% Rāmāyaṇa: Araṇyakāṇḍa
% Last updated: Wed Nov 18 2020
% Encoding: Unicode Roman
%
3001001a praviśya tu mahāraṇyaṁ daṇḍakāraṇyam ātmavān
3001001c dadarśa rāmo durdharṣas tāpasāśramamaṇḍalam
3001002a kuśacīraparikṣiptaṁ brāhmyā lakṣmyā samāvr̥tam
3001002c yathā pradīptaṁ durdharśaṁ gagane sūryamaṇḍalam
3001003a śaraṇyaṁ sarvabhūtānāṁ susamr̥ṣṭājiraṁ sadā
3001003c pūjitaṁ copanr̥ttaṁ ca nityam apsarasāṁ gaṇaiḥ
3001004a viśālair agniśaraṇaiḥ srugbhāṇḍair ajinaiḥ kuśaiḥ
3001004c samidbhis toyakalaśaiḥ phalamūlaiś ca śobhitam
3001005a āraṇyaiś ca mahāvr̥kṣaiḥ puṇyaiḥ svāduphalair vr̥tam
3001005c balihomārcitaṁ puṇyaṁ brahmaghoṣanināditam
3001006a puṣpair vanyaiḥ parikṣiptaṁ padminyā ca sapadmayā
3001006c phalamūlāśanair dāntaiś cīrakr̥ṣṇājināmbaraiḥ
3001007a sūryavaiśvānarābhaiś ca purāṇair munibhir vr̥tam
3001007c puṇyaiś a niyatāhāraiḥ śobhitaṁ paramarṣibhiḥ
3001008a tad brahmabhavanaprakhyaṁ brahmaghoṣanināditam
3001008c brahmavidbhir mahābhāgair brāhmaṇair upaśobhitam
3001009a tad dr̥ṣṭvā rāghavaḥ śrīmāṁs tāpasāśramamaṇḍalam
3001009c abhyagacchan mahātejā vijyaṁ kr̥tvā mahad dhanuḥ
3001010a divyajñānopapannās te rāmaṁ dr̥ṣṭvā maharṣayaḥ
3001010c abhyagacchaṁs tadā prītā vaidehīṁ ca yaśasvinīm
3001011a te taṁ somam ivodyantaṁ dr̥ṣṭvā vai dharmacāriṇaḥ
3001011c maṅgalāni prayuñjānāḥ pratyagr̥hṇan dr̥ḍhavratāḥ
3001012a rūpasaṁhananaṁ lakṣmīṁ saukumāryaṁ suveṣatām
3001012c dadr̥śur vismitākārā rāmasya vanavāsinaḥ
3001013a vaidehīṁ lakṣmaṇaṁ rāmaṁ netrair animiṣair iva
3001013c āścaryabhūtān dadr̥śuḥ sarve te vanacāriṇaḥ
3001014a atrainaṁ hi mahābhāgāḥ sarvabhūtahite ratāḥ
3001014c atithiṁ parṇaśālāyāṁ rāghavaṁ saṁnyaveśayan
3001015a tato rāmasya satkr̥tya vidhinā pāvakopamāḥ
3001015c ājahrus te mahābhāgāḥ salilaṁ dharmacāriṇaḥ
3001016a mūlaṁ puṣpaṁ phalaṁ vanyam āśramaṁ ca mahātmanaḥ
3001016c nivedayītvā dharmajñās tataḥ prāñjalayo ’bruvan
3001017a dharmapālo janasyāsya śaraṇyaś ca mahāyaśāḥ
3001017c pūjanīyaś ca mānyaś ca rājā daṇḍadharo guruḥ
3001018a indrasyaiva caturbhāgaḥ prajā rakṣati rāghava
3001018c rājā tasmād vanān bhogān bhuṅkte lokanamaskr̥taḥ
3001019a te vayaṁ bhavatā rakṣyā bhavadviṣayavāsinaḥ
3001019c nagarastho vanastho vā tvaṁ no rājā janeśvaraḥ
3001020a nyastadaṇḍā vayaṁ rājañ jitakrodhā jitendriyāḥ
3001020c rakṣitavyās tvayā śaśvad garbhabhūtās tapodhanāḥ
3001021a evam uktvā phalair mūlaiḥ puṣpair vanyaiś ca rāghavam
3001021c anyaiś ca vividhāhāraiḥ salakṣmaṇam apūjayan
3001022a tathānye tāpasāḥ siddhā rāmaṁ vaiśvānaropamāḥ
3001022c nyāyavr̥ttā yathānyāyaṁ tarpayām āsur īśvaram
3002001a kr̥tātithyo ’tha rāmas tu sūryasyodayanaṁ prati
3002001c āmantrya sa munīn sarvān vanam evānvagāhata
3002002a nānāmr̥gagaṇākīrṇaṁ śārdūlavr̥kasevitam
3002002c dhvastavr̥kṣalatāgulmaṁ durdarśa salilāśayam
3002003a niṣkūjanānāśakuni jhillikā gaṇanāditam
3002003c lakṣmaṇānugato rāmo vanamadhyaṁ dadarśa ha
3002004a vanamadhye tu kākutsthas tasmin ghoramr̥gāyute
3002004c dadarśa giriśr̥ṅgābhaṁ puruṣādaṁ mahāsvanam
3002005a gabhīrākṣaṁ mahāvaktraṁ vikaṭaṁ viṣamodaram
3002005c bībhatsaṁ viṣamaṁ dīrghaṁ vikr̥taṁ ghoradarśanam
3002006a vasānaṁ carmavaiyāghraṁ vasārdraṁ rudhirokṣitam
3002006c trāsanaṁ sarvabhūtānāṁ vyāditāsyam ivāntakam
3002007a trīn siṁhāṁś caturo vyāghrān dvau vr̥kau pr̥ṣatān daśa
3002007c saviṣāṇaṁ vasādigdhaṁ gajasya ca śiro mahat
3002008a avasajyāyase śūle vinadantaṁ mahāsvanam
3002008c sa rāmaṁ lakṣmaṇaṁ caiva sītāṁ dr̥ṣṭvā ca maithilīm
3002009a abhyadhāvat susaṁkruddhaḥ prajāḥ kāla ivāntakaḥ
3002009c sa kr̥tvā bhairavaṁ nādaṁ cālayann iva medinīm
3002010a aṅgenādāya vaidehīm apakramya tato ’bravīt
3002010c yuvāṁ jaṭācīradharau sabhāryau kṣīṇajīvitau
3002011a praviṣṭau daṇḍakāraṇyaṁ śaracāpāsidhāriṇau
3002011c kathaṁ tāpasayor vāṁ ca vāsaḥ pramadayā saha
3002012a adharmacāriṇau pāpau kau yuvāṁ munidūṣakau
3002012c ahaṁ vanam idaṁ durgaṁ virāgho nāma rākṣasaḥ
3002013a carāmi sāyudho nityam r̥ṣimāṁsāni bhakṣayan
3002013c iyaṁ nārī varārohā mama bharyā bhaviṣyati
3002013e yuvayoḥ pāpayoś cāhaṁ pāsyāmi rudhiraṁ mr̥dhe
3002014a tasyaivaṁ bruvato dhr̥ṣṭaṁ virādhasya durātmanaḥ
3002014c śrutvā sagarvitaṁ vākyaṁ saṁbhrāntā janakātmajā
3002014e sītā prāvepatodvegāt pravāte kadalī yathā
3002015a tāṁ dr̥ṣṭvā rāghavaḥ sītāṁ virādhāṅkagatāṁ śubhām
3002015c abravīl lakṣmaṇaṁ vākyaṁ mukhena pariśuṣyatā
3002016a paśya saumya narendrasya janakasyātmasaṁbhavām
3002016c mama bhāryāṁ śubhācārāṁ virādhāṅke praveśitām
3002016e atyanta sukhasaṁvr̥ddhāṁ rājaputrīṁ yaśasvinīm
3002017a yad abhipretam asmāsu priyaṁ vara vr̥taṁ ca yat
3002017c kaikeyyās tu susaṁvr̥ttaṁ kṣipram adyaiva lakṣmaṇa
3002018a yā na tuṣyati rājyena putrārthe dīrghadarśinī
3002018c yayāhaṁ sarvabhūtānāṁ hitaḥ prasthāpito vanam
3002018e adyedānīṁ sakāmā sā yā mātā mama madhyamā
3002019a parasparśāt tu vaidehyā na duḥkhataram asti me
3002019c pitur vināśāt saumitre svarājyaharaṇāt tathā
3002020a iti bruvati kākutsthe bāṣpaśokapariplute
3002020c abravīl lakṣmaṇaḥ kruddho ruddho nāga iva śvasan
3002021a anātha iva bhūtānāṁ nāthas tvaṁ vāsavopamaḥ
3002021c mayā preṣyeṇa kākutstha kimarthaṁ paritapsyase
3002022a śareṇa nihatasyādya mayā kruddhena rakṣasaḥ
3002022c virādhasya gatāsor hi mahī pāsyati śoṇitam
3002023a rājyakāme mama krodho bharate yo babhūva ha
3002023c taṁ virādhe vimokṣyāmi vajrī vajram ivācale
3002024a mama bhujabalavegavegitaḥ; patatu śaro ’sya mahān mahorasi
3002024c vyapanayatu tanoś ca jīvitaṁ; patatu tataś ca mahīṁ vighūrṇitaḥ
3003001a athovāca punar vākyaṁ virādhaḥ pūrayan vanam
3003001c ātmānaṁ pr̥cchate brūtaṁ kau yuvāṁ kva gamiṣyathaḥ
3003002a tam uvāca tato rāmo rākṣasaṁ jvalitānanam
3003002c pr̥cchantaṁ sumahātejā ikṣvākukulam ātmanaḥ
3003003a kṣatriyo vr̥ttasaṁpannau viddhi nau vanagocarau
3003003c tvāṁ tu veditum icchāvaḥ kas tvaṁ carasi daṇḍakān
3003004a tam uvāca virādhas tu rāmaṁ satyaparākramam
3003004c hanta vakṣyāmi te rājan nibodha mama rāghava
3003005a putraḥ kila jayasyāhaṁ mātā mama śatahradā
3003005c virādha iti mām āhuḥ pr̥thivyāṁ sarvarākṣasāḥ
3003006a tapasā cāpi me prāptā brahmaṇo hi prasādajā
3003006c śastreṇāvadhyatā loke ’cchedyābhedyatvam eva ca
3003007a utsr̥jya pramadām enām anapekṣau yathāgatam
3003007c tvaramāṇau pālayethāṁ na vāṁ jīvitam ādade
3003008a taṁ rāmaḥ pratyuvācedaṁ kopasaṁraktalocanaḥ
3003008c rākṣasaṁ vikr̥tākāraṁ virādhaṁ pāpacetasaṁ
3003009a kṣudra dhik tvāṁ tu hīnārthaṁ mr̥tyum anveṣase dhruvam
3003009c raṇe saṁprāpsyase tiṣṭha na me jīvan gamiṣyasi
3003010a tataḥ sajyaṁ dhanuḥ kr̥tvā rāmaḥ suniśitāñ śarān
3003010c suśīghram abhisaṁdhāya rākṣasaṁ nijaghāna ha
3003011a dhanuṣā jyāguṇavatā saptabāṇān mumoca ha
3003011c rukmapuṅkhān mahāvegān suparṇānilatulyagān
3003012a te śarīraṁ virādhasya bhittvā barhiṇavāsasaḥ
3003012c nipetuḥ śoṇitādigdhā dharaṇyāṁ pāvakopamāḥ
3003013a sa vinadya mahānādaṁ śūlaṁ śakradhvajopamam
3003013c pragr̥hyāśobhata tadā vyāttānana ivāntakaḥ
3003014a tac chūlaṁ vajrasaṁkāśaṁ gagane jvalanopamam
3003014c dvābhyāṁ śarābhyāṁ ciccheda rāmaḥ śastrabhr̥tāṁ varaḥ
3003015a tasya raudrasya saumitrir bāhuṁ savyaṁ babhañja ha
3003015c rāmas tu dakṣiṇaṁ bāhuṁ tarasā tasya rakṣasaḥ
3003016a sa bhagnabāhuḥ saṁvigno nipapātāśu rākṣasaḥ
3003016c dharaṇyāṁ meghasaṁkāśo vajrabhinna ivācalaḥ
3003016e idaṁ provāca kākutsthaṁ virādhaḥ puruṣarṣabham
3003017a kausalyā suprajās tāta rāmas tvaṁ vidito mayā
3003017c vaidehī ca mahābhāgā lakṣmaṇaś ca mahāyaśāḥ
3003018a abhiśāpād ahaṁ ghorāṁ praviṣṭo rākṣasīṁ tanum
3003018c tumburur nāma gandharvaḥ śapto vaiśvaraṇena hi
3003019a prasādyamānaś ca mayā so ’bravīn māṁ mahāyaśāḥ
3003019c yadā dāśarathī rāmas tvāṁ vadhiṣyati saṁyuge
3003020a tadā prakr̥tim āpanno bhavān svargaṁ gamiṣyati
3003020c iti vaiśravaṇo rājā rambhāsaktam uvāca ha
3003021a anupasthīyamāno māṁ saṁkruddho vyajahāra ha
3003021c tava prasādān mukto ’ham abhiśāpāt sudāruṇāt
3003021e bhavanaṁ svaṁ gamiṣyāmi svasti vo ’stu paraṁtapa
3003022a ito vasati dharmātmā śarabhaṅgaḥ pratāpavān
3003022c adhyardhayojane tāta maharṣiḥ sūryasaṁnibhaḥ
3003023a taṁ kṣipram abhigaccha tvaṁ sa te śreyo vidhāsyati
3003023c avaṭe cāpi māṁ rāma nikṣipya kuśalī vraja
3003024a rakṣasāṁ gatasattvānām eṣa dharmaḥ sanātanaḥ
3003024c avaṭe ye nidhīyante teṣāṁ lokāḥ sanātanāḥ
3003025a evam uktvā tu kākutsthaṁ virādhaḥ śarapīḍitaḥ
3003025c babhūva svargasaṁprāpto nyastadeho mahābalaḥ
3003026a taṁ muktakaṇṭham utkṣipya śaṅkukarṇaṁ mahāsvanam
3003026c virādhaṁ prākṣipac chvabhre nadantaṁ bhairavasvanam
3003027a tatas tu tau kāñcanacitrakārmukau; nihatya rakṣaḥ parigr̥hya maithilīm
3003027c vijahratus tau muditau mahāvane; divi sthitau candradivākarāv iva
3004001a hatvā tu taṁ bhīmabalaṁ virādhaṁ rākṣasaṁ vane
3004001c tataḥ sītāṁ pariṣvajya samāśvāsya ca vīryavān
3004001e abravīl lakṣmaṇāṁ rāmo bhrātaraṁ dīptatejasaṁ
3004002a kaṣṭaṁ vanam idaṁ durgaṁ na ca smo vanagocarāḥ
3004002c abhigacchāmahe śīghraṁ śarabhaṅgaṁ tapodhanam
3004003a āśramaṁ śarabhaṅgasya rāghavo ’bhijagāma ha
3004004a tasya devaprabhāvasya tapasā bhāvitātmanaḥ
3004004c samīpe śarabhaṅgasya dadarśa mahad adbhutam
3004005a vibhrājamānaṁ vapuṣā sūryavaiśvānaropamam
3004005c asaṁspr̥śantaṁ vasudhāṁ dadarśa vibudheśvaram
3004006a suprabhābharaṇaṁ devaṁ virajo ’mbaradhāriṇam
3004006c tadvidhair eva bahubhiḥ pūjyamānaṁ mahātmabhiḥ
3004007a haribhir vājibhir yuktam antarikṣagataṁ ratham
3004007c dadarśādūratas tasya taruṇādityasaṁnibham
3004008a pāṇḍurābhraghanaprakhyaṁ candramaṇḍalasaṁnibham
3004008c apaśyad vimalaṁ chatraṁ citramālyopaśobhitam
3004009a cāmaravyajane cāgrye rukmadaṇḍe mahādhane
3004009c gr̥hīte vananārībhyāṁ dhūyamāne ca mūrdhani
3004010a gandharvāmarasiddhāś ca bahavaḥ paramarṣayaḥ
3004010c antarikṣagataṁ devaṁ vāgbhir agryābhir īḍire
3004011a dr̥ṣṭvā śatakratuṁ tatra rāmo lakṣmaṇam abravīt
3004011c ye hayāḥ puruhūtasya purā śakrasya naḥ śrutāḥ
3004011e antarikṣagatā divyās ta ime harayo dhruvam
3004012a ime ca puruṣavyāghra ye tiṣṭhanty abhito ratham
3004012c śataṁ śataṁ kuṇḍalino yuvānaḥ khaḍgapāṇayaḥ
3004013a urodeśeṣu sarveṣāṁ hārā jvalanasaṁnibhāḥ
3004013c rūpaṁ bibhrati saumitre pañcaviṁśativārṣikam
3004014a etad dhi kila devānāṁ vayo bhavati nityadā
3004014c yatheme puruṣavyāghrā dr̥śyante priyadarśanāḥ
3004015a ihaiva saha vaidehyā muhūrtaṁ tiṣṭha lakṣmaṇa
3004015c yāvaj janāmy ahaṁ vyaktaṁ ka eṣa dyutimān rathe
3004016a tam evam uktvā saumitrim ihaiva sthīyatām iti
3004016c abhicakrāma kākutsthaḥ śarabhaṅgāśramaṁ prati
3004017a tataḥ samabhigacchantaṁ prekṣya rāmaṁ śacīpatiḥ
3004017c śarabhaṅgam anujñāpya vibudhān idam abravīt
3004018a ihopayāty asau rāmo yāvan māṁ nābhibhāṣate
3004018c niṣṭhāṁ nayata tāvat tu tato māṁ draṣṭum arhati
3004019a jitavantaṁ kr̥tārthaṁ ca draṣṭāham acirād imam
3004019c karma hy anena kartavyaṁ mahad anyaiḥ suduṣkaram
3004020a iti vajrī tam āmantrya mānayitvā ca tāpasaṁ
3004020c rathena hariyuktena yayau divam ariṁdamaḥ
3004021a prayāte tu sahasrākṣe rāghavaḥ saparicchadaḥ
3004021c agnihotram upāsīnaṁ śarabhaṅgam upāgamat
3004022a tasya pādau ca saṁgr̥hya rāmaḥ sītā ca lakṣmaṇaḥ
3004022c niṣedus tadanujñātā labdhavāsā nimantritāḥ
3004023a tataḥ śakropayānaṁ tu paryapr̥cchat sa rāghavaḥ
3004023c śarabhaṅgaś ca tat sarvaṁ rāghavāya nyavedayat
3004024a mām eṣa varado rāma brahmalokaṁ ninīṣati
3004024c jitam ugreṇa tapasā duṣprāpam akr̥tātmabhiḥ
3004025a ahaṁ jñātvā naravyāghra vartamānam adūrataḥ
3004025c brahmalokaṁ na gacchāmi tvām adr̥ṣṭvā priyātithim
3004026a samāgamya gamiṣyāmi tridivaṁ devasevitam
3004026c akṣayā naraśārdūla jitā lokā mayā śubhāḥ
3004026e brāhmyāś ca nākapr̥ṣṭhyāś ca pratigr̥hṇīṣva māmakān
3004027a evam ukto naravyāghraḥ sarvaśāstraviśāradaḥ
3004027c r̥ṣiṇā śarabhaṅgena rāghavo vākyam abravīt
3004028a aham evāhariṣyāmi sarvām̐l lokān mahāmune
3004028c āvāsaṁ tv aham icchāmi pradiṣṭam iha kānane
3004029a rāghaveṇaivam uktas tu śakratulyabalena vai
3004029c śarabhaṅgo mahāprājñaḥ punar evābravīd vacaḥ
3004030a sutīkṣṇam abhigaccha tvaṁ śucau deśe tapasvinam
3004030c ramaṇīye vanoddeśe sa te vāsaṁ vidhāsyati
3004031a eṣa panthā naravyāghra muhūrtaṁ paśya tāta mām
3004031c yāvaj jahāmi gātrāṇi jīrṇaṁ tvacam ivoragaḥ
3004032a tato ’gniṁ sa samādhāya hutvā cājyena mantravit
3004032c śarabhaṅgo mahātejāḥ praviveśa hutāśanam
3004033a tasya romāṇi keśāṁś ca dadāhāgnir mahātmanaḥ
3004033c jīrṇaṁ tvacaṁ tathāsthīni yac ca māṁsaṁ ca śoṇitam
3004034a sa ca pāvakasaṁkāśaḥ kumāraḥ samapadyata
3004034c utthāyāgnicayāt tasmāc charabhaṅgo vyarocata
3004035a sa lokān āhitāgnīnām r̥ṣīṇāṁ ca mahātmanām
3004035c devānāṁ ca vyatikramya brahmalokaṁ vyarohata
3004036a sa puṇyakarmā bhuvane dvijarṣabhaḥ; pitāmahaṁ sānucaraṁ dadarśa ha
3004036c pitāmahaś cāpi samīkṣya taṁ dvijaṁ; nananda susvāgatam ity uvāca ha
3005001a śarabhaṅge divaṁ prāpte munisaṁghāḥ samāgatāḥ
3005001c abhyagacchanta kākutsthaṁ rāmaṁ jvalitatejasaṁ
3005002a vaikhānasā vālakhilyāḥ saṁprakṣālā marīcipāḥ
3005002c aśmakuṭṭāś ca bahavaḥ patrāhārāś ca tāpasāḥ
3005003a dantolūkhalinaś caiva tathaivonmajjakāḥ pare
3005003c munayaḥ salilāhārā vāyubhakṣās tathāpare
3005004a ākāśanilayāś caiva tathā sthaṇḍilaśāyinaḥ
3005004c tathordhvavāsino dāntās tathārdrapaṭavāsasaḥ
3005005a sajapāś ca taponityās tathā pañcatapo’nvitāḥ
3005005c sarve brāhmyā śriyā juṣṭā dr̥ḍhayogasamāhitāḥ
3005005e śarabhaṅgāśrame rāmam abhijagmuś ca tāpasāḥ
3005006a abhigamya ca dharmajñā rāmaṁ dharmabhr̥tāṁ varam
3005006c ūcuḥ paramadharmajñam r̥ṣisaṁghāḥ samāhitāḥ
3005007a tvam ikṣvākukulasyāsya pr̥thivyāś ca mahārathaḥ
3005007c pradhānaś cāsi nāthaś ca devānāṁ maghavān iva
3005008a viśrutas triṣu lokeṣu yaśasā vikrameṇa ca
3005008c pitr̥vratatvaṁ satyaṁ ca tvayi dharmaś ca puṣkalaḥ
3005009a tvām āsādya mahātmānaṁ dharmajñaṁ dharmavatsalam
3005009c arthitvān nātha vakṣyāmas tac ca naḥ kṣantum arhasi
3005010a adhārmas tu mahāṁs tāta bhavet tasya mahīpateḥ
3005010c yo hared baliṣaḍbhāgaṁ na ca rakṣati putravat
3005011a yuñjānaḥ svān iva prāṇān prāṇair iṣṭān sutān iva
3005011c nityayuktaḥ sadā rakṣan sarvān viṣayavāsinaḥ
3005012a prāpnoti śāśvatīṁ rāma kīrtiṁ sa bahuvārṣikīm
3005012c brahmaṇaḥ sthānam āsādya tatra cāpi mahīyate
3005013a yat karoti paraṁ dharmaṁ munir mūlaphalāśanaḥ
3005013c tatra rājñaś caturbhāgaḥ prajā dharmeṇa rakṣataḥ
3005014a so ’yaṁ brāhmaṇabhūyiṣṭho vānaprasthagaṇo mahān
3005014c tvan nātho ’nāthavad rāma rākṣasair vadhyate bhr̥śam
3005015a ehi paśya śarīrāṇi munīnāṁ bhāvitātmanām
3005015c hatānāṁ rākṣasair ghorair bahūnāṁ bahudhā vane
3005016a pampānadīnivāsānām anumandākinīm api
3005016c citrakūṭālayānāṁ ca kriyate kadanaṁ mahat
3005017a evaṁ vayaṁ na mr̥ṣyāmo viprakāraṁ tapasvinam
3005017c kriyamāṇaṁ vane ghoraṁ rakṣobhir bhīmakarmabhiḥ
3005018a tatas tvāṁ śaraṇārthaṁ ca śaraṇyaṁ samupasthitāḥ
3005018c paripālaya no rāma vadhyamānān niśācaraiḥ
3005019a etac chrutvā tu kākutsthas tāpasānāṁ tapasvinām
3005019c idaṁ provāca dharmātmā sarvān eva tapasvinaḥ
3005019e naivam arhatha māṁ vaktum ājñāpyo ’haṁ tapasvinam
3005020a bhavatām arthasiddhyartham āgato ’haṁ yadr̥cchayā
3005020c tasya me ’yaṁ vane vāso bhaviṣyati mahāphalaḥ
3005020e tapasvināṁ raṇe śatrūn hantum icchāmi rākṣasān
3005021a dattvā varaṁ cāpi tapodhanānāṁ; dharme dhr̥tātmā sahalakṣmaṇena
3005021c tapodhanaiś cāpi sahārya vr̥ttaḥ; sutīṣkṇam evābhijagāma vīraḥ
3006001a rāmas tu sahito bhrātrā sītayā ca paraṁtapaḥ
3006001c sutīkṣṇasyāśramapadaṁ jagāma saha tair dvijaiḥ
3006002a sa gatvā dūram adhvānaṁ nadīs tīrtva bahūdakāḥ
3006002c dadarśa vipulaṁ śailaṁ mahāmegham ivonnatam
3006003a tatas tad ikṣvākuvarau satataṁ vividhair drumaiḥ
3006003c kānanaṁ tau viviśatuḥ sītayā saha rāghavau
3006004a praviṣṭas tu vanaṁ ghoraṁ bahupuṣpaphaladrumam
3006004c dadarśāśramam ekānte cīramālāpariṣkr̥tam
3006005a tatra tāpasam āsīnaṁ malapaṅkajaṭādharam
3006005c rāmaḥ sutīkṣṇaṁ vidhivat tapovr̥ddham abhāṣata
3006006a rāmo ’ham asmi bhagavan bhavantaṁ draṣṭum āgataḥ
3006006c tan mābhivada dharmajña maharṣe satyavikrama
3006007a sa nirīkṣya tato vīraṁ rāmaṁ dharmabhr̥tāṁ varam
3006007c samāśliṣya ca bāhubhyām idaṁ vacanam abravīt
3006008a svāgataṁ khalu te vīra rāma dharmabhr̥tāṁ vara
3006008c āśramo ’yaṁ tvayākrāntaḥ sanātha iva sāmpratam
3006009a pratīkṣamāṇas tvām eva nārohe ’haṁ mahāyaśaḥ
3006009c devalokam ito vīra dehaṁ tyaktvā mahītale
3006010a citrakūṭam upādāya rājyabhraṣṭo ’si me śrutaḥ
3006010c ihopayātaḥ kākutstho devarājaḥ śatakratuḥ
3006010e sarvām̐l lokāñ jitān āha mama puṇyena karmaṇā
3006011a teṣu devarṣijuṣṭeṣu jiteṣu tapasā mayā
3006011c matprasādāt sabhāryas tvaṁ viharasva salakṣmaṇaḥ
3006012a tam ugratapasaṁ dīptaṁ maharṣiṁ satyavādinam
3006012c pratyuvācātmavān rāmo brahmāṇam iva vāsavaḥ
3006013a aham evāhariṣyāmi svayaṁ lokān mahāmune
3006013c āvāsaṁ tv aham icchāmi pradiṣṭam iha kānane
3006014a bhavān sarvatra kuśalaḥ sarvabhūtahite rataḥ
3006014c ākhyātaḥ śarabhaṅgena gautamena mahātmanā
3006015a evam uktas tu rāmeṇa maharṣir lokaviśrutaḥ
3006015c abravīn madhuraṁ vākyaṁ harṣeṇa mahatāplutaḥ
3006016a ayam evāśramo rāma guṇavān ramyatām iha
3006016c r̥ṣisaṁghānucaritaḥ sadā mūlaphalair yutaḥ
3006017a imam āśramam āgamya mr̥gasaṁghā mahāyaśāḥ
3006017c aṭitvā pratigacchanti lobhayitvākutobhayāḥ
3006018a tac chrutvā vacanaṁ tasya maharṣer lakṣmaṇāgrajaḥ
3006018c uvāca vacanaṁ dhīro vikr̥ṣya saśaraṁ dhanuḥ
3006019a tān ahaṁ sumahābhāga mr̥gasaṁghān samāgatān
3006019c hanyāṁ niśitadhāreṇa śareṇāśanivarcasā
3006020a bhavāṁs tatrābhiṣajyeta kiṁ syāt kr̥cchrataraṁ tataḥ
3006020c etasminn āśrame vāsaṁ ciraṁ tu na samarthaye
3006021a tam evam uktvā varadaṁ rāmaḥ saṁdhyām upāgamat
3006021c anvāsya paścimāṁ saṁdhyāṁ tatra vāsam akalpayat
3006022a tataḥ śubhaṁ tāpasabhojyam annaṁ; svayaṁ sutīkṣṇaḥ puruṣarṣabhābhyām
3006022c tābhyāṁ susatkr̥tya dadau mahātmā; saṁdhyānivr̥ttau rajanīṁ samīkṣya
3007001a rāmas tu sahasaumitriḥ sutīkṣṇenābhipūjitaḥ
3007001c pariṇamya niśāṁ tatra prabhāte pratyabudhyata
3007002a utthāya tu yathākālaṁ rāghavaḥ saha sītayā
3007002c upāspr̥śat suśītena jalenotpalagandhinā
3007003a atha te ’gniṁ surāṁś caiva vaidehī rāmalakṣmaṇau
3007003c kālyaṁ vidhivad abhyarcya tapasviśaraṇe vane
3007004a udayanntaṁ dinakaraṁ dr̥ṣṭvā vigatakalmaṣāḥ
3007004c sutīkṣṇam abhigamyedaṁ ślakṣṇaṁ vacanam abruvan
3007005a sukhoṣitāḥ sma bhagavaṁs tvayā pūjyena pūjitāḥ
3007005c āpr̥cchāmaḥ prayāsyāmo munayas tvarayanti naḥ
3007006a tvarāmahe vayaṁ draṣṭuṁ kr̥tsnam āśramamaṇḍalam
3007006c r̥ṣīṇāṁ puṇyaśīlānāṁ daṇḍakāraṇyavāsinām
3007007a abhyanujñātum icchāmaḥ sahaibhir munipuṅgavaiḥ
3007007c dharmanityais tapodāntair viśikhair iva pāvakaiḥ
3007008a aviṣahyātapo yāvat sūryo nātivirājite
3007008c amārgeṇāgatāṁ lakṣmīṁ prāpyevānvayavarjitaḥ
3007009a tāvad icchāmahe gantum ity uktvā caraṇau muneḥ
3007009c vavande sahasaumitriḥ sītayā saha rāghavaḥ
3007010a tau saṁspr̥śantau caraṇāv utthāpya munipuṁgavaḥ
3007010c gāḍham āliṅgya sasneham idaṁ vacanam abravīt
3007011a ariṣṭaṁ gaccha panthānaṁ rāma saumitriṇā saha
3007011c sītayā cānayā sārdhaṁ chāyayevānuvr̥ttayā
3007012a paśyāśramapadaṁ ramyaṁ daṇḍakāraṇyavāsinām
3007012c eṣāṁ tapasvināṁ vīra tapasā bhāvitātmanām
3007013a suprājyaphalamūlāni puṣpitāni vanāni ca
3007013c praśāntamr̥gayūthāni śāntapakṣigaṇāni ca
3007014a phullapaṅkajaṣaḍāni prasannasalilāni ca
3007014c kāraṇḍavavikīrṇāni taṭākāni sarāṁsi ca
3007015a drakṣyase dr̥ṣṭiramyāṇi giriprasravaṇāni ca
3007015c ramaṇīyāny araṇyāni mayūrābhirutāni ca
3007016a gamyatāṁ vatsa saumitre bhavān api ca gacchatu
3007016c āgantavyaṁ ca te dr̥ṣṭvā punar evāśramaṁ mama
3007017a evam uktas tathety uktvā kākutsthaḥ sahalakṣmaṇaḥ
3007017c pradakṣiṇaṁ muniṁ kr̥tā prasthātum upacakrame
3007018a tataḥ śubhatare tūṇī dhanuṣī cāyatekṣaṇā
3007018c dadau sītā tayor bhrātroḥ khaḍgau ca vimalau tataḥ
3007019a ābadhya ca śubhe tūṇī cāpe cādāya sasvane
3007019c niṣkrāntāv āśramād gantum ubhau tau rāmalakṣmaṇau
3008001a sutīkṣṇenābhyanujñātaṁ prasthitaṁ raghunandanam
3008001c vaidehī snigdhayā vācā bhartāram idam abravīt
3008002a ayaṁ dharmaḥ susūkṣmeṇa vidhinā prāpyate mahān
3008002c nivr̥ttena ca śakyo ’yaṁ vyasanāt kāmajād iha
3008003a trīṇy eva vyasanāny atra kāmajāni bhavanty uta
3008003c mithyā vākyaṁ paramakaṁ tasmād gurutarāv ubhau
3008003e paradārābhigamanaṁ vinā vairaṁ ca raudratā
3008004a mithyāvākyaṁ na te bhūtaṁ na bhaviṣyati rāghava
3008004c kuto ’bhilaṣaṇaṁ strīṇāṁ pareṣāṁ dharmanāśanam
3008005a tac ca sarvaṁ mahābāho śakyaṁ voḍhuṁ jitendriyaiḥ
3008005c tava vaśyendriyatvaṁ ca jānāmi śubhadarśana
3008006a tr̥tīyaṁ yad idaṁ raudraṁ paraprāṇābhihiṁsanam
3008006c nirvairaṁ kriyate mohāt tac ca te samupasthitam
3008007a pratijñātas tvayā vīra daṇḍakāraṇyavāsinām
3008007c r̥ṣīṇāṁ rakṣaṇārthāya vadhaḥ saṁyati rakṣasām
3008008a etannimittaṁ ca vanaṁ daṇḍakā iti viśrutam
3008008c prasthitas tvaṁ saha bhrātrā dhr̥tabāṇaśarāsanaḥ
3008009a tatas tvāṁ prasthitaṁ dr̥ṣṭvā mama cintākulaṁ manaḥ
3008009c tvad vr̥ttaṁ cintayantyā vai bhaven niḥśreyasaṁ hitam
3008010a na hi me rocate vīra gamanaṁ daṇḍakān prati
3008010c kāraṇaṁ tatra vakṣyāmi vadantyāḥ śrūyatāṁ mama
3008011a tvaṁ hi bāṇadhanuṣpāṇir bhrātrā saha vanaṁ gataḥ
3008011c dr̥ṣṭvā vanacarān sarvān kaccit kuryāḥ śaravyayam
3008012a kṣatriyāṇām iha dhanur hutāśasyendhanāni ca
3008012c samīpataḥ sthitaṁ tejobalam ucchrayate bhr̥śam
3008013a purā kila mahābāho tapasvī satyavāk śuciḥ
3008013c kasmiṁś cid abhavat puṇye vane ratamr̥gadvije
3008014a tasyaiva tapaso vighnaṁ kartum indraḥ śacīpatiḥ
3008014c khaḍgapāṇir athāgacchad āśramaṁ bhaṭa rūpadhr̥k
3008015a tasmiṁs tad āśramapade nihitaḥ khaḍga uttamaḥ
3008015c sa nyāsavidhinā dattaḥ puṇye tapasi tiṣṭhataḥ
3008016a sa tac chastram anuprāpya nyāsarakṣaṇatatparaḥ
3008016c vane tu vicaraty eva rakṣan pratyayam ātmanaḥ
3008017a yatra gacchaty upādātuṁ mūlāni ca phalāni ca
3008017c na vinā yāti taṁ khaḍgaṁ nyāsarakṣaṇatatparaḥ
3008018a nityaṁ śastraṁ parivahan krameṇa sa tapodhanaḥ
3008018c cakāra raudrīṁ svāṁ buddhiṁ tyaktvā tapasi niścayam
3008019a tataḥ sa raudrābhirataḥ pramatto ’dharmakarṣitaḥ
3008019c tasya śastrasya saṁvāsāj jagāma narakaṁ muniḥ
3008020a snehāc ca bahumānāc ca smāraye tvāṁ na śikṣaye
3008020c na kathaṁ cana sā kāryā hr̥hītadhanuṣā tvayā
3008021a buddhir vairaṁ vinā hantuṁ rākṣasān daṇḍakāśritān
3008021c aparādhaṁ vinā hantuṁ lokān vīra na kāmaye
3008022a kṣatriyāṇāṁ tu vīrāṇāṁ vaneṣu niyatātmanām
3008022c dhanuṣā kāryam etāvad ārtānām abhirakṣaṇam
3008023a kva ca śastraṁ kva ca vanaṁ kva ca kṣātraṁ tapaḥ kva ca
3008023c vyāviddham idam asmābhir deśadharmas tu pūjyatām
3008024a tad āryakaluṣā buddhir jāyate śastrasevanāt
3008024c punar gatvā tv ayodhyāyāṁ kṣatradharmaṁ cariṣyasi
3008025a akṣayā tu bhavet prītiḥ śvaśrū śvaśurayor mama
3008025c yadi rājyaṁ hi saṁnyasya bhaves tvaṁ nirato muniḥ
3008026a dharmād arthaḥ prabhavati dharmāt prabhavate sukham
3008026c dharmeṇa labhate sarvaṁ dharmasāram idaṁ jagat
3008027a ātmānaṁ niyamais tais taiḥ karṣayitvā prayatnataḥ
3008027c prāpyate nipuṇair dharmo na sukhāl labhyate sukham
3008028a nityaṁ śucimatiḥ saumya cara dharmaṁ tapovane
3008028c sarvaṁ hi viditaṁ tubhyaṁ trailokyam api tattvataḥ
3008029a strīcāpalād etad udāhr̥taṁ me; dharmaṁ ca vaktuṁ tava kaḥ samarthaḥ
3008029c vicārya buddhyā tu sahānujena; yad rocate tat kuru mācireṇa
3009001a vākyam etat tu vaidehyā vyāhr̥taṁ bhartr̥bhaktayā
3009001c śrutvā dharme sthito rāmaḥ pratyuvācātha maithilīm
3009002a hitam uktaṁ tvayā devi snigdhayā sadr̥śaṁ vacaḥ
3009002c kulaṁ vyapadiśantyā ca dharmajñe janakātmaje
3009003a kiṁ tu vakṣyāmy ahaṁ devi tvayaivoktam idaṁ vacaḥ
3009003c kṣatriyair dhāryate cāpo nārtaśabdo bhaved iti
3009004a te cārtā daṇḍakāraṇye munayaḥ saṁśitavratāḥ
3009004c māṁ sīte svayam āgamya śaraṇyāḥ śaraṇaṁ gatāḥ
3009005a vasanto dharmaniratā vane mūlaphalāśanāḥ
3009005c na labhante sukhaṁ bhītā rākṣasaiḥ krūrakarmabhiḥ
3009006a kāle kāle ca niratā niyamair vividhair vane
3009006c bhakṣyante rākṣasair bhīmair naramāṁsopajīvibhiḥ
3009007a te bhakṣyamāṇā munayo daṇḍakāraṇyavāsinaḥ
3009007c asmān abhyavapadyeti mām ūcur dvijasattamāḥ
3009008a mayā tu vacanaṁ śrutvā teṣām evaṁ mukhāc cyutam
3009008c kr̥tvā caraṇaśuśrūṣāṁ vākyam etad udāhr̥tam
3009009a prasīdantu bhavanto me hrīr eṣā hi mamātulā
3009009c yadīdr̥śair ahaṁ viprair upastheyair upasthitaḥ
3009009e kiṁ karomīti ca mayā vyāhr̥taṁ dvijasaṁnidhau
3009010a sarvair eva samāgamya vāg iyaṁ samudāhr̥tā
3009010c rākṣasair daṇḍakāraṇye bahubhiḥ kāmarūpibhiḥ
3009010e arditāḥ sma bhr̥śaṁ rāma bhavān nas trātum arhati
3009011a homakāle tu saṁprāpte parvakāleṣu cānagha
3009011c dharṣayanti sma durdharṣā rākṣasāḥ piśitāśanāḥ
3009012a rākṣasair dharṣitānāṁ ca tāpasānāṁ tapasvinām
3009012c gatiṁ mr̥gayamāṇānāṁ bhavān naḥ paramā gatiḥ
3009013a kāmaṁ tapaḥ prabhāvena śaktā hantuṁ niśācarān
3009013c cirārjitaṁ tu necchāmas tapaḥ khaṇḍayituṁ vayam
3009014a bahuvighnaṁ taponityaṁ duścaraṁ caiva rāghava
3009014c tena śāpaṁ na muñcāmo bhakṣyamāṇāś ca rākṣasaiḥ
3009015a tad ardyamānān rakṣobhir daṇḍakāraṇyavāsibhiḥ
3009015c rakṣanas tvaṁ saha bhrātrā tvannāthā hi vayaṁ vane
3009016a mayā caitad vacaḥ śrutvā kārtsnyena paripālanam
3009016c r̥ṣīṇāṁ daṇḍakāraṇye saṁśrutaṁ janakātmaje
3009017a saṁśrutya ca na śakṣyāmi jīvamānaḥ pratiśravam
3009017c munīnām anyathā kartuṁ satyam iṣṭaṁ hi me sadā
3009018a apy ahaṁ jīvitaṁ jahyāṁ tvāṁ vā sīte salakṣmaṇām
3009018c na tu pratijñāṁ saṁśrutya brāhmaṇebhyo viśeṣataḥ
3009019a tad avaśyaṁ mayā kāryam r̥ṣīṇāṁ paripālanam
3009019c anuktenāpi vaidehi pratijñāya tu kiṁ punaḥ
3009020a mama snehāc ca sauhārdād idam uktaṁ tvayā vacaḥ
3009020c parituṣṭo ’smy ahaṁ sīte na hy aniṣṭo ’nuśiṣyate
3009020e sadr̥śaṁ cānurūpaṁ ca kulasya tava śobhane
3009021a ity evam uktvā vacanaṁ mahātmā; sītāṁ priyāṁ maithila rājaputrīm
3009021c rāmo dhanuṣmān sahalakṣmaṇena; jagāma ramyāṇi tapovanāni
3010001a agrataḥ prayayau rāmaḥ sītā madhye sumadhyamā
3010001c pr̥ṣṭhatas tu dhanuṣpāṇir lakṣmaṇo ’nujagāma ha
3010002a tau paśyamānau vividhāñ śailaprasthān vanāni ca
3010002c nadīś ca vividhā ramyā jagmatuḥ saha sītayā
3010003a sārasāṁś cakravākāṁś ca nadīpulinacāriṇaḥ
3010003c sarāṁsi ca sapadmāni yutāni jalajaiḥ khagaiḥ
3010004a yūthabaddhāṁś ca pr̥ṣatān madonmattān viṣāṇinaḥ
3010004c mahiṣāṁś ca varāhāṁś ca gajāṁś ca drumavairiṇaḥ
3010005a te gatvā dūram adhvānaṁ lambamāne divākare
3010005c dadr̥śuḥ sahitā ramyaṁ taṭākaṁ yojanāyatam
3010006a padmapuṣkarasaṁbādhaṁ gajayūthair alaṁkr̥tam
3010006c sārasair haṁsakādambaiḥ saṁkulaṁ jalacāribhiḥ
3010007a prasannasalile ramyatasmin sarasi śuśruve
3010007c gītavāditranirghoṣo na tu kaś cana dr̥śyate
3010008a tataḥ kautūhalād rāmo lakṣmaṇaś ca mahārathaḥ
3010008c muniṁ dharmabhr̥taṁ nāma praṣṭuṁ samupacakrame
3010009a idam atyadbhutaṁ śrutvā sarveṣāṁ no mahāmune
3010009c kautūhalaṁ mahaj jātaṁ kim idaṁ sādhu kathyatām
3010010a tenaivam ukto dharmātmā rāghaveṇa munis tadā
3010010c prabhāvaṁ sarasaḥ kr̥tsnam ākhyātum upacakrame
3010011a idaṁ pañcāpsaro nāma taṭākaṁ sārvakālikam
3010011c nirmitaṁ tapasā rāma muninā māṇḍakarṇinā
3010012a sa hi tepe tapas tīvraṁ māṇḍakarṇir mahāmuniḥ
3010012c daśavarṣasahasrāṇi vāyubhakṣo jalāśraya
3010013a tataḥ pravyathitāḥ sarve devāḥ sāgnipurogamāḥ
3010013c abruvan vacanaṁ sarve paraspara samāgatāḥ
3010013e asmakaṁ kasya cit sthānam eṣa prārthayate muniḥ
3010014a tataḥ kartuṁ tapovighnaṁ sarvair devair niyojitāḥ
3010014c pradhānāpsarasaḥ pañcavidyuccalitavarcasaḥ
3010015a apsarobhis tatas tābhir munir dr̥ṣṭaparāvaraḥ
3010015c nīto madanavaśyatvaṁ surāṇāṁ kāryasiddhaye
3010016a tāś caivāpsarasaḥ pañcamuneḥ patnītvam āgatāḥ
3010016c taṭāke nirmitaṁ tāsām asminn antarhitaṁ gr̥ham
3010017a tatraivāpsarasaḥ pañcanivasantyo yathāsukham
3010017c ramayanti tapoyogān muniṁ yauvanam āsthitam
3010018a tāsāṁ saṁkrīḍamānānām eṣa vāditraniḥsvanaḥ
3010018c śrūyate bhūṣaṇonmiśro gītaśabdo manoharaḥ
3010019a āścaryam iti tasyaitad vacanaṁ bhāvitātmanaḥ
3010019c rāghavaḥ pratijagrāha saha bhrātrā mahāyaśāḥ
3010020a evaṁ kathayamānasya dadarśāśramamaṇḍalam
3010020c kuśacīraparikṣiptaṁ nānāvr̥kṣasamāvr̥tam
3010021a praviśya saha vaidehyā lakṣmaṇena ca rāghavaḥ
3010021c tadā tasmin sa kākutsthaḥ śrīmaty āśramamaṇḍale
3010022a uṣitvā susukhaṁ tatra pūrjyamāno maharṣibhiḥ
3010022c jagāma cāśramāṁs teṣāṁ paryāyeṇa tapasvinām
3010023a yeṣām uṣitavān pūrvaṁ sakāśe sa mahāstravit
3010023c kva cit paridaśān māsān ekaṁ saṁvatsaraṁ kva cit
3010024a kva cic ca caturo māsān pañcaṣaṭ cāparān kva cit
3010024c aparatrādhikān māsān adhyardham adhikaṁ kva cit
3010025a trīn māsān aṣṭamāsāṁś ca rāghavo nyavasat sukham
3010025c tathā saṁvasatas tasya munīnām āśrameṣu vai
3010025e ramataś cānukulyena yayuḥ saṁvatsarā daśa
3010026a parisr̥tya ca dharmajño rāghavaḥ saha sītayā
3010026c sutīkṣṇasyāśramaṁ śrīmān punar evājagāma ha
3010027a sa tam āśramam āgamya munibhiḥ pratipūjitaḥ
3010027c tatrāpi nyavasad rāmaḥ kaṁ cit kālam ariṁdamaḥ
3010028a athāśramastho vinayāt kadā cit taṁ mahāmunim
3010028c upāsīnaḥ sa kākutsthaḥ sutīkṣṇam idam abravīt
3010029a asminn araṇye bhagavann agastyo munisattamaḥ
3010029c vasatīti mayā nityaṁ kathāḥ kathayatāṁ śrutam
3010030a na tu jānāmi taṁ deśaṁ vanasyāsya mahattayā
3010030c kutrāśramapadaṁ puṇyaṁ maharṣes tasya dhīmataḥ
3010031a prasādāt tatra bhavataḥ sānujaḥ saha sītayā
3010031c agastyam abhigaccheyam abhivādayituṁ munim
3010032a manoratho mahān eṣa hr̥di saṁparivartate
3010032c yad ahaṁ taṁ munivaraṁ śuśrūṣeyam api svayam
3010033a iti rāmasya sa muniḥ śrutvā dharmātmano vacaḥ
3010033c sutīkṣṇaḥ pratyuvācedaṁ prīto daśarathātmajam
3010034a aham apy etad eva tvāṁ vaktukāmaḥ salakṣmaṇam
3010034c agastyam abhigaccheti sītayā saha rāghava
3010035a diṣṭyā tv idānīm arthe ’smin svayam eva bravīṣi mām
3010035c aham ākhyāmi te vatsa yatrāgastyo mahāmuniḥ
3010036a yojanāny āśramāt tāta yāhi catvāri vai tataḥ
3010036c dakṣiṇena mahāñ śrīmān agastyabhrātur āśramaḥ
3010037a sthalaprāye vanoddeśe pippalīvanaśobhite
3010037c bahupuṣpaphale ramye nānāśakuninādite
3010038a padminyo vividhās tatra prasannasalilāḥ śivāḥ
3010038c haṁsakāraṇḍavākīrṇāś cakravākopaśobhitāḥ
3010039a tatraikāṁ rajanīm uṣya prabhāte rāma gamyatām
3010039c dakṣiṇāṁ diśam āsthāya vanakhaṇḍasya pārśvataḥ
3010040a tatrāgastyāśramapadaṁ gatvā yojanam antaram
3010040c ramaṇīye vanoddeśe bahupādapa saṁvr̥te
3010040e raṁsyate tatra vaidehī lakṣmaṇaś ca tvayā saha
3010041a sa hi ramyo vanoddeśo bahupādapasaṁkulaḥ
3010041c yadi buddhiḥ kr̥tā draṣṭum agastyaṁ taṁ mahāmunim
3010041e adyaiva gamane buddhiṁ rocayasva mahāyaśaḥ
3010042a iti rāmo muneḥ śrutvā saha bhrātrābhivādya ca
3010042c pratasthe ’gastyam uddiśya sānujaḥ saha sītayā
3010043a paśyan vanāni citrāṇi parvapāṁś cābhrasaṁnibhān
3010043c sarāṁsi saritaś caiva pathi mārgavaśānugāḥ
3010044a sutīkṣṇenopadiṣṭena gatvā tena pathā sukham
3010044c idaṁ paramasaṁhr̥ṣṭo vākyaṁ lakṣmaṇam abravīt
3010045a etad evāśramapadaṁ nūnaṁ tasya mahātmanaḥ
3010045c agastyasya muner bhrātur dr̥śyate puṇyakarmaṇaḥ
3010046a yathā hīme vanasyāsya jñātāḥ pathi sahasraśaḥ
3010046c saṁnatāḥ phalabhareṇa puṣpabhāreṇa ca drumāḥ
3010047a pippalīnāṁ ca pakvānāṁ vanād asmād upāgataḥ
3010047c gandho ’yaṁ pavanotkṣiptaḥ sahasā kaṭukodayaḥ
3010048a tatra tatra ca dr̥śyante saṁkṣiptāḥ kāṣṭhasaṁcayāḥ
3010048c lūnāś ca pathi dr̥śyante darbhā vaidūryavarcasaḥ
3010049a etac ca vanamadhyasthaṁ kr̥ṣṇābhraśikharopamam
3010049c pāvakasyāśramasthasya dhūmāgraṁ saṁpradr̥śyate
3010050a vivikteṣu ca tīrtheṣu kr̥tasnānā dvijātayaḥ
3010050c puṣpopahāraṁ kurvanti kusumaiḥ svayam ārjitaiḥ
3010051a tat sutīkṣṇasya vacanaṁ yathā saumya mayā śrutam
3010051c agastyasyāśramo bhrātur nūnam eṣa bhaviṣyati
3010052a nigr̥hya tarasā mr̥tyuṁ lokānāṁ hitakāmyayā
3010052c yasya bhrātrā kr̥teyaṁ dik śaraṇyā puṇyakarmaṇā
3010053a ihaikadā kila krūro vātāpir api celvalaḥ
3010053c bhrātarau sahitāv āstāṁ brāhmaṇaghnau mahāsurau
3010054a dhārayan brāhmaṇaṁ rūpam ilvalaḥ saṁskr̥taṁ vadan
3010054c āmantrayati viprān sa śrāddham uddiśya nirghr̥ṇaḥ
3010055a bhrātaraṁ saṁskr̥taṁ bhrātā tatas taṁ meṣarūpiṇam
3010055c tān dvijān bhojayām āsa śrāddhadr̥ṣṭena karmaṇā
3010056a tato bhuktavatāṁ teṣāṁ viprāṇām ilvalo ’bravīt
3010056c vātāpe niṣkramasveti svareṇa mahatā vadan
3010057a tato bhrātur vacaḥ śrutvā vātāpir meṣavan nadan
3010057c bhittvā bhitvā śarīrāṇi brāhmaṇānāṁ viniṣpatat
3010058a brāhmaṇānāṁ sahasrāṇi tair evaṁ kāmarūpibhiḥ
3010058c vināśitāni saṁhatya nityaśaḥ piśitāśanaiḥ
3010059a agastyena tadā devaiḥ prārthitena maharṣiṇā
3010059c anubhūya kila śrāddhe bhakṣitaḥ sa mahāsuraḥ
3010060a tataḥ saṁpannam ity uktvā dattvā hastāvasecanam
3010060c bhrātaraṁ niṣkramasveti ilvalaḥ so ’bhyabhāṣata
3010061a taṁ tathā bhāṣamāṇaṁ tu bhrātaraṁ vipraghātinam
3010061c abravīt prahasan dhīmān agastyo munisattamaḥ
3010062a kuto niṣkramituṁ śaktir mayā jīrṇasya rakṣasaḥ
3010062c bhrātus te meṣa rūpasya gatasya yamasādanam
3010063a atha tasya vacaḥ śrutvā bhrātur nidhanasaṁśritam
3010063c pradharṣayitum ārebhe muniṁ krodhān niśācaraḥ
3010064a so ’bhyadravad dvijendraṁ taṁ muninā dīptatejasā
3010064c cakṣuṣānalakalpena nirdagdho nidhanaṁ gataḥ
3010065a tasyāyam āśramo bhrātus taṭākavanaśobhitaḥ
3010065c viprānukampayā yena karmedaṁ duṣkaraṁ kr̥tam
3010066a evaṁ kathayamānasya tasya saumitriṇā saha
3010066c rāmasyāstaṁ gataḥ sūryaḥ saṁdhyākālo ’bhyavartata
3010067a upāsya paścimāṁ saṁdhyāṁ saha bhrātrā yathāvidhi
3010067c praviveśāśramapadaṁ tam r̥ṣiṁ cābhyavādayan
3010068a samyak pratigr̥hītas tu muninā tena rāghavaḥ
3010068c nyavasat tāṁ niśām ekāṁ prāśya mūlaphalāni ca
3010069a tasyāṁ rātryāṁ vyatītāyāṁ vimale sūryamaṇḍale
3010069c bhrātaraṁ tam agastyasya āmantrayata rāghavaḥ
3010070a abhivādaye tvā bhagavan sukham adhyuṣito niśām
3010070c āmantraye tvāṁ gacchāmi guruṁ te draṣṭum agrajam
3010071a gamyatām iti tenokto jagāma raghunandanaḥ
3010071c yathoddiṣṭena mārgeṇa vanaṁ tac cāvalokayan
3010072a nīvārān panasāṁs tālāṁs timiśān vañjulān dhavān
3010072c ciribilvān madhūkāṁś ca bilvān api ca tindukān
3010073a puṣpitān puṣpitāgrābhir latābhir anuveṣṭitān
3010073c dadarśa rāmaḥ śataśas tatra kāntārapādapān
3010074a hastihastair vimr̥ditān vānarair upaśobhitān
3010074c mattaiḥ śakunisaṁghaiś ca śataśaḥ pratināditān
3010075a tato ’bravīt samīpasthaṁ rāmo rājīvalocanaḥ
3010075c pr̥ṣṭhato ’nugataṁ vīraṁ lakṣmaṇaṁ lakṣmivardhanam
3010076a snigdhapatrā yathā vr̥kṣā yathā kṣāntā mr̥gadvijāḥ
3010076c āśramo nātidūrastho maharṣer bhāvitātmanaḥ
3010077a agastya iti vikhyāto loke svenaiva karmaṇā
3010077c āśramo dr̥śyate tasya pariśrānta śramāpahaḥ
3010078a prājyadhūmākulavanaś cīramālāpariṣkr̥taḥ
3010078c praśāntamr̥gayūthaś ca nānāśakunināditaḥ
3010079a nigr̥hya tarasā mr̥tyuṁ lokānāṁ hitakāmyayā
3010079c dakṣiṇā dik kr̥tā yena śaraṇyā puṇyakarmaṇā
3010080a tasyedam āśramapadaṁ prabhāvād yasya rākṣasaiḥ
3010080c dig iyaṁ dakṣiṇā trāsād dr̥śyate nopabhujyate
3010081a yadā prabhr̥ti cākrāntā dig iyaṁ puṇyakarmaṇā
3010081c tadā prabhr̥ti nirvairāḥ praśāntā rajanīcarāḥ
3010082a nāmnā ceyaṁ bhagavato dakṣiṇā dik pradakṣiṇā
3010082c prathitā triṣu lokeṣu durdharṣā krūrakarmabhiḥ
3010083a mārgaṁ niroddhuṁ satataṁ bhāskarasyācalottamaḥ
3010083c saṁdeśaṁ pālayaṁs tasya vindhyaśaulo na vardhate
3010084a ayaṁ dīrghāyuṣas tasya loke viśrutakarmaṇaḥ
3010084c agastyasyāśramaḥ śrīmān vinītamr̥gasevitaḥ
3010085a eṣa lokārcitaḥ sādhur hite nityaṁ rataḥ satām
3010085c asmān adhigatān eṣa śreyasā yojayiṣyati
3010086a ārādhayiṣyāmy atrāham agastyaṁ taṁ mahāmunim
3010086c śeṣaṁ ca vanavāsasya saumya vatsyāmy ahaṁ prabho
3010087a atra devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ
3010087c agastyaṁ niyatāhāraṁ satataṁ paryupāsate
3010088a nātra jīven mr̥ṣāvādī krūro vā yadi vā śaṭhaḥ
3010088c nr̥śaṁsaḥ kāmavr̥tto vā munir eṣa tathāvidhaḥ
3010089a atra devāś ca yakṣāś ca nāgāś ca patagaiḥ saha
3010089c vasanti niyatāhārā dharmam ārādhayiṣṇavaḥ
3010090a atra siddhā mahātmāno vimānaiḥ sūryasaṁnibhaiḥ
3010090c tyaktvā dehān navair dehaiḥ svaryātāḥ paramarṣayaḥ
3010091a yakṣatvam amaratvaṁ ca rājyāni vividhāni ca
3010091c atra devāḥ prayacchanti bhūtair ārādhitāḥ śubhaiḥ
3010092a āgatāḥ smāśramapadaṁ saumitre praviśāgrataḥ
3010092c nivedayeha māṁ prāptam r̥ṣaye saha sītayā
3011001a sa praviśyāśramapadaṁ lakṣmaṇo rāghavānujaḥ
3011001c agastyaśiṣyam āsādya vākyam etad uvāca ha
3011002a rājā daśaratho nāma jyeṣṭhas tasya suto balī
3011002c rāmaḥ prāpto muniṁ draṣṭuṁ bhāryayā saha sītayā
3011003a lakṣmaṇo nāma tasyāhaṁ bhrātā tv avarajo hitaḥ
3011003c anukūlaś ca bhaktaś ca yadi te śrotram āgataḥ
3011004a te vayaṁ vanam atyugraṁ praviṣṭāḥ pitr̥śāsanāt
3011004c draṣṭum icchāmahe sarve bhagavantaṁ nivedyatām
3011005a tasya tad vacanaṁ śrutvā lakṣmaṇasya tapodhanaḥ
3011005c tathety uktvāgniśaraṇaṁ praviveśa niveditum
3011006a sa praviśya muniśreṣṭhaṁ tapasā duṣpradharṣaṇam
3011006c kr̥tāñjalir uvācedaṁ rāmāgamanam añjasā
3011007a putrau daśarathasyemau rāmo lakṣmaṇa eva ca
3011007c praviṣṭāv āśramapadaṁ sītayā saha bhāryayā
3011008a draṣṭuṁ bhavantam āyātau śuśrūṣārtham ariṁdamau
3011008c yad atrānantaraṁ tattvam ājñāpayitum arhasi
3011009a tataḥ śiṣyād upaśrutya prāptaṁ rāmaṁ salakṣmaṇam
3011009c vaidehīṁ ca mahābhāgām idaṁ vacanam abravīt
3011010a diṣṭyā rāmaś cirasyādya draṣṭuṁ māṁ samupāgataḥ
3011010c manasā kāṅkṣitaṁ hy asya mayāpy āgamanaṁ prati
3011011a gamyatāṁ satkr̥to rāmaḥ sabhāryaḥ sahalakṣmaṇaḥ
3011011c praveśyatāṁ samīpaṁ me kiṁ cāsau na praveśitaḥ
3011012a evam uktas tu muninā dharmajñena mahātmanā
3011012c abhivādyābravīc chiṣyas tatheti niyatāñjaliḥ
3011013a tato niṣkramya saṁbhrāntaḥ śiṣyo lakṣmaṇam abravīt
3011013c kvāsau rāmo muniṁ draṣṭum etu praviśatu svayam
3011014a tato gatvāśramapadaṁ śiṣyeṇa saha lakṣmaṇaḥ
3011014c darśayām āsa kākutsthaṁ sītāṁ ca janakātmajām
3011015a taṁ śiṣyaḥ praśritaṁ vākyam agastyavacanaṁ bruvan
3011015c prāveśayad yathānyāyaṁ satkārārthaṁ susatkr̥tam
3011016a praviveśa tato rāmaḥ sītayā sahalakṣmaṇaḥ
3011016c praśāntahariṇākīrṇam āśramaṁ hy avalokayan
3011017a sa tatra brahmaṇaḥ sthānam agneḥ sthānaṁ tathaiva ca
3011017c viṣṇoḥ sthānaṁ mahendrasya sthānaṁ caiva vivasvataḥ
3011018a somasthānaṁ bhagasthānaṁ sthānaṁ kauberam eva ca
3011018c dhātur vidhātuḥ sthānaṁ ca vāyoḥ sthānaṁ tathaiva ca
3011019a tataḥ śiṣyaiḥ parivr̥to munir apy abhiniṣpatat
3011019c taṁ dadarśāgrato rāmo munīnāṁ dīptatejasaṁ
3011019e abravīd vacanaṁ vīro lakṣmaṇaṁ lakṣmivardhanam
3011020a eṣa lakṣmaṇa niṣkrāmaty agastyo bhagavān r̥ṣiḥ
3011020c audāryeṇāvagacchāmi nidhānaṁ tapasām imam
3011021a evam uktvā mahābāhur agastyaṁ sūryavarcasaṁ
3011021c jagrāha paramaprītas tasya pādau paraṁtapaḥ
3011022a abhivādya tu dharmātmā tasthau rāmaḥ kr̥tāñjaliḥ
3011022c sītayā saha vaidehyā tadā rāma salakṣmaṇaḥ
3011023a pratigr̥hya ca kākutstham arcayitvāsanodakaiḥ
3011023c kuśalapraśnam uktvā ca āsyatām iti so ’bravīt
3011024a agniṁ hutvā pradāyārghyam atithiṁ pratipūjya ca
3011024c vānaprasthena dharmeṇa sa teṣāṁ bhojanaṁ dadau
3011025a prathamaṁ copaviśyātha dharmajño munipuṁgavaḥ
3011025c uvāca rāmam āsīnaṁ prāñjaliṁ dharmakovidam
3011026a anyathā khalu kākutstha tapasvī samudācaran
3011026c duḥsākṣīva pare loke svāni māṁsāni bhakṣayet
3011027a rājā sarvasya lokasya dharmacārī mahārathaḥ
3011027c pūjanīyaś ca mānyaś ca bhavān prāptaḥ priyātithiḥ
3011028a evam uktvā phalair mūlaiḥ puṣpaiś cānyaiś ca rāghavam
3011028c pūjayitvā yathākāmaṁ punar eva tato ’bravīt
3011029a idaṁ divyaṁ mahac cāpaṁ hemavajravibhūṣitam
3011029c vaiṣṇavaṁ puruṣavyāghra nirmitaṁ viśvakarmaṇā
3011030a amoghaḥ sūryasaṁkāśo brahmadattaḥ śarottamaḥ
3011030c datto mama mahendreṇa tūṇī cākṣayasāyakau
3011031a saṁpūrṇau niśitair bāṇair jvaladbhir iva pāvakaiḥ
3011031c mahārājata kośo ’yam asir hemavibhūṣitaḥ
3011032a anena dhanuṣā rāma hatvā saṁkhye mahāsurān
3011032c ājahāra śriyaṁ dīptāṁ purā viṣṇur divaukasām
3011033a tad dhanus tau ca tūṇīrau śaraṁ khaḍgaṁ ca mānada
3011033c jayāya pratigr̥hṇīṣva vajraṁ vajradharo yathā
3011034a evam uktvā mahātejāḥ samastaṁ tad varāyudham
3011034c dattvā rāmāya bhagavān agastyaḥ punar abravīt
3012001a rāma prīto ’smi bhadraṁ te parituṣṭo ’smi lakṣmaṇa
3012001c abhivādayituṁ yan māṁ prāptau sthaḥ saha sītayā
3012002a adhvaśrameṇa vāṁ khedo bādhate pracuraśramaḥ
3012002c vyaktam utkaṇṭhate cāpi maithilī janakātmajā
3012003a eṣā hi sukumārī ca duḥkhaiś ca na vimānitā
3012003c prājyadoṣaṁ vanaṁ praptā bhartr̥snehapracoditā
3012004a yathaiṣā ramate rāma iha sītā tathā kuru
3012004c duṣkaraṁ kr̥tavaty eṣā vane tvām anugacchatī
3012005a eṣā hi prakr̥tiḥ strīṇām āsr̥ṣṭe raghunandana
3012005c samastham anurajyante viṣamasthaṁ tyajanti ca
3012006a śatahradānāṁ lolatvaṁ śastrāṇāṁ tīkṣṇatāṁ tathā
3012006c garuḍānilayoḥ śaighryam anugacchanti yoṣitaḥ
3012007a iyaṁ tu bhavato bhāryā doṣair etair vivarjitāḥ
3012007c ślāghyā ca vyapadeśyā ca yathā devī hy arundhatī
3012008a alaṁkr̥to ’yaṁ deśaś ca yatra saumitriṇā saha
3012008c vaidehyā cānayā rāma vatsyasi tvam ariṁdama
3012009a evam uktas tu muninā rāghavaḥ saṁyatāñjaliḥ
3012009c uvāca praśritaṁ vākyam r̥ṣiṁ dīptam ivānalam
3012010a dhanyo ’smy anugr̥hīto ’smi yasya me munipuṁgavaḥ
3012010c guṇaiḥ sabhrātr̥bhāryasya varadaḥ parituṣyati
3012011a kiṁ tu vyādiśa me deśaṁ sodakaṁ bahukānanam
3012011c yatrāśramapadaṁ kr̥tvā vaseyaṁ nirataḥ sukham
3012012a tato ’bravīn muni śreṣṭhaḥ śrutvā rāmasya bhāṣitam
3012012c dhyātvā muhūrtaṁ dharmātmā dhīro dhīrataraṁ vacaḥ
3012013a ito dviyojane tāta bahumūlaphalodakaḥ
3012013c deśo bahumr̥gaḥ śrīmān pañcavaṭy abhiviśrutaḥ
3012014a tatra gatvāśramapadaṁ kr̥tvā saumitriṇā saha
3012014c ramasva tvaṁ pitur vākyaṁ yathoktam anupālayan
3012015a vidito hy eṣa vr̥ttānto mama sarvas tavānagha
3012015c tapasaś ca prabhāvena snehād daśarathasya ca
3012016a hr̥dayasthaś ca te chando vijñātas tapasā mayā
3012016c iha vāsaṁ pratijñāya mayā saha tapovane
3012017a ataś ca tvām ahaṁ brūmi gaccha pañcavaṭīm iti
3012017c sa hi ramyo vanoddeśo maithilī tatra raṁsyate
3012018a sa deśaḥ ślāghanīyaś ca nātidūre ca rāghava
3012018c godāvaryāḥ samīpe ca maithilī tatra raṁsyate
3012019a prājyamūlaphalaiś caiva nānādvija gaṇair yutaḥ
3012019c viviktaś ca mahābāho puṇyo ramyas tathaiva ca
3012020a bhavān api sadāraś ca śaktaś ca parirakṣaṇe
3012020c api cātra vasan rāmas tāpasān pālayiṣyasi
3012021a etad ālakṣyate vīra madhukānāṁ mahad vanam
3012021c uttareṇāsya gantavyaṁ nyagrodham abhigacchatā
3012022a tataḥ sthalam upāruhya parvatasyāvidūrataḥ
3012022c khyātaḥ pañcavaṭīty eva nityapuṣpitakānanaḥ
3012023a agastyenaivam uktas tu rāmaḥ saumitriṇā saha
3012023c sātkr̥tyāmantrayām āsa tam r̥ṣiṁ satyavādinam
3012024a tau tu tenābhyanujñātau kr̥tapādābhivandanau
3012024c tadāśramāt pañcavaṭīṁ jagmatuḥ saha sītayā
3012025a gr̥hītacāpau tu narādhipātmajau; viṣaktatūṇī samareṣv akātarau
3012025c yathopadiṣṭena pathā maharṣiṇā; prajagmatuḥ pañcavaṭīṁ samāhitau
3013001a atha pañcavaṭīṁ gacchann antarā raghunandanaḥ
3013001c āsasāda mahākāyaṁ gr̥dhraṁ bhīmaparākramam
3013002a taṁ dr̥ṣṭvā tau mahābhāgau vanasthaṁ rāmalakṣmaṇau
3013002c menāte rākṣasaṁ pakṣiṁ bruvāṇau ko bhavān iti
3013003a sa tau madhurayā vācā saumyayā prīṇayann iva
3013003c uvāca vatsa māṁ viddhi vayasyaṁ pitur ātmanaḥ
3013004a sa taṁ pitr̥sakhaṁ buddhvā pūjayām āsa rāghavaḥ
3013004c sa tasya kulam avyagram atha papraccha nāma ca
3013005a rāmasya vacanaṁ śrutvā kulam ātmānam eva ca
3013005c ācacakṣe dvijas tasmai sarvabhūtasamudbhavam
3013006a pūrvakāle mahābāho ye prajāpatayo ’bhavan
3013006c tān me nigadataḥ sarvān āditaḥ śr̥ṇu rāghava
3013007a kardamaḥ prathamas teṣāṁ vikr̥tas tadanantaram
3013007c śeṣaś ca saṁśrayaś caiva bahuputraś ca vīryavān
3013008a sthāṇur marīcir atriś ca kratuś caiva mahābalaḥ
3013008c pulastyaś cāṅgirāś caiva pracetāḥ pulahas tathā
3013009a dakṣo vivasvān aparo ’riṣṭanemiś ca rāghava
3013009c kaśyapaś ca mahātejās teṣām āsīc ca paścimaḥ
3013010a prajāpates tu dakṣasya babhūvur iti naḥ śrutam
3013010c ṣaṣṭir duhitaro rāma yaśasvinyo mahāyaśaḥ
3013011a kaśyapaḥ pratijagrāha tāsām aṣṭau sumadhyamāḥ
3013011c aditiṁ ca ditiṁ caiva danūm api ca kālakām
3013012a tāmrāṁ krodhavaśāṁ caiva manuṁ cāpy analām api
3013012c tās tu kanyās tataḥ prītaḥ kaśyapaḥ punar abravīt
3013013a putrāṁs trailokyabhartr̥̄n vai janayiṣyatha mat samān
3013013c aditis tan manā rāma ditiś ca danur eva ca
3013014a kālakā ca mahābāho śeṣās tv amanaso ’bhavan
3013014c adityāṁ jajñire devās trayastriṁśad ariṁdama
3013015a ādityā vasavo rudrā aśvinau ca paraṁtapa
3013015c ditis tv ajanayat putrān daityāṁs tāta yaśasvinaḥ
3013016a teṣām iyaṁ vasumatī purāsīt savanārṇavā
3013016c danus tv ajanayat putram aśvagrīvam ariṁdama
3013017a narakaṁ kālakaṁ caiva kālakāpi vyajāyata
3013017c krauñcīṁ bhāsīṁ tathā śyenīṁ dhr̥tarāṣṭrīṁ tathā śukīm
3013018a tāmrāpi suṣuve kanyāḥ pañcaitā lokaviśrutāḥ
3013018c ulūkāñ janayat krauñcī bhāsī bhāsān vyajāyata
3013019a śyenī śyenāṁś ca gr̥dhrāṁś ca vyajāyata sutejasaḥ
3013019c dhr̥tarāṣṭrī tu haṁsāṁś ca kalahaṁsāṁś ca sarvaśaḥ
3013020a cakravākāṁś ca bhadraṁ te vijajñe sāpi bhāminī
3013020c śukī natāṁ vijajñe tu natāyā vinatā sutā
3013021a daśakrodhavaśā rāma vijajñe ’py ātmasaṁbhavāḥ
3013021c mr̥gīṁ ca mr̥gamandāṁ ca harīṁ bhadramadām api
3013022a mātaṅgīm atha śārdūlīṁ śvetāṁ ca surabhīṁ tathā
3013022c sarvalakṣaṇasaṁpannāṁ surasāṁ kadrukām api
3013023a apatyaṁ tu mr̥gāḥ sarve mr̥gyā naravarottama
3013023c r̥ṣkāś ca mr̥gamandāyāḥ sr̥marāś camarās tathā
3013024a tatas tv irāvatīṁ nāma jajñe bhadramadā sutām
3013024c tasyās tv airāvataḥ putro lokanātho mahāgajaḥ
3013025a haryāś ca harayo ’patyaṁ vānarāś ca tapasvinaḥ
3013025c golāṅgūlāṁś ca śārdūlī vyāghrāṁś cājanayat sutān
3013026a mātaṅgyās tv atha mātaṅgā apatyaṁ manujarṣabha
3013026c diśāgajaṁ tu śvetākṣaṁ śvetā vyajanayat sutam
3013027a tato duhitarau rāma surabhir devy ajāyata
3013027c rohiṇīṁ nāma bhadraṁ te gandharvīṁ ca yaśasvinīm
3013028a rohiṇy ajanayad gā vai gandharvī vājinaḥ sutān
3013028c surasājanayan nāgān rāma kadrūś ca pannagān
3013029a manur manuṣyāñ janayat kaśyapasya mahātmanaḥ
3013029c brāhmaṇān kṣatriyān vaiśyāñ śūdrāṁś ca manujarṣabha
3013030a mukhato brāhmaṇā jātā urasaḥ kṣatriyās tathā
3013030c ūrubhyāṁ jajñire vaiśyāḥ padbhyāṁ śūdrā iti śrutiḥ
3013031a sarvān puṇyaphalān vr̥kṣān analāpi vyajāyata
3013031c vinatā ca śukī pautrī kadrūś ca surasā svasā
3013032a kadrūr nāgasahaskraṁ tu vijajñe dharaṇīdharam
3013032c dvau putrau vinatāyās tu garuḍo ’ruṇa eva ca
3013033a tasmāj jāto ’ham aruṇāt saṁpātiś ca mamāgrajaḥ
3013033c jaṭāyur iti māṁ viddhi śyenīputram ariṁdama
3013034a so ’haṁ vāsasahāyas te bhaviṣyāmi yadīcchasi
3013034c sītāṁ ca tāta rakṣiṣye tvayi yāte salakṣmaṇe
3013035a jaṭāyuṣaṁ tu pratipūjya rāghavo; mudā pariṣvajya ca saṁnato ’bhavat
3013035c pitur hi śuśrāva sakhitvam ātmavāñ; jaṭāyuṣā saṁkathitaṁ punaḥ punaḥ
3013036a sa tatra sītāṁ paridāya maithilīṁ; sahaiva tenātibalena pakṣiṇā
3013036c jagāma tāṁ pañcavaṭīṁ salakṣmaṇo; ripūn didhakṣañ śalabhān ivānalaḥ
3014001a tataḥ pañcavaṭīṁ gatvā nānāvyālamr̥gāyutām
3014001c uvāca bhrātaraṁ rāmo lakṣmaṇaṁ dīptatejasaṁ
3014002a āgatāḥ sma yathoddiṣṭam amuṁ deśaṁ maharṣiṇā
3014002c ayaṁ pañcavaṭī deśaḥ saumya puṣpitakānanaḥ
3014003a sarvataś cāryatāṁ dr̥ṣṭiḥ kānane nipuṇo hy asi
3014003c āśramaḥ katarasmin no deśe bhavati saṁmataḥ
3014004a ramate yatra vaidehī tvam ahaṁ caiva lakṣmaṇa
3014004c tādr̥śo dr̥śyatāṁ deśaḥ saṁnikr̥ṣṭajalāśayaḥ
3014005a vanarāmaṇyakaṁ yatra jalarāmaṇyakaṁ tathā
3014005c saṁnikr̥ṣṭaṁ ca yatra syāt samitpuṣpakuśodakam
3014006a evam uktas tu rāmeṇa lakmaṇaḥ saṁyatāñjaliḥ
3014006c sītā samakṣaṁ kākutstham idaṁ vacanam abravīt
3014007a paravān asmi kākutstha tvayi varṣaśataṁ sthite
3014007c svayaṁ tu rucire deśe kriyatām iti māṁ vada
3014008a suprītas tena vākyena lakṣmaṇasya mahādyutiḥ
3014008c vimr̥śan rocayām āsa deśaṁ sarvaguṇānvitam
3014009a sa taṁ ruciram ākramya deśam āśramakarmaṇi
3014009c haste gr̥hītvā hastena rāmaḥ saumitrim abravīt
3014010a ayaṁ deśaḥ samaḥ śrīmān puṣpitair tarubhir vr̥taḥ
3014010c ihāśramapadaṁ saumya yathāvat kartum arhasi
3014011a iyam ādityasaṁkāśaiḥ padmaiḥ surabhigandhibhiḥ
3014011c adūre dr̥śyate ramyā padminī padmaśobhitā
3014012a yathākhyātam agastyena muninā bhāvitātmanā
3014012c iyaṁ godāvarī ramyā puṣpitais tarubhir vr̥tā
3014013a haṁsakāraṇḍavākīrṇā cakravākopaśobhitā
3014013c nātidūre na cāsanne mr̥gayūthanipīḍitā
3014014a mayūranāditā ramyāḥ prāṁśavo bahukandarāḥ
3014014c dr̥śyante girayaḥ saumya phullais tarubhir āvr̥tāḥ
3014015a sauvarṇe rājatais tāmrair deśe deśe ca dhātubhiḥ
3014015c gavākṣitā ivābhānti gajāḥ paramabhaktibhiḥ
3014016a sālais tālais tamālaiś ca kharjūraiḥ panasāmrakaiḥ
3014016c nīvārais timiśaiś caiva puṁnāgaiś copaśobhitāḥ
3014017a cūtair aśokais tilakaiś campakaiḥ ketakair api
3014017c puṣpagulmalatopetais tais tais tarubhir āvr̥tāḥ
3014018a candanaiḥ syandanair nīpaiḥ panasair lakucair api
3014018c dhavāśvakarṇakhadiraiḥ śamīkiṁśukapāṭalaiḥ
3014019a idaṁ puṇyam idaṁ medhyam idaṁ bahumr̥gadvijam
3014019c iha vatsyāma saumitre sārdham etena pakṣiṇā
3014020a evam uktas tu rāmeṇa lakṣmaṇaḥ paravīrahā
3014020c acireṇāśramaṁ bhrātuś cakāra sumahābalaḥ
3014021a parṇaśālāṁ suvipulāṁ tatra saṁghātamr̥ttikām
3014021c sustambhāṁ maskarair dīrghaiḥ kr̥tavaṁśāṁ suśobhanām
3014022a sa gatvā lakṣmaṇaḥ śrīmān nadīṁ godāvarīṁ tadā
3014022c snātvā padmāni cādāya saphalaḥ punar āgataḥ
3014023a tataḥ puṣpabaliṁ kr̥tvā śāntiṁ ca sa yathāvidhi
3014023c darśayām āsa rāmāya tad āśramapadaṁ kr̥tam
3014024a sa taṁ dr̥ṣṭvā kr̥taṁ saumyam āśramaṁ saha sītayā
3014024c rāghavaḥ parṇaśālāyāṁ harṣam āhārayat param
3014025a susaṁhr̥ṣṭaḥ pariṣvajya bāhubhyāṁ lakṣmaṇaṁ tadā
3014025c atisnigdhaṁ ca gāḍhaṁ ca vacanaṁ cedam abravīt
3014026a prīto ’smi te mahat karma tvayā kr̥tam idaṁ prabho
3014026c pradeyo yannimittaṁ te pariṣvaṅgo mayā kr̥taḥ
3014027a bhāvajñena kr̥tajñena dharmajñena ca lakṣmaṇa
3014027c tvayā putreṇa dharmātmā na saṁvr̥ttaḥ pitā mama
3014028a evaṁ lakṣmaṇam uktvā tu rāghavo lakṣmivardhanaḥ
3014028c tasmin deśe bahuphale nyavasat sa sukhaṁ vaśī
3014029a kaṁ cit kālaṁ sa dharmātmā sītayā lakṣmaṇena ca
3014029c anvāsyamāno nyavasat svargaloke yathāmaraḥ
3015001a vasatas tasya tu sukhaṁ rāghavasya mahātmanaḥ
3015001c śaradvyapāye hemanta r̥tur iṣṭaḥ pravartate
3015002a sa kadā cit prabhātāyāṁ śarvaryāṁ raghunandanaḥ
3015002c prayayāv abhiṣekārthaṁ ramyāṁ godāvarīṁ nadīm
3015003a prahvaḥ kalaśahastas taṁ sītayā saha vīryavān
3015003c pr̥ṣṭhato ’nuvrajan bhrātā saumitrir idam abravīt
3015004a ayaṁ sa kālaḥ saṁprāptaḥ priyo yas te priyaṁvada
3015004c alaṁkr̥ta ivābhāti yena saṁvatsaraḥ śubhaḥ
3015005a nīhāraparuṣo lokaḥ pr̥thivī sasyamālinī
3015005c jalāny anupabhogyāni subhago havyavāhanaḥ
3015006a navāgrayaṇapūjābhir abhyarcya pitr̥devatāḥ
3015006c kr̥tāgrayaṇakāḥ kāle santo vigatakalmaṣāḥ
3015007a prājyakāmā janapadāḥ saṁpannataragorasāḥ
3015007c vicaranti mahīpālā yātrārthaṁ vijigīṣavaḥ
3015008a sevamāne dr̥ḍhaṁ sūrye diśam antakasevitām
3015008c vihīnatilakeva strī nottarā dik prakāśate
3015009a prakr̥tyā himakośāḍhyo dūrasūryaś ca sāmpratam
3015009c yathārthanāmā suvyaktaṁ himavān himavān giriḥ
3015010a atyantasukhasaṁcārā madhyāhne sparśataḥ sukhāḥ
3015010c divasāḥ subhagādityāś chāyāsaliladurbhagāḥ
3015011a mr̥dusūryāḥ sanīhārāḥ paṭuśītāḥ samārutāḥ
3015011c śūnyāraṇyā himadhvastā divasā bhānti sāmpratam
3015012a nivr̥ttākāśaśayanāḥ puṣyanītā himāruṇāḥ
3015012c śītā vr̥ddhatarāyāmās triyāmā yānti sāmpratam
3015013a ravisaṁkrāntasaubhāgyas tuṣārāruṇamaṇḍalaḥ
3015013c niḥśvāsāndha ivādarśaś candramā na prakāśate
3015014a jyotsnā tuṣāramalinā paurṇamāsyāṁ na rājate
3015014c sīteva cātapaśyāmā lakṣyate na tu śobhate
3015015a prakr̥tyā śītalasparśo himaviddhaś ca sāmpratam
3015015c pravāti paścimo vāyuḥ kāle dviguṇaśītalaḥ
3015016a bāṣpacchannāny araṇyāni yavagodhūmavanti ca
3015016c śobhante ’bhyudite sūrye nadadbhiḥ krauñcasārasaiḥ
3015017a kharjūrapuṣpākr̥tibhiḥ śirobhiḥ pūrṇataṇḍulaiḥ
3015017c śobhante kiṁ cidālambāḥ śālayaḥ kanakaprabhāḥ
3015018a mayūkhair upasarpadbhir himanīhārasaṁvr̥taiḥ
3015018c dūram abhyuditaḥ sūryaḥ śaśāṅka iva lakṣyate
3015019a agrāhyavīryaḥ pūrvāhṇe madhyāhne sparśataḥ sukhaḥ
3015019c saṁraktaḥ kiṁ cid āpāṇḍur ātapaḥ śobhate kṣitau
3015020a avaśyāyanipātena kiṁ cit praklinnaśādvalā
3015020c vanānāṁ śobhate bhūmir niviṣṭataruṇātapā
3015021a avaśyāyatamonaddhā nīhāratamasāvr̥tāḥ
3015021c prasuptā iva lakṣyante vipuṣpā vanarājayaḥ
3015022a bāṣpasaṁchannasalilā rutavijñeyasārasāḥ
3015022c himārdravālukais tīraiḥ sarito bhānti sāmpratam
3015023a tuṣārapatanāc caiva mr̥dutvād bhāskarasya ca
3015023c śaityād agāgrastham api prāyeṇa rasavaj jalam
3015024a jarājarjaritaiḥ parṇaiḥ śīrṇakesarakarṇikaiḥ
3015024c nālaśeṣā himadhvastā na bhānti kamalākarāḥ
3015025a asmiṁs tu puruṣavyāghra kāle duḥkhasamanvitaḥ
3015025c tapaś carati dharmātmā tvadbhaktyā bharataḥ pure
3015026a tyaktvā rājyaṁ ca mānaṁ ca bhogāṁś ca vividhān bahūn
3015026c tapasvī niyatāhāraḥ śete śīte mahītale
3015027a so ’pi velām imāṁ nūnam abhiṣekārtham udyataḥ
3015027c vr̥taḥ prakr̥tibhir nityaṁ prayāti sarayūṁ nadīm
3015028a atyantasukhasaṁvr̥ddhaḥ sukumāro himārditaḥ
3015028c kathaṁ tv apararātreṣu sarayūm avagāhate
3015029a padmapatrekṣaṇaḥ śyāmaḥ śrīmān nirudaro mahān
3015029c dharmajñaḥ satyavādī ca hrīniṣedho jitendriyaḥ
3015030a priyābhibhāṣī madhuro dīrghabāhur ariṁdamaḥ
3015030c saṁtyajya vividhān saukhyān āryaṁ sarvātmanāśritaḥ
3015031a jitaḥ svargas tava bhrātrā bharatena mahātmanā
3015031c vanastham api tāpasye yas tvām anuvidhīyate
3015032a na pitryam anuvarntante mātr̥kaṁ dvipadā iti
3015032c khyāto lokapravādo ’yaṁ bharatenānyathākr̥taḥ
3015033a bhartā daśaratho yasyāḥ sādhuś ca bharataḥ sutaḥ
3015033c kathaṁ nu sāmbā kaikeyī tādr̥śī krūradarśinī
3015034a ity evaṁ lakṣmaṇe vākyaṁ snehād bruvati dhārmike
3015034c parivādaṁ jananyās tam asahan rāghavo ’bravīt
3015035a na te ’mbā madhyamā tāta garhitavyā kathaṁ cana
3015035c tām evekṣvākunāthasya bharatasya kathāṁ kuru
3015036a niścitāpi hi me buddhir vanavāse dr̥ḍhavratā
3015036c bharatasnehasaṁtaptā bāliśīkriyate punaḥ
3015037a ity evaṁ vilapaṁs tatra prāpya godāvarīṁ nadīm
3015037c cakre ’bhiṣekaṁ kākutsthaḥ sānujaḥ saha sītayā
3015038a tarpayitvātha salilais te pitr̥̄n daivatāni ca
3015038c stuvanti smoditaṁ sūryaṁ devatāś ca samāhitāḥ
3015039a kr̥tābhiṣekaḥ sa rarāja rāmaḥ; sītādvitīyaḥ saha lakṣmaṇena
3015039c kr̥tābhiṣekas tv agarājaputryā; rudraḥ sanandir bhagavān iveśaḥ
3016001a kr̥tābhiṣeko rāmas tu sītā saumitrir eva ca
3016001c tasmād godāvarītīrāt tato jagmuḥ svam āśramam
3016002a āśramaṁ tam upāgamya rāghavaḥ sahalakṣmaṇaḥ
3016002c kr̥tvā paurvāhṇikaṁ karma parṇaśālām upāgamat
3016003a sa rāmaḥ parṇaśālāyām āsīnaḥ saha sītayā
3016003c virarāja mahābāhuś citrayā candramā iva
3016003e lakṣmaṇena saha bhrātrā cakāra vividhāḥ kathāḥ
3016004a tadāsīnasya rāmasya kathāsaṁsaktacetasaḥ
3016004c taṁ deśaṁ rākṣasī kā cid ājagāma yadr̥cchayā
3016005a sā tu śūrpaṇakhā nāma daśagrīvasya rakṣasaḥ
3016005c bhaginī rāmam āsādya dadarśa tridaśopamam
3016006a siṁhoraskaṁ mahābāhuṁ padmapatranibhekṣaṇam
3016006c sukumāraṁ mahāsattvaṁ pārthivavyañjanānvitam
3016007a rāmam indīvaraśyāmaṁ kandarpasadr̥śaprabham
3016007c babhūvendropamaṁ dr̥ṣṭvā rākṣasī kāmamohitā
3016008a sumukhaṁ durmukhī rāmaṁ vr̥ttamadhyaṁ mahodarī
3016008c viśālākṣaṁ virūpākṣī sukeśaṁ tāmramūrdhajā
3016009a priyarūpaṁ virūpā sā susvaraṁ bhairavasvanā
3016009c taruṇaṁ dāruṇā vr̥ddhā dakṣiṇaṁ vāmabhāṣiṇī
3016010a nyāyavr̥ttaṁ sudurvr̥ttā priyam apriyadarśanā
3016010c śarīrajasamāviṣṭā rākṣasī rāmam abravīt
3016011a jaṭī tāpasarūpeṇa sabhāryaḥ śaracāpadhr̥k
3016011c āgatas tvam imaṁ deśaṁ kathaṁ rākṣasasevitam
3016012a evam uktas tu rākṣasyā śūrpaṇakhyā paraṁtapaḥ
3016012c r̥jubuddhitayā sarvam ākhyātum upacakrame
3016013a āsīd daśaratho nāma rājā tridaśavikramaḥ
3016013c tasyāham agrajaḥ putro rāmo nāma janaiḥ śrutaḥ
3016014a bhrātāyaṁ lakṣmaṇo nāma yavīyān mām anuvrataḥ
3016014c iyaṁ bhāryā ca vaidehī mama sīteti viśrutā
3016015a niyogāt tu narendrasya pitur mātuś ca yantritaḥ
3016015c dharmārthaṁ dharmakāṅkṣī ca vanaṁ vastum ihāgataḥ
3016016a tvāṁ tu veditum icchāmi kathyatāṁ kāsi kasya vā
3016016c iha vā kiṁnimittaṁ tvam āgatā brūhi tattvataḥ
3016017a sābravīd vacanaṁ śrutvā rākṣasī madanārditā
3016017c śrūyatāṁ rāma vakṣyāmi tattvārthaṁ vacanaṁ mama
3016018a ahaṁ śūrpaṇakhā nāma rākṣasī kāmarūpiṇī
3016018c araṇyaṁ vicarāmīdam ekā sarvabhayaṁkarā
3016019a rāvaṇo nāma me bhrātā rākṣaso rākṣaseśvaraḥ
3016019c pravr̥ddhanidraś ca sadā kumbhakarṇo mahābalaḥ
3016020a vibhīṣaṇas tu dharmātmā na tu rākṣasaceṣṭitaḥ
3016020c prakhyātavīryau ca raṇe bhrātarau kharadūṣaṇau
3016021a tān ahaṁ samatikrāntā rāma tvāpūrvadarśanāt
3016021c samupetāsmi bhāvena bhartāraṁ puruṣottamam
3016021e cirāya bhava bhartā me sītayā kiṁ kariṣyasi
3016022a vikr̥tā ca virūpā ca na seyaṁ sadr̥śī tava
3016022c aham evānurūpā te bhāryārūpeṇa paśya mām
3016023a imāṁ virūpām asatīṁ karālāṁ nirṇatodarīm
3016023c anena saha te bhrātrā bhakṣayiṣyāmi mānuṣīm
3016024a tataḥ parvataśr̥ṅgāṇi vanāni vividhāni ca
3016024c paśyan saha mayā kānta daṇḍakān vicariṣyasi
3016025a ity evam uktaḥ kākutsthaḥ prahasya madirekṣaṇām
3016025c idaṁ vacanam ārebhe vaktuṁ vākyaviśāradaḥ
3017001a tāṁ tu śūrpaṇakhāṁ rāmaḥ kāmapāśāvapāśitām
3017001c svecchayā ślakṣṇayā vācā smitapūrvam athābravīt
3017002a kr̥tadāro ’smi bhavati bhāryeyaṁ dayitā mama
3017002c tvadvidhānāṁ tu nārīṇāṁ suduḥkhā sasapatnatā
3017003a anujas tv eṣa me bhrātā śīlavān priyadarśanaḥ
3017003c śrīmān akr̥tadāraś ca lakṣmaṇo nāma vīryavān
3017004a apūrvī bhāryayā cārthī taruṇaḥ priyadarśanaḥ
3017004c anurūpaś ca te bhartā rūpasyāsya bhaviṣyati
3017005a enaṁ bhaja viśālākṣi bhartāraṁ bhrātaraṁ mama
3017005c asapatnā varārohe merum arkaprabhā yathā
3017006a iti rāmeṇa sā proktā rākṣasī kāmamohitā
3017006c visr̥jya rāmaṁ sahasā tato lakṣmaṇam abravīt
3017007a asya rūpasya te yuktā bhāryāhaṁ varavarṇinī
3017007c mayā saha sukhaṁ sarvān daṇḍakān vicariṣyasi
3017008a evam uktas tu saumitrī rākṣasyā vākyakovidaḥ
3017008c tataḥ śūrpaṇakhīṁ smitvā lakṣmaṇo yuktam abravīt
3017009a kathaṁ dāsasya me dāsī bhāryā bhavitum icchasi
3017009c so ’ham āryeṇa paravān bhrātrā kamalavarṇini
3017010a samr̥ddhārthasya siddhārthā muditāmalavarṇinī
3017010c āryasya tvaṁ viśālākṣi bhāryā bhava yavīyasī
3017011a etāṁ virūpām asatīṁ karālāṁ nirṇatodarīm
3017011c bhāryāṁ vr̥ddhāṁ parityajya tvām evaiṣa bhajiṣyati
3017012a ko hi rūpam idaṁ śreṣṭhaṁ saṁtyajya varavarṇini
3017012c mānuṣeṣu varārohe kuryād bhāvaṁ vicakṣaṇaḥ
3017013a iti sā lakṣmaṇenoktā karālā nirṇatodarī
3017013c manyate tad vacaḥ satyaṁ parihāsāvicakṣaṇā
3017014a sā rāmaṁ parṇaśālāyām upaviṣṭaṁ paraṁtapam
3017014c sītayā saha durdharṣam abravīt kāmamohitā
3017015a imāṁ virūpām asatīṁ karālāṁ nirṇatodarīm
3017015c vr̥ddhāṁ bhāryām avaṣṭabhya na māṁ tvaṁ bahu manyase
3017016a adyemāṁ bhakṣayiṣyāmi paśyatas tava mānuṣīm
3017016c tvayā saha cariṣyāmi niḥsapatnā yathāsukham
3017017a ity uktvā mr̥gaśāvākṣīm alātasadr̥śekṣaṇā
3017017c abhyadhāvat susaṁkruddhā maholkā rohiṇīm iva
3017018a tāṁ mr̥tyupāśapratimām āpatantīṁ mahābalaḥ
3017018c nigr̥hya rāmaḥ kupitas tato lakṣmaṇam abravīt
3017019a krūrair anāryaiḥ saumitre parihāsaḥ kathaṁ cana
3017019c na kāryaḥ paśya vaidehīṁ kathaṁ cit saumya jīvatīm
3017020a imāṁ virūpām asatīm atimattāṁ mahodarīm
3017020c rākṣasīṁ puruṣavyāghra virūpayitum arhasi
3017021a ity ukto lakṣmaṇas tasyāḥ kruddho rāmasya paśyataḥ
3017021c uddhr̥tya khaḍgaṁ ciccheda karṇanāsaṁ mahābalaḥ
3017022a nikr̥ttakarṇanāsā tu visvaraṁ sā vinadya ca
3017022c yathāgataṁ pradudrāva ghorā śūrpaṇakhā vanam
3017023a sā virūpā mahāghorā rākṣasī śoṇitokṣitā
3017023c nanāda vividhān nādān yathā prāvr̥ṣi toyadaḥ
3017024a sā vikṣarantī rudhiraṁ bahudhā ghoradarśanā
3017024c pragr̥hya bāhū garjantī praviveśa mahāvanam
3017025a tatas tu sā rākṣasasaṁghasaṁvr̥taṁ; kharaṁ janasthānagataṁ virūpitā
3017025c upetya taṁ bhrātaram ugratejasaṁ; papāta bhūmau gaganād yathāśaniḥ
3017026a tataḥ sabhāryaṁ bhayamohamūrchitā; salakṣmaṇaṁ rāghavam āgataṁ vanam
3017026c virūpaṇaṁ cātmani śoṇitokṣitā; śaśaṁsa sarvaṁ bhaginī kharasya sā
3018001a tāṁ tathā patitāṁ dr̥ṣṭvā virūpāṁ śoṇitokṣitām
3018001c bhaginīṁ krodhasaṁtaptaḥ kharaḥ papraccha rākṣasaḥ
3018002a balavikramasaṁpannā kāmagā kāmarūpiṇī
3018002c imām avasthāṁ nītā tvaṁ kenāntakasamā gatā
3018003a devagandharvabhūtānām r̥ṣīṇāṁ ca mahātmanām
3018003c ko ’yam evaṁ mahāvīryas tvāṁ virūpāṁ cakāra ha
3018004a na hi paśyāmy ahaṁ loke yaḥ kuryān mama vipriyam
3018004c antarena sahasrākṣaṁ mahendraṁ pākaśāsanam
3018005a adyāhaṁ mārgaṇaiḥ prāṇān ādāsye jīvitāntakaiḥ
3018005c salile kṣīram āsaktaṁ niṣpibann iva sārasaḥ
3018006a nihatasya mayā saṁkhye śarasaṁkr̥ttamarmaṇaḥ
3018006c saphenaṁ rudhiraṁ raktaṁ medinī kasya pāsyati
3018007a kasya patrarathāḥ kāyān māṁsam utkr̥tya saṁgatāḥ
3018007c prahr̥ṣṭā bhakṣayiṣyanti nihatasya mayā raṇe
3018008a taṁ na devā na gandharvā na piśācā na rākṣasāḥ
3018008c mayāpakr̥ṣṭaṁ kr̥paṇaṁ śaktās trātuṁ mahāhave
3018009a upalabhya śanaiḥ saṁjñāṁ taṁ me śaṁsitum arhasi
3018009c yena tvaṁ durvinītena vane vikramya nirjitā
3018010a iti bhrātur vacaḥ śrutvā kruddhasya ca viśeṣataḥ
3018010c tataḥ śūrpaṇakhā vākyaṁ sabāṣpam idam abravīt
3018011a taruṇau rūpasaṁpannau sukūmārau mahābalau
3018011c puṇḍarīkaviśālākṣau cīrakr̥ṣṇājināmbarau
3018012a gandharvarājapratimau pārthivavyañjanānvitau
3018012c devau vā mānuṣau vā tau na tarkayitum utsahe
3018013a taruṇī rūpasaṁpannā sarvābharaṇabhūṣitā
3018013c dr̥ṣṭā tatra mayā nārī tayor madhye sumadhyamā
3018014a tābhyām ubhābhyāṁ saṁbhūya pramadām adhikr̥tya tām
3018014c imām avasthāṁ nītāhaṁ yathānāthāsatī tathā
3018015a tasyāś cānr̥juvr̥ttāyās tayoś ca hatayor aham
3018015c saphenaṁ pātum icchāmi rudhiraṁ raṇamūrdhani
3018016a eṣa me prathamaḥ kāmaḥ kr̥tas tāta tvayā bhavet
3018016c tasyās tayoś ca rudhiraṁ pibeyam aham āhave
3018017a iti tasyāṁ bruvāṇāyāṁ caturdaśa mahābalān
3018017c vyādideśa kharaḥ kruddho rākṣasān antakopamān
3018018a mānuṣau śastrasaṁpannau cīrakr̥ṣṇājināmbarau
3018018c praviṣṭau daṇḍakāraṇyaṁ ghoraṁ pramadayā saha
3018019a tau hatvā tāṁ ca durvr̥ttām upāvartitum arhatha
3018019c iyaṁ ca rudhiraṁ teṣāṁ bhaginī mama pāsyati
3018020a manoratho ’yam iṣṭo ’syā bhaginyā mama rākṣasāḥ
3018020c śīghraṁ saṁpadyatāṁ gatvā tau pramathya svatejasā
3018021a iti pratisamādiṣṭā rākṣasās te caturdaśa
3018021c tatra jagmus tayā sārdhaṁ ghanā vāteritā yathā
3019001a tataḥ śūrpaṇakhā ghorā rāghavāśramam āgatā
3019001c rakṣasām ācacakṣe tau bhrātarau saha sītayā
3019002a te rāmaṁ parṇaśālāyām upaviṣṭaṁ mahābalam
3019002c dadr̥śuḥ sītayā sārdhaṁ vaidehyā lakṣmaṇena ca
3019003a tān dr̥ṣṭvā rāghavaḥ śrīmān āgatāṁ tāṁ ca rākṣasīm
3019003c abravīd bhrātaraṁ rāmo lakṣmaṇaṁ dīptatejasaṁ
3019004a muhūrtaṁ bhava saumitre sītāyāḥ pratyanantaraḥ
3019004c imān asyā vadhiṣyāmi padavīm āgatān iha
3019005a vākyam etat tataḥ śrutvā rāmasya viditātmanaḥ
3019005c tatheti lakṣmaṇo vākyaṁ rāmasya pratyapūjayat
3019006a rāghavo ’pi mahac cāpaṁ cāmīkaravibhūṣitam
3019006c cakāra sajyaṁ dharmātmā tāni rakṣāṁsi cābravīt
3019007a putrau daśarathasyāvāṁ bhrātarau rāmalakṣmaṇau
3019007c praviṣṭau sītayā sārdhaṁ duścaraṁ daṇḍakāvanam
3019008a phalamūlāśanau dāntau tāpasau dharmacāriṇau
3019008c vasantau daṇḍakāraṇye kimartham upahiṁsatha
3019009a yuṣmān pāpātmakān hantuṁ viprakārān mahāvane
3019009c r̥ṣīṇāṁ tu niyogena prāpto ’haṁ saśarāsanaḥ
3019010a tiṣṭhataivātra saṁtuṣṭā nopasarpitum arhatha
3019010c yadi prāṇair ihārtho vo nivartadhvaṁ niśācarāḥ
3019011a tasya tad vacanaṁ śrutvā rākṣasās te caturdaśa
3019011c ūcur vācaṁ susaṁkruddhā brahmaghnaḥ śūlapāṇayaḥ
3019012a saṁraktanayanā ghorā rāmaṁ raktāntalocanam
3019012c paruṣā madhurābhāṣaṁ hr̥ṣṭādr̥ṣṭaparākramam
3019013a krodham utpādya no bhartuḥ kharasya sumahātmanaḥ
3019013c tvam eva hāsyase prāṇān adyāsmābhir hato yudhi
3019014a kā hi te śaktir ekasya bahūnāṁ raṇamūrdhani
3019014c asmākam agrataḥ sthātuṁ kiṁ punar yoddhum āhave
3019015a ebhir bāhuprayuktair naḥ parighaiḥ śūlapaṭṭiśaiḥ
3019015c prāṇāṁs tyakṣyasi vīryaṁ ca dhanuś ca karapīḍitam
3019016a ity evam uktvā saṁrabdhā rākṣasās te caturdaśa
3019016c udyatāyudhanistriṁśā rāmam evābhidudruvuḥ
3019016e cikṣipus tāni śūlāni rāghavaṁ prati durjayam
3019017a tāni śūlāni kākutsthaḥ samastāni caturdaśa
3019017c tāvadbhir eva ciccheda śaraiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ
3019018a tataḥ paścān mahātejā nārācān sūryasaṁnibhān
3019018c jagrāha paramakruddhaś caturdaśa śilāśitān
3019019a gr̥hītvā dhanur āyamya lakṣyān uddiśya rākṣasān
3019019c mumoca rāghavo bāṇān vajrān iva śatakratuḥ
3019020a rukmapuṅkhāś ca viśikhāḥ pradīptā hemabhūṣaṇāḥ
3019020c antarikṣe maholkānāṁ babhūvus tulyavarcasaḥ
3019021a te bhittvā rakṣasāṁ vegād vakṣāṁsi rudhirāplutāḥ
3019021c viniṣpetus tadā bhūmau nyamajjantāśanisvanāḥ
3019022a te bhinnahr̥dayā bhūmau chinnamūlā iva drumāḥ
3019022c nipetuḥ śoṇitārdrāṅgā vikr̥tā vigatāsavaḥ
3019023a tān bhūmau patitān dr̥ṣṭvā rākṣasī krodhamūrchitā
3019023c paritrastā punas tatra vyasr̥jad bhairavaṁ ravam
3019024a sā nadantī mahānādaṁ javāc chūrpaṇakhā punaḥ
3019024c upagamya kharaṁ sā tu kiṁ cit saṁśuṣka śoṇitā
3019024e papāta punar evārtā saniryāseva vallarī
3019025a nipātitān prekṣya raṇe tu rākṣasān; pradhāvitā śūrpaṇakhā punas tataḥ
3019025c vadhaṁ ca teṣāṁ nikhilena rakṣasāṁ; śaśaṁsa sarvaṁ bhaginī kharasya sā
3020001a sa punaḥ patitāṁ dr̥ṣṭvā krodhāc chūrpaṇakhāṁ kharaḥ
3020001c uvāca vyaktatā vācā tām anarthārtham āgatām
3020002a mayā tv idānīṁ śūrās te rākṣasā rudhirāśanāḥ
3020002c tvatpriyārthaṁ vinirdiṣṭāḥ kimarthaṁ rudyate punaḥ
3020003a bhaktāś caivānuraktāś ca hitāś ca mama nityaśaḥ
3020003c ghnanto ’pi na nihantavyā na na kuryur vaco mama
3020004a kim etac chrotum icchāmi kāraṇaṁ yatkr̥te punaḥ
3020004c hā nātheti vinardantī sarpavad veṣṭase kṣitau
3020005a anāthavad vilapasi kiṁ nu nāthe mayi sthite
3020005c uttiṣṭhottiṣṭha mā bhaiṣīr vaiklavyaṁ tyajyatām iha
3020006a ity evam uktā durdharṣā khareṇa parisāntvitā
3020006c vimr̥jya nayane sāsre kharaṁ bhrātaram abravīt
3020007a preṣitāś ca tvayā śūrā rākṣasās te caturdaśa
3020007c nihantuṁ rāghavaṁ ghorā matpriyārthaṁ salakṣmaṇam
3020008a te tu rāmeṇa sāmarṣāḥ śūlapaṭṭiśapāṇayaḥ
3020008c samare nihatāḥ sarve sāyakair marmabhedibhiḥ
3020009a tān bhūmau patitān dr̥ṣṭvā kṣaṇenaiva mahābalān
3020009c rāmasya ca mahat karma mahāṁs trāso ’bhavan mama
3020010a sāsmi bhītā samudvignā viṣaṇṇā ca niśācara
3020010c śaraṇaṁ tvāṁ punaḥ prāptā sarvato bhayadarśinī
3020011a viṣādanakrādhyuṣite paritrāsormimālini
3020011c kiṁ māṁ na trāyase magnāṁ vipule śokasāgare
3020012a ete ca nihatā bhūmau rāmeṇa niśitaiḥ śaraiḥ
3020012c ye ca me padavīṁ prāptā rākṣasāḥ piśitāśanāḥ
3020013a mayi te yady anukrośo yadi rakṣaḥsu teṣu ca
3020013c rāmeṇa yadi śaktis te tejo vāsti niśācara
3020013e daṇḍakāraṇyanilayaṁ jahi rākṣasakaṇṭakam
3020014a yadi rāmaṁ mamāmitram adya tvaṁ na vadhiṣyasi
3020014c tava caivāgrataḥ prāṇāṁs tyakṣyāmi nirapatrapā
3020015a buddhyāham anupaśyāmi na tvaṁ rāmasya saṁyuge
3020015c sthātuṁ pratimukhe śaktaḥ sacāpasya mahāraṇe
3020016a śūramānī na śūras tvaṁ mithyāropitavikramaḥ
3020016c mānuṣau yan na śaknoṣi hantuṁ tau rāmalakṣmaṇau
3020017a apayāhi janasthānāt tvaritaḥ sahabāndhavaḥ
3020017c niḥsattvasyālpavīryasya vāsas te kīdr̥śas tv iha
3020018a rāmatejo’bhibhūto hi tvaṁ kṣipraṁ vinaśiṣyasi
3020018c sa hi tejaḥsamāyukto rāmo daśarathātmajaḥ
3020018e bhrātā cāsya mahāvīryo yena cāsmi virūpitā
3021001a evam ādharṣitaḥ śūraḥ śūrpaṇakhyā kharas tadā
3021001c uvāca rakṣasāṁ madhye kharaḥ kharataraṁ vacaḥ
3021002a tavāpamānaprabhavaḥ krodho ’yam atulo mama
3021002c na śakyate dhārayituṁ lavaṇāmbha ivotthitam
3021003a na rāmaṁ gaṇaye vīryān mānuṣaṁ kṣīṇajīvitam
3021003c ātmā duścaritaiḥ prāṇān hato yo ’dya vimokṣyati
3021004a bāṣpaḥ saṁhriyatām eṣa saṁbhramaś ca vimucyatām
3021004c ahaṁ rāmaḥ saha bhrātrā nayāmi yamasādanam
3021005a paraśvadhahatasyādya mandaprāṇasya bhūtale
3021005c rāmasya rudhiraṁ raktam uṣṇaṁ pāsyasi rākṣasi
3021006a sā prahr̥ṣṭvā vacaḥ śrutvā kharasya vadanāc cyutam
3021006c praśaśaṁsa punar maurkhyād bhrātaraṁ rakṣasāṁ varam
3021007a tayā paruṣitaḥ pūrvaṁ punar eva praśaṁsitaḥ
3021007c abravīd dūṣaṇaṁ nāma kharaḥ senāpatiṁ tadā
3021008a caturdaśa sahasrāṇi mama cittānuvartinām
3021008c rakṣasīṁ bhīmavegānāṁ samareṣv anivartinām
3021009a nīlajīmūtavarṇānāṁ ghorāṇāṁ krūrakarmaṇām
3021009c lokasiṁhāvihārāṇāṁ balinām ugratejasām
3021010a teṣāṁ śārdūladarpāṇāṁ mahāsyānāṁ mahaujasām
3021010c sarvodyogam udīrṇānāṁ rakṣasāṁ saumya kāraya
3021011a upasthāpaya me kṣipraṁ rathaṁ saumya dhanūṁṣi ca
3021011c śarāṁś ca citrān khaḍgāṁś ca śaktīś ca vividhāḥ śitāḥ
3021012a agre niryātum icchāmi paulastyānāṁ mahātmanām
3021012c vadhārthaṁ durvinītasya rāmasya raṇakovidaḥ
3021013a iti tasya bruvāṇasya sūryavarṇaṁ mahāratham
3021013c sadaśvaiḥ śabalair yuktam ācacakṣe ’tha dūṣaṇaḥ
3021014a taṁ meruśikharākāraṁ taptakāñcanabhūṣaṇam
3021014c hemacakram asaṁbādhaṁ vaidūryamaya kūbaram
3021015a matsyaiḥ puṣpair drumaiḥ śailaiś candrasūryaiś ca kāñcanaiḥ
3021015c māṅgalyaiḥ pakṣisaṁghaiś ca tārābhiś ca samāvr̥tam
3021016a dhvajanistriṁśasaṁpannaṁ kiṅkiṇīkavibhūṣitam
3021016c sadaśvayuktaṁ so ’marṣād āruroha rathaṁ kharaḥ
3021017a niśāmya taṁ rathagataṁ rākṣasā bhīmavikramāḥ
3021017c tasthuḥ saṁparivāryainaṁ dūṣaṇaṁ ca mahābalam
3021018a kharas tu tān maheṣvāsān ghoracarmāyudhadhvajān
3021018c niryātety abravīd dr̥ṣṭvā rathasthaḥ sarvarākṣasān
3021019a tatas tad rākṣasaṁ sainyaṁ ghoracarmāyudhadhvajam
3021019c nirjagāma janasthānān mahānādaṁ mahājavam
3021020a mudgaraiḥ paṭṭiśaiḥ śūlaiḥ sutīkṣṇaiś ca paraśvadhaiḥ
3021020c khaḍgaiś cakraiś ca hastasthair bhrājamānaiś ca tomaraiḥ
3021021a śaktibhiḥ patighair ghorair atimātraiś ca kārmukaiḥ
3021021c gadāsimusalair vajrair gr̥hītair bhīmadarśanaiḥ
3021022a rākṣasānāṁ sughorāṇāṁ sahasrāṇi caturdaśa
3021022c niryātāni janasthānāt kharacittānuvartinām
3021023a tāṁs tv abhidravato dr̥ṣṭvā rākṣasān bhīmavikramān
3021023c kharasyāpi rathaḥ kiṁ cij jagāma tadanantaram
3021024a tatas tāñ śabalān aśvāṁs taptakāñcanabhūṣitān
3021024c kharasya matam ājñāya sārathiḥ samacodayat
3021025a sa codito rathaḥ śīghraṁ kharasya ripughātinaḥ
3021025c śabdenāpūrayām āsa diśaś ca pratiśas tathā
3021026a pravr̥ddhamanyus tu kharaḥ kharasvano; ripor vadhārthaṁ tvarito yathāntakaḥ
3021026c acūcudat sārathim unnadan punar; mahābalo megha ivāśmavarṣavān
3022001a tat prayātaṁ balaṁ ghoram aśivaṁ śoṇitodakam
3022001c abhyavarṣan mahāmeghas tumulo gardabhāruṇaḥ
3022002a nipetus turagās tasya rathayuktā mahājavāḥ
3022002c same puṣpacite deśe rājamārge yadr̥cchayā
3022003a śyāmaṁ rudhiraparyantaṁ babhūva pariveṣaṇam
3022003c alātacakrapratimaṁ pratigr̥hya divākaram
3022004a tato dhvajam upāgamya hemadaṇḍaṁ samucchritam
3022004c samākramya mahākāyas tasthau gr̥dhraḥ sudāruṇaḥ
3022005a janasthānasamīpe ca samākramya kharasvanāḥ
3022005c visvarān vividhāṁś cakrur māṁsādā mr̥gapakṣiṇaḥ
3022006a vyājahruś ca padīptāyāṁ diśi vai bhairavasvanam
3022006c aśivā yātu dāhānāṁ śivā ghorā mahāsvanāḥ
3022007a prabhinnagirisaṁkāśās toyaśoṣitadhāriṇaḥ
3022007c ākāśaṁ tad anākāśaṁ cakrur bhīmā balāhakāḥ
3022008a babhūva timiraṁ ghoram uddhataṁ romaharṣaṇam
3022008c diśo vā vidiśo vāpi suvyaktaṁ na cakāśire
3022009a kṣatajārdrasavarṇābhā saṁdhyākālaṁ vinā babhau
3022009c kharasyābhimukhaṁ nedus tadā ghorā mr̥gāḥ khagāḥ
3022010a nityāśivakarā yuddhe śivā ghoranidarśanāḥ
3022010c nedur balasyābhimukhaṁ jvālodgāribhir ānanaiḥ
3022011a kabandhaḥ parighābhāso dr̥śyate bhāskarāntike
3022011c jagrāha sūryaṁ svarbhānur aparvaṇi mahāgrahaḥ
3022012a pravāti mārutaḥ śīghraṁ niṣprabho ’bhūd divākaraḥ
3022012c utpetuś ca vinā rātriṁ tārāḥ khadyotasaprabhāḥ
3022013a saṁlīnamīnavihagā nalinyaḥ puṣpapaṅkajāḥ
3022013c tasmin kṣaṇe babhūvuś ca vinā puṣpaphalair drumāḥ
3022014a uddhūtaś ca vinā vātaṁ reṇur jaladharāruṇaḥ
3022014c vīcīkūcīti vāśyanto babhūvus tatra sārikāḥ
3022015a ulkāś cāpi sanirghoṣā nipetur ghoradarśanāḥ
3022015c pracacāla mahī cāpi saśailavanakānanā
3022016a kharasya ca rathasthasya nardamānasya dhīmataḥ
3022016c prākampata bhujaḥ savyaḥ kharaś cāsyāvasajjata
3022017a sāsrā saṁpadyate dr̥ṣṭiḥ paśyamānasya sarvataḥ
3022017c lalāṭe ca rujā jātā na ca mohān nyavartata
3022018a tān samīkṣya mahotpātān utthitān romaharṣaṇān
3022018c abravīd rākṣasān sarvān prahasan sa kharas tadā
3022019a mahotpātān imān sarvān utthitān ghoradarśanān
3022019c na cintayāmy ahaṁ vīryād balavān durbalān iva
3022020a tārā api śarais tīkṣṇaiḥ pātayeyaṁ nabhastalāt
3022020c mr̥tyuṁ maraṇadharmeṇa saṁkruddho yojayāmy aham
3022021a rāghavaṁ taṁ balotsiktaṁ bhrātaraṁ cāpi lakṣmaṇam
3022021c ahatvā sāyakais tīkṣṇair nopāvartitum utsahe
3022022a sakāmā bhaginī me ’stu pītvā tu rudhiraṁ tayoḥ
3022022c yannimittaṁ tu rāmasya lakṣmaṇasya viparyayaḥ
3022023a na kva cit prāptapūrvo me saṁyugeṣu parājayaḥ
3022023c yuṣmākam etat pratyakṣaṁ nānr̥taṁ kathayāmy aham
3022024a devarājam api kruddho mattairāvatayāyinam
3022024c vajrahastaṁ raṇe hanyāṁ kiṁ punas tau ca mānuṣau
3022025a sā tasya garjitaṁ śrutvā rākṣasasya mahācamūḥ
3022025c praharṣam atulaṁ lebhe mr̥tyupāśāvapāśitā
3022026a sameyuś ca mahātmāno yuddhadarśanakāṅkṣiṇaḥ
3022026c r̥ṣayo devagandharvāḥ siddhāś ca saha cāraṇaiḥ
3022027a sametya coruḥ sahitās te ’nyāyaṁ puṇyakarmaṇaḥ
3022027c svasti gobrāhmaṇebhyo ’stu lokānāṁ ye ca saṁmatāḥ
3022028a jayatāṁ rāghavo yuddhe paulastyān rajanīcarān
3022028c cakrā hasto yathā yuddhe sarvān asurapuṁgavān
3022029a etac cānyac ca bahuśo bruvāṇāḥ paramarṣayaḥ
3022029c dadr̥śur vāhinīṁ teṣāṁ rākṣasānāṁ gatāyuṣām
3022030a rathena tu kharo vegāt sainyasyāgrād viniḥsr̥taḥ
3022030c taṁ dr̥ṣṭvā rākṣasaṁ bhūyo rākṣasāś ca viniḥsr̥tāḥ
3022031a śyena gāmī pr̥thugrīvo yajñaśatrur vihaṁgamaḥ
3022031c durjayaḥ karavīrākṣaḥ paruṣaḥ kālakārmukaḥ
3022032a meghamālī mahāmālī sarpāsyo rudhirāśanaḥ
3022032c dvādaśaite mahāvīryāḥ pratasthur abhitaḥ kharam
3022033a mahākapālaḥ sthūlākṣaḥ pramāthī triśirās tathā
3022033c catvāra ete senāgryā dūṣaṇaṁ pr̥ṣṭhato ’nvayuḥ
3022034a sā bhīmavegā samarābhikāmā; sudāruṇā rākṣasavīra senā
3022034c tau rājaputrau sahasābhyupetā; mālāgrahāṇām iva candrasūryau
3023001a āśramaṁ prati yāte tu khare kharaparākrame
3023001c tān evautpātikān rāmaḥ saha bhrātrā dadarśa ha
3023002a tān utpātān mahāghorān utthitān romaharṣaṇān
3023002c prajānām ahitān dr̥ṣṭvā vākyaṁ lakṣmaṇam abravīt
3023003a imān paśya mahābāho sarvabhūtāpahāriṇaḥ
3023003c samutthitān mahotpātān saṁhartuṁ sarvarākṣasān
3023004a amī rudhiradhārās tu visr̥jantaḥ kharasvanān
3023004c vyomni meghā vivartante paruṣā gardabhāruṇāḥ
3023005a sadhūmāś ca śarāḥ sarve mama yuddhābhinandinaḥ
3023005c rukmapr̥ṣṭhāni cāpāni viveṣṭante ca lakṣmaṇa
3023006a yādr̥śā iha kūjanti pakṣiṇo vanacāriṇaḥ
3023006c agrato no bhayaṁ prāptaṁ saṁśayo jīvitasya ca
3023007a saṁprahāras tu sumahān bhaviṣyati na saṁśayaḥ
3023007c ayam ākhyāti me bāhuḥ sphuramāṇo muhur muhuḥ
3023008a saṁnikarṣe tu naḥ śūra jayaṁ śatroḥ parājayam
3023008c suprabhaṁ ca prasannaṁ ca tava vaktraṁ hi lakṣyate
3023009a udyatānāṁ hi yuddhārthaṁ yeṣāṁ bhavati lakṣmaṇaḥ
3023009c niṣprabhaṁ vadanaṁ teṣāṁ bhavaty āyuḥ parikṣayaḥ
3023010a anāgatavidhānaṁ tu kartavyaṁ śubham icchatā
3023010c āpadaṁ śaṅkamānena puruṣeṇa vipaścitā
3023011a tasmād gr̥hītvā vaidehīṁ śarapāṇir dhanurdharaḥ
3023011c guhām āśrayaśailasya durgāṁ pādapasaṁkulām
3023012a pratikūlitum icchāmi na hi vākyam idaṁ tvayā
3023012c śāpito mama pādābhyāṁ gamyatāṁ vatsa māciram
3023013a evam uktas tu rāmeṇa lakṣmaṇaḥ saha sītayā
3023013c śarān ādāya cāpaṁ ca guhāṁ durgāṁ samāśrayat
3023014a tasmin praviṣṭe tu guhāṁ lakṣmaṇe saha sītayā
3023014c hanta niryuktam ity uktvā rāmaḥ kavacam āviśat
3023015a sā tenāgninikāśena kavacena vibhūṣitaḥ
3023015c babhūva rāmas timire vidhūmo ’gnir ivotthitaḥ
3023016a sa cāpam udyamya mahac charān ādāya vīryavān
3023016c babhūvāvasthitas tatra jyāsvanaiḥ pūrayan diśaḥ
3023017a tato devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca saha cāraṇaiḥ
3023017c ūcuḥ paramasaṁtrastā guhyakāś ca parasparam
3023018a caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām
3023018c ekaś ca rāmo dharmātmā kathaṁ yuddhaṁ bhaviṣyati
3023019a tato gambhīranirhrādaṁ ghoravarmāyudhadhvajam
3023019c anīkaṁ yātudhānānāṁ samantāt pratyadr̥śyata
3023020a siṁhanādaṁ visr̥jatām anyonyam abhigarjatām
3023020c cāpāni vispharayatāṁ jr̥mbhatāṁ cāpy abhīkṣṇaśaḥ
3023021a vipraghuṣṭasvanānāṁ ca dundubhīṁś cāpi nighnatām
3023021c teṣāṁ sutumulaḥ śabdaḥ pūrayām āsa tad vanam
3023022a tena śabdena vitrastāḥ śvāpadā vanacāriṇaḥ
3023022c dudruvur yatra niḥśabdaṁ pr̥ṣṭhato nāvalokayan
3023023a tat tv anīkaṁ mahāvegaṁ rāmaṁ samupasarpata
3023023c ghr̥tanānāpraharaṇaṁ gambhīraṁ sāgaropamam
3023024a rāmo ’pi cārayaṁś cakṣuḥ sarvato raṇapaṇḍitaḥ
3023024c dadarśa kharasainyaṁ tad yuddhābhimukham udyatam
3023025a vitatya ca dhanur bhīmaṁ tūṇyāś coddhr̥tya sāyakān
3023025c krodham āhārayat tīvraṁ vadhārthaṁ sarvarakṣasām
3023026a duṣprekṣyaḥ so ’bhavat kruddho yugāntāgnir iva jvalan
3023026c taṁ dr̥ṣṭvā tejasāviṣṭaṁ prāvyathan vanadevatāḥ
3023027a tasya kruddhasya rūpaṁ tu rāmasya dadr̥śe tadā
3023027c dakṣasyeva kratuṁ hantum udyatasya pinākinaḥ
3024001a avaṣṭabdhadhanuṁ rāmaṁ kruddhaṁ ca ripughātinam
3024001c dadarśāśramam āgamya kharaḥ saha puraḥsaraiḥ
3024002a taṁ dr̥ṣṭvā saguṇaṁ cāpam udyamya kharaniḥsvanam
3024002c rāmasyābhimukhaṁ sūtaṁ codyatām ity acodayat
3024003a sa kharasyājñayā sūtas turagān samacodayat
3024003c yatra rāmo mahābāhur eko dhunvan dhanuḥ sthitaḥ
3024004a taṁ tu niṣpatitaṁ dr̥ṣṭvā sarve te rajanīcarāḥ
3024004c nardamānā mahānādaṁ sacivāḥ paryavārayan
3024005a sa teṣāṁ yātudhānānāṁ madhye rato gataḥ kharaḥ
3024005c babhūva madhye tārāṇāṁ lohitāṅga ivoditaḥ
3024006a tatas taṁ bhīmadhanvānaṁ kruddhāḥ sarve niśācarāḥ
3024006c rāmaṁ nānāvidhaiḥ śastrair abhyavarṣanta durjayam
3024007a mudgarair āyasaiḥ śūlaiḥ prāsaiḥ khaḍgaiḥ paraśvadhaiḥ
3024007c rākṣasāḥ samare rāmaṁ nijaghnū roṣatatparāḥ
3024008a te balāhakasaṁkāśā mahānādā mahābalāḥ
3024008c abhyadhāvanta kākutsthaṁ rāmaṁ yuddhe jighāṁsavaḥ
3024009a te rāme śaravarṣāṇi vyasr̥jan rakṣasāṁ guṇāḥ
3024009c śailendram iva dhārābhir varṣamāṇā mahādhanāḥ
3024010a sa taiḥ parivr̥to ghorai rāghavo rakṣasāṁ gaṇaiḥ
3024010c tithiṣv iva mahādevo vr̥taḥ pāriṣadāṁ gaṇaiḥ
3024011a tāni muktāni śastrāṇi yātudhānaiḥ sa rāghavaḥ
3024011c pratijagrāha viśikhair nadyoghān iva sāgaraḥ
3024012a sa taiḥ praharaṇair ghorair bhinnagātro na vivyathe
3024012c rāmaḥ pradīptair bahubhir vajrair iva mahācalaḥ
3024013a sa viddhaḥ kṣatajādigdhaḥ sarvagātreṣu rāghavaḥ
3024013c babhūva rāmaḥ saṁdhyābhrair divākara ivāvr̥taḥ
3024014a viṣedur devagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ
3024014c ekaṁ sahastrair bahubhis tadā dr̥ṣṭvā samāvr̥tam
3024015a tato rāmaḥ susaṁkruddho maṇḍalīkr̥takārmukaḥ
3024015c sasarja niśitān bāṇāñ śataśo ’tha sahasraśaḥ
3024016a durāvārān durviṣahān kālapāśopamān raṇe
3024016c mumoca līlayā rāmaḥ kaṅkapatrān ajihmagān
3024017a te śarāḥ śatrusainyeṣu muktā rāmeṇa līlayā
3024017c ādadū rakṣasāṁ prāṇān pāśāḥ kālakr̥tā iva
3024018a bhittvā rākṣasadehāṁs tāṁs te śarā rudhirāplutāḥ
3024018c antarikṣagatā rejur dīptāgnisamatejasaḥ
3024019a asaṁkhyeyās tu rāmasya sāyakāś cāpamaṇḍalāt
3024019c viniṣpetur atīvogrā rakṣaḥ prāṇāpahāriṇaḥ
3024020a tair dhanūṁṣi dhvajāgrāṇi varmāṇi ca śirāṁsi ca
3024020c bahūn sahastābharaṇān ūrūn karikaropamān
3024021a tato nālīkanārācais tīkṣṇāgraiś ca vikarṇibhiḥ
3024021c bhīmam ārtasvaraṁ cakrur bhidyamānā niśācarāḥ
3024022a tat sainyaṁ niśitair bāṇair arditaṁ marmabhedibhiḥ
3024022c rāmeṇa na sukhaṁ lebhe śuṣkaṁ vanam ivāgninā
3024023a ke cid bhīmabalāḥ śūrāḥ śūlān khaḍgān paraśvadhān
3024023c cikṣipuḥ paramakruddhā rāmāya rajanīcarāḥ
3024024a tāni bāṇair mahābāhuḥ śastrāṇy āvārya rāghavaḥ
3024024c jahāra samare prāṇāṁś ciccheda ca śirodharān
3024025a avaśiṣṭāś ca ye tatra viṣaṇṇāś ca niśācarāḥ
3024025c kharam evābhyadhāvanta śaraṇārthaṁ śarārditāḥ
3024026a tān sarvān punar ādāya samāśvāsya ca dūṣaṇaḥ
3024026c abhyadhāvata kākutsthaṁ kruddho rudram ivāntakaḥ
3024027a nivr̥ttās tu punaḥ sarve dūṣaṇāśrayanirbhayāḥ
3024027c rāmam evābhyadhāvanta sālatālaśilāyudhāḥ
3024028a tad babhūvādbhutaṁ yuddhaṁ tumulaṁ romaharṣaṇam
3024028c rāmasyāsya mahāghoraṁ punas teṣāṁ ca rakṣasām
3025001a tad drumāṇāṁ śilānāṁ ca varṣaṁ prāṇaharaṁ mahat
3025001c pratijagrāha dharmātmā rāghavas tīkṣṇasāyakaiḥ
3025002a pratigr̥hya ca tad varaṁ nimīlita ivarṣabhaḥ
3025002c rāmaḥ krodhaṁ paraṁ bheje vadhārthaṁ sarvarakṣasām
3025003a tataḥ krodhasamāviṣṭaḥ pradīpta iva tejasā
3025003c śarair abhyakirat sainyaṁ sarvataḥ sahadūṣaṇam
3025004a tataḥ senāpatiḥ kruddho dūṣaṇaḥ śatrudūṣaṇaḥ
3025004c jagrāha giriśr̥ṅgābhaṁ parighaṁ romaharṣaṇam
3025005a veṣṭitaṁ kāñcanaiḥ paṭṭair devasainyābhimardanam
3025005c āyasaiḥ śaṅkubhis tīkṣṇaiḥ kīrṇaṁ paravasokṣitām
3025006a vajrāśanisamasparśaṁ paragopuradāraṇam
3025006c taṁ mahoragasaṁkāśaṁ pragr̥hya parighaṁ raṇe
3025006e dūṣaṇo ’bhyapatad rāmaṁ krūrakarmā niśācaraḥ
3025007a tasyābhipatamānasya dūṣaṇasya sa rāghavaḥ
3025007c dvābhyāṁ śarābhyāṁ ciccheda sahastābharaṇau bhujau
3025008a bhraṣṭas tasya mahākāyaḥ papāta raṇamūrdhani
3025008c parighaś chinnahastasya śakradhvaja ivāgrataḥ
3025009a sa karābhyāṁ vikīrṇābhyāṁ papāta bhuvi dūṣaṇaḥ
3025009c viṣāṇābhyāṁ viśīrṇābhyāṁ manasvīva mahāgajaḥ
3025010a dr̥ṣṭvā taṁ patitaṁ bhūmau dūṣaṇaṁ nihataṁ raṇe
3025010c sādhu sādhv iti kākutsthaṁ sarvabhūtāny apūjayan
3025011a etasminn antare kruddhās trayaḥ senāgrayāyinaḥ
3025011c saṁhatyābhyadravan rāmaṁ mr̥tyupāśāvapāśitāḥ
3025011e mahākapālaḥ sthūlākṣaḥ pramāthī ca mahābalaḥ
3025012a mahākapālo vipulaṁ śūlam udyamya rākṣasaḥ
3025012c sthūlākṣaḥ paṭṭiśaṁ gr̥hya pramāthī ca paraśvadham
3025013a dr̥ṣṭvaivāpatatas tāṁs tu rāghavaḥ sāyakaiḥ śitaiḥ
3025013c tīkṣṇāgraiḥ pratijagrāha saṁprāptān atithīn iva
3025014a mahākapālasya śiraś ciccheda raghunaṅganaḥ
3025014c asaṁkhyeyais tu bāṇaughaiḥ pramamātha pramāthinam
3025015a sthūlākṣasyākṣiṇī tīkṣṇaiḥ pūrayām āsa sāyakaiḥ
3025015c sa papāta hato bhūmau viṭapīva mahādrumaḥ
3025016a tataḥ pāvakasaṁkāśair hemavajravibhūṣitaiḥ
3025016c jaghanaśeṣaṁ tejasvī tasya sainyasya sāyakaiḥ
3025017a te rukmapuṅkhā viśikhāḥ sadhūmā iva pāvakāḥ
3025017c nijaghnus tāni rakṣāṁsi vajrā iva mahādrumān
3025018a rakṣasāṁ tu śataṁ rāmaḥ śatenaikena karṇinā
3025018c sahasraṁ ca sahasreṇa jaghāna raṇamūrdhani
3025019a tair bhinnavarmābharaṇāś chinnabhinnaśarāsanāḥ
3025019c nipetuḥ śoṇitādigdhā dharaṇyāṁ rajanīcarāḥ
3025020a tair muktakeśaiḥ samare patitaiḥ śoṇitokṣitaiḥ
3025020c āstīrṇā vasudhā kr̥tsnā mahāvediḥ kuśair iva
3025021a kṣaṇena tu mahāghoraṁ vanaṁ nihatarākṣasaṁ
3025021c babhūva niraya prakhyaṁ māṁsaśoṇitakardamam
3025022a caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām
3025022c hatāny ekena rāmeṇa mānuṣeṇa padātinā
3025023a tasya sainyasya sarvasya kharaḥ śeṣo mahārathaḥ
3025023c rākṣasas triśirāś caiva rāmaś ca ripusūdanaḥ
3025024a tatas tu tad bhīmabalaṁ mahāhave; samīkṣya rāmeṇa hataṁ balīyasā
3025024c rathena rāmaṁ mahatā kharas tataḥ; samāsasādendra ivodyatāśaniḥ
3026001a kharaṁ tu rāmābhimukhaṁ prayāntaṁ vāhinīpatiḥ
3026001c rākṣasas triśirā nāma saṁnipatyedam abravīt
3026002a māṁ niyojaya vikrānta saṁnivartasva sāhasāt
3026002c paśya rāmaṁ mahābāhuṁ saṁyuge vinipātitam
3026003a pratijānāmi te satyam āyudhaṁ cāham ālabhe
3026003c yathā rāmaṁ vadhiṣyāmi vadhārhaṁ sarvarakṣasām
3026004a ahaṁ vāsya raṇe mr̥tyur eṣa vā samare mama
3026004c vinivartya raṇotsāhaṁ muhūrtaṁ prāśniko bhava
3026005a prahr̥ṣṭo vā hate rāme janasthānaṁ prayāsyasi
3026005c mayi vā nihate rāmaṁ saṁyugāyopayāsyasi
3026006a kharas triśirasā tena mr̥tyulobhāt prasāditaḥ
3026006c gaccha yudhyety anujñāto rāghavābhimukho yayau
3026007a triśirāś ca rathenaiva vājiyuktena bhāsvatā
3026007c abhyadravad raṇe rāmaṁ triśr̥ṅga iva parvataḥ
3026008a śaradhārā samūhān sa mahāmegha ivotsr̥jan
3026008c vyasr̥jat sadr̥śaṁ nādaṁ jalārdrasyeva dundubheḥ
3026009a āgacchantaṁ triśirasaṁ rākṣasaṁ prekṣya rāghavaḥ
3026009c dhanuṣā pratijagrāha vidhunvan sāyakāñ śitān
3026010a sa saṁprahāras tumulo rāma triśirasor mahān
3026010c babhūvātīva balinoḥ siṁhakuñjarayor iva
3026011a tatas triśirasā bāṇair lalāṭe tāḍitas tribhiḥ
3026011c amarṣī kupito rāmaḥ saṁrabdham idam abravīt
3026012a aho vikramaśūrasya rākṣasasyedr̥śaṁ balam
3026012c puṣpair iva śarair yasya lalāṭe ’smi parikṣataḥ
3026012e mamāpi pratigr̥hṇīṣva śarāṁś cāpaguṇacyutān
3026013a evam uktvā tu saṁrabdhaḥ śarān āśīviṣopamān
3026013c triśiro vakṣasi kruddho nijaghāna caturdaśa
3026014a caturbhis turagān asya śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
3026014c nyapātayata tejasvī caturas tasya vājinaḥ
3026015a aṣṭabhiḥ sāyakaiḥ sūtaṁ rathopasthe nyapātayat
3026015c rāmaś ciccheda bāṇena dhvajaṁ cāsya samucchritam
3026016a tato hatarathāt tasmād utpatantaṁ niśācaram
3026016c bibheda rāmas taṁ bāṇair hr̥daye so ’bhavaj jaḍaḥ
3026017a sāyakaiś cāprameyātmā sāmarṣas tasya rakṣasaḥ
3026017c śirāṁsy apātayat trīṇi vegavadbhis tribhiḥ śataiḥ
3026018a sa bhūmau śoṇitodgārī rāmabāṇābhipīḍitaḥ
3026018c nyapatat patitaiḥ pūrvaṁ svaśirobhir niśācaraḥ
3026019a hataśeṣās tato bhagnā rākṣasāḥ kharasaṁśrayāḥ
3026019c dravanti sma na tiṣṭhanti vyāghratrastā mr̥gā iva
3026020a tān kharo dravato dr̥ṣṭvā nivartya ruṣitaḥ svayam
3026020c rāmam evābhidudrāva rāhuś candramasaṁ yathā
3027001a nihataṁ dūṣaṇaṁ dr̥ṣṭvā raṇe triśirasā saha
3027001c kharasyāpy abhavat trāso dr̥ṣṭvā rāmasya vikramam
3027002a sa dr̥ṣṭvā rākṣasaṁ sainyam aviṣahyaṁ mahābalam
3027002c hatam ekena rāmeṇa dūṣaṇas triśirā api
3027003a tad balaṁ hatabhūyiṣṭhaṁ vimanāḥ prekṣya rākṣasaḥ
3027003c āsasāda kharo rāmaṁ namucir vāsavaṁ yathā
3027004a vikr̥ṣya balavac cāpaṁ nārācān raktabhojanān
3027004c kharaś cikṣepa rāmāya kruddhān āśīviṣān iva
3027005a jyāṁ vidhunvan subahuśaḥ śikṣayāstrāṇi darśayan
3027005c cacāra samare mārgāñ śarai rathagataḥ kharaḥ
3027006a sa sarvāś ca diśo bāṇaiḥ pradiśaś ca mahārathaḥ
3027006c pūrayām āsa taṁ dr̥ṣṭvā rāmo ’pi sumahad dhanuḥ
3027007a sa sāyakair durviṣahaiḥ sasphuliṅgair ivāgnibhiḥ
3027007c nabhaś cakārāvivaraṁ parjanya iva vr̥ṣṭibhiḥ
3027008a tad babhūva śitair bāṇaiḥ khararāmavisarjitaiḥ
3027008c paryākāśam anākāśaṁ sarvataḥ śarasaṁkulam
3027009a śarajālāvr̥taḥ sūryo na tadā sma prakāśate
3027009c anyonyavadhasaṁrambhād ubhayoḥ saṁprayudhyatoḥ
3027010a tato nālīkanārācais tīkṣṇāgraiś ca vikarṇibhiḥ
3027010c ājaghāna raṇe rāmaṁ totrair iva mahādvipam
3027011a taṁ rathasthaṁ dhanuṣpāṇiṁ rākṣasaṁ paryavasthitam
3027011c dadr̥śuḥ sarvabhūtāni pāśahastam ivāntakam
3027012a taṁ siṁham iva vikrāntaṁ siṁhavikrāntagāminam
3027012c dr̥ṣṭvā nodvijate rāmaḥ siṁhaḥ kṣudramr̥gaṁ yathā
3027013a tataḥ sūryanikāśena rathena mahatā kharaḥ
3027013c āsasāda raṇe rāmaṁ pataṅga iva pāvakam
3027014a tato ’sya saśaraṁ cāpaṁ muṣṭideśe mahātmanaḥ
3027014c kharaś ciccheda rāmasya darśayan pāṇilāghavam
3027015a sa punas tv aparān sapta śarān ādāya varmaṇi
3027015c nijaghāna raṇe kruddhaḥ śakrāśanisamaprabhān
3027016a tatas tat prahataṁ bāṇaiḥ kharamuktaiḥ suparvabhiḥ
3027016c papāta kavacaṁ bhūmau rāmasyādityavarcasaḥ
3027017a sa śarair arpitaḥ kruddhaḥ sarvagātreṣu rāghavaḥ
3027017c rarāja samare rāmo vidhūmo ’gnir iva jvalan
3027018a tato gambhīranirhrādaṁ rāmaḥ śatrunibarhaṇaḥ
3027018c cakārāntāya sa ripoḥ sajyam anyan mahad dhanuḥ
3027019a sumahad vaiṣṇavaṁ yat tad atisr̥ṣṭaṁ maharṣiṇā
3027019c varaṁ tad dhanur udyamya kharaṁ samabhidhāvata
3027020a tataḥ kanakapuṅkhais tu śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
3027020c ciccheda rāmaḥ saṁkruddhaḥ kharasya samare dhvajam
3027021a sa darśanīyo bahudhā vicchinnaḥ kāñcano dhvajaḥ
3027021c jagāma dharaṇīṁ sūryo devatānām ivājñayā
3027022a taṁ caturbhiḥ kharaḥ kruddho rāmaṁ gātreṣu mārgaṇaiḥ
3027022c vivyādha hr̥di marmajño mātaṅgam iva tomaraiḥ
3027023a sa rāmo bahubhir bāṇaiḥ kharakārmukaniḥsr̥taiḥ
3027023c viddho rudhirasiktāṅgo babhūva ruṣito bhr̥śam
3027024a sa dhanur dhanvināṁ śreṣṭhaḥ pragr̥hya paramāhave
3027024c mumoca parameṣvāsaḥ ṣaṭ śarān abhilakṣitān
3027025a śirasy ekena bāṇena dvābhyāṁ bāhvor athārpayat
3027025c tribhiś candrārdhavaktraiś ca vakṣasy abhijaghāna ha
3027026a tataḥ paścān mahātejā nārācān bhāskaropamān
3027026c jighāṁsū rākṣasaṁ kruddhas trayodaśa śilāśitān
3027027a tato ’sya yugam ekena caturbhiś caturo hayān
3027027c ṣaṣṭhena ca śiraḥ saṁkhye ciccheda kharasāratheḥ
3027028a tribhis triveṇuṁ balavān dvābhyām akṣaṁ mahābalaḥ
3027028c dvādaśena tu bāṇena kharasya saśaraṁ dhanuḥ
3027028e chittvā vajranikāśena rāghavaḥ prahasann iva
3027028g trayodaśenendrasamo bibheda samare kharam
3027029a prabhagnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ
3027029c gadāpāṇir avaplutya tasthau bhūmau kharas tadā
3027030a tat karma rāmasya mahārathasya; sametya devāś ca maharṣayaś ca
3027030c apūjayan prāñjalayaḥ prahr̥ṣṭās; tadā vimānāgragatāḥ sametāḥ
3028001a kharaṁ tu virathaṁ rāmo gadāpāṇim avasthitam
3028001c mr̥dupūrvaṁ mahātejāḥ paruṣaṁ vākyam abravīt
3028002a gajāśvarathasaṁbādhe bale mahati tiṣṭhatā
3028002c kr̥taṁ sudāruṇaṁ karma sarvalokajugupsitam
3028003a udvejanīyo bhūtānāṁ nr̥śaṁsaḥ pāpakarmakr̥t
3028003c trayāṇām api lokānām īśvaro ’pi na tiṣṭhati
3028004a karma lokaviruddhaṁ tu kurvāṇaṁ kṣaṇadācara
3028004c tīkṣṇaṁ sarvajano hanti sarpaṁ duṣṭam ivāgatam
3028005a lobhāt pāpāni kurvāṇaḥ kāmād vā yo na budhyate
3028005c bhraṣṭaḥ paśyati tasyāntaṁ brāhmaṇī karakād iva
3028006a vasato daṇḍakāraṇye tāpasān dharmacāriṇaḥ
3028006c kiṁ nu hatvā mahābhāgān phalaṁ prāpsyasi rākṣasa
3028007a na ciraṁ pāpakarmāṇaḥ krūrā lokajugupsitāḥ
3028007c aiśvaryaṁ prāpya tiṣṭhanti śīrṇamūlā iva drumāḥ
3028008a avaśyaṁ labhate kartā phalaṁ pāpasya karmaṇaḥ
3028008c ghoraṁ paryāgate kāle drumaḥ puṣpam ivārtavam
3028009a nacirāt prāpyate loke pāpānāṁ karmaṇāṁ phalam
3028009c saviṣāṇām ivānnānāṁ bhuktānāṁ kṣaṇadācara
3028010a pāpam āccaratāṁ ghoraṁ lokasyāpriyam icchatām
3028010c aham āsādito rājā prāṇān hantuṁ niśācara
3028011a adya hi tvāṁ mayā muktāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ
3028011c vidārya nipatiṣyanti valmīkam iva pannagāḥ
3028012a ye tvayā daṇḍakāraṇye bhakṣitā dharmacāriṇaḥ
3028012c tān adya nihataḥ saṁkhye sasainyo ’nugamiṣyasi
3028013a adya tvāṁ nihataṁ bāṇaiḥ paśyantu paramarṣayaḥ
3028013c nirayasthaṁ vimānasthā ye tvayā hiṁsitāḥ purā
3028014a prahara tvaṁ yathākāmaṁ kuru yatnaṁ kulādhama
3028014c adya te pātayiṣyāmi śiras tālaphalaṁ yathā
3028015a evam uktas tu rāmeṇa kruddhaḥ saṁraktalocanaḥ
3028015c pratyuvāca tato rāmaṁ prahasan krodhamūrchitaḥ
3028016a prākr̥tān rākṣasān hatvā yuddhe daśarathātmaja
3028016c ātmanā katham ātmānam apraśasyaṁ praśaṁsasi
3028017a vikrāntā balavanto vā ye bhavanti nararṣabhāḥ
3028017c kathayanti na te kiṁ cit tejasā svena garvitāḥ
3028018a prākr̥tās tv akr̥tātmāno loke kṣatriyapāṁsanāḥ
3028018c nirarthakaṁ vikatthante yathā rāma vikatthase
3028019a kulaṁ vyapadiśan vīraḥ samare ko ’bhidhāsyati
3028019c mr̥tyukāle hi saṁprāpte svayam aprastave stavam
3028020a sarvathā tu laghutvaṁ te katthanena vidarśitam
3028020c suvarṇapratirūpeṇa tapteneva kuśāgninā
3028021a na tu mām iha tiṣṭhantaṁ paśyasi tvaṁ gadādharam
3028021c dharādharam ivākampyaṁ parvataṁ dhātubhiś citam
3028022a paryāpto ’haṁ gadāpāṇir hantuṁ prāṇān raṇe tava
3028022c trayāṇām api lokānāṁ pāśahasta ivāntakaḥ
3028023a kāmaṁ bahv api vaktavyaṁ tvayi vakṣyāmi na tv aham
3028023c astaṁ gacched dhi savitā yuddhavighras tato bhavet
3028024a caturdaśa sahasrāṇi rākṣasānāṁ hatāni te
3028024c tvadvināśāt karomy adya teṣām aśrupramārjanam
3028025a ity uktvā paramakruddhas tāṁ gadāṁ paramāṅgadām
3028025c kharaś cikṣepa rāmāya pradīptām aśaniṁ yathā
3028026a kharabāhupramuktā sā pradīptā mahatī gadā
3028026c bhasmavr̥kṣāṁś ca gulmāṁś ca kr̥tvāgāt tatsamīpataḥ
3028027a tām āpatantīṁ jvalitāṁ mr̥tyupāśopamāṁ gadā
3028027c antarikṣagatāṁ rāmaś ciccheda bahudhā śaraiḥ
3028028a sā viśīrṇā śarair bhinnā papāta dharaṇītale
3028028c gadāmantrauṣadhibalair vyālīva vinipātitā
3029001a bhittvā tu tāṁ gadāṁ bāṇai rāghavo dharmavatsalaḥ
3029001c smayamānaḥ kharaṁ vākyaṁ saṁrabdham idam abravīt
3029002a etat te balasarvasvaṁ darśitaṁ rākṣasādhama
3029002c śaktihīnataro matto vr̥thā tvam upagarjitam
3029003a eṣā bāṇavinirbhinnā gadā bhūmitalaṁ gatā
3029003c abhidhānapragalbhasya tava pratyayaghātinī
3029004a yat tvayoktaṁ vinaṣṭānām idam aśrupramārjanam
3029004c rākṣasānāṁ karomīti mithyā tad api te vacaḥ
3029005a nīcasya kṣudraśīlasya mithyāvr̥ttasya rakṣasaḥ
3029005c prāṇān apahariṣyāmi garutmān amr̥taṁ yathā
3029006a adya te bhinnakaṇṭhasya phenabudbudabhūṣitam
3029006c vidāritasya madbāṇair mahī pāsyati śoṇitam
3029007a pāṁsurūṣitasarvāṅgaḥ srastanyastabhujadvayaḥ
3029007c svapsyase gāṁ samāśliṣya durlabhāṁ pramadām iva
3029008a pravr̥ddhanidre śayite tvayi rākṣasapāṁsane
3029008c bhaviṣyanty aśaraṇyānāṁ śaraṇyā daṇḍakā ime
3029009a janasthāne hatasthāne tava rākṣasamaccharaiḥ
3029009c nirbhayā vicariṣyanti sarvato munayo vane
3029010a adya viprasariṣyanti rākṣasyo hatabāndhavāḥ
3029010c bāṣpārdravadanā dīnā bhayād anyabhayāvahāḥ
3029011a adya śokarasajñās tā bhaviṣyanti niśācara
3029011c anurūpakulāḥ patnyo yāsāṁ tvaṁ patir īdr̥śaḥ
3029012a nr̥śaṁsaśīla kṣudrātman nityaṁ brāhmaṇakaṇṭaka
3029012c tvatkr̥te śaṅkitair agnau munibhiḥ pātyate haviḥ
3029013a tam evam abhisaṁrabdhaṁ bruvāṇaṁ rāghavaṁ raṇe
3029013c kharo nirbhartsayām āsa roṣāt kharatara svanaḥ
3029014a dr̥ḍhaṁ khalv avalipto ’si bhayeṣv api ca nirbhayaḥ
3029014c vācyāvācyaṁ tato hi tvaṁ mr̥tyuvaśyo na budhyase
3029015a kālapāśaparikṣiptā bhavanti puruṣā hi ye
3029015c kāryākāryaṁ na jānanti te nirastaṣaḍindriyāḥ
3029016a evam uktvā tato rāmaṁ saṁrudhya bhr̥kuṭiṁ tataḥ
3029016c sa dadarśa mahāsālam avidūre niśācaraḥ
3029017a raṇe praharaṇasyārthe sarvato hy avalokayan
3029017c sa tam utpāṭayām āsa saṁdr̥śya daśanacchadam
3029018a taṁ samutkṣipya bāhubhyāṁ vinarditvā mahābalaḥ
3029018c rāmam uddiśya cikṣepa hatas tvam iti cābravīt
3029019a tam āpatantaṁ bāṇaughaiś chittvā rāmaḥ pratāpavān
3029019c roṣam āhārayat tīvraṁ nihantuṁ samare kharam
3029020a jātasvedas tato rāmo roṣād raktāntalocanaḥ
3029020c nirbibheda sahasreṇa bāṇānāṁ samare kharam
3029021a tasya bāṇāntarād raktaṁ bahu susrāva phenilam
3029021c gireḥ prasravaṇasyeva toyadhārāparisravaḥ
3029022a vihvalaḥ sa kr̥to bāṇaiḥ kharo rāmeṇa saṁyuge
3029022c matto rudhiragandhena tam evābhyadravad drutam
3029023a tam āpatantaṁ saṁrabdhaṁ kr̥tāstro rudhirāplutam
3029023c apasarpat pratipadaṁ kiṁ cit tvaritavikramaḥ
3029024a tataḥ pāvakasaṁkāśaṁ badhāya samare śaram
3029024c kharasya rāmo jagrāha brahmadaṇḍam ivāparam
3029025a sa tad dattaṁ maghavatā surarājena dhīmatā
3029025c saṁdadhe ca sa dharmātmā mumoca ca kharaṁ prati
3029026a sa vimukto mahābāṇo nirghātasamaniḥsvanaḥ
3029026c rāmeṇa dhanur udyamya kharasyorasi cāpatat
3029027a sa papāta kharo bhūmau dahyamānaḥ śarāgninā
3029027c rudreṇaiva vinirdagdhaḥ śvetāraṇye yathāndhakaḥ
3029028a sa vr̥tra iva vajreṇa phenena namucir yathā
3029028c balo vendrāśanihato nipapāta hataḥ kharaḥ
3029029a tato rājarṣayaḥ sarve saṁgatāḥ paramarṣayaḥ
3029029c sabhājya muditā rāmam idaṁ vacanam abruvan
3029030a etadarthaṁ mahātejā mahendraḥ pākaśāsanaḥ
3029030c śarabhaṅgāśramaṁ puṇyam ājagāma puraṁdaraḥ
3029031a ānītas tvam imaṁ deśam upāyena maharṣibhiḥ
3029031c eṣāṁ vadhārthaṁ krūrāṇāṁ rakṣasāṁ pāpakarmaṇām
3029032a tad idaṁ naḥ kr̥taṁ kāryaṁ tvayā daśarathātmaja
3029032c sukhaṁ dharmaṁ cariṣyanti daṇḍakeṣu maharṣayaḥ
3029033a etasminn antare vīro lakṣmaṇaḥ saha sītayā
3029033c giridurgād viniṣkramya saṁviveśāśramaṁ sukhī
3029034a tato rāmas tu vijayī pūjyamāno maharṣibhiḥ
3029034c praviveśāśramaṁ vīro lakṣmaṇenābhivāditaḥ
3029035a taṁ dr̥ṣṭvā śatruhantāraṁ maharṣīṇāṁ sukhāvaham
3029035c babhūva hr̥ṣṭā vaidehī bhartāraṁ pariṣasvaje
3030001a tataḥ śūrpaṇakhā dr̥ṣṭvā sahasrāṇi caturdaśa
3030001c hatāny ekena rāmeṇa rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām
3030002a dūṣaṇaṁ ca kharaṁ caiva hataṁ triśirasaṁ raṇe
3030002c dr̥ṣṭvā punar mahānādaṁ nanāda jaladopamā
3030003a sā dr̥ṣṭvā karma rāmasya kr̥tam anyaiḥ suduṣkaram
3030003c jagāma paramaudvignā laṅkāṁ rāvaṇapālitām
3030004a sa dadarśa vimānāgre rāvaṇaṁ dīptatejasaṁ
3030004c upopaviṣṭaṁ sacivair marudbhir iva vāsavam
3030005a āsīnaṁ sūryasaṁkāśe kāñcane paramāsane
3030005c rukmavedigataṁ prājyaṁ jvalantam iva pāvakam
3030006a devagandharvabhūtānām r̥ṣīṇāṁ ca mahātmanām
3030006c ajeyaṁ samare śūraṁ vyāttānanam ivāntakam
3030007a devāsuravimardeṣu vajrāśanikr̥tavraṇam
3030007c airāvataviṣāṇāgrair utkr̥ṣṭakiṇavakṣasaṁ
3030008a viṁśadbhujaṁ daśagrīvaṁ darśanīyaparicchadam
3030008c viśālavakṣasaṁ vīraṁ rājalakṣmaṇalakṣitam
3030009a snigdhavaidūryasaṁkāśaṁ taptakāñcanakuṇḍalam
3030009c subhujaṁ śukladaśanaṁ mahāsyaṁ parvatopamam
3030010a viṣṇucakranipātaiś ca śataśo devasaṁyuge
3030010c āhatāṅgaṁ samastaiś ca devapraharaṇais tathā
3030011a akṣobhyāṇāṁ samudrāṇāṁ kṣobhaṇaṁ kṣiprakāriṇam
3030011c kṣeptāraṁ parvatāgrāṇāṁ surāṇāṁ ca pramardanam
3030012a ucchettāraṁ ca dharmāṇāṁ paradārābhimarśanam
3030012c sarvadivyāstrayoktāraṁ yajñavighnakaraṁ sadā
3030013a purīṁ bhogavatīṁ gatvā parājitya ca vāsukim
3030013c takṣakasya priyāṁ bhāryāṁ parājitya jahāra yaḥ
3030014a kailāsaṁ parvataṁ gatvā vijitya naravāhanam
3030014c vimānaṁ puṣpakaṁ tasya kāmagaṁ vai jahāra yaḥ
3030015a vanaṁ caitrarathaṁ divyaṁ nalinīṁ nandanaṁ vanam
3030015c vināśayati yaḥ krodhād devodyānāni vīryavān
3030016a candrasūryau mahābhāgāv uttiṣṭhantau paraṁtapau
3030016c nivārayati bāhubhyāṁ yaḥ śailaśikharopamaḥ
3030017a daśavarṣasahasrāṇi tapas taptvā mahāvane
3030017c purā svayambhuve dhīraḥ śirāṁsy upajahāra yaḥ
3030018a devadānavagandharvapiśācapatagoragaiḥ
3030018c abhayaṁ yasya saṁgrāme mr̥tyuto mānuṣād r̥te
3030019a mantrar abhituṣṭaṁ puṇyam adhvareṣu dvijātibhiḥ
3030019c havirdhāneṣu yaḥ somam upahanti mahābalaḥ
3030020a āptayajñaharaṁ krūraṁ brahmaghnaṁ duṣṭacāriṇam
3030020c karkaśaṁ niranukrośaṁ prajānām ahite ratam
3030020e rāvaṇaṁ sarvabhūtānāṁ sarvalokabhayāvaham
3030021a rākṣasī bhrātaraṁ krūraṁ sā dadarśa mahābalam
3030021c taṁ divyavastrābharaṇaṁ divyamālyopaśobhitam
3030021e rākṣasendraṁ mahābhāgaṁ paulastya kulanandanam
3030022a tam abravīd dīptaviśālalocanaṁ; pradarśayitvā bhayamohamūrchitā
3030022c sudāruṇaṁ vākyam abhītacāriṇī; mahātmanā śūrpaṇakhā virūpitā
3031001a tataḥ śūrpaṇakhā dīnā rāvaṇaṁ lokarāvaṇam
3031001c amātyamadhye saṁkruddhā paruṣaṁ vākyam abravīt
3031002a pramattaḥ kāmabhogeṣu svairavr̥tto niraṅkuśaḥ
3031002c samutpannaṁ bhayaṁ ghoraṁ boddhavyaṁ nāvabudhyase
3031003a saktaṁ grāmyeṣu bhogeṣu kāmavr̥ttaṁ mahīpatim
3031003c lubdhaṁ na bahu manyante śmaśānāgnim iva prajāḥ
3031004a svayaṁ kāryāṇi yaḥ kāle nānutiṣṭhati pārthivaḥ
3031004c sa tu vai saha rājyena taiś ca kāryair vinaśyati
3031005a ayuktacāraṁ durdarśam asvādhīnaṁ narādhipam
3031005c varjayanti narā dūrān nadīpaṅkam iva dvipāḥ
3031006a ye na rakṣanti viṣayam asvādhīnā narādhipaḥ
3031006c te na vr̥ddhyā prakāśante girayaḥ sāgare yathā
3031007a ātmavadbhir vigr̥hya tvaṁ devagandharvadānavaiḥ
3031007c ayuktacāraś capalaḥ kathaṁ rājā bhaviṣyasi
3031008a yeṣāṁ cāraś ca kośaś ca nayaś ca jayatāṁ vara
3031008c asvādhīnā narendrāṇāṁ prākr̥tais te janaiḥ samāḥ
3031009a yasmāt paśyanti dūrasthān sarvān arthān narādhipāḥ
3031009c cāreṇa tasmād ucyante rājāno dīrghacakṣuṣaḥ
3031010a ayuktacāraṁ manye tvāṁ prākr̥taiḥ sacivair vr̥tam
3031010c svajanaṁ ca janasthānaṁ hataṁ yo nāvabudhyase
3031011a caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām
3031011c hatāny ekena rāmeṇa kharaś ca sahadūṣaṇaḥ
3031012a r̥ṣīṇām abhayaṁ dattaṁ kr̥takṣemāś ca daṇḍakāḥ
3031012c dharṣitaṁ ca janasthānaṁ rāmeṇākliṣṭakarmaṇā
3031013a tvaṁ tu lubdhaḥ pramattaś ca parādhīnaś ca rāvaṇa
3031013c viṣaye sve samutpannaṁ bhayaṁ yo nāvabudhyase
3031014a tīkṣṇam alpapradātāraṁ pramattaṁ garvitaṁ śaṭham
3031014c vyasane sarvabhūtāni nābhidhāvanti pārthivam
3031015a atimāninam agrāhyam ātmasaṁbhāvitaṁ naram
3031015c krodhanaṁ vyasane hanti svajano ’pi narādhipam
3031016a nānutiṣṭhati kāryāṇi bhayeṣu na bibheti ca
3031016c kṣipraṁ rājyāc cyuto dīnas tr̥ṇais tulyo bhaviṣyati
3031017a śuṣkakāṣṭhair bhavet kāryaṁ loṣṭair api ca pāṁsubhiḥ
3031017c na tu sthānāt paribhraṣṭaiḥ kāryaṁ syād vasudhādhipaiḥ
3031018a upabhuktaṁ yathā vāsaḥ srajo vā mr̥ditā yathā
3031018c evaṁ rājyāt paribhraṣṭaḥ samartho ’pi nirarthakaḥ
3031019a apramattaś ca yo rājā sarvajño vijitendriyaḥ
3031019c kr̥tajño dharmaśīlaś ca sa rājā tiṣṭhate ciram
3031020a nayanābhyāṁ prasupto ’pi jāgarti nayacakṣuṣā
3031020c vyaktakrodhaprasādaś ca sa rājā pūjyate janaiḥ
3031021a tvaṁ tu rāvaṇadurbuddhir guṇair etair vivarjitaḥ
3031021c yasya te ’viditaś cārai rakṣasāṁ sumahān vadhaḥ
3031022a parāvamantā viṣayeṣu saṁgato; nadeśa kālapravibhāga tattvavit
3031022c ayuktabuddhir guṇadoṣaniścaye; vipannarājyo na cirād vipatsyate
3031023a iti svadoṣān parikīrtitāṁs tayā; samīkṣya buddhyā kṣaṇadācareśvaraḥ
3031023c dhanena darpeṇa balena cānvito; vicintayām āsa ciraṁ sa rāvaṇaḥ
3032001a tataḥ śūrpaṇakhāṁ kruddhāṁ bruvatīṁ paruṣaṁ vacaḥ
3032001c amātyamadhye saṁkruddhaḥ paripapraccha rāvaṇaḥ
3032002a kaś ca rāmaḥ kathaṁ vīryaḥ kiṁ rūpaḥ kiṁ parākramaḥ
3032002c kimarthaṁ daṇḍakāraṇyaṁ praviṣṭaś ca suduścaram
3032003a āyudhaṁ kiṁ ca rāmasya nihatā yena rākṣasāḥ
3032003c kharaś ca nihataṁ saṁkhye dūṣaṇas triśirās tathā
3032004a ity uktā rākṣasendreṇa rākṣasī krodhamūrchitā
3032004c tato rāmaṁ yathānyāyam ākhyātum upacakrame
3032005a dīrghabāhur viśālākṣaś cīrakr̥ṣṇājināmbaraḥ
3032005c kandarpasamarūpaś ca rāmo daśarathātmajaḥ
3032006a śakracāpanibhaṁ cāpaṁ vikr̥ṣya kanakāṅgadam
3032006c dīptān kṣipati nārācān sarpān iva mahāviṣān
3032007a nādadānaṁ śarān ghorān na muñcantaṁ mahābalam
3032007c na kārmukaṁ vikarṣantaṁ rāmaṁ paśyāmi saṁyuge
3032008a hanyamānaṁ tu tat sainyaṁ paśyāmi śaravr̥ṣṭibhiḥ
3032008c indreṇaivottamaṁ sasyam āhataṁ tv aśmavr̥ṣṭibhiḥ
3032009a rakṣasāṁ bhīmavīryāṇāṁ sahasrāṇi caturdaśa
3032009c nihatāni śarais tīkṣṇais tenaikena padātinā
3032010a ardhādhikamuhūrtena kharaś ca sahadūṣaṇaḥ
3032010c r̥ṣīṇām abhayaṁ dattaṁ kr̥takṣemāś ca daṇḍakāḥ
3032011a ekā kathaṁ cin muktāhaṁ paribhūya mahātmanā
3032011c strīvadhaṁ śaṅkamānena rāmeṇa viditātmanā
3032012a bhrātā cāsya mahātejā guṇatas tulyavikramaḥ
3032012c anuraktaś ca bhaktaś ca lakṣmaṇo nāma vīryavān
3032013a amarṣī durjayo jetā vikrānto buddhimān balī
3032013c rāmasya dakṣiṇe bāhur nityaṁ prāṇo bahiṣcaraḥ
3032014a rāmasya tu viśālākṣī dharmapatnī yaśasvinī
3032014c sītā nāma varārohā vaidehī tanumadhyamā
3032015a naiva devī na gandharvā na yakṣī na ca kiṁnarī
3032015c tathārūpā mayā nārī dr̥ṣṭapūrvā mahītale
3032016a yasya sītā bhaved bhāryā yaṁ ca hr̥ṣṭā pariṣvajet
3032016c atijīvet sa sarveṣu lokeṣv api puraṁdarāt
3032017a sā suśīlā vapuḥślāghyā rūpeṇāpratimā bhuvi
3032017c tavānurūpā bhāryā sā tvaṁ ca tasyās tathā patiḥ
3032018a tāṁ tu vistīrṇajaghanāṁ pīnottuṅgapayodharām
3032018c bhāryārthe tu tavānetum udyatāhaṁ varānanām
3032019a tāṁ tu dr̥ṣṭvādya vaidehīṁ pūrṇacandranibhānanām
3032019c manmathasya śarāṇāṁ ca tvaṁ vidheyo bhaviṣyasi
3032020a yadi tasyām abhiprāyo bhāryārthe tava jāyate
3032020c śīghram uddhriyatāṁ pādo jayārtham iha dakṣiṇaḥ
3032021a kuru priyaṁ tathā teṣāṁ rakṣasāṁ rākṣaseśvara
3032021c vadhāt tasya nr̥śaṁsasya rāmasyāśramavāsinaḥ
3032022a taṁ śarair niśitair hatvā lakṣmaṇaṁ ca mahāratham
3032022c hatanāthāṁ sukhaṁ sītāṁ yathāvad upabhokṣyase
3032023a rocate yadi te vākyaṁ mamaitad rākṣaseśvara
3032023c kriyatāṁ nirviśaṅkena vacanaṁ mama rāghava
3032024a niśamya rāmeṇa śarair ajihmagair; hatāñ janasthānagatān niśācarān
3032024c kharaṁ ca buddhvā nihataṁ ca dūṣaṇaṁ; tvam adya kr̥tyaṁ pratipattum arhasi
3033001a tataḥ śūrpaṇakhā vākyaṁ tac chrutvā romaharṣaṇam
3033001c sacivān abhyanujñāya kāryaṁ buddhvā jagāma ha
3033002a tat kāryam anugamyātha yathāvad upalabhya ca
3033002c doṣāṇāṁ ca guṇānāṁ ca saṁpradhārya balābalam
3033003a iti kartavyam ity eva kr̥tvā niścayam ātmanaḥ
3033003c sthirabuddhis tato ramyāṁ yānaśālāṁ jagāma ha
3033004a yānaśālāṁ tato gatvā pracchannaṁ rākṣasādhipaḥ
3033004c sūtaṁ saṁcodayām āsa rathaḥ saṁyujyatām iti
3033005a evam uktaḥ kṣaṇenaiva sārathir laghuvikramaḥ
3033005c rathaṁ saṁyojayām āsa tasyābhimatam uttamam
3033006a kāñcanaṁ ratham āsthāya kāmagaṁ ratnabhūṣitam
3033006c piśācavadanair yuktaṁ kharaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ
3033007a meghapratimanādena sa tena dhanadānujaḥ
3033007c rākṣasādhipatiḥ śrīmān yayau nadanadīpatim
3033008a sa śvetabālavyasanaḥ śvetacchatro daśānanaḥ
3033008c snigdhavaidūryasaṁkāśas taptakāñcanabhūṣaṇaḥ
3033009a daśāsyo viṁśatibhujo darśanīya paricchadaḥ
3033009c tridaśārir munīndraghno daśaśīrṣa ivādrirāṭ
3033010a kāmagaṁ ratham āsthāya śuśubhe rākṣasādhipaḥ
3033010c vidyunmaṇḍalavān meghaḥ sabalāka ivāmbare
3033011a saśailaṁ sāgarānūpaṁ vīryavān avalokayan
3033011c nānāpuṣpaphalair vr̥kṣair anukīrṇaṁ sahasraśaḥ
3033012a śītamaṅgalatoyābhiḥ padminībhiḥ samantataḥ
3033012c viśālair āśramapadair vedimadbhiḥ samāvr̥tam
3033013a kadaly āḍhakisaṁbādhaṁ nālikeropaśobhitam
3033013c sālais tālais tamālaiś ca tarubhiś ca supuṣpitaiḥ
3033014a atyantaniyatāhāraiḥ śobhitaṁ paramarṣibhiḥ
3033014c nāgaiḥ suparṇair gandharvaiḥ kiṁnaraiś ca sahasraśaḥ
3033015a jitakāmaiś ca siddhaiś ca cāmaṇaiś copaśobhitam
3033015c ājair vaikhānasair māṣair vālakhilyair marīcipaiḥ
3033016a divyābharaṇamālyābhir divyarūpābhir āvr̥tam
3033016c krīḍā ratividhijñābhir apsarobhiḥ sahasraśaḥ
3033017a sevitaṁ devapatnībhiḥ śrīmatībhiḥ śriyā vr̥tam
3033017c devadānavasaṁghaiś ca caritaṁ tv amr̥tāśibhiḥ
3033018a haṁsakrauñcaplavākīrṇaṁ sārasaiḥ saṁpraṇāditam
3033018c vaidūryaprastaraṁ ramyaṁ snigdhaṁ sāgaratejasā
3033019a pāṇḍurāṇi viśālāni divyamālyayutāni ca
3033019c tūryagītābhijuṣṭāni vimānāni samantataḥ
3033020a tapasā jitalokānāṁ kāmagāny abhisaṁpatan
3033020c gandharvāpsarasaś caiva dadarśa dhanadānujaḥ
3033021a niryāsarasamūlānāṁ candanānāṁ sahasraśaḥ
3033021c vanāni paśyan saumyāni ghrāṇatr̥ptikarāṇi ca
3033022a agarūṇāṁ ca mukhyānāṁ vanāny upavanāni ca
3033022c takkolānāṁ ca jātyānāṁ phalānāṁ ca sugandhinām
3033023a puṣpāṇi ca tamālasya gulmāni maricasya ca
3033023c muktānāṁ ca samūhāni śuṣyamāṇāni tīrataḥ
3033024a śaṅkhānāṁ prastaraṁ caiva pravālanicayaṁ tathā
3033024c kāñcanāni ca śailāni rājatāni ca sarvaśaḥ
3033025a prasravāṇi manojñāni prasannāni hradāni ca
3033025c dhanadhānyopapannāni strīratnair āvr̥tāni ca
3033026a hastyaśvarathagāḍhāni nagarāṇy avalokayan
3033026c taṁ samaṁ sarvataḥ snigdhaṁ mr̥dusaṁsparśamārutam
3033027a anūpaṁ sindhurājasya dadarśa tridivopamam
3033027c tatrāpaśyat sa meghābhaṁ nyagrodham r̥ṣibhir vr̥tam
3033028a samantād yasya tāḥ śākhāḥ śatayojanam āyatāḥ
3033028c yasya hastinam ādāya mahākāyaṁ ca kaccapam
3033028e bhakṣārthaṁ garuḍaḥ śākhām ājagāma mahābalaḥ
3033029a tasya tāṁ sahasā śākhāṁ bhāreṇa patagottamaḥ
3033029c suparṇaḥ parṇabahulāṁ babhañjātha mahābalaḥ
3033030a tatra vaikhānasā māṣā vālakhilyā marīcipāḥ
3033030c ajā babhūvur dhūmrāś ca saṁgatāḥ paramarṣayaḥ
3033031a teṣāṁ dayārthaṁ garuḍas tāṁ śākhāṁ śatayojanām
3033031c jagāmādāya vegena tau cobhau gajakacchapau
3033032a ekapādena dharmātmā bhakṣayitvā tad āmiṣam
3033032c niṣādaviṣayaṁ hatvā śākhayā patagottamaḥ
3033032e praharṣam atulaṁ lebhe mokṣayitvā mahāmunīn
3033033a sa tenaiva praharṣeṇa dviguṇīkr̥tavikramaḥ
3033033c amr̥tānayanārthaṁ vai cakāra matimān matim
3033034a ayojālāni nirmathya bhittvā ratnagr̥haṁ varam
3033034c mahendrabhavanād guptam ājahārāmr̥taṁ tataḥ
3033035a taṁ maharṣigaṇair juṣṭaṁ suparṇakr̥talakṣaṇam
3033035c nāmnā subhadraṁ nyagrodhaṁ dadarśa dhanadānujaḥ
3033036a taṁ tu gatvā paraṁ pāraṁ samudrasya nadīpateḥ
3033036c dadarśāśramam ekānte puṇye ramye vanāntare
3033037a tatra kr̥ṣṇājinadharaṁ jaṭāvalkaladhāriṇam
3033037c dadarśa niyatāhāraṁ mārīcaṁ nāma rākṣasaṁ
3033038a sa rāvaṇaḥ samāgamya vidhivat tena rakṣasā
3033038c tataḥ paścād idaṁ vākyam abravīd vākyakovidaḥ
3034001a mārīca śrūyatāṁ tāta vacanaṁ mama bhāṣataḥ
3034001c ārto ’smi mama cārtasya bhavān hi paramā gatiḥ
3034002a jānīṣe tvaṁ janasthānaṁ bhrātā yatra kharo mama
3034002c dūṣaṇaś ca mahābāhuḥ svasā śūrpaṇakhā ca me
3034003a triśirāś ca mahātejā rākṣasaḥ piśitāśanaḥ
3034003c anye ca bahavaḥ śūrā labdhalakṣā niśācarāḥ
3034004a vasanti manniyogena adhivāsaṁ ca rākṣasaḥ
3034004c bādhamānā mahāraṇye munīn ye dharmacāriṇaḥ
3034005a caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām
3034005c śūrāṇāṁ labdhalakṣāṇāṁ kharacittānuvartinām
3034006a te tv idānīṁ janasthāne vasamānā mahābalāḥ
3034006c saṁgatāḥ param āyattā rāmeṇa saha saṁyuge
3034007a tena saṁjātaroṣeṇa rāmeṇa raṇamūrdhani
3034007c anuktvā paruṣaṁ kiṁ cic charair vyāpāritaṁ dhanuḥ
3034008a caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṁ bhīmakarmaṇām
3034008c nihatāni śarais tīkṣṇair mānuṣeṇa padātinā
3034009a kharaś ca nihataḥ saṁkhye dūṣaṇaś ca nipātitaḥ
3034009c hatvā triśirasaṁ cāpi nirbhayā daṇḍakāḥ kr̥tāḥ
3034010a pitrā nirastaḥ kruddhena sabhāryaḥ kṣīṇajīvitaḥ
3034010c sa hantā tasya sainyasya rāmaḥ kṣatriyapāṁsanaḥ
3034011a aśīlaḥ karkaśas tīkṣṇo mūrkho lubdho ’jitendriyaḥ
3034011c tyaktadharmas tv adharmātmā bhūtānām ahite rataḥ
3034012a yena vairaṁ vināraṇye sattvam āśritya kevalam
3034012c karṇanāsāpahāreṇa bhaginī me virūpitā
3034013a tasya bhāryāṁ janasthānāt sītāṁ surasutopamām
3034013c ānayiṣyāmi vikramya sahāyas tatra me bhava
3034014a tvayā hy ahaṁ sahāyena pārśvasthena mahābala
3034014c bhrātr̥bhiś ca surān yuddhe samagrān nābhicintaye
3034015a tat sahāyo bhava tvaṁ me samartho hy asi rākṣasa
3034015c vīrye yuddhe ca darpe ca na hy asti sadr̥śas tava
3034016a etadartham ahaṁ prāptas tvatsamīpaṁ niśācara
3034016c śr̥ṇu tat karma sāhāyye yat kāryaṁ vacanān mama
3034017a sauvarṇas tvaṁ mr̥go bhūtvā citro rajatabindubhiḥ
3034017c āśrame tasya rāmasya sītāyāḥ pramukhe cara
3034018a tvāṁ tu niḥsaṁśayaṁ sītā dr̥ṣṭvā tu mr̥garūpiṇam
3034018c gr̥hyatām iti bhartāraṁ lakṣmaṇaṁ cābhidhāsyati
3034019a tatas tayor apāye tu śūnye sītāṁ yathāsukham
3034019c nirābādho hariṣyāmi rāhuś candraprabhām iva
3034020a tataḥ paścāt sukhaṁ rāme bhāryāharaṇakarśite
3034020c visrabdhaṁ prahariṣyāmi kr̥tārthenāntarātmanā
3034021a tasya rāmakathāṁ śrutvā mārīcasya mahātmanaḥ
3034021c śuṣkaṁ samabhavad vaktraṁ paritrasto babhūva ca
3034022a sa rāvaṇaṁ trastaviṣaṇṇacetā; mahāvane rāmaparākramajñaḥ
3034022c kr̥tāñjalis tattvam uvāca vākyaṁ; hitaṁ ca tasmai hitam ātmanaś ca
3035001a tac chrutvā rākṣasendrasya vākyaṁ vākyaviśāradaḥ
3035001c pratyuvāca mahāprājño mārīco rākṣaseśvaram
3035002a sulabhāḥ puruṣā rājan satataṁ priyavādinaḥ
3035002c apriyasya ca pathyasya vaktā śrotā ca durlabhaḥ
3035003a na nūnaṁ budhyase rāmaṁ mahāvīryaṁ guṇonnatam
3035003c ayuktacāraś capalo mahendravaruṇopamam
3035004a api svasti bhavet tāta sarveṣāṁ bhuvi rakṣasām
3035004c api rāmo na saṁkruddhaḥ kuryāl lokam arākṣasaṁ
3035005a api te jīvitāntāya notpannā janakātmajā
3035005c api sītā nimittaṁ ca na bhaved vyasanaṁ mahat
3035006a api tvām īśvaraṁ prāpya kāmavr̥ttaṁ niraṅkuśam
3035006c na vinaśyet purī laṅkā tvayā saha sarākṣasā
3035007a tvadvidhaḥ kāmavr̥tto hi duḥśīlaḥ pāpamantritaḥ
3035007c ātmānaṁ svajanaṁ rāṣṭraṁ sa rājā hanti durmatiḥ
3035008a na ca pitrā parityakto nāmaryādaḥ kathaṁ cana
3035008c na lubdho na ca duḥśīlo na ca kṣatriyapāṁsanaḥ
3035009a na ca dharmaguṇair hīnaiḥ kausalyānandavardhanaḥ
3035009c na ca tīkṣṇo hi bhūtānāṁ sarveṣāṁ ca hite rataḥ
3035010a vañcitaṁ pitaraṁ dr̥ṣṭvā kaikeyyā satyavādinam
3035010c kariṣyāmīti dharmātmā tataḥ pravrajito vanam
3035011a kaikeyyāḥ priyakāmārthaṁ pitur daśarathasya ca
3035011c hitvā rājyaṁ ca bhogāṁś ca praviṣṭo daṇḍakāvanam
3035012a na rāmaḥ karkaśas tāta nāvidvān nājitendriyaḥ
3035012c anr̥taṁ na śrutaṁ caiva naiva tvaṁ vaktum arhasi
3035013a rāmo vigrahavān dharmaḥ sādhuḥ satyaparākramaḥ
3035013c rājā sarvasya lokasya devānām iva vāsavaḥ
3035014a kathaṁ tvaṁ tasya vaidehīṁ rakṣitāṁ svena tejasā
3035014c icchasi prasabhaṁ hartuṁ prabhām iva vivasvataḥ
3035015a śarārciṣam anādhr̥ṣyaṁ cāpakhaḍgendhanaṁ raṇe
3035015c rāmāgniṁ sahasā dīptaṁ na praveṣṭuṁ tvam arhasi
3035016a dhanurvyāditadīptāsyaṁ śarārciṣam amarṣaṇam
3035016c cāpabāṇadharaṁ vīraṁ śatrusenāpahāriṇam
3035017a rājyaṁ sukhaṁ ca saṁtyajya jīvitaṁ ceṣṭam ātmanaḥ
3035017c nātyāsādayituṁ tāta rāmāntakam ihārhasi
3035018a aprameyaṁ hi tat tejo yasya sā janakātmajā
3035018c na tvaṁ samarthas tāṁ hartuṁ rāmacāpāśrayāṁ vane
3035019a prāṇebhyo ’pi priyatarā bhāryā nityam anuvratā
3035019c dīptasyeva hutāśasya śikhā sītā sumadhyamā
3035020a kim udyamaṁ vyartham imaṁ kr̥tvā te rākṣasādhipa
3035020c dr̥ṣṭaś cet tvaṁ raṇe tena tad antaṁ tava jīvitam
3035020e jīvitaṁ ca sukhaṁ caiva rājyaṁ caiva sudurlabham
3035021a sa sarvaiḥ sacivaiḥ sārdhaṁ vibhīṣaṇapuraskr̥taiḥ
3035021c mantrayitvā tu dharmiṣṭhaiḥ kr̥tvā niścayam ātmanaḥ
3035022a doṣāṇāṁ ca guṇānāṁ ca saṁpradhārya balābalam
3035022c ātmanaś ca balaṁ jñātvā rāghavasya ca tattvataḥ
3035022e hitaṁ hi tava niścitya kṣamaṁ tvaṁ kartum arhasi
3035023a ahaṁ tu manye tava na kṣamaṁ raṇe; samāgamaṁ kosalarājasūnunā
3035023c idaṁ hi bhūyaḥ śr̥ṇu vākyam uttamaṁ; kṣamaṁ ca yuktaṁ ca niśācarādhipa
3036001a kadā cid apy ahaṁ vīryāt paryaṭan pr̥thivīm imām
3036001c balaṁ nāgasahasrasya dhārayan parvatopamaḥ
3036002a nīlajīmūtasaṁkāśas taptakāñcanakuṇḍalaḥ
3036002c bhayaṁ lokasya janayan kirīṭī parighāyudhaḥ
3036002e vyacaraṁ daṇḍakāraṇyam r̥ṣimāṁsāni bhakṣayan
3036003a viśvāmitro ’tha dharmātmā madvitrasto mahāmuniḥ
3036003c svayaṁ gatvā daśarathaṁ narendram idam abravīt
3036004a ayaṁ rakṣatu māṁ rāmaḥ parvakāle samāhitaḥ
3036004c mārīcān me bhayaṁ ghoraṁ samutpannaṁ nareśvara
3036005a ity evam ukto dharmātmā rājā daśarathas tadā
3036005c pratyuvāca mahābhāgaṁ viśvāmitraṁ mahāmunim
3036006a ūna ṣoḍaśa varṣo ’yam akr̥tāstraś ca rāghavaḥ
3036006c kāmaṁ tu mama yat sainyaṁ mayā saha gamiṣyati
3036006e badhiṣyāmi muniśreṣṭha śatruṁ tava yathepsitam
3036007a ity evam uktaḥ sa munī rājānaṁ punar abravīt
3036007c rāmān nānyad balaṁ loke paryāptaṁ tasya rakṣasaḥ
3036008a bālo ’py eṣa mahātejāḥ samarthas tasya nigrahe
3036008c gamiṣye rāmam ādāya svasti te ’stu paraṁtapaḥ
3036009a ity evam uktvā sa munis tam ādāya nr̥pātmajam
3036009c jagāma paramaprīto viśvāmitraḥ svam āśramam
3036010a taṁ tadā daṇḍakāraṇye yajñam uddiśya dīkṣitam
3036010c babhūvāvasthito rāmaś citraṁ visphārayan dhanuḥ
3036011a ajātavyañjanaḥ śrīmān bālaḥ śyāmaḥ śubhekṣaṇaḥ
3036011c ekavastradharo dhanvī śikhī kanakamālayā
3036012a śobhayan daṇḍakāraṇyaṁ dīptena svena tejasā
3036012c adr̥śyata tadā rāmo bālacandra ivoditaḥ
3036013a tato ’haṁ meghasaṁkāśas taptakāñcanakuṇḍalaḥ
3036013c balī dattavaro darpād ājagāma tadāśramam
3036014a tena dr̥ṣṭaḥ praviṣṭo ’haṁ sahasaivodyatāyudhaḥ
3036014c māṁ tu dr̥ṣṭvā dhanuḥ sajyam asaṁbhrāntaś cakāra ha
3036015a avajānann ahaṁ mohād bālo ’yam iti rāghavam
3036015c viśvāmitrasya tāṁ vedim adhyadhāvaṁ kr̥tatvaraḥ
3036016a tena muktas tato bāṇaḥ śitaḥ śatrunibarhaṇaḥ
3036016c tenāhaṁ tāḍitaḥ kṣiptaḥ samudre śatayojane
3036017a rāmasya śaravegena nirasto bhrāntacetanaḥ
3036017c pātito ’haṁ tadā tena gambhīre sāgarāmbhasi
3036017e prāpya saṁjñāṁ cirāt tāta laṅkāṁ prati gataḥ purīm
3036018a evam asmi tadā muktaḥ sahāyās te nipātitāḥ
3036018c akr̥tāstreṇa rāmeṇa bālenākliṣṭakarmaṇā
3036019a tan mayā vāryamāṇas tvaṁ yadi rāmeṇa vigraham
3036019c kariṣyasy āpadaṁ ghorāṁ kṣipraṁ prāpya naśiṣyasi
3036020a krīḍā ratividhijñānāṁ samājotsavaśālinām
3036020c rakṣasāṁ caiva saṁtāpam anarthaṁ cāhariṣyasi
3036021a harmyaprāsādasaṁbādhāṁ nānāratnavibhūṣitām
3036021c drakṣyasi tvaṁ purīṁ laṅkāṁ vinaṣṭāṁ maithilīkr̥te
3036022a akurvanto ’pi pāpāni śucayaḥ pāpasaṁśrayāt
3036022c parapāpair vinaśyanti matsyā nāgahrade yathā
3036023a divyacandanadigdhāṅgān divyābharaṇabhūṣitān
3036023c drakṣyasy abhihatān bhūmau tava doṣāt tu rākṣasān
3036024a hr̥tadārān sadārāṁś ca daśavidravato diśaḥ
3036024c hataśeṣān aśaraṇān drakṣyasi tvaṁ niśācarān
3036025a śarajālaparikṣiptām agnijvālāsamāvr̥tām
3036025c pradagdhabhavanāṁ laṅkāṁ drakṣyasi tvam asaṁśayam
3036026a pramadānāṁ sahasrāṇi tava rājan parigrahaḥ
3036026c bhava svadāranirataḥ svakulaṁ rakṣarākṣasa
3036027a mānaṁ vr̥ddhiṁ ca rājyaṁ ca jīvitaṁ ceṣṭam ātmanaḥ
3036027c yadīcchasi ciraṁ bhoktuṁ mā kr̥thā rāma vipriyam
3036028a nivāryamāṇaḥ suhr̥dā mayā bhr̥śaṁ; prasahya sītāṁ yadi dharṣayiṣyasi
3036028c gamiṣyasi kṣīṇabalaḥ sabāndhavo; yamakṣayaṁ rāmaśarāttajīvitaḥ
3037001a evam asmi tadā muktaḥ kathaṁ cit tena saṁyuge
3037001c idānīm api yad vr̥ttaṁ tac chr̥ṇuṣva yad uttaram
3037002a rākṣasābhyām ahaṁ dvābhyām anirviṇṇas tathā kr̥taḥ
3037002c sahito mr̥garūpābhyāṁ praviṣṭo daṇḍakāvanam
3037003a dīptajihvo mahākāyas tīkṣṇaśr̥ṇgo mahābalaḥ
3037003c vyacaran daṇḍakāraṇyaṁ māṁsabhakṣo mahāmr̥gaḥ
3037004a agnihotreṣu tīrtheṣu caityavr̥kṣeṣu rāvaṇa
3037004c atyantaghoro vyacaraṁs tāpasāṁs tān pradharṣayan
3037005a nihatya daṇḍakāraṇye tāpasān dharmacāriṇaḥ
3037005c rudhirāṇi pibaṁs teṣāṁ tathā māṁsāni bhakṣayan
3037006a r̥ṣimāṁsāśanaḥ krūras trāsayan vanagocarān
3037006c tadā rudhiramatto ’haṁ vyacaraṁ daṇḍakāvanam
3037007a tadāhaṁ daṇḍakāraṇye vicaran dharmadūṣakaḥ
3037007c āsādayaṁ tadā rāmaṁ tāpasaṁ dharmam āśritam
3037008a vaidehīṁ ca mahābhāgāṁ lakṣmaṇaṁ ca mahāratham
3037008c tāpasaṁ niyatāhāraṁ sarvabhūtahite ratam
3037009a so ’haṁ vanagataṁ rāmaṁ paribhūya mahābalam
3037009c tāpaso ’yam iti jñātvā pūrvavairam anusmaran
3037010a abhyadhāvaṁ susaṁkruddhas tīkṣṇaśr̥ṅgo mr̥gākr̥tiḥ
3037010c jighāṁsur akr̥taprajñas taṁ prahāram anusmaran
3037011a tena muktās trayo bāṇāḥ śitāḥ śatrunibarhaṇāḥ
3037011c vikr̥ṣya balavac cāpaṁ suparṇānilatulyagāḥ
3037012a te bāṇā vajrasaṁkāśāḥ sughorā raktabhojanāḥ
3037012c ājagmuḥ sahitāḥ sarve trayaḥ saṁnataparvaṇaḥ
3037013a parākramajño rāmasya śaṭho dr̥ṣṭabhayaḥ purā
3037013c samutkrāntas tato muktas tāv ubhau rākṣasau hatau
3037014a śareṇa mukto rāmasya kathaṁ cit prāpya jīvitam
3037014c iha pravrājito yuktas tāpaso ’haṁ samāhitaḥ
3037015a vr̥kṣe vr̥kṣe hi paśyāmi cīrakr̥ṣṇājināmbaram
3037015c gr̥hītadhanuṣaṁ rāmaṁ pāśahastam ivāntakam
3037016a api rāmasahasrāṇi bhītaḥ paśyāmi rāvaṇa
3037016c rāmabhūtam idaṁ sarvam araṇyaṁ pratibhāti me
3037017a rāmam eva hi paśyāmi rahite rākṣaseśvara
3037017c dr̥ṣṭvā svapnagataṁ rāmam udbhramāmi vicetanaḥ
3037018a rakārādīni nāmāni rāmatrastasya rāvaṇa
3037018c ratnāni ca rathāś caiva trāsaṁ saṁjanayanti me
3037019a ahaṁ tasya prabhāvajño na yuddhaṁ tena te kṣamam
3037019c raṇe rāmeṇa yudhyasva kṣamāṁ vā kuru rākṣasa
3037019e na te rāmakathā kāryā yadi māṁ draṣṭum icchasi
3037020a idaṁ vaco bandhuhitārthinā mayā; yathocyamānaṁ yadi nābhipatsyase
3037020c sabāndhavas tyakṣyasi jīvitaṁ raṇe; hato ’dya rāmeṇa śarair ajihmagaiḥ
3038001a mārīcena tu tad vākyaṁ kṣamaṁ yuktaṁ ca rāvaṇaḥ
3038001c ukto na pratijagrāha martukāma ivauṣadham
3038002a taṁ pathyahitavaktāraṁ mārīcaṁ rākṣasādhipaḥ
3038002c abravīt paruṣaṁ vākyam ayuktaṁ kālacoditaḥ
3038003a yat kilaitad ayuktārthaṁ mārīca mayi kathyate
3038003c vākyaṁ niṣphalam atyarthaṁ bījam uptam ivoṣare
3038004a tvadvākyair na tu māṁ śakyaṁ bhettuṁ rāmasya saṁyuge
3038004c pāpaśīlasya mūrkhasya mānuṣasya viśeṣataḥ
3038005a yas tyaktvā suhr̥do rājyaṁ mātaraṁ pitaraṁ tathā
3038005c strīvākyaṁ prākr̥taṁ śrutvā vanam ekapade gataḥ
3038006a avaśyaṁ tu mayā tasya saṁyuge kharaghātinaḥ
3038006c prāṇaiḥ priyatarā sītā hartavyā tava saṁnidhau
3038007a evaṁ me niścitā buddhir hr̥di mārīca vartate
3038007c na vyāvartayituṁ śakyā sendrair api surāsuraiḥ
3038008a doṣaṁ guṇaṁ vā saṁpr̥ṣṭas tvam evaṁ vaktum arhasi
3038008c apāyaṁ vāpy upāyaṁ vā kāryasyāsya viniścaye
3038009a saṁpr̥ṣṭena tu vaktavyaṁ sacivena vipaścitā
3038009c udyatāñjalinā rājño ya icched bhūtim ātmanaḥ
3038010a vākyam apratikūlaṁ tu mr̥dupūrvaṁ śubhaṁ hitam
3038010c upacāreṇa yuktaṁ ca vaktavyo vasudhādhipaḥ
3038011a sāvamardaṁ tu yad vākyaṁ mārīca hitam ucyate
3038011c nābhinandati tad rājā mānārho mānavarjitam
3038012a pañcarūpāṇi rājāno dhārayanty amitaujasaḥ
3038012c agner indrasya somasya yamasya varuṇasya ca
3038012e auṣṇyaṁ tathā vikramaṁ ca saumyaṁ daṇḍaṁ prasannatām
3038013a tasmāt sarvāsv avasthāsu mānyāḥ pūjyāś ca pārthivāḥ
3038013c tvaṁ tu dharmam avijñāya kevalaṁ moham āsthitaḥ
3038014a abhyāgataṁ māṁ daurātmyāt paruṣaṁ vadasīdr̥śam
3038014c guṇadoṣau na pr̥cchāmi kṣamaṁ cātmani rākṣasa
3038014e asmiṁs tu sa bhavān kr̥tye sāhāyyaṁ kartum arhati
3038015a sauvarṇas tvaṁ mr̥go bhūtvā citro rajatabindubhiḥ
3038015c pralobhayitvā vaidehīṁ yatheṣṭaṁ gantum arhasi
3038016a tvāṁ tu māyāmr̥gaṁ dr̥ṣṭvā kāñcanaṁ jātavismayā
3038016c ānayainam iti kṣipraṁ rāmaṁ vakṣyati maithilī
3038017a apakrānte ca kākutsthe lakṣmaṇe ca yathāsukham
3038017c ānayiṣyāmi vaidehīṁ sahasrākṣaḥ śacīm iva
3038018a evaṁ kr̥tvā tv idaṁ kāryaṁ yatheṣṭaṁ gaccha rākṣasa
3038018c rājyasyārdhaṁ pradāsyāmi mārīca tava suvrata
3038019a gaccha saumya śivaṁ mārgaṁ kāryasyāsya vivr̥ddhaye
3038019c prāpya sītām ayuddhena vañcayitvā tu rāghavam
3038019e laṅkāṁ prati gamiṣyāmi kr̥takāryaḥ saha tvayā
3038020a etat kāryam avaśyaṁ me balād api kariṣyasi
3038020c rājño hi pratikūlastho na jātu sukham edhate
3038021a āsādya taṁ jīvitasaṁśayas te; mr̥tyur dhruvo hy adya mayā virudhya
3038021c etad yathāvat parigr̥hya buddhyā; yad atra pathyaṁ kuru tat tathā tvam
3039001a ājñapto rājavad vākyaṁ pratikūlaṁ niśācaraḥ
3039001c abravīt paruṣaṁ vākyaṁ mārīco rākṣasādhipam
3039002a kenāyam upadiṣṭas te vināśaḥ pāpakarmaṇā
3039002c saputrasya sarāṣṭrasya sāmātyasya niśācara
3039003a kas tvayā sukhinā rājan nābhinandati pāpakr̥t
3039003c kenedam upadiṣṭaṁ te mr̥tyudvāram upāyataḥ
3039004a śatravas tava suvyaktaṁ hīnavīryā niśācara
3039004c icchanti tvāṁ vinaśyantam uparuddhaṁ balīyasā
3039005a kenedam upadiṣṭaṁ te kṣudreṇāhitavādinā
3039005c yas tvām icchati naśyantaṁ svakr̥tena niśācara
3039006a vadhyāḥ khalu na hanyante sacivās tava rāvaṇa
3039006c ye tvām utpatham ārūḍhaṁ na nigr̥hṇanti sarvaśaḥ
3039007a amātyaiḥ kāmavr̥tto hi rājā kāpatham āśritaḥ
3039007c nigrāhyaḥ sarvathā sadbhir na nigrāhyo nigr̥hyase
3039008a dharmam arthaṁ ca kāmaṁ ca yaśaś ca jayatāṁ vara
3039008c svāmiprasādāt sacivāḥ prāpnuvanti niśācara
3039009a viparyaye tu tat sarvaṁ vyarthaṁ bhavati rāvaṇa
3039009c vyasanaṁ svāmivaiguṇyāt prāpnuvantītare janāḥ
3039010a rājamūlo hi dharmaś ca jayaś ca jayatāṁ vara
3039010c tasmāt sarvāsv avasthāsu rakṣitavyo narādhipaḥ
3039011a rājyaṁ pālayituṁ śakyaṁ na tīkṣṇena niśācara
3039011c na cāpi pratikūlena nāvinītena rākṣasa
3039012a ye tīkṣṇamantrāḥ sacivā bhajyante saha tena vai
3039012c viṣameṣu rathāḥ śīghraṁ mandasārathayo yathā
3039013a bahavaḥ sādhavo loke yuktadharmam anuṣṭhitāḥ
3039013c pareṣām aparādhena vinaṣṭāḥ saparicchadāḥ
3039014a svāminā pratikūlena prajās tīkṣṇena rāvaṇa
3039014c rakṣyamāṇā na vardhante meṣā gomāyunā yathā
3039015a avaśyaṁ vinaśiṣyanti sarve rāvaṇa rākṣasāḥ
3039015c yeṣāṁ tvaṁ karkaśo rājā durbuddhir ajitendriyaḥ
3039016a tad idaṁ kākatālīyaṁ ghoram āsāditaṁ tvayā
3039016c atra kiṁ śobhanaṁ yat tvaṁ sasainyo vinaśiṣyasi
3039017a māṁ nihatya tu rāmo ’sau nacirāt tvāṁ vadhiṣyati
3039017c anena kr̥takr̥tyo ’smi mriye yad ariṇā hataḥ
3039018a darśanād eva rāmasya hataṁ mām upadhāraya
3039018c ātmānaṁ ca hataṁ viddhi hr̥tvā sītāṁ sabāndhavam
3039019a ānayiṣyasi cet sītām āśramāt sahito mayā
3039019c naiva tvam asi naivāhaṁ naiva laṅkā na rākṣasāḥ
3039020a nivāryamāṇas tu mayā hitaiṣiṇā; na mr̥ṣyase vākyam idaṁ niśācara
3039020c paretakalpā hi gatāyuṣo narā; hitaṁ na gr̥hṇanti suhr̥dbhir īritam
3040001a evam uktvā tu paruṣaṁ mārīco rāvaṇaṁ tataḥ
3040001c gacchāvety abravīd dīno bhayād rātriṁcaraprabhoḥ
3040002a dr̥ṣṭaś cāhaṁ punas tena śaracāpāsidhāriṇā
3040002c madvadhodyataśastreṇa vinaṣṭaṁ jīvitaṁ ca me
3040003a kiṁ tu kartuṁ mayā śakyam evaṁ tvayi durātmani
3040003c eṣa gacchāmy ahaṁ tāta svasti te ’stu niśācara
3040004a prahr̥ṣṭas tv abhavat tena vacanena sa rākṣasaḥ
3040004c pariṣvajya susaṁśliṣṭam idaṁ vacanam abravīt
3040005a etac chauṇḍīryayuktaṁ te macchandād iva bhāṣitam
3040005c idānīm asi mārīcaḥ pūrvam anyo niśācaraḥ
3040006a āruhyatām ayaṁ śīghraṁ khago ratnavibhūṣitaḥ
3040006c mayā saha ratho yuktaḥ piśācavadanaiḥ kharaiḥ
3040007a tato rāvaṇamārīcau vimānam iva taṁ ratham
3040007c āruhya yayatuḥ śīghraṁ tasmād āśramamaṇḍalāt
3040008a tathaiva tatra paśyantau pattanāni vanāni ca
3040008c girīṁś ca saritaḥ sarvā rāṣṭrāṇi nagarāṇi ca
3040009a sametya daṇḍakāraṇyaṁ rāghavasyāśramaṁ tataḥ
3040009c dadarśa sahamarīco rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
3040010a avatīrya rathāt tasmāt tataḥ kāñcanabhūṣaṇāt
3040010c haste gr̥hītvā mārīcaṁ rāvaṇo vākyam abravīt
3040011a etad rāmāśramapadaṁ dr̥śyate kadalīvr̥tam
3040011c kriyatāṁ tat sakhe śīghraṁ yadarthaṁ vayam āgatāḥ
3040012a sa rāvaṇavacaḥ śrutvā mārīco rākṣasas tadā
3040012c mr̥go bhūtvāśramadvāri rāmasya vicacāra ha
3040013a maṇipravaraśr̥ṅgāgraḥ sitāsitamukhākr̥tiḥ
3040013c raktapadmotpalamukha indranīlotpalaśravāḥ
3040014a kiṁ cid abhyunnata grīva indranīlanibhodaraḥ
3040014c madhūkanibhapārśvaś ca kañjakiñjalkasaṁnibhaḥ
3040015a vaidūryasaṁkāśakhuras tanujaṅghaḥ susaṁhataḥ
3040015c indrāyudhasavarṇena pucchenordhvaṁ virājitaḥ
3040016a manoharasnigdhavarṇo ratnair nānāvidhair vr̥taḥ
3040016c kṣaṇena rākṣaso jāto mr̥gaḥ paramaśobhanaḥ
3040017a vanaṁ prajvalayan ramyaṁ rāmāśramapadaṁ ca tat
3040017c manoharaṁ darśanīyaṁ rūpaṁ kr̥tvā sa rākṣasaḥ
3040018a pralobhanārthaṁ vaidehyā nānādhātuvicitritam
3040018c vicaran gacchate samyak śādvalāni samantataḥ
3040019a rūpyabinduśataiś citro bhūtvā ca priyadarśanaḥ
3040019c viṭapīnāṁ kisalayān bhaṅktvādan vicacāra ha
3040020a kadalīgr̥hakaṁ gatvā karṇikārān itas tataḥ
3040020c samāśrayan mandagatiḥ sītāsaṁdarśanaṁ tadā
3040021a rājīvacitrapr̥ṣṭhaḥ sa virarāja mahāmr̥gaḥ
3040021c rāmāśramapadābhyāśe vicacāra yathāsukham
3040022a punar gatvā nivr̥ttaś ca vicacāra mr̥gottamaḥ
3040022c gatvā muhūrtaṁ tvarayā punaḥ pratinivartate
3040023a vikrīḍaṁś ca punar bhūmau punar eva niṣīdati
3040023c āśramadvāram āgamya mr̥gayūthāni gacchati
3040024a mr̥gayūthair anugataḥ punar eva nivartate
3040024c sītādarśanam ākāṅkṣan rākṣaso mr̥gatāṁ gataḥ
3040025a paribhramati citrāṇi maṇḍalāni viniṣpatan
3040025c samudvīkṣya ca sarve taṁ mr̥gā ye ’nye vanecarāḥ
3040026a upagamya samāghrāya vidravanti diśo daśa
3040026c rākṣasaḥ so ’pi tān vanyān mr̥gān mr̥gavadhe rataḥ
3040027a pracchādanārthaṁ bhāvasya na bhakṣayati saṁspr̥śan
3040027c tasminn eva tataḥ kāle vaidehī śubhalocanā
3040028a kusumāpacaye vyagrā pādapān atyavartata
3040028c karṇikārān aśokāṁś ca cūṭāṁś ca madirekṣaṇā
3040029a kusumāny apacinvantī cacāra rucirānanā
3040029c anarhāraṇyavāsasya sā taṁ ratnamayaṁ mr̥gam
3040029e muktāmaṇivicitrāṅgaṁ dadarśa paramāṅganā
3040030a taṁ vai ruciradaṇtauṣṭhaṁ rūpyadhātutanūruham
3040030c vismayotphullanayanā sasnehaṁ samudaikṣata
3040031a sa ca tāṁ rāmadayitāṁ paśyan māyāmayo mr̥gaḥ
3040031c vicacāra tatas tatra dīpayann iva tad vanam
3040032a adr̥ṣṭapūrvaṁ dr̥ṣṭvā taṁ nānāratnamayaṁ mr̥gam
3040032c vismayaṁ paramaṁ sītā jagāma janakātmajā
3041001a sā taṁ saṁprekṣya suśroṇī kusumāni vicinvatī
3041001c hemarājatavarṇābhyāṁ pārśvābhyām upaśobhitam
3041002a prahr̥ṣṭā cānavadyāṅgī mr̥ṣṭahāṭakavarṇinī
3041002c bhartāram api cākrandal lakṣmaṇaṁ caiva sāyudham
3041003a tayāhūtau naravyāghrau vaidehyā rāmalakṣmaṇau
3041003c vīkṣamāṇau tu taṁ deśaṁ tadā dadr̥śatur mr̥gam
3041004a śaṅkamānas tu taṁ dr̥ṣṭvā lakṣmaṇo rāmam abravīt
3041004c tam evainam ahaṁ manye mārīcaṁ rākṣasaṁ mr̥gam
3041005a caranto mr̥gayāṁ hr̥ṣṭāḥ pāpenopādhinā vane
3041005c anena nihatā rāma rājānaḥ kāmarūpiṇā
3041006a asya māyāvido māyāmr̥garūpam idaṁ kr̥tam
3041006c bhānumatpuruṣavyāghra gandharvapurasaṁnibham
3041007a mr̥go hy evaṁvidho ratnavicitro nāsti rāghava
3041007c jagatyāṁ jagatīnātha māyaiṣā hi na saṁśayaḥ
3041008a evaṁ bruvāṇaṁ kākutsthaṁ prativārya śucismitā
3041008c uvāca sītā saṁhr̥ṣṭā chadmanā hr̥tacetanā
3041009a āryaputrābhirāmo ’sau mr̥go harati me manaḥ
3041009c ānayainaṁ mahābāho krīḍārthaṁ no bhaviṣyati
3041010a ihāśramapade ’smākaṁ bahavaḥ puṇyadarśanāḥ
3041010c mr̥gāś caranti sahitāś camarāḥ sr̥marās tathā
3041011a r̥kṣāḥ pr̥ṣatasaṁghāś ca vānarāḥ kiṁnarās tathā
3041011c vicaranti mahābāho rūpaśreṣṭhā mahābalāḥ
3041012a na cāsya sadr̥śo rājan dr̥ṣṭapūrvo mr̥gaḥ purā
3041012c tejasā kṣamayā dīptyā yathāyaṁ mr̥gasattamaḥ
3041013a nānāvarṇavicitrāṅgo ratnabindusamācitaḥ
3041013c dyotayan vanam avyagraṁ śobhate śaśisaṁnibhaḥ
3041014a aho rūpam aho lakṣmīḥ svarasaṁpac ca śobhanā
3041014c mr̥go ’dbhuto vicitro ’sau hr̥dayaṁ haratīva me
3041015a yadi grahaṇam abhyeti jīvann eva mr̥gas tava
3041015c āścaryabhūtaṁ bhavati vismayaṁ janayiṣyati
3041016a samāptavanavāsānāṁ rājyasthānāṁ ca naḥ punaḥ
3041016c antaḥpuravibhūṣārtho mr̥ga eṣa bhaviṣyati
3041017a bharatasyāryaputrasya śvaśrūṇāṁ mama ca prabho
3041017c mr̥garūpam idaṁ divyaṁ vismayaṁ janayiṣyati
3041018a jīvan na yadi te ’bhyeti grahaṇaṁ mr̥gasattamaḥ
3041018c ajinaṁ naraśārdūla ruciraṁ me bhaviṣyati
3041019a nihatasyāsya sattvasya jāmbūnadamayatvaci
3041019c śaṣpabr̥syāṁ vinītāyām icchāmy aham upāsitum
3041020a kāmavr̥ttam idaṁ raudraṁ strīṇām asadr̥śaṁ matam
3041020c vapuṣā tv asya sattvasya vismayo janito mama
3041021a tena kāñcanaromṇā tu maṇipravaraśr̥ṅgiṇā
3041021c taruṇādityavarṇena nakṣatrapathavarcasā
3041021e babhūva rāghavasyāpi mano vismayam āgatam
3041022a evaṁ sītāvacaḥ śrutvā dr̥ṣṭvā ca mr̥gam adbhutam
3041022c uvāca rāghavo hr̥ṣṭo bhrātaraṁ lakṣmaṇaṁ vacaḥ
3041023a paśya lakṣmaṇa vaidehyāḥ spr̥hāṁ mr̥gagatām imām
3041023c rūpaśreṣṭhatayā hy eṣa mr̥go ’dya na bhaviṣyati
3041024a na vane nandanoddeśe na caitrarathasaṁśraye
3041024c kutaḥ pr̥thivyāṁ saumitre yo ’sya kaś cit samo mr̥gaḥ
3041025a pratilomānulomāś ca rucirā romarājayaḥ
3041025c śobhante mr̥gam āśritya citrāḥ kanakabindubhiḥ
3041026a paśyāsya jr̥mbhamāṇasya dīptām agniśikhopamām
3041026c jihvāṁ mukhān niḥsarantīṁ meghād iva śatahradām
3041027a masāragalvarkamukhaḥ śaṅkhamuktānibhodaraḥ
3041027c kasya nāmānirūpyo ’sau na mano lobhayen mr̥gaḥ
3041028a kasya rūpam idaṁ dr̥ṣṭvā jāmbūnadamayaprabham
3041028c nānāratnamayaṁ divyaṁ na mano vismayaṁ vrajet
3041029a māṁsahetor api mr̥gān vihārārthaṁ ca dhanvinaḥ
3041029c ghnanti lakṣmaṇa rājāno mr̥gayāyāṁ mahāvane
3041030a dhanāni vyavasāyena vicīyante mahāvane
3041030c dhātavo vividhāś cāpi maṇiratnasuvarṇinaḥ
3041031a tat sāram akhilaṁ nr̥̄ṇāṁ dhanaṁ nicayavardhanam
3041031c manasā cintitaṁ sarvaṁ yathā śukrasya lakṣmaṇa
3041032a arthī yenārthakr̥tyena saṁvrajaty avicārayan
3041032c tam artham arthaśāstrajñaḥ prāhur arthyāś ca lakṣmaṇa
3041033a etasya mr̥garatnasya parārdhye kāñcanatvaci
3041033c upavekṣyati vaidehī mayā saha sumadhyamā
3041034a na kādalī na priyakī na praveṇī na cāvikī
3041034c bhaved etasya sadr̥śī sparśaneneti me matiḥ
3041035a eṣa caiva mr̥gaḥ śrīmān yaś ca divyo nabhaścaraḥ
3041035c ubhāv etau mr̥gau divyau tārāmr̥gamahīmr̥gau
3041036a yadi vāyaṁ tathā yan māṁ bhaved vadasi lakṣmaṇa
3041036c māyaiṣā rākṣasasyeti kartavyo ’sya vadho mayā
3041037a etena hi nr̥śaṁsena mārīcenākr̥tātmanā
3041037c vane vicaratā pūrvaṁ hiṁsitā munipuṁgavāḥ
3041038a utthāya bahavo yena mr̥gayāyāṁ janādhipāḥ
3041038c nihatāḥ parameṣvāsās tasmād vadhyas tv ayaṁ mr̥gaḥ
3041039a purastād iha vātāpiḥ paribhūya tapasvinaḥ
3041039c udarastho dvijān hanti svagarbho ’śvatarīm iva
3041040a sa kadā cic cirāl loke āsasāda mahāmunim
3041040c agastyaṁ tejasā yuktaṁ bhakṣyas tasya babhūva ha
3041041a samutthāne ca tad rūpaṁ kartukāmaṁ samīkṣya tam
3041041c utsmayitvā tu bhagavān vātāpim idam abravīt
3041042a tvayāvigaṇya vātāpe paribhūtāś ca tejasā
3041042c jīvaloke dvijaśreṣṭhās tasmād asi jarāṁ gataḥ
3041043a evaṁ tan na bhaved rakṣo vātāpir iva lakṣmaṇa
3041043c madvidhaṁ yo ’timanyeta dharmanityaṁ jitendriyam
3041044a bhaved dhato ’yaṁ vātāpir agastyeneva mā gatiḥ
3041044c iha tvaṁ bhava saṁnaddho yantrito rakṣa maithilīm
3041045a asyām āyattam asmākaṁ yat kr̥tyaṁ raghunandana
3041045c aham enaṁ vadhiṣyāmi grahīṣyāmy atha vā mr̥gam
3041046a yāvad gacchāmi saumitre mr̥gam ānayituṁ drutam
3041046c paśya lakṣmaṇa vaidehīṁ mr̥gatvaci gataspr̥hām
3041047a tvacā pradhānayā hy eṣa mr̥go ’dya na bhaviṣyati
3041047c apramattena te bhāvyam āśramasthena sītayā
3041048a yāvat pr̥ṣatam ekena sāyakena nihanmy aham
3041048c hatvaitac carma ādāya śīghram eṣyāmi lakṣmaṇa
3041049a pradakṣiṇenātibalena pakṣiṇā; jaṭāyuṣā buddhimatā ca lakṣmaṇa
3041049c bhavāpramattaḥ pratigr̥hya maithilīṁ; pratikṣaṇaṁ sarvata eva śaṅkitaḥ
3042001a tathā tu taṁ samādiśya bhrātaraṁ raghunandanaḥ
3042001c babandhāsiṁ mahātejā jāmbūnadamayatsarum
3042002a tatas triviṇataṁ cāpam ādāyātmavibhūṣaṇam
3042002c ābadhya ca kalāpau dvau jagāmodagravikramaḥ
3042003a taṁ vañcayāno rājendram āpatantaṁ nirīkṣya vai
3042003c babhūvāntarhitas trāsāt punaḥ saṁdarśane ’bhavat
3042004a baddhāsir dhanur ādāya pradudrāva yato mr̥gaḥ
3042004c taṁ sa paśyati rūpeṇa dyotamānam ivāgrataḥ
3042005a avekṣyāvekṣya dhāvantaṁ dhanuṣpāṇir mahāvane
3042005c ativr̥ttam iṣoḥ pātāl lobhayānaṁ kadā cana
3042006a śaṅkitaṁ tu samudbhrāntam utpatantam ivāmbare
3042006c daśyamānam adr̥śyaṁ ca navoddeśeṣu keṣu cit
3042007a chinnābhrair iva saṁvītaṁ śāradaṁ candramaṇḍalam
3042007c muhūrtād eva dadr̥śe muhur dūrāt prakāśate
3042008a darśanādarśanenaiva so ’pākarṣata rāghavam
3042008c āsīt kruddhas tu kākutstho vivaśas tena mohitaḥ
3042009a athāvatasthe suśrāntaś chāyām āśritya śādvale
3042009c mr̥gaiḥ parivr̥to vanyair adūrāt pratyadr̥śyata
3042010a dr̥ṣṭvā rāmo mahātejās taṁ hantuṁ kr̥taniścayaḥ
3042010c saṁdhāya sudr̥ḍhe cāpe vikr̥ṣya balavad balī
3042011a tam eva mr̥gam uddiśya jvalantam iva pannagam
3042011c mumoca jvalitaṁ dīptam astrabrahmavinirmitam
3042012a sa bhr̥śaṁ mr̥garūpasya vinirbhidya śarottamaḥ
3042012c mārīcasyaiva hr̥dayaṁ vibhedāśanisaṁnibhaḥ
3042013a tālamātram athotpatya nyapatat sa śarāturaḥ
3042013c vyanadad bhairavaṁ nādaṁ dharaṇyām alpajīvitaḥ
3042013e mriyamāṇas tu mārīco jahau tāṁ kr̥trimāṁ tanum
3042014a saṁprāptakālam ājñāya cakāra ca tataḥ svaram
3042014c sadr̥śaṁ rāghavasyaiva hā sīte lakṣmaṇeti ca
3042015a tena marmaṇi nirviddhaḥ śareṇānupamena hi
3042015c mr̥garūpaṁ tu tat tyaktvā rākṣasaṁ rūpam ātmanaḥ
3042015e cakre sa sumahākāyo mārīco jīvitaṁ tyajan
3042016a tato vicitrakeyūraḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ
3042016c hemamālī mahādaṁṣṭro rākṣaso ’bhūc charāhataḥ
3042017a taṁ dr̥ṣṭvā patitaṁ bhūmau rākṣasaṁ ghoradarśanam
3042017c jagāma manasā sītāṁ lakṣmaṇasya vacaḥ smaran
3042018a hā sīte lakṣmaṇety evam ākruśya tu mahāsvaram
3042018c mamāra rākṣasaḥ so ’yaṁ śrutvā sītā kathaṁ bhavet
3042019a lakṣmaṇaś ca mahābāhuḥ kām avasthāṁ gamiṣyati
3042019c iti saṁcintya dharmātmā rāmo hr̥ṣṭatanūruhaḥ
3042020a tatra rāmaṁ bhayaṁ tīvram āviveśa viṣādajam
3042020c rākṣasaṁ mr̥garūpaṁ taṁ hatvā śrutvā ca tat svaram
3042021a nihatya pr̥ṣataṁ cānyaṁ māṁsam ādāya rāghavaḥ
3042021c tvaramāṇo janasthānaṁ sasārābhimukhas tadā
3043001a ārtasvaraṁ tu taṁ bhartur vijñāya sadr̥śaṁ vane
3043001c uvāca lakṣmaṇaṁ sītā gaccha jānīhi rāghavam
3043002a na hi me jīvitaṁ sthāne hr̥dayaṁ vāvatiṣṭhate
3043002c krośataḥ paramārtasya śrutaḥ śabdo mayā bhr̥śam
3043003a ākrandamānaṁ tu vane bhrātaraṁ trātum arhasi
3043003c taṁ kṣipram abhidhāva tvaṁ bhrātaraṁ śaraṇaiṣiṇam
3043004a rakṣasāṁ vaśam āpannaṁ siṁhānām iva govr̥ṣam
3043004c na jagāma tathoktas tu bhrātur ājñāya śāsanam
3043005a tam uvāca tatas tatra kupitā janakātmajā
3043005c saumitre mitrarūpeṇa bhrātus tvam asi śatruvat
3043006a yas tvam asyām avasthāyāṁ bhrātaraṁ nābhipadyase
3043006c icchasi tvaṁ vinaśyantaṁ rāmaṁ lakṣmaṇa matkr̥te
3043007a vyasanaṁ te priyaṁ manye sneho bhrātari nāsti te
3043007c tena tiṣṭhasi visrabdhas tam apaśyan mahādyutim
3043008a kiṁ hi saṁśayam āpanne tasminn iha mayā bhavet
3043008c kartavyam iha tiṣṭhantyā yat pradhānas tvam āgataḥ
3043009a iti bruvāṇaṁ vaidehīṁ bāṣpaśokapariplutām
3043009c abravīl lakṣmaṇas trastāṁ sītāṁ mr̥gavadhūm iva
3043010a devi devamanuṣyeṣu gandharveṣu patatriṣu
3043010c rākṣaseṣu piśāceṣu kiṁnareṣu mr̥geṣu ca
3043011a dānaveṣu ca ghoreṣu na sa vidyeta śobhane
3043011c yo rāmaṁ pratiyudhyeta samare vāsavopamam
3043012a avadhyaḥ samare rāmo naivaṁ tvaṁ vaktum arhasi
3043012c na tvām asmin vane hātum utsahe rāghavaṁ vinā
3043013a anivāryaṁ balaṁ tasya balair balavatām api
3043013c tribhir lokaiḥ samudyuktaiḥ seśvaraiḥ sāmarair api
3043014a hr̥dayaṁ nirvr̥taṁ te ’stu saṁtāpas tyajyatām ayam
3043014c āgamiṣyati te bhartā śīghraṁ hatvā mr̥gottamam
3043015a na sa tasya svaro vyaktaṁ na kaś cid api daivataḥ
3043015c gandharvanagaraprakhyā māyā sā tasya rakṣasaḥ
3043016a nyāsabhūtāsi vaidehi nyastā mayi mahātmanā
3043016c rāmeṇa tvaṁ varārohe na tvāṁ tyaktum ihotsahe
3043017a kr̥tavairāś ca kalyāṇi vayam etair niśācaraiḥ
3043017c kharasya nidhane devi janasthānavadhaṁ prati
3043018a rākṣasā vidhinā vāco visr̥janti mahāvane
3043018c hiṁsāvihārā vaidehi na cintayitum arhasi
3043019a lakṣmaṇenaivam uktā tu kruddhā saṁraktalocanā
3043019c abravīt paruṣaṁ vākyaṁ lakṣmaṇaṁ satyavādinam
3043020a anārya karuṇārambha nr̥śaṁsa kulapāṁsana
3043020c ahaṁ tava priyaṁ manye tenaitāni prabhāṣase
3043021a naitac citraṁ sapatneṣu pāpaṁ lakṣmaṇa yad bhavet
3043021c tvadvidheṣu nr̥śaṁseṣu nityaṁ pracchannacāriṣu
3043022a suduṣṭas tvaṁ vane rāmam ekam eko ’nugacchasi
3043022c mama hetoḥ praticchannaḥ prayukto bharatena vā
3043023a katham indīvaraśyāmaṁ rāmaṁ padmanibhekṣaṇam
3043023c upasaṁśritya bhartāraṁ kāmayeyaṁ pr̥thag janam
3043024a samakṣaṁ tava saumitre prāṇāṁs tyakṣye na saṁśayaḥ
3043024c rāmaṁ vinā kṣaṇam api na hi jīvāmi bhūtale
3043025a ity uktaḥ paruṣaṁ vākyaṁ sītayā somaharṣaṇam
3043025c abravīl lakṣmaṇaḥ sītāṁ prāñjalir vijitendriyaḥ
3043026a uttaraṁ notsahe vaktuṁ daivataṁ bhavatī mama
3043026c vākyam apratirūpaṁ tu na citraṁ strīṣu maithili
3043027a svabhāvas tv eṣa nārīṇām eṣu lokeṣu dr̥śyate
3043027c vimuktadharmāś capalās tīkṣṇā bhedakarāḥ striyaḥ
3043028a upaśr̥ṇvantu me sarve sākṣibhūtā vanecarāḥ
3043028c nyāyavādī yathā vākyam ukto ’haṁ paruṣaṁ tvayā
3043029a dhik tvām adya praṇaśya tvaṁ yan mām evaṁ viśaṅkase
3043029c strītvād duṣṭasvabhāvena guruvākye vyavasthitam
3043030a gamiṣye yatra kākutsthaḥ svasti te ’stu varānane
3043030c rakṣantu tvāṁ viśālākṣi samagrā vanadevatāḥ
3043031a nimittāni hi ghorāṇi yāni prādurbhavanti me
3043031c api tvāṁ saha rāmeṇa paśyeyaṁ punar āgataḥ
3043032a lakṣmaṇenaivam uktā tu rudatī janakātmajā
3043032c pratyuvāca tato vākyaṁ tīvraṁ bāṣpapariplutā
3043033a godāvarīṁ pravekṣyāmi vinā rāmeṇa lakṣmaṇa
3043033c ābandhiṣye ’tha vā tyakṣye viṣame deham ātmanaḥ
3043034a pibāmi vā viṣaṁ tīkṣṇaṁ pravekṣyāmi hutāśanam
3043034c na tv ahaṁ rāghavād anyaṁ padāpi puruṣaṁ spr̥śe
3043035a iti lakṣmaṇam ākruśya sītā duḥkhasamanvitā
3043035c pāṇibhyāṁ rudatī duḥkhād udaraṁ prajaghāna ha
3043036a tām ārtarūpāṁ vimanā rudantīṁ; saumitrir ālokya viśālanetrām
3043036c āśvāsayām āsa na caiva bhartus; taṁ bhrātaraṁ kiṁ cid uvāca sītā
3043037a tatas tu sītām abhivādya lakṣmaṇaḥ; kr̥tāñjaliḥ kiṁ cid abhipraṇamya
3043037c avekṣamāṇo bahuśaś ca maithilīṁ; jagāma rāmasya samīpam ātmavān
3044001a tayā paruṣam uktas tu kupito rāghavānujaḥ
3044001c sa vikāṅkṣan bhr̥śaṁ rāmaṁ pratasthe nacirād iva
3044002a tadāsādya daśagrīvaḥ kṣipram antaram āsthitaḥ
3044002c abhicakrāma vaidehīṁ parivrājakarūpadhr̥k
3044003a ślakṣṇakāṣāyasaṁvītaḥ śikhī chatrī upānahī
3044003c vāme cāṁse ’vasajyātha śubhe yaṣṭikamaṇḍalū
3044003e parivrājakarūpeṇa vaidehīṁ samupāgamat
3044004a tām āsasādātibalo bhrātr̥bhyāṁ rahitāṁ vane
3044004c rahitāṁ sūryacandrābhyāṁ saṁdhyām iva mahattamaḥ
3044005a tām apaśyat tato bālāṁ rājaputrīṁ yaśasvinīm
3044005c rohiṇīṁ śaśinā hīnāṁ grahavad bhr̥śadāruṇaḥ
3044006a tam ugraṁ pāpakarmāṇaṁ janasthānaruhā drumāḥ
3044006c samīkṣya na prakampante na pravāti ca mārutaḥ
3044007a śīghrasrotāś ca taṁ dr̥ṣṭvā vīkṣantaṁ raktalocanam
3044007c stimitaṁ gantum ārebhe bhayād godāvarī nadī
3044008a rāmasya tv antaraṁ prepsur daśagrīvas tadantare
3044008c upatasthe ca vaidehīṁ bhikṣurūpeṇa rāvaṇaḥ
3044009a abhavyo bhavyarūpeṇa bhartāram anuśocatīm
3044009c abhyavartata vaidehīṁ citrām iva śanaiścaraḥ
3044010a sa pāpo bhavyarūpeṇa tr̥ṇaiḥ kūpa ivāvr̥taḥ
3044010c atiṣṭhat prekṣya vaidehīṁ rāmapatnīṁ yaśasvinīm
3044011a śubhāṁ ruciradantauṣṭhīṁ pūrṇacandranibhānanām
3044011c āsīnāṁ parṇaśālāyāṁ bāṣpaśokābhipīḍitām
3044012a sa tāṁ padmapalāśākṣīṁ pītakauśeyavāsinīm
3044012c abhyagacchata vaidehīṁ duṣṭacetā niśācaraḥ
3044013a sa manmathaśarāviṣṭo brahmaghoṣam udīrayan
3044013c abravīt praśritaṁ vākyaṁ rahite rākṣasādhipaḥ
3044014a tām uttamāṁ trilokānāṁ padmahīnām iva śriyam
3044014c vibhrājamānāṁ vapuṣā rāvaṇaḥ praśaśaṁsa ha
3044015a kā tvaṁ kāñcanavarṇābhe pītakauśeyavāsini
3044015c kamalānāṁ śubhāṁ mālāṁ padminīva ca bibhratī
3044016a hrīḥ śrīḥ kīrtiḥ śubhā lakṣmīr apsarā vā śubhānane
3044016c bhūtir vā tvaṁ varārohe ratir vā svairacāriṇī
3044017a samāḥ śikhariṇaḥ snigdhāḥ pāṇḍurā daśanās tava
3044017c viśāle vimale netre raktānte kr̥ṣṇatārake
3044018a viśālaṁ jaghanaṁ pīnam ūrū karikaropamau
3044018c etāv upacitau vr̥ttau sahitau saṁpragalbhitau
3044019a pīnonnatamukhau kāntau snigdhatālaphalopamau
3044019c maṇipravekābharaṇau rucirau te payodharau
3044020a cārusmite cārudati cārunetre vilāsini
3044020c mano harasi me rāme nadīkūlam ivāmbhasā
3044021a karāntamitamadhyāsi sukeśī saṁhatastanī
3044021c naiva devī na gandharvī na yakṣī na ca kiṁnarī
3044022a naivaṁrūpā mayā nārī dr̥ṣṭapūrvā mahītale
3044022c iha vāsaś ca kāntāre cittam unmāthayanti me
3044023a sā pratikrāma bhadraṁ te na tvaṁ vastum ihārhasi
3044023c rākṣasānām ayaṁ vāso ghorāṇāṁ kāmarūpiṇām
3044024a prāsādāgryāṇi ramyāṇi nagaropavanāni ca
3044024c saṁpannāni sugandhīni yuktāny ācarituṁ tvayā
3044025a varaṁ mālyaṁ varaṁ pānaṁ varaṁ vastraṁ ca śobhane
3044025c bhartāraṁ ca varaṁ manye tvadyuktam asitekṣaṇe
3044026a kā tvaṁ bhavasi rudrāṇāṁ marutāṁ vā śucismite
3044026c vasūnāṁ vā varārohe devatā pratibhāsi me
3044027a neha gacchantī gandharvā na devā na ca kiṁnarāḥ
3044027c rākṣasānām ayaṁ vāsaḥ kathaṁ nu tvam ihāgatā
3044028a iha śākhāmr̥gāḥ siṁhā dvīpivyāghramr̥gās tathā
3044028c r̥kṣās tarakṣavaḥ kaṅkāḥ kathaṁ tebhyo na bibhyase
3044029a madānvitānāṁ ghorāṇāṁ kuñjarāṇāṁ tarasvinām
3044029c katham ekā mahāraṇye na bibheṣi vanānane
3044030a kāsi kasya kutaś ca tvaṁ kiṁnimittaṁ ca daṇḍakān
3044030c ekā carasi kalyāṇi ghorān rākṣasasevitān
3044031a iti praśastā vaidehī rāvaṇena durātmanā
3044031c dvijātiveṣeṇa hi taṁ dr̥ṣṭvā rāvaṇam āgatam
3044031e sarvair atithisatkāraiḥ pūjayām āsa maithilī
3044032a upānīyāsanaṁ pūrvaṁ pādyenābhinimantrya ca
3044032c abravīt siddham ity eva tadā taṁ saumyadarśanam
3044033a dvijātiveṣeṇa samīkṣya maithilī; tam āgataṁ pātrakusumbhadhāriṇam
3044033c aśakyam uddveṣṭum upāyadarśanān; nyamantrayad brāhmaṇavad yathāgatam
3044034a iyaṁ br̥sī brāhmaṇa kāmam āsyatām; idaṁ ca pādyaṁ pratigr̥hyatām iti
3044034c idaṁ ca siddhaṁ vanajātam uttamaṁ; tvadartham avyagram ihopabhujyatām
3044035a nimantryamāṇaḥ pratipūrṇabhāṣiṇīṁ; narendrapatnīṁ prasamīkṣya maithilīm
3044035c prahasya tasyā haraṇe dhr̥taṁ manaḥ; samarpayām āsa vadhāya rāvaṇaḥ
3044036a tataḥ suveṣaṁ mr̥gayā gataṁ patiṁ; pratīkṣamāṇā sahalakṣmaṇaṁ tadā
3044036c nirīkṣamāṇā haritaṁ dadarśa tan; mahad vanaṁ naiva tu rāmalakṣmaṇau
3045001a rāvaṇena tu vaidehī tadā pr̥ṣṭā jihīrṣuṇā
3045001c parivrājakarūpeṇa śaśaṁsātmānam ātmanā
3045002a brāhmaṇaś cātithiś caiṣa anukto hi śapeta mām
3045002c iti dhyātvā muhūrtaṁ tu sītā vacanam abravīt
3045003a duhitā janakasyāhaṁ maithilasya mahātmanaḥ
3045003c sītā nāmnāsmi bhadraṁ te rāmabhāryā dvijottama
3045004a saṁvatsaraṁ cādhyuṣitā rāghavasya niveśane
3045004c bhuñjānā mānuṣān bhogān sarvakāmasamr̥ddhinī
3045005a tataḥ saṁvatsarād ūrdhvaṁ samamanyata me patim
3045005c abhiṣecayituṁ rāmaṁ sameto rājamantribhiḥ
3045006a tasmin saṁbhriyamāṇe tu rāghavasyābhiṣecane
3045006c kaikeyī nāma bhartāraṁ mamāryā yācate varam
3045007a pratigr̥hya tu kaikeyī śvaśuraṁ sukr̥tena me
3045007c mama pravrājanaṁ bhartur bharatasyābhiṣecanam
3045007e dvāv ayācata bhartāraṁ satyasaṁdhaṁ nr̥pottamam
3045008a nādya bhokṣye na ca svapsye na pāsye ’haṁ kadā cana
3045008c eṣa me jīvitasyānto rāmo yady abhiṣicyate
3045009a iti bruvāṇāṁ kaikeyīṁ śvaśuro me sa mānadaḥ
3045009c ayācatārthair anvarthair na ca yācñāṁ cakāra sā
3045010a mama bhartā mahātejā vayasā pañcaviṁśakaḥ
3045010c rāmeti prathito loke guṇavān satyavāk śuciḥ
3045010e viśālākṣo mahābāhuḥ sarvabhūtahite rataḥ
3045011a abhiṣekāya tu pituḥ samīpaṁ rāmam āgatam
3045011c kaikeyī mama bhartāram ity uvāca drutaṁ vacaḥ
3045012a tava pitrā samājñaptaṁ mamedaṁ śr̥ṇu rāghava
3045012c bharatāya pradātavyam idaṁ rājyam akaṇṭakam
3045013a tvayā tu khalu vastavyaṁ nava varṣāṇi pañca ca
3045013c vane pravraja kākutstha pitaraṁ mocayānr̥tāt
3045014a tathety uvāca tāṁ rāmaḥ kaikeyīm akutobhayaḥ
3045014c cakāra tad vacas tasyā mama bhartā dr̥ḍhavrataḥ
3045015a dadyān na pratigr̥hṇīyāt satyabrūyān na cānr̥tam
3045015c etad brāhmaṇa rāmasya vrataṁ dhruvam anuttamam
3045016a tasya bhrātā tu vaimātro lakṣmaṇo nāma vīryavān
3045016c rāmasya puruṣavyāghraḥ sahāyaḥ samare ’rihā
3045017a sa bhrātā lakṣmaṇo nāma dharmacārī dr̥ḍhavrataḥ
3045017c anvagacchad dhanuṣpāṇiḥ pravrajantaṁ mayā saha
3045018a te vayaṁ pracyutā rājyāt kaileyyās tu kr̥te trayaḥ
3045018c vicarāma dvijaśreṣṭha vanaṁ gambhīram ojasā
3045019a samāśvasa muhūrtaṁ tu śakyaṁ vastum iha tvayā
3045019c āgamiṣyati me bhartā vanyam ādāya puṣkalam
3045020a sa tvaṁ nāma ca gotraṁ ca kulam ācakṣva tattvataḥ
3045020c ekaś ca daṇḍakāraṇye kimarthaṁ carasi dvija
3045021a evaṁ bruvatyāṁ sītāyāṁ rāmapatnyāṁ mahābalaḥ
3045021c pratyuvācottaraṁ tīvraṁ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
3045022a yena vitrāsitā lokāḥ sadevāsurapannagāḥ
3045022c ahaṁ sa rāvaṇo nāma sīte rakṣogaṇeśvaraḥ
3045023a tvāṁ tu kāñcanavarṇābhāṁ dr̥ṣṭvā kauśeyavāsinīm
3045023c ratiṁ svakeṣu dāreṣu nādhigacchāmy anindite
3045024a bahvīnām uttamastrīṇām āhr̥tānām itas tataḥ
3045024c sarvāsām eva bhadraṁ te mamāgramahiṣī bhava
3045025a laṅkā nāma samudrasya madhye mama mahāpurī
3045025c sāgareṇa parikṣiptā niviṣṭā girimūrdhani
3045026a tatra sīte mayā sārdhaṁ vaneṣu vicariṣyasi
3045026c na cāsyāraṇyavāsasya spr̥hayiṣyasi bhāmini
3045027a pañcadāsyaḥ sahasrāṇi sarvābharaṇabhūṣitāḥ
3045027c sīte paricariṣyanti bhāryā bhavasi me yadi
3045028a rāvaṇenaivam uktā tu kupitā janakātmajā
3045028c pratyuvācānavadyāṅgī tam anādr̥tya rākṣasaṁ
3045029a mahāgirim ivākampyaṁ mahendrasadr̥śaṁ patim
3045029c mahodadhim ivākṣobhyam ahaṁ rāmam anuvratā
3045030a mahābāhuṁ mahoraskaṁ siṁhavikrāntagāminam
3045030c nr̥siṁhaṁ siṁhasaṁkāśam ahaṁ rāmam anuvratā
3045031a pūrṇacandrānanaṁ vīraṁ rājavatsaṁ jitendriyam
3045031c pr̥thukīrtiṁ mahābāhum ahaṁ rāmam anuvratā
3045032a tvaṁ punar jambukaḥ siṁhīṁ mām ihecchasi durlabhām
3045032c nāhaṁ śakyā tvayā spraṣṭum ādityasya prabhā yathā
3045033a pādapān kāñcanān nūnaṁ bahūn paśyasi mandabhāk
3045033c rāghavasya priyāṁ bhāryāṁ yas tvam icchasi rāvaṇa
3045034a kṣudhitasya ca siṁhasya mr̥gaśatros tarasvinaḥ
3045034c āśīviṣasya vadanād daṁṣṭrām ādātum icchasi
3045035a mandaraṁ parvataśreṣṭhaṁ pāṇinā hartum icchasi
3045035c kālakūṭaṁ viṣaṁ pītvā svastimān gantum icchasi
3045036a akṣisūcyā pramr̥jasi jihvayā leḍhi ca kṣuram
3045036c rāghavasya priyāṁ bhāryām adhigantuṁ tvam icchasi
3045037a avasajya śilāṁ kaṇṭhe samudraṁ tartum icchasi
3045037c sūryā candramasau cobhau prāṇibhyāṁ hartum icchasi
3045037e yo rāmasya priyāṁ bhāryāṁ pradharṣayitum icchasi
3045038a agniṁ prajvalitaṁ dr̥ṣṭvā vastreṇāhartum icchasi
3045038c kalyāṇa vr̥ttāṁ rāmasya yo bhāryāṁ hartum icchasi
3045039a ayomukhānāṁ śūlānām agre caritum icchasi
3045039c rāmasya sadr̥śīṁ bhāryāṁ yo ’dhigantuṁ tvam icchasi
3045040a yad antaraṁ siṁhaśr̥gālayor vane; yad antaraṁ syandanikāsamudrayoḥ
3045040c surāgryasauvīrakayor yad antaraṁ; tad antaraṁ dāśarathes tavaiva ca
3045041a yad antaraṁ kāñcanasīsalohayor; yad antaraṁ candanavāripaṅkayoḥ
3045041c yad antaraṁ hastibiḍālayor vane; tad antaraṁ daśarathes tavaiva ca
3045042a yad antaraṁ vāyasavainateyayor; yad antaraṁ madgumayūrayor api
3045042c yad antaraṁ sārasagr̥dhrayor vane; tad antaraṁ dāśarathes tavaiva ca
3045043a tasmin sahasrākṣasamaprabhāve; rāme sthite kārmukabāṇapāṇau
3045043c hr̥tāpi te ’haṁ na jarāṁ gamiṣye; vajraṁ yathā makṣikayāvagīrṇam
3045044a itīva tad vākyam aduṣṭabhāvā; sudr̥ṣṭam uktvā rajanīcaraṁ tam
3045044c gātraprakampād vyathitā babhūva; vātoddhatā sā kadalīva tanvī
3045045a tāṁ vepamānām upalakṣya sītāṁ; sa rāvaṇo mr̥tyusamaprabhāvaḥ
3045045c kulaṁ balaṁ nāma ca karma cātmanaḥ; samācacakṣe bhayakāraṇārtham
3046001a evaṁ bruvatyāṁ sītāyāṁ saṁrabdhaḥ paruṣākṣaram
3046001c lalāṭe bhrukuṭīṁ kr̥tvā rāvaṇaḥ pratyuvāca ha
3046002a bhrātā vaiśravaṇasyāhaṁ sāpatnyo varavarṇini
3046002c rāvaṇo nāma bhadraṁ te daśagrīvaḥ pratāpavān
3046003a yasya devāḥ sagandharvāḥ piśācapatagoragāḥ
3046003c vidravanti bhayād bhītā mr̥tyor iva sadā prajāḥ
3046004a yena vaiśravaṇo bhrātā vaimātraḥ kāraṇāntare
3046004c dvandvam āsāditaḥ krodhād raṇe vikramya nirjitaḥ
3046005a madbhayārtaḥ parityajya svam adhiṣṭhānam r̥ddhimat
3046005c kailāsaṁ parvataśreṣṭham adhyāste naravāhanaḥ
3046006a yasya tat puṣpakaṁ nāma vimānaṁ kāmagaṁ śubham
3046006c vīryād āvarjitaṁ bhadre yena yāmi vihāyasaṁ
3046007a mama saṁjātaroṣasya mukhaṁ dr̥ṣṭvaiva maithili
3046007c vidravanti paritrastāḥ surāḥ śakrapurogamāḥ
3046008a yatra tiṣṭhāmy ahaṁ tatra māruto vāti śaṅkitaḥ
3046008c tīvrāṁśuḥ śiśirāṁśuś ca bhayāt saṁpadyate raviḥ
3046009a niṣkampapatrās taravo nadyaś ca stimitodakāḥ
3046009c bhavanti yatra yatrāhaṁ tiṣṭhāmi ca carāmi ca
3046010a mama pāre samudrasya laṅkā nāma purī śubhā
3046010c saṁpūrṇā rākṣasair ghorair yathendrasyāmarāvatī
3046011a prākāreṇa parikṣiptā pāṇḍureṇa virājitā
3046011c hemakakṣyā purī ramyā vaidūryamaya toraṇā
3046012a hastyaśvarathasaṁbhādhā tūryanādavināditā
3046012c sarvakāmaphalair vr̥kṣaiḥ saṁkulodyānaśobhitā
3046013a tatra tvaṁ vasatī sīte rājaputri mayā saha
3046013c na sramiṣyasi nārīṇāṁ mānuṣīṇāṁ manasvini
3046014a bhuñjānā mānuṣān bhogān divyāṁś ca varavarṇini
3046014c na smariṣyasi rāmasya mānuṣasya gatāyuṣaḥ
3046015a sthāpayitvā priyaṁ putraṁ rājñā daśarathena yaḥ
3046015c mandavīryaḥ suto jyeṣṭhas tataḥ prasthāpito vanam
3046016a tena kiṁ bhraṣṭarājyena rāmeṇa gatacetasā
3046016c kariṣyasi viśālākṣi tāpasena tapasvinā
3046017a sarvarākṣasabhartāraṁ kāmāt svayam ihāgatam
3046017c na manmathaśarāviṣṭaṁ pratyākhyātuṁ tvam arhasi
3046018a pratyākhyāya hi māṁ bhīru paritāpaṁ gamiṣyasi
3046018c caraṇenābhihatyeva purūravasam urvaśī
3046019a evam uktā tu vaidehī kruddhā saṁraktalocanā
3046019c abravīt paruṣaṁ vākyaṁ rahite rākṣasādhipam
3046020a kathaṁ vaiśravaṇaṁ devaṁ sarvabhūtanamaskr̥tam
3046020c bhrātaraṁ vyapadiśya tvam aśubhaṁ kartum icchasi
3046021a avaśyaṁ vinaśiṣyanti sarve rāvaṇa rākṣasāḥ
3046021c yeṣāṁ tvaṁ karkaśo rājā durbuddhir ajitendriyaḥ
3046022a apahr̥tya śacīṁ bhāryāṁ śakyam indrasya jīvitum
3046022c na tu rāmasya bhāryāṁ mām apanīyāsti jīvitam
3046023a jīvec ciraṁ vajradharasya hastāc; chacīṁ pradhr̥ṣyāpratirūparūpām
3046023c na mādr̥śīṁ rākṣasadharṣayitvā; pītāmr̥tasyāpi tavāsti mokṣaḥ
3047001a sītāyā vacanaṁ śrutvā daśagrīvaḥ pratāpavān
3047001c haste hastaṁ samāhatya cakāra sumahad vapuḥ
3047002a sa maithilīṁ punar vākyaṁ babhāṣe ca tato bhr̥śam
3047002c nonmattayā śrutau manye mama vīryaparākramau
3047003a udvaheyaṁ bhujābhyāṁ tu medinīm ambare sthitaḥ
3047003c āpibeyaṁ samudraṁ ca mr̥tyuṁ hanyāṁ raṇe sthitaḥ
3047004a arkaṁ rundhyāṁ śarais tīkṣṇair vibhindyāṁ hi mahītalam
3047004c kāmarūpiṇam unmatte paśya māṁ kāmadaṁ patim
3047005a evam uktavatas tasya rāvaṇasya śikhiprabhe
3047005c kruddhasya hariparyante rakte netre babhūvatuḥ
3047006a sadyaḥ saumyaṁ parityajya bhikṣurūpaṁ sa rāvaṇaḥ
3047006c svaṁ rūpaṁ kālarūpābhaṁ bheje vaiśravaṇānujaḥ
3047007a saṁraktanayanaḥ śrīmāṁs taptakāñcanakuṇḍalaḥ
3047007c daśāsyaḥ kārmukī bāṇī babhūva kṣaṇadācaraḥ
3047008a sa parivrājakacchadma mahākāyo vihāya tat
3047008c pratipede svakaṁ rūpaṁ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
3047009a saṁraktanayanaḥ krodhāj jīmūtanicayaprabhaḥ
3047009c raktāmbaradharas tasthau strīratnaṁ prekṣya maithilīm
3047010a sa tām asitakeśāntāṁ bhāskarasya prabhām iva
3047010c vasanābharaṇopetāṁ maithilīṁ rāvaṇo ’bravīt
3047011a triṣu lokeṣu vikhyātaṁ yadi bhartāram icchasi
3047011c mām āśraya varārohe tavāhaṁ sadr̥śaḥ patiḥ
3047012a māṁ bhajasva cirāya tvam ahaṁ ślāghyas tava priyaḥ
3047012c naiva cāhaṁ kva cid bhadre kariṣye tava vipriyam
3047012e tyajyatāṁ mānuṣo bhāvo mayi bhāvaḥ praṇīyatām
3047013a rājyāc cyutam asiddhārthaṁ rāmaṁ parimitāyuṣam
3047013c kair guṇair anuraktāsi mūḍhe paṇḍitamānini
3047014a yaḥ striyā vacanād rājyaṁ vihāya sasuhr̥jjanam
3047014c asmin vyālānucarite vane vasati durmatiḥ
3047015a ity uktvā maithilīṁ vākyaṁ priyārhāṁ priyavādinīm
3047015c jagrāha rāvaṇaḥ sītāṁ budhaḥ khe rohiṇīm iva
3047016a vāmena sītāṁ padmākṣīṁ mūrdhajeṣu kareṇa saḥ
3047016c ūrvos tu dakṣiṇenaiva parijagrāha pāṇinā
3047017a taṁ dr̥ṣṭvā giriśr̥ṅgābhaṁ tīkṣṇadaṁṣṭraṁ mahābhujam
3047017c prādravan mr̥tyusaṁkāśaṁ bhayārtā vanadevatāḥ
3047018a sa ca māyāmayo divyaḥ kharayuktaḥ kharasvanaḥ
3047018c pratyadr̥śyata hemāṅgo rāvaṇasya mahārathaḥ
3047019a tatas tāṁ paruṣair vākyair abhitarjya mahāsvanaḥ
3047019c aṅkenādāya vaidehīṁ ratham āropayat tadā
3047020a sā gr̥hītāticukrośa rāvaṇena yaśasvinī
3047020c rāmeti sītā duḥkhārtā rāmaṁ dūragataṁ vane
3047021a tām akāmāṁ sa kāmārtaḥ pannagendravadhūm iva
3047021c viveṣṭamānām ādāya utpapāthātha rāvaṇaḥ
3047022a tataḥ sā rākṣasendreṇa hriyamāṇā vihāyasā
3047022c bhr̥śaṁ cukrośa matteva bhrāntacittā yathāturā
3047023a hā lakṣmaṇa mahābāho gurucittaprasādaka
3047023c hriyamāṇāṁ na jānīṣe rakṣasā kāmarūpiṇā
3047024a jīvitaṁ sukham arthāṁś ca dharmahetoḥ parityajan
3047024c hriyamāṇām adharmeṇa māṁ rāghava na paśyasi
3047025a nanu nāmāvinītānāṁ vinetāsi paraṁtapa
3047025c katham evaṁvidhaṁ pāpaṁ na tvaṁ śādhi hi rāvaṇam
3047026a nanu sadyo ’vinītasya dr̥śyate karmaṇaḥ phalam
3047026c kālo ’py aṅgī bhavaty atra sasyānām iva paktaye
3047027a sa karma kr̥tavān etat kālopahatacetanaḥ
3047027c jīvitāntakaraṁ ghoraṁ rāmād vyasanam āpnuhi
3047028a hantedānīṁ sakāmā tu kaikeyī bāndhavaiḥ saha
3047028c hriyeyaṁ dharmakāmasya dharmapatnī yaśasvinaḥ
3047029a āmantraye janasthānaṁ karṇikārāṁś ca puṣpitān
3047029c kṣipraṁ rāmāya śaṁsadhvaṁ sītāṁ harati rāvaṇaḥ
3047030a mālyavantaṁ śikhariṇaṁ vande prasravaṇaṁ girim
3047030c kṣipraṁ rāmāya śaṁsadhvaṁ sītāṁ harati rāvaṇaḥ
3047031a haṁsasārasasaṁghuṣṭāṁ vande godāvarīṁ nadīm
3047031c kṣipraṁ rāmāya śaṁsadhvaṁ sītāṁ harati rāvaṇaḥ
3047032a daivatāni ca yānty asmin vane vividhapādape
3047032c namaskaromy ahaṁ tebhyo bhartuḥ śaṁsata māṁ hr̥tām
3047033a yāni kāni cid apy atra sattvāni nivasanty uta
3047033c sarvāṇi śaraṇaṁ yāmi mr̥gapakṣigaṇān api
3047034a hriyamāṇāṁ priyāṁ bhartuḥ prāṇebhyo ’pi garīyasīm
3047034c vivaśāpahr̥tā sītā rāvaṇeneti śaṁsata
3047035a viditvā māṁ mahābāhur amutrāpi mahābalaḥ
3047035c āneṣyati parākramya vaivasvatahr̥tām api
3047036a rāmāya tu yathātattvaṁ jaṭāyo haraṇaṁ mama
3047036c lakṣmaṇāya ca tat sarvam ākhyātavyam aśeṣataḥ
3048001a taṁ śabdam avasuptasya jaṭāyur atha śuśruve
3048001c niraikṣad rāvaṇaṁ kṣipraṁ vaidehīṁ ca dadarśa saḥ
3048002a tataḥ parvatakūṭābhas tīkṣṇatuṇḍaḥ khagottamaḥ
3048002c vanaspatigataḥ śrīmān vyājahāra śubhāṁ giram
3048003a daśagrīvasthito dharme purāṇe satyasaṁśrayaḥ
3048003c jaṭāyur nāma nāmnāhaṁ gr̥dhrarājo mahābalaḥ
3048004a rājā sarvasya lokasya mahendravaruṇopamaḥ
3048004c lokānāṁ ca hite yukto rāmo daśarathātmajaḥ
3048005a tasyaiṣā lokanāthasya dharmapatnī yaśasvinī
3048005c sītā nāma varārohā yāṁ tvaṁ hartum ihecchasi
3048006a kathaṁ rājā sthito dharme paradārān parāmr̥śet
3048006c rakṣaṇīyā viśeṣeṇa rājadārā mahābalaḥ
3048006e nivartaya matiṁ nīcāṁ paradārābhimarśanam
3048007a na tat samācared dhīro yat paro ’sya vigarhayet
3048007c yathātmanas tathānyeṣāṁ dārā rakṣyā vimarśanāt
3048008a arthaṁ vā yadi vā kāmaṁ śiṣṭāḥ śāstreṣv anāgatam
3048008c vyavasyanty anu rājānaṁ dharmaṁ paurastyanandana
3048009a rājā dharmaś ca kāmaś ca dravyāṇāṁ cottamo nidhiḥ
3048009c dharmaḥ śubhaṁ vā pāpaṁ vā rājamūlaṁ pravartate
3048010a pāpasvabhāvaś capalaḥ kathaṁ tvaṁ rakṣasāṁ vara
3048010c aiśvaryam abhisaṁprāpto vimānam iva duṣkr̥tī
3048011a kāmasvabhāvo yo yasya na sa śakyaḥ pramārjitum
3048011c na hi duṣṭātmanām ārya mā vasaty ālaye ciram
3048012a viṣaye vā pure vā te yadā rāmo mahābalaḥ
3048012c nāparādhyati dharmātmā kathaṁ tasyāparādhyasi
3048013a yadi śūrpaṇakhāhetor janasthānagataḥ kharaḥ
3048013c ativr̥tto hataḥ pūrvaṁ rāmeṇākliṣṭakarmaṇā
3048014a atra brūhi yathāsatyaṁ ko rāmasya vyatikramaḥ
3048014c yasya tvaṁ lokanāthasya hr̥tvā bhāryāṁ gamiṣyasi
3048015a kṣipraṁ visr̥ja vaidehīṁ mā tvā ghoreṇa cakṣuṣā
3048015c dahed dahana bhūtena vr̥tram indrāśanir yathā
3048016a sarpam āśīviṣaṁ baddhvā vastrānte nāvabudhyase
3048016c grīvāyāṁ pratimuktaṁ ca kālapāśaṁ na paśyasi
3048017a sa bhāraḥ saumya bhartavyo yo naraṁ nāvasādayet
3048017c tad annam upabhoktavyaṁ jīryate yad anāmayam
3048018a yat kr̥tvā na bhaved dharmo na kīrtir na yaśo bhuvi
3048018c śarīrasya bhavet khedaḥ kas tat karma samācaret
3048019a ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi mama jātasya rāvaṇa
3048019c pitr̥paitāmahaṁ rājyaṁ yathāvad anutiṣṭhataḥ
3048020a vr̥ddho ’haṁ tvaṁ yuvā dhanvī sarathaḥ kavacī śarī
3048020c tathāpy ādāya vaidehīṁ kuśalī na gamiṣyasi
3048021a na śaktas tvaṁ balād dhartuṁ vaidehīṁ mama paśyataḥ
3048021c hetubhir nyāyasaṁyuktair dhruvāṁ vedaśrutīm iva
3048022a yudhyasva yadi śūro ’si muhūrtaṁ tiṣṭha rāvaṇa
3048022c śayiṣyase hato bhūmau yathāpūrvaṁ kharas tathā
3048023a asakr̥t saṁyuge yena nihatā daityadānavāḥ
3048023c nacirāc cīravāsās tvāṁ rāmo yudhi vadhiṣyati
3048024a kiṁ nu śakyaṁ mayā kartuṁ gatau dūraṁ nr̥pātmajau
3048024c kṣipraṁ tvaṁ naśyase nīca tayor bhīto na saṁśayaḥ
3048025a na hi me jīvamānasya nayiṣyasi śubhām imām
3048025c sītāṁ kamalapatrākṣīṁ rāmasya mahaṣīṁ priyām
3048026a avaśyaṁ tu mayā kāryaṁ priyaṁ tasya mahātmanaḥ
3048026c jīvitenāpi rāmasya tathā daśarathasya ca
3048027a tiṣṭha tiṣṭha daśagrīva muhūrtaṁ paśya rāvaṇa
3048027c yuddhātithyaṁ pradāsyāmi yathāprāṇaṁ niśācara
3048027e vr̥ntād iva phalaṁ tvāṁ tu pātayeyaṁ rathottamāt
3049001a ity uktasya yathānyāyaṁ rāvaṇasya jaṭāyuṣā
3049001c kruddhasyāgninibhāḥ sarvā rejur viṁśatidr̥ṣṭayaḥ
3049002a saṁraktanayanaḥ kopāt taptakāñcanakuṇḍalaḥ
3049002c rākṣasendro ’bhidudrāva patagendram amarṣaṇaḥ
3049003a sa saṁprahāras tumulas tayos tasmin mahāvane
3049003c babhūva vātoddhatayor meghayor gagane yathā
3049004a tad babhūvādbhutaṁ yuddhaṁ gr̥dhrarākṣasayos tadā
3049004c sapakṣayor mālyavator mahāparvatayor iva
3049005a tato nālīkanārācais tīkṣṇāgraiś ca vikarṇibhiḥ
3049005c abhyavarṣan mahāghorair gr̥dhrarājaṁ mahābalaḥ
3049006a sa tāni śarajālāni gr̥dhraḥ patraratheśvaraḥ
3049006c jaṭāyuḥ pratijagrāha rāvaṇāstrāṇi saṁyuge
3049007a tasya tīkṣṇanakhābhyāṁ tu caraṇābhyāṁ mahābalaḥ
3049007c cakāra bahudhā gātre vraṇān patagasattamaḥ
3049008a atha krodhād daśagrīvo jagrāha daśamārgaṇān
3049008c mr̥tyudaṇḍanibhān ghorāñ śatrumardanakāṅkṣayā
3049009a sa tair bāṇair mahāvīryaḥ pūrṇamuktair ajihmagaiḥ
3049009c bibheda niśitais tīkṣṇair gr̥dhraṁ ghoraiḥ śilīmukhaiḥ
3049010a sa rākṣasarathe paśyañ jānakīṁ bāṣpalocanām
3049010c acintayitvā bāṇāṁs tān rākṣasaṁ samabhidravat
3049011a tato ’sya saśaraṁ cāpaṁ muktāmaṇivibhūṣitam
3049011c caraṇābhyāṁ mahātejā babhañja patageśvaraḥ
3049012a tac cāgnisadr̥śaṁ dīptaṁ rāvaṇasya śarāvaram
3049012c pakṣābhyāṁ ca mahātejā vyadhunot patageśvaraḥ
3049013a kāñcanoraśchadān divyān piśācavadanān kharān
3049013c tāṁś cāsya javasaṁpannāñ jaghāna samare balī
3049014a varaṁ triveṇusaṁpannaṁ kāmagaṁ pāvakārciṣam
3049014c maṇihemavicitrāṅgaṁ babhañja ca mahāratham
3049014e pūrṇacandrapratīkāśaṁ chatraṁ ca vyajanaiḥ saha
3049015a sa bhagnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ
3049015c aṅkenādāya vaidehīṁ papāta bhuvi rāvaṇaḥ
3049016a dr̥ṣṭvā nipatitaṁ bhūmau rāvaṇaṁ bhagnavāhanam
3049016c sādhu sādhv iti bhūtāni gr̥dhrarājam apūjayan
3049017a pariśrāntaṁ tu taṁ dr̥ṣṭvā jarayā pakṣiyūthapam
3049017c utpapāta punar hr̥ṣṭo maithilīṁ gr̥hya rāvaṇaḥ
3049018a taṁ prahr̥ṣṭaṁ nidhāyāṅke gacchantaṁ janakātmajām
3049018c gr̥dhrarājaḥ samutpatya jaṭāyur idam abravīt
3049019a vajrasaṁsparśabāṇasya bhāryāṁ rāmasya rāvaṇa
3049019c alpabuddhe harasy enāṁ vadhāya khalu rakṣasām
3049020a samitrabandhuḥ sāmātyaḥ sabalaḥ saparicchadaḥ
3049020c viṣapānaṁ pibasy etat pipāsita ivodakam
3049021a anubandham ajānantaḥ karmaṇām avicakṣaṇāḥ
3049021c śīghram eva vinaśyanti yathā tvaṁ vinaśiṣyasi
3049022a baddhas tvaṁ kālapāśena kva gatas tasya mokṣyase
3049022c vadhāya baḍiśaṁ gr̥hya sāmiṣaṁ jalajo yathā
3049023a na hi jātu durādharṣau kākutsthau tava rāvaṇa
3049023c dharṣaṇaṁ cāśramasyāsya kṣamiṣyete tu rāghavau
3049024a yathā tvayā kr̥taṁ karma bhīruṇā lokagarhitam
3049024c taskarācarito mārgo naiṣa vīraniṣevitaḥ
3049025a yudhyasva yadi śūro ’si muhūrtaṁ tiṣṭha rāvaṇa
3049025c śayiṣyase hato bhūmau yathā bhrātā kharas tathā
3049026a paretakāle puruṣo yat karma pratipadyate
3049026c vināśāyātmano ’dharmyaṁ pratipanno ’si karma tat
3049027a pāpānubandho vai yasya karmaṇaḥ ko nu tat pumān
3049027c kurvīta lokādhipatiḥ svayambhūr bhagavān api
3049028a evam uktvā śubhaṁ vākyaṁ jaṭāyus tasya rakṣasaḥ
3049028c nipapāta bhr̥śaṁ pr̥ṣṭhe daśagrīvasya vīryavān
3049029a taṁ gr̥hītvā nakhais tīkṣṇair virarāda samantataḥ
3049029c adhirūḍho gajārohi yathā syād duṣṭavāraṇam
3049030a virarāda nakhair asya tuṇḍaṁ pr̥ṣṭhe samarpayan
3049030c keśāṁś cotpāṭayām āsa nakhapakṣamukhāyudhaḥ
3049031a sa tathā gr̥dhrarājena kliśyamāno muhur muhuḥ
3049031c amarṣasphuritauṣṭhaḥ san prākampata sa rākṣasaḥ
3049032a saṁpariṣvajya vaidehīṁ vāmenāṅkena rāvaṇaḥ
3049032c talenābhijaghānārto jaṭāyuṁ krodhamūrchitaḥ
3049033a jaṭāyus tam atikramya tuṇḍenāsya kharādhipaḥ
3049033c vāmabāhūn daśa tadā vyapāharad ariṁdamaḥ
3049034a tataḥ kruddho daśakrīvaḥ sītām utsr̥jya vīryavān
3049034c muṣṭibhyāṁ caraṇābhyāṁ ca gr̥dhrarājam apothayat
3049035a tato muhūrtaṁ saṁgrāmo babhūvātulavīryayoḥ
3049035c rākṣasānāṁ ca mukhyasya pakṣiṇāṁ pravarasya ca
3049036a tasya vyāyacchamānasya rāmasyārthe ’tha rāvaṇaḥ
3049036c pakṣau pādau ca pārśvau ca khaḍgam uddhr̥tya so ’cchinat
3049037a sa chinnapakṣaḥ sahasā rakṣasā raudrakarmaṇā
3049037c nipapāta hato gr̥dhro dharaṇyām alpajīvitaḥ
3049038a taṁ dr̥ṣṭvā patitaṁ bhūmau kṣatajārdraṁ jaṭāyuṣam
3049038c abhyadhāvata vaidehī svabandhum iva duḥkhitā
3049039a taṁ nīlajīmūtanikāśakalpaṁ; supāṇḍuroraskam udāravīryam
3049039c dadarśa laṅkādhipatiḥ pr̥thivyāṁ; jaṭāyuṣaṁ śāntam ivāgnidāvam
3049040a tatas tu taṁ patrarathaṁ mahītale; nipātitaṁ rāvaṇavegamarditam
3049040c punaḥ pariṣvajya śaśiprabhānanā; ruroda sītā janakātmajā tadā
3050001a tam alpajīvitaṁ bhūmau sphurantaṁ rākṣasādhipaḥ
3050001c dadarśa gr̥dhraṁ patitaṁ samīpe rāghavāśramāt
3050002a sā tu tārādhipamukhī rāvaṇena samīkṣya tam
3050002c gr̥dhrarājaṁ vinihataṁ vilalāpa suduḥkhitā
3050003a nimittaṁ lakṣaṇajñānaṁ śakunisvaradarśanam
3050003c avaśyaṁ sukhaduḥkheṣu narāṇāṁ pratidr̥śyate
3050004a na nūnaṁ rāma jānāsi mahad vyasanam ātmajaḥ
3050004c dhāvanti nūnaṁ kākutstha madarthaṁ mr̥gapakṣiṇaḥ
3050005a trāhi mām adya kākutstha lakṣmaṇeti varāṅganā
3050005c susaṁtrastā samākrandac chr̥ṇvatāṁ tu yathāntike
3050006a tāṁ kliṣṭamālyābharaṇāṁ vilapantīm anāthavat
3050006c abhyadhāvata vaidehīṁ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
3050007a tāṁ latām iva veṣṭantīm āliṅgantīṁ mahādrumān
3050007c muñca muñceti bahuśaḥ pravadan rākṣasādhipaḥ
3050008a krośantīṁ rāma rāmeti rāmeṇa rahitāṁ vane
3050008c jīvitāntāya keśeṣu jagrāhāntakasaṁnibhaḥ
3050009a pradharṣitāyāṁ vaidehyāṁ babhūva sacarācaram
3050009c jagat sarvam amaryādaṁ tamasāndhena saṁvr̥tam
3050010a dr̥ṣṭvā sītāṁ parāmr̥ṣṭāṁ dīnāṁ divyena cakṣuṣā
3050010c kr̥taṁ kāryam iti śrīmān vyājahāra pitāmahaḥ
3050011a prahr̥ṣṭā vyathitāś cāsan sarve te paramarṣayaḥ
3050011c dr̥ṣṭvā sītāṁ parāmr̥ṣṭāṁ daṇḍakāraṇyavāsinaḥ
3050012a sa tu tāṁ rāma rāmeti rudantīṁ lakṣmaṇeti ca
3050012c jagāmākāśam ādāya rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
3050013a taptābharaṇasarvāṅgī pītakauśeyavāsanī
3050013c rarāja rājaputrī tu vidyut saudāmanī yathā
3050014a uddhūtena ca vastreṇa tasyāḥ pītena rāvaṇaḥ
3050014c adhikaṁ paribabhrāja girir dīpa ivāgninā
3050015a tasyāḥ paramakalyāṇyās tāmrāṇi surabhīṇi ca
3050015c padmapatrāṇi vaidehyā abhyakīryanta rāvaṇam
3050016a tasyāḥ kauśeyam uddhūtam ākāśe kanakaprabham
3050016c babhau cādityarāgeṇa tāmram abhram ivātape
3050017a tasyās tad vimalaṁ vaktram ākāśe rāvaṇāṅkagam
3050017c na rarāja vinā rāmaṁ vinālam iva paṅkajam
3050018a babhūva jaladaṁ nīlaṁ bhittvā candra ivoditaḥ
3050018c sulalāṭaṁ sukeśāntaṁ padmagarbhābham avraṇam
3050018e śuklaiḥ suvimalair dantaiḥ prabhāvadbhir alaṁkr̥tam
3050019a ruditaṁ vyapamr̥ṣṭāstraṁ candravat priyadarśanam
3050019c sunāsaṁ cārutāmrauṣṭham ākāṣe hāṭakaprabham
3050020a rākṣasendrasamādhūtaṁ tasyās tad vacanaṁ śubham
3050020c śuśubhe na vinā rāmaṁ divā candra ivoditaḥ
3050021a sā hemavarṇā nīlāṅgaṁ maithilī rākṣasādhipam
3050021c śuśubhe kāñcanī kāñcī nīlaṁ maṇim ivāśritā
3050022a sā padmagaurī hemābhā rāvaṇaṁ janakātmajā
3050022c vidyudghanam ivāviśya śuśubhe taptabhūṣaṇā
3050023a tasyā bhūṣaṇaghoṣeṇa vaidehyā rākṣasādhipaḥ
3050023c babhūva vimalo nīlaḥ saghoṣa iva toyadaḥ
3050024a uttamāṅgacyutā tasyāḥ puṣpavr̥ṣṭiḥ samantataḥ
3050024c sītāyā hriyamāṇāyāḥ papāta dharaṇītale
3050025a sā tu rāvaṇavegena puṣpavr̥ṣṭiḥ samantataḥ
3050025c samādhūtā daśagrīvaṁ punar evābhyavartata
3050026a abhyavartata puṣpāṇāṁ dhārā vaiśravaṇānujam
3050026c nakṣatramālāvimalā meruṁ nagam ivottamam
3050027a caraṇān nūpuraṁ bhraṣṭaṁ vaidehyā ratnabhūṣitam
3050027c vidyunmaṇḍalasaṁkāśaṁ papāta madhurasvanam
3050028a tarupravālaraktā sā nīlāṅgaṁ rākṣaseśvaram
3050028c prāśobhayata vaidehī gajaṁ kaṣyeva kāñcanī
3050029a tāṁ maholkām ivākāśe dīpyamānāṁ svatejasā
3050029c jahārākāśam āviśya sītāṁ vaiśravaṇānujaḥ
3050030a tasyās tāny agnivarṇāni bhūṣaṇāni mahītale
3050030c saghoṣāṇy avakīryanta kṣīṇās tārā ivāmbarāt
3050031a tasyāḥ stanāntarād bhraṣṭo hāras tārādhipadyutiḥ
3050031c vaidehyā nipatan bhāti gaṅgeva gaganāc cyutā
3050032a utpāta vātābhihatā nānādvija gaṇāyutāḥ
3050032c mā bhair iti vidhūtāgrā vyājahrur iva pādapāḥ
3050033a nalinyo dhvastakamalās trastamīnajale carāḥ
3050033c sakhīm iva gatotsāhāṁ śocantīva sma maithilīm
3050034a samantād abhisaṁpatya siṁhavyāghramr̥gadvijāḥ
3050034c anvadhāvaṁs tadā roṣāt sītācchāyānugāminaḥ
3050035a jalaprapātāsramukhāḥ śr̥ṅgair ucchritabāhavaḥ
3050035c sītāyāṁ hriyamāṇāyāṁ vikrośantīva parvatāḥ
3050036a hriyamāṇāṁ tu vaidehīṁ dr̥ṣṭvā dīno divākaraḥ
3050036c pravidhvastaprabhaḥ śrīmān āsīt pāṇḍuramaṇḍalaḥ
3050037a nāsti dharmaḥ kutaḥ satyaṁ nārjavaṁ nānr̥śaṁsatā
3050037c yatra rāmasya vaidehīṁ bhāryāṁ harati rāvaṇaḥ
3050038a iti sarvāṇi bhūtāni gaṇaśaḥ paryadevayan
3050038c vitrastakā dīnamukhā rurudur mr̥gapotakāḥ
3050039a udvīkṣyodvīkṣya nayanair āsrapātāvilekṣaṇāḥ
3050039c supravepitagātrāś ca babhūvur vanadevatāḥ
3050040a vikrośantīṁ dr̥ḍhaṁ sītāṁ dr̥ṣṭvā duḥkhaṁ tathā gatām
3050040c tāṁ tu lakṣmaṇa rāmeti krośantīṁ madhurasvarām
3050041a avekṣamāṇāṁ bahuṣo vaidehīṁ dharaṇītalam
3050041c sa tām ākulakeśāntāṁ vipramr̥ṣṭaviśeṣakām
3050041e jahārātmavināśāya daśagrīvo manasvinām
3050042a tatas tu sā cārudatī śucismitā; vinākr̥tā bandhujanena maithilī
3050042c apaśyatī rāghavalakṣmaṇāv ubhau; vivarṇavaktrā bhayabhārapīḍitā
3051001a kham utpatantaṁ taṁ dr̥ṣṭvā maithilī janakātmajā
3051001c duḥkhitā paramodvignā bhaye mahati vartinī
3051002a roṣarodanatāmrākṣī bhīmākṣaṁ rākṣasādhipam
3051002c rudatī karuṇaṁ sītā hriyamāṇedam abravīt
3051003a na vyapatrapase nīca karmaṇānena rāvaṇa
3051003c jñātvā virahitāṁ yo māṁ corayitvā palāyase
3051004a tvayaiva nūnaṁ duṣṭātman bhīruṇā hartum icchatā
3051004c mamāpavāhito bhartā mr̥garūpeṇa māyayā
3051004e yo hi mām udyatas trātuṁ so ’py ayaṁ vinipātitaḥ
3051005a paramaṁ khalu te vīryaṁ dr̥śyate rākṣasādhama
3051005c viśrāvya nāmadheyaṁ hi yuddhe nāsti jitā tvayā
3051006a īdr̥śaṁ garhitaṁ karma kathaṁ kr̥tvā na lajjase
3051006c striyāś ca haraṇaṁ nīca rahite ca parasya ca
3051007a kathayiṣyanti lokeṣu puruṣāḥ karma kutsitam
3051007c sunr̥śaṁsam adharmiṣṭhaṁ tava śauṇḍīryamāninaḥ
3051008a dhik te śauryaṁ ca sattvaṁ ca yat tvayā kathitaṁ tadā
3051008c kulākrośakaraṁ loke dhik te cāritram īdr̥śam
3051009a kiṁ śakyaṁ kartum evaṁ hi yaj javenaiva dhāvasi
3051009c muhūrtam api tiṣṭhasva na jīvan pratiyāsyasi
3051010a na hi cakṣuḥpathaṁ prāpya tayoḥ pārthivaputrayoḥ
3051010c sasainyo ’pi samartaḥs tvaṁ muhūrtam api jīvitum
3051011a na tvaṁ tayoḥ śarasparśaṁ soḍhuṁ śaktaḥ kathaṁ cana
3051011c vane prajvalitasyeva sparśam agner vihaṁgamaḥ
3051012a sādhu kr̥tvātmanaḥ pathyaṁ sādhu māṁ muñca rāvaṇa
3051012c matpradharṣaṇaruṣṭo hi bhrātrā saha patir mama
3051012e vidhāsyati vināśāya tvaṁ māṁ yadi na muñcasi
3051013a yena tvaṁ vyavasāyena balān māṁ hartum icchasi
3051013c vyavasāyaḥ sa te nīca bhaviṣyati nirarthakaḥ
3051014a na hy ahaṁ tam apaśyantī bhartāraṁ vibudhopamam
3051014c utsahe śatruvaśagā prāṇān dhārayituṁ ciram
3051015a na nūnaṁ cātmanaḥ śreyaḥ pathyaṁ vā samavekṣase
3051015c mr̥tyukāle yathā martyo viparītāni sevate
3051016a mumūrṣūṇāṁ hi sarveṣāṁ yat pathyaṁ tan na rocate
3051016c paśyāmīva hi kaṇṭhe tvāṁ kālapāśāvapāśitam
3051017a yathā cāsmin bhayasthāne na bibheṣe daśānana
3051017c vyaktaṁ hiraṇmayān hi tvaṁ saṁpaśyasi mahīruhān
3051018a nadīṁ vairataṇīṁ ghorāṁ rudhiraughanivāhinīm
3051018c khaḍgapatravanaṁ caiva bhīmaṁ paśyasi rāvaṇa
3051019a taptakāñcanapuṣpāṁ ca vaidūryapravaracchadām
3051019c drakṣyase śālmalīṁ tīkṣṇām āyasaiḥ kaṇṭakaiś citām
3051020a na hi tvam īdr̥śaṁ kr̥tvā tasyālīkaṁ mahātmanaḥ
3051020c dhārituṁ śakṣyasi ciraṁ viṣaṁ pītveva nirghr̥ṇaḥ
3051021a baddhas tvaṁ kālapāśena durnivāreṇa rāvaṇa
3051021c kva gato lapsyase śarma bhartur mama mahātmanaḥ
3051022a nimeṣāntaramātreṇa vinā bhrātaram āhave
3051022c rākṣasā nihatā yena sahasrāṇi caturdaśa
3051023a sa kathaṁ rāghavo vīraḥ sarvāstrakuśalo balī
3051023c na tvāṁ hanyāc charais tīkṣṇair iṣṭabhāryāpahāriṇam
3051024a etac cānyac ca paruṣaṁ vaidehī rāvaṇāṅkagā
3051024c bhayaśokasamāviṣṭā karuṇaṁ vilalāpa ha
3051025a tathā bhr̥śārtāṁ bahu caiva bhāṣiṇīṁ; vilalāpa pūrvaṁ karuṇaṁ ca bhāminīm
3051025c jahāra pāpas taruṇīṁ viveṣṭatīṁ; nr̥pātmajām āgatagātravepathum
3052001a hriyamāṇā tu vaidehī kaṁ cin nātham apaśyatī
3052001c dadarśa giriśr̥ṅgasthān pañcavānarapuṁgavān
3052002a teṣāṁ madhye viśālākṣī kauśeyaṁ kanakaprabham
3052002c uttarīyaṁ varārohā śubhāny ābharaṇāni ca
3052002e mumoca yadi rāmāya śaṁseyur iti maithilī
3052003a vastram utsr̥jya tan madhye vinikṣiptaṁ sabhūṣaṇam
3052003c saṁbhramāt tu daśagrīvas tat karma na ca buddhivān
3052004a piṅgākṣās tāṁ viśālākṣīṁ netrair animiṣair iva
3052004c vikrośantīṁ tadā sītāṁ dadr̥śur vānararṣabhāḥ
3052005a sa ca pampām atikramya laṅkām abhimukhaḥ purīm
3052005c jagāma rudatīṁ gr̥hya maithilīṁ rākṣaseśvaraḥ
3052006a tāṁ jahāra susaṁhr̥ṣṭo rāvaṇo mr̥tyum ātmanaḥ
3052006c utsaṅgenaiva bhujagīṁ tīkṣṇadaṁṣṭrāṁ mahāviṣām
3052007a vanāni saritaḥ śailān sarāṁsi ca vihāyasā
3052007c sa kṣipraṁ samatīyāya śaraś cāpād iva cyutaḥ
3052008a timinakraniketaṁ tu varuṇālayam akṣayam
3052008c saritāṁ śaraṇaṁ gatvā samatīyāya sāgaram
3052009a saṁbhramāt parivr̥ttormī ruddhamīnamahoragaḥ
3052009c vaidehyāṁ hriyamāṇāyāṁ babhūva varuṇālayaḥ
3052010a antarikṣagatā vācaḥ sasr̥juś cāraṇās tadā
3052010c etad anto daśagrīva iti siddhās tadābruvan
3052011a sa tu sītāṁ viveṣṭantīm aṅkenādāya rāvaṇaḥ
3052011c praviveśa purīṁ laṅkāṁ rūpiṇīṁ mr̥tyum ātmanaḥ
3052012a so ’bhigamya purīṁ laṅkāṁ suvibhaktamahāpathām
3052012c saṁrūḍhakakṣyā bahulaṁ svam antaḥpuram āviśat
3052013a tatra tām asitāpāṅgīṁ śokamohaparāyaṇām
3052013c nidadhe rāvaṇaḥ sītāṁ mayo māyām ivāsurīm
3052014a abravīc ca daśagrīvaḥ piśācīr ghoradarśanāḥ
3052014c yathā naināṁ pumān strī vā sītāṁ paśyaty asaṁmataḥ
3052015a muktāmaṇisuvarṇāni vastrāṇy ābharaṇāni ca
3052015c yad yad icchet tad evāsyā deyaṁ macchandato yathā
3052016a yā ca vakṣyati vaidehīṁ vacanaṁ kiṁ cid apriyam
3052016c ajñānād yadi vā jñānān na tasyā jīvitaṁ priyam
3052017a tathoktvā rākṣasīs tās tu rākṣasendraḥ pratāpavān
3052017c niṣkramyāntaḥpurāt tasmāt kiṁ kr̥tyam iti cintayan
3052017e dadarśāṣṭau mahāvīryān rākṣasān piśitāśanān
3052018a sa tān dr̥ṣṭvā mahāvīryo varadānena mohitaḥ
3052018c uvācaitān idaṁ vākyaṁ praśasya balavīryataḥ
3052019a nānāpraharaṇāḥ kṣipram ito gacchata satvarāḥ
3052019c janasthānaṁ hatasthānaṁ bhūtapūrvaṁ kharālayam
3052020a tatroṣyatāṁ janasthāne śūnye nihatarākṣase
3052020c pauruṣaṁ balam āśritya trāsam utsr̥jya dūrataḥ
3052021a balaṁ hi sumahad yan me janasthāne niveśitam
3052021c sadūṣaṇakharaṁ yuddhe hataṁ tad rāmasāyakaiḥ
3052022a tataḥ krodho mamāpūrvo dhairyasyopari vardhate
3052022c vairaṁ ca sumahaj jātaṁ rāmaṁ prati sudāruṇam
3052023a niryātayitum icchāmi tac ca vairam ahaṁ ripoḥ
3052023c na hi lapsyāmy ahaṁ nidrām ahatvā saṁyuge ripum
3052024a taṁ tv idānīm ahaṁ hatvā kharadūṣaṇaghātinam
3052024c rāmaṁ śarmopalapsyāmi dhanaṁ labdhveva nirdhanaḥ
3052025a janasthāne vasadbhis tu bhavadbhī rāmam āśritā
3052025c pravr̥ttir upanetavyā kiṁ karotīti tattvataḥ
3052026a apramādāc ca gantavyaṁ sarvair eva niśācaraiḥ
3052026c kartavyaś ca sadā yatno rāghavasya vadhaṁ prati
3052027a yuṣmākaṁ hi balajño ’haṁ bahuśo raṇamūrdhani
3052027c ataś cāsmiñ janasthāne mayā yūyaṁ niyojitāḥ
3052028a tataḥ priyaṁ vākyam upetya rākṣasā; mahārtham aṣṭāv abhivādya rāvaṇam
3052028c vihāya laṅkāṁ sahitāḥ pratasthire; yato janasthānam alakṣyadarśanāḥ
3052029a tatas tu sītām upalabhya rāvaṇaḥ; susaṁprahr̥ṣṭaḥ parigr̥hya maithilīm
3052029c prasajya rāmeṇa ca vairam uttamaṁ; babhūva mohān muditaḥ sa rākṣasaḥ
3053001a saṁdiśya rākṣasān ghorān rāvaṇo ’ṣṭau mahābalān
3053001c ātmānaṁ buddhivaiklavyāt kr̥takr̥tyam amanyata
3053002a sa cintayāno vaidehīṁ kāmabāṇasamarpitaḥ
3053002c praviveśa gr̥haṁ ramyaṁ sītāṁ draṣṭum abhitvaran
3053003a sa praviśya tu tadveśma rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
3053003c apaśyad rākṣasīmadhye sītāṁ śokaparāyaṇam
3053004a aśrupūrṇamukhīṁ dīnāṁ śokabhārāvapīḍitām
3053004c vāyuvegair ivākrāntāṁ majjantīṁ nāvam arṇave
3053005a mr̥gayūthaparibhraṣṭāṁ mr̥gīṁ śvabhir ivāvr̥tām
3053005c adhomukhamukhīṁ dīnām abhyetya ca niśācaraḥ
3053006a tāṁ tu śokavaśāṁ dīnām avaśāṁ rākṣasādhipaḥ
3053006c sa balād darśayām āsa gr̥haṁ devagr̥hopamam
3053007a harmyaprāsādasaṁbadhaṁ strīsahasraniṣevitam
3053007c nānāpakṣigaṇair juṣṭaṁ nānāratnasamanvitam
3053008a kāñcanais tāpanīyaiś ca sphāṭikai rājatais tathā
3053008c vajravaidūryacitraiś ca stambhair dr̥ṣṭimanoharaiḥ
3053009a divyadundubhinirhrādaṁ taptakāñcanatoraṇam
3053009c sopānaṁ kāñcanaṁ citram āruroha tayā saha
3053010a dāntakā rājatāś caiva gavākṣāḥ priyadarśanāḥ
3053010c hemajālāvr̥tāś cāsaṁs tatra prāsādapaṅktayaḥ
3053011a sudhāmaṇivicitrāṇi bhūmibhāgāni sarvaśaḥ
3053011c daśagrīvaḥ svabhavane prādarśayata maithilīm
3053012a dīrghikāḥ puṣkariṇyaś ca nānāpuṣpasamāvr̥tāḥ
3053012c rāvaṇo darśayām āsa sītāṁ śokaparāyaṇām
3053013a darśayitvā tu vaidehīṁ kr̥tsnaṁ tad bhavanottamam
3053013c uvāca vākyaṁ pāpātmā rāvaṇo janakātmajām
3053014a daśarākṣasakoṭyaś ca dvāviṁśatir athāparāḥ
3053014c varjayitvā jarā vr̥ddhān bālāṁś ca rajanīcarān
3053015a teṣāṁ prabhur ahaṁ sīte sarveṣāṁ bhīmakarmaṇām
3053015c sahasram ekam ekasya mama kāryapuraḥsaram
3053016a yad idaṁ rājyatantraṁ me tvayi sarvaṁ pratiṣṭhitam
3053016c jīvitaṁ ca viśālākṣi tvaṁ me prāṇair garīyasī
3053017a bahūnāṁ strīsahasrāṇāṁ mama yo ’sau parigrahaḥ
3053017c tāsāṁ tvam īśvarī sīte mama bhāryā bhava priye
3053018a sādhu kiṁ te ’nyayā buddhyā rocayasva vaco mama
3053018c bhajasva mābhitaptasya prasādaṁ kartum arhasi
3053019a parikṣiptā samudreṇa laṅkeyaṁ śatayojanā
3053019c neyaṁ dharṣayituṁ śakyā sendrair api surāsuraiḥ
3053020a na deveṣu na yakṣeṣu na gandharveṣu narṣiṣu
3053020c ahaṁ paśyāmi lokeṣu yo me vīryasamo bhavet
3053021a rājyabhraṣṭena dīnena tāpasena gatāyuṣā
3053021c kiṁ kariṣyasi rāmeṇa mānuṣeṇālpatejasā
3053022a bhajasva sīte mām eva bhartāhaṁ sadr̥śas tava
3053022c yauvanaṁ hy adhruvaṁ bhīru ramasveha mayā saha
3053023a darśane mā kr̥thā buddhiṁ rāghavasya varānane
3053023c kāsya śaktir ihāgantum api sīte manorathaiḥ
3053024a na śakyo vāyur ākāśe pāśair baddhaṁ mahājavaḥ
3053024c dīpyamānasya vāpy agner grahītuṁ vimalāṁ śikhām
3053025a trayāṇām api lokānāṁ na taṁ paśyāmi śobhane
3053025c vikrameṇa nayed yas tvāṁ madbāhuparipālitām
3053026a laṅkāyāṁ sumahad rājyam idaṁ tvam anupālaya
3053026c abhiṣekodakaklinnā tuṣṭā ca ramayasva mām
3053027a duṣkr̥taṁ yat purā karma vanavāsena tad gatam
3053027c yaś ca te sukr̥to dharmas tasyeha phalam āpnuhi
3053028a iha sarvāṇi mālyāni divyagandhāni maithili
3053028c bhūṣaṇāni ca mukhyāni tāni seva mayā saha
3053029a puṣpakaṁ nāma suśroṇi bhrātur vaiśravaṇasya me
3053029c vimānaṁ ramaṇīyaṁ ca tad vimānaṁ manojavam
3053030a tatra sīte mayā sārdhaṁ viharasva yathāsukham
3053030c vadanaṁ padmasaṁkāśaṁ vimalaṁ cārudarśanam
3053031a śokārtaṁ tu varārohe na bhrājati varānane
3053031c alaṁ vrīḍena vaidehi dharmalopa kr̥tena te
3053032a ārṣo ’yaṁ daivaniṣyando yas tvām abhigamiṣyati
3053032c etau pādau mayā snigdhau śirobhiḥ paripīḍitau
3053033a prasādaṁ kuru me kṣipraṁ vaśyo dāso ’ham asmi te
3053033c nemāḥ śūnyā mayā vācaḥ śuṣyamāṇena bhāṣitāḥ
3053034a na cāpi rāvaṇaḥ kāṁ cin mūrdhnā strīṁ praṇameta ha
3053034c evam uktvā daśagrīvo maithilīṁ janakātmajām
3053035a kr̥tāntavaśam āpanno mameyam iti manyate
3054001a sā tathoktā tu vaidehī nirbhayā śokakarṣitā
3054001c tr̥ṇam antarataḥ kr̥tvā rāvaṇaṁ pratyabhāṣata
3054002a rājā daśaratho nāma dharmasetur ivācalaḥ
3054002c satyasandhaḥ parijñāto yasya putraḥ sa rāghavaḥ
3054003a rāmo nāma sa dharmātmā triṣu lokeṣu viśrutaḥ
3054003c dīrghabāhur viśālākṣo daivataṁ sa patir mama
3054004a ikṣvākūṇāṁ kule jātaḥ siṁhaskandho mahādyutiḥ
3054004c lakṣmaṇena saha bhrātrā yas te prāṇāṁ hariṣyati
3054005a pratyakṣaṁ yady ahaṁ tasya tvayā syāṁ dharṣitā balāt
3054005c śayitā tvaṁ hataḥ saṁkhye janasthāne yathā kharaḥ
3054006a ya ete rākṣasāḥ proktā ghorarūpā mahābalāḥ
3054006c rāghave nirviṣāḥ sarve suparṇe pannagā yathā
3054007a tasya jyāvipramuktās te śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ
3054007c śarīraṁ vidhamiṣyanti gaṅgākūlam ivormayaḥ
3054008a asurair vā surair vā tvaṁ yady avadho ’si rāvaṇa
3054008c utpādya sumahad vairaṁ jīvaṁs tasya na mokṣyase
3054009a sa te jīvitaśeṣasya rāghavo ’ntakaro balī
3054009c paśor yūpagatasyeva jīvitaṁ tava durlabham
3054010a yadi paśyet sa rāmas tvāṁ roṣadīptena cakṣuṣā
3054010c rakṣas tvam adya nirdagdho gaccheḥ sadyaḥ parābhavam
3054011a yaś candraṁ nabhaso bhūmau pātayen nāśayeta vā
3054011c sāgaraṁ śoṣayed vāpi sa sītāṁ mocayed iha
3054012a gatāyus tvaṁ gataśrīko gatasattvo gatendriyaḥ
3054012c laṅkā vaidhavyasaṁyuktā tvatkr̥tena bhaviṣyati
3054013a na te pāpam idaṁ karma sukhodarkaṁ bhaviṣyati
3054013c yāhaṁ nītā vinā bhāvaṁ patipārśvāt tvayā vanāt
3054014a sa hi daivatasaṁyukto mama bhartā mahādyutiḥ
3054014c nirbhayo vīryam āśritya śūnye vasati daṇḍake
3054015a sa te darpaṁ balaṁ vīryam utsekaṁ ca tathāvidham
3054015c apaneṣyati gātrebhyaḥ śaravarṣeṇa saṁyuge
3054016a yadā vināśo bhūtānāṁ dr̥śyate kālacoditaḥ
3054016c tadā kārye pramādyanti narāḥ kālavaśaṁ gatāḥ
3054017a māṁ pradhr̥ṣya sa te kālaḥ prāpto ’yaṁ rakṣasādhama
3054017c ātmano rākṣasānāṁ ca vadhāyāntaḥpurasya ca
3054018a na śakyā yajñamadhyasthā vediḥ srugbhāṇḍa maṇḍitā
3054018c dvijātimantrasaṁpūtā caṇḍālenāvamarditum
3054019a idaṁ śarīraṁ niḥsaṁjñaṁ bandha vā ghātayasva vā
3054019c nedaṁ śarīraṁ rakṣyaṁ me jīvitaṁ vāpi rākṣasa
3054019e na hi śakṣyāmy upakrośaṁ pr̥thivyāṁ dātum ātmanaḥ
3054020a evam uktvā tu vaidehī kroddhāt suparuṣaṁ vacaḥ
3054020c rāvaṇaṁ maithilī tatra punar novāca kiṁ cana
3054021a sītāyā vacanaṁ śrutvā paruṣaṁ romaharṣaṇam
3054021c pratyuvāca tataḥ sītāṁ bhayasaṁdarśanaṁ vacaḥ
3054022a śr̥ṇu maithili madvākyaṁ māsān dvādaśa bhāmini
3054022c kālenānena nābhyeṣi yadi māṁ cāruhāsini
3054022e tatas tvāṁ prātarāśārthaṁ sūdāś chetsyanti leśaśaḥ
3054023a ity uktvā paruṣaṁ vākyaṁ rāvaṇaḥ śatrurāvaṇaḥ
3054023c rākṣasīś ca tataḥ kruddha idaṁ vacanam abravīt
3054024a śīghram evaṁ hi rākṣasyo vikr̥tā ghoradarśanāḥ
3054024c darpam asyā vineṣyantu māṁsaśoṇitabhojanāḥ
3054025a vacanād eva tās tasya vikr̥tā ghoradarśanāḥ
3054025c kr̥taprāñjalayo bhūtvā maithilīṁ paryavārayan
3054026a sa tāḥ provāca rājā tu rāvaṇo ghoradarśanaḥ
3054026c pracālya caraṇotkarṣair dārayann iva medinīm
3054027a aśokavanikāmadhye maithilī nīyatām iti
3054027c tatreyaṁ rakṣyatāṁ gūḍham uṣmābhiḥ parivāritā
3054028a tatraināṁ tarjanair ghoraiḥ punaḥ sāntvaiś ca maithilīm
3054028c ānayadhvaṁ vaśaṁ sarvā vanyāṁ gajavadhūm iva
3054029a iti pratisamādiṣṭā rākṣasyo rāvaṇena tāḥ
3054029c aśokavanikāṁ jagmur maithilīṁ parigr̥hya tām
3054030a sarvakāmaphalair vr̥kṣair nānāpuṣpaphalair vr̥tām
3054030c sarvakālamadaiś cāpi dvijaiḥ samupasevitām
3054031a sā tu śokaparītāṅgī maithilī janakātmajā
3054031c rākṣasī vaśam āpannā vyāghrīṇāṁ hariṇī yathā
3054032a na vindate tatra tu śarma maithilī; virūpanetrābhir atīva tarjitā
3054032c patiṁ smarantī dayitaṁ ca devaraṁ; vicetanābhūd bhayaśokapīḍitā
3055001a rākṣasaṁ mr̥garūpeṇa carantaṁ kāmarūpiṇam
3055001c nihatya rāmo mārīcaṁ tūrṇaṁ pathi nyavartata
3055002a tasya saṁtvaramāṇasya draṣṭukāmasya maithilīm
3055002c krūrasvaro ’tha gomāyur vinanādāsya pr̥ṣṭhataḥ
3055003a sa tasya svaram ājñāya dāruṇaṁ romaharṣaṇam
3055003c cintayām āsa gomāyoḥ svareṇa pariśaṅkitaḥ
3055004a aśubhaṁ bata manye ’haṁ gomāyur vāśyate yathā
3055004c svasti syād api vaidehyā rākṣasair bhakṣaṇaṁ vinā
3055005a mārīcena tu vijñāya svaram ālakṣya māmakam
3055005c vikruṣṭaṁ mr̥garūpeṇa lakṣmaṇaḥ śr̥ṇuyād yadi
3055006a sa saumitriḥ svaraṁ śrutvā tāṁ ca hitvātha maithilīm
3055006c tayaiva prahitaḥ kṣipraṁ matsakāśam ihaiṣyati
3055007a rākṣasaiḥ sahitair nūnaṁ sītāyā īpsito vadhaḥ
3055007c kāñcanaś ca mr̥go bhūtvā vyapanīyāśramāt tu mām
3055008a dūraṁ nītvā tu mārīco rākṣaso ’bhūc charāhataḥ
3055008c hā lakṣmaṇa hato ’smīti yad vākyaṁ vyajahāra ha
3055009a api svasti bhaved dvābhyāṁ rahitābhyāṁ mayā vane
3055009c janasthānanimittaṁ hi kr̥tavairo ’smi rākṣasaiḥ
3055009e nimittāni ca ghorāṇi dr̥śyante ’dya bahūni ca
3055010a ity evaṁ cintayan rāmaḥ śrutvā gomāyuniḥsvanam
3055010c ātmanaś cāpanayanaṁ mr̥garūpeṇa rakṣasā
3055010e ājagāma janasthānaṁ rāghavaḥ pariśaṅkitaḥ
3055011a taṁ dīnamānasaṁ dīnam āsedur mr̥gapakṣiṇaḥ
3055011c savyaṁ kr̥tvā mahātmānaṁ ghorāṁś ca sasr̥juḥ svarān
3055012a tāni dr̥ṣṭvā nimittāni mahāghorāṇi rāghavaḥ
3055012c tato lakṣaṇam āyāntaṁ dadarśa vigataprabham
3055013a tato ’vidūre rāmeṇa samīyāya sa lakṣmaṇaḥ
3055013c viṣaṇṇaḥ sa viṣaṇṇena duḥkhito duḥkhabhāginā
3055014a saṁjagarhe ’tha taṁ bhrātā jeṣṭho lakṣmaṇam āgatam
3055014c vihāya sītāṁ vijane vane rākṣasasevite
3055015a gr̥hītvā ca karaṁ savyaṁ lakṣmaṇaṁ raghunandanaḥ
3055015c uvāca madhurodarkam idaṁ paruṣam ārtavat
3055016a aho lakṣmaṇa garhyaṁ te kr̥taṁ yat tvaṁ vihāya tām
3055016c sītām ihāgataḥ saumya kaccit svasti bhaved iti
3055017a na me ’sti saṁśayo vīra sarvathā janakātmajā
3055017c vinaṣṭā bhakṣitā vāpa rākṣasair vanacāribhiḥ
3055018a aśubhāny eva bhūyiṣṭhaṁ yathā prādurbhavanti me
3055018c api lakṣmaṇa sītāyāḥ sāmagryaṁ prāpnuyāvahe
3055019a idaṁ hi rakṣomr̥gasaṁnikāśaṁ; pralobhya māṁ dūram anuprayātam
3055019c hataṁ kathaṁ cin mahatā śrameṇa; sa rākṣaso ’bhūn mriyamāṇa eva
3055020a manaś ca me dīnam ihāprahr̥ṣṭaṁ; cakṣuś ca savyaṁ kurute vikāram
3055020c asaṁśayaṁ lakṣmaṇa nāsti sītā; hr̥tā mr̥tā vā pathi vartate vā
3056001a sa dr̥ṣṭvā lakṣmaṇaṁ dīnaṁ śūnye daśarathātmajaḥ
3056001c paryapr̥cchata dharmātmā vaidehīm āgataṁ vinā
3056002a prasthitaṁ daṇḍakāraṇyaṁ yā mām anujagāma ha
3056002c kva sā lakṣmaṇa vaidehī yāṁ hitvā tvam ihāgataḥ
3056003a rājyabhraṣṭasya dīnasya daṇḍakān paridhāvataḥ
3056003c kva sā duḥkhasahāyā me vaidehī tanumadhyamā
3056004a yāṁ vinā notsahe vīra muhūrtam api jīvitum
3056004c kva sā prāṇasahāyā me sītā surasutopamā
3056005a patitvam amarāṇāṁ vā pr̥thivyāś cāpi lakṣmaṇa
3056005c vinā tāṁ tapanīyābhāṁ neccheyaṁ janakātmajām
3056006a kaccij jīvati vaidehī prāṇaiḥ priyatarā mama
3056006c kaccit pravrājanaṁ saumya na me mithyā bhaviṣyati
3056007a sītānimittaṁ saumitre mr̥te mayi gate tvayi
3056007c kaccit sakāmā sukhitā kaikeyī sā bhaviṣyati
3056008a saputrarājyāṁ siddhārthāṁ mr̥taputrā tapasvinī
3056008c upasthāsyati kausalyā kaccin saumya na kaikayīm
3056009a yadi jīvati vaidehī gamiṣyāmy āśramaṁ punaḥ
3056009c suvr̥ttā yadi vr̥ttā sā prāṇāṁs tyakṣyāmi lakṣmaṇa
3056010a yadi mām āśramagataṁ vaidehī nābhibhāṣate
3056010c punaḥ prahasitā sītā vinaśiṣyāmi lakṣmaṇa
3056011a brūhi lakṣmaṇa vaidehī yadi jīvati vā na vā
3056011c tvayi pramatte rakṣobhir bhakṣitā vā tapasvinī
3056012a sukumārī ca bālā ca nityaṁ cāduḥkhadarśinī
3056012c madviyogena vaidehī vyaktaṁ śocati durmanāḥ
3056013a sarvathā rakṣasā tena jihmena sudurātmanā
3056013c vadatā lakṣmaṇety uccais tavāpi janitaṁ bhayam
3056014a śrutaś ca śaṅke vaidehyā sa svaraḥ sadr̥śo mama
3056014c trastayā preṣitas tvaṁ ca draṣṭuṁ māṁ śīghram āgataḥ
3056015a sarvathā tu kr̥taṁ kaṣṭaṁ sītām utsr̥jatā vane
3056015c pratikartuṁ nr̥śaṁsānāṁ rakṣasāṁ dattam antaram
3056016a duḥkhitāḥ kharaghātena rākṣasāḥ piśitāśanāḥ
3056016c taiḥ sītā nihatā ghorair bhaviṣyati na saṁśayaḥ
3056017a aho ’smi vyasane magnaḥ sarvathā ripunāśana
3056017c kiṁ tv idānīṁ kariṣyāmi śaṅke prāptavyam īdr̥śam
3056018a iti sītāṁ varārohāṁ cintayann eva rāghavaḥ
3056018c ājagāma janasthānaṁ tvarayā sahalakṣmaṇaḥ
3056019a vigarhamāṇo ’nujam ārtarūpaṁ; kṣudhā śramāc caiva pipāsayā ca
3056019c viniḥśvasañ śuṣkamukho viṣaṇṇaḥ; pratiśrayaṁ prāpya samīkṣya śūnyam
3056020a svam āśramaṁ saṁpravigāhya vīro; vihāradeśān anusr̥tya kāṁś cit
3056020c etat tad ity eva nivāsabhūmau; prahr̥ṣṭaromā vyathito babhūva
3057001a athāśramād upāvr̥ttam antarā raghunandanaḥ
3057001c paripapraccha saumitriṁ rāmo duḥkhārditaḥ punaḥ
3057002a tam uvāca kimarthaṁ tvam āgato ’pāsya maithilīm
3057002c yadā sā tava viśvāsād vane viharitā mayā
3057003a dr̥ṣṭvaivābhyāgataṁ tvāṁ me maithilīṁ tyajya lakṣmaṇa
3057003c śaṅkamānaṁ mahat pāpaṁ yat satyaṁ vyathitaṁ manaḥ
3057004a sphurate nayanaṁ savyaṁ bāhuś ca hr̥dayaṁ ca me
3057004c dr̥ṣṭvā lakṣmaṇa dūre tvāṁ sītāvirahitaṁ pathi
3057005a evam uktas tu saumitrir lakṣmaṇaḥ śubhalakṣaṇaḥ
3057005c bhūyo duḥkhasamāviṣṭo duḥkhitaṁ rāmam abravīt
3057006a na svayaṁ kāmakāreṇa tāṁ tyaktvāham ihāgataḥ
3057006c pracoditas tayaivograis tvatsakāśam ihāgataḥ
3057007a āryeṇeva parikruṣṭaṁ hā sīte lakṣmaṇeti ca
3057007c paritrāhīti yad vākyaṁ maithilyās tac chrutiṁ gatam
3057008a sā tam ārtasvaraṁ śrutvā tava snehena maithilī
3057008c gaccha gaccheti mām āha rudantī bhayavihvalā
3057009a pracodyamānena mayā gaccheti bahuśas tayā
3057009c pratyuktā maithilī vākyam idaṁ tvatpratyayānvitam
3057010a na tat paśyāmy ahaṁ rakṣo yad asya bhayam āvahet
3057010c nirvr̥tā bhava nāsty etat kenāpy evam udāhr̥tam
3057011a vigarhitaṁ ca nīcaṁ ca katham āryo ’bhidhāsyati
3057011c trāhīti vacanaṁ sīte yas trāyet tridaśān api
3057012a kiṁnimittaṁ tu kenāpi bhrātur ālambya me svaram
3057012c visvaraṁ vyāhr̥taṁ vākyaṁ lakṣmaṇa trāhi mām iti
3057012e na bhavatyā vyathā kāryā kunārījanasevitā
3057013a alaṁ vaiklavyam ālambya svasthā bhava nirutsukā
3057013c na cāsti triṣu lokeṣu pumān yo rāghavaṁ raṇe
3057013e jāto vā jāyamāno vā saṁyuge yaḥ parājayet
3057014a evam uktā tu vaidehī parimohitacetanā
3057014c uvācāśrūṇi muñcantī dāruṇaṁ mām idaṁ vacaḥ
3057015a bhāvo mayi tavātyarthaṁ pāpa eva niveśitaḥ
3057015c vinaṣṭe bhrātari prāpte na ca tvaṁ mām avāpsyasi
3057016a saṁketād bharatena tvaṁ rāmaṁ samanugacchasi
3057016c krośantaṁ hi yathātyarthaṁ nainam abhyavapadyase
3057017a ripuḥ pracchannacārī tvaṁ madartham anugacchasi
3057017c rāghavasyāntaraprepsus tathainaṁ nābhipadyase
3057018a evam ukto hi vaidehyā saṁrabdho raktalocanaḥ
3057018c krodhāt prasphuramāṇauṣṭha āśramād abhinirgataḥ
3057019a evaṁ bruvāṇaṁ saumitriṁ rāmaḥ saṁtāpamohitaḥ
3057019c abravīd duṣkr̥taṁ saumya tāṁ vinā yat tvam āgataḥ
3057020a jānann api samarthaṁ māṁ rakṣasāṁ vinivāraṇe
3057020c anena krodhavākyena maithilyā niḥsr̥to bhavān
3057021a na hi te parituṣyāmi tyaktvā yad yāsi maithilīm
3057021c kruddhāyāḥ paruṣaṁ śrutvā striyā yat tvam ihāgataḥ
3057022a sarvathā tv apanītaṁ te sītayā yat pracoditaḥ
3057022c krodhasya vaśam āgamya nākaroḥ śāsanaṁ mama
3057023a asau hi rākṣasaḥ śete śareṇābhihato mayā
3057023c mr̥garūpeṇa yenāham āśramād apavāditaḥ
3057024a vikr̥ṣya cāpaṁ paridhāya sāyakaṁ; salīla bāṇena ca tāḍito mayā
3057024c mārgīṁ tanuṁ tyajya ca viklavasvaro; babhūva keyūradharaḥ sa rākṣasaḥ
3057025a śarāhatenaiva tadārtayā girā; svaraṁ mamālambya sudūrasaṁśravam
3057025c udāhr̥taṁ tad vacanaṁ sudāruṇaṁ; tvam āgato yena vihāya maithilīm
3058001a bhr̥śam āvrajamānasya tasyādhovāmalocanam
3058001c prāsphurac cāskhalad rāmo vepathuś cāsya jāyate
3058002a upālakṣya nimittāni so ’śubhāni muhur muhuḥ
3058002c api kṣemaṁ tu sītāyā iti vai vyājahāra ha
3058003a tvaramāṇo jagāmātha sītādarśanalālasaḥ
3058003c śūnyam āvasathaṁ dr̥ṣṭvā babhūvodvignamānasaḥ
3058004a udbhramann iva vegena vikṣipan raghunandanaḥ
3058004c tatra tatroṭajasthānam abhivīkṣya samantataḥ
3058005a dadarśa parṇaśālāṁ ca rahitāṁ sītayā tadā
3058005c śriyā virahitāṁ dhvastāṁ hemante padminīm iva
3058006a rudantam iva vr̥kṣaiś ca mlānapuṣpamr̥gadvijam
3058006c śriyā vihīnaṁ vidhvastaṁ saṁtyaktavanadaivatam
3058007a viprakīrṇājinakuśaṁ vipraviddhabr̥sīkaṭam
3058007c dr̥ṣṭvā śūnyoṭajasthānaṁ vilalāpa punaḥ punaḥ
3058008a hr̥tā mr̥tā vā naṣṭā vā bhakṣitā vā bhaviṣyati
3058008c nilīnāpy atha vā bhīrur atha vā vanam āśritā
3058009a gatā vicetuṁ puṣpāṇi phalāny api ca vā punaḥ
3058009c atha vā padminīṁ yātā jalārthaṁ vā nadīṁ gatā
3058010a yatnān mr̥gayamāṇas tu nāsasāda vane priyām
3058010c śokaraktekṣaṇaḥ śokād unmatta iva lakṣyate
3058011a vr̥kṣād vr̥kṣaṁ pradhāvan sa girīṁś cāpi nadīn nadīm
3058011c babhūva vilapan rāmaḥ śokapaṅkārṇavaplutaḥ
3058012a asti kaccit tvayā dr̥ṣṭā sā kadambapriyā priyā
3058012c kadamba yadi jānīṣe śaṁsa sītāṁ śubhānanām
3058013a snigdhapallavasaṁkāśāṁ pītakauśeyavāsinīm
3058013c śaṁsasva yadi vā dr̥ṣṭā bilva bilvopamastanī
3058014a atha vārjuna śaṁsa tvaṁ priyāṁ tām arjunapriyām
3058014c janakasya sutā bhīrur yadi jīvati vā na vā
3058015a kakubhaḥ kakubhoruṁ tāṁ vyaktaṁ jānāti maithilīm
3058015c latāpallavapuṣpāḍhyo bhāti hy eṣa vanaspatiḥ
3058016a bhramarair upagītaś ca yathā drumavaro hy ayam
3058016c eṣa vyaktaṁ vijānāti tilakas tilakapriyām
3058017a aśokaśokāpanuda śokopahatacetasaṁ
3058017c tvannāmānaṁ kuru kṣipraṁ priyāsaṁdarśanena mām
3058018a yadi tāla tvayā dr̥ṣṭā pakvatālaphalastanī
3058018c kathayasva varārohāṁ kāruṣyaṁ yadi te mayi
3058019a yadi dr̥ṣṭā tvayā sītā jambujāmbūnadaprabhā
3058019c priyāṁ yadi vijānīṣe niḥśaṅkaṁ kathayasva me
3058020a atha vā mr̥gaśāvākṣīṁ mr̥ga jānāsi maithilīm
3058020c mr̥gaviprekṣaṇī kāntā mr̥gībhiḥ sahitā bhavet
3058021a gaja sā gajanāsorur yadi dr̥ṣṭā tvayā bhavet
3058021c tāṁ manye viditāṁ tubhyam ākhyāhi varavāraṇa
3058022a śārdūla yadi sā dr̥ṣṭā priyā candranibhānanā
3058022c maithilī mama visrabdhaḥ kathayasva na te bhayam
3058023a kiṁ dhāvasi priye nūnaṁ dr̥ṣṭāsi kamalekṣaṇe
3058023c vr̥kṣeṇācchādya cātmānaṁ kiṁ māṁ na pratibhāṣase
3058024a tiṣṭha tiṣṭha varārohe na te ’sti karuṇā mayi
3058024c nātyarthaṁ hāsyaśīlāsi kimarthaṁ mām upekṣase
3058025a pītakauśeyakenāsi sūcitā varavarṇini
3058025c dhāvanty api mayā dr̥ṣṭā tiṣṭha yady asti sauhr̥dam
3058026a naiva sā nūnam atha vā hiṁsitā cāruhāsinī
3058026c kr̥cchraṁ prāptaṁ hi māṁ nūnaṁ yathopekṣitum arhati
3058027a vyaktaṁ sā bhakṣitā bālā rākṣasaiḥ piśitāśanaiḥ
3058027c vibhajyāṅgāni sarvāṇi mayā virahitā priyā
3058028a nūnaṁ tac chubhadantauṣṭhaṁ mukhaṁ niṣprabhatāṁ gatam
3058028c sā hi campakavarṇābhā grīvā graiveya śobhitā
3058029a komalā vilapantyās tu kāntāyā bhakṣitā śubhā
3058029c nūnaṁ vikṣipyamāṇau tau bāhū pallavakomalau
3058030a bhakṣitau vepamānāgrau sahastābharaṇāṅgadau
3058030c mayā virahitā bālā rakṣasāṁ bhakṣaṇāya vai
3058031a sārtheneva parityaktā bhakṣitā bahubāndhavā
3058031c hā lakṣmaṇa mahābāho paśyasi tvaṁ priyāṁ kva cit
3058032a hā priye kva gatā bhadre hā sīteti punaḥ punaḥ
3058032c ity evaṁ vilapan rāmaḥ paridhāvan vanād vanam
3058033a kva cid udbhramate vegāt kva cid vibhramate balāt
3058033c kva cin matta ivābhāti kāntān veṣaṇatatparaḥ
3058034a sa vanāni nadīḥ śailān giriprasravaṇāni ca
3058034c kānanāni ca vegena bhramaty aparisaṁsthitaḥ
3058035a tathā sa gatvā vipulaṁ mahad vanaṁ; parītya sarvaṁ tv atha maithilīṁ prati
3058035c aniṣṭhitāśaḥ sa cakāra mārgaṇe; punaḥ priyāyāḥ paramaṁ pariśramam
3059001a dr̥ṣṭāśramapadaṁ śūnyaṁ rāmo daśarathātmajaḥ
3059001c rahitāṁ parṇaśālāṁ ca vidhvastāny āsanāni ca
3059002a adr̥ṣṭvā tatra vaidehīṁ saṁnirīkṣya ca sarvaśaḥ
3059002c uvāca rāmaḥ prākruśya pragr̥hya rucirau bhujau
3059003a kva nu lakṣmaṇa vaidehī kaṁ vā deśam ito gatā
3059003c kenāhr̥tā vā saumitre bhakṣitā kena vā priyā
3059004a vr̥ṣkeṇāvārya yadi māṁ sīte hasitum icchasi
3059004c alaṁ te hasitenādya māṁ bhajasva suduḥkhitam
3059005a yaiḥ saha krīḍase sīte viśvastair mr̥gapotakaiḥ
3059005c ete hīnās tvayā saumye dhyāyanty asrāvilekṣaṇāḥ
3059006a mr̥taṁ śokena mahatā sītāharaṇajena mām
3059006c paraloke mahārājo nūnaṁ drakṣyati me pitā
3059007a kathaṁ pratijñāṁ saṁśrutya mayā tvam abhiyojitaḥ
3059007c apūrayitvā taṁ kālaṁ matsakāśam ihāgataḥ
3059008a kāmavr̥ttam anāryaṁ māṁ mr̥ṣāvādinam eva ca
3059008c dhik tvām iti pare loke vyaktaṁ vakṣyati me pitā
3059009a vivaśaṁ śokasaṁtaptaṁ dīnaṁ bhagnamanoratham
3059009c mām ihotsr̥jya karuṇaṁ kīrtir naram ivānr̥jum
3059010a kva gacchasi varārohe mām utsr̥jya sumadhyame
3059010c tvayā virahitaś cāhaṁ mokṣye jīvitam ātmanaḥ
3059011a itīva vilapan rāmaḥ sītādarśanalālasaḥ
3059011c na dadarśa suduḥkhārto rāghavo janakātmajām
3059012a anāsādayamānaṁ taṁ sītāṁ daśarathātmajam
3059012c paṅkam āsādya vipulaṁ sīdantam iva kuñjaram
3059012e lakṣmaṇo rāmam atyartham uvāca hitakāmyayā
3059013a mā viṣādaṁ mahābāho kuru yatnaṁ mayā saha
3059013c idaṁ ca hi vanaṁ śūra bahukandaraśobhitam
3059014a priyakānanasaṁcārā vanonmattā ca maithilī
3059014c sā vanaṁ vā praviṣṭā syān nalinīṁ vā supuṣpitām
3059015a saritaṁ vāpi saṁprāptā mīnavañjurasevitām
3059015c vitrāsayitukāmā vā līnā syāt kānane kva cit
3059015e jijñāsamānā vaidehī tvāṁ māṁ ca puruṣarṣabha
3059016a tasyā hy anveṣaṇe śrīman kṣipram eva yatāvahe
3059016c vanaṁ sarvaṁ vicinuvo yatra sā janakātmajā
3059016e manyase yadi kākutstha mā sma śoke manaḥ kr̥thāḥ
3059017a evam uktas tu sauhārdāl lakṣmaṇena samāhitaḥ
3059017c saha saumitriṇā rāmo vicetum upacakrame
3059017e tau vanāni girīṁś caiva saritaś ca sarāṁsi ca
3059018a nikhilena vicinvantau sītāṁ daśarathātmajau
3059018c tasya śailasya sānūni guhāś ca śikharāṇi ca
3059019a nikhilena vicinvantau naiva tām abhijagmatuḥ
3059019c vicitya sarvataḥ śailaṁ rāmo lakṣmaṇam abravīt
3059020a neha paśyāmi saumitre vaidehīṁ parvate śubhe
3059020c tato duḥkhābhisaṁtapto lakṣmaṇo vākyam abravīt
3059021a vicaran daṇḍakāraṇyaṁ bhrātaraṁ dīptatejasaṁ
3059021c prāpsyasi tvaṁ mahāprājña maithilīṁ janakātmajām
3059022a yathā viṣṇur mahābāhur baliṁ baddhvā mahīm imām
3059022c evam uktas tu vīreṇa lakṣmaṇena sa rāghavaḥ
3059023a uvāca dīnayā vācā duḥkhābhihatacetanaḥ
3059023c vanaṁ sarvaṁ suvicitaṁ padminyaḥ phullapaṅkajāḥ
3059024a giriś cāyaṁ mahāprājña bahukandaranirjharaḥ
3059024c na hi paśyāmi vaidehīṁ prāṇebhyo ’pi garīyasīm
3059025a evaṁ sa vilapan rāmaḥ sītāharaṇakarśitaḥ
3059025c dīnaḥ śokasamāviṣṭo muhūrtaṁ vihvalo ’bhavat
3059026a sa vihvalitasarvāṅgo gatabuddhir vicetanaḥ
3059026c viṣasādāturo dīno niḥśvasyāśītam āyatam
3059027a bahuśaḥ sa tu niḥśvasya rāmo rājīvalocanaḥ
3059027c hā priyeti vicukrośa bahuśo bāṣpagadgadaḥ
3059028a taṁ sāntvayām āsa tato lakṣmaṇaḥ priyabāndhavaḥ
3059028c bahuprakāraṁ dharmajñaḥ praśritaḥ praśritāñjaliḥ
3059029a anādr̥tya tu tad vākyaṁ lakṣmaṇauṣṭhapuṭacyutam
3059029c apaśyaṁs tāṁ priyāṁ sītāṁ prākrośat sa punaḥ punaḥ
3060001a sa dīno dīnayā vācā lakṣmaṇaṁ vākyam abravīt
3060001c śīghraṁ lakṣmaṇa jānīhi gatvā godāvarīṁ nadīm
3060001e api godāvarīṁ sītā padmāny ānayituṁ gatā
3060002a evam uktas tu rāmeṇa lakṣmaṇaḥ punar eva hi
3060002c nadīṁ godāvarīṁ ramyāṁ jagāma laghuvikramaḥ
3060003a tāṁ lakṣmaṇas tīrthavatīṁ vicitvā rāmam abravīt
3060003c naināṁ paśyāmi tīrtheṣu krośato na śr̥ṇoti me
3060004a kaṁ nu sā deśam āpannā vaidehī kleśanāśinī
3060004c na hi taṁ vedmi vai rāma yatra sā tanumadhyamā
3060005a lakṣmaṇasya vacaḥ śrutvā dīnaḥ saṁtāpa mohitaḥ
3060005c rāmaḥ samabhicakrāma svayaṁ godāvarīṁ nadīm
3060006a sa tām upasthito rāmaḥ kva sītety evam abravīt
3060007a bhūtāni rākṣasendreṇa vadhārheṇa hr̥tām api
3060007c na tāṁ śaśaṁsū rāmāya tathā godāvarī nadī
3060008a tataḥ pracoditā bhūtaiḥ śaṁsāsmai tāṁ priyām iti
3060008c na ca sābhyavadat sītāṁ pr̥ṣṭā rāmeṇa śocitā
3060009a rāvaṇasya ca tad rūpaṁ karmāṇi ca durātmanaḥ
3060009c dhyātvā bhayāt tu vaidehīṁ sā nadī na śaśaṁsa tām
3060010a nirāśas tu tayā nadyā sītāyā darśane kr̥taḥ
3060010c uvāca rāmaḥ saumitriṁ sītādarśanakarśitaḥ
3060011a kiṁ nu lakṣmaṇa vakṣyāmi sametya janakaṁ vacaḥ
3060011c mātaraṁ caiva vaidehyā vinā tām aham apriyam
3060012a yā me rājyavihīnasya vane vanyena jīvataḥ
3060012c sarvaṁ vyapanayac chokaṁ vaidehī kva nu sā gatā
3060013a jñātipakṣavihīnasya rājaputrīm apaśyataḥ
3060013c manye dīrghā bhaviṣyanti rātrayo mama jāgrataḥ
3060014a godāvarīṁ janasthānam imaṁ prasravaṇaṁ girim
3060014c sarvāṇy anucariṣyāmi yadi sītā hi dr̥śyate
3060015a evaṁ saṁbhāṣamāṇau tāv anyonyaṁ bhrātarāv ubhau
3060015c vasuṁdharāyāṁ patitaṁ puṣpamārgam apaśyatām
3060016a tāṁ puṣpavr̥ṣṭiṁ patitāṁ dr̥ṣṭvā rāmo mahītale
3060016c uvāca lakṣmaṇaṁ vīro duḥkhito duḥkhitaṁ vacaḥ
3060017a abhijānāmi puṣpāṇi tānīmāmīha lakṣmaṇa
3060017c apinaddhāni vaidehyā mayā dattāni kānane
3060018a evam uktvā mahābāhur lakṣmaṇaṁ puruṣarṣabham
3060018c kruddho ’bravīd giriṁ tatra siṁhaḥ kṣudramr̥gaṁ yathā
3060019a tāṁ hemavarṇāṁ hemābhāṁ sītāṁ darśaya parvata
3060019c yāvat sānūni sarvāṇi na te vidhvaṁsayāmy aham
3060020a mama bāṇāgninirdagdho bhasmībhūto bhaviṣyasi
3060020c asevyaḥ satataṁ caiva nistr̥ṇadrumapallavaḥ
3060021a imāṁ vā saritaṁ cādya śoṣayiṣyāmi lakṣmaṇa
3060021c yadi nākhyāti me sītām adya candranibhānanām
3060022a evaṁ sa ruṣito rāmo didhakṣann iva cakṣuṣā
3060022c dadarśa bhūmau niṣkrāntaṁ rākṣasasya padaṁ mahat
3060023a sa samīkṣya parikrāntaṁ sītāyā rākṣasasya ca
3060023c saṁbhrāntahr̥dayo rāmaḥ śaśaṁsa bhrātaraṁ priyam
3060024a paśya lakṣmaṇa vaidehyāḥ śīrṇāḥ kanakabindavaḥ
3060024c bhūṣaṇānāṁ hi saumitre mālyāni vividhāni ca
3060025a taptabindunikāśaiś ca citraiḥ kṣatajabindubhiḥ
3060025c āvr̥taṁ paśya saumitre sarvato dharaṇītalam
3060026a manye lakṣmaṇa vaidehī rākṣasaiḥ kāmarūpibhiḥ
3060026c bhittvā bhittvā vibhaktā vā bhakṣitā vā bhaviṣyati
3060027a tasya nimittaṁ vaidehyā dvayor vivadamānayoḥ
3060027c babhūva yuddhaṁ saumitre ghoraṁ rākṣasayor iha
3060028a muktāmaṇicitaṁ cedaṁ tapanīyavibhūṣitam
3060028c dharaṇyāṁ patitaṁ saumya kasya bhagnaṁ mahad dhanuḥ
3060029a taruṇādityasaṁkāśaṁ vaidūryagulikācitam
3060029c viśīrṇaṁ patitaṁ bhūmau kavacaṁ kasya kāñcanam
3060030a chatraṁ śataśalākaṁ ca divyamālyopaśobhitam
3060030c bhagnadaṇḍam idaṁ kasya bhūmau saumya nipātitam
3060031a kāñcanoraśchadāś ceme piśācavadanāḥ kharāḥ
3060031c bhīmarūpā mahākāyāḥ kasya vā nihatā raṇe
3060032a dīptapāvakasaṁkāśo dyutimān samaradhvajaḥ
3060032c apaviddhaś ca bhagnaś ca kasya sāṁgrāmiko rathaḥ
3060033a rathākṣamātrā viśikhās tapanīyavibhūṣaṇāḥ
3060033c kasyeme ’bhihatā bāṇāḥ prakīrṇā ghorakarmaṇaḥ
3060034a vairaṁ śataguṇaṁ paśya mamedaṁ jīvitāntakam
3060034c sughorahr̥dayaiḥ saumya rākṣasaiḥ kāmarūpibhiḥ
3060035a hr̥tā mr̥tā vā sītā hi bhakṣitā vā tapasvinī
3060035c na dharmas trāyate sītāṁ hriyamāṇāṁ mahāvane
3060036a bhakṣitāyāṁ hi vaidehyāṁ hr̥tāyām api lakṣmaṇa
3060036c ke hi loke priyaṁ kartuṁ śaktāḥ saumya mameśvarāḥ
3060037a kartāram api lokānāṁ śūraṁ karuṇavedinam
3060037c ajñānād avamanyeran sarvabhūtāni lakṣmaṇa
3060038a mr̥duṁ lokahite yuktaṁ dāntaṁ karuṇavedinam
3060038c nirvīrya iti manyante nūnaṁ māṁ tridaśeśvarāḥ
3060039a māṁ prāpya hi guṇo doṣaḥ saṁvr̥ttaḥ paśya lakṣmaṇa
3060039c adyaiva sarvabhūtānāṁ rakṣasām abhavāya ca
3060039e saṁhr̥tyaiva śaśijyotsnāṁ mahān sūrya ivoditaḥ
3060040a naiva yakṣā na gandharvā na piśācā na rākṣasāḥ
3060040c kiṁnarā vā manuṣyā vā sukhaṁ prāpsyanti lakṣmaṇa
3060041a mamāstrabāṇasaṁpūrṇam ākāśaṁ paśya lakṣmaṇa
3060041c niḥsaṁpātaṁ kariṣyāmi hy adya trailokyacāriṇām
3060042a saṁniruddhagrahagaṇam āvāritaniśākaram
3060042c vipranaṣṭānalamarudbhāskaradyutisaṁvr̥tam
3060043a vinirmathitaśailāgraṁ śuṣyamāṇajalāśayam
3060043c dhvastadrumalatāgulmaṁ vipraṇāśitasāgaram
3060044a na tāṁ kuśalinīṁ sītāṁ pradāsyanti mameśvarāḥ
3060044c asmin muhūrte saumitre mama drakṣyanti vikramam
3060045a nākāśam utpatiṣyanti sarvabhūtāni lakṣmaṇa
3060045c mama cāpaguṇān muktair bāṇajālair nirantaram
3060046a arditaṁ mama nārācair dhvastabhrāntamr̥gadvijam
3060046c samākulam amaryādaṁ jagat paśyādya lakṣmaṇa
3060047a ākarṇapūrṇair iṣubhir jīvalokaṁ durāvaraiḥ
3060047c kariṣye maithilīhetor apiśācam arākṣasaṁ
3060048a mama roṣaprayuktānāṁ sāyakānāṁ balaṁ surāḥ
3060048c drakṣyanty adya vimuktānām amarṣād dūragāminām
3060049a naiva devā na daiteyā na piśācā na rākṣasāḥ
3060049c bhaviṣyanti mama krodhāt trailokye vipraṇāśite
3060050a devadānavayakṣāṇāṁ lokā ye rakṣasām api
3060050c bahudhā nipatiṣyanti bāṇaughaiḥ śakulīkr̥tāḥ
3060050e nirmaryādān imām̐l lokān kariṣyāmy adya sāyakaiḥ
3060051a yathā jarā yathā mr̥tyur yathākālo yathāvidhiḥ
3060051c nityaṁ na pratihanyante sarvabhūteṣu lakṣmaṇa
3060051e tathāhaṁ krodhasaṁyukto na nivāryo ’smy asaṁśayam
3060052a pureva me cārudatīm aninditāṁ; diśanti sītāṁ yadi nādya maithilīm
3060052c sadevagandharvamanuṣya pannagaṁ; jagat saśailaṁ parivartayāmy aham
3061001a tapyamānaṁ tathā rāmaṁ sītāharaṇakarśitam
3061001c lokānām abhave yuktaṁ sāmvartakam ivānalam
3061002a vīkṣamāṇaṁ dhanuḥ sajyaṁ niḥśvasantaṁ muhur muhuḥ
3061002c hantukāmaṁ paśuṁ rudraṁ kruddhaṁ dakṣakratau yathā
3061003a adr̥ṣṭapūrvaṁ saṁkruddhaṁ dr̥ṣṭvā rāmaṁ sa lakṣmaṇaḥ
3061003c abravīt prāñjalir vākyaṁ mukhena pariśuṣyatā
3061004a purā bhūtvā mr̥dur dāntaḥ sarvabhūtahite rataḥ
3061004c na krodhavaśam āpannaḥ prakr̥tiṁ hātum arhasi
3061005a candre lakṣṇīḥ prabhā sūrye gatir vāyau bhuvi kṣamā
3061005c etac ca niyataṁ sarvaṁ tvayi cānuttamaṁ yaśaḥ
3061006a na tu jānāmi kasyāyaṁ bhagnaḥ sāṁgrāmiko rathaḥ
3061006c kena vā kasya vā hetoḥ sāyudhaḥ saparicchadaḥ
3061007a khuranemikṣataś cāyaṁ sikto rudhirabindubhiḥ
3061007c deśo nivr̥ttasaṁgrāmaḥ sughoraḥ pārthivātmaja
3061008a ekasya tu vimardo ’yaṁ na dvayor vadatāṁ vara
3061008c na hi vr̥ttaṁ hi paśyāmi balasya mahataḥ padam
3061009a naikasya tu kr̥te lokān vināśayitum arhasi
3061009c yuktadaṇḍā hi mr̥davaḥ praśāntā vasudhādhipāḥ
3061010a sadā tvaṁ sarvabhūtānāṁ śaraṇyaḥ paramā gatiḥ
3061010c ko nu dārapraṇāśaṁ te sādhu manyeta rāghava
3061011a saritaḥ sāgarāḥ śailā devagandharvadānavāḥ
3061011c nālaṁ te vipriyaṁ kartuṁ dīkṣitasyeva sādhavaḥ
3061012a yena rājan hr̥tā sītā tam anveṣitum arhasi
3061012c maddvitīyo dhanuṣpāṇiḥ sahāyaiḥ paramarṣibhiḥ
3061013a samudraṁ ca viceṣyāmaḥ parvatāṁś ca vanāni ca
3061013c guhāś ca vividhā ghorā nalinīḥ pārvatīś ca ha
3061014a devagandharvalokāṁś ca viceṣyāmaḥ samāhitāḥ
3061014c yāvan nādhigamiṣyāmas tava bhāryāpahāriṇam
3061015a na cet sāmnā pradāsyanti patnīṁ te tridaśeśvarāḥ
3061015c kosalendra tataḥ paścāt prāptakālaṁ kariṣyasi
3061016a śīlena sāmnā vinayena sītāṁ; nayena na prāpsyasi cen narendra
3061016c tataḥ samutsādaya hemapuṅkhair; mahendravajrapratimaiḥ śaraughaiḥ
3062001a taṁ tathā śokasaṁtaptaṁ vilapantam anāthavat
3062001c mohena mahatāviṣṭaṁ paridyūnam acetanam
3062002a tataḥ saumitrir āśvāsya muhūrtād iva lakṣmaṇaḥ
3062002c rāmaṁ saṁbodhayām āsa caraṇau cābhipīḍayan
3062003a mahatā tapasā rāma mahatā cāpi karmaṇā
3062003c rājñā daśarathenāsīl labdho ’mr̥tam ivāmaraiḥ
3062004a tava caiva guṇair baddhas tvadviyogān mahīpatiḥ
3062004c rājā devatvam āpanno bharatasya yathā śrutam
3062005a yadi duḥkham idaṁ prāptaṁ kākutstha na sahiṣyase
3062005c prākr̥taś cālpasattvaś ca itaraḥ kaḥ sahiṣyati
3062006a duḥkhito hi bhavām̐l lokāṁs tejasā yadi dhakṣyate
3062006c ārtāḥ prajā naravyāghra kva nu yāsyanti nirvr̥tim
3062007a lokasvabhāva evaiṣa yayātir nahuṣātmajaḥ
3062007c gataḥ śakreṇa sālokyam anayas taṁ samaspr̥śat
3062008a maharṣayo vasiṣṭhas tu yaḥ pitur naḥ purohitaḥ
3062008c ahnā putraśataṁ jajñe tathaivāsya punar hatam
3062009a yā ceyaṁ jagato mātā devī lokanamaskr̥tā
3062009c asyāś ca calanaṁ bhūmer dr̥śyate satyasaṁśrava
3062010a yau cemau jagatāṁ netre yatra sarvaṁ pratiṣṭhitam
3062010c ādityacandrau grahaṇam abhyupetau mahābalau
3062011a sumahānty api bhūtāni devāś ca puruṣarṣabha
3062011c na daivasya pramuñcanti sarvabhūtāni dehinaḥ
3062012a śakrādiṣv api deveṣu vartamānau nayānayau
3062012c śrūyete naraśārdūla na tvaṁ vyathitum arhasi
3062013a naṣṭāyām api vaidehyāṁ hr̥tāyām api cānagha
3062013c śocituṁ nārhase vīra yathānyaḥ prākr̥tas tathā
3062014a tvadvidhā hi na śocanti satataṁ satyadarśinaḥ
3062014c sumahatsv api kr̥cchreṣu rāmānirviṇṇadarśaṇāḥ
3062015a tattvato hi naraśreṣṭha buddhyā samanucintaya
3062015c buddhyā yuktā mahāprājñā vijānanti śubhāśubhe
3062016a adr̥ṣṭaguṇadoṣāṇām adhr̥tānāṁ ca karmaṇām
3062016c nāntareṇa kriyāṁ teṣāṁ phalam iṣṭaṁ pravartate
3062017a mām eva hi purā vīra tvam eva bahuṣo ’nvaśāḥ
3062017c anuśiṣyād dhi ko nu tvām api sākṣād br̥haspatiḥ
3062018a buddhiś ca te mahāprājña devair api duranvayā
3062018c śokenābhiprasuptaṁ te jñānaṁ saṁbodhayāmy aham
3062019a divyaṁ ca mānuṣaṁ caivam ātmanaś ca parākramam
3062019c ikṣvākuvr̥ṣabhāvekṣya yatasva dviṣatāṁ badhe
3062020a kiṁ te sarvavināśena kr̥tena puruṣarṣabha
3062020c tam eva tu ripuṁ pāpaṁ vijñāyoddhartum arhasi
3063001a pūrvajo ’py uktamātras tu lakṣmaṇena subhāṣitam
3063001c sāragrāhī mahāsāraṁ pratijagrāha rāghavaḥ
3063002a saṁnigr̥hya mahābāhuḥ pravr̥ddhaṁ kopam ātmanaḥ
3063002c avaṣṭabhya dhanuś citraṁ rāmo lakṣmaṇam abravīt
3063003a kiṁ kariṣyāvahe vatsa kva vā gacchāva lakṣmaṇa
3063003c kenopāyena paśyeyaṁ sītām iti vicintaya
3063004a taṁ tathā paritāpārtaṁ lakṣmaṇo rāmam abravīt
3063004c idam eva janasthānaṁ tvam anveṣitum arhasi
3063005a rākṣasair bahubhiḥ kīrṇaṁ nānādrumalatāyutam
3063005c santīha giridurgāṇi nirdarāḥ kandarāṇi ca
3063006a guhāś ca vividhā ghorā nānāmr̥gagaṇākulāḥ
3063006c āvāsāḥ kiṁnarāṇāṁ ca gandharvabhavanāni ca
3063007a tāni yukto mayā sārdhaṁ tvam anveṣitum arhasi
3063007c tvadvidho buddhisaṁpannā māhātmāno nararṣabha
3063008a āpatsu na prakampante vāyuvegair ivācalāḥ
3063008c ity uktas tad vanaṁ sarvaṁ vicacāra salakṣmaṇaḥ
3063009a kruddho rāmaḥ śaraṁ ghoraṁ saṁdhāya dhanuṣi kṣuram
3063009c tataḥ parvatakūṭābhaṁ mahābhāgaṁ dvijottamam
3063010a dadarśa patitaṁ bhūmau kṣatajārdraṁ jaṭāyuṣam
3063010c taṁ dr̥ṣṭvā giriśr̥ṅgābhaṁ rāmo lakṣmaṇam abravīt
3063010e anena sītā vaidehī bhakṣitā nātra saṁśayaḥ
3063011a gr̥dhrarūpam idaṁ vyaktaṁ rakṣo bhramati kānanam
3063011c bhakṣayitvā viśālākṣīm āste sītāṁ yathāsukham
3063011e enaṁ vadhiṣye dīptāgrair ghorair bāṇair ajihmagaiḥ
3063012a ity uktvābhyapatad gr̥dhraṁ saṁdhāya dhanuṣi kṣuram
3063012c kruddho rāmaḥ samudrāntāṁ cālayann iva medinīm
3063013a taṁ dīnadīnayā vācā saphenaṁ rudhiraṁ vaman
3063013c abhyabhāṣata pakṣī tu rāmaṁ daśarathātmajam
3063014a yām oṣadhim ivāyuṣmann anveṣasi mahāvane
3063014c sā devī mama ca prāṇā rāvaṇenobhayaṁ hr̥tam
3063015a tvayā virahitā devī lakṣmaṇena ca rāghava
3063015c hriyamāṇā mayā dr̥ṣṭā rāvaṇena balīyasā
3063016a sītām abhyavapan no ’haṁ rāvaṇaś ca raṇe mayā
3063016c vidhvaṁsitarathacchatraḥ pātito dharaṇītale
3063017a etad asya dhanur bhagnam etad asya śarāvaram
3063017c ayam asya raṇe rāma bhagnaḥ sāṁgrāmiko rathaḥ
3063018a pariśrāntasya me pakṣau chittvā khaḍgena rāvaṇaḥ
3063018c sītām ādāya vaidehīm utpapāta vihāyasaṁ
3063018e rakṣasā nihataṁ pūrvma na māṁ hantuṁ tvam arhasi
3063019a rāmas tasya tu vijñāya sītāsaktāṁ priyāṁ kathām
3063019c gr̥dhrarājaṁ pariṣvajya ruroda sahalakṣmaṇaḥ
3063020a ekam ekāyane durge niḥśvasantaṁ kathaṁ cana
3063020c samīkṣya duḥkhito rāmaḥ saumitrim idam abravīt
3063021a rājyād bhraṁśo vane vāsaḥ sītā naṣṭā hato dvijaḥ
3063021c īdr̥śīyaṁ mamālakṣmīr nirdahed api pāvakam
3063022a saṁpūrṇam api ced adya pratareyaṁ mahodadhim
3063022c so ’pi nūnaṁ mamālakṣmyā viśuṣyet saritāṁ patiḥ
3063023a nāsty abhāgyataro loke matto ’smin sacarācare
3063023c yeneyaṁ mahatī prāptā mayā vyasanavāgurā
3063024a ayaṁ pitr̥vayasyo me gr̥dhrarājo jarānvitaḥ
3063024c śete vinihato bhūmau mama bhāgyaviparyayāt
3063025a ity evam uktvā bahuśo rāghavaḥ sahalakṣmaṇaḥ
3063025c jaṭāyuṣaṁ ca pasparśa pitr̥snehaṁ nidarśayan
3063026a nikr̥ttapakṣaṁ rudhirāvasiktaṁ; taṁ gr̥dhrarājaṁ parirabhya rāmaḥ
3063026c kva maithili prāṇasamā mameti; vimucya vācaṁ nipapāta bhūmau
3064001a rāmaḥ prekṣya tu taṁ gr̥dhraṁ bhuvi raudreṇa pātitam
3064001c saumitriṁ mitrasaṁpannam idaṁ vacanam abravīt
3064002a mamāyaṁ nūnam artheṣu yatamāno vihaṁgamaḥ
3064002c rākṣasena hataḥ saṁkhye prāṇāṁs tyajati dustyajān
3064003a ayam asya śarīre ’smin prāṇo lakṣmaṇa vidyate
3064003c tathā svaravihīno ’yaṁ viklavaṁ samudīkṣate
3064004a jaṭāyo yadi śaknoṣi vākyaṁ vyāharituṁ punaḥ
3064004c sītām ākhyāhi bhadraṁ te vadham ākhyāhi cātmanaḥ
3064005a kiṁnimitto ’harat sītāṁ rāvaṇas tasya kiṁ mayā
3064005c aparāddhaṁ tu yaṁ dr̥ṣṭvā rāvaṇena hr̥tā priyā
3064006a kathaṁ tac candrasaṁkāśaṁ mukham āsīn manoharam
3064006c sītayā kāni coktāni tasmin kāle dvijottama
3064007a kathaṁvīryaḥ kathaṁrūpaḥ kiṁkarmā sa ca rākṣasaḥ
3064007c kva cāsya bhavanaṁ tāta brūhi me paripr̥cchataḥ
3064008a tam udvīkṣyātha dīnātmā vilapantam anantaram
3064008c vācātisannayā rāmaṁ jaṭāyur idam abravīt
3064009a sā hr̥tā rākṣasendreṇa rāvaṇena vihāyasā
3064009c māyām āsthāya vipulāṁ vātadurdinasaṁkulām
3064010a pariśrāntasya me tāta pakṣau chittvā niśācaraḥ
3064010c sītām ādāya vaidehīṁ prayāto dakṣiṇā mukhaḥ
3064011a uparudhyanti me prāṇā dr̥ṣṭir bhramati rāghava
3064011c paśyāmi vr̥kṣān sauvarṇān uśīrakr̥tamūrdhajān
3064012a yena yāti muhūrtena sītām ādāya rāvaṇaḥ
3064012c vipranaṣṭaṁ dhanaṁ kṣipraṁ tat svāmipratipadyate
3064013a vindo nāma muhūrto ’sau sa ca kākutstha nābudhat
3064013c jhaṣavad baḍiśaṁ gr̥hya kṣipram eva vinaśyati
3064014a na ca tvayā vyathā kāryā janakasya sutāṁ prati
3064014c vaidehyā raṁsyase kṣipraṁ hatvā taṁ rākṣasaṁ raṇe
3064015a asaṁmūḍhasya gr̥dhrasya rāmaṁ pratyanubhāṣataḥ
3064015c āsyāt susrāva rudhiraṁ mriyamāṇasya sāmiṣam
3064016a putro viśravasaḥ sākṣād bhrātā vaiśravaṇasya ca
3064016c ity uktvā durlabhān prāṇān mumoca patageśvaraḥ
3064017a brūhi brūhīti rāmasya bruvāṇasya kr̥tāñjaleḥ
3064017c tyaktvā śarīraṁ gr̥dhrasya jagmuḥ prāṇā vihāyasaṁ
3064018a sa nikṣipya śiro bhūmau prasārya caraṇau tadā
3064018c vikṣipya ca śarīraṁ svaṁ papāta dharaṇītale
3064019a taṁ gr̥dhraṁ prekṣya tāmrākṣaṁ gatāsum acalopamam
3064019c rāmaḥ subahubhir duḥkhair dīnaḥ saumitrim abravīt
3064020a bahūni rakṣasāṁ vāse varṣāṇi vasatā sukham
3064020c anena daṇḍakāraṇye vicīrṇam iha pakṣiṇā
3064021a anekavārṣiko yas tu cirakālaṁ samutthitaḥ
3064021c so ’yam adya hataḥ śete kālo hi duratikramaḥ
3064022a paśya lakṣmaṇa gr̥dhro ’yam upakārī hataś ca me
3064022c sītām abhyavapan no vai rāvaṇena balīyasā
3064023a gr̥dhrarājyaṁ parityajya pitr̥paitāmahaṁ mahat
3064023c mama hetor ayaṁ prāṇān mumoca patageśvaraḥ
3064024a sarvatra khalu dr̥śyante sādhavo dharmacāriṇaḥ
3064024c śūrāḥ śaraṇyāḥ saumitre tiryagyonigateṣv api
3064025a sītāharaṇajaṁ duḥkhaṁ na me saumya tathāgatam
3064025c yathā vināśo gr̥dhrasya matkr̥te ca paraṁtapa
3064026a rājā daśarathaḥ śrīmān yathā mama mayā yaśāḥ
3064026c pūjanīyaś ca mānyaś ca tathāyaṁ patageśvaraḥ
3064027a saumitre hara kāṣṭhāni nirmathiṣyāmi pāvakam
3064027c gr̥dhrarājaṁ didhakṣāmi matkr̥te nidhanaṁ gatam
3064028a nāthaṁ patagalokasya citām āropayāmy aham
3064028c imaṁ dhakṣyāmi saumitre hataṁ raudreṇa rakṣasā
3064029a yā gatir yajñaśīlānām āhitāgneś ca yā gatiḥ
3064029c aparāvartināṁ yā ca yā ca bhūmipradāyinām
3064030a mayā tvaṁ samanujñāto gaccha lokān anuttamān
3064030c gr̥dhrarāja mahāsattva saṁskr̥taś ca mayā vraja
3064031a evam uktvā citāṁ dīptām āropya patageśvaram
3064031c dadāha rāmo dharmātmā svabandhum iva duḥkhitaḥ
3064032a rāmo ’tha sahasaumitrir vanaṁ yātvā sa vīryavān
3064032c sthūlān hatvā mahārohīn anu tastāra taṁ dvijam
3064033a rohimāṁsāni coddhr̥tya peśīkr̥tvā mahāyaśāḥ
3064033c śakunāya dadau rāmo ramye haritaśādvale
3064034a yat tat pretasya martyasya kathayanti dvijātayaḥ
3064034c tat svargagamanaṁ tasya kṣipraṁ rāmo jajāpa ha
3064035a tato godāvarīṁ gatvā nadīṁ naravarātmajau
3064035c udakaṁ cakratus tasmai gr̥dhrarājāya tāv ubhau
3064036a sa gr̥dhrarājaḥ kr̥tavān yaśaskaraṁ; suduṣkaraṁ karma raṇe nipātitaḥ
3064036c maharṣikalpena ca saṁskr̥tas tadā; jagāma puṇyāṁ gatim ātmanaḥ śubhām
3065001a kr̥tvaivam udakaṁ tasmai prasthitau rāghavau tadā
3065001c avekṣantau vane sītāṁ paścimāṁ jagmatur diśam
3065002a tāṁ diśaṁ dakṣiṇāṁ gatvā śaracāpāsidhāriṇau
3065002c aviprahatam aikṣvākau panthānaṁ pratipedatuḥ
3065003a gulmair vr̥kṣaiś ca bahubhir latābhiś ca praveṣṭitam
3065003c āvr̥taṁ sarvato durgaṁ gahanaṁ ghoradarśanam
3065004a vyatikramya tu vegena gr̥hītvā dakṣiṇāṁ diśam
3065004c subhīmaṁ tan mahāraṇyaṁ vyatiyātau mahābalau
3065005a tataḥ paraṁ janasthānāt trikrośaṁ gamya rāghavau
3065005c krauñcāraṇyaṁ viviśatur gahanaṁ tau mahaujasau
3065006a nānāmeghaghanaprakhyaṁ prahr̥ṣṭam iva sarvataḥ
3065006c nānāvarṇaiḥ śubhaiḥ puṣpair mr̥gapakṣigaṇair yutam
3065007a didr̥kṣamāṇau vaidehīṁ tad vanaṁ tau vicikyatuḥ
3065007c tatra tatrāvatiṣṭhantau sītāharaṇakarśitau
3065008a lakṣmaṇas tu mahātejāḥ sattvavāñ śīlavāñ śuciḥ
3065008c abravīt prāñjalir vākyaṁ bhrātaraṁ dīptatejasaṁ
3065009a spandate me dr̥ḍhaṁ bāhur udvignam iva me manaḥ
3065009c prāyaśaś cāpy aniṣṭāni nimittāny upalakṣaye
3065010a tasmāt sajjībhavārya tvaṁ kuruṣva vacanaṁ hitam
3065010c mamaiva hi nimittāni sadyaḥ śaṁsanti saṁbhramam
3065011a eṣa vañculako nāma pakṣī paramadāruṇaḥ
3065011c āvayor vijayaṁ yuddhe śaṁsann iva vinardati
3065012a tayor anveṣator evaṁ sarvaṁ tad vanam ojasā
3065012c saṁjajñe vipulaḥ śabdaḥ prabhañjann iva tad vanam
3065013a saṁveṣṭitam ivātyarthaṁ gahanaṁ mātariśvanā
3065013c vanasya tasya śabdo ’bhūd divam āpūrayann iva
3065014a taṁ śabdaṁ kāṅkṣamāṇas tu rāmaḥ kakṣe sahānujaḥ
3065014c dadarśa sumahākāyaṁ rākṣasaṁ vipulorasaṁ
3065015a āsedatus tatas tatra tāv ubhau pramukhe sthitam
3065015c vivr̥ddham aśirogrīvaṁ kabandham udare mukham
3065016a romabhir nicitais tīkṣṇair mahāgirim ivocchritam
3065016c nīlameghanibhaṁ raudraṁ meghastanitaniḥsvanam
3065017a mahāpakṣmeṇa piṅgena vipulenāyatena ca
3065017c ekenorasi ghoreṇa nayanenāśudarśinā
3065018a mahādaṁṣṭropapannaṁ taṁ lelihānaṁ mahāmukham
3065018c bhakṣayantaṁ mahāghorān r̥kṣasiṁhamr̥gadvipān
3065019a ghorau bhujau vikurvāṇam ubhau yojanam āyatau
3065019c karābhyāṁ vividhān gr̥hya r̥ṣkān pakṣigaṇān mr̥gān
3065020a ākarṣantaṁ vikarṣantam anekān mr̥gayūthapān
3065020c sthitam āvr̥tya panthānaṁ tayor bhrātroḥ prapannayoḥ
3065021a atha tau samatikramya krośamātre dadarśatuḥ
3065021c mahāntaṁ dāruṇaṁ bhīmaṁ kabandhaṁ bhujasaṁvr̥tam
3065022a sa mahābāhur atyarthaṁ prasārya vipulau bhujau
3065022c jagrāha sahitāv eva rāghavau pīḍayan balāt
3065023a khaḍginau dr̥ḍhadhanvānau tigmatejau mahābhujau
3065023c bhrātarau vivaśaṁ prāptau kr̥ṣyamāṇau mahābalau
3065024a tāv uvāca mahābāhuḥ kabandho dānavottamaḥ
3065024c kau yuvāṁ vr̥ṣabhaskandhau mahākhaḍgadhanurdharau
3065025a ghoraṁ deśam imaṁ prāptau mama bhakṣāv upasthitau
3065025c vadataṁ kāryam iha vāṁ kimarthaṁ cāgatau yuvām
3065026a imaṁ deśam anuprāptau kṣudhārtasyeha tiṣṭhataḥ
3065026c sabāṇacāpakhaḍgau ca tīkṣṇaśr̥ṅgāv ivarṣabhau
3065026e mamāsyam anusaṁprāptau durlabhaṁ jīvitaṁ punaḥ
3065027a tasya tad vacanaṁ śrutvā kabandhasya durātmanaḥ
3065027c uvāca lakṣmaṇaṁ rāmo mukhena pariśuṣyatā
3065028a kr̥cchrāt kr̥cchrataraṁ prāpya dāruṇaṁ satyavikrama
3065028c vyasanaṁ jīvitāntāya prāptam aprāpya tāṁ priyām
3065029a kālasya sumahad vīryaṁ sarvabhūteṣu lakṣmaṇa
3065029c tvāṁ ca māṁ ca naravyāghra vyasanaiḥ paśya mohitau
3065029e nātibhāro ’sti daivasya sarvabhuteṣu lakṣmaṇa
3065030a śūrāś ca balavantaś ca kr̥tāstrāś ca raṇājire
3065030c kālābhipannāḥ sīdanti yathā vālukasetavaḥ
3065031a iti bruvāṇo dr̥ḍhasatyavikramo; mahāyaśā dāśarathiḥ pratāpavān
3065031c avekṣya saumitrim udagravikramaṁ; sthirāṁ tadā svāṁ matim ātmanākarot
3066001a tau tu tatra sthitau dr̥ṣṭvā bhrātarau rāmalakṣmaṇau
3066001c bāhupāśaparikṣiptau kabandho vākyam abravīt
3066002a tiṣṭhataḥ kiṁ nu māṁ dr̥ṣṭvā kṣudhārtaṁ kṣatriyarṣabhau
3066002c āhārārthaṁ tu saṁdiṣṭau daivena gatacetasau
3066003a tac chrutvā lakṣmaṇo vākyaṁ prāptakālaṁ hitaṁ tadā
3066003c uvācārtisamāpanno vikrame kr̥taniścayaḥ
3066004a tvāṁ ca māṁ ca purā tūrṇam ādatte rākṣasādhamaḥ
3066004c tasmād asibhyām asyāśu bāhū chindāvahe gurū
3066005a tatas tau deśakālajñau khaḍgābhyām eva rāghavau
3066005c acchindatāṁ susaṁhr̥ṣṭau bāhū tasyāṁsadeśayoḥ
3066006a dakṣiṇo dakṣiṇaṁ bāhum asaktam asinā tataḥ
3066006c ciccheda rāmo vegena savyaṁ vīras tu lakṣmaṇaḥ
3066007a sa papāta mahābāhuś chinnabāhur mahāsvanaḥ
3066007c khaṁ ca gāṁ ca diśaś caiva nādayañ jalado yathā
3066008a sa nikr̥ttau bhujau dr̥ṣṭvā śoṇitaughapariplutaḥ
3066008c dīnaḥ papraccha tau vīrau kau yuvām iti dānavaḥ
3066009a iti tasya bruvāṇasya lakṣmaṇaḥ śubhalakṣaṇaḥ
3066009c śaśaṁsa tasya kākutsthaṁ kabandhasya mahābalaḥ
3066010a ayam ikṣvākudāyādo rāmo nāma janaiḥ śrutaḥ
3066010c asyaivāvarajaṁ viddhi bhrātaraṁ māṁ ca lakṣmaṇam
3066011a asya devaprabhāvasya vasato vijane vane
3066011c rakṣasāpahr̥tā bhāryā yām icchantāv ihāgatau
3066012a tvaṁ tu ko vā kimarthaṁ vā kabandha sadr̥śo vane
3066012c āsyenorasi dīptena bhagnajaṅgho viceṣṭase
3066013a evam uktaḥ kabandhas tu lakṣmaṇenottaraṁ vacaḥ
3066013c uvāca paramaprītas tad indravacanaṁ smaran
3066014a svāgataṁ vāṁ naravyāghrau diṣṭyā paśyāmi cāpy aham
3066014c diṣṭyā cemau nikr̥ttau me yuvābhyāṁ bāhubandhanau
3066015a virūpaṁ yac ca me rūpaṁ prāptaṁ hy avinayād yathā
3066015c tan me śr̥ṇu naravyāghra tattvataḥ śaṁsatas tava
3067001a purā rāma mahābāho mahābalaparākrama
3067001c rūpam āsīn mamācintyaṁ triṣu lokeṣu viśrutam
3067001e yathā somasya śakrasya sūryasya ca yathā vapuḥ
3067002a so ’haṁ rūpam idaṁ kr̥tvā lokavitrāsanaṁ mahat
3067002c r̥ṣīn vanagatān rāma trāsayāmi tatas tataḥ
3067003a tataḥ sthūlaśirā nāma maharṣiḥ kopito mayā
3067003c saṁcinvan vividhaṁ vanyaṁ rūpeṇānena dharṣitaḥ
3067004a tenāham uktaḥ prekṣyaivaṁ ghoraśāpābhidhāyinā
3067004c etad eva nr̥śaṁsaṁ te rūpam astu vigarhitam
3067005a sa mayā yācitaḥ kruddhaḥ śāpasyānto bhaved iti
3067005c abhiśāpakr̥tasyeti tenedaṁ bhāṣitaṁ vacaḥ
3067006a yadā chittvā bhujau rāmas tvāṁ dahed vijane vane
3067006c tadā tvaṁ prāpsyase rūpaṁ svam eva vipulaṁ śubham
3067007a śriyā virājitaṁ putraṁ danos tvaṁ viddhi lakṣmaṇa
3067007c indrakopād idaṁ rūpaṁ prāptam evaṁ raṇājire
3067008a ahaṁ hi tapasogreṇa pitāmaham atoṣayam
3067008c dīrgham āyuḥ sa me prādāt tato māṁ vibhramo ’spr̥śat
3067009a dīrgham āyur mayā prāptaṁ kiṁ me śakraḥ kariṣyati
3067009c ity evaṁ buddhim āsthāya raṇe śakram adharṣayam
3067010a tasya bāhupramuktena vajreṇa śataparvaṇā
3067010c sakthinī ca śiraś caiva śarīre saṁpraveśitam
3067011a sa mayā yācyamānaḥ sann ānayad yamasādanam
3067011c pitāmahavacaḥ satyaṁ tad astv iti mamābravīt
3067012a anāhāraḥ kathaṁ śakto bhagnasakthiśiromukhaḥ
3067012c vajreṇābhihataḥ kālaṁ sudīrgham api jīvitum
3067013a evam uktas tu me śakro bāhū yojanam āyatau
3067013c prādād āsyaṁ ca me kukṣau tīkṣṇadaṁṣṭram akalpayat
3067014a so ’haṁ bhujābhyāṁ dīrghābhyāṁ samākr̥ṣya vanecarān
3067014c siṁhadvipamr̥gavyāghrān bhakṣayāmi samantataḥ
3067015a sa tu mām abravīd indro yadā rāmaḥ salakṣmaṇaḥ
3067015c chetsyate samare bāhū tadā svargaṁ gamiṣyasi
3067016a sa tvaṁ rāmo ’si bhadraṁ te nāham anyena rāghava
3067016c śakyo hantuṁ yathātattvam evam uktaṁ maharṣiṇā
3067017a ahaṁ hi matisācivyaṁ kariṣyāmi nararṣabha
3067017c mitraṁ caivopadekṣyāmi yuvābhyāṁ saṁskr̥to ’gninā
3067018a evam uktas tu dharmātmā danunā tena rāghavaḥ
3067018c idaṁ jagāda vacanaṁ lakṣmaṇasyopaśr̥ṇvataḥ
3067019a rāvaṇena hr̥tā sītā mama bhāryā yaśasvinī
3067019c niṣkrāntasya janasthānāt saha bhrātrā yathāsukham
3067020a nāmamātraṁ tu jānāmi na rūpaṁ tasya rakṣasaḥ
3067020c nivāsaṁ vā prabhāvaṁ vā vayaṁ tasya na vidmahe
3067021a śokārtānām anāthānām evaṁ viparidhāvatām
3067021c kāruṇyaṁ sadr̥śaṁ kartum upakāre ca vartatām
3067022a kāṣṭhāny ānīya śuṣkāṇi kāle bhagnāni kuñjaraiḥ
3067022c bhakṣyāmas tvāṁ vayaṁ vīra śvabhre mahati kalpite
3067023a sa tvaṁ sītāṁ samācakṣva yena vā yatra vā hr̥tā
3067023c kuru kalyāṇam atyarthaṁ yadi jānāsi tattvataḥ
3067024a evam uktas tu rāmeṇa vākyaṁ danur anuttamam
3067024c provāca kuśalo vaktuṁ vaktāram api rāghavam
3067025a divyam asti na me jñānaṁ nābhijānāmi maithilīm
3067025c yas tāṁ jñāsyati taṁ vakṣye dagdhaḥ svaṁ rūpam āsthitaḥ
3067026a adagdhasya hi vijñātuṁ śaktir asti na me prabho
3067026c rākṣasaṁ taṁ mahāvīryaṁ sītā yena hr̥tā tava
3067027a vijñānaṁ hi mahad bhraṣṭaṁ śāpadoṣeṇa rāghava
3067027c svakr̥tena mayā prāptaṁ rūpaṁ lokavigarhitam
3067028a kiṁ tu yāvan na yāty astaṁ savitā śrāntavāhanaḥ
3067028c tāvan mām avaṭe kṣiptvā daha rāma yathāvidhi
3067029a dagdhas tvayāham avaṭe nyāyena raghunandana
3067029c vakṣyāmi tam ahaṁ vīra yas taṁ jñāsyati rākṣasaṁ
3067030a tena sakhyaṁ ca kartavyaṁ nyāyyavr̥ttena rāghava
3067030c kalpayiṣyati te prītaḥ sāhāyyaṁ laghuvikramaḥ
3067031a na hi tasyāsty avijñātaṁ triṣu lokeṣu rāghava
3067031c sarvān parisr̥to lokān purā vai kāraṇāntare
3068001a evam uktau tu tau vīrau kabandhena nareśvarau
3068001c giripradaram āsādya pāvakaṁ visasarjatuḥ
3068002a lakṣmaṇas tu maholkābhir jvalitābhiḥ samantataḥ
3068002c citām ādīpayām āsa sā prajajvāla sarvataḥ
3068003a tac charīraṁ kabandhasya ghr̥tapiṇḍopamaṁ mahat
3068003c medasā pacyamānasya mandaṁ dahati pāvaka
3068004a sa vidhūya citām āśu vidhūmo ’gnir ivotthitaḥ
3068004c araje vāsasī vibhran mālāṁ divyāṁ mahābalaḥ
3068005a tataś citāyā vegena bhāsvaro virajāmbaraḥ
3068005c utpapātāśu saṁhr̥ṣṭaḥ sarvapratyaṅgabhūṣaṇaḥ
3068006a vimāne bhāsvare tiṣṭhan haṁsayukte yaśaskare
3068006c prabhayā ca mahātejā diśo daśa virājayan
3068007a so ’ntarikṣagato rāmaṁ kabandho vākyam abravīt
3068007c śr̥ṇu rāghava tattvena yathā sīmām avāpsyasi
3068008a rāma ṣaḍ yuktayo loke yābhiḥ sarvaṁ vimr̥śyate
3068008c parimr̥ṣṭo daśāntena daśābhāgena sevyate
3068009a daśābhāgagato hīnas tvaṁ rāma sahalakṣmaṇaḥ
3068009c yat kr̥te vyasanaṁ prāptaṁ tvayā dārapradharṣaṇam
3068010a tad avaśyaṁ tvayā kāryaḥ sa suhr̥t suhr̥dāṁ vara
3068010c akr̥tvā na hi te siddhim ahaṁ paśyāmi cintayan
3068011a śrūyatāṁ rāma vakṣyāmi sugrīvo nāma vānaraḥ
3068011c bhrātrā nirastaḥ kruddhena vālinā śakrasūnunā
3068012a r̥ṣyamūke girivare pampāparyantaśobhite
3068012c nivasaty ātmavān vīraś caturbhiḥ saha vānaraiḥ
3068013a vayasyaṁ taṁ kuru kṣipram ito gatvādya rāghava
3068013c adrohāya samāgamya dīpyamāne vibhāvasau
3068014a na ca te so ’vamantavyaḥ sugrīvo vānarādhipaḥ
3068014c kr̥tajñaḥ kāmarūpī ca sahāyārthī ca vīryavān
3068015a śaktau hy adya yuvāṁ kartuṁ kāryaṁ tasya cikīrṣitam
3068015c kr̥tārtho vākr̥tārtho vā kr̥tyaṁ tava kariṣyati
3068016a sa r̥kṣarajasaḥ putraḥ pampām aṭati śaṅkitaḥ
3068016c bhāskarasyaurasaḥ putro vālinā kr̥takilbiṣaḥ
3068017a saṁnidhāyāyudhaṁ kṣipram r̥ṣyamūkālayaṁ kapim
3068017c kuru rāghava satyena vayasyaṁ vanacāriṇam
3068018a sa hi sthānāni sarvāṇi kārtsnyena kapikuñjaraḥ
3068018c naramāṁsāśināṁ loke naipuṇyād adhigacchati
3068019a na tasyāviditaṁ loke kiṁ cid asti hi rāghava
3068019c yāvat sūryaḥ pratapati sahasrāṁśur ariṁdama
3068020a sa nadīr vipulāñ śailān giridurgāṇi kandarān
3068020c anviṣya vānaraiḥ sārdhaṁ patnīṁ te ’dhigamiṣyati
3068021a vānarāṁś ca mahākāyān preṣayiṣyati rāghava
3068021c diśo vicetuṁ tāṁ sītāṁ tvadviyogena śocatīm
3068022a sa meruśr̥ṅgāgragatām aninditāṁ; praviśya pātālatale ’pi vāśritām
3068022c plavaṁgamānāṁ pravaras tava priyāṁ; nihatya rakṣāṁsi punaḥ pradāsyati
3069001a nidarśayitvā rāmāya sītāyāḥ pratipādane
3069001c vākyam anvartham arthajñaḥ kabandhaḥ punar abravīt
3069002a eṣa rāma śivaḥ panthā yatraite puṣpitā drumāḥ
3069002c pratīcīṁ diśam āśritya prakāśante manoramāḥ
3069003a jambūpriyālapanasāḥ plakṣanyagrodhatindukāḥ
3069003c aśvatthāḥ karṇikārāś ca cūtāś cānye ca pādapāḥ
3069004a tān āruhyātha vā bhūmau pātayitvā ca tān balāt
3069004c phalāny amr̥takalpāni bhakṣayantau gamiṣyathaḥ
3069005a caṅkramantau varān deśāñ śailāc chailaṁ vanād vanam
3069005c tataḥ puṣkariṇīṁ vīrau pampāṁ nāma gamiṣyathaḥ
3069006a aśarkarām avibhraṁśāṁ samatīrtham aśaivalām
3069006c rāma saṁjātavālūkāṁ kamalotpalaśobhitām
3069007a tatra haṁsāḥ plavāḥ krauñcāḥ kurarāś caiva rāghava
3069007c valgusvarā nikūjanti pampāsalilagocarāḥ
3069008a nodvijante narān dr̥ṣṭvā vadhasyākovidāḥ śubhāḥ
3069008c ghr̥tapiṇḍopamān sthūlāṁs tān dvijān bhakṣayiṣyathaḥ
3069009a rohitān vakratuṇḍāṁś ca nalamīnāṁś ca rāghava
3069009c pampāyām iṣubhir matsyāṁs tatra rāma varān hatān
3069010a nistvakpakṣān ayastaptān akr̥śān ekakaṇṭakān
3069010c tava bhaktyā samāyukto lakṣmaṇaḥ saṁpradāsyati
3069011a bhr̥śaṁ te khādato matsyān pampāyāḥ puṣpasaṁcaye
3069011c padmagandhi śivaṁ vāri sukhaśītam anāmayam
3069012a uddhr̥tya sa tadākliṣṭaṁ rūpyasphaṭikasaṁnibham
3069012c atha puṣkaraparṇena lakṣmaṇaḥ pāyayiṣyati
3069013a sthūlān giriguhāśayyān varāhān vanacāriṇaḥ
3069013c apāṁ lobhād upāvr̥ttān vr̥ṣabhān iva nardataḥ
3069013e rūpānvitāṁś ca pampāyāṁ drakṣyasi tvaṁ narottama
3069014a sāyāhne vicaran rāma viṭapī mālyadhāriṇaḥ
3069014c śītodakaṁ ca pampāyāṁ dr̥ṣṭvā śokaṁ vihāsyasi
3069015a sumanobhiś citāṁs tatra tilakān naktamālakān
3069015c utpalāni ca phullāni paṅkajāni ca rāghava
3069016a na tāni kaś cin mālyāni tatrāropayitā naraḥ
3069016c mataṅgaśiṣyās tatrāsann r̥ṣayaḥ susamāhitaḥ
3069017a teṣāṁ bhārābhitaptānāṁ vanyam āharatāṁ guroḥ
3069017c ye prapetur mahīṁ tūrṇaṁ śarīrāt svedabindavaḥ
3069018a tāni mālyāni jātāni munīnāṁ tapasā tadā
3069018c svedabindusamutthāni na vinaśyanti rāghava
3069019a teṣām adyāpi tatraiva dr̥śyate paricāriṇī
3069019c śramaṇī śabarī nāma kākutstha cirajīvinī
3069020a tvāṁ tu dharme sthitā nityaṁ sarvabhūtanamaskr̥tam
3069020c dr̥ṣṭvā devopamaṁ rāma svargalokaṁ gamiṣyati
3069021a tatas tad rāma pampāyās tīram āśritya paścimam
3069021c āśramasthānam atulaṁ guhyaṁ kākutstha paśyasi
3069022a na tatrākramituṁ nāgāḥ śaknuvanti tam āśramam
3069022c r̥ṣes tasya mataṅgasya vidhānāt tac ca kānanam
3069023a tasmin nandanasaṁkāśe devāraṇyopame vane
3069023c nānāvihagasaṁkīrṇe raṁsyase rāma nirvr̥taḥ
3069024a r̥ṣyamūkas tu pampāyāḥ purastāt puṣpitadrumaḥ
3069024c suduḥkhārohaṇo nāma śiśunāgābhirakṣitaḥ
3069024e udāro brahmaṇā caiva pūrvakāle vinirmitaḥ
3069025a śayānaḥ puruṣo rāma tasya śailasya mūrdhani
3069025c yat svapne labhate vittaṁ tat prabuddho ’dhigacchati
3069026a na tv enaṁ viṣamācāraḥ pāpakarmādhirohati
3069026c tatraiva praharanty enaṁ suptam ādāya rākṣasāḥ
3069027a tato ’pi śiśunāgānām ākrandaḥ śrūyate mahān
3069027c krīḍatāṁ rāma pampāyāṁ mataṅgāraṇyavāsinām
3069028a siktā rudhiradhārābhiḥ saṁhatya paramadvipāḥ
3069028c pracaranti pr̥thak kīrṇā meghavarṇās tarasvinaḥ
3069029a te tatra pītvā pānīyaṁ vimalaṁ śītam avyayam
3069029c nivr̥ttāḥ saṁvigāhante vanāni vanagocarāḥ
3069030a rāma tasya tu śailasya mahatī śobhate guhā
3069030c śilāpidhānā kākutstha duḥkhaṁ cāsyāḥ praveśanam
3069031a tasyā guhāyāḥ prāgdvāre mahāñ śītodako hradaḥ
3069031c bahumūlaphalo ramyo nānānagasamāvr̥taḥ
3069032a tasyāṁ vasati sugrīvaś caturbhiḥ saha vānaraiḥ
3069032c kadā cic chikhare tasya parvatasyāvatiṣṭhate
3069033a kabandhas tv anuśāsyaivaṁ tāv ubhau rāmalakṣmaṇau
3069033c sragvī bhāskaravarṇābhaḥ khe vyarocata vīryavān
3069034a taṁ tu khasthaṁ mahābhāgaṁ kabandhaṁ rāmalakṣmaṇau
3069034c prasthitau tvaṁ vrajasveti vākyam ūcatur antikāt
3069035a gamyatāṁ kāryasiddhyartham iti tāv abravīc ca saḥ
3069035c suprītau tāv anujñāpya kabandhaḥ prasthitas tadā
3069036a sa tat kabandhaḥ pratipadya rūpaṁ; vr̥taḥ śriyā bhāskaratulyadehaḥ
3069036c nidarśayan rāmam avekṣya khasthaḥ; sakhyaṁ kuruṣveti tadābhyuvāca
3070001a tau kabandhena taṁ mārgaṁ pampāyā darśitaṁ vane
3070001c ātasthatur diśaṁ gr̥hya pratīcīṁ nr̥varātmajau
3070002a tau śaileṣv ācitānekān kṣaudrakalpaphaladrumān
3070002c vīkṣantau jagmatur draṣṭuṁ sugrīvaṁ rāmalakṣmaṇau
3070003a kr̥tvā ca śailapr̥ṣṭhe tu tau vāsaṁ raghunandanau
3070003c pampāyāḥ paścimaṁ tīraṁ rāghavāv upatasthatuḥ
3070004a tau puṣkariṇyāḥ pampāyās tīram āsādya paścimam
3070004c apaśyatāṁ tatas tatra śabaryā ramyam āśramam
3070005a tau tam āśramam āsādya drumair bahubhir āvr̥tam
3070005c suramyam abhivīkṣantau śabarīm abhyupeyatuḥ
3070006a tau tu dr̥ṣṭvā tadā siddhā samutthāya kr̥tāñjaliḥ
3070006c pādau jagrāha rāmasya lakṣmaṇasya ca dhīmataḥ
3070007a tām uvāca tato rāmaḥ śramaṇīṁ saṁśitavratām
3070007c kaccit te nirjitā vighnāḥ kaccit te vardhate tapaḥ
3070008a kaccit te niyataḥ kopa āhāraś ca tapodhane
3070008c kaccit te niyamāḥ prāptāḥ kaccit te manasaḥ sukham
3070008e kaccit te guruśuśrūṣā saphalā cārubhāṣiṇi
3070009a rāmeṇa tāpasī pr̥ṣṭhā sā siddhā siddhasaṁmatā
3070009c śaśaṁsa śabarī vr̥ddhā rāmāya pratyupasthitā
3070010a citrakūṭaṁ tvayi prāpte vimānair atulaprabhaiḥ
3070010c itas te divam ārūḍhā yān ahaṁ paryacāriṣam
3070011a taiś cāham uktā dharmajñair mahābhāgair maharṣibhiḥ
3070011c āgamiṣyati te rāmaḥ supuṇyam imam āśramam
3070012a sa te pratigrahītavyaḥ saumitrisahito ’tithiḥ
3070012c taṁ ca dr̥ṣṭvā varām̐l lokān akṣayāṁs tvaṁ gamiṣyasi
3070013a mayā tu vividhaṁ vanyaṁ saṁcitaṁ puruṣarṣabha
3070013c tavārthe puruṣavyāghra pampāyās tīrasaṁbhavam
3070014a evam uktaḥ sa dharmātmā śabaryā śabarīm idam
3070014c rāghavaḥ prāha vijñāne tāṁ nityam abahiṣkr̥tām
3070015a danoḥ sakāśāt tattvena prabhāvaṁ te mahātmanaḥ
3070015c śrutaṁ pratyakṣam icchāmi saṁdraṣṭuṁ yadi manyase
3070016a etat tu vacanaṁ śrutvā rāmavaktrād viniḥsr̥tam
3070016c śabarī darśayām āsa tāv ubhau tad vanaṁ mahat
3070017a paśya meghaghanaprakhyaṁ mr̥gapakṣisamākulam
3070017c mataṅgavanam ity eva viśrutaṁ raghunandana
3070018a iha te bhāvitātmāno guravo me mahādyute
3070018c juhavāṁś cakrire tīrthaṁ mantravan mantrapūjitam
3070019a iyaṁ pratyak sthalī vedī yatra te me susatkr̥tāḥ
3070019c puṣpopahāraṁ kurvanti śramād udvepibhiḥ karaiḥ
3070020a teṣāṁ tapaḥ prabhāvena paśyādyāpi raghūttama
3070020c dyotayanti diśaḥ sarvāḥ śriyā vedyo ’tulaprabhāḥ
3070021a aśaknuvadbhis tair gantum upavāsaśramālasaiḥ
3070021c cintite ’bhyāgatān paśya sametān sapta sāgarān
3070022a kr̥tābhiṣekais tair nyastā valkalāḥ pādapeṣv iha
3070022c adyāpi na viśuṣyanti pradeśe raghunandana
3070023a kr̥tsnaṁ vanam idaṁ dr̥ṣṭaṁ śrotavyaṁ ca śrutaṁ tvayā
3070023c tad icchāmy abhyanujñātā tyaktum etat kalevaram
3070024a teṣām icchāmy ahaṁ gantuṁ samīpaṁ bhāvitātmanām
3070024c munīnām āśraṁmo yeṣām ahaṁ ca paricāriṇī
3070025a dharmiṣṭhaṁ tu vacaḥ śrutvā rāghavaḥ sahalakṣmaṇaḥ
3070025c anujānāmi gaccheti prahr̥ṣṭavadano ’bravīt
3070026a anujñātā tu rāmeṇa hutvātmānaṁ hutāśane
3070026c jvalatpāvakasaṁkāśā svargam eva jagāma sā
3070027a yatra te sukr̥tātmāno viharanti maharṣayaḥ
3070027c tat puṇyaṁ śabarīsthānaṁ jagāmātmasamādhinā
3071001a divaṁ tu tasyāṁ yātāyāṁ śabaryāṁ svena karmaṇā
3071001c lakṣmaṇena saha bhrātrā cintayām āsa rāghavaḥ
3071002a cintayitvā tu dharmātmā prabhāvaṁ taṁ mahātmanām
3071002c hitakāriṇam ekāgraṁ lakṣmaṇaṁ rāghavo ’bravīt
3071003a dr̥ṣṭo ’yam āśramaḥ saumya bahvāścaryaḥ kr̥tātmanām
3071003c viśvastamr̥gaśārdūlo nānāvihagasevitaḥ
3071004a saptānāṁ ca samudrāṇām eṣu tīrtheṣu lakṣmaṇa
3071004c upaspr̥ṣṭaṁ ca vidhivat pitaraś cāpi tarpitāḥ
3071005a pranaṣṭam aśubhaṁ yat tat kalyāṇaṁ samupasthitam
3071005c tena tv etat prahr̥ṣṭaṁ me mano lakṣmaṇa saṁprati
3071006a hr̥daye hi naravyāghra śubham āvirbhaviṣyati
3071006c tad āgaccha gamiṣyāvaḥ pampāṁ tāṁ priyadarśanām
3071007a r̥śyamūko girir yatra nātidūre prakāśate
3071007c yasmin vasati dharmātmā sugrīvo ’ṁśumataḥ sutaḥ
3071007e nityaṁ vālibhayāt trastaś caturbhiḥ saha vānaraiḥ
3071008a abhitvare ca taṁ draṣṭuṁ sugrīvaṁ vānararṣabham
3071008c tadadhīnaṁ hi me saumya sītāyāḥ parimārgaṇam
3071009a iti bruvāṇaṁ taṁ rāmaṁ saumitrir idam abravīt
3071009c gacchāvas tvaritaṁ tatra mamāpi tvarate manaḥ
3071010a āśramāt tu tatas tasmān niṣkramya sa viśāṁ patiḥ
3071010c ājagāma tataḥ pampāṁ lakṣmaṇena sahābhibhūḥ
3071011a samīkṣamāṇaḥ puṣpāḍhyaṁ sarvato vipuladrumam
3071011c koyaṣṭibhiś cārjunakaiḥ śatapatraiś ca kīcakaiḥ
3071011e etaiś cānyaiś ca vividhair nāditaṁ tad vanaṁ mahat
3071012a sa rāmo vidhivān vr̥kṣān sarāṁsi vividhāni ca
3071012c paśyan kāmābhisaṁtapto jagāma paramaṁ hradam
3071013a sa tām āsādya vai rāmo dūrād udakavāhinīm
3071013c mataṅgasarasaṁ nāma hradaṁ samavagāhata
3071014a sa tu śokasamāviṣṭo rāmo daśarathātmajaḥ
3071014c viveśa nalinīṁ pampāṁ paṅkajaiś ca samāvr̥tām
3071015a tilakāśokapuṁnāgabakuloddāla kāśinīm
3071015c ramyopavanasaṁbādhāṁ padmasaṁpīḍitodakām
3071016a sphaṭikopamatoyāḍhyāṁ ślakṣṇavālukasaṁtatām
3071016c matsyakacchapasaṁbādhāṁ tīrasthadrumaśobhitām
3071017a sakhībhir iva yuktābhir latābhir anuveṣṭitām
3071017c kiṁnaroragagandharvayakṣarākṣasasevitām
3071017e nānādrumalatākīrṇāṁ śītavārinidhiṁ śubhām
3071018a padmaiḥ saugandhikais tāmrāṁ śuklāṁ kumudamaṇḍalaiḥ
3071018c nīlāṁ kuvalayoddhātair bahuvarṇāṁ kuthām iva
3071019a aravindotpalavatīṁ padmasaugandhikāyutām
3071019c puṣpitāmravaṇopetāṁ barhiṇodghuṣṭanāditām
3071020a sa tāṁ dr̥ṣṭvā tataḥ pampāṁ rāmaḥ saumitriṇā saha
3071020c vilalāpa ca tejasvī kāmād daśarathātmajaḥ
3071021a tilakair bījapūraiś ca vaṭaiḥ śukladrumais tathā
3071021c puṣpitaiḥ karavīraiś ca puṁnāgaiś ca supuṣpitaiḥ
3071022a mālatīkundagulmaiś ca bhaṇḍīrair niculais tathā
3071022c aśokaiḥ saptaparṇaiś ca ketakair atimuktakaiḥ
3071022e anyaiś ca vividhair vr̥kṣaiḥ pramadevopaśobhitām
3071023a asyās tīre tu pūrvoktaḥ parvato dhātumaṇḍitaḥ
3071023c r̥śyamūka iti khyātaś citrapuṣpitakānanaḥ
3071024a harir r̥kṣarajo nāmnaḥ putras tasya mahātmanaḥ
3071024c adhyāste taṁ mahāvīryaḥ sugrīva iti viśrutaḥ
3071025a sugrīvam abhigaccha tvaṁ vānarendraṁ nararṣabha
3071025c ity uvāca punar vākyaṁ lakṣmaṇaṁ satyavikramam
3071026a tato mahad vartma ca dūrasaṁkramaṁ; krameṇa gatvā pravilokayan vanam
3071026c dadarśa pampāṁ śubhadarśa kānanām; anekanānāvidhapakṣisaṁkulām