% Mahābhārata: supplementary passages - Droṇaparvan % Last updated: Mon Jul 23 2007 % Encoding: Unicode Roman % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 2001 %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % Book 07, star passages %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % 7.1.1 % The introductory mantra: 07*0001_01 nārāyaṇaṁ namaskr̥tya naraṁ caiva narottamam 07*0001_02 devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet % Before the introductory mantra, Ś1 ins.: oṁ % svasti | śrīgaṇeśāya namaḥ | oṁ namo bhagavate śrīvāsudevāya | % śrīḥ; K1 oṁ svasti | oṁ namaḥ śrīgaṇeśāya | oṁ namaḥ % kr̥ṣṇāya | oṁ namo vighnahartre | oṁ; K2 oṁ; K3 oṁ śrī- % gaṇeśāya namaḥ | śrīkr̥ṣṇāya namaḥ | oṁ; K5 oṁ namaḥ śrī- % gaṇeśāya | sarasvatyai namaḥ |; B1 oṁ namo bhagavate vāsu- % devāya |; B2 oṁ namo gaṇapataye | oṁ namo bhagavate vāsu- % devāya |; B3 śrīdurgā | oṁ namo bhagavate vāsudevāya |; B4 % oṁ gaṇeśāya namaḥ |; B5 śrī namo bhagavate vāsudevāya | oṁ; % Dc1 śrīgurugopālagaurīgaṇapatibhyaḥ |; Dn2 śrīgaṇeśāya namaḥ | 07*0002_01 jayati parāśarasūnuḥ satyavatīhr̥dayanandano vyāsaḥ 07*0002_02 yasyāsyakamalagalitaṁ vāṅmayam amr̥taṁ jagat pibati % After the introductory mantra, Ś1 K2 % cont.: 07*0003_01 jitaṁ bhagavatā tena hariṇā lokadhāriṇā 07*0003_02 ajena viśvarūpeṇa nirguṇena mahātmanā % Of the S MSS. which om. the introductory % mantra, T1 begins with: śrīgaṇādhipataye namaḥ | śrīsara- % svatyai namaḥ; T2 śubham astu | śrīrāmāya namaḥ; G1 with: 07*0004_01 śuklāmbaradharaṁ viṣṇuṁ śaśivarṇaṁ caturbhujam 07*0004_02 prasannavadanaṁ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye % 7.1.6 % For 6, D2.5 subst.: 07*0005_01 niḥśvāsaparamo rājā dhyāyann āste hy adhomukhaḥ 07*0005_02 astaṁ prāpte dinakare niśi gāvalgaṇis tadā 07*0005_03 khidyamānena manasā jagāma gajasāhvayam % After 6, K2 Dn2 S ins.: 07*0006_01 vyāsaprasādād vijñāya sarvaṁ vr̥ttāntam uttamam 07*0006_02 sainikānāṁ ca sarveṣāṁ senayor ubhayos tadā % 7.1.8 % After 8, D2.5 ins.: 07*0007_01 dhārtarāṣṭrān mr̥tān sarvān manye saṁjaya saṁyuge % 7.1.9 % For 9cd, D2.5 subst.: 07*0008_01 hataṁ śrutvā mama sutaḥ kim akārṣīc ca saṁjaya % 7.1.10 % After 10, T G2-5 read for the % second time 11ab and thereafter ins.: 07*0009_01 saṁprāptāḥ kuravo yuddhe ke ’trātiṣṭhan paraṁtapāḥ % 7.1.11 % After the first % occurrence of 11ab, T G2-5 Cv ins.: while K5 % Dn2 D4.7.8 G1 M ins. after the repetition of 11ab: 07*0010_01 bhīṣmataḥ kauraveyāṇām abhiyāsyati kaḥ pumān % K5 Dn2 D4.7.8 cont. after 10*: Dn1 D2.5 ins. % after 11: 07*0011_01 ko hi dauryodhane sainye pumān āsīn mahārathaḥ 07*0011_02 yaṁ prāpya sumahāyuddhe tan naḥ śaṁsa mahābhaye % 7.1.15 % After 15ab, B5 ins.: 07*0012_01 jugupsamānāḥ paramaṁ kṣātraṁ karma viśāṁ pate % 7.1.23 % After % 23ab, S (G5 om.) ins.: 07*0013_01 karṇa karṇeti cakranduḥ śeṣā bhārata pārthivāḥ % 7.1.26 % After 26ab, D8 ins.: 07*0014_01 lakṣmīr iva surais tyaktā śrutihīnā yathā dvijāḥ % 7.1.42 % After 42, D2.5 ins. (cf. % 32cd): 07*0015_01 evaṁ te sma hi rādheyaṁ sūtaputraṁ tanutyajam % D2.5 cont.: K4 Dn2 D8 ins. after 42: 07*0016_01 cukruśuḥ sahitā yodhās tatra tatra mahābalāḥ % 7.1.44 % For 44cd, Dn2 % D3 subst.: while, B5 ins. after 44: 07*0017_01 devān iva yathā viṣṇus trāyate mahato bhayāt % 7.1.45 % After 45ab, K1.5 Dn1 D4.7.8 ins.: 07*0018_01 gāvalgaṇiṁ saṁjayaṁ tu śokavyākulalocanaḥ % 7.1.49 % After 49ab, K2.4 Dn % D1.2.4.5.7.8 ins.: 07*0019_01 sa hi vai puruṣavyāghro loke saṁjaya kathyate 07*0019_02 ārtānāṁ bāndhavānāṁ ca krandatāṁ ca viśeṣataḥ 07*0019_03 parityajya raṇe prāṇāṁs tattrāṇārthaṁ ca śarma ca % 7.2.3 % After 3, S ins.: 07*0020_01 saṁmr̥jya divyaṁ dhanur ātatajyaṁ 07*0020_02 sa rāmadattaṁ ripusaṁghahantā 07*0020_03 bāṇāṁś ca kālānalatulyakalpān 07*0020_04 ullāḷayan vākyam idaṁ babhāṣe % 7.2.18 % After % 18, D3.6 ins.: 07*0021_01 athābravīt sūtaputraḥ svasūtaṁ 07*0021_02 hantāsmy ahaṁ pāṇḍavasomakāṁś ca % 7.3.1 % After 1, K5 (marg.) B5 D4.7.8 ins.: 07*0022_01 utpādya pr̥thivīṁ gurvīṁ pātitāṁ savyasācinā 07*0022_02 udyamyāpy atha vā meruṁ līlayākṣiptam ambhasi % On the other hand, D6 S ins. after 1: 07*0023_01 utsādya cākhilām urvīṁ sarvakṣatrāntakaṁ gurum % 7.3.8 % After 8a, D3 S ins.: 07*0024_01 śokamohapariplutaḥ 07*0024_02 padbhyām eva jagāmārto % 7.3.18 % After 18ab, % T G2-5 ins.: 07*0025_01 tādr̥g eva hi kaunteyo davāgnir iva parvate % After 18, S ins.: 07*0026_01 nirdahantam anīkāni pravakṣyati janārdanaḥ % 7.3.22 % After 22, N (Ś2 missing) ins.: 07*0027_01 ko ’nyaḥ śakto raṇe jetuṁ pūrvaṁ yo na jitaḥ suraiḥ 07*0027_02 jito yena raṇe rāmo bhavatā vīryaśālinā 07*0027_03 kṣatriyāntakaro ghoro devadānavapūjitaḥ % After line 1, B % (except B4) Dc1 Dn1 ins.: 07*0028_01 pāṇḍuputro balaślāghī mādhavena ca rakṣitaḥ % Dn cont.: 07*0029_01 so ’py adya nihataḥ śete śaraiḥ protaḥ śikhaṇḍinā % 7.4.3 % After 3, N (except D4.7; Ś2 missing) ins.: 07*0030_01 mānahā bhava śatrūṇāṁ mitrāṇāṁ nandivardhanaḥ 07*0030_02 kauravāṇāṁ bhava gatir yathā viṣṇur divaukasām % 7.4.5 % After 5, D4.7.8 ins.: 07*0031_01 tathātibalavān rājā jarāsaṁdho ’dbhutopamaḥ 07*0031_02 samare samaraślāghī na tvayābhyadhiko raṇe % 7.4.6 % After 6, K4.5 B Dc1 Dn2 D1.3.4.6-8 % G1 M ins.: 07*0032_01 utkalā mekalāḥ pauṇḍrāḥ kaliṅgāndhrāś ca saṁyuge 07*0032_02 niṣādāś ca trigartāś ca bāhlīkāś ca jitās tvayā % 7.4.8 % K2.3 ins. after % 8ab: Dn1 after the second occurrence of 1a-2b: 07*0033_01 kṣemaṁ vindati sarvatra śatruhāniṁ ca vindati % 7.4.9 % After 9, K2 ins.: 07*0034_01 tathā kuru manuṣyendra yathā duryodhane jayam % 7.4.12 % After 12, Dn1 repeats % 7 and thereafter ins. a passage given in App. I % (No. 2); after that, it repeats 1a-2b and ins. 33* % and cont.: D4.7.8 ins. after 12: 07*0035_01 tathā hi kauravān yuddhe dhruvaṁ jeṣyanti pāṇḍavāḥ 07*0035_02 kṣatradharmārjitām̐l lokān avāpsyanti na saṁśayaḥ 07*0035_03 yudhyasva nirahaṁkāro balavīryavyapāśrayāt 07*0035_04 dharmo hi yuddhād adhikaḥ kṣatriyasya na vidyate 07*0035=04 saṁjaya uvāca 07*0035_05 evam uktas tu bhīṣmeṇa yuddhāya kr̥taniścayaḥ % On the other hand, S ins. after 12: 07*0036_01 yathā ca kuravo yuddhe yodhayanti sma pāṇḍavān % 7.4.13 % After 13, Dn1 D4.7.8 ins.: S ins. % after 14: 07*0037_01 atha tatra maheṣvāso vyādiśad rathino varān 07*0037_02 vāraṇāṁs tatprakāreṇa cakāra tadanantaram 07*0037_03 sādinaś ca padātāṁś ca yathāśāstraṁ br̥haspatiḥ 07*0037_04 sthāpayām āsa tathā putrāṇāṁ te jayapriyaḥ 07*0037_05 tataḥ pakṣau prapakṣau ca vidhāya bharatarṣabha 07*0037_06 pakṣakoṭyāṁ punar dvābhyāṁ pakṣau dvābhyāṁ suhr̥dvr̥taḥ 07*0037_07 evam etan mayā vyūhaṁ karṇena vihitaṁ purā 07*0037_08 prekṣaṇīyam amanyanta rājānaḥ kurubhiḥ saha 07*0037_09 nr̥tyantam iva taṁ vyūhaṁ didhakṣantam ivāhitān 07*0037_10 kr̥taṁ br̥haspatimataṁ matvā karṇena dhīmatā 07*0037_11 balaṁ vyūhaśarīrasya sārānīkaṁ parasparam % 7.4.14 % Ś1 K B Dc1 Dn2 D1-3.5.5.6 % ins. after 14: Dn1 D8 after 14ab: 07*0038_01 hr̥ṣitāḥ kuravaḥ sarve duryodhanapurogamāḥ 07*0038_02 tam āgataṁ mahābāhuṁ sarvānīkapuraḥsaram % 7.5.8 % T G3-5 ins. after 8ab: G1 M % subst. for 8cd: 07*0039_01 āhaveṣu viśeṣeṇa bhraṣṭanetreṣv ivāñjanam % 7.5.9 % After 9, N (Ś2 missing) ins.: 07*0040_01 adaiśiko yathā sārthaḥ sarvaṁ pāpaṁ samarchati 07*0040_02 anāyakā tathā senā sarvān doṣān samarchati % 7.5.27 % After % 27ab, S Cv ins.: 07*0041_01 sarveṣām eva lokānāṁ viśvasya ca yathā kṣayaḥ 07*0041_02 viśvotpattisthitilaye śreṣṭho nārāyaṇaḥ prabhuḥ % 7.5.33 % After 33, Dn1 D7.8 ins.: 07*0042_01 menire nihitān pārthān ātmanaś cottamaṁ yaśaḥ % Dn1 D7.8 cont.: Ś1 K1-3.5 B5 D1.2.5.6 ins. after % 33ab: B1.3 (marg.) D3.4 after 33: 07*0043_01 duryodhanaṁ tadā rājan droṇo vacanam abravīt % 7.5.35 % After % 35, N (Ś2 missing) ins.: 07*0044_01 pārṣataṁ tu raṇe rājan na haniṣye kathaṁ cana 07*0044_02 sa hi sr̥ṣṭo vadhārthāya mamaiva puruṣarṣabha 07*0044_03 yodhayiṣye tu sainyāni nāśayan sarvasomakān 07*0044_04 na ca māṁ pāṇḍavā yuddhe yodhayiṣyanti harṣitāḥ % 7.5.37 % After 37ab, S ins.: 07*0045_01 svastivādaravaiś cānyaiḥ ślakṣṇaiḥ puṇyair manoramaiḥ % 7.5.40 % After 40ab, K5 D2.5.6 % ins.: 07*0046_01 prādurāsīn mahāśabdaḥ kr̥te senāpatau dvije 07*0046_02 senāpatye mahātmānaṁ sarve saṁhr̥ṣṭamānasāḥ % 7.6.18 % After 18, % K5 ins.: 07*0047_01 arjunena tathā rājan tāpitā bhāratī camūḥ % while B Dc1 Dn2 D3.6 ins. after 18: 07*0048_01 dīpyan dr̥śyeta hi tathā ketuḥ sarvatra dhīmataḥ % 7.6.22 % After % 22, D3.6 ins.: 07*0049_01 didhakṣantau raṇe kruddhau netrābhyām itaretaram 07*0049_02 niścarantau mahāvīryau dhunvānau dhanuṣī dr̥ḍhau 07*0049_03 samucchritapatākena dhvajena rathināṁ varaḥ 07*0049_04 ācāryaḥ kurupāṇḍūnāṁ saṁgrāmaśirasi sthitaḥ % 7.7.25 % After 25, T G1.2.5 M ins.: 07*0050_01 śreṇīkr̥tāḥ saṁyati moghavegā 07*0050_02 dvīpe nadīnām iva kāśarohāḥ % 7.7.29 % After 29, Dn2 D3.6 ins.: 07*0051_01 sa tu kr̥tvā mahatkarma droṇaḥ parabalārdanaḥ % 7.7.36 % After 36, S ins.: 07*0052_01 vicitrajāmbūnadabhūṣitadhvajaṁ 07*0052_02 mahārathaṁ rukmarathaṁ nipātitam 07*0052_03 niśamya kaś cid dhi na harṣam eyivān 07*0052_04 r̥te mr̥dhe drupadasutāt sasr̥ñjayāt % 7.8.9 % After 9, B Dc1 ins.: 07*0053_01 daivam eva paraṁ manye na sunītaṁ na pauruṣam 07*0053_02 madīyo nāyako yatra guṇaśreṣṭho hataḥ paraiḥ % 7.8.14 % After % 14, T G2-5 ins.: 07*0054_01 guṇānāṁ sarvayodhānāṁ sthitir āsīn mahādyutiḥ 07*0054_02 yaṁ mr̥tyur vaśagas tiṣṭhet sa kathaṁ mr̥tyunā hataḥ % 7.8.19 % T G1-4 M ins. after 19: % G5 after 20ab: 07*0055_01 taṁ tu rukmarathaṁ dr̥ṣṭvā vidravanti sma śatravaḥ 07*0055_02 divyam astraṁ vikurvāṇaṁ saṁgatāḥ sarvataḥ pare % 7.8.26 % After 26, S % repeats 24ab; while S (except G2; G5 om.) ins.: 07*0056_01 utsr̥jya sarvasainyāni droṇam evābhidudruve % 7.8.29 % After 29cd, N (Ś2 % missing) ins.: 07*0057_01 kṣatraṁ ca brahma caiveha yo ’nvatiṣṭhat paraṁtapaḥ % On the other hand, S ins. after 29cd: 07*0058_01 dr̥ptānāṁ pratiṣeddhā ca cakṣur āsīd acakṣuṣām 07*0058_02 amarṣī cāvalipteṣu dhārmikeṣu ca dhārmikaḥ % 7.8.33 % After 33ab, D4.7 % ins.: 07*0059_01 vā kathaṁ nihataḥ pāpai raṇe brāhmaṇapuṁgavaḥ % 7.8.34 % After 34, N (Ś % missing) ins.: 07*0060_01 adīnaṁ puruṣavyāghraṁ hrīmantam aparājitam % 7.8.35 % N (Ś2 missing) ins. after 35: T2 % after 37ab: 07*0061_01 paśyatāṁ puruṣendrāṇāṁ samare pārṣato ’vadhīt 07*0061_02 ke purastād ayudhyanta rakṣanto droṇam antikāt 07*0061_03 ke nu paścād avartanta gacchato durgamāṁ gatim % On the other hand, S (T2 continuing) ins. % after 35: 07*0062_01 brahmakalpo ’bhavad brāhme kṣātre nārāyaṇopamaḥ 07*0062_02 brahmakṣatre ca yasyāstāṁ vaśe sthāṇor ivākhile 07*0062_03 sarvān hi māmakān yuddhe sahāśvarathakuñjarān 07*0062_04 yudhiṣṭhirasya tapasā hatān manyāmahe kurūn % 7.8.37 % After 37, N (Ś2 % missing) ins.: 07*0063_01 kaccin nainaṁ bhayān mandāḥ kṣatriyā vyajahan raṇe 07*0063_02 rakṣitāras tataḥ śūnye kaccin naiko hataḥ paraiḥ 07*0063_03 na sa pr̥ṣṭham ares trāsād raṇe śauryāt pradarśayet 07*0063_04 parām apy āpadaṁ prāpya sa kathaṁ nihataḥ paraiḥ % After % line 2, D4.7.8 ins.: 07*0064_01 yaḥ sa devān sagandharvān sayakṣoragarākṣasān 07*0064_02 jetum utsahate droṇaḥ sa kathaṁ nihataḥ paraiḥ % 7.8.38 % T G1-4 M ins. after 38; G5 after 37: 07*0065_01 kaccin nainaṁ bhayāt kṣudrāḥ pārthebhyaḥ pradadū raṇe 07*0065_02 goptr̥bhis taiḥ samutsr̥ṣṭaḥ kaccin naiṣa parair hataḥ 07*0065_03 dhr̥ṣṭadyumnaṁ hi paśyāmi nighnantam iva brāhmaṇam 07*0065_04 vāryamāṇaṁ raṇe tāta drauṇināmitatejasā % 7.8.39 % After 39ab, D4.7.8 ins.: 07*0066_01 kṣaṇam ekam ahaṁ sūta na śakṣyāmīti jalpitum % 7.9.12 % After 12ab, Ś1 K1.3.4 B1.2.3 (last two marg.).5 % Dc1 (marg.) Dn2 D1.3.6 ins.: 07*0067_01 yaḥ karoti mahatkarma śatrūṇāṁ vai mahābalaḥ 07*0067_02 mahākāyo mahotsāho nāgāyutasamo bale % 7.9.17 % For 17cd, S subst.: 07*0068_01 gadāsividyutkalilaḥ śātravāṇāṁ bhayaṁkaraḥ % 7.9.18 % After 18, N (Ś2 missing) T1 read 14cd. % Ś1 K B Dc1 Dn D1-3.5.6 T1 ins. after 14cd: D4.7 % after 20cd: 07*0069_01 yadāyāt katham āsīd vas tadā pārthaṁ samīkṣya ha % 7.9.20 % After 20ab, S ins.: 07*0070_01 vāyur meghān ivādityād reṇūn iva mahābalaḥ % After 20cd, D4.7 % ins. 69*, while S ins.: 07*0071_01 ko hi śakto raṇe jetuṁ mānavaḥ pārtham īkṣitum % After 20, N (Ś2 missing) ins.: 07*0072_01 yam upaśrutya senāgre janaḥ sarvo vidīryate % 7.9.26 % T G1.2.5 M subst. for 26: G3.4 ins. after 25: 07*0073_01 taṁ rathānāṁ varaṁ vīraṁ sadā yuddheṣu durmadam 07*0073_02 nakulaṁ pāṇḍavaśreṣṭhaṁ ke vīrāḥ paryavārayan % 7.9.27 % After 27ab, D4 ins.: 07*0074_01 sahadevaṁ samāyāntaṁ parasenāvidāraṇam % For % 27cd, S subst.: 07*0075_01 amoghabāṇaḥ siddheṣuḥ śatrubhir yudhi durjayaḥ % 7.9.28 % For 28ab, T G1.2.5 M subst.: 07*0076_01 ārāvaṁ tumulaṁ kurvan vyathayan bhairavaṁ raṇe % 7.9.32 % For 32ab, B1-4 Dc1 subst.: 07*0077_01 dhanaṁjayopadeśena śreṣṭham iṣvastrakarmaṇi % 7.9.34 % For 34cd, T % G2-5 M5 subst.: 07*0078_01 yasmin nityāni santi sma vīre satyaparākrame % 7.9.62 % For 62ab, B (B2 % also) Dc1 Dn2 D6 Ca.d subst.: 07*0079_01 gaṅgāsrotasi yāvatyaḥ sikatā apy aśeṣataḥ % On the other hand, S subst. for 62ab: 07*0080_01 visr̥ṣṭā dakṣiṇā yasya gaṅgājalam avārayat % 7.10.2 % After 2ab, D4.7.8 % ins.: 07*0081_01 śakaṭaṁ pūtanāṁ hatvā bhagnau ca yamalārjunau % For 3-5, S subst.: 07*0082_01 pūtanāṁ śakuniṁ hatvā keśinaṁ caiva vājinam 07*0082_02 r̥ṣabhaṁ dhenukaṁ caiva ariṣṭaṁ ca mahābalam 07*0082_03 vr̥kaṁ hatvā mahābāhuṁ dhr̥tvā govardhanaṁ girim 07*0082_04 cāṇūraṁ muṣṭikaṁ caiva raṅgamadhye nihatya ca % 7.10.23 % After 23ab, Dn1 D4.7.8 ins.: 07*0083_01 govardhanasyoddharaṇe jñātvā vai samasajjata % 7.10.31 % After 31, S ins.: 07*0084_01 eka eva dvidhā bhūto dr̥śyate mānuṣair bhuvi % 7.10.32 % For 32ab, T G1.2 M subst.: 07*0085_01 pitr̥̄ṇām api yaḥ pūrvo vedeṣu paripaṭhyate % 7.10.38 % After 38, B Dc1 ins.: 07*0086_01 sarveṣv api ca lokeṣu bībhatsur aparājitaḥ % 7.11.1 % After the ref. S ins.: 07*0087_01 śuśrūṣasva sthiro bhūtvā śaṁsato mama bhārata % 7.11.3 % After 3, S ins.: 07*0088_01 anurūpaṁ phalaṁ tasya karmaṇo labhyatāṁ tvayā % 7.11.6 % After 6, S ins.: 07*0089_01 iccheyaṁ vai mahātmānaṁ dharmātmānaṁ yudhiṣṭhiram 07*0089_02 bhrātr̥̄ṇāṁ paśyatām eva jīvagrāheṇa me dvija 07*0089_03 prīṇāmy anena kāryeṇa sasuhr̥jjanabāndhavaḥ % 7.11.16 % After 16ab, % S ins.: 07*0090_01 yadi sarve haniṣyante pāṇḍavāḥ sasutā mr̥dhe 07*0090_02 tataḥ kr̥tsnaṁ vaśe kr̥tvā niḥśeṣaṁ nr̥pamaṇḍalam 07*0090_03 sasāgaravanāṁ sphītāṁ vijitya vasudhām imām 07*0090_04 viṣṇur dāsyati kr̥ṣṇāyai kuntyai vā puruṣottamaḥ % 7.11.17 % After 17ab, S ins.: 07*0091_01 tasmiñ jīvati cānīte hy upāyair bahubhiḥ kr̥taiḥ % 7.11.21 % After 21ab, D6 ins.: 07*0092_01 sthite pārthe dharmarājo naiva śakyo mayā raṇe % 7.11.29 % G2 om. the ref. After the ref. S ins.: 07*0093_01 evam ukte tadā tasmin yuddhe devāsuropame % 7.11.31 % After 31ab, S ins.: 07*0094_01 skandhāvāreṣu sarveṣu yathāsthāneṣu māriṣa % 7.12.12 % After 12, B D (except D1.4.5.7) % Bom. ed. ins.: 07*0095_01 anyac ca brūyāṁ rājendra pratijñāṁ mama nityadā % 7.13.10 % Dn2 ins. % after 10cd: D6 subst. for 10cd: 07*0096_01 keśaśaivālasaṁyuktāṁ māṁsāsr̥kkardamāruṇām % 7.13.14 % Ś1 K B Dc1 Dn D1-3.5-7 % ins. after 14: D4.8 after 14c: 07*0097_01 śarīraśatasaṁbādhāṁ gr̥dhrakaṅkaniṣevitām 07*0097_02 mahārathasahasrāṇi nayantīṁ yamasādanam % 7.13.16 % After 16, S ins.: 07*0098_01 nadīṁ prāsyandayan droṇaḥ keśaśaivalaśāḍvalām % 7.13.17 % For 17cd, % S subst.: 07*0099_01 uvāha śataśo rājan pitr̥lokāya vāhinīm % 7.13.22 % After 22, S ins.: 07*0100_01 bhittvā ca śaravarṣeṇa śakuniṁ pratyavārayat % 7.13.25 % T G2.4.5 % ins. after 25ab: G1 M after 25: 07*0101_01 tayos tatra mahārāja bāṇavarṣaiḥ prakāśitam 07*0101_02 khadyotair iva cākāśaṁ pradoṣe puruṣarṣabha % 7.13.27 % For 27cd, % S subst.: 07*0102_01 cakre taṁ sarvasainyāni prahr̥ṣṭāny abhyapūjayan % 7.13.28 % After 28, S reads 39-44; while % N (Ś2 missing) ins.: 07*0103_01 hatāśvāt sa rathād rājan gr̥hya carma mahābalaḥ 07*0103_02 abhyayād bhīmasenaṁ tu matto mattam iva dvipam % 7.13.30 % For 30cd, D4.7 subst.: 07*0104_01 ciccheda samare yattaḥ sa ca yuddhād upāramat % 7.13.38 % After 38cd (D8 after 37cd), % N (Ś2 missing) ins.: 07*0105_01 bhagadattas tu rājānaṁ drupadaṁ nataparvabhiḥ 07*0105_02 saniyantr̥dhvajarathaṁ vivyādha puruṣarṣabhaḥ 07*0105_03 drupadas tu tataḥ kruddho bhagadattaṁ mahāratham 07*0105_04 ājaghānorasi kṣipraṁ śareṇānataparvaṇā 07*0105_05 yuddhaṁ yodhavarau loke saumadattiśikhaṇḍinau % while, G3.4 M ins. after 38ef: G5 after 45: 07*0106_01 śrotr̥̄ṇāṁ vīkṣitr̥̄ṇāṁ ca mohakāraṇam āhave % 7.13.40 % For 40cd, S subst.: 07*0107_01 chādayām āsa nārācais tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt % After 40, S ins.: 07*0108_01 r̥kṣacarmapinaddhau tu cakratus tau parasparam 07*0108_02 bāhyam ābhyantaraṁ mārgaṁ saṁplavantau yaśasvinau 07*0108_03 dadr̥śāte mahātmānau sapakṣāv iva parvatau 07*0108_04 piśitāśanasaṁyuktau vāhair udbāṇapātibhiḥ 07*0108_05 br̥hatpatākau tūṇīrau ghorarūpau bhayānakau 07*0108_06 kālameghāv iva gajau lokānāṁ bhartsya garjanaiḥ 07*0108_07 rathaghoṣeṇa mahatā vyāsthitau syandanottamau 07*0108_08 br̥hatpatākau tūṇīrau paiśācair vāhanair yutau % 7.13.43 % After 43ab, G1 M1.2 ins.: 07*0109_01 tayos tu yuddham abhavat parasparavadhaiṣiṇau 07*0109_02 yudhiṣṭhiraḥ svayaṁ rājā duryodhanam ayodhayat 07*0109_03 tau putrau tava durdharṣau yuyudhāte parasparam % 7.13.49 % After 49, N (Ś2 missing) ins.: 07*0110_01 tasya saṁdhitam ājñāya sāyakaṁ ghoradarśanam % 7.13.60 % For 60cd, G1.3.4 M % subst.: G5, after 58ab: 07*0111_01 dudhāva sahasā khaḍgaṁ carma cātirathaḥ punaḥ % 7.13.78 % After 78abcd, % S ins.: 07*0112_01 parivavruḥ sma te sarve pāṇḍavānāṁ mahārathāḥ 07*0112_02 harṣayantaś ca saubhadraṁ roṣayantaḥ sutāṁś ca te % 7.14.1 % After 1, S (except G3) ins.: 07*0113_01 na hi devāsuraṁ yuddham īdr̥grūpaṁ bhaved iti 07*0113_02 cintayāmi ca yuddhāni śrutvā ghorāṇi saṁjaya % 7.14.13 % T G1-3 M ins. after 13: G5 after 14: 07*0114_01 sāgnidīptā mahāraudrā gadā sā śuśubhe tadā % 7.14.15 % After 15, S ins.: 07*0115_01 kopatāmrekṣaṇau vīrau śatrusaṁghavimardanau 07*0115_02 mahāmātrau mahotsāhau gadāyuddhaviśāradau % 7.14.20 % After 20ab, S ins.: 07*0116_01 bhīmarūpā mahāvegā gadā śalyaṁ raṇe ’nudat % 7.14.21 % After 21, S ins.: 07*0117_01 punaḥ śalyena bhīmasya gadāgrād gadayā hatāt 07*0117_02 saṁgharṣaṇād utthito ’gnir dīpayām āsa medinīm 07*0117_03 punaś ca bhīmasenena śalyasya mahatī gadā 07*0117_04 tāḍitā sahasā rājan visasarjātha pāvakam % 7.14.37 % For 37, S subst.: 07*0118_01 atha maḍḍukabherimahāmurajāḥ 07*0118_02 paṇavānakadundubhijharjharibhiḥ 07*0118_03 vinadanti bhr̥śaṁ saha śaṅkharavair 07*0118_04 vividhaiś ca narottama siṁharavaiḥ % 7.15.15 % After 15, S ins.: 07*0119_01 prajānāṁ saṁkṣaye ghore yathā sūryodayo bhavet 07*0119_02 śūrāṇām udayas tadvat sa āsīt puruṣarṣabha % 7.15.25 % After 25, D4.7.8 % ins.: 07*0120_01 bāṇair nivārayām āsa paśyatāṁ sarvadhanvinām % 7.15.31 % After 31, S ins.: 07*0121_01 taṁ vijitya mahātejā bhāradvājo mahāmanāḥ % 7.15.40 % After 40cd % N ins.: 07*0122_01 asmin muhūrte droṇas tu pāṇḍavaṁ gr̥hya harṣitaḥ % 7.15.41 % After % 41, K5 B3 (marg.) Dn2 D3.4.6-8 ins.: 07*0123_01 mā bhaiṣīr iti saṁvārya śarair droṇam avārayat % 7.16.9 % For 9ab, S subst.: 07*0124_01 kṣobhayitvā balaṁ teṣāṁ pāṇḍavānāṁ mahātmanām % 7.16.20 % After 20, S ins.: 07*0125_01 maladāś ca karūśāś ca daradāś ca mahārathāḥ 07*0125_02 taṅkaṇāś ca parādāś ca yugapatte samāgatāḥ % 7.16.26 % T G M1. % 2.5 ins. after 26: M3.4 after 25a: 07*0126_01 dvijamukhyaiḥ samuditaiḥ kr̥tasvasty ayanāśiṣaḥ 07*0126_02 muditāś ca prahr̥ṣṭāś ca jalaṁ saṁspr̥śya nirmalam % 7.16.34 % After 34ab, S % Cv ins.: 07*0127_01 satyam ākramatāṁ ye ca pratyādityaṁ pramehatām % 7.16.41 % After % 41, S ins.: 07*0128_01 na hy arjuno raṇe rājan mithyā kiṁ cit pravakṣyati 07*0128_02 hatāṁs traigartakān paśya mā sma te kaśmalaṁ bhavet % 7.16.44 % Ś2 missing (cf. v.l. 19). M3.4 om. the % ref. After the ref., S ins.: 07*0129_01 sarvathā na nivarteyam āhūto ’haṁ paraṁtapa 07*0129_02 trigarto bhrātr̥bhiḥ sārdhaṁ sa mām āhvayate bhr̥śam 07*0129_03 tavāpi tu raṇe rakṣā vihitā me janādhipa 07*0129_04 nirapekṣo gamiṣyāmi vadhāyaiṣāṁ durātmanām % 7.16.48 % For 48cd, S subst.: 07*0130_01 grahaṇe dharmarājasya kr̥totsāhaṁ mahāmr̥dhe % 7.16.49 % After 49ab, S ins.: 07*0131_01 vegena śaṅkhān āpūrya harṣayukte mahāsvane % 7.17.2 % After 2ab, % S ins.: 07*0132_01 atīva saṁprahr̥ṣṭās te hy upalakṣya dhanaṁjayam % 7.17.6 % T G1.3-5 M ins. after % 6: G2 after 5ab: 07*0133_01 mayā hatā hi saṁgrāme lokān prāpsyanti puṣkalān % 7.17.9 % After % 9, S ins.: 07*0134_01 sā senā bharataśreṣṭha niśceṣṭā śuśubhe tadā 07*0134_02 citrapaṭṭe yathā nyastā kuśalaiḥ śilpibhir naraiḥ 07*0134_03 svanena tena sainyānāṁ divam āvr̥ṇvatā tadā 07*0134_04 sasvanā pr̥thivī sarvā tathaiva ca mahodadhiḥ 07*0134_05 vyūḍhānīkais tu taiḥ sarvaiḥ pr̥thivyāṁ samarārṇave 07*0134_06 svanena sarvasainyānāṁ karṇās tu badhirīkr̥tāḥ % 7.17.10 % After 10, S ins.: 07*0135_01 tato vyupāramac chabdaḥ prahr̥ṣṭās te tato ’bhavan % 7.17.22 % After 22, % S ins.: 07*0136_01 jahāra pārthaḥ sainyeṣu sahasre dve ca yodhinām % 7.17.23 % After 23ab, S Cv ins.: 07*0137_01 bhūyiṣṭhaṁ pratiruddhās te hatair yodhair yaśasvinaḥ % 7.18.4 % For 4ab, S subst.: 07*0138_01 evaṁ bruvāṇaṁ bībhatsuṁ keśavaḥ śatruvāhinīm % 7.18.13 % After 13, S ins.: 07*0139_01 anyonyaṁ samare jaghnus tāvakā bharatarṣabha % 7.18.14 % After 14ab, S ins.: 07*0140_01 rudhirokṣitagātrās te prekṣamāṇāḥ parasparam % After 14, S ins.: 07*0141_01 rudhirotpīḍanās te tu rudhireṇa samukṣitāḥ 07*0141_02 candanasya raseneva vyabhrājanta raṇājire 07*0141_03 tataḥ prahasya bībhatsur vyākṣipad gāṇḍivaṁ bhr̥śam 07*0141_04 nyahanat tāñ śarais tīkṣṇais tamaḥ sūrya ivāṁśubhiḥ 07*0141_05 hatāvaśiṣṭās te bhūyaḥ parivārya dhanaṁjayam 07*0141_06 sāśvadhvajarathaṁ cakrur adr̥śyaṁ śaravr̥ṣṭibhiḥ % 7.19.26 % After 26, S ins.: 07*0142_01 sa hi jāto mahāraudro droṇasya nidhanaṁ prati 07*0142_02 martyadharmatayā tasmād bhāradvājo vyamuhyata 07*0142_03 nāśakat taṁ tataḥ kaś cid anīke prativīkṣitum 07*0142_04 tataḥ kirann iṣūṁs tīkṣṇān drupadasya varūthinīm 07*0142_05 bhāradvājo yayau tūrṇaṁ pārṣataṁ varjayan yudhi 07*0142_06 drupadasya mahat sainyaṁ vārayām āsa brāhmaṇaḥ % 7.19.31 % After % 31ab, T G3 ins.: 07*0143_01 abhavat tumulaṁ yuddhaṁ parasparavadhaiṣiṇoḥ % 7.19.33 % After 33, S ins.: 07*0144_01 naiva khaṁ na diśo bhūmir babhāse na ca bhāskaraḥ % 7.19.52 % For 52ab, S subst.: 07*0145_01 gajair gātravaraiḥ kṣuṇṇā viṣāṇaś ca nipātitāḥ % 7.20.4 % After 4, N (Dn1 after 3ab) ins.: 07*0146_01 tato droṇaṁ maheṣvāsaṁ satyajit satyavikramaḥ 07*0146_02 avidhyan niśitāgraiś ca paramāstraṁ vidarśayan 07*0146_03 tato ’sya sāratheḥ pañca śarān sarpaviṣopamān 07*0146_04 amuñcad antakaprakhyān saṁmumohāsya sārathiḥ 07*0146_05 athāsya sahasāvidhyad dhayān daśabhir āśugaiḥ 07*0146_06 daśabhir daśabhiḥ kruddha ubhau ca pārṣṇisārathī 07*0146_07 maṇḍalaṁ tu samāvr̥tya vyacarat pr̥tanāmukhe 07*0146_08 dhvajaṁ ciccheda ca kruddho droṇasyāmitrakarśanaḥ 07*0146_09 droṇas tu tat samālakṣya caritaṁ tasya saṁyuge 07*0146_10 manasā cintayām āsa prāptakālam ariṁdamaḥ % 7.20.5 % After 5, T G2-4 M1 ins.: 07*0147_01 ācāryas tasya vai cāpaṁ ciccheda tribhir āśugaiḥ % 7.20.15 % After 15, G1 M % ins.: 07*0148_01 avākirac charais tūrṇaṁ bhāradvājaṁ samantataḥ 07*0148_02 hayeṣu ca viṣakteṣu vimukho ’bhavad āhave % 7.20.16 % After 16ab, G1 M ins.: 07*0149_01 vegena mahatāmr̥dnād vāto drumam ivocchritam 07*0149_02 tataḥ pāñcālaputrasya yuddhe satyajitas tathā % 7.20.21 % After 21, % N ins.: 07*0150_01 krūrāya karmaṇe yuktaṁ cikīrṣuḥ karma duṣkaram 07*0150_02 avākirac charaśatair bhāradvājaṁ samantataḥ % 7.20.29 % After 29, N (Ś2 missing) ins.: 07*0151_01 śobhamānāṁ dhvaje cāsya vedīm adrākṣma bhārata 07*0151_02 himavacchikharākārāṁ carataḥ saṁyuge bhr̥śam % 7.20.38 % After 38, % N (Ś2 missing) ins.: 07*0152_01 te droṇaṁ sahitāḥ śūrāḥ sarvataḥ paryavārayan 07*0152_02 gabhastibhir ivādityaṁ tapantaṁ bhuvane yathā % 7.20.39 % After 39, N (Ś2 missing; D3.4 after 38) ins.: 07*0153_01 śikhaṇḍī tu tato droṇaṁ pañcabhir nataparvabhiḥ 07*0153_02 kṣatravarmā ca viṁśatyā vasudānaś ca pañcabhiḥ 07*0153_03 uttamaujās tribhir bāṇaiḥ kṣatradevaś ca saptabhiḥ 07*0153_04 sātyakiś ca śatenājau yudhāmanyus tathāṣṭabhiḥ 07*0153_05 yudhiṣṭhiro dvādaśabhir droṇaṁ vivyādha sāyakaiḥ 07*0153_06 dhr̥ṣṭadyumnaś ca daśabhiś cekitānas tribhiḥ śaraiḥ % 7.20.47 % After 47, S (except % G4) ins.: 07*0154_01 taṁ hatvā vibabhau droṇaḥ kurubhiḥ parivāritaḥ % 7.20.52 % After 52, S % (except G4) ins.: 07*0155_01 vārdhakṣemis tu vārṣṇeyo droṇaṁ viddhvā śarottamaiḥ 07*0155_02 navabhiś cāvanīpālaḥ punar vivyādha pañcabhiḥ 07*0155_03 citrasenas tato droṇaṁ pāñcālas tv ardayac charaiḥ 07*0155_04 punar vivyādha saṁkruddhaḥ senābinduś ca pañcabhiḥ 07*0155_05 suvarmā pañcabhiś caiva dhr̥ṣṭadyumnaś ca pañcabhiḥ 07*0155_06 śikhaṇḍī navabhir bāṇaiś cekitānaś ca pañcabhiḥ 07*0155_07 sātyakiś ca catuḥṣaṣṭyā rājan vivyādha sāyakaiḥ 07*0155_08 sucitro daśabhir bāṇair droṇaṁ viddhvānadad balī 07*0155_09 taṁ droṇaḥ samare rājañ śaravarṣair avākirat 07*0155_10 apātayat tato droṇaḥ sucitraṁ sahasārathim 07*0155_11 sāśvaś ca samare rājan hato vai prāpatat kṣitau 07*0155_12 pātyamāno mahārāja babhau jyotir ivāmbarāt % 7.21.24 % G1 M ins. after 24: % T G2 after 24ab: 07*0156_01 eṣa cāpi mahābāhur himavān iva susthiraḥ 07*0156_02 vadhiṣyati mahārāja gadayā bhīmavegayā % 7.21.25 % T G2-5 % ins. after 25: G1 M after 26abcd: 07*0157_01 samareṣu tu nirdiṣṭāḥ pāṇḍavāḥ kr̥ṣṇabāṁdhavāḥ % After 157*, G3-5 read 23a-24b; while T G2 % repeat 23cd. G1 M cont.: T G2 ins. after 24: % G3-5 ins. after 24ab: 07*0158_01 hrīmantaḥ śatrumaraṇe nipuṇāḥ puṇyalakṣaṇāḥ 07*0158_02 bahavaḥ pārthivā rājaṁs teṣāṁ vaśagatā raṇe 07*0158_03 māvamaṁsthāḥ pāṇḍavāṁs tvaṁ nārāyaṇapurogamān % 7.22.1 % After % 1ab, S ins.: 07*0159_01 tān ahaṁ śrotum icchāmi vistareṇa pr̥thak pr̥thak 07*0159_02 dūyate me manas tāta droṇaṁ prati paraṁtapa 07*0159_03 śrutvā bhīṣmasya nidhanaṁ tadvad etad bhaviṣyati % 7.22.2 % After 2, N ins.: 07*0160_01 sāraṅgaiś ca yudhāmanyur uhyamāno hayottamaiḥ 07*0160_02 paryavartata durdharṣaḥ kruddho droṇarathaṁ prati 07*0160_03 pārāvatasavarṇais tu hemabhāṇḍair mahājavaiḥ 07*0160_04 pāñcālarājasya suto dhr̥ṣṭadyumno ’bhyavartata 07*0160_05 pitaraṁ tu pariprepsuḥ kṣatradharmā yatavrataḥ 07*0160_06 siddhiṁ cāsya parāṁ kāṁkṣañ śoṇākṣaḥ saṁnyavartata 07*0160_07 padmapatranibhaiś cāśvair mallikākṣair alaṁkr̥taiḥ 07*0160_08 śikhaṇḍī kṣatradevaś ca svayaṁ pratvarayan yayau % 7.22.4 % After % 4a, N (Cv cites prior half of l. 3) ins.: 07*0161_01 prāvahann uttamaujasam 07*0161_02 durdharṣāyābhisaṁdhāya kruddhaṁ kruddhāya bhārata 07*0161_03 tathā tittirikalmāṣā hayā vātasamā jave 07*0161_04 avahaṁs tumule yuddhe % After % 4b, K5 B Dc1 Dn D2.3.5-8 Cv ins.: 07*0162_01 dantavarṇās tu rājānaṁ kālavālā yudhiṣṭhiram % 7.22.18 % Ś1 K % B Dc1 Dn1 D2-4.6-8 ins. after 18: Ś2 Dn2 after % 17: D5 after 18ab: 07*0163_01 rukmabhāṇḍapraticchannāḥ kauśeyasadr̥śā hayāḥ 07*0163_02 kṣamāvanto ’vahan saṁkhye senābindum araṭṭajāḥ % 7.22.20 % For 20cd, S subst. (cf. 29cd): 07*0164_01 yuvānam avahan yuddhe yantuḥ preṣyakarāḥ hayāḥ % 7.22.22 % For 22, S subst.: 07*0165_01 sahasrasomapratimā hayāḥ kanakabhūṣaṇāḥ 07*0165_02 vīraṁ tam avahan yuddhe heṣamāṇāḥ samantataḥ % 7.22.46 % After 46, N (K4 om.; B5 after 47ab) ins.: 07*0166_01 rāsabhāruṇavarṇābhāḥ pr̥ṣṭhato mūṣakaprabhāḥ 07*0166_02 valganta iva saṁyattā vyāghradantam udāvahan 07*0166_03 harayaḥ kālakāś citrāś citramālyavibhūṣitāḥ 07*0166_04 sudhanvānaṁ naravyāghra pāñcālyaṁ samudāvahan 07*0166_05 indrāśanisamasparśā indragopakasaṁnibhāḥ 07*0166_06 kośaiś citrāntarāś citrāś citrāyudham udāvahan % 7.22.58 % After 58, N (Ś2 missing) % Cv ins.: 07*0167_01 keśavena hate saṁkhye pitary atha narādhipe 07*0167_02 bhinne kapāṭe pāṇḍyānāṁ vidruteṣu ca bandhuṣu 07*0167_03 bhīṣmād avāpya cāstrāṇi droṇād rāmāt kr̥pāt tathā 07*0167_04 astraiḥ samatvaṁ saṁprāpya rukmikarṇārjunācyutaiḥ 07*0167_05 iyeṣa dvārakāṁ hantuṁ kr̥tsnāṁ jetuṁ ca medinīm 07*0167_06 nivāritas tataḥ prājñaiḥ suhr̥dbhir hitakāmyayā 07*0167_07 vairānubandham utsr̥jya svarājyam anuśāsti yaḥ 07*0167_08 sasāgaradhvajaḥ pāṇḍyaś candraraśminibhair hayaiḥ 07*0167_09 vaiḍūryajālasaṁchannair vīryadraviṇam āśritaḥ 07*0167_10 divyaṁ visphārayaṁś cāpaṁ droṇam abhyapatad balī % 7.22.60 % After 60, N (Ś2 missing) % ins.: 07*0168_01 bharatānāṁ sametānām utsr̥jyaiko matāni yaḥ 07*0168_02 gato yudhiṣṭhiraṁ bhaktyā tyaktvā sarvasvam īhitam 07*0168_03 lohitākṣaṁ mahābāhuṁ br̥hantaṁ taṁ varadhvajam 07*0168_04 mahāsattvā mahākāyā sauvarṇe syandane sthitam % Dn2 D3 cont.: 07*0169_01 nānādhvajapatākena nānākavacavājinā % 7.22.61 % After 61, N (except K3; Ś2 missing) T G3 % ins.: 07*0170_01 saṁnyavartanta yuddhāya bahavo devarūpiṇaḥ % 7.23.16 % After 16, D4.6.7 % ins.: 07*0171_01 tau droṇabhīṣmau nihitau kim anyad bhāgadheyataḥ % 7.23.19 % After 19abcd, N (D2 after 19ab) ins.: 07*0172_01 kathaṁ ca vo manas tāta saṁnivr̥tteṣv avartata % 7.24.4 % After 4, G1 % M1.2.4.5 ins.: 07*0173_01 evam uktvā svayaṁ bhīmam abhyayāt tanayas tava 07*0173_02 krūraṁ dr̥ṣṭvā tu te putraṁ bhīmaseno ’bhyavartata % 7.24.14 % After 14, K5 Dn2 D6.7 ins.: 07*0174_01 duḥśāsanas tu saṁyāntaṁ droṇāya nakulaṁ yudhi 07*0174_02 savyadakṣiṇam asyantaṁ śūraḥ śūraṁ nyavārayat % 7.24.25 % After % 25ab, D4 ins.: 07*0175_01 avidhyat saṁgare so ’pi punaḥ punar nanādayat % After 25, Dn2 S (G4 after % 24) ins.: 07*0176_01 sālvo bhīmarathaḥ śūraṁ śrutasenaṁ mahāhave 07*0176_02 droṇāyābhimukhaṁ yāntaṁ śaraugheṇa nyavārayat % 7.24.27 % After 27, S (except G4) ins.: 07*0177_01 tam ārjuniḥ śaraiś cakre pitr̥vyaṁ jarjarac chavim 07*0177_02 śaraiś ca draupadīputraṁ citrasenaḥ samāvr̥ṇot 07*0177_03 kirantaṁ śarajālāni prabhinnam iva kuṁjaram 07*0177_04 śrutakarmāṇam āyāntaṁ dauḥśāsanir avāyat % 7.24.28 % After 28, D4.7.8 ins.: 07*0178_01 mahārathaṁ tu saubhadraṁ sarvayuddhaviśāradam % 7.24.31 % Ś K B (except B5) Dc1 % Dn D1-3.5.6 ins. after 31: D4.7.8 after 29: 07*0179_01 ārjuniṁ śrutakīrtiṁ ca draupadeyaṁ mahāratham 07*0179_02 droṇāyābhimukhaṁ yāntaṁ dauḥśāsanir avārayat 07*0179_03 tasya kr̥ṣṇasamaḥ kārṣṇis tribhir bhallaiḥ susaṁśitaiḥ 07*0179_04 dhanur dhvajaṁ ca sūtaṁ ca chittvā droṇāntikaṁ yayau % 7.24.33 % After 33, S ins.: 07*0180_01 tato ’bhimanyuḥ karmāṇi kurvantaṁ citrayodhinam 07*0180_02 ārjuniḥ kr̥tinaṁ śūraṁ lakṣmaṇaṁ samayodhayat % 7.24.37 % After 37, S ins.: 07*0181_01 aṅgadaṁ pañcabhir bāṇair avidhyat sa paraṁtapaḥ 07*0181_02 aṅgado daśabhir bāṇaiḥ punar enam avākirat 07*0181_03 tataḥ samabhavad yuddham anyonyam itaretaram 07*0181_04 vīrāṇāṁ jayakāṅkṣāṇām atīva balapauruṣāt % 7.24.44 % After 44, Dn2 D6 ins.: 07*0182_01 br̥haddhanur br̥hac caiva jayamitro jayas tathā 07*0182_02 dhr̥ṣṭadyumnasutān vīrān putrās te samavārayan % 7.24.54 % After % 54, N ins.: 07*0183_01 pāṇḍyam indram ivāyāntam asurān prati jaghnuṣam 07*0183_02 samarthaḥ sāyakaughena dvīpaṁ sindhur ivāvr̥ṇot 07*0183_03 gadāparighanistriṁśapaṭṭiśāyodhanopalaiḥ 07*0183_04 kaḍaṅgarair bhuśuṇḍībhiḥ prāsatomarasāyakaiḥ % D6 cont.: 07*0184_01 tasya sindhupater vāhān vyadhamat pāṇḍyarāṭ svayam 07*0184_02 vīro vīreṇa saṁkruddho droṇāyābhimukhaṁ vrajan 07*0184_03 alambuṣas tu saṁkruddho ghaṭotkacam avārayat 07*0184_04 mr̥garkṣayuddhe tiṣṭhantaṁ rathe vīro ratheṣubhiḥ 07*0184_05 tāṁ pāṇḍavīṁ mahāsenāṁ devasenopamāṁ raṇe 07*0184_06 avākirac charaugheṇa asurā iva tāvakaḥ % On the other hand M3-5 ins. after 54: 07*0185_01 pārtham indram ivāyāntaṁ droṇaṁ prati nijaghnuṣam 07*0185_02 samārcchat sāyakaughena svayaṁ rājā nyavārayat 07*0185_03 sa nr̥paṁ sāśvayantāram arātighnam arātihā 07*0185_04 amr̥dnāt taṁ pr̥ṣatkena duryodhanam ariṁdamam 07*0185_05 sa jyāṁ mr̥dnatpr̥ṣatkena spr̥ṣṭvā vr̥kṣam ivāśaniḥ 07*0185_06 vīro vismāpayan yuddhe droṇāyābhimukho ’vrajat 07*0185_07 alambusas tu saṁkruddho ghaṭotkacam avārayat 07*0185_08 vr̥karkṣayukte tiṣṭhantaṁ rathe vīro vareṣubhiḥ % 7.24.58 % T G3 ins. after % 58: D3.6 after 60ab: D4.5.7.8 after 61: M3-5 % after 59: 07*0186_01 bhāradvājas tu senānyaṁ dhr̥ṣṭadyumnaṁ mahāratham 07*0186_02 tam eva rājan saṁpaśyann atikramya tathā bahūn 07*0186_03 mahatā śarajālena kirantaṁ śatruvāhinīm 07*0186_04 avārayan mahārāja sāmātyaṁ sapadānugam 07*0186_05 tathānye pārthivā rājan bahutvān nānukīrtitāḥ 07*0186_06 samasajjanta te sarve yathāyogaṁ yathābalam 07*0186_07 hayair hayāḥ samājagmuḥ kuñjarair eva kuñjarāḥ 07*0186_08 padātayaḥ padātaiś ca rathair eva ratharṣabhāḥ 07*0186_09 akurvann āryakarmāṇi tatra te puruṣarṣabhāḥ 07*0186_10 kulavīryānurūpāṇi saṁsr̥ṣṭāś ca parasparam % 7.25.5 % After 5, D5 ins.: 07*0187_01 tatra yuddhāny adr̥śyanta pradr̥ptāni bahūni ca % 7.25.20 % After 20ab, Ś K2-4 B Dc1 Dn D1-3.5-8 % ins.: 07*0188_01 tadanvayena nāgena bhīmasenam upādravat % 7.25.21 % K2 % (marg.).4.5 Dn D1-3.5-8 ins. after 21: D4 after % 20ab: 07*0189_01 vr̥kodararathaṁ sāśvam aviśeṣam acūrṇayat 07*0189_02 padbhyāṁ bhīmo ’py atho dhāvaṁs tasya gātreṣv alīyata 07*0189_03 jānann añjalikāvedhaṁ nāpākrāmata pāṇḍavaḥ 07*0189_04 gātrābhyantarago bhūtvā kareṇātāḍayan muhuḥ 07*0189_05 lālayām āsa taṁ nāgaṁ vadhākāṅkṣiṇam avyayam 07*0189_06 kulālacakravan nāgas tadā tūrṇam athābhramat 07*0189_07 nāgāyutabalaḥ śrīmān kālayāno vr̥kodaram 07*0189_08 bhīmo ’pi niṣkramya tataḥ supratīkāgrato ’bhavat 07*0189_09 bhīmaṁ kareṇāvanamya jānubhyām abhyapātayat 07*0189_10 grīvāyāṁ veṣṭayitvainaṁ sa gajo hantum aihata 07*0189_11 karaveṣṭaṁ bhīmaseno bhramaṁ dattvā vyamocayat 07*0189_12 punar gātrāṇi nāgasya praviveśa vr̥kodaraḥ 07*0189_13 yāvat pratigajāyātaṁ svabalastham avaikṣata 07*0189_14 bhīmo ’pi nāgagātrebhyo viniḥsr̥tyāpayāj javāt % 7.25.24 % After 24, G1 M ins.: 07*0190_01 bhīmo ’pi dorbhyāṁ nāgendraṁ nipīḍyāmocayad balī % 7.25.30 % After 30ab, G5 ins.: 07*0191_01 prāgjyotiṣānādhipater gatvā nā[ga]m abodhayat % 7.25.31 % After 31, G1 M ins.: 07*0192_01 tato yudhiṣṭhiro dr̥ṣṭvā daśārṇādhipatiṁ hatam 07*0192_02 mahatā rathavaṁśena prāgjyotiṣam abhidravat % 7.25.35 % After 35, S ins.: 07*0193_01 āpatantaṁ tu saṁprekṣya nāgaṁ sātvatapuṁgavaḥ 07*0193_02 avidhyat pañcabhir bāṇaiḥ śitair āśīviṣopamaiḥ % M3-5 cont.: 07*0194_01 so ’tividdho balavatā satyakena viśāṁ pate 07*0194_02 vyavartata paritrāsān maṇḍalāni śarārditaḥ % 7.25.49 % After 49ab, D6 ins.: 07*0195_01 rathaṁ babhañja saṁkruddhaś caṇḍavāto yathā drumam % D6 cont.: K4 B (B3 marg.) Dc1 Dn2 D1.3.5 % ins. after 49ab: 07*0196_01 yuyutsus tu rathād rājann apākrāmat tvarānvitaḥ 07*0196_02 tataḥ pāṇḍavayodhās te nāgarājaṁ śarair drutam % 7.25.50 % After % 50, M3-5 ins.: 07*0197_01 sa bhīmenātha bahudhā dantābhyām avapīḍayan 07*0197_02 mokṣito yuddhaśauṇḍena nāgāyutabalo gajaḥ % 7.25.51 % After 51, D3.6 S ins.: 07*0198_01 cekitānaś catuḥṣaṣṭyā sottarāyudhikaṁ punaḥ 07*0198_02 pratyavidhyac charaiḥ sarvān bhagadattas tribhis tribhiḥ % 7.25.55 % D4.5.7 ins. after 55ab: D3.6 % S after 55: 07*0199_01 rajaś ca sumahad rājann antarikṣaṁ samācinot % D4.5.7 cont.: 07*0200_01 sa reṇumārgo viyati bhāti daṇḍa ivotthitaḥ 07*0200_02 samucchrito bhr̥śārtāyā senāyā subhujo yathā % D4.5.7 cont.: D3.6 S ins. after 199*: 07*0201_01 abhidhāveti kaunteyaṁ saṁcodayad ivārjunam % 7.25.57 % After % 57, Ś1 ins.: 07*0202_01 samantatas tatra janādhipeśvara % 7.26.6 % After 6, % S ins.: 07*0203_01 siṁhanādaṁ mahat kr̥tvā dhanurbāṇaravaiḥ saha 07*0203_02 vidrāvyamāṇaṁ saṁpaśya hatabhūyiṣṭhanāyakam 07*0203_03 dr̥ṣṭvā vinadya sahasā mama senāṁ pramr̥dnati % 7.26.19 % For 19, S subst.: 07*0204_01 tato naivārjunopendrau na rathaḥ sāśvaketanaḥ 07*0204_02 dr̥śyante śaravarṣeṇa prabalena samāvr̥tāḥ % After 19, S ins.: 07*0205_01 tatas tena śaraugheṇa mahatā samavāstr̥taḥ 07*0205_02 nāśakan nāma bībhatsur amitrān pratibādhitum % 7.26.20 % After % 20ab, M2 ins.: 07*0206_01 tato janārdanaḥ pārthaṁ pratyuvāca hasann iva 07*0206_02 vajram astraṁ tu saṁdhāya jahi saṁśaptakān iha % 7.26.28 % After 28, N (Ś2 missing) % ins.: 07*0207_01 karmaitat pārtha śakreṇa yamena dhanadena ca 07*0207_02 duṣkaraṁ samare yat te kr̥tam adyeti me matiḥ 07*0207_03 yugapac caiva saṁgrāme śataśo ’tha sahasraśaḥ 07*0207_04 patitā eva me dr̥ṣṭāḥ saṁśaptakamahārathāḥ % 7.27.25 % For 25cd, Ś K Dn D1-3.5-8 subst.: 07*0208_01 saṁnyavārayad asyāśu laghutvāt pākaśāsaniḥ % After 25, Dn D2.3.5-8 ins.: 07*0209_01 vavarṣa śaravarṣaṁ tu punar eva dhanaṁjayaḥ % 7.28.8 % After 8abc, B Dc1 Dn2 % D3.5.6 ins.: 07*0210_01 tad vyaśīryata bhūtale 07*0210_02 viśīrṇavarmā sa gajaḥ śaraiḥ subhr̥śam arditaḥ 07*0210_03 babhau śirasi mātaṁgo % 7.28.14 % After 14, D3.6 ins.: 07*0211_01 tau vidhyamānau nārācair bhagadattena bhārata 07*0211_02 jagmatur naiva saṁmohaṁ cukṣubhāte na cācyutau % 7.28.16 % After 16, D4-7 ins.: 07*0212_01 tad astram udyataṁ dr̥ṣṭvā vāsudevaḥ pratāpavān 07*0212_02 arjunaḥ pr̥ṣṭhataṁ kr̥tvā pratijagrāha vīryavān % 7.28.18 % After 18ab, % K2 Dn2 D4.6-8 S ins.: 07*0213_01 padmakośavicitrā ca sarvartukusumākulā 07*0213_02 jvalanārkenduvarṇāḍhyā tārakojjvalapāvakā 07*0213_03 tayā padmābhiśobhinyā vāyukampitalolayā 07*0213_04 śobhate ’bhyadhikaṁ śauriratasīpuṣpasaṁnibhaḥ 07*0213_05 keśavaḥ keśimathanaḥ śārṅgadhanvārimardanaḥ 07*0213_06 sandhyābhrair iva saṁchannaḥ prāvr̥ṭkāle nagottamaḥ % 7.28.19 % After 19, M3-5 ins.: 07*0214_01 idam astram avasthāpya prāptaṁ māṁ devakīsuta 07*0214_02 kimarthaṁ puruṣavyāghra svayaṁ pratigr̥hītavān % 7.28.22 % D6 S ins. after 22: K2 D7.8 after % the second occurrence of 22cd: D4 after 26: 07*0215_01 yeyaṁ lokadharā devī sarvabhūtadharā dharā 07*0215_02 sakāmā lokakartāraṁ nārāyaṇam upasthitā 07*0215_03 sa saṁgamya tayā sārdhaṁ prītas tasyai varaṁ dadau 07*0215_04 sā vavre viṣṇusadr̥śaṁ putram astraṁ ca vaiṣṇavam 07*0215_05 babhūva ca sutas tasyāṁ narako nāma viśrutaḥ 07*0215_06 astraṁ ca vaiṣṇavaṁ tasmai dadau nārāyaṇaḥ svayam % D6 S cont.: 07*0216_01 tad etan narakasyāsīd astraṁ sarvāhitāntakam 07*0216_02 tasmāt prāgjyotiṣaṁ prāptaṁ sarvaśastravighātanam 07*0216_03 nāsyāvadhyo ’sti loke ’smin mad anyaḥ kaś cid arjuna 07*0216_04 tasmān mayā kr̥taṁ hy etan mā te ’bhūd buddhir anyathā 07*0216=04 saṁjaya uvāca 07*0216_05 anunīya tu dāśārhaḥ pāṇḍavaṁ tvarito ’bravīt 07*0216_06 jahi prāgjyotiṣaṁ kṣipraṁ vākyaśeṣaṁ ca me śr̥ṇu % 7.28.32 % After 32ab, D4 ins.: 07*0217_01 vyajāyata dharā devī putraṁ putraśatāvaram % 7.28.33 % D4.7.8 ins. after % 33ab: D6 after 34: 07*0218_01 tad astraṁ devagandharvayakṣapannagarākṣasān 07*0218_02 sarvān samāgatān hanyāt kiṁ punas tvāṁ dhanaṁjaya 07*0218_03 bhogināṁ caiva durdharṣaṁ mayā dattaṁ surāsuraiḥ 07*0218_04 jahi prāgjyotiṣaṁ pārtha purā sarvān hinasti saḥ % 7.28.35 % For 35, S subst.: 07*0219_01 avadhyo ’yaṁ mahāstreṇa bhagadattaḥ surāsuraiḥ 07*0219_02 yathāhaṁ narakaṁ lokahitārtham ahanaṁ purā % 7.28.36 % After 36, K2 (marg.) D4.7.8 ins.: 07*0220_01 ghaṇṭāṁ kāñcanasaṁchannāṁ viśvakarmavinirmitām 07*0220_02 kāñcanaśr̥ṅkhalānaddhāṁ savyāṁ ciccheda pāṇḍavaḥ 07*0220_03 sā hatā śaraghātena vajraniṣpeṣasaṁnibhā 07*0220_04 papāta dūrapātena candrabimbasamujjvalā 07*0220_05 dakṣiṇāpi hatā rājan ghaṇṭā bāṇaiḥ kirīṭinaḥ 07*0220_06 papāta dūram adhvānaṁ gatvā sūrya iva kṣitau 07*0220_07 bhagadattena nirmuktaḥ supratīko ’pi vegataḥ 07*0220_08 hanumān sūryabimbasya grasanārtham ivodyataḥ % 7.28.37 % For 37, S subst.: 07*0221_01 tataḥ saṁdhāya viśikhaṁ dīpyamānam ivānalam 07*0221_02 avidhyad arjuno nāgaṁ kumbhayor antare bhr̥śam % 7.28.38 % K2 (marg.).4 Dn2 D1.3 ins. after 38: % Dn1 after line 3 of 227*: D4.5.7.8 (marg.) after % 223*: D6 after 36: 07*0222_01 sa karī bhagadattena preryamāṇaḥ punaḥ punaḥ 07*0222_02 na karoti vacas tasya daridrasyeva kāminī % On the other hand, D4.5.7.8 ins. after 38: 07*0223_01 madhye vidīrṇas tasthau sa prāsyandata punaḥ punaḥ 07*0223_02 syandamānaṁ tato nāgaṁ caraṇābhyām anodayat % 7.28.39 % After 39, % Bom. Kumbh. ed. ins.: 07*0224_01 tato gāṇḍīvadhanvānam abhyabhāṣata keśavaḥ 07*0224_02 ayaṁ mahattaraḥ pārtha palitena samāvr̥taḥ 07*0224_03 valīsaṁchannanayanaḥ śūraḥ paramadurjayaḥ % Bom. Kumbh. ed. cont.: B (B1-3 marg.) Dn2 % D3.5.7 ins. after 39: 07*0225_01 akṣṇor unmīlanārthāya baddhapaṭṭaḥ sadā nr̥paḥ 07*0225_02 devavākyāt praciccheda śareṇa bhr̥śam arjunaḥ 07*0225_03 chinnamātreṁ ’śuke tasmin ruddhanetro babhūva saḥ % Bom. Kumbh. ed. cont.: 07*0226_01 tamomayaṁ jagan mene bhagadattaḥ pratāpavān % 7.28.40 % After 40ab, Dn1 ins.: 07*0227_01 bibheda sakalo deho dvidhābhūto babhūva ha 07*0227_02 rājñā balavatā tena jānubhyāṁ dhārito raṇe 07*0227_03 arjunaṁ prati yuddhe na cirakālaṁ dadhāra saḥ 07*0227_04 evaṁ yuddhaṁ tadā tena rājñā tena durātmanā 07*0227_05 kirīṭī cārdhabimbena śareṇānataparvaṇā % 7.29.1 % D4.8 ins. before the ref.: K2 (marg.) D5.7 % after the ref.: 07*0228_01 pūrvadaityaṁ mahāvīraṁ bhagadattaṁ mahābalam 07*0228_02 kr̥ṣṇau daśārhabībhatsū jaghnatur yudhi durjayam 07*0228_03 nāgāyutabalaprāṇaṁ śūram āhavaśobhinam 07*0228_04 supratīko ’pi balavān nāgāyutasamo balī 07*0228_05 vaiṣṇavāstreṇa saṁyukto aṁkuśena ca vīryavān 07*0228_06 trīṇi tejāṁsi tatraiva tretāgnir iva cādhvare 07*0228_07 bhagadattaṁ raṇe śūraṁ nihanyāt ko ’rjunaṁ vinā 07*0228_08 arjuno ’pi mahāvīryo hatvā pitr̥sakhaṁ raṇe 07*0228_09 kṣatradharmaṁ vicintyājau dhig dhig ity eva cābravīt 07*0228_10 tam ādityasamaṁ kāntyā bhūmau nipatitaṁ divaḥ 07*0228_11 prasamīkṣya tadā pārtho reṇunā tv avaguṇṭhitam % 7.29.23 % After 23, N ins.: 07*0229_01 tat tamo bhairavaṁ ghoraṁ bhayakartr̥ mahāhave % 7.29.26 % After % 26, S ins.: 07*0230_01 durdyūtadevin gāndhāre nākṣān kṣipati gāṇḍivam 07*0230_02 jvalitān niśitāṁs tīkṣṇāñ śarān kṣipati gāṇḍivam % 7.29.33 % After 33, B1.3 (both marg.) repeat % 21a-22b; while after 33, N ins.: 07*0231_01 yaudhiṣṭhirāṇy anīkāni pradahanti tatas tataḥ % 7.30.2 % After 2ab, B1.3 Dc1 (marg. sec. m.) Dn2 D3.6 % ins.: 07*0232_01 ataḥ paraṁ raṇe sūta kim akurvanta māmakāḥ % 7.31.2 % After 2, % B (B4 om.) Dc1 Dn2 D3-6 ins.: 07*0233_01 ānantaryam abhiprepsuḥ ṣaḍviṁśatyā samārpayat 07*0233_02 punaś cāgnisamasparśair āśīviṣaviṣopamaiḥ % 7.31.12 % After 12ab, Dc1 ins.: 07*0234_01 kuñjarāṇāṁ ca saṁpāto babhūva kaṭukodayaḥ % 7.31.17 % After 17, Dn2 ins.: 07*0235_01 anīkānāṁ prabhagnānām avasthānam apaśyatām 07*0235_02 duṣkaraṁ pratisaṁdhānaṁ bhuvi cāsīt tadā nr̥pa % 7.31.25 % After 25, N (Ś2 missing; Dn1 after 27ab) ins.: 07*0236_01 cakreṇa cakram āsādya vīro vīrasya saṁyuge 07*0236_02 atīteṣupathe kāle jahāra gadayā śiraḥ % 7.31.29 % For 29, S subst.: 07*0237_01 bhītaś cānya udakrośad anyo bhīta upādravat 07*0237_02 asaṁprāptasya taṁ deśam anyo jīvitam ādade % 7.31.51 % After 51ab, % D6 ins.: 07*0238_01 rāmaśiṣyo mahābāhur dhanvināṁ mānahā sadā % 7.31.52 % After 52cd, N (Ś2 missing) ins.: 07*0239_01 tathaivādhirathis tasya bāṇāñ jvalitatejasaḥ % 7.31.67 % After 67, N (Ś2 missing) ins.: 07*0240_01 pattyaśvarathamātaṅgās tvadīyāḥ śataśo ’pare 07*0240_02 karṇam evābhyadhāvanta trāsyamānāḥ prahāriṇaḥ % 7.31.72 % After 72, S ins.: 07*0241_01 saṁrambheṇābhisaṁsr̥jya nighnatām itaretaram 07*0241_02 kurūṇāṁ pāṇḍavānāṁ ca droṇārjunasamāgame % 7.31.76 % After 76, S % ins.: 07*0242_01 mahābale kṣubdhamahārṇavopame 07*0242_02 mahendrasadmātithitāṁ yiyāsavaḥ % 7.32.4 % After 4, % D4.7.8 ins.: 07*0243_01 nistejaso vimanaso nirvīryā niṣparākramāḥ 07*0243_02 ye pradhānā hatās teṣāṁ vairāgyaṁ samupāśritāḥ 07*0243_03 nārjunaś ca samo vīrye ślāghyamānāḥ punaḥ punaḥ % On the other hand, D6 ins.: 07*0244_01 rājāno rājaputrāś ca sarve duryodhanādayaḥ % 7.32.5 % For 5ab, S subst.: 07*0245_01 tato duryodhano rājā droṇaṁ dīno ’bhyabhāṣata % After 5, D4.7.8 ins.: 07*0246_01 kr̥pakarṇamukhādīnāṁ praṇayān niṣṭhuraṁ vacaḥ % 7.32.19 % After 19ab, S ins.: 07*0247_01 rājaputraśataṁ hatvā kausalyaṁ ca br̥hadbalam 07*0247_02 mahārathaṁ śalyaputraṁ lakṣmaṇaṁ ca tava priyam % T G2 cont.: G3 M5 ins. after 19: 07*0248_01 nihataḥ puruṣavyāghraḥ putro gāṇḍīvadhanvinaḥ % After 19, K3 Dn2 D3.6 ins.: 07*0249_01 saubhadraḥ pr̥thivīpāla jahau prāṇān paraṁtapa % 7.32.25 % After 25, N (Ś2 missing) ins.: 07*0250_01 ārugṇāś ca yathā vīrā duḥsādhyāś cāpi viplave % 7.33.11 % After 11, S ins.: 07*0251=00 vaiśaṁpāyanaḥ 07*0251_01 abhimanyuṁ hataṁ śrutvā dhr̥tarāṣṭro janeśvaraḥ 07*0251_02 vistareṇa mahārāja paryapr̥cchat sa saṁjayam % 7.33.12 % After the ref. N ins.: 07*0252_01 sthiro bhava mahārāja śokaṁ dhāraya durdharam 07*0252_02 mahāntaṁ baṁdhunāśaṁ te kathayiṣyāmi tac chr̥ṇu % After 12, N ins.: 07*0253_01 aṇusthāneṣu vinyastāḥ kumārāḥ sūryavarcasaḥ % On the other hand, T G1-4 M ins. after 12: G5 % after 16: 07*0254_01 kesarāṇi ca padmasya sukumārāṇi bhārata 07*0254_02 kumārā rājalokasya nikṣiptāḥ kesaropamāḥ 07*0254_03 karṇikāstho mahārāja tasya duryodhano ’bhavat % 7.33.14 % After % 14ab, D4 ins.: 07*0255_01 te rathāśvavarāḥ sarve sarve raktavibhūṣaṇāḥ % After 14, N ins.: 07*0256_01 candanāgurudigdhāṅgāḥ sragviṇaḥ sūkṣmavāsasaḥ 07*0256_02 sahitāḥ paryadhāvanta kārṣṇiṁ prati yuyutsavaḥ % 7.33.16 % After 16, N ins.: 07*0257_01 duryodhanas tu rājendra sainyamadhye vyavasthitaḥ % 7.33.20 % After 20, N (D2 after 20ab) ins.: 07*0258_01 tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ tumulaṁ lomaharṣaṇam 07*0258_02 tāvakānāṁ pareṣāṁ ca mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam % 7.34.18 % After the ref., K1.2 ins.: 07*0259_01 śr̥ṇu rājan mahābāho vacanaṁ mama suvrata 07*0259_02 purā garbhagate vāpi cakravyūhapraveśanam 07*0259_03 mukhāt kr̥ṣṇasya rājendra śrutam asmi mayā prabho 07*0259_04 tasmād vyūhaṁ praviśyāmi cakrākhyaṁ nr̥pasattama % 7.34.24 % After the ref., % K1.2 ins.: 07*0260_01 yāto ’ham arjunād rājan subhadrāyāṁ tathaiva ca 07*0260_02 mahadbalena saṁpūrṇaṁ paśyadhvaṁ pauruṣaṁ mama 07*0260_03 sarvān haniṣyāmi kurūn droṇamukhyān narādhipa 07*0260_04 yaiḥ kr̥taṁ duṣkr̥taṁ karma pāṇḍavānāṁ mahātmanām 07*0260_05 jyeṣṭhā mātā madīyā yat sabhāṁ nītā durāsadaiḥ 07*0260_06 duḥśāsanena ca tadā pāpena duṣṭakarmaṇā 07*0260_07 pāñcālāṁ prati rājendra yat kr̥taṁ duṣṭakāribhiḥ 07*0260_08 tat sarvaṁ cādya tadvyūhe darśayiṣyāmi lāghavāt % 7.34.26 % After 26ab, K1 ins.: 07*0261_01 dusthāni sarvasainyāni matkathā* * * * * % K4 % Dn2 D1.3 (marg.).6 G1 M1.2.3-5 (last three first % time) ins. after 26: T G2-5 M3-5 (last three % second time) after 7.35.7: 07*0262_01 nāhaṁ pārthena jātaḥ syāṁ na ca jātaḥ subhadrayā 07*0262_02 yadi me saṁyuge kaś cij jīvito nādya mucyate 07*0262_03 yadi caikarathenāhaṁ samagraṁ kṣatramaṇḍalam 07*0262_04 na karomy aṣṭadhā yuddhe na bhavāmy arjunātmajaḥ % 7.35.4 % For 4, S % subst.: 07*0263_01 droṇo hi kr̥tavān yatnaṁ śastrāstrakr̥taniśramaḥ 07*0263_02 tvaṁ tu bālaḥ sa balavān saṁgrāmāṇām akovidaḥ % 7.35.5 % After 5, Dn2 D6 S ins.: 07*0264_01 vyavasāyo hi me yoddhuṁ raṇotsavasamudbhavaḥ % 7.35.6 % After 6ab, Dn2 S ins.: 07*0265_01 atha vā rudram īśānaṁ sarvabhūtagaṇair vr̥tam % Dn2 S ins. after 6cd: D6 % after 6ab: 07*0266_01 yac caitat paśyase sūta sayodhāśvarathadvipam % 7.35.7 % After the above S cont.: 07*0267_01 evam apy ucyamānaḥ sa sārathis taṁ punaḥ punaḥ 07*0267_02 vīra te tena mā yuddham iti saubhadram abravīt % 7.35.15 % After 15, D6 S ins.: 07*0268_01 tad abhedyam anādhr̥ṣyaṁ droṇānīkaṁ sudurjayam 07*0268_02 bhittvārjunir asaṁbhrānto viveśācintyavikramaḥ % 7.35.31 % After % 31ab, D7.8 S ins.: 07*0269_01 samāsthitān yodhavarair dāntāśvān sādhusārathīn 07*0269_02 vipatākādhvajacchattrān vitūṇīrāyudhān api 07*0269_03 visūtāśvarathābhīśūn viśamyāyoktradaṇḍakān % 7.35.40 % After 40cd, N (Ś2 missing) ins.: 07*0270_01 yathāsurabalaṁ ghoraṁ tryambakenāmitaujasā 07*0270_02 kr̥tvā karma raṇe ’sahyaṁ parair ārjunir āhave % 7.36.3 % After 3, K2 (marg.) ins.: 07*0271_01 abhimanyur asau vīro viṣṇutulyaparākramaḥ 07*0271_02 saubhadro ayam āyāto asmāñ jetuṁ mahābalaḥ % 7.36.11 % After 11, S (M2 om.) ins.: 07*0272_01 tato rathāḥ padātyoghāḥ kuñjarāḥ sādinaś ca ha % 7.36.21 % After 21ab, S (M2 om.) ins.: 07*0273_01 abhyadravata taṁ kārṣṇim aśmakendraḥ kr̥tatvaraḥ % 7.36.35 % After 35, % K2 (marg.) ins.: 07*0274_01 eko ’nekāñ jaghānāśu prāṇinām antako yathā 07*0274_02 kālāgnisadr̥śo vīrye mātariśveva vai jave 07*0274_03 yudhyamāno mahābāhuḥ śakratulyaparākramaḥ 07*0274_04 jaghāna samare sarvān nānāśastraviśāradān 07*0274_05 itīva teṣāṁ samare mahātmā 07*0274_06 pratāpavān nītivatāṁ variṣṭhaḥ 07*0274_07 yuddhe ca tasmin sa mahābalo ripūṁś 07*0274_08 cakāra sarvān iṣubhiḥ pradagdhān % On the other hand, S (except M3; M2 om.) % ins. after 35: 07*0275_01 saubhadraśaranirbhiṇṇāḥ samare ’maravikramāḥ 07*0275_02 evaṁ śalyo vimr̥ditas tava pautreṇa bhārata % 7.37.22 % After % 22, K5 Dn1 ins.: 07*0276_01 tāṁs tathā dravato dr̥ṣṭvā saubhadraḥ prahasann iva % 7.38.1 % After 1c, D7.8 % ins.: 07*0277_01 mama pautro jighāṁsati 07*0277_02 yathā caiva hi yat sainyaṁ % For 1cd, S subst.: 07*0278_01 yat sainyaṁ mama putrasya mama pautraḥ prabādhate % 7.38.16 % After 16ab, Dn2 % reads 18ab for the first time, repeating it in its % proper place. G2 ins. after 16ab: 07*0279_01 abhimanyuṁ mahāsattvaṁ ślāghate vandino yathā 07*0279_02 tasmāt saṁpaśyatas tasya droṇācāryasya dhīmataḥ % 7.38.21 % For 21, S subst.: 07*0280_01 duḥśāsanas tu saṁrabdhaṁ jñātvā bhrātaram agrajam 07*0280_02 tān nivartya rathodārān atha bhrātaram abravīt % 7.38.26 % For 26ab, K1-4 D1 subst.: 07*0281_01 duḥśāsanas tathety ukto bhrātrā tava sutas tadā % 7.39.1 % After the ref., S ins.: 07*0282_01 tataḥ samabhavad yuddhaṁ tayoḥ puruṣasiṁhayoḥ 07*0282_02 tasmin kāle mahābāhuḥ saubhadraḥ paravīrahā 07*0282_03 saśaraṁ kārmukaṁ chittvā lāghavena nyapātayat 07*0282_04 duḥśāsanaṁ śarair ghoraiḥ saṁtatakṣa samantataḥ % 7.39.3 % After 3ab, K2 ins.: 07*0283_01 akṣakūṭaṁ samāśritya saubalasyābhavad balam 07*0283_02 śr̥ṇu me vacanaṁ tāta pitr̥vyo ’si mahāmate 07*0283_03 sauhr̥daṁ pr̥ṣṭhataḥ kr̥tvā sarvair eva durātmabhiḥ 07*0283_04 bhuktaṁ rājyam idaṁ mūḍhaiḥ sarvadharmabahiṣkr̥taiḥ 07*0283_05 suhr̥dbhir bhujyate rājyaṁ suhr̥dbhir bhujyate sukham 07*0283_06 vinā suhr̥dbhir bhogāś ca aihikāmutrikaṁ ca yat 07*0283_07 mithyābhūtaṁ ca tat sarvaṁ suhr̥dbhir varjitaṁ tadā 07*0283_08 dūrdyūtadevanā yūyaṁ pāpiṣṭhāḥ pāpavañcakāḥ 07*0283_09 teṣāṁ tvam agraṇīḥ pāpa yena sā drupadātmajā 07*0283_10 ānītā ca sabhāṁ sādhvī tasyedaṁ karmaṇaḥ phalam 07*0283_11 darśayiṣyāmi sarveṣāṁ kurūṇāṁ ca durātmanām % After % 3, K5 Dn D2.4-6 S ins. (cf. 283*, line 1): 07*0284_01 akṣakūṭaṁ samāśritya saubalena durātmanā % K5 Dn1 D2.4-6 cont.: Ś1 K1-4 B Dc1 D1.3.7.8 % ins. after 3 (cf. 5cd): 07*0285_01 tat tvayedam anuprāptaṁ tasya kopān mahātmanaḥ % 7.39.10 % For 10ab, S subst.: 07*0286_01 tena taṁ jatrudeśe vai viddhvā parapuraṁjayaḥ % After 10ab, N (Ś2 missing) ins.: 07*0287_01 jagāma saha puṅkhena valmīkam iva pannagaḥ % After 10, N (Ś2 % missing) ins.: 07*0288_01 śarair agnisamasparśair ākarṇasamacoditaiḥ % 7.39.19 % After 19, N (Ś2 missing) ins.: 07*0289_01 tathā tu vartamāne vai saṁgrāme ’tibhayaṁkare % 7.39.21 % After 21ab, N (Ś2 missing; % B3 on marg.) ins.: 07*0290_01 atha caite susaṁrabdhāḥ siṁhā iva balotkaṭāḥ % After 21, K2 ins.: 07*0291_01 tataḥ karṇo yayau rājann abhimanyujighāṁsayā 07*0291_02 bālo ’yaṁ yudhyamāno ’yaṁ mayā yoddhum ihecchati 07*0291_03 enaṁ vadhiṣyāmi ripuṁ yathā vr̥traṁ śacīpatiḥ 07*0291_04 evam uktvā tu rādheyo rathārūḍho mahārathaḥ 07*0291_05 yayau yoddhuṁ mahāvīraḥ kurūṇāṁ tatra paśyatām 07*0291_06 pradhmāpya śaṅkhaṁ rādheyo mahāmeghaughanisvanam 07*0291_07 rathenābhyapatad vegād ādityasadr̥śena vai 07*0291_08 dhanuṣā pūryamāṇena maurvīguṇavibhūṣiṇā 07*0291_09 śarair agniśikhākārair āśīviṣasamaprabhaiḥ % 7.39.29 % After % 29cd, N (Ś2 missing) ins.: 07*0292_01 dhanurmaṇḍalanirmuktaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ 07*0292_02 sacchattradhvajayantāraṁ sāśvam āśu smayann iva 07*0292_03 karṇo ’pi cāsya cikṣepa bāṇān saṁnataparvaṇaḥ 07*0292_04 asaṁbhrāntaś ca tān sarvān agr̥hṇāt phalgunātmajaḥ 07*0292_05 tato muhūrtāt karṇasya bāṇenaikena vīryavān % On the other hand, S ins. after 29cd: 07*0293_01 tasmai cikṣepa niśitaṁ śaraṁ paramasaṁhitam % 7.40.5 % After 5ab, S ins.: 07*0294_01 karṇānujaṁ ca saṁprekṣya tāvakā vyathitābhavan % 7.40.8 % After 8, T G M3.4 % ins.: 07*0295_01 tiṣṭha karṇa maheṣvāsa kr̥pa duryodhaneti ca 07*0295_02 droṇasya krośato rājaṁs tad anīkam abhajyata % 7.40.18 % After 18, N (Ś2 missing) ins.: 07*0296_01 carmacāpadharaiś cāpi vyavakīrṇaiḥ samantataḥ % 7.40.24 % After 24, S ins.: 07*0297_01 yathā purā vahnisutaḥ surasainyeṣu vīryavān % 7.41.3 % After % 3, N ins.: 07*0298_01 tenaiva tu pathā yātāḥ pitaro mātulaiḥ saha % 7.41.10 % After 10ab, S ins.: 07*0299_01 damo vā brahmacaryaṁ vā sūta yac cāsya sattama 07*0299_02 devaṁ katamam ārādhya viṣṇum īśānam agnijam % After 10, S ins.: 07*0300_01 naivaṁ kr̥taṁ mahatkarma bhīṣmeṇājñāsiṣaṁ tathā 07*0300_02 sindhurāṭtanayas tv eko yathā pārthān avārayat % 7.41.15 % For 13e-15c, S % subst.: 07*0301_01 tasya cālpena kālena niyamena sutoṣitaḥ 07*0301_02 prīto maheśvaras tasmai varaṁ caivaṁ dadau tadā 07*0301_03 sa tu vavre varaṁ tatra pāṇḍaveyān ahaṁ raṇe 07*0301_04 vārayeyaṁ rathenaikaḥ % 7.41.16 % For subst. for 16, cf. v.l. 17. K5 ins. % after 17ab: D7.8 after 16ab: 07*0302_01 yam āhur ajitaṁ saṁkhye śaṅkhacakragadādharam 07*0302_02 viṣṇusahasramūrdhānaṁ sa kr̥ṣṇaḥ pāti phālgunam % 7.41.17 % T ins. after % 17: G1.2.4.5 M subst. for 16-17: G3 subst. for % 16a-17b: 07*0303_01 tenoktas tam r̥te pārthaṁ śarvas tasmai varaṁ dadau 07*0303_02 ekāham iti rājendra tatraivādarśanaṁ gataḥ % 7.42.15 % After 15, G1 M ins.: 07*0304_01 vivyadhuḥ śaravarṣeṇa samantān nr̥pasattamāḥ 07*0304_02 saṁchādyamāno bahubhiḥ pāṇḍavānāṁ mahārathaiḥ 07*0304_03 na vivyathe mahārāja divyam astram upāśritaḥ 07*0304_04 chittvā ca tāñ śarān rājañ śaravarṣaiḥ pr̥thagvidhaiḥ 07*0304_05 chādayām āsa tān sarvāṁs tad abhūd romaharṣaṇam % 7.44.8 % For 8cd, % T G1-4 M1.2 subst.: 07*0305_01 saṁtrastā vāhinī tubhyaṁ naur ivāsīn mahārṇave % 7.44.12 % After 12, % S ins.: 07*0306_01 so ’bhimanyus tatas tasya chittvā praṇadato balī % 7.44.24 % After 24, S ins.: 07*0307_01 bhinnānīkāś ca diṅmūḍhā bhūyaḥ saṁtrastacetasaḥ 07*0307_02 bhallair utkr̥ttaśirasaḥ paralokam athāviśan % 7.45.3 % After 3, D2.5 ins.: 07*0308_01 mūlaṁ hi sarvadharmāṇāṁ daivataṁ svargavāsinām 07*0308_02 sa kr̥ṣṇo daivataṁ yeṣāṁ kiṁ teṣāṁ duḥkhasaṁbhavaḥ 07*0308_03 karmaṇāṁ pratipanne ’rthe kālena pariṇāmite 07*0308_04 kā cintā mahatī bhūpa cintayā bādhyate jaḍaḥ 07*0308_05 kriyopakramitaḥ pūrvaṁ pariṇāmadr̥śaḥ sukham 07*0308_06 tyāgaṁ vinā mahārāja samādhānaṁ na vidyate 07*0308_07 bhavāṁs tadrahito rājañ śr̥ṇuṣvācarite phalam % 7.45.4 % After the ref., G1 M ins.: 07*0309_01 tāvakās tava putrāś ca vīkṣamāṇāḥ parasparam % After 4, G1 M ins.: 07*0310_01 gotranāmabhir anyonyaṁ krandanto jīvitaiṣiṇaḥ % 7.45.6 % After 6, G1 M1.2 ins.: 07*0311_01 tathā sarve samabhyetya saubhadraṁ drutam arpayan 07*0311_02 tathā vinihatāṁ dr̥ṣṭvā tava senām anāthavat % 7.45.7 % After 7, S ins.: 07*0312_01 saubhadreṇa mahārāja śakrapratimatejasā % 7.45.12 % After 12, K2 (marg.) % ins.: 07*0313_01 abravīl lakṣmaṇaḥ kruddham ārjuniṁ paramām āstravit 07*0313_02 śr̥ṇu vākyaṁ mahābāho abhimanyo mahābala 07*0313_03 gaccha tvaṁ pāṇḍavāñ śīghraṁ mā yuddhaṁ kuru suvrata 07*0313_04 tasya tad vacanaṁ śrutvā abhimanyuḥ pratāpavān 07*0313_05 uvāca lakṣmaṇaṁ kruddhaḥ prahasann iva bhārata 07*0313_06 gamiṣyāmi ciraṁ bhrātaḥ sarvān etān nihatya vai 07*0313_07 pāṇḍavān prati cādyaiva iti satyaṁ vadāmi te % After 313*, K2 (marg.) reads 15 for the first % time, repeating it in its proper place; while S % ins. after 12: 07*0314_01 siṁhaśāvo vane yadvat puṇḍarīkaśiśuṁ yathā % 7.45.15 % K2 repeats 14a after % 15 and, reading 14b thereafter, ins.: 07*0315_01 tasya cātikramaṁ dr̥ṣṭvā lakṣmaṇo yuddhakovidaḥ 07*0315_02 yuddhaṁ cakre tadā tena śastrāstrair matimān nr̥pa 07*0315_03 tayor yuddham atīvāsīd budhāṅgārakayor iva 07*0315_04 anyonyaṁ * jighāṁsator balavāsavayor iva 07*0315_05 śarajālair mahāghorair vivyadhus te parasparam 07*0315_06 lakṣmaṇo niśitair bāṇair daśabhiś ca stanāntare 07*0315_07 ājaghānārjuniṁ caiva tathā viddho ’bhimanyunā 07*0315_08 pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair nijaghne rathavājinaḥ 07*0315_09 sārathim iṣuṇaikena dhvajaṁ caikeṣuṇāhanat 07*0315_10 tribhir bāṇair dhanuś chittvā ārjuniḥ sumahābalaḥ % 7.45.17 % After 17, % K2 D7.8 ins.: 07*0316_01 sa bhrātr̥̄n rājaputrāṁś ca kumārasyānuyāyinām 07*0316_02 jaghāna bāṇaiḥ saubhadraḥ sahasrāṇi caturdaśa 07*0316_03 aṣṭau rathasahasrāṇi sapta nāgaśatāni ca % 7.47.3 % After 3, S ins.: 07*0317_01 saṁdhyānugataparyantaḥ śaradīva divākaraḥ % 7.47.8 % After 8ab, % M3-5 ins.: 07*0318_01 magadhādhipateś cāpi jayatsenasya vai śiraḥ % 7.47.13 % Ś K2 % (marg.).5 B Dc1 Dn2 D1.2.5.7.8 ins. after 13: % Dn1 D3.6 after 13ab: 07*0319_01 hr̥dyasaṁbhrāntavad rājaṁs tad adbhutam ivābhavat % 7.47.20 % After 20ab, M3-5 ins.: 07*0320_01 tamo ghnataḥ sudīptasya savitur maṇḍalaṁ yathā % After % 20, Ś2 K (except K5) ins.: 07*0321_01 vikarṣato dhanuḥ śreṣṭhaṁ nāntaraṁ dr̥śyate hi vai % 7.47.25 % After % 25, D7.8 ins.: 07*0322_01 hrīmattvāt kṣitipālānāṁ paśyatām adya ca dvija 07*0322_02 na me ’ṅga hīyate kiṁ cin na vai vāg eti māṁ tathā 07*0322_03 kumāravaravīrasya saṁtaptaparameṣubhiḥ 07*0322_04 bāṇair acchinnanirmuktaiḥ śalyair antargataṁ mama 07*0322_05 vicinvadbhir ivāsūn me śarīraṁ na vibhāvyate 07*0322_06 kaḥ kiṁ kiṁ sa dhanurvedo yenaikena vayaṁ jitāḥ % 7.47.27 % After 27, D7.8 ins.: 07*0323_01 jyālakṣaṇaṁ mayā ceha nopadiṣṭaṁ tu phalgune % 7.47.30 % After 30, D7.8 ins.: 07*0324_01 vilakṣakaraṇaṁ vā(? nā)daṁ vimuñcann agrato nr̥pa 07*0324_02 saṁdhānakr̥talakṣasya kiṁ cid vyākṣiptacetasaḥ % On the other hand, T G2-5 ins. after 30: 07*0325_01 puraḥ sthitena kenāpi duḥśakyo jetum ārjuniḥ % 7.47.31 % After 31ab, D7.8 % ins.: 07*0326_01 dr̥ṣṭvā saubhadram asyantam uccaiḥ śabdam akurvata 07*0326_02 naṣṭalakṣaḥ kumāro ’yaṁ hanyatāṁ hanyatām iti 07*0326_03 tasya cintayamānasya abhimanyor mahātmanaḥ % 7.47.34 % After 34, D7.8 ins.: 07*0327_01 maṇḍalāni suśikṣābhir gatapratyāgatāni ca % 7.47.37 % After 37ab, N ins.: 07*0328_01 kṣurapreṇa mahātejās tvaramāṇaḥ sapatnajit % 7.48.2 % After 2, S ins.: 07*0329_01 yadi pāṇitalād etac cakraṁ mucyeta phālguneḥ 07*0329_02 varadānān mātulasya viṣṇoś cakram ivāpatet % 7.48.11 % After 11ab, D7.8 ins.: 07*0330_01 tato mahītalāt kārṣṇir viṣapīta iva skhalan 07*0330_02 samabhyadhāvad daṣṭauṣṭho dauḥśāsanim atha kṣitau 07*0330_03 so ’pi vegavatīṁ gr̥hya gadām udyamya cārjunim 07*0330_04 kiṁcicchvāsas tu saubhadro dauḥśāsanim atāḍayat 07*0330_05 tāv ubhau bhrātarāv evaṁ gatau vaivasvatakṣayam % 7.48.12 % After 12ab, D7.8 S ins.: 07*0331_01 devakalpo maheṣvāsaḥ kṣatraṁ dagdhvā mahāyaśāḥ % 7.48.17 % After 17, D7.8 ins. (the gloss): 07*0332_01 kākapakṣākliptakeśaṁ paugaṇḍam iti saṁjñitam % 7.48.26 % After 26, S ins.: 07*0333_01 niṣṭanadbhir atīvārtair udvamad rudhirasravaiḥ 07*0333_02 naraiḥ patadbhiḥ patitair avanis tv adhikaṁ babhau % 7.48.33 % After 33, K2 ins.: 07*0334_01 astaṁ gato ’yaṁ dyumaṇis tāpayitvā mahābalaḥ 07*0334_02 saubhadraḥ śatrudamanaḥ kiṁ jātaṁ na vidma vai 07*0334_03 evaṁ bruvāṇo nr̥patiḥ sainyena mahatā vr̥taḥ 07*0334_04 vyūhadvāraṁ samāsādya bāṣpapūryākulekṣaṇaḥ 07*0334_05 tac chrutvā ca hataṁ putraṁ kauravair jihmakāribhiḥ 07*0334_06 lokaiḥ saṁkathitaṁ sarvam abhimanyoḥ parākramam 07*0334_07 śrutvā ca tair hataṁ vīraṁ dhairyam ālambya satvaram 07*0334_08 paramaṁ sattvam ālambya pratyuvāca yudhāṁ varaḥ % 7.48.38 % After 38, K2 (marg.).5 Dn D2.4-6 ins.: 07*0335_01 gataḥ puṇyakr̥tāṁ lokān bhāsvarān puṇyanirjitān % K2 cont.: 07*0336_01 putraśokāt paraṁ nāsti duḥkham anyan mahattaram 07*0336_02 aihikāmutriko dātā phalasyānyo na vidyate 07*0336_03 sa putro nihato me ’dya nāhaṁ jīvitum utsahe 07*0336_04 kiṁ mayā jīvitenārthaḥ saubhadreṇa vinā bhuvi % while K5 cont.: 07*0337_01 akṣayāṁ gatim āsādya sa gataḥ śāśvatīḥ samāḥ % 7.49.3 % After 3, S ins.: 07*0338=00 yudhiṣṭhiraḥ 07*0338_01 eṣa karṇaṁ kr̥paṁ śalyaṁ rājānaṁ ca suyodhanam 07*0338_02 droṇaṁ drauṇiṁ maheṣvāsaṁ tathaivānyān mahārathān % 7.49.4 % T G1-3.5 M ins. after 4ab: G4 cont. 338*: 07*0339_01 hatvā śatrugaṇān vīra eṣa śete nipātitaḥ 07*0339_02 kr̥tāstrān yuddhakuśalān maheṣvāsān mahābalān 07*0339_03 kulaśīlaguṇair yuktāñ śūrān vikhyātapauruṣān 07*0339_04 droṇena vihitaṁ vyūham abhedyam amarair api 07*0339_05 adr̥ṣṭapūrvam asmābhiḥ padmaṁ cakrāyudhapriyaḥ % After % 4, S ins.: 07*0340_01 cikrīḍitaṁ raṇe tena nighnatā vai parān varān % 7.49.7 % After 7ab, S ins.: 07*0341_01 śūragrāhākulaṁ bhīmaṁ tīrtvā cainam abhītavat % 7.49.8 % After 8, S ins.: 07*0342_01 hatavatsāṁ yathā dhenuṁ taddarśanakr̥tonmukhīm % 7.50.1 % Ś2 missing up to 52 (cf. v.l. 7.49.2). % Before the ref., S ins.: 07*0343=00 dhr̥tarāṣṭra uvāca 07*0343_01 atha saṁśaptakaiḥ sārdhaṁ yudhyamāne dhanaṁjaye 07*0343_02 abhimanyau hate cāpi bāle balavatāṁ vare 07*0343_03 maharṣisattame yāte vyāse sa tu yudhiṣṭhiraḥ 07*0343_04 pāṇḍavāḥ kim athākārṣuḥ śokopahatacetasaḥ 07*0343_05 kathaṁ saṁśaptakebhyo vā nivr̥tto vānaradhvajaḥ 07*0343_06 kena vā kathitas tasya praśāntaḥ sutapāvakaḥ 07*0343_07 etan me śaṁsa tattvena sarvam eveha saṁjaya 07*0343=07 saṁjaya uvāca 07*0343_08 śr̥ṇu rājan yathā tebhyo nivr̥ttaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ 07*0343_09 tataḥ sarvāṇi sainyāni dahan kr̥ṣṇagatir yathā 07*0343_10 saṁprayāte ’stam āditye saṁdhyākāla upasthite 07*0343_11 āyātasyātmaśibiraṁ nimittair aghaśaṁsibhiḥ 07*0343_12 yac cāsīn mānasaṁ tasya yac ca kr̥ṣṇena bhāṣitam 07*0343_13 yathā ca kathitas tasya nihataḥ sutapāvakaḥ 07*0343_14 vistareṇaiva me sarvaṁ bruvataḥ śr̥ṇu māriṣa % 7.50.32 % K4.5 % B Dc1 Dn D1.2.4.5.7.8 ins. after 32: D3 after 31: 07*0344_01 ratheṣu gaṇyamāneṣu gaṇitaṁ taṁ mahāratham 07*0344_02 mayādhyardhaguṇaṁ saṁkhye taruṇaṁ bāhuśālinam 07*0344_03 pradyumnasya priyaṁ śiṣyaṁ keśavasya mamaiva ca % 7.50.44 % After 44, S ins.: 07*0345=00 arjunaḥ 07*0345_01 kathaṁ tvayi ca bhīme ca dhr̥ṣṭadyumne ca jīvati 07*0345_02 sātyake śakravikrānte saubhadro nihataḥ paraiḥ % 7.50.47 % After 47ab, % N (Ś2 missing) ins.: 07*0346_01 nānāliṅgaiḥ sudhautāgrair mama putro ’lpacetanaḥ 07*0346_02 iha me syād api trāṇaṁ piteti sa punaḥ punaḥ % 7.50.52 % After 52, N (Ś2 missing) % ins.: 07*0347_01 subhadrāṁ nanu śocāmi yā putram apalāyinam % 7.50.53 % For 53ab, % S (G5 om.) subst.: 07*0348_01 śrutvā nipatitaṁ śūram anaghaṁ kr̥talāghavam % 7.50.60 % After 60, D4 ins.: 07*0349_01 bālam ekaṁ parikṣipya hatvā hr̥ṣṭān pranarditān % D4 cont.: B1.2.4.5 Dn D3.5.6 ins. after 60: 07*0350=00 saṁjaya uvāca 07*0350_01 putraśokārditaṁ pārthaṁ dhyāyantaṁ sāśrulocanam % 7.50.69 % After 69, D2 ins.: 07*0351_01 kālo grasati kaunteya viśvam etac carācaram 07*0351_02 nālaṁ buddhis tathāpy asya pumān vāpi virajyate 07*0351_03 utpattau ca vipattau ca karmaṇā galahastinā 07*0351_04 baddhaḥ śakuntavaj jīvo madhye svapnopamā gatiḥ 07*0351_05 na śocanti kr̥taprajñāḥ śvasatām upakalpanāt 07*0351_06 nūnaṁ jātena martavyaṁ kim u śocasi bālavat % 7.50.72 % For 72cd, % S subst.: 07*0352_01 kṣipraṁ drakṣyanti me nūnaṁ mama putraṁ nihatya vai % 7.50.74 % For 74cd, S subst.: 07*0353_01 sūnoḥ pāṇḍavapāñcālān agopsyaṁ taṁ mahāraṇe % 7.50.80 % After 80ab, % S ins.: 07*0354_01 mahendram iva tiṣṭhantaṁ vajrodyatamahābhujam % 7.51.5 % For 5, S (except G2) % subst.: 07*0355_01 tatas tam apratiratham ahaṁ saubhadram abravam 07*0355_02 droṇānīkam idaṁ bhindhi dvāraṁ saṁjanayasva naḥ % 7.51.12 % After 12, S ins.: 07*0356_01 gadāhasto ’bhyayāt tūrṇaṁ jighāṁsur aparājitam 07*0356_02 gadinaṁ tv atha taṁ dr̥ṣṭvā vāsavasyātmajātmajaḥ 07*0356_03 sa jagrāha gadāṁ vīro gadāyuddhaviśāradaḥ 07*0356_04 gadāmaṇḍalamārgasthau sarvakṣatrasya paśyataḥ 07*0356_05 tau saṁprajahratur vīrāv anyonyasyāntaraiṣiṇau 07*0356_06 tāv anyonyaṁ gadāgrābhyāṁ tāḍitau yuddhadurmadau 07*0356_07 indradhvajāv ivotsr̥ṣṭau gatasattvau mahīṁ gatau % 7.51.13 % After 13ab, K4 B D (except D7.8) % ins.: 07*0357_01 aṣṭau rathasahasrāṇi nava dantiśatāni ca % 7.51.14 % After 14ab, D5 ins.: 07*0358_01 tato duryodhanasutaṁ lakṣmaṇaṁ hatavān balī % while S ins. after 14ab: 07*0359_01 gataḥ sukr̥tināṁ lokān ye ca svargajitāṁ śubhāḥ 07*0359_02 adīnas trāsayañ śatrūn nandayitvā ca bāndhavān 07*0359_03 asakr̥n nāma viśrāvya pitr̥̄ṇāṁ mātulasya ca % For 14cd, S subst.: 07*0360_01 vīro diṣṭāntam āpannaḥ śocayan bāndhavān bahūn % After 14, S ins.: 07*0361_01 tataḥ sma śokasaṁtaptā bhavatādya sameyuṣaḥ % 7.51.16 % For 16cd, S subst.: 07*0362_01 vyathito nyapatad bhūmau duḥkhārtaḥ sa mumoha ca % 7.51.19 % After 19ab, % S ins.: 07*0363_01 triśikhāṁ bhrukuṭīṁ kr̥tvā krodhasaṁraktalocanaḥ % 7.51.22 % For 22ab, S subst.: 07*0364_01 mayi vismr̥tasauhārdaṁ duryodhanahite ratam % 7.51.23 % For 23cd, S subst.: 07*0365_01 rājan droṇamukhāṁs tāṁs tān vārayiṣyāmy ahaṁ śaraiḥ % 7.51.28 % For 28cd, K5 Dn1 subst.: 07*0366_01 adattvā bhuñjatāṁ yā vai māṁsaṁ vā sā gatir mama % 7.51.30 % B1 D4.6 ins. after 30: B2.3 % after 32: D5 after 26: 07*0367_01 śītabhītāś ca ye viprā raṇabhītāś ca kṣatriyāḥ 07*0367_02 teṣāṁ gatiṁ gamiṣyāmi na ced dhanyāṁ jayadratham % 7.51.32 % After 32cd, D2 ins.: 07*0368_01 yaḥ pratyavasito vipro na saṁnyāsaṁ punaś caret 07*0368_02 prāyaścittena yasya syāc chuddhas tasya ca yā gatiḥ % On the other hand, D7 ins. after 33: D8 after 32: 07*0369_01 tathā devalakāñ śrāddhe satataṁ paṅktidūṣakān 07*0369_02 ye bhojayanti saṁmūḍhās tāṁ gatiṁ samavāpnuyām % 7.51.34 % B1 ins. after 35: B2.3 % after 34: B4, after 32: 07*0370_01 matsyakacchapabhakṣāṇāṁ bhakṣyamastakaśāyinām 07*0370_02 saindhavānāṁ gatiṁ yāmi śvo na hanyāṁ jayadratham % 7.51.37 % After 37ab, D7.8 ins. a passage given % in App. I (No. 8). T G1-3.5 M subst. for 37cd, % placing it after 372*: 07*0371_01 anastamita āditye na ced dhanmi jayadratham % After 37ef, T G1-3.5 M ins.: 07*0372_01 gāṇḍīvahasto rājñāṁ ca samakṣaṁ pr̥thivīpate % 7.51.43 % After 43, S ins.: 07*0373_01 anr̥tyad iva gāṇḍīvaṁ śarās tūṇīgatā mudā 07*0373_02 nirākrāmann iva tadā svayam eva mr̥dhaiṣiṇaḥ 07*0373_03 bhīmasenas tu saṁhr̥ṣṭaḥ pratyabhāṣata bhārata 07*0373_04 dhanaṁjayam abhiprekṣya harṣagadgadayā girā 07*0373_05 pratijñodbhavaśabdena kr̥ṣṇaśaṅkhasvanena ca 07*0373_06 nihato dhārtarāṣṭro ’yaṁ sānubandhaḥ suyodhanaḥ 07*0373_07 atha mr̥ditatamāgryadāmamālyaṁ 07*0373_08 tava sutaśokamayaṁ ca roṣajātam 07*0373_09 vyapanudati mahāprabhāvam etan 07*0373_10 naravara vākyam idaṁ mahārtham iṣṭam 07*0373=10 saṁjaya uvāca 07*0373_11 atha śaṅkhaiś ca bherībhiḥ paṇavaiḥ sainikās tathā 07*0373_12 sasūtamāgadhā jiṣṇuṁ stutibhiḥ samapūjayan 07*0373_13 tadā bhīmaṁ balaṁ sarvaṁ tena nādena mohitam 07*0373_14 tāvakaṁ tan mahārājaṁ viṣaṇṇaṁ samapadyata % 7.52.8 % After 8ab, D2 ins.: 07*0374_01 pratijñātaṁ na jānāmi sarvān vijñāpayāmi vaḥ % 7.52.10 % After 10, B4 ins.: 07*0375_01 vaśam eṣyanti catvāras tam r̥te sarvapāṇḍavāḥ % 7.52.12 % After % 12, D7.8 ins.: 07*0376_01 vr̥ttam āsthāya tanyūjyaṁ (sic) sopanīto bhavāmy aham 07*0376_02 duḥśalā bhrātr̥sauhārdān māṁ rakṣasyatha vā dhruvam % 7.52.14 % After 14, S ins.: 07*0377_01 eṣāṁ hi naradevānāṁ mattamātaṅgagāminām 07*0377_02 saṁghātam upayātānām api bibhyet puraṁdaraḥ % 7.52.17 % After 17, N (Ś2 % missing) ins.: 07*0378_01 ete cānye ca bahavo nānājanapadeśvarāḥ 07*0378_02 sasainyās tvābhiyāsyanti vyetu te mānaso jvaraḥ % While S ins. after 17: 07*0379_01 māyāvī balavāñ śūro rākṣasaś cāpy alambusaḥ 07*0379_02 ime ca tvābhigopsyanti sainyena mahatā vr̥tāḥ % 7.52.21 % T G1 ins. after 21: M1.2 after 21ab: 07*0380_01 arjunasyātmanaś cārthe viśeṣaṁ paryapr̥cchata % 7.52.33 % After % 33, K5 B D (except D1) S ins.: 07*0381_01 tataḥ praharṣaḥ sainyānāṁ tavāpy āsīd viśāṁ pate 07*0381_02 vāditrāṇāṁ dhvaniś cograḥ siṁhanādaravaiḥ saha % 7.53.5 % For 5ab, S % (G5 damaged) subst.: 07*0382_01 saṁśrute sindhurājasya vadhe gāṇḍīvadhanvanā % 7.53.11 % For % 11ab, Ś K1.3.4 D1 subst.: K2 ins. after 10: 07*0383_01 bhr̥śaṁ vimanaso bhūtvā śibirāṇi svakāni te % 7.53.13 % After 13, Dn1 ins.: 07*0384_01 mama putra[tro] hato ’nena haniṣye ’haṁ jayadratham 07*0384_02 iti vāco bahuvidhā[ḥ] pārthena pratijñā kr̥tā % 7.53.20 % For 20cd, S subst.: 07*0385_01 arjunasyāgrato yoddhuṁ bibhiyād api devarāṭ % 7.53.23 % After 23, D2 ins.: 07*0386_01 yathā dāśarathiṁ rāmaṁ sahāyaṁ prāpya durdharam 07*0386_02 vālinaṁ ghātayām āsa sugrīvo ’sau tathātra mām % 7.53.32 % For % 32cd, S subst.: 07*0387_01 paśyatas te nihantāsmi yadi te vajradhāriṇaḥ % 7.53.40 % For % 40cd, S (G2 damaged) subst.: 07*0388_01 mayā nipātitān saṁkhye vajrair iva girivrajān % 7.53.45 % For 45cd, S subst.: 07*0389_01 mayā draṣṭāsi vistīrṇāṁ kīryamāṇāṁ ca medinīm % 7.53.50 % After 50, N ins.: 07*0390_01 tava prasādād bhagavan kim ivāsti raṇe mama 07*0390_02 aviṣahyaṁ hr̥ṣīkeśa kiṁ jānan māṁ vigarhase % 7.53.51 % After 51, D2 ins.: 07*0391_01 yathā rāmeṇa caikena sādhito daśakaṁdharaḥ 07*0391_02 vibhunā sādhayiṣyāmi tathā taṁ saindhavaṁ ripum % 7.53.54 % After 54, S ins.: 07*0392_01 tvaṁ ca mādhava sarvaṁ tat tathā pratividhāsyasi 07*0392_02 yathā ripūṇāṁ miṣatāṁ pramathiṣyāmi saindhavam % 7.54.1 % For 1cd, S subst.: 07*0393_01 vāsudevārjunau vīrau na svapnam upalebhatuḥ % 7.54.7 % For 7cd, S subst.: 07*0394_01 dīnāś ca pārthivāḥ sarve nāśaṁsur jayam ātmanaḥ % 7.54.17 % After 17, S ins.: 07*0395_01 svādhyāyayuktaṁ brāhmaṇī yācitāraṁ 07*0395_02 gaurvoḍhāraṁ tv āśugantāram aśvā 07*0395_03 dāsaṁ śūdrā karmakaraṁ tu vaiśyā 07*0395_04 śūraṁ sūte tvadvidhā rājaputrī % 7.55.9 % After % 9, S (except G5) ins.: 07*0396_01 yatra tvaṁ keśave nāthe satyanātho yathā hataḥ % 7.55.11 % K5 B1.3 (marg.).4 % Dn2 D2.5-8 ins. after 11: Bom. ed. after 15: 07*0397_01 ehy ehi tr̥ṣito vatsa stanau pūrṇau pibāśu me 07*0397_02 aṅkam āruhya mandāyā hy atr̥ptāyāś ca darśane % 7.55.14 % T G M3-5 ins. after % 14: B3 (marg.) after 8: 07*0398_01 sākṣān maghavataḥ pautraṁ putraṁ gāṇḍīvadhanvanaḥ 07*0398_02 svasrīyaṁ vāsudevasya taṁ gr̥dhrāḥ paryupāsate % 7.55.17 % After 17ab, S ins.: 07*0399_01 uttarām uttarāṁ jātyā suśīlāṁ priyabhāṣiṇīm 07*0399_02 śanakaiḥ parirabhyaināṁ snuṣāṁ mama yaśasvinīm 07*0399_03 sukumārīṁ viśālākṣīṁ pūrṇacandranibhānanām 07*0399_04 bālapallavatanvaṅgīṁ mattamātaṅgagāminīm 07*0399_05 bimbādharoṣṭhīm abalām abhimanyo praharṣaya 07*0399_06 tvayā vinā kathaṁ putra jīrṇāṁ patitamānasām % 7.55.23 % After 23, N ins.: 07*0400_01 brāhmaṇebhyaḥ śaraṇyebhyo nidhiṁ nidadhatāṁ ca yā 07*0400_02 yā cāpi nyastadaṇḍānāṁ tāṁ gatiṁ vraja putraka % 7.55.27 % Ś1 K5 B Dc1 Dn D2.3.5-8 ins. % after 27: Ś2 K1-4 D1.4 after 26: 07*0401_01 kr̥cchreṣu yā dhārayatām ātmānaṁ vyasaneṣu ca 07*0401_02 gatiḥ śokāgnidagdhānāṁ tāṁ gatiṁ vraja putraka 07*0401_03 pitur mātuś ca śuśrūṣāṁ kalpayantīha ye sadā 07*0401_04 svadāraniratānāṁ ca yā gatis tām avāpnuhi % 7.55.33 % For 33ab, G5 subst.: 07*0402_01 draupadī śokasaṁtaptā ruditvā ca vilapya ca % 7.56.6 % After 6, % N (D7.8 after 6cd) ins.: 07*0403_01 pārthāya sarvaṁ bhagavāñ śokaduḥkhāpahaṁ vidhim 07*0403_02 vyadadhāt puṇḍarīkākṣas tejodyutivivardhanam 07*0403_03 yogam āsthāya yuktātmā sarveṣām īśvareśvaraḥ 07*0403_04 śreyaskāmaḥ pr̥thuyaśā viṣṇur jiṣṇupriyaṁkaraḥ % 7.56.10 % After 10ab, N (D6 om.; Dn2 after 9) % ins.: 07*0404_01 sa ca rājā mahāvīryaḥ pārayatv arjunaḥ satām % 7.56.12 % For % 12cd, S subst.: 07*0405_01 sa jitvārigaṇān saṁkhe vārayitvā mahāvratam % After 12, D7.8 read 13cd for the first time % repeating it in its proper place. S cont. after 405*: % D7.8 ins. after the second occurrence of 13cd: 07*0406_01 yady asti sukr̥taṁ kiṁ cid asmākaṁ hantu saindhavam 07*0406_02 jitvā sarvān ripūn pārthas trātuṁ no ’smān mahābhayāt 07*0406_03 evam āśaṁsamānās te ke cit tasthur upaśrutim 07*0406_04 śrutvā ceṣṭaṁ sumanaso vyaktam āśaṁsire jayam 07*0406_05 bhavitā nu kathaṁ kr̥tyam idam ity apare ’bruvan % 7.56.13 % S ins. after 13: % D7 after the first occurrence of 13cd: 07*0407_01 mahad dhi sāhasaṁ pārthaḥ kr̥tavāñ śokamohitaḥ % 7.56.14 % For 14cd, S subst.: 07*0408_01 arjune hi jayas teṣām āyatto jīvitāni ca % 7.56.28 % After % 28, S ins.: 07*0409_01 adya jñāsyanti tridaśāḥ sāsurāḥ sacarācarāḥ 07*0409_02 vāsudevasya tāṁ prītiṁ pāṇḍaveṣv anapāyinīm % 7.57.2 % After 2ab, D2.5 ins.: 07*0410_01 niśvasantaṁ mahātmānaṁ saphenam iva pannagam 07*0410_02 visaṁjñamanasaṁ jñātvā arjunaṁ śokavihvalam % 7.57.7 % After 7, N (except Dn2) ins.: 07*0411_01 yat tu kāryaṁ bhavet kāryaṁ karmaṇā tat samācara 07*0411_02 hīnaceṣṭasya yaḥ śokaḥ sa hi śatrur dhanaṁjaya % 7.57.12 % After 12ab, % N ins.: 07*0412_01 hatāvaśeṣās tatremā daśa mādhava saṁkhyayā 07*0412_02 tābhiḥ parivr̥taḥ saṁkhye sarvaiś caiva mahārathaiḥ 07*0412_03 kathaṁ śakyeta sa draṣṭuṁ durātmā kr̥ṣṇa saindhavaḥ 07*0412_04 pratijñāpāraṇaṁ caiva na bhaviṣyati keśava % 7.57.26 % After % 26, D7.8 ins.: 07*0413_01 viśvakarmakr̥tair divyair anyān api ca bhūṣitān % 7.57.44 % After % 44ab, D7.8 ins.: 07*0414_01 yam r̥gvedavido gānti r̥co hy akṣaram eva ca 07*0414_02 yajurvedavidaś caivādityavarṇaṁ tamasaḥ parastāt 07*0414_03 gāyanti yaṁ sāmavida ihaiva iti nihnutam % After 44, D7.8 % ins.: 07*0415_01 tam evāgniṁ tam ādityaṁ bhūyo bhūyas tatheśvaram % 7.57.45 % After % 45, T G3 M5 ins.: 07*0416_01 śaraṇyaṁ śaraṇaṁ devam īśānaṁ parameśvaram 07*0416_02 jagāma jagatāṁ nātham arjunaḥ sajanārdanaḥ % 7.57.46 % After 46a, B % Dc1 Dn2 D3.6 ins.: 07*0417_01 naranārāyaṇāv ubhau 07*0417_02 suprasannamanāḥ śarvaḥ % 7.57.48 % After 48, N (Ś2 missing) ins.: 07*0418_01 bhaktyā stavena divyena mahātmānam aninditam % 7.57.51 % After 51ab, K2 % (marg.) B Dc1 D3 ins.: 07*0419_01 pinākine haviṣyāya satyāya vibhave sadā % 7.57.55 % After 55ab, S (G4 % om.) ins.: 07*0420_01 abhigamyāya kāmyāya stutyāyāryāya sarvadā % 7.57.58 % After 58ab, D3.6 ins.: 07*0421_01 kadrudrāya namo viṣvakcakṣuṣe ca hanīyase 07*0421_02 mīḍhuṣṭamāya havyāya śraviṣṭāya śrutāya ca 07*0421_03 śipiviṣṭāya giraye namo budhyāya vilmine 07*0421_04 namaḥ parṇāya gehyāya druhyāya prabhr̥śāya ca 07*0421_05 namaḥ parṇāya śuṣkāya rajasyāya pulastyaye 07*0421_06 duṁdubhyāya hananyāya svāyudhāya sudhanvane 07*0421_07 namaḥ stutyāya pathyāya kāvyāyāśurathāya ca 07*0421_08 namaḥ somyāya vātyāya urvayāya niṣaṅgiṇe 07*0421_09 vaiśantāya ca kūpyāya nīpāya ca varūthine 07*0421_10 namaḥ somāya rudrāya tāmrāya śivamūrtaye % On the other hand, S (G4 om.) ins. after 58ab: 07*0422_01 namo ’stu devadevāya mahābhūtadharāya ca % 7.57.59 % For 59cd, S subst.: 07*0423_01 arjunāya dadau buddhiṁ tasminn astre yad īpsitam % 7.57.63 % After 63, N (Ś2 % missing) ins.: 07*0424_01 svāgataṁ vāṁ naraśreṣṭha vijñātaṁ manasepsitam 07*0424_02 yena kāmena saṁprāptau bhavadbhyāṁ taṁ dadāmy aham % 7.57.79 % After % 79, N ins.: 07*0425_01 tataḥ pāśupataṁ divyam avāpya punar īśvarāt % 7.57.80 % After 80ab, S ins.: 07*0426_01 tato ’rjunahr̥ṣīkeśau punaḥ punar ariṁdamau % 7.57.81 % After 81cd, % K5 B Dc1 Dn D2.3.5-7 S ins.: 07*0427_01 tathā bhavenānumatau mahāsuranighātinau % 7.58.10 % After 10, B Dc1 % Dn2 D2.3.5.6 S ins.: 07*0428_01 rājahaṁsanibhaṁ prāpya uṣṇīṣaṁ śithilārpitam 07*0428_02 jalakṣayanimittaṁ vai veṣṭayām āsa mūrdhani % 7.58.11 % After 11, % S ins.: 07*0429_01 kr̥tvendriyāṇām aikāgryaṁ manasaś ca mahāmanāḥ % 7.58.24 % After 24, B1.3 ins.: 07*0430_01 śubhāni sarvapuṣpāṇi muktāhārāṁś ca puṣkalān % 7.58.31 % After 31, % K5 D7 ins.: 07*0431_01 śaṅkhacakragadāpāṇiḥ pītavāsāś caturbhujaḥ 07*0431_02 tavājñādarśanākāṅkṣī dvāri tiṣṭhati keśavaḥ % 7.58.32 % After 32ab, T G2 M ins.: 07*0432_01 praveśyatāṁ samīpaṁ me kimarthaṁ pravilambase % 7.59.1 % Before the ref., N (Ś2 missing) ins.: 07*0433=00 saṁjaya uvāca 07*0433_01 tato yudhiṣṭhiro rājā pratinandya janārdanam 07*0433_02 uvāca paramaprītaḥ kaunteyo devakīsutam % 7.59.2 % After 2ab, S ins.: 07*0434_01 darśanād eva te saumya na kiṁ cid aśubhaṁ mama % 7.59.3 % After 3, N % (Ś2 missing) ins.: 07*0435_01 cedipaṁ dhr̥ṣṭaketuṁ ca drupadaṁ ca mahāratham % 7.59.4 % After 4ab, S ins.: 07*0436_01 kekayān sr̥ñjayān matsyān pāñcālāṁś cāpi rājakān % After 4, N (Ś2 % missing) ins.: 07*0437_01 yudhāmanyuṁ subāhuṁ ca draupadeyāṁś ca sarvaśaḥ % 7.59.5 % For 5, S subst.: 07*0438_01 etāṁś ca suhr̥daś cānyān darśayām āsa pāṇḍavam 07*0438_02 anujñātāś ca pārthena āsīnā āsaneṣu te % After 5, G3-5 ins.: 07*0439_01 sthiteṣv adhiparārdhyeṣu yathārhaṁ vaṁdya pārthivam % 7.59.13 % After % 13, N (Ś2 missing) ins.: 07*0440_01 yathaiva sarvāsv āpatsu pāsi vr̥ṣṇīñ janārdana 07*0440_02 tathaivāsmān mahābāho vr̥jināt trātum arhasi 07*0440_03 tvam agādhe ’plave magnān pāṇḍavān kurusāgare 07*0440_04 samuddhara plavo bhūtvā śaṅkhacakragadādhara 07*0440_05 namaste devadeveśa sanātana viśātana 07*0440_06 viṣṇo jiṣṇo hare kr̥ṣṇa vaikuṇṭhapuruṣottama 07*0440_07 nāradas tvāṁ samācakhyau purāṇam r̥ṣisattamam 07*0440_08 varadaṁ śārṅgiṇaṁ devaṁ tat satyaṁ kuru mādhava 07*0440_09 ity uktaḥ puṇḍarīkākṣo dharmarājena saṁsadi 07*0440_10 toyameghasvano vāgmī pratyuvāca yudhiṣṭhiram % 7.60.13 % For 13cd, S % subst.: 07*0441_01 rathaṁ puruṣasiṁhasya sadhvajaṁ sapatākinam % 7.60.21 % After % 21, D2 ins.: 07*0442_01 dhanur jaitraṁ tathā bāṇān dadhāno nirgato ’rjunaḥ 07*0442_02 hantuṁ laṁkāpatiṁ devo bhagavān iva rāghavaḥ % 7.60.24 % After 24, N (Ś2 missing) % ins.: 07*0443_01 tatas tasmin kṣaṇe rājan vividhāni śubhāni ca % 7.60.28 % For 28cd, S subst.: 07*0444_01 gaccha tvaṁ rakṣa rājānaṁ tvaṁ hi tulyo mayā raṇe % 7.60.30 % After 30, N (Ś2 missing) % ins.: 07*0445_01 na hi paśyāmi taṁ loke yas tvāṁ yuddhe parājayet 07*0445_02 vāsudevasamaṁ yuddhe svayam apy amareśvaraḥ % 7.61.6 % For 6, % S subst.: 07*0446_01 bhūyāñ śabdān atīvānyāñ śabdaḥ saindhavaveśmani 07*0446_02 paurāṇikānāṁ tūryāṇāṁ śaṅkhadundubhighoṣavān % 7.61.23 % After % 23ab, S ins.: 07*0447_01 saṁśāmya bhrātr̥bhis tais tu kṣatriyān abhipālaya % 7.61.24 % After % 24, S ins.: 07*0448_01 karṇaduḥśāsanamate saubalasya ca durmateḥ 07*0448_02 pratyākhyāto mahābāhuḥ kulāntakaraṇena me % 7.61.26 % For 26bcd, S subst.: 07*0449_01 viduro droṇa eva vā 07*0449_02 bāhlikaḥ somadatto vā bhīṣmo droṇāyanis tadā % 7.61.27 % for 27cd, S subst.: 07*0450_01 jayaḥ kr̥po vā dharmātmā ye cānye mama bāndhavāḥ % 7.61.28 % For 28cd, % S subst.: 07*0451_01 etebhyaś ca madūrdhvaṁ ca abhokṣyad vasudhām imām % 7.61.31 % After 31, B1.2.4 T G2-5 M5 ins.: 07*0452_01 na ca tvābhibhaviṣyanti hitvā dharmaṁ pr̥thātmajāḥ % 7.61.45 % After % 45, B (B5 missing) Dc1 Dn2 D2.5.6 S ins.: 07*0453_01 senāṁ dr̥ṣṭvābhibhūtāṁ me śaineyenārjunena ca 07*0453_02 śūnyān dr̥ṣṭvā rathopasthān manye śocanti putrakāḥ % 7.62.2 % After 2, D7.8 ins.: 07*0454_01 prathamaṁ śiro muṇḍayitvā paścān nakṣatrapr̥cchanam 07*0454_02 kiṁ karoṣi ca tvaṁ rājan kālo hi duratikramaḥ % 7.62.8 % M3.4 ins. after 8ab: M5 % after 8: 07*0455_01 aprāptaḥ sa mahad dharmaṁ kāmam arthaṁ yaśas tathā % 7.62.17 % After 17, M3-5 ins. [= (var.) 17]: 07*0456_01 yat punar yuddhasaṁsaktān bharatān parikutsayan 07*0456_02 bahu vyāharase tasmān naitad adyopapadyate % 7.63.5 % For 5cd, S subst.: 07*0457_01 dr̥śyante kuñjaraiś cānyair vājibhiś ca yuyutsavaḥ % 7.63.29 % After 29, S ins.: 07*0458_01 tasya sarvasya sainyasya netā goptā ca vīryavān % 7.64.4 % For % 4cd, S subst.: 07*0459_01 piśitāsr̥gbhujāṁ saṁghāḥ pralīyante sahasraśaḥ % 7.64.5 % After 5, S ins.: 07*0460_01 lokakṣaye mahārāja yādr̥śās tādr̥śā hi te 07*0460_02 aśivā dhārtarāṣṭrāṇāṁ śivāḥ pārthasya saṁyuge % 7.64.12 % After 12, B Dc1 Dn1 D2.3.5.6 ins.: 07*0461_01 tiṣṭhadhvaṁ rathino yūyaṁ saṁgrāmam abhikāṅkṣiṇaḥ 07*0461_02 yudhyāmi saṁhatān etān yaśo mānaṁ ca vardhayan % 7.64.13 % After 13, G1 M ins.: 07*0462_01 tato ’rjuno mahārāja pratyadr̥śyata bhārata % 7.64.27 % After 27, G1 M1.2 ins.: 07*0463_01 durmarṣaṇabalaṁ pūrvam atha duḥśāsanānugam 07*0463_02 tataḥ śakaṭasaṁsthaṁ ca ghoranādasamākulam % 7.64.35 % For 35bcd S subst.: 07*0464_01 amarṣād bhrukuṭīkr̥taiḥ 07*0464_02 tathaiva krodhadaṣṭoṣṭhair avākīryata medinī % 7.64.39 % After 39, S ins.: 07*0465_01 gr̥hītvānyasya keśeṣu śiro nr̥tyati cāparaḥ % 7.64.42 % After 42ab, S ins.: 07*0466_01 tiṣṭha pārthair hi māṁ pārtha kva yāsīti ca jalpatām % 7.65.7 % After % 7, S ins.: 07*0467_01 yuvarājo balaślāghī piṅgalaḥ priyadarśanaḥ % 7.65.11 % After 11, S ins.: 07*0468_01 tadācalaghanaprakhyaṁ patākāśatasaṁkulam % 7.65.12 % After % 12ab, B Dc1 Dn1 ins.: 07*0469_01 dhanaṁjayaśarodvignāḥ palāyanto babhur gajāḥ % 7.65.14 % Ś1 K1.2.4.5 B1-3.5 % Dc1 Dn D1.2.4.5.7.8 ins. after 14cd: B4 after 12: % D3.6 M5 after 14ab: 07*0470_01 nānāvāditraśabdena pāñcajanyasvanena ca % 7.65.16 % After 16a, S ins.: 07*0471_01 tīrṇāḥ paṅkārṇaveṣv iva 07*0471_02 yugapac ca samāviṣṭair % After 16, % S ins.: 07*0472_01 puṅkhāvaśiṣṭair bahubhiḥ śoṇitotpīḍavāhinaḥ % 7.65.22 % After 22, S ins.: 07*0473_01 apare mandasaṁrabdhā mātaṅgāḥ parvatopamāḥ 07*0473_02 petuḥ pr̥thivyāṁ nihatā vajrarugṇā ivācalāḥ % S cont.: B Dc1 Dn D2.3.6 ins. after 22: 07*0474_01 atividdhāś ca nārācair vamanto rudhiraṁ mukhaiḥ 07*0474_02 sārohā nyapatan bhūmau drumavanta ivācalāḥ % S cont.: 07*0475_01 tato ’rjuno bhr̥śaṁ kruddhaḥ pradahann iva tejasā 07*0475_02 vavarṣa śaravarṣāṇi yodhānām anivartinām % 7.65.31 % After 31, S ins.: 07*0476_01 evaṁ bale drute yāte rājaputraṁ mahāratham 07*0476_02 vivyādha daśabhir bāṇais tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 07*0476_03 jīvitena kathaṁ gantā duruktaṁ yāvad adya te 07*0476_04 tad vākyasadr̥śaṁ karma kuru tvaṁ yadi manyase 07*0476_05 evam uktvā tato rājan pārthaḥ pārthivamardanaḥ 07*0476_06 bhr̥śaṁ kruddho mahārāja avidhyat tanayaṁ tava % 7.66.7 % After 7ab, D7.8 ins.: 07*0477_01 yathā tvaṁ bhāṣase pārtha mamāpy evaṁ mataṁ vibho 07*0477_02 kiṁ tu svāmyarthayuktais tu kāryaṁ yuddhaṁ manīṣibhiḥ % 7.66.27 % After 27, S ins.: 07*0478_01 tatrādbhutam apaśyāma śilānām iva sarpaṇam 07*0478_02 yad droṇaṁ tarasā pārtho vr̥ddhaṁ bālo ’pi nātarat 07*0478_03 cintayām āsa vārṣṇeyo dr̥ṣṭvā droṇasya vikramam 07*0478_04 nātivartiṣyate hy enaṁ velām iva mahārṇavaḥ % 7.66.28 % For 28, S subst.: 07*0479_01 tataḥ pārthaṁ samudvignaṁ lakṣya cintayate ’cyutaḥ 07*0479_02 droṇasya cāpi vikrāntaṁ dr̥ṣṭvā madhunighātanaḥ % 7.67.12 % For % 12bcd, S subst.: 07*0480_01 śaravarṣeṇa vīryavān 07*0480_02 avārayad asaṁbhrānto na tv ācāryam apīḍayat % 7.67.35 % After 35, D8 ins.: 07*0481_01 dra[drā]vyamāṇeṣu sainyeṣu pāṇḍavena tatas tataḥ 07*0481_02 śrutāyudho mahātejāḥ kiran bāṇān samabhyayāt % 7.67.50 % After % 50, K4 B Dc1 Dn2 D1-3.5.6 S ins.: 07*0482_01 hanyād eṣā pratīpaṁ hi prayoktāram iti prabho 07*0482_02 na cākarot sa tadvākyaṁ prāpte kāle śrutāyudhaḥ % 7.67.52 % After 52ab, % S ins.: 07*0483_01 tato ’rjunaḥ kṣuraprābhyāṁ bhujau parighasaṁnibhau 07*0483_02 vivyādha pāṇḍavaḥ śīghraṁ jaleśvarasutasya vai 07*0483_03 sā jvalantī maholkeva samāsādya janārdanam % 7.67.53 % After 53ab, S ins.: 07*0484_01 sa papāta hato bhūmau viśirā vibhujo balī 07*0484_02 sa bhagna iva vātena bahuśākho vanaspatiḥ 07*0484_03 sā visphurantī jvalitā vajravegasamā gadā % After 53, K1 B (except % B4) Dc1 D5 ins.: 07*0485_01 gadāṁ nivartitāṁ dr̥ṣṭvā nihataṁ ca śrutāyudham % 7.67.65 % After % 65, D5 ins.: 07*0486_01 śaktyā cābhihato gāḍhaṁ mūrchayābhipariplutaḥ 07*0486_02 samāśvāsya mahātejāḥ sr̥kkiṇī parilelihan % 7.67.69 % After 69, S % ins.: 07*0487_01 vikīrṇaḥ patito rājā prasārya vipulau bhujau % S cont.: B Dc1 Dn1 D2-4.6-8 ins. after 70: 07*0488_01 dhārayann agnisaṁkāśāṁ śirasā kāñcanīṁ srajam % 7.67.70 % After 70ab, N (Ś2 missing) % ins.: 07*0489_01 mahārhābharaṇopetaḥ sānumān iva parvataḥ % After 70, B % Dc1 Dn1 D2-4.6-8 ins. 488* and cont.: 07*0490_01 aśobhata mahābāhur vyasur bhūmau nipātitaḥ % On the other hand, S ins.: 07*0491_01 śocayan sarvabhūtāni keśavaṁ ca sahārjunam % 7.68.5 % For 5cd, S subst.: 07*0492_01 uccakarta śirāṁsy ugro nāḷebhya iva paṅkajān % 7.68.41 % After 41, % D7.8 ins.: 07*0493_01 kākavarṇā durācārāḥ strīlolāḥ kalahapriyāḥ 07*0493_02 drāviḍās tatra yudhyante mattavāraṇavāraṇāḥ % 7.68.43 % After 43ab, N (except K5 B2 % Dn1 D4; D2, after 42a; Ś2 missing) ins.: 07*0494_01 abhyavarṣanta te sarve pāṇḍavaṁ niśitaiḥ śaraiḥ 07*0494_02 avākiraṁś ca te mlecchā nānāyuddhaviśāradāḥ 07*0494_03 teṣām api sasarjāśu śaravr̥ṣṭiṁ dhanaṁjayaḥ % 7.68.49 % For 49cd, % S subst.: 07*0495_01 tathāsīd āplutā dhātrī rudhireṇa viśāṁ pate % 7.68.56 % After 56ab, S ins.: 07*0496_01 tataḥ prāvartata nadī śoṇitasya taraṅgiṇī 07*0496_02 narāśvadvipakāyebhyaḥ parvatebhya ivāpagā 07*0496_03 asthiśarkarasaṁbādhā dhvajavr̥kṣā rathahradā 07*0496_04 saṁchinnaśīrṣapāṣāṇā hastihastamahāgrahā 07*0496_05 māṁsamajjāsthipaṅkāḍhyā hatāśvamakarākulā 07*0496_06 yodhagomāyusaṁkīrṇā kabandhaśatasaṁkulā 07*0496_07 uṣṇīṣaphenasaṁchannā śaraghorajhaṣākulā 07*0496_08 rudrasyākrīḍasadr̥śīṁ bhūmiṁ kurvan vibhīṣaṇām % 7.68.58 % After 58ab, M3-5 ins.: 07*0497_01 gadāpāṇir drutaṁ yātvā pragr̥hya mahatīṁ gadām % 7.68.65 % After 65, % S ins.: 07*0498_01 ambaṣṭhe tu tadā bhagne tava sainyam abhajyata % 7.68.66 % After % 66ab, S ins.: 07*0499_01 ādadānaṁ śaraiḥ prāṇān gajāśvarathasādinām % 7.69.14 % After the first occurrence of 14c, S ins.: 07*0500_01 vacasā lalitaṁ sadā 07*0500_02 hr̥dayena bhr̥śaṁ tīkṣṇaṁ % 7.69.40 % After 40, G1 M ins.: 07*0501_01 sa saṁyukto mahābāhur ācāryeṇa mahātmanā % 7.69.46 % After % 46, S ins.: 07*0502_01 yena devāḥ sakr̥dbhagnāḥ saṁgrāme tārakāmaye 07*0502_02 dhr̥tāḥ sa cāhataḥ śūro hy avadhyo devatāgaṇaiḥ % 7.69.47 % After 47ab, S ins.: 07*0503_01 pārṣadā vaśagā yasya svasti tubhyaṁ prayacchatu % After 47, S (T1 om.) % ins.: 07*0504_01 diśaś ca vidiśaś caiva svasti tubhyaṁ prakurvatām 07*0504_02 prajānāṁ patayaś caiva siddhā lokahite ratāḥ 07*0504_03 svasti kurvantu te nityaṁ mantreṇānena saṁstutāḥ % 7.69.50 % For 50ab, G1 M subst.: 07*0505_01 vihvalā hr̥tavīryāś ca sahendrā vibudhā drutāḥ % 7.69.62 % After 62, D5 ins.: 07*0506_01 vadhāyāsuramukhyasya vr̥trasya suraghātinaḥ % 7.69.64 % After 64, S (M5 after 63c) ins.: 07*0507_01 sa tena varmaṇā gupto vr̥traṁ devaripuṁ tadā % 7.69.65 % For 65ab, S subst.: 07*0508_01 jaghāna samare ’bhītaḥ śakro devāgraṇīs tadā % 7.69.68 % For 68bcd, G1 M subst.: 07*0509_01 tasya karma babandha ca 07*0509_02 uvāca cainam ācāryas tava putram idaṁ vacaḥ % 7.69.69 % For % 69ab, G2 subst.: 07*0510_01 brahmaṇaś ca svasūktena badhnāmi kavacaṁ tava % 7.69.72 % After 72ab, K5 Dn1 S ins.: 07*0511_01 prasthitaḥ sahasā rājan yatra yāto dhanaṁjayaḥ % 7.69.74 % T % G2-5 ins. after 74abc: G1 M after 74ab: 07*0512_01 nānājanapadāyutaḥ 07*0512_02 tava putraḥ prayātas tu % 7.70.4 % For % 4ab, G1 M subst.: 07*0513_01 rājan na tādr̥śaṁ yuddhaṁ dr̥ṣṭapūrvaṁ na ca śrutam % 7.70.31 % After 31, S ins.: 07*0514_01 hanyamānaṁ tu tat sainyaṁ bhāradvājena sarvataḥ 07*0514_02 śarair agniśikhākārair dahyate bharatarṣabha % 7.70.47 % After 47, B2-4 ins.: 07*0515_01 evaṁ dvaṁdvaśatāny āsaṁs tava teṣāṁ ca bhārata % 7.71.9 % After 9, S ins.: 07*0516_01 āvantyau bhrātarau śūrau dhr̥ṣṭadyumnam ayudhyatām 07*0516_02 sālvako bilvakaś cobhau yathā viṣṇuṁ kr̥te yuge % 7.71.10 % For 10cd, G1 M subst.: 07*0517_01 na sma vijñāyate rājan nāpy anyo bubudhe kriyām % 7.72.9 % After 9, S ins.: 07*0518_01 tāvakāḥ samare yodhāḥ pāṇḍaveyāś ca vikṣatāḥ % 7.72.30 % For 30cd, S subst.: 07*0519_01 dhr̥ṣṭadyumnāya cikṣepa śacīpatir ivāśanim % 7.73.10 % After 10, S ins.: 07*0520_01 evam uktas tataḥ sūtaḥ satyakasyāvahad ratham % 7.73.11 % After 11, B Dc1 D5 ins.: 07*0521_01 tatas tau droṇaśaineyau yuyudhāte paraṁtapau 07*0521_02 śarair anekasāhasrais tāḍayantau parasparam 07*0521_03 iṣujālāvr̥taṁ vyoma cakratuḥ puruṣarṣabhau 07*0521_04 pūrayām āsatur vīrāv ubhau daśa diśaḥ śaraiḥ 07*0521_05 meghāv ivātapāpāye dhārābhir itaretaram 07*0521_06 na sma sūryas tadā bhāti na vavau ca samīraṇaḥ % 7.73.12 % After 12, B Dc1 ins.: 07*0522_01 andhakārīkr̥te loke droṇaśaineyayoḥ śaraiḥ % 7.73.19 % After 19ab, S % ins.: 07*0523_01 nikr̥ntatoḥ śarais tīkṣṇair droṇasatyakayos tadā % 7.73.23 % For % 23cd, S subst.: 07*0524_01 sarvataḥ parivāryobhau pratatākṣabhivīkṣire % 7.73.30 % After 30, S ins.: 07*0525_01 gandharvā dānavā yakṣā rākṣasāpsarasaḥ khagāḥ % 7.73.35 % After 35, B5 ins.: 07*0526_01 cakāra tatra panthānaṁ yayau yena janārdanaḥ % while, D7.8 ins.: 07*0527_01 evam ekaśataṁ chinnaṁ dhanuṣāṁ dr̥ḍhadhanvinā 07*0527_02 na cāntaraṁ tayor dr̥ṣṭaṁ saṁdhāne chedane ’pi ca % 7.73.39 % For 38c-39b, S % subst.: 07*0528_01 lāghavaṁ vr̥ṣṇivīrasya vāsavasyeva dr̥śya saḥ 07*0528_02 tuṣṭuvur lāghavāt tasya devāḥ sāgnipurogamāḥ % After 39ab, S ins.: 07*0529_01 siddhacāraṇasaṁghāś ca sādhu sādhv iti cukruśuḥ % 7.73.44 % After 44, Dn2 % D6 ins.: 07*0530_01 ity āsīt tumulaḥ śabdo durdharṣasya rathaṁ prati % 7.73.53 % After 53, S ins.: 07*0531_01 tenāntareṇa pārthas tu raṇe jitvā mahārathān 07*0531_02 atikrāntas tadā yuddhaṁ kr̥tvā paryavatasthivān % 7.74.1 % After the ref., S ins.: 07*0532_01 vartamāne tathā yuddhe droṇasya saha pāṇḍubhiḥ % 7.74.16 % After 16, S ins.: 07*0533_01 śrameṇa mahatā yuktās te hayā vātaraṁhasaḥ 07*0533_02 mandavegagatā rājan saṁvr̥ttās tatra saṁyuge % 7.74.23 % G4 om. 23abc (cf. v.l. 21). Dn2 om. 23ab. % For 23ab, S (G4 om.) subst.: 07*0534_01 tau tu śastrabhr̥tāṁ śreṣṭhaḥ śaraiḥ saṁtoṣya bhārata % 7.74.25 % After 25, D2 ins.: 07*0535_01 nihato rudhirāktāṅgaḥ kampayann iva medinīm % 7.74.46 % After 46ab, D7 ins.: 07*0536_01 tataḥ pārthas tv ajetavyo mahābāhubalāśrayaḥ % 7.74.53 % D7.8 ins. after 53: Dn1 D3.6 (lines % 5-6 only) after 7.75.8: D2.4.5 after 7.76.1: 07*0537=00 dhr̥tarāṣṭra uvāca 07*0537_01 arjune dharaṇīṁ prāpte hayahaste ca keśave 07*0537_02 etad antaram āsādya kathaṁ pārtho na nirjitaḥ 07*0537=02 saṁjaya uvāca 07*0537_03 sadyaḥ pārthiva pārthena niruddhāḥ sarvapārthivāḥ 07*0537_04 rathasthā dharaṇīsthena vākyam acchāndasaṁ yathā 07*0537_05 bhūmistho ’pi rathasthāṁs tān pārthaḥ sarvadhanurdharān 07*0537_06 eko nivārayām āsa lobhaḥ sarvaguṇān iva % 7.74.56 % After 56, B Dc1 Dn D5-8 ins.: 07*0538_01 haṁsakāraṇḍavākīrṇaṁ cakravākopaśobhitam 07*0538_02 savistīrṇaṁ prasannāmbhaḥ praphullavarapaṅkajam 07*0538_03 kūrmamatsyagaṇākīrṇam agādham r̥ṣisevitam 07*0538_04 bhagavan nāradamuner darśanārthaṁ kr̥taṁ kṣaṇāt % D7 cont.: 07*0539_01 evaṁ pārthas tataś cakre vājināṁ ca saraḥ śubham % 7.75.11 % After 11, % S ins.: 07*0540=00 saṁjayaḥ 07*0540_01 tatrādbhutataraṁ manye tat sainyaṁ tāvakaṁ prabho 07*0540_02 dadhāraikau raṇe pārtho velodvr̥ttam ivārṇavam 07*0540_03 pārthasya śarasaṁchanne sainye mahati bhārata 07*0540_04 ākāśam iva saṁprāpya vicerus tatra pakṣiṇaḥ 07*0540_05 na cainaṁ yudhi tiṣṭhantaṁ tava sainyeṣu māriṣa 07*0540_06 abhyadravata saṁkruddhaḥ pumān kaś cit tu tāvakaḥ 07*0540_07 sarve vimanaso bhūtvā tava yaudhā viśāṁ pate 07*0540_08 saṁprekṣya tatra govindaṁ pāṇḍavaṁ ca dhanaṁjayam % 7.75.13 % After 13, S ins.: 07*0541_01 upāvr̥tyotthitān aśvān pāṇibhyāṁ puṣkarekṣaṇaḥ 07*0541_02 saṁmārjayad raṇe rājan paśyatāṁ sarvayodhinām % 7.75.17 % After 17, S ins.: 07*0542_01 yojayitvā hayāṁs tatra vidhidr̥ṣṭena karmaṇā 07*0542_02 raṇe cacāra govindas tr̥ṇīkr̥tya mahārathān % 7.75.19 % After 19, K4 B Dc1 D1 ins.: 07*0543_01 tatsenāḥ sarvato hr̥ṣṭā lomaharṣaṇam adbhutam 07*0543_02 tvaradhvam iti cākrandan naitad astīti cābruvan % 7.75.21 % After 21, % S ins.: 07*0544_01 yathā devāsure yuddhe tr̥ṇīkr̥tya sadānavān 07*0544_02 indrāviṣṇū purā rājañ jambhasya vadhakāṅkṣiṇau % 7.75.31 % After 31, B3.5 ins.: 07*0545_01 dhanurgajāśvasiktānāṁ veditvāl lāghavena ca % B5 cont.: 07*0546_01 preṣamāṇo jayatu hi yiyāsūn api raṁhasā 07*0546_02 amoghāḥ śatruhantāro vimalāḥ krośapātinaḥ 07*0546_03 manojavās te ’pi raṇe vājino javasaṁpadā 07*0546_04 kr̥ṣṇapratodatunnānāṁ rathavr̥ndānuśālinām 07*0546_05 viśeṣitāḥ prayogāc ca sarvaśatrunibarhaṇāḥ % 7.76.28 % After 28, % S ins.: 07*0547_01 mahāśailoccayāṁ ghorāṁ laṅghayitvā mahānadīm 07*0547_02 nistīrṇāv adhvagau yadvat tadvat tau tāritau raṇe % 7.77.21 % After 21, S ins.: 07*0548_01 apy ahaṁ tāni duḥkhāni pūrvavr̥ttāni mādhava 07*0548_02 duryodhanaṁ raṇe hatvā pratimokṣye kathaṁ cana % 7.78.5 % After 5ab, D2 ins.: 07*0549_01 vaiphalyaṁ cāgatān bāṇāñ chinnān parapuraṁjayaḥ % 7.78.19 % After 19ab, Dc1 % (marg.) Dn2 ins.: 07*0550_01 tasmād br̥haspatiḥ prāpa tataḥ prāpa puraṁdaraḥ % 7.78.21 % After 21ab, Ś1 K2.5 % D2.4.7.8 ins.: 07*0551_01 mānavāstreṇa mānārhaḥ sūkṣmāvaraṇabhedinā % 7.78.29 % After 29, % D2.4.5 ins.: 07*0552_01 prayatnakārī kaunteyo nakhamāṁsāntareṣubhiḥ 07*0552_02 sa vedanābhir āvignaḥ palāyanaparāyaṇaḥ % 7.78.37 % After 37, S ins.: 07*0553_01 tenācyutoṣṭhayugapūritamārutena 07*0553_02 śaṅkhāntarodaravivr̥ddhaviniḥsr̥tena 07*0553_03 nādena sāsuraviyat suralokapālam 07*0553_04 udvignam īśvarajagat sphuṭatīva sarvam % 7.80.4 % Ś K B Dc1 Dn D1.3-8 ins. % after 4: D2 after 3ab: 07*0554_01 anekavarṇā vividhā dhvajāḥ paramaśobhinaḥ % 7.81.20 % For 20ab, T G M1.2 subst.: 07*0555_01 adr̥śyaṁ samare cakre rājānaṁ sāyakottamaiḥ % 7.81.31 % After 31e, S ins.: 07*0556_01 kālarātrīva bhārata 07*0556_02 kanyevoragarājasya % 7.82.12 % For 12cd, T % G2-5 M1.2 subst.: 07*0557_01 tāv ubhau naraśārdūlau pīḍayantau parasparam % 7.82.18 % After 18, K5 D7.8 ins.: 07*0558_01 sahadevas tataḥ kruddho durmukhena samāgataḥ % 7.82.31 % For 31cd, % G1 M subst.: 07*0559_01 sāśvasūtadhvajaṁ cakre adr̥śyaṁ pr̥tanāntare % 7.82.37 % After 37, S ins.: 07*0560_01 yathā daityacamūṁ hatvā śakro rājan vyarocata % 7.83.27 % B1-4 Dc1 ins. after 27ab: B5 after 27cd: 07*0561_01 aṇur br̥hat punaḥ sthūlo nādān muñcann ivāmbudaḥ % B1-4 Dc1 D5 ins. after 27: B5 after 27ab: 07*0562_01 nipetur gaganāc caiva śaradhārāḥ sahasraśaḥ 07*0562_02 śaktayaḥ kaṇapāḥ prāsāḥ śūlapaṭṭiśatomarāḥ 07*0562_03 śataghnyaḥ parighāś caiva bhiṇḍipālāḥ paraśvadhāḥ 07*0562_04 śilāḥ khaḍgā guḍāś caiva r̥ṣṭir vajrāṇi caiva ha 07*0562_05 sā rākṣasavisr̥ṣṭā tu śastravr̥ṣṭiḥ sudāruṇā % B Dc1 D5 cont.: D2 ins. after 27: 07*0563_01 jaghāna pāṇḍuputrasya sainikān raṇamūrdhani % 7.83.29 % For % 29ab, D2 subst.: 07*0564_01 sa hatvā rathabhūyiṣṭhāṁ nadīṁ prāvartayat tadā % 7.83.30 % For 30cd, S subst.: 07*0565_01 vahantīṁ sr̥ñjayāṁś caiva pāñcālān atha bāhlikān % 7.83.32 % After 32, S ins.: 07*0566_01 praharṣayad raṇe rakṣaḥ pāṇḍavāṁś ca vyamohayat % 7.84.3 % After 3ab, N (D8 reading % twice) ins.: 07*0567_01 tayor yuddhaṁ samabhavad rakṣogrāmaṇimukhyayoḥ 07*0567_02 yādr̥g eva purā vr̥ttaṁ rāmarāvaṇayoḥ prabho % K5 Dn1 D7.8 cont.: 07*0568_01 tādr̥g yuddhaṁ samabhavat tayo rākṣasasiṁhayoḥ % 7.84.15 % After 15, N M3-5 % ins.: 07*0569_01 tasya nādena mahatā kampiteyaṁ vasuṁdharā 07*0569_02 saparvatavanā rājan sapādapajalāśayā % 7.84.21 % After % 21ab, S ins. a passage given in App. I (No. 10); % while N ins. after 21ab: 07*0570_01 martyadharmam anuprāptaḥ kartavyaṁ nānvapadyata 07*0570_02 tataḥ samaraśauṇḍo vai bhaimasenir mahābalaḥ 07*0570_03 samīkṣya tadavasthaṁ taṁ vadhāyāsya mano dadhe 07*0570_04 vegaṁ cakre mahāntaṁ ca rākṣasendrarathaṁ prati % After 21, N % ins.: 07*0571_01 rathād ratham abhidrutya kruddho haiḍimba ākṣipat 07*0571_02 udbabarha rathāc cāpi pannagaṁ garuḍo yathā % 7.84.24 % After 24, % G1 M1.2.5 ins.: 07*0572_01 pāṇḍavānāṁ tataḥ senā taṁ dr̥ṣṭvā vinipātitam 07*0572_02 nanāda sumahānādaṁ harṣavegasamāplutā 07*0572_03 tatas tu nipapātāśu gatāsur bhuvi rākṣasaḥ 07*0572_04 śikharaṁ parvatasyeva vajravegena pātitam 07*0572_05 patatā tena mahatā rathināṁ dantināṁ daśa 07*0572_06 tava sainye mahārāja nihatāḥ subr̥hattayā % 7.84.29 % For % 28a-29b, M3-5 subst.: 07*0573_01 tato ghaṭotkaco hatvā tad rakṣo vr̥trasaṁnibham 07*0573_02 punaḥ svaratham āsthāya vijigīṣur nanāda ca 07*0573_03 nanāda cātīva hi pāṇḍavātmajo 07*0573_04 raṇājire hr̥ṣṭamanā ghaṭotkacaḥ % 7.84.30 % After 30, S ins.: 07*0574_01 tato ’bhigamya rājānaṁ dharmaputraṁ yudhiṣṭhiram 07*0574_02 svakarmāvedayan mūrdhnā sāñjalir nipapāta ha 07*0574_03 mūrdhny upāghrāya taṁ jyeṣṭhaḥ pariṣvajya ca pāṇḍavaḥ 07*0574_04 prīto ’smīty abravīd rājan harṣād utphullalocanaḥ 07*0574_05 ghaṭotkacena niṣpiṣṭe mr̥te sālakaṭaṅkaṭe 07*0574_06 babhūvur muditāḥ sarve hate tasmin niśācare % 7.85.15 % After 15ab, % S ins.: 07*0575_01 droṇaṁ vāraya sukṣipraṁ satyakaṁ mā vadhīd dvijaḥ % 7.85.29 % For 29ab, S % subst.: 07*0576_01 pāñcāleṣv atha śūreṣu kekayeṣu ca mānavāḥ % 7.85.38 % After 38, S ins.: 07*0577_01 vyaktam adya vinaśyante sarvalokamahārathāḥ 07*0577=01 Colophon. 07*0577=01 saṁjaya uvāca 07*0577_02 śrutvā tu ninadaṁ ghoraṁ pāñcajanyasya māriṣa % 7.85.49 % After % 49, S ins.: 07*0578_01 dīyamānā hi bahubhir dāsyate ca muhur mahī 07*0578_02 nanu kaś cid raṇe prāṇān mitrārthe tyaktavān iha % 7.85.89 % After 89, M3-5 ins.: 07*0579_01 tvādr̥śās tādr̥śaṁ gacches tādr̥śaṁ gaccha satyaka % M3-5 cont.: T G M1.2 ins. after 89: 07*0580_01 suhr̥do vai suhr̥tkr̥tye param āsthāya vikramam 07*0580_02 suhr̥daḥ padam anvicchan na vyatheta kathaṁ cana % 7.85.92 % After 92, S ins.: 07*0581_01 sadevāsuragandharvān sakiṁnaramahoragān 07*0581_02 yodhayet sa jagat sarvaṁ vijayeta ripūn bahūn 07*0581_03 iti bruvanti lokeṣu janās tava guṇās tathā 07*0581_04 samāgameṣu jalpanti pr̥thag eva ca sarvadā % 7.86.12 % After 12, S (except G2) ins.: 07*0582_01 sa evaṁ vai vinikṣipto nikṣepaḥ savyasācinā 07*0582_02 bhāradvājabhayaṁ te ’dya manyate vai dhanaṁjayaḥ % 7.86.15 % T % G1-4 M ins. after 15: G5 after 14a: 07*0583_01 sa tvam adya raṇe yatto rakṣa mādhava pāṇḍavam 07*0583_02 rakṣaṇe dharmarājasya dhruvo hi vijayo mama % 7.86.22 % After 22, % M3-5 ins.: 07*0584_01 bhīmo vāpi mahārāja prabhañjanasamo bale % 7.86.36 % For 36cd, T G M3-5 subst.: 07*0585_01 pratyayo na hi me pārtha yāvad gacchāmi pāṇḍavam % 7.86.37 % After 37, S (except % G5) ins.: 07*0586_01 na paśyāmi rathaṁ kaṁ cid yas te goptā bhaved iha 07*0586_02 śaktaṁ yaṁ manyase rājan goptāraṁ prati pāṇḍava % 7.86.42 % G1 M1.2 ins. after 42ab: M3.4.5 (sup. lin.) % after 42: 07*0587_01 pr̥ṣṭhataḥ puruṣavyāghra bhīmas tvānugamiṣyati % 7.86.49 % After 49, S ins.: 07*0588_01 eṣa droṇaṁ raṇe kruddhaṁ vārayeta sa vai prabho 07*0588_02 pāñcālaḥ sahitaḥ sarvaiḥ pāṇḍavānāṁ ca dhanvibhiḥ % 7.87.3 % After 3ab, S ins.: 07*0589_01 nātivyaktam ivābhāṣya dharmarājaṁ mahāyaśāḥ 07*0589_02 śokagadgadayā vācā śokopahatacetanaḥ % For 3cd, S subst.: 07*0590_01 yathedānīm iti dhyātvā dharmarājam athābravīt % 7.87.14 % After % 14, S ins.: 07*0591_01 yatra tiṣṭhati rājāsau saindhavo bālaghātakaḥ 07*0591_02 sāgarapratimaṁ sainyaṁ garjantam iva sāgaram % 7.87.35 % For % 35ab, S (except M3-5) subst.: 07*0592_01 āsthitā dasyubhis tīkṣṇaiḥ śūrair uttamapārvataiḥ % 7.87.39 % For 38c-39b, S subst.: 07*0593_01 bhīṣmaṁ droṇaṁ kr̥paṁ karṇam āvantyāv atha saindhavam 07*0593_02 drauṇiṁ ca saumadattiṁ ca pāṇḍavān atimanyate % 7.87.51 % After 51, S ins.: 07*0594_01 triyojanagatasyāhaṁ padavīṁ savyasācinaḥ 07*0594_02 yāsyāmi rathināṁ śreṣṭhaṁ pravaraṁ ca dhanuṣmatām 07*0594_03 sūryodayagatasyāhaṁ pāṇḍavasya gatiṁ caran 07*0594_04 apareṇa gate sūrye gamiṣyāmi na saṁśayaḥ % 7.87.64 % After 64, S ins.: 07*0595_01 āśiṣo vipulāḥ śrutvā dharmarājamukhodgatāḥ 07*0595_02 harṣeṇa mahatā yuktas tv āruroha rathottamam % 7.87.65 % After 65, K4 B (B4 missing) Dc1 D1.5 S ins.: 07*0596_01 yathā śakrarathaṁ rājann ūhus te harayaḥ purā 07*0596_02 tathaiva bhīmaseno ’pi dharmarājena pūjitaḥ 07*0596_03 prāyāt sātyakinā sārdham abhivādya yudhiṣṭhiram 07*0596_04 tau dr̥ṣṭvā pravivikṣantau tava senām ariṁdamau 07*0596_05 saṁyattās tāvakāḥ sarve tasthur droṇapurogamāḥ 07*0596_06 saṁnaddham anugacchantaṁ dr̥ṣṭvā bhīmaṁ sa sātyakiḥ 07*0596_07 abhinandyābravīd vīras tadā harṣakaraṁ vacaḥ % 7.87.72 % T G M3-5 ins. after 72: M1.2 after 69: 07*0597_01 apramādaś ca te kāryo droṇaṁ prati mahāratham % 7.88.2 % After 2ab, S ins.: 07*0598_01 prayāte mādhave rājann idaṁ vacanam abravīt % 7.88.4 % After 4ab, S (G5 om.) ins.: 07*0599_01 senāpativacaḥ śrutvā pāṇḍaveyāḥ samantataḥ 07*0599_02 abhyudyayur mahārāja tava sainyaṁ samantataḥ 07*0599_03 jahi prahara gr̥hṇīhi vidhya vidrāva cādrava % 7.88.5 % After % 5ab, S ins.: 07*0600_01 bāṇaśabdaravān kr̥tvā vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ 07*0600_02 yuyudhānarathaṁ dr̥ṣṭvā tāvakā abhidudruvuḥ % 7.88.7 % After 7, B Dc1 Dn2 Cd % ins.: 07*0601_01 athānyān api rājendra nānājanapadeśvarān 07*0601_02 śarair analasaṁkāśair ninye vīrān yamakṣayam 07*0601_03 śatam ekena vivyādha śatenaikaṁ ca patriṇām 07*0601_04 dvipārohān dvipāṁś caiva hayārohān hayāṁs tathā 07*0601_05 rathinaḥ sāśvasūtāṁś ca jaghāneśaḥ paśūn iva 07*0601_06 taṁ tathādbhutakarmāṇaṁ śarasaṁpātavarṣiṇam 07*0601_07 na ke canābhyadhāvan vai sātyakiṁ tava sainikāḥ % 7.88.8 % After 8, B Dc1 ins.: 07*0602_01 tam ekaṁ bahudhā paśyan mohitās tasya tejasā 07*0602_02 saṁgrāmakovidaṁ vīraṁ vicarantam abhītavat % 7.88.24 % After % 24, S ins.: 07*0603_01 droṇas tu paramakruddhaḥ sātyakiṁ paravīrahā 07*0603_02 avākirac chitair bāṇair vāsudevaparākramam 07*0603_03 taṁ tathā śarajālena pracchādya mahatā punaḥ 07*0603_04 droṇaḥ prahasya śaineyam idaṁ vacanam abravīt % 7.88.27 % After 27, K4 B1.2.3 % (marg.).5 Dc1 (marg.) Dn2 D1-3.5.6 ins.: 07*0604_01 ācāryānugato mārgaḥ śiṣyair anvāsyate sadā 07*0604_02 tasmād evaṁ vrajāmy āśu yathā me sa gurur gataḥ % 7.88.30 % After 30ab, S ins.: 07*0605_01 abhedyam aribhir vīraiḥ sumahadbhir mahad balam % 7.88.32 % For 32cd, M3-5 subst.: 07*0606_01 deśasākalyam āsādya dr̥śyate sumahad balam % 7.88.35 % After 35, S ins.: 07*0607_01 tataḥ śakyo mahāvyūho bhettuṁ sma sahasā raṇe 07*0607_02 taṁ deśaṁ tvaritā yāmo mr̥danto yudhi śātravān 07*0607_03 tatraite saṁprahr̥ṣṭatvān nāsmān prati yuyutsavaḥ 07*0607_04 ayudhyamāno bahubhir ekaṁ prāpya sudurbalam 07*0607_05 balaṁ pramathya gacchāmi miṣatāṁ sarvadhanvinām % 7.88.36 % After % 36, S ins.: 07*0608_01 yatraite paramakruddhā dākṣiṇātyā mahārathāḥ 07*0608_02 etān vijitya saṁgrāme tato yāmo dhanaṁjayam 07*0608=02 saṁjaya uvāca 07*0608_03 yuyudhānavacaḥ śrutvā yuyudhānasya sārathiḥ 07*0608_04 yathoktam agamad rājan varjayan droṇam āhave % 7.88.37 % T G M1.2 % ins. after 37: M3-5 after 37ab: 07*0609_01 sa ca sainyaṁ mahad bhittvā dākṣiṇātyabalaṁ ca tat % 7.88.38 % For 38ab, M3-5 subst.: 07*0610_01 prayayau tvarito bhittvā karṇasya ca mahad balam % After 38, S ins.: 07*0611_01 satyako hi tataḥ sainyaṁ drāvayan sa samantataḥ % 7.88.39 % For % 39ab, S subst.: 07*0612_01 vidrute tu bale tasmin bhagne bhārata bhārate % 7.88.48 % After % 48, B Dc1 ins.: 07*0613_01 te śarāḥ sātvatenāstāḥ kr̥tavarmāṇam āhave 07*0613_02 chādayāṁ cakrire vr̥kṣaṁ śalabhā iva ghoṣiṇaḥ % 7.88.59 % After 59, S (G5 om.) ins.: 07*0614_01 hārdikyaṁ samare yattā na śekuḥ prativīkṣitum % 7.89.6 % After % 6ab, S ins.: 07*0615_01 carmanistriṁśayuddhe ca niyuddhe ca viśāradam % 7.89.11 % After 11, B Dc1 Dn2 D5 ins.: 07*0616_01 prabhinnakaraṭaiś caiva dviradair āvr̥taṁ mahat 07*0616_02 yad ahanyata me sainyaṁ kim anyad bhāgadheyataḥ % 7.89.35 % K5 B2-5 Dc1 D2.3.5-8 G1 M ins. after 35: B1 % Dn2 after 34: 07*0617_01 mahānāgān vidravato dr̥ṣṭvārjunaśarāhatān 07*0617_02 patitān patataś cānyān manye śocanti putrakāḥ 07*0617_03 hayaughān nihatān dr̥ṣṭvā drāvyamāṇāṁs tatas tataḥ 07*0617_04 raṇe sātvatapārthābhyāṁ manye śocanti putrakāḥ % 7.90.1 % After 1, K4 B Dc1 Dn D1.5 ins.: 07*0618_01 purā yad ucyase prājñaiḥ suhr̥dbhir vidurādibhiḥ 07*0618_02 māhārṣīḥ pāṇḍavān rājann iti tan na tvayā śrutam 07*0618_03 suhr̥dāṁ hitakāmānāṁ vākyaṁ yo na śr̥ṇoti ha 07*0618_04 sa mahad vyasanaṁ prāpya śocate vai yathā bhavān 07*0618_05 yācito ’si purā rājan dāśārheṇa śamaṁ prati 07*0618_06 na ca taṁ labdhavān kāmaṁ tvattaḥ kr̥ṣṇo mahāyaśāḥ % 7.90.2 % After 2cd, K4 B Dc1 Dn2 D1 ins.: 07*0619_01 tava jihmam abhiprāyaṁ viditvā pāṇḍavān prati % 7.90.4 % B ins. after 4ab: Dn1 after the repetition of 4ab: % Dn2 cont. after 619*: D5 ins. after 2cd: 07*0620_01 naivaṁ duryodhane doṣaṁ kartum arhasi mānada % B ins. after 4: Dc1 after 2ef: Dn1 cont. after % 620*: 07*0621_01 ārtapralāpān iha yān idānīṁ kuruṣe nr̥pa 07*0621_02 naitad vr̥ddhasya te sādhu gatāsor iva maṇḍalam % 7.90.8 % For 8ab, M3-5 subst.: 07*0622_01 udvr̥ttaṁ sāgaraṁ yadvad velā vārayate sadā % 7.90.30 % For 30bcd, M3-5 subst.: 07*0623_01 nistriṁśaṁ ca mahāprabham 07*0623_02 kr̥tavarmāṇam uddiśya preṣayat tam asiṁ drutam % 7.90.34 % After 34, Dn2 ins.: 07*0624_01 punar anyena bāṇena dhanur asyācchinad drutam % On the other hand, after 34, G1 M ins.: 07*0625_01 śikhaṇḍinaṁ tribhir bāṇaividdhvā ciccheda kārmukam % 7.90.50 % After 50, M3-5 ins.: 07*0626_01 lajjayāvanatā bhūtvā na kiṁ cit pravadanti te % 7.91.3 % After 3, Dn1 ins.: 07*0627_01 uvāca sārathiṁ tatra krodhāmarṣasamanvitaḥ 07*0627_02 hārdikyābhimukhaṁ sūta kuru me ratham uttamam 07*0627_03 kurute kadanaṁ paśya pāṇḍusainye hy amarṣitaḥ 07*0627_04 enaṁ jitvā punaḥ sūta yāsyāmi vijayaṁ prati 07*0627_05 evam ukte tu vacane sūtas tasya mahāmate 07*0627_06 nimeṣāntaramātreṇa kr̥tavarmāṇam abhyayāt % 7.91.8 % After 8ab, S (G5 om.) ins.: 07*0628_01 palāyanakr̥totsāhā bhramantī tatra tatra ha % 7.91.13 % After 13, S ins.: 07*0629_01 na cājitvā raṇe hy etāñ śakyaḥ prāptuṁ jayadrathaḥ 07*0629_02 nāpi pārtho mayā sūta śakyaḥ prāptuṁ kathaṁ cana 07*0629_03 ete tiṣṭhanti sahitāḥ sarve vidyāsu niṣṭhitāḥ % 7.91.17 % For 17cd, M3-5 subst.: 07*0630_01 mārutasya gatau tulyāś candrakundanibhāḥ śubhāḥ % 7.91.23 % After 23abc, B Dc1 D1 ins.: 07*0631_01 bhallair añjalikais tathā 07*0631_02 kṣuraprair ardhacandraiś ca % After 23, K4 B Dc1 D1 % ins.: 07*0632_01 kṣaranto ’sr̥k tathā mūtraṁ purīṣaṁ ca pradudruvuḥ 07*0632_02 babhramuś caskhaluś cānye petur mamlus tathāpare 07*0632_03 evaṁ tat kuñjarānīkaṁ yuyudhānena pātitam 07*0632_04 śarair agnyarkasaṁkāśaiḥ pradudrāva samantataḥ % 7.91.25 % For 25cd, M3-5 % subst.: 07*0633_01 raktacandanadigdhāṅgaḥ sāṅgadaḥ sahakuṇḍalaḥ % 7.91.29 % After 29, M3-5 ins.: 07*0634_01 saṁprāpayad raṇe rājan nāgarājaṁ mahābalam % 7.91.30 % After % 30ab, M3-5 ins.: 07*0635_01 sa vāryamāṇo bāṇaughaiḥ śaineyenātha vīryavān % For 30cd, M3-5 subst.: 07*0636_01 avidhyan niśitair bāṇaiḥ satyakaḥ prahasann iva % 7.91.41 % For 41cd, % M3-5 subst.: 07*0637_01 agnicakram ivāviddhaṁ yathā syān nabhasaś cyutam % After 41, Dn1 reads 40ef; while M ins. after it: 07*0638_01 bhrājati sma tataḥ khaḍgaḥ saṁprāptaḥ pr̥thivītalam % 7.91.42 % After % 42ab, S ins.: 07*0639_01 jalasaṁdham abhiprekṣya utsmayitvā ca mādhavaḥ % 7.91.47 % For 47cd, S subst.: 07*0640_01 kabandhaṁ dviradaṁ caiva śaravarṣair avākirat % 7.91.52 % After 52ab, S % ins.: 07*0641_01 saṁnyasya bhāraṁ sumahat kr̥tavarmaṇi bhārata 07*0641_02 sa hi pārthān raṇe yattān dadhāraiko mahābalaḥ % After 52, G1 M % ins.: 07*0642_01 jalasaṁdhaṁ hataṁ dr̥ṣṭvā putras te kurupuṁgavaḥ 07*0642_02 sahodarais tu saṁyuktaḥ sātyakiṁ samupādravat 07*0642_03 tataḥ samabhavad yuddhaṁ kurūṇāṁ satyakasya ca % 7.92.1 % After the ref., S ins.: 07*0643_01 sātvatasya raṇe karma yoddhuṁ dr̥ṣṭvā mahārathāḥ 07*0643_02 amr̥ṣyamāṇāḥ saṁyattāḥ śaineyaṁ samupādravan % 7.92.6 % After 6ab, S ins.: 07*0644_01 sa tudyamānaś ca tathā sarvataḥ kurupuṁgavaiḥ % After 6, S % (except G5) ins.: 07*0645_01 sātyakiḥ puṇḍarīkākṣo hy astreṣu pariniṣṭhitaḥ % 7.92.7 % For 7cd, D8 subst.: 07*0646_01 daśabhiś citrasenaṁ ca vikarṇaṁ pañcaviṁśatyā % 7.92.8 % After 8, S % ins.: 07*0647_01 duryodhanaṁ tribhir viddhvā supuṁkhais tigmatejasaiḥ % 7.92.10 % For 10cd, M3-5 subst.: 07*0648_01 tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ kurumādhavavīrayoḥ % 7.92.28 % After % 28, S ins.: 07*0649_01 prayāhi satvaraṁ sūta rathena rathasattamam 07*0649_02 nihaniṣyāmi taṁ saṁkhe vr̥ṣṇivīram ariṁdamam % 7.92.35 % For 35cd, G1 M subst.: 07*0650_01 acalaḥ sa purā bhūtvā samakampata māriṣa % 7.92.36 % After 36, S % ins.: 07*0651_01 hatāśvasūte tu rathe sthitāya śinipuṁgavaḥ % 7.92.37 % After 37, S ins.: 07*0652_01 praiṣayat sātyako bāṇaṁ hārdikyasya nararṣabhaḥ % 7.92.38 % For 38cd, G1 M subst.: 07*0653_01 sahemavikr̥taṁ varma nirbhidya kr̥tavarmaṇaḥ % 7.92.41 % After 41, S ins.: 07*0654_01 na hi tasya raṇe pārthaḥ kathaṁ cid api bhārata 07*0654_02 didr̥kṣuḥ sa hi vegena prāyād yatra dhanaṁjayaḥ 07*0654_03 svaśaktyā kṣatriyais tatra niruddho balavattaraḥ 07*0654_04 yuyudhe sātvato rājan didr̥kṣuḥ pāṇḍunandanam % 7.93.2 % After 2, S ins.: 07*0655_01 prāvartata mahāraudraḥ saṁgrāmo lomaharṣaṇaḥ 07*0655_02 śaineyasya ca rājendra bhāradvājasya cobhayoḥ % 7.93.21 % For 21cd, M3-5 subst.: 07*0656_01 mādhavo ’pi mahārāja brāhmaṇaṁ pīḍayann iva % 7.93.29 % After 29, K4 D1 ins.: 07*0657_01 tataḥ sārathinaṁ hatvā droṇasyāpātayad rathāt 07*0657_02 śoṇāśvāś ca rathaṁ gr̥hya dudruvuḥ sarvatodiśam % 7.94.2 % For 2cd, S % subst.: 07*0658_01 hatān nihantāsmi kirīṭamālinā 07*0658_02 hy ahaṁ sabhīmaḥ saha pārṣatena % 7.94.16 % For 16cd, S (M3 om.) subst.: 07*0659_01 mudā mahatyābhiyuto mahātmā 07*0659_02 mahāhave śakra ivāmareśaḥ % 7.95.1 % After the ref., S ins.: 07*0660_01 nirjitya kr̥tavarmāṇaṁ bhāradvājaṁ ca saṁyuge % After 1ab, S ins.: 07*0661_01 duryodhanaṁ ca nirjitya śūraṁ caiva sudarśanam 07*0661_02 jalasaṁdhaṁ nihatyājau śūrasenaṁ ca pārthivam 07*0661_03 mlecchāṁś ca bahudhā rājan kāśyaputraṁ ca saṁyuge 07*0661_04 niṣādāṁs taṁkaṇāṁś caiva kaliṁgān magadhān api 07*0661_05 kekayāñ śūrasenāṁś ca tathā parvatavāsinaḥ 07*0661_06 kāmbojān yavanāṁś caiva vasātīṁś ca śibīn api 07*0661_07 kosalān magadhāṁś caiva yātudhānān satittirān 07*0661_08 etāṁś cānyān raṇe hatvāgacchad yuddhe sa sātyakiḥ 07*0661_09 rudhiraughanadīṁ ghorāṁ keśaśaivalaśāḍvalām 07*0661_10 śaktigrāhasamākīrṇāṁ chattrahaṁsopaśobhitām 07*0661_11 dustarāṁ bhīrubhir nityaṁ śūralokapravāhinīm % 7.95.4 % For 4cd, S subst.: 07*0662_01 śauryasattvabalopetaṁ śūravāṇijasevitam % 7.95.8 % After 8, B Dc1 ins.: 07*0663_01 dravate tad yathā sainyaṁ tena bhagnaṁ mahātmanā 07*0663_02 rathair viparidhāvadbhir gajair aśvaiś ca sārathe 07*0663_03 kauśeyāruṇasaṁkāśam etad uddhūyate rajaḥ % 7.95.9 % For 9cd, S (except G2) subst.: 07*0664_01 śrūyate hy eṣa nirghoṣo jaladasyeva garjataḥ % T G1.3-5 M ins. after 9: G2 after 8: 07*0665_01 viṣphāryamāṇasya raṇe gāṇḍīvasyāmitaujasaḥ 07*0665_02 abhyāśastham ahaṁ manye saindhavasya kirīṭinam 07*0665_03 tādr̥śaḥ śrūyate śabdaḥ sainyānāṁ sāgaropamaḥ % 7.95.19 % After 19, B4 Dn2 % D2.5.6 ins.: 07*0666=00 sūta uvāca 07*0666_01 ity evaṁ karma kurvāṇam antakapratimaṁ raṇe 07*0666_02 śineḥ pautras tathovāca yantāraṁ hr̥ṣṭamānasaḥ % 7.95.21 % After 21ab, D2 ins.: 07*0667_01 pārthivās tasya vividhaṁ mahāstrasya prayojanam 07*0667_02 makaradhvajān mahāmuṣṭiṁ kr̥ṣṇād dureṣupātanam 07*0667_03 jagāda saṁbhramo yuddhe mokṣaḥ śūrātmajātmajaḥ % 7.95.23 % After 23, S ins.: 07*0668_01 adya me yuddhyamānasya phalgunasyeva sāyakān 07*0668_02 patitān rathanāgeṣu dr̥ṣṭvā śocanti śatravaḥ % 7.95.26 % For % 26abc, S subst.: 07*0669_01 rudhirokṣitasarvāṅgān madbāṇaśakalīkr̥tān 07*0669_02 dr̥ṣṭvā nāgavarān saṁkhye % 7.95.29 % After 29ab, D5 ins.: 07*0670_01 balaṁ vīryaṁ kr̥tajñatvaṁ mama jñāsyanti kauravāḥ % 7.95.30 % For % 30, G1 M subst.: 07*0671_01 codito vr̥ṣṇivīreṇa sa sūtaḥ sādhuśikṣitaḥ 07*0671_02 tataḥ śaśāṅkasaṁkāśān vikurvāṇān hayottamān % After 30, S ins.: 07*0672_01 saindhavāṁś coditā yantrā ūhus te satyakaṁ raṇe % 7.95.32 % After 32abc, D5 ins.: 07*0673_01 yavanāḥ sumahābalāḥ 07*0673_02 kebeti vādinaḥ sarve % 7.95.38 % K4 B1.2 % D1 ins. after 38: B3 Dc1 after 37: B4 after 46: 07*0674_01 hatair yavanakāmbojaiḥ kirātaiḥ saha barbaraiḥ 07*0674_02 padātibhiś ca vīreṇa sātvatena hate raṇe 07*0674_03 patitair abhavan rājan saṁvr̥tā raṇabhūmayaḥ 07*0674_04 evaṁ tad yavanānīkaṁ hatvā chittvā ca mādhavaḥ % 7.95.42 % After 42, S ins.: 07*0675_01 teṣām astrāṇi bāṇāṁś ca śaineyo nataparvabhiḥ 07*0675_02 nicakarta mahārāja yavanānāṁ śirodharān 07*0675_03 te śarā nataparvāṇo yuyudhānena preritāḥ 07*0675_04 bhittvā dehāṁs tathā teṣāṁ patanti sma mahītale 07*0675_05 te hanyamānā vīrās tu vr̥ṣṇivīreṇa saṁyuge 07*0675_06 śastrāhatāḥ patanty urvyāṁ kāmbojāḥ sapadānugāḥ 07*0675_07 kāmbojānāṁ bhujaiś chinnaiḥ yavanānāṁ ca bhārata 07*0675_08 tatra tatra mahī bhāti pañcāsyair iva pannagaiḥ % 7.95.46 % After 46, B4 ins. 674*. B1-3 Dc1 ins. % after 46: B4 cont. after 674*: 07*0676_01 tat tasya samare karma dr̥ṣṭvānyair akr̥taṁ purā 07*0676_02 cāraṇāḥ saha gandharvāḥ pūjayāṁ cakrire bhr̥śam % 7.95.47 % For 47cd, B Dc1 % Dn1 subst.: 07*0677_01 na ke cid abhyavartanta tāvakā vr̥ṣṇinandanam % 7.96.7 % After 7, % S ins.: 07*0678_01 sātyakiṁ samare rājan parivavrus tavātmajāḥ % 7.96.17 % For 16a-17b, M3-5 subst.: 07*0679_01 tūṇīcarmāsimad ghoraṁ gajāśvarathasaṁkulam 07*0679_02 udvr̥ttaḥ sāgaro yadvad velām āśrayate tathā 07*0679_03 mām āsādya hi tiṣṭhanti yaudhāḥ śatasahasraśaḥ % 7.96.20 % After 20, S ins.: 07*0680_01 laghvastraḥ citrayodhī ca prahasañ śinipuṁgavaḥ % 7.96.21 % For 21cd, B1-3 Dc1 % subst.: 07*0681_01 prāvartata mahārāja devāsuraraṇopamaḥ % 7.96.23 % For 23ab, B Dc1 subst.: 07*0682_01 sa śarair analasparśair ākarṇād abhicoditaiḥ % 7.96.24 % For 24cd, % M3-5 subst.: 07*0683_01 nāsīn moghaḥ śaraḥ kaś cid āsan sarve tanucchidaḥ % 7.96.26 % After 26cd, B1.2 (marg.).3.5 Dc1 ins.: 07*0684_01 rathinaḥ pattināgāś ca sādinaś ca śarā hatāḥ % 7.96.28 % After 28, B Dc1 ins.: 07*0685_01 vītabhīr lāghavopetaḥ kr̥titvaṁ saṁpradarśayan % 7.96.33 % For 33cd, B2.3 % Dc1 subst.: 07*0686_01 śyenavad vyacarat saṁkhye śaineyo laghu suṣṭhu ca % 7.96.44 % After 44, S ins.: 07*0687_01 taṁ prayāntaṁ mahābāhuṁ tāvakāḥ prekṣya māriṣa 07*0687_02 dr̥ṣṭaṁ cādr̥ṣṭavat kr̥tvā kriyām anyāṁ prayojayan % 7.97.9 % For 9cd, S subst.: 07*0688_01 na śakyaḥ samare jetuṁ nihaniṣyati me sutān % 7.97.11 % For 11, B Dc1 subst.: 07*0689_01 śr̥ṇuṣva rājan saṁgrāmaṁ naravājigajakṣayam 07*0689_02 duryodhanāpanītena tava durmantritena ca % 7.97.16 % For 16cd, T G2-5 M3-5 % subst.: G1 M1.2 ins. after 16: 07*0690_01 niyutaiś ca padātyaughair vividhāyudhapāṇibhiḥ % 7.97.20 % After % 20, M4.5 ins.: 07*0691_01 saṁprādravan mahat sainyaṁ bhagnaṁ ca bahudhā śaraiḥ % 7.97.24 % T G1-4 M ins. after 24ab: G5 % after 22abc: 07*0692_01 mlecchāsthitair mahārāja bhinnāñjanacayopamaiḥ 07*0692_02 mr̥gair mandaiś ca bhadraiś ca mr̥gamandais tathāparaiḥ 07*0692_03 bhadrair mandamanobhiś ca mr̥gabhadrais tathaiva ca 07*0692_04 mandair mandamadaiś caiva tathā mandamr̥gair api 07*0692_05 tatra tatra dharākīrṇā śayānaiḥ parvatopamaiḥ % 7.97.25 % For % 25, G1 M subst.: 07*0693_01 kumudasya tathā nāgā airāvatakulodbhavāḥ 07*0693_02 nihatāḥ satyakenājau nārācair agnisaṁnibhaiḥ % 7.97.31 % K4 B Dc1 (last six second % time) D1-3.5.6 ins. after 31: K5 B (B3 [marg.]) % Dc1 (last six first time) after 14ab: 07*0694_01 te pārvatīyā rājānaḥ sarve pāṣāṇapāṇayaḥ % K4 B Dc1 D1-3.5.6 cont.: G1 M1.2 ins. after the % repetition of 38ab: 07*0695_01 abhyadravanta śaineyaṁ rājānam iva mantriṇaḥ % 7.97.33 % After 33, S ins.: 07*0696_01 śaineyam abhyadhāvaṁs te grāvabhir dr̥ḍhahastavat 07*0696_02 mlecchāḥ pipāsavaḥ prājñā rājānam iva mantriṇaḥ % 7.97.37 % After 37, % K4.5 B Dc1 Dn2 D1.2.7.8 ins.: 07*0697_01 punar daśaśatāś cānye śatasāhasriṇas tathā 07*0697_02 sopalair bāhubhiś chinnaiḥ petur aprāpya sātyakim % On the other hand, S ins. after 37: 07*0698_01 sātvatasya ca bhallena niṣpiṣṭais tais tathādribhiḥ 07*0698_02 nipatan nihatā mlecchās tatra tatra gatāsavaḥ 07*0698_03 te hanyamānāḥ samare sātvatena mahātmanā 07*0698_04 aśmavr̥ṣṭiṁ mahāghorāṁ pātayanti sma sātvate % 7.97.43 % After 43ab, S ins.: 07*0699_01 vibhinnaśiraso rājan dantaiś chinnaiś ca dantinaḥ 07*0699_02 nirdhūtaiś ca karair nāgā vyaṅgāś ca śataśaḥ kr̥tāḥ 07*0699_03 hatvā pañcaśatān yodhān sa kṣaṇenaiva māriṣa 07*0699_04 vyacarat pr̥tanāmadhye śaineyaḥ kr̥tahastavat % After 43, S ins.: 07*0700_01 aśmanāṁ bhidyamānānāṁ sāyakaiḥ śrūyate dhvaniḥ 07*0700_02 padmapatreṣu dhārāṇāṁ patantīnām iva dhvaniḥ % 7.97.50 % For % 50ab, G1 M subst.: 07*0701_01 āyuṣman vidravaty eva kurūṇāṁ sainyam āturam % 7.98.3 % After 3, K4 B Dc1 Dn2 % D1-3.5.6 ins.: 07*0702_01 dāsī jitāsi dyūte tvaṁ yathākāmacarī bhava 07*0702_02 vāsasāṁ vāhikā rājño bhrātur jyeṣṭhasya me bhava 07*0702_03 na santi patayaḥ sarve te ’dya ṣaṇḍhatilaiḥ samāḥ 07*0702_04 duḥśāsanaivam uktvā tvaṁ pūrvaṁ kasmāt palāyase % 7.98.13 % After 13, D2 ins.: 07*0703_01 tvarito vīra gaccha tvaṁ gāndhāry udaram āviśa 07*0703_02 pr̥thivyāṁ dhāvamānasya na saṁpaśyāmi te śamam % 7.98.18 % After 18, S (G2 om.) ins.: 07*0704_01 mayā śamavatā cokto rakṣa śeṣaṁ suyodhana 07*0704_02 saṁśāmya vīra pārthais tvaṁ rakṣa sarvān mahīkṣitaḥ % 7.98.19 % After 19, Dn1 % D2 ins.: 07*0705_01 tavāpi śoṇitaṁ bhīmaḥ pāsyatīti mayā śrutam 07*0705_02 tac cāpy avitathaṁ tasya tat tathaiva bhaviṣyati 07*0705_03 kiṁ bhīmasya na jānāsi vikramaṁ tvaṁ subāliśa 07*0705_04 yena te vairam ārabdhaṁ saṁyuge prapalāyatā % 7.98.28 % For 28cd, G1 M1.2 subst.: 07*0706_01 nanāda balavān nādaṁ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt % 7.98.32 % For 32cd, G1 M subst.: 07*0707_01 yathā vāyur mahābhrāṇi vivānnityaṁ viyaty uta % 7.98.38 % After 38, S ins.: 07*0708_01 adr̥śyaṁ samare cakrur bhāradvājaṁ sudhanvinaḥ % 7.98.39 % After 39ab, K4 B Dc1 % D1 ins.: 07*0709_01 krodham āhārayat teṣām abhāvāya dvijarṣabhaḥ 07*0709_02 tataḥ śaramayaṁ jālaṁ droṇas teṣām avāsr̥jat 07*0709_03 te hanyamānā droṇasya śarair ākarṇacoditaiḥ 07*0709_04 kartavyaṁ nābhyajānan vai kumārā rājasattama 07*0709_05 tān vimūḍhān raṇe droṇaḥ prahasann iva bhārata % 7.98.40 % For 40cd, G1 M subst.: 07*0710_01 nyakr̥ntac cottamāṅgāni yathā tālavanāni ha % 7.98.42 % For 42cd, G1 M % (M3 om.) subst.: 07*0711_01 bhrāmayan bahudhā cāpaṁ haṁsapr̥ṣṭhaṁ durānanam % T G M1.2.4.5 ins. after 42: M3 after 42a: 07*0712_01 tad asya bhrājate rājan meghamadhye taḍid yathā % 7.98.50 % After 50ab, B Dc1 ins.: 07*0713_01 āsannam āgataṁ dr̥ṣṭvā dhr̥ṣṭadyumnaṁ jighāṁsayā % 7.98.52 % For 52cd, B1-3 Dc1 subst.: 07*0714_01 kr̥tasaṁkalpabhūyiṣṭaḥ prādravat svarathaṁ prati % 7.98.53 % After 53, K4 B Dc1 D1 ins.: 07*0715_01 droṇaś cāpi mahārāja śarair vivyādha pārṣatam 07*0715_02 tad adbhutam abhūd yuddhaṁ droṇapāñcālayos tadā 07*0715_03 trailokyakāṅkṣiṇor āsīc chakraprahrādayor iva 07*0715_04 maṇḍalāni vicitrāṇi yamakānītarāṇi ca 07*0715_05 carantau yuddhamārgajñau tatakṣatur atheṣubhiḥ 07*0715_06 mohayantau manāṁsy ājau yodhānāṁ droṇapārṣatau 07*0715_07 sr̥jantau śaravarṣāṇi varṣāsv iva balāhakau 07*0715_08 chādayantau mahātmānau śarair vyoma diśo mahīm % 7.98.54 % For 54cd, G1 M subst.: 07*0716_01 kṣatriyā abruvan rājan vainateyo ’yam ity uta % 7.99.1 % B % Dc1 ins. after 1ab: K4 D1 after 2: 07*0717_01 rathavrātena mahatā nānādeśodbhavena ca 07*0717_02 sarvato bharataśreṣṭha visr̥jan sāyakān bahūn 07*0717_03 parjanya iva ghoṣeṇa nādayan vai diśo daśa 07*0717_04 tam āpatantam ālokya sātyakiḥ kauravaṁ raṇe 07*0717_05 abhidrutya mahābāhuś chādayām āsa sāyakaiḥ 07*0717_06 te chādyamānā bāṇaughair duḥśāsanapurogamāḥ 07*0717_07 prādravan samare bhītās tava putrasya paśyataḥ 07*0717_08 teṣu dravatsu rājendra putro duḥśāsanas tava 07*0717_09 tasthau vyapetabhī rājan sātyakiṁ cārdayac charaiḥ 07*0717_10 caturbhir vājinas tasya sārathiṁ ca tribhiḥ śaraiḥ 07*0717_11 sātyakiṁ ca śatenājau viddhvā nādaṁ mumoca saḥ 07*0717_12 tataḥ kruddho mahārāja mādhavas tasya saṁyuge 07*0717_13 rathaṁ sūtaṁ dhvajaṁ taṁ ca cakre ’dr̥śyam ajihmagaiḥ % 7.99.3 % After 3, B Dc1 ins.: 07*0718_01 tvaran samāvr̥ṇod bāṇair duḥśāsanam amitrajit % 7.99.13 % For 13ab, B1-3.5 % Dc1 subst.: 07*0719_01 tatas tān hatavidhvastān kr̥tvā yodhān sahasraśaḥ % 7.99.21 % After 21cd, K1.3.5 Dn2 D2 M5 ins.: 07*0720_01 tribhir eva mahābhāgaḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ % M5 cont.: 07*0721_01 tato ’sya vāhān niśitaiś caturbhir ahanac charaiḥ 07*0721_02 sārathiṁ cāsya saṁkruddho rathi* * * * * * * % 7.99.22 % After 22ab, S ins.: 07*0722_01 preṣayām āsa vīrāya gr̥ddhrapakṣāñ śilāśitān % 7.99.24 % For 24ef, S subst.: 07*0723_01 nimeṣamātreṇa śarair ubhau ca prāṣṭhisārathī % 7.99.26 % For 26ab, B2.5 Dc1 % subst.: B1.3 ins. after 26ab: 07*0724_01 taṁ prāptam api neyeṣa hantuṁ duḥśāsanaṁ raṇe % 7.100.1 % B2.3.5 Dc1 ins. after 1: B1 % after 2: 07*0725_01 yat kr̥taṁ vr̥ṣṇivīreṇa karma śaṁsasi me raṇe 07*0725_02 naitad utsahate kartuṁ karma śakro ’pi saṁjaya 07*0725_03 aśraddheyam acintyaṁ ca karma tasya mahātmanaḥ 07*0725_04 vr̥ṣṇyandhakapravīrasya śrutvā me vyathitaṁ manaḥ % 7.100.3 % After 3, B1-3.5 Dc1 ins.: 07*0726_01 na santi tasmāt putrā me yathā saṁjaya bhāṣase % 7.100.8 % After 8, S (except G5) % ins.: 07*0727_01 uddhr̥tā pr̥thivī nūnaṁ yuddhahetoḥ samāgataiḥ 07*0727_02 iti tatra janāḥ smāhur dr̥ṣṭvā tāṁ janasaṁsadam % 7.100.10 % For % 10, S subst.: 07*0728_01 tāvakānāṁ tadā hy āsan prayutāny arbudāni ca 07*0728_02 tathaiva rājan pāṇḍūnāṁ sahasrāṇi sahasraśaḥ % 7.100.11 % After 11, S (G5 after 10) ins.: 07*0729_01 pāṇḍavānāṁ kurūṇāṁ ca garjatām itaretaram 07*0729_02 kṣveḍāḥ kilakilāśabdās tatrāsan vai sahasraśaḥ 07*0729_03 bherīśabdāś ca tumulā bāṇaśabdāś ca bhārata 07*0729_04 anyonyaṁ nighnatāṁ caiva narāṇāṁ śuśruve svanaḥ % 7.100.14 % After % 14, S ins.: 07*0730_01 yatra yātau mahātmānau tūrṇaṁ parapuraṁjayau % 7.100.20 % For 20cd, S subst.: 07*0731_01 dhvajaśastrapratihatā lokān samavadīpayan % 7.100.29 % After 29ab, B1-3.5 Dc1 ins.: 07*0732_01 tribhis tribhir yamau vīrau dharmarājaṁ ca saptabhiḥ % 7.100.33 % For % 33, B (except B4) Dc1 subst.: 07*0733_01 ajastraṁ maṇḍalībhūtaṁ dadr̥śuḥ samare janāḥ 07*0733_02 tato yudhiṣṭhiro rājā bhallābhyām acchinad dhanuḥ 07*0733_03 tava putrasya kauravya yatamānasya saṁyuge % 7.100.36 % For 36ab, B (except B4) Dc1 subst.: 07*0734_01 tato ’nyad dhanur ādāya tava putraḥ pratāpavān % 7.100.38 % T G1.3-5 M1.2 % ins. after the first occurrence of 38cd: G2 M4.5 after % 38cd: M3 after 20: 07*0735_01 tathā tava mahat sainyaṁ tad vyarocata tāpayan 07*0735_02 saṁprahr̥ṣṭas tu sahasā tava sainyārṇavaṁ prati 07*0735_03 loḷayan sarvato gatvā samudraṁ makaro yathā % 7.100.39 % K4 B Dc1 Dn2 D1-3.5.6 S ins. after 39ab: 07*0736_01 pāṇḍavānāṁ mahābāho tāvakānāṁ ca saṁyuge % K4 B Dc1 Dn2 D1-3.5.6 G2 M3-5 % ins. after 39: T G1.3-5 M1.2 after the first occur- % rence after 39: G3-5 (also) after the second % occurrence of 39: 07*0737_01 tataḥ śabdo mahān āsīt punar yena dhanaṁjayaḥ 07*0737_02 atīva sarvaśabdebhyo lomaharṣakaraḥ prabho 07*0737_03 arjunasya mahābāho tāvakānāṁ ca dhanvinām 07*0737_04 madhye bhāratasainyasya mādhavasya mahāraṇe 07*0737_05 droṇasyāpi paraiḥ sārdhaṁ vyūhadvāre mahāraṇe 07*0737_06 evam eṣa kṣayo vr̥ttaḥ pr̥thivyāṁ pr̥thivīpate 07*0737_07 kruddhe ’rjune tathā droṇe sātvate ca mahārathe % For % line 2, T G1 (all both times).3-5 (last three first % time) M1.2 (both both times).3-5 subst.: 07*0738_01 tatra sma kadanaṁ ghoraṁ vartate pāṇḍupūrvaja % 7.101.3 % T G2-5 ins. after 3: % G1 M subst. for 3cd: 07*0739_01 jaghāna somakān rājan sr̥ñjayān kekayān api % 7.101.5 % After 5ab, % G1 M ins.: 07*0740_01 bhrātr̥̄ṇāṁ pañcamo jyeṣṭhaḥ spardhamāno mahārathaḥ % 7.101.9 % For 9cd, G1 M subst.: 07*0741_01 preṣayat sa śarān aṣṭau sahasraṁ ca punaḥ punaḥ % 7.101.13 % For 13cd, G1 M subst.: 07*0742_01 brāhmeṇāstreṇa tan muktaṁ brāhmam astraṁ viśāṁ pate % 7.101.14 % For 13a-14b, B (except B4) Dc1 % subst.: 07*0743_01 kaikeyo ’straṁ samālokya muktaṁ droṇena saṁyuge 07*0743_02 brahmāstreṇaiva rājendra brāhmam astram aśātayat 07*0743_03 tato ’stre nihate brāhme br̥hatkṣatraś ca bhārata % 7.101.20 % After 20ab, % Dn1 reads 21 and 22ab (transposed) for the first % time, repeating the same in the proper place. B1. % 3.5 Dc1 ins. after 20ab: B2 Dn1 after 20: 07*0744_01 aśvāṁś caturbhir nyavadhīc caturo ’sya patatribhiḥ 07*0744_02 sārathiṁ cāsya bāṇena rathanīḍād apāharat 07*0744_03 dvābhyāṁ dhvajaṁ ca chattraṁ ca chittvā bhūmāv apātayat % For 20cd, S subst.: 07*0745_01 vyasr̥jat sarvato bāṇān kekayasya vimohanāt % After 20, S ins.: 07*0746_01 tam avidhyat pr̥ṣatkena droṇo rājan stanāntare 07*0746_02 bhrātr̥̄ṇāṁ pañcamo jyeṣṭho mahābalaparākramaḥ % 7.101.21 % For 21abc, B (except B4) % Dc1 Dn1 (second time) subst.: 07*0747_01 tataḥ sādhuvisr̥ṣṭena nārācena dvijarṣabhaḥ 07*0747_02 hr̥dy avidhyad br̥hatkṣatraṁ % 7.101.29 % After 29ab, % B (except B4) Dc1 Dn1 ins.: 07*0748_01 sāratheś ca śiraḥ kāyāc cakarta prahasann iva % 7.101.30 % For 30, B1-3.5 (marg. as in % text) Dc1 Dn1 subst.: 07*0749_01 avaplutya rathāc caidyo gadām ādāya satvaraḥ 07*0749_02 bhāradvājāya cikṣepa ruṣitām iva pannagīm % 7.101.34 % For 34, % B1-3 Dc1 Dn1 subst.: 07*0750_01 tomaraṁ pañcabhiś chittvā śaktiṁ ciccheda saptabhiḥ 07*0750_02 tau jagmatur mahīṁ chinnau sarpāv iva garutmatā % 7.101.36 % After 36, % K4 B3 Dn2 D1.2.5.6 ins.: 07*0751_01 sa gāḍhaviddhas tenāśu hr̥di rājan mahārathaḥ 07*0751_02 papāta ca rathāt tūrṇaṁ dhr̥ṣṭaketur mahāyaśāḥ % 7.101.48 % After 48, B1.3.4 % Dc1 (marg.) D2 ins.: 07*0752_01 pratāpyamānāḥ sūryeṇa hanyamānāś ca sāyakaiḥ 07*0752_02 anvapadyanta pāñcālās tadā saṁtrastacetasaḥ % 7.101.50 % After 50, % K4.5 B D ins.: 07*0753_01 bruvantaś ca raṇe ’nyonyaṁ cedipāñcālasr̥ñjayāḥ % 7.101.59 % After % 59abc, B Dc1 Dn1 ins.: 07*0754_01 kṣatradharmā mahābalaḥ 07*0754_02 krodhasaṁvignamanaso % 7.101.61 % After 61, B % (except B4) Dc1 Dn1 ins.: 07*0755_01 sa jīvitam upādāya dhārṣṭadyumneḥ śarottamaḥ % 7.101.63 % After 63, B (except % B4) Dc1 Dn1 ins.: 07*0756_01 vyasr̥jat samare bāṇān pratyamitrajighāṁsayā % 7.101.65 % For 65, B (except B4) Dc1 Dn1 % subst.: 07*0757_01 tam ācāryas tribhir bāṇair bāhvor urasi cārdayat 07*0757_02 dhvajaṁ saptabhir unmathya yantāram avadhīt tribhiḥ % 7.102.26 % After 26, B % Dc1 Dn1 ins.: 07*0758_01 sa kaśmalasamāviṣṭo bhīmam āhūya pārthivaḥ 07*0758_02 abravīd vacanaṁ rājan kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ % 7.102.32 % For % 32ab, B (except B4) Dc1 Dn1 S subst.: 07*0759_01 yathā hi pāñcajanyasya śrūyate ninado mahān % 7.102.36 % After 36, S ins.: 07*0760_01 mama priyahitārthaṁ ca śakralokād ihāgataḥ 07*0760_02 vr̥ddhopasevī dhr̥timān kr̥tajñaḥ satyasaṁgaraḥ 07*0760_03 praviṣṭo mahatīṁ senām arpayantāṁ dhanaṁjayaḥ 07*0760_04 praviṣṭe ca camūṁ ghorām arjune śatrunāśane 07*0760_05 preṣitaḥ sātvato vīraḥ phalgunasya padānugaḥ 07*0760_06 tasyābhigamanaṁ jāne bhīma nāvartanaṁ punaḥ % 7.102.39 % K4.5 B Dc1 Dn D1.3-8 % ins. after 39: D2 after 38: 07*0761_01 pārthe tasmin hate caiva yudhyate nūnam agraṇīḥ 07*0761_02 sahāyo nāsya vai kaś cit tena vindāmi kaśmalam % While S ins. after 39: 07*0762_01 athainaṁ punar ācakṣva lohitākṣaṁ sakeśavam % S cont.: K4 B Dc1 Dn D1.2.5.6 ins. after 42: 07*0763_01 dr̥ṣṭvā kuśalinau kr̥ṣṇau sātvataṁ caiva sātyakim 07*0763_02 saṁvidaṁ mama kuryās tvaṁ siṁhanādena pāṇḍava % S cont. (cf. 32-33): 07*0764_01 asau hi pāñcajanyasya nadataḥ śrūyate svanaḥ 07*0764_02 kruddhena vāsudevena pūryamāṇasya pāṇḍava 07*0764_03 nūnaṁ vinihataḥ śūraḥ savyasācī paraṁtapaḥ 07*0764_04 pārthe tasmin hate caiva yudhyate garuḍadhvajaḥ 07*0764_05 na hy asya priyakr̥t kaś cid anyaḥ pāṇḍava vidyate % 7.102.40 % B Dc1 Dn1 ins. after 40: % K2 D8 after 40ab: 07*0765_01 na hi śudhyati me bhāvas tayor evaṁ paraṁtapa % 7.102.48 % After 48, B1-3.5 Dc1 Dn1 % D5 ins.: 07*0766_01 yāsyāmi padavīṁ bhrātuḥ sātvatasya ca dhīmataḥ % 7.102.51 % For 51ab, % B2.3.5 Dc1 Dn1 subst.: 07*0767_01 mayi jīvati kaunteya bhāradvājaḥ kathaṁ cana % 7.102.53 % For 53ab, B (except % B4) Dc1 Dn1 subst.: 07*0768_01 rājñā mūrdhani cāghrātaḥ pariṣvaktaś ca śatruhā % After 53, % B Dc1 Dn D2.5 ins.: 07*0769_01 kr̥tvā pradakṣiṇān viprān arcitāṁs tuṣṭamānasān 07*0769_02 ālabhya maṅgalāny aṣṭau pītvā kairātakaṁ madhu 07*0769_03 dviguṇadraviṇo vīro madaraktāntalocanaḥ 07*0769_04 vipraiḥ kr̥tasvastyayano vijayotpādasūcitaḥ 07*0769_05 paśyann evātmano buddhiṁ vijayānandakāriṇīm 07*0769_06 anulomānilaiś cāśu pradarśitajayodayaḥ % 7.102.54 % After 54, S ins.: 07*0770_01 ratham āruhya niryuktaṁ sarvopakaraṇānvitam % 7.102.62 % After 62, B1.3.5 Dc1 % Dn1 ins.: 07*0771_01 evaṁ saṁcoditas tena dharmaputreṇa saṁyuge 07*0771_02 bhīmaseno mahābāhuḥ kavacī daṁśito balī % 7.102.63 % After 63ab, B (except % B4) Dc1 Dn1 ins.: 07*0772_01 tataḥ pāṇḍusuto rājan bhīmasenaḥ pratāpavān 07*0772_02 baddhagodhāṅgulitrāṇaḥ pragr̥hītaśarāsanaḥ % 7.102.64 % After 64ab, B (except B4) Dc1 % Dn1 D5 ins.: 07*0773_01 talaśabdena vīrāṇāṁ pātayitvā manāṁsy uta % 7.102.67 % For % 67ab, Ś2 subst.: 07*0774_01 taṁ samāyāntam ālokya ghorarūpaṁ sutās tava % 7.102.71 % After 71, B Dc1 Dn1 ins.: 07*0775_01 taiḥ samantād vr̥taḥ śūraiḥ samare sa mahārathaḥ % 7.102.77 % After 77, S ins.: 07*0776_01 tasya droṇo rathaṁ rājañ chādayām āsa saṁyuge 07*0776_02 sāśvasūtadhvajaṁ tūrṇaṁ tad adbhutam ivābhavat % 7.102.79 % For 79cd, G1 % M2 subst.: 07*0777_01 bhīmaṁ pūjāṁ kariṣyantaṁ guruvr̥ttam athābravīt % 7.102.88 % After 88ab, S ins.: 07*0778_01 tad adbhutam apaśyāma pāṇḍaveyasya vikramam 07*0778_02 droṇaṁ tu virathaṁ kr̥tvā bhīmaseno mahābalaḥ 07*0778_03 abhyavartata sainyāni tāvakāni samantataḥ % After 88, S ins.: 07*0779_01 vicacāra raṇe rājan vāyutulyaparākramaḥ % 7.102.89 % For 89ab, S % subst.: 07*0780_01 nirjitas tu tadānena pāṇḍavena mahātmanā % After 89, N (except D2.3) ins.: 07*0781_01 vyūhadvāraṁ samāsādya yuddhāya samavasthitaḥ % while, D2 ins. after 89: 07*0782_01 bhīmenaivākarod yatnaṁ vyūham evābhyarakṣata % 7.102.97 % For 97cd, B1.2 % (marg.).3 Dc1 Dn1 subst.: B2 (marg.).4.5 D5 ins. % after 97: 07*0783_01 bāhyaṁ mr̥tyubhayaṁ kr̥tvā samāvavrur vr̥kodaram % B4.5 D5 cont.: K4 B1-3 Dc1 Dn1 D1 ins. after 97: 07*0784_01 te śarair bhīmakarmāṇaṁ vavarṣuḥ pāṇḍavaṁ yudhi 07*0784_02 meghā ivātapāpāye dhārābhir dharaṇīdharam 07*0784_03 sa tad bāṇamayaṁ varṣam aśmavarṣam ivācalaḥ 07*0784_04 pratīcchan pāṇḍudāyādo na prāvyathata śatruhā % 7.102.99 % For 99cd, B (except B4) % Dc1 Dn1 subst.: 07*0785_01 tomareṇa nihatyājau preṣayām āsa mr̥tyave % 7.102.100 % For 100cd, B (except B4) Dc1 Dn1 subst.: 07*0786_01 diśo vidrāvayām āsa nīhāram iva bhāskaraḥ % 7.102.105 % For 105ab, D2 subst.: 07*0787_01 kr̥tvā śabdaṁ ca bhīmaṁ ca bhīmo vai śvasanātmajaḥ % On the other hand, S subst.: 07*0788_01 mahāntaṁ talaśabdaṁ ca kr̥tvā droṇāntikaṁ yayau % After 105ab, B (except B4) Dc1 Dn1 D5 ins.: 07*0789_01 bhīṣayitvā rathānīkaṁ hatvā yodhān varān varān % 7.103.5 % After % 5ab, B1-3 Dc1 Dn1 D5 ins.: 07*0790_01 prāmathnāt sā mahārāja sainikāṁs tava saṁyuge % 7.103.7 % For 7ab, S % subst.: 07*0791_01 siṁhanādam asahyaṁ hi śrutvā bhīmasya saṁyuge % After 7, B (except B4) % Dc1 Dn1 D5 ins.: 07*0792_01 te hanyamānā bhīmena gadāhastena tāvakāḥ 07*0792_02 prādravanta raṇe bhītā vyāghraghrātā mr̥gā iva % 7.103.13 % After 13, Bom. ed. ins.: 07*0793_01 aṁse śiro bhīmasenaḥ karau kr̥tvorasi sthirau 07*0793_02 vegam āsthāya balavān manonilagarutmatām % 7.103.16 % After 16ab, % K4 B1-3 Dn2 D1.3.6 S ins.: 07*0794_01 dr̥śyate tāvakair yodhair vismayotphullalocanaiḥ 07*0794_02 parityajya rathaṁ tūrṇaṁ droṇo bhagnaṁ mahītale % After 16, Dn1 Bom. ed. % ins.: 07*0795_01 parāṅmukhaṁ tathā yāntaṁ bhagnotsāhaṁ guruṁ tadā 07*0795_02 gatvā vegena taṁ bhīmo dhuraṁ gr̥hya rathasya tu 07*0795_03 tam apy atirathaṁ bhīmaś cikṣepa bhr̥śaroṣitaḥ 07*0795_04 evam aṣṭau rathāḥ kṣiptā guror bhīmena līlayā 07*0795_05 droṇo ’pi tu nimeṣeṇa punaḥ svaratham āsthitaḥ % 7.103.26 % After 26ab, % B Dc1 Dn1 D5 ins.: 07*0796_01 prāvr̥ṭkāle mahārāja nardann iva balāhakaḥ % After % 26, B1-3 Dc1 Dn1 D5 ins.: 07*0797_01 vāsudevaś ca kauravya bhīmasenasya saṁyuge % 7.103.39 % For % 39ab, S (T G3.4 om.) subst.: 07*0798_01 kālakeyān maheṣvāsān sahasrāṇi caturdaśa % 7.104.4 % After 4ab, Dn2 D2. % 3.6 ins.: 07*0799_01 aśvam aśvena samare manujair manujāṁs tathā % 7.104.7 % After 7, K4 B Dc1 Dn % D1-3.6 ins.: 07*0800_01 na me ’rjunād bhayaṁ tādr̥k kr̥ṣṇān nāpi ca sātvatāt 07*0800_02 hutabhug janmano naiva yādr̥g bhīmād bhayaṁ mama % 7.104.9 % For 9cd, K5 % subst.: 07*0801_01 karṇo ’py abhyapatad dhīmāṁs tumulena raveṇa ca % 7.104.10 % After % 10, K4.5 B D ins.: 07*0802_01 rurodha mārgaṁ bhīmasya vātasyeva mahīruhaḥ 07*0802_02 bhīmo ’pi dr̥ṣṭvā sāvegaṁ puro vaikartanaṁ sthitam 07*0802_03 cukopa balavad vīraś cikṣepāsya śilāśitān 07*0802_04 tān pratyagr̥hṇāt karṇo ’pi pratīpaṁ preṣayac charān 07*0802_05 tatas tu sarvayodhānāṁ yatatāṁ prekṣatāṁ tadā % 7.104.13 % For 13, B % (except B4) Dc1 Dn1 subst.: 07*0803_01 keṣāṁ cid alpasattvānāṁ taṁ śrutvā ninadaṁ yudhi 07*0803_02 śastrāṇi nyapatan dorbhyaḥ keṣāṁ cic cāsavo ’dravan % 7.104.14 % For 14, G1 M1.2 subst.: 07*0804_01 taṁ śrutvā ninadaṁ ghoraṁ śakr̥n mūtraṁ saśoṇitam 07*0804_02 prasusruvur vāhanāni stabdhāni ca tato ’bhavan % 7.104.15 % After 15ab, B Dc1 % Dn D1.2.6.8 S ins.: 07*0805_01 gr̥dhrakaṅkabaḍaiś cāsīd antarikṣaṁ samāvr̥tam % 7.104.23 % For 23cd, G1 M subst.: 07*0806_01 madhyaṁdinam anuprāptas tritejā iva bhāskaraḥ % 7.104.31 % After 31ab, B (except % B4) Dc1 Dn1 ins.: 07*0807_01 cakre yudhiṣṭhiraḥ saṁkhye harṣanādaiś ca saṁkulām % 7.104.32 % For 32cd, G1 M subst.: 07*0808_01 śuśruve bhīmasenasya tad adbhutam ivābhavat % 7.104.33 % For 33, G1 M (all % first time) subst.: 07*0809_01 tato vyāyacchamānasya bhīmasenasya saṁyuge 07*0809_02 tat sainyaṁ kaluṣībhūtaṁ na prājñāyata kiṁ cana % 7.105.2 % After 2, S ins.: 07*0810_01 iha dr̥ṣṭa ito naṣṭaḥ sarathaḥ prādravan nr̥paḥ 07*0810_02 muhūrtād iva putras te droṇam āsādya māriṣa % 7.105.3 % After 3ab, B (except B4) Dc1 % Dn1 D5 ins.: 07*0811_01 sasaṁrambham idaṁ vākyam abravīt kurunandanaḥ % 7.105.4 % For 4ab, G1 M % subst.: 07*0812_01 atikramya ca hatvā ca sainyāni sumahānti ca % 7.105.7 % After 7, B Dc1 Dn1 ins.: 07*0813_01 ity evaṁ bruvate yodhā aśraddheyam idaṁ tava % 7.105.16 % For % 16cd, B2.3.5 Dc1 subst.: Dn1 ins. after 16: 07*0814_01 na te ’kṣā niśitā ghorāḥ śarā yuṣmat tanucchadaḥ % 7.105.18 % After 18, S ins.: 07*0815_01 atra te dhruvam āyatto jayo vājaya eva vā % 7.105.24 % Ś K B4 % Dn2 D1-6.8 ins. after 24: D7 after 23ab: 07*0816_01 pārśvena senām āyāntau kururājo dadarśa ha % On the other hand, B1-3.5 Dc1 Dn1 S ins.: 07*0817_01 pārśve bhittvā camūṁ vīrau praviṣṭau tava vāhinīm % 7.105.26 % After 26, N ins.: 07*0818_01 tam avidhyad yudhāmanyus triṁśatā kaṅkapatribhiḥ 07*0818_02 viṁśatyā sārathiṁ cāsya caturbhiś caturo hayān 07*0818_03 duryodhano yudhāmanyor dhvajam ekeṣuṇācchinat 07*0818_04 iṣudhīkārmukaṁ cāsya samakr̥ntad rathottame 07*0818_05 sārathiṁ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat 07*0818_06 tato ’vidhyac charais tīkṣṇaiś caturbhiś caturo hayān % On the other hand, S ins. after 26: 07*0819_01 yudhāmanyuś ca pāñcālya uttamaujās tathaiva ca 07*0819_02 bhittvā pārśvena sainyaṁ tu praviṣṭau phalgunaṁ prati 07*0819_03 tau samāsādayad vīraḥ śaraiḥ kāyāsthibhedibhiḥ 07*0819_04 saptabhiś ca yudhāmanyuṁ ṣaḍbhiś caivottamaujasam 07*0819_05 tau taṁ suniśitair bāṇair avidhyetāṁ mahārathau 07*0819_06 uttamaujās tu bhallena cāpaṁ ciccheda vīryavān 07*0819_07 athānyat sumahātejā dhanur gr̥hya mahābalaḥ 07*0819_08 chādayām āsa saṁkruddhaḥ pāñcālau kurunandanaḥ % 7.105.27 % N (except Ś K1-3; B4 om.) G2.5 % (last two first time) ins. after 27: T G2-5 M3-5 % (G2.5 repeating) after 31: 07*0820_01 tathottamaujāḥ saṁkruddhaḥ śarair hemavibhūṣitaiḥ 07*0820_02 avidhyat sārathiṁ cāsya prāhiṇod yamasādanam % 7.105.29 % For 29cd, S subst.: 07*0821_01 yudhāmanyurathaṁ śīghram āruroha paraṁtapaḥ % 7.105.34 % After 34, S % ins.: 07*0822_01 etad īdr̥śakaṁ kārṣīt putras tava janādhipa 07*0822_02 gadayā gadināṁ śreṣṭhaḥ sarvalokamahārathaḥ % 7.106.1 % Before the ref., K4 B Dc1 Dn D1.2.5 S ins.: 07*0823=00 saṁjaya uvāca 07*0823_01 vartamāne mahārāja saṁgrāme lomaharṣaṇe 07*0823_02 vyākuleṣu ca sainyeṣu pīḍyamāneṣu sarvaśaḥ 07*0823_03 rādheyo bhīmam ānarcchad yuddhāya bharatarṣabha 07*0823_04 yathā nāgo vane nāgaṁ matto mattam abhidravat % 7.106.5 % B1-3.5 % Dc1 Dn1 subst. for 5ab: 07*0824_01 bhayād yasya mahābāhor na śete bahulāḥ samāḥ 07*0824_02 cintayan nityaśo vīryaṁ rādheyasya mahātmanaḥ % 7.106.15 % After 15, T G2-5 ins.: 07*0825_01 astrahetoḥ purā tāta bhārgavaṁ samapūjayat 07*0825_02 tasya prasādād brahmāstraṁ labdhavāṁś ca bhr̥gūttamāt % 7.106.19 % After 19, K4 % B Dc1 Dn D1-3.5.6 ins.: 07*0826=00 karṇa uvāca 07*0826_01 bhīmāhitais tava raṇe svapne ’pi na vibhāvitam 07*0826_02 tad darśayasi kasmān me pr̥ṣṭhaṁ pārthadidr̥kṣayā 07*0826_03 kuntyāḥ putrasya sadr̥śaṁ nedaṁ pāṇḍavanandana 07*0826_04 tena mām abhitaḥ sthitvā śaravarṣair avākira % 7.106.35 % After 35, % D5 ins.: 07*0827_01 sa karṇacāpaṁ ciccheda bhīmaseno mahābalaḥ 07*0827_02 trāsayitvā mahārāja gām amitavikramaḥ % 7.106.44 % After 44, G1 M1.2 ins.: 07*0828_01 punar bāṇamayaṁ varṣaṁ vyasr̥jat pāṇḍavaṁ prati 07*0828_02 tathā karṇena samare pīḍyamānaḥ samantataḥ % 7.106.47 % For 47cd, B2.3.5 Dc1 % Dn1 Bom. ed. subst.: 07*0829_01 samr̥ddhakusumāpīḍo vasante ’śokavat taruḥ % 7.106.49 % For 49cd, G1 M subst.: 07*0830_01 viviśuś ca yathaivogrā valmīkaṁ bhujagottamāḥ % After 49, Dn2 ins.: 07*0831_01 saptabhir niśitais tūrṇaṁ śarair āśīviṣopamaiḥ % 7.106.50 % For 50cd, G1 M1.2 subst.: 07*0832_01 marmaṇy anaparādhī saṁdidhitsuḥ kalahaṁ tadā % 7.106.51 % After 51, B1.3.5 Dn2 ins.: 07*0833_01 tathāpi samare tūrṇaṁ vivyādhorasi pāṇḍavaḥ 07*0833_02 pāṇḍavas tu punar viddhvā saptabhiḥ sāyakottamaiḥ 07*0833_03 anyaiś ca bahu saṁ(?)rājañ śarair āśīviṣopamaiḥ % 7.106.53 % After 53, K5 B1.3 ins.: 07*0834_01 samāśvastas tu karṇo vai punar yuddham arocayat 07*0834_02 bhīmaseno dr̥ḍhaṁ kopāt punar vivyādha patriṇā % 7.106.54 % After 54c, S ins.: 07*0835_01 lajjām utsr̥jya bhārata 07*0835_02 bhīmasenabhayāt karṇaḥ % After 54, B1.3.5 Dn2 D2 ins.: 07*0836_01 apacakrāma samare yuddhāya bharatarṣabha % 7.107.1 % After 1cd, Ś1 K1-3 % read 2cd, while D1 reads 2cd for the first time, % repeating it in its proper place. K5 B (except B4) % Dc1 Dn D2.4.5.7 ins. after 1cd: 07*0837_01 kathaṁ ca yuyudhe bhīmo vīryaślāghī mahābalaḥ % 7.107.2 % B Dc1 Dn1 D2.3.6 T G2-5 om. the ref. D2 % ins. after the ref.: D5 after 2: 07*0838_01 tavāparādhād rājendra punar yuddham avartata % K4 Dn2 D1.3.6 ins. after 2ab: D2.5 after the % ref. in 1: 07*0839_01 svayaṁ śiṣyo bhūtapater bhārgavasya dhanurdharaḥ % K4 Dn2 D1.3.6 cont.: 07*0840_01 tasya tulyo ’stramāyābhis tad viśiṣṭo ’tha vā vr̥ṣaḥ 07*0840_02 śiṣyaḥ śiṣyaguṇair yuktaḥ kālāntakayamopamaḥ 07*0840_03 sa bhīmasenena jitaḥ pāṇḍuputreṇa bhārata % while D2.5 cont. after 839*: 07*0841_01 śiṣyatvaṁ prāptavān karṇas tasya tulyo ’stramāyayā 07*0841_02 tad viśiṣṭo ’pi vā karṇaḥ śiṣyaḥ śiṣyaguṇair yutaḥ 07*0841_03 kālāntakayamo yadvad bhīmasenena nirjitaḥ 07*0841_04 kuntīputreṇa bhīmena nirjitaḥ sa tu līlayā % 7.107.3 % After 3, D5 ins.: 07*0842_01 bhīmaseno ’pi samare rādheyaṁ pratyamarṣitaḥ % 7.107.11 % After 11, B % Dc1 Dn1 G2 ins.: 07*0843_01 keśapakṣagrahaṁ caiva duḥśāsanakr̥taṁ tathā 07*0843_02 paruṣāṇi ca vākyāni karṇenoktāni bhārata % 7.107.14 % After 14, Dn2 D2.3.6 ins.: 07*0844_01 putras tava viśeṣeṇa kāladyūtena noditaḥ % 7.107.16 % After 16, % T G2-5 ins.: 07*0845_01 evaṁ bahuvidhān ghorān smaran dīptāgnisaṁnibhaḥ % 7.107.35 % After 35, M1.3-5 (all % inf. lin.) ins.: 07*0846_01 tato bhīmo mahārāja karṇaṁ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ 07*0846_02 sārathiṁ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat 07*0846_03 aśvāṁś ca caturaḥ śvetān nijaghāna śitaiḥ śaraiḥ 07*0846_04 hitvā dhvajaṁ ca chattraṁ ca rathaṁ ca śatadhākarot 07*0846_05 cakāra virathaṁ karṇaṁ tava putrasya paśyataḥ 07*0846_06 sa tathā virathaḥ karṇo bhīmasenena nirjitaḥ 07*0846_07 anyaṁ rathaṁ samāsthāya punar vivyādha mārutim 07*0846_08 mahāgajau yathā dr̥ptau viṣāṇāgraiḥ parasparam 07*0846_09 tatakṣatus tathā tau tu anyonyaṁ ca nijaghnatuḥ % 7.107.39 % After 39, G2 ins.: 07*0847_01 ākrīḍam iva rudrasya dakṣayajñanibarhaṇe % 7.108.10 % For 10ab, G1 % M subst.: 07*0848_01 karṇasya matam āsthāya svārtham ity eva me sutaḥ % 7.108.13 % After 13, G1 M1.2 ins.: 07*0849_01 tān utkramyābravīt putro mama dyūte sumandadhīḥ % 7.108.16 % After the ref., M3-5 ins.: 07*0850_01 hanta te kathayiṣyāmi tayoḥ prāṇada(?du)rodaram 07*0850_02 paśyatāṁ sarvasainyānāṁ keśavārjunayor api % 7.108.22 % For % 22ab, G1 M1.2 subst.: 07*0851_01 śaktiṁ viyadgatāṁ drṣṭvā śakrāśanisamadyutim % 7.108.27 % B4 ins. after 27ab: S after 27cd: 07*0852_01 suvarṇavikr̥tair bāṇaiḥ suvarṇavikr̥tāñ śarān % 7.108.33 % After 33, Bom. ed. ins.: 07*0853_01 sārathiṁ ca tathāpy asya rathanīḍād apātayat 07*0853_02 tato vaikartanaḥ karṇaś cintāṁ prāpa duratyayām 07*0853_03 sa chādyamānaḥ samare hatāśvo hatasārathiḥ 07*0853_04 mohitaḥ śarajālena kartavyaṁ nābhyapadyata % 7.109.7 % After 7, M3-5 ins.: 07*0854_01 ciccheda kārmukaṁ tūrṇaṁ pāṇḍavasya mahātmanaḥ % 7.109.9 % After 9, K4.5 B D (except Dn1 D2) ins.: 07*0855_01 tato bhīmo mahābāhuḥ krodhasaṁraktalocanaḥ % 7.109.12 % After 12, D2 G1 M ins.: 07*0856_01 mahābalān mahāvegān sadaśvān gadayā hatān 07*0856_02 sūtaṁ ca nihataṁ dr̥ṣṭvā ketuṁ ca vinipātitam % 7.109.27 % For 27ab, S subst.: 07*0857_01 te medinīṁ prasarpantaḥ śobhante rudhirokṣitāḥ % 7.109.33 % For 33cd, % G1 M1.2 subst.: 07*0858_01 tathā puruṣamānī san pratyapāyād raṇājirāt % 7.110.6 % For 6cd, K5 D5 subst.: 07*0859_01 ko hi prāveśayen nūnaṁ muktvā taṁ mama putrakam % while, G1 M subst.: 07*0860_01 pataṁgam iva saṁdīptaṁ bhīmāgniṁ samaveśayat % 7.110.19 % For 19ab G1 M1.2 subst.: 07*0861_01 sa nūnaṁ nirjitaṁ karṇaṁ dr̥ṣṭvā bhīmena saṁyuge % 7.110.23 % After 23, B Dc1 D5 ins.: 07*0862_01 aho mama sutānāṁ hi vipannaṁ sūta jīvitam % 7.110.26 % For 26cd, G1 M subst.: 07*0863_01 prāpyedānīṁ phalaṁ tasya yathā pītvā viṣaṁ tathā % After 26, D5 ins.: 07*0864_01 sukr̥tasya supr̥ṣṭasya sujātasya mahāmr̥dhe % 7.110.35 % For 35ab, D5 % subst.: 07*0865_01 bhīmasenas tato bāṇaiḥ pañca rājan sutāṁs tava % 7.111.2 % After 2ab, Dc1 (marg.) ins.: 07*0866_01 yat pratyakṣaṁ tava sutā bhīmena nihatā raṇe % After 2, Bom. ed. ins.: 07*0867_01 nicakhāna sa saṁbhrāntaḥ pūrvavairam anusmaran % 7.111.5 % For 5ab, G1 % M1.2 subst.: 07*0868_01 raṇe bhūyo ’pi rādheyaṁ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ % 7.111.8 % For 8cd, G1 M % subst.: 07*0869_01 papātātha mahac cāpaṁ hemapr̥ṣṭhaṁ durāsadam % 7.111.15 % After 15, B Dc1 ins.: 07*0870_01 sa chādyamāno bāṇaughair bhīmasenadhanuścyutaiḥ 07*0870_02 punar evābhavat karṇo bhīmasenāt parāṅmukhaḥ % 7.111.19 % For 19ab, B2-5 Dc1 subst.: 07*0871_01 tān āpatata evāśu bhīmaseno mahārathaḥ % 7.111.23 % After 23, B % Dc1 ins.: 07*0872_01 sūtaputro ’pi kaunteyaṁ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ 07*0872_02 pañcāśatā mahābāhur vivyādha bharatarṣabha % 7.111.25 % After 25, S ins.: 07*0873_01 krodhāgnitejasā dīptau saṁrambhād raktalocanau 07*0873_02 vyabhrājetāṁ mahārāja vidhūmāv iva pāvakau % 7.111.26 % For 26cd, B Dc1 subst.: 07*0874_01 śaradhārāsr̥jau vīrau meghāv iva vavarṣatuḥ % 7.111.29 % For 27-29, B Dc1 % subst.: 07*0875_01 vāraṇāv iva cānyonyaṁ viṣāṇābhyām ariṁdamau 07*0875_02 nirbhindantau svagātrāṇi sāyakaiś cāru rejatuḥ 07*0875_03 nādayantau pravalgantau vikrīḍantau parasparam 07*0875_04 maṇḍalāni vikurvāṇau rathābhyāṁ rathasattamau 07*0875_05 vr̥ṣabhāv iva nardantau balinau vāsitāntare 07*0875_06 siṁhāv iva parākrāntau narasiṁhau mahābalau 07*0875_07 parasparaṁ vīkṣamāṇau krodhasaṁraktalocanau 07*0875_08 yuyudhāte mahāvīryau śakravairocanī yathā % 7.111.32 % For 32cd, S subst.: 07*0876_01 bhīmam ācchādayat tūrṇaṁ yathādriṁ toyado ’mbunā % 7.112.2 % For 2cd, B Dc1 D2 subst.: 07*0877_01 putrāṁs tava dadarśātha bhīmasenena pātitān % 7.112.25 % For % 25ab, G1 M subst.: 07*0878_01 nirāsata sa dehebhyaḥ putrāṇām atha tair asūn % 7.112.27 % After 27ab, T G2-5 ins.: 07*0879_01 hitvā hitvā kṣitiṁ jagmus teṣām evāsubhiḥ saha % 7.112.30 % After 30, Dn2 D3.5.6 Bom. ed. % ins.: 07*0880_01 putrāṇāṁ tava sarveṣāṁ nihatānāṁ vr̥kodaraḥ 07*0880_02 śocaty atibhr̥śaṁ duḥkhād vikarṇaṁ pāṇḍavaḥ priyam 07*0880_03 pratijñeyaṁ mayā dattā nihantavyās tu saṁyuge 07*0880_04 vikarṇa tenāsi hataḥ pratijñā rakṣitā mayā 07*0880_05 tvam agāḥ saṁgaraṁ vīra kṣātradharmam anusmaran 07*0880_06 viśeṣato ’si nr̥pates tathāsmākaṁ hite rataḥ 07*0880_07 nyāyato ’nyāyato naivam ekaḥ śoko mahādyutiḥ % After line 5, % Bom. ed. ins.: 07*0881_01 tato vinihataḥ saṁkhye yuddhadharmo hi niṣṭhuraḥ % D5 Bom. ed. cont.: 07*0882=00 saṁjaya uvāca 07*0882_01 agādhabuddhir gāṅgeyaḥ kṣitau suraguroḥ samaḥ 07*0882_02 tyājitaḥ samare prāṇān ajeyas tridaśair api 07*0882_03 yuddhadharme na saṁbandhā bhavanti kurusattama % 7.112.32 % For 32cd, G1 M % subst.: 07*0883_01 ācaṣṭeva ca tad yuddhaṁ bhīmasya vijayaṁ tathā % 7.112.38 % After 38ab, B (except B5) Dc1 % ins.: 07*0884_01 sabhām ānāyya pāñcālīṁ karṇena sahito ’lpadhīḥ % 7.112.39 % For 39cd, B (B1 marg.) Dc1 subst.: 07*0885_01 śr̥ṇvatas tava rājendra kauravāṇāṁ ca sarvaśaḥ % 7.112.41 % For 41, B Dc1 subst.: B2 ins. after 40: 07*0886_01 yac ca ṣaṇḍhatilādīni paruṣāṇi tavātmajaiḥ 07*0886_02 śrāvitās te mahātmānaḥ pāṇḍavāḥ kopayiṣṇubhiḥ % 7.112.43 % For 43ab, G1 % M1.2.5 subst.: 07*0887_01 bahu kṣattā ca vilapan na lebhe praśamaṁ tvayi % After 43cd, B Dc1 D5 ins.: 07*0888_01 tvayā vr̥ddhena dhīreṇa kāryatattvārthadarśinā 07*0888_02 na kr̥taṁ suhr̥dāṁ vākyaṁ daivam atra parāyaṇam 07*0888_03 tan mā śuco naravyāghra tavaivāpanayo mahān 07*0888_04 vināśahetuḥ putrāṇāṁ bhavān eva mato mama % 7.112.44 % After 44, S ins.: 07*0889_01 evaṁ sa vartate raudraḥ saṁgrāmo bharatarṣabha % 7.113.17 % After 17ab, B1.3 ins.: 07*0890_01 śatakumbhavicitraiś ca % 7.113.21 % After 21ab, B Dc1 ins.: 07*0891_01 valayair apaviddhaiś ca tathaivāṅguliveṣṭanaiḥ 07*0891_02 cūḍāmaṇibhir uṣṇīṣaiḥ svarṇasūtraiś ca māriṣa % 7.113.26 % For 26cd, B2.3 % Dc1 subst.: 07*0892_01 meghajālanibhaṁ sainyam āsīt tava narādhipa % 7.114.1 % After 1ab, S ins.: 07*0893_01 punaś caturbhis tīkṣṇāgrair avidhyat kaṅkapatribhiḥ % 7.114.3 % For 3cd, B Dc1 subst.: 07*0894_01 vivyādha subhr̥śaṁ saṁkhye tailadhautena māriṣa % 7.114.4 % After 4, % D5 ins.: 07*0895_01 gāṅgeyapulinān mattaś cakravāko nadann iva 07*0895_02 maṇimāṇikyajaḍitaṁ hutabhuk tigmatejasam 07*0895_03 nigalad amr̥tād ekāt tāmarasaṁ suraśilpinā kr̥tam 07*0895_04 śravaṇakuṇḍalaṁ karṇamadhyato nyapatad athāsya śuddham uttamam % 7.114.8 % After 8, K4 B % Dc1 D1.2.5 T G2-5 ins.: 07*0896_01 so ’tividdho bhr̥śaṁ karṇaḥ pāṇḍavena tarasvinā 07*0896_02 rathakūbaram ālambya nyamīlayata locane 07*0896_03 sa muhūrtāt punaḥ saṁjñāṁ labdhvā karṇaḥ paraṁtapaḥ 07*0896_04 rudhirokṣitasarvāṅgaḥ krodham āhārayat param % 7.114.11 % For % 11cd, D2 subst.: 07*0897_01 tān acintya mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ % 7.114.12 % After 12, B Dc1 % Dn2 D2.3.6 S ins.: 07*0898_01 tāv ubhau naraśārdūlau śārdūlāv iva daṁṣṭriṇau % S cont.: 07*0899_01 śaradaṁṣṭrau samāsādya tatakṣatur anantaram % 7.114.16 % After 16, Dn1 D2.5 ins.: 07*0900_01 tadapy atha nimeṣārdhāc cicchedāsya vr̥kodaraḥ 07*0900_02 tr̥tīyaṁ ca caturthaṁ ca pañcamaṁ ṣaṣṭham eva ca 07*0900_03 saptamaṁ cāṣṭamaṁ caiva navamaṁ daśamaṁ tathā 07*0900_04 ekādaśaṁ dvādaśaṁ ca trayodaśam athāpi vā 07*0900_05 caturdaśaṁ pañcadaśaṁ ṣoḍaśaṁ ca vr̥kodaraḥ 07*0900_06 tathā saptadaśaṁ caivam aṣṭādaśam athāpi vā 07*0900_07 bahūni bhīmaś ciccheda karṇasyaivaṁ dhanūṁṣi ca 07*0900_08 nimeṣārdhāt tataḥ karṇo dhanurhasto vyatiṣṭhata % 7.114.17 % After 17, S ins.: 07*0901_01 rathair vimathitair bhagnair aśvaiś cānyaiḥ pravegitaiḥ 07*0901_02 bhraṣṭaśrīkair naravaraiḥ pāṁsukuṇṭhitamūrdhajaiḥ % 7.114.37 % After 37, B Dc1 ins.: 07*0902_01 na sma sūryas tadābhāti na sma vāti samīraṇaḥ 07*0902_02 śarajālāvr̥te vyomni na cājñāyata kiṁ cana % 7.114.39 % After 39, B Dc1 D5 ins.: 07*0903_01 anyonyaśarasaṁsparśāt tayor manujasiṁhayoḥ 07*0903_02 ākāśe bharataśreṣṭha pāvakaḥ samajāyata % 7.114.50 % After 50, B Dc1 ins.: 07*0904_01 śarair bahubhir atyugraiḥ prahasann iva bhārata % 7.114.53 % After 53, B Dc1 D5 ins.: 07*0905_01 vyāyacchat sa śarān karṇaḥ kuntīputrajighāṁsayā 07*0905_02 sahasraśo mahārāja rukmapuṅkhān sutejanān % 7.114.54 % B1-4 Dc1 subst. for 54ab: B5 cont. % after 905*: 07*0906_01 sa vadhyamāno balavān karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ % 7.114.62 % Ś K1-3 om. 62ab. After 62ab, G1 M ins.: 07*0907_01 śarair bhīmam atikramya karṇo bhr̥śam apīḍayat 07*0907_02 vidhanvā virathaś caiva vicarmā nirasis tataḥ 07*0907_03 amr̥ṣyamāṇaś ca bhr̥śaṁ śāntaḥ karṇāstrapīḍitaḥ % 7.114.64 % After 64, B Dc1 Dn2 D1.2.6 % ins.: 07*0908_01 mahauṣadhisamāyuktaṁ hanūmān iva parvatam % 7.114.65 % After 65ab, D2.5 ins.: 07*0909_01 rathāyutāni cikṣepa hayānām ayutāni ca 07*0909_02 narāyutāni ca tathā karṇāyāmitatejase 07*0909_03 śaktyr̥ṣṭiprāsaparighakampanākuṭamudgarān 07*0909_04 cikṣepa karṇāya balī gr̥hītvā medinītalāt 07*0909_05 tān kṣiptān bhīmabalavad vāyunā samudīrayan 07*0909_06 raṇāṅgaṇābhyāsagataś cicchedāśu vr̥ṣas tadā 07*0909_07 mahāgraha ivāviṣṭo nirviṣaṇṇo vr̥kodaraḥ 07*0909_08 abhyadhāvata rādheyaṁ mūrtimān anilaḥ svayam % 7.114.67 % B Dc1 Dn1 % D3.5.6 ins. after 67ab: D2 after 67: M5 after 56: 07*0910_01 bhīmo ’pi muṣṭim udyamya vajragarbhaṁ sudāruṇam 07*0910_02 hantum aicchat sūtaputraṁ saṁsmarann arjunaṁ kṣaṇāt 07*0910_03 śakto ’pi nāvadhīt karṇaṁ samarthaḥ pāṇḍunandanaḥ 07*0910_04 rakṣamāṇaḥ pratijñāṁ tāṁ yā kr̥tā savyasācinā 07*0910_05 tam evaṁ vyākulaṁ bhīmaṁ bhūyo bhūyaḥ śitaiḥ śaraiḥ 07*0910_06 mūrcchayābhiparītāṅgam akarot sūtanandanaḥ % 7.114.68 % After 68ab, % K4 D1.5 ins.: 07*0911_01 dhanuṣā spr̥ṣṭamātreṇa kruddhaḥ sarpa iva śvasan 07*0911_02 ācchidya sa dhanus tasya karṇaṁ mūrdhany atāḍayat 07*0911_03 tāḍito bhīmasenena krodhād āraktalocanaḥ % 7.114.72 % T G3.4 % ins. after 72: G5 after 73: 07*0912_01 sūdaṁ tvām aham ājāne mātsyapreṣyakakārakam % 7.114.75 % After 75, T G2 ins.: G3-5 cont. after % 912*: 07*0913=00 saṁjayaḥ 07*0913_01 evaṁ taṁ virathaṁ dr̥ṣṭvā smr̥tvā karṇo ’bravīd vacaḥ % 7.114.76 % After 76, Ś2 repeats 75, while B5 ins.: 07*0914=00 bhīmasena uvāca 07*0914_01 rādheya śr̥ṇu me vākyaṁ sūryaputra balādhika 07*0914_02 loke tvatsadr̥śo yodho na vidyeta kathaṁ cana 07*0914_03 yuṣmābhir yady ahaṁ mārgyas tadā kiṁ bahujalpitaiḥ 07*0914_04 atha tvayā na mārgyo ’haṁ tadā gacchāmi muñca mām % On the other hand, G1 M ins. after 76: 07*0915_01 evaṁ taṁ virathīkr̥tya uccaiḥ saṁtarjya pāṇḍavam 07*0915_02 mudā paramayā yukto darśayan kr̥ṣṇapāṇḍavau % 7.114.79 % After 79, % D5 ins.: 07*0916_01 bhīma śabdārthasadbhāvī purāṇas tvaṁ hi me mataḥ 07*0916_02 mārutir mārutasutaḥ śastreṣv astreṣu cottamaḥ 07*0916_03 yajñaśāstrārthavidyāsu dharmapravacaneṣu ca 07*0916_04 nipuṇo ’si sadā bhīma na tvaṁ yuddhaviśārada 07*0916_05 tam utsmayan kaṇṭhadeśe pāṇinā saṁspr̥śan vr̥ṣaḥ 07*0916_06 chattravajrāṅkuśāṅkena mātur vākyam anusmaran % D5 cont.: K2 (marg.).4 D1 ins. after 79: 07*0917_01 karṇasya vacanaṁ śrutvā bhīmaseno ’tidāruṇam 07*0917_02 uvāca karṇaṁ prahasan sarveṣāṁ śr̥ṇvatāṁ vacaḥ 07*0917_03 jitas tvam asakr̥d duṣṭa katthase tvaṁ vr̥thātmanā 07*0917_04 jayājayau mahendrasya loke dr̥ṣṭau purātanaiḥ 07*0917_05 mallayuddhaṁ mayā sārdhaṁ kuru duṣkulasaṁbhava 07*0917_06 mahābalo mahābhogī kīcako nihato yathā 07*0917_07 tathā tvāṁ ghātayiṣyāmi paśyatsu sarvarājasu 07*0917_08 bhīmasya matam ājñāya karṇo buddhimatāṁ varaḥ 07*0917_09 virarāma raṇāt tasmāt paśyatāṁ sarvadhanvinām % D5 cont.: D2 ins. after 80ab: 07*0918_01 bhīmo ’pi rathināṁ śreṣṭho dhanadāc chāpam āptavān 07*0918_02 gataḥ padmāpahāreṇa praṇāmaṁ nākarot purā 07*0918_03 anena kāraṇenaiva karṇād bhayam avāptavān 07*0918_04 karṇenāpi tadotsr̥ṣṭo mātur vacanakāriṇā % 7.114.80 % After % 80, T G2-5 ins.: 07*0919_01 taṁ bruvāṇaṁ tu bhīmas tu kāṅkṣan bhīmaparākramaḥ 07*0919_02 na cākārṣīd drutaṁ smr̥tvā hy arjunasya mahābalam 07*0919_03 tasya kārmukam ārujya babhañjāśu parākramī 07*0919_04 tato dr̥ṣṭvā mahārāja vāsudevo mahādyutiḥ 07*0919_05 arjunārjuna paśyemaṁ bhīmaṁ karṇena bādhitam 07*0919=05 saṁjayaḥ 07*0919_06 evam uktas tadā pārthaḥ keśavena mahātmanā 07*0919_07 bhīmasenaṁ tathābhūtaṁ krodhasaṁraktalocanaḥ 07*0919_08 amarṣavaśam āpanno nirdahann iva cakṣuṣā % On the other hand, M1.2.5 ins. after 80: 07*0920_01 karṇena virathīkr̥tya tarjyamānaṁ vr̥kodaram 07*0920_02 dr̥ṣṭvārjuno bhr̥śaṁ kruddhaḥ krodhasaṁraktalocanaḥ % 7.114.85 % After 85, K3.4 D1 ins.: 07*0921_01 so ’vaplutya drutaṁ sūto yuyudhānarathaṁ yayau % 7.114.89 % After 89ab, G2 ins.: 07*0922_01 taṁ parīpsan mahārāja satyajit pārtham abhyayāt 07*0922_02 śareṇaikena vivyātha taṁ rājānaṁ mahābalaḥ 07*0922_03 karṇe pārthena vikṣiptaṁ nārācaṁ drauṇir acchinat % 7.115.1 % After the ref., S Cv ins.: 07*0923_01 dātavyam adya manye ’haṁ pāṇḍavānāṁ svakaṁ punaḥ 07*0923_02 na vigraho hi balinā śreyase syād yathātathā 07*0923_03 pādayoḥ praṇatenāpi bhuktvāpy ucchiṣṭam apy areḥ 07*0923_04 ato ’nyad vāpi kr̥tvaiva jīvyaṁ loke nareṇa vai 07*0923_05 jīvataiva paro lokaḥ sādhyate caiva sarvathā 07*0923_06 ajīvatas tathaivāsīn na sukhaṁ na parā gatiḥ 07*0923_07 vināśe sarvathotpanne na bālo budhyate kriyām 07*0923_08 mithyābhimānadagdho hi na budhyeta kr̥tākr̥te % 7.115.6 % After 6ab, S ins.: 07*0924_01 kruddhasya devarājasya śakrasyeva mahādyuteḥ % 7.115.24 % After 24, B Dc1 Dn2 D5 % ins.: 07*0925_01 tato ’rjuno harṣam avāpa saṁkhye 07*0925_02 kr̥ṣṇaś ca dr̥ṣṭvā puruṣapravīram % 7.116.5 % After % 5, S ins.: 07*0926_01 athainam anuvr̥ttās tu trigartāḥ sahitāḥ punaḥ 07*0926_02 tīvreṇa rathavaṁśena mahatā paryavārayan 07*0926_03 vikarṣanto ’timātrāṇi cāpāni bharatarṣabha % 7.116.7 % After 7ab, Dn1 ins.: 07*0927_01 nr̥tyann iva jale śrānto yadā sthalam upeyivān % S (except G4) ins. after 7ab: 07*0928_01 punar madhyagato vīra āhave yuddhadurmadaḥ 07*0928_02 ekaḥ paryacarad raṅge bahudhā sa mahārathaḥ % 7.116.8 % After % 8, Ś1 K1-4 D1 ins.: 07*0929_01 tāṁ ca senām atikramya trigartānāṁ nararṣabhaḥ 07*0929_02 ajayac chūrasenāṁś ca yatamānān mahāraṇe 07*0929_03 ekas tato mahābāhuḥ sahasrāñ śatrutāpanaḥ 07*0929_04 saṁnaddhānāṁ padātīnām avadhīt puruṣarṣabhaḥ % 7.116.11 % For 10-11, G1 M subst.: 07*0930_01 tair vārito mahārāja satyakaḥ pratyavārayat 07*0930_02 jaghāna subahūn yaudhāñ śataśo ’tha sahasraśaḥ 07*0930_03 te hatā nipatanti sma pramr̥ṣṭā dīrghabāhunā 07*0930_04 tataḥ prāyād asaṁbhrānto dadarśa ca dhanaṁjayam % 7.116.20 % After 20, S (except G4.5) ins.: 07*0931_01 priyaśiṣyaś ca te pārtha tvayā tulyaparākramaḥ 07*0931_02 vidārya kauravīṁ senām eṣa āyāti satyakaḥ % 7.116.25 % For 25ab, G1 M % subst.: 07*0932_01 rudhirasya nadīṁ kr̥tvā rathebhanaravājinām % After % 25, D2 ins.: 07*0933_01 iti tasya vacaḥ śrutvā keśavasyārjunas tadā % 7.116.32 % For 32cd, G1 M1.2.5 subst.: 07*0934_01 bhūriśravāḥ kr̥tāstraś ca rakṣyo mādhava satyakaḥ % 7.116.36 % For 36, G1 M1.2.5 subst.: 07*0935_01 āmiṣārthī yathā śyeno nityaṁ tiṣṭhati brāhmaṇaḥ 07*0935_02 grahaṇe dharmaputrasya kaś cit kṣemī bhaven nr̥paḥ % 7.117.14 % After 14, B % Dc1 Dn2 D3.6 ins.: 07*0936_01 nāhaṁ bhīṣayituṁ śakyo vāṅmātreṇa tu kevalam % 7.117.21 % For 21abc, S subst.: 07*0937_01 tāv ubhau śaravarṣābhyām anyonyam abhivarṣatām 07*0937_02 bhūriśravāḥ sātyakiś ca % 7.117.23 % For 23abc, G1 M1-4 subst.: 07*0938_01 daśabhiḥ satyako ’vidhyat saumadattim athāśugaiḥ 07*0938_02 saumadattiḥ śarān asyañ % 7.117.30 % For 30cd, S subst.: 07*0939_01 vr̥ṣṭiṁ tām abhivarṣantau śarāṇāṁ mahatīṁ tadā % 7.117.31 % After 31, S ins.: 07*0940_01 bhūyo bhūyaḥ śarai rājaṁs takṣantau krodhamūrcchitau 07*0940_02 ayudhyetāṁ mahāraṅge vane kesariṇāv iva 07*0940_03 marmajñāv iva saṁkruddhau jighāṁsantau jagarjatuḥ 07*0940_04 vimardantāv athānyonyaṁ balavajradharāv iva 07*0940_05 athānyonyaṁ patākāś ca rathopakaraṇāni ca 07*0940_06 saṁcicchedatur āyastau bāṇaiḥ saṁnataparvabhiḥ 07*0940_07 punaś ca śaravarṣābhyām anyonyam abhivarṣatām 07*0940_08 ubhau ca jaghnatus tūrṇam itaretarasārathī % 7.117.35 % After 35ab, B Dc1 Dn2 D3.6 ins.: 07*0941_01 bhrāntam udbhrāntam āviddham āplutaṁ viplutaṁ drutam 07*0941_02 saṁpātaṁ samudīrṇaṁ ca darśayantau yaśasvinau 07*0941_03 asibhyāṁ saṁprajahrāte parasparam ariṁdamau 07*0941_04 ubhau chidraiṣiṇau vīrāv ubhau citraṁ vavalgatuḥ 07*0941_05 darśayantāv ubhau śikṣāṁ lāghavaṁ sauṣṭhavaṁ tathā % 7.117.41 % B Dc1 Dn2 D3.5.6 ins. after 41ab: D2 after % 39ab: 07*0942_01 bhujayoktrāvabandhaiś ca śirobhyāṁ cāvaghātanaiḥ 07*0942_02 pādāvakarṣasaṁdānais tomarāṁkuśalāsanaiḥ 07*0942_03 pādodaravibandhaiś ca bhūmāv udbhramaṇais tathā 07*0942_04 gatapratyāgatākṣepaiḥ pātanotthānasaṁplutaiḥ % After 41, B Dc1 Dn2 D5 ins.: 07*0943_01 dvātriṁśat karaṇāni syur yāni yuddhāni bhārata 07*0943_02 tāny adarśayatāṁ tatra yudhyamānau mahābalau % 7.117.42 % After 42, S ins.: 07*0944=00 saṁjaya uvāca 07*0944_01 sindhurājavadhe saktaṁ pārthaṁ kr̥ṣṇo ’bravīt punaḥ 07*0944_02 sīdantaṁ sātyakiṁ paśya pārthainaṁ parirakṣa ca % 7.117.43 % After 43, S % ins.: 07*0945_01 dhārtarāṣṭrāś ca ye mukhyā ye ca mukhyā mahārathāḥ 07*0945_02 nihatā vr̥ṣṇivīreṇa śataśo ’tha sahasraśaḥ % 7.117.45 % After % 45, S ins.: 07*0946_01 tato jaladanirghoṣaḥ samīpe nr̥pasattama % 7.117.47 % After 47ab, B4.5 Dn2 D2.5.6 ins.: 07*0947_01 bahubhir yas tu senābhir durjayaḥ samare ’nagha % 7.117.50 % After 50, Ś1 K1.3.5 B1.3.4 D (except Dc1) ins.: 07*0948=00 saṁjaya uvāca 07*0948_01 ity evaṁ bhāṣamāṇe tu pāṇḍave vai dhanaṁjaye % 7.117.51 % K2 om. 51 (cf. v.l. 48). K4 om. 51ab (cf. % v.l. 50). Before 51, B2 T G2-5 ins. saṁjaya uvāca. % T G2-5 read 51 after 946*, while G1 M1.2.5 read % 51ab for the first time after 46, repeating it in its % proper place. G1 M1.2.5 ins. after the first % occurrence of 51ab: M3.4 after the first occurrence % of 52: 07*0949_01 pātite tv atha śaineye kr̥ṣṇo ’rjunam abhāṣata % 7.117.52 % D2 T G1-4 M1.2.5 Cv ins. after 52: M3.4 % cont. after 949*: 07*0950=00 arjuna uvāca 07*0950_01 mām eva ca mahābāho pariyānti mahārathāḥ 07*0950_02 yathāśakti yatante māṁ yodhayanto janārdana 07*0950_03 dhruvaṁ ca yodhayāmy etāñ chidrānveṣaṇatatparān 07*0950_04 rakṣāmi sātyakiṁ caiva saumadattiṁ vaśaṁ gatam 07*0950_05 aprāpto na mayā kr̥ṣṇa hantuṁ bhūriśravā raṇe 07*0950_06 anyena tu samāsaktaṁ mano notsahate mama 07*0950_07 avaśyaṁ ca mayā kr̥ṣṇa vr̥ṣṇivīrasya rakṣaṇam 07*0950_08 madarthaṁ yudhyamānasya kāryaṁ prāṇair api prabho 07*0950_09 adharmo vāstu dharmo vā mama mādhava mādhavaḥ 07*0950_10 pareṇa nihato mā sma prāṇān hāsīn mahārathaḥ 07*0950=10 saṁjaya uvāca 07*0950_11 evam uktvārjunaḥ kr̥ṣṇaṁ parān āśu śitaiḥ śaraiḥ 07*0950_12 chādayām āsa saṁkruddhaḥ pare cāpi dhanaṁjayam 07*0950_13 evaṁ sma yudhyate vīraḥ sātyakiṁ ca muhur muhuḥ 07*0950_14 prekṣate sma naravyāghro bhūriśravasam eva ca % 7.117.53 % After 53, D2.3.5.6 S (except G5) % ins.: 07*0951_01 ākramya cāpy athodyamya sa sāsiṁ subhujo bhujam 07*0951_02 śuśubhe sa bhujas tasya tapanīyavibhūṣitaḥ 07*0951_03 madhye rathasamūhasya indradhvaja ivocchritaḥ % D2.3.5.6 cont.: B Dc1 Dn ins. after 53: 07*0952_01 tato ’sya chettum ārabdhaḥ śiraḥ kāyāt sakuṁḍalam 07*0952_02 tāvat kṣaṇāt sātvato ’pi śiraḥ saṁbhramayaṁs tvaran 07*0952_03 yathā rathāṁgaṁ kaulālo daṇḍaviddhaṁ tu bhārata 07*0952_04 sahaiva bhūriśravaso bāhunā keśadhāriṇā % Dn1 D3.5.6 cont.: K4 ins. after 53: 07*0953_01 grastaṁ tam atibhīmena pañcāsyeneva bhoginā % T G1-4 M cont. after 951*: G5 ins. after 53: 07*0954_01 hāhākr̥tam abhūt sarvaṁ pāṇḍavānāṁ mahad balam 07*0954_02 tāvakāś ca mudā yuktāḥ siṁhanādaṁ vicukruśuḥ 07*0954_03 nimīlitākṣās tv abhavañ janāḥ saṁgrāmabhīravaḥ 07*0954_04 tathā bhūriśravogras te sātvate naṣṭavikrame % 7.117.56 % After 56, K5 reads 59ab for the % first time, repeating it in its proper place; while % S ins.: 07*0955_01 bahubhir mahārathair eṣa parākrāntair yuyutsubhiḥ 07*0955_02 yuddhvā bhr̥śaṁ pariśrāntaḥ kṣīṇāyudhaparicchadaḥ % 7.117.60 % After 60ab, S ins.: 07*0956_01 ayudhyatāribhir vīras taṁ sma saṁprekṣate muhuḥ % 7.117.61 % After % 61, S ins.: 07*0957_01 mama śiṣyo mamārthāya yudhyate mama śatrubhiḥ 07*0957_02 taṁ kr̥ṣṇa mokṣayiṣyāmi dāvāt siṁhaśiśuṁ yathā % 7.117.62 % After % 62ab, K4 B Dc1 Dn2 D1.5 S ins.: 07*0958_01 tataḥ kṣurapraṁ niśitaṁ gāṇḍīve samayojayat 07*0958_02 pārthabāhuvisr̥ṣṭaḥ sa maholkeva nabhaścyutā % 7.118.1 % After 1ab, B1.4.5 S ins.: 07*0959_01 yantramukto mahendrasya dhvajo vr̥ttotsavo yathā % 7.118.3 % B1 (marg.) ins. after 961*: B3 (marg.).5 S % after 3: 07*0960_01 sa vibāhur mahārāja ekapakṣa ivāṇḍajaḥ 07*0960_02 ekacakro ratho yadvad dharaṇīm āsthito nr̥paḥ 07*0960_03 uvāca pāṇḍavaṁ caiva sarvakṣatrasya paśyataḥ % 7.118.4 % B1 (marg.) ins. after the second occur- % rence of 4c: S after 4abc: 07*0961_01 vyāsaktasya ca sātvate 07*0961_02 anāgaso ’nyamanaso % 7.118.12 % After 12, S ins.: 07*0962_01 alpas tavāparādho ’tra na tvāṁ tāta vigarhaye % T G2-5 M5 cont.: G1 M1-4 subst. for 13ab: 07*0963_01 vārṣṇeyāpasadaṁ prāpya kṣudraṁ kr̥tam idaṁ tvayā % 7.118.16 % After 16ab, S % ins.: 07*0964_01 dhanaṁjayena vīreṇa viniḥśvasya muhur muhuḥ % 7.118.19 % For 19cd, S subst.: 07*0965_01 garhayām āsur apy etau śaśaṁsur bhūridakṣiṇam % 7.118.25 % For 25cd, G1 M1.2.5 subst.: 07*0966_01 acchinaṁ yad ahaṁ bāhuṁ tatra garhyaṁ kim asti ca % 7.118.26 % For % 26cd, S subst.: 07*0967_01 nābhimanyor vadhaṁ yūyaṁ garhayadhvaṁ kutas tadā % 7.118.30 % After 30, K2 (marg.).4 B Dc1 Dn D1-3.5.6 % ins.: 07*0968=00 vāsudeva uvāca 07*0968_01 ye lokā mama vimalāḥ sakr̥dvibhātā 07*0968_02 brahmādyaiḥ suravr̥ṣabhair apīṣyamāṇāḥ 07*0968_03 tān kṣipraṁ vraja satatāgnihotrayājin 07*0968_04 mattulyo bhava garuḍottamāṅgayānaḥ % On the other hand, S ins. after 30: 07*0969=00 saṁjaya uvāca 07*0969_01 dhanaṁjaye bruvaty evaṁ ghr̥ṇayā ca pariplute 07*0969_02 avāṅmukhā babhūvuś ca sainikāḥ sarva eva te 07*0969_03 muhūrtād iva viśramya sātyakiḥ krodhamūrcchitaḥ 07*0969_04 amarṣavaśam āpannaḥ saumadattinirākr̥taḥ % 7.118.32 % G1 ins. % after 32: M1.2 after the first occurrence of 32: % M3.4 after 31ab: M5 after 31: 07*0970_01 nivāryamāṇaḥ kr̥ṣṇena phalgunena ca māriṣa 07*0970_02 prāyopaviṣṭasya sataḥ pārthac chinnabhujasya ca 07*0970_03 nr̥śaṁsaṁ kr̥tavān pāpo yuyudhāno narādhipa % 7.118.36 % For 36cd, G1 % M1.2.5 subst.: 07*0971_01 satyakaḥ kurumukhyasya cicchedaiva śiras tataḥ % 7.118.41 % After 41, S (G1 M2.5, after 40) % ins.: 07*0972_01 martavyam eva sarveṇa caramaṁ pūrvam eva vā 07*0972_02 manyadhvaṁ mr̥ta ity eva mā bhūd vo buddhilāghavam 07*0972_03 tasmin hate mahābāhau yūpaketau mahātmani 07*0972_04 dhig enam iti cākrandan kṣatriyāḥ krodhamūrcchitāḥ 07*0972_05 anyena yuktam ity eva bhavitavyaṁ tatheti ca 07*0972_06 ke cid āsan vimanasaḥ ke cid duḥkhasamanvitāḥ % 7.118.44 % After 44ab, S ins.: 07*0973_01 śrutvā tat sarvabhāvena garhayadhvaṁ na cārjunam % T G2-5 cont.: K5 D5.7.8 ins. after 44ab: 07*0974_01 śr̥ṇudhvaṁ sarvam eveha śrutvā garhatha mānavāḥ % 7.118.48 % Ś1 K1-4 B1-3.5 Dc1 D1-3.6 % ins. after 48ab: B4 after 47: Dn1 after 977*: 07*0975_01 na hantavyāḥ striya iti yad bravīṣi plavaṁgama % B1 (marg.).4 Dn1 cont.: K5 D4.5.7.8 ins. after % 48: 07*0976_01 sarvakālaṁ manuṣyeṇa vyavasāyavatā sadā % After 48, Dn1 D5 S ins.: 07*0977_01 anuṣṭhitaṁ mayā tac ca tasmād garhatha mūḍhavat % 7.118.50 % For 50abc, D2 subst.: 07*0978_01 mantraiḥ pūtasya sumahatsv adhareṣu yaśasvinaḥ 07*0978_02 bhūriśravasa (sic) tasyāśu naivāraṇyagatasya ca % 7.118.51 % After 51ab, D2 ins.: 07*0979_01 dr̥ṣṭvā sunāsaṁ sukapolayuktaṁ % 7.119.1 % After the ref., Dn1 (omitting 1-2) ins.: 07*0980_01 śaineyasya ca votpattir bhūriśravasam eva ca 07*0980_02 vistareṇa mamācakṣva sarvam eva tu saṁjaya % For 1ab, G1 M subst.: 07*0981_01 ajito droṇabhīṣmābhyāṁ karṇena ca kr̥peṇa ca % After 1ab, S ins.: 07*0982_01 yaś caivotsahate jetuṁ samastaṁ māmakaṁ balam % 7.119.3 % After 3, S (except G3.4) ins.: 07*0983_01 brahyaṇas tv abhavat putro mānaso ’trir mahātapāḥ % 7.119.4 % After 4ab, D2 ins.: 07*0984_01 yadur nāma mahārāja sarvaśāstraviśāradaḥ % 7.119.11 % For 11ab, S subst.: 07*0985_01 tāṁ dr̥ṣṭvā nīyamānāṁ tu vasudevāya devakīm % 7.119.18 % After 18ab, T % G3 ins.: 07*0986_01 sa śiraḥkampam āhedaṁ naitad evaṁ bhaven nr̥pa 07*0986_02 sa pūrvam eva tapasā mām ārādhya jagattraye 07*0986_03 kasyāpy ajayyas tan mattaḥ prāptavān varam uttamam 07*0986_04 tathāpy ayaṁ prayāsas tu niṣphalo na bhaviṣyati 07*0986_05 tasya pautraṁ tu samare tvatputro mohayiṣyati 07*0986_06 na tu mārayituṁ śakyaḥ kr̥ṣṇasaṁrakṣito hy asau 07*0986_07 aham eva ca kr̥ṣṇo ’smi nāvayor antaraṁ kva cit % After 18, T G3 ins.: 07*0987_01 nātihr̥ṣṭamanāḥ so ’pi puram āgān mahīpatiḥ % 7.119.19 % After 19, K4 B Dc1 % Dn2 D1.3.5.6 ins.: 07*0988_01 paśyatāṁ sarvasainyānāṁ padā cainam atāḍayat % 7.119.27 % After 27, Dn1 % ins.: 07*0989_01 śiner duhitr̥saṁbhūta eṣa vīraḥ sa sātyakiḥ % 7.120.3 % Ś1 K B2-5 D (except % Dn1) Cd ins. after 3ab: B1, after the second % occurrence of 3ab: 07*0990_01 pratijñāṁ saphalāṁ cāpi kartum arhasi me ’nagha % B3-5 Dc1 D3.5 Cd cont.: B1 ins. after the first % occurrence of 3ab: 07*0991_01 śrūyate puṇḍarīkākṣa triṣu dharmeṣu vartate % 7.120.5 % After 5, B4 ins.: 07*0992=00 saṁjaya uvāca 07*0992_01 jayadrathavadhe prāpte tāv ubhau kurupāṇḍavau 07*0992_02 sasmitau samudekṣetāṁ prauḍhā bālā vadhūr iva % 7.120.10 % After % 10ab, S ins.: 07*0993_01 amānuṣāṇi karmāṇi kurvantau puruṣarṣabhau 07*0993_02 satyakaṁ bhīmasenaṁ ca yattau tau darśayann iva % After 10, % D2.3.5.6 ins.: 07*0994_01 uvāca rājan putras te karṇaṁ rājā suyodhanaḥ % 7.120.22 % After 22ab, B (except B2) Dc1 Dn2 ins.: 07*0995_01 drauṇinā tvaṁ hi sahito madreśena kr̥peṇa ca % 7.120.26 % After % 26ab, G1.2.5 M ins.: 07*0996_01 tad yathā prayatiṣye ’haṁ paraṁ śaktyā suyodhana % 7.120.28 % Ś1 K3.5 B Dc1 Dn % D7.8 ins. after 28: D2 after 29ab: 07*0997_01 saindhavārthe paraṁ yatnaṁ kariṣyāmy adya saṁyuge 07*0997_02 tvatpriyārthaṁ mahārāja jayo daive pratiṣṭhitaḥ % 7.120.56 % After 56, S (except G4) ins.: 07*0998_01 nivārya tāñ śaravrātair divyāny astrāṇi darśayan % 7.120.68 % After 68ab, N (except B4; D1 after % 67; Ś2 missing) ins.: 07*0999_01 sāyakair bahusāhasraiś chādayām āsa pāṇḍavam 07*0999_02 tāṁ śastravr̥ṣṭim atulāṁ karṇacāpasamutthitām 07*0999_03 vyadhamat sāyakaiḥ pārthaḥ śalabhān iva mārutaḥ 07*0999_04 chādayām āsa ca tadā sāyakair arjuno raṇe 07*0999_05 paśyatāṁ sarvayodhānāṁ darśayan pāṇilāghavam % After the prior half, % D2 ins.: 07*1000_01 narasiṁho mahārathaḥ 07*1000_02 vavarṣa sāyakais tīkṣṇair % 7.120.78 % After 78ab, S ins.: 07*1001_01 āvavre ’rjunamārgaṁ ca śarajālena bhārata % 7.120.88 % B Dc1 D5 ins. after 88: Dn2 after 88ab: 07*1002_01 tato yugāntābhrasamasvanaṁ mahan 07*1002_02 mahendracāpapratimaṁ sa gāṇḍivam 07*1002_03 cakarṣa dorbhyāṁ vihasan bhr̥śaṁ yayau 07*1002_04 dahaṁs tvadīyān yamarāṣṭravardhanaḥ % 7.121.1 % After the ref., B Dc1 Dn D3.5 ins.: 07*1003_01 śrutvā ninādaṁ dhanuṣaś ca tasya 07*1003_02 vispaṣṭam utkr̥ṣṭam ivāntakasya 07*1003_03 śakrāśanisphoṭasamaṁ sughoraṁ 07*1003_04 vikr̥ṣyamāṇasya dhanaṁjayena 07*1003_05 trāsodvignaṁ bhayodbhrāntaṁ tvadīyaṁ tad balaṁ nr̥pa 07*1003_06 yugāntavātasaṁkṣubdhaṁ caladvīcitaraṅgitam 07*1003_07 pralīnamīnamakaraṁ sāgarāmbha ivābhavat % B S and editions ins. after 1: Dc1 % after 7: Dn1 D3 after 8ab: 07*1004_01 ādadānaṁ mahārāja saṁdadhānaṁ ca pāṇḍavam 07*1004_02 utkarṣantaṁ vikarṣantaṁ nābhyapaśyāma lāghavāt % 7.121.3 % For 3cd, S subst.: 07*1005_01 ākāśe samadr̥śyanta haṁsānām iva paṅktayaḥ % 7.121.9 % After 9, B Dc1 Dn1 D3 % ins.: 07*1006_01 saindhavābhimukhaṁ yāntaṁ yodhāḥ saṁprekṣya pāṇḍavam 07*1006_02 nyavartanta raṇād vīrā nirāśās tasya jīvite 07*1006_03 yo yo ’bhyadhāvad ākrande tāvakaḥ pāṇḍavaṁ raṇe 07*1006_04 tasya tasyāntagā bāṇāḥ śarīre nyapatan prabho 07*1006_05 kabandhasaṁkulaṁ cakre tava sainyaṁ mahārathaḥ 07*1006_06 arjuno jayatāṁ śreṣṭhaḥ śarair arkāṁśusaṁnibhaiḥ 07*1006_07 evaṁ tat tava rājendra caturaṅgabalaṁ tadā 07*1006_08 vyākulīkr̥tya kaunteyo jayadratham upādravat 07*1006_09 drauṇiṁ pañcāśatāvidhyad vr̥ṣasenaṁ tribhiḥ śaraiḥ 07*1006_10 kr̥pāyamāṇaḥ kaunteyaḥ kr̥paṁ navabhir ārdayat 07*1006_11 śalyaṁ ṣoḍaśabhir bāṇaiḥ karṇaṁ dvātriṁśatā śaraiḥ 07*1006_12 saindhavaṁ tu catuḥṣaṣṭyā viddhvā siṁha ivānadat % 7.121.12 % After 12, B1 (marg.).3.5 Dn2 % ins.: 07*1007_01 sarvamarmasu marmajño vāsudevaṁ śatena ca 07*1007_02 punaḥ pārthaṁ dhvajaṁ pārthaṁ kirīṭaṁ vājino dhanuḥ % On the other hand, S (except G3) ins. after 12: 07*1008_01 bhūyaś caivārjunaṁ saṁkhye śaravarṣair avākirat % 7.121.14 % After 14, S ins.: 07*1009_01 ādityaṁ prekṣamāṇas tu bībhatsuḥ sr̥kkiṇī lihan 07*1009_02 apaśyan nāntaraṁ tasya rakṣibhiḥ saṁvr̥tasya vai 07*1009_03 abhavat krodharaktākṣo vyāttānana ivāntakaḥ 07*1009_04 athābravīd vāsudevaḥ kuntīputraṁ dhanaṁjayam 07*1009=04 śrībhagavān uvāca 07*1009_05 naiva śakyas tvayā hantuṁ nirvyājaṁ bharatarṣabha 07*1009_06 srakṣyāmy aham upāyaṁ tam ādityasyāpavāraṇe 07*1009_07 tato ’staṁ gatam ādityaṁ maṁsyate sindhurāḍ iha 07*1009_08 tato ’sya vismayaḥ pārtha harṣaś caiva bhaviṣyati 07*1009_09 ātmajīvitalābhāc ca pratijñāyāś ca nāśanāt 07*1009_10 astaṁgatam ivādityaṁ dr̥ṣṭvā mohena bāliśaḥ 07*1009_11 na hi śakṣyaty athātmānaṁ rakṣituṁ harṣasaṁbhavāt 07*1009_12 etasminn eva kāle tu prahartavyaṁ dhanaṁjaya 07*1009_13 jayadrathasya kṣudrasya savitur darśanārthinaḥ 07*1009=13 saṁjaya uvāca 07*1009_14 ity uktvā tu tataḥ pārthaṁ kṣipram evāharat prabhām 07*1009_15 pārthas tu balavāñ jñātvā tamo dr̥ṣṭvātiduḥkhitaḥ 07*1009_16 janārdanena sr̥ṣṭaṁ vai tama ādityanāśanam 07*1009_17 abhavaṁs tāvakā dr̥ṣṭvā harṣasaṁkulacetasaḥ 07*1009_18 unnamayya śirogrīvam apaśyat saindhavo ravim 07*1009_19 athārjunaṁ hr̥ṣīkeśaḥ śokapūrṇam athābravīt 07*1009_20 paśya kaunteya sindhūnāṁ pārthivaṁ pāpakāriṇam 07*1009_21 eṣa tiṣṭhati madhye vai syandanasya dhanaṁjaya 07*1009_22 unnamayya śirogrīvaṁ vīkṣate sūryamaṇḍalam 07*1009_23 tasya śīghraṁ pr̥ṣatkena kāyāc chīrṣam apāhara 07*1009=23 saṁjaya uvāca 07*1009_24 keśavenaivam uktaḥ sann amarṣād raktalocanaḥ 07*1009_25 udbabarha śaraṁ tīkṣṇam amarair api duḥsaham % After line 17, T G2-5 ins.: 07*1010_01 anastamita āditya etān nirjitya saindhavaḥ 07*1010_02 na śakyo hantum ity evaṁ manyamāno janārdanaḥ 07*1010_03 sasmāra cakraṁ daityārir hariś cakraṁ sudarśanam 07*1010_04 tadādideśa bhagavān smr̥tamātram upasthitam 07*1010_05 astaṁ gatam ivādityaṁ tamasā chādayeti vai 07*1010_06 tat tathoktaṁ bhagavatā tamo bhūtvā viśāṁ pate 07*1010_07 andhaṁ tama ivājñānam ādityasyāharat prabhām % 7.121.16 % For 16, S subst.: 07*1011_01 pārtha pārtha śiro hy etat tvatkr̥tena pated bhuvi 07*1011_02 astaṁ girim athāsādya tvarate vai divākaraḥ 07*1011_03 śrūyatāṁ tad yathāvr̥ttaṁ karaṇaṁ saindhavaṁ prati % 7.121.22 % After 22, S % ins.: 07*1012_01 yadi ced asti me lābhas tapaso vā damasya vā % 7.121.29 % After 29ab, S % ins.: 07*1013_01 astrasyāsya prabhāveṇa paśubhartuḥ kathaṁ cana 07*1013_02 yathaitat saindhavaśiraḥ śarair eva dhanaṁjaya 07*1013_03 vr̥ddhakṣatre pataty eva tathā nītir vidhīyatām % 7.121.30 % After 30ab, S % ins.: 07*1014_01 arjunas tvarayā yuktas tad astraṁ samupāśritaḥ 07*1014_02 vr̥ddhakṣatrāśramadvāram aharat tadareḥ śiraḥ % 7.121.31 % For 30c-31b, S % subst.: 07*1015_01 ekaṁ tūṇīśayaṁ ghoram indrāśanisamaprabham 07*1015_02 sarvabhedinam atyarthaṁ gandhamālyārcitaṁ sadā % After 31ab, D5 ins.: 07*1016_01 raudreṇāstreṇa saṁyojya vidhivat kurunandanaḥ 07*1016_02 samādhatta mahābāhur gāṇḍīve kṣipram arjunaḥ % After 31, B Dc1 ins.: 07*1017_01 tato dhanaṁjayaḥ śīghraṁ śaraṁ taṁ bhāskaratviṣam 07*1017_02 ujjihīrṣuḥ śiraḥ kāyāt saindhavasya mahātmanaḥ % 7.121.32 % B1.2 ins. after 32ab: B3.4 Dc1 D5 subst. % for 32cd: 07*1018_01 chittvā śiraḥ sindhupater utpapāta vihāyasam % After 32, S ins.: 07*1019_01 prapatiṣyati śīrṣe tu kr̥ṣṇo ’rjunam athābravīt 07*1019_02 pārtha pārtha śiro hy etad yathā neyān mahītalam 07*1019_03 tathā kuru kuruśreṣṭha vakṣye tasyāpi kāraṇam 07*1019=03 saṁjaya uvāca 07*1019_04 śrutvā tu vacanaṁ tasya tvaramāṇo ’stramāyayā % 7.121.33 % After 33, S ins.: 07*1020_01 tiryag ūrdhvam adhaś caiva punar ūrdhvam athāpi ca 07*1020_02 dīrghakālam avāk caiva saṁprakrīḍann ivārjunaḥ 07*1020_03 tat sainyaṁ sarvato ’paśyan mahad āścaryam adbhutam 07*1020_04 prāpayat sa śiro yasmād yodhayann eva pārthivān % 7.121.34 % B1.3-5 Dc1 % D5 ins. after 34ab: B2 after 33ab: 07*1021_01 yodhayām āsa tāṁś caiva pāṇḍavaḥ ṣaṇmahārathān 07*1021_02 tataḥ sumahad āścaryaṁ tatrāpaśyāma bhārata % After 34, B1 repeats 33ab. On the other hand, % S ins. after 34: 07*1022_01 jayadrathasyārjunabāṇanālaṁ 07*1022_02 mukhāravindaṁ rudhirāmbusiktam 07*1022_03 dr̥ṣṭaṁ naraiś copari vartamānaṁ 07*1022_04 vidyādharotsr̥ṣṭam ivaikapadmam 07*1022_05 sa devaśatrūn iva devarājaḥ 07*1022_06 kirīṭamālī vyadhamat sapatnān 07*1022_07 yathā tamāṁsy abhyuditas tamoghnaḥ 07*1022_08 pūrṇāṁ pratijñāṁ samavāpya dhīraḥ 07*1022_09 athābravīt keśavaṁ pāṇḍaveyaḥ 07*1022_10 kiyantam adhvānam idaṁ harāmi 07*1022_11 kimartham etan na nipātyam urvyāṁ 07*1022_12 kva ca prayātavyam idaṁ ca śaṁsa 07*1022_13 śaknomy ahaṁ yatra bhavān bravīti 07*1022_14 taṁ bhūmideśaṁ ca śiro vinetum 07*1022_15 Colophon. % 7.121.39 % For 39cd, S subst.: 07*1023_01 tac chiraḥ śatadhā rājan papāta pr̥thivītale % 7.121.41 % For 41ab, B Dc1 Dn1 subst.: 07*1024_01 tato vinihate rājan sindhurāje kirīṭinā % B Dc1 Dn D5 ins. after 41ab: K4 D1 after 41: 07*1025_01 tamas tad vāsudevena saṁhr̥taṁ bharatarṣabha 07*1025_02 paścāj jñātaṁ mahīpāla tava putraiḥ sahānugaiḥ 07*1025_03 vāsudevaprayukteyaṁ māyeti nr̥pasattama 07*1025_04 evaṁ sa nihato rājan pārthenāmitatejasā 07*1025_05 akṣauhiṇīr aṣṭa hatvā jāmātā tava saindhavaḥ 07*1025_06 hataṁ jayadrathaṁ dr̥ṣṭvā tava putrā narādhipa % On the other hand, S ins. after 41ab: 07*1026_01 karmaṇā tena pārthasya vismitāḥ sarvadevatāḥ 07*1026_02 sarvathā samare yasya goptā nityaṁ janārdanaḥ 07*1026_03 kathaṁ tasya jayo na syād iti bhūtāni menire 07*1026_04 etadarthaṁ śiras tasya cyāvayām āsa pāṇḍavaḥ 07*1026_05 syamantapañcakād bāhyaṁ śarair eva yathākramam 07*1026_06 kr̥tvā tac ca mahat karma nihatya ca jayadratham 07*1026_07 astraṁ pāśupataṁ pārthaḥ saṁhartum upacakrame 07*1026_08 saṁharaty api kaunteye tad astraṁ tatra bhārata 07*1026_09 vavau śītaḥ sugandhaś ca pavano hlādayann iva 07*1026_10 saṁhāraṁ ca pramokṣaṁ ca dr̥ṣṭvā tatra divaukasaḥ 07*1026_11 vismayaṁ paramaṁ jagmuḥ praśaśaṁsuś ca pāṇḍavam 07*1026_12 evam astreṇa tān vīro yodhayitvā dhanaṁjayaḥ 07*1026_13 jayadrathaśiraḥ paścāc cyāvayām āsa pāṇḍavaḥ 07*1026_14 tac chiraś cyāvamānaṁ tu dadr̥śus tāvakā yudhi 07*1026_15 śalyakarṇakr̥pā rājan mohitāḥ savyasācinā 07*1026_16 śirasi cyāvite tasya śarair āśīviṣopamaiḥ 07*1026_17 paścāt kāyo ’patad bhūmiṁ śocayan sarvapārthivān 07*1026_18 dr̥ṣṭvā tu nihataṁ saṁkhe sindhurājaṁ mahāratham % For 41cd, B Dc1 Dn D5 subst.: K4 D1 cont. % after 1025*: 07*1027_01 duḥkhād aśrūṇi mumucur nirāśāś cābhavañ jaye % K4 D1 cont.: B Dc1 Dn D5 ins. after 41: 07*1028_01 tato jayadrathe rājan hate pārthena keśavaḥ 07*1028_02 dadhmau śaṅkhaṁ mahābāhur arjunaś ca paraṁtapaḥ % On the other hand, S ins. after 41: 07*1029_01 tasmiṁs tu nihate vīre saindhave lokaviśrute 07*1029_02 praharṣam atulaṁ lebhe kr̥ṣṇaḥ pārthaś ca bhārata % 7.121.42 % For 42, K4 B Dn1 subst.: D1.5 cont. after % 1028*: 07*1030_01 bhīmaś ca vr̥ṣṇisiṁhaś ca yudhāmanyuś ca bhārata 07*1030_02 uttamaujāś ca vikrāntaḥ śaṅkhān dadhmuḥ pr̥thak pr̥thak % 7.121.44 % For 44cd, S subst.: 07*1031_01 udapadyata sainyasya pāṇḍūnāṁ hr̥ṣṭacetasām % 7.121.49 % After 49, D2.5 % ins.: 07*1032=00 vaiśaṁpāyana uvāca 07*1032_01 etat sucaritaṁ rājan yaḥ śr̥ṇotīha bhaktitaḥ 07*1032_02 apamr̥tyuṁ jayaty āśu labhate sarvasaṁpadaḥ % 7.122.1 % After 1, S ins.: 07*1033_01 paśyatāṁ sarvayodhānāṁ māmakānāṁ mahāraṇe 07*1033_02 ahanyata kathaṁ yuddhe saindhavaḥ savyasācinā 07*1033_03 kathaṁ drauṇikr̥pair guptaḥ karṇena ca mahāraṇe 07*1033_04 phalgunāgnimukhaṁ ghoraṁ praviṣṭaḥ sādhu saindhavaḥ 07*1033_05 tasmin hate maheṣvāse mandātmā sa suyodhanaḥ 07*1033_06 bhrātr̥bhiḥ sahitaḥ sūta kim akārṣīd anantaram % 7.122.12 % After 12, K4 B Dc1 Dn2 D1.5.6 ins.: 07*1034_01 aśrupūrṇamukho dīno vacanaṁ cedam abravīt % 7.122.19 % For 19ab, B2-5 Dc1 subst.: B1 ins. after 18: 07*1035_01 putraśokābhibhūtena śarair abhyarditena ca % 7.122.27 % For 27ab, M4 subst.: 07*1036_01 tataḥ kirīṭinā rājan vihvale gautame kr̥te % After 27ab, S ins.: 07*1037_01 yathāgnir indhaneddho vai krodhendhanasamīritaḥ % For 27cd, S % (G1 M1-3.5 [all second time]) subst.: 07*1038_01 saindhavasya mukhaṁ tyaktvā karṇaḥ sātvatam abhyayāt % After 27, B Dc1 (marg.) Dn D2.4-7 G1 M1.2 % (last three first time).3 (both times).4.5 (both % times) ins.: 07*1039_01 tam āpatantaṁ rādheyam arjunasya rathaṁ prati 07*1039_02 pāñcālyau sātyakiś caiva sahasā samupādravan % 7.122.33 % After 33, K5 Dn1 D5.7 ins.: 07*1040_01 na karṇaṁ prākr̥taṁ manye tena yuddhaṁ na rocaye 07*1040_02 karṇo hi balavān ekaḥ śakto ’smāñ jetum ojasā 07*1040_03 na karṇaṁ hi vayaṁ śaktā jetuṁ sabalavāhanāḥ 07*1040_04 karṇasyaiṣa mahādoṣo yaj jīyeta pade pade 07*1040_05 pramādāc ca ghr̥ṇitvāc ca tena śakyatamo mataḥ % 7.122.34 % After 34, G1 M1-3.5 (all second time) ins. an % addl. colophon [-Adhy. no.: G1 M1-3.5 144]. % On the other hand, K4 B Dc1 Dn2 D1.3.5.6 ins. % after 34: 07*1041_01 yatrainaṁ viśikhais tīkṣṇaiḥ pātayiṣyati bhūtale % while T G2-5 M4 ins. after 34: G1 M1-3.5 (all % second time) after the addl. colophon: 07*1042_01 tadā gantāsi pārtha tvaṁ tena yoddhuṁ durātmanā % 7.122.35 % After the first % occurrence of 35ab, Dn1 D5 ins.: 07*1043_01 akāṅkṣitaś ca karṇena sa bhavatv atitejasaḥ % For 35cd, S (G1 M1.3-5 [all % second time]) subst.: 07*1044_01 saumadattiṁ hataṁ dr̥ṣṭvā tad yuddham abhavat katham % 7.122.37 % For 37cd, S (G1 M1-3.5 [all second % time]) subst.: 07*1045_01 paśyatāṁ sarvasainyānāṁ keśavārjunayor api % 7.122.39 % After 39, M3 % (second time).4 ins. (cf. 43ab): 07*1046_01 dārukaḥ kr̥ṣṇasaṁdiṣṭaṁ rātrāv uktaṁ hr̥dā vahan % 7.122.40 % After 40, G1 M1-3.5 (all first time) ins.: 07*1047_01 ubhayoḥ senayoś caiva ye yaudhāḥ santi ke cana % 7.122.54 % T G1 (second time).2-5 % M1.2.5 (last three second time) transp. 54cd and % 55ab. For 54cd, T G1 (second time).2-5 M1.2.5 % (last three second time) subst.: 07*1048_01 karṇas tv amitavikrāntas tava priyahite rataḥ % 7.122.56 % For 56ab, % T G1 (second time).2-5 M1-3 (last three second % time).4 (first time).5 (second time) subst.: 07*1049_01 jalasaṁdhaṁ hataṁ dr̥ṣṭvā bhūriśravasam eva ca % 7.122.57 % For 57cd, T G1 (second % time).2-5 M1.2-5 (last three second time) subst.: 07*1050_01 abhyardayan mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ % 7.122.58 % After % 58ab, T G1 (second time).2-5 M1.2.5 (last three % second time) ins.: 07*1051_01 śarair eva prajagrāha satyako vr̥ṣṇipuṁgavaḥ 07*1051_02 tatrāścaryaṁ tadā rājann akaroc chininandanaḥ 07*1051_03 karṇaṁ ca prativivyādha śarāṁs tatprahitāñ śitān 07*1051_04 tatas tau spardhayā vīrāv ubhau yuddhaviśāradau 07*1051_05 atakṣatām athānyonyaṁ ubhau vijayakāṅkṣiṇau % 7.122.59 % After 59ab, T G1 (second % time).2.4.5 M1.2 (last two second time) ins.: 07*1052_01 bāṇasaṁkulayuddhaiś ca spardhinau yuddhadurmadau % 7.122.62 % For 62ab, T % G1 (second time).2-5 M1.2.5 (last three second % time) subst.: 07*1053_01 dhvajaṁ ciccheda chattraṁ ca rathaṁ ca śatadhākarot % 7.122.63 % For 63cd, S (G1 % M1-3.5 [all both times]) subst.: 07*1054_01 kr̥paś ca madrarājaś ca vr̥ṣasenaś ca saṁyuge % 7.122.65 % For 65ab, G1 M1.2.5 % (all second time) subst.: 07*1055_01 tadā puruṣavīreṇa satyakena tathākr̥te % 7.122.71 % For 71ab, G1 M1.2.5 (all second time) subst.: 07*1056_01 vadhe yatnam athākārṣīt karṇas tava sutaiḥ saha % T G2.4.5 % ins. after 71: G1 M1.2.5 (all second time) after % 71ab: 07*1057_01 satyakas tu sutāṁs te vai vyadhamal līlayā śaraiḥ % 7.122.73 % After 73ab, K4 B Dc1 Dn2 D1.5 ins.: 07*1058_01 jitavān sarvasainyāni tāvakāni hasann iva % 7.122.74 % For 74cd, T G1 (second time).2-5 M1.2.5 (last % three second time) subst.: 07*1059_01 cakāra virathaṁ karṇaṁ tava sainyasya paśyataḥ % T G2-5 cont.: G1 M1.2.5 (all second time) ins. % after 72: 07*1060_01 pārthena sadr̥śo yuddhe vāsudevasamo yuvā 07*1060_02 sarvakṣatriyavīrāṇāṁ ekavīras tu sūtajam % 7.122.76 % For 76cd, T G1 (third time).2-5 M1.2.5 (last % three second time) subst.: 07*1061_01 asahyaṁ sātyakiṁ manye rathameghaughanisvanam % T G2-5 M1.2.5 (last three second time) ins. after % 76: G1 (second time) after the second occurrence % of 76cd: 07*1062_01 saṁjayācakṣva bhūyo me yac cakrāte punaś ca tau % 7.123.1 % For 1cd, B Dc1 D3.6 S (G1 M1-3.5 % [all both times]) subst.: 07*1063_01 kiṁ vai bhīmārjunau tatra sātyakiś cākarot tadā % 7.123.7 % For 7ab, T G1 (second time).2-5 M1.2.5 (last % three second time) subst.: 07*1064_01 vacanaṁ bhīmasenasya śrutvā tv amaravikramaḥ % 7.123.9 % After 9, S (except M3.4; G1 M1.2.5 % [all second time]) ins.: 07*1065_01 raṇam utsr̥jya nirlajja gacchase vai punaḥ punaḥ 07*1065_02 māhātmyaṁ paśya bhīmasya karṇa janma kule tathā 07*1065_03 noktavān paruṣaṁ yat tvā palāyanaparāyaṇam 07*1065_04 bhūyas tvam api saṁgamya sakr̥d eva yadr̥cchayā 07*1065_05 virathaṁ hatavān vīraṁ pāṇḍavaṁ sūtadāyada 07*1065_06 kulasya sadr̥śaṁ cāpi rādheya kr̥tavān asi 07*1065_07 tvam idānīṁ naraśreṣṭha prastutaṁ nāvabudhyase 07*1065_08 sr̥gāla iva manye ’haṁ kṣatraṁ tvam avamanyase 07*1065_09 pitryaṁ karmāsya saṁgrāmas tavāstv anyaḥ kulocitaḥ 07*1065_10 ahaṁ tvām api rādheya bravīmi raṇamūrdhani 07*1065_11 sarvaśastrabhr̥tāṁ madhye kuru kāryāṇi sarvaśaḥ 07*1065_12 naikāntasiddhiḥ saṁgrāme vāsavasyāpi vidyate % 7.123.10 % After 10ab, B Dc1 Dn2 % D1.5 ins.: 07*1066_01 madvadhyas tvam iti jñātvā jitvā jīvan visarjitaḥ % For 10cd, T G1 % (second time).2 M1.2.5 (last three second time) % subst.: 07*1067_01 sa tvayā bhīmasenasya jayaḥ prāpto yadr̥cchayā % 7.123.11 % For 11abcd, B (except B4) % Dc1 subst.: 07*1068_01 kathaṁ cid virathaṁ kr̥tvā yat tvaṁ rūkṣam abhāṣathāḥ 07*1068_02 adharmas tv eṣa sumahān anāryacaritaṁ ca tat % After 11abcd, B (except B4) Dc1 ins.: 07*1069_01 nāriṁ jitvātikatthante na ca jalpanti durvacaḥ 07*1069_02 na ca kaṁ cana nindanti santaḥ śūrā nararṣabhāḥ 07*1069_03 tvaṁ tu prākr̥tavijñānas tat tad vadasi sūtaja 07*1069_04 bahvabaddham akarṇyaṁ ca cāpalād aparīkṣitam % For % 11ef, B Dc1 subst.: 07*1070_01 yudhyamānaṁ parākrāntaṁ śūram āryavrate ratam % After 11, B Dc1 ins.: 07*1071_01 yad avoco ’priyaṁ bhīmaṁ naitat satyaṁ vacas tava % 7.123.16 % For 16cd, T G1 (second time).2-5 M1.2.5 (last % three second time) subst.: 07*1072_01 ye ca tatrāpi hantāram upayāsyanti māṁ yudhi % 7.123.17 % For 17ab, T G1 (second time).2-5 M1.2.5 (last % three second time) subst.: 07*1073_01 muṇḍinaṁ tu haniṣyāmi tvāṁ ca karṇātimāninam % 7.123.19 % After 19, Dn1 ins.: 07*1074_01 tataḥ saṁdhyām upāsīnāḥ sarva eva nr̥pottamāḥ 07*1074_02 vyadr̥śyantottamaruco mūrtimanta ivāgnayaḥ % On the other hand M3.4 ins. after 19: 07*1075_01 lohitāyati cāditye tvaramāṇo dhanaṁjayaḥ 07*1075_02 sahitaś cakrarakṣābhyāṁ śinīnām r̥ṣabheṇa ca 07*1075_03 yudhāmanyurathasthena bhīmena sahito ’nagha 07*1075_04 jayadrathānugair vīrair yuddhāya samupāyayau % 7.123.41 % After 41, D5 ins. a passage % given in App. I (No. 17), while K4 D1 ins.: 07*1076_01 sa darśayann eva kirīṭīne ’rihā 07*1076_02 janārdanas tām aribhūmim añjasā 07*1076_03 ajātaśatruṁ samupetya pāṇḍavaṁ 07*1076_04 nivedayām āsa hataṁ jayadratham % On the other hand, T G2-5 ins. after 41: M3.5 % after the ref. following 124.1: 07*1077_01 sātyakiḥ pārtham abhyāyād bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ 07*1077_02 yudhāmanyūttamaujau ca pāñcālasyātmajāv ubhau 07*1077_03 te nivārya śarair drauṇiṁ karṇaṁ ca saha bhūmipaiḥ 07*1077_04 agacchan rathinaś caiva yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ % 7.124.1 % After % the ref., B Dc1 Dn1 D5 ins.: 07*1078_01 tato rājānam abhyetya dharmarājaṁ yudhiṣṭhiram 07*1078_02 cacakṣe saṁprahr̥ṣṭātmā hataṁ pārthena saindhavam 07*1078_03 diṣṭyā vardhasi rājendra hataśatrur narottama 07*1078_04 diṣṭyā nistīrṇavāṁś caiva pratijñām anujas tava 07*1078_05 sa tv evam uktaḥ kr̥ṣṇena hr̥ṣṭaḥ parapuraṁjayaḥ % For 1, B Dc1 Dn1 D5 subst.: 07*1079_01 avatīrya rathād rājā paryaṣvajata keśavam 07*1079_02 saṁprahr̥ṣṭamanā rājan dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ % 7.124.7 % After 7, Ś1 K1.3 ins.: 07*1080_01 tvatprasādād dhr̥ṣīkeśa rājyaṁ prāpsyāmi cottamam % 7.124.14 % K5 Dn2 D2.7.8 % S ins. after 14: D5 after 15: 07*1081_01 purāṇaṁ paramaṁ devaṁ devadevaṁ sanātanam 07*1081_02 ye prapannāḥ suraguruṁ na te muhyanti karhi cit % 7.124.16 % Ś1 K1-3 D1 % ins. after 16: K4 D6, after the first occurrence of % 17ab: 07*1082_01 goptāraṁ sarvalokānāṁ yat tad brahma sanātanam 07*1082_02 lokādiṁ viśvakarmāṇam akṣayakṣaram akṣaram 07*1082_03 manasaḥ paramāṁ yoniṁ khaṁ vāyur jyotiṣāṁ nidhim % 7.124.17 % Ś1 K1-4 D1 ins. after 17: D6 % after the second occurrence of 17: 07*1083_01 sraṣṭāraṁ sarvavarṇānāṁ bhuvaś ca prakr̥tiṁ parām 07*1083_02 yogānāṁ ca paraṁ brahma dīptaṁ brahmavidāṁ nidhim 07*1083_03 carācarasya sraṣṭāraṁ pratihartāram eva ca 07*1083_04 tvām ajaṁ kāraṇātmānaṁ prapadye pāṇḍavapriyam % On the other hand, Dn2 D2-4.7.8 ins. after 17: 07*1084_01 parameśa pareśeśa tiryag īśa nareśvara 07*1084_02 sarveśvareśvareśeśa namas te puruṣottama 07*1084_03 tvam īśeśeśvareśāna prabho vardhasva mādhava 07*1084_04 prabhavāpyaya sarvasya sarvātman pr̥thulocana % 7.124.26 % After % 26ab, S ins.: 07*1085=00 śrībhagavān uvāca 07*1085_01 evam etan mahābāho vinaṣṭāḥ kauravā mr̥dhe % 7.124.30 % After 30, N ins.: 07*1086_01 diṣṭyā vikarṇibhiḥ karṇo raṇe nītaḥ parābhavam 07*1086_02 vimukhaś ca kr̥taḥ śalyo yuvābhyāṁ puruṣarṣabhau 07*1086_03 diṣṭyā yuvāṁ kuśalinau saṁgrāmāt punar āgatau 07*1086_04 paśyāmi rathināṁ śreṣṭhāv ubhau yuddhaviśāradau 07*1086_05 mama vākyakarau vīrau mama gauravayantritau % 7.125.1 % After 1cd, % B Dc1 Dn D5 ins.: 07*1087_01 durmanā niḥśvasann uṣṇo bhagnadaṁṣṭra ivoragaḥ 07*1087_02 āgaskr̥t sarvalokasya putras te ’rtiṁ parām agāt 07*1087_03 dr̥ṣṭvā tat kadanaṁ ghoraṁ svabalasya kr̥taṁ mahat 07*1087_04 jiṣṇunā bhīmasenena sātvatena ca saṁyuge 07*1087_05 sa vivarṇaḥ kr̥śo dīno bāṣpaviplutalocanaḥ % 7.125.6 % After 6ab, K5 D5 ins.: 07*1088_01 vadho yena pratijñātaḥ saṁyuge savyasācinaḥ % 7.126.4 % For 4ab, Dn D2.4.7.8 S subst.: 07*1089_01 avamenire ca te sarve tava putrasya mantritam % 7.126.10 % After 10, T G2-5 M3.5 ins.: 07*1090_01 akṣāṁs tu manyase bāṇāñ śobhamānāñ śitāñ śarān % 7.126.13 % After 13, B Dc1 Dn2 % D5 ins.: 07*1091_01 yo ’vamanya vacaḥ pathyaṁ suhr̥dām āptakāriṇām 07*1091_02 svamataṁ kurute mūḍhaḥ sa śocyo nacirād iva % On the other hand, G1 M1.2.4 ins. after 13: 07*1092_01 neha vai paralokāya pāpam iccheta pārthivāḥ % 7.126.17 % After % 17, D6 ins.: 07*1093_01 garbhādhānādiyuktaś ca tathopanayanena ca 07*1093_02 na karma kr̥tavā[?taṁ nā]dhīte sa bhaved brāhmaṇabruvaḥ % 7.126.19 % After 19, T G2-5 % M3.5 ins.: 07*1094_01 tad dhi naḥ krodhavr̥kṣaś ca kr̥tamūlo mahātmanām 07*1094_02 tasya puṣpaphale rājann upabhuṁkṣva mahābala % 7.126.39 % For % 39cd, D5 subst.: 07*1095_01 dīrgham uṣṇaṁ viniḥśvasya kṣatriyāntakaro balī % 7.127.6 % After % 6, B Dc1 ins.: 07*1096_01 pratijñāyā gataḥ pāraṁ hr̥tvā saindhavam arjunaḥ 07*1096_02 paśya rādheya pr̥thvīśān pr̥thivyāṁ pātitān bahūn 07*1096_03 pārthena nihatān saṁkhye mahendropamavikramān 07*1096_04 anicchataḥ kathaṁ vīra droṇasya yudhi pāṇḍavaḥ % 7.127.10 % After 10, S ins.: 07*1097_01 trāsyāmi saindhavaṁ yuddhe nainaṁ prāpsyati phalgunaḥ 07*1097_02 mama sainyavināśāya ruddho vipreṇa saindhavaḥ 07*1097_03 tasya me mandabhāgasya yatamānasya saṁyuge 07*1097_04 hatāni sarvasainyāni hato rājā jayadrathaḥ 07*1097_05 paśya yodhavarān karṇa śataśo ’tha sahasraśaḥ 07*1097_06 pārthanāmāṅkitair bāṇaiḥ sarve nītā yamakṣayam 07*1097_07 katham ekarathenājau bahūnāṁ naḥ prapaśyatām 07*1097_08 vipannaḥ saindhavo rājā yodhāś caiva sahasraśaḥ % 7.127.12 % B Dc1 Dn2 % D5 ins. after 12ab: Dn1 after 14: 07*1098_01 yathābalaṁ yathotsāhaṁ tyaktvā jīvitam ātmanaḥ 07*1098_02 yady enaṁ samatikramya praviṣṭaḥ śvetavāhanaḥ 07*1098_03 nātra sūkṣmo ’pi doṣaḥ syād ācāryasya kathaṁ cana 07*1098_04 kr̥tī dakṣo yuvā śūraḥ kr̥tāstro laghuvikramaḥ 07*1098_05 divyāstrayuktam āsthāya rathaṁ vānaralakṣaṇam 07*1098_06 kr̥ṣṇena ca gr̥hītāśvam abhedyakavacāvr̥taḥ 07*1098_07 gāṇḍīvam ajaraṁ divyaṁ dhanur ādāya vīryavān 07*1098_08 pravarṣan niśitān bāṇān bāhudraviṇadarpitaḥ 07*1098_09 yad arjuno ’bhyayād droṇam upapannaṁ hi tasya tat 07*1098_10 ācāryaḥ sthaviro rājañ śīghrayāne tathākṣamaḥ 07*1098_11 bāhuvyāyāmaceṣṭāyām aśaktas tu narādhipa 07*1098_12 tenainam abhyatikrāntaḥ śvetāśvaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ 07*1098_13 tasmād doṣaṁ na paśyāmi droṇasyānena hetunā % 7.127.15 % After 15, B1.3.5 D3.6 ins.: 07*1099_01 na sidhyati mahārāja daivam atra paraṁ smr̥tam % On the other hand, T G2-5 ins. after the second % occurrence of 15ef: 07*1100_01 nihatya yatnaṁ cāsmākaṁ daivaṁ yāti svakāryatām 07*1100_02 nūnam etena mārgeṇa gantavyo janasaṁkṣayaḥ 07*1100_03 tato vyāyacchamānānāṁ daivaṁ paścāt karoti naḥ % 7.127.22 % After 22, S ins.: 07*1101_01 tena yukto hi puruṣaḥ kāryākāryaṁ niyujyate % 7.128.17 % After 17, S % ins.: 07*1102_01 vyadravaṁś ca bhayād yodhā dr̥ṣṭvā taṁ paramāhave 07*1102_02 vyāttānanam iva prāptam antakaṁ prāṇahāriṇam % 7.128.25 % B Dc1 D3.5.6 ins. after 25: Dn1 % after 31: 07*1103_01 sā tena pāṇḍavī senā vadhyamānā śilīmukhaiḥ 07*1103_02 tava putreṇa saṁgrāme vidudrāva narādhipa 07*1103_03 taṁ tapantam ivādityaṁ kururājaṁ mahāhave 07*1103_04 nāśakan vīkṣituṁ rājan pāṇḍuputrasya sainikāḥ 07*1103_05 tato yudhiṣṭhiro rājā kupito rājasattama 07*1103_06 abhyadhāvat kurupatiṁ tava putraṁ jigīṣayā 07*1103_07 tāv ubhau yudhi kauravyau samīyatur ariṁdamau 07*1103_08 svārthahetoḥ parākrāntau duryodhanayudhiṣṭhirau 07*1103_09 tato duryodhanaḥ kruddhaḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ 07*1103_10 vivyādha daśabhis tūrṇaṁ dhvajaṁ ciccheda ceṣuṇā 07*1103_11 indrasenaṁ tribhiś caiva lalāṭe jaghnivān nr̥pa 07*1103_12 sārathiṁ dayitaṁ rājñaḥ pāṇḍavasya mahātmanaḥ 07*1103_13 dhanuś ca punar anyena cakartāsya mahārathaḥ 07*1103_14 caturbhiś caturaś caiva bāṇair vivyādha vājinaḥ 07*1103_15 tato yudhiṣṭhiraḥ kruddho nimeṣād iva kārmukam 07*1103_16 anyad ādāya vegena kauravaṁ pratyavārayat % 7.128.28 % For 28cd, S subst.: 07*1104_01 vr̥treṇa saha yudhyantaṁ yadvad devā śatakratum % 7.128.29 % B4.5 subst. for 29cd: % B2 ins. after 29: B1.3 Dc1 after 1103*: 07*1105_01 sa śaraṁ sūryaraśmyābham atyugram anivāraṇam % B Dc1 cont.: 07*1106_01 hā hato ’sīti rājānam uktvāmuñcad yudhiṣṭhiraḥ 07*1106_02 sa tenākarṇamuktena viddho bāṇena kauravaḥ % B2. % 4.5 Dc1 subst. for 29ef: B1.3 cont. after 1106*: 07*1107_01 niṣasāda rathopasthe bhr̥śaṁ saṁmūḍhacetanaḥ % 7.128.32 % After 32, M4 ins.: 07*1108_01 tam evaṁvādinaṁ vīraṁ dhārtarāṣṭraṁ mahāratham % 7.129.3 % After % 3, B3 Dn D2.4.5.7.8 ins. (cf. 7.130.5c-7b): 07*1109_01 ke cāsya pr̥ṣṭhato ’nvāsan vīrā vīrasya yodhinaḥ 07*1109_02 ke purastād avartanta rathinas tasya śatravaḥ 07*1109_03 manye tān aspr̥śac chītam ativelam anārtavam 07*1109_04 manye te samavepanta gāvo vai śiśire yathā 07*1109_05 yat prāviśan maheṣvāsaḥ pāñcālān aparājitaḥ % 7.129.4 % After 4ab, Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1110_01 nirdahan sarvasainyāni pāñcālānāṁ ratharṣabhaḥ % 7.129.21 % B Dc1 Dn1 (first time). n2 % D2-4.6-8 ins. after 21ab: Dn1 (second time) after % the first occurrence of 26ab: D5 after 20ab: 07*1111_01 mr̥daṅgānakanirhrādair jharjharaiḥ paṭahais tathā 07*1111_02 phetkārair hreṣitaiḥ śabdaiḥ sarvam evākulaṁ babhau % 7.129.35 % After 35, B D (except % D1) ins.: 07*1112_01 tāni nāgasahasrāṇi rathānām ayutāni ca 07*1112_02 padātihayasaṁghānāṁ prayutāny arbudāni ca 07*1112_03 droṇenaikena nārācair nirbhinnāni niśāmukhe % 7.130.9 % After 9, N (except D3.6; K5 % missing) ins.: 07*1113_01 teṣāṁ saṁloḍyamānānāṁ pāṇḍavair hatacetasām 07*1113_02 andhe tamasi kiṁ jyotir abhavat kā matis tadā 07*1113_03 prahr̥ṣṭāṁś cāpy udagrāṁś ca nityaṁ śaṁsasi pāṇḍavān 07*1113_04 aprahr̥ṣṭān vimanaso vitrastāṁś caiva māmakān % 7.130.17 % B Dc1 D5 ins. % after 17: Dn2 after 16ab: 07*1114_01 tato ’sya sārathiṁ kṣipram anyaṁ duryodhano ’diśat 07*1114_02 sa tena saṁgr̥hītāśvaḥ punar abhyadravad ripūn % 7.130.21 % After 21, S ins.: 07*1115_01 tasmiṁs tathā hate tena siṁhanādo mahān abhūt 07*1115_02 pāñcālānāṁ mahārāja sādhu sādhv iti pāṇḍavam % 7.130.23 % For 23bcd, D5 subst.: 07*1116_01 bhīmaḥ svaṁ ratham āgamat 07*1116_02 punaś cotpatya vegena tasyānujam apātayat % After 23abcd, S ins.: 07*1117_01 yathā kācamaṇir nyasto muṣṭinaikena līlayā 07*1117_02 sa hataḥ sahasā cūrṇo raktam evopapadyata 07*1117_03 tathā cūrṇam abhūt tatra karṇabhrātā drumas tathā % 7.130.25 % After % 25ab, S ins.: 07*1118_01 sūtaṁ cāsya mahābāhur gr̥hya rājaṁs tathaiva ca % For 25cd, S subst.: 07*1119_01 pādayor gr̥hya tau vīrau bhīmaḥ karṇasya paśyataḥ 07*1119_02 bhūmāv āvidhya jaghne sa tau ca prāṇair vyayujyatām % 7.130.27 % B Dc1 D5 % ins. after 28: Dn2 after 28ab: 07*1120_01 etat kr̥tvā mahat karma raṇe ’dbhutaparākramaḥ 07*1120_02 punaḥ svaratham āsthāya dudrāva tava vāhinīm 07*1120_03 tam āyāntaṁ jighāṁsantaṁ bhīmaṁ kruddham ivāntakam 07*1120_04 nyavārayan mahābāhuṁ tava putrā viśāṁ pate % 7.130.33 % After 33ab, D5 ins.: 07*1121_01 āruroha mahābāhur miṣatāṁ sarvadhanvinām % 7.130.39 % After 39, S ins.: 07*1122_01 tato yamau drupadasutāḥ sasainikā 07*1122_02 yudhiṣṭhiradrupadavirāṭasātvatāḥ 07*1122_03 ghaṭotkaco jayavijayau drumau vr̥kaḥ 07*1122_04 sasr̥ṁjayās tava tanayān avārayan % 7.131.5 % K4 B Dc1 D5 ins. after 5: % Dn1 after 6: D1 after 5ab: 07*1123_01 karmaṇas tasya durvr̥tta phalaṁ prāpnuhi saṁyuge 07*1123_02 adya chetsyāmi te mūḍha śiro vikramya patriṇā % 7.131.9 % After 9, K4 B Dc1 % Dn D1.5 ins.: 07*1124_01 kauraveya na me trāsaḥ kathaṁ cid api vidyate 07*1124_02 tvayā sārdham athānyaiś ca yudhyato hr̥di kaś cana 07*1124_03 yadi sarveṇa sainyena gupto māṁ yodhayiṣyasi 07*1124_04 tathāpi na vyathā kā cit tvayi syān mama kaurava 07*1124_05 yuddhasāreṇa vākyena satām avamatena ca 07*1124_06 nāhaṁ bhīṣayituṁ śakyaḥ kṣatravr̥tte sthitas tvayā 07*1124_07 yadi te ’sti yuyutsādya mayā saha narādhipa 07*1124_08 nirdayo niśitair bāṇaiḥ prahara praharāmi te % 7.131.19 % After 19, T G3 M3.5 ins.: 07*1125_01 abhyarakṣan mahābāhuḥ sātvataṁ satyavikramam % 7.131.26 % Dn1 ins. after the first occurrence % of 26ab: Dn2 D4.5 after 26ab: D1.2.7.8 after 26: 07*1126_01 mahāntaṁ ratham āsthāya triṁśan natvāntarāntaram 07*1126_02 vikṣiptayantrasaṁnāhaṁ mahāmeghaughanisvanam % 7.131.30 % After 30, B Dc1 Dn D5.6 ins.: 07*1127_01 tatas taṁ giriśr̥ṅgābhaṁ bhīmarūpaṁ bhayāvaham 07*1127_02 daṁṣṭrākarālogramukhaṁ śaṅkukarṇaṁ mahāhanum 07*1127_03 ūrdhvakeśaṁ virūpākṣaṁ dīptāsyaṁ nimnitodaram 07*1127_04 mahābhrābhagaladvāraṁ kirīṭacchannamūrdhajam 07*1127_05 trāsanaṁ sarvabhūtānāṁ vyāttānanam ivāntakam 07*1127_06 vīkṣya dīptam ivāyāntaṁ ripuvikṣobhakāriṇam 07*1127_07 tam udyatamahācāpaṁ rākṣasendraṁ ghaṭotkacam % 7.131.39 % After 39, D4 ins.: 07*1128_01 tato ghaṭotkacaḥ kruddhaś cakraṁ cikṣepa satvaram % 7.131.60 % After 60ab, B Dc1 Dn D1.3.6 ins.: 07*1129_01 yan māṁ bhīṣayase vāgbhir asad etad vacas tava % 7.131.102 % After 102, B % Dc1 Dn D3.5.6 ins.: 07*1130_01 sa vinadya mahānādaṁ siṁhavad bhīmavikramaḥ % 7.131.107 % After 107ab, K2 (marg.) B Dc1 % Dn D3 ins.: 07*1131_01 dhanur ghoraṁ samādāya mahad indrāyudhopamam % 7.131.120 % After 120ab, N (except % K1.4 D1.3; K5 missing) ins.: 07*1132_01 vistīrṇagajapāṣāṇāṁ hatāśvamakarākulām % 7.131.127 % B Dc1 Dn D2-4.7 S (except G3) ins. % after 127ab: Ś1 K3 after 128a: Ś2 K1.2 D1 after % 129: 07*1133_01 punaḥ śareṇa tīkṣṇena drauṇiḥ siṁha ivonnadan % 7.132.4 % After 4, K4 B Dc1 Dn % D1.3 ins.: 07*1134_01 taṁ dr̥ṣṭvā samupāyāntaṁ rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ % 7.132.16 % After 16, Ś K (K5 missing) % B1.2.3 (marg.) D (except D5) ins.: 07*1135_01 nāgadatto dr̥ḍharatho vīrabāhur ayobhujaḥ 07*1135_02 dr̥ḍhaḥ suhasto virajāḥ pramāthī cograyāyy api 07*1135_03 tān dr̥ṣṭvā cukrudhe bhīmo jagr̥he bhārasādhanān 07*1135_04 ekam ekaṁ samuddiśya pātayām āsa marmasu 07*1135_05 te viddhā vyasavaḥ petuḥ syandanebhyo hataujasaḥ 07*1135_06 caṇḍavātaprabhagnā vā parvatāgrān mahīruhāḥ % 7.132.20 % After 20cd, D5.7.8 ins.: 07*1136_01 subhago bhānudattaś ca śūrāḥ pañca mahārathāḥ % 7.132.37 % For 37cd, Dn2 D4 % S subst.: 07*1137_01 vāyavyāstreṇa vyadhamad roṣaparyākulekṣaṇaḥ % 7.132.42 % After 42ab, N % (Ś2 K5 missing) G5 (marg.) ins.: 07*1138_01 tamasā nidrayā caiva punar eva vyadīryata % 7.133.23 % After 23, Dc1 (marg.) Dn2 D2.4. % 5.7.8 ins.: 07*1139_01 toṣito yena rudro ’pi kaḥ pārthaṁ pratighātayet % 7.133.32 % After the % ref., D5 ins.: 07*1140_01 kiṁ no bahupralāpena phalam āpnuhi sūtaja % 7.133.39 % After 39abc, Dn2 D2.4.7.8 % ins.: 07*1141_01 jayānīko jayapriyaḥ 07*1141_02 vijayo labdhalakṣaś ca % 7.133.48 % For 48cd, D5 subst.: 07*1142_01 anarjunāyāṁ ca bhuvi vinaśyeyur na saṁśayaḥ % 7.134.1 % K4 B Dc1 Dn D1.3.6 ins. % after 1: D5 cont. after 1144*: 07*1143_01 tataḥ paramasaṁkruddhaḥ siṁho mattam iva dvipam 07*1143_02 prekṣataḥ kururājasya samakṣaṁ cedam abravīt % 7.134.2 % After the ref., K4 B % Dc1 Dn D1.3.5.6 ins.: 07*1144_01 yad arjunaguṇāṁs tathyān kīrtayānaṁ narādhama 07*1144_02 śūradveṣāt sudurbuddhe tvaṁ bhartsayasi mātulam 07*1144_03 vikatthamānaḥ śauryeṇa sarvalokadhanurbhr̥tam 07*1144_04 darpotsekagr̥hīto ’dya na kaṁ cid gaṇayan mr̥dhe 07*1144_05 kva te vīryaṁ kva cāstrāṇi yat tvāṁ nirjitya saṁyuge 07*1144_06 gāṇḍīvadhanvā hatavān prekṣatas te jayadratham 07*1144_07 yena sākṣān mahādevo yodhitaḥ samare purā 07*1144_08 tam icchasi vr̥thā jetuṁ sūtādhama manorathaiḥ 07*1144_09 yaṁ hi kr̥ṣṇena sahitaṁ sarvaśastrabhr̥tāṁ varam 07*1144_10 jetuṁ na śaktāḥ sahitāḥ sendrā api surāsurāḥ 07*1144_11 lokaikavīram ajitam arjunaṁ sūta saṁyuge 07*1144_12 kiṁ punas tvaṁ sudurbuddhe sahaibhir vasudhādhipaiḥ % 7.134.9 % B Dc1 Dn1 D3.5.6 ins. after the ref.: Dn2, % after 8: 07*1145_01 prasādyamānas tu tato rājñā drauṇir mahāmanāḥ 07*1145_02 prasasāda mahārāja krodhamanyusamanvitaḥ 07*1145_03 tataḥ kr̥pa uvācedam ācāryaḥ sumahāmanāḥ 07*1145_04 saumyasvabhāvād rājendra kṣipram āgatamārdavaḥ % After 1145*, B Dc1 Dn1 D3.6 repeat 5 (with % the ref.). B Dc1 Dn1 D3.6 ins. after the second % occurrence of 5: D5 cont. after 1144*: Ś1 K (K5 % missing) Dn2 D1.2.4.7.8 ins. after the ref.: 07*1146_01 tatas te pāṇḍavā rājan pāñcālāś ca yaśasvinaḥ 07*1146_02 ājagmuḥ sahitās tatra tarjayantaḥ punaḥ punaḥ % On the other hand, S ins. after the ref.: 07*1147_01 duryodhanavacaḥ śrutvā aśvatthāmā mahābalaḥ 07*1147_02 prasādam agamad rājan sūtaputrasya mānada % 7.134.33 % After 33, Dn D2.4.5.7.8 ins.: 07*1148_01 bībhatsur api rājendra pāñcālair abhisaṁvr̥taḥ % 7.134.40 % Dn1 D2.4.7.8 ins. after 40: D3.6 after 39: 07*1149_01 gāṇḍīvadhanuṣo maurvīṁ chittvācyutam atāḍayat % 7.134.41 % After 41ab, Dn1 ins.: 07*1150_01 tūrṇaṁ jyāṁ ca samāropya gāṇḍīve ca navāṁ dr̥ḍhām % 7.134.51 % After 51, Dn D2.4.5 ins.: 07*1151_01 sa nunno ’rjunabāṇaughair ācitaḥ śalyako yathā 07*1151_02 jīvitārtham abhiprepsuḥ kr̥pasya ratham āruhat % 7.134.78 % After 78, B % Dc1 Dn2 D2.4-8 ins.: 07*1152_01 aśvatthāmaṁs tvarāyukto yāhi śīghram ariṁdama % 7.134.80 % After 80, B Dc1 Dn2 D6 ins.: 07*1153_01 tasmāt tvaṁ puruṣavyāghra pāñcālāñ jahi sānugān % 7.134.81 % After 81, B Dc1 Dn2 % D3.6 ins.: 07*1154_01 na tvāṁ samarthāḥ saṁgrāme pāṇḍavāḥ saha somakaiḥ 07*1154_02 balād yodhayituṁ vīra satyam etad bravīmi te 07*1154_03 gaccha gaccha mahābāho na naḥ kālātyayo bhavet 07*1154_04 iyaṁ hi dravate senā pārthasāyakapīḍitā 07*1154_05 śakto hy asi mahābāho divyena svena tejasā 07*1154_06 nigrahe pāṇḍuputrāṇāṁ pāñcālānāṁ ca mānada % 7.135.1 % After 1ab, % K4 D1.5 ins.: 07*1155_01 cakārārivadhe yatnam indro daityavadhe yathā % After 1abc, N (Ś2 K5 missing) ins.: 07*1156_01 tava putram idaṁ vacaḥ 07*1156_02 satyam etan mahābāho % 7.135.8 % After % 8, Dc1 Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1157_01 manye tvaṁ kutsito rājan pāpātmā pāpapūruṣaḥ 07*1157_02 anyān api sa naḥ kṣudra śaṅkase pāpabhāvitaḥ % 7.137.8 % For 8cd, D1 subst.: 07*1158_01 sātyakiḥ prativivyādha somadattaṁ śitaiḥ śaraiḥ % 7.137.34 % After 34ab, Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1159_01 pāṇḍavāś ca mahārāja saha madraiḥ prabhadrakaiḥ % 7.137.38 % After 38ab, N (except B2; Ś2 K5 missing) % ins.: 07*1160_01 yudhiṣṭhiro ’pi saṁkruddhaḥ prativivyādha pañcabhiḥ % 7.137.43 % After % 43, Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1161_01 ciccheda ca dhanur dīrghaṁ brāhmaṇasya ca pāṇḍavaḥ 07*1161_02 athānyad dhanur ādāya droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ 07*1161_03 tad apy asya śitair bhallaiś ciccheda kurupuṁgavaḥ % 7.137.47 % B % Dc1 Dn D2.5 ins. after 47ab: D4.7.8 after 47a: 07*1162_01 rājā rājñā hi yoddhavyo nārājñā yuddham iṣyate 07*1162_02 tatra tvaṁ vraja kaunteya hastyaśvarathasaṁvr̥taḥ 07*1162_03 yāvan mātreṇa ca mayā sahāyena dhanaṁjayaḥ % 7.137.51 % D2. % 5.7.8 ins. after 51ab: D4 after 50: 07*1163_01 mahatā rathavaṁśena davāgnir iva cotthitaḥ 07*1163_02 bhīmāntikam upāyāte rājarāje yudhiṣṭhire 07*1163_03 nivr̥tte kauravān hantuṁ viṣṇuvākyapraṇodite % After 51, S (G5 missing) ins.: 07*1164_01 nādayaṁs talaghoṣeṇa tava sainyāni māriṣa % 7.138.13 % K4 Dn2 D1.2.5 ins. after 13ab: D3.7.8 after 13 % (repeating 13cd after 1165*): D4 after 11abc: 07*1165_01 devarṣigandharvasurarṣisaṅghā 07*1165_02 vidyādharāś cāpsarasāṁ gaṇāś ca 07*1165_03 nāgāḥ sayakṣoragakinnarāś ca 07*1165_04 hr̥ṣṭā divisthā jagr̥huḥ pradīpān 07*1165_05 digdaivatebhyaś ca samāpatanto 07*1165_06 ’dr̥śyanta dīpāḥ sasugandhitailāḥ 07*1165_07 viśeṣato nāradaparvatābhyāṁ 07*1165_08 saṁbodhyamānāḥ kurupāṇḍavārtham % 7.138.14 % After 14ab, Dn2 % D1.2.4.5.7.8 ins.: 07*1166_01 rathe rathe pañca vidīpakās tu 07*1166_02 pradīpakās tatra gaje trayaś ca 07*1166_03 pratyaśvam ekaś ca mahāpradīpaḥ 07*1166_04 kr̥tās tu taiḥ pāṇḍavaiḥ kauraveyaiḥ % 7.138.27 % For 27cd, B Dc1 D2 (all second time) % subst.: 07*1167_01 vyadīpayaṁs te dhvajinīṁ pradīptāṁ 07*1167_02 tathā balaṁ pāṇḍaveyābhiguptam % 7.139.3 % After % 3ab, Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1168_01 ratnācitaiḥ svarṇadaṇḍair gandhatailāvasecitaiḥ 07*1168_02 devagandharvadīpādyaiḥ prabhābhir adhikojjvalaiḥ % 7.139.7 % After 7, D (except Dc1 Dn1 D1) ins.: 07*1169_01 caturaṅgasya sainyasya saṁpātaś ca mahān abhūt % 7.139.11 % B1 Dc1 Dn D2.3.5.7.8 ins. after 11ab: % B3 after 10: 07*1170_01 droṇaṁ ca ke vyarakṣanta praviṣṭe śvetavāhane % 7.139.15 % K4 B1-3.5 Dc1 Dn D1-7 ins. after 15ab: % Ś1 K1-3 B4 D8 after 14: 07*1171_01 hr̥ṣṭānudīrṇān saṁgrāme na tu saṁjaya māmakān % 7.139.26 % After % 26, K4 B Dc1 Dn1 D1.2 ins.: 07*1172_01 śeṣāṁś ca pāṇḍavān yodhāḥ prasabhaṁ hīnatejasaḥ % 7.140.1 % After 1ab, B3.5 ins.: for 1c-2b, % B2.4 Dc1 Dn1 subst: B1 ins.: after 2ab: 07*1173_01 manuṣyanaranāgānām abhāvāya narādhipa 07*1173_02 yudhiṣṭhiro ’bravīd rājā svān yodhān manujādhipa % 7.140.5 % After 5, G1 M ins.: 07*1174_01 dhr̥ṣṭadyumno mahārāja droṇam evānvapadyata % 7.141.13 % Ś1 K (K5 missing) B Dc1 Dn D1-5.7.8 ins. % after 13cd: D6 after the first occurrence of 13cd: 07*1175_01 tiṣṭha tiṣṭheti cābhāṣya śaineyaṁ sa narādhipa % 7.141.45 % After 45a, Dn2 % ins.: 07*1176_01 dhanur anyan mahattaram 07*1176_02 gr̥hītvā bharataśreṣṭho % 7.141.51 % After 51, B Dc1 Dn D5 G1 M ins.: 07*1177_01 mr̥tyor iva svasāraṁ hi dīptāṁ ketuśikhām iva 07*1177_02 sīmantam iva kurvantīṁ nabhaso ’gnisamaprabhām % 7.142.12 % After 12ab, % Dn2 D2.5.7.8 ins.: 07*1178_01 īṣādaṇḍakayoktrāṁś ca yugāni vividhāni ca 07*1178_02 hastyaṅgāni tathāśvāṁś ca mr̥tāṁś ca puruṣān bahūn 07*1178_03 cikṣepa karṇam uddiśya karṇas tān vyadhamac charaiḥ 07*1178_04 sa nirāyudham ātmānaṁ jñātvā mādravatīsutaḥ % 7.142.38 % B1-4 Dc1 % Dn1 D5 ins. after 38: B5 after 38ab: 07*1179_01 gr̥dhrakākabalolūkakaṅkagomāyuharṣaṇam % On the other hand, M4 ins. after 38: 07*1180_01 tau pragr̥hya mahāvegau dhanuṣī bhīmanisvane 07*1180_02 pracchādayetām anyonyaṁ tatakṣantau maheṣubhiḥ 07*1180_03 tatrāsīt suciraṁ kālaṁ yuddhaṁ samam ivābhavat 07*1180_04 tataḥ pārtho maheṣvāso divyaṁ viṣphārayan dhanuḥ 07*1180_05 āpūrayan diśo bāṇair jyākṣepeṇa vinādayan % 7.143.19 % After 19, T G1.2 % M1.2 ins.: 07*1181_01 vr̥ṣasenaśarair nunno vyapayāsīn mahīpatiḥ % 7.143.20 % After 20, Dn2 D2.3.5-8 % ins.: 07*1182_01 drupadas tu tataḥ kruddho vr̥ṣasenasya kārmukam 07*1182_02 dvidhā ciccheda bhallena pītena niśitena ca 07*1182_03 so ’nyat kārmukam ādāya rukmabaddhaṁ navaṁ dr̥ḍham 07*1182_04 tūṇād ākr̥ṣya vimalaṁ bhallaṁ pītaṁ śitaṁ dr̥ḍham 07*1182_05 kārmuke yojayitvā taṁ drupadaṁ saṁnirīkṣya ca 07*1182_06 ākarṇapūrṇaṁ mumuce trāsayan sarvasomakān 07*1182_07 hr̥dayaṁ tasya bhittvā ca jagāma vasudhātalam 07*1182_08 kaśmalaṁ prāviśad rājā vr̥ṣasenaśarāhataḥ 07*1182_09 sārathis tam apovāha smaran sārathiceṣṭitam 07*1182_10 tasmin prabhagne rājendra pāñcālānāṁ mahārathe % 7.143.31 % After 31ab, S (G5 missing) ins.: 07*1183_01 apūjayan mahārāja tava sainye mahārathāḥ % 7.144.11 % D2.5 ins. after 11: % Dn2 after 9ab: 07*1184_01 viśikhena ca tīkṣṇena pītena niśitena ca 07*1184_02 ūrū nirbhidya caikena nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ 07*1184_03 śyenaṁ sapakṣaṁ vyādhena pātayām āsa taṁ tadā % 7.144.12 % After % 12ab, Dn2 D2.5 ins.: 07*1185_01 dhvajayaṣṭiṁ pariṣvajya kāminīṁ kāmuko yathā % 7.144.19 % After 19ab, % B Dc1 Dn ins.: 07*1186_01 meghāv iva tapāpāye vīrau samaradurmadau % 7.144.38 % Dn2 D2 ins. % after 38: D5 after 37: 07*1187_01 divaṁ ca pr̥thivīṁ caiva diśaś ca pradiśas tathā 07*1187_02 rajasā tamasā vyāptā dyotitāḥ prabhayā punaḥ % 7.144.40 % After 40ab, B Dc1 Dn1 ins.: 07*1188_01 na ke cid vidurātmānam ayam asmīti bhārata % 7.145.23 % After 23, S (G5 missing) ins.: 07*1189_01 dyumatsenaṁ hataṁ dr̥ṣṭvā dhr̥ṣṭadyumnaḥ pratāpavān 07*1189_02 karṇam abhyadravad rājan sāyakair bahubhiḥ śitaiḥ % 7.145.46 % After % 46abc, B Dc1 Dn1 ins.: 07*1190_01 vikṣipann uttamaṁ dhanuḥ 07*1190_02 pārthas tatraiva niyataṁ % 7.145.58 % After % 58, Bom. ed. ins.: 07*1191_01 tathā kuru mahārāja sunītyā suprayuktayā % 7.145.67 % After 67, Dn2 D2.5 ins.: 07*1192_01 bhāradvājas tato gatvā dhr̥ṣṭadyumnarathaṁ prati % 7.146.28 % For 28, Dn2 D2.4.5. % 7.8 subst.: 07*1193_01 tato ’rjunam arighnaṁ taṁ vivyādha yudhi saubalaḥ 07*1193_02 roṣatāmrekṣaṇaḥ kruddho viṁśatyā sāyakair bhr̥śam % 7.146.31 % After 31, % B Dc1 Dn1 ins.: 07*1194_01 śirobhiḥ sakirīṭaiś ca sunasaiś cārukuṇḍalaiḥ 07*1194_02 saṁdaṣṭauṣṭhapuṭaiḥ krodhāt tathaivoddhr̥talocanaiḥ 07*1194_03 niṣkacūḍāmaṇidharaiḥ kṣatriyāṇāṁ priyaṁvadaiḥ 07*1194_04 paṅkajair iva vinyastaiḥ patitair vibabhau mahī 07*1194_05 kr̥tvā tat karma bībhatsur ugram ugraparākramaḥ % 7.146.32 % After 32, S (G5 missing) ins.: 07*1195_01 sa tu tena samāviddhaḥ krodhād dviguṇavikramaḥ 07*1195_02 śarair anekasāhasraiḥ so ’rjunaṁ pratyavidhyata % 7.146.49 % After 49, M3-5 ins.: 07*1196_01 etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ 07*1196_02 cakāra kadanaṁ ghoraṁ pāṇḍusainyeṣu māriṣa % 7.147.2 % For 2, G1 M1.2 subst.: 07*1197_01 tato duryodhano droṇaṁ karṇaṁ ca bharatarṣabha 07*1197_02 codayām āsa tau tūrṇam amarṣavaśam īyatuḥ % 7.147.7 % After 7, D2.4.5 ins.: 07*1198_01 prastutaṁ hi mayā yuddham āśritya vipulaṁ balam 07*1198_02 bhavadbhyāṁ pāṇḍavaiḥ sārdhaṁ tac ca sarvaṁ nirarthakam % 7.147.12 % After 12, G1 M1.2 ins.: 07*1199_01 pāñcālān āgatān droṇaḥ preṣayad yamasādanam 07*1199_02 etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ 07*1199_03 karṇo rājan maheṣvāso yuddhāya mahato mahat 07*1199_04 manaḥ kr̥tvābhyayād āśu dhr̥ṣṭadyumnarathaṁ prati % 7.147.24 % After 24, Dn2 D2-8 % ins.: 07*1200_01 tāṁ tu vidravatīṁ dr̥ṣṭvā ūcatuḥ keśavārjunau 07*1200_02 mā vidravata vitrastā bhayaṁ tyajata pāṇḍavāḥ % 7.147.26 % After 26cd, B Dc1 Dn D2.4-8 ins.: 07*1201_01 tayoḥ saṁvadator evaṁ bhīmakarmā mahābalaḥ % 7.148.6 % D2.4.5. % 7.8 ins. after 6ab: Dn2 after 5ab: 07*1202_01 avaplutya rathāt tūrṇaṁ gadām ādāya vīryavān 07*1202_02 sa vidhyamānaḥ karṇena śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ 07*1202_03 gatvā karṇasamīpaṁ tu jaghāna caturo hayān 07*1202_04 punar āvr̥tya vegena pārṣataḥ paravīrahā 07*1202_05 dhanaṁjayarathaṁ kṣipram āruhya rathināṁ varaḥ 07*1202_06 prayātu kāmaḥ karṇāya vārito dharmasūnunā 07*1202_07 karṇas tu sumahātejāḥ siṁhanādavimiśritam 07*1202_08 dhanuḥśabdaṁ mahac cakre dadhmau tāreṇa cāmbujam 07*1202_09 dr̥ṣṭvā vinirjitaṁ yuddhe pārṣataṁ te mahārathāḥ 07*1202_10 amarṣavaśam āpannāḥ pāñcālāḥ saha somakaiḥ 07*1202_11 sutaputravadhārthāya śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ 07*1202_12 prayayuḥ karṇam uddiśya mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam % 7.148.11 % After 11, T G2-4 % ins.: 07*1203_01 etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ 07*1203_02 cakāra kadanaṁ ghoraṁ pāṇḍusainyeṣu bhārata % 7.148.34 % After 34abc, K4 B1.3.4 % Dc1 Dn D1.2 ins.: 07*1204_01 sūtaputreṇa saṁyuge 07*1204_02 rakṣyate śaktir eṣā hi % 7.148.48 % After 48, Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1205_01 icchanti pitaraḥ putrān svārthahetor ghaṭotkaca 07*1205_02 ihalokāt pare loke tārayiṣyanti ye hitāḥ % 7.148.57 % After the ref., S (G5 missing) ins.: 07*1206_01 evam eva mahābāho yathā vadasi māṁ prabho 07*1206_02 tvayā niyukto gacchāmi karṇasya vadhakāṅkṣayā % 7.149.1 % After % the ref., G1 M1.2 ins.: 07*1207_01 tasmiṁs tathā vartamāne karṇarākṣasayor mr̥dhe % 7.149.4 % After 4, Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1208_01 mā karṇaṁ rākṣaso ghoraḥ pramādān nāśayiṣyati % 7.149.7 % After % 7, Dn D2.4.5.7.8 ins.: 07*1209_01 śatrumāṁsaiś ca rājendra mām anujñātum arhasi % On the other hand, G1 M1.2 ins. after 7: 07*1210_01 adya kuntīsutān sarvān vāsudevapurogamān 07*1210_02 hatvā saṁbhakṣayiṣyāmi sutān anucaraiḥ saha % 7.149.8 % After 8, Dn2 D2.4.5.7.8 % ins.: 07*1211_01 rākṣasaṁ krūrakarmāṇaṁ rakṣomānuṣasaṁbhavam 07*1211_02 pāṇḍavānāṁ hitaṁ nityaṁ hastyaśvarathaghātinam 07*1211_03 vaihāyasagatiṁ yuddhe preṣayer yamasādanam % 7.149.9 % For 9ab, % Ś2 K1.2.4 D1 subst.: 07*1212_01 evaṁ tava sutādiṣṭas tathety uktvā mahābalaḥ % 7.149.22 % Dn D4.5.7.8 ins. after 22: D2 % after 22ab: 07*1213_01 jaṭāsurir mokṣayitvā ātmānaṁ ca ghaṭotkacāt 07*1213_02 punar utthāya vegena ghaṭotkacam upādravat % 7.149.23 % For 23abc, Dn D2.4.5.7.8 subst.: 07*1214_01 ghaṭotkacas tatas tasya bāhum udyamya dakṣiṇam 07*1214_02 ājaghānorasi tadā % 7.149.29 % After 29ab, T G3 ins.: 07*1215_01 bhaimasenir atha kruddha udyamyālaṁbalaṁ balāt % 7.149.32 % After 32a, D2.4.5.7.8 ins.: 07*1216_01 maṇḍalāgraṁ pragr̥hya tu 07*1216_02 pātitaṁ bhūtale trastaṁ nādaṁ muktvā muhur muhuḥ 07*1216_03 keśeṣu taṁ nijagrāha % Ś K (K5 missing) B Dc1 Dn D1. % 3.5.6 ins. after 32: D2.7.8 after 32b: 07*1217_01 sphuratas tasya samare nadataś cāpi bhairavam 07*1217_02 nicakarta mahārāja śatror amitavikramaḥ % On the other hand D2.7.8 ins. after 32: D4 % after 32b: D5 cont. after line 1 of 1217*: 07*1218_01 piṅgākṣaṁ vikr̥tair dantair dīptayā jihvayā śubham % 7.149.33 % For 33abc, N (K5 missing) subst.: 07*1219_01 śiras tac cāpi saṁgr̥hya keśeṣu rudhirokṣitam 07*1219_02 yayau ghaṭotkacas tūrṇaṁ % After % 33, D2.4.5.7.8 ins.: 07*1220_01 droṇakarṇakr̥pān yodhān atītya sumahābalaḥ % 7.149.34 % For 34ab, D2.4.5.7.8 subst.: 07*1221_01 kuruyodhaṁ samāsādya suyodhanam ariṁdamam % 7.149.35 % For 35ef, D2.4.5.7.8 subst.: 07*1222_01 karṇasya tu śiro gr̥hya punar dr̥ṣṭvā suyodhanaḥ % After 35, Dn2 D2.4.5.7.8 M2 ins.: 07*1223_01 svadharmam arthaṁ kāmaṁ ca tritayaṁ yo ’bhivāñchati 07*1223_02 riktapāṇir na paśyeta rājānaṁ brāhmaṇaṁ striyam 07*1223_03 suprītas tāvat tiṣṭhasva yāvat karṇaṁ vadhāmy aham % 7.150.2 % After 2ab, T G1.3.4 M % ins.: 07*1224_01 yena vaikartanaḥ karṇaḥ saṁgrāme tena nirjitaḥ % 7.150.10 % After 10, T G1.3.4 M ins.: 07*1225_01 tārājālanibhaṁ rājan pūrṇacandrasamaprabham 07*1225_02 kaṇṭhasūtraṁ mahac cāpi tapanīyam adhārayat 07*1225_03 sa tena vibhrājata vai savidyud iva toyadaḥ % 7.150.13 % After 13, % Dn2 D2.4.5.7.8 ins.: 07*1226_01 vahanto rākṣasaṁ raudraṁ balavanto jitaśramāḥ 07*1226_02 vipulābhiḥ saṭābhis te heṣamāṇā muhur muhuḥ % On the other hand, T G1.3.4 M ins. after 13: 07*1227_01 mukhair nānāvidhākārair vegavanto hayottamāḥ 07*1227_02 rathe ’sya yuktā garjanto ’vahaṁs te rākṣasādhipam % 7.150.14 % After 14ab, T G1.3.4 M % ins.: 07*1228_01 ghorarūpo mahākāyaḥ karāḷo vikr̥tānanaḥ % 7.150.26 % For 26cd, B1.3-5 Dc1 Dn1 subst.: 07*1229_01 dahantau ca śarolkābhir duṣprekṣyau ca babhūvatuḥ % 7.150.81 % After 81, % M3.4 ins.: 07*1230_01 nihatya rākṣasān karṇaḥ punar haiḍimbam ardayat 07*1230_02 tat tu dr̥ṣṭvā mahat karma rādheyasya mahātmanaḥ 07*1230_03 krodhenābhiprajajvāla bhaimasenir ghaṭotkacaḥ % 7.150.82 % After 82, G1 M1-4 ins.: 07*1231_01 tataḥ karṇo mahārāja rākṣasān vyadhamac charaiḥ % After the above, M3.4 read 81 followed by 1230*. % G1 M1.2 cont. after 1231*: M3.4 after 1230*: 07*1232_01 sa sma kr̥tvā virūpāṇi vyāttāni vadanāni ca 07*1232_02 rādheyasyācchinad bāṇair astrāṇi vividhāni ca 07*1232_03 chādayām āsa ca śarair dhārābhir iva parvatam 07*1232_04 gandharvanagarākāraṁ punar antaradhīyata % 7.150.90 % After 90, K2 (marg.) B Dc1 Dn D5.6 ins.: 07*1233_01 dviyojanasamutsedhāṁ yojanāyām avistarām 07*1233_02 āyasīṁ nicitāṁ śūlaiḥ kadambam iva kesaraiḥ % 7.150.102 % After % 102ab, B Dc1 Dn D3.5.6 ins.: 07*1234_01 śālāvr̥kāś ca bahavo vr̥kāś ca vikr̥tānanāḥ % 7.151.9 % After % 9, G1 M1.2 ins.: 07*1235_01 tad ahaṁ sagaṇān rājan saṁyotsyāmi ca pāṇḍavān % 7.152.4 % After 4, S (G5 missing) ins.: 07*1236_01 na drauṇir na kr̥po droṇo na śalyo na ca mādhavaḥ 07*1236_02 eka eva tu tenāsīd yoddhā karṇo raṇe vr̥ṣā % 7.153.4 % After 4, N (K5 missing) ins.: 07*1237_01 alāyudhasya caivograṁ haiḍimbasya ca bhārata % 7.154.30 % After 30abc, Dn1 ins.: 07*1238_01 anekamāyāśataśo hatānām % 7.154.51 % For 51, G1 M subst.: 07*1239_01 sa tāḍyamāno niśi rākṣasena 07*1239_02 rājan dr̥ṣṭvā vidrutaṁ te balaṁ ca 07*1239_03 śrutvā mahāntaṁ ninadaṁ kurūṇāṁ 07*1239_04 mano dadhre śaktimokṣe mahātmā % 7.154.53 % For 53cd, T G3 subst.: 07*1240_01 śaktiṁ śreṣṭhāṁ kuṇḍalābhyāṁ gr̥hītāṁ 07*1240_02 puraṁdarād varmaṇādāya rājan % 7.154.61 % After 61, Dn D2-5.7.8 ins.: 07*1241_01 patad rakṣaḥ svena kāyena tūrṇam 07*1241_02 atipramāṇena vivardhatā ca 07*1241_03 priyaṁ kurvan pāṇḍavānāṁ gatāsur 07*1241_04 akṣauhiṇīṁ tava tūrṇaṁ jaghāna % 7.155.1 % D6 missing up to 13ab (cf. v.l. 7.154.26). % Before the ref., T G1-4 M1.2 ins.: 07*1242=00 dhr̥tarāṣṭraḥ 07*1242_01 tasmin hate mahāmāye mahātejasi rākṣase 07*1242_02 amarṣitāḥ pāṇḍaveyāḥ kim akurvan mahāraṇe 07*1242_03 marditāś ca bhr̥śaṁ yuddhe kim akurvata saṁjaya 07*1242_04 ye ca te ’bhyadravan droṇaṁ vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ 07*1242_05 sr̥ñjayāḥ saha pāñcālais te ’kurvan kiṁ mahāraṇe 07*1242_06 saumadatter vadhād droṇam āyattaṁ saindhavasya ca 07*1242_07 amarṣāj jīvitaṁ tyaktvā gāhamānaṁ varūthinīm 07*1242_08 jr̥mbhamāṇam iva vyāghraṁ vyāttānanam ivāntakam 07*1242_09 kathaṁ pratyudyayur droṇam ajayyaṁ kurusr̥ñjayāḥ 07*1242_10 ācāryaṁ ye ca rakṣanti duryodhanapurogamāḥ 07*1242_11 drauṇikarṇakr̥pās tāta te hy akurvan kim āhave 07*1242_12 bhāradvājaṁ jighāsantau savyasācivr̥kodarau 07*1242_13 ārchatāṁ māmakān yuddhe kathaṁ saṁjaya śaṁsa me 07*1242_14 sindhurājavadheneme ghaṭotkacavadhena te 07*1242_15 amarṣitāś ca saṁkruddhā raṇaṁ cakruḥ kathaṁ yudhi % 7.155.2 % After 2abcd, S (G5 missing) ins.: 07*1243_01 hataṁ ghaṭotkacaṁ jñātvā vāsudevaḥ pratāpavān % 7.155.5 % For 5abc, Dn2 % D2.4.5.7.8 subst.: 07*1244_01 praharṣaṁ tasya taṁ jñātvā keśavasya dhanaṁjayaḥ 07*1244_02 arjuno ’py abravīd rājan % 7.155.9 % After 9ab, G1 M1.2 ins.: 07*1245_01 vyasanasya sati sthāne na prahr̥ṣyanti mānavāḥ 07*1245_02 harṣasya saty api sthāne nolbaṇaṁ yānti paṇḍitāḥ % 7.155.27 % After 27cd, B Dc1 Dn S (G5 missing) ins.: 07*1246_01 tridaśair api cāsyadbhiḥ śaravarṣaṁ samantataḥ % B Dc1 Dn cont.: D5 ins. after 27cd: 07*1247_01 aśakyas tad ayaṁ jetuṁ sravadbhir māṁsaśoṇitam 07*1247_02 kavacena vihīnaś ca kuṇḍalābhyāṁ ca pāṇḍava % On the other hand, D2.4 ins. after 27cd: 07*1248_01 tenādityaṁ nirudhyed yaḥ śaravarṣaiś ca vr̥ṣṭimān % while D7.8 ins. after 27cd: 07*1249_01 tapoyukto ’bhavat pūrvaṁ divyarūpaḥ pratāpavān % 7.155.28 % After % 28, K2 (marg.) B Dc1 Dn D5 ins.: 07*1250_01 na hy udyatāstraṁ yudhi hanyād ajayyam 07*1250_02 apy ekavīro balabhit savajraḥ % 7.156.22 % After 22ab, G1 M ins.: 07*1251_01 yamendrasiddhagandharvān vasurudrān marudgaṇān 07*1251_02 sa hi jātaś caturbāhur dhr̥tajāmbūnadasrajaḥ 07*1251_03 ajeyaḥ sarvabhūtānāṁ jayed api divaukasaḥ % 7.157.17 % After 17, K2 % (marg.) B Dc1 Dn ins.: 07*1252_01 sa vā karṇo mahābuddhiḥ sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ 07*1252_02 na muktavān kathaṁ sūta tām amoghāṁ dhanaṁjaye % 7.157.25 % After 25, G1 % M ins.: 07*1253_01 sā tu buddhiḥ kr̥tā rājan kr̥ṣṇaṁ prati nareśvara 07*1253_02 viṣṇos tejaḥpramūḍhānāṁ yuddhakāle praṇaśyati % 7.157.29 % After 29, B Dn2 D3.5.6 ins.: 07*1254_01 yaś caivaṁ rakṣate pārthaṁ karṇāt kr̥ṣṇo mahāmanāḥ 07*1254_02 ātmānaṁ sa kathaṁ rājan na rakṣet puruṣottamaḥ 07*1254_03 paricintya tu paśyāmaś cakrāyudham ariṁdamam 07*1254_04 na so ’sti triṣu lokeṣu yo jayeta janārdanam % 7.157.35 % After 35, Dc1 % Dn1 ins.: 07*1255_01 r̥te mahātmanaḥ pārthāt karṇena nihatā dhruvam % 7.157.43 % After 43, G1 M ins.: 07*1256=00 sātyakir uvāca 07*1256_01 dhruvas tasya jayo nityaṁ dīrgham āyuḥ pravartate 07*1256_02 yasya tvaṁ puruṣavyāghra śivāya satataṁ sthitaḥ % 7.158.28 % After 28ab, D3.6 ins.: 07*1257_01 āgamya sa sahāyena kr̥tā rakṣā mahātmanā 07*1257_02 so ’dya karṇena nihataḥ paśyatāṁ pāpacetasām 07*1257_03 asya pāpasya mokṣaṁ hi kathaṁ yāsyāmi mādhava % 7.158.29 % After 29, D7 ins.: 07*1258_01 diśāṁ hi vijaye kr̥ṣṇa sahadevasya cājñayā 07*1258_02 laṅkāṁ tu gatvā paulastyaḥ karaṁ vai dāpito balāt % 7.158.50 % After 50ab, S (G5 missing) ins.: 07*1259_01 śaṅkhaśabdaravāṁś caiva bāṇaśabdāṁś ca daṁsitāḥ % 7.159.1 % K4 om. the ref. After the ref., K2 (marg.) % B Dc1 Dn D3.5.6 ins.: 07*1260_01 vyāsenaivam athoktas tu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 07*1260_02 svayaṁ karṇavadhād vīro nivr̥tto bharatarṣabha % 7.159.19 % After 19ab, B Dc1 Dn1 ins.: 07*1261_01 asmākaṁ ca mahārāja parebhyo bahavo janāḥ % 7.159.39 % After 39, K4 B Dc1 Dn1 D3 % ins.: 07*1262_01 evaṁ hayāś ca nāgāś ca yodhāś ca bharatarṣabha 07*1262_02 yuddhād viramya suṣupuḥ śrameṇa mahatānvitāḥ % 7.159.41 % For 41, S (G5 missing) (which % ins. it after 34) subst.: 07*1263_01 vīrā vāraṇakumbheṣu suṣupur yuddhakarśitāḥ 07*1263_02 rātrau ratipariśrāntāḥ kāminīnāṁ kuceṣv iva % 7.159.42 % After 42, B Dc1 Dn % D2-5.7.8 ins.: 07*1264_01 daśaśatākṣakakubdariniḥsr̥taḥ 07*1264_02 kiraṇakesarabhāsurapiñjaraḥ 07*1264_03 timiravāraṇayūthavidāraṇaḥ 07*1264_04 samudiyād udayācalakesarī 07*1264_05 haravr̥ṣottamagātrasamadyutiḥ 07*1264_06 smaraśarāsanapūrṇasamaprabhaḥ 07*1264_07 navavadhūsmitacārumanoharaḥ 07*1264_08 pravisr̥taḥ kumudākarabāndhavaḥ % D2.5 cont.: 07*1265_01 pramadayan vasudhāṁ hi sudhākaraḥ % 7.160.22 % After 22, S (G5 missing) % ins.: 07*1266_01 tiṣṭha sa tvaṁ mahābāho nityaṁ śiṣyaḥ priyas tava % 7.161.2 % For 2cd, T G1-3 M subst.: 07*1267_01 prakāśam akarod vyoma jagat saṁrañjayann iva % After 2, Dn2 D3.5.6 ins.: 07*1268_01 prācyāṁ diśi sahasrāṁśor aruṇenāruṇīkr̥tam 07*1268_02 tāpanīyaṁ yathā cakraṁ bhrājate ravimaṇḍalam 07*1268_03 tato rathāśvāṁś ca manuṣyayānāny 07*1268_04 utsr̥jya sarve kurupāṇḍuyodhāḥ 07*1268_05 divākarasyābhimukhaṁ japantaḥ 07*1268_06 saṁdhyāgatāḥ prāñjalayo babhūvuḥ % 7.161.17 % After 17ab, S (G5 missing) ins.: 07*1269_01 śabdamātreṇa jānīmo vayaṁ te ca parasparam % 7.161.26 % After 26ab, G1 M1.2 % ins.: 07*1270_01 vidhūyānye karān kruddhāḥ kareṣv eva nyapīḍayan % 7.161.28 % After 28, D5 ins.: 07*1271_01 dr̥ṣṭvā droṇaṁ mahārāja samakampata[nta] pāṇḍavāḥ 07*1271_02 tato yodhā pāṇḍavānāṁ mahātman 07*1271_03 dr̥ṣṭvā droṇaṁ dīpyamānaṁ śaraughaiḥ 07*1271_04 tataḥ sarve sr̥ñjayāḥ pāṇḍavāś ca 07*1271_05 jighāsanto droṇam evābhijagmuḥ % 7.161.33 % After % 33, K2 (marg.) B Dc1 Dn2 D3.5.6 ins.: 07*1272_01 taṁ nihatyeṣuvarṣaṁ tu droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ 07*1272_02 tau śaraiś chādayām āsa virāṭadrupadāv ubhau 07*1272_03 droṇena chādyamānau tau kruddhau saṁgrāmamūrdhani 07*1272_04 droṇaṁ śarair vivyadhatuḥ paramaṁ krodham āsthitau 07*1272_05 tato droṇo mahārāja krodhāmarṣasamanvitaḥ 07*1272_06 bhallābhyāṁ bhr̥śatīkṣṇābhyāṁ ciccheda dhanuṣī tayoḥ 07*1272_07 tato virāṭaḥ kupitaḥ samare tomarān daśa 07*1272_08 daśa cikṣepa ca śarān droṇasya vadhakāṅkṣayā 07*1272_09 śaktiṁ ca drupado ghorām āyasīṁ svarṇabhūṣitām 07*1272_10 cikṣepa bhujagendrābhāṁ kruddho droṇarathaṁ prati 07*1272_11 tato bhallaiḥ suniśitaiś chittvā tāṁs tomarān daśa 07*1272_12 śaktiṁ kanakavaiḍūryāṁ droṇaś ciccheda sāyakaiḥ % On the other hand, G1 M1.2 ins. after 33: % M3-5 after 34: 07*1273_01 sa tābhyām ardito vr̥ddho vr̥ddhābhyāṁ krodhamūrchitaḥ % 7.161.35 % For 35cdef, G1 M subst.: 07*1274_01 pāñcālarājapautreṣu triṣu cādbhutakarmasu 07*1274_02 pitr̥putravadhāyas taś cikīrṣan karma duṣkaram % 7.161.46 % After 46, K2 ins.: 07*1275_01 athodyamya gadāṁ bhīmaḥ kāladaṇḍam ivāntakaḥ 07*1275_02 droṇāya vyasr̥jad rājan rathahayapapalvuve (sic) 07*1275_03 sāśvasūtadhvajaṁ rājan droṇasyāpothayat tadā 07*1275_04 prāmr̥da[dna]n svabahūn yodhān vāyuvr̥kṣān ivaujasā 07*1275_05 anyaṁ tu ratham āsthāya droṇaḥ praharatāṁ varaḥ 07*1275_06 vyūhadvāraṁ samāsthāya yuddhāya samavasthitaḥ % 7.162.4 % After 4cd, Ś K (K5 missing) B3 (marg.) D % (except Dc1 Dn1) T G2-4 ins.: 07*1276_01 narā rathai rathā nāgais tathaiva puruṣarṣabha % 7.162.19 % After 19, M3-5 % ins.: 07*1277_01 babhramus tatra tatraiva rathān ādāya bhārata % 7.162.28 % After 28, G1 M ins.: 07*1278_01 aśobhanta yathā meghāḥ śāradāś calavidyutaḥ % 7.162.37 % After 37, B % Dc1 Dn1 ins.: 07*1279_01 yodhās te tu mahārāja krodhāmarṣasamanvitāḥ % 7.162.49 % After 49, B Dc1 Dn D3 % ins.: 07*1280_01 putras tava mahārāja rājā duryodhano drutam % 7.163.11 % After 11ab, B Dc1 Dn ins.: 07*1281_01 bhīmam āvārayām āsa vikiran niśitāñ śarān % while D7.8 ins.: 07*1282_01 karṇas tu niśitair bāṇair vivyadhe marmabhedibhiḥ % After 11, D7.8 % ins.: 07*1283_01 purā devāsure yuddhe vr̥travāsavayor iva % 7.163.16 % After 16, K4 B Dc1 % Dn D5 S (G5 missing) ins.: 07*1284_01 vyālīva mantrābhihatā karṇabāṇair abhidrutā % 7.163.18 % Ś % K1.3.4 B3.4 D1.3.6 ins. after 18: K2 Dn2 D2.4.5. % 7.8 after 18ab: 07*1285_01 tais tasya niśitaiḥ pītair bhīmaseno mahābalaḥ 07*1285_02 ciccheda paravīraghnaḥ prahasann iva bhārata % Ś K1.3.4 B4 D1 cont.: K2 Dn2 D2.4.5.7.8 ins. % after 18: D3.6 after the second occurrence of % 18cd: 07*1286_01 karṇo ’py anyad dhanur gr̥hya hemapr̥ṣṭhaṁ durāsadam % 7.163.26 % After % 26, G1 M ins.: 07*1287_01 tāv anyonyaṁ prati mahān saṁrambhaḥ samajāyata 07*1287_02 mr̥dupūrvam abhūd yuddhaṁ divyāstraviduṣor dvayoḥ % 7.163.36 % After 36, B Dc1 Dn ins.: 07*1288_01 abruvaṁs tatra siddhāś ca r̥ṣayaś ca samāgatāḥ % 7.163.40 % After 40ab, G1 % M ins.: 07*1289_01 droṇe sauṣṭhavam ācārye lāghavaṁ sauṣṭhavaṁ tathā 07*1289_02 arjune dr̥śyate vyaktaṁ nānyasmiṁs tad dhanurdhare 07*1289_03 lakṣam ekastham ācārye lakṣaṁ vedhaś ca pāṇḍave 07*1289_04 śaighryam ekastham ācārye śaighryaṁ vedhaś ca pāṇḍave % After line % 3, G1 ins.: 07*1290_01 gatam ekastham ācārye gataṁ vedhaś ca pāṇḍave % 7.163.42 % After 42, S (G5 % missing) ins.: 07*1291_01 yadā droṇaṁ mahārāja viśeṣayati pāṇḍavaḥ % 7.163.43 % After 43ab, S (G5 missing) ins.: 07*1292_01 tad astraṁ saṁdhitaṁ rājan ghorarūpaṁ mahāhave % 7.163.44 % After 44ab, S (G5 missing) ins.: 07*1293_01 saritaś ca pratisrotaḥ samūhur vai kṣaṇāntaram % 7.163.48 % After 48, S (G5 missing) ins.: 07*1294_01 droṇas tyajya raṇe pārthaṁ pāñcālān anvadhāvata 07*1294_02 arjuno ’pi raṇe droṇaṁ tyaktvā prādrāvayat kurūn 07*1294_03 śaraughair atha tābhyāṁ tu chāyābhūtaṁ mahāmr̥dhe 07*1294_04 tumulaṁ prababhau rājan sarvasya jagato bhayam % 7.164.5 % For 5ab, G1 M subst.: 07*1295_01 dhr̥ṣṭadyumno ’pi rājendra bhagnaṁ dr̥ṣṭvā tavātmajam % 7.164.12 % T G1-4 % M1.2 ins. after 12ab: M3-5 after 11: 07*1296_01 na cūlī baliśas tatra na yamī nāpi pāvakaḥ % 7.164.18 % M3-5 ins. after 18: G1 M1.2 after 19: 07*1297_01 tatas tava suto rājan sātvatena samāgataḥ % 7.164.37 % After 37ab, G1.4 M ins.: 07*1298_01 duryodhanas tataḥ kruddho mādhavaṁ navabhiḥ śaraiḥ % After 37, N (Ś2 K5 missing; % D2 after 34) ins.: 07*1299_01 sātyakiṁ tu tato rājan prahasaṁs tanayas tava 07*1299_02 ākarṇamuktair niśitair vivyādha triṁśatā śaraiḥ 07*1299_03 tato ’sya saśaraṁ cāpaṁ kṣurapreṇa dvidhākarot 07*1299_04 so ’nyat kārmukam ādāya laghuhastas tato dr̥ḍham 07*1299_05 sātyakir vyasr̥jac cāpi śaraśreṇīṁ sutasya te 07*1299_06 tām āpatantīṁ sahasā śaraśreṇīṁ jighāṁsayā 07*1299_07 ciccheda bahudhā rājaṁs tata uccukruśur janāḥ 07*1299_08 sātyakiṁ ca trisaptatyā pīḍayām āsa vegitaḥ 07*1299_09 svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautair ākarṇāpūrṇaniḥsr̥taiḥ % 7.164.42 % After 42, % N (except B4; Ś2 K5 missing) ins.: 07*1300_01 tayoḥ śarasahasraiś ca saṁchannaṁ vasudhātalam 07*1300_02 agamyarūpaṁ ca śarair ākāśaṁ samapadyata % 7.164.46 % After % 46, N (Ś2 K5 missing) ins.: 07*1301_01 rathacakraṁ ca karṇasya babhañja sa mahābalaḥ 07*1301_02 bhagnacakre rathe ’tiṣṭhad akampaḥ śailarāḍ iva 07*1301_03 ekacakraṁ rathaṁ tasya tam ūhuḥ suciraṁ hayāḥ 07*1301_04 ekacakram ivārkasya rathaṁ saptarṣayo ’malāḥ % 7.164.47 % After % 47, B Dc1 Dn1 ins.: 07*1302_01 bhīmasenas tu saṁkruddhaḥ sūtaputram ayodhayat % 7.164.57 % After 57, D6 Bom. ed. ins.: 07*1303_01 sasr̥jus tarasā vīrān pañcame ’hani bhārata % 7.164.63 % For 63ab, S (G5 missing) subst.: 07*1304_01 dr̥ṣṭvā ca naranāgāśvapattīnāṁ vipulaṁ kṣayam % 7.164.67 % B Dc1 % Dn1 T G1-4 M1.2 ins. after 67ab: Dn2 D3 M3-5 % after 67: 07*1305_01 sadhanur dhanvināṁ śreṣṭho devair api savāsavaiḥ 07*1305_02 nyastaśastras tu saṁgrāme śakyo hantuṁ bhaven nr̥bhiḥ % 7.164.71 % After % 71, B Dc1 Dn ins.: 07*1306_01 parapramathanaṁ ghoraṁ mālavasyendravarmaṇaḥ % 7.164.78 % After 78, N % (Ś2 K5 missing) ins.: 07*1307_01 taiḥ śarair āvr̥taṁ droṇaṁ nāpaśyāma mahāratham 07*1307_02 bhāskaraṁ jaladai ruddhaṁ varṣāsv iva viśāṁ pate 07*1307_03 vidhūya tān bāṇagaṇān pāñcālānāṁ mahārathaḥ % 7.164.92 % After 92, B Dc1 Dn D3.5.6 ins.: 07*1308_01 brahmāstreṇa tvayā dagdhā anastrajñā narā bhuvi 07*1308_02 yad etad īdr̥śaṁ vipra kr̥taṁ karma na sādhu tat 07*1308_03 nyasyāyudhaṁ raṇe kṣipraṁ droṇa mā tvaṁ ciraṁ kr̥thāḥ 07*1308_04 mā pāpiṣṭhataraṁ karma kariṣyasi punar dvija % 7.164.94 % After 94ab, D3 ins.: 07*1309_01 yudhiṣṭhiram upāgamya droṇo vacanam abravīt 07*1309_02 satyaṁ kathaya rājendra yadi jīvati me sutaḥ % 7.164.99 % After 99, % D7.8 ins.: 07*1310_01 kāminīṣu vivāheṣu gavām arthe tathā dhane 07*1310_02 brāhmaṇābhyavapattau ca anr̥te nāsti pātakam % 7.164.119 % For 119ab, % B Dc1 Dn1 subst.: 07*1311_01 tasya tv ahaś ca rātriś ca śarān abhyasato ’gamat % 7.164.123 % After 123, D7 ins.: 07*1312_01 tataś ca pārṣato rājan samākr̥ṣya dhanur mahat 07*1312_02 śaraṁ mumoca niśitaṁ bhāradvājajighāṁsayā % 7.164.147 % After 147ab, N (D4 % om.; Ś2 K5 missing) ins.: 07*1313_01 darśayām āsa kauravya pārṣato vicaran raṇe % 7.164.148 % After % 148, N (Ś2 K5 missing; D4 after 147a) ins.: 07*1314_01 bhārataṁ kauśikaṁ caiva sātvataṁ caiva śikṣayā 07*1314_02 darśayan vyacarad yuddhe droṇasyāntacikīrṣayā 07*1314_03 caratas tasya tān mārgān vicitrān khaḍgacarmiṇaḥ 07*1314_04 vyasmayanta raṇe yodhā devatāś ca samāgatāḥ % 7.164.151 % For 151ab, B Dc1 Dn1 subst.: 07*1315_01 r̥te śāradvatāt pārthād droṇer vaikartanāt tathā % 7.164.153 % After 153ab, D6 % ins.: 07*1316_01 paśyatas tasya tān mārgān vicitrān khaḍgacarmaṇi % 7.165.1 % After the ref., N (Ś2 % K5 missing) T1 ins.: 07*1317_01 sātvatasya tu tat karma dr̥ṣṭvā duryodhanādayaḥ 07*1317_02 śaineyaṁ sarvataḥ kruddhā vārayām āsur añjasā 07*1317_03 kr̥pakarṇau ca samare putrāś ca tava māriṣa 07*1317_04 śaineyaṁ tvarayābhyetya vinighnan niśitaiḥ śaraiḥ 07*1317_05 yudhiṣṭhiras tato rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau 07*1317_06 bhīmasenaś ca balavān sātvataṁ paryavārayan 07*1317_07 karṇaś ca śaravarṣeṇa gautamaś ca mahārathaḥ 07*1317_08 duryodhanādayas te ca śaineyaṁ paryavārayan 07*1317_09 tāṁ vr̥ṣṭiṁ sahasā rājann utthitāṁ ghorarūpiṇīm 07*1317_10 vārayām āsa śaineyo yodhayaṁs tān mahārathān 07*1317_11 teṣām astrāṇi divyāni saṁhitāni mahātmanām 07*1317_12 vārayām āsa vidhivad divyair astrair mahāmr̥dhe % Whereas, after the ref., G1 M1.2 read 14ab for the % first time, repeating it in its proper place. After % the first occurrence of 14ab, G1 M1.2 ins.: 07*1318_01 saṁprahr̥ṣṭācyuto dr̥ṣṭvā sādhu sādhv iti pūjayan 07*1318_02 taṁ yaudhāś cābhavan sarve karmaṇānena pūjayan 07*1318_03 evam uktvā mahārāja vāsudevaṁ dhanaṁjayaḥ 07*1318_04 prāyāt tava balaṁ jiṣṇur bhāradvājarathaṁ prati 07*1318_05 tatrāsīd bhairavo nādas tāvakānāṁ jayaiṣiṇām 07*1318_06 samabhidravatāṁ pārthaṁ daityānām iva vāsavam 07*1318_07 tatrākaron mahārāja mahīṁ śoṇitakardamām 07*1318_08 prācchinac cottamāṅgāni pārtho ’śvanaradantinām % 7.165.2 % After 2, Ś1 K (K5 missing) D % (except Dc1 Dn1) T1 ins.: 07*1319_01 rāśayaḥ sma vyadr̥śyanta tatra tatra raṇājire % 7.165.13 % After 13ab, N (Ś2 K5 missing) T1 ins.: 07*1320_01 prāsphuran nayanaṁ cāsya dakṣiṇo bāhur eva ca 07*1320_02 vimanāś cābhavad yuddhe dr̥ṣṭvā pārṣatam agrataḥ % 7.165.30 % After 30ab, T % G2-4 ins.: 07*1321_01 bharanti hi sutān dārāṁs tvadvad ajñānamohitāḥ % 7.165.31 % For 31ab, D6 S (G5 missing) % subst.: 07*1322_01 ekaputrasya cārthe tvaṁ bahūn nighnañ janādhipān % D7.8 ins. after % 31: D6 after 20: 07*1323_01 ācārahīna nirlajja brahmabandho narādhama 07*1323_02 idānīṁ tiṣṭha durbuddhe na me jīvan gamiṣyasi % D6-8 cont.: K4 Dc1 Dn2 D1-5 T1.2 (marg.) ins. % after 31: 07*1324_01 yasyārthe śastram ādāya yam apekṣya ca jīvasi % 7.165.33 % After 33ab, S (G5 missing) ins.: 07*1325_01 saṁnyāsāya śarīrasya yokṣyamāṇaḥ sa vai dvijaḥ % After 33cd, S (G5 miss- % ing) ins.: 07*1326_01 karṇaduryodhanau rājaṁs tvaramāṇaḥ parākramī % 7.165.34 % For 34ab, M3-5 subst.: 07*1327_01 raṇe kr̥to mayā yatno yan mā brūtha sadā sadā % After 34, M3-5 ins.: 07*1328_01 utsr̥jāmy eva vai prāṇān divaṁ gacchāmi sāṁpratam % 7.165.36 % After 36ab, K4 B Dc1 % Dn D1 ins.: 07*1329_01 saśaraṁ tad dhanur ghoraṁ saṁnyasyātha rathe tataḥ % After 36, S (G5 missing) ins.: 07*1330_01 pradrute tv atha droṇāya dhr̥ṣṭadyumne mahārathe % 7.165.39 % After 39ab, K2 (marg.).4 D (except % Dn1) ins.: 07*1331_01 purāṇaṁ puruṣaṁ viṣṇuṁ jagāma manasā param 07*1331_02 mukhaṁ kiṁ cit samunnāmya viṣṭabhya uram agrataḥ 07*1331_03 nimīlitākṣaḥ sattvastho nikṣipya hr̥di dhāraṇām 07*1331_04 om ity ekākṣaraṁ brahma jyotirbhūto mahātapāḥ 07*1331_05 smaritvā devadeveśam akṣaraṁ paramaṁ prabhum % D7.8 cont.: 07*1332_01 nirāvaraṇam ācāryaṁ paśyāmas tadanantaram % After % 39, S (G5 missing) ins.: 07*1333_01 mūrdhānaṁ yasya nirbhidya jyotī rājan mahātmanaḥ 07*1333_02 jagāma paramaṁ sthānaṁ dehaṁ nyasya rathottame % 7.165.44 % After 44, % N (Ś2 K5 missing) ins.: 07*1334_01 brahmalokaṁ mahad divyaṁ devaguhyaṁ hi tat param % 7.165.46 % T G2-4 M3-5 ins. after 46ab: G1 M1.2 cont. % after 1336*: 07*1335_01 vikr̥ṣya pārṣataḥ khaḍgaṁ krodhāmarṣavaśaṁ gataḥ % On the other hand, G1 M1.2 ins. after 46ab: 07*1336_01 abhyadravat sa vegena pārṣataḥ khaḍgacarmabhr̥t 07*1336_02 pradrutaṁ tv atha vegena tam ācāryajighāṁsayā 07*1336_03 prākrośan pāṇḍavāḥ sarve phalgunaś cāpluto rathāt 07*1336_04 na hantavyo na hantavya iti te sarvato ’bruvan 07*1336_05 krośatsu pāṇḍaveyeṣu anudhāvati phalgune 07*1336_06 vikr̥taḥ sarvabhūtasya brahmabhūtaṁ parāmr̥śat % 7.165.50 % After 50ab, D6 % ins.: 07*1337_01 vāhayitvā rathaṁ tatra mā droṇaṁ ghātayiṣyasi % 7.165.55 % After 55ab, G1 M1.2 % ins.: 07*1338_01 rathān nipatitaṁ droṇam ācāryaṁ brāhmaṇaṁ gurum % 7.165.57 % After 57a, % G1 M1.2 ins.: 07*1339_01 catvāras te ca mānuṣāḥ 07*1339_02 agner iva śikhāṁ dīptām ulkāṁ prajvalitām iva 07*1339_03 apaśyāma divaṁ stabdhvā mahimānaṁ mahātmanaḥ % 7.165.61 % After 61, S (G5 missing) % ins.: 07*1340_01 patite tv eva saṁrabdhe senāyāṁ tatra bhārata 07*1340_02 udatiṣṭhann uruṇḍānāṁ sahasrāṇy ekaviṁśatiḥ % After 1340*, S repeats 53abcd. After the second % occurrence of 53abcd, G1 M1.2 ins.: 07*1341_01 ācchinnāḥ paṭṭasaiḥ khaḍgaiḥ prāsaiś ca bharatarṣabha 07*1341_02 hāhākāreṇa mahatā śastrasaṁtāpatāpitān 07*1341_03 hatān paryavahad yaudhān sajīvān api cāpare 07*1341_04 pradhānahatabhūyiṣṭhāḥ kr̥tacintāḥ palāyane 07*1341_05 te ca yaudhā mahārāja nirutsāhās tadābhavan 07*1341_06 rathino ’śvagajasthāś ca pādātāś ca viśāṁ pate 07*1341_07 nihatā hatabhūyiṣṭhā mr̥tā iva hataprabhāḥ 07*1341_08 tāvakānāṁ rathaśreṣṭhā udhvastā iva bhasmanā 07*1341_09 adharmapūrvakaṁ yuddham upaskr̥tya parājitāḥ % 7.165.66 % After 66ab, G1 M1.2 ins.: 07*1342_01 pāṇḍavās tu mudā yuktāḥ siṁhanādaṁ pracakrire 07*1342_02 prādravaṁs te sutān dr̥ṣṭvā sumukhaṁ caiva pārṣatam % 7.165.68 % After 68, % N (K5 missing) ins.: 07*1343_01 udīrṇāṁś ca parān dr̥ṣṭvā hr̥ṣyamāṇān punaḥ punaḥ 07*1343_02 aśrupūrṇekṣaṇās trastā dīnā hy āsan viśāṁ pate % 7.165.81 % Ś K (K5 % missing) B Dc1 Dn D1.3.5.7.8 ins. after 81: D4 % after 82: 07*1344_01 rathānām ayutaṁ gr̥hya trisāhasrāṁś ca dantinaḥ 07*1344_02 vr̥ṣaseno ’payāt tūrṇaṁ dr̥ṣṭvā droṇaṁ nipātitam % 7.165.82 % Ś K % (K5 missing) B Dc1 Dn D1.3.8 ins. after 82: % D5.7 cont. after 1344*: 07*1345_01 saṁśaptakabalaṁ gr̥hya hataśeṣaṁ kirīṭinā 07*1345_02 suśarmā prādravad rājan dr̥ṣṭvā droṇaṁ nipātitam % 7.165.83 % After 83ab, N (except D6; % K5 missing) ins.: 07*1346_01 prādravan sarvataḥ saṁkhye dr̥ṣṭvā rukmarathaṁ hatam 07*1346_02 tvarayantaḥ pitr̥̄n anye bhrātr̥̄n anye ca mātulān 07*1346_03 putrān anye vayasyāṁś ca prādravan kuravas tathā 07*1346_04 codayantaś ca sainyāni svasrīyāṁś ca tathāpare 07*1346_05 sambandhinas tathānye ca prādravanta diśo daśa % D4 cont.: 07*1347_01 tato duryodhano rājā aśvatthāmānam abravīt % 7.165.87 % For 87ab, D6 subst.: 07*1348_01 tasmin hāhākr̥te sainye vartamāne bhayāvahe % After 87, N (except D4; K5 missing) ins.: 07*1349_01 tasyāsīt sumahad yuddhaṁ śikhaṇḍipramukhair gaṇaiḥ 07*1349_02 prabhadrakaiś ca pāñcālaiś cedibhiś ca sakekayaiḥ % 7.165.95 % After 95ab, S (G5 % missing) ins.: 07*1350_01 aplave plavam anvicchan yathāgādhe naro ’mbhasi % 7.165.99 % After 99, N % (except D4; K5 missing) ins.: 07*1351_01 vartamāne tathā yuddhe kṣīyamāṇeṣu saṁyuge 07*1351_02 dhārtarāṣṭreṣu saṁkruddhaḥ pitā te ’stram udairayat % 7.165.100 % After 100, % G1 M ins.: 07*1352_01 pitā tava susaṁkruddho ripūn abhimukhe sthitaḥ 07*1352_02 nihanti prabalas tatra vāyur vr̥kṣān ivaujasā % 7.165.110 % After 110ab, S (G5 missing) ins.: 07*1353_01 jaye hi yatamānānāṁ śrīr dharmaś ca pravartate % 7.165.116 % N (K5 missing) G1 M2 (last two second % time) ins. after 116: G1 (first time) M1.2 (first % time) after 115ab: 07*1354_01 śete vinihato bhūmau vane siṁhaśiśur yathā 07*1354_02 jānann apy anr̥tasyātha doṣān sa dvijasattamam 07*1354_03 avyaktam abravīd rājā hataḥ kuñjara ity uta % 7.165.117 % For 117ab, N (K5 missing) subst.: 07*1355_01 sa tvāṁ nihatam ākrandan kr̥tvā tvannāmapīḍitaḥ % 7.165.125 % After 125, N % (K5 missing) ins.: 07*1356_01 tataḥ kruddho raṇe drauṇir bhr̥śaṁ jajvāla māriṣa 07*1356_02 yathendhanaṁ mahat prāpya prājvalad dhavyavāhanaḥ 07*1356_03 talaṁ talena niṣpiṣya dantair dantān upaspr̥śan 07*1356_04 niḥśvasann urago yadval lohitākṣo ’bhavat tadā % 7.166.1 % After 1, G1 M1.2.4.5 ins.: 07*1357_01 śūraś ca kr̥tavidyaś ca tejasā jvalanopamaḥ 07*1357_02 yad abravīt tadā sūta tan mamācakṣva saṁjaya 07*1357_03 yo veda divyāny astrāṇi sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ % 7.166.11 % After 11ab, S % (G5 missing) ins.: 07*1358_01 meghastanitanirghoṣā kampate bhayaviklavā % 7.166.19 % After 19, % G1 M ins.: 07*1359_01 asatyavākyaṁ yat tena lobhād uktaṁ durātmanā 07*1359_02 rājyahetor nr̥śaṁsena tac cāpi viditaṁ mayā % 7.166.23 % B Dc1 Dn D3.5 ins. (var.) Veṇī- % sam̐hāra, (Act 3, st. 37) after 23: D6 after 22: 07*1360_01 mayi jīvati yat tātaḥ keśagraham avāptavān 07*1360_02 katham anye kariṣyanti putrebhyaḥ putriṇaḥ spr̥hām % 7.166.27 % After 27, N % (except D2; K5 missing) ins.: 07*1361_01 śape satyena kauravya iṣṭāpūrtena cānagha 07*1361_02 ahatvā sarvapāñcālāñ jīveyaṁ na kathaṁ cana % 7.166.39 % For 39cd, S (G5 % missing) subst.: 07*1362_01 bhaviṣyanti mahārāja maccharair vidiśas tathā % 7.166.45 % After 45, G1 M ins.: 07*1363_01 gr̥hāṇāstram idaṁ vipra nārāyaṇam anuttamam % 7.166.51 % After 51, D7.8 ins.: 07*1364_01 tatprasādān mayā prāptaṁ mahāstram idam uttamam % 7.166.53 % After 53, G1 % M1.2 ins.: 07*1365_01 iccheyaṁ yadi dūrasthān nihaniṣyanti me śarāḥ % 7.166.56 % After % 56, G1 M ins.: 07*1366_01 evam uktvā tato drauṇiḥ śaṅkhaṁ dadhmau sa māriṣa 07*1366_02 pūrayan pr̥thivīṁ sarvāṁ saśailavanakānanām 07*1366_03 tasya śaṅkhasvanaṁ śrutvā tava sainyāni māriṣa 07*1366_04 nyavartanta raṇāyaiva bhayaṁ tyaktvā mahārathāḥ % 7.167.6 % After % 6, G1 M ins.: 07*1367_01 petur ākāśagās tatra vimanaskā viśāṁ pate 07*1367_02 rodasī ca viyac caiva sarvaṁ jvālāsamāvr̥tam % 7.167.13 % After % 13, B Dc1 Dn1 ins.: 07*1368_01 rathān viśīrṇān utsr̥jya padbhiḥ ke cic ca vidrutāḥ % B Dc1 Dn1 cont.: Ś K (K5 missing) Dn2 D1-8 % ins. after 13: 07*1369_01 hayapr̥ṣṭhagatāś cānye kr̥ṣyante ’rdhacyutāsanāḥ % 7.167.17 % After 17, S (G5 missing) ins.: 07*1370_01 palāyanaparāś cānye yodhāḥ śatasahasraśaḥ 07*1370_02 avasthitaṁ punar dr̥ṣṭvā tava putrasya tad balam 07*1370_03 dharmaputro mahārāja dhanaṁjayam athābravīt % 7.167.18 % After % 18ab, G1 M1.2 ins.: 07*1371_01 evam etad drutaṁ bhagnaṁ droṇe yudhi nipātite 07*1371_02 avasthānam avindan vai vikṣataṁ śarapīḍitam % 7.167.27 % After 27ab, S (G5 missing) ins.: 07*1372_01 indraviṣṇusamaṁ vīrye kope ’ntakam iva sthitam 07*1372_02 br̥haspatisamaṁ buddhyā nītimantaṁ mahāratham % 7.167.28 % After the second occurrence of 28ab, D6 ins.: 07*1373_01 sa eṣa nardati drauṇir gharmānte jalado yathā % 7.167.32 % After 32, G4 ins.: 07*1374_01 sa hi tenaiva naḥ sarvān kṣapayed iti me matiḥ % 7.167.33 % After 33, K4 B Dc1 Dn1 D1.3.5 ins.: 07*1375_01 ciraṁ sthāsyati cākīrtis trailokye sacarācare 07*1375_02 rāme vālivadhād yadvad evaṁ droṇe nipātite % 7.167.47 % After % 47, K4 B Dc1 Dn D1 ins.: 07*1376_01 aho bata mahat pāpaṁ kr̥taṁ karma sudāruṇaṁ 07*1376_02 yad rājyasukhalobhena droṇo ’yaṁ sādhu ghātitaḥ % 7.168.5 % After 5, G1 M % ins.: 07*1377_01 vartamāne yathā pāpe ugrakarmaṇi bhārata 07*1377_02 svadharmam anavasthāpya kim etāni prabhāṣase % 7.168.7 % After 7, D6.7 ins.: 07*1378_01 aham āvārayiṣyāmi gadayā sarvakauravān 07*1378_02 tvayā vinā yadi mahīṁ dharmaputrāya dhīmate 07*1378_03 na dadyāṁ pañcame prāpte divase nāsmi kṣatriyaḥ % 7.168.9 % After 9, G1 M ins.: 07*1379_01 kathaṁ vr̥ddheṣu tiṣṭhatsu dhārmikeṣu mahatsu ca 07*1379_02 draupadī prāpnuyāt kleśaṁ veśyā yoṣeva bhārata 07*1379_03 kim u teṣāṁ bilvaphalaṁ mukhe hy āsīn mahātmanām 07*1379_04 utāho badhirā hy āsan mūkā vāpi dhanaṁjaya 07*1379_05 andhā vasaṁs tadā te tu yaiś ca noktaṁ hitaṁ vacaḥ 07*1379_06 atha tatra bhaved dharmo na caivātrāsty anāryakam 07*1379_07 anurūpaṁ kr̥taṁ cāpi bhīṣmadroṇakr̥pādibhiḥ 07*1379_08 putraiḥ śiṣyaiś ca yat sārdhaṁ saṁnaddhā yoddhum āhave % 7.168.10 % After 10, S (G5 miss- % ing) ins.: 07*1380_01 bahūni kṣāmya śatrūṇāṁ satyadharmaratā vayam 07*1380_02 tathā tan marṣayitvā tu yathā te utpathasthitāḥ % 7.168.16 % After 16cd, N (Ś2 % K5 missing; D4 [reading twice]) ins.: 07*1381_01 vāsudeve sthite cāpi droṇaputraṁ praśaṁsasi % 7.168.17 % T G1-3 M ins. after % 17ab: B Dc1 Dn D3 after 18: 07*1382_01 mama nāgāyutaṁ pārtha balaṁ bāhvor vidhīyate 07*1382_02 prapātayeyaṁ ca śaraiḥ sendrān devān samāgatān 07*1382_03 sarākṣasagaṇān pārtha sāsuroragamānavān % 7.168.30 % After 30, T % G2-4 M3.5 ins.: 07*1383_01 viśeṣāt pitr̥hantā me na sa vadhyaḥ kathaṁ mayā 07*1383_02 yo ’yaṁ pāpaḥ sudurmedhā bāndhavān yudhi jaghnivān 07*1383_03 tasya viprabruvavadhe kathaṁ pāpaṁ bhaven mama % 7.168.38 % K4 % B Dc1 Dn D4 ins. after 38: D2.3.5.6.8 after 39: % D7 after the second occurrence of 39: 07*1384_01 saṁbandhāvanataṁ pārtha na māṁ tvaṁ bahu manyase 07*1384_02 svagātrakr̥tasopānaṁ niṣaṇṇam iva dantinam 07*1384_03 kṣamāmi te sarvam eva vāgvyatikramam arjuna 07*1384_04 draupadyā draupadeyānāṁ kr̥te nānyena hetunā 07*1384_05 kulakramāgataṁ vairaṁ mamācāryeṇa viśrutam 07*1384_06 tathā jānāty ayaṁ loko na yūyaṁ pāṇḍunandanāḥ % 7.168.39 % After 39ab, T G2-4 ins.: 07*1385_01 na kṣatriya iti prāhur yo na hanti raṇājire 07*1385_02 pitaraṁ vā guruṁ vāpi jighāṁsuṁ putraśiṣyayoḥ 07*1385_03 jihmena vāpy ajihmena hanyād evāvicārayan 07*1385_04 ity uktaṁ brahmaṇā pūrvaṁ kṣatriyāṇāṁ dviṣadvadhe 07*1385_05 tasmāc chiṣyeṇa nihataḥ śatrur me brāhmaṇabruvaḥ 07*1385_06 yaḥ kṣatriyasuto hanyāt pitaraṁ vā guruṁ ca vā 07*1385_07 aniṣṭaṁ kṣatriyo hanyāt sa vai kṣatriya ucyate % 7.169.9 % After 9, N (K5 missing) ins.: 07*1386_01 ete tvāṁ pāṇḍavāḥ sarve kutsayanti vivitsayā 07*1386_02 karmaṇā tena pāpena śvapākam iva brāhmaṇāḥ % N (K5 missing) cont.: G1 M1.2 ins. after 12ab: 07*1387_01 etat kr̥tvā mahat pāpaṁ ninditaṁ sarvasādhubhiḥ 07*1387_02 na lajjase kathaṁ vaktuṁ samitiṁ prāpya śobhanām % 7.169.19 % After 19, K4 B Dc1 Dn D1.5.6 % ins.: 07*1388_01 tvāṁ ca brahmahaṇaṁ dr̥ṣṭvā janaḥ sūryam avekṣate 07*1388_02 brahmahatyā hi te pāpaṁ prāyaścittārtham ātmanaḥ 07*1388_03 pāñcālaka sudurvr̥tta mamaiva gurum agrataḥ 07*1388_04 guror guruṁ ca bhūyo ’pi kṣipan naiva hi lajjase 07*1388_05 tiṣṭha tiṣṭha sahasvaikaṁ gadāpātam imaṁ mama 07*1388_06 tava cāpi sahiṣye ’haṁ gadāpātān anekaśaḥ % 7.169.23 % After % 23, S (G5 missing) ins.: 07*1389_01 varaṁ hi te mr̥taṁ pāpa na ca te vr̥ttam īdr̥śam 07*1389_02 śrotuṁ vaktavyatāmūlaṁ nīcā vakṣyanti mānavāḥ 07*1389_03 parān kṣipanti doṣeṇa sveṣu doṣeṣv adr̥ṣṭayaḥ % 7.169.37 % After 37ab, N (D4 om.; K5 missing) % ins.: 07*1390_01 adharmeṇa tathā bālaḥ saubhadro vinipātitaḥ % 7.169.46 % After 46, Dn1 D6 ins.: 07*1391_01 tathāpi bhīmād ātmānam āmucya balinocchritaḥ 07*1391_02 jagāmānilavegena bhīmam unmucya mādhavaḥ 07*1391_03 bhīmenāthāśu mahatā vegam āsthāya madhyamam 07*1391_04 viṣṭabhya vidhr̥to darpāt sātyakir daśame pade % 7.169.60 % After 60, N % (except Dn2 D6; K5 missing) ins.: 07*1392_01 tau vr̥ṣāv iva nardantau balinau bāhuśālinau % 7.170.8 % After 8, G1 M (G1 M3.4 read- % ing for the first time after 7.168.8) ins.: 07*1393_01 bherīś cāvādayan hr̥ṣṭāḥ paṭahān dundubhīṁś ca ha 07*1393_02 āḍambarān mr̥daṅgāṁś ca jharjharīś cānakān api 07*1393_03 maḍḍukān paṇavān vīṇā ḍiṇḍimāṁś ca sahasraśaḥ 07*1393_04 sarve caiva maheṣvāsā dadhmuḥ śaṅkhān mahāsvanān 07*1393_05 tato nanāda vasudhā khuranemisamāhatā 07*1393_06 sa śabdas tumulaḥ khaṁ ca pr̥thivīṁ ca vyanādayat 07*1393_07 kurūṇām atha taṁ śabdaṁ śrutvā ghoraṁ samutthitam 07*1393_08 pāṇḍavāḥ somakaiḥ sārdhaṁ samapadyanta vismitāḥ 07*1393_09 te tu dr̥ṣṭvā kurūn rājan nadato bhairavān ravān 07*1393_10 abhyavartanta vegena mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam % 7.170.13 % After 13, S % (G2.5 missing) ins.: 07*1394_01 cukṣubhe pr̥thivī sarvā diśaś ca pratisasvanuḥ 07*1394_02 saṁbhrāntāni ca bhūtāni jalajāny api māriṣa 07*1394_03 te ca sarve tathā yaudhāḥ saṁprahr̥ṣṭā yuyutsavaḥ 07*1394_04 vartamāne tathā śabde raudre tasmin bhayānake 07*1394_05 saṁpatatsu rathaugheṣu tava teṣāṁ ca bhārata % 7.170.17 % After 17ab, D6 ins.: 07*1395_01 tato ’ntarikṣaṁ khagamair nānāliṅgaiḥ subhairavaiḥ % 7.170.19 % After 19, G1 % M1.2 ins.: 07*1396_01 pāśāś ca vividhākārā nārācāñjalikās tathā 07*1396_02 saṁpatanta[ḥ] sma dr̥śyante śataśo ’tha sahasraśaḥ 07*1396_03 yathā yugakṣaye ghore paribhūtaṁ jagad bhavet 07*1396_04 tadvad āsīt tadā rājañ jyotirbhūtaṁ nabhaḥsthalam % 7.170.32 % After 32, S (G2.5 missing) ins.: 07*1397_01 rakṣaṇe ca mahān yatnaḥ saindhavasya kr̥to yudhi 07*1397_02 arjunasya vighātārthaṁ pratijñā yena rakṣitā 07*1397_03 vyūhadvāri vayaṁ caiva dhr̥tā yena jigīṣavaḥ 07*1397_04 vāritaṁ ca mahat sainyaṁ prāviśat tad yathābalam % 7.170.34 % After 34, S (G2.5 missing) ins.: 07*1398_01 grahaṇe ca paro yatnaḥ kr̥tas tena yathā mama 07*1398_02 viditaṁ sarvam evaitad bhavatāṁ sarvayodhinām % 7.170.35 % After 35, S % (G2.5 missing) ins.: 07*1399_01 vanavāsān nivr̥ttānāṁ samaye ca tathā kr̥te 07*1399_02 snehaś ca darśito nityaṁ pratyakṣaṁ vo mahārathāḥ % 7.170.39 % After 39, % D6 ins.: 07*1400_01 sāyudhān yudhyamānān vo hanyād etān api dhruvam % 7.170.40 % After 40, D6-8 ins.: 07*1401_01 rāmeṇa pr̥thivī sarvā niḥkṣatriyagaṇā kr̥tā 07*1401_02 anenāstreṇa bhīmena kṣatram utsāditaṁ purā 07*1401_03 yat tan nārāyaṇaṁ tejaḥ astratejaḥpramardanam 07*1401_04 tad astraṁ nirmitaṁ pūrvaṁ viṣṇunā prabhaviṣṇunā 07*1401_05 yadā nipātito daityo hiraṇyākṣo mahāsuraḥ 07*1401_06 tadā nārāyaṇāstraṁ hi pūrvasr̥ṣṭaṁ hi viṣṇunā 07*1401_07 taṁ nipātya mahādaityaṁ dvāparānte nr̥pottama 07*1401_08 rāmeṇa tapa āsthāya labdhaṁ pūrvaṁ mahātmanā 07*1401_09 devadevaṁ samārādhya viṣṇuṁ tribhuvaneśvaram 07*1401_10 tasmād droṇam anuprāptaṁ sarvāstraprativāraṇam 07*1401_11 tathaitad dhi mahāśastraṁ kena cin na nivāryate 07*1401_12 nārāyaṇāstrasya nr̥pā eṣa yogo nivāraṇe % 7.170.41 % After 41ab, T % G3.4 M3.5 ins.: 07*1402_01 ye ’ñjaliṁ kurvate vīrā namanti ca vivāhanāḥ % 7.170.51 % K4 % B1.2.3 (marg.) Dc1 (marg.) Dn2 D1-3 T ins.: 07*1403_01 arjunārjuna bībhatso na nyasyaṁ gāṇḍivaṁ tvayā 07*1403_02 śaśāṅkasyeva te paṅko nairmalyaṁ pātayiṣyati 07*1403=02 arjuna uvāca 07*1403_03 bhīma nārāyaṇāstre me goṣu ca brāhmaṇeṣu ca 07*1403_04 eteṣu gāṇḍivaṁ nyasyam etad dhi vratam uttamam % 7.170.52 % After 52, S (G5 missing) % ins.: 07*1404_01 kampayan medinīṁ sarvāṁ trāsayaṁś ca camūṁ tava 07*1404_02 śaṅkhaśabdaṁ mahat kr̥tvā bhujaśabdaṁ ca pāṇḍavaḥ 07*1404_03 tasya śaṅkhasvanaṁ śrutvā bāhuśabdaṁ ca tāvakāḥ 07*1404_04 samantāt koṣṭhakīkr̥tya śaravrātair avākiran % After line 3, % G1 M1.2 ins.: 07*1405_01 samakampanta vitrastāḥ śakr̥n mūtraṁ prasusruvuḥ % 7.170.60 % After 60ab, D6 ins.: 07*1406_01 upariṣṭād bhraman yatra yatra yodhān prapaśyati 07*1406_02 gr̥hītaśastrān ārūḍhān vāhaneṣu mahātmasu 07*1406_03 yatra yatra prayāti sma kramamāṇaṁ raṇājire 07*1406_04 tatra tatra vimuktās tāḥ sarve ’dr̥śyanta saṁghaśaḥ 07*1406_05 tato ’paśyad raṇe bhīmaṁ gadāhastam ariṁdamam 07*1406_06 asaṁbhrāntaṁ samāyāntaṁ droṇaputrarathaṁ prati % 7.171.4 % After 4, D6 ins.: 07*1407_01 tad astraṁ vāruṇaṁ bhaktā nārāyaṇasamudbhavam 07*1407_02 prajajvāla punar bhīmaṁ saṁvr̥tya tu raṇājire % 7.171.7 % After 7, T G2-4 M3.5 (before % corr.) ins.: 07*1408_01 tad astraṁ bhīmahuṁkārād apayāti punaḥ punaḥ 07*1408_02 punaḥ punas tam āyāti huṁkārāt taṁ vimuñcati 07*1408_03 tato devā sagandharvā bhīmaṁ dr̥ṣṭvā suvismitāḥ % 7.171.13 % After 13, D6 ins.: 07*1409_01 pātayām āsatuḥ punar bhīmasenaṁ raṇe balāt 07*1409_02 bhīmaṁ nirāyudhaṁ kr̥tvā tadā kr̥ṣṇadhanaṁjayau % 7.171.28 % After 28ab, S (G5 missing) % ins.: 07*1410_01 astrasya tu hy eṣa veda mānuṣeṣu na vidyate 07*1410_02 parāvarajño lokānāṁ na tad asti na vetti yat 07*1410_03 tad etad astraṁ praśamaṁ yātaṁ kr̥ṣṇasya mantrite % 7.171.31 % For 31cd, S (G5 missing) subst.: 07*1411_01 ghnataitān sumahāvīrya śātravān yuddhakovida % 7.171.48 % After 48, N (except D6; K5 % missing) T1 ins.: 07*1412_01 śape ’’tmanāhaṁ śaineya satyena tapasā tathā 07*1412_02 ahatvā sarvapāñcālān yathā śāntim avāpnuyām 07*1412_03 yad balaṁ pāṇḍaveyānāṁ vr̥ṣṇīnām api yad balam 07*1412_04 kriyatāṁ sarvam eveha nihaniṣyāmi somakān % 7.171.56 % After % 56cd, K2 (marg.).4 B Dc1 Dn D1.5.6 S (G5 miss- % ing) ins.: 07*1413_01 ete hāhākr̥tāḥ sarve pragr̥hītaśarāsanāḥ 07*1413_02 vīraṁ drauṇāyaniṁ vīrāḥ sarvataḥ paryavārayan 07*1413_03 te viṁśatipade yattā guruputram amarṣaṇam % 7.171.60 % For 60ab, Ś1 % D1 subst.: 07*1414_01 tatas tān ardayan sarvān drauṇir yugapad eva hi % 7.171.61 % After 42abc, N % (K5 missing) T1 ins.: 07*1415_01 dvābhyāṁ dvābhyāṁ mālavapauravau ca 07*1415_02 sūtaṁ viddhvā bhīmasenasya ṣaḍbhiḥ % 7.171.67 % For 67ab, D6 subst.: 07*1416_01 pāñcālās tu tataḥ sarve droṇaputraśarārditāḥ % 7.172.1 % After the ref., D6 ins.: 07*1417_01 tān dr̥ṣṭvā dravataḥ śūrān bībhatsur aparājitaḥ 07*1417_02 matsyaiś ca somakaiś caiva sahito* *m abhyayāt % 7.172.6 % After 6, K1 B Dc1 Dn D5.6 % ins.: 07*1418_01 darpaṁ nāśayitāsmy adya tavodvr̥ttasya saṁyuge % 7.172.16 % After 16ab, N (K5 missing) ins.: 07*1419_01 pāvakārciḥ parītaṁ tat pārtham evābhipupluve 07*1419_02 ulkāś ca gaganāt petur diśaś ca na cakāśire 07*1419_03 tamaś ca sahasā raudraṁ camūm avatatāra tām 07*1419_04 rakṣāṁsi ca piśācāś ca vinedur abhisaṁgatāḥ % 7.172.23 % After 23, D6 % reads 31 followed by: 07*1420_01 kr̥ṣṇārjunau hatāv adya droṇaputrasya māyayā 07*1420_02 iti sma sarve yo[? -rvayo]dhānāṁ matam āsīt tadānagha % 7.172.29 % After 29, D6 % ins.: 07*1421_01 hāhākāre tataḥ sainye pāṇḍaveyeṣu bhārata 07*1421_02 rathasaṁghāś ca dahyanta hayānāṁ prayutāni ca 07*1421_03 tathā hayānāṁ vr̥ndāni pattayaś cāpy analpakāḥ 07*1421_04 guruputrāstravr̥rdhyata[?ddhyartha]m ekajvālam abhūd balam 07*1421_05 vastrair ābharaṇaiś channaiḥ ketubhiś coddhatānalaiḥ 07*1421_06 dhāvamānaiś ca puruṣair dehabaddhair ivāgnibhiḥ 07*1421_07 nādahyamānaḥ pāṇḍūnāṁ kaś cit sainye vyadr̥śyata 07*1421_08 udīrṇaṁ droṇaputraṁ ca dr̥ṣṭvā pārthaḥ paraṁtapaḥ 07*1421_09 gāṇḍīvaṁ jyāṁ ca bāṇāṁś ca so ’numantrya mahābalaḥ 07*1421_10 sasarja pra[?rjāpra]timaṁ divyam astraṁ brāhmam atitvaram % 7.172.35 % After 35, Dn2 D2.4-8 ins.: 07*1422_01 tato gāṇḍīvadhanvā ca keśavaś cākṣatāv ubhau % 7.172.37 % After 37, D2.4-6 ins.: 07*1423_01 pāṇḍavān muditān dr̥ṣṭvā sarvān eva svasainikān 07*1423_02 duryodhanapurogās tu kauravyā vyathitābhavan 07*1423_03 itthaṁ drauṇimaheṣvāsaṁ pārtham apratimaṁ raṇe 07*1423_04 yuddhāyodīrṇamanasam apradhr̥ṣyaṁ surair api 07*1423_05 āvr̥ṇvānaṁ diśaḥ sarvā bāṇajālaiḥ samantataḥ 07*1423_06 dr̥ṣṭvā gāṇḍīvanirmuktaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ 07*1423_07 ādityam iva duṣprekṣyaṁ dahantam ahitān raṇe % 7.172.45 % After 45ab, D7.8 ins.: 07*1424_01 pr̥cchāmi tvām ahaṁ tāta saṁdehaṁ taṁ vadasva me % 7.172.48 % After 48, N (K5 % missing) ins.: 07*1425_01 sarvaghāti mayā muktam astraṁ paramadāruṇam % 7.172.49 % After % 49, B Dc1 Dn D2.4-8 ins.: 07*1426_01 śrotum icchāmi tattvena sarvam etan mahāmune % D2.4 cont.: 07*1427=00 saṁjaya uvāca 07*1427_01 tataḥ samāyayau vyāso dr̥ṣṭvāstraṁ samudīritam 07*1427_02 taṁ prāptaṁ pūjayitvā tu drauṇiḥ papraccha saṁśayam 07*1427_03 yan nimittaṁ mahāstreṇa na dagdhau keśavārjunau 07*1427_04 kenopāyena nirmuktau tan me tvaṁ brūhi tattvataḥ % 7.172.51 % After 51ab, T % G2-4 M3.5 ins.: 07*1428_01 ādidevo jagannātho lokakartā svayaṁ prabhuḥ 07*1428_02 ādyaḥ sarvasya lokasya anādinidhano ’cyutaḥ 07*1428_03 vyākurvate yasya tattvaṁ śrutayo munayaś ca ha 07*1428_04 ato ’jayyaḥ sarvabhūtair manasāpi jagatpatiḥ 07*1428_05 tasmād imaṁ jetukāmo ajñānatamasā vr̥taḥ 07*1428_06 mā śucaḥ puruṣavyāghra viddhi tadvad ihārjunam 07*1428_07 tasya śaktir asau pārthas tasmāc chokam imaṁ tyaja 07*1428_08 viśveśvaro ’tha lokādiḥ paramātmā hy adhokṣajaḥ 07*1428_09 sahasrasaṁmitād aṁśād ekāṁśo ’yam ajāyata 07*1428_10 devānāṁ hitakāmārthaṁ lokānāṁ caiva sattama % 7.172.56 % After 56, Dc1 (sec. m.) ins.: 07*1429_01 astāvīt samanudhyāyan mahādevaṁ br̥hattaram % 7.172.57 % After % 57a; Ś2 B Dc1 (marg. sec. m.) Dn2 D1.3 ins.: 07*1430_01 haraṁ śaṁbhuṁ kapardinam % 7.172.58 % For 58abc, S (G5 missing) subst.: 07*1431_01 durvāraṇaṁ sudurdharṣaṁ durnirīkṣyaṁ durāsadam 07*1431_02 atimanyuṁ mahātmānaṁ sarvabhūtapracetasam 07*1431_03 taṁ devadevaṁ paramāṇum īḍyaṁ 07*1431_04 saṁkhye divyāviṣudhī ādadānam % 7.172.61 % After 61abc, T G2-4 M3-5 ins.: 07*1432_01 ye cānr̥tā nāstikāḥ pāpaśīlāḥ % 7.172.62 % After 62abc, G1 % M1.2 ins.: 07*1433_01 nārāyaṇo devam evaprabhāvam % 7.172.64 % After 64ab, B % Dc1 Dn D5.6 ins.: 07*1434_01 krīḍamānaṁ mahātmānaṁ bhūtasaṁghagaṇair vr̥tam % 7.172.65 % For 65ab, S (G5 missing) subst.: 07*1435_01 sa jānubhyāṁ mahīṁ gatvā kr̥tvā śirasi cāñjalim % 7.172.70 % For 70cd, S % (G5 missing) subst.: 07*1436_01 vācaś cārthā devatā lokapālā 07*1436_02 lokān anye ye purā dhārayanti 07*1436_03 gatā hi tebhyaḥ paramaṁ tatparaṁ ca 07*1436_04 tvat saṁbhūtās te ca tebhyaḥ paras tvam % After % 70, G1 M1.2 ins.: 07*1437_01 tvatto bhāvāḥ sarva evābhivr̥ttāḥ % 7.172.77 % After 77, % S (G5 missing) ins.: 07*1438_01 na hastena na pādena na kāṣṭhena na loṣṭunā % 7.172.81 % After 81abc, S (G5 miss- % ing) ins. (cf. 6.26.8bc): 07*1439_01 dānavānāṁ vadhāya ca 07*1439_02 dharmasaṁsthāpanārthāya % 7.172.86 % After 86, Ś K (K5 missing) B Dc1 % Dn D1-3.5 read 89ab, Ś1 repeating it in its proper % place. D6 ins. after 86: 07*1440_01 caturdaśyaṣṭamītithye liṅgaṁ naktena yo ’rcayet 07*1440_02 yāvaj jīvan vratadharaḥ samadeśacaro bhavet 07*1440_03 sa eṣa viṣṇurudraś ca śaṁkaro viṣṇusaṁbhavaḥ 07*1440_04 śarīram ekam etābhyāṁ yogād arthe dvidhākr̥tam 07*1440_05 sarve viṣṇumayā devāḥ sarvaviṣṇumayā gaṇāḥ 07*1440_06 sarvaṁ vai viṣṇunā vyāptaṁ trailokyaṁ sacarācaram 07*1440_07 mūrtayas tasya devasya brahmāviṣṇumaheśvarāḥ 07*1440_08 anantasya mahābāho yac cānyad api kiṁ cana % On the other hand, S (G5 missing) ins. after % 89ab: 07*1441_01 devadevas tv acintyātmā ajeyo viṣṇusaṁbhavaḥ % 7.172.89 % After 89, D6 ins.: 07*1442_01 cintyate yogibhir nityaṁ tad viṣṇoḥ paramaṁ padam 07*1442_02 yadā yadā hi dharmasya glānir loke pravartate 07*1442_03 abhyutthānam adharmasya tadātmānaṁ sr̥jaty asau 07*1442_04 matsyaḥ kūrmo varāhaś ca nr̥siṁho vāmano hariḥ 07*1442_05 sādhyo nārāyaṇo viṣṇuḥ kaśyapasyātmasaṁbhavaḥ 07*1442_06 rāmo rāmaś ca rāmaś ca vāsudevaś ca yādavaḥ 07*1442_07 kalkī bhaviṣyate vipro yuge kṣīṇe punar hariḥ 07*1442_08 ekenaivātmanā viśvaṁ sthāvaraṁ jaṅgamaṁ ca yat 07*1442_09 tat sarvaṁ viṣṇunā sr̥ṣṭam anantena mahātmanā 07*1442_10 tapa eṣa prakurute lokānāṁ hitakāmyayā 07*1442_11 tapaḥpradhānena kr̥to lokaś cāpi pravartate 07*1442_12 ato nimittaṁ hi haris tapaś carati nityaśaḥ 07*1442_13 varāṁś ca prārthayaty asmāt pradhānād devasattamāt 07*1442_14 badarīṁ samupāgamya viṣṇunā viṣṇunā saha 07*1442_15 tapaś cīrṇaṁ viśālāyām etat te kathitaṁ mayā % 7.173.3 % After 3ab, T G3.4 M3.5 ins.: 07*1443_01 muniṁ snigdhāmbudābhāsaṁ vedavyāsam akalmaṣam % 7.173.11 % After 11cd, Ś K (K5 % missing) B Dc1 Dn D1.3.5.6 Bom. ed. ins.: D2 % after 10: 07*1444_01 devadevaṁ haraṁ sthāṇuṁ varadaṁ bhuvaneśvaram 07*1444_02 jagatpradhānam ajitaṁ jagatpatim adhīśvaram 07*1444_03 jagadyoniṁ jagadbījaṁ jayinaṁ jagato gatim 07*1444_04 viśvātmānaṁ viśvasr̥jaṁ viśvamūrtiṁ yaśasvinam 07*1444_05 viśveśvaraṁ viśvayoniṁ viśvakarmāṇam īśvaram 07*1444_06 śaṁbhuṁ svayaṁbhuṁ bhūteśaṁ bhūtabhavyabhavodbhavam 07*1444_07 yogaṁ yogeśvaraṁ sarvaṁ sarvalokeśvareśvaram 07*1444_08 sarvaśreṣṭhaṁ jagacchreṣṭhaṁ variṣṭhaṁ parameṣṭhinam 07*1444_09 lokatrayavidhātāram ekaṁ lokatrayāśrayam 07*1444_10 sudurjayaṁ jagannāthaṁ janmamr̥tyujarātigam 07*1444_11 jñānātmānaṁ jñānagamyaṁ jñānajñeyaṁ sudurvidam % After line 9, K4 D6 Bom. ed. ins.: 07*1445_01 śuddhātmānaṁ varaṁ bhīmaṁ vaśinaṁ viśvaretasam 07*1445_02 śāśvataṁ bhūdharaṁ devaṁ sarvavāgīśvareśvaram % 7.173.19 % After 19ab, Bom. ed. % ins.: 07*1446_01 ananyabhāvena sadā sarveśaṁ samupāsate % while, T G2-4 M3-5 ins.: 07*1447_01 saṁgrāmeṣu jayaṁ prāpya pālayanti mahīm imām % 7.173.24 % After 24ab, T G3 ins.: 07*1448_01 namo vr̥kṣāya senānye madhyamāya namo namaḥ % 7.173.25 % After 25ab, D3 ins.: 07*1449_01 diśāṁ digdantināṁ caiva dikkālapataye namaḥ % 7.173.28 % For % 28cd, D3 subst.: 07*1450_01 sahasrabāhvor upādāya namo ’saṁkhyeyakarmaṇe % 7.173.33 % After 33cd, D3 ins.: 07*1451_01 niṣaṅginaṁ paraśuhastaṁ dharmāṇāṁ ca prakāśakam % 7.173.34 % After 34, D3 % T G2-4 ins.: 07*1452_01 ugrāyudhāya devāya suvratāya bhavāya ca % 7.173.38 % B Dc1 Dn1 D3 ins. after 38ab: Ś K % (K5 missing) Dn2 D1 after 38: 07*1453_01 mātr̥̄ṇāṁ pataye caiva gaṇānāṁ pataye namaḥ % 7.173.41 % After 41, N (K5 % missing) ins.: 07*1454_01 dakṣasya yajamānasya vidhivat saṁbhr̥taṁ purā % 7.173.49 % After 49, N (D4 om.; % K5 missing) ins.: 07*1455_01 sadhūmavisphuliṅgābhaṁ vidyuttoyadasaṁnibham 07*1455_02 taṁ dr̥ṣṭvā tu surāḥ sarve praṇipatya maheśvaram % 7.173.55 % After 55ab, N (K5 missing) ins.: 07*1456_01 brahmadattavarā hy ete ghorās tripuravāsinaḥ 07*1456_02 pīḍayanty adhikaṁ lokaṁ yasmāt te varadarpitāḥ 07*1456_03 tvad r̥te devadeveśa nānyaḥ śaktaḥ kathaṁ cana 07*1456_04 hantuṁ daityān mahādeva tvaṁ hantā ca suradviṣām % 7.173.56 % After 56ab, N (K5 missing) ins. a passage % given in App. I (No. 25). On the other hand, % after 56ab, S (G5 missing) ins.: 07*1457_01 śalyam agniṁ ca vai kr̥tvā puṅkhe somam apāṁ patim 07*1457_02 sa kr̥tvā dhanur oṁkāraṁ sāvitrīṁ jyāṁ maheśvaraḥ 07*1457_03 hayāṁś ca caturo vedān sarvavedamayaṁ ratham 07*1457_04 prajāpatiṁ rathaśreṣṭhe viniyujya sa sārathim % 7.173.58 % B5 Dc1 (marg.) Dn2 D1.3.5 ins. % after 58: K4 after 58ab: 07*1458_01 purāṇi dagdhavantaṁ taṁ devī yātā pravīkṣitum % D5 cont.: D4.7.8 ins. after 58: 07*1459_01 mumoca bhagavāñ śaṁbhuḥ purāṇy ādiśya vīryavān 07*1459_02 tato daityā mahābhāga saputrāḥ saparigrahāḥ 07*1459_03 bhasmībhūtā durātmāno bhinnāś ca tripure purā 07*1459_04 hatvā daityān mahādevaḥ sarvadevaiḥ sabhājitaḥ 07*1459_05 r̥ṣibhiḥ saṁstutaś caiva parāṁ mudam upāgamat 07*1459_06 tato brahmā suraiḥ sārdhaṁ br̥haspatipurogamaiḥ 07*1459_07 stutim ārebhire kartuṁ bhinne tripuramandire % On the other hand, T G2-4 ins. after 58: 07*1460_01 devyāḥ svayaṁvare vr̥ttaṁ śr̥ṇuṣvānyad dhanaṁjaya % 7.173.59 % After 59, N (K5 missing) % ins.: 07*1461_01 asūyataś ca śakrasya vajreṇa prahariṣyataḥ % 7.173.60 % After 60ab, N (K5 missing) ins.: 07*1462_01 prahasya bhagavāṁs tūrṇaṁ sarvalokeśvaraḥ śivaḥ 07*1462_02 tataḥ saṁstambhitabhujaḥ śakro devagaṇair vr̥taḥ 07*1462_03 jagāma śaraṇaṁ tūrṇaṁ brahmāṇaṁ prabhum avyayam 07*1462_04 te taṁ praṇamya śirasā procuḥ prāñjalayas tadā 07*1462_05 kim apy aṅkagataṁ brahman pārvatyā bhūtam adbhutam 07*1462_06 bālarūpadharaṁ dr̥ṣṭvā nāsmābhis tac ca lakṣitam 07*1462_07 tasmāt tvāṁ praṣṭum icchāmo nirjitā yena vai vayam 07*1462_08 ayudhyatā hi bālena līlayā sapuraṁdarāḥ 07*1462_09 teṣāṁ tad vacanaṁ śrutvā brahmā brahmavidāṁ varaḥ 07*1462_10 dhyātvā sa śaṁbhuṁ bhagavān bālaṁ cāmitatejasam 07*1462_11 uvāca bhagavān brahmā śakrādīṁś ca surottamān 07*1462_12 carācarasya jagataḥ prabhuḥ sa bhagavān haraḥ 07*1462_13 tasmāt parataraṁ nānyat kiṁ cid asti maheśvarāt 07*1462_14 yo dr̥ṣṭo hy umayā sārdhaṁ yuṣmābhir amitadyutiḥ 07*1462_15 sa pārvatyāḥ kr̥te devaḥ kr̥tavān bālarūpatām 07*1462_16 te mayā sahitā yūyaṁ prapadyadhvaṁ tam eva hi % After 60, M3 % reads 62c for the first time, repeating it in its proper % place; whereas, after 60, K1 ins.: 07*1463_01 evam uktā gatā devā yatra devo maheśvaraḥ % On the other hand, D7.8 ins. after 60: 07*1464_01 athānyena svarūpeṇa brahmā dr̥ṣṭvā tam avyayam % 7.173.62 % After 62, N (K5 missing; D3 after % 62ab) ins.: 07*1465=00 brahmovāca 07*1465_01 tvaṁ yajño bhuvanasyāsya tvaṁ gatis tvaṁ parāyaṇam 07*1465_02 tvaṁ bhavas tvaṁ mahādevas tvaṁ dhāma paramaṁ padam 07*1465_03 tvayā sarvam idaṁ vyāptaṁ jagat sthāvarajaṅgamam 07*1465_04 bhagavan bhūtabhavyeśa lokanātha jagatpate 07*1465_05 prasādaṁ kuru śakrasya tvayā krodhārditasya vai 07*1465=05 vyāsa uvāca 07*1465_06 padmayoner vacaḥ śrutvā tataḥ prīto maheśvaraḥ 07*1465_07 prasādābhimukho bhūtvā cāṭṭahāsam athākarot % 7.173.69 % After 69, N (K5 missing) ins.: 07*1466_01 dve tanū tasya devasya vedajñā brāhmaṇā viduḥ 07*1466_02 ghorā cānyā śivā cānyā te tanū bahudhā punaḥ 07*1466_03 ghorā tu yā tanus tasya so ’gnir vidyut sa bhāskaraḥ 07*1466_04 somārdhaṁ punar evāsya āpo jyotīṁṣi candramāḥ 07*1466_05 vedāṅgāḥ sopaniṣadaḥ purāṇādhyātmaniścayāḥ 07*1466_06 yad atra paramaṁ guhyaṁ sa vai devo maheśvaraḥ % 7.173.70 % After 70, K1.4 % D (except Dc1 Dn1 D2) ins.: 07*1467_01 api varṣasahasreṇa satataṁ pāṇḍunandana % 7.173.75 % After 75, K1 B Dc1 Dn D3.5.7.8 M1.2 % ins.: 07*1468_01 vaḍavāmukheti vikhyātaṁ pibat toyamayaṁ haviḥ % 7.173.84 % After 84, T G2-4 M3-5 % ins.: 07*1469_01 urdhvaliṅgas tataś cokto bhagavān brāhmaṇaiḥ sadā % 7.173.92 % After 92, N (K5 missing; D4.6, after 91) ins.: 07*1470_01 sūryācandramasor loke prakāśanty aṁśavaś ca ye 07*1470_02 te keśāḥ saṁjñitās tasya vyomakeśas tataḥ smr̥taḥ 07*1470_03 kapiḥ śreṣṭha iti prokto dharmaś ca vr̥ṣa ucyate 07*1470_04 sa devadevo bhagavān kīrtyate vai vr̥ṣākapiḥ 07*1470_05 brahmāṇam indraṁ varuṇaṁ yamaṁ dhanadam eva ca 07*1470_06 nigr̥hya harate yasmāt tasmād dhara iti smr̥taḥ 07*1470_07 nimīlitābhyāṁ netrābhyāṁ bālyād devyā maheśvaraḥ 07*1470_08 lalāṭe netram asr̥jat tena tryakṣaḥ sa ucyate 07*1470_09 bhūtaṁ bhavyaṁ bhaviṣyac ca sarvaṁ sarvam aśeṣataḥ 07*1470_10 bhava eṣa tato yasmād bhūtabhavyabhavodbhavaḥ % 7.173.99 % After 99, Ś1 % K (K5 missing) Dc1 (marg. sec. m.) Dn2 D1.3-8 % ins.: 07*1471_01 sindhurājavadhārthāya pratijñāte tvayānagha % Dc1 (marg. sec. m.) Dn2 D3.5.6 (marg.) cont.: % K4 ins. after 98: 07*1472_01 kr̥ṣṇena darśite svapne yas te śailendramūrdhani % 7.173.102 % After 102, G1 M ins.: 07*1473_01 aśvamedhasahasrasya rājasūyaśatasya ca 07*1473_02 iṣṭasya phalam āpnoti durācāro ’pi mānavaḥ 07*1473_03 gavāṁ koṭiśatasyāpi dānasya phalam aśnute % 7.173.104 % After 104, D5 ins.: 07*1474_01 yaḥ śr̥ṇoti naro bhaktyā yaś cāpi parikīrtayet 07*1474_02 divā vā yadi vā rātrau brahmahatyāṁ vyapohati % 7.173.107 % Ś1 K2-4 D1-3.6 % ins. after 107: B Dc1 Dn after the colophon: 07*1475=00 saṁjaya uvāca 07*1475_01 yuddhaṁ kr̥tvā mahāghoraṁ pañcāhāni mahābalaḥ 07*1475_02 brāhmaṇo nihato rājan brahmalokam avāptavān 07*1475_03 adhīte yat phalaṁ vede tad asminn api parvaṇi 07*1475_04 kṣatriyāṇām abhīrūṇāṁ viśuddhaṁ khyāpyate yaśaḥ % B Dc1 Dn D3 cont.: 07*1476_01 ya idaṁ paṭhate parva śr̥ṇuyād vāpi nityaśaḥ 07*1476_02 sa mucyate mahāpāpaiḥ kr̥tair ghoraiś ca karmabhiḥ % B5 D3 cont.: Ś1 K2-4 Dn2 D1.2.6 cont. after % 1475*: 07*1477_01 idaṁ paṭhet sarvamahārthasaṁyutaṁ 07*1477_02 raṇe jayaṁ pāṇḍavavr̥ṣṇisiṁhayoḥ 07*1477_03 sadā śubhaṁ yaḥ śr̥ṇuyāt tathā naraḥ 07*1477_04 sa mucyate pāpakaro ’pi karmabhiḥ % Ś1 K2-4 B5 Dn2 D1-3.6 cont.: B1-4 Dc1 Dn1 % cont. after 1476*: 07*1478_01 yajñāvāptir brāhmaṇasyeha nityaṁ 07*1478_02 yuddhe nityaṁ kṣatriyāṇāṁ jayaś ca 07*1478_03 śeṣau varṇau kāmam iṣṭaṁ labhete 07*1478_04 putrān pautrān nityam iṣṭāṁs tathaiva % On the other hand, S (except M4; G5 missing) % ins. after 107: 07*1479_01 etad ākhyāya vai sūto rājñaḥ sarvaṁ tu saṁjayaḥ 07*1479_02 prayātaḥ śibirāyaiva draṣṭuṁ karṇasya vaiśasam %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % Book 07, Appendix I passages %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % After 7.4.1, D4.7.8 ins.: 07_001_0001 rahitaṁ dhiṣṇyam ālokya samutsārya ca rakṣiṇaḥ 07_001_0002 piteva putraṁ gāṅgeyaḥ pariṣvajyaikabāhunā 07_001_0003 ehy ehi bho spardhase tvaṁ mayā sārdhaṁ hi sūtaja 07_001_0004 yadi māṁ nādhigacchethā na te śreyo bhaved dhruvam 07_001_0005 kaunteyas tvaṁ na rādheyo na tavādhirathaḥ pitā 07_001_0006 sūryatas tvaṁ mahābāho vidito nāradān mama 07_001_0007 kr̥ṣṇadvaipāyanāc caiva keśavāc ca na saṁśayaḥ 07_001_0008 mānahā bhava śatrūṇāṁ mitrāṇāṁ śokahā bhava 07_001_0009 kr̥ṣṇadvaipāyanaś caiva tejasā ca na saṁśayaḥ 07_001_0010 na ca dveṣo ’sti me karṇa tvayi satyaṁ bravīmi te 07_001_0011 tejovadhanimittaṁ tu paruṣaṁ cāham abruvam 07_001_0012 akasmāt pāṇḍavān hi tvaṁ dviṣasīti matir mama 07_001_0013 tenāsi bahuśo rūkṣaṁ śrāvitaḥ kurusaṁsadi 07_001_0014 hantāsi samare vīrāñ śatrupakṣakṣayaṁkara 07_001_0015 brahmaṇyatā ca śauryaṁ ca dāne vā paramo nidhiḥ 07_001_0016 kulabhedabhayāc cāhaṁ sadā paruṣam abruvam 07_001_0017 iṣvastre vīra saṁdhāne lāghave ’strabale ’pi ca 07_001_0018 sadr̥śaḥ phalgunasyāpi kr̥ṣṇasya ca samo bale % D4.7.8 ins. after 7.4.7: Dn1 after the second % occurrence of it: 07_002_0001 brahmaṇyaḥ satyavādī ca tejasārko na saṁśayaḥ 07_002_0002 devagarbho ’jitaḥ saṁkhye manuṣyebhyo ’dhiko yudhi 07_002_0003 vyapanīto ’dya me manyur yas tvāṁ prati purā kr̥taḥ 07_002_0004 daivaṁ puruṣakāreṇa na śakyam ativartitum 07_002_0005 saudaryāḥ pāṇḍavā vīra bhrātaras te ’risūdana 07_002_0006 gacchaikatvaṁ mahābāho mama ced icchasi priyam 07_002_0007 mayā bhavatu nirvr̥ttaṁ vairam ādityanandana 07_002_0008 pr̥thivyāṁ sarvarājāno bhavantv adya nirāmayāḥ 07_002=0008 karṇa uvāca 07_002_0009 jānāmy etan mahābāho kaunteyo ’smi na sūtajaḥ 07_002_0010 parityaktas tv ahaṁ kuntyā sūtena ca vivardhitaḥ 07_002_0011 bhuktvā duryodhanaiśvaryaṁ na mithyā kartum utsahe 07_002_0012 vasu caiva śarīraṁ ca putradārāṁs tathā yaśaḥ 07_002_0013 sarvaṁ duryodhanasyārthe tyaktaṁ me bhūridakṣiṇa 07_002_0014 neṣyati vyādhimaraṇaṁ kṣatriyasyeti kaurava 07_002_0015 kopitāḥ pāṇḍavā nityaṁ mayāśritya suyodhanam 07_002_0016 aparāvartino ye ’rthās te na śakyā nivartitum 07_002_0017 daivaṁ puruṣakāreṇa ko nivartitum utsahet 07_002_0018 pr̥thivīkṣayaṁ śaṁsanti nimittānīha bhārata 07_002_0019 bhavadbhir hi purā dr̥ṣṭvā kathitāni ca saṁsadi 07_002_0020 ajeyāḥ puruṣair anyair iti tāṁś cotsahāmahe 07_002_0021 anujānīhi māṁ tāta yuddhāya prītimānasam 07_002_0022 anujñātas tvayā vīra yudhyeyam iti me matiḥ 07_002_0023 duruktāni ca vākyāni saṁrambhāc cāpalād api 07_002_0024 yan mayā te kr̥taṁ kiṁ cit tyaja tad bharatarṣabha % After 7.9.69, S ins.: 07_003_0001 pitur yam āhuḥ pitaraṁ vāsudevaṁ dvijātayaḥ 07_003_0002 sa eṣa niyataḥ kr̥ṣṇa āpadarthaṁ dhanaṁjaye 07_003_0003 saṁnahyate yadānarthe dhārtarāṣṭrasya saṁjaya 07_003_0004 sthātāraṁ nādhigacchāmi pratyamitraṁ mahaujasam 07_003_0005 saṁkarṣaṇagadau cobhau pradyumno ’tha viḍūrakaḥ 07_003_0006 āśāvahaś ca sāmbaś ca vr̥ṣṇivīrāḥ prahāriṇaḥ 07_003_0007 ete vai vihitās tatra pāṇḍavārthe jigīṣavaḥ 07_003_0008 keśavo yatra tatraite yatraite tatra keśavaḥ 07_003_0009 arjunaḥ keśavasyātmā kr̥ṣṇaś cātmā kirīṭinaḥ 07_003_0010 arjune tu jayo nityaṁ kr̥ṣṇe kīrtiś ca śāśvatī 07_003_0011 prādhānyād api bhūyāṁso ameyāḥ keśave guṇāḥ 07_003_0012 mohāt tu vaśinaṁ kr̥ṣṇaṁ na sarvo vetti mādhavam 07_003_0013 mohito devapāśena mr̥tyupāśapuraskr̥taḥ 07_003_0014 na veda kr̥ṣṇaṁ dāśārham arjunaṁ jayatāṁ varam 07_003_0015 ādidevau mahātmānau naranārāyaṇāv ubhau 07_003_0016 manasāpi hi durdharṣau senām etāṁ tarasvinau 07_003_0017 nāśayetām ihecchantau mānuṣatvāt tu necchataḥ 07_003_0018 yugasyeva viparyāso bhūtānām iva mohanam 07_003_0019 iti māṁ pratibhāty etad bhīṣmadroṇanipātanam 07_003_0020 lokasya sthavirau vīrau mantrajñau mantradhāriṇau 07_003_0021 bhīṣmadroṇau hatau yuddhe manuṣyān mohayiṣyataḥ 07_003_0022 yāṁ tāṁ śriyam asūyāmi purā dr̥ṣṭvā yudhiṣṭhire 07_003_0023 adya tām anujānāmi bhīṣmadroṇau yadā hatau 07_003_0024 atha vā matkr̥te prāptaḥ kurūṇām eṣa saṁkṣayaḥ 07_003_0025 pakvānāṁ hi vadhe sūta vajrāyante tr̥ṇāny api % After 7.15.18, S ins.: 07_004_0001 bhāradvājam amarṣaś ca vikramaś ca samāviśat 07_004_0002 samuddhr̥tya niṣaṅgāc ca dhanur jyām avamr̥jya ca 07_004_0003 mahāśaradhanuṣpāṇir yantāram idam abravīt 07_004_0004 sārathe yāhi yatraiṣa pāṇḍareṇa virājatā 07_004_0005 dhriyamāṇena chattreṇa rājā tiṣṭhati dharmarāṭ 07_004_0006 tad etad dīryate sainyaṁ dhārtarāṣṭram anekadhā 07_004_0007 etat saṁstambhayiṣyāmi prativārya yudhiṣṭhiram 07_004_0008 na hi mām abhivarṣantaṁ saṁyuge tāta pāṇḍavāḥ 07_004_0009 mātsyapāñcālarājānaḥ sarve ca sahasomakāḥ 07_004_0010 arjuno matprasādād dhi mahāstrāṇi samāptavān 07_004_0011 na mām utsahate tāta na bhīmo na ca sātyakiḥ 07_004_0012 matprasādād dhi bībhatsuḥ parameṣvāsatāṁ gataḥ 07_004_0013 mamaivāstraṁ vijānāti dhr̥ṣṭadyumno ’pi pārṣataḥ 07_004_0014 nāyaṁ saṁrakṣituṁ kālaḥ prāṇāṁs tāta jayaiṣiṇā 07_004_0015 yāhi svargaṁ puraskr̥tya yaśase ca jayāya ca 07_004=0015 saṁjaya uvāca 07_004_0016 evaṁ saṁcodito yantā droṇam abhyavahat tataḥ 07_004_0017 tadāśvahr̥dayenāśvān abhimantryāśu harṣayan 07_004_0018 rathena savarūthena bhāsvareṇa virājatā 07_004_0019 taṁ karūśāś ca matsyāś ca cedayaś ca sasātvatāḥ 07_004_0020 pāṇḍavāś ca sapāñcālāḥ sahitāḥ paryavārayan % After 7.22.63, N (Ś2 missing) T G3 ins.: 07_005=0000 saṁjaya uvāca 07_005_0001 atīva śuśubhe tasya dhvajaḥ kr̥ṣṇājinottaraḥ 07_005_0002 kamaṇḍalur mahārāja jātarūpamayaḥ śubhaḥ 07_005_0003 dhvajaṁ tu bhīmasenasya vaiḍūryamaṇilocanam 07_005_0004 bhrājamānaṁ mahāsiṁhaṁ rājataṁ dr̥ṣṭavān aham 07_005_0005 dhvajaṁ tu kururājasya pāṇḍavasya mahaujasaḥ 07_005_0006 dr̥ṣṭavān asmi sauvarṇaṁ somaṁ grahagaṇānvitam 07_005_0007 mr̥daṅgau cātra vipulau divyau nandopanandakau 07_005_0008 yantreṇāhanyamānau ca susvanau harṣavardhanau 07_005_0009 śarabhaṁ pr̥ṣṭhasauvarṇaṁ nakulasya mahādhvajam 07_005_0010 apaśyāma rathe ’tyugraṁ bhīṣayānam avasthitam 07_005_0011 haṁsas tu rājataḥ śrīmān dhvajo ghaṇṭāpatākavān 07_005_0012 sahadevasya durdharṣo dviṣatāṁ śokavardhanaḥ 07_005_0013 pañcānāṁ draupadeyānāṁ pratimārathabhūṣaṇam 07_005_0014 dharmamārutaśakrāṇām aśvinoś ca mahātmanoḥ 07_005_0015 abhimanyoḥ kumārasya śārṅgapakṣī hiraṇmayaḥ 07_005_0016 rathe dhvajavaro jaitras taptacāmīkarojjvalaḥ 07_005_0017 ghaṭotkacasya rājendra dhvaje gr̥dhro vyarocata 07_005_0018 aśvāś ca kāmagās tasya rāvaṇasya yathā purā 07_005_0019 māhendraṁ ca dhanur divyaṁ dharmarāje yudhiṣṭhire 07_005_0020 vāyavyaṁ bhīmasenasya dhanur divyam abhūn nr̥pa 07_005_0021 trailokyarakṣaṇārthāya brahmaṇā sr̥ṣṭam āyudham 07_005_0022 tad divyam ajaraṁ caiva phalgunārthāya vai dhanuḥ 07_005_0023 vaiṣṇavaṁ nakulāyātha sahadevāya cāśvijam 07_005_0024 ghaṭotkacāya paulastyaṁ dhanur divyaṁ bhayānakam 07_005_0025 raudram āgneyakauberaṁ yāmyaṁ giriśam eva ca 07_005_0026 pañcānāṁ draupadeyānāṁ dhanūratnāni bhārata 07_005_0027 raudraṁ dhanurvaraṁ śreṣṭhaṁ yaṁ lebhe rohiṇīsutaḥ 07_005_0028 taṁ tuṣṭaḥ pradadau rāmaḥ saubhadrāya mahātmane 07_005_0029 ete cānye ca bahavo dhvajā hemavibhūṣaṇāḥ 07_005_0030 dadr̥śus tatra śūrāṇāṁ dviṣatāṁ śokavardhanāḥ 07_005_0031 tad abhūd dhvajasaṁbādham akāpuruṣasevitam 07_005_0032 droṇānīkaṁ mahārāja paṭe citram ivārpitam 07_005_0033 śuśruvur nāmagotrāṇi vīrāṇāṁ saṁyuge tadā 07_005_0034 droṇam ādravatāṁ rājan svayaṁvara ivāhave 07_005=0034 Colophon. % After 7.40.5, K2 (marg.) ins.: 07_006_0001 punaḥ karṇaṁ[rṇaḥ] pravivyādha śarair āśīviṣopamaiḥ 07_006_0002 vivyādha daśabhiḥ śūro abhimanyuṁ mahābalam 07_006_0003 aprāptān eva tān sarvāṁś ciccheda laghuhastavat 07_006_0004 smayan dhanuś chittvā (submetric) rādheyasya mahābalaḥ 07_006_0005 hayāṁś ca jaghne tvarito dhvajaṁ sārathinā saha 07_006_0006 rādheyaṁ virathaṁ kr̥tvā saubhadro vākyam abravīt 07_006_0007 mayā jito ’si rādheya viratho ’si mahāmate 07_006_0008 anyaṁ rathaṁ samāruhya yudhyasva ca mahābalaḥ 07_006_0009 bhr̥tyo ’si sūtaputro ’si baiḍālavratikaḥ sadā 07_006_0010 pāṇḍavaiḥ saha paiśunyaṁ nitya tvaṁ kr̥tavān asi 07_006_0011 sabhāṁ nītvā ca pāñcālī vivastrā kāritā tvayā 07_006_0012 tattadrūpāny anekāni vāsāṁsi subahūni ca 07_006_0013 dr̥ṣṭāni tatra yuṣmābhiḥ kurubhiś ca durātmabhiḥ 07_006_0014 tatphalaṁ saṁpradr̥śyāmi yadi notsahase raṇam 07_006_0015 yuṣmābhiś ca kr̥to ’dyaiva cakravyūho durātmabhiḥ 07_006_0016 kulīnā ye ca rājāno dharmiṣṭhāḥ satyasaṁgarāḥ 07_006_0017 cakrākhyaṁ ca na kurvanti vyūhaṁ pāpiṣṭhakāritam 07_006_0018 krauñcāḥ suparṇā haṁsāhvā muśalā gāruḍās tathā 07_006_0019 ete vyūhāś ca śūrāṇāṁ dharmiṣṭhānāṁ mahātmanām 07_006_0020 yūyaṁ daityāṁśasaṁbhūtāḥ sarve tatra na saṁśayaḥ 07_006_0021 ity evam uktvā sa tadā mahātmā 07_006_0022 karṇaṁ subhadrātanayo mahābalaḥ 07_006_0023 sa yoddhukāmaḥ kurubhir nr̥vīro 07_006_0024 mahābalaḥ satyavatāṁ variṣṭhaḥ 07_006=0024 Colophon. % After 7.48.13ab, K2 (marg.) ins.: 07_007_0001 pauruṣaṁ ca samālambya kiṁ cin mūrchām avāpa saḥ 07_007_0002 evaṁ tadā mahāvīraḥ kuruvaṁśavivardhanaḥ 07_007_0003 yudhyamānas tr̥ṣākrāntaḥ sukumāro mahābalaḥ 07_007_0004 kṣudhāsaṁpīḍito rājann īṣan mūrchām avāpa saḥ 07_007_0005 īṣad bhramamāne te cakṣuṣī samadr̥śyata (sic) 07_007_0006 kṣaṇopaviṣṭo ’tha tadā vākyaṁ cedam uvāca ha 07_007_0007 śr̥ṇvantu kauravāḥ sarve vākyaṁ dharmārthasaṁhitam 07_007_0008 arjunasya na [?ca] dāyādo bhāgineyo mahātmanaḥ 07_007_0009 kr̥ṣṇasya cāhaṁ durmedhā yathā kāpuruṣas tadā 07_007_0010 subhadrānandano bhūtvā kiṁ cāpi na kr̥taṁ mayā 07_007_0011 sarve yūyaṁ jīvamānā asmaddroṇa[ha]parāyaṇāḥ 07_007_0012 evaṁ bruvāṇaḥ sa tadābhimanyuḥ 07_007_0013 pratāpayukto ’pi raṇe pranaṣṭaḥ 07_007_0014 dhr̥tyā gr̥hītaḥ sa tadā mahātmā 07_007_0015 mūrchānvito vihvalatāṁ jagāma 07_007_0016 diśo vilokayan sarvāḥ kopena sa mahābalaḥ 07_007_0017 tasmin vai vīraśayane saubhadraḥ prāpatad bhuvi 07_007_0018 hatvā tān subahūn vīrām̐l lakṣmaṇādīn mahābalaḥ 07_007_0019 koṭiṁ hatvā rathānāṁ ca gajānāṁ ca tathaiva ca 07_007_0020 hayānām arbudaṁ pūrṇaṁ kharvam ekaṁ padātinām 07_007_0021 etān yudhi vimardyaivam abhimanyur divaṁ gataḥ 07_007_0022 tathāstaṁ gata āditye dvāv etau yugapad gatau % After 7.49, N (except Ś1 K) S ins.: 07_008=0000 saṁjaya uvāca 07_008_0001 evaṁ vilapamāne tu kuntīputre yudhiṣṭhire 07_008_0002 kr̥ṣṇadvaipāyanas tatra ājagāma mahān r̥ṣiḥ 07_008_0003 tam arcitvā yathānyāyam upaviṣṭaṁ yudhiṣṭhiraḥ 07_008_0004 abravīc chokasaṁtapto bhrātuḥ putravadhena saḥ 07_008_0005 adharmayuktair bahubhiḥ parivārya mahārathaiḥ 07_008_0006 yudhyamāno maheṣvāsaiḥ saubhadro nihato raṇe 07_008_0007 bālaś cābālabuddhiś ca saubhadraḥ paravīrahā 07_008_0008 anupāyena saṁgrāme yudhyamāno vināśitaḥ 07_008_0009 mayā proktaḥ sa saṁgrāme dvāraṁ saṁjanayasva naḥ 07_008_0010 praviṣṭe ca parāṁs tasmin saindhavena sma vāritāḥ 07_008_0011 nanu nāma samaṁ yuddham eṣṭavyaṁ yuddhajīvibhiḥ 07_008_0012 idaṁ caivāsamaṁ yuddham īdr̥śaṁ prakr̥taṁ paraiḥ 07_008_0013 tenāsmi bhr̥śasaṁtaptaḥ śokabāṣpasamākulaḥ 07_008_0014 śamaṁ naivādhigacchāmi cintayānaḥ punaḥ punaḥ 07_008_0015 taṁ tathā vilapantaṁ vai śokabāṣpasamākulam 07_008_0016 uvāca bhagavān vyāso yudhiṣṭhiram idaṁ vacaḥ 07_008_0017 yudhiṣṭhira mahāprājña sarvaśāstraviśārada 07_008_0018 vyasaneṣu na muhyanti tvādr̥śā bharatarṣabha 07_008_0019 svargam eṣa gataḥ śūraḥ śatrūn hatvā bahūn raṇe 07_008_0020 abālasadr̥śaṁ karma kr̥tvā vai puruṣottamaḥ 07_008_0021 anatikramaṇīyo vai vidhir eṣa yudhiṣṭhira 07_008_0022 devadānavagandharvān mr̥tyur harati bhārata 07_008=0022 yudhiṣṭhira uvāca 07_008_0023 ime vai pr̥thivīpālāḥ śerate pr̥thivītale 07_008_0024 nihatāḥ pr̥tanāmadhye mr̥tasaṁjñā mahābalāḥ 07_008_0025 nāgāyutabalāś cānye vāyuvegabalās tathā 07_008_0026 naiṣāṁ paśyāmi hantāraṁ prāṇināṁ saṁyuge kva cit 07_008_0027 vikrameṇopapannā hi tejobalasamanvitāḥ 07_008_0028 atha ceme hatāḥ prājñāḥ śerate vigatāyuṣaḥ 07_008_0029 mr̥tā iti ca śabdo ’yaṁ vartate ca gatārthavat 07_008_0030 ime mr̥tā mahīpālāḥ prāyaśo bhīmavikramāḥ 07_008_0031 rājaputrāś ca saṁrabdhā vaiśvānaramukhaṁ gatāḥ 07_008_0032 atra me saṁśayaḥ prāptaḥ kutaḥ saṁjñā mr̥tā iti 07_008_0033 kasya mr̥tyuḥ kuto mr̥tyuḥ kena mr̥tyur imāḥ prajāḥ 07_008_0034 haraty amarasaṁkāśa tan me brūhi pitāmaha 07_008=0034 saṁjaya uvāca 07_008_0035 taṁ tathā paripr̥cchantaṁ kuntīputraṁ yudhiṣṭhiram 07_008_0036 āśvāsanam idaṁ vākyam uvāca bhagavān r̥ṣiḥ 07_008_0037 atrāpy udāharantīmam itihāsaṁ purātanam 07_008_0038 akampanasya kathitaṁ nāradena purā nr̥pa 07_008_0039 sa cāpi rājā rājendra putravyasanam uttamam 07_008_0040 aprasahyatamaṁ loke prāptavān iti me matiḥ 07_008_0041 tad ahaṁ saṁpravakṣyāmi mr̥tyoḥ prabhavam uttamam 07_008_0042 tatas tvaṁ mokṣyase duḥkhāt snehabaṁdhanasaṁśrayāt 07_008_0043 purā vr̥ttam idaṁ tāta śr̥ṇu kīrtayato mama 07_008_0044 dhanyam ākhyānam āyuṣyaṁ śokaghnaṁ puṣṭivardhanam 07_008_0045 purā kr̥tayuge tāta āsīd rājā hy akampanaḥ 07_008_0046 sa śatruvaśam āpanno madhye saṁgrāmamūrdhani 07_008_0047 tasya putro harir nāma nārāyaṇasamadyutiḥ 07_008_0048 śrīmān kr̥tāstro medhāvī yudhi śakrasamo balī 07_008_0049 sa śatrubhiḥ parivr̥to bahudhā raṇamūrdhani 07_008_0050 vyasyan bāṇasahasrāṇi yodheṣu ca gajeṣu ca 07_008_0051 sa karma duṣkaraṁ kr̥tvā saṁgrāme śatrutāpanaḥ 07_008_0052 śatrubhir nihataḥ saṁkhye pr̥tanāyāṁ yudhiṣṭhira 07_008_0053 sa rājā pretakr̥tyāni tasya kr̥tvā śucānvitaḥ 07_008_0054 śocann ahani rātrau ca nālabhat sukham ātmanaḥ 07_008_0055 tasya śokaṁ viditvā tu putravyasanasaṁbhavam 07_008_0056 athājagāma devarṣir nārado ’sya samīpataḥ 07_008_0057 sa tu rājā mahābhāgo dr̥ṣṭvā devarṣisattamam 07_008_0058 pūjayitvā yathānyāyaṁ kathām akathayat tadā 07_008_0059 tasya sarvaṁ samācaṣṭa yathā vr̥ttaṁ nareśvara 07_008_0060 śatrubhir vijayaṁ saṁkhye putrasya ca vadhaṁ tathā 07_008_0061 mama putro mahāvīrya indraviṣṇusamadyutiḥ 07_008_0062 śatrubhir bahubhiḥ saṁkhye parākramya hato balī 07_008_0063 ka eṣa mr̥tyur bhagavan kiṁvīryabalapauruṣaḥ 07_008_0064 etad icchāmi tattvena śrotuṁ matimatāṁ vara 07_008_0065 tasya tad vacanaṁ śrutvā nārado varadaḥ prabhuḥ 07_008_0066 ākhyānam idam ācaṣṭa putraśokāpahaṁ mahat 07_008=0066 nārada uvāca 07_008_0067 śr̥ṇu rājan mahābāho ākhyānaṁ bahuvistaram 07_008_0068 yathā vr̥ttaṁ śrutaṁ caiva mayāpi vasudhādhipa 07_008_0069 prajāḥ sr̥ṣṭvā tadā brahmā ādisarge pitāmahaḥ 07_008_0070 asaṁhr̥taṁ mahātejā dr̥ṣṭvā jagad idaṁ prabhuḥ 07_008_0071 tasya cintā samutpannā saṁhāraṁ prati pārthiva 07_008_0072 cintayan na hy asau veda saṁhāraṁ vasudhādhipa 07_008_0073 tasya roṣān mahārāja khebhyo ’gnir udatiṣṭhata 07_008_0074 tena sarvā diśo vyāptāḥ sāntardeśā didhakṣatā 07_008_0075 tato divaṁ bhuvaṁ khaṁ ca jvālāmālāsamāvr̥tam 07_008_0076 carācaraṁ jagat sarvaṁ dadāha bhagavān prabhuḥ 07_008_0077 tato hatāni bhūtāni carāṇi sthāvarāṇi ca 07_008_0078 mahatā krodhavegena trāsayann iva vīryavān 07_008_0079 tato haro jaṭī sthāṇur niśācarapatiḥ śivaḥ 07_008_0080 jagāma śaraṇaṁ devaṁ brahmāṇaṁ parameṣṭhinam 07_008_0081 tasminn āpatite sthāṇau prajānāṁ hitakāmyayā 07_008_0082 abravīt paramo devo jvalann iva mahāmuniḥ 07_008_0083 kiṁ kurma kāmaṁ kāmārha kāmāj jāto ’si putraka 07_008_0084 kariṣyāmi priyaṁ sarvaṁ brūhi sthāṇo yad icchasi 07_008=0084 Colophon. 07_008=0084 sthāṇur uvāca 07_008_0085 prajāsarganimittaṁ hi kr̥to yatnas tvayā vibho 07_008_0086 tvayā sr̥ṣṭāś ca vr̥ddhāś ca bhūtagrāmāḥ pr̥thagvidhāḥ 07_008_0087 tās taveha punaḥ krodhāt prajā dahyanti sarvaśaḥ 07_008_0088 tā dr̥ṣṭvā mama kāruṇyaṁ prasīda bhagavan prabho 07_008=0088 brahmovāca 07_008_0089 na krudhye na ca me kāma etad evaṁ bhaved iti 07_008_0090 pr̥thivyā hitakāmāt tu tato māṁ manyur āviśat 07_008_0091 iyaṁ hi māṁ sadā devī bhārārtā samacūcudat 07_008_0092 saṁhārārthaṁ mahādeva bhāreṇābhihatā satī 07_008_0093 tato ’haṁ nādhigacchāmi tapye bahuvidhaṁ tadā 07_008_0094 saṁhāram aprameyasya tato māṁ manyur āviśat 07_008=0094 sthāṇur uvāca 07_008_0095 saṁhārārthaṁ prasīdasva mā ruṣo vibudhādhipa 07_008_0096 mā prajāḥ sthāvarāś caiva jaṅgamāś ca vyanīnaśan 07_008_0097 tava prasādād bhagavann idaṁ vartet tridhā jagat 07_008_0098 anāgatam atītaṁ ca yac ca saṁprati vartate 07_008_0099 bhagavān krodhasaṁdīptaḥ krodhād agniṁ samāsr̥jat 07_008_0100 sa dahaty aśmakūṭāni drumāṁś ca saritas tathā 07_008_0101 palvalāni ca sarvāṇi sarve caiva tr̥ṇolapāḥ 07_008_0102 sthāvaraṁ jaṅgamaṁ caiva niḥśeṣaṁ kurute jagat 07_008_0103 tad etad bhasmasād bhūtaṁ sarvaṁ jagad anāvilam 07_008_0104 prasīda bhagavan sa tvaṁ roṣo na syād varo mama 07_008_0105 sarve hi naṣṭā neṣyanti tava deva kathaṁ cana 07_008_0106 tasmān nivartatāṁ tejas tvayy eveha pralīyatām 07_008_0107 upāyam anyaṁ saṁpaśya prajānāṁ hitakāmyayā 07_008_0108 yatheme prāṇinaḥ sarve nivarteraṁs tathā kuru 07_008_0109 abhāvaṁ neha gaccheyur utsannajananāḥ prajāḥ 07_008_0110 adhidaive niyukto ’smi tvayā lokeṣu lokahan 07_008_0111 mā vinaśyej jagannātha jagat sthāvarajaṅgamam 07_008_0112 prasādābhimukhaṁ devaṁ tasmād evaṁ bravīmy aham 07_008=0112 nārada uvāca 07_008_0113 śrutvā hi vacanaṁ devaḥ sthāṇor nihatapāpmanaḥ 07_008_0114 tejaḥ saṁveṣṭayām āsa punar evāntarātmani 07_008_0115 tato ’gnim upasaṁhr̥tya bhagavām̐l lokasatkr̥taḥ 07_008_0116 pravr̥ttiṁ ca nivr̥ttiṁ ca kalpayām āsa vai prabhuḥ 07_008_0117 upasaṁharatas tasya tam agniṁ roṣajaṁ tathā 07_008_0118 prādurbabhūva viśvebhyaḥ khebhyo nārī mahātmanaḥ 07_008_0119 kr̥ṣṇā raktāmbaradharā raktajihvāsyalocanā 07_008_0120 kuṇḍalābhyāṁ ca rājendra taptābhyāṁ samalaṁkr̥tā 07_008_0121 sā viniḥsr̥tya vai khebhyo dakṣiṇāṁ diśam āśritā 07_008_0122 smayamāneva cāvaikṣad devau viśveśvarāv ubhau 07_008_0123 tām āhūya tadā devo lokādinidhaneśvaraḥ 07_008_0124 mr̥tyo iti mahīpāla jahi cemāḥ prajā iti 07_008_0125 tvaṁ hi saṁhārabuddhyātha prādurbhūtā ruṣo mama 07_008_0126 tasmāt saṁhara sarvās tvaṁ prajāḥ sajaḍapaṇḍitāḥ 07_008_0127 mama tvaṁ hi niyogena tataḥ śreyo hy avāpsyasi 07_008_0128 evam uktā tu sā tena mr̥tyuḥ kamalalocanā 07_008_0129 dadhyau cātyartham abalā praruroda ca susvaram 07_008_0130 pāṇibhyāṁ pratijagrāha tāny aśrūṇi pitāmahaḥ 07_008_0131 sarvabhūtahitārthāya tāṁ cāpy anunayat tadā 07_008=0131 Colophon. 07_008=0131 nārada uvāca 07_008_0132 vinīya duḥkham abalā ātmany eva prajāpatim 07_008_0133 uvāca prāñjalir bhūtvā latevāvarjitā punaḥ 07_008_0134 tvayā sr̥ṣṭā kathaṁ nārī īdr̥śī vadatāṁ vara 07_008_0135 krūraṁ karmāhitaṁ kuryāṁ mūḍheva kim u jānatī 07_008_0136 bibhemy aham adharmād dhi prasīda bhagavan prabho 07_008_0137 priyān putrān vayasyāṁś ca bhrātr̥̄n mātr̥̄ḥ pitr̥̄n patīn 07_008_0138 anudhyāsyanti ye deva mr̥tāṁs teṣāṁ bibhemy aham 07_008_0139 kr̥paṇānāṁ hi rudatāṁ ye patanty aśrubindavaḥ 07_008_0140 tebhyo hi balavad bhītā śaraṇaṁ tvāham āgatā 07_008_0141 yamasya bhavanaṁ deva na gaccheyaṁ surottama 07_008_0142 prasādaye tvā varada mūrdhnodagranakhena ca 07_008_0143 etad icchāmy ahaṁ kāmaṁ tvatto lokapitāmaha 07_008_0144 iccheyaṁ tvatprasādād vai tapas taptuṁ prajeśvara 07_008_0145 pradiśemaṁ varaṁ deva tvaṁ mahyaṁ bhagavan prabho 07_008_0146 tvayā hy uktā gamiṣyāmi dhenukāśramam uttamam 07_008_0147 tatra tapsye tapas tīvraṁ tavaivārādhane ratā 07_008_0148 na hi śakṣyāmi deveśa prāṇān prāṇabhr̥tāṁ priyān 07_008_0149 hartuṁ vilapamānānām adharmād abhirakṣa mām 07_008=0149 brahmovāca 07_008_0150 mr̥tyo saṁkalpitāsi tvaṁ prajāsaṁhārahetunā 07_008_0151 gaccha saṁhara sarvās tvaṁ prajā mā te vicāraṇā 07_008_0152 bhavitā tv etad evaṁ hi naitaj jātv anyathā bhavet 07_008_0153 bhavatv aninditā loke kuruṣva vacanaṁ mama 07_008=0153 nārada uvāca 07_008_0154 evam uktābhavadbhītā prāñjalir bhagavanmukhī 07_008_0155 saṁhāre nākarod buddhiṁ prajānāṁ hitakāmyayā 07_008_0156 tūṣṇīm āsīt tadā devaḥ prajānām īśvareśvaraḥ 07_008_0157 prasādaṁ cāgamat kṣipram ātmany eva pitāmahaḥ 07_008_0158 smayamānaś ca lokeśo lokān sarvān avaikṣata 07_008_0159 lokāś cāsan yathāpūrvaṁ dr̥ṣṭās tenāpamanyunā 07_008_0160 nivr̥ttaroṣe tasmiṁs tu bhagavaty aparājite 07_008_0161 sā kanyāpi jagāmātha samīpāt tasya dhīmataḥ 07_008_0162 apasr̥tyāpratiśrutya prajāsaṁharaṇaṁ tadā 07_008_0163 tvaramāṇā ca rājendra mr̥tyur dhenukam abhyayāt 07_008_0164 sā tatra paramaṁ tīvraṁ cacāra vratam uttamam 07_008_0165 samāhitaikapādena tasthau padmāni ṣoḍaśa 07_008_0166 pañca cānyāni kāruṇyāt prajānām abhayaiṣiṇī 07_008_0167 indriyāṇīndriyārthebhyaḥ priyebhyaḥ saṁnivartya sā 07_008_0168 tatas tv ekena pādena punar anyāni sapta vai 07_008_0169 tasthau padmāni ṣaṭ caiva sapta caikaṁ ca pārthiva 07_008_0170 tataḥ padmāyutaṁ tāta mr̥gaiḥ saha cacāra sā 07_008_0171 punar gatvā tato nandāṁ puṇyāṁ śītāmalodakām 07_008_0172 apsu varṣasahasrāṇi sapta caikaṁ ca sānayat 07_008_0173 dhārayitvā tu niyamaṁ nandāyāṁ vītakalmaṣā 07_008_0174 sā pūrvaṁ kauśikīṁ puṇyāṁ jagāma niyame dhr̥tā 07_008_0175 tatra vāyujalāhārā cacāra niyutaṁ punaḥ 07_008_0176 pañcagaṅge ca sā puṇye kanyā vetasakeṣu ca 07_008_0177 tapoviśeṣair bahubhiḥ karśayad deham ātmanaḥ 07_008_0178 tato gatvā mahāgaṅgāṁ mahāmeruṁ ca kevalam 07_008_0179 tasthau cāśmeva niśceṣṭā prāṇāyāmaparāyaṇā 07_008_0180 punar himavato mūrdhni yatra devā purāyajan 07_008_0181 tatrāṅguṣṭena sā tasthau nikharvaṁ paramā śubhā 07_008_0182 puṣkareṣv atha gokarṇe naimiṣe malaye tathā 07_008_0183 akarśayat svakaṁ dehaṁ niyamair manasaḥ priyaiḥ 07_008_0184 ananyadevatā nityaṁ dr̥ḍhabhaktā pitāmahe 07_008_0185 tasthau pitāmahaṁ caiva toṣayām āsa dharmataḥ 07_008_0186 tatas tām abravīt prīto lokānāṁ prabhavo ’vyayaḥ 07_008_0187 mr̥tyo kim idam atyarthaṁ tapāṁsi carasīti ha 07_008_0188 tato ’bravīt punar mr̥tyur bhagavantaṁ pitāmaham 07_008_0189 nāhaṁ hanyāṁ prajā deva svasthāś cākrośatīs tathā 07_008_0190 etad icchāmi sarveśa tvatto varam ahaṁ prabho 07_008_0191 adharmabhayabhītāsmi tato ’haṁ tapa āsthitā 07_008_0192 bhītāyās tu mahābhāga prayacchābhayam avyaya 07_008_0193 ārtā cānāgasī nārī yācāmi bhava me gatiḥ 07_008_0194 tām abravīt tato devo bhūtabhavyabhaviṣyavit 07_008_0195 adharmo nāsti te mr̥tyo saṁharantyā imāḥ prajāḥ 07_008_0196 mayā coktaṁ mr̥ṣā bhadre bhavitā na kathaṁ cana 07_008_0197 tasmāt saṁhara kalyāṇi prajāḥ sarvāś caturvidhāḥ 07_008_0198 dharmaḥ sanātanaś ca tvā sarvathānupravekṣyati 07_008_0199 lokapālo yamaś caiva sahāyā vyādhayas tathā 07_008_0200 ahaṁ ca vibudhāś caiva punar dāsyāma te varam 07_008_0201 yathā tvam enasā muktā virajāḥ khyātim eṣyasi 07_008_0202 saivam uktā mahārāja kr̥tāñjalir idaṁ vibhum 07_008_0203 punar evābravīd vākyaṁ prasādya śirasā tadā 07_008_0204 yady evam etat kartavyaṁ mayā na syād vinā prabho 07_008_0205 tavājñā mūrdhni me nyastā yat te vakṣyāmi tac chr̥ṇu 07_008_0206 lobhaḥ krodho ’bhyasūyerṣyā droho mohaś ca dehinām 07_008_0207 ahrīś cānyonyaparuṣā dehaṁ bhindyuḥ pr̥thagvidhāḥ 07_008=0207 brahmovāca 07_008_0208 tathā bhaviṣyate mr̥tyo sādhu saṁhara vai prajāḥ 07_008_0209 adharmas te na bhavitā nāpadhyāsyāmy ahaṁ śubhe 07_008_0210 yāny aśrubindūni kare samāsate 07_008_0211 te vyādhayaḥ prāṇinām ātmajātāḥ 07_008_0212 te mārayiṣyanti narān gatāsūn 07_008_0213 nādharmas te bhavitā mā sma bhaiṣīḥ 07_008_0214 dharmo mr̥tyo māraṇe prāṇināṁ te 07_008_0215 tvaṁ vai dharmas tvaṁ hi dharmasya ceśā 07_008_0216 dharmyā bhūtvā dharmanityā dharitrī 07_008_0217 tasmāt prāṇān sarvathemān niyaccha 07_008_0218 sarveṣāṁ vai prāṇināṁ kāmaroṣau 07_008_0219 saṁtyajya tvaṁ saṁharasveha jīvān 07_008_0220 evaṁ dharmas te bhaviṣyaty ananto 07_008_0221 mithyāvr̥ttān mārayiṣyaty adharmaḥ 07_008_0222 tenātmānaṁ pāvayasvātmanā tvaṁ 07_008_0223 pāpe ’’tmānaṁ majjayiṣyanty asattvāḥ 07_008_0224 tasmāt kāmaṁ roṣam apy āgataṁ tvaṁ 07_008_0225 saṁtyajyātaḥ saṁharasveha jīvān 07_008=0225 nārada uvāca 07_008_0226 sā vai bhītā mr̥tyusaṁjñopadeśāc 07_008_0227 chāpād bhītā bāḍham ity abravīt tam 07_008_0228 sā ca prāṇān prāṇinām antakāle 07_008_0229 kāmakrodhau tyajya haraty asaktā 07_008_0230 mr̥tyus teṣāṁ vyādhayas tatprasūtā 07_008_0231 vyādhī rogo rujyate yena jantuḥ 07_008_0232 sarveṣāṁ vai prāṇināṁ prāyaṇānte 07_008_0233 prāṇā gatvā saṁnivr̥ttās tathaiva 07_008_0234 vāyur bhīmo bhīmanādo mahaujā 07_008_0235 bhettā dehān prāṇināṁ sarvago ’sau 07_008_0236 naivāvr̥ttiṁ nānuvr̥ttiṁ kadā cit 07_008_0237 prāpnoty ugro ’nantatejā viśiṣṭaḥ 07_008_0238 sarve devā martyasaṁjñā viśiṣṭās 07_008_0239 tasmāt putraṁ mā śuco rājasiṁha 07_008_0240 svargaṁ prāpto modate tvattanūjo 07_008_0241 nityaṁ ramyān vīralokān avāpya 07_008_0242 tyaktvā duḥkhaṁ saṁgataḥ puṇyakr̥dbhir 07_008_0243 eṣā mr̥tyur devadiṣṭā prajānām 07_008_0244 prāpte kāle saṁharitrī yathāvat 07_008_0245 svayaṁ kr̥tā prāṇaharā prajānām 07_008_0246 ātmānaṁ vai prāṇino ghnanti sarve 07_008_0247 nainaṁ mr̥tyur daṇḍapāṇir hinasti 07_008_0248 tasmān mr̥tān nānuśocanti dhīrās 07_008_0249 tattvaṁ jñātvā niścayaṁ brahmasr̥ṣṭam 07_008=0249 vyāsa uvāca 07_008_0250 etac chrutvārthavad vākyaṁ nāradena prakāśitam 07_008_0251 uvācākampano rājā sakhāyaṁ nāradaṁ tadā 07_008_0252 vyapetaśokaḥ prīto ’smi bhagavann r̥ṣisattama 07_008_0253 śrutvetihāsaṁ tvatto ’dya kr̥tārtho ’smy abhivādaye 07_008_0254 tathokto nāradas tena rājñā r̥ṣivarottamaḥ 07_008_0255 jagāma nandanaṁ śīghraṁ devarṣir amitātmavān 07_008_0256 puṇyaṁ yaśasyaṁ svargyaṁ ca dhanyam āyuṣyam eva ca 07_008_0257 asyetihāsasya sadā śravaṇaṁ śrāvaṇaṁ tathā 07_008_0258 etad arthapadaṁ śrutvā vijñāya tvaṁ ca pāṇḍava 07_008_0259 kṣatradharmaṁ ca vijñāya śūrāṇāṁ ca parāṁ gatim 07_008_0260 saṁprāpto ’sau mahāvīryaḥ svargalokaṁ mahārathaḥ 07_008_0261 abhimanyuḥ parān hatvā pramukhe sarvadhanvinām 07_008_0262 yudhyamāno maheṣvāso hataḥ so ’bhimukho raṇe 07_008_0263 asinā gadayā śaktyā dhanuṣā ca mahārathaḥ 07_008_0264 tasmāt parāṁ dhr̥tiṁ kr̥tvā bhrātr̥bhiḥ saha pāṇḍava 07_008_0265 apramattaḥ susaṁnaddhaḥ śīghraṁ yoddhum upākrama 07_008=0265 Colophon. 07_008=0265 saṁjaya uvāca 07_008_0266 śrutvā mr̥tyusamutpattiṁ karmāṇy anupamāni ca 07_008_0267 dharmarājaḥ punar vākyaṁ prasādyainam athābravīt 07_008_0268 guravaḥ puṇyakarmāṇaḥ śakrapratimavikramāḥ 07_008_0269 pūrvarājarṣayo brahman kiyanto mr̥tyunā hatāḥ 07_008_0270 bhūya eva tu māṁ tathyair vacobhir abhibr̥ṁhaya 07_008_0271 rājarṣīṇāṁ purāṇānāṁ samāśvāsaya karmabhiḥ 07_008_0272 kiyatyo dakṣiṇā dattāḥ kaiś ca dattā mahātmabhiḥ 07_008_0273 rājarṣibhiḥ puṇyakr̥dbhis tad bhavān prabravītu me 07_008=0273 vyāsa uvāca 07_008_0274 śvityasya nr̥pateḥ putraḥ sr̥ñjayo nāma bhūmipaḥ 07_008_0275 sakhāyau tasya caivobhau r̥ṣī nāradaparvatau 07_008_0276 tau kadā cid gr̥haṁ tasya praviṣṭau taddidr̥kṣayā 07_008_0277 vidhivac cārcitau tena prītau tatroṣatuḥ sukham 07_008_0278 taṁ kadā cit sukhāsīnaṁ tābhyāṁ saha śucismitā 07_008_0279 duhitābhyāgamat kanyā sr̥ñjayaṁ varavarṇinī 07_008=0279 nārada uvāca 07_008_0280 kasyeyaṁ capalāpāṅgī sarvalakṣaṇasaṁmatā 07_008_0281 utāho bhāsvid arkasya jvalanasya śikhā tv iyam 07_008_0282 hrīḥ śrīḥ kīrtir dhr̥tiḥ puṣṭiḥ siddhiś candramasaḥ prabhā 07_008=0282 vyāsa uvāca 07_008_0283 evaṁ bruvāṇaṁ devarṣiṁ nr̥patiḥ sr̥ñjayo ’bravīt 07_008_0284 mameyaṁ bhagavan kanyā matto varam abhīpsati 07_008_0285 nāradas tv abravīd enaṁ dehi mahyam imāṁ nr̥pa 07_008_0286 bhāryārthaṁ sumahac chreyaḥ prāptuṁ ced icchase ’nagha 07_008_0287 dadānīty eva saṁhr̥ṣṭaḥ sr̥ñjayaḥ prāha nāradam 07_008_0288 parvatas tu susaṁkruddho nāradaṁ vākyam abravīt 07_008_0289 hr̥dayena mayā pūrvaṁ vr̥tāṁ vai vr̥tavān asi 07_008_0290 yasmād vr̥tā tvayā vipra mā gāḥ svargaṁ yathecchayā 07_008_0291 evam ukto nāradas taṁ pratyuvācottaraṁ vacaḥ 07_008_0292 manovāgbuddhisaṁbhāṣāḥ satyaṁ toyam athāgnayaḥ 07_008_0293 pāṇigrahaṇamantrāś ca prathitaṁ varalakṣaṇam 07_008_0294 na tv eṣā niścitā niṣṭhā niṣṭhā saptapadī smr̥tā 07_008_0295 anutpanne ca kāryārthe māṁ tvaṁ vyāhr̥tavān asi 07_008_0296 tasmāt tvam api na svargaṁ gamiṣyasi mayā vinā 07_008_0297 anyonyam evaṁ śaptvā vai tasthatus tatra tau tadā 07_008_0298 sr̥ñjayo hy api vai viprān pānācchādanabhojanaiḥ 07_008_0299 putrakāmaḥ paraṁ śaktyā yatnenopācarac chuciḥ 07_008_0300 tasya prasannā viprendrāḥ kadā cit putram īpsavaḥ 07_008_0301 tapaḥsvādhyāyaniratā vedavedāṅgapāragāḥ 07_008_0302 sahitā nāradaṁ prāhur dehy asmai putram īpsitam 07_008_0303 tathety uktvā dvijair uktaḥ sr̥ñjayaṁ nārado ’bravīt 07_008_0304 varaṁ vr̥ṇīṣva bhadraṁ te yādr̥śaṁ putram īpsitam 07_008_0305 tathoktaḥ prāñjalī rājā putraṁ vavre guṇānvitam 07_008_0306 yaśasvinaṁ kīrtimantaṁ tejasvinam ariṁdamam 07_008_0307 yasya mūtraṁ purīṣaṁ ca kledaḥ svedaś ca kāñcanam 07_008_0308 suvarṇaṣṭhīvir ity eva tasya nāmābhavat kr̥tam 07_008_0309 tasmin varapradānena pravardhaty amite dhane 07_008_0310 kārayām āsa nr̥patiḥ sauvarṇaṁ sarvam īpsitam 07_008_0311 gr̥haprākāradurgāṇi brāhmaṇāvasathāny api 07_008_0312 śayyāsanāni yānāni sthālī piṭharabhājanam 07_008_0313 tasya sma rājño yad veśma bāhyāś copaskarāś ca ye 07_008_0314 sarvaṁ tat kāñcanamayaṁ kālena parivardhitam 07_008_0315 atha dasyugaṇāḥ śrutvā dr̥ṣṭvā cainaṁ tathāvidham 07_008_0316 saṁbhūya tasya nr̥pateḥ samārabdhāś cikīrṣitum 07_008_0317 ke cit tatrābruvan rājñaḥ putraṁ gr̥hṇīma vai svayam 07_008_0318 so ’syākaraḥ kāñcanasya tasya yatnaṁ carāmahe 07_008_0319 tatas te dasyavo lubdhāḥ praviśya nr̥pater gr̥ham 07_008_0320 rājaputraṁ tato jahruḥ suvarṇaṣṭīvinaṁ balāt 07_008_0321 gr̥hyainam anupāyajñā nayitvātha vanaṁ tataḥ 07_008_0322 hatvā viśasya nāpaśyan sulubdhā vasu kiṁ cana 07_008_0323 tasya prāṇair vimuktasya naṣṭaṁ tad varadaṁ vasu 07_008_0324 dasyavaś ca tadānyonyaṁ jaghnur mūrkhā vicetasaḥ 07_008_0325 hatvā parasparaṁ naṣṭāḥ kumāraṁ cādbhutaṁ bhuvi 07_008_0326 asaṁbhāvyaṁ gatā ghoraṁ narakaṁ duṣṭakāriṇaḥ 07_008_0327 taṁ dr̥ṣṭvā nihataṁ putraṁ varadattaṁ mahātapāḥ 07_008_0328 vilalāpa suduḥkhārto bahudhā karuṇaṁ nr̥paḥ 07_008_0329 vilapantaṁ niśamyātha putraśokahataṁ nr̥pam 07_008_0330 pratyadr̥śyata devarṣir nārado nr̥pasaṁnidhau 07_008_0331 uvāca cainaṁ duḥkhārtaṁ vilapantam acetasam 07_008_0332 sr̥ñjayaṁ nārado ’bhyetya tan nibodha yudhiṣṭhira 07_008_0333 kāmānām avitr̥ptas tvaṁ sr̥ñjayeha mariṣyasi 07_008_0334 yasya caite vayaṁ gehe uṣitā brahmavādinaḥ 07_008_0335 āvikṣitaṁ maruttaṁ ca mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0336 saṁvarto yājayām āsa spardhayā yaṁ br̥haspateḥ 07_008_0337 yasmai rājarṣaye prādād varaṁ sa bhagavān prabhuḥ 07_008_0338 haimaṁ himavataḥ pādaṁ yiyakṣor vividhaiḥ savaiḥ 07_008_0339 yasya sendrā marudgaṇā br̥haspatipurogamāḥ 07_008_0340 devā viśvasr̥jaḥ sarve yajñān ūhur mahātmanaḥ 07_008_0341 yajñavāṭasya sauvarṇāḥ sarve cāsan paricchadāḥ 07_008_0342 yasya sarvaṁ tadā hy annaṁ mano ’bhiprāyagaṁ śuci 07_008_0343 kāmato bubhujur viprāḥ sarve cānnārthino janāḥ 07_008_0344 payo dadhi ghr̥taṁ kṣaudraṁ bhakṣyaṁ bhojyaṁ ca śobhanam 07_008_0345 yasya yajñeṣu sarveṣu vāsāṁsy ābharaṇāni ca 07_008_0346 īpsitāny upatiṣṭhanti prasr̥tān vedapāragān 07_008_0347 marutaḥ pariveṣṭāro marut tasyābhavan gr̥he 07_008_0348 āvikṣitasya rājarṣer viśve devāḥ sabhāsadaḥ 07_008_0349 yasya vīryavato rājñaḥ suvr̥ṣṭyā sasyasaṁpadaḥ 07_008_0350 havirbhis tarpitā yena samyak kl̥ptair divaukasaḥ 07_008_0351 r̥ṣīṇāṁ ca pitr̥̄ṇāṁ ca devānāṁ sukhajīvinām 07_008_0352 brahmacaryaśrutasutair yajñair dānena cānr̥ṇaḥ 07_008_0353 śayanāsanayānāni svarṇarāśīś ca dustyajāḥ 07_008_0354 tat sarvam amitaṁ vittaṁ dattvā viprebhya icchayā 07_008_0355 so ’nudhyātas tu śakreṇa prajāḥ kr̥tvā nirāmayāḥ 07_008_0356 śraddadhāno jitām̐l lokān gataḥ puṇyaduho ’kṣayān 07_008_0357 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0358 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0359 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0359 Colophon. 07_008=0359 nārada uvāca 07_008_0360 suhotraṁ nāma rājānaṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0361 ekavīram anādhr̥ṣyam amitragaṇamardanam 07_008_0362 yaḥ prāpya rājyaṁ dharmeṇa r̥tvigbrahmapurohitān 07_008_0363 apr̥cchad ātmanaḥ śreyaḥ pr̥ṣṭvā teṣāṁ mate sthitaḥ 07_008_0364 prajānāṁ pālanaṁ dharmo dānam ijyā dviṣajjayaḥ 07_008_0365 etat suhotro vijñāya dharmeṇaicchad dhanāgamam 07_008_0366 dharmeṇārādhayad devān bāṇaiḥ śatrūñ jayaṁs tathā 07_008_0367 sarvāṇy api ca bhūtāni svaguṇair apy arañjayat 07_008_0368 yo ’bhuṅktemāṁ vasumatīṁ mlecchāṭavikavarjitām 07_008_0369 yasmai vavarṣa parjanyo hiraṇyaṁ parivatsaram 07_008_0370 hiraṇyodās tathā nadyaḥ suhotrasya mahātmanaḥ 07_008_0371 yasmin kūrmān karkaṭakān matsyāṁś ca vividhān bahūn 07_008_0372 kāmān varṣati parjanyo rūpāṇi vividhāni ca 07_008_0373 sauvarṇāny aprameyāni vāpyaś ca krośasaṁmitāḥ 07_008_0374 sa tatra śatasāhasrān nakrān makarakacchapān 07_008_0375 sauvarṇān patitān dr̥ṣṭvā tato ’smayata vai ’tithiḥ 07_008_0376 tat suvarṇam aparyantaṁ rājarṣiḥ kurujāṅgale 07_008_0377 ījāno vitate yajñe brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0378 so ’śvamedhasahasreṇa rājasūyaśatena ca 07_008_0379 puṇyaiḥ kṣatriyayajñaiś ca prabhūtavaradakṣiṇaiḥ 07_008_0380 kāmyanaimittikājasrair iṣṭāṁ gatim avāptavān 07_008_0381 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0382 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0383 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0383 Colophon. 07_008=0383 nārada uvāca 07_008_0384 rājānaṁ pauravaṁ vīraṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0385 yaḥ sahasraṁ sahasrāṇāṁ śvetān aśvān avāsr̥jat 07_008_0386 tasyāśvamedhe rājarṣer deśād deśāt sameyuṣām 07_008_0387 śikṣākṣaravidhijñānāṁ nāsīt saṁkhyā vipaścitām 07_008_0388 vedavidyāvratasnātā vadānyāḥ priyadarśanāḥ 07_008_0389 subhakṣācchādanagr̥hāḥ suśayyāsanavāhanāḥ 07_008_0390 naṭanartakagandharvaiḥ pūrṇakair vardhamānakaiḥ 07_008_0391 niyodhakaiś ca krīḍadbhis tatra sma pariharṣitāḥ 07_008_0392 yajñe yajñe yathākālaṁ dakṣiṇāḥ so ’tyakālayat 07_008_0393 dvipā daśasahasrākhyāḥ pramadāḥ kāñcanaprabhāḥ 07_008_0394 sadhvajāḥ sapatākāś ca rathā hemamayās tathā 07_008_0395 yaḥ sahasraṁ sahasrāṇi kanyāhemavibhūṣitāḥ 07_008_0396 dhūryujāśvagajārūḍhāḥ sagr̥hakṣetragośatāḥ 07_008_0397 śataṁ śatasahasrāṇi svarṇamālān atharṣabhān 07_008_0398 gavāṁ sahasrānucarān dakṣiṇā atyakālayat 07_008_0399 hemaśr̥ṅgyo raupyakhurāḥ savatsāḥ kāṁsyadohanāḥ 07_008_0400 dāsīdāsakharoṣṭrāṁś ca prādād ājāvikaṁ bahu 07_008_0401 ratnānāṁ vividhān kūṭān vividhān annaparvatān 07_008_0402 tat sarvaṁ vitate yajñe dakṣiṇā atyakālayat 07_008_0403 tatrāsya gāthā gāyanti ye purāṇavido janāḥ 07_008_0404 aṅgasya yajamānasya svadharmādhigatāḥ śubhāḥ 07_008_0405 guṇottarās te kratavas tasyāsan sārvakāmikāḥ 07_008_0406 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0407 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0408 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0408 Colophon. 07_008=0408 nārada uvāca 07_008_0409 śibim auśīnaraṁ cāpi mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0410 ya imāṁ pr̥thivīṁ sarvāṁ carmavat paryaveṣṭayat 07_008_0411 sādridvīpārṇavavanāṁ rathaghoṣeṇa nādayan 07_008_0412 sa śibir vai ripūn nityaṁ mukhyān nighnan sapatnajit 07_008_0413 tena yajñair bahuvidhair iṣṭaṁ paryāptadakṣiṇaiḥ 07_008_0414 sa rājā vīryavān dhīmān avāpya vasu puṣkalam 07_008_0415 sarvamūrdhāvasiktānāṁ saṁmataḥ so ’bhavad yudhi 07_008_0416 ayajac cāśvamedhair yo vijitya pr̥thivīm imām 07_008_0417 nirargalair bahuphalair niṣkakoṭisahasradaḥ 07_008_0418 hastyaśvapaśubhir dhānyair mr̥gair gojāvibhis tathā 07_008_0419 vividhaiḥ pr̥thivīṁ pūrṇāṁ śibir brāhmaṇasāt karot 07_008_0420 yāvatyo varṣato dhārā yāvatyo divi tārakāḥ 07_008_0421 tāvatīr adadad gā vai śibir auśīnaro ’dhvare 07_008_0422 no yantāraṁ dhuras tasya kaṁ cid anyaṁ prajāpatiḥ 07_008_0423 bhūtaṁ bhavyaṁ bhaviṣyaṁ vā nādhyagacchan narottamam 07_008_0424 tasyāsan vividhā yajñāḥ sarvakāmaiḥ samanvitāḥ 07_008_0425 hemayūpāsanagr̥hā hemaprākāratoraṇāḥ 07_008_0426 śucisvādvannapānāś ca brāhmaṇāḥ prayutāyutāḥ 07_008_0427 nānābhakṣoccayataṭāḥ payodadhimadhuhradāḥ 07_008_0428 tasyāsan yajñavāṭeṣu nadyaḥ śubhrānnaparvatāḥ 07_008_0429 pibata snāta khādadhvam iti yatrocyate janaiḥ 07_008_0430 yasmai prādād varaṁ rudras tuṣṭaḥ puṇyena karmaṇā 07_008_0431 akṣayaṁ dadato vittaṁ śraddhā kīrtis tathā kriyāḥ 07_008_0432 yathoktam eva bhūtānāṁ priyatvaṁ svargam uttamam 07_008_0433 etām̐l labdhvā varān iṣṭāñ śibiḥ kāle divaṁ gataḥ 07_008_0434 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0435 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0436 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0436 Colophon. 07_008=0436 nārada uvāca 07_008_0437 rāmaṁ dāśarathiṁ caiva mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0438 yaṁ prajā anvamodanta pitā putrān ivaurasān 07_008_0439 asaṁkhyeyā guṇā yasmin nāsann amitatejasi 07_008_0440 yaś caturdaśavarṣāṇi nideśāt pitur acyutaḥ 07_008_0441 vane vanitayā sārdham avasal lakṣmaṇānugaḥ 07_008_0442 jaghāna ca janasthāne rākṣasān manujarṣabhaḥ 07_008_0443 tapasvināṁ rakṣaṇārthaṁ sahasrāṇi caturdaśa 07_008_0444 tatraiva vasatas tasya rāvaṇo nāma rākṣasaḥ 07_008_0445 jahāra bhāryāṁ vaidehīṁ saṁmohyainaṁ sahānujam 07_008_0446 jaghāna samare kruddhaḥ pureva tryambako ’ndhakam 07_008_0447 surāsurair avadhyaṁ taṁ devabrāhmaṇakaṇṭakam 07_008_0448 jaghāna sa mahābāhuḥ paulastyaṁ sagaṇaṁ raṇe 07_008_0449 saṁprāpya vidhivad rājyaṁ sarvabhūtānukampakaḥ 07_008_0450 ājahāra mahāyajñaṁ prajā dharmeṇa pālayan 07_008_0451 nirargalaṁ sajārūthyam aśvamedhaśataṁ vibhuḥ 07_008_0452 ājahāra sureśasya haviṣā mudam āvahan 07_008_0453 anyaiś ca vividhair yajñair īje bahuguṇair nr̥paḥ 07_008_0454 kṣutpipāse ’jayad rāmaḥ sarvarogāṁś ca dehinām 07_008_0455 satataṁ guṇasaṁpanno dīpyamānaḥ svatejasā 07_008_0456 ati sarvāṇi bhūtāni rāmo dāśarathir babhau 07_008_0457 r̥ṣīṇāṁ devatānāṁ ca mānuṣāṇāṁ ca sarvaśaḥ 07_008_0458 pr̥thivyāṁ sahavāso ’bhūd rāme rājyaṁ praśāsati 07_008_0459 nāhīyata tadā prāṇaḥ prāṇināṁ na tad anyathā 07_008_0460 prāṇāpānasamānāś ca rāme rājyaṁ praśāsati 07_008_0461 dīrghāyuṣaḥ prajāḥ sarvā yuvā na mriyate tadā 07_008_0462 vedaiś caturbhiḥ saṁprītāḥ prāpnuvanti divaukasaḥ 07_008_0463 havyaṁ kavyaṁ ca vividhaṁ niṣpūrtaṁ hutam eva ca 07_008_0464 adaṁśamaśakā deśā naṣṭavyālasarīsr̥pāḥ 07_008_0465 nāpsu prāṇabhr̥tāṁ mr̥tyur nākāle jvalano ’dahat 07_008_0466 adharmarucayo lubdhā mūrkhā vā nābhavaṁs tadā 07_008_0467 śiṣṭeṣṭaprājñakarmāṇaḥ sarvavarṇās tadābhavan 07_008_0468 svadhām ūrjaṁ ca rakṣobhir janasthāne praṇāśite 07_008_0469 prādān nihatya rakṣāṁsi pitr̥devebhya īśvaraḥ 07_008_0470 sahasraputrāḥ puruṣā daśavarṣaśatāyuṣaḥ 07_008_0471 na ca jyeṣṭāḥ kaniṣṭebhyas tadā śrāddhān akārayan 07_008_0472 śyāmo yuvā lohitākṣo mattamātaṅgavikramaḥ 07_008_0473 ājānubāhuḥ subhujaḥ siṁhaskandho mahābalaḥ 07_008_0474 daśavarṣasahasrāṇi daśavarṣaśatāni ca 07_008_0475 sarvabhūtamanaḥkānto rāmo rājyam akārayat 07_008_0476 rāmo rāmo rāma iti prajānām abhavat kathā 07_008_0477 rāmād rāmaṁ jagad abhūd rāme rājyaṁ praśāsati 07_008_0478 caturvidhāḥ prajā rāmaḥ svargaṁ nītvā divaṁ gataḥ 07_008_0479 ātmānaṁ saṁpratiṣṭhāpya rājavaṁśam ihāṣṭadhā 07_008_0480 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0481 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0482 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0482 Colophon. 07_008=0482 nārada uvāca 07_008_0483 bhagīrathaṁ ca rājānaṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0484 yena bhāgīrathī gaṅgā cayanaiḥ kāñcanaiś citā 07_008_0485 yaḥ sahasraṁ sahasrāṇāṁ kanyā hemavibhūṣitāḥ 07_008_0486 rājñaś ca rājaputrāṁś ca brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0487 sarvā rathagatāḥ kanyā rathāḥ sarve caturyujaḥ 07_008_0488 rathe rathe śataṁ nāgāḥ padmino hemamālinaḥ 07_008_0489 sahasram aśvāś caikaikaṁ gajānāṁ pr̥ṣṭhato ’nvayuḥ 07_008_0490 aśve aśve śataṁ gāvo gavāṁ paścād ajāvikam 07_008_0491 tenākrāntā janaughena dakṣiṇā bhūyasīr dadat 07_008_0492 upahvare ’tivyathitā tasyāṅke niṣasāda ha 07_008_0493 tathā bhāgīrathī gaṅgā urvaśī cābhavat purā 07_008_0494 duhitr̥tvaṁ gatā rājñaḥ putratvam agamat tadā 07_008_0495 tatra gāthāṁ jaguḥ prītā gandharvāḥ sūryavarcasaḥ 07_008_0496 pitr̥devamanuṣyāṇāṁ śr̥ṇvatāṁ valguvādinām 07_008_0497 bhagīrathaṁ yajamānam aikṣvākuṁ bhūridakṣiṇam 07_008_0498 gaṅgā samudragā devī vavre pitaram īśvaram 07_008_0499 tasya sendraiḥ savaruṇair devair yajñaḥ svalaṁkr̥taḥ 07_008_0500 samyak parigr̥hītaś ca śāntavighno nirāmayaḥ 07_008_0501 yo ya iccheta vipro vai yatra yatrātmanaḥ priyam 07_008_0502 bhagīrathas tadā prītas tatra tatrādadad vaśī 07_008_0503 nādeyaṁ brāhmaṇeṣv āsīd asya kiṁ cit priyaṁ dhanam 07_008_0504 so ’pi vipraprasādena brahmalokaṁ gato nr̥paḥ 07_008_0505 yena yātā makhamukhe diśāśāv iha pādapāḥ 07_008_0506 tenāvasthātum icchanti taṁ gatvā rājam īśvaram 07_008_0507 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0508 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0509 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0509 Colophon. 07_008=0509 nārada uvāca 07_008_0510 dilīpaṁ ced ailavilaṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0511 yasya yajñaśateṣv āsan prayutāyutaśo dvijāḥ 07_008_0512 tattvajñānārthasaṁpannā yajvānaḥ putrapautriṇaḥ 07_008_0513 ya imāṁ vasusaṁpūrṇāṁ vasudhāṁ vasudhādhipaḥ 07_008_0514 ījāno vitate yajñe brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0515 dilīpasya ca yajñeṣu kr̥taḥ panthā hiraṇmayaḥ 07_008_0516 taṁ dharma iva kurvāṇāḥ sendradevāḥ samāgaman 07_008_0517 caṣālaṁ pracaṣālaṁ ca yasya yūpe hiraṇmaye 07_008_0518 yad yoṣā hemasaṁchannā mattāḥ pathiṣu śerate 07_008_0519 tad etad adbhutaṁ manye anyair na sadr̥śaṁ nr̥paiḥ 07_008_0520 yad apsu yudhyamānasya cakre na paripetatuḥ 07_008_0521 rājānaṁ dr̥ḍhadhanvānaṁ dilīpaṁ satyavādinam 07_008_0522 ye ’paśyan bhūridākṣiṇyaṁ te ’pi svargajito narāḥ 07_008_0523 trayaḥ śabdā na jīryante khaṭvāṅgasya niveśane 07_008_0524 svādhyāyaghoṣo jyāghoṣaḥ pibatāśnīta khādata 07_008_0525 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0526 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0527 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0527 Colophon. 07_008=0527 nārada uvāca 07_008_0528 māndhātā ced yauvanāśvas trailokyavijayī mr̥taḥ 07_008_0529 yaṁ devāv aśvinau garbhāt pituḥ pūrvaṁ cakarṣatuḥ 07_008_0530 mr̥gayāṁ vicaran rājā tr̥ṣitaḥ klāntavāhanaḥ 07_008_0531 dhūmaṁ dr̥ṣṭvāgamat satraṁ pr̥ṣadājyam avāpa saḥ 07_008_0532 taṁ dr̥ṣṭvā yuvanāśvasya jaṭhare sūnutāṁ gatam 07_008_0533 garbhād dhi jahratur devāv aśvinau bhiṣajāṁ varau 07_008_0534 taṁ dr̥ṣṭvā pitur utsaṅge śayānaṁ devavarcasam 07_008_0535 mām evāyaṁ dhayatv agre iti ha smāha vāsavaḥ 07_008_0536 tato ’ṅgulibhyo hīndrasya prādur āsīt payo ’mr̥tam 07_008_0537 māṁ dhāsyatīti kāruṇyād yad indro hy anvakampayat 07_008_0538 tasmāt sa māndhātety evaṁ nāma tasyādbhutaṁ kr̥tam 07_008_0539 tatas tu dhārāḥ payaso ghr̥tasya ca mahātmanaḥ 07_008_0540 tasyāsye yauvanāśvasya pāṇir indrasya cāsravat 07_008_0541 apibat pāṇim indrasya sa cāpy ahnābhyavardhata 07_008_0542 so ’bhavad dvādaśasamo dvādaśāhena vīryavān 07_008_0543 imāṁ ca pr̥thivīṁ kr̥tsnām ekāhnā sa vyajījayat 07_008_0544 dharmātmā dhr̥timān vīraḥ satyasaṁdho jitendriyaḥ 07_008_0545 janamejayaṁ sudhanvānaṁ gayaṁ pūruṁ br̥hadratham 07_008_0546 asitaṁ caiva rāmaṁ ca māndhātā manujo ’jayat 07_008_0547 udeti ca yataḥ sūryo yatra ca pratitiṣṭhati 07_008_0548 tat sarvaṁ yauvanāśvasya māndhātuḥ kṣetram ucyate 07_008_0549 so ’śvamedhaśatair iṣṭvā rājasūyaśatena ca 07_008_0550 adadad rohitān aśvān brāhmaṇebhyo viśāṁ pate 07_008_0551 hairaṇyān yojanotsedhān āyatāñ śatayojanam 07_008_0552 bahuprakārān susvādūn bhakṣyabhojyānnaparvatān 07_008_0553 atiriktaṁ brāhmaṇebhyo bhuñjāno hīyate janaḥ 07_008_0554 bhakṣyānnapānanicayāḥ śuśubhus tv annaparvatāḥ 07_008_0555 ghr̥tahradāḥ sūpapaṅkā dadhiphenā guḍodakāḥ 07_008_0556 rurudhuḥ parvatān nadyo madhukṣīravahāḥ śubhāḥ 07_008_0557 devāsurā narā yakṣā gandharvoragapakṣiṇaḥ 07_008_0558 viprās tatrāgatāś cāsan vedavedāṅgapāragāḥ 07_008_0559 brāhmaṇā r̥ṣayaś cāpi nāsaṁs tatrāvipaścitaḥ 07_008_0560 samudrāntāṁ vasumatīṁ vasupūrṇāṁ tu sarvataḥ 07_008_0561 sa tāṁ brāhmaṇasāt kr̥tvā jagāmāstaṁ tadā nr̥paḥ 07_008_0562 gataḥ puṇyakr̥tāṁ lokān vyāpya svayaśasā diśaḥ 07_008_0563 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0564 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0565 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0565 Colophon. 07_008=0565 nārada uvāca 07_008_0566 yayātiṁ nāhuṣaṁ caiva mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0567 rājasūyaśatair iṣṭvā so ’śvamedhaśatena ca 07_008_0568 puṇḍarīkasahasreṇa vājapeyaśatais tathā 07_008_0569 atirātrasahasreṇa cāturmāsyaiś ca kāmataḥ 07_008_0570 agniṣṭomaiś ca vividhaiḥ satraiś ca prājyadakṣiṇaiḥ 07_008_0571 abrāhmaṇānāṁ yad vittaṁ pr̥thivyām asti kiṁ cana 07_008_0572 tat sarvaṁ parisaṁkhyāya tato brāhmaṇasāt karot 07_008_0573 vyūḍhe devāsure yuddhe kr̥tvā devasahāyatām 07_008_0574 caturdhā vyabhajat sarvāṁ caturbhyaḥ pr̥thivīm imām 07_008_0575 yajñair nānāvidhair iṣṭvā prajām utpādya cottamām 07_008_0576 devayānyāṁ cauśanasyāṁ śarmiṣṭhāyāṁ ca dharmataḥ 07_008_0577 devāraṇyeṣu sarveṣu vijahārāmaropamaḥ 07_008_0578 ātmanaḥ kāmacāreṇa dvitīya iva vāsavaḥ 07_008_0579 yadā nādhyagamat so ’ntaṁ kāmānāṁ sarvavedavit 07_008_0580 tato gāthām imāṁ gītvā sadāraḥ prāviśad vanam 07_008_0581 yat pr̥thivyāṁ vrīhiyavaṁ hiraṇyaṁ paśavaḥ striyaḥ 07_008_0582 nālam ekasya tat sarvam iti matvā śamaṁ vrajet 07_008_0583 evaṁ kāmān parityajya yayātir dhr̥tim etya ca 07_008_0584 pūruṁ rājye pratiṣṭhāpya prayāto vanam īśvaraḥ 07_008_0585 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0586 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0587 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0587 Colophon. 07_008=0587 nārada uvāca 07_008_0588 nābhāgam ambarīṣaṁ ca mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0589 yaḥ sahasraṁ sahasrāṇāṁ rājñāṁ caikas tv ayodhayat 07_008_0590 jigīṣamāṇāḥ saṁgrāme samantād vairiṇo ’bhyayuḥ 07_008_0591 śastrayuddhavido ghorāḥ sr̥jantaś cāśivā giraḥ 07_008_0592 balalābhād vaśīkr̥tya teṣāṁ śastrabalena ca 07_008_0593 chattrāyudhadhvajarathāṁś chittvā prāsān gatavyathaḥ 07_008_0594 ta enaṁ muktasaṁnāhā nāthanto jīvitaiṣiṇaḥ 07_008_0595 śaraṇyam īyuḥ śaraṇaṁ tavāsma iti vādinaḥ 07_008_0596 sa tu tān vaśagān kr̥tvā jitvā cemāṁ vasuṁdharām 07_008_0597 īje yajñaśatair iṣṭair yathā śakras tathānagha 07_008_0598 bubhujuḥ sarvasaṁpannam annam anye janās tadā 07_008_0599 tasya yajñeṣu viprendrāḥ sutr̥ptāḥ paramārcitāḥ 07_008_0600 modakān pūrikāpūpān dhānā vaṭakaśaṣkulīḥ 07_008_0601 karambhān pr̥thukān manthān anyāni sukr̥tāni ca 07_008_0602 sūpān maireyakān yūṣān rāgaṣāṇḍavapānakān 07_008_0603 mr̥ṣṭānnāni suyuktāni mr̥dūni surabhīṇi ca 07_008_0604 ghr̥taṁ madhu payas toyaṁ dadhīni rasavanti ca 07_008_0605 phalaṁ mūlaṁ ca susvādu dvijās tatropabhujyate 07_008_0606 madanīyāni pānāni viditvā cātmanaḥ sukham 07_008_0607 apibanta yathākāmaṁ pānapā gītavāditaiḥ 07_008_0608 tatra sma gāthā gāyanti kṣībā hr̥ṣṭāḥ paṭhanti ca 07_008_0609 nābhāgastutisaṁyuktā nanr̥tuś ca sahasraśaḥ 07_008_0610 teṣu yajñeṣv ambarīṣo dakṣiṇām atyakālayat 07_008_0611 rājñāṁ daśasahasrāṇi daśa prayutayājinām 07_008_0612 hiraṇyakavacān sarvāñ śvetacchattraprakīrṇakān 07_008_0613 hiraṇyasyandanārūḍhān sānuyātraparicchadān 07_008_0614 ījāno vitate yajñe dakṣiṇām atyakālayat 07_008_0615 mūrdhābhiṣiktāṁś ca nr̥pān rājaputraśatāni ca 07_008_0616 sadaṇḍaṁ kośanicayān brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0617 naiva pūrve janāś cakrur na kariṣyanti cāpare 07_008_0618 yad ambarīṣo nr̥patiḥ karoty amitadakṣiṇaḥ 07_008_0619 ity evam anvamodanta prītā yasya maharṣayaḥ 07_008_0620 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0621 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0622 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0622 Colophon. 07_008=0622 nārada uvaāca 07_008_0623 śaśabinduṁ ca rājānaṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0624 īje sa vividhair yajñaiḥ śrīmān satyaparākramaḥ 07_008_0625 tasya bhāryāsahasrāṇāṁ śatam āsīn mahātmanaḥ 07_008_0626 ekaikasyāṁ ca bhāryāyāṁ sahasraṁ tanayābhavan 07_008_0627 te kumārāḥ parākrāntāḥ sarve niyutayājinaḥ 07_008_0628 rājānaḥ kratubhir mukhyair ījānā vedapāragāḥ 07_008_0629 hiraṇyakavacāḥ sarve sarve cottamadhanvinaḥ 07_008_0630 sarve ’śvamedhair ījānāḥ kumārāḥ śāśabindavaḥ 07_008_0631 tān aśvamedhe rājendro brāhmaṇebhyo ’dadat pitā 07_008_0632 śataṁ śataṁ rathagatā ekaikaṁ pr̥ṣṭhato ’nvayuḥ 07_008_0633 rājaputraṁ tadā kanyās tapanīyasvalaṁkr̥tāḥ 07_008_0634 kanyāṁ kanyāṁ śataṁ nāgā nāge nāge śataṁ rathāḥ 07_008_0635 rathe rathe śataṁ cāśvā balino hemamālinaḥ 07_008_0636 aśve aśve sahasraṁ gā gavāṁ paścād ajāvikam 07_008_0637 etad dhanam aparyantam aśvamedhe mahāmakhe 07_008_0638 śaśabindur mahābhāgo brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0639 vārkṣāś ca yūpā yāvanto aśvamedhe mahāmakhe 07_008_0640 te tathaiva punaś cānye tāvantaḥ kāñcanābhavan 07_008_0641 bhakṣyānnapānanicayāḥ parvatāḥ krośam ucchritāḥ 07_008_0642 tasyāśvamedhe nirvr̥tte rājñaḥ śiṣṭās trayodaśa 07_008_0643 tuṣṭapuṣṭajanākīrṇāṁ śāntavighnām anāmayām 07_008_0644 śaśabindur imāṁ bhūmiṁ ciraṁ bhuktvā divaṁ gataḥ 07_008_0645 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0646 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0647 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0647 Colophon. 07_008=0647 nārada uvāca 07_008_0648 gayaṁ cāmūrtarayasaṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0649 yo vai varṣaśataṁ rājā hutaśiṣṭāśano ’bhavat 07_008_0650 tasmai hy agnir varaṁ prādāt tato vavre varaṁ gayaḥ 07_008_0651 tapasā brahmacaryeṇa vratena niyamena ca 07_008_0652 gurūṇāṁ ca prasādena vedān icchāmi veditum 07_008_0653 svadharmeṇāvihiṁsyānyān dhanam icchāmi cākṣayam 07_008_0654 vipreṣu dadataś caiva śraddhā bhavatu nityaśaḥ 07_008_0655 ananyāsu savarṇāsu putrajanma ca me bhavet 07_008_0656 annaṁ me dadataḥ śraddhā dharme me ramatāṁ manaḥ 07_008_0657 avighnaṁ cāstu me nityaṁ dharmakāryeṣu pāvaka 07_008_0658 tathā bhaviṣyatīty uktvā tatraivāntaradhīyata 07_008_0659 gayo ’py avāpya tat sarvaṁ dharmeṇārīn ajījayat 07_008_0660 sa darśapaurṇamāsābhyāṁ kāleṣv āgrayaṇena ca 07_008_0661 cāturmāsyaiś ca vividhair yajñaiś cāvāptadakṣiṇaiḥ 07_008_0662 ayajac chraddhayā rājā parisaṁvatsaraṁ śatam 07_008_0663 daśa nāgasahasrāṇi śatam aśvaśatāni ca 07_008_0664 śataṁ niṣkasahasrāṇi gavāṁ cāpy ayutāni ṣaṭ 07_008_0665 utthāyotthāya sa prādāt parisaṁvatsaraṁ śatam 07_008_0666 nakṣatreṣu ca sarveṣu dadan nakṣatradakṣiṇāḥ 07_008_0667 īje ca vividhair yajñair yathā somo ’ṅgirā yathā 07_008_0668 sauvarṇāṁ pr̥thivīṁ kr̥tvā ya imāṁ maṇiśarkarām 07_008_0669 viprebhyaḥ prādadad rājā so ’śvamedhe mahāmakhe 07_008_0670 jāmbūnadamayā yūpāḥ sarve ratnaparicchadāḥ 07_008_0671 gayasyāsan samr̥ddhās tu sarvabhūtamanoharāḥ 07_008_0672 sarvakāmasamr̥ddhāṁś ca prādāt tāṁś ca gayas tadā 07_008_0673 brāhmaṇebhyaḥ prahr̥ṣṭebhyaḥ sarvabhūtebhya eva ca 07_008_0674 samudradvīpaśaileṣu nadīnadavaneṣu ca 07_008_0675 nagareṣu ca rāṣṭreṣu divi vyomni ca ye ’vasan 07_008_0676 bhūtagrāmāś ca vividhāḥ saṁtr̥ptā yajñasaṁpadā 07_008_0677 gayasya sadr̥śo yajño nāsty anya iti te ’bruvan 07_008_0678 ṣaṭtriṁśadyojanāyāmā triṁśadyojanam āyatā 07_008_0679 paścāt puraś caturviṁśad vedī hy āsīd dhiraṇmayī 07_008_0680 gayasya yajamānasya muktāvajramaṇistr̥tā 07_008_0681 prādāt sa brāhmaṇebhyo ’tha vāsāṁsyābharaṇāni ca 07_008_0682 yathoktā dakṣiṇāś cānyā viprebhyo bhūridakṣiṇaḥ 07_008_0683 yatra bhojanaśiṣṭasya parvatāḥ pañcaviṁśatiḥ 07_008_0684 kulyāḥ kr̥śaravāhinyo rasānām abhavaṁs tadā 07_008_0685 vastrābharaṇagandhānāṁ rāśayaś ca pr̥thagvidhāḥ 07_008_0686 yasya prabhāvāc ca gayas triṣu lokeṣu viśrutaḥ 07_008_0687 vaṭaś cākṣayyakaraṇaḥ puṇyaṁ brahmasaraś ca tat 07_008_0688 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0689 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0690 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0690 Colophon. 07_008=0690 nārada uvāca 07_008_0691 sāṁkr̥tiṁ rantidevaṁ ca mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0692 yasya dviśatasāhasrā āsan sūdā mahātmanaḥ 07_008_0693 gr̥hān abhyāgatān viprān atithīn pariveṣakāḥ 07_008_0694 pakvāpakvaṁ divārātraṁ varānnam amr̥topamam 07_008_0695 nyāyenādhigataṁ vittaṁ brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0696 vedān adhītya dharmeṇa yaś cakre dviṣato vaśe 07_008_0697 upasthitāś ca paśavaḥ svayaṁ yaṁ saṁśitavratam 07_008_0698 bahavaḥ svargam icchanto vidhivat satrayājinam 07_008_0699 nadī mahānasād yasya pravr̥ttā carmarāśitaḥ 07_008_0700 tasmāc carmaṇvatī pūrvam agnihotre ’bhavat purā 07_008_0701 brāhmaṇebhyo dadau niṣkān sauvarṇān sa prabhāvataḥ 07_008_0702 tubhyaṁ niṣkaṁ tubhyaṁ niṣkam iti ha sma prabhāṣate 07_008_0703 tubhyaṁ tubhyam iti prādān niṣkān niṣkān sahasraśaḥ 07_008_0704 tataḥ punaḥ samāśvāsya niṣkān eva prayacchati 07_008_0705 alpaṁ dattaṁ mayādyeti niṣkakoṭiṁ pradāya saḥ 07_008_0706 ekāhnā dāsyati punaḥ ko ’nyas tat saṁpradāsyati 07_008_0707 sahasraśaś ca sauvarṇān vr̥ṣabhān gośatānugān 07_008_0708 adhyardhamāsam adadad brāhmaṇebhyaḥ śataṁ samāḥ 07_008_0709 agnihotropakaraṇaṁ yajñopakaraṇaṁ ca yat 07_008_0710 r̥ṣibhyaḥ karakān kumbhān sthālīpiṭharam eva ca 07_008_0711 śayanāsanayānāni prāsādāṁś ca gr̥hāṇi ca 07_008_0712 vr̥kṣāṁś ca vividhān dadyād annāni ca dhanāni ca 07_008_0713 sarvaṁ sauvarṇam evāsīd rantidevasya dhīmataḥ 07_008_0714 tatrāsya gāthā gāyanti ye purāṇavido janāḥ 07_008_0715 rantidevasya tāṁ dr̥ṣṭvā samr̥ddhim atimānuṣīm 07_008_0716 naitādr̥śaṁ dr̥ṣṭapūrvaṁ kuberasadaneṣv api 07_008_0717 dhanaṁ ca pūryamāṇaṁ naḥ kiṁ punar manujeṣv iti 07_008_0718 vyaktaṁ vasvokasāreyam ity ūcus tatra vismitāḥ 07_008_0719 sāṁkr̥te rantidevasya yāṁ rātrim atithiṁ vaset 07_008_0720 ālabhyanta tadā gāvaḥ sahasrāṇy ekaviṁśatiḥ 07_008_0721 tatra sma sūdāḥ krośanti sumr̥ṣṭamaṇikuṇḍalāḥ 07_008_0722 sūpabhūyiṣṭam aśnīdhvaṁ nādya māṁsaṁ yathāpuram 07_008_0723 rantidevasya yat kiṁ cit sauvarṇam abhavat tadā 07_008_0724 tat sarvaṁ vitate yajñe brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0725 pratyakṣaṁ tasya havyāni pratigr̥hṇanti devatāḥ 07_008_0726 kavyāni pitaraḥ kāle sarvakāmān dvijottamāḥ 07_008_0727 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0728 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0729 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0729 Colophon. 07_008=0729 nārada uvāca 07_008_0730 dauṣyantiṁ bharataṁ cāpi mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0731 karmāṇy asukarāṇy anyaiḥ kr̥tavān yaḥ śiśur vane 07_008_0732 hemāvadātān yaḥ siṁhān nakhadaṁṣṭrāyudhān balī 07_008_0733 nirvīryāṁs tarasā kr̥tvā vicakarṣa babandha ca 07_008_0734 krūrāṁś cograbalān vyāghrān damitvā cākarod vaśe 07_008_0735 manaḥśilā iva śilāḥ saṁyuktā jaturāśibhiḥ 07_008_0736 vyālādīṁś cātibalavāṁs tatpratīpān gajān api 07_008_0737 daṁṣṭrāsu gr̥hyāvaruhya śuṣkāsyān akarod vaśe 07_008_0738 mahiṣān apy atibalān balena vicakarṣa ha 07_008_0739 balinaḥ sr̥marān khaḍgān nānāsattvāni cāpy uta 07_008_0740 kr̥cchraprāṇān vane baddhvā damayitvāpy avāsr̥jat 07_008_0741 taṁ sarvadamanety āhus tadvidas tena karmaṇā 07_008_0742 taṁ pratyaṣedhaj jananī mā sattvāni vijījahi 07_008_0743 so ’śvamedhaśateneṣṭvā yamunām anu vīryavān 07_008_0744 triśatāśvān sarasvatyāṁ gaṅgām anu catuḥśatān 07_008_0745 so ’śvamedhasahasreṇa rājasūyaśatena ca 07_008_0746 punar īje mahāyajñaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ 07_008_0747 agniṣṭomātirātrāṇām ukthyaviśvajitām api 07_008_0748 vājapeyeṣṭisatrāṇāṁ sahasraiś ca susaṁbhr̥taiḥ 07_008_0749 iṣṭvā śākuntalo rājā tarpayitvā dvijān dhanaiḥ 07_008_0750 sahasraṁ yatra padmānāṁ kaṇvāya bharato dadau 07_008_0751 jāmbūnadasya śuddhasya kanakasya mahāyaśāḥ 07_008_0752 yasya yūpāḥ śatavyāmāḥ pariṇāhena kāñcanāḥ 07_008_0753 samāgamya dvijaiḥ sārdhaṁ sendrair devaiḥ samucchritāḥ 07_008_0754 svalaṁkr̥tā bhrājamānāḥ sarvaratnair manoramaiḥ 07_008_0755 hiraṇyam aśvān dviradān rathān uṣṭrān ajāvikān 07_008_0756 dāsīdāsaṁ dhanaṁ dhānyaṁ gāḥ savatsāḥ payasvinīḥ 07_008_0757 grāmān gr̥hāṇi kṣetrāṇi vividhāṁś ca paricchadān 07_008_0758 koṭīśatāyutaṁ caiva brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0759 cakravartī hy adīnātmā jetāris tv ajitaḥ paraiḥ 07_008_0760 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0761 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0762 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0762 Colophon. 07_008=0762 nārada uvāca 07_008_0763 pr̥thuṁ vainyaṁ ca rājānaṁ mr̥taṁ sr̥ñjaya śuśruma 07_008_0764 yam abhyaṣiñcan sāmrājye rājasūye maharṣayaḥ 07_008_0765 ayaṁ naḥ prathayiṣyeta sarvān ity abhavat pr̥thuḥ 07_008_0766 kṣatān nas trāsyate sarvān ity evaṁ kṣatriyo ’bhavat 07_008_0767 pr̥thuṁ vainyaṁ prajā dr̥ṣṭvā raktāḥ smeti yad abruvan 07_008_0768 tato rājeti nāmāsya anurāgād ajāyata 07_008_0769 akr̥ṣṭapacyā pr̥thivī āsīd vainyasya kāmadhuk 07_008_0770 sarvāḥ kumbhaduho gāvaḥ puṭake puṭake madhu 07_008_0771 āsan hiraṇmayā darbhāḥ sukhasparśāḥ sukhāvahāḥ 07_008_0772 teṣāṁ cīrāṇi saṁvītāḥ prajās teṣv eva śerate 07_008_0773 phalāny amr̥takalpāni mūlāni ca madhūni ca 07_008_0774 teṣām āsīt tadāhāro nirāhārāś ca nābhavan 07_008_0775 arogāḥ sarvasiddhārthā manuṣyā akutobhayāḥ 07_008_0776 nyavasanta yathākāmaṁ vr̥kṣeṣu ca guhāsu ca 07_008_0777 pravibhāgo na rāṣṭrāṇāṁ purāṇāṁ cābhavat tadā 07_008_0778 yathāsukhaṁ yathākāmaṁ tathaitā muditāḥ prajāḥ 07_008_0779 tasya saṁstambhayann āpaḥ samudram abhiyāsyataḥ 07_008_0780 parvatāś ca dadur mārgaṁ dhvajabhaṅgaś ca nābhavat 07_008_0781 taṁ vanaspatayaḥ śailā devāsuranaroragāḥ 07_008_0782 saptarṣayaḥ puṇyajanā gandharvāpsaraso ’pi ca 07_008_0783 pitaraś ca sukhāsīnam abhigamyedam abruvan 07_008_0784 samrāḍ asi kṣatriyo ’si rājā goptā pitāsi naḥ 07_008_0785 dehy asmabhyaṁ mahārāja prabhuḥ sann īpsitān varān 07_008_0786 yair vayaṁ śāśvatīs tr̥ptīr vartayiṣyāmahe sukham 07_008_0787 tathety uktvā pr̥thur vainyo gr̥hītvājagavaṁ dhanuḥ 07_008_0788 śarāṁś cāpratimān ghorāṁś cintayitvābravīn mahīm 07_008_0789 ehy ehi vasudhe kṣipraṁ kṣaraibhyaḥ kāṅkṣitaṁ payaḥ 07_008_0790 tato dāsyāmi bhadraṁ te annaṁ yasya yathepsitam 07_008=0790 vasudhovāca 07_008_0791 duhitr̥tvena māṁ vīra saṁkalpayitum arhasi 07_008=0791 nārada uvāca 07_008_0792 tathety uktvā pr̥thuḥ sarvaṁ vidhānam akarod vaśī 07_008_0793 tato bhūtanikāyās te vasudhāṁ duduhus tadā 07_008_0794 tāṁ vanaspatayaḥ pūrvaṁ samuttasthur dudhukṣavaḥ 07_008_0795 sātiṣṭhad vatsalā vatsaṁ dogdhr̥̄n pātrāṇi cecchatī 07_008_0796 vatso ’bhūt puṣpitaḥ śālaḥ plakṣo dogdhābhavat tadā 07_008_0797 chinnaprarohaṇaṁ dugdhaṁ pātram audumbaraṁ śubham 07_008_0798 udayaḥ parvato vatso merur dogdhā mahāgiriḥ 07_008_0799 ratnāny oṣadhayo dugdhaṁ pātram aśmamayaṁ tathā 07_008_0800 dogdhā cāsīt tadā devo dugdham ūrjaskaraṁ priyam 07_008_0801 asurā duduhur māyām āmapātre tu te tadā 07_008_0802 dogdhā dvimūrdhā tatrāsīd vatsaś cāsīd virocanaḥ 07_008_0803 kr̥ṣiṁ ca sasyaṁ ca narā duduhuḥ pr̥thivītale 07_008_0804 svāyaṁbhuvo manur vatsas teṣāṁ dogdhābhavat pr̥thuḥ 07_008_0805 alābupātre ca tathā viṣaṁ dugdhā vasuṁdharā 07_008_0806 dhr̥tarāṣṭro ’bhavad dogdhā teṣāṁ vatsas tu takṣakaḥ 07_008_0807 saptarṣibhir brahma dugdhā tathā cākliṣṭakarmabhiḥ 07_008_0808 dogdhā br̥haspatiḥ pātraṁ chando vatsas tu somarāṭ 07_008_0809 antardhānaṁ cāmapātre dugdhā puṇyajanair virāṭ 07_008_0810 dogdhā vaiśravaṇas teṣāṁ vatsa āsīt kuberakaḥ 07_008_0811 puṇyagandhān padmapātre gandharvāpsaraso ’duhan 07_008_0812 vatsaś citrarathas teṣāṁ dogdhā viśvaruciḥ prabhuḥ 07_008_0813 svadhāṁ rajatapātre tu duduhuḥ pitaraś ca tām 07_008_0814 vatso ’tra vatsaras teṣāṁ yamo dogdhā tathāntakaḥ 07_008_0815 evaṁ nikāyais tair dugdhā payo ’bhīṣṭaṁ hi sā virāṭ 07_008_0816 yair vartayanti te hy adya pātrair vatsaiś ca nityaśaḥ 07_008_0817 sa yajñair vividhair iṣṭvā pr̥thur vainyaḥ pratāpavān 07_008_0818 saṁtarpayitvā bhūtāni sarvaiḥ kāmair manaḥpriyaiḥ 07_008_0819 hairaṇyān akarod rājā ye ke cit pārthivā bhuvi 07_008_0820 tān brāhmaṇebhyaḥ prāyacchad aśvamedhe mahāmakhe 07_008_0821 ṣaṣṭināgasahasrāṇi ṣaṣṭināgaśatāni ca 07_008_0822 sauvarṇān akarod rājā brāhmaṇebhyaś ca tāṁ dadau 07_008_0823 imāṁ ca pr̥thivīṁ sarvāṁ maṇiratnavibhūṣitām 07_008_0824 sauvarṇīm akarod rājā brāhmaṇebhyaś ca tān dadau 07_008_0825 sa cen mamāra sr̥ñjaya caturbhadrataras tvayā 07_008_0826 putrāt puṇyataras tubhyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0827 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat 07_008=0827 Colophon. 07_008=0827 nārada uvāca 07_008_0828 rāmo mahātapāḥ śūro vīralokanamaskr̥taḥ 07_008_0829 jāmadagnyo ’py atiyaśā avitr̥pto mariṣyati 07_008_0830 yasyābhram anuparyeti bhūmiṁ kurvan vipāṁsulām 07_008_0831 na cāsīd vikriyā yasya prāpya śriyam anuttamām 07_008_0832 yaḥ kṣatriyaiḥ parāmr̥ṣṭe vatse pitari cukrudhe 07_008_0833 tato ’vadhīt kārtavīryam ajitaṁ samare paraiḥ 07_008_0834 kṣatriyāṇāṁ catuḥṣaṣṭim ayutāni sahasraśaḥ 07_008_0835 tadā mr̥tyoḥ sametāni ekaikaṁ dhanuṣājayat 07_008_0836 brahmadviṣāṁ cātha tasmin sahasrāṇi caturdaśa 07_008_0837 punar anyāni jagrāha dantakrūre jaghāna ha 07_008_0838 sahasraṁ musalenāghnan sahasram asināvadhīt 07_008_0839 udbandhanāt sahasraṁ ca haihayāḥ samare hatāḥ 07_008_0840 sarathāśvagajā vīrā nihatās tatra śerate 07_008_0841 pitur vadhāmarṣitena jāmadagnyena dhīmatā 07_008_0842 nijaghne daśasāhasrān rāmaḥ paraśunā tadā 07_008_0843 na hy amr̥śyata tā vāco yās tair bhr̥śam udīritāḥ 07_008_0844 bhr̥go rāmābhidhāveti yadākrandan dvijottamāḥ 07_008_0845 tataḥ kāśmīradaradān kuntikṣudrakamālavān 07_008_0846 aṅgavaṅgakaliṅgāṁś ca videhāṁs tāmraliptakān 07_008_0847 rakṣovāhān vītihotrāṁs trigartān mārtikāvatān 07_008_0848 śibīn anyāṁś ca rājanyān deśe deśe sahasraśaḥ 07_008_0849 nijaghāna śitair bāṇair jāmadagnyaḥ pratāpavān 07_008_0850 koṭīśatasahasrāṇi kṣatriyāṇāṁ sahasraśaḥ 07_008_0851 indragopakavarṇasya bandhujīvanibhasya ca 07_008_0852 rudhirasya parīvāhaiḥ pūrayitvā sarāṁsi ca 07_008_0853 sarvān aṣṭādaśa dvīpān vaśam ānīya bhārgavaḥ 07_008_0854 īje kratuśataiḥ puṇyaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ 07_008_0855 vedīm aṣṭanavotsedhāṁ sauvarṇāṁ vidhinirmitām 07_008_0856 sarvaratnaśataiḥ pūrṇāṁ patākāśatamālinīm 07_008_0857 grāmyāraṇyaiḥ paśugaṇaiḥ saṁpūrṇāṁ ca mahīm imām 07_008_0858 rāmasya jāmadagnyasya pratijagrāha kaśyapaḥ 07_008_0859 tataḥ śatasahasrāṇi dvipendrān hemabhūṣaṇān 07_008_0860 nirdasyuṁ pr̥thivīṁ kr̥tvā śiṣṭeṣṭajanasaṁkulām 07_008_0861 kaśyapāya dadau rāmo hayamedhe mahāmakhe 07_008_0862 triḥsaptakr̥tvaḥ pr̥thivīṁ kr̥tvā niḥkṣatriyāṁ prabhuḥ 07_008_0863 iṣṭvā kratuśatair vīro brāhmaṇebhyo hy amanyata 07_008_0864 sa kaśyapasya vacanāt protsārya saritāṁ patim 07_008_0865 iṣupāte yudhāṁ śreṣṭhaḥ kurvan brāhmaṇaśāsanam 07_008_0866 adhyāvasad giriśreṣṭhaṁ mahendraṁ parvatottamam 07_008_0867 evaṁ guṇaśatair juṣṭo bhr̥gūṇāṁ kīrtivardhanaḥ 07_008_0868 jāmadagnyo ’py atiyaśā mariṣyati mahādyutiḥ 07_008_0869 tvayā caturbhadrataraḥ putrāt puṇyataras tava 07_008_0870 ayajvānam adākṣiṇyaṁ mā putram anutapyathāḥ 07_008_0871 ete caturbhadratarās tvayā bhadraśatādhikāḥ 07_008_0872 mr̥tā naravaraśreṣṭhā mariṣyanti ca sr̥ñjaya 07_008=0872 Colophon. 07_008=0872 vyāsa uvāca 07_008_0873 puṇyam ākhyānam āyuṣyaṁ śrutvā ṣoḍaśarājakam 07_008_0874 avyāharan narapatis tūṣṇīm āsīt sa sr̥ñjayaḥ 07_008_0875 tam abravīt tathāsīnaṁ nārado bhagavān r̥ṣiḥ 07_008_0876 śrutaṁ kīrtayato mahyaṁ gr̥hītaṁ te mahādyute 07_008_0877 āho svid antato naṣṭaṁ śrāddhaṁ śūdrāpatāv iva 07_008_0878 sa evam uktaḥ pratyāha prāñjaliḥ sr̥ñjayas tadā 07_008_0879 putraśokāpahaṁ śrutvā dhanyam ākhyānam uttamam 07_008_0880 rājarṣīṇāṁ purāṇānāṁ yajvanāṁ dakṣiṇāvatām 07_008_0881 vismayena hate śoke tamasīvārkatejasā 07_008_0882 vipāpmāsmy avyathopeto brūhi kiṁ karavāṇy aham 07_008=0882 nārada uvāca 07_008_0883 diṣṭyāpahataśokas tvaṁ vr̥ṇīṣveha yad icchasi 07_008_0884 tat tat prapatsyase sarvaṁ na mr̥ṣāvādino vayam 07_008=0884 sr̥ñjaya uvāca 07_008_0885 etenaiva pratīto ’haṁ prasanno yad bhavān mama 07_008_0886 prasanno yasya bhagavān na tasyāstīha durlabham 07_008=0886 nārada uvāca 07_008_0887 punar dadāmi te putraṁ dasyubhir nihataṁ vr̥thā 07_008_0888 uddhr̥tya narakāt kaṣṭāt paśum aprokṣitaṁ yathā 07_008=0888 vyāsa uvāca 07_008_0889 prādur āsīt tataḥ putraḥ sr̥ñjayasyādbhutaprabhaḥ 07_008_0890 prasannenarṣiṇā dattaḥ kuberatanayopamaḥ 07_008_0891 tataḥ saṁgamya putreṇa prītimān abhavan nr̥paḥ 07_008_0892 īje ca kratubhir mukhyaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ 07_008_0893 akr̥tāstraś ca bhītaś ca na ca sāṁnāhiko hataḥ 07_008_0894 ayajvā cānapatyaś ca tato ’sau jīvitaḥ punaḥ 07_008_0895 śūro vīraḥ kr̥tāstraś ca pramathyārīn sahasraśaḥ 07_008_0896 abhimanyur gataḥ svargaṁ pr̥tanābhimukho hataḥ 07_008_0897 brahmacaryeṇa yān kāṁś cit prajñayā ca śrutena ca 07_008_0898 iṣṭaiś ca kratubhir yānti tāṁs te putro ’kṣayān gataḥ 07_008_0899 vidvāṁsaḥ karmabhiḥ puṇyaiḥ svargam īhanti nityaśaḥ 07_008_0900 na tu svargād ayaṁ lokaḥ kāmyate svargavāsibhiḥ 07_008_0901 tasmāt svargagataṁ putram arjunasya hataṁ raṇe 07_008_0902 nehānayituṁ śakyaṁ hi kiṁ cid aprāpyam īśitum 07_008_0903 evaṁ jñātvā sthiro bhūtvā mā śuco dhairyam āpnuhi 07_008_0904 jīvanta eva naḥ śocyā na tu svargagatānagha 07_008_0905 śocato hi mahārāja agham evābhivardhate 07_008_0906 tasmāc chokaṁ parityajya śreyase prayated budhaḥ 07_008_0907 praharṣam abhimānaṁ ca sukhaprāptiṁ ca cintayan 07_008_0908 etad āhur budhāḥ śreyo na śokaḥ śoka ucyate 07_008_0909 evaṁ vidvan samuttiṣṭha prayato bhava mā śucaḥ 07_008_0910 śrutas te saṁbhavo mr̥tyos tapāṁsy anupamāni ca 07_008_0911 sarvabhūtasamatvaṁ ca cañcalāś ca vibhūtayaḥ 07_008_0912 sr̥ñjayasya tu taṁ putraṁ mr̥taṁ saṁjīvitaṁ punaḥ 07_008_0913 evaṁ vidvan mahārāja mā śucaḥ sādhayāmy aham 07_008=0913 saṁjaya uvāca 07_008_0914 etāvad uktvā bhagavāṁs tatraivāntaradhīyata 07_008_0915 vāgīśāne bhagavati vyāse vyabhranabhaḥprabhe 07_008_0916 gate matimatāṁ śreṣṭhe samāśvāsya yudhiṣṭhiram 07_008_0917 pūrveṣāṁ pārthivendrāṇāṁ mahendrapratimaujasām 07_008_0918 nyāyādhigatavittānāṁ tāṁ śrutvā yajñasaṁpadam 07_008_0919 saṁpūjya manasā vidvān viśoko ’bhūd yudhiṣṭhiraḥ 07_008_0920 punaś cācintayad dīnaḥ kiṁ svid vakṣye dhanaṁjayam 07_008=0920 Colophon. % After the ref. of 7.84.1, S ins.: 07_009_0001 kirantaṁ śaravarṣāṇi roṣād droṇaṁ mahāmr̥dhe 07_009_0002 vitrāsayantaṁ tāṁ senāṁ kaunteyānāṁ mahīpate 07_009_0003 dr̥ṣṭvā tato maheṣvāso nighnantaṁ ca rathān bhr̥śam 07_009_0004 ghaṭotkaco mahābāhū raṇāyābhijagāma ha 07_009_0005 piśācavadanair yuktaṁ rathaṁ kāñcanabhūṣitam 07_009_0006 samāsthāya mahārāja nānāpraharaṇair vr̥tam 07_009_0007 daṁśitas tapanīyena kavacena suvarcasā 07_009_0008 bhūṣaṇair ācitāṅgaś ca nadann iva ca toyadaḥ 07_009_0009 haiḍimbeyaḥ susaṁkruddho droṇam abhyadravad balī 07_009_0010 tam abhyadhāvad āyāntaṁ kruddharūpam alambusaḥ 07_009_0011 r̥kṣacarmaparikṣiptaṁ ratham āsthāya daṁśitaḥ 07_009_0012 raktoṣṭhaḥ sadhanuḥ prāṁśuḥ kalpavr̥kṣa iva sthitaḥ 07_009_0013 kṣipañ chataghnīṁ vipulāṁ musalopalatomarān 07_009_0014 musaṇṭhīr bahulāś caiva triśūlān api paṭṭasān 07_009_0015 karpaṇāñ śatadhārāṁś ca pinākān vividhāṁs tathā 07_009_0016 cakrāṇi ca kṣuraprāṇi kṣepaṇīś ca kaṭaṁkaṭān 07_009_0017 nārācān vividhān asyan sakaṅkolūkavāyasaḥ 07_009_0018 cikṣepa dhanur ādāya ninadan bhairavān ravān 07_009_0019 taṁ raudraṁ krūram āyāntaṁ dr̥ṣṭvā kālam ivāgatam 07_009_0020 prādravad bhayasaṁvignā sā rājan pāṇḍuvāhinī 07_009_0021 satyakas tu naravyāghro dr̥ṣṭvā taṁ rākṣasaṁ yudhi 07_009_0022 abhyayād amaraprakhyo bhrāmayitvā mahad dhanuḥ 07_009_0023 abhyadravac ca tad rakṣas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 07_009_0024 alambusaṁ rākṣasendraṁ so ’stravarṣair avākirat 07_009_0025 tataḥ pāṇḍavasainyāni vidrutāny atha bhārata 07_009_0026 nirīkṣyābhyadravat tūrṇaṁ tvaramāṇo ghaṭotkacaḥ 07_009_0027 cikṣepa ca gadāśaktīs tomarān atha paṭṭasān 07_009_0028 hemacitratsarūn ugrān khaḍgān ākāśasaprabhān 07_009_0029 anyonyam ārād ālokya rākṣasau tau mahābalau 07_009_0030 bhairavaṁ nadatur nādān satoyāv iva toyadau 07_009_0031 tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ ghoraṁ rākṣasasiṁhayoḥ 07_009_0032 yādr̥g eva purā vr̥ttaṁ rāmarāvaṇayor mr̥dhe 07_009_0033 tau śaktīś ca pinākāṁś ca vajrān khaḍgān paraṣvadhān 07_009_0034 anyonyam abhisaṁkruddhau tadā vyasr̥jatām ubhau 07_009_0035 ākr̥ṣyamāṇe dhanuṣī tayor bāhubalena ca 07_009_0036 yantreṇeva tadā rājan bhr̥śaṁ nādān pracakratuḥ 07_009_0037 alambusas tataś cakraṁ kr̥tāntajvalanaprabham 07_009_0038 ghaṭotkacāya cikṣepa yatnam āsthāya vīryavān 07_009_0039 tad bhaimaseniḥ saṁprekṣya cakraṁ vegavad antare 07_009_0040 gadayā tāḍayām āsa tad dīrṇaṁ śatadhābhavat 07_009_0041 tato ’gnicūrṇaiḥ sahasā cakraghātaviniḥsr̥taiḥ 07_009_0042 daṁśakair iva sā senā patadbhir bhr̥śasaṁkulā 07_009_0043 tataḥ pratihate cakre sa vīro roṣasaṁkulaḥ 07_009_0044 prāhiṇot tarasā śūlaṁ śaktīr daśaśatās tadā 07_009_0045 jvalantīr vikirantīś ca jvālāmālāḥ sahasraśaḥ 07_009_0046 yugāntolkānibhās tīkṣṇā hemadaṇḍā mahāsvanāḥ 07_009_0047 tāś cāpatantīḥ saṁprekṣya rākṣasasya ghaṭotkacaḥ 07_009_0048 ardhacandraiḥ praciccheda nārācaiḥ kaṅkapatribhiḥ 07_009_0049 tato roṣaparītāṅgaḥ pramumoca sa rākṣasaḥ 07_009_0050 śaravarṣaṁ mahāghoraṁ ghaṭotkacarathaṁ prati % After 7.84.21ab, S ins.: 07_010_0001 ghaṭotkaco ’py asaṁbhrāntaḥ śaravarṣaṁ mahattaram 07_010_0002 alambusavadhaprepsur mumocāgnir iva jvalan 07_010_0003 alambusarathāc cogrād ghaṭotkacarathād api 07_010_0004 śarāḥ prādurbhavanti sma dvirephā iva khād diśaḥ 07_010_0005 abhracchāyeva racitā bāṇais tatra nareśvara 07_010_0006 na sma vijñāyate kiṁ cid andhakāre kr̥te śaraiḥ 07_010_0007 tata ākarṇamuktena bhallena ca ghaṭotkacaḥ 07_010_0008 alambusasya ciccheda śiro yantur mahābalaḥ 07_010_0009 tato ’parair vegavadbhiḥ kṣurais tasya ghaṭotkacaḥ 07_010_0010 akṣamīṣāṁ yugaṁ caiva ciccheda yudhi tāḍayan 07_010_0011 avaskandya rathāt tūrṇaṁ kairmīriḥ krodhamūrchitaḥ 07_010_0012 tasmin māyāmayaṁ ghoram astravarṣaṁ vavarṣa ha 07_010_0013 ghaṭotkaco ’pyāśu rathāt praskandya sa tam eva ca 07_010_0014 māyāstreṇaiva māyāstraṁ vyadhamat samare ripoḥ 07_010_0015 haiḍimbenārdyamānas tu yudhi so ’lambuso dr̥ḍham 07_010_0016 antarhito mahārāja ghaṭotkacam ayodhayat 07_010_0017 antardhānagataṁ dr̥ṣṭvā tatra tatra ghaṭotkacaḥ 07_010_0018 gadayā tāḍayām āsa vegavatyā mahābalaḥ 07_010_0019 utpapāta tato vyomni prahāraparipīḍitaḥ 07_010_0020 alambuso rākṣasendraḥ sahasā pakṣirāḍ iva 07_010_0021 ghaṭotkaco ’py asaṁbhrāntaḥ khaḍgapāṇir athotpatat 07_010_0022 tato vegena mahatā vivarṣiṣur ivāmbudaḥ 07_010_0023 tam āpatantaṁ saṁprekṣya kairmīrī rākṣasottamaḥ 07_010_0024 abhidudrāva vegena siṁhaḥ siṁham iva sthitam 07_010_0025 dakṣiṇenāsim udyamya vakṣaḥ pracchādya varmaṇā 07_010_0026 abhidudrāva vegena vegavantaṁ ghaṭotkacaḥ 07_010_0027 tāv ubhau vegasaṁrabdhāv alambusaghaṭotkacau 07_010_0028 anyonyasya tathaivorū samājaghnatur añjasā 07_010_0029 anyonyasyābhighātena tayo rākṣasasiṁhayoḥ 07_010_0030 śailenābhihatasyaiva śailasyābhūn mahāsvanaḥ 07_010_0031 tatopasr̥tya sahasā punar āpetatur bhr̥śam 07_010_0032 carantāv asimārgāṁs tān vividhān rākṣasottamau 07_010_0033 tayor gātreṣu patitāv asī bhinnau nipetatuḥ 07_010_0034 vegotsr̥ṣṭe maghavatā vajre śailataṭeṣv iva 07_010_0035 tataḥ sainyāni dadr̥śus tad yuddham atidāruṇam 07_010_0036 yuddhaṁ tayo rākṣasayor āmiṣe śyenayor iva 07_010_0037 tato lohitaraktākṣāv ubhau tau rākṣasottamau 07_010_0038 adr̥śyetāṁ tu śārdūlau sandhyāraktāv ivāmbudau 07_010_0039 cakrāte śyenavac caiva maṇḍalāni sahasraśaḥ 07_010_0040 ubhau nistriṁśahastau tau sapakṣāv iva pakṣiṇau 07_010_0041 tato bhrāmya tu taṁ khaḍgaṁ pāṇḍoḥ kirmīranandanaḥ 07_010_0042 cikṣepāsya śiro hartuṁ sa ca tasya ghaṭotkacaḥ 07_010_0043 tāv asī yugapad dīptau sametya vipulau bhuvi 07_010_0044 patitau tau tu bāhubhyāṁ rākṣasau samasajjatām 07_010_0045 śīrṣaghātāṁsaghātaiś ca parasparam athāhatau 07_010_0046 punar vimiśritau vīrau vyāyudhyete muhur muhuḥ % After 7.104.33, T G2-5 ins.: 07_011_0001 bhīmo ’pi ca mahārāja vaikartanam upādravat 07_011_0002 āsure tu mahāsainye tārakaṁ pāvakir yathā 07_011_0003 tayor evaṁ mahad yuddham abhavad bhīmakarṇayoḥ 07_011_0004 taṁ bhīmaseno mahatā śaravarṣeṇa vārayan 07_011_0005 vivyādha sārathiṁ cāsya hayāṁś ca caturaḥ śaraiḥ 07_011_0006 dhvajaṁ cāsya patākāṁ ca bhallaiḥ saṁnataparvabhiḥ 07_011_0007 rathaṁ ca cakrarakṣau ca bhīmaś ciccheda māriṣa 07_011_0008 karṇo ’pi rathināṁ śreṣṭho bhīmasenena kampitaḥ 07_011_0009 khaḍgacarmadharo rājan bhīmam abhyadravad balī 07_011_0010 bhīmaś ciccheda khaḍgaṁ ca carmaṇā saha māriṣa 07_011_0011 dr̥ṣṭvā karṇaṁ ca pārthena bādhitaṁ bahubhiḥ śaraiḥ 07_011_0012 duryodhano mahārāja duḥśalaṁ pratyabhāṣata 07_011_0013 karṇaṁ kr̥cchragataṁ paśya śīghraṁ yānaṁ prayaccha ha 07_011_0014 evam uktas tato rājā duḥśalaḥ samupādravat 07_011_0015 duḥśalasya rathaṁ karṇaś cāruroha mahārathaḥ 07_011_0016 tau pārthaḥ sahasā gatvā vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ 07_011_0017 punaś ca karṇaṁ viddhvāpi duḥśalasya śiro ’harat 07_011_0018 duḥśalaṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā bhīmasenena māriṣa 07_011_0019 tasyaiva dhanur ādāya karṇo vivyādha pāṇḍavam 07_011_0020 anyonyaṁ samare vīrau yuyudhāte mahābalau 07_011_0021 śatrughnau śatrumadhye tu balavajrabhr̥tāv iva 07_011_0022 bhīmo viddhvā hayāṁś caiva sārathiṁ ca punaḥ punaḥ 07_011_0023 karṇam abhyadravat pārthaḥ prahasaṁś ca mahābalaḥ 07_011_0024 tato vyāyacchamānasya bhīmasenasya saṁyuge 07_011_0025 tat sainyaṁ śakalībhūtaṁ na prājñāyata kiṁ cana % After 7.114.42, B Dc1 D5 ins.: 07_012_0001 tataś caṭacaṭāśabdo godhāghātād abhūt tayoḥ 07_012_0002 talaśabdaś ca sumahān siṁhanādaś ca bhairavaḥ 07_012_0003 rathanemininādaś ca jyāśabdaś caiva dāruṇaḥ 07_012_0004 yodhā vyupāraman yuddhād didr̥kṣantaḥ parākramam 07_012_0005 karṇapāṇḍavayo rājan parasparavadhaiṣiṇoḥ 07_012_0006 devarṣisiddhagandharvāḥ sādhu sādhv ity apūjayan 07_012_0007 mumucuḥ puṣpavarṣaṁ ca vidyādharagaṇās tathā 07_012_0008 tato bhīmo mahābāhuḥ saṁrambhī dr̥ḍhavikramaḥ 07_012_0009 astrair astrāṇi saṁvārya śarair vivyādha sūtajam 07_012_0010 karṇo ’pi bhīmasenasya nivāryeṣūn mahābalaḥ 07_012_0011 prāhiṇon nava nārācān āśīviṣasamān raṇe 07_012_0012 tāvadbhir atha tān bhīmo vyomni ciccheda patribhiḥ 07_012_0013 nārācān sūtaputrasya tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 07_012_0014 tato bhīmo mahābāhuḥ śaraṁ kruddhāntakopamam 07_012_0015 mumocādhirather vīro yamadaṇḍam ivāparam 07_012_0016 tam āpatantaṁ ciccheda rādheyaḥ prahasann iva 07_012_0017 tribhiḥ śaraiḥ śaraṁ rājan pāṇḍavasya pratāpavān 07_012_0018 punaś cāsr̥jad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ % After 7.118.15, Dn2 D2.3.5.6 S ins.: 07_013=0000 saṁjaya uvāca 07_013_0001 evam ukto raṇe pārtho bhūriśravasam abravīt 07_013_0002 vyaktam eva hi jīrṇaḥ san buddhiṁ rañjayase nr̥pa 07_013_0003 anarthakam idaṁ sarvaṁ yat tvayā vyāhr̥taṁ prabho 07_013_0004 hr̥ṣīkeśena saṁbandhaṁ garhase māṁ ca mūḍhavat 07_013_0005 raṇānām asi dharmajñaḥ sarvaśāstrārthapāragaḥ 07_013_0006 na cādharmam ahaṁ kuryāṁ jānaṁś caiva hi muhyase 07_013_0007 yudhyante kṣatriyāḥ śatrūn svaiḥ svaiḥ parivr̥tā nr̥pa 07_013_0008 bhrātr̥bhiḥ pitr̥bhiḥ putrais tathā saṁbandhibāndhavaiḥ 07_013_0009 vayasyair atha mitraiś ca svabāhubalam āśritāḥ 07_013_0010 ahaṁ hi sātyakiṁ śiṣyaṁ sukhasaṁbandhim eva ca 07_013_0011 madarthe yudhyamānaṁ ca tyaktvā prāṇān sudustyajān 07_013_0012 mama bāhuṁ raṇe rājan dakṣiṇaṁ yuddhadurmadam 07_013_0013 nikr̥tyamānaṁ taṁ dr̥ṣṭvā kathaṁ śatruvaśaṁ gatam 07_013_0014 tvayā nikr̥ṣyamāṇaṁ ca dr̥ṣṭavān asmi niṣkriyam 07_013_0015 na cātmā rakṣitavyo hi eko raṇagatena hi 07_013_0016 yo yasya yudhyate ’rthāya sa saṁrakṣyo narādhipa 07_013_0017 tai rakṣyamāṇaḥ sa nr̥po rakṣitavyo mahāmr̥dhe 07_013_0018 yady ahaṁ sātyakiṁ dr̥ṣṭvā tūṣṇīm āsiṣya āhave 07_013_0019 tatas tena viyogaś ca prāpyaṁ narakam eva ca 07_013_0020 rakṣitaś ca mayā yasmāt tasmāl labdho mayā sa ca 07_013_0021 yaśaś caiva svapakṣebhyaḥ phalaṁ mitrasya rakṣaṇāt 07_013_0022 yac ca māṁ garhase rājann anyena saha saṁgatam 07_013_0023 kas tena saṁgamaṁ necchet tatra te buddhivibhramaḥ 07_013_0024 kavacaṁ dhunvatas tubhyaṁ rathaṁ cārohataḥ svayam 07_013_0025 dhanurjyāṁ karṣataś caiva yudhyataḥ saha śatrubhiḥ 07_013_0026 evaṁ rathagajākīrṇe hayapattisamākule 07_013_0027 siṁhanādoddhatarave gambhīre sainyasāgare 07_013_0028 svaiś cāpi samupetasya vikrāntasya tathā raṇe 07_013_0029 satyakena kathaṁ yogyaḥ saṁgrāmas te bhaviṣyati 07_013_0030 bahubhiḥ saha saṁgamya nirjitya ca mahārathān 07_013_0031 śrāntaś ca śrāntavāhaś ca kṣīṇasarvāyudhas tvayā 07_013_0032 īdr̥śaṁ sātyakiṁ saṁkhye nirjitya ca mahāratham 07_013_0033 adhikaṁ tvaṁ vijānīṣe tathāpy anyamanā bhavān 07_013_0034 yad icchasi śiraś cāsya asinā hartum āhave 07_013_0035 tathā kr̥cchragataṁ dr̥ṣṭvā sātyakiṁ kaḥ kṣamiṣyati 07_013_0036 tvaṁ tu garhaya cātmānam ātmānaṁ yo na rakṣasi 07_013_0037 kathaṁ kariṣyase vīra yo vā tvāṁ saṁśrayej janaḥ 07_013_0038 āttaśastrasya hi raṇe vr̥ṣṇīputraṁ jighāṁsataḥ 07_013_0039 chinnavān yad ahaṁ bāhuṁ naital lokavigarhitam 07_013_0040 nyastaśastrasya hi punar vikalasya vivarmaṇaḥ 07_013_0041 abhimanyor vadhaṁ tāta dhārmikaḥ ko nu pūjayet % After 7.118.26, S ins.: 07_014_0001 duryodhanasya kṣudrasya na pramāṇe ca tiṣṭhataḥ 07_014_0002 saumadatter ayaṁ sādhu sarvasāhāyyakāriṇaḥ 07_014_0003 asmadīyā mayā rakṣyāḥ prāṇabādha upasthite 07_014_0004 ye me pratyakṣato vīrā hanyerann iti me matiḥ 07_014_0005 satyakaś ca vaśaṁ nītaḥ kauraveṇa mahātmanā 07_014_0006 tato mayaitac caritaṁ pratijñārakṣaṇaṁ prati 07_014=0006 saṁjaya uvāca 07_014_0007 punaś ca kr̥payāviṣṭo bahu tat tad vicintayan 07_014_0008 uvāca cainaṁ kauravyam arjunaḥ śokapīḍitaḥ 07_014_0009 dhig astu kṣatradharmaṁ tu yatra tvaṁ puruṣeśvaraḥ 07_014_0010 avasthām īdr̥śīṁ prāptaḥ śaraṇyaḥ śaraṇapradaḥ 07_014_0011 nātibhāraḥ kr̥tāntasya vidyate kurunandana 07_014_0012 yatra tvaṁ puruṣavyāghraḥ prāptaḥ pāpām imāṁ daśām 07_014_0013 nātmanaḥ sukr̥tasyāsya phalaṁ vai nr̥pasattama 07_014_0014 yatra tvaṁ kuruśārdūla prāptaḥ pāpām imāṁ daśām 07_014_0015 rauravaṁ narakaṁ bhīmaṁ gamiṣyati suyodhanaḥ 07_014_0016 yatkr̥te naraśārdūlaḥ prāptaḥ pāpām imāṁ daśām 07_014_0017 ko hi nāma pumām̐l loke mādr̥śaḥ puruṣottama 07_014_0018 praharet tvadvidhe tv adya pratijñā yadi no bhavet % After 1004*, B Dc1 Dn1 D3 ins.: 07_015_0001 tataḥ kruddho mahābāhur aindram astraṁ durāsadam 07_015_0002 prāduś cakre mahārāja trāsayan sarvabhāratān 07_015_0003 tataḥ śarāḥ prādur āsan divyāstrapratimantritāḥ 07_015_0004 pradīptāś ca śikhimukhāḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ 07_015_0005 ākarṇapūrṇanirmuktair agnyarkāṁśunibhaiḥ śaraiḥ 07_015_0006 nabho ’bhavat tad duṣprekṣyam ulkābhir iva saṁvr̥tam 07_015_0007 tataḥ śastrāndhakāraṁ tat kauravaiḥ samudīritam 07_015_0008 aśakyaṁ manasāpy anyaiḥ pāṇḍavaḥ saṁbhramann iva 07_015_0009 nāśayām āsa vikramya śarair divyāstramantritaiḥ 07_015_0010 naiśaṁ tamo ’ṁśubhiḥ kṣipraṁ dinādāv iva bhāskaraḥ 07_015_0011 tatas tu tāvakaṁ sainyaṁ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ 07_015_0012 ākṣipat palvalāmbūni nidāghārka iva prabhuḥ 07_015_0013 tato divyāstraviduṣā prahitāḥ sāyakāṁśavaḥ 07_015_0014 samāplavan dviṣatsainyaṁ lokaṁ bhānor ivāṁśavaḥ 07_015_0015 tathāpare samutsr̥ṣṭā viśikhās tigmatejasaḥ 07_015_0016 hr̥dayāny āśu vīrāṇāṁ viviśuḥ priyabandhuvat 07_015_0017 ya enam īyuḥ samare tvadyodhāḥ śūramāninaḥ 07_015_0018 śalabhā iva te dīptā agniṁ prāpya yayuḥ kṣayam 07_015_0019 evaṁ sa mr̥dnañ śatrūṇāṁ jīvitāni yaśāṁsi ca 07_015_0020 pārthaś cacāra saṁgrāme mr̥tyur vigrahavān iva 07_015_0021 sakirīṭāni vastrāṇi sāṅgadān vipulān bhujān 07_015_0022 sakuṇḍalayugān karṇān keṣāṁ cid aharac charaiḥ 07_015_0023 satomarān gajasthānāṁ saprāsān hayasādinām 07_015_0024 sacarmaṇaḥ padātīnāṁ rathināṁ ca sadhanvanaḥ 07_015_0025 sapratodān niyantr̥̄ṇāṁ bāhūṁś ciccheda pāṇḍavaḥ 07_015_0026 pradīptograśarārciṣmān babhau tatra dhanaṁjayaḥ 07_015_0027 savisphuliṅgāgraśikho jvalann iva hutāśanaḥ 07_015_0028 taṁ devarājapratimaṁ sarvaśastrabhr̥tāṁ varam 07_015_0029 yugapad dikṣu sarvāsu rathasthaṁ puruṣarṣabham 07_015_0030 darśayantaṁ mahāstrāṇi prekṣaṇīyaṁ dhanaṁjayam 07_015_0031 nr̥tyantaṁ rathamārgeṣu dhanurjyātalanādinam 07_015_0032 nirīkṣituṁ na śekus te yatnavanto ’pi pārthivāḥ 07_015_0033 madhyaṁdinagataṁ sūryaṁ pratapantam ivāmbare 07_015_0034 dīptograsaṁbhr̥taśaraḥ kirīṭī virarāja ha 07_015_0035 varṣāsv ivodīrṇajalaḥ sendradhanvāmbudo mahān 07_015_0036 mahāstrasaṁplave tasmiñ jiṣṇunā saṁpravartite 07_015_0037 sudustare mahāghore mamajjur yodhapuṁgavāḥ 07_015_0038 utkr̥ttavadanair dehaiḥ śarīraiḥ kr̥ttabāhubhiḥ 07_015_0039 bhujaiś ca pāṇinirmuktaiḥ pāṇibhir vyaṅgulīkr̥taiḥ 07_015_0040 kr̥ttāgrahastaiḥ karibhiḥ kr̥ttadantair madotkaṭaiḥ 07_015_0041 hayaiś chinnakhuragrīvai rathaiś ca śakalīkr̥taiḥ 07_015_0042 nikr̥ttāntraiḥ kr̥ttapādais tathānyaiḥ kr̥ttasaṁdhibhiḥ 07_015_0043 niśceṣṭair visphuradbhiś ca kūjadbhiś ca sahasraśaḥ 07_015_0044 mr̥tyor āghātalalitaṁ tat pārthāyodhanaṁ mahat 07_015_0045 apaśyāma mahīpāla bhīrūṇāṁ bhayavardhanam 07_015_0046 ākrīḍam iva rudrasya purābhyardayataḥ paśūn 07_015_0047 gajānāṁ kṣuranirmuktaiḥ karaiḥ sabhujageva bhūḥ 07_015_0048 kva cid babhau sragviṇīva vakrapadmaiḥ samācitā 07_015_0049 vicitroṣṇīṣamukuṭaiḥ keyūrāṅgadakuṇḍalaiḥ 07_015_0050 svarṇacitratanutraiś ca bhāṇḍaiś ca gajavājinām 07_015_0051 kirīṭaśatasaṁkīrṇā tatra tatra samācitā 07_015_0052 virarāja bhr̥śaṁ citrā mahī navavadhūr iva 07_015_0053 majjāmedaḥkardaminīṁ śoṇitaughataraṅgiṇīm 07_015_0054 marmāsthibhir agādhāṁ ca keśaśaivalaśādvalām 07_015_0055 śirobāhūpalataṭāṁ rugṇakroḍāsthisaṁkaṭām 07_015_0056 citradhvajapatākāḍhyāṁ chattracāpormimālinīm 07_015_0057 vigatāsumahākāyāṁ gajadehābhisaṁkulām 07_015_0058 rathoḍupaśatākīrṇāṁ hayasaṁghātarodhasam 07_015_0059 rathacakrayugeṣākṣakūbarair atidurgamām 07_015_0060 prāsāsiśaktiparaśuviśikhāhidurāsadām 07_015_0061 balakaṅkamahānakrāṁ gomāyumakarotkaṭām 07_015_0062 gr̥dhrodagramahāgrāhāṁ śivāvirutabhairavām 07_015_0063 nr̥tyatpretapiśācādyair bhūtaiḥ kīrṇāṁ sahasraśaḥ 07_015_0064 gatāsuyodhaniśceṣṭaśarīraśatavāhinīm 07_015_0065 mahāpratibhayāṁ raudrāṁ ghorāṁ vaitaraṇīm iva 07_015_0066 nadīṁ pravartayām āsa bhīrūṇāṁ bhayavardhinīm 07_015_0067 taṁ dr̥ṣṭvā tasya vikrāntam antakasyeva rūpiṇaḥ 07_015_0068 abhūtapūrvaṁ kuruṣu bhayam āgād raṇājire 07_015_0069 tata ādāya vīrāṇām astrair astrāṇi pāṇḍavaḥ 07_015_0070 ātmānaṁ raudram ācaṣṭa raudrakarmaṇi niṣṭhitaḥ 07_015_0071 tato rathavarān rājann abhyatikrāmad arjunaḥ % K4 B Dc1 Dn D2.3 ins. after 7.121.15: D1 % after 14ab: D5 after 16cd: 07_016_0001 eṣa madhye kr̥taḥ ṣaḍbhiḥ pārtha vīrair mahārathaiḥ 07_016_0002 jīvitepsur mahābāho bhītas tiṣṭhati saindhavaḥ 07_016_0003 etān anirjitya raṇe ṣaḍrathān puruṣarṣabha 07_016_0004 na śakyaḥ saindhavo hantuṁ tato nirvyājam arjuna 07_016_0005 yogam atra vidhāsyāmi sūryasyāvaraṇaṁ prati 07_016_0006 astaṁ gata iti vyaktaṁ drakṣyaty ekaḥ sa sindhurāṭ 07_016_0007 harṣeṇa jīvitākāṅkṣī vināśārthaṁ tava prabho 07_016_0008 na gopsyati durācāraḥ sa ātmānaṁ kathaṁ cana 07_016_0009 tatra chidre prahartavyaṁ tvayāsya kurusattama 07_016_0010 vyapekṣā naiva kartavyā gato ’stam iti bhāskaraḥ 07_016_0011 evam astv iti bībhatsuḥ keśavaṁ pratyabhāṣata 07_016_0012 tato ’sr̥jat tamaḥ kr̥ṣṇaḥ sūryasyāvaraṇaṁ prati 07_016_0013 yogī yogena saṁyukto yoginām īśvaro hariḥ 07_016_0014 sr̥ṣṭe tamasi kr̥ṣṇena gato ’stam iti bhāskaraḥ 07_016_0015 tvadīyā jahr̥ṣur yodhāḥ pārthanāśān narādhipa 07_016_0016 te prahr̥ṣṭā raṇe rājan nāpaśyan sainikā ravim 07_016_0017 unnāmya vaktrāṇi tadā sa ca rājā jayadrathaḥ 07_016_0018 vīkṣamāṇe tatas tasmin sindhurāje divākaram 07_016_0019 punar evābravīt kr̥ṣṇo dhanaṁjayam idaṁ vacaḥ 07_016_0020 paśya sindhupatiṁ vīraṁ prekṣamāṇaṁ divākaram 07_016_0021 bhayaṁ vipulam utsr̥jya tvatto bharatasattama 07_016_0022 ayaṁ kālo mahābāho vadhāyāsya durātmanaḥ 07_016_0023 chindhi mūrdhānam asyāśu kuru sāphalyam ātmanaḥ 07_016_0024 ity evaṁ keśavenoktaḥ pāṇḍuputraḥ pratāpavān 07_016_0025 nyavadhīt tāvakaṁ sainyaṁ śarair arkāgnisaṁnibhaiḥ 07_016_0026 kr̥paṁ vivyādha viṁśatyā karṇaṁ pañcāśatā śaraiḥ 07_016_0027 śalyaṁ duryodhanaṁ caiva ṣaḍbhiḥ ṣaḍbhir atāḍayat 07_016_0028 vr̥ṣasenaṁ tathāṣṭābhiḥ ṣaṣṭyā saindhavam eva ca 07_016_0029 tathaivānyān mahābāhus tvadīyān pāṇḍunandanaḥ 07_016_0030 gāḍhaṁ viddhvā śarai rājañ jayadratham upādravat 07_016_0031 taṁ samīpasthitaṁ dr̥ṣṭvā lelihānam ivānalam 07_016_0032 jayadrathasya goptāraḥ saṁśayaṁ paramaṁ gatāḥ 07_016_0033 tataḥ sarve mahārāja tava yodhā jayaiṣiṇaḥ 07_016_0034 siṣicuḥ śaradhārābhiḥ pākaśāsanim āhave 07_016_0035 saṁchādyamānaḥ kaunteyaḥ śarajālair anekaśaḥ 07_016_0036 akrudhyat sa mahābāhur ajitaḥ kurunandanaḥ 07_016_0037 tataḥ śaramayaṁ jālaṁ tumulaṁ pākaśāsaniḥ 07_016_0038 vyasr̥jat puruṣavyāghras tava sainyajighāṁsayā 07_016_0039 te hanyamānā vīreṇa yodhā rājan raṇe tava 07_016_0040 prajahuḥ saindhavaṁ bhītā dvau samaṁ nāpy adhāvatām 07_016_0041 tatrādbhutam apaśyāma kuntīputrasya vikramam 07_016_0042 tādr̥ṅ na bhāvī bhūto vā yac cakāra mahāyaśāḥ 07_016_0043 dvipān dvipagatāṁś caiva hayān hayagatān api 07_016_0044 tathā sa rathinaś caiva nyahan rudraḥ paśūn iva 07_016_0045 na tatra samare kaś cin mayā dr̥ṣṭo narādhipa 07_016_0046 gajo vājī naro vāpi yo na pārthaśarāhataḥ 07_016_0047 rajasā tamasā caiva yodhāḥ saṁchannacakṣuṣaḥ 07_016_0048 kaśmalaṁ prāviśan ghoraṁ nānvajānan parasparam 07_016_0049 te śarair bhinnamarmāṇaḥ sainikāḥ pārthacoditaiḥ 07_016_0050 babhramuś caskhaluḥ petuḥ sedur mamluś ca bhārata 07_016_0051 tasmin mahābhīṣaṇake prajānām iva saṁkṣaye 07_016_0052 raṇe mahati duṣpāre vartamāne sudāruṇe 07_016_0053 śoṇitasya prasekena śīghratvād anilasya ca 07_016_0054 aśāmyat tad rajo bhaumam asr̥ksikte dharātale 07_016_0055 ānābhi niramajjaṁś ca rathacakrāṇi śoṇite 07_016_0056 mattā vegavato rājaṁs tāvakānāṁ raṇāṅgaṇe 07_016_0057 hastinaś ca hatārohā dāritāṅgāḥ sahasraśaḥ 07_016_0058 svāny anīkāni mr̥dnanta ārtanādāḥ pradudruvuḥ 07_016_0059 hayāś ca patitārohāḥ pattayaś ca narādhipa 07_016_0060 pradudruvur bhayād rājan dhanaṁjayaśarāhatāḥ 07_016_0061 muktakeśā vikavacāḥ kṣarantaḥ kṣatajaṁ kṣitau 07_016_0062 prapalāyanta saṁtrastās tyaktvā raṇaśiro janāḥ 07_016_0063 ūrugrāhagr̥hītāś ca ke cit tatrābhavan bhuvi 07_016_0064 hatānāṁ cāpare madhye dviradānāṁ nililyire 07_016_0065 evaṁ tava balaṁ rājan drāvayitvā dhanaṁjayaḥ 07_016_0066 nyavadhīt sāyakair ghoraiḥ sindhurājasya rakṣiṇaḥ 07_016_0067 karṇaṁ drauṇiṁ kr̥paṁ śalyaṁ vr̥ṣasenaṁ suyodhanam 07_016_0068 chādayām āsa tīvreṇa śarajālena pāṇḍavaḥ 07_016_0069 na gr̥hṇann akṣipan rājann amuñcan nāpi saṁdadhan 07_016_0070 adr̥śyatārjunaḥ saṁkhye śīghrāstratvāt kathaṁ cana 07_016_0071 dhanurmaṇḍalam evāsya dr̥śyate smāsyataḥ sadā 07_016_0072 sāyakāś ca vyadr̥śyanta niścarantaḥ samantataḥ 07_016_0073 karṇasya tu dhanuś chittvā vr̥ṣasenasya caiva ha 07_016_0074 śalyasya sūtaṁ bhallena rathanīḍād apātayat 07_016_0075 gāḍhaviddhāv ubhau kr̥tvā śaraiḥ svasrīyamātulau 07_016_0076 arjuno jayatāṁ śreṣṭho drauṇiśāradvatau raṇe 07_016_0077 evaṁ tān vyākulīkr̥tya tvadīyānāṁ mahārathān 07_016_0078 ujjahāra śaraṁ ghoraṁ pāṇḍavo ’nalasaṁnibham 07_016_0079 indrāśanisamaprakhyaṁ divyam astrābhimantritam 07_016_0080 sarvabhārasahaṁ śaśvad gandhamālyārcitaṁ mahat 07_016_0081 vajreṇāstreṇa saṁyojya vidhivat kurunandanaḥ 07_016_0082 samādadhan mahābāhur gāṇḍive kṣipram arjunaḥ 07_016_0083 tasmin saṁdhīyamāne tu śare jvalanatejasi 07_016_0084 antarikṣe mahānādo bhūtānām abhavan nr̥pa 07_016_0085 abravīc ca punas tatra tvaramāṇo janārdanaḥ % B1-4 Dc1 ins. after 7.123.36: B5 after 40: Dn1 % after 39ab: D5 after 41: 07_017_0001 anukarṣair upāsaṅgaiḥ patākābhir dhvajais tathā 07_017_0002 upaskarair adhiṣṭhānair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ 07_017_0003 cakraiḥ pramathitaiś citrair akṣaiś ca bahudhā raṇe 07_017_0004 yugair yoktraiḥ kalāpaiś ca dhanurbhiḥ sāyakais tathā 07_017_0005 paristomaiḥ kuthābhiś ca parighair aṅkuśais tathā 07_017_0006 śaktibhir bhindipālaiś ca tūṇaiḥ śūlaiḥ paraśvadhaiḥ 07_017_0007 prāsaiś ca tomaraiś caiva kuntair yaṣṭibhir eva ca 07_017_0008 śataghnībhir bhuśuṇḍībhiḥ khaḍgaiḥ paraśubhis tathā 07_017_0009 musalair mudgaraiś caiva gadābhiḥ kuṇapais tathā 07_017_0010 suvarṇavikr̥tābhiś ca kaśābhir bharatarṣabha 07_017_0011 ghaṇṭābhiś ca gajendrāṇāṁ bhāṇḍaiś ca vividhair api 07_017_0012 sragbhiś ca nānābharaṇair vastraiś caiva mahādhanaiḥ 07_017_0013 apaviddhair babhau bhūmir grahair dyaur iva śāradī 07_017_0014 pr̥thivyāṁ pr̥thivīhetoḥ pr̥thivīpatayo hatāḥ 07_017_0015 pr̥thivīm upaguhyāṅgaiḥ suptāḥ kāntām iva priyām 07_017_0016 imāṁś ca girikūṭābhān nāgān airāvatopamān 07_017_0017 kṣarataḥ śoṇitaṁ bhūri śastracchedadarīmukhaiḥ 07_017_0018 darīmukhair iva girīn gairikāmbuparisravān 07_017_0019 tava bāṇahatān vīra paśya niṣṭanataḥ kṣitau 07_017_0020 hayāṁś ca patitān paśya svarṇabhāṇḍavibhūṣitān 07_017_0021 gandharvanagarākārān rathāṁś ca nihateśvarān 07_017_0022 chinnadhvajapatākākṣān vicakrān hatasārathīn 07_017_0023 nikr̥ttakūbarayugān bhagneṣān bandhurān prabho 07_017_0024 paśya pārtha hayān bhūmau vimānopamadarśanān 07_017_0025 pattīṁś ca nihatān vīra śataśo ’tha sahasraśaḥ 07_017_0026 dhanurbhr̥taś carmabhr̥taḥ śayānān rudhirokṣitān 07_017_0027 mahīm āliṅgya sarvāṅgaiḥ pāṁsudhvastaśiroruhān 07_017_0028 paśya yodhān mahābāho tvaccharair bhinnavigrahān 07_017_0029 nipātitadviparathavājisaṁkulam 07_017_0030 asr̥gvasāpiśitasamr̥ddhakardamam 07_017_0031 niśācaraśvavr̥kapiśācamodanaṁ 07_017_0032 mahītalaṁ naravara paśya durdr̥śam 07_017_0033 idaṁ mahat tvayy upapadyate vibho 07_017_0034 raṇājire karma yaśobhivardhanam 07_017_0035 śatakratau cāpi ca devasattame 07_017_0036 mahāhave jaghnuṣi daityadānavān 07_017_0037 sa darśayann eva kirīṭine ’rihā 07_017_0038 janārdanas tām aribhūmim añjasā 07_017_0039 ajātaśatruṁ samupetya pāṇḍavaṁ 07_017_0040 nivedayām āsa hataṁ jayadratham % After 7.124.18, B Dc1 Dn1 ins.: 07_018_0001 saṁhr̥ṣṭendriyacittātmā nāśakad vaktum ojasā 07_018_0002 muhūrtam iva harṣeṇa tūṣṇīṁ bhūtvā mahāmatiḥ 07_018_0003 tato harṣānvito rājā harṣāśruplutalocanaḥ 07_018_0004 uvāca paramaprītaḥ sagadgadam idaṁ vacaḥ 07_018_0005 priyam etad upaśrutya tvattaḥ puṣkaralocana 07_018_0006 nāntaṁ gacchāmi harṣasya titīrṣur udadher iva 07_018_0007 atyadbhutam idaṁ kr̥ṣṇa kr̥taṁ pārthena dhīmatā 07_018_0008 tvayā guptena govinda ghnatā pāpaṁ jayadratham 07_018_0009 kiṁ tu nātyadbhutaṁ teṣāṁ yeṣāṁ nas tvaṁ samāśrayaḥ 07_018_0010 sthitaḥ sarvātmanā nityaṁ priyeṣu ca hiteṣu ca 07_018_0011 tvaṁ caivāsmābhir āśritya kr̥taḥ śastrasamudyamaḥ 07_018_0012 surair ivāsuravadhe śakraṁ śakrānujāhave 07_018_0013 asaṁbhāvyam idaṁ karma devair api janārdana 07_018_0014 tvadbuddhibalavīryeṇa kr̥tavān eṣa phalgunaḥ 07_018_0015 bālyāt prabhr̥ti te kr̥ṣṇa karmāṇi śrutavān aham 07_018_0016 amānuṣāṇi divyāni mahānti ca bahūni ca 07_018_0017 yadaivānugr̥hītāḥ sma tvayā snehānurāgataḥ 07_018_0018 tadaivājñāsiṣaṁ śatrūn hatān prāptāṁ ca medinīm 07_018_0019 mārkaṇḍeyaḥ purāṇarṣiś caritajñas tavānagha 07_018_0020 māhātmyam anubhāvaṁ ca purā kīrtitavān muniḥ 07_018_0021 asito devalaś caiva nāradaś ca mahātapāḥ 07_018_0022 pitāmahaś ca me vyāsas tvām āhur vidhim uttamam 07_018_0023 tvaṁ tejas tvaṁ paraṁ brahma tvaṁ satyaṁ tvaṁ mahat tapaḥ 07_018_0024 tvaṁ śreyas tvaṁ yaśaś cāgryaṁ kāraṇaṁ jagatas tathā 07_018_0025 tvayā sr̥ṣṭam idaṁ sarvaṁ jagat sthāvarajaṅgamam 07_018_0026 pralaye samanuprāpte tvāṁ vai niviśate punaḥ 07_018_0027 anādinidhanaṁ devaṁ viśvam īśaṁ prajāpatim 07_018_0028 dhātāram ajam avyaktam āhur vedavido janāḥ 07_018_0029 bhūtātmānaṁ mahātmānam anantaṁ viśvatomukham 07_018_0030 api devā na jānanti guhyam ādyaṁ jagatpatim 07_018_0031 nārāyaṇaṁ paraṁ devaṁ paramātmānam aīśvaram 07_018_0032 jñānayoniṁ hariṁ viṣṇuṁ mumukṣūṇāṁ parāyaṇam 07_018_0033 paraṁ purāṇaṁ puruṣaṁ purāṇānāṁ paraṁ ca yat 07_018_0034 evamādiguṇānāṁ te karmaṇāṁ divi ceha ca 07_018_0035 atītabhūtabhavyānāṁ saṁkhyātātra na vidyate 07_018_0036 sarvato rakṣaṇīyāḥ sma saśakrāṇāṁ divaukasām 07_018_0037 yais tvaṁ sarvaguṇopetaḥ suhr̥n na upapāditaḥ 07_018_0038 ity evaṁ dharmarājena harir ukto mahāyaśāḥ 07_018_0039 anurūpam idaṁ vākyaṁ pratyuvāca janārdanaḥ 07_018_0040 bhavatas tapasogreṇa dharmeṇa parameṇa ca 07_018_0041 sādhutvād ārjavāc caiva hataḥ pāpo jayadrathaḥ 07_018_0042 ayaṁ ca puruṣavyāghra tvadanudhyānabr̥ṁhitaḥ 07_018_0043 hatvā yodhasahasrāṇi nyahañ jiṣṇur jayadratham 07_018_0044 kr̥titve bāhuvīrye ca tathaivāsaṁbhrame ’pi ca 07_018_0045 śīghratāmoghavedhitve nāsti pārthasamaḥ kva cit 07_018_0046 tad ayaṁ bharataśreṣṭha bhrātā te pāṇḍavārjunaḥ 07_018_0047 sainyakṣayaṁ raṇe kr̥tvā sindhurājaśiro ’harat 07_018_0048 tato dharmasuto jiṣṇuṁ pariṣvajya viśāṁ pate 07_018_0049 pramr̥jya vadanaṁ cāsya paryāśvāsayata prabhuḥ 07_018_0050 atīva sumahat karma kr̥tavān asi phalguna 07_018_0051 asahyaṁ cāviṣahyaṁ ca devair api savāsavaiḥ 07_018_0052 diṣṭyā nistīrṇabhāro ’si hatāriś cāsi śatruhan 07_018_0053 diṣṭyā satyā pratijñeyaṁ kr̥tā hatvā jayadratham 07_018_0054 evam uktvā guḍākeśaṁ dharmarājo mahāyaśāḥ 07_018_0055 pasparśa puṇyagandhena pr̥ṣṭhe hastena pārthivaḥ % After 7.128.14, S ins.: 07_019=0000 dhr̥tarāṣṭra uvāca 07_019_0001 tathā hateṣu sainyeṣu tathā kr̥cchragataḥ svayam 07_019_0002 kaccid duryodhanaḥ sūta nākārṣīt pr̥ṣṭhato raṇam 07_019_0003 ekasya ca bahūnāṁ ca saṁnipāto mahān abhūt 07_019_0004 viśeṣato hi nr̥pater viṣamaṁ pratibhāti me 07_019_0005 so ’tyantasukhasaṁvr̥ddho rakṣyo lokasya ceśvaraḥ 07_019_0006 eko bahūn samāsādya kaccin nāsīt parāṅmukhaḥ 07_019_0007 droṇaḥ karṇaḥ kr̥paś caiva kr̥tavarmā ca sātvataḥ 07_019_0008 nāvārayan kathaṁ yuddhe rājānaṁ rājakāṅkṣiṇaḥ 07_019_0009 sarvopāyair hi yuddheṣu rakṣitavyo mahīpatiḥ 07_019_0010 eṣā nītiḥ parā yuddhe dr̥ṣṭā tatra maharṣibhiḥ 07_019_0011 praviṣṭe vai mama sute pareṣāṁ vai mahad balam 07_019_0012 māmakā rathināṁ śreṣṭhāḥ kim akurvata saṁjaya 07_019=0012 saṁjaya uvāca 07_019_0013 rājan saṁgrāmam āścaryaṁ putrasya tava bhārata 07_019_0014 ekasya ca bahūnāṁ ca śr̥ṇu me bruvato ’dbhutam 07_019_0015 droṇena vāryamāṇo ’sau karṇena ca kr̥peṇa ca 07_019_0016 prāviśat pāṇḍavīṁ senāṁ makaraḥ sāgaraṁ yathā 07_019_0017 kirann iṣusahasrāṇi tatra tatra tadā tadā 07_019_0018 pāñcālān pāṇḍavāṁś caiva vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 07_019_0019 yathodyamya tataḥ sūryo raśmibhir nāśayet tamaḥ 07_019_0020 tathā putras tava balaṁ nāśayat tan mahābalaḥ % After 7.131.24ab, K4 B Dc1 Dn D1.5 ins.: 07_020_0001 abhyadhāvat tato droṇo yaduvīrajighāṁsayā 07_020_0002 tam āyāntam abhiprekṣya yudhiṣṭhirapurogamāḥ 07_020_0003 parivavrur mahātmānaṁ parīpsanto yadūdvaham 07_020_0004 tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ droṇasya saha pāṇḍavaiḥ 07_020_0005 baler iva suraiḥ pūrvaṁ trailokyajayakāṅkṣayā 07_020_0006 tataḥ sāyakajālena pāṇḍavānīkam āvr̥ṇot 07_020_0007 bhāradvājo mahātejā vivyādha ca yudhiṣṭhiram 07_020_0008 sātyakiṁ daśabhir bāṇair viṁśatyā pārṣataṁ śaraiḥ 07_020_0009 bhīmasenaṁ ca navabhir nakulaṁ pañcabhis tathā 07_020_0010 sahadevaṁ tathāṣṭābhiḥ śatena ca śikhaṇḍinam 07_020_0011 draupadeyān mahābāhuḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ 07_020_0012 virāṭaṁ matsyam aṣṭābhir drupadaṁ daśabhiḥ śaraiḥ 07_020_0013 yudhāmanyuṁ tribhiḥ ṣaḍbhir uttamaujasam āhave 07_020_0014 anyāṁś ca sainikān viddhvā yudhiṣṭhiram upādravat 07_020_0015 te vadhyamānā droṇena pāṇḍuputrasya sainikāḥ 07_020_0016 prādravan vai bhayād rājan sārtanādā diśo daśa 07_020_0017 kālyamānaṁ tu tat sainyaṁ dr̥ṣṭvā droṇena phalgunaḥ 07_020_0018 kiṁ cid āgatasaṁrambho guruṁ pārtho ’bhyayād drutam 07_020_0019 dr̥ṣṭvā droṇas tu bībhatsum abhidhāvantam āhave 07_020_0020 saṁnyavartata tat sainyaṁ punar yaudhiṣṭhiraṁ nr̥pa 07_020_0021 tato yuddham abhūd bhūyo bhāradvājasya pāṇḍavaiḥ 07_020_0022 droṇas tava sutai rājan sarvataḥ parivāritaḥ 07_020_0023 vyadhamat pāṇḍusainyāni tūlarāśim ivānalaḥ 07_020_0024 taṁ jvalantam ivādityaṁ dīptānalasamadyutim 07_020_0025 rājann aniśam atyantaṁ dr̥ṣṭvā droṇaṁ śarārciṣam 07_020_0026 maṇḍalīkr̥tadhanvānaṁ tapantam iva bhāskaram 07_020_0027 dahantam ahitān sainye nainaṁ kaś cid avārayat 07_020_0028 yo yo hi pramukhe tasya tasthau droṇasya pūruṣaḥ 07_020_0029 tasya tasya śiraś chittvā yayau droṇaśaraḥ kṣitim 07_020_0030 evaṁ sā pāṇḍavī senā vadhyamānā mahātmanā 07_020_0031 pradudrāva punar bhītā paśyataḥ savyasācinaḥ 07_020_0032 saṁprabhagnaṁ balaṁ dr̥ṣṭvā droṇena niśi bhārata 07_020_0033 govindam abravīj jiṣṇur gaccha droṇarathaṁ prati 07_020_0034 tato rajatagokṣīrakundendusadr̥śaprabhān 07_020_0035 codayām āsa dāśārho hayān droṇarathaṁ prati 07_020_0036 bhīmaseno ’pi taṁ dr̥ṣṭvā yāntaṁ droṇāya phalgunam 07_020_0037 svasārathim uvācedaṁ droṇānīkāya māṁ vaha 07_020_0038 so ’pi tasya vacaḥ śrutvā viśoko vāhayad dhayān 07_020_0039 pr̥ṣṭhataḥ satyasandhasya jiṣṇor bharatasattama 07_020_0040 tau dr̥ṣṭvā bhrātarau yattau droṇānīkam abhidrutau 07_020_0041 pāñcālāḥ sr̥ñjayā matsyāś cedikārūṣakośalāḥ 07_020_0042 anvagacchan mahārāja kekayāś ca mahārathāḥ 07_020_0043 tato rājann abhūd ghoraḥ saṁgrāmo lomaharṣaṇaḥ 07_020_0044 bībhatsur dakṣiṇaṁ pārśvam uttaraṁ ca vr̥kodaraḥ 07_020_0045 mahadbhyāṁ rathavr̥ndābhyāṁ balaṁ jagr̥hatus tava 07_020_0046 tau dr̥ṣṭvā puruṣavyāghrau bhīmasenadhanaṁjayau 07_020_0047 dhr̥ṣṭadyumno ’bhyayād rājan sātyakiś ca mahābalaḥ 07_020_0048 caṇḍavātābhipannānām udadhīnām iva svanaḥ 07_020_0049 āsīd rājan balaughānāṁ tadānyonyam abhighnatām 07_020_0050 saumadattivadhāt kruddho dr̥ṣṭvā sātyakim āhave % After 7.131.99, K4 B Dc1 Dn D1.3.5.6 ins.: 07_020A_0001 tato ghaṭotkacaḥ kruddho rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām 07_020A_0002 drauṇiṁ hateti mahatīṁ codayām āsa tāṁ camūm 07_020A_0003 ghaṭotkacasya tām ājñāṁ pratigr̥hyātha rākṣasāḥ 07_020A_0004 daṁṣṭrojjvalā mahāvaktrā ghorarūpā bhayānakāḥ 07_020A_0005 vyattānanā dīrghajihvāḥ krodhatāmrekṣaṇā bhr̥śam 07_020A_0006 siṁhanādena mahatā nādayanto vasuṁdharān 07_020A_0007 hantum abhyadravan drauṇiṁ nānāpraharaṇāyudhāḥ 07_020A_0008 śaktīḥ śataghnīḥ parighān aśanīḥ śūlapaṭṭiśān 07_020A_0009 khaḍgān gadā bhindipālān muśalāni paraśvadhān 07_020A_0010 prāsānīṁs tomarāṁś ca kaṇapān kampanāñ śitān 07_020A_0011 hulān bhuśuṇḍyaśmaguḍān sthūṇāḥ kārṣṇāyasīs tathā 07_020A_0012 mudgarāṁś ca mahāghorān samare śatrudāraṇān 07_020A_0013 drauṇimūrdhany asajjanta rākṣasā bhīmavikramāḥ 07_020A_0014 cikṣipuḥ krodhatāmrākṣāḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ 07_020A_0015 tac chastravarṣaṁ sumahad droṇaputrasya mūrdhani 07_020A_0016 patamānaṁ samīkṣyātha yodhās te vyathitābhavan 07_020A_0017 droṇaputras tv asaṁbhrāntas tad varṣaṁ ghoram utthitam 07_020A_0018 śarair vidhvaṁsayām āsa vajrakalpaiḥ śilāśitaiḥ 07_020A_0019 tato ’nyair viśikhais tūrṇaṁ svarṇapuṅkhair mahāmanāḥ 07_020A_0020 nijaghne rākṣasān drauṇir divyāstrapratimantritaiḥ 07_020A_0021 tad bāṇair arditaṁ yūthaṁ rakṣasāṁ pīnavakṣasām 07_020A_0022 siṁhair iva babhau mattaṁ gajānām ākulaṁ kulam 07_020A_0023 te rākṣasāḥ susaṁkruddhā droṇaputreṇa tāḍitāḥ 07_020A_0024 kruddhāḥ sma prādravan drauṇiṁ jighāṁsanto mahābalāḥ 07_020A_0025 tatrādbhutam imaṁ drauṇir darśayām āsa vikramam 07_020A_0026 aśakyaṁ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata 07_020A_0027 yad eko rākṣasīṁ senāṁ kṣaṇād drauṇir mahāstravit 07_020A_0028 dadāha jvalitair bāṇai rākṣasendrasya paśyataḥ 07_020A_0029 sa dahan rākṣasānīkaṁ rarāja drauṇir āhave 07_020A_0030 yugānte sarvabhūtāni saṁvartaka ivānalaḥ 07_020A_0031 taṁ dahantam anīkāni śarair āśīviṣopamaiḥ % After 7.170.22ab, G1 M1.2 ins.: 07_021_0001 prapetuḥ kuñjarās tatra śastrasaṁghair nipātitāḥ 07_021_0002 vyadīryamāṇā girayo vajranunnā yathā purā 07_021_0003 hastihastaiś ca saṁchinnair gātraiś caiva viśāṁ pate 07_021_0004 aparaiś ca tathā bāṇaiḥ kuntaiś ca kanakojjvalaiḥ 07_021_0005 saṁkīrṇā pr̥thivī jajñe māṁsaśoṇitakardamā 07_021_0006 gajebhyaś cyavamānānāṁ yantr̥̄ṇāṁ tatra bhārata 07_021_0007 vibhujānāṁ viśīrṇānāṁ nyastakārmukavarmaṇām 07_021_0008 pūrṇam āyodhanaṁ jajñe pretarājapuropamam 07_021_0009 aṅkuśair apaviddhaiś ca tomaraiś ca mahādhanaiḥ 07_021_0010 alaṁkāraiś ca nāgānāṁ graiveyaiś ca sakaṅkaṭaiḥ 07_021_0011 kakṣyābhir agnikuṇḍaiś ca yantraiś caiva patākibhiḥ 07_021_0012 śaktibhiś ca mahārāja bāṇaiś ca nataparvabhiḥ 07_021_0013 rathināṁ ca rathair bhagnaiś chinnair vā yugadaṇḍakaiḥ 07_021_0014 cakrair vimathitair bhagnair yugair akṣaiś ca bhūṣitā 07_021_0015 tūṇīrair apaviddhaiś ca cāpaiś ca sumahādhanaiḥ 07_021_0016 anukarṣaiḥ patākābhir yoktraiś caiva viśāṁ pate 07_021_0017 raśmibhiś ca pratodaiś ca kiṅkiṇībhiś ca māriṣa 07_021_0018 kavacaiś ca tathā dīptaiś cāmaravyajanair api 07_021_0019 chattraiś ca candrasaṁkāśair vr̥ṣṭyātapanivāribhiḥ 07_021_0020 aṅgulitraiḥ sakeyūrair dīptair niṣkaiś ca kāñcanaiḥ 07_021_0021 karṇasūtraiḥ kirīṭaiś ca mukuṭaiś ca mahādhanaiḥ 07_021_0022 citrair vastrair alaṁkāraiḥ kuṇḍalaiś cāpi bhārata 07_021_0023 apaviddhais tathā śīrṣair bāhubhiś ca mahātmanām 07_021_0024 saṁchannā pr̥thivī reje tatra tatra yathātatham 07_021_0025 uraśchadais tathā citrair ghaṇṭājālaiś ca bhāsvaraiḥ 07_021_0026 nihatais turagaiś caiva nirjihvaiḥ śoṇitokṣitaiḥ 07_021_0027 hayārohaparaiś caiva nirdagdhair astratejasā 07_021_0028 nānāṅgāvayavair hīnā yaudhāḥ sasrur bhayārditāḥ 07_021_0029 cukruśus tāta tāteti hā hā putreti cāsakr̥t 07_021_0030 yaudhā nūnaṁ te nidhanaṁ prāptāḥ pāṇḍaveyā mahārathāḥ 07_021_0031 vāsudevaś ca vārṣṇeyas tathā somakasr̥ñjayāḥ 07_021_0032 jīvatsu samare teṣu na hi vīreṣu sainikāḥ 07_021_0033 imām avasthāṁ sahasā gaccheyur vai kathaṁ cana 07_021_0034 ity abruvaṁs tathā yaudhā hanyamānās tadā raṇe 07_021_0035 kruddhena droṇaputreṇa kāleneva yugakṣaye 07_021_0036 hanyamānās tathāstreṇa tena nārāyaṇena te % After 7.171.36ab, D6 ins.: 07_022_0001 tam ātmabhujavegena vikarṣantaṁ śarāsanam 07_022_0002 taṁ tu dr̥ṣṭvā susaṁkruddhaṁ kālānalayamopamam 07_022_0003 vimuñcan viśikhāṁs tūrṇaṁ pārṣato ’bhyadravad raṇe 07_022_0004 tau drauṇiḥ krodhatāmrākṣo didhikṣann iva tejasā 07_022_0005 chādayām āsa bāṇaughair dhr̥ṣṭadyumnaṁ samantataḥ 07_022_0006 dhr̥ṣṭadyumno ’pi saṁbhrāntaḥ śareṇānataparvaṇā 07_022_0007 pratyavidhyata saṁkruddhaḥ pārṣataṁ prayato balāt 07_022_0008 tasya drauṇir dhanuś chittvā sthūṇena paravīrahā 07_022_0009 dhr̥ṣṭadyumnaṁ trisaptatyā vivyādha niśitair nadan 07_022_0010 tad apāsya dhanuś chinnaṁ dhr̥ṣṭadyumnaḥ pratāpavān 07_022_0011 anyat kārmukam ādāya so ’śvatthāmānam ārdayat 07_022_0012 sa tad apy asya saṁkruddhaś ciccheda paramāstravit 07_022_0013 taṁ cāpy avākirad bāṇair dhr̥ṣṭadyumnaṁ paraṁtapaḥ 07_022_0014 tataḥ sa pārṣatas tūrṇaṁ śaktiṁ hemapariṣkr̥tām 07_022_0015 cikṣepa paramakruddho jvalantīm aśanīm iva 07_022_0016 tām āpatantīṁ sahasā vyālīkāla ivāhave 07_022_0017 ciccheda saptadhā rājañ śaraiḥ paramatejanaiḥ 07_022_0018 tāṁ nikr̥ttāṁ tato dr̥ṣṭvā drauṇinā pārṣatas tataḥ 07_022_0019 dhanur anyat samādāya samare vegavattaram 07_022_0020 tato ’vidhyat sutīkṣṇābhyāṁ śarābhyāṁ drauṇim āhave 07_022_0021 tato dvābhyāṁ sutīkṣṇābhyāṁ bhallābhyāṁ tatra kārmukam 07_022_0022 drauṇir drupadaputrasya ciccheda prahasann iva 07_022_0023 taṁ ca bāṇair mahātejāḥ punar anyaiḥ samāvr̥ṇot 07_022_0024 sāśvasūtarathaṁ tūrṇaṁ chādayām āsa saṁyuge 07_022_0025 tasya cānucarān sarvān dīptāstrān pārśvataḥ sthitān 07_022_0026 vyadrāvayata saṁkruddhaḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ 07_022_0027 brahmadattaṁ tato bāṇaṁ dhr̥ṣṭadyumnajighāṁsayā 07_022_0028 droṇaputraḥ pracikṣepa sātyakis tad dvidhācchinat 07_022_0029 sātyakis tu tam ādāya rājaputraṁ śarārditam 07_022_0030 aṣṭābhir niśitair bāṇair aśvatthāmānam ārdayat 07_022_0031 aśītyā punar āhatya nānārūpair amarṣaṇaḥ 07_022_0032 vivyādhāsya tribhiḥ sūtaṁ caturbhiś caturo hayān 07_022_0033 evam uktvā śarais tīkṣṇaiḥ sātyakiṁ tūrṇam āvr̥ṇot 07_022_0034 saṁrabdhaḥ krodhatāmrākṣo droṇaputraḥ pratāpavān 07_022_0035 sātyakis tu tataḥ kruddhaḥ śareṇānataparvaṇā 07_022_0036 droṇaputraṁ samājaghne sarvasainyasya paśyataḥ 07_022_0037 tato drauṇir mahārāja bāṇaiḥ saṁchādya sātyakim 07_022_0038 dhanuḥ krodhaparītātmā cicchedāśu mahāstravit 07_022_0039 tataḥ śaktiṁ mahāghorāṁ hemadaṇḍām ayasmayīm 07_022_0040 cikṣepa sātyakis tūrṇaṁ droṇaputrajighāṁsayā 07_022_0041 tām āpatantīṁ sahasā śakramuktām ivāśanim 07_022_0042 aprāptām eva ciccheda drauṇiḥ saptabhir āśugaiḥ 07_022_0043 tāṁ nikr̥ttāṁ śarair dr̥ṣṭvā drauṇinā sāyakair bhr̥śam 07_022_0044 so ’nyat kārmukam ādāya bhāraghnaṁ vegavattaram 07_022_0045 tad vikr̥ṣya mahac cāpaṁ sātyakiḥ sātvatāṁ varaḥ 07_022_0046 sāyakair bahubhis tūrṇam aśvatthāmānam ārdayat 07_022_0047 tato drauṇiḥ susaṁrabdhaḥ śarajālena mādhavam 07_022_0048 chādayām āsa samare sātyakiṁ krodhamūrchitaḥ 07_022_0049 tāny asya śarajālāni antarikṣe viśāṁ pate 07_022_0050 aprāptān eva ciccheda yuyudhāno mahārathaḥ 07_022_0051 tataḥ pūrṇāyatotsr̥ṣṭair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 07_022_0052 bāṇair vivyādha sudr̥ḍhaṁ droṇaputram amarṣitaḥ 07_022_0053 tathā sa viddhaḥ subhr̥śaṁ droṇaputro ’tyamarṣaṇaḥ 07_022_0054 śaineyaṁ samare kruddhaḥ pradahann iva cakṣuṣā 07_022_0055 avākirad ameyātmā bāṇavarṣaiḥ samantataḥ 07_022_0056 parvataṁ vāridhārābhis tapānte jalado yathā % After 7.171.46, K4 Dn2 D1.5 T ins.: 07_023_0001 dhanurdhvajaṁ ca saṁyattaiś ciccheda kr̥tahastavat 07_023_0002 sa sāśvaṁ vyadhamac cāpi rathaṁ hemapariṣkr̥tam 07_023_0003 hr̥di vivyādha samare triṁśatā sāyakair bhr̥śam 07_023_0004 evaṁ sa pīḍito rājann aśvatthāmā mahābalaḥ 07_023_0005 śarajālaiḥ parivr̥taḥ kartavyaṁ nānvapadyata 07_023_0006 evaṁ gate guroḥ putre tava putro mahārathaḥ 07_023_0007 kr̥pakarṇādibhiḥ sārdhaṁ śaraiḥ sātvatam āvr̥ṇot 07_023_0008 duryodhanas tu viṁśatyā kr̥paḥ śāradvatas tribhiḥ 07_023_0009 kr̥tavarmātha daśabhiḥ karṇaḥ pañcāśatā śaraiḥ 07_023_0010 duḥśāsanaḥ śatenaiva vr̥ṣasenaś ca saptabhiḥ 07_023_0011 sātyakiṁ vivyadhus tūrṇaṁ samantān niśitaiḥ śaraiḥ 07_023_0012 tataḥ sa sātyakī rājan sarvān eva mahārathān 07_023_0013 virathān vimukhāṁś caiva kṣaṇenaivākaron nr̥pa 07_023_0014 aśvatthāmā tu saṁprāpya cetanāṁ bharatarṣabha 07_023_0015 cintayām āsa duḥkhārto niḥśvasaṁś ca punaḥ punaḥ 07_023_0016 tato rathāntaraṁ drauṇiḥ samāruhya paraṁtapaḥ 07_023_0017 sātyakiṁ vārayām āsa kirañ śaraśatān bahūn 07_023_0018 tam āpatantaṁ saṁprekṣya bhāradvājasutaṁ raṇe 07_023_0019 virathaṁ vimukhaṁ caiva punaś cakre mahārathaḥ 07_023_0020 tatas te pāṇḍavā rājan dr̥ṣṭvā sātyakivikramam 07_023_0021 śaṅkhaśabdān bhr̥śaṁ cakruḥ siṁhanādāṁś ca nedire 07_023_0022 evaṁ taṁ virathaṁ kr̥tvā sātyakiḥ satyavikramaḥ 07_023_0023 jaghāna vr̥ṣasenasya trisāhasrān mahārathān 07_023_0024 ayutaṁ dantināṁ sārdhaṁ kr̥pasya nijaghāna saḥ 07_023_0025 pañcāyutāni cāśvānāṁ śakuner nijaghāna ha 07_023_0026 tato drauṇir mahārāja ratham āruhya vīryavān 07_023_0027 sātyakiṁ prati saṁkruddhaḥ prayayau tadvadhepsayā 07_023_0028 punas tam āgataṁ dr̥ṣṭvā śaineyo niśitaiḥ śaraiḥ 07_023_0029 adārayat krūrataraiḥ punaḥ punar ariṁdama % After 7.171.65, K4 B Dc1 Dn D1.5.6 T1 ins.: 07_024_0001 mālavaṁ pauravaṁ caiva yuvarājaṁ ca cedipam 07_024_0002 dr̥ṣṭvā samakṣaṁ nihataṁ droṇaputreṇa pāṇḍavaḥ 07_024_0003 bhīmaseno mahābāhuḥ krodham āhārayat param 07_024_0004 tataḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ saṁkruddhāśīviṣopamaiḥ 07_024_0005 chādayām āsa samare droṇaputraṁ paraṁtapaḥ 07_024_0006 tato drauṇir mahātejāḥ śaravarṣaṁ nihatya tam 07_024_0007 vivyādha niśitair bāṇair bhīmasenam amarṣaṇaḥ 07_024_0008 tato bhīmo mahābāhur drauṇer yudhi mahābalaḥ 07_024_0009 kṣurapreṇa dhanuś chittvā drauṇiṁ vivyādha patriṇā 07_024_0010 tad apāsya dhanuś chinnaṁ droṇaputro mahāmanāḥ 07_024_0011 anyat kārmukam ādāya bhīmaṁ vivyādha patribhiḥ 07_024_0012 tau drauṇibhīmau samare parākrāntau mahābalau 07_024_0013 avarṣatāṁ śaravarṣaṁ vr̥ṣṭimantāv ivāmbudau 07_024_0014 bhīmanāmāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ 07_024_0015 drauṇiṁ saṁchādayām āsur ghanaughā iva bhāskaram 07_024_0016 tathaiva drauṇinirmuktair bhīmaḥ saṁnataparvabhiḥ 07_024_0017 avākīryata sa kṣipraṁ śaraiḥ śatasahasraśaḥ 07_024_0018 sa chādyamānaḥ samare drauṇinā raṇaśālinā 07_024_0019 na vivyathe mahārāja tad adbhutam ivābhavat 07_024_0020 tato bhīmo mahābāhuḥ kārtasvaravibhūṣitān 07_024_0021 nārācān daśa saṁpraiṣīd yamadaṇḍanibhāñ śitān 07_024_0022 te jatrudeśam āsādya droṇaputrasya māriṣa 07_024_0023 nirbhidya viviśus tūrṇaṁ valmīkam iva pannagāḥ 07_024_0024 so ’tividdho bhr̥śaṁ drauṇiḥ pāṇḍavena mahātmanā 07_024_0025 dhvajayaṣṭiṁ samāśritya nyamīlayata locane 07_024_0026 sa muhūrtāt punaḥ saṁjñāṁ labdhvā drauṇir narādhipa 07_024_0027 krodhaṁ paramam ātasthau samare rudhirokṣitaḥ 07_024_0028 dr̥ḍhaṁ so ’bhihatas tena pāṇḍavena mahātmanā 07_024_0029 vegaṁ cakre mahābāhur bhīmasenarathaṁ prati 07_024_0030 tata ākarṇapūrṇānāṁ śarāṇāṁ tigmatejasām 07_024_0031 śatam āśīviṣābhānāṁ preṣayām āsa bhārata 07_024_0032 bhīmo ’pi samaraślāghī tasya vīryam acintayat 07_024_0033 tūrṇaṁ prāsr̥jad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ 07_024_0034 tato drauṇir mahārāja chittvāsya viśikhair dhanuḥ 07_024_0035 ājaghānorasi kruddhaḥ pāṇḍavaṁ niśitaiḥ śaraiḥ 07_024_0036 tato ’nyad dhanur ādāya bhīmaseno ’tyamarṣaṇaḥ 07_024_0037 vivyādha niśitair bāṇair drauṇiṁ pañcabhir āhave 07_024_0038 jīmūtāv iva gharmānte tau śaraughapravarṣiṇau 07_024_0039 anyonyakrodhatāmrākṣau chādayām āsatur yudhi 07_024_0040 talaśabdais tato ghorais trāsayantau parasparam 07_024_0041 ayudhyetāṁ susaṁrabdhau kr̥tapratikr̥taiṣiṇau 07_024_0042 tato visphārya sumahac cāpaṁ rukmavibhūṣitam 07_024_0043 bhīmaṁ praikṣata sa drauṇiḥ śarān asyantam antikāt 07_024_0044 śarady aharmadhyagato dīptārcir iva bhāskaraḥ 07_024_0045 ādadānasya viśikhān saṁdadhānasya cāśugān 07_024_0046 vikarṣato muñcataś ca nāntaraṁ dadr̥śur janāḥ 07_024_0047 alātacakrapratimaṁ tasya maṇḍalam āyudham 07_024_0048 drauṇer āsīn mahārāja bāṇān visr̥jatas tadā 07_024_0049 dhanuś cyutāḥ śarās tasya śataśo ’tha sahasraśaḥ 07_024_0050 ākāśe pratyadr̥śyanta śalabhānām ivāyatīḥ 07_024_0051 te tu drauṇidhanurmuktāḥ śarā hemavibhūṣitāḥ 07_024_0052 ajasram anvakīryanta ghorā bhīmarathaṁ prati 07_024_0053 tatrādbhutam apaśyāma bhīmasenasya vikramam 07_024_0054 balaṁ vīryaṁ prabhāvaṁ ca vyavasāyaṁ ca bhārata 07_024_0055 tāṁ sa meghād ivodbhūtāṁ bāṇavr̥ṣṭiṁ samantataḥ 07_024_0056 jalavr̥ṣṭiṁ mahāghorāṁ tapānta iva cintayan 07_024_0057 droṇaputravadhaprepsur bhīmo bhīmaparākramaḥ 07_024_0058 amuñcac charavarṣāṇi prāvr̥ṣīva balāhakaḥ 07_024_0059 tad rukmapr̥ṣṭhaṁ bhīmasya dhanur ghoraṁ mahad raṇe 07_024_0060 vikr̥ṣyamāṇaṁ vibabhau śakracāpam ivāparam 07_024_0061 tasmāc charāḥ prādur āsañ śataśo ’tha sahasraśaḥ 07_024_0062 saṁchādayantaḥ samare drauṇim āhavaśobhinam 07_024_0063 tayor visr̥jator evaṁ śarajālāni māriṣa 07_024_0064 vāyur apyantarā rājan nāśaknot pratisarpitum 07_024_0065 tathā drauṇir mahārāja śarān hemavibhūṣitān 07_024_0066 tailadhautān prasannāgrān prāhiṇod vadhakāṅkṣayā 07_024_0067 tān antarikṣe viśikhais tridhaikaikam aśātayat 07_024_0068 viśeṣayan droṇasutaṁ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 07_024_0069 punaś ca śaravarṣāṇi ghorāṇy ugrāṇi pāṇḍavaḥ 07_024_0070 vyasr̥jad balavān kruddho droṇaputravadhepsayā 07_024_0071 tato ’stramāyayā tūrṇaṁ śaravr̥ṣṭiṁ nivārya tām 07_024_0072 dhanuś ciccheda bhīmasya droṇaputro mahāstravit 07_024_0073 śaraiś cainaṁ subahubhiḥ kruddhaḥ saṁkhye parābhinat 07_024_0074 sa chinnadhanvā balavān rathaśaktiṁ sudāruṇām 07_024_0075 vegenāvidhya cikṣepa droṇaputrarathaṁ prati 07_024_0076 tām āpatantīṁ sahasā maholkābhāṁ śitaiḥ śaraiḥ 07_024_0077 ciccheda samare drauṇir darśayan pāṇilāghavam 07_024_0078 etasminn antare bhīmo dr̥ḍham ādāya kārmukam 07_024_0079 drauṇiṁ vivyādha viśikhaiḥ smayamāno vr̥kodaraḥ 07_024_0080 tato drauṇir mahārāja bhīmasenasya sārathim 07_024_0081 lalāṭe dārayām āsa śareṇānataparvaṇā 07_024_0082 so ’tividdho balavatā droṇaputreṇa sārathiḥ 07_024_0083 vyāmoham agamad rājan raśmīn utsr̥jya vājinām 07_024_0084 tato ’śvāḥ prādravaṁs tūrṇaṁ mohite rathasārathau 07_024_0085 bhīmasenasya rājendra paśyatāṁ sarvadhanvinām 07_024_0086 taṁ dr̥ṣṭvā pradrutair aśvair apakr̥ṣṭaṁ raṇājirāt % After 7.173.56ab, N (K5 missing) ins.: 07_025_0001 gandhamādanavindhyau ca kr̥tvā vaṁśadhvajau haraḥ 07_025_0002 pr̥thvīṁ sasāgaravanāṁ rathaṁ kr̥tvā tu śaṁkaraḥ 07_025_0003 akṣaṁ kr̥tvā tu nāgendraṁ śeṣaṁ nāgaṁ trilocanaḥ 07_025_0004 cakraṁ kr̥tvā tu candrārkau devadevaḥ pinākadhr̥k 07_025_0005 aṇī kr̥tvailapatraṁ ca puṣpadantaṁ ca tryambakaḥ 07_025_0006 yūpaṁ kr̥tvā ca malayam avanāhaṁ ca takṣakam 07_025_0007 yoktrāṅgāni ca catvāri kr̥tvā śarvaḥ pratāpavān 07_025_0008 vedān kr̥tvātha caturaś caturo ’śvān maheśvaraḥ 07_025_0009 upavedān khalīnāṁś ca kr̥tvā lokatrayeśvaraḥ 07_025_0010 gāyatrīṁ pragrahaṁ kr̥tvā sāvitrīṁ ca maheśvaraḥ 07_025_0011 kr̥tvoṁkāraṁ pratodaṁ ca brahmāṇaṁ caiva sārathim 07_025_0012 gāṇḍīvaṁ mandaraṁ kr̥tvā guṇaṁ kr̥tvā ca vāsukim 07_025_0013 viṣṇuṁ śarottamaṁ kr̥tvā śalyam agniṁ tathaiva ca 07_025_0014 vāyuṁ kr̥tvātha vājābhyāṁ puṅkhe vaivasvataṁ yamam 07_025_0015 vidyut kr̥tvātha niśrāṇaṁ meruṁ kr̥tvātha vai dhvajam 07_025_0016 āruhya sa rathaṁ divyaṁ sarvadevamayaṁ śivaḥ 07_025_0017 tripurasya vadhārthāya sthāṇuḥ praharatāṁ varaḥ 07_025_0018 asurāṇām antakaraḥ śrīmān atulavikramaḥ 07_025_0019 stūyamānaḥ suraiḥ pārtha r̥ṣibhiś ca tapodhanaiḥ 07_025_0020 sthānaṁ māheśvaraṁ kr̥tvā divyam apratimaṁ prabhuḥ