% Mahābhārata: Karṇaparvan
% Last updated: Mon Jul 29 2019
% Encoding: Unicode Roman
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
08001001  vaiśaṁpāyana uvāca
08001001a tato droṇe hate rājan duryodhanamukhā nr̥pāḥ
08001001c bhr̥śam udvignamanaso droṇaputram upāgaman
08001002a te droṇam upaśocantaḥ kaśmalābhihataujasaḥ
08001002c paryupāsanta śokārtās tataḥ śāradvatīsutam
08001003a muhūrtaṁ te samāśvāsya hetubhiḥ śāstrasaṁmitaiḥ
08001003c rātryāgame mahīpālāḥ svāni veśmāni bhejire
08001004a viśeṣataḥ sūtaputro rājā caiva suyodhanaḥ
08001004c duḥśāsano ’tha śakunir na nidrām upalebhire
08001005a te veśmasv api kauravya pr̥thvīśā nāpnuvan sukham
08001005c cintayantaḥ kṣayaṁ tīvraṁ nidrāṁ naivopalebhire
08001006a sahitās te niśāyāṁ tu duryodhananiveśane
08001006c atipracaṇḍād vidveṣāt pāṇḍavānāṁ mahātmanām
08001007a yat tad dyūtaparikliṣṭāṁ kr̥ṣṇām āninyire sabhām
08001007c tat smaranto ’nvatapyanta bhr̥śam udvignacetasaḥ
08001008a cintayantaś ca pārthānāṁ tān kleśān dyūtakāritān
08001008c kr̥cchreṇa kṣaṇadāṁ rājan ninyur abdaśatopamām
08001009a tataḥ prabhāte vimale sthitā diṣṭasya śāsane
08001009c cakrur āvaśyakaṁ sarve vidhidr̥ṣṭena karmaṇā
08001010a te kr̥tvāvaśyakāryāṇi samāśvasya ca bhārata
08001010c yogam ājñāpayām āsur yuddhāya ca viniryayuḥ
08001011a karṇaṁ senāpatiṁ kr̥tvā kr̥takautukamaṅgalāḥ
08001011c vācayitvā dvijaśreṣṭhān dadhipātraghr̥tākṣataiḥ
08001012a niṣkair gobhir hiraṇyena vāsobhiś ca mahādhanaiḥ
08001012c vardhyamānā jayāśīrbhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ
08001013a tathaiva pāṇḍavā rājan kr̥tasarvāhṇikakriyāḥ
08001013c śibirān niryayū rājan yuddhāya kr̥taniścayāḥ
08001014a tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ tumulaṁ romaharṣaṇam
08001014c kurūṇāṁ pāṇḍavānāṁ ca parasparavadhaiṣiṇām
08001015a tayor dve divase yuddhaṁ kurupāṇḍavasenayoḥ
08001015c karṇe senāpatau rājann abhūd adbhutadarśanam
08001016a tataḥ śatrukṣayaṁ kr̥tvā sumahāntaṁ raṇe vr̥ṣaḥ
08001016c paśyatāṁ dhārtarāṣṭrāṇāṁ phalgunena nipātitaḥ
08001017a tatas tat saṁjayaḥ sarvaṁ gatvā nāgāhvayaṁ puram
08001017c ācakhyau dhr̥tarāṣṭrāya yad vr̥ttaṁ kurujāṅgale
08001018  janamejaya uvāca
08001018a āpageyaṁ hataṁ śrutvā droṇaṁ ca samare paraiḥ
08001018c yo jagāma parām ārtiṁ vr̥ddho rājāmbikāsutaḥ
08001019a sa śrutvā nihataṁ karṇaṁ duryodhanahitaiṣiṇam
08001019c kathaṁ dvijavara prāṇān adhārayata duḥkhitaḥ
08001020a yasmiñ jayāśāṁ putrāṇām amanyata sa pārthivaḥ
08001020c tasmin hate sa kauravyaḥ kathaṁ prāṇān adhārayat
08001021a durmaraṁ bata manye ’haṁ nr̥ṇāṁ kr̥cchre ’pi vartatām
08001021c yatra karṇaṁ hataṁ śrutvā nātyajaj jīvitaṁ nr̥paḥ
08001022a tathā śāṁtanavaṁ vr̥ddhaṁ brahman bāhlikam eva ca
08001022c droṇaṁ ca somadattaṁ ca bhūriśravasam eva ca
08001023a tathaiva cānyān suhr̥daḥ putrapautrāṁś ca pātitān
08001023c śrutvā yan nājahāt prāṇāṁs tan manye duṣkaraṁ dvija
08001024a etan me sarvam ācakṣva vistareṇa tapodhana
08001024c na hi tr̥pyāmi pūrveṣāṁ śr̥ṇvānaś caritaṁ mahat
08001025  vaiśaṁpāyana uvāca
08001025a hate karṇe mahārāja niśi gāvalgaṇis tadā
08001025c dīno yayau nāgapuram aśvair vātasamair jave
08001026a sa hāstinapuraṁ gatvā bhr̥śam udvignamānasaḥ
08001026c jagāma dhr̥tarāṣṭrasya kṣayaṁ prakṣīṇabāndhavam
08001027a sa samudvīkṣya rājānaṁ kaśmalābhihataujasam
08001027c vavande prāñjalir bhūtvā mūrdhnā pādau nr̥pasya ha
08001028a saṁpūjya ca yathānyāyaṁ dhr̥tarāṣṭraṁ mahīpatim
08001028c hā kaṣṭam iti coktvā sa tato vacanam ādade
08001029a saṁjayo ’haṁ kṣitipate kaccid āste sukhaṁ bhavān
08001029c svadoṣeṇāpadaṁ prāpya kaccin nādya vimuhyasi
08001030a hitāny uktāni viduradroṇagāṅgeyakeśavaiḥ
08001030c agr̥hītāny anusmr̥tya kaccin na kuruṣe vyathām
08001031a rāmanāradakaṇvaiś ca hitam uktaṁ sabhātale
08001031c nagr̥hītam anusmr̥tya kaccin na kuruṣe vyathām
08001032a suhr̥das tvaddhite yuktān bhīṣmadroṇamukhān paraiḥ
08001032c nihatān yudhi saṁsmr̥tya kaccin na kuruṣe vyathām
08001033a tam evaṁvādinaṁ rājā sūtaputraṁ kr̥tāñjalim
08001033c sudīrgham abhiniḥśvasya duḥkhārta idam abravīt
08001034a gāṅgeye nihate śūre divyāstravati saṁjaya
08001034c droṇe ca parameṣvāse bhr̥śaṁ me vyathitaṁ manaḥ
08001035a yo rathānāṁ sahasrāṇi daṁśitānāṁ daśaiva hi
08001035c ahany ahani tejasvī nijaghne vasusaṁbhavaḥ
08001036a sa hato yajñasenasya putreṇeha śikhaṇḍinā
08001036c pāṇḍaveyābhiguptena bhr̥śaṁ me vyathitaṁ manaḥ
08001037a bhārgavaḥ pradadau yasmai paramāstraṁ mahātmane
08001037c sākṣād rāmeṇa yo bālye dhanurveda upākr̥taḥ
08001038a yasya prasādāt kaunteyā rājaputrā mahābalāḥ
08001038c mahārathatvaṁ saṁprāptās tathānye vasudhādhipāḥ
08001039a taṁ droṇaṁ nihataṁ śrutvā dhr̥ṣṭadyumnena saṁyuge
08001039c satyasaṁdhaṁ maheṣvāsaṁ bhr̥śaṁ me vyathitaṁ manaḥ
08001040a trailokye yasya śāstreṣu na pumān vidyate samaḥ
08001040c taṁ droṇaṁ nihataṁ śrutvā kim akurvata māmakāḥ
08001041a saṁśaptakānāṁ ca bale pāṇḍavena mahātmanā
08001041c dhanaṁjayena vikramya gamite yamasādanam
08001042a nārāyaṇāstre nihate droṇaputrasya dhīmataḥ
08001042c hataśeṣeṣv anīkeṣu kim akurvata māmakāḥ
08001043a vipradrutān ahaṁ manye nimagnaḥ śokasāgare
08001043c plavamānān hate droṇe sannanaukān ivārṇave
08001044a duryodhanasya karṇasya bhojasya kr̥tavarmaṇaḥ
08001044c madrarājasya śalyasya drauṇeś caiva kr̥pasya ca
08001045a matputraśeṣasya tathā tathānyeṣāṁ ca saṁjaya
08001045c viprakīrṇeṣv anīkeṣu mukhavarṇo ’bhavat katham
08001046a etat sarvaṁ yathā vr̥ttaṁ tattvaṁ gāvalgaṇe raṇe
08001046c ācakṣva pāṇḍaveyānāṁ māmakānāṁ ca sarvaśaḥ
08001047  saṁjaya uvāca
08001047a pāṇḍaveyair hi yad vr̥ttaṁ kauraveyeṣu māriṣa
08001047c tac chrutvā mā vyathāṁ kārṣīr diṣṭe na vyathate manaḥ
08001048a yasmād abhāvī bhāvī vā bhaved artho naraṁ prati
08001048c aprāptau tasya vā prāptau na kaś cid vyathate budhaḥ
08001049  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08001049a na vyathā śr̥ṇvataḥ kā cid vidyate mama saṁjaya
08001049c diṣṭam etat purā manye kathayasva yathecchakam
08002001  saṁjaya uvāca
08002001a hate droṇe maheṣvāse tava putrā mahārathāḥ
08002001c babhūvur āśvastamukhā viṣaṇṇā gatacetasaḥ
08002002a avāṅmukhāḥ śastrabhr̥taḥ sarva eva viśāṁ pate
08002002c aprekṣamāṇāḥ śokārtā nābhyabhāṣan parasparam
08002003a tān dr̥ṣṭvā vyathitākārān sainyāni tava bhārata
08002003c ūrdhvam evābhyavekṣanta duḥkhatrastāny anekaśaḥ
08002004a śastrāṇy eṣāṁ ca rājendra śoṇitāktāny aśeṣataḥ
08002004c prābhraśyanta karāgrebhyo dr̥ṣṭvā droṇaṁ nipātitam
08002005a tāni baddhāny aniṣṭāni lambamānāni bhārata
08002005c adr̥śyanta mahārāja nakṣatrāṇi yathā divi
08002006a tathārtaṁ stimitaṁ dr̥ṣṭvā gatasattvam iva sthitam
08002006c svaṁ balaṁ tan mahārāja rājā duryodhano ’bravīt
08002007a bhavatāṁ bāhuvīryaṁ hi samāśritya mayā yudhi
08002007c pāṇḍaveyāḥ samāhūtā yuddhaṁ cedaṁ pravartitam
08002008a tad idaṁ nihate droṇe viṣaṇṇam iva lakṣyate
08002008c yudhyamānāś ca samare yodhā vadhyanti sarvataḥ
08002009a jayo vāpi vadho vāpi yudhyamānasya saṁyuge
08002009c bhavet kim atra citraṁ vai yudhyadhvaṁ sarvatomukhāḥ
08002010a paśyadhvaṁ ca mahātmānaṁ karṇaṁ vaikartanaṁ yudhi
08002010c pracarantaṁ maheṣvāsaṁ divyair astrair mahābalam
08002011a yasya vai yudhi saṁtrāsāt kuntīputro dhanaṁjayaḥ
08002011c nivartate sadāmarṣāt siṁhāt kṣudramr̥go yathā
08002012a yena nāgāyutaprāṇo bhīmaseno mahābalaḥ
08002012c mānuṣeṇaiva yuddhena tām avasthāṁ praveśitaḥ
08002013a yena divyāstravic chūro māyāvī sa ghaṭotkacaḥ
08002013c amoghayā raṇe śaktyā nihato bhairavaṁ nadan
08002014a tasya duṣpāravīryasya satyasaṁdhasya dhīmataḥ
08002014c bāhvor draviṇam akṣayyam adya drakṣyatha saṁyuge
08002015a droṇaputrasya vikrāntaṁ rādheyasyaiva cobhayoḥ
08002015c pāṇḍupāñcālasainyeṣu drakṣyathāpi mahātmanoḥ
08002016a sarva eva bhavantaś ca śūrāḥ prājñāḥ kulodgatāḥ
08002016c śīlavantaḥ kr̥tāstrāś ca drakṣyathādya parasparam
08002017a evam ukte mahārāja karṇo vaikartano nr̥paḥ
08002017c siṁhanādaṁ vinadyoccaiḥ prāyudhyata mahābalaḥ
08002018a sa sr̥ñjayānāṁ sarveṣāṁ pāñcālānāṁ ca paśyatām
08002018c kekayānāṁ videhānām akarot kadanaṁ mahat
08002019a tasyeṣudhārāḥ śataśaḥ prādurāsañ śarāsanāt
08002019c agre puṅkhe ca saṁsaktā yathā bhramarapaṅktayaḥ
08002020a sa pīḍayitvā pāñcālān pāṇḍavāṁś ca tarasvinaḥ
08002020c hatvā sahasraśo yodhān arjunena nipātitaḥ
08003001  vaiśaṁpāyana uvāca
08003001a etac chrutvā mahārāja dhr̥tarāṣṭro ’mbikāsutaḥ
08003001c śokasyāntam apaśyan vai hataṁ matvā suyodhanam
08003001e vihvalaḥ patito bhūmau naṣṭacetā iva dvipaḥ
08003002a tasmin nipatite bhūmau vihvale rājasattame
08003002c ārtanādo mahān āsīt strīṇāṁ bharatasattama
08003003a sa śabdaḥ pr̥thivīṁ sarvāṁ pūrayām āsa sarvaśaḥ
08003003c śokārṇave mahāghore nimagnā bharatastriyaḥ
08003004a rājānaṁ ca samāsādya gāndhārī bharatarṣabha
08003004c niḥsaṁjñā patitā bhūmau sarvāṇy antaḥpurāṇi ca
08003005a tatas tāḥ saṁjayo rājan samāśvāsayad āturāḥ
08003005c muhyamānāḥ subahuśo muñcantyo vāri netrajam
08003006a samāśvastāḥ striyas tās tu vepamānā muhur muhuḥ
08003006c kadalya iva vātena dhūyamānāḥ samantataḥ
08003007a rājānaṁ viduraś cāpi prajñācakṣuṣam īśvaram
08003007c āśvāsayām āsa tadā siñcaṁs toyena kauravam
08003008a sa labdhvā śanakaiḥ saṁjñāṁ tāś ca dr̥ṣṭvā striyo nr̥pa
08003008c unmatta iva rājā sa sthitas tūṣṇīṁ viśāṁ pate
08003009a tato dhyātvā ciraṁ kālaṁ niḥśvasaṁś ca punaḥ punaḥ
08003009c svān putrān garhayām āsa bahu mene ca pāṇḍavān
08003010a garhayitvātmano buddhiṁ śakuneḥ saubalasya ca
08003010c dhyātvā ca suciraṁ kālaṁ vepamāno muhur muhuḥ
08003011a saṁstabhya ca mano bhūyo rājā dhairyasamanvitaḥ
08003011c punar gāvalgaṇiṁ sūtaṁ paryapr̥cchata saṁjayam
08003012a yat tvayā kathitaṁ vākyaṁ śrutaṁ saṁjaya tan mayā
08003012c kaccid duryodhanaḥ sūta na gato vai yamakṣayam
08003012e brūhi saṁjaya tattvena punar uktāṁ kathām imām
08003013a evam ukto ’bravīt sūto rājānaṁ janamejaya
08003013c hato vaikartano rājan saha putrair mahārathaiḥ
08003013e bhrātr̥bhiś ca maheṣvāsaiḥ sūtaputrais tanutyajaiḥ
08003014a duḥśāsanaś ca nihataḥ pāṇḍavena yaśasvinā
08003014c pītaṁ ca rudhiraṁ kopād bhīmasenena saṁyuge
08004001  vaiśaṁpāyana uvāca
08004001a etac chrutvā mahārāja dhr̥tarāṣṭro ’mbikāsutaḥ
08004001c abravīt saṁjayaṁ sūtaṁ śokavyākulacetanaḥ
08004002a duṣpraṇītena me tāta manasābhiplutātmanaḥ
08004002c hataṁ vaikartanaṁ śrutvā śoko marmāṇi kr̥ntati
08004003a kr̥tāstraparamāḥ śalye duḥkhapāraṁ titīrṣavaḥ
08004003c kurūṇāṁ sr̥ñjayānāṁ ca ke nu jīvanti ke mr̥tāḥ
08004004  saṁjaya uvāca
08004004a hataḥ śāṁtanavo rājan durādharṣaḥ pratāpavān
08004004c hatvā pāṇḍavayodhānām arbudaṁ daśabhir dinaiḥ
08004005a tato droṇo maheṣvāsaḥ pāñcālānāṁ rathavrajān
08004005c nihatya yudhi durdharṣaḥ paścād rukmaratho hataḥ
08004006a hataśiṣṭasya bhīṣmeṇa droṇena ca mahātmanā
08004006c ardhaṁ nihatya sainyasya karṇo vaikartano hataḥ
08004007a viviṁśatir mahārāja rājaputro mahābalaḥ
08004007c ānartayodhāñ śataśo nihatya nihato raṇe
08004008a atha putro vikarṇas te kṣatravratam anusmaran
08004008c kṣīṇavāhāyudhaḥ śūraḥ sthito ’bhimukhataḥ parān
08004009a ghorarūpān parikleśān duryodhanakr̥tān bahūn
08004009c pratijñāṁ smaratā caiva bhīmasenena pātitaḥ
08004010a vindānuvindāv āvantyau rājaputrau mahābalau
08004010c kr̥tvā nasukaraṁ karma gatau vaivasvatakṣayam
08004011a sindhurāṣṭramukhānīha daśa rāṣṭrāṇi yasya vai
08004011c vaśe tiṣṭhanti vīrasya yaḥ sthitas tava śāsane
08004012a akṣauhiṇīr daśaikāṁ ca nirjitya niśitaiḥ śaraiḥ
08004012c arjunena hato rājan mahāvīryo jayadrathaḥ
08004013a tathā duryodhanasutas tarasvī yuddhadurmadaḥ
08004013c vartamānaḥ pituḥ śāstre saubhadreṇa nipātitaḥ
08004014a tathā dauḥśāsanir vīro bāhuśālī raṇotkaṭaḥ
08004014c draupadeyena vikramya gamito yamasādanam
08004015a kirātānām adhipatiḥ sāgarānūpavāsinām
08004015c devarājasya dharmātmā priyo bahumataḥ sakhā
08004016a bhagadatto mahīpālaḥ kṣatradharmarataḥ sadā
08004016c dhanaṁjayena vikramya gamito yamasādanam
08004017a tathā kauravadāyādaḥ saumadattir mahāyaśāḥ
08004017c hato bhūriśravā rājañ śūraḥ sātyakinā yudhi
08004018a śrutāyur api cāmbaṣṭhaḥ kṣatriyāṇāṁ dhanurdharaḥ
08004018c carann abhītavat saṁkhye nihataḥ savyasācinā
08004019a tava putraḥ sadā saṁkhye kr̥tāstro yuddhadurmadaḥ
08004019c duḥśāsano mahārāja bhīmasenena pātitaḥ
08004020a yasya rājan gajānīkaṁ bahusāhasram adbhutam
08004020c sudakṣiṇaḥ sa saṁgrāme nihataḥ savyasācinā
08004021a kosalānām adhipatir hatvā bahuśatān parān
08004021c saubhadreṇa hi vikramya gamito yamasādanam
08004022a bahuśo yodhayitvā ca bhīmasenaṁ mahārathaḥ
08004022c citrasenas tava suto bhīmasenena pātitaḥ
08004023a madrarājātmajaḥ śūraḥ pareṣāṁ bhayavardhanaḥ
08004023c asicarmadharaḥ śrīmān saubhadreṇa nipātitaḥ
08004024a samaḥ karṇasya samare yaḥ sa karṇasya paśyataḥ
08004024c vr̥ṣaseno mahātejāḥ śīghrāstraḥ kr̥taniścayaḥ
08004025a abhimanyor vadhaṁ smr̥tvā pratijñām api cātmanaḥ
08004025c dhanaṁjayena vikramya gamito yamasādanam
08004026a nityaprasaktavairo yaḥ pāṇḍavaiḥ pr̥thivīpatiḥ
08004026c viśrāvya vairaṁ pārthena śrutāyuḥ sa nipātitaḥ
08004027a śalyaputras tu vikrāntaḥ sahadevena māriṣa
08004027c hato rukmaratho rājan bhrātā mātulajo yudhi
08004028a rājā bhagīratho vr̥ddho br̥hatkṣatraś ca kekayaḥ
08004028c parākramantau vikrāntau nihatau vīryavattarau
08004029a bhagadattasuto rājan kr̥taprajño mahābalaḥ
08004029c śyenavac caratā saṁkhye nakulena nipātitaḥ
08004030a pitāmahas tava tathā bāhlikaḥ saha bāhlikaiḥ
08004030c bhīmasenena vikramya gamito yamasādanam
08004031a jayatsenas tathā rājañ jārāsaṁdhir mahābalaḥ
08004031c māgadho nihataḥ saṁkhye saubhadreṇa mahātmanā
08004032a putras te durmukho rājan duḥsahaś ca mahārathaḥ
08004032c gadayā bhīmasenena nihatau śūramāninau
08004033a durmarṣaṇo durviṣaho durjayaś ca mahārathaḥ
08004033c kr̥tvā nasukaraṁ karma gatā vaivasvatakṣayam
08004034a sacivo vr̥ṣavarmā te sūtaḥ paramavīryavān
08004034c bhīmasenena vikramya gamito yamasādanam
08004035a nāgāyutabalo rājā nāgāyutabalo mahān
08004035c sagaṇaḥ pāṇḍuputreṇa nihataḥ savyasācinā
08004036a vasātayo mahārāja dvisāhasrāḥ prahāriṇaḥ
08004036c śūrasenāś ca vikrāntāḥ sarve yudhi nipātitāḥ
08004037a abhīṣāhāḥ kavacinaḥ praharanto madotkaṭāḥ
08004037c śibayaś ca rathodārāḥ kaliṅgasahitā hatāḥ
08004038a gokule nityasaṁvr̥ddhā yuddhe paramakovidāḥ
08004038c śreṇayo bahusāhasrāḥ saṁśaptakagaṇāś ca ye
08004038e te sarve pārtham āsādya gatā vaivasvatakṣayam
08004039a syālau tava mahārāja rājānau vr̥ṣakācalau
08004039c tvadarthe saṁparākrāntau nihatau savyasācinā
08004040a ugrakarmā maheṣvāso nāmataḥ karmatas tathā
08004040c śālvarājo mahārāja bhīmasenena pātitaḥ
08004041a oghavāṁś ca mahārāja br̥hantaḥ sahito raṇe
08004041c parākramantau mitrārthe gatau vaivasvatakṣayam
08004042a tathaiva rathināṁ śreṣṭhaḥ kṣemadhūrtir viśāṁ pate
08004042c nihato gadayā rājan bhīmasenena saṁyuge
08004043a tathā rājā maheṣvāso jalasaṁdho mahābalaḥ
08004043c sumahat kadanaṁ kr̥tvā hataḥ sātyakinā raṇe
08004044a alāyudho rākṣasendraḥ kharabandhurayānagaḥ
08004044c ghaṭotkacena vikramya gamito yamasādanam
08004045a rādheyāḥ sūtaputrāś ca bhrātaraś ca mahārathāḥ
08004045c kekayāḥ sarvaśaś cāpi nihatāḥ savyasācinā
08004046a mālavā madrakāś caiva draviḍāś cogravikramāḥ
08004046c yaudheyāś ca lalitthāś ca kṣudrakāś cāpy uśīnarāḥ
08004047a māvellakās tuṇḍikerāḥ sāvitrīputrakāñcalāḥ
08004047c prācyodīcyāḥ pratīcyāś ca dākṣiṇātyāś ca māriṣa
08004048a pattīnāṁ nihatāḥ saṁghā hayānām ayutāni ca
08004048c rathavrajāś ca nihatā hatāś ca varavāraṇāḥ
08004049a sadhvajāḥ sāyudhāḥ śūrāḥ savarmāmbarabhūṣaṇāḥ
08004049c kālena mahatā yattāḥ kule ye ca vivardhitāḥ
08004050a te hatāḥ samare rājan pārthenākliṣṭakarmaṇā
08004050c anye tathāmitabalāḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ
08004051a ete cānye ca bahavo rājānaḥ sagaṇā raṇe
08004051c hatāḥ sahasraśo rājan yan māṁ tvaṁ paripr̥cchasi
08004051e evam eṣa kṣayo vr̥ttaḥ karṇārjunasamāgame
08004052a mahendreṇa yathā vr̥tro yathā rāmeṇa rāvaṇaḥ
08004052c yathā kr̥ṣṇena nihato muro raṇanipātitaḥ
08004052e kārtavīryaś ca rāmeṇa bhārgaveṇa hato yathā
08004053a sajñātibāndhavaḥ śūraḥ samare yuddhadurmadaḥ
08004053c raṇe kr̥tvā mahāyuddhaṁ ghoraṁ trailokyaviśrutam
08004054a tathārjunena nihato dvairathe yuddhadurmadaḥ
08004054c sāmātyabāndhavo rājan karṇaḥ praharatāṁ varaḥ
08004055a jayāśā dhārtarāṣṭrāṇāṁ vairasya ca mukhaṁ yataḥ
08004055c tīrṇaṁ tat pāṇḍavai rājan yat purā nāvabudhyase
08004056a ucyamāno mahārāja bandhubhir hitakāṅkṣibhiḥ
08004056c tad idaṁ samanuprāptaṁ vyasanaṁ tvāṁ mahātyayam
08004057a putrāṇāṁ rājyakāmānāṁ tvayā rājan hitaiṣiṇā
08004057c ahitānīva cīrṇāni teṣāṁ te phalam āgatam
08004058  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08004058a ākhyātā māmakās tāta nihatā yudhi pāṇḍavaiḥ
08004058c nihatān pāṇḍaveyānāṁ māmakair brūhi saṁjaya
08004059  saṁjaya uvāca
08004059a kuntayo yudhi vikrāntā mahāsattvā mahābalāḥ
08004059c sānubandhāḥ sahāmātyā bhīṣmeṇa yudhi pātitāḥ
08004060a samaḥ kirīṭinā saṁkhye vīryeṇa ca balena ca
08004060c satyajit satyasaṁdhena droṇena nihato raṇe
08004061a tathā virāṭadrupadau vr̥ddhau sahasutau nr̥pau
08004061c parākramantau mitrārthe droṇena nihatau raṇe
08004062a yo bāla eva samare saṁmitaḥ savyasācinā
08004062c keśavena ca durdharṣo baladevena cābhibhūḥ
08004063a sa eṣa kadanaṁ kr̥tvā mahad raṇaviśāradaḥ
08004063c parivārya mahāmātraiḥ ṣaḍbhiḥ paramakai rathaiḥ
08004063e aśaknuvadbhir bībhatsum abhimanyur nipātitaḥ
08004064a taṁ kr̥taṁ virathaṁ vīraṁ kṣatradharme vyavasthitam
08004064c dauḥśāsanir mahārāja saubhadraṁ hatavān raṇe
08004065a br̥hantas tu maheṣvāsaḥ kr̥tāstro yuddhadurmadaḥ
08004065c duḥśāsanena vikramya gamito yamasādanam
08004066a maṇimān daṇḍadhāraś ca rājānau yuddhadurmadau
08004066c parākramantau mitrārthe droṇena vinipātitau
08004067a aṁśumān bhojarājas tu sahasainyo mahārathaḥ
08004067c bhāradvājena vikramya gamito yamasādanam
08004068a citrāyudhaś citrayodhī kr̥tvā tau kadanaṁ mahat
08004068c citramārgeṇa vikramya karṇena nihatau yudhi
08004069a vr̥kodarasamo yuddhe dr̥ḍhaḥ kekayajo yudhi
08004069c kekayenaiva vikramya bhrātrā bhrātā nipātitaḥ
08004070a janamejayo gadāyodhī pārvatīyaḥ pratāpavān
08004070c durmukhena mahārāja tava putreṇa pātitaḥ
08004071a rocamānau naravyāghrau rocamānau grahāv iva
08004071c droṇena yugapad rājan divaṁ saṁpreṣitau śaraiḥ
08004072a nr̥pāś ca pratiyudhyantaḥ parākrāntā viśāṁ pate
08004072c kr̥tvā nasukaraṁ karma gatā vaivasvatakṣayam
08004073a purujit kuntibhojaś ca mātulaḥ savyasācinaḥ
08004073c saṁgrāmanirjitām̐l lokān gamito droṇasāyakaiḥ
08004074a abhibhūḥ kāśirājaś ca kāśikair bahubhir vr̥taḥ
08004074c vasudānasya putreṇa nyāsito deham āhave
08004075a amitaujā yudhāmanyur uttamaujāś ca vīryavān
08004075c nihatya śataśaḥ śūrān parair vinihatau raṇe
08004076a kṣatradharmā ca pāñcālyaḥ kṣatravarmā ca māriṣa
08004076c droṇena parameṣvāsau gamitau yamasādanam
08004077a śikhaṇḍitanayo yuddhe kṣatradevo yudhāṁ patiḥ
08004077c lakṣmaṇena hato rājaṁs tava pautreṇa bhārata
08004078a sucitraś citradharmā ca pitāputrau mahārathau
08004078c pracarantau mahāvīryau droṇena nihatau raṇe
08004079a vārdhakṣemir mahārāja kr̥tvā kadanam āhave
08004079c bāhlikena mahārāja kauraveṇa nipātitaḥ
08004080a dhr̥ṣṭaketur mahārāja cedīnāṁ pravaro rathaḥ
08004080c kr̥tvā nasukaraṁ karma gato vaivasvatakṣayam
08004081a tathā satyadhr̥tis tāta kr̥tvā kadanam āhave
08004081c pāṇḍavārthe parākrānto gamito yamasādanam
08004082a putras tu śiśupālasya suketuḥ pr̥thivīpate
08004082c nihatya śātravān saṁkhye droṇena nihato yudhi
08004083a tathā satyadhr̥tir vīro madirāśvaś ca vīryavān
08004083c sūryadattaś ca vikrānto nihato droṇasāyakaiḥ
08004084a śreṇimāṁś ca mahārāja yudhyamānaḥ parākramī
08004084c kr̥tvā nasukaraṁ karma gato vaivasvatakṣayam
08004085a tathaiva yudhi vikrānto māgadhaḥ paravīrahā
08004085c bhīṣmeṇa nihato rājan yudhyamānaḥ parākramī
08004086a vasudānaś ca kadanaṁ kurvāṇo ’tīva saṁyuge
08004086c bhāradvājena vikramya gamito yamasādanam
08004087a ete cānye ca bahavaḥ pāṇḍavānāṁ mahārathāḥ
08004087c hatā droṇena vikramya yan māṁ tvaṁ paripr̥cchasi
08004088  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08004088a hatapravīre sainye ’smin māmake vadatāṁ vara
08004088c ahatāñ śaṁsa me sūta ye ’tra jīvanti ke cana
08004089a eteṣu nihateṣv adya ye tvayā parikīrtitāḥ
08004089c ahatān manyase yāṁs tvaṁ te ’pi svargajito matāḥ
08004090  saṁjaya uvāca
08004090a yasmin mahāstrāṇi samarpitāni; citrāṇi śubhrāṇi caturvidhāni
08004090c divyāni rājan nihitāni caiva; droṇena vīradvijasattamena
08004091a mahārathaḥ kr̥timān kṣiprahasto; dr̥ḍhāyudho dr̥ḍhamuṣṭir dr̥ḍheṣuḥ
08004091c sa vīryavān droṇaputras tarasvī; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe
08004092a ānartavāsī hr̥dikātmajo ’sau; mahārathaḥ sātvatānāṁ variṣṭhaḥ
08004092c svayaṁ bhojaḥ kr̥tavarmā kr̥tāstro; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe
08004093a śāradvato gautamaś cāpi rājan; mahābalo bahucitrāstrayodhī
08004093c dhanuś citraṁ sumahad bhārasāhaṁ; vyavasthito yotsyamānaḥ pragr̥hya
08004094a ārtāyaniḥ samare duṣprakampyaḥ; senāgraṇīḥ prathamas tāvakānām
08004094c svasreyāṁs tān pāṇḍaveyān visr̥jya; satyāṁ vācaṁ tāṁ cikīrṣus tarasvī
08004095a tejovadhaṁ sūtaputrasya saṁkhye; pratiśrutvājātaśatroḥ purastāt
08004095c durādharṣaḥ śakrasamānavīryaḥ; śalyaḥ sthito yoddhukāmas tvadarthe
08004096a ājāneyaiḥ saindhavaiḥ pārvatīyair; nadījakāmbojavanāyubāhlikaiḥ
08004096c gāndhārarājaḥ svabalena yukto; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe
08004097a tathā sutas te jvalanārkavarṇaṁ; rathaṁ samāsthāya kurupravīra
08004097c vyavasthitaḥ kurumitro narendra; vyabhre sūryo bhrājamāno yathā vai
08004098a duryodhano nāgakulasya madhye; mahāvīryaḥ saha sainyapravīraiḥ
08004098c rathena jāmbūnadabhūṣaṇena; vyavasthitaḥ samare yoddhukāmaḥ
08004099a sa rājamadhye puruṣapravīro; rarāja jāmbūnadacitravarmā
08004099c padmaprabho vahnir ivālpadhūmo; meghāntare sūrya iva prakāśaḥ
08004100a tathā suṣeṇo ’py asicarmapāṇis; tavātmajaḥ satyasenaś ca vīraḥ
08004100c vyavasthitau citrasenena sārdhaṁ; hr̥ṣṭātmānau samare yoddhukāmau
08004101a hrīniṣedhā bharatā rājaputrāś; citrāyudhaḥ śrutakarmā jayaś ca
08004101c śalaś ca satyavrataduḥśalau ca; vyavasthitā balino yoddhukāmāḥ
08004102a kaitavyānām adhipaḥ śūramānī; raṇe raṇe śatruhā rājaputraḥ
08004102c patrī hayī nāgarathaprayāyī; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe
08004103a vīraḥ śrutāyuś ca śrutāyudhaś ca; citrāṅgadaś citravarmā sa vīraḥ
08004103c vyavasthitā ye tu sainye narāgryāḥ; prahāriṇo māninaḥ satyasaṁdhāḥ
08004104a karṇātmajaḥ satyaseno mahātmā; vyavasthitaḥ samare yoddhukāmaḥ
08004104c athāparau karṇasutau varārhau; vyavasthitau laghuhastau narendra
08004104e balaṁ mahad durbhidam alpadhairyaiḥ; samāśritau yotsyamānau tvadarthe
08004105a etaiś ca mukhyair aparaiś ca rājan; yodhapravīrair amitaprabhāvaiḥ
08004105c vyavasthito nāgakulasya madhye; yathā mahendraḥ kururājo jayāya
08004106  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08004106a ākhyātā jīvamānā ye parebhyo ’nye yathātatham
08004106c itīdam abhigacchāmi vyaktam arthābhipattitaḥ
08004107  vaiśaṁpāyana uvāca
08004107a evaṁ bruvann eva tadā dhr̥tarāṣṭro ’mbikāsutaḥ
08004107c hatapravīraṁ vidhvastaṁ kiṁciccheṣaṁ svakaṁ balam
08004107e śrutvā vyāmoham agamac chokavyākulitendriyaḥ
08004108a muhyamāno ’bravīc cāpi muhūrtaṁ tiṣṭha saṁjaya
08004108c vyākulaṁ me manas tāta śrutvā sumahad apriyam
08004108e naṣṭacittas tataḥ so ’tha babhūva jagatīpatiḥ
08005001  janamejaya uvāca
08005001a śrutvā karṇaṁ hataṁ yuddhe putrāṁś caivāpalāyinaḥ
08005001c narendraḥ kiṁ cid āśvasto dvijaśreṣṭha kim abravīt
08005002a prāptavān paramaṁ duḥkhaṁ putravyasanajaṁ mahat
08005002c tasmin yad uktavān kāle tan mamācakṣva pr̥cchataḥ
08005003  vaiśaṁpāyana uvāca
08005003a śrutvā karṇasya nidhanam aśraddheyam ivādbhutam
08005003c bhūtasaṁmohanaṁ bhīmaṁ meroḥ paryasanaṁ yathā
08005004a cittamoham ivāyuktaṁ bhārgavasya mahāmateḥ
08005004c parājayam ivendrasya dviṣadbhyo bhīmakarmaṇaḥ
08005005a divaḥ prapatanaṁ bhānor urvyām iva mahādyuteḥ
08005005c saṁśoṣaṇam ivācintyaṁ samudrasyākṣayāmbhasaḥ
08005006a mahīviyaddigīśānāṁ sarvanāśam ivādbhutam
08005006c karmaṇor iva vaiphalyam ubhayoḥ puṇyapāpayoḥ
08005007a saṁcintya nipuṇaṁ buddhyā dhr̥tarāṣṭro janeśvaraḥ
08005007c nedam astīti saṁcintya karṇasya nidhanaṁ prati
08005008a prāṇinām etad ātmatvāt syād apīti vināśanam
08005008c śokāgninā dahyamāno dhamyamāna ivāśayaḥ
08005009a vidhvastātmā śvasan dīno hā hety uktvā suduḥkhitaḥ
08005009c vilalāpa mahārāja dhr̥tarāṣṭro ’mbikāsutaḥ
08005010  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08005010a saṁjayādhiratho vīraḥ siṁhadviradavikramaḥ
08005010c vr̥ṣam apratimaskandho vr̥ṣabhākṣagatisvanaḥ
08005011a vr̥ṣabho vr̥ṣabhasyeva yo yuddhe na nivartate
08005011c śatror api mahendrasya vajrasaṁhanano yuvā
08005012a yasya jyātalaśabdena śaravr̥ṣṭiraveṇa ca
08005012c rathāśvanaramātaṅgā nāvatiṣṭhanti saṁyuge
08005013a yam āśritya mahābāhuṁ dviṣatsaṁghaghnam acyutam
08005013c duryodhano ’karod vairaṁ pāṇḍuputrair mahābalaiḥ
08005014a sa kathaṁ rathināṁ śreṣṭhaḥ karṇaḥ pārthena saṁyuge
08005014c nihataḥ puruṣavyāghraḥ prasahyāsahyavikramaḥ
08005015a yo nāmanyata vai nityam acyutaṁ na dhanaṁjayam
08005015c na vr̥ṣṇīn api tān anyān svabāhubalam āśritaḥ
08005016a śārṅgagāṇḍīvadhanvānau sahitāv aparājitau
08005016c ahaṁ divyād rathād ekaḥ pātayiṣyāmi saṁyuge
08005017a iti yaḥ satataṁ mandam avocal lobhamohitam
08005017c duryodhanam apādīnaṁ rājyakāmukam āturam
08005018a yaś cājaiṣīd atibalān amitrān api durjayān
08005018c gāndhārān madrakān matsyāṁs trigartāṁs taṅgaṇāñ śakān
08005019a pāñcālāṁś ca videhāṁś ca kuṇindān kāśikosalān
08005019c suhmān aṅgāṁś ca puṇḍrāṁś ca niṣādān vaṅgakīcakān
08005020a vatsān kaliṅgāṁs taralān aśmakān r̥ṣikāṁs tathā
08005020c yo jitvā samare vīraś cakre balibhr̥taḥ purā
08005021a uccaiḥśravā varo ’śvānāṁ rājñāṁ vaiśravaṇo varaḥ
08005021c varo mahendro devānāṁ karṇaḥ praharatāṁ varaḥ
08005022a yaṁ labdhvā māgadho rājā sāntvamānārthagauravaiḥ
08005022c arautsīt pārthivaṁ kṣatram r̥te kauravayādavān
08005023a taṁ śrutvā nihataṁ karṇaṁ dvairathe savyasācinā
08005023c śokārṇave nimagno ’ham aplavaḥ sāgare yathā
08005024a īdr̥śair yady ahaṁ duḥkhair na vinaśyāmi saṁjaya
08005024c vajrād dr̥ḍhataraṁ manye hr̥dayaṁ mama durbhidam
08005025a jñātisaṁbandhimitrāṇām imaṁ śrutvā parājayam
08005025c ko mad anyaḥ pumām̐l loke na jahyāt sūta jīvitam
08005026a viṣam agniṁ prapātaṁ vā parvatāgrād ahaṁ vr̥ṇe
08005026c na hi śakṣyāmi duḥkhāni soḍhuṁ kaṣṭāni saṁjaya
08005027  saṁjaya uvāca
08005027a śriyā kulena yaśasā tapasā ca śrutena ca
08005027c tvām adya santo manyante yayātim iva nāhuṣam
08005028a śrute maharṣipratimaḥ kr̥takr̥tyo ’si pārthiva
08005028c paryavasthāpayātmānaṁ mā viṣāde manaḥ kr̥thāḥ
08005029  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08005029a daivam eva paraṁ manye dhik pauruṣam anarthakam
08005029c yatra rāmapratīkāśaḥ karṇo ’hanyata saṁyuge
08005030a hatvā yudhiṣṭhirānīkaṁ pāñcālānāṁ rathavrajān
08005030c pratāpya śaravarṣeṇa diśaḥ sarvā mahārathaḥ
08005031a mohayitvā raṇe pārthān vajrahasta ivāsurān
08005031c sa kathaṁ nihataḥ śete vātarugṇa iva drumaḥ
08005032a śokasyāntaṁ na paśyāmi samudrasyeva viplukāḥ
08005032c cintā me vardhate tīvrā mumūrṣā cāpi jāyate
08005033a karṇasya nidhanaṁ śrutvā vijayaṁ phalgunasya ca
08005033c aśraddheyam ahaṁ manye vadhaṁ karṇasya saṁjaya
08005034a vajrasāramayaṁ nūnaṁ hr̥dayaṁ sudr̥ḍhaṁ mama
08005034c yac chrutvā puruṣavyāghraṁ hataṁ karṇaṁ na dīryate
08005035a āyur nūnaṁ sudīrghaṁ me vihitaṁ daivataiḥ purā
08005035c yatra karṇaṁ hataṁ śrutvā jīvāmīha suduḥkhitaḥ
08005036a dhig jīvitam idaṁ me ’dya suhr̥d dhīnasya saṁjaya
08005036c adya cāhaṁ daśām etāṁ gataḥ saṁjaya garhitām
08005036e kr̥paṇaṁ vartayiṣyāmi śocyaḥ sarvasya mandadhīḥ
08005037a aham eva purā bhūtvā sarvalokasya satkr̥taḥ
08005037c paribhūtaḥ kathaṁ sūta punaḥ śakṣyāmi jīvitum
08005037e duḥkhāt suduḥkhaṁ vyasanaṁ prāptavān asmi saṁjaya
08005038a tasmād bhīṣmavadhe caiva droṇasya ca mahātmanaḥ
08005038c nātra śeṣaṁ prapaśyāmi sūtaputre hate yudhi
08005039a sa hi pāraṁ mahān āsīt putrāṇāṁ mama saṁjaya
08005039c yuddhe vinihataḥ śūro visr̥jan sāyakān bahūn
08005040a ko hi me jīvitenārthas tam r̥te puruṣarṣabham
08005040c rathād atiratho nūnam apatat sāyakārditaḥ
08005041a parvatasyeva śikharaṁ vajrapātavidāritam
08005041c śayīta pr̥thivīṁ nūnaṁ śobhayan rudhirokṣitaḥ
08005041e mātaṅga iva mattena mātaṅgena nipātitaḥ
08005042a yad balaṁ dhārtarāṣṭrāṇāṁ pāṇḍavānāṁ yato bhayam
08005042c so ’rjunena hataḥ karṇaḥ pratimānaṁ dhanuṣmatām
08005043a sa hi vīro maheṣvāsaḥ putrāṇām abhayaṁkaraḥ
08005043c śete vinihato vīraḥ śakreṇeva yathā balaḥ
08005044a paṅgor ivādhvagamanaṁ daridrasyeva kāmitam
08005044c duryodhanasya cākūtaṁ tr̥ṣitasyeva piplukāḥ
08005045a anyathā cintitaṁ kāryam anyathā tat tu jāyate
08005045c aho nu balavad daivaṁ kālaś ca duratikramaḥ
08005046a palāyamānaḥ kr̥paṇaṁ dīnātmā dīnapauruṣaḥ
08005046c kaccin na nihataḥ sūta putro duḥśāsano mama
08005047a kaccin na nīcācaritaṁ kr̥tavāṁs tāta saṁyuge
08005047c kaccin na nihataḥ śūro yathā na kṣatriyā hatāḥ
08005048a yudhiṣṭhirasya vacanaṁ mā yuddham iti sarvadā
08005048c duryodhano nābhyagr̥hṇān mūḍhaḥ pathyam ivauṣadham
08005049a śaratalpe śayānena bhīṣmeṇa sumahātmanā
08005049c pānīyaṁ yācitaḥ pārthaḥ so ’vidhyan medinītalam
08005050a jalasya dhārāṁ vihitāṁ dr̥ṣṭvā tāṁ pāṇḍavena ha
08005050c abravīt sa mahābāhus tāta saṁśāmya pāṇḍavaiḥ
08005051a praśamād dhi bhavec chāntir madantaṁ yuddham astu ca
08005051c bhrātr̥bhāvena pr̥thivīṁ bhuṅkṣva pāṇḍusutaiḥ saha
08005052a akurvan vacanaṁ tasya nūnaṁ śocati me sutaḥ
08005052c tad idaṁ samanuprāptaṁ vacanaṁ dīrghadarśinaḥ
08005053a ahaṁ tu nihatāmātyo hataputraś ca saṁjaya
08005053c dyūtataḥ kr̥cchram āpanno lūnapakṣa iva dvijaḥ
08005054a yathā hi śakuniṁ gr̥hya chittvā pakṣau ca saṁjaya
08005054c visarjayanti saṁhr̥ṣṭāḥ krīḍamānāḥ kumārakāḥ
08005055a chinnapakṣatayā tasya gamanaṁ nopapadyate
08005055c tathāham api saṁprāpto lūnapakṣa iva dvijaḥ
08005056a kṣīṇaḥ sarvārthahīnaś ca nirbandhur jñātivarjitaḥ
08005056c kāṁ diśaṁ pratipatsyāmi dīnaḥ śatruvaśaṁ gataḥ
08005057a duryodhanasya vr̥ddhyarthaṁ pr̥thivīṁ yo ’jayat prabhuḥ
08005057c sa jitaḥ pāṇḍavaiḥ śūraiḥ samarthair vīryaśālibhiḥ
08005058a tasmin hate maheṣvāse karṇe yudhi kirīṭinā
08005058c ke vīrāḥ paryavartanta tan mamācakṣva saṁjaya
08005059a kaccin naikaḥ parityaktaḥ pāṇḍavair nihato raṇe
08005059c uktaṁ tvayā purā vīra yathā vīrā nipātitāḥ
08005060a bhīṣmam apratiyudhyantaṁ śikhaṇḍī sāyakottamaiḥ
08005060c pātayām āsa samare sarvaśastrabhr̥tāṁ varam
08005061a tathā draupadinā droṇo nyastasarvāyudho yudhi
08005061c yuktayogo maheṣvāsaḥ śarair bahubhir ācitaḥ
08005061e nihataḥ khaḍgam udyamya dhr̥ṣṭadyumnena saṁjaya
08005062a antareṇa hatāv etau chalena ca viśeṣataḥ
08005062c aśrauṣam aham etad vai bhīṣmadroṇau nipātitau
08005063a bhīṣmadroṇau hi samare na hanyād vajrabhr̥t svayam
08005063c nyāyena yudhyamānau hi tad vai satyaṁ bravīmi te
08005064a karṇaṁ tv asyantam astrāṇi divyāni ca bahūni ca
08005064c katham indropamaṁ vīraṁ mr̥tyur yuddhe samaspr̥śat
08005065a yasya vidyutprabhāṁ śaktiṁ divyāṁ kanakabhūṣaṇām
08005065c prāyacchad dviṣatāṁ hantrīṁ kuṇḍalābhyāṁ puraṁdaraḥ
08005066a yasya sarpamukho divyaḥ śaraḥ kanakabhūṣaṇaḥ
08005066c aśeta nihataḥ patrī candaneṣv arisūdanaḥ
08005067a bhīṣmadroṇamukhān vīrān yo ’vamanya mahārathān
08005067c jāmadagnyān mahāghoraṁ brāhmam astram aśikṣata
08005068a yaś ca droṇamukhān dr̥ṣṭvā vimukhān arditāñ śaraiḥ
08005068c saubhadrasya mahābāhur vyadhamat kārmukaṁ śaraiḥ
08005069a yaś ca nāgāyutaprāṇaṁ vātaraṁhasam acyutam
08005069c virathaṁ bhrātaraṁ kr̥tvā bhīmasenam upāhasat
08005070a sahadevaṁ ca nirjitya śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08005070c kr̥payā virathaṁ kr̥tvā nāhanad dharmavittayā
08005071a yaś ca māyāsahasrāṇi dhvaṁsayitvā raṇotkaṭam
08005071c ghaṭotkacaṁ rākṣasendraṁ śakraśaktyābhijaghnivān
08005072a etāni divasāny asya yuddhe bhīto dhanaṁjayaḥ
08005072c nāgamad dvairathaṁ vīraḥ sa kathaṁ nihato raṇe
08005073a rathasaṅgo na cet tasya dhanur vā na vyaśīryata
08005073c na ced astrāṇi nirṇeśuḥ sa kathaṁ nihataḥ paraiḥ
08005074a ko hi śakto raṇe karṇaṁ vidhunvānaṁ mahad dhanuḥ
08005074c vimuñcantaṁ śarān ghorān divyāny astrāṇi cāhave
08005074e jetuṁ puruṣaśārdūlaṁ śārdūlam iva vegitam
08005075a dhruvaṁ tasya dhanuś chinnaṁ ratho vāpi gato mahīm
08005075c astrāṇi vā pranaṣṭāni yathā śaṁsasi me hatam
08005075e na hy anyad anupaśyāmi kāraṇaṁ tasya nāśane
08005076a na hanyām arjunaṁ yāvat tāvat pādau na dhāvaye
08005076c iti yasya mahāghoraṁ vratam āsīn mahātmanaḥ
08005077a yasya bhīto vane nityaṁ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08005077c trayodaśa samā nidrāṁ na lebhe puruṣarṣabhaḥ
08005078a yasya vīryavato vīryaṁ samāśritya mahātmanaḥ
08005078c mama putraḥ sabhāṁ bhāryāṁ pāṇḍūnāṁ nītavān balāt
08005079a tatra cāpi sabhāmadhye pāṇḍavānāṁ ca paśyatām
08005079c dāsabhāryeti pāñcālīm abravīt kurusaṁsadi
08005080a yaś ca gāṇḍīvamuktānāṁ sparśam ugram acintayan
08005080c apatir hy asi kr̥ṣṇeti bruvan pārthān avaikṣata
08005081a yasya nāsīd bhayaṁ pārthaiḥ saputraiḥ sajanārdanaiḥ
08005081c svabāhubalam āśritya muhūrtam api saṁjaya
08005082a tasya nāhaṁ vadhaṁ manye devair api savāsavaiḥ
08005082c pratīpam upadhāvadbhiḥ kiṁ punas tāta pāṇḍavaiḥ
08005083a na hi jyāṁ spr̥śamānasya talatre cāpi gr̥hṇataḥ
08005083c pumān ādhiratheḥ kaś cit pramukhe sthātum arhati
08005084a api syān medinī hīnā somasūryaprabhāṁśubhiḥ
08005084c na vadhaḥ puruṣendrasya samareṣv apalāyinaḥ
08005085a yadi mandaḥ sahāyena bhrātrā duḥśāsanena ca
08005085c vāsudevasya durbuddhiḥ pratyākhyānam arocayat
08005086a sa nūnam r̥ṣabhaskandhaṁ dr̥ṣṭvā karṇaṁ nipātitam
08005086c duḥśāsanaṁ ca nihataṁ manye śocati putrakaḥ
08005087a hataṁ vaikartanaṁ śrutvā dvairathe savyasācinā
08005087c jayataḥ pāṇḍavān dr̥ṣṭvā kiṁ svid duryodhano ’bravīt
08005088a durmarṣaṇaṁ hataṁ śrutvā vr̥ṣasenaṁ ca saṁyuge
08005088c prabhagnaṁ ca balaṁ dr̥ṣṭvā vadhyamānaṁ mahārathaiḥ
08005089a parāṅmukhāṁs tathā rājñaḥ palāyanaparāyaṇān
08005089c vidrutān rathino dr̥ṣṭvā manye śocati putrakaḥ
08005090a aneyaś cābhimānena bālabuddhir amarṣaṇaḥ
08005090c hatotsāhaṁ balaṁ dr̥ṣṭvā kiṁ svid duryodhano ’bravīt
08005091a bhrātaraṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā bhīmasenena saṁyuge
08005091c rudhiraṁ pīyamānena kiṁ svid duryodhano ’bravīt
08005092a saha gāndhārarājena sabhāyāṁ yad abhāṣata
08005092c karṇo ’rjunaṁ raṇe hantā hate tasmin kim abravīt
08005093a dyūtaṁ kr̥tvā purā hr̥ṣṭo vañcayitvā ca pāṇḍavān
08005093c śakuniḥ saubalas tāta hate karṇe kim abravīt
08005094a kr̥tavarmā maheṣvāsaḥ sātvatānāṁ mahārathaḥ
08005094c karṇaṁ vinihataṁ dr̥ṣṭvā hārdikyaḥ kim abhāṣata
08005095a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā yasya śikṣām upāsate
08005095c dhanurvedaṁ cikīrṣanto droṇaputrasya dhīmataḥ
08005096a yuvā rūpeṇa saṁpanno darśanīyo mahāyaśāḥ
08005096c aśvatthāmā hate karṇe kim abhāṣata saṁjaya
08005097a ācāryatvaṁ dhanurvede gataḥ paramatattvavit
08005097c kr̥paḥ śāradvatas tāta hate karṇe kim abravīt
08005098a madrarājo maheṣvāsaḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
08005098c diṣṭaṁ tena hi tat sarvaṁ yathā karṇo nipātitaḥ
08005099a ye ca ke cana rājānaḥ pr̥thivyāṁ yoddhum āgatāḥ
08005099c vaikartanaṁ hataṁ dr̥ṣṭvā kim abhāṣanta saṁjaya
08005100a karṇe tu nihate vīre rathavyāghre nararṣabhe
08005100c kiṁ vo mukham anīkānām āsīt saṁjaya bhāgaśaḥ
08005101a madrarājaḥ kathaṁ śalyo niyukto rathināṁ varaḥ
08005101c vaikartanasya sārathye tan mamācakṣva saṁjaya
08005102a ke ’rakṣan dakṣiṇaṁ cakraṁ sūtaputrasya saṁyuge
08005102c vāmaṁ cakraṁ rarakṣur vā ke vā vīrasya pr̥ṣṭhataḥ
08005103a ke karṇaṁ vājahuḥ śūrāḥ ke kṣudrāḥ prādravan bhayāt
08005103c kathaṁ ca vaḥ sametānāṁ hataḥ karṇo mahārathaḥ
08005104a pāṇḍavāś ca kathaṁ śūrāḥ pratyudīyur mahāratham
08005104c sr̥jantaṁ śaravarṣāṇi vāridhārā ivāmbudam
08005105a sa ca sarpamukho divyo maheṣupravaras tadā
08005105c vyarthaḥ kathaṁ samabhavat tan mamācakṣva saṁjaya
08005106a māmakasyāsya sainyasya hr̥totsedhasya saṁjaya
08005106c avaśeṣaṁ na paśyāmi kakude mr̥dite sati
08005107a tau hi vīrau maheṣvāsau madarthe kurusattamau
08005107c bhīṣmadroṇau hatau śrutvā ko nv artho jīvitena me
08005108a na mr̥ṣyāmi ca rādheyaṁ hatam āhavaśobhinam
08005108c yasya bāhvor balaṁ tulyaṁ kuñjarāṇāṁ śataṁ śatam
08005109a droṇe hate ca yad vr̥ttaṁ kauravāṇāṁ paraiḥ saha
08005109c saṁgrāme naravīrāṇāṁ tan mamācakṣva saṁjaya
08005110a yathā ca karṇaḥ kaunteyaiḥ saha yuddham ayojayat
08005110c yathā ca dviṣatāṁ hantā raṇe śāntas tad ucyatām
08006001  saṁjaya uvāca
08006001a hate droṇe maheṣvāse tasminn ahani bhārata
08006001c kr̥te ca moghasaṁkalpe droṇaputre mahārathe
08006002a dravamāṇe mahārāja kauravāṇāṁ bale tathā
08006002c vyūhya pārthaḥ svakaṁ sainyam atiṣṭhad bhrātr̥bhiḥ saha
08006003a tam avasthitam ājñāya putras te bharatarṣabha
08006003c dravac ca svabalaṁ dr̥ṣṭvā pauruṣeṇa nyavārayat
08006004a svam anīkam avasthāpya bāhuvīrye vyavasthitaḥ
08006004c yuddhvā ca suciraṁ kālaṁ pāṇḍavaiḥ saha bhārata
08006005a labdhalakṣaiḥ parair hr̥ṣṭair vyāyacchadbhiś ciraṁ tadā
08006005c saṁdhyākālaṁ samāsādya pratyāhāram akārayat
08006006a kr̥tvāvahāraṁ sainyānāṁ praviśya śibiraṁ svakam
08006006c kuravo ’’tmahitaṁ mantraṁ mantrayāṁ cakrire tadā
08006007a paryaṅkeṣu parārdhyeṣu spardhyāstaraṇavatsu ca
08006007c varāsaneṣūpaviṣṭāḥ sukhaśayyāsv ivāmarāḥ
08006008a tato duryodhano rājā sāmnā paramavalgunā
08006008c tān ābhāṣya maheṣvāsān prāptakālam abhāṣata
08006009a matiṁ matimatāṁ śreṣṭhāḥ sarve prabrūta māciram
08006009c evaṁ gate tu yat kāryaṁ bhavet kāryakaraṁ nr̥pāḥ
08006010a evam ukte narendreṇa narasiṁhā yuyutsavaḥ
08006010c cakrur nānāvidhāś ceṣṭāḥ siṁhāsanagatās tadā
08006011a teṣāṁ niśamyeṅgitāni yuddhe prāṇāñ juhūṣatām
08006011c samudvīkṣya mukhaṁ rājño bālārkasamavarcasaḥ
08006011e ācāryaputro medhāvī vākyajño vākyam ādade
08006012a rāgo yogas tathā dākṣyaṁ nayaś cety arthasādhakāḥ
08006012c upāyāḥ paṇḍitaiḥ proktāḥ sarve daivasamāśritāḥ
08006013a lokapravīrā ye ’smākaṁ devakalpā mahārathāḥ
08006013c nītimantas tathā yuktā dakṣā raktāś ca te hatāḥ
08006014a na tv eva kāryaṁ nairāśyam asmābhir vijayaṁ prati
08006014c sunītair iha sarvārthair daivam apy anulomyate
08006015a te vayaṁ pravaraṁ nr̥̄ṇāṁ sarvair guṇagaṇair yutam
08006015c karṇaṁ senāpatiṁ kr̥tvā pramathiṣyāmahe ripūn
08006016a tato duryodhanaḥ prītaḥ priyaṁ śrutvā vacas tadā
08006016c prītisaṁskārasaṁyuktaṁ tathyam ātmahitaṁ śubham
08006017a svaṁ manaḥ samavasthāpya bāhuvīryam upāśritaḥ
08006017c duryodhano mahārāja rādheyam idam abravīt
08006018a karṇa jānāmi te vīryaṁ sauhr̥daṁ ca paraṁ mayi
08006018c tathāpi tvāṁ mahābāho pravakṣyāmi hitaṁ vacaḥ
08006019a śrutvā yatheṣṭaṁ ca kuru vīra yat tava rocate
08006019c bhavān prājñatamo nityaṁ mama caiva parā gatiḥ
08006020a bhīṣmadroṇāv atirathau hatau senāpatī mama
08006020c senāpatir bhavān astu tābhyāṁ draviṇavattaraḥ
08006021a vr̥ddhau ca tau maheṣvāsau sāpekṣau ca dhanaṁjaye
08006021c mānitau ca mayā vīrau rādheya vacanāt tava
08006022a pitāmahatvaṁ saṁprekṣya pāṇḍuputrā mahāraṇe
08006022c rakṣitās tāta bhīṣmeṇa divasāni daśaiva ha
08006023a nyastaśastre ca bhavati hato bhīṣmaḥ pitāmahaḥ
08006023c śikhaṇḍinaṁ puraskr̥tya phalgunena mahāhave
08006024a hate tasmin mahābhāge śaratalpagate tadā
08006024c tvayokte puruṣavyāghra droṇo hy āsīt puraḥsaraḥ
08006025a tenāpi rakṣitāḥ pārthāḥ śiṣyatvād iha saṁyuge
08006025c sa cāpi nihato vr̥ddho dhr̥ṣṭadyumnena satvaram
08006026a nihatābhyāṁ pradhānābhyāṁ tābhyām amitavikrama
08006026c tvatsamaṁ samare yodhaṁ nānyaṁ paśyāmi cintayan
08006027a bhavān eva tu naḥ śakto vijayāya na saṁśayaḥ
08006027c pūrvaṁ madhye ca paścāc ca tavaiva viditaṁ hi tat
08006028a sa bhavān dhuryavat saṁkhye dhuram udvoḍhum arhasi
08006028c abhiṣecaya senānye svayam ātmānam ātmanā
08006029a devatānāṁ yathā skandaḥ senānīḥ prabhur avyayaḥ
08006029c tathā bhavān imāṁ senāṁ dhārtarāṣṭrīṁ bibhartu me
08006029e jahi śatrugaṇān sarvān mahendra iva dānavān
08006030a avasthitaṁ raṇe jñātvā pāṇḍavās tvāṁ mahāratham
08006030c draviṣyanti sapāñcālā viṣṇuṁ dr̥ṣṭveva dānavāḥ
08006030e tasmāt tvaṁ puruṣavyāghra prakarṣethā mahācamūm
08006031a bhavaty avasthite yat te pāṇḍavā gatacetasaḥ
08006031c bhaviṣyanti sahāmātyāḥ pāñcālaiḥ sr̥ñjayaiḥ saha
08006032a yathā hy abhyuditaḥ sūryaḥ pratapan svena tejasā
08006032c vyapohati tamas tīvraṁ tathā śatrūn vyapoha naḥ
08006033  karṇa uvāca
08006033a uktam etan mayā pūrvaṁ gāndhāre tava saṁnidhau
08006033c jeṣyāmi pāṇḍavān rājan saputrān sajanārdanān
08006034a senāpatir bhaviṣyāmi tavāhaṁ nātra saṁśayaḥ
08006034c sthiro bhava mahārāja jitān viddhi ca pāṇḍavān
08006035  saṁjaya uvāca
08006035a evam ukto mahātejās tato duryodhano nr̥paḥ
08006035c uttasthau rājabhiḥ sārdhaṁ devair iva śatakratuḥ
08006035e senāpatyena satkartuṁ karṇaṁ skandam ivāmarāḥ
08006036a tato ’bhiṣiṣicus tūrṇaṁ vidhidr̥ṣṭena karmaṇā
08006036c duryodhanamukhā rājan rājāno vijayaiṣiṇaḥ
08006036e śātakaumbhamayaiḥ kumbhair māheyaiś cābhimantritaiḥ
08006037a toyapūrṇair viṣāṇaiś ca dvīpikhaḍgamaharṣabhaiḥ
08006037c maṇimuktāmayaiś cānyaiḥ puṇyagandhais tathauṣadhaiḥ
08006038a audumbare samāsīnam āsane kṣaumasaṁvr̥tam
08006038c śāstradr̥ṣṭena vidhinā saṁbhāraiś ca susaṁbhr̥taiḥ
08006039a jaya pārthān sagovindān sānugāṁs tvaṁ mahāhave
08006039c iti taṁ bandinaḥ prāhur dvijāś ca bharatarṣabha
08006040a jahi pārthān sapāñcālān rādheya vijayāya naḥ
08006040c udyann iva sadā bhānus tamāṁsy ugrair gabhastibhiḥ
08006041a na hy alaṁ tvad visr̥ṣṭānāṁ śarāṇāṁ te sakeśavāḥ
08006041c kr̥taghnāḥ sūryaraśmīnāṁ jvalatām iva darśane
08006042a na hi pārthāḥ sapāñcālāḥ sthātuṁ śaktās tavāgrataḥ
08006042c āttaśastrasya samare mahendrasyeva dānavāḥ
08006043a abhiṣiktas tu rādheyaḥ prabhayā so ’mitaprabhaḥ
08006043c vyatyaricyata rūpeṇa divākara ivāparaḥ
08006044a senāpatyena rādheyam abhiṣicya sutas tava
08006044c amanyata tadātmānaṁ kr̥tārthaṁ kālacoditaḥ
08006045a karṇo ’pi rājan saṁprāpya senāpatyam ariṁdamaḥ
08006045c yogam ājñāpayām āsa sūryasyodayanaṁ prati
08006046a tava putrair vr̥taḥ karṇaḥ śuśubhe tatra bhārata
08006046c devair iva yathā skandaḥ saṁgrāme tārakāmaye
08007001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08007001a senāpatyaṁ tu saṁprāpya karṇo vaikartanas tadā
08007001c tathoktaś ca svayaṁ rājñā snigdhaṁ bhrātr̥samaṁ vacaḥ
08007002a yogam ājñāpya senāyā āditye ’bhyudite tadā
08007002c akarot kiṁ mahāprājñas tan mamācakṣva saṁjaya
08007003  saṁjaya uvāca
08007003a karṇasya matam ājñāya putras te bharatarṣabha
08007003c yogam ājñāpayām āsa nāndītūryapuraḥsaram
08007004a mahaty apararātre tu tava putrasya māriṣa
08007004c yogo yogeti sahasā prādurāsīn mahāsvanaḥ
08007005a nāgānāṁ kalpamānānāṁ rathānāṁ ca varūthinām
08007005c saṁnahyatāṁ padātīnāṁ vājināṁ ca viśāṁ pate
08007006a krośatāṁ cāpi yodhānāṁ tvaritānāṁ parasparam
08007006c babhūva tumulaḥ śabdo divaspr̥k sumahāṁs tadā
08007007a tataḥ śvetapatākena bālārkākāravājinā
08007007c hemapr̥ṣṭhena dhanuṣā hastikakṣyeṇa ketunā
08007008a tūṇena śarapūrṇena sāṅgadena varūthinā
08007008c śataghnīkiṅkiṇīśaktiśūlatomaradhāriṇā
08007009a kārmukeṇopapannena vimalādityavarcasā
08007009c rathenātipatākena sūtaputro vyadr̥śyata
08007010a dhamantaṁ vārijaṁ tāta hemajālavibhūṣitam
08007010c vidhunvānaṁ mahac cāpaṁ kārtasvaravibhūṣitam
08007011a dr̥ṣṭvā karṇaṁ maheṣvāsaṁ rathasthaṁ rathināṁ varam
08007011c bhānumantam ivodyantaṁ tamo ghnantaṁ sahasraśaḥ
08007012a na bhīṣmavyasanaṁ ke cin nāpi droṇasya māriṣa
08007012c nānyeṣāṁ puruṣavyāghra menire tatra kauravāḥ
08007013a tatas tu tvarayan yodhāñ śaṅkhaśabdena māriṣa
08007013c karṇo niṣkāsayām āsa kauravāṇāṁ varūthinīm
08007014a vyūhaṁ vyūhya maheṣvāso mākaraṁ śatrutāpanaḥ
08007014c pratyudyayau tadā karṇaḥ pāṇḍavān vijigīṣayā
08007015a makarasya tu tuṇḍe vai karṇo rājan vyavasthitaḥ
08007015c netrābhyāṁ śakuniḥ śūra ulūkaś ca mahārathaḥ
08007016a droṇaputras tu śirasi grīvāyāṁ sarvasodarāḥ
08007016c madhye duryodhano rājā balena mahatā vr̥taḥ
08007017a vāme pāde tu rājendra kr̥tavarmā vyavasthitaḥ
08007017c nārāyaṇabalair yukto gopālair yuddhadurmadaḥ
08007018a pāde tu dakṣiṇe rājan gautamaḥ satyavikramaḥ
08007018c trigartaiś ca maheṣvāsair dākṣiṇātyaiś ca saṁvr̥taḥ
08007019a anupādas tu yo vāmas tatra śalyo vyavasthitaḥ
08007019c mahatyā senayā sārdhaṁ madradeśasamutthayā
08007020a dakṣiṇe tu mahārāja suṣeṇaḥ satyasaṁgaraḥ
08007020c vr̥to rathasahasraiś ca dantināṁ ca śatais tathā
08007021a pucche āstāṁ mahāvīrau bhrātarau pārthivau tadā
08007021c citrasenaś ca citraś ca mahatyā senayā vr̥tau
08007022a tataḥ prayāte rājendra karṇe naravarottame
08007022c dhanaṁjayam abhiprekṣya dharmarājo ’bravīd idam
08007023a paśya pārtha mahāsenāṁ dhārtarāṣṭrasya saṁyuge
08007023c karṇena nirmitāṁ vīra guptāṁ vīrair mahārathaiḥ
08007024a hatavīratamā hy eṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
08007024c phalguśeṣā mahābāho tr̥ṇais tulyā matā mama
08007025a eko hy atra maheṣvāsaḥ sūtaputro vyavasthitaḥ
08007025c sadevāsuragandharvaiḥ sakiṁnaramahoragaiḥ
08007025e carācarais tribhir lokair yo ’jayyo rathināṁ varaḥ
08007026a taṁ hatvādya mahābāho vijayas tava phalguna
08007026c uddhr̥taś ca bhavec chalyo mama dvādaśavārṣikaḥ
08007026e evaṁ jñātvā mahābāho vyūhaṁ vyūha yathecchasi
08007027a bhrātus tad vacanaṁ śrutvā pāṇḍavaḥ śvetavāhanaḥ
08007027c ardhacandreṇa vyūhena pratyavyūhata tāṁ camūm
08007028a vāmapārśve ’bhavad rājan bhīmaseno vyavasthitaḥ
08007028c dakṣiṇe ca maheṣvāso dhr̥ṣṭadyumno mahābalaḥ
08007029a madhye vyūhasya sākṣāt tu pāṇḍavaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ
08007029c nakulaḥ sahadevaś ca dharmarājaś ca pr̥ṣṭhataḥ
08007030a cakrarakṣau tu pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau
08007030c nārjunaṁ jahatur yuddhe pālyamānau kirīṭinā
08007031a śeṣā nr̥patayo vīrāḥ sthitā vyūhasya daṁśitāḥ
08007031c yathābhāvaṁ yathotsāhaṁ yathāsattvaṁ ca bhārata
08007032a evam etan mahāvyūhaṁ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ
08007032c tāvakāś ca maheṣvāsā yuddhāyaiva mano dadhuḥ
08007033a dr̥ṣṭvā vyūḍhāṁ tava camūṁ sūtaputreṇa saṁyuge
08007033c nihatān pāṇḍavān mene tava putraḥ sahānvayaḥ
08007034a tathaiva pāṇḍavīṁ senāṁ vyūḍhāṁ dr̥ṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ
08007034c dhārtarāṣṭrān hatān mene sakarṇān vai janādhipa
08007035a tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca paṇavānakagomukhāḥ
08007035c sahasaivābhyahanyanta saśabdāś ca samantataḥ
08007036a senayor ubhayo rājan prāvādyanta mahāsvanāḥ
08007036c siṁhanādaś ca saṁjajñe śūrāṇāṁ jayagr̥ddhinām
08007037a hayaheṣitaśabdāś ca vāraṇānāṁ ca br̥ṁhitam
08007037c rathanemisvanāś cogrāḥ saṁbabhūvur janādhipa
08007038a na droṇavyasanaṁ kaś cij jānīte bharatarṣabha
08007038c dr̥ṣṭvā karṇaṁ maheṣvāsaṁ mukhe vyūhasya daṁśitam
08007039a ubhe sene mahāsattve prahr̥ṣṭanarakuñjare
08007039c yoddhukāme sthite rājan hantum anyonyam añjasā
08007040a tatra yattau susaṁrabdhau dr̥ṣṭvānyonyaṁ vyavasthitau
08007040c anīkamadhye rājendra rejatuḥ karṇapāṇḍavau
08007041a nr̥tyamāne tu te sene sameyātāṁ parasparam
08007041c tayoḥ pakṣaiḥ prapakṣaiś ca nirjagmur vai yuyutsavaḥ
08007042a tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ naravāraṇavājinām
08007042c rathināṁ ca mahārāja anyonyaṁ nighnatāṁ dr̥ḍham
08008001  saṁjaya uvāca
08008001a te sene ’nyonyam āsādya prahr̥ṣṭāśvanaradvipe
08008001c br̥hatyau saṁprajahrāte devāsuracamūpame
08008002a tato gajā rathāś cāśvāḥ pattayaś ca mahāhave
08008002c saṁprahāraṁ paraṁ cakrur dehapāpmapraṇāśanam
08008003a pūrṇacandrārkapadmānāṁ kāntitviḍgandhataḥ samaiḥ
08008003c uttamāṅgair nr̥siṁhānāṁ nr̥siṁhās tastarur mahīm
08008004a ardhacandrais tathā bhallaiḥ kṣuraprair asipaṭṭiśaiḥ
08008004c paraśvadhaiś cāpy akr̥ntann uttamāṅgāni yudhyatām
08008005a vyāyatāyatabāhūnāṁ vyāyatāyatabāhubhiḥ
08008005c vyāyatā bāhavaḥ petuś chinnamuṣṭyāyudhāṅgadāḥ
08008006a taiḥ sphuradbhir mahī bhāti raktāṅgulitalais tadā
08008006c garuḍaprahatair ugraiḥ pañcāsyair iva pannagaiḥ
08008007a hayasyandananāgebhyaḥ petur vīrā dviṣaddhatāḥ
08008007c vimānebhyo yathā kṣīṇe puṇye svargasadas tathā
08008008a gadābhir anyair gurvībhiḥ parighair musalair api
08008008c pothitāḥ śataśaḥ petur vīrā vīratarai raṇe
08008009a rathā rathair vinihatā mattā mattair dvipair dvipāḥ
08008009c sādinaḥ sādibhiś caiva tasmin paramasaṁkule
08008010a rathā vararathair nāgair aśvārohāś ca pattibhiḥ
08008010c aśvārohaiḥ padātāś ca nihatā yudhi śerate
08008011a rathāśvapattayo nāgai rathair nāgāś ca pattayaḥ
08008011c rathapattidvipāś cāśvair nr̥bhiś cāśvarathadvipāḥ
08008012a rathāśvebhanarāṇāṁ ca narāśvebharathaiḥ kr̥tam
08008012c pāṇipādaiś ca śastraiś ca rathaiś ca kadanaṁ mahat
08008013a tathā tasmin bale śūrair vadhyamāne hate ’pi ca
08008013c asmān abhyāgaman pārthā vr̥kodarapurogamāḥ
08008014a dhr̥ṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
08008014c sātyakiś cekitānaś ca draviḍaiḥ sainikaiḥ saha
08008015a bhr̥tā vittena mahatā pāṇḍyāś cauḍrāḥ sakeralāḥ
08008015c vyūḍhoraskā dīrghabhujāḥ prāṁśavaḥ priyadarśanāḥ
08008016a āpīḍino raktadantā mattamātaṅgavikramāḥ
08008016c nānāvirāgavasanā gandhacūrṇāvacūrṇitāḥ
08008017a baddhāsayaḥ pāśahastā vāraṇaprativāraṇāḥ
08008017c samānamr̥tyavo rājann anīkasthāḥ parasparam
08008018a kalāpinaś cāpahastā dīrghakeśāḥ priyāhavāḥ
08008018c pattayaḥ sātyaker andhrā ghorarūpaparākramāḥ
08008019a athāpare punaḥ śūrāś cedipāñcālakekayāḥ
08008019c karūṣāḥ kosalāḥ kāśyā māgadhāś cāpi dudruvuḥ
08008020a teṣāṁ rathāś ca nāgāś ca pravarāś cāpi pattayaḥ
08008020c nānāvidharavair hr̥ṣṭā nr̥tyanti ca hasanti ca
08008021a tasya sainyasya mahato mahāmātravarair vr̥taḥ
08008021c madhyaṁ vr̥kodaro ’bhyāgāt tvadīyaṁ nāgadhūrgataḥ
08008022a sa nāgapravaro ’tyugro vidhivat kalpito babhau
08008022c udayādryagryabhavanaṁ yathābhyuditabhāskaram
08008023a tasyāyasaṁ varmavaraṁ vararatnavibhūṣitam
08008023c tārodbhāsasya nabhasaḥ śāradasya samatviṣam
08008024a sa tomaraprāsakaraś cārumauliḥ svalaṁkr̥taḥ
08008024c caran madhyaṁdinārkābhas tejasā vyadahad ripūn
08008025a taṁ dr̥ṣṭvā dviradaṁ dūrāt kṣemadhūrtir dvipasthitaḥ
08008025c āhvayāno ’bhidudrāva pramanāḥ pramanastaram
08008026a tayoḥ samabhavad yuddhaṁ dvipayor ugrarūpayoḥ
08008026c yadr̥cchayā drumavator mahāparvatayor iva
08008027a saṁsaktanāgau tau vīrau tomarair itaretaram
08008027c balavat sūryaraśmyābhair bhittvā bhittvā vinedatuḥ
08008028a vyapasr̥tya tu nāgābhyāṁ maṇḍalāni viceratuḥ
08008028c pragr̥hya caiva dhanuṣī jaghnatur vai parasparam
08008029a kṣveḍitāsphoṭitaravair bāṇaśabdaiś ca sarvaśaḥ
08008029c tau janān harṣayitvā ca siṁhanādān pracakratuḥ
08008030a samudyatakarābhyāṁ tau dvipābhyāṁ kr̥tināv ubhau
08008030c vātoddhūtapatākābhyāṁ yuyudhāte mahābalau
08008031a tāv anyonyasya dhanuṣī chittvānyonyaṁ vinedatuḥ
08008031c śaktitomaravarṣeṇa prāvr̥ṇmeghāv ivāmbubhiḥ
08008032a kṣemadhūrtis tadā bhīmaṁ tomareṇa stanāntare
08008032c nirbibheda tu vegena ṣaḍbhiś cāpy aparair nadan
08008033a sa bhīmasenaḥ śuśubhe tomarair aṅgam āśritaiḥ
08008033c krodhadīptavapur meghaiḥ saptasaptir ivāṁśumān
08008034a tato bhāskaravarṇābham añjogatimayasmayam
08008034c sasarja tomaraṁ bhīmaḥ pratyamitrāya yatnavān
08008035a tataḥ kulūtādhipatiś cāpam āyamya sāyakaiḥ
08008035c daśabhis tomaraṁ chittvā śaktyā vivyādha pāṇḍavam
08008036a atha kārmukam ādāya mahājaladanisvanam
08008036c ripor abhyardayan nāgam unmadaḥ pāṇḍavaḥ śaraiḥ
08008037a sa śaraughārdito nāgo bhīmasenena saṁyuge
08008037c nigr̥hyamāṇo nātiṣṭhad vātadhvasta ivāmbudaḥ
08008038a tām abhyadhāvad dviradaṁ bhīmasenasya nāgarāṭ
08008038c mahāvāteritaṁ meghaṁ vātoddhūta ivāmbudaḥ
08008039a saṁnivartyātmano nāgaṁ kṣemadhūrtiḥ prayatnataḥ
08008039c vivyādhābhidrutaṁ bāṇair bhīmasenaṁ sakuñjaram
08008040a tataḥ sādhuvisr̥ṣṭena kṣureṇa puruṣarṣabhaḥ
08008040c chittvā śarāsanaṁ śatror nāgam āmitram ārdayat
08008041a tataḥ khajākayā bhīmaṁ kṣemadhūrtiḥ parābhinat
08008041c jaghāna cāsya dviradaṁ nārācaiḥ sarvamarmasu
08008042a purā nāgasya patanād avaplutya sthito mahīm
08008042c bhīmaseno ripor nāgaṁ gadayā samapothayat
08008043a tasmāt pramathitān nāgāt kṣemadhūrtim avadrutam
08008043c udyatāsim upāyāntaṁ gadayāhan vr̥kodaraḥ
08008044a sa papāta hataḥ sāsir vyasuḥ svam abhito dvipam
08008044c vajraprarugṇam acalaṁ siṁho vajrahato yathā
08008045a nihataṁ nr̥patiṁ dr̥ṣṭvā kulūtānāṁ yaśaskaram
08008045c prādravad vyathitā senā tvadīyā bharatarṣabha
08009001  saṁjaya uvāca
08009001a tataḥ karṇo maheṣvāsaḥ pāṇḍavānām anīkinīm
08009001c jaghāna samare śūraḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08009002a tathaiva pāṇḍavā rājaṁs tava putrasya vāhinīm
08009002c karṇasya pramukhe kruddhā vinijaghnur mahārathāḥ
08009003a karṇo rājan mahābāhur nyavadhīt pāṇḍavīṁ camūm
08009003c nārācair arkaraśmyābhaiḥ karmāraparimārjitaiḥ
08009004a tatra bhārata karṇena nārācais tāḍitā gajāḥ
08009004c neduḥ seduś ca mamluś ca babhramuś ca diśo daśa
08009005a vadhyamāne bale tasmin sūtaputreṇa māriṣa
08009005c nakulo ’bhyadravat tūrṇaṁ sūtaputraṁ mahāraṇe
08009006a bhīmasenas tathā drauṇiṁ kurvāṇaṁ karma duṣkaram
08009006c vindānuvindau kaikeyau sātyakiḥ samavārayat
08009007a śrutakarmāṇam āyāntaṁ citraseno mahīpatiḥ
08009007c prativindhyaṁ tathā citraś citraketanakārmukaḥ
08009008a duryodhanas tu rājānaṁ dharmaputraṁ yudhiṣṭhiram
08009008c saṁśaptakagaṇān kruddho abhyadhāvad dhanaṁjayaḥ
08009009a dhr̥ṣṭadyumnaḥ kr̥paṁ cātha tasmin vīravarakṣaye
08009009c śikhaṇḍī kr̥tavarmāṇaṁ samāsādayad acyutam
08009010a śrutakīrtis tathā śalyaṁ mādrīputraḥ sutaṁ tava
08009010c duḥśāsanaṁ mahārāja sahadevaḥ pratāpavān
08009011a kekayau sātyakiṁ yuddhe śaravarṣeṇa bhāsvatā
08009011c sātyakiḥ kekayau caiva chādayām āsa bhārata
08009012a tāv enaṁ bhrātarau vīraṁ jaghnatur hr̥daye bhr̥śam
08009012c viṣāṇābhyāṁ yathā nāgau pratināgaṁ mahāhave
08009013a śarasaṁbhinnavarmāṇau tāv ubhau bhrātarau raṇe
08009013c sātyakiṁ satyakarmāṇaṁ rājan vivyadhatuḥ śaraiḥ
08009014a tau sātyakir mahārāja prahasan sarvatodiśam
08009014c chādayañ śaravarṣeṇa vārayām āsa bhārata
08009015a vāryamāṇau tatas tau tu śaineyaśaravr̥ṣṭibhiḥ
08009015c śaineyasya rathaṁ tūrṇaṁ chādayām āsatuḥ śaraiḥ
08009016a tayos tu dhanuṣī citre chittvā śaurir mahāhave
08009016c atha tau sāyakais tīkṣṇaiś chādayām āsa duḥsahaiḥ
08009017a athānye dhanuṣī mr̥ṣṭe pragr̥hya ca mahāśarān
08009017c sātyakiṁ pūrayantau tau ceratur laghu suṣṭhu ca
08009018a tābhyāṁ muktā mahābāṇāḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ
08009018c dyotayanto diśaḥ sarvāḥ saṁpetuḥ svarṇabhūṣaṇāḥ
08009019a bāṇāndhakāram abhavat tayo rājan mahāhave
08009019c anyonyasya dhanuś caiva cicchidus te mahārathāḥ
08009020a tataḥ kruddho mahārāja sātvato yuddhadurmadaḥ
08009020c dhanur anyat samādāya sajyaṁ kr̥tvā ca saṁyuge
08009020e kṣurapreṇa sutīkṣṇena anuvindaśiro ’harat
08009021a tacchiro nyapatad bhūmau kuṇḍalotpīḍitaṁ mahat
08009021c śambarasya śiro yadvan nihatasya mahāraṇe
08009021e śoṣayan kekayān sarvāñ jagāmāśu vasuṁdharām
08009022a taṁ dr̥ṣṭvā nihataṁ śūraṁ bhrātā tasya mahārathaḥ
08009022c sajyam anyad dhanuḥ kr̥tvā śaineyaṁ pratyavārayat
08009023a sa śaktyā sātyakiṁ viddhvā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
08009023c nanāda balavan nādaṁ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
08009024a sa sātyakiṁ punaḥ kruddhaḥ kekayānāṁ mahārathaḥ
08009024c śarair agniśikhākārair bāhvor urasi cārdayat
08009025a sa śaraiḥ kṣatasarvāṅgaḥ sātvataḥ sattvakovidaḥ
08009025c rarāja samare rājan sapatra iva kiṁśukaḥ
08009026a sātyakiḥ samare viddhaḥ kekayena mahātmanā
08009026c kekayaṁ pañcaviṁśatyā vivyādha prahasann iva
08009027a śatacandracite gr̥hya carmaṇī subhujau tu tau
08009027c vyarocetāṁ mahāraṅge nistriṁśavaradhāriṇau
08009027e yathā devāsure yuddhe jambhaśakrau mahābalau
08009028a maṇḍalāni tatas tau ca vicarantau mahāraṇe
08009028c anyonyam asibhis tūrṇaṁ samājaghnatur āhave
08009029a kekayasya tataś carma dvidhā ciccheda sātvataḥ
08009029c sātyakeś ca tathaivāsau carma ciccheda pārthivaḥ
08009030a carma cchittvā tu kaikeyas tārāgaṇaśatair vr̥tam
08009030c cacāra maṇḍalāny eva gatapratyāgatāni ca
08009031a taṁ carantaṁ mahāraṅge nistriṁśavaradhāriṇam
08009031c apahastena ciccheda śaineyas tvarayānvitaḥ
08009032a savarmā kekayo rājan dvidhā chinno mahāhave
08009032c nipapāta maheṣvāso vajranunna ivācalaḥ
08009033a taṁ nihatya raṇe śūraḥ śaineyo rathasattamaḥ
08009033c yudhāmanyo rathaṁ tūrṇam āruroha paraṁtapaḥ
08009034a tato ’nyaṁ ratham āsthāya vidhivat kalpitaṁ punaḥ
08009034c kekayānāṁ mahat sainyaṁ vyadhamat sātyakiḥ śaraiḥ
08009035a sā vadhyamānā samare kekayasya mahācamūḥ
08009035c tam utsr̥jya rathaṁ śatruṁ pradudrāva diśo daśa
08010001  saṁjaya uvāca
08010001a śrutakarmā mahārāja citrasenaṁ mahīpatim
08010001c ājaghne samare kruddhaḥ pañcāśadbhiḥ śilīmukhaiḥ
08010002a abhisāras tu taṁ rājā navabhir niśitaiḥ śaraiḥ
08010002c śrutakarmāṇam āhatya sūtaṁ vivyādha pañcabhiḥ
08010003a śrutakarmā tataḥ kruddhaś citrasenaṁ camūmukhe
08010003c nārācena sutīkṣṇena marmadeśe samardayat
08010004a etasminn antare cainaṁ śrutakīrtir mahāyaśāḥ
08010004c navatyā jagatīpālaṁ chādayām āsa patribhiḥ
08010005a pratilabhya tataḥ saṁjñāṁ citraseno mahārathaḥ
08010005c dhanuś ciccheda bhallena taṁ ca vivyādha saptabhiḥ
08010006a so ’nyat kārmukam ādāya vegaghnaṁ rukmabhūṣaṇam
08010006c citrarūpataraṁ cakre citrasenaṁ śarormibhiḥ
08010007a sa śaraiś citrito rājaṁś citramālyadharo yuvā
08010007c yuveva samaśobhat sa goṣṭhīmadhye svalaṁkr̥taḥ
08010008a śrutakarmāṇam atha vai nārācena stanāntare
08010008c bibheda samare kruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
08010009a śrutakarmāpi samare nārācena samarditaḥ
08010009c susrāva rudhiraṁ bhūri gairikāmbha ivācalaḥ
08010010a tataḥ sa rudhirāktāṅgo rudhireṇa kr̥tacchaviḥ
08010010c rarāja samare rājan sapuṣpa iva kiṁśukaḥ
08010011a śrutakarmā tato rājañ śatrūṇāṁ samabhidrutaḥ
08010011c śatrusaṁvaraṇaṁ kr̥tvā dvidhā ciccheda kārmukam
08010012a athainaṁ chinnadhanvānaṁ nārācānāṁ tribhiḥ śataiḥ
08010012c vivyādha bharataśreṣṭha śrutakarmā mahāyaśāḥ
08010013a tato ’pareṇa bhallena bhr̥śaṁ tīkṣṇena satvaraḥ
08010013c jahāra saśirastrāṇaṁ śiras tasya mahātmanaḥ
08010014a tac chiro nyapatad bhūmau sumahac citravarmaṇaḥ
08010014c yadr̥cchayā yathā candraś cyutaḥ svargān mahītale
08010015a rājānaṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā abhisāraṁ ca māriṣa
08010015c abhyadravanta vegena citrasenasya sainikāḥ
08010016a tataḥ kruddho maheṣvāsas tat sainyaṁ prādravac charaiḥ
08010016c antakāle yathā kruddhaḥ sarvabhūtāni pretarāṭ
08010016e drāvayann iṣubhis tūrṇaṁ śrutakarmā vyarocata
08010017a prativindhyas tataś citraṁ bhittvā pañcabhir āśugaiḥ
08010017c sārathiṁ tribhir ānarcchad dhvajam ekeṣuṇā tataḥ
08010018a taṁ citro navabhir bhallair bāhvor urasi cārdayat
08010018c svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ
08010019a prativindhyo dhanus tasya chittvā bhārata sāyakaiḥ
08010019c pañcabhir niśitair bāṇair athainaṁ saṁprajaghnivān
08010020a tataḥ śaktiṁ mahārāja hemadaṇḍāṁ durāsadām
08010020c prāhiṇot tava putrāya ghorām agniśikhām iva
08010021a tām āpatantīṁ sahasā śaktim ulkām ivāmbarāt
08010021c dvidhā ciccheda samare prativindhyo hasann iva
08010022a sā papāta tadā chinnā prativindhyaśaraiḥ śitaiḥ
08010022c yugānte sarvabhūtāni trāsayantī yathāśaniḥ
08010023a śaktiṁ tāṁ prahatāṁ dr̥ṣṭvā citro gr̥hya mahāgadām
08010023c prativindhyāya cikṣepa rukmajālavibhūṣitām
08010024a sā jaghāna hayāṁs tasya sārathiṁ ca mahāraṇe
08010024c rathaṁ pramr̥dya vegena dharaṇīm anvapadyata
08010025a etasminn eva kāle tu rathād āplutya bhārata
08010025c śaktiṁ cikṣepa citrāya svarṇaghaṇṭām alaṁkr̥tām
08010026a tām āpatantīṁ jagrāha citro rājan mahāmanāḥ
08010026c tatas tām eva cikṣepa prativindhyāya bhārata
08010027a samāsādya raṇe śūraṁ prativindhyaṁ mahāprabhā
08010027c nirbhidya dakṣiṇaṁ bāhuṁ nipapāta mahītale
08010027e patitābhāsayac caiva taṁ deśam aśanir yathā
08010028a prativindhyas tato rājaṁs tomaraṁ hemabhūṣitam
08010028c preṣayām āsa saṁkruddhaś citrasya vadhakāmyayā
08010029a sa tasya devāvaraṇaṁ bhittvā hr̥dayam eva ca
08010029c jagāma dharaṇīṁ tūrṇaṁ mahoraga ivāśayam
08010030a sa papāta tadā rājaṁs tomareṇa samāhataḥ
08010030c prasārya vipulau bāhū pīnau parighasaṁnibhau
08010031a citraṁ saṁprekṣya nihataṁ tāvakā raṇaśobhinaḥ
08010031c abhyadravanta vegena prativindhyaṁ samantataḥ
08010032a sr̥janto vividhān bāṇāñ śataghnīś ca sakiṅkiṇīḥ
08010032c ta enaṁ chādayām āsuḥ sūryam abhragaṇā iva
08010033a tān apāsya mahābāhuḥ śarajālena saṁyuge
08010033c vyadrāvayat tava camūṁ vajrahasta ivāsurīm
08010034a te vadhyamānāḥ samare tāvakāḥ pāṇḍavair nr̥pa
08010034c viprakīryanta sahasā vātanunnā ghanā iva
08010035a vipradrute bale tasmin vadhyamāne samantataḥ
08010035c drauṇir eko ’bhyayāt tūrṇaṁ bhīmasenaṁ mahābalam
08010036a tataḥ samāgamo ghoro babhūva sahasā tayoḥ
08010036c yathā devāsure yuddhe vr̥travāsavayor abhūt
08011001  saṁjaya uvāca
08011001a bhīmasenaṁ tato drauṇī rājan vivyādha patriṇā
08011001c tvarayā parayā yukto darśayann astralāghavam
08011002a athainaṁ punar ājaghne navatyā niśitaiḥ śaraiḥ
08011002c sarvamarmāṇi saṁprekṣya marmajño laghuhastavat
08011003a bhīmasenaḥ samākīrṇo drauṇinā niśitaiḥ śaraiḥ
08011003c rarāja samare rājan raśmivān iva bhāskaraḥ
08011004a tataḥ śarasahasreṇa suprayuktena pāṇḍavaḥ
08011004c droṇaputram avacchādya siṁhanādam amuñcata
08011005a śaraiḥ śarāṁs tato drauṇiḥ saṁvārya yudhi pāṇḍavam
08011005c lalāṭe ’bhyahanad rājan nārācena smayann iva
08011006a lalāṭasthaṁ tato bāṇaṁ dhārayām āsa pāṇḍavaḥ
08011006c yathā śr̥ṅgaṁ vane dr̥ptaḥ khaḍgo dhārayate nr̥pa
08011007a tato drauṇiṁ raṇe bhīmo yatamānaṁ parākramī
08011007c tribhir vivyādha nārācair lalāṭe vismayann iva
08011008a lalāṭasthais tato bāṇair brāhmaṇaḥ sa vyarocata
08011008c prāvr̥ṣīva yathā siktas triśr̥ṅgaḥ parvatottamaḥ
08011009a tataḥ śaraśatair drauṇim ardayām āsa pāṇḍavaḥ
08011009c na cainaṁ kampayām āsa mātariśveva parvatam
08011010a tathaiva pāṇḍavaṁ yuddhe drauṇiḥ śaraśataiḥ śitaiḥ
08011010c nākampayata saṁhr̥ṣṭo vāryogha iva parvatam
08011011a tāv anyonyaṁ śarair ghoraiś chādayānau mahārathau
08011011c rathacaryāgatau śūrau śuśubhāte raṇotkaṭau
08011012a ādityāv iva saṁdīptau lokakṣayakarāv ubhau
08011012c svaraśmibhir ivānyonyaṁ tāpayantau śarottamaiḥ
08011013a kr̥tapratikr̥te yatnaṁ kurvāṇau ca mahāraṇe
08011013c kr̥tapratikr̥te yatnaṁ cakrāte tāv abhītavat
08011014a vyāghrāv iva ca saṁgrāme ceratus tau mahārathau
08011014c śaradaṁṣṭrau durādharṣau cāpavyāttau bhayānakau
08011015a abhūtāṁ tāv adr̥śyau ca śarajālaiḥ samantataḥ
08011015c meghajālair iva cchannau gagane candrabhāskarau
08011016a prakāśau ca muhūrtena tatraivāstām ariṁdamau
08011016c vimuktau meghajālena śaśisūryau yathā divi
08011017a apasavyaṁ tataś cakre drauṇis tatra vr̥kodaram
08011017c kirañ śaraśatair ugrair dhārābhir iva parvatam
08011018a na tu tan mamr̥ṣe bhīmaḥ śatror vijayalakṣaṇam
08011018c praticakre ca taṁ rājan pāṇḍavo ’py apasavyataḥ
08011019a maṇḍalānāṁ vibhāgeṣu gatapratyāgateṣu ca
08011019c babhūva tumulaṁ yuddhaṁ tayos tatra mahāmr̥dhe
08011020a caritvā vividhān mārgān maṇḍalaṁ sthānam eva ca
08011020c śaraiḥ pūrṇāyatotsr̥ṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ
08011021a anyonyasya vadhe yatnaṁ cakratus tau mahārathau
08011021c īṣatur virathaṁ caiva kartum anyonyam āhave
08011022a tato drauṇir mahāstrāṇi prāduścakre mahārathaḥ
08011022c tāny astrair eva samare pratijaghne ’sya pāṇḍavaḥ
08011023a tato ghoraṁ mahārāja astrayuddham avartata
08011023c grahayuddhaṁ yathā ghoraṁ prajāsaṁharaṇe abhūt
08011024a te bāṇāḥ samasajjanta kṣiptās tābhyāṁ tu bhārata
08011024c dyotayanto diśaḥ sarvās tac ca sainyaṁ samantataḥ
08011025a bāṇasaṁghāvr̥taṁ ghoram ākāśaṁ samapadyata
08011025c uklāpātakr̥taṁ yadvat prajānāṁ saṁkṣaye nr̥pa
08011026a bāṇābhighātāt saṁjajñe tatra bhārata pāvakaḥ
08011026c savisphuliṅgo dīptārciḥ so ’dahad vāhinīdvayam
08011027a tatra siddhā mahārāja saṁpatanto ’bruvan vacaḥ
08011027c ati yuddhāni sarvāṇi yuddham etat tato ’dhikam
08011028a sarvayuddhāni caitasya kalāṁ nārhanti ṣoḍaśīm
08011028c naitādr̥śaṁ punar yuddhaṁ na bhūtaṁ na bhaviṣyati
08011029a aho jñānena saṁyuktāv ubhau cograparākramau
08011029c aho bhīme balaṁ bhīmam etayoś ca kr̥tāstratā
08011030a aho vīryasya sāratvam aho sauṣṭhavam etayoḥ
08011030c sthitāv etau hi samare kālāntakayamopamau
08011031a rudrau dvāv iva saṁbhūtau yathā dvāv iva bhāskarau
08011031c yamau vā puruṣavyāghrau ghorarūpāv imau raṇe
08011032a śrūyante sma tadā vācaḥ siddhānāṁ vai muhur muhuḥ
08011032c siṁhanādaś ca saṁjajñe sametānāṁ divaukasām
08011032e adbhutaṁ cāpy acintyaṁ ca dr̥ṣṭvā karma tayor mr̥dhe
08011033a tau śūrau samare rājan parasparakr̥tāgasau
08011033c parasparam udaikṣetāṁ krodhād udvr̥tya cakṣuṣī
08011034a krodharaktekṣaṇau tau tu krodhāt prasphuritādharau
08011034c krodhāt saṁdaṣṭadaśanau saṁdaṣṭadaśanacchadau
08011035a anyonyaṁ chādayantau sma śaravr̥ṣṭyā mahārathau
08011035c śarāmbudhārau samare śastravidyutprakāśinau
08011036a tāv anyonyaṁ dhvajau viddhvā sārathī ca mahārathau
08011036c anyonyasya hayān viddhvā bibhidāte parasparam
08011037a tataḥ kruddhau mahārāja bāṇau gr̥hya mahāhave
08011037c ubhau cikṣipatus tūrṇam anyonyasya vadhaiṣiṇau
08011038a tau sāyakau mahārāja dyotamānau camūmukhe
08011038c ājaghnāte samāsādya vajravegau durāsadau
08011039a tau parasparavegāc ca śarābhyāṁ ca bhr̥śāhatau
08011039c nipetatur mahāvīrau svarathopasthayos tadā
08011040a tatas tu sārathir jñātvā droṇaputram acetanam
08011040c apovāha raṇād rājan sarvakṣatrasya paśyataḥ
08011041a tathaiva pāṇḍavaṁ rājan vihvalantaṁ muhur muhuḥ
08011041c apovāha rathenājau sārathiḥ śatrutāpanam
08012001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08012001a yathā saṁśaptakaiḥ sārdham arjunasyābhavad raṇaḥ
08012001c anyeṣāṁ ca madīyānāṁ pāṇḍavais tad bravīhi me
08012002  saṁjaya uvāca
08012002a śr̥ṇu rājan yathāvr̥ttaṁ saṁgrāmaṁ bruvato mama
08012002c vīrāṇāṁ śatrubhiḥ sārdhaṁ dehapāpmapraṇāśanam
08012003a pārthaḥ saṁśaptakagaṇaṁ praviśyārṇavasaṁnibham
08012003c vyakṣobhayad amitraghno mahāvāta ivārṇavam
08012004a śirāṁsy unmathya vīrāṇāṁ śitair bhallair dhanaṁjayaḥ
08012004c pūrṇacandrābhavaktrāṇi svakṣibhrūdaśanāni ca
08012004e saṁtastāra kṣitiṁ kṣipraṁ vinālair nalinair iva
08012005a suvr̥ttān āyatān puṣṭāṁś candanāgurubhūṣitān
08012005c sāyudhān satanutrāṇān pañcāsyoragasaṁnibhān
08012005e bāhūn kṣurair amitrāṇāṁ vicakartārjuno raṇe
08012006a dhuryān dhuryatarān sūtān dhvajāṁś cāpāni sāyakān
08012006c pāṇīn aratnīn asakr̥d bhallaiś ciccheda pāṇḍavaḥ
08012007a dvipān hayān rathāṁś caiva sārohān arjuno raṇe
08012007c śarair anekasāhasrai rājan ninye yamakṣayam
08012008a taṁ pravīraṁ pratīyātā nardamānā ivarṣabhāḥ
08012008c vāśitārtham abhikruddhā huṁkr̥tvā cābhidudruvuḥ
08012008e nighnantam abhijaghnus te śaraiḥ śr̥ṅgair ivarṣabhāḥ
08012009a tasya teṣāṁ ca tad yuddham abhaval lomaharṣaṇam
08012009c trailokyavijaye yādr̥g daityānāṁ saha vajriṇā
08012010a astrair astrāṇi saṁvārya dviṣatāṁ sarvato ’rjunaḥ
08012010c iṣubhir bahubhis tūrṇaṁ viddhvā prāṇān rarāsa saḥ
08012011a chinnatriveṇucakrākṣān hatayodhāśvasārathīn
08012011c vidhvastāyudhatūṇīrān samunmathitaketanān
08012012a saṁchinnayoktraraśmīkān vitriveṇūn vikūbarān
08012012c vidhvastabandhurayugān viśastāyudhamaṇḍalān
08012012e rathān viśakalīkurvan mahābhrāṇīva mārutaḥ
08012013a vismāpayan prekṣaṇīyaṁ dviṣātāṁ bhayavardhanam
08012013c mahārathasahasrasya samaṁ karmārjuno ’karot
08012014a siddhadevarṣisaṁghāś ca cāraṇāś caiva tuṣṭuvuḥ
08012014c devadundubhayo neduḥ puṣpavarṣāṇi cāpatan
08012014e keśavārjunayor mūrdhni prāha vāk cāśarīriṇī
08012015a candrārkānilavahnīnāṁ kāntidīptibaladyutīḥ
08012015c yau sadā bibhratur vīrau tāv imau keśavārjunau
08012016a brahmeśānāv ivājayyau vīrāv ekarathe sthitau
08012016c sarvabhūtavarau vīrau naranārāyaṇāv ubhau
08012017a ity etan mahad āścaryaṁ dr̥ṣṭvā śrutvā ca bhārata
08012017c aśvatthāmā susaṁyattaḥ kr̥ṣṇāv abhyadravad raṇe
08012018a atha pāṇḍavam asyantaṁ yamakālāntakāñ śarān
08012018c seṣuṇā pāṇināhūya hasan drauṇir athābravīt
08012019a yadi māṁ manyase vīra prāptam arham ivātithim
08012019c tataḥ sarvātmanādya tvaṁ yuddhātithyaṁ prayaccha me
08012020a evam ācāryaputreṇa samāhūto yuyutsayā
08012020c bahu mene ’rjuno ’’tmānam idaṁ cāha janārdanam
08012021a saṁśaptakāś ca me vadhyā drauṇir āhvayate ca mām
08012021c yad atrānantaraṁ prāptaṁ praśādhi tvaṁ mahābhuja
08012022a evam ukto ’vahat pārthaṁ kr̥ṣṇo droṇātmajāntikam
08012022c jaitreṇa vidhināhūtaṁ vāyur indram ivādhvare
08012023a tam āmantryaikamanasā keśavo drauṇim abravīt
08012023c aśvatthāman sthiro bhūtvā praharāśu sahasva ca
08012024a nirveṣṭuṁ bhartr̥piṇḍaṁ hi kālo ’yam upajīvinām
08012024c sūkṣmo vivādo viprāṇāṁ sthūlau kṣātrau jayājayau
08012025a yāṁ na saṁkṣamase mohād divyāṁ pārthasya satkriyām
08012025c tām āptum icchan yudhyasva sthiro bhūtvādya pāṇḍavam
08012026a ity ukto vāsudevena tathety uktvā dvijottamaḥ
08012026c vivyādha keśavaṁ ṣaṣṭyā nārācair arjunaṁ tribhiḥ
08012027a tasyārjunaḥ susaṁkruddhas tribhir bhallaiḥ śarāsanam
08012027c cicchedāthānyad ādatta drauṇir ghorataraṁ dhanuḥ
08012028a sajyaṁ kr̥tvā nimeṣāt tad vivyādhārjunakeśavau
08012028c tribhiḥ śarair vāsudevaṁ sahasreṇa ca pāṇḍavam
08012029a tataḥ śarasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
08012029c sasr̥je drauṇir āyastaḥ saṁstabhya ca raṇe ’rjunam
08012030a iṣudher dhanuṣo jyāyā aṅgulībhyaś ca māriṣa
08012030c bāhvoḥ karābhyām uraso vadanaghrāṇanetrataḥ
08012031a karṇābhyāṁ śiraso ’ṅgebhyo lomavartmabhya eva ca
08012031c rathadhvajebhyaś ca śarā niṣpetur brahmavādinaḥ
08012032a śarajālena mahatā viddhvā keśavapāṇḍavau
08012032c nanāda mudito drauṇir mahāmeghaughanisvanaḥ
08012033a tasya nānadataḥ śrutvā pāṇḍavo ’cyutam abravīt
08012033c paśya mādhava daurātmyaṁ droṇaputrasya māṁ prati
08012034a vadhaprāptau manyate nau praveśya śaraveśmani
08012034c eṣo ’sya hanmi saṁkalpaṁ śikṣayā ca balena ca
08012035a aśvatthāmnaḥ śarān astāṁś chittvaikaikaṁ tridhā tridhā
08012035c vyadhamad bharataśreṣṭho nīhāram iva mārutaḥ
08012036a tataḥ saṁśaptakān bhūyaḥ sāśvasūtarathadvipān
08012036c dhvajapattigaṇān ugrair bāṇair vivyādha pāṇḍavaḥ
08012037a ye ye dadr̥śire tatra yad yad rūpaṁ yathā yathā
08012037c te te tat tac charair vyāptaṁ menire ’’tmānam eva ca
08012038a te gāṇḍīvapraṇuditā nānārūpāḥ patatriṇaḥ
08012038c krośe sāgre sthitān ghnanti dvipāṁś ca puruṣān raṇe
08012039a bhallaiś chinnāḥ karāḥ petuḥ kariṇāṁ madakarṣiṇām
08012039c chinnā yathā paraśubhiḥ pravr̥ddhāḥ śaradi drumāḥ
08012040a paścāt tu śailavat petus te gajāḥ saha sādibhiḥ
08012040c vajrivajrapramathitā yathaivādricayās tathā
08012041a gandharvanagarākārān vidhivat kalpitān rathān
08012041c vinītajavanāny uktān āsthitān yuddhadurmadān
08012042a śarair viśakalīkurvann amitrān abhyavīvr̥ṣat
08012042c alaṁkr̥tān aśvasādīn pattīṁś cāhan dhanaṁjayaḥ
08012043a dhanaṁjayayugāntārkaḥ saṁśaptakamahārṇavam
08012043c vyaśoṣayata duḥśoṣaṁ tīvraiḥ śaragabhastibhiḥ
08012044a punar drauṇimahāśailaṁ nārācaiḥ sūryasaṁnibhaiḥ
08012044c nirbibheda mahāvegais tvaran vajrīva parvatam
08012045a tam ācāryasutaḥ kruddhaḥ sāśvayantāram āśugaiḥ
08012045c yuyutsur nāśakad yoddhuṁ pārthas tān antarācchinat
08012046a tataḥ paramasaṁkruddhaḥ kāṇḍakośān avāsr̥jat
08012046c aśvatthāmābhirūpāya gr̥hān atithaye yathā
08012047a atha saṁśaptakāṁs tyaktvā pāṇḍavo drauṇim abhyayāt
08012047c apāṅkteyam iva tyaktvā dātā pāṅkteyam arthinam
08012048a tataḥ samabhavad yuddhaṁ śukrāṅgirasavarcasoḥ
08012048c nakṣatram abhito vyomni śukrāṅgirasayor iva
08012049a saṁtāpayantāv anyonyaṁ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ
08012049c lokatrāsakarāv āstāṁ vimārgasthau grahāv iva
08012050a tato ’vidhyad bhruvor madhye nārācenārjuno bhr̥śam
08012050c sa tena vibabhau drauṇir ūrdhvaraśmir yathā raviḥ
08012051a atha kr̥ṣṇau śaraśatair aśvatthāmnārditau bhr̥śam
08012051c saraśmijālanikarau yugāntārkāv ivāsatuḥ
08012052a tato ’rjunaḥ sarvatodhāram astram; avāsr̥jad vāsudevābhiguptaḥ
08012052c drauṇāyaniṁ cābhyahanat pr̥ṣatkair; vajrāgnivaivasvatadaṇḍakalpaiḥ
08012053a sa keśavaṁ cārjunaṁ cātitejā; vivyādha marmasv atiraudrakarmā
08012053c bāṇaiḥ sumuktair atitīvravegair; yair āhato mr̥tyur api vyatheta
08012054a drauṇer iṣūn arjunaḥ saṁnivārya; vyāyacchatas tad dviguṇaiḥ supuṅkhaiḥ
08012054c taṁ sāśvasūtadhvajam ekavīram; āvr̥tya saṁśaptakasainyam ārchat
08012055a dhanūṁṣi bāṇān iṣudhīr dhanurjyāḥ; pāṇīn bhujān pāṇigataṁ ca śastram
08012055c chatrāṇi ketūṁs turagān athaiṣāṁ; vastrāṇi mālyāny atha bhūṣaṇāni
08012056a carmāṇi varmāṇi manorathāṁś ca; priyāṇi sarvāṇi śirāṁsi caiva
08012056c ciccheda pārtho dviṣatāṁ pramuktair; bāṇaiḥ sthitānām aparāṅmukhānām
08012057a sukalpitāḥ syandanavājināgāḥ; samāsthitāḥ kr̥tayatnair nr̥vīraiḥ
08012057c pārtheritair bāṇagaṇair nirastās; tair eva sārdhaṁ nr̥varair nipetuḥ
08012058a padmārkapūrṇendusamānanāni; kirīṭamālāmukuṭotkaṭāni
08012058c bhallārdhacandrakṣurahiṁsitāni; prapetur urvyāṁ nr̥śirāṁsy ajasram
08012059a atha dvipair devapatidvipābhair; devāridarpolbaṇamanyudarpaiḥ
08012059c kaliṅgavaṅgāṅganiṣādavīrā; jighāṁsavaḥ pāṇḍavam abhyadhāvan
08012060a teṣāṁ dvipānāṁ vicakarta pārtho; varmāṇi marmāṇi karān niyantr̥̄n
08012060c dhvajāḥ patākāś ca tataḥ prapetur; vajrāhatānīva gireḥ śirāṁsi
08012061a teṣu prarugṇeṣu guros tanūjaṁ; bāṇaiḥ kirīṭī navasūryavarṇaiḥ
08012061c pracchādayām āsa mahābhrajālair; vāyuḥ samudyuktam ivāṁśumantam
08012062a tato ’rjuneṣūn iṣubhir nirasya; drauṇiḥ śarair arjunavāsudevau
08012062c pracchādayitva divi candrasūryau; nanāda so ’mbhoda ivātapānte
08012063a tam arjunas tāṁś ca punas tvadīyān; abhyarditas tair avikr̥ttaśastraiḥ
08012063c bāṇāndhakāraṁ sahasaiva kr̥tvā; vivyādha sarvān iṣubhiḥ supuṅkhaiḥ
08012064a nāpy ādadat saṁdadhan naiva muñcan; bāṇān raṇe ’dr̥śyata savyasācī
08012064c hatāṁś ca nāgāṁs turagān padātīn; saṁsyūtadehān dadr̥śū rathāṁś ca
08012065a saṁdhāya nārācavarān daśāśu; drauṇis tvarann ekam ivotsasarja
08012065c teṣāṁ ca pañcārjunam abhyavidhyan; pañcācyutaṁ nirbibhiduḥ sumuktāḥ
08012066a tair āhatau sarvamanuṣyamukhyāv; asr̥kkṣarantau dhanadendrakalpau
08012066c samāptavidyena yathābhibhūtau; hatau svid etau kim u menire ’nye
08012067a athārjunaṁ prāha daśārhanāthaḥ; pramādyase kiṁ jahi yodham etam
08012067c kuryād dhi doṣaṁ samupekṣito ’sau; kaṣṭo bhaved vyādhir ivākriyāvān
08012068a tatheti coktvācyutam apramādī; drauṇiṁ prayatnād iṣubhis tatakṣa
08012068c chittvāśvaraśmīṁs turagān avidhyat; te taṁ raṇād ūhur atīva dūram
08012069a āvr̥tya neyeṣa punas tu yuddhaṁ; pārthena sārdhaṁ matimān vimr̥śya
08012069c jānañ jayaṁ niyataṁ vr̥ṣṇivīre; dhanaṁjaye cāṅgirasāṁ variṣṭhaḥ
08012070a pratīpakāye tu raṇād aśvatthāmni hr̥te hayaiḥ
08012070c mantrauṣadhikriyādānair vyādhau dehād ivāhr̥te
08012071a saṁśaptakān abhimukhau prayātau keśavārjunau
08012071c vātoddhūtapatākena syandanenaughanādinā
08013001  saṁjaya uvāca
08013001a athottareṇa pāṇḍūnāṁ senāyāṁ dhvanir utthitaḥ
08013001c rathanāgāśvapattīnāṁ daṇḍadhāreṇa vadhyatām
08013002a nivartayitvā tu rathaṁ keśavo ’rjunam abravīt
08013002c vāhayann eva turagān garuḍānilaraṁhasaḥ
08013003a māgadho ’thāpy atikrānto dviradena pramāthinā
08013003c bhagadattād anavaraḥ śikṣayā ca balena ca
08013004a enaṁ hatvā nihantāsi punaḥ saṁśaptakān iti
08013004c vākyānte prāpayat pārthaṁ daṇḍadhārāntikaṁ prati
08013005a sa māgadhānāṁ pravaro ’ṅkuśagraho; graheṣv asahyo vikaco yathā grahaḥ
08013005c sapatnasenāṁ pramamātha dāruṇo; mahīṁ samagrāṁ vikaco yathā grahaḥ
08013006a sukalpitaṁ dānavanāgasaṁnibhaṁ; mahābhrasaṁhrādam amitramardanam
08013006c rathāśvamātaṅgagaṇān sahasraśaḥ; samāsthito hanti śarair dvipān api
08013007a rathān adhiṣṭhāya savājisārathīn; rathāṁś ca padbhis tvarito vyapothayat
08013007c dvipāṁś ca padbhyāṁ caraṇaiḥ kareṇa ca; dvipāsthito hanti sa kālacakravat
08013008a narāṁś ca kārṣṇāyasavarmabhūṣaṇān; nipātya sāśvān api pattibhiḥ saha
08013008c vyapothayad dantivareṇa śuṣmiṇā; saśabdavat sthūlanaḍān yathā tathā
08013009a athārjuno jyātalaneminisvane; mr̥daṅgabherībahuśaṅkhanādite
08013009c narāśvamātaṅgasahasranāditai; rathottamenābhyapatad dvipottamam
08013010a tato ’rjunaṁ dvādaśabhiḥ śarottamair; janārdanaṁ ṣoḍaśabhiḥ samārdayat
08013010c sa daṇḍadhāras turagāṁs tribhis tribhis; tato nanāda prajahāsa cāsakr̥t
08013011a tato ’sya pārthaḥ saguṇeṣukārmukaṁ; cakarta bhallair dhvajam apy alaṁkr̥tam
08013011c punar niyantr̥̄n saha pādagoptr̥bhis; tatas tu cukrodha girivrajeśvaraḥ
08013012a tato ’rjunaṁ bhinnakaṭena dantinā; ghanāghanenānilatulyaraṁhasā
08013012c atīva cukṣobhayiṣur janārdanaṁ; dhanaṁjayaṁ cābhijaghāna tomaraiḥ
08013013a athāsya bāhū dvipahastasaṁnibhau; śiraś ca pūrṇendunibhānanaṁ tribhiḥ
08013013c kṣuraiḥ praciccheda sahaiva pāṇḍavas; tato dvipaṁ bāṇaśataiḥ samārdayat
08013014a sa pārthabāṇais tapanīyabhūṣaṇaiḥ; samārucat kāñcanavarmabhr̥d dvipaḥ
08013014c tathā cakāśe niśi parvato yathā; davāgninā prajvalitauṣadhidrumaḥ
08013015a sa vedanārto ’mbudanisvano nadaṁś; calan bhraman praskhalito ’’turo dravan
08013015c papāta rugṇaḥ saniyantr̥kas tathā; yathā girir vajranipātacūrṇitaḥ
08013016a himāvadātena suvarṇamālinā; himādrikūṭapratimena dantinā
08013016c hate raṇe bhrātari daṇḍa āvrajaj; jighāṁsur indrāvarajaṁ dhanaṁjayam
08013017a sa tomarair arkakaraprabhais tribhir; janārdanaṁ pañcabhir eva cārjunam
08013017c samarpayitvā vinanāda cārdayaṁs; tato ’sya bāhū vicakarta pāṇḍavaḥ
08013018a kṣuraprakr̥ttau subhr̥śaṁ satomarau; cyutāṅgadau candanarūṣitau bhujau
08013018c gajāt patantau yugapad virejatur; yathādriśr̥ṅgāt patitau mahoragau
08013019a athārdhacandreṇa hr̥taṁ kirīṭinā; papāta daṇḍasya śiraḥ kṣitiṁ dvipāt
08013019c tac choṇitābhaṁ nipatad vireje; divākaro ’stād iva paścimāṁ diśam
08013020a atha dvipaṁ śvetanagāgrasaṁnibhaṁ; divākarāṁśupratimaiḥ śarottamaiḥ
08013020c bibheda pārthaḥ sa papāta nānadan; himādrikūṭaḥ kuliśāhato yathā
08013021a tato ’pare tatpratimā gajottamā; jigīṣavaḥ saṁyati savyasācinam
08013021c tathā kr̥tās tena yathaiva tau dvipau; tataḥ prabhagnaṁ sumahad ripor balam
08013022a gajā rathāśvāḥ puruṣāś ca saṁghaśaḥ; parasparaghnāḥ paripetur āhave
08013022c parasparapraskhalitāḥ samāhatā; bhr̥śaṁ ca tat tat kulabhāṣiṇo hatāḥ
08013023a athārjunaṁ sve parivārya sainikāḥ; puraṁdaraṁ devagaṇā ivābruvan
08013023c abhaiṣma yasmān maraṇād iva prajāḥ; sa vīra diṣṭyā nihatas tvayā ripuḥ
08013024a na cet paritrāsya imāñ janān bhayād; dviṣadbhir evaṁ balibhiḥ prapīḍitān
08013024c tathābhaviṣyad dviṣatāṁ pramodanaṁ; yathā hateṣv eṣv iha no ’riṣu tvayā
08013025a itīva bhūyaś ca suhr̥dbhir īritā; niśamya vācaḥ sumanās tato ’rjunaḥ
08013025c yathānurūpaṁ pratipūjya taṁ janaṁ; jagāma saṁśaptakasaṁghahā punaḥ
08014001  saṁjaya uvāca
08014001a pratyāgatya punar jiṣṇur ahan saṁśaptakān bahūn
08014001c vakrānuvakragamanād aṅgāraka iva grahaḥ
08014002a pārthabāṇahatā rājan narāśvarathakuñjarāḥ
08014002c vicelur babhramur neduḥ petur mamluś ca māriṣa
08014003a dhuryaṁ dhuryatarān sūtān rathāṁś ca parisaṁkṣipan
08014003c pāṇīn pāṇigataṁ śastraṁ bāhūn api śirāṁsi ca
08014004a bhallaiḥ kṣurair ardhacandrair vatsadantaiś ca pāṇḍavaḥ
08014004c cicchedāmitravīrāṇāṁ samare pratiyudhyatām
08014005a vāśitārthe yuyutsanto vr̥ṣabhā vr̥ṣabhaṁ yathā
08014005c āpatanty arjunaṁ śūrāḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08014006a teṣāṁ tasya ca tad yuddham abhaval lomaharṣaṇam
08014006c trailokyavijaye yādr̥g daityānāṁ saha vajriṇā
08014007a tam avidhyat tribhir bāṇair dandaśūkair ivāhibhiḥ
08014007c ugrāyudhas tatas tasya śiraḥ kāyād apāharat
08014008a te ’rjunaṁ sarvataḥ kruddhā nānāśastrair avīvr̥ṣan
08014008c marudbhiḥ preṣitā meghā himavantam ivoṣṇage
08014009a astrair astrāṇi saṁvārya dviṣatāṁ sarvato ’rjunaḥ
08014009c samyag astaiḥ śaraiḥ sarvān sahitān ahanad bahūn
08014010a chinnatriveṇujaṅgheṣān nihatapārṣṇisārathīn
08014010c saṁchinnaraśmiyoktrākṣān vyanukarṣayugān rathān
08014010e vidhvastasarvasaṁnāhān bāṇaiś cakre ’rjunas tvaran
08014011a te rathās tatra vidhvastāḥ parārdhyā bhānty anekaśaḥ
08014011c dhaninām iva veśmāni hatāny agnyanilāmbubhiḥ
08014012a dvipāḥ saṁbhinnamarmāṇo vajrāśanisamaiḥ śaraiḥ
08014012c petur giryagraveśmāni vajravātāgnibhir yathā
08014013a sārohās turagāḥ petur bahavo ’rjunatāḍitāḥ
08014013c nirjihvāntrāḥ kṣitau kṣīṇā rudhirārdrāḥ sudurdr̥śaḥ
08014014a narāśvanāgā nārācaiḥ saṁsyūtāḥ savyasācinā
08014014c babhramuś caskhaluḥ petur nedur mamluś ca māriṣa
08014015a aṇakaiś ca śilādhautair vajrāśaniviṣopamaiḥ
08014015c śarair nijaghnivān pārtho mahendra iva dānavān
08014016a mahārhavarmābharaṇā nānārūpāmbarāyudhāḥ
08014016c sarathāḥ sadhvajā vīrā hatāḥ pārthena śerate
08014017a vijitāḥ puṇyakarmāṇo viśiṣṭābhijanaśrutāḥ
08014017c gatāḥ śarīrair vasudhām ūrjitaiḥ karmabhir divam
08014018a athārjunarathaṁ vīrās tvadīyāḥ samupādravan
08014018c nānājanapadādhyakṣāḥ sagaṇā jātamanyavaḥ
08014019a uhyamānā rathāśvais te pattayaś ca jighāṁsavaḥ
08014019c samabhyadhāvann asyanto vividhaṁ kṣipram āyudham
08014020a tadāyudhamahāvarṣaṁ kṣiptaṁ yodhamahāmbudaiḥ
08014020c vyadhaman niśitair bāṇaiḥ kṣipram arjunamārutaḥ
08014021a sāśvapattidviparathaṁ mahāśastraugham aplavam
08014021c sahasā saṁtitīrṣantaṁ pārthaṁ śastrāstrasetunā
08014022a athābravīd vāsudevaḥ pārthaṁ kiṁ krīḍase ’nagha
08014022c saṁśaptakān pramathyaitāṁs tataḥ karṇavadhe tvara
08014023a tathety uktvārjunaḥ kṣipraṁ śiṣṭān saṁśaptakāṁs tadā
08014023c ākṣipya śastreṇa balād daityān indra ivāvadhīt
08014024a ādadhat saṁdadhan neṣūn dr̥ṣṭaḥ kaiś cid raṇe ’rjunaḥ
08014024c vimuñcan vā śarāñ śīghraṁ dr̥śyate sma hi kair api
08014025a āścaryam iti govindo bruvann aśvān acodayat
08014025c haṁsāṁsagaurās te senāṁ haṁsāḥ sara ivāviśan
08014026a tataḥ saṁgrāmabhūmiṁ tāṁ vartamāne janakṣaye
08014026c avekṣamāṇo govindaḥ savyasācinam abravīt
08014027a eṣa pārtha mahāraudro vartate bharatakṣayaḥ
08014027c pr̥thivyāṁ pārthivānāṁ vai duryodhanakr̥te mahān
08014028a paśya bhārata cāpāni rukmapr̥ṣṭhāni dhanvinām
08014028c mahatām apaviddhāni kalāpān iṣudhīs tathā
08014029a jātarūpamayaiḥ puṅkhaiḥ śarāṁś ca nataparvaṇaḥ
08014029c tailadhautāṁś ca nārācān nirmuktān iva pannagān
08014030a hastidantatsarūn khaḍgāñ jātarūpapariṣkr̥tān
08014030c ākīrṇāṁs tomarāṁś cāpāṁś citrān hemavibhūṣitān
08014031a varmāṇi cāpaviddhāni rukmapr̥ṣṭhāni bhārata
08014031c suvarṇavikr̥tān prāsāñ śaktīḥ kanakabhūṣitāḥ
08014032a jāmbūnadamayaiḥ paṭṭair baddhāś ca vipulā gadāḥ
08014032c jātarūpamayīś carṣṭīḥ paṭṭiśān hemabhūṣitān
08014033a daṇḍaiḥ kanakacitraiś ca vipraviddhān paraśvadhān
08014033c ayaskuśāntān patitān musalāni gurūṇi ca
08014034a śataghnīḥ paśya citrāś ca vipulān parighāṁs tathā
08014034c cakrāṇi cāpaviddhāni mudgarāṁś ca bahūn raṇe
08014035a nānāvidhāni śastrāṇi pragr̥hya jayagr̥ddhinaḥ
08014035c jīvanta iva lakṣyante gatasattvās tarasvinaḥ
08014036a gadāvimathitair gātrair musalair bhinnamastakān
08014036c gajavājirathakṣuṇṇān paśya yodhān sahasraśaḥ
08014037a manuṣyagajavājīnāṁ śaraśaktyr̥ṣṭitomaraiḥ
08014037c nistriṁśaiḥ paṭṭiśaiḥ prāsair nakharair laguḍair api
08014038a śarīrair bahudhā bhinnaiḥ śoṇitaughapariplutaiḥ
08014038c gatāsubhir amitraghna saṁvr̥tā raṇabhūmayaḥ
08014039a bāhubhiś candanādigdhaiḥ sāṅgadaiḥ śubhabhūṣaṇaiḥ
08014039c satalatraiḥ sakeyūrair bhāti bhārata medinī
08014040a sāṅgulitrair bhujāgraiś ca vipraviddhair alaṁkr̥taiḥ
08014040c hastihastopamaiś chinnair ūrubhiś ca tarasvinām
08014041a baddhacūḍāmaṇivaraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ
08014041c nikr̥ttair vr̥ṣabhākṣāṇāṁ virājati vasuṁdharā
08014042a kabandhaiḥ śoṇitādigdhaiś chinnagātraśirodharaiḥ
08014042c bhūr bhāti bharataśreṣṭha śāntārcirbhir ivāgnibhiḥ
08014043a rathān bahuvidhān bhagnān hemakiṅkiṇinaḥ śubhān
08014043c aśvāṁś ca bahudhā paśya śoṇitena pariplutān
08014044a yodhānāṁ ca mahāśaṅkhān pāṇḍurāṁś ca prakīrṇakān
08014044c nirastajihvān mātaṅgāñ śayānān parvatopamān
08014045a vaijayantīvicitrāṁś ca hatāṁś ca gajayodhinaḥ
08014045c vāraṇānāṁ paristomān suyuktāmbarakambalān
08014046a vipāṭitā vicitrāś ca rūpacitrāḥ kuthās tathā
08014046c bhinnāś ca bahudhā ghaṇṭāḥ patadbhiś cūrṇitā gajaiḥ
08014047a vaiḍūryamaṇidaṇḍāṁś ca patitān aṅkuśān bhuvi
08014047c baddhāḥ sādidhvajāgreṣu suvarṇavikr̥tāḥ kaśāḥ
08014048a vicitrān maṇicitrāṁś ca jātarūpapariṣkr̥tān
08014048c aśvāstaraparistomān rāṅkavān patitān bhuvi
08014049a cūḍāmaṇīn narendrāṇāṁ vicitrāḥ kāñcanasrajaḥ
08014049c chatrāṇi cāpaviddhāni cāmaravyajanāni ca
08014050a candranakṣatrabhāsaiś ca vadanaiś cārukuṇḍalaiḥ
08014050c kl̥ptaśmaśrubhir atyarthaṁ vīrāṇāṁ samalaṁkr̥taiḥ
08014050e vadanaiḥ paśya saṁchannāṁ mahīṁ śoṇitakardamām
08014051a sajīvāṁś ca narān paśya kūjamānān samantataḥ
08014051c upāsyamānān bahubhir nyastaśastrair viśāṁ pate
08014052a jñātibhiḥ sahitais tatra rodamānair muhur muhuḥ
08014052c vyutkrāntān aparān yodhāṁś chādayitvā tarasvinaḥ
08014052e punar yuddhāya gacchanti jayagr̥ddhāḥ pramanyavaḥ
08014053a apare tatra tatraiva paridhāvanti māninaḥ
08014053c jñātibhiḥ patitaiḥ śūrair yācyamānās tathodakam
08014054a jalārthaṁ ca gatāḥ ke cin niṣprāṇā bahavo ’rjuna
08014054c saṁnivr̥ttāś ca te śūrās tān dr̥ṣṭvaiva vicetasaḥ
08014055a jalaṁ dr̥ṣṭvā pradhāvanti krośamānāḥ parasparam
08014055c jalaṁ pītvā mr̥tān paśya pibato ’nyāṁś ca bhārata
08014056a parityajya priyān anye bāndhavān bāndhavapriya
08014056c vyutkrāntāḥ samadr̥śyanta tatra tatra mahāraṇe
08014057a paśyāparān naraśreṣṭha saṁdaṣṭauṣṭhapuṭān punaḥ
08014057c bhrukuṭīkuṭilair vaktraiḥ prekṣamāṇān samantataḥ
08014058a etat tavaivānurūpaṁ karmārjuna mahāhave
08014058c divi vā devarājasya tvayā yat kr̥tam āhave
08014059a evaṁ tāṁ darśayan kr̥ṣṇo yuddhabhūmiṁ kirīṭine
08014059c gacchann evāśr̥ṇoc chabdaṁ duryodhanabale mahat
08014060a śaṅkhadundubhinirghoṣān bherīpaṇavamiśritān
08014060c rathāśvagajanādāṁś ca śastraśabdāṁś ca dāruṇān
08014061a praviśya tad balaṁ kr̥ṣṇas turagair vātavegibhiḥ
08014061c pāṇḍyenābhyarditāṁ senāṁ tvadīyāṁ vīkṣya dhiṣṭhitaḥ
08014062a sa hi nānāvidhair bāṇair iṣvāsapravaro yudhi
08014062c nyahanad dviṣatāṁ vrātān gatāsūn antako yathā
08014063a gajavājimanuṣyāṇāṁ śarīrāṇi śitaiḥ śaraiḥ
08014063c bhittvā praharatāṁ śreṣṭho videhāsūṁś cakāra saḥ
08014064a śatrupravīrair astāni nānāśastrāṇi sāyakaiḥ
08014064c bhittvā tān ahanat pāṇḍyaḥ śatrūñ śakra ivāsurān
08015001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08015001a proktas tvayā pūrvam eva pravīro lokaviśrutaḥ
08015001c na tv asya karma saṁgrāme tvayā saṁjaya kīrtitam
08015002a tasya vistarato brūhi pravīrasyādya vikramam
08015002c śikṣāṁ prabhāvaṁ vīryaṁ ca pramāṇaṁ darpam eva ca
08015003  saṁjaya uvāca
08015003a droṇabhīṣmakr̥padrauṇikarṇārjunajanārdanān
08015003c samāptavidyān dhanuṣi śreṣṭhān yān manyase yudhi
08015004a tulyatā karṇabhīṣmābhyām ātmano yena dr̥śyate
08015004c vāsudevārjunābhyāṁ ca nyūnatāṁ nātmanīcchati
08015005a sa pāṇḍyo nr̥patiśreṣṭhaḥ sarvaśastrabhr̥tāṁ varaḥ
08015005c karṇasyānīkam avadhīt paribhūta ivāntakaḥ
08015006a tad udīrṇarathāśvaṁ ca pattipravarakuñjaram
08015006c kulālacakravad bhrāntaṁ pāṇḍyenādhiṣṭhitaṁ balam
08015007a vyaśvasūtadhvajarathān vipraviddhāyudhān ripūn
08015007c samyag astaiḥ śaraiḥ pāṇḍyo vāyur meghān ivākṣipat
08015008a dviradān prahataprothān vipatākadhvajāyudhān
08015008c sapādarakṣān avadhīd vajreṇārīn ivārihā
08015009a saśaktiprāsatūṇīrān aśvārohān hayān api
08015009c pulindakhaśabāhlīkān niṣādāndhrakataṅgaṇān
08015010a dākṣiṇātyāṁś ca bhojāṁś ca krūrān saṁgrāmakarkaśān
08015010c viśastrakavacān bāṇaiḥ kr̥tvā pāṇḍyo ’karod vyasūn
08015011a caturaṅgaṁ balaṁ bāṇair nighnantaṁ pāṇḍyam āhave
08015011c dr̥ṣṭvā drauṇir asaṁbhrāntam asaṁbhrāntataro ’bhyayāt
08015012a ābhāṣya cainaṁ madhuram abhi nr̥tyann abhītavat
08015012c prāha praharatāṁ śreṣṭhaḥ smitapūrvaṁ samāhvayan
08015013a rājan kamalapatrākṣa pradhānāyudhavāhana
08015013c vajrasaṁhananaprakhya pradhānabalapauruṣa
08015014a muṣṭiśliṣṭāyudhābhyāṁ ca vyāyatābhyāṁ mahad dhanuḥ
08015014c dorbhyāṁ visphārayan bhāsi mahājaladavad bhr̥śam
08015015a śaravarṣair mahāvegair amitrān abhivarṣataḥ
08015015c mad anyaṁ nānupaśyāmi prativīraṁ tavāhave
08015016a rathadviradapattyaśvān ekaḥ pramathase bahūn
08015016c mr̥gasaṁghān ivāraṇye vibhīr bhīmabalo hariḥ
08015017a mahatā rathaghoṣeṇa divaṁ bhūmiṁ ca nādayan
08015017c varṣānte sasyahā pītho bhābhir āpūrayann iva
08015018a saṁspr̥śānaḥ śarāṁs tīkṣṇāṁs tūṇād āśīviṣopamān
08015018c mayaivaikena yudhyasva tryambakeṇāndhako yathā
08015019a evam uktas tathety uktvā prahareti ca tāḍitaḥ
08015019c karṇinā droṇatanayaṁ vivyādha malayadhvajaḥ
08015020a marmabhedibhir atyugrair bāṇair agniśikhopamaiḥ
08015020c smayann abhyahanad drauṇiḥ pāṇḍyam ācāryasattamaḥ
08015021a tato navāparāṁs tīkṣṇān nārācān kaṅkavāsasaḥ
08015021c gatyā daśamyā saṁyuktān aśvatthāmā vyavāsr̥jat
08015022a teṣāṁ pañcācchinat pāṇḍyaḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ
08015022c catvāro ’bhyāhanan vāhān āśu te vyasavo ’bhavan
08015023a atha droṇasutasyeṣūṁs tāṁś chittvā niśitaiḥ śaraiḥ
08015023c dhanurjyāṁ vitatāṁ pāṇḍyaś cicchedādityavarcasaḥ
08015024a vijyaṁ dhanur athādhijyaṁ kr̥tvā drauṇir amitrahā
08015024c tataḥ śarasahasrāṇi preṣayām āsa pāṇḍyataḥ
08015024e iṣusaṁbādham ākāśam akarod diśa eva ca
08015025a tatas tān asyataḥ sarvān drauṇer bāṇān mahātmanaḥ
08015025c jānāno ’py akṣayān pāṇḍyo ’śātayat puruṣarṣabhaḥ
08015026a prahitāṁs tān prayatnena chittvā drauṇer iṣūn ariḥ
08015026c cakrarakṣau tatas tasya prāṇudan niśitaiḥ śaraiḥ
08015027a athārer lāghavaṁ dr̥ṣṭvā maṇḍalīkr̥takārmukaḥ
08015027c prāsyad droṇasuto bāṇān vr̥ṣṭiṁ pūṣānujo yathā
08015028a aṣṭāv aṣṭagavāny ūhuḥ śakaṭāni yad āyudham
08015028c ahnas tad aṣṭabhāgena drauṇiś cikṣepa māriṣa
08015029a tam antakam iva kruddham antakālāntakopamam
08015029c ye ye dadr̥śire tatra visaṁjñāḥ prāyaśo ’bhavan
08015030a parjanya iva gharmānte vr̥ṣṭyā sādridrumāṁ mahīm
08015030c ācāryaputras tāṁ senāṁ bāṇavr̥ṣṭyābhyavīvr̥ṣat
08015031a drauṇiparjanyamuktāṁ tāṁ bāṇavr̥ṣṭiṁ suduḥsahām
08015031c vāyavyāstreṇa sa kṣipraṁ ruddhvā pāṇḍyānilo ’nadat
08015032a tasya nānadataḥ ketuṁ candanāgurubhūṣitam
08015032c malayapratimaṁ drauṇiś chittvāśvāṁś caturo ’hanat
08015033a sūtam ekeṣuṇā hatvā mahājaladanisvanam
08015033c dhanuś chittvārdhacandreṇa vyadhamat tilaśo ratham
08015034a astrair astrāṇi saṁvārya chittvā sarvāyudhāni ca
08015034c prāptam apy ahitaṁ drauṇir na jaghāna raṇepsayā
08015035a hateśvaro dantivaraḥ sukalpitas; tvarābhisr̥ṣṭaḥ pratiśarmago balī
08015035c tam adhyatiṣṭhan malayeśvaro mahān; yathādriśr̥ṅgaṁ harir unnadaṁs tathā
08015036a sa tomaraṁ bhāskararaśmisaṁnibhaṁ; balāstrasargottamayatnamanyubhiḥ
08015036c sasarja śīghraṁ pratipīḍayan gajaṁ; guroḥ sutāyādripatīśvaro nadan
08015037a maṇipratānottamavajrahāṭakair; alaṁkr̥taṁ cāṁśukamālyamauktikaiḥ
08015037c hato ’sy asāv ity asakr̥n mudā nadan; parābhinad drauṇivarāṅgabhūṣaṇam
08015038a tad arkacandragrahapāvakatviṣaṁ; bhr̥śābhighātāt patitaṁ vicūrṇitam
08015038c mahendravajrābhihataṁ mahāvanaṁ; yathādriśr̥ṅgaṁ dharaṇītale tathā
08015039a tataḥ prajajvāla pareṇa manyunā; padāhato nāgapatir yathā tathā
08015039c samādadhe cāntakadaṇḍasaṁnibhān; iṣūn amitrāntakarāṁś caturdaśa
08015040a dvipasya pādāgrakarān sa pañcabhir; nr̥pasya bāhū ca śiro ’tha ca tribhiḥ
08015040c jaghāna ṣaḍbhiḥ ṣaḍ r̥tūttamatviṣaḥ; sa pāṇḍyarājānucarān mahārathān
08015041a sudīrghavr̥ttau varacandanokṣitau; suvarṇamuktāmaṇivajrabhūṣitau
08015041c bhujau dharāyāṁ patitau nr̥pasya tau; viveṣṭatus tārkṣyahatāv ivoragau
08015042a śiraś ca tat pūrṇaśaśiprabhānanaṁ; saroṣatāmrāyatanetram unnasam
08015042c kṣitau vibabhrāja patat sakuṇḍalaṁ; viśākhayor madhyagataḥ śaśī yathā
08015043a samāptavidyaṁ tu guroḥ sutaṁ nr̥paḥ; samāptakarmāṇam upetya te sutaḥ
08015043c suhr̥dvr̥to ’tyartham apūjayan mudā; jite balau viṣṇum ivāmareśvaraḥ
08016001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08016001a pāṇḍye hate kim akarod arjuno yudhi saṁjaya
08016001c ekavīreṇa karṇena drāviteṣu pareṣu ca
08016002a samāptavidyo balavān yukto vīraś ca pāṇḍavaḥ
08016002c sarvabhūteṣv anujñātaḥ śaṁkareṇa mahātmanā
08016003a tasmān mahad bhayaṁ tīvram amitraghnād dhanaṁjayāt
08016003c sa yat tatrākarot pārthas tan mamācakṣva saṁjaya
08016004  saṁjaya uvāca
08016004a hate pāṇḍye ’rjunaṁ kr̥ṣṇas tvarann āha vaco hitam
08016004c paśyātimānyaṁ rājānam apayātāṁś ca pāṇḍavān
08016005a aśvatthāmnaś ca saṁkalpād dhatāḥ karṇena sr̥ñjayāḥ
08016005c tathāśvanaranāgānāṁ kr̥taṁ ca kadanaṁ mahat
08016005e ity ācaṣṭa sudurdharṣo vāsudevaḥ kirīṭine
08016006a etac chrutvā ca dr̥ṣṭvā ca bhrātur ghoraṁ mahad bhayam
08016006c vāhayāśvān hr̥ṣīkeśa kṣipram ity āha pāṇḍavaḥ
08016007a tataḥ prāyād dhr̥ṣīkeśo rathenāpratiyodhinā
08016007c dāruṇaś ca punas tatra prādurāsīt samāgamaḥ
08016008a tataḥ pravavr̥te bhūyaḥ saṁgrāmo rājasattama
08016008c karṇasya pāṇḍavānāṁ ca yamarāṣṭravivardhanaḥ
08016009a dhanūṁṣi bāṇān parighān asitomarapaṭṭiśān
08016009c musalāni bhuśuṇḍīś ca śaktir̥ṣṭiparaśvadhān
08016010a gadāḥ prāsān asīn kuntān bhiṇḍipālān mahāṅkuśān
08016010c pragr̥hya kṣipram āpetuḥ parasparajigīṣayā
08016011a bāṇajyātalaśabdena dyāṁ diśaḥ pradiśo viyat
08016011c pr̥thivīṁ nemighoṣeṇa nādayanto ’bhyayuḥ parān
08016012a tena śabdena mahatā saṁhr̥ṣṭāś cakrur āhavam
08016012c vīrā vīrair mahāghoraṁ kalahāntaṁ titīrṣavaḥ
08016013a jyātalatradhanuḥśabdāḥ kuñjarāṇāṁ ca br̥ṁhitam
08016013c tāḍitānāṁ ca patatāṁ ninādaḥ sumahān abhūt
08016014a bāṇaśabdāṁś ca vividhāñ śūrāṇām abhigarjatām
08016014c śrutvā śabdaṁ bhr̥śaṁ tresur jaghnur mamluś ca bhārata
08016015a teṣāṁ nānadyatāṁ caiva śastravr̥ṣṭiṁ ca muñcatām
08016015c bahūn ādhirathiḥ karṇaḥ pramamātha raṇeṣubhiḥ
08016016a pañca pāñcālavīrāṇāṁ rathān daśa ca pañca ca
08016016c sāśvasūtadhvajān karṇaḥ śarair ninye yamakṣayam
08016017a yodhamukhyā mahāvīryāḥ pāṇḍūnāṁ karṇam āhave
08016017c śīghrāstrā divam āvr̥tya parivavruḥ samantataḥ
08016018a tataḥ karṇo dviṣatsenāṁ śaravarṣair viloḍayan
08016018c vijagāhe ’ṇḍajāpūrṇāṁ padminīm iva yūthapaḥ
08016019a dviṣanmadhyam avaskandya rādheyo dhanur uttamam
08016019c vidhunvānaḥ śitair bāṇaiḥ śirāṁsy unmathya pātayat
08016020a carmavarmāṇi saṁchindya nirvāpam iva dehinām
08016020c viṣehur nāsya saṁparkaṁ dvitīyasya patatriṇaḥ
08016021a varmadehāsumathanair dhanuṣaḥ pracyutaiḥ śaraiḥ
08016021c maurvyā talatrair nyavadhīt kaśayā vājino yathā
08016022a pāṇḍusr̥ñjayapāñcālāñ śaragocaram ānayat
08016022c mamarda karṇas tarasā siṁho mr̥gagaṇān iva
08016023a tataḥ pāñcālaputrāś ca draupadeyāś ca māriṣa
08016023c yamau ca yuyudhānaś ca sahitāḥ karṇam abhyayuḥ
08016024a vyāyacchamānāḥ subhr̥śaṁ kurupāṇḍavasr̥ñjayāḥ
08016024c priyān asūn raṇe tyaktvā yodhā jagmuḥ parasparam
08016025a susaṁnaddhāḥ kavacinaḥ saśirastrāṇabhūṣaṇāḥ
08016025c gadābhir musalaiś cānye parighaiś ca mahārathāḥ
08016026a samabhyadhāvanta bhr̥śaṁ devā daṇḍair ivodyataiḥ
08016026c nadantaś cāhvayantaś ca pravalgantaś ca māriṣa
08016027a tato nijaghnur anyonyaṁ petuś cāhavatāḍitāḥ
08016027c vamanto rudhiraṁ gātrair vimastiṣkekṣaṇā yudhi
08016028a dantapūrṇaiḥ sarudhirair vaktrair dāḍimasaṁnibhaiḥ
08016028c jīvanta iva cāpy ete tasthuḥ śastropabr̥ṁhitāḥ
08016029a parasparaṁ cāpy apare paṭṭiśair asibhis tathā
08016029c śaktibhir bhiṇḍipālaiś ca nakharaprāsatomaraiḥ
08016030a tatakṣuś cicchiduś cānye bibhiduś cikṣipus tathā
08016030c saṁcakartuś ca jaghnuś ca kruddhā nirbibhiduś ca ha
08016031a petur anyonyanihatā vyasavo rudhirokṣitāḥ
08016031c kṣarantaḥ svarasaṁ raktaṁ prakr̥tāś candanā iva
08016032a rathai rathā vinihatā hastinaś cāpi hastibhiḥ
08016032c narā naravaraiḥ petur aśvāś cāśvaiḥ sahasraśaḥ
08016033a dhvajāḥ śirāṁsi cchatrāṇi dvipahastā nr̥ṇāṁ bhujāḥ
08016033c kṣurair bhallārdhacandraiś ca chinnāḥ śastrāṇi tatyajuḥ
08016034a narāṁś ca nāgāṁś ca rathān hayān mamr̥dur āhave
08016034c aśvārohair hatāḥ śūrāś chinnahastāś ca dantinaḥ
08016035a sapatākā dhvajāḥ petur viśīrṇā iva parvatāḥ
08016035c pattibhiś ca samāplutya dviradāḥ syandanās tathā
08016036a prahatā hanyamānāś ca patitāś caiva sarvaśaḥ
08016036c aśvārohāḥ samāsādya tvaritāḥ pattibhir hatāḥ
08016036e sādibhiḥ pattisaṁghāś ca nihatā yudhi śerate
08016037a mr̥ditānīva padmāni pramlānā iva ca srajaḥ
08016037c hatānāṁ vadanāny āsan gātrāṇi ca mahāmate
08016038a rūpāṇy atyarthakāmyāni dviradāśvanr̥ṇāṁ nr̥pa
08016038c samunnānīva vastrāṇi prāpur durdarśatāṁ param
08017001  saṁjaya uvāca
08017001a hastibhis tu mahāmātrās tava putreṇa coditāḥ
08017001c dhr̥ṣṭadyumnaṁ jighāṁsantaḥ kruddhāḥ pārṣatam abhyayuḥ
08017002a prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca pravīrā gajayodhinaḥ
08017002c aṅgā vaṅgāś ca puṇḍrāś ca māgadhās tāmraliptakāḥ
08017003a mekalāḥ kośalā madrā daśārṇā niṣadhās tathā
08017003c gajayuddheṣu kuśalāḥ kaliṅgaiḥ saha bhārata
08017004a śaratomaranārācair vr̥ṣṭimanta ivāmbudāḥ
08017004c siṣicus te tataḥ sarve pāñcālācalam āhave
08017005a tān saṁmimardiṣur nāgān pārṣṇyaṅguṣṭhāṅkuśair bhr̥śam
08017005c pothitān pārṣato bāṇair nārācaiś cābhyavīvr̥ṣat
08017006a ekaikaṁ daśabhiḥ ṣaḍbhir aṣṭābhir api bhārata
08017006c dviradān abhivivyādha kṣiptair girinibhāñ śaraiḥ
08017006e pracchādyamāno dviradair meghair iva divākaraḥ
08017007a paryāsuḥ pāṇḍupāñcālā nadanto niśitāyudhāḥ
08017007c tān nāgān abhivarṣanto jyātantrīśaranāditaiḥ
08017008a nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
08017008c sātyakiś ca śikhaṇḍī ca cekitānaś ca vīryavān
08017009a te mlecchaiḥ preṣitā nāgā narān aśvān rathān api
08017009c hastair ākṣipya mamr̥duḥ padbhiś cāpy atimanyavaḥ
08017010a bibhiduś ca viṣāṇāgraiḥ samākṣipya ca cikṣipuḥ
08017010c viṣāṇalagnaiś cāpy anye paripetur vibhīṣaṇāḥ
08017011a pramukhe vartamānaṁ tu dvipaṁ vaṅgasya sātyakiḥ
08017011c nārācenogravegena bhittvā marmaṇy apātayat
08017012a tasyāvarjitanāgasya dviradād utpatiṣyataḥ
08017012c nārācenābhinad vakṣaḥ so ’patad bhuvi sātyakeḥ
08017013a puṇḍrasyāpatato nāgaṁ calantam iva parvatam
08017013c sahadevaḥ prayatnāt tair nārācair vyahanat tribhiḥ
08017014a vipatākaṁ viyantāraṁ vivarmadhvajajīvitam
08017014c taṁ kr̥tvā dviradaṁ bhūyaḥ sahadevo ’ṅgam abhyagāt
08017015a sahadevaṁ tu nakulo vārayitvāṅgam ārdayat
08017015c nārācair yamadaṇḍābhais tribhir nāgaṁ śatena ca
08017016a divākarakaraprakhyān aṅgaś cikṣepa tomarān
08017016c nakulāya śatāny aṣṭau tridhaikaikaṁ tu so ’cchinat
08017017a tathārdhacandreṇa śiras tasya ciccheda pāṇḍavaḥ
08017017c sa papāta hato mlecchas tenaiva saha dantinā
08017018a ācāryaputre nihate hastiśikṣāviśārade
08017018c aṅgāḥ kruddhā mahāmātrā nāgair nakulam abhyayuḥ
08017019a calatpatākaiḥ pramukhair hemakakṣyātanucchadaiḥ
08017019c mimardiṣantas tvaritāḥ pradīptair iva parvataiḥ
08017020a mekalotkalakāliṅgā niṣādās tāmraliptakāḥ
08017020c śaratomaravarṣāṇi vimuñcanto jighāṁsavaḥ
08017021a taiś chādyamānaṁ nakulaṁ divākaram ivāmbudaiḥ
08017021c pari petuḥ susaṁrabdhāḥ pāṇḍupāñcālasomakāḥ
08017022a tatas tad abhavad yuddhaṁ rathināṁ hastibhiḥ saha
08017022c sr̥jatāṁ śaravarṣāṇi tomarāṁś ca sahasraśaḥ
08017023a nāgānāṁ prasphuṭuḥ kumbhā marmāṇi vividhāni ca
08017023c dantāś caivātividdhānāṁ nārācair bhūṣaṇāni ca
08017024a teṣām aṣṭau mahānāgāṁś catuḥṣaṣṭyā sutejanaiḥ
08017024c sahadevo jaghānāśu te petuḥ saha sādibhiḥ
08017025a añjogatibhir āyamya prayatnād dhanur uttamam
08017025c nārācair ahanan nāgān nakulaḥ kurunandana
08017026a tataḥ śaineyapāñcālyau draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
08017026c śikhaṇḍī ca mahānāgān siṣicuḥ śaravr̥ṣṭibhiḥ
08017027a te pāṇḍuyodhāmbudharaiḥ śatrudviradaparvatāḥ
08017027c bāṇavarṣair hatāḥ petur vajravarṣair ivācalāḥ
08017028a evaṁ hatvā tava gajāṁs te pāṇḍunarakuñjarāḥ
08017028c drutaṁ senām avaikṣanta bhinnakūlām ivāpagām
08017029a te tāṁ senām avālokya pāṇḍuputrasya sainikāḥ
08017029c vikṣobhayitvā ca punaḥ karṇam evābhidudruvuḥ
08017030a sahadevaṁ tataḥ kruddhaṁ dahantaṁ tava vāhinīm
08017030c duḥśāsano mahārāja bhrātā bhrātaram abhyayāt
08017031a tau sametau mahāyuddhe dr̥ṣṭvā tatra narādhipāḥ
08017031c siṁhanādaravāṁś cakrur vāsāṁsy ādudhuvuś ca ha
08017032a tato bhārata kruddhena tava putreṇa dhanvinā
08017032c pāṇḍuputras tribhir bāṇair vakṣasy abhihato balī
08017033a sahadevas tato rājan nārācena tavātmajam
08017033c viddhvā vivyādha saptatyā sārathiṁ ca tribhis tribhiḥ
08017034a duḥśāsanas tadā rājaṁś chittvā cāpaṁ mahāhave
08017034c sahadevaṁ trisaptatyā bāhvor urasi cārdayat
08017035a sahadevas tataḥ kruddhaḥ khaḍgaṁ gr̥hya mahāhave
08017035c vyāvidhyata yudhāṁ śreṣṭhaḥ śrīmāṁs tava sutaṁ prati
08017036a samārgaṇagaṇaṁ cāpaṁ chittvā tasya mahān asiḥ
08017036c nipapāta tato bhūmau cyutaḥ sarpa ivāmbarāt
08017037a athānyad dhanur ādāya sahadevaḥ pratāpavān
08017037c duḥśāsanāya cikṣepa bāṇam antakaraṁ tataḥ
08017038a tam āpatantaṁ viśikhaṁ yamadaṇḍopamatviṣam
08017038c khaḍgena śitadhāreṇa dvidhā ciccheda kauravaḥ
08017039a tam āpatantaṁ sahasā nistriṁśaṁ niśitaiḥ śaraiḥ
08017039c pātayām āsa samare sahadevo hasann iva
08017040a tato bāṇāṁś catuḥṣaṣṭiṁ tava putro mahāraṇe
08017040c sahadevarathe tūrṇaṁ pātayām āsa bhārata
08017041a tāñ śarān samare rājan vegenāpatato bahūn
08017041c ekaikaṁ pañcabhir bāṇaiḥ sahadevo nyakr̥ntata
08017042a sa nivārya mahābāṇāṁs tava putreṇa preṣitān
08017042c athāsmai subahūn bāṇān mādrīputraḥ samācinot
08017043a tataḥ kruddho mahārāja sahadevaḥ pratāpavān
08017043c samādhatta śaraṁ ghoraṁ mr̥tyukālāntakopamam
08017043e vikr̥ṣya balavac cāpaṁ tava putrāya so ’sr̥jat
08017044a sa taṁ nirbhidya vegena bhittvā ca kavacaṁ mahat
08017044c prāviśad dharaṇīṁ rājan valmīkam iva pannagaḥ
08017044e tataḥ sa mumuhe rājaṁs tava putro mahārathaḥ
08017045a mūḍhaṁ cainaṁ samālakṣya sārathis tvarito ratham
08017045c apovāha bhr̥śaṁ trasto vadhyamānaṁ śitaiḥ śaraiḥ
08017046a parājitya raṇe taṁ tu pāṇḍavaḥ pāṇḍupūrvaja
08017046c duryodhanabalaṁ hr̥ṣṭaḥ prāmathad vai samantataḥ
08017047a pipīlikāpuṭaṁ rājan yathāmr̥dnān naro ruṣā
08017047c tathā sā kauravī senā mr̥ditā tena bhārata
08017048a nakulaṁ rabhasaṁ yuddhe dārayantaṁ varūthinīm
08017048c karṇo vaikartano rājan vārayām āsa vai tadā
08017049a nakulaś ca tadā karṇaṁ prahasann idam abravīt
08017049c cirasya bata dr̥ṣṭo ’haṁ daivataiḥ saumyacakṣuṣā
08017050a yasya me tvaṁ raṇe pāpa cakṣurviṣayam āgataḥ
08017050c tvaṁ hi mūlam anarthānāṁ vairasya kalahasya ca
08017051a tvaddoṣāt kuravaḥ kṣīṇāḥ samāsādya parasparam
08017051c tvām adya samare hatvā kr̥takr̥tyo ’smi vijvaraḥ
08017052a evam uktaḥ pratyuvāca nakulaṁ sūtanandanaḥ
08017052c sadr̥śaṁ rājaputrasya dhanvinaś ca viśeṣataḥ
08017053a praharasva raṇe bāla paśyāmas tava pauruṣam
08017053c karma kr̥tvā raṇe śūra tataḥ katthitum arhasi
08017054a anuktvā samare tāta śūrā yudhyanti śaktitaḥ
08017054c sa yudhyasva mayā śaktyā vineṣye darpam adya te
08017055a ity uktvā prāharat tūrṇaṁ pāṇḍuputrāya sūtajaḥ
08017055c vivyādha cainaṁ samare trisaptatyā śilīmukhaiḥ
08017056a nakulas tu tato viddhaḥ sūtaputreṇa bhārata
08017056c aśītyāśīviṣaprakhyaiḥ sūtaputram avidhyata
08017057a tasya karṇo dhanuś chittvā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
08017057c triṁśatā parameṣvāsaḥ śaraiḥ pāṇḍavam ārdayat
08017058a te tasya kavacaṁ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave
08017058c āśīviṣā yathā nāgā bhittvā gāṁ salilaṁ papuḥ
08017059a athānyad dhanur ādāya hemapr̥ṣṭhaṁ durāsadam
08017059c karṇaṁ vivyādha viṁśatyā sārathiṁ ca tribhiḥ śaraiḥ
08017060a tataḥ kruddho mahārāja nakulaḥ paravīrahā
08017060c kṣurapreṇa sutīkṣṇena karṇasya dhanur acchinat
08017061a athainaṁ chinnadhanvānaṁ sāyakānāṁ śatais tribhiḥ
08017061c ājaghne prahasan vīraḥ sarvalokamahāratham
08017062a karṇam abhyarditaṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍuputreṇa māriṣa
08017062c vismayaṁ paramaṁ jagmū rathinaḥ saha daivataiḥ
08017063a athānyad dhanur ādāya karṇo vaikartanas tadā
08017063c nakulaṁ pañcabhir bāṇair jatrudeśe samārdayat
08017064a uraḥsthair atha tair bāṇair mādrīputro vyarocata
08017064c svaraśmibhir ivādityo bhuvane visr̥jan prabhām
08017065a nakulas tu tataḥ karṇaṁ viddhvā saptabhir āyasaiḥ
08017065c athāsya dhanuṣaḥ koṭiṁ punaś ciccheda māriṣa
08017066a so ’nyat kārmukam ādāya samare vegavattaram
08017066c nakulasya tato bāṇaiḥ sarvato ’vārayad diśaḥ
08017067a saṁchādyamānaḥ sahasā karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ
08017067c ciccheda sa śarāṁs tūrṇaṁ śarair eva mahārathaḥ
08017068a tato bāṇamayaṁ jālaṁ vitataṁ vyomny adr̥śyata
08017068c khadyotānāṁ gaṇair eva saṁpatadbhir yathā nabhaḥ
08017069a tair vimuktaiḥ śaraśataiś chāditaṁ gaganaṁ tadā
08017069c śalabhānāṁ yathā vrātais tadvad āsīt samākulam
08017070a te śarā hemavikr̥tāḥ saṁpatanto muhur muhuḥ
08017070c śreṇīkr̥tā abhāsanta haṁsāḥ śreṇīgatā iva
08017071a bāṇajālāvr̥te vyomni chādite ca divākare
08017071c samasarpat tato bhūtaṁ kiṁ cid eva viśāṁ pate
08017072a niruddhe tatra mārge tu śarasaṁghaiḥ samantataḥ
08017072c vyarocatāṁ mahābhāgau bālasūryāv ivoditau
08017073a karṇacāpacyutair bāṇair vadhyamānās tu somakāḥ
08017073c avālīyanta rājendra vedanārtāḥ śarārditāḥ
08017074a nakulasya tathā bāṇair vadhyamānā camūs tava
08017074c vyaśīryata diśo rājan vātanunnā ivāmbudāḥ
08017075a te sene vadhyamāne tu tābhyāṁ divyair mahāśaraiḥ
08017075c śarapātam apakramya tataḥ prekṣakavat sthite
08017076a protsārite jane tasmin karṇapāṇḍavayoḥ śaraiḥ
08017076c vivyādhāte mahātmānāv anyonyaṁ śaravr̥ṣṭibhiḥ
08017077a nidarśayantau tv astrāṇi divyāni raṇamūrdhani
08017077c chādayantau ca sahasā parasparavadhaiṣiṇau
08017078a nakulena śarā muktāḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ
08017078c te tu karṇam avacchādya vyatiṣṭhanta yathā pare
08017079a śaraveśmapraviṣṭau tau dadr̥śāte na kaiś cana
08017079c candrasūryau yathā rājaṁś chādyamānau jalāgame
08017080a tataḥ kruddho raṇe karṇaḥ kr̥tvā ghorataraṁ vapuḥ
08017080c pāṇḍavaṁ chādayām āsa samantāc charavr̥ṣṭibhiḥ
08017081a sa cchādyamānaḥ samare sūtaputreṇa pāṇḍavaḥ
08017081c na cakāra vyathāṁ rājan bhāskaro jaladair yathā
08017082a tataḥ prahasyādhirathiḥ śarajālāni māriṣa
08017082c preṣayām āsa samare śataśo ’tha sahasraśaḥ
08017083a ekacchāyam abhūt sarvaṁ tasya bāṇair mahātmanaḥ
08017083c abhracchāyeva saṁjajñe saṁpatadbhiḥ śarottamaiḥ
08017084a tataḥ karṇo mahārāja dhanuś chittvā mahātmanaḥ
08017084c sārathiṁ pātayām āsa rathanīḍād dhasann iva
08017085a tathāśvāṁś caturaś cāsya caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ
08017085c yamasya sadanaṁ tūrṇaṁ preṣayām āsa bhārata
08017086a athāsya taṁ rathaṁ tūrṇaṁ tilaśo vyadhamac charaiḥ
08017086c patākāṁ cakrarakṣau ca dhvajaṁ khaḍgaṁ ca māriṣa
08017086e śatacandraṁ tataś carma sarvopakaraṇāni ca
08017087a hatāśvo virathaś caiva vivarmā ca viśāṁ pate
08017087c avatīrya rathāt tūrṇaṁ parighaṁ gr̥hya viṣṭhitaḥ
08017088a tam udyataṁ mahāghoraṁ parighaṁ tasya sūtajaḥ
08017088c vyahanat sāyakai rājañ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08017089a vyāyudhaṁ cainam ālakṣya śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08017089c ārdayad bahuśaḥ karṇo na cainaṁ samapīḍayat
08017090a sa vadhyamānaḥ samare kr̥tāstreṇa balīyasā
08017090c prādravat sahasā rājan nakulo vyākulendriyaḥ
08017091a tam abhidrutya rādheyaḥ prahasan vai punaḥ punaḥ
08017091c sajyam asya dhanuḥ kaṇṭhe so ’vāsr̥jata bhārata
08017092a tataḥ sa śuśubhe rājan kaṇṭhāsaktamahādhanuḥ
08017092c pariveṣam anuprāpto yathā syād vyomni candramāḥ
08017092e yathaiva ca sito meghaḥ śakracāpena śobhitaḥ
08017093a tam abravīt tadā karṇo vyarthaṁ vyāhr̥tavān asi
08017093c vadedānīṁ punar hr̥ṣṭo vadhyaṁ māṁ tvaṁ punaḥ punaḥ
08017094a mā yotsīr gurubhiḥ sārdhaṁ balavadbhiś ca pāṇḍava
08017094c sadr̥śais tāta yudhyasva vrīḍāṁ mā kuru pāṇḍava
08017094e gr̥haṁ vā gaccha mādreya yatra vā kr̥ṣṇaphalgunau
08017095a evam uktvā mahārāja vyasarjayata taṁ tataḥ
08017095c vadhaprāptaṁ tu taṁ rājan nāvadhīt sūtanandanaḥ
08017095e smr̥tvā kuntyā vaco rājaṁs tata enaṁ vyasarjayat
08017096a visr̥ṣṭaḥ pāṇḍavo rājan sūtaputreṇa dhanvinā
08017096c vrīḍann iva jagāmātha yudhiṣṭhirarathaṁ prati
08017097a āruroha rathaṁ cāpi sūtaputrapratāpitaḥ
08017097c niḥśvasan duḥkhasaṁtaptaḥ kumbhe kṣipta ivoragaḥ
08017098a taṁ visr̥jya raṇe karṇaḥ pāñcālāṁs tvarito yayau
08017098c rathenātipatākena candravarṇahayena ca
08017099a tatrākrando mahān āsīt pāṇḍavānāṁ viśāṁ pate
08017099c dr̥ṣṭvā senāpatiṁ yāntaṁ pāñcālānāṁ rathavrajān
08017100a tatrākaron mahārāja kadanaṁ sūtanandanaḥ
08017100c madhyaṁ gate dinakare cakravat pracaran prabhuḥ
08017101a bhagnacakrai rathaiḥ ke cic chinnadhvajapatākibhiḥ
08017101c sasūtair hatasūtaiś ca bhagnākṣaiś caiva māriṣa
08017101e hriyamāṇān apaśyāma pāñcālānāṁ rathavrajān
08017102a tatra tatra ca saṁbhrāntā vicerur mattakuñjarāḥ
08017102c davāgninā parītāṅgā yathaiva syur mahāvane
08017103a bhinnakumbhā virudhirāś chinnahastāś ca vāraṇāḥ
08017103c bhinnagātravarāś caiva cchinnavālāś ca māriṣa
08017103e chinnābhrāṇīva saṁpetur vadhyamānā mahātmanā
08017104a apare trāsitā nāgā nārācaśatatomaraiḥ
08017104c tam evābhimukhā yānti śalabhā iva pāvakam
08017105a apare niṣṭanantaḥ sma vyadr̥śyanta mahādvipāḥ
08017105c kṣarantaḥ śoṇitaṁ gātrair nagā iva jalaplavam
08017106a uraśchadair vimuktāś ca vālabandhaiś ca vājinaḥ
08017106c rājataiś ca tathā kāṁsyaiḥ sauvarṇaiś caiva bhūṣaṇaiḥ
08017107a hīnā āstaraṇaiś caiva khalīnaiś ca vivarjitāḥ
08017107c cāmaraiś ca kuthābhiś ca tūṇīraiḥ patitair api
08017108a nihataiḥ sādibhiś caiva śūrair āhavaśobhibhiḥ
08017108c apaśyāma raṇe tatra bhrāmyamāṇān hayottamān
08017109a prāsaiḥ khaḍgaiś ca saṁsyūtān r̥ṣṭibhiś ca narādhipa
08017109c hayayodhān apaśyāma kañcukoṣṇīṣadhāriṇaḥ
08017110a rathān hemapariṣkārān suyuktāñ javanair hayaiḥ
08017110c bhramamāṇān apaśyāma hateṣu rathiṣu drutam
08017111a bhagnākṣakūbarān kāṁś cic chinnacakrāṁś ca māriṣa
08017111c vipatākādhvajāṁś cānyāñ chinneṣāyugabandhurān
08017112a vihīnān rathinas tatra dhāvamānān samantataḥ
08017112c sūryaputraśarais trastān apaśyāma viśāṁ pate
08017113a viśastrāṁś ca tathaivānyān saśastrāṁś ca bahūn hatān
08017113c tāvakāñ jālasaṁchannān uroghaṇṭāvibhūṣitān
08017114a nānāvarṇavicitrābhiḥ patākābhir alaṁkr̥tān
08017114c padātīn anvapaśyāma dhāvamānān samantataḥ
08017115a śirāṁsi bāhūn ūrūṁś ca chinnān anyāṁs tathā yudhi
08017115c karṇacāpacyutair bāṇair apaśyāma vinākr̥tān
08017116a mahān vyatikaro raudro yodhānām anvadr̥śyata
08017116c karṇasāyakanunnānāṁ hatānāṁ niśitaiḥ śaraiḥ
08017117a te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sr̥ñjayāḥ
08017117c tam evābhimukhā yānti pataṁgā iva pāvakam
08017118a taṁ dahantam anīkāni tatra tatra mahāratham
08017118c kṣatriyā varjayām āsur yugāntāgnim ivolbaṇam
08017119a hataśeṣās tu ye vīrāḥ pāñcālānāṁ mahārathāḥ
08017119c tān prabhagnān drutān karṇaḥ pr̥ṣṭhato vikirañ śaraiḥ
08017119e abhyadhāvata tejasvī viśīrṇakavacadhvajān
08017120a tāpayām āsa tān bāṇaiḥ sūtaputro mahārathaḥ
08017120c madhyaṁdinam anuprāpto bhūtānīva tamonudaḥ
08018001  saṁjaya uvāca
08018001a yuyutsuṁ tava putraṁ tu prādravantaṁ mahad balam
08018001c ulūko ’bhyapatat tūrṇaṁ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
08018002a yuyutsus tu tato rājañ śitadhāreṇa patriṇā
08018002c ulūkaṁ tāḍayām āsa vajreṇendra ivācalam
08018003a ulūkas tu tataḥ kruddhas tava putrasya saṁyuge
08018003c kṣurapreṇa dhanuś chittvā tāḍayām āsa karṇinā
08018004a tad apāsya dhanuś chinnaṁ yuyutsur vegavattaram
08018004c anyad ādatta sumahac cāpaṁ saṁraktalocanaḥ
08018005a śākuniṁ ca tataḥ ṣaṣṭyā vivyādha bharatarṣabha
08018005c sārathiṁ tribhir ānarchat taṁ ca bhūyo vyavidhyata
08018006a ulūkas taṁ tu viṁśatyā viddhvā hemavibhūṣitaiḥ
08018006c athāsya samare kruddho dhvajaṁ ciccheda kāñcanam
08018007a sa cchinnayaṣṭiḥ sumahāñ śīryamāṇo mahādhvajaḥ
08018007c papāta pramukhe rājan yuyutsoḥ kāñcanojjvalaḥ
08018008a dhvajam unmathitaṁ dr̥ṣṭvā yuyutsuḥ krodhamūrchitaḥ
08018008c ulūkaṁ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare
08018009a ulūkas tasya bhallena tailadhautena māriṣa
08018009c śiraś ciccheda sahasā yantur bharatasattama
08018010a jaghāna caturo ’śvāṁś ca taṁ ca vivyādha pañcabhiḥ
08018010c so ’tividdho balavatā pratyapāyād rathāntaram
08018011a taṁ nirjitya raṇe rājann ulūkas tvarito yayau
08018011c pāñcālān sr̥ñjayāṁś caiva vinighnan niśitaiḥ śaraiḥ
08018012a śatānīkaṁ mahārāja śrutakarmā sutas tava
08018012c vyaśvasūtarathaṁ cakre nimeṣārdhād asaṁbhramam
08018013a hatāśve tu rathe tiṣṭhañ śatānīko mahābalaḥ
08018013c gadāṁ cikṣepa saṁkruddhas tava putrasya māriṣa
08018014a sā kr̥tvā syandanaṁ bhasma hayāṁś caiva sasārathīn
08018014c papāta dharaṇīṁ tūrṇaṁ dārayantīva bhārata
08018015a tāv ubhau virathau vīrau kurūṇāṁ kīrtivardhanau
08018015c apākrametāṁ yuddhārtau prekṣamāṇau parasparam
08018016a putras tu tava saṁbhrānto vivitso ratham āviśat
08018016c śatānīko ’pi tvaritaḥ prativindhyarathaṁ gataḥ
08018017a sutasomas tu śakuniṁ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ
08018017c nākampayata saṁrabdho vāryogha iva parvatam
08018018a sutasomas tu taṁ dr̥ṣṭvā pitur atyantavairiṇam
08018018c śarair anekasāhasraiś chādayām āsa bhārata
08018019a tāñ śarāñ śakunis tūrṇaṁ cicchedānyaiḥ patatribhiḥ
08018019c laghvastraś citrayodhī ca jitakāśī ca saṁyuge
08018020a nivārya samare cāpi śarāṁs tān niśitaiḥ śaraiḥ
08018020c ājaghāna susaṁkruddhaḥ sutasomaṁ tribhiḥ śaraiḥ
08018021a tasyāśvān ketanaṁ sūtaṁ tilaśo vyadhamac charaiḥ
08018021c syālas tava mahāvīryas tatas te cukruśur janāḥ
08018022a hatāśvo virathaś caiva chinnadhanvā ca māriṣa
08018022c dhanvī dhanurvaraṁ gr̥hya rathād bhūmāv atiṣṭhata
08018022e vyasr̥jat sāyakāṁś caiva svarṇapuṅkhāñ śilāśitān
08018023a chādayām āsur atha te tava syālasya taṁ ratham
08018023c pataṁgānām iva vrātāḥ śaravrātā mahāratham
08018024a rathopasthān samīkṣyāpi vivyathe naiva saubalaḥ
08018024c pramr̥dnaṁś ca śarāṁs tāṁs tāñ śaravrātair mahāyaśāḥ
08018025a tatrātuṣyanta yodhāś ca siddhāś cāpi divi sthitāḥ
08018025c sutasomasya tat karma dr̥ṣṭvāśraddheyam adbhutam
08018025e rathasthaṁ nr̥patiṁ taṁ tu padātiḥ sann ayodhayat
08018026a tasya tīkṣṇair mahāvegair bhallaiḥ saṁnataparvabhiḥ
08018026c vyahanat kārmukaṁ rājā tūṇīraṁ caiva sarvaśaḥ
08018027a sa cchinnadhanvā samare khaḍgam udyamya nānadan
08018027c vaiḍūryotpalavarṇābhaṁ hastidantamayatsarum
08018028a bhrāmyamāṇaṁ tatas taṁ tu vimalāmbaravarcasam
08018028c kālopamaṁ tato mene sutasomasya dhīmataḥ
08018029a so ’carat sahasā khaḍgī maṇḍalāni sahasraśaḥ
08018029c caturviṁśan mahārāja śikṣābalasamanvitaḥ
08018030a saubalas tu tatas tasya śarāṁś cikṣepa vīryavān
08018030c tān āpatata evāśu ciccheda paramāsinā
08018031a tataḥ kruddho mahārāja saubalaḥ paravīrahā
08018031c prāhiṇot sutasomasya śarān āśīviṣopamān
08018032a ciccheda tāṁś ca khaḍgena śikṣayā ca balena ca
08018032c darśayam̐l lāghavaṁ yuddhe tārkṣyavīryasamadyutiḥ
08018033a tasya saṁcarato rājan maṇḍalāvartane tadā
08018033c kṣurapreṇa sutīkṣṇena khaḍgaṁ ciccheda suprabham
08018034a sa cchinnaḥ sahasā bhūmau nipapāta mahān asiḥ
08018034c avaśasya sthitaṁ haste taṁ khaḍgaṁ satsaruṁ tadā
08018035a chinnam ājñāya nistriṁśam avaplutya padāni ṣaṭ
08018035c prāvidhyata tataḥ śeṣaṁ sutasomo mahārathaḥ
08018036a sa cchittvā saguṇaṁ cāpaṁ raṇe tasya mahātmanaḥ
08018036c papāta dharaṇīṁ tūrṇaṁ svarṇavajravibhūṣitaḥ
08018036e sutasomas tato ’gacchac chrutakīrter mahāratham
08018037a saubalo ’pi dhanur gr̥hya ghoram anyat suduḥsaham
08018037c abhyayāt pāṇḍavānīkaṁ nighnañ śatrugaṇān bahūn
08018038a tatra nādo mahān āsīt pāṇḍavānāṁ viśāṁ pate
08018038c saubalaṁ samare dr̥ṣṭvā vicarantam abhītavat
08018039a tāny anīkāni dr̥ptāni śastravanti mahānti ca
08018039c drāvyamāṇāny adr̥śyanta saubalena mahātmanā
08018040a yathā daityacamūṁ rājan devarājo mamarda ha
08018040c tathaiva pāṇḍavīṁ senāṁ saubaleyo vyanāśayat
08018041a dhr̥ṣṭadyumnaṁ kr̥po rājan vārayām āsa saṁyuge
08018041c yathā dr̥ptaṁ vane nāgaṁ śarabho vārayed yudhi
08018042a niruddhaḥ pārṣatas tena gautamena balīyasā
08018042c padāt padaṁ vicalituṁ nāśaknot tatra bhārata
08018043a gautamasya vapur dr̥ṣṭvā dhr̥ṣṭadyumnarathaṁ prati
08018043c vitresuḥ sarvabhūtāni kṣayaṁ prāptaṁ ca menire
08018044a tatrāvocan vimanaso rathinaḥ sādinas tathā
08018044c droṇasya nidhane nūnaṁ saṁkruddho dvipadāṁ varaḥ
08018045a śāradvato mahātejā divyāstravid udāradhīḥ
08018045c api svasti bhaved adya dhr̥ṣṭadyumnasya gautamāt
08018046a apīyaṁ vāhinī kr̥tsnā mucyeta mahato bhayāt
08018046c apy ayaṁ brāhmaṇaḥ sarvān na no hanyāt samāgatān
08018047a yādr̥śaṁ dr̥śyate rūpam antakapratimaṁ bhr̥śam
08018047c gamiṣyaty adya padavīṁ bhāradvājasya saṁyuge
08018048a ācāryaḥ kṣiprahastaś ca vijayī ca sadā yudhi
08018048c astravān vīryasaṁpannaḥ krodhena ca samanvitaḥ
08018049a pārṣataś ca bhr̥śaṁ yuddhe vimukho ’dyāpi lakṣyate
08018049c ity evaṁ vividhā vācas tāvakānāṁ paraiḥ saha
08018050a viniḥśvasya tataḥ kruddhaḥ kr̥paḥ śāradvato nr̥pa
08018050c pārṣataṁ chādayām āsa niśceṣṭaṁ sarvamarmasu
08018051a sa vadhyamānaḥ samare gautamena mahātmanā
08018051c kartavyaṁ na prajānāti mohitaḥ paramāhave
08018052a tam abravīt tato yantā kaccit kṣemaṁ nu pārṣata
08018052c īdr̥śaṁ vyasanaṁ yuddhe na te dr̥ṣṭaṁ kadā cana
08018053a daivayogāt tu te bāṇā nātaran marmabhedinaḥ
08018053c preṣitā dvijamukhyena marmāṇy uddiśya sarvaśaḥ
08018054a vyāvartaye tatra rathaṁ nadīvegam ivārṇavāt
08018054c avadhyaṁ brāhmaṇaṁ manye yena te vikramo hataḥ
08018055a dhr̥ṣṭadyumnas tato rājañ śanakair abravīd vacaḥ
08018055c muhyate me manas tāta gātre svedaś ca jāyate
08018056a vepathuṁ ca śarīre me romaharṣaṁ ca paśya vai
08018056c varjayan brāhmaṇaṁ yuddhe śanair yāhi yato ’cyutaḥ
08018057a arjunaṁ bhīmasenaṁ vā samare prāpya sārathe
08018057c kṣemam adya bhaved yantar iti me naiṣṭhikī matiḥ
08018058a tataḥ prāyān mahārāja sārathis tvarayan hayān
08018058c yato bhīmo maheṣvāso yuyudhe tava sainikaiḥ
08018059a pradrutaṁ tu rathaṁ dr̥ṣṭvā dhr̥ṣṭadyumnasya māriṣa
08018059c kirañ śaraśatāny eva gautamo ’nuyayau tadā
08018060a śaṅkhaṁ ca pūrayām āsa muhur muhur ariṁdamaḥ
08018060c pārṣataṁ prādravad yantaṁ mahendra iva śambaram
08018061a śikhaṇḍinaṁ tu samare bhīṣmamr̥tyuṁ durāsadam
08018061c hārdikyo vārayām āsa smayann iva muhur muhuḥ
08018062a śikhaṇḍī ca samāsādya hr̥dikānāṁ mahāratham
08018062c pañcabhir niśitair bhallair jatrudeśe samārdayat
08018063a kr̥tavarmā tu saṁkruddho bhittvā ṣaṣṭibhir āśugaiḥ
08018063c dhanur ekena ciccheda hasan rājan mahārathaḥ
08018064a athānyad dhanur ādāya drupadasyātmajo balī
08018064c tiṣṭha tiṣṭheti saṁkruddho hārdikyaṁ pratyabhāṣata
08018065a tato ’sya navatiṁ bāṇān rukmapuṅkhān sutejanān
08018065c preṣayām āsa rājendra te ’syābhraśyanta varmaṇaḥ
08018066a vitathāṁs tān samālakṣya patitāṁś ca mahītale
08018066c kṣurapreṇa sutīkṣṇena kārmukaṁ cicchide balī
08018067a athainaṁ chinnadhanvānaṁ bhagnaśr̥ṅgam ivarṣabham
08018067c aśītyā mārgaṇaiḥ kruddho bāhvor urasi cārdayat
08018068a kr̥tavarmā tu saṁkruddho mārgaṇaiḥ kr̥tavikṣataḥ
08018068c dhanur anyat samādāya samārgaṇagaṇaṁ prabho
08018068e śikhaṇḍinaṁ bāṇavaraiḥ skandhadeśe ’bhyatāḍayat
08018069a skandhadeśe sthitair bāṇaiḥ śikhaṇḍī ca rarāja ha
08018069c śākhāpratānair vimalaiḥ sumahān sa yathā drumaḥ
08018070a tāv anyonyaṁ bhr̥śaṁ viddhvā rudhireṇa samukṣitau
08018070c anyonyaśr̥ṅgābhihatau rejatur vr̥ṣabhāv iva
08018071a anyonyasya vadhe yatnaṁ kurvāṇau tau mahārathau
08018071c rathābhyāṁ ceratus tatra maṇḍalāni sahasraśaḥ
08018072a kr̥tavarmā mahārāja pārṣataṁ niśitaiḥ śaraiḥ
08018072c raṇe vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
08018073a tato ’sya samare bāṇaṁ bhojaḥ praharatāṁ varaḥ
08018073c jīvitāntakaraṁ ghoraṁ vyasr̥jat tvarayānvitaḥ
08018074a sa tenābhihato rājan mūrchām āśu samāviśat
08018074c dhvajayaṣṭiṁ ca sahasā śiśriye kaśmalāvr̥taḥ
08018075a apovāha raṇāt taṁ tu sārathī rathināṁ varam
08018075c hārdikyaśarasaṁtaptaṁ niḥśvasantaṁ punaḥ punaḥ
08018076a parājite tataḥ śūre drupadasya sute prabho
08018076c prādravat pāṇḍavī senā vadhyamānā samantataḥ
08019001  saṁjaya uvāca
08019001a śvetāśvo ’pi mahārāja vyadhamat tāvakaṁ balam
08019001c yathā vāyuḥ samāsādya tūlarāśiṁ samantataḥ
08019002a pratyudyayus trigartās taṁ śibayaḥ kauravaiḥ saha
08019002c śālvāḥ saṁśaptakāś caiva nārāyaṇabalaṁ ca yat
08019003a satyasenaḥ satyakīrtir mitradevaḥ śrutaṁjayaḥ
08019003c sauśrutiś citrasenaś ca mitravarmā ca bhārata
08019004a trigartarājaḥ samare bhrātr̥bhiḥ parivāritaḥ
08019004c putraiś caiva maheṣvāsair nānāśastradharair yudhi
08019005a te sr̥jantaḥ śaravrātān kiranto ’rjunam āhave
08019005c abhyadravanta samare vāryoghā iva sāgaram
08019006a te tv arjunaṁ samāsādya yodhāḥ śatasahasraśaḥ
08019006c agacchan vilayaṁ sarve tārkṣyaṁ dr̥ṣṭveva pannagāḥ
08019007a te vadhyamānāḥ samare nājahuḥ pāṇḍavaṁ tadā
08019007c dahyamānā yathā rājañ śalabhā iva pāvakam
08019008a satyasenas tribhir bāṇair vivyādha yudhi pāṇḍavam
08019008c mitradevas triṣaṣṭyā ca candradevaś ca saptabhiḥ
08019009a mitravarmā trisaptatyā sauśrutiś cāpi pañcabhiḥ
08019009c śatruṁjayaś ca viṁśatyā suśarmā navabhiḥ śaraiḥ
08019010a śatruṁjayaṁ ca rājānaṁ hatvā tatra śilāśitaiḥ
08019010c sauśruteḥ saśirastrāṇaṁ śiraḥ kāyād apāharat
08019010e tvaritaś candradevaṁ ca śarair ninye yamakṣayam
08019011a athetarān mahārāja yatamānān mahārathān
08019011c pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair ekaikaṁ pratyavārayat
08019012a satyasenas tu saṁkruddhas tomaraṁ vyasr̥jan mahat
08019012c samuddiśya raṇe kr̥ṣṇaṁ siṁhanādaṁ nanāda ca
08019013a sa nirbhidya bhujaṁ savyaṁ mādhavasya mahātmanaḥ
08019013c ayasmayo mahācaṇḍo jagāma dharaṇīṁ tadā
08019014a mādhavasya tu viddhasya tomareṇa mahāraṇe
08019014c pratodaḥ prāpatad dhastād raśmayaś ca viśāṁ pate
08019015a sa pratodaṁ punar gr̥hya raśmīṁś caiva mahāyaśāḥ
08019015c vāhayām āsa tān aśvān satyasenarathaṁ prati
08019016a viṣvaksenaṁ tu nirbhinnaṁ prekṣya pārtho dhanaṁjayaḥ
08019016c satyasenaṁ śarais tīkṣṇair dārayitvā mahābalaḥ
08019017a tataḥ suniśitair bāṇai rājñas tasya mahac chiraḥ
08019017c kuṇḍalopacitaṁ kāyāc cakarta pr̥tanāntare
08019018a taṁ nihatya śitair bāṇair mitravarmāṇam ākṣipat
08019018c vatsadantena tīkṣṇena sārathiṁ cāsya māriṣa
08019019a tataḥ śaraśatair bhūyaḥ saṁśaptakagaṇān vaśī
08019019c pātayām āsa saṁkruddhaḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08019020a tato rajatapuṅkhena rājñaḥ śīrṣaṁ mahātmanaḥ
08019020c mitradevasya ciccheda kṣurapreṇa mahāyaśāḥ
08019020e suśarmāṇaṁ ca saṁkruddho jatrudeśe samārdayat
08019021a tataḥ saṁśaptakāḥ sarve parivārya dhanaṁjayam
08019021c śastraughair mamr̥duḥ kruddhā nādayanto diśo daśa
08019022a abhyarditas tu tair jiṣṇuḥ śakratulyaparākramaḥ
08019022c aindram astram ameyātmā prāduścakre mahārathaḥ
08019022e tataḥ śarasahasrāṇi prādurāsan viśāṁ pate
08019023a dhvajānāṁ chidyamānānāṁ kārmukāṇāṁ ca saṁyuge
08019023c rathānāṁ sapatākānāṁ tūṇīrāṇāṁ śaraiḥ saha
08019024a akṣāṇām atha yoktrāṇāṁ cakrāṇāṁ raśmibhiḥ saha
08019024c kūbarāṇāṁ varūthānāṁ pr̥ṣatkānāṁ ca saṁyuge
08019025a aśmanāṁ patatāṁ caiva prāsānām r̥ṣṭibhiḥ saha
08019025c gadānāṁ parighāṇāṁ ca śaktīnāṁ tomaraiḥ saha
08019026a śataghnīnāṁ sacakrāṇāṁ bhujānām ūrubhiḥ saha
08019026c kaṇṭhasūtrāṅgadānāṁ ca keyūrāṇāṁ ca māriṣa
08019027a hārāṇām atha niṣkāṇāṁ tanutrāṇāṁ ca bhārata
08019027c chatrāṇāṁ vyajanānāṁ ca śirasāṁ mukuṭaiḥ saha
08019027e aśrūyata mahāñ śabdas tatra tatra viśāṁ pate
08019028a sakuṇḍalāni svakṣīṇi pūrṇacandranibhāni ca
08019028c śirāṁsy urvyām adr̥śyanta tārāgaṇa ivāmbare
08019029a susragvīṇi suvāsāṁsi candanenokṣitāni ca
08019029c śarīrāṇi vyadr̥śyanta hatānāṁ ca mahītale
08019029e gandharvanagarākāraṁ ghoram āyodhanaṁ tadā
08019030a nihatai rājaputraiś ca kṣatriyaiś ca mahābalaiḥ
08019030c hastibhiḥ patitaiś caiva turagaiś cābhavan mahī
08019030e agamyamārgā samare viśīrṇair iva parvataiḥ
08019031a nāsīc cakrapathaś caiva pāṇḍavasya mahātmanaḥ
08019031c nighnataḥ śātravān bhallair hastyaśvaṁ cāmitaṁ mahat
08019032a ā tumbād avasīdanti rathacakrāṇi māriṣa
08019032c raṇe vicaratas tasya tasmim̐l lohitakardame
08019033a sīdamānāni cakrāṇi samūhus turagā bhr̥śam
08019033c śrameṇa mahatā yuktā manomārutaraṁhasaḥ
08019034a vadhyamānaṁ tu tat sainyaṁ pāṇḍuputreṇa dhanvinā
08019034c prāyaśo vimukhaṁ sarvaṁ nāvatiṣṭhata saṁyuge
08019035a tāñ jitvā samare jiṣṇuḥ saṁśaptakagaṇān bahūn
08019035c rarāja sa mahārāja vidhūmo ’gnir iva jvalan
08019036a yudhiṣṭhiraṁ mahārāja visr̥jantaṁ śarān bahūn
08019036c svayaṁ duryodhano rājā pratyagr̥hṇād abhītavat
08019037a tam āpatantaṁ sahasā tava putraṁ mahābalam
08019037c dharmarājo drutaṁ viddhvā tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
08019038a sa ca taṁ prativivyādha navabhir niśitaiḥ śaraiḥ
08019038c sārathiṁ cāsya bhallena bhr̥śaṁ kruddho ’bhyatāḍayat
08019039a tato yudhiṣṭhiro rājā hemapuṅkhāñ śilīmukhān
08019039c duryodhanāya cikṣepa trayodaśa śilāśitān
08019040a caturbhiś caturo vāhāṁs tasya hatvā mahārathaḥ
08019040c pañcamena śiraḥ kāyāt sārathes tu samākṣipat
08019041a ṣaṣṭhena ca dhvajaṁ rājñaḥ saptamena ca kārmukam
08019041c aṣṭamena tathā khaḍgaṁ pātayām āsa bhūtale
08019041e pañcabhir nr̥patiṁ cāpi dharmarājo ’rdayad bhr̥śam
08019042a hatāśvāt tu rathāt tasmād avaplutya sutas tava
08019042c uttamaṁ vyasanaṁ prāpto bhūmāv eva vyatiṣṭhata
08019043a taṁ tu kr̥cchragataṁ dr̥ṣṭvā karṇadrauṇikr̥pādayaḥ
08019043c abhyavartanta sahitāḥ parīpsanto narādhipam
08019044a atha pāṇḍusutāḥ sarve parivārya yudhiṣṭhiram
08019044c abhyayuḥ samare rājaṁs tato yuddham avartata
08019045a atha tūryasahasrāṇi prāvādyanta mahāmr̥dhe
08019045c kṣveḍāḥ kilakilāśabdāḥ prādurāsan mahīpate
08019045e yad abhyagacchan samare pāñcālāḥ kauravaiḥ saha
08019046a narā naraiḥ samājagmur vāraṇā varavāraṇaiḥ
08019046c rathāś ca rathibhiḥ sārdhaṁ hayāś ca hayasādibhiḥ
08019047a dvaṁdvāny āsan mahārāja prekṣaṇīyāni saṁyuge
08019047c vismāpanāny acintyāni śastravanty uttamāni ca
08019048a ayudhyanta mahāvegāḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ
08019048c anyonyaṁ samare jaghnur yodhavratam anuṣṭhitāḥ
08019048e na hi te samaraṁ cakruḥ pr̥ṣṭhato vai kathaṁ cana
08019049a muhūrtam eva tad yuddham āsīn madhuradarśanam
08019049c tata unmattavad rājan nirmaryādam avartata
08019050a rathī nāgaṁ samāsādya vicaran raṇamūrdhani
08019050c preṣayām āsa kālāya śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08019051a nāgā hayān samāsādya vikṣipanto bahūn atha
08019051c drāvayām āsur atyugrās tatra tatra tadā tadā
08019052a vidrāvya ca bahūn aśvān nāgā rājan balotkaṭāḥ
08019052c viṣāṇaiś cāpare jaghnur mamr̥duś cāpare bhr̥śam
08019053a sāśvārohāṁś ca turagān viṣāṇair bibhidū raṇe
08019053c aparāṁś cikṣipur vegāt pragr̥hyātibalās tathā
08019054a pādātair āhatā nāgā vivareṣu samantataḥ
08019054c cakrur ārtasvaraṁ ghoraṁ vyadravanta diśo daśa
08019055a padātīnāṁ tu sahasā pradrutānāṁ mahāmr̥dhe
08019055c utsr̥jyābharaṇaṁ tūrṇam avaplutya raṇājire
08019056a nimittaṁ manyamānās tu pariṇamya mahāgajāḥ
08019056c jagr̥hur bibhiduś caiva citrāṇy ābharaṇāni ca
08019057a pratimāneṣu kumbheṣu dantaveṣṭeṣu cāpare
08019057c nigr̥hītā bhr̥śaṁ nāgāḥ prāsatomaraśaktibhiḥ
08019058a nigr̥hya ca gadāḥ ke cit pārśvasthair bhr̥śadāruṇaiḥ
08019058c rathāśvasādibhis tatra saṁbhinnā nyapatan bhuvi
08019059a sarathaṁ sādinaṁ tatra apare tu mahāgajāḥ
08019059c bhūmāv amr̥dnan vegena savarmāṇaṁ patākinam
08019060a rathaṁ nāgāḥ samāsādya dhuri gr̥hya ca māriṣa
08019060c vyākṣipan sahasā tatra ghorarūpe mahāmr̥dhe
08019061a nārācair nihataś cāpi nipapāta mahāgajaḥ
08019061c parvatasyeva śikharaṁ vajrabhagnaṁ mahītale
08019062a yodhā yodhān samāsādya muṣṭibhir vyahanan yudhi
08019062c keśeṣv anyonyam ākṣipya cicchidur bibhiduḥ saha
08019063a udyamya ca bhujāv anyo nikṣipya ca mahītale
08019063c padā coraḥ samākramya sphurato vyahanac chiraḥ
08019064a mr̥tam anyo mahārāja padbhyāṁ tāḍitavāṁs tadā
08019064c jīvataś ca tathaivānyaḥ śastraṁ kāye nyamajjayat
08019065a muṣṭiyuddhaṁ mahac cāsīd yodhānāṁ tatra bhārata
08019065c tathā keśagrahaś cogro bāhuyuddhaṁ ca kevalam
08019066a samāsaktasya cānyena avijñātas tathāparaḥ
08019066c jahāra samare prāṇān nānāśastrair anekadhā
08019067a saṁsakteṣu ca yodheṣu vartamāne ca saṁkule
08019067c kabandhāny utthitāni sma śataśo ’tha sahasraśaḥ
08019068a lohitaiḥ sicyamānāni śastrāṇi kavacāni ca
08019068c mahāraṅgānuraktāni vastrāṇīva cakāśire
08019069a evam etan mahāyuddhaṁ dāruṇaṁ bhr̥śasaṁkulam
08019069c unmattaraṅgapratimaṁ śabdenāpūrayaj jagat
08019070a naiva sve na pare rājan vijñāyante śarāturāḥ
08019070c yoddhavyam iti yudhyante rājāno jayagr̥ddhinaḥ
08019071a svān sve jaghnur mahārāja parāṁś caiva samāgatān
08019071c ubhayoḥ senayor vīrair vyākulaṁ samapadyata
08019072a rathair bhagnair mahārāja vāraṇaiś ca nipātitaiḥ
08019072c hayaiś ca patitais tatra naraiś ca vinipātitaiḥ
08019073a agamyarūpā pr̥thivī māṁsaśoṇitakardamā
08019073c kṣaṇenāsīn mahārāja kṣatajaughapravartinī
08019074a pāñcālān avadhīt karṇas trigartāṁś ca dhanaṁjayaḥ
08019074c bhīmasenaḥ kurūn rājan hastyanīkaṁ ca sarvaśaḥ
08019075a evam eṣa kṣayo vr̥ttaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ
08019075c aparāhṇe mahārāja kāṅkṣantyor vipulaṁ jayam
08020001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08020001a atitīvrāṇi duḥkhāni duḥsahāni bahūni ca
08020001c tavāhaṁ saṁjayāśrauṣaṁ putrāṇāṁ mama saṁkṣayam
08020002a tathā tu me kathayase yathā yuddhaṁ tu vartate
08020002c na santi sūta kauravyā iti me naiṣṭhikī matiḥ
08020003a duryodhanas tu virathaḥ kr̥tas tatra mahāraṇe
08020003c dharmaputraḥ kathaṁ cakre tasmin vā nr̥patiḥ katham
08020004a aparāhṇe kathaṁ yuddham abhaval lomaharṣaṇam
08020004c tan mamācakṣva tattvena kuśalo hy asi saṁjaya
08020005  saṁjaya uvāca
08020005a saṁsakteṣu ca sainyeṣu yudhyamāneṣu bhāgaśaḥ
08020005c ratham anyaṁ samāsthāya putras tava viśāṁ pate
08020006a krodhena mahatāviṣṭaḥ saviṣo bhujago yathā
08020006c duryodhanas tu dr̥ṣṭvā vai dharmarājaṁ yudhiṣṭhiram
08020006e uvāca sūta tvaritaṁ yāhi yāhīti bhārata
08020007a atra māṁ prāpaya kṣipraṁ sārathe yatra pāṇḍavaḥ
08020007c dhriyamāṇena chatreṇa rājā rājati daṁśitaḥ
08020008a sa sūtaś codito rājñā rājñaḥ syandanam uttamam
08020008c yudhiṣṭhirasyābhimukhaṁ preṣayām āsa saṁyuge
08020009a tato yudhiṣṭhiraḥ kruddhaḥ pramatta iva sadgavaḥ
08020009c sārathiṁ codayām āsa yāhi yatra suyodhanaḥ
08020010a tau samājagmatur vīrau bhrātarau rathasattamau
08020010c sametya ca mahāvīryau saṁnaddhau yuddhadurmadau
08020010e tatakṣatur maheṣvāsau śarair anyonyam āhave
08020011a tato duryodhano rājā dharmaśīlasya māriṣa
08020011c śilāśitena bhallena dhanuś ciccheda saṁyuge
08020011e taṁ nāmr̥ṣyata saṁkruddho vyavasāyaṁ yudhiṣṭhiraḥ
08020012a apavidhya dhanuś chinnaṁ krodhasaṁraktalocanaḥ
08020012c anyat kārmukam ādāya dharmaputraś camūmukhe
08020013a duryodhanasya ciccheda dhvajaṁ kārmukam eva ca
08020013c athānyad dhanur ādāya pratyavidhyata pāṇḍavam
08020014a tāv anyonyaṁ susaṁrabdhau śaravarṣāṇy amuñcatām
08020014c siṁhāv iva susaṁkruddhau parasparajigīṣayā
08020015a anyonyaṁ jaghnatuś caiva nardamānau vr̥ṣāv iva
08020015c anyonyaṁ prekṣamāṇau ca ceratus tau mahārathau
08020016a tataḥ pūrṇāyatotsr̥ṣṭair anyonyaṁ sukr̥tavraṇau
08020016c virejatur mahārāja puṣpitāv iva kiṁśukau
08020017a tato rājan pratibhayān siṁhanādān muhur muhuḥ
08020017c talayoś ca tathā śabdān dhanuṣoś ca mahāhave
08020018a śaṅkhaśabdaravāṁś caiva cakratus tau rathottamau
08020018c anyonyaṁ ca mahārāja pīḍayāṁ cakratur bhr̥śam
08020019a tato yudhiṣṭhiro rājā tava putraṁ tribhiḥ śaraiḥ
08020019c ājaghānorasi kruddho vajravego durāsadaḥ
08020020a prativivyādha taṁ tūrṇaṁ tava putro mahīpatim
08020020c pañcabhir niśitair bāṇair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
08020021a tato duryodhano rājā śaktiṁ cikṣepa bhārata
08020021c sarvapāraśavīṁ tīkṣṇāṁ maholkāpratimāṁ tadā
08020022a tām āpatantīṁ sahasā dharmarājaḥ śilāśitaiḥ
08020022c tribhiś ciccheda sahasā taṁ ca vivyādha saptabhiḥ
08020023a nipapāta tataḥ sātha hemadaṇḍā mahāghanā
08020023c nipatantī maholkeva vyarājac chikhisaṁnibhā
08020024a śaktiṁ vinihatāṁ dr̥ṣṭvā putras tava viśāṁ pate
08020024c navabhir niśitair bhallair nijaghāna yudhiṣṭhiram
08020025a so ’tividdho balavatām agraṇīḥ śatrutāpanaḥ
08020025c duryodhanaṁ samuddiśya bāṇaṁ jagrāha satvaraḥ
08020026a samādhatta ca taṁ bāṇaṁ dhanuṣy ugraṁ mahābalaḥ
08020026c cikṣepa ca tato rājā rājñaḥ kruddhaḥ parākramī
08020027a sa tu bāṇaḥ samāsādya tava putraṁ mahāratham
08020027c vyamohayata rājānaṁ dharaṇīṁ ca jagāma ha
08020028a tato duryodhanaḥ kruddho gadām udyamya vegitaḥ
08020028c vidhitsuḥ kalahasyāntam abhidudrāva pāṇḍavam
08020029a tam ālakṣyodyatagadaṁ daṇḍahastam ivāntakam
08020029c dharmarājo mahāśaktiṁ prāhiṇot tava sūnave
08020029e dīpyamānāṁ mahāvegāṁ maholkāṁ jvalitām iva
08020030a rathasthaḥ sa tayā viddho varma bhittvā mahāhave
08020030c bhr̥śaṁ saṁvignahr̥dayaḥ papāta ca mumoha ca
08020031a tatas tvaritam āgatya kr̥tavarmā tavātmajam
08020031c pratyapadyata rājānaṁ magnaṁ vai vyasanārṇave
08020032a bhīmo ’pi mahatīṁ gr̥hya gadāṁ hemapariṣkr̥tām
08020032c abhidudrāva vegena kr̥tavarmāṇam āhave
08020032e evaṁ tad abhavad yuddhaṁ tvadīyānāṁ paraiḥ saha
08021001  saṁjaya uvāca
08021001a tataḥ karṇaṁ puraskr̥tya tvadīyā yuddhadurmadāḥ
08021001c punar āvr̥tya saṁgrāmaṁ cakrur devāsuropamam
08021002a dviradarathanarāśvaśaṅkhaśabdaiḥ; parihr̥ṣitā vividhaiś ca śastrapātaiḥ
08021002c dviradarathapadātisārthavāhāḥ; paripatitābhimukhāḥ prajahrire te
08021003a śaraparaśuvarāsipaṭṭiśair; iṣubhir anekavidhaiś ca sāditāḥ
08021003c dviradarathahayā mahāhave; varapuruṣaiḥ puruṣāś ca vāhanaiḥ
08021004a kamaladinakarendusaṁnibhaiḥ; sitadaśanaiḥ sumukhākṣināsikaiḥ
08021004c ruciramukuṭakuṇḍalair mahī; puruṣaśirobhir avastr̥tā babhau
08021005a parighamusalaśaktitomarair; nakharabhuśuṇḍigadāśatair drutāḥ
08021005c dviradanarahayāḥ sahasraśo; rudhiranadīpravahās tadābhavan
08021006a prahatanararathāśvakuñjaraṁ; pratibhayadarśanam ulbaṇaṁ tadā
08021006c tad ahitanihataṁ babhau balaṁ; pitr̥patirāṣṭram iva prajākṣaye
08021007a atha tava naradeva sainikās; tava ca sutāḥ surasūnusaṁnibhāḥ
08021007c amitabalapuraḥsarā raṇe; kuruvr̥ṣabhāḥ śiniputram abhyayuḥ
08021008a tad atirucirabhīmam ābabhau; puruṣavarāśvarathadvipākulam
08021008c lavaṇajalasamuddhatasvanaṁ; balam amarāsurasainyasaṁnibham
08021009a surapatisamavikramas tatas; tridaśavarāvarajopamaṁ yudhi
08021009c dinakarakiraṇaprabhaiḥ pr̥ṣatkai; ravitanayo ’bhyahanac chinipravīram
08021010a tam api sarathavājisārathiṁ; śinivr̥ṣabho vividhaiḥ śarais tvaran
08021010c bhujagaviṣasamaprabhai raṇe; puruṣavaraṁ samavāstr̥ṇot tadā
08021011a śinivr̥ṣabhaśaraprapīḍitaṁ; tava suhr̥do vasuṣeṇam abhyayuḥ
08021011c tvaritam atirathā ratharṣabhaṁ; dviradarathāśvapadātibhiḥ saha
08021012a tam udadhinibham ādravad balī; tvaritataraiḥ samabhidrutaṁ paraiḥ
08021012c drupadasutasakhas tadākarot; puruṣarathāśvagajakṣayaṁ mahat
08021013a atha puruṣavarau kr̥tāhnikau; bhavam abhipūjya yathāvidhi prabhum
08021013c arivadhakr̥taniścayau drutaṁ; tava balam arjunakeśavau sr̥tau
08021014a jaladaninadanisvanaṁ rathaṁ; pavanavidhūtapatākaketanam
08021014c sitahayam upayāntam antikaṁ; hr̥tamanaso dadr̥śus tadārayaḥ
08021015a atha visphārya gāṇḍīvaṁ raṇe nr̥tyann ivārjunaḥ
08021015c śarasaṁbādham akarot khaṁ diśaḥ pradiśas tathā
08021016a rathān vimānapratimān sajjayantrāyudhadhvajān
08021016c sasārathīṁs tadā bāṇair abhrāṇīvānilo ’vadhīt
08021017a gajān gajaprayantr̥̄ṁś ca vaijayantyāyudhadhvajān
08021017c sādino ’śvāṁś ca pattīṁś ca śarair ninye yamakṣayam
08021018a tam antakam iva kruddham anivāryaṁ mahāratham
08021018c duryodhano ’bhyayād eko nighnan bāṇaiḥ pr̥thagvidhaiḥ
08021019a tasyārjuno dhanuḥ sūtaṁ ketum aśvāṁś ca sāyakaiḥ
08021019c hatvā saptabhir ekaikaṁ chatraṁ ciccheda patriṇā
08021020a navamaṁ ca samāsādya vyasr̥jat pratighātinam
08021020c duryodhanāyeṣuvaraṁ taṁ drauṇiḥ saptadhācchinat
08021021a tato drauṇer dhanuś chittvā hatvā cāśvavarāñ śaraiḥ
08021021c kr̥pasyāpi tathātyugraṁ dhanuś ciccheda pāṇḍavaḥ
08021022a hārdikyasya dhanuś chittvā dhvajaṁ cāśvaṁ tathāvadhīt
08021022c duḥśāsanasyeṣuvaraṁ chittvā rādheyam abhyayāt
08021023a atha sātyakim utsr̥jya tvaran karṇo ’rjunaṁ tribhiḥ
08021023c viddhvā vivyādha viṁśatyā kr̥ṣṇaṁ pārthaṁ punas tribhiḥ
08021024a atha sātyakir āgatya karṇaṁ viddhvā śitaiḥ śaraiḥ
08021024c navatyā navabhiś cograiḥ śatena punar ārdayat
08021025a tataḥ pravīrāḥ pāṇḍūnāṁ sarve karṇam apīḍayan
08021025c yudhāmanyuḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
08021026a uttamaujā yuyutsuś ca yamau pārṣata eva ca
08021026c cedikārūṣamatsyānāṁ kekayānāṁ ca yad balam
08021026e cekitānaś ca balavān dharmarājaś ca suvrataḥ
08021027a ete rathāśvadviradaiḥ pattibhiś cogravikramaiḥ
08021027c parivārya raṇe karṇaṁ nānāśastrair avākiran
08021027e bhāṣanto vāgbhir ugrābhiḥ sarve karṇavadhe vr̥tāḥ
08021028a tāṁ śastravr̥ṣṭiṁ bahudhā chittvā karṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ
08021028c apovāha sma tān sarvān drumān bhaṅktveva mārutaḥ
08021029a rathinaḥ samahāmātrān gajān aśvān sasādinaḥ
08021029c śaravrātāṁś ca saṁkruddho nighnan karṇo vyadr̥śyata
08021030a tad vadhyamānaṁ pāṇḍūnāṁ balaṁ karṇāstratejasā
08021030c viśastrakṣatadehaṁ ca prāya āsīt parāṅmukham
08021031a atha karṇāstram astreṇa pratihatyārjunaḥ svayam
08021031c diśaḥ khaṁ caiva bhūmiṁ ca prāvr̥ṇoc charavr̥ṣṭibhiḥ
08021032a musalānīva niṣpetuḥ parighā iva ceṣavaḥ
08021032c śataghnya iva cāpy anye vajrāṇy ugrāṇi vāpare
08021033a tair vadhyamānaṁ tat sainyaṁ sapattyaśvarathadvipam
08021033c nimīlitākṣam atyartham udabhrāmyat samantataḥ
08021034a niṣkaivalyaṁ tadā yuddhaṁ prāpur aśvanaradvipāḥ
08021034c vadhyamānāḥ śarair anye tadā bhītāḥ pradudruvuḥ
08021035a evaṁ teṣāṁ tadā yuddhe saṁsaktānāṁ jayaiṣiṇām
08021035c girim astaṁ samāsādya pratyapadyata bhānumān
08021036a tamasā ca mahārāja rajasā ca viśeṣataḥ
08021036c na kiṁ cit pratyapaśyāma śubhaṁ vā yadi vāśubham
08021037a te trasanto maheṣvāsā rātriyuddhasya bhārata
08021037c apayānaṁ tataś cakruḥ sahitāḥ sarvavājibhiḥ
08021038a kauraveṣu ca yāteṣu tadā rājan dinakṣaye
08021038c jayaṁ sumanasaḥ prāpya pārthāḥ svaśibiraṁ yayuḥ
08021039a vāditraśabdair vividhaiḥ siṁhanādaiś ca nartitaiḥ
08021039c parān avahasantaś ca stuvantaś cācyutārjunau
08021040a kr̥te ’vahāre tair vīraiḥ sainikāḥ sarva eva te
08021040c āśiṣaḥ pāṇḍaveyeṣu prāyujyanta nareśvarāḥ
08021041a tataḥ kr̥te ’vahāre ca prahr̥ṣṭāḥ kurupāṇḍavāḥ
08021041c niśāyāṁ śibiraṁ gatvā nyaviśanta nareśvarāḥ
08021042a yakṣarakṣaḥpiśācāś ca śvāpadāni ca saṁghaśaḥ
08021042c jagmur āyodhanaṁ ghoraṁ rudrasyānartanopamam
08022001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08022001a svena cchandena naḥ sarvān nāvadhīd vyaktam arjunaḥ
08022001c na hy asya samare mucyetāntako ’py ātatāyinaḥ
08022002a pārtho hy eko ’harad bhadrām ekaś cāgnim atarpayat
08022002c ekaś cemāṁ mahīṁ jitvā cakre balibhr̥to nr̥pān
08022003a eko nivātakavacān avadhīd divyakārmukaḥ
08022003c ekaḥ kirātarūpeṇa sthitaṁ śarvam ayodhayat
08022004a eko ’bhyarakṣad bharatān eko bhavam atoṣayat
08022004c tenaikena jitāḥ sarve madīyā ugratejasaḥ
08022004e te na nindyāḥ praśasyāś ca yat te cakrur bravīhi tat
08022005  saṁjaya uvāca
08022005a hataprahatavidhvastā vivarmāyudhavāhanāḥ
08022005c dīnasvarā dūyamānā māninaḥ śatrubhir jitāḥ
08022006a śibirasthāḥ punar mantraṁ mantrayanti sma kauravāḥ
08022006c bhagnadaṁṣṭrā hataviṣāḥ padākrāntā ivoragāḥ
08022007a tān abravīt tataḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
08022007c karaṁ kareṇābhipīḍya prekṣamāṇas tavātmajam
08022008a yatto dr̥ḍhaś ca dakṣaś ca dhr̥timān arjunaḥ sadā
08022008c sa bodhayati cāpy enaṁ prāptakālam adhokṣajaḥ
08022009a sahasāstravisargeṇa vayaṁ tenādya vañcitāḥ
08022009c śvas tv ahaṁ tasya saṁkalpaṁ sarvaṁ hantā mahīpate
08022010a evam uktas tathety uktvā so ’nujajñe nr̥pottamān
08022010c sukhoṣitās te rajanīṁ hr̥ṣṭā yuddhāya niryayuḥ
08022011a te ’paśyan vihitaṁ vyūhaṁ dharmarājena durjayam
08022011c prayatnāt kurumukhyena br̥haspatyuśanomatāt
08022012a atha pratīpakartāraṁ satataṁ vijitātmanām
08022012c sasmāra vr̥ṣabhaskandhaṁ karṇaṁ duryodhanas tadā
08022013a puraṁdarasamaṁ yuddhe marudgaṇasamaṁ bale
08022013c kārtavīryasamaṁ vīrye karṇaṁ rājño ’gaman manaḥ
08022013e sūtaputraṁ maheṣvāsaṁ bandhum ātyayikeṣv iva
08022014  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08022014a yad vo ’gaman mano mandāḥ karṇaṁ vaikartanaṁ tadā
08022014c apy adrākṣata taṁ yūyaṁ śītārtā iva bhāskaram
08022015a kr̥te ’vahāre sainyānāṁ pravr̥tte ca raṇe punaḥ
08022015c kathaṁ vaikartanaḥ karṇas tatrāyudhyata saṁjaya
08022015e kathaṁ ca pāṇḍavāḥ sarve yuyudhus tatra sūtajam
08022016a karṇo hy eko mahābāhur hanyāt pārthān sasomakān
08022016c karṇasya bhujayor vīryaṁ śakraviṣṇusamaṁ matam
08022016e tathāstrāṇi sughorāṇi vikramaś ca mahātmanaḥ
08022017a duryodhanaṁ tadā dr̥ṣṭvā pāṇḍavena bhr̥śārditam
08022017c parākrāntān pāṇḍusutān dr̥ṣṭvā cāpi mahāhave
08022018a karṇam āśritya saṁgrāme darpo duryodhane punaḥ
08022018c jetum utsahate pārthān saputrān sahakeśavān
08022019a aho bata mahad duḥkhaṁ yatra pāṇḍusutān raṇe
08022019c nātarad rabhasaḥ karṇo daivaṁ nūnaṁ parāyaṇam
08022019e aho dyūtasya niṣṭheyaṁ ghorā saṁprati vartate
08022020a aho duḥkhāni tīvrāṇi duryodhanakr̥tāny aham
08022020c sahiṣyāmi sughorāṇi śalyabhūtāni saṁjaya
08022021a saubalaṁ ca tathā tāta nītimān iti manyate
08022022a yuddheṣu nāma divyeṣu vartamāneṣu saṁjaya
08022022c aśrauṣaṁ nihatān putrān nityam eva ca nirjitān
08022023a na pāṇḍavānāṁ samare kaś cid asti nivārakaḥ
08022023c strīmadhyam iva gāhanti daivaṁ hi balavattaram
08022024  saṁjaya uvāca
08022024a atikrāntaṁ hi yat kāryaṁ paścāc cintayatīti ca
08022024c tac cāsya na bhavet kāryaṁ cintayā ca vinaśyati
08022025a tad idaṁ tava kāryaṁ tu dūraprāptaṁ vijānatā
08022025c na kr̥taṁ yat tvayā pūrvaṁ prāptāprāptavicāraṇe
08022026a ukto ’si bahudhā rājan mā yudhyasveti pāṇḍavaiḥ
08022026c gr̥hṇīṣe na ca tan mohāt pāṇḍaveṣu viśāṁ pate
08022027a tvayā pāpāni ghorāṇi samācīrṇāni pāṇḍuṣu
08022027c tvatkr̥te vartate ghoraḥ pārthivānāṁ janakṣayaḥ
08022028a tat tv idānīm atikramya mā śuco bharatarṣabha
08022028c śr̥ṇu sarvaṁ yathāvr̥ttaṁ ghoraṁ vaiśasam acyuta
08022029a prabhātāyāṁ rajanyāṁ tu karṇo rājānam abhyayāt
08022029c sametya ca mahābāhur duryodhanam abhāṣata
08022030a adya rājan sameṣyāmi pāṇḍavena yaśasvinā
08022030c haniṣyāmi ca taṁ vīraṁ sa vā māṁ nihaniṣyati
08022031a bahutvān mama kāryāṇāṁ tathā pārthasya pārthiva
08022031c nābhūt samāgamo rājan mama caivārjunasya ca
08022032a idaṁ tu me yathāprajñaṁ śr̥ṇu vākyaṁ viśāṁ pate
08022032c anihatya raṇe pārthaṁ nāham eṣyāmi bhārata
08022033a hatapravīre sainye ’smin mayi caiva sthite yudhi
08022033c abhiyāsyati māṁ pārthaḥ śakraśaktyā vinākr̥tam
08022034a tataḥ śreyaskaraṁ yat te tan nibodha janeśvara
08022034c āyudhānāṁ ca yad vīryaṁ dravyāṇām arjunasya ca
08022035a kāyasya mahato bhede lāghave dūrapātane
08022035c sauṣṭhave cāstrayoge ca savyasācī na matsamaḥ
08022036a sarvāyudhamahāmātraṁ vijayaṁ nāma tad dhanuḥ
08022036c indrārtham abhikāmena nirmitaṁ viśvakarmaṇā
08022037a yena daityagaṇān rājañ jitavān vai śatakratuḥ
08022037c yasya ghoṣeṇa daityānāṁ vimuhyanti diśo daśa
08022037e tad bhārgavāya prāyacchac chakraḥ paramasaṁmatam
08022038a tad divyaṁ bhārgavo mahyam adadād dhanur uttamam
08022038c yena yotsye mahābāhum arjunaṁ jayatāṁ varam
08022038e yathendraḥ samare sarvān daiteyān vai samāgatān
08022039a dhanur ghoraṁ rāmadattaṁ gāṇḍīvāt tad viśiṣyate
08022039c triḥsaptakr̥tvaḥ pr̥thivī dhanuṣā tena nirjitā
08022040a dhanuṣo yasya karmāṇi divyāni prāha bhārgavaḥ
08022040c tad rāmo hy adadān mahyaṁ yena yotsyāmi pāṇḍavam
08022041a adya duryodhanāhaṁ tvāṁ nandayiṣye sabāndhavam
08022041c nihatya samare vīram arjunaṁ jayatāṁ varam
08022042a saparvatavanadvīpā hatadviḍ bhūḥ sasāgarā
08022042c putrapautrapratiṣṭhā te bhaviṣyaty adya pārthiva
08022043a nāsādhyaṁ vidyate me ’dya tvatpriyārthaṁ viśeṣataḥ
08022043c samyag dharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā
08022044a na hi māṁ samare soḍhuṁ sa śakto ’gniṁ tarur yathā
08022044c avaśyaṁ tu mayā vācyaṁ yena hīno ’smi phalgunāt
08022045a jyā tasya dhanuṣo divyā tathākṣayyau maheṣudhī
08022045c tasya divyaṁ dhanuḥ śreṣṭhaṁ gāṇḍīvam ajaraṁ yudhi
08022046a vijayaṁ ca mahad divyaṁ mamāpi dhanur uttamam
08022046c tatrāham adhikaḥ pārthād dhanuṣā tena pārthiva
08022047a mayā cābhyadhiko vīraḥ pāṇḍavas tan nibodha me
08022047c raśmigrāhaś ca dāśārhaḥ sarvalokanamaskr̥taḥ
08022048a agnidattaś ca vai divyo rathaḥ kāñcanabhūṣaṇaḥ
08022048c acchedyaḥ sarvato vīra vājinaś ca manojavāḥ
08022048e dhvajaś ca divyo dyutimān vānaro vismayaṁkaraḥ
08022049a kr̥ṣṇaś ca sraṣṭā jagato rathaṁ tam abhirakṣati
08022049c ebhir dravyair ahaṁ hīno yoddhum icchāmi pāṇḍavam
08022050a ayaṁ tu sadr̥śo vīraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
08022050c sārathyaṁ yadi me kuryād dhruvas te vijayo bhavet
08022051a tasya me sārathiḥ śalyo bhavatv asukaraḥ paraiḥ
08022051c nārācān gārdhrapatrāṁś ca śakaṭāni vahantu me
08022052a rathāś ca mukhyā rājendra yuktā vājibhir uttamaiḥ
08022052c āyāntu paścāt satataṁ mām eva bharatarṣabha
08022053a evam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyāmi guṇair aham
08022053c śalyo hy abhyadhikaḥ kr̥ṣṇād arjunād adhiko hy aham
08022054a yathāśvahr̥dayaṁ veda dāśārhaḥ paravīrahā
08022054c tathā śalyo ’pi jānīte hayānāṁ vai mahārathaḥ
08022055a bāhuvīrye samo nāsti madrarājasya kaś cana
08022055c tathāstrair matsamo nāsti kaś cid eva dhanurdharaḥ
08022056a tathā śalyasamo nāsti hayayāne ha kaś cana
08022056c so ’yam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyati ratho mama
08022057a etat kr̥taṁ mahārāja tvayecchāmi paraṁtapa
08022057c evaṁ kr̥te kr̥taṁ mahyaṁ sarvakāmair bhaviṣyati
08022058a tato draṣṭāsi samare yat kariṣyāmi bhārata
08022058c sarvathā pāṇḍavān sarvāñ jeṣyāmy adya samāgatān
08022059  duryodhana uvāca
08022059a sarvam etat kariṣyāmi yathā tvaṁ karṇa manyase
08022059c sopāsaṅgā rathāḥ sāśvā anuyāsyanti sūtaja
08022060a nārācān gārdhrapakṣāṁś ca śakaṭāni vahantu te
08022060c anuyāsyāma karṇa tvāṁ vayaṁ sarve ca pārthivāḥ
08022061  saṁjaya uvāca
08022061a evam uktvā mahārāja tava putrāḥ pratāpavān
08022061c abhigamyābravīd rājā madrarājam idaṁ vacaḥ
08023001  saṁjaya uvāca
08023001a putras tava mahārāja madrarājam idaṁ vacaḥ
08023001c vinayenopasaṁgamya praṇayād vākyam abravīt
08023002a satyavrata mahābhāga dviṣatām aghavardhana
08023002c madreśvara raṇe śūra parasainyabhayaṁkara
08023003a śrutavān asi karṇasya bruvato vadatāṁ vara
08023003c yathā nr̥patisiṁhānāṁ madhye tvāṁ varayaty ayam
08023004a tasmāt pārthavināśārthaṁ hitārthaṁ mama caiva hi
08023004c sārathyaṁ rathināṁ śreṣṭha sumanāḥ kartum arhasi
08023005a asyābhīśugraho loke nānyo ’sti bhavatā samaḥ
08023005c sa pātu sarvataḥ karṇaṁ bhavān brahmeva śaṁkaram
08023006a pārthasya sacivaḥ kr̥ṣṇo yathābhīśugraho varaḥ
08023006c tathā tvam api rādheyaṁ sarvataḥ paripālaya
08023007a bhīṣmo droṇaḥ kr̥paḥ karṇo bhavān bhojaś ca vīryavān
08023007c śakuniḥ saubalo drauṇir aham eva ca no balam
08023007e eṣām eva kr̥to bhāgo navadhā pr̥tanāpate
08023008a naiva bhāgo ’tra bhīṣmasya droṇasya ca mahātmanaḥ
08023008c tābhyām atītya tau bhāgau nihatā mama śatravaḥ
08023009a vr̥ddhau hi tau naravyāghrau chalena nihatau ca tau
08023009c kr̥tvā nasukaraṁ karma gatau svargam ito ’nagha
08023010a tathānye puruṣavyāghrāḥ parair vinihatā yudhi
08023010c asmadīyāś ca bahavaḥ svargāyopagatā raṇe
08023010e tyaktvā prāṇān yathāśakti ceṣṭāḥ kr̥tvā ca puṣkalāḥ
08023011a karṇo hy eko mahābāhur asmatpriyahite rataḥ
08023011c bhavāṁś ca puruṣavyāghra sarvalokamahārathaḥ
08023011e tasmiñ jayāśā vipulā mama madrajanādhipa
08023012a pārthasya samare kr̥ṣṇo yathābhīśuvaragrahaḥ
08023012c tena yukto raṇe pārtho rakṣyamāṇaś ca pārthiva
08023012e yāni karmāṇi kurute pratyakṣāṇi tathaiva te
08023013a pūrvaṁ na samare hy evam avadhīd arjuno ripūn
08023013c ahany ahani madreśa drāvayan dr̥śyate yudhi
08023014a bhāgo ’vaśiṣṭaḥ karṇasya tava caiva mahādyute
08023014c taṁ bhāgaṁ saha karṇena yugapan nāśayāhave
08023015a sūryāruṇau yathā dr̥ṣṭvā tamo naśyati māriṣa
08023015c tathā naśyantu kaunteyāḥ sapāñcālāḥ sasr̥ñjayāḥ
08023016a rathānāṁ pravaraḥ karṇo yantr̥̄ṇāṁ pravaro bhavān
08023016c saṁnipātaḥ samo loke bhavator nāsti kaś cana
08023017a yathā sarvāsv avasthāsu vārṣṇeyaḥ pāti pāṇḍavam
08023017c tathā bhavān paritrātu karṇaṁ vaikartanaṁ raṇe
08023018a tvayā sārathinā hy eṣa apradhr̥ṣyo bhaviṣyati
08023018c devatānām api raṇe saśakrāṇāṁ mahīpate
08023018e kiṁ punaḥ pāṇḍaveyānāṁ mātiśaṅkīr vaco mama
08023019a duryodhanavacaḥ śrutvā śalyaḥ krodhasamanvitaḥ
08023019c triśikhāṁ bhrukuṭīṁ kr̥tvā dhunvan hastau punaḥ punaḥ
08023020a krodharakte mahānetre parivartya mahābhujaḥ
08023020c kulaiśvaryaśrutibalair dr̥ptaḥ śalyo ’bravīd idam
08023021a avamanyase māṁ gāndhāre dhruvaṁ māṁ pariśaṅkase
08023021c yan māṁ bravīṣi visrabdhaṁ sārathyaṁ kriyatām iti
08023022a asmatto ’bhyadhikaṁ karṇaṁ manyamānaḥ praśaṁsasi
08023022c na cāhaṁ yudhi rādheyaṁ gaṇaye tulyam ātmanā
08023023a ādiśyatām abhyadhiko mamāṁśaḥ pr̥thivīpate
08023023c tam ahaṁ samare hatvā gamiṣyāmi yathāgatam
08023024a atha vāpy eka evāhaṁ yotsyāmi kurunandana
08023024c paśya vīryaṁ mamādya tvaṁ saṁgrāme dahato ripūn
08023025a na cābhikāmān kauravya vidhāya hr̥daye pumān
08023025c asmadvidhaḥ pravarteta mā mā tvam atiśaṅkithāḥ
08023026a yudhi cāpy avamāno me na kartavyaḥ kathaṁ cana
08023026c paśya hīmau mama bhujau vajrasaṁhananopamau
08023027a dhanuḥ paśya ca me citraṁ śarāṁś cāśīviṣopamān
08023027c rathaṁ paśya ca me kl̥ptaṁ sadaśvair vātavegitaiḥ
08023027e gadāṁ ca paśya gāndhāre hemapaṭṭavibhūṣitām
08023028a dārayeyaṁ mahīṁ kruddho vikireyaṁ ca parvatān
08023028c śoṣayeyaṁ samudrāṁś ca tejasā svena pārthiva
08023029a tan mām evaṁvidhaṁ jānan samartham arinigrahe
08023029c kasmād yunakṣi sārathye nyūnasyādhirather nr̥pa
08023030a na nāma dhuri rājendra prayoktuṁ tvam ihārhasi
08023030c na hi pāpīyasaḥ śreyān bhūtvā preṣyatvam utsahe
08023031a yo hy abhyupagataṁ prītyā garīyāṁsaṁ vaśe sthitam
08023031c vaśe pāpīyaso dhatte tat pāpam adharottaram
08023032a brāhmaṇā brahmaṇā sr̥ṣṭā mukhāt kṣatram athorasaḥ
08023032c ūrubhyām asr̥jad vaiśyāñ śūdrān padbhyām iti śrutiḥ
08023032e tebhyo varṇaviśeṣāś ca pratilomānulomajāḥ
08023033a athānyonyasya saṁyogāc cāturvarṇyasya bhārata
08023033c goptāraḥ saṁgrahītāro dātāraḥ kṣatriyāḥ smr̥tāḥ
08023034a yājanādhyāpanair viprā viśuddhaiś ca pratigrahaiḥ
08023034c lokasyānugrahārthāya sthāpitā brahmaṇā bhuvi
08023035a kr̥ṣiś ca pāśupālyaṁ ca viśāṁ dānaṁ ca sarvaśaḥ
08023035c brahmakṣatraviśāṁ śūdrā vihitāḥ paricārakāḥ
08023036a brahmakṣatrasya vihitāḥ sūtā vai paricārakāḥ
08023036c na viṭśūdrasya tatraiva śr̥ṇu vākyaṁ mamānagha
08023037a so ’haṁ mūrdhāvasiktaḥ san rājarṣikulasaṁbhavaḥ
08023037c mahārathaḥ samākhyātaḥ sevyaḥ stavyaś ca bandinām
08023038a so ’ham etādr̥śo bhūtvā nehārikulamardana
08023038c sūtaputrasya saṁgrāme sārathyaṁ kartum utsahe
08023039a avamānam ahaṁ prāpya na yotsyāmi kathaṁ cana
08023039c āpr̥cchya tvādya gāndhāre gamiṣyāmi yathāgatam
08023040a evam uktvā naravyāghraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
08023040c utthāya prayayau tūrṇaṁ rājamadhyād amarṣitaḥ
08023041a praṇayād bahumānāc ca taṁ nigr̥hya sutas tava
08023041c abravīn madhuraṁ vākyaṁ sāma sarvārthasādhakam
08023042a yathā śalya tvam ātthedam evam etad asaṁśayam
08023042c abhiprāyas tu me kaś cit taṁ nibodha janeśvara
08023043a na karṇo ’bhyadhikas tvattaḥ śaṅke naiva kathaṁ cana
08023043c na hi madreśvaro rājā kuryād yad anr̥taṁ bhavet
08023044a r̥tam eva hi pūrvās te vahanti puruṣottamāḥ
08023044c tasmād ārtāyaniḥ prokto bhavān iti matir mama
08023045a śalyabhūtaś ca śatrūṇāṁ yasmāt tvaṁ bhuvi mānada
08023045c tasmāc chalyeti te nāma kathyate pr̥thivīpate
08023046a yad eva vyāhr̥taṁ pūrvaṁ bhavatā bhūridakṣiṇa
08023046c tad eva kuru dharmajña madarthaṁ yad yad ucyase
08023047a na ca tvatto hi rādheyo na cāham api vīryavān
08023047c vr̥ṇīmas tvāṁ hayāgryāṇāṁ yantāram iti saṁyuge
08023048a yathā hy abhyadhikaṁ karṇaṁ guṇais tāta dhanaṁjayāt
08023048c vāsudevād api tvāṁ ca loko ’yam iti manyate
08023049a karṇo hy abhyadhikaḥ pārthād astrair eva nararṣabha
08023049c bhavān apy adhikaḥ kr̥ṣṇād aśvayāne bale tathā
08023050a yathāśvahr̥dayaṁ veda vāsudevo mahāmanāḥ
08023050c dviguṇaṁ tvaṁ tathā vettha madrarāja na saṁśayaḥ
08023051  śalya uvāca
08023051a yan mā bravīṣi gāndhāre madhye sainyasya kaurava
08023051c viśiṣṭaṁ devakīputrāt prītimān asmy ahaṁ tvayi
08023052a eṣa sārathyam ātiṣṭhe rādheyasya yaśasvinaḥ
08023052c yudhyataḥ pāṇḍavāgryeṇa yathā tvaṁ vīra manyase
08023053a samayaś ca hi me vīra kaś cid vaikartanaṁ prati
08023053c utsr̥jeyaṁ yathāśraddham ahaṁ vāco ’sya saṁnidhau
08023054  saṁjaya uvāca
08023054a tatheti rājan putras te saha karṇena bhārata
08023054c abravīn madrarājasya sutaṁ bharatasattama
08024001  duryodhana uvāca
08024001a bhūya eva tu madreśa yat te vakṣyāmi tac chr̥ṇu
08024001c yathā purā vr̥ttam idaṁ yuddhe devāsure vibho
08024002a yad uktavān pitur mahyaṁ mārkaṇḍeyo mahān r̥ṣiḥ
08024002c tad aśeṣeṇa bruvato mama rājarṣisattama
08024002e tvaṁ nibodha na cāpy atra kartavyā te vicāraṇā
08024003a devānām asurāṇāṁ ca mahān āsīt samāgamaḥ
08024003c babhūva prathamo rājan saṁgrāmas tārakāmayaḥ
08024003e nirjitāś ca tadā daityā daivatair iti naḥ śrutam
08024004a nirjiteṣu ca daityeṣu tārakasya sutās trayaḥ
08024004c tārākṣaḥ kamalākṣaś ca vidyunmālī ca pārthiva
08024005a tapa ugraṁ samāsthāya niyame parame sthitāḥ
08024005c tapasā karśayām āsur dehān svāñ śatrutāpana
08024006a damena tapasā caiva niyamena ca pārthiva
08024006c teṣāṁ pitāmahaḥ prīto varadaḥ pradadau varān
08024007a avadhyatvaṁ ca te rājan sarvabhūteṣu sarvadā
08024007c sahitā varayām āsuḥ sarvalokapitāmaham
08024008a tān abravīt tadā devo lokānāṁ prabhur īśvaraḥ
08024008c nāsti sarvāmaratvaṁ hi nivartadhvam ato ’surāḥ
08024008e varam anyaṁ vr̥ṇīdhvaṁ vai yādr̥śaṁ saṁprarocate
08024009a tatas te sahitā rājan saṁpradhāryāsakr̥d bahu
08024009c sarvalokeśvaraṁ vākyaṁ praṇamyainam athābruvan
08024010a asmākaṁ tvaṁ varaṁ deva prayacchemaṁ pitāmaha
08024010c vayaṁ purāṇi trīṇy eva samāsthāya mahīm imām
08024010e vicariṣyāma loke ’smiṁs tvatprasādapuraskr̥tāḥ
08024011a tato varṣasahasre tu sameṣyāmaḥ parasparam
08024011c ekībhāvaṁ gamiṣyanti purāṇy etāni cānagha
08024012a samāgatāni caitāni yo hanyād bhagavaṁs tadā
08024012c ekeṣuṇā devavaraḥ sa no mr̥tyur bhaviṣyati
08024012e evam astv iti tān devaḥ pratyuktvā prāviśad divam
08024013a te tu labdhavarāḥ prītāḥ saṁpradhārya parasparam
08024013c puratrayavisr̥ṣṭyarthaṁ mayaṁ vavrur mahāsuram
08024013e viśvakarmāṇam ajaraṁ daityadānavapūjitam
08024014a tato mayaḥ svatapasā cakre dhīmān purāṇi ha
08024014c trīṇi kāñcanam ekaṁ tu raupyaṁ kārṣṇāyasaṁ tathā
08024015a kāñcanaṁ divi tatrāsīd antarikṣe ca rājatam
08024015c āyasaṁ cābhavad bhūmau cakrasthaṁ pr̥thivīpate
08024016a ekaikaṁ yojanaśataṁ vistārāyāmasaṁmitam
08024016c gr̥hāṭṭāṭṭālakayutaṁ br̥hatprākāratoraṇam
08024017a guṇaprasavasaṁbādham asaṁbādham anāmayam
08024017c prāsādair vividhaiś caiva dvāraiś cāpy upaśobhitam
08024018a pureṣu cābhavan rājan rājāno vai pr̥thak pr̥thak
08024018c kāñcanaṁ tārakākṣasya citram āsīn mahātmanaḥ
08024018e rājataṁ kamalākṣasya vidyunmālina āyasam
08024019a trayas te daityarājānas trīm̐l lokān āśu tejasā
08024019c ākramya tasthur varṣāṇāṁ pūgān nāma prajāpatiḥ
08024020a teṣāṁ dānavamukhyānāṁ prayutāny arbudāni ca
08024020c koṭyaś cāprativīrāṇāṁ samājagmus tatas tataḥ
08024020e mahad aiśvaryam icchantas tripuraṁ durgam āśritāḥ
08024021a sarveṣāṁ ca punas teṣāṁ sarvayogavaho mayaḥ
08024021c tam āśritya hi te sarve avartantākutobhayāḥ
08024022a yo hi yaṁ manasā kāmaṁ dadhyau tripurasaṁśrayaḥ
08024022c tasmai kāmaṁ mayas taṁ taṁ vidadhe māyayā tadā
08024023a tārakākṣasutaś cāsīd dharir nāma mahābalaḥ
08024023c tapas tepe paramakaṁ yenātuṣyat pitāmahaḥ
08024024a sa tuṣṭam avr̥ṇod devaṁ vāpī bhavatu naḥ pure
08024024c śastrair vinihatā yatra kṣiptāḥ syur balavattarāḥ
08024025a sa tu labdhvā varaṁ vīras tārakākṣasuto hariḥ
08024025c sasr̥je tatra vāpīṁ tāṁ mr̥tānāṁ jīvanīṁ prabho
08024026a yena rūpeṇa daityas tu yena veṣeṇa caiva ha
08024026c mr̥tas tasyāṁ parikṣiptas tādr̥śenaiva jajñivān
08024027a tāṁ prāpya traipurasthās tu sarvām̐l lokān babādhire
08024027c mahatā tapasā siddhāḥ surāṇāṁ bhayavardhanāḥ
08024027e na teṣām abhavad rājan kṣayo yuddhe kathaṁ cana
08024028a tatas te lobhamohābhyām abhibhūtā vicetasaḥ
08024028c nirhrīkāḥ saṁsthitiṁ sarve sthāpitāṁ samalūlupan
08024029a vidrāvya sagaṇān devāṁs tatra tatra tadā tadā
08024029c viceruḥ svena kāmena varadānena darpitāḥ
08024030a devāraṇyāni sarvāṇi priyāṇi ca divaukasām
08024030c r̥ṣīṇām āśramān puṇyān yūpāñ janapadāṁs tathā
08024030e vyanāśayanta maryādā dānavā duṣṭacāriṇaḥ
08024031a te devāḥ sahitāḥ sarve pitāmaham ariṁdama
08024031c abhijagmus tadākhyātuṁ viprakāraṁ suretaraiḥ
08024032a te tattvaṁ sarvam ākhyāya śirasābhipraṇamya ca
08024032c vadhopāyam apr̥cchanta bhagavantaṁ pitāmaham
08024033a śrutvā tad bhagavān devo devān idam uvāca ha
08024033c asurāś ca durātmānas te cāpi vibudhadviṣaḥ
08024033e aparādhyanti satataṁ ye yuṣmān pīḍayanty uta
08024034a ahaṁ hi tulyaḥ sarveṣāṁ bhūtānāṁ nātra saṁśayaḥ
08024034c adhārmikās tu hantavyā ity ahaṁ prabravīmi vaḥ
08024035a te yūyaṁ sthāṇum īśānaṁ jiṣṇum akliṣṭakāriṇam
08024035c yoddhāraṁ vr̥ṇutādityāḥ sa tān hantā suretarān
08024036a iti tasya vacaḥ śrutvā devāḥ śakrapurogamāḥ
08024036c brahmāṇam agrataḥ kr̥tvā vr̥ṣāṅkaṁ śaraṇaṁ yayuḥ
08024037a tapaḥ paraṁ samātasthur gr̥ṇanto brahma śāśvatam
08024037c r̥ṣibhiḥ saha dharmajñā bhavaṁ sarvātmanā gatāḥ
08024038a tuṣṭuvur vāgbhir arthyābhir bhayeṣv abhayakr̥ttamam
08024038c sarvātmānaṁ mahātmānaṁ yenāptaṁ sarvam ātmanā
08024039a tapoviśeṣair bahubhir yogaṁ yo veda cātmanaḥ
08024039c yaḥ sāṁkhyam ātmano veda yasya cātmā vaśe sadā
08024040a te taṁ dadr̥śur īśānaṁ tejorāśim umāpatim
08024040c ananyasadr̥śaṁ loke vratavantam akalmaṣam
08024041a ekaṁ ca bhagavantaṁ te nānārūpam akalpayan
08024041c ātmanaḥ pratirūpāṇi rūpāṇy atha mahātmani
08024041e parasparasya cāpaśyan sarve paramavismitāḥ
08024042a sarvabhūtamayaṁ ceśaṁ tam ajaṁ jagataḥ patim
08024042c devā brahmarṣayaś caiva śirobhir dharaṇīṁ gatāḥ
08024043a tān svastivākyenābhyarcya samutthāpya ca śaṁkaraḥ
08024043c brūta brūteti bhagavān smayamāno ’bhyabhāṣata
08024044a tryambakeṇābhyanujñātās tatas te ’svasthacetasaḥ
08024044c namo namas te ’stu vibho tata ity abruvan bhavam
08024045a namo devātidevāya dhanvine cātimanyave
08024045c prajāpatimakhaghnāya prajāpatibhir īḍyase
08024046a namaḥ stutāya stutyāya stūyamānāya mr̥tyave
08024046c vilohitāya rudrāya nīlagrīvāya śūline
08024047a amoghāya mr̥gākṣāya pravarāyudhayodhine
08024047c durvāraṇāya śukrāya brahmaṇe brahmacāriṇe
08024048a īśānāyāprameyāya niyantre carmavāsase
08024048c taponityāya piṅgāya vratine kr̥ttivāsase
08024049a kumārapitre tryakṣāya pravarāyudhadhāriṇe
08024049c prapannārtivināśāya brahmadviṭsaṁghaghātine
08024050a vanaspatīnāṁ pataye narāṇāṁ pataye namaḥ
08024050c gavāṁ ca pataye nityaṁ yajñānāṁ pataye namaḥ
08024051a namo ’stu te sasainyāya tryambakāyogratejase
08024051c manovākkarmabhir deva tvāṁ prapannān bhajasva naḥ
08024052a tataḥ prasanno bhagavān svāgatenābhinandya tān
08024052c provāca vyetu vastrāso brūta kiṁ karavāṇi vaḥ
08024053a pitr̥devarṣisaṁghebhyo vare datte mahātmanā
08024053c satkr̥tya śaṁkaraṁ prāha brahmā lokahitaṁ vacaḥ
08024054a tavātisargād deveśa prājāpatyam idaṁ padam
08024054c mayādhitiṣṭhatā datto dānavebhyo mahān varaḥ
08024055a tān atikrāntamaryādān nānyaḥ saṁhartum arhati
08024055c tvām r̥te bhūtabhavyeśa tvaṁ hy eṣāṁ pratyarir vadhe
08024056a sa tvaṁ deva prapannānāṁ yācatāṁ ca divaukasām
08024056c kuru prasādaṁ deveśa dānavāñ jahi śūlabhr̥t
08024057  śrībhagavān uvāca
08024057a hantavyāḥ śatravaḥ sarve yuṣmākam iti me matiḥ
08024057c na tv eko ’haṁ vadhe teṣāṁ samartho vai suradviṣām
08024058a te yūyaṁ sahitāḥ sarve madīyenāstratejasā
08024058c jayadhvaṁ yudhi tāñ śatrūn saṁghāto hi mahābalaḥ
08024059  devā ūcuḥ
08024059a asmattejobalaṁ yāvat tāvad dviguṇam eva ca
08024059c teṣām iti ha manyāmo dr̥ṣṭatejobalā hi te
08024060  bhagavān uvāca
08024060a vadhyās te sarvataḥ pāpā ye yuṣmāsv aparādhinaḥ
08024060c mama tejobalārdhena sarvāṁs tān ghnata śātravān
08024061  devā ūcuḥ
08024061a bibhartuṁ tejaso ’rdhaṁ te na śakṣyāmo maheśvara
08024061c sarveṣāṁ no balārdhena tvam eva jahi śātravān
08024062  duryodhana uvāca
08024062a tatas tatheti deveśas tair ukto rājasattama
08024062c ardham ādāya sarvebhyas tejasābhyadhiko ’bhavat
08024063a sa tu devo balenāsīt sarvebhyo balavattaraḥ
08024063c mahādeva iti khyātas tadāprabhr̥ti śaṁkaraḥ
08024064a tato ’bravīn mahādevo dhanur bāṇadharas tv aham
08024064c haniṣyāmi rathenājau tān ripūn vai divaukasaḥ
08024065a te yūyaṁ me rathaṁ caiva dhanur bāṇaṁ tathaiva ca
08024065c paśyadhvaṁ yāvad adyaitān pātayāmi mahītale
08024066  devā ūcuḥ
08024066a mūrtisarvasvam ādāya trailokyasya tatas tataḥ
08024066c rathaṁ te kalpayiṣyāma deveśvara mahaujasam
08024067a tathaiva buddhyā vihitaṁ viśvakarmakr̥taṁ śubham
08024067c tato vibudhaśārdūlās taṁ rathaṁ samakalpayan
08024068a vandhuraṁ pr̥thivīṁ devīṁ viśālapuramālinīm
08024068c saparvatavanadvīpāṁ cakrur bhūtadharāṁ tadā
08024069a mandaraṁ parvataṁ cākṣaṁ jaṅghās tasya mahānadīḥ
08024069c diśaś ca pradiśaś caiva parivāraṁ rathasya hi
08024070a anukarṣān grahān dīptān varūthaṁ cāpi tārakāḥ
08024070c dharmārthakāmasaṁyuktaṁ triveṇuṁ cāpi bandhuram
08024070e oṣadhīr vividhās tatra nānāpuṣpaphalodgamāḥ
08024071a sūryācandramasau kr̥tvā cakre rathavarottame
08024071c pakṣau pūrvāparau tatra kr̥te rātryahanī śubhe
08024072a daśa nāgapatīn īṣāṁ dhr̥tarāṣṭramukhān dr̥ḍhām
08024072c dyāṁ yugaṁ yugacarmāṇi saṁvartakabalāhakān
08024073a śamyāṁ dhr̥tiṁ ca medhāṁ ca sthitiṁ saṁnatim eva ca
08024073c grahanakṣatratārābhiś carma citraṁ nabhastalam
08024074a surāmbupretavittānāṁ patīm̐l lokeśvarān hayān
08024074c sinīvālīm anumatiṁ kuhūṁ rākāṁ ca suvratām
08024074e yoktrāṇi cakrur vāhānāṁ rohakāṁś cāpi kaṇṭhakam
08024075a karma satyaṁ tapo ’rthaś ca vihitās tatra raśmayaḥ
08024075c adhiṣṭhānaṁ manas tv āsīt parirathyaṁ sarasvatī
08024076a nānāvarṇāś ca citrāś ca patākāḥ pavaneritāḥ
08024076c vidyudindradhanurnaddhaṁ rathaṁ dīptaṁ vyadīpayat
08024077a evaṁ tasmin mahārāja kalpite rathasattame
08024077c devair manujaśārdūla dviṣatām abhimardane
08024078a svāny āyudhāni mukhyāni nyadadhāc chaṁkaro rathe
08024078c rathayaṣṭiṁ viyatkr̥ṣṭāṁ sthāpayām āsa govr̥ṣam
08024079a brahmadaṇḍaḥ kāladaṇḍo rudradaṇḍas tathā jvaraḥ
08024079c pariskandā rathasyāsya sarvatodiśam udyatāḥ
08024080a atharvāṅgirasāv āstāṁ cakrarakṣau mahātmanaḥ
08024080c r̥gvedaḥ sāmavedaś ca purāṇaṁ ca puraḥsarāḥ
08024081a itihāsayajurvedau pr̥ṣṭharakṣau babhūvatuḥ
08024081c divyā vācaś ca vidyāś ca paripārśvacarāḥ kr̥tāḥ
08024082a tottrādayaś ca rājendra vaṣaṭkāras tathaiva ca
08024082c oṁkāraś ca mukhe rājann atiśobhākaro ’bhavat
08024083a vicitram r̥tubhiḥ ṣaḍbhiḥ kr̥tvā saṁvatsaraṁ dhanuḥ
08024083c tasmān nr̥̄ṇāṁ kālarātrir jyā kr̥tā dhanuṣo ’jarā
08024084a iṣuś cāpy abhavad viṣṇur jvalanaḥ soma eva ca
08024084c agnīṣomau jagat kr̥tsnaṁ vaiṣṇavaṁ cocyate jagat
08024085a viṣṇuś cātmā bhagavato bhavasyāmitatejasaḥ
08024085c tasmād dhanurjyāsaṁsparśaṁ na viṣehur harasya te
08024086a tasmiñ śare tigmamanyur mumocāviṣahaṁ prabhuḥ
08024086c bhr̥gvaṅgiromanyubhavaṁ krodhāgnim atiduḥsaham
08024087a sa nīlalohito dhūmraḥ kr̥ttivāsā bhayaṁkaraḥ
08024087c ādityāyutasaṁkāśas tejojvālāvr̥to jvalan
08024088a duścyāvaś cyāvano jetā hantā brahmadviṣāṁ haraḥ
08024088c nityaṁ trātā ca hantā ca dharmādharmāśritāñ janān
08024089a pramāthibhir ghorarūpair bhīmodagrair gaṇair vr̥taḥ
08024089c vibhāti bhagavān sthāṇus tair evātmaguṇair vr̥taḥ
08024090a tasyāṅgāni samāśritya sthitaṁ viśvam idaṁ jagat
08024090c jaṅgamājaṅgamaṁ rājañ śuśubhe ’dbhutadarśanam
08024091a dr̥ṣṭvā tu taṁ rathaṁ divyaṁ kavacī sa śarāsanī
08024091c bāṇam ādatta taṁ divyaṁ somaviṣṇvagnisaṁbhavam
08024092a tasya vājāṁs tato devāḥ kalpayāṁ cakrire vibhoḥ
08024092c puṇyagandhavahaṁ rājañ śvasanaṁ rājasattama
08024093a tam āsthāya mahādevas trāsayan daivatāny api
08024093c āruroha tadā yattaḥ kampayann iva rodasī
08024094a sa śobhamāno varadaḥ khaḍgī bāṇī śarāsanī
08024094c hasann ivābravīd devo sārathiḥ ko bhaviṣyati
08024095a tam abruvan devagaṇā yaṁ bhavān saṁniyokṣyate
08024095c sa bhaviṣyati deveśa sārathis te na saṁśayaḥ
08024096a tān abravīt punar devo mattaḥ śreṣṭhataro hi yaḥ
08024096c taṁ sārathiṁ kurudhvaṁ me svayaṁ saṁcintya māciram
08024097a etac chrutvā tato devā vākyam uktaṁ mahātmanā
08024097c gatvā pitāmahaṁ devaṁ prasādyaivaṁ vaco ’bruvan
08024098a deva tvayedaṁ kathitaṁ tridaśārinibarhaṇam
08024098c tathā ca kr̥tam asmābhiḥ prasanno vr̥ṣabhadhvajaḥ
08024099a rathaś ca vihito ’smābhir vicitrāyudhasaṁvr̥taḥ
08024099c sārathiṁ tu na jānīmaḥ kaḥ syāt tasmin rathottame
08024100a tasmād vidhīyatāṁ kaś cit sārathir devasattama
08024100c saphalāṁ tāṁ giraṁ deva kartum arhasi no vibho
08024101a evam asmāsu hi purā bhagavann uktavān asi
08024101c hitaṁ kartāsmi bhavatām iti tat kartum arhasi
08024102a sa deva yukto rathasattamo no; durāvaro drāvaṇaḥ śātravāṇām
08024102c pinākapāṇir vihito ’tra yoddhā; vibhīṣayan dānavān udyato ’sau
08024103a tathaiva vedāś caturo hayāgryā; dharā saśailā ca ratho mahātman
08024103c nakṣatravaṁśo ’nugato varūthe; yasmin yoddhā sārathinābhirakṣyaḥ
08024104a tatra sārathir eṣṭavyaḥ sarvair etair viśeṣavān
08024104c tatpratiṣṭho ratho deva hayā yoddhā tathaiva ca
08024104e kavacāni ca śastrāṇi kārmukaṁ ca pitāmaha
08024105a tvām r̥te sārathiṁ tatra nānyaṁ paśyāmahe vayam
08024105c tvaṁ hi sarvair guṇair yukto devatābhyo ’dhikaḥ prabho
08024105e sārathye tūrṇam āroha saṁyaccha paramān hayān
08024106a iti te śirasā natvā trilokeśaṁ pitāmaham
08024106c devāḥ prasādayām āsuḥ sārathyāyeti naḥ śrutam
08024107  brahmovāca
08024107a nātra kiṁ cin mr̥ṣā vākyaṁ yad uktaṁ vo divaukasaḥ
08024107c saṁyacchāmi hayān eṣa yudhyato vai kapardinaḥ
08024108a tataḥ sa bhagavān devo lokasraṣṭā pitāmahaḥ
08024108c sārathye kalpito devair īśānasya mahātmanaḥ
08024109a tasminn ārohati kṣipraṁ syandanaṁ lokapūjite
08024109c śirobhir agamaṁs tūrṇaṁ te hayā vātaraṁhasaḥ
08024110a maheśvare tv āruhati jānubhyām agaman mahīm
08024111a abhīśūn hi trilokeśaḥ saṁgr̥hya prapitāmahaḥ
08024111c tān aśvāṁś codayām āsa manomārutaraṁhasaḥ
08024112a tato ’dhirūḍhe varade prayāte cāsurān prati
08024112c sādhu sādhv iti viśveśaḥ smayamāno ’bhyabhāṣata
08024113a yāhi deva yato daityāś codayāśvān atandritaḥ
08024113c paśya bāhvor balaṁ me ’dya nighnataḥ śātravān raṇe
08024114a tatas tāṁś codayām āsa vāyuvegasamāñ jave
08024114c yena tat tripuraṁ rājan daityadānavarakṣitam
08024115a athādhijyaṁ dhanuḥ kr̥tvā śarvaḥ saṁdhāya taṁ śaram
08024115c yuktvā pāśupatāstreṇa tripuraṁ samacintayat
08024116a tasmin sthite tadā rājan kruddhe vidhr̥takārmuke
08024116c purāṇi tāni kālena jagmur ekatvatāṁ tadā
08024117a ekībhāvaṁ gate caiva tripure samupāgate
08024117c babhūva tumulo harṣo daivatānāṁ mahātmanām
08024118a tato devagaṇāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ
08024118c jayeti vāco mumucuḥ saṁstuvanto mudānvitāḥ
08024119a tato ’grataḥ prādurabhūt tripuraṁ jaghnuṣo ’surān
08024119c anirdeśyogravapuṣo devasyāsahyatejasaḥ
08024120a sa tad vikr̥ṣya bhagavān divyaṁ lokeśvaro dhanuḥ
08024120c trailokyasāraṁ tam iṣuṁ mumoca tripuraṁ prati
08024120e tat sāsuragaṇaṁ dagdhvā prākṣipat paścimārṇave
08024121a evaṁ tat tripuraṁ dagdhaṁ dānavāś cāpy aśeṣataḥ
08024121c maheśvareṇa kruddhena trailokyasya hitaiṣiṇā
08024122a sa cātmakrodhajo vahnir hāhety uktvā nivāritaḥ
08024122c mā kārṣīr bhasmasāl lokān iti tryakṣo ’bravīc ca tam
08024123a tataḥ prakr̥tim āpannā devā lokās tatharṣayaḥ
08024123c tuṣṭuvur vāgbhir arthyābhiḥ sthāṇum apratimaujasam
08024124a te ’nujñātā bhagavatā jagmuḥ sarve yathāgatam
08024124c kr̥takāmāḥ prasannena prajāpatimukhāḥ surāḥ
08024125a yathaiva bhagavān brahmā lokadhātā pitāmahaḥ
08024125c saṁyaccha tvaṁ hayān asya rādheyasya mahātmanaḥ
08024126a tvaṁ hi kr̥ṣṇāc ca karṇāc ca phalgunāc ca viśeṣataḥ
08024126c viśiṣṭo rājaśārdūla nāsti tatra vicāraṇā
08024127a yuddhe hy ayaṁ rudrakalpas tvaṁ ca brahmasamo ’nagha
08024127c tasmāc chaktau yuvāṁ jetuṁ macchatrūṁs tāv ivāsurān
08024128a yathā śalyādya karṇo ’yaṁ śvetāśvaṁ kr̥ṣṇasārathim
08024128c pramathya hanyāt kaunteyaṁ tathā śīghraṁ vidhīyatām
08024128e tvayi karṇaś ca rājyaṁ ca vayaṁ caiva pratiṣṭhitāḥ
08024129a imaṁ cāpy aparaṁ bhūya itihāsaṁ nibodha me
08024129c pitur mama sakāśe yaṁ brāhmaṇaḥ prāha dharmavit
08024130a śrutvā caitad vacaś citraṁ hetukāryārthasaṁhitam
08024130c kuru śalya viniścitya mā bhūd atra vicāraṇā
08024131a bhārgavāṇāṁ kule jāto jamadagnir mahātapāḥ
08024131c tasya rāmeti vikhyātaḥ putras tejoguṇānvitaḥ
08024132a sa tīvraṁ tapa āsthāya prasādayitavān bhavam
08024132c astrahetoḥ prasannātmā niyataḥ saṁyatendriyaḥ
08024133a tasya tuṣṭo mahādevo bhaktyā ca praśamena ca
08024133c hr̥dgataṁ cāsya vijñāya darśayām āsa śaṁkaraḥ
08024134  īśvara uvāca
08024134a rāma tuṣṭo ’smi bhadraṁ te viditaṁ me tavepsitam
08024134c kuruṣva pūtam ātmānaṁ sarvam etad avāpsyasi
08024135a dāsyāmi te tadāstrāṇi yadā pūto bhaviṣyasi
08024135c apātram asamarthaṁ ca dahanty astrāṇi bhārgava
08024136a ity ukto jāmadagnyas tu devadevena śūlinā
08024136c pratyuvāca mahātmānaṁ śirasāvanataḥ prabhum
08024137a yadā jānāsi deveśa pātraṁ mām astradhāraṇe
08024137c tadā śuśrūṣate ’strāṇi bhavān me dātum arhati
08024138  duryodhana uvāca
08024138a tataḥ sa tapasā caiva damena niyamena ca
08024138c pūjopahārabalibhir homamantrapuraskr̥taiḥ
08024139a ārādhayitavāñ śarvaṁ bahūn varṣagaṇāṁs tadā
08024139c prasannaś ca mahādevo bhārgavasya mahātmanaḥ
08024140a abravīt tasya bahuśo guṇān devyāḥ samīpataḥ
08024140c bhaktimān eṣa satataṁ mayi rāmo dr̥ḍhavrataḥ
08024141a evaṁ tasya guṇān prīto bahuśo ’kathayat prabhuḥ
08024141c devatānāṁ pitr̥̄ṇāṁ ca samakṣam arisūdanaḥ
08024142a etasminn eva kāle tu daityā āsan mahābalāḥ
08024142c tais tadā darpamohāndhair abādhyanta divaukasaḥ
08024143a tataḥ saṁbhūya vibudhās tān hantuṁ kr̥taniścayāḥ
08024143c cakruḥ śatruvadhe yatnaṁ na śekur jetum eva te
08024144a abhigamya tato devā maheśvaram athābruvan
08024144c prasādayantas taṁ bhaktyā jahi śatrugaṇān iti
08024145a pratijñāya tato devo devatānāṁ ripukṣayam
08024145c rāmaṁ bhārgavam āhūya so ’bhyabhāṣata śaṁkaraḥ
08024146a ripūn bhārgava devānāṁ jahi sarvān samāgatān
08024146c lokānāṁ hitakāmārthaṁ matprītyarthaṁ tathaiva ca
08024147  rāma uvāca
08024147a akr̥tāstrasya deveśa kā śaktir me maheśvara
08024147c nihantuṁ dānavān sarvān kr̥tāstrān yuddhadurmadān
08024148  īśvara uvāca
08024148a gaccha tvaṁ madanudhyānān nihaniṣyasi dānavān
08024148c vijitya ca ripūn sarvān guṇān prāpsyasi puṣkalān
08024149  duryodhana uvāca
08024149a etac chrutvā ca vacanaṁ pratigr̥hya ca sarvaśaḥ
08024149c rāmaḥ kr̥tasvastyayanaḥ prayayau dānavān prati
08024150a avadhīd devaśatrūṁs tān madadarpabalānvitān
08024150c vajrāśanisamasparśaiḥ prahārair eva bhārgavaḥ
08024151a sa dānavaiḥ kṣatatanur jāmadagnyo dvijottamaḥ
08024151c saṁspr̥ṣṭaḥ sthāṇunā sadyo nirvraṇaḥ samajāyata
08024152a prītaś ca bhagavān devaḥ karmaṇā tena tasya vai
08024152c varān prādād brahmavide bhārgavāya mahātmane
08024153a uktaś ca devadevena prītiyuktena śūlinā
08024153c nipātāt tava śastrāṇāṁ śarīre yābhavad rujā
08024154a tayā te mānuṣaṁ karma vyapoḍhaṁ bhr̥gunandana
08024154c gr̥hāṇāstrāṇi divyāni matsakāśād yathepsitam
08024155a tato ’strāṇi samastāni varāṁś ca manasepsitān
08024155c labdhvā bahuvidhān rāmaḥ praṇamya śirasā śivam
08024156a anujñāṁ prāpya deveśāj jagāma sa mahātapāḥ
08024156c evam etat purāvr̥ttaṁ tadā kathitavān r̥ṣiḥ
08024157a bhārgavo ’py adadāt sarvaṁ dhanurvedaṁ mahātmane
08024157c karṇāya puruṣavyāghra suprītenāntarātmanā
08024158a vr̥jinaṁ hi bhavet kiṁ cid yadi karṇasya pārthiva
08024158c nāsmai hy astrāṇi divyāni prādāsyad bhr̥gunandanaḥ
08024159a nāpi sūtakule jātaṁ karṇaṁ manye kathaṁ cana
08024159c devaputram ahaṁ manye kṣatriyāṇāṁ kulodbhavam
08024160a sakuṇḍalaṁ sakavacaṁ dīrghabāhuṁ mahāratham
08024160c katham ādityasadr̥śaṁ mr̥gī vyāghraṁ janiṣyati
08024161a paśya hy asya bhujau pīnau nāgarājakaropamau
08024161c vakṣaḥ paśya viśālaṁ ca sarvaśatrunibarhaṇam
08025001  duryodhana uvāca
08025001a evaṁ sa bhagavān devaḥ sarvalokapitāmahaḥ
08025001c sārathyam akarot tatra yatra rudro ’bhavad rathī
08025002a rathinābhyadhiko vīraḥ kartavyo rathasārathiḥ
08025002c tasmāt tvaṁ puruṣavyāghra niyaccha turagān yudhi
08025003  saṁjaya uvāca
08025003a tataḥ śalyaḥ pariṣvajya sutaṁ te vākyam abravīt
08025003c duryodhanam amitraghnaḥ prīto madrādhipas tadā
08025004a evaṁ cen manyase rājan gāndhāre priyadarśana
08025004c tasmāt te yat priyaṁ kiṁ cit tat sarvaṁ karavāṇy aham
08025005a yatrāsmi bharataśreṣṭha yogyaḥ karmaṇi karhi cit
08025005c tatra sarvātmanā yukto vakṣye kāryadhuraṁ tava
08025006a yat tu karṇam ahaṁ brūyāṁ hitakāmaḥ priyāpriyam
08025006c mama tat kṣamatāṁ sarvaṁ bhavān karṇaś ca sarvaśaḥ
08025007  karṇa uvāca
08025007a īśānasya yathā brahmā yathā pārthasya keśavaḥ
08025007c tathā nityaṁ hite yukto madrarāja bhajasva naḥ
08025008  śalya uvāca
08025008a ātmanindātmapūjā ca paranindā parastavaḥ
08025008c anācaritam āryāṇāṁ vr̥ttam etac caturvidham
08025009a yat tu vidvan pravakṣyāmi pratyayārtham ahaṁ tava
08025009c ātmanaḥ stavasaṁyuktaṁ tan nibodha yathātatham
08025010a ahaṁ śakrasya sārathye yogyo mātalivat prabho
08025010c apramādaprayogāc ca jñānavidyācikitsitaiḥ
08025011a tataḥ pārthena saṁgrāme yudhyamānasya te ’nagha
08025011c vāhayiṣyāmi turagān vijvaro bhava sūtaja
08026001  duryodhana uvāca
08026001a ayaṁ te karṇa sārathyaṁ madrarājaḥ kariṣyati
08026001c kr̥ṣṇād abhyadhiko yantā devendrasyeva mātaliḥ
08026002a yathā harihayair yuktaṁ saṁgr̥hṇāti sa mātaliḥ
08026002c śalyas tava tathādyāyaṁ saṁyantā rathavājinām
08026003a yodhe tvayi rathasthe ca madrarāje ca sārathau
08026003c rathaśreṣṭho dhruvaṁ saṁkhye pārtho nābhibhaviṣyati
08026004  saṁjaya uvāca
08026004a tato duryodhano bhūyo madrarājaṁ tarasvinam
08026004c uvāca rājan saṁgrāme saṁyacchantaṁ hayottamān
08026005a tvayābhigupto rādheyo vijeṣyati dhanaṁjayam
08026005c ity ukto ratham āsthāya tatheti prāha bhārata
08026006a śalye ’bhyupagate karṇaḥ sārathiṁ sumano ’bravīt
08026006c svaṁ sūta syandanaṁ mahyaṁ kalpayety asakr̥t tvaran
08026007a tato jaitraṁ rathavaraṁ gandharvanagaropamam
08026007c vidhivat kalpitaṁ bhartre jayety uktvā nyavedayat
08026008a taṁ rathaṁ rathināṁ śreṣṭhaḥ karṇo ’bhyarcya yathāvidhi
08026008c saṁpāditaṁ brahmavidā pūrvam eva purodhasā
08026009a kr̥tvā pradakṣiṇaṁ yatnād upasthāya ca bhāskaram
08026009c samīpasthaṁ madrarājaṁ samāropayad agrataḥ
08026010a tataḥ karṇasya durdharṣaṁ syandanapravaraṁ mahat
08026010c āruroha mahātejāḥ śalyaḥ siṁha ivācalam
08026011a tataḥ śalyāsthitaṁ rājan karṇaḥ svaratham uttamam
08026011c adhyatiṣṭhad yathāmbhodaṁ vidyutvantaṁ divākaraḥ
08026012a tāv ekaratham ārūḍhāv ādityāgnisamatviṣau
08026012c vyabhrājetāṁ yathā meghaṁ sūryāgnī sahitau divi
08026013a saṁstūyamānau tau vīrau tadāstāṁ dyutimattarau
08026013c r̥tvik sadasyair indrāgnī hūyamānāv ivādhvare
08026014a sa śalyasaṁgr̥hītāśve rathe karṇaḥ sthito ’bhavat
08026014c dhanur visphārayan ghoraṁ pariveṣīva bhāskaraḥ
08026015a āsthitaḥ sa rathaśreṣṭhaṁ karṇaḥ śaragabhastimān
08026015c prababhau puruṣavyāghro mandarastha ivāṁśumān
08026016a taṁ rathasthaṁ mahāvīraṁ yāntaṁ cāmitatejasam
08026016c duryodhanaḥ sma rādheyam idaṁ vacanam abravīt
08026017a akr̥taṁ droṇabhīṣmābhyāṁ duṣkaraṁ karma saṁyuge
08026017c kuruṣvādhirathe vīra miṣatāṁ sarvadhanvinām
08026018a manogataṁ mama hy āsīd bhīṣmadroṇau mahārathau
08026018c arjunaṁ bhīmasenaṁ ca nihantārāv iti dhruvam
08026019a tābhyāṁ yad akr̥taṁ vīra vīrakarma mahāmr̥dhe
08026019c tat karma kuru rādheya vajrapāṇir ivāparaḥ
08026020a gr̥hāṇa dharmarājaṁ vā jahi vā tvaṁ dhanaṁjayam
08026020c bhīmasenaṁ ca rādheya mādrīputrau yamāv api
08026021a jayaś ca te ’stu bhadraṁ ca prayāhi puruṣarṣabha
08026021c pāṇḍuputrasya sainyāni kuru sarvāṇi bhasmasāt
08026022a tatas tūryasahasrāṇi bherīṇām ayutāni ca
08026022c vādyamānāny arocanta meghaśabdā yathā divi
08026023a pratigr̥hya tu tad vākyaṁ rathastho rathasattamaḥ
08026023c abhyabhāṣata rādheyaḥ śalyaṁ yuddhaviśāradam
08026024a codayāśvān mahābāho yāvad dhanmi dhanaṁjayam
08026024c bhīmasenaṁ yamau cobhau rājānaṁ ca yudhiṣṭhiram
08026025a adya paśyatu me śalya bāhuvīryaṁ dhanaṁjayaḥ
08026025c asyataḥ kaṅkapatrāṇāṁ sahasrāṇi śatāni ca
08026026a adya kṣepsyāmy ahaṁ śalya śarān paramatejanān
08026026c pāṇḍavānāṁ vināśāya duryodhanajayāya ca
08026027  śalya uvāca
08026027a sūtaputra kathaṁ nu tvaṁ pāṇḍavān avamanyase
08026027c sarvāstrajñān maheṣvāsān sarvān eva mahārathān
08026028a anivartino mahābhāgān ajeyān satyavikramān
08026028c api saṁjanayeyur ye bhayaṁ sākṣāc chatakratoḥ
08026029a yadā śroṣyasi nirghoṣaṁ visphūrjitam ivāśaneḥ
08026029c rādheya gāṇḍivasyājau tadā naivaṁ vadiṣyasi
08026030  saṁjaya uvāca
08026030a anādr̥tya tu tad vākyaṁ madrarājena bhāṣitam
08026030c drakṣyasy adyety avocad vai śalyaṁ karṇo nareśvara
08026031a dr̥ṣṭvā karṇaṁ maheṣvāsaṁ yuyutsuṁ samavasthitam
08026031c cukruśuḥ kuravaḥ sarve hr̥ṣṭarūpāḥ paraṁtapa
08026032a tato dundubhighoṣeṇa bherīṇāṁ ninadena ca
08026032c bāṇaśabdaiś ca vividhair garjitaiś ca tarasvinām
08026032e niryayus tāvakā yuddhe mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam
08026033a prayāte tu tataḥ karṇe yodheṣu muditeṣu ca
08026033c cacāla pr̥thivī rājan rarāsa ca suvisvaram
08026034a niścaranto vyadr̥śyanta sūryāt sapta mahāgrahāḥ
08026034c ulkāpātaś ca saṁjajñe diśāṁ dāhas tathaiva ca
08026034e tathāśanyaś ca saṁpetur vavur vātāś ca dāruṇāḥ
08026035a mr̥gapakṣigaṇāś caiva bahuśaḥ pr̥tanāṁ tava
08026035c apasavyaṁ tadā cakrur vedayanto mahad bhayam
08026036a prasthitasya ca karṇasya nipetus turagā bhuvi
08026036c asthivarṣaṁ ca patitam antarikṣād bhayānakam
08026037a jajvaluś caiva śastrāṇi dhvajāś caiva cakampire
08026037c aśrūṇi ca vyamuñcanta vāhanāni viśāṁ pate
08026038a ete cānye ca bahava utpātās tatra māriṣa
08026038c samutpetur vināśāya kauravāṇāṁ sudāruṇāḥ
08026039a na ca tān gaṇayām āsuḥ sarve te daivamohitāḥ
08026039c prasthitaṁ sūtaputraṁ ca jayety ūcur narā bhuvi
08026039e nirjitān pāṇḍavāṁś caiva menire tava kauravāḥ
08026040a tato rathasthaḥ paravīrahantā; bhīṣmadroṇāv āttavīryau nirīkṣya
08026040c samajvalad bhārata pāvakābho; vaikartano ’sau rathakuñjaro vr̥ṣaḥ
08026041a sa śalyam ābhāṣya jagāda vākyaṁ; pārthasya karmāpratimaṁ ca dr̥ṣṭvā
08026041c mānena darpeṇa ca dahyamānaḥ; krodhena dīpyann iva niḥśvasitvā
08026042a nāhaṁ mahendrād api vajrapāṇeḥ; kruddhād bibhemy āttadhanū rathasthaḥ
08026042c dr̥ṣṭvā tu bhīṣmapramukhāñ śayānān; na tv eva māṁ sthiratā saṁjahāti
08026043a mahendraviṣṇupratimāv aninditau; rathāśvanāgapravarapramāthinau
08026043c avadhyakalpau nihatau yadā parais; tato mamādyāpi raṇe ’sti sādhvasam
08026044a samīkṣya saṁkhye ’tibalān narādhipair; narāśvamātaṅgarathāñ śarair hatān
08026044c kathaṁ na sarvān ahitān raṇe ’vadhīn; mahāstravid brāhmaṇapuṁgavo guruḥ
08026045a sa saṁsmaran droṇahavaṁ mahāhave; bravīmi satyaṁ kuravo nibodhata
08026045c na vo mad anyaḥ prasahed raṇe ’rjunaṁ; kramāgataṁ mr̥tyum ivograrūpiṇam
08026046a śikṣā prasādaś ca balaṁ dhr̥tiś ca; droṇe mahāstrāṇi ca saṁnatiś ca
08026046c sa ced agān mr̥tyuvaśaṁ mahātmā; sarvān anyān āturān adya manye
08026047a neha dhruvaṁ kiṁ cid api pracintyaṁ; vidur loke karmaṇo ’nityayogāt
08026047c sūryodaye ko hi vimuktasaṁśayo; garvaṁ kurvītādya gurau nipātite
08026048a na nūnam astrāṇi balaṁ parākramaḥ; kriyā sunītaṁ paramāyudhāni vā
08026048c alaṁ manuṣyasya sukhāya vartituṁ; tathā hi yuddhe nihataḥ parair guruḥ
08026049a hutāśanādityasamānatejasaṁ; parākrame viṣṇupuraṁdaropamam
08026049c naye br̥haspatyuśanaḥsamaṁ sadā; na cainam astraṁ tad apāt suduḥsaham
08026050a saṁprakruṣṭe ruditastrīkumāre; parābhūte pauruṣe dhārtarāṣṭre
08026050c mayā kr̥tyam iti jānāmi śalya; prayāhi tasmād dviṣatām anīkam
08026051a yatra rājā pāṇḍavaḥ satyasaṁdho; vyavasthito bhīmasenārjunau ca
08026051c vāsudevaḥ sr̥ñjayāḥ sātyakiś ca; yamau ca kas tau viṣahen mad anyaḥ
08026052a tasmāt kṣipraṁ madrapate prayāhi; raṇe pāñcālān pāṇḍavān sr̥ñjayāṁś ca
08026052c tān vā haniṣyāmi sametya saṁkhye; yāsyāmi vā droṇamukhāya manye
08026053a na tv evāhaṁ na gamiṣyāmi madhyaṁ; teṣāṁ śūrāṇām iti mā śalya viddhi
08026053c mitradroho marṣaṇīyo na me ’yaṁ; tyaktvā prāṇān anuyāsyāmi droṇam
08026054a prājñasya mūḍhasya ca jīvitānte; prāṇapramokṣo ’ntakavaktragasya
08026054c ato vidvann abhiyāsyāmi pārthaṁ; diṣṭaṁ na śakyaṁ vyativartituṁ vai
08026055a kalyāṇavr̥ttaḥ satataṁ hi rājan; vaicitravīryasya suto mamāsīt
08026055c tasyārthasiddhyartham ahaṁ tyajāmi; priyān bhogān dustyajaṁ jīvitaṁ ca
08026056a vaiyāghracarmāṇam akūjanākṣaṁ; haimatrikośaṁ rajatatriveṇum
08026056c rathaprabarhaṁ turagaprabarhair; yuktaṁ prādān mahyam idaṁ hi rāmaḥ
08026057a dhanūṁṣi citrāṇi nirīkṣya śalya; dhvajaṁ gadāṁ sāyakāṁś cograrūpān
08026057c asiṁ ca dīptaṁ paramāyudhaṁ ca; śaṅkhaṁ ca śubhraṁ svanavantam ugram
08026058a patākinaṁ vajranipātanisvanaṁ; sitāśvayuktaṁ śubhatūṇaśobhitam
08026058c imaṁ samāsthāya rathaṁ ratharṣabhaṁ; raṇe haniṣyāmy aham arjunaṁ balāt
08026059a taṁ cen mr̥tyuḥ sarvaharo ’bhirakṣate; sadāpramattaḥ samare pāṇḍuputram
08026059c taṁ vā haniṣyāmi sametya yuddhe; yāsyāmi vā bhīṣmamukho yamāya
08026060a yamavaruṇakuberavāsavā vā; yadi yugapat sagaṇā mahāhave
08026060c jugupiṣava ihaitya pāṇḍavaṁ; kim u bahunā saha tair jayāmi tam
08026061a iti raṇarabhasasya katthatas; tad upaniśamya vacaḥ sa madrarāṭ
08026061c avahasad avamanya vīryavān; pratiṣiṣidhe ca jagāda cottaram
08026062a virama virama karṇa katthanād; atirabhaso ’syati cāpy ayuktavāk
08026062c kva ca hi naravaro dhanaṁjayaḥ; kva punar iha tvam upāramābudha
08026063a yadusadanam upendrapālitaṁ; tridivam ivāmararājarakṣitam
08026063c prasabham iha vilokya ko haret; puruṣavarāvarajām r̥te ’rjunāt
08026064a tribhuvanasr̥jam īśvareśvaraṁ; ka iha pumān bhavam āhvayed yudhi
08026064c mr̥gavadhakalahe r̥te ’rjunāt; surapativīryasamaprabhāvataḥ
08026065a asurasuramahoragān narān; garuḍapiśācasayakṣarākṣasān
08026065c iṣubhir ajayad agnigauravāt; svabhilaṣitaṁ ca havir dadau jayaḥ
08026066a smarasi nanu yadā parair hr̥taḥ; sa ca dhr̥tarāṣṭrasuto vimokṣitaḥ
08026066c dinakaraja narottamair yadā; maruṣu bahūn vinihatya tān arīn
08026067a prathamam api palāyite tvayi; priyakalahā dhr̥tarāṣṭrasūnavaḥ
08026067c smarasi nanu yadā pramocitāḥ; khacaragaṇān avajitya pāṇḍavaiḥ
08026068a samuditabalavāhanāḥ punaḥ; puruṣavareṇa jitāḥ stha gograhe
08026068c sagurugurusutāḥ sabhīṣmakāḥ; kim u na jitaḥ sa tadā tvayārjunaḥ
08026069a idam aparam upasthitaṁ punas; tava nidhanāya suyuddham adya vai
08026069c yadi na ripubhayāt palāyase; samaragato ’dya hato ’si sūtaja
08026070  saṁjaya uvāca
08026070a iti bahuparuṣaṁ prabhāṣati; pramanasi madrapatau ripustavam
08026070c bhr̥śam atiruṣitaḥ paraṁ vr̥ṣaḥ; kurupr̥tanāpatir āha madrapam
08026071a bhavatu bhavatu kiṁ vikatthase; nanu mama tasya ca yuddham udyatam
08026071c yadi sa jayati māṁ mahāhave; tata idam astu sukatthitaṁ tava
08026072a evam astv iti madreśa uktvā nottaram uktavān
08026072c yāhi madreśa cāpy enaṁ karṇaḥ prāha yuyutsayā
08026073a sa rathaḥ prayayau śatrūñ śvetāśvaḥ śalyasārathiḥ
08026073c nighnann amitrān samare tamo ghnan savitā yathā
08026074a tataḥ prāyāt prītimān vai rathena; vaiyāghreṇa śvetayujātha karṇaḥ
08026074c sa cālokya dhvajinīṁ pāṇḍavānāṁ; dhanaṁjayaṁ tvarayā paryapr̥cchat
08027001  saṁjaya uvāca
08027001a prayān eva tadā karṇo harṣayan vāhinīṁ tava
08027001c ekaikaṁ samare dr̥ṣṭvā pāṇḍavaṁ paryapr̥cchata
08027002a yo mamādya mahātmānaṁ darśayec chvetavāhanam
08027002c tasmai dadyām abhipretaṁ varaṁ yaṁ manasecchati
08027003a sa cet tad abhimanyeta tasmai dadyām ahaṁ punaḥ
08027003c śakaṭaṁ ratnasaṁpūrṇaṁ yo me brūyād dhanaṁjayam
08027004a sa cet tad abhimanyeta puruṣo ’rjunadarśivān
08027004c anyaṁ tasmai punar dadyāṁ sauvarṇaṁ hastiṣaḍgavam
08027005a tathā tasmai punar dadyāṁ strīṇāṁ śatam alaṁkr̥tam
08027005c śyāmānāṁ niṣkakaṇṭhīnāṁ gītavādyavipaścitām
08027006a sa cet tad abhimanyeta puruṣo ’rjunadarśivān
08027006c anyaṁ tasmai varaṁ dadyāṁ śvetān pañcaśatān hayān
08027007a hemabhāṇḍaparicchannān sumr̥ṣṭamaṇikuṇḍalān
08027007c sudāntān api caivāhaṁ dadyām aṣṭaśatān parān
08027008a rathaṁ ca śubhraṁ sauvarṇaṁ dadyāṁ tasmai svalaṁkr̥tam
08027008c yuktaṁ paramakāmbojair yo me brūyād dhanaṁjayam
08027009a anyaṁ tasmai varaṁ dadyāṁ kuñjarāṇāṁ śatāni ṣaṭ
08027009c kāñcanair vividhair bhāṇḍair ācchannān hemamālinaḥ
08027009e utpannān aparānteṣu vinītān hastiśikṣakaiḥ
08027010a sa cet tad abhimanyeta puruṣo ’rjunadarśivān
08027010c anyaṁ tasmai varaṁ dadyāṁ yam asau kāmayet svayam
08027011a putradārān vihārāṁś ca yad anyad vittam asti me
08027011c tac ca tasmai punar dadyāṁ yad yat sa manasecchati
08027012a hatvā ca sahitau kr̥ṣṇau tayor vittāni sarvaśaḥ
08027012c tasmai dadyām ahaṁ yo me prabrūyāt keśavārjunau
08027013a etā vācaḥ subahuśaḥ karṇa uccārayan yudhi
08027013c dadhmau sāgarasaṁbhūtaṁ susvanaṁ śaṅkham uttamam
08027014a tā vācaḥ sūtaputrasya tathā yuktā niśamya tu
08027014c duryodhano mahārāja prahr̥ṣṭaḥ sānugo ’bhavat
08027015a tato dundubhinirghoṣo mr̥daṅgānāṁ ca sarvaśaḥ
08027015c siṁhanādaḥ savāditraḥ kuñjarāṇāṁ ca nisvanaḥ
08027016a prādurāsīt tadā rājaṁs tvatsainye bharatarṣabha
08027016c yodhānāṁ saṁprahr̥ṣṭānāṁ tathā samabhavat svanaḥ
08027017a tathā prahr̥ṣṭe sainye tu plavamānaṁ mahāratham
08027017c vikatthamānaṁ samare rādheyam arikarśanam
08027017e madrarājaḥ prahasyedaṁ vacanaṁ pratyabhāṣata
08027018a mā sūtaputra mānena sauvarṇaṁ hastiṣaḍgavam
08027018c prayaccha puruṣāyādya drakṣyasi tvaṁ dhanaṁjayam
08027019a bālyād iva tvaṁ tyajasi vasu vaiśravaṇo yathā
08027019c ayatnenaiva rādheya draṣṭāsy adya dhanaṁjayam
08027020a parāsr̥jasi mithyā kiṁ kiṁ ca tvaṁ bahu mūḍhavat
08027020c apātradāne ye doṣās tān mohān nāvabudhyase
08027021a yat pravedayase vittaṁ bahutvena khalu tvayā
08027021c śakyaṁ bahuvidhair yajñair yaṣṭuṁ sūta yajasva taiḥ
08027022a yac ca prārthayase hantuṁ kr̥ṣṇau mohān mr̥ṣaiva tat
08027022c na hi śuśruma saṁmarde kroṣṭrā siṁhau nipātitau
08027023a aprārthitaṁ prārthayase suhr̥do na hi santi te
08027023c ye tvāṁ na vārayanty āśu prapatantaṁ hutāśane
08027024a kālakāryaṁ na jānīṣe kālapakvo ’sy asaṁśayam
08027024c bahvabaddham akarṇīyaṁ ko hi brūyāj jijīviṣuḥ
08027025a samudrataraṇaṁ dorbhyāṁ kaṇṭhe baddhvā yathā śilām
08027025c giryagrād vā nipatanaṁ tādr̥k tava cikīrṣitam
08027026a sahitaḥ sarvayodhais tvaṁ vyūḍhānīkaiḥ surakṣitaḥ
08027026c dhanaṁjayena yudhyasva śreyaś cet prāptum icchasi
08027027a hitārthaṁ dhārtarāṣṭrasya bravīmi tvā na hiṁsayā
08027027c śraddhatsvaitan mayā proktaṁ yadi te ’sti jijīviṣā
08027028  karṇa uvāca
08027028a svavīrye ’haṁ parāśvasya prārthayāmy arjunaṁ raṇe
08027028c tvaṁ tu mitramukhaḥ śatrur māṁ bhīṣayitum icchasi
08027029a na mām asmād abhiprāyāt kaś cid adya nivartayet
08027029c apīndro vajram udyamya kiṁ nu martyaḥ kariṣyati
08027030  saṁjaya uvāca
08027030a iti karṇasya vākyānte śalyaḥ prāhottaraṁ vacaḥ
08027030c cukopayiṣur atyarthaṁ karṇaṁ madreśvaraḥ punaḥ
08027031a yadā vai tvāṁ phalgunaveganunnā; jyācoditā hastavatā visr̥ṣṭāḥ
08027031c anvetāraḥ kaṅkapatrāḥ śitāgrās; tadā tapsyasy arjunasyābhiyogāt
08027032a yadā divyaṁ dhanur ādāya pārthaḥ; prabhāsayan pr̥tanāṁ savyasācī
08027032c tvām ardayeta niśitaiḥ pr̥ṣatkais; tadā paścāt tapsyase sūtaputra
08027033a bālaś candraṁ mātur aṅke śayāno; yathā kaś cit prārthayate ’pahartum
08027033c tadvan mohād yatamāno rathasthas; tvaṁ prārthayasy arjunam adya jetum
08027034a triśūlam āśliṣya sutīkṣṇadhāraṁ; sarvāṇi gātrāṇi nigharṣasi tvam
08027034c sutīkṣṇadhāropamakarmaṇā tvaṁ; yuyutsase yo ’rjunenādya karṇa
08027035a siddhaṁ siṁhaṁ kesariṇaṁ br̥hantaṁ; bālo mūḍhaḥ kṣudramr̥gas tarasvī
08027035c samāhvayet tadvad etat tavādya; samāhvānaṁ sūtaputrārjunasya
08027036a mā sūtaputrāhvaya rājaputraṁ; mahāvīryaṁ kesariṇaṁ yathaiva
08027036c vane sr̥gālaḥ piśitasya tr̥pto; mā pārtham āsādya vinaṅkṣyasi tvam
08027037a īṣādantaṁ mahānāgaṁ prabhinnakaraṭāmukham
08027037c śaśakāhvayase yuddhe karṇa pārthaṁ dhanaṁjayam
08027038a bilasthaṁ kr̥ṣṇasarpaṁ tvaṁ bālyāt kāṣṭhena vidhyasi
08027038c mahāviṣaṁ pūrṇakośaṁ yat pārthaṁ yoddhum icchasi
08027039a siṁhaṁ kesariṇaṁ kruddham atikramyābhinardasi
08027039c sr̥gāla iva mūḍhatvān nr̥siṁhaṁ karṇa pāṇḍavam
08027040a suparṇaṁ patagaśreṣṭhaṁ vainateyaṁ tarasvinam
08027040c laṭvevāhvayase pāte karṇa pārthaṁ dhanaṁjayam
08027041a sarvāmbhonilayaṁ bhīmam ūrmimantaṁ jhaṣāyutam
08027041c candrodaye vivartantam aplavaḥ saṁtitīrṣasi
08027042a r̥ṣabhaṁ dundubhigrīvaṁ tīkṣṇaśr̥ṅgaṁ prahāriṇam
08027042c vatsa āhvayase yuddhe karṇa pārthaṁ dhanaṁjayam
08027043a mahāghoṣaṁ mahāmeghaṁ darduraḥ pratinardasi
08027043c kāmatoyapradaṁ loke naraparjanyam arjunam
08027044a yathā ca svagr̥hasthaḥ śvā vyāghraṁ vanagataṁ bhaṣet
08027044c tathā tvaṁ bhaṣase karṇa naravyāghraṁ dhanaṁjayam
08027045a sr̥gālo ’pi vane karṇa śaśaiḥ parivr̥to vasan
08027045c manyate siṁham ātmānaṁ yāvat siṁhaṁ na paśyati
08027046a tathā tvam api rādheya siṁham ātmānam icchasi
08027046c apaśyañ śatrudamanaṁ naravyāghraṁ dhanaṁjayam
08027047a vyāghraṁ tvaṁ manyase ’’tmānaṁ yāvat kr̥ṣṇau na paśyasi
08027047c samāsthitāv ekarathe sūryācandramasāv iva
08027048a yāvad gāṇḍīvanirghoṣaṁ na śr̥ṇoṣi mahāhave
08027048c tāvad eva tvayā karṇa śakyaṁ vaktuṁ yathecchasi
08027049a rathaśabdadhanuḥśabdair nādayantaṁ diśo daśa
08027049c nardantam iva śārdūlaṁ dr̥ṣṭvā kroṣṭā bhaviṣyasi
08027050a nityam eva sr̥gālas tvaṁ nityaṁ siṁho dhanaṁjayaḥ
08027050c vīrapradveṣaṇān mūḍha nityaṁ kroṣṭeva lakṣyase
08027051a yathākhuḥ syād biḍālaś ca śvā vyāghraś ca balābale
08027051c yathā sr̥gālaḥ siṁhaś ca yathā ca śaśakuñjarau
08027052a yathānr̥taṁ ca satyaṁ ca yathā cāpi viṣāmr̥te
08027052c tathā tvam api pārthaś ca prakhyātāv ātmakarmabhiḥ
08027053  saṁjaya uvāca
08027053a adhikṣiptas tu rādheyaḥ śalyenāmitatejasā
08027053c śalyam āha susaṁkruddho vākśalyam avadhārayan
08027054a guṇān guṇavataḥ śalya guṇavān vetti nāguṇaḥ
08027054c tvaṁ tu nityaṁ guṇair hīnaḥ kiṁ jñāsyasy aguṇo guṇān
08027055a arjunasya mahāstrāṇi krodhaṁ vīryaṁ dhanuḥ śarān
08027055c ahaṁ śalyābhijānāmi na tvaṁ jānāsi tat tathā
08027056a evam evātmano vīryam ahaṁ vīryaṁ ca pāṇḍave
08027056c jānann evāhvaye yuddhe śalya nāgniṁ pataṁgavat
08027057a asti cāyam iṣuḥ śalya supuṅkho raktabhojanaḥ
08027057c ekatūṇīśayaḥ patrī sudhautaḥ samalaṁkr̥taḥ
08027058a śete candanapūrṇena pūjito bahulāḥ samāḥ
08027058c āheyo viṣavān ugro narāśvadvipasaṁghahā
08027059a ekavīro mahāraudras tanutrāsthividāraṇaḥ
08027059c nirbhindyāṁ yena ruṣṭo ’ham api meruṁ mahāgirim
08027060a tam ahaṁ jātu nāsyeyam anyasmin phalgunād r̥te
08027060c kr̥ṣṇād vā devakīputrāt satyaṁ cātra śr̥ṇuṣva me
08027061a tenāham iṣuṇā śalya vāsudevadhanaṁjayau
08027061c yotsye paramasaṁkruddhas tat karma sadr̥śaṁ mama
08027062a sarveṣāṁ vāsudevānāṁ kr̥ṣṇe lakṣmīḥ pratiṣṭhitā
08027062c sarveṣāṁ pāṇḍuputrāṇāṁ jayaḥ pārthe pratiṣṭhitaḥ
08027062e ubhayaṁ tat samāsādya ko ’tivartitum arhati
08027063a tāv etau puruṣavyāghrau sametau syandane sthitau
08027063c mām ekam abhisaṁyātau sujātaṁ śalya paśya me
08027064a pitr̥ṣvasāmātulajau bhrātarāv aparājitau
08027064c maṇī sūtra iva protau draṣṭāsi nihatau mayā
08027065a arjune gāṇḍivaṁ kr̥ṣṇe cakraṁ tārkṣyakapidhvajau
08027065c bhīrūṇāṁ trāsajananau śalya harṣakarau mama
08027066a tvaṁ tu duṣprakr̥tir mūḍho mahāyuddheṣv akovidaḥ
08027066c bhayāvatīrṇaḥ saṁtrāsād abaddhaṁ bahu bhāṣase
08027067a saṁstauṣi tvaṁ tu kenāpi hetunā tau kudeśaja
08027067c tau hatvā samare hantā tvām addhā sahabāndhavam
08027068a pāpadeśaja durbuddhe kṣudra kṣatriyapāṁsana
08027068c suhr̥d bhūtvā ripuḥ kiṁ māṁ kr̥ṣṇābhyāṁ bhīṣayann asi
08027069a tau vā mamādya hantārau hantāsmi samare sthitau
08027069c nāhaṁ bibhemi kr̥ṣṇābhyāṁ vijānann ātmano balam
08027070a vāsudevasahasraṁ vā phalgunānāṁ śatāni ca
08027070c aham eko haniṣyāmi joṣam āssva kudeśaja
08027071a striyo bālāś ca vr̥ddhāś ca prāyaḥ krīḍāgatā janāḥ
08027071c yā gāthāḥ saṁpragāyanti kurvanto ’dhyayanaṁ yathā
08027071e tā gāthāḥ śr̥ṇu me śalya madrakeṣu durātmasu
08027072a brāhmaṇaiḥ kathitāḥ pūrvaṁ yathāvad rājasaṁnidhau
08027072c śrutvā caikamanā mūḍha kṣama vā brūhi vottaram
08027073a mitradhruṅ madrako nityaṁ yo no dveṣṭi sa madrakaḥ
08027073c madrake saṁgataṁ nāsti kṣudravākye narādhame
08027074a durātmā madrako nityaṁ nityaṁ cānr̥tiko ’nr̥juḥ
08027074c yāvadantaṁ hi daurātmyaṁ madrakeṣv iti naḥ śrutam
08027075a pitā mātā ca putraś ca śvaśrūśvaśuramātulāḥ
08027075c jāmātā duhitā bhrātā naptā te te ca bāndhavāḥ
08027076a vayasyābhyāgatāś cānye dāsīdāsaṁ ca saṁgatam
08027076c puṁbhir vimiśrā nāryaś ca jñātājñātāḥ svayecchayā
08027077a yeṣāṁ gr̥heṣu śiṣṭānāṁ saktumanthāśināṁ sadā
08027077c pītvā sīdhuṁ sagomāṁsaṁ nardanti ca hasanti ca
08027078a yāni caivāpy abaddhāni pravartante ca kāmataḥ
08027078c kāmapralāpino ’nyonyaṁ teṣu dharmaḥ kathaṁ bhavet
08027079a madrakeṣu vilupteṣu prakhyātāśubhakarmasu
08027079c nāpi vairaṁ na sauhārdaṁ madrakeṣu samācaret
08027080a madrake saṁgataṁ nāsti madrako hi sacāpalaḥ
08027080c madrakeṣu ca duḥsparśaṁ śaucaṁ gāndhārakeṣu ca
08027081a rājayājakayājyena naṣṭaṁ dattaṁ havir bhavet
08027082a śūdrasaṁskārako vipro yathā yāti parābhavam
08027082c tathā brahmadviṣo nityaṁ gacchantīha parābhavam
08027083a madrake saṁgataṁ nāsti hataṁ vr̥ścikato viṣam
08027083c ātharvaṇena mantreṇa sarvā śāntiḥ kr̥tā bhavet
08027084a iti vr̥ścikadaṣṭasya nānāviṣahatasya ca
08027084c kurvanti bheṣajaṁ prājñāḥ satyaṁ tac cāpi dr̥śyate
08027084e evaṁ vidvañ joṣam āssva śr̥ṇu cātrottaraṁ vacaḥ
08027085a vāsāṁsy utsr̥jya nr̥tyanti striyo yā madyamohitāḥ
08027085c mithune ’saṁyatāś cāpi yathākāmacarāś ca tāḥ
08027085e tāsāṁ putraḥ kathaṁ dharmaṁ madrako vaktum arhati
08027086a yās tiṣṭhantyaḥ pramehanti yathaivoṣṭrīdaśerake
08027086c tāsāṁ vibhraṣṭalajjānāṁ nirlajjānāṁ tatas tataḥ
08027086e tvaṁ putras tādr̥śīnāṁ hi dharmaṁ vaktum ihecchasi
08027087a suvīrakaṁ yācyamānā madrakā kaṣati sphijau
08027087c adātukāmā vacanam idaṁ vadati dāruṇam
08027088a mā mā suvīrakaṁ kaś cid yācatāṁ dayito mama
08027088c putraṁ dadyāṁ pratipadaṁ na tu dadyāṁ suvīrakam
08027089a nāryo br̥hatyo nirhrīkā madrakāḥ kambalāvr̥tāḥ
08027089c ghasmarā naṣṭaśaucāś ca prāya ity anuśuśruma
08027090a evamādi mayānyair vā śakyaṁ vaktuṁ bhaved bahu
08027090c ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyeṣu kuvartmasu
08027091a madrakāḥ sindhusauvīrā dharmaṁ vidyuḥ kathaṁ tv iha
08027091c pāpadeśodbhavā mlecchā dharmāṇām avicakṣaṇāḥ
08027092a eṣa mukhyatamo dharmaḥ kṣatriyasyeti naḥ śrutam
08027092c yad ājau nihataḥ śete sadbhiḥ samabhipūjitaḥ
08027093a āyudhānāṁ saṁparāye yan mucyeyam ahaṁ tataḥ
08027093c na me sa prathamaḥ kalpo nidhane svargam icchataḥ
08027094a so ’haṁ priyaḥ sakhā cāsmi dhārtarāṣṭrasya dhīmataḥ
08027094c tadarthe hi mama prāṇā yac ca me vidyate vasu
08027095a vyaktaṁ tvam apy upahitaḥ pāṇḍavaiḥ pāpadeśaja
08027095c yathā hy amitravat sarvaṁ tvam asmāsu pravartase
08027096a kāmaṁ na khalu śakyo ’haṁ tvadvidhānāṁ śatair api
08027096c saṁgrāmād vimukhaḥ kartuṁ dharmajña iva nāstikaiḥ
08027097a sāraṅga iva gharmārtaḥ kāmaṁ vilapa śuṣya ca
08027097c nāhaṁ bhīṣayituṁ śakyaḥ kṣatravr̥tte vyavasthitaḥ
08027098a tanutyajāṁ nr̥siṁhānām āhaveṣv anivartinām
08027098c yā gatir guruṇā prāṅ me proktā rāmeṇa tāṁ smara
08027099a sveṣāṁ trāṇārtham udyuktaṁ vadhāya dviṣatām api
08027099c viddhi mām āsthitaṁ vr̥ttaṁ paurūravasam uttamam
08027100a na tad bhūtaṁ prapaśyāmi triṣu lokeṣu madraka
08027100c yo mām asmād abhiprāyād vārayed iti me matiḥ
08027101a evaṁ vidvañ joṣam āssva trāsāt kiṁ bahu bhāṣase
08027101c mā tvā hatvā pradāsyāmi kravyādbhyo madrakādhama
08027102a mitrapratīkṣayā śalya dhārtarāṣṭrasya cobhayoḥ
08027102c apavādatitikṣābhis tribhir etair hi jīvasi
08027103a punaś ced īdr̥śaṁ vākyaṁ madrarāja vadiṣyasi
08027103c śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā
08027104a śrotāras tv idam adyeha draṣṭāro vā kudeśaja
08027104c karṇaṁ vā jaghnatuḥ kr̥ṣṇau karṇo vāpi jaghāna tau
08027105a evam uktvā tu rādheyaḥ punar eva viśāṁ pate
08027105c abravīn madrarājānaṁ yāhi yāhīty asaṁbhramam
08028001  saṁjaya uvāca
08028001a māriṣādhiratheḥ śrutvā vaco yuddhābhinandinaḥ
08028001c śalyo ’bravīt punaḥ karṇaṁ nidarśanam udāharan
08028002a yathaiva matto madyena tvaṁ tathā na ca vā tathā
08028002c tathāhaṁ tvāṁ pramādyantaṁ cikitsāmi suhr̥ttayā
08028003a imāṁ kākopamāṁ karṇa procyamānāṁ nibodha me
08028003c śrutvā yatheṣṭaṁ kuryās tvaṁ vihīna kulapāṁsana
08028004a nāham ātmani kiṁ cid vai kilbiṣaṁ karṇa saṁsmare
08028004c yena tvaṁ māṁ mahābāho hantum icchasy anāgasam
08028005a avaśyaṁ tu mayā vācyaṁ budhyatāṁ yadi te hitam
08028005c viśeṣato rathasthena rājñaś caiva hitaiṣiṇā
08028006a samaṁ ca viṣamaṁ caiva rathinaś ca balābalam
08028006c śramaḥ khedaś ca satataṁ hayānāṁ rathinā saha
08028007a āyudhasya parijñānaṁ rutaṁ ca mr̥gapakṣiṇām
08028007c bhāraś cāpy atibhāraś ca śalyānāṁ ca pratikriyā
08028008a astrayogaś ca yuddhaṁ ca nimittāni tathaiva ca
08028008c sarvam etan mayā jñeyaṁ rathasyāsya kuṭumbinā
08028008e atas tvāṁ kathaye karṇa nidarśanam idaṁ punaḥ
08028009a vaiśyaḥ kila samudrānte prabhūtadhanadhānyavān
08028009c yajvā dānapatiḥ kṣāntaḥ svakarmastho ’bhavac chuciḥ
08028010a bahuputraḥ priyāpatyaḥ sarvabhūtānukampakaḥ
08028010c rājño dharmapradhānasya rāṣṭre vasati nirbhayaḥ
08028011a putrāṇāṁ tasya bālānāṁ kumārāṇāṁ yaśasvinām
08028011c kāko bahūnām abhavad ucchiṣṭakr̥tabhojanaḥ
08028012a tasmai sadā prayacchanti vaiśyaputrāḥ kumārakāḥ
08028012c māṁsodanaṁ dadhi kṣīraṁ pāyasaṁ madhusarpiṣī
08028013a sa cocchiṣṭabhr̥taḥ kāko vaiśyaputraiḥ kumārakaiḥ
08028013c sadr̥śān pakṣiṇo dr̥ptaḥ śreyasaś cāvamanyate
08028014a atha haṁsāḥ samudrānte kadā cid abhipātinaḥ
08028014c garuḍasya gatau tulyāś cakrāṅgā hr̥ṣṭacetasaḥ
08028015a kumārakās tato haṁsān dr̥ṣṭvā kākam athābruvan
08028015c bhavān eva viśiṣṭo hi patatribhyo vihaṁgama
08028016a pratāryamāṇas tu sa tair alpabuddhibhir aṇḍajaḥ
08028016c tad vacaḥ satyam ity eva maurkhyād darpāc ca manyate
08028017a tān so ’bhipatya jijñāsuḥ ka eṣāṁ śreṣṭhabhāg iti
08028017c ucchiṣṭadarpitaḥ kāko bahūnāṁ dūrapātinām
08028018a teṣāṁ yaṁ pravaraṁ mene haṁsānāṁ dūrapātinām
08028018c tam āhvayata durbuddhiḥ patāma iti pakṣiṇam
08028019a tac chrutvā prāhasan haṁsā ye tatrāsan samāgatāḥ
08028019c bhāṣato bahu kākasya balinaḥ patatāṁ varāḥ
08028019e idam ūcuś ca cakrāṅgā vacaḥ kākaṁ vihaṁgamāḥ
08028020a vayaṁ haṁsāś carāmemāṁ pr̥thivīṁ mānasaukasaḥ
08028020c pakṣiṇāṁ ca vayaṁ nityaṁ dūrapātena pūjitāḥ
08028021a kathaṁ nu haṁsaṁ balinaṁ vajrāṅgaṁ dūrapātinam
08028021c kāko bhūtvā nipatane samāhvayasi durmate
08028021e kathaṁ tvaṁ patanaṁ kāka sahāsmābhir bravīṣi tat
08028022a atha haṁsavaco mūḍhaḥ kutsayitvā punaḥ punaḥ
08028022c prajagādottaraṁ kākaḥ katthano jātilāghavāt
08028023a śatam ekaṁ ca pātānāṁ patitāsmi na saṁśayaḥ
08028023c śatayojanam ekaikaṁ vicitraṁ vividhaṁ tathā
08028024a uḍḍīnam avaḍīnaṁ ca praḍīnaṁ ḍīnam eva ca
08028024c niḍīnam atha saṁḍīnaṁ tiryak cātigatāni ca
08028025a viḍīnaṁ pariḍīnaṁ ca parāḍīnaṁ suḍīnakam
08028025c atiḍīnaṁ mahāḍīnaṁ niḍīnaṁ pariḍīnakam
08028026a gatāgatapratigatā bahvīś ca nikuḍīnikāḥ
08028026c kartāsmi miṣatāṁ vo ’dya tato drakṣyatha me balam
08028027a evam ukte tu kākena prahasyaiko vihaṁgamaḥ
08028027c uvāca haṁsas taṁ kākaṁ vacanaṁ tan nibodha me
08028028a śatam ekaṁ ca pātānāṁ tvaṁ kāka patitā dhruvam
08028028c ekam eva tu ye pātaṁ viduḥ sarve vihaṁgamāḥ
08028029a tam ahaṁ patitā kāka nānyaṁ jānāmi kaṁ cana
08028029c pata tvam api raktākṣa yena vā tena manyase
08028030a atha kākāḥ prajahasur ye tatrāsan samāgatāḥ
08028030c katham ekena pātena haṁsaḥ pātaśataṁ jayet
08028031a ekenaiva śatasyaikaṁ pātenābhibhaviṣyati
08028031c haṁsasya patitaṁ kāko balavān āśuvikramaḥ
08028032a prapetatuḥ spardhayātha tatas tau haṁsavāyasau
08028032c ekapātī ca cakrāṅgaḥ kākaḥ pātaśatena ca
08028033a petivān atha cakrāṅgaḥ petivān atha vāyasaḥ
08028033c visismāpayiṣuḥ pātair ācakṣāṇo ’’tmanaḥ kriyām
08028034a atha kākasya citrāṇi patitānītarāṇi ca
08028034c dr̥ṣṭvā pramuditāḥ kākā vinedur atha taiḥ svaraiḥ
08028035a haṁsāṁś cāvahasanti sma prāvadann apriyāṇi ca
08028035c utpatyotpatya ca prāhur muhūrtam iti ceti ca
08028036a vr̥kṣāgrebhyaḥ sthalebhyaś ca nipatanty utpatanti ca
08028036c kurvāṇā vividhān rāvān āśaṁsantas tadā jayam
08028037a haṁsas tu mr̥dukenaiva vikrāntum upacakrame
08028037c pratyahīyata kākāc ca muhūrtam iva māriṣa
08028038a avamanya rayaṁ haṁsān idaṁ vacanam abravīt
08028038c yo ’sāv utpatito haṁsaḥ so ’sāv eva prahīyate
08028039a atha haṁsaḥ sa tac chrutvā prāpatat paścimāṁ diśam
08028039c upary upari vegena sāgaraṁ varuṇālayam
08028040a tato bhīḥ prāviśat kākaṁ tadā tatra vicetasam
08028040c dvīpadrumān apaśyantaṁ nipatantaṁ śramānvitam
08028040e nipateyaṁ kva nu śrānta iti tasmiñ jalārṇave
08028041a aviṣahyaḥ samudro hi bahusattvagaṇālayaḥ
08028041c mahābhūtaśatodbhāsī nabhaso ’pi viśiṣyate
08028042a gāmbhīryād dhi samudrasya na viśeṣaḥ kulādhama
08028042c digambarāmbhasāṁ karṇa samudrasthā hi durjayāḥ
08028042e vidūrapātāt toyasya kiṁ punaḥ karṇa vāyasaḥ
08028043a atha haṁso ’bhyatikramya muhūrtam iti ceti ca
08028043c avekṣamāṇas taṁ kākaṁ nāśaknod vyapasarpitum
08028043e atikramya ca cakrāṅgaḥ kākaṁ taṁ samudaikṣata
08028044a taṁ tathā hīyamānaṁ ca haṁso dr̥ṣṭvābravīd idam
08028044c ujjihīrṣur nimajjantaṁ smaran satpuruṣavratam
08028045a bahūni patanāni tvam ācakṣāṇo muhur muhuḥ
08028045c patasy avyāharaṁś cedaṁ na no guhyaṁ prabhāṣase
08028046a kiṁ nāma patanaṁ kāka yat tvaṁ patasi sāṁpratam
08028046c jalaṁ spr̥śasi pakṣābhyāṁ tuṇḍena ca punaḥ punaḥ
08028047a sa pakṣābhyāṁ spr̥śann ārtas tuṇḍena jalam arṇave
08028047c kāko dr̥ḍhaṁ pariśrāntaḥ sahasā nipapāta ha
08028048  haṁsa uvāca
08028048a śatam ekaṁ ca pātānāṁ yat prabhāṣasi vāyasa
08028048c nānāvidhānīha purā tac cānr̥tam ihādya te
08028049  kāka uvāca
08028049a ucchiṣṭadarpito haṁsa manye ’’tmānaṁ suparṇavat
08028049c avamanya bahūṁś cāhaṁ kākān anyāṁś ca pakṣiṇaḥ
08028049e prāṇair haṁsa prapadye tvāṁ dvīpāntaṁ prāpayasva mām
08028050a yady ahaṁ svastimān haṁsa svadeśaṁ prāpnuyāṁ punaḥ
08028050c na kaṁ cid avamanyeyam āpado māṁ samuddhara
08028051a tam evaṁvādinaṁ dīnaṁ vilapantam acetanam
08028051c kāka kāketi vāśantaṁ nimajjantaṁ mahārṇave
08028052a tathaitya vāyasaṁ haṁso jalaklinnaṁ sudurdaśam
08028052c padbhyām utkṣipya vepantaṁ pr̥ṣṭham āropayac chanaiḥ
08028053a āropya pr̥ṣṭhaṁ kākaṁ taṁ haṁsaḥ karṇa vicetasam
08028053c ājagāma punar dvīpaṁ spardhayā petatur yataḥ
08028054a saṁsthāpya taṁ cāpi punaḥ samāśvāsya ca khecaram
08028054c gato yathepsitaṁ deśaṁ haṁso mana ivāśugaḥ
08028055a ucchiṣṭabhojanāt kāko yathā vaiśyakule tu saḥ
08028055c evaṁ tvam ucchiṣṭabhr̥to dhārtarāṣṭrair na saṁśayaḥ
08028055e sadr̥śāñ śreyasaś cāpi sarvān karṇātimanyase
08028056a droṇadrauṇikr̥pair gupto bhīṣmeṇānyaiś ca kauravaiḥ
08028056c virāṭanagare pārtham ekaṁ kiṁ nāvadhīs tadā
08028057a yatra vyastāḥ samastāś ca nirjitāḥ stha kirīṭinā
08028057c sr̥gālā iva siṁhena kva te vīryam abhūt tadā
08028058a bhrātaraṁ ca hataṁ dr̥ṣṭvā nirjitaḥ savyasācinā
08028058c paśyatāṁ kuruvīrāṇāṁ prathamaṁ tvaṁ palāyathāḥ
08028059a tathā dvaitavane karṇa gandharvaiḥ samabhidrutaḥ
08028059c kurūn samagrān utsr̥jya prathamaṁ tvaṁ palāyathāḥ
08028060a hatvā jitvā ca gandharvāṁś citrasenamukhān raṇe
08028060c karṇa duryodhanaṁ pārthaḥ sabhāryaṁ samamocayat
08028061a punaḥ prabhāvaḥ pārthasya purāṇaḥ keśavasya ca
08028061c kathitaḥ karṇa rāmeṇa sabhāyāṁ rājasaṁsadi
08028062a satataṁ ca tad aśrauṣīr vacanaṁ droṇabhīṣmayoḥ
08028062c avadhyau vadatoḥ kr̥ṣṇau saṁnidhau vai mahīkṣitām
08028063a kiyantaṁ tatra vakṣyāmi yena yena dhanaṁjayaḥ
08028063c tvatto ’tiriktaḥ sarvebhyo bhūtebhyo brāhmaṇo yathā
08028064a idānīm eva draṣṭāsi pradhane syandane sthitau
08028064c putraṁ ca vasudevasya pāṇḍavaṁ ca dhanaṁjayam
08028065a devāsuramanuṣyeṣu prakhyātau yau nararṣabhau
08028065c prakāśenābhivikhyātau tvaṁ tu khadyotavan nr̥ṣu
08028066a evaṁ vidvān māvamaṁsthāḥ sūtaputrācyutārjunau
08028066c nr̥siṁhau tau naraśvā tvaṁ joṣam āssva vikatthana
08029001  saṁjaya uvāca
08029001a madrādhipasyādhirathis tadaivaṁ; vaco niśamyāpriyam apratītaḥ
08029001c uvāca śalyaṁ viditaṁ mamaitad; yathāvidhāv arjunavāsudevau
08029002a śaure rathaṁ vāhayato ’rjunasya; balaṁ mahāstrāṇi ca pāṇḍavasya
08029002c ahaṁ vijānāmi yathāvad adya; parokṣabhūtaṁ tava tat tu śalya
08029003a tau cāpradhr̥ṣyau śastrabhr̥tāṁ variṣṭhau; vyapetabhīr yodhayiṣyāmi kr̥ṣṇau
08029003c saṁtāpayaty abhyadhikaṁ tu rāmāc; chāpo ’dya māṁ brāhmaṇasattamāc ca
08029004a avātsaṁ vai brāhmaṇacchadmanāhaṁ; rāme purā divyam astraṁ cikīrṣuḥ
08029004c tatrāpi me devarājena vighno; hitārthinā phalgunasyaiva śalya
08029005a kr̥to ’vabhedena mamorum etya; praviśya kīṭasya tanuṁ virūpām
08029005c guror bhayāc cāpi na celivān ahaṁ; tac cāvabuddho dadr̥śe sa vipraḥ
08029006a pr̥ṣṭaś cāhaṁ tam avocaṁ maharṣiṁ; sūto ’ham asmīti sa māṁ śaśāpa
08029006c sūtopadhāv āptam idaṁ tvayāstraṁ; na karmakāle pratibhāsyati tvām
08029007a anyatra yasmāt tava mr̥tyukālād; abrāhmaṇe brahma na hi dhruvaṁ syāt
08029007c tad adya paryāptam atīva śastram; asmin saṁgrāme tumule tāta bhīme
08029008a apāṁ patir vegavān aprameyo; nimajjayiṣyan nivahān prajānām
08029008c mahānagaṁ yaḥ kurute samudraṁ; velaiva taṁ vārayaty aprameyam
08029009a pramuñcantaṁ bāṇasaṁghān amoghān; marmacchido vīrahaṇaḥ sapatrān
08029009c kuntīputraṁ pratiyotsyāmi yuddhe; jyākarṣiṇām uttamam adya loke
08029010a evaṁ balenātibalaṁ mahāstraṁ; samudrakalpaṁ sudurāpam ugram
08029010c śaraughiṇaṁ pārthivān majjayantaṁ; veleva pārtham iṣubhiḥ saṁsahiṣye
08029011a adyāhave yasya na tulyam anyaṁ; manye manuṣyaṁ dhanur ādadānam
08029011c surāsurān vai yudhi yo jayeta; tenādya me paśya yuddhaṁ sughoram
08029012a atimānī pāṇḍavo yuddhakāmo; amānuṣair eṣyati me mahāstraiḥ
08029012c tasyāstram astrair abhihatya saṁkhye; śarottamaiḥ pātayiṣyāmi pārtham
08029013a divākareṇāpi samaṁ tapantaṁ; samāptaraśmiṁ yaśasā jvalantam
08029013c tamonudaṁ megha ivātimātro; dhanaṁjayaṁ chādayiṣyāmi bāṇaiḥ
08029014a vaiśvānaraṁ dhūmaśikhaṁ jvalantaṁ; tejasvinaṁ lokam imaṁ dahantam
08029014c megho bhūtvā śaravarṣair yathāgniṁ; tathā pārthaṁ śamayiṣyāmi yuddhe
08029015a pramāthinaṁ balavantaṁ prahāriṇaṁ; prabhañjanaṁ mātariśvānam ugram
08029015c yuddhe sahiṣye himavān ivācalo; dhanaṁjayaṁ kruddham amr̥ṣyamāṇam
08029016a viśāradaṁ rathamārgeṣv asaktaṁ; dhuryaṁ nityaṁ samareṣu pravīram
08029016c loke varaṁ sarvadhanurdharāṇāṁ; dhanaṁjayaṁ saṁyuge saṁsahiṣye
08029017a adyāhave yasya na tulyam anyaṁ; madhyemanuṣyaṁ dhanur ādadānam
08029017c sarvām imāṁ yaḥ pr̥thivīṁ saheta; tathā vidvān yotsyamāno ’smi tena
08029018a yaḥ sarvabhūtāni sadevakāni; prasthe ’jayat khāṇḍave savyasācī
08029018c ko jīvitaṁ rakṣamāṇo hi tena; yuyutsate mām r̥te mānuṣo ’nyaḥ
08029019a ahaṁ tasya pauruṣaṁ pāṇḍavasya; brūyāṁ hr̥ṣṭaḥ samitau kṣatriyāṇām
08029019c kiṁ tvaṁ mūrkhaḥ prabhaṣan mūḍhacetā; mām avocaḥ pauruṣam arjunasya
08029020a apriyo yaḥ paruṣo niṣṭhuro hi; kṣudraḥ kṣeptā kṣamiṇaś cākṣamāvān
08029020c hanyām ahaṁ tādr̥śānāṁ śatāni; kṣamāmi tvāṁ kṣamayā kālayogāt
08029021a avocas tvaṁ pāṇḍavārthe ’priyāṇi; pradharṣayan māṁ mūḍhavat pāpakarman
08029021c mayy ārjave jihmagatir hatas tvaṁ; mitradrohī saptapadaṁ hi mitram
08029022a kālas tv ayaṁ mr̥tyumayo ’tidāruṇo; duryodhano yuddham upāgamad yat
08029022c tasyārthasiddhim abhikāṅkṣamāṇas; tam abhyeṣye yatra naikāntyam asti
08029023a mitraṁ mider nandateḥ prīyater vā; saṁtrāyater mānada modater vā
08029023c bravīti tac cāmuta viprapūrvāt; tac cāpi sarvaṁ mama duryodhane ’sti
08029024a śatruḥ śadeḥ śāsateḥ śāyater vā; śr̥ṇāter vā śvayater vāpi sarge
08029024c upasargād bahudhā sūdateś ca; prāyeṇa sarvaṁ tvayi tac ca mahyam
08029025a duryodhanārthaṁ tava cāpriyārthaṁ; yaśortham ātmārtham apīśvarārtham
08029025c tasmād ahaṁ pāṇḍavavāsudevau; yotsye yatnāt karma tat paśya me ’dya
08029026a astrāṇi paśyādya mamottamāni; brāhmāṇi divyāny atha mānuṣāṇi
08029026c āsādayiṣyāmy aham ugravīryaṁ; dvipottamaṁ mattam ivābhimattaḥ
08029027a astraṁ brāhmaṁ manasā tad dhy ajayyaṁ; kṣepsye pārthāyāpratimaṁ jayāya
08029027c tenāpi me naiva mucyeta yuddhe; na cet pated viṣame me ’dya cakram
08029028a vaivasvatād daṇḍahastād varuṇād vāpi pāśinaḥ
08029028c sagadād vā dhanapateḥ savajrād vāpi vāsavāt
08029029a nānyasmād api kasmāc cid bibhimo hy ātatāyinaḥ
08029029c iti śalya vijānīhi yathā nāhaṁ bibhemy abhīḥ
08029030a tasmād bhayaṁ na me pārthān nāpi caiva janārdanāt
08029030c adya yuddhaṁ hi tābhyāṁ me saṁparāye bhaviṣyati
08029031a śvabhre te patatāṁ cakram iti me brāhmaṇo ’vadat
08029031c yudhyamānasya saṁgrāme prāptasyaikāyane bhayam
08029032a tasmād bibhemi balavad brāhmaṇavyāhr̥tād aham
08029032c ete hi somarājāna īśvarāḥ sukhaduḥkhayoḥ
08029033a homadhenvā vatsam asya pramatta iṣuṇāhanam
08029033c carantam ajane śalya brāhmaṇāt tapaso nidheḥ
08029034a īṣādantān saptaśatān dāsīdāsaśatāni ca
08029034c dadato dvijamukhyāya prasādaṁ na cakāra me
08029035a kr̥ṣṇānāṁ śvetavatsānāṁ sahasrāṇi caturdaśa
08029035c āharan na labhe tasmāt prasādaṁ dvijasattamāt
08029036a r̥ddhaṁ gehaṁ sarvakāmair yac ca me vasu kiṁ cana
08029036c tat sarvam asmai satkr̥tya prayacchāmi na cecchati
08029037a tato ’bravīn māṁ yācantam aparāddhaṁ prayatnataḥ
08029037c vyāhr̥taṁ yan mayā sūta tat tathā na tad anyathā
08029038a anr̥toktaṁ prajā hanyāt tataḥ pāpam avāpnuyāt
08029038c tasmād dharmābhirakṣārthaṁ nānr̥taṁ vaktum utsahe
08029039a mā tvaṁ brahmagatiṁ hiṁsyāḥ prāyaścittaṁ kr̥taṁ tvayā
08029039c madvākyaṁ nānr̥taṁ loke kaś cit kuryāt samāpnuhi
08029040a ity etat te mayā proktaṁ kṣiptenāpi suhr̥ttayā
08029040c jānāmi tvādhikṣipantaṁ joṣam āssvottaraṁ śr̥ṇu
08030001  saṁjaya uvāca
08030001a tataḥ punar mahārāja madrarājam ariṁdamam
08030001c abhyabhāṣata rādheyaḥ saṁnivāryottaraṁ vacaḥ
08030002a yat tvaṁ nidarśanārthaṁ māṁ śalya jalpitavān asi
08030002c nāhaṁ śakyas tvayā vācā vibhīṣayitum āhave
08030003a yadi māṁ devatāḥ sarvā yodhayeyuḥ savāsavāḥ
08030003c tathāpi me bhayaṁ na syāt kim u pārthāt sakeśavāt
08030004a nāhaṁ bhīṣayituṁ śakyo vāṅmātreṇa kathaṁ cana
08030004c anyaṁ jānīhi yaḥ śakyas tvayā bhīṣayituṁ raṇe
08030005a nīcasya balam etāvat pāruṣyaṁ yat tvam āttha mām
08030005c aśakto ’smadguṇān prāptuṁ valgase bahu durmate
08030006a na hi karṇaḥ samudbhūto bhayārtham iha māriṣa
08030006c vikramārtham ahaṁ jāto yaśorthaṁ ca tathaiva ca
08030007a idaṁ tu me tvam ekāgraḥ śr̥ṇu madrajanādhipa
08030007c saṁnidhau dhr̥tarāṣṭrasya procyamānaṁ mayā śrutam
08030008a deśāṁś ca vividhāṁś citrān pūrvavr̥ttāṁś ca pārthivān
08030008c brāhmaṇāḥ kathayantaḥ sma dhr̥tarāṣṭram upāsate
08030009a tatra vr̥ddhaḥ purāvr̥ttāḥ kathāḥ kāś cid dvijottamaḥ
08030009c bāhlīkadeśaṁ madrāṁś ca kutsayan vākyam abravīt
08030010a bahiṣkr̥tā himavatā gaṅgayā ca tiraskr̥tāḥ
08030010c sarasvatyā yamunayā kurukṣetreṇa cāpi ye
08030011a pañcānāṁ sindhuṣaṣṭhānāṁ nadīnāṁ ye ’ntar āśritāḥ
08030011c tān dharmabāhyān aśucīn bāhlīkān parivarjayet
08030012a govardhano nāma vaṭaḥ subhāṇḍaṁ nāma catvaram
08030012c etad rājakuladvāram ākumāraḥ smarāmy aham
08030013a kāryeṇātyarthagāḍhena bāhlīkeṣūṣitaṁ mayā
08030013c tata eṣāṁ samācāraḥ saṁvāsād vidito mama
08030014a śākalaṁ nāma nagaram āpagā nāma nimnagā
08030014c jartikā nāma bāhlīkās teṣāṁ vr̥ttaṁ suninditam
08030015a dhānāgauḍāsave pītvā gomāṁsaṁ laśunaiḥ saha
08030015c apūpamāṁsavāṭyānām āśinaḥ śīlavarjitāḥ
08030016a hasanti gānti nr̥tyanti strībhir mattā vivāsasaḥ
08030016c nagarāgāravapreṣu bahir mālyānulepanāḥ
08030017a mattāvagītair vividhaiḥ kharoṣṭraninadopamaiḥ
08030017c āhur anyonyam uktāni prabruvāṇā madotkaṭāḥ
08030018a hā hate hā hatety eva svāmibhartr̥hateti ca
08030018c ākrośantyaḥ pranr̥tyanti mandāḥ parvasv asaṁyatāḥ
08030019a teṣāṁ kilāvaliptānāṁ nivasan kurujāṅgale
08030019c kaś cid bāhlīkamukhyānāṁ nātihr̥ṣṭamanā jagau
08030020a sā nūnaṁ br̥hatī gaurī sūkṣmakambalavāsinī
08030020c mām anusmaratī śete bāhlīkaṁ kuruvāsinam
08030021a śatadrukanadīṁ tīrtvā tāṁ ca ramyām irāvatīm
08030021c gatvā svadeśaṁ drakṣyāmi sthūlaśaṅkhāḥ śubhāḥ striyaḥ
08030022a manaḥśilojjvalāpāṅgā gauryas trikakudāñjanāḥ
08030022c kevalājinasaṁvītāḥ kūrdantyaḥ priyadarśanāḥ
08030023a mr̥daṅgānakaśaṅkhānāṁ mardalānāṁ ca nisvanaiḥ
08030023c kharoṣṭrāśvataraiś caiva mattā yāsyāmahe sukham
08030024a śamīpīlukarīrāṇāṁ vaneṣu sukhavartmasu
08030024c apūpān saktupiṇḍīś ca khādanto mathitānvitāḥ
08030025a pathiṣu prabalā bhūtvā kadāsamr̥dite ’dhvani
08030025c khalopahāraṁ kurvāṇās tāḍayiṣyāma bhūyasaḥ
08030026a evaṁ hīneṣu vrātyeṣu bāhlīkeṣu durātmasu
08030026c kaś cetayāno nivasen muhūrtam api mānavaḥ
08030027a īdr̥śā brāhmaṇenoktā bāhlīkā moghacāriṇaḥ
08030027c yeṣāṁ ṣaḍbhāgahartā tvam ubhayoḥ śubhapāpayoḥ
08030028a ity uktvā brāhmaṇaḥ sādhur uttaraṁ punar uktavān
08030028c bāhlīkeṣv avinīteṣu procyamānaṁ nibodhata
08030029a tatra sma rākṣasī gāti sadā kr̥ṣṇacaturdaśīm
08030029c nagare śākale sphīte āhatya niśi dundubhim
08030030a kadā vā ghoṣikā gāthāḥ punar gāsyanti śākale
08030030c gavyasya tr̥ptā māṁsasya pītvā gauḍaṁ mahāsavam
08030031a gaurībhiḥ saha nārībhir br̥hatībhiḥ svalaṁkr̥tāḥ
08030031c palāṇḍugaṇḍūṣayutān khādante caiḍakān bahūn
08030032a vārāhaṁ kaukkuṭaṁ māṁsaṁ gavyaṁ gārdabham auṣṭrakam
08030032c aiḍaṁ ca ye na khādanti teṣāṁ janma nirarthakam
08030033a iti gāyanti ye mattāḥ śīdhunā śākalāvataḥ
08030033c sabālavr̥ddhāḥ kūrdantas teṣu vr̥ttaṁ kathaṁ bhavet
08030034a iti śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te
08030034c yad anyo ’py uktavān asmān brāhmaṇaḥ kurusaṁsadi
08030035a pañca nadyo vahanty etā yatra pīluvanāny api
08030035c śatadruś ca vipāśā ca tr̥tīyerāvatī tathā
08030035e candrabhāgā vitastā ca sindhuṣaṣṭhā bahir gatāḥ
08030036a āraṭṭā nāma te deśā naṣṭadharmān na tān vrajet
08030036c vrātyānāṁ dāsamīyānāṁ videhānām ayajvanām
08030037a na devāḥ pratigr̥hṇanti pitaro brāhmaṇās tathā
08030037c teṣāṁ pranaṣṭadharmāṇāṁ bāhlīkānām iti śrutiḥ
08030038a brāhmaṇena tathā proktaṁ viduṣā sādhusaṁsadi
08030038c kāṣṭhakuṇḍeṣu bāhlīkā mr̥ṇmayeṣu ca bhuñjate
08030038e saktuvāṭyāvalipteṣu śvādilīḍheṣu nirghr̥ṇāḥ
08030039a āvikaṁ cauṣṭrikaṁ caiva kṣīraṁ gārdabham eva ca
08030039c tadvikārāṁś ca bāhlīkāḥ khādanti ca pibanti ca
08030040a putrasaṁkariṇo jālmāḥ sarvānnakṣīrabhojanāḥ
08030040c āraṭṭā nāma bāhlīkā varjanīyā vipaścitā
08030041a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te
08030041c yad anyo ’py uktavān sabhyo brāhmaṇaḥ kurusaṁsadi
08030042a yugaṁdhare payaḥ pītvā proṣya cāpy acyutasthale
08030042c tadvad bhūtilaye snātvā kathaṁ svargaṁ gamiṣyati
08030043a pañca nadyo vahanty etā yatra niḥsr̥tya parvatāt
08030043c āraṭṭā nāma bāhlīkā na teṣv āryo dvyahaṁ vaset
08030044a bahiś ca nāma hlīkaś ca vipāśāyāṁ piśācakau
08030044c tayor apatyaṁ bāhlīkā naiṣā sr̥ṣṭiḥ prajāpateḥ
08030045a kāraskarān mahiṣakān kaliṅgān kīkaṭāṭavīn
08030045c karkoṭakān vīrakāṁś ca durdharmāṁś ca vivarjayet
08030046a iti tīrthānusartāraṁ rākṣasī kā cid abravīt
08030046c ekarātrā śamīgehe maholūkhalamekhalā
08030047a āraṭṭā nāma te deśā bāhlīkā nāma te janāḥ
08030047c vasātisindhusauvīrā iti prāyo vikutsitāḥ
08030048a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te
08030048c ucyamānaṁ mayā samyak tad ekāgramanāḥ śr̥ṇu
08030049a brāhmaṇaḥ śilpino geham abhyagacchat purātithiḥ
08030049c ācāraṁ tatra saṁprekṣya prītaḥ śilpinam abravīt
08030050a mayā himavataḥ śr̥ṅgam ekenādhyuṣitaṁ ciram
08030050c dr̥ṣṭāś ca bahavo deśā nānādharmasamākulāḥ
08030051a na ca kena ca dharmeṇa virudhyante prajā imāḥ
08030051c sarve hi te ’bruvan dharmaṁ yathoktaṁ vedapāragaiḥ
08030052a aṭatā tu sadā deśān nānādharmasamākulān
08030052c āgacchatā mahārāja bāhlīkeṣu niśāmitam
08030053a tatraiva brāhmaṇo bhūtvā tato bhavati kṣatriyaḥ
08030053c vaiśyaḥ śūdraś ca bāhlīkas tato bhavati nāpitaḥ
08030054a nāpitaś ca tato bhūtvā punar bhavati brāhmaṇaḥ
08030054c dvijo bhūtvā ca tatraiva punar dāso ’pi jāyate
08030055a bhavaty ekaḥ kule vipraḥ śiṣṭānye kāmacāriṇaḥ
08030055c gāndhārā madrakāś caiva bāhlīkāḥ ke ’py acetasaḥ
08030056a etan mayā śrutaṁ tatra dharmasaṁkarakārakam
08030056c kr̥tsnām aṭitvā pr̥thivīṁ bāhlīkeṣu viparyayaḥ
08030057a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te
08030057c yad apy anyo ’bravīd vākyaṁ bāhlīkānāṁ vikutsitam
08030058a satī purā hr̥tā kā cid āraṭṭā kila dasyubhiḥ
08030058c adharmataś copayātā sā tān abhyaśapat tataḥ
08030059a bālāṁ bandhumatīṁ yan mām adharmeṇopagacchatha
08030059c tasmān nāryo bhaviṣyanti bandhakyo vai kuleṣu vaḥ
08030059e na caivāsmāt pramokṣyadhvaṁ ghorāt pāpān narādhamāḥ
08030060a kuravaḥ sahapāñcālāḥ śālvā matsyāḥ sanaimiṣāḥ
08030060c kosalāḥ kāśayo ’ṅgāś ca kaliṅgā magadhās tathā
08030061a cedayaś ca mahābhāgā dharmaṁ jānanti śāśvatam
08030061c nānādeśeṣu santaś ca prāyo bāhyā layād r̥te
08030062a ā matsyebhyaḥ kurupāñcāladeśyā; ā naimiṣāc cedayo ye viśiṣṭāḥ
08030062c dharmaṁ purāṇam upajīvanti santo; madrān r̥te pañcanadāṁś ca jihmān
08030063a evaṁ vidvan dharmakathāṁś ca rājaṁs; tūṣṇīṁbhūto jaḍavac chalya bhūyāḥ
08030063c tvaṁ tasya goptā ca janasya rājā; ṣaḍbhāgahartā śubhaduṣkr̥tasya
08030064a atha vā duṣkr̥tasya tvaṁ hartā teṣām arakṣitā
08030064c rakṣitā puṇyabhāg rājā prajānāṁ tvaṁ tv apuṇyabhāk
08030065a pūjyamāne purā dharme sarvadeśeṣu śāśvate
08030065c dharmaṁ pāñcanadaṁ dr̥ṣṭvā dhig ity āha pitāmahaḥ
08030066a vrātyānāṁ dāśamīyānāṁ kr̥te ’py aśubhakarmaṇām
08030066c iti pāñcanadaṁ dharmam avamene pitāmahaḥ
08030066e svadharmastheṣu varṇeṣu so ’py etaṁ nābhipūjayet
08030067a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te
08030067c kalmāṣapādaḥ sarasi nimajjan rākṣaso ’bravīt
08030068a kṣatriyasya malaṁ bhaikṣaṁ brāhmaṇasyānr̥taṁ malam
08030068c malaṁ pr̥thivyā bāhlīkāḥ strīṇāṁ madrastriyo malam
08030069a nimajjamānam uddhr̥tya kaś cid rājā niśācaram
08030069c apr̥cchat tena cākhyātaṁ proktavān yan nibodha tat
08030070a mānuṣāṇāṁ malaṁ mlecchā mlecchānāṁ mauṣṭikā malam
08030070c mauṣṭikānāṁ malaṁ śaṇḍāḥ śaṇḍānāṁ rājayājakāḥ
08030071a rājayājakayājyānāṁ madrakāṇāṁ ca yan malam
08030071c tad bhaved vai tava malaṁ yady asmān na vimuñcasi
08030072a iti rakṣopasr̥ṣṭeṣu viṣavīryahateṣu ca
08030072c rākṣasaṁ bheṣajaṁ proktaṁ saṁsiddhaṁ vacanottaram
08030073a brāhmaṁ pāñcālāḥ kauraveyāḥ svadharmaḥ; satyaṁ matsyāḥ śūrasenāś ca yajñaḥ
08030073c prācyā dāsā vr̥ṣalā dākṣiṇātyāḥ; stenā bāhlīkāḥ saṁkarā vai surāṣṭrāḥ
08030074a kr̥taghnatā paravittāpahāraḥ; surāpānaṁ gurudārāvamarśaḥ
08030074c yeṣāṁ dharmas tān prati nāsty adharma; āraṭṭakān pāñcanadān dhig astu
08030075a ā pāñcālebhyaḥ kuravo naimiṣāś ca; matsyāś caivāpy atha jānanti dharmam
08030075c kaliṅgakāś cāṅgakā māgadhāś ca; śiṣṭān dharmān upajīvanti vr̥ddhāḥ
08030076a prācīṁ diśaṁ śritā devā jātavedaḥpurogamāḥ
08030076c dakṣiṇāṁ pitaro guptāṁ yamena śubhakarmaṇā
08030077a pratīcīṁ varuṇaḥ pāti pālayann asurān balī
08030077c udīcīṁ bhagavān somo brahmaṇyo brāhmaṇaiḥ saha
08030078a rakṣaḥpiśācān himavān guhyakān gandhamādanaḥ
08030078c dhruvaḥ sarvāṇi bhūtāni viṣṇur lokāñ janārdanaḥ
08030079a iṅgitajñāś ca magadhāḥ prekṣitajñāś ca kosalāḥ
08030079c ardhoktāḥ kurupāñcālāḥ śālvāḥ kr̥tsnānuśāsanāḥ
08030079e pārvatīyāś ca viṣamā yathaiva girayas tathā
08030080a sarvajñā yavanā rājañ śūrāś caiva viśeṣataḥ
08030080c mlecchāḥ svasaṁjñāniyatā nānukta itaro janaḥ
08030081a pratirabdhās tu bāhlīkā na ca ke cana madrakāḥ
08030081c sa tvam etādr̥śaḥ śalya nottaraṁ vaktum arhasi
08030082a etaj jñātvā joṣam āssva pratīpaṁ mā sma vai kr̥thāḥ
08030082c sa tvāṁ pūrvam ahaṁ hatvā haniṣye keśavārjunau
08030083  śalya uvāca
08030083a āturāṇāṁ parityāgaḥ svadārasutavikrayaḥ
08030083c aṅgeṣu vartate karṇa yeṣām adhipatir bhavān
08030084a rathātirathasaṁkhyāyāṁ yat tvā bhīṣmas tadābravīt
08030084c tān viditvātmano doṣān nirmanyur bhava mā krudhaḥ
08030085a sarvatra brāhmaṇāḥ santi santi sarvatra kṣatriyāḥ
08030085c vaiśyāḥ śūdrās tathā karṇa striyaḥ sādhvyaś ca suvratāḥ
08030086a ramante copahāsena puruṣāḥ puruṣaiḥ saha
08030086c anyonyam avatakṣanto deśe deśe samaithunāḥ
08030087a paravācyeṣu nipuṇaḥ sarvo bhavati sarvadā
08030087c ātmavācyaṁ na jānīte jānann api vimuhyati
08030088  saṁjaya uvāca
08030088a karṇo ’pi nottaraṁ prāha śalyo ’py abhimukhaḥ parān
08030088c punaḥ prahasya rādheyaḥ punar yāhīty acodayat
08031001  saṁjaya uvāca
08031001a tataḥ parānīkabhidaṁ vyūham apratimaṁ paraiḥ
08031001c samīkṣya karṇaḥ pārthānāṁ dhr̥ṣṭadyumnābhirakṣitam
08031002a prayayau rathaghoṣeṇa siṁhanādaraveṇa ca
08031002c vāditrāṇāṁ ca ninadaiḥ kampayann iva medinīm
08031003a vepamāna iva krodhād yuddhaśauṇḍaḥ paraṁtapaḥ
08031003c prativyūhya mahātejā yathāvad bharatarṣabha
08031004a vyadhamat pāṇḍavīṁ senām āsurīṁ maghavān iva
08031004c yudhiṣṭhiraṁ cābhibhavann apasavyaṁ cakāra ha
08031005  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08031005a kathaṁ saṁjaya rādheyaḥ pratyavyūhata pāṇḍavān
08031005c dhr̥ṣṭadyumnamukhān vīrān bhīmasenābhirakṣitān
08031006a ke ca prapakṣau pakṣau vā mama sainyasya saṁjaya
08031006c pravibhajya yathānyāyaṁ kathaṁ vā samavasthitāḥ
08031007a kathaṁ pāṇḍusutāś cāpi pratyavyūhanta māmakān
08031007c kathaṁ caitan mahāyuddhaṁ prāvartata sudāruṇam
08031008a kva ca bībhatsur abhavad yat karṇo ’yād yudhiṣṭhiram
08031008c ko hy arjunasya sāṁnidhye śakto ’bhyetuṁ yudhiṣṭhiram
08031009a sarvabhūtāni yo hy ekaḥ khāṇḍave jitavān purā
08031009c kas tam anyatra rādheyāt pratiyudhyej jijīviṣuḥ
08031010  saṁjaya uvāca
08031010a śr̥ṇu vyūhasya racanām arjunaś ca yathā gataḥ
08031010c paridāya nr̥paṁ tebhyaḥ saṁgrāmaś cābhavad yathā
08031011a kr̥paḥ śāradvato rājan māgadhaś ca tarasvinaḥ
08031011c sātvataḥ kr̥tavarmā ca dakṣiṇaṁ pakṣam āśritāḥ
08031012a teṣāṁ prapakṣe śakunir ulūkaś ca mahārathaḥ
08031012c sādibhir vimalaprāsais tavānīkam arakṣatām
08031013a gāndhāribhir asaṁbhrāntaiḥ pārvatīyaiś ca durjayaiḥ
08031013c śalabhānām iva vrātaiḥ piśācair iva durdr̥śaiḥ
08031014a catustriṁśat sahasrāṇi rathānām anivartinām
08031014c saṁśaptakā yuddhaśauṇḍā vāmaṁ pārśvam apālayan
08031015a samuccitās tava sutaiḥ kr̥ṣṇārjunajighāṁsavaḥ
08031015c teṣāṁ prapakṣaḥ kāmbojāḥ śakāś ca yavanaiḥ saha
08031016a nideśāt sūtaputrasya sarathāḥ sāśvapattayaḥ
08031016c āhvayanto ’rjunaṁ tasthuḥ keśavaṁ ca mahābalam
08031017a madhyesenāmukhaṁ karṇo vyavātiṣṭhata daṁśitaḥ
08031017c citravarmāṅgadaḥ sragvī pālayan dhvajinīmukham
08031018a rakṣyamāṇaḥ susaṁrabdhaiḥ putraiḥ śastrabhr̥tāṁ varaḥ
08031018c vāhinīpramukhaṁ vīraḥ saṁprakarṣann aśobhata
08031019a ayoratnir mahābāhuḥ sūryavaiśvānaradyutiḥ
08031019c mahādvipaskandhagataḥ piṅgalaḥ priyadarśanaḥ
08031019e duḥśāsano vr̥taḥ sainyaiḥ sthito vyūhasya pr̥ṣṭhataḥ
08031020a tam anvayān mahārāja svayaṁ duryodhano nr̥paḥ
08031020c citrāśvaiś citrasaṁnāhaiḥ sodaryair abhirakṣitaḥ
08031021a rakṣyamāṇo mahāvīryaiḥ sahitair madrakekayaiḥ
08031021c aśobhata mahārāja devair iva śatakratuḥ
08031022a aśvatthāmā kurūṇāṁ ca ye pravīrā mahārathāḥ
08031022c nityamattāś ca mātaṅgāḥ śūrair mlecchair adhiṣṭhitāḥ
08031022e anvayus tad rathānīkaṁ kṣaranta iva toyadāḥ
08031023a te dhvajair vaijayantībhir jvaladbhiḥ paramāyudhaiḥ
08031023c sādibhiś cāsthitā rejur drumavanta ivācalāḥ
08031024a teṣāṁ padātināgānāṁ pādarakṣāḥ sahasraśaḥ
08031024c paṭṭiśāsidharāḥ śūrā babhūvur anivartinaḥ
08031025a sādibhiḥ syandanair nāgair adhikaṁ samalaṁkr̥taiḥ
08031025c sa vyūharājo vibabhau devāsuracamūpamaḥ
08031026a bārhaspatyaḥ suvihito nāyakena vipaścitā
08031026c nr̥tyatīva mahāvyūhaḥ pareṣām ādadhad bhayam
08031027a tasya pakṣaprapakṣebhyo niṣpatanti yuyutsavaḥ
08031027c pattyaśvarathamātaṅgāḥ prāvr̥ṣīva balāhakāḥ
08031028a tataḥ senāmukhe karṇaṁ dr̥ṣṭvā rājā yudhiṣṭhiraḥ
08031028c dhanaṁjayam amitraghnam ekavīram uvāca ha
08031029a paśyārjuna mahāvyūhaṁ karṇena vihitaṁ raṇe
08031029c yuktaṁ pakṣaiḥ prapakṣaiś ca senānīkaṁ prakāśate
08031030a tad etad vai samālokya pratyamitraṁ mahad balam
08031030c yathā nābhibhavaty asmāṁs tathā nītir vidhīyatām
08031031a evam ukto ’rjuno rājñā prāñjalir nr̥pam abravīt
08031031c yathā bhavān āha tathā tat sarvaṁ na tad anyathā
08031032a yas tv asya vihito ghātas taṁ kariṣyāmi bhārata
08031032c pradhānavadha evāsya vināśas taṁ karomy aham
08031033  yudhiṣṭhira uvāca
08031033a tasmāt tvam eva rādheyaṁ bhīmasenaḥ suyodhanam
08031033c vr̥ṣasenaṁ ca nakulaḥ sahadevo ’pi saubalam
08031034a duḥśāsanaṁ śatānīko hārdikyaṁ śinipuṁgavaḥ
08031034c dhr̥ṣṭadyumnas tathā drauṇiṁ svayaṁ yāsyāmy ahaṁ kr̥pam
08031035a draupadeyā dhārtarāṣṭrāñ śiṣṭān saha śikhaṇḍinā
08031035c te te ca tāṁs tān ahitān asmākaṁ ghnantu māmakāḥ
08031036  saṁjaya uvāca
08031036a ity ukto dharmarājena tathety uktvā dhanaṁjayaḥ
08031036c vyādideśa svasainyāni svayaṁ cāgāc camūmukham
08031037a atha taṁ ratham āyāntaṁ dr̥ṣṭvātyadbhutadarśanam
08031037c uvācādhirathiṁ śalyaḥ punas taṁ yuddhadurmadam
08031038a ayaṁ sa ratha āyāti śvetāśvaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ
08031038c nighnann amitrān kaunteyo yaṁ yaṁ tvaṁ paripr̥cchasi
08031039a śrūyate tumulaḥ śabdo rathanemisvano mahān
08031039c eṣa reṇuḥ samudbhūto divam āvr̥tya tiṣṭhati
08031040a cakranemipraṇunnā ca kampate karṇa medinī
08031040c pravāty eṣa mahāvāyur abhitas tava vāhinīm
08031040e kravyādā vyāharanty ete mr̥gāḥ kurvanti bhairavam
08031041a paśya karṇa mahāghoraṁ bhayadaṁ lomaharṣaṇam
08031041c kabandhaṁ meghasaṁkāśaṁ bhānum āvr̥tya saṁsthitam
08031042a paśya yūthair bahuvidhair mr̥gāṇāṁ sarvatodiśam
08031042c balibhir dr̥ptaśārdūlair ādityo ’bhinirīkṣyate
08031043a paśya kaṅkāṁś ca gr̥dhrāṁś ca samavetān sahasraśaḥ
08031043c sthitān abhimukhān ghorān anyonyam abhibhāṣataḥ
08031044a sitāś cāśvāḥ samāyuktās tava karṇa mahārathe
08031044c pradarāḥ prajvalanty ete dhvajaś caiva prakampate
08031045a udīryato hayān paśya mahākāyān mahājavān
08031045c plavamānān darśanīyān ākāśe garuḍān iva
08031046a dhruvam eṣu nimitteṣu bhūmim āvr̥tya pārthivāḥ
08031046c svapsyanti nihatāḥ karṇa śataśo ’tha sahasraśaḥ
08031047a śaṅkhānāṁ tumulaḥ śabdaḥ śrūyate lomaharṣaṇaḥ
08031047c ānakānāṁ ca rādheya mr̥daṅgānāṁ ca sarvaśaḥ
08031048a bāṇaśabdān bahuvidhān narāśvarathanisvanān
08031048c jyātalatreṣuśabdāṁś ca śr̥ṇu karṇa mahātmanām
08031049a hemarūpyapramr̥ṣṭānāṁ vāsasāṁ śilpinirmitāḥ
08031049c nānāvarṇā rathe bhānti śvasanena prakampitāḥ
08031050a sahemacandratārārkāḥ patākāḥ kiṅkiṇīyutāḥ
08031050c paśya karṇārjunasyaitāḥ saudāminya ivāmbude
08031051a dhvajāḥ kaṇakaṇāyante vātenābhisamīritāḥ
08031051c sapatākā rathāś cāpi pāñcālānāṁ mahātmanām
08031052a nāgāśvarathapattyaughāṁs tāvakān samabhighnataḥ
08031052c dhvajāgraṁ dr̥śyate tv asya jyāśabdaś cāpi śrūyate
08031053a adya draṣṭāsi taṁ vīraṁ śvetāśvaṁ kr̥ṣṇasārathim
08031053c nighnantaṁ śātravān saṁkhye yaṁ karṇa paripr̥cchasi
08031054a adya tau puruṣavyāghrau lohitākṣau paraṁtapau
08031054c vāsudevārjunau karṇa draṣṭāsy ekarathasthitau
08031055a sārathir yasya vārṣṇeyo gāṇḍīvaṁ yasya kārmukam
08031055c taṁ ced dhantāsi rādheya tvaṁ no rājā bhaviṣyasi
08031056a eṣa saṁśaptakāhūtas tān evābhimukho gataḥ
08031056c karoti kadanaṁ caiṣāṁ saṁgrāme dviṣatāṁ balī
08031056e iti bruvāṇaṁ madreśaṁ karṇaḥ prāhātimanyumān
08031057a paśya saṁśaptakaiḥ kruddhaiḥ sarvataḥ samabhidrutaḥ
08031057c eṣa sūrya ivāmbhodaiś channaḥ pārtho na dr̥śyate
08031057e etad anto ’rjunaḥ śalya nimagnaḥ śokasāgare
08031058  śalya uvāca
08031058a varuṇaṁ ko ’mbhasā hanyād indhanena ca pāvakam
08031058c ko vānilaṁ nigr̥hṇīyāt pibed vā ko mahārṇavam
08031059a īdr̥g rūpam ahaṁ manye pārthasya yudhi nigraham
08031059c na hi śakyo ’rjuno jetuṁ sendraiḥ sarvaiḥ surāsuraiḥ
08031060a athaivaṁ paritoṣas te vācoktvā sumanā bhava
08031060c na sa śakyo yudhā jetum anyaṁ kuru manoratham
08031061a bāhubhyām uddhared bhūmiṁ dahet kruddha imāḥ prajāḥ
08031061c pātayet tridivād devān yo ’rjunaṁ samare jayet
08031062a paśya kuntīsutaṁ vīraṁ bhīmam akliṣṭakāriṇam
08031062c prabhāsantaṁ mahābāhuṁ sthitaṁ merum ivācalam
08031063a amarṣī nityasaṁrabdhaś ciraṁ vairam anusmaran
08031063c eṣa bhīmo jayaprepsur yudhi tiṣṭhati vīryavān
08031064a eṣa dharmabhr̥tāṁ śreṣṭho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08031064c tiṣṭhaty asukaraḥ saṁkhye paraiḥ parapuraṁjayaḥ
08031065a etau ca puruṣavyāghrāv aśvināv iva sodarau
08031065c nakulaḥ sahadevaś ca tiṣṭhato yudhi durjayau
08031066a dr̥śyanta ete kārṣṇeyāḥ pañca pañcācalā iva
08031066c vyavasthitā yotsyamānāḥ sarve ’rjunasamā yudhi
08031067a ete drupadaputrāś ca dhr̥ṣṭadyumnapurogamāḥ
08031067c hīnāḥ satyajitā vīrās tiṣṭhanti paramaujasaḥ
08031068a iti saṁvadator eva tayoḥ puruṣasiṁhayoḥ
08031068c te sene samasajjetāṁ gaṅgāyamunavad bhr̥śam
08032001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08032001a tathā vyūḍheṣv anīkeṣu saṁsakteṣu ca saṁjaya
08032001c saṁśaptakān kathaṁ pārtho gataḥ karṇaś ca pāṇḍavān
08032002a etad vistarato yuddhaṁ prabrūhi kuśalo hy asi
08032002c na hi tr̥pyāmi vīrāṇāṁ śr̥ṇvāno vikramān raṇe
08032003  saṁjaya uvāca
08032003a tat sthāne samavasthāpya pratyamitraṁ mahābalam
08032003c avyūhatārjuno vyūhaṁ putrasya tava durnaye
08032004a tat sādināgakalilaṁ padātirathasaṁkulam
08032004c dhr̥ṣṭadyumnamukhair vyūḍham aśobhata mahad balam
08032005a pārāvatasavarṇāśvaś candrādityasamadyutiḥ
08032005c pārṣataḥ prababhau dhanvī kālo vigrahavān iva
08032006a pārṣataṁ tv abhi saṁtasthur draupadeyā yuyutsavaḥ
08032006c sānugā bhīmavapuṣaś candraṁ tārāgaṇā iva
08032007a atha vyūḍheṣv anīkeṣu prekṣya saṁśaptakān raṇe
08032007c kruddho ’rjuno ’bhidudrāva vyākṣipan gāṇḍivaṁ dhanuḥ
08032008a atha saṁśaptakāḥ pārtham abhyadhāvan vadhaiṣiṇaḥ
08032008c vijaye kr̥tasaṁkalpā mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam
08032009a tad aśvasaṁghabahulaṁ mattanāgarathākulam
08032009c pattimac chūravīraughair drutam arjunam ādravat
08032010a sa saṁprahāras tumulas teṣām āsīt kirīṭinā
08032010c tasyaiva naḥ śruto yādr̥ṅ nivātakavacaiḥ saha
08032011a rathān aśvān dhvajān nāgān pattīn rathapatīn api
08032011c iṣūn dhanūṁṣi khaḍgāṁś ca cakrāṇi ca paraśvadhān
08032012a sāyudhān udyatān bāhūn udyatāny āyudhāni ca
08032012c ciccheda dviṣatāṁ pārthaḥ śirāṁsi ca sahasraśaḥ
08032013a tasmin sainye mahāvarte pātālāvartasaṁnibhe
08032013c nimagnaṁ taṁ rathaṁ matvā neduḥ saṁśaptakā mudā
08032014a sa purastād arīn hatvā paścārdhenottareṇa ca
08032014c dakṣiṇena ca bībhatsuḥ kruddho rudraḥ paśūn iva
08032015a atha pāñcālacedīnāṁ sr̥ñjayānāṁ ca māriṣa
08032015c tvadīyaiḥ saha saṁgrāma āsīt paramadāruṇaḥ
08032016a kr̥paś ca kr̥tavarmā ca śakuniś cāpi saubalaḥ
08032016c hr̥ṣṭasenāḥ susaṁrabdhā rathānīkaiḥ prahāriṇaḥ
08032017a kosalaiḥ kāśimatsyaiś ca kārūṣaiḥ kekayair api
08032017c śūrasenaiḥ śūravīrair yuyudhur yuddhadurmadāḥ
08032018a teṣām antakaraṁ yuddhaṁ dehapāpmapraṇāśanam
08032018c śūdraviṭkṣatravīrāṇāṁ dharmyaṁ svargyaṁ yaśaskaram
08032019a duryodhano ’pi sahito bhrātr̥bhir bharatarṣabha
08032019c guptaḥ kurupravīraiś ca madrāṇāṁ ca mahārathaiḥ
08032020a pāṇḍavaiḥ sahapāñcālaiś cedibhiḥ sātyakena ca
08032020c yudhyamānaṁ raṇe karṇaṁ kuruvīro ’bhyapālayat
08032021a karṇo ’pi niśitair bāṇair vinihatya mahācamūm
08032021c pramr̥dya ca rathaśreṣṭhān yudhiṣṭhiram apīḍayat
08032022a vipatrāyudhadehāsūn kr̥tvā śatrūn sahasraśaḥ
08032022c yuktvā svargayaśobhyāṁ ca svebhyo mudam udāvahat
08032023  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08032023a yat tat praviśya pārthānāṁ senāṁ kurvañ janakṣayam
08032023c karṇo rājānam abhyarcchat tan mamācakṣva saṁjaya
08032024a ke ca pravīrāḥ pārthānāṁ yudhi karṇam avārayan
08032024c kāṁś ca pramathyādhirathir yudhiṣṭhiram apīḍayat
08032025  saṁjaya uvāca
08032025a dhr̥ṣṭadyumnamukhān pārthān dr̥ṣṭvā karṇo vyavasthitān
08032025c samabhyadhāvat tvaritaḥ pāñcālāñ śatrukarśanaḥ
08032026a taṁ tūrṇam abhidhāvantaṁ pāñcālā jitakāśinaḥ
08032026c pratyudyayur mahārāja haṁsā iva mahārṇavam
08032027a tataḥ śaṅkhasahasrāṇāṁ nisvano hr̥dayaṁgamaḥ
08032027c prādurāsīd ubhayato bherīśabdaś ca dāruṇaḥ
08032028a nānāvāditranādaś ca dvipāśvarathanisvanaḥ
08032028c siṁhanādaś ca vīrāṇām abhavad dāruṇas tadā
08032029a sādridrumārṇavā bhūmiḥ savātāmbudam ambaram
08032029c sārkendugrahanakṣatrā dyauś ca vyaktaṁ vyaghūrṇata
08032030a ati bhūtāni taṁ śabdaṁ menire ’ti ca vivyathuḥ
08032030c yāni cāplavasattvāni prāyas tāni mr̥tāni ca
08032031a atha karṇo bhr̥śaṁ kruddhaḥ śīghram astram udīrayan
08032031c jaghāna pāṇḍavīṁ senām āsurīṁ maghavān iva
08032032a sa pāṇḍavarathāṁs tūrṇaṁ praviśya visr̥jañ śarān
08032032c prabhadrakāṇāṁ pravarān ahanat saptasaptatim
08032033a tataḥ supuṅkhair niśitai rathaśreṣṭho ratheṣubhiḥ
08032033c avadhīt pañcaviṁśatyā pāñcālān pañcaviṁśatim
08032034a suvarṇapuṅkhair nārācaiḥ parakāyavidāraṇaiḥ
08032034c cedikān avadhīd vīraḥ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08032035a taṁ tathā samare karma kurvāṇam atimānuṣam
08032035c parivavrur mahārāja pāñcālānāṁ rathavrajāḥ
08032036a tataḥ saṁdhāya viśikhān pañca bhārata duḥsahān
08032036c pāñcālān avadhīt pañca karṇo vaikartano vr̥ṣaḥ
08032037a bhānudevaṁ citrasenaṁ senābinduṁ ca bhārata
08032037c tapanaṁ śūrasenaṁ ca pāñcālān avadhīd raṇe
08032038a pāñcāleṣu ca śūreṣu vadhyamāneṣu sāyakaiḥ
08032038c hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṁ mahāhave
08032039a teṣāṁ saṁkīryamāṇānāṁ hāhākārakr̥tā diśaḥ
08032039c punar eva ca tān karṇo jaghānāśu patatribhiḥ
08032040a cakrarakṣau tu karṇasya putrau māriṣa durjayau
08032040c suṣeṇaḥ satyasenaś ca tyaktvā prāṇān ayudhyatām
08032041a pr̥ṣṭhagopas tu karṇasya jyeṣṭhaḥ putro mahārathaḥ
08032041c vr̥ṣasenaḥ svayaṁ karṇaṁ pr̥ṣṭhataḥ paryapālayat
08032042a dhr̥ṣṭadyumnaḥ sātyakiś ca draupadeyā vr̥kodaraḥ
08032042c janamejayaḥ śikhaṇḍī ca pravīrāś ca prabhadrakāḥ
08032043a cedikekayapāñcālā yamau matsyāś ca daṁśitāḥ
08032043c samabhyadhāvan rādheyaṁ jighāṁsantaḥ prahāriṇaḥ
08032044a ta enaṁ vividhaiḥ śastraiḥ śaradhārābhir eva ca
08032044c abhyavarṣan vimr̥dnantaḥ prāvr̥ṣīvāmbudā girim
08032045a pitaraṁ tu parīpsantaḥ karṇaputrāḥ prahāriṇaḥ
08032045c tvadīyāś cāpare rājan vīrā vīrān avārayan
08032046a suṣeṇo bhīmasenasya chittvā bhallena kārmukam
08032046c nārācaiḥ saptabhir viddhvā hr̥di bhīmaṁ nanāda ha
08032047a athānyad dhanur ādāya sudr̥ḍhaṁ bhīmavikramaḥ
08032047c sajyaṁ vr̥kodaraḥ kr̥tvā suṣeṇasyācchinad dhanuḥ
08032048a vivyādha cainaṁ navabhiḥ kruddho nr̥tyann iveṣubhiḥ
08032048c karṇaṁ ca tūrṇaṁ vivyādha trisaptatyā śitaiḥ śaraiḥ
08032049a satyasenaṁ ca daśabhiḥ sāśvasūtadhvajāyudham
08032049c paśyatāṁ suhr̥dāṁ madhye karṇaputram apātayat
08032050a kṣurapraṇunnaṁ tat tasya śiraś candranibhānanam
08032050c śubhadarśanam evāsīn nālabhraṣṭam ivāmbujam
08032051a hatvā karṇasutaṁ bhīmas tāvakān punar ārdayat
08032051c kr̥pahārdikyayoś chittvā cāpe tāv apy athārdayat
08032052a duḥśāsanaṁ tribhir viddhvā śakuniṁ ṣaḍbhir āyasaiḥ
08032052c ulūkaṁ ca patatriṁ ca cakāra virathāv ubhau
08032053a he suṣeṇa hato ’sīti bruvann ādatta sāyakam
08032053c tam asya karṇaś ciccheda tribhiś cainam atāḍayat
08032054a athānyam api jagrāha suparvāṇaṁ sutejanam
08032054c suṣeṇāyāsr̥jad bhīmas tam apy asyācchinad vr̥ṣaḥ
08032055a punaḥ karṇas trisaptatyā bhīmasenaṁ ratheṣubhiḥ
08032055c putraṁ parīpsan vivyādha krūraṁ krūrair jighāṁsayā
08032056a suṣeṇas tu dhanur gr̥hya bhārasādhanam uttamam
08032056c nakulaṁ pañcabhir bāṇair bāhvor urasi cārdayat
08032057a nakulas taṁ tu viṁśatyā viddhvā bhārasahair dr̥ḍhaiḥ
08032057c nanāda balavan nādaṁ karṇasya bhayam ādadhat
08032058a taṁ suṣeṇo mahārāja viddhvā daśabhir āśugaiḥ
08032058c ciccheda ca dhanuḥ śīghraṁ kṣurapreṇa mahārathaḥ
08032059a athānyad dhanur ādāya nakulaḥ krodhamūrcchitaḥ
08032059c suṣeṇaṁ bahubhir bāṇair vārayām āsa saṁyuge
08032060a sa tu bāṇair diśo rājann ācchādya paravīrahā
08032060c ājaghne sārathiṁ cāsya suṣeṇaṁ ca tatas tribhiḥ
08032060e ciccheda cāsya sudr̥ḍhaṁ dhanur bhallais tribhis tridhā
08032061a athānyad dhanur ādāya suṣeṇaḥ krodhamūrchitaḥ
08032061c avidhyan nakulaṁ ṣaṣṭyā sahadevaṁ ca saptabhiḥ
08032062a tad yuddhaṁ sumahad ghoram āsīd devāsuropamam
08032062c nighnatāṁ sāyakais tūrṇam anyonyasya vadhaṁ prati
08032063a sātyakir vr̥ṣasenasya hatvā sūtaṁ tribhiḥ śaraiḥ
08032063c dhanuś ciccheda bhallena jaghānāśvāṁś ca saptabhiḥ
08032063e dhvajam ekeṣuṇonmathya tribhis taṁ hr̥dy atāḍayat
08032064a athāvasannaḥ svarathe muhūrtāt punar utthitaḥ
08032064c atho jighāṁsuḥ śaineyaṁ khaḍgacarmabhr̥d abhyayāt
08032065a tasya cāplavataḥ śīghraṁ vr̥ṣasenasya sātyakiḥ
08032065c varāhakarṇair daśabhir avidhyad asicarmaṇī
08032066a duḥśāsanas tu taṁ dr̥ṣṭvā virathaṁ vyāyudhaṁ kr̥tam
08032066c āropya svarathe tūrṇam apovāha rathāntaram
08032067a athānyaṁ ratham āsthāya vr̥ṣaseno mahārathaḥ
08032067c karṇasya yudhi durdharṣaḥ punaḥ pr̥ṣṭham apālayat
08032068a duḥśāsanaṁ tu śaineyo navair navabhir āśugaiḥ
08032068c visūtāśvarathaṁ kr̥tvā lalāṭe tribhir ārpayat
08032069a sa tv anyaṁ ratham āsthāya vidhivat kalpitaṁ punaḥ
08032069c yuyudhe pāṇḍubhiḥ sārdhaṁ karṇasyāpyāyayan balam
08032070a dhr̥ṣṭadyumnas tataḥ karṇam avidhyad daśabhiḥ śaraiḥ
08032070c draupadeyās trisaptatyā yuyudhānas tu saptabhiḥ
08032071a bhīmasenaś catuḥṣaṣṭyā sahadevaś ca pañcabhiḥ
08032071c nakulas triṁśatā bāṇaiḥ śatānīkaś ca saptabhiḥ
08032071e śikhaṇḍī daśabhir vīro dharmarājaḥ śatena tu
08032072a ete cānye ca rājendra pravīrā jayagr̥ddhinaḥ
08032072c abhyardayan maheṣvāsaṁ sūtaputraṁ mahāmr̥dhe
08032073a tān sūtaputro viśikhair daśabhir daśabhiḥ śitaiḥ
08032073c rathe cāru caran vīraḥ pratyavidhyad ariṁdamaḥ
08032074a tatrāstravīryaṁ karṇasya lāghavaṁ ca mahātmanaḥ
08032074c apaśyāma mahārāja tad adbhutam ivābhavat
08032075a na hy ādadānaṁ dadr̥śuḥ saṁdadhānaṁ ca sāyakān
08032075c vimuñcantaṁ ca saṁrambhād dadr̥śus te mahāratham
08032076a dyaur viyad bhūr diśaś cāśu praṇunnā niśitaiḥ śaraiḥ
08032076c aruṇābhrāvr̥tākāraṁ tasmin deśe babhau viyat
08032077a nr̥tyann iva hi rādheyaś cāpahastaḥ pratāpavān
08032077c yair viddhaḥ pratyavidhyat tān ekaikaṁ triguṇaiḥ śaraiḥ
08032078a daśabhir daśabhiś cainān punar viddhvā nanāda ha
08032078c sāśvasūtadhvajacchatrās tatas te vivaraṁ daduḥ
08032079a tān pramr̥dnan maheṣvāsān rādheyaḥ śaravr̥ṣṭibhiḥ
08032079c rājānīkam asaṁbādhaṁ prāviśac chatrukarśanaḥ
08032080a sa rathāṁs triśatān hatvā cedīnām anivartinām
08032080c rādheyo niśitair bāṇais tato ’bhyārcchad yudhiṣṭhiram
08032081a tatas te pāṇḍavā rājañ śikhaṇḍī ca sasātyakiḥ
08032081c rādheyāt parirakṣanto rājānaṁ paryavārayan
08032082a tathaiva tāvakāḥ sarve karṇaṁ durvāraṇaṁ raṇe
08032082c yattāḥ senāmaheṣvāsāḥ paryarakṣanta sarvaśaḥ
08032083a nānāvāditraghoṣāś ca prādurāsan viśāṁ pate
08032083c siṁhanādaś ca saṁjajñe śūrāṇām anivartinām
08032084a tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurupāṇḍavāḥ
08032084c yudhiṣṭhiramukhāḥ pārthāḥ sūtaputramukhā vayam
08033001  saṁjaya uvāca
08033001a vidārya karṇas tāṁ senāṁ dharmarājam upādravat
08033001c rathahastyaśvapattīnāṁ sahasraiḥ parivāritaḥ
08033002a nānāyudhasahasrāṇi preṣitāny aribhir vr̥ṣaḥ
08033002c chittvā bāṇaśatair ugrais tān avidhyad asaṁbhramaḥ
08033003a nicakarta śirāṁsy eṣāṁ bāhūn ūrūṁś ca sarvaśaḥ
08033003c te hatā vasudhāṁ petur bhagnāś cānye vidudruvuḥ
08033004a draviḍāndhraniṣādās tu punaḥ sātyakicoditāḥ
08033004c abhyardayañ jighāṁsantaḥ pattayaḥ karṇam āhave
08033005a te vibāhuśirastrāṇāḥ prahatāḥ karṇasāyakaiḥ
08033005c petuḥ pr̥thivyāṁ yugapac chinnaṁ śālavanaṁ yathā
08033006a evaṁ yodhaśatāny ājau sahasrāṇy ayutāni ca
08033006c hatānīyur mahīṁ dehair yaśasāpūrayan diśaḥ
08033007a atha vaikartanaṁ karṇaṁ raṇe kruddham ivāntakam
08033007c rurudhuḥ pāṇḍupāñcālā vyādhiṁ mantrauṣadhair iva
08033008a sa tān pramr̥dyābhyapatat punar eva yudhiṣṭhiram
08033008c mantrauṣadhikriyātīto vyādhir atyulbaṇo yathā
08033009a sa rājagr̥ddhibhī ruddhaḥ pāṇḍupāñcālakekayaiḥ
08033009c nāśakat tān atikrāntuṁ mr̥tyur brahmavido yathā
08033010a tato yudhiṣṭhiraḥ karṇam adūrasthaṁ nivāritam
08033010c abravīt paravīraghnaḥ krodhasaṁraktalocanaḥ
08033011a karṇa karṇa vr̥thādr̥ṣṭe sūtaputra vacaḥ śr̥ṇu
08033011c sadā spardhasi saṁgrāme phalgunena yaśasvinā
08033011e tathāsmān bādhase nityaṁ dhārtarāṣṭramate sthitaḥ
08033012a yad balaṁ yac ca te vīryaṁ pradveṣo yaś ca pāṇḍuṣu
08033012c tat sarvaṁ darśayasvādya pauruṣaṁ mahad āsthitaḥ
08033012e yuddhaśraddhāṁ sa te ’dyāhaṁ vineṣyāmi mahāhave
08033013a evam uktvā mahārāja karṇaṁ pāṇḍusutas tadā
08033013c suvarṇapuṅkhair daśabhir vivyādhāyasmayaiḥ śitaiḥ
08033014a taṁ sūtaputro navabhiḥ pratyavidhyad ariṁdamaḥ
08033014c vatsadantair maheṣvāsaḥ prahasann iva bhārata
08033015a tataḥ kṣurābhyāṁ pāñcālyau cakrarakṣau mahātmanaḥ
08033015c jaghāna samare śūraḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08033016a tāv ubhau dharmarājasya pravīrau paripārśvataḥ
08033016c rathābhyāśe cakāśete candrasyeva punarvasū
08033017a yudhiṣṭhiraḥ punaḥ karṇam avidhyat triṁśatā śaraiḥ
08033017c suṣeṇaṁ satyasenaṁ ca tribhis tribhir atāḍayat
08033018a śalyaṁ navatyā vivyādha trisaptatyā ca sūtajam
08033018c tāṁś cāsya goptr̥̄n vivyādha tribhis tribhir ajihmagaiḥ
08033019a tataḥ prahasyādhirathir vidhunvānaḥ sa kārmukam
08033019c bhittvā bhallena rājānaṁ viddhvā ṣaṣṭyānadan mudā
08033020a tataḥ pravīrāḥ pāṇḍūnām abhyadhāvan yudhiṣṭhiram
08033020c sūtaputrāt parīpsantaḥ karṇam abhyardayañ śaraiḥ
08033021a sātyakiś cekitānaś ca yuyutsuḥ pāṇḍya eva ca
08033021c dhr̥ṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
08033022a yamau ca bhīmasenaś ca śiśupālasya cātmajaḥ
08033022c kārūṣā matsyaśeṣāś ca kekayāḥ kāśikosalāḥ
08033022e ete ca tvaritā vīrā vasuṣeṇam avārayan
08033023a janamejayaś ca pāñcālyaḥ karṇaṁ vivyādha sāyakaiḥ
08033023c varāhakarṇair nārācair nālīkair niśitaiḥ śaraiḥ
08033023e vatsadantair vipāṭhaiś ca kṣurapraiś caṭakāmukhaiḥ
08033024a nānāpraharaṇaiś cograi rathahastyaśvasādinaḥ
08033024c sarvato ’bhyādravan karṇaṁ parivārya jighāṁsayā
08033025a sa pāṇḍavānāṁ pravaraiḥ sarvataḥ samabhidrutaḥ
08033025c udairayad brāhmam astraṁ śaraiḥ saṁpūrayan diśaḥ
08033026a tataḥ śaramahājvālo vīryoṣmā karṇapāvakaḥ
08033026c nirdahan pāṇḍavavanaṁ cāru paryacarad raṇe
08033027a sa saṁvārya mahāstrāṇi maheṣvāso mahātmanām
08033027c prahasya puruṣendrasya śaraiś ciccheda kārmukam
08033028a tataḥ saṁdhāya navatiṁ nimeṣān nataparvaṇām
08033028c bibheda kavacaṁ rājño raṇe karṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ
08033029a tad varma hemavikr̥taṁ rarāja nipatat tadā
08033029c savidyudabhraṁ savituḥ śiṣṭaṁ vātahataṁ yathā
08033030a tad aṅgaṁ puruṣendrasya bhraṣṭavarma vyarocata
08033030c ratnair alaṁkr̥taṁ divyair vyabhraṁ niśi yathā nabhaḥ
08033031a sa vivarmā śaraiḥ pārtho rudhireṇa samukṣitaḥ
08033031c kruddhaḥ sarvāyasīṁ śaktiṁ cikṣepādhirathiṁ prati
08033032a tāṁ jvalantīm ivākāśe śaraiś ciccheda saptabhiḥ
08033032c sā chinnā bhūmim apatan maheṣvāsasya sāyakaiḥ
08033033a tato bāhvor lalāṭe ca hr̥di caiva yudhiṣṭhiraḥ
08033033c caturbhis tomaraiḥ karṇaṁ tāḍayitvā mudānadat
08033034a udbhinnarudhiraḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
08033034c dhvajaṁ ciccheda bhallena tribhir vivyādha pāṇḍavam
08033034e iṣudhī cāsya ciccheda rathaṁ ca tilaśo ’cchinat
08033035a evaṁ pārtho vyapāyāt sa nihataprārṣṭisārathiḥ
08033035c aśaknuvan pramukhataḥ sthātuṁ karṇasya durmanāḥ
08033036a tam abhidrutya rādheyaḥ skandhaṁ saṁspr̥śya pāṇinā
08033036c abravīt prahasan rājan kutsayann iva pāṇḍavam
08033037a kathaṁ nāma kule jātaḥ kṣatradharme vyavasthitaḥ
08033037c prajahyāt samare śatrūn prāṇān rakṣan mahāhave
08033038a na bhavān kṣatradharmeṣu kuśalo ’sīti me matiḥ
08033038c brāhme bale bhavān yuktaḥ svādhyāye yajñakarmaṇi
08033039a mā sma yudhyasva kaunteya mā ca vīrān samāsadaḥ
08033039c mā cainān apriyaṁ brūhi mā ca vraja mahāraṇam
08033040a evam uktvā tataḥ pārthaṁ visr̥jya ca mahābalaḥ
08033040c nyahanat pāṇḍavīṁ senāṁ vajrahasta ivāsurīm
08033040e tataḥ prāyād drutaṁ rājan vrīḍann iva janeśvaraḥ
08033041a atha prayāntaṁ rājānam anvayus te tadācyutam
08033041c cedipāṇḍavapāñcālāḥ sātyakiś ca mahārathaḥ
08033041e draupadeyās tathā śūrā mādrīputrau ca pāṇḍavau
08033042a tato yudhiṣṭhirānīkaṁ dr̥ṣṭvā karṇaḥ parāṅmukham
08033042c kurubhiḥ sahito vīraiḥ pr̥ṣṭhagaiḥ pr̥ṣṭham anvayāt
08033043a śaṅkhabherīninādaiś ca kārmukāṇāṁ ca nisvanaiḥ
08033043c babhūva dhārtarāṣṭrāṇāṁ siṁhanādaravas tadā
08033044a yudhiṣṭhiras tu kauravya ratham āruhya satvaraḥ
08033044c śrutakīrter mahārāja dr̥ṣṭavān karṇavikramam
08033045a kālyamānaṁ balaṁ dr̥ṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08033045c tān yodhān abravīt kruddho hatainaṁ vai sahasraśaḥ
08033046a tato rājñābhyanujñātāḥ pāṇḍavānāṁ mahārathāḥ
08033046c bhīmasenamukhāḥ sarve putrāṁs te pratyupādravan
08033047a abhavat tumulaḥ śabdo yodhānāṁ tatra bhārata
08033047c hastyaśvarathapattīnāṁ śastrāṇāṁ ca tatas tataḥ
08033048a uttiṣṭhata praharata praitābhipatateti ca
08033048c iti bruvāṇā anyonyaṁ jaghnur yodhā raṇājire
08033049a abhracchāyeva tatrāsīc charavr̥ṣṭibhir ambare
08033049c samāvr̥ttair naravarair nighnadbhir itaretaram
08033050a vipatākādhvajacchatrā vyaśvasūtāyudhā raṇe
08033050c vyaṅgāṅgāvayavāḥ petuḥ kṣitau kṣīṇā hateśvarāḥ
08033051a pravarāṇīva śailānāṁ śikharāṇi dvipottamāḥ
08033051c sārohā nihatāḥ petur vajrabhinnā ivādrayaḥ
08033052a chinnabhinnaviparyastair varmālaṁkāravigrahaiḥ
08033052c sārohās turagāḥ petur hatavīrāḥ sahasraśaḥ
08033053a vipraviddhāyudhāṅgāś ca dviradāśvarathair hatāḥ
08033053c prativīraiś ca saṁmarde pattisaṁghāḥ sahasraśaḥ
08033054a viśālāyatatāmrākṣaiḥ padmendusadr̥śānanaiḥ
08033054c śirobhir yuddhaśauṇḍānāṁ sarvataḥ saṁstr̥tā mahī
08033055a tathā tu vitate vyomni nisvanaṁ śuśruvur janāḥ
08033055c vimānair apsaraḥsaṁghair gītavāditranisvanaiḥ
08033056a hatān kr̥ttān abhimukhān vīrān vīraiḥ sahasraśaḥ
08033056c āropyāropya gacchanti vimāneṣv apsarogaṇāḥ
08033057a tad dr̥ṣṭvā mahad āścaryaṁ pratyakṣaṁ svargalipsayā
08033057c prahr̥ṣṭamanasaḥ śūrāḥ kṣipraṁ jagmuḥ parasparam
08033058a rathino rathibhiḥ sārdhaṁ citraṁ yuyudhur āhave
08033058c pattayaḥ pattibhir nāgā nāgaiḥ saha hayair hayāḥ
08033059a evaṁ pravr̥tte saṁgrāme gajavājijanakṣaye
08033059c sainye ca rajasā vyāpte sve svāñ jaghnuḥ pare parān
08033060a kacākaci babhau yuddhaṁ dantādanti nakhānakhi
08033060c muṣṭiyuddhaṁ niyuddhaṁ ca dehapāpmavināśanam
08033061a tathā vartati saṁgrāme gajavājijanakṣaye
08033061c narāśvagajadehebhyaḥ prasr̥tā lohitāpagā
08033061e narāśvagajadehān sā vyuvāha patitān bahūn
08033062a narāśvagajasaṁbādhe narāśvagajasādinām
08033062c lohitodā mahāghorā nadī lohitakardamā
08033062e narāśvagajadehān sā vahantī bhīrubhīṣaṇī
08033063a tasyāḥ paramapāraṁ ca vrajanti vijayaiṣiṇaḥ
08033063c gādhena ca plavantaś ca nimajjyonmajjya cāpare
08033064a te tu lohitadigdhāṅgā raktavarmāyudhāmbarāḥ
08033064c sasnus tasyāṁ papuś cāsr̥ṅ mamluś ca bharatarṣabha
08033065a rathān aśvān narān nāgān āyudhābharaṇāni ca
08033065c vasanāny atha varmāṇi hanyamānān hatān api
08033065e bhūmiṁ khaṁ dyāṁ diśaś caiva prāyaḥ paśyāma lohitam
08033066a lohitasya tu gandhena sparśena ca rasena ca
08033066c rūpeṇa cātiriktena śabdena ca visarpatā
08033066e viṣādaḥ sumahān āsīt prāyaḥ sainyasya bhārata
08033067a tat tu viprahataṁ sainyaṁ bhīmasenamukhais tava
08033067c bhūyaḥ samādravan vīrāḥ sātyakipramukhā rathāḥ
08033068a teṣām āpatatāṁ vegam aviṣahya mahātmanām
08033068c putrāṇāṁ te mahat sainyam āsīd rājan parāṅmukham
08033069a tat prakīrṇarathāśvebhaṁ naravājisamākulam
08033069c vidhvastacarmakavacaṁ praviddhāyudhakārmukam
08033070a vyadravat tāvakaṁ sainyaṁ loḍyamānaṁ samantataḥ
08033070c siṁhārditaṁ mahāraṇye yathā gajakulaṁ tathā
08034001  saṁjaya uvāca
08034001a tān abhidravato dr̥ṣṭvā pāṇḍavāṁs tāvakaṁ balam
08034001c krośatas tava putrasya na sma rājan nyavartata
08034002a tataḥ pakṣāt prapakṣāc ca prapakṣaiś cāpi dakṣiṇāt
08034002c udastaśastrāḥ kuravo bhīmam abhyadravan raṇe
08034003a karṇo ’pi dr̥ṣṭvā dravato dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān
08034003c haṁsavarṇān hayāgryāṁs tān praiṣīd yatra vr̥kodaram
08034004a te preṣitā mahārāja śalyenāhavaśobhinā
08034004c bhīmasenarathaṁ prāpya samasajjanta vājinaḥ
08034005a dr̥ṣṭvā karṇaṁ samāyāntaṁ bhīmaḥ krodhasamanvitaḥ
08034005c matiṁ dadhre vināśāya karṇasya bharatarṣabha
08034006a so ’bravīt sātyakiṁ vīraṁ dhr̥ṣṭadyumnaṁ ca pārṣatam
08034006c enaṁ rakṣata rājānaṁ dharmātmānaṁ yudhiṣṭhiram
08034006e saṁśayān mahato muktaṁ kathaṁ cit prekṣato mama
08034007a agrato me kr̥to rājā chinnasarvaparicchadaḥ
08034007c duryodhanasya prītyarthaṁ rādheyena durātmanā
08034008a antam adya kariṣyāmi tasya duḥkhasya pārṣata
08034008c hantā vāsmi raṇe karṇaṁ sa vā māṁ nihaniṣyati
08034008e saṁgrāmeṇa sughoreṇa satyam etad bravīmi vaḥ
08034009a rājānam adya bhavatāṁ nyāsabhūtaṁ dadāmi vai
08034009c asya saṁrakṣaṇe sarve yatadhvaṁ vigatajvarāḥ
08034010a evam uktvā mahābāhuḥ prāyād ādhirathiṁ prati
08034010c siṁhanādena mahatā sarvāḥ saṁnādayan diśaḥ
08034011a dr̥ṣṭvā tvaritam āyāntaṁ bhīmaṁ yuddhābhinandinam
08034011c sūtaputram athovāca madrāṇām īśvaro vibhuḥ
08034012a paśya karṇa mahābāhuṁ kruddhaṁ pāṇḍavanandanam
08034012c dīrghakālārjitaṁ krodhaṁ moktukāmaṁ tvayi dhruvam
08034013a īdr̥śaṁ nāsya rūpaṁ me dr̥ṣṭapūrvaṁ kadā cana
08034013c abhimanyau hate karṇa rākṣase vā ghaṭotkace
08034014a trailokyasya samastasya śaktaḥ kruddho nivāraṇe
08034014c bibharti yādr̥śaṁ rūpaṁ kālāgnisadr̥śaṁ śubham
08034015a iti bruvati rādheyaṁ madrāṇām īśvare nr̥pa
08034015c abhyavartata vai karṇaṁ krodhadīpto vr̥kodaraḥ
08034016a tathāgataṁ tu saṁprekṣya bhīmaṁ yuddhābhinandinam
08034016c abravīd vacanaṁ śalyaṁ rādheyaḥ prahasann iva
08034017a yad uktaṁ vacanaṁ me ’dya tvayā madrajaneśvara
08034017c bhīmasenaṁ prati vibho tat satyaṁ nātra saṁśayaḥ
08034018a eṣa śūraś ca vīraś ca krodhanaś ca vr̥kodaraḥ
08034018c nirapekṣaḥ śarīre ca prāṇataś ca balādhikaḥ
08034019a ajñātavāsaṁ vasatā virāṭanagare tadā
08034019c draupadyāḥ priyakāmena kevalaṁ bāhusaṁśrayāt
08034019e gūḍhabhāvaṁ samāśritya kīcakaḥ sagaṇo hataḥ
08034020a so ’dya saṁgrāmaśirasi saṁnaddhaḥ krodhamūrcchitaḥ
08034020c kiṁkarodyatadaṇḍena mr̥tyunāpi vrajed raṇam
08034021a cirakālābhilaṣito mamāyaṁ tu manorathaḥ
08034021c arjunaṁ samare hanyāṁ māṁ vā hanyād dhanaṁjayaḥ
08034021e sa me kadā cid adyaiva bhaved bhīmasamāgamāt
08034022a nihate bhīmasene tu yadi vā virathīkr̥te
08034022c abhiyāsyati māṁ pārthas tan me sādhu bhaviṣyati
08034022e atra yan manyase prāptaṁ tac chīghraṁ saṁpradhāraya
08034023a etac chrutvā tu vacanaṁ rādheyasya mahātmanaḥ
08034023c uvāca vacanaṁ śalyaḥ sūtaputraṁ tathāgatam
08034024a abhiyāsi mahābāho bhīmasenaṁ mahābalam
08034024c nirasya bhīmasenaṁ tu tataḥ prāpsyasi phalgunam
08034025a yas te kāmo ’bhilaṣitaś cirāt prabhr̥ti hr̥dgataḥ
08034025c sa vai saṁpatsyate karṇa satyam etad bravīmi te
08034026a evam ukte tataḥ karṇaḥ śalyaṁ punar abhāṣata
08034026c hantāham arjunaṁ saṁkhye māṁ vā hantā dhanaṁjayaḥ
08034026e yuddhe manaḥ samādhāya yāhi yāhīty acodayat
08034027a tataḥ prāyād rathenāśu śalyas tatra viśāṁ pate
08034027c yatra bhīmo maheṣvāso vyadrāvayata vāhinīm
08034028a tatas tūryaninādaś ca bherīṇāṁ ca mahāsvanaḥ
08034028c udatiṣṭhata rājendra karṇabhīmasamāgame
08034029a bhīmaseno ’tha saṁkruddhas tava sainyaṁ durāsadam
08034029c nārācair vimalais tīkṣṇair diśaḥ prādrāvayad balī
08034030a sa saṁnipātas tumulo bhīmarūpo viśāṁ pate
08034030c āsīd raudro mahārāja karṇapāṇḍavayor mr̥dhe
08034030e tato muhūrtād rājendra pāṇḍavaḥ karṇam ādravat
08034031a tam āpatantaṁ saṁprekṣya karṇo vaikartano vr̥ṣaḥ
08034031c ājaghānorasi kruddho nārācena stanāntare
08034031e punaś cainam ameyātmā śaravarṣair avākirat
08034032a sa viddhaḥ sūtaputreṇa chādayām āsa patribhiḥ
08034032c vivyādha niśitaiḥ karṇa navabhir nataparvabhiḥ
08034033a tasya karṇo dhanurmadhye dvidhā ciccheda patriṇā
08034033c atha taṁ chinnadhanvānam abhyavidhyat stanāntare
08034033e nārācena sutīkṣṇena sarvāvaraṇabhedinā
08034034a so ’nyat kārmukam ādāya sūtaputraṁ vr̥kodaraḥ
08034034c rājan marmasu marmajño viddhvā suniśitaiḥ śaraiḥ
08034034e nanāda balavan nādaṁ kampayann iva rodasī
08034035a taṁ karṇaḥ pañcaviṁśatyā nārācānāṁ samārdayat
08034035c madotkaṭaṁ vane dr̥ptam ulkābhir iva kuñjaram
08034036a tataḥ sāyakabhinnāṅgaḥ pāṇḍavaḥ krodhamūrcchitaḥ
08034036c saṁrambhāmarṣatāmrākṣaḥ sūtaputravadhecchayā
08034037a sa kārmuke mahāvegaṁ bhārasādhanam uttamam
08034037c girīṇām api bhettāraṁ sāyakaṁ samayojayat
08034038a vikr̥ṣya balavac cāpam ā karṇād atimārutiḥ
08034038c taṁ mumoca maheṣvāsaḥ kruddhaḥ karṇajighāṁsayā
08034039a sa visr̥ṣṭo balavatā bāṇo vajrāśanisvanaḥ
08034039c adārayad raṇe karṇaṁ vajravega ivācalam
08034040a sa bhīmasenābhihato sūtaputraḥ kurūdvaha
08034040c niṣasāda rathopasthe visaṁjñaḥ pr̥tanāpatiḥ
08034041a tato madrādhipo dr̥ṣṭvā visaṁjñaṁ sūtanandanam
08034041c apovāha rathenājau karṇam āhavaśobhinam
08034042a tataḥ parājite karṇe dhārtarāṣṭrīṁ mahācamūm
08034042c vyadrāvayad bhīmaseno yathendro dānavīṁ camūm
08035001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08035001a suduṣkaram idaṁ karma kr̥taṁ bhīmena saṁjaya
08035001c yena karṇo mahābāhū rathopasthe nipātitaḥ
08035002a karṇo hy eko raṇe hantā sr̥ñjayān pāṇḍavaiḥ saha
08035002c iti duryodhanaḥ sūta prābravīn māṁ muhur muhuḥ
08035003a parājitaṁ tu rādheyaṁ dr̥ṣṭvā bhīmena saṁyuge
08035003c tataḥ paraṁ kim akarot putro duryodhano mama
08035004  saṁjaya uvāca
08035004a vibhrāntaṁ prekṣya rādheyaṁ sūtaputraṁ mahāhave
08035004c mahatyā senayā rājan sodaryān samabhāṣata
08035005a śīghraṁ gacchata bhadraṁ vo rādheyaṁ parirakṣata
08035005c bhīmasenabhayāgādhe majjantaṁ vyasanārṇave
08035006a te tu rājñā samādiṣṭā bhīmasenajighāṁsavaḥ
08035006c abhyavartanta saṁkruddhāḥ pataṁgā iva pāvakam
08035007a śrutāyur durdharaḥ krātho vivitsur vikaṭaḥ samaḥ
08035007c niṣaṅgī kavacī pāśī tathā nandopanandakau
08035008a duṣpradharṣaḥ subāhuś ca vātavegasuvarcasau
08035008c dhanurgrāho durmadaś ca tathā sattvasamaḥ sahaḥ
08035009a ete rathaiḥ parivr̥tā vīryavanto mahābalāḥ
08035009c bhīmasenaṁ samāsādya samantāt paryavārayan
08035009e te vyamuñcañ śaravrātān nānāliṅgān samantataḥ
08035010a sa tair abhyardyamānas tu bhīmaseno mahābalaḥ
08035010c teṣām āpatatāṁ kṣipraṁ sutānāṁ te narādhipa
08035010e rathaiḥ pañcāśatā sārdhaṁ pañcāśan nyahanad rathān
08035011a vivitsos tu tataḥ kruddho bhallenāpāharac chiraḥ
08035011c sakuṇḍalaśirastrāṇaṁ pūrṇacandropamaṁ tadā
08035011e bhīmena ca mahārāja sa papāta hato bhuvi
08035012a taṁ dr̥ṣṭvā nihataṁ śūraṁ bhrātaraḥ sarvataḥ prabho
08035012c abhyadravanta samare bhīmaṁ bhīmaparākramam
08035013a tato ’parābhyāṁ bhallābhyāṁ putrayos te mahāhave
08035013c jahāra samare prāṇān bhīmo bhīmaparākramaḥ
08035014a tau dharām anvapadyetāṁ vātarugṇāv iva drumau
08035014c vikaṭaś ca samaś cobhau devagarbhasamau nr̥pa
08035015a tatas tu tvarito bhīmaḥ krāthaṁ ninye yamakṣayam
08035015c nārācena sutīkṣṇena sa hato nyapatad bhuvi
08035016a hāhākāras tatas tīvraḥ saṁbabhūva janeśvara
08035016c vadhyamāneṣu te rājaṁs tadā putreṣu dhanviṣu
08035017a teṣāṁ saṁlulite sainye bhīmaseno mahābalaḥ
08035017c nandopanandau samare prāpayad yamasādanam
08035018a tatas te prādravan bhītāḥ putrās te vihvalīkr̥tāḥ
08035018c bhīmasenaṁ raṇe dr̥ṣṭvā kālāntakayamopamam
08035019a putrāṁs te nihatān dr̥ṣṭvā sūtaputro mahāmanāḥ
08035019c haṁsavarṇān hayān bhūyaḥ prāhiṇod yatra pāṇḍavaḥ
08035020a te preṣitā mahārāja madrarājena vājinaḥ
08035020c bhīmasenarathaṁ prāpya samasajjanta vegitāḥ
08035021a sa saṁnipātas tumulo ghorarūpo viśāṁ pate
08035021c āsīd raudro mahārāja karṇapāṇḍavayor mr̥dhe
08035022a dr̥ṣṭvā mama mahārāja tau sametau mahārathau
08035022c āsīd buddhiḥ kathaṁ nūnam etad adya bhaviṣyati
08035023a tato muhūrtād rājendra nātikr̥cchrād dhasann iva
08035023c virathaṁ bhīmakarmāṇaṁ bhīmaṁ karṇaś cakāra ha
08035024a viratho bharataśreṣṭhaḥ prahasann anilopamaḥ
08035024c gadāhasto mahābāhur apatat syandanottamāt
08035025a nāgān saptaśatān rājann īṣādantān prahāriṇaḥ
08035025c vyadhamat sahasā bhīmaḥ kruddharūpaḥ paraṁtapaḥ
08035026a dantaveṣṭeṣu netreṣu kambheṣu sa kaṭeṣu ca
08035026c marmasv api ca marmajño ninadan vyadhamad bhr̥śam
08035027a tatas te prādravan bhītāḥ pratīpaṁ prahitāḥ punaḥ
08035027c mahāmātrais tam āvavrur meghā iva divākaram
08035028a tān sa saptaśatān nāgān sārohāyudhaketanān
08035028c bhūmiṣṭho gadayā jaghne śaranmeghān ivānilaḥ
08035029a tataḥ subalaputrasya nāgān atibalān punaḥ
08035029c pothayām āsa kaunteyo dvāpañcāśatam āhave
08035030a tathā rathaśataṁ sāgraṁ pattīṁś ca śataśo ’parān
08035030c nyahanat pāṇḍavo yuddhe tāpayaṁs tava vāhinīm
08035031a pratāpyamānaṁ sūryeṇa bhīmena ca mahātmanā
08035031c tava sainyaṁ saṁcukoca carma vahnigataṁ yathā
08035032a te bhīmabhayasaṁtrastās tāvakā bharatarṣabha
08035032c vihāya samare bhīmaṁ dudruvur vai diśo daśa
08035033a rathāḥ pañcaśatāś cānye hrādinaś carmavarmiṇaḥ
08035033c bhīmam abhyadravaṁs tūrṇaṁ śarapūgaiḥ samantataḥ
08035034a tān sasūtarathān sarvān sapatākādhvajāyudhān
08035034c pothayām āsa gadayā bhīmo viṣṇur ivāsurān
08035035a tataḥ śakuninirdiṣṭāḥ sādinaḥ śūrasaṁmatāḥ
08035035c trisāhasrā yayur bhīmaṁ śaktyr̥ṣṭiprāsapāṇayaḥ
08035036a tān pratyudgamya yavanān aśvārohān varārihā
08035036c vicaran vividhān mārgān ghātayām āsa pothayan
08035037a teṣām āsīn mahāñ śabdas tāḍitānāṁ ca sārvaśaḥ
08035037c asibhiś chidyamānānāṁ naḍānām iva bhārata
08035038a evaṁ subalaputrasya trisāhasrān hayottamān
08035038c hatvānyaṁ ratham āsthāya kruddho rādheyam abhyayāt
08035039a karṇo ’pi samare rājan dharmaputram ariṁdamam
08035039c śaraiḥ pracchādayām āsa sārathiṁ cāpy apātayat
08035040a tataḥ saṁpradrutaṁ saṁkhye rathaṁ dr̥ṣṭvā mahārathaḥ
08035040c anvadhāvat kiran bāṇaiḥ kaṅkapatrair ajihmagaiḥ
08035041a rājānam abhi dhāvantaṁ śarair āvr̥tya rodasī
08035041c kruddhaḥ pracchādayām āsa śarajālena mārutiḥ
08035042a saṁnivr̥ttas tatas tūrṇaṁ rādheyaḥ śatrukarśanaḥ
08035042c bhīmaṁ pracchādayām āsa samantān niśitaiḥ śaraiḥ
08035043a bhīmasenarathavyagraṁ karṇaṁ bhārata sātyakiḥ
08035043c abhyardayad ameyātmā pārṣṇigrahaṇakāraṇāt
08035043e abhyavartata karṇas tam ardito ’pi śarair bhr̥śam
08035044a tāv anyonyaṁ samāsādya vr̥ṣabhau sarvadhanvinām
08035044c visr̥jantau śarāṁś citrān vibhrājetāṁ manasvinau
08035045a tābhyāṁ viyati rājendra vitataṁ bhīmadarśanam
08035045c krauñcapr̥ṣṭhāruṇaṁ raudraṁ bāṇajālaṁ vyadr̥śyata
08035046a naiva sūryaprabhāṁ khaṁ vā na diśaḥ pradiśaḥ kutaḥ
08035046c prājñāsiṣma vayaṁ tābhyāṁ śarair muktaiḥ sahasraśaḥ
08035047a madhyāhne tapato rājan bhāskarasya mahāprabhāḥ
08035047c hr̥tāḥ sarvāḥ śaraughais taiḥ karṇamādhavayos tadā
08035048a saubalaṁ kr̥tavarmāṇaṁ drauṇim ādhirathiṁ kr̥pam
08035048c saṁsaktān pāṇḍavair dr̥ṣṭvā nivr̥ttāḥ kuravaḥ punaḥ
08035049a teṣām āpatatāṁ śabdas tīvra āsīd viśāṁ pate
08035049c uddhūtānāṁ yathā vr̥ṣṭyā sāgarāṇāṁ bhayāvahaḥ
08035050a te sene bhr̥śasaṁvigne dr̥ṣṭvānyonyaṁ mahāraṇe
08035050c harṣeṇa mahatā yukte parigr̥hya parasparam
08035051a tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ madhyaṁ prāpte divākare
08035051c yādr̥śaṁ na kadā cid dhi dr̥ṣṭapūrvaṁ na ca śrutam
08035052a balaughas tu samāsādya balaughaṁ sahasā raṇe
08035052c upāsarpata vegena jalaugha iva sāgaram
08035053a āsīn ninādaḥ sumahān balaughānāṁ parasparam
08035053c garjatāṁ sāgaraughāṇāṁ yathā syān nisvano mahān
08035054a te tu sene samāsādya vegavatyau parasparam
08035054c ekībhāvam anuprāpte nadyāv iva samāgame
08035055a tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ ghorarūpaṁ viśāṁ pate
08035055c kurūṇāṁ pāṇḍavānāṁ ca lipsatāṁ sumahad yaśaḥ
08035056a kurūṇāṁ garjatāṁ tatra avicchedakr̥tā giraḥ
08035056c śrūyante vividhā rājan nāmāny uddiśya bhārata
08035057a yasya yad dhi raṇe nyaṅgaṁ pitr̥to mātr̥to ’pi vā
08035057c karmataḥ śīlato vāpi sa tac chrāvayate yudhi
08035058a tān dr̥ṣṭvā samare śūrāṁs tarjayānān parasparam
08035058c abhavan me matī rājan naiṣām astīti jīvitam
08035059a teṣāṁ dr̥ṣṭvā tu kruddhānāṁ vapūṁṣy amitatejasām
08035059c abhavan me bhayaṁ tīvraṁ katham etad bhaviṣyati
08035060a tatas te pāṇḍavā rājan kauravāś ca mahārathāḥ
08035060c tatakṣuḥ sāyakais tīkṣṇair nighnanto hi parasparam
08036001  saṁjaya uvāca
08036001a kṣatriyās te mahārāja parasparavadhaiṣiṇaḥ
08036001c anyonyaṁ samare jaghnuḥ kr̥tavairāḥ parasparam
08036002a rathaughāś ca hayaughāś ca naraughāś ca samantataḥ
08036002c gajaughāś ca mahārāja saṁsaktāḥ sma parasparam
08036003a gadānāṁ parighāṇāṁ ca kaṇapānāṁ ca sarpatām
08036003c prāsānāṁ bhiṇḍipālānāṁ bhuśuṇḍīnāṁ ca sarvaśaḥ
08036004a saṁpātaṁ cānvapaśyāma saṁgrāme bhr̥śadāruṇe
08036004c śalabhā iva saṁpetuḥ samantāc charavr̥ṣṭayaḥ
08036005a nāgā nāgān samāsādya vyadhamanta parasparam
08036005c hayā hayāṁś ca samare rathino rathinas tathā
08036005e pattayaḥ pattisaṁghaiś ca hayasaṁghair hayās tathā
08036006a pattayo rathamātaṅgān rathā hastyaśvam eva ca
08036006c nāgāś ca samare tryaṅgaṁ mamr̥duḥ śīghragā nr̥pa
08036007a patatāṁ tatra śūrāṇāṁ krośatāṁ ca parasparam
08036007c ghoram āyodhanaṁ jajñe paśūnāṁ vaiśasaṁ yathā
08036008a rudhireṇa samāstīrṇā bhāti bhārata medinī
08036008c śakragopagaṇākīrṇā prāvr̥ṣīva yathā dharā
08036009a yathā vā vāsasī śukle mahārajanarañjite
08036009c bibhr̥yād yuvatiḥ śyāmā tadvad āsīd vasuṁdharā
08036009e māṁsaśoṇitacitreva śātakaumbhamayīva ca
08036010a chinnānāṁ cottamāṅgānāṁ bāhūnāṁ corubhiḥ saha
08036010c kuṇḍalānāṁ praviddhānāṁ bhūṣaṇānāṁ ca bhārata
08036011a niṣkāṇām adhisūtrāṇāṁ śarīrāṇāṁ ca dhanvinām
08036011c varmaṇāṁ sapatākānāṁ saṁghās tatrāpatan bhuvi
08036012a gajān gajāḥ samāsādya viṣāṇāgrair adārayan
08036012c viṣāṇābhihatās te ca bhrājante dviradā yathā
08036013a rudhireṇāvasiktāṅgā gairikaprasravā iva
08036013c yathā bhrājanti syandantaḥ parvatā dhātumaṇḍitāḥ
08036014a tomarān gajibhir muktān pratīpān āsthitān bahūn
08036014c hastair vicerus te nāgā babhañjuś cāpare tathā
08036015a nārācaiś chinnavarmāṇo bhrājante sma gajottamāḥ
08036015c himāgame mahārāja vyabhrā iva mahīdharāḥ
08036016a śaraiḥ kanakapuṅkhais tu citā rejur gajottamāḥ
08036016c ulkābhiḥ saṁpradīptāgrāḥ parvatā iva māriṣa
08036017a ke cid abhyāhatā nāgā nāgair naganibhā bhuvi
08036017c nipetuḥ samare tasmin pakṣavanta ivādrayaḥ
08036018a apare prādravan nāgāḥ śalyārtā vraṇapīḍitāḥ
08036018c pratimānaiś ca kumbhaiś ca petur urvyāṁ mahāhave
08036019a niṣeduḥ siṁhavac cānye nadanto bhairavān ravān
08036019c mamluś ca bahavo rājaṁś cukūjuś cāpare tathā
08036020a hayāś ca nihatā bāṇaiḥ svarṇabhāṇḍaparicchadāḥ
08036020c niṣeduś caiva mamluś ca babhramuś ca diśo daśa
08036021a apare kr̥ṣyamāṇāś ca viveṣṭanto mahītale
08036021c bhāvān bahuvidhāṁś cakrus tāḍitāḥ śaratomaraiḥ
08036022a narās tu nihatā bhūmau kūjantas tatra māriṣa
08036022c dr̥ṣṭvā ca bāndhavān anye pitr̥̄n anye pitāmahān
08036023a dhāvamānān parāṁś caiva dr̥ṣṭvānye tatra bhārata
08036023c gotranāmāni khyātāni śaśaṁsur itaretaram
08036024a teṣāṁ chinnā mahārāja bhujāḥ kanakabhūṣaṇāḥ
08036024c udveṣṭante viveṣṭante patante cotpatanti ca
08036025a nipatanti tathā bhūmau sphuranti ca sahasraśaḥ
08036025c vegāṁś cānye raṇe cakruḥ sphuranta iva pannagāḥ
08036026a te bhujā bhogibhogābhāś candanāktā viśāṁ pate
08036026c lohitārdrā bhr̥śaṁ rejus tapanīyadhvajā iva
08036027a vartamāne tathā ghore saṁkule sarvatodiśam
08036027c avijñātāḥ sma yudhyante vinighnantaḥ parasparam
08036028a bhaumena rajasā kīrṇe śastrasaṁpātasaṁkule
08036028c naiva sve na pare rājan vyajñāyanta tamovr̥te
08036029a tathā tad abhavad yuddhaṁ ghorarūpaṁ bhayānakam
08036029c śoṇitodā mahānadyaḥ prasasrus tatra cāsakr̥t
08036030a śīrṣapāṣāṇasaṁchannāḥ keśaśaivalaśādvalāḥ
08036030c asthisaṁghātasaṁkīrṇā dhanuḥśaravarottamāḥ
08036031a māṁsakardamapaṅkāś ca śoṇitaughāḥ sudāruṇāḥ
08036031c nadīḥ pravartayām āsur yamarāṣṭravivardhanīḥ
08036032a tā nadyo ghorarūpāś ca nayantyo yamasādanam
08036032c avagāḍhā majjayantyaḥ kṣatrasyājanayan bhayam
08036033a kravyādānāṁ naravyāghra nardatāṁ tatra tatra ha
08036033c ghoram āyodhanaṁ jajñe pretarājapuropamam
08036034a utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ
08036034c nr̥tyanti vai bhūtagaṇāḥ saṁtr̥ptā māṁsaśoṇitaiḥ
08036035a pītvā ca śoṇitaṁ tatra vasāṁ pītvā ca bhārata
08036035c medomajjāvasātr̥ptās tr̥ptā māṁsasya caiva hi
08036035e dhāvamānāś ca dr̥śyante kākagr̥dhrabalās tathā
08036036a śūrās tu samare rājan bhayaṁ tyaktvā sudustyajam
08036036c yodhavratasamākhyātāś cakruḥ karmāṇy abhītavat
08036037a śaraśaktisamākīrṇe kravyādagaṇasaṁkule
08036037c vyacaranta gaṇaiḥ śūrāḥ khyāpayantaḥ svapauruṣam
08036038a anyonyaṁ śrāvayanti sma nāmagotrāṇi bhārata
08036038c pitr̥nāmāni ca raṇe gotranāmāni cābhitaḥ
08036039a śrāvayanto hi bahavas tatra yodhā viśāṁ pate
08036039c anyonyam avamr̥dnantaḥ śaktitomarapaṭṭiśaiḥ
08036040a vartamāne tadā yuddhe ghorarūpe sudāruṇe
08036040c vyaṣīdat kauravī senā bhinnā naur iva sāgare
08037001  saṁjaya uvāca
08037001a vartamāne tadā yuddhe kṣatriyāṇāṁ nimajjane
08037001c gāṇḍīvasya mahān ghoṣaḥ śuśruve yudhi māriṣa
08037002a saṁśaptakānāṁ kadanam akarod yatra pāṇḍavaḥ
08037002c kosalānāṁ tathā rājan nārāyaṇabalasya ca
08037003a saṁśaptakās tu samare śaravr̥ṣṭiṁ samantataḥ
08037003c apātayan pārthamūrdhni jayagr̥ddhāḥ pramanyavaḥ
08037004a tāṁ vr̥ṣṭiṁ sahasā rājaṁs tarasā dhārayan prabhuḥ
08037004c vyagāhata raṇe pārtho vinighnan rathināṁ varaḥ
08037005a nigr̥hya tu rathānīkaṁ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ
08037005c āsasāda raṇe pārthaḥ suśarmāṇaṁ mahāratham
08037006a sa tasya śaravarṣāṇi vavarṣa rathināṁ varaḥ
08037006c tathā saṁśaptakāś caiva pārthasya samare sthitāḥ
08037007a suśarmā tu tataḥ pārthaṁ viddhvā navabhir āśugaiḥ
08037007c janārdanaṁ tribhir bāṇair abhyahan dakṣiṇe bhuje
08037007e tato ’pareṇa bhallena ketuṁ vivyādha māriṣa
08037008a sa vānaravaro rājan viśvakarmakr̥to mahān
08037008c nanāda sumahan nādaṁ bhīṣayan vai nanarda ca
08037009a kapes tu ninadaṁ śrutvā saṁtrastā tava vāhinī
08037009c bhayaṁ vipulam ādāya niśceṣṭā samapadyata
08037010a tataḥ sā śuśubhe senā niśceṣṭāvasthitā nr̥pa
08037010c nānāpuṣpasamākīrṇaṁ yathā caitrarathaṁ vanam
08037011a pratilabhya tataḥ saṁjñāṁ yodhās te kurusattama
08037011c arjunaṁ siṣicur bāṇaiḥ parvataṁ jaladā iva
08037011e parivavrus tadā sarve pāṇḍavasya mahāratham
08037012a te hayān rathacakre ca ratheṣāś cāpi bhārata
08037012c nigr̥hya balavat tūrṇaṁ siṁhanādam athānadan
08037013a apare jagr̥huś caiva keśavasya mahābhujau
08037013c pārtham anye mahārāja rathasthaṁ jagr̥hur mudā
08037014a keśavas tu tadā bāhū vidhunvan raṇamūrdhani
08037014c pātayām āsa tān sarvān duṣṭahastīva hastinaḥ
08037015a tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ saṁvr̥tas tair mahārathaiḥ
08037015c nigr̥hītaṁ rathaṁ dr̥ṣṭvā keśavaṁ cāpy abhidrutam
08037015e rathārūḍhāṁś ca subahūn padātīṁś cāpy apātayat
08037016a āsannāṁś ca tato yodhāñ śarair āsannayodhibhiḥ
08037016c cyāvayām āsa samare keśavaṁ cedam abravīt
08037017a paśya kr̥ṣṇa mahābāho saṁśaptakagaṇān mayā
08037017c kurvāṇān dāruṇaṁ karma vadhyamānān sahasraśaḥ
08037018a rathabandham imaṁ ghoraṁ pr̥thivyāṁ nāsti kaś cana
08037018c yaḥ saheta pumām̐l loke mad anyo yadupuṁgava
08037019a ity evam uktvā bībhatsur devadattam athādhamat
08037019c pāñcajanyaṁ ca kr̥ṣṇo ’pi pūrayann iva rodasī
08037020a taṁ tu śaṅkhasvanaṁ śrutvā saṁśaptakavarūthinī
08037020c saṁcacāla mahārāja vitrastā cābhavad bhr̥śam
08037021a padabandhaṁ tataś cakre pāṇḍavaḥ paravīrahā
08037021c nāgam astraṁ mahārāja saṁprodīrya muhur muhuḥ
08037022a yān uddiśya raṇe pārthaḥ padabandhaṁ cakāra ha
08037022c te baddhāḥ padabandhena pāṇḍavena mahātmanā
08037022e niśceṣṭā abhavan rājann aśmasāramayā iva
08037023a niśceṣṭāṁs tu tato yodhān avadhīt pāṇḍunandanaḥ
08037023c yathendraḥ samare daityāṁs tārakasya vadhe purā
08037024a te vadhyamānāḥ samare mumucus taṁ rathottamam
08037024c āyudhāni ca sarvāṇi visraṣṭum upacakramuḥ
08037025a tataḥ suśarmā rājendra gr̥hītāṁ vīkṣya vāhinīm
08037025c sauparṇam astraṁ tvaritaḥ prāduścakre mahārathaḥ
08037026a tataḥ suparṇāḥ saṁpetur bhakṣayanto bhujaṁgamān
08037026c te vai vidudruvur nāgā dr̥ṣṭvā tān khacarān nr̥pa
08037027a babhau balaṁ tad vimuktaṁ padabandhād viśāṁ pate
08037027c meghavr̥ndād yathā mukto bhāskaras tāpayan prajāḥ
08037028a vipramuktās tu te yodhāḥ phalgunasya rathaṁ prati
08037028c sasr̥jur bāṇasaṁghāṁś ca śastrasaṁghāṁś ca māriṣa
08037029a tāṁ mahāstramayīṁ vr̥ṣṭiṁ saṁchidya śaravr̥ṣṭibhiḥ
08037029c vyavātiṣṭhat tato yodhān vāsaviḥ paravīrahā
08037030a suśarmā tu tato rājan bāṇenānataparvaṇā
08037030c arjunaṁ hr̥daye viddhvā vivyādhānyais tribhiḥ śaraiḥ
08037030e sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat
08037031a pratilabhya tataḥ saṁjñāṁ śvetāśvaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ
08037031c aindram astram ameyātmā prāduścakre tvarānvitaḥ
08037031e tato bāṇasahasrāṇi samutpannāni māriṣa
08037032a sarvadikṣu vyadr̥śyanta sūdayanto nr̥pa dvipān
08037032c hayān rathāṁś ca samare śastraiḥ śatasahasraśaḥ
08037033a vadhyamāne tataḥ sainye vipulā bhīḥ samāviśat
08037033c saṁśaptakagaṇānāṁ ca gopālānāṁ ca bhārata
08037033e na hi kaś cit pumāṁs tatra yo ’rjunaṁ pratyayudhyata
08037034a paśyatāṁ tatra vīrāṇām ahanyata mahad balam
08037034c hanyamānam apaśyaṁś ca niśceṣṭāḥ sma parākrame
08037035a ayutaṁ tatra yodhānāṁ hatvā pāṇḍusuto raṇe
08037035c vyabhrājata raṇe rājan vidhūmo ’gnir iva jvalan
08037036a caturdaśa sahasrāṇi yāni śiṣṭāni bhārata
08037036c rathānām ayutaṁ caiva trisāhasrāś ca dantinaḥ
08037037a tataḥ saṁśaptakā bhūyaḥ parivavrur dhanaṁjayam
08037037c martavyam iti niścitya jayaṁ vāpi nivartanam
08037038a tatra yuddhaṁ mahad dhy āsīt tāvakānāṁ viśāṁ pate
08037038c śūreṇa balinā sārdhaṁ pāṇḍavena kirīṭinā
08038001  saṁjaya uvāca
08038001a kr̥tavarmā kr̥po drauṇiḥ sūtaputraś ca māriṣa
08038001c ulūkaḥ saubalaś caiva rājā ca saha sodaraiḥ
08038002a sīdamānāṁ camūṁ dr̥ṣṭvā pāṇḍuputrabhayārditām
08038002c samujjihīrṣur vegena bhinnāṁ nāvam ivārṇave
08038003a tato yuddham atīvāsīn muhūrtam iva bhārata
08038003c bhīrūṇāṁ trāsajananaṁ śūrāṇāṁ harṣavardhanam
08038004a kr̥peṇa śaravarṣāṇi vipramuktāni saṁyuge
08038004c sr̥ñjayāḥ śātayām āsuḥ śalabhānāṁ vrajā iva
08038005a śikhaṇḍī tu tataḥ kruddho gautamaṁ tvarito yayau
08038005c vavarṣa śaravarṣāṇi samantād eva brāhmaṇe
08038006a kr̥pas tu śaravarṣaṁ tad vinihatya mahāstravit
08038006c śikhaṇḍinaṁ raṇe kruddho vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
08038007a tataḥ śikhaṇḍī kupītaḥ śaraiḥ saptabhir āhave
08038007c kr̥paṁ vivyādha subhr̥śaṁ kaṅkapatrair ajihmagaiḥ
08038008a tataḥ kr̥paḥ śarais tīkṣṇaiḥ so ’tividdho mahārathaḥ
08038008c vyaśvasūtarathaṁ cakre pārṣataṁ tu dvijottamaḥ
08038009a hatāśvāt tu tato yānād avaplutya mahārathaḥ
08038009c carmakhaḍge ca saṁgr̥hya satvaraṁ brāhmaṇaṁ yayau
08038010a tam āpatantaṁ sahasā śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08038010c chādayām āsa samare tad adbhutam ivābhavat
08038011a tatrādbhutam apaśyāma śilānāṁ plavanaṁ yathā
08038011c niśceṣṭo yad raṇe rājañ śikhaṇḍī samatiṣṭhata
08038012a kr̥peṇa chāditaṁ dr̥ṣṭvā nr̥pottama śikhaṇḍinam
08038012c pratyudyayau kr̥paṁ tūrṇaṁ dhr̥ṣṭadyumno mahārathaḥ
08038013a dhr̥ṣṭadyumnaṁ tato yāntaṁ śāradvatarathaṁ prati
08038013c pratijagrāha vegena kr̥tavarmā mahārathaḥ
08038014a yudhiṣṭhiram athāyāntaṁ śāradvatarathaṁ prati
08038014c saputraṁ sahasenaṁ ca droṇaputro nyavārayat
08038015a nakulaṁ sahadevaṁ ca tvaramāṇau mahārathau
08038015c pratijagrāha te putraḥ śaravarṣeṇa vārayan
08038016a bhīmasenaṁ karūṣāṁś ca kekayān sahasr̥ñjayān
08038016c karṇo vaikartano yuddhe vārayām āsa bhārata
08038017a śikhaṇḍinas tato bāṇān kr̥paḥ śāradvato yudhi
08038017c prāhiṇot tvarayā yukto didhakṣur iva māriṣa
08038018a tāñ śarān preṣitāṁs tena samantād dhemabhūṣaṇān
08038018c ciccheda khaḍgam āvidhya bhrāmayaṁś ca punaḥ punaḥ
08038019a śatacandraṁ tataś carma gautamaḥ pārṣatasya ha
08038019c vyadhamat sāyakais tūrṇaṁ tata uccukruśur janāḥ
08038020a sa vicarmā mahārāja khaḍgapāṇir upādravat
08038020c kr̥pasya vaśam āpanno mr̥tyor āsyam ivāturaḥ
08038021a śāradvataśarair grastaṁ kliśyamānaṁ mahābalam
08038021c citraketusuto rājan suketus tvarito yayau
08038022a vikiran brāhmaṇaṁ yuddhe bahubhir niśitaiḥ śaraiḥ
08038022c abhyāpatad ameyātmā gautamasya rathaṁ prati
08038023a dr̥ṣṭvāviṣahyaṁ taṁ yuddhe brāhmaṇaṁ caritavratam
08038023c apayātas tatas tūrṇaṁ śikhaṇḍī rājasattama
08038024a suketus tu tato rājan gautamaṁ navabhiḥ śaraiḥ
08038024c viddhvā vivyādha saptatyā punaś cainaṁ tribhiḥ śaraiḥ
08038025a athāsya saśaraṁ cāpaṁ punaś ciccheda māriṣa
08038025c sārathiṁ ca śareṇāsya bhr̥śaṁ marmaṇy atāḍayat
08038026a gautamas tu tataḥ kruddho dhanur gr̥hya navaṁ dr̥ḍham
08038026c suketuṁ triṁśatā bāṇaiḥ sarvamarmasv atāḍayat
08038027a sa vihvalitasarvāṅgaḥ pracacāla rathottame
08038027c bhūmicāle yathā vr̥kṣaś calaty ākampito bhr̥śam
08038028a calatas tasya kāyāt tu śiro jvalitakuṇḍalam
08038028c soṣṇīṣaṁ saśirastrāṇaṁ kṣurapreṇānvapātayat
08038029a tac chiraḥ prāpatad bhūmau śyenāhr̥tam ivāmiṣam
08038029c tato ’sya kāyo vasudhāṁ paścāt prāpa tadā cyutaḥ
08038030a tasmin hate mahārāja trastās tasya padānugāḥ
08038030c gautamaṁ samare tyaktvā dudruvus te diśo daśa
08038031a dhr̥ṣṭadyumnaṁ tu samare saṁnivārya mahābalaḥ
08038031c kr̥tavarmābravīd dhr̥ṣṭas tiṣṭha tiṣṭheti pārṣatam
08038032a tad abhūt tumulaṁ yuddhaṁ vr̥ṣṇipārṣatayo raṇe
08038032c āmiṣārthe yathā yuddhaṁ śyenayor gr̥ddhayor nr̥pa
08038033a dhr̥ṣṭadyumnas tu samare hārdikyaṁ navabhiḥ śaraiḥ
08038033c ājaghānorasi kruddhaḥ pīḍayan hr̥dikātmajam
08038034a kr̥tavarmā tu samare pārṣatena dr̥ḍhāhataḥ
08038034c pārṣataṁ sarathaṁ sāśvaṁ chādayām āsa sāyakaiḥ
08038035a sarathaś chādito rājan dhr̥ṣṭadyumno na dr̥śyate
08038035c meghair iva paricchanno bhāskaro jaladāgame
08038036a vidhūya taṁ bāṇagaṇaṁ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ
08038036c vyarocata raṇe rājan dhr̥ṣṭadyumnaḥ kr̥tavraṇaḥ
08038037a tatas tu pārṣataḥ kruddhaḥ śastravr̥ṣṭiṁ sudāruṇām
08038037c kr̥tavarmāṇam āsādya vyasr̥jat pr̥tanāpatiḥ
08038038a tām āpatantīṁ sahasā śastravr̥ṣṭiṁ nirantarām
08038038c śarair anekasāhasrair hārdikyo vyadhamad yudhi
08038039a dr̥ṣṭvā tu dāritāṁ yuddhe śastravr̥ṣṭiṁ duruttarām
08038039c kr̥tavarmāṇam abhyetya vārayām āsa pārṣataḥ
08038040a sārathiṁ cāsya tarasā prāhiṇod yamasādanam
08038040c bhallena śitadhāreṇa sa hataḥ prāpatad rathāt
08038041a dhr̥ṣṭadyumnas tu balavāñ jitvā śatruṁ mahāratham
08038041c kauravān samare tūrṇaṁ vārayām āsa sāyakaiḥ
08038042a tatas te tāvakā yodhā dhr̥ṣṭadyumnam upādravan
08038042c siṁhanādaravaṁ kr̥tvā tato yuddham avartata
08039001  saṁjaya uvāca
08039001a drauṇir yudhiṣṭhiraṁ dr̥ṣṭvā śaineyenābhirakṣitam
08039001c draupadeyais tathā śūrair abhyavartata hr̥ṣṭavat
08039002a kirann iṣugaṇān ghorān svarṇapuṅkhāñ śilāśitān
08039002c darśayan vividhān mārgāñ śikṣārthaṁ laghuhastavat
08039003a tataḥ khaṁ pūrayām āsa śarair divyāstramantritaiḥ
08039003c yudhiṣṭhiraṁ ca samare paryavārayad astravit
08039004a drauṇāyaniśaracchannaṁ na prājñāyata kiṁ cana
08039004c bāṇabhūtam abhūt sarvam āyodhanaśiro hi tat
08039005a bāṇajālaṁ diviṣṭhaṁ tat svarṇajālavibhūṣitam
08039005c śuśubhe bharataśreṣṭha vitānam iva viṣṭhitam
08039006a tena channe raṇe rājan bāṇajālena bhāsvatā
08039006c abhracchāyeva saṁjajñe bāṇaruddhe nabhastale
08039007a tatrāścaryam apaśyāma bāṇabhūte tathāvidhe
08039007c na sma saṁpatate bhūmau dr̥ṣṭvā drauṇeḥ parākramam
08039008a lāghavaṁ droṇaputrasya dr̥ṣṭvā tatra mahārathāḥ
08039008c vyasmayanta mahārāja na cainaṁ prativīkṣitum
08039008e śekus te sarvarājānas tapantam iva bhāskaram
08039009a sātyakir yatamānas tu dharmarājaś ca pāṇḍavaḥ
08039009c tathetarāṇi sainyāni na sma cakruḥ parākramam
08039010a vadhyamāne tataḥ sainye draupadeyā mahārathāḥ
08039010c sātyakir dharmarājaś ca pāñcālāś cāpi saṁgatāḥ
08039010e tyaktvā mr̥tyubhayaṁ ghoraṁ drauṇāyanim upādravan
08039011a sātyakiḥ pañcaviṁśatyā drauṇiṁ viddhvā śilāmukhaiḥ
08039011c punar vivyādha nārācaiḥ saptabhiḥ svarṇabhūṣitaiḥ
08039012a yudhiṣṭhiras trisaptatyā prativindhyaś ca saptabhiḥ
08039012c śrutakarmā tribhir bāṇaiḥ śrutakīrtis tu saptabhiḥ
08039013a sutasomaś ca navabhiḥ śatānīkaś ca saptabhiḥ
08039013c anye ca bahavaḥ śūrā vivyadhus taṁ samantataḥ
08039014a so ’tikruddhas tato rājann āśīviṣa iva śvasan
08039014c sātyakiṁ pañcaviṁśatyā prāvidhyata śilāśitaiḥ
08039015a śrutakīrtiṁ ca navabhiḥ sutasomaṁ ca pañcabhiḥ
08039015c aṣṭabhiḥ śrutakarmāṇaṁ prativindhyaṁ tribhiḥ śaraiḥ
08039015e śatānīkaṁ ca navabhir dharmaputraṁ ca saptabhiḥ
08039016a athetarāṁs tataḥ śūrān dvābhyāṁ dvābhyām atāḍayat
08039016c śrutakīrtes tathā cāpaṁ ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ
08039017a athānyad dhanur ādāya śrutakīrtir mahārathaḥ
08039017c drauṇāyaniṁ tribhir viddhvā vivyādhānyaiḥ śitaiḥ śaraiḥ
08039018a tato drauṇir mahārāja śaravarṣeṇa bhārata
08039018c chādayām āsa tat sainyaṁ samantāc ca śarair nr̥pān
08039019a tataḥ punar ameyātmā dharmarājasya kārmukam
08039019c drauṇiś ciccheda vihasan vivyādha ca śarais tribhiḥ
08039020a tato dharmasuto rājan pragr̥hyānyan mahad dhanuḥ
08039020c drauṇiṁ vivyādha saptatyā bāhvor urasi cārdayat
08039021a sātyakis tu tataḥ kruddho drauṇeḥ praharato raṇe
08039021c ardhacandreṇa tīkṣṇena dhanuś chittvānadad bhr̥śam
08039022a chinnadhanvā tato drauṇiḥ śaktyā śaktimatāṁ varaḥ
08039022c sārathiṁ pātayām āsa śaineyasya rathād drutam
08039023a athānyad dhanur ādāya droṇaputraḥ pratāpavān
08039023c śaineyaṁ śaravarṣeṇa chādayām āsa bhārata
08039024a tasyāśvāḥ pradrutāḥ saṁkhye patite rathasārathau
08039024c tatra tatraiva dhāvantaḥ samadr̥śyanta bhārata
08039025a yudhiṣṭhirapurogās te drauṇiṁ śastrabhr̥tāṁ varam
08039025c abhyavarṣanta vegena visr̥jantaḥ śitāñ śarān
08039026a āgacchamānāṁs tān dr̥ṣṭvā raudrarūpān paraṁtapaḥ
08039026c prahasan pratijagrāha droṇaputro mahāraṇe
08039027a tataḥ śaraśatajvālaḥ senākakṣaṁ mahārathaḥ
08039027c drauṇir dadāha samare kakṣam agnir yathā vane
08039028a tad balaṁ pāṇḍuputrasya droṇaputrapratāpitam
08039028c cukṣubhe bharataśreṣṭha timineva nadīmukham
08039029a dr̥ṣṭvā te ca mahārāja droṇaputraparākramam
08039029c nihatān menire sarvān pāṇḍūn droṇasutena vai
08039030a yudhiṣṭhiras tu tvarito drauṇiṁ śliṣya mahāratham
08039030c abravīd droṇaputraṁ tu roṣāmarṣasamanvitaḥ
08039031a naiva nāma tava prītir naiva nāma kr̥tajñatā
08039031c yatas tvaṁ puruṣavyāghra mām evādya jighāṁsasi
08039032a brāhmaṇena tapaḥ kāryaṁ dānam adhyayanaṁ tathā
08039032c kṣatriyeṇa dhanur nāmyaṁ sa bhavān brāhmaṇabruvaḥ
08039033a miṣatas te mahābāho jeṣyāmi yudhi kauravān
08039033c kuruṣva samare karma brahmabandhur asi dhruvam
08039034a evam ukto mahārāja droṇaputraḥ smayann iva
08039034c yuktatvaṁ tac ca saṁcintya nottaraṁ kiṁ cid abravīt
08039035a anuktvā ca tataḥ kiṁ cic charavarṣeṇa pāṇḍavam
08039035c chādayām āsa samare kruddho ’ntaka iva prajāḥ
08039036a saṁchādyamānas tu tadā droṇaputreṇa māriṣa
08039036c pārtho ’payātaḥ śīghraṁ vai vihāya mahatīṁ camūm
08039037a apayāte tatas tasmin dharmaputre yudhiṣṭhire
08039037c droṇaputraḥ sthito rājan pratyādeśān mahātmanaḥ
08039038a tato yudhiṣṭhiro rājā tyaktvā drauṇiṁ mahāhave
08039038c prayayau tāvakaṁ sainyaṁ yuktaḥ krūrāya karmaṇe
08040001  saṁjaya uvāca
08040001a bhīmasenaṁ sapāñcālyaṁ cedikekayasaṁvr̥tam
08040001c vaikartanaḥ svayaṁ ruddhvā vārayām āsa sāyakaiḥ
08040002a tatas tu cedikārūṣān sr̥ñjayāṁś ca mahārathān
08040002c karṇo jaghāna saṁkruddho bhīmasenasya paśyataḥ
08040003a bhīmasenas tataḥ karṇaṁ vihāya rathasattamam
08040003c prayayau kauravaṁ sainyaṁ kakṣam agnir iva jvalan
08040004a sūtaputro ’pi samare pāñcālān kekayāṁs tathā
08040004c sr̥ñjayāṁś ca maheṣvāsān nijaghāna sahasraśaḥ
08040005a saṁśaptakeṣu pārthaś ca kauraveṣu vr̥kodaraḥ
08040005c pāñcāleṣu tathā karṇaḥ kṣayaṁ cakrūr mahārathāḥ
08040006a te kṣatriyā dahyamānās tribhis taiḥ pāvakopamaiḥ
08040006c jagmur vināśaṁ samare rājan durmantrite tava
08040007a tato duryodhanaḥ kruddho nakulaṁ navabhiḥ śaraiḥ
08040007c vivyādha bharataśreṣṭha caturaś cāsya vājinaḥ
08040008a tataḥ punar ameyātmā tava putro janādhipaḥ
08040008c kṣureṇa sahadevasya dhvajaṁ ciccheda kāñcanam
08040009a nakulas tu tataḥ kruddhas tava putraṁ trisaptabhiḥ
08040009c jaghāna samare rājan sahadevaś ca pañcabhiḥ
08040010a tāv ubhau bharataśreṣṭhau śreṣṭhau sarvadhanuṣmatām
08040010c vivyādhorasi saṁkruddhaḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ
08040011a tato ’parābhyāṁ bhallābhyāṁ dhanuṣī samakr̥ntata
08040011c yamayoḥ prahasan rājan vivyādhaiva ca saptabhiḥ
08040012a tāv anye dhanuṣī śreṣṭhe śakracāpanibhe śubhe
08040012c pragr̥hya rejatuḥ śūrau devaputrasamau yudhi
08040013a tatas tau rabhasau yuddhe bhrātarau bhrātaraṁ nr̥pa
08040013c śarair vavarṣatur ghorair mahāmeghau yathācalam
08040014a tataḥ kruddho mahārāja tava putro mahārathaḥ
08040014c pāṇḍuputrau maheṣvāsau vārayām āsa patribhiḥ
08040015a dhanurmaṇḍalam evāsya dr̥śyate yudhi bhārata
08040015c sāyakāś caiva dr̥śyante niścarantaḥ samantataḥ
08040016a tasya sāyakasaṁchannau cakāśetāṁ ca pāṇḍavau
08040016c meghacchannau yathā vyomni candrasūryau hataprabhau
08040017a te tu bāṇā mahārāja hemapuṅkhāḥ śilāśitāḥ
08040017c ācchādayan diśaḥ sarvāḥ sūryasyevāṁśavas tadā
08040018a bāṇabhūte tatas tasmin saṁchanne ca nabhastale
08040018c yamābhyāṁ dadr̥śe rūpaṁ kālāntakayamopamam
08040019a parākramaṁ tu taṁ dr̥ṣṭvā tava sūnor mahārathāḥ
08040019c mr̥tyor upāntikaṁ prāptau mādrīputrau sma menire
08040020a tataḥ senāpatī rājan pāṇḍavasya mahātmanaḥ
08040020c pārṣataḥ prayayau tatra yatra rājā suyodhanaḥ
08040021a mādrīputrau tataḥ śūrau vyatikramya mahārathau
08040021c dhr̥ṣṭadyumnas tava sutaṁ tāḍayām āsa sāyakaiḥ
08040022a tam avidhyad ameyātmā tava putro ’tyamarṣaṇaḥ
08040022c pāñcālyaṁ pañcaviṁśatyā prahasya puruṣarṣabha
08040023a tataḥ punar ameyātmā putras te pr̥thivīpate
08040023c viddhvā nanāda pāñcālyaṁ ṣaṣṭyā pañcabhir eva ca
08040024a athāsya saśaraṁ cāpaṁ hastāvāpaṁ ca māriṣa
08040024c kṣurapreṇa sutīkṣṇena rājā ciccheda saṁyuge
08040025a tad apāsya dhanuś chinnaṁ pāñcālyaḥ śatrukarśanaḥ
08040025c anyad ādatta vegena dhanur bhārasahaṁ navam
08040026a prajvalann iva vegena saṁrambhād rudhirekṣaṇaḥ
08040026c aśobhata maheṣvāso dhr̥ṣṭadyumnaḥ kr̥tavraṇaḥ
08040027a sa pañcadaśa nārācāñ śvasataḥ pannagān iva
08040027c jighāṁsur bharataśreṣṭhaṁ dhr̥ṣṭadyumno vyavāsr̥jat
08040028a te varma hemavikr̥taṁ bhittvā rājñaḥ śilāśitāḥ
08040028c viviśur vasudhāṁ vegāt kaṅkabarhiṇavāsasaḥ
08040029a so ’tividdho mahārāja putras te ’tivyarājata
08040029c vasante puṣpaśabalaḥ sapuṣpa iva kiṁśukaḥ
08040030a sa chinnavarmā nārācaiḥ prahārair jarjaracchaviḥ
08040030c dhr̥ṣṭadyumnasya bhallena kruddhaś ciccheda kārmukam
08040031a athainaṁ chinnadhanvānaṁ tvaramāṇo mahīpatiḥ
08040031c sāyakair daśabhī rājan bhruvor madhye samārdayat
08040032a tasya te ’śobhayan vaktraṁ karmāraparimārjitāḥ
08040032c praphullaṁ campakaṁ yadvad bhramarā madhulipsavaḥ
08040033a tad apāsya dhanuś chinnaṁ dhr̥ṣṭadyumno mahāmanāḥ
08040033c anyad ādatta vegena dhanur bhallāṁś ca ṣoḍaśa
08040034a tato duryodhanasyāśvān hatvā sūtaṁ ca pañcabhiḥ
08040034c dhanuś ciccheda bhallena jātarūpapariṣkr̥tam
08040035a rathaṁ sopaskaraṁ chatraṁ śaktiṁ khaḍgaṁ gadāṁ dhvajam
08040035c bhallaiś ciccheda navabhiḥ putrasya tava pārṣataḥ
08040036a tapanīyāṅgadaṁ citraṁ nāgaṁ maṇimayaṁ śubham
08040036c dhvajaṁ kurupateś chinnaṁ dadr̥śuḥ sarvapārthivāḥ
08040037a duryodhanaṁ tu virathaṁ chinnasarvāyudhaṁ raṇe
08040037c bhrātaraḥ paryarakṣanta sodaryā bharatarṣabha
08040038a tam āropya rathe rājan daṇḍadhāro janādhipam
08040038c apovāha ca saṁbhrānto dhr̥ṣṭadyumnasya paśyataḥ
08040039a karṇas tu sātyakiṁ jitvā rājagr̥ddhī mahābalaḥ
08040039c droṇahantāram ugreṣuṁ sasārābhimukhaṁ raṇe
08040040a taṁ pr̥ṣṭhato ’bhyayāt tūrṇaṁ śaineyo vitudañ śaraiḥ
08040040c vāraṇaṁ jaghanopānte viṣāṇābhyām iva dvipaḥ
08040041a sa bhārata mahān āsīd yodhānāṁ sumahātmanām
08040041c karṇapārṣatayor madhye tvadīyānāṁ mahāraṇaḥ
08040042a na pāṇḍavānāṁ nāsmākaṁ yodhaḥ kaś cit parāṅmukhaḥ
08040042c pratyadr̥śyata yat karṇaḥ pāñcālāṁs tvarito yayau
08040043a tasmin kṣaṇe naraśreṣṭha gajavājinarakṣayaḥ
08040043c prādurāsīd ubhayato rājan madhyaṁgate ’hani
08040044a pāñcālās tu mahārāja tvaritā vijigīṣavaḥ
08040044c sarvato ’bhyadravan karṇaṁ patatriṇa iva drumam
08040045a teṣām ādhirathiḥ kruddho yatamānān manasvinaḥ
08040045c vicinvann eva bāṇāgraiḥ samāsādayad agrataḥ
08040046a vyāghraketuṁ suśarmāṇaṁ śaṅkuṁ cograṁ dhanaṁjayam
08040046c śuklaṁ ca rocamānaṁ ca siṁhasenaṁ ca durjayam
08040047a te vīrā rathavegena parivavrur narottamam
08040047c sr̥jantaṁ sāyakān kruddhaṁ karṇam āhavaśobhinam
08040048a yudhyamānāṁs tu tāñ śūrān manujendraḥ pratāpavān
08040048c aṣṭābhir aṣṭau rādheyo nyahanan niśitaiḥ śaraiḥ
08040049a athāparān mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān
08040049c jaghāna bahusāhasrān yodhān yuddhaviśāradaḥ
08040050a viṣṇuṁ ca viṣṇukarmāṇaṁ devāpiṁ bhadram eva ca
08040050c daṇḍaṁ ca samare rājaṁś citraṁ citrāyudhaṁ harim
08040051a siṁhaketuṁ rocamānaṁ śalabhaṁ ca mahāratham
08040051c nijaghāna susaṁkruddhaś cedīnāṁ ca mahārathān
08040052a teṣām ādadataḥ prāṇān āsīd ādhirather vapuḥ
08040052c śoṇitābhyukṣitāṅgasya rudrasyevorjitaṁ mahat
08040053a tatra bhārata karṇena mātaṅgās tāḍitāḥ śaraiḥ
08040053c sarvato ’bhyadravan bhītāḥ kurvanto mahad ākulam
08040054a nipetur urvyāṁ samare karṇasāyakapīḍitāḥ
08040054c kurvanto vividhān nādān vajranunnā ivācalāḥ
08040055a gajavājimanuṣyaiś ca nipatadbhiḥ samantataḥ
08040055c rathaiś cāvagatair mārge paryastīryata medinī
08040056a naiva bhīṣmo na ca droṇo nāpy anye yudhi tāvakāḥ
08040056c cakruḥ sma tādr̥śaṁ karma yādr̥śaṁ vai kr̥taṁ raṇe
08040057a sūtaputreṇa nāgeṣu ratheṣu ca hayeṣu ca
08040057c nareṣu ca naravyāghra kr̥taṁ sma kadanaṁ mahat
08040058a mr̥gamadhye yathā siṁho dr̥śyate nirbhayaś caran
08040058c pāñcālānāṁ tathā madhye karṇo ’carad abhītavat
08040059a yathā mr̥gagaṇāṁs trastān siṁho drāvayate diśaḥ
08040059c pāñcālānāṁ rathavrātān karṇo drāvayate tathā
08040060a siṁhāsyaṁ ca yathā prāpya na jīvanti mr̥gāḥ kva cit
08040060c tathā karṇam anuprāpya na jīvanti mahārathāḥ
08040061a vaiśvānaraṁ yathā dīptaṁ dahyante prāpya vai janāḥ
08040061c karṇāgninā raṇe tadvad dagdhā bhārata sr̥ñjayāḥ
08040062a karṇena cediṣv ekena pāñcāleṣu ca bhārata
08040062c viśrāvya nāma nihatā bahavaḥ śūrasaṁmatāḥ
08040063a mama cāsīn manuṣyendra dr̥ṣṭvā karṇasya vikramam
08040063c naiko ’py ādhirather jīvan pāñcālyo mokṣyate yudhi
08040064a pāñcālān vidhaman saṁkhye sūtaputraḥ pratāpavān
08040064c abhyadhāvata saṁkruddho dharmaputraṁ yudhiṣṭhiram
08040065a dhr̥ṣṭadyumnaś ca rājānaṁ draupadeyāś ca māriṣa
08040065c parivavrur amitraghnaṁ śataśaś cāpare janāḥ
08040066a śikhaṇḍī sahadevaś ca nakulo nākulis tathā
08040066c janamejayaḥ śiner naptā bahavaś ca prabhadrakāḥ
08040067a ete purogamā bhūtvā dhr̥ṣṭadyumnasya saṁyuge
08040067c karṇam asyantam iṣvastrair vicerur amitaujasaḥ
08040068a tāṁs tatrādhirathiḥ saṁkhye cedipāñcālapāṇḍavān
08040068c eko bahūn abhyapatad garutman pannagān iva
08040069a bhīmasenas tu saṁkruddhaḥ kurūn madrān sakekayān
08040069c ekaḥ saṁkhye maheṣvāso yodhayan bahv aśobhata
08040070a tatra marmasu bhīmena nārācais tāḍitā gajāḥ
08040070c prapatanto hatārohāḥ kampayanti sma medinīm
08040071a vājinaś ca hatārohāḥ pattayaś ca gatāsavaḥ
08040071c śerate yudhi nirbhinnā vamanto rudhiraṁ bahu
08040072a sahasraśaś ca rathinaḥ patitāḥ patitāyudhāḥ
08040072c akṣatāḥ samadr̥śyanta bhīmād bhītā gatāsavaḥ
08040073a rathibhir vājibhiḥ sūtaiḥ pattibhiś ca tathā gajaiḥ
08040073c bhīmasenaśaracchinnair āstīrṇā vasudhābhavat
08040074a tat stambhitam ivātiṣṭhad bhīmasenabalārditam
08040074c duryodhanabalaṁ rājan nirutsāhaṁ kr̥tavraṇam
08040075a niśceṣṭaṁ tumule dīnaṁ babhau tasmin mahāraṇe
08040075c prasannasalilaḥ kāle yathā syāt sāgaro nr̥pa
08040076a manyuvīryabalopetaṁ balāt paryavaropitam
08040076c abhavat tava putrasya tat sainyam iṣubhis tadā
08040076e rudhiraughapariklinnaṁ rudhirārdraṁ babhūva ha
08040077a sūtaputro raṇe kruddhaḥ pāṇḍavānām anīkinīm
08040077c bhīmasenaḥ kurūṁś cāpi drāvayan bahv aśobhata
08040078a vartamāne tathā raudre saṁgrāme ’dbhutadarśane
08040078c nihatya pr̥tanāmadhye saṁśaptakagaṇān bahūn
08040079a arjuno jayatāṁ śreṣṭho vāsudevam athābravīt
08040079c prabhagnaṁ balam etad dhi yotsyamānaṁ janārdana
08040080a ete dhāvanti sagaṇāḥ saṁśaptakamahārathāḥ
08040080c apārayanto madbāṇān siṁhaśabdān mr̥gā iva
08040081a dīryate ca mahat sainyaṁ sr̥ñjayānāṁ mahāraṇe
08040081c hastikakṣyo hy asau kr̥ṣṇa ketuḥ karṇasya dhīmataḥ
08040081e dr̥śyate rājasainyasya madhye vicarato muhuḥ
08040082a na ca karṇaṁ raṇe śaktā jetum anye mahārathāḥ
08040082c jānīte hi bhavān karṇaṁ vīryavantaṁ parākrame
08040083a tatra yāhi yataḥ karṇo drāvayaty eṣa no balam
08040084a varjayitvā raṇe yāhi sūtaputraṁ mahāratham
08040084c śramo mā bādhate kr̥ṣṇa yathā vā tava rocate
08040085a etac chrutvā mahārāja govindaḥ prahasann iva
08040085c abravīd arjunaṁ tūrṇaṁ kauravāñ jahi pāṇḍava
08040086a tatas tava mahat sainyaṁ govindapreritā hayāḥ
08040086c haṁsavarṇāḥ praviviśur vahantaḥ kr̥ṣṇapāṇḍavau
08040087a keśavaprahitair aśvaiḥ śvetaiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ
08040087c praviśadbhis tava balaṁ caturdiśam abhidyata
08040088a tau vidārya mahāsenāṁ praviṣṭau keśavārjunau
08040088c kruddhau saṁrambharaktākṣau vyabhrājetāṁ mahādyutī
08040089a yuddhaśauṇḍau samāhūtāv aribhis tau raṇādhvaram
08040089c yajvabhir vidhināhūtau makhe devāv ivāśvinau
08040090a kruddhau tau tu naravyāghrau vegavantau babhūvatuḥ
08040090c talaśabdena ruṣitau yathā nāgau mahāhave
08040091a vigāhan sa rathānīkam aśvasaṁghāṁś ca phalgunaḥ
08040091c vyacarat pr̥tanāmadhye pāśahasta ivāntakaḥ
08040092a taṁ dr̥ṣṭvā yudhi vikrāntaṁ senāyāṁ tava bhārata
08040092c saṁśaptakagaṇān bhūyaḥ putras te samacodayat
08040093a tato rathasahasreṇa dviradānāṁ tribhiḥ śataiḥ
08040093c caturdaśasahasraiś ca turagāṇāṁ mahāhave
08040094a dvābhyāṁ śatasahasrābhyāṁ padātīnāṁ ca dhanvinām
08040094c śūrāṇāṁ nāmalabdhānāṁ viditānāṁ samantataḥ
08040094e abhyavartanta tau vīrau chādayanto mahārathāḥ
08040095a sa chādyamānaḥ samare śaraiḥ parabalārdanaḥ
08040095c darśayan raudram ātmānaṁ pāśahasta ivāntakaḥ
08040095e nighnan saṁśaptakān pārthaḥ prekṣaṇīyataro ’bhavat
08040096a tato vidyutprabhair bāṇaiḥ kārtasvaravibhūṣitaiḥ
08040096c nirantaram ivākāśam āsīn nunnaiḥ kirīṭinā
08040097a kirīṭibhujanirmuktaiḥ saṁpatadbhir mahāśaraiḥ
08040097c samācchannaṁ babhau sarvaṁ kādraveyair iva prabho
08040098a rukmapuṅkhān prasannāgrāñ śarān saṁnataparvaṇaḥ
08040098c adarśayad ameyātmā dikṣu sarvāsu pāṇḍavaḥ
08040099a hatvā daśa sahasrāṇi pārthivānāṁ mahārathaḥ
08040099c saṁśaptakānāṁ kaunteyaḥ prapakṣaṁ tvarito ’bhyayāt
08040100a prapakṣaṁ sa samāsādya pārthaḥ kāmbojarakṣitam
08040100c pramamātha balād bāṇair dānavān iva vāsavaḥ
08040101a pracicchedāśu bhallaiś ca dviṣatām ātatāyinām
08040101c śastrapāṇīṁs tathā bāhūṁs tathāpi ca śirāṁsy uta
08040102a aṅgāṅgāvayavaiś chinnair vyāyudhās te ’patan kṣitau
08040102c viṣvagvātābhisaṁbhagnā bahuśākhā iva drumāḥ
08040103a hastyaśvarathapattīnāṁ vrātān nighnantam arjunam
08040103c sudakṣiṇād avarajaḥ śaravr̥ṣṭyābhyavīvr̥ṣat
08040104a asyāsyato ’rdhacandrābhyāṁ sa bāhū parighopamau
08040104c pūrṇacandrābhavaktraṁ ca kṣureṇābhyahanac chiraḥ
08040105a sa papāta tato vāhāt svalohitaparisravaḥ
08040105c manaḥśilāgireḥ śr̥ṅgaṁ vajreṇevāvadāritam
08040106a sudakṣiṇād avarajaṁ kāmbojaṁ dadr̥śur hatam
08040106c prāṁśuṁ kamalapatrākṣam atyarthaṁ priyadarśanam
08040106e kāñcanastambhasaṁkāśaṁ bhinnaṁ hemagiriṁ yathā
08040107a tato ’bhavat punar yuddhaṁ ghoram adbhutadarśanam
08040107c nānāvasthāś ca yodhānāṁ babhūvus tatra yudhyatām
08040108a eteṣv āvarjitair aśvaiḥ kāmbojair yavanaiḥ śakaiḥ
08040108c śoṇitāktais tadā raktaṁ sarvam āsīd viśāṁ pate
08040109a rathai rathāśvasūtaiś ca hatārohaiś ca vājibhiḥ
08040109c dviradaiś ca hatārohair mahāmātrair hatadvipaiḥ
08040109e anyonyena mahārāja kr̥to ghoro janakṣayaḥ
08040110a tasmin prapakṣe pakṣe ca vadhyamāne mahātmanā
08040110c arjunaṁ jayatāṁ śreṣṭhaṁ tvarito drauṇir āyayau
08040111a vidhunvāno mahac cāpaṁ kārtasvaravibhūṣitam
08040111c ādadānaḥ śarān ghorān svaraśmīn iva bhāskaraḥ
08040112a taiḥ patadbhir mahārāja drauṇimuktaiḥ samantataḥ
08040112c saṁchāditau rathasthau tāv ubhau kr̥ṣṇadhanaṁjayau
08040113a tataḥ śaraśatais tīkṣṇair bhāradvājaḥ pratāpavān
08040113c niśceṣṭau tāv ubhau cakre yuddhe mādhavapāṇḍavau
08040114a hāhākr̥tam abhūt sarvaṁ jaṅgamaṁ sthāvaraṁ tathā
08040114c carācarasya goptārau dr̥ṣṭvā saṁchāditau śaraiḥ
08040115a siddhacāraṇasaṁghāś ca saṁpetur vai samantataḥ
08040115c cintayanto bhaved adya lokānāṁ svasty apīty aha
08040116a na mayā tādr̥śo rājan dr̥ṣṭapūrvaḥ parākramaḥ
08040116c saṁjajñe yādr̥śo drauṇeḥ kr̥ṣṇau saṁchādayiṣyataḥ
08040117a drauṇes tu dhanuṣaḥ śabdam ahitatrāsanaṁ raṇe
08040117c aśrauṣaṁ bahuśo rājan siṁhasya nadato yathā
08040118a jyā cāsya carato yuddhe savyadakṣiṇam asyataḥ
08040118c vidyud ambudamadhyasthā bhrājamāneva sābhavat
08040119a sa tathā kṣiprakārī ca dr̥ḍhahastaś ca pāṇḍavaḥ
08040119c saṁmohaṁ paramaṁ gatvā praikṣata droṇajaṁ tataḥ
08040120a sa vikramaṁ hr̥taṁ mene ātmanaḥ sumahātmanā
08040120c tathāsya samare rājan vapur āsīt sudurdr̥śam
08040121a drauṇipāṇḍavayor evaṁ vartamāne mahāraṇe
08040121c vardhamāne ca rājendra droṇaputre mahābale
08040121e hīyamāne ca kaunteye kr̥ṣṇaṁ roṣaḥ samabhyayāt
08040122a sa roṣān niḥśvasan rājan nirdahann iva cakṣuṣā
08040122c drauṇiṁ hy apaśyat saṁgrāme phalgunaṁ ca muhur muhuḥ
08040123a tataḥ kruddho ’bravīt kr̥ṣṇaḥ pārthaṁ sapraṇayaṁ tadā
08040123c atyadbhutam idaṁ pārtha tava paśyāmi saṁyuge
08040123e atiśete hi yatra tvā droṇaputro ’dya bhārata
08040124a kaccit te gāṇḍivaṁ haste rathe tiṣṭhasi cārjuna
08040124c kaccit kuśalinau bāhū kaccid vīryaṁ tad eva te
08040125a evam uktas tu kr̥ṣṇena kṣiptvā bhallāṁś caturdaśa
08040125c tvaramāṇas tvarākāle drauṇer dhanur athācchinat
08040125e dhvajaṁ chatraṁ patākāṁ ca rathaṁ śaktiṁ gadāṁ tathā
08040126a jatrudeśe ca subhr̥śaṁ vatsadantair atāḍayat
08040126c sa mūrcchāṁ paramāṁ gatvā dhvajayaṣṭiṁ samāśritaḥ
08040127a taṁ visaṁjñaṁ mahārāja kirīṭibhayapīḍitam
08040127c apovāha raṇāt sūto rakṣamāṇo dhanaṁjayāt
08040128a etasminn eva kāle tu vijayaḥ śatrutāpanaḥ
08040128c nyavadhīt tāvakaṁ sainyaṁ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08040128e paśyatas tava putrasya tasya vīrasya bhārata
08040129a evam eṣa kṣayo vr̥ttas tāvakānāṁ paraiḥ saha
08040129c krūro viśasano ghoro rājan durmantrite tava
08040130a saṁśaptakāṁś ca kaunteyaḥ kurūṁś cāpi vr̥kodaraḥ
08040130c vasuṣeṇaṁ ca pāñcālaḥ kr̥tsnena vyadhamad raṇe
08041001  saṁjaya uvāca
08041001a tvaramāṇaḥ punaḥ kr̥ṣṇaḥ pārtham abhyavadac chanaiḥ
08041001c paśya kauravya rājānam apayātāṁś ca pāṇḍavān
08041002a karṇaṁ paśya mahāraṅge jvalantam iva pāvakam
08041002c asau bhīmo maheṣvāsaḥ saṁnivr̥tto raṇaṁ prati
08041003a tam ete ’nu nivartante dhr̥ṣṭadyumnapurogamāḥ
08041003c pāñcālānāṁ sr̥ñjayānāṁ pāṇḍavānāṁ ca yan mukham
08041003e nivr̥ttaiś ca tathā pārthair bhagnaṁ śatrubalaṁ mahat
08041004a kauravān dravato hy eṣa karṇo dhārayate ’rjuna
08041004c antakapratimo vege śakratulyaparākramaḥ
08041005a asau gacchati kauravya drauṇir astrabhr̥tāṁ varaḥ
08041005c tam eṣa pradrutaḥ saṁkhye dhr̥ṣṭadyumno mahārathaḥ
08041006a sarvaṁ vyācaṣṭa durdharṣo vāsudevaḥ kirīṭine
08041006c tato rājan prādurāsīn mahāghoro mahāraṇaḥ
08041007a siṁhanādaravāś cātra prādurāsan samāgame
08041007c ubhayoḥ senayo rājan mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam
08042001  saṁjaya uvāca
08042001a tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurusr̥ñjayāḥ
08042001c yudhiṣṭhiramukhāḥ pārthā vaikartanamukhā vayam
08042002a tataḥ pravavr̥te bhīmaḥ saṁgrāmo lomaharṣaṇaḥ
08042002c karṇasya pāṇḍavānāṁ ca yamarāṣṭravivardhanaḥ
08042003a tasmin pravr̥tte saṁgrāme tumule śoṇitodake
08042003c saṁśaptakeṣu śūreṣu kiṁcicchiṣṭeṣu bhārata
08042004a dhr̥ṣṭadyumno mahārāja sahitaḥ sarvarājabhiḥ
08042004c karṇam evābhidudrāva pāṇḍavāś ca mahārathāḥ
08042005a āgacchamānāṁs tān saṁkhye prahr̥ṣṭān vijayaiṣiṇaḥ
08042005c dadhāraiko raṇe karṇo jalaughān iva parvataḥ
08042006a tam āsādya tu te karṇaṁ vyaśīryanta mahārathāḥ
08042006c yathācalaṁ samāsādya jalaughāḥ sarvatodiśam
08042006e tayor āsīn mahārāja saṁgrāmo lomaharṣaṇaḥ
08042007a dhr̥ṣṭadyumnas tu rādheyaṁ śareṇa nataparvaṇā
08042007c tāḍayām āsa saṁkruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt
08042008a vijayaṁ tu dhanuḥśreṣṭhaṁ vidhunvāno mahārathaḥ
08042008c pārṣatasya dhanuś chittvā śarān āśīviṣopamān
08042008e tāḍayām āsa saṁkruddhaḥ pārṣataṁ navabhiḥ śaraiḥ
08042009a te varma hemavikr̥taṁ bhittvā tasya mahātmanaḥ
08042009c śoṇitāktā vyarājanta śakragopā ivānagha
08042010a tad apāsya dhanuś chinnaṁ dhr̥ṣṭadyumno mahārathaḥ
08042010c anyad dhanur upādāya śarāṁś cāśīviṣopamān
08042010e karṇaṁ vivyādha saptatyā śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08042011a tathaiva rājan karṇo ’pi pārṣataṁ śatrutāpanam
08042011c droṇaśatruṁ maheṣvāso vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ
08042012a tasya karṇo mahārāja śaraṁ kanakabhūṣaṇam
08042012c preṣayām āsa saṁkruddho mr̥tyudaṇḍam ivāparam
08042013a tam āpatantaṁ sahasā ghorarūpaṁ viśāṁ pate
08042013c ciccheda saptadhā rājañ śaineyaḥ kr̥tahastavat
08042014a dr̥ṣṭvā vinihitaṁ bāṇaṁ śaraiḥ karṇo viśāṁ pate
08042014c sātyakiṁ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayat
08042015a vivyādha cainaṁ samare nārācais tatra saptabhiḥ
08042015c taṁ pratyavidhyac chaineyaḥ śarair hemavibhūṣitaiḥ
08042016a tato yuddham atīvāsīc cakṣuḥśrotrabhayāvaham
08042016c rājan ghoraṁ ca citraṁ ca prekṣaṇīyaṁ samantataḥ
08042017a sarveṣāṁ tatra bhūtānāṁ lomaharṣo vyajāyata
08042017c tad dr̥ṣṭvā samare karma karṇaśaineyayor nr̥pa
08042018a etasminn antare drauṇir abhyayāt sumahābalam
08042018c pārṣataṁ śatrudamanaṁ śatruvīryāsunāśanam
08042019a abhyabhāṣata saṁkruddho drauṇir dūre dhanaṁjaye
08042019c tiṣṭha tiṣṭhādya brahmaghna na me jīvan vimokṣyase
08042020a ity uktvā subhr̥śaṁ vīraḥ śīghrakr̥n niśitaiḥ śaraiḥ
08042020c pārṣataṁ chādayām āsa ghorarūpaiḥ sutejanaiḥ
08042020e yatamānaṁ paraṁ śaktyā yatamāno mahārathaḥ
08042021a yathā hi samare drauṇiḥ pārṣataṁ vīkṣya māriṣa
08042021c tathā drauṇiṁ raṇe dr̥ṣṭvā pārṣataḥ paravīrahā
08042021e nātihr̥ṣṭamanā bhūtvā manyate mr̥tyum ātmanaḥ
08042022a drauṇis tu dr̥ṣṭvā rājendra dhr̥ṣṭadyumnaṁ raṇe sthitam
08042022c krodhena niḥśvasan vīraḥ pārṣataṁ samupādravat
08042022e tāv anyonyaṁ tu dr̥ṣṭvaiva saṁrambhaṁ jagmatuḥ param
08042023a athābravīn mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān
08042023c dhr̥ṣṭadyumnaṁ samīpasthaṁ tvaramāṇo viśāṁ pate
08042023e pāñcālāpasadādya tvāṁ preṣayiṣyāmi mr̥tyave
08042024a pāpaṁ hi yat tvayā karma ghnatā droṇaṁ purā kr̥tam
08042024c adya tvā patsyate tad vai yathā hy akuśalaṁ tathā
08042025a arakṣyamāṇaḥ pārthena yadi tiṣṭhasi saṁyuge
08042025c nāpakramasi vā mūḍha satyam etad bravīmi te
08042026a evam uktaḥ pratyuvāca dhr̥ṣṭadyumnaḥ pratāpavān
08042026c prativākyaṁ sa evāsir māmako dāsyate tava
08042026e yenaiva te pitur dattaṁ yatamānasya saṁyuge
08042027a yadi tāvan mayā droṇo nihato brāhmaṇabruvaḥ
08042027c tvām idānīṁ kathaṁ yuddhe na haniṣyāmi vikramāt
08042028a evam uktvā mahārāja senāpatir amarṣaṇaḥ
08042028c niśitenātha bāṇena drauṇiṁ vivyādha pārṣataḥ
08042029a tato drauṇiḥ susaṁkruddhaḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08042029c prācchādayad diśo rājan dhr̥ṣṭadyumnasya saṁyuge
08042030a naivāntarikṣaṁ na diśo naiva yodhāḥ samantataḥ
08042030c dr̥śyante vai mahārāja śaraiś channāḥ sahasraśaḥ
08042031a tathaiva pārṣato rājan drauṇim āhavaśobhinam
08042031c śaraiḥ saṁchādayām āsa sūtaputrasya paśyataḥ
08042032a rādheyo ’pi mahārāja pāñcālān saha pāṇḍavaiḥ
08042032c draupadeyān yudhāmanyuṁ sātyakiṁ ca mahāratham
08042032e ekaḥ sa vārayām āsa prekṣaṇīyaḥ samantataḥ
08042033a dhr̥ṣṭadyumno ’pi samare drauṇeś ciccheda kārmukam
08042033c tad apāsya dhanuś chinnam anyad ādatta kārmukam
08042033e vegavat samare ghoraṁ śarāṁś cāśīviṣopamān
08042034a sa pārṣatasya rājendra dhanuḥ śaktiṁ gadāṁ dhvajam
08042034c hayān sūtaṁ rathaṁ caiva nimeṣād vyadhamac charaiḥ
08042035a sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ
08042035c khaḍgam ādatta vipulaṁ śatacandraṁ ca bhānumat
08042036a drauṇis tad api rājendra bhallaiḥ kṣipraṁ mahārathaḥ
08042036c ciccheda samare vīraḥ kṣiprahasto dr̥ḍhāyudhaḥ
08042036e rathād anavarūḍhasya tad adbhutam ivābhavat
08042037a dhr̥ṣṭadyumnaṁ tu virathaṁ hatāśvaṁ chinnakārmukam
08042037c śaraiś ca bahudhā viddham astraiś ca śakalīkr̥tam
08042037e nātarad bharataśreṣṭha yatamāno mahārathaḥ
08042038a tasyāntam iṣubhī rājan yadā drauṇir na jagmivān
08042038c atha tyaktvā dhanur vīraḥ pārṣataṁ tvarito ’nvagāt
08042039a āsīd ādravato rājan vegas tasya mahātmanaḥ
08042039c garuḍasyeva patato jighr̥kṣoḥ pannagottamam
08042040a etasminn eva kāle tu mādhavo ’rjunam abravīt
08042040c paśya pārtha yathā drauṇiḥ pārṣatasya vadhaṁ prati
08042040e yatnaṁ karoti vipulaṁ hanyāc cainam asaṁśayam
08042041a taṁ mocaya mahābāho pārṣataṁ śatrutāpanam
08042041c drauṇer āsyam anuprāptaṁ mr̥tyor āsyagataṁ yathā
08042042a evam uktvā mahārāja vāsudevaḥ pratāpavān
08042042c praiṣayat tatra turagān yatra drauṇir vyavasthitaḥ
08042043a te hayāś candrasaṁkāśāḥ keśavena pracoditāḥ
08042043c pibanta iva tad vyoma jagmur drauṇirathaṁ prati
08042044a dr̥ṣṭvāyāntau mahāvīryāv ubhau kr̥ṣṇadhanaṁjayau
08042044c dhr̥ṣṭadyumnavadhe rājaṁś cakre yatnaṁ mahābalaḥ
08042045a vikr̥ṣyamāṇaṁ dr̥ṣṭvaiva dhr̥ṣṭadyumnaṁ janeśvara
08042045c śarāṁś cikṣepa vai pārtho drauṇiṁ prati mahābalaḥ
08042046a te śarā hemavikr̥tā gāṇḍīvapreṣitā bhr̥śam
08042046c drauṇim āsādya viviśur valmīkam iva pannagāḥ
08042047a sa vidhvastaiḥ śarair ghorair droṇaputraḥ pratāpavān
08042047c ratham āruruhe vīro dhanaṁjayaśarārditaḥ
08042047e pragr̥hya ca dhanuḥ śreṣṭhaṁ pārthaṁ vivyādha sāyakaiḥ
08042048a etasminn antare vīraḥ sahadevo janādhipa
08042048c apovāha rathenājau pārṣataṁ śatrutāpanam
08042049a arjuno ’pi mahārāja drauṇiṁ vivyādha patribhiḥ
08042049c taṁ droṇaputraḥ saṁkruddho bāhvor urasi cārdayat
08042050a krodhitas tu raṇe pārtho nārācaṁ kālasaṁmitam
08042050c droṇaputrāya cikṣepa kāladaṇḍam ivāparam
08042050e sa brāhmaṇasyāṁsadeśe nipapāta mahādyutiḥ
08042051a sa vihvalo mahārāja śaravegena saṁyuge
08042051c niṣasāda rathopasthe vaiklavyaṁ ca paraṁ yayau
08042052a tataḥ karṇo mahārāja vyākṣipad vijayaṁ dhanuḥ
08042052c arjunaṁ samare kruddhaḥ prekṣamāṇo muhur muhuḥ
08042052e dvairathaṁ cāpi pārthena kāmayāno mahāraṇe
08042053a taṁ tu hitvā hataṁ vīraṁ sārathiḥ śatrukarśanam
08042053c apovāha rathenājau tvaramāṇo raṇājirāt
08042054a athotkruṣṭaṁ mahārāja pāñcālair jitakāśibhiḥ
08042054c mokṣitaṁ pārṣataṁ dr̥ṣṭvā droṇaputraṁ ca pīḍitam
08042055a vāditrāṇi ca divyāni prāvādyanta sahasraśaḥ
08042055c siṁhanādaś ca saṁjajñe dr̥ṣṭvā ghoraṁ mahādbhutam
08042056a evaṁ kr̥tvābravīt pārtho vāsudevaṁ dhanaṁjayaḥ
08042056c yāhi saṁśaptakān kr̥ṣṇa kāryam etat paraṁ mama
08042057a tataḥ prayāto dāśārhaḥ śrutvā pāṇḍavabhāṣitam
08042057c rathenātipatākena manomārutaraṁhasā
08043001  saṁjaya uvāca
08043001a etasminn antare kr̥ṣṇaḥ pārthaṁ vacanam abravīt
08043001c darśayann iva kaunteyaṁ dharmarājaṁ yudhiṣṭhiram
08043002a eṣa pāṇḍava te bhrātā dhārtarāṣṭrair mahābalaiḥ
08043002c jighāṁsubhir maheṣvāsair drutaṁ pārthānusaryate
08043003a tathānuyānti saṁrabdhāḥ pāñcālā yuddhadurmadāḥ
08043003c yudhiṣṭhiraṁ mahātmānaṁ parīpsanto mahājavāḥ
08043004a eṣa duryodhanaḥ pārtha rathānīkena daṁśitaḥ
08043004c rājā sarvasya lokasya rājānam anudhāvati
08043005a jighāṁsuḥ puruṣavyāghraṁ bhrātr̥bhiḥ sahito balī
08043005c āśīviṣasamasparśaiḥ sarvayuddhaviśāradaiḥ
08043006a ete jighr̥kṣavo yānti dvipāśvarathapattayaḥ
08043006c yudhiṣṭhiraṁ dhārtarāṣṭrā ratnottamam ivārthinaḥ
08043007a paśya sātvatabhīmābhyāṁ niruddhādhiṣṭhitaḥ prabhuḥ
08043007c jihīrṣavo ’mr̥taṁ daityāḥ śakrāgnibhyām ivāvaśāḥ
08043008a ete bahutvāt tvaritāḥ punar gacchanti pāṇḍavam
08043008c samudram iva vāryoghāḥ prāvr̥ṭkāle mahārathāḥ
08043009a nadantaḥ siṁhanādāṁś ca dhamantaś cāpi vārijān
08043009c balavanto maheṣvāsā vidhunvanto dhanūṁṣi ca
08043010a mr̥tyor mukhagataṁ manye kuntīputraṁ yudhiṣṭhiram
08043010c hutam agnau ca bhadraṁ te duryodhanavaśaṁ gatam
08043011a yathāyuktam anīkaṁ hi dhārtarāṣṭrasya pāṇḍava
08043011c nāsya śakro ’pi mucyeta saṁprāpto bāṇagocaram
08043012a duryodhanasya śūrasya drauṇeḥ śāradvatasya ca
08043012c karṇasya ceṣuvego vai parvatān api dārayet
08043013a duryodhanasya śūrasya śaraughāñ śīghram asyataḥ
08043013c saṁkruddhasyāntakasyeva ko vegaṁ saṁsahed raṇe
08043014a karṇena ca kr̥to rājā vimukhaḥ śatrutāpanaḥ
08043014c balavām̐l laghuhastaś ca kr̥tī yuddhaviśāradaḥ
08043015a rādheyaḥ pāṇḍavaśreṣṭhaṁ śaktaḥ pīḍayituṁ raṇe
08043015c sahito dhr̥tarāṣṭrasya putraiḥ śūro mahātmabhiḥ
08043016a tasyaivaṁ yudhyamānasya saṁgrāme saṁyatātmanaḥ
08043016c anyair api ca pārthasya hr̥taṁ varma mahārathaiḥ
08043017a upavāsakr̥śo rājā bhr̥śaṁ bharatasattama
08043017c brāhme bale sthito hy eṣa na kṣatre ’tibale vibho
08043018a na jīvati mahārājo manye pārtha yudhiṣṭhiraḥ
08043018c yad bhīmasenaḥ sahate siṁhanādam amarṣaṇaḥ
08043019a nardatāṁ dhārtarāṣṭrāṇāṁ punaḥ punar ariṁdama
08043019c dhamatāṁ ca mahāśaṅkhān saṁgrāme jitakāśinām
08043020a yudhiṣṭhiraṁ pāṇḍaveyaṁ hateti bharatarṣabha
08043020c saṁcodayaty asau karṇo dhārtarāṣṭrān mahābalān
08043021a sthūṇākarṇendrajālena pārtha pāśupatena ca
08043021c pracchādayanto rājānam anuyānti mahārathāḥ
08043021e āturo me mato rājā saṁniṣevyaś ca bhārata
08043022a yathainam anuvartante pāñcālāḥ saha pāṇḍavaiḥ
08043022c tvaramāṇās tvarākāle sarvaśastrabhr̥tāṁ varāḥ
08043022e majjantam iva pātāle balino ’py ujjihīrṣavaḥ
08043023a na ketur dr̥śyate rājñaḥ karṇena nihataḥ śaraiḥ
08043023c paśyator yamayoḥ pārtha sātyakeś ca śikhaṇḍinaḥ
08043024a dhr̥ṣṭadyumnasya bhīmasya śatānīkasya vā vibho
08043024c pāñcālānāṁ ca sarveṣāṁ cedīnāṁ caiva bhārata
08043025a eṣa karṇo raṇe pārtha pāṇḍavānām anīkinīm
08043025c śarair vidhvaṁsayati vai nalinīm iva kuñjaraḥ
08043026a ete dravanti rathinas tvadīyāḥ pāṇḍunandana
08043026c paśya paśya yathā pārtha gacchanty ete mahārathāḥ
08043027a ete bhārata mātaṅgāḥ karṇenābhihatā raṇe
08043027c ārtanādān vikurvāṇā vidravanti diśo daśa
08043028a rathānāṁ dravatāṁ vr̥ndaṁ paśya pārtha samantataḥ
08043028c drāvyamāṇaṁ raṇe caiva karṇenāmitrakarśinā
08043029a hastikakṣyāṁ raṇe paśya carantīṁ tatra tatra ha
08043029c rathasthaṁ sūtaputrasya ketuṁ ketumatāṁ vara
08043030a asau dhāvati rādheyo bhīmasenarathaṁ prati
08043030c kirañ śaraśatānīva vinighnaṁs tava vāhinīm
08043031a etān paśya ca pāñcālān drāvyamāṇān mahātmanā
08043031c śakreṇeva yathā daityān hanyamānān mahāhave
08043032a eṣa karṇo raṇe jitvā pāñcālān pāṇḍusr̥ñjayān
08043032c diśo viprekṣate sarvās tvadartham iti me matiḥ
08043033a paśya pārtha dhanuḥ śreṣṭhaṁ vikarṣan sādhu śobhate
08043033c śatrūñ jitvā yathā śakro devasaṁghaiḥ samāvr̥taḥ
08043034a ete nadanti kauravyā dr̥ṣṭvā karṇasya vikramam
08043034c trāsayanto raṇe pārthān sr̥ñjayāṁś ca sahasraśaḥ
08043035a eṣa sarvātmanā pāṇḍūṁs trāsayitvā mahāraṇe
08043035c abhibhāṣati rādheyaḥ sarvasainyāni mānadaḥ
08043036a abhidravata gacchadhvaṁ drutaṁ dravata kauravāḥ
08043036c yathā jīvan na vaḥ kaś cin mucyate yudhi sr̥ñjayaḥ
08043037a tathā kuruta saṁyattā vayaṁ yāsyāma pr̥ṣṭhataḥ
08043037c evam uktvā yayāv eṣa pr̥ṣṭhato vikirañ śaraiḥ
08043038a paśya karṇaṁ raṇe pārtha śvetacchavivirājitam
08043038c udayaṁ parvataṁ yadvac chobhayan vai divākaraḥ
08043039a pūrṇacandranikāśena mūrdhni chatreṇa bhārata
08043039c dhriyamāṇena samare tathā śataśalākinā
08043040a eṣa tvāṁ prekṣate karṇaḥ sakaṭākṣo viśāṁ pate
08043040c uttamaṁ yatnam āsthāya dhruvam eṣyati saṁyuge
08043041a paśya hy enaṁ mahābāho vidhunvānaṁ mahad dhanuḥ
08043041c śarāṁś cāśīviṣākārān visr̥jantaṁ mahābalam
08043042a asau nivr̥tto rādheyo dr̥śyate vānaradhvaja
08043042c vadhāya cātmano ’bhyeti dīpasya śalabho yathā
08043043a karṇam ekākinaṁ dr̥ṣṭvā rathānīkena bhārata
08043043c rirakṣiṣuḥ susaṁyatto dhārtarāṣṭro ’bhivartate
08043044a sārvaiḥ sahaibhir duṣṭātmā vadhya eṣa prayatnataḥ
08043044c tvayā yaśaś ca rājyaṁ ca sukhaṁ cottamam icchatā
08043045a ātmānaṁ ca kr̥tātmānaṁ samīkṣya bharatarṣabha
08043045c kr̥tāgasaṁ ca rādheyaṁ dharmātmani yudhiṣṭhire
08043046a pratipadyasva rādheyaṁ prāptakālam anantaram
08043046c āryāṁ yuddhe matiṁ kr̥tvā pratyehi rathayūthapam
08043047a pañca hy etāni mukhyānāṁ rathānāṁ rathasattama
08043047c śatāny āyānti vegena balināṁ bhīmatejasām
08043048a pañca nāgasahasrāṇi dviguṇā vājinas tathā
08043048c abhisaṁhatya kaunteya padātiprayutāni ca
08043048e anyonyarakṣitaṁ vīra balaṁ tvām abhivartate
08043049a sūtaputre maheṣvāse darśayātmānam ātmanā
08043049c uttamaṁ yatnam āsthāya pratyehi bharatarṣabha
08043050a asau karṇaḥ susaṁrabdhaḥ pāñcālān abhidhāvati
08043050c ketum asya hi paśyāmi dhr̥ṣṭadyumnarathaṁ prati
08043050e samucchetsyati pāñcālān iti manye paraṁtapa
08043051a ācakṣe te priyaṁ pārtha tad evaṁ bharatarṣabha
08043051c rājā jīvati kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
08043052a asau bhīmo mahābāhuḥ saṁnivr̥ttaś camūmukhe
08043052c vr̥taḥ sr̥ñjayasainyena sātyakena ca bhārata
08043053a vadhyanta ete samare kauravā niśitaiḥ śaraiḥ
08043053c bhīmasenena kaunteya pāñcālaiś ca mahātmabhiḥ
08043054a senā hi dhārtarāṣṭrasya vimukhā cābhavad raṇāt
08043054c vipradhāvati vegena bhīmasya nihatā śaraiḥ
08043055a vipannasasyeva mahī rudhireṇa samukṣitā
08043055c bhāratī bharataśreṣṭha senā kr̥paṇadarśanā
08043056a nivr̥ttaṁ paśya kaunteya bhīmasenaṁ yudhāṁ patim
08043056c āśīviṣam iva kruddhaṁ tasmād dravati vāhinī
08043057a pītaraktāsitasitās tārācandrārkamaṇḍitāḥ
08043057c patākā viprakīryante chatrāṇy etāni cārjuna
08043058a sauvarṇā rājatāś caiva taijasāś ca pr̥thagvidhāḥ
08043058c ketavo vinipātyante hastyaśvaṁ viprakīryate
08043059a rathebhyaḥ prapatanty ete rathino vigatāsavaḥ
08043059c nānāvarṇair hatā bāṇaiḥ pāñcālair apalāyibhiḥ
08043060a nirmanuṣyān gajān aśvān rathāṁś caiva dhanaṁjaya
08043060c samādravanti pāñcālā dhārtarāṣṭrāṁs tarasvinaḥ
08043061a mr̥dnanti ca naravyāghrā bhīmasenavyapāśrayāt
08043061c balaṁ pareṣāṁ durdharṣaṁ tyaktvā prāṇān ariṁdama
08043062a ete nadanti pāñcālā dhamanty api ca vārijān
08043062c abhidravanti ca raṇe nighnantaḥ sāyakaiḥ parān
08043063a paśya svargasya māhātmyaṁ pāñcālā hi paraṁtapa
08043063c dhārtarāṣṭrān vinighnanti kruddhāḥ siṁhā iva dvipān
08043064a sarvataś cābhipannaiṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
08043064c pāñcālair mānasād etya haṁsair gaṅgeva vegitaiḥ
08043065a subhr̥śaṁ ca parākrāntāḥ pāñcālānāṁ nivāraṇe
08043065c kr̥pakarṇādayo vīrā r̥ṣabhāṇām ivarṣabhāḥ
08043066a sunimagnāṁś ca bhīmāstrair dhārtarāṣṭrān mahārathān
08043066c dhr̥ṣṭadyumnamukhā vīrā ghnanti śatrūn sahasraśaḥ
08043066e viṣaṇṇabhūyiṣṭharathā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
08043067a paśya bhīmena nārācaiś chinnā nāgāḥ patanty amī
08043067c vajrivajrāhatānīva śikharāṇi mahībhr̥tām
08043068a bhīmasenasya nirviddhā bāṇaiḥ saṁnataparvabhiḥ
08043068c svāny anīkāni mr̥dnanto dravanty ete mahāgajāḥ
08043069a nābhijānāsi bhīmasya siṁhanādaṁ durutsaham
08043069c nadato ’rjuna saṁgrāme vīrasya jitakāśinaḥ
08043070a eṣa naiṣādir abhyeti dvipamukhyena pāṇḍavam
08043070c jighāṁsus tomaraiḥ kruddho daṇḍapāṇir ivāntakaḥ
08043071a satomarāv asya bhujau chinnau bhīmena garjataḥ
08043071c tīkṣṇair agniśikhāprakhyair nārācair daśabhir hataḥ
08043072a hatvainaṁ punar āyāti nāgān anyān prahāriṇaḥ
08043072c paśya nīlāmbudanibhān mahāmātrair adhiṣṭhitān
08043072e śaktitomarasaṁkāśair vinighnantaṁ vr̥kodaram
08043073a sapta sapta ca nāgāṁs tān vaijayantīś ca sadhvajāḥ
08043073c nihatya niśitair bāṇaiś chinnāḥ pārthāgrajena te
08043073e daśabhir daśabhiś caiko nārācair nihato gajaḥ
08043074a na cāsau dhārtarāṣṭrāṇāṁ śrūyate ninadas tathā
08043074c puraṁdarasame kruddhe nivr̥tte bharatarṣabhe
08043075a akṣauhiṇyas tathā tisro dhārtarāṣṭrasya saṁhatāḥ
08043075c kruddhena narasiṁhena bhīmasenena vāritāḥ
08043076  saṁjaya uvāca
08043076a bhīmasenena tat karma kr̥taṁ dr̥ṣṭvā suduṣkaram
08043076c arjuno vyadhamac chiṣṭān ahitān niśitaiḥ śaraiḥ
08043077a te vadhyamānāḥ samare saṁśaptakagaṇāḥ prabho
08043077c śakrasyātithitāṁ gatvā viśokā hy abhavan mudā
08043078a pārthaś ca puruṣavyāghraḥ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08043078c jaghāna dhārtarāṣṭrasya caturvidhabalāṁ camūm
08044001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08044001a nivr̥tte bhīmasene ca pāṇḍave ca yudhiṣṭhire
08044001c vadhyamāne bale cāpi māmake pāṇḍusr̥ñjayaiḥ
08044002a dravamāṇe balaughe ca nirākrande muhur muhuḥ
08044002c kim akurvanta kuravas tan mamācakṣva saṁjaya
08044003  saṁjaya uvāca
08044003a dr̥ṣṭvā bhīmaṁ mahābāhuṁ sūtaputraḥ pratāpavān
08044003c krodharaktekṣaṇo rājan bhīmasenam upādravat
08044004a tāvakaṁ ca balaṁ dr̥ṣṭvā bhīmasenāt parāṅmukham
08044004c yatnena mahatā rājan paryavasthāpayad balī
08044005a vyavasthāpya mahābāhus tava putrasya vāhinīm
08044005c pratyudyayau tadā karṇaḥ pāṇḍavān yuddhadurmadān
08044006a pratyudyayus tu rādheyaṁ pāṇḍavānāṁ mahārathāḥ
08044006c dhunvānāḥ kārmukāṇy ājau vikṣipantaś ca sāyakān
08044007a bhīmasenaḥ śiner naptā śikhaṇḍī janamejayaḥ
08044007c dhr̥ṣṭadyumnaś ca balavān sarve cāpi prabhadrakāḥ
08044008a pāñcālāś ca naravyāghrāḥ samantāt tava vāhinīm
08044008c abhyadravanta saṁkruddhāḥ samare jitakāśinaḥ
08044009a tathaiva tāvakā rājan pāṇḍavānām anīkinīm
08044009c abhyadravanta tvaritā jighāṁsanto mahārathāḥ
08044010a rathanāgāśvakalilaṁ pattidhvajasamākulam
08044010c babhūva puruṣavyāghra sainyam adbhutadarśanam
08044011a śikhaṇḍī ca yayau karṇaṁ dhr̥ṣṭadyumnaḥ sutaṁ tava
08044011c duḥśāsanaṁ mahārāja mahatyā senayā vr̥tam
08044012a nakulo vr̥ṣasenaṁ ca citrasenaṁ yudhiṣṭhiraḥ
08044012c ulūkaṁ samare rājan sahadevaḥ samabhyayāt
08044013a sātyakiḥ śakuniṁ cāpi bhīmasenaś ca kauravān
08044013c arjunaṁ ca raṇe yattaṁ droṇaputro mahārathaḥ
08044014a yudhāmanyuṁ maheṣvāsaṁ gautamo ’bhyapatad raṇe
08044014c kr̥tavarmā ca balavān uttamaujasam ādravat
08044015a bhīmasenaḥ kurūn sarvān putrāṁś ca tava māriṣa
08044015c sahānīkān mahābāhur eka evābhyavārayat
08044016a śikhaṇḍī ca tataḥ karṇaṁ vicarantam abhītavat
08044016c bhīṣmahantā mahārāja vārayām āsa patribhiḥ
08044017a pratirabdhas tataḥ karṇo roṣāt prasphuritādharaḥ
08044017c śikhaṇḍinaṁ tribhir bāṇair bhruvor madhye vyatāḍayat
08044018a dhārayaṁs tu sa tān bāṇāñ śikhaṇḍī bahv aśobhata
08044018c rājataḥ parvato yadvat tribhiḥ śr̥ṅgaiḥ samanvitaḥ
08044019a so ’tividdho maheṣvāsaḥ sūtaputreṇa saṁyuge
08044019c karṇaṁ vivyādha samare navatyā niśitaiḥ śaraiḥ
08044020a tasya karṇo hayān hatvā sārathiṁ ca tribhiḥ śaraiḥ
08044020c unmamātha dhvajaṁ cāsya kṣurapreṇa mahārathaḥ
08044021a hatāśvāt tu tato yānād avaplutya mahārathaḥ
08044021c śaktiṁ cikṣepa karṇāya saṁkruddhaḥ śatrutāpanaḥ
08044022a tāṁ chittvā samare karṇas tribhir bhārata sāyakaiḥ
08044022c śikhaṇḍinam athāvidhyan navabhir niśitaiḥ śaraiḥ
08044023a karṇacāpacyutān bāṇān varjayaṁs tu narottamaḥ
08044023c apayātas tatas tūrṇaṁ śikhaṇḍī jayatāṁ varaḥ
08044024a tataḥ karṇo mahārāja pāṇḍusainyāny aśātayat
08044024c tūlarāśiṁ samāsādya yathā vāyur mahājavaḥ
08044025a dhr̥ṣṭadyumno mahārāja tava putreṇa pīḍitaḥ
08044025c duḥśāsanaṁ tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare
08044026a tasya duḥśāsano bāhuṁ savyaṁ vivyādha māriṣa
08044026c śitena rukmapuṅkhena bhallena nataparvaṇā
08044027a dhr̥ṣṭadyumnas tu nirviddhaḥ śaraṁ ghoram amarṣaṇaḥ
08044027c duḥśāsanāya saṁkruddhaḥ preṣayām āsa bhārata
08044028a āpatantaṁ mahāvegaṁ dhr̥ṣṭadyumnasamīritam
08044028c śaraiś ciccheda putras te tribhir eva viśāṁ pate
08044029a athāparaiḥ saptadaśair bhallaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ
08044029c dhr̥ṣṭadyumnaṁ samāsādya bāhvor urasi cārdayat
08044030a tataḥ sa pārṣataḥ kruddho dhanuś ciccheda māriṣa
08044030c kṣurapreṇa sutīkṣṇena tata uccukruśur janāḥ
08044031a athānyad dhanur ādāya putras te bharatarṣabha
08044031c dhr̥ṣṭadyumnaṁ śaravrātaiḥ samantāt paryavārayat
08044032a tava putrasya te dr̥ṣṭvā vikramaṁ taṁ mahātmanaḥ
08044032c vyahasanta raṇe yodhāḥ siddhāś cāpsarasāṁ gaṇāḥ
08044033a tataḥ pravavr̥te yuddhaṁ tāvakānāṁ paraiḥ saha
08044033c ghoraṁ prāṇabhr̥tāṁ kāle ghorarūpaṁ paraṁtapa
08044034a nakulaṁ vr̥ṣasenas tu viddhvā pañcabhir āyasaiḥ
08044034c pituḥ samīpe tiṣṭhantaṁ tribhir anyair avidhyata
08044035a nakulas tu tataḥ kruddho vr̥ṣasenaṁ smayann iva
08044035c nārācena sutīkṣṇena vivyādha hr̥daye dr̥ḍham
08044036a so ’tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ
08044036c śatruṁ vivyādha viṁśatyā sa ca taṁ pañcabhiḥ śaraiḥ
08044037a tataḥ śarasahasreṇa tāv ubhau puruṣarṣabhau
08044037c anyonyam ācchādayatām athābhajyata vāhinī
08044038a dr̥ṣṭvā tu pradrutāṁ senāṁ dhārtarāṣṭrasya sūtajaḥ
08044038c nivārayām āsa balād anupatya viśāṁ pate
08044038e nivr̥tte tu tataḥ karṇe nakulaḥ kauravān yayau
08044039a karṇaputras tu samare hitvā nakulam eva tu
08044039c jugopa cakraṁ tvaritaṁ rādheyasyaiva māriṣa
08044040a ulūkas tu raṇe kruddhaḥ sahadevena vāritaḥ
08044040c tasyāśvāṁś caturo hatvā sahadevaḥ pratāpavān
08044040e sārathiṁ preṣayām āsa yamasya sadanaṁ prati
08044041a ulūkas tu tato yānād avaplutya viśāṁ pate
08044041c trigartānāṁ balaṁ pūrṇaṁ jagāma pitr̥nandanaḥ
08044042a sātyakiḥ śakuniṁ viddhvā viṁśatyā niśitaiḥ śaraiḥ
08044042c dhvajaṁ ciccheda bhallena saubalasya hasann iva
08044043a saubalas tasya samare kruddho rājan pratāpavān
08044043c vidārya kavacaṁ bhūyo dhvajaṁ ciccheda kāñcanam
08044044a athainaṁ niśitair bāṇaiḥ sātyakiḥ pratyavidhyata
08044044c sārathiṁ ca mahārāja tribhir eva samārdayat
08044044e athāsya vāhāṁs tvaritaḥ śarair ninye yamakṣayam
08044045a tato ’vaplutya sahasā śakunir bharatarṣabha
08044045c āruroha rathaṁ tūrṇam ulūkasya mahārathaḥ
08044045e apovāhātha śīghraṁ sa śaineyād yuddhaśālinaḥ
08044046a sātyakis tu raṇe rājaṁs tāvakānām anīkinīm
08044046c abhidudrāva vegena tato ’nīkam abhidyata
08044047a śaineyaśaranunnaṁ tu tataḥ sainyaṁ viśāṁ pate
08044047c bheje daśa diśas tūrṇaṁ nyapatac ca gatāsuvat
08044048a bhīmasenaṁ tava suto vārayām āsa saṁyuge
08044048c taṁ tu bhīmo muhūrtena vyaśvasūtarathadhvajam
08044048e cakre lokeśvaraṁ tatra tenātuṣyanta cāraṇāḥ
08044049a tato ’pāyān nr̥pas tatra bhīmasenasya gocarāt
08044049c kurusainyaṁ tataḥ sarvaṁ bhīmasenam upādravat
08044049e tatra rāvo mahān āsīd bhīmam ekaṁ jighāṁsatām
08044050a yudhāmanyuḥ kr̥paṁ viddhvā dhanur asyāśu cicchide
08044050c athānyad dhanur ādāya kr̥paḥ śastrabhr̥tāṁ varaḥ
08044051a yudhāmanyor dhvajaṁ sūtaṁ chatraṁ cāpātayat kṣitau
08044051c tato ’pāyād rathenaiva yudhāmanyur mahārathaḥ
08044052a uttamaujās tu hārdikyaṁ śarair bhīmaparākramam
08044052c chādayām āsa sahasā megho vr̥ṣṭyā yathācalam
08044053a tad yuddhaṁ sumahac cāsīd ghorarūpaṁ paraṁtapa
08044053c yādr̥śaṁ na mayā yuddhaṁ dr̥ṣṭapūrvaṁ viśāṁ pate
08044054a kr̥tavarmā tato rājann uttamaujasam āhave
08044054c hr̥di vivyādha sa tadā rathopastha upāviśat
08044055a sārathis tam apovāha rathena rathināṁ varam
08044055c tatas tu satvaraṁ rājan pāṇḍusainyam upādravat
08045001  saṁjaya uvāca
08045001a drauṇis tu rathavaṁśena mahatā parivāritaḥ
08045001c āpatat sahasā rājan yatra rājā vyavasthitaḥ
08045002a tam āpatantaṁ sahasā śūraḥ śaurisahāyavān
08045002c dadhāra sahasā pārtho veleva makarālayam
08045003a tataḥ kruddho mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān
08045003c arjunaṁ vāsudevaṁ ca chādayām āsa patribhiḥ
08045004a avacchannau tataḥ kr̥ṣṇau dr̥ṣṭvā tatra mahārathāḥ
08045004c vismayaṁ paramaṁ gatvā praikṣanta kuravas tadā
08045005a arjunas tu tato divyam astraṁ cakre hasann iva
08045005c tad astraṁ brāhmaṇo yuddhe vārayām āsa bhārata
08045006a yad yad dhi vyākṣipad yuddhe pāṇḍavo ’straṁ jighāṁsayā
08045006c tat tad astraṁ maheṣvāso droṇaputro vyaśātayat
08045007a astrayuddhe tato rājan vartamāne bhayāvahe
08045007c apaśyāma raṇe drauṇiṁ vyāttānanam ivāntakam
08045008a sa diśo vidiśaś caiva chādayitvā vijihmagaiḥ
08045008c vāsudevaṁ tribhir bāṇair avidhyad dakṣiṇe bhuje
08045009a tato ’rjuno hayān hatvā sarvāṁs tasya mahātmanaḥ
08045009c cakāra samare bhūmiṁ śoṇitaughataraṅgiṇīm
08045010a nihatā rathinaḥ petuḥ pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ
08045010c hayāś ca paryadhāvanta muktayoktrās tatas tataḥ
08045011a tad dr̥ṣṭvā karma pārthasya drauṇir āhavaśobhinaḥ
08045011c avākirad raṇe kr̥ṣṇaṁ samantān niśitaiḥ śaraiḥ
08045012a tato ’rjunaṁ mahārāja drauṇir āyamya patriṇā
08045012c vakṣodeśe samāsādya tāḍayām āsa saṁyuge
08045013a so ’tividdho raṇe tena droṇaputreṇa bhārata
08045013c ādatta parighaṁ ghoraṁ drauṇeś cainam avākṣipat
08045014a tam āpatantaṁ parighaṁ kārtasvaravibhūṣitam
08045014c drauṇiś ciccheda sahasā tata uccukruśur janāḥ
08045015a so ’nekadhāpatad bhūmau bhāradvājasya sāyakaiḥ
08045015c viśīrṇaḥ parvato rājan yathā syān mātariśvanā
08045016a tato ’rjuno raṇe drauṇiṁ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
08045016c sārathiṁ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat
08045017a sa saṁgr̥hya svayaṁ vāhān kr̥ṣṇau prācchādayac charaiḥ
08045017c tatrādbhutam apaśyāma drauṇer āśu parākramam
08045018a ayacchat turagān yac ca phalgunaṁ cāpy ayodhayat
08045018c tad asya samare rājan sarve yodhā apūjayan
08045019a yadā tv agrasyata raṇe droṇaputreṇa phalgunaḥ
08045019c tato raśmīn rathāśvānāṁ kṣurapraiś cicchide jayaḥ
08045020a prādravaṁs turagās te tu śaravegaprabādhitāḥ
08045020c tato ’bhūn ninado bhūyas tava sainyasya bhārata
08045021a pāṇḍavās tu jayaṁ labdhvā tava sainyam upādravan
08045021c samantān niśitān bāṇān vimuñcanto jayaiṣiṇaḥ
08045022a pāṇḍavais tu mahārāja dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
08045022c punaḥ punar atho vīrair abhajyata jayoddhataiḥ
08045023a paśyatāṁ te mahārāja putrāṇāṁ citrayodhinām
08045023c śakuneḥ saubaleyasya karṇasya ca mahātmanaḥ
08045024a vāryamāṇā mahāsenā putrais tava janeśvara
08045024c nāvatiṣṭhata saṁgrāme tāḍyamānā samantataḥ
08045025a tato yodhair mahārāja palāyadbhis tatas tataḥ
08045025c abhavad vyākulaṁ bhītaiḥ putrāṇāṁ te mahad balam
08045026a tiṣṭha tiṣṭheti satataṁ sūtaputrasya jalpataḥ
08045026c nāvatiṣṭhata sā senā vadhyamānā mahātmabhiḥ
08045027a athotkruṣṭaṁ mahārāja pāṇḍavair jitakāśibhiḥ
08045027c dhārtarāṣṭrabalaṁ dr̥ṣṭvā dravamāṇaṁ samantataḥ
08045028a tato duryodhanaḥ karṇam abravīt praṇayād iva
08045028c paśya karṇa yathā senā pāṇḍavair arditā bhr̥śam
08045029a tvayi tiṣṭhati saṁtrāsāt palāyati samantataḥ
08045029c etaj jñātvā mahābāho kuru prāptam ariṁdama
08045030a sahasrāṇi ca yodhānāṁ tvām eva puruṣarṣabha
08045030c krośanti samare vīra drāvyamāṇāni pāṇḍavaiḥ
08045031a etac chrutvā tu rādheyo duryodhanavaco mahat
08045031c madrarājam idaṁ vākyam abravīt sūtanandanaḥ
08045032a paśya me bhujayor vīryam astrāṇāṁ ca janeśvara
08045032c adya hanmi raṇe sarvān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha
08045032e vāhayāśvān naravyāghra bhadreṇaiva janeśvara
08045033a evam uktvā mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān
08045033c pragr̥hya vijayaṁ vīro dhanuḥśreṣṭhaṁ purātanam
08045033e sajyaṁ kr̥tvā mahārāja saṁmr̥jya ca punaḥ punaḥ
08045034a saṁnivārya ca yodhān svān satyena śapathena ca
08045034c prāyojayad ameyātmā bhārgavāstraṁ mahābalaḥ
08045035a tato rājan sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
08045035c koṭiśaś ca śarās tīkṣṇā niragacchan mahāmr̥dhe
08045036a jvalitais tair mahāghoraiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ
08045036c saṁchannā pāṇḍavī senā na prājñāyata kiṁ cana
08045037a hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṁ viśāṁ pate
08045037c pīḍitānāṁ balavatā bhārgavāstreṇa saṁyuge
08045038a nipatadbhir gajai rājan naraiś cāpi sahasraśaḥ
08045038c rathaiś cāpi naravyāghra hayaiś cāpi samantataḥ
08045039a prākampata mahī rājan nihatais tais tatas tataḥ
08045039c vyākulaṁ sarvam abhavat pāṇḍavānāṁ mahad balam
08045040a karṇas tv eko yudhāṁ śreṣṭho vidhūma iva pāvakaḥ
08045040c dahañ śatrūn naravyāghra śuśubhe sa paraṁtapaḥ
08045041a te vadhyamānāḥ karṇena pāñcālāś cedibhiḥ saha
08045041c tatra tatra vyamuhyanta vanadāhe yathā dvipāḥ
08045041e cukruśus te naravyāghra yathāprāg vā narottamāḥ
08045042a teṣāṁ tu krośatāṁ śrutvā bhītānāṁ raṇamūrdhani
08045042c dhāvatāṁ ca diśo rājan vitrastānāṁ samantataḥ
08045042e ārtanādo mahāṁs tatra pretānām iva saṁplave
08045043a vadhyamānāṁs tu tān dr̥ṣṭvā sūtaputreṇa māriṣa
08045043c vitresuḥ sarvabhūtāni tiryagyonigatāny api
08045044a te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sr̥ñjayāḥ
08045044c arjunaṁ vāsudevaṁ ca vyākrośanta muhur muhuḥ
08045044e pretarājapure yadvat pretarājaṁ vicetasaḥ
08045045a athābravīd vāsudevaṁ kuntīputro dhanaṁjayaḥ
08045045c bhārgavāstraṁ mahāghoraṁ dr̥ṣṭvā tatra sabhīritam
08045046a paśya kr̥ṣṇa mahābāho bhārgavāstrasya vikramam
08045046c naitad astraṁ hi samare śakyaṁ hantuṁ kathaṁ cana
08045047a sūtaputraṁ ca saṁrabdhaṁ paśya kr̥ṣṇa mahāraṇe
08045047c antakapratimaṁ vīraṁ kurvāṇaṁ karma dāruṇam
08045048a sutīkṣṇaṁ codayann aśvān prekṣate māṁ muhur muhuḥ
08045048c na ca paśyāmi samare karṇasya prapalāyitam
08045049a jīvan prāpnoti puruṣaḥ saṁkhye jayaparājayau
08045049c jitasya tu hr̥ṣīkeśa vadha eva kuto jayaḥ
08045050a tato janārdanaḥ prāyād draṣṭum icchan yudhiṣṭhiram
08045050c śrameṇa grāhayiṣyaṁś ca karṇaṁ yuddhena māriṣa
08045051a arjunaṁ cābravīt kr̥ṣṇo bhr̥śaṁ rājā parikṣataḥ
08045051c tam āśvāsya kuruśreṣṭha tataḥ karṇaṁ haniṣyasi
08045052a tato dhanaṁjayo draṣṭuṁ rājānaṁ bāṇapīḍitam
08045052c rathena prayayau kṣipraṁ saṁgrāme keśavājñayā
08045053a gacchann eva tu kaunteyo dharmarājadidr̥kṣayā
08045053c sainyam ālokayām āsa nāpaśyat tatra cāgrajam
08045054a yuddhaṁ kr̥tvā tu kaunteyo droṇaputreṇa bhārata
08045054c duḥsahaṁ vajriṇā saṁkhye parājigye bhr̥goḥ sutam
08045055a drauṇiṁ parājitya tatogradhanvā; kr̥tvā mahad duṣkaram āryakarma
08045055c ālokayām āsa tataḥ svasainyaṁ; dhanaṁjayaḥ śatrubhir apradhr̥ṣyaḥ
08045056a sa yudhyamānaḥ pr̥tanāmukhasthāñ; śūrāñ śūro harṣayan savyasācī
08045056c pūrvāpadānaiḥ prathitaiḥ praśaṁsan; sthirāṁś cakārātmarathān anīke
08045057a apaśyamānas tu kirīṭamālī; yudhi jyeṣṭhaṁ bhrātaram ājamīḍham
08045057c uvāca bhīmaṁ tarasābhyupetya; rājñaḥ pravr̥ttis tv iha keti rājan
08045058  bhīma uvāca
08045058a apayāta ito rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
08045058c karṇabāṇavibhugnāṅgo yadi jīvet kathaṁ cana
08045059  arjuna uvāca
08045059a tasmād bhavāñ śīghram itaḥ prayātu; rājñaḥ pravr̥ttyai kurusattamasya
08045059c nūnaṁ hi viddho ’tibhr̥śaṁ pr̥ṣatkaiḥ; karṇena rājā śibiraṁ gato ’sau
08045060a yaḥ saṁprahāre niśi saṁpravr̥tte; droṇena viddho ’tibhr̥śaṁ tarasvī
08045060c tasthau ca tatrāpi jayapratīkṣo; droṇena yāvan na hataḥ kilāsīt
08045061a sa saṁśayaṁ gamitaḥ pāṇḍavāgryaḥ; saṁkhye ’dya karṇena mahānubhāvaḥ
08045061c jñātuṁ prayāhy āśu tam adya bhīma; sthāsyāmy ahaṁ śatrugaṇān nirudhya
08045062  bhīma uvāca
08045062a tvam eva jānīhi mahānubhāva; rājñaḥ pravr̥ttiṁ bharatarṣabhasya
08045062c ahaṁ hi yady arjuna yāmi tatra; vakṣyanti māṁ bhīta iti pravīrāḥ
08045063a tato ’bravīd arjuno bhīmasenaṁ; saṁśaptakāḥ pratyanīkaṁ sthitā me
08045063c etān ahatvā na mayā tu śakyam; ito ’payātuṁ ripusaṁghagoṣṭhāt
08045064a athābravīd arjunaṁ bhīmasenaḥ; svavīryam āśritya kurupravīra
08045064c saṁśaptakān pratiyotsyāmi saṁkhye; sarvān ahaṁ yāhi dhanaṁjayeti
08045065a tad bhīmasenasya vaco niśamya; sudurvacaṁ bhrātur amitramadhye
08045065c draṣṭuṁ kuruśreṣṭham abhiprayātuṁ; provāca vr̥ṣṇipravaraṁ tadānīm
08045066a codayāśvān hr̥ṣīkeśa vigāhyaitaṁ rathārṇavam
08045066c ajātaśatruṁ rājānaṁ draṣṭum icchāmi keśava
08045067a tato hayān sarvadāśārhamukhyaḥ; prācodayad bhīmam uvāca cedam
08045067c naitac citraṁ tava karmādya vīra; yāsyāmahe jahi bhīmārisaṁghān
08045068a tato yayau hr̥ṣīkeśo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ
08045068c śīghrāc chīghrataraṁ rājan vājibhir garuḍopamaiḥ
08045069a pratyanīke vyavasthāpya bhīmasenam ariṁdamam
08045069c saṁdiśya caiva rājendra yuddhaṁ prati vr̥kodaram
08045070a tatas tu gatvā puruṣapravīrau; rājānam āsādya śayānam ekam
08045070c rathād ubhau pratyavaruhya tasmād; vavandatur dharmarājasya pādau
08045071a tau dr̥ṣṭvā puruṣavyāghrau kṣemiṇau puruṣarṣabha
08045071c mudābhyupagatau kr̥ṣṇāv aśvināv iva vāsavam
08045072a tāv abhyanandad rājā hi vivasvān aśvināv iva
08045072c hate mahāsure jambhe śakraviṣṇū yathā guruḥ
08045073a manyamāno hataṁ karṇaṁ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08045073c harṣagadgadayā vācā prītaḥ prāha paraṁtapau
08046001  saṁjaya uvāca
08046001a mahāsattvau tu tau dr̥ṣṭvā sahitau keśavārjunau
08046001c hatam ādhirathiṁ mene saṁkhye gāṇḍīvadhanvanā
08046002a tāv abhyanandat kaunteyaḥ sāmnā paramavalgunā
08046002c smitapūrvam amitraghnaḥ pūjayan bharatarṣabha
08046003  yudhiṣṭhira uvāca
08046003a svāgataṁ devakīputra svāgataṁ te dhanaṁjaya
08046003c priyaṁ me darśanaṁ bāḍhaṁ yuvayor acyutārjunau
08046004a akṣatābhyām ariṣṭābhyāṁ kathaṁ yudhya mahāratham
08046004c āśīviṣasamaṁ yuddhe sarvaśastraviśāradam
08046005a agragaṁ dhārtarāṣṭrāṇāṁ sarveṣāṁ śarma varma ca
08046005c rakṣitaṁ vr̥ṣasenena suṣeṇena ca dhanvinā
08046006a anujñātaṁ mahāvīryaṁ rāmeṇāstreṣu durjayam
08046006c trātāraṁ dhārtarāṣṭrāṇāṁ gantāraṁ vāhinīmukhe
08046007a hantāram arisainyānām amitragaṇamardanam
08046007c duryodhanahite yuktam asmadyuddhāya codyatam
08046008a apradhr̥ṣyaṁ mahāyuddhe devair api savāsavaiḥ
08046008c analānilayos tulyaṁ tejasā ca balena ca
08046009a pātālam iva gambhīraṁ suhr̥dānandavardhanam
08046009c antakābham amitrāṇāṁ karṇaṁ hatvā mahāhave
08046009e diṣṭyā yuvām anuprāptau jitvāsuram ivāmarau
08046010a tena yuddham adīnena mayā hy adyācyutārjunau
08046010c kupitenāntakeneva prajāḥ sarvā jighāṁsatā
08046011a tena ketuś ca me chinno hatau ca pārṣṇisārathī
08046011c hatavāhaḥ kr̥taś cāsmi yuyudhānasya paśyataḥ
08046012a dhr̥ṣṭadyumnasya yamayor vīrasya ca śikhaṇḍinaḥ
08046012c paśyatāṁ draupadeyānāṁ pāñcālānāṁ ca sarvaśaḥ
08046013a etāñ jitvā mahāvīryān karṇaḥ śatrugaṇān bahūn
08046013c jitavān māṁ mahābāho yatamānaṁ mahāraṇe
08046014a anusr̥tya ca māṁ yuddhe paruṣāṇy uktavān bahu
08046014c tatra tatra yudhāṁ śreṣṭhaḥ paribhūya na saṁśayaḥ
08046015a bhīmasenaprabhāvāt tu yaj jīvāmi dhanaṁjaya
08046015c bahunātra kim uktena nāhaṁ tat soḍhum utsahe
08046016a trayodaśāhaṁ varṣāṇi yasmād bhīto dhanaṁjaya
08046016c na sma nidrāṁ labhe rātrau na cāhani sukhaṁ kva cit
08046017a tasya dveṣeṇa saṁyuktaḥ paridahye dhanaṁjaya
08046017c ātmano maraṇaṁ jānan vādhrīṇasa iva dvipaḥ
08046018a yasyāyam agamat kālaś cintayānasya me vibho
08046018c kathaṁ śakyo mayā karṇo yuddhe kṣapayituṁ bhavet
08046019a jāgrat svapaṁś ca kaunteya karṇam eva sadā hy aham
08046019c paśyāmi tatra tatraiva karṇabhūtam idaṁ jagat
08046020a yatra yatra hi gacchāmi karṇād bhīto dhanaṁjaya
08046020c tatra tatra hi paśyāmi karṇam evāgrataḥ sthitam
08046021a so ’haṁ tenaiva vīreṇa samareṣv apalāyinā
08046021c sahayaḥ sarathaḥ pārtha jitvā jīvan visarjitaḥ
08046022a ko nu me jīvitenārtho rājyenārtho ’tha vā punaḥ
08046022c mamaivaṁ dhikkr̥tasyeha karṇenāhavaśobhinā
08046023a na prāptapūrvaṁ yad bhīṣmāt kr̥pād droṇāc ca saṁyuge
08046023c tat prāptam adya me yuddhe sūtaputrān mahārathāt
08046024a tat tvā pr̥cchāmi kaunteya yathā hy akuśalas tathā
08046024c tan mamācakṣva kārtsnyena yathā karṇas tvayā hataḥ
08046025a śakravīryasamo yuddhe yamatulyaparākramaḥ
08046025c rāmatulyas tathāstre yaḥ sa kathaṁ vai niṣūditaḥ
08046026a mahārathaḥ samākhyātaḥ sarvayuddhaviśāradaḥ
08046026c dhanurdharāṇāṁ pravaraḥ sarveṣām ekapūruṣaḥ
08046027a pūjito dhr̥tarāṣṭreṇa saputreṇa viśāṁ pate
08046027c sadā tvadarthaṁ rādheyaḥ sa kathaṁ nihatas tvayā
08046028a dhr̥tarāṣṭro hi yodheṣu sarveṣv eva sadārjuna
08046028c tava mr̥tyuṁ raṇe karṇaṁ manyate puruṣarṣabhaḥ
08046029a sa tvayā puruṣavyāghra kathaṁ yuddhe niṣūditaḥ
08046029c taṁ mamācakṣva bībhatso yathā karṇo hatas tvayā
08046030a sotsedham asya ca śiraḥ paśyatāṁ suhr̥dāṁ hr̥tam
08046030c tvayā puruṣaśārdūla śārdūlena yathā ruroḥ
08046031a yaḥ paryupāsīt pradiśo diśaś ca; tvāṁ sūtaputraḥ samare parīpsan
08046031c ditsuḥ karṇaḥ samare hastipūgaṁ; sa hīdānīṁ kaṅkapatraiḥ sutīkṣṇaiḥ
08046032a tvayā raṇe nihataḥ sūtaputraḥ; kaccic chete bhūmitale durātmā
08046032c kaccit priyaṁ me paramaṁ tvayādya; kr̥taṁ raṇe sūtaputraṁ nihatya
08046033a yaḥ sarvataḥ paryapatat tvadarthe; madānvito garvitaḥ sūtaputraḥ
08046033c sa śūramānī samare sametya; kaccit tvayā nihataḥ saṁyuge ’dya
08046034a raukmaṁ rathaṁ hastivaraiś ca yuktaṁ; rathaṁ ditsur yaḥ parebhyas tvadarthe
08046034c sadā raṇe spardhate yaḥ sa pāpaḥ; kaccit tvayā nihatas tāta yuddhe
08046035a yo ’sau nityaṁ śūramadena matto; vikatthate saṁsadi kauravāṇām
08046035c priyo ’tyarthaṁ tasya suyodhanasya; kaccit sa pāpo nihatas tvayādya
08046036a kaccit samāgamya dhanuḥpramuktais; tvatpreṣitair lohitārthair vihaṁgaiḥ
08046036c śete ’dya pāpaḥ sa vibhinnagātraḥ; kaccid bhagno dhārtarāṣṭrasya bāhuḥ
08046037a yo ’sau sadā ślāghate rājamadhye; duryodhanaṁ harṣayan darpapūrṇaḥ
08046037c ahaṁ hantā phalgunasyeti mohāt; kaccid dhatas tasya na vai tathā rathaḥ
08046038a nāhaṁ pādau dhāvayiṣye kadā cid; yāvat sthitaḥ pārtha ity alpabuddhiḥ
08046038c vrataṁ tasyaitat sarvadā śakrasūno; kaccit tvayā nihataḥ so ’dya karṇaḥ
08046039a yo ’sau kr̥ṣṇām abravīd duṣṭabuddhiḥ; karṇaḥ sabhāyāṁ kuruvīramadhye
08046039c kiṁ pāṇḍavāṁs tvaṁ na jahāsi kr̥ṣṇe; sudurbalān patitān hīnasattvān
08046040a yat tat karṇaḥ pratyajānāt tvadarthe; nāhatvāhaṁ saha kr̥ṣṇena pārtham
08046040c ihopayāteti sa pāpabuddhiḥ; kaccic chete śarasaṁbhinnagātraḥ
08046041a kaccit saṁgrāme vidito vā tadāyaṁ; samāgamaḥ sr̥ñjayakauravāṇām
08046041c yatrāvasthām īdr̥śīṁ prāpito ’haṁ; kaccit tvayā so ’dya hataḥ sametya
08046042a kaccit tvayā tasya sumandabuddher; gāṇḍīvamuktair viśikhair jvaladbhiḥ
08046042c sakuṇḍalaṁ bhānumad uttamāṅgaṁ; kāyāt prakr̥ttaṁ yudhi savyasācin
08046043a yat tan mayā bāṇasamarpitena; dhyāto ’si karṇasya vadhāya vīra
08046043c tan me tvayā kaccid amogham adya; dhyātaṁ kr̥taṁ karṇanipātanena
08046044a yad darpapūrṇaḥ sa suyodhano ’smān; avekṣate karṇasamāśrayeṇa
08046044c kaccit tvayā so ’dya samāśrayo ’sya; bhagnaḥ parākramya suyodhanasya
08046045a yo naḥ purā ṣaṇḍhatilān avocat; sabhāmadhye pārthivānāṁ samakṣam
08046045c sa durmatiḥ kaccid upetya saṁkhye; tvayā hataḥ sūtaputro ’tyamarṣī
08046046a yaḥ sūtaputraḥ prahasan durātmā; purābravīn nirjitāṁ saubalena
08046046c svayaṁ prasahyānaya yājñasenīm; apīha kaccit sa hatas tvayādya
08046047a yaḥ śastrabhr̥c chreṣṭhatamaṁ pr̥thivyāṁ; pitāmahaṁ vyākṣipad alpacetāḥ
08046047c saṁkhyāyamāno ’rdharathaḥ sa kaccit; tvayā hato ’dyādhirathir durātmā
08046048a amarṣaṇaṁ nikr̥tisamīraṇeritaṁ; hr̥di śritaṁ jvalanam imaṁ sadā mama
08046048c hato mayā so ’dya sametya pāpadhīr; iti bruvan praśamaya me ’dya phalguna
08047001  saṁjaya uvāca
08047001a tad dharmaśīlasya vaco niśamya; rājñaḥ kruddhasyādhirathau mahātmā
08047001c uvāca durdharṣam adīnasattvaṁ; yudhiṣṭhiraṁ jiṣṇur anantavīryaḥ
08047002a saṁśaptakair yudhyamānasya me ’dya; senāgrayāyī kurusainyasya rājan
08047002c āśīviṣābhān khagamān pramuñcan; drauṇiḥ purastāt sahasā vyatiṣṭhat
08047003a dr̥ṣṭvā rathaṁ meghanibhaṁ mamemam; ambaṣṭhasenā maraṇe vyatiṣṭhat
08047003c teṣām ahaṁ pañca śatāni hatvā; tato drauṇim agamaṁ pārthivāgrya
08047004a tato ’parān bāṇasaṁghān anekān; ākarṇapūrṇāyatavipramuktān
08047004c sasarja śikṣāstrabalaprayatnais; tathā yathā prāvr̥ṣi kālameghaḥ
08047005a naivādadānaṁ na ca saṁdadhānaṁ; jānīmahe katareṇāsyatīti
08047005c vāmena vā yadi vā dakṣiṇena; sa droṇaputraḥ samare paryavartat
08047006a avidhyan māṁ pañcabhir droṇaputraḥ; śitaiḥ śaraiḥ pañcabhir vāsudevam
08047006c ahaṁ tu taṁ triṁśatā vajrakalpaiḥ; samārdayaṁ nimiṣasyāntareṇa
08047007a sa vikṣaran rudhiraṁ sarvagātrai; rathānīkaṁ sūtasūnor viveśa
08047007c mayābhibhūtaḥ sainikānāṁ prabarhān; asāv apaśyan rudhireṇa pradigdhān
08047008a tato ’bhibhūtaṁ yudhi vīkṣya sainyaṁ; vidhvastayodhaṁ drutavājināgam
08047008c pañcāśatā rathamukhyaiḥ sametaḥ; karṇas tvaran mām upāyāt pramāthī
08047009a tān sūdayitvāham apāsya karṇaṁ; draṣṭuṁ bhavantaṁ tvarayābhiyātaḥ
08047009c sarve pāñcālā hy udvijante sma karṇād; gandhād gāvaḥ kesariṇo yathaiva
08047010a mahājhaṣasyeva mukhaṁ prapannāḥ; prabhadrakāḥ karṇam abhi dravanti
08047010c mr̥tyor āsyaṁ vyāttam ivānvapadyan; prabhadrakāḥ karṇam āsādya rājan
08047011a āyāhi paśyādya yuyutsamānaṁ; māṁ sūtaputraṁ ca vr̥tau jayāya
08047011c ṣaṭsāhasrā bhārata rājaputrāḥ; svargāya lokāya rathā nimagnāḥ
08047012a sametyāhaṁ sūtaputreṇa saṁkhye; vr̥treṇa vajrīva narendramukhya
08047012c yotsye bhr̥śaṁ bhārata sūtaputram; asmin saṁgrāme yadi vai dr̥śyate ’dya
08047013a karṇaṁ na ced adya nihanmi rājan; sabāndhavaṁ yudhyamānaṁ prasahya
08047013c pratiśrutyākurvatāṁ vai gatir yā; kaṣṭāṁ gaccheyaṁ tām ahaṁ rājasiṁha
08047014a āmantraye tvāṁ brūhi jayaṁ raṇe me; purā bhīmaṁ dhārtarāṣṭrā grasante
08047014c sautiṁ haniṣyāmi narendrasiṁha; sainyaṁ tathā śatrugaṇāṁś ca sarvān
08048001  saṁjaya uvāca
08048001a śrutvā karṇaṁ kalyam udāravīryaṁ; kruddhaḥ pārthaḥ phalgunasyāmitaujāḥ
08048001c dhanaṁjayaṁ vākyam uvāca cedaṁ; yudhiṣṭhiraḥ karṇaśarābhitaptaḥ
08048002a idaṁ yadi dvaitavane hy avakṣyaḥ; karṇaṁ yoddhuṁ na prasahe nr̥peti
08048002c vayaṁ tadā prāptakālāni sarve; vr̥ttāny upaiṣyāma tadaiva pārtha
08048003a mayi pratiśrutya vadhaṁ hi tasya; balasya cāptasya tathaiva vīra
08048003c ānīya naḥ śatrumadhyaṁ sa kasmāt; samutkṣipya sthaṇḍile pratyapiṁṣṭhāḥ
08048004a anvāśiṣma vayam arjuna tvayi; yiyāsavo bahu kalyāṇam iṣṭam
08048004c tan naḥ sarvaṁ viphalaṁ rājaputra; phalārthināṁ nicula ivātipuṣpaḥ
08048005a pracchāditaṁ baḍiśam ivāmiṣeṇa; pracchādito gavaya ivāpavācā
08048005c anarthakaṁ me darśitavān asi tvaṁ; rājyārthino rājyarūpaṁ vināśam
08048006a yat tat pr̥thāṁ vāg uvācāntarikṣe; saptāhajāte tvayi mandabuddhau
08048006c jātaḥ putro vāsavavikramo ’yaṁ; sarvāñ śūrāñ śātravāñ jeṣyatīti
08048007a ayaṁ jetā khāṇḍave devasaṁghān; sarvāṇi bhūtāny api cottamaujāḥ
08048007c ayaṁ jetā madrakaliṅgakekayān; ayaṁ kurūn hanti ca rājamadhye
08048008a asmāt paro na bhavitā dhanurdharo; na vai bhūtaḥ kaś cana jātu jetā
08048008c icchann āryaḥ sarvabhūtāni kuryād; vaśe vaśī sarvasamāptavidyaḥ
08048009a kāntyā śaśāṅkasya javena vāyoḥ; sthairyeṇa meroḥ kṣamayā pr̥thivyāḥ
08048009c sūryasya bhāsā dhanadasya lakṣmyā; śauryeṇa śakrasya balena viṣṇoḥ
08048010a tulyo mahātmā tava kunti putro; jāto ’diter viṣṇur ivārihantā
08048010c sveṣāṁ jayāya dviṣatāṁ vadhāya; khyāto ’mitaujāḥ kulatantukartā
08048011a ity antarikṣe śataśr̥ṅgamūrdhni; tapasvināṁ śr̥ṇvatāṁ vāg uvāca
08048011c evaṁvidhaṁ tvāṁ tac ca nābhūt tavādya; devā hi nūnam anr̥taṁ vadanti
08048012a tathāpareṣām r̥ṣisattamānāṁ; śrutvā giraṁ pūjayatāṁ sadaiva
08048012c na saṁnatiṁ praimi suyodhanasya; na tvā jānāmy ādhirather bhayārtam
08048013a tvaṣṭrā kr̥taṁ vāham akūjanākṣaṁ; śubhaṁ samāsthāya kapidhvajaṁ tvam
08048013c khaḍgaṁ gr̥hītvā hemacitraṁ samiddhaṁ; dhanuś cedaṁ gāṇḍivaṁ tālamātram
08048013e sa keśavenohyamānaḥ kathaṁ nu; karṇād bhīto vyapayāto ’si pārtha
08048014a dhanuś caitat keśavāya pradāya; yantābhaviṣyas tvaṁ raṇe ced durātman
08048014c tato ’haniṣyat keśavaḥ karṇam ugraṁ; marutpatir vr̥tram ivāttavajraḥ
08048015a māse ’patiṣyaḥ pañcame tvaṁ prakr̥cchre; na vā garbho ’py abhaviṣyaḥ pr̥thāyāḥ
08048015c tat te śramo rājaputrābhaviṣyan; na saṁgrāmād apayātuṁ durātman
08049001  saṁjaya uvāca
08049001a yudhiṣṭhireṇaivam uktaḥ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ
08049001c asiṁ jagrāha saṁkruddho jighāṁsur bharatarṣabham
08049002a tasya kopaṁ samudvīkṣya cittajñaḥ keśavas tadā
08049002c uvāca kim idaṁ pārtha gr̥hītaḥ khaḍga ity uta
08049003a neha paśyāmi yoddhavyaṁ tava kiṁ cid dhanaṁjaya
08049003c te dhvastā dhārtarāṣṭrā hi sarve bhīmena dhīmatā
08049004a apayāto ’si kaunteya rājā draṣṭavya ity api
08049004c sa rājā bhavatā dr̥ṣṭaḥ kuśalī ca yudhiṣṭhiraḥ
08049005a taṁ dr̥ṣṭvā nr̥paśārdūlaṁ śārdūlasamavikramam
08049005c harṣakāle tu saṁprāpte kasmāt tvā manyur āviśat
08049006a na taṁ paśyāmi kaunteya yas te vadhyo bhaved iha
08049006c kasmād bhavān mahākhaḍgaṁ parigr̥hṇāti satvaram
08049007a tat tvā pr̥cchāmi kaunteya kim idaṁ te cikīrṣitam
08049007c parāmr̥śasi yat kruddhaḥ khaḍgam adbhutavikrama
08049008a evam uktas tu kr̥ṣṇena prekṣamāṇo yudhiṣṭhiram
08049008c arjunaḥ prāha govindaṁ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
08049009a dada gāṇḍīvam anyasmā iti māṁ yo ’bhicodayet
08049009c chindyām ahaṁ śiras tasya ity upāṁśuvrataṁ mama
08049010a tad ukto ’ham adīnātman rājñāmitaparākrama
08049010c samakṣaṁ tava govinda na tat kṣantum ihotsahe
08049011a tasmād enaṁ vadhiṣyāmi rājānaṁ dharmabhīrukam
08049011c pratijñāṁ pālayiṣyāmi hatvemaṁ narasattamam
08049011e etadarthaṁ mayā khaḍgo gr̥hīto yadunandana
08049012a so ’haṁ yudhiṣṭhiraṁ hatvā satye ’py ānr̥ṇyatāṁ gataḥ
08049012c viśoko vijvaraś cāpi bhaviṣyāmi janārdana
08049013a kiṁ vā tvaṁ manyase prāptam asmin kāle samutthite
08049013c tvam asya jagatas tāta vettha sarvaṁ gatāgatam
08049013e tat tathā prakariṣyāmi yathā māṁ vakṣyate bhavān
08049014  kr̥ṣṇa uvāca
08049014a idānīṁ pārtha jānāmi na vr̥ddhāḥ sevitās tvayā
08049014c akāle puruṣavyāghra saṁrambhakriyayānayā
08049014e na hi dharmavibhāgajñaḥ kuryād evaṁ dhanaṁjaya
08049015a akāryāṇāṁ ca kāryāṇāṁ saṁyogaṁ yaḥ karoti vai
08049015c kāryāṇām akriyāṇāṁ ca sa pārtha puruṣādhamaḥ
08049016a anusr̥tya tu ye dharmaṁ kavayaḥ samupasthitāḥ
08049016c samāsavistaravidāṁ na teṣāṁ vettha niścayam
08049017a aniścayajño hi naraḥ kāryākāryaviniścaye
08049017c avaśo muhyate pārtha yathā tvaṁ mūḍha eva tu
08049018a na hi kāryam akāryaṁ vā sukhaṁ jñātuṁ kathaṁ cana
08049018c śrutena jñāyate sarvaṁ tac ca tvaṁ nāvabudhyase
08049019a avijñānād bhavān yac ca dharmaṁ rakṣati dharmavit
08049019c prāṇināṁ hi vadhaṁ pārtha dhārmiko nāvabudhyate
08049020a prāṇinām avadhas tāta sarvajyāyān mato mama
08049020c anr̥taṁ tu bhaved vācyaṁ na ca hiṁsyāt kathaṁ cana
08049021a sa kathaṁ bhrātaraṁ jyeṣṭhaṁ rājānaṁ dharmakovidam
08049021c hanyād bhavān naraśreṣṭha prākr̥to ’nyaḥ pumān iva
08049022a ayudhyamānasya vadhas tathāśastrasya bhārata
08049022c parāṅmukhasya dravataḥ śaraṇaṁ vābhigacchataḥ
08049022e kr̥tāñjaleḥ prapannasya na vadhaḥ pūjyate budhaiḥ
08049023a tvayā caiva vrataṁ pārtha bālenaiva kr̥taṁ purā
08049023c tasmād adharmasaṁyuktaṁ mauḍhyāt karma vyavasyasi
08049024a sa guruṁ pārtha kasmāt tvaṁ hanyā dharmam anusmaran
08049024c asaṁpradhārya dharmāṇāṁ gatiṁ sūkṣmāṁ duranvayām
08049025a idaṁ dharmarahasyaṁ ca vakṣyāmi bharatarṣabha
08049025c yad brūyāt tava bhīṣmo vā dharmajño vā yudhiṣṭhiraḥ
08049026a viduro vā tathā kṣattā kuntī vāpi yaśasvinī
08049026c tat te vakṣyāmi tattvena tan nibodha dhanaṁjaya
08049027a satyasya vacanaṁ sādhu na satyād vidyate param
08049027c tattvenaitat sudurjñeyaṁ yasya satyam anuṣṭhitam
08049028a bhavet satyam avaktavyaṁ vaktavyam anr̥taṁ bhavet
08049028c sarvasvasyāpahāre tu vaktavyam anr̥taṁ bhavet
08049029a prāṇātyaye vivāhe ca vaktavyam anr̥taṁ bhavet
08049029c yatrānr̥taṁ bhavet satyaṁ satyaṁ cāpy anr̥taṁ bhavet
08049030a tādr̥śaṁ paśyate bālo yasya satyam anuṣṭhitam
08049030c satyānr̥te viniścitya tato bhavati dharmavit
08049031a kim āścaryaṁ kr̥taprajñaḥ puruṣo ’pi sudāruṇaḥ
08049031c sumahat prāpnuyāt puṇyaṁ balāko ’ndhavadhād iva
08049032a kim āścaryaṁ punar mūḍho dharmakāmo ’py apaṇḍitaḥ
08049032c sumahat prāpnuyāt pāpam āpagām iva kauśikaḥ
08049033  arjuna uvāca
08049033a ācakṣva bhagavann etad yathā vidyām ahaṁ tathā
08049033c balākāndhābhisaṁbaddhaṁ nadīnāṁ kauśikasya ca
08049034  kr̥ṣṇa uvāca
08049034a mr̥gavyādho ’bhavat kaś cid balāko nāma bhārata
08049034c yātrārthaṁ putradārasya mr̥gān hanti na kāmataḥ
08049035a so ’ndhau ca mātāpitarau bibharty anyāṁś ca saṁśritān
08049035c svadharmanirato nityaṁ satyavāg anasūyakaḥ
08049036a sa kadā cin mr̥gām̐l lipsur nānvavindat prayatnavān
08049036c athāpaśyat sa pītodaṁ śvāpadaṁ ghrāṇacakṣuṣam
08049037a adr̥ṣṭapūrvam api tat sattvaṁ tena hataṁ tadā
08049037c anv eva ca tato vyomnaḥ puṣpavarṣam avāpatat
08049038a apsarogītavāditrair nāditaṁ ca manoramam
08049038c vimānam āgamat svargān mr̥gavyādhaninīṣayā
08049039a tad bhūtaṁ sarvabhūtānām abhāvāya kilārjuna
08049039c tapas taptvā varaṁ prāptaṁ kr̥tam andhaṁ svayaṁbhuvā
08049040a tad dhatvā sarvabhūtānām abhāvakr̥taniścayam
08049040c tato balākaḥ svar agād evaṁ dharmaḥ sudurvidaḥ
08049041a kauśiko ’py abhavad vipras tapasvī na bahuśrutaḥ
08049041c nadīnāṁ saṁgame grāmād adūre sa kilāvasat
08049042a satyaṁ mayā sadā vācyam iti tasyābhavad vratam
08049042c satyavādīti vikhyātaḥ sa tadāsīd dhanaṁjaya
08049043a atha dasyubhayāt ke cit tadā tad vanam āviśan
08049043c dasyavo ’pi gatāḥ krūrā vyamārganta prayatnataḥ
08049044a atha kauśikam abhyetya prāhus taṁ satyavādinam
08049044c katamena pathā yātā bhagavan bahavo janāḥ
08049044e satyena pr̥ṣṭaḥ prabrūhi yadi tān vettha śaṁsa naḥ
08049045a sa pr̥ṣṭaḥ kauśikaḥ satyaṁ vacanaṁ tān uvāca ha
08049045c bahuvr̥kṣalatāgulmam etad vanam upāśritāḥ
08049045e tatas te tān samāsādya krūrā jaghnur iti śrutiḥ
08049046a tenādharmeṇa mahatā vāgduruktena kauśikaḥ
08049046c gataḥ sukaṣṭaṁ narakaṁ sūkṣmadharmeṣv akovidaḥ
08049046e aprabhūtaśruto mūḍho dharmāṇām avibhāgavit
08049047a vr̥ddhān apr̥ṣṭvā saṁdehaṁ mahac chvabhram ito ’rhati
08049047c tatra te lakṣaṇoddeśaḥ kaś cid eva bhaviṣyati
08049048a duṣkaraṁ paramajñānaṁ tarkeṇātra vyavasyati
08049048c śrutir dharma iti hy eke vadanti bahavo janāḥ
08049049a na tv etat pratisūyāmi na hi sarvaṁ vidhīyate
08049049c prabhavārthāya bhūtānāṁ dharmapravacanaṁ kr̥tam
08049050a dhāraṇād dharmam ity āhur dharmo dhārayati prajāḥ
08049050c yaḥ syād dhāraṇasaṁyuktaḥ sa dharma iti niścayaḥ
08049051a ye ’nyāyena jihīrṣanto janā icchanti karhi cit
08049051c akūjanena cen mokṣo nātra kūjet kathaṁ cana
08049052a avaśyaṁ kūjitavyaṁ vā śaṅkeran vāpy akūjataḥ
08049052c śreyas tatrānr̥taṁ vaktuṁ satyād iti vicāritam
08049053a prāṇātyaye vivāhe vā sarvajñātidhanakṣaye
08049053c narmaṇy abhipravr̥tte vā pravaktavyaṁ mr̥ṣā bhavet
08049053e adharmaṁ nātra paśyanti dharmatattvārthadarśinaḥ
08049054a yaḥ stenaiḥ saha saṁbandhān mucyate śapathair api
08049054c śreyas tatrānr̥taṁ vaktuṁ tat satyam avicāritam
08049055a na ca tebhyo dhanaṁ deyaṁ śakye sati kathaṁ cana
08049055c pāpebhyo hi dhanaṁ dattaṁ dātāram api pīḍayet
08049055e tasmād dharmārtham anr̥tam uktvā nānr̥tavāg bhavet
08049056a eṣa te lakṣaṇoddeśaḥ samuddiṣṭo yathāvidhi
08049056c etac chrutvā brūhi pārtha yadi vadhyo yudhiṣṭhiraḥ
08049057  arjuna uvāca
08049057a yathā brūyān mahāprājño yathā brūyān mahāmatiḥ
08049057c hitaṁ caiva yathāsmākaṁ tathaitad vacanaṁ tava
08049058a bhavān mātr̥samo ’smākaṁ tathā pitr̥samo ’pi ca
08049058c gatiś ca paramā kr̥ṣṇa tena te vākyam adbhutam
08049059a na hi te triṣu lokeṣu vidyate ’viditaṁ kva cit
08049059c tasmād bhavān paraṁ dharmaṁ veda sarvaṁ yathātatham
08049060a avadhyaṁ pāṇḍavaṁ manye dharmarājaṁ yudhiṣṭhiram
08049060c tasmin samayasaṁyoge brūhi kiṁ cid anugraham
08049060e idaṁ cāparam atraiva śr̥ṇu hr̥tsthaṁ vivakṣitam
08049061a jānāsi dāśārha mama vrataṁ tvaṁ; yo māṁ brūyāt kaś cana mānuṣeṣu
08049061c anyasmai tvaṁ gāṇḍivaṁ dehi pārtha; yas tvatto ’strair bhavitā vā viśiṣṭaḥ
08049062a hanyām ahaṁ keśava taṁ prasahya; bhīmo hanyāt tūbaraketi coktaḥ
08049062c tan me rājā proktavāṁs te samakṣaṁ; dhanur dehīty asakr̥d vr̥ṣṇisiṁha
08049063a taṁ hatvā cet keśava jīvaloke; sthātā kālaṁ nāham apy alpamātram
08049063c sā ca pratijñā mama lokaprabuddhā; bhavet satyā dharmabhr̥tāṁ variṣṭha
08049063e yathā jīvet pāṇḍavo ’haṁ ca kr̥ṣṇa; tathā buddhiṁ dātum adyārhasi tvam
08049064  vāsudeva uvāca
08049064a rājā śrānto jagato vikṣataś ca; karṇena saṁkhye niśitair bāṇasaṁghaiḥ
08049064c tasmāt pārtha tvāṁ paruṣāṇy avocat; karṇe dyūtaṁ hy adya raṇe nibaddham
08049065a tasmin hate kuravo nirjitāḥ syur; evaṁbuddhiḥ pārthivo dharmaputraḥ
08049065c yadāvamānaṁ labhate mahāntaṁ; tadā jīvan mr̥ta ity ucyate saḥ
08049066a tan mānitaḥ pārthivo ’yaṁ sadaiva; tvayā sabhīmena tathā yamābhyām
08049066c vr̥ddhaiś ca loke puruṣapravīrais; tasyāvamānaṁ kalayā tvaṁ prayuṅkṣva
08049067a tvam ity atrabhavantaṁ tvaṁ brūhi pārtha yudhiṣṭhiram
08049067c tvam ity ukto hi nihato gurur bhavati bhārata
08049068a evam ācara kaunteya dharmarāje yudhiṣṭhire
08049068c adharmayuktaṁ saṁyogaṁ kuruṣvaivaṁ kurūdvaha
08049069a atharvāṅgirasī hy eṣā śrutīnām uttamā śrutiḥ
08049069c avicāryaiva kāryaiṣā śreyaḥkāmair naraiḥ sadā
08049070a vadho hy ayaṁ pāṇḍava dharmarājñas; tvatto yukto vetsyate caivam eṣaḥ
08049070c tato ’sya pādāv abhivādya paścāc; chamaṁ brūyāḥ sāntvapūrvaṁ ca pārtham
08049071a bhrātā prājñas tava kopaṁ na jātu; kuryād rājā kaṁ cana pāṇḍaveyaḥ
08049071c mukto ’nr̥tād bhrātr̥vadhāc ca pārtha; hr̥ṣṭaḥ karṇaṁ tvaṁ jahi sūtaputram
08049072  saṁjaya uvāca
08049072a ity evam uktas tu janārdanena; pārthaḥ praśasyātha suhr̥dvadhaṁ tam
08049072c tato ’bravīd arjuno dharmarājam; anuktapūrvaṁ paruṣaṁ prasahya
08049073a mā tvaṁ rājan vyāhara vyāharatsu; na tiṣṭhase krośamātre raṇārdhe
08049073c bhīmas tu mām arhati garhaṇāya; yo yudhyate sarvayodhapravīraḥ
08049074a kāle hi śatrūn pratipīḍya saṁkhye; hatvā ca śūrān pr̥thivīpatīṁs tān
08049074c yaḥ kuñjarāṇām adhikaṁ sahasraṁ; hatvānadat tumulaṁ siṁhanādam
08049075a suduṣkaraṁ karma karoti vīraḥ; kartuṁ yathā nārhasi tvaṁ kadā cit
08049075c rathād avaplutya gadāṁ parāmr̥śaṁs; tayā nihanty aśvanaradvipān raṇe
08049076a varāsinā vājirathāśvakuñjarāṁs; tathā rathāṅgair dhanuṣā ca hanty arīn
08049076c pramr̥dya padbhyām ahitān nihanti yaḥ; punaś ca dorbhyāṁ śatamanyuvikramaḥ
08049077a mahābalo vaiśravaṇāntakopamaḥ; prasahya hantā dviṣatāṁ yathārham
08049077c sa bhīmaseno ’rhati garhaṇāṁ me; na tvaṁ nityaṁ rakṣyase yaḥ suhr̥dbhiḥ
08049078a mahārathān nāgavarān hayāṁś ca; padātimukhyān api ca pramathya
08049078c eko bhīmo dhārtarāṣṭreṣu magnaḥ; sa mām upālabdhum ariṁdamo ’rhati
08049079a kaliṅgavaṅgāṅganiṣādamāgadhān; sadāmadān nīlabalāhakopamān
08049079c nihanti yaḥ śatrugaṇān anekaśaḥ; sa mābhivaktuṁ prabhavaty anāgasam
08049080a suyuktam āsthāya rathaṁ hi kāle; dhanur vikarṣañ śarapūrṇamuṣṭiḥ
08049080c sr̥jaty asau śaravarṣāṇi vīro; mahāhave megha ivāmbudhārāḥ
08049081a balaṁ tu vāci dvijasattamānāṁ; kṣātraṁ budhā bāhubalaṁ vadanti
08049081c tvaṁ vāgbalo bhārata niṣṭhuraś ca; tvam eva māṁ vetsi yathāvidho ’ham
08049082a yatāmi nityaṁ tava kartum iṣṭaṁ; dāraiḥ sutair jīvitenātmanā ca
08049082c evaṁ ca māṁ vāgviśikhair nihaṁsi; tvattaḥ sukhaṁ na vayaṁ vidma kiṁ cit
08049083a avāmaṁsthā māṁ draupadītalpasaṁstho; mahārathān pratihanmi tvadarthe
08049083c tenātiśaṅkī bhārata niṣṭhuro ’si; tvattaḥ sukhaṁ nābhijānāmi kiṁ cit
08049084a proktaḥ svayaṁ satyasaṁdhena mr̥tyus; tava priyārthaṁ naradeva yuddhe
08049084c vīraḥ śikhaṇḍī draupado ’sau mahātmā; mayābhiguptena hataś ca tena
08049085a na cābhinandāmi tavādhirājyaṁ; yatas tvam akṣeṣv ahitāya saktaḥ
08049085c svayaṁ kr̥tvā pāpam anāryajuṣṭam; ebhir yuddhe tartum icchasy arīṁs tu
08049086a akṣeṣu doṣā bahavo vidharmāḥ; śrutās tvayā sahadevo ’bravīd yān
08049086c tān naiṣi saṁtartum asādhujuṣṭān; yena sma sarve nirayaṁ prapannāḥ
08049087a tvaṁ devitā tvatkr̥te rājyanāśas; tvatsaṁbhavaṁ vyasanaṁ no narendra
08049087c māsmān krūrair vākpratodais tuda tvaṁ; bhūyo rājan kopayann alpabhāgyān
08049088a etā vācaḥ paruṣāḥ savyasācī; sthiraprajñaṁ śrāvayitvā tatakṣa
08049088c tadānutepe surarājaputro; viniḥśvasaṁś cāpy asim udbabarha
08049089a tam āha kr̥ṣṇaḥ kim idaṁ punar bhavān; vikośam ākāśanibhaṁ karoty asim
08049089c prabrūhi satyaṁ punar uttaraṁ vidher; vacaḥ pravakṣyāmy aham arthasiddhaye
08049090a ity eva pr̥ṣṭaḥ puruṣottamena; suduḥkhitaḥ keśavam āha vākyam
08049090c ahaṁ haniṣye svaśarīram eva; prasahya yenāhitam ācaraṁ vai
08049091a niśamya tat pārthavaco ’bravīd idaṁ; dhanaṁjayaṁ dharmabhr̥tāṁ variṣṭhaḥ
08049091c prabrūhi pārtha svaguṇān ihātmanas; tathā svahārdaṁ bhavatīha sadyaḥ
08049092a tathāstu kr̥ṣṇety abhinandya vākyaṁ; dhanaṁjayaḥ prāha dhanur vināmya
08049092c yudhiṣṭhiraṁ dharmabhr̥tāṁ variṣṭhaṁ; śr̥ṇuṣva rājann iti śakrasūnuḥ
08049093a na mādr̥śo ’nyo naradeva vidyate; dhanurdharo devam r̥te pinākinam
08049093c ahaṁ hi tenānumato mahātmanā; kṣaṇena hanyāṁ sacarācaraṁ jagat
08049094a mayā hi rājan sadigīśvarā diśo; vijitya sarvā bhavataḥ kr̥tā vaśe
08049094c sa rājasūyaś ca samāptadakṣiṇaḥ; sabhā ca divyā bhavato mamaujasā
08049095a pāṇau pr̥ṣatkā likhitā mameme; dhanuś ca saṁkhye vitataṁ sabāṇam
08049095c pādau ca me saśarau sahadhvajau; na mādr̥śaṁ yuddhagataṁ jayanti
08049096a hatā udīcyā nihatāḥ pratīcyāḥ; prācyā nirastā dākṣiṇātyā viśastāḥ
08049096c saṁśaptakānāṁ kiṁ cid evāvaśiṣṭaṁ; sarvasya sainyasya hataṁ mayārdham
08049097a śete mayā nihatā bhāratī ca; camū rājan devacamūprakāśā
08049097c ye nāstrajñās tān ahaṁ hanmi śastrais; tasmāl lokaṁ neha karomi bhasmasāt
08049098a ity evam uktvā punar āha pārtho; yudhiṣṭhiraṁ dharmabhr̥tāṁ variṣṭham
08049098c apy aputrā tena rādhā bhavitrī; kuntī mayā vā tad r̥taṁ viddhi rājan
08049098e prasīda rājan kṣama yan mayoktaṁ; kāle bhavān vetsyati tan namas te
08049099a prasādya rājānam amitrasāhaṁ; sthito ’bravīc cainam abhiprapannaḥ
08049099c yāmy eṣa bhīmaṁ samarāt pramoktuṁ; sarvātmanā sūtaputraṁ ca hantum
08049100a tava priyārthaṁ mama jīvitaṁ hi; bravīmi satyaṁ tad avehi rājan
08049100c iti prāyād upasaṁgr̥hya pādau; samutthito dīptatejāḥ kirīṭī
08049100e nedaṁ cirāt kṣipram idaṁ bhaviṣyaty; āvartate ’sāv abhiyāmi cainam
08049101a etac chrutvā pāṇḍavo dharmarājo; bhrātur vākyaṁ paruṣaṁ phalgunasya
08049101c utthāya tasmāc chayanād uvāca; pārthaṁ tato duḥkhaparītacetāḥ
08049102a kr̥taṁ mayā pārtha yathā na sādhu; yena prāptaṁ vyasanaṁ vaḥ sughoram
08049102c tasmāc chiraś chinddhi mamedam adya; kulāntakasyādhamapūruṣasya
08049103a pāpasya pāpavyasanānvitasya; vimūḍhabuddher alasasya bhīroḥ
08049103c vr̥ddhāvamantuḥ paruṣasya caiva; kiṁ te ciraṁ mām anuvr̥tya rūkṣam
08049104a gacchāmy ahaṁ vanam evādya pāpaḥ; sukhaṁ bhavān vartatāṁ madvihīnaḥ
08049104c yogyo rājā bhīmaseno mahātmā; klībasya vā mama kiṁ rājyakr̥tyam
08049105a na cāsmi śaktaḥ paruṣāṇi soḍhuṁ; punas tavemāni ruṣānvitasya
08049105c bhīmo ’stu rājā mama jīvitena; kiṁ kāryam adyāvamatasya vīra
08049106a ity evam uktvā sahasotpapāta; rājā tatas tac chayanaṁ vihāya
08049106c iyeṣa nirgantum atho vanāya; taṁ vāsudevaḥ praṇato ’bhyuvāca
08049107a rājan viditam etat te yathā gāṇḍīvadhanvanaḥ
08049107c pratijñā satyasaṁdhasya gāṇḍīvaṁ prati viśrutā
08049108a brūyād ya evaṁ gāṇḍīvaṁ dehy anyasmai tvam ity uta
08049108c sa vadhyo ’sya pumām̐l loke tvayā cokto ’yam īdr̥śam
08049109a ataḥ satyāṁ pratijñāṁ tāṁ pārthena parirakṣatā
08049109c macchandād avamāno ’yaṁ kr̥tas tava mahīpate
08049109e gurūṇām avamāno hi vadha ity abhidhīyate
08049110a tasmāt tvaṁ vai mahābāho mama pārthasya cobhayoḥ
08049110c vyatikramam imaṁ rājan saṁkṣamasvārjunaṁ prati
08049111a śaraṇaṁ tvāṁ mahārāja prapannau sva ubhāv api
08049111c kṣantum arhasi me rājan praṇatasyābhiyācataḥ
08049112a rādheyasyādya pāpasya bhūmiḥ pāsyati śoṇitam
08049112c satyaṁ te pratijānāmi hataṁ viddhy adya sūtajam
08049112e yasyecchasi vadhaṁ tasya gatam evādya jīvitam
08049113a iti kr̥ṣṇavacaḥ śrutvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08049113c sasaṁbhramaṁ hr̥ṣīkeśam utthāpya praṇataṁ tadā
08049113e kr̥tāñjalim idaṁ vākyam uvācānantaraṁ vacaḥ
08049114a evam etad yathāttha tvam asty eṣo ’tikramo mama
08049114c anunīto ’smi govinda tāritaś cādya mādhava
08049114e mokṣitā vyasanād ghorād vayam adya tvayācyuta
08049115a bhavantaṁ nātham āsādya āvāṁ vyasanasāgarāt
08049115c ghorād adya samuttīrṇāv ubhāv ajñānamohitau
08049116a tvadbuddhiplavam āsādya duḥkhaśokārṇavād vayam
08049116c samuttīrṇāḥ sahāmātyāḥ sanāthāḥ sma tvayācyuta
08050001  saṁjaya uvāca
08050001a iti sma kr̥ṣṇavacanāt pratyuccārya yudhiṣṭhiram
08050001c babhūva vimanāḥ pārthaḥ kiṁ cit kr̥tveva pātakam
08050002a tato ’bravīd vāsudevaḥ prahasann iva pāṇḍavam
08050002c kathaṁ nāma bhaved etad yadi tvaṁ pārtha dharmajam
08050002e asinā tīkṣṇadhāreṇa hanyā dharme vyavasthitam
08050003a tvam ity uktvaiva rājānam evaṁ kaśmalam āviśaḥ
08050003c hatvā tu nr̥patiṁ pārtha akariṣyaḥ kim uttaram
08050003e evaṁ sudurvido dharmo mandaprajñair viśeṣataḥ
08050004a sa bhavān dharmabhīrutvād dhruvam aiṣyan mahattamaḥ
08050004c narakaṁ ghorarūpaṁ ca bhrātur jyeṣṭhasya vai vadhāt
08050005a sa tvaṁ dharmabhr̥tāṁ śreṣṭhaṁ rājānaṁ dharmasaṁhitam
08050005c prasādaya kuruśreṣṭham etad atra mataṁ mama
08050006a prasādya bhaktyā rājānaṁ prītaṁ caiva yudhiṣṭhiram
08050006c prayāmas tvaritā yoddhuṁ sūtaputrarathaṁ prati
08050007a hatvā sudurjayaṁ karṇaṁ tvam adya niśitaiḥ śaraiḥ
08050007c vipulāṁ prītim ādhatsva dharmaputrasya mānada
08050008a etad atra mahābāho prāptakālaṁ mataṁ mama
08050008c evaṁ kr̥te kr̥taṁ caiva tava kāryaṁ bhaviṣyati
08050009a tato ’rjuno mahārāja lajjayā vai samanvitaḥ
08050009c dharmarājasya caraṇau prapede śirasānagha
08050010a uvāca bharataśreṣṭha prasīdeti punaḥ punaḥ
08050010c kṣamasva rājan yat proktaṁ dharmakāmena bhīruṇā
08050011a pādayoḥ patitaṁ dr̥ṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08050011c dhanaṁjayam amitraghnaṁ rudantaṁ bharatarṣabha
08050012a utthāpya bhrātaraṁ rājā dharmarājo dhanaṁjayam
08050012c samāśliṣya ca sasnehaṁ praruroda mahīpatiḥ
08050013a ruditvā tu ciraṁ kālaṁ bhrātarau sumahādyutī
08050013c kr̥taśaucau naravyāghrau prītimantau babhūvatuḥ
08050014a tata āśliṣya sa premṇā mūrdhni cāghrāya pāṇḍavam
08050014c prītyā paramayā yuktaḥ prasmayaṁś cābravīj jayam
08050015a karṇena me mahābāho sarvasainyasya paśyataḥ
08050015c kavacaṁ ca dhvajaś caiva dhanuḥ śaktir hayā gadā
08050015e śaraiḥ kr̥ttā maheṣvāsa yatamānasya saṁyuge
08050016a so ’haṁ jñātvā raṇe tasya karma dr̥ṣṭvā ca phalguna
08050016c vyavasīdāmi duḥkhena na ca me jīvitaṁ priyam
08050017a tam adya yadi vai vīra na haniṣyasi sūtajam
08050017c prāṇān eva parityakṣye jīvitārtho hi ko mama
08050018a evam uktaḥ pratyuvāca vijayo bharatarṣabha
08050018c satyena te śape rājan prasādena tavaiva ca
08050018e bhīmena ca naraśreṣṭha yamābhyāṁ ca mahīpate
08050019a yathādya samare karṇaṁ haniṣyāmi hato ’tha vā
08050019c mahītale patiṣyāmi satyenāyudham ālabhe
08050020a evam ābhāṣya rājānam abravīn mādhavaṁ vacaḥ
08050020c adya karṇaṁ raṇe kr̥ṣṇa sūdayiṣye na saṁśayaḥ
08050020e tad anudhyāhi bhadraṁ te vadhaṁ tasya durātmanaḥ
08050021a evam ukto ’bravīt pārthaṁ keśavo rājasattama
08050021c śakto ’smi bharataśreṣṭha yatnaṁ kartuṁ yathābalam
08050022a evaṁ cāpi hi me kāmo nityam eva mahāratha
08050022c kathaṁ bhavān raṇe karṇaṁ nihanyād iti me matiḥ
08050023a bhūyaś covāca matimān mādhavo dharmanandanam
08050023c yudhiṣṭhiremaṁ bībhatsuṁ tvaṁ sāntvayitum arhasi
08050023e anujñātuṁ ca karṇasya vadhāyādya durātmanaḥ
08050024a śrutvā hy ayam ahaṁ caiva tvāṁ karṇaśarapīḍitam
08050024c pravr̥ttiṁ jñātum āyātāv iha pāṇḍavanandana
08050025a diṣṭyāsi rājan nirujo diṣṭyā na grahaṇaṁ gataḥ
08050025c parisāntvaya bībhatsuṁ jayam āśādhi cānagha
08050026  yudhiṣṭhira uvāca
08050026a ehy ehi pārtha bībhatso māṁ pariṣvaja pāṇḍava
08050026c vaktavyam ukto ’smy ahitaṁ tvayā kṣāntaṁ ca tan mayā
08050027a ahaṁ tvām anujānāmi jahi karṇaṁ dhanaṁjaya
08050027c manyuṁ ca mā kr̥thāḥ pārtha yan mayokto ’si dāruṇam
08050028  saṁjaya uvāca
08050028a tato dhanaṁjayo rājañ śirasā praṇatas tadā
08050028c pādau jagrāha pāṇibhyāṁ bhrātur jyeṣṭhasya māriṣa
08050029a samutthāpya tato rājā pariṣvajya ca pīḍitam
08050029c mūrdhny upāghrāya caivainam idaṁ punar uvāca ha
08050030a dhanaṁjaya mahābāho mānito ’smi dr̥ḍhaṁ tvayā
08050030c māhātmyaṁ vijayaṁ caiva bhūyaḥ prāpnuhi śāśvatam
08050031  arjuna uvāca
08050031a adya taṁ pāpakarmāṇaṁ sānubandhaṁ raṇe śaraiḥ
08050031c nayāmy antaṁ samāsādya rādheyaṁ balagarvitam
08050032a yena tvaṁ pīḍito bāṇair dr̥ḍham āyamya kārmukam
08050032c tasyādya karmaṇaḥ karṇaḥ phalaṁ prāpsyati dāruṇam
08050033a adya tvām aham eṣyāmi karṇaṁ hatvā mahīpate
08050033c sabhājayitum ākrandād iti satyaṁ bravīmi te
08050034a nāhatvā vinivarte ’haṁ karṇam adya raṇājirāt
08050034c iti satyena te pādau spr̥śāmi jagatīpate
08050035  saṁjaya uvāca
08050035a prasādya dharmarājānaṁ prahr̥ṣṭenāntarātmanā
08050035c pārthaḥ provāca govindaṁ sūtaputravadhodyataḥ
08050036a kalpyatāṁ ca ratho bhūyo yujyantāṁ ca hayottamāḥ
08050036c āyudhāni ca sarvāṇi sajjyantāṁ vai mahārathe
08050037a upāvr̥ttāś ca turagāḥ śikṣitāś cāśvasādinaḥ
08050037c rathopakaraṇaiḥ sarvair upāyāntu tvarānvitāḥ
08050038a evam ukte mahārāja phalgunena mahātmanā
08050038c uvāca dārukaṁ kr̥ṣṇaḥ kuru sarvaṁ yathābravīt
08050038e arjuno bharataśreṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām
08050039a ājñaptas tv atha kr̥ṣṇena dāruko rājasattama
08050039c yojayām āsa sa rathaṁ vaiyāghraṁ śatrutāpanam
08050040a yuktaṁ tu ratham āsthāya dārukeṇa mahātmanā
08050040c āpr̥cchya dharmarājānaṁ brāhmaṇān svasti vācya ca
08050040e samaṅgalasvastyayanam āruroha rathottamam
08050041a tasya rājā mahāprājño dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08050041c āśiṣo ’yuṅkta paramā yuktāḥ karṇavadhaṁ prati
08050042a taṁ prayāntaṁ maheṣvāsaṁ dr̥ṣṭvā bhūtāni bhārata
08050042c nihataṁ menire karṇaṁ pāṇḍavena mahātmanā
08050043a babhūvur vimalāḥ sarvā diśo rājan samantataḥ
08050043c cāṣāś ca śatapatrāś ca krauñcāś caiva janeśvara
08050043e pradakṣiṇam akurvanta tadā vai pāṇḍunandanam
08050044a bahavaḥ pakṣiṇo rājan puṁnāmānaḥ śubhāḥ śivāḥ
08050044c tvarayanto ’rjunaṁ yuddhe hr̥ṣṭarūpā vavāśire
08050045a kaṅkā gr̥dhrā vaḍāś caiva vāyasāś ca viśāṁ pate
08050045c agratas tasya gacchanti bhakṣyahetor bhayānakāḥ
08050046a nimittāni ca dhanyāni pārthasya praśaśaṁsire
08050046c vināśam arisainyānāṁ karṇasya ca vadhaṁ tathā
08050047a prayātasyātha pārthasya mahān svedo vyajāyata
08050047c cintā ca vipulā jajñe kathaṁ nv etad bhaviṣyati
08050048a tato gāṇḍīvadhanvānam abravīn madhusūdanaḥ
08050048c dr̥ṣṭvā pārthaṁ tadāyastaṁ cintāparigataṁ tadā
08050049a gāṇḍīvadhanvan saṁgrāme ye tvayā dhanuṣā jitāḥ
08050049c na teṣāṁ mānuṣo jetā tvad anya iha vidyate
08050050a dr̥ṣṭā hi bahavaḥ śūrāḥ śakratulyaparākramāḥ
08050050c tvāṁ prāpya samare vīraṁ ye gatāḥ paramāṁ gatim
08050051a ko hi droṇaṁ ca bhīṣmaṁ ca bhagadattaṁ ca māriṣa
08050051c vindānuvindāv āvantyau kāmbojaṁ ca sudakṣiṇam
08050052a śrutāyuṣaṁ mahāvīryam acyutāyuṣam eva ca
08050052c pratyudgamya bhavet kṣemī yo na syāt tvam iva kṣamī
08050053a tava hy astrāṇi divyāni lāghavaṁ balam eva ca
08050053c vedhaḥ pātaś ca lakṣaś ca yogaś caiva tavārjuna
08050053e asaṁmohaś ca yuddheṣu vijñānasya ca saṁnatiḥ
08050054a bhavān devāsurān sarvān hanyāt sahacarācarān
08050054c pr̥thivyāṁ hi raṇe pārtha na yoddhā tvatsamaḥ pumān
08050055a dhanurgrahā hi ye ke cit kṣatriyā yuddhadurmadāḥ
08050055c ā devāt tvatsamaṁ teṣāṁ na paśyāmi śr̥ṇomi vā
08050056a brahmaṇā ca prajāḥ sr̥ṣṭā gāṇḍīvaṁ ca mahādbhutam
08050056c yena tvaṁ yudhyase pārtha tasmān nāsti tvayā samaḥ
08050057a avaśyaṁ tu mayā vācyaṁ yat pathyaṁ tava pāṇḍava
08050057c māvamaṁsthā mahābāho karṇam āhavaśobhinam
08050058a karṇo hi balavān dhr̥ṣṭaḥ kr̥tāstraś ca mahārathaḥ
08050058c kr̥tī ca citrayodhī ca deśe kāle ca kovidaḥ
08050059a tejasā vahnisadr̥śo vāyuvegasamo jave
08050059c antakapratimaḥ krodhe siṁhasaṁhanano balī
08050060a ayoratnir mahābāhur vyūḍhoraskaḥ sudurjayaḥ
08050060c atimānī ca śūraś ca pravīraḥ priyadarśanaḥ
08050061a sarvair yodhaguṇair yukto mitrāṇām abhayaṁkaraḥ
08050061c satataṁ pāṇḍavadveṣī dhārtarāṣṭrahite rataḥ
08050062a sarvair avadhyo rādheyo devair api savāsavaiḥ
08050062c r̥te tvām iti me buddhis tvam adya jahi sūtajam
08050063a devair api hi saṁyattair bibhradbhir māṁsaśoṇitam
08050063c aśakyaḥ samare jetuṁ sarvair api yuyutsubhiḥ
08050064a durātmānaṁ pāpamatiṁ nr̥śaṁsaṁ; duṣṭaprajñaṁ pāṇḍaveyeṣu nityam
08050064c hīnasvārthaṁ pāṇḍaveyair virodhe; hatvā karṇaṁ dhiṣṭhitārtho bhavādya
08050065a vīraṁ manyata ātmānaṁ yena pāpaḥ suyodhanaḥ
08050065c tam adya mūlaṁ pāpānāṁ jaya sautiṁ dhanaṁjaya
08051001  saṁjaya uvāca
08051001a tataḥ punar ameyātmā keśavo ’rjunam abravīt
08051001c kr̥tasaṁkalpam āyastaṁ vadhe karṇasya sarvaśaḥ
08051002a adya saptadaśāhāni vartamānasya bhārata
08051002c vināśasyātighorasya naravāraṇavājinām
08051003a bhūtvā hi vipulā senā tāvakānāṁ paraiḥ saha
08051003c anyonyaṁ samare prāpya kiṁciccheṣā viśāṁ pate
08051004a bhūtvā hi kauravāḥ pārtha prabhūtagajavājinaḥ
08051004c tvāṁ vai śatruṁ samāsādya vinaṣṭā raṇamūrdhani
08051005a ete ca sarve pāñcālāḥ sr̥ñjayāś ca sahānvayāḥ
08051005c tvāṁ samāsādya durdharṣaṁ pāṇḍavāś ca vyavasthitāḥ
08051006a pāñcālaiḥ pāṇḍavair matsyaiḥ kārūṣaiś cedikekayaiḥ
08051006c tvayā guptair amitraghna kr̥taḥ śatrugaṇakṣayaḥ
08051007a ko hi śakto raṇe jetuṁ kauravāṁs tāta saṁgatān
08051007c anyatra pāṇḍavān yuddhe tvayā guptān mahārathān
08051008a tvaṁ hi śakto raṇe jetuṁ sasurāsuramānuṣān
08051008c trīm̐l lokān samam udyuktān kiṁ punaḥ kauravaṁ balam
08051009a bhagadattaṁ hi rājānaṁ ko ’nyaḥ śaktas tvayā vinā
08051009c jetuṁ puruṣaśārdūla yo ’pi syād vāsavopamaḥ
08051010a tathemāṁ vipulāṁ senāṁ guptāṁ pārtha tvayānagha
08051010c na śekuḥ pārthivāḥ sarve cakṣurbhir abhivīkṣitum
08051011a tathaiva satataṁ pārtha rakṣitābhyāṁ tvayā raṇe
08051011c dhr̥ṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṁ bhīṣmadroṇau nipātitau
08051012a ko hi śakto raṇe pārtha pāñcālānāṁ mahārathau
08051012c bhīṣmadroṇau yudhā jetuṁ śakratulyaparākramau
08051013a ko hi śāṁtanavaṁ saṁkhye droṇaṁ vaikartanaṁ kr̥pam
08051013c drauṇiṁ ca saumadattiṁ ca kr̥tavarmāṇam eva ca
08051013e saindhavaṁ madrarājaṁ ca rājānaṁ ca suyodhanam
08051014a vīrān kr̥tāstrān samare sarvān evānuvartinaḥ
08051014c akṣauhiṇīpatīn ugrān saṁrabdhān yuddhadurmadān
08051015a śreṇyaś ca bahulāḥ kṣīṇāḥ pradīrṇāśvarathadvipāḥ
08051015c nānājanapadāś cogrāḥ kṣatriyāṇām amarṣiṇām
08051016a govāsadāsamīyānāṁ vasātīnāṁ ca bhārata
08051016c vrātyānāṁ vāṭadhānānāṁ bhojānāṁ cāpi māninām
08051017a udīrṇāś ca mahāsenā brahmakṣatrasya bhārata
08051017c tvāṁ samāsādya nidhanaṁ gatāḥ sāśvarathadvipāḥ
08051018a ugrāś ca krūrakarmāṇas tukhārā yavanāḥ khaśāḥ
08051018c dārvābhisārā daradāḥ śakā ramaṭhataṅgaṇāḥ
08051019a andhrakāś ca pulindāś ca kirātāś cogravikramāḥ
08051019c mlecchāś ca pārvatīyāś ca sāgarānūpavāsinaḥ
08051019e saṁrambhiṇo yuddhaśauṇḍā balino dr̥bdhapāṇayaḥ
08051020a ete suyodhanasyārthe saṁrabdhāḥ kurubhiḥ saha
08051020c na śakyā yudhi nirjetuṁ tvad anyena paraṁtapa
08051021a dhārtarāṣṭram udagraṁ hi vyūḍhaṁ dr̥ṣṭvā mahābalam
08051021c yasya tvaṁ na bhaves trātā pratīyāt ko nu mānavaḥ
08051022a tat sāgaram ivoddhūtaṁ rajasā saṁvr̥taṁ balam
08051022c vidārya pāṇḍavaiḥ kruddhais tvayā guptair hataṁ vibho
08051023a māgadhānām adhipatir jayatseno mahābalaḥ
08051023c adya saptaiva cāhāni hataḥ saṁkhye ’bhimanyunā
08051024a tato daśa sahasrāṇi gajānāṁ bhīmakarmaṇām
08051024c jaghāna gadayā bhīmas tasya rājñaḥ paricchadam
08051024e tato ’nye ’pi hatā nāgā rathāś ca śataśo balāt
08051025a tad evaṁ samare tāta vartamāne mahābhaye
08051025c bhīmasenaṁ samāsādya tvāṁ ca pāṇḍava kauravāḥ
08051025e savājirathanāgāś ca mr̥tyulokam ito gatāḥ
08051026a tathā senāmukhe tatra nihate pārtha pāṇḍavaiḥ
08051026c bhīṣmaḥ prāsr̥jad ugrāṇi śaravarṣāṇi māriṣa
08051027a sa cedikāśipāñcālān karūṣān matsyakekayān
08051027c śaraiḥ pracchādya nidhanam anayat paruṣāstravit
08051028a tasya cāpacyutair bāṇaiḥ paradehavidāraṇaiḥ
08051028c pūrṇam ākāśam abhavad rukmapuṅkhair ajihmagaiḥ
08051029a gatyā daśamyā te gatvā jaghnur vājirathadvipān
08051029c hitvā nava gatīr duṣṭāḥ sa bāṇān vyāyato ’mucat
08051030a dināni daśa bhīṣmeṇa nighnatā tāvakaṁ balam
08051030c śūnyāḥ kr̥tā rathopasthā hatāś ca gajavājinaḥ
08051031a darśayitvātmano rūpaṁ rudropendrasamaṁ yudhi
08051031c pāṇḍavānām anīkāni pravigāhya vyaśātayat
08051032a vinighnan pr̥thivīpālāṁś cedipāñcālakekayān
08051032c vyadahat pāṇḍavīṁ senāṁ narāśvagajasaṁkulām
08051033a majjantam aplave mandam ujjihīrṣuḥ suyodhanam
08051033c tathā carantaṁ samare tapantam iva bhāskaram
08051033e na śekuḥ sr̥ñjayā draṣṭuṁ tathaivānye mahīkṣitaḥ
08051034a vicarantaṁ tathā taṁ tu saṁgrāme jitakāśinam
08051034c sarvodyogena sahasā pāṇḍavāḥ samupādravan
08051035a sa tu vidrāvya samare pāṇḍavān sr̥ñjayān api
08051035c eka eva raṇe bhīṣma ekavīratvam āgataḥ
08051036a taṁ śikhaṇḍī samāsādya tvayā gupto mahāratham
08051036c jaghāna puruṣavyāghraṁ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08051037a sa eṣa patitaḥ śete śaratalpe pitāmahaḥ
08051037c tvāṁ prāpya puruṣavyāghra gr̥dhraḥ prāpyeva vāyasam
08051038a droṇaḥ pañca dināny ugro vidhamya ripuvāhinīḥ
08051038c kr̥tvā vyūhaṁ mahāyuddhe pātayitvā mahārathān
08051039a jayadrathasya samare kr̥tvā rakṣāṁ mahārathaḥ
08051039c antakapratimaś cogrāṁ rātriṁ yuddhvādahat prajāḥ
08051040a adyeti dve dine vīro bhāradvājaḥ pratāpavān
08051040c dhr̥ṣṭadyumnaṁ samāsādya sa gataḥ paramāṁ gatim
08051041a yadi caiva parān yuddhe sūtaputramukhān rathān
08051041c nāvārayiṣyaḥ saṁgrāme na sma droṇo vyanaṅkṣyata
08051042a bhavatā tu balaṁ sarvaṁ dhārtarāṣṭrasya vāritam
08051042c tato droṇo hato yuddhe pārṣatena dhanaṁjaya
08051043a ka ivānyo raṇe kuryāt tvad anyaḥ kṣatriyo yudhi
08051043c yādr̥śaṁ te kr̥taṁ pārtha jayadrathavadhaṁ prati
08051044a nivārya senāṁ mahatīṁ hatvā śūrāṁś ca pārthivān
08051044c nihataḥ saindhavo rājā tvayāstrabalatejasā
08051045a āścaryaṁ sindhurājasya vadhaṁ jānanti pārthivāḥ
08051045c anāścaryaṁ hi tat tvattas tvaṁ hi pārtha mahārathaḥ
08051046a tvāṁ hi prāpya raṇe kṣatram ekāhād iti bhārata
08051046c tapyamānam asaṁyuktaṁ na bhaved iti me matiḥ
08051047a seyaṁ pārtha camūr ghorā dhārtarāṣṭrasya saṁyuge
08051047c hatā sasarvavīrā hi bhīṣmadroṇau yadā hatau
08051048a śīrṇapravarayodhādya hatavājinaradvipā
08051048c hīnā sūryendunakṣatrair dyaur ivābhāti bhāratī
08051049a vidhvastā hi raṇe pārtha seneyaṁ bhīmavikramāt
08051049c āsurīva purā senā śakrasyeva parākramaiḥ
08051050a teṣāṁ hatāvaśiṣṭās tu pañca santi mahārathāḥ
08051050c aśvatthāmā kr̥tavarmā karṇo madrādhipaḥ kr̥paḥ
08051051a tāṁs tvam adya naravyāghra hatvā pañca mahārathān
08051051c hatāmitraḥ prayacchorvīṁ rājñaḥ sadvīpapattanām
08051052a sākāśajalapātālāṁ saparvatamahāvanām
08051052c prāpnotv amitavīryaśrīr adya pārtho vasuṁdharām
08051053a etāṁ purā viṣṇur iva hatvā daiteyadānavān
08051053c prayaccha medinīṁ rājñe śakrāyeva yathā hariḥ
08051054a adya modantu pāñcālā nihateṣv ariṣu tvayā
08051054c viṣṇunā nihateṣv eva dānaveyeṣu devatāḥ
08051055a yadi vā dvipadāṁ śreṣṭha droṇaṁ mānayato gurum
08051055c aśvatthāmni kr̥pā te ’sti kr̥pe cācāryagauravāt
08051056a atyantopacitān vā tvaṁ mānayan bhrātr̥bāndhavān
08051056c kr̥tavarmāṇam āsādya na neṣyasi yamakṣayam
08051057a bhrātaraṁ mātur āsādya śalyaṁ madrajanādhipam
08051057c yadi tvam aravindākṣa dayāvān na jighāṁsasi
08051058a imaṁ pāpamatiṁ kṣudram atyantaṁ pāṇḍavān prati
08051058c karṇam adya naraśreṣṭha jahy āśu niśitaiḥ śaraiḥ
08051059a etat te sukr̥taṁ karma nātra kiṁ cin na yujyate
08051059c vayam apy atra jānīmo nātra doṣo ’sti kaś cana
08051060a dahane yat saputrāyā niśi mātus tavānagha
08051060c dyūtārthe yac ca yuṣmāsu prāvartata suyodhanaḥ
08051060e tatra sarvatra duṣṭātmā karṇo mūlam ihārjuna
08051061a karṇād dhi manyate trāṇaṁ nityam eva suyodhanaḥ
08051061c tato mām api saṁrabdho nigrahītuṁ pracakrame
08051062a sthirā buddhir narendrasya dhārtarāṣṭrasya mānada
08051062c karṇaḥ pārthān raṇe sarvān vijeṣyati na saṁśayaḥ
08051063a karṇam āśritya kaunteya dhārtarāṣṭreṇa vigrahaḥ
08051063c rocito bhavatā sārdhaṁ jānatāpi balaṁ tava
08051064a karṇo hi bhāṣate nityam ahaṁ pārthān samāgatān
08051064c vāsudevaṁ sarājānaṁ vijeṣyāmi mahāraṇe
08051065a protsāhayan durātmānaṁ dhārtarāṣṭraṁ sudurmatiḥ
08051065c samitau garjate karṇas tam adya jahi bhārata
08051066a yac ca yuṣmāsu pāpaṁ vai dhārtarāṣṭraḥ prayuktavān
08051066c tatra sarvatra duṣṭātmā karṇaḥ pāpamatir mukham
08051067a yac ca tad dhārtarāṣṭrāṇāṁ krūraiḥ ṣaḍbhir mahārathaiḥ
08051067c apaśyaṁ nihataṁ vīraṁ saubhadram r̥ṣabhekṣaṇam
08051068a droṇadrauṇikr̥pān vīrān kampayanto mahārathān
08051068c nirmanuṣyāṁś ca mātaṅgān virathāṁś ca mahārathān
08051069a vyaśvārohāṁś ca turagān pattīn vyāyudhajīvitān
08051069c kurvantam r̥ṣabhaskandhaṁ kuruvr̥ṣṇiyaśaskaram
08051070a vidhamantam anīkāni vyathayantaṁ mahārathān
08051070c manuṣyavājimātaṅgān prahiṇvantaṁ yamakṣayam
08051071a śaraiḥ saubhadram āyastaṁ dahantam iva vāhinīm
08051071c tan me dahati gātrāṇi sakhe satyena te śape
08051072a yat tatrāpi ca duṣṭātmā karṇo ’bhyadruhyata prabho
08051072c aśaknuvaṁś cābhimanyoḥ karṇaḥ sthātuṁ raṇe ’grataḥ
08051073a saubhadraśaranirbhinno visaṁjñaḥ śoṇitokṣitaḥ
08051073c niḥśvasan krodhasaṁdīpto vimukhaḥ sāyakārditaḥ
08051074a apayānakr̥totsāho nirāśaś cāpi jīvite
08051074c tasthau suvihvalaḥ saṁkhye prahārajanitaśramaḥ
08051075a atha droṇasya samare tat kālasadr̥śaṁ tadā
08051075c śrutvā karṇo vacaḥ krūraṁ tataś ciccheda kārmukam
08051076a tataś chinnāyudhaṁ tena raṇe pañca mahārathāḥ
08051076c sa caiva nikr̥tiprajñaḥ prāvadhīc charavr̥ṣṭibhiḥ
08051077a yac ca karṇo ’bravīt kr̥ṣṇāṁ sabhāyāṁ paruṣaṁ vacaḥ
08051077c pramukhe pāṇḍaveyānāṁ kurūṇāṁ ca nr̥śaṁsavat
08051078a vinaṣṭāḥ pāṇḍavāḥ kr̥ṣṇe śāśvataṁ narakaṁ gatāḥ
08051078c patim anyaṁ pr̥thuśroṇi vr̥ṇīṣva mitabhāṣiṇi
08051079a lekhābhru dhr̥tarāṣṭrasya dāsī bhūtvā niveśanam
08051079c praviśārālapakṣmākṣi na santi patayas tava
08051080a ity uktavān adharmajñas tadā paramadurmatiḥ
08051080c pāpaḥ pāpaṁ vacaḥ karṇaḥ śr̥ṇvatas tava bhārata
08051081a tasya pāpasya tad vākyaṁ suvarṇavikr̥tāḥ śarāḥ
08051081c śamayantu śilādhautās tvayāstā jīvitacchidaḥ
08051082a yāni cānyāni duṣṭātmā pāpāni kr̥tavāṁs tvayi
08051082c tāny adya jīvitaṁ cāsya śamayantu śarās tava
08051083a gāṇḍīvaprahitān ghorān adya gātraiḥ spr̥śañ śarān
08051083c karṇaḥ smaratu duṣṭātmā vacanaṁ droṇabhīṣmayoḥ
08051084a suvarṇapuṅkhā nārācāḥ śatrughnā vaidyutaprabhāḥ
08051084c tvayāstās tasya marmāṇi bhittvā pāsyanti śoṇitam
08051085a ugrās tvadbhujanirmuktā marma bhittvā śitāḥ śarāḥ
08051085c adya karṇaṁ mahāvegāḥ preṣayantu yamakṣayam
08051086a adya hāhākr̥tā dīnā viṣaṇṇās tvaccharārditāḥ
08051086c prapatantaṁ rathāt karṇaṁ paśyantu vasudhādhipāḥ
08051087a adya svaśoṇite magnaṁ śayānaṁ patitaṁ bhuvi
08051087c apaviddhāyudhaṁ karṇaṁ paśyantu suhr̥do nijāḥ
08051088a hastikakṣyo mahān asya bhallenonmathitas tvayā
08051088c prakampamānaḥ patatu bhūmāv ādhirather dhvajaḥ
08051089a tvayā śaraśataiś chinnaṁ rathaṁ hemavibhūṣitam
08051089c hatayodhaṁ samutsr̥jya bhītaḥ śalyaḥ palāyatām
08051090a tataḥ suyodhano dr̥ṣṭvā hatam ādhirathiṁ tvayā
08051090c nirāśo jīvite tv adya rājye caiva dhanaṁjaya
08051091a ete dravanti pāñcālā vadhyamānāḥ śitaiḥ śaraiḥ
08051091c karṇena bharataśreṣṭha pāṇḍavān ujjihīrṣavaḥ
08051092a pāñcālān draupadeyāṁś ca dhr̥ṣṭadyumnaśikhaṇḍinau
08051092c dhr̥ṣṭadyumnatanūjāṁś ca śatānīkaṁ ca nākulim
08051093a nakulaṁ sahadevaṁ ca durmukhaṁ janamejayam
08051093c suvarmāṇaṁ sātyakiṁ ca viddhi karṇavaśaṁ gatān
08051094a abhyāhatānāṁ karṇena pāñcālānāṁ mahāraṇe
08051094c śrūyate ninado ghoras tvadbandhūnāṁ paraṁtapa
08051095a na tv eva bhītāḥ pāñcālāḥ kathaṁ cit syuḥ parāṅmukhāḥ
08051095c na hi mr̥tyuṁ maheṣvāsā gaṇayanti mahārathāḥ
08051096a ya ekaḥ pāṇḍavīṁ senāṁ śaraughaiḥ samaveṣṭayat
08051096c taṁ samāsādya pāñcālā bhīṣmaṁ nāsan parāṅmukhāḥ
08051097a tathā jvalantam astrāgniṁ guruṁ sarvadhanuṣmatām
08051097c nirdahantaṁ samārohan durdharṣaṁ droṇam ojasā
08051098a te nityam uditā jetuṁ yuddhe śatrūn ariṁdamāḥ
08051098c na jātv ādhirather bhītāḥ pāñcālāḥ syuḥ parāṅmukhāḥ
08051099a teṣām āpatatāṁ śūraḥ pāñcālānāṁ tarasvinām
08051099c ādatte ’sūñ śaraiḥ karṇaḥ pataṁgānām ivānalaḥ
08051100a tāṁs tathābhimukhān vīrān mitrārthe tyaktajīvitān
08051100c kṣayaṁ nayati rādheyaḥ pāñcālāñ śataśo raṇe
08051101a astraṁ hi rāmāt karṇena bhārgavād r̥ṣisattamāt
08051101c yad upāttaṁ purā ghoraṁ tasya rūpam udīryate
08051102a tāpanaṁ sarvasainyānāṁ ghorarūpaṁ sudāruṇam
08051102c samāvr̥tya mahāsenāṁ jvalati svena tejasā
08051103a ete caranti saṁgrāme karṇacāpacyutāḥ śarāḥ
08051103c bhramarāṇām iva vrātās tāpayantaḥ sma tāvakān
08051104a ete caranti pāñcālā dikṣu sarvāsu bhārata
08051104c karṇāstraṁ samare prāpya durnivāram anātmabhiḥ
08051105a eṣa bhīmo dr̥ḍhakrodho vr̥taḥ pārtha samantataḥ
08051105c sr̥ñjayair yodhayan karṇaṁ pīḍyate sma śitaiḥ śaraiḥ
08051106a pāṇḍavān sr̥ñjayāṁś caiva pāñcālāṁś caiva bhārata
08051106c hanyād upekṣitaḥ karṇo rogo deham ivātataḥ
08051107a nānyaṁ tvatto ’bhipaśyāmi yodhaṁ yaudhiṣṭhire bale
08051107c yaḥ samāsādya rādheyaṁ svastimān āvrajed gr̥ham
08051108a tam adya niśitair bāṇair nihatya bharatarṣabha
08051108c yathāpratijñaṁ pārtha tvaṁ kr̥tvā kīrtim avāpnuhi
08051109a tvaṁ hi śakto raṇe jetuṁ sakarṇān api kauravān
08051109c nānyo yudhi yudhāṁ śreṣṭha satyam etad bravīmi te
08051110a etat kr̥tvā mahat karma hatvā karṇaṁ mahāratham
08051110c kr̥tārthaḥ saphalaḥ pārtha sukhī bhava narottama
08052001  saṁjaya uvāca
08052001a sa keśavasya bībhatsuḥ śrutvā bhārata bhāṣitam
08052001c viśokaḥ saṁprahr̥ṣṭaś ca kṣaṇena samapadyata
08052002a tato jyām anumr̥jyāśu vyākṣipad gāṇḍivaṁ dhanuḥ
08052002c dadhre karṇavināśāya keśavaṁ cābhyabhāṣata
08052003a tvayā nāthena govinda dhruva eṣa jayo mama
08052003c prasanno yasya me ’dya tvaṁ bhūtabhavyabhavatprabhuḥ
08052004a tvatsahāyo hy ahaṁ kr̥ṣṇa trīm̐l lokān vai samāgatān
08052004c prāpayeyaṁ paraṁ lokaṁ kim u karṇaṁ mahāraṇe
08052005a paśyāmi dravatīṁ senāṁ pāñcālānāṁ janārdana
08052005c paśyāmi karṇaṁ samare vicarantam abhītavat
08052006a bhārgavāstraṁ ca paśyāmi vicarantaṁ samantataḥ
08052006c sr̥ṣṭaṁ karṇena vārṣṇeya śakreṇeva mahāśanim
08052007a ayaṁ khalu sa saṁgrāmo yatra kr̥ṣṇa mayā kr̥tam
08052007c kathayiṣyanti bhūtāni yāvad bhūmir dhariṣyati
08052008a adya kr̥ṣṇa vikarṇā me karṇaṁ neṣyanti mr̥tyave
08052008c gāṇḍīvamuktāḥ kṣiṇvanto mama hastapracoditāḥ
08052009a adya rājā dhr̥tarāṣṭraḥ svāṁ buddhim avamaṁsyate
08052009c duryodhanam arājyārhaṁ yayā rājye ’bhyaṣecayat
08052010a adya rājyāt sukhāc caiva śriyo rāṣṭrāt tathā purāt
08052010c putrebhyaś ca mahābāho dhr̥tarāṣṭro viyokṣyate
08052011a adya duryodhano rājā jīvitāc ca nirāśakaḥ
08052011c bhaviṣyati hate karṇe kr̥ṣṇa satyaṁ bravīmi te
08052012a adya dr̥ṣṭvā mayā karṇaṁ śarair viśakalīkr̥tam
08052012c smaratāṁ tava vākyāni śamaṁ prati janeśvaraḥ
08052013a adyāsau saubalaḥ kr̥ṣṇa glahaṁ jānātu vai śarān
08052013c durodaraṁ ca gāṇḍīvaṁ maṇḍalaṁ ca rathaṁ mama
08052014a yo ’sau raṇe naraṁ nānyaṁ pr̥thivyām abhimanyate
08052014c tasyādya sūtaputrasya bhūmiḥ pāsyati śoṇitam
08052014e gāṇḍīvasr̥ṣṭā dāsyanti karṇasya paramāṁ gatim
08052015a adya tapsyati rādheyaḥ pāñcālīṁ yat tadābravīt
08052015c sabhāmadhye vacaḥ krūraṁ kutsayan pāṇḍavān prati
08052016a ye vai ṣaṇḍhatilās tatra bhavitāro ’dya te tilāḥ
08052016c hate vaikartane karṇe sūtaputre durātmani
08052017a ahaṁ vaḥ pāṇḍuputrebhyas trāsyāmīti yad abravīt
08052017c anr̥taṁ tat kariṣyanti māmakā niśitāḥ śarāḥ
08052018a hantāhaṁ pāṇḍavān sarvān saputrān iti yo ’bravīt
08052018c tam adya karṇaṁ hantāsmi miṣatāṁ sarvadhanvinām
08052019a yasya vīrye samāśvasya dhārtarāṣṭro br̥hanmanāḥ
08052019c avāmanyata durbuddhir nityam asmān durātmavān
08052019e tam adya karṇaṁ rādheyaṁ hantāsmi madhusūdana
08052020a adya karṇe hate kr̥ṣṇa dhārtarāṣṭrāḥ sarājakāḥ
08052020c vidravantu diśo bhītāḥ siṁhatrastā mr̥gā iva
08052021a adya duryodhano rājā pr̥thivīm anvavekṣatām
08052021c hate karṇe mayā saṁkhye saputre sasuhr̥jjane
08052022a adya karṇaṁ hataṁ dr̥ṣṭvā dhārtarāṣṭro ’tyamarṣaṇaḥ
08052022c jānātu māṁ raṇe kr̥ṣṇa pravaraṁ sarvadhanvinām
08052023a adyāham anr̥ṇaḥ kr̥ṣṇa bhaviṣyāmi dhanurbhr̥tām
08052023c krodhasya ca kurūṇāṁ ca śarāṇāṁ gāṇḍivasya ca
08052024a adya duḥkham ahaṁ mokṣye trayodaśasamārjitam
08052024c hatvā karṇaṁ raṇe kr̥ṣṇa śambaraṁ maghavān iva
08052025a adya karṇe hate yuddhe somakānāṁ mahārathāḥ
08052025c kr̥taṁ kāryaṁ ca manyantāṁ mitrakāryepsavo yudhi
08052026a na jāne ca kathaṁ prītiḥ śaineyasyādya mādhava
08052026c bhaviṣyati hate karṇe mayi cāpi jayādhike
08052027a ahaṁ hatvā raṇe karṇaṁ putraṁ cāsya mahāratham
08052027c prītiṁ dāsyāmi bhīmasya yamayoḥ sātyaker api
08052028a dhr̥ṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṁ pāñcālānāṁ ca mādhava
08052028c adhyānr̥ṇyaṁ gamiṣyāmi hatvā karṇaṁ mahāraṇe
08052029a adya paśyantu saṁgrāme dhanaṁjayam amarṣaṇam
08052029c yudhyantaṁ kauravān saṁkhye pātayantaṁ ca sūtajam
08052029e bhavatsakāśe vakṣye ca punar evātmasaṁstavam
08052030a dhanurvede matsamo nāsti loke; parākrame vā mama ko ’sti tulyaḥ
08052030c ko vāpy anyo matsamo ’sti kṣamāyāṁ; tathā krodhe sadr̥śo ’nyo na me ’sti
08052031a ahaṁ dhanuṣmān asurān surāṁś ca; sarvāṇi bhūtāni ca saṁgatāni
08052031c svabāhuvīryād gamaye parābhavaṁ; matpauruṣaṁ viddhi paraḥ parebhyaḥ
08052032a śarārciṣā gāṇḍivenāham ekaḥ; sarvān kurūn bāhlikāṁś cābhipatya
08052032c himātyaye kakṣagato yathāgnis; tahā daheyaṁ sagaṇān prasahya
08052033a pāṇau pr̥ṣatkā likhitā mamaite; dhanuś ca savye nihitaṁ sabāṇam
08052033c pādau ca me sarathau sadhvajau ca; na mādr̥śaṁ yuddhagataṁ jayanti
08053001  saṁjaya uvāca
08053001a teṣām anīkāni br̥haddhvajāni; raṇe samr̥ddhāni samāgatāni
08053001c garjanti bherīninadonmukhāni; meghair yathā meghagaṇās tapānte
08053002a mahāgajābhrākulam astratoyaṁ; vāditranemītalaśabdavac ca
08053002c hiraṇyacitrāyudhavaidyutaṁ ca; mahārathair āvr̥taśabdavac ca
08053003a tad bhīmavegaṁ rudhiraughavāhi; khaḍgākulaṁ kṣatriyajīvavāhi
08053003c anārtavaṁ krūram aniṣṭavarṣaṁ; babhūva tat saṁharaṇaṁ prajānām
08053004a rathān sasūtān sahayān gajāṁś ca; sarvān arīn mr̥tyuvaśaṁ śaraughaiḥ
08053004c ninye hayāṁś caiva tathā sasādīn; padātisaṁghāṁś ca tathaiva pārthaḥ
08053005a kr̥paḥ śikhaṇḍī ca raṇe sametau; duryodhanaṁ sātyakir abhyagacchata
08053005c śrutaśravā droṇasutena sārdhaṁ; yudhāmanyuś citrasenena cāpi
08053006a karṇasya putras tu rathī suṣeṇaṁ; samāgataḥ sr̥ñjayāṁś cottamaujāḥ
08053006c gāndhārarājaṁ sahadevaḥ kṣudhārto; maharṣabhaṁ siṁha ivābhyadhāvat
08053007a śatānīko nākuliḥ karṇaputraṁ; yuvā yuvānaṁ vr̥ṣasenaṁ śaraughaiḥ
08053007c samārdayat karṇasutaś ca vīraḥ; pāñcāleyaṁ śaravarṣair anekaiḥ
08053008a ratharṣabhaḥ kr̥tavarmāṇam ārcchan; mādrīputro nakulaś citrayodhī
08053008c pāñcālānām adhipo yājñaseniḥ; senāpatiṁ karṇam ārcchat sasainyam
08053009a duḥśāsano bhārata bhāratī ca; saṁśaptakānāṁ pr̥tanā samr̥ddhā
08053009c bhīmaṁ raṇe śastrabhr̥tāṁ variṣṭhaṁ; tadā samārcchat tam asahyavegam
08053010a karṇātmajaṁ tatra jaghāna śūras; tathācchinac cottamaujāḥ prasahya
08053010c tasyottamāṅgaṁ nipapāta bhūmau; ninādayad gāṁ ninadena khaṁ ca
08053011a suṣeṇaśīrṣaṁ patitaṁ pr̥thivyāṁ; vilokya karṇo ’tha tadārtarūpaḥ
08053011c krodhād dhayāṁs tasya rathaṁ dhvajaṁ ca; bāṇaiḥ sudhārair niśitair nyakr̥ntat
08053012a sa tūttamaujā niśitaiḥ pr̥ṣatkair; vivyādha khaḍgena ca bhāsvareṇa
08053012c pārṣṇiṁ hayāṁś caiva kr̥pasya hatvā; śikhaṇḍivāhaṁ sa tato ’bhyarohat
08053013a kr̥paṁ tu dr̥ṣṭvā virathaṁ rathastho; naicchac charais tāḍayituṁ śikhaṇḍī
08053013c taṁ drauṇir āvārya rathaṁ kr̥paṁ sma; samujjahre paṅkagatāṁ yathā gām
08053014a hiraṇyavarmā niśitaiḥ pr̥ṣatkais; tavātmajānām anilātmajo vai
08053014c atāpayat sainyam atīva bhīmaḥ; kāle śucau madhyagato yathārkaḥ
08054001  saṁjaya uvāca
08054001a atha tv idānīṁ tumule vimarde; dviṣadbhir eko bahubhiḥ samāvr̥taḥ
08054001c mahābhaye sārathim ity uvāca; bhīmaś camūṁ vārayan dhārtarāṣṭrīm
08054001e tvaṁ sārathe yāhi javena vāhair; nayāmy etān dhārtarāṣṭrān yamāya
08054002a saṁcodito bhīmasenena caivaṁ; sa sārathiḥ putrabalaṁ tvadīyam
08054002c prāyāt tataḥ sārathir ugravego; yato bhīmas tad balaṁ gantum aicchat
08054003a tato ’pare nāgarathāśvapattibhiḥ; pratyudyayuḥ kuravas taṁ samantāt
08054003c bhīmasya vāhāgryam udāravegaṁ; samantato bāṇagaṇair nijaghnuḥ
08054004a tataḥ śarān āpatato mahātmā; ciccheda bāṇais tapanīyapuṅkhaiḥ
08054004c te vai nipetus tapanīyapuṅkhā; dvidhā tridhā bhīmaśarair nikr̥ttāḥ
08054005a tato rājan nāgarathāśvayūnāṁ; bhīmāhatānāṁ tava rājamadhye
08054005c ghoro ninādaḥ prababhau narendra; vajrāhatānām iva parvatānām
08054006a te vadhyamānāś ca narendramukhyā; nirbhinnā vai bhīmasenapravekaiḥ
08054006c bhīmaṁ samantāt samare ’dhyarohan; vr̥kṣaṁ śakuntā iva puṣpahetoḥ
08054007a tato ’bhipātaṁ tava sainyamadhye; prāduścakre vegam ivāttavegaḥ
08054007c yathāntakāle kṣapayan didhakṣur; bhūtāntakr̥tkāla ivāttadaṇḍaḥ
08054008a tasyātivegasya raṇe ’tivegaṁ; nāśaknuvan dhārayituṁ tvadīyāḥ
08054008c vyāttānanasyāpatato yathaiva; kālasya kāle harataḥ prajā vai
08054009a tato balaṁ bhārata bhāratānāṁ; pradahyamānaṁ samare mahātman
08054009c bhītaṁ diśo ’kīryata bhīmanunnaṁ; mahānilenābhragaṇo yathaiva
08054010a tato dhīmān sārathim abravīd balī; sa bhīmasenaḥ punar eva hr̥ṣṭaḥ
08054010c sūtābhijānīhi parān svakān vā; rathān dhvajāṁś cāpatataḥ sametān
08054010e yudhyann ahaṁ nābhijānāmi kiṁ cin; mā sainyaṁ svaṁ chādayiṣye pr̥ṣatkaiḥ
08054011a arīn viśokābhinirīkṣya sarvato; manas tu cintā pradunoti me bhr̥śam
08054011c rājāturo nāgamad yat kirīṭī; bahūni duḥkhāny abhijāto ’smi sūta
08054012a etad duḥkhaṁ sārathe dharmarājo; yan māṁ hitvā yātavāñ śatrumadhye
08054012c nainaṁ jīvan nāpi jānāmy ajīvan; bībhatsuṁ vā tan mamādyātiduḥkham
08054013a so ’haṁ dviṣatsainyam udagrakalpaṁ; vināśayiṣye paramapratītaḥ
08054013c etān nihatyājimadhye sametān; prīto bhaviṣyāmi saha tvayādya
08054014a sarvāṁs tūṇīrān mārgaṇān vānvavekṣya; kiṁ śiṣṭaṁ syāt sāyakānāṁ rathe me
08054014c kā vā jātiḥ kiṁ pramāṇaṁ ca teṣāṁ; jñātvā vyaktaṁ tan mamācakṣva sūta
08054015  viśoka uvāca
08054015a ṣaṇmārgaṇānām ayutāni vīra; kṣurāś ca bhallāś ca tathāyutākhyāḥ
08054015c nārācānāṁ dve sahasre tu vīra; trīṇy eva ca pradarāṇāṁ ca pārtha
08054016a asty āyudhaṁ pāṇḍaveyāvaśiṣṭaṁ; na yad vahec chakaṭaṁ ṣaḍgavīyam
08054016c etad vidvan muñca sahasraśo ’pi; gadāsibāhudraviṇaṁ ca te ’sti
08054017  bhīma uvāca
08054017a sūtādyemaṁ paśya bhīmapramuktaiḥ; saṁbhindadbhiḥ pārthivān āśuvegaiḥ
08054017c ugrair bāṇair āhavaṁ ghorarūpaṁ; naṣṭādityaṁ mr̥tyulokena tulyam
08054018a adyaiva tad viditaṁ pārthivānāṁ; bhaviṣyati ākumāraṁ ca sūta
08054018c nimagno vā samare bhīmasena; ekaḥ kurūn vā samare vijetā
08054019a sarve saṁkhye kuravo niṣpatantu; māṁ vā lokāḥ kīrtayantv ākumāram
08054019c sarvān ekas tān ahaṁ pātayiṣye; te vā sarve bhīmasenaṁ tudantu
08054020a āśāstāraḥ karma cāpy uttamaṁ vā; tan me devāḥ kevalaṁ sādhayantu
08054020c āyātv ihādyārjunaḥ śatrughātī; śakras tūrṇaṁ yajña ivopahūtaḥ
08054021a īkṣasvaitāṁ bhāratīṁ dīryamāṇām; ete kasmād vidravante narendrāḥ
08054021c vyaktaṁ dhīmān savyasācī narāgryaḥ; sainyaṁ hy etac chādayaty āśu bāṇaiḥ
08054022a paśya dhvajāṁś ca dravato viśoka; nāgān hayān pattisaṁghāṁś ca saṁkhye
08054022c rathān viśīrṇāñ śaraśaktitāḍitān; paśyasvaitān rathinaś caiva sūta
08054023a āpūryate kauravī cāpy abhīkṣṇaṁ; senā hy asau subhr̥śaṁ hanyamānā
08054023c dhanaṁjayasyāśanitulyavegair; grastā śarair barhisuvarṇavājaiḥ
08054024a ete dravanti sma rathāśvanāgāḥ; padātisaṁghān avamardayantaḥ
08054024c saṁmuhyamānāḥ kauravāḥ sarva eva; dravanti nāgā iva dāvabhītāḥ
08054024e hāhākr̥tāś caiva raṇe viśoka; muñcanti nādān vipulān gajendrāḥ
08054025  viśoka uvāca
08054025a sarve kāmāḥ pāṇḍava te samr̥ddhāḥ; kapidhvajo dr̥śyate hastisainye
08054025c nīlād dhanād vidyutam uccarantīṁ; tathāpaśyaṁ visphurad vai dhanus tat
08054026a kapir hy asau vīkṣyate sarvato vai; dhvajāgram āruhya dhanaṁjayasya
08054026c divākarābho maṇir eṣa divyo; vibhrājate caiva kirīṭasaṁsthaḥ
08054027a pārśve bhīmaṁ pāṇḍurābhraprakāśaṁ; paśyemaṁ tvaṁ devadattaṁ sughoṣam
08054027c abhīśuhastasya janārdanasya; vigāhamānasya camūṁ pareṣām
08054028a raviprabhaṁ vajranābhaṁ kṣurāntaṁ; pārśve sthitaṁ paśya janārdanasya
08054028c cakraṁ yaśo vardhayat keśavasya; sadārcitaṁ yadubhiḥ paśya vīra
08054029  bhīma uvāca
08054029a dadāmi te grāmavarāṁś caturdaśa; priyākhyāne sārathe suprasannaḥ
08054029c dasīśataṁ cāpi rathāṁś ca viṁśatiṁ; yad arjunaṁ vedayase viśoka
08055001  saṁjaya uvāca
08055001a śrutvā ca rathanirghoṣaṁ siṁhanādaṁ ca saṁyuge
08055001c arjunaḥ prāha govindaṁ śīghraṁ codaya vājinaḥ
08055002a arjunasya vacaḥ śrutvā govindo ’rjunam abravīt
08055002c eṣa gacchāmi sukṣipraṁ yatra bhīmo vyavasthitaḥ
08055003a āyāntam aśvair himaśaṅkhavarṇaiḥ; suvarṇamuktāmaṇijālanaddhaiḥ
08055003c jambhaṁ jighāṁsuṁ pragr̥hītavajraṁ; jayāya devendram ivogramanyum
08055004a rathāśvamātaṅgapadātisaṁghā; bāṇasvanair nemikhurasvanaiś ca
08055004c saṁnādayanto vasudhāṁ diśaś ca; kruddhā nr̥siṁhā jayam abhyudīyuḥ
08055005a teṣāṁ ca pārthasya mahat tadāsīd; dehāsupāpmakṣapaṇaṁ suyuddham
08055005c trailokyahetor asurair yathāsīd; devasya viṣṇor jayatāṁ varasya
08055006a tair astam uccāvacam āyudhaugham; ekaḥ praciccheda kirīṭamālī
08055006c kṣurārdhacandrair niśitaiś ca bāṇaiḥ; śirāṁsi teṣāṁ bahudhā ca bāhūn
08055007a chatrāṇi vālavyajanāni ketūn; aśvān rathān pattigaṇān dvipāṁś ca
08055007c te petur urvyāṁ bahudhā virūpā; vātaprabhagnāni yathā vanāni
08055008a suvarṇajālāvatatā mahāgajāḥ; savaijayantīdhvajayodhakalpitāḥ
08055008c suvarṇapuṅkhair iṣubhiḥ samācitāś; cakāśire prajvalitā yathācalāḥ
08055009a vidārya nāgāṁś ca rathāṁś ca vājinaḥ; śarottamair vāsavavajrasaṁnibhaiḥ
08055009c drutaṁ yayau karṇajighāṁsayā tathā; yathā marutvān balabhedane purā
08055010a tataḥ sa puruṣavyāghraḥ sūtasainyam ariṁdama
08055010c praviveśa mahābāhur makaraḥ sāgaraṁ yathā
08055011a taṁ dr̥ṣṭvā tāvakā rājan rathapattisamanvitāḥ
08055011c gajāśvasādibahulāḥ pāṇḍavaṁ samupādravan
08055012a tatrābhidravatāṁ pārtham ārāvaḥ sumahān abhūt
08055012c sāgarasyeva mattasya yathā syāt salilasvanaḥ
08055013a te tu taṁ puruṣavyāghraṁ vyāghrā iva mahārathāḥ
08055013c abhyadravanta saṁgrāme tyaktvā prāṇakr̥taṁ bhayam
08055014a teṣām āpatatāṁ tatra śaravarṣāṇi muñcatām
08055014c arjuno vyadhamat sainyaṁ mahāvāto ghanān iva
08055015a te ’rjunaṁ sahitā bhūtvā rathavaṁśaiḥ prahāriṇaḥ
08055015c abhiyāya maheṣvāsā vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ
08055016a tato ’rjunaḥ sahasrāṇi rathavāraṇavājinām
08055016c preṣayām āsa viśikhair yamasya sadanaṁ prati
08055017a te vadhyamānāḥ samare pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ
08055017c tatra tatra sma līyante bhaye jāte mahārathāḥ
08055018a teṣāṁ catuḥśatān vīrān yatamānān mahārathān
08055018c arjuno niśitair bāṇair anayad yamasādanam
08055019a te vadhyamānāḥ samare nānāliṅgaiḥ śitaiḥ śaraiḥ
08055019c arjunaṁ samabhityajya dudruvur vai diśo bhayāt
08055020a teṣāṁ śabdo mahān āsīd dravatāṁ vāhinīmukhe
08055020c mahaughasyeva bhadraṁ te girim āsādya dīryataḥ
08055021a tāṁ tu senāṁ bhr̥śaṁ viddhvā drāvayitvārjunaḥ śaraiḥ
08055021c prāyād abhimukhaḥ pārthaḥ sūtānīkāni māriṣa
08055022a tasya śabdo mahān āsīt parān abhimukhasya vai
08055022c garuḍasyeva patataḥ pannagārthe yathā purā
08055023a taṁ tu śabdam abhiśrutya bhīmaseno mahābalaḥ
08055023c babhūva paramaprītaḥ pārthadarśanalālasaḥ
08055024a śrutvaiva pārtham āyāntaṁ bhīmasenaḥ pratāpavān
08055024c tyaktvā prāṇān mahārāja senāṁ tava mamarda ha
08055025a sa vāyuvegapratimo vāyuvegasamo jave
08055025c vāyuvad vyacarad bhīmo vāyuputraḥ pratāpavān
08055026a tenārdyamānā rājendra senā tava viśāṁ pate
08055026c vyabhrāmyata mahārāja bhinnā naur iva sāgare
08055027a tāṁ tu senāṁ tadā bhīmo darśayan pāṇilāghavam
08055027c śarair avacakartograiḥ preṣayiṣyan yamakṣayam
08055028a tatra bhārata bhīmasya balaṁ dr̥ṣṭvātimānuṣam
08055028c vyatrasyanta raṇe yodhāḥ kālasyeva yugakṣaye
08055029a tathārditān bhīmabalān bhīmasenena bhārata
08055029c dr̥ṣṭvā duryodhano rājā idaṁ vacanam abravīt
08055030a sainikān sa maheṣvāso yodhāṁś ca bharatarṣabha
08055030c samādiśad raṇe sarvān hata bhīmam iti sma ha
08055030e tasmin hate hataṁ manye sarvasainyam aśeṣataḥ
08055031a pratigr̥hya ca tām ājñāṁ tava putrasya pārthivāḥ
08055031c bhīmaṁ pracchādayām āsuḥ śaravarṣaiḥ samantataḥ
08055032a gajāś ca bahulā rājan narāś ca jayagr̥ddhinaḥ
08055032c rathā hayāś ca rājendra parivavrur vr̥kodaram
08055033a sa taiḥ parivr̥taḥ śūraiḥ śūro rājan samantataḥ
08055033c śuśubhe bharataśreṣṭha nakṣatrair iva candramāḥ
08055034a sa rarāja tathā saṁkhye darśanīyo narottamaḥ
08055034c nirviśeṣaṁ mahārāja yathā hi vijayas tathā
08055035a tatra te pārthivāḥ sarve śaravr̥ṣṭīḥ samāsr̥jan
08055035c krodharaktekṣaṇāḥ krūrā hantukāmā vr̥kodaram
08055036a sa vidārya mahāsenāṁ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08055036c niścakrāma raṇād bhīmo matsyo jālād ivāmbhasi
08055037a hatvā daśa sahasrāṇi gajānām anivartinām
08055037c nr̥ṇāṁ śatasahasre dve dve śate caiva bhārata
08055038a pañca cāśvasahasrāṇi rathānāṁ śatam eva ca
08055038c hatvā prāsyandayad bhīmo nadīṁ śoṇitakardamām
08055039a śoṇitodāṁ rathāvartāṁ hastigrāhasamākulām
08055039c naramīnām aśvanakrāṁ keśaśaivalaśādvalām
08055040a saṁchinnabhujanāgendrāṁ bahuratnāpahāriṇīm
08055040c ūrugrāhāṁ majjapaṅkāṁ śīrṣopalasamākulām
08055041a dhanuṣkāśāṁ śarāvāpāṁ gadāparighaketanām
08055041c yodhavrātavatīṁ saṁkhye vahantīṁ yamasādanam
08055042a kṣaṇena puruṣavyāghraḥ prāvartayata nimnagām
08055042c yathā vaitaraṇīm ugrāṁ dustarām akr̥tātmabhiḥ
08055043a yato yataḥ pāṇḍaveyaḥ pravr̥tto rathasattamaḥ
08055043c tatas tato ’pātayata yodhāñ śatasahasraśaḥ
08055044a evaṁ dr̥ṣṭvā kr̥taṁ karma bhīmasenena saṁyuge
08055044c duryodhano mahārāja śakuniṁ vākyam abravīt
08055045a jaya mātula saṁgrāme bhīmasenaṁ mahābalam
08055045c asmiñ jite jitaṁ manye pāṇḍaveyaṁ mahābalam
08055046a tataḥ prāyān mahārāja saubaleyaḥ pratāpavān
08055046c raṇāya mahate yukto bhrātr̥bhiḥ parivāritaḥ
08055047a sa samāsādya saṁgrāme bhīmaṁ bhīmaparākramam
08055047c vārayām āsa taṁ vīro veleva makarālayam
08055047e sa nyavartata taṁ bhīmo vāryamāṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ
08055048a śakunis tasya rājendra vāme pārśve stanāntare
08055048c preṣayām āsa nārācān rukmapuṅkhāñ śilāśitān
08055049a varma bhittvā tu sauvarṇaṁ bāṇās tasya mahātmanaḥ
08055049c nyamajjanta mahārāja kaṅkabarhiṇavāsasaḥ
08055050a so ’tividdho raṇe bhīmaḥ śaraṁ hemavibhūṣitam
08055050c preṣayām āsa sahasā saubalaṁ prati bhārata
08055051a tam āyāntaṁ śaraṁ ghoraṁ śakuniḥ śatrutāpanaḥ
08055051c ciccheda śatadhā rājan kr̥tahasto mahābalaḥ
08055052a tasmin nipatite bhūmau bhīmaḥ kruddho viśāṁ pate
08055052c dhanuś ciccheda bhallena saubalasya hasann iva
08055053a tad apāsya dhanuś chinnaṁ saubaleyaḥ pratāpavān
08055053c anyad ādatta vegena dhanur bhallāṁś ca ṣoḍaśa
08055054a tais tasya tu mahārāja bhallaiḥ saṁnataparvabhiḥ
08055054c caturbhiḥ sārathiṁ hy ārcchad bhīmaṁ pañcabhir eva ca
08055055a dhvajam ekena ciccheda chatraṁ dvābhyāṁ viśāṁ pate
08055055c caturbhiś caturo vāhān vivyādha subalātmajaḥ
08055056a tataḥ kruddho mahārāja bhīmasenaḥ pratāpavān
08055056c śaktiṁ cikṣepa samare rukmadaṇḍām ayasmayīm
08055057a sā bhīmabhujanirmuktā nāgajihveva cañcalā
08055057c nipapāta rathe tūrṇaṁ saubalasya mahātmanaḥ
08055058a tatas tām eva saṁgr̥hya śaktiṁ kanakabhūṣaṇām
08055058c bhīmasenāya cikṣepa kruddharūpo viśāṁ pate
08055059a sā nirbhidya bhujaṁ savyaṁ pāṇḍavasya mahātmanaḥ
08055059c papāta ca tato bhūmau yathā vidyun nabhaścyutā
08055060a athotkruṣṭaṁ mahārāja dhārtarāṣṭraiḥ samantataḥ
08055060c na tu taṁ mamr̥ṣe bhīmaḥ siṁhanādaṁ tarasvinām
08055061a sa saṁgr̥hya dhanuḥ sajyaṁ tvaramāṇo mahārathaḥ
08055061c muhūrtād iva rājendra chādayām āsa sāyakaiḥ
08055061e saubalasya balaṁ saṁkhye tyaktvātmānaṁ mahābalaḥ
08055062a tasyāśvāṁś caturo hatvā sūtaṁ caiva viśāṁ pate
08055062c dhvajaṁ ciccheda bhallena tvaramāṇaḥ parākramī
08055063a hatāśvaṁ ratham utsr̥jya tvaramāṇo narottamaḥ
08055063c tasthau visphārayaṁś cāpaṁ krodharaktekṣaṇaḥ śvasan
08055063e śaraiś ca bahudhā rājan bhīmam ārcchat samantataḥ
08055064a pratihatya tu vegena bhīmasenaḥ pratāpavān
08055064c dhanuś ciccheda saṁkruddho vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ
08055065a so ’tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ
08055065c nipapāta tato bhūmau kiṁcitprāṇo narādhipa
08055066a tatas taṁ vihvalaṁ jñātvā putras tava viśāṁ pate
08055066c apovāha rathenājau bhīmasenasya paśyataḥ
08055067a rathasthe tu naravyāghre dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ
08055067c pradudruvur diśo bhītā bhīmāj jāte mahābhaye
08055068a saubale nirjite rājan bhīmasenena dhanvinā
08055068c bhayena mahatā bhagnaḥ putro duryodhanas tava
08055068e apāyāj javanair aśvaiḥ sāpekṣo mātulaṁ prati
08055069a parāṅmukhaṁ tu rājānaṁ dr̥ṣṭvā sainyāni bhārata
08055069c viprajagmuḥ samutsr̥jya dvairathāni samantataḥ
08055070a tān dr̥ṣṭvātirathān sarvān dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān
08055070c javenābhyapatad bhīmaḥ kirañ śaraśatān bahūn
08055071a te vadhyamānā bhīmena dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ
08055071c karṇam āsādya samare sthitā rājan samantataḥ
08055071e sa hi teṣāṁ mahāvīryo dvīpo ’bhūt sumahābalaḥ
08055072a bhinnanaukā yathā rājan dvīpam āsādya nirvr̥tāḥ
08055072c bhavanti puruṣavyāghra nāvikāḥ kālaparyaye
08055073a tathā karṇaṁ samāsādya tāvakā bharatarṣabha
08055073c samāśvastāḥ sthitā rājan saṁprahr̥ṣṭāḥ parasparam
08055073e samājagmuś ca yuddhāya mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam
08056001  dhr̥tarāṣṭra uvāca
08056001a tato bhagneṣu sainyeṣu bhīmasenena saṁyuge
08056001c duryodhano ’bravīt kiṁ nu saubalo vāpi saṁjaya
08056002a karṇo vā jayatāṁ śreṣṭho yodhā vā māmakā yudhi
08056002c kr̥po vā kr̥tavarmā ca drauṇir duḥśāsano ’pi vā
08056003a atyadbhutam idaṁ manye pāṇḍaveyasya vikramam
08056003c yathāpratijñaṁ yodhānāṁ rādheyaḥ kr̥tavān api
08056004a kurūṇām api sarveṣāṁ karṇaḥ śatruniṣūdanaḥ
08056004c śarma varma pratiṣṭhā ca jīvitāśā ca saṁjaya
08056005a tat prabhagnaṁ balaṁ dr̥ṣṭvā kaunteyenāmitaujasā
08056005c rādheyānām adhirathaḥ karṇaḥ kim akarod yudhi
08056006a putrā vā mama durdharṣā rājāno vā mahārathāḥ
08056006c etan me sarvam ācakṣva kuśalo hy asi saṁjaya
08056007  saṁjaya uvāca
08056007a aparāhṇe mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān
08056007c jaghāna somakān sarvān bhīmasenasya paśyataḥ
08056007e bhīmo ’py atibalaḥ sainyaṁ dhārtarāṣṭraṁ vyapothayat
08056008a drāvyamāṇaṁ balaṁ dr̥ṣṭvā bhīmasenena dhīmatā
08056008c yantāram abravīt karṇaḥ pāñcālān eva mā vaha
08056009a madrarājas tataḥ śalyaḥ śvetān aśvān mahājavān
08056009c prāhiṇoc cedipāñcālān karūṣāṁś ca mahābalaḥ
08056010a praviśya ca sa tāṁ senāṁ śalyaḥ parabalārdanaḥ
08056010c nyayacchat turagān hr̥ṣṭo yatra yatraicchad agraṇīḥ
08056011a taṁ rathaṁ meghasaṁkāśaṁ vaiyāghraparivāraṇam
08056011c saṁdr̥śya pāṇḍupāñcālās trastā āsan viśāṁ pate
08056012a tato rathasya ninadaḥ prādurāsīn mahāraṇe
08056012c parjanyasamanirghoṣaḥ parvatasyeva dīryataḥ
08056013a tataḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ karṇo ’py ākarṇaniḥsr̥taiḥ
08056013c jaghāna pāṇḍavabalaṁ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08056014a taṁ tathā samare karma kurvāṇam atimānuṣam
08056014c parivavrur maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṁ mahārathāḥ
08056015a taṁ śikhaṇḍī ca bhīmaś ca dhr̥ṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
08056015c nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ sasātyakāḥ
08056015e parivavrur jighāṁsanto rādheyaṁ śaravr̥ṣṭibhiḥ
08056016a sātyakis tu tataḥ karṇaṁ viṁśatyā niśitaiḥ śaraiḥ
08056016c atāḍayad raṇe śūro jatrudeśe narottamaḥ
08056017a śikhaṇḍī pañcaviṁśatyā dhr̥ṣṭadyumnaś ca pañcabhiḥ
08056017c draupadeyāś catuḥṣaṣṭyā sahadevaś ca saptabhiḥ
08056017e nakulaś ca śatenājau karṇaṁ vivyādha sāyakaiḥ
08056018a bhīmasenas tu rādheyaṁ navatyā nataparvaṇām
08056018c vivyādha samare kruddho jatrudeśe mahābalaḥ
08056019a tataḥ prahasyādhirathir vikṣipan dhanur uttamam
08056019c mumoca niśitān bāṇān pīḍayan sumahābalaḥ
08056019e tān pratyavidhyad rādheyaḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ
08056020a sātyakes tu dhanuś chittvā dhvajaṁ ca puruṣarṣabhaḥ
08056020c athainaṁ navabhir bāṇair ājaghāna stanāntare
08056021a bhīmasenas tu taṁ kruddho vivyādha triṁśatā śaraiḥ
08056021c sārathiṁ ca tribhir bāṇair ājaghāna paraṁtapaḥ
08056022a virathān draupadeyāṁś ca cakāra puruṣarṣabhaḥ
08056022c akṣṇor nimeṣamātreṇa tad adbhutam ivābhavat
08056023a vimukhīkr̥tya tān sarvāñ śaraiḥ saṁnataparvabhiḥ
08056023c pāñcālān ahanac chūraś cedīnāṁ ca mahārathān
08056024a te vadhyamānāḥ samare cedimatsyā viśāṁ pate
08056024c karṇam ekam abhidrutya śarasaṁghaiḥ samārdayan
08056024e tāñ jaghāna śitair bāṇaiḥ sūtaputro mahārathaḥ
08056025a etad atyadbhutaṁ karṇe dr̥ṣṭavān asmi bhārata
08056025c yad ekaḥ samare śūrān sūtaputraḥ pratāpavān
08056026a yatamānān paraṁ śaktyāyodhayat tāṁś ca dhanvinaḥ
08056026c pāṇḍaveyān mahārāja śarair vāritavān raṇe
08056027a tatra bhārata karṇasya lāghavena mahātmanaḥ
08056027c tutuṣur devatāḥ sarvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ
08056028a apūjayan maheṣvāsā dhārtarāṣṭrā narottamam
08056028c karṇaṁ rathavaraśreṣṭhaṁ śreṣṭhaṁ sarvadhanuṣmatām
08056029a tataḥ karṇo mahārāja dadāha ripuvāhinīm
08056029c kakṣam iddho yathā vahnir nidāghe jvalito mahān
08056030a te vadhyamānāḥ karṇena pāṇḍaveyās tatas tataḥ
08056030c prādravanta raṇe bhītāḥ karṇaṁ dr̥ṣṭvā mahābalam
08056031a tatrākrando mahān āsīt pāñcālānāṁ mahāraṇe
08056031c vadhyatāṁ sāyakais tīkṣṇaiḥ karṇacāpavaracyutaiḥ
08056032a tena śabdena vitrastā pāṇḍavānāṁ mahācamūḥ
08056032c karṇam ekaṁ raṇe yodhaṁ menire tatra śātravāḥ
08056033a tatrādbhutaṁ paraṁ cakre rādheyaḥ śatrukarśanaḥ
08056033c yad ekaṁ pāṇḍavāḥ sarve na śekur abhivīkṣitum
08056034a yathaughaḥ parvataśreṣṭham āsādyābhipradīryate
08056034c tathā tat pāṇḍavaṁ sainyaṁ karṇam āsādya dīryate
08056035a karṇo ’pi samare rājan vidhūmo ’gnir iva jvalan
08056035c dahaṁs tasthau mahābāhuḥ pāṇḍavānāṁ mahācamūm
08056036a śirāṁsi ca mahārāja karṇāṁś cañcalakuṇḍalān
08056036c bāhūṁś ca vīro vīrāṇāṁ ciccheda laghu ceṣubhiḥ
08056037a hastidantān tsarūn khaḍgān dhvajāñ śaktīr hayān gajān
08056037c rathāṁś ca vividhān rājan patākā vyajanāni ca
08056038a akṣeṣāyugayoktrāṇi cakrāṇi vividhāni ca
08056038c ciccheda śatadhā karṇo yodhavratam anuṣṭhitaḥ
08056039a tatra bhārata karṇena nihatair gajavājibhiḥ
08056039c agamyarūpā pr̥thivī māṁsaśoṇitakardamā
08056040a viṣamaṁ ca samaṁ caiva hatair aśvapadātibhiḥ
08056040c rathaiś ca kuñjaraiś caiva na prājñāyata kiṁ cana
08056041a nāpi sve na pare yodhāḥ prājñāyanta parasparam
08056041c ghore śarāndhakāre tu karṇāstre ca vijr̥mbhite
08056042a rādheyacāpanirmuktaiḥ śaraiḥ kāñcanabhūṣitaiḥ
08056042c saṁchāditā mahārāja yatamānā mahārathāḥ
08056043a te pāṇḍaveyāḥ samare karṇena sma punaḥ punaḥ
08056043c abhajyanta mahārāja yatamānā mahārathāḥ
08056044a mr̥gasaṁghān yathā kruddhaḥ siṁho drāvayate vane
08056044c karṇas tu samare yodhāṁs tatra tatra mahāyaśāḥ
08056044e kālayām āsa tat sainyaṁ yathā paśugaṇān vr̥kaḥ
08056045a dr̥ṣṭvā tu pāṇḍavīṁ senāṁ dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhīm
08056045c abhijagmur maheṣvāsā ruvanto bhairavān ravān
08056046a duryodhano hi rājendra mudā paramayā yutaḥ
08056046c vādayām āsa saṁhr̥ṣṭo nānāvādyāni sarvaśaḥ
08056047a pāñcālāpi maheṣvāsā bhagnā bhagnā narottamāḥ
08056047c nyavartanta yathā śūrā mr̥tyuṁ kr̥tvā nivartanam
08056048a tān nivr̥ttān raṇe śūrān rādheyaḥ śatrutāpanaḥ
08056048c anekaśo mahārāja babhañja puruṣarṣabhaḥ
08056049a tatra bhārata karṇena pāñcālā viṁśatī rathāḥ
08056049c nihatāḥ sādayaḥ krodhāc cedayaś ca paraḥśatāḥ
08056050a kr̥tvā śūnyān rathopasthān vājipr̥ṣṭhāṁś ca bhārata
08056050c nirmanuṣyān gajaskandhān pādātāṁś caiva vidrutān
08056051a āditya iva madhyāhne durnirīkṣyaḥ paraṁtapaḥ
08056051c kālāntakavapuḥ krūraḥ sūtaputraś cacāra ha
08056052a evam etān mahārāja naravājirathadvipān
08056052c hatvā tasthau maheṣvāsaḥ karṇo ’rigaṇasūdanaḥ
08056053a yathā bhūtagaṇān hatvā kālas tiṣṭhen mahābalaḥ
08056053c tathā sa somakān hatvā tasthāv eko mahārathaḥ
08056054a tatrādbhutam apaśyāma pāñcālānāṁ parākramam
08056054c vadhyamānāpi karṇena nājahū raṇamūrdhani
08056055a rājā duḥśāsanaś caiva kr̥paḥ śāradvatas tathā
08056055c aśvatthāmā kr̥tavarmā śakuniś cāpi saubalaḥ
08056055e nyahanan pāṇḍavīṁ senāṁ śataśo ’tha sahasraśaḥ
08056056a karṇaputrau ca rājendra bhrātarau satyavikramau
08056056c anāśayetāṁ balinaḥ pāñcālān vai tatas tataḥ
08056056e tatra yuddhaṁ tadā hy āsīt krūraṁ viśasanaṁ mahat
08056057a tathaiva pāṇḍavāḥ śūrā dhr̥ṣṭadyumnaśikhaṇḍinau
08056057c draupadeyāś ca saṁkruddhā abhyaghnaṁs tāvakaṁ balam
08056058a evam eṣa kṣayo vr̥ttaḥ pāṇḍavānāṁ tatas tataḥ
08056058c tāvakānām api raṇe bhīmaṁ prāpya mahābalam
08057001  saṁjaya uvāca
08057001a arjunas tu mahārāja kr̥tvā sainyaṁ pr̥thagvidham
08057001c sūtaputraṁ susaṁrabdhaṁ dr̥ṣṭvā caiva mahāraṇe
08057002a śoṇitodāṁ mahīṁ kr̥tvā māṁsamajjāsthivāhinīm
08057002c vāsudevam idaṁ vākyam abravīt puruṣarṣabha
08057003a eṣa ketū raṇe kr̥ṣṇa sūtaputrasya dr̥śyate
08057003c bhīmasenādayaś caite yodhayanti mahārathān
08057003e ete dravanti pāñcālāḥ karṇāt trastā janārdana
08057004a eṣa duryodhano rājā śvetacchatreṇa bhāsvatā
08057004c karṇena bhagnān pāñcālān drāvayan bahu śobhate
08057005a kr̥paś ca kr̥tavarmā ca drauṇiś caiva mahābalaḥ
08057005c ete rakṣanti rājānaṁ sūtaputreṇa rakṣitāḥ
08057005e avadhyamānās te ’smābhir ghātayiṣyanti somakān
08057006a eṣa śalyo rathopasthe raśmisaṁcārakovidaḥ
08057006c sūtaputrarathaṁ kr̥ṣṇa vāhayan bahu śobhate
08057007a tatra me buddhir utpannā vāhayātra mahāratham
08057007c nāhatvā samare karṇaṁ nivartiṣye kathaṁ cana
08057008a rādheyo ’py anyathā pārthān sr̥ñjayāṁś ca mahārathān
08057008c niḥśeṣān samare kuryāt paśyator nau janārdana
08057009a tataḥ prāyād rathenāśu keśavas tava vāhinīm
08057009c karṇaṁ prati maheṣvāsaṁ dvairathe savyasācinā
08057010a prayātaś ca mahābāhuḥ pāṇḍavānujñayā hariḥ
08057010c āśvāsayan rathenaiva pāṇḍusainyāni sarvaśaḥ
08057011a rathaghoṣaḥ sa saṁgrāme pāṇḍaveyasya saṁbabhau
08057011c vāsavāśanitulyasya mahaughasyeva māriṣa
08057012a mahatā rathaghoṣeṇa pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ
08057012c abhyayād aprameyātmā vijayas tava vāhinīm
08057013a tam āyāntaṁ samīkṣyaiva śvetāśvaṁ kr̥ṣṇasārathim
08057013c madrarājo ’bravīt karṇaṁ ketuṁ dr̥ṣṭvā mahātmanaḥ
08057014a ayaṁ sa ratha āyāti śvetāśvaḥ kr̥ṣṇasārathiḥ
08057014c nighnann amitrān samare yaṁ karṇa paripr̥cchasi
08057015a eṣa tiṣṭhati kaunteyaḥ saṁspr̥śan gāṇḍivaṁ dhanuḥ
08057015c taṁ haniṣyasi ced adya tan naḥ śreyo bhaviṣyati
08057016a eṣā vidīryate senā dhārtarāṣṭrī samantataḥ
08057016c arjunasya bhayāt tūrṇaṁ nighnataḥ śātravān bahūn
08057017a varjayan sarvasainyāni tvarate hi dhanaṁjayaḥ
08057017c tvadartham iti manye ’haṁ yathāsyodīryate vapuḥ
08057018a na hy avasthāpyate pārtho yuyutsuḥ kena cit saha
08057018c tvām r̥te krodhadīpto hi pīḍyamāne vr̥kodare
08057019a virathaṁ dharmarājaṁ ca dr̥ṣṭvā sudr̥ḍhavikṣatam
08057019c śikhaṇḍinaṁ sātyakiṁ ca dhr̥ṣṭadyumnaṁ ca pārṣatam
08057020a draupadeyān yudhāmanyum uttamaujasam eva ca
08057020c nakulaṁ sahadevaṁ ca bhrātarau dvau samīkṣya ca
08057021a sahasaikarathaḥ pārthas tvām abhyeti paraṁtapa
08057021c krodharaktekṣaṇaḥ kruddho jighāṁsuḥ sarvadhanvinām
08057022a tvarito ’bhipataty asmāṁs tyaktvā sainyāny asaṁśayam
08057022c tvaṁ karṇa pratiyāhy enaṁ nāsty anyo hi dhanurdharaḥ
08057023a na taṁ paśyāmi loke ’smiṁs tvatto ’py anyaṁ dhanurdharam
08057023c arjunaṁ samare kruddhaṁ yo velām iva dhārayet
08057024a na cāsya rakṣāṁ paśyāmi pr̥ṣṭhato na ca pārśvataḥ
08057024c eka evābhiyāti tvāṁ paśya sāphalyam ātmanaḥ
08057025a tvaṁ hi kr̥ṣṇau raṇe śaktaḥ saṁsādhayitum āhave
08057025c tavaiṣa bhāro rādheya pratyudyāhi dhanaṁjayam
08057026a tvaṁ kr̥to hy eva bhīṣmeṇa droṇadrauṇikr̥pair api
08057026c savyasācipratirathas taṁ nivartaya pāṇḍavam
08057027a lelihānaṁ yathā sarpaṁ garjantam r̥ṣabhaṁ yathā
08057027c layasthitaṁ yathā vyāghraṁ jahi karṇa dhanaṁjayam
08057028a ete dravanti samare dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ
08057028c arjunasya bhayāt tūrṇaṁ nirapekṣā janādhipāḥ
08057029a dravatām atha teṣāṁ tu yudhi nānyo ’sti mānavaḥ
08057029c bhayahā yo bhaved vīra tvām r̥te sūtanandana
08057030a ete tvāṁ kuravaḥ sarve dvīpam āsādya saṁyuge
08057030c viṣṭhitāḥ puruṣavyāghra tvattaḥ śaraṇakāṅkṣiṇaḥ
08057031a vaidehāmbaṣṭhakāmbojās tathā nagnajitas tvayā
08057031c gāndhārāś ca yayā dhr̥tyā jitāḥ saṁkhye sudurjayāḥ
08057032a tāṁ dhr̥tiṁ kuru rādheya tataḥ pratyehi pāṇḍavam
08057032c vāsudevaṁ ca vārṣṇeyaṁ prīyamāṇaṁ kirīṭinā
08057033  karṇa uvāca
08057033a prakr̥tistho hi me śalya idānīṁ saṁmatas tathā
08057033c pratibhāsi mahābāho vibhīś caiva dhanaṁjayāt
08057034a paśya bāhvor balaṁ me ’dya śikṣitasya ca paśya me
08057034c eko ’dya nihaniṣyāmi pāṇḍavānāṁ mahācamūm
08057035a kr̥ṣṇau ca puruṣavyāghrau tac ca satyaṁ bravīmi te
08057035c nāhatvā yudhi tau vīrāv apayāsye kathaṁ cana
08057036a svapsye vā nihatas tābhyām asatyo hi raṇe jayaḥ
08057036c kr̥tārtho vā bhaviṣyāmi hatvā tāv atha vā hataḥ
08057037a naitādr̥śo jātu babhūva loke; rathottamo yāvad anuśrutaṁ naḥ
08057037c tam īdr̥śaṁ pratiyotsyāmi pārthaṁ; mahāhave paśya ca pauruṣaṁ me
08057038a rathe caraty eṣa rathapravīraḥ; śīghrair hayaiḥ kauravarājaputraḥ
08057038c sa vādya māṁ neṣyati kr̥cchram etat; karṇasyāntād etad antāḥ stha sarve
08057039a asvedinau rājaputrasya hastāv; avepinau jātakiṇau br̥hantau
08057039c dr̥ḍhāyudhaḥ kr̥timān kṣiprahasto; na pāṇḍaveyena samo ’sti yodhaḥ
08057040a gr̥hṇāty anekān api kaṅkapatrān; ekaṁ yathā tān kṣitipān pramathya
08057040c te krośamātraṁ nipatanty amoghāḥ; kas tena yodho ’sti samaḥ pr̥thivyām
08057041a atoṣayat pāṇḍaveyo hutāśaṁ; kr̥ṣṇadvitīyo ’tirathas tarasvī
08057041c lebhe cakraṁ yatra kr̥ṣṇo mahātmā; dhanur gāṇḍīvaṁ pāṇḍavaḥ savyasācī
08057042a śvetāśvayuktaṁ ca sughoṣam agryaṁ; rathaṁ mahābāhur adīnasattvaḥ
08057042c maheṣudhī cākṣayau divyarūpau; śastrāṇi divyāni ca havyavāhāt
08057043a tathendraloke nijaghāna daityān; asaṁkhyeyān kālakeyāṁś ca sarvān
08057043c lebhe śaṅkhaṁ devadattaṁ sma tatra; ko nāma tenābhyadhikaḥ pr̥thivyām
08057044a mahādevaṁ toṣayām āsa caiva; sākṣāt suyuddhena mahānubhāvaḥ
08057044c lebhe tataḥ pāśupataṁ sughoraṁ; trailokyasaṁhārakaraṁ mahāstram
08057045a pr̥thak pr̥thag lokapālāḥ sametā; dadur hy astrāṇy aprameyāṇi yasya
08057045c yais tāñ jaghānāśu raṇe nr̥siṁhān; sa kālakhañjān asurān sametān
08057046a tathā virāṭasya pure sametān; sarvān asmān ekarathena jitvā
08057046c jahāra tad godhanam ājimadhye; vastrāṇi cādatta mahārathebhyaḥ
08057047a tam īdr̥śaṁ vīryaguṇopapannaṁ; kr̥ṣṇadvitīyaṁ varaye raṇāya
08057047c anantavīryeṇa ca keśavena; nārāyaṇenāpratimena guptam
08057048a varṣāyutair yasya guṇā na śakyā; vaktuṁ sametair api sarvalokaiḥ
08057048c mahātmanaḥ śaṅkhacakrāsipāṇer; viṣṇor jiṣṇor vasudevātmajasya
08057048e bhayaṁ me vai jāyate sādhvasaṁ ca; dr̥ṣṭvā kr̥ṣṇāv ekarathe sametau
08057049a ubhau hi śūrau kr̥tinau dr̥ḍhāstrau; mahārathau saṁhananopapannau
08057049c etādr̥śau phalgunavāsudevau; ko ’nyaḥ pratīyān mad r̥te nu śalya
08057050a etāv ahaṁ yudhi vā pātayiṣye; māṁ vā kr̥ṣṇau nihaniṣyato ’dya
08057050c iti bruvañ śalyam amitrahantā; karṇo raṇe megha ivonnanāda
08057051a abhyetya putreṇa tavābhinanditaḥ; sametya covāca kurupravīrān
08057051c kr̥paṁ ca bhojaṁ ca mahābhujāv ubhau; tathaiva gāndhāranr̥paṁ sahānujam
08057051e guroḥ sutaṁ cāvarajaṁ tathātmanaḥ; padātino ’tha dvipasādino ’nyān
08057052a nirundhatābhidravatācyutārjunau; śrameṇa saṁyojayatāśu sarvataḥ
08057052c yathā bhavadbhir bhr̥śavikṣatāv ubhau; sukhena hanyām aham adya bhūmipāḥ
08057053a tatheti coktvā tvaritāḥ sma te ’rjunaṁ; jighāṁsavo vīratamāḥ samabhyayuḥ
08057053c nadīnadān bhūrijalo mahārṇavo; yathā tathā tān samare ’rjuno ’grasat
08057054a na saṁdadhāno na tathā śarottamān; pramuñcamāno ripubhiḥ pradr̥śyate
08057054c dhanaṁjayas tasya śaraiś ca dāritā; hatāś ca petur naravājikuñjarāḥ
08057055a śarārciṣaṁ gāṇḍivacārumaṇḍalaṁ; yugāntasūryapratimānatejasam
08057055c na kauravāḥ śekur udīkṣituṁ jayaṁ; yathā raviṁ vyādhitacakṣuṣo janāḥ
08057056a tam abhyadhāvad visr̥jañ śarān kr̥pas; tathaiva bhojas tava cātmajaḥ svayam
08057056c jighāṁsubhis tān kuśalaiḥ śarottamān; mahāhave saṁjavitān prayatnataḥ
08057056e śaraiḥ praciccheda ca pāṇḍavas tvaran; parābhinad vakṣasi ca tribhis tribhiḥ
08057057a sa gāṇḍivābhyāyatapūrṇamaṇḍalas; tapan ripūn arjunabhāskaro babhau
08057057c śarograraśmiḥ śuciśukramadhyago; yathaiva sūryaḥ pariveṣagas tathā
08057058a athāgryabāṇair daśabhir dhanaṁjayaṁ; parābhinad droṇasuto ’cyutaṁ tribhiḥ
08057058c caturbhir aśvāṁś caturaḥ kapiṁ tathā; śaraiḥ sa nārācavarair avākirat
08057059a tathā tu tat tat sphurad āttakārmukaṁ; tribhiḥ śarair yantr̥śiraḥ kṣureṇa
08057059c hayāṁś caturbhiś caturas tribhir dhvajaṁ; dhanaṁjayo drauṇirathān nyapātayat
08057060a sa roṣapūrṇo ’śanivajrahāṭakair; alaṁkr̥taṁ takṣakabhogavarcasam
08057060c subandhanaṁ kārmukam anyad ādade; yathā mahāhipravaraṁ gires tathā
08057061a svam āyudhaṁ copavikīrya bhūtale; dhanuś ca kr̥tvā saguṇaṁ guṇādhikaḥ
08057061c samānayānāv ajitau narottamau; śarottamair drauṇir avidhyad antikāt
08057062a kr̥paś ca bhojaś ca tathātmajaś ca te; tamonudaṁ vāridharā ivāpatan
08057062c kr̥pasya pārthaḥ saśaraṁ śarāsanaṁ; hayān dhvajaṁ sārathim eva patribhiḥ
08057063a śaraiḥ praciccheda tavātmajasya; dhvajaṁ dhanuś ca pracakarta nardataḥ
08057063c jaghāna cāśvān kr̥tavarmaṇaḥ śubhān; dhvajaṁ ca ciccheda tataḥ pratāpavān
08057064a savājisūteṣv asanān saketanāñ; jaghāna nāgāśvarathāṁs tvaraṁś ca saḥ
08057064c tataḥ prakīrṇaṁ sumahad balaṁ tava; pradāritaṁ setur ivāmbhasā yathā
08057064e tato ’rjunasyāśu rathena keśavaś; cakāra śatrūn apasavyam āturān
08057065a tataḥ prayāntaṁ tvaritaṁ dhanaṁjayaṁ; śatakratuṁ vr̥tranijaghnuṣaṁ yathā
08057065c samanvadhāvan punar ucchritair dhvajai; rathaiḥ suyuktair apare yuyutsavaḥ
08057066a athābhisr̥tya prativārya tān arīn; dhanaṁjayasyābhi rathaṁ mahārathāḥ
08057066c śikhaṇḍiśaineyayamāḥ śitaiḥ śarair; vidārayanto vyanadan subhairavam
08057067a tato ’bhijaghnuḥ kupitāḥ parasparaṁ; śarais tadāñjogatibhiḥ sutejanaiḥ
08057067c kurupravīrāḥ saha sr̥ñjayair yathā;surāḥ purā devavarair ayodhayan
08057068a jayepsavaḥ svargamanāya cotsukāḥ; patanti nāgāśvarathāḥ paraṁtapa
08057068c jagarjur uccair balavac ca vivyadhuḥ; śaraiḥ sumuktair itaretaraṁ pr̥thak
08057069a śarāndhakāre tu mahātmabhiḥ kr̥te; mahāmr̥dhe yodhavaraiḥ parasparam
08057069c babhur daśāśā na divaṁ ca pārthiva; prabhā ca sūryasya tamovr̥tābhavat
08058001  saṁjaya uvāca
08058001a rājan kurūṇāṁ pravarair balair bhīmam abhidrutam
08058001c majjantam iva kaunteyam ujjihīrṣur dhanaṁjayaḥ
08058002a vimr̥dya sūtaputrasya senāṁ bhārata sāyakaiḥ
08058002c prāhiṇon mr̥tyulokāya paravīrān dhanaṁjayaḥ
08058003a tato ’syāmbaram āvr̥tya śarajālāni bhāgaśaḥ
08058003c adr̥śyanta tathānye ca nighnantas tava vāhinīm
08058004a sa pakṣisaṁghācaritam ākāśaṁ pūrayañ śaraiḥ
08058004c dhanaṁjayo mahārāja kurūṇām antako ’bhavat
08058005a tato bhallaiḥ kṣurapraiś ca nārācair nirmalair api
08058005c gātrāṇi prākṣiṇot pārthaḥ śirāṁsi ca cakarta ha
08058006a chinnagātrair vikavacair viśiraskaiḥ samantataḥ
08058006c patitaiś ca patadbhiś ca yodhair āsīt samāvr̥tam
08058007a dhanaṁjayaśarābhyastaiḥ syandanāśvanaradvipaiḥ
08058007c raṇabhūmir abhūd rājan mahāvaitaraṇī yathā
08058008a īṣācakrākṣabhaṅgaiś ca vyaśvaiḥ sāśvaiś ca yudhyatām
08058008c sasūtair hatasūtaiś ca rathaiḥ stīrṇābhavan mahī
08058009a suvarṇavarmasaṁnāhair yodhaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ
08058009c āsthitāḥ kr̥tavarmāṇo bhadrā nityamadā dvipāḥ
08058009e kruddhāḥ kruddhair mahāmātraiḥ preṣitārjunam abhyayuḥ
08058010a catuḥśatāḥ śaravarṣair hatāḥ petuḥ kirīṭinā
08058010c paryastānīva śr̥ṅgāṇi sasattvāni mahāgireḥ
08058011a dhanaṁjayaśarābhyastaiḥ stīrṇā bhūr varavāraṇaiḥ
08058011c abhipede ’rjunaratho ghanān bhindann ivāṁśumān
08058012a hatair gajamanuṣyāśvair bhagnaiś ca bahudhā rathaiḥ
08058012c viśastrapatrakavacair yuddhaśauṇḍair gatāsubhiḥ
08058012e apaviddhāyudhair mārgaḥ stīrṇo ’bhūt phalgunena vai
08058013a vyasphūrjayac ca gāṇḍīvaṁ sumahad bhairavasvanam
08058013c ghoro vajraviniṣpeṣaḥ stanayitnor ivāmbare
08058014a tataḥ prādīryata camūr dhanaṁjayaśarāhatā
08058014c mahāvātasamāviddhā mahānaur iva sāgare
08058015a nānārūpāḥ praharaṇāḥ śarā gāṇḍīvacoditāḥ
08058015c alātolkāśaniprakhyās tava sainyaṁ vinirdahan
08058016a mahāgirau veṇuvanaṁ niśi prajvalitaṁ yathā
08058016c tathā tava mahat sainyaṁ prāsphurac charapīḍitam
08058017a saṁpiṣṭadagdhavidhvastaṁ tava sainyaṁ kirīṭinā
08058017c hataṁ pravihataṁ bāṇaiḥ sarvataḥ pradrutaṁ diśaḥ
08058018a mahāvane mr̥gagaṇā dāvāgnigrasitā yathā
08058018c kuravaḥ paryavartanta nirdagdhāḥ savyasācinā
08058019a utsr̥jya hi mahābāhuṁ bhīmasenaṁ tadā raṇe
08058019c balaṁ kurūṇām udvignaṁ sarvam āsīt parāṅmukham
08058020a tataḥ kuruṣu bhagneṣu bībhatsur aparājitaḥ
08058020c bhīmasenaṁ samāsādya muhūrtaṁ so ’bhyavartata
08058021a samāgamya sa bhīmena mantrayitvā ca phalgunaḥ
08058021c viśalyam arujaṁ cāsmai kathayitvā yudhiṣṭhiram
08058022a bhīmasenābhyanujñātas tataḥ prāyād dhanaṁjayaḥ
08058022c nādayan rathaghoṣeṇa pr̥thivīṁ dyāṁ ca bhārata
08058023a tataḥ parivr̥to bhīmair daśabhiḥ śatrupuṁgavaiḥ
08058023c duḥśāsanād avarajais tava putrair dhanaṁjayaḥ
08058024a te tam abhyardayan bāṇair ulkābhir iva kuñjaram
08058024c ātateṣv asanāḥ krūrā nr̥tyanta iva bhārata
08058025a apasavyāṁs tu tāṁś cakre rathena madhusūdanaḥ
08058025c tatas te prādravañ śūrāḥ parāṅmukharathe ’rjune
08058026a teṣām āpatatāṁ ketūn rathāṁś cāpāni sāyakān
08058026c nārācair ardhacandraiś ca kṣipraṁ pārtho nyapātayat
08058027a athānyair daśabhir bhallaiḥ śirāṁsy eṣāṁ nyapātayat
08058027c roṣasaṁraktanetrāṇi saṁdaṣṭauṣṭhāni bhūtale
08058027e tāni vaktrāṇi vibabhur vyomni tārāgaṇā iva
08058028a tāṁs tu bhallair mahāvegair daśabhir daśa kauravān
08058028c rukmāṅgadān rukmapuṅkhair viddhvā prāyād amitrahā
08059001  saṁjaya uvāca
08059001a taṁ tu yāntaṁ mahāvegair aśvaiḥ kapivaradhvajam
08059001c yuddhāyābhyadravan vīrāḥ kurūṇāṁ navatī rathāḥ
08059001e parivavrur naravyāghrā naravyāghraṁ raṇe ’rjunam
08059002a kr̥ṣṇaḥ śvetān mahāvegān aśvān kanakabhūṣaṇān
08059002c muktājālapraticchannān praiṣīt karṇarathaṁ prati
08059003a tataḥ karṇarathaṁ yāntam arīn ghnantaṁ dhanaṁjayam
08059003c bāṇavarṣair abhighnantaḥ saṁśaptakarathā yayuḥ
08059004a tvaramāṇāṁs tu tān sarvān sasūteṣvasanadhvajān
08059004c jaghāna navatiṁ vīrān arjuno niśitaiḥ śaraiḥ
08059005a te ’patanta hatā bāṇair nānārūpaiḥ kirīṭinā
08059005c savimānā yathā siddhāḥ svargāt puṇyakṣaye tathā
08059006a tataḥ sarathanāgāśvāḥ kuravaḥ kurusattama
08059006c nirbhayā bharataśreṣṭham abhyavartanta phalgunam
08059007a tad āyastam amuktāstram udīrṇavaravāraṇam
08059007c putrāṇāṁ te mahat sainyaṁ samarautsīd dhanaṁjayaḥ
08059008a śaktyr̥ṣṭitomaraprāsair gadānistriṁśasāyakaiḥ
08059008c prācchādayan maheṣvāsāḥ kuravaḥ kurunandanam
08059009a tāṁ kurūṇāṁ pravitatāṁ śastravr̥ṣṭiṁ samudyatām
08059009c vyadhamat pāṇḍavo bāṇais tamaḥ sūrya ivāṁśubhiḥ
08059010a tato mlecchāḥ sthitair mattais trayodaśaśatair gajaiḥ
08059010c pārśvato ’bhyahanan pārthaṁ tava putrasya śāsanāt
08059011a karṇinālīkanārācais tomaraiḥ prāsaśaktibhiḥ
08059011c kampanair bhiṇḍipālaiś ca rathasthaṁ pārtham ārdayan
08059012a tām astravr̥ṣṭiṁ prahitāṁ dvipasthair yavanaiḥ smayan
08059012c ciccheda niśitair bhallair ardhacandraiś ca phalgunaḥ
08059013a atha tān dviradān sarvān nānāliṅgair mahāśaraiḥ
08059013c sapatākān sahārohān girīn vajrair ivābhinat
08059014a te hemapuṅkhair iṣubhir ācitā hemamālinaḥ
08059014c hatāḥ petur mahānāgāḥ sāgnijvālā ivādrayaḥ
08059015a tato gāṇḍīvanirghoṣo mahān āsīd viśāṁ pate
08059015c stanatāṁ kūjatāṁ caiva manuṣyagajavājinām
08059016a kuñjarāś ca hatā rājan prādravaṁs te samantataḥ
08059016c aśvāś ca paryadhāvanta hatārohā diśo daśa
08059017a rathā hīnā mahārāja rathibhir vājibhis tathā
08059017c gandharvanagarākārā dr̥śyante sma sahasraśaḥ
08059018a aśvārohā mahārāja dhāvamānās tatas tataḥ
08059018c tatra tatraiva dr̥śyante patitāḥ pārthasāyakaiḥ
08059019a tasmin kṣaṇe pāṇḍavasya bāhvor balam adr̥śyata
08059019c yat sādino vāraṇāṁś ca rathāṁś caiko ’jayad yudhi
08059020a tatas tryaṅgeṇa mahatā balena bharatarṣabha
08059020c dr̥ṣṭvā parivr̥taṁ rājan bhīmasenaḥ kirīṭinam
08059021a hatāvaśeṣān utsr̥jya tvadīyān kati cid rathān
08059021c javenābhyadravad rājan dhanaṁjayarathaṁ prati
08059022a tatas tat prādravat sainyaṁ hatabhūyiṣṭham āturam
08059022c dr̥ṣṭvā yad arjunaṁ bhīmo jagāma bhrātaraṁ prati
08059023a hatāvaśiṣṭāṁs turagān arjunena mahājavān
08059023c bhīmo vyadhamad abhrānto gadāpāṇir mahāhave
08059024a kālarātrim ivātyugrāṁ naranāgāśvabhojanām
08059024c prākārāṭṭapuradvāradāraṇīm atidāruṇām
08059025a tato gadāṁ nr̥nāgāśveṣv āśu bhīmo vyavāsr̥jat
08059025c sā jaghāna bahūn aśvān aśvārohāṁś ca māriṣa
08059026a kāṁsyāyasatanutrāṁs tān narān aśvāṁś ca pāṇḍavaḥ
08059026c pothayām āsa gadayā saśabdaṁ te ’patan hatāḥ
08059027a hatvā tu tad gajānīkaṁ bhīmaseno mahābalaḥ
08059027c punaḥ svaratham āsthāya pr̥ṣṭhato ’rjunam anvagāt
08059028a hataṁ parāṅmukhaprāyaṁ nirutsāhaṁ paraṁ balam
08059028c vyālambata mahārāja prāyaśaḥ śastraveṣṭitam
08059029a vilambamānaṁ tat sainyam apragalbham avasthitam
08059029c dr̥ṣṭvā prācchādayad bāṇair arjunaḥ prāṇatāpanaiḥ
08059030a tataḥ kurūṇām abhavad ārtanādo mahāmr̥dhe
08059030c rathāśvanāgāsuharair vadhyatām arjuneṣubhiḥ
08059031a hāhākr̥taṁ bhr̥śaṁ tasthau līyamānaṁ parasparam
08059031c alātacakravat sainyaṁ tadābhramata tāvakam
08059032a ādīptaṁ tava tat sainyaṁ śaraiś chinnatanucchadam
08059032c āsīt svaśoṇitaklinnaṁ phullāśokavanaṁ yathā
08059033a tad dr̥ṣṭvā kuravas tatra vikrāntaṁ savyasācinaḥ
08059033c nirāśāḥ samapadyanta sarve karṇasya jīvite
08059034a aviṣahyaṁ tu pārthasya śarasaṁpātam āhave
08059034c matvā nyavartan kuravo jitā gāṇḍīvadhanvanā
08059035a te hitvā samare pārthaṁ vadhyamānāś ca sāyakaiḥ
08059035c pradudruvur diśo bhītāś cukruśuś cāpi sūtajam
08059036a abhyadravata tān pārthaḥ kirañ śaraśatān bahūn
08059036c harṣayan pāṇḍavān yodhān bhīmasenapurogamān
08059037a putrās tu te mahārāja jagmuḥ karṇarathaṁ prati
08059037c agādhe majjatāṁ teṣāṁ dvīpaḥ karṇo ’bhavat tadā
08059038a kuravo hi mahārāja nirviṣāḥ pannagā iva
08059038c karṇam evopalīyanta bhayād gāṇḍīvadhanvanaḥ
08059039a yathā sarvāṇi bhūtāni mr̥tyor bhītāni bhārata
08059039c dharmam evopalīyante karmavanti hi yāni ca
08059040a tathā karṇaṁ maheṣvāsaṁ putrās tava narādhipa
08059040c upālīyanta saṁtrāsāt pāṇḍavasya mahātmanaḥ
08059041a tāñ śoṇitapariklinnān viṣamasthāñ śarāturān
08059041c mā bhaiṣṭety abravīt karṇo hy abhito mām iteti ca
08059042a saṁbhagnaṁ hi balaṁ dr̥ṣṭvā balāt pārthena tāvakam
08059042c dhanur visphārayan karṇas tasthau śatrujighāṁsayā
08059042e pāñcālān punar ādhāvat paśyataḥ savyasācinaḥ
08059043a tataḥ kṣaṇena kṣitipāḥ kṣatajapratimekṣaṇāḥ
08059043c karṇaṁ vavarṣur bāṇaughair yathā meghā mahīdharam
08059044a tataḥ śarasahasrāṇi karṇamuktāni māriṣa
08059044c vyayojayanta pāñcālān prāṇaiḥ prāṇabhr̥tāṁ vara
08059045a tato raṇo mahān āsīt pāñcālānāṁ viśāṁ pate
08059045c vadhyatāṁ sūtaputreṇa mitrārthe ’mitraghātinām
08060001  saṁjaya uvāca
08060001a tataḥ karṇaḥ kuruṣu pradruteṣu; varūthinā śvetahayena rājan
08060001c pāñcālaputrān vyadhamat sūtaputro; maheṣubhir vāta ivābhrasaṁghān
08060002a sūtaṁ rathād añjalikena pātya; jaghāna cāśvāñ janamejayasya
08060002c śatānīkaṁ sutasomaṁ ca bhallair; avākirad dhanuṣī cāpy akr̥ntat
08060003a dhr̥ṣṭadyumnaṁ nirbibhedātha ṣaḍbhir; jaghāna cāśvaṁ dakṣiṇaṁ tasya saṁkhye
08060003c hatvā cāśvān sātyakeḥ sūtaputraḥ; kaikeyaputraṁ nyavadhīd viśokam
08060004a tam abhyadhāvan nihate kumāre; kaikeyasenāpatir ugradhanvā
08060004c śarair vibhinnaṁ bhr̥śam ugravegaiḥ; karṇātmajaṁ so ’bhyahanat suṣeṇam
08060005a tasyārdhacandrais tribhir uccakarta; prasahya bāhū ca śiraś ca karṇaḥ
08060005c sa syandanād gām apatad gatāsuḥ; paraśvadhaiḥ śāla ivāvarugṇaḥ
08060006a hatāśvam añjogatibhiḥ suṣeṇaḥ; śinipravīraṁ niśitaiḥ pr̥ṣatkaiḥ
08060006c pracchādya nr̥tyann iva sautiputraḥ; śaineyabāṇābhihataḥ papāta
08060007a putre hate krodhaparītacetāḥ; karṇaḥ śinīnām r̥ṣabhaṁ jighāṁsuḥ
08060007c hato ’si śaineya iti bruvan sa; vyavāsr̥jad bāṇam amitrasāham
08060008a sa tasya ciccheda śaraṁ śikhaṇḍī; tribhis tribhiś ca pratutoda karṇam
08060008c śikhaṇḍinaḥ kārmukaṁ sa dhvajaṁ ca; cchittvā śarābhyām ahanat sujātam
08060009a śikhaṇḍinaṁ ṣaḍbhir avidhyad ugro; dānto dhārṣṭadyumnaśiraś cakarta
08060009c athābhinat sutasomaṁ śareṇa; sa saṁśitenādhirathir mahātmā
08060010a athākrande tumule vartamāne; dhārṣṭadyumne nihate tatra kr̥ṣṇaḥ
08060010c apāñcālyaṁ kriyate yāhi pārtha; karṇaṁ jahīty abravīd rājasiṁha
08060011a tataḥ prahasyāśu narapravīro; rathaṁ rathenādhirather jagāma
08060011c bhaye teṣāṁ trāṇam icchan subāhur; abhyāhatānāṁ rathayūthapena
08060012a visphārya gāṇḍīvam athograghoṣaṁ; jyayā samāhatya tale bhr̥śaṁ ca
08060012c bāṇāndhakāraṁ sahasaiva kr̥tvā; jaghāna nāgāśvarathān narāṁś ca
08060013a taṁ bhīmaseno ’nu yayau rathena; pr̥ṣṭhe rakṣan pāṇḍavam ekavīram
08060013c tau rājaputrau tvaritau rathābhyāṁ; karṇāya yātāv aribhir vimuktau
08060014a atrāntare sumahat sūtaputraś; cakre yuddhaṁ somakān saṁpramr̥dnan
08060014c rathāśvamātaṅgagaṇāñ jaghāna; pracchādayām āsa diśaḥ śaraiś ca
08060015a tam uttamaujā janamejayaś ca; kruddhau yudhāmanyuśikhaṇḍinau ca
08060015c karṇaṁ vineduḥ sahitāḥ pr̥ṣatkaiḥ; saṁmardamānāḥ saha pārṣatena
08060016a te pañca pāñcālarathāḥ surūpair; vaikartanaṁ karṇam abhidravantaḥ
08060016c tasmād rathāc cyāvayituṁ na śekur; dhairyāt kr̥tātmānam ivendriyāṇi
08060017a teṣāṁ dhanūṁṣi dhvajavājisūtāṁs; tūṇaṁ patākāś ca nikr̥tya bāṇaiḥ
08060017c tān pañcabhiḥ sa tv ahanat pr̥ṣatkaiḥ; karṇas tataḥ siṁha ivonnanāda
08060018a tasyāsyatas tān abhinighnataś ca; jyābāṇahastasya dhanuḥsvanena
08060018c sādridrumā syāt pr̥thivī viśīrṇā; ity eva matvā janatā vyaṣīdat
08060019a sa śakracāpapratimena dhanvanā; bhr̥śātatenādhirathiḥ śarān sr̥jan
08060019c babhau raṇe dīptamarīcimaṇḍalo; yathāṁśumālī pariveṣavāṁs tathā
08060020a śikhaṇḍinaṁ dvādaśabhiḥ parābhinac; chitaiḥ śaraiḥ ṣaḍbhir athottamaujasam
08060020c tribhir yudhāmanyum avidhyad āśugais; tribhis tribhiḥ somakapārṣatātmajau
08060021a parājitāḥ pañca mahārathās tu te; mahāhave sūtasutena māriṣa
08060021c nirudyamās tasthur amitramardanā; yathendriyārthātmavatā parājitāḥ
08060022a nimajjatas tān atha karṇasāgare; vipannanāvo vaṇijo yathārṇave
08060022c uddadhrire naubhir ivārṇavād rathaiḥ; sukalpitair draupadijāḥ svamātulān
08060023a tataḥ śinīnām r̥ṣabhaḥ śitaiḥ śarair; nikr̥tya karṇaprahitān iṣūn bahūn
08060023c vidārya karṇaṁ niśitair ayasmayais; tavātmajaṁ jyeṣṭham avidhyad aṣṭabhiḥ
08060024a kr̥po ’tha bhojaś ca tavātmajas tathā; svayaṁ ca karṇo niśitair atāḍayat
08060024c sa taiś caturbhir yuyudhe yadūttamo; digīśvarair daityapatir yathā tathā
08060025a samānateneṣvasanena kūjatā; bhr̥śātatenāmitabāṇavarṣiṇā
08060025c babhūva durdharṣataraḥ sa sātyakiḥ; śarannabhomadhyagato yathā raviḥ
08060026a punaḥ samāsādya rathān sudaṁśitāḥ; śinipravīraṁ jugupuḥ paraṁtapāḥ
08060026c sametya pāñcālarathā mahāraṇe; marudgaṇāḥ śakram ivārinigrahe
08060027a tato ’bhavad yuddham atīva dāruṇaṁ; tavāhitānāṁ tava sainikaiḥ saha
08060027c rathāśvamātaṅgavināśanaṁ tathā; yathā surāṇām asuraiḥ purābhavat
08060028a rathadvipā vājipadātayo ’pi vā; bhramanti nānāvidhaśastraveṣṭitāḥ
08060028c paraspareṇābhihatāś ca caskhalur; vinedur ārtā vyasavo ’patanta ca
08060029a tathā gate bhīmam abhīs tavātmajaḥ; sasāra rājāvarajaḥ kirañ śaraiḥ
08060029c tam abhyadhāvat tvarito vr̥kodaro; mahāruruṁ siṁha ivābhipetivān
08060030a tatas tayor yuddham atītamānuṣaṁ; pradīvyatoḥ prāṇadurodare ’bhavat
08060030c paraspareṇābhiniviṣṭaroṣayor; udagrayoḥ śambaraśakrayor yathā
08060031a śaraiḥ śarīrāntakaraiḥ sutejanair; nijaghnatus tāv itaretaraṁ bhr̥śam
08060031c sakr̥tprabhinnāv iva vāśitāntare; mahāgajau manmathasaktacetasau
08060032a tavātmajasyātha vr̥kodaras tvaran; dhanuḥ kṣurābhyāṁ dhvajam eva cācchinat
08060032c lalāṭam apy asya bibheda patriṇā; śiraś ca kāyāt prajahāra sāratheḥ
08060033a sa rājaputro ’nyad avāpya kārmukaṁ; vr̥kodaraṁ dvādaśabhiḥ parābhinat
08060033c svayaṁ niyacchaṁs turagān ajihmagaiḥ; śaraiś ca bhīmaṁ punar abhyavīvr̥ṣat
08061001  saṁjaya uvāca
08061001a tatrākarod duṣkaraṁ rājaputro; duḥśāsanas tumule yudhyamānaḥ
08061001c ciccheda bhīmasya dhanuḥ kṣureṇa; ṣaḍbhiḥ śaraiḥ sārathim apy avidhyat
08061002a tato ’bhinad bahubhiḥ kṣipram eva; vareṣubhir bhīmasenaṁ mahātmā
08061002c sa vikṣaran nāga iva prabhinno; gadām asmai tumule prāhiṇod vai
08061003a tayāharad daśa dhanvantarāṇi; duḥśāsanaṁ bhīmasenaḥ prasahya
08061003c tayā hataḥ patito vepamāno; duḥśāsano gadayā vegavatyā
08061004a hayāḥ sasūtāś ca hatā narendra; cūrṇīkr̥taś cāsya rathaḥ patantyā
08061004c vidhvastavarmābharaṇāmbarasrag; viceṣṭamāno bhr̥śavedanārtaḥ
08061005a tataḥ smr̥tvā bhīmasenas tarasvī; sāpatnakaṁ yat prayuktaṁ sutais te
08061005c rathād avaplutya gataḥ sa bhūmau; yatnena tasmin praṇidhāya cakṣuḥ
08061006a asiṁ samuddhr̥tya śitaṁ sudhāraṁ; kaṇṭhe samākramya ca vepamānam
08061006c utkr̥tya vakṣaḥ patitasya bhūmāv; athāpibac choṇitam asya koṣṇam
08061006e āsvādya cāsvādya ca vīkṣamāṇaḥ; kruddho ’tivelaṁ prajagāda vākyam
08061007a stanyasya mātur madhusarpiṣo vā; mādhvīkapānasya ca satkr̥tasya
08061007c divyasya vā toyarasasya pānāt; payodadhibhyāṁ mathitāc ca mukhyāt
08061007e sarvebhya evābhyadhiko raso ’yaṁ; mato mamādyāhitalohitasya
08061008a evaṁ bruvāṇaṁ punar ādravantam; āsvādya valgantam atiprahr̥ṣṭam
08061008c ye bhīmasenaṁ dadr̥śus tadānīṁ; bhayena te ’pi vyathitā nipetuḥ
08061009a ye cāpi tatrāpatitā manuṣyās; teṣāṁ karebhyaḥ patitaṁ ca śastram
08061009c bhayāc ca saṁcukruśur uccakais te; nimīlitākṣā dadr̥śuś ca tan na
08061010a ye tatra bhīmaṁ dadr̥śuḥ samantād; dauḥśāsanaṁ tad rudhiraṁ pibantam
08061010c sarve palāyanta bhayābhipannā; nāyaṁ manuṣya iti bhāṣamāṇāḥ
08061011a śr̥ṇvatāṁ lokavīrāṇām idaṁ vacanam abravīt
08061011c eṣa te rudhiraṁ kaṇṭhāt pibāmi puruṣādhama
08061011e brūhīdānīṁ susaṁrabdhaḥ punar gaur iti gaur iti
08061012a pramāṇakoṭyāṁ śayanaṁ kālakūṭasya bhojanam
08061012c daśanaṁ cāhibhiḥ kaṣṭaṁ dāhaṁ ca jatuveśmani
08061013a dyūtena rājyaharaṇam araṇye vasatiś ca yā
08061013c iṣvastrāṇi ca saṁgrāmeṣv asukhāni ca veśmani
08061014a duḥkhāny etāni jānīmo na sukhāni kadā cana
08061014c dhr̥tarāṣṭrasya daurātmyāt saputrasya sadā vayam
08061015a ity uktvā vacanaṁ rājañ jayaṁ prāpya vr̥kodaraḥ
08061015c punar āha mahārāja smayaṁs tau keśavārjunau
08061016a duḥśāsane yad raṇe saṁśrutaṁ me; tad vai sarvaṁ kr̥tam adyeha vīrau
08061016c adyaiva dāsyāmy aparaṁ dvitīyaṁ; duryodhanaṁ yajñapaśuṁ viśasya
08061016e śiro mr̥ditvā ca padā durātmanaḥ; śāntiṁ lapsye kauravāṇāṁ samakṣam
08061017a etāvad uktvā vacanaṁ prahr̥ṣṭo; nanāda coccai rudhirārdragātraḥ
08061017c nanarta caivātibalo mahātmā; vr̥traṁ nihatyeva sahasranetraḥ
08062001  saṁjaya uvāca
08062001a duḥśāsane tu nihate putrās tava mahārathāḥ
08062001c mahākrodhaviṣā vīrāḥ samareṣv apalāyinaḥ
08062001e daśa rājan mahāvīryo bhīmaṁ prācchādayañ śaraiḥ
08062002a kavacī niṣaṅgī pāśī daṇḍadhāro dhanurdharaḥ
08062002c alolupaḥ śalaḥ saṁdho vātavegasuvarcasau
08062003a ete sametya sahitā bhrātr̥vyasanakarśitāḥ
08062003c bhīmasenaṁ mahābāhuṁ mārgaṇaiḥ samavārayan
08062004a sa vāryamāṇo viśikhaiḥ samantāt tair mahārathaiḥ
08062004c bhīmaḥ krodhābhiraktākṣaḥ kruddhaḥ kāla ivābabhau
08062005a tāṁs tu bhallair mahāvegair daśabhir daśabhiḥ śitaiḥ
08062005c rukmāṅgado rukmapuṅkhaiḥ pārtho ninye yamakṣayam
08062006a hateṣu teṣu vīreṣu pradudrāva balaṁ tava
08062006c paśyataḥ sūtaputrasya pāṇḍavasya bhayārditam
08062007a tataḥ karṇo mahārāja praviveśa mahāraṇam
08062007c dr̥ṣṭvā bhīmasya vikrāntam antakasya prajāsv iva
08062008a tasya tv ākārabhāvajñaḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
08062008c uvāca vacanaṁ karṇaṁ prāptakālam ariṁdama
08062008e mā vyathāṁ kuru rādheya naitat tvayy upapadyate
08062009a ete dravanti rājāno bhīmasenabhayārditāḥ
08062009c duryodhanaś ca saṁmūḍho bhrātr̥vyasanaduḥkhitaḥ
08062010a duḥśāsanasya rudhire pīyamāne mahātmanā
08062010c vyāpannacetasaś caiva śokopahatamanyavaḥ
08062011a duryodhanam upāsante parivārya samantataḥ
08062011c kr̥paprabhr̥tayaḥ karṇa hataśeṣāś ca sodarāḥ
08062012a pāṇḍavā labdhalakṣāś ca dhanaṁjayapurogamāḥ
08062012c tvām evābhimukhāḥ śūrā yuddhāya samupāsthitāḥ
08062013a sa tvaṁ puruṣaśārdūla pauruṣe mahati sthitaḥ
08062013c kṣatradharmaṁ puraskr̥tya pratyudyāhi dhanaṁjayam
08062014a bhāro hi dhārtarāṣṭreṇa tvayi sarvaḥ samarpitaḥ
08062014c tam udvaha mahābāho yathāśakti yathābalam
08062014e jaye syād vipulā kīrtir dhruvaḥ svargaḥ parājaye
08062015a vr̥ṣasenaś ca rādheya saṁkruddhas tanayas tava
08062015c tvayi mohasamāpanne pāṇḍavān abhidhāvati
08062016a etac chrutvā tu vacanaṁ śalyasyāmitatejasaḥ
08062016c hr̥di mānuṣyakaṁ bhāvaṁ cakre yuddhāya susthiram
08062017a tataḥ kruddho vr̥ṣaseno ’bhyadhāvad; ātasthivāṁsaṁ svarathaṁ hatārim
08062017c vr̥kodaraṁ kālam ivāttadaṇḍaṁ; gadāhastaṁ pothamānaṁ tvadīyān
08062018a tam abhyadhāvan nakulaḥ pravīro; roṣād amitraṁ pratudan pr̥ṣatkaiḥ
08062018c karṇasya putraṁ samare prahr̥ṣṭaṁ; jiṣṇur jighāṁsur maghaveva jambham
08062019a tato dhvajaṁ sphāṭikacitrakambuṁ; ciccheda vīro nakulaḥ kṣureṇa
08062019c karṇātmajasyeṣvasanaṁ ca citraṁ; bhallena jāmbūnadapaṭṭanaddham
08062020a athānyad ādāya dhanuḥ suśīghraṁ; karṇātmajaḥ pāṇḍavam abhyavidhyat
08062020c divyair mahāstrair nakulaṁ mahāstro; duḥśāsanasyāpacitiṁ yiyāsuḥ
08062021a tataḥ kruddho nakulas taṁ mahātmā; śarair maholkāpratimair avidhyat
08062021c divyair astrair abhyavidhyac ca so ’pi; karṇasya putro nakulaṁ kr̥tāstraḥ
08062022a karṇasya putro nakulasya rājan; sarvān aśvān akṣiṇod uttamāstraiḥ
08062022c vanāyujān sukumārasya śubhrān; alaṁkr̥tāñ jātarūpeṇa śīghrān
08062023a tato hatāśvād avaruhya yānād; ādāya carma ruciraṁ cāṣṭacandram
08062023c ākāśasaṁkāśam asiṁ gr̥hītvā; poplūyamānaḥ khagavac cacāra
08062024a tato ’ntarikṣe nr̥varāśvanāgāṁś; ciccheda mārgān vicaran vicitrān
08062024c te prāpatann asinā gāṁ viśastā; yathāśvamedhe paśavaḥ śamitrā
08062025a dvisāhasrā viditā yuddhaśauṇḍā; nānādeśyāḥ subhr̥tāḥ satyasaṁdhāḥ
08062025c ekena śīghraṁ nakulena kr̥ttāḥ; sārepsunevottamacandanās te
08062026a tam āpatantaṁ nakulaṁ so ’bhipatya; samantataḥ sāyakair abhyavidhyat
08062026c sa tudyamāno nakulaḥ pr̥ṣatkair; vivyādha vīraṁ sa cukopa viddhaḥ
08062027a taṁ karṇaputro vidhamantam ekaṁ; narāśvamātaṅgarathapravekān
08062027c krīḍantam aṣṭādaśabhiḥ pr̥ṣatkair; vivyādha vīraṁ sa cukopa viddhaḥ
08062028a tato ’bhyadhāvat samare jighāṁsuḥ; karṇātmajaṁ pāṇḍusuto nr̥vīraḥ
08062028c tasyeṣubhir vyadhamat karṇaputro; mahāraṇe carma sahasratāram
08062029a tasyāyasaṁ niśitaṁ tīkṣṇadhāram; asiṁ vikośaṁ gurubhārasāham
08062029c dviṣaccharīrāpaharaṁ sughoram; ādhunvataḥ sarpam ivograrūpam
08062030a kṣipraṁ śaraiḥ ṣaḍbhir amitrasāhaś; cakarta khaḍgaṁ niśitaiḥ sudhāraiḥ
08062030c punaś ca pītair niśitaiḥ pr̥ṣatkaiḥ; stanāntare gāḍham athābhyavidhyat
08062031a sa bhīmasenasya rathaṁ hatāśvo; mādrīsutaḥ karṇasutābhitaptaḥ
08062031c āpupluve siṁha ivācalāgraṁ; saṁprekṣamāṇasya dhanaṁjayasya
08062032a nakulam atha viditvā chinnabāṇāsanāsiṁ; viratham ariśarārtaṁ karṇaputrāstrabhagnam
08062032c pavanadhutapatākā hrādino valgitāśvā; varapuruṣaniyattās te rathāḥ śīghram īyuḥ
08062033a drupadasutavariṣṭhāḥ pañca śaineyaṣaṣṭhā; drupadaduhitr̥putrāḥ pañca cāmitrasāhāḥ
08062033c dviradarathanarāśvān sūdayantas tvadīyān; bhujagapatinikāśair mārgaṇair āttaśastrāḥ
08062034a atha tava rathamukhyās tān pratīyus tvaranto; hr̥dikasutakr̥pau ca drauṇiduryodhanau ca
08062034c śakuniśukavr̥kāś ca krāthadevāvr̥dhau ca; dviradajaladaghoṣaiḥ syandanaiḥ kārmukaiś ca
08062035a tava naravaravaryās tān daśaikaṁ ca vīrān; pravaraśaravarāgryais tāḍayanto ’bhyarundhan
08062035c navajaladasavarṇair hastibhis tān udīyur; giriśikharanikāśair bhīmavegaiḥ kuṇindāḥ
08062036a sukalpitā haimavatā madotkaṭā; raṇābhikāmaiḥ kr̥tibhiḥ samāsthitāḥ
08062036c suvarṇajālāvatatā babhur gajās; tathā yathā vai jaladāḥ savidyutaḥ
08062037a kuṇindaputro daśabhir mahāyasaiḥ; kr̥paṁ sasūtāśvam apīḍayad bhr̥śam
08062037c tataḥ śaradvatsutasāyakair hataḥ; sahaiva nāgena papāta bhūtale
08062038a kuṇindaputrāvarajas tu tomarair; divākarāṁśupratimair ayasmayaiḥ
08062038c rathaṁ ca vikṣobhya nanāda nardatas; tato ’sya gāndhārapatiḥ śiro ’harat
08062039a tataḥ kuṇindeṣu hateṣu teṣv atha; prahr̥ṣṭarūpās tava te mahārathāḥ
08062039c bhr̥śaṁ pradadhmur lavaṇāmbusaṁbhavān; parāṁś ca bāṇāsanapāṇayo ’bhyayuḥ
08062040a athābhavad yuddham atīva dāruṇaṁ; punaḥ kurūṇāṁ saha pāṇḍusr̥ñjayaiḥ
08062040c śarāsiśaktyr̥ṣṭigadāparaśvadhair; narāśvanāgāsuharaṁ bhr̥śākulam
08062041a rathāśvamātaṅgapadātibhis tataḥ; parasparaṁ viprahatāpatan kṣitau
08062041c yathā savidyutstanitā balāhakāḥ; samāsthitā digbhya ivogramārutaiḥ
08062042a tataḥ śatānīkahatān mahāgajāṁs; tathā rathān pattigaṇāṁś ca tāvakān
08062042c jaghāna bhojaś ca hayān athāpatan; viśastrakr̥ttāḥ kr̥tavarmaṇā dvipāḥ
08062043a athāpare drauṇiśarāhatā dvipās; trayaḥ sasarvāyudhayodhaketavaḥ
08062043c nipetur urvyāṁ vyasavaḥ prapātitās; tathā yathā vajrahatā mahācalāḥ
08062044a kuṇindarājāvarajād anantaraḥ; stanāntare patrivarair atāḍayat
08062044c tavātmajaṁ tasya tavātmajaḥ śaraiḥ; śitaiḥ śarīraṁ bibhide dvipaṁ ca tam
08062045a sa nāgarājaḥ saha rājasūnunā; papāta raktaṁ bahu sarvataḥ kṣaran
08062045c śacīśavajraprahato ’mbudāgame; yathā jalaṁ gairikaparvatas tathā
08062046a kuṇindaputraprahito ’paradvipaḥ; śukaṁ sasūtāśvarathaṁ vyapothayat
08062046c tato ’patat krāthaśarābhidāritaḥ; saheśvaro vajrahato yathā giriḥ
08062047a rathī dvipasthena hato ’patac charaiḥ; krāthādhipaḥ parvatajena durjayaḥ
08062047c savājisūteṣvasanas tathāpatad; yathā mahāvātahato mahādrumaḥ
08062048a vr̥ko dvipasthaṁ girirājavāsinaṁ; bhr̥śaṁ śarair dvādaśabhiḥ parābhinat
08062048c tato vr̥kaṁ sāśvarathaṁ mahājavaṁ; tvaraṁś caturbhiś caraṇe vyapothayat
08062049a sa nāgarājaḥ saniyantr̥ko ’patat; parāhato babhrusuteṣubhir bhr̥śam
08062049c sa cāpi devāvr̥dhasūnur arditaḥ; papāta nunnaḥ sahadevasūnunā
08062050a viṣāṇapotrāparagātraghātinā; gajena hantuṁ śakuneḥ kuṇindajaḥ
08062050c jagāma vegena bhr̥śārdayaṁś ca taṁ; tato ’sya gāndhārapatiḥ śiro ’harat
08062051a tataḥ śatānīkahatā mahāgajā; hayā rathāḥ pattigaṇāś ca tāvakāḥ
08062051c suparṇavātaprahatā yathā nagās; tathā gatā gām avaśā vicūrṇitāḥ
08062052a tato ’bhyavidhyad bahubhiḥ śitaiḥ śaraiḥ; kuṇindaputro nakulātmajaṁ smayan
08062052c tato ’sya kāyān nicakarta nākuliḥ; śiraḥ kṣureṇāmbujasaṁnibhānanam
08062053a tataḥ śatānīkam avidhyad āśugais; tribhiḥ śitaiḥ karṇasuto ’rjunaṁ tribhiḥ
08062053c tribhiś ca bhīmaṁ nakulaṁ ca saptabhir; janārdanaṁ dvādaśabhiś ca sāyakaiḥ
08062054a tad asya karmātimanuṣyakarmaṇaḥ; samīkṣya hr̥ṣṭāḥ kuravo ’bhyapūjayan
08062054c parākramajñās tu dhanaṁjayasya te; huto ’yam agnāv iti taṁ tu menire
08062055a tataḥ kirīṭī paravīraghātī; hatāśvam ālokya narapravīram
08062055c tam abhyadhāvad vr̥ṣasenam āhave; sa sūtajasya pramukhe sthitaṁ tadā
08062056a tam āpatantaṁ naravīram ugraṁ; mahāhave bāṇasahasradhāriṇam
08062056c abhyāpatat karṇasuto mahāratho; yathaiva cendraṁ namuciḥ purātane
08062057a tato ’dbhutenaikaśatena pārthaṁ; śarair viddhvā sūtaputrasya putraḥ
08062057c nanāda nādaṁ sumahānubhāvo; viddhveva śakraṁ namuciḥ purā vai
08062058a punaḥ sa pārthaṁ vr̥ṣasena ugrair; bāṇair avidhyad bhujamūlamadhye
08062058c tathaiva kr̥ṣṇaṁ navabhiḥ samārdayat; punaś ca pārthaṁ daśabhiḥ śitāgraiḥ
08062059a tataḥ kirīṭī raṇamūrdhni kopāt; kr̥tvā triśākhāṁ bhrukuṭiṁ lalāṭe
08062059c mumoca bāṇān viśikhān mahātmā; vadhāya rājan sūtaputrasya saṁkhye
08062060a vivyādha cainaṁ daśabhiḥ pr̥ṣatkair; marmasv asaktaṁ prasabhaṁ kirīṭī
08062060c ciccheda cāsyeṣvasanaṁ bhujau ca; kṣuraiś caturbhiḥ śira eva cograiḥ
08062061a sa pārthabāṇābhihataḥ papāta; rathād vibāhur viśirā dharāyām
08062061c supuṣpitaḥ parṇadharo ’tikāyo; vāteritaḥ śāla ivādriśr̥ṅgāt
08062062a taṁ prekṣya bāṇābhihataṁ patantaṁ; rathāt sutaṁ sūtajaḥ kṣiprakārī
08062062c rathaṁ rathenāśu jagāma vegāt; kirīṭinaḥ putravadhābhitaptaḥ
08063001  saṁjaya uvāca
08063001a vr̥ṣasenaṁ hataṁ dr̥ṣṭvā śokāmarṣasamanvitaḥ
08063001c muktvā śokodbhavaṁ vāri netrābhyāṁ sahasā vr̥ṣaḥ
08063002a rathena karṇas tejasvī jagāmābhimukho ripūn
08063002c yuddhāyāmarṣatāmrākṣaḥ samāhūya dhanaṁjayam
08063003a tau rathau sūryasaṁkāśau vaiyāghraparivāraṇau
08063003c sametau dadr̥śus tatra dvāv ivārkau samāgatau
08063004a śvetāśvau puruṣādityāv āsthitāv arimardanau
08063004c śuśubhāte mahātmānau candrādityau yathā divi
08063005a tau dr̥ṣṭvā vismayaṁ jagmuḥ sarvabhūtāni māriṣa
08063005c trailokyavijaye yattāv indravairocanāv iva
08063006a rathajyātalanirhrādair bāṇaśaṅkharavair api
08063006c tau rathāv abhidhāvantau samālokya mahīkṣitām
08063007a dhvajau ca dr̥ṣṭvā saṁsaktau vismayaḥ samapadyata
08063007c hastikakṣyāṁ ca karṇasya vānaraṁ ca kirīṭinaḥ
08063008a tau rathau saṁprasaktau ca dr̥ṣṭvā bhārata pārthivāḥ
08063008c siṁhanādaravāṁś cakruḥ sādhuvādāṁś ca puṣkalān
08063009a śrutvā tu dvairathaṁ tābhyāṁ tatra yodhāḥ samantataḥ
08063009c cakrur bāhuvalaṁ caiva tathā celavalaṁ mahat
08063010a ājagmuḥ kuravas tatra vāditrānugatās tadā
08063010c karṇaṁ praharṣayantaś ca śaṅkhān dadhmuś ca puṣkalān
08063011a tathaiva pāṇḍavāḥ sarve harṣayanto dhanaṁjayam
08063011c tūryaśaṅkhaninādena diśaḥ sarvā vyanādayan
08063012a kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭais tumulaṁ sarvato ’bhavat
08063012c bāhughoṣāś ca vīrāṇāṁ karṇārjunasamāgame
08063013a tau dr̥ṣṭvā puruṣavyāghrau rathasthau rathināṁ varau
08063013c pragr̥hītamahācāpau śaraśaktigadāyudhau
08063014a varmiṇau baddhanistriṁśau śvetāśvau śaṅkhaśobhinau
08063014c tūṇīravarasaṁpannau dvāv api sma sudarśanau
08063015a raktacandanadigdhāṅgau samadau vr̥ṣabhāv iva
08063015c āśīviṣasamaprakhyau yamakālāntakopamau
08063016a indravr̥trāv iva kruddhau sūryācandramasaprabhau
08063016c mahāgrahāv iva krūrau yugānte samupasthitau
08063017a devagarbhau devasamau devatulyau ca rūpataḥ
08063017c sametau puruṣavyāghrau prekṣya karṇadhanaṁjayau
08063018a ubhau varāyudhadharāv ubhau raṇakr̥taśramau
08063018c ubhau ca bāhuśabdena nādayantau nabhastalam
08063019a ubhau viśrutakarmāṇau pauruṣeṇa balena ca
08063019c ubhau ca sadr̥śau yuddhe śambarāmararājayoḥ
08063020a kārtavīryasamau yuddhe tathā dāśaratheḥ samau
08063020c viṣṇuvīryasamau vīrye tathā bhavasamau yudhi
08063021a ubhau śvetahayau rājan rathapravaravāhinau
08063021c sārathī pravarau caiva tayor āstāṁ mahābalau
08063022a tau tu dr̥ṣṭvā mahārāja rājamānau mahārathau
08063022c siddhacāraṇasaṁghānāṁ vismayaḥ samapadyata
08063023a dhārtarāṣṭrās tataḥ karṇaṁ sabalā bharatarṣabha
08063023c parivavrur mahātmānaṁ kṣipram āhavaśobhinam
08063024a tathaiva pāṇḍavā hr̥ṣṭā dhr̥ṣṭadyumnapurogamāḥ
08063024c parivavrur mahātmānaṁ pārtham apratimaṁ yudhi
08063025a tāvakānāṁ raṇe karṇo glaha āsīd viśāṁ pate
08063025c tathaiva pāṇḍaveyānāṁ glahaḥ pārtho ’bhavad yudhi
08063026a ta eva sabhyās tatrāsan prekṣakāś cābhavan sma te
08063026c tatraiṣāṁ glahamānānāṁ dhruvau jayaparājayau
08063027a tābhyāṁ dyūtaṁ samāyattaṁ vijayāyetarāya vā
08063027c asmākaṁ pāṇḍavānāṁ ca sthitānāṁ raṇamūrdhani
08063028a tau tu sthitau mahārāja samare yuddhaśālinau
08063028c anyonyaṁ pratisaṁrabdhāv anyonyasya jayaiṣiṇau
08063029a tāv ubhau prajihīrṣetām indravr̥trāv ivābhitaḥ
08063029c bhīmarūpadharāv āstāṁ mahādhūmāv iva grahau
08063030a tato ’ntarikṣe sākṣepā vivādā bharatarṣabha
08063030c mitho bhedāś ca bhūtānām āsan karṇārjunāntare
08063030e vyāśrayanta diśo bhinnāḥ sarvalokāś ca māriṣa
08063031a devadānavagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ
08063031c pratipakṣagrahaṁ cakruḥ karṇārjunasamāgame
08063032a dyaur āsīt karṇato vyagrā sanakṣatrā viśāṁ pate
08063032c bhūmir viśālā pārthasya mātā putrasya bhārata
08063033a saritaḥ sāgarāś caiva girayaś ca narottama
08063033c vr̥kṣāś cauṣadhayas tatra vyāśrayanta kirīṭinam
08063034a asurā yātudhānāś ca guhyakāś ca paraṁtapa
08063034c karṇataḥ samapadyanta khecarāṇi vayāṁsi ca
08063035a ratnāni nidhayaḥ sarve vedāś cākhyānapañcamāḥ
08063035c sopavedopaniṣadaḥ sarahasyāḥ sasaṁgrahāḥ
08063036a vāsukiś citrasenaś ca takṣakaś copatakṣakaḥ
08063036c parvatāś ca tathā sarve kādraveyāś ca sānvayāḥ
08063036e viṣavanto mahāroṣā nāgāś cārjunato ’bhavan
08063037a airāvatāḥ saurabheyā vaiśāleyāś ca bhoginaḥ
08063037c ete ’bhavann arjunataḥ kṣudrasarpās tu karṇataḥ
08063038a īhāmr̥gā vyāḍamr̥gā maṅgalyāś ca mr̥gadvijāḥ
08063038c pārthasya vijayaṁ rājan sarva evābhisaṁśritāḥ
08063039a vasavo marutaḥ sādhyā rudrā viśve ’śvinau tathā
08063039c agnir indraś ca somaś ca pavanaś ca diśo daśa
08063039e dhanaṁjayam upājagmur ādityāḥ karṇato ’bhavan
08063040a devās tu pitr̥bhiḥ sārdhaṁ sagaṇārjunato ’bhavan
08063040c yamo vaiśravaṇaś caiva varuṇaś ca yato ’rjunaḥ
08063041a devabrahmanr̥parṣīṇāṁ gaṇāḥ pāṇḍavato ’bhavan
08063041c tumburupramukhā rājan gandharvāś ca yato ’rjunaḥ
08063042a prāveyāḥ saha mauneyair gandharvāpsarasāṁ gaṇāḥ
08063042c īhāmr̥gavyāḍamr̥gair dvipāś ca rathapattibhiḥ
08063043a uhyamānās tathā meghair vāyunā ca manīṣiṇaḥ
08063043c didr̥kṣavaḥ samājagmuḥ karṇārjunasamāgamam
08063044a devadānavagandharvā nāgā yakṣāḥ patatriṇaḥ
08063044c maharṣayo vedavidaḥ pitaraś ca svadhābhujaḥ
08063045a tapo vidyās tathauṣadhyo nānārūpāmbaratviṣaḥ
08063045c antarikṣe mahārāja vinadanto ’vatasthire
08063046a brahmā brahmarṣibhiḥ sārdhaṁ prajāpatibhir eva ca
08063046c bhavenāvasthito yānaṁ divyaṁ taṁ deśam abhyayāt
08063047a dr̥ṣṭvā prajāpatiṁ devāḥ svayaṁbhuvam upāgaman
08063047c samo ’stu deva vijaya etayor narasiṁhayoḥ
08063048a tad upaśrutya maghavā praṇipatya pitāmaham
08063048c karṇārjunavināśena mā naśyatv akhilaṁ jagat
08063049a svayaṁbho brūhi tad vākyaṁ samo ’stu vijayo ’nayoḥ
08063049c tat tathāstu namas te ’stu prasīda bhagavan mama
08063050a brahmeśānāv atho vākyam ūcatus tridaśeśvaram
08063050c vijayo dhruva evāstu vijayasya mahātmanaḥ
08063051a manasvī balavāñ śūraḥ kr̥tāstraś ca tapodhanaḥ
08063051c bibharti ca mahātejā dhanurvedam aśeṣataḥ
08063052a atikramec ca māhātmyād diṣṭam etasya paryayāt
08063052c atikrānte ca lokānām abhāvo niyato bhavet
08063053a na vidyate vyavasthānaṁ kr̥ṣṇayoḥ kruddhayoḥ kva cit
08063053c sraṣṭārau hy asataś cobhau sataś ca puruṣarṣabhau
08063054a naranārāyaṇāv etau purāṇāv r̥ṣisattamau
08063054c aniyattau niyantārāv abhītau sma paraṁtapau
08063055a karṇo lokān ayaṁ mukhyān prāpnotu puruṣarṣabhaḥ
08063055c vīro vaikartanaḥ śūro vijayas tv astu kr̥ṣṇayoḥ
08063056a vasūnāṁ ca salokatvaṁ marutāṁ vā samāpnuyāt
08063056c sahito droṇabhīṣmābhyāṁ nākaloke mahīyatām
08063057a ity ukto devadevābhyāṁ sahasrākṣo ’bravīd vacaḥ
08063057c āmantrya sarvabhūtāni brahmeśānānuśāsanāt
08063058a śrutaṁ bhavadbhir yat proktaṁ bhagavadbhyāṁ jagaddhitam
08063058c tat tathā nānyathā tad dhi tiṣṭhadhvaṁ gatamanyavaḥ
08063059a iti śrutvendravacanaṁ sarvabhūtāni māriṣa
08063059c vismitāny abhavan rājan pūjayāṁ cakrire ca tat
08063060a vyasr̥jaṁś ca sugandhīni nānārūpāṇi khāt tathā
08063060c puṣpavarṣāṇi vibudhā devatūryāṇy avādayan
08063061a didr̥kṣavaś cāpratimaṁ dvairathaṁ narasiṁhayoḥ
08063061c devadānavagandharvāḥ sarva evāvatasthire
08063061e rathau ca tau śvetahayau yuktaketū mahāsvanau
08063062a samāgatā lokavīrāḥ śaṅkhān dadhmuḥ pr̥thak pr̥thak
08063062c vāsudevārjunau vīrau karṇaśalyau ca bhārata
08063063a tad bhīrusaṁtrāsakaraṁ yuddhaṁ samabhavat tadā
08063063c anyonyaspardhinor vīrye śakraśambarayor iva
08063064a tayor dhvajau vītamālau śuśubhāte rathasthitau
08063064c pr̥thagrūpau samārchantau krodhaṁ yuddhe parasparam
08063065a karṇasyāśīviṣanibhā ratnasāravatī dr̥ḍhā
08063065c puraṁdaradhanuḥprakhyā hastikakṣyā vyarājata
08063066a kapiśreṣṭhas tu pārthasya vyāditāsyo bhayaṁkaraḥ
08063066c bhīṣayann eva daṁṣṭrābhir durnirīkṣyo ravir yathā
08063067a yuddhābhilāṣuko bhūtvā dhvajo gāṇḍīvadhanvanaḥ
08063067c karṇadhvajam upātiṣṭhat so ’vadīd abhinardayan
08063068a utpatya ca mahāvegaḥ kakṣyām abhyahanat kapiḥ
08063068c nakhaiś ca daśanaiś caiva garuḍaḥ pannagaṁ yathā
08063069a sukiṅkiṇīkābharaṇā kālapāśopamāyasī
08063069c abhyadravat susaṁkruddhā nāgakakṣyā mahākapim
08063070a ubhayor uttame yuddhe dvairathe dyūta āhr̥te
08063070c prakurvāte dhvajau yuddhaṁ pratyaheṣan hayān hayāḥ
08063071a avidhyat puṇḍarīkākṣaḥ śalyaṁ nayanasāyakaiḥ
08063071c sa cāpi puṇḍarīkākṣaṁ tathaivābhisamaikṣata
08063072a tatrājayad vāsudevaḥ śalyaṁ nayanasāyakaiḥ
08063072c karṇaṁ cāpy ajayad dr̥ṣṭyā kuntīputro dhanaṁjayaḥ
08063073a athābravīt sūtaputraḥ śalyam ābhāṣya sasmitam
08063073c yadi pārtho raṇe hanyād adya mām iha karhi cit
08063073e kim uttaraṁ tadā te syāt sakhe satyaṁ bravīhi me
08063074  śalya uvāca
08063074a yadi karṇa raṇe hanyād adya tvāṁ śvetavāhanaḥ
08063074c ubhāv ekarathenāhaṁ hanyāṁ mādhavapāṇḍavau
08063075  saṁjaya uvāca
08063075a evam eva tu goviṁdam arjunaḥ pratyabhāṣata
08063075c taṁ prahasyābravīt kr̥ṣṇaḥ pārthaṁ param idaṁ vacaḥ
08063076a pated divākaraḥ sthānāc chīryetānekadhā kṣitiḥ
08063076c śaityam agnir iyān na tvā karṇo hanyād dhanaṁjayam
08063077a yadi tv evaṁ kathaṁ cit syāl lokaparyasanaṁ yathā
08063077c hanyāṁ karṇaṁ tathā śalyaṁ bāhubhyām eva saṁyuge
08063078a iti kr̥ṣṇavacaḥ śrutvā prahasan kapiketanaḥ
08063078c arjunaḥ pratyuvācedaṁ kr̥ṣṇam akliṣṭakāriṇam
08063078e mamāpy etāv aparyāptau karṇaśalyau janārdana
08063079a sapatākādhvajaṁ karṇaṁ saśalyarathavājinam
08063079c sacchatrakavacaṁ caiva saśaktiśarakārmukam
08063080a draṣṭāsy adya śaraiḥ karṇaṁ raṇe kr̥ttam anekadhā
08063080c adyainaṁ sarathaṁ sāśvaṁ saśaktikavacāyudham
08063080e na hi me śāmyate vairaṁ kr̥ṣṇāṁ yat prāhasat purā
08063081a adya draṣṭāsi govinda karṇam unmathitaṁ mayā
08063081c vāraṇeneva mattena puṣpitaṁ jagatīruham
08063082a adya tā madhurā vācaḥ śrotāsi madhusūdana
08063082c adyābhimanyujananīm anr̥ṇaḥ sāntvayiṣyasi
08063082e kuntīṁ pitr̥ṣvasāraṁ ca saṁprahr̥ṣṭo janārdana
08063083a adya bāṣpamukhīṁ kr̥ṣṇāṁ sāntvayiṣyasi mādhava
08063083c vāgbhiś cāmr̥takalpābhir dharmarājaṁ yudhiṣṭhiram
08064001  saṁjaya uvāca
08064001a tad devanāgāsurasiddhasaṁghair; gandharvayakṣāpsarasāṁ ca saṁghaiḥ
08064001c brahmarṣirājarṣisuparṇajuṣṭaṁ; babhau viyad vismayanīyarūpam
08064002a nānadyamānaṁ ninadair manojñair; vāditragītastutibhiś ca nr̥ttaiḥ
08064002c sarve ’ntarikṣe dadr̥śur manuṣyāḥ; khasthāṁś ca tān vismayanīyarūpān
08064003a tataḥ prahr̥ṣṭāḥ kurupāṇḍuyodhā; vāditrapatrāyudhasiṁhanādaiḥ
08064003c ninādayanto vasudhāṁ diśaś ca; svanena sarve dviṣato nijaghnuḥ
08064004a nānāśvamātaṅgarathāyutākulaṁ; varāsiśaktyr̥ṣṭinipātaduḥsaham
08064004c abhīrujuṣṭaṁ hatadehasaṁkulaṁ; raṇājiraṁ lohitaraktam ābabhau
08064005a tathā pravr̥tte ’strabhr̥tāṁ parābhave; dhanaṁjayaś cādhirathiś ca sāyakaiḥ
08064005c diśaś ca sainyaṁ ca śitair ajihmagaiḥ; parasparaṁ prorṇuvatuḥ sma daṁśitau
08064006a tatas tvadīyāś ca pare ca sāyakaiḥ; kr̥te ’ndhakāre vividur na kiṁ cana
08064006c bhayāt tu tāv eva rathau samāśrayaṁs; tamonudau khe prasr̥tā ivāṁśavaḥ
08064007a tato ’stram astreṇa parasparasya tau; vidhūya vātāv iva pūrvapaścimau
08064007c ghanāndhakāre vitate tamonudau; yathoditau tadvad atīva rejatuḥ
08064008a na cābhimantavyam iti pracoditāḥ; pare tvadīyāś ca tadāvatasthire
08064008c mahārathau tau parivārya sarvataḥ; surāsurā vāsavaśambarāv iva
08064009a mr̥daṅgabherīpaṇavānakasvanair; ninādite bhārata śaṅkhanisvanaiḥ
08064009c sasiṁhanādau babhatur narottamau; śaśāṅkasūryāv iva meghasaṁplave
08064010a mahādhanurmaṇḍalamadhyagāv ubhau; suvarcasau bāṇasahasraraśminau
08064010c didhakṣamāṇau sacarācaraṁ jagad; yugāstasūryāv iva duḥsahau raṇe
08064011a ubhāv ajeyāv ahitāntakāv ubhau; jighāṁsatus tau kr̥tinau parasparam
08064011c mahāhave vīravarau samīyatur; yathendrajambhāv iva karṇapāṇḍavau
08064012a tato mahāstrāṇi mahādhanurdharau; vimuñcamānāv iṣubhir bhayānakaiḥ
08064012c narāśvanāgān amitau nijaghnatuḥ; parasparaṁ jaghnatur uttameṣubhiḥ
08064013a tato visasruḥ punar arditāḥ śarair; narottamābhyāṁ kurupāṇḍavāśrayāḥ
08064013c sanāgapattyaśvarathā diśo gatās; tathā yathā siṁhabhayād vanaukasaḥ
08064014a tatas tu duryodhanabhojasaubalāḥ; kr̥paś ca śāradvatasūnunā saha
08064014c mahārathāḥ pañca dhanaṁjayācyutau; śaraiḥ śarīrāntakarair atāḍayan
08064015a dhanūṁṣi teṣām iṣudhīn hayān dhvajān; rathāṁś ca sūtāṁś ca dhanaṁjayaḥ śaraiḥ
08064015c samaṁ ca ciccheda parābhinac ca tāñ; śarottamair dvādaśabhiś ca sūtajam
08064016a athābhyadhāvaṁs tvaritāḥ śataṁ rathāḥ; śataṁ ca nāgārjunam ātatāyinaḥ
08064016c śakās tukhārā yavanāś ca sādinaḥ; sahaiva kāmbojavarair jighāṁsavaḥ
08064017a varāyudhān pāṇigatān karaiḥ saha; kṣurair nyakr̥ntaṁs tvaritāḥ śirāṁsi ca
08064017c hayāṁś ca nāgāṁś ca rathāṁś ca yudhyatāṁ; dhanaṁjayaḥ śatrugaṇaṁ tam akṣiṇot
08064018a tato ’ntarikṣe suratūryanisvanāḥ; sasādhuvādā hr̥ṣitaiḥ samīritāḥ
08064018c nipetur apy uttamapuṣpavr̥ṣṭayaḥ; surūpagandhāḥ pavaneritāḥ śivāḥ
08064019a tad adbhutaṁ devamanuṣyasākṣikaṁ; samīkṣya bhūtāni visiṣmiyur nr̥pa
08064019c tavātmajaḥ sūtasutaś ca na vyathāṁ; na vismayaṁ jagmatur ekaniścayau
08064020a athābravīd droṇasutas tavātmajaṁ; karaṁ kareṇa pratipīḍya sāntvayan
08064020c prasīda duryodhana śāmya pāṇḍavair; alaṁ virodhena dhig astu vigraham
08064021a hato gurur brahmasamo mahāstravit; tathaiva bhīṣmapramukhā nararṣabhāḥ
08064021c ahaṁ tv avadhyo mama cāpi mātulaḥ; praśādhi rājyaṁ saha pāṇḍavaiś ciram
08064022a dhanaṁjayaḥ sthāsyati vārito mayā; janārdano naiva virodham icchati
08064022c yudhiṣṭhiro bhūtahite sadā rato; vr̥kodaras tadvaśagas tathā yamau
08064023a tvayā ca pārthaiś ca paraspareṇa; prajāḥ śivaṁ prāpnuyur icchati tvayi
08064023c vrajantu śeṣāḥ svapurāṇi pārthivā; nivr̥ttavairāś ca bhavantu sainikāḥ
08064024a na ced vacaḥ śroṣyasi me narādhipa; dhruvaṁ prataptāsi hato ’ribhir yudhi
08064024c idaṁ ca dr̥ṣṭaṁ jagatā saha tvayā; kr̥taṁ yad ekena kirīṭamālinā
08064024e yathā na kuryād balabhinna cāntako; na ca pracetā bhagavān na yakṣarāṭ
08064025a ato ’pi bhūyāṁś ca guṇair dhanaṁjayaḥ; sa cābhipatsyaty akhilaṁ vaco mama
08064025c tavānuyātrāṁ ca tathā kariṣyati; prasīda rājañ jagataḥ śamāya vai
08064026a mamāpi mānaḥ paramaḥ sadā tvayi; bravīmy atas tvāṁ paramāc ca sauhr̥dāt
08064026c nivārayiṣyāmi hi karṇam apy ahaṁ; yadā bhavān sapraṇayo bhaviṣyati
08064027a vadanti mitraṁ sahajaṁ vicakṣaṇās; tathaiva sāmnā ca dhanena cārjitam
08064027c pratāpataś copanataṁ caturvidhaṁ; tad asti sarvaṁ tvayi pāṇḍaveṣu ca
08064028a nisargatas te tava vīra bāndhavāḥ; punaś ca sāmnā ca samāpnuhi sthiram
08064028c tvayi prasanne yadi mitratām iyur; dhruvaṁ narendrendra tathā tvam ācara
08064029a sa evam uktaḥ suhr̥dā vaco hitaṁ; vicintya niḥśvasya ca durmanābravīt
08064029c yathā bhavān āha sakhe tathaiva tan; mamāpi ca jñāpayato vacaḥ śr̥ṇu
08064030a nihatya duḥśāsanam uktavān bahu; prasahya śārdūlavad eṣa durmatiḥ
08064030c vr̥kodaras tad dhr̥daye mama sthitaṁ; na tatparokṣaṁ bhavataḥ kutaḥ śamaḥ
08064031a na cāpi karṇaṁ guruputra saṁstavād; upāramety arhasi vaktum acyuta
08064031c śrameṇa yukto mahatādya phalgunas; tam eṣa karṇaḥ prasabhaṁ haniṣyati
08064032a tam evam uktvābhyanunīya cāsakr̥t; tavātmajaḥ svān anuśāsti sainikān
08064032c samāghnatābhidravatāhitān imān; sabāṇaśabdān kim u joṣam āsyate
08065001  saṁjaya uvāca
08065001a tau śaṅkhabherīninade samr̥ddhe; samīyatuḥ śvetahayau narāgryau
08065001c vaikartanaḥ sūtaputro ’rjunaś ca; durmantrite tava putrasya rājan
08065002a yathā gajau haimavatau prabhinnau; pragr̥hya dantāv iva vāśitārthe
08065002c tathā samājagmatur ugravegau; dhanaṁjayaś cādhirathiś ca vīrau
08065003a balāhakeneva yathā balāhako; yadr̥cchayā vā giriṇā girir yathā
08065003c tathā dhanurjyātalaneminisvanau; samīyatus tāv iṣuvarṣavarṣiṇau
08065004a pravr̥ddhaśr̥ṅgadrumavīrudoṣadhī; pravr̥ddhanānāvidhaparvataukasau
08065004c yathācalau vā galitau mahābalau; tathā mahāstrair itaretaraṁ ghnataḥ
08065005a sa saṁnipātas tu tayor mahān abhūt; sureśavairocanayor yathā purā
08065005c śarair vibhugnāṅganiyantr̥vāhanaḥ; suduḥsaho ’nyaiḥ paṭuśoṇitodakaḥ
08065006a prabhūtapadmotpalamatsyakacchapau; mahāhradau pakṣigaṇānunāditau
08065006c susaṁnikr̥ṣṭāv aniloddhatau yathā; tathā rathau tau dhvajinau samīyatuḥ
08065007a ubhau mahendrasya samānavikramāv; ubhau mahendrapratimau mahārathau
08065007c mahendravajrapratimaiś ca sāyakair; mahendravr̥trāv iva saṁprajahratuḥ
08065008a sanāgapattyaśvarathe ubhe bale; vicitravarṇābharaṇāmbarasraje
08065008c cakampatuś connamataḥ sma vismayād; viyadgatāś cārjunakarṇasaṁyuge
08065009a bhujāḥ savajrāṅgulayaḥ samucchritāḥ; sasiṁhanādā hr̥ṣitair didr̥kṣubhiḥ
08065009c yadārjunaṁ mattam iva dvipo dvipaṁ; samabhyayād ādhirathir jighāṁsayā
08065010a abhyakrośan somakās tatra pārthaṁ; tvarasva yāhy arjuna vidhya karṇam
08065010c chindhy asya mūrdhānam alaṁ cireṇa; śraddhāṁ ca rājyād dhr̥tarāṣṭrasūnoḥ
08065011a tathāsmākaṁ bahavas tatra yodhāḥ; karṇaṁ tadā yāhi yāhīty avocan
08065011c jahy arjunaṁ karṇa tataḥ sacīrāḥ; punar vanaṁ yāntu cirāya pārthāḥ
08065012a tataḥ karṇaḥ prathamaṁ tatra pārthaṁ; maheṣubhir daśabhiḥ paryavidhyat
08065012c tam arjunaḥ pratyavidhyac chitāgraiḥ; kakṣāntare daśabhir atīva kruddhaḥ
08065013a parasparaṁ tau viśikhaiḥ sutīkṣṇais; tatakṣatuḥ sūtaputro ’rjunaś ca
08065013c parasparasyāntarepsū vimarde; subhīmam abhyāyayatuḥ prahr̥ṣṭau
08065014a amr̥ṣyamāṇaś ca mahāvimarde; tatrākrudhyad bhīmaseno mahātmā
08065014c athābravīt pāṇinā pāṇim āghnan; saṁdaṣṭauṣṭho nr̥tyati vādayann iva
08065014e kathaṁ nu tvāṁ sūtaputraḥ kirīṭin; maheṣubhir daśabhir avidhyad agre
08065015a yayā dhr̥tyā sarvabhūtāny ajaiṣīr; grāsaṁ dadad vahnaye khāṇḍave tvam
08065015c tayā dhr̥tyā sūtaputraṁ jahi tvam; ahaṁ vainaṁ gadayā pothayiṣye
08065016a athābravīd vāsudevo ’pi pārthaṁ; dr̥ṣṭvā ratheṣūn pratihanyamānān
08065016c amīmr̥dat sarvathā te ’dya karṇo; hy astrair astrāṇi kim idaṁ kirīṭin
08065017a sa vīra kiṁ muhyasi nāvadhīyase; nadanty ete kuravaḥ saṁprahr̥ṣṭāḥ
08065017c karṇaṁ puraskr̥tya vidur hi sarve; tvadastram astrair vinipātyamānam
08065018a yayā dhr̥tyā nihataṁ tāmasāstraṁ; yuge yuge rākṣasāś cāpi ghorāḥ
08065018c dambhodbhavāś cāsurāś cāhaveṣu; tayā dhr̥tyā tvaṁ jahi sūtaputram
08065019a anena vāsya kṣuraneminādya; saṁchinddhi mūrdhānam areḥ prasahya
08065019c mayā nisr̥ṣṭena sudarśanena; vajreṇa śakro namucer ivāreḥ
08065020a kirātarūpī bhagavān yayā ca; tvayā mahatyā paritoṣito ’bhūt
08065020c tāṁ tvaṁ dhr̥tiṁ vīra punar gr̥hītvā; sahānubandhaṁ jahi sūtaputram
08065021a tato mahīṁ sāgaramekhalāṁ tvaṁ; sapattanāṁ grāmavatīṁ samr̥ddhām
08065021c prayaccha rājñe nihatārisaṁghāṁ; yaśaś ca pārthātulam āpnuhi tvam
08065022a saṁcodito bhīmajanārdanābhyāṁ; smr̥tvā tadātmānam avekṣya sattvam
08065022c mahātmanaś cāgamane viditvā; prayojanaṁ keśavam ity uvāca
08065023a prāduṣkaromy eṣa mahāstram ugraṁ; śivāya lokasya vadhāya sauteḥ
08065023c tan me ’nujānātu bhavān surāś ca; brahmā bhavo brahmavidaś ca sarve
08065024a ity ūcivān brāhmam asahyam astraṁ; prāduścakre manasā saṁvidheyam
08065024c tato diśaś ca pradiśaś ca sarvāḥ; samāvr̥ṇot sāyakair bhūritejāḥ
08065024e sasarja bāṇān bharatarṣabho ’pi; śataṁśatān ekavad āśuvegān
08065025a vaikartanenāpi tathājimadhye; sahasraśo bāṇagaṇā visr̥ṣṭāḥ
08065025c te ghoṣiṇaḥ pāṇḍavam abhyupeyuḥ; parjanyamuktā iva vāridhārāḥ
08065026a sa bhīmasenaṁ ca janārdanaṁ ca; kirīṭinaṁ cāpy amanuṣyakarmā
08065026c tribhis tribhir bhīmabalo nihatya; nanāda ghoraṁ mahatā svareṇa
08065027a sa karṇabāṇābhihataḥ kirīṭī; bhīmaṁ tathā prekṣya janārdanaṁ ca
08065027c amr̥ṣyamāṇaḥ punar eva pārthaḥ; śarān daśāṣṭau ca samudbabarha
08065028a suṣeṇam ekena śareṇa viddhvā; śalyaṁ caturbhis tribhir eva karṇam
08065028c tataḥ sumuktair daśabhir jaghāna; sabhāpatiṁ kāñcanavarmanaddham
08065029a sa rājaputro viśirā vibāhur; vivājisūto vidhanur viketuḥ
08065029c tato rathāgrād apatat prabhagnaḥ; paraśvadhaiḥ śāla ivābhikr̥ttaḥ
08065030a punaś ca karṇaṁ tribhir aṣṭabhiś ca; dvābhyāṁ caturbhir daśabhiś ca viddhvā
08065030c catuḥśatān dviradān sāyudhīyān; hatvā rathān aṣṭaśataṁ jaghāna
08065030e sahasram aśvāṁś ca punaś ca sādīn; aṣṭau sahasrāṇi ca pattivīrān
08065031a dr̥ṣṭvājimukhyāv atha yudhyamānau; didr̥kṣavaḥ śūravarāv arighnau
08065031c karṇaṁ ca pārthaṁ ca niyamya vāhān; khasthā mahīsthāś ca janāvatasthuḥ
08065032a tato dhanurjyā sahasātikr̥ṣṭā; sughoṣam ācchidyata pāṇḍavasya
08065032c tasmin kṣaṇe sūtaputras tu pārthaṁ; samācinot kṣudrakāṇāṁ śatena
08065033a nirmuktasarpapratimaiś ca tīkṣṇais; tailapradhautaiḥ khagapatravājaiḥ
08065033c ṣaṣṭyā nārācair vāsudevaṁ bibheda; tadantaraṁ somakāḥ prādravanta
08065034a tato dhanurjyām avadhamya śīghraṁ; śarān astān ādhirather vidhamya
08065034c susaṁrabdhaḥ karṇaśarakṣatāṅgo; raṇe pārthaḥ somakān pratyagr̥hṇāt
08065034e na pakṣiṇaḥ saṁpatanty antarikṣe; kṣepīyasāstreṇa kr̥te ’ndhakāre
08065035a śalyaṁ ca pārtho daśabhiḥ pr̥ṣatkair; bhr̥śaṁ tanutre prahasann avidhyat
08065035c tataḥ karṇaṁ dvādaśabhiḥ sumuktair; viddhvā punaḥ saptabhir abhyavidhyat
08065036a sa pārthabāṇāsanaveganunnair; dr̥ḍhāhataḥ patribhir ugravegaiḥ
08065036c vibhinnagātraḥ kṣatajokṣitāṅgaḥ; karṇo babhau rudra ivātateṣuḥ
08065037a tatas tribhiś ca tridaśādhipopamaṁ; śarair bibhedādhirathir dhanaṁjayam
08065037c śarāṁs tu pañca jvalitān ivoragān; pravīrayām āsa jighāṁsur acyute
08065038a te varma bhittvā puruṣottamasya; suvarṇacitraṁ nyapatan sumuktāḥ
08065038c vegena gām āviviśuḥ suvegāḥ; snātvā ca karṇābhimukhāḥ pratīyuḥ
08065039a tān pañcabhallais tvaritaiḥ sumuktais; tridhā tridhaikaikam athoccakarta
08065039c dhanaṁjayas te nyapatan pr̥thivyāṁ; mahāhayas takṣakaputrapakṣāḥ
08065040a tataḥ prajajvāla kirīṭamālī; krodhena kakṣaṁ pradahann ivāgniḥ
08065040c sa karṇam ākarṇavikr̥ṣṭasr̥ṣṭaiḥ; śaraiḥ śarīrāntakarair jvaladbhiḥ
08065040e marmasv avidhyat sa cacāla duḥkhād; dhairyāt tu tasthāv atimātradhairyaḥ
08065041a tataḥ śaraughaiḥ pradiśo diśaś ca; raviprabhā karṇarathaś ca rājan
08065041c adr̥śya āsīt kupite dhanaṁjaye; tuṣāranīhāravr̥taṁ yathā nabhaḥ
08065042a sa cakrarakṣān atha pādarakṣān; puraḥsarān pr̥ṣṭhagopāṁś ca sarvān
08065042c duryodhanenānumatān arighnān; samuccitān surathān sārabhūtān
08065043a dvisāhasrān samare savyasācī; kurupravīrān r̥ṣabhaḥ kurūṇām
08065043c kṣaṇena sarvān sarathāśvasūtān; nināya rājan kṣayam ekavīraḥ
08065044a athāpalāyanta vihāya karṇaṁ; tavātmajāḥ kuravaś cāvaśiṣṭāḥ
08065044c hatān avākīrya śarakṣatāṁś ca; lālapyamānāṁs tanayān pitr̥̄ṁś ca
08065045a sa sarvataḥ prekṣya diśo viśūnyā; bhayāvadīrṇaiḥ kurubhir vihīnaḥ
08065045c na vivyathe bhārata tatra karṇaḥ; pratīpam evārjunam abhyadhāvat
08066001  saṁjaya uvāca
08066001a tato ’payātāḥ śarapātamātram; avasthitāḥ kuravo bhinnasenāḥ
08066001c vidyutprakāśaṁ dadr̥śuḥ samantād; dhanaṁjayāstraṁ samudīryamāṇam
08066002a tad arjunāstraṁ grasate sma vīrān; viyat tathākāśam anantaghoṣam
08066002c kruddhena pārthena tadāśu sr̥ṣṭaṁ; vadhāya karṇasya mahāvimarde
08066003a rāmād upāttena mahāmahimnā; ātharvaṇenārivināśanena
08066003c tad arjunāstraṁ vyadhamad dahantaṁ; pārthaṁ ca bāṇair niśitair nijaghne
08066004a tato vimardaḥ sumahān babhūva; tasyārjunasyādhiratheś ca rājan
08066004c anyonyam āsādayatoḥ pr̥ṣatkair; viṣāṇaghātair dvipayor ivograiḥ
08066005a tato ripughnaṁ samadhatta karṇaḥ; susaṁśitaṁ sarpamukhaṁ jvalantam
08066005c raudraṁ śaraṁ saṁyati supradhautaṁ; pārthārtham atyarthacirāya guptam
08066006a sadārcitaṁ candanacūrṇaśāyinaṁ; suvarṇanālīśayanaṁ mahāviṣam
08066006c pradīptam airāvatavaṁśasaṁbhavaṁ; śiro jihīrṣur yudhi phalgunasya
08066007a tam abravīn madrarājo mahātmā; vaikartanaṁ prekṣya hi saṁhiteṣum
08066007c na karṇa grīvām iṣur eṣa prāpsyate; saṁlakṣya saṁdhatsva śaraṁ śiroghnam
08066008a athābravīt krodhasaṁraktanetraḥ; karṇaḥ śalyaṁ saṁdhiteṣuḥ prasahya
08066008c na saṁdhatte dviḥ śaraṁ śalya karṇo; na mādr̥śāḥ śāṭhyayuktā bhavanti
08066009a tathaivam uktvā visasarja taṁ śaraṁ; balāhakaṁ varṣaghanābhipūjitam
08066009c hato ’si vai phalguna ity avocat; tatas tvarann ūrjitam utsasarja
08066010a saṁdhīyamānaṁ bhujagaṁ dr̥ṣṭvā karṇena mādhavaḥ
08066010c ākramya syandanaṁ padbhyāṁ balena balināṁ varaḥ
08066011a avagāḍhe rathe bhūmau jānubhyām agaman hayāḥ
08066011c tataḥ śaraḥ so ’bhyahanat kirīṭaṁ tasya dhīmataḥ
08066012a athārjunasyottamagātrabhūṣaṇaṁ; dharāviyaddyosalileṣu viśrutam
08066012c balāstrasargottamayatnamanyubhiḥ; śareṇa mūrdhnaḥ sa jahāra sūtajaḥ
08066013a divākarendujvalanagrahatviṣaṁ; suvarṇamuktāmaṇijālabhūṣitam
08066013c puraṁdarārthaṁ tapasā prayatnataḥ; svayaṁ kr̥taṁ yad bhuvanasya sūnunā
08066014a mahārharūpaṁ dviṣatāṁ bhayaṁkaraṁ; vibhāti cātyarthasukhaṁ sugandhi tat
08066014c nijaghnuṣe devaripūn sureśvaraḥ; svayaṁ dadau yat sumanāḥ kirīṭine
08066015a harāmbupākhaṇḍalavittagoptr̥bhiḥ; pinākapāśāśanisāyakottamaiḥ
08066015c surottamair apy aviṣahyam ardituṁ; prasahya nāgena jahāra yad vr̥ṣaḥ
08066016a tad uttameṣūnmathitaṁ viṣāgninā; pradīptam arciṣmad abhikṣiti priyam
08066016c papāta pārthasya kirīṭam uttamaṁ; divākaro ’stād iva parvatāj jvalan
08066017a tataḥ kirīṭaṁ bahuratnamaṇḍitaṁ; jahāra nāgo ’rjunamūrdhato balāt
08066017c gireḥ sujātāṅkurapuṣpitadrumaṁ; mahendravajraḥ śikharaṁ yathottamam
08066018a mahī viyad dyauḥ salilāni vāyunā; yathā vibhinnāni vibhānti bhārata
08066018c tathaiva śabdo bhuvaneṣv abhūt tadā; janā vyavasyan vyathitāś ca caskhaluḥ
08066019a tataḥ samudgrathya sitena vāsasā; svamūrdhajān avyathitaḥ sthito ’rjunaḥ
08066019c vibhāti saṁpūrṇamarīcibhāsvatā; śirogatenodayaparvato yathā
08066020a balāhakaḥ karṇabhujeritas tato; hutāśanārkapratimadyutir mahān
08066020c mahoragaḥ kr̥tavairo ’rjunena; kirīṭam āsādya samutpapāta
08066021a tam abravīd viddhi kr̥tāgasaṁ me; kr̥ṣṇādya mātur vadhajātavairam
08066021c tataḥ kr̥ṣṇaḥ pārtham uvāca saṁkhye; mahoragaṁ kr̥tavairaṁ jahi tvam
08066022a sa evam ukto madhusūdanena; gāṇḍīvadhanvā ripuṣūgradhanvā
08066022c uvāca ko nv eṣa mamādya nāgaḥ; svayaṁ ya āgād garuḍasya vaktram
08066023  kr̥ṣṇa uvāca
08066023a yo ’sau tvayā khāṇḍave citrabhānuṁ; saṁtarpayānena dhanurdhareṇa
08066023c viyadgato bāṇanikr̥ttadeho; hy anekarūpo nihatāsya mātā
08066024a tatas tu jiṣṇuḥ parihr̥tya śeṣāṁś; ciccheda ṣaḍbhir niśitaiḥ sudhāraiḥ
08066024c nāgaṁ viyat tiryag ivotpatantaṁ; sa chinnagātro nipapāta bhūmau
08066025a tasmin muhūrte daśabhiḥ pr̥ṣatkaiḥ; śilāśitair barhiṇavājitaiś ca
08066025c vivyādha karṇaḥ puruṣapravīraṁ; dhanaṁjayaṁ tiryag avekṣamāṇam
08066026a tato ’rjuno dvādaśabhir vimuktair; ākarṇamuktair niśitaiḥ samarpya
08066026c nārācam āśīviṣatulyavegam; ākarṇapūrṇāyatam utsasarja
08066027a sa citravarmeṣuvaro vidārya; prāṇān nirasyann iva sādhu muktaḥ
08066027c karṇasya pītvā rudhiraṁ viveśa; vasuṁdharāṁ śoṇitavājadigdhaḥ
08066028a tato vr̥ṣo bāṇanipātakopito; mahorago daṇḍavighaṭṭito yathā
08066028c tathāśukārī vyasr̥jac charottamān; mahāviṣaḥ sarpa ivottamaṁ viṣam
08066029a janārdanaṁ dvādaśabhiḥ parābhinan; navair navatyā ca śarais tathārjunam
08066029c śareṇa ghoreṇa punaś ca pāṇḍavaṁ; vibhidya karṇo ’bhyanadaj jahāsa ca
08066030a tam asya harṣaṁ mamr̥ṣe na pāṇḍavo; bibheda marmāṇi tato ’sya marmavit
08066030c paraṁ śaraiḥ patribhir indravikramas; tathā yathendro balam ojasāhanat
08066031a tataḥ śarāṇāṁ navatīr navārjunaḥ; sasarja karṇe ’ntakadaṇḍasaṁnibhāḥ
08066031c śarair bhr̥śāyastatanuḥ pravivyathe; tathā yathā vajravidārito ’calaḥ
08066032a maṇipravekottamavajrahāṭakair; alaṁkr̥taṁ cāsya varāṅgabhūṣaṇam
08066032c praviddham urvyāṁ nipapāta patribhir; dhanaṁjayenottamakuṇḍale ’pi ca
08066033a mahādhanaṁ śilpivaraiḥ prayatnataḥ; kr̥taṁ yad asyottamavarma bhāsvaram
08066033c sudīrghakālena tad asya pāṇḍavaḥ; kṣaṇena bāṇair bahudhā vyaśātayat
08066034a sa taṁ vivarmāṇam athottameṣubhiḥ; śaraiś caturbhiḥ kupitaḥ parābhinat
08066034c sa vivyathe ’tyartham ariprahārito; yathāturaḥ pittakaphānilavraṇaiḥ
08066035a mahādhanurmaṇḍalaniḥsr̥taiḥ śitaiḥ; kriyāprayatnaprahitair balena ca
08066035c tatakṣa karṇaṁ bahubhiḥ śarottamair; bibheda marmasv api cārjunas tvaran
08066036a dr̥ḍhāhataḥ patribhir ugravegaiḥ; pārthena karṇo vividhaiḥ śitāgraiḥ
08066036c babhau girir gairikadhāturaktaḥ; kṣaran prapātair iva raktam ambhaḥ
08066037a sāśvaṁ tu karṇaṁ sarathaṁ kirīṭī; samācinod bhārata vatsadantaiḥ
08066037c pracchādayām āsa diśaś ca bāṇaiḥ; sarvaprayatnāt tapanīyapuṅkhaiḥ
08066038a sa vatsadantaiḥ pr̥thupīnavakṣāḥ; samācitaḥ smādhirathir vibhāti
08066038c supuṣpitāśokapalāśaśālmalir; yathācalaḥ spandanacandanāyutaḥ
08066039a śaraiḥ śarīre bahudhā samarpitair; vibhāti karṇaḥ samare viśāṁ pate
08066039c mahīruhair ācitasānukandaro; yathā mahendraḥ śubhakarṇikāravān
08066040a sa bāṇasaṁghān dhanuṣā vyavāsr̥jan; vibhāti karṇaḥ śarajālaraśmivān
08066040c salohito raktagabhastimaṇḍalo; divākaro ’stābhimukho yathā tathā
08066041a bāhvantarād ādhirather vimuktān; bāṇān mahāhīn iva dīpyamānān
08066041c vyadhvaṁsayann arjunabāhumuktāḥ; śarāḥ samāsādya diśaḥ śitāgrāḥ
08066042a tataś cakram apatat tasya bhūmau; sa vihvalaḥ samare sūtaputraḥ
08066042c ghūrṇe rathe brāhmaṇasyābhiśāpād; rāmād upātte ’pratibhāti cāstre
08066043a amr̥ṣyamāṇo vyasanāni tāni; hastau vidhunvan sa vigarhamāṇaḥ
08066043c dharmapradhānān abhipāti dharma; ity abruvan dharmavidaḥ sadaiva
08066043e mamāpi nimno ’dya na pāti bhaktān; manye na nityaṁ paripāti dharmaḥ
08066044a evaṁ bruvan praskhalitāśvasūto; vicālyamāno ’rjunaśastrapātaiḥ
08066044c marmābhighātāc chalitaḥ kriyāsu; punaḥ punar dharmam agarhad ājau
08066045a tataḥ śarair bhīmatarair avidhyat tribhir āhave
08066045c haste karṇas tadā pārtham abhyavidhyac ca saptabhiḥ
08066046a tato ’rjunaḥ saptadaśa tigmatejān ajihmagān
08066046c indrāśanisamān ghorān asr̥jat pāvakopamān
08066047a nirbhidya te bhīmavegā nyapatan pr̥thivītale
08066047c kampitātmā tathā karṇaḥ śaktyā ceṣṭām adarśayat
08066048a balenātha sa saṁstabhya brahmāstraṁ samudairayat
08066048c aindrāstram arjunaś cāpi tad dr̥ṣṭvābhinyamantrayat
08066049a gāṇḍīvaṁ jyāṁ ca bāṇāṁś ca anumantrya dhanaṁjayaḥ
08066049c asr̥jac charavarṣāṇi varṣāṇīva puraṁdaraḥ
08066050a tatas tejomayā bāṇā rathāt pārthasya niḥsr̥tāḥ
08066050c prādurāsan mahāvīryāḥ karṇasya ratham antikāt
08066051a tān karṇas tv agrato ’bhyastān moghāṁś cakre mahārathaḥ
08066051c tato ’bravīd vr̥ṣṇivīras tasminn astre vināśite
08066052a visr̥jāstraṁ paraṁ pārtha rādheyo grasate śarān
08066052c brahmāstram arjunaś cāpi saṁmantryātha prayojayat
08066053a chādayitvā tato bāṇaiḥ karṇaṁ prabhrāmya cārjunaḥ
08066053c tasya karṇaḥ śaraiḥ kruddhaś ciccheda jyāṁ sutejanaiḥ
08066054a tato jyām avadhāyānyām anumr̥jya ca pāṇḍavaḥ
08066054c śarair avākirat karṇaṁ dīpyamānaiḥ sahasraśaḥ
08066055a tasya jyācchedanaṁ karṇo jyāvadhānaṁ ca saṁyuge
08066055c nānvabudhyata śīghratvāt tad adbhutam ivābhavat
08066056a astrair astrāṇi rādheyaḥ pratyahan savyasācinaḥ
08066056c cakre cābhyadhikaṁ pārthāt svavīryaṁ pratidarśayan
08066057a tataḥ kr̥ṣṇo ’rjunaṁ dr̥ṣṭvā karṇāstreṇābhipīḍitam
08066057c abhyasyety abravīt pārtham ātiṣṭhāstram anuttamam
08066058a tato ’nyam agnisadr̥śaṁ śaraṁ sarpaviṣopamam
08066058c aśmasāramayaṁ divyam anumantrya dhanaṁjayaḥ
08066059a raudram astraṁ samādāya kṣeptukāmaḥ kirīṭavān
08066059c tato ’grasan mahī cakraṁ rādheyasya mahāmr̥dhe
08066060a grastacakras tu rādheyaḥ kopād aśrūṇy avartayat
08066060c so ’bravīd arjunaṁ cāpi muhūrtaṁ kṣama pāṇḍava
08066061a madhye cakram avagrastaṁ dr̥ṣṭvā daivād idaṁ mama
08066061c pārtha kāpuruṣācīrṇam abhisaṁdhiṁ vivarjaya
08066062a prakīrṇakeśe vimukhe brāhmaṇe ca kr̥tāñjalau
08066062c śaraṇāgate nyastaśastre tathā vyasanage ’rjuna
08066063a abāṇe bhraṣṭakavace bhraṣṭabhagnāyudhe tathā
08066063c na śūrāḥ praharanty ājau na rājñe pārthivās tathā
08066063e tvaṁ ca śūro ’si kaunteya tasmāt kṣama muhūrtakam
08066064a yāvac cakram idaṁ bhūmer uddharāmi dhanaṁjaya
08066064c na māṁ rathastho bhūmiṣṭham asajjaṁ hantum arhasi
08066064e na vāsudevāt tvatto vā pāṇḍaveya bibhemy aham
08066065a tvaṁ hi kṣatriyadāyādo mahākulavivardhanaḥ
08066065c smr̥tvā dharmopadeśaṁ tvaṁ muhūrtaṁ kṣama pāṇḍava
08067001  saṁjaya uvāca
08067001a athābravīd vāsudevo rathastho; rādheya diṣṭyā smarasīha dharmam
08067001c prāyeṇa nīcā vyasaneṣu magnā; nindanti daivaṁ kukr̥taṁ na tat tat
08067002a yad draupadīm ekavastrāṁ sabhāyām; ānāyya tvaṁ caiva suyodhanaś ca
08067002c duḥśāsanaḥ śakuniḥ saubalaś ca; na te karṇa pratyabhāt tatra dharmaḥ
08067003a yadā sabhāyāṁ kaunteyam anakṣajñaṁ yudhiṣṭhiram
08067003c akṣajñaḥ śakunir jetā tadā dharmaḥ kva te gataḥ
08067004a yadā rajasvalāṁ kr̥ṣṇāṁ duḥśāsanavaśe sthitām
08067004c sabhāyāṁ prāhasaḥ karṇa kva te dharmas tadā gataḥ
08067005a rājyalubdhaḥ punaḥ karṇa samāhvayasi pāṇḍavam
08067005c gāndhārarājam āśritya kva te dharmas tadā gataḥ
08067006a evam ukte tu rādheye vāsudevena pāṇḍavam
08067006c manyur abhyāviśat tīvraḥ smr̥tvā tat tad dhanaṁjayam
08067007a tasya krodhena sarvebhyaḥ srotobhyas tejaso ’rciṣaḥ
08067007c prādurāsan mahārāja tad adbhutam ivābhavat
08067008a taṁ samīkṣya tataḥ karṇo brahmāstreṇa dhanaṁjayam
08067008c abhyavarṣat punar yatnam akarod rathasarjane
08067008e tad astram astreṇāvārya prajahārāsya pāṇḍavaḥ
08067009a tato ’nyad astraṁ kaunteyo dayitaṁ jātavedasaḥ
08067009c mumoca karṇam uddiśya tat prajajvāla vai bhr̥śam
08067010a vāruṇena tataḥ karṇaḥ śamayām āsa pāvakam
08067010c jīmūtaiś ca diśaḥ sarvāś cakre timiradurdināḥ
08067011a pāṇḍaveyas tv asaṁbhrānto vāyavyāstreṇa vīryavān
08067011c apovāha tadābhrāṇi rādheyasya prapaśyataḥ
08067012a taṁ hastikakṣyāpravaraṁ ca bāṇaiḥ; suvarṇamuktāmaṇivajramr̥ṣṭam
08067012c kālaprayatnottamaśilpiyatnaiḥ; kr̥taṁ surūpaṁ vitamaskam uccaiḥ
08067013a ūrjaskaraṁ tava sainyasya nityam; amitravitrāsanam īḍyarūpam
08067013c vikhyātam ādityasamasya loke; tviṣā samaṁ pāvakabhānucandraiḥ
08067014a tataḥ kṣureṇādhiratheḥ kirīṭī; suvarṇapuṅkhena śitena yattaḥ
08067014c śriyā jvalantaṁ dhvajam unmamātha; mahārathasyādhirather mahātmā
08067015a yaśaś ca dharmaś ca jayaś ca māriṣa; priyāṇi sarvāṇi ca tena ketunā
08067015c tadā kurūṇāṁ hr̥dayāni cāpatan; babhūva hāheti ca nisvano mahān
08067016a atha tvaran karṇavadhāya pāṇḍavo; mahendravajrānaladaṇḍasaṁnibham
08067016c ādatta pārtho ’ñjalikaṁ niṣaṅgāt; sahasraraśmer iva raśmim uttamam
08067017a marmacchidaṁ śoṇitamāṁsadigdhaṁ; vaiśvānarārkapratimaṁ mahārham
08067017c narāśvanāgāsuharaṁ tryaratniṁ; ṣaḍvājam añjogatim ugravegam
08067018a sahasranetrāśanitulyatejasaṁ; samānakravyādam ivātiduḥsaham
08067018c pinākanārāyaṇacakrasaṁnibhaṁ; bhayaṁkaraṁ prāṇabhr̥tāṁ vināśanam
08067019a yuktvā mahāstreṇa pareṇa mantravid; vikr̥ṣya gāṇḍīvam uvāca sasvanam
08067019c ayaṁ mahāstro ’pratimo dhr̥taḥ śaraḥ; śarīrabhic cāsuharaś ca durhr̥daḥ
08067020a tapo ’sti taptaṁ guravaś ca toṣitā; mayā yad iṣṭaṁ suhr̥dāṁ tathā śrutam
08067020c anena satyena nihantv ayaṁ śaraḥ; sudaṁśitaḥ karṇam ariṁ mamājitaḥ
08067021a ity ūcivāṁs taṁ sa mumoca bāṇaṁ; dhanaṁjayaḥ karṇavadhāya ghoram
08067021c kr̥tyām atharvāṅgirasīm ivogrāṁ; dīptām asahyāṁ yudhi mr̥tyunāpi
08067022a bruvan kirīṭī tam atiprahr̥ṣṭo; ayaṁ śaro me vijayāvaho ’stu
08067022c jighāṁsur arkendusamaprabhāvaḥ; karṇaṁ samāptiṁ nayatāṁ yamāya
08067023a teneṣuvaryeṇa kirīṭamālī; prahr̥ṣṭarūpo vijayāvahena
08067023c jighāṁsur arkendusamaprabheṇa; cakre viṣaktaṁ ripum ātatāyī
08067024a tad udyatādityasamānavarcasaṁ; śarannabhomadhyagabhāskaropamam
08067024c varāṅgam urvyām apatac camūpater; divākaro ’stād iva raktamaṇḍalaḥ
08067025a tad asya dehī satataṁ sukhoditaṁ; svarūpam atyartham udārakarmaṇaḥ
08067025c pareṇa kr̥cchreṇa śarīram atyajad; gr̥haṁ maharddhīva sasaṅgam īśvaraḥ
08067026a śarair vibhugnaṁ vyasu tad vivarmaṇaḥ; papāta karṇasya śarīram ucchritam
08067026c sravadvraṇaṁ gairikatoyavisravaṁ; girer yathā vajrahataṁ śiras tathā
08067027a dehāt tu karṇasya nipātitasya; tejo dīptaṁ khaṁ vigāhyācireṇa
08067027c tad adbhutaṁ sarvamanuṣyayodhāḥ; paśyanti rājan nihate sma karṇe
08067028a taṁ somakāḥ prekṣya hataṁ śayānaṁ; prītā nādaṁ saha sainyair akurvan
08067028c tūryāṇi cājaghnur atīva hr̥ṣṭā; vāsāṁsi caivādudhuvur bhujāṁś ca
08067028e balānvitāś cāpy apare hy anr̥tyann; anyonyam āśliṣya nadanta ūcuḥ
08067029a dr̥ṣṭvā tu karṇaṁ bhuvi niṣṭanantaṁ; hataṁ rathāt sāyakenāvabhinnam
08067029c mahānilenāgnim ivāpaviddhaṁ; yajñāvasāne śayane niśānte
08067030a śarair ācitasarvāṅgaḥ śoṇitaughapariplutaḥ
08067030c vibhāti dehaḥ karṇasya svaraśmibhir ivāṁśumān
08067031a pratāpya senām āmitrīṁ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ
08067031c balinārjunakālena nīto ’staṁ karṇabhāskaraḥ
08067032a astaṁ gacchan yathādityaḥ prabhām ādāya gacchati
08067032c evaṁ jīvitam ādāya karṇasyeṣur jagāma ha
08067033a aparāhṇe parāhṇasya sūtaputrasya māriṣa
08067033c chinnam añjalikenājau sotsedham apatac chiraḥ
08067034a upary upari sainyānāṁ tasya śatros tad añjasā
08067034c śiraḥ karṇasya sotsedham iṣuḥ so ’pāharad drutam
08067035  saṁjaya uvāca
08067035a karṇaṁ tu śūraṁ patitaṁ pr̥thivyāṁ; śarācitaṁ śoṇitadigdhagātram
08067035c dr̥ṣṭvā śayānaṁ bhuvi madrarājaś; chinnadhvajenāpayayau rathena
08067036a karṇe hate kuravaḥ prādravanta; bhayārditā gāḍhaviddhāś ca saṁkhye
08067036c avekṣamāṇā muhur arjunasya; dhvajaṁ mahāntaṁ vapuṣā jvalantam
08067037a sahasranetrapratimānakarmaṇaḥ; sahasrapatrapratimānanaṁ śubham
08067037c sahasraraśmir dinasaṁkṣaye yathā; tathāpatat tasya śiro vasuṁdharām
08068001  saṁjaya uvāca
08068001a śalyas tu karṇārjunayor vimarde; balāni dr̥ṣṭvā mr̥ditāni bāṇaiḥ
08068001c duryodhanaṁ yāntam avekṣamāṇo; saṁdarśayad bhārata yuddhabhūmim
08068002a nipātitasyandanavājināgaṁ; dr̥ṣṭvā balaṁ tad dhatasūtaputram
08068002c duryodhano ’śrupratipūrṇanetro; muhur muhur nyaśvasad ārtarūpaḥ
08068003a karṇaṁ tu śūraṁ patitaṁ pr̥thivyāṁ; śarācitaṁ śoṇitadigdhagātram
08068003c yadr̥cchayā sūryam ivāvanisthaṁ; didr̥kṣavaḥ saṁparivārya tasthuḥ
08068004a prahr̥ṣṭavitrastaviṣaṇṇavismr̥tās; tathāpare śokagatā ivābhavan
08068004c pare tvadīyāś ca paraspareṇa; yathā yathaiṣāṁ prakr̥tis tathābhavan
08068005a praviddhavarmābharaṇāmbarāyudhaṁ; dhanaṁjayenābhihataṁ hataujasam
08068005c niśamya karṇaṁ kuravaḥ pradudruvur; hatarṣabhā gāva ivākulākulāḥ
08068006a kr̥tvā vimardaṁ bhr̥śam arjunena; karṇaṁ hataṁ kesariṇeva nāgam
08068006c dr̥ṣṭvā śayānaṁ bhuvi madrarājo; bhīto ’pasarpat sarathaḥ suśīghram
08068007a madrādhipaś cāpi vimūḍhacetās; tūrṇaṁ rathenāpahr̥tadhvajena
08068007c duryodhanasyāntikam etya śīghraṁ; saṁbhāṣya duḥkhārtam uvāca vākyam
08068008a viśīrṇanāgāśvarathapravīraṁ; balaṁ tvadiyaṁ yamarāṣṭrakalpam
08068008c anyonyam āsādya hataṁ mahadbhir; narāśvanāgair girikūṭakalpaiḥ
08068009a naitādr̥śaṁ bhārata yuddham āsīd; yathādya karṇārjunayor babhūva
08068009c grastau hi karṇena sametya kr̥ṣṇāv; anye ca sarve tava śatravo ye
08068010a daivaṁ tu yat tat svavaśaṁ pravr̥ttaṁ; tat pāṇḍavān pāti hinasti cāsmān
08068010c tavārthasiddhyarthakarā hi sarve; prasahya vīrā nihatā dviṣadbhiḥ
08068011a kuberavaivasvatavāsavānāṁ; tulyaprabhāvāmbupateś ca vīrāḥ
08068011c vīryeṇa śauryeṇa balena caiva; tais taiś ca yuktā vipulair guṇaughaiḥ
08068012a avadhyakalpā nihatā narendrās; tavārthakāmā yudhi pāṇḍaveyaiḥ
08068012c tan mā śuco bhārata diṣṭam etat; paryāyasiddhir na sadāsti siddhiḥ
08068013a etad vaco madrapater niśamya; svaṁ cāpanītaṁ manasā nirīkṣya
08068013c duryodhano dīnamanā visaṁjñaḥ; punaḥ punar nyaśvasad ārtarūpaḥ
08068014a taṁ dhyānamūkaṁ kr̥paṇaṁ bhr̥śārtam; ārtāyanir dīnam uvāca vākyam
08068014c paśyedam ugraṁ naravājināgair; āyodhanaṁ vīrahataiḥ prapannam
08068015a mahīdharābhaiḥ patitair mahāgajaiḥ; sakr̥t praviddhaiḥ śaraviddhamarmabhiḥ
08068015c tair vihvaladbhiś ca gatāsubhiś ca; pradhvastayantrāyudhavarmayodhaiḥ
08068016a vajrāpaviddhair iva cācalendrair; vibhinnapāṣāṇamr̥gadrumauṣadhaiḥ
08068016c praviddhaghaṇṭāṅkuśatomaradhvajaiḥ; sahemamālai rudhiraughasaṁplutaiḥ
08068017a śarāvabhinnaiḥ patitaiś ca vājibhiḥ; śvasadbhir anyaiḥ kṣatajaṁ vamadbhiḥ
08068017c dīnaiḥ stanadbhiḥ parivr̥ttanetrair; mahīṁ daśadbhiḥ kr̥paṇaṁ nadadbhiḥ
08068018a tathāpaviddhair gajavājiyodhair; mandāsubhiś caiva gatāsubhiś ca
08068018c narāśvanāgaiś ca rathaiś ca marditair; mahī mahāvaitaraṇīva durdr̥śā
08068019a gajair nikr̥ttāparahastagātrair; udvepamānaiḥ patitaiḥ pr̥thivyām
08068019c yaśasvibhir nāgarathāśvayodhibhiḥ; padātibhiś cābhimukhair hataiḥ paraiḥ
08068019e viśīrṇavarmābharaṇāmbarāyudhair; vr̥tā niśāntair iva pāvakair mahī
08068020a śaraprahārābhihatair mahābalair; avekṣyamāṇaiḥ patitaiḥ sahasraśaḥ
08068020c pranaṣṭasaṁjñaiḥ punar ucchvasadbhir; mahī babhūvānugatair ivāgnibhiḥ
08068020e divaś cyutair bhūr atidīptimadbhir; naktaṁ grahair dyaur amaleva dīptaiḥ
08068021a śarās tu karṇārjunabāhumuktā; vidārya nāgāśvamanuṣyadehān
08068021c prāṇān nirasyāśu mahīm atīyur; mahoragā vāsam ivābhito ’straiḥ
08068022a hatair manuṣyāśvagajaiś ca saṁkhye; śarāvabhinnaiś ca rathair babhūva
08068022c dhanaṁjayasyādhiratheś ca mārge; gajair agamyā vasudhātidurgā
08068023a rathair vareṣūn mathitaiś ca yodhaiḥ; saṁsyūtasūtāśvavarāyudhadhvajaiḥ
08068023c viśīrṇaśastrair vinikr̥ttabandhurair; nikr̥ttacakrākṣayugatriveṇubhiḥ
08068024a vimuktayantrair nihatair ayasmayair; hatānuṣaṅgair viniṣaṅgabandhuraiḥ
08068024c prabhagnanīḍair maṇihemamaṇḍitaiḥ; str̥tā mahī dyaur iva śāradair ghanaiḥ
08068025a vikr̥ṣyamaṇair javanair alaṁkr̥tair; hateśvarair ājirathaiḥ sukalpitaiḥ
08068025c manuṣyamātaṅgarathāśvarāśibhir; drutaṁ vrajanto bahudhā vicūrṇitāḥ
08068026a sahemapaṭṭāḥ parighāḥ paraśvadhāḥ; kaḍaṅgarāyomusalāni paṭṭiśāḥ
08068026c petuś ca khaḍgā vimalā vikośā; gadāś ca jāmbūnadapaṭṭabaddhāḥ
08068027a cāpāni rukmāṅgadabhūṣaṇāni; śarāś ca kārtasvaracitrapuṅkhāḥ
08068027c r̥ṣṭyaś ca pītā vimalā vikośāḥ; prāsāḥ sakhaḍgāḥ kanakāvabhāsāḥ
08068028a chatrāṇi vālavyajanāni śaṅkhāḥ; srajaś ca puṣpottamahemacitrāḥ
08068028c kuthāḥ patākāmbaraveṣṭitāś ca; kirīṭamālā mukuṭāś ca śubhrāḥ
08068029a prakīrṇakā viprakīrṇāḥ kuthāś ca; pradhānamuktātaralāś ca hārāḥ
08068029c āpīḍakeyūravarāṅgadāni; graiveyaniṣkāḥ sasuvarṇasūtrāḥ
08068030a maṇyuttamā vajrasuvarṇamuktā; ratnāni coccāvacamaṅgalāni
08068030c gātrāṇi cātyantasukhocitāni; śirāṁsi cendupratimānanāni
08068031a dehāṁś ca bhogāṁś ca paricchadāṁś ca; tyaktvā manojñāni sukhāni cāpi
08068031c svadharmaniṣṭhāṁ mahatīm avāpya; vyāptāṁś ca lokān yaśasā samīyuḥ
08068032a ity evam uktvā virarāma śalyo; duryodhanaḥ śokaparītacetāḥ
08068032c hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇa; ārto visaṁjño bhr̥śam aśrunetraḥ
08068033a taṁ droṇaputrapramukhā narendrāḥ; sarve samāśvāsya saha prayānti
08068033c nirīkṣamāṇā muhur arjunasya; dhvajaṁ mahāntaṁ yaśasā jvalantam
08068034a narāśvamātaṅgaśarīrajena; raktena siktā rudhireṇa bhūmiḥ
08068034c raktāmbarasrak tapanīyayogān; nārī prakāśā iva sarvagamyā
08068035a pracchannarūpā rudhireṇa rājan; raudre muhūrte ’tivirājamānāḥ
08068035c naivāvatasthuḥ kuravaḥ samīkṣya; pravrājitā devalokāś ca sarve
08068036a vadhena karṇasya suduḥkhitās te; hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇāḥ
08068036c drutaṁ prayātāḥ śibirāṇi rājan; divākaraṁ raktam avekṣamāṇāḥ
08068037a gāṇḍīvamuktais tu suvarṇapuṅkhaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ śoṇitadigdhavājaiḥ
08068037c śaraiś citāṅgo bhuvi bhāti karṇo; hato ’pi san sūrya ivāṁśumālī
08068038a karṇasya dehaṁ rudhirāvasiktaṁ; bhaktānukampī bhagavān vivasvān
08068038c spr̥ṣṭvā karair lohitaraktarūpaḥ; siṣṇāsur abhyeti paraṁ samudram
08068039a itīva saṁcintya surarṣisaṁghāḥ; saṁprasthitā yānti yathāniketam
08068039c saṁcintayitvā ca janā visasrur; yathāsukhaṁ khaṁ ca mahītalaṁ ca
08068040a tad adbhutaṁ prāṇabhr̥tāṁ bhayaṁkaraṁ; niśamya yuddhaṁ kuruvīramukhyayoḥ
08068040c dhanaṁjayasyādhiratheś ca vismitāḥ; praśaṁsamānāḥ prayayus tadā janāḥ
08068041a śaraiḥ saṁkr̥ttavarmāṇaṁ vīraṁ viśasane hatam
08068041c gatāsum api rādheyaṁ naiva lakṣmīr vyamuñcata
08068042a nānābharaṇavān rājan mr̥ṣṭajāmbūnadāṅgadaḥ
08068042c hato vaikartanaḥ śete pādapo ’ṅkuravān iva
08068043a kanakottamasaṁkāśaḥ pradīpta iva pāvakaḥ
08068043c saputraḥ puruṣavyāghraḥ saṁśāntaḥ pārthatejasā
08068043e pratāpya pāṇḍavān rājan pāñcālāṁś cāstratejasā
08068044a dadānīty eva yo ’vocan na nāstīty arthito ’rthibhiḥ
08068044c sadbhiḥ sadā satpuruṣaḥ sa hato dvairathe vr̥ṣaḥ
08068045a yasya brāhmaṇasāt sarvam ātmārthaṁ na mahātmanaḥ
08068045c nādeyaṁ brāhmaṇeṣv āsīd yasya svam api jīvitam
08068046a sadā nr̥̄ṇāṁ priyo dātā priyadāno divaṁ gataḥ
08068046c ādāya tava putrāṇāṁ jayāśāṁ śarma varma ca
08068047a hate sma karṇe sarito na sravanti; jagāma cāstaṁ kaluṣo divākaraḥ
08068047c grahaś ca tiryag jvalitārkavarṇo; yamasya putro ’bhyudiyāya rājan
08068048a nabhaḥ paphālātha nanāda corvī; vavuś ca vātāḥ paruṣātivelam
08068048c diśaḥ sadhūmāś ca bhr̥śaṁ prajajvalur; mahārṇavāś cukṣubhire ca sasvanāḥ
08068049a sakānanāḥ sādricayāś cakampuḥ; pravivyathur bhūtagaṇāś ca māriṣa
08068049c br̥haspatī rohiṇīṁ saṁprapīḍya; babhūva candrārkasamānavarṇaḥ
08068050a hate karṇe na diśo viprajajñus; tamovr̥tā dyaur vicacāla bhūmiḥ
08068050c papāta colkā jvalanaprakāśā; niśācarāś cāpy abhavan prahr̥ṣṭāḥ
08068051a śaśiprakāśānanam arjuno yadā; kṣureṇa karṇasya śiro nyapātayat
08068051c athāntarikṣe divi ceha cāsakr̥d; babhūva hāheti janasya nisvanaḥ
08068052a sa devagandharvamanuṣyapūjitaṁ; nihatya karṇaṁ ripum āhave ’rjunaḥ
08068052c rarāja pārthaḥ parameṇa tejasā; vr̥traṁ nihatyeva sahasralocanaḥ
08068053a tato rathenāmbudavr̥ndanādinā; śarannabhomadhyagabhāskaratviṣā
08068053c patākinā bhīmaninādaketunā; himenduśaṅkhasphaṭikāvabhāsinā
08068053e suvarṇamuktāmaṇivajravidrumair; alaṁkr̥tenāpratimānaraṁhasā
08068054a narottamau pāṇḍavakeśimardanāv; udāhitāv agnidivākaropamau
08068054c raṇājire vītabhayau virejatuḥ; samānayānāv iva viṣṇuvāsavau
08068055a tato dhanurjyātalaneminisvanaiḥ; prasahya kr̥tvā ca ripūn hataprabhān
08068055c saṁsādhayitvaiva kurūñ śaraughaiḥ; kapidhvajaḥ pakṣivaradhvajaś ca
08068055e prasahya śaṅkhau dhamatuḥ sughoṣau; manāṁsy arīṇām avasādayantau
08068056a suvarṇajālāvatatau mahāsvanau; himāvadātau parigr̥hya pāṇibhiḥ
08068056c cucumbatuḥ śaṅkhavarau nr̥ṇāṁ varau; varānanābhyāṁ yugapac ca dadhmatuḥ
08068057a pāñcajanyasya nirghoṣo devadattasya cobhayoḥ
08068057c pr̥thivīm antarikṣaṁ ca dyām apaś cāpy apūrayat
08068058a tau śaṅkhaśabdena ninādayantau; vanāni śailān sarito diśaś ca
08068058c vitrāsayantau tava putrasenāṁ; yudhiṣṭhiraṁ nandayataḥ sma vīrau
08068059a tataḥ prayātāḥ kuravo javena; śrutvaiva śaṅkhasvanam īryamāṇam
08068059c vihāya madrādhipatiṁ patiṁ ca; duryodhanaṁ bhārata bhāratānām
08068060a mahāhave taṁ bahu śobhamānaṁ; dhanaṁjayaṁ bhūtagaṇāḥ sametāḥ
08068060c tadānvamodanta janārdanaṁ ca; prabhākarāv abhyuditau yathaiva
08068061a samācitau karṇaśaraiḥ paraṁtapāv; ubhau vyabhātāṁ samare ’cyutārjunau
08068061c tamo nihatyābhyuditau yathāmalau; śaśāṅkasūryāv iva raśmimālinau
08068062a vihāya tān bāṇagaṇān athāgatau; suhr̥dvr̥tāv apratimānavikramau
08068062c sukhaṁ praviṣṭau śibiraṁ svam īśvarau; sadasyahūtāv iva vāsavācyutau
08068063a sadevagandharvamanuṣyacāraṇair; maharṣibhir yakṣamahoragair api
08068063c jayābhivr̥ddhyā parayābhipūjitau; nihatya karṇaṁ paramāhave tadā
08069001  saṁjaya uvāca
08069001a tathā nipātite karṇe tava sainye ca vidrute
08069001c āśliṣya pārthaṁ dāśārho harṣād vacanam abravīt
08069002a hato balabhidā vr̥tras tvayā karṇo dhanaṁjaya
08069002c vadhaṁ vai karṇavr̥trābhyāṁ kathayiṣyanti mānavāḥ
08069003a vajriṇā nihato vr̥traḥ saṁyuge bhūritejasā
08069003c tvayā tu nihataḥ karṇo dhanuṣā niśitaiḥ śaraiḥ
08069004a tam imaṁ vikramaṁ loke prathitaṁ te yaśovaham
08069004c nivedayāvaḥ kaunteya dharmarājāya dhīmate
08069005a vadhaṁ karṇasya saṁgrāme dīrghakālacikīrṣitam
08069005c nivedya dharmarājasya tvam ānr̥ṇyaṁ gamiṣyasi
08069006a tathety ukte keśavas tu pārthena yadupuṅgavaḥ
08069006c paryavartayad avyagro rathaṁ rathavarasya tam
08069007a dhr̥ṣṭadyumnaṁ yudhāmanyuṁ mādrīputrau vr̥kodaram
08069007c yuyudhānaṁ ca govinda idaṁ vacanam abravīt
08069008a parān abhimukhā yattās tiṣṭhadhvaṁ bhadram astu vaḥ
08069008c yāvad āvedyate rājñe hataḥ karṇo ’rjunena vai
08069009a sa taiḥ śūrair anujñāto yayau rājaniveśanam
08069009c pārtham ādāya govindo dadarśa ca yudhiṣṭhiram
08069010a śayānaṁ rājaśārdūlaṁ kāñcane śayanottame
08069010c agr̥hṇītāṁ ca caraṇau muditau pārthivasya tau
08069011a tayoḥ praharṣam ālakṣya prahārāṁś cātimānuṣān
08069011c rādheyaṁ nihataṁ matvā samuttasthau yudhiṣṭhiraḥ
08069012a tato ’smai tad yathāvr̥ttaṁ vāsudevaḥ priyaṁvadaḥ
08069012c kathayām āsa karṇasya nidhanaṁ yadunandanaḥ
08069013a īṣad utsmayamānas tu kr̥ṣṇo rājānam abravīt
08069013c yudhiṣṭhiraṁ hatāmitraṁ kr̥tāñjalir athācyutaḥ
08069014a diṣṭyā gāṇḍīvadhanvā ca pāṇḍavaś ca vr̥kodaraḥ
08069014c tvaṁ cāpi kuśalī rājan mādrīputrau ca pāṇḍavau
08069015a muktā vīrakṣayād asmāt saṁgrāmāl lomaharṣaṇāt
08069015c kṣipram uttarakālāni kuru kāryāṇi pārthiva
08069016a hato vaikartanaḥ krūraḥ sūtaputro mahābalaḥ
08069016c diṣṭyā jayasi rājendra diṣṭyā vardhasi pāṇḍava
08069017a yaḥ sa dyūtajitāṁ kr̥ṣṇāṁ prāhasat puruṣādhamaḥ
08069017c tasyādya sūtaputrasya bhūmiḥ pibati śoṇitam
08069018a śete ’sau śaradīrṇāṅgaḥ śatrus te kurupuṁgava
08069018c taṁ paśya puruṣavyāghra vibhinnaṁ bahudhā śaraiḥ
08069019a yudhiṣṭhiras tu dāśārhaṁ prahr̥ṣṭaḥ pratyapūjayat
08069019c diṣṭyā diṣṭyeti rājendra prītyā cedam uvāca ha
08069020a naitac citraṁ mahābāho tvayi devakinandana
08069020c tvayā sārathinā pārtho yat kuryād adya pauruṣam
08069021a pragr̥hya ca kuruśreṣṭhaḥ sāṅgadaṁ dakṣiṇaṁ bhujam
08069021c uvāca dharmabhr̥t pārtha ubhau tau keśavārjunau
08069022a naranārāyaṇau devau kathitau nāradena ha
08069022c dharmasaṁsthāpane yuktau purāṇau puruṣottamau
08069023a asakr̥c cāpi medhāvī kr̥ṣṇadvaipāyano mama
08069023c kathām etāṁ mahābāho divyām akathayat prabhuḥ
08069024a tava kr̥ṣṇa prabhāveṇa gāṇḍīvena dhanaṁjayaḥ
08069024c jayaty abhimukhāñ śatrūn na cāsīd vimukhaḥ kva cit
08069025a jayaś caiva dhruvo ’smākaṁ na tv asmākaṁ parājayaḥ
08069025c yadā tvaṁ yudhi pārthasya sārathyam upajagmivān
08069026a evam uktvā mahārāja taṁ rathaṁ hemabhūṣitam
08069026c dantavarṇair hayair yuktaṁ kālavālair mahārathaḥ
08069027a āsthāya puruṣavyāghraḥ svabalenābhisaṁvr̥taḥ
08069027c kr̥ṣṇārjunābhyāṁ vīrābhyām anumanya tataḥ priyam
08069028a āgato bahuvr̥ttāntaṁ draṣṭum āyodhanaṁ tadā
08069028c ābhāṣamāṇas tau vīrāv ubhau mādhavaphalgunau
08069029a sa dadarśa raṇe karṇaṁ śayānaṁ puruṣarṣabham
08069029c gāṇḍīvamuktair viśikhaiḥ sarvataḥ śakalīkr̥tam
08069030a saputraṁ nihataṁ dr̥ṣṭvā karṇaṁ rājā yudhiṣṭhiraḥ
08069030c praśaśaṁsa naravyāghrāv ubhau mādhavapāṇḍavau
08069031a adya rājāsmi govinda pr̥thivyāṁ bhrātr̥bhiḥ saha
08069031c tvayā nāthena vīreṇa viduṣā paripālitaḥ
08069032a hataṁ dr̥ṣṭvā naravyāghraṁ rādheyam abhimāninam
08069032c nirāśo ’dya durātmāsau dhārtarāṣṭro bhaviṣyati
08069032e jīvitāc cāpi rājyāc ca hate karṇe mahārathe
08069033a tvatprasādād vayaṁ caiva kr̥tārthāḥ puruṣarṣabha
08069033c tvaṁ ca gāṇḍīvadhanvā ca vijayī yadunandana
08069033e diṣṭyā jayasi govinda diṣṭyā karṇo nipātitaḥ
08069034a evaṁ sa bahuśo hr̥ṣṭaḥ praśaśaṁsa janārdanam
08069034c arjunaṁ cāpi rājendra dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
08069035a tato bhīmaprabhr̥tibhiḥ sarvaiś ca bhrātr̥bhir vr̥tam
08069035c vardhayanti sma rājānaṁ harṣayuktā mahārathāḥ
08069036a nakulaḥ sahadevaś ca pāṇḍavaś ca vr̥kodaraḥ
08069036c sātyakiś ca mahārāja vr̥ṣṇīnāṁ pravaro rathaḥ
08069037a dhr̥ṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca pāṇḍupāñcālasr̥ñjayāḥ
08069037c pūjayanti sma kaunteyaṁ nihate sūtanandane
08069038a te vardhayitvā nr̥patiṁ pāṇḍuputraṁ yudhiṣṭhiram
08069038c jitakāśino labdhalakṣā yuddhaśauṇḍāḥ prahāriṇaḥ
08069039a stuvantaḥ stavayuktābhir vāgbhiḥ kr̥ṣṇau paraṁtapau
08069039c jagmuḥ svaśibirāyaiva mudā yuktā mahārathāḥ
08069040a evam eṣa kṣayo vr̥ttaḥ sumahām̐l lomaharṣaṇaḥ
08069040c tava durmantrite rājann atītaṁ kiṁ nu śocasi
08069041  vaiśaṁpāyana uvāca
08069041a śrutvā tad apriyaṁ rājan dhr̥tarāṣṭro mahīpatiḥ
08069041c papāta bhūmau niśceṣṭaḥ kauravyaḥ paramārtivān
08069041e tathā satyavratā devī gāndhārī dharmadarśinī
08069042a taṁ pratyagr̥hṇād viduro nr̥patiṁ saṁjayas tathā
08069042c paryāśvāsayataś caivaṁ tāv ubhāv eva bhūmipam
08069043a tathaivotthāpayām āsur gāndhārīṁ rājayoṣitaḥ
08069043c tābhyām āśvāsito rājā tūṣṇīm āsīd vicetanaḥ