% Mahabharata: Sabhaparvan
% Last updated: Wed Apr 19 2006
% Encoding: Unicode Devanagari
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
02001001  वैशंपायन उवाच
02001001a ततोऽब्रवीन्मयः पार्थं वासुदेवस्य संनिधौ
02001001c प्राञ्जलिः श्लक्ष्णया वाचा पूजयित्वा पुनः पुनः
02001002a अस्माच्च कृष्णात्संक्रुद्धात्पावकाच्च दिधक्षतः
02001002c त्वया त्रातोऽस्मि कौन्तेय ब्रूहि किं करवाणि ते
02001003  अर्जुन उवाच
02001003a कृतमेव त्वया सर्वं स्वस्ति गच्छ महासुर
02001003c प्रीतिमान्भव मे नित्यं प्रीतिमन्तो वयं च ते
02001004  मय उवाच
02001004a युक्तमेतत्त्वयि विभो यथात्थ पुरुषर्षभ
02001004c प्रीतिपूर्वमहं किंचित्कर्तुमिच्छामि भारत
02001005a अहं हि विश्वकर्मा वै दानवानां महाकविः
02001005c सोऽहं वै त्वत्कृते किंचित्कर्तुमिच्छामि पाण्डव
02001006  अर्जुन उवाच
02001006a प्राणकृच्छ्राद्विमुक्तं त्वमात्मानं मन्यसे मया
02001006c एवं गते न शक्ष्यामि किंचित्कारयितुं त्वया
02001007a न चापि तव संकल्पं मोघमिच्छामि दानव
02001007c कृष्णस्य क्रियतां किंचित्तथा प्रतिकृतं मयि
02001008  वैशंपायन उवाच
02001008a चोदितो वासुदेवस्तु मयेन भरतर्षभ
02001008c मुहूर्तमिव संदध्यौ किमयं चोद्यतामिति
02001009a चोदयामास तं कृष्णः सभा वै क्रियतामिति
02001009c धर्मराजस्य दैतेय यादृशीमिह मन्यसे
02001010a यां कृतां नानुकुर्युस्ते मानवाः प्रेक्ष्य विस्मिताः
02001010c मनुष्यलोके कृत्स्नेऽस्मिंस्तादृशीं कुरु वै सभाम्
02001011a यत्र दिव्यानभिप्रायान्पश्येम विहितांस्त्वया
02001011c आसुरान्मानुषांश्चैव तां सभां कुरु वै मय
02001012a प्रतिगृह्य तु तद्वाक्यं संप्रहृष्टो मयस्तदा
02001012c विमानप्रतिमां चक्रे पाण्डवस्य सभां मुदा
02001013a ततः कृष्णश्च पार्थश्च धर्मराजे युधिष्ठिरे
02001013c सर्वमेतद्यथावेद्य दर्शयामासतुर्मयम्
02001014a तस्मै युधिष्ठिरः पूजां यथार्हमकरोत्तदा
02001014c स तु तां प्रतिजग्राह मयः सत्कृत्य सत्कृतः
02001015a स पूर्वदेवचरितं तत्र तत्र विशां पते
02001015c कथयामास दैतेयः पाण्डुपुत्रेषु भारत
02001016a स कालं कंचिदाश्वस्य विश्वकर्मा प्रचिन्त्य च
02001016c सभां प्रचक्रमे कर्तुं पाण्डवानां महात्मनाम्
02001017a अभिप्रायेण पार्थानां कृष्णस्य च महात्मनः
02001017c पुण्येऽहनि महातेजाः कृतकौतुकमङ्गलः
02001018a तर्पयित्वा द्विजश्रेष्ठान्पायसेन सहस्रशः
02001018c धनं बहुविधं दत्त्वा तेभ्य एव च वीर्यवान्
02001019a सर्वर्तुगुणसंपन्नां दिव्यरूपां मनोरमाम्
02001019c दशकिष्कुसहस्रां तां मापयामास सर्वतः
02002001  वैशंपायन उवाच
02002001a उषित्वा खाण्डवप्रस्थे सुखवासं जनार्दनः
02002001c पार्थैः प्रीतिसमायुक्तैः पूजनार्होऽभिपूजितः
02002002a गमनाय मतिं चक्रे पितुर्दर्शनलालसः
02002002c धर्मराजमथामन्त्र्य पृथां च पृथुलोचनः
02002003a ववन्दे चरणौ मूर्ध्ना जगद्वन्द्यः पितृष्वसुः
02002003c स तया मूर्ध्न्युपाघ्रातः परिष्वक्तश्च केशवः
02002004a ददर्शानन्तरं कृष्णो भगिनीं स्वां महायशाः
02002004c तामुपेत्य हृषीकेशः प्रीत्या बाष्पसमन्वितः
02002005a अर्थ्यं तथ्यं हितं वाक्यं लघु युक्तमनुत्तमम्
02002005c उवाच भगवान्भद्रां सुभद्रां भद्रभाषिणीम्
02002006a तया स्वजनगामीनि श्रावितो वचनानि सः
02002006c संपूजितश्चाप्यसकृच्छिरसा चाभिवादितः
02002007a तामनुज्ञाप्य वार्ष्णेयः प्रतिनन्द्य च भामिनीम्
02002007c ददर्शानन्तरं कृष्णां धौम्यं चापि जनार्दनः
02002008a ववन्दे च यथान्यायं धौम्यं पुरुषसत्तमः
02002008c द्रौपदीं सान्त्वयित्वा च आमन्त्र्य च जनार्दनः
02002009a भ्रातॄनभ्यगमद्धीमान्पार्थेन सहितो बली
02002009c भ्रातृभिः पञ्चभिः कृष्णो वृतः शक्र इवामरैः
02002010a अर्चयामास देवांश्च द्विजांश्च यदुपुंगवः
02002010c माल्यजप्यनमस्कारैर्गन्धैरुच्चावचैरपि
02002010e स कृत्वा सर्वकार्याणि प्रतस्थे तस्थुषां वरः
02002011a स्वस्ति वाच्यार्हतो विप्रान्दधिपात्रफलाक्षतैः
02002011c वसु प्रदाय च ततः प्रदक्षिणमवर्तत
02002012a काञ्चनं रथमास्थाय तार्क्ष्यकेतनमाशुगम्
02002012c गदाचक्रासिशार्ङ्गाद्यैरायुधैश्च समन्वितम्
02002013a तिथावथ च नक्षत्रे मुहूर्ते च गुणान्विते
02002013c प्रययौ पुण्डरीकाक्षः सैन्यसुग्रीववाहनः
02002014a अन्वारुरोह चाप्येनं प्रेम्णा राजा युधिष्ठिरः
02002014c अपास्य चास्य यन्तारं दारुकं यन्तृसत्तमम्
02002014e अभीषून्संप्रजग्राह स्वयं कुरुपतिस्तदा
02002015a उपारुह्यार्जुनश्चापि चामरव्यजनं सितम्
02002015c रुक्मदण्डं बृहन्मूर्ध्नि दुधावाभिप्रदक्षिणम्
02002016a तथैव भीमसेनोऽपि यमाभ्यां सहितो वशी
02002016c पृष्ठतोऽनुययौ कृष्णमृत्विक्पौरजनैर्वृतः
02002017a स तथा भ्रातृभिः सार्धं केशवः परवीरहा
02002017c अनुगम्यमानः शुशुभे शिष्यैरिव गुरुः प्रियैः
02002018a पार्थमामन्त्र्य गोविन्दः परिष्वज्य च पीडितम्
02002018c युधिष्ठिरं पूजयित्वा भीमसेनं यमौ तथा
02002019a परिष्वक्तो भृशं ताभ्यां यमाभ्यामभिवादितः
02002019c ततस्तैः संविदं कृत्वा यथावन्मधुसूदनः
02002020a निवर्तयित्वा च तदा पाण्डवान्सपदानुगान्
02002020c स्वां पुरीं प्रययौ कृष्णः पुरंदर इवापरः
02002021a लोचनैरनुजग्मुस्ते तमा दृष्टिपथात्तदा
02002021c मनोभिरनुजग्मुस्ते कृष्णं प्रीतिसमन्वयात्
02002022a अतृप्तमनसामेव तेषां केशवदर्शने
02002022c क्षिप्रमन्तर्दधे शौरिश्चक्षुषां प्रियदर्शनः
02002023a अकामा इव पार्थास्ते गोविन्दगतमानसाः
02002023c निवृत्योपययुः सर्वे स्वपुरं पुरुषर्षभाः
02002023e स्यन्दनेनाथ कृष्णोऽपि समये द्वारकामगात्
02003001  वैशंपायन उवाच
02003001a अथाब्रवीन्मयः पार्थमर्जुनं जयतां वरम्
02003001c आपृच्छे त्वां गमिष्यामि क्षिप्रमेष्यामि चाप्यहम्
02003002a उत्तरेण तु कैलासं मैनाकं पर्वतं प्रति
02003002c यक्ष्यमाणेषु सर्वेषु दानवेषु तदा मया
02003002e कृतं मणिमयं भाण्डं रम्यं बिन्दुसरः प्रति
02003003a सभायां सत्यसंधस्य यदासीद्वृषपर्वणः
02003003c आगमिष्यामि तद्गृह्य यदि तिष्ठति भारत
02003004a ततः सभां करिष्यामि पाण्डवाय यशस्विने
02003004c मनःप्रह्लादिनीं चित्रां सर्वरत्नविभूषिताम्
02003005a अस्ति बिन्दुसरस्येव गदा श्रेष्ठा कुरूद्वह
02003005c निहिता यौवनाश्वेन राज्ञा हत्वा रणे रिपून्
02003005e सुवर्णबिन्दुभिश्चित्रा गुर्वी भारसहा दृढा
02003006a सा वै शतसहस्रस्य संमिता सर्वघातिनी
02003006c अनुरूपा च भीमस्य गाण्डीवं भवतो यथा
02003007a वारुणश्च महाशङ्खो देवदत्तः सुघोषवान्
02003007c सर्वमेतत्प्रदास्यामि भवते नात्र संशयः
02003007e इत्युक्त्वा सोऽसुरः पार्थं प्रागुदीचीमगाद्दिशम्
02003008a उत्तरेण तु कैलासं मैनाकं पर्वतं प्रति
02003008c हिरण्यशृङ्गो भगवान्महामणिमयो गिरिः
02003009a रम्यं बिन्दुसरो नाम यत्र राजा भगीरथः
02003009c दृष्ट्वा भागीरथीं गङ्गामुवास बहुलाः समाः
02003010a यत्रेष्ट्वा सर्वभूतानामीश्वरेण महात्मना
02003010c आहृताः क्रतवो मुख्याः शतं भरतसत्तम
02003011a यत्र यूपा मणिमयाश्चित्याश्चापि हिरण्मयाः
02003011c शोभार्थं विहितास्तत्र न तु दृष्टान्ततः कृताः
02003012a यत्रेष्ट्वा स गतः सिद्धिं सहस्राक्षः शचीपतिः
02003012c यत्र भूतपतिः सृष्ट्वा सर्वलोकान्सनातनः
02003012e उपास्यते तिग्मतेजा वृतो भूतैः सहस्रशः
02003013a नरनारायणौ ब्रह्मा यमः स्थाणुश्च पञ्चमः
02003013c उपासते यत्र सत्रं सहस्रयुगपर्यये
02003014a यत्रेष्टं वासुदेवेन सत्रैर्वर्षसहस्रकैः
02003014c श्रद्दधानेन सततं शिष्टसंप्रतिपत्तये
02003015a सुवर्णमालिनो यूपाश्चित्याश्चाप्यतिभास्वराः
02003015c ददौ यत्र सहस्राणि प्रयुतानि च केशवः
02003016a तत्र गत्वा स जग्राह गदां शङ्खं च भारत
02003016c स्फाटिकं च सभाद्रव्यं यदासीद्वृषपर्वणः
02003016e किंकरैः सह रक्षोभिरगृह्णात्सर्वमेव तत्
02003017a तदाहृत्य तु तां चक्रे सोऽसुरोऽप्रतिमां सभाम्
02003017c विश्रुतां त्रिषु लोकेषु दिव्यां मणिमयीं शुभाम्
02003018a गदां च भीमसेनाय प्रवरां प्रददौ तदा
02003018c देवदत्तं च पार्थाय ददौ शङ्खमनुत्तमम्
02003019a सभा तु सा महाराज शातकुम्भमयद्रुमा
02003019c दश किष्कुसहस्राणि समन्तादायताभवत्
02003020a यथा वह्नेर्यथार्कस्य सोमस्य च यथैव सा
02003020c भ्राजमाना तथा दिव्या बभार परमं वपुः
02003021a प्रतिघ्नतीव प्रभया प्रभामर्कस्य भास्वराम्
02003021c प्रबभौ ज्वलमानेव दिव्या दिव्येन वर्चसा
02003022a नगमेघप्रतीकाशा दिवमावृत्य विष्ठिता
02003022c आयता विपुला श्लक्ष्णा विपाप्मा विगतक्लमा
02003023a उत्तमद्रव्यसंपन्ना मणिप्राकारमालिनी
02003023c बहुरत्ना बहुधना सुकृता विश्वकर्मणा
02003024a न दाशार्ही सुधर्मा वा ब्रह्मणो वापि तादृशी
02003024c आसीद्रूपेण संपन्ना यां चक्रेऽप्रतिमां मयः
02003025a तां स्म तत्र मयेनोक्ता रक्षन्ति च वहन्ति च
02003025c सभामष्टौ सहस्राणि किंकरा नाम राक्षसाः
02003026a अन्तरिक्षचरा घोरा महाकाया महाबलाः
02003026c रक्ताक्षाः पिङ्गलाक्षाश्च शुक्तिकर्णाः प्रहारिणः
02003027a तस्यां सभायां नलिनीं चकाराप्रतिमां मयः
02003027c वैडूर्यपत्रविततां मणिनालमयाम्बुजाम्
02003028a पद्मसौगन्धिकवतीं नानाद्विजगणायुताम्
02003028c पुष्पितैः पङ्कजैश्चित्रां कूर्ममत्स्यैश्च शोभिताम्
02003029a सूपतीर्थामकलुषां सर्वर्तुसलिलां शुभाम्
02003029c मारुतेनैव चोद्धूतैर्मुक्ताबिन्दुभिराचिताम्
02003030a मणिरत्नचितां तां तु केचिदभ्येत्य पार्थिवाः
02003030c दृष्ट्वापि नाभ्यजानन्त तेऽज्ञानात्प्रपतन्त्युत
02003031a तां सभामभितो नित्यं पुष्पवन्तो महाद्रुमाः
02003031c आसन्नानाविधा नीलाः शीतच्छाया मनोरमाः
02003032a काननानि सुगन्धीनि पुष्करिण्यश्च सर्वशः
02003032c हंसकारण्डवयुताश्चक्रवाकोपशोभिताः
02003033a जलजानां च माल्यानां स्थलजानां च सर्वशः
02003033c मारुतो गन्धमादाय पाण्डवान्स्म निषेवते
02003034a ईदृशीं तां सभां कृत्वा मासैः परिचतुर्दशैः
02003034c निष्ठितां धर्मराजाय मयो राज्ञे न्यवेदयत्
02004001  वैशंपायन उवाच
02004001a ततः प्रवेशनं चक्रे तस्यां राजा युधिष्ठिरः
02004001c अयुतं भोजयामास ब्राह्मणानां नराधिपः
02004002a घृतपायसेन मधुना भक्ष्यैर्मूलफलैस्तथा
02004002c अहतैश्चैव वासोभिर्माल्यैरुच्चावचैरपि
02004003a ददौ तेभ्यः सहस्राणि गवां प्रत्येकशः प्रभुः
02004003c पुण्याहघोषस्तत्रासीद्दिवस्पृगिव भारत
02004004a वादित्रैर्विविधैर्गीतैर्गन्धैरुच्चावचैरपि
02004004c पूजयित्वा कुरुश्रेष्ठो दैवतानि निवेश्य च
02004005a तत्र मल्ला नटा झल्लाः सूता वैतालिकास्तथा
02004005c उपतस्थुर्महात्मानं सप्तरात्रं युधिष्ठिरम्
02004006a तथा स कृत्वा पूजां तां भ्रातृभिः सह पाण्डवः
02004006c तस्यां सभायां रम्यायां रेमे शक्रो यथा दिवि
02004007a सभायामृषयस्तस्यां पाण्डवैः सह आसते
02004007c आसां चक्रुर्नरेन्द्राश्च नानादेशसमागताः
02004008a असितो देवलः सत्यः सर्पमाली महाशिराः
02004008c अर्वावसुः सुमित्रश्च मैत्रेयः शुनको बलिः
02004009a बको दाल्भ्यः स्थूलशिराः कृष्णद्वैपायनः शुकः
02004009c सुमन्तुर्जैमिनिः पैलो व्यासशिष्यास्तथा वयम्
02004010a तित्तिरिर्याज्ञवल्क्यश्च ससुतो लोमहर्षणः
02004010c अप्सुहोम्यश्च धौम्यश्च आणीमाण्डव्यकौशिकौ
02004011a दामोष्णीषस्त्रैवणिश्च पर्णादो घटजानुकः
02004011c मौञ्जायनो वायुभक्षः पाराशर्यश्च सारिकौ
02004012a बलवाकः शिनीवाकः सुत्यपालः कृतश्रमः
02004012c जातूकर्णः शिखावांश्च सुबलः पारिजातकः
02004013a पर्वतश्च महाभागो मार्कण्डेयस्तथा मुनिः
02004013c पवित्रपाणिः सावर्णिर्भालुकिर्गालवस्तथा
02004014a जङ्घाबन्धुश्च रैभ्यश्च कोपवेगश्रवा भृगुः
02004014c हरिबभ्रुश्च कौण्डिन्यो बभ्रुमाली सनातनः
02004015a कक्षीवानौशिजश्चैव नाचिकेतोऽथ गौतमः
02004015c पैङ्गो वराहः शुनकः शाण्डिल्यश्च महातपाः
02004015e कर्करो वेणुजङ्घश्च कलापः कठ एव च
02004016a मुनयो धर्मसहिता धृतात्मानो जितेन्द्रियाः
02004016c एते चान्ये च बहवो वेदवेदाङ्गपारगाः
02004017a उपासते महात्मानं सभायामृषिसत्तमाः
02004017c कथयन्तः कथाः पुण्या धर्मज्ञाः शुचयोऽमलाः
02004018a तथैव क्षत्रियश्रेष्ठा धर्मराजमुपासते
02004018c श्रीमान्महात्मा धर्मात्मा मुञ्जकेतुर्विवर्धनः
02004019a संग्रामजिद्दुर्मुखश्च उग्रसेनश्च वीर्यवान्
02004019c कक्षसेनः क्षितिपतिः क्षेमकश्चापराजितः
02004019e काम्बोजराजः कमलः कम्पनश्च महाबलः
02004020a सततं कम्पयामास यवनानेक एव यः
02004020c यथासुरान्कालकेयान्देवो वज्रधरस्तथा
02004021a जटासुरो मद्रकान्तश्च राजा; कुन्तिः कुणिन्दश्च किरातराजः
02004021c तथाङ्गवङ्गौ सह पुण्ड्रकेण; पाण्ड्योड्रराजौ सह चान्ध्रकेण
02004022a किरातराजः सुमना यवनाधिपतिस्तथा
02004022c चाणूरो देवरातश्च भोजो भीमरथश्च यः
02004023a श्रुतायुधश्च कालिङ्गो जयत्सेनश्च मागधः
02004023c सुशर्मा चेकितानश्च सुरथोऽमित्रकर्षणः
02004024a केतुमान्वसुदानश्च वैदेहोऽथ कृतक्षणः
02004024c सुधर्मा चानिरुद्धश्च श्रुतायुश्च महाबलः
02004025a अनूपराजो दुर्धर्षः क्षेमजिच्च सुदक्षिणः
02004025c शिशुपालः सहसुतः करूषाधिपतिस्तथा
02004026a वृष्णीनां चैव दुर्धर्षाः कुमारा देवरूपिणः
02004026c आहुको विपृथुश्चैव गदः सारण एव च
02004027a अक्रूरः कृतवर्मा च सात्यकिश्च शिनेः सुतः
02004027c भीष्मकोऽथाहृतिश्चैव द्युमत्सेनश्च वीर्यवान्
02004027e केकयाश्च महेष्वासा यज्ञसेनश्च सौमकिः
02004028a अर्जुनं चापि संश्रित्य राजपुत्रा महाबलाः
02004028c अशिक्षन्त धनुर्वेदं रौरवाजिनवाससः
02004029a तत्रैव शिक्षिता राजन्कुमारा वृष्णिनन्दनाः
02004029c रौक्मिणेयश्च साम्बश्च युयुधानश्च सात्यकिः
02004030a एते चान्ये च बहवो राजानः पृथिवीपते
02004030c धनंजयसखा चात्र नित्यमास्ते स्म तुम्बुरुः
02004031a चित्रसेनः सहामात्यो गन्धर्वाप्सरसस्तथा
02004031c गीतवादित्रकुशलाः शम्यातालविशारदाः
02004032a प्रमाणेऽथ लयस्थाने किंनराः कृतनिश्रमाः
02004032c संचोदितास्तुम्बुरुणा गन्धर्वाः सहिता जगुः
02004033a गायन्ति दिव्यतानैस्ते यथान्यायं मनस्विनः
02004033c पाण्डुपुत्रानृषींश्चैव रमयन्त उपासते
02004034a तस्यां सभायामासीनाः सुव्रताः सत्यसंगराः
02004034c दिवीव देवा ब्रह्माणं युधिष्ठिरमुपासते
02005001  वैशंपायन उवाच
02005001a तथा तत्रोपविष्टेषु पाण्डवेषु महात्मसु
02005001c महत्सु चोपविष्टेषु गन्धर्वेषु च भारत
02005002a लोकाननुचरन्सर्वानागमत्तां सभामृषिः
02005002c नारदः सुमहातेजा ऋषिभिः सहितस्तदा
02005003a पारिजातेन राजेन्द्र रैवतेन च धीमता
02005003c सुमुखेन च सौम्येन देवर्षिरमितद्युतिः
02005003e सभास्थान्पाण्डवान्द्रष्टुं प्रीयमाणो मनोजवः
02005004a तमागतमृषिं दृष्ट्वा नारदं सर्वधर्मवित्
02005004c सहसा पाण्डवश्रेष्ठः प्रत्युत्थायानुजैः सह
02005004e अभ्यवादयत प्रीत्या विनयावनतस्तदा
02005005a तदर्हमासनं तस्मै संप्रदाय यथाविधि
02005005c अर्चयामास रत्नैश्च सर्वकामैश्च धर्मवित्
02005006a सोऽर्चितः पाण्डवैः सर्वैर्महर्षिर्वेदपारगः
02005006c धर्मकामार्थसंयुक्तं पप्रच्छेदं युधिष्ठिरम्
02005007  नारद उवाच
02005007a कच्चिदर्थाश्च कल्पन्ते धर्मे च रमते मनः
02005007c सुखानि चानुभूयन्ते मनश्च न विहन्यते
02005008a कच्चिदाचरितां पूर्वैर्नरदेव पितामहैः
02005008c वर्तसे वृत्तिमक्षीणां धर्मार्थसहितां नृषु
02005009a कच्चिदर्थेन वा धर्मं धर्मेणार्थमथापि वा
02005009c उभौ वा प्रीतिसारेण न कामेन प्रबाधसे
02005010a कच्चिदर्थं च धर्मं च कामं च जयतां वर
02005010c विभज्य काले कालज्ञ सदा वरद सेवसे
02005011a कच्चिद्राजगुणैः षड्भिः सप्तोपायांस्तथानघ
02005011c बलाबलं तथा सम्यक्चतुर्दश परीक्षसे
02005012a कच्चिदात्मानमन्वीक्ष्य परांश्च जयतां वर
02005012c तथा संधाय कर्माणि अष्टौ भारत सेवसे
02005013a कच्चित्प्रकृतयः षट्ते न लुप्ता भरतर्षभ
02005013c आढ्यास्तथाव्यसनिनः स्वनुरक्ताश्च सर्वशः
02005014a कच्चिन्न तर्कैर्दूतैर्वा ये चाप्यपरिशङ्किताः
02005014c त्वत्तो वा तव वामात्यैर्भिद्यते जातु मन्त्रितम्
02005015a कच्चित्संधिं यथाकालं विग्रहं चोपसेवसे
02005015c कच्चिद्वृत्तिमुदासीने मध्यमे चानुवर्तसे
02005016a कच्चिदात्मसमा बुद्ध्या शुचयो जीवितक्षमाः
02005016c कुलीनाश्चानुरक्ताश्च कृतास्ते वीर मन्त्रिणः
02005017a विजयो मन्त्रमूलो हि राज्ञां भवति भारत
02005017c सुसंवृतो मन्त्रधनैरमात्यैः शास्त्रकोविदैः
02005018a कच्चिन्निद्रावशं नैषि कच्चित्काले विबुध्यसे
02005018c कच्चिच्चापररात्रेषु चिन्तयस्यर्थमर्थवित्
02005019a कच्चिन्मन्त्रयसे नैकः कच्चिन्न बहुभिः सह
02005019c कच्चित्ते मन्त्रितो मन्त्रो न राष्ट्रमनुधावति
02005020a कच्चिदर्थान्विनिश्चित्य लघुमूलान्महोदयान्
02005020c क्षिप्रमारभसे कर्तुं न विघ्नयसि तादृशान्
02005021a कच्चिन्न सर्वे कर्मान्ताः परोक्षास्ते विशङ्किताः
02005021c सर्वे वा पुनरुत्सृष्टाः संसृष्टं ह्यत्र कारणम्
02005022a कच्चिद्राजन्कृतान्येव कृतप्रायाणि वा पुनः
02005022c विदुस्ते वीर कर्माणि नानवाप्तानि कानिचित्
02005023a कच्चित्कारणिकाः सर्वे सर्वशास्त्रेषु कोविदाः
02005023c कारयन्ति कुमारांश्च योधमुख्यांश्च सर्वशः
02005024a कच्चित्सहस्रैर्मूर्खाणामेकं क्रीणासि पण्डितम्
02005024c पण्डितो ह्यर्थकृच्छ्रेषु कुर्यान्निःश्रेयसं परम्
02005025a कच्चिद्दुर्गाणि सर्वाणि धनधान्यायुधोदकैः
02005025c यन्त्रैश्च परिपूर्णानि तथा शिल्पिधनुर्धरैः
02005026a एकोऽप्यमात्यो मेधावी शूरो दान्तो विचक्षणः
02005026c राजानं राजपुत्रं वा प्रापयेन्महतीं श्रियम्
02005027a कच्चिदष्टादशान्येषु स्वपक्षे दश पञ्च च
02005027c त्रिभिस्त्रिभिरविज्ञातैर्वेत्सि तीर्थानि चारकैः
02005028a कच्चिद्द्विषामविदितः प्रतियत्तश्च सर्वदा
02005028c नित्ययुक्तो रिपून्सर्वान्वीक्षसे रिपुसूदन
02005029a कच्चिद्विनयसंपन्नः कुलपुत्रो बहुश्रुतः
02005029c अनसूयुरनुप्रष्टा सत्कृतस्ते पुरोहितः
02005030a कच्चिदग्निषु ते युक्तो विधिज्ञो मतिमानृजुः
02005030c हुतं च होष्यमाणं च काले वेदयते सदा
02005031a कच्चिदङ्गेषु निष्णातो ज्योतिषां प्रतिपादकः
02005031c उत्पातेषु च सर्वेषु दैवज्ञः कुशलस्तव
02005032a कच्चिन्मुख्या महत्स्वेव मध्यमेषु च मध्यमाः
02005032c जघन्याश्च जघन्येषु भृत्याः कर्मसु योजिताः
02005033a अमात्यानुपधातीतान्पितृपैतामहाञ्शुचीन्
02005033c श्रेष्ठाञ्श्रेष्ठेषु कच्चित्त्वं नियोजयसि कर्मसु
02005034a कच्चिन्नोग्रेण दण्डेन भृशमुद्वेजितप्रजाः
02005034c राष्ट्रं तवानुशासन्ति मन्त्रिणो भरतर्षभ
02005035a कच्चित्त्वां नावजानन्ति याजकाः पतितं यथा
02005035c उग्रप्रतिग्रहीतारं कामयानमिव स्त्रियः
02005036a कच्चिद्धृष्टश्च शूरश्च मतिमान्धृतिमाञ्शुचिः
02005036c कुलीनश्चानुरक्तश्च दक्षः सेनापतिस्तव
02005037a कच्चिद्बलस्य ते मुख्याः सर्वे युद्धविशारदाः
02005037c दृष्टापदाना विक्रान्तास्त्वया सत्कृत्य मानिताः
02005038a कच्चिद्बलस्य भक्तं च वेतनं च यथोचितम्
02005038c संप्राप्तकालं दातव्यं ददासि न विकर्षसि
02005039a कालातिक्रमणाद्ध्येते भक्तवेतनयोर्भृताः
02005039c भर्तुः कुप्यन्ति दौर्गत्यात्सोऽनर्थः सुमहान्स्मृतः
02005040a कच्चित्सर्वेऽनुरक्तास्त्वां कुलपुत्राः प्रधानतः
02005040c कच्चित्प्राणांस्तवार्थेषु संत्यजन्ति सदा युधि
02005041a कच्चिन्नैको बहूनर्थान्सर्वशः सांपरायिकान्
02005041c अनुशास्सि यथाकामं कामात्मा शासनातिगः
02005042a कच्चित्पुरुषकारेण पुरुषः कर्म शोभयन्
02005042c लभते मानमधिकं भूयो वा भक्तवेतनम्
02005043a कच्चिद्विद्याविनीतांश्च नराञ्ज्ञानविशारदान्
02005043c यथार्हं गुणतश्चैव दानेनाभ्यवपद्यसे
02005044a कच्चिद्दारान्मनुष्याणां तवार्थे मृत्युमेयुषाम्
02005044c व्यसनं चाभ्युपेतानां बिभर्षि भरतर्षभ
02005045a कच्चिद्भयादुपनतं क्लीबं वा रिपुमागतम्
02005045c युद्धे वा विजितं पार्थ पुत्रवत्परिरक्षसि
02005046a कच्चित्त्वमेव सर्वस्याः पृथिव्याः पृथिवीपते
02005046c समश्च नाभिशङ्क्यश्च यथा माता यथा पिता
02005047a कच्चिद्व्यसनिनं शत्रुं निशम्य भरतर्षभ
02005047c अभियासि जवेनैव समीक्ष्य त्रिविधं बलम्
02005048a पार्ष्णिमूलं च विज्ञाय व्यवसायं पराजयम्
02005048c बलस्य च महाराज दत्त्वा वेतनमग्रतः
02005049a कच्चिच्च बलमुख्येभ्यः परराष्ट्रे परंतप
02005049c उपच्छन्नानि रत्नानि प्रयच्छसि यथार्हतः
02005050a कच्चिदात्मानमेवाग्रे विजित्य विजितेन्द्रियः
02005050c पराञ्जिगीषसे पार्थ प्रमत्तानजितेन्द्रियान्
02005051a कच्चित्ते यास्यतः शत्रून्पूर्वं यान्ति स्वनुष्ठिताः
02005051c साम दानं च भेदश्च दण्डश्च विधिवद्गुणाः
02005052a कच्चिन्मूलं दृढं कृत्वा यात्रां यासि विशां पते
02005052c तांश्च विक्रमसे जेतुं जित्वा च परिरक्षसि
02005053a कच्चिदष्टाङ्गसंयुक्ता चतुर्विधबला चमूः
02005053c बलमुख्यैः सुनीता ते द्विषतां प्रतिबाधनी
02005054a कच्चिल्लवं च मुष्टिं च परराष्ट्रे परंतप
02005054c अविहाय महाराज विहंसि समरे रिपून्
02005055a कच्चित्स्वपरराष्ट्रेषु बहवोऽधिकृतास्तव
02005055c अर्थान्समनुतिष्ठन्ति रक्षन्ति च परस्परम्
02005056a कच्चिदभ्यवहार्याणि गात्रसंस्पर्शकानि च
02005056c घ्रेयाणि च महाराज रक्षन्त्यनुमतास्तव
02005057a कच्चित्कोशं च कोष्ठं च वाहनं द्वारमायुधम्
02005057c आयश्च कृतकल्याणैस्तव भक्तैरनुष्ठितः
02005058a कच्चिदाभ्यन्तरेभ्यश्च बाह्येभ्यश्च विशां पते
02005058c रक्षस्यात्मानमेवाग्रे तांश्च स्वेभ्यो मिथश्च तान्
02005059a कच्चिन्न पाने द्यूते वा क्रीडासु प्रमदासु च
02005059c प्रतिजानन्ति पूर्वाह्णे व्ययं व्यसनजं तव
02005060a कच्चिदायस्य चार्धेन चतुर्भागेन वा पुनः
02005060c पादभागैस्त्रिभिर्वापि व्ययः संशोध्यते तव
02005061a कच्चिज्ज्ञातीन्गुरून्वृद्धान्वणिजः शिल्पिनः श्रितान्
02005061c अभीक्ष्णमनुगृह्णासि धनधान्येन दुर्गतान्
02005062a कच्चिदायव्यये युक्ताः सर्वे गणकलेखकाः
02005062c अनुतिष्ठन्ति पूर्वाह्णे नित्यमायव्ययं तव
02005063a कच्चिदर्थेषु संप्रौढान्हितकामाननुप्रियान्
02005063c नापकर्षसि कर्मभ्यः पूर्वमप्राप्य किल्बिषम्
02005064a कच्चिद्विदित्वा पुरुषानुत्तमाधममध्यमान्
02005064c त्वं कर्मस्वनुरूपेषु नियोजयसि भारत
02005065a कच्चिन्न लुब्धाश्चौरा वा वैरिणो वा विशां पते
02005065c अप्राप्तव्यवहारा वा तव कर्मस्वनुष्ठिताः
02005066a कच्चिन्न लुब्धैश्चौरैर्वा कुमारैः स्त्रीबलेन वा
02005066c त्वया वा पीड्यते राष्ट्रं कच्चित्पुष्टाः कृषीवलाः
02005067a कच्चिद्राष्ट्रे तडागानि पूर्णानि च महान्ति च
02005067c भागशो विनिविष्टानि न कृषिर्देवमातृका
02005068a कच्चिद्बीजं च भक्तं च कर्षकायावसीदते
02005068c प्रतिकं च शतं वृद्ध्या ददास्यृणमनुग्रहम्
02005069a कच्चित्स्वनुष्ठिता तात वार्त्ता ते साधुभिर्जनैः
02005069c वार्त्तायां संश्रितस्तात लोकोऽयं सुखमेधते
02005070a कच्चिच्छुचिकृतः प्राज्ञाः पञ्च पञ्च स्वनुष्ठिताः
02005070c क्षेमं कुर्वन्ति संहत्य राजञ्जनपदे तव
02005071a कच्चिन्नगरगुप्त्यर्थं ग्रामा नगरवत्कृताः
02005071c ग्रामवच्च कृता रक्षा ते च सर्वे तदर्पणाः
02005072a कच्चिद्बलेनानुगताः समानि विषमाणि च
02005072c पुराणचौराः साध्यक्षाश्चरन्ति विषये तव
02005073a कच्चित्स्त्रियः सान्त्वयसि कच्चित्ताश्च सुरक्षिताः
02005073c कच्चिन्न श्रद्दधास्यासां कच्चिद्गुह्यं न भाषसे
02005074a कच्चिच्चारान्निशि श्रुत्वा तत्कार्यमनुचिन्त्य च
02005074c प्रियाण्यनुभवञ्शेषे विदित्वाभ्यन्तरं जनम्
02005075a कच्चिद्द्वौ प्रथमौ यामौ रात्र्यां सुप्त्वा विशां पते
02005075c संचिन्तयसि धर्मार्थौ याम उत्थाय पश्चिमे
02005076a कच्चिद्दर्शयसे नित्यं मनुष्यान्समलंकृतान्
02005076c उत्थाय काले कालज्ञः सह पाण्डव मन्त्रिभिः
02005077a कच्चिद्रक्ताम्बरधराः खड्गहस्ताः स्वलंकृताः
02005077c अभितस्त्वामुपासन्ते रक्षणार्थमरिंदम
02005078a कच्चिद्दण्ड्येषु यमवत्पूज्येषु च विशां पते
02005078c परीक्ष्य वर्तसे सम्यगप्रियेषु प्रियेषु च
02005079a कच्चिच्छारीरमाबाधमौषधैर्नियमेन वा
02005079c मानसं वृद्धसेवाभिः सदा पार्थापकर्षसि
02005080a कच्चिद्वैद्याश्चिकित्सायामष्टाङ्गायां विशारदाः
02005080c सुहृदश्चानुरक्ताश्च शरीरे ते हिताः सदा
02005081a कच्चिन्न मानान्मोहाद्वा कामाद्वापि विशां पते
02005081c अर्थिप्रत्यर्थिनः प्राप्तानपास्यसि कथंचन
02005082a कच्चिन्न लोभान्मोहाद्वा विश्रम्भात्प्रणयेन वा
02005082c आश्रितानां मनुष्याणां वृत्तिं त्वं संरुणत्सि च
02005083a कच्चित्पौरा न सहिता ये च ते राष्ट्रवासिनः
02005083c त्वया सह विरुध्यन्ते परैः क्रीताः कथंचन
02005084a कच्चित्ते दुर्बलः शत्रुर्बलेनोपनिपीडितः
02005084c मन्त्रेण बलवान्कश्चिदुभाभ्यां वा युधिष्ठिर
02005085a कच्चित्सर्वेऽनुरक्तास्त्वां भूमिपालाः प्रधानतः
02005085c कच्चित्प्राणांस्त्वदर्थेषु संत्यजन्ति त्वया हृताः
02005086a कच्चित्ते सर्वविद्यासु गुणतोऽर्चा प्रवर्तते
02005086c ब्राह्मणानां च साधूनां तव निःश्रेयसे शुभा
02005087a कच्चिद्धर्मे त्रयीमूले पूर्वैराचरिते जनैः
02005087c वर्तमानस्तथा कर्तुं तस्मिन्कर्मणि वर्तसे
02005088a कच्चित्तव गृहेऽन्नानि स्वादून्यश्नन्ति वै द्विजाः
02005088c गुणवन्ति गुणोपेतास्तवाध्यक्षं सदक्षिणम्
02005089a कच्चित्क्रतूनेकचित्तो वाजपेयांश्च सर्वशः
02005089c पुण्डरीकांश्च कार्त्स्न्येन यतसे कर्तुमात्मवान्
02005090a कच्चिज्ज्ञातीन्गुरून्वृद्धान्दैवतांस्तापसानपि
02005090c चैत्यांश्च वृक्षान्कल्याणान्ब्राह्मणांश्च नमस्यसि
02005091a कच्चिदेषा च ते बुद्धिर्वृत्तिरेषा च तेऽनघ
02005091c आयुष्या च यशस्या च धर्मकामार्थदर्शिनी
02005092a एतया वर्तमानस्य बुद्ध्या राष्ट्रं न सीदति
02005092c विजित्य च महीं राजा सोऽत्यन्तं सुखमेधते
02005093a कच्चिदार्यो विशुद्धात्मा क्षारितश्चौरकर्मणि
02005093c अदृष्टशास्त्रकुशलैर्न लोभाद्वध्यते शुचिः
02005094a पृष्टो गृहीतस्तत्कारी तज्ज्ञैर्दृष्टः सकारणः
02005094c कच्चिन्न मुच्यते स्तेनो द्रव्यलोभान्नरर्षभ
02005095a व्युत्पन्ने कच्चिदाढ्यस्य दरिद्रस्य च भारत
02005095c अर्थान्न मिथ्या पश्यन्ति तवामात्या हृता धनैः
02005096a नास्तिक्यमनृतं क्रोधं प्रमादं दीर्घसूत्रताम्
02005096c अदर्शनं ज्ञानवतामालस्यं क्षिप्तचित्तताम्
02005097a एकचिन्तनमर्थानामनर्थज्ञैश्च चिन्तनम्
02005097c निश्चितानामनारम्भं मन्त्रस्यापरिरक्षणम्
02005098a मङ्गल्यस्याप्रयोगं च प्रसङ्गं विषयेषु च
02005098c कच्चित्त्वं वर्जयस्येतान्राजदोषांश्चतुर्दश
02005099a कच्चित्ते सफला वेदाः कच्चित्ते सफलं धनम्
02005099c कच्चित्ते सफला दाराः कच्चित्ते सफलं श्रुतम्
02005100  युधिष्ठिर उवाच
02005100a कथं वै सफला वेदाः कथं वै सफलं धनम्
02005100c कथं वै सफला दाराः कथं वै सफलं श्रुतम्
02005101  नारद उवाच
02005101a अग्निहोत्रफला वेदा दत्तभुक्तफलं धनम्
02005101c रतिपुत्रफला दाराः शीलवृत्तफलं श्रुतम्
02005102  वैशंपायन उवाच
02005102a एतदाख्याय स मुनिर्नारदः सुमहातपाः
02005102c पप्रच्छानन्तरमिदं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्
02005103  नारद उवाच
02005103a कच्चिदभ्यागता दूराद्वणिजो लाभकारणात्
02005103c यथोक्तमवहार्यन्ते शुल्कं शुल्कोपजीविभिः
02005104a कच्चित्ते पुरुषा राजन्पुरे राष्ट्रे च मानिताः
02005104c उपानयन्ति पण्यानि उपधाभिरवञ्चिताः
02005105a कच्चिच्छृणोषि वृद्धानां धर्मार्थसहिता गिरः
02005105c नित्यमर्थविदां तात तथा धर्मानुदर्शिनाम्
02005106a कच्चित्ते कृषितन्त्रेषु गोषु पुष्पफलेषु च
02005106c धर्मार्थं च द्विजातिभ्यो दीयते मधुसर्पिषी
02005107a द्रव्योपकरणं कच्चित्सर्वदा सर्वशिल्पिनाम्
02005107c चातुर्मास्यावरं सम्यङ्नियतं संप्रयच्छसि
02005108a कच्चित्कृतं विजानीषे कर्तारं च प्रशंससि
02005108c सतां मध्ये महाराज सत्करोषि च पूजयन्
02005109a कच्चित्सूत्राणि सर्वाणि गृह्णासि भरतर्षभ
02005109c हस्तिसूत्राश्वसूत्राणि रथसूत्राणि चाभिभो
02005110a कच्चिदभ्यस्यते शश्वद्गृहे ते भरतर्षभ
02005110c धनुर्वेदस्य सूत्रं च यन्त्रसूत्रं च नागरम्
02005111a कच्चिदस्त्राणि सर्वाणि ब्रह्मदण्डश्च तेऽनघ
02005111c विषयोगाश्च ते सर्वे विदिताः शत्रुनाशनाः
02005112a कच्चिदग्निभयाच्चैव सर्पव्यालभयात्तथा
02005112c रोगरक्षोभयाच्चैव राष्ट्रं स्वं परिरक्षसि
02005113a कच्चिदन्धांश्च मूकांश्च पङ्गून्व्यङ्गानबान्धवान्
02005113c पितेव पासि धर्मज्ञ तथा प्रव्रजितानपि
02005114  वैशंपायन उवाच
02005114a एताः कुरूणामृषभो महात्मा; श्रुत्वा गिरो ब्राह्मणसत्तमस्य
02005114c प्रणम्य पादावभिवाद्य हृष्टो; राजाब्रवीन्नारदं देवरूपम्
02005115a एवं करिष्यामि यथा त्वयोक्तं; प्रज्ञा हि मे भूय एवाभिवृद्धा
02005115c उक्त्वा तथा चैव चकार राजा; लेभे महीं सागरमेखलां च
02005116  नारद उवाच
02005116a एवं यो वर्तते राजा चातुर्वर्ण्यस्य रक्षणे
02005116c स विहृत्येह सुसुखी शक्रस्यैति सलोकताम्
02006001  वैशंपायन उवाच
02006001a संपूज्याथाभ्यनुज्ञातो महर्षेर्वचनात्परम्
02006001c प्रत्युवाचानुपूर्व्येण धर्मराजो युधिष्ठिरः
02006002a भगवन्न्याय्यमाहैतं यथावद्धर्मनिश्चयम्
02006002c यथाशक्ति यथान्यायं क्रियतेऽयं विधिर्मया
02006003a राजभिर्यद्यथा कार्यं पुरा तत्तन्न संशयः
02006003c यथान्यायोपनीतार्थं कृतं हेतुमदर्थवत्
02006004a वयं तु सत्पथं तेषां यातुमिच्छामहे प्रभो
02006004c न तु शक्यं तथा गन्तुं यथा तैर्नियतात्मभिः
02006005a एवमुक्त्वा स धर्मात्मा वाक्यं तदभिपूज्य च
02006005c मुहूर्तात्प्राप्तकालं च दृष्ट्वा लोकचरं मुनिम्
02006006a नारदं स्वस्थमासीनमुपासीनो युधिष्ठिरः
02006006c अपृच्छत्पाण्डवस्तत्र राजमध्ये महामतिः
02006007a भवान्संचरते लोकान्सदा नानाविधान्बहून्
02006007c ब्रह्मणा निर्मितान्पूर्वं प्रेक्षमाणो मनोजवः
02006008a ईदृशी भवता काचिद्दृष्टपूर्वा सभा क्वचित्
02006008c इतो वा श्रेयसी ब्रह्मंस्तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः
02006009a तच्छ्रुत्वा नारदस्तस्य धर्मराजस्य भाषितम्
02006009c पाण्डवं प्रत्युवाचेदं स्मयन्मधुरया गिरा
02006010a मानुषेषु न मे तात दृष्टपूर्वा न च श्रुता
02006010c सभा मणिमयी राजन्यथेयं तव भारत
02006011a सभां तु पितृराजस्य वरुणस्य च धीमतः
02006011c कथयिष्ये तथेन्द्रस्य कैलासनिलयस्य च
02006012a ब्रह्मणश्च सभां दिव्यां कथयिष्ये गतक्लमाम्
02006012c यदि ते श्रवणे बुद्धिर्वर्तते भरतर्षभ
02006013a नारदेनैवमुक्तस्तु धर्मराजो युधिष्ठिरः
02006013c प्राञ्जलिर्भ्रातृभिः सार्धं तैश्च सर्वैर्नृपैर्वृतः
02006014a नारदं प्रत्युवाचेदं धर्मराजो महामनाः
02006014c सभाः कथय ताः सर्वाः श्रोतुमिच्छामहे वयम्
02006015a किंद्रव्यास्ताः सभा ब्रह्मन्किंविस्ताराः किमायताः
02006015c पितामहं च के तस्यां सभायां पर्युपासते
02006016a वासवं देवराजं च यमं वैवस्वतं च के
02006016c वरुणं च कुबेरं च सभायां पर्युपासते
02006017a एतत्सर्वं यथातत्त्वं देवर्षे वदतस्तव
02006017c श्रोतुमिच्छाम सहिताः परं कौतूहलं हि नः
02006018a एवमुक्तः पाण्डवेन नारदः प्रत्युवाच तम्
02006018c क्रमेण राजन्दिव्यास्ताः श्रूयन्तामिह नः सभाः
02007001  नारद उवाच
02007001a शक्रस्य तु सभा दिव्या भास्वरा कर्मभिर्जिता
02007001c स्वयं शक्रेण कौरव्य निर्मितार्कसमप्रभा
02007002a विस्तीर्णा योजनशतं शतमध्यर्धमायता
02007002c वैहायसी कामगमा पञ्चयोजनमुच्छ्रिता
02007003a जराशोकक्लमापेता निरातङ्का शिवा शुभा
02007003c वेश्मासनवती रम्या दिव्यपादपशोभिता
02007004a तस्यां देवेश्वरः पार्थ सभायां परमासने
02007004c आस्ते शच्या महेन्द्राण्या श्रिया लक्ष्म्या च भारत
02007005a बिभ्रद्वपुरनिर्देश्यं किरीटी लोहिताङ्गदः
02007005c विरजोम्बरश्चित्रमाल्यो ह्रीकीर्तिद्युतिभिः सह
02007006a तस्यामुपासते नित्यं महात्मानं शतक्रतुम्
02007006c मरुतः सर्वतो राजन्सर्वे च गृहमेधिनः
02007006e सिद्धा देवर्षयश्चैव साध्या देवगणास्तथा
02007007a एते सानुचराः सर्वे दिव्यरूपाः स्वलंकृताः
02007007c उपासते महात्मानं देवराजमरिंदमम्
02007008a तथा देवर्षयः सर्वे पार्थ शक्रमुपासते
02007008c अमला धूतपाप्मानो दीप्यमाना इवाग्नयः
02007008e तेजस्विनः सोमयुजो विपापा विगतक्लमाः
02007009a पराशरः पर्वतश्च तथा सावर्णिगालवौ
02007009c शङ्खश्च लिखितश्चैव तथा गौरशिरा मुनिः
02007010a दुर्वासाश्च दीर्घतपा याज्ञवल्क्योऽथ भालुकिः
02007010c उद्दालकः श्वेतकेतुस्तथा शाट्यायनः प्रभुः
02007011a हविष्मांश्च गविष्ठश्च हरिश्चन्द्रश्च पार्थिवः
02007011c हृद्यश्चोदरशाण्डिल्यः पाराशर्यः कृषीवलः
02007012a वातस्कन्धो विशाखश्च विधाता काल एव च
02007012c अनन्तदन्तस्त्वष्टा च विश्वकर्मा च तुम्बुरुः
02007013a अयोनिजा योनिजाश्च वायुभक्षा हुताशिनः
02007013c ईशानं सर्वलोकस्य वज्रिणं समुपासते
02007014a सहदेवः सुनीथश्च वाल्मीकिश्च महातपाः
02007014c समीकः सत्यवांश्चैव प्रचेताः सत्यसंगरः
02007015a मेधातिथिर्वामदेवः पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः
02007015c मरुत्तश्च मरीचिश्च स्थाणुश्चात्रिर्महातपाः
02007016a कक्षीवान्गौतमस्तार्क्ष्यस्तथा वैश्वानरो मुनिः
02007016c मुनिः कालकवृक्षीय आश्राव्योऽथ हिरण्यदः
02007016e संवर्तो देवहव्यश्च विष्वक्सेनश्च वीर्यवान्
02007017a दिव्या आपस्तथौषध्यः श्रद्धा मेधा सरस्वती
02007017c अर्थो धर्मश्च कामश्च विद्युतश्चापि पाण्डव
02007018a जलवाहास्तथा मेघा वायवः स्तनयित्नवः
02007018c प्राची दिग्यज्ञवाहाश्च पावकाः सप्तविंशतिः
02007019a अग्नीषोमौ तथेन्द्राग्नी मित्रोऽथ सवितार्यमा
02007019c भगो विश्वे च साध्याश्च शुक्रो मन्थी च भारत
02007020a यज्ञाश्च दक्षिणाश्चैव ग्रहाः स्तोभाश्च सर्वशः
02007020c यज्ञवाहाश्च ये मन्त्राः सर्वे तत्र समासते
02007021a तथैवाप्सरसो राजन्गन्धर्वाश्च मनोरमाः
02007021c नृत्यवादित्रगीतैश्च हास्यैश्च विविधैरपि
02007021e रमयन्ति स्म नृपते देवराजं शतक्रतुम्
02007022a स्तुतिभिर्मङ्गलैश्चैव स्तुवन्तः कर्मभिस्तथा
02007022c विक्रमैश्च महात्मानं बलवृत्रनिषूदनम्
02007023a ब्रह्मराजर्षयः सर्वे सर्वे देवर्षयस्तथा
02007023c विमानैर्विविधैर्दिव्यैर्भ्राजमानैरिवाग्निभिः
02007024a स्रग्विणो भूषिताश्चान्ये यान्ति चायान्ति चापरे
02007024c बृहस्पतिश्च शुक्रश्च तस्यामाययतुः सह
02007025a एते चान्ये च बहवो यतात्मानो यतव्रताः
02007025c विमानैश्चन्द्रसंकाशैः सोमवत्प्रियदर्शनाः
02007025e ब्रह्मणो वचनाद्राजन्भृगुः सप्तर्षयस्तथा
02007026a एषा सभा मया राजन्दृष्टा पुष्करमालिनी
02007026c शतक्रतोर्महाराज याम्यां शृणु ममानघ
02008001  नारद उवाच
02008001a कथयिष्ये सभां दिव्यां युधिष्ठिर निबोध ताम्
02008001c वैवस्वतस्य यामर्थे विश्वकर्मा चकार ह
02008002a तैजसी सा सभा राजन्बभूव शतयोजना
02008002c विस्तारायामसंपन्ना भूयसी चापि पाण्डव
02008003a अर्कप्रकाशा भ्राजिष्णुः सर्वतः कामचारिणी
02008003c नैवातिशीता नात्युष्णा मनसश्च प्रहर्षिणी
02008004a न शोको न जरा तस्यां क्षुत्पिपासे न चाप्रियम्
02008004c न च दैन्यं क्लमो वापि प्रतिकूलं न चाप्युत
02008005a सर्वे कामाः स्थितास्तस्यां ये दिव्या ये च मानुषाः
02008005c रसवच्च प्रभूतं च भक्ष्यभोज्यमरिंदम
02008006a पुण्यगन्धाः स्रजस्तत्र नित्यपुष्पफलद्रुमाः
02008006c रसवन्ति च तोयानि शीतान्युष्णानि चैव ह
02008007a तस्यां राजर्षयः पुण्यास्तथा ब्रह्मर्षयोऽमलाः
02008007c यमं वैवस्वतं तात प्रहृष्टाः पर्युपासते
02008008a ययातिर्नहुषः पूरुर्मान्धाता सोमको नृगः
02008008c त्रसदस्युश्च तुरयः कृतवीर्यः श्रुतश्रवाः
02008009a अरिप्रणुत्सुसिंहश्च कृतवेगः कृतिर्निमिः
02008009c प्रतर्दनः शिबिर्मत्स्यः पृथ्वक्षोऽथ बृहद्रथः
02008010a ऐडो मरुत्तः कुशिकः सांकाश्यः सांकृतिर्भवः
02008010c चतुरश्वः सदश्वोर्मिः कार्तवीर्यश्च पार्थिवः
02008011a भरतस्तथा सुरथः सुनीथो नैषधो नलः
02008011c दिवोदासोऽथ सुमना अम्बरीषो भगीरथः
02008012a व्यश्वः सदश्वो वध्र्यश्वः पञ्चहस्तः पृथुश्रवाः
02008012c रुषद्गुर्वृषसेनश्च क्षुपश्च सुमहाबलः
02008013a रुषदश्वो वसुमनाः पुरुकुत्सो ध्वजी रथी
02008013c आर्ष्टिषेणो दिलीपश्च महात्मा चाप्युशीनरः
02008014a औशीनरः पुण्डरीकः शर्यातिः शरभः शुचिः
02008014c अङ्गोऽरिष्टश्च वेनश्च दुःषन्तः संजयो जयः
02008015a भाङ्गास्वरिः सुनीथश्च निषधोऽथ त्विषीरथः
02008015c करंधमो बाह्लिकश्च सुद्युम्नो बलवान्मधुः
02008016a कपोतरोमा तृणकः सहदेवार्जुनौ तथा
02008016c रामो दाशरथिश्चैव लक्ष्मणोऽथ प्रतर्दनः
02008017a अलर्कः कक्षसेनश्च गयो गौराश्व एव च
02008017c जामदग्न्योऽथ रामोऽत्र नाभागसगरौ तथा
02008018a भूरिद्युम्नो महाश्वश्च पृथ्वश्वो जनकस्तथा
02008018c वैन्यो राजा वारिषेणः पुरुजो जनमेजयः
02008019a ब्रह्मदत्तस्त्रिगर्तश्च राजोपरिचरस्तथा
02008019c इन्द्रद्युम्नो भीमजानुर्गयः पृष्ठो नयोऽनघः
02008020a पद्मोऽथ मुचुकुन्दश्च भूरिद्युम्नः प्रसेनजित्
02008020c अरिष्टनेमिः प्रद्युम्नः पृथगश्वोऽजकस्तथा
02008021a शतं मत्स्या नृपतयः शतं नीपाः शतं हयाः
02008021c धृतराष्ट्राश्चैकशतमशीतिर्जनमेजयाः
02008022a शतं च ब्रह्मदत्तानामीरिणां वैरिणां शतम्
02008022c शंतनुश्चैव राजर्षिः पाण्डुश्चैव पिता तव
02008023a उशद्गवः शतरथो देवराजो जयद्रथः
02008023c वृषादर्भिश्च राजर्षिर्धाम्ना सह समन्त्रिणा
02008024a अथापरे सहस्राणि ये गताः शशबिन्दवः
02008024c इष्ट्वाश्वमेधैर्बहुभिर्महद्भिर्भूरिदक्षिणैः
02008025a एते राजर्षयः पुण्याः कीर्तिमन्तो बहुश्रुताः
02008025c तस्यां सभायां राजर्षे वैवस्वतमुपासते
02008026a अगस्त्योऽथ मतङ्गश्च कालो मृत्युस्तथैव च
02008026c यज्वानश्चैव सिद्धाश्च ये च योगशरीरिणः
02008027a अग्निष्वात्ताश्च पितरः फेनपाश्चोष्मपाश्च ये
02008027c स्वधावन्तो बर्हिषदो मूर्तिमन्तस्तथापरे
02008028a कालचक्रं च साक्षाच्च भगवान्हव्यवाहनः
02008028c नरा दुष्कृतकर्माणो दक्षिणायनमृत्यवः
02008029a कालस्य नयने युक्ता यमस्य पुरुषाश्च ये
02008029c तस्यां शिंशपपालाशास्तथा काशकुशादयः
02008029e उपासते धर्मराजं मूर्तिमन्तो निरामयाः
02008030a एते चान्ये च बहवः पितृराजसभासदः
02008030c अशक्याः परिसंख्यातुं नामभिः कर्मभिस्तथा
02008031a असंबाधा हि सा पार्थ रम्या कामगमा सभा
02008031c दीर्घकालं तपस्तप्त्वा निर्मिता विश्वकर्मणा
02008032a प्रभासन्ती ज्वलन्तीव तेजसा स्वेन भारत
02008032c तामुग्रतपसो यान्ति सुव्रताः सत्यवादिनः
02008033a शान्ताः संन्यासिनः सिद्धाः पूताः पुण्येन कर्मणा
02008033c सर्वे भास्वरदेहाश्च सर्वे च विरजोम्बराः
02008034a चित्राङ्गदाश्चित्रमाल्याः सर्वे ज्वलितकुण्डलाः
02008034c सुकृतैः कर्मभिः पुण्यैः परिबर्हैर्विभूषिताः
02008035a गन्धर्वाश्च महात्मानः शतशश्चाप्सरोगणाः
02008035c वादित्रं नृत्तगीतं च हास्यं लास्यं च सर्वशः
02008036a पुण्याश्च गन्धाः शब्दाश्च तस्यां पार्थ समन्ततः
02008036c दिव्यानि माल्यानि च तामुपतिष्ठन्ति सर्वशः
02008037a शतं शतसहस्राणि धर्मिणां तं प्रजेश्वरम्
02008037c उपासते महात्मानं रूपयुक्ता मनस्विनः
02008038a ईदृशी सा सभा राजन्पितृराज्ञो महात्मनः
02008038c वरुणस्यापि वक्ष्यामि सभां पुष्करमालिनीम्
02009001  नारद उवाच
02009001a युधिष्ठिर सभा दिव्या वरुणस्य सितप्रभा
02009001c प्रमाणेन यथा याम्या शुभप्राकारतोरणा
02009002a अन्तःसलिलमास्थाय विहिता विश्वकर्मणा
02009002c दिव्यरत्नमयैर्वृक्षैः फलपुष्पप्रदैर्युता
02009003a नीलपीतासितश्यामैः सितैर्लोहितकैरपि
02009003c अवतानैस्तथा गुल्मैः पुष्पमञ्जरिधारिभिः
02009004a तथा शकुनयस्तस्यां नानारूपा मृदुस्वराः
02009004c अनिर्देश्या वपुष्मन्तः शतशोऽथ सहस्रशः
02009005a सा सभा सुखसंस्पर्शा न शीता न च घर्मदा
02009005c वेश्मासनवती रम्या सिता वरुणपालिता
02009006a यस्यामास्ते स वरुणो वारुण्या सह भारत
02009006c दिव्यरत्नाम्बरधरो भूषणैरुपशोभितः
02009007a स्रग्विणो भूषिताश्चापि दिव्यमाल्यानुकर्षिणः
02009007c आदित्यास्तत्र वरुणं जलेश्वरमुपासते
02009008a वासुकिस्तक्षकश्चैव नागश्चैरावतस्तथा
02009008c कृष्णश्च लोहितश्चैव पद्मश्चित्रश्च वीर्यवान्
02009009a कम्बलाश्वतरौ नागौ धृतराष्ट्रबलाहकौ
02009009c मणिमान्कुण्डलधरः कर्कोटकधनंजयौ
02009010a प्रह्लादो मूषिकादश्च तथैव जनमेजयः
02009010c पताकिनो मण्डलिनः फणवन्तश्च सर्वशः
02009011a एते चान्ये च बहवः सर्पास्तस्यां युधिष्ठिर
02009011c उपासते महात्मानं वरुणं विगतक्लमाः
02009012a बलिर्वैरोचनो राजा नरकः पृथिवींजयः
02009012c प्रह्लादो विप्रचित्तिश्च कालखञ्जाश्च सर्वशः
02009013a सुहनुर्दुर्मुखः शङ्खः सुमनाः सुमतिः स्वनः
02009013c घटोदरो महापार्श्वः क्रथनः पिठरस्तथा
02009014a विश्वरूपः सुरूपश्च विरूपोऽथ महाशिराः
02009014c दशग्रीवश्च वाली च मेघवासा दशावरः
02009015a कैटभो विटटूतश्च संह्रादश्चेन्द्रतापनः
02009015c दैत्यदानवसंघाश्च सर्वे रुचिरकुण्डलाः
02009016a स्रग्विणो मौलिनः सर्वे तथा दिव्यपरिच्छदाः
02009016c सर्वे लब्धवराः शूराः सर्वे विगतमृत्यवः
02009017a ते तस्यां वरुणं देवं धर्मपाशस्थिताः सदा
02009017c उपासते महात्मानं सर्वे सुचरितव्रताः
02009018a तथा समुद्राश्चत्वारो नदी भागीरथी च या
02009018c कालिन्दी विदिशा वेण्णा नर्मदा वेगवाहिनी
02009019a विपाशा च शतद्रुश्च चन्द्रभागा सरस्वती
02009019c इरावती वितस्ता च सिन्धुर्देवनदस्तथा
02009020a गोदावरी कृष्णवेण्णा कावेरी च सरिद्वरा
02009020c एताश्चान्याश्च सरितस्तीर्थानि च सरांसि च
02009021a कूपाश्च सप्रस्रवणा देहवन्तो युधिष्ठिर
02009021c पल्वलानि तडागानि देहवन्त्यथ भारत
02009022a दिशस्तथा मही चैव तथा सर्वे महीधराः
02009022c उपासते महात्मानं सर्वे जलचरास्तथा
02009023a गीतवादित्रवन्तश्च गन्धर्वाप्सरसां गणाः
02009023c स्तुवन्तो वरुणं तस्यां सर्व एव समासते
02009024a महीधरा रत्नवन्तो रसा येषु प्रतिष्ठिताः
02009024c सर्वे विग्रहवन्तस्ते तमीश्वरमुपासते
02009025a एषा मया संपतता वारुणी भरतर्षभ
02009025c दृष्टपूर्वा सभा रम्या कुबेरस्य सभां शृणु
02010001  नारद उवाच
02010001a सभा वैश्रवणी राजञ्शतयोजनमायता
02010001c विस्तीर्णा सप्ततिश्चैव योजनानि सितप्रभा
02010002a तपसा निर्मिता राजन्स्वयं वैश्रवणेन सा
02010002c शशिप्रभा खेचरीणां कैलासशिखरोपमा
02010003a गुह्यकैरुह्यमाना सा खे विषक्तेव दृश्यते
02010003c दिव्या हेममयैरुच्चैः पादपैरुपशोभिता
02010004a रश्मिवती भास्वरा च दिव्यगन्धा मनोरमा
02010004c सिताभ्रशिखराकारा प्लवमानेव दृश्यते
02010005a तस्यां वैश्रवणो राजा विचित्राभरणाम्बरः
02010005c स्त्रीसहस्रावृतः श्रीमानास्ते ज्वलितकुण्डलः
02010006a दिवाकरनिभे पुण्ये दिव्यास्तरणसंवृते
02010006c दिव्यपादोपधाने च निषण्णः परमासने
02010007a मन्दाराणामुदाराणां वनानि सुरभीणि च
02010007c सौगन्धिकानां चादाय गन्धान्गन्धवहः शुचिः
02010008a नलिन्याश्चालकाख्यायाश्चन्दनानां वनस्य च
02010008c मनोहृदयसंह्लादी वायुस्तमुपसेवते
02010009a तत्र देवाः सगन्धर्वा गणैरप्सरसां वृताः
02010009c दिव्यतानेन गीतानि गान्ति दिव्यानि भारत
02010010a मिश्रकेशी च रम्भा च चित्रसेना शुचिस्मिता
02010010c चारुनेत्रा घृताची च मेनका पुञ्जिकस्थला
02010011a विश्वाची सहजन्या च प्रम्लोचा उर्वशी इरा
02010011c वर्गा च सौरभेयी च समीची बुद्बुदा लता
02010012a एताः सहस्रशश्चान्या नृत्तगीतविशारदाः
02010012c उपतिष्ठन्ति धनदं पाण्डवाप्सरसां गणाः
02010013a अनिशं दिव्यवादित्रैर्नृत्तैर्गीतैश्च सा सभा
02010013c अशून्या रुचिरा भाति गन्धर्वाप्सरसां गणैः
02010014a किंनरा नाम गन्धर्वा नरा नाम तथापरे
02010014c मणिभद्रोऽथ धनदः श्वेतभद्रश्च गुह्यकः
02010015a कशेरको गण्डकण्डुः प्रद्योतश्च महाबलः
02010015c कुस्तुम्बुरुः पिशाचश्च गजकर्णो विशालकः
02010016a वराहकर्णः सान्द्रोष्ठः फलभक्षः फलोदकः
02010016c अङ्गचूडः शिखावर्तो हेमनेत्रो विभीषणः
02010017a पुष्पाननः पिङ्गलकः शोणितोदः प्रवालकः
02010017c वृक्षवास्यनिकेतश्च चीरवासाश्च भारत
02010018a एते चान्ये च बहवो यक्षाः शतसहस्रशः
02010018c सदा भगवती च श्रीस्तथैव नलकूबरः
02010019a अहं च बहुशस्तस्यां भवन्त्यन्ये च मद्विधाः
02010019c आचार्याश्चाभवंस्तत्र तथा देवर्षयोऽपरे
02010020a भगवान्भूतसंघैश्च वृतः शतसहस्रशः
02010020c उमापतिः पशुपतिः शूलधृग्भगनेत्रहा
02010021a त्र्यम्बको राजशार्दूल देवी च विगतक्लमा
02010021c वामनैर्विकटैः कुब्जैः क्षतजाक्षैर्मनोजवैः
02010022a मांसमेदोवसाहारैरुग्रश्रवणदर्शनैः
02010022c नानाप्रहरणैर्घोरैर्वातैरिव महाजवैः
02010022e वृतः सखायमन्वास्ते सदैव धनदं नृप
02010023a सा सभा तादृशी राजन्मया दृष्टान्तरिक्षगा
02010023c पितामहसभां राजन्कथयिष्ये गतक्लमाम्
02011001  नारद उवाच
02011001a पुरा देवयुगे राजन्नादित्यो भगवान्दिवः
02011001c आगच्छन्मानुषं लोकं दिदृक्षुर्विगतक्लमः
02011002a चरन्मानुषरूपेण सभां दृष्ट्वा स्वयंभुवः
02011002c सभामकथयन्मह्यं ब्राह्मीं तत्त्वेन पाण्डव
02011003a अप्रमेयप्रभां दिव्यां मानसीं भरतर्षभ
02011003c अनिर्देश्यां प्रभावेन सर्वभूतमनोरमाम्
02011004a श्रुत्वा गुणानहं तस्याः सभायाः पाण्डुनन्दन
02011004c दर्शनेप्सुस्तथा राजन्नादित्यमहमब्रुवम्
02011005a भगवन्द्रष्टुमिच्छामि पितामहसभामहम्
02011005c येन सा तपसा शक्या कर्मणा वापि गोपते
02011006a औषधैर्वा तथा युक्तैरुत वा मायया यया
02011006c तन्ममाचक्ष्व भगवन्पश्येयं तां सभां कथम्
02011007a ततः स भगवान्सूर्यो मामुपादाय वीर्यवान्
02011007c अगच्छत्तां सभां ब्राह्मीं विपापां विगतक्लमाम्
02011008a एवंरूपेति सा शक्या न निर्देष्टुं जनाधिप
02011008c क्षणेन हि बिभर्त्यन्यदनिर्देश्यं वपुस्तथा
02011009a न वेद परिमाणं वा संस्थानं वापि भारत
02011009c न च रूपं मया तादृग्दृष्टपूर्वं कदाचन
02011010a सुसुखा सा सभा राजन्न शीता न च घर्मदा
02011010c न क्षुत्पिपासे न ग्लानिं प्राप्य तां प्राप्नुवन्त्युत
02011011a नानारूपैरिव कृता सुविचित्रैः सुभास्वरैः
02011011c स्तम्भैर्न च धृता सा तु शाश्वती न च सा क्षरा
02011012a अति चन्द्रं च सूर्यं च शिखिनं च स्वयंप्रभा
02011012c दीप्यते नाकपृष्ठस्था भासयन्तीव भास्करम्
02011013a तस्यां स भगवानास्ते विदधद्देवमायया
02011013c स्वयमेकोऽनिशं राजँल्लोकाँल्लोकपितामहः
02011014a उपतिष्ठन्ति चाप्येनं प्रजानां पतयः प्रभुम्
02011014c दक्षः प्रचेताः पुलहो मरीचिः कश्यपस्तथा
02011015a भृगुरत्रिर्वसिष्ठश्च गौतमश्च तथाङ्गिराः
02011015c मनोऽन्तरिक्षं विद्याश्च वायुस्तेजो जलं मही
02011016a शब्दः स्पर्शस्तथा रूपं रसो गन्धश्च भारत
02011016c प्रकृतिश्च विकारश्च यच्चान्यत्कारणं भुवः
02011017a चन्द्रमाः सह नक्षत्रैरादित्यश्च गभस्तिमान्
02011017c वायवः क्रतवश्चैव संकल्पः प्राण एव च
02011018a एते चान्ये च बहवः स्वयंभुवमुपस्थिताः
02011018c अर्थो धर्मश्च कामश्च हर्षो द्वेषस्तपो दमः
02011019a आयान्ति तस्यां सहिता गन्धर्वाप्सरसस्तथा
02011019c विंशतिः सप्त चैवान्ये लोकपालाश्च सर्वशः
02011020a शुक्रो बृहस्पतिश्चैव बुधोऽङ्गारक एव च
02011020c शनैश्चरश्च राहुश्च ग्रहाः सर्वे तथैव च
02011021a मन्त्रो रथंतरश्चैव हरिमान्वसुमानपि
02011021c आदित्याः साधिराजानो नानाद्वंद्वैरुदाहृताः
02011022a मरुतो विश्वकर्मा च वसवश्चैव भारत
02011022c तथा पितृगणाः सर्वे सर्वाणि च हवींष्यथ
02011023a ऋग्वेदः सामवेदश्च यजुर्वेदश्च पाण्डव
02011023c अथर्ववेदश्च तथा पर्वाणि च विशां पते
02011024a इतिहासोपवेदाश्च वेदाङ्गानि च सर्वशः
02011024c ग्रहा यज्ञाश्च सोमश्च दैवतानि च सर्वशः
02011025a सावित्री दुर्गतरणी वाणी सप्तविधा तथा
02011025c मेधा धृतिः श्रुतिश्चैव प्रज्ञा बुद्धिर्यशः क्षमा
02011026a सामानि स्तुतिशस्त्राणि गाथाश्च विविधास्तथा
02011026c भाष्याणि तर्कयुक्तानि देहवन्ति विशां पते
02011027a क्षणा लवा मुहूर्ताश्च दिवा रात्रिस्तथैव च
02011027c अर्धमासाश्च मासाश्च ऋतवः षट्च भारत
02011028a संवत्सराः पञ्चयुगमहोरात्राश्चतुर्विधाः
02011028c कालचक्रं च यद्दिव्यं नित्यमक्षयमव्ययम्
02011029a अदितिर्दितिर्दनुश्चैव सुरसा विनता इरा
02011029c कालका सुरभिर्देवी सरमा चाथ गौतमी
02011030a आदित्या वसवो रुद्रा मरुतश्चाश्विनावपि
02011030c विश्वेदेवाश्च साध्याश्च पितरश्च मनोजवाः
02011031a राक्षसाश्च पिशाचाश्च दानवा गुह्यकास्तथा
02011031c सुपर्णनागपशवः पितामहमुपासते
02011032a देवो नारायणस्तस्यां तथा देवर्षयश्च ये
02011032c ऋषयो वालखिल्याश्च योनिजायोनिजास्तथा
02011033a यच्च किंचित्त्रिलोकेऽस्मिन्दृश्यते स्थाणुजङ्गमम्
02011033c सर्वं तस्यां मया दृष्टं तद्विद्धि मनुजाधिप
02011034a अष्टाशीतिसहस्राणि यतीनामूर्ध्वरेतसाम्
02011034c प्रजावतां च पञ्चाशदृषीणामपि पाण्डव
02011035a ते स्म तत्र यथाकामं दृष्ट्वा सर्वे दिवौकसः
02011035c प्रणम्य शिरसा तस्मै प्रतियान्ति यथागतम्
02011036a अतिथीनागतान्देवान्दैत्यान्नागान्मुनींस्तथा
02011036c यक्षान्सुपर्णान्कालेयान्गन्धर्वाप्सरसस्तथा
02011037a महाभागानमितधीर्ब्रह्मा लोकपितामहः
02011037c दयावान्सर्वभूतेषु यथार्हं प्रतिपद्यते
02011038a प्रतिगृह्य च विश्वात्मा स्वयंभूरमितप्रभः
02011038c सान्त्वमानार्थसंभोगैर्युनक्ति मनुजाधिप
02011039a तथा तैरुपयातैश्च प्रतियातैश्च भारत
02011039c आकुला सा सभा तात भवति स्म सुखप्रदा
02011040a सर्वतेजोमयी दिव्या ब्रह्मर्षिगणसेविता
02011040c ब्राह्म्या श्रिया दीप्यमाना शुशुभे विगतक्लमा
02011041a सा सभा तादृशी दृष्टा सर्वलोकेषु दुर्लभा
02011041c सभेयं राजशार्दूल मनुष्येषु यथा तव
02011042a एता मया दृष्टपूर्वाः सभा देवेषु पाण्डव
02011042c तवेयं मानुषे लोके सर्वश्रेष्ठतमा सभा
02011043  युधिष्ठिर उवाच
02011043a प्रायशो राजलोकस्ते कथितो वदतां वर
02011043c वैवस्वतसभायां तु यथा वदसि वै प्रभो
02011044a वरुणस्य सभायां तु नागास्ते कथिता विभो
02011044c दैत्येन्द्राश्चैव भूयिष्ठाः सरितः सागरास्तथा
02011045a तथा धनपतेर्यक्षा गुह्यका राक्षसास्तथा
02011045c गन्धर्वाप्सरसश्चैव भगवांश्च वृषध्वजः
02011046a पितामहसभायां तु कथितास्ते महर्षयः
02011046c सर्वदेवनिकायाश्च सर्वशास्त्राणि चैव हि
02011047a शतक्रतुसभायां तु देवाः संकीर्तिता मुने
02011047c उद्देशतश्च गन्धर्वा विविधाश्च महर्षयः
02011048a एक एव तु राजर्षिर्हरिश्चन्द्रो महामुने
02011048c कथितस्ते सभानित्यो देवेन्द्रस्य महात्मनः
02011049a किं कर्म तेनाचरितं तपो वा नियतव्रतम्
02011049c येनासौ सह शक्रेण स्पर्धते स्म महायशाः
02011050a पितृलोकगतश्चापि त्वया विप्र पिता मम
02011050c दृष्टः पाण्डुर्महाभागः कथं चासि समागतः
02011051a किमुक्तवांश्च भगवन्नेतदिच्छामि वेदितुम्
02011051c त्वत्तः श्रोतुमहं सर्वं परं कौतूहलं हि मे
02011052  नारद उवाच
02011052a यन्मां पृच्छसि राजेन्द्र हरिश्चन्द्रं प्रति प्रभो
02011052c तत्तेऽहं संप्रवक्ष्यामि माहात्म्यं तस्य धीमतः
02011053a स राजा बलवानासीत्सम्राट्सर्वमहीक्षिताम्
02011053c तस्य सर्वे महीपालाः शासनावनताः स्थिताः
02011054a तेनैकं रथमास्थाय जैत्रं हेमविभूषितम्
02011054c शस्त्रप्रतापेन जिता द्वीपाः सप्त नरेश्वर
02011055a स विजित्य महीं सर्वां सशैलवनकाननाम्
02011055c आजहार महाराज राजसूयं महाक्रतुम्
02011056a तस्य सर्वे महीपाला धनान्याजह्रुराज्ञया
02011056c द्विजानां परिवेष्टारस्तस्मिन्यज्ञे च तेऽभवन्
02011057a प्रादाच्च द्रविणं प्रीत्या याजकानां नरेश्वरः
02011057c यथोक्तं तत्र तैस्तस्मिंस्ततः पञ्चगुणाधिकम्
02011058a अतर्पयच्च विविधैर्वसुभिर्ब्राह्मणांस्तथा
02011058c प्रासर्पकाले संप्राप्ते नानादिग्भ्यः समागतान्
02011059a भक्ष्यैर्भोज्यैश्च विविधैर्यथाकामपुरस्कृतैः
02011059c रत्नौघतर्पितैस्तुष्टैर्द्विजैश्च समुदाहृतम्
02011059e तेजस्वी च यशस्वी च नृपेभ्योऽभ्यधिकोऽभवत्
02011060a एतस्मात्कारणात्पार्थ हरिश्चन्द्रो विराजते
02011060c तेभ्यो राजसहस्रेभ्यस्तद्विद्धि भरतर्षभ
02011061a समाप्य च हरिश्चन्द्रो महायज्ञं प्रतापवान्
02011061c अभिषिक्तः स शुशुभे साम्राज्येन नराधिप
02011062a ये चान्येऽपि महीपाला राजसूयं महाक्रतुम्
02011062c यजन्ते ते महेन्द्रेण मोदन्ते सह भारत
02011063a ये चापि निधनं प्राप्ताः संग्रामेष्वपलायिनः
02011063c ते तत्सदः समासाद्य मोदन्ते भरतर्षभ
02011064a तपसा ये च तीव्रेण त्यजन्तीह कलेवरम्
02011064c तेऽपि तत्स्थानमासाद्य श्रीमन्तो भान्ति नित्यशः
02011065a पिता च त्वाह कौन्तेय पाण्डुः कौरवनन्दनः
02011065c हरिश्चन्द्रे श्रियं दृष्ट्वा नृपतौ जातविस्मयः
02011066a समर्थोऽसि महीं जेतुं भ्रातरस्ते वशे स्थिताः
02011066c राजसूयं क्रतुश्रेष्ठमाहरस्वेति भारत
02011067a तस्य त्वं पुरुषव्याघ्र संकल्पं कुरु पाण्डव
02011067c गन्तारस्ते महेन्द्रस्य पूर्वैः सह सलोकताम्
02011068a बहुविघ्नश्च नृपते क्रतुरेष स्मृतो महान्
02011068c छिद्राण्यत्र हि वाञ्छन्ति यज्ञघ्ना ब्रह्मराक्षसाः
02011069a युद्धं च पृष्ठगमनं पृथिवीक्षयकारकम्
02011069c किंचिदेव निमित्तं च भवत्यत्र क्षयावहम्
02011070a एतत्संचिन्त्य राजेन्द्र यत्क्षमं तत्समाचर
02011070c अप्रमत्तोत्थितो नित्यं चातुर्वर्ण्यस्य रक्षणे
02011070e भव एधस्व मोदस्व दानैस्तर्पय च द्विजान्
02011071a एतत्ते विस्तरेणोक्तं यन्मां त्वं परिपृच्छसि
02011071c आपृच्छे त्वां गमिष्यामि दाशार्हनगरीं प्रति
02011072  वैशंपायन उवाच
02011072a एवमाख्याय पार्थेभ्यो नारदो जनमेजय
02011072c जगाम तैर्वृतो राजन्नृषिभिर्यैः समागतः
02011073a गते तु नारदे पार्थो भ्रातृभिः सह कौरव
02011073c राजसूयं क्रतुश्रेष्ठं चिन्तयामास भारत
02012001  वैशंपायन उवाच
02012001a ऋषेस्तद्वचनं श्रुत्वा निशश्वास युधिष्ठिरः
02012001c चिन्तयन्राजसूयाप्तिं न लेभे शर्म भारत
02012002a राजर्षीणां हि तं श्रुत्वा महिमानं महात्मनाम्
02012002c यज्वनां कर्मभिः पुण्यैर्लोकप्राप्तिं समीक्ष्य च
02012003a हरिश्चन्द्रं च राजर्षिं रोचमानं विशेषतः
02012003c यज्वानं यज्ञमाहर्तुं राजसूयमियेष सः
02012004a युधिष्ठिरस्ततः सर्वानर्चयित्वा सभासदः
02012004c प्रत्यर्चितश्च तैः सर्वैर्यज्ञायैव मनो दधे
02012005a स राजसूयं राजेन्द्र कुरूणामृषभः क्रतुम्
02012005c आहर्तुं प्रवणं चक्रे मनः संचिन्त्य सोऽसकृत्
02012006a भूयश्चाद्भुतवीर्यौजा धर्ममेवानुपालयन्
02012006c किं हितं सर्वलोकानां भवेदिति मनो दधे
02012007a अनुगृह्णन्प्रजाः सर्वाः सर्वधर्मविदां वरः
02012007c अविशेषेण सर्वेषां हितं चक्रे युधिष्ठिरः
02012008a एवं गते ततस्तस्मिन्पितरीवाश्वसञ्जनाः
02012008c न तस्य विद्यते द्वेष्टा ततोऽस्याजातशत्रुता
02012009a स मन्त्रिणः समानाय्य भ्रातॄंश्च वदतां वरः
02012009c राजसूयं प्रति तदा पुनः पुनरपृच्छत
02012010a ते पृच्छ्यमानाः सहिता वचोऽर्थ्यं मन्त्रिणस्तदा
02012010c युधिष्ठिरं महाप्राज्ञं यियक्षुमिदमब्रुवन्
02012011a येनाभिषिक्तो नृपतिर्वारुणं गुणमृच्छति
02012011c तेन राजापि सन्कृत्स्नं सम्राड्गुणमभीप्सति
02012012a तस्य सम्राड्गुणार्हस्य भवतः कुरुनन्दन
02012012c राजसूयस्य समयं मन्यन्ते सुहृदस्तव
02012013a तस्य यज्ञस्य समयः स्वाधीनः क्षत्रसंपदा
02012013c साम्ना षडग्नयो यस्मिंश्चीयन्ते संशितव्रतैः
02012014a दर्वीहोमानुपादाय सर्वान्यः प्राप्नुते क्रतून्
02012014c अभिषेकं च यज्ञान्ते सर्वजित्तेन चोच्यते
02012015a समर्थोऽसि महाबाहो सर्वे ते वशगा वयम्
02012015c अविचार्य महाराज राजसूये मनः कुरु
02012016a इत्येवं सुहृदः सर्वे पृथक्च सह चाब्रुवन्
02012016c स धर्म्यं पाण्डवस्तेषां वचः श्रुत्वा विशां पते
02012016e धृष्टमिष्टं वरिष्ठं च जग्राह मनसारिहा
02012017a श्रुत्वा सुहृद्वचस्तच्च जानंश्चाप्यात्मनः क्षमम्
02012017c पुनः पुनर्मनो दध्रे राजसूयाय भारत
02012018a स भ्रातृभिः पुनर्धीमानृत्विग्भिश्च महात्मभिः
02012018c धौम्यद्वैपायनाद्यैश्च मन्त्रयामास मन्त्रिभिः
02012019  युधिष्ठिर उवाच
02012019a इयं या राजसूयस्य सम्राडर्हस्य सुक्रतोः
02012019c श्रद्दधानस्य वदतः स्पृहा मे सा कथं भवेत्
02012020  वैशंपायन उवाच
02012020a एवमुक्तास्तु ते तेन राज्ञा राजीवलोचन
02012020c इदमूचुर्वचः काले धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्
02012020e अर्हस्त्वमसि धर्मज्ञ राजसूयं महाक्रतुम्
02012021a अथैवमुक्ते नृपतावृत्विग्भिरृषिभिस्तथा
02012021c मन्त्रिणो भ्रातरश्चास्य तद्वचः प्रत्यपूजयन्
02012022a स तु राजा महाप्राज्ञः पुनरेवात्मनात्मवान्
02012022c भूयो विममृशे पार्थो लोकानां हितकाम्यया
02012023a सामर्थ्ययोगं संप्रेक्ष्य देशकालौ व्ययागमौ
02012023c विमृश्य सम्यक्च धिया कुर्वन्प्राज्ञो न सीदति
02012024a न हि यज्ञसमारम्भः केवलात्मविपत्तये
02012024c भवतीति समाज्ञाय यत्नतः कार्यमुद्वहन्
02012025a स निश्चयार्थं कार्यस्य कृष्णमेव जनार्दनम्
02012025c सर्वलोकात्परं मत्वा जगाम मनसा हरिम्
02012026a अप्रमेयं महाबाहुं कामाज्जातमजं नृषु
02012026c पाण्डवस्तर्कयामास कर्मभिर्देवसंमितैः
02012027a नास्य किंचिदविज्ञातं नास्य किंचिदकर्मजम्
02012027c न स किंचिन्न विषहेदिति कृष्णममन्यत
02012028a स तु तां नैष्ठिकीं बुद्धिं कृत्वा पार्थो युधिष्ठिरः
02012028c गुरुवद्भूतगुरवे प्राहिणोद्दूतमञ्जसा
02012029a शीघ्रगेन रथेनाशु स दूतः प्राप्य यादवान्
02012029c द्वारकावासिनं कृष्णं द्वारवत्यां समासदत्
02012030a दर्शनाकाङ्क्षिणं पार्थं दर्शनाकाङ्क्षयाच्युतः
02012030c इन्द्रसेनेन सहित इन्द्रप्रस्थं ययौ तदा
02012031a व्यतीत्य विविधान्देशांस्त्वरावान्क्षिप्रवाहनः
02012031c इन्द्रप्रस्थगतं पार्थमभ्यगच्छज्जनार्दनः
02012032a स गृहे भ्रातृवद्भ्रात्रा धर्मराजेन पूजितः
02012032c भीमेन च ततोऽपश्यत्स्वसारं प्रीतिमान्पितुः
02012033a प्रीतः प्रियेण सुहृदा रेमे स सहितस्तदा
02012033c अर्जुनेन यमाभ्यां च गुरुवत्पर्युपस्थितः
02012034a तं विश्रान्तं शुभे देशे क्षणिनं कल्यमच्युतम्
02012034c धर्मराजः समागम्य ज्ञापयत्स्वं प्रयोजनम्
02012035  युधिष्ठिर उवाच
02012035a प्रार्थितो राजसूयो मे न चासौ केवलेप्सया
02012035c प्राप्यते येन तत्ते ह विदितं कृष्ण सर्वशः
02012036a यस्मिन्सर्वं संभवति यश्च सर्वत्र पूज्यते
02012036c यश्च सर्वेश्वरो राजा राजसूयं स विन्दति
02012037a तं राजसूयं सुहृदः कार्यमाहुः समेत्य मे
02012037c तत्र मे निश्चिततमं तव कृष्ण गिरा भवेत्
02012038a केचिद्धि सौहृदादेव दोषं न परिचक्षते
02012038c अर्थहेतोस्तथैवान्ये प्रियमेव वदन्त्युत
02012039a प्रियमेव परीप्सन्ते केचिदात्मनि यद्धितम्
02012039c एवंप्रायाश्च दृश्यन्ते जनवादाः प्रयोजने
02012040a त्वं तु हेतूनतीत्यैतान्कामक्रोधौ व्यतीत्य च
02012040c परमं नः क्षमं लोके यथावद्वक्तुमर्हसि
02013001  श्रीकृष्ण उवाच
02013001a सर्वैर्गुणैर्महाराज राजसूयं त्वमर्हसि
02013001c जानतस्त्वेव ते सर्वं किंचिद्वक्ष्यामि भारत
02013002a जामदग्न्येन रामेण क्षत्रं यदवशेषितम्
02013002c तस्मादवरजं लोके यदिदं क्षत्रसंज्ञितम्
02013003a कृतोऽयं कुलसंकल्पः क्षत्रियैर्वसुधाधिप
02013003c निदेशवाग्भिस्तत्ते ह विदितं भरतर्षभ
02013004a ऐलस्येक्ष्वाकुवंशस्य प्रकृतिं परिचक्षते
02013004c राजानः श्रेणिबद्धाश्च ततोऽन्ये क्षत्रिया भुवि
02013005a ऐलवंश्यास्तु ये राजंस्तथैवेक्ष्वाकवो नृपाः
02013005c तानि चैकशतं विद्धि कुलानि भरतर्षभ
02013006a ययातेस्त्वेव भोजानां विस्तरोऽतिगुणो महान्
02013006c भजते च महाराज विस्तरः स चतुर्दिशम्
02013007a तेषां तथैव तां लक्ष्मीं सर्वक्षत्रमुपासते
02013007c सोऽवनीं मध्यमां भुक्त्वा मिथोभेदेष्वमन्यत
02013008a चतुर्युस्त्वपरो राजा यस्मिन्नेकशतोऽभवत्
02013008c स साम्राज्यं जरासंधः प्राप्तो भवति योनितः
02013009a तं स राजा महाप्राज्ञ संश्रित्य किल सर्वशः
02013009c राजन्सेनापतिर्जातः शिशुपालः प्रतापवान्
02013010a तमेव च महाराज शिष्यवत्समुपस्थितः
02013010c वक्रः करूषाधिपतिर्मायायोधी महाबलः
02013011a अपरौ च महावीर्यौ महात्मानौ समाश्रितौ
02013011c जरासंधं महावीर्यं तौ हंसडिभकावुभौ
02013012a दन्तवक्रः करूषश्च कलभो मेघवाहनः
02013012c मूर्ध्ना दिव्यं मणिं बिभ्रद्यं तं भूतमणिं विदुः
02013013a मुरं च नरकं चैव शास्ति यो यवनाधिपौ
02013013c अपर्यन्तबलो राजा प्रतीच्यां वरुणो यथा
02013014a भगदत्तो महाराज वृद्धस्तव पितुः सखा
02013014c स वाचा प्रणतस्तस्य कर्मणा चैव भारत
02013015a स्नेहबद्धस्तु पितृवन्मनसा भक्तिमांस्त्वयि
02013015c प्रतीच्यां दक्षिणं चान्तं पृथिव्याः पाति यो नृपः
02013016a मातुलो भवतः शूरः पुरुजित्कुन्तिवर्धनः
02013016c स ते संनतिमानेकः स्नेहतः शत्रुतापनः
02013017a जरासंधं गतस्त्वेवं पुरा यो न मया हतः
02013017c पुरुषोत्तमविज्ञातो योऽसौ चेदिषु दुर्मतिः
02013018a आत्मानं प्रतिजानाति लोकेऽस्मिन्पुरुषोत्तमम्
02013018c आदत्ते सततं मोहाद्यः स चिह्नं च मामकम्
02013019a वङ्गपुण्ड्रकिरातेषु राजा बलसमन्वितः
02013019c पौण्ड्रको वासुदेवेति योऽसौ लोकेषु विश्रुतः
02013020a चतुर्युः स महाराज भोज इन्द्रसखो बली
02013020c विद्याबलाद्यो व्यजयत्पाण्ड्यक्रथककैशिकान्
02013021a भ्राता यस्याहृतिः शूरो जामदग्न्यसमो युधि
02013021c स भक्तो मागधं राजा भीष्मकः परवीरहा
02013022a प्रियाण्याचरतः प्रह्वान्सदा संबन्धिनः सतः
02013022c भजतो न भजत्यस्मानप्रियेषु व्यवस्थितः
02013023a न कुलं न बलं राजन्नभिजानंस्तथात्मनः
02013023c पश्यमानो यशो दीप्तं जरासंधमुपाश्रितः
02013024a उदीच्यभोजाश्च तथा कुलान्यष्टादशाभिभो
02013024c जरासंधभयादेव प्रतीचीं दिशमाश्रिताः
02013025a शूरसेना भद्रकारा बोधाः शाल्वाः पटच्चराः
02013025c सुस्थराश्च सुकुट्टाश्च कुणिन्दाः कुन्तिभिः सह
02013026a शाल्वेयानां च राजानः सोदर्यानुचरैः सह
02013026c दक्षिणा ये च पाञ्चालाः पूर्वाः कुन्तिषु कोशलाः
02013027a तथोत्तरां दिशं चापि परित्यज्य भयार्दिताः
02013027c मत्स्याः संन्यस्तपादाश्च दक्षिणां दिशमाश्रिताः
02013028a तथैव सर्वपाञ्चाला जरासंधभयार्दिताः
02013028c स्वराष्ट्रं संपरित्यज्य विद्रुताः सर्वतोदिशम्
02013029a कस्यचित्त्वथ कालस्य कंसो निर्मथ्य बान्धवान्
02013029c बार्हद्रथसुते देव्यावुपागच्छद्वृथामतिः
02013030a अस्तिः प्राप्तिश्च नाम्ना ते सहदेवानुजेऽबले
02013030c बलेन तेन स ज्ञातीनभिभूय वृथामतिः
02013031a श्रैष्ठ्यं प्राप्तः स तस्यासीदतीवापनयो महान्
02013031c भोजराजन्यवृद्धैस्तु पीड्यमानैर्दुरात्मना
02013032a ज्ञातित्राणमभीप्सद्भिरस्मत्संभावना कृता
02013032c दत्त्वाक्रूराय सुतनुं तामाहुकसुतां तदा
02013033a संकर्षणद्वितीयेन ज्ञातिकार्यं मया कृतम्
02013033c हतौ कंससुनामानौ मया रामेण चाप्युत
02013034a भये तु समुपक्रान्ते जरासंधे समुद्यते
02013034c मन्त्रोऽयं मन्त्रितो राजन्कुलैरष्टादशावरैः
02013035a अनारमन्तो निघ्नन्तो महास्त्रैः शतघातिभिः
02013035c न हन्याम वयं तस्य त्रिभिर्वर्षशतैर्बलम्
02013036a तस्य ह्यमरसंकाशौ बलेन बलिनां वरौ
02013036c नामभ्यां हंसडिभकावित्यास्तां योधसत्तमौ
02013037a तावुभौ सहितौ वीरौ जरासंधश्च वीर्यवान्
02013037c त्रयस्त्रयाणां लोकानां पर्याप्ता इति मे मतिः
02013038a न हि केवलमस्माकं यावन्तोऽन्ये च पार्थिवाः
02013038c तथैव तेषामासीच्च बुद्धिर्बुद्धिमतां वर
02013039a अथ हंस इति ख्यातः कश्चिदासीन्महान्नृपः
02013039c स चान्यैः सहितो राजन्संग्रामेऽष्टादशावरैः
02013040a हतो हंस इति प्रोक्तमथ केनापि भारत
02013040c तच्छ्रुत्वा डिभको राजन्यमुनाम्भस्यमज्जत
02013041a विना हंसेन लोकेऽस्मिन्नाहं जीवितुमुत्सहे
02013041c इत्येतां मतिमास्थाय डिभको निधनं गतः
02013042a तथा तु डिभकं श्रुत्वा हंसः परपुरंजयः
02013042c प्रपेदे यमुनामेव सोऽपि तस्यां न्यमज्जत
02013043a तौ स राजा जरासंधः श्रुत्वाप्सु निधनं गतौ
02013043c स्वपुरं शूरसेनानां प्रययौ भरतर्षभ
02013044a ततो वयममित्रघ्न तस्मिन्प्रतिगते नृपे
02013044c पुनरानन्दिताः सर्वे मथुरायां वसामहे
02013045a यदा त्वभ्येत्य पितरं सा वै राजीवलोचना
02013045c कंसभार्या जरासंधं दुहिता मागधं नृपम्
02013046a चोदयत्येव राजेन्द्र पतिव्यसनदुःखिता
02013046c पतिघ्नं मे जहीत्येवं पुनः पुनररिंदम
02013047a ततो वयं महाराज तं मन्त्रं पूर्वमन्त्रितम्
02013047c संस्मरन्तो विमनसो व्यपयाता नराधिप
02013048a पृथक्त्वेन द्रुता राजन्संक्षिप्य महतीं श्रियम्
02013048c प्रपतामो भयात्तस्य सधनज्ञातिबान्धवाः
02013049a इति संचिन्त्य सर्वे स्म प्रतीचीं दिशमाश्रिताः
02013049c कुशस्थलीं पुरीं रम्यां रैवतेनोपशोभिताम्
02013050a पुनर्निवेशनं तस्यां कृतवन्तो वयं नृप
02013050c तथैव दुर्गसंस्कारं देवैरपि दुरासदम्
02013051a स्त्रियोऽपि यस्यां युध्येयुः किं पुनर्वृष्णिपुंगवाः
02013051c तस्यां वयममित्रघ्न निवसामोऽकुतोभयाः
02013052a आलोक्य गिरिमुख्यं तं माधवीतीर्थमेव च
02013052c माधवाः कुरुशार्दूल परां मुदमवाप्नुवन्
02013053a एवं वयं जरासंधादादितः कृतकिल्बिषाः
02013053c सामर्थ्यवन्तः संबन्धाद्भवन्तं समुपाश्रिताः
02013054a त्रियोजनायतं सद्म त्रिस्कन्धं योजनादधि
02013054c योजनान्ते शतद्वारं विक्रमक्रमतोरणम्
02013054e अष्टादशावरैर्नद्धं क्षत्रियैर्युद्धदुर्मदैः
02013055a अष्टादश सहस्राणि व्रातानां सन्ति नः कुले
02013055c आहुकस्य शतं पुत्रा एकैकस्त्रिशतावरः
02013056a चारुदेष्णः सह भ्रात्रा चक्रदेवोऽथ सात्यकिः
02013056c अहं च रौहिणेयश्च साम्बः शौरिसमो युधि
02013057a एवमेते रथाः सप्त राजन्नन्यान्निबोध मे
02013057c कृतवर्मा अनाधृष्टिः समीकः समितिंजयः
02013058a कह्वः शङ्कुर्निदान्तश्च सप्तैवैते महारथाः
02013058c पुत्रौ चान्धकभोजस्य वृद्धो राजा च ते दश
02013059a लोकसंहनना वीरा वीर्यवन्तो महाबलाः
02013059c स्मरन्तो मध्यमं देशं वृष्णिमध्ये गतव्यथाः
02013060a स त्वं सम्राड्गुणैर्युक्तः सदा भरतसत्तम
02013060c क्षत्रे सम्राजमात्मानं कर्तुमर्हसि भारत
02013061a न तु शक्यं जरासंधे जीवमाने महाबले
02013061c राजसूयस्त्वया प्राप्तुमेषा राजन्मतिर्मम
02013062a तेन रुद्धा हि राजानः सर्वे जित्वा गिरिव्रजे
02013062c कन्दरायां गिरीन्द्रस्य सिंहेनेव महाद्विपाः
02013063a सोऽपि राजा जरासंधो यियक्षुर्वसुधाधिपैः
02013063c आराध्य हि महादेवं निर्जितास्तेन पार्थिवाः
02013064a स हि निर्जित्य निर्जित्य पार्थिवान्पृतनागतान्
02013064c पुरमानीय बद्ध्वा च चकार पुरुषव्रजम्
02013065a वयं चैव महाराज जरासंधभयात्तदा
02013065c मथुरां संपरित्यज्य गता द्वारवतीं पुरीम्
02013066a यदि त्वेनं महाराज यज्ञं प्राप्तुमिहेच्छसि
02013066c यतस्व तेषां मोक्षाय जरासंधवधाय च
02013067a समारम्भो हि शक्योऽयं नान्यथा कुरुनन्दन
02013067c राजसूयस्य कार्त्स्न्येन कर्तुं मतिमतां वर
02013068a इत्येषा मे मती राजन्यथा वा मन्यसेऽनघ
02013068c एवं गते ममाचक्ष्व स्वयं निश्चित्य हेतुभिः
02014001  युधिष्ठिर उवाच
02014001a उक्तं त्वया बुद्धिमता यन्नान्यो वक्तुमर्हति
02014001c संशयानां हि निर्मोक्ता त्वन्नान्यो विद्यते भुवि
02014002a गृहे गृहे हि राजानः स्वस्य स्वस्य प्रियंकराः
02014002c न च साम्राज्यमाप्तास्ते सम्राट्शब्दो हि कृत्स्नभाक्
02014003a कथं परानुभावज्ञः स्वं प्रशंसितुमर्हति
02014003c परेण समवेतस्तु यः प्रशस्तः स पूज्यते
02014004a विशाला बहुला भूमिर्बहुरत्नसमाचिता
02014004c दूरं गत्वा विजानाति श्रेयो वृष्णिकुलोद्वह
02014005a शममेव परं मन्ये न तु मोक्षाद्भवेच्छमः
02014005c आरम्भे पारमेष्ठ्यं तु न प्राप्यमिति मे मतिः
02014006a एवमेवाभिजानन्ति कुले जाता मनस्विनः
02014006c कश्चित्कदाचिदेतेषां भवेच्छ्रेष्ठो जनार्दन
02014007  भीम उवाच
02014007a अनारम्भपरो राजा वल्मीक इव सीदति
02014007c दुर्बलश्चानुपायेन बलिनं योऽधितिष्ठति
02014008a अतन्द्रितस्तु प्रायेण दुर्बलो बलिनं रिपुम्
02014008c जयेत्सम्यङ्नयो राजन्नीत्यार्थानात्मनो हितान्
02014009a कृष्णे नयो मयि बलं जयः पार्थे धनंजये
02014009c मागधं साधयिष्यामो वयं त्रय इवाग्नयः
02014010  कृष्ण उवाच
02014010a आदत्तेऽर्थपरो बालो नानुबन्धमवेक्षते
02014010c तस्मादरिं न मृष्यन्ति बालमर्थपरायणम्
02014011a हित्वा करान्यौवनाश्वः पालनाच्च भगीरथः
02014011c कार्तवीर्यस्तपोयोगाद्बलात्तु भरतो विभुः
02014011e ऋद्ध्या मरुत्तस्तान्पञ्च सम्राज इति शुश्रुमः
02014012a निग्राह्यलक्षणं प्राप्तो धर्मार्थनयलक्षणैः
02014012c बार्हद्रथो जरासंधस्तद्विद्धि भरतर्षभ
02014013a न चैनमनुरुध्यन्ते कुलान्येकशतं नृपाः
02014013c तस्मादेतद्बलादेव साम्राज्यं कुरुतेऽद्य सः
02014014a रत्नभाजो हि राजानो जरासंधमुपासते
02014014c न च तुष्यति तेनापि बाल्यादनयमास्थितः
02014015a मूर्धाभिषिक्तं नृपतिं प्रधानपुरुषं बलात्
02014015c आदत्ते न च नो दृष्टोऽभागः पुरुषतः क्वचित्
02014016a एवं सर्वान्वशे चक्रे जरासंधः शतावरान्
02014016c तं दुर्बलतरो राजा कथं पार्थ उपैष्यति
02014017a प्रोक्षितानां प्रमृष्टानां राज्ञां पशुपतेर्गृहे
02014017c पशूनामिव का प्रीतिर्जीविते भरतर्षभ
02014018a क्षत्रियः शस्त्रमरणो यदा भवति सत्कृतः
02014018c ननु स्म मागधं सर्वे प्रतिबाधेम यद्वयम्
02014019a षडशीतिः समानीताः शेषा राजंश्चतुर्दश
02014019c जरासंधेन राजानस्ततः क्रूरं प्रपत्स्यते
02014020a प्राप्नुयात्स यशो दीप्तं तत्र यो विघ्नमाचरेत्
02014020c जयेद्यश्च जरासंधं स सम्राण्नियतं भवेत्
02015001  युधिष्ठिर उवाच
02015001a सम्राड्गुणमभीप्सन्वै युष्मान्स्वार्थपरायणः
02015001c कथं प्रहिणुयां भीमं बलात्केवलसाहसात्
02015002a भीमार्जुनावुभौ नेत्रे मनो मन्ये जनार्दनम्
02015002c मनश्चक्षुर्विहीनस्य कीदृशं जीवितं भवेत्
02015003a जरासंधबलं प्राप्य दुष्पारं भीमविक्रमम्
02015003c श्रमो हि वः पराजय्यात्किमु तत्र विचेष्टितम्
02015004a अस्मिन्नर्थान्तरे युक्तमनर्थः प्रतिपद्यते
02015004c यथाहं विमृशाम्येकस्तत्तावच्छ्रूयतां मम
02015005a संन्यासं रोचये साधु कार्यस्यास्य जनार्दन
02015005c प्रतिहन्ति मनो मेऽद्य राजसूयो दुरासदः
02015006  वैशंपायन उवाच
02015006a पार्थः प्राप्य धनुःश्रेष्ठमक्षय्यौ च महेषुधी
02015006c रथं ध्वजं सभां चैव युधिष्ठिरमभाषत
02015007a धनुरस्त्रं शरा वीर्यं पक्षो भूमिर्यशो बलम्
02015007c प्राप्तमेतन्मया राजन्दुष्प्रापं यदभीप्सितम्
02015008a कुले जन्म प्रशंसन्ति वैद्याः साधु सुनिष्ठिताः
02015008c बलेन सदृशं नास्ति वीर्यं तु मम रोचते
02015009a कृतवीर्यकुले जातो निर्वीर्यः किं करिष्यति
02015009c क्षत्रियः सर्वशो राजन्यस्य वृत्तिः पराजये
02015010a सर्वैरपि गुणैर्हीनो वीर्यवान्हि तरेद्रिपून्
02015010c सर्वैरपि गुणैर्युक्तो निर्वीर्यः किं करिष्यति
02015011a द्रव्यभूता गुणाः सर्वे तिष्ठन्ति हि पराक्रमे
02015011c जयस्य हेतुः सिद्धिर्हि कर्म दैवं च संश्रितम्
02015012a संयुक्तो हि बलैः कश्चित्प्रमादान्नोपयुज्यते
02015012c तेन द्वारेण शत्रुभ्यः क्षीयते सबलो रिपुः
02015013a दैन्यं यथाबलवति तथा मोहो बलान्विते
02015013c तावुभौ नाशकौ हेतू राज्ञा त्याज्यौ जयार्थिना
02015014a जरासंधविनाशं च राज्ञां च परिमोक्षणम्
02015014c यदि कुर्याम यज्ञार्थं किं ततः परमं भवेत्
02015015a अनारम्भे तु नियतो भवेदगुणनिश्चयः
02015015c गुणान्निःसंशयाद्राजन्नैर्गुण्यं मन्यसे कथम्
02015016a काषायं सुलभं पश्चान्मुनीनां शममिच्छताम्
02015016c साम्राज्यं तु तवेच्छन्तो वयं योत्स्यामहे परैः
02016001  वासुदेव उवाच
02016001a जातस्य भारते वंशे तथा कुन्त्याः सुतस्य च
02016001c या वै युक्ता मतिः सेयमर्जुनेन प्रदर्शिता
02016002a न मृत्योः समयं विद्म रात्रौ वा यदि वा दिवा
02016002c न चापि कंचिदमरमयुद्धेनापि शुश्रुमः
02016003a एतावदेव पुरुषैः कार्यं हृदयतोषणम्
02016003c नयेन विधिदृष्टेन यदुपक्रमते परान्
02016004a सुनयस्यानपायस्य संयुगे परमः क्रमः
02016004c संशयो जायते साम्ये साम्यं च न भवेद्द्वयोः
02016005a ते वयं नयमास्थाय शत्रुदेहसमीपगाः
02016005c कथमन्तं न गच्छेम वृक्षस्येव नदीरयाः
02016005e पररन्ध्रे पराक्रान्ताः स्वरन्ध्रावरणे स्थिताः
02016006a व्यूढानीकैरनुबलैर्नोपेयाद्बलवत्तरम्
02016006c इति बुद्धिमतां नीतिस्तन्ममापीह रोचते
02016007a अनवद्या ह्यसंबुद्धाः प्रविष्टाः शत्रुसद्म तत्
02016007c शत्रुदेहमुपाक्रम्य तं कामं प्राप्नुयामहे
02016008a एको ह्येव श्रियं नित्यं बिभर्ति पुरुषर्षभ
02016008c अन्तरात्मेव भूतानां तत्क्षये वै बलक्षयः
02016009a अथ चेत्तं निहत्याजौ शेषेणाभिसमागताः
02016009c प्राप्नुयाम ततः स्वर्गं ज्ञातित्राणपरायणाः
02016010  युधिष्ठिर उवाच
02016010a कृष्ण कोऽयं जरासंधः किंवीर्यः किंपराक्रमः
02016010c यस्त्वां स्पृष्ट्वाग्निसदृशं न दग्धः शलभो यथा
02016011  कृष्ण उवाच
02016011a शृणु राजञ्जरासंधो यद्वीर्यो यत्पराक्रमः
02016011c यथा चोपेक्षितोऽस्माभिर्बहुशः कृतविप्रियः
02016012a अक्षौहिणीनां तिसृणामासीत्समरदर्पितः
02016012c राजा बृहद्रथो नाम मगधाधिपतिः पतिः
02016013a रूपवान्वीर्यसंपन्नः श्रीमानतुलविक्रमः
02016013c नित्यं दीक्षाकृशतनुः शतक्रतुरिवापरः
02016014a तेजसा सूर्यसदृशः क्षमया पृथिवीसमः
02016014c यमान्तकसमः कोपे श्रिया वैश्रवणोपमः
02016015a तस्याभिजनसंयुक्तैर्गुणैर्भरतसत्तम
02016015c व्याप्तेयं पृथिवी सर्वा सूर्यस्येव गभस्तिभिः
02016016a स काशिराजस्य सुते यमजे भरतर्षभ
02016016c उपयेमे महावीर्यो रूपद्रविणसंमते
02016017a तयोश्चकार समयं मिथः स पुरुषर्षभः
02016017c नातिवर्तिष्य इत्येवं पत्नीभ्यां संनिधौ तदा
02016018a स ताभ्यां शुशुभे राजा पत्नीभ्यां मनुजाधिप
02016018c प्रियाभ्यामनुरूपाभ्यां करेणुभ्यामिव द्विपः
02016019a तयोर्मध्यगतश्चापि रराज वसुधाधिपः
02016019c गङ्गायमुनयोर्मध्ये मूर्तिमानिव सागरः
02016020a विषयेषु निमग्नस्य तस्य यौवनमत्यगात्
02016020c न च वंशकरः पुत्रस्तस्याजायत कश्चन
02016021a मङ्गलैर्बहुभिर्होमैः पुत्रकामाभिरिष्टिभिः
02016021c नाससाद नृपश्रेष्ठः पुत्रं कुलविवर्धनम्
02016022a अथ काक्षीवतः पुत्रं गौतमस्य महात्मनः
02016022c शुश्राव तपसि श्रान्तमुदारं चण्डकौशिकम्
02016023a यदृच्छयागतं तं तु वृक्षमूलमुपाश्रितम्
02016023c पत्नीभ्यां सहितो राजा सर्वरत्नैरतोषयत्
02016024a तमब्रवीत्सत्यधृतिः सत्यवागृषिसत्तमः
02016024c परितुष्टोऽस्मि ते राजन्वरं वरय सुव्रत
02016025a ततः सभार्यः प्रणतस्तमुवाच बृहद्रथः
02016025c पुत्रदर्शननैराश्याद्बाष्पगद्गदया गिरा
02016026  बृहद्रथ उवाच
02016026a भगवन्राज्यमुत्सृज्य प्रस्थितस्य तपोवनम्
02016026c किं वरेणाल्पभाग्यस्य किं राज्येनाप्रजस्य मे
02016027  कृष्ण उवाच
02016027a एतच्छ्रुत्वा मुनिर्ध्यानमगमत्क्षुभितेन्द्रियः
02016027c तस्यैव चाम्रवृक्षस्य छायायां समुपाविशत्
02016028a तस्योपविष्टस्य मुनेरुत्सङ्गे निपपात ह
02016028c अवातमशुकादष्टमेकमाम्रफलं किल
02016029a तत्प्रगृह्य मुनिश्रेष्ठो हृदयेनाभिमन्त्र्य च
02016029c राज्ञे ददावप्रतिमं पुत्रसंप्राप्तिकारकम्
02016030a उवाच च महाप्राज्ञस्तं राजानं महामुनिः
02016030c गच्छ राजन्कृतार्थोऽसि निवर्त मनुजाधिप
02016031a यथासमयमाज्ञाय तदा स नृपसत्तमः
02016031c द्वाभ्यामेकं फलं प्रादात्पत्नीभ्यां भरतर्षभ
02016032a ते तदाम्रं द्विधा कृत्वा भक्षयामासतुः शुभे
02016032c भावित्वादपि चार्थस्य सत्यवाक्यात्तथा मुनेः
02016033a तयोः समभवद्गर्भः फलप्राशनसंभवः
02016033c ते च दृष्ट्वा नरपतिः परां मुदमवाप ह
02016034a अथ काले महाप्राज्ञ यथासमयमागते
02016034c प्रजायेतामुभे राजञ्शरीरशकले तदा
02016035a एकाक्षिबाहुचरणे अर्धोदरमुखस्फिजे
02016035c दृष्ट्वा शरीरशकले प्रवेपाते उभे भृशम्
02016036a उद्विग्ने सह संमन्त्र्य ते भगिन्यौ तदाबले
02016036c सजीवे प्राणिशकले तत्यजाते सुदुःखिते
02016037a तयोर्धात्र्यौ सुसंवीते कृत्वा ते गर्भसंप्लवे
02016037c निर्गम्यान्तःपुरद्वारात्समुत्सृज्याशु जग्मतुः
02016038a ते चतुष्पथनिक्षिप्ते जरा नामाथ राक्षसी
02016038c जग्राह मनुजव्याघ्र मांसशोणितभोजना
02016039a कर्तुकामा सुखवहे शकले सा तु राक्षसी
02016039c संघट्टयामास तदा विधानबलचोदिता
02016040a ते समानीतमात्रे तु शकले पुरुषर्षभ
02016040c एकमूर्तिकृते वीरः कुमारः समपद्यत
02016041a ततः सा राक्षसी राजन्विस्मयोत्फुल्ललोचना
02016041c न शशाक समुद्वोढुं वज्रसारमयं शिशुम्
02016042a बालस्ताम्रतलं मुष्टिं कृत्वा चास्ये निधाय सः
02016042c प्राक्रोशदतिसंरम्भात्सतोय इव तोयदः
02016043a तेन शब्देन संभ्रान्तः सहसान्तःपुरे जनः
02016043c निर्जगाम नरव्याघ्र राज्ञा सह परंतप
02016044a ते चाबले परिग्लाने पयःपूर्णपयोधरे
02016044c निराशे पुत्रलाभाय सहसैवाभ्यगच्छताम्
02016045a अथ दृष्ट्वा तथाभूते राजानं चेष्टसंततिम्
02016045c तं च बालं सुबलिनं चिन्तयामास राक्षसी
02016046a नार्हामि विषये राज्ञो वसन्ती पुत्रगृद्धिनः
02016046c बालं पुत्रमुपादातुं मेघलेखेव भास्करम्
02016047a सा कृत्वा मानुषं रूपमुवाच मनुजाधिपम्
02016047c बृहद्रथ सुतस्तेऽयं मद्दत्तः प्रतिगृह्यताम्
02016048a तव पत्नीद्वये जातो द्विजातिवरशासनात्
02016048c धात्रीजनपरित्यक्तो मयायं परिरक्षितः
02016049a ततस्ते भरतश्रेष्ठ काशिराजसुते शुभे
02016049c तं बालमभिपत्याशु प्रस्नवैरभिषिञ्चताम्
02016050a ततः स राजा संहृष्टः सर्वं तदुपलभ्य च
02016050c अपृच्छन्नवहेमाभां राक्षसीं तामराक्षसीम्
02016051a का त्वं कमलगर्भाभे मम पुत्रप्रदायिनी
02016051c कामया ब्रूहि कल्याणि देवता प्रतिभासि मे
02017001  राक्षस्युवाच
02017001a जरा नामास्मि भद्रं ते राक्षसी कामरूपिणी
02017001c तव वेश्मनि राजेन्द्र पूजिता न्यवसं सुखम्
02017002a साहं प्रत्युपकारार्थं चिन्तयन्त्यनिशं नृप
02017002c तवेमे पुत्रशकले दृष्टवत्यस्मि धार्मिक
02017003a संश्लेषिते मया दैवात्कुमारः समपद्यत
02017003c तव भाग्यैर्महाराज हेतुमात्रमहं त्विह
02017004  कृष्ण उवाच
02017004a एवमुक्त्वा तु सा राजंस्तत्रैवान्तरधीयत
02017004c स गृह्य च कुमारं तं प्राविशत्स्वगृहं नृपः
02017005a तस्य बालस्य यत्कृत्यं तच्चकार नृपस्तदा
02017005c आज्ञापयच्च राक्षस्या मागधेषु महोत्सवम्
02017006a तस्य नामाकरोत्तत्र प्रजापतिसमः पिता
02017006c जरया संधितो यस्माज्जरासंधस्ततोऽभवत्
02017007a सोऽवर्धत महातेजा मगधाधिपतेः सुतः
02017007c प्रमाणबलसंपन्नो हुताहुतिरिवानलः
02017008a कस्यचित्त्वथ कालस्य पुनरेव महातपाः
02017008c मगधानुपचक्राम भगवांश्चण्डकौशिकः
02017009a तस्यागमनसंहृष्टः सामात्यः सपुरःसरः
02017009c सभार्यः सह पुत्रेण निर्जगाम बृहद्रथः
02017010a पाद्यार्घ्याचमनीयैस्तमर्चयामास भारत
02017010c स नृपो राज्यसहितं पुत्रं चास्मै न्यवेदयत्
02017011a प्रतिगृह्य तु तां पूजां पार्थिवाद्भगवानृषिः
02017011c उवाच मागधं राजन्प्रहृष्टेनान्तरात्मना
02017012a सर्वमेतन्मया राजन्विज्ञातं ज्ञानचक्षुषा
02017012c पुत्रस्तु शृणु राजेन्द्र यादृशोऽयं भविष्यति
02017013a अस्य वीर्यवतो वीर्यं नानुयास्यन्ति पार्थिवाः
02017013c देवैरपि विसृष्टानि शस्त्राण्यस्य महीपते
02017013e न रुजं जनयिष्यन्ति गिरेरिव नदीरयाः
02017014a सर्वमूर्धाभिषिक्तानामेष मूर्ध्नि ज्वलिष्यति
02017014c सर्वेषां निष्प्रभकरो ज्योतिषामिव भास्करः
02017015a एनमासाद्य राजानः समृद्धबलवाहनाः
02017015c विनाशमुपयास्यन्ति शलभा इव पावकम्
02017016a एष श्रियं समुदितां सर्वराज्ञां ग्रहीष्यति
02017016c वर्षास्विवोद्धतजला नदीर्नदनदीपतिः
02017017a एष धारयिता सम्यक्चातुर्वर्ण्यं महाबलः
02017017c शुभाशुभमिव स्फीता सर्वसस्यधरा धरा
02017018a अस्याज्ञावशगाः सर्वे भविष्यन्ति नराधिपाः
02017018c सर्वभूतात्मभूतस्य वायोरिव शरीरिणः
02017019a एष रुद्रं महादेवं त्रिपुरान्तकरं हरम्
02017019c सर्वलोकेष्वतिबलः स्वयं द्रक्ष्यति मागधः
02017020a एवं ब्रुवन्नेव मुनिः स्वकार्यार्थं विचिन्तयन्
02017020c विसर्जयामास नृपं बृहद्रथमथारिहन्
02017021a प्रविश्य नगरं चैव ज्ञातिसंबन्धिभिर्वृतः
02017021c अभिषिच्य जरासंधं मगधाधिपतिस्तदा
02017021e बृहद्रथो नरपतिः परां निर्वृतिमाययौ
02017022a अभिषिक्ते जरासंधे तदा राजा बृहद्रथः
02017022c पत्नीद्वयेनानुगतस्तपोवनरतोऽभवत्
02017023a तपोवनस्थे पितरि मातृभ्यां सह भारत
02017023c जरासंधः स्ववीर्येण पार्थिवानकरोद्वशे
02017024a अथ दीर्घस्य कालस्य तपोवनगतो नृपः
02017024c सभार्यः स्वर्गमगमत्तपस्तप्त्वा बृहद्रथः
02017025a तस्यास्तां हंसडिभकावशस्त्रनिधनावुभौ
02017025c मन्त्रे मतिमतां श्रेष्ठौ युद्धशास्त्रविशारदौ
02017026a यौ तौ मया ते कथितौ पूर्वमेव महाबलौ
02017026c त्रयस्त्रयाणां लोकानां पर्याप्ता इति मे मतिः
02017027a एवमेष तदा वीर बलिभिः कुकुरान्धकैः
02017027c वृष्णिभिश्च महाराज नीतिहेतोरुपेक्षितः
02018001  वासुदेव उवाच
02018001a पतितौ हंसडिभकौ कंसामात्यौ निपातितौ
02018001c जरासंधस्य निधने कालोऽयं समुपागतः
02018002a न स शक्यो रणे जेतुं सर्वैरपि सुरासुरैः
02018002c प्राणयुद्धेन जेतव्यः स इत्युपलभामहे
02018003a मयि नीतिर्बलं भीमे रक्षिता चावयोर्जुनः
02018003c साधयिष्याम तं राजन्वयं त्रय इवाग्नयः
02018004a त्रिभिरासादितोऽस्माभिर्विजने स नराधिपः
02018004c न संदेहो यथा युद्धमेकेनाभ्युपयास्यति
02018005a अवमानाच्च लोकस्य व्यायतत्वाच्च धर्षितः
02018005c भीमसेनेन युद्धाय ध्रुवमभ्युपयास्यति
02018006a अलं तस्य महाबाहुर्भीमसेनो महाबलः
02018006c लोकस्य समुदीर्णस्य निधनायान्तको यथा
02018007a यदि ते हृदयं वेत्ति यदि ते प्रत्ययो मयि
02018007c भीमसेनार्जुनौ शीघ्रं न्यासभूतौ प्रयच्छ मे
02018008  वैशंपायन उवाच
02018008a एवमुक्तो भगवता प्रत्युवाच युधिष्ठिरः
02018008c भीमपार्थौ समालोक्य संप्रहृष्टमुखौ स्थितौ
02018009a अच्युताच्युत मा मैवं व्याहरामित्रकर्षण
02018009c पाण्डवानां भवान्नाथो भवन्तं चाश्रिता वयम्
02018010a यथा वदसि गोविन्द सर्वं तदुपपद्यते
02018010c न हि त्वमग्रतस्तेषां येषां लक्ष्मीः पराङ्मुखी
02018011a निहतश्च जरासंधो मोक्षिताश्च महीक्षितः
02018011c राजसूयश्च मे लब्धो निदेशे तव तिष्ठतः
02018012a क्षिप्रकारिन्यथा त्वेतत्कार्यं समुपपद्यते
02018012c मम कार्यं जगत्कार्यं तथा कुरु नरोत्तम
02018013a त्रिभिर्भवद्भिर्हि विना नाहं जीवितुमुत्सहे
02018013c धर्मकामार्थरहितो रोगार्त इव दुर्गतः
02018014a न शौरिणा विना पार्थो न शौरिः पाण्डवं विना
02018014c नाजेयोऽस्त्यनयोर्लोके कृष्णयोरिति मे मतिः
02018015a अयं च बलिनां श्रेष्ठः श्रीमानपि वृकोदरः
02018015c युवाभ्यां सहितो वीरः किं न कुर्यान्महायशाः
02018016a सुप्रणीतो बलौघो हि कुरुते कार्यमुत्तमम्
02018016c अन्धं जडं बलं प्राहुः प्रणेतव्यं विचक्षणैः
02018017a यतो हि निम्नं भवति नयन्तीह ततो जलम्
02018017c यतश्छिद्रं ततश्चापि नयन्ते धीधना बलम्
02018018a तस्मान्नयविधानज्ञं पुरुषं लोकविश्रुतम्
02018018c वयमाश्रित्य गोविन्दं यतामः कार्यसिद्धये
02018019a एवं प्रज्ञानयबलं क्रियोपायसमन्वितम्
02018019c पुरस्कुर्वीत कार्येषु कृष्ण कार्यार्थसिद्धये
02018020a एवमेव यदुश्रेष्ठं पार्थः कार्यार्थसिद्धये
02018020c अर्जुनः कृष्णमन्वेतु भीमोऽन्वेतु धनंजयम्
02018020e नयो जयो बलं चैव विक्रमे सिद्धिमेष्यति
02018021a एवमुक्तास्ततः सर्वे भ्रातरो विपुलौजसः
02018021c वार्ष्णेयः पाण्डवेयौ च प्रतस्थुर्मागधं प्रति
02018022a वर्चस्विनां ब्राह्मणानां स्नातकानां परिच्छदान्
02018022c आच्छाद्य सुहृदां वाक्यैर्मनोज्ञैरभिनन्दिताः
02018023a अमर्षादभितप्तानां ज्ञात्यर्थं मुख्यवाससाम्
02018023c रविसोमाग्निवपुषां भीममासीत्तदा वपुः
02018024a हतं मेने जरासंधं दृष्ट्वा भीमपुरोगमौ
02018024c एककार्यसमुद्युक्तौ कृष्णौ युद्धेऽपराजितौ
02018025a ईशौ हि तौ महात्मानौ सर्वकार्यप्रवर्तने
02018025c धर्मार्थकामकार्याणां कार्याणामिव निग्रहे
02018026a कुरुभ्यः प्रस्थितास्ते तु मध्येन कुरुजाङ्गलम्
02018026c रम्यं पद्मसरो गत्वा कालकूटमतीत्य च
02018027a गण्डकीयां तथा शोणं सदानीरां तथैव च
02018027c एकपर्वतके नद्यः क्रमेणैत्य व्रजन्ति ते
02018028a संतीर्य सरयूं रम्यां दृष्ट्वा पूर्वांश्च कोसलान्
02018028c अतीत्य जग्मुर्मिथिलां मालां चर्मण्वतीं नदीम्
02018029a उत्तीर्य गङ्गां शोणं च सर्वे ते प्राङ्मुखास्त्रयः
02018029c कुरवोरश्छदं जग्मुर्मागधं क्षेत्रमच्युताः
02018030a ते शश्वद्गोधनाकीर्णमम्बुमन्तं शुभद्रुमम्
02018030c गोरथं गिरिमासाद्य ददृशुर्मागधं पुरम्
02019001  वासुदेव उवाच
02019001a एष पार्थ महान्स्वादुः पशुमान्नित्यमम्बुमान्
02019001c निरामयः सुवेश्माढ्यो निवेशो मागधः शुभः
02019002a वैहारो विपुलः शैलो वराहो वृषभस्तथा
02019002c तथैवर्षिगिरिस्तात शुभाश्चैत्यकपञ्चमाः
02019003a एते पञ्च महाशृङ्गाः पर्वताः शीतलद्रुमाः
02019003c रक्षन्तीवाभिसंहत्य संहताङ्गा गिरिव्रजम्
02019004a पुष्पवेष्टितशाखाग्रैर्गन्धवद्भिर्मनोरमैः
02019004c निगूढा इव लोध्राणां वनैः कामिजनप्रियैः
02019005a शूद्रायां गौतमो यत्र महात्मा संशितव्रतः
02019005c औशीनर्यामजनयत्काक्षीवादीन्सुतानृषिः
02019006a गौतमः क्षयणादस्मादथासौ तत्र वेश्मनि
02019006c भजते मागधं वंशं स नृपाणामनुग्रहात्
02019007a अङ्गवङ्गादयश्चैव राजानः सुमहाबलाः
02019007c गौतमक्षयमभ्येत्य रमन्ते स्म पुरार्जुन
02019008a वनराजीस्तु पश्येमाः प्रियालानां मनोरमाः
02019008c लोध्राणां च शुभाः पार्थ गौतमौकःसमीपजाः
02019009a अर्बुदः शक्रवापी च पन्नगौ शत्रुतापनौ
02019009c स्वस्तिकस्यालयश्चात्र मणिनागस्य चोत्तमः
02019010a अपरिहार्या मेघानां मागधेयं मणेः कृते
02019010c कौशिको मणिमांश्चैव ववृधाते ह्यनुग्रहम्
02019011a अर्थसिद्धिं त्वनपगां जरासंधोऽभिमन्यते
02019011c वयमासादने तस्य दर्पमद्य निहन्म हि
02019012  वैशंपायन उवाच
02019012a एवमुक्त्वा ततः सर्वे भ्रातरो विपुलौजसः
02019012c वार्ष्णेयः पाण्डवेयौ च प्रतस्थुर्मागधं पुरम्
02019013a तुष्टपुष्टजनोपेतं चातुर्वर्ण्यजनाकुलम्
02019013c स्फीतोत्सवमनाधृष्यमासेदुश्च गिरिव्रजम्
02019014a तेऽथ द्वारमनासाद्य पुरस्य गिरिमुच्छ्रितम्
02019014c बार्हद्रथैः पूज्यमानं तथा नगरवासिभिः
02019015a यत्र माषादमृषभमाससाद बृहद्रथः
02019015c तं हत्वा माषनालाश्च तिस्रो भेरीरकारयत्
02019016a आनह्य चर्मणा तेन स्थापयामास स्वे पुरे
02019016c यत्र ताः प्राणदन्भेर्यो दिव्यपुष्पावचूर्णिताः
02019017a मागधानां सुरुचिरं चैत्यकान्तं समाद्रवन्
02019017c शिरसीव जिघांसन्तो जरासंधजिघांसवः
02019018a स्थिरं सुविपुलं शृङ्गं सुमहान्तं पुरातनम्
02019018c अर्चितं माल्यदामैश्च सततं सुप्रतिष्ठितम्
02019019a विपुलैर्बाहुभिर्वीरास्तेऽभिहत्याभ्यपातयन्
02019019c ततस्ते मागधं दृष्ट्वा पुरं प्रविविशुस्तदा
02019020a एतस्मिन्नेव काले तु जरासंधं समर्चयन्
02019020c पर्यग्नि कुर्वंश्च नृपं द्विरदस्थं पुरोहिताः
02019021a स्नातकव्रतिनस्ते तु बाहुशस्त्रा निरायुधाः
02019021c युयुत्सवः प्रविविशुर्जरासंधेन भारत
02019022a भक्ष्यमाल्यापणानां च ददृशुः श्रियमुत्तमाम्
02019022c स्फीतां सर्वगुणोपेतां सर्वकामसमृद्धिनीम्
02019023a तां तु दृष्ट्वा समृद्धिं ते वीथ्यां तस्यां नरोत्तमाः
02019023c राजमार्गेण गच्छन्तः कृष्णभीमधनंजयाः
02019024a बलाद्गृहीत्वा माल्यानि मालाकारान्महाबलाः
02019024c विरागवसनाः सर्वे स्रग्विणो मृष्टकुण्डलाः
02019025a निवेशनमथाजग्मुर्जरासंधस्य धीमतः
02019025c गोवासमिव वीक्षन्तः सिंहा हैमवता यथा
02019026a शैलस्तम्भनिभास्तेषां चन्दनागुरुभूषिताः
02019026c अशोभन्त महाराज बाहवो बाहुशालिनाम्
02019027a तान्दृष्ट्वा द्विरदप्रख्याञ्शालस्कन्धानिवोद्गतान्
02019027c व्यूढोरस्कान्मागधानां विस्मयः समजायत
02019028a ते त्वतीत्य जनाकीर्णास्तिस्रः कक्ष्या नरर्षभाः
02019028c अहंकारेण राजानमुपतस्थुर्महाबलाः
02019029a तान्पाद्यमधुपर्कार्हान्मानार्हान्सत्कृतिं गतान्
02019029c प्रत्युत्थाय जरासंध उपतस्थे यथाविधि
02019030a उवाच चैतान्राजासौ स्वागतं वोऽस्त्विति प्रभुः
02019030c तस्य ह्येतद्व्रतं राजन्बभूव भुवि विश्रुतम्
02019031a स्नातकान्ब्राह्मणान्प्राप्ताञ्श्रुत्वा स समितिंजयः
02019031c अप्यर्धरात्रे नृपतिः प्रत्युद्गच्छति भारत
02019032a तांस्त्वपूर्वेण वेषेण दृष्ट्वा नृपतिसत्तमः
02019032c उपतस्थे जरासंधो विस्मितश्चाभवत्तदा
02019033a ते तु दृष्ट्वैव राजानं जरासंधं नरर्षभाः
02019033c इदमूचुरमित्रघ्नाः सर्वे भरतसत्तम
02019034a स्वस्त्यस्तु कुशलं राजन्निति सर्वे व्यवस्थिताः
02019034c तं नृपं नृपशार्दूल विप्रैक्षन्त परस्परम्
02019035a तानब्रवीज्जरासंधस्तदा यादवपाण्डवान्
02019035c आस्यतामिति राजेन्द्र ब्राह्मणच्छद्मसंवृतान्
02019036a अथोपविविशुः सर्वे त्रयस्ते पुरुषर्षभाः
02019036c संप्रदीप्तास्त्रयो लक्ष्म्या महाध्वर इवाग्नयः
02019037a तानुवाच जरासंधः सत्यसंधो नराधिपः
02019037c विगर्हमाणः कौरव्य वेषग्रहणकारणात्
02019038a न स्नातकव्रता विप्रा बहिर्माल्यानुलेपनाः
02019038c भवन्तीति नृलोकेऽस्मिन्विदितं मम सर्वशः
02019039a ते यूयं पुष्पवन्तश्च भुजैर्ज्याघातलक्षणैः
02019039c बिभ्रतः क्षात्रमोजश्च ब्राह्मण्यं प्रतिजानथ
02019040a एवं विरागवसना बहिर्माल्यानुलेपनाः
02019040c सत्यं वदत के यूयं सत्यं राजसु शोभते
02019041a चैत्यकं च गिरेः शृङ्गं भित्त्वा किमिव सद्म नः
02019041c अद्वारेण प्रविष्टाः स्थ निर्भया राजकिल्बिषात्
02019042a कर्म चैतद्विलिङ्गस्य किं वाद्य प्रसमीक्षितम्
02019042c वदध्वं वाचि वीर्यं च ब्राह्मणस्य विशेषतः
02019043a एवं च मामुपस्थाय कस्माच्च विधिनार्हणाम्
02019043c प्रणीतां नो न गृह्णीत कार्यं किं चास्मदागमे
02019044a एवमुक्तस्ततः कृष्णः प्रत्युवाच महामनाः
02019044c स्निग्धगम्भीरया वाचा वाक्यं वाक्यविशारदः
02019045a स्नातकव्रतिनो राजन्ब्राह्मणाः क्षत्रिया विशः
02019045c विशेषनियमाश्चैषामविशेषाश्च सन्त्युत
02019046a विशेषवांश्च सततं क्षत्रियः श्रियमर्छति
02019046c पुष्पवत्सु ध्रुवा श्रीश्च पुष्पवन्तस्ततो वयम्
02019047a क्षत्रियो बाहुवीर्यस्तु न तथा वाक्यवीर्यवान्
02019047c अप्रगल्भं वचस्तस्य तस्माद्बार्हद्रथे स्मृतम्
02019048a स्ववीर्यं क्षत्रियाणां च बाह्वोर्धाता न्यवेशयत्
02019048c तद्दिदृक्षसि चेद्राजन्द्रष्टास्यद्य न संशयः
02019049a अद्वारेण रिपोर्गेहं द्वारेण सुहृदो गृहम्
02019049c प्रविशन्ति सदा सन्तो द्वारं नो वर्जितं ततः
02019050a कार्यवन्तो गृहानेत्य शत्रुतो नार्हणां वयम्
02019050c प्रतिगृह्णीम तद्विद्धि एतन्नः शाश्वतं व्रतम्
02020001  जरासंध उवाच
02020001a न स्मरेयं कदा वैरं कृतं युष्माभिरित्युत
02020001c चिन्तयंश्च न पश्यामि भवतां प्रति वैकृतम्
02020002a वैकृते चासति कथं मन्यध्वं मामनागसम्
02020002c अरिं विब्रूत तद्विप्राः सतां समय एष हि
02020003a अथ धर्मोपघाताद्धि मनः समुपतप्यते
02020003c योऽनागसि प्रसृजति क्षत्रियोऽपि न संशयः
02020004a अतोऽन्यथाचरँल्लोके धर्मज्ञः सन्महाव्रतः
02020004c वृजिनां गतिमाप्नोति श्रेयसोऽप्युपहन्ति च
02020005a त्रैलोक्ये क्षत्रधर्माद्धि श्रेयांसं साधुचारिणाम्
02020005c अनागसं प्रजानानाः प्रमादादिव जल्पथ
02020006  वासुदेव उवाच
02020006a कुलकार्यं महाराज कश्चिदेकः कुलोद्वहः
02020006c वहते तन्नियोगाद्वै वयमभ्युत्थितास्त्रयः
02020007a त्वया चोपहृता राजन्क्षत्रिया लोकवासिनः
02020007c तदागः क्रूरमुत्पाद्य मन्यसे किं त्वनागसम्
02020008a राजा राज्ञः कथं साधून्हिंस्यान्नृपतिसत्तम
02020008c तद्राज्ञः संनिगृह्य त्वं रुद्रायोपजिहीर्षसि
02020009a अस्मांस्तदेनो गच्छेत त्वया बार्हद्रथे कृतम्
02020009c वयं हि शक्ता धर्मस्य रक्षणे धर्मचारिणः
02020010a मनुष्याणां समालम्भो न च दृष्टः कदाचन
02020010c स कथं मानुषैर्देवं यष्टुमिच्छसि शंकरम्
02020011a सवर्णो हि सवर्णानां पशुसंज्ञां करिष्यति
02020011c कोऽन्य एवं यथा हि त्वं जरासंध वृथामतिः
02020012a ते त्वां ज्ञातिक्षयकरं वयमार्तानुसारिणः
02020012c ज्ञातिवृद्धिनिमित्तार्थं विनियन्तुमिहागताः
02020013a नास्ति लोके पुमानन्यः क्षत्रियेष्विति चैव यत्
02020013c मन्यसे स च ते राजन्सुमहान्बुद्धिविप्लवः
02020014a को हि जानन्नभिजनमात्मनः क्षत्रियो नृप
02020014c नाविशेत्स्वर्गमतुलं रणानन्तरमव्ययम्
02020015a स्वर्गं ह्येव समास्थाय रणयज्ञेषु दीक्षिताः
02020015c यजन्ते क्षत्रिया लोकांस्तद्विद्धि मगधाधिप
02020016a स्वर्गयोनिर्जयो राजन्स्वर्गयोनिर्महद्यशः
02020016c स्वर्गयोनिस्तपो युद्धे मार्गः सोऽव्यभिचारवान्
02020017a एष ह्यैन्द्रो वैजयन्तो गुणो नित्यं समाहितः
02020017c येनासुरान्पराजित्य जगत्पाति शतक्रतुः
02020018a स्वर्गमास्थाय कस्य स्याद्विग्रहित्वं यथा तव
02020018c मागधैर्विपुलैः सैन्यैर्बाहुल्यबलदर्पितैः
02020019a मावमंस्थाः परान्राजन्नास्ति वीर्यं नरे नरे
02020019c समं तेजस्त्वया चैव केवलं मनुजेश्वर
02020020a यावदेव न संबुद्धं तावदेव भवेत्तव
02020020c विषह्यमेतदस्माकमतो राजन्ब्रवीमि ते
02020021a जहि त्वं सदृशेष्वेव मानं दर्पं च मागध
02020021c मा गमः ससुतामात्यः सबलश्च यमक्षयम्
02020022a दम्भोद्भवः कार्तवीर्य उत्तरश्च बृहद्रथः
02020022c श्रेयसो ह्यवमन्येह विनेशुः सबला नृपाः
02020023a मुमुक्षमाणास्त्वत्तश्च न वयं ब्राह्मणब्रुवाः
02020023c शौरिरस्मि हृषीकेशो नृवीरौ पाण्डवाविमौ
02020024a त्वामाह्वयामहे राजन्स्थिरो युध्यस्व मागध
02020024c मुञ्च वा नृपतीन्सर्वान्मा गमस्त्वं यमक्षयम्
02020025  जरासंध उवाच
02020025a नाजितान्वै नरपतीनहमादद्मि कांश्चन
02020025c जितः कः पर्यवस्थाता कोऽत्र यो न मया जितः
02020026a क्षत्रियस्यैतदेवाहुर्धर्म्यं कृष्णोपजीवनम्
02020026c विक्रम्य वशमानीय कामतो यत्समाचरेत्
02020027a देवतार्थमुपाकृत्य राज्ञः कृष्ण कथं भयात्
02020027c अहमद्य विमुञ्चेयं क्षात्रं व्रतमनुस्मरन्
02020028a सैन्यं सैन्येन व्यूढेन एक एकेन वा पुनः
02020028c द्वाभ्यां त्रिभिर्वा योत्स्येऽहं युगपत्पृथगेव वा
02020029  वैशंपायन उवाच
02020029a एवमुक्त्वा जरासंधः सहदेवाभिषेचनम्
02020029c आज्ञापयत्तदा राजा युयुत्सुर्भीमकर्मभिः
02020030a स तु सेनापती राजा सस्मार भरतर्षभ
02020030c कौशिकं चित्रसेनं च तस्मिन्युद्ध उपस्थिते
02020031a ययोस्ते नामनी लोके हंसेति डिभकेति च
02020031c पूर्वं संकथिते पुम्भिर्नृलोके लोकसत्कृते
02020032a तं तु राजन्विभुः शौरी राजानं बलिनां वरम्
02020032c स्मृत्वा पुरुषशार्दूल शार्दूलसमविक्रमम्
02020033a सत्यसंधो जरासंधं भुवि भीमपराक्रमम्
02020033c भागमन्यस्य निर्दिष्टं वध्यं भूमिभृदच्युतः
02020034a नात्मनात्मवतां मुख्य इयेष मधुसूदनः
02020034c ब्रह्मणोऽऽज्ञां पुरस्कृत्य हन्तुं हलधरानुजः
02021001  वैशंपायन उवाच
02021001a ततस्तं निश्चितात्मानं युद्धाय यदुनन्दनः
02021001c उवाच वाग्मी राजानं जरासंधमधोक्षजः
02021002a त्रयाणां केन ते राजन्योद्धुं वितरते मनः
02021002c अस्मदन्यतमेनेह सज्जीभवतु को युधि
02021003a एवमुक्तः स कृष्णेन युद्धं वव्रे महाद्युतिः
02021003c जरासंधस्ततो राजन्भीमसेनेन मागधः
02021004a धारयन्नगदान्मुख्यान्निर्वृतीर्वेदनानि च
02021004c उपतस्थे जरासंधं युयुत्सुं वै पुरोहितः
02021005a कृतस्वस्त्ययनो विद्वान्ब्राह्मणेन यशस्विना
02021005c समनह्यज्जरासंधः क्षत्रधर्ममनुव्रतः
02021006a अवमुच्य किरीटं स केशान्समनुमृज्य च
02021006c उदतिष्ठज्जरासंधो वेलातिग इवार्णवः
02021007a उवाच मतिमान्राजा भीमं भीमपराक्रमम्
02021007c भीम योत्स्ये त्वया सार्धं श्रेयसा निर्जितं वरम्
02021008a एवमुक्त्वा जरासंधो भीमसेनमरिंदमः
02021008c प्रत्युद्ययौ महातेजाः शक्रं बलिरिवासुरः
02021009a ततः संमन्त्र्य कृष्णेन कृतस्वस्त्ययनो बली
02021009c भीमसेनो जरासंधमाससाद युयुत्सया
02021010a ततस्तौ नरशार्दूलौ बाहुशस्त्रौ समीयतुः
02021010c वीरौ परमसंहृष्टावन्योन्यजयकाङ्क्षिणौ
02021011a तयोरथ भुजाघातान्निग्रहप्रग्रहात्तथा
02021011c आसीत्सुभीमसंह्रादो वज्रपर्वतयोरिव
02021012a उभौ परमसंहृष्टौ बलेनातिबलावुभौ
02021012c अन्योन्यस्यान्तरं प्रेप्सू परस्परजयैषिणौ
02021013a तद्भीममुत्सार्य जनं युद्धमासीदुपह्वरे
02021013c बलिनोः संयुगे राजन्वृत्रवासवयोरिव
02021014a प्रकर्षणाकर्षणाभ्यामभ्याकर्षविकर्षणैः
02021014c आकर्षेतां तथान्योन्यं जानुभिश्चाभिजघ्नतुः
02021015a ततः शब्देन महता भर्त्सयन्तौ परस्परम्
02021015c पाषाणसंघातनिभैः प्रहारैरभिजघ्नतुः
02021016a व्यूढोरस्कौ दीर्घभुजौ नियुद्धकुशलावुभौ
02021016c बाहुभिः समसज्जेतामायसैः परिघैरिव
02021017a कार्त्तिकस्य तु मासस्य प्रवृत्तं प्रथमेऽहनि
02021017c अनारतं दिवारात्रमविश्रान्तमवर्तत
02021018a तद्वृत्तं तु त्रयोदश्यां समवेतं महात्मनोः
02021018c चतुर्दश्यां निशायां तु निवृत्तो मागधः क्लमात्
02021019a तं राजानं तथा क्लान्तं दृष्ट्वा राजञ्जनार्दनः
02021019c उवाच भीमकर्माणं भीमं संबोधयन्निव
02021020a क्लान्तः शत्रुर्न कौन्तेय लभ्यः पीडयितुं रणे
02021020c पीड्यमानो हि कार्त्स्न्येन जह्याज्जीवितमात्मनः
02021021a तस्मात्ते नैव कौन्तेय पीडनीयो नराधिपः
02021021c सममेतेन युध्यस्व बाहुभ्यां भरतर्षभ
02021022a एवमुक्तः स कृष्णेन पाण्डवः परवीरहा
02021022c जरासंधस्य तद्रन्ध्रं ज्ञात्वा चक्रे मतिं वधे
02021023a ततस्तमजितं जेतुं जरासंधं वृकोदरः
02021023c संरभ्य बलिनां मुख्यो जग्राह कुरुनन्दनः
02022001  वैशंपायन उवाच
02022001a भीमसेनस्ततः कृष्णमुवाच यदुनन्दनम्
02022001c बुद्धिमास्थाय विपुलां जरासंधजिघांसया
02022002a नायं पापो मया कृष्ण युक्तः स्यादनुरोधितुम्
02022002c प्राणेन यदुशार्दूल बद्धवङ्क्षणवाससा
02022003a एवमुक्तस्ततः कृष्णः प्रत्युवाच वृकोदरम्
02022003c त्वरयन्पुरुषव्याघ्रो जरासंधवधेप्सया
02022004a यत्ते दैवं परं सत्त्वं यच्च ते मातरिश्वनः
02022004c बलं भीम जरासंधे दर्शयाशु तदद्य नः
02022005a एवमुक्तस्तदा भीमो जरासंधमरिंदमः
02022005c उत्क्षिप्य भ्रामयद्राजन्बलवन्तं महाबलः
02022006a भ्रामयित्वा शतगुणं भुजाभ्यां भरतर्षभ
02022006c बभञ्ज पृष्ठे संक्षिप्य निष्पिष्य विननाद च
02022007a तस्य निष्पिष्यमाणस्य पाण्डवस्य च गर्जतः
02022007c अभवत्तुमुलो नादः सर्वप्राणिभयंकरः
02022008a वित्रेसुर्मागधाः सर्वे स्त्रीणां गर्भाश्च सुस्रुवुः
02022008c भीमसेनस्य नादेन जरासंधस्य चैव ह
02022009a किं नु स्विद्धिमवान्भिन्नः किं नु स्विद्दीर्यते मही
02022009c इति स्म मागधा जज्ञुर्भीमसेनस्य निस्वनात्
02022010a ततो राजकुलद्वारि प्रसुप्तमिव तं नृपम्
02022010c रात्रौ परासुमुत्सृज्य निश्चक्रमुररिंदमाः
02022011a जरासंधरथं कृष्णो योजयित्वा पताकिनम्
02022011c आरोप्य भ्रातरौ चैव मोक्षयामास बान्धवान्
02022012a ते वै रत्नभुजं कृष्णं रत्नार्हं पृथिवीश्वराः
02022012c राजानश्चक्रुरासाद्य मोक्षिता महतो भयात्
02022013a अक्षतः शस्त्रसंपन्नो जितारिः सह राजभिः
02022013c रथमास्थाय तं दिव्यं निर्जगाम गिरिव्रजात्
02022014a यः स सोदर्यवान्नाम द्वियोधः कृष्णसारथिः
02022014c अभ्यासघाती संदृश्यो दुर्जयः सर्वराजभिः
02022015a भीमार्जुनाभ्यां योधाभ्यामास्थितः कृष्णसारथिः
02022015c शुशुभे रथवर्योऽसौ दुर्जयः सर्वधन्विभिः
02022016a शक्रविष्णू हि संग्रामे चेरतुस्तारकामये
02022016c रथेन तेन तं कृष्ण उपारुह्य ययौ तदा
02022017a तप्तचामीकराभेण किङ्किणीजालमालिना
02022017c मेघनिर्घोषनादेन जैत्रेणामित्रघातिना
02022018a येन शक्रो दानवानां जघान नवतीर्नव
02022018c तं प्राप्य समहृष्यन्त रथं ते पुरुषर्षभाः
02022019a ततः कृष्णं महाबाहुं भ्रातृभ्यां सहितं तदा
02022019c रथस्थं मागधा दृष्ट्वा समपद्यन्त विस्मिताः
02022020a हयैर्दिव्यैः समायुक्तो रथो वायुसमो जवे
02022020c अधिष्ठितः स शुशुभे कृष्णेनातीव भारत
02022021a असङ्गी देवविहितस्तस्मिन्रथवरे ध्वजः
02022021c योजनाद्ददृशे श्रीमानिन्द्रायुधसमप्रभः
02022022a चिन्तयामास कृष्णोऽथ गरुत्मन्तं स चाभ्ययात्
02022022c क्षणे तस्मिन्स तेनासीच्चैत्ययूप इवोच्छ्रितः
02022023a व्यादितास्यैर्महानादैः सह भूतैर्ध्वजालयैः
02022023c तस्थौ रथवरे तस्मिन्गरुत्मान्पन्नगाशनः
02022024a दुर्निरीक्ष्यो हि भूतानां तेजसाभ्यधिकं बभौ
02022024c आदित्य इव मध्याह्ने सहस्रकिरणावृतः
02022025a न स सज्जति वृक्षेषु शस्त्रैश्चापि न रिष्यते
02022025c दिव्यो ध्वजवरो राजन्दृश्यते देवमानुषैः
02022026a तमास्थाय रथं दिव्यं पर्जन्यसमनिस्वनम्
02022026c निर्ययौ पुरुषव्याघ्रः पाण्डवाभ्यां सहाच्युतः
02022027a यं लेभे वासवाद्राजा वसुस्तस्माद्बृहद्रथः
02022027c बृहद्रथात्क्रमेणैव प्राप्तो बार्हद्रथं नृपम्
02022028a स निर्ययौ महाबाहुः पुण्डरीकेक्षणस्ततः
02022028c गिरिव्रजाद्बहिस्तस्थौ समे देशे महायशाः
02022029a तत्रैनं नागराः सर्वे सत्कारेणाभ्ययुस्तदा
02022029c ब्राह्मणप्रमुखा राजन्विधिदृष्टेन कर्मणा
02022030a बन्धनाद्विप्रमुक्ताश्च राजानो मधुसूदनम्
02022030c पूजयामासुरूचुश्च सान्त्वपूर्वमिदं वचः
02022031a नैतच्चित्रं महाबाहो त्वयि देवकिनन्दन
02022031c भीमार्जुनबलोपेते धर्मस्य परिपालनम्
02022032a जरासंधह्रदे घोरे दुःखपङ्के निमज्जताम्
02022032c राज्ञां समभ्युद्धरणं यदिदं कृतमद्य ते
02022033a विष्णो समवसन्नानां गिरिदुर्गे सुदारुणे
02022033c दिष्ट्या मोक्षाद्यशो दीप्तमाप्तं ते पुरुषोत्तम
02022034a किं कुर्मः पुरुषव्याघ्र ब्रवीहि पुरुषर्षभ
02022034c कृतमित्येव तज्ज्ञेयं नृपैर्यद्यपि दुष्करम्
02022035a तानुवाच हृषीकेशः समाश्वास्य महामनाः
02022035c युधिष्ठिरो राजसूयं क्रतुमाहर्तुमिच्छति
02022036a तस्य धर्मप्रवृत्तस्य पार्थिवत्वं चिकीर्षतः
02022036c सर्वैर्भवद्भिर्यज्ञार्थे साहाय्यं दीयतामिति
02022037a ततः प्रतीतमनसस्ते नृपा भरतर्षभ
02022037c तथेत्येवाब्रुवन्सर्वे प्रतिजज्ञुश्च तां गिरम्
02022038a रत्नभाजं च दाशार्हं चक्रुस्ते पृथिवीश्वराः
02022038c कृच्छ्राज्जग्राह गोविन्दस्तेषां तदनुकम्पया
02022039a जरासंधात्मजश्चैव सहदेवो महारथः
02022039c निर्ययौ सजनामात्यः पुरस्कृत्य पुरोहितम्
02022040a स नीचैः प्रश्रितो भूत्वा बहुरत्नपुरोगमः
02022040c सहदेवो नृणां देवं वासुदेवमुपस्थितः
02022041a भयार्ताय ततस्तस्मै कृष्णो दत्त्वाभयं तदा
02022041c अभ्यषिञ्चत तत्रैव जरासंधात्मजं तदा
02022042a गत्वैकत्वं च कृष्णेन पार्थाभ्यां चैव सत्कृतः
02022042c विवेश राजा मतिमान्पुनर्बार्हद्रथं पुरम्
02022043a कृष्णस्तु सह पार्थाभ्यां श्रिया परमया ज्वलन्
02022043c रत्नान्यादाय भूरीणि प्रययौ पुष्करेक्षणः
02022044a इन्द्रप्रस्थमुपागम्य पाण्डवाभ्यां सहाच्युतः
02022044c समेत्य धर्मराजानं प्रीयमाणोऽभ्यभाषत
02022045a दिष्ट्या भीमेन बलवाञ्जरासंधो निपातितः
02022045c राजानो मोक्षिताश्चेमे बन्धनान्नृपसत्तम
02022046a दिष्ट्या कुशलिनौ चेमौ भीमसेनधनंजयौ
02022046c पुनः स्वनगरं प्राप्तावक्षताविति भारत
02022047a ततो युधिष्ठिरः कृष्णं पूजयित्वा यथार्हतः
02022047c भीमसेनार्जुनौ चैव प्रहृष्टः परिषस्वजे
02022048a ततः क्षीणे जरासंधे भ्रातृभ्यां विहितं जयम्
02022048c अजातशत्रुरासाद्य मुमुदे भ्रातृभिः सह
02022049a यथावयः समागम्य राजभिस्तैश्च पाण्डवः
02022049c सत्कृत्य पूजयित्वा च विससर्ज नराधिपान्
02022050a युधिष्ठिराभ्यनुज्ञातास्ते नृपा हृष्टमानसाः
02022050c जग्मुः स्वदेशांस्त्वरिता यानैरुच्चावचैस्ततः
02022051a एवं पुरुषशार्दूलो महाबुद्धिर्जनार्दनः
02022051c पाण्डवैर्घातयामास जरासंधमरिं तदा
02022052a घातयित्वा जरासंधं बुद्धिपूर्वमरिंदमः
02022052c धर्मराजमनुज्ञाप्य पृथां कृष्णां च भारत
02022053a सुभद्रां भीमसेनं च फल्गुनं यमजौ तथा
02022053c धौम्यमामन्त्रयित्वा च प्रययौ स्वां पुरीं प्रति
02022054a तेनैव रथमुख्येन तरुणादित्यवर्चसा
02022054c धर्मराजविसृष्टेन दिव्येनानादयन्दिशः
02022055a ततो युधिष्ठिरमुखाः पाण्डवा भरतर्षभ
02022055c प्रदक्षिणमकुर्वन्त कृष्णमक्लिष्टकारिणम्
02022056a ततो गते भगवति कृष्णे देवकिनन्दने
02022056c जयं लब्ध्वा सुविपुलं राज्ञामभयदास्तदा
02022057a संवर्धितौजसो भूयः कर्मणा तेन भारत
02022057c द्रौपद्याः पाण्डवा राजन्परां प्रीतिमवर्धयन्
02022058a तस्मिन्काले तु यद्युक्तं धर्मकामार्थसंहितम्
02022058c तद्राजा धर्मतश्चक्रे राज्यपालनकीर्तिमान्
02023001  वैशंपायन उवाच
02023001a पार्थः प्राप्य धनुःश्रेष्ठमक्षय्यौ च महेषुधी
02023001c रथं ध्वजं सभां चैव युधिष्ठिरमभाषत
02023002a धनुरस्त्रं शरा वीर्यं पक्षो भूमिर्यशो बलम्
02023002c प्राप्तमेतन्मया राजन्दुष्प्रापं यदभीप्सितम्
02023003a तत्र कृत्यमहं मन्ये कोशस्यास्य विवर्धनम्
02023003c करमाहारयिष्यामि राज्ञः सर्वान्नृपोत्तम
02023004a विजयाय प्रयास्यामि दिशं धनदरक्षिताम्
02023004c तिथावथ मुहूर्ते च नक्षत्रे च तथा शिवे
02023005a धनंजयवचः श्रुत्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः
02023005c स्निग्धगम्भीरनादिन्या तं गिरा प्रत्यभाषत
02023006a स्वस्ति वाच्यार्हतो विप्रान्प्रयाहि भरतर्षभ
02023006c दुर्हृदामप्रहर्षाय सुहृदां नन्दनाय च
02023006e विजयस्ते ध्रुवं पार्थ प्रियं काममवाप्नुहि
02023007a इत्युक्तः प्रययौ पार्थः सैन्येन महता वृतः
02023007c अग्निदत्तेन दिव्येन रथेनाद्भुतकर्मणा
02023008a तथैव भीमसेनोऽपि यमौ च पुरुषर्षभौ
02023008c ससैन्याः प्रययुः सर्वे धर्मराजाभिपूजिताः
02023009a दिशं धनपतेरिष्टामजयत्पाकशासनिः
02023009c भीमसेनस्तथा प्राचीं सहदेवस्तु दक्षिणाम्
02023010a प्रतीचीं नकुलो राजन्दिशं व्यजयदस्त्रवित्
02023010c खाण्डवप्रस्थमध्यास्ते धर्मराजो युधिष्ठिरः
02023011  जनमेजय उवाच
02023011a दिशामभिजयं ब्रह्मन्विस्तरेणानुकीर्तय
02023011c न हि तृप्यामि पूर्वेषां शृण्वानश्चरितं महत्
02023012  वैशंपायन उवाच
02023012a धनंजयस्य वक्ष्यामि विजयं पूर्वमेव ते
02023012c यौगपद्येन पार्थैर्हि विजितेयं वसुंधरा
02023013a पूर्वं कुणिन्दविषये वशे चक्रे महीपतीन्
02023013c धनंजयो महाबाहुर्नातितीव्रेण कर्मणा
02023014a आनर्तान्कालकूटांश्च कुणिन्दांश्च विजित्य सः
02023014c सुमण्डलं पापजितं कृतवाननुसैनिकम्
02023015a स तेन सहितो राजन्सव्यसाची परंतपः
02023015c विजिग्ये सकलं द्वीपं प्रतिविन्ध्यं च पार्थिवम्
02023016a सकलद्वीपवासांश्च सप्तद्वीपे च ये नृपाः
02023016c अर्जुनस्य च सैन्यानां विग्रहस्तुमुलोऽभवत्
02023017a स तानपि महेष्वासो विजित्य भरतर्षभ
02023017c तैरेव सहितः सर्वैः प्राग्ज्योतिषमुपाद्रवत्
02023018a तत्र राजा महानासीद्भगदत्तो विशां पते
02023018c तेनासीत्सुमहद्युद्धं पाण्डवस्य महात्मनः
02023019a स किरातैश्च चीनैश्च वृतः प्राग्ज्योतिषोऽभवत्
02023019c अन्यैश्च बहुभिर्योधैः सागरानूपवासिभिः
02023020a ततः स दिवसानष्टौ योधयित्वा धनंजयम्
02023020c प्रहसन्नब्रवीद्राजा संग्रामे विगतक्लमः
02023021a उपपन्नं महाबाहो त्वयि पाण्डवनन्दन
02023021c पाकशासनदायादे वीर्यमाहवशोभिनि
02023022a अहं सखा सुरेन्द्रस्य शक्रादनवमो रणे
02023022c न च शक्नोमि ते तात स्थातुं प्रमुखतो युधि
02023023a किमीप्सितं पाण्डवेय ब्रूहि किं करवाणि ते
02023023c यद्वक्ष्यसि महाबाहो तत्करिष्यामि पुत्रक
02023024  अर्जुन उवाच
02023024a कुरूणामृषभो राजा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः
02023024c तस्य पार्थिवतामीप्से करस्तस्मै प्रदीयताम्
02023025a भवान्पितृसखा चैव प्रीयमाणो मयापि च
02023025c ततो नाज्ञापयामि त्वां प्रीतिपूर्वं प्रदीयताम्
02023026  भगदत्त उवाच
02023026a कुन्तीमातर्यथा मे त्वं तथा राजा युधिष्ठिरः
02023026c सर्वमेतत्करिष्यामि किं चान्यत्करवाणि ते
02024001  वैशंपायन उवाच
02024001a तं विजित्य महाबाहुः कुन्तीपुत्रो धनंजयः
02024001c प्रययावुत्तरां तस्माद्दिशं धनदपालिताम्
02024002a अन्तर्गिरिं च कौन्तेयस्तथैव च बहिर्गिरिम्
02024002c तथोपरिगिरिं चैव विजिग्ये पुरुषर्षभः
02024003a विजित्य पर्वतान्सर्वान्ये च तत्र नराधिपाः
02024003c तान्वशे स्थापयित्वा स रत्नान्यादाय सर्वशः
02024004a तैरेव सहितः सर्वैरनुरज्य च तान्नृपान्
02024004c कुलूतवासिनं राजन्बृहन्तमुपजग्मिवान्
02024005a मृदङ्गवरनादेन रथनेमिस्वनेन च
02024005c हस्तिनां च निनादेन कम्पयन्वसुधामिमाम्
02024006a ततो बृहन्तस्तरुणो बलेन चतुरङ्गिणा
02024006c निष्क्रम्य नगरात्तस्माद्योधयामास पाण्डवम्
02024007a सुमहान्संनिपातोऽभूद्धनंजयबृहन्तयोः
02024007c न शशाक बृहन्तस्तु सोढुं पाण्डवविक्रमम्
02024008a सोऽविषह्यतमं ज्ञात्वा कौन्तेयं पर्वतेश्वरः
02024008c उपावर्तत दुर्मेधा रत्नान्यादाय सर्वशः
02024009a स तद्राज्यमवस्थाप्य कुलूतसहितो ययौ
02024009c सेनाबिन्दुमथो राजन्राज्यादाशु समाक्षिपत्
02024010a मोदापुरं वामदेवं सुदामानं सुसंकुलम्
02024010c कुलूतानुत्तरांश्चैव तांश्च राज्ञः समानयत्
02024011a तत्रस्थः पुरुषैरेव धर्मराजस्य शासनात्
02024011c व्यजयद्धनंजयो राजन्देशान्पञ्च प्रमाणतः
02024012a स दिवःप्रस्थमासाद्य सेनाबिन्दोः पुरं महत्
02024012c बलेन चतुरङ्गेण निवेशमकरोत्प्रभुः
02024013a स तैः परिवृतः सर्वैर्विष्वगश्वं नराधिपम्
02024013c अभ्यगच्छन्महातेजाः पौरवं पुरुषर्षभः
02024014a विजित्य चाहवे शूरान्पार्वतीयान्महारथान्
02024014c ध्वजिन्या व्यजयद्राजन्पुरं पौरवरक्षितम्
02024015a पौरवं तु विनिर्जित्य दस्यून्पर्वतवासिनः
02024015c गणानुत्सवसंकेतानजयत्सप्त पाण्डवः
02024016a ततः काश्मीरकान्वीरान्क्षत्रियान्क्षत्रियर्षभः
02024016c व्यजयल्लोहितं चैव मण्डलैर्दशभिः सह
02024017a ततस्त्रिगर्तान्कौन्तेयो दार्वान्कोकनदाश्च ये
02024017c क्षत्रिया बहवो राजन्नुपावर्तन्त सर्वशः
02024018a अभिसारीं ततो रम्यां विजिग्ये कुरुनन्दनः
02024018c उरशावासिनं चैव रोचमानं रणेऽजयत्
02024019a ततः सिंहपुरं रम्यं चित्रायुधसुरक्षितम्
02024019c प्रामथद्बलमास्थाय पाकशासनिराहवे
02024020a ततः सुह्मांश्च चोलांश्च किरीटी पाण्डवर्षभः
02024020c सहितः सर्वसैन्येन प्रामथत्कुरुनन्दनः
02024021a ततः परमविक्रान्तो बाह्लीकान्कुरुनन्दनः
02024021c महता परिमर्देन वशे चक्रे दुरासदान्
02024022a गृहीत्वा तु बलं सारं फल्गु चोत्सृज्य पाण्डवः
02024022c दरदान्सह काम्बोजैरजयत्पाकशासनिः
02024023a प्रागुत्तरां दिशं ये च वसन्त्याश्रित्य दस्यवः
02024023c निवसन्ति वने ये च तान्सर्वानजयत्प्रभुः
02024024a लोहान्परमकाम्बोजानृषिकानुत्तरानपि
02024024c सहितांस्तान्महाराज व्यजयत्पाकशासनिः
02024025a ऋषिकेषु तु संग्रामो बभूवातिभयंकरः
02024025c तारकामयसंकाशः परमर्षिकपार्थयोः
02024026a स विजित्य ततो राजन्नृषिकान्रणमूर्धनि
02024026c शुकोदरसमप्रख्यान्हयानष्टौ समानयत्
02024026e मयूरसदृशानन्यानुभयानेव चापरान्
02024027a स विनिर्जित्य संग्रामे हिमवन्तं सनिष्कुटम्
02024027c श्वेतपर्वतमासाद्य न्यवसत्पुरुषर्षभः
02025001  वैशंपायन उवाच
02025001a स श्वेतपर्वतं वीरः समतिक्रम्य भारत
02025001c देशं किंपुरुषावासं द्रुमपुत्रेण रक्षितम्
02025002a महता संनिपातेन क्षत्रियान्तकरेण ह
02025002c व्यजयत्पाण्डवश्रेष्ठः करे चैव न्यवेशयत्
02025003a तं जित्वा हाटकं नाम देशं गुह्यकरक्षितम्
02025003c पाकशासनिरव्यग्रः सहसैन्यः समासदत्
02025004a तांस्तु सान्त्वेन निर्जित्य मानसं सर उत्तमम्
02025004c ऋषिकुल्याश्च ताः सर्वा ददर्श कुरुनन्दनः
02025005a सरो मानसमासाद्य हाटकानभितः प्रभुः
02025005c गन्धर्वरक्षितं देशं व्यजयत्पाण्डवस्ततः
02025006a तत्र तित्तिरिकल्माषान्मण्डूकाक्षान्हयोत्तमान्
02025006c लेभे स करमत्यन्तं गन्धर्वनगरात्तदा
02025007a उत्तरं हरिवर्षं तु समासाद्य स पाण्डवः
02025007c इयेष जेतुं तं देशं पाकशासननन्दनः
02025008a तत एनं महाकाया महावीर्या महाबलाः
02025008c द्वारपालाः समासाद्य हृष्टा वचनमब्रुवन्
02025009a पार्थ नेदं त्वया शक्यं पुरं जेतुं कथंचन
02025009c उपावर्तस्व कल्याण पर्याप्तमिदमच्युत
02025010a इदं पुरं यः प्रविशेद्ध्रुवं स न भवेन्नरः
02025010c प्रीयामहे त्वया वीर पर्याप्तो विजयस्तव
02025011a न चापि किंचिज्जेतव्यमर्जुनात्र प्रदृश्यते
02025011c उत्तराः कुरवो ह्येते नात्र युद्धं प्रवर्तते
02025012a प्रविष्टश्चापि कौन्तेय नेह द्रक्ष्यसि किंचन
02025012c न हि मानुषदेहेन शक्यमत्राभिवीक्षितुम्
02025013a अथेह पुरुषव्याघ्र किंचिदन्यच्चिकीर्षसि
02025013c तद्ब्रवीहि करिष्यामो वचनात्तव भारत
02025014a ततस्तानब्रवीद्राजन्नर्जुनः पाकशासनिः
02025014c पार्थिवत्वं चिकीर्षामि धर्मराजस्य धीमतः
02025015a न प्रवेक्ष्यामि वो देशं बाध्यत्वं यदि मानुषैः
02025015c युधिष्ठिराय यत्किंचित्करवन्नः प्रदीयताम्
02025016a ततो दिव्यानि वस्त्राणि दिव्यान्याभरणानि च
02025016c मोकाजिनानि दिव्यानि तस्मै ते प्रददुः करम्
02025017a एवं स पुरुषव्याघ्रो विजिग्ये दिशमुत्तराम्
02025017c संग्रामान्सुबहून्कृत्वा क्षत्रियैर्दस्युभिस्तथा
02025018a स विनिर्जित्य राज्ञस्तान्करे च विनिवेश्य ह
02025018c धनान्यादाय सर्वेभ्यो रत्नानि विविधानि च
02025019a हयांस्तित्तिरिकल्माषाञ्शुकपत्रनिभानपि
02025019c मयूरसदृशांश्चान्यान्सर्वाननिलरंहसः
02025020a वृतः सुमहता राजन्बलेन चतुरङ्गिणा
02025020c आजगाम पुनर्वीरः शक्रप्रस्थं पुरोत्तमम्
02026001  वैशंपायन उवाच
02026001a एतस्मिन्नेव काले तु भीमसेनोऽपि वीर्यवान्
02026001c धर्मराजमनुज्ञाप्य ययौ प्राचीं दिशं प्रति
02026002a महता बलचक्रेण परराष्ट्रावमर्दिना
02026002c वृतो भरतशार्दूलो द्विषच्छोकविवर्धनः
02026003a स गत्वा राजशार्दूलः पाञ्चालानां पुरं महत्
02026003c पाञ्चालान्विविधोपायैः सान्त्वयामास पाण्डवः
02026004a ततः स गण्डकीं शूरो विदेहांश्च नरर्षभः
02026004c विजित्याल्पेन कालेन दशार्णानगमत्प्रभुः
02026005a तत्र दाशार्णको राजा सुधर्मा लोमहर्षणम्
02026005c कृतवान्कर्म भीमेन महद्युद्धं निरायुधम्
02026006a भीमसेनस्तु तद्दृष्ट्वा तस्य कर्म परंतपः
02026006c अधिसेनापतिं चक्रे सुधर्माणं महाबलम्
02026007a ततः प्राचीं दिशं भीमो ययौ भीमपराक्रमः
02026007c सैन्येन महता राजन्कम्पयन्निव मेदिनीम्
02026008a सोऽश्वमेधेश्वरं राजन्रोचमानं सहानुजम्
02026008c जिगाय समरे वीरो बलेन बलिनां वरः
02026009a स तं निर्जित्य कौन्तेयो नातितीव्रेण कर्मणा
02026009c पूर्वदेशं महावीर्यो विजिग्ये कुरुनन्दनः
02026010a ततो दक्षिणमागम्य पुलिन्दनगरं महत्
02026010c सुकुमारं वशे चक्रे सुमित्रं च नराधिपम्
02026011a ततस्तु धर्मराजस्य शासनाद्भरतर्षभः
02026011c शिशुपालं महावीर्यमभ्ययाज्जनमेजय
02026012a चेदिराजोऽपि तच्छ्रुत्वा पाण्डवस्य चिकीर्षितम्
02026012c उपनिष्क्रम्य नगरात्प्रत्यगृह्णात्परंतपः
02026013a तौ समेत्य महाराज कुरुचेदिवृषौ तदा
02026013c उभयोरात्मकुलयोः कौशल्यं पर्यपृच्छताम्
02026014a ततो निवेद्य तद्राष्ट्रं चेदिराजो विशां पते
02026014c उवाच भीमं प्रहसन्किमिदं कुरुषेऽनघ
02026015a तस्य भीमस्तदाचख्यौ धर्मराजचिकीर्षितम्
02026015c स च तत्प्रतिगृह्यैव तथा चक्रे नराधिपः
02026016a ततो भीमस्तत्र राजन्नुषित्वा त्रिदशाः क्षपाः
02026016c सत्कृतः शिशुपालेन ययौ सबलवाहनः
02027001  वैशंपायन उवाच
02027001a ततः कुमारविषये श्रेणिमन्तमथाजयत्
02027001c कोसलाधिपतिं चैव बृहद्बलमरिंदमः
02027002a अयोध्यायां तु धर्मज्ञं दीर्घप्रज्ञं महाबलम्
02027002c अजयत्पाण्डवश्रेष्ठो नातितीव्रेण कर्मणा
02027003a ततो गोपालकच्छं च सोत्तमानपि चोत्तरान्
02027003c मल्लानामधिपं चैव पार्थिवं व्यजयत्प्रभुः
02027004a ततो हिमवतः पार्श्वे समभ्येत्य जरद्गवम्
02027004c सर्वमल्पेन कालेन देशं चक्रे वशे बली
02027005a एवं बहुविधान्देशान्विजित्य पुरुषर्षभः
02027005c उन्नाटमभितो जिग्ये कुक्षिमन्तं च पर्वतम्
02027005e पाण्डवः सुमहावीर्यो बलेन बलिनां वरः
02027006a स काशिराजं समरे सुबन्धुमनिवर्तिनम्
02027006c वशे चक्रे महाबाहुर्भीमो भीमपराक्रमः
02027007a ततः सुपार्श्वमभितस्तथा राजपतिं क्रथम्
02027007c युध्यमानं बलात्संख्ये विजिग्ये पाण्डवर्षभः
02027008a ततो मत्स्यान्महातेजा मलयांश्च महाबलान्
02027008c अनवद्यान्गयांश्चैव पशुभूमिं च सर्वशः
02027009a निवृत्य च महाबाहुर्मदर्वीकं महीधरम्
02027009c सोपदेशं विनिर्जित्य प्रययावुत्तरामुखः
02027009e वत्सभूमिं च कौन्तेयो विजिग्ये बलवान्बलात्
02027010a भर्गाणामधिपं चैव निषादाधिपतिं तथा
02027010c विजिग्ये भूमिपालांश्च मणिमत्प्रमुखान्बहून्
02027011a ततो दक्षिणमल्लांश्च भोगवन्तं च पाण्डवः
02027011c तरसैवाजयद्भीमो नातितीव्रेण कर्मणा
02027012a शर्मकान्वर्मकांश्चैव सान्त्वेनैवाजयत्प्रभुः
02027012c वैदेहकं च राजानं जनकं जगतीपतिम्
02027012e विजिग्ये पुरुषव्याघ्रो नातितीव्रेण कर्मणा
02027013a वैदेहस्थस्तु कौन्तेय इन्द्रपर्वतमन्तिकात्
02027013c किरातानामधिपतीन्व्यजयत्सप्त पाण्डवः
02027014a ततः सुह्मान्प्राच्यसुह्मान्समक्षांश्चैव वीर्यवान्
02027014c विजित्य युधि कौन्तेयो मागधानुपयाद्बली
02027015a दण्डं च दण्डधारं च विजित्य पृथिवीपतीन्
02027015c तैरेव सहितः सर्वैर्गिरिव्रजमुपाद्रवत्
02027016a जारासंधिं सान्त्वयित्वा करे च विनिवेश्य ह
02027016c तैरेव सहितो राजन्कर्णमभ्यद्रवद्बली
02027017a स कम्पयन्निव महीं बलेन चतुरङ्गिणा
02027017c युयुधे पाण्डवश्रेष्ठः कर्णेनामित्रघातिना
02027018a स कर्णं युधि निर्जित्य वशे कृत्वा च भारत
02027018c ततो विजिग्ये बलवान्राज्ञः पर्वतवासिनः
02027019a अथ मोदागिरिं चैव राजानं बलवत्तरम्
02027019c पाण्डवो बाहुवीर्येण निजघान महामृधे
02027020a ततः पौण्ड्राधिपं वीरं वासुदेवं महाबलम्
02027020c कौशिकीकच्छनिलयं राजानं च महौजसम्
02027021a उभौ बलवृतौ वीरावुभौ तीव्रपराक्रमौ
02027021c निर्जित्याजौ महाराज वङ्गराजमुपाद्रवत्
02027022a समुद्रसेनं निर्जित्य चन्द्रसेनं च पार्थिवम्
02027022c ताम्रलिप्तं च राजानं काचं वङ्गाधिपं तथा
02027023a सुह्मानामधिपं चैव ये च सागरवासिनः
02027023c सर्वान्म्लेच्छगणांश्चैव विजिग्ये भरतर्षभः
02027024a एवं बहुविधान्देशान्विजित्य पवनात्मजः
02027024c वसु तेभ्य उपादाय लौहित्यमगमद्बली
02027025a स सर्वान्म्लेच्छनृपतीन्सागरद्वीपवासिनः
02027025c करमाहारयामास रत्नानि विविधानि च
02027026a चन्दनागुरुवस्त्राणि मणिमुक्तमनुत्तमम्
02027026c काञ्चनं रजतं वज्रं विद्रुमं च महाधनम्
02027027a स कोटिशतसंख्येन धनेन महता तदा
02027027c अभ्यवर्षदमेयात्मा धनवर्षेण पाण्डवम्
02027028a इन्द्रप्रस्थमथागम्य भीमो भीमपराक्रमः
02027028c निवेदयामास तदा धर्मराजाय तद्धनम्
02028001  वैशंपायन उवाच
02028001a तथैव सहदेवोऽपि धर्मराजेन पूजितः
02028001c महत्या सेनया सार्धं प्रययौ दक्षिणां दिशम्
02028002a स शूरसेनान्कार्त्स्न्येन पूर्वमेवाजयत्प्रभुः
02028002c मत्स्यराजं च कौरव्यो वशे चक्रे बलाद्बली
02028003a अधिराजाधिपं चैव दन्तवक्रं महाहवे
02028003c जिगाय करदं चैव स्वराज्ये संन्यवेशयत्
02028004a सुकुमारं वशे चक्रे सुमित्रं च नराधिपम्
02028004c तथैवापरमत्स्यांश्च व्यजयत्स पटच्चरान्
02028005a निषादभूमिं गोशृङ्गं पर्वतप्रवरं तथा
02028005c तरसा व्यजयद्धीमाञ्श्रेणिमन्तं च पार्थिवम्
02028006a नवराष्ट्रं विनिर्जित्य कुन्तिभोजमुपाद्रवत्
02028006c प्रीतिपूर्वं च तस्यासौ प्रतिजग्राह शासनम्
02028007a ततश्चर्मण्वतीकूले जम्भकस्यात्मजं नृपम्
02028007c ददर्श वासुदेवेन शेषितं पूर्ववैरिणा
02028008a चक्रे तत्र स संग्रामं सह भोजेन भारत
02028008c स तमाजौ विनिर्जित्य दक्षिणाभिमुखो ययौ
02028009a करांस्तेभ्य उपादाय रत्नानि विविधानि च
02028009c ततस्तैरेव सहितो नर्मदामभितो ययौ
02028010a विन्दानुविन्दावावन्त्यौ सैन्येन महता वृतौ
02028010c जिगाय समरे वीरावाश्विनेयः प्रतापवान्
02028011a ततो रत्नान्युपादाय पुरीं माहिष्मतीं ययौ
02028011c तत्र नीलेन राज्ञा स चक्रे युद्धं नरर्षभः
02028012a पाण्डवः परवीरघ्नः सहदेवः प्रतापवान्
02028012c ततोऽस्य सुमहद्युद्धमासीद्भीरुभयंकरम्
02028013a सैन्यक्षयकरं चैव प्राणानां संशयाय च
02028013c चक्रे तस्य हि साहाय्यं भगवान्हव्यवाहनः
02028014a ततो हया रथा नागाः पुरुषाः कवचानि च
02028014c प्रदीप्तानि व्यदृश्यन्त सहदेवबले तदा
02028015a ततः सुसंभ्रान्तमना बभूव कुरुनन्दनः
02028015c नोत्तरं प्रतिवक्तुं च शक्तोऽभूज्जनमेजय
02028016  जनमेजय उवाच
02028016a किमर्थं भगवानग्निः प्रत्यमित्रोऽभवद्युधि
02028016c सहदेवस्य यज्ञार्थं घटमानस्य वै द्विज
02028017  वैशंपायन उवाच
02028017a तत्र माहिष्मतीवासी भगवान्हव्यवाहनः
02028017c श्रूयते निगृहीतो वै पुरस्तात्पारदारिकः
02028018a नीलस्य राज्ञः पूर्वेषामुपनीतश्च सोऽभवत्
02028018c तदा ब्राह्मणरूपेण चरमाणो यदृच्छया
02028019a तं तु राजा यथाशास्त्रमन्वशाद्धार्मिकस्तदा
02028019c प्रजज्वाल ततः कोपाद्भगवान्हव्यवाहनः
02028020a तं दृष्ट्वा विस्मितो राजा जगाम शिरसा कविम्
02028020c चक्रे प्रसादं च तदा तस्य राज्ञो विभावसुः
02028021a वरेण छन्दयामास तं नृपं स्विष्टकृत्तमः
02028021c अभयं च स जग्राह स्वसैन्ये वै महीपतिः
02028022a ततः प्रभृति ये केचिदज्ञानात्तां पुरीं नृपाः
02028022c जिगीषन्ति बलाद्राजंस्ते दह्यन्तीह वह्निना
02028023a तस्यां पुर्यां तदा चैव माहिष्मत्यां कुरूद्वह
02028023c बभूवुरनभिग्राह्या योषितश्छन्दतः किल
02028024a एवमग्निर्वरं प्रादात्स्त्रीणामप्रतिवारणे
02028024c स्वैरिण्यस्तत्र नार्यो हि यथेष्टं प्रचरन्त्युत
02028025a वर्जयन्ति च राजानस्तद्राष्ट्रं पुरुषोत्तम
02028025c भयादग्नेर्महाराज तदा प्रभृति सर्वदा
02028026a सहदेवस्तु धर्मात्मा सैन्यं दृष्ट्वा भयार्दितम्
02028026c परीतमग्निना राजन्नाकम्पत यथा गिरिः
02028027a उपस्पृश्य शुचिर्भूत्वा सोऽब्रवीत्पावकं ततः
02028027c त्वदर्थोऽयं समारम्भः कृष्णवर्त्मन्नमोऽस्तु ते
02028028a मुखं त्वमसि देवानां यज्ञस्त्वमसि पावक
02028028c पावनात्पावकश्चासि वहनाद्धव्यवाहनः
02028029a वेदास्त्वदर्थं जाताश्च जातवेदास्ततो ह्यसि
02028029c यज्ञविघ्नमिमं कर्तुं नार्हस्त्वं हव्यवाहन
02028030a एवमुक्त्वा तु माद्रेयः कुशैरास्तीर्य मेदिनीम्
02028030c विधिवत्पुरुषव्याघ्रः पावकं प्रत्युपाविशत्
02028031a प्रमुखे सर्वसैन्यस्य भीतोद्विग्नस्य भारत
02028031c न चैनमत्यगाद्वह्निर्वेलामिव महोदधिः
02028032a तमभ्येत्य शनैर्वह्निरुवाच कुरुनन्दनम्
02028032c सहदेवं नृणां देवं सान्त्वपूर्वमिदं वचः
02028033a उत्तिष्ठोत्तिष्ठ कौरव्य जिज्ञासेयं कृता मया
02028033c वेद्मि सर्वमभिप्रायं तव धर्मसुतस्य च
02028034a मया तु रक्षितव्येयं पुरी भरतसत्तम
02028034c यावद्राज्ञोऽस्य नीलस्य कुलवंशधरा इति
02028034e ईप्सितं तु करिष्यामि मनसस्तव पाण्डव
02028035a तत उत्थाय हृष्टात्मा प्राञ्जलिः शिरसानतः
02028035c पूजयामास माद्रेयः पावकं पुरुषर्षभः
02028036a पावके विनिवृत्ते तु नीलो राजाभ्ययात्तदा
02028036c सत्कारेण नरव्याघ्रं सहदेवं युधां पतिम्
02028037a प्रतिगृह्य च तां पूजां करे च विनिवेश्य तम्
02028037c माद्रीसुतस्ततः प्रायाद्विजयी दक्षिणां दिशम्
02028038a त्रैपुरं स वशे कृत्वा राजानममितौजसम्
02028038c निजग्राह महाबाहुस्तरसा पोतनेश्वरम्
02028039a आहृतिं कौशिकाचार्यं यत्नेन महता ततः
02028039c वशे चक्रे महाबाहुः सुराष्ट्राधिपतिं तथा
02028040a सुराष्ट्रविषयस्थश्च प्रेषयामास रुक्मिणे
02028040c राज्ञे भोजकटस्थाय महामात्राय धीमते
02028041a भीष्मकाय स धर्मात्मा साक्षादिन्द्रसखाय वै
02028041c स चास्य ससुतो राजन्प्रतिजग्राह शासनम्
02028042a प्रीतिपूर्वं महाबाहुर्वासुदेवमवेक्ष्य च
02028042c ततः स रत्नान्यादाय पुनः प्रायाद्युधां पतिः
02028043a ततः शूर्पारकं चैव गणं चोपकृताह्वयम्
02028043c वशे चक्रे महातेजा दण्डकांश्च महाबलः
02028044a सागरद्वीपवासांश्च नृपतीन्म्लेच्छयोनिजान्
02028044c निषादान्पुरुषादांश्च कर्णप्रावरणानपि
02028045a ये च कालमुखा नाम नरा राक्षसयोनयः
02028045c कृत्स्नं कोल्लगिरिं चैव मुरचीपत्तनं तथा
02028046a द्वीपं ताम्राह्वयं चैव पर्वतं रामकं तथा
02028046c तिमिंगिलं च नृपतिं वशे चक्रे महामतिः
02028047a एकपादांश्च पुरुषान्केवलान्वनवासिनः
02028047c नगरीं संजयन्तीं च पिच्छण्डं करहाटकम्
02028047e दूतैरेव वशे चक्रे करं चैनानदापयत्
02028048a पाण्ड्यांश्च द्रविडांश्चैव सहितांश्चोड्रकेरलैः
02028048c अन्ध्रांस्तलवनांश्चैव कलिङ्गानोष्ट्रकर्णिकान्
02028049a अन्ताखीं चैव रोमां च यवनानां पुरं तथा
02028049c दूतैरेव वशे चक्रे करं चैनानदापयत्
02028050a भरुकच्छं गतो धीमान्दूतान्माद्रवतीसुतः
02028050c प्रेषयामास राजेन्द्र पौलस्त्याय महात्मने
02028050e विभीषणाय धर्मात्मा प्रीतिपूर्वमरिंदमः
02028051a स चास्य प्रतिजग्राह शासनं प्रीतिपूर्वकम्
02028051c तच्च कालकृतं धीमानन्वमन्यत स प्रभुः
02028052a ततः संप्रेषयामास रत्नानि विविधानि च
02028052c चन्दनागुरुमुख्यानि दिव्यान्याभरणानि च
02028053a वासांसि च महार्हाणि मणींश्चैव महाधनान्
02028053c न्यवर्तत ततो धीमान्सहदेवः प्रतापवान्
02028054a एवं निर्जित्य तरसा सान्त्वेन विजयेन च
02028054c करदान्पार्थिवान्कृत्वा प्रत्यागच्छदरिंदमः
02028055a धर्मराजाय तत्सर्वं निवेद्य भरतर्षभ
02028055c कृतकर्मा सुखं राजन्नुवास जनमेजय
02029001  वैशंपायन उवाच
02029001a नकुलस्य तु वक्ष्यामि कर्माणि विजयं तथा
02029001c वासुदेवजितामाशां यथासौ व्यजयत्प्रभुः
02029002a निर्याय खाण्डवप्रस्थात्प्रतीचीमभितो दिशम्
02029002c उद्दिश्य मतिमान्प्रायान्महत्या सेनया सह
02029003a सिंहनादेन महता योधानां गर्जितेन च
02029003c रथनेमिनिनादैश्च कम्पयन्वसुधामिमाम्
02029004a ततो बहुधनं रम्यं गवाश्वधनधान्यवत्
02029004c कार्त्तिकेयस्य दयितं रोहीतकमुपाद्रवत्
02029005a तत्र युद्धं महद्वृत्तं शूरैर्मत्तमयूरकैः
02029005c मरुभूमिं च कार्त्स्न्येन तथैव बहुधान्यकम्
02029006a शैरीषकं महेच्छं च वशे चक्रे महाद्युतिः
02029006c शिबींस्त्रिगर्तानम्बष्ठान्मालवान्पञ्चकर्पटान्
02029007a तथा मध्यमिकायांश्च वाटधानान्द्विजानथ
02029007c पुनश्च परिवृत्याथ पुष्करारण्यवासिनः
02029008a गणानुत्सवसंकेतान्व्यजयत्पुरुषर्षभः
02029008c सिन्धुकूलाश्रिता ये च ग्रामणेया महाबलाः
02029009a शूद्राभीरगणाश्चैव ये चाश्रित्य सरस्वतीम्
02029009c वर्तयन्ति च ये मत्स्यैर्ये च पर्वतवासिनः
02029010a कृत्स्नं पञ्चनदं चैव तथैवापरपर्यटम्
02029010c उत्तरज्योतिकं चैव तथा वृन्दाटकं पुरम्
02029010e द्वारपालं च तरसा वशे चक्रे महाद्युतिः
02029011a रमठान्हारहूणांश्च प्रतीच्याश्चैव ये नृपाः
02029011c तान्सर्वान्स वशे चक्रे शासनादेव पाण्डवः
02029012a तत्रस्थः प्रेषयामास वासुदेवाय चाभिभुः
02029012c स चास्य दशभी राज्यैः प्रतिजग्राह शासनम्
02029013a ततः शाकलमभ्येत्य मद्राणां पुटभेदनम्
02029013c मातुलं प्रीतिपूर्वेण शल्यं चक्रे वशे बली
02029014a स तस्मिन्सत्कृतो राज्ञा सत्कारार्हो विशां पते
02029014c रत्नानि भूरीण्यादाय संप्रतस्थे युधां पतिः
02029015a ततः सागरकुक्षिस्थान्म्लेच्छान्परमदारुणान्
02029015c पह्लवान्बर्बरांश्चैव तान्सर्वाननयद्वशम्
02029016a ततो रत्नान्युपादाय वशे कृत्वा च पार्थिवान्
02029016c न्यवर्तत नरश्रेष्ठो नकुलश्चित्रमार्गवित्
02029017a करभाणां सहस्राणि कोशं तस्य महात्मनः
02029017c ऊहुर्दश महाराज कृच्छ्रादिव महाधनम्
02029018a इन्द्रप्रस्थगतं वीरमभ्येत्य स युधिष्ठिरम्
02029018c ततो माद्रीसुतः श्रीमान्धनं तस्मै न्यवेदयत्
02029019a एवं प्रतीचीं नकुलो दिशं वरुणपालिताम्
02029019c विजिग्ये वासुदेवेन निर्जितां भरतर्षभः
02030001  वैशंपायन उवाच
02030001a रक्षणाद्धर्मराजस्य सत्यस्य परिपालनात्
02030001c शत्रूणां क्षपणाच्चैव स्वकर्मनिरताः प्रजाः
02030002a बलीनां सम्यगादानाद्धर्मतश्चानुशासनात्
02030002c निकामवर्षी पर्जन्यः स्फीतो जनपदोऽभवत्
02030003a सर्वारम्भाः सुप्रवृत्ता गोरक्षं कर्षणं वणिक्
02030003c विशेषात्सर्वमेवैतत्संजज्ञे राजकर्मणः
02030004a दस्युभ्यो वञ्चकेभ्यो वा राजन्प्रति परस्परम्
02030004c राजवल्लभतश्चैव नाश्रूयन्त मृषा गिरः
02030005a अवर्षं चातिवर्षं च व्याधिपावकमूर्छनम्
02030005c सर्वमेतत्तदा नासीद्धर्मनित्ये युधिष्ठिरे
02030006a प्रियं कर्तुमुपस्थातुं बलिकर्म स्वभावजम्
02030006c अभिहर्तुं नृपा जग्मुर्नान्यैः कार्यैः पृथक्पृथक्
02030007a धर्म्यैर्धनागमैस्तस्य ववृधे निचयो महान्
02030007c कर्तुं यस्य न शक्येत क्षयो वर्षशतैरपि
02030008a स्वकोशस्य परीमाणं कोष्ठस्य च महीपतिः
02030008c विज्ञाय राजा कौन्तेयो यज्ञायैव मनो दधे
02030009a सुहृदश्चैव तं सर्वे पृथक्च सह चाब्रुवन्
02030009c यज्ञकालस्तव विभो क्रियतामत्र सांप्रतम्
02030010a अथैवं ब्रुवतामेव तेषामभ्याययौ हरिः
02030010c ऋषिः पुराणो वेदात्मा दृश्यश्चापि विजानताम्
02030011a जगतस्तस्थुषां श्रेष्ठः प्रभवश्चाप्ययश्च ह
02030011c भूतभव्यभवन्नाथः केशवः केशिसूदनः
02030012a प्राकारः सर्ववृष्णीनामापत्स्वभयदोऽरिहा
02030012c बलाधिकारे निक्षिप्य संहत्यानकदुन्दुभिम्
02030013a उच्चावचमुपादाय धर्मराजाय माधवः
02030013c धनौघं पुरुषव्याघ्रो बलेन महता वृतः
02030014a तं धनौघमपर्यन्तं रत्नसागरमक्षयम्
02030014c नादयन्रथघोषेण प्रविवेश पुरोत्तमम्
02030015a असूर्यमिव सूर्येण निवातमिव वायुना
02030015c कृष्णेन समुपेतेन जहृषे भारतं पुरम्
02030016a तं मुदाभिसमागम्य सत्कृत्य च यथाविधि
02030016c संपृष्ट्वा कुशलं चैव सुखासीनं युधिष्ठिरः
02030017a धौम्यद्वैपायनमुखैरृत्विग्भिः पुरुषर्षभः
02030017c भीमार्जुनयमैश्चापि सहितः कृष्णमब्रवीत्
02030018a त्वत्कृते पृथिवी सर्वा मद्वशे कृष्ण वर्तते
02030018c धनं च बहु वार्ष्णेय त्वत्प्रसादादुपार्जितम्
02030019a सोऽहमिच्छामि तत्सर्वं विधिवद्देवकीसुत
02030019c उपयोक्तुं द्विजाग्र्येषु हव्यवाहे च माधव
02030020a तदहं यष्टुमिच्छामि दाशार्ह सहितस्त्वया
02030020c अनुजैश्च महाबाहो तन्मानुज्ञातुमर्हसि
02030021a स दीक्षापय गोविन्द त्वमात्मानं महाभुज
02030021c त्वयीष्टवति दाशार्ह विपाप्मा भविता ह्यहम्
02030022a मां वाप्यभ्यनुजानीहि सहैभिरनुजैर्विभो
02030022c अनुज्ञातस्त्वया कृष्ण प्राप्नुयां क्रतुमुत्तमम्
02030023a तं कृष्णः प्रत्युवाचेदं बहूक्त्वा गुणविस्तरम्
02030023c त्वमेव राजशार्दूल सम्राडर्हो महाक्रतुम्
02030023e संप्राप्नुहि त्वया प्राप्ते कृतकृत्यास्ततो वयम्
02030024a यजस्वाभीप्सितं यज्ञं मयि श्रेयस्यवस्थिते
02030024c नियुङ्क्ष्व चापि मां कृत्ये सर्वं कर्तास्मि ते वचः
02030025  युधिष्ठिर उवाच
02030025a सफलः कृष्ण संकल्पः सिद्धिश्च नियता मम
02030025c यस्य मे त्वं हृषीकेश यथेप्सितमुपस्थितः
02030026  वैशंपायन उवाच
02030026a अनुज्ञातस्तु कृष्णेन पाण्डवो भ्रातृभिः सह
02030026c ईहितुं राजसूयाय साधनान्युपचक्रमे
02030027a तत आज्ञापयामास पाण्डवोऽरिनिबर्हणः
02030027c सहदेवं युधां श्रेष्ठं मन्त्रिणश्चैव सर्वशः
02030028a अस्मिन्क्रतौ यथोक्तानि यज्ञाङ्गानि द्विजातिभिः
02030028c तथोपकरणं सर्वं मङ्गलानि च सर्वशः
02030029a अधियज्ञांश्च संभारान्धौम्योक्तान्क्षिप्रमेव हि
02030029c समानयन्तु पुरुषा यथायोगं यथाक्रमम्
02030030a इन्द्रसेनो विशोकश्च पूरुश्चार्जुनसारथिः
02030030c अन्नाद्याहरणे युक्ताः सन्तु मत्प्रियकाम्यया
02030031a सर्वकामाश्च कार्यन्तां रसगन्धसमन्विताः
02030031c मनोहराः प्रीतिकरा द्विजानां कुरुसत्तम
02030032a तद्वाक्यसमकालं तु कृतं सर्वमवेदयत्
02030032c सहदेवो युधां श्रेष्ठो धर्मराजे महात्मनि
02030033a ततो द्वैपायनो राजन्नृत्विजः समुपानयत्
02030033c वेदानिव महाभागान्साक्षान्मूर्तिमतो द्विजान्
02030034a स्वयं ब्रह्मत्वमकरोत्तस्य सत्यवतीसुतः
02030034c धनंजयानामृषभः सुसामा सामगोऽभवत्
02030035a याज्ञवल्क्यो बभूवाथ ब्रह्मिष्ठोऽध्वर्युसत्तमः
02030035c पैलो होता वसोः पुत्रो धौम्येन सहितोऽभवत्
02030036a एतेषां शिष्यवर्गाश्च पुत्राश्च भरतर्षभ
02030036c बभूवुर्होत्रगाः सर्वे वेदवेदाङ्गपारगाः
02030037a ते वाचयित्वा पुण्याहमीहयित्वा च तं विधिम्
02030037c शास्त्रोक्तं योजयामासुस्तद्देवयजनं महत्
02030038a तत्र चक्रुरनुज्ञाताः शरणान्युत शिल्पिनः
02030038c रत्नवन्ति विशालानि वेश्मानीव दिवौकसाम्
02030039a तत आज्ञापयामास स राजा राजसत्तमः
02030039c सहदेवं तदा सद्यो मन्त्रिणं कुरुसत्तमः
02030040a आमन्त्रणार्थं दूतांस्त्वं प्रेषयस्वाशुगान्द्रुतम्
02030040c उपश्रुत्य वचो राज्ञः स दूतान्प्राहिणोत्तदा
02030041a आमन्त्रयध्वं राष्ट्रेषु ब्राह्मणान्भूमिपानपि
02030041c विशश्च मान्याञ्शूद्रांश्च सर्वानानयतेति च
02030042a ते सर्वान्पृथिवीपालान्पाण्डवेयस्य शासनात्
02030042c आमन्त्रयां बभूवुश्च प्रेषयामास चापरान्
02030043a ततस्ते तु यथाकालं कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्
02030043c दीक्षयां चक्रिरे विप्रा राजसूयाय भारत
02030044a दीक्षितः स तु धर्मात्मा धर्मराजो युधिष्ठिरः
02030044c जगाम यज्ञायतनं वृतो विप्रैः सहस्रशः
02030045a भ्रातृभिर्ज्ञातिभिश्चैव सुहृद्भिः सचिवैस्तथा
02030045c क्षत्रियैश्च मनुष्येन्द्र नानादेशसमागतैः
02030045e अमात्यैश्च नृपश्रेष्ठो धर्मो विग्रहवानिव
02030046a आजग्मुर्ब्राह्मणास्तत्र विषयेभ्यस्ततस्ततः
02030046c सर्वविद्यासु निष्णाता वेदवेदाङ्गपारगाः
02030047a तेषामावसथांश्चक्रुर्धर्मराजस्य शासनात्
02030047c बह्वन्नाञ्शयनैर्युक्तान्सगणानां पृथक्पृथक्
02030047e सर्वर्तुगुणसंपन्नाञ्शिल्पिनोऽथ सहस्रशः
02030048a तेषु ते न्यवसन्राजन्ब्राह्मणा भृशसत्कृताः
02030048c कथयन्तः कथा बह्वीः पश्यन्तो नटनर्तकान्
02030049a भुञ्जतां चैव विप्राणां वदतां च महास्वनः
02030049c अनिशं श्रूयते स्मात्र मुदितानां महात्मनाम्
02030050a दीयतां दीयतामेषां भुज्यतां भुज्यतामिति
02030050c एवंप्रकाराः संजल्पाः श्रूयन्ते स्मात्र नित्यशः
02030051a गवां शतसहस्राणि शयनानां च भारत
02030051c रुक्मस्य योषितां चैव धर्मराजः पृथग्ददौ
02030052a प्रावर्ततैवं यज्ञः स पाण्डवस्य महात्मनः
02030052c पृथिव्यामेकवीरस्य शक्रस्येव त्रिविष्टपे
02030053a ततो युधिष्ठिरो राजा प्रेषयामास पाण्डवम्
02030053c नकुलं हास्तिनपुरं भीष्माय भरतर्षभ
02030054a द्रोणाय धृतराष्ट्राय विदुराय कृपाय च
02030054c भ्रातॄणां चैव सर्वेषां येऽनुरक्ता युधिष्ठिरे
02031001  वैशंपायन उवाच
02031001a स गत्वा हास्तिनपुरं नकुलः समितिंजयः
02031001c भीष्ममामन्त्रयामास धृतराष्ट्रं च पाण्डवः
02031002a प्रययुः प्रीतमनसो यज्ञं ब्रह्मपुरःसराः
02031002c संश्रुत्य धर्मराजस्य यज्ञं यज्ञविदस्तदा
02031003a अन्ये च शतशस्तुष्टैर्मनोभिर्मनुजर्षभ
02031003c द्रष्टुकामाः सभां चैव धर्मराजं च पाण्डवम्
02031004a दिग्भ्यः सर्वे समापेतुः पार्थिवास्तत्र भारत
02031004c समुपादाय रत्नानि विविधानि महान्ति च
02031005a धृतराष्ट्रश्च भीष्मश्च विदुरश्च महामतिः
02031005c दुर्योधनपुरोगाश्च भ्रातरः सर्व एव ते
02031006a सत्कृत्यामन्त्रिताः सर्वे आचार्यप्रमुखा नृपाः
02031006c गान्धारराजः सुबलः शकुनिश्च महाबलः
02031007a अचलो वृषकश्चैव कर्णश्च रथिनां वरः
02031007c ऋतः शल्यो मद्रराजो बाह्लिकश्च महारथः
02031008a सोमदत्तोऽथ कौरव्यो भूरिर्भूरिश्रवाः शलः
02031008c अश्वत्थामा कृपो द्रोणः सैन्धवश्च जयद्रथः
02031009a यज्ञसेनः सपुत्रश्च शाल्वश्च वसुधाधिपः
02031009c प्राग्ज्योतिषश्च नृपतिर्भगदत्तो महायशाः
02031010a सह सर्वैस्तथा म्लेच्छैः सागरानूपवासिभिः
02031010c पार्वतीयाश्च राजानो राजा चैव बृहद्बलः
02031011a पौण्ड्रको वासुदेवश्च वङ्गः कालिङ्गकस्तथा
02031011c आकर्षः कुन्तलश्चैव वानवास्यान्ध्रकास्तथा
02031012a द्रविडाः सिंहलाश्चैव राजा काश्मीरकस्तथा
02031012c कुन्तिभोजो महातेजाः सुह्मश्च सुमहाबलः
02031013a बाह्लिकाश्चापरे शूरा राजानः सर्व एव ते
02031013c विराटः सह पुत्रैश्च माचेल्लश्च महारथः
02031013e राजानो राजपुत्राश्च नानाजनपदेश्वराः
02031014a शिशुपालो महावीर्यः सह पुत्रेण भारत
02031014c आगच्छत्पाण्डवेयस्य यज्ञं संग्रामदुर्मदः
02031015a रामश्चैवानिरुद्धश्च बभ्रुश्च सहसारणः
02031015c गदप्रद्युम्नसाम्बाश्च चारुदेष्णश्च वीर्यवान्
02031016a उल्मुको निशठश्चैव वीरः प्राद्युम्निरेव च
02031016c वृष्णयो निखिलेनान्ये समाजग्मुर्महारथाः
02031017a एते चान्ये च बहवो राजानो मध्यदेशजाः
02031017c आजग्मुः पाण्डुपुत्रस्य राजसूयं महाक्रतुम्
02031018a ददुस्तेषामावसथान्धर्मराजस्य शासनात्
02031018c बहुकक्ष्यान्वितान्राजन्दीर्घिकावृक्षशोभितान्
02031019a तथा धर्मात्मजस्तेषां चक्रे पूजामनुत्तमाम्
02031019c सत्कृताश्च यथोद्दिष्टाञ्जग्मुरावसथान्नृपाः
02031020a कैलासशिखरप्रख्यान्मनोज्ञान्द्रव्यभूषितान्
02031020c सर्वतः संवृतानुच्चैः प्राकारैः सुकृतैः सितैः
02031021a सुवर्णजालसंवीतान्मणिकुट्टिमशोभितान्
02031021c सुखारोहणसोपानान्महासनपरिच्छदान्
02031022a स्रग्दामसमवच्छन्नानुत्तमागुरुगन्धिनः
02031022c हंसांशुवर्णसदृशानायोजनसुदर्शनान्
02031023a असंबाधान्समद्वारान्युतानुच्चावचैर्गुणैः
02031023c बहुधातुपिनद्धाङ्गान्हिमवच्छिखरानिव
02031024a विश्रान्तास्ते ततोऽपश्यन्भूमिपा भूरिदक्षिणम्
02031024c वृतं सदस्यैर्बहुभिर्धर्मराजं युधिष्ठिरम्
02031025a तत्सदः पार्थिवैः कीर्णं ब्राह्मणैश्च महात्मभिः
02031025c भ्राजते स्म तदा राजन्नाकपृष्ठमिवामरैः
02032001  वैशंपायन उवाच
02032001a पितामहं गुरुं चैव प्रत्युद्गम्य युधिष्ठिरः
02032001c अभिवाद्य ततो राजन्निदं वचनमब्रवीत्
02032001e भीष्मं द्रोणं कृपं द्रौणिं दुर्योधनविविंशती
02032002a अस्मिन्यज्ञे भवन्तो मामनुगृह्णन्तु सर्वशः
02032002c इदं वः स्वमहं चैव यदिहास्ति धनं मम
02032002e प्रीणयन्तु भवन्तो मां यथेष्टमनियन्त्रिताः
02032003a एवमुक्त्वा स तान्सर्वान्दीक्षितः पाण्डवाग्रजः
02032003c युयोज ह यथायोगमधिकारेष्वनन्तरम्
02032004a भक्ष्यभोज्याधिकारेषु दुःशासनमयोजयत्
02032004c परिग्रहे ब्राह्मणानामश्वत्थामानमुक्तवान्
02032005a राज्ञां तु प्रतिपूजार्थं संजयं संन्ययोजयत्
02032005c कृताकृतपरिज्ञाने भीष्मद्रोणौ महामती
02032006a हिरण्यस्य सुवर्णस्य रत्नानां चान्ववेक्षणे
02032006c दक्षिणानां च वै दाने कृपं राजा न्ययोजयत्
02032006e तथान्यान्पुरुषव्याघ्रांस्तस्मिंस्तस्मिन्न्ययोजयत्
02032007a बाह्लिको धृतराष्ट्रश्च सोमदत्तो जयद्रथः
02032007c नकुलेन समानीताः स्वामिवत्तत्र रेमिरे
02032008a क्षत्ता व्ययकरस्त्वासीद्विदुरः सर्वधर्मवित्
02032008c दुर्योधनस्त्वर्हणानि प्रतिजग्राह सर्वशः
02032009a सर्वलोकः समावृत्तः पिप्रीषुः फलमुत्तमम्
02032009c द्रष्टुकामः सभां चैव धर्मराजं च पाण्डवम्
02032010a न कश्चिदाहरत्तत्र सहस्रावरमर्हणम्
02032010c रत्नैश्च बहुभिस्तत्र धर्मराजमवर्धयन्
02032011a कथं नु मम कौरव्यो रत्नदानैः समाप्नुयात्
02032011c यज्ञमित्येव राजानः स्पर्धमाना ददुर्धनम्
02032012a भवनैः सविमानाग्रैः सोदर्कैर्बलसंवृतैः
02032012c लोकराजविमानैश्च ब्राह्मणावसथैः सह
02032013a कृतैरावसथैर्दिव्यैर्विमानप्रतिमैस्तथा
02032013c विचित्रै रत्नवद्भिश्च ऋद्ध्या परमया युतैः
02032014a राजभिश्च समावृत्तैरतीवश्रीसमृद्धिभिः
02032014c अशोभत सदो राजन्कौन्तेयस्य महात्मनः
02032015a ऋद्ध्या च वरुणं देवं स्पर्धमानो युधिष्ठिरः
02032015c षडग्निनाथ यज्ञेन सोऽयजद्दक्षिणावता
02032015e सर्वाञ्जनान्सर्वकामैः समृद्धैः समतर्पयत्
02032016a अन्नवान्बहुभक्ष्यश्च भुक्तवज्जनसंवृतः
02032016c रत्नोपहारकर्मण्यो बभूव स समागमः
02032017a इडाज्यहोमाहुतिभिर्मन्त्रशिक्षासमन्वितैः
02032017c तस्मिन्हि ततृपुर्देवास्तते यज्ञे महर्षिभिः
02032018a यथा देवास्तथा विप्रा दक्षिणान्नमहाधनैः
02032018c ततृपुः सर्ववर्णाश्च तस्मिन्यज्ञे मुदान्विताः
02033001  वैशंपायन उवाच
02033001a ततोऽभिषेचनीयेऽह्नि ब्राह्मणा राजभिः सह
02033001c अन्तर्वेदीं प्रविविशुः सत्कारार्थं महर्षयः
02033002a नारदप्रमुखास्तस्यामन्तर्वेद्यां महात्मनः
02033002c समासीनाः शुशुभिरे सह राजर्षिभिस्तदा
02033003a समेता ब्रह्मभवने देवा देवर्षयो यथा
02033003c कर्मान्तरमुपासन्तो जजल्पुरमितौजसः
02033004a इदमेवं न चाप्येवमेवमेतन्न चान्यथा
02033004c इत्यूचुर्बहवस्तत्र वितण्डानाः परस्परम्
02033005a कृशानर्थांस्तथा केचिदकृशांस्तत्र कुर्वते
02033005c अकृशांश्च कृशांश्चक्रुर्हेतुभिः शास्त्रनिश्चितैः
02033006a तत्र मेधाविनः केचिदर्थमन्यैः प्रपूरितम्
02033006c विचिक्षिपुर्यथा श्येना नभोगतमिवामिषम्
02033007a केचिद्धर्मार्थसंयुक्ताः कथास्तत्र महाव्रताः
02033007c रेमिरे कथयन्तश्च सर्ववेदविदां वराः
02033008a सा वेदिर्वेदसंपन्नैर्देवद्विजमहर्षिभिः
02033008c आबभासे समाकीर्णा नक्षत्रैर्द्यौरिवामला
02033009a न तस्यां संनिधौ शूद्रः कश्चिदासीन्न चाव्रतः
02033009c अन्तर्वेद्यां तदा राजन्युधिष्ठिरनिवेशने
02033010a तां तु लक्ष्मीवतो लक्ष्मीं तदा यज्ञविधानजाम्
02033010c तुतोष नारदः पश्यन्धर्मराजस्य धीमतः
02033011a अथ चिन्तां समापेदे स मुनिर्मनुजाधिप
02033011c नारदस्तं तदा पश्यन्सर्वक्षत्रसमागमम्
02033012a सस्मार च पुरावृत्तां कथां तां भरतर्षभ
02033012c अंशावतरणे यासौ ब्रह्मणो भवनेऽभवत्
02033013a देवानां संगमं तं तु विज्ञाय कुरुनन्दन
02033013c नारदः पुण्डरीकाक्षं सस्मार मनसा हरिम्
02033014a साक्षात्स विबुधारिघ्नः क्षत्रे नारायणो विभुः
02033014c प्रतिज्ञां पालयन्धीमाञ्जातः परपुरंजयः
02033015a संदिदेश पुरा योऽसौ विबुधान्भूतकृत्स्वयम्
02033015c अन्योन्यमभिनिघ्नन्तः पुनर्लोकानवाप्स्यथ
02033016a इति नारायणः शंभुर्भगवाञ्जगतः प्रभुः
02033016c आदिश्य विबुधान्सर्वानजायत यदुक्षये
02033017a क्षितावन्धकवृष्णीनां वंशे वंशभृतां वरः
02033017c परया शुशुभे लक्ष्म्या नक्षत्राणामिवोडुराट्
02033018a यस्य बाहुबलं सेन्द्राः सुराः सर्व उपासते
02033018c सोऽयं मानुषवन्नाम हरिरास्तेऽरिमर्दनः
02033019a अहो बत महद्भूतं स्वयंभूर्यदिदं स्वयम्
02033019c आदास्यति पुनः क्षत्रमेवं बलसमन्वितम्
02033020a इत्येतां नारदश्चिन्तां चिन्तयामास धर्मवित्
02033020c हरिं नारायणं ज्ञात्वा यज्ञैरीड्यं तमीश्वरम्
02033021a तस्मिन्धर्मविदां श्रेष्ठो धर्मराजस्य धीमतः
02033021c महाध्वरे महाबुद्धिस्तस्थौ स बहुमानतः
02033022a ततो भीष्मोऽब्रवीद्राजन्धर्मराजं युधिष्ठिरम्
02033022c क्रियतामर्हणं राज्ञां यथार्हमिति भारत
02033023a आचार्यमृत्विजं चैव संयुक्तं च युधिष्ठिर
02033023c स्नातकं च प्रियं चाहुः षडर्घ्यार्हान्नृपं तथा
02033024a एतानर्हानभिगतानाहुः संवत्सरोषितान्
02033024c त इमे कालपूगस्य महतोऽस्मानुपागताः
02033025a एषामेकैकशो राजन्नर्घ्यमानीयतामिति
02033025c अथ चैषां वरिष्ठाय समर्थायोपनीयताम्
02033026  युधिष्ठिर उवाच
02033026a कस्मै भवान्मन्यतेऽर्घमेकस्मै कुरुनन्दन
02033026c उपनीयमानं युक्तं च तन्मे ब्रूहि पितामह
02033027  वैशंपायन उवाच
02033027a ततो भीष्मः शांतनवो बुद्ध्या निश्चित्य भारत
02033027c वार्ष्णेयं मन्यते कृष्णमर्हणीयतमं भुवि
02033028a एष ह्येषां समेतानां तेजोबलपराक्रमैः
02033028c मध्ये तपन्निवाभाति ज्योतिषामिव भास्करः
02033029a असूर्यमिव सूर्येण निवातमिव वायुना
02033029c भासितं ह्लादितं चैव कृष्णेनेदं सदो हि नः
02033030a तस्मै भीष्माभ्यनुज्ञातः सहदेवः प्रतापवान्
02033030c उपजह्रेऽथ विधिवद्वार्ष्णेयायार्घ्यमुत्तमम्
02033031a प्रतिजग्राह तत्कृष्णः शास्त्रदृष्टेन कर्मणा
02033031c शिशुपालस्तु तां पूजां वासुदेवे न चक्षमे
02033032a स उपालभ्य भीष्मं च धर्मराजं च संसदि
02033032c अपाक्षिपद्वासुदेवं चेदिराजो महाबलः
02034001  शिशुपाल उवाच
02034001a नायमर्हति वार्ष्णेयस्तिष्ठत्स्विह महात्मसु
02034001c महीपतिषु कौरव्य राजवत्पार्थिवार्हणम्
02034002a नायं युक्तः समाचारः पाण्डवेषु महात्मसु
02034002c यत्कामात्पुण्डरीकाक्षं पाण्डवार्चितवानसि
02034003a बाला यूयं न जानीध्वं धर्मः सूक्ष्मो हि पाण्डवाः
02034003c अयं तत्राभ्यतिक्रान्त आपगेयोऽल्पदर्शनः
02034004a त्वादृशो धर्मयुक्तो हि कुर्वाणः प्रियकाम्यया
02034004c भवत्यभ्यधिकं भीष्मो लोकेष्ववमतः सताम्
02034005a कथं ह्यराजा दाशार्हो मध्ये सर्वमहीक्षिताम्
02034005c अर्हणामर्हति तथा यथा युष्माभिरर्चितः
02034006a अथ वा मन्यसे कृष्णं स्थविरं भरतर्षभ
02034006c वसुदेवे स्थिते वृद्धे कथमर्हति तत्सुतः
02034007a अथ वा वासुदेवोऽपि प्रियकामोऽनुवृत्तवान्
02034007c द्रुपदे तिष्ठति कथं माधवोऽर्हति पूजनम्
02034008a आचार्यं मन्यसे कृष्णमथ वा कुरुपुंगव
02034008c द्रोणे तिष्ठति वार्ष्णेयं कस्मादर्चितवानसि
02034009a ऋत्विजं मन्यसे कृष्णमथ वा कुरुनन्दन
02034009c द्वैपायने स्थिते विप्रे कथं कृष्णोऽर्चितस्त्वया
02034010a नैव ऋत्विङ्न चाचार्यो न राजा मधुसूदनः
02034010c अर्चितश्च कुरुश्रेष्ठ किमन्यत्प्रियकाम्यया
02034011a अथ वाप्यर्चनीयोऽयं युष्माकं मधुसूदनः
02034011c किं राजभिरिहानीतैरवमानाय भारत
02034012a वयं तु न भयादस्य कौन्तेयस्य महात्मनः
02034012c प्रयच्छामः करान्सर्वे न लोभान्न च सान्त्वनात्
02034013a अस्य धर्मप्रवृत्तस्य पार्थिवत्वं चिकीर्षतः
02034013c करानस्मै प्रयच्छामः सोऽयमस्मान्न मन्यते
02034014a किमन्यदवमानाद्धि यदिमं राजसंसदि
02034014c अप्राप्तलक्षणं कृष्णमर्घ्येणार्चितवानसि
02034015a अकस्माद्धर्मपुत्रस्य धर्मात्मेति यशो गतम्
02034015c को हि धर्मच्युते पूजामेवं युक्तां प्रयोजयेत्
02034015e योऽयं वृष्णिकुले जातो राजानं हतवान्पुरा
02034016a अद्य धर्मात्मता चैव व्यपकृष्टा युधिष्ठिरात्
02034016c कृपणत्वं निविष्टं च कृष्णेऽर्घ्यस्य निवेदनात्
02034017a यदि भीताश्च कौन्तेयाः कृपणाश्च तपस्विनः
02034017c ननु त्वयापि बोद्धव्यं यां पूजां माधवोऽर्हति
02034018a अथ वा कृपणैरेतामुपनीतां जनार्दन
02034018c पूजामनर्हः कस्मात्त्वमभ्यनुज्ञातवानसि
02034019a अयुक्तामात्मनः पूजां त्वं पुनर्बहु मन्यसे
02034019c हविषः प्राप्य निष्यन्दं प्राशितुं श्वेव निर्जने
02034020a न त्वयं पार्थिवेन्द्राणामवमानः प्रयुज्यते
02034020c त्वामेव कुरवो व्यक्तं प्रलम्भन्ते जनार्दन
02034021a क्लीबे दारक्रिया यादृगन्धे वा रूपदर्शनम्
02034021c अराज्ञो राजवत्पूजा तथा ते मधुसूदन
02034022a दृष्टो युधिष्ठिरो राजा दृष्टो भीष्मश्च यादृशः
02034022c वासुदेवोऽप्ययं दृष्टः सर्वमेतद्यथातथम्
02034023a इत्युक्त्वा शिशुपालस्तानुत्थाय परमासनात्
02034023c निर्ययौ सदसस्तस्मात्सहितो राजभिस्तदा
02035001  वैशंपायन उवाच
02035001a ततो युधिष्ठिरो राजा शिशुपालमुपाद्रवत्
02035001c उवाच चैनं मधुरं सान्त्वपूर्वमिदं वचः
02035002a नेदं युक्तं महीपाल यादृशं वै त्वमुक्तवान्
02035002c अधर्मश्च परो राजन्पारुष्यं च निरर्थकम्
02035003a न हि धर्मं परं जातु नावबुध्येत पार्थिव
02035003c भीष्मः शांतनवस्त्वेनं मावमंस्था अतोऽन्यथा
02035004a पश्य चेमान्महीपालांस्त्वत्तो वृद्धतमान्बहून्
02035004c मृष्यन्ते चार्हणां कृष्णे तद्वत्त्वं क्षन्तुमर्हसि
02035005a वेद तत्त्वेन कृष्णं हि भीष्मश्चेदिपते भृशम्
02035005c न ह्येनं त्वं तथा वेत्थ यथैनं वेद कौरवः
02035006  भीष्म उवाच
02035006a नास्मा अनुनयो देयो नायमर्हति सान्त्वनम्
02035006c लोकवृद्धतमे कृष्णे योऽर्हणां नानुमन्यते
02035007a क्षत्रियः क्षत्रियं जित्वा रणे रणकृतां वरः
02035007c यो मुञ्चति वशे कृत्वा गुरुर्भवति तस्य सः
02035008a अस्यां च समितौ राज्ञामेकमप्यजितं युधि
02035008c न पश्यामि महीपालं सात्वतीपुत्रतेजसा
02035009a न हि केवलमस्माकमयमर्च्यतमोऽच्युतः
02035009c त्रयाणामपि लोकानामर्चनीयो जनार्दनः
02035010a कृष्णेन हि जिता युद्धे बहवः क्षत्रियर्षभाः
02035010c जगत्सर्वं च वार्ष्णेये निखिलेन प्रतिष्ठितम्
02035011a तस्मात्सत्स्वपि वृद्धेषु कृष्णमर्चाम नेतरान्
02035011c एवं वक्तुं न चार्हस्त्वं मा भूत्ते बुद्धिरीदृशी
02035012a ज्ञानवृद्धा मया राजन्बहवः पर्युपासिताः
02035012c तेषां कथयतां शौरेरहं गुणवतो गुणान्
02035012e समागतानामश्रौषं बहून्बहुमतान्सताम्
02035013a कर्माण्यपि च यान्यस्य जन्मप्रभृति धीमतः
02035013c बहुशः कथ्यमानानि नरैर्भूयः श्रुतानि मे
02035014a न केवलं वयं कामाच्चेदिराज जनार्दनम्
02035014c न संबन्धं पुरस्कृत्य कृतार्थं वा कथंचन
02035015a अर्चामहेऽर्चितं सद्भिर्भुवि भौमसुखावहम्
02035015c यशः शौर्यं जयं चास्य विज्ञायार्चां प्रयुज्महे
02035016a न हि कश्चिदिहास्माभिः सुबालोऽप्यपरीक्षितः
02035016c गुणैर्वृद्धानतिक्रम्य हरिरर्च्यतमो मतः
02035017a ज्ञानवृद्धो द्विजातीनां क्षत्रियाणां बलाधिकः
02035017c पूज्ये ताविह गोविन्दे हेतू द्वावपि संस्थितौ
02035018a वेदवेदाङ्गविज्ञानं बलं चाप्यमितं तथा
02035018c नृणां हि लोके कस्यास्ति विशिष्टं केशवादृते
02035019a दानं दाक्ष्यं श्रुतं शौर्यं ह्रीः कीर्तिर्बुद्धिरुत्तमा
02035019c संनतिः श्रीर्धृतिस्तुष्टिः पुष्टिश्च नियताच्युते
02035020a तमिमं सर्वसंपन्नमाचार्यं पितरं गुरुम्
02035020c अर्च्यमर्चितमर्चार्हं सर्वे संमन्तुमर्हथ
02035021a ऋत्विग्गुरुर्विवाह्यश्च स्नातको नृपतिः प्रियः
02035021c सर्वमेतद्धृषीकेशे तस्मादभ्यर्चितोऽच्युतः
02035022a कृष्ण एव हि लोकानामुत्पत्तिरपि चाप्ययः
02035022c कृष्णस्य हि कृते भूतमिदं विश्वं समर्पितम्
02035023a एष प्रकृतिरव्यक्ता कर्ता चैव सनातनः
02035023c परश्च सर्वभूतेभ्यस्तस्माद्वृद्धतमोऽच्युतः
02035024a बुद्धिर्मनो महान्वायुस्तेजोऽम्भः खं मही च या
02035024c चतुर्विधं च यद्भूतं सर्वं कृष्णे प्रतिष्ठितम्
02035025a आदित्यश्चन्द्रमाश्चैव नक्षत्राणि ग्रहाश्च ये
02035025c दिशश्चोपदिशश्चैव सर्वं कृष्णे प्रतिष्ठितम्
02035026a अयं तु पुरुषो बालः शिशुपालो न बुध्यते
02035026c सर्वत्र सर्वदा कृष्णं तस्मादेवं प्रभाषते
02035027a यो हि धर्मं विचिनुयादुत्कृष्टं मतिमान्नरः
02035027c स वै पश्येद्यथाधर्मं न तथा चेदिराडयम्
02035028a सवृद्धबालेष्वथ वा पार्थिवेषु महात्मसु
02035028c को नार्हं मन्यते कृष्णं को वाप्येनं न पूजयेत्
02035029a अथेमां दुष्कृतां पूजां शिशुपालो व्यवस्यति
02035029c दुष्कृतायां यथान्यायं तथायं कर्तुमर्हति
02036001  वैशंपायन उवाच
02036001a एवमुक्त्वा ततो भीष्मो विरराम महायशाः
02036001c व्याजहारोत्तरं तत्र सहदेवोऽर्थवद्वचः
02036002a केशवं केशिहन्तारमप्रमेयपराक्रमम्
02036002c पूज्यमानं मया यो वः कृष्णं न सहते नृपाः
02036003a सर्वेषां बलिनां मूर्ध्नि मयेदं निहितं पदम्
02036003c एवमुक्ते मया सम्यगुत्तरं प्रब्रवीतु सः
02036004a मतिमन्तस्तु ये केचिदाचार्यं पितरं गुरुम्
02036004c अर्च्यमर्चितमर्चार्हमनुजानन्तु ते नृपाः
02036005a ततो न व्याजहारैषां कश्चिद्बुद्धिमतां सताम्
02036005c मानिनां बलिनां राज्ञां मध्ये संदर्शिते पदे
02036006a ततोऽपतत्पुष्पवृष्टिः सहदेवस्य मूर्धनि
02036006c अदृश्यरूपा वाचश्चाप्यब्रुवन्साधु साध्विति
02036007a आविध्यदजिनं कृष्णं भविष्यद्भूतजल्पकः
02036007c सर्वसंशयनिर्मोक्ता नारदः सर्वलोकवित्
02036008a तत्राहूतागताः सर्वे सुनीथप्रमुखा गणाः
02036008c संप्रादृश्यन्त संक्रुद्धा विवर्णवदनास्तथा
02036009a युधिष्ठिराभिषेकं च वासुदेवस्य चार्हणम्
02036009c अब्रुवंस्तत्र राजानो निर्वेदादात्मनिश्चयात्
02036010a सुहृद्भिर्वार्यमाणानां तेषां हि वपुराबभौ
02036010c आमिषादपकृष्टानां सिंहानामिव गर्जताम्
02036011a तं बलौघमपर्यन्तं राजसागरमक्षयम्
02036011c कुर्वाणं समयं कृष्णो युद्धाय बुबुधे तदा
02036012a पूजयित्वा तु पूजार्हं ब्रह्मक्षत्रं विशेषतः
02036012c सहदेवो नृणां देवः समापयत कर्म तत्
02036013a तस्मिन्नभ्यर्चिते कृष्णे सुनीथः शत्रुकर्षणः
02036013c अतिताम्रेक्षणः कोपादुवाच मनुजाधिपान्
02036014a स्थितः सेनापतिर्वोऽहं मन्यध्वं किं नु सांप्रतम्
02036014c युधि तिष्ठाम संनह्य समेतान्वृष्णिपाण्डवान्
02036015a इति सर्वान्समुत्साह्य राज्ञस्तांश्चेदिपुंगवः
02036015c यज्ञोपघाताय ततः सोऽमन्त्रयत राजभिः
02037001  वैशंपायन उवाच
02037001a ततः सागरसंकाशं दृष्ट्वा नृपतिसागरम्
02037001c रोषात्प्रचलितं सर्वमिदमाह युधिष्ठिरः
02037002a भीष्मं मतिमतां श्रेष्ठं वृद्धं कुरुपितामहम्
02037002c बृहस्पतिं बृहत्तेजाः पुरुहूत इवारिहा
02037003a असौ रोषात्प्रचलितो महान्नृपतिसागरः
02037003c अत्र यत्प्रतिपत्तव्यं तन्मे ब्रूहि पितामह
02037004a यज्ञस्य च न विघ्नः स्यात्प्रजानां च शिवं भवेत्
02037004c यथा सर्वत्र तत्सर्वं ब्रूहि मेऽद्य पितामह
02037005a इत्युक्तवति धर्मज्ञे धर्मराजे युधिष्ठिरे
02037005c उवाचेदं वचो भीष्मस्ततः कुरुपितामहः
02037006a मा भैस्त्वं कुरुशार्दूल श्वा सिंहं हन्तुमर्हति
02037006c शिवः पन्थाः सुनीतोऽत्र मया पूर्वतरं वृतः
02037007a प्रसुप्ते हि यथा सिंहे श्वानस्तत्र समागताः
02037007c भषेयुः सहिताः सर्वे तथेमे वसुधाधिपाः
02037008a वृष्णिसिंहस्य सुप्तस्य तथेमे प्रमुखे स्थिताः
02037008c भषन्ते तात संक्रुद्धाः श्वानः सिंहस्य संनिधौ
02037009a न हि संबुध्यते तावत्सुप्तः सिंह इवाच्युतः
02037009c तेन सिंहीकरोत्येतान्नृसिंहश्चेदिपुंगवः
02037010a पार्थिवान्पार्थिवश्रेष्ठ शिशुपालोऽल्पचेतनः
02037010c सर्वान्सर्वात्मना तात नेतुकामो यमक्षयम्
02037011a नूनमेतत्समादातुं पुनरिच्छत्यधोक्षजः
02037011c यदस्य शिशुपालस्थं तेजस्तिष्ठति भारत
02037012a विप्लुता चास्य भद्रं ते बुद्धिर्बुद्धिमतां वर
02037012c चेदिराजस्य कौन्तेय सर्वेषां च महीक्षिताम्
02037013a आदातुं हि नरव्याघ्रो यं यमिच्छत्ययं यदा
02037013c तस्य विप्लवते बुद्धिरेवं चेदिपतेर्यथा
02037014a चतुर्विधानां भूतानां त्रिषु लोकेषु माधवः
02037014c प्रभवश्चैव सर्वेषां निधनं च युधिष्ठिर
02037015a इति तस्य वचः श्रुत्वा ततश्चेदिपतिर्नृपः
02037015c भीष्मं रूक्षाक्षरा वाचः श्रावयामास भारत
02038001  शिशुपाल उवाच
02038001a विभीषिकाभिर्बह्वीभिर्भीषयन्सर्वपार्थिवान्
02038001c न व्यपत्रपसे कस्माद्वृद्धः सन्कुलपांसनः
02038002a युक्तमेतत्तृतीयायां प्रकृतौ वर्तता त्वया
02038002c वक्तुं धर्मादपेतार्थं त्वं हि सर्वकुरूत्तमः
02038003a नावि नौरिव संबद्धा यथान्धो वान्धमन्वियात्
02038003c तथाभूता हि कौरव्या भीष्म येषां त्वमग्रणीः
02038004a पूतनाघातपूर्वाणि कर्माण्यस्य विशेषतः
02038004c त्वया कीर्तयतास्माकं भूयः प्रच्यावितं मनः
02038005a अवलिप्तस्य मूर्खस्य केशवं स्तोतुमिच्छतः
02038005c कथं भीष्म न ते जिह्वा शतधेयं विदीर्यते
02038006a यत्र कुत्सा प्रयोक्तव्या भीष्म बालतरैर्नरैः
02038006c तमिमं ज्ञानवृद्धः सन्गोपं संस्तोतुमिच्छसि
02038007a यद्यनेन हता बाल्ये शकुनिश्चित्रमत्र किम्
02038007c तौ वाश्ववृषभौ भीष्म यौ न युद्धविशारदौ
02038008a चेतनारहितं काष्ठं यद्यनेन निपातितम्
02038008c पादेन शकटं भीष्म तत्र किं कृतमद्भुतम्
02038009a वल्मीकमात्रः सप्ताहं यद्यनेन धृतोऽचलः
02038009c तदा गोवर्धनो भीष्म न तच्चित्रं मतं मम
02038010a भुक्तमेतेन बह्वन्नं क्रीडता नगमूर्धनि
02038010c इति ते भीष्म शृण्वानाः परं विस्मयमागताः
02038011a यस्य चानेन धर्मज्ञ भुक्तमन्नं बलीयसः
02038011c स चानेन हतः कंस इत्येतन्न महाद्भुतम्
02038012a न ते श्रुतमिदं भीष्म नूनं कथयतां सताम्
02038012c यद्वक्ष्ये त्वामधर्मज्ञ वाक्यं कुरुकुलाधम
02038013a स्त्रीषु गोषु न शस्त्राणि पातयेद्ब्राह्मणेषु च
02038013c यस्य चान्नानि भुञ्जीत यश्च स्याच्छरणागतः
02038014a इति सन्तोऽनुशासन्ति सज्जना धर्मिणः सदा
02038014c भीष्म लोके हि तत्सर्वं वितथं त्वयि दृश्यते
02038015a ज्ञानवृद्धं च वृद्धं च भूयांसं केशवं मम
02038015c अजानत इवाख्यासि संस्तुवन्कुरुसत्तम
02038015e गोघ्नः स्त्रीघ्नश्च सन्भीष्म कथं संस्तवमर्हति
02038016a असौ मतिमतां श्रेष्ठो य एष जगतः प्रभुः
02038016c संभावयति यद्येवं त्वद्वाक्याच्च जनार्दनः
02038016e एवमेतत्सर्वमिति सर्वं तद्वितथं ध्रुवम्
02038017a न गाथा गाथिनं शास्ति बहु चेदपि गायति
02038017c प्रकृतिं यान्ति भूतानि भूलिङ्गशकुनिर्यथा
02038018a नूनं प्रकृतिरेषा ते जघन्या नात्र संशयः
02038018c अतः पापीयसी चैषां पाण्डवानामपीष्यते
02038019a येषामर्च्यतमः कृष्णस्त्वं च येषां प्रदर्शकः
02038019c धर्मवाक्त्वमधर्मज्ञः सतां मार्गादवप्लुतः
02038020a को हि धर्मिणमात्मानं जानञ्ज्ञानवतां वरः
02038020c कुर्याद्यथा त्वया भीष्म कृतं धर्ममवेक्षता
02038021a अन्यकामा हि धर्मज्ञ कन्यका प्राज्ञमानिना
02038021c अम्बा नामेति भद्रं ते कथं सापहृता त्वया
02038022a यां त्वयापहृतां भीष्म कन्यां नैषितवान्नृपः
02038022c भ्राता विचित्रवीर्यस्ते सतां वृत्तमनुष्ठितः
02038023a दारयोर्यस्य चान्येन मिषतः प्राज्ञमानिनः
02038023c तव जातान्यपत्यानि सज्जनाचरिते पथि
02038024a न हि धर्मोऽस्ति ते भीष्म ब्रह्मचर्यमिदं वृथा
02038024c यद्धारयसि मोहाद्वा क्लीबत्वाद्वा न संशयः
02038025a न त्वहं तव धर्मज्ञ पश्याम्युपचयं क्वचित्
02038025c न हि ते सेविता वृद्धा य एवं धर्ममब्रुवन्
02038026a इष्टं दत्तमधीतं च यज्ञाश्च बहुदक्षिणाः
02038026c सर्वमेतदपत्यस्य कलां नार्हति षोडशीम्
02038027a व्रतोपवासैर्बहुभिः कृतं भवति भीष्म यत्
02038027c सर्वं तदनपत्यस्य मोघं भवति निश्चयात्
02038028a सोऽनपत्यश्च वृद्धश्च मिथ्याधर्मानुशासनात्
02038028c हंसवत्त्वमपीदानीं ज्ञातिभ्यः प्राप्नुया वधम्
02038029a एवं हि कथयन्त्यन्ये नरा ज्ञानविदः पुरा
02038029c भीष्म यत्तदहं सम्यग्वक्ष्यामि तव शृण्वतः
02038030a वृद्धः किल समुद्रान्ते कश्चिद्धंसोऽभवत्पुरा
02038030c धर्मवागन्यथावृत्तः पक्षिणः सोऽनुशास्ति ह
02038031a धर्मं चरत माधर्ममिति तस्य वचः किल
02038031c पक्षिणः शुश्रुवुर्भीष्म सततं धर्मवादिनः
02038032a अथास्य भक्ष्यमाजह्रुः समुद्रजलचारिणः
02038032c अण्डजा भीष्म तस्यान्ये धर्मार्थमिति शुश्रुम
02038033a तस्य चैव समभ्याशे निक्षिप्याण्डानि सर्वशः
02038033c समुद्राम्भस्यमोदन्त चरन्तो भीष्म पक्षिणः
02038034a तेषामण्डानि सर्वेषां भक्षयामास पापकृत्
02038034c स हंसः संप्रमत्तानामप्रमत्तः स्वकर्मणि
02038035a ततः प्रक्षीयमाणेषु तेष्वण्डेष्वण्डजोऽपरः
02038035c अशङ्कत महाप्राज्ञस्तं कदाचिद्ददर्श ह
02038036a ततः स कथयामास दृष्ट्वा हंसस्य किल्बिषम्
02038036c तेषां परमदुःखार्तः स पक्षी सर्वपक्षिणाम्
02038037a ततः प्रत्यक्षतो दृष्ट्वा पक्षिणस्ते समागताः
02038037c निजघ्नुस्तं तदा हंसं मिथ्यावृत्तं कुरूद्वह
02038038a ते त्वां हंससधर्माणमपीमे वसुधाधिपाः
02038038c निहन्युर्भीष्म संक्रुद्धाः पक्षिणस्तमिवाण्डजम्
02038039a गाथामप्यत्र गायन्ति ये पुराणविदो जनाः
02038039c भीष्म यां तां च ते सम्यक्कथयिष्यामि भारत
02038040a अन्तरात्मनि विनिहिते; रौषि पत्ररथ वितथम्
02038040c अण्डभक्षणमशुचि ते; कर्म वाचमतिशयते
02039001  शिशुपाल उवाच
02039001a स मे बहुमतो राजा जरासंधो महाबलः
02039001c योऽनेन युद्धं नेयेष दासोऽयमिति संयुगे
02039002a केशवेन कृतं यत्तु जरासंधवधे तदा
02039002c भीमसेनार्जुनाभ्यां च कस्तत्साध्विति मन्यते
02039003a अद्वारेण प्रविष्टेन छद्मना ब्रह्मवादिना
02039003c दृष्टः प्रभावः कृष्णेन जरासंधस्य धीमतः
02039004a येन धर्मात्मनात्मानं ब्रह्मण्यमभिजानता
02039004c नैषितं पाद्यमस्मै तद्दातुमग्रे दुरात्मने
02039005a भुज्यतामिति तेनोक्ताः कृष्णभीमधनंजयाः
02039005c जरासंधेन कौरव्य कृष्णेन विकृतं कृतम्
02039006a यद्ययं जगतः कर्ता यथैनं मूर्ख मन्यसे
02039006c कस्मान्न ब्राह्मणं सम्यगात्मानमवगच्छति
02039007a इदं त्वाश्चर्यभूतं मे यदिमे पाण्डवास्त्वया
02039007c अपकृष्टाः सतां मार्गान्मन्यन्ते तच्च साध्विति
02039008a अथ वा नैतदाश्चर्यं येषां त्वमसि भारत
02039008c स्त्रीसधर्मा च वृद्धश्च सर्वार्थानां प्रदर्शकः
02039009  वैशंपायन उवाच
02039009a तस्य तद्वचनं श्रुत्वा रूक्षं रूक्षाक्षरं बहु
02039009c चुकोप बलिनां श्रेष्ठो भीमसेनः प्रतापवान्
02039010a तस्य पद्मप्रतीकाशे स्वभावायतविस्तृते
02039010c भूयः क्रोधाभिताम्रान्ते रक्ते नेत्रे बभूवतुः
02039011a त्रिशिखां भ्रुकुटीं चास्य ददृशुः सर्वपार्थिवाः
02039011c ललाटस्थां त्रिकूटस्थां गङ्गां त्रिपथगामिव
02039012a दन्तान्संदशतस्तस्य कोपाद्ददृशुराननम्
02039012c युगान्ते सर्वभूतानि कालस्येव दिधक्षतः
02039013a उत्पतन्तं तु वेगेन जग्राहैनं मनस्विनम्
02039013c भीष्म एव महाबाहुर्महासेनमिवेश्वरः
02039014a तस्य भीमस्य भीष्मेण वार्यमाणस्य भारत
02039014c गुरुणा विविधैर्वाक्यैः क्रोधः प्रशममागतः
02039015a नातिचक्राम भीष्मस्य स हि वाक्यमरिंदमः
02039015c समुद्धूतो घनापाये वेलामिव महोदधिः
02039016a शिशुपालस्तु संक्रुद्धे भीमसेने नराधिप
02039016c नाकम्पत तदा वीरः पौरुषे स्वे व्यवस्थितः
02039017a उत्पतन्तं तु वेगेन पुनः पुनररिंदमः
02039017c न स तं चिन्तयामास सिंहः क्षुद्रमृगं यथा
02039018a प्रहसंश्चाब्रवीद्वाक्यं चेदिराजः प्रतापवान्
02039018c भीमसेनमतिक्रुद्धं दृष्ट्वा भीमपराक्रमम्
02039019a मुञ्चैनं भीष्म पश्यन्तु यावदेनं नराधिपाः
02039019c मत्प्रतापाग्निनिर्दग्धं पतंगमिव वह्निना
02039020a ततश्चेदिपतेर्वाक्यं तच्छ्रुत्वा कुरुसत्तमः
02039020c भीमसेनमुवाचेदं भीष्मो मतिमतां वरः
02040001  भीष्म उवाच
02040001a चेदिराजकुले जातस्त्र्यक्ष एष चतुर्भुजः
02040001c रासभारावसदृशं रुराव च ननाद च
02040002a तेनास्य मातापितरौ त्रेसतुस्तौ सबान्धवौ
02040002c वैकृतं तच्च तौ दृष्ट्वा त्यागाय कुरुतां मतिम्
02040003a ततः सभार्यं नृपतिं सामात्यं सपुरोहितम्
02040003c चिन्तासंमूढहृदयं वागुवाचाशरीरिणी
02040004a एष ते नृपते पुत्रः श्रीमाञ्जातो महाबलः
02040004c तस्मादस्मान्न भेतव्यमव्यग्रः पाहि वै शिशुम्
02040005a न चैवैतस्य मृत्युस्त्वं न कालः प्रत्युपस्थितः
02040005c मृत्युर्हन्तास्य शस्त्रेण स चोत्पन्नो नराधिप
02040006a संश्रुत्योदाहृतं वाक्यं भूतमन्तर्हितं ततः
02040006c पुत्रस्नेहाभिसंतप्ता जननी वाक्यमब्रवीत्
02040007a येनेदमीरितं वाक्यं ममैव तनयं प्रति
02040007c प्राञ्जलिस्तं नमस्यामि ब्रवीतु स पुनर्वचः
02040008a श्रोतुमिच्छामि पुत्रस्य कोऽस्य मृत्युर्भविष्यति
02040008c अन्तर्हितं ततो भूतमुवाचेदं पुनर्वचः
02040009a येनोत्सङ्गे गृहीतस्य भुजावभ्यधिकावुभौ
02040009c पतिष्यतः क्षितितले पञ्चशीर्षाविवोरगौ
02040010a तृतीयमेतद्बालस्य ललाटस्थं च लोचनम्
02040010c निमज्जिष्यति यं दृष्ट्वा सोऽस्य मृत्युर्भविष्यति
02040011a त्र्यक्षं चतुर्भुजं श्रुत्वा तथा च समुदाहृतम्
02040011c धरण्यां पार्थिवाः सर्वे अभ्यगच्छन्दिदृक्षवः
02040012a तान्पूजयित्वा संप्राप्तान्यथार्हं स महीपतिः
02040012c एकैकस्य नृपस्याङ्के पुत्रमारोपयत्तदा
02040013a एवं राजसहस्राणां पृथक्त्वेन यथाक्रमम्
02040013c शिशुरङ्के समारूढो न तत्प्राप निदर्शनम्
02040014a ततश्चेदिपुरं प्राप्तौ संकर्षणजनार्दनौ
02040014c यादवौ यादवीं द्रष्टुं स्वसारं तां पितुस्तदा
02040015a अभिवाद्य यथान्यायं यथाज्येष्ठं नृपांश्च तान्
02040015c कुशलानामयं पृष्ट्वा निषण्णौ रामकेशवौ
02040016a अभ्यर्चितौ तदा वीरौ प्रीत्या चाभ्यधिकं ततः
02040016c पुत्रं दामोदरोत्सङ्गे देवी संन्यदधात्स्वयम्
02040017a न्यस्तमात्रस्य तस्याङ्के भुजावभ्यधिकावुभौ
02040017c पेततुस्तच्च नयनं निममज्ज ललाटजम्
02040018a तद्दृष्ट्वा व्यथिता त्रस्ता वरं कृष्णमयाचत
02040018c ददस्व मे वरं कृष्ण भयार्ताया महाभुज
02040019a त्वं ह्यार्तानां समाश्वासो भीतानामभयंकरः
02040019c पितृष्वसारं मा भैषीरित्युवाच जनार्दनः
02040020a ददानि कं वरं किं वा करवाणि पितृष्वसः
02040020c शक्यं वा यदि वाशक्यं करिष्यामि वचस्तव
02040021a एवमुक्ता ततः कृष्णमब्रवीद्यदुनन्दनम्
02040021c शिशुपालस्यापराधान्क्षमेथास्त्वं महाबल
02040022  कृष्ण उवाच
02040022a अपराधशतं क्षाम्यं मया ह्यस्य पितृष्वसः
02040022c पुत्रस्य ते वधार्हाणां मा त्वं शोके मनः कृथाः
02040023  भीष्म उवाच
02040023a एवमेष नृपः पापः शिशुपालः सुमन्दधीः
02040023c त्वां समाह्वयते वीर गोविन्दवरदर्पितः
02041001  भीष्म उवाच
02041001a नैषा चेदिपतेर्बुद्धिर्यया त्वाह्वयतेऽच्युतम्
02041001c नूनमेष जगद्भर्तुः कृष्णस्यैव विनिश्चयः
02041002a को हि मां भीमसेनाद्य क्षितावर्हति पार्थिवः
02041002c क्षेप्तुं दैवपरीतात्मा यथैष कुलपांसनः
02041003a एष ह्यस्य महाबाहो तेजोंशश्च हरेर्ध्रुवम्
02041003c तमेव पुनरादातुमिच्छत्पृथुयशा हरिः
02041004a येनैष कुरुशार्दूल शार्दूल इव चेदिराट्
02041004c गर्जत्यतीव दुर्बुद्धिः सर्वानस्मानचिन्तयन्
02041005  वैशंपायन उवाच
02041005a ततो न ममृषे चैद्यस्तद्भीष्मवचनं तदा
02041005c उवाच चैनं संक्रुद्धः पुनर्भीष्ममथोत्तरम्
02041006  शिशुपाल उवाच
02041006a द्विषतां नोऽस्तु भीष्मैष प्रभावः केशवस्य यः
02041006c यस्य संस्तववक्ता त्वं बन्दिवत्सततोत्थितः
02041007a संस्तवाय मनो भीष्म परेषां रमते सदा
02041007c यदि संस्तौषि राज्ञस्त्वमिमं हित्वा जनार्दनम्
02041008a दरदं स्तुहि बाह्लीकमिमं पार्थिवसत्तमम्
02041008c जायमानेन येनेयमभवद्दारिता मही
02041009a वङ्गाङ्गविषयाध्यक्षं सहस्राक्षसमं बले
02041009c स्तुहि कर्णमिमं भीष्म महाचापविकर्षणम्
02041010a द्रोणं द्रौणिं च साधु त्वं पितापुत्रौ महारथौ
02041010c स्तुहि स्तुत्याविमौ भीष्म सततं द्विजसत्तमौ
02041011a ययोरन्यतरो भीष्म संक्रुद्धः सचराचराम्
02041011c इमां वसुमतीं कुर्यादशेषामिति मे मतिः
02041012a द्रोणस्य हि समं युद्धे न पश्यामि नराधिपम्
02041012c अश्वत्थाम्नस्तथा भीष्म न चैतौ स्तोतुमिच्छसि
02041013a शल्यादीनपि कस्मात्त्वं न स्तौषि वसुधाधिपान्
02041013c स्तवाय यदि ते बुद्धिर्वर्तते भीष्म सर्वदा
02041014a किं हि शक्यं मया कर्तुं यद्वृद्धानां त्वया नृप
02041014c पुरा कथयतां नूनं न श्रुतं धर्मवादिनाम्
02041015a आत्मनिन्दात्मपूजा च परनिन्दा परस्तवः
02041015c अनाचरितमार्याणां वृत्तमेतच्चतुर्विधम्
02041016a यदस्तव्यमिमं शश्वन्मोहात्संस्तौषि भक्तितः
02041016c केशवं तच्च ते भीष्म न कश्चिदनुमन्यते
02041017a कथं भोजस्य पुरुषे वर्गपाले दुरात्मनि
02041017c समावेशयसे सर्वं जगत्केवलकाम्यया
02041018a अथ वैषा न ते भक्तिः प्रकृतिं याति भारत
02041018c मयैव कथितं पूर्वं भूलिङ्गशकुनिर्यथा
02041019a भूलिङ्गशकुनिर्नाम पार्श्वे हिमवतः परे
02041019c भीष्म तस्याः सदा वाचः श्रूयन्तेऽर्थविगर्हिताः
02041020a मा साहसमितीदं सा सततं वाशते किल
02041020c साहसं चात्मनातीव चरन्ती नावबुध्यते
02041021a सा हि मांसार्गलं भीष्म मुखात्सिंहस्य खादतः
02041021c दन्तान्तरविलग्नं यत्तदादत्तेऽल्पचेतना
02041022a इच्छतः सा हि सिंहस्य भीष्म जीवत्यसंशयम्
02041022c तद्वत्त्वमप्यधर्मज्ञ सदा वाचः प्रभाषसे
02041023a इच्छतां पार्थिवेन्द्राणां भीष्म जीवस्यसंशयम्
02041023c लोकविद्विष्टकर्मा हि नान्योऽस्ति भवता समः
02041024  वैशंपायन उवाच
02041024a ततश्चेदिपतेः श्रुत्वा भीष्मः स कटुकं वचः
02041024c उवाचेदं वचो राजंश्चेदिराजस्य शृण्वतः
02041025a इच्छतां किल नामाहं जीवाम्येषां महीक्षिताम्
02041025c योऽहं न गणयाम्येतांस्तृणानीव नराधिपान्
02041026a एवमुक्ते तु भीष्मेण ततः संचुक्रुधुर्नृपाः
02041026c केचिज्जहृषिरे तत्र केचिद्भीष्मं जगर्हिरे
02041027a केचिदूचुर्महेष्वासाः श्रुत्वा भीष्मस्य तद्वचः
02041027c पापोऽवलिप्तो वृद्धश्च नायं भीष्मोऽर्हति क्षमाम्
02041028a हन्यतां दुर्मतिर्भीष्मः पशुवत्साध्वयं नृपैः
02041028c सर्वैः समेत्य संरब्धैर्दह्यतां वा कटाग्निना
02041029a इति तेषां वचः श्रुत्वा ततः कुरुपितामहः
02041029c उवाच मतिमान्भीष्मस्तानेव वसुधाधिपान्
02041030a उक्तस्योक्तस्य नेहान्तमहं समुपलक्षये
02041030c यत्तु वक्ष्यामि तत्सर्वं शृणुध्वं वसुधाधिपाः
02041031a पशुवद्घातनं वा मे दहनं वा कटाग्निना
02041031c क्रियतां मूर्ध्नि वो न्यस्तं मयेदं सकलं पदम्
02041032a एष तिष्ठति गोविन्दः पूजितोऽस्माभिरच्युतः
02041032c यस्य वस्त्वरते बुद्धिर्मरणाय स माधवम्
02041033a कृष्णमाह्वयतामद्य युद्धे शार्ङ्गगदाधरम्
02041033c यावदस्यैव देवस्य देहं विशतु पातितः
02042001  वैशंपायन उवाच
02042001a ततः श्रुत्वैव भीष्मस्य चेदिराडुरुविक्रमः
02042001c युयुत्सुर्वासुदेवेन वासुदेवमुवाच ह
02042002a आह्वये त्वां रणं गच्छ मया सार्धं जनार्दन
02042002c यावदद्य निहन्मि त्वां सहितं सर्वपाण्डवैः
02042003a सह त्वया हि मे वध्याः पाण्डवाः कृष्ण सर्वथा
02042003c नृपतीन्समतिक्रम्य यैरराजा त्वमर्चितः
02042004a ये त्वां दासमराजानं बाल्यादर्चन्ति दुर्मतिम्
02042004c अनर्हमर्हवत्कृष्ण वध्यास्त इति मे मतिः
02042004e इत्युक्त्वा राजशार्दूलस्तस्थौ गर्जन्नमर्षणः
02042005a एवमुक्ते ततः कृष्णो मृदुपूर्वमिदं वचः
02042005c उवाच पार्थिवान्सर्वांस्तत्समक्षं च पाण्डवान्
02042006a एष नः शत्रुरत्यन्तं पार्थिवाः सात्वतीसुतः
02042006c सात्वतानां नृशंसात्मा न हितोऽनपकारिणाम्
02042007a प्राग्ज्योतिषपुरं यातानस्माञ्ज्ञात्वा नृशंसकृत्
02042007c अदहद्द्वारकामेष स्वस्रीयः सन्नराधिपाः
02042008a क्रीडतो भोजराजन्यानेष रैवतके गिरौ
02042008c हत्वा बद्ध्वा च तान्सर्वानुपायात्स्वपुरं पुरा
02042009a अश्वमेधे हयं मेध्यमुत्सृष्टं रक्षिभिर्वृतम्
02042009c पितुर्मे यज्ञविघ्नार्थमहरत्पापनिश्चयः
02042010a सौवीरान्प्रतिपत्तौ च बभ्रोरेष यशस्विनः
02042010c भार्यामभ्यहरन्मोहादकामां तामितो गताम्
02042011a एष मायाप्रतिच्छन्नः करूषार्थे तपस्विनीम्
02042011c जहार भद्रां वैशालीं मातुलस्य नृशंसकृत्
02042012a पितृष्वसुः कृते दुःखं सुमहन्मर्षयाम्यहम्
02042012c दिष्ट्या त्विदं सर्वराज्ञां संनिधावद्य वर्तते
02042013a पश्यन्ति हि भवन्तोऽद्य मय्यतीव व्यतिक्रमम्
02042013c कृतानि तु परोक्षं मे यानि तानि निबोधत
02042014a इमं त्वस्य न शक्ष्यामि क्षन्तुमद्य व्यतिक्रमम्
02042014c अवलेपाद्वधार्हस्य समग्रे राजमण्डले
02042015a रुक्मिण्यामस्य मूढस्य प्रार्थनासीन्मुमूर्षतः
02042015c न च तां प्राप्तवान्मूढः शूद्रो वेदश्रुतिं यथा
02042016a एवमादि ततः सर्वे सहितास्ते नराधिपाः
02042016c वासुदेववचः श्रुत्वा चेदिराजं व्यगर्हयन्
02042017a ततस्तद्वचनं श्रुत्वा शिशुपालः प्रतापवान्
02042017c जहास स्वनवद्धासं प्रहस्येदमुवाच ह
02042018a मत्पूर्वां रुक्मिणीं कृष्ण संसत्सु परिकीर्तयन्
02042018c विशेषतः पार्थिवेषु व्रीडां न कुरुषे कथम्
02042019a मन्यमानो हि कः सत्सु पुरुषः परिकीर्तयेत्
02042019c अन्यपूर्वां स्त्रियं जातु त्वदन्यो मधुसूदन
02042020a क्षम वा यदि ते श्रद्धा मा वा कृष्ण मम क्षम
02042020c क्रुद्धाद्वापि प्रसन्नाद्वा किं मे त्वत्तो भविष्यति
02042021a तथा ब्रुवत एवास्य भगवान्मधुसूदनः
02042021c व्यपाहरच्छिरः क्रुद्धश्चक्रेणामित्रकर्षणः
02042021e स पपात महाबाहुर्वज्राहत इवाचलः
02042022a ततश्चेदिपतेर्देहात्तेजोऽग्र्यं ददृशुर्नृपाः
02042022c उत्पतन्तं महाराज गगनादिव भास्करम्
02042023a ततः कमलपत्राक्षं कृष्णं लोकनमस्कृतम्
02042023c ववन्दे तत्तदा तेजो विवेश च नराधिप
02042024a तदद्भुतममन्यन्त दृष्ट्वा सर्वे महीक्षितः
02042024c यद्विवेश महाबाहुं तत्तेजः पुरुषोत्तमम्
02042025a अनभ्रे प्रववर्ष द्यौः पपात ज्वलिताशनिः
02042025c कृष्णेन निहते चैद्ये चचाल च वसुंधरा
02042026a ततः केचिन्महीपाला नाब्रुवंस्तत्र किंचन
02042026c अतीतवाक्पथे काले प्रेक्षमाणा जनार्दनम्
02042027a हस्तैर्हस्ताग्रमपरे प्रत्यपीषन्नमर्षिताः
02042027c अपरे दशनैरोष्ठानदशन्क्रोधमूर्छिताः
02042028a रहस्तु केचिद्वार्ष्णेयं प्रशशंसुर्नराधिपाः
02042028c केचिदेव तु संरब्धा मध्यस्थास्त्वपरेऽभवन्
02042029a प्रहृष्टाः केशवं जग्मुः संस्तुवन्तो महर्षयः
02042029c ब्राह्मणाश्च महात्मानः पार्थिवाश्च महाबलाः
02042030a पाण्डवस्त्वब्रवीद्भ्रातॄन्सत्कारेण महीपतिम्
02042030c दमघोषात्मजं वीरं संसाधयत मा चिरम्
02042030e तथा च कृतवन्तस्ते भ्रातुर्वै शासनं तदा
02042031a चेदीनामाधिपत्ये च पुत्रमस्य महीपतिम्
02042031c अभ्यषिञ्चत्तदा पार्थः सह तैर्वसुधाधिपैः
02042032a ततः स कुरुराजस्य क्रतुः सर्वसमृद्धिमान्
02042032c यूनां प्रीतिकरो राजन्संबभौ विपुलौजसः
02042033a शान्तविघ्नः सुखारम्भः प्रभूतधनधान्यवान्
02042033c अन्नवान्बहुभक्ष्यश्च केशवेन सुरक्षितः
02042034a समापयामास च तं राजसूयं महाक्रतुम्
02042034c तं तु यज्ञं महाबाहुरा समाप्तेर्जनार्दनः
02042034e ररक्ष भगवाञ्शौरिः शार्ङ्गचक्रगदाधरः
02042035a ततस्त्ववभृथस्नातं धर्मराजं युधिष्ठिरम्
02042035c समस्तं पार्थिवं क्षत्रमभिगम्येदमब्रवीत्
02042036a दिष्ट्या वर्धसि धर्मज्ञ साम्राज्यं प्राप्तवान्विभो
02042036c आजमीढाजमीढानां यशः संवर्धितं त्वया
02042036e कर्मणैतेन राजेन्द्र धर्मश्च सुमहान्कृतः
02042037a आपृच्छामो नरव्याघ्र सर्वकामैः सुपूजिताः
02042037c स्वराष्ट्राणि गमिष्यामस्तदनुज्ञातुमर्हसि
02042038a श्रुत्वा तु वचनं राज्ञां धर्मराजो युधिष्ठिरः
02042038c यथार्हं पूज्य नृपतीन्भ्रातॄन्सर्वानुवाच ह
02042039a राजानः सर्व एवैते प्रीत्यास्मान्समुपागताः
02042039c प्रस्थिताः स्वानि राष्ट्राणि मामापृच्छ्य परंतपाः
02042039e तेऽनुव्रजत भद्रं वो विषयान्तं नृपोत्तमान्
02042040a भ्रातुर्वचनमाज्ञाय पाण्डवा धर्मचारिणः
02042040c यथार्हं नृपमुख्यांस्तानेकैकं समनुव्रजन्
02042041a विराटमन्वयात्तूर्णं धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्
02042041c धनंजयो यज्ञसेनं महात्मानं महारथः
02042042a भीष्मं च धृतराष्ट्रं च भीमसेनो महाबलः
02042042c द्रोणं च ससुतं वीरं सहदेवो महारथः
02042043a नकुलः सुबलं राजन्सहपुत्रं समन्वयात्
02042043c द्रौपदेयाः ससौभद्राः पार्वतीयान्महीपतीन्
02042044a अन्वगच्छंस्तथैवान्यान्क्षत्रियान्क्षत्रियर्षभाः
02042044c एवं संपूजितास्ते वै जग्मुर्विप्राश्च सर्वशः
02042045a गतेषु पार्थिवेन्द्रेषु सर्वेषु भरतर्षभ
02042045c युधिष्ठिरमुवाचेदं वासुदेवः प्रतापवान्
02042046a आपृच्छे त्वां गमिष्यामि द्वारकां कुरुनन्दन
02042046c राजसूयं क्रतुश्रेष्ठं दिष्ट्या त्वं प्राप्तवानसि
02042047a तमुवाचैवमुक्तस्तु धर्मराण्मधुसूदनम्
02042047c तव प्रसादाद्गोविन्द प्राप्तवानस्मि वै क्रतुम्
02042048a समस्तं पार्थिवं क्षत्रं त्वत्प्रसादाद्वशानुगम्
02042048c उपादाय बलिं मुख्यं मामेव समुपस्थितम्
02042049a न वयं त्वामृते वीर रंस्यामेह कथंचन
02042049c अवश्यं चापि गन्तव्या त्वया द्वारवती पुरी
02042050a एवमुक्तः स धर्मात्मा युधिष्ठिरसहायवान्
02042050c अभिगम्याब्रवीत्प्रीतः पृथां पृथुयशा हरिः
02042051a साम्राज्यं समनुप्राप्ताः पुत्रास्तेऽद्य पितृष्वसः
02042051c सिद्धार्था वसुमन्तश्च सा त्वं प्रीतिमवाप्नुहि
02042052a अनुज्ञातस्त्वया चाहं द्वारकां गन्तुमुत्सहे
02042052c सुभद्रां द्रौपदीं चैव सभाजयत केशवः
02042053a निष्क्रम्यान्तःपुराच्चैव युधिष्ठिरसहायवान्
02042053c स्नातश्च कृतजप्यश्च ब्राह्मणान्स्वस्ति वाच्य च
02042054a ततो मेघवरप्रख्यं स्यन्दनं वै सुकल्पितम्
02042054c योजयित्वा महाराज दारुकः प्रत्युपस्थितः
02042055a उपस्थितं रथं दृष्ट्वा तार्क्ष्यप्रवरकेतनम्
02042055c प्रदक्षिणमुपावृत्य समारुह्य महामनाः
02042055e प्रययौ पुण्डरीकाक्षस्ततो द्वारवतीं पुरीम्
02042056a तं पद्भ्यामनुवव्राज धर्मराजो युधिष्ठिरः
02042056c भ्रातृभिः सहितः श्रीमान्वासुदेवं महाबलम्
02042057a ततो मुहूर्तं संगृह्य स्यन्दनप्रवरं हरिः
02042057c अब्रवीत्पुण्डरीकाक्षः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्
02042058a अप्रमत्तः स्थितो नित्यं प्रजाः पाहि विशां पते
02042058c पर्जन्यमिव भूतानि महाद्रुममिवाण्डजाः
02042058e बान्धवास्त्वोपजीवन्तु सहस्राक्षमिवामराः
02042059a कृत्वा परस्परेणैवं संविदं कृष्णपाण्डवौ
02042059c अन्योन्यं समनुज्ञाप्य जग्मतुः स्वगृहान्प्रति
02042060a गते द्वारवतीं कृष्णे सात्वतप्रवरे नृप
02042060c एको दुर्योधनो राजा शकुनिश्चापि सौबलः
02042060e तस्यां सभायां दिव्यायामूषतुस्तौ नरर्षभौ
02043001  वैशंपायन उवाच
02043001a वसन्दुर्योधनस्तस्यां सभायां भरतर्षभ
02043001c शनैर्ददर्श तां सर्वां सभां शकुनिना सह
02043002a तस्यां दिव्यानभिप्रायान्ददर्श कुरुनन्दनः
02043002c न दृष्टपूर्वा ये तेन नगरे नागसाह्वये
02043003a स कदाचित्सभामध्ये धार्तराष्ट्रो महीपतिः
02043003c स्फाटिकं तलमासाद्य जलमित्यभिशङ्कया
02043004a स्ववस्त्रोत्कर्षणं राजा कृतवान्बुद्धिमोहितः
02043004c दुर्मना विमुखश्चैव परिचक्राम तां सभाम्
02043005a ततः स्फाटिकतोयां वै स्फाटिकाम्बुजशोभिताम्
02043005c वापीं मत्वा स्थलमिति सवासाः प्रापतज्जले
02043006a जले निपतितं दृष्ट्वा किंकरा जहसुर्भृशम्
02043006c वासांसि च शुभान्यस्मै प्रददू राजशासनात्
02043007a तथागतं तु तं दृष्ट्वा भीमसेनो महाबलः
02043007c अर्जुनश्च यमौ चोभौ सर्वे ते प्राहसंस्तदा
02043008a नामर्षयत्ततस्तेषामवहासममर्षणः
02043008c आकारं रक्षमाणस्तु न स तान्समुदैक्षत
02043009a पुनर्वसनमुत्क्षिप्य प्रतरिष्यन्निव स्थलम्
02043009c आरुरोह ततः सर्वे जहसुस्ते पुनर्जनाः
02043010a द्वारं च विवृताकारं ललाटेन समाहनत्
02043010c संवृतं चेति मन्वानो द्वारदेशादुपारमत्
02043011a एवं प्रलम्भान्विविधान्प्राप्य तत्र विशां पते
02043011c पाण्डवेयाभ्यनुज्ञातस्ततो दुर्योधनो नृपः
02043012a अप्रहृष्टेन मनसा राजसूये महाक्रतौ
02043012c प्रेक्ष्य तामद्भुतामृद्धिं जगाम गजसाह्वयम्
02043013a पाण्डवश्रीप्रतप्तस्य ध्यानग्लानस्य गच्छतः
02043013c दुर्योधनस्य नृपतेः पापा मतिरजायत
02043014a पार्थान्सुमनसो दृष्ट्वा पार्थिवांश्च वशानुगान्
02043014c कृत्स्नं चापि हितं लोकमाकुमारं कुरूद्वह
02043015a महिमानं परं चापि पाण्डवानां महात्मनाम्
02043015c दुर्योधनो धार्तराष्ट्रो विवर्णः समपद्यत
02043016a स तु गच्छन्ननेकाग्रः सभामेवानुचिन्तयन्
02043016c श्रियं च तामनुपमां धर्मराजस्य धीमतः
02043017a प्रमत्तो धृतराष्ट्रस्य पुत्रो दुर्योधनस्तदा
02043017c नाभ्यभाषत्सुबलजं भाषमाणं पुनः पुनः
02043018a अनेकाग्रं तु तं दृष्ट्वा शकुनिः प्रत्यभाषत
02043018c दुर्योधन कुतोमूलं निःश्वसन्निव गच्छसि
02043019  दुर्योधन उवाच
02043019a दृष्ट्वेमां पृथिवीं कृत्स्नां युधिष्ठिरवशानुगाम्
02043019c जितामस्त्रप्रतापेन श्वेताश्वस्य महात्मनः
02043020a तं च यज्ञं तथाभूतं दृष्ट्वा पार्थस्य मातुल
02043020c यथा शक्रस्य देवेषु तथाभूतं महाद्युते
02043021a अमर्षेण सुसंपूर्णो दह्यमानो दिवानिशम्
02043021c शुचिशुक्रागमे काले शुष्ये तोयमिवाल्पकम्
02043022a पश्य सात्वतमुख्येन शिशुपालं निपातितम्
02043022c न च तत्र पुमानासीत्कश्चित्तस्य पदानुगः
02043023a दह्यमाना हि राजानः पाण्डवोत्थेन वह्निना
02043023c क्षान्तवन्तोऽपराधं तं को हि तं क्षन्तुमर्हति
02043024a वासुदेवेन तत्कर्म तथायुक्तं महत्कृतम्
02043024c सिद्धं च पाण्डवेयानां प्रतापेन महात्मनाम्
02043025a तथा हि रत्नान्यादाय विविधानि नृपा नृपम्
02043025c उपतिष्ठन्ति कौन्तेयं वैश्या इव करप्रदाः
02043026a श्रियं तथाविधां दृष्ट्वा ज्वलन्तीमिव पाण्डवे
02043026c अमर्षवशमापन्नो दह्येऽहमतथोचितः
02043027a वह्निमेव प्रवेक्ष्यामि भक्षयिष्यामि वा विषम्
02043027c अपो वापि प्रवेक्ष्यामि न हि शक्ष्यामि जीवितुम्
02043028a को हि नाम पुमाँल्लोके मर्षयिष्यति सत्त्ववान्
02043028c सपत्नानृध्यतो दृष्ट्वा हानिमात्मन एव च
02043029a सोऽहं न स्त्री न चाप्यस्त्री न पुमान्नापुमानपि
02043029c योऽहं तां मर्षयाम्यद्य तादृशीं श्रियमागताम्
02043030a ईश्वरत्वं पृथिव्याश्च वसुमत्तां च तादृशीम्
02043030c यज्ञं च तादृशं दृष्ट्वा मादृशः को न संज्वरेत्
02043031a अशक्तश्चैक एवाहं तामाहर्तुं नृपश्रियम्
02043031c सहायांश्च न पश्यामि तेन मृत्युं विचिन्तये
02043032a दैवमेव परं मन्ये पौरुषं तु निरर्थकम्
02043032c दृष्ट्वा कुन्तीसुते शुभ्रां श्रियं तामाहृतां तथा
02043033a कृतो यत्नो मया पूर्वं विनाशे तस्य सौबल
02043033c तच्च सर्वमतिक्रम्य स वृद्धोऽप्स्विव पङ्कजम्
02043034a तेन दैवं परं मन्ये पौरुषं तु निरर्थकम्
02043034c धार्तराष्ट्रा हि हीयन्ते पार्था वर्धन्ति नित्यशः
02043035a सोऽहं श्रियं च तां दृष्ट्वा सभां तां च तथाविधाम्
02043035c रक्षिभिश्चावहासं तं परितप्ये यथाग्निना
02043036a स मामभ्यनुजानीहि मातुलाद्य सुदुःखितम्
02043036c अमर्षं च समाविष्टं धृतराष्ट्रे निवेदय
02044001  शकुनिरुवाच
02044001a दुर्योधन न तेऽमर्षः कार्यः प्रति युधिष्ठिरम्
02044001c भागधेयानि हि स्वानि पाण्डवा भुञ्जते सदा
02044002a अनेकैरभ्युपायैश्च त्वयारब्धाः पुरासकृत्
02044002c विमुक्ताश्च नरव्याघ्रा भागधेयपुरस्कृताः
02044003a तैर्लब्धा द्रौपदी भार्या द्रुपदश्च सुतैः सह
02044003c सहायः पृथिवीलाभे वासुदेवश्च वीर्यवान्
02044004a लब्धश्च नाभिभूतोऽर्थः पित्र्योंऽशः पृथिवीपते
02044004c विवृद्धस्तेजसा तेषां तत्र का परिदेवना
02044005a धनंजयेन गाण्डीवमक्षय्यौ च महेषुधी
02044005c लब्धान्यस्त्राणि दिव्यानि तर्पयित्वा हुताशनम्
02044006a तेन कार्मुकमुख्येन बाहुवीर्येण चात्मनः
02044006c कृता वशे महीपालास्तत्र का परिदेवना
02044007a अग्निदाहान्मयं चापि मोक्षयित्वा स दानवम्
02044007c सभां तां कारयामास सव्यसाची परंतपः
02044008a तेन चैव मयेनोक्ताः किंकरा नाम राक्षसाः
02044008c वहन्ति तां सभां भीमास्तत्र का परिदेवना
02044009a यच्चासहायतां राजन्नुक्तवानसि भारत
02044009c तन्मिथ्या भ्रातरो हीमे सहायास्ते महारथाः
02044010a द्रोणस्तव महेष्वासः सह पुत्रेण धीमता
02044010c सूतपुत्रश्च राधेयो गौतमश्च महारथः
02044011a अहं च सह सोदर्यैः सौमदत्तिश्च वीर्यवान्
02044011c एतैस्त्वं सहितः सर्वैर्जय कृत्स्नां वसुंधराम्
02044012  दुर्योधन उवाच
02044012a त्वया च सहितो राजन्नेतैश्चान्यैर्महारथैः
02044012c एतानेव विजेष्यामि यदि त्वमनुमन्यसे
02044013a एतेषु विजितेष्वद्य भविष्यति मही मम
02044013c सर्वे च पृथिवीपालाः सभा सा च महाधना
02044014  शकुनिरुवाच
02044014a धनंजयो वासुदेवो भीमसेनो युधिष्ठिरः
02044014c नकुलः सहदेवश्च द्रुपदश्च सहात्मजैः
02044015a नैते युधि बलाज्जेतुं शक्याः सुरगणैरपि
02044015c महारथा महेष्वासाः कृतास्त्रा युद्धदुर्मदाः
02044016a अहं तु तद्विजानामि विजेतुं येन शक्यते
02044016c युधिष्ठिरं स्वयं राजंस्तन्निबोध जुषस्व च
02044017  दुर्योधन उवाच
02044017a अप्रमादेन सुहृदामन्येषां च महात्मनाम्
02044017c यदि शक्या विजेतुं ते तन्ममाचक्ष्व मातुल
02044018  शकुनिरुवाच
02044018a द्यूतप्रियश्च कौन्तेयो न च जानाति देवितुम्
02044018c समाहूतश्च राजेन्द्रो न शक्ष्यति निवर्तितुम्
02044019a देवने कुशलश्चाहं न मेऽस्ति सदृशो भुवि
02044019c त्रिषु लोकेषु कौन्तेयं तं त्वं द्यूते समाह्वय
02044020a तस्याक्षकुशलो राजन्नादास्येऽहमसंशयम्
02044020c राज्यं श्रियं च तां दीप्तां त्वदर्थं पुरुषर्षभ
02044021a इदं तु सर्वं त्वं राज्ञे दुर्योधन निवेदय
02044021c अनुज्ञातस्तु ते पित्रा विजेष्ये तं न संशयः
02044022  दुर्योधन उवाच
02044022a त्वमेव कुरुमुख्याय धृतराष्ट्राय सौबल
02044022c निवेदय यथान्यायं नाहं शक्ष्ये निशंसितुम्
02045001  वैशंपायन उवाच
02045001a अनुभूय तु राज्ञस्तं राजसूयं महाक्रतुम्
02045001c युधिष्ठिरस्य नृपतेर्गान्धारीपुत्रसंयुतः
02045002a प्रियकृन्मतमाज्ञाय पूर्वं दुर्योधनस्य तत्
02045002c प्रज्ञाचक्षुषमासीनं शकुनिः सौबलस्तदा
02045003a दुर्योधनवचः श्रुत्वा धृतराष्ट्रं जनाधिपम्
02045003c उपगम्य महाप्राज्ञं शकुनिर्वाक्यमब्रवीत्
02045004a दुर्योधनो महाराज विवर्णो हरिणः कृशः
02045004c दीनश्चिन्तापरश्चैव तद्विद्धि भरतर्षभ
02045005a न वै परीक्षसे सम्यगसह्यं शत्रुसंभवम्
02045005c ज्येष्ठपुत्रस्य शोकं त्वं किमर्थं नावबुध्यसे
02045006  धृतराष्ट्र उवाच
02045006a दुर्योधन कुतोमूलं भृशमार्तोऽसि पुत्रक
02045006c श्रोतव्यश्चेन्मया सोऽर्थो ब्रूहि मे कुरुनन्दन
02045007a अयं त्वां शकुनिः प्राह विवर्णं हरिणं कृशम्
02045007c चिन्तयंश्च न पश्यामि शोकस्य तव संभवम्
02045008a ऐश्वर्यं हि महत्पुत्र त्वयि सर्वं समर्पितम्
02045008c भ्रातरः सुहृदश्चैव नाचरन्ति तवाप्रियम्
02045009a आच्छादयसि प्रावारानश्नासि पिशितौदनम्
02045009c आजानेया वहन्ति त्वां केनासि हरिणः कृशः
02045010a शयनानि महार्हाणि योषितश्च मनोरमाः
02045010c गुणवन्ति च वेश्मानि विहाराश्च यथासुखम्
02045011a देवानामिव ते सर्वं वाचि बद्धं न संशयः
02045011c स दीन इव दुर्धर्षः कस्माच्छोचसि पुत्रक
02045012  दुर्योधन उवाच
02045012a अश्नाम्याच्छादये चाहं यथा कुपुरुषस्तथा
02045012c अमर्षं धारये चोग्रं तितिक्षन्कालपर्ययम्
02045013a अमर्षणः स्वाः प्रकृतीरभिभूय परे स्थिताः
02045013c क्लेशान्मुमुक्षुः परजान्स वै पुरुष उच्यते
02045014a संतोषो वै श्रियं हन्ति अभिमानश्च भारत
02045014c अनुक्रोशभये चोभे यैर्वृतो नाश्नुते महत्
02045015a न मामवति तद्भुक्तं श्रियं दृष्ट्वा युधिष्ठिरे
02045015c ज्वलन्तीमिव कौन्तेये विवर्णकरणीं मम
02045016a सपत्नानृध्यतोऽऽत्मानं हीयमानं निशाम्य च
02045016c अदृश्यामपि कौन्तेये स्थितां पश्यन्निवोद्यताम्
02045016e तस्मादहं विवर्णश्च दीनश्च हरिणः कृशः
02045017a अष्टाशीतिसहस्राणि स्नातका गृहमेधिनः
02045017c त्रिंशद्दासीक एकैको यान्बिभर्ति युधिष्ठिरः
02045018a दशान्यानि सहस्राणि नित्यं तत्रान्नमुत्तमम्
02045018c भुञ्जते रुक्मपात्रीभिर्युधिष्ठिरनिवेशने
02045019a कदलीमृगमोकानि कृष्णश्यामारुणानि च
02045019c काम्बोजः प्राहिणोत्तस्मै परार्ध्यानपि कम्बलान्
02045020a रथयोषिद्गवाश्वस्य शतशोऽथ सहस्रशः
02045020c त्रिंशतं चोष्ट्रवामीनां शतानि विचरन्त्युत
02045021a पृथग्विधानि रत्नानि पार्थिवाः पृथिवीपते
02045021c आहरन्क्रतुमुख्येऽस्मिन्कुन्तीपुत्राय भूरिशः
02045022a न क्वचिद्धि मया दृष्टस्तादृशो नैव च श्रुतः
02045022c यादृग्धनागमो यज्ञे पाण्डुपुत्रस्य धीमतः
02045023a अपर्यन्तं धनौघं तं दृष्ट्वा शत्रोरहं नृप
02045023c शर्म नैवाधिगच्छामि चिन्तयानोऽनिशं विभो
02045024a ब्राह्मणा वाटधानाश्च गोमन्तः शतसंघशः
02045024c त्रैखर्वं बलिमादाय द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02045025a कमण्डलूनुपादाय जातरूपमयाञ्शुभान्
02045025c एवं बलिं समादाय प्रवेशं लेभिरे ततः
02045026a यन्नैव मधु शक्राय धारयन्त्यमरस्त्रियः
02045026c तदस्मै कांस्यमाहार्षीद्वारुणं कलशोदधिः
02045027a शैक्यं रुक्मसहस्रस्य बहुरत्नविभूषितम्
02045027c दृष्ट्वा च मम तत्सर्वं ज्वररूपमिवाभवत्
02045028a गृहीत्वा तत्तु गच्छन्ति समुद्रौ पूर्वदक्षिणौ
02045028c तथैव पश्चिमं यान्ति गृहीत्वा भरतर्षभ
02045029a उत्तरं तु न गच्छन्ति विना तात पतत्रिभिः
02045029c इदं चाद्भुतमत्रासीत्तन्मे निगदतः शृणु
02045030a पूर्णे शतसहस्रे तु विप्राणां परिविष्यताम्
02045030c स्थापिता तत्र संज्ञाभूच्छङ्खो ध्मायति नित्यशः
02045031a मुहुर्मुहुः प्रणदतस्तस्य शङ्खस्य भारत
02045031c उत्तमं शब्दमश्रौषं ततो रोमाणि मेऽहृषन्
02045032a पार्थिवैर्बहुभिः कीर्णमुपस्थानं दिदृक्षुभिः
02045032c सर्वरत्नान्युपादाय पार्थिवा वै जनेश्वर
02045033a यज्ञे तस्य महाराज पाण्डुपुत्रस्य धीमतः
02045033c वैश्या इव महीपाला द्विजातिपरिवेषकाः
02045034a न सा श्रीर्देवराजस्य यमस्य वरुणस्य वा
02045034c गुह्यकाधिपतेर्वापि या श्री राजन्युधिष्ठिरे
02045035a तां दृष्ट्वा पाण्डुपुत्रस्य श्रियं परमिकामहम्
02045035c शान्तिं न परिगच्छामि दह्यमानेन चेतसा
02045036  शकुनिरुवाच
02045036a यामेतामुत्तमां लक्ष्मीं दृष्टवानसि पाण्डवे
02045036c तस्याः प्राप्तावुपायं मे शृणु सत्यपराक्रम
02045037a अहमक्षेष्वभिज्ञातः पृथिव्यामपि भारत
02045037c हृदयज्ञः पणज्ञश्च विशेषज्ञश्च देवने
02045038a द्यूतप्रियश्च कौन्तेयो न च जानाति देवितुम्
02045038c आहूतश्चैष्यति व्यक्तं दीव्यावेत्याह्वयस्व तम्
02045039  वैशंपायन उवाच
02045039a एवमुक्तः शकुनिना राजा दुर्योधनस्तदा
02045039c धृतराष्ट्रमिदं वाक्यमपदान्तरमब्रवीत्
02045040a अयमुत्सहते राजञ्श्रियमाहर्तुमक्षवित्
02045040c द्यूतेन पाण्डुपुत्रस्य तदनुज्ञातुमर्हसि
02045041  धृतराष्ट्र उवाच
02045041a क्षत्ता मन्त्री महाप्राज्ञः स्थितो यस्यास्मि शासने
02045041c तेन संगम्य वेत्स्यामि कार्यस्यास्य विनिश्चयम्
02045042a स हि धर्मं पुरस्कृत्य दीर्घदर्शी परं हितम्
02045042c उभयोः पक्षयोर्युक्तं वक्ष्यत्यर्थविनिश्चयम्
02045043  दुर्योधन उवाच
02045043a निवर्तयिष्यति त्वासौ यदि क्षत्ता समेष्यति
02045043c निवृत्ते त्वयि राजेन्द्र मरिष्येऽहमसंशयम्
02045044a स मयि त्वं मृते राजन्विदुरेण सुखी भव
02045044c भोक्ष्यसे पृथिवीं कृत्स्नां किं मया त्वं करिष्यसि
02045045  वैशंपायन उवाच
02045045a आर्तवाक्यं तु तत्तस्य प्रणयोक्तं निशम्य सः
02045045c धृतराष्ट्रोऽब्रवीत्प्रेष्यान्दुर्योधनमते स्थितः
02045046a स्थूणासहस्रैर्बृहतीं शतद्वारां सभां मम
02045046c मनोरमां दर्शनीयामाशु कुर्वन्तु शिल्पिनः
02045047a ततः संस्तीर्य रत्नैस्तामक्षानावाप्य सर्वशः
02045047c सुकृतां सुप्रवेशां च निवेदयत मे शनैः
02045048a दुर्योधनस्य शान्त्यर्थमिति निश्चित्य भूमिपः
02045048c धृतराष्ट्रो महाराज प्राहिणोद्विदुराय वै
02045049a अपृष्ट्वा विदुरं ह्यस्य नासीत्कश्चिद्विनिश्चयः
02045049c द्यूतदोषांश्च जानन्स पुत्रस्नेहादकृष्यत
02045050a तच्छ्रुत्वा विदुरो धीमान्कलिद्वारमुपस्थितम्
02045050c विनाशमुखमुत्पन्नं धृतराष्ट्रमुपाद्रवत्
02045051a सोऽभिगम्य महात्मानं भ्राता भ्रातरमग्रजम्
02045051c मूर्ध्ना प्रणम्य चरणाविदं वचनमब्रवीत्
02045052a नाभिनन्दामि ते राजन्व्यवसायमिमं प्रभो
02045052c पुत्रैर्भेदो यथा न स्याद्द्यूतहेतोस्तथा कुरु
02045053  धृतराष्ट्र उवाच
02045053a क्षत्तः पुत्रेषु पुत्रैर्मे कलहो न भविष्यति
02045053c दिवि देवाः प्रसादं नः करिष्यन्ति न संशयः
02045054a अशुभं वा शुभं वापि हितं वा यदि वाहितम्
02045054c प्रवर्ततां सुहृद्द्यूतं दिष्टमेतन्न संशयः
02045055a मयि संनिहिते चैव भीष्मे च भरतर्षभे
02045055c अनयो दैवविहितो न कथंचिद्भविष्यति
02045056a गच्छ त्वं रथमास्थाय हयैर्वातसमैर्जवे
02045056c खाण्डवप्रस्थमद्यैव समानय युधिष्ठिरम्
02045057a न वार्यो व्यवसायो मे विदुरैतद्ब्रवीमि ते
02045057c दैवमेव परं मन्ये येनैतदुपपद्यते
02045058a इत्युक्तो विदुरो धीमान्नैतदस्तीति चिन्तयन्
02045058c आपगेयं महाप्राज्ञमभ्यगच्छत्सुदुःखितः
02046001  जनमेजय उवाच
02046001a कथं समभवद्द्यूतं भ्रातॄणां तन्महात्ययम्
02046001c यत्र तद्व्यसनं प्राप्तं पाण्डवैर्मे पितामहैः
02046002a के च तत्र सभास्तारा राजानो ब्रह्मवित्तम
02046002c के चैनमन्वमोदन्त के चैनं प्रत्यषेधयन्
02046003a विस्तरेणैतदिच्छामि कथ्यमानं त्वया द्विज
02046003c मूलं ह्येतद्विनाशस्य पृथिव्या द्विजसत्तम
02046004  सूत उवाच
02046004a एवमुक्तस्तदा राज्ञा व्यासशिष्यः प्रतापवान्
02046004c आचचक्षे यथावृत्तं तत्सर्वं सर्ववेदवित्
02046005  वैशंपायन उवाच
02046005a शृणु मे विस्तरेणेमां कथां भरतसत्तम
02046005c भूय एव महाराज यदि ते श्रवणे मतिः
02046006a विदुरस्य मतं ज्ञात्वा धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः
02046006c दुर्योधनमिदं वाक्यमुवाच विजने पुनः
02046007a अलं द्यूतेन गान्धारे विदुरो न प्रशंसति
02046007c न ह्यसौ सुमहाबुद्धिरहितं नो वदिष्यति
02046008a हितं हि परमं मन्ये विदुरो यत्प्रभाषते
02046008c क्रियतां पुत्र तत्सर्वमेतन्मन्ये हितं तव
02046009a देवर्षिर्वासवगुरुर्देवराजाय धीमते
02046009c यत्प्राह शास्त्रं भगवान्बृहस्पतिरुदारधीः
02046010a तद्वेद विदुरः सर्वं सरहस्यं महाकविः
02046010c स्थितश्च वचने तस्य सदाहमपि पुत्रक
02046011a विदुरो वापि मेधावी कुरूणां प्रवरो मतः
02046011c उद्धवो वा महाबुद्धिर्वृष्णीनामर्चितो नृप
02046012a द्यूतेन तदलं पुत्र द्यूते भेदो हि दृश्यते
02046012c भेदे विनाशो राज्यस्य तत्पुत्र परिवर्जय
02046013a पित्रा मात्रा च पुत्रस्य यद्वै कार्यं परं स्मृतम्
02046013c प्राप्तस्त्वमसि तत्तात पितृपैतामहं पदम्
02046014a अधीतवान्कृती शास्त्रे लालितः सततं गृहे
02046014c भ्रातृज्येष्ठः स्थितो राज्ये विन्दसे किं न शोभनम्
02046015a पृथग्जनैरलभ्यं यद्भोजनाच्छादनं परम्
02046015c तत्प्राप्तोऽसि महाबाहो कस्माच्छोचसि पुत्रक
02046016a स्फीतं राष्ट्रं महाबाहो पितृपैतामहं महत्
02046016c नित्यमाज्ञापयन्भासि दिवि देवेश्वरो यथा
02046017a तस्य ते विदितप्रज्ञ शोकमूलमिदं कथम्
02046017c समुत्थितं दुःखतरं तन्मे शंसितुमर्हसि
02046018  दुर्योधन उवाच
02046018a अश्नाम्याच्छादयामीति प्रपश्यन्पापपूरुषः
02046018c नामर्षं कुरुते यस्तु पुरुषः सोऽधमः स्मृतः
02046019a न मां प्रीणाति राजेन्द्र लक्ष्मीः साधारणा विभो
02046019c ज्वलितामिव कौन्तेये श्रियं दृष्ट्वा च विव्यथे
02046020a सर्वां हि पृथिवीं दृष्ट्वा युधिष्ठिरवशानुगाम्
02046020c स्थिरोऽस्मि योऽहं जीवामि दुःखादेतद्ब्रवीमि ते
02046021a आवर्जिता इवाभान्ति निघ्नाश्चैत्रकिकौकुराः
02046021c कारस्करा लोहजङ्घा युधिष्ठिरनिवेशने
02046022a हिमवत्सागरानूपाः सर्वरत्नाकरास्तथा
02046022c अन्त्याः सर्वे पर्युदस्ता युधिष्ठिरनिवेशने
02046023a ज्येष्ठोऽयमिति मां मत्वा श्रेष्ठश्चेति विशां पते
02046023c युधिष्ठिरेण सत्कृत्य युक्तो रत्नपरिग्रहे
02046024a उपस्थितानां रत्नानां श्रेष्ठानामर्घहारिणाम्
02046024c नादृश्यत परः प्रान्तो नापरस्तत्र भारत
02046025a न मे हस्तः समभवद्वसु तत्प्रतिगृह्णतः
02046025c प्रातिष्ठन्त मयि श्रान्ते गृह्य दूराहृतं वसु
02046026a कृतां बिन्दुसरोरत्नैर्मयेन स्फाटिकच्छदाम्
02046026c अपश्यं नलिनीं पूर्णामुदकस्येव भारत
02046027a वस्त्रमुत्कर्षति मयि प्राहसत्स वृकोदरः
02046027c शत्रोरृद्धिविशेषेण विमूढं रत्नवर्जितम्
02046028a तत्र स्म यदि शक्तः स्यां पातयेयं वृकोदरम्
02046028c सपत्नेनावहासो हि स मां दहति भारत
02046029a पुनश्च तादृशीमेव वापीं जलजशालिनीम्
02046029c मत्वा शिलासमां तोये पतितोऽस्मि नराधिप
02046030a तत्र मां प्राहसत्कृष्णः पार्थेन सह सस्वनम्
02046030c द्रौपदी च सह स्त्रीभिर्व्यथयन्ती मनो मम
02046031a क्लिन्नवस्त्रस्य च जले किंकरा राजचोदिताः
02046031c ददुर्वासांसि मेऽन्यानि तच्च दुःखतरं मम
02046032a प्रलम्भं च शृणुष्वान्यं गदतो मे नराधिप
02046032c अद्वारेण विनिर्गच्छन्द्वारसंस्थानरूपिणा
02046032e अभिहत्य शिलां भूयो ललाटेनास्मि विक्षतः
02046033a तत्र मां यमजौ दूरादालोक्य ललितौ किल
02046033c बाहुभिः परिगृह्णीतां शोचन्तौ सहितावुभौ
02046034a उवाच सहदेवस्तु तत्र मां विस्मयन्निव
02046034c इदं द्वारमितो गच्छ राजन्निति पुनः पुनः
02046035a नामधेयानि रत्नानां पुरस्तान्न श्रुतानि मे
02046035c यानि दृष्टानि मे तस्यां मनस्तपति तच्च मे
02047001  दुर्योधन उवाच
02047001a यन्मया पाण्डवानां तु दृष्टं तच्छृणु भारत
02047001c आहृतं भूमिपालैर्हि वसु मुख्यं ततस्ततः
02047002a न विन्दे दृढमात्मानं दृष्ट्वाहं तदरेर्धनम्
02047002c फलतो भूमितो वापि प्रतिपद्यस्व भारत
02047003a ऐडांश्चैलान्वार्षदंशाञ्जातरूपपरिष्कृतान्
02047003c प्रावाराजिनमुख्यांश्च काम्बोजः प्रददौ वसु
02047004a अश्वांस्तित्तिरिकल्माषांस्त्रिशतं शुकनासिकान्
02047004c उष्ट्रवामीस्त्रिशतं च पुष्टाः पीलुशमीङ्गुदैः
02047005a गोवासना ब्राह्मणाश्च दासमीयाश्च सर्वशः
02047005c प्रीत्यर्थं ते महाभागा धर्मराज्ञो महात्मनः
02047005e त्रिखर्वं बलिमादाय द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02047006a कमण्डलूनुपादाय जातरूपमयाञ्शुभान्
02047006c एवं बलिं प्रदायाथ प्रवेशं लेभिरे ततः
02047007a शतं दासीसहस्राणां कार्पासिकनिवासिनाम्
02047007c श्यामास्तन्व्यो दीर्घकेश्यो हेमाभरणभूषिताः
02047007e शूद्रा विप्रोत्तमार्हाणि राङ्कवान्यजिनानि च
02047008a बलिं च कृत्स्नमादाय भरुकच्छनिवासिनः
02047008c उपनिन्युर्महाराज हयान्गान्धारदेशजान्
02047009a इन्द्रकृष्टैर्वर्तयन्ति धान्यैर्नदीमुखैश्च ये
02047009c समुद्रनिष्कुटे जाताः परिसिन्धु च मानवाः
02047010a ते वैरामाः पारदाश्च वङ्गाश्च कितवैः सह
02047010c विविधं बलिमादाय रत्नानि विविधानि च
02047011a अजाविकं गोहिरण्यं खरोष्ट्रं फलजं मधु
02047011c कम्बलान्विविधांश्चैव द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02047012a प्राग्ज्योतिषाधिपः शूरो म्लेच्छानामधिपो बली
02047012c यवनैः सहितो राजा भगदत्तो महारथः
02047013a आजानेयान्हयाञ्शीघ्रानादायानिलरंहसः
02047013c बलिं च कृत्स्नमादाय द्वारि तिष्ठति वारितः
02047014a अश्मसारमयं भाण्डं शुद्धदन्तत्सरूनसीन्
02047014c प्राग्ज्योतिषोऽथ तद्दत्त्वा भगदत्तोऽव्रजत्तदा
02047015a द्व्यक्षांस्त्र्यक्षाँल्ललाटाक्षान्नानादिग्भ्यः समागतान्
02047015c औष्णीषाननिवासांश्च बाहुकान्पुरुषादकान्
02047016a एकपादांश्च तत्राहमपश्यं द्वारि वारितान्
02047016c बल्यर्थं ददतस्तस्मै हिरण्यं रजतं बहु
02047017a इन्द्रगोपकवर्णाभाञ्शुकवर्णान्मनोजवान्
02047017c तथैवेन्द्रायुधनिभान्संध्याभ्रसदृशानपि
02047018a अनेकवर्णानारण्यान्गृहीत्वाश्वान्मनोजवान्
02047018c जातरूपमनर्घ्यं च ददुस्तस्यैकपादकाः
02047019a चीनान्हूणाञ्शकानोड्रान्पर्वतान्तरवासिनः
02047019c वार्ष्णेयान्हारहूणांश्च कृष्णान्हैमवतांस्तथा
02047020a न पारयाम्यभिगतान्विविधान्द्वारि वारितान्
02047020c बल्यर्थं ददतस्तस्य नानारूपाननेकशः
02047021a कृष्णग्रीवान्महाकायान्रासभाञ्शतपातिनः
02047021c आहार्षुर्दशसाहस्रान्विनीतान्दिक्षु विश्रुतान्
02047022a प्रमाणरागस्पर्शाढ्यं बाह्लीचीनसमुद्भवम्
02047022c और्णं च राङ्कवं चैव कीटजं पट्टजं तथा
02047023a कुट्टीकृतं तथैवान्यत्कमलाभं सहस्रशः
02047023c श्लक्ष्णं वस्त्रमकार्पासमाविकं मृदु चाजिनम्
02047024a निशितांश्चैव दीर्घासीनृष्टिशक्तिपरश्वधान्
02047024c अपरान्तसमुद्भूतांस्तथैव परशूञ्शितान्
02047025a रसान्गन्धांश्च विविधान्रत्नानि च सहस्रशः
02047025c बलिं च कृत्स्नमादाय द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02047026a शकास्तुखाराः कङ्काश्च रोमशाः शृङ्गिणो नराः
02047026c महागमान्दूरगमान्गणितानर्बुदं हयान्
02047027a कोटिशश्चैव बहुशः सुवर्णं पद्मसंमितम्
02047027c बलिमादाय विविधं द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02047028a आसनानि महार्हाणि यानानि शयनानि च
02047028c मणिकाञ्चनचित्राणि गजदन्तमयानि च
02047029a रथांश्च विविधाकाराञ्जातरूपपरिष्कृतान्
02047029c हयैर्विनीतैः संपन्नान्वैयाघ्रपरिवारणान्
02047030a विचित्रांश्च परिस्तोमान्रत्नानि च सहस्रशः
02047030c नाराचानर्धनाराचाञ्शस्त्राणि विविधानि च
02047031a एतद्दत्त्वा महद्द्रव्यं पूर्वदेशाधिपो नृपः
02047031c प्रविष्टो यज्ञसदनं पाण्डवस्य महात्मनः
02048001  दुर्योधन उवाच
02048001a दायं तु तस्मै विविधं शृणु मे गदतोऽनघ
02048001c यज्ञार्थं राजभिर्दत्तं महान्तं धनसंचयम्
02048002a मेरुमन्दरयोर्मध्ये शैलोदामभितो नदीम्
02048002c ये ते कीचकवेणूनां छायां रम्यामुपासते
02048003a खशा एकाशनाज्योहाः प्रदरा दीर्घवेणवः
02048003c पशुपाश्च कुणिन्दाश्च तङ्गणाः परतङ्गणाः
02048004a ते वै पिपीलिकं नाम वरदत्तं पिपीलिकैः
02048004c जातरूपं द्रोणमेयमहार्षुः पुञ्जशो नृपाः
02048005a कृष्णाँल्ललामांश्चमराञ्शुक्लांश्चान्याञ्शशिप्रभान्
02048005c हिमवत्पुष्पजं चैव स्वादु क्षौद्रं तथा बहु
02048006a उत्तरेभ्यः कुरुभ्यश्चाप्यपोढं माल्यमम्बुभिः
02048006c उत्तरादपि कैलासादोषधीः सुमहाबलाः
02048007a पार्वतीया बलिं चान्यमाहृत्य प्रणताः स्थिताः
02048007c अजातशत्रोर्नृपतेर्द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02048008a ये परार्धे हिमवतः सूर्योदयगिरौ नृपाः
02048008c वारिषेणसमुद्रान्ते लोहित्यमभितश्च ये
02048008e फलमूलाशना ये च किराताश्चर्मवाससः
02048009a चन्दनागुरुकाष्ठानां भारान्कालीयकस्य च
02048009c चर्मरत्नसुवर्णानां गन्धानां चैव राशयः
02048010a कैरातिकानामयुतं दासीनां च विशां पते
02048010c आहृत्य रमणीयार्थान्दूरजान्मृगपक्षिणः
02048011a निचितं पर्वतेभ्यश्च हिरण्यं भूरिवर्चसम्
02048011c बलिं च कृत्स्नमादाय द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02048012a कायव्या दरदा दार्वाः शूरा वैयमकास्तथा
02048012c औदुम्बरा दुर्विभागाः पारदा बाह्लिकैः सह
02048013a काश्मीराः कुन्दमानाश्च पौरका हंसकायनाः
02048013c शिबित्रिगर्तयौधेया राजन्या मद्रकेकयाः
02048014a अम्बष्ठाः कौकुरास्तार्क्ष्या वस्त्रपाः पह्लवैः सह
02048014c वसातयः समौलेयाः सह क्षुद्रकमालवैः
02048015a शौण्डिकाः कुक्कुराश्चैव शकाश्चैव विशां पते
02048015c अङ्गा वङ्गाश्च पुण्ड्राश्च शानवत्या गयास्तथा
02048016a सुजातयः श्रेणिमन्तः श्रेयांसः शस्त्रपाणयः
02048016c आहार्षुः क्षत्रिया वित्तं शतशोऽजातशत्रवे
02048017a वङ्गाः कलिङ्गपतयस्ताम्रलिप्ताः सपुण्ड्रकाः
02048017c दुकूलं कौशिकं चैव पत्रोर्णं प्रावरानपि
02048018a तत्र स्म द्वारपालैस्ते प्रोच्यन्ते राजशासनात्
02048018c कृतकाराः सुबलयस्ततो द्वारमवाप्स्यथ
02048019a ईषादन्तान्हेमकक्षान्पद्मवर्णान्कुथावृतान्
02048019c शैलाभान्नित्यमत्तांश्च अभितः काम्यकं सरः
02048020a दत्त्वैकैको दशशतान्कुञ्जरान्कवचावृतान्
02048020c क्षमावतः कुलीनांश्च द्वारेण प्राविशंस्ततः
02048021a एते चान्ये च बहवो गणा दिग्भ्यः समागताः
02048021c अन्यैश्चोपाहृतान्यत्र रत्नानीह महात्मभिः
02048022a राजा चित्ररथो नाम गन्धर्वो वासवानुगः
02048022c शतानि चत्वार्यददद्धयानां वातरंहसाम्
02048023a तुम्बुरुस्तु प्रमुदितो गन्धर्वो वाजिनां शतम्
02048023c आम्रपत्रसवर्णानामददद्धेममालिनाम्
02048024a कृती तु राजा कौरव्य शूकराणां विशां पते
02048024c अददद्गजरत्नानां शतानि सुबहून्यपि
02048025a विराटेन तु मत्स्येन बल्यर्थं हेममालिनाम्
02048025c कुञ्जराणां सहस्रे द्वे मत्तानां समुपाहृते
02048026a पांशुराष्ट्राद्वसुदानो राजा षड्विंशतिं गजान्
02048026c अश्वानां च सहस्रे द्वे राजन्काञ्चनमालिनाम्
02048027a जवसत्त्वोपपन्नानां वयःस्थानां नराधिप
02048027c बलिं च कृत्स्नमादाय पाण्डवेभ्यो न्यवेदयत्
02048028a यज्ञसेनेन दासीनां सहस्राणि चतुर्दश
02048028c दासानामयुतं चैव सदाराणां विशां पते
02048029a गजयुक्ता महाराज रथाः षड्विंशतिस्तथा
02048029c राज्यं च कृत्स्नं पार्थेभ्यो यज्ञार्थं वै निवेदितम्
02048030a समुद्रसारं वैडूर्यं मुक्ताः शङ्खांस्तथैव च
02048030c शतशश्च कुथांस्तत्र सिंहलाः समुपाहरन्
02048031a संवृता मणिचीरैस्तु श्यामास्ताम्रान्तलोचनाः
02048031c तान्गृहीत्वा नरास्तत्र द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः
02048032a प्रीत्यर्थं ब्राह्मणाश्चैव क्षत्रियाश्च विनिर्जिताः
02048032c उपाजह्रुर्विशश्चैव शूद्राः शुश्रूषवोऽपि च
02048032e प्रीत्या च बहुमानाच्च अभ्यगच्छन्युधिष्ठिरम्
02048033a सर्वे म्लेच्छाः सर्ववर्णा आदिमध्यान्तजास्तथा
02048033c नानादेशसमुत्थैश्च नानाजातिभिरागतैः
02048033e पर्यस्त इव लोकोऽयं युधिष्ठिरनिवेशने
02048034a उच्चावचानुपग्राहान्राजभिः प्रहितान्बहून्
02048034c शत्रूणां पश्यतो दुःखान्मुमूर्षा मेऽद्य जायते
02048035a भृत्यास्तु ये पाण्डवानां तांस्ते वक्ष्यामि भारत
02048035c येषामामं च पक्वं च संविधत्ते युधिष्ठिरः
02048036a अयुतं त्रीणि पद्मानि गजारोहाः ससादिनः
02048036c रथानामर्बुदं चापि पादाता बहवस्तथा
02048037a प्रमीयमाणमारब्धं पच्यमानं तथैव च
02048037c विसृज्यमानं चान्यत्र पुण्याहस्वन एव च
02048038a नाभुक्तवन्तं नाहृष्टं नासुभिक्षं कथंचन
02048038c अपश्यं सर्ववर्णानां युधिष्ठिरनिवेशने
02048039a अष्टाशीतिसहस्राणि स्नातका गृहमेधिनः
02048039c त्रिंशद्दासीक एकैको यान्बिभर्ति युधिष्ठिरः
02048039e सुप्रीताः परितुष्टाश्च तेऽप्याशंसन्त्यरिक्षयम्
02048040a दशान्यानि सहस्राणि यतीनामूर्ध्वरेतसाम्
02048040c भुञ्जते रुक्मपात्रीषु युधिष्ठिरनिवेशने
02048041a भुक्ताभुक्तं कृताकृतं सर्वमाकुब्जवामनम्
02048041c अभुञ्जाना याज्ञसेनी प्रत्यवैक्षद्विशां पते
02048042a द्वौ करं न प्रयच्छेतां कुन्तीपुत्राय भारत
02048042c वैवाहिकेन पाञ्चालाः सख्येनान्धकवृष्णयः
02049001  दुर्योधन उवाच
02049001a आर्यास्तु ये वै राजानः सत्यसंधा महाव्रताः
02049001c पर्याप्तविद्या वक्तारो वेदान्तावभृथाप्लुताः
02049002a धृतिमन्तो ह्रीनिषेधा धर्मात्मानो यशस्विनः
02049002c मूर्धाभिषिक्तास्ते चैनं राजानः पर्युपासते
02049003a दक्षिणार्थं समानीता राजभिः कांस्यदोहनाः
02049003c आरण्या बहुसाहस्रा अपश्यं तत्र तत्र गाः
02049004a आजह्रुस्तत्र सत्कृत्य स्वयमुद्यम्य भारत
02049004c अभिषेकार्थमव्यग्रा भाण्डमुच्चावचं नृपाः
02049005a बाह्लीको रथमाहार्षीज्जाम्बूनदपरिष्कृतम्
02049005c सुदक्षिणस्तं युयुजे श्वेतैः काम्बोजजैर्हयैः
02049006a सुनीथोऽप्रतिमं तस्य अनुकर्षं महायशाः
02049006c ध्वजं चेदिपतिः क्षिप्रमहार्षीत्स्वयमुद्यतम्
02049007a दाक्षिणात्यः संनहनं स्रगुष्णीषे च मागधः
02049007c वसुदानो महेष्वासो गजेन्द्रं षष्टिहायनम्
02049008a मत्स्यस्त्वक्षानवाबध्नादेकलव्य उपानहौ
02049008c आवन्त्यस्त्वभिषेकार्थमापो बहुविधास्तथा
02049009a चेकितान उपासङ्गं धनुः काश्य उपाहरत्
02049009c असिं रुक्मत्सरुं शल्यः शैक्यं काञ्चनभूषणम्
02049010a अभ्यषिञ्चत्ततो धौम्यो व्यासश्च सुमहातपाः
02049010c नारदं वै पुरस्कृत्य देवलं चासितं मुनिम्
02049011a प्रीतिमन्त उपातिष्ठन्नभिषेकं महर्षयः
02049011c जामदग्न्येन सहितास्तथान्ये वेदपारगाः
02049012a अभिजग्मुर्महात्मानं मन्त्रवद्भूरिदक्षिणम्
02049012c महेन्द्रमिव देवेन्द्रं दिवि सप्तर्षयो यथा
02049013a अधारयच्छत्रमस्य सात्यकिः सत्यविक्रमः
02049013c धनंजयश्च व्यजने भीमसेनश्च पाण्डवः
02049014a उपागृह्णाद्यमिन्द्राय पुराकल्पे प्रजापतिः
02049014c तमस्मै शङ्खमाहार्षीद्वारुणं कलशोदधिः
02049015a सिक्तं निष्कसहस्रेण सुकृतं विश्वकर्मणा
02049015c तेनाभिषिक्तः कृष्णेन तत्र मे कश्मलोऽभवत्
02049016a गच्छन्ति पूर्वादपरं समुद्रं चापि दक्षिणम्
02049016c उत्तरं तु न गच्छन्ति विना तात पतत्रिभिः
02049017a तत्र स्म दध्मुः शतशः शङ्खान्मङ्गल्यकारणात्
02049017c प्राणदंस्ते समाध्मातास्तत्र रोमाणि मेऽहृषन्
02049018a प्रणता भूमिपाश्चापि पेतुर्हीनाः स्वतेजसा
02049018c धृष्टद्युम्नः पाण्डवाश्च सात्यकिः केशवोऽष्टमः
02049019a सत्त्वस्थाः शौर्यसंपन्ना अन्योन्यप्रियकारिणः
02049019c विसंज्ञान्भूमिपान्दृष्ट्वा मां च ते प्राहसंस्तदा
02049020a ततः प्रहृष्टो बीभत्सुः प्रादाद्धेमविषाणिनाम्
02049020c शतान्यनडुहां पञ्च द्विजमुख्येषु भारत
02049021a नैवं शम्बरहन्ताभूद्यौवनाश्वो मनुर्न च
02049021c न च राजा पृथुर्वैन्यो न चाप्यासीद्भगीरथः
02049022a यथातिमात्रं कौन्तेयः श्रिया परमया युतः
02049022c राजसूयमवाप्यैवं हरिश्चन्द्र इव प्रभुः
02049023a एतां दृष्ट्वा श्रियं पार्थे हरिश्चन्द्रे यथा विभो
02049023c कथं नु जीवितं श्रेयो मम पश्यसि भारत
02049024a अन्धेनेव युगं नद्धं विपर्यस्तं नराधिप
02049024c कनीयांसो विवर्धन्ते ज्येष्ठा हीयन्ति भारत
02049025a एवं दृष्ट्वा नाभिविन्दामि शर्म; परीक्षमाणोऽपि कुरुप्रवीर
02049025c तेनाहमेवं कृशतां गतश्च; विवर्णतां चैव सशोकतां च
02050001  धृतराष्ट्र उवाच
02050001a त्वं वै ज्येष्ठो ज्यैष्ठिनेयः पुत्र मा पाण्डवान्द्विषः
02050001c द्वेष्टा ह्यसुखमादत्ते यथैव निधनं तथा
02050002a अव्युत्पन्नं समानार्थं तुल्यमित्रं युधिष्ठिरम्
02050002c अद्विषन्तं कथं द्विष्यात्त्वादृशो भरतर्षभ
02050003a तुल्याभिजनवीर्यश्च कथं भ्रातुः श्रियं नृप
02050003c पुत्र कामयसे मोहान्मैवं भूः शाम्य साध्विह
02050004a अथ यज्ञविभूतिं तां काङ्क्षसे भरतर्षभ
02050004c ऋत्विजस्तव तन्वन्तु सप्ततन्तुं महाध्वरम्
02050005a आहरिष्यन्ति राजानस्तवापि विपुलं धनम्
02050005c प्रीत्या च बहुमानाच्च रत्नान्याभरणानि च
02050006a अनर्थाचरितं तात परस्वस्पृहणं भृशम्
02050006c स्वसंतुष्टः स्वधर्मस्थो यः स वै सुखमेधते
02050007a अव्यापारः परार्थेषु नित्योद्योगः स्वकर्मसु
02050007c उद्यमो रक्षणे स्वेषामेतद्वैभवलक्षणम्
02050008a विपत्तिष्वव्यथो दक्षो नित्यमुत्थानवान्नरः
02050008c अप्रमत्तो विनीतात्मा नित्यं भद्राणि पश्यति
02050009a अन्तर्वेद्यां ददद्वित्तं कामाननुभवन्प्रियान्
02050009c क्रीडन्स्त्रीभिर्निरातङ्कः प्रशाम्य भरतर्षभ
02050010  दुर्योधन उवाच
02050010a जानन्वै मोहयसि मां नावि नौरिव संयता
02050010c स्वार्थे किं नावधानं ते उताहो द्वेष्टि मां भवान्
02050011a न सन्तीमे धार्तराष्ट्रा येषां त्वमनुशासिता
02050011c भविष्यमर्थमाख्यासि सदा त्वं कृत्यमात्मनः
02050012a परप्रणेयोऽग्रणीर्हि यश्च मार्गात्प्रमुह्यति
02050012c पन्थानमनुगच्छेयुः कथं तस्य पदानुगाः
02050013a राजन्परिगतप्रज्ञो वृद्धसेवी जितेन्द्रियः
02050013c प्रतिपन्नान्स्वकार्येषु संमोहयसि नो भृशम्
02050014a लोकवृत्ताद्राजवृत्तमन्यदाह बृहस्पतिः
02050014c तस्माद्राज्ञा प्रयत्नेन स्वार्थश्चिन्त्यः सदैव हि
02050015a क्षत्रियस्य महाराज जये वृत्तिः समाहिता
02050015c स वै धर्मोऽस्त्वधर्मो वा स्ववृत्तौ भरतर्षभ
02050016a प्रकालयेद्दिशः सर्वाः प्रतोदेनेव सारथिः
02050016c प्रत्यमित्रश्रियं दीप्तां बुभूषुर्भरतर्षभ
02050017a प्रच्छन्नो वा प्रकाशो वा यो योगो रिपुबाधनः
02050017c तद्वै शस्त्रं शस्त्रविदां न शस्त्रं छेदनं स्मृतम्
02050018a असंतोषः श्रियो मूलं तस्मात्तं कामयाम्यहम्
02050018c समुच्छ्रये यो यतते स राजन्परमो नयी
02050019a ममत्वं हि न कर्तव्यमैश्वर्ये वा धनेऽपि वा
02050019c पूर्वावाप्तं हरन्त्यन्ये राजधर्मं हि तं विदुः
02050020a अद्रोहे समयं कृत्वा चिच्छेद नमुचेः शिरः
02050020c शक्रः सा हि मता तस्य रिपौ वृत्तिः सनातनी
02050021a द्वावेतौ ग्रसते भूमिः सर्पो बिलशयानिव
02050021c राजानं चाविरोद्धारं ब्राह्मणं चाप्रवासिनम्
02050022a नास्ति वै जातितः शत्रुः पुरुषस्य विशां पते
02050022c येन साधारणी वृत्तिः स शत्रुर्नेतरो जनः
02050023a शत्रुपक्षं समृध्यन्तं यो मोहात्समुपेक्षते
02050023c व्याधिराप्यायित इव तस्य मूलं छिनत्ति सः
02050024a अल्पोऽपि ह्यरिरत्यन्तं वर्धमानपराक्रमः
02050024c वल्मीको मूलज इव ग्रसते वृक्षमन्तिकात्
02050025a आजमीढ रिपोर्लक्ष्मीर्मा ते रोचिष्ट भारत
02050025c एष भारः सत्त्ववतां नयः शिरसि धिष्ठितः
02050026a जन्मवृद्धिमिवार्थानां यो वृद्धिमभिकाङ्क्षते
02050026c एधते ज्ञातिषु स वै सद्योवृद्धिर्हि विक्रमः
02050027a नाप्राप्य पाण्डवैश्वर्यं संशयो मे भविष्यति
02050027c अवाप्स्ये वा श्रियं तां हि शेष्ये वा निहतो युधि
02050028a अतादृशस्य किं मेऽद्य जीवितेन विशां पते
02050028c वर्धन्ते पाण्डवा नित्यं वयं तु स्थिरवृद्धयः
02051001  शकुनिरुवाच
02051001a यां त्वमेतां श्रियं दृष्ट्वा पाण्डुपुत्रे युधिष्ठिरे
02051001c तप्यसे तां हरिष्यामि द्यूतेनाहूयतां परः
02051002a अगत्वा संशयमहमयुद्ध्वा च चमूमुखे
02051002c अक्षान्क्षिपन्नक्षतः सन्विद्वानविदुषो जये
02051003a ग्लहान्धनूंषि मे विद्धि शरानक्षांश्च भारत
02051003c अक्षाणां हृदयं मे ज्यां रथं विद्धि ममास्तरम्
02051004  दुर्योधन उवाच
02051004a अयमुत्सहते राजञ्श्रियमाहर्तुमक्षवित्
02051004c द्यूतेन पाण्डुपुत्रेभ्यस्तत्तुभ्यं तात रोचताम्
02051005  धृतराष्ट्र उवाच
02051005a स्थितोऽस्मि शासने भ्रातुर्विदुरस्य महात्मनः
02051005c तेन संगम्य वेत्स्यामि कार्यस्यास्य विनिश्चयम्
02051006  दुर्योधन उवाच
02051006a विहनिष्यति ते बुद्धिं विदुरो मुक्तसंशयः
02051006c पाण्डवानां हिते युक्तो न तथा मम कौरव
02051007a नारभेत्परसामर्थ्यात्पुरुषः कार्यमात्मनः
02051007c मतिसाम्यं द्वयोर्नास्ति कार्येषु कुरुनन्दन
02051008a भयं परिहरन्मन्द आत्मानं परिपालयन्
02051008c वर्षासु क्लिन्नकटवत्तिष्ठन्नेवावसीदति
02051009a न व्याधयो नापि यमः श्रेयःप्राप्तिं प्रतीक्षते
02051009c यावदेव भवेत्कल्पस्तावच्छ्रेयः समाचरेत्
02051010  धृतराष्ट्र उवाच
02051010a सर्वथा पुत्र बलिभिर्विग्रहं ते न रोचये
02051010c वैरं विकारं सृजति तद्वै शस्त्रमनायसम्
02051011a अनर्थमर्थं मन्यसे राजपुत्र; संग्रन्थनं कलहस्यातिघोरम्
02051011c तद्वै प्रवृत्तं तु यथा कथंचि;द्विमोक्षयेच्चाप्यसिसायकांश्च
02051012  दुर्योधन उवाच
02051012a द्यूते पुराणैर्व्यवहारः प्रणीत;स्तत्रात्ययो नास्ति न संप्रहारः
02051012c तद्रोचतां शकुनेर्वाक्यमद्य; सभां क्षिप्रं त्वमिहाज्ञापयस्व
02051013a स्वर्गद्वारं दीव्यतां नो विशिष्टं; तद्वर्तिनां चापि तथैव युक्तम्
02051013c भवेदेवं ह्यात्मना तुल्यमेव; दुरोदरं पाण्डवैस्त्वं कुरुष्व
02051014  धृतराष्ट्र उवाच
02051014a वाक्यं न मे रोचते यत्त्वयोक्तं; यत्ते प्रियं तत्क्रियतां नरेन्द्र
02051014c पश्चात्तप्स्यसे तदुपाक्रम्य वाक्यं; न हीदृशं भावि वचो हि धर्म्यम्
02051015a दृष्टं ह्येतद्विदुरेणैवमेव; सर्वं पूर्वं बुद्धिविद्यानुगेन
02051015c तदेवैतदवशस्याभ्युपैति; महद्भयं क्षत्रियबीजघाति
02051016  वैशंपायन उवाच
02051016a एवमुक्त्वा धृतराष्ट्रो मनीषी; दैवं मत्वा परमं दुस्तरं च
02051016c शशासोच्चैः पुरुषान्पुत्रवाक्ये; स्थितो राजा दैवसंमूढचेताः
02051017a सहस्रस्तम्भां हेमवैडूर्यचित्रां; शतद्वारां तोरणस्फाटिशृङ्गाम्
02051017c सभामग्र्यां क्रोशमात्रायतां मे; तद्विस्तारामाशु कुर्वन्तु युक्ताः
02051018a श्रुत्वा तस्य त्वरिता निर्विशङ्काः; प्राज्ञा दक्षास्तां तथा चक्रुराशु
02051018c सर्वद्रव्याण्युपजह्रुः सभायां; सहस्रशः शिल्पिनश्चापि युक्ताः
02051019a कालेनाल्पेनाथ निष्ठां गतां तां; सभां रम्यां बहुरत्नां विचित्राम्
02051019c चित्रैर्हैमैरासनैरभ्युपेता;माचख्युस्ते तस्य राज्ञः प्रतीताः
02051020a ततो विद्वान्विदुरं मन्त्रिमुख्य;मुवाचेदं धृतराष्ट्रो नरेन्द्रः
02051020c युधिष्ठिरं राजपुत्रं हि गत्वा; मद्वाक्येन क्षिप्रमिहानयस्व
02051021a सभेयं मे बहुरत्ना विचित्रा; शय्यासनैरुपपन्ना महार्हैः
02051021c सा दृश्यतां भ्रातृभिः सार्धमेत्य; सुहृद्द्यूतं वर्ततामत्र चेति
02051022a मतमाज्ञाय पुत्रस्य धृतराष्ट्रो नराधिपः
02051022c मत्वा च दुस्तरं दैवमेतद्राजा चकार ह
02051023a अन्यायेन तथोक्तस्तु विदुरो विदुषां वरः
02051023c नाभ्यनन्दद्वचो भ्रातुर्वचनं चेदमब्रवीत्
02051024a नाभिनन्दामि नृपते प्रैषमेतं; मैवं कृथाः कुलनाशाद्बिभेमि
02051024c पुत्रैर्भिन्नैः कलहस्ते ध्रुवं स्या;देतच्छङ्के द्यूतकृते नरेन्द्र
02051025  धृतराष्ट्र उवाच
02051025a नेह क्षत्तः कलहस्तप्स्यते मां; न चेद्दैवं प्रतिलोमं भविष्यत्
02051025c धात्रा तु दिष्टस्य वशे किलेदं; सर्वं जगच्चेष्टति न स्वतन्त्रम्
02051026a तदद्य विदुर प्राप्य राजानं मम शासनात्
02051026c क्षिप्रमानय दुर्धर्षं कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्
02052001  वैशंपायन उवाच
02052001a ततः प्रायाद्विदुरोऽश्वैरुदारै;र्महाजवैर्बलिभिः साधुदान्तैः
02052001c बलान्नियुक्तो धृतराष्ट्रेण राज्ञा; मनीषिणां पाण्डवानां सकाशम्
02052002a सोऽभिपत्य तदध्वानमासाद्य नृपतेः पुरम्
02052002c प्रविवेश महाबुद्धिः पूज्यमानो द्विजातिभिः
02052003a स राजगृहमासाद्य कुबेरभवनोपमम्
02052003c अभ्यगच्छत धर्मात्मा धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्
02052004a तं वै राजा सत्यधृतिर्महात्मा; अजातशत्रुर्विदुरं यथावत्
02052004c पूजापूर्वं प्रतिगृह्याजमीढ;स्ततोऽपृच्छद्धृतराष्ट्रं सपुत्रम्
02052005  युधिष्ठिर उवाच
02052005a विज्ञायते ते मनसो न प्रहर्षः; कच्चित्क्षत्तः कुशलेनागतोऽसि
02052005c कच्चित्पुत्राः स्थविरस्यानुलोमा; वशानुगाश्चापि विशोऽपि कच्चित्
02052006  विदुर उवाच
02052006a राजा महात्मा कुशली सपुत्र; आस्ते वृतो ज्ञातिभिरिन्द्रकल्पैः
02052006c प्रीतो राजन्पुत्रगणैर्विनीतै;र्विशोक एवात्मरतिर्दृढात्मा
02052007a इदं तु त्वां कुरुराजोऽभ्युवाच; पूर्वं पृष्ट्वा कुशलं चाव्ययं च
02052007c इयं सभा त्वत्सभातुल्यरूपा; भ्रातॄणां ते पश्य तामेत्य पुत्र
02052008a समागम्य भ्रातृभिः पार्थ तस्यां; सुहृद्द्यूतं क्रियतां रम्यतां च
02052008c प्रीयामहे भवतः संगमेन; समागताः कुरवश्चैव सर्वे
02052009a दुरोदरा विहिता ये तु तत्र; महात्मना धृतराष्ट्रेण राज्ञा
02052009c तान्द्रक्ष्यसे कितवान्संनिविष्टा;नित्यागतोऽहं नृपते तज्जुषस्व
02052010  युधिष्ठिर उवाच
02052010a द्यूते क्षत्तः कलहो विद्यते नः; को वै द्यूतं रोचयेद्बुध्यमानः
02052010c किं वा भवान्मन्यते युक्तरूपं; भवद्वाक्ये सर्व एव स्थिताः स्म
02052011  विदुर उवाच
02052011a जानाम्यहं द्यूतमनर्थमूलं; कृतश्च यत्नोऽस्य मया निवारणे
02052011c राजा तु मां प्राहिणोत्त्वत्सकाशं; श्रुत्वा विद्वञ्श्रेय इहाचरस्व
02052012  युधिष्ठिर उवाच
02052012a के तत्रान्ये कितवा दीव्यमाना; विना राज्ञो धृतराष्ट्रस्य पुत्रैः
02052012c पृच्छामि त्वां विदुर ब्रूहि नस्ता;न्यैर्दीव्यामः शतशः संनिपत्य
02052013  विदुर उवाच
02052013a गान्धारराजः शकुनिर्विशां पते; राजातिदेवी कृतहस्तो मताक्षः
02052013c विविंशतिश्चित्रसेनश्च राजा; सत्यव्रतः पुरुमित्रो जयश्च
02052014  युधिष्ठिर उवाच
02052014a महाभयाः कितवाः संनिविष्टा; मायोपधा देवितारोऽत्र सन्ति
02052014c धात्रा तु दिष्टस्य वशे किलेदं; नादेवनं कितवैरद्य तैर्मे
02052015a नाहं राज्ञो धृतराष्ट्रस्य शासना;न्न गन्तुमिच्छामि कवे दुरोदरम्
02052015c इष्टो हि पुत्रस्य पिता सदैव; तदस्मि कर्ता विदुरात्थ मां यथा
02052016a न चाकामः शकुनिना देविताहं; न चेन्मां धृष्णुराह्वयिता सभायाम्
02052016c आहूतोऽहं न निवर्ते कदाचि;त्तदाहितं शाश्वतं वै व्रतं मे
02052017  वैशंपायन उवाच
02052017a एवमुक्त्वा विदुरं धर्मराजः; प्रायात्रिकं सर्वमाज्ञाप्य तूर्णम्
02052017c प्रायाच्छ्वोभूते सगणः सानुयात्रः; सह स्त्रीभिर्द्रौपदीमादिकृत्वा
02052018a दैवं प्रज्ञां तु मुष्णाति तेजश्चक्षुरिवापतत्
02052018c धातुश्च वशमन्वेति पाशैरिव नरः सितः
02052019a इत्युक्त्वा प्रययौ राजा सह क्षत्त्रा युधिष्ठिरः
02052019c अमृष्यमाणस्तत्पार्थः समाह्वानमरिंदमः
02052020a बाह्लिकेन रथं दत्तमास्थाय परवीरहा
02052020c परिच्छन्नो ययौ पार्थो भ्रातृभिः सह पाण्डवः
02052021a राजश्रिया दीप्यमानो ययौ ब्रह्मपुरःसरः
02052021c धृतराष्ट्रेण चाहूतः कालस्य समयेन च
02052022a स हास्तिनपुरं गत्वा धृतराष्ट्रगृहं ययौ
02052022c समियाय च धर्मात्मा धृतराष्ट्रेण पाण्डवः
02052023a तथा द्रोणेन भीष्मेण कर्णेन च कृपेण च
02052023c समियाय यथान्यायं द्रौणिना च विभुः सह
02052024a समेत्य च महाबाहुः सोमदत्तेन चैव ह
02052024c दुर्योधनेन शल्येन सौबलेन च वीर्यवान्
02052025a ये चान्ये तत्र राजानः पूर्वमेव समागताः
02052025c जयद्रथेन च तथा कुरुभिश्चापि सर्वशः
02052026a ततः सर्वैर्महाबाहुर्भ्रातृभिः परिवारितः
02052026c प्रविवेश गृहं राज्ञो धृतराष्ट्रस्य धीमतः
02052027a ददर्श तत्र गान्धारीं देवीं पतिमनुव्रताम्
02052027c स्नुषाभिः संवृतां शश्वत्ताराभिरिव रोहिणीम्
02052028a अभिवाद्य स गान्धारीं तया च प्रतिनन्दितः
02052028c ददर्श पितरं वृद्धं प्रज्ञाचक्षुषमीश्वरम्
02052029a राज्ञा मूर्धन्युपाघ्रातास्ते च कौरवनन्दनाः
02052029c चत्वारः पाण्डवा राजन्भीमसेनपुरोगमाः
02052030a ततो हर्षः समभवत्कौरवाणां विशां पते
02052030c तान्दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रान्पाण्डवान्प्रियदर्शनान्
02052031a विविशुस्तेऽभ्यनुज्ञाता रत्नवन्ति गृहाण्यथ
02052031c ददृशुश्चोपयातास्तान्द्रौपदीप्रमुखाः स्त्रियः
02052032a याज्ञसेन्याः परामृद्धिं दृष्ट्वा प्रज्वलितामिव
02052032c स्नुषास्ता धृतराष्ट्रस्य नातिप्रमनसोऽभवन्
02052033a ततस्ते पुरुषव्याघ्रा गत्वा स्त्रीभिस्तु संविदम्
02052033c कृत्वा व्यायामपूर्वाणि कृत्यानि प्रतिकर्म च
02052034a ततः कृताह्निकाः सर्वे दिव्यचन्दनरूषिताः
02052034c कल्याणमनसश्चैव ब्राह्मणान्स्वस्ति वाच्य च
02052035a मनोज्ञमशनं भुक्त्वा विविशुः शरणान्यथ
02052035c उपगीयमाना नारीभिरस्वपन्कुरुनन्दनाः
02052036a जगाम तेषां सा रात्रिः पुण्या रतिविहारिणाम्
02052036c स्तूयमानाश्च विश्रान्ताः काले निद्रामथात्यजन्
02052037a सुखोषितास्तां रजनीं प्रातः सर्वे कृताह्निकाः
02052037c सभां रम्यां प्रविविशुः कितवैरभिसंवृताम्
02053001  शकुनिरुवाच
02053001a उपस्तीर्णा सभा राजन्रन्तुं चैते कृतक्षणाः
02053001c अक्षानुप्त्वा देवनस्य समयोऽस्तु युधिष्ठिर
02053002  युधिष्ठिर उवाच
02053002a निकृतिर्देवनं पापं न क्षात्रोऽत्र पराक्रमः
02053002c न च नीतिर्ध्रुवा राजन्किं त्वं द्यूतं प्रशंससि
02053003a न हि मानं प्रशंसन्ति निकृतौ कितवस्य ह
02053003c शकुने मैव नो जैषीरमार्गेण नृशंसवत्
02053004  शकुनिरुवाच
02053004a योऽन्वेति संख्यां निकृतौ विधिज्ञ;श्चेष्टास्वखिन्नः कितवोऽक्षजासु
02053004c महामतिर्यश्च जानाति द्यूतं; स वै सर्वं सहते प्रक्रियासु
02053005a अक्षग्लहः सोऽभिभवेत्परं न;स्तेनैव कालो भवतीदमात्थ
02053005c दीव्यामहे पार्थिव मा विशङ्कां; कुरुष्व पाणं च चिरं च मा कृथाः
02053006  युधिष्ठिर उवाच
02053006a एवमाहायमसितो देवलो मुनिसत्तमः
02053006c इमानि लोकद्वाराणि यो वै संचरते सदा
02053007a इदं वै देवनं पापं मायया कितवैः सह
02053007c धर्मेण तु जयो युद्धे तत्परं साधु देवनम्
02053008a नार्या म्लेच्छन्ति भाषाभिर्मायया न चरन्त्युत
02053008c अजिह्ममशठं युद्धमेतत्सत्पुरुषव्रतम्
02053009a शक्तितो ब्राह्मणान्वन्द्याञ्शिक्षितुं प्रयतामहे
02053009c तद्वै वित्तं मातिदेवीर्मा जैषीः शकुने परम्
02053010a नाहं निकृत्या कामये सुखान्युत धनानि वा
02053010c कितवस्याप्यनिकृतेर्वृत्तमेतन्न पूज्यते
02053011  शकुनिरुवाच
02053011a श्रोत्रियोऽश्रोत्रियमुत निकृत्यैव युधिष्ठिर
02053011c विद्वानविदुषोऽभ्येति नाहुस्तां निकृतिं जनाः
02053012a एवं त्वं मामिहाभ्येत्य निकृतिं यदि मन्यसे
02053012c देवनाद्विनिवर्तस्व यदि ते विद्यते भयम्
02053013  युधिष्ठिर उवाच
02053013a आहूतो न निवर्तेयमिति मे व्रतमाहितम्
02053013c विधिश्च बलवान्राजन्दिष्टस्यास्मि वशे स्थितः
02053014a अस्मिन्समागमे केन देवनं मे भविष्यति
02053014c प्रतिपाणश्च कोऽन्योऽस्ति ततो द्यूतं प्रवर्तताम्
02053015  दुर्योधन उवाच
02053015a अहं दातास्मि रत्नानां धनानां च विशां पते
02053015c मदर्थे देविता चायं शकुनिर्मातुलो मम
02053016  युधिष्ठिर उवाच
02053016a अन्येनान्यस्य विषमं देवनं प्रतिभाति मे
02053016c एतद्विद्वन्नुपादत्स्व काममेवं प्रवर्तताम्
02053017  वैशंपायन उवाच
02053017a उपोह्यमाने द्यूते तु राजानः सर्व एव ते
02053017c धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य विविशुस्तां सभां ततः
02053018a भीष्मो द्रोणः कृपश्चैव विदुरश्च महामतिः
02053018c नातीवप्रीतमनसस्तेऽन्ववर्तन्त भारत
02053019a ते द्वंद्वशः पृथक्चैव सिंहग्रीवा महौजसः
02053019c सिंहासनानि भूरीणि विचित्राणि च भेजिरे
02053020a शुशुभे सा सभा राजन्राजभिस्तैः समागतैः
02053020c देवैरिव महाभागैः समवेतैस्त्रिविष्टपम्
02053021a सर्वे वेदविदः शूराः सर्वे भास्वरमूर्तयः
02053021c प्रावर्तत महाराज सुहृद्द्यूतमनन्तरम्
02053022  युधिष्ठिर उवाच
02053022a अयं बहुधनो राजन्सागरावर्तसंभवः
02053022c मणिर्हारोत्तरः श्रीमान्कनकोत्तमभूषणः
02053023a एतद्राजन्धनं मह्यं प्रतिपाणस्तु कस्तव
02053023c भवत्वेष क्रमस्तात जयाम्येनं दुरोदरम्
02053024  दुर्योधन उवाच
02053024a सन्ति मे मणयश्चैव धनानि विविधानि च
02053024c मत्सरश्च न मेऽर्थेषु जयाम्येनं दुरोदरम्
02053025  वैशंपायन उवाच
02053025a ततो जग्राह शकुनिस्तानक्षानक्षतत्त्ववित्
02053025c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054001  युधिष्ठिर उवाच
02054001a मत्तः कैतवकेनैव यज्जितोऽस्मि दुरोदरम्
02054001c शकुने हन्त दीव्यामो ग्लहमानाः सहस्रशः
02054002a इमे निष्कसहस्रस्य कुण्डिनो भरिताः शतम्
02054002c कोशो हिरण्यमक्षय्यं जातरूपमनेकशः
02054002e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054003  वैशंपायन उवाच
02054003a इत्युक्तः शकुनिः प्राह जितमित्येव तं नृपम्
02054004  युधिष्ठिर उवाच
02054004a अयं सहस्रसमितो वैयाघ्रः सुप्रवर्तितः
02054004c सुचक्रोपस्करः श्रीमान्किङ्किणीजालमण्डितः
02054005a संह्रादनो राजरथो य इहास्मानुपावहत्
02054005c जैत्रो रथवरः पुण्यो मेघसागरनिःस्वनः
02054006a अष्टौ यं कुररच्छायाः सदश्वा राष्ट्रसंमताः
02054006c वहन्ति नैषामुच्येत पदा भूमिमुपस्पृशन्
02054006e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054007  वैशंपायन उवाच
02054007a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02054007c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054008  युधिष्ठिर उवाच
02054008a सहस्रसंख्या नागा मे मत्तास्तिष्ठन्ति सौबल
02054008c हेमकक्षाः कृतापीडाः पद्मिनो हेममालिनः
02054009a सुदान्ता राजवहनाः सर्वशब्दक्षमा युधि
02054009c ईषादन्ता महाकायाः सर्वे चाष्टकरेणवः
02054010a सर्वे च पुरभेत्तारो नगमेघनिभा गजाः
02054010c एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054011  वैशंपायन उवाच
02054011a तमेवंवादिनं पार्थं प्रहसन्निव सौबलः
02054011c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054012  युधिष्ठिर उवाच
02054012a शतं दासीसहस्राणि तरुण्यो मे प्रभद्रिकाः
02054012c कम्बुकेयूरधारिण्यो निष्ककण्ठ्यः स्वलंकृताः
02054013a महार्हमाल्याभरणाः सुवस्त्राश्चन्दनोक्षिताः
02054013c मणीन्हेम च बिभ्रत्यः सर्वा वै सूक्ष्मवाससः
02054014a अनुसेवां चरन्तीमाः कुशला नृत्यसामसु
02054014c स्नातकानाममात्यानां राज्ञां च मम शासनात्
02054014e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054015  वैशंपायन उवाच
02054015a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02054015c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054016  युधिष्ठिर उवाच
02054016a एतावन्त्येव दासानां सहस्राण्युत सन्ति मे
02054016c प्रदक्षिणानुलोमाश्च प्रावारवसनाः सदा
02054017a प्राज्ञा मेधाविनो दक्षा युवानो मृष्टकुण्डलाः
02054017c पात्रीहस्ता दिवारात्रमतिथीन्भोजयन्त्युत
02054017e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054018  वैशंपायन उवाच
02054018a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02054018c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054019  युधिष्ठिर उवाच
02054019a रथास्तावन्त एवेमे हेमभाण्डाः पताकिनः
02054019c हयैर्विनीतैः संपन्ना रथिभिश्चित्रयोधिभिः
02054020a एकैको यत्र लभते सहस्रपरमां भृतिम्
02054020c युध्यतोऽयुध्यतो वापि वेतनं मासकालिकम्
02054020e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054021  वैशंपायन उवाच
02054021a इत्येवमुक्ते पार्थेन कृतवैरो दुरात्मवान्
02054021c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054022  युधिष्ठिर उवाच
02054022a अश्वांस्तित्तिरिकल्माषान्गान्धर्वान्हेममालिनः
02054022c ददौ चित्ररथस्तुष्टो यांस्तान्गाण्डीवधन्वने
02054022e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054023  वैशंपायन उवाच
02054023a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02054023c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054024  युधिष्ठिर उवाच
02054024a रथानां शकटानां च हयानां चायुतानि मे
02054024c युक्तानामेव तिष्ठन्ति वाहैरुच्चावचैर्वृताः
02054025a एवं वर्णस्य वर्णस्य समुच्चीय सहस्रशः
02054025c क्षीरं पिबन्तस्तिष्ठन्ति भुञ्जानाः शालितण्डुलान्
02054026a षष्टिस्तानि सहस्राणि सर्वे पृथुलवक्षसः
02054026c एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054027  वैशंपायन उवाच
02054027a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02054027c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02054028  युधिष्ठिर उवाच
02054028a ताम्रलोहैः परिवृता निधयो मे चतुःशताः
02054028c पञ्चद्रौणिक एकैकः सुवर्णस्याहतस्य वै
02054028e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02054029  वैशंपायन उवाच
02054029a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02054029c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02055001  विदुर उवाच
02055001a महाराज विजानीहि यत्त्वां वक्ष्यामि तच्छृणु
02055001c मुमूर्षोरौषधमिव न रोचेतापि ते श्रुतम्
02055002a यद्वै पुरा जातमात्रो रुराव; गोमायुवद्विस्वरं पापचेताः
02055002c दुर्योधनो भारतानां कुलघ्नः; सोऽयं युक्तो भविता कालहेतुः
02055003a गृहे वसन्तं गोमायुं त्वं वै मत्वा न बुध्यसे
02055003c दुर्योधनस्य रूपेण शृणु काव्यां गिरं मम
02055004a मधु वै माध्विको लब्ध्वा प्रपातं नावबुध्यते
02055004c आरुह्य तं मज्जति वा पतनं वाधिगच्छति
02055005a सोऽयं मत्तोऽक्षदेवेन मधुवन्न परीक्षते
02055005c प्रपातं बुध्यते नैव वैरं कृत्वा महारथैः
02055006a विदितं ते महाराज राजस्वेवासमञ्जसम्
02055006c अन्धका यादवा भोजाः समेताः कंसमत्यजन्
02055007a नियोगाच्च हते तस्मिन्कृष्णेनामित्रघातिना
02055007c एवं ते ज्ञातयः सर्वे मोदमानाः शतं समाः
02055008a त्वन्नियुक्तः सव्यसाची निगृह्णातु सुयोधनम्
02055008c निग्रहादस्य पापस्य मोदन्तां कुरवः सुखम्
02055009a काकेनेमांश्चित्रबर्हाञ्शार्दूलान्क्रोष्टुकेन च
02055009c क्रीणीष्व पाण्डवान्राजन्मा मज्जीः शोकसागरे
02055010a त्यजेत्कुलार्थे पुरुषं ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत्
02055010c ग्रामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं त्यजेत्
02055011a सर्वज्ञः सर्वभावज्ञः सर्वशत्रुभयंकरः
02055011c इति स्म भाषते काव्यो जम्भत्यागे महासुरान्
02055012a हिरण्यष्ठीविनः कश्चित्पक्षिणो वनगोचरान्
02055012c गृहे किल कृतावासाँल्लोभाद्राजन्नपीडयत्
02055013a सदोपभोज्याँल्लोभान्धो हिरण्यार्थे परंतप
02055013c आयतिं च तदात्वं च उभे सद्यो व्यनाशयत्
02055014a तदात्वकामः पाण्डूंस्त्वं मा द्रुहो भरतर्षभ
02055014c मोहात्मा तप्यसे पश्चात्पक्षिहा पुरुषो यथा
02055015a जातं जातं पाण्डवेभ्यः पुष्पमादत्स्व भारत
02055015c मालाकार इवारामे स्नेहं कुर्वन्पुनः पुनः
02055016a वृक्षानङ्गारकारीव मैनान्धाक्षीः समूलकान्
02055016c मा गमः ससुतामात्यः सबलश्च पराभवम्
02055017a समवेतान्हि कः पार्थान्प्रतियुध्येत भारत
02055017c मरुद्भिः सहितो राजन्नपि साक्षान्मरुत्पतिः
02056001  विदुर उवाच
02056001a द्यूतं मूलं कलहस्यानुपाति; मिथोभेदाय महते वा रणाय
02056001c यदास्थितोऽयं धृतराष्ट्रस्य पुत्रो; दुर्योधनः सृजते वैरमुग्रम्
02056002a प्रातिपीयाः शांतनवा भैमसेनाः सबाह्लिकाः
02056002c दुर्योधनापराधेन कृच्छ्रं प्राप्स्यन्ति सर्वशः
02056003a दुर्योधनो मदेनैव क्षेमं राष्ट्रादपोहति
02056003c विषाणं गौरिव मदात्स्वयमारुजते बलात्
02056004a यश्चित्तमन्वेति परस्य राज;न्वीरः कविः स्वामतिपत्य दृष्टिम्
02056004c नावं समुद्र इव बालनेत्रा;मारुह्य घोरे व्यसने निमज्जेत्
02056005a दुर्योधनो ग्लहते पाण्डवेन; प्रियायसे त्वं जयतीति तच्च
02056005c अतिनर्माज्जायते संप्रहारो; यतो विनाशः समुपैति पुंसाम्
02056006a आकर्षस्तेऽवाक्फलः कुप्रणीतो; हृदि प्रौढो मन्त्रपदः समाधिः
02056006c युधिष्ठिरेण सफलः संस्तवोऽस्तु; साम्नः सुरिक्तोऽरिमतेः सुधन्वा
02056007a प्रातिपीयाः शांतनवाश्च राज;न्काव्यां वाचं शृणुत मात्यगाद्वः
02056007c वैश्वानरं प्रज्वलितं सुघोर;मयुद्धेन प्रशमयतोत्पतन्तम्
02056008a यदा मन्युं पाण्डवोऽजातशत्रु;र्न संयच्छेदक्षमयाभिभूतः
02056008c वृकोदरः सव्यसाची यमौ च; कोऽत्र द्वीपः स्यात्तुमुले वस्तदानीम्
02056009a महाराज प्रभवस्त्वं धनानां; पुरा द्यूतान्मनसा यावदिच्छेः
02056009c बहु वित्तं पाण्डवांश्चेज्जयेस्त्वं; किं तेन स्याद्वसु विन्देह पार्थान्
02056010a जानीमहे देवितं सौबलस्य; वेद द्यूते निकृतिं पार्वतीयः
02056010c यतः प्राप्तः शकुनिस्तत्र यातु; मायायोधी भारत पार्वतीयः
02057001  दुर्योधन उवाच
02057001a परेषामेव यशसा श्लाघसे त्वं; सदा छन्नः कुत्सयन्धार्तराष्ट्रान्
02057001c जानीमस्त्वां विदुर यत्प्रियस्त्वं; बालानिवास्मानवमन्यसे त्वम्
02057002a सुविज्ञेयः पुरुषोऽन्यत्रकामो; निन्दाप्रशंसे हि तथा युनक्ति
02057002c जिह्वा मनस्ते हृदयं निर्व्यनक्ति; ज्यायो निराह मनसः प्रातिकूल्यम्
02057003a उत्सङ्गेन व्याल इवाहृतोऽसि; मार्जारवत्पोषकं चोपहंसि
02057003c भर्तृघ्नत्वान्न हि पापीय आहु;स्तस्मात्क्षत्तः किं न बिभेषि पापात्
02057004a जित्वा शत्रून्फलमाप्तं महन्नो; मास्मान्क्षत्तः परुषाणीह वोचः
02057004c द्विषद्भिस्त्वं संप्रयोगाभिनन्दी; मुहुर्द्वेषं यासि नः संप्रमोहात्
02057005a अमित्रतां याति नरोऽक्षमं ब्रुव;न्निगूहते गुह्यममित्रसंस्तवे
02057005c तदाश्रितापत्रपा किं न बाधते; यदिच्छसि त्वं तदिहाद्य भाषसे
02057006a मा नोऽवमंस्था विद्म मनस्तवेदं; शिक्षस्व बुद्धिं स्थविराणां सकाशात्
02057006c यशो रक्षस्व विदुर संप्रणीतं; मा व्यापृतः परकार्येषु भूस्त्वम्
02057007a अहं कर्तेति विदुर मावमंस्था; मा नो नित्यं परुषाणीह वोचः
02057007c न त्वां पृच्छामि विदुर यद्धितं मे; स्वस्ति क्षत्तर्मा तितिक्षून्क्षिणु त्वम्
02057008a एकः शास्ता न द्वितीयोऽस्ति शास्ता; गर्भे शयानं पुरुषं शास्ति शास्ता
02057008c तेनानुशिष्टः प्रवणादिवाम्भो; यथा नियुक्तोऽस्मि तथा वहामि
02057009a भिनत्ति शिरसा शैलमहिं भोजयते च यः
02057009c स एव तस्य कुरुते कार्याणामनुशासनम्
02057010a यो बलादनुशास्तीह सोऽमित्रं तेन विन्दति
02057010c मित्रतामनुवृत्तं तु समुपेक्षेत पण्डितः
02057011a प्रदीप्य यः प्रदीप्ताग्निं प्राक्त्वरन्नाभिधावति
02057011c भस्मापि न स विन्देत शिष्टं क्वचन भारत
02057012a न वासयेत्पारवर्ग्यं द्विषन्तं; विशेषतः क्षत्तरहितं मनुष्यम्
02057012c स यत्रेच्छसि विदुर तत्र गच्छ; सुसान्त्वितापि ह्यसती स्त्री जहाति
02057013  विदुर उवाच
02057013a एतावता ये पुरुषं त्यजन्ति; तेषां सख्यमन्तवद्ब्रूहि राजन्
02057013c राज्ञां हि चित्तानि परिप्लुतानि; सान्त्वं दत्त्वा मुसलैर्घातयन्ति
02057014a अबालस्त्वं मन्यसे राजपुत्र; बालोऽहमित्येव सुमन्दबुद्धे
02057014c यः सौहृदे पुरुषं स्थापयित्वा; पश्चादेनं दूषयते स बालः
02057015a न श्रेयसे नीयते मन्दबुद्धिः; स्त्री श्रोत्रियस्येव गृहे प्रदुष्टा
02057015c ध्रुवं न रोचेद्भरतर्षभस्य; पतिः कुमार्या इव षष्टिवर्षः
02057016a अनुप्रियं चेदनुकाङ्क्षसे त्वं; सर्वेषु कार्येषु हिताहितेषु
02057016c स्त्रियश्च राजञ्जडपङ्गुकांश्च; पृच्छ त्वं वै तादृशांश्चैव मूढान्
02057017a लभ्यः खलु प्रातिपीय नरोऽनुप्रियवागिह
02057017c अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः
02057018a यस्तु धर्मे पराश्वस्य हित्वा भर्तुः प्रियाप्रिये
02057018c अप्रियाण्याह पथ्यानि तेन राजा सहायवान्
02057019a अव्याधिजं कटुकं तीक्ष्णमुष्णं; यशोमुषं परुषं पूतिगन्धि
02057019c सतां पेयं यन्न पिबन्त्यसन्तो; मन्युं महाराज पिब प्रशाम्य
02057020a वैचित्रवीर्यस्य यशो धनं च; वाञ्छाम्यहं सहपुत्रस्य शश्वत्
02057020c यथा तथा वोऽस्तु नमश्च वोऽस्तु; ममापि च स्वस्ति दिशन्तु विप्राः
02057021a आशीविषान्नेत्रविषान्कोपयेन्न तु पण्डितः
02057021c एवं तेऽहं वदामीदं प्रयतः कुरुनन्दन
02058001  शकुनिरुवाच
02058001a बहु वित्तं पराजैषीः पाण्डवानां युधिष्ठिर
02058001c आचक्ष्व वित्तं कौन्तेय यदि तेऽस्त्यपराजितम्
02058002  युधिष्ठिर उवाच
02058002a मम वित्तमसंख्येयं यदहं वेद सौबल
02058002c अथ त्वं शकुने कस्माद्वित्तं समनुपृच्छसि
02058003a अयुतं प्रयुतं चैव खर्वं पद्मं तथार्बुदम्
02058003c शङ्खं चैव निखर्वं च समुद्रं चात्र पण्यताम्
02058003e एतन्मम धनं राजंस्तेन दीव्याम्यहं त्वया
02058004  वैशंपायन उवाच
02058004a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058004c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058005  युधिष्ठिर उवाच
02058005a गवाश्वं बहुधेनूकमसंख्येयमजाविकम्
02058005c यत्किंचिदनुवर्णानां प्राक्सिन्धोरपि सौबल
02058005e एतन्मम धनं राजंस्तेन दीव्याम्यहं त्वया
02058006  वैशंपायन उवाच
02058006a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058006c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058007  युधिष्ठिर उवाच
02058007a पुरं जनपदो भूमिरब्राह्मणधनैः सह
02058007c अब्राह्मणाश्च पुरुषा राजञ्शिष्टं धनं मम
02058007e एतद्राजन्धनं मह्यं तेन दीव्याम्यहं त्वया
02058008  वैशंपायन उवाच
02058008a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058008c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058009  युधिष्ठिर उवाच
02058009a राजपुत्रा इमे राजञ्शोभन्ते येन भूषिताः
02058009c कुण्डलानि च निष्काश्च सर्वं चाङ्गविभूषणम्
02058009e एतन्मम धनं राजंस्तेन दीव्याम्यहं त्वया
02058010  वैशंपायन उवाच
02058010a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058010c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058011  युधिष्ठिर उवाच
02058011a श्यामो युवा लोहिताक्षः सिंहस्कन्धो महाभुजः
02058011c नकुलो ग्लह एको मे यच्चैतत्स्वगतं धनम्
02058012  शकुनिरुवाच
02058012a प्रियस्ते नकुलो राजन्राजपुत्रो युधिष्ठिर
02058012c अस्माकं धनतां प्राप्तो भूयस्त्वं केन दीव्यसि
02058013  वैशंपायन उवाच
02058013a एवमुक्त्वा तु शकुनिस्तानक्षान्प्रत्यपद्यत
02058013c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058014  युधिष्ठिर उवाच
02058014a अयं धर्मान्सहदेवोऽनुशास्ति; लोके ह्यस्मिन्पण्डिताख्यां गतश्च
02058014c अनर्हता राजपुत्रेण तेन; त्वया दीव्याम्यप्रियवत्प्रियेण
02058015  वैशंपायन उवाच
02058015a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058015c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058016  शकुनिरुवाच
02058016a माद्रीपुत्रौ प्रियौ राजंस्तवेमौ विजितौ मया
02058016c गरीयांसौ तु ते मन्ये भीमसेनधनंजयौ
02058017  युधिष्ठिर उवाच
02058017a अधर्मं चरसे नूनं यो नावेक्षसि वै नयम्
02058017c यो नः सुमनसां मूढ विभेदं कर्तुमिच्छसि
02058018  शकुनिरुवाच
02058018a गर्ते मत्तः प्रपतति प्रमत्तः स्थाणुमृच्छति
02058018c ज्येष्ठो राजन्वरिष्ठोऽसि नमस्ते भरतर्षभ
02058019a स्वप्ने न तानि पश्यन्ति जाग्रतो वा युधिष्ठिर
02058019c कितवा यानि दीव्यन्तः प्रलपन्त्युत्कटा इव
02058020  युधिष्ठिर उवाच
02058020a यो नः संख्ये नौरिव पारनेता; जेता रिपूणां राजपुत्रस्तरस्वी
02058020c अनर्हता लोकवीरेण तेन; दीव्याम्यहं शकुने फल्गुनेन
02058021  वैशंपायन उवाच
02058021a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058021c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058022  शकुनिरुवाच
02058022a अयं मया पाण्डवानां धनुर्धरः; पराजितः पाण्डवः सव्यसाची
02058022c भीमेन राजन्दयितेन दीव्य; यत्कैतव्यं पाण्डव तेऽवशिष्टम्
02058023  युधिष्ठिर उवाच
02058023a यो नो नेता यो युधां नः प्रणेता; यथा वज्री दानवशत्रुरेकः
02058023c तिर्यक्प्रेक्षी संहतभ्रूर्महात्मा; सिंहस्कन्धो यश्च सदात्यमर्षी
02058024a बलेन तुल्यो यस्य पुमान्न विद्यते; गदाभृतामग्र्य इहारिमर्दनः
02058024c अनर्हता राजपुत्रेण तेन; दीव्याम्यहं भीमसेनेन राजन्
02058025  वैशंपायन उवाच
02058025a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058025c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058026  शकुनिरुवाच
02058026a बहु वित्तं पराजैषीर्भ्रातॄंश्च सहयद्विपान्
02058026c आचक्ष्व वित्तं कौन्तेय यदि तेऽस्त्यपराजितम्
02058027  युधिष्ठिर उवाच
02058027a अहं विशिष्टः सर्वेषां भ्रातॄणां दयितस्तथा
02058027c कुर्यामस्ते जिताः कर्म स्वयमात्मन्युपप्लवे
02058028  वैशंपायन उवाच
02058028a एतच्छ्रुत्वा व्यवसितो निकृतिं समुपाश्रितः
02058028c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02058029  शकुनिरुवाच
02058029a एतत्पापिष्ठमकरोर्यदात्मानं पराजितः
02058029c शिष्टे सति धने राजन्पाप आत्मपराजयः
02058030  वैशंपायन उवाच
02058030a एवमुक्त्वा मताक्षस्तान्ग्लहे सर्वानवस्थितान्
02058030c पराजयल्लोकवीरानाक्षेपेण पृथक्पृथक्
02058031  शकुनिरुवाच
02058031a अस्ति वै ते प्रिया देवी ग्लह एकोऽपराजितः
02058031c पणस्व कृष्णां पाञ्चालीं तयात्मानं पुनर्जय
02058032  युधिष्ठिर उवाच
02058032a नैव ह्रस्वा न महती नातिकृष्णा न रोहिणी
02058032c सरागरक्तनेत्रा च तया दीव्याम्यहं त्वया
02058033a शारदोत्पलपत्राक्ष्या शारदोत्पलगन्धया
02058033c शारदोत्पलसेविन्या रूपेण श्रीसमानया
02058034a तथैव स्यादानृशंस्यात्तथा स्याद्रूपसंपदा
02058034c तथा स्याच्छीलसंपत्त्या यामिच्छेत्पुरुषः स्त्रियम्
02058035a चरमं संविशति या प्रथमं प्रतिबुध्यते
02058035c आ गोपालाविपालेभ्यः सर्वं वेद कृताकृतम्
02058036a आभाति पद्मवद्वक्त्रं सस्वेदं मल्लिकेव च
02058036c वेदीमध्या दीर्घकेशी ताम्राक्षी नातिरोमशा
02058037a तयैवंविधया राजन्पाञ्चाल्याहं सुमध्यया
02058037c ग्लहं दीव्यामि चार्वङ्ग्या द्रौपद्या हन्त सौबल
02058038  वैशंपायन उवाच
02058038a एवमुक्ते तु वचने धर्मराजेन भारत
02058038c धिग्धिगित्येव वृद्धानां सभ्यानां निःसृता गिरः
02058039a चुक्षुभे सा सभा राजन्राज्ञां संजज्ञिरे कथाः
02058039c भीष्मद्रोणकृपादीनां स्वेदश्च समजायत
02058040a शिरो गृहीत्वा विदुरो गतसत्त्व इवाभवत्
02058040c आस्ते ध्यायन्नधोवक्त्रो निःश्वसन्पन्नगो यथा
02058041a धृतराष्ट्रस्तु संहृष्टः पर्यपृच्छत्पुनः पुनः
02058041c किं जितं किं जितमिति ह्याकारं नाभ्यरक्षत
02058042a जहर्ष कर्णोऽतिभृशं सह दुःशासनादिभिः
02058042c इतरेषां तु सभ्यानां नेत्रेभ्यः प्रापतज्जलम्
02058043a सौबलस्त्वविचार्यैव जितकाशी मदोत्कटः
02058043c जितमित्येव तानक्षान्पुनरेवान्वपद्यत
02059001  दुर्योधन उवाच
02059001a एहि क्षत्तर्द्रौपदीमानयस्व; प्रियां भार्यां संमतां पाण्डवानाम्
02059001c संमार्जतां वेश्म परैतु शीघ्र;मानन्दो नः सह दासीभिरस्तु
02059002  विदुर उवाच
02059002a दुर्विभाव्यं भवति त्वादृशेन; न मन्द संबुध्यसि पाशबद्धः
02059002c प्रपाते त्वं लम्बमानो न वेत्सि; व्याघ्रान्मृगः कोपयसेऽतिबाल्यात्
02059003a आशीविषाः शिरसि ते पूर्णकोशा महाविषाः
02059003c मा कोपिष्ठाः सुमन्दात्मन्मा गमस्त्वं यमक्षयम्
02059004a न हि दासीत्वमापन्ना कृष्णा भवति भारत
02059004c अनीशेन हि राज्ञैषा पणे न्यस्तेति मे मतिः
02059005a अयं धत्ते वेणुरिवात्मघाती; फलं राजा धृतराष्ट्रस्य पुत्रः
02059005c द्यूतं हि वैराय महाभयाय; पक्वो न बुध्यत्ययमन्तकाले
02059006a नारुंतुदः स्यान्न नृशंसवादी; न हीनतः परमभ्याददीत
02059006c ययास्य वाचा पर उद्विजेत; न तां वदेद्रुशतीं पापलोक्याम्
02059007a समुच्चरन्त्यतिवादा हि वक्त्रा;द्यैराहतः शोचति रात्र्यहानि
02059007c परस्य नामर्मसु ते पतन्ति; तान्पण्डितो नावसृजेत्परेषु
02059008a अजो हि शस्त्रमखनत्किलैकः; शस्त्रे विपन्ने पद्भिरपास्य भूमिम्
02059008c निकृन्तनं स्वस्य कण्ठस्य घोरं; तद्वद्वैरं मा खनीः पाण्डुपुत्रैः
02059009a न किंचिदीड्यं प्रवदन्ति पापं; वनेचरं वा गृहमेधिनं वा
02059009c तपस्विनं संपरिपूर्णविद्यं; भषन्ति हैवं श्वनराः सदैव
02059010a द्वारं सुघोरं नरकस्य जिह्मं; न बुध्यसे धृतराष्ट्रस्य पुत्र
02059010c त्वामन्वेतारो बहवः कुरूणां; द्यूतोदये सह दुःशासनेन
02059011a मज्जन्त्यलाबूनि शिलाः प्लवन्ते; मुह्यन्ति नावोऽम्भसि शश्वदेव
02059011c मूढो राजा धृतराष्ट्रस्य पुत्रो; न मे वाचः पथ्यरूपाः शृणोति
02059012a अन्तो नूनं भवितायं कुरूणां; सुदारुणः सर्वहरो विनाशः
02059012c वाचः काव्याः सुहृदां पथ्यरूपा; न श्रूयन्ते वर्धते लोभ एव
02060001  वैशंपायन उवाच
02060001a धिगस्तु क्षत्तारमिति ब्रुवाणो; दर्पेण मत्तो धृतराष्ट्रस्य पुत्रः
02060001c अवैक्षत प्रातिकामीं सभाया;मुवाच चैनं परमार्यमध्ये
02060002a त्वं प्रातिकामिन्द्रौपदीमानयस्व; न ते भयं विद्यते पाण्डवेभ्यः
02060002c क्षत्ता ह्ययं विवदत्येव भीरु;र्न चास्माकं वृद्धिकामः सदैव
02060003a एवमुक्तः प्रातिकामी स सूतः; प्रायाच्छीघ्रं राजवचो निशम्य
02060003c प्रविश्य च श्वेव स सिंहगोष्ठं; समासदन्महिषीं पाण्डवानाम्
02060004  प्रातिकाम्युवाच
02060004a युधिष्ठिरे द्यूतमदेन मत्ते; दुर्योधनो द्रौपदि त्वामजैषीत्
02060004c सा प्रपद्य त्वं धृतराष्ट्रस्य वेश्म; नयामि त्वां कर्मणे याज्ञसेनि
02060005  द्रौपद्युवाच
02060005a कथं त्वेवं वदसि प्रातिकामि;न्को वै दीव्येद्भार्यया राजपुत्रः
02060005c मूढो राजा द्यूतमदेन मत्त; आहो नान्यत्कैतवमस्य किंचित्
02060006  प्रातिकाम्युवाच
02060006a यदा नाभूत्कैतवमन्यदस्य; तदादेवीत्पाण्डवोऽजातशत्रुः
02060006c न्यस्ताः पूर्वं भ्रातरस्तेन राज्ञा; स्वयं चात्मा त्वमथो राजपुत्रि
02060007  द्रौपद्युवाच
02060007a गच्छ त्वं कितवं गत्वा सभायां पृच्छ सूतज
02060007c किं नु पूर्वं पराजैषीरात्मानं मां नु भारत
02060007e एतज्ज्ञात्वा त्वमागच्छ ततो मां नय सूतज
02060008  वैशंपायन उवाच
02060008a सभां गत्वा स चोवाच द्रौपद्यास्तद्वचस्तदा
02060008c कस्येशो नः पराजैषीरिति त्वामाह द्रौपदी
02060008e किं नु पूर्वं पराजैषीरात्मानमथ वापि माम्
02060009a युधिष्ठिरस्तु निश्चेष्टो गतसत्त्व इवाभवत्
02060009c न तं सूतं प्रत्युवाच वचनं साध्वसाधु वा
02060010  दुर्योधन उवाच
02060010a इहैत्य कृष्णा पाञ्चाली प्रश्नमेतं प्रभाषताम्
02060010c इहैव सर्वे शृण्वन्तु तस्या अस्य च यद्वचः
02060011  वैशंपायन उवाच
02060011a स गत्वा राजभवनं दुर्योधनवशानुगः
02060011c उवाच द्रौपदीं सूतः प्रातिकामी व्यथन्निव
02060012a सभ्यास्त्वमी राजपुत्र्याह्वयन्ति; मन्ये प्राप्तः संक्षयः कौरवाणाम्
02060012c न वै समृद्धिं पालयते लघीया;न्यत्त्वं सभामेष्यसि राजपुत्रि
02060013  द्रौपद्युवाच
02060013a एवं नूनं व्यदधात्संविधाता; स्पर्शावुभौ स्पृशतो धीरबालौ
02060013c धर्मं त्वेकं परमं प्राह लोके; स नः शमं धास्यति गोप्यमानः
02060014  वैशंपायन उवाच
02060014a युधिष्ठिरस्तु तच्छ्रुत्वा दुर्योधनचिकीर्षितम्
02060014c द्रौपद्याः संमतं दूतं प्राहिणोद्भरतर्षभ
02060015a एकवस्त्रा अधोनीवी रोदमाना रजस्वला
02060015c सभामागम्य पाञ्चाली श्वशुरस्याग्रतोऽभवत्
02060016a ततस्तेषां मुखमालोक्य राजा; दुर्योधनः सूतमुवाच हृष्टः
02060016c इहैवैतामानय प्रातिकामि;न्प्रत्यक्षमस्याः कुरवो ब्रुवन्तु
02060017a ततः सूतस्तस्य वशानुगामी; भीतश्च कोपाद्द्रुपदात्मजायाः
02060017c विहाय मानं पुनरेव सभ्या;नुवाच कृष्णां किमहं ब्रवीमि
02060018  दुर्योधन उवाच
02060018a दुःशासनैष मम सूतपुत्रो; वृकोदरादुद्विजतेऽल्पचेताः
02060018c स्वयं प्रगृह्यानय याज्ञसेनीं; किं ते करिष्यन्त्यवशाः सपत्नाः
02060019a ततः समुत्थाय स राजपुत्रः; श्रुत्वा भ्रातुः कोपविरक्तदृष्टिः
02060019c प्रविश्य तद्वेश्म महारथाना;मित्यब्रवीद्द्रौपदीं राजपुत्रीम्
02060020a एह्येहि पाञ्चालि जितासि कृष्णे; दुर्योधनं पश्य विमुक्तलज्जा
02060020c कुरून्भजस्वायतपद्मनेत्रे; धर्मेण लब्धासि सभां परैहि
02060021a ततः समुत्थाय सुदुर्मनाः सा; विवर्णमामृज्य मुखं करेण
02060021c आर्ता प्रदुद्राव यतः स्त्रियस्ता; वृद्धस्य राज्ञः कुरुपुंगवस्य
02060022a ततो जवेनाभिससार रोषा;द्दुःशासनस्तामभिगर्जमानः
02060022c दीर्घेषु नीलेष्वथ चोर्मिमत्सु; जग्राह केशेषु नरेन्द्रपत्नीम्
02060023a ये राजसूयावभृथे जलेन; महाक्रतौ मन्त्रपूतेन सिक्ताः
02060023c ते पाण्डवानां परिभूय वीर्यं; बलात्प्रमृष्टा धृतराष्ट्रजेन
02060024a स तां परामृश्य सभासमीप;मानीय कृष्णामतिकृष्णकेशीम्
02060024c दुःशासनो नाथवतीमनाथव;च्चकर्ष वायुः कदलीमिवार्ताम्
02060025a सा कृष्यमाणा नमिताङ्गयष्टिः; शनैरुवाचाद्य रजस्वलास्मि
02060025c एकं च वासो मम मन्दबुद्धे; सभां नेतुं नार्हसि मामनार्य
02060026a ततोऽब्रवीत्तां प्रसभं निगृह्य; केशेषु कृष्णेषु तदा स कृष्णाम्
02060026c कृष्णं च जिष्णुं च हरिं नरं च; त्राणाय विक्रोश नयामि हि त्वाम्
02060027a रजस्वला वा भव याज्ञसेनि; एकाम्बरा वाप्यथ वा विवस्त्रा
02060027c द्यूते जिता चासि कृतासि दासी; दासीषु कामश्च यथोपजोषम्
02060028a प्रकीर्णकेशी पतितार्धवस्त्रा; दुःशासनेन व्यवधूयमाना
02060028c ह्रीमत्यमर्षेण च दह्यमाना; शनैरिदं वाक्यमुवाच कृष्णा
02060029a इमे सभायामुपदिष्टशास्त्राः; क्रियावन्तः सर्व एवेन्द्रकल्पाः
02060029c गुरुस्थाना गुरवश्चैव सर्वे; तेषामग्रे नोत्सहे स्थातुमेवम्
02060030a नृशंसकर्मंस्त्वमनार्यवृत्त; मा मां विवस्त्रां कृधि मा विकार्षीः
02060030c न मर्षयेयुस्तव राजपुत्राः; सेन्द्रापि देवा यदि ते सहायाः
02060031a धर्मे स्थितो धर्मसुतश्च राजा; धर्मश्च सूक्ष्मो निपुणोपलभ्यः
02060031c वाचापि भर्तुः परमाणुमात्रं; नेच्छामि दोषं स्वगुणान्विसृज्य
02060032a इदं त्वनार्यं कुरुवीरमध्ये; रजस्वलां यत्परिकर्षसे माम्
02060032c न चापि कश्चित्कुरुतेऽत्र पूजां; ध्रुवं तवेदं मतमन्वपद्यन्
02060033a धिगस्तु नष्टः खलु भारतानां; धर्मस्तथा क्षत्रविदां च वृत्तम्
02060033c यत्राभ्यतीतां कुरुधर्मवेलां; प्रेक्षन्ति सर्वे कुरवः सभायाम्
02060034a द्रोणस्य भीष्मस्य च नास्ति सत्त्वं; ध्रुवं तथैवास्य महात्मनोऽपि
02060034c राज्ञस्तथा हीममधर्ममुग्रं; न लक्षयन्ते कुरुवृद्धमुख्याः
02060035a तथा ब्रुवन्ती करुणं सुमध्यमा; काक्षेण भर्तॄन्कुपितानपश्यत्
02060035c सा पाण्डवान्कोपपरीतदेहा;न्संदीपयामास कटाक्षपातैः
02060036a हृतेन राज्येन तथा धनेन; रत्नैश्च मुख्यैर्न तथा बभूव
02060036c यथार्तया कोपसमीरितेन; कृष्णाकटाक्षेण बभूव दुःखम्
02060037a दुःशासनश्चापि समीक्ष्य कृष्णा;मवेक्षमाणां कृपणान्पतींस्तान्
02060037c आधूय वेगेन विसंज्ञकल्पा;मुवाच दासीति हसन्निवोग्रः
02060038a कर्णस्तु तद्वाक्यमतीव हृष्टः; संपूजयामास हसन्सशब्दम्
02060038c गान्धारराजः सुबलस्य पुत्र;स्तथैव दुःशासनमभ्यनन्दत्
02060039a सभ्यास्तु ये तत्र बभूवुरन्ये; ताभ्यामृते धार्तराष्ट्रेण चैव
02060039c तेषामभूद्दुःखमतीव कृष्णां; दृष्ट्वा सभायां परिकृष्यमाणाम्
02060040  भीष्म उवाच
02060040a न धर्मसौक्ष्म्यात्सुभगे विवक्तुं; शक्नोमि ते प्रश्नमिमं यथावत्
02060040c अस्वो ह्यशक्तः पणितुं परस्वं; स्त्रियश्च भर्तुर्वशतां समीक्ष्य
02060041a त्यजेत सर्वां पृथिवीं समृद्धां; युधिष्ठिरः सत्यमथो न जह्यात्
02060041c उक्तं जितोऽस्मीति च पाण्डवेन; तस्मान्न शक्नोमि विवेक्तुमेतत्
02060042a द्यूतेऽद्वितीयः शकुनिर्नरेषु; कुन्तीसुतस्तेन निसृष्टकामः
02060042c न मन्यते तां निकृतिं महात्मा; तस्मान्न ते प्रश्नमिमं ब्रवीमि
02060043  द्रौपद्युवाच
02060043a आहूय राजा कुशलैः सभायां; दुष्टात्मभिर्नैकृतिकैरनार्यैः
02060043c द्यूतप्रियैर्नातिकृतप्रयत्नः; कस्मादयं नाम निसृष्टकामः
02060044a स शुद्धभावो निकृतिप्रवृत्ति;मबुध्यमानः कुरुपाण्डवाग्र्यः
02060044c संभूय सर्वैश्च जितोऽपि यस्मा;त्पश्चाच्च यत्कैतवमभ्युपेतः
02060045a तिष्ठन्ति चेमे कुरवः सभाया;मीशाः सुतानां च तथा स्नुषाणाम्
02060045c समीक्ष्य सर्वे मम चापि वाक्यं; विब्रूत मे प्रश्नमिमं यथावत्
02060046  वैशंपायन उवाच
02060046a तथा ब्रुवन्तीं करुणं रुदन्ती;मवेक्षमाणामसकृत्पतींस्तान्
02060046c दुःशासनः परुषाण्यप्रियाणि; वाक्यान्युवाचामधुराणि चैव
02060047a तां कृष्यमाणां च रजस्वलां च; स्रस्तोत्तरीयामतदर्हमाणाम्
02060047c वृकोदरः प्रेक्ष्य युधिष्ठिरं च; चकार कोपं परमार्तरूपः
02061001  भीम उवाच
02061001a भवन्ति देशे बन्धक्यः कितवानां युधिष्ठिर
02061001c न ताभिरुत दीव्यन्ति दया चैवास्ति तास्वपि
02061002a काश्यो यद्बलिमाहार्षीद्द्रव्यं यच्चान्यदुत्तमम्
02061002c तथान्ये पृथिवीपाला यानि रत्नान्युपाहरन्
02061003a वाहनानि धनं चैव कवचान्यायुधानि च
02061003c राज्यमात्मा वयं चैव कैतवेन हृतं परैः
02061004a न च मे तत्र कोपोऽभूत्सर्वस्येशो हि नो भवान्
02061004c इदं त्वतिकृतं मन्ये द्रौपदी यत्र पण्यते
02061005a एषा ह्यनर्हती बाला पाण्डवान्प्राप्य कौरवैः
02061005c त्वत्कृते क्लिश्यते क्षुद्रैर्नृशंसैर्निकृतिप्रियैः
02061006a अस्याः कृते मन्युरयं त्वयि राजन्निपात्यते
02061006c बाहू ते संप्रधक्ष्यामि सहदेवाग्निमानय
02061007  अर्जुन उवाच
02061007a न पुरा भीमसेन त्वमीदृशीर्वदिता गिरः
02061007c परैस्ते नाशितं नूनं नृशंसैर्धर्मगौरवम्
02061008a न सकामाः परे कार्या धर्ममेवाचरोत्तमम्
02061008c भ्रातरं धार्मिकं ज्येष्ठं नातिक्रमितुमर्हति
02061009a आहूतो हि परै राजा क्षात्रधर्ममनुस्मरन्
02061009c दीव्यते परकामेन तन्नः कीर्तिकरं महत्
02061010  भीमसेन उवाच
02061010a एवमस्मिकृतं विद्यां यद्यस्याहं धनंजय
02061010c दीप्तेऽग्नौ सहितौ बाहू निर्दहेयं बलादिव
02061011  वैशंपायन उवाच
02061011a तथा तान्दुःखितान्दृष्ट्वा पाण्डवान्धृतराष्ट्रजः
02061011c क्लिश्यमानां च पाञ्चालीं विकर्ण इदमब्रवीत्
02061012a याज्ञसेन्या यदुक्तं तद्वाक्यं विब्रूत पार्थिवाः
02061012c अविवेकेन वाक्यस्य नरकः सद्य एव नः
02061013a भीष्मश्च धृतराष्ट्रश्च कुरुवृद्धतमावुभौ
02061013c समेत्य नाहतुः किंचिद्विदुरश्च महामतिः
02061014a भारद्वाजोऽपि सर्वेषामाचार्यः कृप एव च
02061014c अत एतावपि प्रश्नं नाहतुर्द्विजसत्तमौ
02061015a ये त्वन्ये पृथिवीपालाः समेताः सर्वतो दिशः
02061015c कामक्रोधौ समुत्सृज्य ते ब्रुवन्तु यथामति
02061016a यदिदं द्रौपदी वाक्यमुक्तवत्यसकृच्छुभा
02061016c विमृश्य कस्य कः पक्षः पार्थिवा वदतोत्तरम्
02061017a एवं स बहुशः सर्वानुक्तवांस्तान्सभासदः
02061017c न च ते पृथिवीपालास्तमूचुः साध्वसाधु वा
02061018a उक्त्वा तथासकृत्सर्वान्विकर्णः पृथिवीपतीन्
02061018c पाणिं पाणौ विनिष्पिष्य निःश्वसन्निदमब्रवीत्
02061019a विब्रूत पृथिवीपाला वाक्यं मा वा कथंचन
02061019c मन्ये न्याय्यं यदत्राहं तद्धि वक्ष्यामि कौरवाः
02061020a चत्वार्याहुर्नरश्रेष्ठा व्यसनानि महीक्षिताम्
02061020c मृगयां पानमक्षांश्च ग्राम्ये चैवातिसक्तताम्
02061021a एतेषु हि नरः सक्तो धर्ममुत्सृज्य वर्तते
02061021c तथायुक्तेन च कृतां क्रियां लोको न मन्यते
02061022a तदयं पाण्डुपुत्रेण व्यसने वर्तता भृशम्
02061022c समाहूतेन कितवैरास्थितो द्रौपदीपणः
02061023a साधारणी च सर्वेषां पाण्डवानामनिन्दिता
02061023c जितेन पूर्वं चानेन पाण्डवेन कृतः पणः
02061024a इयं च कीर्तिता कृष्णा सौबलेन पणार्थिना
02061024c एतत्सर्वं विचार्याहं मन्ये न विजितामिमाम्
02061025a एतच्छ्रुत्वा महान्नादः सभ्यानामुदतिष्ठत
02061025c विकर्णं शंसमानानां सौबलं च विनिन्दताम्
02061026a तस्मिन्नुपरते शब्दे राधेयः क्रोधमूर्छितः
02061026c प्रगृह्य रुचिरं बाहुमिदं वचनमब्रवीत्
02061027a दृश्यन्ते वै विकर्णे हि वैकृतानि बहून्यपि
02061027c तज्जस्तस्य विनाशाय यथाग्निररणिप्रजः
02061028a एते न किंचिदप्याहुश्चोद्यमानापि कृष्णया
02061028c धर्मेण विजितां मन्ये मन्यन्ते द्रुपदात्मजाम्
02061029a त्वं तु केवलबाल्येन धार्तराष्ट्र विदीर्यसे
02061029c यद्ब्रवीषि सभामध्ये बालः स्थविरभाषितम्
02061030a न च धर्मं यथातत्त्वं वेत्सि दुर्योधनावर
02061030c यद्ब्रवीषि जितां कृष्णामजितेति सुमन्दधीः
02061031a कथं ह्यविजितां कृष्णां मन्यसे धृतराष्ट्रज
02061031c यदा सभायां सर्वस्वं न्यस्तवान्पाण्डवाग्रजः
02061032a अभ्यन्तरा च सर्वस्वे द्रौपदी भरतर्षभ
02061032c एवं धर्मजितां कृष्णां मन्यसे न जितां कथम्
02061033a कीर्तिता द्रौपदी वाचा अनुज्ञाता च पाण्डवैः
02061033c भवत्यविजिता केन हेतुनैषा मता तव
02061034a मन्यसे वा सभामेतामानीतामेकवाससम्
02061034c अधर्मेणेति तत्रापि शृणु मे वाक्यमुत्तरम्
02061035a एको भर्ता स्त्रिया देवैर्विहितः कुरुनन्दन
02061035c इयं त्वनेकवशगा बन्धकीति विनिश्चिता
02061036a अस्याः सभामानयनं न चित्रमिति मे मतिः
02061036c एकाम्बरधरत्वं वाप्यथ वापि विवस्त्रता
02061037a यच्चैषां द्रविणं किंचिद्या चैषा ये च पाण्डवाः
02061037c सौबलेनेह तत्सर्वं धर्मेण विजितं वसु
02061038a दुःशासन सुबालोऽयं विकर्णः प्राज्ञवादिकः
02061038c पाण्डवानां च वासांसि द्रौपद्याश्चाप्युपाहर
02061039a तच्छ्रुत्वा पाण्डवाः सर्वे स्वानि वासांसि भारत
02061039c अवकीर्योत्तरीयाणि सभायां समुपाविशन्
02061040a ततो दुःशासनो राजन्द्रौपद्या वसनं बलात्
02061040c सभामध्ये समाक्षिप्य व्यपक्रष्टुं प्रचक्रमे
02061041a आकृष्यमाणे वसने द्रौपद्यास्तु विशां पते
02061041c तद्रूपमपरं वस्त्रं प्रादुरासीदनेकशः
02061042a ततो हलहलाशब्दस्तत्रासीद्घोरनिस्वनः
02061042c तदद्भुततमं लोके वीक्ष्य सर्वमहीक्षिताम्
02061043a शशाप तत्र भीमस्तु राजमध्ये महास्वनः
02061043c क्रोधाद्विस्फुरमाणोष्ठो विनिष्पिष्य करे करम्
02061044a इदं मे वाक्यमादद्ध्वं क्षत्रिया लोकवासिनः
02061044c नोक्तपूर्वं नरैरन्यैर्न चान्यो यद्वदिष्यति
02061045a यद्येतदेवमुक्त्वा तु न कुर्यां पृथिवीश्वराः
02061045c पितामहानां सर्वेषां नाहं गतिमवाप्नुयाम्
02061046a अस्य पापस्य दुर्जातेर्भारतापसदस्य च
02061046c न पिबेयं बलाद्वक्षो भित्त्वा चेद्रुधिरं युधि
02061047a तस्य ते वचनं श्रुत्वा सर्वलोकप्रहर्षणम्
02061047c प्रचक्रुर्बहुलां पूजां कुत्सन्तो धृतराष्ट्रजम्
02061048a यदा तु वाससां राशिः सभामध्ये समाचितः
02061048c ततो दुःशासनः श्रान्तो व्रीडितः समुपाविशत्
02061049a धिक्शब्दस्तु ततस्तत्र समभूल्लोमहर्षणः
02061049c सभ्यानां नरदेवानां दृष्ट्वा कुन्तीसुतांस्तदा
02061050a न विब्रुवन्ति कौरव्याः प्रश्नमेतमिति स्म ह
02061050c स जनः क्रोशति स्मात्र धृतराष्ट्रं विगर्हयन्
02061051a ततो बाहू समुच्छ्रित्य निवार्य च सभासदः
02061051c विदुरः सर्वधर्मज्ञ इदं वचनमब्रवीत्
02061052  विदुर उवाच
02061052a द्रौपदी प्रश्नमुक्त्वैवं रोरवीति ह्यनाथवत्
02061052c न च विब्रूत तं प्रश्नं सभ्या धर्मोऽत्र पीड्यते
02061053a सभां प्रपद्यते ह्यार्तः प्रज्वलन्निव हव्यवाट्
02061053c तं वै सत्येन धर्मेण सभ्याः प्रशमयन्त्युत
02061054a धर्मप्रश्नमथो ब्रूयादार्तः सभ्येषु मानवः
02061054c विब्रूयुस्तत्र ते प्रश्नं कामक्रोधवशातिगाः
02061055a विकर्णेन यथाप्रज्ञमुक्तः प्रश्नो नराधिपाः
02061055c भवन्तोऽपि हि तं प्रश्नं विब्रुवन्तु यथामति
02061056a यो हि प्रश्नं न विब्रूयाद्धर्मदर्शी सभां गतः
02061056c अनृते या फलावाप्तिस्तस्याः सोऽर्धं समश्नुते
02061057a यः पुनर्वितथं ब्रूयाद्धर्मदर्शी सभां गतः
02061057c अनृतस्य फलं कृत्स्नं संप्राप्नोतीति निश्चयः
02061058a अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्
02061058c प्रह्लादस्य च संवादं मुनेराङ्गिरसस्य च
02061059a प्रह्लादो नाम दैत्येन्द्रस्तस्य पुत्रो विरोचनः
02061059c कन्याहेतोराङ्गिरसं सुधन्वानमुपाद्रवत्
02061060a अहं ज्यायानहं ज्यायानिति कन्येप्सया तदा
02061060c तयोर्देवनमत्रासीत्प्राणयोरिति नः श्रुतम्
02061061a तयोः प्रश्नविवादोऽभूत्प्रह्लादं तावपृच्छताम्
02061061c ज्यायान्क आवयोरेकः प्रश्नं प्रब्रूहि मा मृषा
02061062a स वै विवदनाद्भीतः सुधन्वानं व्यलोकयत्
02061062c तं सुधन्वाब्रवीत्क्रुद्धो ब्रह्मदण्ड इव ज्वलन्
02061063a यदि वै वक्ष्यसि मृषा प्रह्लादाथ न वक्ष्यसि
02061063c शतधा ते शिरो वज्री वज्रेण प्रहरिष्यति
02061064a सुधन्वना तथोक्तः सन्व्यथितोऽश्वत्थपर्णवत्
02061064c जगाम कश्यपं दैत्यः परिप्रष्टुं महौजसम्
02061065  प्रह्लाद उवाच
02061065a त्वं वै धर्मस्य विज्ञाता दैवस्येहासुरस्य च
02061065c ब्राह्मणस्य महाप्राज्ञ धर्मकृच्छ्रमिदं शृणु
02061066a यो वै प्रश्नं न विब्रूयाद्वितथं वापि निर्दिशेत्
02061066c के वै तस्य परे लोकास्तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः
02061067  कश्यप उवाच
02061067a जानन्न विब्रुवन्प्रश्नं कामात्क्रोधात्तथा भयात्
02061067c सहस्रं वारुणान्पाशानात्मनि प्रतिमुञ्चति
02061068a तस्य संवत्सरे पूर्णे पाश एकः प्रमुच्यते
02061068c तस्मात्सत्यं तु वक्तव्यं जानता सत्यमञ्जसा
02061069a विद्धो धर्मो ह्यधर्मेण सभां यत्र प्रपद्यते
02061069c न चास्य शल्यं कृन्तन्ति विद्धास्तत्र सभासदः
02061070a अर्धं हरति वै श्रेष्ठः पादो भवति कर्तृषु
02061070c पादश्चैव सभासत्सु ये न निन्दन्ति निन्दितम्
02061071a अनेना भवति श्रेष्ठो मुच्यन्ते च सभासदः
02061071c एनो गच्छति कर्तारं निन्दार्हो यत्र निन्द्यते
02061072a वितथं तु वदेयुर्ये धर्मं प्रह्लाद पृच्छते
02061072c इष्टापूर्तं च ते घ्नन्ति सप्त चैव परावरान्
02061073a हृतस्वस्य हि यद्दुःखं हतपुत्रस्य चापि यत्
02061073c ऋणिनं प्रति यच्चैव राज्ञा ग्रस्तस्य चापि यत्
02061074a स्त्रियाः पत्या विहीनायाः सार्थाद्भ्रष्टस्य चैव यत्
02061074c अध्यूढायाश्च यद्दुःखं साक्षिभिर्विहतस्य च
02061075a एतानि वै समान्याहुर्दुःखानि त्रिदशेश्वराः
02061075c तानि सर्वाणि दुःखानि प्राप्नोति वितथं ब्रुवन्
02061076a समक्षदर्शनात्साक्ष्यं श्रवणाच्चेति धारणात्
02061076c तस्मात्सत्यं ब्रुवन्साक्षी धर्मार्थाभ्यां न हीयते
02061077  विदुर उवाच
02061077a कश्यपस्य वचः श्रुत्वा प्रह्लादः पुत्रमब्रवीत्
02061077c श्रेयान्सुधन्वा त्वत्तो वै मत्तः श्रेयांस्तथाङ्गिराः
02061078a माता सुधन्वनश्चापि श्रेयसी मातृतस्तव
02061078c विरोचन सुधन्वायं प्राणानामीश्वरस्तव
02061079  सुधन्वोवाच
02061079a पुत्रस्नेहं परित्यज्य यस्त्वं धर्मे प्रतिष्ठितः
02061079c अनुजानामि ते पुत्रं जीवत्वेष शतं समाः
02061080  विदुर उवाच
02061080a एवं वै परमं धर्मं श्रुत्वा सर्वे सभासदः
02061080c यथाप्रश्नं तु कृष्णाया मन्यध्वं तत्र किं परम्
02061081  वैशंपायन उवाच
02061081a विदुरस्य वचः श्रुत्वा नोचुः किंचन पार्थिवाः
02061081c कर्णो दुःशासनं त्वाह कृष्णां दासीं गृहान्नय
02061082a तां वेपमानां सव्रीडां प्रलपन्तीं स्म पाण्डवान्
02061082c दुःशासनः सभामध्ये विचकर्ष तपस्विनीम्
02062001  द्रौपद्युवाच
02062001a पुरस्तात्करणीयं मे न कृतं कार्यमुत्तरम्
02062001c विह्वलास्मि कृतानेन कर्षता बलिना बलात्
02062002a अभिवादं करोम्येषां गुरूणां कुरुसंसदि
02062002c न मे स्यादपराधोऽयं यदिदं न कृतं मया
02062003  वैशंपायन उवाच
02062003a सा तेन च समुद्धूता दुःखेन च तपस्विनी
02062003c पतिता विललापेदं सभायामतथोचिता
02062004  द्रौपद्युवाच
02062004a स्वयंवरे यास्मि नृपैर्दृष्टा रङ्गे समागतैः
02062004c न दृष्टपूर्वा चान्यत्र साहमद्य सभां गता
02062005a यां न वायुर्न चादित्यो दृष्टवन्तौ पुरा गृहे
02062005c साहमद्य सभामध्ये दृश्यामि कुरुसंसदि
02062006a यां न मृष्यन्ति वातेन स्पृश्यमानां पुरा गृहे
02062006c स्पृश्यमानां सहन्तेऽद्य पाण्डवास्तां दुरात्मना
02062007a मृष्यन्ते कुरवश्चेमे मन्ये कालस्य पर्ययम्
02062007c स्नुषां दुहितरं चैव क्लिश्यमानामनर्हतीम्
02062008a किं त्वतः कृपणं भूयो यदहं स्त्री सती शुभा
02062008c सभामध्यं विगाहेऽद्य क्व नु धर्मो महीक्षिताम्
02062009a धर्म्याः स्त्रियः सभां पूर्वं न नयन्तीति नः श्रुतम्
02062009c स नष्टः कौरवेयेषु पूर्वो धर्मः सनातनः
02062010a कथं हि भार्या पाण्डूनां पार्षतस्य स्वसा सती
02062010c वासुदेवस्य च सखी पार्थिवानां सभामियाम्
02062011a तामिमां धर्मराजस्य भार्यां सदृशवर्णजाम्
02062011c ब्रूत दासीमदासीं वा तत्करिष्यामि कौरवाः
02062012a अयं हि मां दृढं क्षुद्रः कौरवाणां यशोहरः
02062012c क्लिश्नाति नाहं तत्सोढुं चिरं शक्ष्यामि कौरवाः
02062013a जितां वाप्यजितां वापि मन्यध्वं वा यथा नृपाः
02062013c तथा प्रत्युक्तमिच्छामि तत्करिष्यामि कौरवाः
02062014  भीष्म उवाच
02062014a उक्तवानस्मि कल्याणि धर्मस्य तु परां गतिम्
02062014c लोके न शक्यते गन्तुमपि विप्रैर्महात्मभिः
02062015a बलवांस्तु यथा धर्मं लोके पश्यति पूरुषः
02062015c स धर्मो धर्मवेलायां भवत्यभिहितः परैः
02062016a न विवेक्तुं च ते प्रश्नमेतं शक्नोमि निश्चयात्
02062016c सूक्ष्मत्वाद्गहनत्वाच्च कार्यस्यास्य च गौरवात्
02062017a नूनमन्तः कुलस्यास्य भविता नचिरादिव
02062017c तथा हि कुरवः सर्वे लोभमोहपरायणाः
02062018a कुलेषु जाताः कल्याणि व्यसनाभ्याहता भृशम्
02062018c धर्म्यान्मार्गान्न च्यवन्ते यथा नस्त्वं वधूः स्थिता
02062019a उपपन्नं च पाञ्चालि तवेदं वृत्तमीदृशम्
02062019c यत्कृच्छ्रमपि संप्राप्ता धर्ममेवान्ववेक्षसे
02062020a एते द्रोणादयश्चैव वृद्धा धर्मविदो जनाः
02062020c शून्यैः शरीरैस्तिष्ठन्ति गतासव इवानताः
02062021a युधिष्ठिरस्तु प्रश्नेऽस्मिन्प्रमाणमिति मे मतिः
02062021c अजितां वा जितां वापि स्वयं व्याहर्तुमर्हति
02062022  वैशंपायन उवाच
02062022a तथा तु दृष्ट्वा बहु तत्तदेवं; रोरूयमाणां कुररीमिवार्ताम्
02062022c नोचुर्वचः साध्वथ वाप्यसाधु; महीक्षितो धार्तराष्ट्रस्य भीताः
02062023a दृष्ट्वा तु तान्पार्थिवपुत्रपौत्रां;स्तूष्णींभूतान्धृतराष्ट्रस्य पुत्रः
02062023c स्मयन्निवेदं वचनं बभाषे; पाञ्चालराजस्य सुतां तदानीम्
02062024a तिष्ठत्वयं प्रश्न उदारसत्त्वे; भीमेऽर्जुने सहदेवे तथैव
02062024c पत्यौ च ते नकुले याज्ञसेनि; वदन्त्वेते वचनं त्वत्प्रसूतम्
02062025a अनीश्वरं विब्रुवन्त्वार्यमध्ये; युधिष्ठिरं तव पाञ्चालि हेतोः
02062025c कुर्वन्तु सर्वे चानृतं धर्मराजं; पाञ्चालि त्वं मोक्ष्यसे दासभावात्
02062026a धर्मे स्थितो धर्मराजो महात्मा; स्वयं चेदं कथयत्विन्द्रकल्पः
02062026c ईशो वा ते यद्यनीशोऽथ वैष; वाक्यादस्य क्षिप्रमेकं भजस्व
02062027a सर्वे हीमे कौरवेयाः सभायां; दुःखान्तरे वर्तमानास्तवैव
02062027c न विब्रुवन्त्यार्यसत्त्वा यथाव;त्पतींश्च ते समवेक्ष्याल्पभाग्यान्
02062028a ततः सभ्याः कुरुराजस्य तत्र; वाक्यं सर्वे प्रशशंसुस्तदोच्चैः
02062028c चेलावेधांश्चापि चक्रुर्नदन्तो; हा हेत्यासीदपि चैवात्र नादः
02062028e सर्वे चासन्पार्थिवाः प्रीतिमन्तः; कुरुश्रेष्ठं धार्मिकं पूजयन्तः
02062029a युधिष्ठिरं च ते सर्वे समुदैक्षन्त पार्थिवाः
02062029c किं नु वक्ष्यति धर्मज्ञ इति साचीकृताननाः
02062030a किं नु वक्ष्यति बीभत्सुरजितो युधि पाण्डवः
02062030c भीमसेनो यमौ चेति भृशं कौतूहलान्विताः
02062031a तस्मिन्नुपरते शब्दे भीमसेनोऽब्रवीदिदम्
02062031c प्रगृह्य विपुलं वृत्तं भुजं चन्दनरूषितम्
02062032a यद्येष गुरुरस्माकं धर्मराजो युधिष्ठिरः
02062032c न प्रभुः स्यात्कुलस्यास्य न वयं मर्षयेमहि
02062033a ईशो नः पुण्यतपसां प्राणानामपि चेश्वरः
02062033c मन्यते जितमात्मानं यद्येष विजिता वयम्
02062034a न हि मुच्येत जीवन्मे पदा भूमिमुपस्पृशन्
02062034c मर्त्यधर्मा परामृश्य पाञ्चाल्या मूर्धजानिमान्
02062035a पश्यध्वमायतौ वृत्तौ भुजौ मे परिघाविव
02062035c नैतयोरन्तरं प्राप्य मुच्येतापि शतक्रतुः
02062036a धर्मपाशसितस्त्वेवं नाधिगच्छामि संकटम्
02062036c गौरवेण निरुद्धश्च निग्रहादर्जुनस्य च
02062037a धर्मराजनिसृष्टस्तु सिंहः क्षुद्रमृगानिव
02062037c धार्तराष्ट्रानिमान्पापान्निष्पिषेयं तलासिभिः
02062038a तमुवाच तदा भीष्मो द्रोणो विदुर एव च
02062038c क्षम्यतामेवमित्येवं सर्वं संभवति त्वयि
02063001  कर्ण उवाच
02063001a त्रयः किलेमे अधना भवन्ति; दासः शिष्यश्चास्वतन्त्रा च नारी
02063001c दासस्य पत्नी त्वं धनमस्य भद्रे; हीनेश्वरा दासधनं च दासी
02063002a प्रविश्य सा नः परिचारैर्भजस्व; तत्ते कार्यं शिष्टमावेश्य वेश्म
02063002c ईशाः स्म सर्वे तव राजपुत्रि; भवन्ति ते धार्तराष्ट्रा न पार्थाः
02063003a अन्यं वृणीष्व पतिमाशु भामिनि; यस्माद्दास्यं न लभसे देवनेन
02063003c अनवद्या वै पतिषु कामवृत्ति;र्नित्यं दास्ये विदितं वै तवास्तु
02063004a पराजितो नकुलो भीमसेनो; युधिष्ठिरः सहदेवोऽर्जुनश्च
02063004c दासीभूता प्रविश याज्ञसेनि; पराजितास्ते पतयो न सन्ति
02063005a प्रयोजनं चात्मनि किं नु मन्यते; पराक्रमं पौरुषं चेह पार्थः
02063005c पाञ्चाल्यस्य द्रुपदस्यात्मजामिमां; सभामध्ये योऽतिदेवीद्ग्लहेषु
02063006  वैशंपायन उवाच
02063006a तद्वै श्रुत्वा भीमसेनोऽत्यमर्षी; भृशं निशश्वास तदार्तरूपः
02063006c राजानुगो धर्मपाशानुबद्धो; दहन्निवैनं कोपविरक्तदृष्टिः
02063007  भीम उवाच
02063007a नाहं कुप्ये सूतपुत्रस्य राज;न्नेष सत्यं दासधर्मः प्रविष्टः
02063007c किं विद्विषो वाद्य मां धारयेयु;र्नादेवीस्त्वं यद्यनया नरेन्द्र
02063008  वैशंपायन उवाच
02063008a राधेयस्य वचः श्रुत्वा राजा दुर्योधनस्तदा
02063008c युधिष्ठिरमुवाचेदं तूष्णींभूतमचेतसम्
02063009a भीमार्जुनौ यमौ चैव स्थितौ ते नृप शासने
02063009c प्रश्नं प्रब्रूहि कृष्णां त्वमजितां यदि मन्यसे
02063010a एवमुक्त्वा स कौन्तेयमपोह्य वसनं स्वकम्
02063010c स्मयन्निवैक्षत्पाञ्चालीमैश्वर्यमदमोहितः
02063011a कदलीदण्डसदृशं सर्वलक्षणपूजितम्
02063011c गजहस्तप्रतीकाशं वज्रप्रतिमगौरवम्
02063012a अभ्युत्स्मयित्वा राधेयं भीममाधर्षयन्निव
02063012c द्रौपद्याः प्रेक्षमाणायाः सव्यमूरुमदर्शयत्
02063013a वृकोदरस्तदालोक्य नेत्रे उत्फाल्य लोहिते
02063013c प्रोवाच राजमध्ये तं सभां विश्रावयन्निव
02063014a पितृभिः सह सालोक्यं मा स्म गच्छेद्वृकोदरः
02063014c यद्येतमूरुं गदया न भिन्द्यां ते महाहवे
02063015a क्रुद्धस्य तस्य स्रोतोभ्यः सर्वेभ्यः पावकार्चिषः
02063015c वृक्षस्येव विनिश्चेरुः कोटरेभ्यः प्रदह्यतः
02063016  विदुर उवाच
02063016a परं भयं पश्यत भीमसेना;द्बुध्यध्वं राज्ञो वरुणस्येव पाशात्
02063016c दैवेरितो नूनमयं पुरस्ता;त्परोऽनयो भरतेषूदपादि
02063017a अतिद्यूतं कृतमिदं धार्तराष्ट्रा; येऽस्यां स्त्रियं विवदध्वं सभायाम्
02063017c योगक्षेमो दृश्यते वो महाभयः; पापान्मन्त्रान्कुरवो मन्त्रयन्ति
02063018a इमं धर्मं कुरवो जानताशु; दुर्दृष्टेऽस्मिन्परिषत्संप्रदुष्येत्
02063018c इमां चेत्पूर्वं कितवोऽग्लहीष्य;दीशोऽभविष्यदपराजितात्मा
02063019a स्वप्ने यथैतद्धि धनं जितं स्या;त्तदेवं मन्ये यस्य दीव्यत्यनीशः
02063019c गान्धारिपुत्रस्य वचो निशम्य; धर्मादस्मात्कुरवो मापयात
02063020  दुर्योधन उवाच
02063020a भीमस्य वाक्ये तद्वदेवार्जुनस्य; स्थितोऽहं वै यमयोश्चैवमेव
02063020c युधिष्ठिरं चेत्प्रवदन्त्यनीश;मथो दास्यान्मोक्ष्यसे याज्ञसेनि
02063021  अर्जुन उवाच
02063021a ईशो राजा पूर्वमासीद्ग्लहे नः; कुन्तीपुत्रो धर्मराजो महात्मा
02063021c ईशस्त्वयं कस्य पराजितात्मा; तज्जानीध्वं कुरवः सर्व एव
02063022  वैशंपायन उवाच
02063022a ततो राज्ञो धृतराष्ट्रस्य गेहे; गोमायुरुच्चैर्व्याहरदग्निहोत्रे
02063022c तं रासभाः प्रत्यभाषन्त राज;न्समन्ततः पक्षिणश्चैव रौद्राः
02063023a तं च शब्दं विदुरस्तत्त्ववेदी; शुश्राव घोरं सुबलात्मजा च
02063023c भीष्मद्रोणौ गौतमश्चापि विद्वा;न्स्वस्ति स्वस्तीत्यपि चैवाहुरुच्चैः
02063024a ततो गान्धारी विदुरश्चैव विद्वां;स्तमुत्पातं घोरमालक्ष्य राज्ञे
02063024c निवेदयामासतुरार्तवत्तदा; ततो राजा वाक्यमिदं बभाषे
02063025a हतोऽसि दुर्योधन मन्दबुद्धे; यस्त्वं सभायां कुरुपुंगवानाम्
02063025c स्त्रियं समाभाषसि दुर्विनीत; विशेषतो द्रौपदीं धर्मपत्नीम्
02063026a एवमुक्त्वा धृतराष्ट्रो मनीषी; हितान्वेषी बान्धवानामपायात्
02063026c कृष्णां पाञ्चालीमब्रवीत्सान्त्वपूर्वं; विमृश्यैतत्प्रज्ञया तत्त्वबुद्धिः
02063027  धृतराष्ट्र उवाच
02063027a वरं वृणीष्व पाञ्चालि मत्तो यदभिकाङ्क्षसि
02063027c वधूनां हि विशिष्टा मे त्वं धर्मपरमा सती
02063028  द्रौपद्युवाच
02063028a ददासि चेद्वरं मह्यं वृणोमि भरतर्षभ
02063028c सर्वधर्मानुगः श्रीमानदासोऽस्तु युधिष्ठिरः
02063029a मनस्विनमजानन्तो मा वै ब्रूयुः कुमारकाः
02063029c एष वै दासपुत्रेति प्रतिविन्ध्यं तमागतम्
02063030a राजपुत्रः पुरा भूत्वा यथा नान्यः पुमान्क्वचित्
02063030c लालितो दासपुत्रत्वं पश्यन्नश्येद्धि भारत
02063031  धृतराष्ट्र उवाच
02063031a द्वितीयं ते वरं भद्रे ददामि वरयस्व माम्
02063031c मनो हि मे वितरति नैकं त्वं वरमर्हसि
02063032  द्रौपद्युवाच
02063032a सरथौ सधनुष्कौ च भीमसेनधनंजयौ
02063032c नकुलं सहदेवं च द्वितीयं वरये वरम्
02063033  धृतराष्ट्र उवाच
02063033a तृतीयं वरयास्मत्तो नासि द्वाभ्यां सुसत्कृता
02063033c त्वं हि सर्वस्नुषाणां मे श्रेयसी धर्मचारिणी
02063034  द्रौपद्युवाच
02063034a लोभो धर्मस्य नाशाय भगवन्नाहमुत्सहे
02063034c अनर्हा वरमादातुं तृतीयं राजसत्तम
02063035a एकमाहुर्वैश्यवरं द्वौ तु क्षत्रस्त्रिया वरौ
02063035c त्रयस्तु राज्ञो राजेन्द्र ब्राह्मणस्य शतं वराः
02063036a पापीयांस इमे भूत्वा संतीर्णाः पतयो मम
02063036c वेत्स्यन्ति चैव भद्राणि राजन्पुण्येन कर्मणा
02064001  कर्ण उवाच
02064001a या नः श्रुता मनुष्येषु स्त्रियो रूपेण संमताः
02064001c तासामेतादृशं कर्म न कस्यांचन शुश्रुमः
02064002a क्रोधाविष्टेषु पार्थेषु धार्तराष्ट्रेषु चाप्यति
02064002c द्रौपदी पाण्डुपुत्राणां कृष्णा शान्तिरिहाभवत्
02064003a अप्लवेऽम्भसि मग्नानामप्रतिष्ठे निमज्जताम्
02064003c पाञ्चाली पाण्डुपुत्राणां नौरेषा पारगाभवत्
02064004  वैशंपायन उवाच
02064004a तद्वै श्रुत्वा भीमसेनः कुरुमध्येऽत्यमर्षणः
02064004c स्त्री गतिः पाण्डुपुत्राणामित्युवाच सुदुर्मनाः
02064005a त्रीणि ज्योतींषि पुरुष इति वै देवलोऽब्रवीत्
02064005c अपत्यं कर्म विद्या च यतः सृष्टाः प्रजास्ततः
02064006a अमेध्ये वै गतप्राणे शून्ये ज्ञातिभिरुज्झिते
02064006c देहे त्रितयमेवैतत्पुरुषस्योपजायते
02064007a तन्नो ज्योतिरभिहतं दाराणामभिमर्शनात्
02064007c धनंजय कथं स्वित्स्यादपत्यमभिमृष्टजम्
02064008  अर्जुन उवाच
02064008a न चैवोक्ता न चानुक्ता हीनतः परुषा गिरः
02064008c भारताः प्रतिजल्पन्ति सदा तूत्तमपूरुषाः
02064009a स्मरन्ति सुकृतान्येव न वैराणि कृतानि च
02064009c सन्तः प्रतिविजानन्तो लब्ध्वा प्रत्ययमात्मनः
02064010  भीम उवाच
02064010a इहैवैतांस्तुरा सर्वान्हन्मि शत्रून्समागतान्
02064010c अथ निष्क्रम्य राजेन्द्र समूलान्कृन्धि भारत
02064011a किं नो विवदितेनेह किं नः क्लेशेन भारत
02064011c अद्यैवैतान्निहन्मीह प्रशाधि वसुधामिमाम्
02064012  वैशंपायन उवाच
02064012a इत्युक्त्वा भीमसेनस्तु कनिष्ठैर्भ्रातृभिर्वृतः
02064012c मृगमध्ये यथा सिंहो मुहुः परिघमैक्षत
02064013a सान्त्व्यमानो वीज्यमानः पार्थेनाक्लिष्टकर्मणा
02064013c स्विद्यते च महाबाहुरन्तर्दाहेन वीर्यवान्
02064014a क्रुद्धस्य तस्य स्रोतोभ्यः कर्णादिभ्यो नराधिप
02064014c सधूमः सस्फुलिङ्गार्चिः पावकः समजायत
02064015a भ्रुकुटीपुटदुष्प्रेक्ष्यमभवत्तस्य तन्मुखम्
02064015c युगान्तकाले संप्राप्ते कृतान्तस्येव रूपिणः
02064016a युधिष्ठिरस्तमावार्य बाहुना बाहुशालिनम्
02064016c मैवमित्यब्रवीच्चैनं जोषमास्स्वेति भारत
02064017a निवार्य तं महाबाहुं कोपसंरक्तलोचनम्
02064017c पितरं समुपातिष्ठद्धृतराष्ट्रं कृताञ्जलिः
02065001  युधिष्ठिर उवाच
02065001a राजन्किं करवामस्ते प्रशाध्यस्मांस्त्वमीश्वरः
02065001c नित्यं हि स्थातुमिच्छामस्तव भारत शासने
02065002  धृतराष्ट्र उवाच
02065002a अजातशत्रो भद्रं ते अरिष्टं स्वस्ति गच्छत
02065002c अनुज्ञाताः सहधनाः स्वराज्यमनुशासत
02065003a इदं त्वेवावबोद्धव्यं वृद्धस्य मम शासनम्
02065003c धिया निगदितं कृत्स्नं पथ्यं निःश्रेयसं परम्
02065004a वेत्थ त्वं तात धर्माणां गतिं सूक्ष्मां युधिष्ठिर
02065004c विनीतोऽसि महाप्राज्ञ वृद्धानां पर्युपासिता
02065005a यतो बुद्धिस्ततः शान्तिः प्रशमं गच्छ भारत
02065005c नादारौ क्रमते शस्त्रं दारौ शस्त्रं निपात्यते
02065006a न वैराण्यभिजानन्ति गुणान्पश्यन्ति नागुणान्
02065006c विरोधं नाधिगच्छन्ति ये त उत्तमपूरुषाः
02065007a संवादे परुषाण्याहुर्युधिष्ठिर नराधमाः
02065007c प्रत्याहुर्मध्यमास्त्वेतानुक्ताः परुषमुत्तरम्
02065008a नैवोक्ता नैव चानुक्ता अहिताः परुषा गिरः
02065008c प्रतिजल्पन्ति वै धीराः सदा उत्तमपूरुषाः
02065009a स्मरन्ति सुकृतान्येव न वैराणि कृतान्यपि
02065009c सन्तः प्रतिविजानन्तो लब्ध्वा प्रत्ययमात्मनः
02065010a तथाचरितमार्येण त्वयास्मिन्सत्समागमे
02065010c दुर्योधनस्य पारुष्यं तत्तात हृदि मा कृथाः
02065011a मातरं चैव गान्धारीं मां च त्वद्गुणकाङ्क्षिणम्
02065011c उपस्थितं वृद्धमन्धं पितरं पश्य भारत
02065012a प्रेक्षापूर्वं मया द्यूतमिदमासीदुपेक्षितम्
02065012c मित्राणि द्रष्टुकामेन पुत्राणां च बलाबलम्
02065013a अशोच्याः कुरवो राजन्येषां त्वमनुशासिता
02065013c मन्त्री च विदुरो धीमान्सर्वशास्त्रविशारदः
02065014a त्वयि धर्मोऽर्जुने वीर्यं भीमसेने पराक्रमः
02065014c श्रद्धा च गुरुशुश्रूषा यमयोः पुरुषाग्र्ययोः
02065015a अजातशत्रो भद्रं ते खाण्डवप्रस्थमाविश
02065015c भ्रातृभिस्तेऽस्तु सौभ्रात्रं धर्मे ते धीयतां मनः
02065016  वैशंपायन उवाच
02065016a इत्युक्तो भरतश्रेष्ठो धर्मराजो युधिष्ठिरः
02065016c कृत्वार्यसमयं सर्वं प्रतस्थे भ्रातृभिः सह
02065017a ते रथान्मेघसंकाशानास्थाय सह कृष्णया
02065017c प्रययुर्हृष्टमनस इन्द्रप्रस्थं पुरोत्तमम्
02066001  जनमेजय उवाच
02066001a अनुज्ञातांस्तान्विदित्वा सरत्नधनसंचयान्
02066001c पाण्डवान्धार्तराष्ट्राणां कथमासीन्मनस्तदा
02066002  वैशंपायन उवाच
02066002a अनुज्ञातांस्तान्विदित्वा धृतराष्ट्रेण धीमता
02066002c राजन्दुःशासनः क्षिप्रं जगाम भ्रातरं प्रति
02066003a दुर्योधनं समासाद्य सामात्यं भरतर्षभ
02066003c दुःखार्तो भरतश्रेष्ठ इदं वचनमब्रवीत्
02066004a दुःखेनैतत्समानीतं स्थविरो नाशयत्यसौ
02066004c शत्रुसाद्गमयद्द्रव्यं तद्बुध्यध्वं महारथाः
02066005a अथ दुर्योधनः कर्णः शकुनिश्चापि सौबलः
02066005c मिथः संगम्य सहिताः पाण्डवान्प्रति मानिनः
02066006a वैचित्रवीर्यं राजानं धृतराष्ट्रं मनीषिणम्
02066006c अभिगम्य त्वरायुक्ताः श्लक्ष्णं वचनमब्रुवन्
02066007  दुर्योधन उवाच
02066007a न त्वयेदं श्रुतं राजन्यज्जगाद बृहस्पतिः
02066007c शक्रस्य नीतिं प्रवदन्विद्वान्देवपुरोहितः
02066008a सर्वोपायैर्निहन्तव्याः शत्रवः शत्रुकर्षण
02066008c पुरा युद्धाद्बलाद्वापि प्रकुर्वन्ति तवाहितम्
02066009a ते वयं पाण्डवधनैः सर्वान्संपूज्य पार्थिवान्
02066009c यदि तान्योधयिष्यामः किं वा नः परिहास्यति
02066010a अहीनाशीविषान्क्रुद्धान्दंशाय समुपस्थितान्
02066010c कृत्वा कण्ठे च पृष्ठे च कः समुत्स्रष्टुमर्हति
02066011a आत्तशस्त्रा रथगताः कुपितास्तात पाण्डवाः
02066011c निःशेषं नः करिष्यन्ति क्रुद्धा ह्याशीविषा यथा
02066012a संनद्धो ह्यर्जुनो याति विवृत्य परमेषुधी
02066012c गाण्डीवं मुहुरादत्ते निःश्वसंश्च निरीक्षते
02066013a गदां गुर्वीं समुद्यम्य त्वरितश्च वृकोदरः
02066013c स्वरथं योजयित्वाशु निर्यात इति नः श्रुतम्
02066014a नकुलः खड्गमादाय चर्म चाप्यष्टचन्द्रकम्
02066014c सहदेवश्च राजा च चक्रुराकारमिङ्गितैः
02066015a ते त्वास्थाय रथान्सर्वे बहुशस्त्रपरिच्छदान्
02066015c अभिघ्नन्तो रथव्रातान्सेनायोगाय निर्ययुः
02066016a न क्षंस्यन्ते तथास्माभिर्जातु विप्रकृता हि ते
02066016c द्रौपद्याश्च परिक्लेशं कस्तेषां क्षन्तुमर्हति
02066017a पुनर्दीव्याम भद्रं ते वनवासाय पाण्डवैः
02066017c एवमेतान्वशे कर्तुं शक्ष्यामो भरतर्षभ
02066018a ते वा द्वादश वर्षाणि वयं वा द्यूतनिर्जिताः
02066018c प्रविशेम महारण्यमजिनैः प्रतिवासिताः
02066019a त्रयोदशं च सजने अज्ञाताः परिवत्सरम्
02066019c ज्ञाताश्च पुनरन्यानि वने वर्षाणि द्वादश
02066020a निवसेम वयं ते वा तथा द्यूतं प्रवर्तताम्
02066020c अक्षानुप्त्वा पुनर्द्यूतमिदं दीव्यन्तु पाण्डवाः
02066021a एतत्कृत्यतमं राजन्नस्माकं भरतर्षभ
02066021c अयं हि शकुनिर्वेद सविद्यामक्षसंपदम्
02066022a दृढमूला वयं राज्ये मित्राणि परिगृह्य च
02066022c सारवद्विपुलं सैन्यं सत्कृत्य च दुरासदम्
02066023a ते च त्रयोदशे वर्षे पारयिष्यन्ति चेद्व्रतम्
02066023c जेष्यामस्तान्वयं राजन्रोचतां ते परंतप
02066024  धृतराष्ट्र उवाच
02066024a तूर्णं प्रत्यानयस्वैतान्कामं व्यध्वगतानपि
02066024c आगच्छन्तु पुनर्द्यूतमिदं कुर्वन्तु पाण्डवाः
02066025  वैशंपायन उवाच
02066025a ततो द्रोणः सोमदत्तो बाह्लीकश्च महारथः
02066025c विदुरो द्रोणपुत्रश्च वैश्यापुत्रश्च वीर्यवान्
02066026a भूरिश्रवाः शांतनवो विकर्णश्च महारथः
02066026c मा द्यूतमित्यभाषन्त शमोऽस्त्विति च सर्वशः
02066027a अकामानां च सर्वेषां सुहृदामर्थदर्शिनाम्
02066027c अकरोत्पाण्डवाह्वानं धृतराष्ट्रः सुतप्रियः
02066028a अथाब्रवीन्महाराज धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्
02066028c पुत्रहार्दाद्धर्मयुक्तं गान्धारी शोककर्शिता
02066029a जाते दुर्योधने क्षत्ता महामतिरभाषत
02066029c नीयतां परलोकाय साध्वयं कुलपांसनः
02066030a व्यनदज्जातमात्रो हि गोमायुरिव भारत
02066030c अन्तो नूनं कुलस्यास्य कुरवस्तन्निबोधत
02066031a मा बालानामशिष्टानामभिमंस्था मतिं प्रभो
02066031c मा कुलस्य क्षये घोरे कारणं त्वं भविष्यसि
02066032a बद्धं सेतुं को नु भिन्द्याद्धमेच्छान्तं च पावकम्
02066032c शमे धृतान्पुनः पार्थान्कोपयेत्को नु भारत
02066033a स्मरन्तं त्वामाजमीढ स्मारयिष्याम्यहं पुनः
02066033c शास्त्रं न शास्ति दुर्बुद्धिं श्रेयसे वेतराय वा
02066034a न वै वृद्धो बालमतिर्भवेद्राजन्कथंचन
02066034c त्वन्नेत्राः सन्तु ते पुत्रा मा त्वां दीर्णाः प्रहासिषुः
02066035a शमेन धर्मेण परस्य बुद्ध्या; जाता बुद्धिः सास्तु ते मा प्रतीपा
02066035c प्रध्वंसिनी क्रूरसमाहिता श्री;र्मृदुप्रौढा गच्छति पुत्रपौत्रान्
02066036a अथाब्रवीन्महाराजो गान्धारीं धर्मदर्शिनीम्
02066036c अन्तः कामं कुलस्यास्तु न शक्ष्यामि निवारितुम्
02066037a यथेच्छन्ति तथैवास्तु प्रत्यागच्छन्तु पाण्डवाः
02066037c पुनर्द्यूतं प्रकुर्वन्तु मामकाः पाण्डवैः सह
02067001  वैशंपायन उवाच
02067001a ततो व्यध्वगतं पार्थं प्रातिकामी युधिष्ठिरम्
02067001c उवाच वचनाद्राज्ञो धृतराष्ट्रस्य धीमतः
02067002a उपस्तीर्णा सभा राजन्नक्षानुप्त्वा युधिष्ठिर
02067002c एहि पाण्डव दीव्येति पिता त्वामाह भारत
02067003  युधिष्ठिर उवाच
02067003a धातुर्नियोगाद्भूतानि प्राप्नुवन्ति शुभाशुभम्
02067003c न निवृत्तिस्तयोरस्ति देवितव्यं पुनर्यदि
02067004a अक्षद्यूते समाह्वानं नियोगात्स्थविरस्य च
02067004c जानन्नपि क्षयकरं नातिक्रमितुमुत्सहे
02067005  वैशंपायन उवाच
02067005a इति ब्रुवन्निववृते भ्रातृभिः सह पाण्डवः
02067005c जानंश्च शकुनेर्मायां पार्थो द्यूतमियात्पुनः
02067006a विविशुस्ते सभां तां तु पुनरेव महारथाः
02067006c व्यथयन्ति स्म चेतांसि सुहृदां भरतर्षभाः
02067007a यथोपजोषमासीनाः पुनर्द्यूतप्रवृत्तये
02067007c सर्वलोकविनाशाय दैवेनोपनिपीडिताः
02067008  शकुनिरुवाच
02067008a अमुञ्चत्स्थविरो यद्वो धनं पूजितमेव तत्
02067008c महाधनं ग्लहं त्वेकं शृणु मे भरतर्षभ
02067009a वयं द्वादश वर्षाणि युष्माभिर्द्यूतनिर्जिताः
02067009c प्रविशेम महारण्यं रौरवाजिनवाससः
02067010a त्रयोदशं च सजने अज्ञाताः परिवत्सरम्
02067010c ज्ञाताश्च पुनरन्यानि वने वर्षाणि द्वादश
02067011a अस्माभिर्वा जिता यूयं वने वर्षाणि द्वादश
02067011c वसध्वं कृष्णया सार्धमजिनैः प्रतिवासिताः
02067012a त्रयोदशे च निर्वृत्ते पुनरेव यथोचितम्
02067012c स्वराज्यं प्रतिपत्तव्यमितरैरथ वेतरैः
02067013a अनेन व्यवसायेन सहास्माभिर्युधिष्ठिर
02067013c अक्षानुप्त्वा पुनर्द्यूतमेहि दीव्यस्व भारत
02067014  सभासद ऊचुः
02067014a अहो धिग्बान्धवा नैनं बोधयन्ति महद्भयम्
02067014c बुद्ध्या बोध्यं न बुध्यन्ते स्वयं च भरतर्षभाः
02067015  वैशंपायन उवाच
02067015a जनप्रवादान्सुबहूनिति शृण्वन्नराधिपः
02067015c ह्रिया च धर्मसङ्गाच्च पार्थो द्यूतमियात्पुनः
02067016a जानन्नपि महाबुद्धिः पुनर्द्यूतमवर्तयत्
02067016c अप्ययं न विनाशः स्यात्कुरूणामिति चिन्तयन्
02067017  युधिष्ठिर उवाच
02067017a कथं वै मद्विधो राजा स्वधर्ममनुपालयन्
02067017c आहूतो विनिवर्तेत दीव्यामि शकुने त्वया
02067018  शकुनिरुवाच
02067018a गवाश्वं बहुधेनूकमपर्यन्तमजाविकम्
02067018c गजाः कोशो हिरण्यं च दासीदासं च सर्वशः
02067019a एष नो ग्लह एवैको वनवासाय पाण्डवाः
02067019c यूयं वयं वा विजिता वसेम वनमाश्रिताः
02067020a अनेन व्यवसायेन दीव्याम भरतर्षभ
02067020c समुत्क्षेपेण चैकेन वनवासाय भारत
02067021  वैशंपायन उवाच
02067021a प्रतिजग्राह तं पार्थो ग्लहं जग्राह सौबलः
02067021c जितमित्येव शकुनिर्युधिष्ठिरमभाषत
02068001  वैशंपायन उवाच
02068001a वनवासाय चक्रुस्ते मतिं पार्थाः पराजिताः
02068001c अजिनान्युत्तरीयाणि जगृहुश्च यथाक्रमम्
02068002a अजिनैः संवृतान्दृष्ट्वा हृतराज्यानरिंदमान्
02068002c प्रस्थितान्वनवासाय ततो दुःशासनोऽब्रवीत्
02068003a प्रवृत्तं धार्तराष्ट्रस्य चक्रं राज्ञो महात्मनः
02068003c पराभूताः पाण्डुपुत्रा विपत्तिं परमां गताः
02068004a अद्य देवाः संप्रयाताः समैर्वर्त्मभिरस्थलैः
02068004c गुणज्येष्ठास्तथा ज्येष्ठा भूयांसो यद्वयं परैः
02068005a नरकं पातिताः पार्था दीर्घकालमनन्तकम्
02068005c सुखाच्च हीना राज्याच्च विनष्टाः शाश्वतीः समाः
02068006a बलेन मत्ता ये ते स्म धार्तराष्ट्रान्प्रहासिषुः
02068006c ते निर्जिता हृतधना वनमेष्यन्ति पाण्डवाः
02068007a चित्रान्संनाहानवमुञ्चन्तु चैषां; वासांसि दिव्यानि च भानुमन्ति
02068007c निवास्यन्तां रुरुचर्माणि सर्वे; यथा ग्लहं सौबलस्याभ्युपेताः
02068008a न सन्ति लोकेषु पुमांस ईदृशा; इत्येव ये भावितबुद्धयः सदा
02068008c ज्ञास्यन्ति तेऽऽत्मानमिमेऽद्य पाण्डवा; विपर्यये षण्ढतिला इवाफलाः
02068009a अयं हि वासोदय ईदृशानां; मनस्विनां कौरव मा भवेद्वः
02068009c अदीक्षितानामजिनानि यद्व;द्बलीयसां पश्यत पाण्डवानाम्
02068010a महाप्राज्ञः सोमको यज्ञसेनः; कन्यां पाञ्चालीं पाण्डवेभ्यः प्रदाय
02068010c अकार्षीद्वै दुष्कृतं नेह सन्ति; क्लीबाः पार्थाः पतयो याज्ञसेन्याः
02068011a सूक्ष्मान्प्रावारानजिनानि चोदिता;न्दृष्ट्वारण्ये निर्धनानप्रतिष्ठान्
02068011c कां त्वं प्रीतिं लप्स्यसे याज्ञसेनि; पतिं वृणीष्व यमिहान्यमिच्छसि
02068012a एते हि सर्वे कुरवः समेताः; क्षान्ता दान्ताः सुद्रविणोपपन्नाः
02068012c एषां वृणीष्वैकतमं पतित्वे; न त्वां तपेत्कालविपर्ययोऽयम्
02068013a यथाफलाः षण्ढतिला यथा चर्ममया मृगाः
02068013c तथैव पाण्डवाः सर्वे यथा काकयवा अपि
02068014a किं पाण्डवांस्त्वं पतितानुपास्से; मोघः श्रमः षण्ढतिलानुपास्य
02068014c एवं नृशंसः परुषाणि पार्था;नश्रावयद्धृतराष्ट्रस्य पुत्रः
02068015a तद्वै श्रुत्वा भीमसेनोऽत्यमर्षी; निर्भर्त्स्योच्चैस्तं निगृह्यैव रोषात्
02068015c उवाचेदं सहसैवोपगम्य; सिंहो यथा हैमवतः शृगालम्
02068016  भीमसेन उवाच
02068016a क्रूर पापजनैर्जुष्टमकृतार्थं प्रभाषसे
02068016c गान्धारविद्यया हि त्वं राजमध्ये विकत्थसे
02068017a यथा तुदसि मर्माणि वाक्शरैरिह नो भृशम्
02068017c तथा स्मारयिता तेऽहं कृन्तन्मर्माणि संयुगे
02068018a ये च त्वामनुवर्तन्ते कामलोभवशानुगाः
02068018c गोप्तारः सानुबन्धांस्तान्नेष्यामि यमसादनम्
02068019  वैशंपायन उवाच
02068019a एवं ब्रुवाणमजिनैर्विवासितं; दुःखाभिभूतं परिनृत्यति स्म
02068019c मध्ये कुरूणां धर्मनिबद्धमार्गं; गौर्गौरिति स्माह्वयन्मुक्तलज्जः
02068020  भीमसेन उवाच
02068020a नृशंसं परुषं क्रूरं शक्यं दुःशासन त्वया
02068020c निकृत्या हि धनं लब्ध्वा को विकत्थितुमर्हति
02068021a मा ह स्म सुकृताँल्लोकान्गच्छेत्पार्थो वृकोदरः
02068021c यदि वक्षसि भित्त्वा ते न पिबेच्छोणितं रणे
02068022a धार्तराष्ट्रान्रणे हत्वा मिषतां सर्वधन्विनाम्
02068022c शमं गन्तास्मि नचिरात्सत्यमेतद्ब्रवीमि वः
02068023  वैशंपायन उवाच
02068023a तस्य राजा सिंहगतेः सखेलं; दुर्योधनो भीमसेनस्य हर्षात्
02068023c गतिं स्वगत्यानुचकार मन्दो; निर्गच्छतां पाण्डवानां सभायाः
02068024a नैतावता कृतमित्यब्रवीत्तं; वृकोदरः संनिवृत्तार्धकायः
02068024c शीघ्रं हि त्वा निहतं सानुबन्धं; संस्मार्याहं प्रतिवक्ष्यामि मूढ
02068025a एतत्समीक्ष्यात्मनि चावमानं; नियम्य मन्युं बलवान्स मानी
02068025c राजानुगः संसदि कौरवाणां; विनिष्क्रमन्वाक्यमुवाच भीमः
02068026a अहं दुर्योधनं हन्ता कर्णं हन्ता धनंजयः
02068026c शकुनिं चाक्षकितवं सहदेवो हनिष्यति
02068027a इदं च भूयो वक्ष्यामि सभामध्ये बृहद्वचः
02068027c सत्यं देवाः करिष्यन्ति यन्नो युद्धं भविष्यति
02068028a सुयोधनमिमं पापं हन्तास्मि गदया युधि
02068028c शिरः पादेन चास्याहमधिष्ठास्यामि भूतले
02068029a वाक्यशूरस्य चैवास्य परुषस्य दुरात्मनः
02068029c दुःशासनस्य रुधिरं पातास्मि मृगराडिव
02068030  अर्जुन उवाच
02068030a नैव वाचा व्यवसितं भीम विज्ञायते सताम्
02068030c इतश्चतुर्दशे वर्षे द्रष्टारो यद्भविष्यति
02068031a दुर्योधनस्य कर्णस्य शकुनेश्च दुरात्मनः
02068031c दुःशासनचतुर्थानां भूमिः पास्यति शोणितम्
02068032a असूयितारं वक्तारं प्रस्रष्टारं दुरात्मनाम्
02068032c भीमसेन नियोगात्ते हन्ताहं कर्णमाहवे
02068033a अर्जुनः प्रतिजानीते भीमस्य प्रियकाम्यया
02068033c कर्णं कर्णानुगांश्चैव रणे हन्तास्मि पत्रिभिः
02068034a ये चान्ये प्रतियोत्स्यन्ति बुद्धिमोहेन मां नृपाः
02068034c तांश्च सर्वाञ्शितैर्बाणैर्नेतास्मि यमसादनम्
02068035a चलेद्धि हिमवान्स्थानान्निष्प्रभः स्याद्दिवाकरः
02068035c शैत्यं सोमात्प्रणश्येत मत्सत्यं विचलेद्यदि
02068036a न प्रदास्यति चेद्राज्यमितो वर्षे चतुर्दशे
02068036c दुर्योधनो हि सत्कृत्य सत्यमेतद्भविष्यति
02068037  वैशंपायन उवाच
02068037a इत्युक्तवति पार्थे तु श्रीमान्माद्रवतीसुतः
02068037c प्रगृह्य विपुलं बाहुं सहदेवः प्रतापवान्
02068038a सौबलस्य वधं प्रेप्सुरिदं वचनमब्रवीत्
02068038c क्रोधसंरक्तनयनो निःश्वसन्निव पन्नगः
02068039a अक्षान्यान्मन्यसे मूढ गान्धाराणां यशोहर
02068039c नैतेऽक्षा निशिता बाणास्त्वयैते समरे वृताः
02068040a यथा चैवोक्तवान्भीमस्त्वामुद्दिश्य सबान्धवम्
02068040c कर्ताहं कर्मणस्तस्य कुरु कार्याणि सर्वशः
02068041a हन्तास्मि तरसा युद्धे त्वां विक्रम्य सबान्धवम्
02068041c यदि स्थास्यसि संग्रामे क्षत्रधर्मेण सौबल
02068042a सहदेववचः श्रुत्वा नकुलोऽपि विशां पते
02068042c दर्शनीयतमो नॄणामिदं वचनमब्रवीत्
02068043a सुतेयं यज्ञसेनस्य द्यूतेऽस्मिन्धृतराष्ट्रजैः
02068043c यैर्वाचः श्राविता रूक्षाः स्थितैर्दुर्योधनप्रिये
02068044a तान्धार्तराष्ट्रान्दुर्वृत्तान्मुमूर्षून्कालचोदितान्
02068044c दर्शयिष्यामि भूयिष्ठमहं वैवस्वतक्षयम्
02068045a निदेशाद्धर्मराजस्य द्रौपद्याः पदवीं चरन्
02068045c निर्धार्तराष्ट्रां पृथिवीं कर्तास्मि नचिरादिव
02068046a एवं ते पुरुषव्याघ्राः सर्वे व्यायतबाहवः
02068046c प्रतिज्ञा बहुलाः कृत्वा धृतराष्ट्रमुपागमन्
02069001  युधिष्ठिर उवाच
02069001a आमन्त्रयामि भरतांस्तथा वृद्धं पितामहम्
02069001c राजानं सोमदत्तं च महाराजं च बाह्लिकम्
02069002a द्रोणं कृपं नृपांश्चान्यानश्वत्थामानमेव च
02069002c विदुरं धृतराष्ट्रं च धार्तराष्ट्रांश्च सर्वशः
02069003a युयुत्सुं संजयं चैव तथैवान्यान्सभासदः
02069003c सर्वानामन्त्र्य गच्छामि द्रष्टास्मि पुनरेत्य वः
02069004  वैशंपायन उवाच
02069004a न च किंचित्तदोचुस्ते ह्रिया सन्तो युधिष्ठिरम्
02069004c मनोभिरेव कल्याणं दध्युस्ते तस्य धीमतः
02069005  विदुर उवाच
02069005a आर्या पृथा राजपुत्री नारण्यं गन्तुमर्हति
02069005c सुकुमारी च वृद्धा च नित्यं चैव सुखोचिता
02069006a इह वत्स्यति कल्याणी सत्कृता मम वेश्मनि
02069006c इति पार्था विजानीध्वमगदं वोऽस्तु सर्वशः
02069007a युधिष्ठिर विजानीहि ममेदं भरतर्षभ
02069007c नाधर्मेण जितः कश्चिद्व्यथते वै पराजयात्
02069008a त्वं वै धर्मान्विजानीषे युधां वेत्ता धनंजयः
02069008c हन्तारीणां भीमसेनो नकुलस्त्वर्थसंग्रही
02069009a संयन्ता सहदेवस्तु धौम्यो ब्रह्मविदुत्तमः
02069009c धर्मार्थकुशला चैव द्रौपदी धर्मचारिणी
02069010a अन्योन्यस्य प्रियाः सर्वे तथैव प्रियवादिनः
02069010c परैरभेद्याः संतुष्टाः को वो न स्पृहयेदिह
02069011a एष वै सर्वकल्याणः समाधिस्तव भारत
02069011c नैनं शत्रुर्विषहते शक्रेणापि समोऽच्युत
02069012a हिमवत्यनुशिष्टोऽसि मेरुसावर्णिना पुरा
02069012c द्वैपायनेन कृष्णेन नगरे वारणावते
02069013a भृगुतुङ्गे च रामेण दृषद्वत्यां च शंभुना
02069013c अश्रौषीरसितस्यापि महर्षेरञ्जनं प्रति
02069014a द्रष्टा सदा नारदस्य धौम्यस्तेऽयं पुरोहितः
02069014c मा हार्षीः सांपराये त्वं बुद्धिं तामृषिपूजिताम्
02069015a पुरूरवसमैलं त्वं बुद्ध्या जयसि पाण्डव
02069015c शक्त्या जयसि राज्ञोऽन्यानृषीन्धर्मोपसेवया
02069016a ऐन्द्रे जये धृतमना याम्ये कोपविधारणे
02069016c विसर्गे चैव कौबेरे वारुणे चैव संयमे
02069017a आत्मप्रदानं सौम्यत्वमद्भ्यश्चैवोपजीवनम्
02069017c भूमेः क्षमा च तेजश्च समग्रं सूर्यमण्डलात्
02069018a वायोर्बलं विद्धि स त्वं भूतेभ्यश्चात्मसंभवम्
02069018c अगदं वोऽस्तु भद्रं वो द्रक्ष्यामि पुनरागतान्
02069019a आपद्धर्मार्थकृच्छ्रेषु सर्वकार्येषु वा पुनः
02069019c यथावत्प्रतिपद्येथाः काले काले युधिष्ठिर
02069020a आपृष्टोऽसीह कौन्तेय स्वस्ति प्राप्नुहि भारत
02069020c कृतार्थं स्वस्तिमन्तं त्वां द्रक्ष्यामः पुनरागतम्
02069021  वैशंपायन उवाच
02069021a एवमुक्तस्तथेत्युक्त्वा पाण्डवः सत्यविक्रमः
02069021c भीष्मद्रोणौ नमस्कृत्य प्रातिष्ठत युधिष्ठिरः
02070001  वैशंपायन उवाच
02070001a तस्मिन्संप्रस्थिते कृष्णा पृथां प्राप्य यशस्विनीम्
02070001c आपृच्छद्भृशदुःखार्ता याश्चान्यास्तत्र योषितः
02070002a यथार्हं वन्दनाश्लेषान्कृत्वा गन्तुमियेष सा
02070002c ततो निनादः सुमहान्पाण्डवान्तःपुरेऽभवत्
02070003a कुन्ती च भृशसंतप्ता द्रौपदीं प्रेक्ष्य गच्छतीम्
02070003c शोकविह्वलया वाचा कृच्छ्राद्वचनमब्रवीत्
02070004a वत्से शोको न ते कार्यः प्राप्येदं व्यसनं महत्
02070004c स्त्रीधर्माणामभिज्ञासि शीलाचारवती तथा
02070005a न त्वां संदेष्टुमर्हामि भर्तॄन्प्रति शुचिस्मिते
02070005c साध्वीगुणसमाधानैर्भूषितं ते कुलद्वयम्
02070006a सभाग्याः कुरवश्चेमे ये न दग्धास्त्वयानघे
02070006c अरिष्टं व्रज पन्थानं मदनुध्यानबृंहिता
02070007a भाविन्यर्थे हि सत्स्त्रीणां वैक्लव्यं नोपजायते
02070007c गुरुधर्माभिगुप्ता च श्रेयः क्षिप्रमवाप्स्यसि
02070008a सहदेवश्च मे पुत्रः सदावेक्ष्यो वने वसन्
02070008c यथेदं व्यसनं प्राप्य नास्य सीदेन्महन्मनः
02070009a तथेत्युक्त्वा तु सा देवी स्रवन्नेत्रजलाविला
02070009c शोणिताक्तैकवसना मुक्तकेश्यभिनिर्ययौ
02070010a तां क्रोशन्तीं पृथा दुःखादनुवव्राज गच्छतीम्
02070010c अथापश्यत्सुतान्सर्वान्हृताभरणवाससः
02070011a रुरुचर्मावृततनून्ह्रिया किंचिदवाङ्मुखान्
02070011c परैः परीतान्संहृष्टैः सुहृद्भिश्चानुशोचितान्
02070012a तदवस्थान्सुतान्सर्वानुपसृत्यातिवत्सला
02070012c सस्वजानावदच्छोकात्तत्तद्विलपती बहु
02070013a कथं सद्धर्मचारित्रवृत्तस्थितिविभूषितान्
02070013c अक्षुद्रान्दृढभक्तांश्च दैवतेज्यापरान्सदा
02070014a व्यसनं वः समभ्यागात्कोऽयं विधिविपर्ययः
02070014c कस्यापध्यानजं चेदमागः पश्यामि वो धिया
02070015a स्यात्तु मद्भाग्यदोषोऽयं याहं युष्मानजीजनम्
02070015c दुःखायासभुजोऽत्यर्थं युक्तानप्युत्तमैर्गुणैः
02070016a कथं वत्स्यथ दुर्गेषु वनेष्वृद्धिविनाकृताः
02070016c वीर्यसत्त्वबलोत्साहतेजोभिरकृशाः कृशाः
02070017a यद्येतदहमज्ञास्यं वनवासो हि वो ध्रुवम्
02070017c शतशृङ्गान्मृते पाण्डौ नागमिष्यं गजाह्वयम्
02070018a धन्यं वः पितरं मन्ये तपोमेधान्वितं तथा
02070018c यः पुत्राधिमसंप्राप्य स्वर्गेच्छामकरोत्प्रियाम्
02070019a धन्यां चातीन्द्रियज्ञानामिमां प्राप्तां परां गतिम्
02070019c मन्येऽद्य माद्रीं धर्मज्ञां कल्याणीं सर्वथैव हि
02070020a रत्या मत्या च गत्या च ययाहमभिसंधिता
02070020c जीवितप्रियतां मह्यं धिगिमां क्लेशभागिनीम्
02070021a एवं विलपतीं कुन्तीमभिसान्त्व्य प्रणम्य च
02070021c पाण्डवा विगतानन्दा वनायैव प्रवव्रजुः
02070022a विदुरादयश्च तामार्तां कुन्तीमाश्वास्य हेतुभिः
02070022c प्रावेशयन्गृहं क्षत्तुः स्वयमार्ततराः शनैः
02070023a राजा च धृतराष्ट्रः स शोकाकुलितचेतनः
02070023c क्षत्तुः संप्रेषयामास शीघ्रमागम्यतामिति
02070024a ततो जगाम विदुरो धृतराष्ट्रनिवेशनम्
02070024c तं पर्यपृच्छत्संविग्नो धृतराष्ट्रो नराधिपः
02071001  धृतराष्ट्र उवाच
02071001a कथं गच्छति कौन्तेयो धर्मराजो युधिष्ठिरः
02071001c भीमसेनः सव्यसाची माद्रीपुत्रौ च तावुभौ
02071002a धौम्यश्चैव कथं क्षत्तर्द्रौपदी वा तपस्विनी
02071002c श्रोतुमिच्छाम्यहं सर्वं तेषामङ्गविचेष्टितम्
02071003  विदुर उवाच
02071003a वस्त्रेण संवृत्य मुखं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः
02071003c बाहू विशालौ कृत्वा तु भीमो गच्छति पाण्डवः
02071004a सिकता वपन्सव्यसाची राजानमनुगच्छति
02071004c माद्रीपुत्रः सहदेवो मुखमालिप्य गच्छति
02071005a पांसूपलिप्तसर्वाङ्गो नकुलश्चित्तविह्वलः
02071005c दर्शनीयतमो लोके राजानमनुगच्छति
02071006a कृष्णा केशैः प्रतिच्छाद्य मुखमायतलोचना
02071006c दर्शनीया प्ररुदती राजानमनुगच्छति
02071007a धौम्यो याम्यानि सामानि रौद्राणि च विशां पते
02071007c गायन्गच्छति मार्गेषु कुशानादाय पाणिना
02071008  धृतराष्ट्र उवाच
02071008a विविधानीह रूपाणि कृत्वा गच्छन्ति पाण्डवाः
02071008c तन्ममाचक्ष्व विदुर कस्मादेवं व्रजन्ति ते
02071009  विदुर उवाच
02071009a निकृतस्यापि ते पुत्रैर्हृते राज्ये धनेषु च
02071009c न धर्माच्चलते बुद्धिर्धर्मराजस्य धीमतः
02071010a योऽसौ राजा घृणी नित्यं धार्तराष्ट्रेषु भारत
02071010c निकृत्या क्रोधसंतप्तो नोन्मीलयति लोचने
02071011a नाहं जनं निर्दहेयं दृष्ट्वा घोरेण चक्षुषा
02071011c स पिधाय मुखं राजा तस्माद्गच्छति पाण्डवः
02071012a यथा च भीमो व्रजति तन्मे निगदतः शृणु
02071012c बाह्वोर्बले नास्ति समो ममेति भरतर्षभ
02071013a बाहू विशालौ कृत्वा तु तेन भीमोऽपि गच्छति
02071013c बाहू दर्शयमानो हि बाहुद्रविणदर्पितः
02071013e चिकीर्षन्कर्म शत्रुभ्यो बाहुद्रव्यानुरूपतः
02071014a प्रदिशञ्शरसंपातान्कुन्तीपुत्रोऽर्जुनस्तदा
02071014c सिकता वपन्सव्यसाची राजानमनुगच्छति
02071015a असक्ताः सिकतास्तस्य यथा संप्रति भारत
02071015c असक्तं शरवर्षाणि तथा मोक्ष्यति शत्रुषु
02071016a न मे कश्चिद्विजानीयान्मुखमद्येति भारत
02071016c मुखमालिप्य तेनासौ सहदेवोऽपि गच्छति
02071017a नाहं मनांस्याददेयं मार्गे स्त्रीणामिति प्रभो
02071017c पांसूपचितसर्वाङ्गो नकुलस्तेन गच्छति
02071018a एकवस्त्रा तु रुदती मुक्तकेशी रजस्वला
02071018c शोणिताक्तार्द्रवसना द्रौपदी वाक्यमब्रवीत्
02071019a यत्कृतेऽहमिमां प्राप्ता तेषां वर्षे चतुर्दशे
02071019c हतपत्यो हतसुता हतबन्धुजनप्रियाः
02071020a बन्धुशोणितदिग्धाङ्ग्यो मुक्तकेश्यो रजस्वलाः
02071020c एवं कृतोदका नार्यः प्रवेक्ष्यन्ति गजाह्वयम्
02071021a कृत्वा तु नैरृतान्दर्भान्धीरो धौम्यः पुरोहितः
02071021c सामानि गायन्याम्यानि पुरतो याति भारत
02071022a हतेषु भारतेष्वाजौ कुरूणां गुरवस्तदा
02071022c एवं सामानि गास्यन्तीत्युक्त्वा धौम्योऽपि गच्छति
02071023a हा हा गच्छन्ति नो नाथाः समवेक्षध्वमीदृशम्
02071023c इति पौराः सुदुःखार्ताः क्रोशन्ति स्म समन्ततः
02071024a एवमाकारलिङ्गैस्ते व्यवसायं मनोगतम्
02071024c कथयन्तः स्म कौन्तेया वनं जग्मुर्मनस्विनः
02071025a एवं तेषु नराग्र्येषु निर्यत्सु गजसाह्वयात्
02071025c अनभ्रे विद्युतश्चासन्भूमिश्च समकम्पत
02071026a राहुरग्रसदादित्यमपर्वणि विशां पते
02071026c उल्का चाप्यपसव्यं तु पुरं कृत्वा व्यशीर्यत
02071027a प्रव्याहरन्ति क्रव्यादा गृध्रगोमायुवायसाः
02071027c देवायतनचैत्येषु प्राकाराट्टालकेषु च
02071028a एवमेते महोत्पाता वनं गच्छति पाण्डवे
02071028c भारतानामभावाय राजन्दुर्मन्त्रिते तव
02071029a नारदश्च सभामध्ये कुरूणामग्रतः स्थितः
02071029c महर्षिभिः परिवृतो रौद्रं वाक्यमुवाच ह
02071030a इतश्चतुर्दशे वर्षे विनङ्क्ष्यन्तीह कौरवाः
02071030c दुर्योधनापराधेन भीमार्जुनबलेन च
02071031a इत्युक्त्वा दिवमाक्रम्य क्षिप्रमन्तरधीयत
02071031c ब्राह्मीं श्रियं सुविपुलां बिभ्रद्देवर्षिसत्तमः
02071032a ततो दुर्योधनः कर्णः शकुनिश्चापि सौबलः
02071032c द्रोणं द्वीपममन्यन्त राज्यं चास्मै न्यवेदयन्
02071033a अथाब्रवीत्ततो द्रोणो दुर्योधनममर्षणम्
02071033c दुःशासनं च कर्णं च सर्वानेव च भारतान्
02071034a अवध्यान्पाण्डवानाहुर्देवपुत्रान्द्विजातयः
02071034c अहं तु शरणं प्राप्तान्वर्तमानो यथाबलम्
02071035a गतान्सर्वात्मना भक्त्या धार्तराष्ट्रान्सराजकान्
02071035c नोत्सहे समभित्यक्तुं दैवमूलमतः परम्
02071036a धर्मतः पाण्डुपुत्रा वै वनं गच्छन्ति निर्जिताः
02071036c ते च द्वादश वर्षाणि वने वत्स्यन्ति कौरवाः
02071037a चरितब्रह्मचर्याश्च क्रोधामर्षवशानुगाः
02071037c वैरं प्रत्यानयिष्यन्ति मम दुःखाय पाण्डवाः
02071038a मया तु भ्रंशितो राज्याद्द्रुपदः सखिविग्रहे
02071038c पुत्रार्थमयजत्क्रोधाद्वधाय मम भारत
02071039a याजोपयाजतपसा पुत्रं लेभे स पावकात्
02071039c धृष्टद्युम्नं द्रौपदीं च वेदीमध्यात्सुमध्यमाम्
02071040a ज्वालावर्णो देवदत्तो धनुष्मान्कवची शरी
02071040c मर्त्यधर्मतया तस्मादिति मां भयमाविशत्
02071041a गतो हि पक्षतां तेषां पार्षतः पुरुषर्षभः
02071041c सृष्टप्राणो भृशतरं तस्माद्योत्स्ये तवारिभिः
02071042a मद्वधाय श्रुतो ह्येष लोके चाप्यतिविश्रुतः
02071042c नूनं सोऽयमनुप्राप्तस्त्वत्कृते कालपर्ययः
02071043a त्वरिताः कुरुत श्रेयो नैतदेतावता कृतम्
02071043c मुहूर्तं सुखमेवैतत्तालच्छायेव हैमनी
02071044a यजध्वं च महायज्ञैर्भोगानश्नीत दत्त च
02071044c इतश्चतुर्दशे वर्षे महत्प्राप्स्यथ वैशसम्
02071045a दुर्योधन निशम्यैतत्प्रतिपद्य यथेच्छसि
02071045c साम वा पाण्डवेयेषु प्रयुङ्क्ष्व यदि मन्यसे
02071046  वैशंपायन उवाच
02071046a द्रोणस्य वचनं श्रुत्वा धृतराष्ट्रोऽब्रवीदिदम्
02071046c सम्यगाह गुरुः क्षत्तरुपावर्तय पाण्डवान्
02071047a यदि वा न निवर्तन्ते सत्कृता यान्तु पाण्डवाः
02071047c सशस्त्ररथपादाता भोगवन्तश्च पुत्रकाः
02072001  वैशंपायन उवाच
02072001a वनं गतेषु पार्थेषु निर्जितेषु दुरोदरे
02072001c धृतराष्ट्रं महाराज तदा चिन्ता समाविशत्
02072002a तं चिन्तयानमासीनं धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्
02072002c निःश्वसन्तमनेकाग्रमिति होवाच संजयः
02072003a अवाप्य वसुसंपूर्णां वसुधां वसुधाधिप
02072003c प्रव्राज्य पाण्डवान्राज्याद्राजन्किमनुशोचसि
02072004  धृतराष्ट्र उवाच
02072004a अशोच्यं तु कुतस्तेषां येषां वैरं भविष्यति
02072004c पाण्डवैर्युद्धशौण्डैर्हि मित्रवद्भिर्महारथैः
02072005  संजय उवाच
02072005a तवेदं सुकृतं राजन्महद्वैरं भविष्यति
02072005c विनाशः सर्वलोकस्य सानुबन्धो भविष्यति
02072006a वार्यमाणोऽपि भीष्मेण द्रोणेन विदुरेण च
02072006c पाण्डवानां प्रियां भार्यां द्रौपदीं धर्मचारिणीम्
02072007a प्राहिणोदानयेहेति पुत्रो दुर्योधनस्तव
02072007c सूतपुत्रं सुमन्दात्मा निर्लज्जः प्रातिकामिनम्
02072008  धृतराष्ट्र उवाच
02072008a यस्मै देवाः प्रयच्छन्ति पुरुषाय पराभवम्
02072008c बुद्धिं तस्यापकर्षन्ति सोऽपाचीनानि पश्यति
02072009a बुद्धौ कलुषभूतायां विनाशे प्रत्युपस्थिते
02072009c अनयो नयसंकाशो हृदयान्नापसर्पति
02072010a अनर्थाश्चार्थरूपेण अर्थाश्चानर्थरूपिणः
02072010c उत्तिष्ठन्ति विनाशान्ते नरं तच्चास्य रोचते
02072011a न कालो दण्डमुद्यम्य शिरः कृन्तति कस्यचित्
02072011c कालस्य बलमेतावद्विपरीतार्थदर्शनम्
02072012a आसादितमिदं घोरं तुमुलं लोमहर्षणम्
02072012c पाञ्चालीमपकर्षद्भिः सभामध्ये तपस्विनीम्
02072013a अयोनिजां रूपवतीं कुले जातां विभावरीम्
02072013c को नु तां सर्वधर्मज्ञां परिभूय यशस्विनीम्
02072014a पर्यानयेत्सभामध्यमृते दुर्द्यूतदेविनम्
02072014c स्त्रीधर्मिणीं वरारोहां शोणितेन समुक्षिताम्
02072015a एकवस्त्रां च पाञ्चालीं पाण्डवानभ्यवेक्षतीम्
02072015c हृतस्वान्भ्रष्टचित्तांस्तान्हृतदारान्हृतश्रियः
02072016a विहीनान्सर्वकामेभ्यो दासभाववशं गतान्
02072016c धर्मपाशपरिक्षिप्तानशक्तानिव विक्रमे
02072017a क्रुद्धाममर्षितां कृष्णां दुःखितां कुरुसंसदि
02072017c दुर्योधनश्च कर्णश्च कटुकान्यभ्यभाषताम्
02072018a तस्याः कृपणचक्षुर्भ्यां प्रदह्येतापि मेदिनी
02072018c अपि शेषं भवेदद्य पुत्राणां मम संजय
02072019a भारतानां स्त्रियः सर्वा गान्धार्या सह संगताः
02072019c प्राक्रोशन्भैरवं तत्र दृष्ट्वा कृष्णां सभागताम्
02072020a अग्निहोत्राणि सायाह्ने न चाहूयन्त सर्वशः
02072020c ब्राह्मणाः कुपिताश्चासन्द्रौपद्याः परिकर्षणे
02072021a आसीन्निष्टानको घोरो निर्घातश्च महानभूत्
02072021c दिवोल्काश्चापतन्घोरा राहुश्चार्कमुपाग्रसत्
02072021e अपर्वणि महाघोरं प्रजानां जनयन्भयम्
02072022a तथैव रथशालासु प्रादुरासीद्धुताशनः
02072022c ध्वजाश्च व्यवशीर्यन्त भरतानामभूतये
02072023a दुर्योधनस्याग्निहोत्रे प्राक्रोशन्भैरवं शिवाः
02072023c तास्तदा प्रत्यभाषन्त रासभाः सर्वतोदिशम्
02072024a प्रातिष्ठत ततो भीष्मो द्रोणेन सह संजय
02072024c कृपश्च सोमदत्तश्च बाह्लीकश्च महारथः
02072025a ततोऽहमब्रुवं तत्र विदुरेण प्रचोदितः
02072025c वरं ददानि कृष्णायै काङ्क्षितं यद्यदिच्छति
02072026a अवृणोत्तत्र पाञ्चाली पाण्डवानमितौजसः
02072026c सरथान्सधनुष्कांश्चाप्यनुज्ञासिषमप्यहम्
02072027a अथाब्रवीन्महाप्राज्ञो विदुरः सर्वधर्मवित्
02072027c एतदन्ताः स्थ भरता यद्वः कृष्णा सभां गता
02072028a एषा पाञ्चालराजस्य सुतैषा श्रीरनुत्तमा
02072028c पाञ्चाली पाण्डवानेतान्दैवसृष्टोपसर्पति
02072029a तस्याः पार्थाः परिक्लेशं न क्षंस्यन्तेऽत्यमर्षणाः
02072029c वृष्णयो वा महेष्वासाः पाञ्चाला वा महौजसः
02072030a तेन सत्याभिसंधेन वासुदेवेन रक्षिताः
02072030c आगमिष्यति बीभत्सुः पाञ्चालैरभिरक्षितः
02072031a तेषां मध्ये महेष्वासो भीमसेनो महाबलः
02072031c आगमिष्यति धुन्वानो गदां दण्डमिवान्तकः
02072032a ततो गाण्डीवनिर्घोषं श्रुत्वा पार्थस्य धीमतः
02072032c गदावेगं च भीमस्य नालं सोढुं नराधिपाः
02072033a तत्र मे रोचते नित्यं पार्थैः सार्धं न विग्रहः
02072033c कुरुभ्यो हि सदा मन्ये पाण्डवाञ्शक्तिमत्तरान्
02072034a तथा हि बलवान्राजा जरासंधो महाद्युतिः
02072034c बाहुप्रहरणेनैव भीमेन निहतो युधि
02072035a तस्य ते शम एवास्तु पाण्डवैर्भरतर्षभ
02072035c उभयोः पक्षयोर्युक्तं क्रियतामविशङ्कया
02072036a एवं गावल्गणे क्षत्ता धर्मार्थसहितं वचः
02072036c उक्तवान्न गृहीतं च मया पुत्रहितेप्सया