% Rāmāyaṇa: Kiṣkindhākāṇḍa
% Last updated: Sat Sep 25 2021
% Encoding: Unicode Roman
%
4001001a sa tāṁ puṣkariṇīṁ gatvā padmotpalajhaṣākulām
4001001c rāmaḥ saumitrisahito vilalāpākulendriyaḥ
4001002a tasya dr̥ṣṭvaiva tāṁ harṣād indriyāṇi cakampire
4001002c sa kāmavaśam āpannaḥ saumitrim idam abravīt
4001003a saumitre paśya pampāyāḥ kānanaṁ śubhadarśanam
4001003c yatra rājanti śailābhā drumāḥ saśikharā iva
4001004a māṁ tu śokābhisaṁtaptam ādhayaḥ pīḍayanti vai
4001004c bharatasya ca duḥkhena vaidehyā haraṇena ca
4001005a adhikaṁ pravibhāty etan nīlapītaṁ tu śādvalam
4001005c drumāṇāṁ vividhaiḥ puṣpaiḥ paristomair ivārpitam
4001006a sukhānilo ’yaṁ saumitre kālaḥ pracuramanmathaḥ
4001006c gandhavān surabhir māso jātapuṣpaphaladrumaḥ
4001007a paśya rūpāṇi saumitre vanānāṁ puṣpaśālinām
4001007c sr̥jatāṁ puṣpavarṣāṇi varṣaṁ toyamucām iva
4001008a prastareṣu ca ramyeṣu vividhāḥ kānanadrumāḥ
4001008c vāyuvegapracalitāḥ puṣpair avakiranti gām
4001009a mārutaḥ sukhaṁ saṁsparśe vāti candanaśītalaḥ
4001009c ṣaṭpadair anukūjadbhir vaneṣu madhugandhiṣu
4001010a giriprastheṣu ramyeṣu puṣpavadbhir manoramaiḥ
4001010c saṁsaktaśikharā śailā virājanti mahādrumaiḥ
4001011a puṣpitāgrāṁś ca paśyemān karṇikārān samantataḥ
4001011c hāṭakapratisaṁchannān narān pītāmbarān iva
4001012a ayaṁ vasantaḥ saumitre nānāvihaganāditaḥ
4001012c sītayā viprahīṇasya śokasaṁdīpano mama
4001013a māṁ hi śokasamākrāntaṁ saṁtāpayati manmathaḥ
4001013c hr̥ṣṭaḥ pravadamānaś ca samāhvayati kokilaḥ
4001014a eṣa dātyūhako hr̥ṣṭo ramye māṁ vananirjhare
4001014c praṇadan manmathāviṣṭaṁ śocayiṣyati lakṣmaṇa
4001015a vimiśrā vihagāḥ pumbhir ātmavyūhābhinanditāḥ
4001015c bhr̥ṅgarājapramuditāḥ saumitre madhurasvarāḥ
4001016a māṁ hi sā mr̥gaśāvākṣī cintāśokabalātkr̥tam
4001016c saṁtāpayati saumitre krūraś caitravanānilaḥ
4001017a śikhinībhiḥ parivr̥tā mayūrā girisānuṣu
4001017c manmathābhiparītasya mama manmathavardhanāḥ
4001018a paśya lakṣṇama nr̥tyantaṁ mayūram upanr̥tyati
4001018c śikhinī manmathārtaiṣā bhartāraṁ girisānuṣu
4001019a mayūrasya vane nūnaṁ rakṣasā na hr̥tā priyā
4001019c mama tv ayaṁ vinā vāsaḥ puṣpamāse suduḥsahaḥ
4001020a paśya lakṣmaṇa puṣpāṇi niṣphalāni bhavanti me
4001020c puṣpabhārasamr̥ddhānāṁ vanānāṁ śiśirātyaye
4001021a vadanti rāvaṁ muditāḥ śakunāḥ saṁghaśaḥ kalam
4001021c āhvayanta ivānyonyaṁ kāmonmādakarā mama
4001022a nūnaṁ paravaśā sītā sāpi śocaty ahaṁ yathā
4001022c śyāmā padmapalāśākṣī mr̥dubhāṣā ca me priyā
4001023a eṣa puṣpavaho vāyuḥ sukhasparśo himāvahaḥ
4001023c tāṁ vicintayataḥ kāntāṁ pāvakapratimo mama
4001024a tāṁ vinātha vihaṁgo ’sau pakṣī praṇaditas tadā
4001024c vāyasaḥ pādapagataḥ prahr̥ṣṭam abhinardati
4001025a eṣa vai tatra vaidehyā vihagaḥ pratihārakaḥ
4001025c pakṣī māṁ tu viśālākṣyāḥ samīpam upaneṣyati
4001026a paśya lakṣmaṇa saṁnādaṁ vane madavivardhanam
4001026c puṣpitāgreṣu vr̥kṣeṣu dvijānām upakūjatām
4001027a saumitre paśya pampāyāś citrāsu vanarājiṣu
4001027c nalināni prakāśante jale taruṇasūryavat
4001028a eṣā prasannasalilā padmanīlotpalāyatā
4001028c haṁsakāraṇḍavākīrṇā pampā saugandhikāyutā
4001029a cakravākayutā nityaṁ citraprasthavanāntarā
4001029c mātaṅgamr̥gayūthaiś ca śobhate salilārthibhiḥ
4001030a padmakośapalāśāni draṣṭuṁ dr̥ṣṭir hi manyate
4001030c sītāyā netrakośābhyāṁ sadr̥śānīti lakṣmaṇa
4001031a padmakesarasaṁsr̥ṣṭo vr̥kṣāntaraviniḥsr̥taḥ
4001031c niḥśvāsa iva sītāyā vāti vāyur manoharaḥ
4001032a saumitre paśya pampāyā dakṣiṇe girisānuni
4001032c puṣpitāṁ karṇikārasya yaṣṭiṁ paramaśobhanām
4001033a adhikaṁ śailarājo ’yaṁ dhātubhis tu vibhūṣitaḥ
4001033c vicitraṁ sr̥jate reṇuṁ vāyuvegavighaṭṭitam
4001034a giriprasthās tu saumitre sarvataḥ saṁprapuṣpitaiḥ
4001034c niṣpatraiḥ sarvato ramyaiḥ pradīpā iva kuṁśukaiḥ
4001035a pampātīraruhāś ceme saṁsaktā madhugandhinaḥ
4001035c mālatīmallikāṣaṇḍāḥ karavīrāś ca puṣpitāḥ
4001036a ketakyaḥ sinduvārāś ca vāsantyaś ca supuṣpitāḥ
4001036c mādhavyo gandhapūrṇāś ca kundagulmāś ca sarvaśaḥ
4001037a ciribilvā madhūkāś ca vañjulā bakulās tathā
4001037c campakās tilakāś caiva nāgavr̥kṣāś ca puṣpitāḥ
4001038a nīpāś ca varaṇāś caiva kharjūrāś ca supuṣpitāḥ
4001038c aṅkolāś ca kuraṇṭāś ca cūrṇakāḥ pāribhadrakāḥ
4001039a cūtāḥ pāṭalayaś caiva kovidārāś ca puṣpitāḥ
4001039c mucukundārjunāś caiva dr̥śyante girisānuṣu
4001040a ketakoddālakāś caiva śirīṣāḥ śiṁśapā dhavāḥ
4001040c śālmalyaḥ kiṁśukāś caiva raktāḥ kurabakās tathā
4001040e tiniśā nakta mālāś ca candanāḥ syandanās tathā
4001041a vividhā vividhaiḥ puṣpais tair eva nagasānuṣu
4001041c vikīrṇaiḥ pītaraktābhāḥ saumitre prastarāḥ kr̥tāḥ
4001042a himānte paśya saumitre vr̥kṣāṇāṁ puṣpasaṁbhavam
4001042c puṣpamāse hi taravaḥ saṁgharṣād iva puṣpitāḥ
4001043a paśya śītajalāṁ cemāṁ saumitre puṣkarāyutām
4001043c cakravākānucaritāṁ kāraṇḍavaniṣevitām
4001043e plavaiḥ krauñcaiś ca saṁpūrṇāṁ varāhamr̥gasevitām
4001044a adhikaṁ śobhate pampāvikūjadbhir vihaṁgamaiḥ
4001045a dīpayantīva me kāmaṁ vividhā muditā dvijāḥ
4001045c śyāmāṁ candramukhīṁ smr̥tvā priyāṁ padmanibhekṣaṇām
4001046a paya sānuṣu citreṣu mr̥gībhiḥ sahitān mr̥gān
4001046c māṁ punar mr̥gaśāvākṣyā vaidehyā virahīkr̥tam
4001047a evaṁ sa vilapaṁs tatra śokopahatacetanaḥ
4001047c avekṣata śivāṁ pampāṁ ramyavārivahāṁ śubhām
4001048a nirīkṣamāṇaḥ sahasā mahātmā; sarvaṁ vanaṁ nirjharakandaraṁ ca
4001048c udvignacetāḥ saha lakṣmaṇena; vicārya duḥkhopahataḥ pratasthe
4001049a tāv r̥ṣyamūkaṁ sahitau prayātau; sugrīvaśākhāmr̥gasevitaṁ tam
4001049c trastās tu dr̥ṣṭvā harayo babhūvur; mahaujasau rāghavalakṣmaṇau tau
4002001a tau tu dr̥ṣṭvā mahātmānau bhrātarau rāmalakṣmaṇau
4002001c varāyudhadharau vīrau sugrīvaḥ śaṅkito ’bhavat
4002002a udvignahr̥dayaḥ sarvā diśaḥ samavalokayan
4002002c na vyatiṣṭhata kasmiṁś cid deśe vānarapuṁgavaḥ
4002003a naiva cakre manaḥ sthāne vīkṣamāṇo mahābalau
4002003c kapeḥ paramabhītasya cittaṁ vyavasasāda ha
4002004a cintayitvā sa dharmātmā vimr̥śya gurulāghavam
4002004c sugrīvaḥ paramodvignaḥ sarvair anucaraiḥ saha
4002005a tataḥ sa sacivebhyas tu sugrīvaḥ plavagādhipaḥ
4002005c śaśaṁsa paramodvignaḥ paśyaṁs tau rāmalakṣmaṇau
4002006a etau vanam idaṁ durgaṁ vālipraṇihitau dhruvam
4002006c chadmanā cīravasanau pracarantāv ihāgatau
4002007a tataḥ sugrīvasacivā dr̥ṣṭvā paramadhanvinau
4002007c jagmur giritaṭāt tasmād anyac chikharam uttamam
4002008a te kṣipram abhigamyātha yūthapā yūthaparṣabham
4002008c harayo vānaraśreṣṭhaṁ parivāryopatasthire
4002009a ekam ekāyanagatāḥ plavamānā girer girim
4002009c prakampayanto vegena girīṇāṁ śikharāṇi ca
4002010a tataḥ śākhāmr̥gāḥ sarve plavamānā mahābalāḥ
4002010c babhañjuś ca nagāṁs tatra puṣpitān durgasaṁśritān
4002011a āplavanto harivarāḥ sarvatas taṁ mahāgirim
4002011c mr̥gamārjāraśārdūlāṁs trāsayanto yayus tadā
4002012a tataḥ sugrīvasacivāḥ parvatendraṁ samāśritāḥ
4002012c saṁgamya kapimukhyena sarve prāñjalayaḥ sthitāḥ
4002013a tatas taṁ bhayasaṁtrastaṁ vālikilbiṣaśaṅkitam
4002013c uvāca hanumān vākyaṁ sugrīvaṁ vākyakovidaḥ
4002014a yasmād udvignacetās tvaṁ pradruto haripuṁgava
4002014c taṁ krūradarśanaṁ krūraṁ neha paśyāmi vālinam
4002015a yasmāt tava bhayaṁ saumya pūrvajāt pāpakarmaṇaḥ
4002015c sa neha vālī duṣṭātmā na te paśyāmy ahaṁ bhayam
4002016a aho śākhāmr̥gatvaṁ te vyaktam eva plavaṁgama
4002016c laghucittatayātmānaṁ na sthāpayasi yo matau
4002017a buddhivijñānasaṁpanna iṅgitaiḥ sarvam ācara
4002017c na hy abuddhiṁ gato rājā sarvabhūtāni śāsti hi
4002018a sugrīvas tu śubhaṁ vākyaṁ śrutvā sarvaṁ hanūmataḥ
4002018c tataḥ śubhataraṁ vākyaṁ hanūmantam uvāca ha
4002019a dīrghabāhū viśālākṣau śaracāpāsidhāriṇau
4002019c kasya na syād bhayaṁ dr̥ṣṭvā etau surasutopamau
4002020a vālipraṇihitāv etau śaṅke ’haṁ puruṣottamau
4002020c rājāno bahumitrāś ca viśvāso nātra hi kṣamaḥ
4002021a arayaś ca manuṣyeṇa vijñeyāś channacāriṇaḥ
4002021c viśvastānām aviśvastāś chidreṣu praharanti hi
4002022a kr̥tyeṣu vālī medhāvī rājāno bahudarśanāḥ
4002022c bhavanti parahantāras te jñeyāḥ prākr̥tair naraiḥ
4002023a tau tvayā prākr̥tenaiva gatvā jñeyau plavaṁgama
4002023c śaṅkitānāṁ prakāraiś ca rūpavyābhāṣaṇena ca
4002024a lakṣayasva tayor bhāvaṁ prahr̥ṣṭamanasau yadi
4002024c viśvāsayan praśaṁsābhir iṅgitaiś ca punaḥ punaḥ
4002025a mamaivābhimukhaṁ sthitvā pr̥ccha tvaṁ haripuṁgava
4002025c prayojanaṁ praveśasya vanasyāsya dhanurdharau
4002026a śuddhātmānau yadi tv etau jānīhi tvaṁ plavaṁgama
4002026c vyābhāṣitair vā rūpair vā vijñeyā duṣṭatānayoḥ
4002027a ity evaṁ kapirājena saṁdiṣṭo mārutātmajaḥ
4002027c cakāra gamane buddhiṁ yatra tau rāmalakṣmaṇau
4002028a tatheti saṁpūjya vacas tu tasya; kapeḥ subhītasya durāsadasya
4002028c mahānubhāvo hanumān yayau tadā; sa yatra rāmo ’tibalaś ca lakṣmaṇaḥ
4003001a vaco vijñāya hanumān sugrīvasya mahātmanaḥ
4003001c parvatād r̥śyamūkāt tu pupluve yatra rāghavau
4003002a sa tatra gatvā hanumān balavān vānarottamaḥ
4003002c upacakrāma tau vāgbhir mr̥dvībhiḥ satyavikramaḥ
4003003a svakaṁ rūpaṁ parityajya bhikṣurūpeṇa vānaraḥ
4003003c ābabhāṣe ca tau vīrau yathāvat praśaśaṁsa ca
4003004a rājarṣidevapratimau tāpasau saṁśitavratau
4003004c deśaṁ katham imaṁ prāptau bhavantau varavarṇinau
4003005a trāsayantau mr̥gagaṇān anyāṁś ca vanacāriṇaḥ
4003005c pampātīraruhān vr̥kṣān vīkṣamāṇau samantataḥ
4003006a imāṁ nadīṁ śubhajalāṁ śobhayantau tarasvinau
4003006c dhairyavantau suvarṇābhau kau yuvāṁ cīravāsasau
4003007a siṁhaviprekṣitau vīrau siṁhātibalavikramau
4003007c śakracāpanibhe cāpe pragr̥hya vipulair bhujaiḥ
4003008a śrīmantau rūpasaṁpannau vr̥ṣabhaśreṣṭhavikramau
4003008c hastihastopamabhujau dyutimantau nararṣabhau
4003009a prabhayā parvatendro ’yaṁ yuvayor avabhāsitaḥ
4003009c rājyārhāv amaraprakhyau kathaṁ deśam ihāgatau
4003010a padmapatrekṣaṇau vīrau jaṭāmaṇḍaladhāriṇau
4003010c anyonyasadr̥śau vīrau devalokād ivāgatau
4003011a yadr̥cchayeva saṁprāptau candrasūryau vasuṁdharām
4003011c viśālavakṣasau vīrau mānuṣau devarūpiṇau
4003012a siṁhaskandhau mahāsattvau samadāv iva govr̥ṣau
4003012c āyatāś ca suvr̥ttāś ca bāhavaḥ parighottamāḥ
4003012e sarvabhūṣaṇabhūṣārhāḥ kim arthaṁ na vibhūṣitaḥ
4003013a ubhau yogyāv ahaṁ manye rakṣituṁ pr̥thivīm imām
4003013c sasāgaravanāṁ kr̥tsnāṁ vindhyameruvibhūṣitām
4003014a ime ca dhanuṣī citre ślakṣṇe citrānulepane
4003014c prakāśete yathendrasya vajre hemavibhūṣite
4003015a saṁpūrṇā niśitair bāṇair tūṇāś ca śubhadarśanāḥ
4003015c jīvitāntakarair ghorair jvaladbhir iva pannagaiḥ
4003016a mahāpramāṇau vipulau taptahāṭakabhūṣitau
4003016c khaḍgāv etau virājete nirmuktabhujagāv iva
4003017a evaṁ māṁ paribhāṣantaṁ kasmād vai nābhibhāṣathaḥ
4003018a sugrīvo nāma dharmātmā kaś cid vānarayūthapaḥ
4003018c vīro vinikr̥to bhrātrā jagad bhramati duḥkhitaḥ
4003019a prāpto ’haṁ preṣitas tena sugrīveṇa mahātmanā
4003019c rājñā vānaramukhyānāṁ hanumān nāma vānaraḥ
4003020a yuvābhyāṁ saha dharmātmā sugrīvaḥ sakhyam icchati
4003020c tasya māṁ sacivaṁ vittaṁ vānaraṁ pavanātmajam
4003021a bhikṣurūpapraticchannaṁ sugrīvapriyakāmyayā
4003021c r̥śyamūkād iha prāptaṁ kāmagaṁ kāmarūpiṇam
4003022a evam uktvā tu hanumāṁs tau vīrau rāmalakṣmaṇau
4003022c vākyajñau vākyakuśalaḥ punar novāca kiṁ cana
4003023a etac chrutvā vacas tasya rāmo lakṣmaṇam abravīt
4003023c prahr̥ṣṭavadanaḥ śrīmān bhrātaraṁ pārśvataḥ sthitam
4003024a sacivo ’yaṁ kapīndrasya sugrīvasya mahātmanaḥ
4003024c tam eva kāṅkṣamāṇasya mamāntikam upāgataḥ
4003025a tam abhyabhāṣa saumitre sugrīvasacivaṁ kapim
4003025c vākyajñaṁ madhurair vākyaiḥ snehayuktam ariṁdamam
4004001a tataḥ prahr̥ṣṭo hanumān kr̥tyavān iti tad vacaḥ
4004001c śrutvā madhurasaṁbhāṣaṁ sugrīvaṁ manasā gataḥ
4004002a bhavyo rājyāgamas tasya sugrīvasya mahātmanaḥ
4004002c yad ayaṁ kr̥tyavān prāptaḥ kr̥tyaṁ caitad upāgatam
4004003a tataḥ paramasaṁhr̥ṣṭo hanūmān plavagarṣabhaḥ
4004003c pratyuvāca tato vākyaṁ rāmaṁ vākyaviśāradaḥ
4004004a kimarthaṁ tvaṁ vanaṁ ghoraṁ pampākānanamaṇḍitam
4004004c āgataḥ sānujo durgaṁ nānāvyālamr̥gāyutam
4004005a tasya tad vacanaṁ śrutvā lakṣmaṇo rāmacoditaḥ
4004005c ācacakṣe mahātmānaṁ rāmaṁ daśarathātmajam
4004006a rājā daśaratho nāma dyutimān dharmavatsalaḥ
4004006c tasyāyaṁ pūrvajaḥ putro rāmo nāma janaiḥ śrutaḥ
4004007a śaraṇyaḥ sarvabhūtānāṁ pitur nirdeśapāragaḥ
4004007c vīro daśarathasyāyaṁ putrāṇāṁ guṇavattaraḥ
4004008a rājyād bhraṣṭo vane vastuṁ mayā sārdham ihāgataḥ
4004008c bhāryayā ca mahātejāḥ sītayānugato vaśī
4004008e dinakṣaye mahātejāḥ prabhayeva divākaraḥ
4004009a aham asyāvaro bhrātā guṇair dāsyam upāgataḥ
4004009c kr̥tajñasya bahujñasya lakṣmaṇo nāma nāmataḥ
4004010a sukhārhasya mahārhasya sarvabhūtahitātmanaḥ
4004010c aiśvaryeṇa vihīnasya vanavāsāśritasya ca
4004011a rakṣasāpahr̥tā bhāryā rahite kāmarūpiṇā
4004011c tac ca na jñāyate rakṣaḥ patnī yenāsya sā hr̥tā
4004012a danur nāma śriyaḥ putraḥ śāpād rākṣasatāṁ gataḥ
4004012c ākhyātas tena sugrīvaḥ samartho vānarādhipaḥ
4004013a sa jñāsyati mahāvīryas tava bhāryāpahāriṇam
4004013c evam uktvā danuḥ svargaṁ bhrājamāno gataḥ sukham
4004014a etat te sarvam ākhyātaṁ yāthātathyena pr̥cchataḥ
4004014c ahaṁ caiva hi rāmaś ca sugrīvaṁ śaraṇaṁ gatau
4004015a eṣa dattvā ca vittāni prāpya cānuttamaṁ yaśaḥ
4004015c lokanāthaḥ purā bhūtvā sugrīvaṁ nātham icchati
4004016a śokābhibhūte rāme tu śokārte śaraṇaṁ gate
4004016c kartum arhati sugrīvaḥ prasādaṁ saha yūthapaiḥ
4004017a evaṁ bruvāṇaṁ saumitriṁ karuṇaṁ sāśrupātanam
4004017c hanūmān pratyuvācedaṁ vākyaṁ vākyaviśāradaḥ
4004018a īdr̥śā buddhisaṁpannā jitakrodhā jitendriyāḥ
4004018c draṣṭavyā vānarendreṇa diṣṭyā darśanam āgatāḥ
4004019a sa hi rājyāc ca vibhraṣṭaḥ kr̥tavairaś ca vālinā
4004019c hr̥tadāro vane trasto bhrātrā vinikr̥to bhr̥śam
4004020a kariṣyati sa sāhāyyaṁ yuvayor bhāskarātmajaḥ
4004020c sugrīvaḥ saha cāsmābhiḥ sītāyāḥ parimārgaṇe
4004021a ity evam uktvā hanumāñ ślakṣṇaṁ madhurayā girā
4004021c babhāṣe so ’bhigacchāmaḥ sugrīvam iti rāghavam
4004022a evaṁ bruvāṇaṁ dharmātmā hanūmantaṁ sa lakṣmaṇaḥ
4004022c pratipūjya yathānyāyam idaṁ provāca rāghavam
4004023a kapiḥ kathayate hr̥ṣṭo yathāyaṁ mārutātmajaḥ
4004023c kr̥tyavān so ’pi saṁprāptaḥ kr̥takr̥tyo ’si rāghava
4004024a prasannamukhavarṇaś ca vyaktaṁ hr̥ṣṭaś ca bhāṣate
4004024c nānr̥taṁ vakṣyate vīro hanūmān mārutātmajaḥ
4004025a tataḥ sa tu mahāprājño hanūmān mārutātmajaḥ
4004025c jagāmādāya tau vīrau harirājāya rāghavau
4004026a sa tu vipula yaśāḥ kapipravīraḥ; pavanasutaḥ kr̥takr̥tyavat prahr̥ṣṭaḥ
4004026c girivaram uruvikramaḥ prayātaḥ; sa śubhamatiḥ saha rāmalakṣmaṇābhyām
4005001a r̥śyamūkāt tu hanumān gatvā taṁ malayaṁ giram
4005001c ācacakṣe tadā vīrau kapirājāya rāghavau
4005002a ayaṁ rāmo mahāprājñaḥ saṁprāpto dr̥ḍhavikramaḥ
4005002c lakṣmaṇena saha bhrātrā rāmo ’yaṁ satyavikramaḥ
4005003a ikṣvākūṇāṁ kule jāto rāmo daśarathātmajaḥ
4005003c dharme nigaditaś caiva pitur nirdeśapālakaḥ
4005004a tasyāsya vasato ’raṇye niyatasya mahātmanaḥ
4005004c rakṣasāpahr̥tā bhāryā sa tvāṁ śaraṇam āgataḥ
4005005a rājasūyāśvamedhaiś ca vahnir yenābhitarpitaḥ
4005005c dakṣiṇāś ca tathotsr̥ṣṭā gāvaḥ śatasahasraśaḥ
4005006a tapasā satyavākyena vasudhā yena pālitā
4005006c strīhetos tasya putro ’yaṁ rāmas tvāṁ śaraṇaṁ gataḥ
4005007a bhavatā sakhyakāmau tau bhrātarau rāmalakṣmaṇau
4005007c pratigr̥hyārcayasvemau pūjanīyatamāv ubhau
4005008a śrutvā hanumato vākyaṁ sugrīvo hr̥ṣṭamānasaḥ
4005008c bhayaṁ sa rāghavād ghoraṁ prajahau vigatajvaraḥ
4005009a sa kr̥tvā mānuṣaṁ rūpaṁ sugrīvaḥ plavagādhipaḥ
4005009c darśanīyatamo bhūtvā prītyā provāca rāghavam
4005010a bhavān dharmavinītaś ca vikrāntaḥ sarvavatsalaḥ
4005010c ākhyātā vāyuputreṇa tattvato me bhavadguṇāḥ
4005011a tan mamaivaiṣa satkāro lābhaś caivottamaḥ prabho
4005011c yat tvam icchasi sauhārdaṁ vānareṇa mayā saha
4005012a rocate yadi vā sakhyaṁ bāhur eṣa prasāritaḥ
4005012c gr̥hyatāṁ pāṇinā pāṇir maryādā vadhyatāṁ dhruvā
4005013a etat tu vacanaṁ śrutvā sugrīvasya subhāṣitam
4005013c saṁprahr̥ṣṭamanā hastaṁ pīḍayām āsa pāṇinā
4005013e hr̥dyaṁ sauhr̥dam ālambya paryaṣvajata pīḍitam
4005014a tato hanūmān saṁtyajya bhikṣurūpam ariṁdamaḥ
4005014c kāṣṭhayoḥ svena rūpeṇa janayām āsa pāvakam
4005015a dīpyamānaṁ tato vahniṁ puṣpair abhyarcya satkr̥tam
4005015c tayor madhye tu suprīto nidadhe susamāhitaḥ
4005016a tato ’gniṁ dīpyamānaṁ tau cakratuś ca pradakṣiṇam
4005016c sugrīvo rāghavaś caiva vayasyatvam upāgatau
4005017a tataḥ suprīta manasau tāv ubhau harirāghavau
4005017c anyonyam abhivīkṣantau na tr̥ptim upajagmatuḥ
4005018a tataḥ sarvārthavidvāṁsaṁ rāmaṁ daśarathātmajam
4005018c sugrīvaḥ prāha tejasvī vākyam ekamanās tadā
4006001a ayam ākhyāti me rāma sacivo mantrisattamaḥ
4006001c hanumān yannimittaṁ tvaṁ nirjanaṁ vanam āgataḥ
4006002a lakṣmaṇena saha bhrātrā vasataś ca vane tava
4006002c rakṣasāpahr̥tā bhāryā maithilī janakātmajā
4006003a tvayā viyuktā rudatī lakṣmaṇena ca dhīmatā
4006003c antaraṁ prepsunā tena hatvā gr̥dhraṁ jaṭāyuṣam
4006004a bhāryāviyogajaṁ duḥkhaṁ nacirāt tvaṁ vimokṣyase
4006004c ahaṁ tām ānayiṣyāmi naṣṭāṁ vedaśrutiṁ yathā
4006005a rasātale vā vartantīṁ vartantīṁ vā nabhastale
4006005c aham ānīya dāsyāmi tava bhāryām ariṁdama
4006006a idaṁ tathyaṁ mama vacas tvam avehi ca rāghava
4006006c tyaja śokaṁ mahābāho tāṁ kāntām ānayāmi te
4006007a anumānāt tu jānāmi maithilī sā na saṁśayaḥ
4006007c hriyamāṇā mayā dr̥ṣṭā rakṣasā krūrakarmaṇā
4006008a krośantī rāma rāmeti lakṣmaṇeti ca visvaram
4006008c sphurantī rāvaṇasyāṅke pannagendravadhūr yathā
4006009a ātmanā pañcamaṁ māṁ hi dr̥ṣṭvā śailataṭe sthitam
4006009c uttarīyaṁ tayā tyaktaṁ śubhāny ābharaṇāni ca
4006010a tāny asmābhir gr̥hītāni nihitāni ca rāghava
4006010c ānayiṣyāmy ahaṁ tāni pratyabhijñātum arhasi
4006011a tam abravīt tato rāmaḥ sugrīvaṁ priyavādinam
4006011c ānayasva sakhe śīghraṁ kimarthaṁ pravilambase
4006012a evam uktas tu sugrīvaḥ śailasya gahanāṁ guhām
4006012c praviveśa tataḥ śīghraṁ rāghavapriyakāmyayā
4006013a uttarīyaṁ gr̥hītvā tu śubhāny ābharaṇāni ca
4006013c idaṁ paśyeti rāmāya darśayām āsa vānaraḥ
4006014a tato gr̥hītvā tadvāsaḥ śubhāny ābharaṇāni ca
4006014c abhavad bāṣpasaṁruddho nīhāreṇeva candramāḥ
4006015a sītāsnehapravr̥ttena sa tu bāṣpeṇa dūṣitaḥ
4006015c hā priyeti rudan dhairyam utsr̥jya nyapatat kṣitau
4006016a hr̥di kr̥tvā sa bahuśas tam alaṁkāram uttamam
4006016c niśaśvāsa bhr̥śaṁ sarpo bilastha iva roṣitaḥ
4006017a avicchinnāśruvegas tu saumitriṁ vīkṣya pārśvataḥ
4006017c paridevayituṁ dīnaṁ rāmaḥ samupacakrame
4006018a paśya lakṣmaṇa vaidehyā saṁtyaktaṁ hriyamāṇayā
4006018c uttarīyam idaṁ bhūmau śarīrād bhūṣaṇāni ca
4006019a śādvalinyāṁ dhruvaṁ bhūmyāṁ sītayā hriyamāṇayā
4006019c utsr̥ṣṭaṁ bhūṣaṇam idaṁ tathārūpaṁ hi dr̥śyate
4006020a brūhi sugrīva kaṁ deśaṁ hriyantī lakṣitā tvayā
4006020c rakṣasā raudrarūpeṇa mama prāṇasamā priyā
4006021a kva vā vasati tad rakṣo mahad vyasanadaṁ mama
4006021c yannimittam ahaṁ sarvān nāśayiṣyāmi rākṣasān
4006022a haratā maithilīṁ yena māṁ ca roṣayatā bhr̥śam
4006022c ātmano jīvitāntāya mr̥tyudvāram apāvr̥tam
4006023a mama dayitatamā hr̥tā vanād; rajanicareṇa vimathya yena sā
4006023c kathaya mama ripuṁ tam adya vai; pravagapate yamasaṁnidhiṁ nayāmi
4007001a evam uktas tu sugrīvo rāmeṇārtena vānaraḥ
4007001c abravīt prāñjalir vākyaṁ sabāṣpaṁ bāṣpagadgadaḥ
4007002a na jāne nilayaṁ tasya sarvathā pāparakṣasaḥ
4007002c sāmarthyaṁ vikramaṁ vāpi dauṣkuleyasya vā kulam
4007003a satyaṁ tu pratijānāmi tyaja śokam ariṁdama
4007003c kariṣyāmi tathā yatnaṁ yathā prāpsyasi maithilīm
4007004a rāvaṇaṁ sagaṇaṁ hatvā paritoṣyātmapauruṣam
4007004c tathāsmi kartā nacirād yathā prīto bhaviṣyasi
4007005a alaṁ vaiklavyam ālambya dhairyam ātmagataṁ smara
4007005c tvadvidhānāṁ na sadr̥śam īdr̥śaṁ buddhilāghavam
4007006a mayāpi vyasanaṁ prāptaṁ bhāryā haraṇajaṁ mahat
4007006c na cāham evaṁ śocāmi na ca dhairyaṁ parityaje
4007007a nāhaṁ tām anuśocāmi prākr̥to vānaro ’pi san
4007007c mahātmā ca vinītaś cā kiṁ punar dhr̥timān bhavān
4007008a bāṣpam āpatitaṁ dhairyān nigrahītuṁ tvam arhasi
4007008c maryādāṁ sattvayuktānāṁ dhr̥tiṁ notsraṣṭum arhasi
4007009a vyasane vārtha kr̥cchre vā bhaye vā jīvitāntage
4007009c vimr̥śan vai svayā buddhyā dhr̥timān nāvasīdati
4007010a bāliśas tu naro nityaṁ vaiklavyaṁ yo ’nuvartate
4007010c sa majjaty avaśaḥ śoke bhārākrānteva naur jale
4007011a eṣo ’ñjalir mayā baddhaḥ praṇayāt tvāṁ prasādaye
4007011c pauruṣaṁ śraya śokasya nāntaraṁ dātum arhasi
4007012a ye śokam anuvartante na teṣāṁ vidyate sukham
4007012c tejaś ca kṣīyate teṣāṁ na tvaṁ śocitum arhasi
4007013a hitaṁ vayasya bhāvena brūhi nopadiśāmi te
4007013c vayasyatāṁ pūjayan me na tvaṁ śocitum arhasi
4007014a madhuraṁ sāntvitas tena sugrīveṇa sa rāghavaḥ
4007014c mukham aśrupariklinnaṁ vastrāntena pramārjayat
4007015a prakr̥tiṣṭhas tu kākutsthaḥ sugrīvavacanāt prabhuḥ
4007015c saṁpariṣvajya sugrīvam idaṁ vacanam abravīt
4007016a kartavyaṁ yad vayasyena snigdhena ca hitena ca
4007016c anurūpaṁ ca yuktaṁ ca kr̥taṁ sugrīva tat tvayā
4007017a eṣa ca prakr̥tiṣṭho ’ham anunītas tvayā sakhe
4007017c durlabho hīdr̥śo bandhur asmin kāle viśeṣataḥ
4007018a kiṁ tu yatnas tvayā kāryo maithilyāḥ parimārgaṇe
4007018c rākṣasasya ca raudrasya rāvaṇasya durātmanaḥ
4007019a mayā ca yad anuṣṭheyaṁ visrabdhena tad ucyatām
4007019c varṣāsv iva ca sukṣetre sarvaṁ saṁpadyate tava
4007020a mayā ca yad idaṁ vākyam abhimānāt samīritam
4007020c tat tvayā hariśārdūla tattvam ity upadhāryatām
4007021a anr̥taṁ noktapūrvaṁ me na ca vakṣye kadā cana
4007021c etat te pratijānāmi satyenaiva śapāmi te
4007022a tataḥ prahr̥ṣṭaḥ sugrīvo vānaraiḥ sacivaiḥ saha
4007022c rāghavasya vacaḥ śrutvā pratijñātaṁ viśeṣataḥ
4007023a mahānubhāvasya vaco niśamya; harir narāṇām r̥ṣabhasya tasya
4007023c kr̥taṁ sa mene harivīra mukhyas; tadā svakāryaṁ hr̥dayena vidvān
4008001a parituṣṭas tu sugrīvas tena vākyena vānaraḥ
4008001c lakṣmaṇasyāgrajaṁ rāmam idaṁ vacanam abravīt
4008002a sarvathāham anugrāhyo devatānām asaṁśayaḥ
4008002c upapannaguṇopetaḥ sakhā yasya bhavān mama
4008003a śakyaṁ khalu bhaved rāma sahāyena tvayānagha
4008003c surarājyam api prāptuṁ svarājyaṁ kiṁ punaḥ prabho
4008004a so ’haṁ sabhājyo bandhūnāṁ suhr̥dāṁ caiva rāghava
4008004c yasyāgnisākṣikaṁ mitraṁ labdhaṁ rāghavavaṁśajam
4008005a aham apy anurūpas te vayasyo jñāsyase śanaiḥ
4008005c na tu vaktuṁ samartho ’haṁ svayam ātmagatān guṇān
4008006a mahātmanāṁ tu bhūyiṣṭhaṁ tvadvidhānāṁ kr̥tātmanām
4008006c niścalā bhavati prītir dhairyam ātmavatām iva
4008007a rajataṁ vā suvarṇaṁ vā vastrāṇy ābharaṇāni vā
4008007c avibhaktāni sādhūnām avagacchanti sādhavaḥ
4008008a āḍhyo vāpi daridro vā duḥkhitaḥ sukhito ’pi vā
4008008c nirdoṣo vā sadoṣo vā vayasyaḥ paramā gatiḥ
4008009a dhanatyāgaḥ sukhatyāgo dehatyāgo ’pi vā punaḥ
4008009c vayasyārthe pravartante snehaṁ dr̥ṣṭvā tathāvidham
4008010a tat tathety abravīd rāmaḥ sugrīvaṁ priyavādinam
4008010c lakṣmaṇasyāgrato lakṣmyā vāsavasyeva dhīmataḥ
4008011a tato rāmaṁ sthitaṁ dr̥ṣṭvā lakṣmaṇaṁ ca mahābalam
4008011c sugrīvaḥ sarvataś cakṣur vane lolam apātayat
4008012a sa dadarśa tataḥ sālam avidūre harīśvaraḥ
4008012c supuṣpam īṣatpatrāḍhyaṁ bhramarair upaśobhitam
4008013a tasyaikāṁ parṇabahulāṁ bhaṅktvā śākhāṁ supuṣpitām
4008013c sālasyāstīrya sugrīvo niṣasāda sarāghavaḥ
4008014a tāv āsīnau tato dr̥ṣṭvā hanūmān api lakṣmaṇam
4008014c sālaśākhāṁ samutpāṭya vinītam upaveśayat
4008015a tataḥ prahr̥ṣṭaḥ sugrīvaḥ ślakṣṇaṁ madhurayā girā
4008015c uvāca praṇayād rāmaṁ harṣavyākulitākṣaram
4008016a ahaṁ vinikr̥to bhrātrā carāmy eṣa bhayārditaḥ
4008016c r̥śyamūkaṁ girivaraṁ hr̥tabhāryaḥ suduḥkhitaḥ
4008017a so ’haṁ trasto bhaye magno vasāmy udbhrāntacetanaḥ
4008017c vālinā nikr̥to bhrātrā kr̥tavairaś ca rāghava
4008018a vālino me bhayārtasya sarvalokābhayaṁkara
4008018c mamāpi tvam anāthasya prasādaṁ kartum arhasi
4008019a evam uktas tu tejasvī dharmajño dharmavatsalaḥ
4008019c pratyuvāca sa kākutsthaḥ sugrīvaṁ prahasann iva
4008020a upakāraphalaṁ mitram apakāro ’rilakṣaṇam
4008020c adyaiva taṁ haniṣyāmi tava bhāryāpahāriṇam
4008021a ime hi me mahāvegāḥ patriṇas tigmatejasaḥ
4008021c kārtikeyavanodbhūtāḥ śarā hemavibhūṣitāḥ
4008022a kaṅkapatrapraticchannā mahendrāśanisaṁnibhāḥ
4008022c suparvāṇaḥ sutīkṣṇāgrā saroṣā bhujagā iva
4008023a bhrātr̥saṁjñam amitraṁ te vālinaṁ kr̥takilbiṣam
4008023c śarair vinihataṁ paśya vikīrṇam iva parvatam
4008024a rāghavasya vacaḥ śrutvā sugrīvo vāhinīpatiḥ
4008024c praharṣam atulaṁ lebhe sādhu sādhv iti cābravīt
4008025a rāmaśokābhibhūto ’haṁ śokārtānāṁ bhavān gatiḥ
4008025c vayasya iti kr̥tvā hi tvayy ahaṁ paridevaye
4008026a tvaṁ hi pāṇipradānena vayasyo so ’gnisākṣikaḥ
4008026c kr̥taḥ prāṇair bahumataḥ satyenāpi śapāmy aham
4008027a vayasya iti kr̥tvā ca visrabdhaṁ pravadāmy aham
4008027c duḥkham antargataṁ yan me mano dahati nityaśaḥ
4008028a etāvad uktvā vacanaṁ bāṣpadūṣitalocanaḥ
4008028c bāṣpopahatayā vācā noccaiḥ śaknoti bhāṣitum
4008029a bāṣpavegaṁ tu sahasā nadīvegam ivāgatam
4008029c dhārayām āsa dhairyeṇa sugrīvo rāmasaṁnidhau
4008030a saṁnigr̥hya tu taṁ bāṣpaṁ pramr̥jya nayane śubhe
4008030c viniḥśvasya ca tejasvī rāghavaṁ punar abravīt
4008031a purāhaṁ valinā rāma rājyāt svād avaropitaḥ
4008031c paruṣāṇi ca saṁśrāvya nirdhūto ’smi balīyasā
4008032a hr̥tā bhāryā ca me tena prāṇebhyo ’pi garīyasī
4008032c suhr̥daś ca madīyā ye saṁyatā bandhaneṣu te
4008033a yatnavāṁś ca suduṣṭātmā mad vināśāya rāghava
4008033c bahuśas tat prayuktāś ca vānarā nihatā mayā
4008034a śaṅkayā tv etayā cāhaṁ dr̥ṣṭvā tvām api rāghava
4008034c nopasarpāmy ahaṁ bhīto bhaye sarve hi bibhyati
4008035a kevalaṁ hi sahāyā me hanumat pramukhās tv ime
4008035c ato ’haṁ dhārayāmy adya prāṇān kr̥cchra gato ’pi san
4008036a ete hi kapayaḥ snigdhā māṁ rakṣanti samantataḥ
4008036c saha gacchanti gantavye nityaṁ tiṣṭhanti ca sthite
4008037a saṁkṣepas tv eṣa me rāma kim uktvā vistaraṁ hi te
4008037c sa me jyeṣṭho ripur bhrātā vālī viśrutapauruṣaḥ
4008038a tadvināśād dhi me duḥkhaṁ pranaṣṭaṁ syād anantaram
4008038c sukhaṁ me jīvitaṁ caiva tadvināśanibandhanam
4008039a eṣa me rāma śokāntaḥ śokārtena niveditaḥ
4008039c duḥkhito ’duḥkhito vāpi sakhyur nityaṁ sakhā gatiḥ
4008040a śrutvaitac ca vaco rāmaḥ sugrīvam idam abravīt
4008040c kiṁnimittam abhūd vairaṁ śrotum icchāmi tattvataḥ
4008041a sukhaṁ hi kāraṇaṁ śrutvā vairasya tava vānara
4008041c ānantaryaṁ vidhāsyāmi saṁpradhārya balābalam
4008042a balavān hi mamāmarṣaḥ śrutvā tvām avamānitam
4008042c vardhate hr̥dayotkampī prāvr̥ḍvega ivāmbhasaḥ
4008043a hr̥ṣṭaḥ kathaya visrabdho yāvad āropyate dhanuḥ
4008043c sr̥ṣṭaś ca hi mayā bāṇo nirastaś ca ripus tava
4008044a evam uktas tu sugrīvaḥ kākutsthena mahātmanā
4008044c praharṣam atulaṁ lebhe caturbhiḥ saha vānaraiḥ
4008045a tataḥ prahr̥ṣṭavadanaḥ sugrīvo lakṣmaṇāgraje
4008045c vairasya kāraṇaṁ tattvam ākhyātum upacakrame
4009001a vālī nāma mama bhrātā jyeṣṭhaḥ śatruniṣūdanaḥ
4009001c pitur bahumato nityaṁ mama cāpi tathā purā
4009002a pitary uparate ’smākaṁ jyeṣṭho ’yam iti mantribhiḥ
4009002c kapīnām īśvaro rājye kr̥taḥ paramasaṁmataḥ
4009003a rājyaṁ praśāsatas tasya pitr̥paitāmahaṁ mahat
4009003c ahaṁ sarveṣu kāleṣu praṇataḥ preṣyavat sthitaḥ
4009004a māyāvī nāma tejasvī pūrvajo dundubheḥ sutaḥ
4009004c tena tasya mahad vairaṁ strīkr̥taṁ viśrutaṁ purā
4009005a sa tu supte jane rātrau kiṣkindhād vāram āgataḥ
4009005c nardati sma susaṁrabdho vālinaṁ cāhvayad raṇe
4009006a prasuptas tu mama bhrātā narditaṁ bhairavasvanam
4009006c śrutvā na mamr̥ṣe vālī niṣpapāta javāt tadā
4009007a sa tu vai niḥsr̥taḥ krodhāt taṁ hantum asurottamam
4009007c vāryamāṇas tataḥ strībhir mayā ca praṇatātmanā
4009008a sa tu nirdhūya sarvānno nirjagāma mahābalaḥ
4009008c tato ’ham api sauhārdān niḥsr̥to vālinā saha
4009009a sa tu me bhrātaraṁ dr̥ṣṭvā māṁ ca dūrād avasthitam
4009009c asuro jātasaṁtrāsaḥ pradudrāva tadā bhr̥śam
4009010a tasmin dravati saṁtraste hy āvāṁ drutataraṁ gatau
4009010c prakāśo ’pi kr̥to mārgaś candreṇodgacchatā tadā
4009011a sa tr̥ṇair āvr̥taṁ durgaṁ dharaṇyā vivaraṁ mahat
4009011c praviveśāsuro vegād āvām āsādya viṣṭhitau
4009012a taṁ praviṣṭaṁ ripuṁ dr̥ṣṭvā bilaṁ roṣavaśaṁ gataḥ
4009012c mām uvāca tadā vālī vacanaṁ kṣubhitendriyaḥ
4009013a iha tvaṁ tiṣṭha sugrīva biladvāri samāhitaḥ
4009013c yāvad atra praviśyāhaṁ nihanmi samare ripum
4009014a mayā tv etad vacaḥ śrutvā yācitaḥ sa paraṁtapa
4009014c śāpayitvā ca māṁ padbhyāṁ praviveśa bilaṁ tadā
4009015a tasya praviṣṭasya bilaṁ sāgraḥ saṁvatsaro gataḥ
4009015c sthitasya ca mama dvāri sa kālo vyatyavartata
4009016a ahaṁ tu naṣṭaṁ taṁ jñātvā snehād āgatasaṁbhramaḥ
4009016c bhrātaraṁ na hi paśyāmi pāpaśaṅki ca me manaḥ
4009017a atha dīrghasya kālasya bilāt tasmād viniḥsr̥tam
4009017c saphenaṁ rudhiraṁ raktam ahaṁ dr̥ṣṭvā suduḥkhitaḥ
4009018a nardatām asurāṇāṁ ca dhvanir me śrotram āgataḥ
4009018c nirastasya ca saṁgrāme krośato niḥsvano guroḥ
4009019a ahaṁ tv avagato buddhyā cihnais tair bhrātaraṁ hatam
4009019c pidhāya ca biladvāraṁ śilayā girimātrayā
4009019e śokārtaś codakaṁ kr̥tvā kiṣkindhām āgataḥ sakhe
4009020a gūhamānasya me tattvaṁ yatnato mantribhiḥ śrutam
4009020c tato ’haṁ taiḥ samāgamya sametair abhiṣecitaḥ
4009021a rājyaṁ praśāsatas tasya nyāyato mama rāghava
4009021c ājagāma ripuṁ hatvā vālī tam asurottamam
4009022a abhiṣiktaṁ tu māṁ dr̥ṣṭvā krodhāt saṁraktalocanaḥ
4009022c madīyān mantriṇo baddhvā paruṣaṁ vākyam abravīt
4009023a nigrahe ’pi samarthasya taṁ pāpaṁ prati rāghava
4009023c na prāvartata me buddhir bhrātr̥gauravayantritā
4009024a mānayaṁs taṁ mahātmānaṁ yathāvac cābhyavādayam
4009024c uktāś ca nāśiṣas tena saṁtuṣṭenāntarātmanā
4010001a tataḥ krodhasamāviṣṭaṁ saṁrabdhaṁ tam upāgatam
4010001c ahaṁ prasādayāṁ cakre bhrātaraṁ priyakāmyayā
4010002a diṣṭyāsi kuśalī prāpto nihataś ca tvayā ripuḥ
4010002c anāthasya hi me nāthas tvam eko ’nāthanandanaḥ
4010003a idaṁ bahuśalākaṁ te pūrṇacandram ivoditam
4010003c chatraṁ savālavyajanaṁ pratīcchasva mayodyatam
4010004a tvam eva rājā mānārhaḥ sadā cāhaṁ yathāpurā
4010004c nyāsabhūtam idaṁ rājyaṁ tava niryātayāmy aham
4010005a mā ca roṣaṁ kr̥thāḥ saumya mayi śatrunibarhaṇa
4010005c yāce tvāṁ śirasā rājan mayā baddho ’yam añjaliḥ
4010006a balād asmi samāgamya mantribhiḥ puravāsibhiḥ
4010006c rājabhāve niyukto ’haṁ śūnyadeśajigīṣayā
4010007a snigdham evaṁ bruvāṇaṁ māṁ sa tu nirbhartsya vānaraḥ
4010007c dhik tvām iti ca mām uktvā bahu tat tad uvāca ha
4010008a prakr̥tīś ca samānīya mantriṇaś caiva saṁmatān
4010008c mām āha suhr̥dāṁ madhye vākyaṁ paramagarhitam
4010009a viditaṁ vo yathā rātrau māyāvī sa mahāsuraḥ
4010009c māṁ samāhvayata krūro yuddhākāṅkṣī sudurmatiḥ
4010010a tasya tad garjitaṁ śrutvā niḥsr̥to ’haṁ nr̥pālayāt
4010010c anuyātaś ca māṁ tūrṇam ayaṁ bhrātā sudāruṇaḥ
4010011a sa tu dr̥ṣṭvaiva māṁ rātrau sadvitīyaṁ mahābalaḥ
4010011c prādravad bhayasaṁtrasto vīkṣyāvāṁ tam anudrutau
4010011e anudrutas tu vegena praviveśa mahābilam
4010012a taṁ praviṣṭaṁ viditvā tu sughoraṁ sumahad bilam
4010012c ayam ukto ’tha me bhrātā mayā tu krūradarśanaḥ
4010013a ahatvā nāsti me śaktiḥ pratigantum itaḥ purīm
4010013c biladvāri pratīkṣa tvaṁ yāvad enaṁ nihanmy aham
4010014a sthito ’yam iti matvā tu praviṣṭo ’haṁ durāsadam
4010014c taṁ ca me mārgamāṇasya gataḥ saṁvatsaras tadā
4010015a sa tu dr̥ṣṭo mayā śatrur anirvedād bhayāvahaḥ
4010015c nihataś ca mayā tatra so ’suro bandhubhiḥ saha
4010016a tasyāsyāt tu pravr̥ttena rudhiraugheṇa tad bilam
4010016c pūrṇam āsīd durākrāmaṁ stanatas tasya bhūtale
4010017a sūdayitvā tu taṁ śatruṁ vikrāntaṁ dundubheḥ sutam
4010017c niṣkrāmann eva paśyāmi bilasya pihitaṁ mukham
4010018a vikrośamānasya tu me sugrīveti punaḥ punaḥ
4010018c yadā prativaco nāsti tato ’haṁ bhr̥śaduḥkhitaḥ
4010019a pādaprahārais tu mayā bahuśas tad vidāritam
4010019c tato ’haṁ tena niṣkramya yathā punar upāgataḥ
4010020a tatrānenāsmi saṁruddho rājyaṁ mārgayatātmanaḥ
4010020c sugrīveṇa nr̥śaṁsena vismr̥tya bhrātr̥sauhr̥dam
4010021a evam uktvā tu māṁ tatra vastreṇaikena vānaraḥ
4010021c tadā nirvāsayām āsa vālī vigatasādhvasaḥ
4010022a tenāham apaviddhaś ca hr̥tadāraś ca rāghava
4010022c tadbhayāc ca mahīkr̥tsnā krānteyaṁ savanārṇavā
4010023a r̥śyamūkaṁ girivaraṁ bhāryāharaṇaduḥkhitaḥ
4010023c praviṣṭo ’smi durādharṣaṁ vālinaḥ kāraṇāntare
4010024a etat te sarvam ākhyātaṁ vairānukathanaṁ mahat
4010024c anāgasā mayā prāptaṁ vyasanaṁ paśya rāghava
4010025a vālinas tu bhayārtasya sarvalokābhayaṁkara
4010025c kartum arhasi me vīra prasādaṁ tasya nigrahāt
4010026a evam uktaḥ sa tejasvī dharmajño dharmasaṁhitam
4010026c vacanaṁ vaktum ārebhe sugrīvaṁ prahasann iva
4010027a amoghāḥ sūryasaṁkāśā mameme niśitāḥ śarāḥ
4010027c tasmin vālini durvr̥tte patiṣyanti ruṣānvitāḥ
4010028a yāvat taṁ na hi paśyeyaṁ tava bhāryāpahāriṇam
4010028c tāvat sa jīvet pāpātmā vālī cāritradūṣakaḥ
4010029a ātmānumānāt paśyāmi magnaṁ tvāṁ śokasāgare
4010029c tvām ahaṁ tārayiṣyāmi kāmaṁ prāpsyasi puṣkalam
4011001a rāmasya vacanaṁ śrutvā harṣapauruṣavardhanam
4011001c sugrīvaḥ pūjayāṁ cakre rāghavaṁ praśaśaṁsa ca
4011002a asaṁśayaṁ prajvalitais tīkṣṇair marmātigaiḥ śaraiḥ
4011002c tvaṁ daheḥ kupito lokān yugānta iva bhāskaraḥ
4011003a vālinaḥ pauruṣaṁ yat tad yac ca vīryaṁ dhr̥tiś ca yā
4011003c tan mamaikamanāḥ śrutvā vidhatsva yadanantaram
4011004a samudrāt paścimāt pūrvaṁ dakṣiṇād api cottaram
4011004c krāmaty anudite sūrye vālī vyapagataklamaḥ
4011005a agrāṇy āruhya śailānāṁ śikharāṇi mahānty api
4011005c ūrdhvam utkṣipya tarasā pratigr̥hṇāti vīryavān
4011006a bahavaḥ sāravantaś ca vaneṣu vividhā drumāḥ
4011006c vālinā tarasā bhagnā balaṁ prathayatātmanaḥ
4011007a mahiṣo dundubhir nāma kailāsaśikharaprabhaḥ
4011007c balaṁ nāgasahasrasya dhārayām āsa vīryavān
4011008a vīryotsekena duṣṭātmā varadānāc ca mohitaḥ
4011008c jagāma sa mahākāyaḥ samudraṁ saritāṁ patim
4011009a ūrmimantam atikramya sāgaraṁ ratnasaṁcayam
4011009c mama yuddhaṁ prayaccheti tam uvāca mahārṇavam
4011010a tataḥ samudro dharmātmā samutthāya mahābalaḥ
4011010c abravīd vacanaṁ rājann asuraṁ kālacoditam
4011011a samartho nāsmi te dātuṁ yuddhaṁ yuddhaviśārada
4011011c śrūyatām abhidhāsyāmi yas te yuddhaṁ pradāsyati
4011012a śailarājo mahāraṇye tapasviśaraṇaṁ param
4011012c śaṁkaraśvaśuro nāmnā himavān iti viśrutaḥ
4011013a guhā prasravaṇopeto bahukandaranirjharaḥ
4011013c sa samarthas tava prītim atulāṁ kartum āhave
4011014a taṁ bhītam iti vijñāya samudram asurottamaḥ
4011014c himavadvanam āgacchac charaś cāpād iva cyutaḥ
4011015a tatas tasya gireḥ śvetā gajendravipulāḥ śilāḥ
4011015c cikṣepa bahudhā bhūmau dundubhir vinanāda ca
4011016a tataḥ śvetāmbudākāraḥ saumyaḥ prītikarākr̥tiḥ
4011016c himavān abravīd vākyaṁ sva eva śikhare sthitaḥ
4011017a kleṣṭum arhasi māṁ na tvaṁ dundubhe dharmavatsala
4011017c raṇakarmasv akuśalas tapasviśaraṇaṁ hy aham
4011018a tasya tad vacanaṁ śrutvā girirājasya dhīmataḥ
4011018c uvāca dundubhir vākyaṁ krodhāt saṁraktalocanaḥ
4011019a yadi yuddhe ’samarthas tvaṁ madbhayād vā nirudyamaḥ
4011019c tam ācakṣva pradadyān me yo ’dya yuddhaṁ yuyutsataḥ
4011020a himavān abravīd vākyaṁ śrutvā vākyaviśāradaḥ
4011020c anuktapūrvaṁ dharmātmā krodhāt tam asurottamam
4011021a vālī nāma mahāprājñaḥ śakratulyaparākramaḥ
4011021c adhyāste vānaraḥ śrīmān kiṣkindhām atulaprabhām
4011022a sa samartho mahāprājñas tava yuddhaviśāradaḥ
4011022c dvandvayuddhaṁ mahad dātuṁ namucer iva vāsavaḥ
4011023a taṁ śīghram abhigaccha tvaṁ yadi yuddham ihecchasi
4011023c sa hi durdharṣaṇo nityaṁ śūraḥ samarakarmaṇi
4011024a śrutvā himavato vākyaṁ krodhāviṣṭaḥ sa dundubhiḥ
4011024c jagāma tāṁ purīṁ tasya kiṣkindhāṁ vālinas tadā
4011025a dhārayan māhiṣaṁ rūpaṁ tīkṣṇaśr̥ṅgo bhayāvahaḥ
4011025c prāvr̥ṣīva mahāmeghas toyapūrṇo nabhastale
4011026a tatas tu dvāram āgamya kiṣkindhāyā mahābalaḥ
4011026c nanarda kampayan bhūmiṁ dundubhir dundubhir yathā
4011027a samīpajān drumān bhañjan vasudhāṁ dārayan khuraiḥ
4011027c viṣāṇenollekhan darpāt taddvāraṁ dvirado yathā
4011028a antaḥpuragato vālī śrutvā śabdam amarṣaṇaḥ
4011028c niṣpapāta saha strībhis tārābhir iva candramāḥ
4011029a mitaṁ vyaktākṣarapadaṁ tam uvāca sa dundubhim
4011029c harīṇām īśvaro vālī sarveṣāṁ vanacāriṇām
4011030a kimarthaṁ nagaradvāram idaṁ ruddhvā vinardasi
4011030c dundubhe vidito me ’si rakṣa prāṇān mahābala
4011031a tasya tad vacanaṁ śrutvā vānarendrasya dhīmataḥ
4011031c uvāca dundubhir vākyaṁ krodhāt saṁraktalocanaḥ
4011032a na tvaṁ strīsaṁnidhau vīra vacanaṁ vaktum arhasi
4011032c mama yuddhaṁ prayaccha tvaṁ tato jñāsyāmi te balam
4011033a atha vā dhārayiṣyāmi krodham adya niśām imām
4011033c gr̥hyatām udayaḥ svairaṁ kāmabhogeṣu vānara
4011034a yo hi mattaṁ pramattaṁ vā suptaṁ vā rahitaṁ bhr̥śam
4011034c hanyāt sa bhrūṇahā loke tvadvidhaṁ madamohitam
4011035a sa prahasyābravīn mandaṁ krodhāt tam asurottamam
4011035c visr̥jya tāḥ striyaḥ sarvās tārāprabhr̥tikās tadā
4011036a matto ’yam iti mā maṁsthā yady abhīto ’si saṁyuge
4011036c mado ’yaṁ saṁprahāre ’smin vīrapānaṁ samarthyatām
4011037a tam evam uktvā saṁkruddho mālām utkṣipya kāñcanīm
4011037c pitrā dattāṁ mahendreṇa yuddhāya vyavatiṣṭhata
4011038a viṣāṇayor gr̥hītvā taṁ dundubhiṁ girisaṁnibham
4011038c vālī vyāpātayāṁ cakre nanarda ca mahāsvanam
4011039a yuddhe prāṇahare tasmin niṣpiṣṭo dundubhis tadā
4011039c śrotrābhyām atha raktaṁ tu tasya susrāva pātyataḥ
4011039e papāta ca mahākāyaḥ kṣitau pañcatvam āgataḥ
4011040a taṁ tolayitvā bāhubhyāṁ gatasattvam acetanam
4011040c cikṣepa vegavān vālī vegenaikena yojanam
4011041a tasya vegapraviddhasya vaktrāt kṣatajabindavaḥ
4011041c prapetur mārutotkṣiptā mataṅgasyāśramaṁ prati
4011042a tān dr̥ṣṭvā patitāṁs tatra muniḥ śoṇitavipruṣaḥ
4011042c utsasarja mahāśāpaṁ kṣeptāraṁ vālinaṁ prati
4011042e iha tenāpraveṣṭavyaṁ praviṣṭasya badho bhavet
4011043a sa maharṣiṁ samāsādya yācate sma kr̥tāñjaliḥ
4011044a tataḥ śāpabhayād bhīta r̥śyamūkaṁ mahāgirim
4011044c praveṣṭuṁ necchati harir draṣṭuṁ vāpi nareśvara
4011045a tasyāpraveśaṁ jñātvāham idaṁ rāma mahāvanam
4011045c vicarāmi sahāmātyo viṣādena vivarjitaḥ
4011046a eṣo ’sthinicayas tasya dundubheḥ saṁprakāśate
4011046c vīryotsekān nirastasya girikūṭanibho mahān
4011047a ime ca vipulāḥ sālāḥ sapta śākhāvalambinaḥ
4011047c yatraikaṁ ghaṭate vālī niṣpatrayitum ojasā
4011048a etad asyāsamaṁ vīryaṁ mayā rāma prakāśitam
4011048c kathaṁ taṁ vālinaṁ hantuṁ samare śakṣyase nr̥pa
4011049a yadi bhindyād bhavān sālān imāṁs tv ekeṣuṇā tataḥ
4011049c jānīyāṁ tvāṁ mahābāho samarthaṁ vālino vadhe
4011050a tasya tad vacanaṁ śrutvā sugrīvasya mahātmanaḥ
4011050c rāghavo dundubheḥ kāyaṁ pādāṅguṣṭhena līlayā
4011050e tolayitvā mahābāhuś cikṣepa daśayojanam
4011051a kṣiptaṁ dr̥ṣṭvā tataḥ kāyaṁ sugrīvaḥ punar abravīt
4011051c lakṣmaṇasyāgrato rāmam idaṁ vacanam arthavat
4011052a ārdraḥ samāṁsapratyagraḥ kṣiptaḥ kāyaḥ purā sakhe
4011052c laghuḥ saṁprati nirmāṁsas tr̥ṇabhūtaś ca rāghava
4011052e nātra śakyaṁ balaṁ jñātuṁ tava vā tasya vādhikam
4012001a etac ca vacanaṁ śrutvā sugrīveṇa subhāṣitam
4012001c pratyayārthaṁ mahātejā rāmo jagrāha kārmukam
4012002a sa gr̥hītvā dhanur ghoraṁ śaram ekaṁ ca mānadaḥ
4012002c sālān uddiśya cikṣepa jyāsvanaiḥ pūrayan diśaḥ
4012003a sa visr̥ṣṭo balavatā bāṇaḥ svarṇapariṣkr̥taḥ
4012003c bhittvā sālān giriprasthe sapta bhūmiṁ viveśa ha
4012004a praviṣṭas tu muhūrtena rasāṁ bhittvā mahājavaḥ
4012004c niṣpatya ca punas tūrṇaṁ svatūṇīṁ praviveśa ha
4012005a tān dr̥ṣṭvā sapta nirbhinnān sālān vānarapuṁgavaḥ
4012005c rāmasya śaravegena vismayaṁ paramaṁ gataḥ
4012006a sa mūrdhnā nyapatad bhūmau pralambīkr̥tabhūṣaṇaḥ
4012006c sugrīvaḥ paramaprīto rāghavāya kr̥tāñjaliḥ
4012007a idaṁ covāca dharmajñaṁ karmaṇā tena harṣitaḥ
4012007c rāmaṁ sarvāstraviduṣāṁ śreṣṭhaṁ śūram avasthitam
4012008a sendrān api surān sarvāṁs tvaṁ bāṇaiḥ puruṣarṣabha
4012008c samarthaḥ samare hantuṁ kiṁ punar vālinaṁ prabho
4012009a yena sapta mahāsālā girir bhūmiś ca dāritāḥ
4012009c bāṇenaikena kākutstha sthātā te ko raṇāgrataḥ
4012010a adya me vigataḥ śokaḥ prītir adya parā mama
4012010c suhr̥daṁ tvāṁ samāsādya mahendravaruṇopamam
4012011a tam adyaiva priyārthaṁ me vairiṇaṁ bhrātr̥rūpiṇam
4012011c vālinaṁ jahi kākutstha mayā baddho ’yam añjaliḥ
4012012a tato rāmaḥ pariṣvajya sugrīvaṁ priyadarśanam
4012012c pratyuvāca mahāprājño lakṣmaṇānumataṁ vacaḥ
4012013a asmād gacchāma kiṣkindhāṁ kṣipraṁ gaccha tvam agrataḥ
4012013c gatvā cāhvaya sugrīva vālinaṁ bhrātr̥gandhinam
4012014a sarve te tvaritaṁ gatvā kiṣkindhāṁ vālinaḥ purīm
4012014c vr̥kṣair ātmānam āvr̥tya vyatiṣṭhan gahane vane
4012015a sugrīvo vyanadad ghoraṁ vālino hvānakāraṇāt
4012015c gāḍhaṁ parihito vegān nādair bhindann ivāmbaram
4012016a taṁ śrutvā ninadaṁ bhrātuḥ kruddho vālī mahābalaḥ
4012016c niṣpapāta susaṁrabdho bhāskaro ’stataṭād iva
4012017a tataḥ sutumulaṁ yuddhaṁ vālisugrīvayor abhūt
4012017c gagane grahayor ghoraṁ budhāṅgārakayor iva
4012018a talair aśanikalpaiś ca vajrakalpaiś ca muṣṭibhiḥ
4012018c jaghnatuḥ samare ’nyonyaṁ bhrātarau krodhamūrchitau
4012019a tato rāmo dhanuṣpāṇis tāv ubhau samudīkṣya tu
4012019c anyonyasadr̥śau vīrāv ubhau devāv ivāśvinau
4012020a yan nāvagacchat sugrīvaṁ vālinaṁ vāpi rāghavaḥ
4012020c tato na kr̥tavān buddhiṁ moktum antakaraṁ śaram
4012021a etasminn antare bhagnaḥ sugrīvas tena vālinā
4012021c apaśyan rāghavaṁ nātham r̥śyamūkaṁ pradudruve
4012022a klānto rudhirasiktāṅgaḥ prahārair jarjarīkr̥taḥ
4012022c vālinābhidrutaḥ krodhāt praviveśa mahāvanam
4012023a taṁ praviṣṭaṁ vanaṁ dr̥ṣṭvā vālī śāpabhayāt tataḥ
4012023c mukto hy asi tvam ity uktvā sa nivr̥tto mahābalaḥ
4012024a rāghavo ’pi saha bhrātrā saha caiva hanūmatā
4012024c tad eva vanam āgacchat sugrīvo yatra vānaraḥ
4012025a taṁ samīkṣyāgataṁ rāmaṁ sugrīvaḥ sahalakṣmaṇam
4012025c hrīmān dīnam uvācedaṁ vasudhām avalokayan
4012026a āhvayasveti mām uktvā darśayitvā ca vikramam
4012026c vairiṇā ghātayitvā ca kim idānīṁ tvayā kr̥tam
4012027a tām eva velāṁ vaktavyaṁ tvayā rāghava tattvataḥ
4012027c vālinaṁ na nihanmīti tato nāham ito vraje
4012028a tasya caivaṁ bruvāṇasya sugrīvasya mahātmanaḥ
4012028c karuṇaṁ dīnayā vācā rāghavaḥ punar abravīt
4012029a sugrīva śrūyatāṁ tātaḥ krodhaś ca vyapanīyatām
4012029c kāraṇaṁ yena bāṇo ’yaṁ na mayā sa visarjitaḥ
4012030a alaṁkāreṇa veṣeṇa pramāṇena gatena ca
4012030c tvaṁ ca sugrīva vālī ca sadr̥śau sthaḥ parasparam
4012031a svareṇa varcasā caiva prekṣitena ca vānara
4012031c vikrameṇa ca vākyaiś ca vyaktiṁ vāṁ nopalakṣaye
4012032a tato ’haṁ rūpasādr̥śyān mohito vānarottama
4012032c notsr̥jāmi mahāvegaṁ śaraṁ śatrunibarhaṇam
4012033a etanmuhūrte tu mayā paśya vālinam āhave
4012033c nirastam iṣuṇaikena veṣṭamānaṁ mahītale
4012034a abhijñānaṁ kuruṣva tvam ātmano vānareśvara
4012034c yena tvām abhijānīyāṁ dvandvayuddham upāgatam
4012035a gajapuṣpīm imāṁ phullām utpāṭya śubhalakṣaṇām
4012035c kuru lakṣmaṇa kaṇṭhe ’sya sugrīvasya mahātmanaḥ
4012036a tato giritaṭe jātām utpāṭya kusumāyutām
4012036c lakṣmaṇo gajapuṣpīṁ tāṁ tasya kaṇṭhe vyasarjayat
4012037a sa tathā śuśubhe śrīmām̐l latayā kaṇṭhasaktayā
4012037c mālayeva balākānāṁ sasaṁdhya iva toyadaḥ
4012038a vibhrājamāno vapuṣā rāmavākyasamāhitaḥ
4012038c jagāma saha rāmeṇa kiṣkindhāṁ vālipālitām
4013001a r̥śyamūkāt sa dharmātmā kiṣkindhāṁ lakṣmaṇāgrajaḥ
4013001c jagāma sahasugrīvo vālivikramapālitām
4013002a samudyamya mahac cāpaṁ rāmaḥ kāñcanabhūṣitam
4013002c śarāṁś cāditya saṁkāśān gr̥hītvā raṇasādhakān
4013003a agratas tu yayau tasya rāghavasya mahātmanaḥ
4013003c sugrīvaḥ saṁhatagrīvo lakṣmaṇaś ca mahābalaḥ
4013004a pr̥ṣṭhato hanumān vīro nalo nīlaś ca vānaraḥ
4013004c tāraś caiva mahātejā hariyūthapa yūthapāḥ
4013005a te vīkṣamāṇā vr̥kṣāṁś ca puṣpabhārāvalambinaḥ
4013005c prasannāmbuvahāś caiva saritaḥ sāgaraṁ gamāḥ
4013006a kandarāṇi ca śailāṁś ca nirjharāṇi guhās tathā
4013006c śikharāṇi ca mukhyāni darīś ca priyadarśanāḥ
4013007a vaidūryavimalaiḥ parṇaiḥ padmaiś cākāśakuḍmalaiḥ
4013007c śobhitān sajalān mārge taṭākāṁś ca vyalokayan
4013008a kāraṇḍaiḥ sārasair haṁsair vañjūlair jalakukkuṭaiḥ
4013008c cakravākais tathā cānyaiḥ śakunaiḥ pratināditān
4013009a mr̥duśaṣpāṅkurāhārān nirbhayān vanagocarān
4013009c carataḥ sarvato ’paśyan sthalīṣu hariṇān sthitān
4013010a taṭākavairiṇaś cāpi śukladantavibhūṣitān
4013010c ghorān ekacarān vanyān dviradān kūlaghātinaḥ
4013011a vane vanacarāṁś cānyān khecarāṁś ca vihaṁgamān
4013011c paśyantas tvaritā jagmuḥ sugrīvavaśavartinaḥ
4013012a teṣāṁ tu gacchatāṁ tatra tvaritaṁ raghunandanaḥ
4013012c drumaṣaṇḍaṁ vanaṁ dr̥ṣṭvā rāmaḥ sugrīvam abravīt
4013013a eṣa megha ivākāśe vr̥kṣaṣaṇḍaḥ prakāśate
4013013c meghasaṁghātavipulaḥ paryantakadalīvr̥taḥ
4013014a kim etaj jñātum icchāmi sakhe kautūhalaṁ mama
4013014c kautūhalāpanayanaṁ kartum icchāmy ahaṁ tvayā
4013015a tasya tad vacanaṁ śrutvā rāghavasya mahātmanaḥ
4013015c gacchann evācacakṣe ’tha sugrīvas tan mahad vanam
4013016a etad rāghava vistīrṇam āśramaṁ śramanāśanam
4013016c udyānavanasaṁpannaṁ svādumūlaphalodakam
4013017a atra saptajanā nāma munayaḥ saṁśitavratāḥ
4013017c saptaivāsann adhaḥśīrṣā niyataṁ jalaśāyinaḥ
4013018a saptarātrakr̥tāhārā vāyunā vanavāsinaḥ
4013018c divaṁ varṣaśatair yātāḥ saptabhiḥ sakalevarāḥ
4013019a teṣām evaṁ prabhāvena drumaprākārasaṁvr̥tam
4013019c āśramaṁ sudurādharṣam api sendraiḥ surāsuraiḥ
4013020a pakṣiṇo varjayanty etat tathānye vanacāriṇaḥ
4013020c viśanti mohād ye ’py atra nivartante na te punaḥ
4013021a vibhūṣaṇaravāś cātra śrūyante sakalākṣarāḥ
4013021c tūryagītasvanāś cāpi gandho divyaś ca rāghava
4013022a tretāgnayo ’pi dīpyante dhūmo hy eṣa pradr̥śyate
4013022c veṣṭayann iva vr̥kṣāgrān kapotāṅgāruṇo ghanaḥ
4013023a kuru praṇāmaṁ dharmātmaṁs tān samuddiśya rāghavaḥ
4013023c lakṣmaṇena saha bhrātrā prayataḥ saṁyatāñjaliḥ
4013024a praṇamanti hi ye teṣām r̥ṣīṇāṁ bhāvitātmanām
4013024c na teṣām aśubhaṁ kiṁ cic charīre rāma dr̥śyate
4013025a tato rāmaḥ saha bhrātrā lakṣmaṇena kr̥tāñjaliḥ
4013025c samuddiśya mahātmānas tān r̥ṣīn abhyavādayat
4013026a abhivādya ca dharmātmā rāmo bhrātā ca lakṣmaṇaḥ
4013026c sugrīvo vānarāś caiva jagmuḥ saṁhr̥ṣṭamānasāḥ
4013027a te gatvā dūram adhvānaṁ tasmāt saptajanāśramāt
4013027c dadr̥śus tāṁ durādharṣāṁ kiṣkindhāṁ vālipālitām
4014001a sarve te tvaritaṁ gatvā kiṣkindhāṁ vālipālitām
4014001c vr̥kṣair ātmānam āvr̥tya vyatiṣṭhan gahane vane
4014002a vicārya sarvato dr̥ṣṭiṁ kānane kānanapriyaḥ
4014002c sugrīvo vipulagrīvaḥ krodham āhārayad bhr̥śam
4014003a tataḥ sa ninadaṁ ghoraṁ kr̥tvā yuddhāya cāhvayat
4014003c parivāraiḥ parivr̥to nādair bhindann ivāmbaram
4014004a atha bālārkasadr̥śo dr̥ptasiṁhagatis tadā
4014004c dr̥ṣṭvā rāmaṁ kriyādakṣaṁ sugrīvo vākyam abravīt
4014005a harivāgurayā vyāptaṁ taptakāñcanatoraṇām
4014005c prāptāḥ sma dhvajayantrāḍhyāṁ kiṣkindhāṁ vālinaḥ purīm
4014006a pratijñā yā tvayā vīra kr̥tā vālivadhe purā
4014006c saphalāṁ tāṁ kuru kṣipraṁ latāṁ kāla ivāgataḥ
4014007a evam uktas tu dharmātmā sugrīveṇa sa rāghavaḥ
4014007c tam athovāca sugrīvaṁ vacanaṁ śatrusūdanaḥ
4014008a kr̥tābhijñāna cihnas tvam anayā gajasāhvayā
4014008c viparīta ivākāśe sūryo nakṣatra mālayā
4014009a adya vālisamutthaṁ te bhayaṁ vairaṁ ca vānara
4014009c ekenāhaṁ pramokṣyāmi bāṇamokṣeṇa saṁyuge
4014010a mama darśaya sugrīvavairiṇaṁ bhrātr̥rūpiṇam
4014010c vālī vinihato yāvad vane pāṁsuṣu veṣṭate
4014011a yadi dr̥ṣṭipathaṁ prāpto jīvan sa vinivartate
4014011c tato doṣeṇa mā gacchet sadyo garhec ca mā bhavān
4014012a pratyakṣaṁ sapta te sālā mayā bāṇena dāritāḥ
4014012c tato vetsi balenādya bālinaṁ nihataṁ mayā
4014013a anr̥taṁ noktapūrvaṁ me vīra kr̥cchre ’pi tiṣṭhatā
4014013c dharmalobhaparītena na ca vakṣye kathaṁ cana
4014014a saphalāṁ ca kariṣyāmi pratijñāṁ jahi saṁbhramam
4014014c prasūtaṁ kalamaṁ kṣetre varṣeṇeva śatakratuḥ
4014015a tadāhvānanimittaṁ tvaṁ vālino hemamālinaḥ
4014015c sugrīva kuru taṁ śabdaṁ niṣpated yena vānaraḥ
4014016a jitakāśī jayaślāghī tvayā cādharṣitaḥ purāt
4014016c niṣpatiṣyaty asaṁgena vālī sa priyasaṁyugaḥ
4014017a ripūṇāṁ dharṣaṇaṁ śūrā marṣayanti na saṁyuge
4014017c jānantas tu svakaṁ vīryaṁ strīsamakṣaṁ viśeṣataḥ
4014018a sa tu rāmavacaḥ śrutvā sugrīvo hemapiṅgalaḥ
4014018c nanarda krūranādena vinirbhindann ivāmbaram
4014019a tasya śabdena vitrastā gāvo yānti hataprabhāḥ
4014019c rājadoṣaparāmr̥ṣṭāḥ kulastriya ivākulāḥ
4014020a dravanti ca mr̥gāḥ śīghraṁ bhagnā iva raṇe hayāḥ
4014020c patanti ca khagā bhūmau kṣīṇapuṇyā iva grahāḥ
4014021a tataḥ sa jīmūtagaṇapraṇādo; nādaṁ vyamuñcat tvarayā pratītaḥ
4014021c sūryātmajaḥ śauryavivr̥ddhatejāḥ; saritpatir vānilacañcalormiḥ
4015001a atha tasya ninādaṁ taṁ sugrīvasya mahātmanaḥ
4015001c śuśrāvāntaḥpuragato vālī bhrātur amarṣaṇaḥ
4015002a śrutvā tu tasya ninadaṁ sarvabhūtaprakampanam
4015002c madaś caikapade naṣṭaḥ krodhaś cāpatito mahān
4015003a sa tu roṣaparītāṅgo vālī saṁdhyātapaprabhaḥ
4015003c uparakta ivādityaḥ sadyo niṣprabhatāṁ gataḥ
4015004a vālī daṁṣṭrā karālas tu krodhād dīptāgnisaṁnibhaḥ
4015004c bhāty utpatitapadmābhaḥ samr̥ṇāla iva hradaḥ
4015005a śabdaṁ durmarṣaṇaṁ śrutvā niṣpapāta tato hariḥ
4015005c vegena caraṇanyāsair dārayann iva medinīm
4015006a taṁ tu tārā pariṣvajya snehād darśitasauhr̥dā
4015006c uvāca trastasaṁbhrāntā hitodarkam idaṁ vacaḥ
4015007a sādhu krodham imaṁ vīra nadī vegam ivāgatam
4015007c śayanād utthitaḥ kālyaṁ tyaja bhuktām iva srajam
4015008a sahasā tava niṣkrāmo mama tāvan na rocate
4015008c śrūyatām abhidhāsyāmi yannimittaṁ nivāryase
4015009a pūrvam āpatitaḥ krodhāt sa tvām āhvayate yudhi
4015009c niṣpatya ca nirastas te hanyamāno diśo gataḥ
4015010a tvayā tasya nirastasya pīḍitasya viśeṣataḥ
4015010c ihaitya punar āhvānaṁ śaṅkāṁ janayatīva me
4015011a darpaś ca vyavasāyaś ca yādr̥śas tasya nardataḥ
4015011c ninādasya ca saṁrambho naitad alpaṁ hi kāraṇam
4015012a nāsahāyam ahaṁ manye sugrīvaṁ tam ihāgatam
4015012c avaṣṭabdhasahāyaś ca yam āśrityaiṣa garjati
4015013a prakr̥tyā nipuṇaś caiva buddhimāṁś caiva vānaraḥ
4015013c aparīkṣitavīryeṇa sugrīvaḥ saha naiṣyati
4015014a pūrvam eva mayā vīra śrutaṁ kathayato vacaḥ
4015014c aṅgadasya kumārasya vakṣyāmi tvā hitaṁ vacaḥ
4015015a tava bhrātur hi vikhyātaḥ sahāyo raṇakarkaśaḥ
4015015c rāmaḥ parabalāmardī yugāntāgnir ivotthitaḥ
4015016a nivāsavr̥kṣaḥ sādhūnām āpannānāṁ parā gatiḥ
4015016c ārtānāṁ saṁśrayaś caiva yaśasaś caikabhājanam
4015017a jñānavijñānasaṁpanno nideśo nirataḥ pituḥ
4015017c dhātūnām iva śailendro guṇānām ākaro mahān
4015018a tatkṣamaṁ na virodhas te saha tena mahātmanā
4015018c durjayenāprameyena rāmeṇa raṇakarmasu
4015019a śūra vakṣyāmi te kiṁ cin na cecchāmy abhyasūyitum
4015019c śrūyatāṁ kriyatāṁ caiva tava vakṣyāmi yad dhitam
4015020a yauvarājyena sugrīvaṁ tūrṇaṁ sādhv abhiṣecaya
4015020c vigrahaṁ mā kr̥thā vīra bhrātrā rājan balīyasā
4015021a ahaṁ hi te kṣamaṁ manye tava rāmeṇa sauhr̥dam
4015021c sugrīveṇa ca saṁprītiṁ vairam utsr̥jya dūrataḥ
4015022a lālanīyo hi te bhrātā yavīyān eṣa vānaraḥ
4015022c tatra vā sann ihastho vā sarvathā bandhur eva te
4015023a yadi te matpriyaṁ kāryaṁ yadi cāvaiṣi māṁ hitām
4015023c yācyamānaḥ prayatnena sādhu vākyaṁ kuruṣva me
4016001a tām evaṁ bruvatīṁ tārāṁ tārādhipanibhānanām
4016001c vālī nirbhartsayām āsa vacanaṁ cedam abravīt
4016002a garjato ’sya ca saṁrambhaṁ bhrātuḥ śatror viśeṣataḥ
4016002c marṣayiṣyāmy ahaṁ kena kāraṇena varānane
4016003a adharṣitānāṁ śūrāṇāṁ samareṣv anivartinām
4016003c dharṣaṇāmarṣaṇaṁ bhīru maraṇād atiricyate
4016004a soḍhuṁ na ca samartho ’haṁ yuddhakāmasya saṁyuge
4016004c sugrīvasya ca saṁrambhaṁ hīnagrīvasya garjataḥ
4016005a na ca kāryo viṣādas te rāghavaṁ prati matkr̥te
4016005c dharmajñaś ca kr̥tajñaś ca kathaṁ pāpaṁ kariṣyati
4016006a nivartasva saha strībhiḥ kathaṁ bhūyo ’nugacchasi
4016006c sauhr̥daṁ darśitaṁ tāre mayi bhaktiḥ kr̥tā tvayā
4016007a pratiyotsyāmy ahaṁ gatvā sugrīvaṁ jahi saṁbhramam
4016007c darpaṁ cāsya vineṣyāmi na ca prāṇair vimokṣyate
4016008a śāpitāsi mama prāṇair nivartasva jayena ca
4016008c ahaṁ jitvā nivartiṣye tam alaṁ bhrātaraṁ raṇe
4016009a taṁ tu tārā pariṣvajya vālinaṁ priyavādinī
4016009c cakāra rudatī mandaṁ dakṣiṇā sā pradakṣiṇam
4016010a tataḥ svastyayanaṁ kr̥tvā mantravad vijayaiṣiṇī
4016010c antaḥpuraṁ saha strībhiḥ praviṣṭā śokamohitā
4016011a praviṣṭāyāṁ tu tārāyāṁ saha strībhiḥ svam ālayam
4016011c nagarān niryayau kruddho mahāsarpa iva śvasan
4016012a sa niḥśvasya mahāvego vālī paramaroṣaṇaḥ
4016012c sarvataś cārayan dr̥ṣṭiṁ śatrudarśanakāṅkṣayā
4016013a sa dadarśa tataḥ śrīmān sugrīvaṁ hemapiṅgalam
4016013c susaṁvītam avaṣṭabdhaṁ dīpyamānam ivānalam
4016014a sa taṁ dr̥ṣṭvā mahāvīryaṁ sugrīvaṁ paryavasthitam
4016014c gāḍhaṁ paridadhe vāso vālī paramaroṣaṇaḥ
4016015a sa vālī gāḍhasaṁvīto muṣṭim udyamya vīryavān
4016015c sugrīvam evābhimukho yayau yoddhuṁ kr̥takṣaṇaḥ
4016016a śliṣṭamuṣṭiṁ samudyamya saṁrabdhataram āgataḥ
4016016c sugrīvo ’pi samuddiśya vālinaṁ hemamālinam
4016017a taṁ vālī krodhatāmrākṣaḥ sugrīvaṁ raṇapaṇḍitam
4016017c āpatantaṁ mahāvegam idaṁ vacanam abravīt
4016018a eṣa muṣṭir mayā baddho gāḍhaḥ sunihitāṅguliḥ
4016018c mayā vegavimuktas te prāṇān ādāya yāsyati
4016019a evam uktas tu sugrīvaḥ kruddho vālinam abravīt
4016019c tavaiva ca haran prāṇān muṣṭiḥ patatu mūrdhani
4016020a tāḍitas tena saṁkruddhaḥ samabhikramya vegataḥ
4016020c abhavac choṇitodgārī sotpīḍa iva parvataḥ
4016021a sugrīveṇa tu niḥsaṁgaṁ sālam utpāṭya tejasā
4016021c gātreṣv abhihato vālī vajreṇeva mahāgiriḥ
4016022a sa tu vālī pracaritaḥ sālatāḍanavihvalaḥ
4016022c gurubhārasamākrāntā sāgare naur ivābhavat
4016023a tau bhīmabalavikrāntau suparṇasamaveginau
4016023c pravr̥ddhau ghoravapuṣau candrasūryāv ivāmbare
4016024a vālinā bhagnadarpas tu sugrīvo mandavikramaḥ
4016024c vālinaṁ prati sāmarṣo darśayām āsa lāghavam
4016025a tato dhanuṣi saṁdhāya śaram āśīviṣopamam
4016025c rāghaveṇa mahābāṇo vālivakṣasi pātitaḥ
4016026a vegenābhihato vālī nipapāta mahītale
4016027a athokṣitaḥ śoṇitatoyavisravaiḥ; supuṣpitāśoka ivāniloddhataḥ
4016027c vicetano vāsavasūnur āhave; prabhraṁśitendradhvajavat kṣitiṁ gataḥ
4017001a tataḥ śareṇābhihato rāmeṇa raṇakarkaśaḥ
4017001c papāta sahasā vālī nikr̥tta iva pādapaḥ
4017002a sa bhūmau nyastasarvāṅgas taptakāñcanabhūṣaṇaḥ
4017002c apatad devarājasya muktaraśmir iva dhvajaḥ
4017003a tasmin nipatite bhūmau haryr̥ṣāṇāṁ gaṇeśvare
4017003c naṣṭacandram iva vyoma na vyarājata bhūtalam
4017004a bhūmau nipatitasyāpi tasya dehaṁ mahātmanaḥ
4017004c na śrīr jahāti na prāṇā na tejo na parākramaḥ
4017005a śakradattā varā mālā kāñcanī ratnabhūṣitā
4017005c dadhāra harimukhyasya prāṇāṁs tejaḥ śriyaṁ ca sā
4017006a sa tayā mālayā vīro haimayā hariyūthapaḥ
4017006c saṁdhyānugataparyantaḥ payodhara ivābhavat
4017007a tasya mālā ca dehaś ca marmaghātī ca yaḥ śaraḥ
4017007c tridheva racitā lakṣmīḥ patitasyāpi śobhate
4017008a tad astraṁ tasya vīrasya svargamārgaprabhāvanam
4017008c rāmabāṇāsanakṣiptam āvahat paramāṁ gatim
4017009a taṁ tathā patitaṁ saṁkhye gatārciṣam ivānalam
4017009c yayātim iva puṇyānte devalokāt paricyutam
4017010a ādityam iva kālena yugānte bhuvi pātitam
4017010c mahendram iva durdharṣaṁ mahendram iva duḥsaham
4017011a mahendraputraṁ patitaṁ vālinaṁ hemamālinam
4017011c siṁhoraskaṁ mahābāhuṁ dīptāsyaṁ harilocanam
4017011e lakṣmaṇānugato rāmo dadarśopasasarpa ca
4017012a sa dr̥ṣṭvā rāghavaṁ vālī lakṣmaṇaṁ ca mahābalam
4017012c abravīt praśritaṁ vākyaṁ paruṣaṁ dharmasaṁhitam
4017013a parāṅmukhavadhaṁ kr̥tvā ko nu prāptas tvayā guṇaḥ
4017013c yad ahaṁ yuddhasaṁrabdhas tvatkr̥te nidhanaṁ gataḥ
4017014a kulīnaḥ sattvasaṁpannas tejasvī caritavrataḥ
4017014c rāmaḥ karuṇavedī ca prajānāṁ ca hite rataḥ
4017015a sānukrośo mahotsāhaḥ samayajño dr̥ḍhavrataḥ
4017015c iti te sarvabhūtāni kathayanti yaśo bhuvi
4017016a tān guṇān saṁpradhāryāham agryaṁ cābhijanaṁ tava
4017016c tārayā pratiṣiddhaḥ san sugrīveṇa samāgataḥ
4017017a na mām anyena saṁrabdhaṁ pramattaṁ veddhum arhasi
4017017c iti me buddhir utpannā babhūvādarśane tava
4017018a na tvāṁ vinihatātmānaṁ dharmadhvajam adhārmikam
4017018c jāne pāpasamācāraṁ tr̥ṇaiḥ kūpam ivāvr̥tam
4017019a satāṁ veṣadharaṁ pāpaṁ pracchannam iva pāvakam
4017019c nāhaṁ tvām abhijānāni dharmacchadmābhisaṁvr̥tam
4017020a viṣaye vā pure vā te yadā nāpakaromy aham
4017020c na ca tvāṁ pratijāne ’haṁ kasmāt tvaṁ haṁsy akilbiṣam
4017021a phalamūlāśanaṁ nityaṁ vānaraṁ vanagocaram
4017021c mām ihāpratiyudhyantam anyena ca samāgatam
4017022a tvaṁ narādhipateḥ putraḥ pratītaḥ priyadarśanaḥ
4017022c liṅgam apy asti te rājan dr̥śyate dharmasaṁhitam
4017023a kaḥ kṣatriyakule jātaḥ śrutavān naṣṭasaṁśayaḥ
4017023c dharmaliṅga praticchannaḥ krūraṁ karma samācaret
4017024a rāma rājakule jāto dharmavān iti viśrutaḥ
4017024c abhavyo bhavyarūpeṇa kimarthaṁ paridhāvasi
4017025a sāma dānaṁ kṣamā dharmaḥ satyaṁ dhr̥tiparākramau
4017025c pārthivānāṁ guṇā rājan daṇḍaś cāpy apakāriṣu
4017026a vayaṁ vanacarā rāma mr̥gā mūlaphalāśanāḥ
4017026c eṣā prakr̥tir asmākaṁ puruṣas tvaṁ nareśvaraḥ
4017027a bhūmir hiraṇyaṁ rūpyaṁ ca nigrahe kāraṇāni ca
4017027c tatra kas te vane lobho madīyeṣu phaleṣu vā
4017028a nayaś ca vinayaś cobhau nigrahānugrahāv api
4017028c rājavr̥ttir asaṁkīrṇā na nr̥pāḥ kāmavr̥ttayaḥ
4017029a tvaṁ tu kāmapradhānaś ca kopanaś cānavasthitaḥ
4017029c rājavr̥ttaiś ca saṁkīrṇaḥ śarāsanaparāyaṇaḥ
4017030a na te ’sty apacitir dharme nārthe buddhir avasthitā
4017030c indriyaiḥ kāmavr̥ttaḥ san kr̥ṣyase manujeśvara
4017031a hatvā bāṇena kākutstha mām ihānaparādhinam
4017031c kiṁ vakṣyasi satāṁ madhye karma kr̥tvā jugupsitam
4017032a rājahā brahmahā goghnaś coraḥ prāṇivadhe rataḥ
4017032c nāstikaḥ parivettā ca sarve nirayagāminaḥ
4017033a adhāryaṁ carma me sadbhī romāṇy asthi ca varjitam
4017033c abhakṣyāṇi ca māṁsāni tvadvidhair dharmacāribhiḥ
4017034a pañca pañcanakhā bhakṣyā brahmakṣatreṇa rāghava
4017034c śalyakaḥ śvāvidho godhā śaśaḥ kūrmaś ca pañcamaḥ
4017035a carma cāsthi ca me rājan na spr̥śanti manīṣiṇaḥ
4017035c abhakṣyāṇi ca māṁsāni so ’haṁ pañcanakho hataḥ
4017036a tvayā nāthena kākutstha na sanāthā vasuṁdharā
4017036c pramadā śīlasaṁpannā dhūrtena patitā yathā
4017037a śaṭho naikr̥tikaḥ kṣudro mithyā praśritamānasaḥ
4017037c kathaṁ daśarathena tvaṁ jātaḥ pāpo mahātmanā
4017038a chinnacāritryakakṣyeṇa satāṁ dharmātivartinā
4017038c tyaktadharmāṅkuśenāhaṁ nihato rāmahastinā
4017039a dr̥śyamānas tu yudhyethā mayā yudhi nr̥pātmaja
4017039c adya vaivasvataṁ devaṁ paśyes tvaṁ nihato mayā
4017040a tvayādr̥śyena tu raṇe nihato ’haṁ durāsadaḥ
4017040c prasuptaḥ pannageneva naraḥ pānavaśaṁ gataḥ
4017041a sugrīvapriyakāmena yad ahaṁ nihatas tvayā
4017041c kaṇṭhe baddhvā pradadyāṁ te ’nihataṁ rāvaṇaṁ raṇe
4017042a nyastāṁ sāgaratoye vā pātāle vāpi maithilīm
4017042c jānayeyaṁ tavādeśāc chvetām aśvatarīm iva
4017043a yuktaṁ yat prapnuyād rājyaṁ sugrīvaḥ svargate mayi
4017043c ayuktaṁ yad adharmeṇa tvayāhaṁ nihato raṇe
4017044a kāmam evaṁvidhaṁ lokaḥ kālena viniyujyate
4017044c kṣamaṁ ced bhavatā prāptam uttaraṁ sādhu cintyatām
4017045a ity evam uktvā pariśuṣkavaktraḥ; śarābhighātād vyathito mahātmā
4017045c samīkṣya rāmaṁ ravisaṁnikāśaṁ; tūṣṇīṁ babhūvāmararājasūnuḥ
4018001a ity uktaḥ praśritaṁ vākyaṁ dharmārthasahitaṁ hitam
4018001c paruṣaṁ vālinā rāmo nihatena vicetasā
4018002a taṁ niṣprabham ivādityaṁ muktatoyam ivāmbudam
4018002c uktavākyaṁ hariśreṣṭham upaśāntam ivānalam
4018003a dharmārthaguṇasaṁpannaṁ harīśvaram anuttamam
4018003c adhikṣiptas tadā rāmaḥ paścād vālinam abravīt
4018004a dharmam arthaṁ ca kāmaṁ ca samayaṁ cāpi laukikam
4018004c avijñāya kathaṁ bālyān mām ihādya vigarhase
4018005a apr̥ṣṭvā buddhisaṁpannān vr̥ddhān ācāryasaṁmatān
4018005c saumya vānaracāpalyāt tvaṁ māṁ vaktum ihecchasi
4018006a ikṣvākūṇām iyaṁ bhūmiḥ saśailavanakānanā
4018006c mr̥gapakṣimanuṣyāṇāṁ nigrahānugrahāv api
4018007a tāṁ pālayati dharmātmā bharataḥ satyavāg r̥juḥ
4018007c dharmakāmārthatattvajño nigrahānugrahe rataḥ
4018008a nayaś ca vinayaś cobhau yasmin satyaṁ ca susthitam
4018008c vikramaś ca yathā dr̥ṣṭaḥ sa rājā deśakālavit
4018009a tasya dharmakr̥tādeśā vayam anye ca pārthivaḥ
4018009c carāmo vasudhāṁ kr̥tsnāṁ dharmasaṁtānam icchavaḥ
4018010a tasmin nr̥patiśārdūla bharate dharmavatsale
4018010c pālayaty akhilāṁ bhūmiṁ kaś cared dharmanigraham
4018011a te vayaṁ mārgavibhraṣṭaṁ svadharme parame sthitāḥ
4018011c bharatājñāṁ puraskr̥tya nigr̥hṇīmo yathāvidhi
4018012a tvaṁ tu saṁkliṣṭadharmā ca karmaṇā ca vigarhitaḥ
4018012c kāmatantrapradhānaś ca na sthito rājavartmani
4018013a jyeṣṭho bhrātā pitā caiva yaś ca vidyāṁ prayacchati
4018013c trayas te pitaro jñeyā dharme ca pathi vartinaḥ
4018014a yavīyān ātmanaḥ putraḥ śiṣyaś cāpi guṇoditaḥ
4018014c putravat te trayaś cintyā dharmaś ced atra kāraṇam
4018015a sūkṣmaḥ paramadurjñeyaḥ satāṁ dharmaḥ plavaṁgama
4018015c hr̥disthaḥ sarvabhūtānām ātmā veda śubhāśubham
4018016a capalaś capalaiḥ sārdhaṁ vānarair akr̥tātmabhiḥ
4018016c jātyandha iva jātyandhair mantrayan drakṣyase nu kim
4018017a ahaṁ tu vyaktatām asya vacanasya bravīmi te
4018017c na hi māṁ kevalaṁ roṣāt tvaṁ vigarhitum arhasi
4018018a tad etat kāraṇaṁ paśya yadarthaṁ tvaṁ mayā hataḥ
4018018c bhrātur vartasi bhāryāyāṁ tyaktvā dharmaṁ sanātanam
4018019a asya tvaṁ dharamāṇasya sugrīvasya mahātmanaḥ
4018019c rumāyāṁ vartase kāmāt snuṣāyāṁ pāpakarmakr̥t
4018020a tad vyatītasya te dharmāt kāmavr̥ttasya vānara
4018020c bhrātr̥bhāryābhimarśe ’smin daṇḍo ’yaṁ pratipāditaḥ
4018021a na hi dharmaviruddhasya lokavr̥ttād apeyuṣaḥ
4018021c daṇḍād anyatra paśyāmi nigrahaṁ hariyūthapa
4018022a aurasīṁ bhaginīṁ vāpi bhāryāṁ vāpy anujasya yaḥ
4018022c pracareta naraḥ kāmāt tasya daṇḍo vadhaḥ smr̥taḥ
4018023a bharatas tu mahīpālo vayaṁ tv ādeśavartinaḥ
4018023c tvaṁ ca dharmād atikrāntaḥ kathaṁ śakyam upekṣitum
4018024a gurudharmavyatikrāntaṁ prājño dharmeṇa pālayan
4018024c bharataḥ kāmavr̥ttānāṁ nigrahe paryavasthitaḥ
4018025a vayaṁ tu bharatādeśaṁ vidhiṁ kr̥tvā harīśvara
4018025c tvadvidhān bhinnamaryādān niyantuṁ paryavasthitāḥ
4018026a sugrīveṇa ca me sakhyaṁ lakṣmaṇena yathā tathā
4018026c dārarājyanimittaṁ ca niḥśreyasi rataḥ sa me
4018027a pratijñā ca mayā dattā tadā vānarasaṁnidhau
4018027c pratijñā ca kathaṁ śakyā madvidhenānavekṣitum
4018028a tad ebhiḥ kāraṇaiḥ sarvair mahadbhir dharmasaṁhitaiḥ
4018028c śāsanaṁ tava yad yuktaṁ tad bhavān anumanyatām
4018029a sarvathā dharma ity eva draṣṭavyas tava nigrahaḥ
4018029c vayasyasyopakartavyaṁ dharmam evānupaśyatā
4018030a rājabhir dhr̥tadaṇḍās tu kr̥tvā pāpāni mānavāḥ
4018030c nirmalāḥ svargam āyānti santaḥ sukr̥tino yathā
4018031a āryeṇa mama māndhātrā vyasanaṁ ghoram īpsitam
4018031c śramaṇena kr̥te pāpe yathā pāpaṁ kr̥taṁ tvayā
4018032a anyair api kr̥taṁ pāpaṁ pramattair vasudhādhipaiḥ
4018032c prāyaścittaṁ ca kurvanti tena tac chāmyate rajaḥ
4018033a tad alaṁ paritāpena dharmataḥ parikalpitaḥ
4018033c vadho vānaraśārdūla na vayaṁ svavaśe sthitāḥ
4018034a vāgurābhiś ca pāśaiś ca kūṭaiś ca vividhair narāḥ
4018034c praticchannāś ca dr̥śyāś ca gr̥hṇanti subahūn mr̥gān
4018034e pradhāvitān vā vitrastān visrabdhān ativiṣṭhitān
4018035a pramattān apramattān vā narā māṁsārthino bhr̥śam
4018035c vidhyanti vimukhāṁś cāpi na ca doṣo ’tra vidyate
4018036a yānti rājarṣayaś cātra mr̥gayāṁ dharmakovidāḥ
4018036c tasmāt tvaṁ nihato yuddhe mayā bāṇena vānara
4018036e ayudhyan pratiyudhyan vā yasmāc chākhāmr̥go hy asi
4018037a durlabhasya ca dharmasya jīvitasya śubhasya ca
4018037c rājāno vānaraśreṣṭha pradātāro na saṁśayaḥ
4018038a tān na hiṁsyān na cākrośen nākṣipen nāpriyaṁ vadet
4018038c devā mānuṣarūpeṇa caranty ete mahītale
4018039a tvaṁ tu dharmam avijñāya kevalaṁ roṣam āsthitaḥ
4018039c pradūṣayasi māṁ dharme pitr̥paitāmahe sthitam
4018040a evam uktas tu rāmeṇa vālī pravyathito bhr̥śam
4018040c pratyuvāca tato rāmaṁ prāñjalir vānareśvaraḥ
4018041a yat tvam āttha naraśreṣṭha tad evaṁ nātra saṁśayaḥ
4018041c prativaktuṁ prakr̥ṣṭe hi nāpakr̥ṣṭas tu śaknuyāt
4018042a yad ayuktaṁ mayā pūrvaṁ pramādād vākyam apriyam
4018042c tatrāpi khalu me doṣaṁ kartuṁ nārhasi rāghava
4018043a tvaṁ hi dr̥ṣṭārthatattvajñaḥ prajānāṁ ca hite rataḥ
4018043c kāryakāraṇasiddhau te prasannā buddhir avyayā
4018044a mām apy avagataṁ dharmād vyatikrāntapuraskr̥tam
4018044c dharmasaṁhitayā vācā dharmajña paripālaya
4018045a bāṣpasaṁruddhakaṇṭhas tu vālī sārtaravaḥ śanaiḥ
4018045c uvāca rāmaṁ saṁprekṣya paṅkalagna iva dvipaḥ
4018046a na tv ātmānam ahaṁ śoce na tārāṁ nāpi bāndhavān
4018046c yathā putraṁ guṇaśreṣṭham aṅgadaṁ kanakāṅgadam
4018047a sa mamādarśanād dīno bālyāt prabhr̥ti lālitaḥ
4018047c taṭāka iva pītāmbur upaśoṣaṁ gamiṣyati
4018048a sugrīve cāṅgade caiva vidhatsva matim uttamām
4018048c tvaṁ hi śāstā ca goptā ca kāryākāryavidhau sthitaḥ
4018049a yā te narapate vr̥ttir bharate lakṣmaṇe ca yā
4018049c sugrīve cāṅgade rājaṁs tāṁ cintayitum arhasi
4018050a maddoṣakr̥tadoṣāṁ tāṁ yathā tārāṁ tapasvinīm
4018050c sugrīvo nāvamanyeta tathāvasthātum arhasi
4018051a tvayā hy anugr̥hītena śakyaṁ rājyam upāsitum
4018051c tvadvaśe vartamānena tava cittānuvartinā
4018052a sa tam āśvāsayad rāmo vālinaṁ vyaktadarśanam
4018053a na vayaṁ bhavatā cintyā nāpy ātmā harisattama
4018053c vayaṁ bhavadviśeṣeṇa dharmataḥ kr̥taniścayāḥ
4018054a daṇḍye yaḥ pātayed daṇḍaṁ daṇḍyo yaś cāpi daṇḍyate
4018054c kāryakāraṇasiddhārthāv ubhau tau nāvasīdataḥ
4018055a tad bhavān daṇḍasaṁyogād asmād vigatakalmaṣaḥ
4018055c gataḥ svāṁ prakr̥tiṁ dharmyāṁ dharmadr̥ṣṭtena vartmanā
4018056a sa tasya vākyaṁ madhuraṁ mahātmanaḥ; samāhitaṁ dharmapathānuvartinaḥ
4018056c niśamya rāmasya raṇāvamardino; vacaḥ suyuktaṁ nijagāda vānaraḥ
4018057a śarābhitaptena vicetasā mayā; pradūṣitas tvaṁ yad ajānatā prabho
4018057c idaṁ mahendropamabhīmavikrama; prasāditas tvaṁ kṣama me mahīśvara
4019001a sa vānaramahārājaḥ śayānaḥ śaravikṣataḥ
4019001c pratyukto hetumadvākyair nottaraṁ pratyapadyata
4019002a aśmabhiḥ paribhinnāṅgaḥ pādapair āhato bhr̥śam
4019002c rāmabāṇena cākrānto jīvitānte mumoha saḥ
4019003a taṁ bhāryābāṇamokṣeṇa rāmadattena saṁyuge
4019003c hataṁ plavagaśārdūlaṁ tārā śuśrāva vālinam
4019004a sā saputrāpriyaṁ śrutvā vadhaṁ bhartuḥ sudāruṇam
4019004c niṣpapāta bhr̥śaṁ trastā vividhād girigahvarāt
4019005a ye tv aṅgadaparīvārā vānarā hi mahābalāḥ
4019005c te sakārmukam ālokya rāmaṁ trastāḥ pradudruvuḥ
4019006a sā dadarśa tatas trastān harīn āpatato drutam
4019006c yūthād iva paribhraṣṭān mr̥gān nihatayūthapān
4019007a tān uvāca samāsādya duḥkhitān duḥkhitā satī
4019007c rāma vitrāsitān sarvān anubaddhān iveṣubhiḥ
4019008a vānarā rājasiṁhasya yasya yūyaṁ puraḥsarāḥ
4019008c taṁ vihāya suvitrastāḥ kasmād dravata durgatāḥ
4019009a rājyahetoḥ sa ced bhrātā bhrātā raudreṇa pātitaḥ
4019009c rāmeṇa prasr̥tair dūrān mārgaṇair dūra pātibhiḥ
4019010a kapipatnyā vacaḥ śrutvā kapayaḥ kāmarūpiṇaḥ
4019010c prāptakālam aviśliṣṭam ūcur vacanam aṅganām
4019011a jīva putre nivartasya putraṁ rakṣasva cāndagam
4019011c antako rāma rūpeṇa hatvā nayati vālinam
4019012a kṣiptān vr̥kṣān samāvidhya vipulāś ca śilās tathā
4019012c vālī vajrasamair bāṇair vajreṇeva nipātitaḥ
4019013a abhidrutam idaṁ sarvaṁ vidrutaṁ prasr̥taṁ balam
4019013c asmin plavagaśārdūle hate śakrasamaprabhe
4019014a rakṣyatāṁ nagaraṁ śūrair aṅgadaś cābhiṣicyatām
4019014c padasthaṁ vālinaḥ putraṁ bhajiṣyanti plavaṁgamāḥ
4019015a atha vā ruciraṁ sthānam iha te rucirānane
4019015c āviśanti hi durgāṇi kṣipram adyaiva vānarāḥ
4019016a abhāryāḥ saha bhāryāś ca santy atra vanacāriṇaḥ
4019016c lubdhebhyo viprayuktebhyaḥ svebhyo nas tumulaṁ bhayam
4019017a alpāntaragatānāṁ tu śrutvā vacanam aṅganā
4019017c ātmanaḥ pratirūpaṁ sā babhāṣe cāruhāsinī
4019018a putreṇa mama kiṁ kāryaṁ kiṁ rājyena kim ātmanā
4019018c kapisiṁhe mahābhāge tasmin bhartari naśyati
4019019a pādamūlaṁ gamiṣyāmi tasyaivāhaṁ mahātmanaḥ
4019019c yo ’sau rāmaprayuktena śareṇa vinipātitaḥ
4019020a evam uktvā pradudrāva rudatī śokakarśitā
4019020c śiraś coraś ca bāhubhyāṁ duḥkhena samabhighnatī
4019021a āvrajantī dadarśātha patiṁ nipatitaṁ bhuvi
4019021c hantāraṁ dānavendrāṇāṁ samareṣv anivartinām
4019022a kṣeptāraṁ parvatendrāṇāṁ vajrāṇām iva vāsavam
4019022c mahāvātasamāviṣṭaṁ mahāmeghaughaniḥsvanam
4019023a śakratulyaparākrāntaṁ vr̥ṣṭvevoparataṁ ghanam
4019023c nardantaṁ nardatāṁ bhīmaṁ śūraṁ śūreṇa pātitam
4019024a śārdūlenāmiṣasyārthe mr̥garājaṁ yathā hatam
4019024c arcitaṁ sarvalokasya sapatākaṁ savedikam
4019025a nāgahetoḥ suparṇena caityam unmathitaṁ yathā
4019025c avaṣṭabhyāvatiṣṭhantaṁ dadarśa dhanur ūrjitam
4019026a rāmaṁ rāmānujaṁ caiva bhartuś caivānujaṁ śubhā
4019026c tān atītya samāsādya bhartāraṁ nihataṁ raṇe
4019027a samīkṣya vyathitā bhūmau saṁbhrāntā nipapāta ha
4019027c supteva punar utthāya āryaputreti krośatī
4019028a ruroda sā patiṁ dr̥ṣṭvā saṁditaṁ mr̥tyudāmabhiḥ
4019028c tām avekṣya tu sugrīvaḥ krośantīṁ kurarīm iva
4019029a viṣādam agamat kaṣṭaṁ dr̥ṣṭvā cāṅgadam āgatam
4020001a rāmacāpavisr̥ṣṭena śareṇāntakareṇa tam
4020001c dr̥ṣṭvā vinihataṁ bhūmau tārā tārādhipānanā
4020002a sā samāsādya bhartāraṁ paryaṣvajata bhāminī
4020002c iṣuṇābhihataṁ dr̥ṣṭvā vālinaṁ kuñjaropamam
4020003a vānarendraṁ mahendrābhaṁ śokasaṁtaptamānasā
4020003c tārā tarum ivonmūlaṁ paryadevayad āturā
4020004a raṇe dāruṇavikrānta pravīra plavatāṁ vara
4020004c kiṁ dīnām apurobhāgām adya tvaṁ nābhibhāṣase
4020005a uttiṣṭha hariśārdūla bhajasva śayanottamam
4020005c naivaṁvidhāḥ śerate hi bhūmau nr̥patisattamāḥ
4020006a atīva khalu te kāntā vasudhā vasudhādhipa
4020006c gatāsur api yāṁ gātrair māṁ vihāya niṣevase
4020007a vyaktam anyā tvayā vīra dharmataḥ saṁpravartatā
4020007c kiṣkindheva purī ramyā svargamārge vinirmitā
4020008a yāny asmābhis tvayā sārdhaṁ vaneṣu madhugandhiṣu
4020008c vihr̥tāni tvayā kāle teṣām uparamaḥ kr̥taḥ
4020009a nirānandā nirāśāhaṁ nimagnā śokasāgare
4020009c tvayi pañcatvam āpanne mahāyūthapayūthape
4020010a hr̥dayaṁ susthiraṁ mahyaṁ dr̥ṣṭvā vinihataṁ bhuvi
4020010c yan na śokābhisaṁtaptaṁ sphuṭate ’dya sahasradhā
4020011a sugrīvasya tvayā bhāryā hr̥tā sa ca vivāsitaḥ
4020011c yat tat tasya tvayā vyuṣṭiḥ prāpteyaṁ plavagādhipa
4020012a niḥśreyasaparā mohāt tvayā cāhaṁ vigarhitā
4020012c yaiṣābruvaṁ hitaṁ vākyaṁ vānarendrahitaiṣiṇī
4020013a kālo niḥsaṁśayo nūnaṁ jīvitāntakaras tava
4020013c balād yenāvapanno ’si sugrīvasyāvaśo vaśam
4020014a vaidhavyaṁ śokasaṁtāpaṁ kr̥paṇaṁ kr̥paṇā satī
4020014c aduḥkhopacitā pūrvaṁ vartayiṣyāmy anāthavat
4020015a lālitaś cāṅgado vīraḥ sukumāraḥ sukhocitaḥ
4020015c vatsyate kām avasthāṁ me pitr̥vye krodhamūrchite
4020016a kuruṣva pitaraṁ putra sudr̥ṣṭaṁ dharmavatsalam
4020016c durlabhaṁ darśanaṁ tv asya tava vatsa bhaviṣyati
4020017a samāśvāsaya putraṁ tvaṁ saṁdeśaṁ saṁdiśasva ca
4020017c mūrdhni cainaṁ samāghrāya pravāsaṁ prasthito hy asi
4020018a rāmeṇa hi mahat karma kr̥taṁ tvām abhinighnatā
4020018c ānr̥ṇyaṁ tu gataṁ tasya sugrīvasya pratiśrave
4020019a sakāmo bhava sugrīva rumāṁ tvaṁ pratipatsyase
4020019c bhuṅkṣva rājyam anudvignaḥ śasto bhrātā ripus tava
4020020a kiṁ mām evaṁ vilapatīṁ preṁṇā tvaṁ nābhibhāṣase
4020020c imāḥ paśya varā bahvīr bhāryās te vānareśvara
4020021a tasyā vilapitaṁ śrutvā vānaryaḥ sarvataś ca tāḥ
4020021c parigr̥hyāṅgadaṁ dīnaṁ duḥkhārtāḥ paricukruśuḥ
4020022a kim aṅgadaṁ sāṅgada vīra bāho; vihāya yāsy adya cirapravāsaṁ
4020022c na yuktam evaṁ guṇasaṁnikr̥ṣṭaṁ; vihāya putraṁ priyaputra gantum
4020023a kim apriyaṁ te priyacāruveṣa; kr̥taṁ mayā nātha sutena vā te
4020023c sahāyinīm adya vihāya vīra; yamakṣayaṁ gacchasi durvinītam
4020024a yady apriyaṁ kiṁ cid asaṁpradhārya; kr̥taṁ mayā syāt tava dīrghabāho
4020024c kṣamasva me tad dharivaṁśa nātha; vrajāmi mūrdhnā tava vīra pādau
4020025a tathā tu tārā karuṇaṁ rudantī; bhartuḥ samīpe saha vānarībhiḥ
4020025c vyavasyata prāyam anindyavarṇā; upopaveṣṭuṁ bhuvi yatra vālī
4021001a tato nipatitāṁ tārāṁ cyutāṁ tārām ivāmbarāt
4021001c śanair āśvāsayām āsa hanūmān hariyūthapaḥ
4021002a guṇadoṣakr̥taṁ jantuḥ svakarmaphalahetukam
4021002c avyagras tad avāpnoti sarvaṁ pretya śubhāśubham
4021003a śocyā śocasi kaṁ śocyaṁ dīnaṁ dīnānukampase
4021003c kaś ca kasyānuśocyo ’sti dehe ’smin budbudopame
4021004a aṅgadas tu kumāro ’yaṁ draṣṭavyo jīvaputrayā
4021004c āyatyā ca vidheyāni samarthāny asya cintaya
4021005a jānāsy aniyatām evaṁ bhūtānām āgatiṁ gatim
4021005c tasmāc chubhaṁ hi kartavyaṁ paṇḍite naihalaukikam
4021006a yasmin harisahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
4021006c vartayanti kr̥tāṁśāni so ’yaṁ diṣṭāntam āgataḥ
4021007a yad ayaṁ nyāyadr̥ṣṭārthaḥ sāmadānakṣamāparaḥ
4021007c gato dharmajitāṁ bhūmiṁ nainaṁ śocitum arhasi
4021008a sarve ca hariśārdūla putraś cāyaṁ tavāṅgadaḥ
4021008c haryr̥ṣkapatirājyaṁ ca tvatsanātham anindite
4021009a tāv imau śokasaṁtaptau śanaiḥ preraya bhāmini
4021009c tvayā parigr̥hīto ’yam aṅgadaḥ śāstu medinīm
4021010a saṁtatiś ca yathādr̥ṣṭā kr̥tyaṁ yac cāpi sāmpratam
4021010c rājñas tat kriyatāṁ sarvam eṣa kālasya niścayaḥ
4021011a saṁskāryo harirājas tu aṅgadaś cābhiṣicyatām
4021011c siṁhāsanagataṁ putraṁ paśyantī śāntim eṣyasi
4021012a sā tasya vacanaṁ śrutvā bhartr̥vyasanapīḍitā
4021012c abravīd uttaraṁ tārā hanūmantam avasthitam
4021013a aṅgada pratirūpāṇāṁ putrāṇām ekataḥ śatam
4021013c hatasyāpy asya vīrasya gātrasaṁśleṣaṇaṁ varam
4021014a na cāhaṁ harirājasya prabhavāmy aṅgadasya vā
4021014c pitr̥vyastasya sugrīvaḥ sarvakāryeṣv anantaraḥ
4021015a na hy eṣā buddhir āstheyā hanūmann aṅgadaṁ prati
4021015c pitā hi bandhuḥ putrasya na mātā harisattama
4021016a na hi mama harirājasaṁśrayāt; kṣamataram asti paratra ceha vā
4021016c abhimukhahatavīrasevitaṁ; śayanam idaṁ mama sevituṁ kṣamam
4022001a vīkṣamāṇas tu mandāsuḥ sarvato mandam ucchvasan
4022001c ādāv eva tu sugrīvaṁ dadarśa tv ātmajāgrataḥ
4022002a taṁ prāptavijayaṁ vālī sugrīvaṁ plavageśvaram
4022002c ābhāṣya vyaktayā vācā sasneham idam abravīt
4022003a sugrīvadoṣeṇa na māṁ gantum arhasi kilbiṣāt
4022003c kr̥ṣyamāṇaṁ bhaviṣyeṇa buddhimohena māṁ balāt
4022004a yugapadvihitaṁ tāta na manye sukham āvayoḥ
4022004c sauhārdaṁ bhrātr̥yuktaṁ hi tad idaṁ jātam anyathā
4022005a pratipadya tvam adyaiva rājyam eṣāṁ vanaukasām
4022005c mām apy adyaiva gacchantaṁ viddhi vaivasvatakṣayam
4022006a jīvitaṁ ca hi rājyaṁ ca śriyaṁ ca vipulām imām
4022006c prajahāmy eṣa vai tūrṇaṁ mahac cāgarhitaṁ yaśaḥ
4022007a asyāṁ tv aham avasthāyāṁ vīra vakṣyāmi yad vacaḥ
4022007c yady apy asukaraṁ rājan kartum eva tad arhasi
4022008a sukhārhaṁ sukhasaṁvr̥ddhaṁ bālam enam abāliśam
4022008c bāṣpapūrṇamukhaṁ paśya bhūmau patitam aṅgadam
4022009a mama prāṇaiḥ priyataraṁ putraṁ putram ivaurasaṁ
4022009c mayā hīnam ahīnārthaṁ sarvataḥ paripālaya
4022010a tvam apy asya hi dātā ca paritrātā ca sarvataḥ
4022010c bhayeṣv abhayadaś caiva yathāhaṁ plavageśvara
4022011a eṣa tārātmajaḥ śrīmāṁs tvayā tulyaparākramaḥ
4022011c rakṣasāṁ tu vadhe teṣām agratas te bhaviṣyati
4022012a anurūpāṇi karmāṇi vikramya balavān raṇe
4022012c kariṣyaty eṣa tāreyas tarasvī taruṇo ’ṅgadaḥ
4022013a suṣeṇaduhitā ceyam arthasūkṣmaviniścaye
4022013c autpātike ca vividhe sarvataḥ pariniṣṭhitā
4022014a yad eṣā sādhv iti brūyāt kāryaṁ tan muktasaṁśayam
4022014c na hi tārāmataṁ kiṁ cid anyathā parivartate
4022015a rāghavasya ca te kāryaṁ kartavyam aviśaṅkayā
4022015c syād adharmo hy akaraṇe tvāṁ ca hiṁsyād vimānitaḥ
4022016a imāṁ ca mālām ādhatsva divyāṁ sugrīvakāñcanīm
4022016c udārā śrīḥ sthitā hy asyāṁ saṁprajahyān mr̥te mayi
4022017a ity evam uktaḥ sugrīvo vālinā bhrātr̥sauhr̥dāt
4022017c harṣaṁ tyaktvā punar dīno grahagrasta ivoḍurāṭ
4022018a tad vālivacanāc chāntaḥ kurvan yuktam atandritaḥ
4022018c jagrāha so ’bhyanujñāto mālāṁ tāṁ caiva kāñcanīm
4022019a tāṁ mālāṁ kāñcanīṁ dattvā vālī dr̥ṣṭvātmajaṁ sthitam
4022019c saṁsiddhaḥ pretya bhāvāya snehād aṅgadam abravīt
4022020a deśakālau bhajasvādya kṣamamāṇaḥ priyāpriye
4022020c sukhaduḥkhasahaḥ kāle sugrīvavaśago bhava
4022021a yathā hi tvaṁ mahābāho lālitaḥ satataṁ mayā
4022021c na tathā vartamānaṁ tvāṁ sugrīvo bahu maṁsyate
4022022a māsyāmitrair gataṁ gaccher mā śatrubhir ariṁdama
4022022c bhartur arthaparo dāntaḥ sugrīvavaśago bhava
4022023a na cātipraṇayaḥ kāryaḥ kartavyo ’praṇayaś ca te
4022023c ubhayaṁ hi mahādoṣaṁ tasmād antaradr̥g bhava
4022024a ity uktvātha vivr̥ttākṣaḥ śarasaṁpīḍito bhr̥śam
4022024c vivr̥tair daśanair bhīmair babhūvotkrāntajīvitaḥ
4022025a hate tu vīre plavagādhipe tadā; plavaṁgamās tatra na śarma lebhire
4022025c vanecarāḥ siṁhayute mahāvane; yathā hi gāvo nihate gavāṁ patau
4022026a tatas tu tārā vyasanārṇava plutā; mr̥tasyā bhartur vadanaṁ samīkṣya sā
4022026c jagāma bhūmiṁ parirabhya vālinaṁ; mahādrumaṁ chinnam ivāśritā latā
4023001a tataḥ samupajighrantī kapirājasya tanmukham
4023001c patiṁ lokāc cyutaṁ tārā mr̥taṁ vacanam abravīt
4023002a śeṣe tvaṁ viṣame duḥkham akr̥tvā vacanaṁ mama
4023002c upalopacite vīra suduḥkhe vasudhātale
4023003a mattaḥ priyatarā nūnaṁ vānarendra mahī tava
4023003c śeṣe hi tāṁ pariṣvajya māṁ ca na pratibhāṣase
4023004a sugrīva eva vikrānto vīra sāhasika priya
4023004c r̥kṣavānaramukhyās tvāṁ balinaṁ paryupāsate
4023005a eṣāṁ vilapitaṁ kr̥cchram aṅgadasya ca śocataḥ
4023005c mama cemāṁ giraṁ śrutvā kiṁ tvaṁ na pratibudhyase
4023006a idaṁ tac chūraśayanaṁ yatra śeṣe hato yudhi
4023006c śāyitā nihatā yatra tvayaiva ripavaḥ purā
4023007a viśuddhasattvābhijana priyayuddha mama priya
4023007c mām anāthāṁ vihāyaikāṁ gatas tvam asi mānada
4023008a śūrāya na pradātavyā kanyā khalu vipaścitā
4023008c śūrabhāryāṁ hatāṁ paśya sadyo māṁ vidhavāṁ kr̥tām
4023009a avabhagnaś ca me māno bhagnā me śāśvatī gatiḥ
4023009c agādhe ca nimagnāsmi vipule śokasāgare
4023010a aśmasāramayaṁ nūnam idaṁ me hr̥dayaṁ dr̥ḍham
4023010c bhartāraṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā yan nādya śatadhā gatam
4023011a suhr̥c caiva hi bhartā ca prakr̥tyā ca mama priyaḥ
4023011c āhave ca parākrāntaḥ śūraḥ pañcatvam āgataḥ
4023012a patihīnā tu yā nārī kāmaṁ bhavatu putriṇī
4023012c dhanadhānyaiḥ supūrṇāpi vidhavety ucyate budhaiḥ
4023013a svagātraprabhave vīra śeṣe rudhiramaṇḍale
4023013c kr̥mirāgaparistome tvam evaṁ śayane yathā
4023014a reṇuśoṇitasaṁvītaṁ gātraṁ tava samantataḥ
4023014c parirabdhuṁ na śaknomi bhujābhyāṁ plavagarṣabha
4023015a kr̥takr̥tyo ’dya sugrīvo vaire ’sminn atidāruṇe
4023015c yasya rāmavimuktena hr̥tam ekeṣuṇā bhayam
4023016a śareṇa hr̥di lagnena gātrasaṁsparśane tava
4023016c vāryāmi tvāṁ nirīkṣantī tvayi pañcatvam āgate
4023017a udbabarha śaraṁ nīlas tasya gātragataṁ tadā
4023017c girigahvarasaṁlīnaṁ dīptam āśīviṣaṁ yathā
4023018a tasya niṣkr̥ṣyamāṇasya bāṇasya ca babhau dyutiḥ
4023018c astamastakasaṁruddho raśmir dinakarād iva
4023019a petuḥ kṣatajadhārās tu vraṇebhyas tasya sarvaśaḥ
4023019c tāmragairikasaṁpr̥ktā dhārā iva dharādharāt
4023020a avakīrṇaṁ vimārjantī bhartāraṁ raṇareṇunā
4023020c asrair nayanajaiḥ śūraṁ siṣecāstrasamāhatam
4023021a rudhirokṣitasarvāṅgaṁ dr̥ṣṭvā vinihataṁ patim
4023021c uvāca tārā piṅgākṣaṁ putram aṅgadam aṅganā
4023022a avasthāṁ paścimāṁ paśya pituḥ putra sudāruṇām
4023022c saṁprasaktasya vairasya gato ’ntaḥ pāpakarmaṇā
4023023a bālasūryodayatanuṁ prayāntaṁ yamasādanam
4023023c abhivādaya rājānaṁ pitaraṁ putra mānadam
4023024a evam uktaḥ samutthāya jagrāha caraṇau pituḥ
4023024c bhujābhyāṁ pīnavr̥tābhyām aṅgado ’ham iti bruvan
4023025a abhivādayamānaṁ tvām aṅgadaṁ tvaṁ yathāpurā
4023025c dīrghāyur bhava putreti kimarthaṁ nābhibhāṣase
4023026a ahaṁ putrasahāyā tvām upāse gatacetanam
4023026c siṁhena nihataṁ sadyo gauḥ savatseva govr̥ṣam
4023027a iṣṭvā saṁgrāmayajñena nānāpraharaṇāmbhasā
4023027c asminn avabhr̥the snātaḥ kathaṁ patnyā mayā vinā
4023028a yā dattā devarājena tava tuṣṭena saṁyuge
4023028c śātakumbhamayīṁ mālāṁ tāṁ te paśyāmi neha kim
4023029a rājaśrīr na jahāti tvāṁ gatāsum api mānada
4023029c sūryasyāvartamānasya śailarājam iva prabhā
4023030a na me vacaḥ pathyam idaṁ tvayā kr̥taṁ; na cāsmi śaktā hi nivāraṇe tava
4023030c hatā saputrāsmi hatena saṁyuge; saha tvayā śrīr vijahāti mām iha
4024001a gatāsuṁ vālinaṁ dr̥ṣṭvā rāghavas tadanantaram
4024001c abravīt praśritaṁ vākyaṁ sugrīvaṁ śatrutāpanaḥ
4024002a na śokaparitāpena śreyasā yujyate mr̥taḥ
4024002c yad atrānantaraṁ kāryaṁ tat samādhātum arhatha
4024003a lokavr̥ttam anuṣṭheyaṁ kr̥taṁ vo bāṣpamokṣaṇam
4024003c na kālād uttaraṁ kiṁ cit karma śakyam upāsitum
4024004a niyataḥ kāraṇaṁ loke niyatiḥ karmasādhanam
4024004c niyatiḥ sarvabhūtānāṁ niyogeṣv iha kāraṇam
4024005a na kartā kasya cit kaś cin niyoge cāpi neśvaraḥ
4024005c svabhāve vartate lokas tasya kālaḥ parāyaṇam
4024006a na kālaḥ kālam atyeti na kālaḥ parihīyate
4024006c svabhāvaṁ vā samāsādya na kaś cid ativartate
4024007a na kālasyāsti bandhutvaṁ na hetur na parākramaḥ
4024007c na mitrajñātisaṁbandhaḥ kāraṇaṁ nātmano vaśaḥ
4024008a kiṁ tu kāla parīṇāmo draṣṭavyaḥ sādhu paśyatā
4024008c dharmaś cārthaś ca kāmaś ca kālakramasamāhitāḥ
4024009a itaḥ svāṁ prakr̥tiṁ vālī gataḥ prāptaḥ kriyāphalam
4024009c dharmārthakāmasaṁyogaiḥ pavitraṁ plavageśvara
4024010a svadharmasya ca saṁyogāj jitas tena mahātmanā
4024010c svargaḥ parigr̥hītaś ca prāṇān aparirakṣatā
4024011a eṣā vai niyatiḥ śreṣṭhā yāṁ gato hariyūthapaḥ
4024011c tad alaṁ paritāpena prāptakālam upāsyatām
4024012a vacanānte tu rāmasya lakṣmaṇaḥ paravīrahā
4024012c avadat praśritaṁ vākyaṁ sugrīvaṁ gatacetasaṁ
4024013a kuru tvam asya sugrīva pretakāryam anantaram
4024013c tārāṅgadābhyāṁ sahito vālino dahanaṁ prati
4024014a samājñāpaya kāṣṭhāni śuṣkāṇi ca bahūni ca
4024014c candanāni ca divyāni vālisaṁskārakāraṇāt
4024015a samāśvāsaya cainaṁ tvam aṅgadaṁ dīnacetasaṁ
4024015c mā bhūr bāliśabuddhis tvaṁ tvadadhīnam idaṁ puram
4024016a aṅgadas tv ānayen mālyaṁ vastrāṇi vividhāni ca
4024016c ghr̥taṁ tailam atho gandhān yac cātra samanantaram
4024017a tvaṁ tāra śibikāṁ śīghram ādāyāgaccha saṁbhramāt
4024017c tvarā guṇavatī yuktā hy asmin kāle viśeṣataḥ
4024018a sajjībhavantu plavagāḥ śibikāvāhanocitāḥ
4024018c samarthā balinaś caiva nirhariṣyanti vālinam
4024019a evam uktvā tu sugrīvaṁ sumitrānandavardhanaḥ
4024019c tasthau bhrātr̥samīpastho lakṣmaṇaḥ paravīrahā
4024020a lakṣmaṇasya vacaḥ śrutvā tāraḥ saṁbhrāntamānasaḥ
4024020c praviveśa guhāṁ śīghraṁ śibikāsaktamānasaḥ
4024021a ādāya śibikāṁ tāraḥ sa tu paryāpayat punaḥ
4024021c vānarair uhyamānāṁ tāṁ śūrair udvahanocitaiḥ
4024022a tato vālinam udyamya sugrīvaḥ śibikāṁ tadā
4024022c āropayata vikrośann aṅgadena sahaiva tu
4024023a āropya śibikāṁ caiva vālinaṁ gatajīvitam
4024023c alaṁkāraiś ca vividhair mālyair vastraiś ca bhūṣitam
4024024a ājñāpayat tadā rājā sugrīvaḥ plavageśvaraḥ
4024024c aurdhvadehikam āryasya kriyatām anurūpataḥ
4024025a viśrāṇayanto ratnāni vividhāni bahūni ca
4024025c agrataḥ plavagā yāntu śibikā tadanantaram
4024026a rājñām r̥ddhiviśeṣā hi dr̥śyante bhuvi yādr̥śāḥ
4024026c tādr̥śaṁ vālinaḥ kṣipraṁ prākurvann aurdhvadehikam
4024027a aṅgadam aprigr̥hyāśu tāraprabhr̥tayas tathā
4024027c krośantaḥ prayayuḥ sarve vānarā hatabāndhavāḥ
4024028a tārāprabhr̥tayaḥ sarvā vānaryo hatayūthapāḥ
4024028c anujagmur hi bhartāraṁ krośantyaḥ karuṇasvanāḥ
4024029a tāsāṁ ruditaśabdena vānarīṇāṁ vanāntare
4024029c vanāni girayaḥ sarve vikrośantīva sarvataḥ
4024030a puline girinadyās tu vivikte jalasaṁvr̥te
4024030c citāṁ cakruḥ subahavo vānarā vanacāriṇaḥ
4024031a avaropya tataḥ skandhāc chibikāṁ vahanocitāḥ
4024031c tasthur ekāntam āśritya sarve śokasamanvitāḥ
4024032a tatas tārā patiṁ dr̥ṣṭvā śibikātalaśāyinam
4024032c āropyāṅke śiras tasya vilalāpa suduḥkhitā
4024033a janaṁ ca paśyasīmaṁ tvaṁ kasmāc chokābhipīḍitam
4024033c prahr̥ṣṭam iva te vaktraṁ gatāsor api mānada
4024033e astārkasamavarṇaṁ ca lakṣyate jīvato yathā
4024034a eṣa tvāṁ rāmarūpeṇa kālaḥ karṣati vānara
4024034c yena sma vidhavāḥ sarvāḥ kr̥tā ekeṣuṇā raṇe
4024035a imās tās tava rājendravānaryo vallabhāḥ sadā
4024035c pādair vikr̥ṣṭam adhvānam āgatāḥ kiṁ na budhyase
4024036a taveṣṭā nanu nāmaitā bhāryāś candranibhānanāḥ
4024036c idānīṁ nekṣase kasmāt sugrīvaṁ plavageśvaram
4024037a ete hi sacivā rājaṁs tāraprabhr̥tayas tava
4024037c puravāsijanaś cāyaṁ parivāryāsate ’nagha
4024038a visarjayainān pravalān yathocitam ariṁdama
4024038c tataḥ krīḍāmahe sarvā vaneṣu madirotkaṭāḥ
4024039a evaṁ vilapatīṁ tārāṁ patiśokapariplutām
4024039c utthāpayanti sma tadā vānaryaḥ śokakarśitāḥ
4024040a sugrīveṇa tataḥ sārdham aṅgadaḥ pitaraṁ rudan
4024040c citām āropayām āsa śokenābhihatendriyaḥ
4024041a tato ’gniṁ vidhivad dattvā so ’pasavyaṁ cakāra ha
4024041c pitaraṁ dīrgham adhvānaṁ prasthitaṁ vyākulendriyaḥ
4024042a saṁskr̥tya vālinaṁ te tu vidhipūrvaṁ plavaṁgamāḥ
4024042c ājagmur udakaṁ kartuṁ nadīṁ śītajalāṁ śubhām
4024043a tatas te sahitās tatra aṅgadaṁ sthāpya cāgrataḥ
4024043c sugrīvatārāsahitāḥ siṣicur vāline jalam
4024044a sugrīveṇaiva dīnena dīno bhūtvā mahābalaḥ
4024044c samānaśokaḥ kākutsthaḥ pretakāryāṇy akārayat
4025001a tataḥ śokābhisaṁtaptaṁ sugrīvaṁ klinnavāsanam
4025001c śākhāmr̥gamahāmātrāḥ parivāryopatasthire
4025002a abhigamya mahābāhuṁ rāmam akliṣṭakāriṇam
4025002c sthitāḥ prāñjalayaḥ sarve pitāmaham ivarṣayaḥ
4025003a tataḥ kāñcanaśailābhas taruṇārkanibhānanaḥ
4025003c abravīt prāñjalir vākyaṁ hanumān mārutātmajaḥ
4025004a bhavatprasādāt sugrīvaḥ pitr̥paitāmahaṁ mahat
4025004c vānarāṇāṁ suduṣprāpaṁ prāpto rājyam idaṁ prabho
4025005a bhavatā samanujñātaḥ praviśya nagaraṁ śubham
4025005c saṁvidhāsyati kāryāṇi sarvāṇi sasuhr̥jjanaḥ
4025006a snāto ’yaṁ vividhair gandhair auṣadhaiś ca yathāvidhi
4025006c arcayiṣyati ratnaiś ca mālyaiś ca tvāṁ viśeṣataḥ
4025007a imāṁ giriguhāṁ ramyām abhigantum ito ’rhasi
4025007c kuruṣva svāmi saṁbandhaṁ vānarān saṁpraharṣayan
4025008a evam ukto hanumatā rāghavaḥ paravīrahā
4025008c pratyuvāca hanūmantaṁ buddhimān vākyakovidaḥ
4025009a caturdaśasamāḥ saumya grāmaṁ vā yadi vā puram
4025009c na pravekṣyāmi hanuman pitur nirdeśapālakaḥ
4025010a susamr̥ddhāṁ guhāṁ divyāṁ sugrīvo vānararṣabhaḥ
4025010c praviṣṭo vidhivad vīraḥ kṣipraṁ rājye ’bhiṣicyatām
4025011a evam uktvā hanūmantaṁ rāmaḥ sugrīvam abravīt
4025011c imam apy aṅgadaṁ vīra yauvarājye ’bhiṣecaya
4025012a pūrvo ’yaṁ vārṣiko māsaḥ śrāvaṇaḥ salilāgamaḥ
4025012c pravr̥ttāḥ saumya catvāro māsā vārṣikasaṁjñitāḥ
4025013a nāyam udyogasamayaḥ praviśa tvaṁ purīṁ śubhām
4025013c asmin vatsyāmy ahaṁ saumya parvate sahalakṣmaṇaḥ
4025014a iyaṁ giriguhā ramyā viśālā yuktamārutā
4025014c prabhūtasalilā saumya prabhūtakamalotpalā
4025015a kārtike samanuprāpte tvaṁ rāvaṇavadhe yata
4025015c eṣa naḥ samayaḥ saumya praviśa tvaṁ svam ālayam
4025015e abhiṣiñcasva rājye ca suhr̥daḥ saṁpraharṣaya
4025016a iti rāmābhyanujñātaḥ sugrīvo vānararṣabhaḥ
4025016c praviveśa purīṁ ramyāṁ kiṣkindhāṁ vālipālitām
4025017a taṁ vānarasahasrāṇi praviṣṭaṁ vānareśvaram
4025017c abhivādya prahr̥ṣṭāni sarvataḥ paryavārayan
4025018a tataḥ prakr̥tayaḥ sarvā dr̥ṣṭvā harigaṇeśvaram
4025018c praṇamya mūrdhnā patitā vasudhāyāṁ samāhitāḥ
4025019a sugrīvaḥ prakr̥tīḥ sarvāḥ saṁbhāṣyotthāpya vīryavān
4025019c bhrātur antaḥpuraṁ saumyaṁ praviveśa mahābalaḥ
4025020a praviśya tv abhiniṣkrāntaṁ sugrīvaṁ vānararṣabham
4025020c abhyaṣiñcanta suhr̥daḥ sahasrākṣam ivāmarāḥ
4025021a tasya pāṇḍuram ājahruś chatraṁ hemapariṣkr̥tam
4025021c śukle ca bālavyajane hemadaṇḍe yaśaskare
4025022a tathā sarvāṇi ratnāni sarvabījauṣadhāni ca
4025022c sakṣīrāṇāṁ ca vr̥kṣāṇāṁ prarohān kusumāni ca
4025023a śuklāni caiva vastrāṇi śvetaṁ caivānulepanam
4025023c sugandhīni ca mālyāni sthalajāny ambujāni ca
4025024a candanāni ca divyāni gandhāṁś ca vividhān bahūn
4025024c akṣataṁ jātarūpaṁ ca priyaṅgumadhusarpiṣī
4025025a dadhicarma ca vaiyāghraṁ vārāhī cāpy upānahau
4025025c samālambhanam ādāya rocanāṁ samanaḥśilām
4025025e ājagmus tatra muditā varāḥ kanyās tu ṣoḍaśa
4025026a tatas te vānaraśreṣṭhaṁ yathākālaṁ yathāvidhi
4025026c ratnair vastraiś ca bhakṣyaiś ca toṣayitvā dvijarṣabhān
4025027a tataḥ kuśaparistīrṇaṁ samiddhaṁ jātavedasaṁ
4025027c mantrapūtena haviṣā hutvā mantravido janāḥ
4025028a tato hemapratiṣṭhāne varāstaraṇasaṁvr̥te
4025028c prāsādaśikhare ramye citramālyopaśobhite
4025029a prāṅmukhaṁ vividhair mantraiḥ sthāpayitvā varāsane
4025029c nadīnadebhyaḥ saṁhr̥tya tīrthebhyaś ca samantataḥ
4025030a āhr̥tya ca samudrebhyaḥ sarvebhyo vānararṣabhāḥ
4025030c apaḥ kanakakumbheṣu nidhāya vimalāḥ śubhāḥ
4025031a śubhair vr̥ṣabhaśr̥ṅgaiś ca kalaśaiś cāpi kāñcanaiḥ
4025031c śāstradr̥ṣṭena vidhinā maharṣivihitena ca
4025032a gajo gavākṣo gavayaḥ śarabho gandhamādanaḥ
4025032c maindaś ca dvividaś caiva hanūmāñ jāmbavān nalaḥ
4025033a abhyaṣiñcanta sugrīvaṁ prasannena sugandhinā
4025033c salilena sahasrākṣaṁ vasavo vāsavaṁ yathā
4025034a abhiṣikte tu sugrīve sarve vānarapuṁgavāḥ
4025034c pracukruśur mahātmāno hr̥ṣṭās tatra sahasraśaḥ
4025035a rāmasya tu vacaḥ kurvan sugrīvo haripuṁgavaḥ
4025035c aṅgadaṁ saṁpariṣvajya yauvarājye ’bhiṣecayat
4025036a aṅgade cābhiṣikte tu sānukrośāḥ plavaṁgamāḥ
4025036c sādhu sādhv iti sugrīvaṁ mahātmāno ’bhyapūjayan
4025037a hr̥ṣṭapuṣṭajanākīrṇā patākādhvajaśobhitā
4025037c babhūva nagarī ramyā kṣikindhā girigahvare
4025038a nivedya rāmāya tadā mahātmane; mahābhiṣekaṁ kapivāhinīpatiḥ
4025038c rumāṁ ca bhāryāṁ pratilabhya vīryavān; avāpa rājyaṁ tridaśādhipo yathā
4026001a abhiṣikte tu sugrīve praviṣṭe vānare guhām
4026001c ājagāma saha bhrātrā rāmaḥ prasravaṇaṁ girim
4026002a śārdūlamr̥gasaṁghuṣṭaṁ siṁhair bhīmaravair vr̥tam
4026002c nānāgulmalatāgūḍhaṁ bahupādapasaṁkulam
4026003a r̥kṣavānaragopucchair mārjāraiś ca niṣevitam
4026003c megharāśinibhaṁ śailaṁ nityaṁ śucijalāśrayam
4026004a tasya śailasya śikhare mahatīm āyatāṁ guhām
4026004c pratyagr̥hṇata vāsārthaṁ rāmaḥ saumitriṇā saha
4026005a avasat tatra dharmātmā rāghavaḥ sahalakṣmaṇaḥ
4026005c bahudr̥śyadarīkuñje tasmin prasravaṇe girau
4026006a susukhe ’pi bahudravye tasmin hi dharaṇīdhare
4026006c vasatas tasya rāmasya ratir alpāpi nābhavat
4026006e hr̥tāṁ hi bhāryāṁ smarataḥ prāṇebhyo ’pi garīyasīm
4026007a udayābhyuditaṁ dr̥ṣṭvā śaśāṅkaṁ ca viśeṣataḥ
4026007c āviveśa na taṁ nidrā niśāsu śayanaṁ gatam
4026008a tat samutthena śokena bāṣpopahatacetasaṁ
4026008c taṁ śocamānaṁ kākutsthaṁ nityaṁ śokaparāyaṇam
4026008e tulyaduḥkho ’bravīd bhrātā lakṣmaṇo ’nunayan vacaḥ
4026009a alaṁ vīra vyathāṁ gatvā na tvaṁ śocitum arhasi
4026009c śocato hy avasīdanti sarvārthā viditaṁ hi te
4026010a bhavān kriyāparo loke bhavān devaparāyaṇaḥ
4026010c āstiko dharmaśīlaś ca vyavasāyī ca rāghava
4026011a na hy avyavasitaḥ śatruṁ rākṣasaṁ taṁ viśeṣataḥ
4026011c samarthas tvaṁ raṇe hantuṁ vikramair jihmakāriṇam
4026012a samunmūlaya śokaṁ tvaṁ vyavasāyaṁ sthiraṁ kuru
4026012c tataḥ saparivāraṁ taṁ nirmūlaṁ kuru rākṣasaṁ
4026013a pr̥thivīm api kākutstha sasāgaravanācalām
4026013c parivartayituṁ śaktaḥ kim aṅga puna rāvaṇam
4026014a ahaṁ tu khalu te vīryaṁ prasuptaṁ pratibodhaye
4026014c dīptair āhutibhiḥ kāle bhasmac channam ivānalam
4026015a lakṣmaṇasya tu tad vākyaṁ pratipūjya hitaṁ śubham
4026015c rāghavaḥ suhr̥daṁ snigdham idaṁ vacanam abravīt
4026016a vācyaṁ yad anuraktena snigdhena ca hitena ca
4026016c satyavikrama yuktena tad uktaṁ lakṣmaṇa tvayā
4026017a eṣa śokaḥ parityaktaḥ sarvakāryāvasādakaḥ
4026017c vikrameṣv apratihataṁ tejaḥ protsāhayāmy aham
4026018a śaratkālaṁ pratīkṣe ’ham iyaṁ prāvr̥ḍ upasthitā
4026018c tataḥ sarāṣṭraṁ sagaṇaṁ rākṣasaṁ taṁ nihanmy aham
4026019a tasya tad vacanaṁ śrutvā hr̥ṣṭo rāmasya lakṣmaṇaḥ
4026019c punar evābravīd vākyaṁ saumitrir mitranandanaḥ
4026020a etat te sadr̥śaṁ vākyam uktaṁ śatrunibarhaṇa
4026020c idānīm asi kākutstha prakr̥tiṁ svām upāgataḥ
4026021a vijñāya hy ātmano vīryaṁ tathyaṁ bhavitum arhasi
4026021c etat sadr̥śam uktaṁ te śrutasyābhijanasya ca
4026022a tasmāt puruṣaśārdūla cintayañ śatrunigraham
4026022c varṣārātram anuprāptam atikrāmaya rāghava
4026023a niyamya kopaṁ pratipālyatāṁ śarat; kṣamasva māsāṁś caturo mayā saha
4026023c vasācale ’smin mr̥garājasevite; saṁvardhayañ śatruvadhe samudyataḥ
4027001a sa tadā vālinaṁ hatvāh sugrīvam abhiṣicya ca
4027001c vasan mālyavataḥ pr̥ṣṭe rāmo lakṣmaṇam abravīt
4027002a ayaṁ sa kālaḥ saṁprāptaḥ samayo ’dya jalāgamaḥ
4027002c saṁpaśya tvaṁ nabho meghaiḥ saṁvr̥taṁ girisaṁnibhaiḥ
4027003a nava māsa dhr̥taṁ garbhaṁ bhāskārasya gabhastibhiḥ
4027003c pītvā rasaṁ samudrāṇāṁ dyauḥ prasūte rasāyanam
4027004a śakyam ambaram āruhya meghasopānapaṅktibhiḥ
4027004c kuṭajārjunamālābhir alaṁkartuṁ divākaram
4027005a saṁdhyārāgotthitais tāmrair anteṣv adhikapāṇḍuraiḥ
4027005c snigdhair abhrapaṭacchadair baddhavraṇam ivāmbaram
4027006a mandamārutaniḥśvāsaṁ saṁdhyācandanarañjitam
4027006c āpāṇḍujaladaṁ bhāti kāmāturam ivāmbaram
4027007a eṣā dharmaparikliṣṭā navavāripariplutā
4027007c sīteva śokasaṁtaptā mahī bāṣpaṁ vimuñcati
4027008a meghodaravinirmuktāḥ kahlārasukhaśītalāḥ
4027008c śakyam añjalibhiḥ pātuṁ vātāḥ ketakigandhinaḥ
4027009a eṣa phullārjunaḥ śailaḥ ketakair adhivāsitaḥ
4027009c sugrīva iva śāntārir dhārābhir abhiṣicyate
4027010a meghakr̥ṣṇājinadharā dhārāyajñopavītinaḥ
4027010c mārutāpūritaguhāḥ prādhītā iva parvatāḥ
4027011a kaśābhir iva haimībhir vidyudbhir iva tāḍitam
4027011c antaḥstanitanirghoṣaṁ savedanam ivāmbaram
4027012a nīlameghāśritā vidyut sphurantī pratibhāti me
4027012c sphurantī rāvaṇasyāṅke vaidehīva tapasvinī
4027013a imās tā manmathavatāṁ hitāḥ pratihatā diśaḥ
4027013c anuliptā iva ghanair naṣṭagrahaniśākarāḥ
4027014a kva cid bāṣpābhisaṁruddhān varṣāgamasamutsukān
4027014c kuṭajān paśya saumitre puṣṭitān girisānuṣu
4027014e mama śokābhibhūtasya kāmasaṁdīpanān sthitān
4027015a rajaḥ praśāntaṁ sahimo ’dya vāyur; nidāghadoṣaprasarāḥ praśāntāḥ
4027015c sthitā hi yātrā vasudhādhipānāṁ; pravāsino yānti narāḥ svadeśān
4027016a saṁprasthitā mānasavāsalubdhāḥ; priyānvitāḥ saṁprati cakravākaḥ
4027016c abhīkṣṇavarṣodakavikṣateṣu; yānāni mārgeṣu na saṁpatanti
4027017a kva cit prakāśaṁ kva cid aprakāśaṁ; nabhaḥ prakīrṇāmbudharaṁ vibhāti
4027017c kva cit kva cit parvatasaṁniruddhaṁ; rūpaṁ yathā śāntamahārṇavasya
4027018a vyāmiśritaṁ sarjakadambapuṣpair; navaṁ jalaṁ parvatadhātutāmram
4027018c mayūrakekābhir anuprayātaṁ; śailāpagāḥ śīghrataraṁ vahanti
4027019a rasākulaṁ ṣaṭpadasaṁnikāśaṁ; prabhujyate jambuphalaṁ prakāmam
4027019c anekavarṇaṁ pavanāvadhūtaṁ; bhūmau pataty āmraphalaṁ vipakvam
4027020a vidyutpatākāḥ sabalāka mālāḥ; śailendrakūṭākr̥tisaṁnikāśāḥ
4027020c garjanti meghāḥ samudīrṇanādā; mattagajendrā iva saṁyugasthaḥ
4027021a meghābhikāmī parisaṁpatantī; saṁmoditā bhāti balākapaṅktiḥ
4027021c vātāvadhūtā varapauṇḍarīkī; lambeva mālā racitāmbarasya
4027022a nidrā śanaiḥ keśavam abhyupaiti; drutaṁ nadī sāgaram abhyupaiti
4027022c hr̥ṣṭā balākā ghanam abhyupaiti; kāntā sakāmā priyam abhyupaiti
4027023a jātā vanāntāḥ śikhisupranr̥ttā; jātāḥ kadambāḥ sakadambaśākhāḥ
4027023c jātā vr̥ṣā goṣu samānakāmā; jātā mahī sasyavanābhirāmā
4027024a vahanti varṣanti nadanti bhānti; dhyāyanti nr̥tyanti samāśvasanti
4027024c nadyo ghanā mattagajā vanāntāḥ; priyāvinīhāḥ śikhinaḥ plavaṁgāḥ
4027025a praharṣitāḥ ketakapuṣpagandham; āghrāya hr̥ṣṭā vananirjhareṣu
4027025c prapāta śabdākulitā gajendrāḥ; sārdhaṁ mayūraiḥ samadā nadanti
4027026a dhārānipātair abhihanyamānāḥ; kadambaśākhāsu vilambamānāḥ
4027026c kṣaṇārjitaṁ puṣparasāvagāḍhaṁ; śanair madaṁ ṣaṭcaraṇās tyajanti
4027027a aṅgāracūrṇotkarasaṁnikāśaiḥ; phalaiḥ suparyāpta rasaiḥ samr̥ddhaiḥ
4027027c jambūdrumāṇāṁ pravibhānti śākhā; nilīyamānā iva ṣaṭpadaughaiḥ
4027028a taḍitpatākābhir alaṁkr̥tānām; udīrṇagambhīramahāravāṇām
4027028c vibhānti rūpāṇi balāhakānāṁ; raṇodyatānām iva vāraṇānām
4027029a mārgānugaḥ śailavanānusārī; saṁprasthito megharavaṁ niśamya
4027029c yuddhābhikāmaḥ pratināgaśaṅkī; matto gajendraḥ pratisaṁnivr̥ttaḥ
4027030a muktāsakāśaṁ salilaṁ patad vai; sunirmalaṁ patrapuṭeṣu lagnam
4027030c hr̥ṣṭā vivarṇacchadanā vihaṁgāḥ; surendradattaṁ tr̥ṣitāḥ pibanti
4027031a nīleṣu nīlā navavāripūrṇā; megheṣu meghāḥ pravibhānti saktāḥ
4027031c davāgnidagdheṣu davāgnidagdhāḥ; śaileṣu śailā iva baddhamūlāḥ
4027032a mattā gajendrā muditā gavendrā; vaneṣu viśrāntatarā mr̥gendrāḥ
4027032c ramyā nagendrā nibhr̥tā nagendrāḥ; prakrīḍito vāridharaiḥ surendraḥ
4027033a vr̥ttā yātrā narendrāṇāṁ senā pratinivartate
4027033c vairāṇi caiva mārgāś ca salilena samīkr̥tāḥ
4027034a māsi prauṣṭhapade brahma brāhmaṇānāṁ vivakṣatām
4027034c ayam adhyāyasamayaḥ sāmagānām upasthitaḥ
4027035a nivr̥ttakarmāyatano nūnaṁ saṁcitasaṁcayaḥ
4027035c āṣāḍhīm abhyupagato bharataḥ koṣakādhipaḥ
4027036a nūnam āpūryamāṇāyāḥ sarayvā vadhate rayaḥ
4027036c māṁ samīkṣya samāyāntam ayodhyāyā iva svanaḥ
4027037a imāḥ sphītaguṇā varṣāḥ sugrīvaḥ sukham aśnute
4027037c vijitāriḥ sadāraś ca rājye mahati ca sthitaḥ
4027038a ahaṁ tu hr̥tadāraś ca rājyāc ca mahataś cyutaḥ
4027038c nadīkūlam iva klinnam avasīdāmi lakṣmaṇa
4027039a śokaś ca mama vistīrṇo varṣāś ca bhr̥śadurgamāḥ
4027039c rāvaṇaś ca mahāñ śatrur apāraṁ pratibhāti me
4027040a ayātrāṁ caiva dr̥ṣṭvemāṁ mārgāṁś ca bhr̥śadurgamān
4027040c praṇate caiva sugrīve na mayā kiṁ cid īritam
4027041a api cātiparikliṣṭaṁ cirād dāraiḥ samāgatam
4027041c ātmakāryagarīyastvād vaktuṁ necchāmi vānaram
4027042a svayam eva hi viśramya jñātvā kālam upāgatam
4027042c upakāraṁ ca sugrīvo vetsyate nātra saṁśayaḥ
4027043a tasmāt kālapratīkṣo ’haṁ sthito ’smi śubhalakṣaṇa
4027043c sugrīvasya nadīnāṁ ca prasādam anupālayan
4027044a upakāreṇa vīro hi pratikāreṇa yujyate
4027044c akr̥tajño ’pratikr̥to hanti sattvavatāṁ manaḥ
4027045a athaivam uktaḥ praṇidhāya lakṣmaṇaḥ; kr̥tāñjalis tat pratipūjya bhāṣitam
4027045c uvāca rāmaṁ svabhirāma darśanaṁ; pradarśayan darśanam ātmanaḥ śubham
4027046a yathoktam etat tava sarvam īpsitaṁ; narendra kartā nacirād dharīśvaraḥ
4027046c śaratpratīkṣaḥ kṣamatām imaṁ bhavāñ; jalaprapātaṁ ripunigrahe dhr̥taḥ
4028001a samīkṣya vimalaṁ vyoma gatavidyudbalāhakam
4028001c sārasāravasaṁghuṣṭaṁ ramyajyotsnānulepanam
4028002a samr̥ddhārthaṁ ca sugrīvaṁ mandadharmārthasaṁgraham
4028002c atyartham asatāṁ mārgam ekāntagatamānasaṁ
4028003a nivr̥ttakāryaṁ siddhārthaṁ pramadābhirataṁ sadā
4028003c prāptavantam abhipretān sarvān eva manorathān
4028004a svāṁ ca pātnīm abhipretāṁ tārāṁ cāpi samīpsitām
4028004c viharantam ahorātraṁ kr̥tārthaṁ vigatajvalam
4028005a krīḍantam iva deveśaṁ nandane ’psarasāṁ gaṇaiḥ
4028005c mantriṣu nyastakāryaṁ ca mantriṇām anavekṣakam
4028006a utsannarājyasaṁdeśaṁ kāmavr̥ttam avasthitam
4028006c niścitārtho ’rthatattvajñaḥ kāladharmaviśeṣavit
4028007a prasādya vākyair madhurair hetumadbhir manoramaiḥ
4028007c vākyavid vākyatattvajñaṁ harīśaṁ mārutātmajaḥ
4028008a hitaṁ tathyaṁ ca pathyaṁ ca sāmadharmārthanītimat
4028008c praṇayaprītisaṁyuktaṁ viśvāsakr̥taniścayam
4028008e harīśvaram upāgamya hanumān vākyam abravīt
4028009a rājyaṁ prāptaṁ yaśaś caiva kaulī śrīr abhivarthitā
4028009c mitrāṇāṁ saṁgrahaḥ śeṣas tad bhavān kartum arhati
4028010a yo hi mitreṣu kālajñaḥ satataṁ sādhu vartate
4028010c tasya rājyaṁ ca kīrtiś ca pratāpaś cābhivardhate
4028011a yasya kośaś ca daṇḍaś ca mitrāṇy ātmā ca bhūmipa
4028011c samavetāni sarvāṇi sa rājyaṁ mahad aśnute
4028012a tad bhavān vr̥ttasaṁpannaḥ sthitaḥ pathi niratyaye
4028012c mitrārtham abhinītārthaṁ yathāvat kartum arhati
4028013a yas tu kālavyatīteṣu mitrakāryeṣu vartate
4028013c sa kr̥tvā mahato ’py arthān na mitrārthena yujyate
4028014a kriyatāṁ rāghavasyaitad vaidehyāḥ parimārgaṇam
4028014c tad idaṁ vīra kāryaṁ te kālātītam ariṁdama
4028015a na ca kālam atītaṁ te nivedayati kālavit
4028015c tvaramāṇo ’pi san prājñas tava rājan vaśānugaḥ
4028016a kulasya ketuḥ sphītasya dīrghabandhuś ca rāghavaḥ
4028016c aprameyaprabhāvaś ca svayaṁ cāpratimo guṇaiḥ
4028017a tasya tvaṁ kuru vai kāryaṁ pūrvaṁ tena kr̥taṁ tava
4028017c harīśvara hariśreṣṭhān ājñāpayitum arhasi
4028018a na hi tāvad bhavet kālo vyatītaś codanād r̥te
4028018c coditasya hi kāryasya bhavet kālavyatikramaḥ
4028019a akartur api kāryasya bhavān kartā harīśvara
4028019c kiṁ punaḥ pratikartus te rājyena ca dhanena ca
4028020a śaktimān asi vikrānto vānararṣka gaṇeśvara
4028020c kartuṁ dāśaratheḥ prītim ājñāyāṁ kiṁ nu sajjase
4028021a kāmaṁ khalu śarair śaktaḥ surāsuramahoragān
4028021c vaśe dāśarathiḥ kartuṁ tvatpratijñāṁ tu kāṅkṣate
4028022a prāṇatyāgāviśaṅkena kr̥taṁ tena tava priyam
4028022c tasya mārgāma vaidehīṁ pr̥thivyām api cāmbare
4028023a na devā na ca gandharvā nāsurā na marudgaṇāḥ
4028023c na ca yakṣā bhayaṁ tasya kuryuḥ kim uta rākṣasāḥ
4028024a tad evaṁ śaktiyuktasya pūrvaṁ priyakr̥tas tathā
4028024c rāmasyārhasi piṅgeśa kartuṁ sarvātmanā priyam
4028025a nādhastād avanau nāpsu gatir nopari cāmbare
4028025c kasya cit sajjate ’smākaṁ kapīśvara tavājñayā
4028026a tad ājñāpaya kaḥ kiṁ te kr̥te vasatu kutra cit
4028026c harayo hy apradhr̥ṣyās te santi koṭyagrato ’nagha
4028027a tasya tad vacanaṁ śrutvā kāle sādhuniveditam
4028027c sugrīvaḥ sattvasaṁpannaś cakāra matim uttamām
4028028a sa saṁdideśābhimataṁ nīlaṁ nityakr̥todyamam
4028028c dikṣu sarvāsu sarveṣāṁ sainyānām upasaṁgrahe
4028029a yathā senā samagrā me yūthapālāś ca sarvaśaḥ
4028029c samāgacchanty asaṁgena senāgrāṇi tathā kuru
4028030a ye tv antapālāḥ plavagāḥ śīghragā vyavasāyinaḥ
4028030c samānayantu te sainyaṁ tvaritāḥ śāsanān mama
4028030e svayaṁ cānantaraṁ sainyaṁ bhavān evānupaśyatu
4028031a tripañcarātrād ūrdhvaṁ yaḥ prāpnuyān neha vānaraḥ
4028031c tasya prāṇāntiko daṇḍo nātra kāryā vicāraṇā
4028032a harīṁś ca vr̥ddhān upayātu sāṅgado; bhavān mamājñām adhikr̥tya niścitām
4028032c iti vyavasthāṁ haripuṁgaveśvaro; vidhāya veśma praviveśa vīryavān
4029001a guhāṁ praviṣṭe sugrīve vimukte gagane ghanaiḥ
4029001c varṣarātroṣito rāmaḥ kāmaśokābhipīḍitaḥ
4029002a pāṇḍuraṁ gaganaṁ dr̥ṣṭvā vimalaṁ candramaṇḍalam
4029002c śāradīṁ rajanīṁ caiva dr̥ṣṭvā jyotsnānulepanām
4029003a kāmavr̥ttaṁ ca sugrīvaṁ naṣṭāṁ ca janakātmajām
4029003c buddhvā kālam atītaṁ ca mumoha paramāturaḥ
4029004a sa tu saṁjñām upāgamya muhūrtān matimān punaḥ
4029004c manaḥsthām api vaidehīṁ cintayām āsa rāghavaḥ
4029005a āsīnaḥ parvatasyāgre hemadhātuvibhūṣite
4029005c śāradaṁ gaganaṁ dr̥ṣṭva jagāma manasā priyām
4029006a dr̥ṣṭvā ca vimalaṁ vyoma gatavidyudbalāhakam
4029006c sārasāravasaṁghuṣṭaṁ vilalāpārtayā girā
4029007a sārasāravasaṁnādaiḥ sārasāravanādinī
4029007c yāśrame ramate bālā sādya me ramate katham
4029008a puṣpitāṁś cāsanān dr̥ṣṭvā kāñcanān iva nirmalān
4029008c kathaṁ sa ramate bālā paśyantī mām apaśyatī
4029009a yā purā kalahaṁsānāṁ svareṇa kalabhāṣiṇī
4029009c budhyate cārusarvāṅgī sādya me budhyate katham
4029010a niḥsvanaṁ cakravākānāṁ niśamya sahacāriṇām
4029010c puṇḍarīkaviśālākṣī katham eṣā bhaviṣyati
4029011a sarāṁsi sarito vāpīḥ kānanāni vanāni ca
4029011c tāṁ vinā mr̥gaśāvākṣīṁ caran nādya sukhaṁ labhe
4029012a api tāṁ madviyogāc ca saukumāryāc ca bhāminīm
4029012c na dūraṁ pīḍayet kāmaḥ śaradguṇanirantaraḥ
4029013a evamādi naraśreṣṭho vilalāpa nr̥pātmajaḥ
4029013c vihaṁga iva sāraṅgaḥ salilaṁ tridaśeśvarāt
4029014a tataś cañcūrya ramyeṣu phalārthī girisānuṣu
4029014c dadarśa paryupāvr̥tto lakṣmīvām̐l lakṣmaṇo ’grajam
4029015a taṁ cintayā duḥsahayā parītaṁ; visaṁjñam ekaṁ vijane manasvī
4029015c bhrātur viṣādāt paritāpadīnaḥ; samīkṣya saumitrir uvāca rāmam
4029016a kim ārya kāmasya vaśaṁgatena; kim ātmapauruṣyaparābhavena
4029016c ayaṁ sadā saṁhr̥iyate samādhiḥ; kim atra yogena nivartitena
4029017a kriyābhiyogaṁ manasaḥ prasādaṁ; samādhiyogānugataṁ ca kālam
4029017c sahāyasāmarthyam adīnasattva; svakarmahetuṁ ca kuruṣva hetum
4029018a na jānakī mānavavaṁśanātha; tvayā sanāthā sulabhā pareṇa
4029018c na cāgnicūḍāṁ jvalitām upetya; na dahyate vīravarārha kaś cit
4029019a salakṣmaṇaṁ lakṣmaṇam apradhr̥ṣyaṁ; svabhāvajaṁ vākyam uvāca rāmaḥ
4029019c hitaṁ ca pathyaṁ ca nayaprasaktaṁ; sasāmadharmārthasamāhitaṁ ca
4029020a niḥsaṁśayaṁ kāryam avekṣitavyaṁ; kriyāviśeṣo hy anuvartitavyaḥ
4029020c nanu pravr̥ttasya durāsadasya; kumārakāryasya phalaṁ na cintyam
4029021a atha padmapalāśākṣīṁ maithilīm anucintayan
4029021c uvāca lakṣmaṇaṁ rāmo mukhena pariśuṣyatā
4029022a tarpayitvā sahasrākṣaḥ salilena vasuṁdharām
4029022c nirvartayitvā sasyāni kr̥takarmā vyavasthitaḥ
4029023a snigdhagambhīranirghoṣāḥ śailadrumapurogamāḥ
4029023c visr̥jya salilaṁ meghāḥ pariśrāntā nr̥pātmaja
4029024a nīlotpaladalaśyāmaḥ śyāmīkr̥tvā diśo daśa
4029024c vimadā iva mātaṅgāḥ śāntavegāḥ payodharāḥ
4029025a jalagarbhā mahāvegāḥ kuṭajārjunagandhinaḥ
4029025c caritvā viratāḥ saumya vr̥ṣṭivātāḥ samudyatāḥ
4029026a ghanānāṁ vāraṇānāṁ ca mayūrāṇāṁ ca lakṣmaṇa
4029026c nādaḥ prasravaṇānāṁ ca praśāntaḥ sahasānagha
4029027a abhivr̥ṣṭā mahāmeghair nirmalāś citrasānavaḥ
4029027c anuliptā ivābhānti girayaś candraraśmibhiḥ
4029028a darśayanti śarannadyaḥ pulināni śanaiḥ śanaiḥ
4029028c navasaṁgamasavrīḍā jaghanānīva yoṣitaḥ
4029029a prasannasalilāḥ saumya kurarībhir vināditāḥ
4029029c cakravākagaṇākīrṇā vibhānti salilāśayāḥ
4029030a anyonyabaddhavairāṇāṁ jigīṣūṇāṁ nr̥pātmaja
4029030c udyogasamayaḥ saumya pārthivānām upasthitaḥ
4029031a iyaṁ sā prathamā yātrā pārthivānāṁ nr̥pātmaja
4029031c na ca paśyāmi sugrīvam udyogaṁ vā tathāvidham
4029032a catvāro vārṣikā māsā gatā varṣaśatopamāḥ
4029032c mama śokābhitaptasya saumya sītām apaśyataḥ
4029033a priyāvihīne duḥkhārte hr̥tarājye vivāsite
4029033c kr̥pāṁ na kurute rājā sugrīvo mayi lakṣmaṇa
4029034a anātho hr̥tarājyo ’yaṁ rāvaṇena ca dharṣitaḥ
4029034c dīno dūragr̥haḥ kāmī māṁ caiva śaraṇaṁ gataḥ
4029035a ity etaiḥ kāraṇaiḥ saumya sugrīvasya durātmanaḥ
4029035c ahaṁ vānararājasya paribhūtaḥ paraṁtapa
4029036a sa kālaṁ parisaṁkhyāya sītāyāḥ parimārgaṇe
4029036c kr̥tārthaḥ samayaṁ kr̥tvā durmatir nāvabudhyate
4029037a tvaṁ praviśya ca kiṣkindhāṁ brūhi vānarapuṁgavam
4029037c mūrkhaṁ grāmya sukhe saktaṁ sugrīvaṁ vacanān mama
4029038a arthinām upapannānāṁ pūrvaṁ cāpy upakāriṇām
4029038c āśāṁ saṁśrutya yo hanti sa loke puruṣādhamaḥ
4029039a śubhaṁ vā yadi vā pāpaṁ yo hi vākyam udīritam
4029039c satyena parigr̥hṇāti sa vīraḥ puruṣottamaḥ
4029040a kr̥tārthā hy akr̥tārthānāṁ mitrāṇāṁ na bhavanti ye
4029040c tān mr̥tān api kravyādaḥ kr̥taghnān nopabhuñjate
4029041a nūnaṁ kāñcanapr̥ṣṭhasya vikr̥ṣṭasya mayā raṇe
4029041c draṣṭum icchanti cāpasya rūpaṁ vidyudgaṇopamam
4029042a ghoraṁ jyātalanirghoṣaṁ kruddhasya mama saṁyuge
4029042c nirghoṣam iva vajrasya punaḥ saṁśrotum icchati
4029043a kāmam evaṁgate ’py asya parijñāte parākrame
4029043c tvatsahāyasya me vīra na cintā syān nr̥pātmaja
4029044a yadartham ayam ārambhaḥ kr̥taḥ parapuraṁjaya
4029044c samayaṁ nābhijānāti kr̥tārthaḥ plavageśvaraḥ
4029045a varṣāsamayakālaṁ tu pratijñāya harīśvaraḥ
4029045c vyatītāṁś caturo māsān viharan nāvabudhyate
4029046a sāmātyapariṣat krīḍan pānam evopasevate
4029046c śokadīneṣu nāsmāsu sugrīvaḥ kurute dayām
4029047a ucyatāṁ gaccha sugrīvas tvayā vatsa mahābala
4029047c mama roṣasya yadrūpaṁ brūyāś cainam idaṁ vacaḥ
4029048a na ca saṁkucitaḥ panthā yena vālī hato gataḥ
4029048c samaye tiṣṭha sugrīvamā vālipatham anvagāḥ
4029049a eka eva raṇe vālī śareṇa nihato mayā
4029049c tvāṁ tu satyād atikrāntaṁ haniṣyāmi sabāndhavam
4029050a tad evaṁ vihite kārye yad dhitaṁ puruṣarṣabha
4029050c tat tad brūhi naraśreṣṭha tvara kālavyatikramaḥ
4029051a kuruṣva satyaṁ mayi vānareśvara; pratiśrutaṁ dharmam avekṣya śāśvatam
4029051c mā vālinaṁ pretya gato yamakṣayaṁ; tvam adya paśyer mama coditaiḥ śaraiḥ
4029052a sa pūrvajaṁ tīvravivr̥ddhakopaṁ; lālapyamānaṁ prasamīkṣya dīnam
4029052c cakāra tīvrāṁ matim ugratejā; harīśvaramānavavaṁśanāthaḥ
4030001a sa kāminaṁ dīnam adīnasattvaḥ; śokābhipannaṁ samudīrṇakopam
4030001c narendrasūnur naradevaputraṁ; rāmānujaḥ pūrvajam ity uvāca
4030002a na vānaraḥ sthāsyati sādhuvr̥tte; na maṁsyate kāryaphalānuṣaṅgān
4030002c na bhakṣyate vānararājyalakṣmīṁ; tathā hi nābhikramate ’sya buddhiḥ
4030003a matikṣayād grāmyasukheṣu saktas; tava prasādāpratikārabuddhiḥ
4030003c hato ’grajaṁ paśyatu vālinaṁ sa; na rājyam evaṁ viguṇasya deyam
4030004a na dhāraye kopam udīrṇavegaṁ; nihanmi sugrīvam asatyam adya
4030004c haripravīraiḥ saha vāliputro; narendrapatnyā vicayaṁ karotu
4030005a tam āttabāṇāsanam utpatantaṁ; niveditārthaṁ raṇacaṇḍakopam
4030005c uvaca rāmaḥ paravīrahantā; svavekṣitaṁ sānunayaṁ ca vākyam
4030006a na hi vai tvadvidho loke pāpam evaṁ samācaret
4030006c pāpam āryeṇa yo hanti sa vīraḥ puruṣottamaḥ
4030007a nedam adya tvayā grāhyaṁ sādhuvr̥ttena lakṣmaṇa
4030007c tāṁ prītim anuvartasva pūrvavr̥ttaṁ ca saṁgatam
4030008a sāmopahitayā vācā rūkṣāṇi parivarjayan
4030008c vaktum arhasi sugrīvaṁ vyatītaṁ kālaparyaye
4030009a so’ grajenānuśiṣṭārtho yathāvat puruṣarṣabhaḥ
4030009c praviveśa purīṁ vīro lakṣmaṇaḥ paravīrahā
4030010a tataḥ śubhamatiḥ prājño bhrātuḥ priyahite rataḥ
4030010c lakṣmaṇaḥ pratisaṁrabdho jagāma bhavanaṁ kapeḥ
4030011a śakrabāṇāsanaprakhyaṁ dhanuḥ kālāntakopamaḥ
4030011c pragr̥hya giriśr̥ṅgābhaṁ mandaraḥ sānumān iva
4030012a yathoktakārī vacanam uttaraṁ caiva sottaram
4030012c br̥haspatisamo buddhyā mattvā rāmānujas tadā
4030013a kāmakrodhasamutthena bhrātuḥ kopāgninā vr̥taḥ
4030013c prabhañjana ivāprītaḥ prayayau lakṣmaṇas tadā
4030014a sālatālāśvakarṇāṁś ca tarasā pātayan bahūn
4030014c paryasyan girikūṭāni drumān anyāṁś ca vegataḥ
4030015a śilāś ca śakalīkurvan padbhyāṁ gaja ivāśugaḥ
4030015c dūram ekapadaṁ tyaktvā yayau kāryavaśād drutam
4030016a tām apaśyad balākīrṇāṁ harirājamahāpurīm
4030016c durgām ikṣvākuśārdūlaḥ kiṣkindhāṁ girisaṁkaṭe
4030017a roṣāt prasphuramāṇauṣṭhaḥ sugrīvaṁ prati kalṣmaṇaḥ
4030017c dadarśa vānarān bhīmān kiṣkindhāyā bahiścarān
4030018a śailaśr̥ṅgāṇi śataśaḥ pravr̥ddhāṁś ca mahīruhān
4030018c jagr̥huḥ kuñjaraprakhyā vānarāḥ parvatāntare
4030019a tān gr̥hītapraharaṇān harīn dr̥ṣṭvā tu lakṣmaṇaḥ
4030019c babhūva dviguṇaṁ kruddho bahvindhana ivānalaḥ
4030020a taṁ te bhayaparītāṅgāḥ kruddhaṁ dr̥ṣṭvā plavaṁgamāḥ
4030020c kālamr̥tyuyugāntābhaṁ śataśo vidrutā diśaḥ
4030021a tataḥ sugrīvabhavanaṁ praviśya haripuṁgavāḥ
4030021c krodham āgamanaṁ caiva lakṣmaṇasya nyavedayan
4030022a tārayā sahitaḥ kāmī saktaḥ kapivr̥ṣo rahaḥ
4030022c na teṣāṁ kapivīrāṇāṁ śuśrāva vacanaṁ tadā
4030023a tataḥ sacivasaṁdiṣṭā harayo romaharṣaṇāḥ
4030023c girikuñjarameghābhā nagaryā niryayus tadā
4030024a nakhadaṁṣṭrāyudhā ghorāḥ sarve vikr̥tadarśanāḥ
4030024c sarve śārdūladarpāś ca sarve ca vikr̥tānanāḥ
4030025a daśanāgabalāḥ ke cit ke cid daśaguṇottarāḥ
4030025c ke cin nāgasahasrasya babhūvus tulyavikramāḥ
4030026a kr̥tsnāṁ hi kapibhir vyāptāṁ drumahastair mahābalaiḥ
4030026c apaśyal lakṣmaṇaḥ kruddhaḥ kiṣkindhāṁ tāṁ durāsadam
4030027a tatas te harayaḥ sarve prākāraparikhāntarāt
4030027c niṣkramyodagrasattvās tu tasthur āviṣkr̥taṁ tadā
4030028a sugrīvasya pramādaṁ ca pūrvajaṁ cārtam ātmavān
4030028c buddhvā kopavaśaṁ vīraḥ punar eva jagāma saḥ
4030029a sa dīrghoṣṇamahocchvāsaḥ kopasaṁraktalocanaḥ
4030029c babhūva naraśārdūlasadhūma iva pāvakaḥ
4030030a bāṇaśalyasphurajjihvaḥ sāyakāsanabhogavān
4030030c svatejoviṣasaṁghātaḥ pañcāsya iva pannagaḥ
4030031a taṁ dīptam iva kālāgniṁ nāgendram iva kopitam
4030031c samāsādyāṅgadas trāsād viṣādam agamad bhr̥śam
4030032a so ’ṅgadaṁ roṣatāmrākṣaḥ saṁdideśa mahāyaśāḥ
4030032c sugrīvaḥ kathyatāṁ vatsa mamāgamanam ity uta
4030033a eṣa rāmānujaḥ prāptas tvatsakāśam ariṁdamaḥ
4030033c bhrātur vyasanasaṁtapto dvāri tiṣṭhati lakṣmaṇaḥ
4030034a lakṣmaṇasya vacaḥ śrutvā śokāviṣṭo ’ṅgado ’bravīt
4030034c pituḥ samīpam āgamya saumitrir ayam āgataḥ
4030035a te mahaughanibhaṁ dr̥ṣṭvā vajrāśanisamasvanam
4030035c siṁhanādaṁ samaṁ cakrur lakṣmaṇasya samīpataḥ
4030036a tena śabdena mahatā pratyabudhyata vānaraḥ
4030036c madavihvalatāmrākṣo vyākulasragvibhūṣaṇaḥ
4030037a athāṅgadavacaḥ śrutvā tenaiva ca samāgatau
4030037c mantriṇo vānarendrasya saṁmatodāradarśinau
4030038a plakṣaś caiva prabhāvaś ca mantriṇāv arthadharmayoḥ
4030038c vaktum uccāvacaṁ prāptaṁ lakṣmaṇaṁ tau śaśaṁsatuḥ
4030039a prasādayitvā sugrīvaṁ vacanaiḥ sāmaniścitaiḥ
4030039c āsīnaṁ paryupāsīnau yathā śakraṁ marutpatim
4030040a satyasaṁdhau mahābhāgau bhrātarau rāmalakṣmaṇau
4030040c vayasya bhāvaṁ saṁprāptau rājyārhau rājyadāyinau
4030041a tayor eko dhanuṣpāṇir dvāri tiṣṭhati lakṣmaṇaḥ
4030041c yasya bhītāḥ pravepante nādān muñcanti vānarāḥ
4030042a sa eṣa rāghavabhrātā lakṣmaṇo vākyasārathiḥ
4030042c vyavasāya rathaḥ prāptas tasya rāmasya śāsanāt
4030043a tasya mūrdhnā praṇamya tvaṁ saputraḥ saha bandhubhiḥ
4030043c rājaṁs tiṣṭha svasamaye bhava satyapratiśravaḥ
4031001a aṅgadasya vacaḥ śrutvā sugrīvaḥ sacivaiḥ saha
4031001c lakṣmaṇaṁ kupitaṁ śrutvā mumocāsanam ātmavān
4031002a sacivān abravīd vākyaṁ niścitya gurulāghavam
4031002c mantrajñān mantrakuśalo mantreṣu pariniṣṭhitaḥ
4031003a na me durvyāhr̥taṁ kiṁ cin nāpi me duranuṣṭhitam
4031003c lakṣmaṇo rāghavabhrātā kruddhaḥ kim iti cintaye
4031004a asuhr̥dbhir mamāmitrair nityam antaradarśibhiḥ
4031004c mama doṣān asaṁbhūtāñ śrāvito rāghavānujaḥ
4031005a atra tāvad yathābuddhi sarvair eva yathāvidhi
4031005c bhavadbhir niścayas tasya vijñeyo nipuṇaṁ śanaiḥ
4031006a na khalv asti mama trāso lakṣmaṇān nāpi rāghavāt
4031006c mitraṁ tv asthāna kupitaṁ janayaty eva saṁbhramam
4031007a sarvathā sukaraṁ mitraṁ duṣkaraṁ paripālanam
4031007c anityatvāt tu cittānāṁ prītir alpe ’pi bhidyate
4031008a atonimittaṁ trasto ’haṁ rāmeṇa tu mahātmanā
4031008c yan mamopakr̥taṁ śakyaṁ pratikartuṁ na tan mayā
4031009a sugrīveṇaivam uktas tu hanumān haripuṁgavaḥ
4031009c uvāca svena tarkeṇa madhye vānaramantriṇām
4031010a sarvathā naitad āścaryaṁ yat tvaṁ harigaṇeśvara
4031010c na vismarasi susnigdham upakārakr̥taṁ śubham
4031011a rāghaveṇa tu śūreṇa bhayam utsr̥jya dūrataḥ
4031011c tvatpriyārthaṁ hato vālī śakratulyaparākramaḥ
4031012a sarvathā praṇayāt kruddho rāghavo nātra saṁśayaḥ
4031012c bhrātaraṁ sa prahitavām̐l lakṣmaṇaṁ lakṣmivardhanam
4031013a tvaṁ pramatto na jānīṣe kālaṁ kalavidāṁ vara
4031013c phullasaptacchadaśyāmā pravr̥ttā tu śarac chivā
4031014a nirmala grahanakṣatrā dyauḥ pranaṣṭabalāhakā
4031014c prasannāś ca diśaḥ sarvāḥ saritaś ca sarāṁsi ca
4031015a prāptam udyogakālaṁ tu nāvaiṣi haripuṁgava
4031015c tvaṁ pramatta iti vyaktaṁ lakṣmaṇo ’yam ihāgataḥ
4031016a ārtasya hr̥tadārasya paruṣaṁ puruṣāntarāt
4031016c vacanaṁ marṣaṇīyaṁ te rāghavasya mahātmanaḥ
4031017a kr̥tāparādhasya hi te nānyat paśyāmy ahaṁ kṣamam
4031017c antareṇāñjaliṁ baddhvā lakṣmaṇasya prasādanāt
4031018a niyuktair mantribhir vācyo avaśyaṁ pārthivo hitam
4031018c ata eva bhayaṁ tyaktvā bravīmy avadhr̥taṁ vacaḥ
4031019a abhikruddhaḥ samartho hi cāpam udyamya rāghavaḥ
4031019c sadevāsuragandharvaṁ vaśe sthāpayituṁ jagat
4031020a na sa kṣamaḥ kopayituṁ yaḥ prasādya punar bhavet
4031020c pūrvopakāraṁ smaratā kr̥tajñena viśeṣataḥ
4031021a tasya mūrdhnā praṇamya tvaṁ saputraḥ sasuhr̥jjanaḥ
4031021c rājaṁs tiṣṭha svasamaye bhartur bhāryeva tadvaśe
4031022a na rāmarāmānujaśāsanaṁ tvayā; kapīndrayuktaṁ manasāpy apohitum
4031022c mano hi te jñāsyati mānuṣaṁ balaṁ; sarāghavasyāsya surendravarcasaḥ
4032001a atha pratisamādiṣṭo lakṣmaṇaḥ paravīrahā
4032001c praviveśa guhāṁ ghorāṁ kiṣkindhāṁ rāmaśāsanāt
4032002a dvārasthā harayas tatra mahākāyā mahābalāḥ
4032002c babhūvur lakṣmaṇaṁ dr̥ṣṭvā sarve prāñjalayaḥ sthitāḥ
4032003a niḥśvasantaṁ tu taṁ dr̥ṣṭvā kruddhaṁ daśarathātmajam
4032003c babhūvur harayas trastā na cainaṁ paryavārayan
4032004a sa taṁ ratnamayīṁ śrīmān divyāṁ puṣpitakānanām
4032004c ramyāṁ ratnasamākīrṇāṁ dadarśa mahatīṁ guhām
4032005a harmyaprāsādasaṁbādhāṁ nānāpaṇyopaśobhitām
4032005c sarvakāmaphalair vr̥kṣaiḥ puṣpitair upaśobhitām
4032006a devagandharvaputraiś ca vānaraiḥ kāmarūpibhiḥ
4032006c divya mālyāmbaradhāraiḥ śobhitāṁ priyadarśanaiḥ
4032007a candanāgarupadmānāṁ gandhaiḥ surabhigandhinām
4032007c maireyāṇāṁ madhūnāṁ ca saṁmoditamahāpathām
4032008a vindhyamerugiriprasthaiḥ prāsādair naikabhūmibhiḥ
4032008c dadarśa girinadyaś ca vimalās tatra rāghavaḥ
4032009a aṅgadasya gr̥haṁ ramyaṁ maindasya dvividasya ca
4032009c gavayasya gavākṣasya gajasya śarabhasya ca
4032010a vidyunmāleś ca saṁpāteḥ sūryākṣasya hanūmataḥ
4032010c vīrabāhoḥ subāhoś ca nalasya ca mahātmanaḥ
4032011a kumudasya suṣeṇasya tārajāmbavatos tathā
4032011c dadhivaktrasya nīlasya supāṭalasunetrayoḥ
4032012a eteṣāṁ kapimukhyānāṁ rājamārge mahātmanām
4032012c dadarśa gr̥hamukhyāni mahāsārāṇi lakṣmaṇaḥ
4032013a pāṇḍurābhraprakāśāni divyamālyayutāni ca
4032013c prabhūtadhanadhānyāni strīratnaiḥ śobhitāni ca
4032014a pāṇḍureṇa tu śailena parikṣiptaṁ durāsadam
4032014c vānarendragr̥haṁ ramyaṁ mahendrasadanopamam
4032015a śulkaiḥ prāsādaśikharaiḥ kailāsaśikharopamaiḥ
4032015c sarvakāmaphalair vr̥kṣaiḥ puṣṭitair upaśobhitam
4032016a mahendradattaiḥ śrīmadbhir nīlajīmūtasaṁnibhaiḥ
4032016c divyapuṣpaphalair vr̥kṣaiḥ śītacchāyair manoramaiḥ
4032017a haribhiḥ saṁvr̥tadvāraṁ balibhiḥ śastrapāṇibhiḥ
4032017c divyamālyāvr̥taṁ śubhraṁ taptakāñcanatoraṇam
4032018a sugrīvasya gr̥haṁ ramyaṁ praviveśa mahābalaḥ
4032018c avāryamāṇaḥ saumitrir mahābhram iva bhāskaraḥ
4032019a sa sapta kakṣyā dharmātmā yānāsanasamāvr̥tāḥ
4032019c praviśya sumahad guptaṁ dadarśāntaḥpuraṁ mahat
4032020a haimarājataparyaṅkair bahubhiś ca varāsanaiḥ
4032020c mahārhāstaraṇopetais tatra tatropaśobhitam
4032021a praviśann eva satataṁ śuśrāva madhurasvaram
4032021c tantrīgītasamākīrṇaṁ samagītapadākṣaram
4032022a bahvīś ca vividhākārā rūpayauvanagarvitāḥ
4032022c striyaḥ sugrīvabhavane dadarśa sa mahābalaḥ
4032023a dr̥ṣṭvābhijanasaṁpannāś citramālyakr̥tasrajaḥ
4032023c varamālyakr̥tavyagrā bhūṣaṇottamabhūṣitāḥ
4032024a nātr̥ptān nāti ca vyagrān nānudāttaparicchadān
4032024c sugrīvānucarāṁś cāpi lakṣayām āsa lakṣmaṇaḥ
4032025a tataḥ sugrīvam āsīnaṁ kāñcane paramāsane
4032025c mahārhāstaraṇopete dadarśādityasaṁnibham
4032026a divyābharaṇacitrāṅgaṁ divyarūpaṁ yaśasvinam
4032026c divyamālyāmbaradharaṁ mahendram iva durjayam
4032026e divyābharaṇamālyābhiḥ pramadābhiḥ samāvr̥tam
4032027a rumāṁ tu vīraḥ parirabhya gāḍhaṁ; varāsanastho varahemavarṇaḥ
4032027c dadarśa saumitrim adīnasattvaṁ; viśālanetraḥ suviśālanetram
4033001a tam apratihataṁ kruddhaṁ praviṣṭaṁ puruṣarṣabham
4033001c sugrīvo lakṣmaṇaṁ dr̥ṣṭvā babhūva vyathitendriyaḥ
4033002a kruddhaṁ niḥśvasamānaṁ taṁ pradīptam iva tejasā
4033002c bhrātur vyasanasaṁtaptaṁ dr̥ṣṭvā daśarathātmajam
4033003a utpapāta hariśreṣṭho hitvā sauvarṇam āsanam
4033003c mahān mahendrasya yathā svalaṁkr̥ta iva dhvajaḥ
4033004a utpatantam anūtpetū rumāprabhr̥tayaḥ striyaḥ
4033004c sugrīvaṁ gagane pūrṇaṁ candraṁ tārāgaṇā iva
4033005a saṁraktanayanaḥ śrīmān vicacāla kr̥tāñjaliḥ
4033005c babhūvāvasthitas tatra kalpavr̥kṣo mahān iva
4033006a rumā dvitīyaṁ sugrīvaṁ nārīmadhyagataṁ sthitam
4033006c abravīl lakṣmaṇaḥ kruddhaḥ satāraṁ śaśinaṁ yathā
4033007a sattvābhijanasaṁpannaḥ sānukrośo jitendriyaḥ
4033007c kr̥tajñaḥ satyavādī ca rājā loke mahīyate
4033008a yas tu rājā sthito ’dharme mitrāṇām upakāriṇām
4033008c mithyāpratijñāṁ kurute ko nr̥śaṁsataras tataḥ
4033009a śatam aśvānr̥te hanti sahasraṁ tu gavānr̥te
4033009c ātmānaṁ svajanaṁ hanti puruṣaḥ puruṣānr̥te
4033010a pūrvaṁ kr̥tārtho mitrāṇāṁ na tat pratikaroti yaḥ
4033010c kr̥taghnaḥ sarvabhūtānāṁ sa vadhyaḥ plavageśvara
4033011a gīto ’yaṁ brahmaṇā ślokaḥ sarvalokanamaskr̥taḥ
4033011c dr̥ṣṭvā kr̥taghnaṁ kruddhena taṁ nibodha plavaṁgama
4033012a brahmaghne ca surāpe ca core bhagnavrate tathā
4033012c niṣkr̥tir vihitā sadbhiḥ kr̥taghne nāsti niṣkr̥tiḥ
4033013a anāryas tvaṁ kr̥taghnaś ca mithyāvādī ca vānara
4033013c pūrvaṁ kr̥tārtho rāmasya na tat pratikaroṣi yat
4033014a nanu nāma kr̥tārthena tvayā rāmasya vānara
4033014c sītāyā mārgaṇe yatnaḥ kartavyaḥ kr̥tam icchatā
4033015a sa tvaṁ grāmyeṣu bhogeṣu sakto mithyā pratiśravaḥ
4033015c na tvāṁ rāmo vijānīte sarpaṁ maṇḍūkarāviṇam
4033016a mahābhāgena rāmeṇa pāpaḥ karuṇavedinā
4033016c harīṇāṁ prāpito rājyaṁ tvaṁ durātmā mahātmanā
4033017a kr̥taṁ cen nābhijānīṣe rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ
4033017c sadyas tvaṁ niśitair bāṇair hato drakṣyasi vālinam
4033018a na ca saṁkucitaḥ panthā yena vālī hato gataḥ
4033018c samaye tiṣṭha sugrīva mā vālipatham anvagāḥ
4033019a na nūnam ikṣvākuvarasya kārmukāc; cyutāñ śarān paśyasi vajrasaṁnibhān
4033019c tataḥ sukhaṁ nāma niṣevase sukhī; na rāmakāryaṁ manasāpy avekṣase
4034001a tathā bruvāṇaṁ saumitriṁ pradīptam iva tejasā
4034001c abravīl lakṣmaṇaṁ tārā tārādhipanibhānanā
4034002a naivaṁ lakṣmaṇa vaktavyo nāyaṁ paruṣam arhati
4034002c harīṇām īśvaraḥ śrotuṁ tava vaktrād viśeṣataḥ
4034003a naivākr̥tajñaḥ sugrīvo na śaṭho nāpi dāruṇaḥ
4034003c naivānr̥takatho vīra na jihmaś ca kapīśvaraḥ
4034004a upakāraṁ kr̥taṁ vīro nāpy ayaṁ vismr̥taḥ kapiḥ
4034004c rāmeṇa vīra sugrīvo yad anyair duṣkaraṁ raṇe
4034005a rāmaprasādāt kīrtiṁ ca kapirājyaṁ ca śāśvatam
4034005c prāptavān iha sugrīvo rumāṁ māṁ ca paraṁtapa
4034006a suduḥkhaṁ śāyitaḥ pūrvaṁ prāpyedaṁ sukham uttamam
4034006c prāptakālaṁ na jānīte viśvāmitro yathā muniḥ
4034007a ghr̥tācyāṁ kila saṁsakto daśavarṣāṇi lakṣmaṇa
4034007c aho ’manyata dharmātmā viśvāmitro mahāmuniḥ
4034008a sa hi prāptaṁ na jānīte kālaṁ kālavidāṁ varaḥ
4034008c viśvāmitro mahātejāḥ kiṁ punar yaḥ pr̥thagjanaḥ
4034009a dehadharmaṁ gatasyāsya pariśrāntasya lakṣmaṇa
4034009c avitr̥ptasya kāmeṣu rāmaḥ kṣantum ihārhati
4034010a na ca roṣavaśaṁ tāta gantum arhasi lakṣmaṇa
4034010c niścayārtham avijñāya sahasā prākr̥to yathā
4034011a sattvayuktā hi puruṣās tvadvidhāḥ puruṣarṣabha
4034011c avimr̥śya na roṣasya sahasā yānti vaśyatām
4034012a prasādaye tvāṁ dharmajña sugrīvārthe samāhitā
4034012c mahān roṣasamutpannaḥ saṁrambhas tyajyatām ayam
4034013a rumāṁ māṁ kapirājyaṁ ca dhanadhānyavasūni ca
4034013c rāmapriyārthaṁ sugrīvas tyajed iti matir mama
4034014a samāneṣvyati sugrīvaḥ sītayā saha rāghavam
4034014c śaśāṅkam iva rohiṣyā nihatvā rāvaṇaṁ raṇe
4034015a śatakoṭisahasrāṇi laṅkāyāṁ kila rakṣasām
4034015c ayutāni ca ṣaṭtriṁśat sahasrāṇi śatāni ca
4034016a ahatvā tāṁś ca durdharṣān rākṣasān kāmarūpiṇaḥ
4034016c na śakyo rāvaṇo hantuṁ yena sā maithilī hr̥tā
4034017a te na śakyā raṇe hantum asahāyena lakṣmaṇa
4034017c rāvaṇaḥ krūrakarmā ca sugrīveṇa viśeṣataḥ
4034018a evam ākhyātavān vālī sa hy abhijño harīśvaraḥ
4034018c āgamas tu na me vyaktaḥ śravāt tasya bravīmy aham
4034019a tvatsahāyanimittaṁ vai preṣitā haripuṁgavāḥ
4034019c ānetuṁ vānarān yuddhe subahūn hariyūthapān
4034020a tāṁś ca pratīkṣamāṇo ’yaṁ vikrāntān sumahābalān
4034020c rāghavasyārthasiddhyarthaṁ na niryāti harīśvaraḥ
4034021a kr̥tā tu saṁsthā saumitre sugrīveṇa yathāpurā
4034021c adya tair vānarair sarvair āgantavyaṁ mahābalaiḥ
4034022a r̥kṣakoṭisahasrāṇi golāṅgūlaśatāni ca
4034022c adya tvām upayāsyanti jahi kopam ariṁdama
4034022e koṭyo ’nekās tu kākutstha kapīnāṁ dīptatejasām
4034023a tava hi mukham idaṁ nirīkṣya kopāt; kṣatajanibhe nayane nirīkṣamāṇāḥ
4034023c harivaravanitā na yānti śāntiṁ; prathamabhayasya hi śaṅkitāḥ sma sarvāḥ
4035001a ity uktas tārayā vākyaṁ praśritaṁ dharmasaṁhitam
4035001c mr̥dusvabhāvaḥ saumitriḥ pratijagrāha tad vacaḥ
4035002a tasmin pratigr̥hīte tu vākye harigaṇeśvaraḥ
4035002c lakṣmaṇāt sumahat trāsaṁ vastraṁ klinnam ivātyajat
4035003a tataḥ kaṇṭhagataṁ mālyaṁ citraṁ bahuguṇaṁ mahat
4035003c ciccheda vimadaś cāsīt sugrīvo vānareśvaraḥ
4035004a sa lakṣmaṇaṁ bhīmabalaṁ sarvavānarasattamaḥ
4035004c abravīt praśritaṁ vākyaṁ sugrīvaḥ saṁpraharṣayan
4035005a pranaṣṭā śrīś ca kīrtiś ca kapirājyaṁ ca śāśvatam
4035005c rāmaprasādāt saumitre punaḥ prāptam idaṁ mayā
4035006a kaḥ śaktas tasya devasya khyātasya svena karmaṇā
4035006c tādr̥śaṁ vikramaṁ vīra pratikartum ariṁdama
4035007a sītāṁ prāpsyati dharmātmā vadhiṣyati ca rāvaṇam
4035007c sahāyamātreṇa mayā rāghavaḥ svena tejasā
4035008a sahāyakr̥tyaṁ hi tasya yena sapta mahādrumāḥ
4035008c śailaś ca vasudhā caiva bāṇenaikena dāritāḥ
4035009a dhanur visphāramāṇasya yasya śabdena lakṣmaṇa
4035009c saśailā kampitā bhūmiḥ sahāyais tasya kiṁ nu vai
4035010a anuyātrāṁ narendrasya kariṣye ’haṁ nararṣabha
4035010c gacchato rāvaṇaṁ hantuṁ vairiṇaṁ sapuraḥsaram
4035011a yadi kiṁ cid atikrāntaṁ viśvāsāt praṇayena vā
4035011c preṣyasya kṣamitavyaṁ me na kaś cin nāparādhyati
4035012a iti tasya bruvāṇasya sugrīvasya mahātmanaḥ
4035012c abhaval lakṣmaṇaḥ prītaḥ preṁṇā cedam uvāca ha
4035013a sarvathā hi mama bhrātā sanātho vānareśvara
4035013c tvayā nāthena sugrīva praśritena viśeṣataḥ
4035014a yas te prabhāvaḥ sugrīva yac ca te śaucam uttamam
4035014c arhas taṁ kapirājyasya śriyaṁ bhoktum anuttamām
4035015a sahāyena ca sugrīva tvayā rāmaḥ pratāpavān
4035015c vadhiṣyati raṇe śatrūn acirān nātra saṁśayaḥ
4035016a dharmajñasya kr̥tajñasya saṁgrāmeṣv anivartinaḥ
4035016c upapannaṁ ca yuktaṁ ca sugrīva tava bhāṣitam
4035017a doṣajñaḥ sati sāmarthye ko ’nyo bhāṣitum arhati
4035017c varjayitvā mama jyeṣṭhaṁ tvāṁ ca vānarasattama
4035018a sadr̥śaś cāsi rāmasya vikrameṇa balena ca
4035018c sahāyo daivatair dattaś cirāya haripuṁgava
4035019a kiṁ tu śīghram ito vīra niṣkrāma tvaṁ mayā saha
4035019c sāntvayasva vayasyaṁ ca bhāryāharaṇaduḥkhitam
4035020a yac ca śokābhibhūtasya śrutvā rāmasya bhāṣitam
4035020c mayā tvaṁ paruṣāṇy uktas tac ca tvaṁ kṣantum arhasi
4036001a evam uktas tu sugrīvo lakṣmaṇena mahātmanā
4036001c hanumantaṁ sthitaṁ pārśve sacivaṁ vākyam abravīt
4036002a mahendrahimavadvindhyakailāsaśikhareṣu ca
4036002c mandare pāṇḍuśikhare pañcaśaileṣu ye sthitāḥ
4036003a taruṇādityavarṇeṣu bhrājamāneṣu sarvaśaḥ
4036003c parvateṣu samudrānte paścimasyāṁ tu ye diśi
4036004a ādityabhavane caiva girau saṁdhyābhrasaṁnibhe
4036004c padmatālavanaṁ bhīmaṁ saṁśritā haripuṁgavāḥ
4036005a añjanāmbudasaṁkāśāḥ kuñjarapratimaujasaḥ
4036005c añjane parate caiva ye vasanti plavaṁgamāḥ
4036006a manaḥśilā guhāvāsā vānarāḥ kanakaprabhāḥ
4036006c merupārśvagatāś caiva ye ca dhūmragiriṁ śritāḥ
4036007a taruṇādityavarṇāś ca parvate ye mahāruṇe
4036007c pibanto madhumaireyaṁ bhīmavegāḥ plavaṁgamāḥ
4036008a vaneṣu ca suramyeṣu sugandhiṣu mahatsu ca
4036008c tāpasānāṁ ca ramyeṣu vanānteṣu samantataḥ
4036009a tāṁs tāṁs tvam ānaya kṣipraṁ pr̥thivyāṁ sarvavānarān
4036009c sāmadānādibhiḥ kalpair āśu preṣaya vānarān
4036010a preṣitāḥ prathamaṁ ye ca mayā dūtā mahājavāḥ
4036010c tvaraṇārthaṁ tu bhūyas tvaṁ harīn saṁpreṣayāparān
4036011a ye prasaktāś ca kāmeṣu dīrghasūtrāś ca vānarāḥ
4036011c ihānayasva tān sarvāñ śīghraṁ tu mama śāsanāt
4036012a ahobhir daśabhir ye ca nāgacchanti mamājñayā
4036012c hantavyās te durātmāno rājaśāsanadūṣakāḥ
4036013a śatāny atha sahasrāṇi koṭyaś ca mama śāsanāt
4036013c prayāntu kapisiṁhānāṁ diśo mama mate sthitāḥ
4036014a meghaparvatasaṁkāśāś chādayanta ivāmbaram
4036014c ghorarūpāḥ kapiśreṣṭhā yāntu macchāsanād itaḥ
4036015a te gatijñā gatiṁ gatvā pr̥thivyāṁ sarvavānarāḥ
4036015c ānayantu harīn sarvāṁs tvaritāḥ śāsanān mama
4036016a tasya vānararājasya śrutvā vāyusuto vacaḥ
4036016c dikṣu sarvāsu vikrāntān preṣayām āsa vānarān
4036017a te padaṁ viṣṇuvikrāntaṁ patatrijyotiradhvagāḥ
4036017c prayātāḥ prahitā rājñā harayas tatkṣaṇena vai
4036018a te samudreṣu giriṣu vaneṣu ca saritsu ca
4036018c vānarā vānarān sarvān rāmahetor acodayan
4036019a mr̥tyukālopamasyājñāṁ rājarājasya vānarāḥ
4036019c sugrīvasyāyayuḥ śrutvā sugrīvabhayadarśinaḥ
4036020a tatas te ’ñjanasaṁkāśā gires tasmān mahājavāḥ
4036020c tisraḥ koṭyaḥ plavaṁgānāṁ niryayur yatra rāghavaḥ
4036021a astaṁ gacchati yatrārkas tasmin girivare ratāḥ
4036021c taptahemasamābhāsās tasmāt koṭyo daśacyutāḥ
4036022a kailāsa śikharebhyaś ca siṁhakesaravarcasām
4036022c tataḥ koṭisahasrāṇi vānarāṇām upāgaman
4036023a phalamūlena jīvanto himavantam upāśritāḥ
4036023c teṣāṁ koṭisahasrāṇāṁ sahasraṁ samavartata
4036024a aṅgāraka samānānāṁ bhīmānāṁ bhīmakarmaṇām
4036024c vindhyād vānarakoṭīnāṁ sahasrāṇy apatan drutam
4036025a kṣīrodavelānilayās tamālavanavāsinaḥ
4036025c nārikelāśanāś caiva teṣāṁ saṁkhyā na vidyate
4036026a vanebhyo gahvarebhyaś ca saridbhyaś ca mahājavāḥ
4036026c āgacchad vānarī senā pibantīva divākaram
4036027a ye tu tvarayituṁ yātā vānarāḥ sarvavānarān
4036027c te vīrā himavac chailaṁ dadr̥śus taṁ mahādrumam
4036028a tasmin girivare ramye yajño maheśvaraḥ purā
4036028c sarvadevamanastoṣo babhau divyo manoharaḥ
4036029a annaviṣyandajātāni mūlāni ca phalāni ca
4036029c amr̥tasvādukalpāni dadr̥śus tatra vānarāḥ
4036030a tad anna saṁbhavaṁ divyaṁ phalaṁ mūlaṁ manoharam
4036030c yaḥ kaś cit sakr̥d aśnāti māsaṁ bhavati tarpitaḥ
4036031a tāni mūlāni divyāni phalāni ca phalāśanāḥ
4036031c auṣadhāni ca divyāni jagr̥hur hariyūthapāḥ
4036032a tasmāc ca yajñāyatanāt puṣpāṇi surabhīṇi ca
4036032c āninyur vānarā gatvā sugrīvapriyakāraṇāt
4036033a te tu sarve harivarāḥ pr̥thivyāṁ sarvavānarān
4036033c saṁcodayitvā tvaritaṁ yūthānāṁ jagmur agrataḥ
4036034a te tu tena muhūrtena yūthapāḥ śīghrakāriṇaḥ
4036034c kiṣkindhāṁ tvarayā prāptāḥ sugrīvo yatra vānaraḥ
4036035a te gr̥hītvauṣadhīḥ sarvāḥ phalaṁ mūlaṁ ca vānarāḥ
4036035c taṁ pratigrāhayām āsur vacanaṁ cedam abruvan
4036036a sarve parigatāḥ śailāḥ samudrāś ca vanāni ca
4036036c pr̥thivyāṁ vānarāḥ sarve śāsanād upayānti te
4036037a evaṁ śrutvā tato hr̥ṣṭaḥ sugrīvaḥ plavagādhipaḥ
4036037c pratijagrāha ca prītas teṣāṁ sarvam upāyanam
4037001a pratigr̥hya ca tat sarvam upānayam upāhr̥tam
4037001c vānarān sāntvayitvā ca sarvān eva vyasarjayat
4037002a visarjayitvā sa harīñ śūrāṁs tān kr̥takarmaṇaḥ
4037002c mene kr̥tārtham ātmānaṁ rāghavaṁ ca mahābalam
4037003a sa lakṣmaṇo bhīmabalaṁ sarvavānarasattamam
4037003c abravīt praśritaṁ vākyaṁ sugrīvaṁ saṁpraharṣayan
4037003e kiṣkindhāyā viniṣkrāma yadi te saumya rocate
4037004a tasya tad vacanaṁ śrutvā lakṣmaṇasya subhāṣitam
4037004c sugrīvaḥ paramaprīto vākyam etad uvāca ha
4037005a evaṁ bhavatu gacchāmaḥ stheyaṁ tvacchāsane mayā
4037005c tam evam uktvā sugrīvo lakṣmaṇaṁ śubhalakṣmaṇam
4037006a visarjayām āsa tadā tārām anyāś ca yoṣitaḥ
4037006c etety uccair harivarān sugrīvaḥ samudāharat
4037007a tasya tad vacanaṁ śrutvā harayaḥ śīghram āyayuḥ
4037007c baddhāñjalipuṭāḥ sarve ye syuḥ strīdarśanakṣamāḥ
4037008a tān uvāca tataḥ prāptān rājārkasadr̥śaprabhaḥ
4037008c upasthāpayata kṣipraṁ śibikāṁ mama vānarāḥ
4037009a śrutvā tu vacanaṁ tasya harayaḥ śīghravikramāḥ
4037009c samupasthāpayām āsuḥ śibikāṁ priyadarśanām
4037010a tām upasthāpitāṁ dr̥ṣṭvā śibikāṁ vānarādhipaḥ
4037010c lakṣmaṇāruhyatāṁ śīghram iti saumitrim abravīt
4037011a ity uktvā kāñcanaṁ yānaṁ sugrīvaḥ sūryasaṁnibham
4037011c br̥hadbhir haribhir yuktam āruroha salakṣmaṇaḥ
4037012a pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani
4037012c śuklaiś ca bālavyajanair dhūyamānaiḥ samantataḥ
4037013a śaṅkhabherīninādaiś ca bandibhiś cābhivanditaḥ
4037013c niryayau prāpya sugrīvo rājyaśriyam anuttamām
4037014a sa vānaraśatais tīṣkṇair bahubhiḥ śastrapāṇibhiḥ
4037014c parikīrṇo yayau tatra yatra rāmo vyavasthitaḥ
4037015a sa taṁ deśam anuprāpya śreṣṭhaṁ rāmaniṣevitam
4037015c avātaran mahātejāḥ śibikāyāḥ salakṣmaṇaḥ
4037016a āsādya ca tato rāmaṁ kr̥tāñjalipuṭo ’bhavat
4037016c kr̥tāñjalau sthite tasmin vānarāś cabhavaṁs tathā
4037017a taṭākam iva tad dr̥ṣṭvā rāmaḥ kuḍmalapaṅkajam
4037017c vānarāṇāṁ mahat sainyaṁ sugrīve prītimān abhūt
4037018a pādayoḥ patitaṁ mūrdhnā tam utthāpya harīśvaram
4037018c preṁṇā ca bahumānāc ca rāghavaḥ pariṣasvaje
4037019a pariṣvajya ca dharmātmā niṣīdeti tato ’bravīt
4037019c taṁ niṣaṇṇaṁ tato dr̥ṣṭvā kṣitau rāmo ’bravīd vacaḥ
4037020a dharmam arthaṁ ca kāmaṁ ca kāle yas tu niṣevate
4037020c vibhajya satataṁ vīra sa rājā harisattama
4037021a hitvā dharmaṁ tathārthaṁ ca kāmaṁ yas tu niṣevate
4037021c sa vr̥kṣāgre yathā suptaḥ patitaḥ pratibudhyate
4037022a amitrāṇāṁ vadhe yukto mitrāṇāṁ saṁgrahe rataḥ
4037022c trivargaphalabhoktā tu rājā dharmeṇa yujyate
4037023a udyogasamayas tv eṣa prāptaḥ śatruvināśana
4037023c saṁcintyatāṁ hi piṅgeśa haribhiḥ saha mantribhiḥ
4037024a evam uktas tu sugrīvo rāmaṁ vacanam abravīt
4037025a pranaṣṭā śrīś ca kīrtiś ca kapirājyaṁ ca śāśvatam
4037025c tvatprasādān mahābāho punaḥ prāptam idaṁ mayā
4037026a tava devaprasadāc ca bhrātuś ca jayatāṁ vara
4037026c kr̥taṁ na pratikuryād yaḥ puruṣāṇāṁ sa dūṣakaḥ
4037027a ete vānaramukhyāś ca śataśaḥ śatrusūdana
4037027c prāptāś cādāya balinaḥ pr̥thivyāṁ sarvavānarān
4037028a r̥kṣāś cāvahitāḥ śūrā golāṅgūlāś ca rāghava
4037028c kāntāra vanadurgāṇām abhijñā ghoradarśanāḥ
4037029a devagandharvaputrāś ca vānarāḥ kāmarūpiṇaḥ
4037029c svaiḥ svaiḥ parivr̥tāḥ sainyair vartante pathi rāghava
4037030a śataiḥ śatasahasraiś ca koṭibhiś ca plavaṁgamāḥ
4037030c ayutaiś cāvr̥tā vīrā śaṅkubhiś ca paraṁtapa
4037031a arbudair arbudaśatair madhyaiś cāntaiś ca vānarāḥ
4037031c samudraiś ca parārdhaiś ca harayo hariyūthapāḥ
4037032a āgamiṣyanti te rājan mahendrasamavikramāḥ
4037032c merumandarasaṁkāśā vindhyamerukr̥tālayāḥ
4037033a te tvām abhigamiṣyanti rākṣasaṁ ye sabāndhavam
4037033c nihatya rāvaṇaṁ saṁkhye hy ānayiṣyanti maithilīm
4037034a tatas tam udyogam avekṣya buddhimān; haripravīrasya nideśavartinaḥ
4037034c babhūva harṣād vasudhādhipātmajaḥ; prabuddhanīlotpalatulyadarśanaḥ
4038001a iti bruvāṇaṁ sugrīvaṁ rāmo dharmabhr̥tāṁ varaḥ
4038001c bāhubhyāṁ saṁpariṣvajya pratyuvāca kr̥tāñjalim
4038002a yad indro varṣate varṣaṁ na tac citraṁ bhaved bhuvi
4038002c ādityo vā sahasrāṁśuḥ kuryād vitimiraṁ nabhaḥ
4038003a candramā raśmibhiḥ kuryāt pr̥thivīṁ saumya nirmalām
4038003c tvadvidho vāpi mitrāṇāṁ pratikuryāt paraṁtapa
4038004a evaṁ tvayi na tac citraṁ bhaved yat saumya śobhanam
4038004c jānāmy ahaṁ tvāṁ sugrīva satataṁ priyavādinam
4038005a tvatsanāthaḥ sakhe saṁkhye jetāsmi sakalān arīn
4038005c tvam eva me suhr̥n mitraṁ sāhāyyaṁ kartum arhasi
4038006a jahārātmavināśāya vaidehīṁ rākṣasādhamaḥ
4038006c vañcayitvā tu paulomīm anuhlādo yathā śacīm
4038007a nacirāt taṁ haniṣyāmi rāvaṇaṁ niśitaiḥ śaraiḥ
4038007c paulomyāḥ pitaraṁ dr̥ptaṁ śatakratur ivārihā
4038008a etasminn antare caiva rajaḥ samabhivartata
4038008c uṣṇāṁ tīvrāṁ sahasrāṁśoś chādayad gagane prabhām
4038009a diśaḥ paryākulāś cāsan rajasā tena mūrchitāḥ
4038009c cacāla ca mahī sarvā saśailavanakānanā
4038010a tato nagendrasaṁkāśais tīkṣṇa daṁṣṭrair mahābalaiḥ
4038010c kr̥tsnā saṁchāditā bhūmir asaṁkhyeyaiḥ plavaṁgamaiḥ
4038011a nimeṣāntaramātreṇa tatas tair hariyūthapaiḥ
4038011c koṭīśataparīvāraiḥ kāmarūpibhir āvr̥tā
4038012a nādeyaiḥ pārvatīyaiś ca sāmudraiś ca mahābalaiḥ
4038012c haribhir meghanirhrādair anyaiś ca vanacāribhiḥ
4038013a taruṇādityavarṇaiś ca śaśigauraiś ca vānaraiḥ
4038013c padmakesaravarṇaiś ca śvetair merukr̥tālayaiḥ
4038014a koṭīsahasrair daśabhiḥ śrīmān parivr̥tas tadā
4038014c vīraḥ śatabalir nāma vānaraḥ pratyadr̥śyata
4038015a tataḥ kāñcanaśailābhas tārāyā vīryavān pitā
4038015c anekair daśasāhasraiḥ koṭibhiḥ pratyadr̥śyata
4038016a padmakesarasaṁkāśas taruṇārkanibhānanaḥ
4038016c buddhimān vānaraśreṣṭhaḥ sarvavānarasattamaḥ
4038017a anīkair bahusāhasrair vānarāṇāṁ samanvitaḥ
4038017c pitā hanumataḥ śrīmān kesarī pratyadr̥śyata
4038018a golāṅgūlamahārājo gavākṣo bhīmavikramaḥ
4038018c vr̥taḥ koṭisahasreṇa vānarāṇām adr̥śyata
4038019a r̥kṣāṇāṁ bhīmavegānāṁ dhūmraḥ śatrunibarhaṇaḥ
4038019c vr̥taḥ koṭisahasrābhyāṁ dvābhyāṁ samabhivartata
4038020a mahācalanibhair ghoraiḥ panaso nāma yūthapaḥ
4038020c ājagāma mahāvīryas tisr̥bhiḥ koṭibhir vr̥taḥ
4038021a nīlāñjanacayākāro nīlo nāmātha yūthapaḥ
4038021c adr̥śyata mahākāyaḥ koṭibhir daśabhir vr̥taḥ
4038022a darīmukhaś ca balavān yūthapo ’bhyāyayau tadā
4038022c vr̥taḥ koṭisahasreṇa sugrīvaṁ samupasthitaḥ
4038023a maindaś ca dvividaś cobhāv aśviputrau mahāvalau
4038023c koṭikoṭisahasreṇa vānarāṇām adr̥śyatām
4038024a tataḥ koṭisahasrāṇāṁ sahasreṇa śatena ca
4038024c pr̥ṣṭhato ’nugataḥ prāpto haribhir gandhamādanaḥ
4038025a tataḥ padmasahasreṇa vr̥taḥ śaṅkuśatena ca
4038025c yuvarājo ’ṅgadaḥ prāptaḥ pitr̥tulyaparākramaḥ
4038026a tatas tārādyutis tāro harir bhīmaparākramaḥ
4038026c pañcabhir harikoṭībhir dūrataḥ pratyadr̥śyata
4038027a indrajānuḥ kapir vīro yūthapaḥ pratyadr̥śyata
4038027c ekādaśānāṁ koṭīnām īśvaras taiś ca saṁvr̥taḥ
4038028a tato rambhas tv anuprāptas taruṇādityasaṁnibhaḥ
4038028c ayutena vr̥taś caiva sahasreṇa śatena ca
4038029a tato yūthapatir vīro durmukho nāma vānaraḥ
4038029c pratyadr̥śyata koṭibhyāṁ dvābhyāṁ parivr̥to balī
4038030a kailāsaśikharākārair vānarair bhīmavikramaiḥ
4038030c vr̥taḥ koṭisahasreṇa hanumān pratyadr̥śyata
4038031a nalaś cāpi mahāvīryaḥ saṁvr̥to drumavāsibhiḥ
4038031c koṭīśatena saṁprāptaḥ sahasreṇa śatena ca
4038032a śarabhaḥ kumudo vahnir vānaro rambha eva ca
4038032c ete cānye ca bahavo vānarāḥ kāmarūpiṇaḥ
4038033a āvr̥tya pr̥thivīṁ sarvāṁ parvatāṁś ca vanāni ca
4038033c āplavantaḥ plavantaś ca garjantaś ca plavaṁgamāḥ
4038033e abhyavartanta sugrīvaṁ sūryam abhragaṇā iva
4038034a kurvāṇā bahuśabdāṁś ca prahr̥ṣṭā balaśālinaḥ
4038034c śirobhir vānarendrāya sugrīvāya nyavedayan
4038035a apare vānaraśreṣṭhāḥ saṁgamya ca yathocitam
4038035c sugrīveṇa samāgamya sthitāḥ prāñjalayas tadā
4038036a sugrīvas tvarito rāme sarvāṁs tān vānararṣabhān
4038036c nivedayitvā dharmajñaḥ sthitaḥ prāñjalir abravīt
4038037a yathā sukhaṁ parvatanirjhareṣu; vaneṣu sarveṣu ca vānarendrāḥ
4038037c niveśayitvā vidhivad balāni; balaṁ balajñaḥ pratipattum īṣṭe
4039001a atha rājā samr̥ddhārthaḥ sugrīvaḥ plavageśvaraḥ
4039001c uvāca naraśārdūlaṁ rāmaṁ parabalārdanam
4039002a āgatā viniviṣṭāś ca balinaḥ kāmarūpiṇaḥ
4039002c vānarendrā mahendrābhā ye madviṣayavāsinaḥ
4039003a ta ime bahusāhasrair haribhir bhīmavikramaiḥ
4039003c āgatā vānarā ghorā daityadānavasaṁnibhāḥ
4039004a khyātakarmāpadānāś ca balavanto jitaklamāḥ
4039004c parākrameṣu vikhyātā vyavasāyeṣu cottamāḥ
4039005a pr̥thivyambucarā rāma nānānaganivāsinaḥ
4039005c koṭyagraśa ime prāptā vānarās tava kiṁkarāḥ
4039006a nideśavartinaḥ sarve sarve guruhite ratāḥ
4039006c abhipretam anuṣṭhātuṁ tava śakṣyanty ariṁdama
4039007a yan manyase naravyāghra prāptakālaṁ tad ucyatām
4039007c tat sainyaṁ tvadvaśe yuktam ājñāpayitum arhasi
4039008a kāmam eṣām idaṁ kāryaṁ viditaṁ mama tattvataḥ
4039008c tathāpi tu yathā tattvam ājñāpayitum arhasi
4039009a tathā bruvāṇaṁ sugrīvaṁ rāmo daśarathātmajaḥ
4039009c bāhubhyāṁ saṁpariṣvajya idaṁ vacanam abravīt
4039010a jñāyatāṁ saumya vaidehī yadi jīvati vā na vā
4039010c sa ca deśo mahāprājña yasmin vasati rāvaṇaḥ
4039011a adhigamya ca vaidehīṁ nilayaṁ rāvaṇasya ca
4039011c prāptakālaṁ vidhāsyāmi tasmin kāle saha tvayā
4039012a nāham asmin prabhuḥ kārye vānareśa na lakṣmaṇaḥ
4039012c tvam asya hetuḥ kāryasya prabhuś ca plavageśvara
4039013a tvam evājñāpaya vibho mama kāryaviniścayam
4039013c tvaṁ hi jānāsi yat kāryaṁ mama vīra na saṁśayaḥ
4039014a suhr̥ddvitīyo vikrāntaḥ prājñaḥ kālaviśeṣavit
4039014c bhavān asmaddhite yuktaḥ sukr̥tārtho ’rthavittamaḥ
4039015a evam uktas tu sugrīvo vinataṁ nāma yūthapam
4039015c abravīd rāma sāmnidhye lakṣmaṇasya ca dhīmataḥ
4039015e śailābhaṁ meghanirghoṣam ūrjitaṁ plavageśvaram
4039016a somasūryātmajaiḥ sārdhaṁ vānarair vānarottama
4039016c deśakālanayair yuktaḥ kāryākāryaviniścaye
4039017a vr̥taḥ śatasahasreṇa vānarāṇāṁ tarasvinām
4039017c adhigaccha diśaṁ pūrvāṁ saśailavanakānanām
4039018a tatra sītāṁ ca vaidehīṁ nilayaṁ rāvaṇasya ca
4039018c mārgadhvaṁ giridurgeṣu vaneṣu ca nadīṣu ca
4039019a nadīṁ bhāgīrathīṁ ramyāṁ sarayūṁ kauśikīṁ tathā
4039019c kālindīṁ yamunāṁ ramyāṁ yāmunaṁ ca mahāgirim
4039020a sarasvatīṁ ca sindhuṁ ca śoṇaṁ maṇinibhodakam
4039020c mahīṁ kālamahīṁ caiva śailakānanaśobhitām
4039021a brahmamālān videhāṁś ca mālavān kāśikosalān
4039021c māgadhāṁś ca mahāgrāmān puṇḍrān vaṅgāṁs tathaiva ca
4039022a pattanaṁ kośakārāṇāṁ bhūmiṁ ca rajatākarām
4039022c sarvam etad vicetavyaṁ mr̥gayadbhir tatas tataḥ
4039023a rāmasya dayitāṁ bhāryāṁ sītāṁ daśarataḥ snuṣām
4039023c samudram avagāḍhāṁś ca parvatān pattanāni ca
4039024a mandarasya ca ye koṭiṁ saṁśritāḥ ke cid āyatām
4039024c karṇaprāvaraṇāś caiva tathā cāpy oṣṭhakarṇakāḥ
4039025a ghorā lohamukhāś caiva javanāś caikapādakāḥ
4039025c akṣayā balavantaś ca puruṣāḥ puruṣādakāḥ
4039026a kirātāḥ karṇacūḍāś ca hemāṅgāḥ priyadarśanāḥ
4039026c āmamīnāśanās tatra kirātā dvīpavāsinaḥ
4039027a antarjalacarā ghorā naravyāghrā iti śrutāḥ
4039027c eteṣām ālayāḥ sarve viceyāḥ kānanaukasaḥ
4039028a giribhir ye ca gamyante plavanena plavena ca
4039028c ratnavantaṁ yavadvīpaṁ saptarājyopaśobhitam
4039029a suvarṇarūpyakaṁ caiva suvarṇākaramaṇḍitam
4039029c yavadvīpam atikramya śiśiro nāma parvataḥ
4039030a divaṁ spr̥śati śr̥ṅgeṇa devadānavasevitaḥ
4039030c eteṣāṁ giridurgeṣu pratāpeṣu vaneṣu ca
4039031a rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4039031c tataḥ samudradvīpāṁś ca subhīmān draṣṭum arhatha
4039032a tatrāsurā mahākāyāś chāyāṁ gr̥hṇanti nityaśaḥ
4039032c brahmaṇā samanujñātā dīrghakālaṁ bubhukṣitāḥ
4039033a taṁ kālameghapratimaṁ mahoraganiṣevitam
4039033c abhigamya mahānādaṁ tīrthenaiva mahodadhim
4039034a tato raktajalaṁ bhīmaṁ lohitaṁ nāma sāgaram
4039034c gatā drakṣyatha tāṁ caiva br̥hatīṁ kūṭaśālmalīm
4039035a gr̥haṁ ca vainateyasya nānāratnavibhūṣitam
4039035c tatra kailāsasaṁkāśaṁ vihitaṁ viśvakarmaṇā
4039036a tatra śailanibhā bhīmā mandehā nāma rākṣasāḥ
4039036c śailaśr̥ṅgeṣu lambante nānārūpā bhayāvahāḥ
4039037a te patanti jale nityaṁ sūryasyodayanaṁ prati
4039037c abhitaptāś ca sūryeṇa lambante sma punaḥ punaḥ
4039038a tataḥ pāṇḍurameghābhaṁ kṣīraudaṁ nāma sāgaram
4039038c gatā drakṣyatha durdharṣā mukhā hāram ivormibhiḥ
4039039a tasya madhye mahāśveta r̥ṣabho nāma parvataḥ
4039039c divyagandhaiḥ kusumitai rajataiś ca nagair vr̥taḥ
4039040a saraś ca rājataiḥ padmair jvalitair hemakesaraiḥ
4039040c nāmnā sudarśanaṁ nāma rājahaṁsaiḥ samākulam
4039041a vibudhāś cāraṇā yakṣāḥ kiṁnarāḥ sāpsarogaṇāḥ
4039041c hr̥ṣṭāḥ samabhigacchanti nalinīṁ tāṁ riraṁsavaḥ
4039042a kṣīrodaṁ samatikramya tato drakṣyatha vānarāḥ
4039042c jalodaṁ sāgaraśreṣṭhaṁ sarvabhūtabhayāvaham
4039043a tatra tat kopajaṁ tejaḥ kr̥taṁ hayamukhaṁ mahat
4039043c asyāhus tan mahāvegam odanaṁ sacarācaram
4039044a tatra vikrośatāṁ nādo bhūtānāṁ sāgaraukasām
4039044c śrūyate cāsamarthānāṁ dr̥ṣṭvā tad vaḍavāmukham
4039045a svādūdasyottare deśe yojanāni trayodaśa
4039045c jātarūpaśilo nāma mahān kanakaparvataḥ
4039046a āsīnaṁ parvatasyāgre sarvabhūtanamaskr̥tam
4039046c sahasraśirasaṁ devam anantaṁ nīlavāsasaṁ
4039047a triśirāḥ kāñcanaḥ ketus tālas tasya mahātmanaḥ
4039047c sthāpitaḥ parvatasyāgre virājati savedikaḥ
4039048a pūrvasyāṁ diśi nirmāṇaṁ kr̥taṁ tat tridaśeśvaraiḥ
4039048c tataḥ paraṁ hemamayaḥ śrīmān udayaparvataḥ
4039049a tasya koṭir divaṁ spr̥ṣṭvā śatayojanam āyatā
4039049c jātarūpamayī divyā virājati savedikā
4039050a sālais tālais tamālaiś ca karṇikāraiś ca puṣpitaiḥ
4039050c jātarūpamayair divyaiḥ śobhate sūryasaṁnibhaiḥ
4039051a tatra yojanavistāram ucchritaṁ daśayojanam
4039051c śr̥ṅgaṁ saumanasaṁ nāma jātarūpamayaṁ dhruvam
4039052a tatra pūrvaṁ padaṁ kr̥tvā purā viṣṇus trivikrame
4039052c dvitīyaṁ śikharaṁ meroś cakāra puruṣottamaḥ
4039053a uttareṇa parikramya jambūdvīpaṁ divākaraḥ
4039053c dr̥śyo bhavati bhūyiṣṭhaṁ śikharaṁ tan mahocchrayam
4039054a tatra vaikhānasā nāma vālakhilyā maharṣayaḥ
4039054c prakāśamānā dr̥śyante sūryavarṇās tapasvinaḥ
4039055a ayaṁ sudarśano dvīpaḥ puro yasya prakāśate
4039055c yasmiṁs tejaś ca cakṣuś ca sarvaprānabhr̥tām api
4039056a śailasya tasya kuñjeṣu kandareṣu vaneṣu ca
4039056c rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4039057a kāñcanasya ca śailasya sūryasya ca mahātmanaḥ
4039057c āviṣṭā tejasā saṁdhyā pūrvā raktā prakāśate
4039058a tataḥ paramagamyā syād dik pūrvā tridaśāvr̥tā
4039058c rahitā candrasūryābhyām adr̥śyā timirāvr̥tā
4039059a śaileṣu teṣu sarveṣu kandareṣu vaneṣu ca
4039059c ye ca noktā mayā deśā viceyā teṣu jānakī
4039060a etāvad vānaraiḥ śakyaṁ gantuṁ vānarapuṁgavāḥ
4039060c abhāskaram amaryādaṁ na jānīmas tataḥ param
4039061a adhigamya tu vaidehīṁ nilayaṁ rāvaṇasya ca
4039061c māse pūrṇe nivartadhvam udayaṁ prāpya parvatam
4039062a ūrdhvaṁ māsān na vastavyaṁ vasan vadhyo bhaven mama
4039062c siddhārthāḥ saṁnivartadhvam adhigamya ca maithilīm
4039063a mahendrakāntāṁ vanaṣaṇḍa maṇḍitāṁ; diśaṁ caritvā nipuṇena vānarāḥ
4039063c avāpya sītāṁ raghuvaṁśajapriyāṁ; tato nivr̥ttāḥ sukhito bhaviṣyatha
4040001a tataḥ prasthāpya sugrīvas tan mahad vānaraṁ balam
4040001c dakṣiṇāṁ preṣayām āsa vānarān abhilakṣitān
4040002a nīlam agnisutaṁ caiva hanumantaṁ ca vānaram
4040002c pitāmahasutaṁ caiva jāmbavantaṁ mahākapim
4040003a suhotraṁ ca śarīraṁ ca śaragulmaṁ tathaiva ca
4040003c gajaṁ gavākṣaṁ gavayaṁ suṣeṇam r̥ṣabhaṁ tathā
4040004a maindaṁ ca dvividaṁ caiva vijayaṁ gandhamādanam
4040004c ulkāmukham asaṅgaṁ ca hutāśana sutāv ubhau
4040005a aṅgadapramukhān vīrān vīraḥ kapigaṇeśvaraḥ
4040005c vegavikramasaṁpannān saṁdideśa viśeṣavit
4040006a teṣām agresaraṁ caiva mahad balam asaṁgagam
4040006c vidhāya harivīrāṇām ādiśad dakṣiṇāṁ diśam
4040007a ye ke cana samuddeśās tasyāṁ diśi sudurgamāḥ
4040007c kapīśaḥ kapimukhyānāṁ sa teṣāṁ tān udāharat
4040008a sahasraśirasaṁ vindhyaṁ nānādrumalatāvr̥tam
4040008c narmadāṁ ca nadīṁ durgāṁ mahoraganiṣevitām
4040009a tato godāvarīṁ ramyāṁ kr̥ṣṇāveṇīṁ mahānadīm
4040009c varadāṁ ca mahābhāgāṁ mahoraganiṣevitām
4040010a mekhalān utkalāṁś caiva daśārṇanagarāṇy api
4040010c avantīm abhravantīṁ ca sarvam evānupaśyata
4040011a vidarbhān r̥ṣikāṁś caiva ramyān māhiṣakān api
4040011c tathā baṅgān kaliṅgāṁś ca kauśikāṁś ca samantataḥ
4040012a anvīkṣya daṇḍakāraṇyaṁ saparvatanadīguham
4040012c nadīṁ godāvarīṁ caiva sarvam evānupaśyata
4040013a tathaivāndhrāṁś ca puṇḍrāṁś ca colān pāṇḍyān sakeralān
4040013c ayomukhaś ca gantavyaḥ parvato dhātumaṇḍitaḥ
4040014a vicitraśikharaḥ śrīmāṁś citrapuṣpitakānanaḥ
4040014c sacandanavanoddeśo mārgitavyo mahāgiriḥ
4040015a tatas tām āpagāṁ divyāṁ prasannasalilāṁ śivām
4040015c tatra drakṣyatha kāverīṁ vihr̥tām apsarogaṇaiḥ
4040016a tasyāsīnaṁ nagasyāgre malayasya mahaujasaṁ
4040016c drakṣyathādityasaṁkāśam agastyam r̥ṣisattamam
4040017a tatas tenābhyanujñātāḥ prasannena mahātmanā
4040017c tāmraparṇīṁ grāhajuṣṭāṁ tariṣyatha mahānadīm
4040018a sā candanavanair divyaiḥ pracchannā dvīpa śālinī
4040018c kānteva yuvatiḥ kāntaṁ samudram avagāhate
4040019a tato hemamayaṁ divyaṁ muktāmaṇivibhūṣitam
4040019c yuktaṁ kavāṭaṁ pāṇḍyānāṁ gatā drakṣyatha vānarāḥ
4040020a tataḥ samudram āsādya saṁpradhāryārthaniścayam
4040020c agastyenāntare tatra sāgare viniveśitaḥ
4040021a citranānānagaḥ śrīmān mahendraḥ parvatottamaḥ
4040021c jātarūpamayaḥ śrīmān avagāḍho mahārṇavam
4040022a nānāvidhair nagaiḥ phullair latābhiś copaśobhitam
4040022c devarṣiyakṣapravarair apsarobhiś ca sevitam
4040023a siddhacāraṇasaṁghaiś ca prakīrṇaṁ sumanoharam
4040023c tam upaiti sahasrākṣaḥ sadā parvasu parvasu
4040024a dvīpas tasyāpare pāre śatayojanam āyataḥ
4040024c agamyo mānuṣair dīptas taṁ mārgadhvaṁ samantataḥ
4040024e tatra sarvātmanā sītā mārgitavyā viśeṣataḥ
4040025a sa hi deśas tu vadhyasya rāvaṇasya durātmanaḥ
4040025c rākṣasādhipater vāsaḥ sahasrākṣasamadyuteḥ
4040026a dakṣiṇasya samudrasya madhye tasya tu rākṣasī
4040026c aṅgāraketi vikhyātā chāyām ākṣipya bhojinī
4040027a tam atikramya lakṣmīvān samudre śatayojane
4040027c giriḥ puṣpitako nāma siddhacāraṇasevitaḥ
4040028a candrasūryāṁśusaṁkāśaḥ sāgarāmbusamāvr̥taḥ
4040028c bhrājate vipulaiḥ śr̥ṅgair ambaraṁ vilikhann iva
4040029a tasyaikaṁ kāñcanaṁ śr̥ṅgaṁ sevate yaṁ divākaraḥ
4040029c śvetaṁ rājatam ekaṁ ca sevate yaṁ niśākaraḥ
4040030a na taṁ kr̥taghnāḥ paśyanti na nr̥śaṁsā na nāstikāḥ
4040030c praṇamya śirasā śailaṁ taṁ vimārgata vānarāḥ
4040031a tam atikramya durdharṣāḥ sūryavān nāma parvataḥ
4040031c adhvanā durvigāhena yojanāni caturdaśa
4040032a tatas tam apy atikramya vaidyuto nāma parvataḥ
4040032c sarvakāmaphalair vr̥kṣaiḥ sarvakālamanoharaiḥ
4040033a tatra bhuktvā varārhāṇi mūlāni ca phalāni ca
4040033c madhūni pītvā mukhyāni paraṁ gacchata vānarāḥ
4040034a tatra netramanaḥkāntaḥ kuñjaro nāma parvataḥ
4040034c agastyabhavanaṁ yatra nirmitaṁ viśvakarmaṇā
4040035a tatra yojanavistāram ucchritaṁ daśayojanam
4040035c śaraṇaṁ kāñcanaṁ divyaṁ nānāratnavibhūṣitam
4040036a tatra bhogavatī nāma sarpāṇām ālayaḥ purī
4040036c viśālarathyā durdharṣā sarvataḥ parirakṣitā
4040036e rakṣitā pannagair ghorais tīkṣṇadaṁṣṭrair mahāviṣaiḥ
4040037a sarparājo mahāghoro yasyāṁ vasati vāsukiḥ
4040037c niryāya mārgitavyā ca sā ca bhogavatī purī
4040038a taṁ ca deśam atikramya mahān r̥ṣabhasaṁsthitaḥ
4040038c sarvaratnamayaḥ śrīmān r̥ṣabho nāma parvataḥ
4040039a gośīrṣakaṁ padmakaṁ ca hariśyāmaṁ ca candanam
4040039c divyam utpadyate yatra tac caivāgnisamaprabham
4040040a na tu tac candanaṁ dr̥ṣṭvā spraṣṭavyaṁ ca kadā cana
4040040c rohitā nāma gandharvā ghorā rakṣanti tad vanam
4040041a tatra gandharvapatayaḥ pañcasūryasamaprabhāḥ
4040041c śailūṣo grāmaṇīr bhikṣuḥ śubhro babhrus tathaiva ca
4040042a ante pr̥thivyā durdharṣās tatra svargajitaḥ sthitāḥ
4040042c tataḥ paraṁ na vaḥ sevyaḥ pitr̥lokaḥ sudāruṇaḥ
4040042e rājadhānī yamasyaiṣā kaṣṭena tamasāvr̥tā
4040043a etāvad eva yuṣmābhir vīrā vānarapuṁgavāḥ
4040043c śakyaṁ vicetuṁ gantuṁ vā nāto gatimatāṁ gatiḥ
4040044a sarvam etat samālokya yac cānyad api dr̥śyate
4040044c gatiṁ viditvā vaidehyāḥ saṁnivartitam arhatha
4040045a yas tu māsān nivr̥tto ’gre dr̥ṣṭā sīteti vakṣyati
4040045c mattulyavibhavo bhogaiḥ sukhaṁ sa vihariṣyati
4040046a tataḥ priyataro nāsti mama prāṇād viśeṣataḥ
4040046c kr̥tāparādho bahuśo mama bandhur bhaviṣyati
4040047a amitabalaparākramā bhavanto; vipulaguṇeṣu kuleṣu ca prasūtāḥ
4040047c manujapatisutāṁ yathā labhadhvaṁ; tad adhiguṇaṁ puruṣārtham ārabhadhvam
4041001a tataḥ prasthāpya sugrīvas tān harīn dakṣiṇāṁ diśam
4041001c buddhivikramasaṁpannān vāyuvegasamāñjave
4041002a athāhūya mahātejāḥ suṣeṇaṁ nāma yūthapam
4041002c tārāyāḥ pitaraṁ rājā śvaśurabhīmavikramam
4041003a abravīt prāñjalir vākyam abhigamya praṇamya ca
4041003c sāhāyyaṁ kuru rāmasya kr̥tye ’smin samupasthite
4041004a vr̥taḥ śatasahasreṇa vānarāṇāṁ tarasvinām
4041004c abhigaccha diśaṁ saumya paścimāṁ vāruṇīṁ prabho
4041005a surāṣṭrān saha bāhlīkāñ śūrābhīrāṁs tathaiva ca
4041005c sphītāñjanapadān ramyān vipulāni purāṇi ca
4041006a puṁnāgagahanaṁ kukṣiṁ bahuloddālakākulam
4041006c tathā ketakaṣaṇḍāṁś ca mārgadhvaṁ hariyūthapāḥ
4041007a pratyak srotogamāś caiva nadyaḥ śītajalāḥ śivāḥ
4041007c tāpasānām araṇyāni kāntārā girayaś ca ye
4041008a girijālāvr̥tāṁ durgāṁ mārgitvā paścimāṁ diśam
4041008c tataḥ paścimam āsādya samudraṁ draṣṭum arhatha
4041008e timi nakrāyuta jalam akṣobhyam atha vānaraḥ
4041009a tataḥ ketakaṣaṇḍeṣu tamālagahaneṣu ca
4041009c kapayo vihariṣyanti nārikelavaneṣu ca
4041010a tatra sītāṁ ca mārgadhvaṁ nilayaṁ rāvaṇasya ca
4041010c marīcipattanaṁ caiva ramyaṁ caiva jaṭīpuram
4041011a avantīm aṅgalopāṁ ca tathā cālakṣitaṁ vanam
4041011c rāṣṭrāṇi ca viśālāni pattanāni tatas tataḥ
4041012a sindhusāgarayoś caiva saṁgame tatra parvataḥ
4041012c mahān hemagirir nāma śataśr̥ṅgo mahādrumaḥ
4041013a tasya prastheṣu ramyeṣu siṁhāḥ pakṣagamāḥ sthitāḥ
4041013c timimatsyagajāṁś caiva nīḍāny āropayanti te
4041014a tāni nīḍāni siṁhānāṁ giriśr̥ṅgagatāś ca ye
4041014c dr̥ptās tr̥ptāś ca mātaṅgās toyadasvananiḥsvanāḥ
4041014e vicaranti viśāle ’smiṁs toyapūrṇe samantataḥ
4041015a tasya śr̥ṅgaṁ divasparśaṁ kāñcanaṁ citrapādapam
4041015c sarvam āśu vicetavyaṁ kapibhiḥ kāmarūpibhiḥ
4041016a koṭiṁ tatra samudre tu kāñcanīṁ śatayojanam
4041016c durdarśāṁ pariyātrasya gatā drakṣyatha vānarāḥ
4041017a koṭyas tatra caturviṁśad gandharvāṇāṁ tarasvinām
4041017c vasanty agninikāśānāṁ ghorāṇāṁ kāmarūpiṇām
4041018a nātyāsādayitavyās te vānarair bhīmavikramaiḥ
4041018c nādeyaṁ ca phalaṁ tasmād deśāt kiṁ cit plavaṁgamaiḥ
4041019a durāsadā hi te vīrāḥ sattvavanto mahābalāḥ
4041019c phalamūlāni te tatra rakṣante bhīmavikramāḥ
4041020a tatra yatnaś ca kartavyo mārgitavyā ca jānakī
4041020c na hi tebhyo bhayaṁ kiṁ cit kapitvam anuvartatām
4041021a caturbhāge samudrasya cakravān nāma parvataḥ
4041021c tatra cakraṁ sahasrāraṁ nirmitaṁ viśvakarmaṇā
4041022a tatra pañcajanaṁ hatvā hayagrīvaṁ ca dānavam
4041022c ājahāra tataś cakraṁ śaṅkhaṁ ca puruṣottamaḥ
4041023a tasya sānuṣu citreṣu viśālāsu guhāsu ca
4041023c rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4041024a yojanāni catuḥṣaṣṭir varāho nāma parvataḥ
4041024c suvarṇaśr̥ṅgaḥ suśrīmān agādhe varuṇālaye
4041025a tatra prāgjyotiṣaṁ nāma jātarūpamayaṁ puram
4041025c yasmin vasti duṣṭātmā narako nāma guhāsu ca
4041026a tasya sānuṣu citreṣu viśālāsu guhāsu ca
4041026c rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4041027a tam atikramya śailendraṁ kāñcanāntaranirdaraḥ
4041027c parvataḥ sarvasauvarṇo dhārā prasravaṇāyutaḥ
4041028a taṁ gajāś ca varāhāś ca siṁhā vyāghrāś ca sarvataḥ
4041028c abhigarjanti satataṁ tena śabdena darpitāḥ
4041029a tasmin harihayaḥ śrīmān mahendraḥ pākaśāsanaḥ
4041029c abhiṣiktaḥ surai rājā meghavān nāma parvataḥ
4041030a tam atikramya śailendraṁ mahendraparipālitam
4041030c ṣaṣṭiṁ girisahasrāṇi kāñcanāni gamiṣyatha
4041031a taruṇādityavarṇāni bhrājamānāni sarvataḥ
4041031c jātarūpamayair vr̥kṣaiḥ śobhitāni supuṣpitaiḥ
4041032a teṣāṁ madhye sthito rājā merur uttamaparvataḥ
4041032c ādityena prasannena śailo dattavaraḥ purā
4041033a tenaivam uktaḥ śailendraḥ sarva eva tvadāśrayāḥ
4041033c matprasādād bhaviṣyanti divārātrau ca kāñcanāḥ
4041034a tvayi ye cāpi vatsyanti devagandharvadānavāḥ
4041034c te bhaviṣyanti raktāś ca prabhayā kāñcanaprabhāḥ
4041035a ādityā vasavo rudrā marutaś ca divaukasaḥ
4041035c āgamya paścimāṁ saṁdhyāṁ merum uttamaparvatam
4041036a ādityam upatiṣṭhanti taiś ca sūryo ’bhipūjitaḥ
4041036c adr̥śyaḥ sarvabhūtānām astaṁ gacchati parvatam
4041037a yojanānāṁ sahasrāṇi daśatāni divākaraḥ
4041037c muhūrtārdhena taṁ śīghram abhiyāti śiloccayam
4041038a śr̥ṅge tasya mahad divyaṁ bhavanaṁ sūryasaṁnibham
4041038c prāsādaguṇasaṁbādhaṁ vihitaṁ viśvakarmaṇā
4041039a śobhitaṁ tarubhiś citrair nānāpakṣisamākulaiḥ
4041039c niketaṁ pāśahastasya varuṇasya mahātmanaḥ
4041040a antarā merum astaṁ ca tālo daśaśirā mahān
4041040c jātarūpamayaḥ śrīmān bhrājate citravedikaḥ
4041041a teṣu sarveṣu durgeṣu saraḥsu ca saritsu ca
4041041c rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4041042a yatra tiṣṭhati dharmātmā tapasā svena bhāvitaḥ
4041042c merusāvarṇir ity eva khyāto vai brahmaṇā samaḥ
4041043a praṣṭavyo merusāvarṇir maharṣiḥ sūryasaṁnibhaḥ
4041043c praṇamya śirasā bhūmau pravr̥ttiṁ maithilīṁ prati
4041044a etāvaj jīvalokasya bhāskaro rajanīkṣaye
4041044c kr̥tvā vitimiraṁ sarvam astaṁ gacchati parvatam
4041045a etāvad vānaraiḥ śakyaṁ gantuṁ vānarapuṁgavāḥ
4041045c abhāskaram amaryādaṁ na jānīmas tataḥ param
4041046a adhigamya tu vaidehīṁ nilayaṁ rāvaṇasya ca
4041046c astaṁ parvatam āsādya pūrṇe māse nivartata
4041047a ūrdhvaṁ māsān na vastavyaṁ vasan vadhyo bhaven mama
4041047c sahaiva śūro yuṣmābhiḥ śvaśuro me gamiṣyati
4041048a śrotavyaṁ sarvam etasya bhavadbhir diṣṭa kāribhiḥ
4041048c gurur eṣa mahābāhuḥ śvaśuro me mahābalaḥ
4041049a bhavantaś cāpi vikrāntāḥ pramāṇaṁ sarvakarmasu
4041049c pramāṇam enaṁ saṁsthāpya paśyadhvaṁ paścimāṁ diśam
4041050a dr̥ṣṭāyāṁ tu narendrasyā patnyām amitatejasaḥ
4041050c kr̥takr̥tyā bhaviṣyāmaḥ kr̥tasya pratikarmaṇā
4041051a ato ’nyad api yat kiṁ cit kāryasyāsya hitaṁ bhavet
4041051c saṁpradhārya bhavadbhiś ca deśakālārthasaṁhitam
4041052a tataḥ suṣeṇa pramukhāḥ plavaṁgamāḥ; sugrīvavākyaṁ nipuṇaṁ niśamya
4041052c āmantrya sarve plavagādhipaṁ te; jagmur diśaṁ tāṁ varuṇābhiguptām
4042001a tataḥ saṁdiśya sugrīvaḥ śvaśuraṁ paścimāṁ diśam
4042001c vīraṁ śatabaliṁ nāma vānaraṁ vānararṣabhaḥ
4042002a uvāca rājā mantrajñaḥ sarvavānarasaṁmatam
4042002c vākyam ātmahitaṁ caiva rāmasya ca hitaṁ tathā
4042003a vr̥taḥ śatasahasreṇa tvadvidhānāṁ vanaukasām
4042003c vaivasvata sutaiḥ sārdhaṁ pratiṣṭhasva svamantribhiḥ
4042004a diśaṁ hy udīcīṁ vikrāntāṁ himaśailāvataṁsakām
4042004c sarvataḥ parimārgadhvaṁ rāmapatnīm aninditām
4042005a asmin kārye vinivr̥tte kr̥te dāśaratheḥ priye
4042005c r̥ṇān muktā bhaviṣyāmaḥ kr̥tārthārthavidāṁ varāḥ
4042006a kr̥taṁ hi priyam asmākaṁ rāghaveṇa mahātmanā
4042006c tasya cet pratikāro ’sti saphalaṁ jīvitaṁ bhavet
4042007a etāṁ buddhiṁ samāsthāya dr̥śyate jānakī yathā
4042007c tathā bhavadbhiḥ kartavyam asmatpriyahitaiṣibhiḥ
4042008a ayaṁ hi sarvabhūtānāṁ mānyas tu narasattamaḥ
4042008c asmāsu cāgataprītī rāmaḥ parapuraṁjayaḥ
4042009a imāni vanadurgāṇi nadyaḥ śailāntarāṇi ca
4042009c bhavantaḥ parimārgaṁs tu buddhivikramasaṁpadā
4042010a tatra mlecchān pulindāṁś ca śūrasenāṁs tathaiva ca
4042010c prasthālān bharatāṁś caiva kurūṁś ca saha madrakaiḥ
4042011a kāmbojān yavanāṁś caiva śakān āraṭṭakān api
4042011c bāhlīkān r̥ṣikāṁś caiva pauravān atha ṭaṅkaṇān
4042012a cīnān paramacīnāṁś ca nīhārāṁś ca punaḥ punaḥ
4042012c anviṣya daradāṁś caiva himavantaṁ vicinvatha
4042013a lodhrapadmakaṣaṇḍeṣu devadāruvaneṣu ca
4042013c rāvaṇaḥ saha vaidehya mārgitavyas tatas tataḥ
4042014a tataḥ somāśramaṁ gatvā devagandharvasevitam
4042014c kālaṁ nāma mahāsānuṁ parvataṁ taṁ gamiṣyatha
4042015a mahatsu tasya śr̥ṅgeṣu nirdareṣu guhāsu ca
4042015c vicinudhvaṁ mahābhāgāṁ rāmapatnīṁ yaśasvinīm
4042016a tam atikramya śailendraṁ hemavargaṁ mahāgirim
4042016c tataḥ sudarśanaṁ nāma parvataṁ gantum arhatha
4042017a tasya kānanaṣaṇḍeṣu nirdareṣu guhāsu ca
4042017c rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4042018a tam atikramya cākāśaṁ sarvataḥ śatayojanam
4042018c aparvatanadī vr̥kṣaṁ sarvasattvavivarjitam
4042019a taṁ tu śīghram atikramya kāntāraṁ romaharṣaṇam
4042019c kailāsaṁ pāṇḍuraṁ śailaṁ prāpya hr̥ṣṭā bhaviṣyatha
4042020a tatra pāṇḍurameghābhaṁ jāmbūnadapariṣkr̥tam
4042020c kuberabhavanaṁ divyaṁ nirmitaṁ viśvakarmaṇā
4042021a viśālā nalinī yatra prabhūtakamalotpalā
4042021c haṁsakāraṇḍavākīrṇā apsarogaṇasevitā
4042022a tatra vaiśravaṇo rājā sarvabhūtanamaskr̥taḥ
4042022c dhanado ramate śrīmān guhyakaiḥ saha yakṣarāṭ
4042023a tasya candranikaśeṣu parvateṣu guhāsu ca
4042023c rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ
4042024a krauñcaṁ tu girim āsādya bilaṁ tasya sudurgamam
4042024c apramattaiḥ praveṣṭavyaṁ duṣpraveśaṁ hi tat smr̥tam
4042025a vasanti hi mahātmānas tatra sūryasamaprabhāḥ
4042025c devair apy arcitāḥ samyag devarūpā maharṣayaḥ
4042026a krauñcasya tu guhāś cānyāḥ sānūni śikharāṇi ca
4042026c nirdarāś ca nitambāś ca vicetavyās tatas tataḥ
4042027a krauñcasya śikharaṁ cāpi nirīkṣya ca tatas tataḥ
4042027c avr̥kṣaṁ kāmaśailaṁ ca mānasaṁ vihagālayam
4042028a na gatis tatra bhūtānāṁ devadānavarakṣasām
4042028c sa ca sarvair vicetavyaḥ sasānuprasthabhūdharaḥ
4042029a krauñcaṁ girim atikramya maināko nāma parvataḥ
4042029c mayasya bhavanaṁ tatra dānavasya svayaṁ kr̥tam
4042030a mainākas tu vicetavyaḥ sasānuprasthakandaraḥ
4042030c strīṇām aśvamukhīnāṁ ca niketās tatra tatra tu
4042031a taṁ deśaṁ samatikramya āśramaṁ siddhasevitam
4042031c siddhā vaikhānasās tatra vālakhilyāś ca tāpasāḥ
4042032a vandyās te tu tapaḥsiddhās tāpasā vītakalmaṣāḥ
4042032c praṣṭavyāś cāpi sītāyāḥ pravr̥ttaṁ vinayānvitaiḥ
4042033a hemapuṣkarasaṁchannaṁ tatra vaikhānasaṁ saraḥ
4042033c taruṇādityasaṁkāśair haṁsair vicaritaṁ śubhaiḥ
4042034a aupavāhyaḥ kuberasya sarvabhauma iti smr̥taḥ
4042034c gajaḥ paryeti taṁ deśaṁ sadā saha kareṇubhiḥ
4042035a tat sāraḥ samatikramya naṣṭacandradivākaram
4042035c anakṣatragaṇaṁ vyoma niṣpayodam anādimat
4042036a gabhastibhir ivārkasya sa tu deśaḥ prakāśate
4042036c viśrāmyadbhis tapaḥ siddhair devakalpaiḥ svayamprabhaiḥ
4042037a taṁ tu deśam atikramya śailodā nāma nimnagā
4042037c ubhayos tīrayor yasyāḥ kīcakā nāma veṇavaḥ
4042038a te nayanti paraṁ tīraṁ siddhān pratyānayanti ca
4042038c uttarāḥ kuravas tatra kr̥tapuṇyapratiśriyāḥ
4042039a tataḥ kāñcanapadmābhiḥ padminībhiḥ kr̥todakāḥ
4042039c nīlavaidūryapatrāḍhyā nadyas tatra sahasraśaḥ
4042040a raktotpalavanaiś cātra maṇḍitāś ca hiraṇmayaiḥ
4042040c taruṇādityasadr̥śair bhānti tatra jalāśayāḥ
4042041a mahārhamaṇipatraiś ca kāñcanaprabha kesaraiḥ
4042041c nīlotpalavanaiś citraiḥ sa deśaḥ sarvatovr̥taḥ
4042042a nistulābhiś ca muktābhir maṇibhiś ca mahādhanaiḥ
4042042c udbhūtapulinās tatra jātarūpaiś ca nimnagāḥ
4042043a sarvaratnamayaiś citrair avagāḍhā nagottamaiḥ
4042043c jātarūpamayaiś cāpi hutāśanasamaprabhaiḥ
4042044a nityapuṣpaphalāś cātra nagāḥ patrarathākulāḥ
4042044c divyagandharasasparśāḥ sarvakāmān sravanti ca
4042045a nānākārāṇi vāsāṁsi phalanty anye nagottamāḥ
4042045c muktāvaidūryacitrāṇi bhūṣaṇāni tathaiva ca
4042046a strīṇāṁ yāny anurūpāṇi puruṣāṇāṁ tathaiva ca
4042046c sarvartusukhasevyāni phalanty anye nagottamāḥ
4042047a mahārhāṇi vicitrāṇi haimāny anye nagottamāḥ
4042047c śayanāni prasūyante citrāstāraṇavanti ca
4042048a manaḥkāntāni mālyāni phalanty atrāpare drumāḥ
4042048c pānāni ca mahārhāṇi bhakṣyāṇi vividhāni ca
4042049a striyaś ca guṇasaṁpannā rūpayauvanalakṣitāḥ
4042049c gandharvāḥ kiṁnarā siddhā nāgā vidyādharās tathā
4042049e ramante sahitās tatra nārībhir bhāskaraprabhāḥ
4042050a sarve sukr̥takarmāṇaḥ sarve ratiparāyaṇāḥ
4042050c sarve kāmārthasahitā vasanti saha yoṣitaḥ
4042051a gītavāditranirghoṣaḥ sotkr̥ṣṭahasitasvanaḥ
4042051c śrūyate satataṁ tatra sarvabhūtamanoharaḥ
4042052a tatra nāmuditaḥ kaś cin nāsti kaś cid asatpriyaḥ
4042052c ahany ahani vardhante guṇās tatra manoramāḥ
4042053a samatikramya taṁ deśam uttaras toyasāṁ nidhiḥ
4042053c tatra somagirir nāma madhye hemamayo mahān
4042054a indralokagatā ye ca brahmalokagatāś ca ye
4042054c devās taṁ samavekṣante girirājaṁ divaṁ gatam
4042055a sa tu deśo visūryo ’pi tasya bhāsā prakāśate
4042055c sūryalakṣmyābhivijñeyas tapaseva vivasvatā
4042056a bhagavān api viśvātmā śambhur ekādaśātmakaḥ
4042056c brahmā vasati deveśo brahmarṣiparivāritaḥ
4042057a na kathaṁ cana gantavyaṁ kurūṇām uttareṇa vaḥ
4042057c anyeṣām api bhūtānāṁ nātikrāmati vai gatiḥ
4042058a sā hi somagirir nāma devānām api durgamaḥ
4042058c tam ālokya tataḥ kṣipram upāvartitum arhatha
4042059a etāvad vānaraiḥ śakyaṁ gantuṁ vānarapuṁgavāḥ
4042059c abhāskaram amaryādaṁ na jānīmas tataḥ param
4042060a sarvam etad vicetavyaṁ yan mayā parikīrtitam
4042060c yad anyad api noktaṁ ca tatrāpi kriyatāṁ matiḥ
4042061a tataḥ kr̥taṁ dāśarather mahat priyaṁ; mahattaraṁ cāpi tato mama priyam
4042061c kr̥taṁ bhaviṣyaty anilānalopamā; videhajā darśanajena karmaṇā
4042062a tataḥ kr̥tārthāḥ sahitāḥ sabāndhavā; mayārcitāḥ sarvaguṇair manoramaiḥ
4042062c cariṣyathorvīṁ pratiśāntaśatravaḥ; sahapriyā bhūtadharāḥ plavaṁgamāḥ
4043001a viśeṣeṇa tu sugrīvo hanumatyartham uktavān
4043001c sa hi tasmin hariśreṣṭhe niścitārtho ’rthasādhane
4043002a na bhūmau nāntarikṣe vā nāmbare nāmarālaye
4043002c nāpsu vā gatisaṁgaṁ te paśyāmi haripuṁgava
4043003a sāsurāḥ sahagandharvāḥ sanāganaradevatāḥ
4043003c viditāḥ sarvalokās te sasāgaradharādharāḥ
4043004a gatir vegaś ca tejaś ca lāghavaṁ ca mahākape
4043004c pitus te sadr̥śaṁ vīra mārutasya mahaujasaḥ
4043005a tejasā vāpi te bhūtaṁ samaṁ bhuvi na vidyate
4043005c tad yathā labhyate sītā tattvam evopapādaya
4043006a tvayy eva hanumann asti balaṁ buddhiḥ parākramaḥ
4043006c deśakālānuvr̥ttaś ca nayaś ca nayapaṇḍita
4043007a tataḥ kāryasamāsaṁgam avagamya hanūmati
4043007c viditvā hanumantaṁ ca cintayām āsa rāghavaḥ
4043008a sarvathā niścitārtho ’yaṁ hanūmati harīśvaraḥ
4043008c niścitārthataraś cāpi hanūmān kāryasādhane
4043009a tad evaṁ prasthitasyāsya parijñātasya karmabhiḥ
4043009c bhartrā parigr̥hītasya dhruvaḥ kāryaphalodayaḥ
4043010a taṁ samīkṣya mahātejā vyavasāyottaraṁ harim
4043010c kr̥tārtha iva saṁvr̥ttaḥ prahr̥ṣṭendriyamānasaḥ
4043011a dadau tasya tataḥ prītaḥ svanāmāṅkopaśobhitam
4043011c aṅgulīyam abhijñānaṁ rājaputryāḥ paraṁtapaḥ
4043012a anena tvāṁ hariśreṣṭha cihnena janakātmajā
4043012c matsakāśād anuprāptam anudvignānupaśyati
4043013a vyavasāyaś ca te vīra sattvayuktaś ca vikramaḥ
4043013c sugrīvasya ca saṁdeśaḥ siddhiṁ kathayatīva me
4043014a sa tad gr̥hya hariśreṣṭhaḥ sthāpya mūrdhni kr̥tāñjaliḥ
4043014c vanditvā caraṇau caiva prasthitaḥ plavagottamaḥ
4043015a sa tat prakarṣan hariṇāṁ balaṁ mahad; babhūva vīraḥ pavanātmajaḥ kapi
4043015c gatāmbude vyomni viśuddhamaṇḍalaḥ; śaśīva nakṣatragaṇopaśobhitaḥ
4043016a atibalabalam āśritas tavāhaṁ; harivaravikramavikramair analpaiḥ
4043016c pavanasuta yathābhigamyate sā; janakasutā hanumaṁs tathā kuruṣva
4044001a tad ugraśāsanaṁ bhartur vijñāya haripuṁgavāḥ
4044001c śalabhā iva saṁchādya medinīṁ saṁpratasthire
4044002a rāmaḥ prasravaṇe tasmin nyavasat sahalakṣmaṇaḥ
4044002c pratīkṣamāṇas taṁ māsaṁ yaḥ sītādhigame kr̥taḥ
4044003a uttarāṁ tu diśaṁ ramyāṁ girirājasamāvr̥tām
4044003c pratasthe sahasā vīro hariḥ śatabalis tadā
4044004a pūrvāṁ diśaṁ prati yayau vinato hariyūthapaḥ
4044005a tārāṅgadādi sahitaḥ plavagaḥ pavanātmajaḥ
4044005c agastyacaritām āśāṁ dakṣiṇāṁ hariyūthapaḥ
4044006a paścimāṁ tu diśaṁ ghorāṁ suṣeṇaḥ plavageśvaraḥ
4044006c pratasthe hariśārdūlo bhr̥śaṁ varuṇapālitām
4044007a tataḥ sarvā diśo rājā codayitvā yathā tatham
4044007c kapisenā patīn mukhyān mumoda sukhitaḥ sukham
4044008a evaṁ saṁcoditāḥ sarve rājñā vānarayūthapāḥ
4044008c svāṁ svāṁ diśam abhipretya tvaritāḥ saṁpratasthire
4044009a nadantaś connadantaś ca garjantaś ca plavaṁgamāḥ
4044009c kṣvelanto dhāvamānāś ca yayuḥ plavagasattamāḥ
4044009e ānayiṣyāmahe sītāṁ haniṣyāmaś ca rāvaṇam
4044010a aham eko haniṣyāmi prāptaṁ rāvaṇam āhave
4044010c tataś conmathya sahasā hariṣye janakātmajām
4044011a vepamānaṁ śrameṇādya bhavadbhiḥ sthīyatām iti
4044011c eka evāhariṣyāmi pātālād api jānakīm
4044012a vidhamiṣyāmy ahaṁ vr̥kṣān dārayiṣyāmy ahaṁ girīn
4044012c dharaṇīṁ dārayiṣyāmi kṣobhayiṣyāmi sāgarān
4044013a ahaṁ yojanasaṁkhyāyāḥ plavitā nātra saṁśayaḥ
4044013c śataṁ yojanasaṁkhyāyāḥ śataṁ samadhikaṁ hy aham
4044014a bhūtale sāgare vāpi śaileṣu ca vaneṣu ca
4044014c pātālasyāpi vā madhye na mamācchidyate gatiḥ
4044015a ity ekaikaṁ tadā tatra vānarā baladarpitāḥ
4044015c ūcuś ca vacanaṁ tasmin harirājasya saṁnidhau
4045001a gateṣu vānarendreṣu rāmaḥ sugrīvam abravīt
4045001c kathaṁ bhavān vinājīte sarvaṁ vai maṇḍalaṁ bhuvaḥ
4045002a sugrīvas tu tato rāmam uvāca praṇatātmavān
4045002c śrūyatāṁ sarvam ākhyāsye vistareṇa nararṣabha
4045003a yadā tu dundubhiṁ nāma dānavaṁ mahiṣākr̥tim
4045003c parikālayate vālī malayaṁ prati parvatam
4045004a tadā viveśa mahiṣo malayasya guhāṁ prati
4045004c viveśa vālī tatrāpi malayaṁ tajjighāṁsayā
4045005a tato ’haṁ tatra nikṣipto guhād vārivinītavat
4045005c na ca niṣkramate vālī tadā saṁvatsare gate
4045006a tataḥ kṣatajavegena āpupūre tadā bilam
4045006c tad ahaṁ vismito dr̥ṣṭvā bhrātr̥śokaviṣārditaḥ
4045007a athāhaṁ kr̥tabuddhis tu suvyaktaṁ nihato guruḥ
4045007c śilāparvatasaṁkāśā biladvāri mayā kr̥tā
4045007e aśaknuvan niṣkramituṁ mahiṣo vinaśed iti
4045008a tato ’ham āgāṁ kiṣkindhāṁ nirāśas tasya jīvite
4045008c rājyaṁ ca sumahat prāptaṁ tārā ca rumayā saha
4045008e mitraiś ca sahitas tatra vasāmi vigatajvaraḥ
4045009a ājagāma tato vālī hatvā taṁ dānavarṣabham
4045009c tato ’ham adadāṁ rājyaṁ gauravād bhayayantritaḥ
4045010a sa māṁ jighāṁsur duṣṭātmā vālī pravyathitendriyaḥ
4045010c parilākayate krodhād dhāvantaṁ sacivaiḥ saha
4045011a tato ’haṁ vālinā tena sānubandhaḥ pradhāvitaḥ
4045011c nadīś ca vividhāḥ paśyan vanāni nagarāṇi ca
4045012a ādarśatalasaṁkāśā tato vai pr̥thivī mayā
4045012c alātacakrapratimā dr̥ṣṭā goṣpadavat tadā
4045013a tataḥ pūrvam ahaṁ gatvā dakṣiṇām aham āśritaḥ
4045013c diśaṁ ca paścimāṁ bhūyo gato ’smi bhayaśaṅkitaḥ
4045013e uttarāṁ tu diśaṁ yāntaṁ hanumān mām athābravīt
4045014a idānīṁ me smr̥taṁ rājan yathā vālī harīśvaraḥ
4045014c mataṅgena tadā śapto hy asminn āśramamaṇḍale
4045015a praviśed yadi vā vālī mūrdhāsya śatadhā bhavet
4045015c tatra vāsaḥ sukho ’smākaṁ nirudvigno bhaviṣyati
4045016a tataḥ parvatam āsādya r̥śyamūkaṁ nr̥pātmaja
4045016c na viveśa tadā vālī mataṅgasya bhayāt tadā
4045017a evaṁ mayā tadā rājan pratyakṣam upalakṣitam
4045017c pr̥thivīmaṇḍalaṁ kr̥tsnaṁ guhām asmy āgatas tataḥ
4046001a darśanārthaṁ tu vaidehyāḥ sarvataḥ kapiyūthapāḥ
4046001c vyādiṣṭāḥ kapirājena yathoktaṁ jagmur añjasā
4046002a sarāṁsi saritaḥ kakṣān ākāśaṁ nagarāṇi ca
4046002c nadīdurgāṁs tathā śailān vicinvanti samantataḥ
4046003a sugrīveṇa samākhyātān sarve vānarayūthapāḥ
4046003c pradeśān pravicinvanti saśailavanakānanān
4046004a vicintya divasaṁ sarve sītādhigamane dhr̥tāḥ
4046004c samāyānti sma medinyāṁ niśākāleśu vānarāḥ
4046005a sarvartukāṁś ca deśeṣu vānarāḥ saphalān drumān
4046005c āsādya rajanīṁ śayyāṁ cakruḥ sarveṣv ahaḥsu te
4046006a tad ahaḥ prathamaṁ kr̥tvā māse prasravaṇaṁ gatāḥ
4046006c kapirājena saṁgamya nirāśāḥ kapiyūthapāḥ
4046007a vicitya tu diśaṁ pūrvāṁ yathoktāṁ sacivaiḥ saha
4046007c adr̥ṣṭvā vinataḥ sītām ājagāma mahābalaḥ
4046008a uttarāṁ tu diśaṁ sarvāṁ vicitya sa mahākapiḥ
4046008c āgataḥ saha sainyena vīraḥ śatabalis tadā
4046009a suṣeṇaḥ paścimām āśāṁ vicitya saha vānaraiḥ
4046009c sametya māse saṁpūrṇe sugrīvam upacakrame
4046010a taṁ prasravaṇapr̥ṣṭhasthaṁ samāsādyābhivādya ca
4046010c āsīnaṁ saha rāmeṇa sugrīvam idam abruvan
4046011a vicitāḥ parvatāḥ sarve vanāni nagarāṇi ca
4046011c nimnagāḥ sāgarāntāś ca sarve janapadās tathā
4046012a guhāś ca vicitāḥ sarvā yās tvayā parikīrtitāḥ
4046012c vicitāś ca mahāgulmā latāvitatasaṁtatāḥ
4046013a gahaneṣu ca deśeṣu durgeṣu viṣameṣu ca
4046013c sattvāny atipramāṇāni vicitāni hatāni ca
4046013e ye caiva gahanā deśā vicitās te punaḥ punaḥ
4046014a udārasattvābhijano mahātmā; sa maithilīṁ drakṣyati vānarendraḥ
4046014c diśaṁ tu yām eva gatā tu sītā; tām āsthito vāyusuto hanūmān
4047001a sahatārāṅgadābhyāṁ tu gatvā sa hanumān kapiḥ
4047001c sugrīveṇa yathoddiṣṭaṁ taṁ deśam upacakrame
4047002a sa tu dūram upāgamya sarvais taiḥ kapisattamaiḥ
4047002c vicinoti sma vindhyasya guhāś ca gahanāni ca
4047003a parvatāgrān nadīdurgān sarāṁsi vipulān drumān
4047003c vr̥kṣaṣaṇḍāṁś ca vividhān parvatān ghanapādapān
4047004a anveṣamāṇās te sarve vānarāḥ sarvato diśam
4047004c na sītāṁ dadr̥śur vīrā maithilīṁ janakātmajām
4047005a te bhakṣayanto mūlāni phalāni vividhāni ca
4047005c anveṣamāṇā durdharṣā nyavasaṁs tatra tatra ha
4047005e sa tu deśo duranveṣo guhāgahanavān mahān
4047006a tyaktvā tu taṁ tadā deśaṁ sarve vai hariyūthapāḥ
4047006c deśam anyaṁ durādharṣaṁ viviśuś cākutobhayāḥ
4047007a yatra vandhyaphalā vr̥kṣā vipuṣpāḥ parṇavarjitāḥ
4047007c nistoyāḥ sarito yatra mūlaṁ yatra sudurlabham
4047008a na santi mahiṣā yatra na mr̥gā na ca hastinaḥ
4047008c śārdūlāḥ pakṣiṇo vāpi ye cānye vanagocarāḥ
4047009a snigdhapatrāḥ sthale yatra padminyaḥ phullapaṅkajāḥ
4047009c prekṣaṇīyāḥ sugandhāś ca bhramaraiś cāpi varjitāḥ
4047010a kaṇḍur nāma mahābhāgaḥ satyavādī tapodhanaḥ
4047010c maharṣiḥ paramāmarṣī niyamair duṣpradharṣaṇaḥ
4047011a tasya tasmin vane putro bālako daśavārṣikaḥ
4047011c pranaṣṭo jīvitāntāya kruddhas tatra mahāmuniḥ
4047012a tena dharmātmanā śaptaṁ kr̥tsnaṁ tatra mahad vanam
4047012c aśaraṇyaṁ durādharṣaṁ mr̥gapakṣivivarjitam
4047013a tasya te kānanāntāṁs tu girīṇāṁ kandarāṇi ca
4047013c prabhavāni nadīnāṁca vicinvanti samāhitāḥ
4047014a tatra cāpi mahātmāno nāpaśyañ janakātmajām
4047014c hartāraṁ rāvaṇaṁ vāpi sugrīvapriyakāriṇaḥ
4047015a te praviśya tu taṁ bhīmaṁ latāgulmasamāvr̥tam
4047015c dadr̥śuḥ krūrakarmāṇam asuraṁ suranirbhayam
4047016a taṁ dr̥ṣṭvā vanarā ghoraṁ sthitaṁ śailam ivāparam
4047016c gāḍhaṁ parihitāḥ sarve dr̥ṣṭvā taṁ parvatopamam
4047017a so ’pi tān vānarān sarvān naṣṭāḥ sthety abravīd balī
4047017c abhyadhāvata saṁkruddho muṣṭim udyamya saṁhitam
4047018a tam āpatantaṁ sahasā vāliputro ’ṅgadas tadā
4047018c rāvaṇo ’yam iti jñātvā talenābhijaghāna ha
4047019a sa vāliputrābhihato vaktrāc choṇitam udvaman
4047019c asuro nyapatad bhūmau paryasta iva parvataḥ
4047020a te tu tasmin nirucchvāse vānarā jitakāśinaḥ
4047020c vyacinvan prāyaśas tatra sarvaṁ tad girigahvaram
4047021a vicitaṁ tu tataḥ kr̥tvā sarve te kānanaṁ punaḥ
4047021c anyadevāparaṁ ghoraṁ viviśur girigahvaram
4047022a te vicintya punaḥ khinnā viniṣpatya samāgatāḥ
4047022c ekānte vr̥kṣamūle tu niṣedur dīnamānasāḥ
4048001a athāṅgadas tadā sarvān vānarān idam abravīt
4048001c pariśrānto mahāprājñaḥ samāśvāsya śanair vacaḥ
4048002a vanāni girayo nadyo durgāṇi gahanāni ca
4048002c daryo giriguhāś caiva vicitā naḥ samantataḥ
4048003a tatra tatra sahāsmābhir jānakī na ca dr̥śyate
4048003c tad vā rakṣo hr̥tā yena sītā surasutopamā
4048004a kālaś ca no mahān yātaḥ sugrīvaś cograśāsanaḥ
4048004c tasmād bhavantaḥ sahitā vicinvantu samantataḥ
4048005a vihāya tandrīṁ śokaṁ ca nidrāṁ caiva samutthitām
4048005c vicinudhvaṁ yathā sītāṁ paśyāmo janakātmajām
4048006a anirvedaṁ ca dākṣyaṁ ca manasaś cāparājayam
4048006c kāryasiddhikarāṇy āhus tasmād etad bravīmy aham
4048007a adyāpīdaṁ vanaṁ durgaṁ vicinvantu vanaukasaḥ
4048007c khedaṁ tyaktvā punaḥ sarvaṁ vanam etad vicīyatām
4048008a avaśyaṁ kriyamāṇasya dr̥śyate karmaṇaḥ phalam
4048008c alaṁ nirvedam āgamya na hi no malinaṁ kṣamam
4048009a sugrīvaḥ krodhano rājā tīkṣṇadaṇḍaś ca vānarāḥ
4048009c bhetavyaṁ tasya satataṁ rāmasya ca mahātmanaḥ
4048010a hitārtham etad uktaṁ vaḥ kriyatāṁ yadi rocate
4048010c ucyatāṁ vā kṣamaṁ yan naḥ sarveṣām eva vānarāḥ
4048011a aṅgadasya vacaḥ śrutvā vacanaṁ gandhamādanaḥ
4048011c uvācāvyaktayā vācā pipāsā śramakhinnayā
4048012a sadr̥śaṁ khalu vo vākyam aṅgado yad uvāca ha
4048012c hitaṁ caivānukūlaṁ ca kriyatām asya bhāṣitam
4048013a punar mārgāmahe śailān kandarāṁś ca darīs tathā
4048013c kānanāni ca śūnyāni giriprasravaṇāni ca
4048014a yathoddiṣṭhāni sarvāṇi sugrīveṇa mahātmanā
4048014c vicinvantu vanaṁ sarve giridurgāṇi sarvaśaḥ
4048015a tataḥ samutthāya punar vānarās te mahābalāḥ
4048015c vindhyakānanasaṁkīrṇāṁ vicerur dakṣiṇāṁ diśam
4048016a te śāradābhrapratimaṁ śrīmadrajataparvatam
4048016c śr̥ṅgavantaṁ darīvantam adhiruhya ca vānarāḥ
4048017a tatra lodhravanaṁ ramyaṁ saptaparṇavanāni ca
4048017c vicinvanto harivarāḥ sītādarśanakāṅkṣiṇaḥ
4048018a tasyāgram adhirūḍhās te śrāntā vipulavikramāḥ
4048018c na paśyanti sma vaidehīṁ rāmasya mahiṣīṁ priyām
4048019a te tu dr̥ṣṭigataṁ kr̥tvā taṁ śailaṁ bahukandaram
4048019c avārohanta harayo vīkṣamāṇāḥ samantataḥ
4048020a avaruhya tato bhūmiṁ śrāntā vigatacetasaḥ
4048020c sthitvā muhūrtaṁ tatrātha vr̥kṣamūlam upāśritāḥ
4048021a te muhūrtaṁ samāśvastāḥ kiṁ cid bhagnapariśramāḥ
4048021c punar evodyatāḥ kr̥tsnāṁ mārgituṁ dakṣiṇāṁ diśam
4048022a hanumatpramukhās te tu prasthitāḥ plavagarṣabhāḥ
4048022c vindhyam evāditas tāvad vicerus te samantataḥ
4049001a saha tārāṅgadābhyāṁ tu saṁgamya hanumān kapiḥ
4049001c vicinoti sma vindhyasya guhāś ca gahanāni ca
4049002a siṁhaśārdūlajuṣṭāś ca guhāś ca paritas tathā
4049002c viṣameṣu nagendrasya mahāprasravaṇeṣu ca
4049003a teṣāṁ tatraiva vasatāṁ sa kālo vyatyavartata
4049004a sa hi deśo duranveṣo guhā gahanavān mahān
4049004c tatra vāyusutaḥ sarvaṁ vicinoti sma parvatam
4049005a paraspareṇa rahitā anyonyasyāvidūrataḥ
4049005c gajo gavākṣo gavayaḥ śarabho gandhamādanaḥ
4049006a maindaś ca dvividaś caiva hanumāñ jāmbavān api
4049006c aṅgado yuvarājaś ca tāraś ca vanagocaraḥ
4049007a girijālāvr̥tān deśān mārgitvā dakṣiṇāṁ diśam
4049007c kṣutpipāsā parītāś ca śrāntāś ca salilārthinaḥ
4049007e avakīrṇaṁ latāvr̥kṣair dadr̥śus te mahābilam
4049008a tataḥ krauñcāś ca haṁsāś ca sārasāś cāpi niṣkraman
4049008c jalārdrāś cakravākāś ca raktāṅgāḥ padmareṇubhiḥ
4049009a tatas tad bilam āsādya sugandhi duratikramam
4049009c vismayavyagramanaso babhūvur vānararṣabhāḥ
4049010a saṁjātapariśaṅkās te tad bilaṁ plavagottamāḥ
4049010c abhyapadyanta saṁhr̥ṣṭās tejovanto mahābalāḥ
4049011a tataḥ parvatakūṭābho hanumān mārutātmajaḥ
4049011c abravīd vānarān sarvān kāntāra vanakovidaḥ
4049012a girijālāvr̥tān deśān mārgitvā dakṣiṇāṁ diśam
4049012c vayaṁ sarve pariśrāntā na ca paśyāmi maithilīm
4049013a asmāc cāpi bilād dhaṁsāḥ krauñcāś ca saha sārasaiḥ
4049013c jalārdrāś cakravākāś ca niṣpatanti sma sarvaśaḥ
4049014a nūnaṁ salilavān atra kūpo vā yadi vā hradaḥ
4049014c tathā ceme biladvāre snigdhās tiṣṭhanti pādapāḥ
4049015a ity uktās tad bilaṁ sarve viviśus timirāvr̥tam
4049015c acandrasūryaṁ harayo dadr̥śū romaharṣaṇam
4049016a tatas tasmin bile durge nānāpādapasaṁkule
4049016c anyonyaṁ saṁpariṣvajya jagmur yojanam antaram
4049017a te naṣṭasaṁjñās tr̥ṣitāḥ saṁbhrāntāḥ salilārthinaḥ
4049017c paripetur bile tasmin kaṁ cit kālam atandritāḥ
4049018a te kr̥śā dīnavadanāḥ pariśrāntāḥ plavaṁgamāḥ
4049018c ālokaṁ dadr̥śur vīrā nirāśā jīvite tadā
4049019a tatas taṁ deśam āgamya saumyaṁ vitimiraṁ vanam
4049019c dadr̥śuḥ kāñcanān vr̥kṣān dīptavaiśvānaraprabhān
4049020a sālāṁs tālāṁś ca puṁnāgān kakubhān vañjulān dhavān
4049020c campakān nāgavr̥kṣāṁś ca karṇikārāṁś ca puṣpitān
4049021a taruṇādityasaṁkāśān vaidūryamayavedikān
4049021c nīlavaidūryavarṇāś ca padminīḥ patagāvr̥tāḥ
4049022a mahadbhiḥ kāñcanair vr̥kṣair vr̥taṁ bālārka saṁnibhaiḥ
4049022c jātarūpamayair matsyair mahadbhiś ca sakacchapaiḥ
4049023a nalinīs tatra dadr̥śuḥ prasannasalilāyutāḥ
4049023c kāñcanāni vimānāni rājatāni tathaiva ca
4049024a tapanīyagavākṣāṇi muktājālāvr̥tāni ca
4049024c haimarājatabhaumāni vaidūryamaṇimanti ca
4049025a dadr̥śus tatra harayo gr̥hamukhyāni sarvaśaḥ
4049025c puṣpitān phalino vr̥kṣān pravālamaṇisaṁnibhān
4049026a kāñcanabhramarāṁś caiva madhūni ca samantataḥ
4049026c maṇikāñcanacitrāṇi śayanāny āsanāni ca
4049027a mahārhāṇi ca yānāni dadr̥śus te samantataḥ
4049027c haimarājatakāṁsyānāṁ bhājanānāṁ ca saṁcayān
4049028a agarūṇāṁ ca divyānāṁ candanānāṁ ca saṁcayān
4049028c śucīny abhyavahāryāṇi mūlāni ca phalāni ca
4049029a mahārhāṇi ca pānāni madhūni rasavanti ca
4049029c divyānām ambarāṇāṁ ca mahārhāṇāṁ ca saṁcayān
4049029e kambalānāṁ ca citrāṇām ajinānāṁ ca saṁcayān
4049030a tatra tatra vicinvanto bile tatra mahāprabhāḥ
4049030c dadr̥śur vānarāḥ śūrāḥ striyaṁ kāṁ cid adūrataḥ
4049031a tāṁ dr̥ṣṭvā bhr̥śasaṁtrastāś cīrakr̥ṣṇājināmbarām
4049031c tāpasīṁ niyatāhārāṁ jvalantīm iva tejasā
4049032a tato hanūmān girisaṁnikāśaḥ; kr̥tāñjalis tām abhivādya vr̥ddhām
4049032c papraccha kā tvaṁ bhavanaṁ bilaṁ ca; ratnāni cemāni vadasva kasya
4050001a ity uktvā hanumāṁs tatra punaḥ kr̥ṣṇājināmbarām
4050001c abravīt tāṁ mahābhāgāṁ tāpasīṁ dharmacāriṇīm
4050002a idaṁ praviṣṭāḥ sahasā bilaṁ timirasaṁvr̥tam
4050002c kṣutpipāsā pariśrāntāḥ parikhinnāś ca sarvaśaḥ
4050003a mahad dhiraṇyā vivaraṁ praviṣṭāḥ sma pipāsitāḥ
4050003c imāṁs tv evaṁ vidhān bhāvān vividhān adbhutopamān
4050003e dr̥ṣṭvā vayaṁ pravyathitāḥ saṁbhrāntā naṣṭacetasaḥ
4050004a kasyeme kāñcanā vr̥kṣās taruṇādityasaṁnibhāḥ
4050004c śucīny abhyavahāryāṇi mūlāni ca phalāni ca
4050005a kāñcanāni vimānāni rājatāni gr̥hāṇi ca
4050005c tapanīya gavākṣāṇi maṇijālāvr̥tāni ca
4050006a puṣpitāḥ phālavantaś ca puṇyāḥ surabhigandhinaḥ
4050006c ime jāmbūnadamayāḥ pādapāḥ kasya tejasā
4050007a kāñcanāni ca padmāni jātāni vimale jale
4050007c kathaṁ matsyāś ca sauvarṇā caranti saha kacchapaiḥ
4050008a ātmānam anubhāvaṁ ca kasya caitat tapobalam
4050008c ajānatāṁ naḥ sarveṣāṁ sarvam ākhyātum arhasi
4050009a evam uktā hanumatā tāpasī dharmacāriṇī
4050009c pratyuvāca hanūmantaṁ sarvabhūtahite ratā
4050010a mayo nāma mahātejā māyāvī dānavarṣabhaḥ
4050010c tenedaṁ nirmitaṁ sarvaṁ māyayā kāñcanaṁ vanam
4050011a purā dānavamukhyānāṁ viśvakarmā babhūva ha
4050011c yenedaṁ kāñcanaṁ divyaṁ nirmitaṁ bhavanottamam
4050012a sa tu varṣasahasrāṇi tapas taptvā mahāvane
4050012c pitāmahād varaṁ lebhe sarvam auśasanaṁ dhanam
4050013a vidhāya sarvaṁ balavān sarvakāmeśvaras tadā
4050013c uvāsa sukhitaḥ kālaṁ kaṁ cid asmin mahāvane
4050014a tam apsarasi hemāyāṁ saktaṁ dānavapuṁgavam
4050014c vikramyaivāśaniṁ gr̥hya jaghāneśaḥ puraṁdaraḥ
4050015a idaṁ ca brahmaṇā dattaṁ hemāyai vanam uttamam
4050015c śāśvataḥ kāmabhogaś ca gr̥haṁ cedaṁ hiraṇmayam
4050016a duhitā merusāvarṇer ahaṁ tasyāḥ svayaṁ prabhā
4050016c idaṁ rakṣāmi bhavanaṁ hemāyā vānarottama
4050017a mama priyasakhī hemā nr̥ttagītaviśāradā
4050017c tayā dattavarā cāsmi rakṣāmi bhavanottamam
4050018a kiṁ kāryaṁ kasya vā hetoḥ kāntārāṇi prapadyatha
4050018c kathaṁ cedaṁ vanaṁ durgaṁ yuṣmābhir upalakṣitam
4050019a imāny abhyavahāryāṇi mūlāni ca phalāni ca
4050019c bhuktvā pītvā ca pānīyaṁ sarvaṁ me vaktum arhatha
4051001a atha tān abravīt sarvān viśrāntān hariyūthapān
4051001c idaṁ vacanam ekāgrā tāpasī dharmacāriṇī
4051002a vānarā yadi vaḥ khedaḥ pranaṣṭaḥ phalabhakṣaṇāt
4051002c yadi caitan mayā śrāvyaṁ śrotum icchāmi kathyatām
4051003a tasyās tad vacanaṁ śrutvā hanumān mārutātmajaḥ
4051003c ārjavena yathātattvam ākhyātum upacakrame
4051004a rājā sarvasya lokasya mahendravaruṇopamaḥ
4051004c rāmo dāśarathiḥ śrīmān praviṣṭo daṇḍakāvanam
4051005a lakṣmaṇena saha bhrātrā vaidehyā cāpi bhāryayā
4051005c tasya bhāryā janasthānād rāvaṇena hr̥tā balāt
4051006a vīras tasya sakhā rājñaḥ sugrīvo nāma vānaraḥ
4051006c rājā vānaramukhyānāṁ yena prasthāpitā vayam
4051007a agastyacaritām āśāṁ dakṣiṇāṁ yamarakṣitām
4051007c sahaibhir vānarair mukhyair aṅgadapramukhair vayam
4051008a rāvaṇaṁ sahitāḥ sarve rākṣasaṁ kāmarūpiṇam
4051008c sītayā saha vaidehyā mārgadhvam iti coditāḥ
4051009a vicitya tu vayaṁ sarve samagrāṁ dakṣiṇāṁ diśam
4051009c bubhukṣitāḥ pariśrāntā vr̥kṣamūlam upāśritāḥ
4051010a vivarṇavadanāḥ sarve sarve dhyānaparāyaṇāḥ
4051010c nādhigacchāmahe pāraṁ magnāś cintāmahārṇave
4051011a cārayantas tataś cakṣur dr̥ṣṭavanto mahad bilam
4051011c latāpādapasaṁchannaṁ timireṇa samāvr̥tam
4051012a asmād dhaṁsā jalaklinnāḥ pakṣaiḥ salilareṇubhiḥ
4051012c kurarāḥ sārasāś caiva niṣpatanti patatriṇaḥ
4051012e sādhv atra praviśāmeti mayā tūktāḥ plavaṁgamāḥ
4051013a teṣām api hi sarveṣām anumānam upāgatam
4051013c gacchāmaḥ praviśāmeti bhartr̥kāryatvarānvitāḥ
4051014a tato gāḍhaṁ nipatitā gr̥hya hastau parasparam
4051014c idaṁ praviṣṭāḥ sahasā bilaṁ timirasaṁvr̥tam
4051015a etan naḥ kāyam etena kr̥tyena vayam āgatāḥ
4051015c tvāṁ caivopagatāḥ sarve paridyūnā bubhukṣitāḥ
4051016a ātithyadharmadattāni mūlāni ca phalāni ca
4051016c asmābhir upabhuktāni bubhukṣāparipīḍitaiḥ
4051017a yat tvayā rakṣitāḥ sarve mriyamāṇā bubhukṣayā
4051017c brūhi pratyupakārārthaṁ kiṁ te kurvantu vānarāḥ
4051018a evam uktā tu sarvajñā vānarais taiḥ svayaṁprabhā
4051018c pratyuvāca tataḥ sarvān idaṁ vānarayūthapam
4051019a sarveṣāṁ parituṣṭāsmi vānarāṇāṁ tarasvinām
4051019c carantyā mama dharmeṇa na kāryam iha kena cit
4052001a evam uktaḥ śubhaṁ vākyaṁ tāpasyā dharmasaṁhitam
4052001c uvāca hanumān vākyaṁ tām aninditaceṣṭitām
4052002a śaraṇaṁ tvāṁ prapannāḥ smaḥ sarve vai dharmacāriṇi
4052002c yaḥ kr̥taḥ samayo ’smākaṁ sugrīveṇa mahātmanā
4052002e sa tu kālo vyatikrānto bile ca parivartatām
4052003a sā tvam asmād bilād ghorād uttārayitum arhasi
4052004a tasmāt sugrīvavacanād atikrāntān gatāyuṣaḥ
4052004c trātum arhasi naḥ sarvān sugrīvabhayaśaṅkitān
4052005a mahac ca kāryam asmābhiḥ kartavyaṁ dharmacāriṇi
4052005c tac cāpi na kr̥taṁ kāryam asmābhir iha vāsibhiḥ
4052006a evam uktā hanumatā tāpasī vākyam abravīt
4052006c jīvatā duṣkaraṁ manye praviṣṭena nivartitum
4052007a tapasas tu prabhāvena niyamopārjitena ca
4052007c sarvān eva bilād asmād uddhariṣyāmi vānarān
4052008a nimīlayata cakṣūṁṣi sarve vānarapuṁgavāḥ
4052008c na hi niṣkramituṁ śakyam animīlitalocanaiḥ
4052009a tataḥ saṁmīlitāḥ sarve sukumārāṅgulaiḥ karaiḥ
4052009c sahasā pidadhur dr̥ṣṭiṁ hr̥ṣṭā gamanakāṅkṣiṇaḥ
4052010a vānarās tu mahātmāno hastaruddhamukhās tadā
4052010c nimeṣāntaramātreṇa bilād uttāritās tayā
4052011a tatas tān vānarān sarvāṁs tāpasī dharmacāriṇī
4052011c niḥsr̥tān viṣamāt tasmāt samāśvāsyedam abravīt
4052012a eṣa vindhyo giriḥ śrīmān nānādrumalatāyutaḥ
4052012c eṣa prasavaṇaḥ śailaḥ sāgaro ’yaṁ mahodadhiḥ
4052013a svasti vo ’stu gamiṣyāmi bhavanaṁ vānararṣabhāḥ
4052013c ity uktvā tad bilaṁ śrīmat praviveśa svayaṁprabhā
4052014a tatas te dadr̥śur ghoraṁ sāgaraṁ varuṇālayam
4052014c apāram abhigarjantaṁ ghorair ūrmibhir ākulam
4052015a mayasya māyā vihitaṁ giridurgaṁ vicinvatām
4052015c teṣāṁ māso vyatikrānto yo rājñā samayaḥ kr̥taḥ
4052016a vindhyasya tu gireḥ pāde saṁprapuṣpitapādape
4052016c upaviśya mahābhāgāś cintām āpedire tadā
4052017a tataḥ puṣpātibhārāgrām̐l latāśatasamāvr̥tān
4052017c drumān vāsantikān dr̥ṣṭvā babhūvur bhayaśaṅkitāḥ
4052018a te vasantam anuprāptaṁ prativedya parasparam
4052018c naṣṭasaṁdeśakālārthā nipetur dharaṇītale
4052019a sa tu siṁharṣabha skandhaḥ pīnāyatabhujaḥ kapiḥ
4052019c yuvarājo mahāprājña aṅgado vākyam abravīt
4052020a śāsanāt kapirājasya vayaṁ sarve vinirgatāḥ
4052020c māsaḥ pūrṇo bilasthānāṁ harayaḥ kiṁ na budhyate
4052021a tasminn atīte kāle tu sugrīveṇa kr̥te svayam
4052021c prāyopaveśanaṁ yuktaṁ sarveṣāṁ ca vanaukasām
4052022a tīkṣṇaḥ prakr̥tyā sugrīvaḥ svāmibhāve vyavasthitaḥ
4052022c na kṣamiṣyati naḥ sarvān aparādhakr̥to gatān
4052023a apravr̥ttau ca sītāyāḥ pāpam eva kariṣyati
4052023c tasmāt kṣamam ihādyaiva prāyopaviśanaṁ hi naḥ
4052024a tyaktvā putrāṁś ca dārāṁś ca dhanāni ca gr̥hāṇi ca
4052024c yāvan na ghātayed rājā sarvān pratigatān itaḥ
4052024e vadhenāpratirūpeṇa śreyān mr̥tyur ihaiva naḥ
4052025a na cāhaṁ yauvarājyena sugrīveṇābhiṣecitaḥ
4052025c narendreṇābhiṣikto ’smi rāmeṇākliṣṭakarmaṇā
4052026a sa pūrvaṁ baddhavairo māṁ rājā dr̥ṣṭvā vyatikramam
4052026c ghātayiṣyati daṇḍena tīkṣṇena kr̥taniścayaḥ
4052027a kiṁ me suhr̥dbhir vyasanaṁ paśyadbhir jīvitāntare
4052027c ihaiva prāyam āsiṣye puṇye sāgararodhasi
4052028a etac chrutvā kumāreṇa yuvarājena bhāṣitam
4052028c sarve te vānaraśreṣṭhāḥ karuṇaṁ vākyam abruvan
4052029a tīkṣṇaḥ prakr̥tyā sugrīvaḥ priyāsaktaś ca rāghavaḥ
4052029c adr̥ṣṭāyāṁ ca vaidehyāṁ dr̥ṣṭvāsmāṁś ca samāgatān
4052030a rāghavapriyakāmārthaṁ ghātayiṣyaty asaṁśayam
4052030c na kṣamaṁ cāparāddhānāṁ gamanaṁ svāmipārśvataḥ
4052031a plavaṁgamānāṁ tu bhayārditānāṁ; śrutvā vacas tāra idaṁ babhāṣe
4052031c alaṁ viṣādena bilaṁ praviśya; vasāma sarve yadi rocate vaḥ
4052032a idaṁ hi māyā vihitaṁ sudurgamaṁ; prabhūtavr̥kṣodakabhojyapeyam
4052032c ihāsti no naiva bhayaṁ puraṁdarān; na rāghavād vānararājato ’pi vā
4052033a śrutvāṅgadasyāpi vaco ’nukūlam; ūcuś ca sarve harayaḥ pratītāḥ
4052033c yathā na hanyema tathāvidhānam; asaktam adyaiva vidhīyatāṁ naḥ
4053001a tathā bruvati tāre tu tārādhipativarcasi
4053001c atha mene hr̥taṁ rājyaṁ hanumān aṅgadena tat
4053002a buddhyā hy aṣṭāṅgayā yuktaṁ caturbalasamanvitam
4053002c caturdaśaguṇaṁ mene hanumān vālinaḥ sutam
4053003a āpūryamāṇaṁ śaśvac ca tejobalaparākramaiḥ
4053003c śaśinaṁ śuklapakṣādau vardhamānam iva śriyā
4053004a br̥haspatisamaṁ buddhyā vikrame sadr̥śaṁ pituḥ
4053004c śuśrūṣamāṇaṁ tārasya śukrasyeva puraṁdaram
4053005a bhartur arthe pariśrāntaṁ sarvaśāstraviśāradam
4053005c abhisaṁdhātum ārebhe hanumān aṅgadaṁ tataḥ
4053006a sa caturṇām upāyānāṁ tr̥tīyam upavarṇayan
4053006c bhedayām āsa tān sarvān vānarān vākyasaṁpadā
4053007a teṣu sarveṣu bhinneṣu tato ’bhīṣayad aṅgadam
4053007c bhīṣaṇair bahubhir vākyaiḥ kopopāyasamanvitaiḥ
4053008a tvaṁ samarthataraḥ pitrā yuddhe tāreya vai dhuram
4053008c dr̥ḍhaṁ dhārayituṁ śaktaḥ kapirājyaṁ yathā pitā
4053009a nityam asthiracittā hi kapayo haripuṁgava
4053009c nājñāpyaṁ viṣahiṣyanti putradārān vinā tvayā
4053010a tvāṁ naite hy anuyuñjeyuḥ pratyakṣaṁ pravadāmi te
4053010c yathāyaṁ jāmbavān nīlaḥ suhotraś ca mahākapiḥ
4053011a na hy ahaṁ ta ime sarve sāmadānādibhir guṇaiḥ
4053011c daṇḍena na tvayā śakyāḥ sugrīvād apakarṣitum
4053012a vigr̥hyāsanam apy āhur durbalena balīyasaḥ
4053012c ātmarakṣākaras tasmān na vigr̥hṇīta durbalaḥ
4053013a yāṁ cemāṁ manyase dhātrīm etad bilam iti śrutam
4053013c etal lakṣmaṇabāṇānām īṣatkāryaṁ vidāraṇe
4053014a svalpaṁ hi kr̥tam indreṇa kṣipatā hy aśaniṁ purā
4053014c lakṣmaṇo niśitair bāṇair bhindyāt patrapuṭaṁ yathā
4053014e lakṣmaṇasya ca nārācā bahavaḥ santi tadvidhāḥ
4053015a avasthāne yadaiva tvam āsiṣyasi paraṁtapa
4053015c tadaiva harayaḥ sarve tyakṣyanti kr̥taniścayāḥ
4053016a smarantaḥ putradārāṇāṁ nityodvignā bubhukṣitāḥ
4053016c kheditā duḥkhaśayyābhis tvāṁ kariṣyanti pr̥ṣṭhataḥ
4053017a sa tvaṁ hīnaḥ suhr̥dbhiś ca hitakāmaiś ca bandhubhiḥ
4053017c tr̥ṇād api bhr̥śodvignaḥ spandamānād bhaviṣyasi
4053018a na ca jātu na hiṁsyus tvāṁ ghorā lakṣmaṇasāyakāḥ
4053018c apavr̥ttaṁ jighāṁsanto mahāvegā durāsadāḥ
4053019a asmābhis tu gataṁ sārdhaṁ vinītavad upasthitam
4053019c ānupūrvyāt tu sugrīvo rājye tvāṁ sthāpayiṣyati
4053020a dharmakāmaḥ pitr̥vyas te prītikāmo dr̥ḍhavrataḥ
4053020c śuciḥ satyapratijñaś ca nā tvāṁ jātu jighāṁsati
4053021a priyakāmaś ca te mātus tadarthaṁ cāsya jīvitam
4053021c tasyāpatyaṁ ca nāsty anyat tasmād aṅgada gamyatām
4054001a śrutvā hanumato vākyaṁ praśritaṁ dharmasaṁhitam
4054001c svāmisatkārasaṁyuktam aṅgado vākyam abravīt
4054002a sthairyaṁ sarvātmanā śaucam ānr̥śaṁsyam athārjavam
4054002c vikramaiś caiva dhairyaṁ ca sugrīve nopapadyate
4054003a bhrātur jyeṣṭhasya yo bhāryāṁ jīvito mahiṣīṁ priyām
4054003c dharmeṇa mātaraṁ yas tu svīkaroti jugupsitaḥ
4054004a kathaṁ sa dharmaṁ jānīte yena bhrātrā durātmanā
4054004c yuddhāyābhiniyuktena bilasya pihitaṁ mukham
4054005a satyāt pāṇigr̥hītaś ca kr̥takarmā mahāyaśāḥ
4054005c vismr̥to rāghavo yena sa kasya sukr̥taṁ smaret
4054006a lakṣmaṇasya bhayād yena nādharmabhayabhīruṇā
4054006c ādiṣṭā mārgituṁ sītāṁ dharmam asmin kathaṁ bhavet
4054007a tasmin pāpe kr̥taghne tu smr̥tihīne calātmani
4054007c āryaḥ ko viśvasej jātu tat kulīno jijīviṣuḥ
4054008a rājye putraṁ pratiṣṭhāpya saguṇo nirguṇo ’pi vā
4054008c kathaṁ śatrukulīnaṁ māṁ sugrīvo jīvayiṣyati
4054009a bhinnamantro ’parāddhaś ca hīnaśaktiḥ kathaṁ hy aham
4054009c kiṣkindhāṁ prāpya jīveyam anātha iva durbalaḥ
4054010a upāṁśudaṇḍena hi māṁ bandhanenopapādayet
4054010c śaṭhaḥ krūro nr̥śaṁsaś ca sugrīvo rājyakāraṇāt
4054011a bandhanāc cāvasādān me śreyaḥ prāyopaveśanam
4054011c anujānīta māṁ sarve gr̥hān gacchantu vānarāḥ
4054012a ahaṁ vaḥ pratijānāmi na gamiṣyāmy ahaṁ purīm
4054012c ihaiva prāyam āsiṣye śreyo maraṇam eva me
4054013a abhivādanapūrvaṁ tu rājā kuśalam eva ca
4054013c vācyas tato yavīyān me sugrīvo vānareśvaraḥ
4054014a ārogyapūrvaṁ kuśalaṁ vācyā mātā rumā ca me
4054014c mātaraṁ caiva me tārām āśvāsayitum arhatha
4054015a prakr̥tyā priyaputrā sā sānukrośā tapasvinī
4054015c vinaṣṭaṁ mām iha śrutvā vyaktaṁ hāsyati jīvitam
4054016a etāvad uktvā vacanaṁ vr̥ddhān apy abhivādya ca
4054016c saṁviveśāṅgado bhūmau rudan darbheṣu durmanāḥ
4054017a tasya saṁviśatas tatra rudanto vānararṣabhāḥ
4054017c nayanebhyaḥ pramumucur uṣṇaṁ vai vāriduḥkhitāḥ
4054018a sugrīvaṁ caiva nindantaḥ praśaṁsantaś ca vālinam
4054018c parivāryāṅgado sarve vyavasyan prāyam āsitum
4054019a mataṁ tad vāliputrasya vijñāya plavagarṣabhāḥ
4054019c upaspr̥śyodakaṁ sarve prāṅmukhāḥ samupāviśan
4054019e dakṣiṇāgreṣu darbheṣu udaktīraṁ samāśritāḥ
4054020a sa saṁviśadbhir bahubhir mahīdharo; mahādrikūṭapramitaiḥ plavaṁgamaiḥ
4054021c babhūva saṁnāditanirjharāntaro; bhr̥śaṁ nadadbhir jaladair ivolbaṇaiḥ
4055001a upaviṣṭās tu te sarve yasmin prāyaṁ giristhale
4055001c harayo gr̥dhrarājaś ca taṁ deśam upacakrame
4055002a sāmpātir nāma nāmnā tu cirajīvī vihaṁgamaḥ
4055002c bhrātā jaṭāyuṣaḥ śrīmān prakhyātabalapauruṣaḥ
4055003a kandarād abhiniṣkramya sa vindhyasya mahāgireḥ
4055003c upaviṣṭān harīn dr̥ṣṭvā hr̥ṣṭātmā giram abravīt
4055004a vidhiḥ kila naraṁ loke vidhānenānuvartate
4055004c yathāyaṁ vihito bhakṣyaś cirān mahyam upāgataḥ
4055005a paramparāṇāṁ bhakṣiṣye vānarāṇāṁ mr̥taṁ mr̥tam
4055005c uvācaivaṁ vacaḥ pakṣī tān nirīkṣya plavaṁgamān
4055006a tasya tad vacanaṁ śrutvā bhakṣalubdhasya pakṣiṇaḥ
4055006c aṅgadaḥ param āyasto hanūmantam athābravīt
4055007a paśya sītāpadeśena sākṣād vaivasvato yamaḥ
4055007c imaṁ deśam anuprāpto vānarāṇāṁ vipattaye
4055008a rāmasya na kr̥taṁ kāryaṁ rājño na ca vacaḥ kr̥tam
4055008c harīṇām iyam ajñātā vipattiḥ sahasāgatā
4055009a vaidehyāḥ priyakāmena kr̥taṁ karma jaṭāyuṣā
4055009c gr̥dhrarājena yat tatra śrutaṁ vas tad aśeṣataḥ
4055010a tathā sarvāṇi bhūtāni tiryagyonigatāny api
4055010c priyaṁ kurvanti rāmasya tyaktvā prāṇān yathā vayam
4055011a rāghavārthe pariśrāntā vayaṁ saṁtyaktajīvitāḥ
4055011c kāntārāṇi prapannāḥ sma na ca paśyāma maithilīm
4055012a sa sukhī gr̥dhrarājas tu rāvaṇena hato raṇe
4055012c muktaś ca sugrīvabhayād gataś ca paramāṁ gatim
4055013a jaṭāyuṣo vināśena rājño daśarathasya ca
4055013c haraṇena ca vaidehyāḥ saṁśayaṁ harayo gatāḥ
4055014a rāmalakṣmaṇayor vāsām araṇye saha sītayā
4055014c rāghavasya ca bāṇena vālinaś ca tathā vadhaḥ
4055015a rāmakopād aśeṣāṇāṁ rākṣasānāṁ tathā vadhaḥ
4055015c kaikeyyā varadānena idaṁ hi vikr̥taṁ kr̥tam
4055016a tat tu śrutvā tadā vākyam aṅgadasya mukhodgatam
4055016c abravīd vacanaṁ gr̥dhras tīkṣṇatuṇḍo mahāsvanaḥ
4055017a ko ’yaṁ girā ghoṣayati prāṇaiḥ priyatarasya me
4055017c jaṭāyuṣo vadhaṁ bhrātuḥ kampayann iva me manaḥ
4055018a katham āsīj janasthāne yuddhaṁ rākṣasagr̥dhrayoḥ
4055018c nāmadheyam idaṁ bhrātuś cirasyādya mayā śrutam
4055019a yavīyaso guṇajñasya ślāghanīyasya vikramaiḥ
4055019c tad iccheyam ahaṁ śrotuṁ vināśaṁ vānararṣabhāḥ
4055020a bhrātur jaṭāyuṣas tasya janasthānanivāsinaḥ
4055020c tasyaiva ca mama bhrātuḥ sakhā daśarathaḥ katham
4055020e yasya rāmaḥ priyaḥ putro jyeṣṭho gurujanapriyaḥ
4055021a sūryāṁśudagdhapakṣatvān na śaknomi visarpitum
4055021c iccheyaṁ parvatād asmād avatartum ariṁdamāḥ
4056001a śokād bhraṣṭasvaram api śrutvā te hariyūthapāḥ
4056001c śraddadhur naiva tad vākyaṁ karmaṇā tasya śaṅkitāḥ
4056002a te prāyam upaviṣṭās tu dr̥ṣṭvā gr̥dhraṁ plavaṁgamāḥ
4056002c cakrur buddhiṁ tadā raudrāṁ sarvān no bhakṣayiṣyati
4056003a sarvathā prāyam āsīnān yadi no bhakṣayiṣyati
4056003c kr̥takr̥tyā bhaviṣyāmaḥ kṣipraṁ siddhim ito gatāḥ
4056004a etāṁ buddhiṁ tataś cakruḥ sarve te vānararṣabhāḥ
4056004c avatārya gireḥ śr̥ṅgād gr̥dhram āhāṅgadas tadā
4056005a babhūvur kṣarajo nāma vānarendraḥ pratāpavān
4056005c mamāryaḥ pārthivaḥ pakṣin dhārmikau tasya cātmajau
4056006a sugrīvaś caiva valī ca putrāv oghabalāv ubhau
4056006c loke viśrutakarmābhūd rājā vālī pitā mama
4056007a rājā kr̥tsnasya jagata ikṣvākūṇāṁ mahārathaḥ
4056007c rāmo dāśarathiḥ śrīmān praviṣṭo daṇḍakāvanam
4056008a lakṣmaṇena saha bhrātrā vaidehyā cāpi bhāryayā
4056008c pitur nideśanirato dharmyaṁ panthānam āśritaḥ
4056008e tasya bhāryā janasthānād rāvaṇena hr̥tā balāt
4056009a rāmasya ca pitur mitraṁ jaṭāyur nāma gr̥dhrarāṭ
4056009c dadarśa sītāṁ vaidehīṁ hriyamāṇāṁ vihāyasā
4056010a rāvaṇaṁ virathaṁ kr̥tvā sthāpayitvā ca maithilīm
4056010c pariśrāntaś ca vr̥ddhaś ca rāvaṇena hato raṇe
4056011a evaṁ gr̥dhro hatas tena rāvaṇena bahīyasā
4056011c saṁskr̥taś cāpi rāmeṇa gataś ca gatim uttamām
4056012a tato mama pitr̥vyeṇa sugrīveṇa mahātmanā
4056012c cakāra rāghavaḥ sakhyaṁ so ’vadhīt pitaraṁ mama
4056013a māma pitrā viruddho hi sugrīvaḥ sacivaiḥ saha
4056013c nihatya vālinaṁ rāmas tatas tam abhiṣecayat
4056014a sa rājye sthāpitas tena sugrīvo vānareśvaraḥ
4056014c rājā vānaramukhyānāṁ yena prasthāpitā vayam
4056015a evaṁ rāmaprayuktās tu mārgamāṇās tatas tataḥ
4056015c vaidehīṁ nādhigacchāmo rātrau sūryaprabhām iva
4056016a te vayaṁ daṇdakāraṇyaṁ vicitya susamāhitāḥ
4056016c ajñānāt tu praviṣṭāḥ sma dharaṇyā vivr̥taṁ bilam
4056017a mayasya māyā vihitaṁ tad bilaṁ ca vicinvatām
4056017c vyatītas tatra no māso yo rājñā sāmayaḥ kr̥taḥ
4056018a te vayaṁ kapirājasya sarve vacanakāriṇaḥ
4056018c kr̥tāṁ saṁsthām atikrāntā bhayāt prāyam upāsmahe
4056019a kruddhe tasmiṁs tu kākutsthe sugrīve ca salakṣmaṇe
4056019c gatānām api sarveṣāṁ tatra no nāsti jīvitam
4057001a ity uktaḥ karuṇaṁ vākyaṁ vānarais tyaktajīvitaiḥ
4057001c sabāṣpo vānarān gr̥dhraḥ pratyuvāca mahāsvanaḥ
4057002a yavīyān mama sa bhrātā jaṭāyur nāma vānarāḥ
4057002c yamākhyāta hataṁ yuddhe rāvaṇena balīyasā
4057003a vr̥ddhabhāvād apakṣatvāc chr̥ṇvaṁs tad api marṣaye
4057003c na hi me śaktir adyāsti bhrātur vairavimokṣaṇe
4057004a purā vr̥travadhe vr̥tte sa cāhaṁ ca jayaiṣiṇau
4057004c ādityam upayātau svo jvalantaṁ raśmimālinam
4057005a āvr̥tyākāśamārgeṇa javena sma gatau bhr̥śam
4057005c madhyaṁ prāpte ca sūrye ca jaṭāyur avasīdati
4057006a tam ahaṁ bhrātaraṁ dr̥ṣṭvā sūryaraśmibhir arditam
4057006c pakṣābhyaṁ chādayām āsa snehāt paramavihvalam
4057007a nirdagdhapakṣaḥ patito vindhye ’haṁ vānarottamāḥ
4057007c aham asmin vasan bhrātuḥ pravr̥ttiṁ nopalakṣaye
4057008a jaṭāyuṣas tv evam ukto bhrātrā saṁpātinā tadā
4057008c yuvarājo mahāprājñaḥ pratyuvācāṅgadas tadā
4057009a jaṭāyuṣo yadi bhrātā śrutaṁ te gaditaṁ mayā
4057009c ākhyāhi yadi jānāsi nilayaṁ tasya rakṣasaḥ
4057010a adīrghadarśinaṁ taṁ vā rāvaṇaṁ rākṣasādhipam
4057010c antike yadi vā dūre yadi jānāsi śaṁsa naḥ
4057011a tato ’bravīn mahātejā jyeṣṭho bhrātā jaṭāyuṣaḥ
4057011c ātmānurūpaṁ vacanaṁ vānarān saṁpraharṣayan
4057012a nirdagdhapakṣo gr̥dhro ’haṁ gatavīryaḥ plavaṁgamāḥ
4057012c vāṅmātreṇa tu rāmasya kariṣye sāhyam uttamam
4057013a jānāmi vāruṇāl lokān viṣṇos traivikramān api
4057013c devāsuravimardāṁś ca amr̥tasya ca manthanam
4057014a rāmasya yad idaṁ kāryaṁ kartavyaṁ prathamaṁ mayā
4057014c jarayā ca hr̥taṁ tejaḥ prāṇāś ca śithilā mama
4057015a taruṇī rūpasaṁpannā sarvābharaṇabhūṣitā
4057015c hriyamāṇā mayā dr̥ṣṭā rāvaṇena durātmanā
4057016a krośantī rāma rāmeti lakṣmaṇeti ca bhāminī
4057016c bhūṣaṇāny apavidhyantī gātrāṇi ca vidhunvatī
4057017a sūryaprabheva śailāgre tasyāḥ kauśeyam uttamam
4057017c asite rākṣase bhāti yathā vā taḍidambude
4057018a tāṁ tu sītām ahaṁ manye rāmasya parikīrtanāt
4057018c śrūyatāṁ me kathayato nilayaṁ tasya rakṣasaḥ
4057019a putro viśravasaḥ sākṣād bhrātā vaiśravaṇasya ca
4057019c adhyāste nagarīṁ laṅkāṁ rāvaṇo nāma rākasaḥ
4057020a ito dvīpe samudrasya saṁpūrṇe śatayojane
4057020c tasmim̐l laṅkā purī ramyā nirmitā viśvakarmaṇā
4057021a tasyāṁ vasati vaidehī dīnā kauśeyavāsinī
4057021c rāvaṇāntaḥpure ruddhā rākṣasībhiḥ surakṣitā
4057022a janakasyātmajāṁ rājñas tasyāṁ drakṣyatha maithilīm
4057022c laṅkāyām atha guptāyāṁ sāgareṇa samantataḥ
4057023a saṁprāpya sāgarasyāntaṁ saṁpūrṇaṁ śatayojanam
4057023c āsādya dakṣiṇaṁ kūlaṁ tato drakṣyatha rāvaṇam
4057024a tatraiva tvaritāḥ kṣipraṁ vikramadhvaṁ plavaṁgamāḥ
4057024c jñānena khalu paśyāmi dr̥ṣṭvā pratyāgamiṣyatha
4057025a ādyaḥ panthāḥ kuliṅgānāṁ ye cānye dhānyajīvinaḥ
4057025c dvitīyo balibhojānāṁ ye ca vr̥kṣaphalāśinaḥ
4057026a bhāsās tr̥tīyaṁ gacchanti krauñcāś ca kuraraiḥ saha
4057026c śyenāś caturthaṁ gacchanti gr̥dhrā gacchanti pañcamam
4057027a balavīryopapannānāṁ rūpayauvanaśālinām
4057027c ṣaṣṭhas tu panthā haṁsānāṁ vainateyagatiḥ parā
4057027e vainateyāc ca no janma sarveṣāṁ vānararṣabhāḥ
4057028a garhitaṁ tu kr̥taṁ karma yena sma piśitāśanāḥ
4057028c ihastho ’haṁ prapaśyāmi rāvaṇaṁ jānakīṁ tathā
4057029a asmākam api sauvarṇaṁ divyaṁ cakṣurbalaṁ tathā
4057029c tasmād āhāravīryeṇa nisargeṇa ca vānarāḥ
4057029e āyojanaśatāt sāgrād vayaṁ paśyāma nityaśaḥ
4057030a asmākaṁ vihitā vr̥ttir nisārgeṇa ca dūrataḥ
4057030c vihitā pādamūle tu vr̥ttiś caraṇayodhinām
4057031a upāyo dr̥śyatāṁ kaś cil laṅghane lavaṇāmbhasaḥ
4057031c abhigamya tu vaidehīṁ samr̥ddhārthā gamiṣyatha
4057032a samudraṁ netum icchāmi bhavadbhir varuṇālayam
4057032c pradāsyāmy udakaṁ bhrātuḥ svargatasya mahātmanaḥ
4057033a tato nītvā tu taṁ deśaṁ tīre nadanadīpateḥ
4057033c nirdagdhapakṣaṁ saṁpātiṁ vānarāḥ sumahaujasaḥ
4057034a punaḥ pratyānayitvā vai taṁ deśaṁ patageśvaram
4057034c babhūvur vānarā hr̥ṣṭāḥ pravr̥ttim upalabhya te
4058001a tatas tad amr̥tāsvādaṁ gr̥dhrarājena bhāṣitam
4058001c niśamya vadato hr̥ṣṭās te vacaḥ plavagarṣabhāḥ
4058002a jāmbavān vai hariśreṣṭhaḥ saha sarvaiḥ plavaṁgamaiḥ
4058002c bhūtalāt sahasotthāya gr̥dhrarājānam abravīt
4058003a kva sītā kena vā dr̥ṣṭā ko vā harati maithilīm
4058003c tad ākhyātu bhavān sarvaṁ gatir bhava vanaukasām
4058004a ko dāśarathibāṇānāṁ vajraveganipātinām
4058004c svayaṁ lakṣmaṇamuktānāṁ na cintayati vikramam
4058005a sa harīn prītisaṁyuktān sītā śrutisamāhitān
4058005c punar āśvāsayan prīta idaṁ vacanam abravīt
4058006a śrūyatām iha vaidehyā yathā me haraṇaṁ śrutam
4058006c yena cāpi mamākhyātaṁ yatra cāyatalocanā
4058007a aham asmin girau durge bahuyojanam āyate
4058007c cirān nipatito vr̥ddhaḥ kṣīṇaprāṇaparākramaḥ
4058008a taṁ mām evaṁgataṁ putraḥ supārśvo nāma nāmataḥ
4058008c āhāreṇa yathākālaṁ bibharti patatāṁ varaḥ
4058009a tīkṣṇakāmās tu gandharvās tīkṣṇakopā bhujaṁgamāḥ
4058009c mr̥gāṇāṁ tu bhayaṁ tīkṣṇaṁ tatas tīkṣṇakṣudhā vayam
4058010a sa kadā cit kṣudhārtasya mama cāhārakāṅkṣiṇaḥ
4058010c gatasūryo ’hani prāpto mama putro hy anāmiṣaḥ
4058011a sa mayā vr̥ddhabhāvāc ca kopāc ca paribhartsitaḥ
4058011c kṣutpipāsā parītena kumāraḥ patatāṁ varaḥ
4058012a sa mamāhārasaṁrodhāt pīḍitaḥ prītivardhanaḥ
4058012c anumānya yathātattvam idaṁ vacanam abravīt
4058013a ahaṁ tāta yathākālam āmiṣārthī kham āplutaḥ
4058013c mahendrasya girer dvāram āvr̥tya ca samāsthitaḥ
4058014a tatra sattvasahasrāṇāṁ sāgarāntaracāriṇām
4058014c panthānam eko ’dhyavasaṁ saṁniroddhum avāṅmukhaḥ
4058015a tatra kaś cin mayā dr̥ṣṭaḥ sūryodayasamaprabhām
4058015c striyam ādāya gacchan vai bhinnāñjanacayopamaḥ
4058016a so ’ham abhyavahārārthī tau dr̥ṣṭvā kr̥taniścayaḥ
4058016c tena sāmnā vinītena panthānam abhiyācitaḥ
4058017a na hi sāmopapannānāṁ prahartā vidyate kva cit
4058017c nīceṣv api janaḥ kaś cit kim aṅga bata madvidhaḥ
4058018a sa yātas tejasā vyoma saṁkṣipann iva vegataḥ
4058018c athāhaṁ khe carair bhūtair abhigamya sabhājitaḥ
4058019a diṣṭyā jīvasi tāteti abruvan māṁ maharṣayaḥ
4058019c kathaṁ cit sakalatro ’sau gatas te svasty asaṁśayam
4058020a evam uktas tato ’haṁ taiḥ siddhaiḥ paramaśobhanaiḥ
4058020c sa ca me rāvaṇo rājā rakṣasāṁ prativeditaḥ
4058021a haran dāśarather bhāryāṁ rāmasya janakātmajām
4058021c bhraṣṭābharaṇakauśeyāṁ śokavegaparājitām
4058022a rāmalakṣmaṇayor nāma krośantīṁ muktamūrdhajām
4058022c eṣa kālātyayas tāvad iti vākyavidāṁ varaḥ
4058023a etam arthaṁ samagraṁ me supārśvaḥ pratyavedayat
4058023c tac chrutvāpi hi me buddhir nāsīt kā cit parākrame
4058024a apakṣo hi kathaṁ pakṣī karma kiṁ cid upakramet
4058024c yat tu śakyaṁ mayā kartuṁ vāgbuddhiguṇavartinā
4058025a śrūyatāṁ tat pravakṣyāmi bhavatāṁ pauruṣāśrayam
4058025c vāṅmatibhyāṁ hi sārveṣāṁ kariṣyāmi priyaṁ hi vaḥ
4058025e yad dhi dāśaratheḥ kāryaṁ mama tan nātra saṁśayaḥ
4058026a te bhavanto matiśreṣṭhā balavanto manasvinaḥ
4058026c sahitāḥ kapirājena devair api durāsadāḥ
4058027a rāmalakṣmaṇabāṇāś ca niśitāḥ kaṅkapatriṇaḥ
4058027c trayāṇām api lokānāṁ paryāptās trāṇanigrahe
4058028a kāmaṁ khalu daśagrīvas tejobalasamanvitaḥ
4058028c bhavatāṁ tu samarthānāṁ na kiṁ cid api duṣkaram
4058029a tad alaṁ kālasaṁgena kriyatāṁ buddhiniścayaḥ
4058029c na hi karmasu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ
4059001a tataḥ kr̥todakaṁ snātaṁ taṁ gr̥dhraṁ hariyūthapāḥ
4059001c upaviṣṭā girau durge parivārya samantataḥ
4059002a tam aṅgadam upāsīnaṁ taiḥ sarvair haribhir vr̥tam
4059002c janitapratyayo harṣāt saṁpātiḥ punar abravīt
4059003a kr̥tvā niḥśabdam ekāgrāḥ śr̥ṇvantu harayo mama
4059003c tattvaṁ saṁkīrtayiṣyāmi yathā jānāmi maithilīm
4059004a asya vindhyasya śikhare patito ’smi purā vane
4059004c sūryātapaparītāṅgo nirdagdhaḥ sūryaraśmibhiḥ
4059005a labdhasaṁjñas tu ṣaḍrātrād vivaśo vihvalann iva
4059005c vīkṣamāṇo diśaḥ sarvā nābhijānāmi kiṁ cana
4059006a tatas tu sāgarāñ śailān nadīḥ sarvāḥ sarāṁsi ca
4059006c vanāny aṭavideśāṁś ca samīkṣya matir āgamat
4059007a hr̥ṣṭapakṣigaṇākīrṇaḥ kandarāntarakūṭavān
4059007c dakṣiṇasyodadhes tīre vindhyo ’yam iti niścitaḥ
4059008a āsīc cātrāśramaṁ puṇyaṁ surair api supūjitam
4059008c r̥ṣir niśākaro nāma yasminn ugratapābhavat
4059009a aṣṭau varṣasahasrāṇi tenāsminn r̥ṣiṇā vinā
4059009c vasato mama dharmajñāḥ svargate tu niśākare
4059010a avatīrya ca vindhyāgrāt kr̥cchreṇa viṣamāc chanaiḥ
4059010c tīkṣṇadarbhāṁ vasumatīṁ duḥkhena punar āgataḥ
4059011a tam r̥ṣiṁ draṣṭu kāmo ’smi duḥkhenābhyāgato bhr̥śam
4059011c jaṭāyuṣā mayā caiva bahuśo ’bhigato hi saḥ
4059012a tasyāśramapadābhyāśe vavur vātāḥ sugandhinaḥ
4059012c vr̥kṣo nāpuṣpitaḥ kaś cid aphalo vā na dr̥śyate
4059013a upetya cāśramaṁ puṇyaṁ vr̥kṣamūlam upāśritaḥ
4059013c draṣṭukāmaḥ pratīkṣe ca bhagavantaṁ niśākaram
4059014a athāpaśyam adūrastham r̥ṣiṁ jvalitatejasaṁ
4059014c kr̥tābhiṣekaṁ durdharṣam upāvr̥ttam udaṅmukham
4059015a tam r̥kṣāḥ sr̥marā vyāghrāḥ siṁhā nāgāḥ sarīsr̥pāḥ
4059015c parivāryopagacchanti dātāraṁ prāṇino yathā
4059016a tataḥ prāptam r̥ṣiṁ jñātvā tāni sattvāni vai yayuḥ
4059016c praviṣṭe rājani yathā sarvaṁ sāmātyakaṁ balam
4059017a r̥ṣis tu dr̥ṣṭvā māṁ tuṣṭaḥ praviṣṭaś cāśramaṁ punaḥ
4059017c muhūrtamātrān niṣkramya tataḥ kāryam apr̥cchata
4059018a saumya vaikalyatāṁ dr̥ṣṭvā roṁṇāṁ te nāvagamyate
4059018c agnidagdhāv imau pakṣau tvak caiva vraṇitā tava
4059019a dvau gr̥dhrau dr̥ṣṭapūrvau me mātariśvasamau jave
4059019c gr̥dhrāṇāṁ caiva rājānau bhrātarau kāmarūpiṇau
4059020a jyeṣṭhas tvaṁ tu ca saṁpātir jaṭāyur anujas tava
4059020c mānuṣaṁ rūpam āsthāya gr̥hṇītāṁ caraṇau mama
4059021a kiṁ te vyādhisamutthānaṁ pakṣayoḥ patanaṁ katham
4059021c daṇḍo vāyaṁ dhr̥taḥ kena sarvam ākhyāhi pr̥cchataḥ
4060001a tatas tad dāruṇaṁ karma duṣkaraṁ sāhasāt kr̥tam
4060001c ācacakṣe muneḥ sarvaṁ sūryānugamanaṁ tathā
4060002a bhagavan vraṇayuktatvāl lajjayā cākulendriyaḥ
4060002c pariśrānto na śaknomi vacanaṁ paribhāṣitum
4060003a ahaṁ caiva jaṭāyuś ca saṁgharṣād darpamohitau
4060003c ākāśaṁ patitau vīrau jighāsantau parākramam
4060004a kailāsaśikhare baddhvā munīnām agrataḥ paṇam
4060004c raviḥ syād anuyātavyo yāvad astaṁ mahāgirim
4060005a athāvāṁ yugapat prāptāv apaśyāva mahītale
4060005c rathacakrapramāṇāni nagarāṇi pr̥thak pr̥thak
4060006a kva cid vāditraghoṣāṁś ca brahmaghoṣāṁś ca śuśruva
4060006c gāyantīś cāṅganā bahvīḥ paśyāvo raktavāsasaḥ
4060007a tūrṇam utpatya cākāśam ādityapatham āsthitau
4060007c āvām ālokayāvas tad vanaṁ śādvalasaṁsthitam
4060008a upalair iva saṁchannā dr̥śyate bhūḥ śiloccayaiḥ
4060008c āpagābhiś ca saṁvītā sūtrair iva vasuṁdharā
4060009a himavāṁś caiva vindhyaś ca meruś ca sumahān nagaḥ
4060009c bhūtale saṁprakāśante nāgā iva jalāśaye
4060010a tīvrasvedaś ca khedaś ca bhayaṁ cāsīt tadāvayoḥ
4060010c samāviśata mohaś ca mohān mūrchā ca dāruṇā
4060011a na dig vijñāyate yāmyā nāgenyā na ca vāruṇī
4060011c yugānte niyato loko hato dagdha ivāgninā
4060012a yatnena mahatā bhūyo raviḥ samavalokitaḥ
4060012c tulyaḥ pr̥thvīpramāṇena bhāskaraḥ pratibhāti nau
4060013a jaṭāyur mām anāpr̥cchya nipapāta mahīṁ tataḥ
4060013c taṁ dr̥ṣṭvā tūrṇam ākāśād ātmānaṁ muktavān aham
4060014a pakṣibhyāṁ ca mayā gupto jaṭāyur na pradahyata
4060014c pramādāt tatra nirdagdhaḥ patan vāyupathād aham
4060015a āśaṅke taṁ nipatitaṁ janasthāne jaṭāyuṣam
4060015c ahaṁ tu patito vindhye dagdhapakṣo jaḍīkr̥taḥ
4060016a rājyena hīno bhrātrā ca pakṣābhyāṁ vikrameṇa ca
4060016c sarvathā martum evecchan patiṣye śikharād gireḥ
4061001a evam uktvā muniśreṣṭham arudaṁ duḥkhito bhr̥śam
4061001c atha dhyātvā muhūrtaṁ tu bhagavān idam abravīt
4061002a pakṣau ca te prapakṣau ca punar anyau bhaviṣyataḥ
4061002c cakṣuṣī caiva prāṇāś ca vikramaś ca balaṁ ca te
4061003a purāṇe sumahat kāryaṁ bhaviṣyaṁ hi mayā śrutam
4061003c dr̥ṣṭaṁ me tapasā caiva śrutvā ca viditaṁ mama
4061004a rājā daśaratho nāma kaś cid ikṣvākunandanaḥ
4061004c tasya putro mahātejā rāmo nāma bhaviṣyati
4061005a araṇyaṁ ca saha bhrātrā lakṣmaṇena gamiṣyati
4061005c tasminn arthe niyuktaḥ san pitrā satyaparākramaḥ
4061006a nairr̥to rāvaṇo nāma tasyā bhāryāṁ hariṣyati
4061006c rākṣasendro janasthānād avadhyaḥ suradānavaiḥ
4061007a sā ca kāmaiḥ pralobhyantī bhakṣyair bhojyaiś ca maithilī
4061007c na bhokṣyati mahābhāgā duḥkhamagnā yaśasvinī
4061008a paramānnaṁ tu vaidehyā jñātvā dāsyati vāsavaḥ
4061008c yad annam amr̥taprakhyaṁ surāṇām api durlabham
4061009a tad annaṁ maithilī prāpya vijñāyendrād idaṁ tv iti
4061009c agram uddhr̥tya rāmāya bhūtale nirvapiṣyati
4061010a yadi jīvati me bhartā lakṣmaṇena saha prabhuḥ
4061010c devatvaṁ gatayor vāpi tayor annam idaṁ tv iti
4061011a eṣyanty anveṣakās tasyā rāmadūtāḥ plavaṁgamāḥ
4061011c ākhyeyā rāmamahiṣī tvayā tebhyo vihaṁgama
4061012a sarvathā tu na gantavyam īdr̥śaḥ kva gamiṣyasi
4061012c deśakālau pratīkṣasva pakṣau tvaṁ pratipatsyase
4061013a utsaheyam ahaṁ kartum adyaiva tvāṁ sapakṣakam
4061013c ihasthas tvaṁ tu lokānāṁ hitaṁ kāryaṁ kariṣyasi
4061014a tvayāpi khalu tat kāryaṁ tayoś ca nr̥paputrayoḥ
4061014c brāhmaṇānāṁ surāṇāṁ ca munīnāṁ vāsavasya ca
4061015a icchāmy aham api draṣṭuṁ bhrātaru rāmalakṣmaṇau
4061015c necche ciraṁ dhārayituṁ prāṇāṁs tyakṣye kalevaram
4062001a etair anyaiś ca bahubhir vākyair vākyaviśāradaḥ
4062001c māṁ praśasyābhyanujñāpya praviṣṭaḥ sa svam āśramam
4062002a kandarāt tu visarpitvā parvatasya śanaiḥ śanaiḥ
4062002c ahaṁ vindhyaṁ samāruhya bhavataḥ pratipālaye
4062003a adya tv etasya kālasya sāgraṁ varṣaśataṁ gatam
4062003c deśakālapratīkṣo ’smi hr̥di kr̥tvā muner vacaḥ
4062004a mahāprasthānam āsādya svargate tu niśākare
4062004c māṁ nirdahati saṁtāpo vitarkair bahubhir vr̥tam
4062005a utthitāṁ maraṇe buddhiṁ muni vākyair nivartaye
4062005c buddhir yā tena me dattā prāṇasaṁrakṣaṇāya tu
4062005e sā me ’panayate duḥkhaṁ dīptevāgniśikhā tamaḥ
4062006a budhyatā ca mayā vīryaṁ rāvaṇasya durātmanaḥ
4062006c putraḥ saṁtarjito vāgbhir na trātā maithilī katham
4062007a tasyā vilapitaṁ śrutvā tau ca sītā vinākr̥tau
4062007c na me daśarathasnehāt putreṇotpāditaṁ priyam
4062008a tasya tv evaṁ bruvāṇasya saṁpāter vānaraiḥ saha
4062008c utpetatus tadā pakṣau samakṣaṁ vanacāriṇām
4062009a sa dr̥ṣṭvā svāṁ tanuṁ pakṣair udgatair aruṇacchadaiḥ
4062009c praharṣam atulaṁ lebhe vānarāṁś cedam abravīt
4062010a niśākarasya maharṣeḥ prabhāvād amitātmanaḥ
4062010c ādityaraśminirdagdhau pakṣau me punar utthitau
4062011a yauvane vartamānasya mamāsīd yaḥ parākramaḥ
4062011c tam evādyāvagacchāmi balaṁ pauruṣam eva ca
4062012a sarvathā kriyatāṁ yatnaḥ sītām adhigamiṣyatha
4062012c pakṣalābho mamāyaṁ vaḥ siddhipratyaya kārakaḥ
4062013a ity uktvā tān harīn sarvān saṁpātiḥ patatāṁ varaḥ
4062013c utpapāta gireḥ śr̥ṅgāj jijñāsuḥ khagamo gatim
4062014a tasya tad vacanaṁ śrutvā prītisaṁhr̥ṣṭamānasāḥ
4062014c babhūvur hariśārdūlā vikramābhyudayonmukhāḥ
4062015a atha pavanasamānavikramāḥ; plavagavarāḥ pratilabdha pauruṣāḥ
4062015c abhijidabhimukhāṁ diśaṁ yayur; janakasutā parimārgaṇonmukhāḥ
4063001a ākhyātā gr̥dhrarājena samutpatya plavaṁgamāḥ
4063001c saṁgatāḥ prītisaṁyuktā vineduḥ siṁhavikramāḥ
4063002a saṁpāter vacanaṁ śrutvā harayo rāvaṇakṣayam
4063002c hr̥ṣṭāḥ sāgaram ājagmuḥ sītādarśanakāṅkṣiṇaḥ
4063003a abhikramya tu taṁ deśaṁ dadr̥śur bhīmavikramāḥ
4063003c kr̥tsnaṁ lokasya mahataḥ pratibimbam iva sthitam
4063004a dakṣiṇasya samudrasya samāsādyottarāṁ diśam
4063004c saṁniveśaṁ tataś cakruḥ sahitā vānarottamāḥ
4063005a sattvair mahadbhir vikr̥taiḥ krīḍadbhir vividhair jale
4063005c vyāttāsyaiḥ sumahākāyair ūrmibhiś ca samākulam
4063006a prasuptam iva cānyatra krīḍantam iva cānyataḥ
4063006c kva cit parvatamātraiś ca jalarāśibhir āvr̥tam
4063007a saṁkulaṁ dānavendraiś ca pātālatalavāsibhiḥ
4063007c romaharṣakaraṁ dr̥ṣṭvā viṣeduḥ kapikuñjarāḥ
4063008a ākāśam iva duṣpāraṁ sāgaraṁ prekṣya vānarāḥ
4063008c viṣeduḥ sahasā sarve kathaṁ kāryam iti bruvan
4063009a viṣaṇṇāṁ vāhinīṁ dr̥ṣṭvā sāgarasya nirīkṣaṇāt
4063009c āśvāsayām āsa harīn bhayārtān harisattamaḥ
4063010a na niṣādena naḥ kāryaṁ viṣādo doṣavattaraḥ
4063010c viṣādo hanti puruṣaṁ bālaṁ kruddha ivoragaḥ
4063011a viṣādo ’yaṁ prasahate vikrame paryupasthite
4063011c tejasā tasya hīnasya puruṣārtho na sidhyati
4063012a tasyāṁ rātryāṁ vyatītāyām aṅgado vānaraiḥ saha
4063012c harivr̥ddhaiḥ samāgamya punar mantram amantrayat
4063013a sā vānarāṇāṁ dhvajinī parivāryāṅgadaṁ babhau
4063013c vāsavaṁ parivāryeva marutāṁ vāhinī sthitā
4063014a ko ’nyas tāṁ vānarīṁ senāṁ śaktaḥ stambhayituṁ bhavet
4063014c anyatra vālitanayād anyatra ca hanūmataḥ
4063015a tatas tān harivr̥ddhāṁś ca tac ca sainyam ariṁdamaḥ
4063015c anumānyāṅgadaḥ śrīmān vākyam arthavad abravīt
4063016a ka idānīṁ mahātejā laṅghayiṣyati sāgaram
4063016c kaḥ kariṣyati sugrīvaṁ satyasaṁdham ariṁdamam
4063017a ko vīro yojanaśataṁ laṅghayeta plavaṁgamāḥ
4063017c imāṁś ca yūthapān sarvān mocayet ko mahābhayāt
4063018a kasya prasādād dārāṁś ca putrāṁś caiva gr̥hāṇi ca
4063018c ito nivr̥ttāḥ paśyema siddhārthāḥ sukhino vayam
4063019a kasya prasādād rāmaṁ ca lakṣmaṇaṁ ca mahābalam
4063019c abhigacchema saṁhr̥ṣṭāḥ sugrīvaṁ ca mahābalam
4063020a yadi kaś cit samartho vaḥ sāgaraplavane hariḥ
4063020c sa dadātv iha naḥ śīghraṁ puṇyām abhayadakṣiṇām
4063021a aṅgadasya vacaḥ śrutvā na kaś cit kiṁ cid abravīt
4063021c stimitevābhavat sarvā sā tatra harivāhinī
4063022a punar evāṅgadaḥ prāha tān harīn harisattamaḥ
4063022c sarve balavatāṁ śreṣṭhā bhavanto dr̥ḍhavikramāḥ
4063023a vyapadeśya kule jātāḥ pūjitāś cāpy abhīkṣṇaśaḥ
4063023c na hi vo gamane saṁgaḥ kadā cid api kasya cit
4063024a bruvadhvaṁ yasya yā śaktir gamane plavagarṣabhāḥ
4064001a tato ’ṅgadavacaḥ śrutvā sarve te vānarottamāḥ
4064001c svaṁ svaṁ gatau samutsāham āhus tatra yathākramam
4064002a gajo gavākṣo gavayaḥ śarabho gandhamādanaḥ
4064002c maindaś ca dvividaś caiva suṣeṇo jāmbavāṁs tathā
4064003a ābabhāṣe gajas tatra plaveyaṁ daśayojanam
4064003c gavākṣo yojanāny āha gamiṣyāmīti viṁśatim
4064004a gavayo vānaras tatra vānarāṁs tān uvāca ha
4064004c triṁśataṁ tu gamiṣyāmi yojanānāṁ plavaṁgamāḥ
4064005a śarabho vānaras tatra vānarāṁs tān uvāca ha
4064005c catvāriṁśad gamiṣyāmi yojanānāṁ na saṁśayaḥ
4064006a vānarāṁs tu mahātejā abravīd gandhamādanaḥ
4064006c yojanānāṁ gamiṣyāmi pañcāśat tu na saṁśayaḥ
4064007a maindas tu vānaras tatra vānarāṁs tān uvāca ha
4064007c yojanānāṁ paraṁ ṣaṣṭim ahaṁ plavitum utsahe
4064008a tatas tatra mahātejā dvividaḥ pratyabhāṣata
4064008c gamiṣyāmi na saṁdehaḥ saptatiṁ yojanāny aham
4064009a suṣeṇas tu hariśreṣṭhaḥ proktavān kapisattamān
4064009c aśītiṁ yojanānāṁ tu plaveyaṁ plavagarṣabhāḥ
4064010a teṣāṁ kathayatāṁ tatra sarvāṁs tān anumānya ca
4064010c tato vr̥ddhatamas teṣāṁ jāmbavān pratyabhāṣata
4064011a pūrvam asmākam apy āsīt kaś cid gatiparākramaḥ
4064011c te vayaṁ vayasaḥ pāram anuprāptāḥ sma sāmpratam
4064012a kiṁ tu naivaṁ gate śakyam idaṁ kāryam upekṣitum
4064012c yad arthaṁ kapirājaś ca rāmaś ca kr̥taniścayau
4064013a sāmprataṁ kālabhedena yā gatis tāṁ nibodhata
4064013c navatiṁ yojanānāṁ tu gamiṣyāmi na saṁśayaḥ
4064014a tāṁś ca sarvān hariśreṣṭhāñ jāmbavān punar abravīt
4064014c na khalv etāvad evāsīd gamane me parākramaḥ
4064015a mayā mahābalaiś caiva yajñe viṣṇuḥ sanātanaḥ
4064015c pradakṣiṇīkr̥taḥ pūrvaṁ kramamāṇas trivikramaḥ
4064016a sa idānīm ahaṁ vr̥ddhaḥ plavane mandavikramaḥ
4064016c yauvane ca tadāsīn me balam apratimaṁ paraiḥ
4064017a saṁpraty etāvatīṁ śaktiṁ gamane tarkayāmy aham
4064017c naitāvatā ca saṁsiddhiḥ kāryasyāsya bhaviṣyati
4064018a athottaram udārārtham abravīd aṅgadas tadā
4064018c anumānya mahāprājño jāmbavantaṁ mahākapim
4064019a aham etad gamiṣyāmi yojanānāṁ śataṁ mahat
4064019c nivartane tu me śaktiḥ syān na veti na niścitam
4064020a tam uvāca hariśreṣṭho jāmbavān vākyakovidaḥ
4064020c jñāyate gamane śaktis tava haryr̥kṣasattama
4064021a kāmaṁ śatasahasraṁ vā na hy eṣa vidhir ucyate
4064021c yojanānāṁ bhavāñ śakto gantuṁ pratinivartitum
4064022a na hi preṣayitā tata svāmī preṣyaḥ kathaṁ cana
4064022c bhavatāyaṁ janaḥ sarvaḥ preṣyaḥ plavagasattama
4064023a bhavān kalatram asmākaṁ svāmibhāve vyavasthitaḥ
4064023c svāmī kalatraṁ sainyasya gatir eṣā paraṁtapa
4064024a tasmāt kalatravat tāta pratipālyaḥ sadā bhavān
4064024c api caitasya kāryasya bhavān mūlam ariṁdama
4064025a mūlam arthasya saṁrakṣyam eṣa kāryavidāṁ nayaḥ
4064025c mūle hi sati sidhyanti guṇāḥ puṣpaphalādayaḥ
4064026a tad bhavān asyā kāryasya sādhane satyavikramaḥ
4064026c buddhivikramasaṁpanno hetur atra paraṁtapaḥ
4064027a guruś ca guruputraś ca tvaṁ hi naḥ kapisattama
4064027c bhavantam āśritya vayaṁ samarthā hy arthasādhane
4064028a uktavākyaṁ mahāprājñaṁ jāmbavantaṁ mahākapiḥ
4064028c pratyuvācottaraṁ vākyaṁ vālisūnur athāṅgadaḥ
4064029a yadi nāhaṁ gamiṣyāmi nānyo vānarapuṁgavaḥ
4064029c punaḥ khalv idam asmābhiḥ kāryaṁ prāyopaveśanam
4064030a na hy akr̥tvā haripateḥ saṁdeśaṁ tasya dhīmataḥ
4064030c tatrāpi gatvā prāṇānāṁ paśyāmi parirakṣaṇam
4064031a sa hi prasāde cātyarthaṁ kope ca harir īśvaraḥ
4064031c atītya tasya saṁdeśaṁ vināśo gamane bhavet
4064032a tad yathā hy asya kāryasya na bhavaty anyathā gatiḥ
4064032c tad bhavān eva dr̥ṣṭārthaḥ saṁcintayitum arhati
4064033a so ’ṅgadena tadā vīraḥ pratyuktaḥ plavagarṣabhaḥ
4064033c jāmbavān uttaraṁ vākyaṁ provācedaṁ tato ’ṅgadam
4064034a asya te vīra kāryasya na kiṁ cit parihīyate
4064034c eṣa saṁcodayāmy enaṁ yaḥ kāryaṁ sādhayiṣyati
4064035a tataḥ pratītaṁ plavatāṁ variṣṭham; ekāntam āśritya sukhopaviṣṭam
4064035c saṁcodayām āsa haripravīro; haripravīraṁ hanumantam eva
4065001a anekaśatasāhasrīṁ viṣaṇṇāṁ harivāhinīm
4065001c jāmbavān samudīkṣyaivaṁ hanumantam athābravīt
4065002a vīra vānaralokasya sarvaśāstravidāṁ vara
4065002c tūṣṇīm ekāntam āśritya hanuman kiṁ na jalpasi
4065003a hanuman harirājasya sugrīvasya samo hy asi
4065003c rāmalakṣmaṇayoś cāpi tejasā ca balena ca
4065004a ariṣṭaneminaḥ putrau vainateyo mahābalaḥ
4065004c garutmān iva vikhyāta uttamaḥ sarvapakṣiṇām
4065005a bahuśo hi mayā dr̥ṣṭaḥ sāgare sa mahābalaḥ
4065005c bhujagān uddharan pakṣī mahāvego mahāyaśāḥ
4065006a pakṣayor yad balaṁ tasya tāvad bhujabalaṁ tava
4065006c vikramaś cāpi vegaś ca na te tenāpahīyate
4065007a balaṁ buddhiś ca tejaś ca sattvaṁ ca harisattama
4065007c viśiṣṭaṁ sarvabhūteṣu kim ātmānaṁ na budhyase
4065008a apsarāpsarasāṁ śreṣṭhā vikhyātā puñjikasthalā
4065008c ajñaneti parikhyātā patnī kesariṇo hareḥ
4065009a abhiśāpād abhūt tāta vānarī kāmarūpiṇī
4065009c duhitā vānarendrasya kuñjarasya mahātmanaḥ
4065010a kapitve cārusarvāṅgī kadā cit kāmarūpiṇī
4065010c mānuṣaṁ vigrahaṁ kr̥tvā yauvanottamaśālinī
4065011a acarat parvatasyāgre prāvr̥ḍambudasaṁnibhe
4065011c vicitramālyābharaṇā mahārhakṣaumavāsinī
4065012a tasyā vastraṁ viśālākṣyāḥ pītaṁ raktadaśaṁ śubham
4065012c sthitāyāḥ parvatasyāgre māruto ’paharac chanaiḥ
4065013a sa dadarśa tatas tasyā vr̥ttāv ūrū susaṁhatau
4065013c stanau ca pīnau sahitau sujātaṁ cāru cānanam
4065014a tāṁ viśālāyataśroṇīṁ tanumadhyāṁ yaśasvinīm
4065014c dr̥ṣṭvaiva śubhasarvāgnīṁ pavanaḥ kāmamohitaḥ
4065015a sa tāṁ bhujābhyāṁ pīnābhyāṁ paryaṣvajata mārutaḥ
4065015c manmathāviṣṭasarvāṅgo gatātmā tām aninditām
4065016a sā tu tatraiva saṁbhrāntā suvr̥ttā vākyam abravīt
4065016c ekapatnīvratam idaṁ ko nāśayitum icchati
4065017a añjanāyā vacaḥ śrutvā mārutaḥ pratyabhāṣata
4065017c na tvāṁ hiṁsāmi suśroṇi mā bhūt te subhage bhayam
4065018a manasāsmi gato yat tvāṁ pariṣvajya yaśasvini
4065018c vīryavān buddhisaṁpannaḥ putras tava bhaviṣyati
4065019a abhyutthitaṁ tataḥ sūryaṁ bālo dr̥ṣṭvā mahāvane
4065019c phalaṁ ceti jighr̥kṣus tvam utplutyābhyapato divam
4065020a śatāni trīṇi gatvātha yojanānāṁ mahākape
4065020c tejasā tasya nirdhūto na viṣādaṁ tato gataḥ
4065021a tāvad āpatatas tūrṇam antarikṣaṁ mahākape
4065021c kṣiptam indreṇa te vajraṁ krodhāviṣṭena dhīmatā
4065022a tataḥ śailāgraśikhare vāmo hanur abhajyata
4065022c tato hi nāmadheyaṁ te hanumān iti kīrtyate
4065023a tatas tvāṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā vāyur gandhavahaḥ svayam
4065023c trailokye bhr̥śasaṁkruddho na vavau vai prabhañjanaḥ
4065024a saṁbhrāntāś ca surāḥ sarve trailokye kṣubhite sati
4065024c prasādayanti saṁkruddhaṁ mārutaṁ bhuvaneśvarāḥ
4065025a prasādite ca pavane brahmā tubhyaṁ varaṁ dadau
4065025c aśastravadhyatāṁ tāta samare satyavikrama
4065026a vajrasya ca nipātena virujaṁ tvāṁ samīkṣya ca
4065026c sahasranetraḥ prītātmā dadau te varam uttamam
4065027a svacchandataś ca maraṇaṁ te bhūyād iti vai prabho
4065027c sa tvaṁ kesariṇaḥ putraḥ kṣetrajo bhīmavikramaḥ
4065028a mārutasyaurasaḥ putras tejasā cāpi tatsamaḥ
4065028c tvaṁ hi vāyusuto vatsa plavane cāpi tatsamaḥ
4065029a vayam adya gataprāṇā bhavān asmāsu sāmpratam
4065029c dākṣyavikramasaṁpannaḥ pakṣirāja ivāparaḥ
4065030a trivikrame mayā tāta saśailavanakānanā
4065030c triḥ saptakr̥tvaḥ pr̥thivī parikrāntā pradakṣiṇam
4065031a tadā cauṣadhayo ’smābhiḥ saṁcitā devaśāsanāt
4065031c niṣpannam amr̥taṁ yābhis tadāsīn no mahad balam
4065032a sa idānīm ahaṁ vr̥ddhaḥ parihīnaparākramaḥ
4065032c sāmprataṁ kālam asmākaṁ bhavān sarvaguṇānvitaḥ
4065033a tad vijr̥mbhasva vikrāntaḥ plavatām uttamo hy asi
4065033c tvadvīryaṁ draṣṭukāmeyaṁ sarvā vānaravāhinī
4065034a uttiṣṭha hariśārdūla laṅghayasva mahārṇavam
4065034c parā hi sarvabhūtānāṁ hanuman yā gatis tava
4065035a viṣāṇṇā harayaḥ sarve hanuman kim upekṣase
4065035c vikramasva mahāvego viṣṇus trīn vikramān iva
4065036a tatas tu vai jāmbavatābhicoditaḥ; pratītavegaḥ pavanātmajaḥ kapiḥ
4065036c praharṣayaṁs tāṁ harivīra vāhinīṁ; cakāra rūpaṁ mahad ātmanas tadā
4066001a saṁstūyamāno hanumān vyavardhata mahābalaḥ
4066001c samāvidhya ca lāṅgūlaṁ harṣāc ca balam eyivān
4066002a tasya saṁstūyamānasya sarvair vānarapuṁgavaiḥ
4066002c tejasāpūryamāṇasya rūpam āsīd anuttamam
4066003a yathā vijr̥mbhate siṁho vivr̥ddho girigahvare
4066003c mārutasyaurasaḥ putras tathā saṁprati jr̥mbhate
4066004a aśobhata mukhaṁ tasya jr̥mbhamāṇasya dhīmataḥ
4066004c ambarīṣopamaṁ dīptaṁ vidhūma iva pāvakaḥ
4066005a harīṇām utthito madhyāt saṁprahr̥ṣṭatanūruhaḥ
4066005c abhivādya harīn vr̥ddhān hanumān idam abravīt
4066006a arujan parvatāgrāṇi hutāśanasakho ’nilaḥ
4066006c balavān aprameyaś ca vāyur ākāśagocaraḥ
4066007a tasyāhaṁ śīghravegasya śīghragasya mahātmanaḥ
4066007c mārutasyaurasaḥ putraḥ plavane nāsti me samaḥ
4066008a utsaheyaṁ hi vistīrṇam ālikhantam ivāmbaram
4066008c meruṁ girim asaṁgena parigantuṁ sahasraśaḥ
4066009a bāhuvegapraṇunnena sāgareṇāham utsahe
4066009c samāplāvayituṁ lokaṁ saparvatanadīhradam
4066010a mamorujaṅghāvegena bhaviṣyati samutthitaḥ
4066010c saṁmūrchitamahāgrāhaḥ samudro varuṇālayaḥ
4066011a pannagāśanam ākāśe patantaṁ pakṣisevitam
4066011c vainateyam ahaṁ śaktaḥ parigantuṁ sahasraśaḥ
4066012a udayāt prasthitaṁ vāpi jvalantaṁ raśmimālinam
4066012c anastamitam ādityam abhigantuṁ samutsahe
4066013a tato bhūmim asaṁspr̥śya punar āgantum utsahe
4066013c pravegenaiva mahatā bhīmena plavagarṣabhāḥ
4066014a utsaheyam atikrāntuṁ sarvān ākāśagocarān
4066014c sāgaraṁ kṣobhayiṣyāmi dārayiṣyāmi medinīm
4066015a parvatān kampayiṣyāmi plavamānaḥ plavaṁgamāḥ
4066015c hariṣye coruvegena plavamāno mahārṇavam
4066016a latānāṁ vīrudhāṁ puṣpaṁ pādapānāṁ ca sarvaśaḥ
4066016c anuyāsyati mām adya plavamānaṁ vihāyasā
4066016e bhaviṣyati hi me panthāḥ svāteḥ panthā ivāmbare
4066017a carantaṁ ghoram ākāśam utpatiṣyantam eva ca
4066017c drakṣyanti nipatantaṁ ca sarvabhūtāni vānarāḥ
4066018a mahāmerupratīkāśaṁ māṁ drakṣyadhvaṁ plavaṁgamāḥ
4066018c divam āvr̥tya gacchantaṁ grasamānam ivāmbaram
4066019a vidhamiṣyāmi jīmūtān kampayiṣyāmi parvatān
4066019c sāgaraṁ kṣobhayiṣyāmi plavamānaḥ samāhitaḥ
4066020a vainateyasya vā śaktir mama vā mārutasya vā
4066020c r̥te suparṇarājānaṁ mārutaṁ vā mahābalam
4066020e na hi bhūtaṁ prapaśyāmi yo māṁ plutam anuvrajet
4066021a nimeṣāntaramātreṇa nirālambhanam ambaram
4066021c sahasā nipatiṣyāmi ghanād vidyud ivotthitā
4066022a bhaviṣyati hi me rūpaṁ plavamānasya sāgaram
4066022c viṣṇoḥ prakramamāṇasya tadā trīn vikramān iva
4066023a buddhyā cāhaṁ prapaśyāmi manaś ceṣṭā ca me tathā
4066023c ahaṁ drakṣyāmi vaidehīṁ pramodadhvaṁ plavaṁgamāḥ
4066024a mārutasya samo vege garuḍasya samo jave
4066024c ayutaṁ yojanānāṁ tu gamiṣyāmīti me matiḥ
4066025a vāsavasya savajrasya brahmaṇo vā svayambhuvaḥ
4066025c vikramya sahasā hastād amr̥taṁ tad ihānaye
4066025e laṅkāṁ vāpi samutkṣipya gaccheyam iti me matiḥ
4066026a tam evaṁ vānaraśreṣṭhaṁ garjantam amitaujasaṁ
4066026c uvāca parisaṁhr̥ṣṭo jāmbavān harisattamaḥ
4066027a vīra kesariṇaḥ putra vegavan mārutātmaja
4066027c jñātīnāṁ vipulaṁ śokas tvayā tāta praṇāśitaḥ
4066028a tava kalyāṇarucayaḥ kapimukhyāḥ samāgatāḥ
4066028c maṅgalaṁ kāryasiddhyarthaṁ kariṣyanti samāhitāḥ
4066029a r̥ṣīṇāṁ ca prasādena kapivr̥ddhamatena ca
4066029c gurūṇāṁ ca prasādena plavasva tvaṁ mahārṇavam
4066030a sthāsyāmaś caikapādena yāvadāgamanaṁ tava
4066030c tvadgatāni ca sarveṣāṁ jīvitāni vanaukasām
4066031a tatas tu hariśārdūlas tān uvāca vanaukasaḥ
4066031c neyaṁ mama mahī vegaṁ plavane dhārayiṣyati
4066032a etāni hi nagasyāsya śilāsaṁkaṭaśālinaḥ
4066032c śikharāṇi mahendrasya sthirāṇi ca mahānti ca
4066033a etāni mama niṣpeṣaṁ pādayoḥ patatāṁ varāḥ
4066033c plavato dhārayiṣyanti yojanānām itaḥ śatam
4066034a tatas tu mārutaprakhyaḥ sa harir mārutātmajaḥ
4066034c āruroha nagaśreṣṭhaṁ mahendram arimardanaḥ
4066035a vr̥taṁ nānāvidhair vr̥kṣair mr̥gasevitaśādvalam
4066035c latākusumasaṁbādhaṁ nityapuṣpaphaladrumam
4066036a siṁhaśārdūlacaritaṁ mattamātaṅgasevitam
4066036c mattadvijagaṇodghuṣṭaṁ salilotpīḍasaṁkulam
4066037a mahadbhir ucchritaṁ śr̥ṅgair mahendraṁ sa mahābalaḥ
4066037c vicacāra hariśreṣṭho mahendrasamavikramaḥ
4066038a pādābhyāṁ pīḍitas tena mahāśailo mahātmanā
4066038c rarāsa siṁhābhihato mahān matta iva dvipaḥ
4066039a mumoca salilotpīḍān viprakīrṇaśiloccayaḥ
4066039c vitrastamr̥gamātaṅgaḥ prakampitamahādrumaḥ
4066040a nānāgandharvamithunaiḥ pānasaṁsargakarkaśaiḥ
4066040c utpatadbhir vihaṁgaiś ca vidyādharagaṇair api
4066041a tyajyamānamahāsānuḥ saṁnilīnamahoragaḥ
4066041c śailaśr̥ṅgaśilodghātas tadābhūt sa mahāgiriḥ
4066042a niḥśvasadbhis tadā tais tu bhujagair ardhaniḥsr̥taiḥ
4066042c sapatāka ivābhāti sa tadā dharaṇīdharaḥ
4066043a r̥ṣibhis trāsa saṁbhrāntais tyajyamānaḥ śiloccayaḥ
4066043c sīdan mahati kāntāre sārthahīna ivādhvagaḥ
4066044a sa vegavān vegasamāhitātmā; haripravīraḥ paravīrahantā
4066044c manaḥ samādhāya mahānubhāvo; jagāma laṅkāṁ manasā manasvī