bhAskaraH 02017015a enam AsAdya rAjAnaH samRddhabalavAhanAH 02017015c vinAzam upayAsyanti zalabhA iva pAvakam 02017016a eSa zriyaM samuditAM sarvarAjJAM grahISyati 02017016c varSAsv ivoddhatajalA nadIr nadanadIpatiH 02017017a eSa dhArayitA samyak cAturvarNyaM mahAbalaH 02017017c zubhAzubham iva sphItA sarvasasyadharA dharA 02017018a asyAjJAvazagAH sarve bhaviSyanti narAdhipAH 02017018c sarvabhUtAtmabhUtasya vAyor iva zarIriNaH 02017019a eSa rudraM mahAdevaM tripurAntakaraM haram 02017019c sarvalokeSv atibalaH svayaM drakSyati mAgadhaH 02017020a evaM bruvann eva muniH svakAryArthaM vicintayan 02017020c visarjayAm Asa nRpaM bRhadratham athArihan 02017021a pravizya nagaraM caiva jJAtisaMbandhibhir vRtaH 02017021c abhiSicya jarAsaMdhaM magadhAdhipatis tadA 02017021e bRhadratho narapatiH parAM nirvRtim Ayayau 02017022a abhiSikte jarAsaMdhe tadA rAjA bRhadrathaH 02017022c patnIdvayenAnugatas tapovanarato 'bhavat 02017023a tapovanasthe pitari mAtRbhyAM saha bhArata 02017023c jarAsaMdhaH svavIryeNa pArthivAn akarod vaze 02017024a atha dIrghasya kAlasya tapovanagato nRpaH 02017024c sabhAryaH svargam agamat tapas taptvA bRhadrathaH 02017025a tasyAstAM haMsaDibhakAv azastranidhanAv ubhau 02017025c mantre matimatAM zreSThau yuddhazAstravizAradau 02017026a yau tau mayA te kathitau pUrvam eva mahAbalau 02017026c trayas trayANAM lokAnAM paryAptA iti me matiH 02017027a evam eSa tadA vIra balibhiH kukurAndhakaiH 02017027c vRSNibhiz ca mahArAja nItihetor upekSitaH 02018001 vAsudeva uvAca 02018001a patitau haMsaDibhakau kaMsAmAtyau nipAtitau 02018001c jarAsaMdhasya nidhane kAlo 'yaM samupAgataH 02018002a na sa zakyo raNe jetuM sarvair api surAsuraiH 02018002c prANayuddhena jetavyaH sa ity upalabhAmahe 02018003a mayi nItir balaM bhIme rakSitA cAvayorjunaH 02018003c sAdhayiSyAma taM rAjan vayaM traya ivAgnayaH 02018004a tribhir AsAdito 'smAbhir vijane sa narAdhipaH 02018004c na saMdeho yathA yuddham ekenAbhyupayAsyati 02018005a avamAnAc ca lokasya vyAyatatvAc ca dharSitaH 02018005c bhImasenena yuddhAya dhruvam abhyupayAsyati 02018006a alaM tasya mahAbAhur bhImaseno mahAbalaH 02018006c lokasya samudIrNasya nidhanAyAntako yathA 02018007a yadi te hRdayaM vetti yadi te pratyayo mayi 02018007c bhImasenArjunau zIghraM nyAsabhUtau prayaccha me 02018008 vaizaMpAyana uvAca 02018008a evam ukto bhagavatA pratyuvAca yudhiSThiraH 02018008c bhImapArthau samAlokya saMprahRSTamukhau sthitau 02018009a acyutAcyuta mA maivaM vyAharAmitrakarSaNa 02018009c pANDavAnAM bhavAn nAtho bhavantaM cAzritA vayam 02018010a yathA vadasi govinda sarvaM tad upapadyate 02018010c na hi tvam agratas teSAM yeSAM lakSmIH parAGmukhI 02018011a nihataz ca jarAsaMdho mokSitAz ca mahIkSitaH 02018011c rAjasUyaz ca me labdho nideze tava tiSThataH 02018012a kSiprakArin yathA tv etat kAryaM samupapadyate 02018012c mama kAryaM jagatkAryaM tathA kuru narottama 02018013a tribhir bhavadbhir hi vinA nAhaM jIvitum utsahe 02018013c dharmakAmArtharahito rogArta iva durgataH 02018014a na zauriNA vinA pArtho na zauriH pANDavaM vinA 02018014c nAjeyo 'sty anayor loke kRSNayor iti me matiH 02018015a ayaM ca balinAM zreSThaH zrImAn api vRkodaraH 02018015c yuvAbhyAM sahito vIraH kiM na kuryAn mahAyazAH 02018016a supraNIto balaugho hi kurute kAryam uttamam 02018016c andhaM jaDaM balaM prAhuH praNetavyaM vicakSaNaiH 02018017a yato hi nimnaM bhavati nayantIha tato jalam 02018017c yataz chidraM tataz cApi nayante dhIdhanA balam 02018018a tasmAn nayavidhAnajJaM puruSaM lokavizrutam 02018018c vayam Azritya govindaM yatAmaH kAryasiddhaye 02018019a evaM prajJAnayabalaM kriyopAyasamanvitam 02018019c puraskurvIta kAryeSu kRSNa kAryArthasiddhaye 02018020a evam eva yaduzreSThaM pArthaH kAryArthasiddhaye 02018020c arjunaH kRSNam anvetu bhImo 'nvetu dhanaMjayam 02018020e nayo jayo balaM caiva vikrame siddhim eSyati 02018021a evam uktAs tataH sarve bhrAtaro vipulaujasaH 02018021c vArSNeyaH pANDaveyau ca pratasthur mAgadhaM prati 02018022a varcasvinAM brAhmaNAnAM snAtakAnAM paricchadAn 02018022c AcchAdya suhRdAM vAkyair manojJair abhinanditAH 02018023a amarSAd abhitaptAnAM jJAtyarthaM mukhyavAsasAm 02018023c ravisomAgnivapuSAM bhImam AsIt tadA vapuH 02018024a hataM mene jarAsaMdhaM dRSTvA bhImapurogamau 02018024c ekakAryasamudyuktau kRSNau yuddhe 'parAjitau 02018025a Izau hi tau mahAtmAnau sarvakAryapravartane 02018025c dharmArthakAmakAryANAM kAryANAm iva nigrahe 02018026a kurubhyaH prasthitAs te tu madhyena kurujAGgalam 02018026c ramyaM padmasaro gatvA kAlakUTam atItya ca 02018027a gaNDakIyAM tathA zoNaM sadAnIrAM tathaiva ca 02018027c ekaparvatake nadyaH krameNaitya vrajanti te 02018028a saMtIrya sarayUM ramyAM dRSTvA pUrvAMz ca kosalAn 02018028c atItya jagmur mithilAM mAlAM carmaNvatIM nadIm 02018029a uttIrya gaGgAM zoNaM ca sarve te prAGmukhAs trayaH 02018029c kuravorazchadaM jagmur mAgadhaM kSetram acyutAH 02018030a te zazvad godhanAkIrNam ambumantaM zubhadrumam 02018030c gorathaM girim AsAdya dadRzur mAgadhaM puram 02019001 vAsudeva uvAca 02019001a eSa pArtha mahAn svAduH pazumAn nityam ambumAn 02019001c nirAmayaH suvezmADhyo nivezo mAgadhaH zubhaH 02019002a vaihAro vipulaH zailo varAho vRSabhas tathA 02019002c tathaivarSigiris tAta zubhAz caityakapaJcamAH 02019003a ete paJca mahAzRGgAH parvatAH zItaladrumAH 02019003c rakSantIvAbhisaMhatya saMhatAGgA girivrajam 02019004a puSpaveSTitazAkhAgrair gandhavadbhir manoramaiH 02019004c nigUDhA iva lodhrANAM vanaiH kAmijanapriyaiH 02019005a zUdrAyAM gautamo yatra mahAtmA saMzitavrataH 02019005c auzInaryAm ajanayat kAkSIvAdIn sutAn RSiH 02019006a gautamaH kSayaNAd asmAd athAsau tatra vezmani 02019006c bhajate mAgadhaM vaMzaM sa nRpANAm anugrahAt 02019007a aGgavaGgAdayaz caiva rAjAnaH sumahAbalAH 02019007c gautamakSayam abhyetya ramante sma purArjuna 02019008a vanarAjIs tu pazyemAH priyAlAnAM manoramAH 02019008c lodhrANAM ca zubhAH pArtha gautamaukaHsamIpajAH 02019009a arbudaH zakravApI ca pannagau zatrutApanau 02019009c svastikasyAlayaz cAtra maNinAgasya cottamaH 02019010a aparihAryA meghAnAM mAgadheyaM maNeH kRte 02019010c kauziko maNimAMz caiva vavRdhAte hy anugraham 02019011a arthasiddhiM tv anapagAM jarAsaMdho 'bhimanyate 02019011c vayam AsAdane tasya darpam adya nihanma hi 02019012 vaizaMpAyana uvAca 02019012a evam uktvA tataH sarve bhrAtaro vipulaujasaH 02019012c vArSNeyaH pANDaveyau ca pratasthur mAgadhaM puram 02019013a tuSTapuSTajanopetaM cAturvarNyajanAkulam 02019013c sphItotsavam anAdhRSyam Aseduz ca girivrajam 02019014a te 'tha dvAram anAsAdya purasya girim ucchritam 02019014c bArhadrathaiH pUjyamAnaM tathA nagaravAsibhiH 02019015a yatra mASAdam RSabham AsasAda bRhadrathaH 02019015c taM hatvA mASanAlAz ca tisro bherIr akArayat 02019016a Anahya carmaNA tena sthApayAm Asa sve pure 02019016c yatra tAH prANadan bheryo divyapuSpAvacUrNitAH 02019017a mAgadhAnAM suruciraM caityakAntaM samAdravan 02019017c zirasIva jighAMsanto jarAsaMdhajighAMsavaH 02019018a sthiraM suvipulaM zRGgaM sumahAntaM purAtanam 02019018c arcitaM mAlyadAmaiz ca satataM supratiSThitam 02019019a vipulair bAhubhir vIrAs te 'bhihatyAbhyapAtayan 02019019c tatas te mAgadhaM dRSTvA puraM pravivizus tadA 02019020a etasminn eva kAle tu jarAsaMdhaM samarcayan 02019020c paryagni kurvaMz ca nRpaM dviradasthaM purohitAH 02019021a snAtakavratinas te tu bAhuzastrA nirAyudhAH 02019021c yuyutsavaH pravivizur jarAsaMdhena bhArata 02019022a bhakSyamAlyApaNAnAM ca dadRzuH zriyam uttamAm 02019022c sphItAM sarvaguNopetAM sarvakAmasamRddhinIm 02019023a tAM tu dRSTvA samRddhiM te vIthyAM tasyAM narottamAH 02019023c rAjamArgeNa gacchantaH kRSNabhImadhanaMjayAH 02019024a balAd gRhItvA mAlyAni mAlAkArAn mahAbalAH 02019024c virAgavasanAH sarve sragviNo mRSTakuNDalAH 02019025a nivezanam athAjagmur jarAsaMdhasya dhImataH 02019025c govAsam iva vIkSantaH siMhA haimavatA yathA 02019026a zailastambhanibhAs teSAM candanAgurubhUSitAH 02019026c azobhanta mahArAja bAhavo bAhuzAlinAm 02019027a tAn dRSTvA dviradaprakhyAJ zAlaskandhAn ivodgatAn 02019027c vyUDhoraskAn mAgadhAnAM vismayaH samajAyata 02019028a te tv atItya janAkIrNAs tisraH kakSyA nararSabhAH 02019028c ahaMkAreNa rAjAnam upatasthur mahAbalAH 02019029a tAn pAdyamadhuparkArhAn mAnArhAn satkRtiM gatAn 02019029c pratyutthAya jarAsaMdha upatasthe yathAvidhi 02019030a uvAca caitAn rAjAsau svAgataM vo 'stv iti prabhuH 02019030c tasya hy etad vrataM rAjan babhUva bhuvi vizrutam 02019031a snAtakAn brAhmaNAn prAptAJ zrutvA sa samitiMjayaH 02019031c apy ardharAtre nRpatiH pratyudgacchati bhArata 02019032a tAMs tv apUrveNa veSeNa dRSTvA nRpatisattamaH 02019032c upatasthe jarAsaMdho vismitaz cAbhavat tadA 02019033a te tu dRSTvaiva rAjAnaM jarAsaMdhaM nararSabhAH 02019033c idam Ucur amitraghnAH sarve bharatasattama 02019034a svasty astu kuzalaM rAjann iti sarve vyavasthitAH 02019034c taM nRpaM nRpazArdUla vipraikSanta parasparam 02019035a tAn abravIj jarAsaMdhas tadA yAdavapANDavAn 02019035c AsyatAm iti rAjendra brAhmaNacchadmasaMvRtAn 02019036a athopavivizuH sarve trayas te puruSarSabhAH 02019036c saMpradIptAs trayo lakSmyA mahAdhvara ivAgnayaH 02019037a tAn uvAca jarAsaMdhaH satyasaMdho narAdhipaH 02019037c vigarhamANaH kauravya veSagrahaNakAraNAt 02019038a na snAtakavratA viprA bahirmAlyAnulepanAH 02019038c bhavantIti nRloke 'smin viditaM mama sarvazaH 02019039a te yUyaM puSpavantaz ca bhujair jyAghAtalakSaNaiH 02019039c bibhrataH kSAtram ojaz ca brAhmaNyaM pratijAnatha 02019040a evaM virAgavasanA bahirmAlyAnulepanAH 02019040c satyaM vadata ke yUyaM satyaM rAjasu zobhate 02019041a caityakaM ca gireH zRGgaM bhittvA kim iva sadma naH 02019041c advAreNa praviSTAH stha nirbhayA rAjakilbiSAt 02019042a karma caitad viliGgasya kiM vAdya prasamIkSitam 02019042c vadadhvaM vAci vIryaM ca brAhmaNasya vizeSataH 02019043a evaM ca mAm upasthAya kasmAc ca vidhinArhaNAm 02019043c praNItAM no na gRhNIta kAryaM kiM cAsmadAgame 02019044a evam uktas tataH kRSNaH pratyuvAca mahAmanAH 02019044c snigdhagambhIrayA vAcA vAkyaM vAkyavizAradaH 02019045a snAtakavratino rAjan brAhmaNAH kSatriyA vizaH 02019045c vizeSaniyamAz caiSAm avizeSAz ca santy uta 02019046a vizeSavAMz ca satataM kSatriyaH zriyam archati 02019046c puSpavatsu dhruvA zrIz ca puSpavantas tato vayam 02019047a kSatriyo bAhuvIryas tu na tathA vAkyavIryavAn 02019047c apragalbhaM vacas tasya tasmAd bArhadrathe smRtam 02019048a svavIryaM kSatriyANAM ca bAhvor dhAtA nyavezayat 02019048c tad didRkSasi ced rAjan draSTAsy adya na saMzayaH 02019049a advAreNa ripor gehaM dvAreNa suhRdo gRham 02019049c pravizanti sadA santo dvAraM no varjitaM tataH 02019050a kAryavanto gRhAn etya zatruto nArhaNAM vayam 02019050c pratigRhNIma tad viddhi etan naH zAzvataM vratam 02020001 jarAsaMdha uvAca 02020001a na smareyaM kadA vairaM kRtaM yuSmAbhir ity uta 02020001c cintayaMz ca na pazyAmi bhavatAM prati vaikRtam 02020002a vaikRte cAsati kathaM manyadhvaM mAm anAgasam 02020002c ariM vibrUta tad viprAH satAM samaya eSa hi 02020003a atha dharmopaghAtAd dhi manaH samupatapyate 02020003c yo 'nAgasi prasRjati kSatriyo 'pi na saMzayaH 02020004a ato 'nyathAcara&l loke dharmajJaH san mahAvrataH 02020004c vRjinAM gatim Apnoti zreyaso 'py upahanti ca 02020005a trailokye kSatradharmAd dhi zreyAMsaM sAdhucAriNAm 02020005c anAgasaM prajAnAnAH pramAdAd iva jalpatha 02020006 vAsudeva uvAca 02020006a kulakAryaM mahArAja kaz cid ekaH kulodvahaH 02020006c vahate tanniyogAd vai vayam abhyutthitAs trayaH 02020007a tvayA copahRtA rAjan kSatriyA lokavAsinaH 02020007c tad AgaH krUram utpAdya manyase kiM tv anAgasam 02020008a rAjA rAjJaH kathaM sAdhUn hiMsyAn nRpatisattama 02020008c tad rAjJaH saMnigRhya tvaM rudrAyopajihIrSasi 02020009a asmAMs tad eno gaccheta tvayA bArhadrathe kRtam 02020009c vayaM hi zaktA dharmasya rakSaNe dharmacAriNaH 02020010a manuSyANAM samAlambho na ca dRSTaH kadA cana 02020010c sa kathaM mAnuSair devaM yaSTum icchasi zaMkaram 02020011a savarNo hi savarNAnAM pazusaMjJAM kariSyati 02020011c ko 'nya evaM yathA hi tvaM jarAsaMdha vRthAmatiH 02020012a te tvAM jJAtikSayakaraM vayam ArtAnusAriNaH 02020012c jJAtivRddhinimittArthaM viniyantum ihAgatAH 02020013a nAsti loke pumAn anyaH kSatriyeSv iti caiva yat 02020013c manyase sa ca te rAjan sumahAn buddhiviplavaH 02020014a ko hi jAnann abhijanam AtmanaH kSatriyo nRpa 02020014c nAvizet svargam atulaM raNAnantaram avyayam 02020015a svargaM hy eva samAsthAya raNayajJeSu dIkSitAH 02020015c yajante kSatriyA lokAMs tad viddhi magadhAdhipa 02020016a svargayonir jayo rAjan svargayonir mahad yazaH 02020016c svargayonis tapo yuddhe mArgaH so 'vyabhicAravAn 02020017a eSa hy aindro vaijayanto guNo nityaM samAhitaH 02020017c yenAsurAn parAjitya jagat pAti zatakratuH 02020018a svargam AsthAya kasya syAd vigrahitvaM yathA tava 02020018c mAgadhair vipulaiH sainyair bAhulyabaladarpitaiH 02020019a mAvamaMsthAH parAn rAjan nAsti vIryaM nare nare 02020019c samaM tejas tvayA caiva kevalaM manujezvara 02020020a yAvad eva na saMbuddhaM tAvad eva bhavet tava 02020020c viSahyam etad asmAkam ato rAjan bravImi te 02020021a jahi tvaM sadRzeSv eva mAnaM darpaM ca mAgadha 02020021c mA gamaH sasutAmAtyaH sabalaz ca yamakSayam 02020022a dambhodbhavaH kArtavIrya uttaraz ca bRhadrathaH 02020022c zreyaso hy avamanyeha vinezuH sabalA nRpAH 02020023a mumukSamANAs tvattaz ca na vayaM brAhmaNabruvAH 02020023c zaurir asmi hRSIkezo nRvIrau pANDavAv imau 02020024a tvAm AhvayAmahe rAjan sthiro yudhyasva mAgadha 02020024c muJca vA nRpatIn sarvAn mA gamas tvaM yamakSayam 02020025 jarAsaMdha uvAca 02020025a nAjitAn vai narapatIn aham Adadmi kAMz cana 02020025c jitaH kaH paryavasthAtA ko 'tra yo na mayA jitaH 02020026a kSatriyasyaitad evAhur dharmyaM kRSNopajIvanam 02020026c vikramya vazam AnIya kAmato yat samAcaret 02020027a devatArtham upAkRtya rAjJaH kRSNa kathaM bhayAt 02020027c aham adya vimuJceyaM kSAtraM vratam anusmaran 02020028a sainyaM sainyena vyUDhena eka ekena vA punaH 02020028c dvAbhyAM tribhir vA yotsye 'haM yugapat pRthag eva vA 02020029 vaizaMpAyana uvAca 02020029a evam uktvA jarAsaMdhaH sahadevAbhiSecanam 02020029c AjJApayat tadA rAjA yuyutsur bhImakarmabhiH 02020030a sa tu senApatI rAjA sasmAra bharatarSabha 02020030c kauzikaM citrasenaM ca tasmin yuddha upasthite 02020031a yayos te nAmanI loke haMseti Dibhaketi ca 02020031c pUrvaM saMkathite pumbhir nRloke lokasatkRte 02020032a taM tu rAjan vibhuH zaurI rAjAnaM balinAM varam 02020032c smRtvA puruSazArdUla zArdUlasamavikramam 02020033a satyasaMdho jarAsaMdhaM bhuvi bhImaparAkramam 02020033c bhAgam anyasya nirdiSTaM vadhyaM bhUmibhRd acyutaH 02020034a nAtmanAtmavatAM mukhya iyeSa madhusUdanaH 02020034c brahmaNo ''jJAM puraskRtya hantuM haladharAnujaH 02021001 vaizaMpAyana uvAca 02021001a tatas taM nizcitAtmAnaM yuddhAya yadunandanaH 02021001c uvAca vAgmI rAjAnaM jarAsaMdham adhokSajaH 02021002a trayANAM kena te rAjan yoddhuM vitarate manaH 02021002c asmad anyatameneha sajjIbhavatu ko yudhi 02021003a evam uktaH sa kRSNena yuddhaM vavre mahAdyutiH 02021003c jarAsaMdhas tato rAjan bhImasenena mAgadhaH 02021004a dhArayann agadAn mukhyAn nirvRtIr vedanAni ca 02021004c upatasthe jarAsaMdhaM yuyutsuM vai purohitaH 02021005a kRtasvastyayano vidvAn brAhmaNena yazasvinA 02021005c samanahyaj jarAsaMdhaH kSatradharmam anuvrataH 02021006a avamucya kirITaM sa kezAn samanumRjya ca 02021006c udatiSThaj jarAsaMdho velAtiga ivArNavaH 02021007a uvAca matimAn rAjA bhImaM bhImaparAkramam 02021007c bhIma yotsye tvayA sArdhaM zreyasA nirjitaM varam 02021008a evam uktvA jarAsaMdho bhImasenam ariMdamaH 02021008c pratyudyayau mahAtejAH zakraM balir ivAsuraH 02021009a tataH saMmantrya kRSNena kRtasvastyayano balI 02021009c bhImaseno jarAsaMdham AsasAda yuyutsayA 02021010a tatas tau narazArdUlau bAhuzastrau samIyatuH 02021010c vIrau paramasaMhRSTAv anyonyajayakAGkSiNau 02021011a tayor atha bhujAghAtAn nigrahapragrahAt tathA 02021011c AsIt subhImasaMhrAdo vajraparvatayor iva 02021012a ubhau paramasaMhRSTau balenAtibalAv ubhau 02021012c anyonyasyAntaraM prepsU parasparajayaiSiNau 02021013a tad bhImam utsArya janaM yuddham AsId upahvare 02021013c balinoH saMyuge rAjan vRtravAsavayor iva 02021014a prakarSaNAkarSaNAbhyAm abhyAkarSavikarSaNaiH 02021014c AkarSetAM tathAnyonyaM jAnubhiz cAbhijaghnatuH 02021015a tataH zabdena mahatA bhartsayantau parasparam 02021015c pASANasaMghAtanibhaiH prahArair abhijaghnatuH 02021016a vyUDhoraskau dIrghabhujau niyuddhakuzalAv ubhau 02021016c bAhubhiH samasajjetAm AyasaiH parighair iva 02021017a kArttikasya tu mAsasya pravRttaM prathame 'hani 02021017c anArataM divArAtram avizrAntam avartata 02021018a tad vRttaM tu trayodazyAM samavetaM mahAtmanoH 02021018c caturdazyAM nizAyAM tu nivRtto mAgadhaH klamAt 02021019a taM rAjAnaM tathA klAntaM dRSTvA rAjaJ janArdanaH 02021019c uvAca bhImakarmANaM bhImaM saMbodhayann iva 02021020a klAntaH zatrur na kaunteya labhyaH pIDayituM raNe 02021020c pIDyamAno hi kArtsnyena jahyAj jIvitam AtmanaH 02021021a tasmAt te naiva kaunteya pIDanIyo narAdhipaH 02021021c samam etena yudhyasva bAhubhyAM bharatarSabha 02021022a evam uktaH sa kRSNena pANDavaH paravIrahA 02021022c jarAsaMdhasya tad randhraM jJAtvA cakre matiM vadhe 02021023a tatas tam ajitaM jetuM jarAsaMdhaM vRkodaraH 02021023c saMrabhya balinAM mukhyo jagrAha kurunandanaH 02022001 vaizaMpAyana uvAca 02022001a bhImasenas tataH kRSNam uvAca yadunandanam 02022001c buddhim AsthAya vipulAM jarAsaMdhajighAMsayA 02022002a nAyaM pApo mayA kRSNa yuktaH syAd anurodhitum 02022002c prANena yaduzArdUla baddhavaGkSaNavAsasA 02022003a evam uktas tataH kRSNaH pratyuvAca vRkodaram 02022003c tvarayan puruSavyAghro jarAsaMdhavadhepsayA 02022004a yat te daivaM paraM sattvaM yac ca te mAtarizvanaH 02022004c balaM bhIma jarAsaMdhe darzayAzu tad adya naH 02022005a evam uktas tadA bhImo jarAsaMdham ariMdamaH 02022005c utkSipya bhrAmayad rAjan balavantaM mahAbalaH 02022006a bhrAmayitvA zataguNaM bhujAbhyAM bharatarSabha 02022006c babhaJja pRSThe saMkSipya niSpiSya vinanAda ca 02022007a tasya niSpiSyamANasya pANDavasya ca garjataH 02022007c abhavat tumulo nAdaH sarvaprANibhayaMkaraH 02022008a vitresur mAgadhAH sarve strINAM garbhAz ca susruvuH 02022008c bhImasenasya nAdena jarAsaMdhasya caiva ha 02022009a kiM nu svid dhimavAn bhinnaH kiM nu svid dIryate mahI 02022009c iti sma mAgadhA jajJur bhImasenasya nisvanAt 02022010a tato rAjakuladvAri prasuptam iva taM nRpam 02022010c rAtrau parAsum utsRjya nizcakramur ariMdamAH 02022011a jarAsaMdharathaM kRSNo yojayitvA patAkinam 02022011c Aropya bhrAtarau caiva mokSayAm Asa bAndhavAn 02022012a te vai ratnabhujaM kRSNaM ratnArhaM pRthivIzvarAH 02022012c rAjAnaz cakrur AsAdya mokSitA mahato bhayAt 02022013a akSataH zastrasaMpanno jitAriH saha rAjabhiH 02022013c ratham AsthAya taM divyaM nirjagAma girivrajAt 02022014a yaH sa sodaryavAn nAma dviyodhaH kRSNasArathiH 02022014c abhyAsaghAtI saMdRzyo durjayaH sarvarAjabhiH 02022015a bhImArjunAbhyAM yodhAbhyAm AsthitaH kRSNasArathiH 02022015c zuzubhe rathavaryo 'sau durjayaH sarvadhanvibhiH 02022016a zakraviSNU hi saMgrAme ceratus tArakAmaye 02022016c rathena tena taM kRSNa upAruhya yayau tadA 02022017a taptacAmIkarAbheNa kiGkiNIjAlamAlinA 02022017c meghanirghoSanAdena jaitreNAmitraghAtinA 02022018a yena zakro dAnavAnAM jaghAna navatIr nava 02022018c taM prApya samahRSyanta rathaM te puruSarSabhAH 02022019a tataH kRSNaM mahAbAhuM bhrAtRbhyAM sahitaM tadA 02022019c rathasthaM mAgadhA dRSTvA samapadyanta vismitAH 02022020a hayair divyaiH samAyukto ratho vAyusamo jave 02022020c adhiSThitaH sa zuzubhe kRSNenAtIva bhArata 02022021a asaGgI devavihitas tasmin rathavare dhvajaH 02022021c yojanAd dadRze zrImAn indrAyudhasamaprabhaH 02022022a cintayAm Asa kRSNo 'tha garutmantaM sa cAbhyayAt 02022022c kSaNe tasmin sa tenAsIc caityayUpa ivocchritaH 02022023a vyAditAsyair mahAnAdaiH saha bhUtair dhvajAlayaiH 02022023c tasthau rathavare tasmin garutmAn pannagAzanaH 02022024a durnirIkSyo hi bhUtAnAM tejasAbhyadhikaM babhau 02022024c Aditya iva madhyAhne sahasrakiraNAvRtaH 02022025a na sa sajjati vRkSeSu zastraiz cApi na riSyate 02022025c divyo dhvajavaro rAjan dRzyate devamAnuSaiH 02022026a tam AsthAya rathaM divyaM parjanyasamanisvanam 02022026c niryayau puruSavyAghraH pANDavAbhyAM sahAcyutaH 02022027a yaM lebhe vAsavAd rAjA vasus tasmAd bRhadrathaH 02022027c bRhadrathAt krameNaiva prApto bArhadrathaM nRpam 02022028a sa niryayau mahAbAhuH puNDarIkekSaNas tataH 02022028c girivrajAd bahis tasthau same deze mahAyazAH 02022029a tatrainaM nAgarAH sarve satkAreNAbhyayus tadA 02022029c brAhmaNapramukhA rAjan vidhidRSTena karmaNA 02022030a bandhanAd vipramuktAz ca rAjAno madhusUdanam 02022030c pUjayAm Asur Ucuz ca sAntvapUrvam idaM vacaH 02022031a naitac citraM mahAbAho tvayi devakinandana 02022031c bhImArjunabalopete dharmasya paripAlanam 02022032a jarAsaMdhahrade ghore duHkhapaGke nimajjatAm 02022032c rAjJAM samabhyuddharaNaM yad idaM kRtam adya te 02022033a viSNo samavasannAnAM giridurge sudAruNe 02022033c diSTyA mokSAd yazo dIptam AptaM te puruSottama 02022034a kiM kurmaH puruSavyAghra bravIhi puruSarSabha 02022034c kRtam ity eva taj jJeyaM nRpair yady api duSkaram 02022035a tAn uvAca hRSIkezaH samAzvAsya mahAmanAH 02022035c yudhiSThiro rAjasUyaM kratum Ahartum icchati 02022036a tasya dharmapravRttasya pArthivatvaM cikIrSataH 02022036c sarvair bhavadbhir yajJArthe sAhAyyaM dIyatAm iti 02022037a tataH pratItamanasas te nRpA bharatarSabha 02022037c tathety evAbruvan sarve pratijajJuz ca tAM giram 02022038a ratnabhAjaM ca dAzArhaM cakrus te pRthivIzvarAH 02022038c kRcchrAj jagrAha govindas teSAM tadanukampayA 02022039a jarAsaMdhAtmajaz caiva sahadevo mahArathaH 02022039c niryayau sajanAmAtyaH puraskRtya purohitam 02022040a sa nIcaiH prazrito bhUtvA bahuratnapurogamaH 02022040c sahadevo nRNAM devaM vAsudevam upasthitaH 02022041a bhayArtAya tatas tasmai kRSNo dattvAbhayaM tadA 02022041c abhyaSiJcata tatraiva jarAsaMdhAtmajaM tadA 02022042a gatvaikatvaM ca kRSNena pArthAbhyAM caiva satkRtaH 02022042c viveza rAjA matimAn punar bArhadrathaM puram 02022043a kRSNas tu saha pArthAbhyAM zriyA paramayA jvalan 02022043c ratnAny AdAya bhUrINi prayayau puSkarekSaNaH 02022044a indraprastham upAgamya pANDavAbhyAM sahAcyutaH 02022044c sametya dharmarAjAnaM prIyamANo 'bhyabhASata 02022045a diSTyA bhImena balavAJ jarAsaMdho nipAtitaH 02022045c rAjAno mokSitAz ceme bandhanAn nRpasattama 02022046a diSTyA kuzalinau cemau bhImasenadhanaMjayau 02022046c punaH svanagaraM prAptAv akSatAv iti bhArata 02022047a tato yudhiSThiraH kRSNaM pUjayitvA yathArhataH 02022047c bhImasenArjunau caiva prahRSTaH pariSasvaje 02022048a tataH kSINe jarAsaMdhe bhrAtRbhyAM vihitaM jayam 02022048c ajAtazatrur AsAdya mumude bhrAtRbhiH saha 02022049a yathAvayaH samAgamya rAjabhis taiz ca pANDavaH 02022049c satkRtya pUjayitvA ca visasarja narAdhipAn 02022050a yudhiSThirAbhyanujJAtAs te nRpA hRSTamAnasAH 02022050c jagmuH svadezAMs tvaritA yAnair uccAvacais tataH 02022051a evaM puruSazArdUlo mahAbuddhir janArdanaH 02022051c pANDavair ghAtayAm Asa jarAsaMdham ariM tadA 02022052a ghAtayitvA jarAsaMdhaM buddhipUrvam ariMdamaH 02022052c dharmarAjam anujJApya pRthAM kRSNAM ca bhArata 02022053a subhadrAM bhImasenaM ca phalgunaM yamajau tathA 02022053c dhaumyam AmantrayitvA ca prayayau svAM purIM prati 02022054a tenaiva rathamukhyena taruNAdityavarcasA 02022054c dharmarAjavisRSTena divyenAnAdayan dizaH 02022055a tato yudhiSThiramukhAH pANDavA bharatarSabha 02022055c pradakSiNam akurvanta kRSNam akliSTakAriNam 02022056a tato gate bhagavati kRSNe devakinandane 02022056c jayaM labdhvA suvipulaM rAjJAm abhayadAs tadA 02022057a saMvardhitaujaso bhUyaH karmaNA tena bhArata 02022057c draupadyAH pANDavA rAjan parAM prItim avardhayan 02022058a tasmin kAle tu yad yuktaM dharmakAmArthasaMhitam 02022058c tad rAjA dharmataz cakre rAjyapAlanakIrtimAn 02023001 vaizaMpAyana uvAca 02023001a pArthaH prApya dhanuHzreSTham akSayyau ca maheSudhI 02023001c rathaM dhvajaM sabhAM caiva yudhiSThiram abhASata 02023002a dhanur astraM zarA vIryaM pakSo bhUmir yazo balam 02023002c prAptam etan mayA rAjan duSprApaM yad abhIpsitam 02023003a tatra kRtyam ahaM manye kozasyAsya vivardhanam 02023003c karam AhArayiSyAmi rAjJaH sarvAn nRpottama 02023004a vijayAya prayAsyAmi dizaM dhanadarakSitAm 02023004c tithAv atha muhUrte ca nakSatre ca tathA zive 02023005a dhanaMjayavacaH zrutvA dharmarAjo yudhiSThiraH 02023005c snigdhagambhIranAdinyA taM girA pratyabhASata 02023006a svasti vAcyArhato viprAn prayAhi bharatarSabha 02023006c durhRdAm apraharSAya suhRdAM nandanAya ca 02023006e vijayas te dhruvaM pArtha priyaM kAmam avApnuhi 02023007a ity uktaH prayayau pArthaH sainyena mahatA vRtaH 02023007c agnidattena divyena rathenAdbhutakarmaNA 02023008a tathaiva bhImaseno 'pi yamau ca puruSarSabhau 02023008c sasainyAH prayayuH sarve dharmarAjAbhipUjitAH 02023009a dizaM dhanapater iSTAm ajayat pAkazAsaniH 02023009c bhImasenas tathA prAcIM sahadevas tu dakSiNAm 02023010a pratIcIM nakulo rAjan dizaM vyajayad astravit 02023010c khANDavaprastham adhyAste dharmarAjo yudhiSThiraH 02023011 janamejaya uvAca 02023011a dizAm abhijayaM brahman vistareNAnukIrtaya 02023011c na hi tRpyAmi pUrveSAM zRNvAnaz caritaM mahat 02023012 vaizaMpAyana uvAca 02023012a dhanaMjayasya vakSyAmi vijayaM pUrvam eva te 02023012c yaugapadyena pArthair hi vijiteyaM vasuMdharA 02023013a pUrvaM kuNindaviSaye vaze cakre mahIpatIn 02023013c dhanaMjayo mahAbAhur nAtitIvreNa karmaNA 02023014a AnartAn kAlakUTAMz ca kuNindAMz ca vijitya saH 02023014c sumaNDalaM pApajitaM kRtavAn anusainikam 02023015a sa tena sahito rAjan savyasAcI paraMtapaH 02023015c vijigye sakalaM dvIpaM prativindhyaM ca pArthivam 02023016a sakaladvIpavAsAMz ca saptadvIpe ca ye nRpAH 02023016c arjunasya ca sainyAnAM vigrahas tumulo 'bhavat 02023017a sa tAn api maheSvAso vijitya bharatarSabha 02023017c tair eva sahitaH sarvaiH prAgjyotiSam upAdravat 02023018a tatra rAjA mahAn AsId bhagadatto vizAM pate 02023018c tenAsIt sumahad yuddhaM pANDavasya mahAtmanaH 02023019a sa kirAtaiz ca cInaiz ca vRtaH prAgjyotiSo 'bhavat 02023019c anyaiz ca bahubhir yodhaiH sAgarAnUpavAsibhiH 02023020a tataH sa divasAn aSTau yodhayitvA dhanaMjayam 02023020c prahasann abravId rAjA saMgrAme vigataklamaH 02023021a upapannaM mahAbAho tvayi pANDavanandana 02023021c pAkazAsanadAyAde vIryam Ahavazobhini 02023022a ahaM sakhA surendrasya zakrAd anavamo raNe 02023022c na ca zaknomi te tAta sthAtuM pramukhato yudhi 02023023a kim IpsitaM pANDaveya brUhi kiM karavANi te 02023023c yad vakSyasi mahAbAho tat kariSyAmi putraka 02023024 arjuna uvAca 02023024a kurUNAm RSabho rAjA dharmaputro yudhiSThiraH 02023024c tasya pArthivatAm Ipse karas tasmai pradIyatAm 02023025a bhavAn pitRsakhA caiva prIyamANo mayApi ca 02023025c tato nAjJApayAmi tvAM prItipUrvaM pradIyatAm 02023026 bhagadatta uvAca 02023026a kuntImAtar yathA me tvaM tathA rAjA yudhiSThiraH 02023026c sarvam etat kariSyAmi kiM cAnyat karavANi te 02024001 vaizaMpAyana uvAca 02024001a taM vijitya mahAbAhuH kuntIputro dhanaMjayaH 02024001c prayayAv uttarAM tasmAd dizaM dhanadapAlitAm 02024002a antargiriM ca kaunteyas tathaiva ca bahirgirim 02024002c tathoparigiriM caiva vijigye puruSarSabhaH 02024003a vijitya parvatAn sarvAn ye ca tatra narAdhipAH 02024003c tAn vaze sthApayitvA sa ratnAny AdAya sarvazaH 02024004a tair eva sahitaH sarvair anurajya ca tAn nRpAn 02024004c kulUtavAsinaM rAjan bRhantam upajagmivAn 02024005a mRdaGgavaranAdena rathanemisvanena ca 02024005c hastinAM ca ninAdena kampayan vasudhAm imAm 02024006a tato bRhantas taruNo balena caturaGgiNA 02024006c niSkramya nagarAt tasmAd yodhayAm Asa pANDavam 02024007a sumahAn saMnipAto 'bhUd dhanaMjayabRhantayoH 02024007c na zazAka bRhantas tu soDhuM pANDavavikramam 02024008a so 'viSahyatamaM jJAtvA kaunteyaM parvatezvaraH 02024008c upAvartata durmedhA ratnAny AdAya sarvazaH 02024009a sa tad rAjyam avasthApya kulUtasahito yayau 02024009c senAbindum atho rAjan rAjyAd Azu samAkSipat 02024010a modApuraM vAmadevaM sudAmAnaM susaMkulam 02024010c kulUtAn uttarAMz caiva tAMz ca rAjJaH samAnayat 02024011a tatrasthaH puruSair eva dharmarAjasya zAsanAt 02024011c vyajayad dhanaMjayo rAjan dezAn paJca pramANataH 02024012a sa divaHprastham AsAdya senAbindoH puraM mahat 02024012c balena caturaGgeNa nivezam akarot prabhuH 02024013a sa taiH parivRtaH sarvair viSvagazvaM narAdhipam 02024013c abhyagacchan mahAtejAH pauravaM puruSarSabhaH 02024014a vijitya cAhave zUrAn pArvatIyAn mahArathAn 02024014c dhvajinyA vyajayad rAjan puraM pauravarakSitam 02024015a pauravaM tu vinirjitya dasyUn parvatavAsinaH 02024015c gaNAn utsavasaMketAn ajayat sapta pANDavaH 02024016a tataH kAzmIrakAn vIrAn kSatriyAn kSatriyarSabhaH 02024016c vyajayal lohitaM caiva maNDalair dazabhiH saha 02024017a tatas trigartAn kaunteyo dArvAn kokanadAz ca ye 02024017c kSatriyA bahavo rAjann upAvartanta sarvazaH 02024018a abhisArIM tato ramyAM vijigye kurunandanaH 02024018c urazAvAsinaM caiva rocamAnaM raNe 'jayat 02024019a tataH siMhapuraM ramyaM citrAyudhasurakSitam 02024019c prAmathad balam AsthAya pAkazAsanir Ahave 02024020a tataH suhmAMz ca colAMz ca kirITI pANDavarSabhaH 02024020c sahitaH sarvasainyena prAmathat kurunandanaH 02024021a tataH paramavikrAnto bAhlIkAn kurunandanaH 02024021c mahatA parimardena vaze cakre durAsadAn 02024022a gRhItvA tu balaM sAraM phalgu cotsRjya pANDavaH 02024022c daradAn saha kAmbojair ajayat pAkazAsaniH 02024023a prAguttarAM dizaM ye ca vasanty Azritya dasyavaH 02024023c nivasanti vane ye ca tAn sarvAn ajayat prabhuH 02024024a lohAn paramakAmbojAn RSikAn uttarAn api 02024024c sahitAMs tAn mahArAja vyajayat pAkazAsaniH 02024025a RSikeSu tu saMgrAmo babhUvAtibhayaMkaraH 02024025c tArakAmayasaMkAzaH paramarSikapArthayoH 02024026a sa vijitya tato rAjann RSikAn raNamUrdhani 02024026c zukodarasamaprakhyAn hayAn aSTau samAnayat 02024026e mayUrasadRzAn anyAn ubhayAn eva cAparAn 02024027a sa vinirjitya saMgrAme himavantaM saniSkuTam 02024027c zvetaparvatam AsAdya nyavasat puruSarSabhaH 02025001 vaizaMpAyana uvAca 02025001a sa zvetaparvataM vIraH samatikramya bhArata 02025001c dezaM kiMpuruSAvAsaM drumaputreNa rakSitam 02025002a mahatA saMnipAtena kSatriyAntakareNa ha 02025002c vyajayat pANDavazreSThaH kare caiva nyavezayat 02025003a taM jitvA hATakaM nAma dezaM guhyakarakSitam 02025003c pAkazAsanir avyagraH sahasainyaH samAsadat 02025004a tAMs tu sAntvena nirjitya mAnasaM sara uttamam 02025004c RSikulyAz ca tAH sarvA dadarza kurunandanaH 02025005a saro mAnasam AsAdya hATakAn abhitaH prabhuH 02025005c gandharvarakSitaM dezaM vyajayat pANDavas tataH 02025006a tatra tittirikalmASAn maNDUkAkSAn hayottamAn 02025006c lebhe sa karam atyantaM gandharvanagarAt tadA 02025007a uttaraM harivarSaM tu samAsAdya sa pANDavaH 02025007c iyeSa jetuM taM dezaM pAkazAsananandanaH 02025008a tata enaM mahAkAyA mahAvIryA mahAbalAH 02025008c dvArapAlAH samAsAdya hRSTA vacanam abruvan 02025009a pArtha nedaM tvayA zakyaM puraM jetuM kathaM cana 02025009c upAvartasva kalyANa paryAptam idam acyuta 02025010a idaM puraM yaH pravized dhruvaM sa na bhaven naraH 02025010c prIyAmahe tvayA vIra paryApto vijayas tava 02025011a na cApi kiM cij jetavyam arjunAtra pradRzyate 02025011c uttarAH kuravo hy ete nAtra yuddhaM pravartate 02025012a praviSTaz cApi kaunteya neha drakSyasi kiM cana 02025012c na hi mAnuSadehena zakyam atrAbhivIkSitum 02025013a atheha puruSavyAghra kiM cid anyac cikIrSasi 02025013c tad bravIhi kariSyAmo vacanAt tava bhArata 02025014a tatas tAn abravId rAjann arjunaH pAkazAsaniH 02025014c pArthivatvaM cikIrSAmi dharmarAjasya dhImataH 02025015a na pravekSyAmi vo dezaM bAdhyatvaM yadi mAnuSaiH 02025015c yudhiSThirAya yat kiM cit karavan naH pradIyatAm 02025016a tato divyAni vastrANi divyAny AbharaNAni ca 02025016c mokAjinAni divyAni tasmai te pradaduH karam 02025017a evaM sa puruSavyAghro vijigye dizam uttarAm 02025017c saMgrAmAn subahUn kRtvA kSatriyair dasyubhis tathA 02025018a sa vinirjitya rAjJas tAn kare ca vinivezya ha 02025018c dhanAny AdAya sarvebhyo ratnAni vividhAni ca 02025019a hayAMs tittirikalmASAJ zukapatranibhAn api 02025019c mayUrasadRzAMz cAnyAn sarvAn anilaraMhasaH 02025020a vRtaH sumahatA rAjan balena caturaGgiNA 02025020c AjagAma punar vIraH zakraprasthaM purottamam 02026001 vaizaMpAyana uvAca 02026001a etasminn eva kAle tu bhImaseno 'pi vIryavAn 02026001c dharmarAjam anujJApya yayau prAcIM dizaM prati 02026002a mahatA balacakreNa pararASTrAvamardinA 02026002c vRto bharatazArdUlo dviSacchokavivardhanaH 02026003a sa gatvA rAjazArdUlaH pAJcAlAnAM puraM mahat 02026003c pAJcAlAn vividhopAyaiH sAntvayAm Asa pANDavaH 02026004a tataH sa gaNDakIM zUro videhAMz ca nararSabhaH 02026004c vijityAlpena kAlena dazArNAn agamat prabhuH 02026005a tatra dAzArNako rAjA sudharmA lomaharSaNam 02026005c kRtavAn karma bhImena mahad yuddhaM nirAyudham 02026006a bhImasenas tu tad dRSTvA tasya karma paraMtapaH 02026006c adhisenApatiM cakre sudharmANaM mahAbalam 02026007a tataH prAcIM dizaM bhImo yayau bhImaparAkramaH 02026007c sainyena mahatA rAjan kampayann iva medinIm 02026008a so 'zvamedhezvaraM rAjan rocamAnaM sahAnujam 02026008c jigAya samare vIro balena balinAM varaH 02026009a sa taM nirjitya kaunteyo nAtitIvreNa karmaNA 02026009c pUrvadezaM mahAvIryo vijigye kurunandanaH 02026010a tato dakSiNam Agamya pulindanagaraM mahat 02026010c sukumAraM vaze cakre sumitraM ca narAdhipam 02026011a tatas tu dharmarAjasya zAsanAd bharatarSabhaH 02026011c zizupAlaM mahAvIryam abhyayAj janamejaya 02026012a cedirAjo 'pi tac chrutvA pANDavasya cikIrSitam 02026012c upaniSkramya nagarAt pratyagRhNAt paraMtapaH 02026013a tau sametya mahArAja kurucedivRSau tadA 02026013c ubhayor AtmakulayoH kauzalyaM paryapRcchatAm 02026014a tato nivedya tad rASTraM cedirAjo vizAM pate 02026014c uvAca bhImaM prahasan kim idaM kuruSe 'nagha 02026015a tasya bhImas tadAcakhyau dharmarAjacikIrSitam 02026015c sa ca tat pratigRhyaiva tathA cakre narAdhipaH 02026016a tato bhImas tatra rAjann uSitvA tridazAH kSapAH 02026016c satkRtaH zizupAlena yayau sabalavAhanaH 02027001 vaizaMpAyana uvAca 02027001a tataH kumAraviSaye zreNimantam athAjayat 02027001c kosalAdhipatiM caiva bRhadbalam ariMdamaH 02027002a ayodhyAyAM tu dharmajJaM dIrghaprajJaM mahAbalam 02027002c ajayat pANDavazreSTho nAtitIvreNa karmaNA 02027003a tato gopAlakacchaM ca sottamAn api cottarAn 02027003c mallAnAm adhipaM caiva pArthivaM vyajayat prabhuH 02027004a tato himavataH pArzve samabhyetya jaradgavam 02027004c sarvam alpena kAlena dezaM cakre vaze balI 02027005a evaM bahuvidhAn dezAn vijitya puruSarSabhaH 02027005c unnATam abhito jigye kukSimantaM ca parvatam 02027005e pANDavaH sumahAvIryo balena balinAM varaH 02027006a sa kAzirAjaM samare subandhum anivartinam 02027006c vaze cakre mahAbAhur bhImo bhImaparAkramaH 02027007a tataH supArzvam abhitas tathA rAjapatiM kratham 02027007c yudhyamAnaM balAt saMkhye vijigye pANDavarSabhaH 02027008a tato matsyAn mahAtejA malayAMz ca mahAbalAn 02027008c anavadyAn gayAMz caiva pazubhUmiM ca sarvazaH 02027009a nivRtya ca mahAbAhur madarvIkaM mahIdharam 02027009c sopadezaM vinirjitya prayayAv uttarAmukhaH 02027009e vatsabhUmiM ca kaunteyo vijigye balavAn balAt 02027010a bhargANAm adhipaM caiva niSAdAdhipatiM tathA 02027010c vijigye bhUmipAlAMz ca maNimatpramukhAn bahUn 02027011a tato dakSiNamallAMz ca bhogavantaM ca pANDavaH 02027011c tarasaivAjayad bhImo nAtitIvreNa karmaNA 02027012a zarmakAn varmakAMz caiva sAntvenaivAjayat prabhuH 02027012c vaidehakaM ca rAjAnaM janakaM jagatIpatim 02027012e vijigye puruSavyAghro nAtitIvreNa karmaNA 02027013a vaidehasthas tu kaunteya indraparvatam antikAt 02027013c kirAtAnAm adhipatIn vyajayat sapta pANDavaH 02027014a tataH suhmAn prAcyasuhmAn samakSAMz caiva vIryavAn 02027014c vijitya yudhi kaunteyo mAgadhAn upayAd balI 02027015a daNDaM ca daNDadhAraM ca vijitya pRthivIpatIn 02027015c tair eva sahitaH sarvair girivrajam upAdravat 02027016a jArAsaMdhiM sAntvayitvA kare ca vinivezya ha 02027016c tair eva sahito rAjan karNam abhyadravad balI 02027017a sa kampayann iva mahIM balena caturaGgiNA 02027017c yuyudhe pANDavazreSThaH karNenAmitraghAtinA 02027018a sa karNaM yudhi nirjitya vaze kRtvA ca bhArata 02027018c tato vijigye balavAn rAjJaH parvatavAsinaH 02027019a atha modAgiriM caiva rAjAnaM balavattaram 02027019c pANDavo bAhuvIryeNa nijaghAna mahAmRdhe 02027020a tataH pauNDrAdhipaM vIraM vAsudevaM mahAbalam 02027020c kauzikIkacchanilayaM rAjAnaM ca mahaujasam 02027021a ubhau balavRtau vIrAv ubhau tIvraparAkramau 02027021c nirjityAjau mahArAja vaGgarAjam upAdravat 02027022a samudrasenaM nirjitya candrasenaM ca pArthivam 02027022c tAmraliptaM ca rAjAnaM kAcaM vaGgAdhipaM tathA 02027023a suhmAnAm adhipaM caiva ye ca sAgaravAsinaH 02027023c sarvAn mlecchagaNAMz caiva vijigye bharatarSabhaH 02027024a evaM bahuvidhAn dezAn vijitya pavanAtmajaH 02027024c vasu tebhya upAdAya lauhityam agamad balI 02027025a sa sarvAn mlecchanRpatIn sAgaradvIpavAsinaH 02027025c karam AhArayAm Asa ratnAni vividhAni ca 02027026a candanAguruvastrANi maNimuktam anuttamam 02027026c kAJcanaM rajataM vajraM vidrumaM ca mahAdhanam 02027027a sa koTizatasaMkhyena dhanena mahatA tadA 02027027c abhyavarSad ameyAtmA dhanavarSeNa pANDavam 02027028a indraprastham athAgamya bhImo bhImaparAkramaH 02027028c nivedayAm Asa tadA dharmarAjAya tad dhanam 02028001 vaizaMpAyana uvAca 02028001a tathaiva sahadevo 'pi dharmarAjena pUjitaH 02028001c mahatyA senayA sArdhaM prayayau dakSiNAM dizam 02028002a sa zUrasenAn kArtsnyena pUrvam evAjayat prabhuH 02028002c matsyarAjaM ca kauravyo vaze cakre balAd balI 02028003a adhirAjAdhipaM caiva dantavakraM mahAhave 02028003c jigAya karadaM caiva svarAjye saMnyavezayat 02028004a sukumAraM vaze cakre sumitraM ca narAdhipam 02028004c tathaivAparamatsyAMz ca vyajayat sa paTaccarAn 02028005a niSAdabhUmiM gozRGgaM parvatapravaraM tathA 02028005c tarasA vyajayad dhImAJ zreNimantaM ca pArthivam 02028006a navarASTraM vinirjitya kuntibhojam upAdravat 02028006c prItipUrvaM ca tasyAsau pratijagrAha zAsanam 02028007a tataz carmaNvatIkUle jambhakasyAtmajaM nRpam 02028007c dadarza vAsudevena zeSitaM pUrvavairiNA 02028008a cakre tatra sa saMgrAmaM saha bhojena bhArata 02028008c sa tam Ajau vinirjitya dakSiNAbhimukho yayau 02028009a karAMs tebhya upAdAya ratnAni vividhAni ca 02028009c tatas tair eva sahito narmadAm abhito yayau 02028010a vindAnuvindAv Avantyau sainyena mahatA vRtau 02028010c jigAya samare vIrAv AzvineyaH pratApavAn 02028011a tato ratnAny upAdAya purIM mAhiSmatIM yayau 02028011c tatra nIlena rAjJA sa cakre yuddhaM nararSabhaH 02028012a pANDavaH paravIraghnaH sahadevaH pratApavAn 02028012c tato 'sya sumahad yuddham AsId bhIrubhayaMkaram 02028013a sainyakSayakaraM caiva prANAnAM saMzayAya ca 02028013c cakre tasya hi sAhAyyaM bhagavAn havyavAhanaH 02028014a tato hayA rathA nAgAH puruSAH kavacAni ca 02028014c pradIptAni vyadRzyanta sahadevabale tadA 02028015a tataH susaMbhrAntamanA babhUva kurunandanaH 02028015c nottaraM prativaktuM ca zakto 'bhUj janamejaya 02028016 janamejaya uvAca 02028016a kimarthaM bhagavAn agniH pratyamitro 'bhavad yudhi 02028016c sahadevasya yajJArthaM ghaTamAnasya vai dvija 02028017 vaizaMpAyana uvAca 02028017a tatra mAhiSmatIvAsI bhagavAn havyavAhanaH 02028017c zrUyate nigRhIto vai purastAt pAradArikaH 02028018a nIlasya rAjJaH pUrveSAm upanItaz ca so 'bhavat 02028018c tadA brAhmaNarUpeNa caramANo yadRcchayA 02028019a taM tu rAjA yathAzAstram anvazAd dhArmikas tadA 02028019c prajajvAla tataH kopAd bhagavAn havyavAhanaH 02028020a taM dRSTvA vismito rAjA jagAma zirasA kavim 02028020c cakre prasAdaM ca tadA tasya rAjJo vibhAvasuH 02028021a vareNa chandayAm Asa taM nRpaM sviSTakRttamaH 02028021c abhayaM ca sa jagrAha svasainye vai mahIpatiH 02028022a tataH prabhRti ye ke cid ajJAnAt tAM purIM nRpAH 02028022c jigISanti balAd rAjaMs te dahyantIha vahninA 02028023a tasyAM puryAM tadA caiva mAhiSmatyAM kurUdvaha 02028023c babhUvur anabhigrAhyA yoSitaz chandataH kila 02028024a evam agnir varaM prAdAt strINAm aprativAraNe 02028024c svairiNyas tatra nAryo hi yatheSTaM pracaranty uta 02028025a varjayanti ca rAjAnas tad rASTraM puruSottama 02028025c bhayAd agner mahArAja tadA prabhRti sarvadA 02028026a sahadevas tu dharmAtmA sainyaM dRSTvA bhayArditam 02028026c parItam agninA rAjann Akampata yathA giriH 02028027a upaspRzya zucir bhUtvA so 'bravIt pAvakaM tataH 02028027c tvadartho 'yaM samArambhaH kRSNavartman namo 'stu te 02028028a mukhaM tvam asi devAnAM yajJas tvam asi pAvaka 02028028c pAvanAt pAvakaz cAsi vahanAd dhavyavAhanaH 02028029a vedAs tvadarthaM jAtAz ca jAtavedAs tato hy asi 02028029c yajJavighnam imaM kartuM nArhas tvaM havyavAhana 02028030a evam uktvA tu mAdreyaH kuzair AstIrya medinIm 02028030c vidhivat puruSavyAghraH pAvakaM pratyupAvizat 02028031a pramukhe sarvasainyasya bhItodvignasya bhArata 02028031c na cainam atyagAd vahnir velAm iva mahodadhiH 02028032a tam abhyetya zanair vahnir uvAca kurunandanam 02028032c sahadevaM nRNAM devaM sAntvapUrvam idaM vacaH 02028033a uttiSThottiSTha kauravya jijJAseyaM kRtA mayA 02028033c vedmi sarvam abhiprAyaM tava dharmasutasya ca 02028034a mayA tu rakSitavyeyaM purI bharatasattama 02028034c yAvad rAjJo 'sya nIlasya kulavaMzadharA iti 02028034e IpsitaM tu kariSyAmi manasas tava pANDava 02028035a tata utthAya hRSTAtmA prAJjaliH zirasAnataH 02028035c pUjayAm Asa mAdreyaH pAvakaM puruSarSabhaH 02028036a pAvake vinivRtte tu nIlo rAjAbhyayAt tadA 02028036c satkAreNa naravyAghraM sahadevaM yudhAM patim 02028037a pratigRhya ca tAM pUjAM kare ca vinivezya tam 02028037c mAdrIsutas tataH prAyAd vijayI dakSiNAM dizam 02028038a traipuraM sa vaze kRtvA rAjAnam amitaujasam 02028038c nijagrAha mahAbAhus tarasA potanezvaram 02028039a AhRtiM kauzikAcAryaM yatnena mahatA tataH 02028039c vaze cakre mahAbAhuH surASTrAdhipatiM tathA 02028040a surASTraviSayasthaz ca preSayAm Asa rukmiNe 02028040c rAjJe bhojakaTasthAya mahAmAtrAya dhImate 02028041a bhISmakAya sa dharmAtmA sAkSAd indrasakhAya vai 02028041c sa cAsya sasuto rAjan pratijagrAha zAsanam 02028042a prItipUrvaM mahAbAhur vAsudevam avekSya ca 02028042c tataH sa ratnAny AdAya punaH prAyAd yudhAM patiH 02028043a tataH zUrpArakaM caiva gaNaM copakRtAhvayam 02028043c vaze cakre mahAtejA daNDakAMz ca mahAbalaH 02028044a sAgaradvIpavAsAMz ca nRpatIn mlecchayonijAn 02028044c niSAdAn puruSAdAMz ca karNaprAvaraNAn api 02028045a ye ca kAlamukhA nAma narA rAkSasayonayaH 02028045c kRtsnaM kollagiriM caiva muracIpattanaM tathA 02028046a dvIpaM tAmrAhvayaM caiva parvataM rAmakaM tathA 02028046c timiMgilaM ca nRpatiM vaze cakre mahAmatiH 02028047a ekapAdAMz ca puruSAn kevalAn vanavAsinaH 02028047c nagarIM saMjayantIM ca picchaNDaM karahATakam 02028047e dUtair eva vaze cakre karaM cainAn adApayat 02028048a pANDyAMz ca draviDAMz caiva sahitAMz coDrakeralaiH 02028048c andhrAMs talavanAMz caiva kaliGgAn oSTrakarNikAn 02028049a antAkhIM caiva romAM ca yavanAnAM puraM tathA 02028049c dUtair eva vaze cakre karaM cainAn adApayat 02028050a bharukacchaM gato dhImAn dUtAn mAdravatIsutaH 02028050c preSayAm Asa rAjendra paulastyAya mahAtmane 02028050e vibhISaNAya dharmAtmA prItipUrvam ariMdamaH 02028051a sa cAsya pratijagrAha zAsanaM prItipUrvakam 02028051c tac ca kAlakRtaM dhImAn anvamanyata sa prabhuH 02028052a tataH saMpreSayAm Asa ratnAni vividhAni ca 02028052c candanAgurumukhyAni divyAny AbharaNAni ca 02028053a vAsAMsi ca mahArhANi maNIMz caiva mahAdhanAn 02028053c nyavartata tato dhImAn sahadevaH pratApavAn 02028054a evaM nirjitya tarasA sAntvena vijayena ca 02028054c karadAn pArthivAn kRtvA pratyAgacchad ariMdamaH 02028055a dharmarAjAya tat sarvaM nivedya bharatarSabha 02028055c kRtakarmA sukhaM rAjann uvAsa janamejaya 02029001 vaizaMpAyana uvAca 02029001a nakulasya tu vakSyAmi karmANi vijayaM tathA 02029001c vAsudevajitAm AzAM yathAsau vyajayat prabhuH 02029002a niryAya khANDavaprasthAt pratIcIm abhito dizam 02029002c uddizya matimAn prAyAn mahatyA senayA saha 02029003a siMhanAdena mahatA yodhAnAM garjitena ca 02029003c rathanemininAdaiz ca kampayan vasudhAm imAm 02029004a tato bahudhanaM ramyaM gavAzvadhanadhAnyavat 02029004c kArttikeyasya dayitaM rohItakam upAdravat 02029005a tatra yuddhaM mahad vRttaM zUrair mattamayUrakaiH 02029005c marubhUmiM ca kArtsnyena tathaiva bahudhAnyakam 02029006a zairISakaM mahecchaM ca vaze cakre mahAdyutiH 02029006c zibIMs trigartAn ambaSThAn mAlavAn paJcakarpaTAn 02029007a tathA madhyamikAyAMz ca vATadhAnAn dvijAn atha 02029007c punaz ca parivRtyAtha puSkarAraNyavAsinaH 02029008a gaNAn utsavasaMketAn vyajayat puruSarSabhaH 02029008c sindhukUlAzritA ye ca grAmaNeyA mahAbalAH 02029009a zUdrAbhIragaNAz caiva ye cAzritya sarasvatIm 02029009c vartayanti ca ye matsyair ye ca parvatavAsinaH 02029010a kRtsnaM paJcanadaM caiva tathaivAparaparyaTam 02029010c uttarajyotikaM caiva tathA vRndATakaM puram 02029010e dvArapAlaM ca tarasA vaze cakre mahAdyutiH 02029011a ramaThAn hArahUNAMz ca pratIcyAz caiva ye nRpAH 02029011c tAn sarvAn sa vaze cakre zAsanAd eva pANDavaH 02029012a tatrasthaH preSayAm Asa vAsudevAya cAbhibhuH 02029012c sa cAsya dazabhI rAjyaiH pratijagrAha zAsanam 02029013a tataH zAkalam abhyetya madrANAM puTabhedanam 02029013c mAtulaM prItipUrveNa zalyaM cakre vaze balI 02029014a sa tasmin satkRto rAjJA satkArArho vizAM pate 02029014c ratnAni bhUrINy AdAya saMpratasthe yudhAM patiH 02029015a tataH sAgarakukSisthAn mlecchAn paramadAruNAn 02029015c pahlavAn barbarAMz caiva tAn sarvAn anayad vazam 02029016a tato ratnAny upAdAya vaze kRtvA ca pArthivAn 02029016c nyavartata narazreSTho nakulaz citramArgavit 02029017a karabhANAM sahasrANi kozaM tasya mahAtmanaH 02029017c Uhur daza mahArAja kRcchrAd iva mahAdhanam 02029018a indraprasthagataM vIram abhyetya sa yudhiSThiram 02029018c tato mAdrIsutaH zrImAn dhanaM tasmai nyavedayat 02029019a evaM pratIcIM nakulo dizaM varuNapAlitAm 02029019c vijigye vAsudevena nirjitAM bharatarSabhaH 02030001 vaizaMpAyana uvAca 02030001a rakSaNAd dharmarAjasya satyasya paripAlanAt 02030001c zatrUNAM kSapaNAc caiva svakarmaniratAH prajAH 02030002a balInAM samyag AdAnAd dharmataz cAnuzAsanAt 02030002c nikAmavarSI parjanyaH sphIto janapado 'bhavat 02030003a sarvArambhAH supravRttA gorakSaM karSaNaM vaNik 02030003c vizeSAt sarvam evaitat saMjajJe rAjakarmaNaH 02030004a dasyubhyo vaJcakebhyo vA rAjan prati parasparam 02030004c rAjavallabhataz caiva nAzrUyanta mRSA giraH 02030005a avarSaM cAtivarSaM ca vyAdhipAvakamUrchanam 02030005c sarvam etat tadA nAsId dharmanitye yudhiSThire 02030006a priyaM kartum upasthAtuM balikarma svabhAvajam 02030006c abhihartuM nRpA jagmur nAnyaiH kAryaiH pRthak pRthak 02030007a dharmyair dhanAgamais tasya vavRdhe nicayo mahAn 02030007c kartuM yasya na zakyeta kSayo varSazatair api 02030008a svakozasya parImANaM koSThasya ca mahIpatiH 02030008c vijJAya rAjA kaunteyo yajJAyaiva mano dadhe 02030009a suhRdaz caiva taM sarve pRthak ca saha cAbruvan 02030009c yajJakAlas tava vibho kriyatAm atra sAMpratam 02030010a athaivaM bruvatAm eva teSAm abhyAyayau hariH 02030010c RSiH purANo vedAtmA dRzyaz cApi vijAnatAm 02030011a jagatas tasthuSAM zreSThaH prabhavaz cApyayaz ca ha 02030011c bhUtabhavyabhavannAthaH kezavaH kezisUdanaH 02030012a prAkAraH sarvavRSNInAm Apatsv abhayado 'rihA 02030012c balAdhikAre nikSipya saMhatyAnakadundubhim 02030013a uccAvacam upAdAya dharmarAjAya mAdhavaH 02030013c dhanaughaM puruSavyAghro balena mahatA vRtaH 02030014a taM dhanaugham aparyantaM ratnasAgaram akSayam 02030014c nAdayan rathaghoSeNa praviveza purottamam 02030015a asUryam iva sUryeNa nivAtam iva vAyunA 02030015c kRSNena samupetena jahRSe bhArataM puram 02030016a taM mudAbhisamAgamya satkRtya ca yathAvidhi 02030016c saMpRSTvA kuzalaM caiva sukhAsInaM yudhiSThiraH 02030017a dhaumyadvaipAyanamukhair RtvigbhiH puruSarSabhaH 02030017c bhImArjunayamaiz cApi sahitaH kRSNam abravIt 02030018a tvatkRte pRthivI sarvA madvaze kRSNa vartate 02030018c dhanaM ca bahu vArSNeya tvatprasAdAd upArjitam 02030019a so 'ham icchAmi tat sarvaM vidhivad devakIsuta 02030019c upayoktuM dvijAgryeSu havyavAhe ca mAdhava 02030020a tad ahaM yaSTum icchAmi dAzArha sahitas tvayA 02030020c anujaiz ca mahAbAho tan mAnujJAtum arhasi 02030021a sa dIkSApaya govinda tvam AtmAnaM mahAbhuja 02030021c tvayISTavati dAzArha vipApmA bhavitA hy aham 02030022a mAM vApy abhyanujAnIhi sahaibhir anujair vibho 02030022c anujJAtas tvayA kRSNa prApnuyAM kratum uttamam 02030023a taM kRSNaH pratyuvAcedaM bahUktvA guNavistaram 02030023c tvam eva rAjazArdUla samrAD arho mahAkratum 02030023e saMprApnuhi tvayA prApte kRtakRtyAs tato vayam 02030024a yajasvAbhIpsitaM yajJaM mayi zreyasy avasthite 02030024c niyuGkSva cApi mAM kRtye sarvaM kartAsmi te vacaH 02030025 yudhiSThira uvAca 02030025a saphalaH kRSNa saMkalpaH siddhiz ca niyatA mama 02030025c yasya me tvaM hRSIkeza yathepsitam upasthitaH 02030026 vaizaMpAyana uvAca 02030026a anujJAtas tu kRSNena pANDavo bhrAtRbhiH saha 02030026c IhituM rAjasUyAya sAdhanAny upacakrame 02030027a tata AjJApayAm Asa pANDavo 'rinibarhaNaH 02030027c sahadevaM yudhAM zreSThaM mantriNaz caiva sarvazaH 02030028a asmin kratau yathoktAni yajJAGgAni dvijAtibhiH 02030028c tathopakaraNaM sarvaM maGgalAni ca sarvazaH 02030029a adhiyajJAMz ca saMbhArAn dhaumyoktAn kSipram eva hi 02030029c samAnayantu puruSA yathAyogaM yathAkramam 02030030a indraseno vizokaz ca pUruz cArjunasArathiH 02030030c annAdyAharaNe yuktAH santu matpriyakAmyayA 02030031a sarvakAmAz ca kAryantAM rasagandhasamanvitAH 02030031c manoharAH prItikarA dvijAnAM kurusattama 02030032a tad vAkyasamakAlaM tu kRtaM sarvam avedayat 02030032c sahadevo yudhAM zreSTho dharmarAje mahAtmani 02030033a tato dvaipAyano rAjann RtvijaH samupAnayat 02030033c vedAn iva mahAbhAgAn sAkSAn mUrtimato dvijAn 02030034a svayaM brahmatvam akarot tasya satyavatIsutaH 02030034c dhanaMjayAnAm RSabhaH susAmA sAmago 'bhavat 02030035a yAjJavalkyo babhUvAtha brahmiSTho 'dhvaryusattamaH 02030035c pailo hotA vasoH putro dhaumyena sahito 'bhavat 02030036a eteSAM ziSyavargAz ca putrAz ca bharatarSabha 02030036c babhUvur hotragAH sarve vedavedAGgapAragAH 02030037a te vAcayitvA puNyAham IhayitvA ca taM vidhim 02030037c zAstroktaM yojayAm Asus tad devayajanaM mahat 02030038a tatra cakrur anujJAtAH zaraNAny uta zilpinaH 02030038c ratnavanti vizAlAni vezmAnIva divaukasAm 02030039a tata AjJApayAm Asa sa rAjA rAjasattamaH 02030039c sahadevaM tadA sadyo mantriNaM kurusattamaH 02030040a AmantraNArthaM dUtAMs tvaM preSayasvAzugAn drutam 02030040c upazrutya vaco rAjJaH sa dUtAn prAhiNot tadA 02030041a AmantrayadhvaM rASTreSu brAhmaNAn bhUmipAn api 02030041c vizaz ca mAnyAJ zUdrAMz ca sarvAn Anayateti ca 02030042a te sarvAn pRthivIpAlAn pANDaveyasya zAsanAt 02030042c AmantrayAM babhUvuz ca preSayAm Asa cAparAn 02030043a tatas te tu yathAkAlaM kuntIputraM yudhiSThiram 02030043c dIkSayAM cakrire viprA rAjasUyAya bhArata 02030044a dIkSitaH sa tu dharmAtmA dharmarAjo yudhiSThiraH 02030044c jagAma yajJAyatanaM vRto vipraiH sahasrazaH 02030045a bhrAtRbhir jJAtibhiz caiva suhRdbhiH sacivais tathA 02030045c kSatriyaiz ca manuSyendra nAnAdezasamAgataiH 02030045e amAtyaiz ca nRpazreSTho dharmo vigrahavAn iva 02030046a Ajagmur brAhmaNAs tatra viSayebhyas tatas tataH 02030046c sarvavidyAsu niSNAtA vedavedAGgapAragAH 02030047a teSAm AvasathAMz cakrur dharmarAjasya zAsanAt 02030047c bahvannAJ zayanair yuktAn sagaNAnAM pRthak pRthak 02030047e sarvartuguNasaMpannAJ zilpino 'tha sahasrazaH 02030048a teSu te nyavasan rAjan brAhmaNA bhRzasatkRtAH 02030048c kathayantaH kathA bahvIH pazyanto naTanartakAn 02030049a bhuJjatAM caiva viprANAM vadatAM ca mahAsvanaH 02030049c anizaM zrUyate smAtra muditAnAM mahAtmanAm 02030050a dIyatAM dIyatAm eSAM bhujyatAM bhujyatAm iti 02030050c evaMprakArAH saMjalpAH zrUyante smAtra nityazaH 02030051a gavAM zatasahasrANi zayanAnAM ca bhArata 02030051c rukmasya yoSitAM caiva dharmarAjaH pRthag dadau 02030052a prAvartataivaM yajJaH sa pANDavasya mahAtmanaH 02030052c pRthivyAm ekavIrasya zakrasyeva triviSTape 02030053a tato yudhiSThiro rAjA preSayAm Asa pANDavam 02030053c nakulaM hAstinapuraM bhISmAya bharatarSabha 02030054a droNAya dhRtarASTrAya vidurAya kRpAya ca 02030054c bhrAtqNAM caiva sarveSAM ye 'nuraktA yudhiSThire 02031001 vaizaMpAyana uvAca 02031001a sa gatvA hAstinapuraM nakulaH samitiMjayaH 02031001c bhISmam AmantrayAm Asa dhRtarASTraM ca pANDavaH 02031002a prayayuH prItamanaso yajJaM brahmapuraHsarAH 02031002c saMzrutya dharmarAjasya yajJaM yajJavidas tadA 02031003a anye ca zatazas tuSTair manobhir manujarSabha 02031003c draSTukAmAH sabhAM caiva dharmarAjaM ca pANDavam 02031004a digbhyaH sarve samApetuH pArthivAs tatra bhArata 02031004c samupAdAya ratnAni vividhAni mahAnti ca 02031005a dhRtarASTraz ca bhISmaz ca viduraz ca mahAmatiH 02031005c duryodhanapurogAz ca bhrAtaraH sarva eva te 02031006a satkRtyAmantritAH sarve AcAryapramukhA nRpAH 02031006c gAndhArarAjaH subalaH zakuniz ca mahAbalaH 02031007a acalo vRSakaz caiva karNaz ca rathinAM varaH 02031007c RtaH zalyo madrarAjo bAhlikaz ca mahArathaH 02031008a somadatto 'tha kauravyo bhUrir bhUrizravAH zalaH 02031008c azvatthAmA kRpo droNaH saindhavaz ca jayadrathaH 02031009a yajJasenaH saputraz ca zAlvaz ca vasudhAdhipaH 02031009c prAgjyotiSaz ca nRpatir bhagadatto mahAyazAH 02031010a saha sarvais tathA mlecchaiH sAgarAnUpavAsibhiH 02031010c pArvatIyAz ca rAjAno rAjA caiva bRhadbalaH 02031011a pauNDrako vAsudevaz ca vaGgaH kAliGgakas tathA 02031011c AkarSaH kuntalaz caiva vAnavAsyAndhrakAs tathA 02031012a draviDAH siMhalAz caiva rAjA kAzmIrakas tathA 02031012c kuntibhojo mahAtejAH suhmaz ca sumahAbalaH 02031013a bAhlikAz cApare zUrA rAjAnaH sarva eva te 02031013c virATaH saha putraiz ca mAcellaz ca mahArathaH 02031013e rAjAno rAjaputrAz ca nAnAjanapadezvarAH 02031014a zizupAlo mahAvIryaH saha putreNa bhArata 02031014c Agacchat pANDaveyasya yajJaM saMgrAmadurmadaH 02031015a rAmaz caivAniruddhaz ca babhruz ca sahasAraNaH 02031015c gadapradyumnasAmbAz ca cArudeSNaz ca vIryavAn 02031016a ulmuko nizaThaz caiva vIraH prAdyumnir eva ca 02031016c vRSNayo nikhilenAnye samAjagmur mahArathAH 02031017a ete cAnye ca bahavo rAjAno madhyadezajAH 02031017c AjagmuH pANDuputrasya rAjasUyaM mahAkratum 02031018a dadus teSAm AvasathAn dharmarAjasya zAsanAt 02031018c bahukakSyAnvitAn rAjan dIrghikAvRkSazobhitAn 02031019a tathA dharmAtmajas teSAM cakre pUjAm anuttamAm 02031019c satkRtAz ca yathoddiSTAJ jagmur AvasathAn nRpAH 02031020a kailAsazikharaprakhyAn manojJAn dravyabhUSitAn 02031020c sarvataH saMvRtAn uccaiH prAkAraiH sukRtaiH sitaiH 02031021a suvarNajAlasaMvItAn maNikuTTimazobhitAn 02031021c sukhArohaNasopAnAn mahAsanaparicchadAn 02031022a sragdAmasamavacchannAn uttamAgurugandhinaH 02031022c haMsAMzuvarNasadRzAn AyojanasudarzanAn 02031023a asaMbAdhAn samadvArAn yutAn uccAvacair guNaiH 02031023c bahudhAtupinaddhAGgAn himavacchikharAn iva 02031024a vizrAntAs te tato 'pazyan bhUmipA bhUridakSiNam 02031024c vRtaM sadasyair bahubhir dharmarAjaM yudhiSThiram 02031025a tat sadaH pArthivaiH kIrNaM brAhmaNaiz ca mahAtmabhiH 02031025c bhrAjate sma tadA rAjan nAkapRSTham ivAmaraiH 02032001 vaizaMpAyana uvAca 02032001a pitAmahaM guruM caiva pratyudgamya yudhiSThiraH 02032001c abhivAdya tato rAjann idaM vacanam abravIt 02032001e bhISmaM droNaM kRpaM drauNiM duryodhanaviviMzatI 02032002a asmin yajJe bhavanto mAm anugRhNantu sarvazaH 02032002c idaM vaH svam ahaM caiva yad ihAsti dhanaM mama 02032002e prINayantu bhavanto mAM yatheSTam aniyantritAH 02032003a evam uktvA sa tAn sarvAn dIkSitaH pANDavAgrajaH 02032003c yuyoja ha yathAyogam adhikAreSv anantaram 02032004a bhakSyabhojyAdhikAreSu duHzAsanam ayojayat 02032004c parigrahe brAhmaNAnAm azvatthAmAnam uktavAn 02032005a rAjJAM tu pratipUjArthaM saMjayaM saMnyayojayat 02032005c kRtAkRtaparijJAne bhISmadroNau mahAmatI 02032006a hiraNyasya suvarNasya ratnAnAM cAnvavekSaNe 02032006c dakSiNAnAM ca vai dAne kRpaM rAjA nyayojayat 02032006e tathAnyAn puruSavyAghrAMs tasmiMs tasmin nyayojayat 02032007a bAhliko dhRtarASTraz ca somadatto jayadrathaH 02032007c nakulena samAnItAH svAmivat tatra remire 02032008a kSattA vyayakaras tv AsId viduraH sarvadharmavit 02032008c duryodhanas tv arhaNAni pratijagrAha sarvazaH 02032009a sarvalokaH samAvRttaH piprISuH phalam uttamam 02032009c draSTukAmaH sabhAM caiva dharmarAjaM ca pANDavam 02032010a na kaz cid Aharat tatra sahasrAvaram arhaNam 02032010c ratnaiz ca bahubhis tatra dharmarAjam avardhayan 02032011a kathaM nu mama kauravyo ratnadAnaiH samApnuyAt 02032011c yajJam ity eva rAjAnaH spardhamAnA dadur dhanam 02032012a bhavanaiH savimAnAgraiH sodarkair balasaMvRtaiH 02032012c lokarAjavimAnaiz ca brAhmaNAvasathaiH saha 02032013a kRtair Avasathair divyair vimAnapratimais tathA 02032013c vicitrai ratnavadbhiz ca RddhyA paramayA yutaiH 02032014a rAjabhiz ca samAvRttair atIvazrIsamRddhibhiH 02032014c azobhata sado rAjan kaunteyasya mahAtmanaH 02032015a RddhyA ca varuNaM devaM spardhamAno yudhiSThiraH 02032015c SaDagninAtha yajJena so 'yajad dakSiNAvatA 02032015e sarvAJ janAn sarvakAmaiH samRddhaiH samatarpayat 02032016a annavAn bahubhakSyaz ca bhuktavajjanasaMvRtaH 02032016c ratnopahArakarmaNyo babhUva sa samAgamaH 02032017a iDAjyahomAhutibhir mantrazikSAsamanvitaiH 02032017c tasmin hi tatRpur devAs tate yajJe maharSibhiH 02032018a yathA devAs tathA viprA dakSiNAnnamahAdhanaiH 02032018c tatRpuH sarvavarNAz ca tasmin yajJe mudAnvitAH 02033001 vaizaMpAyana uvAca 02033001a tato 'bhiSecanIye 'hni brAhmaNA rAjabhiH saha 02033001c antarvedIM pravivizuH satkArArthaM maharSayaH 02033002a nAradapramukhAs tasyAm antarvedyAM mahAtmanaH 02033002c samAsInAH zuzubhire saha rAjarSibhis tadA 02033003a sametA brahmabhavane devA devarSayo yathA 02033003c karmAntaram upAsanto jajalpur amitaujasaH 02033004a idam evaM na cApy evam evam etan na cAnyathA 02033004c ity Ucur bahavas tatra vitaNDAnAH parasparam 02033005a kRzAn arthAMs tathA ke cid akRzAMs tatra kurvate 02033005c akRzAMz ca kRzAMz cakrur hetubhiH zAstranizcitaiH 02033006a tatra medhAvinaH ke cid artham anyaiH prapUritam 02033006c vicikSipur yathA zyenA nabhogatam ivAmiSam 02033007a ke cid dharmArthasaMyuktAH kathAs tatra mahAvratAH 02033007c remire kathayantaz ca sarvavedavidAM varAH 02033008a sA vedir vedasaMpannair devadvijamaharSibhiH 02033008c AbabhAse samAkIrNA nakSatrair dyaur ivAmalA 02033009a na tasyAM saMnidhau zUdraH kaz cid AsIn na cAvrataH 02033009c antarvedyAM tadA rAjan yudhiSThiranivezane 02033010a tAM tu lakSmIvato lakSmIM tadA yajJavidhAnajAm 02033010c tutoSa nAradaH pazyan dharmarAjasya dhImataH 02033011a atha cintAM samApede sa munir manujAdhipa 02033011c nAradas taM tadA pazyan sarvakSatrasamAgamam 02033012a sasmAra ca purAvRttAM kathAM tAM bharatarSabha 02033012c aMzAvataraNe yAsau brahmaNo bhavane 'bhavat 02033013a devAnAM saMgamaM taM tu vijJAya kurunandana 02033013c nAradaH puNDarIkAkSaM sasmAra manasA harim 02033014a sAkSAt sa vibudhArighnaH kSatre nArAyaNo vibhuH 02033014c pratijJAM pAlayan dhImAJ jAtaH parapuraMjayaH 02033015a saMdideza purA yo 'sau vibudhAn bhUtakRt svayam 02033015c anyonyam abhinighnantaH punar lokAn avApsyatha 02033016a iti nArAyaNaH zaMbhur bhagavAJ jagataH prabhuH 02033016c Adizya vibudhAn sarvAn ajAyata yadukSaye 02033017a kSitAv andhakavRSNInAM vaMze vaMzabhRtAM varaH 02033017c parayA zuzubhe lakSmyA nakSatrANAm ivoDurAT 02033018a yasya bAhubalaM sendrAH surAH sarva upAsate 02033018c so 'yaM mAnuSavan nAma harir Aste 'rimardanaH 02033019a aho bata mahad bhUtaM svayaMbhUr yad idaM svayam 02033019c AdAsyati punaH kSatram evaM balasamanvitam 02033020a ity etAM nAradaz cintAM cintayAm Asa dharmavit 02033020c hariM nArAyaNaM jJAtvA yajJair IDyaM tam Izvaram 02033021a tasmin dharmavidAM zreSTho dharmarAjasya dhImataH 02033021c mahAdhvare mahAbuddhis tasthau sa bahumAnataH 02033022a tato bhISmo 'bravId rAjan dharmarAjaM yudhiSThiram 02033022c kriyatAm arhaNaM rAjJAM yathArham iti bhArata 02033023a AcAryam RtvijaM caiva saMyuktaM ca yudhiSThira 02033023c snAtakaM ca priyaM cAhuH SaD arghyArhAn nRpaM tathA 02033024a etAn arhAn abhigatAn AhuH saMvatsaroSitAn 02033024c ta ime kAlapUgasya mahato 'smAn upAgatAH 02033025a eSAm ekaikazo rAjann arghyam AnIyatAm iti 02033025c atha caiSAM variSThAya samarthAyopanIyatAm 02033026 yudhiSThira uvAca 02033026a kasmai bhavAn manyate 'rgham ekasmai kurunandana 02033026c upanIyamAnaM yuktaM ca tan me brUhi pitAmaha 02033027 vaizaMpAyana uvAca 02033027a tato bhISmaH zAMtanavo buddhyA nizcitya bhArata 02033027c vArSNeyaM manyate kRSNam arhaNIyatamaM bhuvi 02033028a eSa hy eSAM sametAnAM tejobalaparAkramaiH 02033028c madhye tapann ivAbhAti jyotiSAm iva bhAskaraH 02033029a asUryam iva sUryeNa nivAtam iva vAyunA 02033029c bhAsitaM hlAditaM caiva kRSNenedaM sado hi naH 02033030a tasmai bhISmAbhyanujJAtaH sahadevaH pratApavAn 02033030c upajahre 'tha vidhivad vArSNeyAyArghyam uttamam 02033031a pratijagrAha tat kRSNaH zAstradRSTena karmaNA 02033031c zizupAlas tu tAM pUjAM vAsudeve na cakSame 02033032a sa upAlabhya bhISmaM ca dharmarAjaM ca saMsadi 02033032c apAkSipad vAsudevaM cedirAjo mahAbalaH 02034001 zizupAla uvAca 02034001a nAyam arhati vArSNeyas tiSThatsv iha mahAtmasu 02034001c mahIpatiSu kauravya rAjavat pArthivArhaNam 02034002a nAyaM yuktaH samAcAraH pANDaveSu mahAtmasu 02034002c yat kAmAt puNDarIkAkSaM pANDavArcitavAn asi 02034003a bAlA yUyaM na jAnIdhvaM dharmaH sUkSmo hi pANDavAH 02034003c ayaM tatrAbhyatikrAnta Apageyo 'lpadarzanaH 02034004a tvAdRzo dharmayukto hi kurvANaH priyakAmyayA 02034004c bhavaty abhyadhikaM bhISmo lokeSv avamataH satAm 02034005a kathaM hy arAjA dAzArho madhye sarvamahIkSitAm 02034005c arhaNAm arhati tathA yathA yuSmAbhir arcitaH 02034006a atha vA manyase kRSNaM sthaviraM bharatarSabha 02034006c vasudeve sthite vRddhe katham arhati tatsutaH 02034007a atha vA vAsudevo 'pi priyakAmo 'nuvRttavAn 02034007c drupade tiSThati kathaM mAdhavo 'rhati pUjanam 02034008a AcAryaM manyase kRSNam atha vA kurupuMgava 02034008c droNe tiSThati vArSNeyaM kasmAd arcitavAn asi 02034009a RtvijaM manyase kRSNam atha vA kurunandana 02034009c dvaipAyane sthite vipre kathaM kRSNo 'rcitas tvayA 02034010a naiva RtviG na cAcAryo na rAjA madhusUdanaH 02034010c arcitaz ca kuruzreSTha kim anyat priyakAmyayA 02034011a atha vApy arcanIyo 'yaM yuSmAkaM madhusUdanaH 02034011c kiM rAjabhir ihAnItair avamAnAya bhArata 02034012a vayaM tu na bhayAd asya kaunteyasya mahAtmanaH 02034012c prayacchAmaH karAn sarve na lobhAn na ca sAntvanAt 02034013a asya dharmapravRttasya pArthivatvaM cikIrSataH 02034013c karAn asmai prayacchAmaH so 'yam asmAn na manyate 02034014a kim anyad avamAnAd dhi yad imaM rAjasaMsadi 02034014c aprAptalakSaNaM kRSNam arghyeNArcitavAn asi 02034015a akasmAd dharmaputrasya dharmAtmeti yazo gatam 02034015c ko hi dharmacyute pUjAm evaM yuktAM prayojayet 02034015e yo 'yaM vRSNikule jAto rAjAnaM hatavAn purA 02034016a adya dharmAtmatA caiva vyapakRSTA yudhiSThirAt 02034016c kRpaNatvaM niviSTaM ca kRSNe 'rghyasya nivedanAt 02034017a yadi bhItAz ca kaunteyAH kRpaNAz ca tapasvinaH 02034017c nanu tvayApi boddhavyaM yAM pUjAM mAdhavo 'rhati 02034018a atha vA kRpaNair etAm upanItAM janArdana 02034018c pUjAm anarhaH kasmAt tvam abhyanujJAtavAn asi 02034019a ayuktAm AtmanaH pUjAM tvaM punar bahu manyase 02034019c haviSaH prApya niSyandaM prAzituM zveva nirjane 02034020a na tv ayaM pArthivendrANAm avamAnaH prayujyate 02034020c tvAm eva kuravo vyaktaM pralambhante janArdana 02034021a klIbe dArakriyA yAdRg andhe vA rUpadarzanam 02034021c arAjJo rAjavat pUjA tathA te madhusUdana 02034022a dRSTo yudhiSThiro rAjA dRSTo bhISmaz ca yAdRzaH 02034022c vAsudevo 'py ayaM dRSTaH sarvam etad yathAtatham 02034023a ity uktvA zizupAlas tAn utthAya paramAsanAt 02034023c niryayau sadasas tasmAt sahito rAjabhis tadA 02035001 vaizaMpAyana uvAca 02035001a tato yudhiSThiro rAjA zizupAlam upAdravat 02035001c uvAca cainaM madhuraM sAntvapUrvam idaM vacaH 02035002a nedaM yuktaM mahIpAla yAdRzaM vai tvam uktavAn 02035002c adharmaz ca paro rAjan pAruSyaM ca nirarthakam 02035003a na hi dharmaM paraM jAtu nAvabudhyeta pArthiva 02035003c bhISmaH zAMtanavas tv enaM mAvamaMsthA ato 'nyathA 02035004a pazya cemAn mahIpAlAMs tvatto vRddhatamAn bahUn 02035004c mRSyante cArhaNAM kRSNe tadvat tvaM kSantum arhasi 02035005a veda tattvena kRSNaM hi bhISmaz cedipate bhRzam 02035005c na hy enaM tvaM tathA vettha yathainaM veda kauravaH 02035006 bhISma uvAca 02035006a nAsmA anunayo deyo nAyam arhati sAntvanam 02035006c lokavRddhatame kRSNe yo 'rhaNAM nAnumanyate 02035007a kSatriyaH kSatriyaM jitvA raNe raNakRtAM varaH 02035007c yo muJcati vaze kRtvA gurur bhavati tasya saH 02035008a asyAM ca samitau rAjJAm ekam apy ajitaM yudhi 02035008c na pazyAmi mahIpAlaM sAtvatIputratejasA 02035009a na hi kevalam asmAkam ayam arcyatamo 'cyutaH 02035009c trayANAm api lokAnAm arcanIyo janArdanaH 02035010a kRSNena hi jitA yuddhe bahavaH kSatriyarSabhAH 02035010c jagat sarvaM ca vArSNeye nikhilena pratiSThitam 02035011a tasmAt satsv api vRddheSu kRSNam arcAma netarAn 02035011c evaM vaktuM na cArhas tvaM mA bhUt te buddhir IdRzI 02035012a jJAnavRddhA mayA rAjan bahavaH paryupAsitAH 02035012c teSAM kathayatAM zaurer ahaM guNavato guNAn 02035012e samAgatAnAm azrauSaM bahUn bahumatAn satAm 02035013a karmANy api ca yAny asya janmaprabhRti dhImataH 02035013c bahuzaH kathyamAnAni narair bhUyaH zrutAni me 02035014a na kevalaM vayaM kAmAc cedirAja janArdanam 02035014c na saMbandhaM puraskRtya kRtArthaM vA kathaM cana 02035015a arcAmahe 'rcitaM sadbhir bhuvi bhaumasukhAvaham 02035015c yazaH zauryaM jayaM cAsya vijJAyArcAM prayujmahe 02035016a na hi kaz cid ihAsmAbhiH subAlo 'py aparIkSitaH 02035016c guNair vRddhAn atikramya harir arcyatamo mataH 02035017a jJAnavRddho dvijAtInAM kSatriyANAM balAdhikaH 02035017c pUjye tAv iha govinde hetU dvAv api saMsthitau 02035018a vedavedAGgavijJAnaM balaM cApy amitaM tathA 02035018c nRNAM hi loke kasyAsti viziSTaM kezavAd Rte 02035019a dAnaM dAkSyaM zrutaM zauryaM hrIH kIrtir buddhir uttamA 02035019c saMnatiH zrIr dhRtis tuSTiH puSTiz ca niyatAcyute 02035020a tam imaM sarvasaMpannam AcAryaM pitaraM gurum 02035020c arcyam arcitam arcArhaM sarve saMmantum arhatha 02035021a Rtvig gurur vivAhyaz ca snAtako nRpatiH priyaH 02035021c sarvam etad dhRSIkeze tasmAd abhyarcito 'cyutaH 02035022a kRSNa eva hi lokAnAm utpattir api cApyayaH 02035022c kRSNasya hi kRte bhUtam idaM vizvaM samarpitam 02035023a eSa prakRtir avyaktA kartA caiva sanAtanaH 02035023c paraz ca sarvabhUtebhyas tasmAd vRddhatamo 'cyutaH 02035024a buddhir mano mahAn vAyus tejo 'mbhaH khaM mahI ca yA 02035024c caturvidhaM ca yad bhUtaM sarvaM kRSNe pratiSThitam 02035025a Adityaz candramAz caiva nakSatrANi grahAz ca ye 02035025c dizaz copadizaz caiva sarvaM kRSNe pratiSThitam 02035026a ayaM tu puruSo bAlaH zizupAlo na budhyate 02035026c sarvatra sarvadA kRSNaM tasmAd evaM prabhASate 02035027a yo hi dharmaM vicinuyAd utkRSTaM matimAn naraH 02035027c sa vai pazyed yathAdharmaM na tathA cedirAD ayam 02035028a savRddhabAleSv atha vA pArthiveSu mahAtmasu 02035028c ko nArhaM manyate kRSNaM ko vApy enaM na pUjayet 02035029a athemAM duSkRtAM pUjAM zizupAlo vyavasyati 02035029c duSkRtAyAM yathAnyAyaM tathAyaM kartum arhati 02036001 vaizaMpAyana uvAca 02036001a evam uktvA tato bhISmo virarAma mahAyazAH 02036001c vyAjahArottaraM tatra sahadevo 'rthavad vacaH 02036002a kezavaM kezihantAram aprameyaparAkramam 02036002c pUjyamAnaM mayA yo vaH kRSNaM na sahate nRpAH 02036003a sarveSAM balinAM mUrdhni mayedaM nihitaM padam 02036003c evam ukte mayA samyag uttaraM prabravItu saH 02036004a matimantas tu ye ke cid AcAryaM pitaraM gurum 02036004c arcyam arcitam arcArham anujAnantu te nRpAH 02036005a tato na vyAjahAraiSAM kaz cid buddhimatAM satAm 02036005c mAninAM balinAM rAjJAM madhye saMdarzite pade 02036006a tato 'patat puSpavRSTiH sahadevasya mUrdhani 02036006c adRzyarUpA vAcaz cApy abruvan sAdhu sAdhv iti 02036007a Avidhyad ajinaM kRSNaM bhaviSyadbhUtajalpakaH 02036007c sarvasaMzayanirmoktA nAradaH sarvalokavit 02036008a tatrAhUtAgatAH sarve sunIthapramukhA gaNAH 02036008c saMprAdRzyanta saMkruddhA vivarNavadanAs tathA 02036009a yudhiSThirAbhiSekaM ca vAsudevasya cArhaNam 02036009c abruvaMs tatra rAjAno nirvedAd AtmanizcayAt 02036010a suhRdbhir vAryamANAnAM teSAM hi vapur Ababhau 02036010c AmiSAd apakRSTAnAM siMhAnAm iva garjatAm 02036011a taM balaugham aparyantaM rAjasAgaram akSayam 02036011c kurvANaM samayaM kRSNo yuddhAya bubudhe tadA 02036012a pUjayitvA tu pUjArhaM brahmakSatraM vizeSataH 02036012c sahadevo nRNAM devaH samApayata karma tat 02036013a tasminn abhyarcite kRSNe sunIthaH zatrukarSaNaH 02036013c atitAmrekSaNaH kopAd uvAca manujAdhipAn 02036014a sthitaH senApatir vo 'haM manyadhvaM kiM nu sAMpratam 02036014c yudhi tiSThAma saMnahya sametAn vRSNipANDavAn 02036015a iti sarvAn samutsAhya rAjJas tAMz cedipuMgavaH 02036015c yajJopaghAtAya tataH so 'mantrayata rAjabhiH 02037001 vaizaMpAyana uvAca 02037001a tataH sAgarasaMkAzaM dRSTvA nRpatisAgaram 02037001c roSAt pracalitaM sarvam idam Aha yudhiSThiraH 02037002a bhISmaM matimatAM zreSThaM vRddhaM kurupitAmaham 02037002c bRhaspatiM bRhattejAH puruhUta ivArihA 02037003a asau roSAt pracalito mahAn nRpatisAgaraH 02037003c atra yat pratipattavyaM tan me brUhi pitAmaha 02037004a yajJasya ca na vighnaH syAt prajAnAM ca zivaM bhavet 02037004c yathA sarvatra tat sarvaM brUhi me 'dya pitAmaha 02037005a ity uktavati dharmajJe dharmarAje yudhiSThire 02037005c uvAcedaM vaco bhISmas tataH kurupitAmahaH 02037006a mA bhais tvaM kuruzArdUla zvA siMhaM hantum arhati 02037006c zivaH panthAH sunIto 'tra mayA pUrvataraM vRtaH 02037007a prasupte hi yathA siMhe zvAnas tatra samAgatAH 02037007c bhaSeyuH sahitAH sarve tatheme vasudhAdhipAH 02037008a vRSNisiMhasya suptasya tatheme pramukhe sthitAH 02037008c bhaSante tAta saMkruddhAH zvAnaH siMhasya saMnidhau 02037009a na hi saMbudhyate tAvat suptaH siMha ivAcyutaH 02037009c tena siMhIkaroty etAn nRsiMhaz cedipuMgavaH 02037010a pArthivAn pArthivazreSTha zizupAlo 'lpacetanaH 02037010c sarvAn sarvAtmanA tAta netukAmo yamakSayam 02037011a nUnam etat samAdAtuM punar icchaty adhokSajaH 02037011c yad asya zizupAlasthaM tejas tiSThati bhArata 02037012a viplutA cAsya bhadraM te buddhir buddhimatAM vara 02037012c cedirAjasya kaunteya sarveSAM ca mahIkSitAm 02037013a AdAtuM hi naravyAghro yaM yam icchaty ayaM yadA 02037013c tasya viplavate buddhir evaM cedipater yathA 02037014a caturvidhAnAM bhUtAnAM triSu lokeSu mAdhavaH 02037014c prabhavaz caiva sarveSAM nidhanaM ca yudhiSThira 02037015a iti tasya vacaH zrutvA tataz cedipatir nRpaH 02037015c bhISmaM rUkSAkSarA vAcaH zrAvayAm Asa bhArata 02038001 zizupAla uvAca 02038001a vibhISikAbhir bahvIbhir bhISayan sarvapArthivAn 02038001c na vyapatrapase kasmAd vRddhaH san kulapAMsanaH 02038002a yuktam etat tRtIyAyAM prakRtau vartatA tvayA 02038002c vaktuM dharmAd apetArthaM tvaM hi sarvakurUttamaH 02038003a nAvi naur iva saMbaddhA yathAndho vAndham anviyAt 02038003c tathAbhUtA hi kauravyA bhISma yeSAM tvam agraNIH 02038004a pUtanAghAtapUrvANi karmANy asya vizeSataH 02038004c tvayA kIrtayatAsmAkaM bhUyaH pracyAvitaM manaH 02038005a avaliptasya mUrkhasya kezavaM stotum icchataH 02038005c kathaM bhISma na te jihvA zatadheyaM vidIryate 02038006a yatra kutsA prayoktavyA bhISma bAlatarair naraiH 02038006c tam imaM jJAnavRddhaH san gopaM saMstotum icchasi 02038007a yady anena hatA bAlye zakuniz citram atra kim 02038007c tau vAzvavRSabhau bhISma yau na yuddhavizAradau 02038008a cetanArahitaM kASThaM yady anena nipAtitam 02038008c pAdena zakaTaM bhISma tatra kiM kRtam adbhutam 02038009a valmIkamAtraH saptAhaM yady anena dhRto 'calaH 02038009c tadA govardhano bhISma na tac citraM mataM mama 02038010a bhuktam etena bahv annaM krIDatA nagamUrdhani 02038010c iti te bhISma zRNvAnAH paraM vismayam AgatAH 02038011a yasya cAnena dharmajJa bhuktam annaM balIyasaH 02038011c sa cAnena hataH kaMsa ity etan na mahAdbhutam 02038012a na te zrutam idaM bhISma nUnaM kathayatAM satAm 02038012c yad vakSye tvAm adharmajJa vAkyaM kurukulAdhama 02038013a strISu goSu na zastrANi pAtayed brAhmaNeSu ca 02038013c yasya cAnnAni bhuJjIta yaz ca syAc charaNAgataH 02038014a iti santo 'nuzAsanti sajjanA dharmiNaH sadA 02038014c bhISma loke hi tat sarvaM vitathaM tvayi dRzyate 02038015a jJAnavRddhaM ca vRddhaM ca bhUyAMsaM kezavaM mama 02038015c ajAnata ivAkhyAsi saMstuvan kurusattama 02038015e goghnaH strIghnaz ca san bhISma kathaM saMstavam arhati 02038016a asau matimatAM zreSTho ya eSa jagataH prabhuH 02038016c saMbhAvayati yady evaM tvadvAkyAc ca janArdanaH 02038016e evam etat sarvam iti sarvaM tad vitathaM dhruvam 02038017a na gAthA gAthinaM zAsti bahu ced api gAyati 02038017c prakRtiM yAnti bhUtAni bhUliGgazakunir yathA 02038018a nUnaM prakRtir eSA te jaghanyA nAtra saMzayaH 02038018c ataH pApIyasI caiSAM pANDavAnAm apISyate 02038019a yeSAm arcyatamaH kRSNas tvaM ca yeSAM pradarzakaH 02038019c dharmavAk tvam adharmajJaH satAM mArgAd avaplutaH 02038020a ko hi dharmiNam AtmAnaM jAnaJ jJAnavatAM varaH 02038020c kuryAd yathA tvayA bhISma kRtaM dharmam avekSatA 02038021a anyakAmA hi dharmajJa kanyakA prAjJamAninA 02038021c ambA nAmeti bhadraM te kathaM sApahRtA tvayA 02038022a yAM tvayApahRtAM bhISma kanyAM naiSitavAn nRpaH 02038022c bhrAtA vicitravIryas te satAM vRttam anuSThitaH 02038023a dArayor yasya cAnyena miSataH prAjJamAninaH 02038023c tava jAtAny apatyAni sajjanAcarite pathi 02038024a na hi dharmo 'sti te bhISma brahmacaryam idaM vRthA 02038024c yad dhArayasi mohAd vA klIbatvAd vA na saMzayaH 02038025a na tv ahaM tava dharmajJa pazyAmy upacayaM kva cit 02038025c na hi te sevitA vRddhA ya evaM dharmam abruvan 02038026a iSTaM dattam adhItaM ca yajJAz ca bahudakSiNAH 02038026c sarvam etad apatyasya kalAM nArhati SoDazIm 02038027a vratopavAsair bahubhiH kRtaM bhavati bhISma yat 02038027c sarvaM tad anapatyasya moghaM bhavati nizcayAt 02038028a so 'napatyaz ca vRddhaz ca mithyAdharmAnuzAsanAt 02038028c haMsavat tvam apIdAnIM jJAtibhyaH prApnuyA vadham 02038029a evaM hi kathayanty anye narA jJAnavidaH purA 02038029c bhISma yat tad ahaM samyag vakSyAmi tava zRNvataH 02038030a vRddhaH kila samudrAnte kaz cid dhaMso 'bhavat purA 02038030c dharmavAg anyathAvRttaH pakSiNaH so 'nuzAsti ha 02038031a dharmaM carata mAdharmam iti tasya vacaH kila 02038031c pakSiNaH zuzruvur bhISma satataM dharmavAdinaH 02038032a athAsya bhakSyam AjahruH samudrajalacAriNaH 02038032c aNDajA bhISma tasyAnye dharmArtham iti zuzruma 02038033a tasya caiva samabhyAze nikSipyANDAni sarvazaH 02038033c samudrAmbhasy amodanta caranto bhISma pakSiNaH 02038034a teSAm aNDAni sarveSAM bhakSayAm Asa pApakRt 02038034c sa haMsaH saMpramattAnAm apramattaH svakarmaNi 02038035a tataH prakSIyamANeSu teSv aNDeSv aNDajo 'paraH 02038035c azaGkata mahAprAjJas taM kadA cid dadarza ha 02038036a tataH sa kathayAm Asa dRSTvA haMsasya kilbiSam 02038036c teSAM paramaduHkhArtaH sa pakSI sarvapakSiNAm 02038037a tataH pratyakSato dRSTvA pakSiNas te samAgatAH 02038037c nijaghnus taM tadA haMsaM mithyAvRttaM kurUdvaha 02038038a te tvAM haMsasadharmANam apIme vasudhAdhipAH 02038038c nihanyur bhISma saMkruddhAH pakSiNas tam ivANDajam 02038039a gAthAm apy atra gAyanti ye purANavido janAH 02038039c bhISma yAM tAM ca te samyak kathayiSyAmi bhArata 02038040a antarAtmani vinihite; rauSi patraratha vitatham 02038040c aNDabhakSaNam azuci te; karma vAcam atizayate 02039001 zizupAla uvAca 02039001a sa me bahumato rAjA jarAsaMdho mahAbalaH 02039001c yo 'nena yuddhaM neyeSa dAso 'yam iti saMyuge 02039002a kezavena kRtaM yat tu jarAsaMdhavadhe tadA 02039002c bhImasenArjunAbhyAM ca kas tat sAdhv iti manyate 02039003a advAreNa praviSTena chadmanA brahmavAdinA 02039003c dRSTaH prabhAvaH kRSNena jarAsaMdhasya dhImataH 02039004a yena dharmAtmanAtmAnaM brahmaNyam abhijAnatA 02039004c naiSitaM pAdyam asmai tad dAtum agre durAtmane 02039005a bhujyatAm iti tenoktAH kRSNabhImadhanaMjayAH 02039005c jarAsaMdhena kauravya kRSNena vikRtaM kRtam 02039006a yady ayaM jagataH kartA yathainaM mUrkha manyase 02039006c kasmAn na brAhmaNaM samyag AtmAnam avagacchati 02039007a idaM tv AzcaryabhUtaM me yad ime pANDavAs tvayA 02039007c apakRSTAH satAM mArgAn manyante tac ca sAdhv iti 02039008a atha vA naitad AzcaryaM yeSAM tvam asi bhArata 02039008c strIsadharmA ca vRddhaz ca sarvArthAnAM pradarzakaH 02039009 vaizaMpAyana uvAca 02039009a tasya tad vacanaM zrutvA rUkSaM rUkSAkSaraM bahu 02039009c cukopa balinAM zreSTho bhImasenaH pratApavAn 02039010a tasya padmapratIkAze svabhAvAyatavistRte 02039010c bhUyaH krodhAbhitAmrAnte rakte netre babhUvatuH 02039011a trizikhAM bhrukuTIM cAsya dadRzuH sarvapArthivAH 02039011c lalATasthAM trikUTasthAM gaGgAM tripathagAm iva 02039012a dantAn saMdazatas tasya kopAd dadRzur Ananam 02039012c yugAnte sarvabhUtAni kAlasyeva didhakSataH 02039013a utpatantaM tu vegena jagrAhainaM manasvinam 02039013c bhISma eva mahAbAhur mahAsenam ivezvaraH 02039014a tasya bhImasya bhISmeNa vAryamANasya bhArata 02039014c guruNA vividhair vAkyaiH krodhaH prazamam AgataH 02039015a nAticakrAma bhISmasya sa hi vAkyam ariMdamaH 02039015c samuddhUto ghanApAye velAm iva mahodadhiH 02039016a zizupAlas tu saMkruddhe bhImasene narAdhipa 02039016c nAkampata tadA vIraH pauruSe sve vyavasthitaH 02039017a utpatantaM tu vegena punaH punar ariMdamaH 02039017c na sa taM cintayAm Asa siMhaH kSudramRgaM yathA 02039018a prahasaMz cAbravId vAkyaM cedirAjaH pratApavAn 02039018c bhImasenam atikruddhaM dRSTvA bhImaparAkramam 02039019a muJcainaM bhISma pazyantu yAvad enaM narAdhipAH 02039019c matpratApAgninirdagdhaM pataMgam iva vahninA 02039020a tataz cedipater vAkyaM tac chrutvA kurusattamaH 02039020c bhImasenam uvAcedaM bhISmo matimatAM varaH 02040001 bhISma uvAca 02040001a cedirAjakule jAtas tryakSa eSa caturbhujaH 02040001c rAsabhArAvasadRzaM rurAva ca nanAda ca 02040002a tenAsya mAtApitarau tresatus tau sabAndhavau 02040002c vaikRtaM tac ca tau dRSTvA tyAgAya kurutAM matim 02040003a tataH sabhAryaM nRpatiM sAmAtyaM sapurohitam 02040003c cintAsaMmUDhahRdayaM vAg uvAcAzarIriNI 02040004a eSa te nRpate putraH zrImAJ jAto mahAbalaH 02040004c tasmAd asmAn na bhetavyam avyagraH pAhi vai zizum 02040005a na caivaitasya mRtyus tvaM na kAlaH pratyupasthitaH 02040005c mRtyur hantAsya zastreNa sa cotpanno narAdhipa 02040006a saMzrutyodAhRtaM vAkyaM bhUtam antarhitaM tataH 02040006c putrasnehAbhisaMtaptA jananI vAkyam abravIt 02040007a yenedam IritaM vAkyaM mamaiva tanayaM prati 02040007c prAJjalis taM namasyAmi bravItu sa punar vacaH 02040008a zrotum icchAmi putrasya ko 'sya mRtyur bhaviSyati 02040008c antarhitaM tato bhUtam uvAcedaM punar vacaH 02040009a yenotsaGge gRhItasya bhujAv abhyadhikAv ubhau 02040009c patiSyataH kSititale paJcazIrSAv ivoragau 02040010a tRtIyam etad bAlasya lalATasthaM ca locanam 02040010c nimajjiSyati yaM dRSTvA so 'sya mRtyur bhaviSyati 02040011a tryakSaM caturbhujaM zrutvA tathA ca samudAhRtam 02040011c dharaNyAM pArthivAH sarve abhyagacchan didRkSavaH 02040012a tAn pUjayitvA saMprAptAn yathArhaM sa mahIpatiH 02040012c ekaikasya nRpasyAGke putram Aropayat tadA 02040013a evaM rAjasahasrANAM pRthaktvena yathAkramam 02040013c zizur aGke samArUDho na tat prApa nidarzanam 02040014a tataz cedipuraM prAptau saMkarSaNajanArdanau 02040014c yAdavau yAdavIM draSTuM svasAraM tAM pitus tadA 02040015a abhivAdya yathAnyAyaM yathAjyeSThaM nRpAMz ca tAn 02040015c kuzalAnAmayaM pRSTvA niSaNNau rAmakezavau 02040016a abhyarcitau tadA vIrau prItyA cAbhyadhikaM tataH 02040016c putraM dAmodarotsaGge devI saMnyadadhAt svayam 02040017a nyastamAtrasya tasyAGke bhujAv abhyadhikAv ubhau 02040017c petatus tac ca nayanaM nimamajja lalATajam 02040018a tad dRSTvA vyathitA trastA varaM kRSNam ayAcata 02040018c dadasva me varaM kRSNa bhayArtAyA mahAbhuja 02040019a tvaM hy ArtAnAM samAzvAso bhItAnAm abhayaMkaraH 02040019c pitRSvasAraM mA bhaiSIr ity uvAca janArdanaH 02040020a dadAni kaM varaM kiM vA karavANi pitRSvasaH 02040020c zakyaM vA yadi vAzakyaM kariSyAmi vacas tava 02040021a evam uktA tataH kRSNam abravId yadunandanam 02040021c zizupAlasyAparAdhAn kSamethAs tvaM mahAbala 02040022 kRSNa uvAca 02040022a aparAdhazataM kSAmyaM mayA hy asya pitRSvasaH 02040022c putrasya te vadhArhANAM mA tvaM zoke manaH kRthAH 02040023 bhISma uvAca 02040023a evam eSa nRpaH pApaH zizupAlaH sumandadhIH 02040023c tvAM samAhvayate vIra govindavaradarpitaH 02041001 bhISma uvAca 02041001a naiSA cedipater buddhir yayA tvAhvayate 'cyutam 02041001c nUnam eSa jagadbhartuH kRSNasyaiva vinizcayaH 02041002a ko hi mAM bhImasenAdya kSitAv arhati pArthivaH 02041002c kSeptuM daivaparItAtmA yathaiSa kulapAMsanaH 02041003a eSa hy asya mahAbAho tejoMzaz ca harer dhruvam 02041003c tam eva punar AdAtum icchat pRthuyazA hariH 02041004a yenaiSa kuruzArdUla zArdUla iva cedirAT 02041004c garjaty atIva durbuddhiH sarvAn asmAn acintayan 02041005 vaizaMpAyana uvAca 02041005a tato na mamRSe caidyas tad bhISmavacanaM tadA 02041005c uvAca cainaM saMkruddhaH punar bhISmam athottaram 02041006 zizupAla uvAca 02041006a dviSatAM no 'stu bhISmaiSa prabhAvaH kezavasya yaH 02041006c yasya saMstavavaktA tvaM bandivat satatotthitaH 02041007a saMstavAya mano bhISma pareSAM ramate sadA 02041007c yadi saMstauSi rAjJas tvam imaM hitvA janArdanam 02041008a daradaM stuhi bAhlIkam imaM pArthivasattamam 02041008c jAyamAnena yeneyam abhavad dAritA mahI 02041009a vaGgAGgaviSayAdhyakSaM sahasrAkSasamaM bale 02041009c stuhi karNam imaM bhISma mahAcApavikarSaNam 02041010a droNaM drauNiM ca sAdhu tvaM pitAputrau mahArathau 02041010c stuhi stutyAv imau bhISma satataM dvijasattamau 02041011a yayor anyataro bhISma saMkruddhaH sacarAcarAm 02041011c imAM vasumatIM kuryAd azeSAm iti me matiH 02041012a droNasya hi samaM yuddhe na pazyAmi narAdhipam 02041012c azvatthAmnas tathA bhISma na caitau stotum icchasi 02041013a zalyAdIn api kasmAt tvaM na stauSi vasudhAdhipAn 02041013c stavAya yadi te buddhir vartate bhISma sarvadA 02041014a kiM hi zakyaM mayA kartuM yad vRddhAnAM tvayA nRpa 02041014c purA kathayatAM nUnaM na zrutaM dharmavAdinAm 02041015a AtmanindAtmapUjA ca paranindA parastavaH 02041015c anAcaritam AryANAM vRttam etac caturvidham 02041016a yad astavyam imaM zazvan mohAt saMstauSi bhaktitaH 02041016c kezavaM tac ca te bhISma na kaz cid anumanyate 02041017a kathaM bhojasya puruSe vargapAle durAtmani 02041017c samAvezayase sarvaM jagat kevalakAmyayA 02041018a atha vaiSA na te bhaktiH prakRtiM yAti bhArata 02041018c mayaiva kathitaM pUrvaM bhUliGgazakunir yathA 02041019a bhUliGgazakunir nAma pArzve himavataH pare 02041019c bhISma tasyAH sadA vAcaH zrUyante 'rthavigarhitAH 02041020a mA sAhasam itIdaM sA satataM vAzate kila 02041020c sAhasaM cAtmanAtIva carantI nAvabudhyate 02041021a sA hi mAMsArgalaM bhISma mukhAt siMhasya khAdataH 02041021c dantAntaravilagnaM yat tad Adatte 'lpacetanA 02041022a icchataH sA hi siMhasya bhISma jIvaty asaMzayam 02041022c tadvat tvam apy adharmajJa sadA vAcaH prabhASase 02041023a icchatAM pArthivendrANAM bhISma jIvasy asaMzayam 02041023c lokavidviSTakarmA hi nAnyo 'sti bhavatA samaH 02041024 vaizaMpAyana uvAca 02041024a tataz cedipateH zrutvA bhISmaH sa kaTukaM vacaH 02041024c uvAcedaM vaco rAjaMz cedirAjasya zRNvataH 02041025a icchatAM kila nAmAhaM jIvAmy eSAM mahIkSitAm 02041025c yo 'haM na gaNayAmy etAMs tRNAnIva narAdhipAn 02041026a evam ukte tu bhISmeNa tataH saMcukrudhur nRpAH 02041026c ke cij jahRSire tatra ke cid bhISmaM jagarhire 02041027a ke cid Ucur maheSvAsAH zrutvA bhISmasya tad vacaH 02041027c pApo 'valipto vRddhaz ca nAyaM bhISmo 'rhati kSamAm 02041028a hanyatAM durmatir bhISmaH pazuvat sAdhv ayaM nRpaiH 02041028c sarvaiH sametya saMrabdhair dahyatAM vA kaTAgninA 02041029a iti teSAM vacaH zrutvA tataH kurupitAmahaH 02041029c uvAca matimAn bhISmas tAn eva vasudhAdhipAn 02041030a uktasyoktasya nehAntam ahaM samupalakSaye 02041030c yat tu vakSyAmi tat sarvaM zRNudhvaM vasudhAdhipAH 02041031a pazuvad ghAtanaM vA me dahanaM vA kaTAgninA 02041031c kriyatAM mUrdhni vo nyastaM mayedaM sakalaM padam 02041032a eSa tiSThati govindaH pUjito 'smAbhir acyutaH 02041032c yasya vas tvarate buddhir maraNAya sa mAdhavam 02041033a kRSNam AhvayatAm adya yuddhe zArGgagadAdharam 02041033c yAvad asyaiva devasya dehaM vizatu pAtitaH 02042001 vaizaMpAyana uvAca 02042001a tataH zrutvaiva bhISmasya cedirAD uruvikramaH 02042001c yuyutsur vAsudevena vAsudevam uvAca ha 02042002a Ahvaye tvAM raNaM gaccha mayA sArdhaM janArdana 02042002c yAvad adya nihanmi tvAM sahitaM sarvapANDavaiH 02042003a saha tvayA hi me vadhyAH pANDavAH kRSNa sarvathA 02042003c nRpatIn samatikramya yair arAjA tvam arcitaH 02042004a ye tvAM dAsam arAjAnaM bAlyAd arcanti durmatim 02042004c anarham arhavat kRSNa vadhyAs ta iti me matiH 02042004e ity uktvA rAjazArdUlas tasthau garjann amarSaNaH 02042005a evam ukte tataH kRSNo mRdupUrvam idaM vacaH 02042005c uvAca pArthivAn sarvAMs tatsamakSaM ca pANDavAn 02042006a eSa naH zatrur atyantaM pArthivAH sAtvatIsutaH 02042006c sAtvatAnAM nRzaMsAtmA na hito 'napakAriNAm 02042007a prAgjyotiSapuraM yAtAn asmAJ jJAtvA nRzaMsakRt 02042007c adahad dvArakAm eSa svasrIyaH san narAdhipAH 02042008a krIDato bhojarAjanyAn eSa raivatake girau 02042008c hatvA baddhvA ca tAn sarvAn upAyAt svapuraM purA 02042009a azvamedhe hayaM medhyam utsRSTaM rakSibhir vRtam 02042009c pitur me yajJavighnArtham aharat pApanizcayaH 02042010a sauvIrAn pratipattau ca babhror eSa yazasvinaH 02042010c bhAryAm abhyaharan mohAd akAmAM tAm ito gatAm 02042011a eSa mAyApraticchannaH karUSArthe tapasvinIm 02042011c jahAra bhadrAM vaizAlIM mAtulasya nRzaMsakRt 02042012a pitRSvasuH kRte duHkhaM sumahan marSayAmy aham 02042012c diSTyA tv idaM sarvarAjJAM saMnidhAv adya vartate 02042013a pazyanti hi bhavanto 'dya mayy atIva vyatikramam 02042013c kRtAni tu parokSaM me yAni tAni nibodhata 02042014a imaM tv asya na zakSyAmi kSantum adya vyatikramam 02042014c avalepAd vadhArhasya samagre rAjamaNDale 02042015a rukmiNyAm asya mUDhasya prArthanAsIn mumUrSataH 02042015c na ca tAM prAptavAn mUDhaH zUdro vedazrutiM yathA 02042016a evamAdi tataH sarve sahitAs te narAdhipAH 02042016c vAsudevavacaH zrutvA cedirAjaM vyagarhayan 02042017a tatas tad vacanaM zrutvA zizupAlaH pratApavAn 02042017c jahAsa svanavad dhAsaM prahasyedam uvAca ha 02042018a matpUrvAM rukmiNIM kRSNa saMsatsu parikIrtayan 02042018c vizeSataH pArthiveSu vrIDAM na kuruSe katham 02042019a manyamAno hi kaH satsu puruSaH parikIrtayet 02042019c anyapUrvAM striyaM jAtu tvad anyo madhusUdana 02042020a kSama vA yadi te zraddhA mA vA kRSNa mama kSama 02042020c kruddhAd vApi prasannAd vA kiM me tvatto bhaviSyati 02042021a tathA bruvata evAsya bhagavAn madhusUdanaH 02042021c vyapAharac chiraH kruddhaz cakreNAmitrakarSaNaH 02042021e sa papAta mahAbAhur vajrAhata ivAcalaH 02042022a tataz cedipater dehAt tejo 'gryaM dadRzur nRpAH 02042022c utpatantaM mahArAja gaganAd iva bhAskaram 02042023a tataH kamalapatrAkSaM kRSNaM lokanamaskRtam 02042023c vavande tat tadA tejo viveza ca narAdhipa 02042024a tad adbhutam amanyanta dRSTvA sarve mahIkSitaH 02042024c yad viveza mahAbAhuM tat tejaH puruSottamam 02042025a anabhre pravavarSa dyauH papAta jvalitAzaniH 02042025c kRSNena nihate caidye cacAla ca vasuMdharA 02042026a tataH ke cin mahIpAlA nAbruvaMs tatra kiM cana 02042026c atItavAkpathe kAle prekSamANA janArdanam 02042027a hastair hastAgram apare pratyapISann amarSitAH 02042027c apare dazanair oSThAn adazan krodhamUrchitAH 02042028a rahas tu ke cid vArSNeyaM prazazaMsur narAdhipAH 02042028c ke cid eva tu saMrabdhA madhyasthAs tv apare 'bhavan 02042029a prahRSTAH kezavaM jagmuH saMstuvanto maharSayaH 02042029c brAhmaNAz ca mahAtmAnaH pArthivAz ca mahAbalAH 02042030a pANDavas tv abravId bhrAtqn satkAreNa mahIpatim 02042030c damaghoSAtmajaM vIraM saMsAdhayata mA ciram 02042030e tathA ca kRtavantas te bhrAtur vai zAsanaM tadA 02042031a cedInAm Adhipatye ca putram asya mahIpatim 02042031c abhyaSiJcat tadA pArthaH saha tair vasudhAdhipaiH 02042032a tataH sa kururAjasya kratuH sarvasamRddhimAn 02042032c yUnAM prItikaro rAjan saMbabhau vipulaujasaH 02042033a zAntavighnaH sukhArambhaH prabhUtadhanadhAnyavAn 02042033c annavAn bahubhakSyaz ca kezavena surakSitaH 02042034a samApayAm Asa ca taM rAjasUyaM mahAkratum 02042034c taM tu yajJaM mahAbAhur A samApter janArdanaH 02042034e rarakSa bhagavAJ zauriH zArGgacakragadAdharaH 02042035a tatas tv avabhRthasnAtaM dharmarAjaM yudhiSThiram 02042035c samastaM pArthivaM kSatram abhigamyedam abravIt 02042036a diSTyA vardhasi dharmajJa sAmrAjyaM prAptavAn vibho 02042036c AjamIDhAjamIDhAnAM yazaH saMvardhitaM tvayA 02042036e karmaNaitena rAjendra dharmaz ca sumahAn kRtaH 02042037a ApRcchAmo naravyAghra sarvakAmaiH supUjitAH 02042037c svarASTrANi gamiSyAmas tad anujJAtum arhasi 02042038a zrutvA tu vacanaM rAjJAM dharmarAjo yudhiSThiraH 02042038c yathArhaM pUjya nRpatIn bhrAtqn sarvAn uvAca ha 02042039a rAjAnaH sarva evaite prItyAsmAn samupAgatAH 02042039c prasthitAH svAni rASTrANi mAm ApRcchya paraMtapAH 02042039e te 'nuvrajata bhadraM vo viSayAntaM nRpottamAn 02042040a bhrAtur vacanam AjJAya pANDavA dharmacAriNaH 02042040c yathArhaM nRpamukhyAMs tAn ekaikaM samanuvrajan 02042041a virATam anvayAt tUrNaM dhRSTadyumnaH pratApavAn 02042041c dhanaMjayo yajJasenaM mahAtmAnaM mahArathaH 02042042a bhISmaM ca dhRtarASTraM ca bhImaseno mahAbalaH 02042042c droNaM ca sasutaM vIraM sahadevo mahArathaH 02042043a nakulaH subalaM rAjan sahaputraM samanvayAt 02042043c draupadeyAH sasaubhadrAH pArvatIyAn mahIpatIn 02042044a anvagacchaMs tathaivAnyAn kSatriyAn kSatriyarSabhAH 02042044c evaM saMpUjitAs te vai jagmur viprAz ca sarvazaH 02042045a gateSu pArthivendreSu sarveSu bharatarSabha 02042045c yudhiSThiram uvAcedaM vAsudevaH pratApavAn 02042046a ApRcche tvAM gamiSyAmi dvArakAM kurunandana 02042046c rAjasUyaM kratuzreSThaM diSTyA tvaM prAptavAn asi 02042047a tam uvAcaivam uktas tu dharmarAN madhusUdanam 02042047c tava prasAdAd govinda prAptavAn asmi vai kratum 02042048a samastaM pArthivaM kSatraM tvatprasAdAd vazAnugam 02042048c upAdAya baliM mukhyaM mAm eva samupasthitam 02042049a na vayaM tvAm Rte vIra raMsyAmeha kathaM cana 02042049c avazyaM cApi gantavyA tvayA dvAravatI purI 02042050a evam uktaH sa dharmAtmA yudhiSThirasahAyavAn 02042050c abhigamyAbravIt prItaH pRthAM pRthuyazA hariH 02042051a sAmrAjyaM samanuprAptAH putrAs te 'dya pitRSvasaH 02042051c siddhArthA vasumantaz ca sA tvaM prItim avApnuhi 02042052a anujJAtas tvayA cAhaM dvArakAM gantum utsahe 02042052c subhadrAM draupadIM caiva sabhAjayata kezavaH 02042053a niSkramyAntaHpurAc caiva yudhiSThirasahAyavAn 02042053c snAtaz ca kRtajapyaz ca brAhmaNAn svasti vAcya ca 02042054a tato meghavaraprakhyaM syandanaM vai sukalpitam 02042054c yojayitvA mahArAja dArukaH pratyupasthitaH 02042055a upasthitaM rathaM dRSTvA tArkSyapravaraketanam 02042055c pradakSiNam upAvRtya samAruhya mahAmanAH 02042055e prayayau puNDarIkAkSas tato dvAravatIM purIm 02042056a taM padbhyAm anuvavrAja dharmarAjo yudhiSThiraH 02042056c bhrAtRbhiH sahitaH zrImAn vAsudevaM mahAbalam 02042057a tato muhUrtaM saMgRhya syandanapravaraM hariH 02042057c abravIt puNDarIkAkSaH kuntIputraM yudhiSThiram 02042058a apramattaH sthito nityaM prajAH pAhi vizAM pate 02042058c parjanyam iva bhUtAni mahAdrumam ivANDajAH 02042058e bAndhavAs tvopajIvantu sahasrAkSam ivAmarAH 02042059a kRtvA paraspareNaivaM saMvidaM kRSNapANDavau 02042059c anyonyaM samanujJApya jagmatuH svagRhAn prati 02042060a gate dvAravatIM kRSNe sAtvatapravare nRpa 02042060c eko duryodhano rAjA zakuniz cApi saubalaH 02042060e tasyAM sabhAyAM divyAyAm USatus tau nararSabhau 02043001 vaizaMpAyana uvAca 02043001a vasan duryodhanas tasyAM sabhAyAM bharatarSabha 02043001c zanair dadarza tAM sarvAM sabhAM zakuninA saha 02043002a tasyAM divyAn abhiprAyAn dadarza kurunandanaH 02043002c na dRSTapUrvA ye tena nagare nAgasAhvaye 02043003a sa kadA cit sabhAmadhye dhArtarASTro mahIpatiH 02043003c sphATikaM talam AsAdya jalam ity abhizaGkayA 02043004a svavastrotkarSaNaM rAjA kRtavAn buddhimohitaH 02043004c durmanA vimukhaz caiva paricakrAma tAM sabhAm 02043005a tataH sphATikatoyAM vai sphATikAmbujazobhitAm 02043005c vApIM matvA sthalam iti savAsAH prApataj jale 02043006a jale nipatitaM dRSTvA kiMkarA jahasur bhRzam 02043006c vAsAMsi ca zubhAny asmai pradadU rAjazAsanAt 02043007a tathAgataM tu taM dRSTvA bhImaseno mahAbalaH 02043007c arjunaz ca yamau cobhau sarve te prAhasaMs tadA 02043008a nAmarSayat tatas teSAm avahAsam amarSaNaH 02043008c AkAraM rakSamANas tu na sa tAn samudaikSata 02043009a punar vasanam utkSipya pratariSyann iva sthalam 02043009c Aruroha tataH sarve jahasus te punar janAH 02043010a dvAraM ca vivRtAkAraM lalATena samAhanat 02043010c saMvRtaM ceti manvAno dvAradezAd upAramat 02043011a evaM pralambhAn vividhAn prApya tatra vizAM pate 02043011c pANDaveyAbhyanujJAtas tato duryodhano nRpaH 02043012a aprahRSTena manasA rAjasUye mahAkratau 02043012c prekSya tAm adbhutAm RddhiM jagAma gajasAhvayam 02043013a pANDavazrIprataptasya dhyAnaglAnasya gacchataH 02043013c duryodhanasya nRpateH pApA matir ajAyata 02043014a pArthAn sumanaso dRSTvA pArthivAMz ca vazAnugAn 02043014c kRtsnaM cApi hitaM lokam AkumAraM kurUdvaha 02043015a mahimAnaM paraM cApi pANDavAnAM mahAtmanAm 02043015c duryodhano dhArtarASTro vivarNaH samapadyata 02043016a sa tu gacchann anekAgraH sabhAm evAnucintayan 02043016c zriyaM ca tAm anupamAM dharmarAjasya dhImataH 02043017a pramatto dhRtarASTrasya putro duryodhanas tadA 02043017c nAbhyabhASat subalajaM bhASamANaM punaH punaH 02043018a anekAgraM tu taM dRSTvA zakuniH pratyabhASata 02043018c duryodhana kutomUlaM niHzvasann iva gacchasi 02043019 duryodhana uvAca 02043019a dRSTvemAM pRthivIM kRtsnAM yudhiSThiravazAnugAm 02043019c jitAm astrapratApena zvetAzvasya mahAtmanaH 02043020a taM ca yajJaM tathAbhUtaM dRSTvA pArthasya mAtula 02043020c yathA zakrasya deveSu tathAbhUtaM mahAdyute 02043021a amarSeNa susaMpUrNo dahyamAno divAnizam 02043021c zucizukrAgame kAle zuSye toyam ivAlpakam 02043022a pazya sAtvatamukhyena zizupAlaM nipAtitam 02043022c na ca tatra pumAn AsIt kaz cit tasya padAnugaH 02043023a dahyamAnA hi rAjAnaH pANDavotthena vahninA 02043023c kSAntavanto 'parAdhaM taM ko hi taM kSantum arhati 02043024a vAsudevena tat karma tathAyuktaM mahat kRtam 02043024c siddhaM ca pANDaveyAnAM pratApena mahAtmanAm 02043025a tathA hi ratnAny AdAya vividhAni nRpA nRpam 02043025c upatiSThanti kaunteyaM vaizyA iva karapradAH 02043026a zriyaM tathAvidhAM dRSTvA jvalantIm iva pANDave 02043026c amarSavazam Apanno dahye 'ham atathocitaH 02043027a vahnim eva pravekSyAmi bhakSayiSyAmi vA viSam 02043027c apo vApi pravekSyAmi na hi zakSyAmi jIvitum 02043028a ko hi nAma pumA&l loke marSayiSyati sattvavAn 02043028c sapatnAn Rdhyato dRSTvA hAnim Atmana eva ca 02043029a so 'haM na strI na cApy astrI na pumAn nApumAn api 02043029c yo 'haM tAM marSayAmy adya tAdRzIM zriyam AgatAm 02043030a IzvaratvaM pRthivyAz ca vasumattAM ca tAdRzIm 02043030c yajJaM ca tAdRzaM dRSTvA mAdRzaH ko na saMjvaret 02043031a azaktaz caika evAhaM tAm AhartuM nRpazriyam 02043031c sahAyAMz ca na pazyAmi tena mRtyuM vicintaye 02043032a daivam eva paraM manye pauruSaM tu nirarthakam 02043032c dRSTvA kuntIsute zubhrAM zriyaM tAm AhRtAM tathA 02043033a kRto yatno mayA pUrvaM vinAze tasya saubala 02043033c tac ca sarvam atikramya sa vRddho 'psv iva paGkajam 02043034a tena daivaM paraM manye pauruSaM tu nirarthakam 02043034c dhArtarASTrA hi hIyante pArthA vardhanti nityazaH 02043035a so 'haM zriyaM ca tAM dRSTvA sabhAM tAM ca tathAvidhAm 02043035c rakSibhiz cAvahAsaM taM paritapye yathAgninA 02043036a sa mAm abhyanujAnIhi mAtulAdya suduHkhitam 02043036c amarSaM ca samAviSTaM dhRtarASTre nivedaya 02044001 zakunir uvAca 02044001a duryodhana na te 'marSaH kAryaH prati yudhiSThiram 02044001c bhAgadheyAni hi svAni pANDavA bhuJjate sadA 02044002a anekair abhyupAyaiz ca tvayArabdhAH purAsakRt 02044002c vimuktAz ca naravyAghrA bhAgadheyapuraskRtAH 02044003a tair labdhA draupadI bhAryA drupadaz ca sutaiH saha 02044003c sahAyaH pRthivIlAbhe vAsudevaz ca vIryavAn 02044004a labdhaz ca nAbhibhUto 'rthaH pitryo 'MzaH pRthivIpate 02044004c vivRddhas tejasA teSAM tatra kA paridevanA 02044005a dhanaMjayena gANDIvam akSayyau ca maheSudhI 02044005c labdhAny astrANi divyAni tarpayitvA hutAzanam 02044006a tena kArmukamukhyena bAhuvIryeNa cAtmanaH 02044006c kRtA vaze mahIpAlAs tatra kA paridevanA 02044007a agnidAhAn mayaM cApi mokSayitvA sa dAnavam 02044007c sabhAM tAM kArayAm Asa savyasAcI paraMtapaH 02044008a tena caiva mayenoktAH kiMkarA nAma rAkSasAH 02044008c vahanti tAM sabhAM bhImAs tatra kA paridevanA 02044009a yac cAsahAyatAM rAjann uktavAn asi bhArata 02044009c tan mithyA bhrAtaro hIme sahAyAs te mahArathAH 02044010a droNas tava maheSvAsaH saha putreNa dhImatA 02044010c sUtaputraz ca rAdheyo gautamaz ca mahArathaH 02044011a ahaM ca saha sodaryaiH saumadattiz ca vIryavAn 02044011c etais tvaM sahitaH sarvair jaya kRtsnAM vasuMdharAm 02044012 duryodhana uvAca 02044012a tvayA ca sahito rAjann etaiz cAnyair mahArathaiH 02044012c etAn eva vijeSyAmi yadi tvam anumanyase 02044013a eteSu vijiteSv adya bhaviSyati mahI mama 02044013c sarve ca pRthivIpAlAH sabhA sA ca mahAdhanA 02044014 zakunir uvAca 02044014a dhanaMjayo vAsudevo bhImaseno yudhiSThiraH 02044014c nakulaH sahadevaz ca drupadaz ca sahAtmajaiH 02044015a naite yudhi balAj jetuM zakyAH suragaNair api 02044015c mahArathA maheSvAsAH kRtAstrA yuddhadurmadAH 02044016a ahaM tu tad vijAnAmi vijetuM yena zakyate 02044016c yudhiSThiraM svayaM rAjaMs tan nibodha juSasva ca 02044017 duryodhana uvAca 02044017a apramAdena suhRdAm anyeSAM ca mahAtmanAm 02044017c yadi zakyA vijetuM te tan mamAcakSva mAtula 02044018 zakunir uvAca 02044018a dyUtapriyaz ca kaunteyo na ca jAnAti devitum 02044018c samAhUtaz ca rAjendro na zakSyati nivartitum 02044019a devane kuzalaz cAhaM na me 'sti sadRzo bhuvi 02044019c triSu lokeSu kaunteyaM taM tvaM dyUte samAhvaya 02044020a tasyAkSakuzalo rAjann AdAsye 'ham asaMzayam 02044020c rAjyaM zriyaM ca tAM dIptAM tvadarthaM puruSarSabha 02044021a idaM tu sarvaM tvaM rAjJe duryodhana nivedaya 02044021c anujJAtas tu te pitrA vijeSye taM na saMzayaH 02044022 duryodhana uvAca 02044022a tvam eva kurumukhyAya dhRtarASTrAya saubala 02044022c nivedaya yathAnyAyaM nAhaM zakSye nizaMsitum 02045001 vaizaMpAyana uvAca 02045001a anubhUya tu rAjJas taM rAjasUyaM mahAkratum 02045001c yudhiSThirasya nRpater gAndhArIputrasaMyutaH 02045002a priyakRn matam AjJAya pUrvaM duryodhanasya tat 02045002c prajJAcakSuSam AsInaM zakuniH saubalas tadA 02045003a duryodhanavacaH zrutvA dhRtarASTraM janAdhipam 02045003c upagamya mahAprAjJaM zakunir vAkyam abravIt 02045004a duryodhano mahArAja vivarNo hariNaH kRzaH 02045004c dInaz cintAparaz caiva tad viddhi bharatarSabha 02045005a na vai parIkSase samyag asahyaM zatrusaMbhavam 02045005c jyeSThaputrasya zokaM tvaM kimarthaM nAvabudhyase 02045006 dhRtarASTra uvAca 02045006a duryodhana kutomUlaM bhRzam Arto 'si putraka 02045006c zrotavyaz cen mayA so 'rtho brUhi me kurunandana 02045007a ayaM tvAM zakuniH prAha vivarNaM hariNaM kRzam 02045007c cintayaMz ca na pazyAmi zokasya tava saMbhavam 02045008a aizvaryaM hi mahat putra tvayi sarvaM samarpitam 02045008c bhrAtaraH suhRdaz caiva nAcaranti tavApriyam 02045009a AcchAdayasi prAvArAn aznAsi pizitaudanam 02045009c AjAneyA vahanti tvAM kenAsi hariNaH kRzaH 02045010a zayanAni mahArhANi yoSitaz ca manoramAH 02045010c guNavanti ca vezmAni vihArAz ca yathAsukham 02045011a devAnAm iva te sarvaM vAci baddhaM na saMzayaH 02045011c sa dIna iva durdharSaH kasmAc chocasi putraka 02045012 duryodhana uvAca 02045012a aznAmy AcchAdaye cAhaM yathA kupuruSas tathA 02045012c amarSaM dhAraye cograM titikSan kAlaparyayam 02045013a amarSaNaH svAH prakRtIr abhibhUya pare sthitAH 02045013c klezAn mumukSuH parajAn sa vai puruSa ucyate 02045014a saMtoSo vai zriyaM hanti abhimAnaz ca bhArata 02045014c anukrozabhaye cobhe yair vRto nAznute mahat 02045015a na mAm avati tad bhuktaM zriyaM dRSTvA yudhiSThire 02045015c jvalantIm iva kaunteye vivarNakaraNIM mama 02045016a sapatnAn Rdhyato ''tmAnaM hIyamAnaM nizAmya ca 02045016c adRzyAm api kaunteye sthitAM pazyann ivodyatAm 02045016e tasmAd ahaM vivarNaz ca dInaz ca hariNaH kRzaH 02045017a aSTAzItisahasrANi snAtakA gRhamedhinaH 02045017c triMzaddAsIka ekaiko yAn bibharti yudhiSThiraH 02045018a dazAnyAni sahasrANi nityaM tatrAnnam uttamam 02045018c bhuJjate rukmapAtrIbhir yudhiSThiranivezane 02045019a kadalImRgamokAni kRSNazyAmAruNAni ca 02045019c kAmbojaH prAhiNot tasmai parArdhyAn api kambalAn 02045020a rathayoSidgavAzvasya zatazo 'tha sahasrazaH 02045020c triMzataM coSTravAmInAM zatAni vicaranty uta 02045021a pRthagvidhAni ratnAni pArthivAH pRthivIpate 02045021c Aharan kratumukhye 'smin kuntIputrAya bhUrizaH 02045022a na kva cid dhi mayA dRSTas tAdRzo naiva ca zrutaH 02045022c yAdRg dhanAgamo yajJe pANDuputrasya dhImataH 02045023a aparyantaM dhanaughaM taM dRSTvA zatror ahaM nRpa 02045023c zarma naivAdhigacchAmi cintayAno 'nizaM vibho 02045024a brAhmaNA vATadhAnAz ca gomantaH zatasaMghazaH 02045024c traikharvaM balim AdAya dvAri tiSThanti vAritAH 02045025a kamaNDalUn upAdAya jAtarUpamayAJ zubhAn 02045025c evaM baliM samAdAya pravezaM lebhire tataH 02045026a yan naiva madhu zakrAya dhArayanty amarastriyaH 02045026c tad asmai kAMsyam AhArSId vAruNaM kalazodadhiH 02045027a zaikyaM rukmasahasrasya bahuratnavibhUSitam 02045027c dRSTvA ca mama tat sarvaM jvararUpam ivAbhavat 02045028a gRhItvA tat tu gacchanti samudrau pUrvadakSiNau 02045028c tathaiva pazcimaM yAnti gRhItvA bharatarSabha 02045029a uttaraM tu na gacchanti vinA tAta patatribhiH 02045029c idaM cAdbhutam atrAsIt tan me nigadataH zRNu 02045030a pUrNe zatasahasre tu viprANAM pariviSyatAm 02045030c sthApitA tatra saMjJAbhUc chaGkho dhmAyati nityazaH 02045031a muhur muhuH praNadatas tasya zaGkhasya bhArata 02045031c uttamaM zabdam azrauSaM tato romANi me 'hRSan 02045032a pArthivair bahubhiH kIrNam upasthAnaM didRkSubhiH 02045032c sarvaratnAny upAdAya pArthivA vai janezvara 02045033a yajJe tasya mahArAja pANDuputrasya dhImataH 02045033c vaizyA iva mahIpAlA dvijAtipariveSakAH 02045034a na sA zrIr devarAjasya yamasya varuNasya vA 02045034c guhyakAdhipater vApi yA zrI rAjan yudhiSThire 02045035a tAM dRSTvA pANDuputrasya zriyaM paramikAm aham 02045035c zAntiM na parigacchAmi dahyamAnena cetasA 02045036 zakunir uvAca 02045036a yAm etAm uttamAM lakSmIM dRSTavAn asi pANDave 02045036c tasyAH prAptAv upAyaM me zRNu satyaparAkrama 02045037a aham akSeSv abhijJAtaH pRthivyAm api bhArata 02045037c hRdayajJaH paNajJaz ca vizeSajJaz ca devane 02045038a dyUtapriyaz ca kaunteyo na ca jAnAti devitum 02045038c AhUtaz caiSyati vyaktaM dIvyAvety Ahvayasva tam 02045039 vaizaMpAyana uvAca 02045039a evam uktaH zakuninA rAjA duryodhanas tadA 02045039c dhRtarASTram idaM vAkyam apadAntaram abravIt 02045040a ayam utsahate rAjaJ zriyam Ahartum akSavit 02045040c dyUtena pANDuputrasya tad anujJAtum arhasi 02045041 dhRtarASTra uvAca 02045041a kSattA mantrI mahAprAjJaH sthito yasyAsmi zAsane 02045041c tena saMgamya vetsyAmi kAryasyAsya vinizcayam 02045042a sa hi dharmaM puraskRtya dIrghadarzI paraM hitam 02045042c ubhayoH pakSayor yuktaM vakSyaty arthavinizcayam 02045043 duryodhana uvAca 02045043a nivartayiSyati tvAsau yadi kSattA sameSyati 02045043c nivRtte tvayi rAjendra mariSye 'ham asaMzayam 02045044a sa mayi tvaM mRte rAjan vidureNa sukhI bhava 02045044c bhokSyase pRthivIM kRtsnAM kiM mayA tvaM kariSyasi 02045045 vaizaMpAyana uvAca 02045045a ArtavAkyaM tu tat tasya praNayoktaM nizamya saH 02045045c dhRtarASTro 'bravIt preSyAn duryodhanamate sthitaH 02045046a sthUNAsahasrair bRhatIM zatadvArAM sabhAM mama 02045046c manoramAM darzanIyAm Azu kurvantu zilpinaH 02045047a tataH saMstIrya ratnais tAm akSAn AvApya sarvazaH 02045047c sukRtAM supravezAM ca nivedayata me zanaiH 02045048a duryodhanasya zAntyartham iti nizcitya bhUmipaH 02045048c dhRtarASTro mahArAja prAhiNod vidurAya vai 02045049a apRSTvA viduraM hy asya nAsIt kaz cid vinizcayaH 02045049c dyUtadoSAMz ca jAnan sa putrasnehAd akRSyata 02045050a tac chrutvA viduro dhImAn kalidvAram upasthitam 02045050c vinAzamukham utpannaM dhRtarASTram upAdravat 02045051a so 'bhigamya mahAtmAnaM bhrAtA bhrAtaram agrajam 02045051c mUrdhnA praNamya caraNAv idaM vacanam abravIt 02045052a nAbhinandAmi te rAjan vyavasAyam imaM prabho 02045052c putrair bhedo yathA na syAd dyUtahetos tathA kuru 02045053 dhRtarASTra uvAca 02045053a kSattaH putreSu putrair me kalaho na bhaviSyati 02045053c divi devAH prasAdaM naH kariSyanti na saMzayaH 02045054a azubhaM vA zubhaM vApi hitaM vA yadi vAhitam 02045054c pravartatAM suhRddyUtaM diSTam etan na saMzayaH 02045055a mayi saMnihite caiva bhISme ca bharatarSabhe 02045055c anayo daivavihito na kathaM cid bhaviSyati 02045056a gaccha tvaM ratham AsthAya hayair vAtasamair jave 02045056c khANDavaprastham adyaiva samAnaya yudhiSThiram 02045057a na vAryo vyavasAyo me viduraitad bravImi te 02045057c daivam eva paraM manye yenaitad upapadyate 02045058a ity ukto viduro dhImAn naitad astIti cintayan 02045058c ApageyaM mahAprAjJam abhyagacchat suduHkhitaH 02046001 janamejaya uvAca 02046001a kathaM samabhavad dyUtaM bhrAtqNAM tan mahAtyayam 02046001c yatra tad vyasanaM prAptaM pANDavair me pitAmahaiH 02046002a ke ca tatra sabhAstArA rAjAno brahmavittama 02046002c ke cainam anvamodanta ke cainaM pratyaSedhayan 02046003a vistareNaitad icchAmi kathyamAnaM tvayA dvija 02046003c mUlaM hy etad vinAzasya pRthivyA dvijasattama 02046004 sUta uvAca 02046004a evam uktas tadA rAjJA vyAsaziSyaH pratApavAn 02046004c AcacakSe yathAvRttaM tat sarvaM sarvavedavit 02046005 vaizaMpAyana uvAca 02046005a zRNu me vistareNemAM kathAM bharatasattama 02046005c bhUya eva mahArAja yadi te zravaNe matiH 02046006a vidurasya mataM jJAtvA dhRtarASTro 'mbikAsutaH 02046006c duryodhanam idaM vAkyam uvAca vijane punaH 02046007a alaM dyUtena gAndhAre viduro na prazaMsati 02046007c na hy asau sumahAbuddhir ahitaM no vadiSyati 02046008a hitaM hi paramaM manye viduro yat prabhASate 02046008c kriyatAM putra tat sarvam etan manye hitaM tava 02046009a devarSir vAsavagurur devarAjAya dhImate 02046009c yat prAha zAstraM bhagavAn bRhaspatir udAradhIH 02046010a tad veda viduraH sarvaM sarahasyaM mahAkaviH 02046010c sthitaz ca vacane tasya sadAham api putraka 02046011a viduro vApi medhAvI kurUNAM pravaro mataH 02046011c uddhavo vA mahAbuddhir vRSNInAm arcito nRpa 02046012a dyUtena tad alaM putra dyUte bhedo hi dRzyate 02046012c bhede vinAzo rAjyasya tat putra parivarjaya 02046013a pitrA mAtrA ca putrasya yad vai kAryaM paraM smRtam 02046013c prAptas tvam asi tat tAta pitRpaitAmahaM padam 02046014a adhItavAn kRtI zAstre lAlitaH satataM gRhe 02046014c bhrAtRjyeSThaH sthito rAjye vindase kiM na zobhanam 02046015a pRthagjanair alabhyaM yad bhojanAcchAdanaM param 02046015c tat prApto 'si mahAbAho kasmAc chocasi putraka 02046016a sphItaM rASTraM mahAbAho pitRpaitAmahaM mahat 02046016c nityam AjJApayan bhAsi divi devezvaro yathA 02046017a tasya te viditaprajJa zokamUlam idaM katham 02046017c samutthitaM duHkhataraM tan me zaMsitum arhasi 02046018 duryodhana uvAca 02046018a aznAmy AcchAdayAmIti prapazyan pApapUruSaH 02046018c nAmarSaM kurute yas tu puruSaH so 'dhamaH smRtaH 02046019a na mAM prINAti rAjendra lakSmIH sAdhAraNA vibho 02046019c jvalitAm iva kaunteye zriyaM dRSTvA ca vivyathe 02046020a sarvAM hi pRthivIM dRSTvA yudhiSThiravazAnugAm 02046020c sthiro 'smi yo 'haM jIvAmi duHkhAd etad bravImi te 02046021a AvarjitA ivAbhAnti nighnAz caitrakikaukurAH 02046021c kAraskarA lohajaGghA yudhiSThiranivezane 02046022a himavatsAgarAnUpAH sarvaratnAkarAs tathA 02046022c antyAH sarve paryudastA yudhiSThiranivezane 02046023a jyeSTho 'yam iti mAM matvA zreSThaz ceti vizAM pate 02046023c yudhiSThireNa satkRtya yukto ratnaparigrahe 02046024a upasthitAnAM ratnAnAM zreSThAnAm arghahAriNAm 02046024c nAdRzyata paraH prAnto nAparas tatra bhArata 02046025a na me hastaH samabhavad vasu tat pratigRhNataH 02046025c prAtiSThanta mayi zrAnte gRhya dUrAhRtaM vasu 02046026a kRtAM bindusaroratnair mayena sphATikacchadAm 02046026c apazyaM nalinIM pUrNAm udakasyeva bhArata 02046027a vastram utkarSati mayi prAhasat sa vRkodaraH 02046027c zatror RddhivizeSeNa vimUDhaM ratnavarjitam 02046028a tatra sma yadi zaktaH syAM pAtayeyaM vRkodaram 02046028c sapatnenAvahAso hi sa mAM dahati bhArata 02046029a punaz ca tAdRzIm eva vApIM jalajazAlinIm 02046029c matvA zilAsamAM toye patito 'smi narAdhipa 02046030a tatra mAM prAhasat kRSNaH pArthena saha sasvanam 02046030c draupadI ca saha strIbhir vyathayantI mano mama 02046031a klinnavastrasya ca jale kiMkarA rAjacoditAH 02046031c dadur vAsAMsi me 'nyAni tac ca duHkhataraM mama 02046032a pralambhaM ca zRNuSvAnyaM gadato me narAdhipa 02046032c advAreNa vinirgacchan dvArasaMsthAnarUpiNA 02046032e abhihatya zilAM bhUyo lalATenAsmi vikSataH 02046033a tatra mAM yamajau dUrAd Alokya lalitau kila 02046033c bAhubhiH parigRhNItAM zocantau sahitAv ubhau 02046034a uvAca sahadevas tu tatra mAM vismayann iva 02046034c idaM dvAram ito gaccha rAjann iti punaH punaH 02046035a nAmadheyAni ratnAnAM purastAn na zrutAni me 02046035c yAni dRSTAni me tasyAM manas tapati tac ca me 02047001 duryodhana uvAca 02047001a yan mayA pANDavAnAM tu dRSTaM tac chRNu bhArata 02047001c AhRtaM bhUmipAlair hi vasu mukhyaM tatas tataH 02047002a na vinde dRDham AtmAnaM dRSTvAhaM tad arer dhanam 02047002c phalato bhUmito vApi pratipadyasva bhArata 02047003a aiDAMz cailAn vArSadaMzAJ jAtarUpapariSkRtAn 02047003c prAvArAjinamukhyAMz ca kAmbojaH pradadau vasu 02047004a azvAMs tittirikalmASAMs trizataM zukanAsikAn 02047004c uSTravAmIs trizataM ca puSTAH pIluzamIGgudaiH 02047005a govAsanA brAhmaNAz ca dAsamIyAz ca sarvazaH 02047005c prItyarthaM te mahAbhAgA dharmarAjJo mahAtmanaH 02047005e trikharvaM balim AdAya dvAri tiSThanti vAritAH 02047006a kamaNDalUn upAdAya jAtarUpamayAJ zubhAn 02047006c evaM baliM pradAyAtha pravezaM lebhire tataH 02047007a zataM dAsIsahasrANAM kArpAsikanivAsinAm 02047007c zyAmAs tanvyo dIrghakezyo hemAbharaNabhUSitAH 02047007e zUdrA viprottamArhANi rAGkavAny ajinAni ca 02047008a baliM ca kRtsnam AdAya bharukacchanivAsinaH 02047008c upaninyur mahArAja hayAn gAndhAradezajAn 02047009a indrakRSTair vartayanti dhAnyair nadImukhaiz ca ye 02047009c samudraniSkuTe jAtAH parisindhu ca mAnavAH 02047010a te vairAmAH pAradAz ca vaGgAz ca kitavaiH saha 02047010c vividhaM balim AdAya ratnAni vividhAni ca 02047011a ajAvikaM gohiraNyaM kharoSTraM phalajaM madhu 02047011c kambalAn vividhAMz caiva dvAri tiSThanti vAritAH 02047012a prAgjyotiSAdhipaH zUro mlecchAnAm adhipo balI 02047012c yavanaiH sahito rAjA bhagadatto mahArathaH 02047013a AjAneyAn hayAJ zIghrAn AdAyAnilaraMhasaH 02047013c baliM ca kRtsnam AdAya dvAri tiSThati vAritaH 02047014a azmasAramayaM bhANDaM zuddhadantatsarUn asIn 02047014c prAgjyotiSo 'tha tad dattvA bhagadatto 'vrajat tadA 02047015a dvyakSAMs tryakSA&l lalATAkSAn nAnAdigbhyaH samAgatAn 02047015c auSNISAn anivAsAMz ca bAhukAn puruSAdakAn 02047016a ekapAdAMz ca tatrAham apazyaM dvAri vAritAn 02047016c balyarthaM dadatas tasmai hiraNyaM rajataM bahu 02047017a indragopakavarNAbhAJ zukavarNAn manojavAn 02047017c tathaivendrAyudhanibhAn saMdhyAbhrasadRzAn api 02047018a anekavarNAn AraNyAn gRhItvAzvAn manojavAn 02047018c jAtarUpam anarghyaM ca dadus tasyaikapAdakAH 02047019a cInAn hUNAJ zakAn oDrAn parvatAntaravAsinaH 02047019c vArSNeyAn hArahUNAMz ca kRSNAn haimavatAMs tathA 02047020a na pArayAmy abhigatAn vividhAn dvAri vAritAn 02047020c balyarthaM dadatas tasya nAnArUpAn anekazaH 02047021a kRSNagrIvAn mahAkAyAn rAsabhAJ zatapAtinaH 02047021c AhArSur dazasAhasrAn vinItAn dikSu vizrutAn 02047022a pramANarAgasparzADhyaM bAhlIcInasamudbhavam 02047022c aurNaM ca rAGkavaM caiva kITajaM paTTajaM tathA 02047023a kuTTIkRtaM tathaivAnyat kamalAbhaM sahasrazaH 02047023c zlakSNaM vastram akArpAsam AvikaM mRdu cAjinam 02047024a nizitAMz caiva dIrghAsIn RSTizaktiparazvadhAn 02047024c aparAntasamudbhUtAMs tathaiva parazUJ zitAn 02047025a rasAn gandhAMz ca vividhAn ratnAni ca sahasrazaH 02047025c baliM ca kRtsnam AdAya dvAri tiSThanti vAritAH 02047026a zakAs tukhArAH kaGkAz ca romazAH zRGgiNo narAH 02047026c mahAgamAn dUragamAn gaNitAn arbudaM hayAn 02047027a koTizaz caiva bahuzaH suvarNaM padmasaMmitam 02047027c balim AdAya vividhaM dvAri tiSThanti vAritAH 02047028a AsanAni mahArhANi yAnAni zayanAni ca 02047028c maNikAJcanacitrANi gajadantamayAni ca 02047029a rathAMz ca vividhAkArAJ jAtarUpapariSkRtAn 02047029c hayair vinItaiH saMpannAn vaiyAghraparivAraNAn 02047030a vicitrAMz ca paristomAn ratnAni ca sahasrazaH 02047030c nArAcAn ardhanArAcAJ zastrANi vividhAni ca 02047031a etad dattvA mahad dravyaM pUrvadezAdhipo nRpaH 02047031c praviSTo yajJasadanaM pANDavasya mahAtmanaH 02048001 duryodhana uvAca 02048001a dAyaM tu tasmai vividhaM zRNu me gadato 'nagha 02048001c yajJArthaM rAjabhir dattaM mahAntaM dhanasaMcayam 02048002a merumandarayor madhye zailodAm abhito nadIm 02048002c ye te kIcakaveNUnAM chAyAM ramyAm upAsate 02048003a khazA ekAzanAjyohAH pradarA dIrghaveNavaH 02048003c pazupAz ca kuNindAz ca taGgaNAH parataGgaNAH 02048004a te vai pipIlikaM nAma varadattaM pipIlikaiH 02048004c jAtarUpaM droNameyam ahArSuH puJjazo nRpAH 02048005a kRSNA&l lalAmAMz camarAJ zuklAMz cAnyAJ zaziprabhAn 02048005c himavatpuSpajaM caiva svAdu kSaudraM tathA bahu 02048006a uttarebhyaH kurubhyaz cApy apoDhaM mAlyam ambubhiH 02048006c uttarAd api kailAsAd oSadhIH sumahAbalAH 02048007a pArvatIyA baliM cAnyam AhRtya praNatAH sthitAH 02048007c ajAtazatror nRpater dvAri tiSThanti vAritAH 02048008a ye parArdhe himavataH sUryodayagirau nRpAH 02048008c vAriSeNasamudrAnte lohityam abhitaz ca ye 02048008e phalamUlAzanA ye ca kirAtAz carmavAsasaH 02048009a candanAgurukASThAnAM bhArAn kAlIyakasya ca 02048009c carmaratnasuvarNAnAM gandhAnAM caiva rAzayaH 02048010a kairAtikAnAm ayutaM dAsInAM ca vizAM pate 02048010c AhRtya ramaNIyArthAn dUrajAn mRgapakSiNaH 02048011a nicitaM parvatebhyaz ca hiraNyaM bhUrivarcasam 02048011c baliM ca kRtsnam AdAya dvAri tiSThanti vAritAH 02048012a kAyavyA daradA dArvAH zUrA vaiyamakAs tathA 02048012c audumbarA durvibhAgAH pAradA bAhlikaiH saha 02048013a kAzmIrAH kundamAnAz ca paurakA haMsakAyanAH 02048013c zibitrigartayaudheyA rAjanyA madrakekayAH 02048014a ambaSThAH kaukurAs tArkSyA vastrapAH pahlavaiH saha 02048014c vasAtayaH samauleyAH saha kSudrakamAlavaiH 02048015a zauNDikAH kukkurAz caiva zakAz caiva vizAM pate 02048015c aGgA vaGgAz ca puNDrAz ca zAnavatyA gayAs tathA 02048016a sujAtayaH zreNimantaH zreyAMsaH zastrapANayaH 02048016c AhArSuH kSatriyA vittaM zatazo 'jAtazatrave 02048017a vaGgAH kaliGgapatayas tAmraliptAH sapuNDrakAH 02048017c dukUlaM kauzikaM caiva patrorNaM prAvarAn api 02048018a tatra sma dvArapAlais te procyante rAjazAsanAt 02048018c kRtakArAH subalayas tato dvAram avApsyatha 02048019a ISAdantAn hemakakSAn padmavarNAn kuthAvRtAn 02048019c zailAbhAn nityamattAMz ca abhitaH kAmyakaM saraH 02048020a dattvaikaiko dazazatAn kuJjarAn kavacAvRtAn 02048020c kSamAvataH kulInAMz ca dvAreNa prAvizaMs tataH 02048021a ete cAnye ca bahavo gaNA digbhyaH samAgatAH 02048021c anyaiz copAhRtAny atra ratnAnIha mahAtmabhiH 02048022a rAjA citraratho nAma gandharvo vAsavAnugaH 02048022c zatAni catvAry adadad dhayAnAM vAtaraMhasAm 02048023a tumburus tu pramudito gandharvo vAjinAM zatam 02048023c AmrapatrasavarNAnAm adadad dhemamAlinAm 02048024a kRtI tu rAjA kauravya zUkarANAM vizAM pate 02048024c adadad gajaratnAnAM zatAni subahUny api 02048025a virATena tu matsyena balyarthaM hemamAlinAm 02048025c kuJjarANAM sahasre dve mattAnAM samupAhRte 02048026a pAMzurASTrAd vasudAno rAjA SaDviMzatiM gajAn 02048026c azvAnAM ca sahasre dve rAjan kAJcanamAlinAm 02048027a javasattvopapannAnAM vayaHsthAnAM narAdhipa 02048027c baliM ca kRtsnam AdAya pANDavebhyo nyavedayat 02048028a yajJasenena dAsInAM sahasrANi caturdaza 02048028c dAsAnAm ayutaM caiva sadArANAM vizAM pate 02048029a gajayuktA mahArAja rathAH SaDviMzatis tathA 02048029c rAjyaM ca kRtsnaM pArthebhyo yajJArthaM vai niveditam 02048030a samudrasAraM vaiDUryaM muktAH zaGkhAMs tathaiva ca 02048030c zatazaz ca kuthAMs tatra siMhalAH samupAharan 02048031a saMvRtA maNicIrais tu zyAmAs tAmrAntalocanAH 02048031c tAn gRhItvA narAs tatra dvAri tiSThanti vAritAH 02048032a prItyarthaM brAhmaNAz caiva kSatriyAz ca vinirjitAH 02048032c upAjahrur vizaz caiva zUdrAH zuzrUSavo 'pi ca 02048032e prItyA ca bahumAnAc ca abhyagacchan yudhiSThiram 02048033a sarve mlecchAH sarvavarNA AdimadhyAntajAs tathA 02048033c nAnAdezasamutthaiz ca nAnAjAtibhir AgataiH 02048033e paryasta iva loko 'yaM yudhiSThiranivezane 02048034a uccAvacAn upagrAhAn rAjabhiH prahitAn bahUn 02048034c zatrUNAM pazyato duHkhAn mumUrSA me 'dya jAyate 02048035a bhRtyAs tu ye pANDavAnAM tAMs te vakSyAmi bhArata 02048035c yeSAm AmaM ca pakvaM ca saMvidhatte yudhiSThiraH 02048036a ayutaM trINi padmAni gajArohAH sasAdinaH 02048036c rathAnAm arbudaM cApi pAdAtA bahavas tathA 02048037a pramIyamANam ArabdhaM pacyamAnaM tathaiva ca 02048037c visRjyamAnaM cAnyatra puNyAhasvana eva ca 02048038a nAbhuktavantaM nAhRSTaM nAsubhikSaM kathaM cana 02048038c apazyaM sarvavarNAnAM yudhiSThiranivezane 02048039a aSTAzItisahasrANi snAtakA gRhamedhinaH 02048039c triMzaddAsIka ekaiko yAn bibharti yudhiSThiraH 02048039e suprItAH parituSTAz ca te 'py AzaMsanty arikSayam 02048040a dazAnyAni sahasrANi yatInAm UrdhvaretasAm 02048040c bhuJjate rukmapAtrISu yudhiSThiranivezane 02048041a bhuktAbhuktaM kRtAkRtaM sarvam AkubjavAmanam 02048041c abhuJjAnA yAjJasenI pratyavaikSad vizAM pate 02048042a dvau karaM na prayacchetAM kuntIputrAya bhArata 02048042c vaivAhikena pAJcAlAH sakhyenAndhakavRSNayaH 02049001 duryodhana uvAca 02049001a AryAs tu ye vai rAjAnaH satyasaMdhA mahAvratAH 02049001c paryAptavidyA vaktAro vedAntAvabhRthAplutAH 02049002a dhRtimanto hrIniSedhA dharmAtmAno yazasvinaH 02049002c mUrdhAbhiSiktAs te cainaM rAjAnaH paryupAsate 02049003a dakSiNArthaM samAnItA rAjabhiH kAMsyadohanAH 02049003c AraNyA bahusAhasrA apazyaM tatra tatra gAH 02049004a Ajahrus tatra satkRtya svayam udyamya bhArata 02049004c abhiSekArtham avyagrA bhANDam uccAvacaM nRpAH 02049005a bAhlIko ratham AhArSIj jAmbUnadapariSkRtam 02049005c sudakSiNas taM yuyuje zvetaiH kAmbojajair hayaiH 02049006a sunItho 'pratimaM tasya anukarSaM mahAyazAH 02049006c dhvajaM cedipatiH kSipram ahArSIt svayam udyatam 02049007a dAkSiNAtyaH saMnahanaM sraguSNISe ca mAgadhaH 02049007c vasudAno maheSvAso gajendraM SaSTihAyanam 02049008a matsyas tv akSAn avAbadhnAd ekalavya upAnahau 02049008c Avantyas tv abhiSekArtham Apo bahuvidhAs tathA 02049009a cekitAna upAsaGgaM dhanuH kAzya upAharat 02049009c asiM rukmatsaruM zalyaH zaikyaM kAJcanabhUSaNam 02049010a abhyaSiJcat tato dhaumyo vyAsaz ca sumahAtapAH 02049010c nAradaM vai puraskRtya devalaM cAsitaM munim 02049011a prItimanta upAtiSThann abhiSekaM maharSayaH 02049011c jAmadagnyena sahitAs tathAnye vedapAragAH 02049012a abhijagmur mahAtmAnaM mantravad bhUridakSiNam 02049012c mahendram iva devendraM divi saptarSayo yathA 02049013a adhArayac chatram asya sAtyakiH satyavikramaH 02049013c dhanaMjayaz ca vyajane bhImasenaz ca pANDavaH 02049014a upAgRhNAd yam indrAya purAkalpe prajApatiH 02049014c tam asmai zaGkham AhArSId vAruNaM kalazodadhiH 02049015a siktaM niSkasahasreNa sukRtaM vizvakarmaNA 02049015c tenAbhiSiktaH kRSNena tatra me kazmalo 'bhavat 02049016a gacchanti pUrvAd aparaM samudraM cApi dakSiNam 02049016c uttaraM tu na gacchanti vinA tAta patatribhiH 02049017a tatra sma dadhmuH zatazaH zaGkhAn maGgalyakAraNAt 02049017c prANadaMs te samAdhmAtAs tatra romANi me 'hRSan 02049018a praNatA bhUmipAz cApi petur hInAH svatejasA 02049018c dhRSTadyumnaH pANDavAz ca sAtyakiH kezavo 'STamaH 02049019a sattvasthAH zauryasaMpannA anyonyapriyakAriNaH 02049019c visaMjJAn bhUmipAn dRSTvA mAM ca te prAhasaMs tadA 02049020a tataH prahRSTo bIbhatsuH prAdAd dhemaviSANinAm 02049020c zatAny anaDuhAM paJca dvijamukhyeSu bhArata 02049021a naivaM zambarahantAbhUd yauvanAzvo manur na ca 02049021c na ca rAjA pRthur vainyo na cApy AsId bhagIrathaH 02049022a yathAtimAtraM kaunteyaH zriyA paramayA yutaH 02049022c rAjasUyam avApyaivaM harizcandra iva prabhuH 02049023a etAM dRSTvA zriyaM pArthe harizcandre yathA vibho 02049023c kathaM nu jIvitaM zreyo mama pazyasi bhArata 02049024a andheneva yugaM naddhaM viparyastaM narAdhipa 02049024c kanIyAMso vivardhante jyeSThA hIyanti bhArata 02049025a evaM dRSTvA nAbhivindAmi zarma; parIkSamANo 'pi kurupravIra 02049025c tenAham evaM kRzatAM gataz ca; vivarNatAM caiva sazokatAM ca 02050001 dhRtarASTra uvAca 02050001a tvaM vai jyeSTho jyaiSThineyaH putra mA pANDavAn dviSaH 02050001c dveSTA hy asukham Adatte yathaiva nidhanaM tathA 02050002a avyutpannaM samAnArthaM tulyamitraM yudhiSThiram 02050002c adviSantaM kathaM dviSyAt tvAdRzo bharatarSabha 02050003a tulyAbhijanavIryaz ca kathaM bhrAtuH zriyaM nRpa 02050003c putra kAmayase mohAn maivaM bhUH zAmya sAdhv iha 02050004a atha yajJavibhUtiM tAM kAGkSase bharatarSabha 02050004c Rtvijas tava tanvantu saptatantuM mahAdhvaram 02050005a AhariSyanti rAjAnas tavApi vipulaM dhanam 02050005c prItyA ca bahumAnAc ca ratnAny AbharaNAni ca 02050006a anarthAcaritaM tAta parasvaspRhaNaM bhRzam 02050006c svasaMtuSTaH svadharmastho yaH sa vai sukham edhate 02050007a avyApAraH parArtheSu nityodyogaH svakarmasu 02050007c udyamo rakSaNe sveSAm etad vaibhavalakSaNam 02050008a vipattiSv avyatho dakSo nityam utthAnavAn naraH 02050008c apramatto vinItAtmA nityaM bhadrANi pazyati 02050009a antarvedyAM dadad vittaM kAmAn anubhavan priyAn 02050009c krIDan strIbhir nirAtaGkaH prazAmya bharatarSabha 02050010 duryodhana uvAca 02050010a jAnan vai mohayasi mAM nAvi naur iva saMyatA 02050010c svArthe kiM nAvadhAnaM te utAho dveSTi mAM bhavAn 02050011a na santIme dhArtarASTrA yeSAM tvam anuzAsitA 02050011c bhaviSyam artham AkhyAsi sadA tvaM kRtyam AtmanaH 02050012a parapraNeyo 'graNIr hi yaz ca mArgAt pramuhyati 02050012c panthAnam anugaccheyuH kathaM tasya padAnugAH 02050013a rAjan parigataprajJo vRddhasevI jitendriyaH 02050013c pratipannAn svakAryeSu saMmohayasi no bhRzam 02050014a lokavRttAd rAjavRttam anyad Aha bRhaspatiH 02050014c tasmAd rAjJA prayatnena svArthaz cintyaH sadaiva hi 02050015a kSatriyasya mahArAja jaye vRttiH samAhitA 02050015c sa vai dharmo 'stv adharmo vA svavRttau bharatarSabha 02050016a prakAlayed dizaH sarvAH pratodeneva sArathiH 02050016c pratyamitrazriyaM dIptAM bubhUSur bharatarSabha 02050017a pracchanno vA prakAzo vA yo yogo ripubAdhanaH 02050017c tad vai zastraM zastravidAM na zastraM chedanaM smRtam 02050018a asaMtoSaH zriyo mUlaM tasmAt taM kAmayAmy aham 02050018c samucchraye yo yatate sa rAjan paramo nayI 02050019a mamatvaM hi na kartavyam aizvarye vA dhane 'pi vA 02050019c pUrvAvAptaM haranty anye rAjadharmaM hi taM viduH 02050020a adrohe samayaM kRtvA ciccheda namuceH ziraH 02050020c zakraH sA hi matA tasya ripau vRttiH sanAtanI 02050021a dvAv etau grasate bhUmiH sarpo bilazayAn iva 02050021c rAjAnaM cAviroddhAraM brAhmaNaM cApravAsinam 02050022a nAsti vai jAtitaH zatruH puruSasya vizAM pate 02050022c yena sAdhAraNI vRttiH sa zatrur netaro janaH 02050023a zatrupakSaM samRdhyantaM yo mohAt samupekSate 02050023c vyAdhir ApyAyita iva tasya mUlaM chinatti saH 02050024a alpo 'pi hy arir atyantaM vardhamAnaparAkramaH 02050024c valmIko mUlaja iva grasate vRkSam antikAt 02050025a AjamIDha ripor lakSmIr mA te rociSTa bhArata 02050025c eSa bhAraH sattvavatAM nayaH zirasi dhiSThitaH 02050026a janmavRddhim ivArthAnAM yo vRddhim abhikAGkSate 02050026c edhate jJAtiSu sa vai sadyovRddhir hi vikramaH 02050027a nAprApya pANDavaizvaryaM saMzayo me bhaviSyati 02050027c avApsye vA zriyaM tAM hi zeSye vA nihato yudhi 02050028a atAdRzasya kiM me 'dya jIvitena vizAM pate 02050028c vardhante pANDavA nityaM vayaM tu sthiravRddhayaH 02051001 zakunir uvAca 02051001a yAM tvam etAM zriyaM dRSTvA pANDuputre yudhiSThire 02051001c tapyase tAM hariSyAmi dyUtenAhUyatAM paraH 02051002a agatvA saMzayam aham ayuddhvA ca camUmukhe 02051002c akSAn kSipann akSataH san vidvAn aviduSo jaye 02051003a glahAn dhanUMSi me viddhi zarAn akSAMz ca bhArata 02051003c akSANAM hRdayaM me jyAM rathaM viddhi mamAstaram 02051004 duryodhana uvAca 02051004a ayam utsahate rAjaJ zriyam Ahartum akSavit 02051004c dyUtena pANDuputrebhyas tat tubhyaM tAta rocatAm 02051005 dhRtarASTra uvAca 02051005a sthito 'smi zAsane bhrAtur vidurasya mahAtmanaH 02051005c tena saMgamya vetsyAmi kAryasyAsya vinizcayam 02051006 duryodhana uvAca 02051006a vihaniSyati te buddhiM viduro muktasaMzayaH 02051006c pANDavAnAM hite yukto na tathA mama kaurava 02051007a nArabhet parasAmarthyAt puruSaH kAryam AtmanaH 02051007c matisAmyaM dvayor nAsti kAryeSu kurunandana 02051008a bhayaM pariharan manda AtmAnaM paripAlayan 02051008c varSAsu klinnakaTavat tiSThann evAvasIdati 02051009a na vyAdhayo nApi yamaH zreyaHprAptiM pratIkSate 02051009c yAvad eva bhavet kalpas tAvac chreyaH samAcaret 02051010 dhRtarASTra uvAca 02051010a sarvathA putra balibhir vigrahaM te na rocaye 02051010c vairaM vikAraM sRjati tad vai zastram anAyasam 02051011a anartham arthaM manyase rAjaputra; saMgranthanaM kalahasyAtighoram 02051011c tad vai pravRttaM tu yathA kathaM cid; vimokSayec cApy asisAyakAMz ca 02051012 duryodhana uvAca 02051012a dyUte purANair vyavahAraH praNItas; tatrAtyayo nAsti na saMprahAraH 02051012c tad rocatAM zakuner vAkyam adya; sabhAM kSipraM tvam ihAjJApayasva 02051013a svargadvAraM dIvyatAM no viziSTaM; tadvartinAM cApi tathaiva yuktam 02051013c bhaved evaM hy AtmanA tulyam eva; durodaraM pANDavais tvaM kuruSva 02051014 dhRtarASTra uvAca 02051014a vAkyaM na me rocate yat tvayoktaM; yat te priyaM tat kriyatAM narendra 02051014c pazcAt tapsyase tad upAkramya vAkyaM; na hIdRzaM bhAvi vaco hi dharmyam 02051015a dRSTaM hy etad vidureNaivam eva; sarvaM pUrvaM buddhividyAnugena 02051015c tad evaitad avazasyAbhyupaiti; mahad bhayaM kSatriyabIjaghAti 02051016 vaizaMpAyana uvAca 02051016a evam uktvA dhRtarASTro manISI; daivaM matvA paramaM dustaraM ca 02051016c zazAsoccaiH puruSAn putravAkye; sthito rAjA daivasaMmUDhacetAH 02051017a sahasrastambhAM hemavaiDUryacitrAM; zatadvArAM toraNasphATizRGgAm 02051017c sabhAm agryAM krozamAtrAyatAM me; tad vistArAm Azu kurvantu yuktAH 02051018a zrutvA tasya tvaritA nirvizaGkAH; prAjJA dakSAs tAM tathA cakrur Azu 02051018c sarvadravyANy upajahruH sabhAyAM; sahasrazaH zilpinaz cApi yuktAH 02051019a kAlenAlpenAtha niSThAM gatAM tAM; sabhAM ramyAM bahuratnAM vicitrAm 02051019c citrair haimair Asanair abhyupetAm; Acakhyus te tasya rAjJaH pratItAH 02051020a tato vidvAn viduraM mantrimukhyam; uvAcedaM dhRtarASTro narendraH 02051020c yudhiSThiraM rAjaputraM hi gatvA; madvAkyena kSipram ihAnayasva 02051021a sabheyaM me bahuratnA vicitrA; zayyAsanair upapannA mahArhaiH 02051021c sA dRzyatAM bhrAtRbhiH sArdham etya; suhRddyUtaM vartatAm atra ceti 02051022a matam AjJAya putrasya dhRtarASTro narAdhipaH 02051022c matvA ca dustaraM daivam etad rAjA cakAra ha 02051023a anyAyena tathoktas tu viduro viduSAM varaH 02051023c nAbhyanandad vaco bhrAtur vacanaM cedam abravIt 02051024a nAbhinandAmi nRpate praiSam etaM; maivaM kRthAH kulanAzAd bibhemi 02051024c putrair bhinnaiH kalahas te dhruvaM syAd; etac chaGke dyUtakRte narendra 02051025 dhRtarASTra uvAca 02051025a neha kSattaH kalahas tapsyate mAM; na ced daivaM pratilomaM bhaviSyat 02051025c dhAtrA tu diSTasya vaze kiledaM; sarvaM jagac ceSTati na svatantram 02051026a tad adya vidura prApya rAjAnaM mama zAsanAt 02051026c kSipram Anaya durdharSaM kuntIputraM yudhiSThiram 02052001 vaizaMpAyana uvAca 02052001a tataH prAyAd viduro 'zvair udArair; mahAjavair balibhiH sAdhudAntaiH 02052001c balAn niyukto dhRtarASTreNa rAjJA; manISiNAM pANDavAnAM sakAzam 02052002a so 'bhipatya tadadhvAnam AsAdya nRpateH puram 02052002c praviveza mahAbuddhiH pUjyamAno dvijAtibhiH 02052003a sa rAjagRham AsAdya kuberabhavanopamam 02052003c abhyagacchata dharmAtmA dharmaputraM yudhiSThiram 02052004a taM vai rAjA satyadhRtir mahAtmA; ajAtazatrur viduraM yathAvat 02052004c pUjApUrvaM pratigRhyAjamIDhas; tato 'pRcchad dhRtarASTraM saputram 02052005 yudhiSThira uvAca 02052005a vijJAyate te manaso na praharSaH; kaccit kSattaH kuzalenAgato 'si 02052005c kaccit putrAH sthavirasyAnulomA; vazAnugAz cApi vizo 'pi kaccit 02052006 vidura uvAca 02052006a rAjA mahAtmA kuzalI saputra; Aste vRto jJAtibhir indrakalpaiH 02052006c prIto rAjan putragaNair vinItair; vizoka evAtmaratir dRDhAtmA 02052007a idaM tu tvAM kururAjo 'bhyuvAca; pUrvaM pRSTvA kuzalaM cAvyayaM ca 02052007c iyaM sabhA tvatsabhAtulyarUpA; bhrAtqNAM te pazya tAm etya putra 02052008a samAgamya bhrAtRbhiH pArtha tasyAM; suhRddyUtaM kriyatAM ramyatAM ca 02052008c prIyAmahe bhavataH saMgamena; samAgatAH kuravaz caiva sarve 02052009a durodarA vihitA ye tu tatra; mahAtmanA dhRtarASTreNa rAjJA 02052009c tAn drakSyase kitavAn saMniviSTAn; ity Agato 'haM nRpate taj juSasva 02052010 yudhiSThira uvAca 02052010a dyUte kSattaH kalaho vidyate naH; ko vai dyUtaM rocayed budhyamAnaH 02052010c kiM vA bhavAn manyate yuktarUpaM; bhavadvAkye sarva eva sthitAH sma 02052011 vidura uvAca 02052011a jAnAmy ahaM dyUtam anarthamUlaM; kRtaz ca yatno 'sya mayA nivAraNe 02052011c rAjA tu mAM prAhiNot tvatsakAzaM; zrutvA vidvaJ zreya ihAcarasva 02052012 yudhiSThira uvAca 02052012a ke tatrAnye kitavA dIvyamAnA; vinA rAjJo dhRtarASTrasya putraiH 02052012c pRcchAmi tvAM vidura brUhi nas tAn; yair dIvyAmaH zatazaH saMnipatya 02052013 vidura uvAca 02052013a gAndhArarAjaH zakunir vizAM pate; rAjAtidevI kRtahasto matAkSaH 02052013c viviMzatiz citrasenaz ca rAjA; satyavrataH purumitro jayaz ca 02052014 yudhiSThira uvAca 02052014a mahAbhayAH kitavAH saMniviSTA; mAyopadhA devitAro 'tra santi 02052014c dhAtrA tu diSTasya vaze kiledaM; nAdevanaM kitavair adya tair me 02052015a nAhaM rAjJo dhRtarASTrasya zAsanAn; na gantum icchAmi kave durodaram 02052015c iSTo hi putrasya pitA sadaiva; tad asmi kartA vidurAttha mAM yathA 02052016a na cAkAmaH zakuninA devitAhaM; na cen mAM dhRSNur AhvayitA sabhAyAm 02052016c AhUto 'haM na nivarte kadA cit; tad AhitaM zAzvataM vai vrataM me 02052017 vaizaMpAyana uvAca 02052017a evam uktvA viduraM dharmarAjaH; prAyAtrikaM sarvam AjJApya tUrNam 02052017c prAyAc chvobhUte sagaNaH sAnuyAtraH; saha strIbhir draupadIm AdikRtvA 02052018a daivaM prajJAM tu muSNAti tejaz cakSur ivApatat 02052018c dhAtuz ca vazam anveti pAzair iva naraH sitaH 02052019a ity uktvA prayayau rAjA saha kSattrA yudhiSThiraH 02052019c amRSyamANas tat pArthaH samAhvAnam ariMdamaH 02052020a bAhlikena rathaM dattam AsthAya paravIrahA 02052020c paricchanno yayau pArtho bhrAtRbhiH saha pANDavaH 02052021a rAjazriyA dIpyamAno yayau brahmapuraHsaraH 02052021c dhRtarASTreNa cAhUtaH kAlasya samayena ca 02052022a sa hAstinapuraM gatvA dhRtarASTragRhaM yayau 02052022c samiyAya ca dharmAtmA dhRtarASTreNa pANDavaH 02052023a tathA droNena bhISmeNa karNena ca kRpeNa ca 02052023c samiyAya yathAnyAyaM drauNinA ca vibhuH saha 02052024a sametya ca mahAbAhuH somadattena caiva ha 02052024c duryodhanena zalyena saubalena ca vIryavAn 02052025a ye cAnye tatra rAjAnaH pUrvam eva samAgatAH 02052025c jayadrathena ca tathA kurubhiz cApi sarvazaH 02052026a tataH sarvair mahAbAhur bhrAtRbhiH parivAritaH 02052026c praviveza gRhaM rAjJo dhRtarASTrasya dhImataH 02052027a dadarza tatra gAndhArIM devIM patim anuvratAm 02052027c snuSAbhiH saMvRtAM zazvat tArAbhir iva rohiNIm 02052028a abhivAdya sa gAndhArIM tayA ca pratinanditaH 02052028c dadarza pitaraM vRddhaM prajJAcakSuSam Izvaram 02052029a rAjJA mUrdhany upAghrAtAs te ca kauravanandanAH 02052029c catvAraH pANDavA rAjan bhImasenapurogamAH 02052030a tato harSaH samabhavat kauravANAM vizAM pate 02052030c tAn dRSTvA puruSavyAghrAn pANDavAn priyadarzanAn 02052031a vivizus te 'bhyanujJAtA ratnavanti gRhANy atha 02052031c dadRzuz copayAtAs tAn draupadIpramukhAH striyaH 02052032a yAjJasenyAH parAm RddhiM dRSTvA prajvalitAm iva 02052032c snuSAs tA dhRtarASTrasya nAtipramanaso 'bhavan 02052033a tatas te puruSavyAghrA gatvA strIbhis tu saMvidam 02052033c kRtvA vyAyAmapUrvANi kRtyAni pratikarma ca 02052034a tataH kRtAhnikAH sarve divyacandanarUSitAH 02052034c kalyANamanasaz caiva brAhmaNAn svasti vAcya ca 02052035a manojJam azanaM bhuktvA vivizuH zaraNAny atha 02052035c upagIyamAnA nArIbhir asvapan kurunandanAH 02052036a jagAma teSAM sA rAtriH puNyA rativihAriNAm 02052036c stUyamAnAz ca vizrAntAH kAle nidrAm athAtyajan 02052037a sukhoSitAs tAM rajanIM prAtaH sarve kRtAhnikAH 02052037c sabhAM ramyAM pravivizuH kitavair abhisaMvRtAm 02053001 zakunir uvAca 02053001a upastIrNA sabhA rAjan rantuM caite kRtakSaNAH 02053001c akSAn uptvA devanasya samayo 'stu yudhiSThira 02053002 yudhiSThira uvAca 02053002a nikRtir devanaM pApaM na kSAtro 'tra parAkramaH 02053002c na ca nItir dhruvA rAjan kiM tvaM dyUtaM prazaMsasi 02053003a na hi mAnaM prazaMsanti nikRtau kitavasya ha 02053003c zakune maiva no jaiSIr amArgeNa nRzaMsavat 02053004 zakunir uvAca 02053004a yo 'nveti saMkhyAM nikRtau vidhijJaz; ceSTAsv akhinnaH kitavo 'kSajAsu 02053004c mahAmatir yaz ca jAnAti dyUtaM; sa vai sarvaM sahate prakriyAsu 02053005a akSaglahaH so 'bhibhavet paraM nas; tenaiva kAlo bhavatIdam Attha 02053005c dIvyAmahe pArthiva mA vizaGkAM; kuruSva pANaM ca ciraM ca mA kRthAH 02053006 yudhiSThira uvAca 02053006a evam AhAyam asito devalo munisattamaH 02053006c imAni lokadvArANi yo vai saMcarate sadA 02053007a idaM vai devanaM pApaM mAyayA kitavaiH saha 02053007c dharmeNa tu jayo yuddhe tat paraM sAdhu devanam 02053008a nAryA mlecchanti bhASAbhir mAyayA na caranty uta 02053008c ajihmam azaThaM yuddham etat satpuruSavratam 02053009a zaktito brAhmaNAn vandyAJ zikSituM prayatAmahe 02053009c tad vai vittaM mAtidevIr mA jaiSIH zakune param 02053010a nAhaM nikRtyA kAmaye sukhAny uta dhanAni vA 02053010c kitavasyApy anikRter vRttam etan na pUjyate 02053011 zakunir uvAca 02053011a zrotriyo 'zrotriyam uta nikRtyaiva yudhiSThira 02053011c vidvAn aviduSo 'bhyeti nAhus tAM nikRtiM janAH 02053012a evaM tvaM mAm ihAbhyetya nikRtiM yadi manyase 02053012c devanAd vinivartasva yadi te vidyate bhayam 02053013 yudhiSThira uvAca 02053013a AhUto na nivarteyam iti me vratam Ahitam 02053013c vidhiz ca balavAn rAjan diSTasyAsmi vaze sthitaH 02053014a asmin samAgame kena devanaM me bhaviSyati 02053014c pratipANaz ca ko 'nyo 'sti tato dyUtaM pravartatAm 02053015 duryodhana uvAca 02053015a ahaM dAtAsmi ratnAnAM dhanAnAM ca vizAM pate 02053015c madarthe devitA cAyaM zakunir mAtulo mama 02053016 yudhiSThira uvAca 02053016a anyenAnyasya viSamaM devanaM pratibhAti me 02053016c etad vidvann upAdatsva kAmam evaM pravartatAm 02053017 vaizaMpAyana uvAca 02053017a upohyamAne dyUte tu rAjAnaH sarva eva te 02053017c dhRtarASTraM puraskRtya vivizus tAM sabhAM tataH 02053018a bhISmo droNaH kRpaz caiva viduraz ca mahAmatiH 02053018c nAtIvaprItamanasas te 'nvavartanta bhArata 02053019a te dvaMdvazaH pRthak caiva siMhagrIvA mahaujasaH 02053019c siMhAsanAni bhUrINi vicitrANi ca bhejire 02053020a zuzubhe sA sabhA rAjan rAjabhis taiH samAgataiH 02053020c devair iva mahAbhAgaiH samavetais triviSTapam 02053021a sarve vedavidaH zUrAH sarve bhAsvaramUrtayaH 02053021c prAvartata mahArAja suhRddyUtam anantaram 02053022 yudhiSThira uvAca 02053022a ayaM bahudhano rAjan sAgarAvartasaMbhavaH 02053022c maNir hArottaraH zrImAn kanakottamabhUSaNaH 02053023a etad rAjan dhanaM mahyaM pratipANas tu kas tava 02053023c bhavatv eSa kramas tAta jayAmy enaM durodaram 02053024 duryodhana uvAca 02053024a santi me maNayaz caiva dhanAni vividhAni ca 02053024c matsaraz ca na me 'rtheSu jayAmy enaM durodaram 02053025 vaizaMpAyana uvAca 02053025a tato jagrAha zakunis tAn akSAn akSatattvavit 02053025c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054001 yudhiSThira uvAca 02054001a mattaH kaitavakenaiva yaj jito 'smi durodaram 02054001c zakune hanta dIvyAmo glahamAnAH sahasrazaH 02054002a ime niSkasahasrasya kuNDino bharitAH zatam 02054002c kozo hiraNyam akSayyaM jAtarUpam anekazaH 02054002e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054003 vaizaMpAyana uvAca 02054003a ity uktaH zakuniH prAha jitam ity eva taM nRpam 02054004 yudhiSThira uvAca 02054004a ayaM sahasrasamito vaiyAghraH supravartitaH 02054004c sucakropaskaraH zrImAn kiGkiNIjAlamaNDitaH 02054005a saMhrAdano rAjaratho ya ihAsmAn upAvahat 02054005c jaitro rathavaraH puNyo meghasAgaraniHsvanaH 02054006a aSTau yaM kuraracchAyAH sadazvA rASTrasaMmatAH 02054006c vahanti naiSAm ucyeta padA bhUmim upaspRzan 02054006e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054007 vaizaMpAyana uvAca 02054007a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02054007c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054008 yudhiSThira uvAca 02054008a sahasrasaMkhyA nAgA me mattAs tiSThanti saubala 02054008c hemakakSAH kRtApIDAH padmino hemamAlinaH 02054009a sudAntA rAjavahanAH sarvazabdakSamA yudhi 02054009c ISAdantA mahAkAyAH sarve cASTakareNavaH 02054010a sarve ca purabhettAro nagameghanibhA gajAH 02054010c etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054011 vaizaMpAyana uvAca 02054011a tam evaMvAdinaM pArthaM prahasann iva saubalaH 02054011c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054012 yudhiSThira uvAca 02054012a zataM dAsIsahasrANi taruNyo me prabhadrikAH 02054012c kambukeyUradhAriNyo niSkakaNThyaH svalaMkRtAH 02054013a mahArhamAlyAbharaNAH suvastrAz candanokSitAH 02054013c maNIn hema ca bibhratyaH sarvA vai sUkSmavAsasaH 02054014a anusevAM carantImAH kuzalA nRtyasAmasu 02054014c snAtakAnAm amAtyAnAM rAjJAM ca mama zAsanAt 02054014e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054015 vaizaMpAyana uvAca 02054015a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02054015c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054016 yudhiSThira uvAca 02054016a etAvanty eva dAsAnAM sahasrANy uta santi me 02054016c pradakSiNAnulomAz ca prAvAravasanAH sadA 02054017a prAjJA medhAvino dakSA yuvAno mRSTakuNDalAH 02054017c pAtrIhastA divArAtram atithIn bhojayanty uta 02054017e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054018 vaizaMpAyana uvAca 02054018a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02054018c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054019 yudhiSThira uvAca 02054019a rathAs tAvanta eveme hemabhANDAH patAkinaH 02054019c hayair vinItaiH saMpannA rathibhiz citrayodhibhiH 02054020a ekaiko yatra labhate sahasraparamAM bhRtim 02054020c yudhyato 'yudhyato vApi vetanaM mAsakAlikam 02054020e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054021 vaizaMpAyana uvAca 02054021a ity evam ukte pArthena kRtavairo durAtmavAn 02054021c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054022 yudhiSThira uvAca 02054022a azvAMs tittirikalmASAn gAndharvAn hemamAlinaH 02054022c dadau citrarathas tuSTo yAMs tAn gANDIvadhanvane 02054022e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054023 vaizaMpAyana uvAca 02054023a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02054023c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054024 yudhiSThira uvAca 02054024a rathAnAM zakaTAnAM ca hayAnAM cAyutAni me 02054024c yuktAnAm eva tiSThanti vAhair uccAvacair vRtAH 02054025a evaM varNasya varNasya samuccIya sahasrazaH 02054025c kSIraM pibantas tiSThanti bhuJjAnAH zAlitaNDulAn 02054026a SaSTis tAni sahasrANi sarve pRthulavakSasaH 02054026c etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054027 vaizaMpAyana uvAca 02054027a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02054027c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02054028 yudhiSThira uvAca 02054028a tAmralohaiH parivRtA nidhayo me catuHzatAH 02054028c paJcadrauNika ekaikaH suvarNasyAhatasya vai 02054028e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02054029 vaizaMpAyana uvAca 02054029a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02054029c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02055001 vidura uvAca 02055001a mahArAja vijAnIhi yat tvAM vakSyAmi tac chRNu 02055001c mumUrSor auSadham iva na rocetApi te zrutam 02055002a yad vai purA jAtamAtro rurAva; gomAyuvad visvaraM pApacetAH 02055002c duryodhano bhAratAnAM kulaghnaH; so 'yaM yukto bhavitA kAlahetuH 02055003a gRhe vasantaM gomAyuM tvaM vai matvA na budhyase 02055003c duryodhanasya rUpeNa zRNu kAvyAM giraM mama 02055004a madhu vai mAdhviko labdhvA prapAtaM nAvabudhyate 02055004c Aruhya taM majjati vA patanaM vAdhigacchati 02055005a so 'yaM matto 'kSadevena madhuvan na parIkSate 02055005c prapAtaM budhyate naiva vairaM kRtvA mahArathaiH 02055006a viditaM te mahArAja rAjasv evAsamaJjasam 02055006c andhakA yAdavA bhojAH sametAH kaMsam atyajan 02055007a niyogAc ca hate tasmin kRSNenAmitraghAtinA 02055007c evaM te jJAtayaH sarve modamAnAH zataM samAH 02055008a tvanniyuktaH savyasAcI nigRhNAtu suyodhanam 02055008c nigrahAd asya pApasya modantAM kuravaH sukham 02055009a kAkenemAMz citrabarhAJ zArdUlAn kroSTukena ca 02055009c krINISva pANDavAn rAjan mA majjIH zokasAgare 02055010a tyajet kulArthe puruSaM grAmasyArthe kulaM tyajet 02055010c grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pRthivIM tyajet 02055011a sarvajJaH sarvabhAvajJaH sarvazatrubhayaMkaraH 02055011c iti sma bhASate kAvyo jambhatyAge mahAsurAn 02055012a hiraNyaSThIvinaH kaz cit pakSiNo vanagocarAn 02055012c gRhe kila kRtAvAsA&l lobhAd rAjann apIDayat 02055013a sadopabhojyA&l lobhAndho hiraNyArthe paraMtapa 02055013c AyatiM ca tadAtvaM ca ubhe sadyo vyanAzayat 02055014a tadAtvakAmaH pANDUMs tvaM mA druho bharatarSabha 02055014c mohAtmA tapyase pazcAt pakSihA puruSo yathA 02055015a jAtaM jAtaM pANDavebhyaH puSpam Adatsva bhArata 02055015c mAlAkAra ivArAme snehaM kurvan punaH punaH 02055016a vRkSAn aGgArakArIva mainAn dhAkSIH samUlakAn 02055016c mA gamaH sasutAmAtyaH sabalaz ca parAbhavam 02055017a samavetAn hi kaH pArthAn pratiyudhyeta bhArata 02055017c marudbhiH sahito rAjann api sAkSAn marutpatiH 02056001 vidura uvAca 02056001a dyUtaM mUlaM kalahasyAnupAti; mithobhedAya mahate vA raNAya 02056001c yad Asthito 'yaM dhRtarASTrasya putro; duryodhanaH sRjate vairam ugram 02056002a prAtipIyAH zAMtanavA bhaimasenAH sabAhlikAH 02056002c duryodhanAparAdhena kRcchraM prApsyanti sarvazaH 02056003a duryodhano madenaiva kSemaM rASTrAd apohati 02056003c viSANaM gaur iva madAt svayam Arujate balAt 02056004a yaz cittam anveti parasya rAjan; vIraH kaviH svAm atipatya dRSTim 02056004c nAvaM samudra iva bAlanetrAm; Aruhya ghore vyasane nimajjet 02056005a duryodhano glahate pANDavena; priyAyase tvaM jayatIti tac ca 02056005c atinarmAj jAyate saMprahAro; yato vinAzaH samupaiti puMsAm 02056006a AkarSas te 'vAkphalaH kupraNIto; hRdi prauDho mantrapadaH samAdhiH 02056006c yudhiSThireNa saphalaH saMstavo 'stu; sAmnaH surikto 'rimateH sudhanvA 02056007a prAtipIyAH zAMtanavAz ca rAjan; kAvyAM vAcaM zRNuta mAtyagAd vaH 02056007c vaizvAnaraM prajvalitaM sughoram; ayuddhena prazamayatotpatantam 02056008a yadA manyuM pANDavo 'jAtazatrur; na saMyacched akSamayAbhibhUtaH 02056008c vRkodaraH savyasAcI yamau ca; ko 'tra dvIpaH syAt tumule vas tadAnIm 02056009a mahArAja prabhavas tvaM dhanAnAM; purA dyUtAn manasA yAvad iccheH 02056009c bahu vittaM pANDavAMz cej jayes tvaM; kiM tena syAd vasu vindeha pArthAn 02056010a jAnImahe devitaM saubalasya; veda dyUte nikRtiM pArvatIyaH 02056010c yataH prAptaH zakunis tatra yAtu; mAyAyodhI bhArata pArvatIyaH 02057001 duryodhana uvAca 02057001a pareSAm eva yazasA zlAghase tvaM; sadA channaH kutsayan dhArtarASTrAn 02057001c jAnImas tvAM vidura yatpriyas tvaM; bAlAn ivAsmAn avamanyase tvam 02057002a suvijJeyaH puruSo 'nyatrakAmo; nindAprazaMse hi tathA yunakti 02057002c jihvA manas te hRdayaM nirvyanakti; jyAyo nirAha manasaH prAtikUlyam 02057003a utsaGgena vyAla ivAhRto 'si; mArjAravat poSakaM copahaMsi 02057003c bhartRghnatvAn na hi pApIya Ahus; tasmAt kSattaH kiM na bibheSi pApAt 02057004a jitvA zatrUn phalam AptaM mahan no; mAsmAn kSattaH paruSANIha vocaH 02057004c dviSadbhis tvaM saMprayogAbhinandI; muhur dveSaM yAsi naH saMpramohAt 02057005a amitratAM yAti naro 'kSamaM bruvan; nigUhate guhyam amitrasaMstave 02057005c tadAzritApatrapA kiM na bAdhate; yad icchasi tvaM tad ihAdya bhASase 02057006a mA no 'vamaMsthA vidma manas tavedaM; zikSasva buddhiM sthavirANAM sakAzAt 02057006c yazo rakSasva vidura saMpraNItaM; mA vyApRtaH parakAryeSu bhUs tvam 02057007a ahaM karteti vidura mAvamaMsthA; mA no nityaM paruSANIha vocaH 02057007c na tvAM pRcchAmi vidura yad dhitaM me; svasti kSattar mA titikSUn kSiNu tvam 02057008a ekaH zAstA na dvitIyo 'sti zAstA; garbhe zayAnaM puruSaM zAsti zAstA 02057008c tenAnuziSTaH pravaNAd ivAmbho; yathA niyukto 'smi tathA vahAmi 02057009a bhinatti zirasA zailam ahiM bhojayate ca yaH 02057009c sa eva tasya kurute kAryANAm anuzAsanam 02057010a yo balAd anuzAstIha so 'mitraM tena vindati 02057010c mitratAm anuvRttaM tu samupekSeta paNDitaH 02057011a pradIpya yaH pradIptAgniM prAk tvaran nAbhidhAvati 02057011c bhasmApi na sa vindeta ziSTaM kva cana bhArata 02057012a na vAsayet pAravargyaM dviSantaM; vizeSataH kSattar ahitaM manuSyam 02057012c sa yatrecchasi vidura tatra gaccha; susAntvitApi hy asatI strI jahAti 02057013 vidura uvAca 02057013a etAvatA ye puruSaM tyajanti; teSAM sakhyam antavad brUhi rAjan 02057013c rAjJAM hi cittAni pariplutAni; sAntvaM dattvA musalair ghAtayanti 02057014a abAlas tvaM manyase rAjaputra; bAlo 'ham ity eva sumandabuddhe 02057014c yaH sauhRde puruSaM sthApayitvA; pazcAd enaM dUSayate sa bAlaH 02057015a na zreyase nIyate mandabuddhiH; strI zrotriyasyeva gRhe praduSTA 02057015c dhruvaM na roced bharatarSabhasya; patiH kumAryA iva SaSTivarSaH 02057016a anupriyaM ced anukAGkSase tvaM; sarveSu kAryeSu hitAhiteSu 02057016c striyaz ca rAjaJ jaDapaGgukAMz ca; pRccha tvaM vai tAdRzAMz caiva mUDhAn 02057017a labhyaH khalu prAtipIya naro 'nupriyavAg iha 02057017c apriyasya tu pathyasya vaktA zrotA ca durlabhaH 02057018a yas tu dharme parAzvasya hitvA bhartuH priyApriye 02057018c apriyANy Aha pathyAni tena rAjA sahAyavAn 02057019a avyAdhijaM kaTukaM tIkSNam uSNaM; yazomuSaM paruSaM pUtigandhi 02057019c satAM peyaM yan na pibanty asanto; manyuM mahArAja piba prazAmya 02057020a vaicitravIryasya yazo dhanaM ca; vAJchAmy ahaM sahaputrasya zazvat 02057020c yathA tathA vo 'stu namaz ca vo 'stu; mamApi ca svasti dizantu viprAH 02057021a AzIviSAn netraviSAn kopayen na tu paNDitaH 02057021c evaM te 'haM vadAmIdaM prayataH kurunandana 02058001 zakunir uvAca 02058001a bahu vittaM parAjaiSIH pANDavAnAM yudhiSThira 02058001c AcakSva vittaM kaunteya yadi te 'sty aparAjitam 02058002 yudhiSThira uvAca 02058002a mama vittam asaMkhyeyaM yad ahaM veda saubala 02058002c atha tvaM zakune kasmAd vittaM samanupRcchasi 02058003a ayutaM prayutaM caiva kharvaM padmaM tathArbudam 02058003c zaGkhaM caiva nikharvaM ca samudraM cAtra paNyatAm 02058003e etan mama dhanaM rAjaMs tena dIvyAmy ahaM tvayA 02058004 vaizaMpAyana uvAca 02058004a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058004c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058005 yudhiSThira uvAca 02058005a gavAzvaM bahudhenUkam asaMkhyeyam ajAvikam 02058005c yat kiM cid anuvarNAnAM prAk sindhor api saubala 02058005e etan mama dhanaM rAjaMs tena dIvyAmy ahaM tvayA 02058006 vaizaMpAyana uvAca 02058006a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058006c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058007 yudhiSThira uvAca 02058007a puraM janapado bhUmir abrAhmaNadhanaiH saha 02058007c abrAhmaNAz ca puruSA rAjaJ ziSTaM dhanaM mama 02058007e etad rAjan dhanaM mahyaM tena dIvyAmy ahaM tvayA 02058008 vaizaMpAyana uvAca 02058008a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058008c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058009 yudhiSThira uvAca 02058009a rAjaputrA ime rAjaJ zobhante yena bhUSitAH 02058009c kuNDalAni ca niSkAz ca sarvaM cAGgavibhUSaNam 02058009e etan mama dhanaM rAjaMs tena dIvyAmy ahaM tvayA 02058010 vaizaMpAyana uvAca 02058010a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058010c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058011 yudhiSThira uvAca 02058011a zyAmo yuvA lohitAkSaH siMhaskandho mahAbhujaH 02058011c nakulo glaha eko me yac caitat svagataM dhanam 02058012 zakunir uvAca 02058012a priyas te nakulo rAjan rAjaputro yudhiSThira 02058012c asmAkaM dhanatAM prApto bhUyas tvaM kena dIvyasi 02058013 vaizaMpAyana uvAca 02058013a evam uktvA tu zakunis tAn akSAn pratyapadyata 02058013c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058014 yudhiSThira uvAca 02058014a ayaM dharmAn sahadevo 'nuzAsti; loke hy asmin paNDitAkhyAM gataz ca 02058014c anarhatA rAjaputreNa tena; tvayA dIvyAmy apriyavat priyeNa 02058015 vaizaMpAyana uvAca 02058015a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058015c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058016 zakunir uvAca 02058016a mAdrIputrau priyau rAjaMs tavemau vijitau mayA 02058016c garIyAMsau tu te manye bhImasenadhanaMjayau 02058017 yudhiSThira uvAca 02058017a adharmaM carase nUnaM yo nAvekSasi vai nayam 02058017c yo naH sumanasAM mUDha vibhedaM kartum icchasi 02058018 zakunir uvAca 02058018a garte mattaH prapatati pramattaH sthANum Rcchati 02058018c jyeSTho rAjan variSTho 'si namas te bharatarSabha 02058019a svapne na tAni pazyanti jAgrato vA yudhiSThira 02058019c kitavA yAni dIvyantaH pralapanty utkaTA iva 02058020 yudhiSThira uvAca 02058020a yo naH saMkhye naur iva pAranetA; jetA ripUNAM rAjaputras tarasvI 02058020c anarhatA lokavIreNa tena; dIvyAmy ahaM zakune phalgunena 02058021 vaizaMpAyana uvAca 02058021a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058021c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058022 zakunir uvAca 02058022a ayaM mayA pANDavAnAM dhanurdharaH; parAjitaH pANDavaH savyasAcI 02058022c bhImena rAjan dayitena dIvya; yat kaitavyaM pANDava te 'vaziSTam 02058023 yudhiSThira uvAca 02058023a yo no netA yo yudhAM naH praNetA; yathA vajrI dAnavazatrur ekaH 02058023c tiryakprekSI saMhatabhrUr mahAtmA; siMhaskandho yaz ca sadAtyamarSI 02058024a balena tulyo yasya pumAn na vidyate; gadAbhRtAm agrya ihArimardanaH 02058024c anarhatA rAjaputreNa tena; dIvyAmy ahaM bhImasenena rAjan 02058025 vaizaMpAyana uvAca 02058025a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058025c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058026 zakunir uvAca 02058026a bahu vittaM parAjaiSIr bhrAtqMz ca sahayadvipAn 02058026c AcakSva vittaM kaunteya yadi te 'sty aparAjitam 02058027 yudhiSThira uvAca 02058027a ahaM viziSTaH sarveSAM bhrAtqNAM dayitas tathA 02058027c kuryAmas te jitAH karma svayam Atmany upaplave 02058028 vaizaMpAyana uvAca 02058028a etac chrutvA vyavasito nikRtiM samupAzritaH 02058028c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02058029 zakunir uvAca 02058029a etat pApiSTham akaror yad AtmAnaM parAjitaH 02058029c ziSTe sati dhane rAjan pApa AtmaparAjayaH 02058030 vaizaMpAyana uvAca 02058030a evam uktvA matAkSas tAn glahe sarvAn avasthitAn 02058030c parAjayal lokavIrAn AkSepeNa pRthak pRthak 02058031 zakunir uvAca 02058031a asti vai te priyA devI glaha eko 'parAjitaH 02058031c paNasva kRSNAM pAJcAlIM tayAtmAnaM punar jaya 02058032 yudhiSThira uvAca 02058032a naiva hrasvA na mahatI nAtikRSNA na rohiNI 02058032c sarAgaraktanetrA ca tayA dIvyAmy ahaM tvayA 02058033a zAradotpalapatrAkSyA zAradotpalagandhayA 02058033c zAradotpalasevinyA rUpeNa zrIsamAnayA 02058034a tathaiva syAd AnRzaMsyAt tathA syAd rUpasaMpadA 02058034c tathA syAc chIlasaMpattyA yAm icchet puruSaH striyam 02058035a caramaM saMvizati yA prathamaM pratibudhyate 02058035c A gopAlAvipAlebhyaH sarvaM veda kRtAkRtam 02058036a AbhAti padmavad vaktraM sasvedaM mallikeva ca 02058036c vedImadhyA dIrghakezI tAmrAkSI nAtiromazA 02058037a tayaivaMvidhayA rAjan pAJcAlyAhaM sumadhyayA 02058037c glahaM dIvyAmi cArvaGgyA draupadyA hanta saubala 02058038 vaizaMpAyana uvAca 02058038a evam ukte tu vacane dharmarAjena bhArata 02058038c dhig dhig ity eva vRddhAnAM sabhyAnAM niHsRtA giraH 02058039a cukSubhe sA sabhA rAjan rAjJAM saMjajJire kathAH 02058039c bhISmadroNakRpAdInAM svedaz ca samajAyata 02058040a ziro gRhItvA viduro gatasattva ivAbhavat 02058040c Aste dhyAyann adhovaktro niHzvasan pannago yathA 02058041a dhRtarASTras tu saMhRSTaH paryapRcchat punaH punaH 02058041c kiM jitaM kiM jitam iti hy AkAraM nAbhyarakSata 02058042a jaharSa karNo 'tibhRzaM saha duHzAsanAdibhiH 02058042c itareSAM tu sabhyAnAM netrebhyaH prApataj jalam 02058043a saubalas tv avicAryaiva jitakAzI madotkaTaH 02058043c jitam ity eva tAn akSAn punar evAnvapadyata 02059001 duryodhana uvAca 02059001a ehi kSattar draupadIm Anayasva; priyAM bhAryAM saMmatAM pANDavAnAm 02059001c saMmArjatAM vezma paraitu zIghram; Anando naH saha dAsIbhir astu 02059002 vidura uvAca 02059002a durvibhAvyaM bhavati tvAdRzena; na manda saMbudhyasi pAzabaddhaH 02059002c prapAte tvaM lambamAno na vetsi; vyAghrAn mRgaH kopayase 'tibAlyAt 02059003a AzIviSAH zirasi te pUrNakozA mahAviSAH 02059003c mA kopiSThAH sumandAtman mA gamas tvaM yamakSayam 02059004a na hi dAsItvam ApannA kRSNA bhavati bhArata 02059004c anIzena hi rAjJaiSA paNe nyasteti me matiH 02059005a ayaM dhatte veNur ivAtmaghAtI; phalaM rAjA dhRtarASTrasya putraH 02059005c dyUtaM hi vairAya mahAbhayAya; pakvo na budhyaty ayam antakAle 02059006a nAruMtudaH syAn na nRzaMsavAdI; na hInataH param abhyAdadIta 02059006c yayAsya vAcA para udvijeta; na tAM vaded ruzatIM pApalokyAm 02059007a samuccaranty ativAdA hi vaktrAd; yair AhataH zocati rAtryahAni 02059007c parasya nAmarmasu te patanti; tAn paNDito nAvasRjet pareSu 02059008a ajo hi zastram akhanat kilaikaH; zastre vipanne padbhir apAsya bhUmim 02059008c nikRntanaM svasya kaNThasya ghoraM; tadvad vairaM mA khanIH pANDuputraiH 02059009a na kiM cid IDyaM pravadanti pApaM; vanecaraM vA gRhamedhinaM vA 02059009c tapasvinaM saMparipUrNavidyaM; bhaSanti haivaM zvanarAH sadaiva 02059010a dvAraM sughoraM narakasya jihmaM; na budhyase dhRtarASTrasya putra 02059010c tvAm anvetAro bahavaH kurUNAM; dyUtodaye saha duHzAsanena 02059011a majjanty alAbUni zilAH plavante; muhyanti nAvo 'mbhasi zazvad eva 02059011c mUDho rAjA dhRtarASTrasya putro; na me vAcaH pathyarUpAH zRNoti 02059012a anto nUnaM bhavitAyaM kurUNAM; sudAruNaH sarvaharo vinAzaH 02059012c vAcaH kAvyAH suhRdAM pathyarUpA; na zrUyante vardhate lobha eva 02060001 vaizaMpAyana uvAca 02060001a dhig astu kSattAram iti bruvANo; darpeNa matto dhRtarASTrasya putraH 02060001c avaikSata prAtikAmIM sabhAyAm; uvAca cainaM paramAryamadhye 02060002a tvaM prAtikAmin draupadIm Anayasva; na te bhayaM vidyate pANDavebhyaH 02060002c kSattA hy ayaM vivadaty eva bhIrur; na cAsmAkaM vRddhikAmaH sadaiva 02060003a evam uktaH prAtikAmI sa sUtaH; prAyAc chIghraM rAjavaco nizamya 02060003c pravizya ca zveva sa siMhagoSThaM; samAsadan mahiSIM pANDavAnAm 02060004 prAtikAmy uvAca 02060004a yudhiSThire dyUtamadena matte; duryodhano draupadi tvAm ajaiSIt 02060004c sA prapadya tvaM dhRtarASTrasya vezma; nayAmi tvAM karmaNe yAjJaseni 02060005 draupady uvAca 02060005a kathaM tv evaM vadasi prAtikAmin; ko vai dIvyed bhAryayA rAjaputraH 02060005c mUDho rAjA dyUtamadena matta; Aho nAnyat kaitavam asya kiM cit 02060006 prAtikAmy uvAca 02060006a yadA nAbhUt kaitavam anyad asya; tadAdevIt pANDavo 'jAtazatruH 02060006c nyastAH pUrvaM bhrAtaras tena rAjJA; svayaM cAtmA tvam atho rAjaputri 02060007 draupady uvAca 02060007a gaccha tvaM kitavaM gatvA sabhAyAM pRccha sUtaja 02060007c kiM nu pUrvaM parAjaiSIr AtmAnaM mAM nu bhArata 02060007e etaj jJAtvA tvam Agaccha tato mAM naya sUtaja 02060008 vaizaMpAyana uvAca 02060008a sabhAM gatvA sa covAca draupadyAs tad vacas tadA 02060008c kasyezo naH parAjaiSIr iti tvAm Aha draupadI 02060008e kiM nu pUrvaM parAjaiSIr AtmAnam atha vApi mAm 02060009a yudhiSThiras tu nizceSTo gatasattva ivAbhavat 02060009c na taM sUtaM pratyuvAca vacanaM sAdhv asAdhu vA 02060010 duryodhana uvAca 02060010a ihaitya kRSNA pAJcAlI praznam etaM prabhASatAm 02060010c ihaiva sarve zRNvantu tasyA asya ca yad vacaH 02060011 vaizaMpAyana uvAca 02060011a sa gatvA rAjabhavanaM duryodhanavazAnugaH 02060011c uvAca draupadIM sUtaH prAtikAmI vyathann iva 02060012a sabhyAs tv amI rAjaputry Ahvayanti; manye prAptaH saMkSayaH kauravANAm 02060012c na vai samRddhiM pAlayate laghIyAn; yat tvaM sabhAm eSyasi rAjaputri 02060013 draupady uvAca 02060013a evaM nUnaM vyadadhAt saMvidhAtA; sparzAv ubhau spRzato dhIrabAlau 02060013c dharmaM tv ekaM paramaM prAha loke; sa naH zamaM dhAsyati gopyamAnaH 02060014 vaizaMpAyana uvAca 02060014a yudhiSThiras tu tac chrutvA duryodhanacikIrSitam 02060014c draupadyAH saMmataM dUtaM prAhiNod bharatarSabha 02060015a ekavastrA adhonIvI rodamAnA rajasvalA 02060015c sabhAm Agamya pAJcAlI zvazurasyAgrato 'bhavat 02060016a tatas teSAM mukham Alokya rAjA; duryodhanaH sUtam uvAca hRSTaH 02060016c ihaivaitAm Anaya prAtikAmin; pratyakSam asyAH kuravo bruvantu 02060017a tataH sUtas tasya vazAnugAmI; bhItaz ca kopAd drupadAtmajAyAH 02060017c vihAya mAnaM punar eva sabhyAn; uvAca kRSNAM kim ahaM bravImi 02060018 duryodhana uvAca 02060018a duHzAsanaiSa mama sUtaputro; vRkodarAd udvijate 'lpacetAH 02060018c svayaM pragRhyAnaya yAjJasenIM; kiM te kariSyanty avazAH sapatnAH 02060019a tataH samutthAya sa rAjaputraH; zrutvA bhrAtuH kopaviraktadRSTiH 02060019c pravizya tad vezma mahArathAnAm; ity abravId draupadIM rAjaputrIm 02060020a ehy ehi pAJcAli jitAsi kRSNe; duryodhanaM pazya vimuktalajjA 02060020c kurUn bhajasvAyatapadmanetre; dharmeNa labdhAsi sabhAM paraihi 02060021a tataH samutthAya sudurmanAH sA; vivarNam AmRjya mukhaM kareNa 02060021c ArtA pradudrAva yataH striyas tA; vRddhasya rAjJaH kurupuMgavasya 02060022a tato javenAbhisasAra roSAd; duHzAsanas tAm abhigarjamAnaH 02060022c dIrgheSu nIleSv atha cormimatsu; jagrAha kezeSu narendrapatnIm 02060023a ye rAjasUyAvabhRthe jalena; mahAkratau mantrapUtena siktAH 02060023c te pANDavAnAM paribhUya vIryaM; balAt pramRSTA dhRtarASTrajena 02060024a sa tAM parAmRzya sabhAsamIpam; AnIya kRSNAm atikRSNakezIm 02060024c duHzAsano nAthavatIm anAthavac; cakarSa vAyuH kadalIm ivArtAm 02060025a sA kRSyamANA namitAGgayaSTiH; zanair uvAcAdya rajasvalAsmi 02060025c ekaM ca vAso mama mandabuddhe; sabhAM netuM nArhasi mAm anArya 02060026a tato 'bravIt tAM prasabhaM nigRhya; kezeSu kRSNeSu tadA sa kRSNAm 02060026c kRSNaM ca jiSNuM ca hariM naraM ca; trANAya vikroza nayAmi hi tvAm 02060027a rajasvalA vA bhava yAjJaseni; ekAmbarA vApy atha vA vivastrA 02060027c dyUte jitA cAsi kRtAsi dAsI; dAsISu kAmaz ca yathopajoSam 02060028a prakIrNakezI patitArdhavastrA; duHzAsanena vyavadhUyamAnA 02060028c hrImaty amarSeNa ca dahyamAnA; zanair idaM vAkyam uvAca kRSNA 02060029a ime sabhAyAm upadiSTazAstrAH; kriyAvantaH sarva evendrakalpAH 02060029c gurusthAnA guravaz caiva sarve; teSAm agre notsahe sthAtum evam 02060030a nRzaMsakarmaMs tvam anAryavRtta; mA mAM vivastrAM kRdhi mA vikArSIH 02060030c na marSayeyus tava rAjaputrAH; sendrApi devA yadi te sahAyAH 02060031a dharme sthito dharmasutaz ca rAjA; dharmaz ca sUkSmo nipuNopalabhyaH 02060031c vAcApi bhartuH paramANumAtraM; necchAmi doSaM svaguNAn visRjya 02060032a idaM tv anAryaM kuruvIramadhye; rajasvalAM yat parikarSase mAm 02060032c na cApi kaz cit kurute 'tra pUjAM; dhruvaM tavedaM matam anvapadyan 02060033a dhig astu naSTaH khalu bhAratAnAM; dharmas tathA kSatravidAM ca vRttam 02060033c yatrAbhyatItAM kurudharmavelAM; prekSanti sarve kuravaH sabhAyAm 02060034a droNasya bhISmasya ca nAsti sattvaM; dhruvaM tathaivAsya mahAtmano 'pi 02060034c rAjJas tathA hImam adharmam ugraM; na lakSayante kuruvRddhamukhyAH 02060035a tathA bruvantI karuNaM sumadhyamA; kAkSeNa bhartqn kupitAn apazyat 02060035c sA pANDavAn kopaparItadehAn; saMdIpayAm Asa kaTAkSapAtaiH 02060036a hRtena rAjyena tathA dhanena; ratnaiz ca mukhyair na tathA babhUva 02060036c yathArtayA kopasamIritena; kRSNAkaTAkSeNa babhUva duHkham 02060037a duHzAsanaz cApi samIkSya kRSNAm; avekSamANAM kRpaNAn patIMs tAn 02060037c AdhUya vegena visaMjJakalpAm; uvAca dAsIti hasann ivograH 02060038a karNas tu tad vAkyam atIva hRSTaH; saMpUjayAm Asa hasan sazabdam 02060038c gAndhArarAjaH subalasya putras; tathaiva duHzAsanam abhyanandat 02060039a sabhyAs tu ye tatra babhUvur anye; tAbhyAm Rte dhArtarASTreNa caiva 02060039c teSAm abhUd duHkham atIva kRSNAM; dRSTvA sabhAyAM parikRSyamANAm 02060040 bhISma uvAca 02060040a na dharmasaukSmyAt subhage vivaktuM; zaknomi te praznam imaM yathAvat 02060040c asvo hy azaktaH paNituM parasvaM; striyaz ca bhartur vazatAM samIkSya 02060041a tyajeta sarvAM pRthivIM samRddhAM; yudhiSThiraH satyam atho na jahyAt 02060041c uktaM jito 'smIti ca pANDavena; tasmAn na zaknomi vivektum etat 02060042a dyUte 'dvitIyaH zakunir nareSu; kuntIsutas tena nisRSTakAmaH 02060042c na manyate tAM nikRtiM mahAtmA; tasmAn na te praznam imaM bravImi 02060043 draupady uvAca 02060043a AhUya rAjA kuzalaiH sabhAyAM; duSTAtmabhir naikRtikair anAryaiH 02060043c dyUtapriyair nAtikRtaprayatnaH; kasmAd ayaM nAma nisRSTakAmaH 02060044a sa zuddhabhAvo nikRtipravRttim; abudhyamAnaH kurupANDavAgryaH 02060044c saMbhUya sarvaiz ca jito 'pi yasmAt; pazcAc ca yat kaitavam abhyupetaH 02060045a tiSThanti ceme kuravaH sabhAyAm; IzAH sutAnAM ca tathA snuSANAm 02060045c samIkSya sarve mama cApi vAkyaM; vibrUta me praznam imaM yathAvat 02060046 vaizaMpAyana uvAca 02060046a tathA bruvantIM karuNaM rudantIm; avekSamANAm asakRt patIMs tAn 02060046c duHzAsanaH paruSANy apriyANi; vAkyAny uvAcAmadhurANi caiva 02060047a tAM kRSyamANAM ca rajasvalAM ca; srastottarIyAm atadarhamANAm 02060047c vRkodaraH prekSya yudhiSThiraM ca; cakAra kopaM paramArtarUpaH 02061001 bhIma uvAca 02061001a bhavanti deze bandhakyaH kitavAnAM yudhiSThira 02061001c na tAbhir uta dIvyanti dayA caivAsti tAsv api 02061002a kAzyo yad balim AhArSId dravyaM yac cAnyad uttamam 02061002c tathAnye pRthivIpAlA yAni ratnAny upAharan 02061003a vAhanAni dhanaM caiva kavacAny AyudhAni ca 02061003c rAjyam AtmA vayaM caiva kaitavena hRtaM paraiH 02061004a na ca me tatra kopo 'bhUt sarvasyezo hi no bhavAn 02061004c idaM tv atikRtaM manye draupadI yatra paNyate 02061005a eSA hy anarhatI bAlA pANDavAn prApya kauravaiH 02061005c tvatkRte klizyate kSudrair nRzaMsair nikRtipriyaiH 02061006a asyAH kRte manyur ayaM tvayi rAjan nipAtyate 02061006c bAhU te saMpradhakSyAmi sahadevAgnim Anaya 02061007 arjuna uvAca 02061007a na purA bhImasena tvam IdRzIr vaditA giraH 02061007c parais te nAzitaM nUnaM nRzaMsair dharmagauravam 02061008a na sakAmAH pare kAryA dharmam evAcarottamam 02061008c bhrAtaraM dhArmikaM jyeSThaM nAtikramitum arhati 02061009a AhUto hi parai rAjA kSAtradharmam anusmaran 02061009c dIvyate parakAmena tan naH kIrtikaraM mahat 02061010 bhImasena uvAca 02061010a evam asmikRtaM vidyAM yady asyAhaM dhanaMjaya 02061010c dIpte 'gnau sahitau bAhU nirdaheyaM balAd iva 02061011 vaizaMpAyana uvAca 02061011a tathA tAn duHkhitAn dRSTvA pANDavAn dhRtarASTrajaH 02061011c klizyamAnAM ca pAJcAlIM vikarNa idam abravIt 02061012a yAjJasenyA yad uktaM tad vAkyaM vibrUta pArthivAH 02061012c avivekena vAkyasya narakaH sadya eva naH 02061013a bhISmaz ca dhRtarASTraz ca kuruvRddhatamAv ubhau 02061013c sametya nAhatuH kiM cid viduraz ca mahAmatiH 02061014a bhAradvAjo 'pi sarveSAm AcAryaH kRpa eva ca 02061014c ata etAv api praznaM nAhatur dvijasattamau 02061015a ye tv anye pRthivIpAlAH sametAH sarvato dizaH 02061015c kAmakrodhau samutsRjya te bruvantu yathAmati 02061016a yad idaM draupadI vAkyam uktavaty asakRc chubhA 02061016c vimRzya kasya kaH pakSaH pArthivA vadatottaram 02061017a evaM sa bahuzaH sarvAn uktavAMs tAn sabhAsadaH 02061017c na ca te pRthivIpAlAs tam UcuH sAdhv asAdhu vA 02061018a uktvA tathAsakRt sarvAn vikarNaH pRthivIpatIn 02061018c pANiM pANau viniSpiSya niHzvasann idam abravIt 02061019a vibrUta pRthivIpAlA vAkyaM mA vA kathaM cana 02061019c manye nyAyyaM yad atrAhaM tad dhi vakSyAmi kauravAH 02061020a catvAry Ahur narazreSThA vyasanAni mahIkSitAm 02061020c mRgayAM pAnam akSAMz ca grAmye caivAtisaktatAm 02061021a eteSu hi naraH sakto dharmam utsRjya vartate 02061021c tathAyuktena ca kRtAM kriyAM loko na manyate 02061022a tad ayaM pANDuputreNa vyasane vartatA bhRzam 02061022c samAhUtena kitavair Asthito draupadIpaNaH 02061023a sAdhAraNI ca sarveSAM pANDavAnAm aninditA 02061023c jitena pUrvaM cAnena pANDavena kRtaH paNaH 02061024a iyaM ca kIrtitA kRSNA saubalena paNArthinA 02061024c etat sarvaM vicAryAhaM manye na vijitAm imAm 02061025a etac chrutvA mahAn nAdaH sabhyAnAm udatiSThata 02061025c vikarNaM zaMsamAnAnAM saubalaM ca vinindatAm 02061026a tasminn uparate zabde rAdheyaH krodhamUrchitaH 02061026c pragRhya ruciraM bAhum idaM vacanam abravIt 02061027a dRzyante vai vikarNe hi vaikRtAni bahUny api 02061027c tajjas tasya vinAzAya yathAgnir araNiprajaH 02061028a ete na kiM cid apy Ahuz codyamAnApi kRSNayA 02061028c dharmeNa vijitAM manye manyante drupadAtmajAm 02061029a tvaM tu kevalabAlyena dhArtarASTra vidIryase 02061029c yad bravISi sabhAmadhye bAlaH sthavirabhASitam 02061030a na ca dharmaM yathAtattvaM vetsi duryodhanAvara 02061030c yad bravISi jitAM kRSNAm ajiteti sumandadhIH 02061031a kathaM hy avijitAM kRSNAM manyase dhRtarASTraja 02061031c yadA sabhAyAM sarvasvaM nyastavAn pANDavAgrajaH 02061032a abhyantarA ca sarvasve draupadI bharatarSabha 02061032c evaM dharmajitAM kRSNAM manyase na jitAM katham 02061033a kIrtitA draupadI vAcA anujJAtA ca pANDavaiH 02061033c bhavaty avijitA kena hetunaiSA matA tava 02061034a manyase vA sabhAm etAm AnItAm ekavAsasam 02061034c adharmeNeti tatrApi zRNu me vAkyam uttaram 02061035a eko bhartA striyA devair vihitaH kurunandana 02061035c iyaM tv anekavazagA bandhakIti vinizcitA 02061036a asyAH sabhAm AnayanaM na citram iti me matiH 02061036c ekAmbaradharatvaM vApy atha vApi vivastratA 02061037a yac caiSAM draviNaM kiM cid yA caiSA ye ca pANDavAH 02061037c saubaleneha tat sarvaM dharmeNa vijitaM vasu 02061038a duHzAsana subAlo 'yaM vikarNaH prAjJavAdikaH 02061038c pANDavAnAM ca vAsAMsi draupadyAz cApy upAhara 02061039a tac chrutvA pANDavAH sarve svAni vAsAMsi bhArata 02061039c avakIryottarIyANi sabhAyAM samupAvizan 02061040a tato duHzAsano rAjan draupadyA vasanaM balAt 02061040c sabhAmadhye samAkSipya vyapakraSTuM pracakrame 02061041a AkRSyamANe vasane draupadyAs tu vizAM pate 02061041c tadrUpam aparaM vastraM prAdurAsId anekazaH 02061042a tato halahalAzabdas tatrAsId ghoranisvanaH 02061042c tad adbhutatamaM loke vIkSya sarvamahIkSitAm 02061043a zazApa tatra bhImas tu rAjamadhye mahAsvanaH 02061043c krodhAd visphuramANoSTho viniSpiSya kare karam 02061044a idaM me vAkyam AdaddhvaM kSatriyA lokavAsinaH 02061044c noktapUrvaM narair anyair na cAnyo yad vadiSyati 02061045a yady etad evam uktvA tu na kuryAM pRthivIzvarAH 02061045c pitAmahAnAM sarveSAM nAhaM gatim avApnuyAm 02061046a asya pApasya durjAter bhAratApasadasya ca 02061046c na pibeyaM balAd vakSo bhittvA ced rudhiraM yudhi 02061047a tasya te vacanaM zrutvA sarvalokapraharSaNam 02061047c pracakrur bahulAM pUjAM kutsanto dhRtarASTrajam 02061048a yadA tu vAsasAM rAziH sabhAmadhye samAcitaH 02061048c tato duHzAsanaH zrAnto vrIDitaH samupAvizat 02061049a dhikzabdas tu tatas tatra samabhUl lomaharSaNaH 02061049c sabhyAnAM naradevAnAM dRSTvA kuntIsutAMs tadA 02061050a na vibruvanti kauravyAH praznam etam iti sma ha 02061050c sa janaH krozati smAtra dhRtarASTraM vigarhayan 02061051a tato bAhU samucchritya nivArya ca sabhAsadaH 02061051c viduraH sarvadharmajJa idaM vacanam abravIt 02061052 vidura uvAca 02061052a draupadI praznam uktvaivaM roravIti hy anAthavat 02061052c na ca vibrUta taM praznaM sabhyA dharmo 'tra pIDyate 02061053a sabhAM prapadyate hy ArtaH prajvalann iva havyavAT 02061053c taM vai satyena dharmeNa sabhyAH prazamayanty uta 02061054a dharmapraznam atho brUyAd ArtaH sabhyeSu mAnavaH 02061054c vibrUyus tatra te praznaM kAmakrodhavazAtigAH 02061055a vikarNena yathAprajJam uktaH prazno narAdhipAH 02061055c bhavanto 'pi hi taM praznaM vibruvantu yathAmati 02061056a yo hi praznaM na vibrUyAd dharmadarzI sabhAM gataH 02061056c anRte yA phalAvAptis tasyAH so 'rdhaM samaznute 02061057a yaH punar vitathaM brUyAd dharmadarzI sabhAM gataH 02061057c anRtasya phalaM kRtsnaM saMprApnotIti nizcayaH 02061058a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 02061058c prahlAdasya ca saMvAdaM muner AGgirasasya ca 02061059a prahlAdo nAma daityendras tasya putro virocanaH 02061059c kanyAhetor AGgirasaM sudhanvAnam upAdravat 02061060a ahaM jyAyAn ahaM jyAyAn iti kanyepsayA tadA 02061060c tayor devanam atrAsIt prANayor iti naH zrutam 02061061a tayoH praznavivAdo 'bhUt prahlAdaM tAv apRcchatAm 02061061c jyAyAn ka Avayor ekaH praznaM prabrUhi mA mRSA 02061062a sa vai vivadanAd bhItaH sudhanvAnaM vyalokayat 02061062c taM sudhanvAbravIt kruddho brahmadaNDa iva jvalan 02061063a yadi vai vakSyasi mRSA prahlAdAtha na vakSyasi 02061063c zatadhA te ziro vajrI vajreNa prahariSyati 02061064a sudhanvanA tathoktaH san vyathito 'zvatthaparNavat 02061064c jagAma kazyapaM daityaH paripraSTuM mahaujasam 02061065 prahlAda uvAca 02061065a tvaM vai dharmasya vijJAtA daivasyehAsurasya ca 02061065c brAhmaNasya mahAprAjJa dharmakRcchram idaM zRNu 02061066a yo vai praznaM na vibrUyAd vitathaM vApi nirdizet 02061066c ke vai tasya pare lokAs tan mamAcakSva pRcchataH 02061067 kazyapa uvAca 02061067a jAnan na vibruvan praznaM kAmAt krodhAt tathA bhayAt 02061067c sahasraM vAruNAn pAzAn Atmani pratimuJcati 02061068a tasya saMvatsare pUrNe pAza ekaH pramucyate 02061068c tasmAt satyaM tu vaktavyaM jAnatA satyam aJjasA 02061069a viddho dharmo hy adharmeNa sabhAM yatra prapadyate 02061069c na cAsya zalyaM kRntanti viddhAs tatra sabhAsadaH 02061070a ardhaM harati vai zreSThaH pAdo bhavati kartRSu 02061070c pAdaz caiva sabhAsatsu ye na nindanti ninditam 02061071a anenA bhavati zreSTho mucyante ca sabhAsadaH 02061071c eno gacchati kartAraM nindArho yatra nindyate 02061072a vitathaM tu vadeyur ye dharmaM prahlAda pRcchate 02061072c iSTApUrtaM ca te ghnanti sapta caiva parAvarAn 02061073a hRtasvasya hi yad duHkhaM hataputrasya cApi yat 02061073c RNinaM prati yac caiva rAjJA grastasya cApi yat 02061074a striyAH patyA vihInAyAH sArthAd bhraSTasya caiva yat 02061074c adhyUDhAyAz ca yad duHkhaM sAkSibhir vihatasya ca 02061075a etAni vai samAny Ahur duHkhAni tridazezvarAH 02061075c tAni sarvANi duHkhAni prApnoti vitathaM bruvan 02061076a samakSadarzanAt sAkSyaM zravaNAc ceti dhAraNAt 02061076c tasmAt satyaM bruvan sAkSI dharmArthAbhyAM na hIyate 02061077 vidura uvAca 02061077a kazyapasya vacaH zrutvA prahlAdaH putram abravIt 02061077c zreyAn sudhanvA tvatto vai mattaH zreyAMs tathAGgirAH 02061078a mAtA sudhanvanaz cApi zreyasI mAtRtas tava 02061078c virocana sudhanvAyaM prANAnAm Izvaras tava 02061079 sudhanvovAca 02061079a putrasnehaM parityajya yas tvaM dharme pratiSThitaH 02061079c anujAnAmi te putraM jIvatv eSa zataM samAH 02061080 vidura uvAca 02061080a evaM vai paramaM dharmaM zrutvA sarve sabhAsadaH 02061080c yathApraznaM tu kRSNAyA manyadhvaM tatra kiM param 02061081 vaizaMpAyana uvAca 02061081a vidurasya vacaH zrutvA nocuH kiM cana pArthivAH 02061081c karNo duHzAsanaM tv Aha kRSNAM dAsIM gRhAn naya 02061082a tAM vepamAnAM savrIDAM pralapantIM sma pANDavAn 02061082c duHzAsanaH sabhAmadhye vicakarSa tapasvinIm 02062001 draupady uvAca 02062001a purastAt karaNIyaM me na kRtaM kAryam uttaram 02062001c vihvalAsmi kRtAnena karSatA balinA balAt 02062002a abhivAdaM karomy eSAM gurUNAM kurusaMsadi 02062002c na me syAd aparAdho 'yaM yad idaM na kRtaM mayA 02062003 vaizaMpAyana uvAca 02062003a sA tena ca samuddhUtA duHkhena ca tapasvinI 02062003c patitA vilalApedaM sabhAyAm atathocitA 02062004 draupady uvAca 02062004a svayaMvare yAsmi nRpair dRSTA raGge samAgataiH 02062004c na dRSTapUrvA cAnyatra sAham adya sabhAM gatA 02062005a yAM na vAyur na cAdityo dRSTavantau purA gRhe 02062005c sAham adya sabhAmadhye dRzyAmi kurusaMsadi 02062006a yAM na mRSyanti vAtena spRzyamAnAM purA gRhe 02062006c spRzyamAnAM sahante 'dya pANDavAs tAM durAtmanA 02062007a mRSyante kuravaz ceme manye kAlasya paryayam 02062007c snuSAM duhitaraM caiva klizyamAnAm anarhatIm 02062008a kiM tv ataH kRpaNaM bhUyo yad ahaM strI satI zubhA 02062008c sabhAmadhyaM vigAhe 'dya kva nu dharmo mahIkSitAm 02062009a dharmyAH striyaH sabhAM pUrvaM na nayantIti naH zrutam 02062009c sa naSTaH kauraveyeSu pUrvo dharmaH sanAtanaH 02062010a kathaM hi bhAryA pANDUnAM pArSatasya svasA satI 02062010c vAsudevasya ca sakhI pArthivAnAM sabhAm iyAm 02062011a tAm imAM dharmarAjasya bhAryAM sadRzavarNajAm 02062011c brUta dAsIm adAsIM vA tat kariSyAmi kauravAH 02062012a ayaM hi mAM dRDhaM kSudraH kauravANAM yazoharaH 02062012c kliznAti nAhaM tat soDhuM ciraM zakSyAmi kauravAH 02062013a jitAM vApy ajitAM vApi manyadhvaM vA yathA nRpAH 02062013c tathA pratyuktam icchAmi tat kariSyAmi kauravAH 02062014 bhISma uvAca 02062014a uktavAn asmi kalyANi dharmasya tu parAM gatim 02062014c loke na zakyate gantum api viprair mahAtmabhiH 02062015a balavAMs tu yathA dharmaM loke pazyati pUruSaH 02062015c sa dharmo dharmavelAyAM bhavaty abhihitaH paraiH 02062016a na vivektuM ca te praznam etaM zaknomi nizcayAt 02062016c sUkSmatvAd gahanatvAc ca kAryasyAsya ca gauravAt 02062017a nUnam antaH kulasyAsya bhavitA nacirAd iva 02062017c tathA hi kuravaH sarve lobhamohaparAyaNAH 02062018a kuleSu jAtAH kalyANi vyasanAbhyAhatA bhRzam 02062018c dharmyAn mArgAn na cyavante yathA nas tvaM vadhUH sthitA 02062019a upapannaM ca pAJcAli tavedaM vRttam IdRzam 02062019c yat kRcchram api saMprAptA dharmam evAnvavekSase 02062020a ete droNAdayaz caiva vRddhA dharmavido janAH 02062020c zUnyaiH zarIrais tiSThanti gatAsava ivAnatAH 02062021a yudhiSThiras tu prazne 'smin pramANam iti me matiH 02062021c ajitAM vA jitAM vApi svayaM vyAhartum arhati 02062022 vaizaMpAyana uvAca 02062022a tathA tu dRSTvA bahu tat tad evaM; rorUyamANAM kurarIm ivArtAm 02062022c nocur vacaH sAdhv atha vApy asAdhu; mahIkSito dhArtarASTrasya bhItAH 02062023a dRSTvA tu tAn pArthivaputrapautrAMs; tUSNIMbhUtAn dhRtarASTrasya putraH 02062023c smayann ivedaM vacanaM babhASe; pAJcAlarAjasya sutAM tadAnIm 02062024a tiSThatv ayaM prazna udArasattve; bhIme 'rjune sahadeve tathaiva 02062024c patyau ca te nakule yAjJaseni; vadantv ete vacanaM tvatprasUtam 02062025a anIzvaraM vibruvantv Aryamadhye; yudhiSThiraM tava pAJcAli hetoH 02062025c kurvantu sarve cAnRtaM dharmarAjaM; pAJcAli tvaM mokSyase dAsabhAvAt 02062026a dharme sthito dharmarAjo mahAtmA; svayaM cedaM kathayatv indrakalpaH 02062026c Izo vA te yady anIzo 'tha vaiSa; vAkyAd asya kSipram ekaM bhajasva 02062027a sarve hIme kauraveyAH sabhAyAM; duHkhAntare vartamAnAs tavaiva 02062027c na vibruvanty AryasattvA yathAvat; patIMz ca te samavekSyAlpabhAgyAn 02062028a tataH sabhyAH kururAjasya tatra; vAkyaM sarve prazazaMsus tadoccaiH 02062028c celAvedhAMz cApi cakrur nadanto; hA hety AsId api caivAtra nAdaH 02062028e sarve cAsan pArthivAH prItimantaH; kuruzreSThaM dhArmikaM pUjayantaH 02062029a yudhiSThiraM ca te sarve samudaikSanta pArthivAH 02062029c kiM nu vakSyati dharmajJa iti sAcIkRtAnanAH 02062030a kiM nu vakSyati bIbhatsur ajito yudhi pANDavaH 02062030c bhImaseno yamau ceti bhRzaM kautUhalAnvitAH 02062031a tasminn uparate zabde bhImaseno 'bravId idam 02062031c pragRhya vipulaM vRttaM bhujaM candanarUSitam 02062032a yady eSa gurur asmAkaM dharmarAjo yudhiSThiraH 02062032c na prabhuH syAt kulasyAsya na vayaM marSayemahi 02062033a Izo naH puNyatapasAM prANAnAm api cezvaraH 02062033c manyate jitam AtmAnaM yady eSa vijitA vayam 02062034a na hi mucyeta jIvan me padA bhUmim upaspRzan 02062034c martyadharmA parAmRzya pAJcAlyA mUrdhajAn imAn 02062035a pazyadhvam Ayatau vRttau bhujau me parighAv iva 02062035c naitayor antaraM prApya mucyetApi zatakratuH 02062036a dharmapAzasitas tv evaM nAdhigacchAmi saMkaTam 02062036c gauraveNa niruddhaz ca nigrahAd arjunasya ca 02062037a dharmarAjanisRSTas tu siMhaH kSudramRgAn iva 02062037c dhArtarASTrAn imAn pApAn niSpiSeyaM talAsibhiH 02062038a tam uvAca tadA bhISmo droNo vidura eva ca 02062038c kSamyatAm evam ity evaM sarvaM saMbhavati tvayi 02063001 karNa uvAca 02063001a trayaH kileme adhanA bhavanti; dAsaH ziSyaz cAsvatantrA ca nArI 02063001c dAsasya patnI tvaM dhanam asya bhadre; hInezvarA dAsadhanaM ca dAsI 02063002a pravizya sA naH paricArair bhajasva; tat te kAryaM ziSTam Avezya vezma 02063002c IzAH sma sarve tava rAjaputri; bhavanti te dhArtarASTrA na pArthAH 02063003a anyaM vRNISva patim Azu bhAmini; yasmAd dAsyaM na labhase devanena 02063003c anavadyA vai patiSu kAmavRttir; nityaM dAsye viditaM vai tavAstu 02063004a parAjito nakulo bhImaseno; yudhiSThiraH sahadevo 'rjunaz ca 02063004c dAsIbhUtA praviza yAjJaseni; parAjitAs te patayo na santi 02063005a prayojanaM cAtmani kiM nu manyate; parAkramaM pauruSaM ceha pArthaH 02063005c pAJcAlyasya drupadasyAtmajAm imAM; sabhAmadhye yo 'tidevId glaheSu 02063006 vaizaMpAyana uvAca 02063006a tad vai zrutvA bhImaseno 'tyamarSI; bhRzaM nizazvAsa tadArtarUpaH 02063006c rAjAnugo dharmapAzAnubaddho; dahann ivainaM kopaviraktadRSTiH 02063007 bhIma uvAca 02063007a nAhaM kupye sUtaputrasya rAjann; eSa satyaM dAsadharmaH praviSTaH 02063007c kiM vidviSo vAdya mAM dhArayeyur; nAdevIs tvaM yady anayA narendra 02063008 vaizaMpAyana uvAca 02063008a rAdheyasya vacaH zrutvA rAjA duryodhanas tadA 02063008c yudhiSThiram uvAcedaM tUSNIMbhUtam acetasam 02063009a bhImArjunau yamau caiva sthitau te nRpa zAsane 02063009c praznaM prabrUhi kRSNAM tvam ajitAM yadi manyase 02063010a evam uktvA sa kaunteyam apohya vasanaM svakam 02063010c smayann ivaikSat pAJcAlIm aizvaryamadamohitaH 02063011a kadalIdaNDasadRzaM sarvalakSaNapUjitam 02063011c gajahastapratIkAzaM vajrapratimagauravam 02063012a abhyutsmayitvA rAdheyaM bhImam AdharSayann iva 02063012c draupadyAH prekSamANAyAH savyam Urum adarzayat 02063013a vRkodaras tad Alokya netre utphAlya lohite 02063013c provAca rAjamadhye taM sabhAM vizrAvayann iva 02063014a pitRbhiH saha sAlokyaM mA sma gacched vRkodaraH 02063014c yady etam UruM gadayA na bhindyAM te mahAhave 02063015a kruddhasya tasya srotobhyaH sarvebhyaH pAvakArciSaH 02063015c vRkSasyeva vinizceruH koTarebhyaH pradahyataH 02063016 vidura uvAca 02063016a paraM bhayaM pazyata bhImasenAd; budhyadhvaM rAjJo varuNasyeva pAzAt 02063016c daiverito nUnam ayaM purastAt; paro 'nayo bharateSUdapAdi 02063017a atidyUtaM kRtam idaM dhArtarASTrA; ye 'syAM striyaM vivadadhvaM sabhAyAm 02063017c yogakSemo dRzyate vo mahAbhayaH; pApAn mantrAn kuravo mantrayanti 02063018a imaM dharmaM kuravo jAnatAzu; durdRSTe 'smin pariSat saMpraduSyet 02063018c imAM cet pUrvaM kitavo 'glahISyad; Izo 'bhaviSyad aparAjitAtmA 02063019a svapne yathaitad dhi dhanaM jitaM syAt; tad evaM manye yasya dIvyaty anIzaH 02063019c gAndhAriputrasya vaco nizamya; dharmAd asmAt kuravo mApayAta 02063020 duryodhana uvAca 02063020a bhImasya vAkye tadvad evArjunasya; sthito 'haM vai yamayoz caivam eva 02063020c yudhiSThiraM cet pravadanty anIzam; atho dAsyAn mokSyase yAjJaseni 02063021 arjuna uvAca 02063021a Izo rAjA pUrvam AsId glahe naH; kuntIputro dharmarAjo mahAtmA 02063021c Izas tv ayaM kasya parAjitAtmA; taj jAnIdhvaM kuravaH sarva eva 02063022 vaizaMpAyana uvAca 02063022a tato rAjJo dhRtarASTrasya gehe; gomAyur uccair vyAharad agnihotre 02063022c taM rAsabhAH pratyabhASanta rAjan; samantataH pakSiNaz caiva raudrAH 02063023a taM ca zabdaM viduras tattvavedI; zuzrAva ghoraM subalAtmajA ca 02063023c bhISmadroNau gautamaz cApi vidvAn; svasti svastIty api caivAhur uccaiH 02063024a tato gAndhArI viduraz caiva vidvAMs; tam utpAtaM ghoram AlakSya rAjJe 02063024c nivedayAm Asatur Artavat tadA; tato rAjA vAkyam idaM babhASe 02063025a hato 'si duryodhana mandabuddhe; yas tvaM sabhAyAM kurupuMgavAnAm 02063025c striyaM samAbhASasi durvinIta; vizeSato draupadIM dharmapatnIm 02063026a evam uktvA dhRtarASTro manISI; hitAnveSI bAndhavAnAm apAyAt 02063026c kRSNAM pAJcAlIm abravIt sAntvapUrvaM; vimRzyaitat prajJayA tattvabuddhiH 02063027 dhRtarASTra uvAca 02063027a varaM vRNISva pAJcAli matto yad abhikAGkSasi 02063027c vadhUnAM hi viziSTA me tvaM dharmaparamA satI 02063028 draupady uvAca 02063028a dadAsi ced varaM mahyaM vRNomi bharatarSabha 02063028c sarvadharmAnugaH zrImAn adAso 'stu yudhiSThiraH 02063029a manasvinam ajAnanto mA vai brUyuH kumArakAH 02063029c eSa vai dAsaputreti prativindhyaM tam Agatam 02063030a rAjaputraH purA bhUtvA yathA nAnyaH pumAn kva cit 02063030c lAlito dAsaputratvaM pazyan nazyed dhi bhArata 02063031 dhRtarASTra uvAca 02063031a dvitIyaM te varaM bhadre dadAmi varayasva mAm 02063031c mano hi me vitarati naikaM tvaM varam arhasi 02063032 draupady uvAca 02063032a sarathau sadhanuSkau ca bhImasenadhanaMjayau 02063032c nakulaM sahadevaM ca dvitIyaM varaye varam 02063033 dhRtarASTra uvAca 02063033a tRtIyaM varayAsmatto nAsi dvAbhyAM susatkRtA 02063033c tvaM hi sarvasnuSANAM me zreyasI dharmacAriNI 02063034 draupady uvAca 02063034a lobho dharmasya nAzAya bhagavan nAham utsahe 02063034c anarhA varam AdAtuM tRtIyaM rAjasattama 02063035a ekam Ahur vaizyavaraM dvau tu kSatrastriyA varau 02063035c trayas tu rAjJo rAjendra brAhmaNasya zataM varAH 02063036a pApIyAMsa ime bhUtvA saMtIrNAH patayo mama 02063036c vetsyanti caiva bhadrANi rAjan puNyena karmaNA 02064001 karNa uvAca 02064001a yA naH zrutA manuSyeSu striyo rUpeNa saMmatAH 02064001c tAsAm etAdRzaM karma na kasyAM cana zuzrumaH 02064002a krodhAviSTeSu pArtheSu dhArtarASTreSu cApy ati 02064002c draupadI pANDuputrANAM kRSNA zAntir ihAbhavat 02064003a aplave 'mbhasi magnAnAm apratiSThe nimajjatAm 02064003c pAJcAlI pANDuputrANAM naur eSA pAragAbhavat 02064004 vaizaMpAyana uvAca 02064004a tad vai zrutvA bhImasenaH kurumadhye 'tyamarSaNaH 02064004c strI gatiH pANDuputrANAm ity uvAca sudurmanAH 02064005a trINi jyotIMSi puruSa iti vai devalo 'bravIt 02064005c apatyaM karma vidyA ca yataH sRSTAH prajAs tataH 02064006a amedhye vai gataprANe zUnye jJAtibhir ujjhite 02064006c dehe tritayam evaitat puruSasyopajAyate 02064007a tan no jyotir abhihataM dArANAm abhimarzanAt 02064007c dhanaMjaya kathaM svit syAd apatyam abhimRSTajam 02064008 arjuna uvAca 02064008a na caivoktA na cAnuktA hInataH paruSA giraH 02064008c bhAratAH pratijalpanti sadA tUttamapUruSAH 02064009a smaranti sukRtAny eva na vairANi kRtAni ca 02064009c santaH prativijAnanto labdhvA pratyayam AtmanaH 02064010 bhIma uvAca 02064010a ihaivaitAMs turA sarvAn hanmi zatrUn samAgatAn 02064010c atha niSkramya rAjendra samUlAn kRndhi bhArata 02064011a kiM no vivaditeneha kiM naH klezena bhArata 02064011c adyaivaitAn nihanmIha prazAdhi vasudhAm imAm 02064012 vaizaMpAyana uvAca 02064012a ity uktvA bhImasenas tu kaniSThair bhrAtRbhir vRtaH 02064012c mRgamadhye yathA siMho muhuH parigham aikSata 02064013a sAntvyamAno vIjyamAnaH pArthenAkliSTakarmaNA 02064013c svidyate ca mahAbAhur antardAhena vIryavAn 02064014a kruddhasya tasya srotobhyaH karNAdibhyo narAdhipa 02064014c sadhUmaH sasphuliGgArciH pAvakaH samajAyata 02064015a bhrukuTIpuTaduSprekSyam abhavat tasya tan mukham 02064015c yugAntakAle saMprApte kRtAntasyeva rUpiNaH 02064016a yudhiSThiras tam AvArya bAhunA bAhuzAlinam 02064016c maivam ity abravIc cainaM joSam Assveti bhArata 02064017a nivArya taM mahAbAhuM kopasaMraktalocanam 02064017c pitaraM samupAtiSThad dhRtarASTraM kRtAJjaliH 02065001 yudhiSThira uvAca 02065001a rAjan kiM karavAmas te prazAdhy asmAMs tvam IzvaraH 02065001c nityaM hi sthAtum icchAmas tava bhArata zAsane 02065002 dhRtarASTra uvAca 02065002a ajAtazatro bhadraM te ariSTaM svasti gacchata 02065002c anujJAtAH sahadhanAH svarAjyam anuzAsata 02065003a idaM tv evAvaboddhavyaM vRddhasya mama zAsanam 02065003c dhiyA nigaditaM kRtsnaM pathyaM niHzreyasaM param 02065004a vettha tvaM tAta dharmANAM gatiM sUkSmAM yudhiSThira 02065004c vinIto 'si mahAprAjJa vRddhAnAM paryupAsitA 02065005a yato buddhis tataH zAntiH prazamaM gaccha bhArata 02065005c nAdArau kramate zastraM dArau zastraM nipAtyate 02065006a na vairANy abhijAnanti guNAn pazyanti nAguNAn 02065006c virodhaM nAdhigacchanti ye ta uttamapUruSAH 02065007a saMvAde paruSANy Ahur yudhiSThira narAdhamAH 02065007c pratyAhur madhyamAs tv etAn uktAH paruSam uttaram 02065008a naivoktA naiva cAnuktA ahitAH paruSA giraH 02065008c pratijalpanti vai dhIrAH sadA uttamapUruSAH 02065009a smaranti sukRtAny eva na vairANi kRtAny api 02065009c santaH prativijAnanto labdhvA pratyayam AtmanaH 02065010a tathAcaritam AryeNa tvayAsmin satsamAgame 02065010c duryodhanasya pAruSyaM tat tAta hRdi mA kRthAH 02065011a mAtaraM caiva gAndhArIM mAM ca tvadguNakAGkSiNam 02065011c upasthitaM vRddham andhaM pitaraM pazya bhArata 02065012a prekSApUrvaM mayA dyUtam idam AsId upekSitam 02065012c mitrANi draSTukAmena putrANAM ca balAbalam 02065013a azocyAH kuravo rAjan yeSAM tvam anuzAsitA 02065013c mantrI ca viduro dhImAn sarvazAstravizAradaH 02065014a tvayi dharmo 'rjune vIryaM bhImasene parAkramaH 02065014c zraddhA ca guruzuzrUSA yamayoH puruSAgryayoH 02065015a ajAtazatro bhadraM te khANDavaprastham Aviza 02065015c bhrAtRbhis te 'stu saubhrAtraM dharme te dhIyatAM manaH 02065016 vaizaMpAyana uvAca 02065016a ity ukto bharatazreSTho dharmarAjo yudhiSThiraH 02065016c kRtvAryasamayaM sarvaM pratasthe bhrAtRbhiH saha 02065017a te rathAn meghasaMkAzAn AsthAya saha kRSNayA 02065017c prayayur hRSTamanasa indraprasthaM purottamam 02066001 janamejaya uvAca 02066001a anujJAtAMs tAn viditvA saratnadhanasaMcayAn 02066001c pANDavAn dhArtarASTrANAM katham AsIn manas tadA 02066002 vaizaMpAyana uvAca 02066002a anujJAtAMs tAn viditvA dhRtarASTreNa dhImatA 02066002c rAjan duHzAsanaH kSipraM jagAma bhrAtaraM prati 02066003a duryodhanaM samAsAdya sAmAtyaM bharatarSabha 02066003c duHkhArto bharatazreSTha idaM vacanam abravIt 02066004a duHkhenaitat samAnItaM sthaviro nAzayaty asau 02066004c zatrusAd gamayad dravyaM tad budhyadhvaM mahArathAH 02066005a atha duryodhanaH karNaH zakuniz cApi saubalaH 02066005c mithaH saMgamya sahitAH pANDavAn prati mAninaH 02066006a vaicitravIryaM rAjAnaM dhRtarASTraM manISiNam 02066006c abhigamya tvarAyuktAH zlakSNaM vacanam abruvan 02066007 duryodhana uvAca 02066007a na tvayedaM zrutaM rAjan yaj jagAda bRhaspatiH 02066007c zakrasya nItiM pravadan vidvAn devapurohitaH 02066008a sarvopAyair nihantavyAH zatravaH zatrukarSaNa 02066008c purA yuddhAd balAd vApi prakurvanti tavAhitam 02066009a te vayaM pANDavadhanaiH sarvAn saMpUjya pArthivAn 02066009c yadi tAn yodhayiSyAmaH kiM vA naH parihAsyati 02066010a ahIn AzIviSAn kruddhAn daMzAya samupasthitAn 02066010c kRtvA kaNThe ca pRSThe ca kaH samutsraSTum arhati 02066011a AttazastrA rathagatAH kupitAs tAta pANDavAH 02066011c niHzeSaM naH kariSyanti kruddhA hy AzIviSA yathA 02066012a saMnaddho hy arjuno yAti vivRtya parameSudhI 02066012c gANDIvaM muhur Adatte niHzvasaMz ca nirIkSate 02066013a gadAM gurvIM samudyamya tvaritaz ca vRkodaraH 02066013c svarathaM yojayitvAzu niryAta iti naH zrutam 02066014a nakulaH khaDgam AdAya carma cApy aSTacandrakam 02066014c sahadevaz ca rAjA ca cakrur AkAram iGgitaiH 02066015a te tv AsthAya rathAn sarve bahuzastraparicchadAn 02066015c abhighnanto rathavrAtAn senAyogAya niryayuH 02066016a na kSaMsyante tathAsmAbhir jAtu viprakRtA hi te 02066016c draupadyAz ca pariklezaM kas teSAM kSantum arhati 02066017a punar dIvyAma bhadraM te vanavAsAya pANDavaiH 02066017c evam etAn vaze kartuM zakSyAmo bharatarSabha 02066018a te vA dvAdaza varSANi vayaM vA dyUtanirjitAH 02066018c pravizema mahAraNyam ajinaiH prativAsitAH 02066019a trayodazaM ca sajane ajJAtAH parivatsaram 02066019c jJAtAz ca punar anyAni vane varSANi dvAdaza 02066020a nivasema vayaM te vA tathA dyUtaM pravartatAm 02066020c akSAn uptvA punardyUtam idaM dIvyantu pANDavAH 02066021a etat kRtyatamaM rAjann asmAkaM bharatarSabha 02066021c ayaM hi zakunir veda savidyAm akSasaMpadam 02066022a dRDhamUlA vayaM rAjye mitrANi parigRhya ca 02066022c sAravad vipulaM sainyaM satkRtya ca durAsadam 02066023a te ca trayodaze varSe pArayiSyanti ced vratam 02066023c jeSyAmas tAn vayaM rAjan rocatAM te paraMtapa 02066024 dhRtarASTra uvAca 02066024a tUrNaM pratyAnayasvaitAn kAmaM vyadhvagatAn api 02066024c Agacchantu punardyUtam idaM kurvantu pANDavAH 02066025 vaizaMpAyana uvAca 02066025a tato droNaH somadatto bAhlIkaz ca mahArathaH 02066025c viduro droNaputraz ca vaizyAputraz ca vIryavAn 02066026a bhUrizravAH zAMtanavo vikarNaz ca mahArathaH 02066026c mA dyUtam ity abhASanta zamo 'stv iti ca sarvazaH 02066027a akAmAnAM ca sarveSAM suhRdAm arthadarzinAm 02066027c akarot pANDavAhvAnaM dhRtarASTraH sutapriyaH 02066028a athAbravIn mahArAja dhRtarASTraM janezvaram 02066028c putrahArdAd dharmayuktaM gAndhArI zokakarzitA 02066029a jAte duryodhane kSattA mahAmatir abhASata 02066029c nIyatAM paralokAya sAdhv ayaM kulapAMsanaH 02066030a vyanadaj jAtamAtro hi gomAyur iva bhArata 02066030c anto nUnaM kulasyAsya kuravas tan nibodhata 02066031a mA bAlAnAm aziSTAnAm abhimaMsthA matiM prabho 02066031c mA kulasya kSaye ghore kAraNaM tvaM bhaviSyasi 02066032a baddhaM setuM ko nu bhindyAd dhamec chAntaM ca pAvakam 02066032c zame dhRtAn punaH pArthAn kopayet ko nu bhArata 02066033a smarantaM tvAm AjamIDha smArayiSyAmy ahaM punaH 02066033c zAstraM na zAsti durbuddhiM zreyase vetarAya vA 02066034a na vai vRddho bAlamatir bhaved rAjan kathaM cana 02066034c tvannetrAH santu te putrA mA tvAM dIrNAH prahAsiSuH 02066035a zamena dharmeNa parasya buddhyA; jAtA buddhiH sAstu te mA pratIpA 02066035c pradhvaMsinI krUrasamAhitA zrIr; mRduprauDhA gacchati putrapautrAn 02066036a athAbravIn mahArAjo gAndhArIM dharmadarzinIm 02066036c antaH kAmaM kulasyAstu na zakSyAmi nivAritum 02066037a yathecchanti tathaivAstu pratyAgacchantu pANDavAH 02066037c punardyUtaM prakurvantu mAmakAH pANDavaiH saha 02067001 vaizaMpAyana uvAca 02067001a tato vyadhvagataM pArthaM prAtikAmI yudhiSThiram 02067001c uvAca vacanAd rAjJo dhRtarASTrasya dhImataH 02067002a upastIrNA sabhA rAjann akSAn uptvA yudhiSThira 02067002c ehi pANDava dIvyeti pitA tvAm Aha bhArata 02067003 yudhiSThira uvAca 02067003a dhAtur niyogAd bhUtAni prApnuvanti zubhAzubham 02067003c na nivRttis tayor asti devitavyaM punar yadi 02067004a akSadyUte samAhvAnaM niyogAt sthavirasya ca 02067004c jAnann api kSayakaraM nAtikramitum utsahe 02067005 vaizaMpAyana uvAca 02067005a iti bruvan nivavRte bhrAtRbhiH saha pANDavaH 02067005c jAnaMz ca zakuner mAyAM pArtho dyUtam iyAt punaH 02067006a vivizus te sabhAM tAM tu punar eva mahArathAH 02067006c vyathayanti sma cetAMsi suhRdAM bharatarSabhAH 02067007a yathopajoSam AsInAH punardyUtapravRttaye 02067007c sarvalokavinAzAya daivenopanipIDitAH 02067008 zakunir uvAca 02067008a amuJcat sthaviro yad vo dhanaM pUjitam eva tat 02067008c mahAdhanaM glahaM tv ekaM zRNu me bharatarSabha 02067009a vayaM dvAdaza varSANi yuSmAbhir dyUtanirjitAH 02067009c pravizema mahAraNyaM rauravAjinavAsasaH 02067010a trayodazaM ca sajane ajJAtAH parivatsaram 02067010c jJAtAz ca punar anyAni vane varSANi dvAdaza 02067011a asmAbhir vA jitA yUyaM vane varSANi dvAdaza 02067011c vasadhvaM kRSNayA sArdham ajinaiH prativAsitAH 02067012a trayodaze ca nirvRtte punar eva yathocitam 02067012c svarAjyaM pratipattavyam itarair atha vetaraiH 02067013a anena vyavasAyena sahAsmAbhir yudhiSThira 02067013c akSAn uptvA punardyUtam ehi dIvyasva bhArata 02067014 sabhAsada UcuH 02067014a aho dhig bAndhavA nainaM bodhayanti mahad bhayam 02067014c buddhyA bodhyaM na budhyante svayaM ca bharatarSabhAH 02067015 vaizaMpAyana uvAca 02067015a janapravAdAn subahUn iti zRNvan narAdhipaH 02067015c hriyA ca dharmasaGgAc ca pArtho dyUtam iyAt punaH 02067016a jAnann api mahAbuddhiH punardyUtam avartayat 02067016c apy ayaM na vinAzaH syAt kurUNAm iti cintayan 02067017 yudhiSThira uvAca 02067017a kathaM vai madvidho rAjA svadharmam anupAlayan 02067017c AhUto vinivarteta dIvyAmi zakune tvayA 02067018 zakunir uvAca 02067018a gavAzvaM bahudhenUkam aparyantam ajAvikam 02067018c gajAH kozo hiraNyaM ca dAsIdAsaM ca sarvazaH 02067019a eSa no glaha evaiko vanavAsAya pANDavAH 02067019c yUyaM vayaM vA vijitA vasema vanam AzritAH 02067020a anena vyavasAyena dIvyAma bharatarSabha 02067020c samutkSepeNa caikena vanavAsAya bhArata 02067021 vaizaMpAyana uvAca 02067021a pratijagrAha taM pArtho glahaM jagrAha saubalaH 02067021c jitam ity eva zakunir yudhiSThiram abhASata 02068001 vaizaMpAyana uvAca 02068001a vanavAsAya cakrus te matiM pArthAH parAjitAH 02068001c ajinAny uttarIyANi jagRhuz ca yathAkramam 02068002a ajinaiH saMvRtAn dRSTvA hRtarAjyAn ariMdamAn 02068002c prasthitAn vanavAsAya tato duHzAsano 'bravIt 02068003a pravRttaM dhArtarASTrasya cakraM rAjJo mahAtmanaH 02068003c parAbhUtAH pANDuputrA vipattiM paramAM gatAH 02068004a adya devAH saMprayAtAH samair vartmabhir asthalaiH 02068004c guNajyeSThAs tathA jyeSThA bhUyAMso yad vayaM paraiH 02068005a narakaM pAtitAH pArthA dIrghakAlam anantakam 02068005c sukhAc ca hInA rAjyAc ca vinaSTAH zAzvatIH samAH 02068006a balena mattA ye te sma dhArtarASTrAn prahAsiSuH 02068006c te nirjitA hRtadhanA vanam eSyanti pANDavAH 02068007a citrAn saMnAhAn avamuJcantu caiSAM; vAsAMsi divyAni ca bhAnumanti 02068007c nivAsyantAM rurucarmANi sarve; yathA glahaM saubalasyAbhyupetAH 02068008a na santi lokeSu pumAMsa IdRzA; ity eva ye bhAvitabuddhayaH sadA 02068008c jJAsyanti te ''tmAnam ime 'dya pANDavA; viparyaye SaNDhatilA ivAphalAH 02068009a ayaM hi vAsodaya IdRzAnAM; manasvinAM kaurava mA bhaved vaH 02068009c adIkSitAnAm ajinAni yadvad; balIyasAM pazyata pANDavAnAm 02068010a mahAprAjJaH somako yajJasenaH; kanyAM pAJcAlIM pANDavebhyaH pradAya 02068010c akArSId vai duSkRtaM neha santi; klIbAH pArthAH patayo yAjJasenyAH 02068011a sUkSmAn prAvArAn ajinAni coditAn; dRSTvAraNye nirdhanAn apratiSThAn 02068011c kAM tvaM prItiM lapsyase yAjJaseni; patiM vRNISva yam ihAnyam icchasi 02068012a ete hi sarve kuravaH sametAH; kSAntA dAntAH sudraviNopapannAH 02068012c eSAM vRNISvaikatamaM patitve; na tvAM tapet kAlaviparyayo 'yam 02068013a yathAphalAH SaNDhatilA yathA carmamayA mRgAH 02068013c tathaiva pANDavAH sarve yathA kAkayavA api 02068014a kiM pANDavAMs tvaM patitAn upAsse; moghaH zramaH SaNDhatilAn upAsya 02068014c evaM nRzaMsaH paruSANi pArthAn; azrAvayad dhRtarASTrasya putraH 02068015a tad vai zrutvA bhImaseno 'tyamarSI; nirbhartsyoccais taM nigRhyaiva roSAt 02068015c uvAcedaM sahasaivopagamya; siMho yathA haimavataH zRgAlam 02068016 bhImasena uvAca 02068016a krUra pApajanair juSTam akRtArthaM prabhASase 02068016c gAndhAravidyayA hi tvaM rAjamadhye vikatthase 02068017a yathA tudasi marmANi vAkzarair iha no bhRzam 02068017c tathA smArayitA te 'haM kRntan marmANi saMyuge 02068018a ye ca tvAm anuvartante kAmalobhavazAnugAH 02068018c goptAraH sAnubandhAMs tAn neSyAmi yamasAdanam 02068019 vaizaMpAyana uvAca 02068019a evaM bruvANam ajinair vivAsitaM; duHkhAbhibhUtaM parinRtyati sma 02068019c madhye kurUNAM dharmanibaddhamArgaM; gaur gaur iti smAhvayan muktalajjaH 02068020 bhImasena uvAca 02068020a nRzaMsaM paruSaM krUraM zakyaM duHzAsana tvayA 02068020c nikRtyA hi dhanaM labdhvA ko vikatthitum arhati 02068021a mA ha sma sukRtA&l lokAn gacchet pArtho vRkodaraH 02068021c yadi vakSasi bhittvA te na pibec choNitaM raNe 02068022a dhArtarASTrAn raNe hatvA miSatAM sarvadhanvinAm 02068022c zamaM gantAsmi nacirAt satyam etad bravImi vaH 02068023 vaizaMpAyana uvAca 02068023a tasya rAjA siMhagateH sakhelaM; duryodhano bhImasenasya harSAt 02068023c gatiM svagatyAnucakAra mando; nirgacchatAM pANDavAnAM sabhAyAH 02068024a naitAvatA kRtam ity abravIt taM; vRkodaraH saMnivRttArdhakAyaH 02068024c zIghraM hi tvA nihataM sAnubandhaM; saMsmAryAhaM prativakSyAmi mUDha 02068025a etat samIkSyAtmani cAvamAnaM; niyamya manyuM balavAn sa mAnI 02068025c rAjAnugaH saMsadi kauravANAM; viniSkraman vAkyam uvAca bhImaH 02068026a ahaM duryodhanaM hantA karNaM hantA dhanaMjayaH 02068026c zakuniM cAkSakitavaM sahadevo haniSyati 02068027a idaM ca bhUyo vakSyAmi sabhAmadhye bRhad vacaH 02068027c satyaM devAH kariSyanti yan no yuddhaM bhaviSyati 02068028a suyodhanam imaM pApaM hantAsmi gadayA yudhi 02068028c ziraH pAdena cAsyAham adhiSThAsyAmi bhUtale 02068029a vAkyazUrasya caivAsya paruSasya durAtmanaH 02068029c duHzAsanasya rudhiraM pAtAsmi mRgarAD iva 02068030 arjuna uvAca 02068030a naiva vAcA vyavasitaM bhIma vijJAyate satAm 02068030c itaz caturdaze varSe draSTAro yad bhaviSyati 02068031a duryodhanasya karNasya zakunez ca durAtmanaH 02068031c duHzAsanacaturthAnAM bhUmiH pAsyati zoNitam 02068032a asUyitAraM vaktAraM prasraSTAraM durAtmanAm 02068032c bhImasena niyogAt te hantAhaM karNam Ahave 02068033a arjunaH pratijAnIte bhImasya priyakAmyayA 02068033c karNaM karNAnugAMz caiva raNe hantAsmi patribhiH 02068034a ye cAnye pratiyotsyanti buddhimohena mAM nRpAH 02068034c tAMz ca sarvAJ zitair bANair netAsmi yamasAdanam 02068035a caled dhi himavAn sthAnAn niSprabhaH syAd divAkaraH 02068035c zaityaM somAt praNazyeta matsatyaM vicaled yadi 02068036a na pradAsyati ced rAjyam ito varSe caturdaze 02068036c duryodhano hi satkRtya satyam etad bhaviSyati 02068037 vaizaMpAyana uvAca 02068037a ity uktavati pArthe tu zrImAn mAdravatIsutaH 02068037c pragRhya vipulaM bAhuM sahadevaH pratApavAn 02068038a saubalasya vadhaM prepsur idaM vacanam abravIt 02068038c krodhasaMraktanayano niHzvasann iva pannagaH 02068039a akSAn yAn manyase mUDha gAndhArANAM yazohara 02068039c naite 'kSA nizitA bANAs tvayaite samare vRtAH 02068040a yathA caivoktavAn bhImas tvAm uddizya sabAndhavam 02068040c kartAhaM karmaNas tasya kuru kAryANi sarvazaH 02068041a hantAsmi tarasA yuddhe tvAM vikramya sabAndhavam 02068041c yadi sthAsyasi saMgrAme kSatradharmeNa saubala 02068042a sahadevavacaH zrutvA nakulo 'pi vizAM pate 02068042c darzanIyatamo nqNAm idaM vacanam abravIt 02068043a suteyaM yajJasenasya dyUte 'smin dhRtarASTrajaiH 02068043c yair vAcaH zrAvitA rUkSAH sthitair duryodhanapriye 02068044a tAn dhArtarASTrAn durvRttAn mumUrSUn kAlacoditAn 02068044c darzayiSyAmi bhUyiSTham ahaM vaivasvatakSayam 02068045a nidezAd dharmarAjasya draupadyAH padavIM caran 02068045c nirdhArtarASTrAM pRthivIM kartAsmi nacirAd iva 02068046a evaM te puruSavyAghrAH sarve vyAyatabAhavaH 02068046c pratijJA bahulAH kRtvA dhRtarASTram upAgaman 02069001 yudhiSThira uvAca 02069001a AmantrayAmi bharatAMs tathA vRddhaM pitAmaham 02069001c rAjAnaM somadattaM ca mahArAjaM ca bAhlikam 02069002a droNaM kRpaM nRpAMz cAnyAn azvatthAmAnam eva ca 02069002c viduraM dhRtarASTraM ca dhArtarASTrAMz ca sarvazaH 02069003a yuyutsuM saMjayaM caiva tathaivAnyAn sabhAsadaH 02069003c sarvAn Amantrya gacchAmi draSTAsmi punar etya vaH 02069004 vaizaMpAyana uvAca 02069004a na ca kiM cit tadocus te hriyA santo yudhiSThiram 02069004c manobhir eva kalyANaM dadhyus te tasya dhImataH 02069005 vidura uvAca 02069005a AryA pRthA rAjaputrI nAraNyaM gantum arhati 02069005c sukumArI ca vRddhA ca nityaM caiva sukhocitA 02069006a iha vatsyati kalyANI satkRtA mama vezmani 02069006c iti pArthA vijAnIdhvam agadaM vo 'stu sarvazaH 02069007a yudhiSThira vijAnIhi mamedaM bharatarSabha 02069007c nAdharmeNa jitaH kaz cid vyathate vai parAjayAt 02069008a tvaM vai dharmAn vijAnISe yudhAM vettA dhanaMjayaH 02069008c hantArINAM bhImaseno nakulas tv arthasaMgrahI 02069009a saMyantA sahadevas tu dhaumyo brahmaviduttamaH 02069009c dharmArthakuzalA caiva draupadI dharmacAriNI 02069010a anyonyasya priyAH sarve tathaiva priyavAdinaH 02069010c parair abhedyAH saMtuSTAH ko vo na spRhayed iha 02069011a eSa vai sarvakalyANaH samAdhis tava bhArata 02069011c nainaM zatrur viSahate zakreNApi samo 'cyuta 02069012a himavaty anuziSTo 'si merusAvarNinA purA 02069012c dvaipAyanena kRSNena nagare vAraNAvate 02069013a bhRgutuGge ca rAmeNa dRSadvatyAM ca zaMbhunA 02069013c azrauSIr asitasyApi maharSer aJjanaM prati 02069014a draSTA sadA nAradasya dhaumyas te 'yaM purohitaH 02069014c mA hArSIH sAMparAye tvaM buddhiM tAm RSipUjitAm 02069015a purUravasam ailaM tvaM buddhyA jayasi pANDava 02069015c zaktyA jayasi rAjJo 'nyAn RSIn dharmopasevayA 02069016a aindre jaye dhRtamanA yAmye kopavidhAraNe 02069016c visarge caiva kaubere vAruNe caiva saMyame 02069017a AtmapradAnaM saumyatvam adbhyaz caivopajIvanam 02069017c bhUmeH kSamA ca tejaz ca samagraM sUryamaNDalAt 02069018a vAyor balaM viddhi sa tvaM bhUtebhyaz cAtmasaMbhavam 02069018c agadaM vo 'stu bhadraM vo drakSyAmi punarAgatAn 02069019a ApaddharmArthakRcchreSu sarvakAryeSu vA punaH 02069019c yathAvat pratipadyethAH kAle kAle yudhiSThira 02069020a ApRSTo 'sIha kaunteya svasti prApnuhi bhArata 02069020c kRtArthaM svastimantaM tvAM drakSyAmaH punarAgatam 02069021 vaizaMpAyana uvAca 02069021a evam uktas tathety uktvA pANDavaH satyavikramaH 02069021c bhISmadroNau namaskRtya prAtiSThata yudhiSThiraH 02070001 vaizaMpAyana uvAca 02070001a tasmin saMprasthite kRSNA pRthAM prApya yazasvinIm 02070001c ApRcchad bhRzaduHkhArtA yAz cAnyAs tatra yoSitaH 02070002a yathArhaM vandanAzleSAn kRtvA gantum iyeSa sA 02070002c tato ninAdaH sumahAn pANDavAntaHpure 'bhavat 02070003a kuntI ca bhRzasaMtaptA draupadIM prekSya gacchatIm 02070003c zokavihvalayA vAcA kRcchrAd vacanam abravIt 02070004a vatse zoko na te kAryaH prApyedaM vyasanaM mahat 02070004c strIdharmANAm abhijJAsi zIlAcAravatI tathA 02070005a na tvAM saMdeSTum arhAmi bhartqn prati zucismite 02070005c sAdhvIguNasamAdhAnair bhUSitaM te kuladvayam 02070006a sabhAgyAH kuravaz ceme ye na dagdhAs tvayAnaghe 02070006c ariSTaM vraja panthAnaM madanudhyAnabRMhitA 02070007a bhAviny arthe hi satstrINAM vaiklavyaM nopajAyate 02070007c gurudharmAbhiguptA ca zreyaH kSipram avApsyasi 02070008a sahadevaz ca me putraH sadAvekSyo vane vasan 02070008c yathedaM vyasanaM prApya nAsya sIden mahan manaH 02070009a tathety uktvA tu sA devI sravannetrajalAvilA 02070009c zoNitAktaikavasanA muktakezy abhiniryayau 02070010a tAM krozantIM pRthA duHkhAd anuvavrAja gacchatIm 02070010c athApazyat sutAn sarvAn hRtAbharaNavAsasaH 02070011a rurucarmAvRtatanUn hriyA kiM cid avAGmukhAn 02070011c paraiH parItAn saMhRSTaiH suhRdbhiz cAnuzocitAn 02070012a tadavasthAn sutAn sarvAn upasRtyAtivatsalA 02070012c sasvajAnAvadac chokAt tat tad vilapatI bahu 02070013a kathaM saddharmacAritravRttasthitivibhUSitAn 02070013c akSudrAn dRDhabhaktAMz ca daivatejyAparAn sadA 02070014a vyasanaM vaH samabhyAgAt ko 'yaM vidhiviparyayaH 02070014c kasyApadhyAnajaM cedam AgaH pazyAmi vo dhiyA 02070015a syAt tu madbhAgyadoSo 'yaM yAhaM yuSmAn ajIjanam 02070015c duHkhAyAsabhujo 'tyarthaM yuktAn apy uttamair guNaiH 02070016a kathaM vatsyatha durgeSu vaneSv RddhivinAkRtAH 02070016c vIryasattvabalotsAhatejobhir akRzAH kRzAH 02070017a yady etad aham ajJAsyaM vanavAso hi vo dhruvam 02070017c zatazRGgAn mRte pANDau nAgamiSyaM gajAhvayam 02070018a dhanyaM vaH pitaraM manye tapomedhAnvitaM tathA 02070018c yaH putrAdhim asaMprApya svargecchAm akarot priyAm 02070019a dhanyAM cAtIndriyajJAnAm imAM prAptAM parAM gatim 02070019c manye 'dya mAdrIM dharmajJAM kalyANIM sarvathaiva hi 02070020a ratyA matyA ca gatyA ca yayAham abhisaMdhitA 02070020c jIvitapriyatAM mahyaM dhig imAM klezabhAginIm 02070021a evaM vilapatIM kuntIm abhisAntvya praNamya ca 02070021c pANDavA vigatAnandA vanAyaiva pravavrajuH 02070022a vidurAdayaz ca tAm ArtAM kuntIm AzvAsya hetubhiH 02070022c prAvezayan gRhaM kSattuH svayam ArtatarAH zanaiH 02070023a rAjA ca dhRtarASTraH sa zokAkulitacetanaH 02070023c kSattuH saMpreSayAm Asa zIghram AgamyatAm iti 02070024a tato jagAma viduro dhRtarASTranivezanam 02070024c taM paryapRcchat saMvigno dhRtarASTro narAdhipaH 02071001 dhRtarASTra uvAca 02071001a kathaM gacchati kaunteyo dharmarAjo yudhiSThiraH 02071001c bhImasenaH savyasAcI mAdrIputrau ca tAv ubhau 02071002a dhaumyaz caiva kathaM kSattar draupadI vA tapasvinI 02071002c zrotum icchAmy ahaM sarvaM teSAm aGgaviceSTitam 02071003 vidura uvAca 02071003a vastreNa saMvRtya mukhaM kuntIputro yudhiSThiraH 02071003c bAhU vizAlau kRtvA tu bhImo gacchati pANDavaH 02071004a sikatA vapan savyasAcI rAjAnam anugacchati 02071004c mAdrIputraH sahadevo mukham Alipya gacchati 02071005a pAMsUpaliptasarvAGgo nakulaz cittavihvalaH 02071005c darzanIyatamo loke rAjAnam anugacchati 02071006a kRSNA kezaiH praticchAdya mukham AyatalocanA 02071006c darzanIyA prarudatI rAjAnam anugacchati 02071007a dhaumyo yAmyAni sAmAni raudrANi ca vizAM pate 02071007c gAyan gacchati mArgeSu kuzAn AdAya pANinA 02071008 dhRtarASTra uvAca 02071008a vividhAnIha rUpANi kRtvA gacchanti pANDavAH 02071008c tan mamAcakSva vidura kasmAd evaM vrajanti te 02071009 vidura uvAca 02071009a nikRtasyApi te putrair hRte rAjye dhaneSu ca 02071009c na dharmAc calate buddhir dharmarAjasya dhImataH 02071010a yo 'sau rAjA ghRNI nityaM dhArtarASTreSu bhArata 02071010c nikRtyA krodhasaMtapto nonmIlayati locane 02071011a nAhaM janaM nirdaheyaM dRSTvA ghoreNa cakSuSA 02071011c sa pidhAya mukhaM rAjA tasmAd gacchati pANDavaH 02071012a yathA ca bhImo vrajati tan me nigadataH zRNu 02071012c bAhvor bale nAsti samo mameti bharatarSabha 02071013a bAhU vizAlau kRtvA tu tena bhImo 'pi gacchati 02071013c bAhU darzayamAno hi bAhudraviNadarpitaH 02071013e cikIrSan karma zatrubhyo bAhudravyAnurUpataH 02071014a pradizaJ zarasaMpAtAn kuntIputro 'rjunas tadA 02071014c sikatA vapan savyasAcI rAjAnam anugacchati 02071015a asaktAH sikatAs tasya yathA saMprati bhArata 02071015c asaktaM zaravarSANi tathA mokSyati zatruSu 02071016a na me kaz cid vijAnIyAn mukham adyeti bhArata 02071016c mukham Alipya tenAsau sahadevo 'pi gacchati 02071017a nAhaM manAMsy AdadeyaM mArge strINAm iti prabho 02071017c pAMsUpacitasarvAGgo nakulas tena gacchati 02071018a ekavastrA tu rudatI muktakezI rajasvalA 02071018c zoNitAktArdravasanA draupadI vAkyam abravIt 02071019a yatkRte 'ham imAM prAptA teSAM varSe caturdaze 02071019c hatapatyo hatasutA hatabandhujanapriyAH 02071020a bandhuzoNitadigdhAGgyo muktakezyo rajasvalAH 02071020c evaM kRtodakA nAryaH pravekSyanti gajAhvayam 02071021a kRtvA tu nairRtAn darbhAn dhIro dhaumyaH purohitaH 02071021c sAmAni gAyan yAmyAni purato yAti bhArata 02071022a hateSu bhArateSv Ajau kurUNAM guravas tadA 02071022c evaM sAmAni gAsyantIty uktvA dhaumyo 'pi gacchati 02071023a hA hA gacchanti no nAthAH samavekSadhvam IdRzam 02071023c iti paurAH suduHkhArtAH krozanti sma samantataH 02071024a evam AkAraliGgais te vyavasAyaM manogatam 02071024c kathayantaH sma kaunteyA vanaM jagmur manasvinaH 02071025a evaM teSu narAgryeSu niryatsu gajasAhvayAt 02071025c anabhre vidyutaz cAsan bhUmiz ca samakampata 02071026a rAhur agrasad Adityam aparvaNi vizAM pate 02071026c ulkA cApy apasavyaM tu puraM kRtvA vyazIryata 02071027a pravyAharanti kravyAdA gRdhragomAyuvAyasAH 02071027c devAyatanacaityeSu prAkArATTAlakeSu ca 02071028a evam ete mahotpAtA vanaM gacchati pANDave 02071028c bhAratAnAm abhAvAya rAjan durmantrite tava 02071029a nAradaz ca sabhAmadhye kurUNAm agrataH sthitaH 02071029c maharSibhiH parivRto raudraM vAkyam uvAca ha 02071030a itaz caturdaze varSe vinaGkSyantIha kauravAH 02071030c duryodhanAparAdhena bhImArjunabalena ca 02071031a ity uktvA divam Akramya kSipram antaradhIyata 02071031c brAhmIM zriyaM suvipulAM bibhrad devarSisattamaH 02071032a tato duryodhanaH karNaH zakuniz cApi saubalaH 02071032c droNaM dvIpam amanyanta rAjyaM cAsmai nyavedayan 02071033a athAbravIt tato droNo duryodhanam amarSaNam 02071033c duHzAsanaM ca karNaM ca sarvAn eva ca bhAratAn 02071034a avadhyAn pANDavAn Ahur devaputrAn dvijAtayaH 02071034c ahaM tu zaraNaM prAptAn vartamAno yathAbalam 02071035a gatAn sarvAtmanA bhaktyA dhArtarASTrAn sarAjakAn 02071035c notsahe samabhityaktuM daivamUlam ataH param 02071036a dharmataH pANDuputrA vai vanaM gacchanti nirjitAH 02071036c te ca dvAdaza varSANi vane vatsyanti kauravAH 02071037a caritabrahmacaryAz ca krodhAmarSavazAnugAH 02071037c vairaM pratyAnayiSyanti mama duHkhAya pANDavAH 02071038a mayA tu bhraMzito rAjyAd drupadaH sakhivigrahe 02071038c putrArtham ayajat krodhAd vadhAya mama bhArata 02071039a yAjopayAjatapasA putraM lebhe sa pAvakAt 02071039c dhRSTadyumnaM draupadIM ca vedImadhyAt sumadhyamAm 02071040a jvAlAvarNo devadatto dhanuSmAn kavacI zarI 02071040c martyadharmatayA tasmAd iti mAM bhayam Avizat 02071041a gato hi pakSatAM teSAM pArSataH puruSarSabhaH 02071041c sRSTaprANo bhRzataraM tasmAd yotsye tavAribhiH 02071042a madvadhAya zruto hy eSa loke cApy ativizrutaH 02071042c nUnaM so 'yam anuprAptas tvatkRte kAlaparyayaH 02071043a tvaritAH kuruta zreyo naitad etAvatA kRtam 02071043c muhUrtaM sukham evaitat tAlacchAyeva haimanI 02071044a yajadhvaM ca mahAyajJair bhogAn aznIta datta ca 02071044c itaz caturdaze varSe mahat prApsyatha vaizasam 02071045a duryodhana nizamyaitat pratipadya yathecchasi 02071045c sAma vA pANDaveyeSu prayuGkSva yadi manyase 02071046 vaizaMpAyana uvAca 02071046a droNasya vacanaM zrutvA dhRtarASTro 'bravId idam 02071046c samyag Aha guruH kSattar upAvartaya pANDavAn 02071047a yadi vA na nivartante satkRtA yAntu pANDavAH 02071047c sazastrarathapAdAtA bhogavantaz ca putrakAH 02072001 vaizaMpAyana uvAca 02072001a vanaM gateSu pArtheSu nirjiteSu durodare 02072001c dhRtarASTraM mahArAja tadA cintA samAvizat 02072002a taM cintayAnam AsInaM dhRtarASTraM janezvaram 02072002c niHzvasantam anekAgram iti hovAca saMjayaH 02072003a avApya vasusaMpUrNAM vasudhAM vasudhAdhipa 02072003c pravrAjya pANDavAn rAjyAd rAjan kim anuzocasi 02072004 dhRtarASTra uvAca 02072004a azocyaM tu kutas teSAM yeSAM vairaM bhaviSyati 02072004c pANDavair yuddhazauNDair hi mitravadbhir mahArathaiH 02072005 saMjaya uvAca 02072005a tavedaM sukRtaM rAjan mahad vairaM bhaviSyati 02072005c vinAzaH sarvalokasya sAnubandho bhaviSyati 02072006a vAryamANo 'pi bhISmeNa droNena vidureNa ca 02072006c pANDavAnAM priyAM bhAryAM draupadIM dharmacAriNIm 02072007a prAhiNod Anayeheti putro duryodhanas tava 02072007c sUtaputraM sumandAtmA nirlajjaH prAtikAminam 02072008 dhRtarASTra uvAca 02072008a yasmai devAH prayacchanti puruSAya parAbhavam 02072008c buddhiM tasyApakarSanti so 'pAcInAni pazyati 02072009a buddhau kaluSabhUtAyAM vinAze pratyupasthite 02072009c anayo nayasaMkAzo hRdayAn nApasarpati 02072010a anarthAz cArtharUpeNa arthAz cAnartharUpiNaH 02072010c uttiSThanti vinAzAnte naraM tac cAsya rocate 02072011a na kAlo daNDam udyamya ziraH kRntati kasya cit 02072011c kAlasya balam etAvad viparItArthadarzanam 02072012a AsAditam idaM ghoraM tumulaM lomaharSaNam 02072012c pAJcAlIm apakarSadbhiH sabhAmadhye tapasvinIm 02072013a ayonijAM rUpavatIM kule jAtAM vibhAvarIm 02072013c ko nu tAM sarvadharmajJAM paribhUya yazasvinIm 02072014a paryAnayet sabhAmadhyam Rte durdyUtadevinam 02072014c strIdharmiNIM varArohAM zoNitena samukSitAm 02072015a ekavastrAM ca pAJcAlIM pANDavAn abhyavekSatIm 02072015c hRtasvAn bhraSTacittAMs tAn hRtadArAn hRtazriyaH 02072016a vihInAn sarvakAmebhyo dAsabhAvavazaM gatAn 02072016c dharmapAzaparikSiptAn azaktAn iva vikrame 02072017a kruddhAm amarSitAM kRSNAM duHkhitAM kurusaMsadi 02072017c duryodhanaz ca karNaz ca kaTukAny abhyabhASatAm 02072018a tasyAH kRpaNacakSurbhyAM pradahyetApi medinI 02072018c api zeSaM bhaved adya putrANAM mama saMjaya 02072019a bhAratAnAM striyaH sarvA gAndhAryA saha saMgatAH 02072019c prAkrozan bhairavaM tatra dRSTvA kRSNAM sabhAgatAm 02072020a agnihotrANi sAyAhne na cAhUyanta sarvazaH 02072020c brAhmaNAH kupitAz cAsan draupadyAH parikarSaNe 02072021a AsIn niSTAnako ghoro nirghAtaz ca mahAn abhUt 02072021c divolkAz cApatan ghorA rAhuz cArkam upAgrasat 02072021e aparvaNi mahAghoraM prajAnAM janayan bhayam 02072022a tathaiva rathazAlAsu prAdurAsId dhutAzanaH 02072022c dhvajAz ca vyavazIryanta bharatAnAm abhUtaye 02072023a duryodhanasyAgnihotre prAkrozan bhairavaM zivAH 02072023c tAs tadA pratyabhASanta rAsabhAH sarvatodizam 02072024a prAtiSThata tato bhISmo droNena saha saMjaya 02072024c kRpaz ca somadattaz ca bAhlIkaz ca mahArathaH 02072025a tato 'ham abruvaM tatra vidureNa pracoditaH 02072025c varaM dadAni kRSNAyai kAGkSitaM yad yad icchati 02072026a avRNot tatra pAJcAlI pANDavAn amitaujasaH 02072026c sarathAn sadhanuSkAMz cApy anujJAsiSam apy aham 02072027a athAbravIn mahAprAjJo viduraH sarvadharmavit 02072027c etadantAH stha bharatA yad vaH kRSNA sabhAM gatA 02072028a eSA pAJcAlarAjasya sutaiSA zrIr anuttamA 02072028c pAJcAlI pANDavAn etAn daivasRSTopasarpati 02072029a tasyAH pArthAH pariklezaM na kSaMsyante 'tyamarSaNAH 02072029c vRSNayo vA maheSvAsAH pAJcAlA vA mahaujasaH 02072030a tena satyAbhisaMdhena vAsudevena rakSitAH 02072030c AgamiSyati bIbhatsuH pAJcAlair abhirakSitaH 02072031a teSAM madhye maheSvAso bhImaseno mahAbalaH 02072031c AgamiSyati dhunvAno gadAM daNDam ivAntakaH 02072032a tato gANDIvanirghoSaM zrutvA pArthasya dhImataH 02072032c gadAvegaM ca bhImasya nAlaM soDhuM narAdhipAH 02072033a tatra me rocate nityaM pArthaiH sArdhaM na vigrahaH 02072033c kurubhyo hi sadA manye pANDavAJ zaktimattarAn 02072034a tathA hi balavAn rAjA jarAsaMdho mahAdyutiH 02072034c bAhupraharaNenaiva bhImena nihato yudhi 02072035a tasya te zama evAstu pANDavair bharatarSabha 02072035c ubhayoH pakSayor yuktaM kriyatAm avizaGkayA 02072036a evaM gAvalgaNe kSattA dharmArthasahitaM vacaH 02072036c uktavAn na gRhItaM ca mayA putrahitepsayA