% Mahabharata: Bhismaparvan % Last updated: Mon Jul 26 2021 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 06001001 janamejaya uvAca 06001001a kathaM yuyudhire vIrAH kurupANDavasomakAH 06001001c pArthivAz ca mahAbhAgA nAnAdezasamAgatAH 06001002 vaizaMpAyana uvAca 06001002a yathA yuyudhire vIrAH kurupANDavasomakAH 06001002c kurukSetre tapaHkSetre zRNu tat pRthivIpate 06001003a avatIrya kurukSetraM pANDavAH sahasomakAH 06001003c kauravAn abhyavartanta jigISanto mahAbalAH 06001004a vedAdhyayanasaMpannAH sarve yuddhAbhinandinaH 06001004c AzaMsanto jayaM yuddhe vadhaM vAbhimukhA raNe 06001005a abhiyAya ca durdharSAM dhArtarASTrasya vAhinIm 06001005c prAGmukhAH pazcime bhAge nyavizanta sasainikAH 06001006a samantapaJcakAd bAhyaM zibirANi sahasrazaH 06001006c kArayAm Asa vidhivat kuntIputro yudhiSThiraH 06001007a zUnyeva pRthivI sarvA bAlavRddhAvazeSitA 06001007c nirazvapuruSA cAsId rathakuJjaravarjitA 06001008a yAvat tapati sUryo hi jambUdvIpasya maNDalam 06001008c tAvad eva samAvRttaM balaM pArthivasattama 06001009a ekasthAH sarvavarNAs te maNDalaM bahuyojanam 06001009c paryAkrAmanta dezAMz ca nadIH zailAn vanAni ca 06001010a teSAM yudhiSThiro rAjA sarveSAM puruSarSabha 06001010c Adideza savAhAnAM bhakSyabhojyam anuttamam 06001011a saMjJAz ca vividhAs tAs tAs teSAM cakre yudhiSThiraH 06001011c evaMvAdI veditavyaH pANDaveyo 'yam ity uta 06001012a abhijJAnAni sarveSAM saMjJAz cAbharaNAni ca 06001012c yojayAm Asa kauravyo yuddhakAla upasthite 06001013a dRSTvA dhvajAgraM pArthAnAM dhArtarASTro mahAmanAH 06001013c saha sarvair mahIpAlaiH pratyavyUhata pANDavAn 06001014a pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani 06001014c madhye nAgasahasrasya bhrAtRbhiH parivAritam 06001015a dRSTvA duryodhanaM hRSTAH sarve pANDavasainikAH 06001015c dadhmuH sarve mahAzaGkhAn bherIr jaghnuH sahasrazaH 06001016a tataH prahRSTAM svAM senAm abhivIkSyAtha pANDavAH 06001016c babhUvur hRSTamanaso vAsudevaz ca vIryavAn 06001017a tato yodhAn harSayantau vAsudevadhanaMjayau 06001017c dadhmatuH puruSavyAghrau divyau zaGkhau rathe sthitau 06001018a pAJcajanyasya nirghoSaM devadattasya cobhayoH 06001018c zrutvA savAhanA yodhAH zakRnmUtraM prasusruvuH 06001019a yathA siMhasya nadataH svanaM zrutvetare mRgAH 06001019c traseyus tadvad evAsId dhArtarASTrabalaM tadA 06001020a udatiSThad rajo bhaumaM na prAjJAyata kiM cana 06001020c antardhIyata cAdityaH sainyena rajasAvRtaH 06001021a vavarSa cAtra parjanyo mAMsazoNitavRSTimAn 06001021c vyukSan sarvANy anIkAni tad adbhutam ivAbhavat 06001022a vAyus tataH prAdurabhUn nIcaiH zarkarakarSaNaH 06001022c vinighnaMs tAny anIkAni vidhamaMz caiva tad rajaH 06001023a ubhe sene tadA rAjan yuddhAya mudite bhRzam 06001023c kurukSetre sthite yatte sAgarakSubhitopame 06001024a tayos tu senayor AsId adbhutaH sa samAgamaH 06001024c yugAnte samanuprApte dvayoH sAgarayor iva 06001025a zUnyAsIt pRthivI sarvA bAlavRddhAvazeSitA 06001025c tena senAsamUhena samAnItena kauravaiH 06001026a tatas te samayaM cakruH kurupANDavasomakAH 06001026c dharmAMz ca sthApayAm Asur yuddhAnAM bharatarSabha 06001027a nivRtte caiva no yuddhe prItiz ca syAt parasparam 06001027c yathApuraM yathAyogaM na ca syAc chalanaM punaH 06001028a vAcA yuddhe pravRtte no vAcaiva pratiyodhanam 06001028c niSkrAntaH pRtanAmadhyAn na hantavyaH kathaM cana 06001029a rathI ca rathinA yodhyo gajena gajadhUrgataH 06001029c azvenAzvI padAtiz ca padAtenaiva bhArata 06001030a yathAyogaM yathAvIryaM yathotsAhaM yathAvayaH 06001030c samAbhASya prahartavyaM na vizvaste na vihvale 06001031a pareNa saha saMyuktaH pramatto vimukhas tathA 06001031c kSINazastro vivarmA ca na hantavyaH kathaM cana 06001032a na sUteSu na dhuryeSu na ca zastropanAyiSu 06001032c na bherIzaGkhavAdeSu prahartavyaM kathaM cana 06001033a evaM te samayaM kRtvA kurupANDavasomakAH 06001033c vismayaM paramaM jagmuH prekSamANAH parasparam 06001034a nivizya ca mahAtmAnas tatas te puruSarSabhAH 06001034c hRSTarUpAH sumanaso babhUvuH sahasainikAH 06002001 vaizaMpAyana uvAca 06002001a tataH pUrvApare saMdhye samIkSya bhagavAn RSiH 06002001c sarvavedavidAM zreSTho vyAsaH satyavatIsutaH 06002002a bhaviSyati raNe ghore bharatAnAM pitAmahaH 06002002c pratyakSadarzI bhagavAn bhUtabhavyabhaviSyavit 06002003a vaicitravIryaM rAjAnaM sa rahasyaM bravId idam 06002003c zocantam ArtaM dhyAyantaM putrANAm anayaM tadA 06002004 vyAsa uvAca 06002004a rAjan parItakAlAs te putrAz cAnye ca bhUmipAH 06002004c te haniSyanti saMgrAme samAsAdyetaretaram 06002005a teSu kAlaparIteSu vinazyatsu ca bhArata 06002005c kAlaparyAyam AjJAya mA sma zoke manaH kRthAH 06002006a yadi tv icchasi saMgrAme draSTum enaM vizAM pate 06002006c cakSur dadAni te hanta yuddham etan nizAmaya 06002007 dhRtarASTra uvAca 06002007a na rocaye jJAtivadhaM draSTuM brahmarSisattama 06002007c yuddham etat tv azeSeNa zRNuyAM tava tejasA 06002008 vaizaMpAyana uvAca 06002008a tasminn anicchati draSTuM saMgrAmaM zrotum icchati 06002008c varANAm Izvaro dAtA saMjayAya varaM dadau 06002009 vyAsa uvAca 06002009a eSa te saMjayo rAjan yuddham etad vadiSyati 06002009c etasya sarvaM saMgrAme naparokSaM bhaviSyati 06002010a cakSuSA saMjayo rAjan divyenaiSa samanvitaH 06002010c kathayiSyati te yuddhaM sarvajJaz ca bhaviSyati 06002011a prakAzaM vA rahasyaM vA rAtrau vA yadi vA divA 06002011c manasA cintitam api sarvaM vetsyati saMjayaH 06002012a nainaM zastrANi bhetsyanti nainaM bAdhiSyate zramaH 06002012c gAvalgaNir ayaM jIvan yuddhAd asmAd vimokSyate 06002013a ahaM ca kIrtim eteSAM kurUNAM bharatarSabha 06002013c pANDavAnAM ca sarveSAM prathayiSyAmi mA zucaH 06002014a diSTam etat purA caiva nAtra zocitum arhasi 06002014c na caiva zakyaM saMyantuM yato dharmas tato jayaH 06002015 vaizaMpAyana uvAca 06002015a evam uktvA sa bhagavAn kurUNAM prapitAmahaH 06002015c punar eva mahAbAhuM dhRtarASTram uvAca ha 06002016a iha yuddhe mahArAja bhaviSyati mahAn kSayaH 06002016c yathemAni nimittAni bhayAyAdyopalakSaye 06002017a zyenA gRdhrAz ca kAkAz ca kaGkAz ca sahitA balaiH 06002017c saMpatanti vanAnteSu samavAyAMz ca kurvate 06002018a atyugraM ca prapazyanti yuddham Anandino dvijAH 06002018c kravyAdA bhakSayiSyanti mAMsAni gajavAjinAm 06002019a khaTAkhaTeti vAzanto bhairavaM bhayavedinaH 06002019c kahvAH prayAnti madhyena dakSiNAm abhito dizam 06002020a ubhe pUrvApare saMdhye nityaM pazyAmi bhArata 06002020c udayAstamane sUryaM kabandhaiH parivAritam 06002021a zvetalohitaparyantAH kRSNagrIvAH savidyutaH 06002021c trivarNAH parighAH saMdhau bhAnum AvArayanty uta 06002022a jvalitArkendunakSatraM nirvizeSadinakSapam 06002022c ahorAtraM mayA dRSTaM tat kSayAya bhaviSyati 06002023a alakSyaH prabhayA hInaH paurNamAsIM ca kArttikIm 06002023c candro 'bhUd agnivarNaz ca samavarNe nabhastale 06002024a svapsyanti nihatA vIrA bhUmim AvRtya pArthivAH 06002024c rAjAno rAjaputrAz ca zUrAH parighabAhavaH 06002025a antarikSe varAhasya vRSadaMzasya cobhayoH 06002025c praNAdaM yudhyato rAtrau raudraM nityaM pralakSaye 06002026a devatApratimAz cApi kampanti ca hasanti ca 06002026c vamanti rudhiraM cAsyaiH svidyanti prapatanti ca 06002027a anAhatA dundubhayaH praNadanti vizAM pate 06002027c ayuktAz ca pravartante kSatriyANAM mahArathAH 06002028a kokilAH zatapatrAz ca cASA bhAsAH zukAs tathA 06002028c sArasAz ca mayUrAz ca vAco muJcanti dAruNAH 06002029a gRhItazastrAbharaNA varmiNo vAjipRSThagAH 06002029c aruNodayeSu dRzyante zatazaH zalabhavrajAH 06002030a ubhe saMdhye prakAzete dizAM dAhasamanvite 06002030c AsId rudhiravarSaM ca asthivarSaM ca bhArata 06002031a yA caiSA vizrutA rAjaMs trailokye sAdhusaMmatA 06002031c arundhatI tayApy eSa vasiSThaH pRSThataH kRtaH 06002032a rohiNIM pIDayann eSa sthito rAjaJ zanaizcaraH 06002032c vyAvRttaM lakSma somasya bhaviSyati mahad bhayam 06002033a anabhre ca mahAghoraM stanitaM zrUyate 'nizam 06002033c vAhanAnAM ca rudatAM prapatanty azrubindavaH 06003001 vyAsa uvAca 06003001a kharA goSu prajAyante ramante mAtRbhiH sutAH 06003001c anArtavaM puSpaphalaM darzayanti vane drumAH 06003002a garbhiNyo rAjaputryaz ca janayanti vibhISaNAn 06003002c kravyAdAn pakSiNaz caiva gomAyUn aparAn mRgAn 06003003a triviSANAz caturnetrAH paJcapAdA dvimehanAH 06003003c dvizIrSAz ca dvipucchAz ca daMSTriNaH pazavo 'zivAH 06003004a jAyante vivRtAsyAz ca vyAharanto 'zivA giraH 06003004c tripadAH zikhinas tArkSyAz caturdaMSTrA viSANinaH 06003005a tathaivAnyAz ca dRzyante striyaz ca brahmavAdinAm 06003005c vainateyAn mayUrAMz ca janayantyaH pure tava 06003006a govatsaM vaDavA sUte zvA sRgAlaM mahIpate 06003006c krakarAJ zArikAz caiva zukAMz cAzubhavAdinaH 06003007a striyaH kAz cit prajAyante catasraH paJca kanyakAH 06003007c tA jAtamAtrA nRtyanti gAyanti ca hasanti ca 06003008a pRthagjanasya kuDakAH stanapAH stenavezmani 06003008c nRtyanti parigAyanti vedayanto mahad bhayam 06003009a pratimAz cAlikhanty anye sazastrAH kAlacoditAH 06003009c anyonyam abhidhAvanti zizavo daNDapANayaH 06003009e uparundhanti kRtvA ca nagarANi yuyutsavaH 06003010a padmotpalAni vRkSeSu jAyante kumudAni ca 06003010c viSvagvAtAz ca vAnty ugrA rajo na vyupazAmyati 06003011a abhIkSNaM kampate bhUmir arkaM rAhus tathAgrasat 06003011c zveto grahas tathA citrAM samatikramya tiSThati 06003012a abhAvaM hi vizeSeNa kurUNAM pratipazyati 06003012c dhUmaketur mahAghoraH puSyam Akramya tiSThati 06003013a senayor azivaM ghoraM kariSyati mahAgrahaH 06003013c maghAsv aGgArako vakraH zravaNe ca bRhaspatiH 06003014a bhAgyaM nakSatram Akramya sUryaputreNa pIDyate 06003014c zukraH proSThapade pUrve samAruhya vizAM pate 06003014e uttare tu parikramya sahitaH pratyudIkSate 06003015a zyAmo grahaH prajvalitaH sadhUmaH sahapAvakaH 06003015c aindraM tejasvi nakSatraM jyeSThAm Akramya tiSThati 06003016a dhruvaH prajvalito ghoram apasavyaM pravartate 06003016c citrAsvAtyantare caiva dhiSThitaH paruSo grahaH 06003017a vakrAnuvakraM kRtvA ca zravaNe pAvakaprabhaH 06003017c brahmarAziM samAvRtya lohitAGgo vyavasthitaH 06003018a sarvasasyapraticchannA pRthivI phalamAlinI 06003018c paJcazIrSA yavAz caiva zatazIrSAz ca zAlayaH 06003019a pradhAnAH sarvalokasya yAsv Ayattam idaM jagat 06003019c tA gAvaH prasnutA vatsaiH zoNitaM prakSaranty uta 06003020a nizcerur apidhAnebhyaH khaDgAH prajvalitA bhRzam 06003020c vyaktaM pazyanti zastrANi saMgrAmaM samupasthitam 06003021a agnivarNA yathA bhAsaH zastrANAm udakasya ca 06003021c kavacAnAM dhvajAnAM ca bhaviSyati mahAn kSayaH 06003022a dikSu prajvalitAsyAz ca vyAharanti mRgadvijAH 06003022c atyAhitaM darzayanto vedayanti mahad bhayam 06003023a ekapakSAkSicaraNaH zakuniH khacaro nizi 06003023c raudraM vadati saMrabdhaH zoNitaM chardayan muhuH 06003024a grahau tAmrAruNazikhau prajvalantAv iva sthitau 06003024c saptarSINAm udArANAM samavacchAdya vai prabhAm 06003025a saMvatsarasthAyinau ca grahau prajvalitAv ubhau 06003025c vizAkhayoH samIpasthau bRhaspatizanaizcarau 06003026a kRttikAsu grahas tIvro nakSatre prathame jvalan 06003026c vapUMSy apaharan bhAsA dhUmaketur iva sthitaH 06003027a triSu pUrveSu sarveSu nakSatreSu vizAM pate 06003027c budhaH saMpatate 'bhIkSNaM janayan sumahad bhayam 06003028a caturdazIM paJcadazIM bhUtapUrvAM ca SoDazIm 06003028c imAM tu nAbhijAnAmi amAvAsyAM trayodazIm 06003029a candrasUryAv ubhau grastAv ekamAse trayodazIm 06003029c aparvaNi grahAv etau prajAH saMkSapayiSyataH 06003030a rajovRtA dizaH sarvAH pAMsuvarSaiH samantataH 06003030c utpAtameghA raudrAz ca rAtrau varSanti zoNitam 06003031a mAMsavarSaM punas tIvram AsIt kRSNacaturdazIm 06003031c ardharAtre mahAghoram atRpyaMs tatra rAkSasAH 06003032a pratisroto 'vahan nadyaH saritaH zoNitodakAH 06003032c phenAyamAnAH kUpAz ca nardanti vRSabhA iva 06003032e patanty ulkAH sanirghAtAH zuSkAzanivimizritAH 06003033a adya caiva nizAM vyuSTAm udaye bhAnur AhataH 06003033c jvalantIbhir maholkAbhiz caturbhiH sarvatodizam 06003034a Adityam upatiSThadbhis tatra coktaM maharSibhiH 06003034c bhUmipAlasahasrANAM bhUmiH pAsyati zoNitam 06003035a kailAsamandarAbhyAM tu tathA himavato gireH 06003035c sahasrazo mahAzabdaM zikharANi patanti ca 06003036a mahAbhUtA bhUmikampe caturaH sAgarAn pRthak 06003036c velAm udvartayanti sma kSobhayantaH punaH punaH 06003037a vRkSAn unmathya vAnty ugrA vAtAH zarkarakarSiNaH 06003037c patanti caityavRkSAz ca grAmeSu nagareSu ca 06003038a pItalohitanIlaz ca jvalaty agnir huto dvijaiH 06003038c vAmArciH zAvagandhI ca dhUmaprAyaH kharasvanaH 06003038e sparzA gandhA rasAz caiva viparItA mahIpate 06003039a dhUmAyante dhvajA rAjJAM kampamAnA muhur muhuH 06003039c muJcanty aGgAravarSANi bheryo 'tha paTahAs tathA 06003040a prAsAdazikharAgreSu puradvAreSu caiva hi 06003040c gRdhrAH paripatanty ugrA vAmaM maNDalam AzritAH 06003041a pakvApakveti subhRzaM vAvAzyante vayAMsi ca 06003041c nilIyante dhvajAgreSu kSayAya pRthivIkSitAm 06003042a dhyAyantaH prakirantaz ca vAlAn vepathusaMyutAH 06003042c rudanti dInAs turagA mAtaGgAz ca sahasrazaH 06003043a etac chrutvA bhavAn atra prAptakAlaM vyavasyatAm 06003043c yathA lokaH samucchedaM nAyaM gaccheta bhArata 06003044 vaizaMpAyana uvAca 06003044a pitur vaco nizamyaitad dhRtarASTro 'bravId idam 06003044c diSTam etat purA manye bhaviSyati na saMzayaH 06003045a kSatriyAH kSatradharmeNa vadhyante yadi saMyuge 06003045c vIralokaM samAsAdya sukhaM prApsyanti kevalam 06003046a iha kIrtiM pare loke dIrghakAlaM mahat sukham 06003046c prApsyanti puruSavyAghrAH prANAMs tyaktvA mahAhave 06004001 vaizaMpAyana uvAca 06004001a evam ukto munis tattvaM kavIndro rAjasattama 06004001c putreNa dhRtarASTreNa dhyAnam anvagamat param 06004002a punar evAbravId vAkyaM kAlavAdI mahAtapAH 06004002c asaMzayaM pArthivendra kAlaH saMkSipate jagat 06004003a sRjate ca punar lokAn neha vidyati zAzvatam 06004003c jJAtInAM ca kurUNAM ca saMbandhisuhRdAM tathA 06004004a dharmyaM dezaya panthAnaM samartho hy asi vAraNe 06004004c kSudraM jJAtivadhaM prAhur mA kuruSva mamApriyam 06004005a kAlo 'yaM putrarUpeNa tava jAto vizAM pate 06004005c na vadhaH pUjyate vede hitaM naitat kathaM cana 06004006a hanyAt sa eva yo hanyAt kuladharmaM svakAM tanum 06004006c kAlenotpathagantAsi zakye sati yathApathi 06004007a kulasyAsya vinAzAya tathaiva ca mahIkSitAm 06004007c anartho rAjyarUpeNa tyajyatAm asukhAvahaH 06004008a luptaprajJaH pareNAsi dharmaM darzaya vai sutAn 06004008c kiM te rAjyena durdharSa yena prApto 'si kilbiSam 06004009a yazo dharmaM ca kIrtiM ca pAlayan svargam Apsyasi 06004009c labhantAM pANDavA rAjyaM zamaM gacchantu kauravAH 06004010a evaM bruvati viprendre dhRtarASTro 'mbikAsutaH 06004010c AkSipya vAkyaM vAkyajJo vAkpathenApy ayAt punaH 06004011 dhRtarASTra uvAca 06004011a yathA bhavAn veda tathAsmi vettA; bhAvAbhAvau viditau me yathAvat 06004011c svArthe hi saMmuhyati tAta loko; mAM cApi lokAtmakam eva viddhi 06004012a prasAdaye tvAm atulaprabhAvaM; tvaM no gatir darzayitA ca dhIraH 06004012c na cApi te vazagA me maharSe; na kalmaSaM kartum ihArhase mAm 06004013a tvaM hi dharmaH pavitraM ca yazaH kIrtir dhRtiH smRtiH 06004013c kurUNAM pANDavAnAM ca mAnyaz cAsi pitAmahaH 06004014 vyAsa uvAca 06004014a vaicitravIrya nRpate yat te manasi vartate 06004014c abhidhatsva yathAkAmaM chettAsmi tava saMzayam 06004015 dhRtarASTra uvAca 06004015a yAni liGgAni saMgrAme bhavanti vijayiSyatAm 06004015c tAni sarvANi bhagavaJ zrotum icchAmi tattvataH 06004016 vyAsa uvAca 06004016a prasannabhAH pAvaka UrdhvarazmiH; pradakSiNAvartazikho vidhUmaH 06004016c puNyA gandhAz cAhutInAM pravAnti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH 06004017a gambhIraghoSAz ca mahAsvanAz ca; zaGkhA mRdaGgAz ca nadanti yatra 06004017c vizuddharazmis tapanaH zazI ca; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH 06004018a iSTA vAcaH pRSThato vAyasAnAM; saMprasthitAnAM ca gamiSyatAM ca 06004018c ye pRSThatas te tvarayanti rAjan; ye tv agratas te pratiSedhayanti 06004019a kalyANavAcaH zakunA rAjahaMsAH; zukAH krauJcAH zatapatrAz ca yatra 06004019c pradakSiNAz caiva bhavanti saMkhye; dhruvaM jayaM tatra vadanti viprAH 06004020a alaMkAraiH kavacaiH ketubhiz ca; mukhaprasAdair hemavarNaiz ca nqNAm 06004020c bhrAjiSmatI duSpratiprekSaNIyA; yeSAM camUs te vijayanti zatrUn 06004021a hRSTA vAcas tathA sattvaM yodhAnAM yatra bhArata 06004021c na mlAyante srajaz caiva te taranti raNe ripUn 06004022a iSTo vAtaH praviSTasya dakSiNA pravivikSataH 06004022c pazcAt saMsAdhayaty arthaM purastAt pratiSedhate 06004023a zabdarUparasasparzagandhAz cAviSkRtAH zubhAH 06004023c sadA yodhAz ca hRSTAz ca yeSAM teSAM dhruvaM jayaH 06004024a anv eva vAyavo vAnti tathAbhrANi vayAMsi ca 06004024c anuplavante meghAz ca tathaivendradhanUMSi ca 06004025a etAni jayamAnAnAM lakSaNAni vizAM pate 06004025c bhavanti viparItAni mumUrSUNAM janAdhipa 06004026a alpAyAM vA mahatyAM vA senAyAm iti nizcitam 06004026c harSo yodhagaNasyaikaM jayalakSaNam ucyate 06004027a eko dIrNo dArayati senAM sumahatIm api 06004027c taM dIrNam anudIryante yodhAH zUratamA api 06004028a durnivAratamA caiva prabhagnA mahatI camUH 06004028c apAm iva mahAvegas trastA mRgagaNA iva 06004029a naiva zakyA samAdhAtuM saMnipAte mahAcamUH 06004029c dIrNA ity eva dIryante yodhAH zUratamA api 06004029e bhItAn bhagnAMz ca saMprekSya bhayaM bhUyo vivardhate 06004030a prabhagnA sahasA rAjan dizo vibhrAmitA paraiH 06004030c naiva sthApayituM zakyA zUrair api mahAcamUH 06004031a saMbhRtya mahatIM senAM caturaGgAM mahIpatiH 06004031c upAyapUrvaM medhAvI yateta satatotthitaH 06004032a upAyavijayaM zreSTham Ahur bhedena madhyamam 06004032c jaghanya eSa vijayo yo yuddhena vizAM pate 06004032e mahAdoSaH saMnipAtas tato vyaGgaH sa ucyate 06004033a parasparajJAH saMhRSTA vyavadhUtAH sunizcitAH 06004033c paJcAzad api ye zUrA mathnanti mahatIM camUm 06004033e atha vA paJca SaT sapta vijayanty anivartinaH 06004034a na vainateyo garuDaH prazaMsati mahAjanam 06004034c dRSTvA suparNopacitiM mahatIm api bhArata 06004035a na bAhulyena senAyA jayo bhavati bhArata 06004035c adhruvo hi jayo nAma daivaM cAtra parAyaNam 06004035e jayanto hy api saMgrAme kSayavanto bhavanty uta 06005001 vaizaMpAyana uvAca 06005001a evam uktvA yayau vyAso dhRtarASTrAya dhImate 06005001c dhRtarASTro 'pi tac chrutvA dhyAnam evAnvapadyata 06005002a sa muhUrtam iva dhyAtvA viniHzvasya muhur muhuH 06005002c saMjayaM saMzitAtmAnam apRcchad bharatarSabha 06005003a saMjayeme mahIpAlAH zUrA yuddhAbhinandinaH 06005003c anyonyam abhinighnanti zastrair uccAvacair api 06005004a pArthivAH pRthivIhetoH samabhityaktajIvitAH 06005004c na ca zAmyanti nighnanto vardhayanto yamakSayam 06005005a bhaumam aizvaryam icchanto na mRSyante parasparam 06005005c manye bahuguNA bhUmis tan mamAcakSva saMjaya 06005006a bahUni ca sahasrANi prayutAny arbudAni ca 06005006c koTyaz ca lokavIrANAM sametAH kurujAGgale 06005007a dezAnAM ca parImANaM nagarANAM ca saMjaya 06005007c zrotum icchAmi tattvena yata ete samAgatAH 06005008a divyabuddhipradIpena yuktas tvaM jJAnacakSuSA 06005008c prasAdAt tasya viprarSer vyAsasyAmitatejasaH 06005009 saMjaya uvAca 06005009a yathAprajJaM mahAprAjJa bhaumAn vakSyAmi te guNAn 06005009c zAstracakSur avekSasva namas te bharatarSabha 06005010a dvividhAnIha bhUtAni trasAni sthAvarANi ca 06005010c trasAnAM trividhA yonir aNDasvedajarAyujAH 06005011a trasAnAM khalu sarveSAM zreSThA rAjaJ jarAyujAH 06005011c jarAyujAnAM pravarA mAnavAH pazavaz ca ye 06005012a nAnArUpANi bibhrANAs teSAM bhedAz caturdaza 06005012c araNyavAsinaH sapta saptaiSAM grAmavAsinaH 06005013a siMhavyAghravarAhAz ca mahiSA vAraNAs tathA 06005013c RkSAz ca vAnarAz caiva saptAraNyAH smRtA nRpa 06005014a gaur ajo manujo meSo vAjyazvataragardabhAH 06005014c ete grAmyAH samAkhyAtAH pazavaH sapta sAdhubhiH 06005015a ete vai pazavo rAjan grAmyAraNyAz caturdaza 06005015c vedoktAH pRthivIpAla yeSu yajJAH pratiSThitAH 06005016a grAmyANAM puruSaH zreSThaH siMhaz cAraNyavAsinAm 06005016c sarveSAm eva bhUtAnAm anyonyenAbhijIvanam 06005017a udbhijjAH sthAvarAH proktAs teSAM paJcaiva jAtayaH 06005017c vRkSagulmalatAvallyas tvaksArAs tRNajAtayaH 06005018a eSAM viMzatir ekonA mahAbhUteSu paJcasu 06005018c caturviMzatir uddiSTA gAyatrI lokasaMmatA 06005019a ya etAM veda gAyatrIM puNyAM sarvaguNAnvitAm 06005019c tattvena bharatazreSTha sa lokAn na praNazyati 06005020a bhUmau hi jAyate sarvaM bhUmau sarvaM praNazyati 06005020c bhUmiH pratiSThA bhUtAnAM bhUmir eva parAyaNam 06005021a yasya bhUmis tasya sarvaM jagat sthAvarajaGgamam 06005021c tatrAbhigRddhA rAjAno vinighnantItaretaram 06006001 dhRtarASTra uvAca 06006001a nadInAM parvatAnAM ca nAmadheyAni saMjaya 06006001c tathA janapadAnAM ca ye cAnye bhUmim AzritAH 06006002a pramANaM ca pramANajJa pRthivyA api sarvazaH 06006002c nikhilena samAcakSva kAnanAni ca saMjaya 06006003 saMjaya uvAca 06006003a paJcemAni mahArAja mahAbhUtAni saMgrahAt 06006003c jagat sthitAni sarvANi samAny Ahur manISiNaH 06006004a bhUmir Apas tathA vAyur agnir AkAzam eva ca 06006004c guNottarANi sarvANi teSAM bhUmiH pradhAnataH 06006005a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhaz ca paJcamaH 06006005c bhUmer ete guNAH proktA RSibhis tattvavedibhiH 06006006a catvAro 'psu guNA rAjan gandhas tatra na vidyate 06006006c zabdaH sparzaz ca rUpaM ca tejaso 'tha guNAs trayaH 06006006e zabdaH sparzaz ca vAyos tu AkAze zabda eva ca 06006007a ete paJca guNA rAjan mahAbhUteSu paJcasu 06006007c vartante sarvalokeSu yeSu lokAH pratiSThitAH 06006008a anyonyaM nAbhivartante sAmyaM bhavati vai yadA 06006008c yadA tu viSamIbhAvam Avizanti parasparam 06006008e tadA dehair dehavanto vyatirohanti nAnyathA 06006009a AnupUrvyAd vinazyanti jAyante cAnupUrvazaH 06006009c sarvANy aparimeyAni tad eSAM rUpam aizvaram 06006010a tatra tatra hi dRzyante dhAtavaH pAJcabhautikAH 06006010c teSAM manuSyAs tarkeNa pramANAni pracakSate 06006011a acintyAH khalu ye bhAvA na tAMs tarkeNa sAdhayet 06006011c prakRtibhyaH paraM yat tu tad acintyasya lakSaNam 06006012a sudarzanaM pravakSyAmi dvIpaM te kurunandana 06006012c parimaNDalo mahArAja dvIpo 'sau cakrasaMsthitaH 06006013a nadIjalapraticchannaH parvataiz cAbhrasaMnibhaiH 06006013c puraiz ca vividhAkArai ramyair janapadais tathA 06006014a vRkSaiH puSpaphalopetaiH saMpannadhanadhAnyavAn 06006014c lAvaNena samudreNa samantAt parivAritaH 06006015a yathA ca puruSaH pazyed Adarze mukham AtmanaH 06006015c evaM sudarzanadvIpo dRzyate candramaNDale 06006016a dvir aMze pippalas tatra dvir aMze ca zazo mahAn 06006016c sarvauSadhisamAvApaiH sarvataH paribRMhitaH 06006016e Apas tato 'nyA vijJeyA eSa saMkSepa ucyate 06007001 dhRtarASTra uvAca 06007001a ukto dvIpasya saMkSepo vistaraM brUhi saMjaya 06007001c yAvad bhUmyavakAzo 'yaM dRzyate zazalakSaNe 06007001e tasya pramANaM prabrUhi tato vakSyasi pippalam 06007002 vaizaMpAyana uvAca 06007002a evam uktaH sa rAjJA tu saMjayo vAkyam abravIt 06007002c prAgAyatA mahArAja SaD ete ratnaparvatAH 06007002e avagADhA hy ubhayataH samudrau pUrvapazcimau 06007003a himavAn hemakUTaz ca niSadhaz ca nagottamaH 06007003c nIlaz ca vaiDUryamayaH zvetaz ca rajataprabhaH 06007003e sarvadhAtuvinaddhaz ca zRGgavAn nAma parvataH 06007004a ete vai parvatA rAjan siddhacAraNasevitAH 06007004c teSAm antaraviSkambho yojanAni sahasrazaH 06007005a tatra puNyA janapadAs tAni varSANi bhArata 06007005c vasanti teSu sattvAni nAnAjAtIni sarvazaH 06007006a idaM tu bhArataM varSaM tato haimavataM param 06007006c hemakUTAt paraM caiva harivarSaM pracakSate 06007007a dakSiNena tu nIlasya niSadhasyottareNa ca 06007007c prAgAyato mahArAja mAlyavAn nAma parvataH 06007008a tataH paraM mAlyavataH parvato gandhamAdanaH 06007008c parimaNDalas tayor madhye meruH kanakaparvataH 06007009a AdityataruNAbhAso vidhUma iva pAvakaH 06007009c yojanAnAM sahasrANi SoDazAdhaH kila smRtaH 06007010a uccaiz ca caturAzItir yojanAnAM mahIpate 06007010c Urdhvam antaz ca tiryak ca lokAn AvRtya tiSThati 06007011a tasya pArzve tv ime dvIpAz catvAraH saMsthitAH prabho 06007011c bhadrAzvaH ketumAlaz ca jambUdvIpaz ca bhArata 06007011e uttarAz caiva kuravaH kRtapuNyapratizrayAH 06007012a vihagaH sumukho yatra suparNasyAtmajaH kila 06007012c sa vai vicintayAm Asa sauvarNAn prekSya vAyasAn 06007013a merur uttamamadhyAnAm adhamAnAM ca pakSiNAm 06007013c avizeSakaro yasmAt tasmAd enaM tyajAmy aham 06007014a tam Adityo 'nuparyeti satataM jyotiSAM patiH 06007014c candramAz ca sanakSatro vAyuz caiva pradakSiNam 06007015a sa parvato mahArAja divyapuSpaphalAnvitaH 06007015c bhavanair AvRtaH sarvair jAmbUnadamayaiH zubhaiH 06007016a tatra devagaNA rAjan gandharvAsurarAkSasAH 06007016c apsarogaNasaMyuktAH zaile krIDanti nityazaH 06007017a tatra brahmA ca rudraz ca zakraz cApi surezvaraH 06007017c sametya vividhair yajJair yajante 'nekadakSiNaiH 06007018a tumburur nAradaz caiva vizvAvasur hahA huhUH 06007018c abhigamyAmarazreSThAH stavai stunvanti cAbhibho 06007019a saptarSayo mahAtmAnaH kazyapaz ca prajApatiH 06007019c tatra gacchanti bhadraM te sadA parvaNi parvaNi 06007020a tasyaiva mUrdhany uzanAH kAvyo daityair mahIpate 06007020c tasya hImAni ratnAni tasyeme ratnaparvatAH 06007021a tasmAt kubero bhagavAMz caturthaM bhAgam aznute 06007021c tataH kalAMzaM vittasya manuSyebhyaH prayacchati 06007022a pArzve tasyottare divyaM sarvartukusumaM zivam 06007022c karNikAravanaM ramyaM zilAjAlasamudgatam 06007023a tatra sAkSAt pazupatir divyair bhUtaiH samAvRtaH 06007023c umAsahAyo bhagavAn ramate bhUtabhAvanaH 06007024a karNikAramayIM mAlAM bibhrat pAdAvalambinIm 06007024c tribhir netraiH kRtoddyotas tribhiH sUryair ivoditaiH 06007025a tam ugratapasaH siddhAH suvratAH satyavAdinaH 06007025c pazyanti na hi durvRttaiH zakyo draSTuM mahezvaraH 06007026a tasya zailasya zikharAt kSIradhArA narezvara 06007026c triMzad bAhuparigrAhyA bhImanirghAtanisvanA 06007027a puNyA puNyatamair juSTA gaGgA bhAgIrathI zubhA 06007027c pataty ajasravegena hrade cAndramase zubhe 06007027e tayA hy utpAditaH puNyaH sa hradaH sAgaropamaH 06007028a tAM dhArayAm Asa purA durdharAM parvatair api 06007028c zataM varSasahasrANAM zirasA vai mahezvaraH 06007029a meros tu pazcime pArzve ketumAlo mahIpate 06007029c jambUSaNDaz ca tatraiva sumahAn nandanopamaH 06007030a Ayur daza sahasrANi varSANAM tatra bhArata 06007030c suvarNavarNAz ca narAH striyaz cApsarasopamAH 06007031a anAmayA vItazokA nityaM muditamAnasAH 06007031c jAyante mAnavAs tatra niSTaptakanakaprabhAH 06007032a gandhamAdanazRGgeSu kuberaH saha rAkSasaiH 06007032c saMvRto 'psarasAM saMghair modate guhyakAdhipaH 06007033a gandhamAdanapAdeSu pareSv aparagaNDikAH 06007033c ekAdaza sahasrANi varSANAM paramAyuSaH 06007034a tatra kRSNA narA rAjaMs tejoyuktA mahAbalAH 06007034c striyaz cotpalapatrAbhAH sarvAH supriyadarzanAH 06007035a nIlAt parataraM zvetaM zvetAd dhairaNyakaM param 06007035c varSam airAvataM nAma tataH zRGgavataH param 06007036a dhanuHsaMsthe mahArAja dve varSe dakSiNottare 06007036c ilAvRtaM madhyamaM tu paJca varSANi caiva ha 06007037a uttarottaram etebhyo varSam udricyate guNaiH 06007037c AyuSpramANam ArogyaM dharmataH kAmato 'rthataH 06007038a samanvitAni bhUtAni teSu varSeSu bhArata 06007038c evam eSA mahArAja parvataiH pRthivI citA 06007039a hemakUTas tu sumahAn kailAso nAma parvataH 06007039c yatra vaizravaNo rAjA guhyakaiH saha modate 06007040a asty uttareNa kailAsaM mainAkaM parvataM prati 06007040c hiraNyazRGgaH sumahAn divyo maNimayo giriH 06007041a tasya pArzve mahad divyaM zubhaM kAJcanavAlukam 06007041c ramyaM bindusaro nAma yatra rAjA bhagIrathaH 06007041e dRSTvA bhAgIrathIM gaGgAm uvAsa bahulAH samAH 06007042a yUpA maNimayAs tatra cityAz cApi hiraNmayAH 06007042c tatreSTvA tu gataH siddhiM sahasrAkSo mahAyazAH 06007043a sRSTvA bhUtapatir yatra sarvalokAn sanAtanaH 06007043c upAsyate tigmatejA vRto bhUtaiH samAgataiH 06007043e naranArAyaNau brahmA manuH sthANuz ca paJcamaH 06007044a tatra tripathagA devI prathamaM tu pratiSThitA 06007044c brahmalokAd apakrAntA saptadhA pratipadyate 06007045a vasvokasArA nalinI pAvanA ca sarasvatI 06007045c jambUnadI ca sItA ca gaGgA sindhuz ca saptamI 06007046a acintyA divyasaMkalpA prabhor eSaiva saMvidhiH 06007046c upAsate yatra satraM sahasrayugaparyaye 06007047a dRzyAdRzyA ca bhavati tatra tatra sarasvatI 06007047c etA divyAH sapta gaGgAs triSu lokeSu vizrutAH 06007048a rakSAMsi vai himavati hemakUTe tu guhyakAH 06007048c sarpA nAgAz ca niSadhe gokarNe ca tapodhanAH 06007049a devAsurANAM ca gRhaM zvetaH parvata ucyate 06007049c gandharvA niSadhe zaile nIle brahmarSayo nRpa 06007049e zRGgavAMs tu mahArAja pitqNAM pratisaMcaraH 06007050a ity etAni mahArAja sapta varSANi bhAgazaH 06007050c bhUtAny upaniviSTAni gatimanti dhruvANi ca 06007051a teSAm Rddhir bahuvidhA dRzyate daivamAnuSI 06007051c azakyA parisaMkhyAtuM zraddheyA tu bubhUSatA 06007052a yAM tu pRcchasi mA rAjan divyAm etAM zazAkRtim 06007052c pArzve zazasya dve varSe ubhaye dakSiNottare 06007052e karNau tu nAgadvIpaM ca kazyapadvIpam eva ca 06007053a tAmravarNaH ziro rAjaJ zrImAn malayaparvataH 06007053c etad dvitIyaM dvIpasya dRzyate zazasaMsthitam 06008001 dhRtarASTra uvAca 06008001a meror athottaraM pArzvaM pUrvaM cAcakSva saMjaya 06008001c nikhilena mahAbuddhe mAlyavantaM ca parvatam 06008002 saMjaya uvAca 06008002a dakSiNena tu nIlasya meroH pArzve tathottare 06008002c uttarAH kuravo rAjan puNyAH siddhaniSevitAH 06008003a tatra vRkSA madhuphalA nityapuSpaphalopagAH 06008003c puSpANi ca sugandhIni rasavanti phalAni ca 06008004a sarvakAmaphalAs tatra ke cid vRkSA janAdhipa 06008004c apare kSIriNo nAma vRkSAs tatra narAdhipa 06008005a ye kSaranti sadA kSIraM SaDrasaM hy amRtopamam 06008005c vastrANi ca prasUyante phaleSv AbharaNAni ca 06008006a sarvA maNimayI bhUmiH sUkSmakAJcanavAlukA 06008006c sarvatra sukhasaMsparzA niSpaGkA ca janAdhipa 06008007a devalokacyutAH sarve jAyante tatra mAnavAH 06008007c tulyarUpaguNopetAH sameSu viSameSu ca 06008008a mithunAni ca jAyante striyaz cApsarasopamAH 06008008c teSAM te kSIriNAM kSIraM pibanty amRtasaMnibham 06008009a mithunaM jAyamAnaM vai samaM tac ca pravardhate 06008009c tulyarUpaguNopetaM samaveSaM tathaiva ca 06008009e ekaikam anuraktaM ca cakravAkasamaM vibho 06008010a nirAmayA vItazokA nityaM muditamAnasAH 06008010c daza varSasahasrANi daza varSazatAni ca 06008010e jIvanti te mahArAja na cAnyonyaM jahaty uta 06008011a bhAruNDA nAma zakunAs tIkSNatuNDA mahAbalAH 06008011c te nirharanti hi mRtAn darISu prakSipanti ca 06008012a uttarAH kuravo rAjan vyAkhyAtAs te samAsataH 06008012c meroH pArzvam ahaM pUrvaM vakSyAmy atha yathAtatham 06008013a tasya pUrvAbhiSekas tu bhadrAzvasya vizAM pate 06008013c bhadrasAlavanaM yatra kAlAmraz ca mahAdrumaH 06008014a kAlAmraz ca mahArAja nityapuSpaphalaH zubhaH 06008014c dvIpaz ca yojanotsedhaH siddhacAraNasevitaH 06008015a tatra te puruSAH zvetAs tejoyuktA mahAbalAH 06008015c striyaH kumudavarNAz ca sundaryaH priyadarzanAH 06008016a candraprabhAz candravarNAH pUrNacandranibhAnanAH 06008016c candrazItalagAtryaz ca nRttagItavizAradAH 06008017a daza varSasahasrANi tatrAyur bharatarSabha 06008017c kAlAmrarasapItAs te nityaM saMsthitayauvanAH 06008018a dakSiNena tu nIlasya niSadhasyottareNa tu 06008018c sudarzano nAma mahAJ jambUvRkSaH sanAtanaH 06008019a sarvakAmaphalaH puNyaH siddhacAraNasevitaH 06008019c tasya nAmnA samAkhyAto jambUdvIpaH sanAtanaH 06008020a yojanAnAM sahasraM ca zataM ca bharatarSabha 06008020c utsedho vRkSarAjasya divaspRG manujezvara 06008021a aratnInAM sahasraM ca zatAni daza paJca ca 06008021c pariNAhas tu vRkSasya phalAnAM rasabhedinAm 06008022a patamAnAni tAny urvyAM kurvanti vipulaM svanam 06008022c muJcanti ca rasaM rAjaMs tasmin rajatasaMnibham 06008023a tasyA jambvAH phalaraso nadI bhUtvA janAdhipa 06008023c meruM pradakSiNaM kRtvA saMprayAty uttarAn kurUn 06008024a pibanti tad rasaM hRSTA janA nityaM janAdhipa 06008024c tasmin phalarase pIte na jarA bAdhate ca tAn 06008025a tatra jAmbUnadaM nAma kanakaM devabhUSaNam 06008025c taruNAdityavarNAz ca jAyante tatra mAnavAH 06008026a tathA mAlyavataH zRGge dIpyate tatra havyavAT 06008026c nAmnA saMvartako nAma kAlAgnir bharatarSabha 06008027a tathA mAlyavataH zRGge pUrve pUrvAntagaNDikA 06008027c yojanAnAM sahasrANi paJcAzan mAlyavAn sthitaH 06008028a mahArajatasaMkAzA jAyante tatra mAnavAH 06008028c brahmalokAc cyutAH sarve sarve ca brahmavAdinaH 06008029a tapas tu tapyamAnAs te bhavanti hy UrdhvaretasaH 06008029c rakSaNArthaM tu bhUtAnAM pravizanti divAkaram 06008030a SaSTis tAni sahasrANi SaSTir eva zatAni ca 06008030c aruNasyAgrato yAnti parivArya divAkaram 06008031a SaSTiM varSasahasrANi SaSTim eva zatAni ca 06008031c AdityatApataptAs te vizanti zazimaNDalam 06009001 dhRtarASTra uvAca 06009001a varSANAM caiva nAmAni parvatAnAM ca saMjaya 06009001c AcakSva me yathAtattvaM ye ca parvatavAsinaH 06009002 saMjaya uvAca 06009002a dakSiNena tu zvetasya nIlasyaivottareNa tu 06009002c varSaM ramaNakaM nAma jAyante tatra mAnavAH 06009003a zuklAbhijanasaMpannAH sarve supriyadarzanAH 06009003c ratipradhAnAz ca tathA jAyante tatra mAnavAH 06009004a daza varSasahasrANi zatAni daza paJca ca 06009004c jIvanti te mahArAja nityaM muditamAnasAH 06009005a dakSiNe zRGgiNaz caiva zvetasyAthottareNa ca 06009005c varSaM hairaNvataM nAma yatra hairaNvatI nadI 06009006a yakSAnugA mahArAja dhaninaH priyadarzanAH 06009006c mahAbalAs tatra sadA rAjan muditamAnasAH 06009007a ekAdaza sahasrANi varSANAM te janAdhipa 06009007c AyuSpramANaM jIvanti zatAni daza paJca ca 06009008a zRGgANi vai zRGgavatas trINy eva manujAdhipa 06009008c ekaM maNimayaM tatra tathaikaM raukmam adbhutam 06009009a sarvaratnamayaM caikaM bhavanair upazobhitam 06009009c tatra svayaMprabhA devI nityaM vasati zANDilI 06009010a uttareNa tu zRGgasya samudrAnte janAdhipa 06009010c varSam airAvataM nAma tasmAc chRGgavataH param 06009011a na tatra sUryas tapati na te jIryanti mAnavAH 06009011c candramAz ca sanakSatro jyotir bhUta ivAvRtaH 06009012a padmaprabhAH padmavarNAH padmapatranibhekSaNAH 06009012c padmapatrasugandhAz ca jAyante tatra mAnavAH 06009013a aniSpandAH sugandhAz ca nirAhArA jitendriyAH 06009013c devalokacyutAH sarve tathA virajaso nRpa 06009014a trayodaza sahasrANi varSANAM te janAdhipa 06009014c AyuSpramANaM jIvanti narA bharatasattama 06009015a kSIrodasya samudrasya tathaivottarataH prabhuH 06009015c harir vasati vaikuNThaH zakaTe kanakAtmake 06009016a aSTacakraM hi tad yAnaM bhUtayuktaM manojavam 06009016c agnivarNaM mahAvegaM jAmbUnadapariSkRtam 06009017a sa prabhuH sarvabhUtAnAM vibhuz ca bharatarSabha 06009017c saMkSepo vistaraz caiva kartA kArayitA ca saH 06009018a pRthivy Apas tathAkAzaM vAyus tejaz ca pArthiva 06009018c sa yajJaH sarvabhUtAnAm AsyaM tasya hutAzanaH 06009019 vaizaMpAyana uvAca 06009019a evam uktaH saMjayena dhRtarASTro mahAmanAH 06009019c dhyAnam anvagamad rAjA putrAn prati janAdhipa 06009020a sa vicintya mahArAja punar evAbravId vacaH 06009020c asaMzayaM sUtaputra kAlaH saMkSipate jagat 06009020e sRjate ca punaH sarvaM neha vidyati zAzvatam 06009021a naro nArAyaNaz caiva sarvajJaH sarvabhUtabhRt 06009021c devA vaikuNTha ity Ahur vedA viSNur iti prabhum 06010001 dhRtarASTra uvAca 06010001a yad idaM bhArataM varSaM yatredaM mUrchitaM balam 06010001c yatrAtimAtraM lubdho 'yaM putro duryodhano mama 06010002a yatra gRddhAH pANDusutA yatra me sajjate manaH 06010002c etan me tattvam AcakSva kuzalo hy asi saMjaya 06010003 saMjaya uvAca 06010003a na tatra pANDavA gRddhAH zRNu rAjan vaco mama 06010003c gRddho duryodhanas tatra zakuniz cApi saubalaH 06010004a apare kSatriyAz cApi nAnAjanapadezvarAH 06010004c ye gRddhA bhArate varSe na mRSyanti parasparam 06010005a atra te varNayiSyAmi varSaM bhArata bhAratam 06010005c priyam indrasya devasya manor vaivasvatasya ca 06010006a pRthoz ca rAjan vainyasya tathekSvAkor mahAtmanaH 06010006c yayAter ambarISasya mAndhAtur nahuSasya ca 06010007a tathaiva mucukundasya ziber auzInarasya ca 06010007c RSabhasya tathailasya nRgasya nRpates tathA 06010008a anyeSAM ca mahArAja kSatriyANAM balIyasAm 06010008c sarveSAm eva rAjendra priyaM bhArata bhAratam 06010009a tat te varSaM pravakSyAmi yathAzrutam ariMdama 06010009c zRNu me gadato rAjan yan mAM tvaM paripRcchasi 06010010a mahendro malayaH sahyaH zuktimAn RkSavAn api 06010010c vindhyaz ca pAriyAtraz ca saptaite kulaparvatAH 06010011a teSAM sahasrazo rAjan parvatAs tu samIpataH 06010011c abhijJAtAH sAravanto vipulAz citrasAnavaH 06010012a anye tato 'parijJAtA hrasvA hrasvopajIvinaH 06010012c AryA mlecchAz ca kauravya tair mizrAH puruSA vibho 06010013a nadIH pibanti bahulA gaGgAM sindhuM sarasvatIm 06010013c godAvarIM narmadAM ca bAhudAM ca mahAnadIm 06010014a zatadruM candrabhAgAM ca yamunAM ca mahAnadIm 06010014c dRSadvatIM vipAzAM ca vipApAM sthUlavAlukAm 06010015a nadIM vetravatIM caiva kRSNaveNAM ca nimnagAm 06010015c irAvatIM vitastAM ca payoSNIM devikAm api 06010016a vedasmRtiM vetasinIM tridivAm iSkumAlinIm 06010016c karISiNIM citravahAM citrasenAM ca nimnagAm 06010017a gomatIM dhUtapApAM ca vandanAM ca mahAnadIm 06010017c kauzikIM tridivAM kRtyAM vicitrAM lohatAriNIm 06010018a rathasthAM zatakumbhAM ca sarayUM ca narezvara 06010018c carmaNvatIM vetravatIM hastisomAM dizaM tathA 06010019a zatAvarIM payoSNIM ca parAM bhaimarathIM tathA 06010019c kAverIM culukAM cApi vApIM zatabalAm api 06010020a nicIrAM mahitAM cApi suprayogAM narAdhipa 06010020c pavitrAM kuNDalAM sindhuM vAjinIM puramAlinIm 06010021a pUrvAbhirAmAM vIrAM ca bhImAm oghavatIM tathA 06010021c palAzinIM pApaharAM mahendrAM pippalAvatIm 06010022a pAriSeNAm asiknIM ca saralAM bhAramardinIm 06010022c puruhIM pravarAM menAM moghAM ghRtavatIM tathA 06010023a dhUmatyAm atikRSNAM ca sUcIM chAvIM ca kaurava 06010023c sadAnIrAm adhRSyAM ca kuzadhArAM mahAnadIm 06010024a zazikAntAM zivAM caiva tathA vIravatIm api 06010024c vAstuM suvAstuM gaurIM ca kampanAM sahiraNvatIm 06010025a hiraNvatIM citravatIM citrasenAM ca nimnagAm 06010025c rathacitrAM jyotirathAM vizvAmitrAM kapiJjalAm 06010026a upendrAM bahulAM caiva kucarAm ambuvAhinIm 06010026c vainandIM piJjalAM veNNAM tuGgaveNAM mahAnadIm 06010027a vidizAM kRSNaveNNAM ca tAmrAM ca kapilAm api 06010027c zaluM suvAmAM vedAzvAM harisrAvAM mahApagAm 06010028a zIghrAM ca picchilAM caiva bhAradvAjIM ca nimnagAm 06010028c kauzikIM nimnagAM zoNAM bAhudAm atha candanAm 06010029a durgAm antaHzilAM caiva brahmamedhyAM bRhadvatIm 06010029c carakSAM mahirohIM ca tathA jambunadIm api 06010030a sunasAM tamasAM dAsIM trasAm anyAM varANasIm 06010030c loloddhRtakarAM caiva pUrNAzAM ca mahAnadIm 06010031a mAnavIM vRSabhAM caiva mahAnadyo janAdhipa 06010031c sadAnirAmayAM vRtyAM mandagAM mandavAhinIm 06010032a brahmANIM ca mahAgaurIM durgAm api ca bhArata 06010032c citropalAM citrabarhAM maJjuM makaravAhinIm 06010033a mandAkinIM vaitaraNIM kokAM caiva mahAnadIm 06010033c zuktimatIm araNyAM ca puSpaveNyutpalAvatIm 06010034a lohityAM karatoyAM ca tathaiva vRSabhaGginIm 06010034c kumArIm RSikulyAM ca brahmakulyAM ca bhArata 06010035a sarasvatIH supuNyAz ca sarvA gaGgAz ca mAriSa 06010035c vizvasya mAtaraH sarvAH sarvAz caiva mahAbalAH 06010036a tathA nadyas tv aprakAzAH zatazo 'tha sahasrazaH 06010036c ity etAH sarito rAjan samAkhyAtA yathAsmRti 06010037a ata UrdhvaM janapadAn nibodha gadato mama 06010037c tatreme kurupAJcAlAH zAlvamAdreyajAGgalAH 06010038a zUrasenAH kaliGgAz ca bodhA maukAs tathaiva ca 06010038c matsyAH sukuTyaH saubalyAH kuntalAH kAzikozalAH 06010039a cedivatsAH karUSAz ca bhojAH sindhupulindakAH 06010039c uttamaujA dazArNAz ca mekalAz cotkalaiH saha 06010040a pAJcAlAH kauzijAz caiva ekapRSThA yugaMdharAH 06010040c saudhA madrA bhujiGgAz ca kAzayo 'parakAzayaH 06010041a jaTharAH kukkuzAz caiva sudAzArNAz ca bhArata 06010041c kuntayo 'vantayaz caiva tathaivAparakuntayaH 06010042a govindA mandakAH SaNDA vidarbhAnUpavAsikAH 06010042c azmakAH pAMsurASTrAz ca goparASTrAH panItakAH 06010043a AdirASTrAH sukuTTAz ca balirASTraM ca kevalam 06010043c vAnarAsyAH pravAhAz ca vakrA vakrabhayAH zakAH 06010044a videhakA mAgadhAz ca suhmAz ca vijayAs tathA 06010044c aGgA vaGgAH kaliGgAz ca yakRllomAna eva ca 06010045a mallAH sudeSNAH prAhUtAs tathA mAhiSakArSikAH 06010045c vAhIkA vATadhAnAz ca AbhIrAH kAlatoyakAH 06010046a aparandhrAz ca zUdrAz ca pahlavAz carmakhaNDikAH 06010046c aTavIzabarAz caiva marubhaumAz ca mAriSa 06010047a upAvRzcAnupAvRzcasurASTrAH kekayAs tathA 06010047c kuTTAparAntA dvaidheyAH kAkSAH sAmudraniSkuTAH 06010048a andhrAz ca bahavo rAjann antargiryAs tathaiva ca 06010048c bahirgiryAGgamaladA mAgadhA mAnavarjakAH 06010049a mahyuttarAH prAvRSeyA bhArgavAz ca janAdhipa 06010049c puNDrA bhArgAH kirAtAz ca sudoSNAH pramudAs tathA 06010050a zakA niSAdA niSadhAs tathaivAnartanairRtAH 06010050c dugUlAH pratimatsyAz ca kuzalAH kunaTAs tathA 06010051a tIragrAhAs taratoyA rAjikA rasyakAgaNAH 06010051c tilakAH pArasIkAz ca madhumantaH prakutsakAH 06010052a kAzmIrAH sindhusauvIrA gAndhArA darzakAs tathA 06010052c abhIsArA kulUtAz ca zaivalA bAhlikAs tathA 06010053a darvIkAH sakacA darvA vAtajAmarathoragAH 06010053c bahuvAdyAz ca kauravya sudAmAnaH sumallikAH 06010054a vadhrAH karISakAz cApi kulindopatyakAs tathA 06010054c vanAyavo dazApArzvA romANaH kuzabindavaH 06010055a kacchA gopAlakacchAz ca lAGgalAH paravallakAH 06010055c kirAtA barbarAH siddhA videhAs tAmraliGgakAH 06010056a oSTrAH puNDrAH sasairandhrAH pArvatIyAz ca mAriSa 06010056c athApare janapadA dakSiNA bharatarSabha 06010057a draviDAH keralAH prAcyA bhUSikA vanavAsinaH 06010057c unnatyakA mAhiSakA vikalpA mUSakAs tathA 06010058a karNikAH kuntikAz caiva saudbhidA nalakAlakAH 06010058c kaukuTTakAs tathA colAH koGkaNA mAlavANakAH 06010059a samaGgAH kopanAz caiva kukurAGgadamAriSAH 06010059c dhvajiny utsavasaMketAs trigartAH sarvasenayaH 06010060a tryaGgAH kekarakAH proSThAH parasaMcarakAs tathA 06010060c tathaiva vindhyapulakAH pulindAH kalkalaiH saha 06010061a mAlakA mallakAz caiva tathaivAparavartakAH 06010061c kulindAH kulakAz caiva karaNThAH kurakAs tathA 06010062a mUSakA stanabAlAz ca satiyaH pattipaJjakAH 06010062c AdidAyAH sirAlAz ca stUbakA stanapAs tathA 06010063a hRSIvidarbhAH kAntIkAs taGgaNAH parataGgaNAH 06010063c uttarAz cApare mlecchA janA bharatasattama 06010064a yavanAz ca sakAmbojA dAruNA mlecchajAtayaH 06010064c sakSaddruhaH kuntalAz ca hUNAH pAratakaiH saha 06010065a tathaiva maradhAz cInAs tathaiva dazamAlikAH 06010065c kSatriyopanivezAz ca vaizyazUdrakulAni ca 06010066a zUdrAbhIrAtha daradAH kAzmIrAH pazubhiH saha 06010066c khazikAz ca tukhArAz ca pallavA girigahvarAH 06010067a AtreyAH sabharadvAjAs tathaiva stanayoSikAH 06010067c aupakAz ca kaliGgAz ca kirAtAnAM ca jAtayaH 06010068a tAmarA haMsamArgAz ca tathaiva karabhaJjakAH 06010068c uddezamAtreNa mayA dezAH saMkIrtitAH prabho 06010069a yathAguNabalaM cApi trivargasya mahAphalam 06010069c duhyed dhenuH kAmadhuk ca bhUmiH samyag anuSThitA 06010070a tasyAM gRdhyanti rAjAnaH zUrA dharmArthakovidAH 06010070c te tyajanty Ahave prANAn rasAgRddhAs tarasvinaH 06010071a devamAnuSakAyAnAM kAmaM bhUmiH parAyaNam 06010071c anyonyasyAvalumpanti sArameyA ivAmiSam 06010072a rAjAno bharatazreSTha bhoktukAmA vasuMdharAm 06010072c na cApi tRptiH kAmAnAM vidyate ceha kasya cit 06010073a tasmAt parigrahe bhUmer yatante kurupANDavAH 06010073c sAmnA dAnena bhedena daNDenaiva ca pArthiva 06010074a pitA mAtA ca putraz ca khaM dyauz ca narapuMgava 06010074c bhUmir bhavati bhUtAnAM samyag acchidradarzinI 06011001 dhRtarASTra uvAca 06011001a bhAratasyAsya varSasya tathA haimavatasya ca 06011001c pramANam AyuSaH sUta phalaM cApi zubhAzubham 06011002a anAgatam atikrAntaM vartamAnaM ca saMjaya 06011002c AcakSva me vistareNa harivarSaM tathaiva ca 06011003 saMjaya uvAca 06011003a catvAri bhArate varSe yugAni bharatarSabha 06011003c kRtaM tretA dvAparaM ca puSyaM ca kuruvardhana 06011004a pUrvaM kRtayugaM nAma tatas tretAyugaM vibho 06011004c saMkSepAd dvAparasyAtha tataH puSyaM pravartate 06011005a catvAri ca sahasrANi varSANAM kurusattama 06011005c AyuHsaMkhyA kRtayuge saMkhyAtA rAjasattama 06011006a tathA trINi sahasrANi tretAyAM manujAdhipa 06011006c dvisahasraM dvApare tu zate tiSThati saMprati 06011007a na pramANasthitir hy asti puSye 'smin bharatarSabha 06011007c garbhasthAz ca mriyante 'tra tathA jAtA mriyanti ca 06011008a mahAbalA mahAsattvAH prajAguNasamanvitAH 06011008c ajAyanta kRte rAjan munayaH sutapodhanAH 06011009a mahotsAhA mahAtmAno dhArmikAH satyavAdinaH 06011009c jAtAH kRtayuge rAjan dhaninaH priyadarzanAH 06011010a AyuSmanto mahAvIrA dhanurdharavarA yudhi 06011010c jAyante kSatriyAH zUrAs tretAyAM cakravartinaH 06011011a sarvavarNA mahArAja jAyante dvApare sati 06011011c mahotsAhA mahAvIryAH parasparavadhaiSiNaH 06011012a tejasAlpena saMyuktAH krodhanAH puruSA nRpa 06011012c lubdhAz cAnRtakAz caiva puSye jAyanti bhArata 06011013a IrSyA mAnas tathA krodho mAyAsUyA tathaiva ca 06011013c puSye bhavanti martyAnAM rAgo lobhaz ca bhArata 06011014a saMkSepo vartate rAjan dvApare 'smin narAdhipa 06011014c guNottaraM haimavataM harivarSaM tataH param 06012001 dhRtarASTra uvAca 06012001a jambUkhaNDas tvayA prokto yathAvad iha saMjaya 06012001c viSkambham asya prabrUhi parimANaM ca tattvataH 06012002a samudrasya pramANaM ca samyag acchidradarzana 06012002c zAkadvIpaM ca me brUhi kuzadvIpaM ca saMjaya 06012003a zAlmalaM caiva tattvena krauJcadvIpaM tathaiva ca 06012003c brUhi gAvalgaNe sarvaM rAhoH somArkayos tathA 06012004 saMjaya uvAca 06012004a rAjan subahavo dvIpA yair idaM saMtataM jagat 06012004c sapta tv ahaM pravakSyAmi candrAdityau grahAMs tathA 06012005a aSTAdaza sahasrANi yojanAnAM vizAM pate 06012005c SaTzatAni ca pUrNAni viSkambho jambuparvataH 06012006a lAvaNasya samudrasya viSkambho dviguNaH smRtaH 06012006c nAnAjanapadAkIrNo maNividrumacitritaH 06012007a naikadhAtuvicitraiz ca parvatair upazobhitaH 06012007c siddhacAraNasaMkIrNaH sAgaraH parimaNDalaH 06012008a zAkadvIpaM ca vakSyAmi yathAvad iha pArthiva 06012008c zRNu me tvaM yathAnyAyaM bruvataH kurunandana 06012009a jambUdvIpapramANena dviguNaH sa narAdhipa 06012009c viSkambheNa mahArAja sAgaro 'pi vibhAgazaH 06012009e kSIrodo bharatazreSTha yena saMparivAritaH 06012010a tatra puNyA janapadA na tatra mriyate janaH 06012010c kuta eva hi durbhikSaM kSamAtejoyutA hi te 06012011a zAkadvIpasya saMkSepo yathAvad bharatarSabha 06012011c ukta eSa mahArAja kim anyac chrotum icchasi 06012012 dhRtarASTra uvAca 06012012a zAkadvIpasya saMkSepo yathAvad iha saMjaya 06012012c uktas tvayA mahAbhAga vistaraM brUhi tattvataH 06012013 saMjaya uvAca 06012013a tathaiva parvatA rAjan saptAtra maNibhUSitAH 06012013c ratnAkarAs tathA nadyas teSAM nAmAni me zRNu 06012013e atIvaguNavat sarvaM tatra puNyaM janAdhipa 06012014a devarSigandharvayutaH paramo merur ucyate 06012014c prAgAyato mahArAja malayo nAma parvataH 06012014e yato meghAH pravartante prabhavanti ca sarvazaH 06012015a tataH pareNa kauravya jaladhAro mahAgiriH 06012015c yatra nityam upAdatte vAsavaH paramaM jalam 06012015e yato varSaM prabhavati varSAkAle janezvara 06012016a uccair girI raivatako yatra nityaM pratiSThitaH 06012016c revatI divi nakSatraM pitAmahakRto vidhiH 06012017a uttareNa tu rAjendra zyAmo nAma mahAgiriH 06012017c yataH zyAmatvam ApannAH prajA janapadezvara 06012018 dhRtarASTra uvAca 06012018a sumahAn saMzayo me 'dya proktaM saMjaya yat tvayA 06012018c prajAH kathaM sUtaputra saMprAptAH zyAmatAm iha 06012019 saMjaya uvAca 06012019a sarveSv eva mahAprAjJa dvIpeSu kurunandana 06012019c gauraH kRSNaz ca varNau dvau tayor varNAntaraM nRpa 06012020a zyAmo yasmAt pravRtto vai tat te vakSyAmi bhArata 06012020c Aste 'tra bhagavAn kRSNas tat kAntyA zyAmatAM gataH 06012021a tataH paraM kauravendra durgazailo mahodayaH 06012021c kesarI kesarayuto yato vAtaH pravAyati 06012022a teSAM yojanaviSkambho dviguNaH pravibhAgazaH 06012022c varSANi teSu kauravya saMproktAni manISibhiH 06012023a mahAmerur mahAkAzo jaladaH kumudottaraH 06012023c jaladhArAt paro rAjan sukumAra iti smRtaH 06012024a raivatasya tu kaumAraH zyAmasya tu maNIcakaH 06012024c kesarasyAtha modAkI pareNa tu mahApumAn 06012025a parivArya tu kauravya dairghyaM hrasvatvam eva ca 06012025c jambUdvIpena vikhyAtas tasya madhye mahAdrumaH 06012026a zAko nAma mahArAja tasya dvIpasya madhyagaH 06012026c tatra puNyA janapadAH pUjyate tatra zaMkaraH 06012027a tatra gacchanti siddhAz ca cAraNA daivatAni ca 06012027c dhArmikAz ca prajA rAjaMz catvAro 'tIva bhArata 06012028a varNAH svakarmaniratA na ca steno 'tra dRzyate 06012028c dIrghAyuSo mahArAja jarAmRtyuvivarjitAH 06012029a prajAs tatra vivardhante varSAsv iva samudragAH 06012029c nadyaH puNyajalAs tatra gaGgA ca bahudhAgatiH 06012030a sukumArI kumArI ca sItA kAverakA tathA 06012030c mahAnadI ca kauravya tathA maNijalA nadI 06012030e ikSuvardhanikA caiva tathA bharatasattama 06012031a tataH pravRttAH puNyodA nadyaH kurukulodvaha 06012031c sahasrANAM zatAny eva yato varSati vAsavaH 06012032a na tAsAM nAmadheyAni parimANaM tathaiva ca 06012032c zakyate parisaMkhyAtuM puNyAs tA hi saridvarAH 06012033a tatra puNyA janapadAz catvAro lokasaMmatAH 06012033c magAz ca mazakAz caiva mAnasA mandagAs tathA 06012034a magA brAhmaNabhUyiSThAH svakarmaniratA nRpa 06012034c mazakeSu tu rAjanyA dhArmikAH sarvakAmadAH 06012035a mAnaseSu mahArAja vaizyAH karmopajIvinaH 06012035c sarvakAmasamAyuktAH zUrA dharmArthanizcitAH 06012035e zUdrAs tu mandage nityaM puruSA dharmazIlinaH 06012036a na tatra rAjA rAjendra na daNDo na ca daNDikAH 06012036c svadharmeNaiva dharmaM ca te rakSanti parasparam 06012037a etAvad eva zakyaM tu tasmin dvIpe prabhASitum 06012037c etAvad eva zrotavyaM zAkadvIpe mahaujasi 06013001 saMjaya uvAca 06013001a uttareSu tu kauravya dvIpeSu zrUyate kathA 06013001c yathAzrutaM mahArAja bruvatas tan nibodha me 06013002a ghRtatoyaH samudro 'tra dadhimaNDodako 'paraH 06013002c surodaH sAgaraz caiva tathAnyo gharmasAgaraH 06013003a paraspareNa dviguNAH sarve dvIpA narAdhipa 06013003c sarvataz ca mahArAja parvataiH parivAritAH 06013004a gauras tu madhyame dvIpe girir mAnaHzilo mahAn 06013004c parvataH pazcimaH kRSNo nArAyaNanibho nRpa 06013005a tatra ratnAni divyAni svayaM rakSati kezavaH 06013005c prajApatim upAsInaH prajAnAM vidadhe sukham 06013006a kuzadvIpe kuzastambo madhye janapadasya ha 06013006c saMpUjyate zalmaliz ca dvIpe zAlmalike nRpa 06013007a krauJcadvIpe mahAkrauJco girI ratnacayAkaraH 06013007c saMpUjyate mahArAja cAturvarNyena nityadA 06013008a gomandaH parvato rAjan sumahAn sarvadhAtumAn 06013008c yatra nityaM nivasati zrImAn kamalalocanaH 06013008e mokSibhiH saMstuto nityaM prabhur nArAyaNo hariH 06013009a kuzadvIpe tu rAjendra parvato vidrumaiz citaH 06013009c sudhAmA nAma durdharSo dvitIyo hemaparvataH 06013010a dyutimAn nAma kauravya tRtIyaH kumudo giriH 06013010c caturthaH puSpavAn nAma paJcamas tu kuzezayaH 06013011a SaSTho harigirir nAma SaD ete parvatottamAH 06013011c teSAm antaraviSkambho dviguNaH pravibhAgazaH 06013012a audbhidaM prathamaM varSaM dvitIyaM veNumaNDalam 06013012c tRtIyaM vai rathAkAraM caturthaM pAlanaM smRtam 06013013a dhRtimat paJcamaM varSaM SaSThaM varSaM prabhAkaram 06013013c saptamaM kApilaM varSaM saptaite varSapuJjakAH 06013014a eteSu devagandharvAH prajAz ca jagatIzvara 06013014c viharanti ramante ca na teSu mriyate janaH 06013015a na teSu dasyavaH santi mlecchajAtyo 'pi vA nRpa 06013015c gauraprAyo janaH sarvaH sukumAraz ca pArthiva 06013016a avaziSTeSu varSeSu vakSyAmi manujezvara 06013016c yathAzrutaM mahArAja tad avyagramanAH zRNu 06013017a krauJcadvIpe mahArAja krauJco nAma mahAgiriH 06013017c krauJcAt paro vAmanako vAmanAd andhakArakaH 06013018a andhakArAt paro rAjan mainAkaH parvatottamaH 06013018c mainAkAt parato rAjan govindo girir uttamaH 06013019a govindAt tu paro rAjan nibiDo nAma parvataH 06013019c paras tu dviguNas teSAM viSkambho vaMzavardhana 06013020a dezAMs tatra pravakSyAmi tan me nigadataH zRNu 06013020c krauJcasya kuzalo dezo vAmanasya manonugaH 06013021a manonugAt paraz coSNo dezaH kurukulodvaha 06013021c uSNAt paraH prAvarakaH prAvarAd andhakArakaH 06013022a andhakArakadezAt tu munidezaH paraH smRtaH 06013022c munidezAt paraz caiva procyate dundubhisvanaH 06013023a siddhacAraNasaMkIrNo gauraprAyo janAdhipa 06013023c ete dezA mahArAja devagandharvasevitAH 06013024a puSkare puSkaro nAma parvato maNiratnamAn 06013024c tatra nityaM nivasati svayaM devaH prajApatiH 06013025a taM paryupAsate nityaM devAH sarve maharSibhiH 06013025c vAgbhir manonukUlAbhiH pUjayanto janAdhipa 06013026a jambUdvIpAt pravartante ratnAni vividhAny uta 06013026c dvIpeSu teSu sarveSu prajAnAM kurunandana 06013027a viprANAM brahmacaryeNa satyena ca damena ca 06013027c ArogyAyuHpramANAbhyAM dviguNaM dviguNaM tataH 06013028a eko janapado rAjan dvIpeSv eteSu bhArata 06013028c uktA janapadA yeSu dharmaz caikaH pradRzyate 06013029a Izvaro daNDam udyamya svayam eva prajApatiH 06013029c dvIpAn etAn mahArAja rakSaMs tiSThati nityadA 06013030a sa rAjA sa zivo rAjan sa pitA sa pitAmahaH 06013030c gopAyati narazreSTha prajAH sajaDapaNDitAH 06013031a bhojanaM cAtra kauravya prajAH svayam upasthitam 06013031c siddham eva mahArAja bhuJjate tatra nityadA 06013032a tataH paraM samA nAma dRzyate lokasaMsthitiH 06013032c caturazrA mahArAja trayas triMzat tu maNDalam 06013033a tatra tiSThanti kauravya catvAro lokasaMmatAH 06013033c diggajA bharatazreSTha vAmanairAvatAdayaH 06013033e supratIkas tathA rAjan prabhinnakaraTAmukhaH 06013034a tasyAhaM parimANaM tu na saMkhyAtum ihotsahe 06013034c asaMkhyAtaH sa nityaM hi tiryag Urdhvam adhas tathA 06013035a tatra vai vAyavo vAnti digbhyaH sarvAbhya eva ca 06013035c asaMbAdhA mahArAja tAn nigRhNanti te gajAH 06013036a puSkaraiH padmasaMkAzair varSmavadbhir mahAprabhaiH 06013036c te zanaiH punar evAzu vAyUn muJcanti nityazaH 06013037a zvasadbhir mucyamAnAs tu diggajair iha mArutAH 06013037c Agacchanti mahArAja tatas tiSThanti vai prajAH 06013038 dhRtarASTra uvAca 06013038a paro vai vistaro 'tyarthaM tvayA saMjaya kIrtitaH 06013038c darzitaM dvIpasaMsthAnam uttaraM brUhi saMjaya 06013039 saMjaya uvAca 06013039a uktA dvIpA mahArAja grahAn me zRNu tattvataH 06013039c svarbhAnuH kauravazreSTha yAvad eSa prabhAvataH 06013040a parimaNDalo mahArAja svarbhAnuH zrUyate grahaH 06013040c yojanAnAM sahasrANi viSkambho dvAdazAsya vai 06013041a pariNAhena SaTtriMzad vipulatvena cAnagha 06013041c SaSTim AhuH zatAny asya budhAH paurANikAs tathA 06013042a candramAs tu sahasrANi rAjann ekAdaza smRtaH 06013042c viSkambheNa kuruzreSTha trayastriMzat tu maNDalam 06013042e ekonaSaSTir vaipulyAc chItarazmer mahAtmanaH 06013043a sUryas tv aSTau sahasrANi dve cAnye kurunandana 06013043c viSkambheNa tato rAjan maNDalaM triMzataM samam 06013044a aSTapaJcAzataM rAjan vipulatvena cAnagha 06013044c zrUyate paramodAraH pataMgo 'sau vibhAvasuH 06013044e etat pramANam arkasya nirdiSTam iha bhArata 06013045a sa rAhuz chAdayaty etau yathAkAlaM mahattayA 06013045c candrAdityau mahArAja saMkSepo 'yam udAhRtaH 06013046a ity etat te mahArAja pRcchataH zAstracakSuSA 06013046c sarvam uktaM yathAtattvaM tasmAc chamam avApnuhi 06013047a yathAdRSTaM mayA proktaM saniryANam idaM jagat 06013047c tasmAd Azvasa kauravya putraM duryodhanaM prati 06013048a zrutvedaM bharatazreSTha bhUmiparva manonugam 06013048c zrImAn bhavati rAjanyaH siddhArthaH sAdhusaMmataH 06013048e Ayur balaM ca vIryaM ca tasya tejaz ca vardhate 06013049a yaH zRNoti mahIpAla parvaNIdaM yatavrataH 06013049c prIyante pitaras tasya tathaiva ca pitAmahAH 06013050a idaM tu bhArataM varSaM yatra vartAmahe vayam 06013050c pUrvaM pravartate puNyaM tat sarvaM zrutavAn asi 06014001 vaizaMpAyana uvAca 06014001a atha gAvalgaNir dhImAn samarAd etya saMjayaH 06014001c pratyakSadarzI sarvasya bhUtabhavyabhaviSyavit 06014002a dhyAyate dhRtarASTrAya sahasopetya duHkhitaH 06014002c AcaSTa nihataM bhISmaM bharatAnAm amadhyamam 06014003a saMjayo 'haM mahArAja namas te bharatarSabha 06014003c hato bhISmaH zAMtanavo bharatAnAM pitAmahaH 06014004a kakudaM sarvayodhAnAM dhAma sarvadhanuSmatAm 06014004c zaratalpagataH so 'dya zete kurupitAmahaH 06014005a yasya vIryaM samAzritya dyUtaM putras tavAkarot 06014005c sa zete nihato rAjan saMkhye bhISmaH zikhaNDinA 06014006a yaH sarvAn pRthivIpAlAn samavetAn mahAmRdhe 06014006c jigAyaikarathenaiva kAzipuryAM mahArathaH 06014007a jAmadagnyaM raNe rAmam Ayodhya vasusaMbhavaH 06014007c na hato jAmadagnyena sa hato 'dya zikhaNDinA 06014008a mahendrasadRzaH zaurye sthairye ca himavAn iva 06014008c samudra iva gAmbhIrye sahiSNutve dharAsamaH 06014009a zaradaMSTro dhanurvaktraH khaDgajihvo durAsadaH 06014009c narasiMhaH pitA te 'dya pAJcAlyena nipAtitaH 06014010a pANDavAnAM mahat sainyaM yaM dRSTvodyantam Ahave 06014010c pravepata bhayodvignaM siMhaM dRSTveva gogaNaH 06014011a parirakSya sa senAM te dazarAtram anIkahA 06014011c jagAmAstam ivAdityaH kRtvA karma suduSkaram 06014012a yaH sa zakra ivAkSobhyo varSan bANAn sahasrazaH 06014012c jaghAna yudhi yodhAnAm arbudaM dazabhir dinaiH 06014013a sa zete niSTanan bhUmau vAtarugNa iva drumaH 06014013c tava durmantrite rAjan yathA nArhaH sa bhArata 06015001 dhRtarASTra uvAca 06015001a kathaM kurUNAm RSabho hato bhISmaH zikhaNDinA 06015001c kathaM rathAt sa nyapatat pitA me vAsavopamaH 06015002a katham AsaMz ca me putrA hInA bhISmeNa saMjaya 06015002c balinA devakalpena gurvarthe brahmacAriNA 06015003a tasmin hate mahAsattve maheSvAse mahAbale 06015003c mahArathe naravyAghre kim u AsIn manas tadA 06015004a ArtiH parA mAvizati yataH zaMsasi me hatam 06015004c kurUNAm RSabhaM vIram akampyaM puruSarSabham 06015005a ke taM yAntam anupreyuH ke cAsyAsan purogamAH 06015005c ke 'tiSThan ke nyavartanta ke 'bhyavartanta saMjaya 06015006a ke zUrA rathazArdUlam acyutaM kSatriyarSabham 06015006c rathAnIkaM gAhamAnaM sahasA pRSThato 'nvayuH 06015007a yas tamo 'rka ivApohan parasainyam amitrahA 06015007c sahasrarazmipratimaH pareSAM bhayam Adadhat 06015007e akarod duSkaraM karma raNe kauravazAsanAt 06015008a grasamAnam anIkAni ya enaM paryavArayan 06015008c kRtinaM taM durAdharSaM samyag yAsyantam antike 06015008e kathaM zAMtanavaM yuddhe pANDavAH pratyavArayan 06015009a nikRntantam anIkAni zaradaMSTraM tarasvinam 06015009c cApavyAttAnanaM ghoram asijihvaM durAsadam 06015010a atyanyAn puruSavyAghrAn hrImantam aparAjitam 06015010c pAtayAm Asa kaunteyaH kathaM tam ajitaM yudhi 06015011a ugradhanvAnam ugreSuM vartamAnaM rathottame 06015011c pareSAm uttamAGgAni pracinvantaM ziteSubhiH 06015012a pANDavAnAM mahat sainyaM yaM dRSTvodyantam Ahave 06015012c kAlAgnim iva durdharSaM samaveSTata nityazaH 06015013a parikRSya sa senAM me dazarAtram anIkahA 06015013c jagAmAstam ivAdityaH kRtvA karma suduSkaram 06015014a yaH sa zakra ivAkSayyaM varSaM zaramayaM sRjan 06015014c jaghAna yudhi yodhAnAm arbudaM dazabhir dinaiH 06015015a sa zete niSTanan bhUmau vAtarugNa iva drumaH 06015015c mama durmantritenAsau yathA nArhaH sa bhArataH 06015016a kathaM zAMtanavaM dRSTvA pANDavAnAm anIkinI 06015016c prahartum azakat tatra bhISmaM bhImaparAkramam 06015017a kathaM bhISmeNa saMgrAmam akurvan pANDunandanAH 06015017c kathaM ca nAjayad bhISmo droNe jIvati saMjaya 06015018a kRpe saMnihite tatra bharadvAjAtmaje tathA 06015018c bhISmaH praharatAM zreSThaH kathaM sa nidhanaM gataH 06015019a kathaM cAtirathas tena pAJcAlyena zikhaNDinA 06015019c bhISmo vinihato yuddhe devair api durutsahaH 06015020a yaH spardhate raNe nityaM jAmadagnyaM mahAbalam 06015020c ajitaM jAmadagnyena zakratulyaparAkramam 06015021a taM hataM samare bhISmaM mahArathabalocitam 06015021c saMjayAcakSva me vIraM yena zarma na vidmahe 06015022a mAmakAH ke maheSvAsA nAjahuH saMjayAcyutam 06015022c duryodhanasamAdiSTAH ke vIrAH paryavArayan 06015023a yac chikhaNDimukhAH sarve pANDavA bhISmam abhyayuH 06015023c kaccin na kuravo bhItAs tatyajuH saMjayAcyutam 06015024a maurvIghoSastanayitnuH pRSatkapRSato mahAn 06015024c dhanurhrAdamahAzabdo mahAmegha ivonnataH 06015025a yad abhyavarSat kaunteyAn sapAJcAlAn sasRJjayAn 06015025c nighnan pararathAn vIro dAnavAn iva vajrabhRt 06015026a iSvastrasAgaraM ghoraM bANagrAhaM durAsadam 06015026c kArmukormiNam akSayyam advIpaM samare 'plavam 06015026e gadAsimakarAvartaM hayagrAhaM gajAkulam 06015027a hayAn gajAn padAtAMz ca rathAMz ca tarasA bahUn 06015027c nimajjayantaM samare paravIrApahAriNam 06015028a vidahyamAnaM kopena tejasA ca paraMtapam 06015028c veleva makarAvAsaM ke vIrAH paryavArayan 06015029a bhISmo yad akarot karma samare saMjayArihA 06015029c duryodhanahitArthAya ke tadAsya puro 'bhavan 06015030a ke 'rakSan dakSiNaM cakraM bhISmasyAmitatejasaH 06015030c pRSThataH ke parAn vIrA upAsedhan yatavratAH 06015031a ke purastAd avartanta rakSanto bhISmam antike 06015031c ke 'rakSann uttaraM cakraM vIrA vIrasya yudhyataH 06015032a vAme cakre vartamAnAH ke 'ghnan saMjaya sRJjayAn 06015032c sametAgram anIkeSu ke 'bhyarakSan durAsadam 06015033a pArzvataH ke 'bhyavartanta gacchanto durgamAM gatim 06015033c samUhe ke parAn vIrAn pratyayudhyanta saMjaya 06015034a rakSyamANaH kathaM vIrair gopyamAnAz ca tena te 06015034c durjayAnAm anIkAni nAjayaMs tarasA yudhi 06015035a sarvalokezvarasyeva parameSThiprajApateH 06015035c kathaM prahartum api te zekuH saMjaya pANDavAH 06015036a yasmin dvIpe samAzritya yudhyanti kuravaH paraiH 06015036c taM nimagnaM naravyAghraM bhISmaM zaMsasi saMjaya 06015037a yasya vIrye samAzvasya mama putro bRhadbalaH 06015037c na pANDavAn agaNayat kathaM sa nihataH paraiH 06015038a yaH purA vibudhaiH sendraiH sAhAyye yuddhadurmadaH 06015038c kAGkSito dAnavAn ghnadbhiH pitA mama mahAvrataH 06015039a yasmiJ jAte mahAvIrye zaMtanur lokazaMkare 06015039c zokaM duHkhaM ca dainyaM ca prAjahAt putralakSmaNi 06015040a prajJA parAyaNaM tajjJaM saddharmanirataM zucim 06015040c vedavedAGgatattvajJaM kathaM zaMsasi me hatam 06015041a sarvAstravinayopetaM dAntaM zAntaM manasvinam 06015041c hataM zAMtanavaM zrutvA manye zeSaM balaM hatam 06015042a dharmAd adharmo balavAn saMprApta iti me matiH 06015042c yatra vRddhaM guruM hatvA rAjyam icchanti pANDavAH 06015043a jAmadagnyaH purA rAmaH sarvAstravid anuttamaH 06015043c ambArtham udyataH saMkhye bhISmeNa yudhi nirjitaH 06015044a tam indrasamakarmANaM kakudaM sarvadhanvinAm 06015044c hataM zaMsasi bhISmaM me kiM nu duHkham ataH param 06015045a asakRt kSatriyavrAtAH saMkhye yena vinirjitAH 06015045c jAmadagnyas tathA rAmaH paravIranighAtinA 06015046a tasmAn nUnaM mahAvIryAd bhArgavAd yuddhadurmadAt 06015046c tejovIryabalair bhUyAJ zikhaNDI drupadAtmajaH 06015047a yaH zUraM kRtinaM yuddhe sarvazAstravizAradam 06015047c paramAstravidaM vIraM jaghAna bharatarSabham 06015048a ke vIrAs tam amitraghnam anvayuH zatrusaMsadi 06015048c zaMsa me tad yathA vRttaM yuddhaM bhISmasya pANDavaiH 06015049a yoSeva hatavIrA me senA putrasya saMjaya 06015049c agopam iva codbhrAntaM gokulaM tad balaM mama 06015050a pauruSaM sarvalokasya paraM yasya mahAhave 06015050c parAsikte ca vas tasmin katham AsIn manas tadA 06015051a jIvite 'py adya sAmarthyaM kim ivAsmAsu saMjaya 06015051c ghAtayitvA mahAvIryaM pitaraM lokadhArmikam 06015052a agAdhe salile magnAM nAvaM dRSTveva pAragAH 06015052c bhISme hate bhRzaM duHkhAn manye zocanti putrakAH 06015053a adrisAramayaM nUnaM sudRDhaM hRdayaM mama 06015053c yac chrutvA puruSavyAghraM hataM bhISmaM na dIryate 06015054a yasminn astraM ca medhA ca nItiz ca bharatarSabhe 06015054c aprameyANi durdharSe kathaM sa nihato yudhi 06015055a na cAstreNa na zauryeNa tapasA medhayA na ca 06015055c na dhRtyA na punas tyAgAn mRtyoH kaz cid vimucyate 06015056a kAlo nUnaM mahAvIryaH sarvalokaduratyayaH 06015056c yatra zAMtanavaM bhISmaM hataM zaMsasi saMjaya 06015057a putrazokAbhisaMtapto mahad duHkham acintayan 06015057c AzaMse 'haM purA trANaM bhISmAc chaMtanunandanAt 06015058a yadAdityam ivApazyat patitaM bhuvi saMjaya 06015058c duryodhanaH zAMtanavaM kiM tadA pratyapadyata 06015059a nAhaM sveSAM pareSAM vA buddhyA saMjaya cintayan 06015059c zeSaM kiM cit prapazyAmi pratyanIke mahIkSitAm 06015060a dAruNaH kSatradharmo 'yam RSibhiH saMpradarzitaH 06015060c yatra zAMtanavaM hatvA rAjyam icchanti pANDavAH 06015061a vayaM vA rAjyam icchAmo ghAtayitvA pitAmaham 06015061c kSatradharme sthitAH pArthA nAparAdhyanti putrakAH 06015062a etad AryeNa kartavyaM kRcchrAsv Apatsu saMjaya 06015062c parAkramaH paraM zaktyA tac ca tasmin pratiSThitam 06015063a anIkAni vinighnantaM hrImantam aparAjitam 06015063c kathaM zAMtanavaM tAta pANDuputrA nyapAtayan 06015064a kathaM yuktAny anIkAni kathaM yuddhaM mahAtmabhiH 06015064c kathaM vA nihato bhISmaH pitA saMjaya me paraiH 06015065a duryodhanaz ca karNaz ca zakuniz cApi saubalaH 06015065c duHzAsanaz ca kitavo hate bhISme kim abruvan 06015066a yac charIrair upastIrNAM naravAraNavAjinAm 06015066c zarazaktigadAkhaDgatomarAkSAM bhayAvahAm 06015067a prAvizan kitavA mandAH sabhAM yudhi durAsadAm 06015067c prANadyUte pratibhaye ke 'dIvyanta nararSabhAH 06015068a ke 'jayan ke jitAs tatra hRtalakSA nipAtitAH 06015068c anye bhISmAc chAMtanavAt tan mamAcakSva saMjaya 06015069a na hi me zAntir astIha yudhi devavrataM hatam 06015069c pitaraM bhImakarmANaM zrutvA me duHkham Avizat 06015070a ArtiM me hRdaye rUDhAM mahatIM putrakAritAm 06015070c tvaM siJcan sarpiSevAgnim uddIpayasi saMjaya 06015071a mahAntaM bhAram udyamya vizrutaM sArvalaukikam 06015071c dRSTvA vinihataM bhISmaM manye zocanti putrakAH 06015072a zroSyAmi tAni duHkhAni duryodhanakRtAny aham 06015072c tasmAn me sarvam AcakSva yad vRttaM tatra saMjaya 06015073a saMgrAme pRthivIzAnAM mandasyAbuddhisaMbhavam 06015073c apanItaM sunItaM vA tan mamAcakSva saMjaya 06015074a yat kRtaM tatra bhISmeNa saMgrAme jayam icchatA 06015074c tejoyuktaM kRtAstreNa zaMsa tac cApy azeSataH 06015075a yathA tad abhavad yuddhaM kurupANDavasenayoH 06015075c krameNa yena yasmiMz ca kAle yac ca yathA ca tat 06016001 saMjaya uvAca 06016001a tvadyukto 'yam anuprazno mahArAja yathArhasi 06016001c na tu duryodhane doSam imam Asaktum arhasi 06016002a ya Atmano duzcaritAd azubhaM prApnuyAn naraH 06016002c enasA tena nAnyaM sa upAzaGkitum arhati 06016003a mahArAja manuSyeSu nindyaM yaH sarvam Acaret 06016003c sa vadhyaH sarvalokasya ninditAni samAcaran 06016004a nikAro nikRtiprajJaiH pANDavais tvatpratIkSayA 06016004c anubhUtaH sahAmAtyaiH kSAntaM ca suciraM vane 06016005a hayAnAM ca gajAnAM ca zUrANAM cAmitaujasAm 06016005c pratyakSaM yan mayA dRSTaM dRSTaM yogabalena ca 06016006a zRNu tat pRthivIpAla mA ca zoke manaH kRthAH 06016006c diSTam etat purA nUnam evaMbhAvi narAdhipa 06016007a namaskRtvA pitus te 'haM pArAzaryAya dhImate 06016007c yasya prasAdAd divyaM me prAptaM jJAnam anuttamam 06016008a dRSTiz cAtIndriyA rAjan dUrAc chravaNam eva ca 06016008c paracittasya vijJAnam atItAnAgatasya ca 06016009a vyutthitotpattivijJAnam AkAze ca gatiH sadA 06016009c zastrair asaGgo yuddheSu varadAnAn mahAtmanaH 06016010a zRNu me vistareNedaM vicitraM paramAdbhutam 06016010c bhAratAnAM mahad yuddhaM yathAbhUl lomaharSaNam 06016011a teSv anIkeSu yat teSu vyUDheSu ca vidhAnataH 06016011c duryodhano mahArAja duHzAsanam athAbravIt 06016012a duHzAsana rathAs tUrNaM yujyantAM bhISmarakSiNaH 06016012c anIkAni ca sarvANi zIghraM tvam anucodaya 06016013a ayaM mA samanuprApto varSapUgAbhicintitaH 06016013c pANDavAnAM sasainyAnAM kurUNAM ca samAgamaH 06016014a nAtaH kAryatamaM manye raNe bhISmasya rakSaNAt 06016014c hanyAd gupto hy asau pArthAn somakAMz ca sasRJjayAn 06016015a abravIc ca vizuddhAtmA nAhaM hanyAM zikhaNDinam 06016015c zrUyate strI hy asau pUrvaM tasmAd varjyo raNe mama 06016016a tasmAd bhISmo rakSitavyo vizeSeNeti me matiH 06016016c zikhaNDino vadhe yattAH sarve tiSThantu mAmakAH 06016017a tathA prAcyAH pratIcyAz ca dAkSiNAtyottarApathAH 06016017c sarvazastrAstrakuzalAs te rakSantu pitAmaham 06016018a arakSyamANaM hi vRko hanyAt siMhaM mahAbalam 06016018c mA siMhaM jambukeneva ghAtayAmaH zikhaNDinA 06016019a vAmaM cakraM yudhAmanyur uttamaujAz ca dakSiNam 06016019c goptArau phalgunasyaitau phalguno 'pi zikhaNDinaH 06016020a saMrakSyamANaH pArthena bhISmeNa ca vivarjitaH 06016020c yathA na hanyAd gAGgeyaM duHzAsana tathA kuru 06016021a tato rajanyAM vyuSTAyAM zabdaH samabhavan mahAn 06016021c krozatAM bhUmipAlAnAM yujyatAM yujyatAm iti 06016022a zaGkhadundubhinirghoSaiH siMhanAdaiz ca bhArata 06016022c hayaheSitazabdaiz ca rathanemisvanais tathA 06016023a gajAnAM bRMhatAM caiva yodhAnAM cAbhigarjatAm 06016023c kSveDitAsphoTitotkruSTais tumulaM sarvato 'bhavat 06016024a udatiSThan mahArAja sarvaM yuktam azeSataH 06016024c sUryodaye mahat sainyaM kurupANDavasenayoH 06016024e tava rAjendra putrANAM pANDavAnAM tathaiva ca 06016025a tatra nAgA rathAz caiva jAmbUnadapariSkRtAH 06016025c vibhrAjamAnA dRzyante meghA iva savidyutaH 06016026a rathAnIkAny adRzyanta nagarANIva bhUrizaH 06016026c atIva zuzubhe tatra pitA te pUrNacandravat 06016027a dhanurbhir RSTibhiH khaDgair gadAbhiH zaktitomaraiH 06016027c yodhAH praharaNaiH zubhraiH sveSv anIkeSv avasthitAH 06016028a gajA rathAH padAtAz ca turagAz ca vizAM pate 06016028c vyatiSThan vAgurAkArAH zatazo 'tha sahasrazaH 06016029a dhvajA bahuvidhAkArA vyadRzyanta samucchritAH 06016029c sveSAM caiva pareSAM ca dyutimantaH sahasrazaH 06016030a kAJcanA maNicitrAGgA jvalanta iva pAvakAH 06016030c arciSmanto vyarocanta dhvajA rAjJAM sahasrazaH 06016031a mahendraketavaH zubhrA mahendrasadaneSv iva 06016031c saMnaddhAs teSu te vIrA dadRzur yuddhakAGkSiNaH 06016032a udyatair Ayudhaiz citrAs talabaddhAH kalApinaH 06016032c RSabhAkSA manuSyendrAz camUmukhagatA babhuH 06016033a zakuniH saubalaH zalyaH saindhavo 'tha jayadrathaH 06016033c vindAnuvindAv Avantyau kAmbojaz ca sudakSiNaH 06016034a zrutAyudhaz ca kAliGgo jayatsenaz ca pArthivaH 06016034c bRhadbalaz ca kauzalyaH kRtavarmA ca sAtvataH 06016035a dazaite puruSavyAghrAH zUrAH parighabAhavaH 06016035c akSauhiNInAM patayo yajvAno bhUridakSiNAH 06016036a ete cAnye ca bahavo duryodhanavazAnugAH 06016036c rAjAno rAjaputrAz ca nItimanto mahAbalAH 06016037a saMnaddhAH samadRzyanta sveSv anIkeSv avasthitAH 06016037c baddhakRSNAjinAH sarve dhvajino muJjamAlinaH 06016038a sRSTA duryodhanasyArthe brahmalokAya dIkSitAH 06016038c samRddhA daza vAhinyaH parigRhya vyavasthitAH 06016039a ekAdazI dhArtarASTrI kauravANAM mahAcamUH 06016039c agrataH sarvasainyAnAM yatra zAMtanavo 'graNIH 06016040a zvetoSNISaM zvetahayaM zvetavarmANam acyutam 06016040c apazyAma mahArAja bhISmaM candram ivoditam 06016041a hematAladhvajaM bhISmaM rAjate syandane sthitam 06016041c zvetAbhra iva tIkSNAMzuM dadRzuH kurupANDavAH 06016042a dRSTvA camUmukhe bhISmaM samakampanta pANDavAH 06016042c sRJjayAz ca maheSvAsA dhRSTadyumnapurogamAH 06016043a jRmbhamANaM mahAsiMhaM dRSTvA kSudramRgA yathA 06016043c dhRSTadyumnamukhAH sarve samudvivijire muhuH 06016044a ekAdazaitAH zrIjuSTA vAhinyas tava bhArata 06016044c pANDavAnAM tathA sapta mahApuruSapAlitAH 06016045a unmattamakarAvartau mahAgrAhasamAkulau 06016045c yugAnte samupetau dvau dRzyete sAgarAv iva 06016046a naiva nas tAdRzo rAjan dRSTapUrvo na ca zrutaH 06016046c anIkAnAM sametAnAM samavAyas tathAvidhaH 06017001 saMjaya uvAca 06017001a yathA sa bhagavAn vyAsaH kRSNadvaipAyano 'bravIt 06017001c tathaiva sahitAH sarve samAjagmur mahIkSitaH 06017002a maghAviSayagaH somas tad dinaM pratyapadyata 06017002c dIpyamAnAz ca saMpetur divi sapta mahAgrahAH 06017003a dvidhAbhUta ivAditya udaye pratyadRzyata 06017003c jvalantyA zikhayA bhUyo bhAnumAn udito divi 06017004a vavAzire ca dIptAyAM dizi gomAyuvAyasAH 06017004c lipsamAnAH zarIrANi mAMsazoNitabhojanAH 06017005a ahany ahani pArthAnAM vRddhaH kurupitAmahaH 06017005c bharadvAjAtmajaz caiva prAtar utthAya saMyatau 06017006a jayo 'stu pANDuputrANAm ity Ucatur ariMdamau 06017006c yuyudhAte tavArthAya yathA sa samayaH kRtaH 06017007a sarvadharmavizeSajJaH pitA devavratas tava 06017007c samAnIya mahIpAlAn idaM vacanam abravIt 06017008a idaM vaH kSatriyA dvAraM svargAyApAvRtaM mahat 06017008c gacchadhvaM tena zakrasya brahmaNaz ca salokatAm 06017009a eSa vaH zAzvataH panthAH pUrvaiH pUrvatarair gataH 06017009c saMbhAvayata cAtmAnam avyagramanaso yudhi 06017010a nAbhAgo hi yayAtiz ca mAndhAtA nahuSo nRgaH 06017010c saMsiddhAH paramaM sthAnaM gatAH karmabhir IdRzaiH 06017011a adharmaH kSatriyasyaiSa yad vyAdhimaraNaM gRhe 06017011c yad Ajau nidhanaM yAti so 'sya dharmaH sanAtanaH 06017012a evam uktA mahIpAlA bhISmeNa bharatarSabha 06017012c niryayuH svAny anIkAni zobhayanto rathottamaiH 06017013a sa tu vaikartanaH karNaH sAmAtyaH saha bandhubhiH 06017013c nyAsitaH samare zastraM bhISmeNa bharatarSabha 06017014a apetakarNAH putrAs te rAjAnaz caiva tAvakAH 06017014c niryayuH siMhanAdena nAdayanto dizo daza 06017015a zvetaiz chatraiH patAkAbhir dhvajavAraNavAjibhiH 06017015c tAny anIkAny azobhanta rathair atha padAtibhiH 06017016a bherIpaNavazabdaiz ca paTahAnAM ca nisvanaiH 06017016c rathanemininAdaiz ca babhUvAkulitA mahI 06017017a kAJcanAGgadakeyUraiH kArmukaiz ca mahArathAH 06017017c bhrAjamAnA vyadRzyanta jaGgamAH parvatA iva 06017018a tAlena mahatA bhISmaH paJcatAreNa ketunA 06017018c vimalAdityasaMkAzas tasthau kurucamUpatiH 06017019a ye tvadIyA maheSvAsA rAjAno bharatarSabha 06017019c avartanta yathAdezaM rAjaJ zAMtanavasya te 06017020a sa tu govAsanaH zaibyaH sahitaH sarvarAjabhiH 06017020c yayau mAtaGgarAjena rAjArheNa patAkinA 06017020e padmavarNas tv anIkAnAM sarveSAm agrataH sthitaH 06017021a azvatthAmA yayau yattaH siMhalAGgUlaketanaH 06017021c zrutAyuz citrasenaz ca purumitro viviMzatiH 06017022a zalyo bhUrizravAz caiva vikarNaz ca mahArathaH 06017022c ete sapta maheSvAsA droNaputrapurogamAH 06017022e syandanair varavarNAbhair bhISmasyAsan puraHsarAH 06017023a teSAm api mahotsedhAH zobhayanto rathottamAn 06017023c bhrAjamAnA vyadRzyanta jAmbUnadamayA dhvajAH 06017024a jAmbUnadamayI vediH kamaNDaluvibhUSitA 06017024c ketur AcAryamukhyasya droNasya dhanuSA saha 06017025a anekazatasAhasram anIkam anukarSataH 06017025c mahAn duryodhanasyAsIn nAgo maNimayo dhvajaH 06017026a tasya pauravakAliGgau kAmbojaz ca sudakSiNaH 06017026c kSemadhanvA sumitraz ca tasthuH pramukhato rathAH 06017027a syandanena mahArheNa ketunA vRSabheNa ca 06017027c prakarSann iva senAgraM mAgadhaz ca nRpo yayau 06017028a tad aGgapatinA guptaM kRpeNa ca mahAtmanA 06017028c zAradAbhracayaprakhyaM prAcyAnAm abhavad balam 06017029a anIkapramukhe tiSThan varAheNa mahAyazAH 06017029c zuzubhe ketumukhyena rAjatena jayadrathaH 06017030a zataM rathasahasrANAM tasyAsan vazavartinaH 06017030c aSTau nAgasahasrANi sAdinAm ayutAni SaT 06017031a tat sindhupatinA rAjan pAlitaM dhvajinImukham 06017031c anantarathanAgAzvam azobhata mahad balam 06017032a SaSTyA rathasahasrais tu nAgAnAm ayutena ca 06017032c patiH sarvakaliGgAnAM yayau ketumatA saha 06017033a tasya parvatasaMkAzA vyarocanta mahAgajAH 06017033c yantratomaratUNIraiH patAkAbhiz ca zobhitAH 06017034a zuzubhe ketumukhyena pAdapena kaliGgapaH 06017034c zvetacchatreNa niSkeNa cAmaravyajanena ca 06017035a ketumAn api mAtaGgaM vicitraparamAGkuzam 06017035c AsthitaH samare rAjan meghastha iva bhAnumAn 06017036a tejasA dIpyamAnas tu vAraNottamam AsthitaH 06017036c bhagadatto yayau rAjA yathA vajradharas tathA 06017037a gajaskandhagatAv AstAM bhagadattena saMmitau 06017037c vindAnuvindAv Avantyau ketumantam anuvratau 06017038a sa rathAnIkavAn vyUho hastyaGgottamazIrSavAn 06017038c vAjipakSaH patann ugraH prAharat sarvatomukhaH 06017039a droNena vihito rAjan rAjJA zAMtanavena ca 06017039c tathaivAcAryaputreNa bAhlIkena kRpeNa ca 06018001 saMjaya uvAca 06018001a tato muhUrtAt tumulaH zabdo hRdayakampanaH 06018001c azrUyata mahArAja yodhAnAM prayuyutsatAm 06018002a zaGkhadundubhinirghoSair vAraNAnAM ca bRMhitaiH 06018002c rathAnAM nemighoSaiz ca dIryatIva vasuMdharA 06018003a hayAnAM heSamANAnAM yodhAnAM tatra garjatAm 06018003c kSaNena khaM dizaz caiva zabdenApUritaM tadA 06018004a putrANAM tava durdharSa pANDavAnAM tathaiva ca 06018004c samakampanta sainyAni parasparasamAgame 06018005a tatra nAgA rathAz caiva jAmbUnadavibhUSitAH 06018005c bhrAjamAnA vyadRzyanta meghA iva savidyutaH 06018006a dhvajA bahuvidhAkArAs tAvakAnAM narAdhipa 06018006c kAJcanAGgadino rejur jvalitA iva pAvakAH 06018007a sveSAM caiva pareSAM ca samadRzyanta bhArata 06018007c mahendraketavaH zubhrA mahendrasadaneSv iva 06018008a kAJcanaiH kavacair vIrA jvalanArkasamaprabhaiH 06018008c saMnaddhAH pratyadRzyanta grahAH prajvalitA iva 06018009a udyatair Ayudhaiz citrais talabaddhAH patAkinaH 06018009c RSabhAkSA maheSvAsAz camUmukhagatA babhuH 06018010a pRSThagopAs tu bhISmasya putrAs tava narAdhipa 06018010c duHzAsano durviSaho durmukho duHsahas tathA 06018011a viviMzatiz citraseno vikarNaz ca mahArathaH 06018011c satyavrataH purumitro jayo bhUrizravAH zalaH 06018012a rathA viMzatisAhasrAs tathaiSAm anuyAyinaH 06018012c abhISAhAH zUrasenAH zibayo 'tha vasAtayaH 06018013a zAlvA matsyAs tathAmbaSThAs trigartAH kekayAs tathA 06018013c sauvIrAH kitavAH prAcyAH pratIcyodIcyamAlavAH 06018014a dvAdazaite janapadAH sarve zUrAs tanutyajaH 06018014c mahatA rathavaMzena te 'bhyarakSan pitAmaham 06018015a anIkaM dazasAhasraM kuJjarANAM tarasvinAm 06018015c mAgadho yena nRpatis tad rathAnIkam anvayAt 06018016a rathAnAM cakrarakSAz ca pAdarakSAz ca dantinAm 06018016c abhUvan vAhinImadhye zatAnAm ayutAni SaT 06018017a pAdAtAz cAgrato 'gacchan dhanuzcarmAsipANayaH 06018017c anekazatasAhasrA nakharaprAsayodhinaH 06018018a akSauhiNyo dazaikA ca tava putrasya bhArata 06018018c adRzyanta mahArAja gaGgeva yamunAntare 06019001 dhRtarASTra uvAca 06019001a akSauhiNyo dazaikAM ca vyUDhAM dRSTvA yudhiSThiraH 06019001c katham alpena sainyena pratyavyUhata pANDavaH 06019002a yo veda mAnuSaM vyUhaM daivaM gAndharvam Asuram 06019002c kathaM bhISmaM sa kaunteyaH pratyavyUhata pANDavaH 06019003 saMjaya uvAca 06019003a dhArtarASTrANy anIkAni dRSTvA vyUDhAni pANDavaH 06019003c abhyabhASata dharmAtmA dharmarAjo dhanaMjayam 06019004a maharSer vacanAt tAta vedayanti bRhaspateH 06019004c saMhatAn yodhayed alpAn kAmaM vistArayed bahUn 06019005a sUcImukham anIkaM syAd alpAnAM bahubhiH saha 06019005c asmAkaM ca tathA sainyam alpIyaH sutarAM paraiH 06019006a etad vacanam AjJAya maharSer vyUha pANDava 06019006c tac chrutvA dharmarAjasya pratyabhASata phalgunaH 06019007a eSa vyUhAmi te rAjan vyUhaM paramadurjayam 06019007c acalaM nAma vajrAkhyaM vihitaM vajrapANinA 06019008a yaH sa vAta ivoddhUtaH samare duHsahaH paraiH 06019008c sa naH puro yotsyati vai bhImaH praharatAM varaH 06019009a tejAMsi ripusainyAnAM mRdnan puruSasattamaH 06019009c agre 'graNIr yAsyati no yuddhopAyavicakSaNaH 06019010a yaM dRSTvA pArthivAH sarve duryodhanapurogamAH 06019010c nivartiSyanti saMbhrAntAH siMhaM kSudramRgA iva 06019011a taM sarve saMzrayiSyAmaH prAkAram akutobhayam 06019011c bhImaM praharatAM zreSThaM vajrapANim ivAmarAH 06019012a na hi so 'sti pumA&l loke yaH saMkruddhaM vRkodaram 06019012c draSTum atyugrakarmANaM viSaheta nararSabham 06019013a bhImaseno gadAM bibhrad vajrasAramayIM dRDhAm 06019013c caran vegena mahatA samudram api zoSayet 06019014a kekayA dhRSTaketuz ca cekitAnaz ca vIryavAn 06019014c eta tiSThanti sAmAtyAH prekSakAs te narezvara 06019015a dhRtarASTrasya dAyAdA iti bIbhatsur abravIt 06019015c bruvANaM tu tathA pArthaM sarvasainyAni mAriSa 06019015e apUjayaMs tadA vAgbhir anukUlAbhir Ahave 06019016a evam uktvA mahAbAhus tathA cakre dhanaMjayaH 06019016c vyUhya tAni balAny Azu prayayau phalgunas tadA 06019017a saMprayAtAn kurUn dRSTvA pANDavAnAM mahAcamUH 06019017c gaGgeva pUrNA stimitA syandamAnA vyadRzyata 06019018a bhImaseno 'graNIs teSAM dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06019018c nakulaH sahadevaz ca dhRSTaketuz ca vIryavAn 06019019a samudyojya tataH pazcAd rAjApy akSauhiNIvRtaH 06019019c bhrAtRbhiH saha putraiz ca so 'bhyarakSata pRSThataH 06019020a cakrarakSau tu bhImasya mAdrIputrau mahAdyutI 06019020c draupadeyAH sasaubhadrAH pRSThagopAs tarasvinaH 06019021a dhRSTadyumnaz ca pAJcAlyas teSAM goptA mahArathaH 06019021c sahitaH pRtanAzUrai rathamukhyaiH prabhadrakaiH 06019022a zikhaNDI tu tataH pazcAd arjunenAbhirakSitaH 06019022c yatto bhISmavinAzAya prayayau bharatarSabha 06019023a pRSThagopo 'rjunasyApi yuyudhAno mahArathaH 06019023c cakrarakSau tu pAJcAlyau yudhAmanyUttamaujasau 06019024a rAjA tu madhyamAnIke kuntIputro yudhiSThiraH 06019024c bRhadbhiH kuJjarair mattaiz caladbhir acalair iva 06019025a akSauhiNyA ca pAJcAlyo yajJaseno mahAmanAH 06019025c virATam anvayAt pazcAt pANDavArthe parAkramI 06019026a teSAm AdityacandrAbhAH kanakottamabhUSaNAH 06019026c nAnAcihnadharA rAjan ratheSv Asan mahAdhvajAH 06019027a samutsarpya tataH pazcAd dhRSTadyumno mahArathaH 06019027c bhrAtRbhiH saha putraiz ca so 'bhyarakSad yudhiSThiram 06019028a tvadIyAnAM pareSAM ca ratheSu vividhAn dhvajAn 06019028c abhibhUyArjunasyaiko dhvajas tasthau mahAkapiH 06019029a pAdAtAs tv agrato 'gacchann asizaktyRSTipANayaH 06019029c anekazatasAhasrA bhImasenasya rakSiNaH 06019030a vAraNA dazasAhasrAH prabhinnakaraTAmukhAH 06019030c zUrA hemamayair jAlair dIpyamAnA ivAcalAH 06019031a kSaranta iva jImUtA madArdrAH padmagandhinaH 06019031c rAjAnam anvayuH pazcAc calanta iva parvatAH 06019032a bhImaseno gadAM bhImAM prakarSan parighopamAm 06019032c pracakarSa mahat sainyaM durAdharSo mahAmanAH 06019033a tam arkam iva duSprekSyaM tapantaM razmimAlinam 06019033c na zekuH sarvato yodhAH prativIkSitum antike 06019034a vajro nAmaiSa tu vyUho durbhidaH sarvatomukhaH 06019034c cApavidyuddhvajo ghoro gupto gANDIvadhanvanA 06019035a yaM prativyUhya tiSThanti pANDavAs tava vAhinIm 06019035c ajeyo mAnuSe loke pANDavair abhirakSitaH 06019036a saMdhyAM tiSThatsu sainyeSu sUryasyodayanaM prati 06019036c prAvAt sapRSato vAyur anabhre stanayitnumAn 06019037a viSvagvAtAz ca vAnty ugrA nIcaiH zarkarakarSiNaH 06019037c rajaz coddhUyamAnaM tu tamasAc chAdayaj jagat 06019038a papAta mahatI colkA prAGmukhI bharatarSabha 06019038c udyantaM sUryam Ahatya vyazIryata mahAsvanA 06019039a atha sajjIyamAneSu sainyeSu bharatarSabha 06019039c niSprabho 'bhyudiyAt sUryaH saghoSo bhUz cacAla ha 06019039e vyazIryata sanAdA ca tadA bharatasattama 06019040a nirghAtA bahavo rAjan dikSu sarvAsu cAbhavan 06019040c prAdurAsId rajas tIvraM na prAjJAyata kiM cana 06019041a dhvajAnAM dhUyamAnAnAM sahasA mAtarizvanA 06019041c kiGkiNIjAlanaddhAnAM kAJcanasragvatAM ravaiH 06019042a mahatAM sapatAkAnAm AdityasamatejasAm 06019042c sarvaM jhaNajhaNIbhUtam AsIt tAlavaneSv iva 06019043a evaM te puruSavyAghrAH pANDavA yuddhanandinaH 06019043c vyavasthitAH prativyUhya tava putrasya vAhinIm 06019044a sraMsanta iva majjAno yodhAnAM bharatarSabha 06019044c dRSTvAgrato bhImasenaM gadApANim avasthitam 06020001 dhRtarASTra uvAca 06020001a sUryodaye saMjaya ke nu pUrvaM; yuyutsavo hRSyamANA ivAsan 06020001c mAmakA vA bhISmanetrAH samIke; pANDavA vA bhImanetrAs tadAnIm 06020002a keSAM jaghanyau somasUryau savAyU; keSAM senAM zvApadA vyAbhaSanta 06020002c keSAM yUnAM mukhavarNAH prasannAH; sarvaM hy etad brUhi tattvaM yathAvat 06020003 saMjaya uvAca 06020003a ubhe sene tulyam ivopayAte; ubhe vyUhe hRSTarUpe narendra 06020003c ubhe citre vanarAjiprakAze; tathaivobhe nAgarathAzvapUrNe 06020004a ubhe sene bRhatI bhImarUpe; tathaivobhe bhArata durviSahye 06020004c tathaivobhe svargajayAya sRSTe; tathA hy ubhe satpuruSAryagupte 06020005a pazcAnmukhAH kuravo dhArtarASTrAH; sthitAH pArthAH prAGmukhA yotsyamAnAH 06020005c daityendraseneva ca kauravANAM; devendraseneva ca pANDavAnAm 06020006a zukro vAyuH pRSThataH pANDavAnAM; dhArtarASTrAJ zvApadA vyAbhaSanta 06020006c gajendrANAM madagandhAMz ca tIvrAn; na sehire tava putrasya nAgAH 06020007a duryodhano hastinaM padmavarNaM; suvarNakakSyaM jAtibalaM prabhinnam 06020007c samAsthito madhyagataH kurUNAM; saMstUyamAno bandibhir mAgadhaiz ca 06020008a candraprabhaM zvetam asyAtapatraM; sauvarNI srag bhrAjate cottamAGge 06020008c taM sarvataH zakuniH pArvatIyaiH; sArdhaM gAndhAraiH pAti gAndhArarAjaH 06020009a bhISmo 'grataH sarvasainyasya vRddhaH; zvetacchatraH zvetadhanuH sazaGkhaH 06020009c zvetoSNISaH pANDureNa dhvajena; zvetair azvaiH zvetazailaprakAzaH 06020010a tasya sainyaM dhArtarASTrAz ca sarve; bAhlIkAnAm ekadezaH zalaz ca 06020010c ye cAmbaSThAH kSatriyA ye ca sindhau; tathA sauvIrAH paJcanadAz ca zUrAH 06020011a zoNair hayai rukmaratho mahAtmA; droNo mahAbAhur adInasattvaH 06020011c Aste guruH prayazAH sarvarAjJAM; pazcAc camUm indra ivAbhirakSan 06020012a vArddhakSatriH sarvasainyasya madhye; bhUrizravAH purumitro jayaz ca 06020012c zAlvA matsyAH kekayAz cApi sarve; gajAnIkair bhrAtaro yotsyamAnAH 06020013a zAradvataz cottaradhUr mahAtmA; maheSvAso gautamaz citrayodhI 06020013c zakaiH kirAtair yavanaiH pahlavaiz ca; sArdhaM camUm uttarato 'bhipAti 06020014a mahArathair andhakavRSNibhojaiH; saurASTrakair nairRtair AttazastraiH 06020014c bRhadbalaH kRtavarmAbhigupto; balaM tvadIyaM dakSiNato 'bhipAti 06020015a saMzaptakAnAm ayutaM rathAnAM; mRtyur jayo vArjunasyeti sRSTAH 06020015c yenArjunas tena rAjan kRtAstrAH; prayAtA vai te trigartAz ca zUrAH 06020016a sAgraM zatasahasraM tu nAgAnAM tava bhArata 06020016c nAge nAge rathazataM zataM cAzvA rathe rathe 06020017a azve 'zve daza dhAnuSkA dhAnuSke daza carmiNaH 06020017c evaM vyUDhAny anIkAni bhISmeNa tava bhArata 06020018a avyUhan mAnuSaM vyUhaM daivaM gAndharvam Asuram 06020018c divase divase prApte bhISmaH zAMtanavo 'graNIH 06020019a mahArathaughavipulaH samudra iva parvaNi 06020019c bhISmeNa dhArtarASTrANAM vyUhaH pratyaGmukho yudhi 06020020a anantarUpA dhvajinI tvadIyA; narendra bhImA na tu pANDavAnAm 06020020c tAM tv eva manye bRhatIM duSpradhRSyAM; yasyA netArau kezavaz cArjunaz ca 06021001 saMjaya uvAca 06021001a bRhatIM dhArtarASTrANAM dRSTvA senAM samudyatAm 06021001c viSAdam agamad rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 06021002a vyUhaM bhISmeNa cAbhedyaM kalpitaM prekSya pANDavaH 06021002c abhedyam iva saMprekSya viSaNNo 'rjunam abravIt 06021003a dhanaMjaya kathaM zakyam asmAbhir yoddhum Ahave 06021003c dhArtarASTrair mahAbAho yeSAM yoddhA pitAmahaH 06021004a akSobhyo 'yam abhedyaz ca bhISmeNAmitrakarzinA 06021004c kalpitaH zAstradRSTena vidhinA bhUritejasA 06021005a te vayaM saMzayaM prAptAH sasainyAH zatrukarzana 06021005c katham asmAn mahAvyUhAd udyAnaM no bhaviSyati 06021006a athArjuno 'bravIt pArthaM yudhiSThiram amitrahA 06021006c viSaNNam abhisaMprekSya tava rAjann anIkinIm 06021007a prajJayAbhyadhikAJ zUrAn guNayuktAn bahUn api 06021007c jayanty alpatarA yena tan nibodha vizAM pate 06021008a tat tu te kAraNaM rAjan pravakSyAmy anasUyave 06021008c nAradas tam RSir veda bhISmadroNau ca pANDava 06021009a etam evArtham Azritya yuddhe devAsure 'bravIt 06021009c pitAmahaH kila purA mahendrAdIn divaukasaH 06021010a na tathA balavIryAbhyAM vijayante jigISavaH 06021010c yathA satyAnRzaMsyAbhyAM dharmeNaivodyamena ca 06021011a tyaktvAdharmaM ca lobhaM ca mohaM codyamam AsthitAH 06021011c yudhyadhvam anahaMkArA yato dharmas tato jayaH 06021012a evaM rAjan vijAnIhi dhruvo 'smAkaM raNe jayaH 06021012c yathA me nAradaH prAha yataH kRSNas tato jayaH 06021013a guNabhUto jayaH kRSNe pRSThato 'nveti mAdhavam 06021013c anyathA vijayaz cAsya saMnatiz cAparo guNaH 06021014a anantatejA govindaH zatrupUgeSu nirvyathaH 06021014c puruSaH sanAtanatamo yataH kRSNas tato jayaH 06021015a purA hy eSa harir bhUtvA vaikuNTho 'kuNThasAyakaH 06021015c surAsurAn avasphUrjann abravIt ke jayantv iti 06021016a anu kRSNaM jayemeti yair uktaM tatra tair jitam 06021016c tatprasAdAd dhi trailokyaM prAptaM zakrAdibhiH suraiH 06021017a tasya te na vyathAM kAM cid iha pazyAmi bhArata 06021017c yasya te jayam AzAste vizvabhuk tridazezvaraH 06022001 saMjaya uvAca 06022001a tato yudhiSThiro rAjA svAM senAM samacodayat 06022001c prativyUhann anIkAni bhISmasya bharatarSabha 06022002a yathoddiSTAny anIkAni pratyavyUhanta pANDavAH 06022002c svargaM param abhIpsantaH suyuddhena kurUdvahAH 06022003a madhye zikhaNDino 'nIkaM rakSitaM savyasAcinA 06022003c dhRSTadyumnasya ca svayaM bhImena paripAlitam 06022004a anIkaM dakSiNaM rAjan yuyudhAnena pAlitam 06022004c zrImatA sAtvatAgryeNa zakreNeva dhanuSmatA 06022005a mahendrayAnapratimaM rathaM tu; sopaskaraM hATakaratnacitram 06022005c yudhiSThiraH kAJcanabhANDayoktraM; samAsthito nAgakulasya madhye 06022006a samucchritaM dAntazalAkam asya; supANDuraM chatram atIva bhAti 06022006c pradakSiNaM cainam upAcaranti; maharSayaH saMstutibhir narendram 06022007a purohitAH zatruvadhaM vadanto; maharSivRddhAH zrutavanta eva 06022007c japyaiz ca mantraiz ca tathauSadhIbhiH; samantataH svasty ayanaM pracakruH 06022008a tataH sa vastrANi tathaiva gAz ca; phalAni puSpANi tathaiva niSkAn 06022008c kurUttamo brAhmaNasAn mahAtmA; kurvan yayau zakra ivAmarebhyaH 06022009a sahasrasUryaH zatakiGkiNIkaH; parArdhyajAmbUnadahemacitraH 06022009c ratho 'rjunasyAgnir ivArcimAlI; vibhrAjate zvetahayaH sucakraH 06022010a tam AsthitaH kezavasaMgRhItaM; kapidhvajaM gANDivabANahastaH 06022010c dhanurdharo yasya samaH pRthivyAM; na vidyate no bhavitA vA kadA cit 06022011a udvartayiSyaMs tava putrasenAm; atIva raudraM sa bibharti rUpam 06022011c anAyudho yaH subhujo bhujAbhyAM; narAzvanAgAn yudhi bhasma kuryAt 06022012a sa bhImasenaH sahito yamAbhyAM; vRkodaro vIrarathasya goptA 06022012c taM prekSya mattarSabhasiMhakhelaM; loke mahendrapratimAnakalpam 06022013a samIkSya senAgragataM durAsadaM; pravivyathuH paGkagatA ivoSTrAH 06022013c vRkodaraM vAraNarAjadarpaM; yodhAs tvadIyA bhayavignasattvAH 06022014a anIkamadhye tiSThantaM rAjaputraM durAsadam 06022014c abravId bharatazreSThaM guDAkezaM janArdanaH 06022015 vAsudeva uvAca 06022015a ya eSa goptA pratapan balastho; yo naH senAM siMha ivekSate ca 06022015c sa eSa bhISmaH kuruvaMzaketur; yenAhRtAs triMzato vAjimedhAH 06022016a etAny anIkAni mahAnubhAvaM; gUhanti meghA iva gharmarazmim 06022016c etAni hatvA puruSapravIra; kAGkSasva yuddhaM bharatarSabheNa 06022017 dhRtarASTra uvAca 06022017a keSAM prahRSTAs tatrAgre yodhA yudhyanti saMjaya 06022017c udagramanasaH ke 'tra ke vA dInA vicetasaH 06022018a ke pUrvaM prAharaMs tatra yuddhe hRdayakampane 06022018c mAmakAH pANDavAnAM vA tan mamAcakSva saMjaya 06022019a kasya senAsamudaye gandhamAlyasamudbhavaH 06022019c vAcaH pradakSiNAz caiva yodhAnAm abhigarjatAm 06022020 saMjaya uvAca 06022020a ubhayoH senayos tatra yodhA jahRSire mudA 06022020c sragdhUpapAnagandhAnAm ubhayatra samudbhavaH 06022021a saMhatAnAm anIkAnAM vyUDhAnAM bharatarSabha 06022021c saMsarpatAm udIrNAnAM vimardaH sumahAn abhUt 06022022a vAditrazabdas tumulaH zaGkhabherIvimizritaH 06022022c kuJjarANAM ca nadatAM sainyAnAM ca prahRSyatAm 06023001 dhRtarASTra uvAca 06023001a dharmakSetre kurukSetre samavetA yuyutsavaH 06023001c mAmakAH pANDavAz caiva kim akurvata saMjaya 06023002 saMjaya uvAca 06023002a dRSTvA tu pANDavAnIkaM vyUDhaM duryodhanas tadA 06023002c AcAryam upasaMgamya rAjA vacanam abravIt 06023003a pazyaitAM pANDuputrANAm AcArya mahatIM camUm 06023003c vyUDhAM drupadaputreNa tava ziSyeNa dhImatA 06023004a atra zUrA maheSvAsA bhImArjunasamA yudhi 06023004c yuyudhAno virATaz ca drupadaz ca mahArathaH 06023005a dhRSTaketuz cekitAnaH kAzirAjaz ca vIryavAn 06023005c purujit kuntibhojaz ca zaibyaz ca narapuMgavaH 06023006a yudhAmanyuz ca vikrAnta uttamaujAz ca vIryavAn 06023006c saubhadro draupadeyAz ca sarva eva mahArathAH 06023007a asmAkaM tu viziSTA ye tAn nibodha dvijottama 06023007c nAyakA mama sainyasya saMjJArthaM tAn bravImi te 06023008a bhavAn bhISmaz ca karNaz ca kRpaz ca samitiMjayaH 06023008c azvatthAmA vikarNaz ca saumadattis tathaiva ca 06023009a anye ca bahavaH zUrA madarthe tyaktajIvitAH 06023009c nAnAzastrapraharaNAH sarve yuddhavizAradAH 06023010a aparyAptaM tad asmAkaM balaM bhISmAbhirakSitam 06023010c paryAptaM tv idam eteSAM balaM bhImAbhirakSitam 06023011a ayaneSu ca sarveSu yathAbhAgam avasthitAH 06023011c bhISmam evAbhirakSantu bhavantaH sarva eva hi 06023012a tasya saMjanayan harSaM kuruvRddhaH pitAmahaH 06023012c siMhanAdaM vinadyoccaiH zaGkhaM dadhmau pratApavAn 06023013a tataH zaGkhAz ca bheryaz ca paNavAnakagomukhAH 06023013c sahasaivAbhyahanyanta sa zabdas tumulo 'bhavat 06023014a tataH zvetair hayair yukte mahati syandane sthitau 06023014c mAdhavaH pANDavaz caiva divyau zaGkhau pradadhmatuH 06023015a pAJcajanyaM hRSIkezo devadattaM dhanaMjayaH 06023015c pauNDraM dadhmau mahAzaGkhaM bhImakarmA vRkodaraH 06023016a anantavijayaM rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 06023016c nakulaH sahadevaz ca sughoSamaNipuSpakau 06023017a kAzyaz ca parameSvAsaH zikhaNDI ca mahArathaH 06023017c dhRSTadyumno virATaz ca sAtyakiz cAparAjitaH 06023018a drupado draupadeyAz ca sarvazaH pRthivIpate 06023018c saubhadraz ca mahAbAhuH zaGkhAn dadhmuH pRthak pRthak 06023019a sa ghoSo dhArtarASTrANAM hRdayAni vyadArayat 06023019c nabhaz ca pRthivIM caiva tumulo vyanunAdayan 06023020a atha vyavasthitAn dRSTvA dhArtarASTrAn kapidhvajaH 06023020c pravRtte zastrasaMpAte dhanur udyamya pANDavaH 06023021a hRSIkezaM tadA vAkyam idam Aha mahIpate 06023021c senayor ubhayor madhye rathaM sthApaya me 'cyuta 06023022a yAvad etAn nirIkSe 'haM yoddhukAmAn avasthitAn 06023022c kair mayA saha yoddhavyam asmin raNasamudyame 06023023a yotsyamAnAn avekSe 'haM ya ete 'tra samAgatAH 06023023c dhArtarASTrasya durbuddher yuddhe priyacikIrSavaH 06023024a evam ukto hRSIkezo guDAkezena bhArata 06023024c senayor ubhayor madhye sthApayitvA rathottamam 06023025a bhISmadroNapramukhataH sarveSAM ca mahIkSitAm 06023025c uvAca pArtha pazyaitAn samavetAn kurUn iti 06023026a tatrApazyat sthitAn pArthaH pitqn atha pitAmahAn 06023026c AcAryAn mAtulAn bhrAtqn putrAn pautrAn sakhIMs tathA 06023027a zvazurAn suhRdaz caiva senayor ubhayor api 06023027c tAn samIkSya sa kaunteyaH sarvAn bandhUn avasthitAn 06023028a kRpayA parayAviSTo viSIdann idam abravIt 06023028c dRSTvemAn svajanAn kRSNa yuyutsUn samavasthitAn 06023029a sIdanti mama gAtrANi mukhaM ca parizuSyati 06023029c vepathuz ca zarIre me romaharSaz ca jAyate 06023030a gANDIvaM sraMsate hastAt tvak caiva paridahyate 06023030c na ca zaknomy avasthAtuM bhramatIva ca me manaH 06023031a nimittAni ca pazyAmi viparItAni kezava 06023031c na ca zreyo 'nupazyAmi hatvA svajanam Ahave 06023032a na kAGkSe vijayaM kRSNa na ca rAjyaM sukhAni ca 06023032c kiM no rAjyena govinda kiM bhogair jIvitena vA 06023033a yeSAm arthe kAGkSitaM no rAjyaM bhogAH sukhAni ca 06023033c ta ime 'vasthitA yuddhe prANAMs tyaktvA dhanAni ca 06023034a AcAryAH pitaraH putrAs tathaiva ca pitAmahAH 06023034c mAtulAH zvazurAH pautrAH syAlAH saMbandhinas tathA 06023035a etAn na hantum icchAmi ghnato 'pi madhusUdana 06023035c api trailokyarAjyasya hetoH kiM nu mahIkRte 06023036a nihatya dhArtarASTrAn naH kA prItiH syAj janArdana 06023036c pApam evAzrayed asmAn hatvaitAn AtatAyinaH 06023037a tasmAn nArhA vayaM hantuM dhArtarASTrAn sabAndhavAn 06023037c svajanaM hi kathaM hatvA sukhinaH syAma mAdhava 06023038a yady apy ete na pazyanti lobhopahatacetasaH 06023038c kulakSayakRtaM doSaM mitradrohe ca pAtakam 06023039a kathaM na jJeyam asmAbhiH pApAd asmAn nivartitum 06023039c kulakSayakRtaM doSaM prapazyadbhir janArdana 06023040a kulakSaye praNazyanti kuladharmAH sanAtanAH 06023040c dharme naSTe kulaM kRtsnam adharmo 'bhibhavaty uta 06023041a adharmAbhibhavAt kRSNa praduSyanti kulastriyaH 06023041c strISu duSTAsu vArSNeya jAyate varNasaMkaraH 06023042a saMkaro narakAyaiva kulaghnAnAM kulasya ca 06023042c patanti pitaro hy eSAM luptapiNDodakakriyAH 06023043a doSair etaiH kulaghnAnAM varNasaMkarakArakaiH 06023043c utsAdyante jAtidharmAH kuladharmAz ca zAzvatAH 06023044a utsannakuladharmANAM manuSyANAM janArdana 06023044c narake niyataM vAso bhavatIty anuzuzruma 06023045a aho bata mahat pApaM kartuM vyavasitA vayam 06023045c yad rAjyasukhalobhena hantuM svajanam udyatAH 06023046a yadi mAm apratIkAram azastraM zastrapANayaH 06023046c dhArtarASTrA raNe hanyus tan me kSemataraM bhavet 06023047a evam uktvArjunaH saMkhye rathopastha upAvizat 06023047c visRjya sazaraM cApaM zokasaMvignamAnasaH 06024001 saMjaya uvAca 06024001a taM tathA kRpayAviSTam azrupUrNAkulekSaNam 06024001c viSIdantam idaM vAkyam uvAca madhusUdanaH 06024002 zrIbhagavAn uvAca 06024002a kutas tvA kazmalam idaM viSame samupasthitam 06024002c anAryajuSTam asvargyam akIrtikaram arjuna 06024003a klaibyaM mA sma gamaH pArtha naitat tvayy upapadyate 06024003c kSudraM hRdayadaurbalyaM tyaktvottiSTha paraMtapa 06024004 arjuna uvAca 06024004a kathaM bhISmam ahaM saMkhye droNaM ca madhusUdana 06024004c iSubhiH pratiyotsyAmi pUjArhAv arisUdana 06024005a gurUn ahatvA hi mahAnubhAvAJ; zreyo bhoktuM bhaikSam apIha loke 06024005c hatvArthakAmAMs tu gurUn ihaiva; bhuJjIya bhogAn rudhirapradigdhAn 06024006a na caitad vidmaH kataran no garIyo; yad vA jayema yadi vA no jayeyuH 06024006c yAn eva hatvA na jijIviSAmas; te 'vasthitAH pramukhe dhArtarASTrAH 06024007a kArpaNyadoSopahatasvabhAvaH; pRcchAmi tvAM dharmasaMmUDhacetAH 06024007c yac chreyaH syAn nizcitaM brUhi tan me; ziSyas te 'haM zAdhi mAM tvAM prapannam 06024008a na hi prapazyAmi mamApanudyAd; yac chokam ucchoSaNam indriyANAm 06024008c avApya bhUmAv asapatnam RddhaM; rAjyaM surANAm api cAdhipatyam 06024009 saMjaya uvAca 06024009a evam uktvA hRSIkezaM guDAkezaH paraMtapa 06024009c na yotsya iti govindam uktvA tUSNIM babhUva ha 06024010a tam uvAca hRSIkezaH prahasann iva bhArata 06024010c senayor ubhayor madhye viSIdantam idaM vacaH 06024011 zrIbhagavAn uvAca 06024011a azocyAn anvazocas tvaM prajJAvAdAMz ca bhASase 06024011c gatAsUn agatAsUMz ca nAnuzocanti paNDitAH 06024012a na tv evAhaM jAtu nAsaM na tvaM neme janAdhipAH 06024012c na caiva na bhaviSyAmaH sarve vayam ataH param 06024013a dehino 'smin yathA dehe kaumAraM yauvanaM jarA 06024013c tathA dehAntaraprAptir dhIras tatra na muhyati 06024014a mAtrAsparzAs tu kaunteya zItoSNasukhaduHkhadAH 06024014c AgamApAyino 'nityAs tAMs titikSasva bhArata 06024015a yaM hi na vyathayanty ete puruSaM puruSarSabha 06024015c samaduHkhasukhaM dhIraM so 'mRtatvAya kalpate 06024016a nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH 06024016c ubhayor api dRSTo 'ntas tv anayos tattvadarzibhiH 06024017a avinAzi tu tad viddhi yena sarvam idaM tatam 06024017c vinAzam avyayasyAsya na kaz cit kartum arhati 06024018a antavanta ime dehA nityasyoktAH zarIriNaH 06024018c anAzino 'prameyasya tasmAd yudhyasva bhArata 06024019a ya enaM vetti hantAraM yaz cainaM manyate hatam 06024019c ubhau tau na vijAnIto nAyaM hanti na hanyate 06024020a na jAyate mriyate vA kadA cin; nAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH 06024020c ajo nityaH zAzvato 'yaM purANo; na hanyate hanyamAne zarIre 06024021a vedAvinAzinaM nityaM ya enam ajam avyayam 06024021c kathaM sa puruSaH pArtha kaM ghAtayati hanti kam 06024022a vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya; navAni gRhNAti naro 'parANi 06024022c tathA zarIrANi vihAya jIrNAny; anyAni saMyAti navAni dehI 06024023a nainaM chindanti zastrANi nainaM dahati pAvakaH 06024023c na cainaM kledayanty Apo na zoSayati mArutaH 06024024a acchedyo 'yam adAhyo 'yam akledyo 'zoSya eva ca 06024024c nityaH sarvagataH sthANur acalo 'yaM sanAtanaH 06024025a avyakto 'yam acintyo 'yam avikAryo 'yam ucyate 06024025c tasmAd evaM viditvainaM nAnuzocitum arhasi 06024026a atha cainaM nityajAtaM nityaM vA manyase mRtam 06024026c tathApi tvaM mahAbAho nainaM zocitum arhasi 06024027a jAtasya hi dhruvo mRtyur dhruvaM janma mRtasya ca 06024027c tasmAd aparihArye 'rthe na tvaM zocitum arhasi 06024028a avyaktAdIni bhUtAni vyaktamadhyAni bhArata 06024028c avyaktanidhanAny eva tatra kA paridevanA 06024029a Azcaryavat pazyati kaz cid enam; Azcaryavad vadati tathaiva cAnyaH 06024029c Azcaryavac cainam anyaH zRNoti; zrutvApy enaM veda na caiva kaz cit 06024030a dehI nityam avadhyo 'yaM dehe sarvasya bhArata 06024030c tasmAt sarvANi bhUtAni na tvaM zocitum arhasi 06024031a svadharmam api cAvekSya na vikampitum arhasi 06024031c dharmyAd dhi yuddhAc chreyo 'nyat kSatriyasya na vidyate 06024032a yadRcchayA copapannaM svargadvAram apAvRtam 06024032c sukhinaH kSatriyAH pArtha labhante yuddham IdRzam 06024033a atha cet tvam imaM dharmyaM saMgrAmaM na kariSyasi 06024033c tataH svadharmaM kIrtiM ca hitvA pApam avApsyasi 06024034a akIrtiM cApi bhUtAni kathayiSyanti te 'vyayAm 06024034c saMbhAvitasya cAkIrtir maraNAd atiricyate 06024035a bhayAd raNAd uparataM maMsyante tvAM mahArathAH 06024035c yeSAM ca tvaM bahumato bhUtvA yAsyasi lAghavam 06024036a avAcyavAdAMz ca bahUn vadiSyanti tavAhitAH 06024036c nindantas tava sAmarthyaM tato duHkhataraM nu kim 06024037a hato vA prApsyasi svargaM jitvA vA bhokSyase mahIm 06024037c tasmAd uttiSTha kaunteya yuddhAya kRtanizcayaH 06024038a sukhaduHkhe same kRtvA lAbhAlAbhau jayAjayau 06024038c tato yuddhAya yujyasva naivaM pApam avApsyasi 06024039a eSA te 'bhihitA sAMkhye buddhir yoge tv imAM zRNu 06024039c buddhyA yukto yayA pArtha karmabandhaM prahAsyasi 06024040a nehAbhikramanAzo 'sti pratyavAyo na vidyate 06024040c svalpam apy asya dharmasya trAyate mahato bhayAt 06024041a vyavasAyAtmikA buddhir ekeha kurunandana 06024041c bahuzAkhA hy anantAz ca buddhayo 'vyavasAyinAm 06024042a yAm imAM puSpitAM vAcaM pravadanty avipazcitaH 06024042c vedavAdaratAH pArtha nAnyad astIti vAdinaH 06024043a kAmAtmAnaH svargaparA janmakarmaphalapradAm 06024043c kriyAvizeSabahulAM bhogaizvaryagatiM prati 06024044a bhogaizvaryaprasaktAnAM tayApahRtacetasAm 06024044c vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate 06024045a traiguNyaviSayA vedA nistraiguNyo bhavArjuna 06024045c nirdvaMdvo nityasattvastho niryogakSema AtmavAn 06024046a yAvAn artha udapAne sarvataH saMplutodake 06024046c tAvAn sarveSu vedeSu brAhmaNasya vijAnataH 06024047a karmaNy evAdhikAras te mA phaleSu kadA cana 06024047c mA karmaphalahetur bhUr mA te saGgo 'stv akarmaNi 06024048a yogasthaH kuru karmANi saGgaM tyaktvA dhanaMjaya 06024048c siddhyasiddhyoH samo bhUtvA samatvaM yoga ucyate 06024049a dUreNa hy avaraM karma buddhiyogAd dhanaMjaya 06024049c buddhau zaraNam anviccha kRpaNAH phalahetavaH 06024050a buddhiyukto jahAtIha ubhe sukRtaduSkRte 06024050c tasmAd yogAya yujyasva yogaH karmasu kauzalam 06024051a karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manISiNaH 06024051c janmabandhavinirmuktAH padaM gacchanty anAmayam 06024052a yadA te mohakalilaM buddhir vyatitariSyati 06024052c tadA gantAsi nirvedaM zrotavyasya zrutasya ca 06024053a zrutivipratipannA te yadA sthAsyati nizcalA 06024053c samAdhAv acalA buddhis tadA yogam avApsyasi 06024054 arjuna uvAca 06024054a sthitaprajJasya kA bhASA samAdhisthasya kezava 06024054c sthitadhIH kiM prabhASeta kim AsIta vrajeta kim 06024055 zrIbhagavAn uvAca 06024055a prajahAti yadA kAmAn sarvAn pArtha manogatAn 06024055c Atmany evAtmanA tuSTaH sthitaprajJas tadocyate 06024056a duHkheSv anudvignamanAH sukheSu vigataspRhaH 06024056c vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIr munir ucyate 06024057a yaH sarvatrAnabhisnehas tat tat prApya zubhAzubham 06024057c nAbhinandati na dveSTi tasya prajJA pratiSThitA 06024058a yadA saMharate cAyaM kUrmo 'GgAnIva sarvazaH 06024058c indriyANIndriyArthebhyas tasya prajJA pratiSThitA 06024059a viSayA vinivartante nirAhArasya dehinaH 06024059c rasavarjaM raso 'py asya paraM dRSTvA nivartate 06024060a yatato hy api kaunteya puruSasya vipazcitaH 06024060c indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH 06024061a tAni sarvANi saMyamya yukta AsIta matparaH 06024061c vaze hi yasyendriyANi tasya prajJA pratiSThitA 06024062a dhyAyato viSayAn puMsaH saGgas teSUpajAyate 06024062c saGgAt saMjAyate kAmaH kAmAt krodho 'bhijAyate 06024063a krodhAd bhavati saMmohaH saMmohAt smRtivibhramaH 06024063c smRtibhraMzAd buddhinAzo buddhinAzAt praNazyati 06024064a rAgadveSaviyuktais tu viSayAn indriyaiz caran 06024064c Atmavazyair vidheyAtmA prasAdam adhigacchati 06024065a prasAde sarvaduHkhAnAM hAnir asyopajAyate 06024065c prasannacetaso hy Azu buddhiH paryavatiSThate 06024066a nAsti buddhir ayuktasya na cAyuktasya bhAvanA 06024066c na cAbhAvayataH zAntir azAntasya kutaH sukham 06024067a indriyANAM hi caratAM yan mano 'nuvidhIyate 06024067c tad asya harati prajJAM vAyur nAvam ivAmbhasi 06024068a tasmAd yasya mahAbAho nigRhItAni sarvazaH 06024068c indriyANIndriyArthebhyas tasya prajJA pratiSThitA 06024069a yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI 06024069c yasyAM jAgrati bhUtAni sA nizA pazyato muneH 06024070a ApUryamANam acalapratiSThaM; samudram ApaH pravizanti yadvat 06024070c tadvat kAmA yaM pravizanti sarve; sa zAntim Apnoti na kAmakAmI 06024071a vihAya kAmAn yaH sarvAn pumAMz carati niHspRhaH 06024071c nirmamo nirahaMkAraH sa zAntim adhigacchati 06024072a eSA brAhmI sthitiH pArtha nainAM prApya vimuhyati 06024072c sthitvAsyAm antakAle 'pi brahmanirvANam Rcchati 06025001 arjuna uvAca 06025001a jyAyasI cet karmaNas te matA buddhir janArdana 06025001c tat kiM karmaNi ghore mAM niyojayasi kezava 06025002a vyAmizreNaiva vAkyena buddhiM mohayasIva me 06025002c tad ekaM vada nizcitya yena zreyo 'ham ApnuyAm 06025003 zrIbhagavAn uvAca 06025003a loke 'smin dvividhA niSThA purA proktA mayAnagha 06025003c jJAnayogena sAMkhyAnAM karmayogena yoginAm 06025004a na karmaNAm anArambhAn naiSkarmyaM puruSo 'znute 06025004c na ca saMnyasanAd eva siddhiM samadhigacchati 06025005a na hi kaz cit kSaNam api jAtu tiSThaty akarmakRt 06025005c kAryate hy avazaH karma sarvaH prakRtijair guNaiH 06025006a karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran 06025006c indriyArthAn vimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyate 06025007a yas tv indriyANi manasA niyamyArabhate 'rjuna 06025007c karmendriyaiH karmayogam asaktaH sa viziSyate 06025008a niyataM kuru karma tvaM karma jyAyo hy akarmaNaH 06025008c zarIrayAtrApi ca te na prasidhyed akarmaNaH 06025009a yajJArthAt karmaNo 'nyatra loko 'yaM karmabandhanaH 06025009c tadarthaM karma kaunteya muktasaGgaH samAcara 06025010a sahayajJAH prajAH sRSTvA purovAca prajApatiH 06025010c anena prasaviSyadhvam eSa vo 'stv iSTakAmadhuk 06025011a devAn bhAvayatAnena te devA bhAvayantu vaH 06025011c parasparaM bhAvayantaH zreyaH param avApsyatha 06025012a iSTAn bhogAn hi vo devA dAsyante yajJabhAvitAH 06025012c tair dattAn apradAyaibhyo yo bhuGkte stena eva saH 06025013a yajJaziSTAzinaH santo mucyante sarvakilbiSaiH 06025013c bhuJjate te tv aghaM pApA ye pacanty AtmakAraNAt 06025014a annAd bhavanti bhUtAni parjanyAd annasaMbhavaH 06025014c yajJAd bhavati parjanyo yajJaH karmasamudbhavaH 06025015a karma brahmodbhavaM viddhi brahmAkSarasamudbhavam 06025015c tasmAt sarvagataM brahma nityaM yajJe pratiSThitam 06025016a evaM pravartitaM cakraM nAnuvartayatIha yaH 06025016c aghAyur indriyArAmo moghaM pArtha sa jIvati 06025017a yas tv Atmaratir eva syAd AtmatRptaz ca mAnavaH 06025017c Atmany eva ca saMtuSTas tasya kAryaM na vidyate 06025018a naiva tasya kRtenArtho nAkRteneha kaz cana 06025018c na cAsya sarvabhUteSu kaz cid arthavyapAzrayaH 06025019a tasmAd asaktaH satataM kAryaM karma samAcara 06025019c asakto hy Acaran karma param Apnoti pUruSaH 06025020a karmaNaiva hi saMsiddhim AsthitA janakAdayaH 06025020c lokasaMgraham evApi saMpazyan kartum arhasi 06025021a yad yad Acarati zreSThas tat tad evetaro janaH 06025021c sa yat pramANaM kurute lokas tad anuvartate 06025022a na me pArthAsti kartavyaM triSu lokeSu kiM cana 06025022c nAnavAptam avAptavyaM varta eva ca karmaNi 06025023a yadi hy ahaM na varteyaM jAtu karmaNy atandritaH 06025023c mama vartmAnuvartante manuSyAH pArtha sarvazaH 06025024a utsIdeyur ime lokA na kuryAM karma ced aham 06025024c saMkarasya ca kartA syAm upahanyAm imAH prajAH 06025025a saktAH karmaNy avidvAMso yathA kurvanti bhArata 06025025c kuryAd vidvAMs tathAsaktaz cikIrSur lokasaMgraham 06025026a na buddhibhedaM janayed ajJAnAM karmasaGginAm 06025026c joSayet sarvakarmANi vidvAn yuktaH samAcaran 06025027a prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvazaH 06025027c ahaMkAravimUDhAtmA kartAham iti manyate 06025028a tattvavit tu mahAbAho guNakarmavibhAgayoH 06025028c guNA guNeSu vartanta iti matvA na sajjate 06025029a prakRter guNasaMmUDhAH sajjante guNakarmasu 06025029c tAn akRtsnavido mandAn kRtsnavin na vicAlayet 06025030a mayi sarvANi karmANi saMnyasyAdhyAtmacetasA 06025030c nirAzIr nirmamo bhUtvA yudhyasva vigatajvaraH 06025031a ye me matam idaM nityam anutiSThanti mAnavAH 06025031c zraddhAvanto 'nasUyanto mucyante te 'pi karmabhiH 06025032a ye tv etad abhyasUyanto nAnutiSThanti me matam 06025032c sarvajJAnavimUDhAMs tAn viddhi naSTAn acetasaH 06025033a sadRzaM ceSTate svasyAH prakRter jJAnavAn api 06025033c prakRtiM yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariSyati 06025034a indriyasyendriyasyArthe rAgadveSau vyavasthitau 06025034c tayor na vazam Agacchet tau hy asya paripanthinau 06025035a zreyAn svadharmo viguNaH paradharmAt svanuSThitAt 06025035c svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo bhayAvahaH 06025036 arjuna uvAca 06025036a atha kena prayukto 'yaM pApaM carati pUruSaH 06025036c anicchann api vArSNeya balAd iva niyojitaH 06025037 zrIbhagavAn uvAca 06025037a kAma eSa krodha eSa rajoguNasamudbhavaH 06025037c mahAzano mahApApmA viddhy enam iha vairiNam 06025038a dhUmenAvriyate vahnir yathAdarzo malena ca 06025038c yatholbenAvRto garbhas tathA tenedam AvRtam 06025039a AvRtaM jJAnam etena jJAnino nityavairiNA 06025039c kAmarUpeNa kaunteya duSpUreNAnalena ca 06025040a indriyANi mano buddhir asyAdhiSThAnam ucyate 06025040c etair vimohayaty eSa jJAnam AvRtya dehinam 06025041a tasmAt tvam indriyANy Adau niyamya bharatarSabha 06025041c pApmAnaM prajahihy enaM jJAnavijJAnanAzanam 06025042a indriyANi parANy Ahur indriyebhyaH paraM manaH 06025042c manasas tu parA buddhir yo buddheH paratas tu saH 06025043a evaM buddheH paraM buddhvA saMstabhyAtmAnam AtmanA 06025043c jahi zatruM mahAbAho kAmarUpaM durAsadam 06026001 zrIbhagavAn uvAca 06026001a imaM vivasvate yogaM proktavAn aham avyayam 06026001c vivasvAn manave prAha manur ikSvAkave 'bravIt 06026002a evaM paraMparAprAptam imaM rAjarSayo viduH 06026002c sa kAleneha mahatA yogo naSTaH paraMtapa 06026003a sa evAyaM mayA te 'dya yogaH proktaH purAtanaH 06026003c bhakto 'si me sakhA ceti rahasyaM hy etad uttamam 06026004 arjuna uvAca 06026004a aparaM bhavato janma paraM janma vivasvataH 06026004c katham etad vijAnIyAM tvam Adau proktavAn iti 06026005 zrIbhagavAn uvAca 06026005a bahUni me vyatItAni janmAni tava cArjuna 06026005c tAny ahaM veda sarvANi na tvaM vettha paraMtapa 06026006a ajo 'pi sann avyayAtmA bhUtAnAm Izvaro 'pi san 06026006c prakRtiM svAm adhiSThAya saMbhavAmy AtmamAyayA 06026007a yadA yadA hi dharmasya glAnir bhavati bhArata 06026007c abhyutthAnam adharmasya tadAtmAnaM sRjAmy aham 06026008a paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm 06026008c dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yuge yuge 06026009a janma karma ca me divyam evaM yo vetti tattvataH 06026009c tyaktvA dehaM punarjanma naiti mAm eti so 'rjuna 06026010a vItarAgabhayakrodhA manmayA mAm upAzritAH 06026010c bahavo jJAnatapasA pUtA madbhAvam AgatAH 06026011a ye yathA mAM prapadyante tAMs tathaiva bhajAmy aham 06026011c mama vartmAnuvartante manuSyAH pArtha sarvazaH 06026012a kAGkSantaH karmaNAM siddhiM yajanta iha devatAH 06026012c kSipraM hi mAnuSe loke siddhir bhavati karmajA 06026013a cAturvarNyaM mayA sRSTaM guNakarmavibhAgazaH 06026013c tasya kartAram api mAM viddhy akartAram avyayam 06026014a na mAM karmANi limpanti na me karmaphale spRhA 06026014c iti mAM yo 'bhijAnAti karmabhir na sa badhyate 06026015a evaM jJAtvA kRtaM karma pUrvair api mumukSubhiH 06026015c kuru karmaiva tasmAt tvaM pUrvaiH pUrvataraM kRtam 06026016a kiM karma kim akarmeti kavayo 'py atra mohitAH 06026016c tat te karma pravakSyAmi yaj jJAtvA mokSyase 'zubhAt 06026017a karmaNo hy api boddhavyaM boddhavyaM ca vikarmaNaH 06026017c akarmaNaz ca boddhavyaM gahanA karmaNo gatiH 06026018a karmaNy akarma yaH pazyed akarmaNi ca karma yaH 06026018c sa buddhimAn manuSyeSu sa yuktaH kRtsnakarmakRt 06026019a yasya sarve samArambhAH kAmasaMkalpavarjitAH 06026019c jJAnAgnidagdhakarmANaM tam AhuH paNDitaM budhAH 06026020a tyaktvA karmaphalAsaGgaM nityatRpto nirAzrayaH 06026020c karmaNy abhipravRtto 'pi naiva kiM cit karoti saH 06026021a nirAzIr yatacittAtmA tyaktasarvaparigrahaH 06026021c zArIraM kevalaM karma kurvan nApnoti kilbiSam 06026022a yadRcchAlAbhasaMtuSTo dvaMdvAtIto vimatsaraH 06026022c samaH siddhAv asiddhau ca kRtvApi na nibadhyate 06026023a gatasaGgasya muktasya jJAnAvasthitacetasaH 06026023c yajJAyAcarataH karma samagraM pravilIyate 06026024a brahmArpaNaM brahmahavir brahmAgnau brahmaNA hutam 06026024c brahmaiva tena gantavyaM brahmakarmasamAdhinA 06026025a daivam evApare yajJaM yoginaH paryupAsate 06026025c brahmAgnAv apare yajJaM yajJenaivopajuhvati 06026026a zrotrAdInIndriyANy anye saMyamAgniSu juhvati 06026026c zabdAdIn viSayAn anya indriyAgniSu juhvati 06026027a sarvANIndriyakarmANi prANakarmANi cApare 06026027c AtmasaMyamayogAgnau juhvati jJAnadIpite 06026028a dravyayajJAs tapoyajJA yogayajJAs tathApare 06026028c svAdhyAyajJAnayajJAz ca yatayaH saMzitavratAH 06026029a apAne juhvati prANaM prANe 'pAnaM tathApare 06026029c prANApAnagatI ruddhvA prANAyAmaparAyaNAH 06026030a apare niyatAhArAH prANAn prANeSu juhvati 06026030c sarve 'py ete yajJavido yajJakSapitakalmaSAH 06026031a yajJaziSTAmRtabhujo yAnti brahma sanAtanam 06026031c nAyaM loko 'sty ayajJasya kuto 'nyaH kurusattama 06026032a evaM bahuvidhA yajJA vitatA brahmaNo mukhe 06026032c karmajAn viddhi tAn sarvAn evaM jJAtvA vimokSyase 06026033a zreyAn dravyamayAd yajJAj jJAnayajJaH paraMtapa 06026033c sarvaM karmAkhilaM pArtha jJAne parisamApyate 06026034a tad viddhi praNipAtena paripraznena sevayA 06026034c upadekSyanti te jJAnaM jJAninas tattvadarzinaH 06026035a yaj jJAtvA na punar moham evaM yAsyasi pANDava 06026035c yena bhUtAny azeSeNa drakSyasy Atmany atho mayi 06026036a api ced asi pApebhyaH sarvebhyaH pApakRttamaH 06026036c sarvaM jJAnaplavenaiva vRjinaM saMtariSyasi 06026037a yathaidhAMsi samiddho 'gnir bhasmasAt kurute 'rjuna 06026037c jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurute tathA 06026038a na hi jJAnena sadRzaM pavitram iha vidyate 06026038c tat svayaM yogasaMsiddhaH kAlenAtmani vindati 06026039a zraddhAvA&l labhate jJAnaM tatparaH saMyatendriyaH 06026039c jJAnaM labdhvA parAM zAntim acireNAdhigacchati 06026040a ajJaz cAzraddadhAnaz ca saMzayAtmA vinazyati 06026040c nAyaM loko 'sti na paro na sukhaM saMzayAtmanaH 06026041a yogasaMnyastakarmANaM jJAnasaMchinnasaMzayam 06026041c AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhanaMjaya 06026042a tasmAd ajJAnasaMbhUtaM hRtsthaM jJAnAsinAtmanaH 06026042c chittvainaM saMzayaM yogam AtiSThottiSTha bhArata 06027001 arjuna uvAca 06027001a saMnyAsaM karmaNAM kRSNa punar yogaM ca zaMsasi 06027001c yac chreya etayor ekaM tan me brUhi sunizcitam 06027002 zrIbhagavAn uvAca 06027002a saMnyAsaH karmayogaz ca niHzreyasakarAv ubhau 06027002c tayos tu karmasaMnyAsAt karmayogo viziSyate 06027003a jJeyaH sa nityasaMnyAsI yo na dveSTi na kAGkSati 06027003c nirdvaMdvo hi mahAbAho sukhaM bandhAt pramucyate 06027004a sAMkhyayogau pRthag bAlAH pravadanti na paNDitAH 06027004c ekam apy AsthitaH samyag ubhayor vindate phalam 06027005a yat sAMkhyaiH prApyate sthAnaM tad yogair api gamyate 06027005c ekaM sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa pazyati 06027006a saMnyAsas tu mahAbAho duHkham Aptum ayogataH 06027006c yogayukto munir brahma nacireNAdhigacchati 06027007a yogayukto vizuddhAtmA vijitAtmA jitendriyaH 06027007c sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvann api na lipyate 06027008a naiva kiM cit karomIti yukto manyeta tattvavit 06027008c pazyaJ zRNvan spRzaJ jighrann aznan gacchan svapaJ zvasan 06027009a pralapan visRjan gRhNann unmiSan nimiSann api 06027009c indriyANIndriyArtheSu vartanta iti dhArayan 06027010a brahmaNy AdhAya karmANi saGgaM tyaktvA karoti yaH 06027010c lipyate na sa pApena padmapatram ivAmbhasA 06027011a kAyena manasA buddhyA kevalair indriyair api 06027011c yoginaH karma kurvanti saGgaM tyaktvAtmazuddhaye 06027012a yuktaH karmaphalaM tyaktvA zAntim Apnoti naiSThikIm 06027012c ayuktaH kAmakAreNa phale sakto nibadhyate 06027013a sarvakarmANi manasA saMnyasyAste sukhaM vazI 06027013c navadvAre pure dehI naiva kurvan na kArayan 06027014a na kartRtvaM na karmANi lokasya sRjati prabhuH 06027014c na karmaphalasaMyogaM svabhAvas tu pravartate 06027015a nAdatte kasya cit pApaM na caiva sukRtaM vibhuH 06027015c ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH 06027016a jJAnena tu tad ajJAnaM yeSAM nAzitam AtmanaH 06027016c teSAm Adityavaj jJAnaM prakAzayati tatparam 06027017a tadbuddhayas tadAtmAnas tanniSThAs tatparAyaNAH 06027017c gacchanty apunarAvRttiM jJAnanirdhUtakalmaSAH 06027018a vidyAvinayasaMpanne brAhmaNe gavi hastini 06027018c zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH 06027019a ihaiva tair jitaH sargo yeSAM sAmye sthitaM manaH 06027019c nirdoSaM hi samaM brahma tasmAd brahmaNi te sthitAH 06027020a na prahRSyet priyaM prApya nodvijet prApya cApriyam 06027020c sthirabuddhir asaMmUDho brahmavid brahmaNi sthitaH 06027021a bAhyasparzeSv asaktAtmA vindaty Atmani yat sukham 06027021c sa brahmayogayuktAtmA sukham akSayam aznute 06027022a ye hi saMsparzajA bhogA duHkhayonaya eva te 06027022c AdyantavantaH kaunteya na teSu ramate budhaH 06027023a zaknotIhaiva yaH soDhuM prAk zarIravimokSaNAt 06027023c kAmakrodhodbhavaM vegaM sa yuktaH sa sukhI naraH 06027024a yo 'ntaHsukho 'ntarArAmas tathAntarjyotir eva yaH 06027024c sa yogI brahmanirvANaM brahmabhUto 'dhigacchati 06027025a labhante brahmanirvANam RSayaH kSINakalmaSAH 06027025c chinnadvaidhA yatAtmAnaH sarvabhUtahite ratAH 06027026a kAmakrodhaviyuktAnAM yatInAM yatacetasAm 06027026c abhito brahmanirvANaM vartate viditAtmanAm 06027027a sparzAn kRtvA bahir bAhyAMz cakSuz caivAntare bhruvoH 06027027c prANApAnau samau kRtvA nAsAbhyantaracAriNau 06027028a yatendriyamanobuddhir munir mokSaparAyaNaH 06027028c vigatecchAbhayakrodho yaH sadA mukta eva saH 06027029a bhoktAraM yajJatapasAM sarvalokamahezvaram 06027029c suhRdaM sarvabhUtAnAM jJAtvA mAM zAntim Rcchati 06028001 zrIbhagavAn uvAca 06028001a anAzritaH karmaphalaM kAryaM karma karoti yaH 06028001c sa saMnyAsI ca yogI ca na niragnir na cAkriyaH 06028002a yaM saMnyAsam iti prAhur yogaM taM viddhi pANDava 06028002c na hy asaMnyastasaMkalpo yogI bhavati kaz cana 06028003a ArurukSor muner yogaM karma kAraNam ucyate 06028003c yogArUDhasya tasyaiva zamaH kAraNam ucyate 06028004a yadA hi nendriyArtheSu na karmasv anuSajjate 06028004c sarvasaMkalpasaMnyAsI yogArUDhas tadocyate 06028005a uddhared AtmanAtmAnaM nAtmAnam avasAdayet 06028005c Atmaiva hy Atmano bandhur Atmaiva ripur AtmanaH 06028006a bandhur AtmAtmanas tasya yenAtmaivAtmanA jitaH 06028006c anAtmanas tu zatrutve vartetAtmaiva zatruvat 06028007a jitAtmanaH prazAntasya paramAtmA samAhitaH 06028007c zItoSNasukhaduHkheSu tathA mAnAvamAnayoH 06028008a jJAnavijJAnatRptAtmA kUTastho vijitendriyaH 06028008c yukta ity ucyate yogI samaloSTAzmakAJcanaH 06028009a suhRnmitrAryudAsInamadhyasthadveSyabandhuSu 06028009c sAdhuSv api ca pApeSu samabuddhir viziSyate 06028010a yogI yuJjIta satatam AtmAnaM rahasi sthitaH 06028010c ekAkI yatacittAtmA nirAzIr aparigrahaH 06028011a zucau deze pratiSThApya sthiram Asanam AtmanaH 06028011c nAtyucchritaM nAtinIcaM cailAjinakuzottaram 06028012a tatraikAgraM manaH kRtvA yatacittendriyakriyaH 06028012c upavizyAsane yuJjyAd yogam Atmavizuddhaye 06028013a samaM kAyazirogrIvaM dhArayann acalaM sthiraH 06028013c saMprekSya nAsikAgraM svaM dizaz cAnavalokayan 06028014a prazAntAtmA vigatabhIr brahmacArivrate sthitaH 06028014c manaH saMyamya maccitto yukta AsIta matparaH 06028015a yuJjann evaM sadAtmAnaM yogI niyatamAnasaH 06028015c zAntiM nirvANaparamAM matsaMsthAm adhigacchati 06028016a nAtyaznatas tu yogo 'sti na caikAntam anaznataH 06028016c na cAtisvapnazIlasya jAgrato naiva cArjuna 06028017a yuktAhAravihArasya yuktaceSTasya karmasu 06028017c yuktasvapnAvabodhasya yogo bhavati duHkhahA 06028018a yadA viniyataM cittam Atmany evAvatiSThate 06028018c niHspRhaH sarvakAmebhyo yukta ity ucyate tadA 06028019a yathA dIpo nivAtastho neGgate sopamA smRtA 06028019c yogino yatacittasya yuJjato yogam AtmanaH 06028020a yatroparamate cittaM niruddhaM yogasevayA 06028020c yatra caivAtmanAtmAnaM pazyann Atmani tuSyati 06028021a sukham AtyantikaM yat tad buddhigrAhyam atIndriyam 06028021c vetti yatra na caivAyaM sthitaz calati tattvataH 06028022a yaM labdhvA cAparaM lAbhaM manyate nAdhikaM tataH 06028022c yasmin sthito na duHkhena guruNApi vicAlyate 06028023a taM vidyAd duHkhasaMyogaviyogaM yogasaMjJitam 06028023c sa nizcayena yoktavyo yogo 'nirviNNacetasA 06028024a saMkalpaprabhavAn kAmAMs tyaktvA sarvAn azeSataH 06028024c manasaivendriyagrAmaM viniyamya samantataH 06028025a zanaiH zanair uparamed buddhyA dhRtigRhItayA 06028025c AtmasaMsthaM manaH kRtvA na kiM cid api cintayet 06028026a yato yato nizcarati manaz caJcalam asthiram 06028026c tatas tato niyamyaitad Atmany eva vazaM nayet 06028027a prazAntamanasaM hy enaM yoginaM sukham uttamam 06028027c upaiti zAntarajasaM brahmabhUtam akalmaSam 06028028a yuJjann evaM sadAtmAnaM yogI vigatakalmaSaH 06028028c sukhena brahmasaMsparzam atyantaM sukham aznute 06028029a sarvabhUtastham AtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani 06028029c IkSate yogayuktAtmA sarvatra samadarzanaH 06028030a yo mAM pazyati sarvatra sarvaM ca mayi pazyati 06028030c tasyAhaM na praNazyAmi sa ca me na praNazyati 06028031a sarvabhUtasthitaM yo mAM bhajaty ekatvam AsthitaH 06028031c sarvathA vartamAno 'pi sa yogI mayi vartate 06028032a Atmaupamyena sarvatra samaM pazyati yo 'rjuna 06028032c sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH 06028033 arjuna uvAca 06028033a yo 'yaM yogas tvayA proktaH sAmyena madhusUdana 06028033c etasyAhaM na pazyAmi caJcalatvAt sthitiM sthirAm 06028034a caJcalaM hi manaH kRSNa pramAthi balavad dRDham 06028034c tasyAhaM nigrahaM manye vAyor iva suduSkaram 06028035 zrIbhagavAn uvAca 06028035a asaMzayaM mahAbAho mano durnigrahaM calam 06028035c abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa ca gRhyate 06028036a asaMyatAtmanA yogo duSprApa iti me matiH 06028036c vazyAtmanA tu yatatA zakyo 'vAptum upAyataH 06028037 arjuna uvAca 06028037a ayatiH zraddhayopeto yogAc calitamAnasaH 06028037c aprApya yogasaMsiddhiM kAM gatiM kRSNa gacchati 06028038a kaccin nobhayavibhraSTaz chinnAbhram iva nazyati 06028038c apratiSTho mahAbAho vimUDho brahmaNaH pathi 06028039a etan me saMzayaM kRSNa chettum arhasy azeSataH 06028039c tvad anyaH saMzayasyAsya chettA na hy upapadyate 06028040 zrIbhagavAn uvAca 06028040a pArtha naiveha nAmutra vinAzas tasya vidyate 06028040c na hi kalyANakRt kaz cid durgatiM tAta gacchati 06028041a prApya puNyakRtA&l lokAn uSitvA zAzvatIH samAH 06028041c zucInAM zrImatAM gehe yogabhraSTo 'bhijAyate 06028042a atha vA yoginAm eva kule bhavati dhImatAm 06028042c etad dhi durlabhataraM loke janma yad IdRzam 06028043a tatra taM buddhisaMyogaM labhate paurvadehikam 06028043c yatate ca tato bhUyaH saMsiddhau kurunandana 06028044a pUrvAbhyAsena tenaiva hriyate hy avazo 'pi saH 06028044c jijJAsur api yogasya zabdabrahmAtivartate 06028045a prayatnAd yatamAnas tu yogI saMzuddhakilbiSaH 06028045c anekajanmasaMsiddhas tato yAti parAM gatim 06028046a tapasvibhyo 'dhiko yogI jJAnibhyo 'pi mato 'dhikaH 06028046c karmibhyaz cAdhiko yogI tasmAd yogI bhavArjuna 06028047a yoginAm api sarveSAM madgatenAntarAtmanA 06028047c zraddhAvAn bhajate yo mAM sa me yuktatamo mataH 06029001 zrIbhagavAn uvAca 06029001a mayy AsaktamanAH pArtha yogaM yuJjan madAzrayaH 06029001c asaMzayaM samagraM mAM yathA jJAsyasi tac chRNu 06029002a jJAnaM te 'haM savijJAnam idaM vakSyAmy azeSataH 06029002c yaj jJAtvA neha bhUyo 'nyaj jJAtavyam avaziSyate 06029003a manuSyANAM sahasreSu kaz cid yatati siddhaye 06029003c yatatAm api siddhAnAM kaz cin mAM vetti tattvataH 06029004a bhUmir Apo 'nalo vAyuH khaM mano buddhir eva ca 06029004c ahaMkAra itIyaM me bhinnA prakRtir aSTadhA 06029005a apareyam itas tv anyAM prakRtiM viddhi me parAm 06029005c jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat 06029006a etadyonIni bhUtAni sarvANIty upadhAraya 06029006c ahaM kRtsnasya jagataH prabhavaH pralayas tathA 06029007a mattaH parataraM nAnyat kiM cid asti dhanaMjaya 06029007c mayi sarvam idaM protaM sUtre maNigaNA iva 06029008a raso 'ham apsu kaunteya prabhAsmi zazisUryayoH 06029008c praNavaH sarvavedeSu zabdaH khe pauruSaM nRSu 06029009a puNyo gandhaH pRthivyAM ca tejaz cAsmi vibhAvasau 06029009c jIvanaM sarvabhUteSu tapaz cAsmi tapasviSu 06029010a bIjaM mAM sarvabhUtAnAM viddhi pArtha sanAtanam 06029010c buddhir buddhimatAm asmi tejas tejasvinAm aham 06029011a balaM balavatAM cAhaM kAmarAgavivarjitam 06029011c dharmAviruddho bhUteSu kAmo 'smi bharatarSabha 06029012a ye caiva sAttvikA bhAvA rAjasAs tAmasAz ca ye 06029012c matta eveti tAn viddhi na tv ahaM teSu te mayi 06029013a tribhir guNamayair bhAvair ebhiH sarvam idaM jagat 06029013c mohitaM nAbhijAnAti mAm ebhyaH param avyayam 06029014a daivI hy eSA guNamayI mama mAyA duratyayA 06029014c mAm eva ye prapadyante mAyAm etAM taranti te 06029015a na mAM duSkRtino mUDhAH prapadyante narAdhamAH 06029015c mAyayApahRtajJAnA AsuraM bhAvam AzritAH 06029016a caturvidhA bhajante mAM janAH sukRtino 'rjuna 06029016c Arto jijJAsur arthArthI jJAnI ca bharatarSabha 06029017a teSAM jJAnI nityayukta ekabhaktir viziSyate 06029017c priyo hi jJAnino 'tyartham ahaM sa ca mama priyaH 06029018a udArAH sarva evaite jJAnI tv Atmaiva me matam 06029018c AsthitaH sa hi yuktAtmA mAm evAnuttamAM gatim 06029019a bahUnAM janmanAm ante jJAnavAn mAM prapadyate 06029019c vAsudevaH sarvam iti sa mahAtmA sudurlabhaH 06029020a kAmais tais tair hRtajJAnAH prapadyante 'nyadevatAH 06029020c taM taM niyamam AsthAya prakRtyA niyatAH svayA 06029021a yo yo yAM yAM tanuM bhaktaH zraddhayArcitum icchati 06029021c tasya tasyAcalAM zraddhAM tAm eva vidadhAmy aham 06029022a sa tayA zraddhayA yuktas tasyA rAdhanam Ihate 06029022c labhate ca tataH kAmAn mayaiva vihitAn hi tAn 06029023a antavat tu phalaM teSAM tad bhavaty alpamedhasAm 06029023c devAn devayajo yAnti madbhaktA yAnti mAm api 06029024a avyaktaM vyaktim ApannaM manyante mAm abuddhayaH 06029024c paraM bhAvam ajAnanto mamAvyayam anuttamam 06029025a nAhaM prakAzaH sarvasya yogamAyAsamAvRtaH 06029025c mUDho 'yaM nAbhijAnAti loko mAm ajam avyayam 06029026a vedAhaM samatItAni vartamAnAni cArjuna 06029026c bhaviSyANi ca bhUtAni mAM tu veda na kaz cana 06029027a icchAdveSasamutthena dvaMdvamohena bhArata 06029027c sarvabhUtAni saMmohaM sarge yAnti paraMtapa 06029028a yeSAM tv antagataM pApaM janAnAM puNyakarmaNAm 06029028c te dvaMdvamohanirmuktA bhajante mAM dRDhavratAH 06029029a jarAmaraNamokSAya mAm Azritya yatanti ye 06029029c te brahma tad viduH kRtsnam adhyAtmaM karma cAkhilam 06029030a sAdhibhUtAdhidaivaM mAM sAdhiyajJaM ca ye viduH 06029030c prayANakAle 'pi ca mAM te vidur yuktacetasaH 06030001 arjuna uvAca 06030001a kiM tad brahma kim adhyAtmaM kiM karma puruSottama 06030001c adhibhUtaM ca kiM proktam adhidaivaM kim ucyate 06030002a adhiyajJaH kathaM ko 'tra dehe 'smin madhusUdana 06030002c prayANakAle ca kathaM jJeyo 'si niyatAtmabhiH 06030003 zrIbhagavAn uvAca 06030003a akSaraM brahma paramaM svabhAvo 'dhyAtmam ucyate 06030003c bhUtabhAvodbhavakaro visargaH karmasaMjJitaH 06030004a adhibhUtaM kSaro bhAvaH puruSaz cAdhidaivatam 06030004c adhiyajJo 'ham evAtra dehe dehabhRtAM vara 06030005a antakAle ca mAm eva smaran muktvA kalevaram 06030005c yaH prayAti sa madbhAvaM yAti nAsty atra saMzayaH 06030006a yaM yaM vApi smaran bhAvaM tyajaty ante kalevaram 06030006c taM tam evaiti kaunteya sadA tadbhAvabhAvitaH 06030007a tasmAt sarveSu kAleSu mAm anusmara yudhya ca 06030007c mayy arpitamanobuddhir mAm evaiSyasy asaMzayaH 06030008a abhyAsayogayuktena cetasA nAnyagAminA 06030008c paramaM puruSaM divyaM yAti pArthAnucintayan 06030009a kaviM purANam anuzAsitAram; aNor aNIyAMsam anusmared yaH 06030009c sarvasya dhAtAram acintyarUpam; AdityavarNaM tamasaH parastAt 06030010a prayANakAle manasAcalena; bhaktyA yukto yogabalena caiva 06030010c bhruvor madhye prANam Avezya samyak; sa taM paraM puruSam upaiti divyam 06030011a yad akSaraM vedavido vadanti; vizanti yad yatayo vItarAgAH 06030011c yad icchanto brahmacaryaM caranti; tat te padaM saMgraheNa pravakSye 06030012a sarvadvArANi saMyamya mano hRdi nirudhya ca 06030012c mUrdhny AdhAyAtmanaH prANam Asthito yogadhAraNAm 06030013a om ity ekAkSaraM brahma vyAharan mAm anusmaran 06030013c yaH prayAti tyajan dehaM sa yAti paramAM gatim 06030014a ananyacetAH satataM yo mAM smarati nityazaH 06030014c tasyAhaM sulabhaH pArtha nityayuktasya yoginaH 06030015a mAm upetya punarjanma duHkhAlayam azAzvatam 06030015c nApnuvanti mahAtmAnaH saMsiddhiM paramAM gatAH 06030016a A brahmabhuvanAl lokAH punarAvartino 'rjuna 06030016c mAm upetya tu kaunteya punarjanma na vidyate 06030017a sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaNo viduH 06030017c rAtriM yugasahasrAntAM te 'horAtravido janAH 06030018a avyaktAd vyaktayaH sarvAH prabhavanty aharAgame 06030018c rAtryAgame pralIyante tatraivAvyaktasaMjJake 06030019a bhUtagrAmaH sa evAyaM bhUtvA bhUtvA pralIyate 06030019c rAtryAgame 'vazaH pArtha prabhavaty aharAgame 06030020a paras tasmAt tu bhAvo 'nyo 'vyakto 'vyaktAt sanAtanaH 06030020c yaH sa sarveSu bhUteSu nazyatsu na vinazyati 06030021a avyakto 'kSara ity uktas tam AhuH paramAM gatim 06030021c yaM prApya na nivartante tad dhAma paramaM mama 06030022a puruSaH sa paraH pArtha bhaktyA labhyas tv ananyayA 06030022c yasyAntaHsthAni bhUtAni yena sarvam idaM tatam 06030023a yatra kAle tv anAvRttim AvRttiM caiva yoginaH 06030023c prayAtA yAnti taM kAlaM vakSyAmi bharatarSabha 06030024a agnir jyotir ahaH zuklaH SaNmAsA uttarAyaNam 06030024c tatra prayAtA gacchanti brahma brahmavido janAH 06030025a dhUmo rAtris tathA kRSNaH SaNmAsA dakSiNAyanam 06030025c tatra cAndramasaM jyotir yogI prApya nivartate 06030026a zuklakRSNe gatI hy ete jagataH zAzvate mate 06030026c ekayA yAty anAvRttim anyayAvartate punaH 06030027a naite sRtI pArtha jAnan yogI muhyati kaz cana 06030027c tasmAt sarveSu kAleSu yogayukto bhavArjuna 06030028a vedeSu yajJeSu tapaHsu caiva; dAneSu yat puNyaphalaM pradiSTam 06030028c atyeti tat sarvam idaM viditvA; yogI paraM sthAnam upaiti cAdyam 06031001 zrIbhagavAn uvAca 06031001a idaM tu te guhyatamaM pravakSyAmy anasUyave 06031001c jJAnaM vijJAnasahitaM yaj jJAtvA mokSyase 'zubhAt 06031002a rAjavidyA rAjaguhyaM pavitram idam uttamam 06031002c pratyakSAvagamaM dharmyaM susukhaM kartum avyayam 06031003a azraddadhAnAH puruSA dharmasyAsya paraMtapa 06031003c aprApya mAM nivartante mRtyusaMsAravartmani 06031004a mayA tatam idaM sarvaM jagad avyaktamUrtinA 06031004c matsthAni sarvabhUtAni na cAhaM teSv avasthitaH 06031005a na ca matsthAni bhUtAni pazya me yogam aizvaram 06031005c bhUtabhRn na ca bhUtastho mamAtmA bhUtabhAvanaH 06031006a yathAkAzasthito nityaM vAyuH sarvatrago mahAn 06031006c tathA sarvANi bhUtAni matsthAnIty upadhAraya 06031007a sarvabhUtAni kaunteya prakRtiM yAnti mAmikAm 06031007c kalpakSaye punas tAni kalpAdau visRjAmy aham 06031008a prakRtiM svAm avaSTabhya visRjAmi punaH punaH 06031008c bhUtagrAmam imaM kRtsnam avazaM prakRter vazAt 06031009a na ca mAM tAni karmANi nibadhnanti dhanaMjaya 06031009c udAsInavad AsInam asaktaM teSu karmasu 06031010a mayAdhyakSeNa prakRtiH sUyate sacarAcaram 06031010c hetunAnena kaunteya jagad viparivartate 06031011a avajAnanti mAM mUDhA mAnuSIM tanum Azritam 06031011c paraM bhAvam ajAnanto mama bhUtamahezvaram 06031012a moghAzA moghakarmANo moghajJAnA vicetasaH 06031012c rAkSasIm AsurIM caiva prakRtiM mohinIM zritAH 06031013a mahAtmAnas tu mAM pArtha daivIM prakRtim AzritAH 06031013c bhajanty ananyamanaso jJAtvA bhUtAdim avyayam 06031014a satataM kIrtayanto mAM yatantaz ca dRDhavratAH 06031014c namasyantaz ca mAM bhaktyA nityayuktA upAsate 06031015a jJAnayajJena cApy anye yajanto mAm upAsate 06031015c ekatvena pRthaktvena bahudhA vizvatomukham 06031016a ahaM kratur ahaM yajJaH svadhAham aham auSadham 06031016c mantro 'ham aham evAjyam aham agnir ahaM hutam 06031017a pitAham asya jagato mAtA dhAtA pitAmahaH 06031017c vedyaM pavitram oMkAra Rk sAma yajur eva ca 06031018a gatir bhartA prabhuH sAkSI nivAsaH zaraNaM suhRt 06031018c prabhavaH pralayaH sthAnaM nidhAnaM bIjam avyayam 06031019a tapAmy aham ahaM varSaM nigRhNAmy utsRjAmi ca 06031019c amRtaM caiva mRtyuz ca sadasac cAham arjuna 06031020a traividyA mAM somapAH pUtapApA; yajJair iSTvA svargatiM prArthayante 06031020c te puNyam AsAdya surendralokam; aznanti divyAn divi devabhogAn 06031021a te taM bhuktvA svargalokaM vizAlaM; kSINe puNye martyalokaM vizanti 06031021c evaM trayIdharmam anuprapannA; gatAgataM kAmakAmA labhante 06031022a ananyAz cintayanto mAM ye janAH paryupAsate 06031022c teSAM nityAbhiyuktAnAM yogakSemaM vahAmy aham 06031023a ye 'py anyadevatA bhaktA yajante zraddhayAnvitAH 06031023c te 'pi mAm eva kaunteya yajanty avidhipUrvakam 06031024a ahaM hi sarvayajJAnAM bhoktA ca prabhur eva ca 06031024c na tu mAm abhijAnanti tattvenAtaz cyavanti te 06031025a yAnti devavratA devAn pitqn yAnti pitRvratAH 06031025c bhUtAni yAnti bhUtejyA yAnti madyAjino 'pi mAm 06031026a patraM puSpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayacchati 06031026c tad ahaM bhaktyupahRtam aznAmi prayatAtmanaH 06031027a yat karoSi yad aznAsi yaj juhoSi dadAsi yat 06031027c yat tapasyasi kaunteya tat kuruSva madarpaNam 06031028a zubhAzubhaphalair evaM mokSyase karmabandhanaiH 06031028c saMnyAsayogayuktAtmA vimukto mAm upaiSyasi 06031029a samo 'haM sarvabhUteSu na me dveSyo 'sti na priyaH 06031029c ye bhajanti tu mAM bhaktyA mayi te teSu cApy aham 06031030a api cet sudurAcAro bhajate mAm ananyabhAk 06031030c sAdhur eva sa mantavyaH samyag vyavasito hi saH 06031031a kSipraM bhavati dharmAtmA zazvacchAntiM nigacchati 06031031c kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNazyati 06031032a mAM hi pArtha vyapAzritya ye 'pi syuH pApayonayaH 06031032c striyo vaizyAs tathA zUdrAs te 'pi yAnti parAM gatim 06031033a kiM punar brAhmaNAH puNyA bhaktA rAjarSayas tathA 06031033c anityam asukhaM lokam imaM prApya bhajasva mAm 06031034a manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru 06031034c mAm evaiSyasi yuktvaivam AtmAnaM matparAyaNaH 06032001 zrIbhagavAn uvAca 06032001a bhUya eva mahAbAho zRNu me paramaM vacaH 06032001c yat te 'haM prIyamANAya vakSyAmi hitakAmyayA 06032002a na me viduH suragaNAH prabhavaM na maharSayaH 06032002c aham Adir hi devAnAM maharSINAM ca sarvazaH 06032003a yo mAm ajam anAdiM ca vetti lokamahezvaram 06032003c asaMmUDhaH sa martyeSu sarvapApaiH pramucyate 06032004a buddhir jJAnam asaMmohaH kSamA satyaM damaH zamaH 06032004c sukhaM duHkhaM bhavo 'bhAvo bhayaM cAbhayam eva ca 06032005a ahiMsA samatA tuSTis tapo dAnaM yazo 'yazaH 06032005c bhavanti bhAvA bhUtAnAM matta eva pRthagvidhAH 06032006a maharSayaH sapta pUrve catvAro manavas tathA 06032006c madbhAvA mAnasA jAtA yeSAM loka imAH prajAH 06032007a etAM vibhUtiM yogaM ca mama yo vetti tattvataH 06032007c so 'vikampena yogena yujyate nAtra saMzayaH 06032008a ahaM sarvasya prabhavo mattaH sarvaM pravartate 06032008c iti matvA bhajante mAM budhA bhAvasamanvitAH 06032009a maccittA madgataprANA bodhayantaH parasparam 06032009c kathayantaz ca mAM nityaM tuSyanti ca ramanti ca 06032010a teSAM satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam 06032010c dadAmi buddhiyogaM taM yena mAm upayAnti te 06032011a teSAm evAnukampArtham aham ajJAnajaM tamaH 06032011c nAzayAmy AtmabhAvastho jJAnadIpena bhAsvatA 06032012 arjuna uvAca 06032012a paraM brahma paraM dhAma pavitraM paramaM bhavAn 06032012c puruSaM zAzvataM divyam Adidevam ajaM vibhum 06032013a Ahus tvAm RSayaH sarve devarSir nAradas tathA 06032013c asito devalo vyAsaH svayaM caiva bravISi me 06032014a sarvam etad RtaM manye yan mAM vadasi kezava 06032014c na hi te bhagavan vyaktiM vidur devA na dAnavAH 06032015a svayam evAtmanAtmAnaM vettha tvaM puruSottama 06032015c bhUtabhAvana bhUteza devadeva jagatpate 06032016a vaktum arhasy azeSeNa divyA hy AtmavibhUtayaH 06032016c yAbhir vibhUtibhir lokAn imAMs tvaM vyApya tiSThasi 06032017a kathaM vidyAm ahaM yogiMs tvAM sadA paricintayan 06032017c keSu keSu ca bhAveSu cintyo 'si bhagavan mayA 06032018a vistareNAtmano yogaM vibhUtiM ca janArdana 06032018c bhUyaH kathaya tRptir hi zRNvato nAsti me 'mRtam 06032019 zrIbhagavAn uvAca 06032019a hanta te kathayiSyAmi divyA hy AtmavibhUtayaH 06032019c prAdhAnyataH kuruzreSTha nAsty anto vistarasya me 06032020a aham AtmA guDAkeza sarvabhUtAzayasthitaH 06032020c aham Adiz ca madhyaM ca bhUtAnAm anta eva ca 06032021a AdityAnAm ahaM viSNur jyotiSAM ravir aMzumAn 06032021c marIcir marutAm asmi nakSatrANAm ahaM zazI 06032022a vedAnAM sAmavedo 'smi devAnAm asmi vAsavaH 06032022c indriyANAM manaz cAsmi bhUtAnAm asmi cetanA 06032023a rudrANAM zaMkaraz cAsmi vittezo yakSarakSasAm 06032023c vasUnAM pAvakaz cAsmi meruH zikhariNAm aham 06032024a purodhasAM ca mukhyaM mAM viddhi pArtha bRhaspatim 06032024c senAnInAm ahaM skandaH sarasAm asmi sAgaraH 06032025a maharSINAM bhRgur ahaM girAm asmy ekam akSaram 06032025c yajJAnAM japayajJo 'smi sthAvarANAM himAlayaH 06032026a azvatthaH sarvavRkSANAM devarSINAM ca nAradaH 06032026c gandharvANAM citrarathaH siddhAnAM kapilo muniH 06032027a uccaiHzravasam azvAnAM viddhi mAm amRtodbhavam 06032027c airAvataM gajendrANAM narANAM ca narAdhipam 06032028a AyudhAnAm ahaM vajraM dhenUnAm asmi kAmadhuk 06032028c prajanaz cAsmi kandarpaH sarpANAm asmi vAsukiH 06032029a anantaz cAsmi nAgAnAM varuNo yAdasAm aham 06032029c pitqNAm aryamA cAsmi yamaH saMyamatAm aham 06032030a prahlAdaz cAsmi daityAnAM kAlaH kalayatAm aham 06032030c mRgANAM ca mRgendro 'haM vainateyaz ca pakSiNAm 06032031a pavanaH pavatAm asmi rAmaH zastrabhRtAm aham 06032031c jhaSANAM makaraz cAsmi srotasAm asmi jAhnavI 06032032a sargANAm Adir antaz ca madhyaM caivAham arjuna 06032032c adhyAtmavidyA vidyAnAM vAdaH pravadatAm aham 06032033a akSarANAm akAro 'smi dvaMdvaH sAmAsikasya ca 06032033c aham evAkSayaH kAlo dhAtAhaM vizvatomukhaH 06032034a mRtyuH sarvaharaz cAham udbhavaz ca bhaviSyatAm 06032034c kIrtiH zrIr vAk ca nArINAM smRtir medhA dhRtiH kSamA 06032035a bRhatsAma tathA sAmnAM gAyatrI chandasAm aham 06032035c mAsAnAM mArgazIrSo 'ham RtUnAM kusumAkaraH 06032036a dyUtaM chalayatAm asmi tejas tejasvinAm aham 06032036c jayo 'smi vyavasAyo 'smi sattvaM sattvavatAm aham 06032037a vRSNInAM vAsudevo 'smi pANDavAnAM dhanaMjayaH 06032037c munInAm apy ahaM vyAsaH kavInAm uzanA kaviH 06032038a daNDo damayatAm asmi nItir asmi jigISatAm 06032038c maunaM caivAsmi guhyAnAM jJAnaM jJAnavatAm aham 06032039a yac cApi sarvabhUtAnAM bIjaM tad aham arjuna 06032039c na tad asti vinA yat syAn mayA bhUtaM carAcaram 06032040a nAnto 'sti mama divyAnAM vibhUtInAM paraMtapa 06032040c eSa tUddezataH prokto vibhUter vistaro mayA 06032041a yad yad vibhUtimat sattvaM zrImad Urjitam eva vA 06032041c tat tad evAvagaccha tvaM mama tejoMzasaMbhavam 06032042a atha vA bahunaitena kiM jJAtena tavArjuna 06032042c viSTabhyAham idaM kRtsnam ekAMzena sthito jagat 06033001 arjuna uvAca 06033001a madanugrahAya paramaM guhyam adhyAtmasaMjJitam 06033001c yat tvayoktaM vacas tena moho 'yaM vigato mama 06033002a bhavApyayau hi bhUtAnAM zrutau vistarazo mayA 06033002c tvattaH kamalapatrAkSa mAhAtmyam api cAvyayam 06033003a evam etad yathAttha tvam AtmAnaM paramezvara 06033003c draSTum icchAmi te rUpam aizvaraM puruSottama 06033004a manyase yadi tac chakyaM mayA draSTum iti prabho 06033004c yogezvara tato me tvaM darzayAtmAnam avyayam 06033005 zrIbhagavAn uvAca 06033005a pazya me pArtha rUpANi zatazo 'tha sahasrazaH 06033005c nAnAvidhAni divyAni nAnAvarNAkRtIni ca 06033006a pazyAdityAn vasUn rudrAn azvinau marutas tathA 06033006c bahUny adRSTapUrvANi pazyAzcaryANi bhArata 06033007a ihaikasthaM jagat kRtsnaM pazyAdya sacarAcaram 06033007c mama dehe guDAkeza yac cAnyad draSTum icchasi 06033008a na tu mAM zakyase draSTum anenaiva svacakSuSA 06033008c divyaM dadAmi te cakSuH pazya me yogam aizvaram 06033009 saMjaya uvAca 06033009a evam uktvA tato rAjan mahAyogezvaro hariH 06033009c darzayAm Asa pArthAya paramaM rUpam aizvaram 06033010a anekavaktranayanam anekAdbhutadarzanam 06033010c anekadivyAbharaNaM divyAnekodyatAyudham 06033011a divyamAlyAmbaradharaM divyagandhAnulepanam 06033011c sarvAzcaryamayaM devam anantaM vizvatomukham 06033012a divi sUryasahasrasya bhaved yugapad utthitA 06033012c yadi bhAH sadRzI sA syAd bhAsas tasya mahAtmanaH 06033013a tatraikasthaM jagat kRtsnaM pravibhaktam anekadhA 06033013c apazyad devadevasya zarIre pANDavas tadA 06033014a tataH sa vismayAviSTo hRSTaromA dhanaMjayaH 06033014c praNamya zirasA devaM kRtAJjalir abhASata 06033015 arjuna uvAca 06033015a pazyAmi devAMs tava deva dehe; sarvAMs tathA bhUtavizeSasaMghAn 06033015c brahmANam IzaM kamalAsanastham; RSIMz ca sarvAn uragAMz ca divyAn 06033016a anekabAhUdaravaktranetraM; pazyAmi tvA sarvato 'nantarUpam 06033016c nAntaM na madhyaM na punas tavAdiM; pazyAmi vizvezvara vizvarUpa 06033017a kirITinaM gadinaM cakriNaM ca; tejorAziM sarvato dIptimantam 06033017c pazyAmi tvAM durnirIkSyaM samantAd; dIptAnalArkadyutim aprameyam 06033018a tvam akSaraM paramaM veditavyaM; tvam asya vizvasya paraM nidhAnam 06033018c tvam avyayaH zAzvatadharmagoptA; sanAtanas tvaM puruSo mato me 06033019a anAdimadhyAntam anantavIryam; anantabAhuM zazisUryanetram 06033019c pazyAmi tvAM dIptahutAzavaktraM; svatejasA vizvam idaM tapantam 06033020a dyAvApRthivyor idam antaraM hi; vyAptaM tvayaikena dizaz ca sarvAH 06033020c dRSTvAdbhutaM rUpam idaM tavograM; lokatrayaM pravyathitaM mahAtman 06033021a amI hi tvA surasaMghA vizanti; ke cid bhItAH prAJjalayo gRNanti 06033021c svastIty uktvA maharSisiddhasaMghAH; stuvanti tvAM stutibhiH puSkalAbhiH 06033022a rudrAdityA vasavo ye ca sAdhyA; vizve 'zvinau marutaz coSmapAz ca 06033022c gandharvayakSAsurasiddhasaMghA; vIkSante tvA vismitAz caiva sarve 06033023a rUpaM mahat te bahuvaktranetraM; mahAbAho bahubAhUrupAdam 06033023c bahUdaraM bahudaMSTrAkarAlaM; dRSTvA lokAH pravyathitAs tathAham 06033024a nabhaHspRzaM dIptam anekavarNaM; vyAttAnanaM dIptavizAlanetram 06033024c dRSTvA hi tvAM pravyathitAntarAtmA; dhRtiM na vindAmi zamaM ca viSNo 06033025a daMSTrAkarAlAni ca te mukhAni; dRSTvaiva kAlAnalasaMnibhAni 06033025c dizo na jAne na labhe ca zarma; prasIda deveza jagannivAsa 06033026a amI ca tvAM dhRtarASTrasya putrAH; sarve sahaivAvanipAlasaMghaiH 06033026c bhISmo droNaH sUtaputras tathAsau; sahAsmadIyair api yodhamukhyaiH 06033027a vaktrANi te tvaramANA vizanti; daMSTrAkarAlAni bhayAnakAni 06033027c ke cid vilagnA dazanAntareSu; saMdRzyante cUrNitair uttamAGgaiH 06033028a yathA nadInAM bahavo 'mbuvegAH; samudram evAbhimukhA dravanti 06033028c tathA tavAmI naralokavIrA; vizanti vaktrANy abhivijvalanti 06033029a yathA pradIptaM jvalanaM pataMgA; vizanti nAzAya samRddhavegAH 06033029c tathaiva nAzAya vizanti lokAs; tavApi vaktrANi samRddhavegAH 06033030a lelihyase grasamAnaH samantAl; lokAn samagrAn vadanair jvaladbhiH 06033030c tejobhir ApUrya jagat samagraM; bhAsas tavogrAH pratapanti viSNo 06033031a AkhyAhi me ko bhavAn ugrarUpo; namo 'stu te devavara prasIda 06033031c vijJAtum icchAmi bhavantam AdyaM; na hi prajAnAmi tava pravRttim 06033032 zrIbhagavAn uvAca 06033032a kAlo 'smi lokakSayakRt pravRddho; lokAn samAhartum iha pravRttaH 06033032c Rte 'pi tvA na bhaviSyanti sarve; ye 'vasthitAH pratyanIkeSu yodhAH 06033033a tasmAt tvam uttiSTha yazo labhasva; jitvA zatrUn bhuGkSva rAjyaM samRddham 06033033c mayaivaite nihatAH pUrvam eva; nimittamAtraM bhava savyasAcin 06033034a droNaM ca bhISmaM ca jayadrathaM ca; karNaM tathAnyAn api yodhavIrAn 06033034c mayA hatAMs tvaM jahi mA vyathiSThA; yudhyasva jetAsi raNe sapatnAn 06033035 saMjaya uvAca 06033035a etac chrutvA vacanaM kezavasya; kRtAJjalir vepamAnaH kirITI 06033035c namaskRtvA bhUya evAha kRSNaM; sagadgadaM bhItabhItaH praNamya 06033036 arjuna uvAca 06033036a sthAne hRSIkeza tava prakIrtyA; jagat prahRSyaty anurajyate ca 06033036c rakSAMsi bhItAni dizo dravanti; sarve namasyanti ca siddhasaMghAH 06033037a kasmAc ca te na nameran mahAtman; garIyase brahmaNo 'py Adikartre 06033037c ananta deveza jagannivAsa; tvam akSaraM sadasat tatparaM yat 06033038a tvam AdidevaH puruSaH purANas; tvam asya vizvasya paraM nidhAnam 06033038c vettAsi vedyaM ca paraM ca dhAma; tvayA tataM vizvam anantarUpa 06033039a vAyur yamo 'gnir varuNaH zazAGkaH; prajApatis tvaM prapitAmahaz ca 06033039c namo namas te 'stu sahasrakRtvaH; punaz ca bhUyo 'pi namo namas te 06033040a namaH purastAd atha pRSThatas te; namo 'stu te sarvata eva sarva 06033040c anantavIryAmitavikramas tvaM; sarvaM samApnoSi tato 'si sarvaH 06033041a sakheti matvA prasabhaM yad uktaM; he kRSNa he yAdava he sakheti 06033041c ajAnatA mahimAnaM tavedaM; mayA pramAdAt praNayena vApi 06033042a yac cAvahAsArtham asatkRto 'si; vihArazayyAsanabhojaneSu 06033042c eko 'tha vApy acyuta tatsamakSaM; tat kSAmaye tvAm aham aprameyam 06033043a pitAsi lokasya carAcarasya; tvam asya pUjyaz ca gurur garIyAn 06033043c na tvatsamo 'sty abhyadhikaH kuto 'nyo; lokatraye 'py apratimaprabhAva 06033044a tasmAt praNamya praNidhAya kAyaM; prasAdaye tvAm aham Izam IDyam 06033044c piteva putrasya sakheva sakhyuH; priyaH priyAyArhasi deva soDhum 06033045a adRSTapUrvaM hRSito 'smi dRSTvA; bhayena ca pravyathitaM mano me 06033045c tad eva me darzaya deva rUpaM; prasIda deveza jagannivAsa 06033046a kirITinaM gadinaM cakrahastam; icchAmi tvAM draSTum ahaM tathaiva 06033046c tenaiva rUpeNa caturbhujena; sahasrabAho bhava vizvamUrte 06033047 zrIbhagavAn uvAca 06033047a mayA prasannena tavArjunedaM; rUpaM paraM darzitam AtmayogAt 06033047c tejomayaM vizvam anantam AdyaM; yan me tvad anyena na dRSTapUrvam 06033048a na vedayajJAdhyayanair na dAnair; na ca kriyAbhir na tapobhir ugraiH 06033048c evaMrUpaH zakya ahaM nRloke; draSTuM tvad anyena kurupravIra 06033049a mA te vyathA mA ca vimUDhabhAvo; dRSTvA rUpaM ghoram IdRG mamedam 06033049c vyapetabhIH prItamanAH punas tvaM; tad eva me rUpam idaM prapazya 06033050 saMjaya uvAca 06033050a ity arjunaM vAsudevas tathoktvA; svakaM rUpaM darzayAm Asa bhUyaH 06033050c AzvAsayAm Asa ca bhItam enaM; bhUtvA punaH saumyavapur mahAtmA 06033051 arjuna uvAca 06033051a dRSTvedaM mAnuSaM rUpaM tava saumyaM janArdana 06033051c idAnIm asmi saMvRttaH sacetAH prakRtiM gataH 06033052 zrIbhagavAn uvAca 06033052a sudurdarzam idaM rUpaM dRSTavAn asi yan mama 06033052c devA apy asya rUpasya nityaM darzanakAGkSiNaH 06033053a nAhaM vedair na tapasA na dAnena na cejyayA 06033053c zakya evaMvidho draSTuM dRSTavAn asi mAM yathA 06033054a bhaktyA tv ananyayA zakya aham evaMvidho 'rjuna 06033054c jJAtuM draSTuM ca tattvena praveSTuM ca paraMtapa 06033055a matkarmakRn matparamo madbhaktaH saGgavarjitaH 06033055c nirvairaH sarvabhUteSu yaH sa mAm eti pANDava 06034001 arjuna uvAca 06034001a evaM satatayuktA ye bhaktAs tvAM paryupAsate 06034001c ye cApy akSaram avyaktaM teSAM ke yogavittamAH 06034002 zrIbhagavAn uvAca 06034002a mayy Avezya mano ye mAM nityayuktA upAsate 06034002c zraddhayA parayopetAs te me yuktatamA matAH 06034003a ye tv akSaram anirdezyam avyaktaM paryupAsate 06034003c sarvatragam acintyaM ca kUTastham acalaM dhruvam 06034004a saMniyamyendriyagrAmaM sarvatra samabuddhayaH 06034004c te prApnuvanti mAm eva sarvabhUtahite ratAH 06034005a klezo 'dhikataras teSAm avyaktAsaktacetasAm 06034005c avyaktA hi gatir duHkhaM dehavadbhir avApyate 06034006a ye tu sarvANi karmANi mayi saMnyasya matparAH 06034006c ananyenaiva yogena mAM dhyAyanta upAsate 06034007a teSAm ahaM samuddhartA mRtyusaMsArasAgarAt 06034007c bhavAmi nacirAt pArtha mayy AvezitacetasAm 06034008a mayy eva mana Adhatsva mayi buddhiM nivezaya 06034008c nivasiSyasi mayy eva ata UrdhvaM na saMzayaH 06034009a atha cittaM samAdhAtuM na zaknoSi mayi sthiram 06034009c abhyAsayogena tato mAm icchAptuM dhanaMjaya 06034010a abhyAse 'py asamartho 'si matkarmaparamo bhava 06034010c madartham api karmANi kurvan siddhim avApsyasi 06034011a athaitad apy azakto 'si kartuM madyogam AzritaH 06034011c sarvakarmaphalatyAgaM tataH kuru yatAtmavAn 06034012a zreyo hi jJAnam abhyAsAj jJAnAd dhyAnaM viziSyate 06034012c dhyAnAt karmaphalatyAgas tyAgAc chAntir anantaram 06034013a adveSTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva ca 06034013c nirmamo nirahaMkAraH samaduHkhasukhaH kSamI 06034014a saMtuSTaH satataM yogI yatAtmA dRDhanizcayaH 06034014c mayy arpitamanobuddhir yo madbhaktaH sa me priyaH 06034015a yasmAn nodvijate loko lokAn nodvijate ca yaH 06034015c harSAmarSabhayodvegair mukto yaH sa ca me priyaH 06034016a anapekSaH zucir dakSa udAsIno gatavyathaH 06034016c sarvArambhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH 06034017a yo na hRSyati na dveSTi na zocati na kAGkSati 06034017c zubhAzubhaparityAgI bhaktimAn yaH sa me priyaH 06034018a samaH zatrau ca mitre ca tathA mAnAvamAnayoH 06034018c zItoSNasukhaduHkheSu samaH saGgavivarjitaH 06034019a tulyanindAstutir maunI saMtuSTo yena kena cit 06034019c aniketaH sthiramatir bhaktimAn me priyo naraH 06034020a ye tu dharmyAmRtam idaM yathoktaM paryupAsate 06034020c zraddadhAnA matparamA bhaktAs te 'tIva me priyAH 06035001 zrIbhagavAn uvAca 06035001a idaM zarIraM kaunteya kSetram ity abhidhIyate 06035001c etad yo vetti taM prAhuH kSetrajJa iti tadvidaH 06035002a kSetrajJaM cApi mAM viddhi sarvakSetreSu bhArata 06035002c kSetrakSetrajJayor jJAnaM yat taj jJAnaM mataM mama 06035003a tat kSetraM yac ca yAdRk ca yadvikAri yataz ca yat 06035003c sa ca yo yatprabhAvaz ca tat samAsena me zRNu 06035004a RSibhir bahudhA gItaM chandobhir vividhaiH pRthak 06035004c brahmasUtrapadaiz caiva hetumadbhir vinizcitaiH 06035005a mahAbhUtAny ahaMkAro buddhir avyaktam eva ca 06035005c indriyANi dazaikaM ca paJca cendriyagocarAH 06035006a icchA dveSaH sukhaM duHkhaM saMghAtaz cetanA dhRtiH 06035006c etat kSetraM samAsena savikAram udAhRtam 06035007a amAnitvam adambhitvam ahiMsA kSAntir Arjavam 06035007c AcAryopAsanaM zaucaM sthairyam AtmavinigrahaH 06035008a indriyArtheSu vairAgyam anahaMkAra eva ca 06035008c janmamRtyujarAvyAdhiduHkhadoSAnudarzanam 06035009a asaktir anabhiSvaGgaH putradAragRhAdiSu 06035009c nityaM ca samacittatvam iSTAniSTopapattiSu 06035010a mayi cAnanyayogena bhaktir avyabhicAriNI 06035010c viviktadezasevitvam aratir janasaMsadi 06035011a adhyAtmajJAnanityatvaM tattvajJAnArthadarzanam 06035011c etaj jJAnam iti proktam ajJAnaM yad ato 'nyathA 06035012a jJeyaM yat tat pravakSyAmi yaj jJAtvAmRtam aznute 06035012c anAdimat paraM brahma na sat tan nAsad ucyate 06035013a sarvataHpANipAdaM tat sarvatokSiziromukham 06035013c sarvataHzrutimal loke sarvam AvRtya tiSThati 06035014a sarvendriyaguNAbhAsaM sarvendriyavivarjitam 06035014c asaktaM sarvabhRc caiva nirguNaM guNabhoktR ca 06035015a bahir antaz ca bhUtAnAm acaraM caram eva ca 06035015c sUkSmatvAt tad avijJeyaM dUrasthaM cAntike ca tat 06035016a avibhaktaM ca bhUteSu vibhaktam iva ca sthitam 06035016c bhUtabhartR ca taj jJeyaM grasiSNu prabhaviSNu ca 06035017a jyotiSAm api taj jyotis tamasaH param ucyate 06035017c jJAnaM jJeyaM jJAnagamyaM hRdi sarvasya viSThitam 06035018a iti kSetraM tathA jJAnaM jJeyaM coktaM samAsataH 06035018c madbhakta etad vijJAya madbhAvAyopapadyate 06035019a prakRtiM puruSaM caiva viddhy anAdI ubhAv api 06035019c vikArAMz ca guNAMz caiva viddhi prakRtisaMbhavAn 06035020a kAryakAraNakartRtve hetuH prakRtir ucyate 06035020c puruSaH sukhaduHkhAnAM bhoktRtve hetur ucyate 06035021a puruSaH prakRtistho hi bhuGkte prakRtijAn guNAn 06035021c kAraNaM guNasaGgo 'sya sadasadyonijanmasu 06035022a upadraSTAnumantA ca bhartA bhoktA mahezvaraH 06035022c paramAtmeti cApy ukto dehe 'smin puruSaH paraH 06035023a ya evaM vetti puruSaM prakRtiM ca guNaiH saha 06035023c sarvathA vartamAno 'pi na sa bhUyo 'bhijAyate 06035024a dhyAnenAtmani pazyanti ke cid AtmAnam AtmanA 06035024c anye sAMkhyena yogena karmayogena cApare 06035025a anye tv evam ajAnantaH zrutvAnyebhya upAsate 06035025c te 'pi cAtitaranty eva mRtyuM zrutiparAyaNAH 06035026a yAvat saMjAyate kiM cit sattvaM sthAvarajaGgamam 06035026c kSetrakSetrajJasaMyogAt tad viddhi bharatarSabha 06035027a samaM sarveSu bhUteSu tiSThantaM paramezvaram 06035027c vinazyatsv avinazyantaM yaH pazyati sa pazyati 06035028a samaM pazyan hi sarvatra samavasthitam Izvaram 06035028c na hinasty AtmanAtmAnaM tato yAti parAM gatim 06035029a prakRtyaiva ca karmANi kriyamANAni sarvazaH 06035029c yaH pazyati tathAtmAnam akartAraM sa pazyati 06035030a yadA bhUtapRthagbhAvam ekastham anupazyati 06035030c tata eva ca vistAraM brahma saMpadyate tadA 06035031a anAditvAn nirguNatvAt paramAtmAyam avyayaH 06035031c zarIrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate 06035032a yathA sarvagataM saukSmyAd AkAzaM nopalipyate 06035032c sarvatrAvasthito dehe tathAtmA nopalipyate 06035033a yathA prakAzayaty ekaH kRtsnaM lokam imaM raviH 06035033c kSetraM kSetrI tathA kRtsnaM prakAzayati bhArata 06035034a kSetrakSetrajJayor evam antaraM jJAnacakSuSA 06035034c bhUtaprakRtimokSaM ca ye vidur yAnti te param 06036001 zrIbhagavAn uvAca 06036001a paraM bhUyaH pravakSyAmi jJAnAnAM jJAnam uttamam 06036001c yaj jJAtvA munayaH sarve parAM siddhim ito gatAH 06036002a idaM jJAnam upAzritya mama sAdharmyam AgatAH 06036002c sarge 'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca 06036003a mama yonir mahad brahma tasmin garbhaM dadhAmy aham 06036003c saMbhavaH sarvabhUtAnAM tato bhavati bhArata 06036004a sarvayoniSu kaunteya mUrtayaH saMbhavanti yAH 06036004c tAsAM brahma mahad yonir ahaM bIjapradaH pitA 06036005a sattvaM rajas tama iti guNAH prakRtisaMbhavAH 06036005c nibadhnanti mahAbAho dehe dehinam avyayam 06036006a tatra sattvaM nirmalatvAt prakAzakam anAmayam 06036006c sukhasaGgena badhnAti jJAnasaGgena cAnagha 06036007a rajo rAgAtmakaM viddhi tRSNAsaGgasamudbhavam 06036007c tan nibadhnAti kaunteya karmasaGgena dehinam 06036008a tamas tv ajJAnajaM viddhi mohanaM sarvadehinAm 06036008c pramAdAlasyanidrAbhis tan nibadhnAti bhArata 06036009a sattvaM sukhe saJjayati rajaH karmaNi bhArata 06036009c jJAnam AvRtya tu tamaH pramAde saJjayaty uta 06036010a rajas tamaz cAbhibhUya sattvaM bhavati bhArata 06036010c rajaH sattvaM tamaz caiva tamaH sattvaM rajas tathA 06036011a sarvadvAreSu dehe 'smin prakAza upajAyate 06036011c jJAnaM yadA tadA vidyAd vivRddhaM sattvam ity uta 06036012a lobhaH pravRttir ArambhaH karmaNAm azamaH spRhA 06036012c rajasy etAni jAyante vivRddhe bharatarSabha 06036013a aprakAzo 'pravRttiz ca pramAdo moha eva ca 06036013c tamasy etAni jAyante vivRddhe kurunandana 06036014a yadA sattve pravRddhe tu pralayaM yAti dehabhRt 06036014c tadottamavidAM lokAn amalAn pratipadyate 06036015a rajasi pralayaM gatvA karmasaGgiSu jAyate 06036015c tathA pralInas tamasi mUDhayoniSu jAyate 06036016a karmaNaH sukRtasyAhuH sAttvikaM nirmalaM phalam 06036016c rajasas tu phalaM duHkham ajJAnaM tamasaH phalam 06036017a sattvAt saMjAyate jJAnaM rajaso lobha eva ca 06036017c pramAdamohau tamaso bhavato 'jJAnam eva ca 06036018a UrdhvaM gacchanti sattvasthA madhye tiSThanti rAjasAH 06036018c jaghanyaguNavRttasthA adho gacchanti tAmasAH 06036019a nAnyaM guNebhyaH kartAraM yadA draSTAnupazyati 06036019c guNebhyaz ca paraM vetti madbhAvaM so 'dhigacchati 06036020a guNAn etAn atItya trIn dehI dehasamudbhavAn 06036020c janmamRtyujarAduHkhair vimukto 'mRtam aznute 06036021 arjuna uvAca 06036021a kair liGgais trIn guNAn etAn atIto bhavati prabho 06036021c kimAcAraH kathaM caitAMs trIn guNAn ativartate 06036022 zrIbhagavAn uvAca 06036022a prakAzaM ca pravRttiM ca moham eva ca pANDava 06036022c na dveSTi saMpravRttAni na nivRttAni kAGkSati 06036023a udAsInavad AsIno guNair yo na vicAlyate 06036023c guNA vartanta ity eva yo 'vatiSThati neGgate 06036024a samaduHkhasukhaH svasthaH samaloSTAzmakAJcanaH 06036024c tulyapriyApriyo dhIras tulyanindAtmasaMstutiH 06036025a mAnAvamAnayos tulyas tulyo mitrAripakSayoH 06036025c sarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa ucyate 06036026a mAM ca yo 'vyabhicAreNa bhaktiyogena sevate 06036026c sa guNAn samatItyaitAn brahmabhUyAya kalpate 06036027a brahmaNo hi pratiSThAham amRtasyAvyayasya ca 06036027c zAzvatasya ca dharmasya sukhasyaikAntikasya ca 06037001 zrIbhagavAn uvAca 06037001a UrdhvamUlam adhaHzAkham azvatthaM prAhur avyayam 06037001c chandAMsi yasya parNAni yas taM veda sa vedavit 06037002a adhaz cordhvaM prasRtAs tasya zAkhA; guNapravRddhA viSayapravAlAH 06037002c adhaz ca mUlAny anusaMtatAni; karmAnubandhIni manuSyaloke 06037003a na rUpam asyeha tathopalabhyate; nAnto na cAdir na ca saMpratiSThA 06037003c azvattham enaM suvirUDhamUlam; asaGgazastreNa dRDhena chittvA 06037004a tataH padaM tatparimArgitavyaM; yasmin gatA na nivartanti bhUyaH 06037004c tam eva cAdyaM puruSaM prapadye; yataH pravRttiH prasRtA purANI 06037005a nirmAnamohA jitasaGgadoSA; adhyAtmanityA vinivRttakAmAH 06037005c dvaMdvair vimuktAH sukhaduHkhasaMjJair; gacchanty amUDhAH padam avyayaM tat 06037006a na tad bhAsayate sUryo na zazAGko na pAvakaH 06037006c yad gatvA na nivartante tad dhAma paramaM mama 06037007a mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtaH sanAtanaH 06037007c manaHSaSThAnIndriyANi prakRtisthAni karSati 06037008a zarIraM yad avApnoti yac cApy utkrAmatIzvaraH 06037008c gRhItvaitAni saMyAti vAyur gandhAn ivAzayAt 06037009a zrotraM cakSuH sparzanaM ca rasanaM ghrANam eva ca 06037009c adhiSThAya manaz cAyaM viSayAn upasevate 06037010a utkrAmantaM sthitaM vApi bhuJjAnaM vA guNAnvitam 06037010c vimUDhA nAnupazyanti pazyanti jJAnacakSuSaH 06037011a yatanto yoginaz cainaM pazyanty Atmany avasthitam 06037011c yatanto 'py akRtAtmAno nainaM pazyanty acetasaH 06037012a yad AdityagataM tejo jagad bhAsayate 'khilam 06037012c yac candramasi yac cAgnau tat tejo viddhi mAmakam 06037013a gAm Avizya ca bhUtAni dhArayAmy aham ojasA 06037013c puSNAmi cauSadhIH sarvAH somo bhUtvA rasAtmakaH 06037014a ahaM vaizvAnaro bhUtvA prANinAM deham AzritaH 06037014c prANApAnasamAyuktaH pacAmy annaM caturvidham 06037015a sarvasya cAhaM hRdi saMniviSTo; mattaH smRtir jJAnam apohanaM ca 06037015c vedaiz ca sarvair aham eva vedyo; vedAntakRd vedavid eva cAham 06037016a dvAv imau puruSau loke kSaraz cAkSara eva ca 06037016c kSaraH sarvANi bhUtAni kUTastho 'kSara ucyate 06037017a uttamaH puruSas tv anyaH paramAtmety udAhRtaH 06037017c yo lokatrayam Avizya bibharty avyaya IzvaraH 06037018a yasmAt kSaram atIto 'ham akSarAd api cottamaH 06037018c ato 'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH 06037019a yo mAm evam asaMmUDho jAnAti puruSottamam 06037019c sa sarvavid bhajati mAM sarvabhAvena bhArata 06037020a iti guhyatamaM zAstram idam uktaM mayAnagha 06037020c etad buddhvA buddhimAn syAt kRtakRtyaz ca bhArata 06038001 zrIbhagavAn uvAca 06038001a abhayaM sattvasaMzuddhir jJAnayogavyavasthitiH 06038001c dAnaM damaz ca yajJaz ca svAdhyAyas tapa Arjavam 06038002a ahiMsA satyam akrodhas tyAgaH zAntir apaizunam 06038002c dayA bhUteSv aloluptvaM mArdavaM hrIr acApalam 06038003a tejaH kSamA dhRtiH zaucam adroho nAtimAnitA 06038003c bhavanti saMpadaM daivIm abhijAtasya bhArata 06038004a dambho darpo 'timAnaz ca krodhaH pAruSyam eva ca 06038004c ajJAnaM cAbhijAtasya pArtha saMpadam AsurIm 06038005a daivI saMpad vimokSAya nibandhAyAsurI matA 06038005c mA zucaH saMpadaM daivIm abhijAto 'si pANDava 06038006a dvau bhUtasargau loke 'smin daiva Asura eva ca 06038006c daivo vistarazaH prokta AsuraM pArtha me zRNu 06038007a pravRttiM ca nivRttiM ca janA na vidur AsurAH 06038007c na zaucaM nApi cAcAro na satyaM teSu vidyate 06038008a asatyam apratiSThaM te jagad Ahur anIzvaram 06038008c aparasparasaMbhUtaM kim anyat kAmahaitukam 06038009a etAM dRSTim avaSTabhya naSTAtmAno 'lpabuddhayaH 06038009c prabhavanty ugrakarmANaH kSayAya jagato 'hitAH 06038010a kAmam Azritya duSpUraM dambhamAnamadAnvitAH 06038010c mohAd gRhItvAsadgrAhAn pravartante 'zucivratAH 06038011a cintAm aparimeyAM ca pralayAntAm upAzritAH 06038011c kAmopabhogaparamA etAvad iti nizcitAH 06038012a AzApAzazatair baddhAH kAmakrodhaparAyaNAH 06038012c Ihante kAmabhogArtham anyAyenArthasaMcayAn 06038013a idam adya mayA labdham idaM prApsye manoratham 06038013c idam astIdam api me bhaviSyati punar dhanam 06038014a asau mayA hataH zatrur haniSye cAparAn api 06038014c Izvaro 'ham ahaM bhogI siddho 'haM balavAn sukhI 06038015a ADhyo 'bhijanavAn asmi ko 'nyo 'sti sadRzo mayA 06038015c yakSye dAsyAmi modiSya ity ajJAnavimohitAH 06038016a anekacittavibhrAntA mohajAlasamAvRtAH 06038016c prasaktAH kAmabhogeSu patanti narake 'zucau 06038017a AtmasaMbhAvitAH stabdhA dhanamAnamadAnvitAH 06038017c yajante nAmayajJais te dambhenAvidhipUrvakam 06038018a ahaMkAraM balaM darpaM kAmaM krodhaM ca saMzritAH 06038018c mAm AtmaparadeheSu pradviSanto 'bhyasUyakAH 06038019a tAn ahaM dviSataH krUrAn saMsAreSu narAdhamAn 06038019c kSipAmy ajasram azubhAn AsurISv eva yoniSu 06038020a AsurIM yonim ApannA mUDhA janmani janmani 06038020c mAm aprApyaiva kaunteya tato yAnty adhamAM gatim 06038021a trividhaM narakasyedaM dvAraM nAzanam AtmanaH 06038021c kAmaH krodhas tathA lobhas tasmAd etat trayaM tyajet 06038022a etair vimuktaH kaunteya tamodvArais tribhir naraH 06038022c Acaraty AtmanaH zreyas tato yAti parAM gatim 06038023a yaH zAstravidhim utsRjya vartate kAmakArataH 06038023c na sa siddhim avApnoti na sukhaM na parAM gatim 06038024a tasmAc chAstraM pramANaM te kAryAkAryavyavasthitau 06038024c jJAtvA zAstravidhAnoktaM karma kartum ihArhasi 06039001 arjuna uvAca 06039001a ye zAstravidhim utsRjya yajante zraddhayAnvitAH 06039001c teSAM niSThA tu kA kRSNa sattvam Aho rajas tamaH 06039002 zrIbhagavAn uvAca 06039002a trividhA bhavati zraddhA dehinAM sA svabhAvajA 06039002c sAttvikI rAjasI caiva tAmasI ceti tAM zRNu 06039003a sattvAnurUpA sarvasya zraddhA bhavati bhArata 06039003c zraddhAmayo 'yaM puruSo yo yacchraddhaH sa eva saH 06039004a yajante sAttvikA devAn yakSarakSAMsi rAjasAH 06039004c pretAn bhUtagaNAMz cAnye yajante tAmasA janAH 06039005a azAstravihitaM ghoraM tapyante ye tapo janAH 06039005c dambhAhaMkArasaMyuktAH kAmarAgabalAnvitAH 06039006a karzayantaH zarIrasthaM bhUtagrAmam acetasaH 06039006c mAM caivAntaHzarIrasthaM tAn viddhy AsuranizcayAn 06039007a AhAras tv api sarvasya trividho bhavati priyaH 06039007c yajJas tapas tathA dAnaM teSAM bhedam imaM zRNu 06039008a AyuHsattvabalArogyasukhaprItivivardhanAH 06039008c rasyAH snigdhAH sthirA hRdyA AhArAH sAttvikapriyAH 06039009a kaTvamlalavaNAtyuSNatIkSNarUkSavidAhinaH 06039009c AhArA rAjasasyeSTA duHkhazokAmayapradAH 06039010a yAtayAmaM gatarasaM pUti paryuSitaM ca yat 06039010c ucchiSTam api cAmedhyaM bhojanaM tAmasapriyam 06039011a aphalAkAGkSibhir yajJo vidhidRSTo ya ijyate 06039011c yaSTavyam eveti manaH samAdhAya sa sAttvikaH 06039012a abhisaMdhAya tu phalaM dambhArtham api caiva yat 06039012c ijyate bharatazreSTha taM yajJaM viddhi rAjasam 06039013a vidhihInam asRSTAnnaM mantrahInam adakSiNam 06039013c zraddhAvirahitaM yajJaM tAmasaM paricakSate 06039014a devadvijaguruprAjJapUjanaM zaucam Arjavam 06039014c brahmacaryam ahiMsA ca zArIraM tapa ucyate 06039015a anudvegakaraM vAkyaM satyaM priyahitaM ca yat 06039015c svAdhyAyAbhyasanaM caiva vAGmayaM tapa ucyate 06039016a manaHprasAdaH saumyatvaM maunam AtmavinigrahaH 06039016c bhAvasaMzuddhir ity etat tapo mAnasam ucyate 06039017a zraddhayA parayA taptaM tapas tat trividhaM naraiH 06039017c aphalAkAGkSibhir yuktaiH sAttvikaM paricakSate 06039018a satkAramAnapUjArthaM tapo dambhena caiva yat 06039018c kriyate tad iha proktaM rAjasaM calam adhruvam 06039019a mUDhagrAheNAtmano yat pIDayA kriyate tapaH 06039019c parasyotsAdanArthaM vA tat tAmasam udAhRtam 06039020a dAtavyam iti yad dAnaM dIyate 'nupakAriNe 06039020c deze kAle ca pAtre ca tad dAnaM sAttvikaM smRtam 06039021a yat tu pratyupakArArthaM phalam uddizya vA punaH 06039021c dIyate ca parikliSTaM tad dAnaM rAjasaM smRtam 06039022a adezakAle yad dAnam apAtrebhyaz ca dIyate 06039022c asatkRtam avajJAtaM tat tAmasam udAhRtam 06039023a oM tat sad iti nirdezo brahmaNas trividhaH smRtaH 06039023c brAhmaNAs tena vedAz ca yajJAz ca vihitAH purA 06039024a tasmAd om ity udAhRtya yajJadAnatapaHkriyAH 06039024c pravartante vidhAnoktAH satataM brahmavAdinAm 06039025a tad ity anabhisaMdhAya phalaM yajJatapaHkriyAH 06039025c dAnakriyAz ca vividhAH kriyante mokSakAGkSibhiH 06039026a sadbhAve sAdhubhAve ca sad ity etat prayujyate 06039026c prazaste karmaNi tathA sacchabdaH pArtha yujyate 06039027a yajJe tapasi dAne ca sthitiH sad iti cocyate 06039027c karma caiva tadarthIyaM sad ity evAbhidhIyate 06039028a azraddhayA hutaM dattaM tapas taptaM kRtaM ca yat 06039028c asad ity ucyate pArtha na ca tat pretya no iha 06040001 arjuna uvAca 06040001a saMnyAsasya mahAbAho tattvam icchAmi veditum 06040001c tyAgasya ca hRSIkeza pRthak keziniSUdana 06040002 zrIbhagavAn uvAca 06040002a kAmyAnAM karmaNAM nyAsaM saMnyAsaM kavayo viduH 06040002c sarvakarmaphalatyAgaM prAhus tyAgaM vicakSaNAH 06040003a tyAjyaM doSavad ity eke karma prAhur manISiNaH 06040003c yajJadAnatapaHkarma na tyAjyam iti cApare 06040004a nizcayaM zRNu me tatra tyAge bharatasattama 06040004c tyAgo hi puruSavyAghra trividhaH saMprakIrtitaH 06040005a yajJadAnatapaHkarma na tyAjyaM kAryam eva tat 06040005c yajJo dAnaM tapaz caiva pAvanAni manISiNAm 06040006a etAny api tu karmANi saGgaM tyaktvA phalAni ca 06040006c kartavyAnIti me pArtha nizcitaM matam uttamam 06040007a niyatasya tu saMnyAsaH karmaNo nopapadyate 06040007c mohAt tasya parityAgas tAmasaH parikIrtitaH 06040008a duHkham ity eva yat karma kAyaklezabhayAt tyajet 06040008c sa kRtvA rAjasaM tyAgaM naiva tyAgaphalaM labhet 06040009a kAryam ity eva yat karma niyataM kriyate 'rjuna 06040009c saGgaM tyaktvA phalaM caiva sa tyAgaH sAttviko mataH 06040010a na dveSTy akuzalaM karma kuzale nAnuSajjate 06040010c tyAgI sattvasamAviSTo medhAvI chinnasaMzayaH 06040011a na hi dehabhRtA zakyaM tyaktuM karmANy azeSataH 06040011c yas tu karmaphalatyAgI sa tyAgIty abhidhIyate 06040012a aniSTam iSTaM mizraM ca trividhaM karmaNaH phalam 06040012c bhavaty atyAginAM pretya na tu saMnyAsinAM kva cit 06040013a paJcaitAni mahAbAho kAraNAni nibodha me 06040013c sAMkhye kRtAnte proktAni siddhaye sarvakarmaNAm 06040014a adhiSThAnaM tathA kartA karaNaM ca pRthagvidham 06040014c vividhAz ca pRthakceSTA daivaM caivAtra paJcamam 06040015a zarIravAGmanobhir yat karma prArabhate naraH 06040015c nyAyyaM vA viparItaM vA paJcaite tasya hetavaH 06040016a tatraivaM sati kartAram AtmAnaM kevalaM tu yaH 06040016c pazyaty akRtabuddhitvAn na sa pazyati durmatiH 06040017a yasya nAhaMkRto bhAvo buddhir yasya na lipyate 06040017c hatvApi sa imA&l lokAn na hanti na nibadhyate 06040018a jJAnaM jJeyaM parijJAtA trividhA karmacodanA 06040018c karaNaM karma karteti trividhaH karmasaMgrahaH 06040019a jJAnaM karma ca kartA ca tridhaiva guNabhedataH 06040019c procyate guNasaMkhyAne yathAvac chRNu tAny api 06040020a sarvabhUteSu yenaikaM bhAvam avyayam IkSate 06040020c avibhaktaM vibhakteSu taj jJAnaM viddhi sAttvikam 06040021a pRthaktvena tu yaj jJAnaM nAnAbhAvAn pRthagvidhAn 06040021c vetti sarveSu bhUteSu taj jJAnaM viddhi rAjasam 06040022a yat tu kRtsnavad ekasmin kArye saktam ahaitukam 06040022c atattvArthavad alpaM ca tat tAmasam udAhRtam 06040023a niyataM saGgarahitam arAgadveSataH kRtam 06040023c aphalaprepsunA karma yat tat sAttvikam ucyate 06040024a yat tu kAmepsunA karma sAhaMkAreNa vA punaH 06040024c kriyate bahulAyAsaM tad rAjasam udAhRtam 06040025a anubandhaM kSayaM hiMsAm anapekSya ca pauruSam 06040025c mohAd Arabhyate karma yat tat tAmasam ucyate 06040026a muktasaGgo 'nahaMvAdI dhRtyutsAhasamanvitaH 06040026c siddhyasiddhyor nirvikAraH kartA sAttvika ucyate 06040027a rAgI karmaphalaprepsur lubdho hiMsAtmako 'zuciH 06040027c harSazokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH 06040028a ayuktaH prAkRtaH stabdhaH zaTho naikRtiko 'lasaH 06040028c viSAdI dIrghasUtrI ca kartA tAmasa ucyate 06040029a buddher bhedaM dhRtez caiva guNatas trividhaM zRNu 06040029c procyamAnam azeSeNa pRthaktvena dhanaMjaya 06040030a pravRttiM ca nivRttiM ca kAryAkArye bhayAbhaye 06040030c bandhaM mokSaM ca yA vetti buddhiH sA pArtha sAttvikI 06040031a yayA dharmam adharmaM ca kAryaM cAkAryam eva ca 06040031c ayathAvat prajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI 06040032a adharmaM dharmam iti yA manyate tamasAvRtA 06040032c sarvArthAn viparItAMz ca buddhiH sA pArtha tAmasI 06040033a dhRtyA yayA dhArayate manaHprANendriyakriyAH 06040033c yogenAvyabhicAriNyA dhRtiH sA pArtha sAttvikI 06040034a yayA tu dharmakAmArthAn dhRtyA dhArayate 'rjuna 06040034c prasaGgena phalAkAGkSI dhRtiH sA pArtha rAjasI 06040035a yayA svapnaM bhayaM zokaM viSAdaM madam eva ca 06040035c na vimuJcati durmedhA dhRtiH sA pArtha tAmasI 06040036a sukhaM tv idAnIM trividhaM zRNu me bharatarSabha 06040036c abhyAsAd ramate yatra duHkhAntaM ca nigacchati 06040037a yat tadagre viSam iva pariNAme 'mRtopamam 06040037c tat sukhaM sAttvikaM proktam AtmabuddhiprasAdajam 06040038a viSayendriyasaMyogAd yat tadagre 'mRtopamam 06040038c pariNAme viSam iva tat sukhaM rAjasaM smRtam 06040039a yad agre cAnubandhe ca sukhaM mohanam AtmanaH 06040039c nidrAlasyapramAdotthaM tat tAmasam udAhRtam 06040040a na tad asti pRthivyAM vA divi deveSu vA punaH 06040040c sattvaM prakRtijair muktaM yad ebhiH syAt tribhir guNaiH 06040041a brAhmaNakSatriyavizAM zUdrANAM ca paraMtapa 06040041c karmANi pravibhaktAni svabhAvaprabhavair guNaiH 06040042a zamo damas tapaH zaucaM kSAntir Arjavam eva ca 06040042c jJAnaM vijJAnam AstikyaM brahmakarma svabhAvajam 06040043a zauryaM tejo dhRtir dAkSyaM yuddhe cApy apalAyanam 06040043c dAnam IzvarabhAvaz ca kSatrakarma svabhAvajam 06040044a kRSigorakSyavANijyaM vaizyakarma svabhAvajam 06040044c paricaryAtmakaM karma zUdrasyApi svabhAvajam 06040045a sve sve karmaNy abhirataH saMsiddhiM labhate naraH 06040045c svakarmanirataH siddhiM yathA vindati tac chRNu 06040046a yataH pravRttir bhUtAnAM yena sarvam idaM tatam 06040046c svakarmaNA tam abhyarcya siddhiM vindati mAnavaH 06040047a zreyAn svadharmo viguNaH paradharmAt svanuSThitAt 06040047c svabhAvaniyataM karma kurvan nApnoti kilbiSam 06040048a sahajaM karma kaunteya sadoSam api na tyajet 06040048c sarvArambhA hi doSeNa dhUmenAgnir ivAvRtAH 06040049a asaktabuddhiH sarvatra jitAtmA vigataspRhaH 06040049c naiSkarmyasiddhiM paramAM saMnyAsenAdhigacchati 06040050a siddhiM prApto yathA brahma tathApnoti nibodha me 06040050c samAsenaiva kaunteya niSThA jJAnasya yA parA 06040051a buddhyA vizuddhayA yukto dhRtyAtmAnaM niyamya ca 06040051c zabdAdIn viSayAMs tyaktvA rAgadveSau vyudasya ca 06040052a viviktasevI laghvAzI yatavAkkAyamAnasaH 06040052c dhyAnayogaparo nityaM vairAgyaM samupAzritaH 06040053a ahaMkAraM balaM darpaM kAmaM krodhaM parigraham 06040053c vimucya nirmamaH zAnto brahmabhUyAya kalpate 06040054a brahmabhUtaH prasannAtmA na zocati na kAGkSati 06040054c samaH sarveSu bhUteSu madbhaktiM labhate parAm 06040055a bhaktyA mAm abhijAnAti yAvAn yaz cAsmi tattvataH 06040055c tato mAM tattvato jJAtvA vizate tadanantaram 06040056a sarvakarmANy api sadA kurvANo madvyapAzrayaH 06040056c matprasAdAd avApnoti zAzvataM padam avyayam 06040057a cetasA sarvakarmANi mayi saMnyasya matparaH 06040057c buddhiyogam upAzritya maccittaH satataM bhava 06040058a maccittaH sarvadurgANi matprasAdAt tariSyasi 06040058c atha cet tvam ahaMkArAn na zroSyasi vinaGkSyasi 06040059a yad ahaMkAram Azritya na yotsya iti manyase 06040059c mithyaiSa vyavasAyas te prakRtis tvAM niyokSyati 06040060a svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA 06040060c kartuM necchasi yan mohAt kariSyasy avazo 'pi tat 06040061a IzvaraH sarvabhUtAnAM hRddeze 'rjuna tiSThati 06040061c bhrAmayan sarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA 06040062a tam eva zaraNaM gaccha sarvabhAvena bhArata 06040062c tatprasAdAt parAM zAntiM sthAnaM prApsyasi zAzvatam 06040063a iti te jJAnam AkhyAtaM guhyAd guhyataraM mayA 06040063c vimRzyaitad azeSeNa yathecchasi tathA kuru 06040064a sarvaguhyatamaM bhUyaH zRNu me paramaM vacaH 06040064c iSTo 'si me dRDham iti tato vakSyAmi te hitam 06040065a manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru 06040065c mAm evaiSyasi satyaM te pratijAne priyo 'si me 06040066a sarvadharmAn parityajya mAm ekaM zaraNaM vraja 06040066c ahaM tvA sarvapApebhyo mokSayiSyAmi mA zucaH 06040067a idaM te nAtapaskAya nAbhaktAya kadA cana 06040067c na cAzuzrUSave vAcyaM na ca mAM yo 'bhyasUyati 06040068a ya idaM paramaM guhyaM madbhakteSv abhidhAsyati 06040068c bhaktiM mayi parAM kRtvA mAm evaiSyaty asaMzayaH 06040069a na ca tasmAn manuSyeSu kaz cin me priyakRttamaH 06040069c bhavitA na ca me tasmAd anyaH priyataro bhuvi 06040070a adhyeSyate ca ya imaM dharmyaM saMvAdam AvayoH 06040070c jJAnayajJena tenAham iSTaH syAm iti me matiH 06040071a zraddhAvAn anasUyaz ca zRNuyAd api yo naraH 06040071c so 'pi muktaH zubhA&l lokAn prApnuyAt puNyakarmaNAm 06040072a kaccid etac chrutaM pArtha tvayaikAgreNa cetasA 06040072c kaccid ajJAnasaMmohaH pranaSTas te dhanaMjaya 06040073 arjuna uvAca 06040073a naSTo mohaH smRtir labdhA tvatprasAdAn mayAcyuta 06040073c sthito 'smi gatasaMdehaH kariSye vacanaM tava 06040074 saMjaya uvAca 06040074a ity ahaM vAsudevasya pArthasya ca mahAtmanaH 06040074c saMvAdam imam azrauSam adbhutaM romaharSaNam 06040075a vyAsaprasAdAc chrutavAn etad guhyam ahaM param 06040075c yogaM yogezvarAt kRSNAt sAkSAt kathayataH svayam 06040076a rAjan saMsmRtya saMsmRtya saMvAdam imam adbhutam 06040076c kezavArjunayoH puNyaM hRSyAmi ca muhur muhuH 06040077a tac ca saMsmRtya saMsmRtya rUpam atyadbhutaM hareH 06040077c vismayo me mahAn rAjan hRSyAmi ca punaH punaH 06040078a yatra yogezvaraH kRSNo yatra pArtho dhanurdharaH 06040078c tatra zrIr vijayo bhUtir dhruvA nItir matir mama 06041001 saMjaya uvAca 06041001a tato dhanaMjayaM dRSTvA bANagANDIvadhAriNam 06041001c punar eva mahAnAdaM vyasRjanta mahArathAH 06041002a pANDavAH somakAz caiva ye caiSAm anuyAyinaH 06041002c dadhmuz ca muditAH zaGkhAn vIrAH sAgarasaMbhavAn 06041003a tato bheryaz ca pezyaz ca krakacA goviSANikAH 06041003c sahasaivAbhyahanyanta tataH zabdo mahAn abhUt 06041004a atha devAH sagandharvAH pitaraz ca janezvara 06041004c siddhacAraNasaMghAz ca samIyus te didRkSayA 06041005a RSayaz ca mahAbhAgAH puraskRtya zatakratum 06041005c samIyus tatra sahitA draSTuM tad vaizasaM mahat 06041006a tato yudhiSThiro dRSTvA yuddhAya susamudyate 06041006c te sene sAgaraprakhye muhuH pracalite nRpa 06041007a vimucya kavacaM vIro nikSipya ca varAyudham 06041007c avaruhya rathAt tUrNaM padbhyAm eva kRtAJjaliH 06041008a pitAmaham abhiprekSya dharmarAjo yudhiSThiraH 06041008c vAgyataH prayayau yena prAGmukho ripuvAhinIm 06041009a taM prayAntam abhiprekSya kuntIputro dhanaMjayaH 06041009c avatIrya rathAt tUrNaM bhrAtRbhiH sahito 'nvayAt 06041010a vAsudevaz ca bhagavAn pRSThato 'nujagAma ha 06041010c yathAmukhyAz ca rAjAnas tam anvAjagmur utsukAH 06041011 arjuna uvAca 06041011a kiM te vyavasitaM rAjan yad asmAn apahAya vai 06041011c padbhyAm eva prayAto 'si prAGmukho ripuvAhinIm 06041012 bhImasena uvAca 06041012a kva gamiSyasi rAjendra nikSiptakavacAyudhaH 06041012c daMziteSv arisainyeSu bhrAtqn utsRjya pArthiva 06041013 nakula uvAca 06041013a evaMgate tvayi jyeSThe mama bhrAtari bhArata 06041013c bhIr me dunoti hRdayaM brUhi gantA bhavAn kva nu 06041014 sahadeva uvAca 06041014a asmin raNasamUhe vai vartamAne mahAbhaye 06041014c yoddhavye kva nu gantAsi zatrUn abhimukho nRpa 06041015 saMjaya uvAca 06041015a evam AbhASyamANo 'pi bhrAtRbhiH kurunandana 06041015c novAca vAgyataH kiM cid gacchaty eva yudhiSThiraH 06041016a tAn uvAca mahAprAjJo vAsudevo mahAmanAH 06041016c abhiprAyo 'sya vijJAto mayeti prahasann iva 06041017a eSa bhISmaM tathA droNaM gautamaM zalyam eva ca 06041017c anumAnya gurUn sarvAn yotsyate pArthivo 'ribhiH 06041018a zrUyate hi purAkalpe gurUn ananumAnya yaH 06041018c yudhyate sa bhaved vyaktam apadhyAto mahattaraiH 06041019a anumAnya yathAzAstraM yas tu yudhyen mahattaraiH 06041019c dhruvas tasya jayo yuddhe bhaved iti matir mama 06041020a evaM bruvati kRSNe tu dhArtarASTracamUM prati 06041020c hAhAkAro mahAn AsIn niHzabdAs tv apare 'bhavan 06041021a dRSTvA yudhiSThiraM dUrAd dhArtarASTrasya sainikAH 06041021c mithaH saMkathayAM cakrur nezo 'sti kulapAMsanaH 06041022a vyaktaM bhIta ivAbhyeti rAjAsau bhISmam antikAt 06041022c yudhiSThiraH sasodaryaH zaraNArthaM prayAcakaH 06041023a dhanaMjaye kathaM nAthe pANDave ca vRkodare 06041023c nakule sahadeve ca bhIto 'bhyeti ca pANDavaH 06041024a na nUnaM kSatriyakule jAtaH saMprathite bhuvi 06041024c yathAsya hRdayaM bhItam alpasattvasya saMyuge 06041025a tatas te kSatriyAH sarve prazaMsanti sma kauravAn 06041025c hRSTAH sumanaso bhUtvA cailAni dudhuvuH pRthak 06041026a vyanindanta tataH sarve yodhAs tatra vizAM pate 06041026c yudhiSThiraM sasodaryaM sahitaM kezavena ha 06041027a tatas tat kauravaM sainyaM dhikkRtvA tu yudhiSThiram 06041027c niHzabdam abhavat tUrNaM punar eva vizAM pate 06041028a kiM nu vakSyati rAjAsau kiM bhISmaH prativakSyati 06041028c kiM bhImaH samarazlAghI kiM nu kRSNArjunAv iti 06041029a vivakSitaM kim asyeti saMzayaH sumahAn abhUt 06041029c ubhayoH senayo rAjan yudhiSThirakRte tadA 06041030a sa vigAhya camUM zatroH zarazaktisamAkulAm 06041030c bhISmam evAbhyayAt tUrNaM bhrAtRbhiH parivAritaH 06041031a tam uvAca tataH pAdau karAbhyAM pIDya pANDavaH 06041031c bhISmaM zAMtanavaM rAjA yuddhAya samupasthitam 06041032 yudhiSThira uvAca 06041032a Amantraye tvAM durdharSa yotsye tAta tvayA saha 06041032c anujAnIhi mAM tAta AziSaz ca prayojaya 06041033 bhISma uvAca 06041033a yady evaM nAbhigacchethA yudhi mAM pRthivIpate 06041033c zapeyaM tvAM mahArAja parAbhAvAya bhArata 06041034a prIto 'smi putra yudhyasva jayam Apnuhi pANDava 06041034c yat te 'bhilaSitaM cAnyat tad avApnuhi saMyuge 06041035a vriyatAM ca varaH pArtha kim asmatto 'bhikAGkSasi 06041035c evaM gate mahArAja na tavAsti parAjayaH 06041036a arthasya puruSo dAso dAsas tv artho na kasya cit 06041036c iti satyaM mahArAja baddho 'smy arthena kauravaiH 06041037a atas tvAM klIbavad vAkyaM bravImi kurunandana 06041037c hRto 'smy arthena kauravya yuddhAd anyat kim icchasi 06041038 yudhiSThira uvAca 06041038a mantrayasva mahAprAjJa hitaiSI mama nityazaH 06041038c yudhyasva kauravasyArthe mamaiSa satataM varaH 06041039 bhISma uvAca 06041039a rAjan kim atra sAhyaM te karomi kurunandana 06041039c kAmaM yotsye parasyArthe brUhi yat te vivakSitam 06041040 yudhiSThira uvAca 06041040a kathaM jayeyaM saMgrAme bhavantam aparAjitam 06041040c etan me mantraya hitaM yadi zreyaH prapazyasi 06041041 bhISma uvAca 06041041a na taM pazyAmi kaunteya yo mAM yudhyantam Ahave 06041041c vijayeta pumAn kaz cid api sAkSAc chatakratuH 06041042 yudhiSThira uvAca 06041042a hanta pRcchAmi tasmAt tvAM pitAmaha namo 'stu te 06041042c jayopAyaM bravIhi tvam AtmanaH samare paraiH 06041043 bhISma uvAca 06041043a na zatruM tAta pazyAmi samare yo jayeta mAm 06041043c na tAvan mRtyukAlo me punarAgamanaM kuru 06041044 saMjaya uvAca 06041044a tato yudhiSThiro vAkyaM bhISmasya kurunandana 06041044c zirasA pratijagrAha bhUyas tam abhivAdya ca 06041045a prAyAt punar mahAbAhur AcAryasya rathaM prati 06041045c pazyatAM sarvasainyAnAM madhyena bhrAtRbhiH saha 06041046a sa droNam abhivAdyAtha kRtvA caiva pradakSiNam 06041046c uvAca vAcA durdharSam AtmaniHzreyasaM vacaH 06041047a Amantraye tvAM bhagavan yotsye vigatakalmaSaH 06041047c jayeyaM ca ripUn sarvAn anujJAtas tvayA dvija 06041048 droNa uvAca 06041048a yadi mAM nAbhigacchethA yuddhAya kRtanizcayaH 06041048c zapeyaM tvAM mahArAja parAbhAvAya sarvazaH 06041049a tad yudhiSThira tuSTo 'smi pUjitaz ca tvayAnagha 06041049c anujAnAmi yudhyasva vijayaM samavApnuhi 06041050a karavANi ca te kAmaM brUhi yat te 'bhikAGkSitam 06041050c evaM gate mahArAja yuddhAd anyat kim icchasi 06041051a arthasya puruSo dAso dAsas tv artho na kasya cit 06041051c iti satyaM mahArAja baddho 'smy arthena kauravaiH 06041052a atas tvAM klIbavad brUmo yuddhAd anyat kim icchasi 06041052c yotsyAmi kauravasyArthe tavAzAsyo jayo mayA 06041053 yudhiSThira uvAca 06041053a jayam AzAssva me brahman mantrayasva ca maddhitam 06041053c yudhyasva kauravasyArthe vara eSa vRto mayA 06041054 droNa uvAca 06041054a dhruvas te vijayo rAjan yasya mantrI haris tava 06041054c ahaM ca tvAbhijAnAmi raNe zatrUn vijeSyasi 06041055a yato dharmas tataH kRSNo yataH kRSNas tato jayaH 06041055c yudhyasva gaccha kaunteya pRccha mAM kiM bravImi te 06041056 yudhiSThira uvAca 06041056a pRcchAmi tvAM dvijazreSTha zRNu me yad vivakSitam 06041056c kathaM jayeyaM saMgrAme bhavantam aparAjitam 06041057 droNa uvAca 06041057a na te 'sti vijayas tAvad yAvad yudhyAmy ahaM raNe 06041057c mamAzu nidhane rAjan yatasva saha sodaraiH 06041058 yudhiSThira uvAca 06041058a hanta tasmAn mahAbAho vadhopAyaM vadAtmanaH 06041058c AcArya praNipatyaiSa pRcchAmi tvAM namo 'stu te 06041059 droNa uvAca 06041059a na zatruM tAta pazyAmi yo mAM hanyAd raNe sthitam 06041059c yudhyamAnaM susaMrabdhaM zaravarSaughavarSiNam 06041060a Rte prAyagataM rAjan nyastazastram acetanam 06041060c hanyAn mAM yudhi yodhAnAM satyam etad bravImi te 06041061a zastraM cAhaM raNe jahyAM zrutvA sumahad apriyam 06041061c zraddheyavAkyAt puruSAd etat satyaM bravImi te 06041062 saMjaya uvAca 06041062a etac chrutvA mahArAja bhAradvAjasya dhImataH 06041062c anumAnya tam AcAryaM prAyAc chAradvataM prati 06041063a so 'bhivAdya kRpaM rAjA kRtvA cApi pradakSiNam 06041063c uvAca durdharSatamaM vAkyaM vAkyavizAradaH 06041064a anumAnaye tvAM yotsyAmi guro vigatakalmaSaH 06041064c jayeyaM ca ripUn sarvAn anujJAtas tvayAnagha 06041065 kRpa uvAca 06041065a yadi mAM nAbhigacchethA yuddhAya kRtanizcayaH 06041065c zapeyaM tvAM mahArAja parAbhAvAya sarvazaH 06041066a arthasya puruSo dAso dAsas tv artho na kasya cit 06041066c iti satyaM mahArAja baddho 'smy arthena kauravaiH 06041067a teSAm arthe mahArAja yoddhavyam iti me matiH 06041067c atas tvAM klIbavad brUmi yuddhAd anyat kim icchasi 06041068 yudhiSThira uvAca 06041068a hanta pRcchAmi te tasmAd AcArya zRNu me vacaH 06041069 saMjaya uvAca 06041069a ity uktvA vyathito rAjA novAca gatacetanaH 06041069c taM gautamaH pratyuvAca vijJAyAsya vivakSitam 06041069e avadhyo 'haM mahIpAla yudhyasva jayam Apnuhi 06041070a prItas tv abhigamenAhaM jayaM tava narAdhipa 06041070c AzAsiSye sadotthAya satyam etad bravImi te 06041071a etac chrutvA mahArAja gautamasya vacas tadA 06041071c anumAnya kRpaM rAjA prayayau yena madrarAT 06041072a sa zalyam abhivAdyAtha kRtvA cAbhipradakSiNam 06041072c uvAca rAjA durdharSam AtmaniHzreyasaM vacaH 06041073a anumAnaye tvAM yotsyAmi guro vigatakalmaSaH 06041073c jayeyaM ca mahArAja anujJAtas tvayA ripUn 06041074 zalya uvAca 06041074a yadi mAM nAbhigacchethA yuddhAya kRtanizcayaH 06041074c zapeyaM tvAM mahArAja parAbhAvAya vai raNe 06041075a tuSTo 'smi pUjitaz cAsmi yat kAGkSasi tad astu te 06041075c anujAnAmi caiva tvAM yudhyasva jayam Apnuhi 06041076a brUhi caiva paraM vIra kenArthaH kiM dadAmi te 06041076c evaM gate mahArAja yuddhAd anyat kim icchasi 06041077a arthasya puruSo dAso dAsas tv artho na kasya cit 06041077c iti satyaM mahArAja baddho 'smy arthena kauravaiH 06041078a kariSyAmi hi te kAmaM bhAgineya yathepsitam 06041078c bravImy ataH klIbavat tvAM yuddhAd anyat kim icchasi 06041079 yudhiSThira uvAca 06041079a mantrayasva mahArAja nityaM maddhitam uttamam 06041079c kAmaM yudhya parasyArthe varam etad vRNomy aham 06041080 zalya uvAca 06041080a brUhi kim atra sAhyaM te karomi nRpasattama 06041080c kAmaM yotsye parasyArthe vRto 'smy arthena kauravaiH 06041081 yudhiSThira uvAca 06041081a sa eva me varaH satya udyoge yas tvayA kRtaH 06041081c sUtaputrasya saMgrAme kAryas tejovadhas tvayA 06041082 zalya uvAca 06041082a saMpatsyaty eSa te kAmaH kuntIputra yathepsitaH 06041082c gaccha yudhyasva visrabdhaM pratijAne jayaM tava 06041083 saMjaya uvAca 06041083a anumAnyAtha kaunteyo mAtulaM madrakezvaram 06041083c nirjagAma mahAsainyAd bhrAtRbhiH parivAritaH 06041084a vAsudevas tu rAdheyam Ahave 'bhijagAma vai 06041084c tata enam uvAcedaM pANDavArthe gadAgrajaH 06041085a zrutaM me karNa bhISmasya dveSAt kila na yotsyasi 06041085c asmAn varaya rAdheya yAvad bhISmo na hanyate 06041086a hate tu bhISme rAdheya punar eSyasi saMyuge 06041086c dhArtarASTrasya sAhAyyaM yadi pazyasi cet samam 06041087 karNa uvAca 06041087a na vipriyaM kariSyAmi dhArtarASTrasya kezava 06041087c tyaktaprANaM hi mAM viddhi duryodhanahitaiSiNam 06041088 saMjaya uvAca 06041088a tac chrutvA vacanaM kRSNaH saMnyavartata bhArata 06041088c yudhiSThirapurogaiz ca pANDavaiH saha saMgataH 06041089a atha sainyasya madhye tu prAkrozat pANDavAgrajaH 06041089c yo 'smAn vRNoti tad ahaM varaye sAhyakAraNAt 06041090a atha tAn samabhiprekSya yuyutsur idam abravIt 06041090c prItAtmA dharmarAjAnaM kuntIputraM yudhiSThiram 06041091a ahaM yotsyAmi miSataH saMyuge dhArtarASTrajAn 06041091c yuSmadarthe mahArAja yadi mAM vRNuSe 'nagha 06041092 yudhiSThira uvAca 06041092a ehy ehi sarve yotsyAmas tava bhrAtqn apaNDitAn 06041092c yuyutso vAsudevaz ca vayaM ca brUma sarvazaH 06041093a vRNomi tvAM mahAbAho yudhyasva mama kAraNAt 06041093c tvayi piNDaz ca tantuz ca dhRtarASTrasya dRzyate 06041094a bhajasvAsmAn rAjaputra bhajamAnAn mahAdyute 06041094c na bhaviSyati durbuddhir dhArtarASTro 'tyamarSaNaH 06041095 saMjaya uvAca 06041095a tato yuyutsuH kauravyaH parityajya sutAMs tava 06041095c jagAma pANDuputrANAM senAM vizrAvya dundubhim 06041096a tato yudhiSThiro rAjA saMprahRSTaH sahAnujaiH 06041096c jagrAha kavacaM bhUyo dIptimat kanakojjvalam 06041097a pratyapadyanta te sarve rathAn svAn puruSarSabhAH 06041097c tato vyUhaM yathApUrvaM pratyavyUhanta te punaH 06041098a avAdayan dundubhIMz ca zatazaz caiva puSkarAn 06041098c siMhanAdAMz ca vividhAn vineduH puruSarSabhAH 06041099a rathasthAn puruSavyAghrAn pANDavAn prekSya pArthivAH 06041099c dhRSTadyumnAdayaH sarve punar jahRSire mudA 06041100a gauravaM pANDuputrANAM mAnyAn mAnayatAM ca tAn 06041100c dRSTvA mahIkSitas tatra pUjayAM cakrire bhRzam 06041101a sauhRdaM ca kRpAM caiva prAptakAlaM mahAtmanAm 06041101c dayAM ca jJAtiSu parAM kathayAM cakrire nRpAH 06041102a sAdhu sAdhv iti sarvatra nizceruH stutisaMhitAH 06041102c vAcaH puNyAH kIrtimatAM manohRdayaharSiNIH 06041103a mlecchAz cAryAz ca ye tatra dadRzuH zuzruvus tadA 06041103c vRttaM tat pANDuputrANAM rurudus te sagadgadAH 06041104a tato jaghnur mahAbherIH zatazaz caiva puSkarAn 06041104c zaGkhAMz ca gokSIranibhAn dadhmur hRSTA manasvinaH 06042001 dhRtarASTra uvAca 06042001a evaM vyUDheSv anIkeSu mAmakeSv itareSu ca 06042001c ke pUrvaM prAharaMs tatra kuravaH pANDavAs tathA 06042002 saMjaya uvAca 06042002a bhrAtRbhiH sahito rAjan putro duryodhanas tava 06042002c bhISmaM pramukhataH kRtvA prayayau saha senayA 06042003a tathaiva pANDavAH sarve bhImasenapurogamAH 06042003c bhISmeNa yuddham icchantaH prayayur hRSTamAnasAH 06042004a kSveDAH kilakilAzabdAH krakacA goviSANikAH 06042004c bherImRdaGgamurajA hayakuJjaranisvanAH 06042005a ubhayoH senayo rAjaMs tatas te 'smAn samAdravan 06042005c vayaM pratinadantaz ca tadAsIt tumulaM mahat 06042006a mahAnty anIkAni mahAsamucchraye; samAgame pANDavadhArtarASTrayoH 06042006c cakampire zaGkhamRdaGganisvanaiH; prakampitAnIva vanAni vAyunA 06042007a narendranAgAzvarathAkulAnAm; abhyAyatInAm azive muhUrte 06042007c babhUva ghoSas tumulaz camUnAM; vAtoddhutAnAm iva sAgarANAm 06042008a tasmin samutthite zabde tumule lomaharSaNe 06042008c bhImaseno mahAbAhuH prANadad govRSo yathA 06042009a zaGkhadundubhinirghoSaM vAraNAnAM ca bRMhitam 06042009c siMhanAdaM ca sainyAnAM bhImasenaravo 'bhyabhUt 06042010a hayAnAM heSamANAnAm anIkeSu sahasrazaH 06042010c sarvAn abhyabhavac chabdAn bhImasenasya nisvanaH 06042011a taM zrutvA ninadaM tasya sainyAs tava vitatrasuH 06042011c jImUtasyeva nadataH zakrAzanisamasvanam 06042012a vAhanAni ca sarvANi zakRnmUtraM prasusruvuH 06042012c zabdena tasya vIrasya siMhasyevetare mRgAH 06042013a darzayan ghoram AtmAnaM mahAbhram iva nAdayan 06042013c vibhISayaMs tava sutAMs tava senAM samabhyayAt 06042014a tam AyAntaM maheSvAsaM sodaryAH paryavArayan 06042014c chAdayantaH zaravrAtair meghA iva divAkaram 06042015a duryodhanaz ca putras te durmukho duHsahaH zalaH 06042015c duHzAsanaz cAtirathas tathA durmarSaNo nRpa 06042016a viviMzatiz citraseno vikarNaz ca mahArathaH 06042016c purumitro jayo bhojaH saumadattiz ca vIryavAn 06042017a mahAcApAni dhunvanto jaladA iva vidyutaH 06042017c AdadAnAz ca nArAcAn nirmuktAzIviSopamAn 06042018a atha tAn draupadIputrAH saubhadraz ca mahArathaH 06042018c nakulaH sahadevaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06042019a dhArtarASTrAn pratiyayur ardayantaH zitaiH zaraiH 06042019c vajrair iva mahAvegaiH zikharANi dharAbhRtAm 06042020a tasmin prathamasaMmarde bhImajyAtalanisvane 06042020c tAvakAnAM pareSAM ca nAsIt kaz cit parAGmukhaH 06042021a lAghavaM droNaziSyANAm apazyaM bharatarSabha 06042021c nimittavedhinAM rAjaJ zarAn utsRjatAM bhRzam 06042022a nopazAmyati nirghoSo dhanuSAM kUjatAM tathA 06042022c vinizceruH zarA dIptA jyotIMSIva nabhastalAt 06042023a sarve tv anye mahIpAlAH prekSakA iva bhArata 06042023c dadRzur darzanIyaM taM bhImaM jJAtisamAgamam 06042024a tatas te jAtasaMrambhAH parasparakRtAgasaH 06042024c anyonyaspardhayA rAjan vyAyacchanta mahArathAH 06042025a kurupANDavasene te hastyazvarathasaMkule 06042025c zuzubhAte raNe 'tIva paTe citragate iva 06042026a tatas te pArthivAH sarve pragRhItazarAsanAH 06042026c sahasainyAH samApetuH putrasya tava zAsanAt 06042027a yudhiSThireNa cAdiSTAH pArthivAs te sahasrazaH 06042027c vinadantaH samApetuH putrasya tava vAhinIm 06042028a ubhayoH senayos tIvraH sainyAnAM sa samAgamaH 06042028c antardhIyata cAdityaH sainyena rajasAvRtaH 06042029a prayuddhAnAM prabhagnAnAM punar AvartatAm api 06042029c nAtra sveSAM pareSAM vA vizeSaH samajAyata 06042030a tasmiMs tu tumule yuddhe vartamAne mahAbhaye 06042030c ati sarvANy anIkAni pitA te 'bhivyarocata 06043001 saMjaya uvAca 06043001a pUrvAhNe tasya raudrasya yuddham ahno vizAM pate 06043001c prAvartata mahAghoraM rAjJAM dehAvakartanam 06043002a kurUNAM pANDavAnAM ca saMgrAme vijigISatAm 06043002c siMhAnAm iva saMhrAdo divam urvIM ca nAdayan 06043003a AsIt kilakilAzabdas talazaGkharavaiH saha 06043003c jajJire siMhanAdAz ca zUrANAM pratigarjatAm 06043004a talatrAbhihatAz caiva jyAzabdA bharatarSabha 06043004c pattInAM pAdazabdAz ca vAjinAM ca mahAsvanAH 06043005a tottrAGkuzanipAtAz ca AyudhAnAM ca nisvanAH 06043005c ghaNTAzabdAz ca nAgAnAm anyonyam abhidhAvatAm 06043006a tasmin samudite zabde tumule lomaharSaNe 06043006c babhUva rathanirghoSaH parjanyaninadopamaH 06043007a te manaH krUram AdhAya samabhityaktajIvitAH 06043007c pANDavAn abhyavartanta sarva evocchritadhvajAH 06043008a svayaM zAMtanavo rAjann abhyadhAvad dhanaMjayam 06043008c pragRhya kArmukaM ghoraM kAladaNDopamaM raNe 06043009a arjuno 'pi dhanur gRhya gANDIvaM lokavizrutam 06043009c abhyadhAvata tejasvI gAGgeyaM raNamUrdhani 06043010a tAv ubhau kuruzArdUlau parasparavadhaiSiNau 06043010c gAGgeyas tu raNe pArthaM viddhvA nAkampayad balI 06043010e tathaiva pANDavo rAjan bhISmaM nAkampayad yudhi 06043011a sAtyakiz ca maheSvAsaH kRtavarmANam abhyayAt 06043011c tayoH samabhavad yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06043012a sAtyakiH kRtavarmANaM kRtavarmA ca sAtyakim 06043012c AnarchatuH zarair ghorais takSamANau parasparam 06043013a tau zarAcitasarvAGgau zuzubhAte mahAbalau 06043013c vasante puSpazabalau puSpitAv iva kiMzukau 06043014a abhimanyur maheSvAso bRhadbalam ayodhayat 06043014c tataH kosalako rAjA saubhadrasya vizAM pate 06043014e dhvajaM ciccheda samare sArathiM ca nyapAtayat 06043015a saubhadras tu tataH kruddhaH pAtite rathasArathau 06043015c bRhadbalaM mahArAja vivyAdha navabhiH zaraiH 06043016a athAparAbhyAM bhallAbhyAM pItAbhyAm arimardanaH 06043016c dhvajam ekena ciccheda pArSNim ekena sArathim 06043016e anyonyaM ca zarais tIkSNaiH kruddhau rAjaMs tatakSatuH 06043017a mAninaM samare dRptaM kRtavairaM mahAratham 06043017c bhImasenas tava sutaM duryodhanam ayodhayat 06043018a tAv ubhau narazArdUlau kurumukhyau mahAbalau 06043018c anyonyaM zaravarSAbhyAM vavRSAte raNAjire 06043019a tau tu vIkSya mahAtmAnau kRtinau citrayodhinau 06043019c vismayaH sarvabhUtAnAM samapadyata bhArata 06043020a duHzAsanas tu nakulaM pratyudyAya mahAratham 06043020c avidhyan nizitair bANair bahubhir marmabhedibhiH 06043021a tasya mAdrIsutaH ketuM sazaraM ca zarAsanam 06043021c ciccheda nizitair bANaiH prahasann iva bhArata 06043021e athainaM paJcaviMzatyA kSudrakANAM samArdayat 06043022a putras tu tava durdharSo nakulasya mahAhave 06043022c yugeSAM cicchide bANair dhvajaM caiva nyapAtayat 06043023a durmukhaH sahadevaM tu pratyudyAya mahAbalam 06043023c vivyAdha zaravarSeNa yatamAnaM mahAhave 06043024a sahadevas tato vIro durmukhasya mahAhave 06043024c zareNa bhRzatIkSNena pAtayAm Asa sArathim 06043025a tAv anyonyaM samAsAdya samare yuddhadurmadau 06043025c trAsayetAM zarair ghoraiH kRtapratikRtaiSiNau 06043026a yudhiSThiraH svayaM rAjA madrarAjAnam abhyayAt 06043026c tasya madrAdhipaz cApaM dvidhA ciccheda mAriSa 06043027a tad apAsya dhanuz chinnaM kuntIputro yudhiSThiraH 06043027c anyat kArmukam AdAya vegavad balavattaram 06043028a tato madrezvaraM rAjA zaraiH saMnataparvabhiH 06043028c chAdayAm Asa saMkruddhas tiSTha tiSTheti cAbravIt 06043029a dhRSTadyumnas tato droNam abhyadravata bhArata 06043029c tasya droNaH susaMkruddhaH parAsukaraNaM dRDham 06043029e tridhA ciccheda samare yatamAnasya kArmukam 06043030a zaraM caiva mahAghoraM kAladaNDam ivAparam 06043030c preSayAm Asa samare so 'sya kAye nyamajjata 06043031a athAnyad dhanur AdAya sAyakAMz ca caturdaza 06043031c droNaM drupadaputras tu prativivyAdha saMyuge 06043031e tAv anyonyaM susaMkruddhau cakratuH subhRzaM raNam 06043032a saumadattiM raNe zaGkho rabhasaM rabhaso yudhi 06043032c pratyudyayau mahArAja tiSTha tiSTheti cAbravIt 06043033a tasya vai dakSiNaM vIro nirbibheda raNe bhujam 06043033c saumadattis tathA zaGkhaM jatrudeze samAhanat 06043034a tayoH samabhavad yuddhaM ghorarUpaM vizAM pate 06043034c dRptayoH samare tUrNaM vRtravAsavayor iva 06043035a bAhlIkaM tu raNe kruddhaM kruddharUpo vizAM pate 06043035c abhyadravad ameyAtmA dhRSTaketur mahArathaH 06043036a bAhlIkas tu tato rAjan dhRSTaketum amarSaNam 06043036c zarair bahubhir Anarchat siMhanAdam athAnadat 06043037a cedirAjas tu saMkruddho bAhlIkaM navabhiH zaraiH 06043037c vivyAdha samare tUrNaM matto mattam iva dvipam 06043038a tau tatra samare kruddhau nardantau ca muhur muhuH 06043038c samIyatuH susaMkruddhAv aGgArakabudhAv iva 06043039a rAkSasaM krUrakarmANaM krUrakarmA ghaTotkacaH 06043039c alambusaM pratyudiyAd balaM zakra ivAhave 06043040a ghaTotkacas tu saMkruddho rAkSasaM taM mahAbalam 06043040c navatyA sAyakais tIkSNair dArayAm Asa bhArata 06043041a alambusas tu samare bhaimaseniM mahAbalam 06043041c bahudhA vArayAm Asa zaraiH saMnataparvabhiH 06043042a vyabhrAjetAM tatas tau tu saMyuge zaravikSatau 06043042c yathA devAsure yuddhe balazakrau mahAbalau 06043043a zikhaNDI samare rAjan drauNim abhyudyayau balI 06043043c azvatthAmA tataH kruddhaH zikhaNDinam avasthitam 06043044a nArAcena sutIkSNena bhRzaM viddhvA vyakampayat 06043044c zikhaNDy api tato rAjan droNaputram atADayat 06043045a sAyakena supItena tIkSNena nizitena ca 06043045c tau jaghnatus tadAnyonyaM zarair bahuvidhair mRdhe 06043046a bhagadattaM raNe zUraM virATo vAhinIpatiH 06043046c abhyayAt tvarito rAjaMs tato yuddham avartata 06043047a virATo bhagadattena zaravarSeNa tADitaH 06043047c abhyavarSat susaMkruddho megho vRSTyA ivAcalam 06043048a bhagadattas tatas tUrNaM virATaM pRthivIpatim 06043048c chAdayAm Asa samare meghaH sUryam ivoditam 06043049a bRhatkSatraM tu kaikeyaM kRpaH zAradvato yayau 06043049c taM kRpaH zaravarSeNa chAdayAm Asa bhArata 06043050a gautamaM kekayaH kruddhaH zaravRSTyAbhyapUrayat 06043050c tAv anyonyaM hayAn hatvA dhanuSI vinikRtya vai 06043051a virathAv asiyuddhAya samIyatur amarSaNau 06043051c tayos tad abhavad yuddhaM ghorarUpaM sudAruNam 06043052a drupadas tu tato rAjA saindhavaM vai jayadratham 06043052c abhyudyayau saMprahRSTo hRSTarUpaM paraMtapa 06043053a tataH saindhavako rAjA drupadaM vizikhais tribhiH 06043053c tADayAm Asa samare sa ca taM pratyavidhyata 06043054a tayoH samabhavad yuddhaM ghorarUpaM sudAruNam 06043054c IkSitRprItijananaM zukrAGgArakayor iva 06043055a vikarNas tu sutas tubhyaM sutasomaM mahAbalam 06043055c abhyayAj javanair azvais tato yuddham avartata 06043056a vikarNaH sutasomaM tu viddhvA nAkampayac charaiH 06043056c sutasomo vikarNaM ca tad adbhutam ivAbhavat 06043057a suzarmANaM naravyAghraM cekitAno mahArathaH 06043057c abhyadravat susaMkruddhaH pANDavArthe parAkramI 06043058a suzarmA tu mahArAja cekitAnaM mahAratham 06043058c mahatA zaravarSeNa vArayAm Asa saMyuge 06043059a cekitAno 'pi saMrabdhaH suzarmANaM mahAhave 06043059c prAcchAdayat tam iSubhir mahAmegha ivAcalam 06043060a zakuniH prativindhyaM tu parAkrAntaM parAkramI 06043060c abhyadravata rAjendra matto mattam iva dvipam 06043061a yaudhiSThiras tu saMkruddhaH saubalaM nizitaiH zaraiH 06043061c vyadArayata saMgrAme maghavAn iva dAnavam 06043062a zakuniH prativindhyaM tu pratividhyantam Ahave 06043062c vyadArayan mahAprAjJaH zaraiH saMnataparvabhiH 06043063a sudakSiNaM tu rAjendra kAmbojAnAM mahAratham 06043063c zrutakarmA parAkrAntam abhyadravata saMyuge 06043064a sudakSiNas tu samare sAhadeviM mahAratham 06043064c viddhvA nAkampayata vai mainAkam iva parvatam 06043065a zrutakarmA tataH kruddhaH kAmbojAnAM mahAratham 06043065c zarair bahubhir Anarchad dArayann iva sarvazaH 06043066a irAvAn atha saMkruddhaH zrutAyuSam amarSaNam 06043066c pratyudyayau raNe yatto yattarUpataraM tataH 06043067a Arjunis tasya samare hayAn hatvA mahArathaH 06043067c nanAda sumahan nAdaM tat sainyaM pratyapUrayat 06043068a zrutAyus tv atha saMkruddhaH phAlguneH samare hayAn 06043068c nijaghAna gadAgreNa tato yuddham avartata 06043069a vindAnuvindAv Avantyau kuntibhojaM mahAratham 06043069c sasenaM sasutaM vIraM saMsasajjatur Ahave 06043070a tatrAdbhutam apazyAma AvantyAnAM parAkramam 06043070c yad ayudhyan sthirA bhUtvA mahatyA senayA saha 06043071a anuvindas tu gadayA kuntibhojam atADayat 06043071c kuntibhojas tatas tUrNaM zaravrAtair avAkirat 06043072a kuntibhojasutaz cApi vindaM vivyAdha sAyakaiH 06043072c sa ca taM prativivyAdha tad adbhutam ivAbhavat 06043073a kekayA bhrAtaraH paJca gAndhArAn paJca mAriSa 06043073c sasainyAs te sasainyAMz ca yodhayAm Asur Ahave 06043074a vIrabAhuz ca te putro vairATiM rathasattamam 06043074c uttaraM yodhayAm Asa vivyAdha nizitaiH zaraiH 06043074e uttaraz cApi taM dhIraM vivyAdha nizitaiH zaraiH 06043075a cedirAT samare rAjann ulUkaM samabhidravat 06043075c ulUkaz cApi taM bANair nizitair lomavAhibhiH 06043076a tayor yuddhaM samabhavad ghorarUpaM vizAM pate 06043076c dArayetAM susaMkruddhAv anyonyam aparAjitau 06043077a evaM dvaMdvasahasrANi rathavAraNavAjinAm 06043077c padAtInAM ca samare tava teSAM ca saMkulam 06043078a muhUrtam iva tad yuddham AsIn madhuradarzanam 06043078c tata unmattavad rAjan na prAjJAyata kiM cana 06043079a gajo gajena samare rathI ca rathinaM yayau 06043079c azvo 'zvaM samabhipretya padAtiz ca padAtinam 06043080a tato yuddhaM sudurdharSaM vyAkulaM samapadyata 06043080c zUrANAM samare tatra samAsAdya parasparam 06043081a tatra devarSayaH siddhAz cAraNAz ca samAgatAH 06043081c praikSanta tad raNaM ghoraM devAsuraraNopamam 06043082a tato dantisahasrANi rathAnAM cApi mAriSa 06043082c azvaughAH puruSaughAz ca viparItaM samAyayuH 06043083a tatra tatraiva dRzyante rathavAraNapattayaH 06043083c sAdinaz ca naravyAghra yudhyamAnA muhur muhuH 06044001 saMjaya uvAca 06044001a rAjaJ zatasahasrANi tatra tatra tadA tadA 06044001c nirmaryAdaM prayuddhAni tat te vakSyAmi bhArata 06044002a na putraH pitaraM jajJe na pitA putram aurasam 06044002c na bhrAtA bhrAtaraM tatra svasrIyaM na ca mAtulaH 06044003a mAtulaM na ca svasrIyo na sakhAyaM sakhA tathA 06044003c AviSTA iva yudhyante pANDavAH kurubhiH saha 06044004a rathAnIkaM naravyAghrAH ke cid abhyapatan rathaiH 06044004c abhajyanta yugair eva yugAni bharatarSabha 06044005a ratheSAz ca ratheSAbhiH kUbarA rathakUbaraiH 06044005c saMhatAH saMhataiH ke cit parasparajighAMsavaH 06044006a na zekuz calituM ke cit saMnipatya rathA rathaiH 06044006c prabhinnAs tu mahAkAyAH saMnipatya gajA gajaiH 06044007a bahudhAdArayan kruddhA viSANair itaretaram 06044007c satomarapatAkaiz ca vAraNAH paravAraNaiH 06044008a abhisRtya mahArAja vegavadbhir mahAgajaiH 06044008c dantair abhihatAs tatra cukruzuH paramAturAH 06044009a abhinItAz ca zikSAbhis tottrAGkuzasamAhatAH 06044009c suprabhinnAH prabhinnAnAM saMmukhAbhimukhA yayuH 06044010a prabhinnair api saMsaktAH ke cit tatra mahAgajAH 06044010c krauJcavan ninadaM muktvA prAdravanta tatas tataH 06044011a samyak praNItA nAgAz ca prabhinnakaraTAmukhAH 06044011c RSTitomaranArAcair nirviddhA varavAraNAH 06044012a vinedur bhinnamarmANo nipetuz ca gatAsavaH 06044012c prAdravanta dizaH ke cin nadanto bhairavAn ravAn 06044013a gajAnAM pAdarakSAs tu vyUDhoraskAH prahAriNaH 06044013c RSTibhiz ca dhanurbhiz ca vimalaiz ca parazvadhaiH 06044014a gadAbhir musalaiz caiva bhiNDipAlaiH satomaraiH 06044014c AyasaiH parighaiz caiva nistriMzair vimalaiH zitaiH 06044015a pragRhItaiH susaMrabdhA dhAvamAnAs tatas tataH 06044015c vyadRzyanta mahArAja parasparajighAMsavaH 06044016a rAjamAnAz ca nistriMzAH saMsiktA narazoNitaiH 06044016c pratyadRzyanta zUrANAm anyonyam abhidhAvatAm 06044017a avakSiptAvadhUtAnAm asInAM vIrabAhubhiH 06044017c saMjajJe tumulaH zabdaH patatAM paramarmasu 06044018a gadAmusalarugNAnAM bhinnAnAM ca varAsibhiH 06044018c dantidantAvabhinnAnAM mRditAnAM ca dantibhiH 06044019a tatra tatra naraughANAM krozatAm itaretaram 06044019c zuzruvur dAruNA vAcaH pretAnAm iva bhArata 06044020a hayair api hayArohAz cAmarApIDadhAribhiH 06044020c haMsair iva mahAvegair anyonyam abhidudruvuH 06044021a tair vimuktA mahAprAsA jAmbUnadavibhUSaNAH 06044021c AzugA vimalAs tIkSNAH saMpetur bhujagopamAH 06044022a azvair agryajavaiH ke cid Aplutya mahato rathAn 06044022c zirAMsy Adadire vIrA rathinAm azvasAdinaH 06044023a bahUn api hayArohAn bhallaiH saMnataparvabhiH 06044023c rathI jaghAna saMprApya bANagocaram AgatAn 06044024a nagameghapratIkAzAz cAkSipya turagAn gajAH 06044024c pAdair evAvamRdnanta mattAH kanakabhUSaNAH 06044025a pATyamAneSu kumbheSu pArzveSv api ca vAraNAH 06044025c prAsair vinihatAH ke cid vineduH paramAturAH 06044026a sAzvArohAn hayAn ke cid unmathya varavAraNAH 06044026c sahasA cikSipus tatra saMkule bhairave sati 06044027a sAzvArohAn viSANAgrair utkSipya turagAn dvipAH 06044027c rathaughAn avamRdnantaH sadhvajAn paricakramuH 06044028a puMstvAd abhimadatvAc ca ke cid atra mahAgajAH 06044028c sAzvArohAn hayAJ jaghnuH karaiH sacaraNais tathA 06044029a ke cid AkSipya kariNaH sAzvAn api rathAn karaiH 06044029c vikarSanto dizaH sarvAH samIyuH sarvazabdagAH 06044030a AzugA vimalAs tIkSNAH saMpetur bhujagopamAH 06044030c narAzvakAyAn nirbhidya lauhAni kavacAni ca 06044031a nipetur vimalAH zaktyo vIrabAhubhir arpitAH 06044031c maholkApratimA ghorAs tatra tatra vizAM pate 06044032a dvIpicarmAvanaddhaiz ca vyAghracarmazayair api 06044032c vikozair vimalaiH khaDgair abhijaghnuH parAn raNe 06044033a abhiplutam abhikruddham ekapArzvAvadAritam 06044033c vidarzayantaH saMpetuH khaDgacarmaparazvadhaiH 06044034a zaktibhir dAritAH ke cit saMchinnAz ca parazvadhaiH 06044034c hastibhir mRditAH ke cit kSuNNAz cAnye turaMgamaiH 06044035a rathaneminikRttAz ca nikRttA nizitaiH zaraiH 06044035c vikrozanti narA rAjaMs tatra tatra sma bAndhavAn 06044036a putrAn anye pitqn anye bhrAtqMz ca saha bAndhavaiH 06044036c mAtulAn bhAgineyAMz ca parAn api ca saMyuge 06044037a vikIrNAntrAH subahavo bhagnasakthAz ca bhArata 06044037c bAhubhiH subhujAcchinnaiH pArzveSu ca vidAritAH 06044037e krandantaH samadRzyanta tRSitA jIvitepsavaH 06044038a tRSNAparigatAH ke cid alpasattvA vizAM pate 06044038c bhUmau nipatitAH saMkhye jalam eva yayAcire 06044039a rudhiraughapariklinnAH klizyamAnAz ca bhArata 06044039c vyanindan bhRzam AtmAnaM tava putrAMz ca saMgatAn 06044040a apare kSatriyAH zUrAH kRtavairAH parasparam 06044040c naiva zastraM vimuJcanti naiva krandanti mAriSa 06044040e tarjayanti ca saMhRSTAs tatra tatra parasparam 06044041a nirdazya dazanaiz cApi krodhAt svadazanacchadAn 06044041c bhrukuTIkuTilair vaktraiH prekSante ca parasparam 06044042a apare klizyamAnAs tu vraNArtAH zarapIDitAH 06044042c niSkUjAH samapadyanta dRDhasattvA mahAbalAH 06044043a anye tu virathAH zUrA ratham anyasya saMyuge 06044043c prArthayAnA nipatitAH saMkSuNNA varavAraNaiH 06044043e azobhanta mahArAja puSpitA iva kiMzukAH 06044044a saMbabhUvur anIkeSu bahavo bhairavasvanAH 06044044c vartamAne mahAbhIme tasmin vIravarakSaye 06044045a ahanat tu pitA putraM putraz ca pitaraM raNe 06044045c svasrIyo mAtulaM cApi svasrIyaM cApi mAtulaH 06044046a sakhAyaM ca sakhA rAjan saMbandhI bAndhavaM tathA 06044046c evaM yuyudhire tatra kuravaH pANDavaiH saha 06044047a vartamAne bhaye tasmin nirmaryAde mahAhave 06044047c bhISmam AsAdya pArthAnAM vAhinI samakampata 06044048a ketunA paJcatAreNa tAlena bharatarSabha 06044048c rAjatena mahAbAhur ucchritena mahArathe 06044048e babhau bhISmas tadA rAjaMz candramA iva meruNA 06045001 saMjaya uvAca 06045001a gatapUrvAhNabhUyiSThe tasminn ahani dAruNe 06045001c vartamAne mahAraudre mahAvIravarakSaye 06045002a durmukhaH kRtavarmA ca kRpaH zalyo viviMzatiH 06045002c bhISmaM jugupur AsAdya tava putreNa coditAH 06045003a etair atirathair guptaH paJcabhir bharatarSabha 06045003c pANDavAnAm anIkAni vijagAhe mahArathaH 06045004a cedikAzikarUSeSu pAJcAleSu ca bhArata 06045004c bhISmasya bahudhA tAlaz caran ketur adRzyata 06045005a zirAMsi ca tadA bhISmo bAhUMz cApi sahAyudhAn 06045005c nicakarta mahAvegair bhallaiH saMnataparvabhiH 06045006a nRtyato rathamArgeSu bhISmasya bharatarSabha 06045006c ke cid ArtasvaraM cakrur nAgA marmaNi tADitAH 06045007a abhimanyuH susaMkruddhaH pizaGgais turagottamaiH 06045007c saMyuktaM ratham AsthAya prAyAd bhISmarathaM prati 06045008a jAmbUnadavicitreNa karNikAreNa ketunA 06045008c abhyavarSata bhISmaM ca tAMz caiva rathasattamAn 06045009a sa tAlaketos tIkSNena ketum Ahatya patriNA 06045009c bhISmeNa yuyudhe vIras tasya cAnucaraiH saha 06045010a kRtavarmANam ekena zalyaM paJcabhir AyasaiH 06045010c viddhvA navabhir Anarchac chitAgraiH prapitAmaham 06045011a pUrNAyatavisRSTena samyak praNihitena ca 06045011c dhvajam ekena vivyAdha jAmbUnadavibhUSitam 06045012a durmukhasya tu bhallena sarvAvaraNabhedinA 06045012c jahAra sAratheH kAyAc chiraH saMnataparvaNA 06045013a dhanuz ciccheda bhallena kArtasvaravibhUSitam 06045013c kRpasya nizitAgreNa tAMz ca tIkSNamukhaiH zaraiH 06045014a jaghAna paramakruddho nRtyann iva mahArathaH 06045014c tasya lAghavam udvIkSya tutuSur devatA api 06045015a labdhalakSyatayA kArSNeH sarve bhISmamukhA rathAH 06045015c sattvavantam amanyanta sAkSAd iva dhanaMjayam 06045016a tasya lAghavamArgastham alAtasadRzaprabham 06045016c dizaH paryapatac cApaM gANDIvam iva ghoSavat 06045017a tam AsAdya mahAvegair bhISmo navabhir AzugaiH 06045017c vivyAdha samare tUrNam ArjuniM paravIrahA 06045018a dhvajaM cAsya tribhir bhallaiz ciccheda paramaujasaH 06045018c sArathiM ca tribhir bANair AjaghAna yatavrataH 06045019a tathaiva kRtavarmA ca kRpaH zalyaz ca mAriSa 06045019c viddhvA nAkampayat kArSNiM mainAkam iva parvatam 06045020a sa taiH parivRtaH zUro dhArtarASTrair mahArathaiH 06045020c vavarSa zaravarSANi kArSNiH paJcarathAn prati 06045021a tatas teSAM mahAstrANi saMvArya zaravRSTibhiH 06045021c nanAda balavAn kArSNir bhISmAya visRjaJ zarAn 06045022a tatrAsya sumahad rAjan bAhvor balam adRzyata 06045022c yatamAnasya samare bhISmam ardayataH zaraiH 06045023a parAkrAntasya tasyaiva bhISmo 'pi prAhiNoc charAn 06045023c sa tAMz ciccheda samare bhISmacApacyutAJ zarAn 06045024a tato dhvajam amogheSur bhISmasya navabhiH zaraiH 06045024c ciccheda samare vIras tata uccukruzur janAH 06045025a sa rAjato mahAskandhas tAlo hemavibhUSitaH 06045025c saubhadravizikhaiz chinnaH papAta bhuvi bhArata 06045026a dhvajaM saubhadravizikhaiH patitaM bharatarSabha 06045026c dRSTvA bhImo 'nadad dhRSTaH saubhadram abhiharSayan 06045027a atha bhISmo mahAstrANi divyAni ca bahUni ca 06045027c prAduzcakre mahAraudraH kSaNe tasmin mahAbalaH 06045028a tataH zatasahasreNa saubhadraM prapitAmahaH 06045028c avAkirad ameyAtmA zarANAM nataparvaNAm 06045029a tato daza maheSvAsAH pANDavAnAM mahArathAH 06045029c rakSArtham abhyadhAvanta saubhadraM tvaritA rathaiH 06045030a virATaH saha putreNa dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06045030c bhImaz ca kekayAz caiva sAtyakiz ca vizAM pate 06045031a javenApatatAM teSAM bhISmaH zAMtanavo raNe 06045031c pAJcAlyaM tribhir Anarchat sAtyakiM nizitaiH zaraiH 06045032a pUrNAyatavisRSTena kSureNa nizitena ca 06045032c dhvajam ekena ciccheda bhImasenasya patriNA 06045033a jAmbUnadamayaH ketuH kesarI narasattama 06045033c papAta bhImasenasya bhISmeNa mathito rathAt 06045034a bhImasenas tribhir viddhvA bhISmaM zAMtanavaM raNe 06045034c kRpam ekena vivyAdha kRtavarmANam aSTabhiH 06045035a pragRhItAgrahastena vairATir api dantinA 06045035c abhyadravata rAjAnaM madrAdhipatim uttaraH 06045036a tasya vAraNarAjasya javenApatato rathI 06045036c zalyo nivArayAm Asa vegam apratimaM raNe 06045037a tasya kruddhaH sa nAgendro bRhataH sAdhuvAhinaH 06045037c padA yugam adhiSThAya jaghAna caturo hayAn 06045038a sa hatAzve rathe tiSThan madrAdhipatir AyasIm 06045038c uttarAntakarIM zaktiM cikSepa bhujagopamAm 06045039a tayA bhinnatanutrANaH pravizya vipulaM tamaH 06045039c sa papAta gajaskandhAt pramuktAGkuzatomaraH 06045040a samAdAya ca zalyo 'sim avaplutya rathottamAt 06045040c vAraNendrasya vikramya cicchedAtha mahAkaram 06045041a bhinnamarmA zaravrAtaiz chinnahastaH sa vAraNaH 06045041c bhImam ArtasvaraM kRtvA papAta ca mamAra ca 06045042a etad IdRzakaM kRtvA madrarAjo mahArathaH 06045042c Aruroha rathaM tUrNaM bhAsvaraM kRtavarmaNaH 06045043a uttaraM nihataM dRSTvA vairATir bhrAtaraM zubham 06045043c kRtavarmaNA ca sahitaM dRSTvA zalyam avasthitam 06045043e zaGkhaH krodhAt prajajvAla haviSA havyavAD iva 06045044a sa visphArya mahac cApaM kArtasvaravibhUSitam 06045044c abhyadhAvaj jighAMsan vai zalyaM madrAdhipaM balI 06045045a mahatA rathavaMzena samantAt parivAritaH 06045045c sRjan bANamayaM varSaM prAyAc chalyarathaM prati 06045046a tam ApatantaM saMprekSya mattavAraNavikramam 06045046c tAvakAnAM rathAH sapta samantAt paryavArayan 06045046e madrarAjaM parIpsanto mRtyor daMSTrAntaraM gatam 06045047a tato bhISmo mahAbAhur vinadya jalado yathA 06045047c tAlamAtraM dhanur gRhya zaGkham abhyadravad raNe 06045048a tam udyatam udIkSyAtha maheSvAsaM mahAbalam 06045048c saMtrastA pANDavI senA vAtavegahateva nauH 06045049a tatrArjunaH saMtvaritaH zaGkhasyAsIt puraHsaraH 06045049c bhISmAd rakSyo 'yam adyeti tato yuddham avartata 06045050a hAhAkAro mahAn AsId yodhAnAM yudhi yudhyatAm 06045050c tejas tejasi saMpRktam ity evaM vismayaM yayuH 06045051a atha zalyo gadApANir avatIrya mahArathAt 06045051c zaGkhasya caturo vAhAn ahanad bharatarSabha 06045052a sa hatAzvAd rathAt tUrNaM khaDgam AdAya vidrutaH 06045052c bIbhatsoH syandanaM prApya tataH zAntim avindata 06045053a tato bhISmarathAt tUrNam utpatanti patatriNaH 06045053c yair antarikSaM bhUmiz ca sarvataH samavastRtam 06045054a pAJcAlAn atha matsyAMz ca kekayAMz ca prabhadrakAn 06045054c bhISmaH praharatAM zreSThaH pAtayAm Asa mArgaNaiH 06045055a utsRjya samare tUrNaM pANDavaM savyasAcinam 06045055c abhyadravata pAJcAlyaM drupadaM senayA vRtam 06045055e priyaM saMbandhinaM rAjaJ zarAn avakiran bahUn 06045056a agnineva pradagdhAni vanAni zizirAtyaye 06045056c zaradagdhAny adRzyanta sainyAni drupadasya ha 06045056e atiSThata raNe bhISmo vidhUma iva pAvakaH 06045057a madhyaMdine yathAdityaM tapantam iva tejasA 06045057c na zekuH pANDaveyasya yodhA bhISmaM nirIkSitum 06045058a vIkSAM cakruH samantAt te pANDavA bhayapIDitAH 06045058c trAtAraM nAdhyagacchanta gAvaH zItArditA iva 06045059a hatavipradrute sainye nirutsAhe vimardite 06045059c hAhAkAro mahAn AsIt pANDusainyeSu bhArata 06045060a tato bhISmaH zAMtanavo nityaM maNDalakArmukaH 06045060c mumoca bANAn dIptAgrAn ahIn AzIviSAn iva 06045061a zarair ekAyanIkurvan dizaH sarvA yatavrataH 06045061c jaghAna pANDavarathAn AdizyAdizya bhArata 06045062a tataH sainyeSu bhagneSu mathiteSu ca sarvazaH 06045062c prApte cAstaM dinakare na prAjJAyata kiM cana 06045063a bhISmaM ca samudIryantaM dRSTvA pArthA mahAhave 06045063c avahAram akurvanta sainyAnAM bharatarSabha 06046001 saMjaya uvAca 06046001a kRte 'vahAre sainyAnAM prathame bharatarSabha 06046001c bhISme ca yudhi saMrabdhe hRSTe duryodhane tathA 06046002a dharmarAjas tatas tUrNam abhigamya janArdanam 06046002c bhrAtRbhiH sahitaH sarvaiH sarvaiz caiva janezvaraiH 06046003a zucA paramayA yuktaz cintayAnaH parAjayam 06046003c vArSNeyam abravId rAjan dRSTvA bhISmasya vikramam 06046004a kRSNa pazya maheSvAsaM bhISmaM bhImaparAkramam 06046004c zarair dahantaM sainyaM me grISme kakSam ivAnalam 06046005a katham enaM mahAtmAnaM zakSyAmaH prativIkSitum 06046005c lelihyamAnaM sainyaM me haviSmantam ivAnalam 06046006a etaM hi puruSavyAghraM dhanuSmantaM mahAbalam 06046006c dRSTvA vipradrutaM sainyaM madIyaM mArgaNAhatam 06046007a zakyo jetuM yamaH kruddho vajrapANiz ca saMyuge 06046007c varuNaH pAzabhRc cApi kubero vA gadAdharaH 06046008a na tu bhISmo mahAtejAH zakyo jetuM mahAbalaH 06046008c so 'ham evaM gate magno bhISmAgAdhajale 'plavaH 06046009a Atmano buddhidaurbalyAd bhISmam AsAdya kezava 06046009c vanaM yAsyAmi govinda zreyo me tatra jIvitum 06046010a na tv imAn pRthivIpAlAn dAtuM bhISmAya mRtyave 06046010c kSapayiSyati senAM me kRSNa bhISmo mahAstravit 06046011a yathAnalaM prajvalitaM pataMgAH samabhidrutAH 06046011c vinAzAyaiva gacchanti tathA me sainiko janaH 06046012a kSayaM nIto 'smi vArSNeya rAjyahetoH parAkramI 06046012c bhrAtaraz caiva me vIrAH karzitAH zarapIDitAH 06046013a matkRte bhrAtRsauhArdAd rAjyAd bhraSTAs tathA sukhAt 06046013c jIvitaM bahu manye 'haM jIvitaM hy adya durlabham 06046014a jIvitasya hi zeSeNa tapas tapsyAmi duzcaram 06046014c na ghAtayiSyAmi raNe mitrANImAni kezava 06046015a rathAn me bahusAhasrAn divyair astrair mahAbalaH 06046015c ghAtayaty anizaM bhISmaH pravarANAM prahAriNAm 06046016a kiM nu kRtvA kRtaM me syAd brUhi mAdhava mAciram 06046016c madhyastham iva pazyAmi samare savyasAcinam 06046017a eko bhImaH paraM zaktyA yudhyaty eSa mahAbhujaH 06046017c kevalaM bAhuvIryeNa kSatradharmam anusmaran 06046018a gadayA vIraghAtinyA yathotsAhaM mahAmanAH 06046018c karoty asukaraM karma gajAzvarathapattiSu 06046019a nAlam eSa kSayaM kartuM parasainyasya mAriSa 06046019c Arjavenaiva yuddhena vIra varSazatair api 06046020a eko 'stravit sakhA te 'yaM so 'py asmAn samupekSate 06046020c nirdahyamAnAn bhISmeNa droNena ca mahAtmanA 06046021a divyAny astrANi bhISmasya droNasya ca mahAtmanaH 06046021c dhakSyanti kSatriyAn sarvAn prayuktAni punaH punaH 06046022a kRSNa bhISmaH susaMrabdhaH sahitaH sarvapArthivaiH 06046022c kSapayiSyati no nUnaM yAdRzo 'sya parAkramaH 06046023a sa tvaM pazya maheSvAsaM yogISvara mahAratham 06046023c yo bhISmaM zamayet saMkhye dAvAgniM jalado yathA 06046024a tava prasAdAd govinda pANDavA nihatadviSaH 06046024c svarAjyam anusaMprAptA modiSyanti sabAndhavAH 06046025a evam uktvA tataH pArtho dhyAyann Aste mahAmanAH 06046025c ciram antarmanA bhUtvA zokopahatacetanaH 06046026a zokArtaM pANDavaM jJAtvA duHkhena hatacetasam 06046026c abravIt tatra govindo harSayan sarvapANDavAn 06046027a mA zuco bharatazreSTha na tvaM zocitum arhasi 06046027c yasya te bhrAtaraH zUrAH sarvalokasya dhanvinaH 06046028a ahaM ca priyakRd rAjan sAtyakiz ca mahArathaH 06046028c virATadrupadau vRddhau dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06046029a tathaiva sabalAH sarve rAjAno rAjasattama 06046029c tvatprasAdaM pratIkSante tvadbhaktAz ca vizAM pate 06046030a eSa te pArSato nityaM hitakAmaH priye rataH 06046030c senApatyam anuprApto dhRSTadyumno mahAbalaH 06046030e zikhaNDI ca mahAbAho bhISmasya nidhanaM kila 06046031a etac chrutvA tato rAjA dhRSTadyumnaM mahAratham 06046031c abravIt samitau tasyAM vAsudevasya zRNvataH 06046032a dhRSTadyumna nibodhedaM yat tvA vakSyAmi mAriSa 06046032c nAtikramyaM bhavet tac ca vacanaM mama bhASitam 06046033a bhavAn senApatir mahyaM vAsudevena saMmataH 06046033c kArttikeyo yathA nityaM devAnAm abhavat purA 06046033e tathA tvam api pANDUnAM senAnIH puruSarSabha 06046034a sa tvaM puruSazArdUla vikramya jahi kauravAn 06046034c ahaM ca tvAnuyAsyAmi bhImaH kRSNaz ca mAriSa 06046035a mAdrIputrau ca sahitau draupadeyAz ca daMzitAH 06046035c ye cAnye pRthivIpAlAH pradhAnAH puruSarSabha 06046036a tata uddharSayan sarvAn dhRSTadyumno 'bhyabhASata 06046036c ahaM droNAntakaH pArtha vihitaH zaMbhunA purA 06046037a raNe bhISmaM tathA droNaM kRpaM zalyaM jayadratham 06046037c sarvAn adya raNe dRptAn pratiyotsyAmi pArthiva 06046038a athotkruSTaM maheSvAsaiH pANDavair yuddhadurmadaiH 06046038c samudyate pArthivendre pArSate zatrusUdane 06046039a tam abravIt tataH pArthaH pArSataM pRtanApatim 06046039c vyUhaH krauJcAruNo nAma sarvazatrunibarhaNaH 06046040a yaM bRhaspatir indrAya tadA devAsure 'bravIt 06046040c taM yathAvat prativyUha parAnIkavinAzanam 06046040e adRSTapUrvaM rAjAnaH pazyantu kurubhiH saha 06046041a tathoktaH sa nRdevena viSNur vajrabhRtA iva 06046041c prabhAte sarvasainyAnAm agre cakre dhanaMjayam 06046042a AdityapathagaH ketus tasyAdbhutamanoramaH 06046042c zAsanAt puruhUtasya nirmito vizvakarmaNA 06046043a indrAyudhasavarNAbhiH patAkAbhir alaMkRtaH 06046043c AkAzaga ivAkAze gandharvanagaropamaH 06046043e nRtyamAna ivAbhAti rathacaryAsu mAriSa 06046044a tena ratnavatA pArthaH sa ca gANDIvadhanvanA 06046044c babhUva paramopetaH svayaMbhUr iva bhAnunA 06046045a ziro 'bhUd drupado rAjA mahatyA senayA vRtaH 06046045c kuntibhojaz ca caidyaz ca cakSuSy AstAM janezvara 06046046a dAzArNakAH prayAgAz ca dAzerakagaNaiH saha 06046046c anUpagAH kirAtAz ca grIvAyAM bharatarSabha 06046047a paTaccaraiz ca huNDaiz ca rAjan pauravakais tathA 06046047c niSAdaiH sahitaz cApi pRSTham AsId yudhiSThiraH 06046048a pakSau tu bhImasenaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06046048c draupadeyAbhimanyuz ca sAtyakiz ca mahArathaH 06046049a pizAcA daradAz caiva puNDrAH kuNDIviSaiH saha 06046049c maDakA laDakAz caiva taGgaNAH parataGgaNAH 06046050a bAhlikAs tittirAz caiva colAH pANDyAz ca bhArata 06046050c ete janapadA rAjan dakSiNaM pakSam AzritAH 06046051a agniveSyA jagattuNDAH paladAzAz ca bhArata 06046051c zabarAs tumbupAz caiva vatsAz ca saha nAkulaiH 06046051e nakulaH sahadevaz ca vAmaM pArzvaM samAzritAH 06046052a rathAnAm ayutaM pakSau ziraz ca niyutaM tathA 06046052c pRSTham arbudam evAsIt sahasrANi ca viMzatiH 06046052e grIvAyAM niyutaM cApi sahasrANi ca saptatiH 06046053a pakSakoTiprapakSeSu pakSAnteSu ca vAraNAH 06046053c jagmuH parivRtA rAjaMz calanta iva parvatAH 06046054a jaghanaM pAlayAm Asa virATaH saha kekayaiH 06046054c kAzirAjaz ca zaibyaz ca rathAnAm ayutais tribhiH 06046055a evam etaM mahAvyUhaM vyUhya bhArata pANDavAH 06046055c sUryodayanam icchantaH sthitA yuddhAya daMzitAH 06046056a teSAm AdityavarNAni vimalAni mahAnti ca 06046056c zvetacchatrANy azobhanta vAraNeSu ratheSu ca 06047001 saMjaya uvAca 06047001a krauJcaM tato mahAvyUham abhedyaM tanayas tava 06047001c vyUDhaM dRSTvA mahAghoraM pArthenAmitatejasA 06047002a AcAryam upasaMgamya kRpaM zalyaM ca mAriSa 06047002c saumadattiM vikarNaM ca azvatthAmAnam eva ca 06047003a duHzAsanAdIn bhrAtqMz ca sa sarvAn eva bhArata 06047003c anyAMz ca subahUJ zUrAn yuddhAya samupAgatAn 06047004a prAhedaM vacanaM kAle harSayaMs tanayas tava 06047004c nAnAzastrapraharaNAH sarve zastrAstravedinaH 06047005a ekaikazaH samarthA hi yUyaM sarve mahArathAH 06047005c pANDuputrAn raNe hantuM sasainyAn kim u saMhatAH 06047006a aparyAptaM tad asmAkaM balaM bhISmAbhirakSitam 06047006c paryAptaM tv idam eteSAM balaM pArthivasattamAH 06047007a saMsthAnAH zUrasenAz ca veNikAH kukurAs tathA 06047007c ArevakAs trigartAz ca madrakA yavanAs tathA 06047008a zatruMjayena sahitAs tathA duHzAsanena ca 06047008c vikarNena ca vIreNa tathA nandopanandakaiH 06047009a citrasenena sahitAH sahitAH pANibhadrakaiH 06047009c bhISmam evAbhirakSantu saha sainyapuraskRtAH 06047010a tato droNaz ca bhISmaz ca tava putraz ca mAriSa 06047010c avyUhanta mahAvyUhaM pANDUnAM pratibAdhane 06047011a bhISmaH sainyena mahatA samantAt parivAritaH 06047011c yayau prakarSan mahatIM vAhinIM surarAD iva 06047012a tam anvayAn maheSvAso bhAradvAjaH pratApavAn 06047012c kuntalaiz ca dazArNaiz ca mAgadhaiz ca vizAM pate 06047013a vidarbhair mekalaiz caiva karNaprAvaraNair api 06047013c sahitAH sarvasainyena bhISmam Ahavazobhinam 06047014a gAndhArAH sindhusauvIrAH zibayo 'tha vasAtayaH 06047014c zakuniz ca svasainyena bhAradvAjam apAlayat 06047015a tato duryodhano rAjA sahitaH sarvasodaraiH 06047015c azvAtakair vikarNaiz ca tathA zarmilakosalaiH 06047016a daradaiz cUcupaiz caiva tathA kSudrakamAlavaiH 06047016c abhyarakSata saMhRSTaH saubaleyasya vAhinIm 06047017a bhUrizravAH zalaH zalyo bhagadattaz ca mAriSa 06047017c vindAnuvindAv Avantyau vAmaM pArzvam apAlayan 06047018a saumadattiH suzarmA ca kAmbojaz ca sudakSiNaH 06047018c zatAyuz ca zrutAyuz ca dakSiNaM pArzvam AsthitAH 06047019a azvatthAmA kRpaz caiva kRtavarmA ca sAtvataH 06047019c mahatyA senayA sArdhaM senApRSThe vyavasthitAH 06047020a pRSThagopAs tu tasyAsan nAnAdezyA janezvarAH 06047020c ketumAn vasudAnaz ca putraH kAzyasya cAbhibhUH 06047021a tatas te tAvakAH sarve hRSTA yuddhAya bhArata 06047021c dadhmuH zaGkhAn mudA yuktAH siMhanAdAMz ca nAdayan 06047022a teSAM zrutvA tu hRSTAnAM kuruvRddhaH pitAmahaH 06047022c siMhanAdaM vinadyoccaiH zaGkhaM dadhmau pratApavAn 06047023a tataH zaGkhAz ca bheryaz ca pezyaz ca vividhAH paraiH 06047023c AnakAz cAbhyahanyanta sa zabdas tumulo 'bhavat 06047024a tataH zvetair hayair yukte mahati syandane sthitau 06047024c pradadhmatuH zaGkhavarau hemaratnapariSkRtau 06047025a pAJcajanyaM hRSIkezo devadattaM dhanaMjayaH 06047025c pauNDraM dadhmau mahAzaGkhaM bhImakarmA vRkodaraH 06047026a anantavijayaM rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 06047026c nakulaH sahadevaz ca sughoSamaNipuSpakau 06047027a kAzirAjaz ca zaibyaz ca zikhaNDI ca mahArathaH 06047027c dhRSTadyumno virATaz ca sAtyakiz ca mahAyazAH 06047028a pAJcAlyaz ca maheSvAso draupadyAH paJca cAtmajAH 06047028c sarve dadhmur mahAzaGkhAn siMhanAdAMz ca nedire 06047029a sa ghoSaH sumahAMs tatra vIrais taiH samudIritaH 06047029c nabhaz ca pRthivIM caiva tumulo vyanunAdayat 06047030a evam ete mahArAja prahRSTAH kurupANDavAH 06047030c punar yuddhAya saMjagmus tApayAnAH parasparam 06048001 dhRtarASTra uvAca 06048001a evaM vyUDheSv anIkeSu mAmakeSv itareSu ca 06048001c kathaM praharatAM zreSThAH saMprahAraM pracakrire 06048002 saMjaya uvAca 06048002a samaM vyUDheSv anIkeSu saMnaddhA ruciradhvajAH 06048002c apAram iva saMdRzya sAgarapratimaM balam 06048003a teSAM madhye sthito rAjA putro duryodhanas tava 06048003c abravIt tAvakAn sarvAn yudhyadhvam iti daMzitAH 06048004a te manaH krUram AsthAya samabhityaktajIvitAH 06048004c pANDavAn abhyavartanta sarva evocchritadhvajAH 06048005a tato yuddhaM samabhavat tumulaM lomaharSaNam 06048005c tAvakAnAM pareSAM ca vyatiSaktarathadvipam 06048006a muktAs tu rathibhir bANA rukmapuGkhAH sutejanAH 06048006c saMnipetur akuNThAgrA nAgeSu ca hayeSu ca 06048007a tathA pravRtte saMgrAme dhanur udyamya daMzitaH 06048007c abhipatya mahAbAhur bhISmo bhImaparAkramaH 06048008a saubhadre bhImasene ca zaineye ca mahArathe 06048008c kekaye ca virATe ca dhRSTadyumne ca pArSate 06048009a eteSu naravIreSu cedimatsyeSu cAbhitaH 06048009c vavarSa zaravarSANi vRddhaH kurupitAmahaH 06048010a prAkampata mahAvyUhas tasmin vIrasamAgame 06048010c sarveSAm eva sainyAnAm AsId vyatikaro mahAn 06048011a sAditadhvajanAgAz ca hatapravaravAjinaH 06048011c viprayAtarathAnIkAH samapadyanta pANDavAH 06048012a arjunas tu naravyAghro dRSTvA bhISmaM mahAratham 06048012c vArSNeyam abravIt kruddho yAhi yatra pitAmahaH 06048013a eSa bhISmaH susaMkruddho vArSNeya mama vAhinIm 06048013c nAzayiSyati suvyaktaM duryodhanahite rataH 06048014a eSa droNaH kRpaH zalyo vikarNaz ca janArdana 06048014c dhArtarASTrAz ca sahitA duryodhanapurogamAH 06048015a pAJcAlAn nihaniSyanti rakSitA dRDhadhanvanA 06048015c so 'haM bhISmaM gamiSyAmi sainyahetor janArdana 06048016a tam abravId vAsudevo yatto bhava dhanaMjaya 06048016c eSa tvA prApaye vIra pitAmaharathaM prati 06048017a evam uktvA tataH zaurI rathaM taM lokavizrutam 06048017c prApayAm Asa bhISmAya rathaM prati janezvara 06048018a caJcadbahupatAkena balAkAvarNavAjinA 06048018c samucchritamahAbhImanadadvAnaraketunA 06048018e mahatA meghanAdena rathenAdityavarcasA 06048019a vinighnan kauravAnIkaM zUrasenAMz ca pANDavaH 06048019c AyAc charAn nudaJ zIghraM suhRcchoSavinAzanaH 06048020a tam ApatantaM vegena prabhinnam iva vAraNam 06048020c trAsayAnaM raNe zUrAn pAtayantaM ca sAyakaiH 06048021a saindhavapramukhair guptaH prAcyasauvIrakekayaiH 06048021c sahasA pratyudIyAya bhISmaH zAMtanavo 'rjunam 06048022a ko hi gANDIvadhanvAnam anyaH kurupitAmahAt 06048022c droNavaikartanAbhyAM vA rathaH saMyAtum arhati 06048023a tato bhISmo mahArAja kauravANAM pitAmahaH 06048023c arjunaM saptasaptatyA nArAcAnAM samAvRNot 06048024a droNaz ca paJcaviMzatyA kRpaH paJcAzatA zaraiH 06048024c duryodhanaz catuHSaSTyA zalyaz ca navabhiH zaraiH 06048025a saindhavo navabhiz cApi zakuniz cApi paJcabhiH 06048025c vikarNo dazabhir bhallai rAjan vivyAdha pANDavam 06048026a sa tair viddho maheSvAsaH samantAn nizitaiH zaraiH 06048026c na vivyathe mahAbAhur bhidyamAna ivAcalaH 06048027a sa bhISmaM paJcaviMzatyA kRpaM ca navabhiH zaraiH 06048027c droNaM SaSTyA naravyAghro vikarNaM ca tribhiH zaraiH 06048028a ArtAyaniM tribhir bANai rAjAnaM cApi paJcabhiH 06048028c pratyavidhyad ameyAtmA kirITI bharatarSabha 06048029a taM sAtyakir virATaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06048029c draupadeyAbhimanyuz ca parivavrur dhanaMjayam 06048030a tato droNaM maheSvAsaM gAGgeyasya priye ratam 06048030c abhyavarSata pAJcAlyaH saMyuktaH saha somakaiH 06048031a bhISmas tu rathinAM zreSThas tUrNaM vivyAdha pANDavam 06048031c azItyA nizitair bANais tato 'krozanta tAvakAH 06048032a teSAM tu ninadaM zrutvA prahRSTAnAM prahRSTavat 06048032c praviveza tato madhyaM rathasiMhaH pratApavAn 06048033a teSAM tu rathasiMhAnAM madhyaM prApya dhanaMjayaH 06048033c cikrIDa dhanuSA rAja&l lakSyaM kRtvA mahArathAn 06048034a tato duryodhano rAjA bhISmam Aha janezvaraH 06048034c pIDyamAnaM svakaM sainyaM dRSTvA pArthena saMyuge 06048035a eSa pANDusutas tAta kRSNena sahito balI 06048035c yatatAM sarvasainyAnAM mUlaM naH parikRntati 06048035e tvayi jIvati gAGgeye droNe ca rathinAM vare 06048036a tvatkRte hy eSa karNo 'pi nyastazastro mahArathaH 06048036c na yudhyati raNe pArthaM hitakAmaH sadA mama 06048037a sa tathA kuru gAGgeya yathA hanyeta phalgunaH 06048037c evam uktas tato rAjan pitA devavratas tava 06048037e dhik kSatradharmam ity uktvA yayau pArtharathaM prati 06048038a ubhau zvetahayau rAjan saMsaktau dRzya pArthivAH 06048038c siMhanAdAn bhRzaM cakruH zaGkhazabdAMz ca bhArata 06048039a drauNir duryodhanaz caiva vikarNaz ca tavAtmajaH 06048039c parivArya raNe bhISmaM sthitA yuddhAya mAriSa 06048040a tathaiva pANDavAH sarve parivArya dhanaMjayam 06048040c sthitA yuddhAya mahate tato yuddham avartata 06048041a gAGgeyas tu raNe pArtham Anarchan navabhiH zaraiH 06048041c tam arjunaH pratyavidhyad dazabhir marmavedhibhiH 06048042a tataH zarasahasreNa suprayuktena pANDavaH 06048042c arjunaH samarazlAghI bhISmasyAvArayad dizaH 06048043a zarajAlaM tatas tat tu zarajAlena kaurava 06048043c vArayAm Asa pArthasya bhISmaH zAMtanavas tathA 06048044a ubhau paramasaMhRSTAv ubhau yuddhAbhinandinau 06048044c nirvizeSam ayudhyetAM kRtapratikRtaiSiNau 06048045a bhISmacApavimuktAni zarajAlAni saMghazaH 06048045c zIryamANAny adRzyanta bhinnAny arjunasAyakaiH 06048046a tathaivArjunamuktAni zarajAlAni bhAgazaH 06048046c gAGgeyazaranunnAni nyapatanta mahItale 06048047a arjunaH paJcaviMzatyA bhISmam Arcchac chitaiH zaraiH 06048047c bhISmo 'pi samare pArthaM vivyAdha triMzatA zaraiH 06048048a anyonyasya hayAn viddhvA dhvajau ca sumahAbalau 06048048c ratheSAM rathacakre ca cikrIDatur ariMdamau 06048049a tataH kruddho mahArAja bhISmaH praharatAM varaH 06048049c vAsudevaM tribhir bANair AjaghAna stanAntare 06048050a bhISmacApacyutair bANair nirviddho madhusUdanaH 06048050c virarAja raNe rAjan sapuSpa iva kiMzukaH 06048051a tato 'rjuno bhRzaM kruddho nirviddhaM prekSya mAdhavam 06048051c gAGgeyasArathiM saMkhye nirbibheda tribhiH zaraiH 06048052a yatamAnau tu tau vIrAv anyonyasya vadhaM prati 06048052c nAzaknutAM tadAnyonyam abhisaMdhAtum Ahave 06048053a maNDalAni vicitrANi gatapratyAgatAni ca 06048053c adarzayetAM bahudhA sUtasAmarthyalAghavAt 06048054a antaraM ca prahAreSu tarkayantau mahArathau 06048054c rAjann antaramArgasthau sthitAv AstAM muhur muhuH 06048055a ubhau siMharavonmizraM zaGkhazabdaM pracakratuH 06048055c tathaiva cApanirghoSaM cakratus tau mahArathau 06048056a tayoH zaGkhapraNAdena rathanemisvanena ca 06048056c dAritA sahasA bhUmiz cakampa ca nanAda ca 06048057a na tayor antaraM kaz cid dadRze bharatarSabha 06048057c balinau samare zUrAv anyonyasadRzAv ubhau 06048058a cihnamAtreNa bhISmaM tu prajajJus tatra kauravAH 06048058c tathA pANDusutAH pArthaM cihnamAtreNa jajJire 06048059a tayor nRvarayo rAjan dRzya tAdRk parAkramam 06048059c vismayaM sarvabhUtAni jagmur bhArata saMyuge 06048060a na tayor vivaraM kaz cid raNe pazyati bhArata 06048060c dharme sthitasya hi yathA na kaz cid vRjinaM kva cit 06048061a ubhau hi zarajAlena tAv adRzyau babhUvatuH 06048061c prakAzau ca punas tUrNaM babhUvatur ubhau raNe 06048062a tatra devAH sagandharvAz cAraNAz ca saharSibhiH 06048062c anyonyaM pratyabhASanta tayor dRSTvA parAkramam 06048063a na zakyau yudhi saMrabdhau jetum etau mahArathau 06048063c sadevAsuragandharvair lokair api kathaM cana 06048064a AzcaryabhUtaM lokeSu yuddham etan mahAdbhutam 06048064c naitAdRzAni yuddhAni bhaviSyanti kathaM cana 06048065a nApi zakyo raNe jetuM bhISmaH pArthena dhImatA 06048065c sadhanuz ca rathasthaz ca pravapan sAyakAn raNe 06048066a tathaiva pANDavaM yuddhe devair api durAsadam 06048066c na vijetuM raNe bhISma utsaheta dhanurdharam 06048067a iti sma vAcaH zrUyante proccarantyas tatas tataH 06048067c gAGgeyArjunayoH saMkhye stavayuktA vizAM pate 06048068a tvadIyAs tu tato yodhAH pANDaveyAz ca bhArata 06048068c anyonyaM samare jaghnus tayos tatra parAkrame 06048069a zitadhArais tathA khaDgair vimalaiz ca parazvadhaiH 06048069c zarair anyaiz ca bahubhiH zastrair nAnAvidhair yudhi 06048069e ubhayoH senayor vIrA nyakRntanta parasparam 06048070a vartamAne tathA ghore tasmin yuddhe sudAruNe 06048070c droNapAJcAlyayo rAjan mahAn AsIt samAgamaH 06049001 dhRtarASTra uvAca 06049001a kathaM droNo maheSvAsaH pAJcAlyaz cApi pArSataH 06049001c raNe samIyatur yattau tan mamAcakSva saMjaya 06049002a diSTam eva paraM manye pauruSAd api saMjaya 06049002c yatra zAMtanavo bhISmo nAtarad yudhi pANDavam 06049003a bhISmo hi samare kruddho hanyAl lokAMz carAcarAn 06049003c sa kathaM pANDavaM yuddhe nAtarat saMjayaujasA 06049004 saMjaya uvAca 06049004a zRNu rAjan sthiro bhUtvA yuddham etat sudAruNam 06049004c na zakyaH pANDavo jetuM devair api savAsavaiH 06049005a droNas tu nizitair bANair dhRSTadyumnam ayodhayat 06049005c sArathiM cAsya bhallena rathanIDAd apAtayat 06049006a tasyAtha caturo vAhAMz caturbhiH sAyakottamaiH 06049006c pIDayAm Asa saMkruddho dhRSTadyumnasya mAriSa 06049007a dhRSTadyumnas tato droNaM navatyA nizitaiH zaraiH 06049007c vivyAdha prahasan vIras tiSTha tiSTheti cAbravIt 06049008a tataH punar ameyAtmA bhAradvAjaH pratApavAn 06049008c zaraiH pracchAdayAm Asa dhRSTadyumnam amarSaNam 06049009a Adade ca zaraM ghoraM pArSatasya vadhaM prati 06049009c zakrAzanisamasparzaM mRtyudaNDam ivAparam 06049010a hAhAkAro mahAn AsIt sarvasainyasya bhArata 06049010c tam iSuM saMdhitaM dRSTvA bhAradvAjena saMyuge 06049011a tatrAdbhutam apazyAma dhRSTadyumnasya pauruSam 06049011c yad ekaH samare vIras tasthau girir ivAcalaH 06049012a taM ca dIptaM zaraM ghoram AyAntaM mRtyum AtmanaH 06049012c ciccheda zaravRSTiM ca bhAradvAje mumoca ha 06049013a tata uccukruzuH sarve pAJcAlAH pANDavaiH saha 06049013c dhRSTadyumnena tat karma kRtaM dRSTvA suduSkaram 06049014a tataH zaktiM mahAvegAM svarNavaiDUryabhUSitAm 06049014c droNasya nidhanAkAGkSI cikSepa sa parAkramI 06049015a tAm ApatantIM sahasA zaktiM kanakabhUSaNAm 06049015c tridhA cikSepa samare bhAradvAjo hasann iva 06049016a zaktiM vinihatAM dRSTvA dhRSTadyumnaH pratApavAn 06049016c vavarSa zaravarSANi droNaM prati janezvara 06049017a zaravarSaM tatas taM tu saMnivArya mahAyazAH 06049017c droNo drupadaputrasya madhye ciccheda kArmukam 06049018a sa cchinnadhanvA samare gadAM gurvIM mahAyazAH 06049018c droNAya preSayAm Asa girisAramayIM balI 06049019a sA gadA vegavan muktA prAyAd droNajighAMsayA 06049019c tatrAdbhutam apazyAma bhAradvAjasya vikramam 06049020a lAghavAd vyaMsayAm Asa gadAM hemavibhUSitAm 06049020c vyaMsayitvA gadAM tAM ca preSayAm Asa pArSate 06049021a bhallAn sunizitAn pItAn svarNapuGkhAJ zilAzitAn 06049021c te tasya kavacaM bhittvA papuH zoNitam Ahave 06049022a athAnyad dhanur AdAya dhRSTadyumno mahAmanAH 06049022c droNaM yudhi parAkramya zarair vivyAdha paJcabhiH 06049023a rudhirAktau tatas tau tu zuzubhAte nararSabhau 06049023c vasantasamaye rAjan puSpitAv iva kiMzukau 06049024a amarSitas tato rAjan parAkramya camUmukhe 06049024c droNo drupadaputrasya punaz ciccheda kArmukam 06049025a athainaM chinnadhanvAnaM zaraiH saMnataparvabhiH 06049025c avAkirad ameyAtmA vRSTyA megha ivAcalam 06049026a sArathiM cAsya bhallena rathanIDAd apAtayat 06049026c athAsya caturo vAhAMz caturbhir nizitaiH zaraiH 06049027a pAtayAm Asa samare siMhanAdaM nanAda ca 06049027c tato 'pareNa bhallena hastAc cApam athAcchinat 06049028a sa cchinnadhanvA viratho hatAzvo hatasArathiH 06049028c gadApANir avArohat khyApayan pauruSaM mahat 06049029a tAm asya vizikhais tUrNaM pAtayAm Asa bhArata 06049029c rathAd anavarUDhasya tad adbhutam ivAbhavat 06049030a tataH sa vipulaM carma zatacandraM ca bhAnumat 06049030c khaDgaM ca vipulaM divyaM pragRhya subhujo balI 06049031a abhidudrAva vegena droNasya vadhakAGkSayA 06049031c AmiSArthI yathA siMho vane mattam iva dvipam 06049032a tatrAdbhutam apazyAma bhAradvAjasya pauruSam 06049032c lAghavaM cAstrayogaM ca balaM bAhvoz ca bhArata 06049033a yad enaM zaravarSeNa vArayAm Asa pArSatam 06049033c na zazAka tato gantuM balavAn api saMyuge 06049034a tatra sthitam apazyAma dhRSTadyumnaM mahAratham 06049034c vArayANaM zaraughAMz ca carmaNA kRtahastavat 06049035a tato bhImo mahAbAhuH sahasAbhyapatad balI 06049035c sAhAyyakArI samare pArSatasya mahAtmanaH 06049036a sa droNaM nizitair bANai rAjan vivyAdha saptabhiH 06049036c pArSataM ca tadA tUrNam anyam Aropayad ratham 06049037a tato duryodhano rAjA kaliGgaM samacodayat 06049037c sainyena mahatA yuktaM bhAradvAjasya rakSaNe 06049038a tataH sA mahatI senA kaliGgAnAM janezvara 06049038c bhImam abhyudyayau tUrNaM tava putrasya zAsanAt 06049039a pAJcAlyam abhisaMtyajya droNo 'pi rathinAM varaH 06049039c virATadrupadau vRddhau yodhayAm Asa saMgatau 06049039e dhRSTadyumno 'pi samare dharmarAjaM samabhyayAt 06049040a tataH pravavRte yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06049040c kaliGgAnAM ca samare bhImasya ca mahAtmanaH 06049040e jagataH prakSayakaraM ghorarUpaM bhayAnakam 06050001 dhRtarASTra uvAca 06050001a tathA pratisamAdiSTaH kaliGgo vAhinIpatiH 06050001c katham adbhutakarmANaM bhImasenaM mahAbalam 06050002a carantaM gadayA vIraM daNDapANim ivAntakam 06050002c yodhayAm Asa samare kaliGgaH saha senayA 06050003 saMjaya uvAca 06050003a putreNa tava rAjendra sa tathokto mahAbalaH 06050003c mahatyA senayA guptaH prAyAd bhImarathaM prati 06050004a tAm ApatantIM sahasA kaliGgAnAM mahAcamUm 06050004c rathanAgAzvakalilAM pragRhItamahAyudhAm 06050005a bhImasenaH kaliGgAnAm Archad bhArata vAhinIm 06050005c ketumantaM ca naiSAdim AyAntaM saha cedibhiH 06050006a tataH zrutAyuH saMkruddho rAjJA ketumatA saha 06050006c AsasAda raNe bhImaM vyUDhAnIkeSu cediSu 06050007a rathair anekasAhasraiH kaliGgAnAM janAdhipaH 06050007c ayutena gajAnAM ca niSAdaiH saha ketumAn 06050007e bhImasenaM raNe rAjan samantAt paryavArayat 06050008a cedimatsyakarUSAz ca bhImasenapurogamAH 06050008c abhyavartanta sahasA niSAdAn saha rAjabhiH 06050009a tataH pravavRte yuddhaM ghorarUpaM bhayAnakam 06050009c prajAnan na ca yodhAn svAn parasparajighAMsayA 06050010a ghoram AsIt tato yuddhaM bhImasya sahasA paraiH 06050010c yathendrasya mahArAja mahatyA daityasenayA 06050011a tasya sainyasya saMgrAme yudhyamAnasya bhArata 06050011c babhUva sumahAJ zabdaH sAgarasyeva garjataH 06050012a anyonyasya tadA yodhA nikRntanto vizAM pate 06050012c mahIM cakruz citAM sarvAM zazazoNitasaMnibhAm 06050013a yodhAMz ca svAn parAn vApi nAbhyajAnaJ jighAMsayA 06050013c svAn apy Adadate svAz ca zUrAH samaradurjayAH 06050014a vimardaH sumahAn AsId alpAnAM bahubhiH saha 06050014c kaliGgaiH saha cedInAM niSAdaiz ca vizAM pate 06050015a kRtvA puruSakAraM tu yathAzakti mahAbalAH 06050015c bhImasenaM parityajya saMnyavartanta cedayaH 06050016a sarvaiH kaliGgair AsannaH saMnivRtteSu cediSu 06050016c svabAhubalam AsthAya na nyavartata pANDavaH 06050017a na cacAla rathopasthAd bhImaseno mahAbalaH 06050017c zitair avAkiran bANaiH kaliGgAnAM varUthinIm 06050018a kaliGgas tu maheSvAsaH putraz cAsya mahArathaH 06050018c zakradeva iti khyAto jaghnatuH pANDavaM zaraiH 06050019a tato bhImo mahAbAhur vidhunvan ruciraM dhanuH 06050019c yodhayAm Asa kAliGgAn svabAhubalam AzritaH 06050020a zakradevas tu samare visRjan sAyakAn bahUn 06050020c azvAJ jaghAna samare bhImasenasya sAyakaiH 06050020e vavarSa zaravarSANi tapAnte jalado yathA 06050021a hatAzve tu rathe tiSThan bhImaseno mahAbalaH 06050021c zakradevAya cikSepa sarvazaikyAyasIM gadAm 06050022a sa tayA nihato rAjan kaliGgasya suto rathAt 06050022c sadhvajaH saha sUtena jagAma dharaNItalam 06050023a hatam AtmasutaM dRSTvA kaliGgAnAM janAdhipaH 06050023c rathair anekasAhasrair bhImasyAvArayad dizaH 06050024a tato bhImo mahAbAhur gurvIM tyaktvA mahAgadAm 06050024c udbabarhAtha nistriMzaM cikIrSuH karma dAruNam 06050025a carma cApratimaM rAjann ArSabhaM puruSarSabha 06050025c nakSatrair ardhacandraiz ca zAtakumbhamayaiz citam 06050026a kaliGgas tu tataH kruddho dhanurjyAm avamRjya ha 06050026c pragRhya ca zaraM ghoram ekaM sarpaviSopamam 06050026e prAhiNod bhImasenAya vadhAkAGkSI janezvaraH 06050027a tam ApatantaM vegena preritaM nizitaM zaram 06050027c bhImaseno dvidhA rAjaMz ciccheda vipulAsinA 06050027e udakrozac ca saMhRSTas trAsayAno varUthinIm 06050028a kaliGgas tu tataH kruddho bhImasenAya saMyuge 06050028c tomarAn prAhiNoc chIghraM caturdaza zilAzitAn 06050029a tAn aprAptAn mahAbAhuH khagatAn eva pANDavaH 06050029c ciccheda sahasA rAjann asaMbhrAnto varAsinA 06050030a nikRtya tu raNe bhImas tomarAn vai caturdaza 06050030c bhAnumantam abhiprekSya prAdravat puruSarSabhaH 06050031a bhAnumAMs tu tato bhImaM zaravarSeNa chAdayan 06050031c nanAda balavan nAdaM nAdayAno nabhastalam 06050032a na taM sa mamRSe bhImaH siMhanAdaM mahAraNe 06050032c tataH svareNa mahatA vinanAda mahAsvanam 06050033a tena zabdena vitrastA kaliGgAnAM varUthinI 06050033c na bhImaM samare mene mAnuSaM bharatarSabha 06050034a tato bhImo mahArAja naditvA vipulaM svanam 06050034c sAsir vegAd avaplutya dantAbhyAM vAraNottamam 06050035a Aruroha tato madhyaM nAgarAjasya mAriSa 06050035c khaDgena pRthunA madhye bhAnumantam athAcchinat 06050036a so 'ntarAyudhinaM hatvA rAjaputram ariMdamaH 06050036c gurubhArasahaskandhe nAgasyAsim apAtayat 06050037a chinnaskandhaH sa vinadan papAta gajayUthapaH 06050037c ArugNaH sindhuvegena sAnumAn iva parvataH 06050038a tatas tasmAd avaplutya gajAd bhArata bhArataH 06050038c khaDgapANir adInAtmA atiSThad bhuvi daMzitaH 06050039a sa cacAra bahUn mArgAn abhItaH pAtayan gajAn 06050039c agnicakram ivAviddhaM sarvataH pratyadRzyata 06050040a azvavRndeSu nAgeSu rathAnIkeSu cAbhibhUH 06050040c padAtInAM ca saMgheSu vinighnaJ zoNitokSitaH 06050040e zyenavad vyacarad bhImo raNe ripubalotkaTaH 06050041a chindaMs teSAM zarIrANi zirAMsi ca mahAjavaH 06050041c khaDgena zitadhAreNa saMyuge gajayodhinAm 06050042a padAtir ekaH saMkruddhaH zatrUNAM bhayavardhanaH 06050042c mohayAm Asa ca tadA kAlAntakayamopamaH 06050043a mUDhAz ca te tam evAjau vinadantaH samAdravan 06050043c sAsim uttamavegena vicarantaM mahAraNe 06050044a nikRtya rathinAm Ajau ratheSAz ca yugAni ca 06050044c jaghAna rathinaz cApi balavAn arimardanaH 06050045a bhImasenaz caran mArgAn subahUn pratyadRzyata 06050045c bhrAntam udbhrAntam Aviddham AplutaM prasRtaM sRtam 06050045e saMpAtaM samudIryaM ca darzayAm Asa pANDavaH 06050046a ke cid agrAsinA chinnAH pANDavena mahAtmanA 06050046c vinedur bhinnamarmANo nipetuz ca gatAsavaH 06050047a chinnadantAgrahastAz ca bhinnakumbhAs tathApare 06050047c viyodhAH svAny anIkAni jaghnur bhArata vAraNAH 06050047e nipetur urvyAM ca tathA vinadanto mahAravAn 06050048a chinnAMz ca tomarAMz cApAn mahAmAtrazirAMsi ca 06050048c paristomAni citrANi kakSyAz ca kanakojjvalAH 06050049a graiveyANy atha zaktIz ca patAkAH kaNapAMs tathA 06050049c tUNIrANy atha yantrANi vicitrANi dhanUMSi ca 06050050a agnikuNDAni zubhrANi tottrAMz caivAGkuzaiH saha 06050050c ghaNTAz ca vividhA rAjan hemagarbhAMs tsarUn api 06050050e patataH patitAMz caiva pazyAmaH saha sAdibhiH 06050051a chinnagAtrAvarakarair nihataiz cApi vAraNaiH 06050051c AsIt tasmin samAstIrNA patitair bhUr nagair iva 06050052a vimRdyaivaM mahAnAgAn mamardAzvAn nararSabhaH 06050052c azvArohavarAMz cApi pAtayAm Asa bhArata 06050052e tad ghoram abhavad yuddhaM tasya teSAM ca bhArata 06050053a khalInAny atha yoktrANi kazAz ca kanakojjvalAH 06050053c paristomAz ca prAsAz ca RSTayaz ca mahAdhanAH 06050054a kavacAny atha carmANi citrANy AstaraNAni ca 06050054c tatra tatrApaviddhAni vyadRzyanta mahAhave 06050055a prothayantrair vicitraiz ca zastraiz ca vimalais tathA 06050055c sa cakre vasudhAM kIrNAM zabalaiH kusumair iva 06050056a Aplutya rathinaH kAMz cit parAmRzya mahAbalaH 06050056c pAtayAm Asa khaDgena sadhvajAn api pANDavaH 06050057a muhur utpatato dikSu dhAvataz ca yazasvinaH 06050057c mArgAMz ca carataz citrAn vyasmayanta raNe janAH 06050058a nijaghAna padA kAMz cid AkSipyAnyAn apothayat 06050058c khaDgenAnyAMz ca ciccheda nAdenAnyAMz ca bhISayan 06050059a Uruvegena cApy anyAn pAtayAm Asa bhUtale 06050059c apare cainam Alokya bhayAt paJcatvam AgatAH 06050060a evaM sA bahulA senA kaliGgAnAM tarasvinAm 06050060c parivArya raNe bhISmaM bhImasenam upAdravat 06050061a tataH kaliGgasainyAnAM pramukhe bharatarSabha 06050061c zrutAyuSam abhiprekSya bhImasenaH samabhyayAt 06050062a tam AyAntam abhiprekSya kaliGgo navabhiH zaraiH 06050062c bhImasenam ameyAtmA pratyavidhyat stanAntare 06050063a kaliGgabANAbhihatas tottrArdita iva dvipaH 06050063c bhImasenaH prajajvAla krodhenAgnir ivendhanaiH 06050064a athAzokaH samAdAya rathaM hemapariSkRtam 06050064c bhImaM saMpAdayAm Asa rathena rathasArathiH 06050065a tam Aruhya rathaM tUrNaM kaunteyaH zatrusUdanaH 06050065c kaliGgam abhidudrAva tiSTha tiSTheti cAbravIt 06050066a tataH zrutAyur balavAn bhImAya nizitAJ zarAn 06050066c preSayAm Asa saMkruddho darzayan pANilAghavam 06050067a sa kArmukavarotsRSTair navabhir nizitaiH zaraiH 06050067c samAhato bhRzaM rAjan kaliGgena mahAyazAH 06050067e saMcukrudhe bhRzaM bhImo daNDAhata ivoragaH 06050068a kruddhaz ca cApam Ayamya balavad balinAM varaH 06050068c kaliGgam avadhIt pArtho bhImaH saptabhir AyasaiH 06050069a kSurAbhyAM cakrarakSau ca kaliGgasya mahAbalau 06050069c satyadevaM ca satyaM ca prAhiNod yamasAdanam 06050070a tataH punar ameyAtmA nArAcair nizitais tribhiH 06050070c ketumantaM raNe bhImo 'gamayad yamasAdanam 06050071a tataH kaliGgAH saMkruddhA bhImasenam amarSaNam 06050071c anIkair bahusAhasraiH kSatriyAH samavArayan 06050072a tataH zaktigadAkhaDgatomararSTiparazvadhaiH 06050072c kaliGgAz ca tato rAjan bhImasenam avAkiran 06050073a saMnivArya sa tAM ghorAM zaravRSTiM samutthitAm 06050073c gadAm AdAya tarasA pariplutya mahAbalaH 06050073e bhImaH saptazatAn vIrAn anayad yamasAdanam 06050074a punaz caiva dvisAhasrAn kaliGgAn arimardanaH 06050074c prAhiNon mRtyulokAya tad adbhutam ivAbhavat 06050075a evaM sa tAny anIkAni kaliGgAnAM punaH punaH 06050075c bibheda samare vIraH prekSya bhISmaM mahAvratam 06050076a hatArohAz ca mAtaGgAH pANDavena mahAtmanA 06050076c viprajagmur anIkeSu meghA vAtahatA iva 06050076e mRdnantaH svAny anIkAni vinadantaH zarAturAH 06050077a tato bhImo mahAbAhuH zaGkhaM prAdhmApayad balI 06050077c sarvakAliGgasainyAnAM manAMsi samakampayat 06050078a mohaz cApi kaliGgAnAm Aviveza paraMtapa 06050078c prAkampanta ca sainyAni vAhanAni ca sarvazaH 06050079a bhImena samare rAjan gajendreNeva sarvataH 06050079c mArgAn bahUn vicaratA dhAvatA ca tatas tataH 06050079e muhur utpatatA caiva saMmohaH samajAyata 06050080a bhImasenabhayatrastaM sainyaM ca samakampata 06050080c kSobhyamANam asaMbAdhaM grAheNeva mahat saraH 06050081a trAsiteSu ca vIreSu bhImenAdbhutakarmaNA 06050081c punar AvartamAneSu vidravatsu ca saMghazaH 06050082a sarvakAliGgayodheSu pANDUnAM dhvajinIpatiH 06050082c abravIt svAny anIkAni yudhyadhvam iti pArSataH 06050083a senApativacaH zrutvA zikhaNDipramukhA gaNAH 06050083c bhImam evAbhyavartanta rathAnIkaiH prahAribhiH 06050084a dharmarAjaz ca tAn sarvAn upajagrAha pANDavaH 06050084c mahatA meghavarNena nAgAnIkena pRSThataH 06050085a evaM saMcodya sarvANi svAny anIkAni pArSataH 06050085c bhImasenasya jagrAha pArSNiM satpuruSocitAm 06050086a na hi pAJcAlarAjasya loke kaz cana vidyate 06050086c bhImasAtyakayor anyaH prANebhyaH priyakRttamaH 06050087a so 'pazyat taM kaliGgeSu carantam arisUdanam 06050087c bhImasenaM mahAbAhuM pArSataH paravIrahA 06050088a nanarda bahudhA rAjan hRSTaz cAsIt paraMtapaH 06050088c zaGkhaM dadhmau ca samare siMhanAdaM nanAda ca 06050089a sa ca pArAvatAzvasya rathe hemapariSkRte 06050089c kovidAradhvajaM dRSTvA bhImasenaH samAzvasat 06050090a dhRSTadyumnas tu taM dRSTvA kaliGgaiH samabhidrutam 06050090c bhImasenam ameyAtmA trANAyAjau samabhyayAt 06050091a tau dUrAt sAtyakir dRSTvA dhRSTadyumnavRkodarau 06050091c kaliGgAn samare vIrau yodhayantau manasvinau 06050092a sa tatra gatvA zaineyo javena jayatAM varaH 06050092c pArthapArSatayoH pArSNiM jagrAha puruSarSabhaH 06050093a sa kRtvA kadanaM tatra pragRhItazarAsanaH 06050093c Asthito raudram AtmAnaM jaghAna samare parAn 06050094a kaliGgaprabhavAM caiva mAMsazoNitakardamAm 06050094c rudhirasyandinIM tatra bhImaH prAvartayan nadIm 06050095a antareNa kaliGgAnAM pANDavAnAM ca vAhinIm 06050095c saMtatAra sudustArAM bhImaseno mahAbalaH 06050096a bhImasenaM tathA dRSTvA prAkrozaMs tAvakA nRpa 06050096c kAlo 'yaM bhImarUpeNa kaliGgaiH saha yudhyate 06050097a tataH zAMtanavo bhISmaH zrutvA taM ninadaM raNe 06050097c abhyayAt tvarito bhImaM vyUDhAnIkaH samantataH 06050098a taM sAtyakir bhImaseno dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06050098c abhyadravanta bhISmasya rathaM hemapariSkRtam 06050099a parivArya ca te sarve gAGgeyaM rabhasaM raNe 06050099c tribhis tribhiH zarair ghorair bhISmam Anarchur aJjasA 06050100a pratyavidhyata tAn sarvAn pitA devavratas tava 06050100c yatamAnAn maheSvAsAMs tribhis tribhir ajihmagaiH 06050101a tataH zarasahasreNa saMnivArya mahArathAn 06050101c hayAn kAJcanasaMnAhAn bhImasya nyahanac charaiH 06050102a hatAzve tu rathe tiSThan bhImasenaH pratApavAn 06050102c zaktiM cikSepa tarasA gAGgeyasya rathaM prati 06050103a aprAptAm eva tAM zaktiM pitA devavratas tava 06050103c tridhA ciccheda samare sA pRthivyAm azIryata 06050104a tataH zaikyAyasIM gurvIM pragRhya balavad gadAm 06050104c bhImaseno rathAt tUrNaM pupluve manujarSabha 06050105a sAtyako 'pi tatas tUrNaM bhImasya priyakAmyayA 06050105c sArathiM kuruvRddhasya pAtayAm Asa sAyakaiH 06050106a bhISmas tu nihate tasmin sArathau rathinAM varaH 06050106c vAtAyamAnais tair azvair apanIto raNAjirAt 06050107a bhImasenas tato rAjann apanIte mahAvrate 06050107c prajajvAla yathA vahnir dahan kakSam ivaidhitaH 06050108a sa hatvA sarvakAliGgAn senAmadhye vyatiSThata 06050108c nainam abhyutsahan ke cit tAvakA bharatarSabha 06050109a dhRSTadyumnas tam Aropya svarathe rathinAM varaH 06050109c pazyatAM sarvasainyAnAm apovAha yazasvinam 06050110a saMpUjyamAnaH pAJcAlyair matsyaiz ca bharatarSabha 06050110c dhRSTadyumnaM pariSvajya sameyAd atha sAtyakim 06050111a athAbravId bhImasenaM sAtyakiH satyavikramaH 06050111c praharSayan yaduvyAghro dhRSTadyumnasya pazyataH 06050112a diSTyA kaliGgarAjaz ca rAjaputraz ca ketumAn 06050112c zakradevaz ca kAliGgaH kaliGgAz ca mRdhe hatAH 06050113a svabAhubalavIryeNa nAgAzvarathasaMkulaH 06050113c mahAvyUhaH kaliGgAnAm ekena mRditas tvayA 06050114a evam uktvA ziner naptA dIrghabAhur ariMdamaH 06050114c rathAd ratham abhidrutya paryaSvajata pANDavam 06050115a tataH svaratham Aruhya punar eva mahArathaH 06050115c tAvakAn avadhIt kruddho bhImasya balam Adadhat 06051001 saMjaya uvAca 06051001a gatAparAhNabhUyiSThe tasminn ahani bhArata 06051001c rathanAgAzvapattInAM sAdinAM ca mahAkSaye 06051002a droNaputreNa zalyena kRpeNa ca mahAtmanA 06051002c samasajjata pAJcAlyas tribhir etair mahArathaiH 06051003a sa lokaviditAn azvAn nijaghAna mahAbalaH 06051003c drauNeH pAJcAladAyAdaH zitair dazabhir AzugaiH 06051004a tataH zalyarathaM tUrNam AsthAya hatavAhanaH 06051004c drauNiH pAJcAladAyAdam abhyavarSad atheSubhiH 06051005a dhRSTadyumnaM tu saMsaktaM drauNinA dRzya bhArata 06051005c saubhadro 'bhyapatat tUrNaM vikiran nizitAJ zarAn 06051006a sa zalyaM paJcaviMzatyA kRpaM ca navabhiH zaraiH 06051006c azvatthAmAnam aSTAbhir vivyAdha puruSarSabha 06051007a ArjuniM tu tatas tUrNaM drauNir vivyAdha patriNA 06051007c zalyo dvAdazabhiz caiva kRpaz ca nizitais tribhiH 06051008a lakSmaNas tava pautras tu tava pautram avasthitam 06051008c abhyavartata saMhRSTas tato yuddham avartata 06051009a dauryodhanis tu saMkruddhaH saubhadraM navabhiH zaraiH 06051009c vivyAdha samare rAjaMs tad adbhutam ivAbhavat 06051010a abhimanyus tu saMkruddho bhrAtaraM bharatarSabha 06051010c zaraiH paJcAzatA rAjan kSiprahasto 'bhyavidhyata 06051011a lakSmaNo 'pi tatas tasya dhanuz ciccheda patriNA 06051011c muSTideze mahArAja tata uccukruzur janAH 06051012a tad vihAya dhanuz chinnaM saubhadraH paravIrahA 06051012c anyad AdattavAMz citraM kArmukaM vegavattaram 06051013a tau tatra samare hRSTau kRtapratikRtaiSiNau 06051013c anyonyaM vizikhais tIkSNair jaghnatuH puruSarSabhau 06051014a tato duryodhano rAjA dRSTvA putraM mahAratham 06051014c pIDitaM tava pautreNa prAyAt tatra janezvaraH 06051015a saMnivRtte tava sute sarva eva janAdhipAH 06051015c ArjuniM rathavaMzena samantAt paryavArayan 06051016a sa taiH parivRtaH zUraiH zUro yudhi sudurjayaiH 06051016c na sma vivyathate rAjan kRSNatulyaparAkramaH 06051017a saubhadram atha saMsaktaM tatra dRSTvA dhanaMjayaH 06051017c abhidudrAva saMkruddhas trAtukAmaH svam Atmajam 06051018a tataH sarathanAgAzvA bhISmadroNapurogamAH 06051018c abhyavartanta rAjAnaH sahitAH savyasAcinam 06051019a uddhUtaM sahasA bhaumaM nAgAzvarathasAdibhiH 06051019c divAkarapathaM prApya rajas tIvram adRzyata 06051020a tAni nAgasahasrANi bhUmipAlazatAni ca 06051020c tasya bANapathaM prApya nAbhyavartanta sarvazaH 06051021a praNeduH sarvabhUtAni babhUvus timirA dizaH 06051021c kurUNAm anayas tIvraH samadRzyata dAruNaH 06051022a nApy antarikSaM na dizo na bhUmir na ca bhAskaraH 06051022c prajajJe bharatazreSTha zarasaMghaiH kirITinaH 06051023a sAditadhvajanAgAs tu hatAzvA rathino bhRzam 06051023c vipradrutarathAH ke cid dRzyante rathayUthapAH 06051024a virathA rathinaz cAnye dhAvamAnAH samantataH 06051024c tatra tatraiva dRzyante sAyudhAH sAGgadair bhujaiH 06051025a hayArohA hayAMs tyaktvA gajArohAz ca dantinaH 06051025c arjunasya bhayAd rAjan samantAd vipradudruvuH 06051026a rathebhyaz ca gajebhyaz ca hayebhyaz ca narAdhipAH 06051026c patitAH pAtyamAnAz ca dRzyante 'rjunatADitAH 06051027a sagadAn udyatAn bAhUn sakhaDgAMz ca vizAM pate 06051027c saprAsAMz ca satUNIrAn sazarAn sazarAsanAn 06051028a sAGkuzAn sapatAkAMz ca tatra tatrArjuno nRNAm 06051028c nicakarta zarair ugrai raudraM bibhrad vapus tadA 06051029a parighANAM pravRddhAnAM mudgarANAM ca mAriSa 06051029c prAsAnAM bhiNDipAlAnAM nistriMzAnAM ca saMyuge 06051030a parazvadhAnAM tIkSNAnAM tomarANAM ca bhArata 06051030c varmaNAM cApaviddhAnAM kavacAnAM ca bhUtale 06051031a dhvajAnAM carmaNAM caiva vyajanAnAM ca sarvazaH 06051031c chatrANAM hemadaNDAnAM cAmarANAM ca bhArata 06051032a pratodAnAM kazAnAM ca yoktrANAM caiva mAriSa 06051032c rAzayaz cAtra dRzyante vinikIrNA raNakSitau 06051033a nAsIt tatra pumAn kaz cit tava sainyasya bhArata 06051033c yo 'rjunaM samare zUraM pratyudyAyAt kathaM cana 06051034a yo yo hi samare pArthaM pratyudyAti vizAM pate 06051034c sa sa vai vizikhais tIkSNaiH paralokAya nIyate 06051035a teSu vidravamANeSu tava yodheSu sarvazaH 06051035c arjuno vAsudevaz ca dadhmatur vArijottamau 06051036a tat prabhagnaM balaM dRSTvA pitA devavratas tava 06051036c abravIt samare zUraM bhAradvAjaM smayann iva 06051037a eSa pANDusuto vIraH kRSNena sahito balI 06051037c tathA karoti sainyAni yathA kuryAd dhanaMjayaH 06051038a na hy eSa samare zakyo jetum adya kathaM cana 06051038c yathAsya dRzyate rUpaM kAlAntakayamopamam 06051039a na nivartayituM cApi zakyeyaM mahatI camUH 06051039c anyonyaprekSayA pazya dravatIyaM varUthinI 06051040a eSa cAstaM girizreSThaM bhAnumAn pratipadyate 06051040c vapUMSi sarvalokasya saMharann iva sarvathA 06051041a tatrAvahAraM saMprAptaM manye 'haM puruSarSabha 06051041c zrAntA bhItAz ca no yodhA na yotsyanti kathaM cana 06051042a evam uktvA tato bhISmo droNam AcAryasattamam 06051042c avahAram atho cakre tAvakAnAM mahArathaH 06051043a tato 'vahAraH sainyAnAM tava teSAM ca bhArata 06051043c astaM gacchati sUrye 'bhUt saMdhyAkAle ca vartati 06052001 saMjaya uvAca 06052001a prabhAtAyAM tu zarvaryAM bhISmaH zAMtanavas tataH 06052001c anIkAny anusaMyAne vyAdidezAtha bhArata 06052002a gAruDaM ca mahAvyUhaM cakre zAMtanavas tadA 06052002c putrANAM te jayAkAGkSI bhISmaH kurupitAmahaH 06052003a garuDasya svayaM tuNDe pitA devavratas tava 06052003c cakSuSI ca bharadvAjaH kRtavarmA ca sAtvataH 06052004a azvatthAmA kRpaz caiva zIrSam AstAM yazasvinau 06052004c trigartair matsyakaikeyair vATadhAnaiz ca saMyutau 06052005a bhUrizravAH zalaH zalyo bhagadattaz ca mAriSa 06052005c madrakAH sindhusauvIrAs tathA paJcanadAz ca ye 06052006a jayadrathena sahitA grIvAyAM saMnivezitAH 06052006c pRSThe duryodhano rAjA sodaraiH sAnugair vRtaH 06052007a vindAnuvindAv Avantyau kAmbojaz ca zakaiH saha 06052007c puccham Asan mahArAja zUrasenAz ca sarvazaH 06052008a mAgadhAz ca kaliGgAz ca dAzerakagaNaiH saha 06052008c dakSiNaM pakSam AsAdya sthitA vyUhasya daMzitAH 06052009a kAnanAz ca vikuJjAz ca muktAH puNDrAviSas tathA 06052009c bRhadbalena sahitA vAmaM pakSam upAzritAH 06052010a vyUDhaM dRSTvA tu tat sainyaM savyasAcI paraMtapaH 06052010c dhRSTadyumnena sahitaH pratyavyUhata saMyuge 06052010e ardhacandreNa vyUhena vyUhaM tam atidAruNam 06052011a dakSiNaM zRGgam AsthAya bhImaseno vyarocata 06052011c nAnAzastraughasaMpannair nAnAdezyair nRpair vRtaH 06052012a tad anv eva virATaz ca drupadaz ca mahArathaH 06052012c tadanantaram evAsIn nIlo nIlAyudhaiH saha 06052013a nIlAd anantaraM caiva dhRSTaketur mahArathaH 06052013c cedikAzikarUSaiz ca pauravaiz cAbhisaMvRtaH 06052014a dhRSTadyumnaH zikhaNDI ca pAJcAlAz ca prabhadrakAH 06052014c madhye sainyasya mahataH sthitA yuddhAya bhArata 06052015a tathaiva dharmarAjo 'pi gajAnIkena saMvRtaH 06052015c tatas tu sAtyakI rAjan draupadyAH paJca cAtmajAH 06052016a abhimanyus tatas tUrNam irAvAMz ca tataH param 06052016c bhaimasenis tato rAjan kekayAz ca mahArathAH 06052017a tato 'bhUd dvipadAM zreSTho vAmaM pArzvam upAzritaH 06052017c sarvasya jagato goptA goptA yasya janArdanaH 06052018a evam etan mahAvyUhaM pratyavyUhanta pANDavAH 06052018c vadhArthaM tava putrANAM tatpakSaM ye ca saMgatAH 06052019a tataH pravavRte yuddhaM vyatiSaktarathadvipam 06052019c tAvakAnAM pareSAM ca nighnatAm itaretaram 06052020a hayaughAz ca rathaughAz ca tatra tatra vizAM pate 06052020c saMpatantaH sma dRzyante nighnamAnAH parasparam 06052021a dhAvatAM ca rathaughAnAM nighnatAM ca pRthak pRthak 06052021c babhUva tumulaH zabdo vimizro dundubhisvanaiH 06052022a divaspRG naravIrANAM nighnatAm itaretaram 06052022c saMprahAre sutumule tava teSAM ca bhArata 06053001 saMjaya uvAca 06053001a tato vyUDheSv anIkeSu tAvakeSv itareSu ca 06053001c dhanaMjayo rathAnIkam avadhIt tava bhArata 06053001e zarair atiratho yuddhe pAtayan rathayUthapAn 06053002a te vadhyamAnAH pArthena kAleneva yugakSaye 06053002c dhArtarASTrA raNe yattAH pANDavAn pratyayodhayan 06053002e prArthayAnA yazo dIptaM mRtyuM kRtvA nivartanam 06053003a ekAgramanaso bhUtvA pANDavAnAM varUthinIm 06053003c babhaJjur bahuzo rAjaMs te cAbhajyanta saMyuge 06053004a dravadbhir atha bhagnaiz ca parivartadbhir eva ca 06053004c pANDavaiH kauravaiz caiva na prajJAyata kiM cana 06053005a udatiSThad rajo bhaumaM chAdayAnaM divAkaram 06053005c dizaH pratidizo vApi tatra jajJuH kathaM cana 06053006a anumAnena saMjJAbhir nAmagotraiz ca saMyuge 06053006c vartate sma tadA yuddhaM tatra tatra vizAM pate 06053007a na vyUho bhidyate tatra kauravANAM kathaM cana 06053007c rakSitaH satyasaMdhena bhAradvAjena dhImatA 06053008a tathaiva pANDaveyAnAM rakSitaH savyasAcinA 06053008c nAbhidyata mahAvyUho bhImena ca surakSitaH 06053009a senAgrAd abhiniSpatya prAyudhyaMs tatra mAnavAH 06053009c ubhayoH senayo rAjan vyatiSaktarathadvipAH 06053010a hayArohair hayArohAH pAtyante sma mahAhave 06053010c RSTibhir vimalAgrAbhiH prAsair api ca saMyuge 06053011a rathI rathinam AsAdya zaraiH kanakabhUSaNaiH 06053011c pAtayAm Asa samare tasminn atibhayaMkare 06053012a gajArohA gajArohAn nArAcazaratomaraiH 06053012c saMsaktAH pAtayAm Asus tava teSAM ca saMghazaH 06053013a pattisaMghA raNe pattIn bhiNDipAlaparazvadhaiH 06053013c nyapAtayanta saMhRSTAH parasparakRtAgasaH 06053014a padAtI rathinaM saMkhye rathI cApi padAtinam 06053014c nyapAtayac chitaiH zastraiH senayor ubhayor api 06053015a gajArohA hayArohAn pAtayAM cakrire tadA 06053015c hayArohA gajasthAMz ca tad adbhutam ivAbhavat 06053016a gajArohavaraiz cApi tatra tatra padAtayaH 06053016c pAtitAH samadRzyanta taiz cApi gajayodhinaH 06053017a pattisaMghA hayArohaiH sAdisaMghAz ca pattibhiH 06053017c pAtyamAnA vyadRzyanta zatazo 'tha sahasrazaH 06053018a dhvajais tatrApaviddhaiz ca kArmukais tomarais tathA 06053018c prAsais tathA gadAbhiz ca parighaiH kampanais tathA 06053019a zaktibhiH kavacaiz citraiH kaNapair aGkuzair api 06053019c nistriMzair vimalaiz cApi svarNapuGkhaiH zarais tathA 06053020a paristomaiH kuthAbhiz ca kambalaiz ca mahAdhanaiH 06053020c bhUr bhAti bharatazreSTha sragdAmair iva citritA 06053021a narAzvakAyaiH patitair dantibhiz ca mahAhave 06053021c agamyarUpA pRthivI mAMsazoNitakardamA 06053022a prazazAma rajo bhaumaM vyukSitaM raNazoNitaiH 06053022c dizaz ca vimalAH sarvAH saMbabhUvur janezvara 06053023a utthitAny agaNeyAni kabandhAni samantataH 06053023c cihnabhUtAni jagato vinAzArthAya bhArata 06053024a tasmin yuddhe mahAraudre vartamAne sudAruNe 06053024c pratyadRzyanta rathino dhAvamAnAH samantataH 06053025a tato droNaz ca bhISmaz ca saindhavaz ca jayadrathaH 06053025c purumitro vikarNaz ca zakuniz cApi saubalaH 06053026a ete samaradurdharSAH siMhatulyaparAkramAH 06053026c pANDavAnAm anIkAni babhaJjuH sma punaH punaH 06053027a tathaiva bhImaseno 'pi rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06053027c sAtyakiz cekitAnaz ca draupadeyAz ca bhArata 06053028a tAvakAMs tava putrAMz ca sahitAn sarvarAjabhiH 06053028c drAvayAm Asur Ajau te tridazA dAnavAn iva 06053029a tathA te samare 'nyonyaM nighnantaH kSatriyarSabhAH 06053029c raktokSitA ghorarUpA virejur dAnavA iva 06053030a vinirjitya ripUn vIrAH senayor ubhayor api 06053030c vyadRzyanta mahAmAtrA grahA iva nabhastale 06053031a tato rathasahasreNa putro duryodhanas tava 06053031c abhyayAt pANDavAn yuddhe rAkSasaM ca ghaTotkacam 06053032a tathaiva pANDavAH sarve mahatyA senayA saha 06053032c droNabhISmau raNe zUrau pratyudyayur ariMdamau 06053033a kirITI tu yayau kruddhaH samarthAn pArthivottamAn 06053033c ArjuniH sAtyakiz caiva yayatuH saubalaM balam 06053034a tataH pravavRte bhUyaH saMgrAmo lomaharSaNaH 06053034c tAvakAnAM pareSAM ca samare vijigISatAm 06054001 saMjaya uvAca 06054001a tatas te pArthivAH kruddhAH phalgunaM vIkSya saMyuge 06054001c rathair anekasAhasraiH samantAt paryavArayan 06054002a athainaM rathavRndena koSTakIkRtya bhArata 06054002c zaraiH subahusAhasraiH samantAd abhyavArayan 06054003a zaktIz ca vimalAs tIkSNA gadAz ca parighaiH saha 06054003c prAsAn parazvadhAMz caiva mudgarAn musalAn api 06054003e cikSipuH samare kruddhAH phalgunasya rathaM prati 06054004a zastrANAm atha tAM vRSTiM zalabhAnAm ivAyatim 06054004c rurodha sarvataH pArthaH zaraiH kanakabhUSaNaiH 06054005a tatra tal lAghavaM dRSTvA bIbhatsor atimAnuSam 06054005c devadAnavagandharvAH pizAcoragarAkSasAH 06054005e sAdhu sAdhv iti rAjendra phalgunaM pratyapUjayan 06054006a sAtyakiM cAbhimanyuM ca mahatyA senayA saha 06054006c gAndhArAH samare zUrA rurudhuH sahasaubalAH 06054007a tatra saubalakAH kruddhA vArSNeyasya rathottamam 06054007c tilazaz cicchiduH krodhAc chastrair nAnAvidhair yudhi 06054008a sAtyakis tu rathaM tyaktvA vartamAne mahAbhaye 06054008c abhimanyo rathaM tUrNam Aruroha paraMtapaH 06054009a tAv ekarathasaMyuktau saubaleyasya vAhinIm 06054009c vyadhametAM zitais tUrNaM zaraiH saMnataparvabhiH 06054010a droNabhISmau raNe yattau dharmarAjasya vAhinIm 06054010c nAzayetAM zarais tIkSNaiH kaGkapatraparicchadaiH 06054011a tato dharmasuto rAjA mAdrIputrau ca pANDavau 06054011c miSatAM sarvasainyAnAM droNAnIkam upAdravan 06054012a tatrAsIt sumahad yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06054012c yathA devAsuraM yuddhaM pUrvam AsIt sudAruNam 06054013a kurvANau tu mahat karma bhImasenaghaTotkacau 06054013c duryodhanas tato 'bhyetya tAv ubhAv abhyavArayat 06054014a tatrAdbhutam apazyAma haiDimbasya parAkramam 06054014c atItya pitaraM yuddhe yad ayudhyata bhArata 06054015a bhImasenas tu saMkruddho duryodhanam amarSaNam 06054015c hRdy avidhyat pRSatkena prahasann iva pANDavaH 06054016a tato duryodhano rAjA prahAravaramohitaH 06054016c niSasAda rathopasthe kazmalaM ca jagAma ha 06054017a taM visaMjJam atho jJAtvA tvaramANo 'sya sArathiH 06054017c apovAha raNAd rAjaMs tataH sainyam abhidyata 06054018a tatas tAM kauravIM senAM dravamANAM samantataH 06054018c nighnan bhImaH zarais tIkSNair anuvavrAja pRSThataH 06054019a pArSataz ca rathazreSTho dharmaputraz ca pANDavaH 06054019c droNasya pazyataH sainyaM gAGgeyasya ca pazyataH 06054019e jaghnatur vizikhais tIkSNaiH parAnIkavizAtanaiH 06054020a dravamANaM tu tat sainyaM tava putrasya saMyuge 06054020c nAzaknutAM vArayituM bhISmadroNau mahArathau 06054021a vAryamANaM hi bhISmeNa droNena ca vizAM pate 06054021c vidravaty eva tat sainyaM pazyator droNabhISmayoH 06054022a tato rathasahasreSu vidravatsu tatas tataH 06054022c tAv AsthitAv ekarathaM saubhadrazinipuMgavau 06054022e saubalIM samare senAM zAtayetAM samantataH 06054023a zuzubhAte tadA tau tu zaineyakurupuMgavau 06054023c amAvAsyAM gatau yadvat somasUryau nabhastale 06054024a arjunas tu tataH kruddhas tava sainyaM vizAM pate 06054024c vavarSa zaravarSeNa dhArAbhir iva toyadaH 06054025a vadhyamAnaM tatas tat tu zaraiH pArthasya saMyuge 06054025c dudrAva kauravaM sainyaM viSAdabhayakampitam 06054026a dravatas tAn samAlokya bhISmadroNau mahArathau 06054026c nyavArayetAM saMrabdhau duryodhanahitaiSiNau 06054027a tato duryodhano rAjA samAzvasya vizAM pate 06054027c nyavartayata tat sainyaM dravamANaM samantataH 06054028a yatra yatra sutaM tubhyaM yo yaH pazyati bhArata 06054028c tatra tatra nyavartanta kSatriyANAM mahArathAH 06054029a tAn nivRttAn samIkSyaiva tato 'nye 'pItare janAH 06054029c anyonyaspardhayA rAja&l lajjayAnye 'vatasthire 06054030a punarAvartatAM teSAM vega AsId vizAM pate 06054030c pUryataH sAgarasyeva candrasyodayanaM prati 06054031a saMnivRttAMs tatas tAMs tu dRSTvA rAjA suyodhanaH 06054031c abravIt tvarito gatvA bhISmaM zAMtanavaM vacaH 06054032a pitAmaha nibodhedaM yat tvA vakSyAmi bhArata 06054032c nAnurUpam ahaM manye tvayi jIvati kaurava 06054033a droNe cAstravidAM zreSThe saputre sasuhRjjane 06054033c kRpe caiva maheSvAse dravatIyaM varUthinI 06054034a na pANDavAH pratibalAs tava rAjan kathaM cana 06054034c tathA droNasya saMgrAme drauNez caiva kRpasya ca 06054035a anugrAhyAH pANDusutA nUnaM tava pitAmaha 06054035c yathemAM kSamase vIra vadhyamAnAM varUthinIm 06054036a so 'smi vAcyas tvayA rAjan pUrvam eva samAgame 06054036c na yotsye pANDavAn saMkhye nApi pArSatasAtyakI 06054037a zrutvA tu vacanaM tubhyam AcAryasya kRpasya ca 06054037c karNena sahitaH kRtyaM cintayAnas tadaiva hi 06054038a yadi nAhaM parityAjyo yuvAbhyAm iha saMyuge 06054038c vikrameNAnurUpeNa yudhyetAM puruSarSabhau 06054039a etac chrutvA vaco bhISmaH prahasan vai muhur muhuH 06054039c abravIt tanayaM tubhyaM krodhAd udvRtya cakSuSI 06054040a bahuzo hi mayA rAjaMs tathyam uktaM hitaM vacaH 06054040c ajeyAH pANDavA yuddhe devair api savAsavaiH 06054041a yat tu zakyaM mayA kartuM vRddhenAdya nRpottama 06054041c kariSyAmi yathAzakti prekSedAnIM sabAndhavaH 06054042a adya pANDusutAn sarvAn sasainyAn saha bandhubhiH 06054042c miSato vArayiSyAmi sarvalokasya pazyataH 06054043a evam ukte tu bhISmeNa putrAs tava janezvara 06054043c dadhmuH zaGkhAn mudA yuktA bherIz ca jaghnire bhRzam 06054044a pANDavApi tato rAjaJ zrutvA taM ninadaM mahat 06054044c dadhmuH zaGkhAMz ca bherIz ca murajAMz ca vyanAdayan 06055001 dhRtarASTra uvAca 06055001a pratijJAte tu bhISmeNa tasmin yuddhe sudAruNe 06055001c krodhito mama putreNa duHkhitena vizeSataH 06055002a bhISmaH kim akarot tatra pANDaveyeSu saMjaya 06055002c pitAmahe vA pAJcAlAs tan mamAcakSva saMjaya 06055003 saMjaya uvAca 06055003a gatapUrvAhNabhUyiSThe tasminn ahani bhArata 06055003c jayaM prApteSu hRSTeSu pANDaveSu mahAtmasu 06055004a sarvadharmavizeSajJaH pitA devavratas tava 06055004c abhyayAj javanair azvaiH pANDavAnAm anIkinIm 06055004e mahatyA senayA guptas tava putraiz ca sarvazaH 06055005a prAvartata tato yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06055005c asmAkaM pANDavaiH sArdham anayAt tava bhArata 06055006a dhanuSAM kUjatAM tatra talAnAM cAbhihanyatAm 06055006c mahAn samabhavac chabdo girINAm iva dIryatAm 06055007a tiSTha sthito 'smi viddhy enaM nivartasva sthiro bhava 06055007c sthito 'smi praharasveti zabdAH zrUyanta sarvazaH 06055008a kAJcaneSu tanutreSu kirITeSu dhvajeSu ca 06055008c zilAnAm iva zaileSu patitAnAm abhUt svanaH 06055009a patitAny uttamAGgAni bAhavaz ca vibhUSitAH 06055009c vyaceSTanta mahIM prApya zatazo 'tha sahasrazaH 06055010a hRtottamAGgAH ke cit tu tathaivodyatakArmukAH 06055010c pragRhItAyudhAz cApi tasthuH puruSasattamAH 06055011a prAvartata mahAvegA nadI rudhiravAhinI 06055011c mAtaGgAGgazilAraudrA mAMsazoNitakardamA 06055012a varAzvanaranAgAnAM zarIraprabhavA tadA 06055012c paralokArNavamukhI gRdhragomAyumodinI 06055013a na dRSTaM na zrutaM cApi yuddham etAdRzaM nRpa 06055013c yathA tava sutAnAM ca pANDavAnAM ca bhArata 06055014a nAsId rathapathas tatra yodhair yudhi nipAtitaiH 06055014c gajaiz ca patitair nIlair girizRGgair ivAvRtam 06055015a vikIrNaiH kavacaiz citrair dhvajaiz chatraiz ca mAriSa 06055015c zuzubhe tad raNasthAnaM zaradIva nabhastalam 06055016a vinirbhinnAH zaraiH ke cid antapIDAvikarSiNaH 06055016c abhItAH samare zatrUn abhyadhAvanta daMzitAH 06055017a tAta bhrAtaH sakhe bandho vayasya mama mAtula 06055017c mA mAM parityajety anye cukruzuH patitA raNe 06055018a AdhAvAbhyehi mA gaccha kiM bhIto 'si kva yAsyasi 06055018c sthito 'haM samare mA bhair iti cAnye vicukruzuH 06055019a tatra bhISmaH zAMtanavo nityaM maNDalakArmukaH 06055019c mumoca bANAn dIptAgrAn ahIn AzIviSAn iva 06055020a zarair ekAyanIkurvan dizaH sarvA yatavrataH 06055020c jaghAna pANDavarathAn AdizyAdizya bhArata 06055021a sa nRtyan vai rathopasthe darzayan pANilAghavam 06055021c alAtacakravad rAjaMs tatra tatra sma dRzyate 06055022a tam ekaM samare zUraM pANDavAH sRJjayAs tathA 06055022c anekazatasAhasraM samapazyanta lAghavAt 06055023a mAyAkRtAtmAnam iva bhISmaM tatra sma menire 06055023c pUrvasyAM dizi taM dRSTvA pratIcyAM dadRzur janAH 06055024a udIcyAM cainam Alokya dakSiNasyAM punaH prabho 06055024c evaM sa samare vIro gAGgeyaH pratyadRzyata 06055025a na cainaM pANDaveyAnAM kaz cic chaknoti vIkSitum 06055025c vizikhAn eva pazyanti bhISmacApacyutAn bahUn 06055026a kurvANaM samare karma sUdayAnaM ca vAhinIm 06055026c vyAkrozanta raNe tatra vIrA bahuvidhaM bahu 06055026e amAnuSeNa rUpeNa carantaM pitaraM tava 06055027a zalabhA iva rAjAnaH patanti vidhicoditAH 06055027c bhISmAgnim abhi saMkruddhaM vinAzAya sahasrazaH 06055028a na hi moghaH zaraH kaz cid AsId bhISmasya saMyuge 06055028c naranAgAzvakAyeSu bahutvAl laghuvedhinaH 06055029a bhinatty ekena bANena sumuktena patatriNA 06055029c gajakaGkaTasaMnAhaM vajreNevAcalottamam 06055030a dvau trIn api gajArohAn piNDitAn varmitAn api 06055030c nArAcena sutIkSNena nijaghAna pitA tava 06055031a yo yo bhISmaM naravyAghram abhyeti yudhi kaz cana 06055031c muhUrtadRSTaH sa mayA pAtito bhuvi dRzyate 06055032a evaM sA dharmarAjasya vadhyamAnA mahAcamUH 06055032c bhISmeNAtulavIryeNa vyazIryata sahasradhA 06055033a prakIryata mahAsenA zaravarSAbhitApitA 06055033c pazyato vAsudevasya pArthasya ca mahAtmanaH 06055034a yatamAnApi te vIrA dravamANAn mahArathAn 06055034c nAzaknuvan vArayituM bhISmabANaprapIDitAH 06055035a mahendrasamavIryeNa vadhyamAnA mahAcamUH 06055035c abhajyata mahArAja na ca dvau saha dhAvataH 06055036a AviddhanaranAgAzvaM patitadhvajakUbaram 06055036c anIkaM pANDuputrANAM hAhAbhUtam acetanam 06055037a jaghAnAtra pitA putraM putraz ca pitaraM tathA 06055037c priyaM sakhAyaM cAkrande sakhA daivabalAtkRtaH 06055038a vimucya kavacAn anye pANDuputrasya sainikAH 06055038c prakIrya kezAn dhAvantaH pratyadRzyanta bhArata 06055039a tad gokulam ivodbhrAntam udbhrAntarathayUthapam 06055039c dadRze pANDuputrasya sainyam ArtasvaraM tadA 06055040a prabhajyamAnaM tat sainyaM dRSTvA devakinandanaH 06055040c uvAca pArthaM bIbhatsuM nigRhya ratham uttamam 06055041a ayaM sa kAlaH saMprAptaH pArtha yaH kAGkSitas tvayA 06055041c praharAsmai naravyAghra na cen mohAd vimuhyase 06055042a yat tvayA kathitaM vIra purA rAjJAM samAgame 06055042c bhISmadroNamukhAn sarvAn dhArtarASTrasya sainikAn 06055043a sAnubandhAn haniSyAmi ye mAM yotsyanti saMyuge 06055043c iti tat kuru kaunteya satyaM vAkyam ariMdama 06055044a bIbhatso pazya sainyaM svaM bhajyamAnaM samantataH 06055044c dravataz ca mahIpAlAn sarvAn yaudhiSThire bale 06055045a dRSTvA hi samare bhISmaM vyAttAnanam ivAntakam 06055045c bhayArtAH saMpraNazyanti siMhaM kSudramRgA iva 06055046a evam uktaH pratyuvAca vAsudevaM dhanaMjayaH 06055046c codayAzvAn yato bhISmo vigAhyaitad balArNavam 06055047a tato 'zvAn rajataprakhyAMz codayAm Asa mAdhavaH 06055047c yato bhISmaratho rAjan duSprekSyo razmimAn iva 06055048a tatas tat punar AvRttaM yudhiSThirabalaM mahat 06055048c dRSTvA pArthaM mahAbAhuM bhISmAyodyantam Ahave 06055049a tato bhISmaH kuruzreSThaH siMhavad vinadan muhuH 06055049c dhanaMjayarathaM tUrNaM zaravarSair avAkirat 06055050a kSaNena sa rathas tasya sahayaH sahasArathiH 06055050c zaravarSeNa mahatA saMchanno na prakAzate 06055051a vAsudevas tv asaMbhrAnto dhairyam AsthAya sattvavAn 06055051c codayAm Asa tAn azvAn vitunnAn bhISmasAyakaiH 06055052a tataH pArtho dhanur gRhya divyaM jaladanisvanam 06055052c pAtayAm Asa bhISmasya dhanuz chittvA tribhiH zaraiH 06055053a sa cchinnadhanvA kauravyaH punar anyan mahad dhanuH 06055053c nimeSAntaramAtreNa sajyaM cakre pitA tava 06055054a vicakarSa tato dorbhyAM dhanur jaladanisvanam 06055054c athAsya tad api kruddhaz ciccheda dhanur arjunaH 06055055a tasya tat pUjayAm Asa lAghavaM zaMtanoH sutaH 06055055c sAdhu pArtha mahAbAho sAdhu bho pANDunandana 06055056a tvayy evaitad yuktarUpaM mahat karma dhanaMjaya 06055056c prIto 'smi sudRDhaM putra kuru yuddhaM mayA saha 06055057a iti pArthaM prazasyAtha pragRhyAnyan mahad dhanuH 06055057c mumoca samare vIraH zarAn pArtharathaM prati 06055058a adarzayad vAsudevo hayayAne paraM balam 06055058c moghAn kurvaJ zarAMs tasya maNDalAny acaral laghu 06055059a tathApi bhISmaH sudRDhaM vAsudevadhanaMjayau 06055059c vivyAdha nizitair bANaiH sarvagAtreSu mAriSa 06055060a zuzubhAte naravyAghrau tau bhISmazaravikSatau 06055060c govRSAv iva nardantau viSANollikhitAGkitau 06055061a punaz cApi susaMkruddhaH zaraiH saMnataparvabhiH 06055061c kRSNayor yudhi saMrabdho bhISmo vyAvArayad dizaH 06055062a vArSNeyaM ca zarais tIkSNaiH kampayAm Asa roSitaH 06055062c muhur abhyutsmayan bhISmaH prahasya svanavat tadA 06055063a tataH kRSNas tu samare dRSTvA bhISmaparAkramam 06055063c saMprekSya ca mahAbAhuH pArthasya mRduyuddhatAm 06055064a bhISmaM ca zaravarSANi sRjantam anizaM yudhi 06055064c pratapantam ivAdityaM madhyam AsAdya senayoH 06055065a varAn varAn vinighnantaM pANDuputrasya sainikAn 06055065c yugAntam iva kurvANaM bhISmaM yaudhiSThire bale 06055066a amRSyamANo bhagavAn kezavaH paravIrahA 06055066c acintayad ameyAtmA nAsti yaudhiSThiraM balam 06055067a ekAhnA hi raNe bhISmo nAzayed devadAnavAn 06055067c kim u pANDusutAn yuddhe sabalAn sapadAnugAn 06055068a dravate ca mahat sainyaM pANDavasya mahAtmanaH 06055068c ete ca kauravAs tUrNaM prabhagnAn dRzya somakAn 06055068e Adravanti raNe hRSTA harSayantaH pitAmaham 06055069a so 'haM bhISmaM nihanmy adya pANDavArthAya daMzitaH 06055069c bhAram etaM vineSyAmi pANDavAnAM mahAtmanAm 06055070a arjuno 'pi zarais tIkSNair vadhyamAno hi saMyuge 06055070c kartavyaM nAbhijAnAti raNe bhISmasya gauravAt 06055071a tathA cintayatas tasya bhUya eva pitAmahaH 06055071c preSayAm Asa saMkruddhaH zarAn pArtharathaM prati 06055072a teSAM bahutvAd dhi bhRzaM zarANAM; dizo 'tha sarvAH pihitA babhUvuH 06055072c na cAntarikSaM na dizo na bhUmir; na bhAskaro 'dRzyata razmimAlI 06055072e vavuz ca vAtAs tumulAH sadhUmA; dizaz ca sarvAH kSubhitA babhUvuH 06055073a droNo vikarNo 'tha jayadrathaz ca; bhUrizravAH kRtavarmA kRpaz ca 06055073c zrutAyur ambaSThapatiz ca rAjA; vindAnuvindau ca sudakSiNaz ca 06055074a prAcyAz ca sauvIragaNAz ca sarve; vasAtayaH kSudrakamAlavAz ca 06055074c kirITinaM tvaramANAbhisasrur; nidezagAH zAMtanavasya rAjJaH 06055075a taM vAjipAdAtarathaughajAlair; anekasAhasrazatair dadarza 06055075c kirITinaM saMparivAryamANaM; ziner naptA vAraNayUthapaiz ca 06055076a tatas tu dRSTvArjunavAsudevau; padAtinAgAzvarathaiH samantAt 06055076c abhidrutau zastrabhRtAM variSThau; zinipravIro 'bhisasAra tUrNam 06055077a sa tAny anIkAni mahAdhanuSmAJ; zinipravIraH sahasAbhipatya 06055077c cakAra sAhAyyam athArjunasya; viSNur yathA vRtraniSUdanasya 06055078a vizIrNanAgAzvarathadhvajaughaM; bhISmeNa vitrAsitasarvayodham 06055078c yudhiSThirAnIkam abhidravantaM; provAca saMdRzya zinipravIraH 06055079a kva kSatriyA yAsyatha naiSa dharmaH; satAM purastAt kathitaH purANaiH 06055079c mA svAM pratijJAM jahata pravIrAH; svaM vIradharmaM paripAlayadhvam 06055080a tAn vAsavAn antarajo nizamya; narendramukhyAn dravataH samantAt 06055080c pArthasya dRSTvA mRduyuddhatAM ca; bhISmaM ca saMkhye samudIryamANam 06055081a amRSyamANaH sa tato mahAtmA; yazasvinaM sarvadazArhabhartA 06055081c uvAca zaineyam abhiprazaMsan; dRSTvA kurUn ApatataH samantAt 06055082a ye yAnti yAntv eva zinipravIra; ye 'pi sthitAH sAtvata te 'pi yAntu 06055082c bhISmaM rathAt pazya nipAtyamAnaM; droNaM ca saMkhye sagaNaM mayAdya 06055083a nAsau rathaH sAtvata kauravANAM; kruddhasya mucyeta raNe 'dya kaz cit 06055083c tasmAd ahaM gRhya rathAGgam ugraM; prANaM hariSyAmi mahAvratasya 06055084a nihatya bhISmaM sagaNaM tathAjau; droNaM ca zaineya rathapravIram 06055084c prItiM kariSyAmi dhanaMjayasya; rAjJaz ca bhImasya tathAzvinoz ca 06055085a nihatya sarvAn dhRtarASTraputrAMs; tatpakSiNo ye ca narendramukhyAH 06055085c rAjyena rAjAnam ajAtazatruM; saMpAdayiSyAmy aham adya hRSTaH 06055086a tataH sunAbhaM vasudevaputraH; sUryaprabhaM vajrasamaprabhAvam 06055086c kSurAntam udyamya bhujena cakraM; rathAd avaplutya visRjya vAhAn 06055087a saMkampayan gAM caraNair mahAtmA; vegena kRSNaH prasasAra bhISmam 06055087c madAndham Ajau samudIrNadarpaH; siMho jighAMsann iva vAraNendram 06055088a so 'bhyadravad bhISmam anIkamadhye; kruddho mahendrAvarajaH pramAthI 06055088c vyAlambipItAntapaTaz cakAze; ghano yathA khe 'cirabhApinaddhaH 06055089a sudarzanaM cAsya rarAja zaures; tac cakrapadmaM subhujorunAlam 06055089c yathAdipadmaM taruNArkavarNaM; rarAja nArAyaNanAbhijAtam 06055090a tat kRSNakopodayasUryabuddhaM; kSurAntatIkSNAgrasujAtapatram 06055090c tasyaiva dehorusaraHprarUDhaM; rarAja nArAyaNabAhunAlam 06055091a tam AttacakraM praNadantam uccaiH; kruddhaM mahendrAvarajaM samIkSya 06055091c sarvANi bhUtAni bhRzaM vineduH; kSayaM kurUNAm iti cintayitvA 06055092a sa vAsudevaH pragRhItacakraH; saMvartayiSyann iva jIvalokam 06055092c abhyutpata&l lokagurur babhAse; bhUtAni dhakSyann iva kAlavahniH 06055093a tam ApatantaM pragRhItacakraM; samIkSya devaM dvipadAM variSTham 06055093c asaMbhramAt kArmukabANapANI; rathe sthitaH zAMtanavo 'bhyuvAca 06055094a ehy ehi deveza jagannivAsa; namo 'stu te zArGgarathAGgapANe 06055094c prasahya mAM pAtaya lokanAtha; rathottamAd bhUtazaraNya saMkhye 06055095a tvayA hatasyeha mamAdya kRSNa; zreyaH parasminn iha caiva loke 06055095c saMbhAvito 'smy andhakavRSNinAtha; lokais tribhir vIra tavAbhiyAnAt 06055096a rathAd avaplutya tatas tvarAvAn; pArtho 'py anudrutya yadupravIram 06055096c jagrAha pInottamalambabAhuM; bAhvor hariM vyAyatapInabAhuH 06055097a nigRhyamANaz ca tadAdidevo; bhRzaM saroSaH kila nAma yogI 06055097c AdAya vegena jagAma viSNur; jiSNuM mahAvAta ivaikavRkSam 06055098a pArthas tu viSTabhya balena pAdau; bhISmAntikaM tUrNam abhidravantam 06055098c balAn nijagrAha kirITamAlI; pade 'tha rAjan dazame kathaM cit 06055099a avasthitaM ca praNipatya kRSNaM; prIto 'rjunaH kAJcanacitramAlI 06055099c uvAca kopaM pratisaMhareti; gatir bhavAn kezava pANDavAnAm 06055100a na hAsyate karma yathApratijJaM; putraiH zape kezava sodaraiz ca 06055100c antaM kariSyAmi yathA kurUNAM; tvayAham indrAnuja saMprayuktaH 06055101a tataH pratijJAM samayaM ca tasmai; janArdanaH prItamanA nizamya 06055101c sthitaH priye kauravasattamasya; rathaM sacakraH punar Aruroha 06055102a sa tAn abhISUn punar AdadAnaH; pragRhya zaGkhaM dviSatAM nihantA 06055102c vinAdayAm Asa tato dizaz ca; sa pAJcajanyasya raveNa zauriH 06055103a vyAviddhaniSkAGgadakuNDalaM taM; rajovikIrNAJcitapakSmanetram 06055103c vizuddhadaMSTraM pragRhItazaGkhaM; vicukruzuH prekSya kurupravIrAH 06055104a mRdaGgabherIpaTahapraNAdA; nemisvanA dundubhinisvanAz ca 06055104c sasiMhanAdAz ca babhUvur ugrAH; sarveSv anIkeSu tataH kurUNAm 06055105a gANDIvaghoSaH stanayitnukalpo; jagAma pArthasya nabho dizaz ca 06055105c jagmuz ca bANA vimalAH prasannAH; sarvA dizaH pANDavacApamuktAH 06055106a taM kauravANAm adhipo balena; bhISmeNa bhUrizravasA ca sArdham 06055106c abhyudyayAv udyatabANapANiH; kakSaM didhakSann iva dhUmaketuH 06055107a athArjunAya prajahAra bhallAn; bhUrizravAH sapta suvarNapuGkhAn 06055107c duryodhanas tomaram ugravegaM; zalyo gadAM zAMtanavaz ca zaktim 06055108a sa saptabhiH sapta zarapravekAn; saMvArya bhUrizravasA visRSTAn 06055108c zitena duryodhanabAhumuktaM; kSureNa tat tomaram unmamAtha 06055109a tataH zubhAm ApatatIM sa zaktiM; vidyutprabhAM zAMtanavena muktAm 06055109c gadAM ca madrAdhipabAhumuktAM; dvAbhyAM zarAbhyAM nicakarta vIraH 06055110a tato bhujAbhyAM balavad vikRSya; citraM dhanur gANDivam aprameyam 06055110c mAhendram astraM vidhivat sughoraM; prAduzcakArAdbhutam antarikSe 06055111a tenottamAstreNa tato mahAtmA; sarvANy anIkAni mahAdhanuSmAn 06055111c zaraughajAlair vimalAgnivarNair; nivArayAm Asa kirITamAlI 06055112a zilImukhAH pArthadhanuHpramuktA; rathAn dhvajAgrANi dhanUMSi bAhUn 06055112c nikRtya dehAn vivizuH pareSAM; narendranAgendraturaMgamANAm 06055113a tato dizaz cAnudizaz ca pArthaH; zaraiH sudhArair nizitair vitatya 06055113c gANDIvazabdena manAMsi teSAM; kirITamAlI vyathayAM cakAra 06055114a tasmiMs tathA ghoratame pravRtte; zaGkhasvanA dundubhinisvanAz ca 06055114c antarhitA gANDivanisvanena; babhUvur ugrAz ca raNapraNAdAH 06055115a gANDIvazabdaM tam atho viditvA; virATarAjapramukhA nRvIrAH 06055115c pAJcAlarAjo drupadaz ca vIras; taM dezam Ajagmur adInasattvAH 06055116a sarvANi sainyAni tu tAvakAni; yato yato gANDivajaH praNAdaH 06055116c tatas tataH saMnatim eva jagmur; na taM pratIpo 'bhisasAra kaz cit 06055117a tasmin sughore nRpasaMprahAre; hatAH pravIrAH sarathAH sasUtAH 06055117c gajAz ca nArAcanipAtataptA; mahApatAkAH zubharukmakakSyAH 06055118a parItasattvAH sahasA nipetuH; kirITinA bhinnatanutrakAyAH 06055118c dRDhAhatAH patribhir ugravegaiH; pArthena bhallair nizitaiH zitAgraiH 06055119a nikRttayantrA nihatendrakIlA; dhvajA mahAnto dhvajinImukheSu 06055119c padAtisaMghAz ca rathAz ca saMkhye; hayAz ca nAgAz ca dhanaMjayena 06055120a bANAhatAs tUrNam apetasattvA; viSTabhya gAtrANi nipetur urvyAm 06055120c aindreNa tenAstravareNa rAjan; mahAhave bhinnatanutradehAH 06055121a tataH zaraughair nizitaiH kirITinA; nRdehazastrakSatalohitodA 06055121c nadI sughorA naradehaphenA; pravartitA tatra raNAjire vai 06055122a vegena sAtIva pRthupravAhA; prasusrutA bhairavArAvarUpA 06055122c paretanAgAzvazarIrarodhA; narAntramajjAbhRtamAMsapaGkA 06055123a prabhUtarakSogaNabhUtasevitA; ziraHkapAlAkulakezazAdvalA 06055123c zarIrasaMghAtasahasravAhinI; vizIrNanAnAkavacormisaMkulA 06055124a narAzvanAgAsthinikRttazarkarA; vinAzapAtAlavatI bhayAvahA 06055124c tAM kaGkamAlAvRtagRdhrakahvaiH; kravyAdasaMghaiz ca tarakSubhiz ca 06055125a upetakUlAM dadRzuH samantAt; krUrAM mahAvaitaraNIprakAzAm 06055125c pravartitAm arjunabANasaMghair; medovasAsRkpravahAM subhImAm 06055126a te cedipAJcAlakarUSamatsyAH; pArthAz ca sarve sahitAH praNeduH 06055126c vitrAsya senAM dhvajinIpatInAM; siMho mRgANAm iva yUthasaMghAn 06055126e vinedatus tAv atiharSayuktau; gANDIvadhanvA ca janArdanaz ca 06055127a tato raviM saMhRtarazmijAlaM; dRSTvA bhRzaM zastraparikSatAGgAH 06055127c tad aindram astraM vitataM sughoram; asahyam udvIkSya yugAntakalpam 06055128a athApayAnaM kuravaH sabhISmAH; sadroNaduryodhanabAhlikAz ca 06055128c cakrur nizAM saMdhigatAM samIkSya; vibhAvasor lohitarAjiyuktAm 06055129a avApya kIrtiM ca yazaz ca loke; vijitya zatrUMz ca dhanaMjayo 'pi 06055129c yayau narendraiH saha sodaraiz ca; samAptakarmA zibiraM nizAyAm 06055129e tataH prajajJe tumulaH kurUNAM; nizAmukhe ghorataraH praNAdaH 06055130a raNe rathAnAm ayutaM nihatya; hatA gajAH saptazatArjunena 06055130c prAcyAz ca sauvIragaNAz ca sarve; nipAtitAH kSudrakamAlavAz ca 06055130e mahat kRtaM karma dhanaMjayena; kartuM yathA nArhati kaz cid anyaH 06055131a zrutAyur ambaSThapatiz ca rAjA; tathaiva durmarSaNacitrasenau 06055131c droNaH kRpaH saindhavabAhlikau ca; bhUrizravAH zalyazalau ca rAjan 06055131e svabAhuvIryeNa jitAH sabhISmAH; kirITinA lokamahArathena 06055132a iti bruvantaH zibirANi jagmuH; sarve gaNA bhArata ye tvadIyAH 06055132c ulkAsahasraiz ca susaMpradIptair; vibhrAjamAnaiz ca tathA pradIpaiH 06055132e kirITivitrAsitasarvayodhA; cakre nivezaM dhvajinI kurUNAm 06056001 saMjaya uvAca 06056001a vyuSTAM nizAM bhArata bhAratAnAm; anIkinInAM pramukhe mahAtmA 06056001c yayau sapatnAn prati jAtakopo; vRtaH samagreNa balena bhISmaH 06056002a taM droNaduryodhanabAhlikAz ca; tathaiva durmarSaNacitrasenau 06056002c jayadrathaz cAtibalo balaughair; nRpAs tathAnye 'nuyayuH samantAt 06056003a sa tair mahadbhiz ca mahArathaiz ca; tejasvibhir vIryavadbhiz ca rAjan 06056003c rarAja rAjottama rAjamukhyair; vRtaH sa devair iva vajrapANiH 06056004a tasminn anIkapramukhe viSaktA; dodhUyamAnAz ca mahApatAkAH 06056004c suraktapItAsitapANDurAbhA; mahAgajaskandhagatA virejuH 06056005a sA vAhinI zAMtanavena rAjJA; mahArathair vAraNavAjibhiz ca 06056005c babhau savidyutstanayitnukalpA; jalAgame dyaur iva jAtameghA 06056006a tato raNAyAbhimukhI prayAtA; praty arjunaM zAMtanavAbhiguptA 06056006c senA mahogrA sahasA kurUNAM; vego yathA bhIma ivApagAyAH 06056007a taM vyAlanAnAvidhagUDhasAraM; gajAzvapAdAtarathaughapakSam 06056007c vyUhaM mahAmeghasamaM mahAtmA; dadarza dUrAt kapirAjaketuH 06056008a sa niryayau ketumatA rathena; nararSabhaH zvetahayena vIraH 06056008c varUthinA sainyamukhe mahAtmA; vadhe dhRtaH sarvasapatnayUnAm 06056009a sUpaskaraM sottarabandhureSaM; yattaM yadUnAm RSabheNa saMkhye 06056009c kapidhvajaM prekSya viSedur Ajau; sahaiva putrais tava kauraveyAH 06056010a prakarSatA guptam udAyudhena; kirITinA lokamahArathena 06056010c taM vyUharAjaM dadRzus tvadIyAz; catuzcaturvyAlasahasrakIrNam 06056011a yathA hi pUrve 'hani dharmarAjJA; vyUhaH kRtaH kauravanandanena 06056011c tathA tathoddezam upetya tasthuH; pAJcAlamukhyaiH saha cedimukhyAH 06056012a tato mahAvegasamAhatAni; bherIsahasrANi vinedur Ajau 06056012c zaGkhasvanA dundubhinisvanAz ca; sarveSv anIkeSu sasiMhanAdAH 06056013a tataH sabANAni mahAsvanAni; visphAryamANAni dhanUMSi vIraiH 06056013c kSaNena bherIpaNavapraNAdAn; antardadhuH zaGkhamahAsvanAz ca 06056014a tac chaGkhazabdAvRtam antarikSam; uddhUtabhaumadrutareNujAlam 06056014c mahAvitAnAvatataprakAzam; Alokya vIrAH sahasAbhipetuH 06056015a rathI rathenAbhihataH sasUtaH; papAta sAzvaH sarathaH saketuH 06056015c gajo gajenAbhihataH papAta; padAtinA cAbhihataH padAtiH 06056016a AvartamAnAny abhivartamAnair; bANaiH kSatAny adbhutadarzanAni 06056016c prAsaiz ca khaDgaiz ca samAhatAni; sadazvavRndAni sadazvavRndaiH 06056017a suvarNatArAgaNabhUSitAni; zarAvarANi prahitAni vIraiH 06056017c vidAryamANAni parazvadhaiz ca; prAsaiz ca khaDgaiz ca nipetur urvyAm 06056018a gajair viSANair varahastarugNAH; ke cit sasUtA rathinaH prapetuH 06056018c gajarSabhAz cApi ratharSabheNa; nipetire bANahatAH pRthivyAm 06056019a gajaughavegoddhatasAditAnAM; zrutvA niSedur vasudhAM manuSyAH 06056019c ArtasvaraM sAdipadAtiyUnAM; viSANagAtrAvaratADitAnAm 06056020a saMbhrAntanAgAzvarathe prasUte; mahAbhaye sAdipadAtiyUnAm 06056020c mahArathaiH saMparivAryamANaM; dadarza bhISmaH kapirAjaketum 06056021a taM paJcatAlocchritatAlaketuH; sadazvavegoddhatavIryayAtaH 06056021c mahAstrabANAzanidIptamArgaM; kirITinaM zAMtanavo 'bhyadhAvat 06056022a tathaiva zakrapratimAnakalpam; indrAtmajaM droNamukhAbhisasruH 06056022c kRpaz ca zalyaz ca viviMzatiz ca; duryodhanaH saumadattiz ca rAjan 06056023a tato rathAnIkamukhAd upetya; sarvAstravit kAJcanacitravarmA 06056023c javena zUro 'bhisasAra sarvAMs; tathArjunasyAtra suto 'bhimanyuH 06056024a teSAM mahAstrANi mahArathAnAm; asaktakarmA vinihatya kArSNiH 06056024c babhau mahAmantrahutArcimAlI; sadogataH san bhagavAn ivAgniH 06056025a tataH sa tUrNaM rudhirodaphenAM; kRtvA nadIM vaizasane ripUNAm 06056025c jagAma saubhadram atItya bhISmo; mahArathaM pArtham adInasattvaH 06056026a tataH prahasyAdbhutadarzanena; gANDIvanirhrAdamahAsvanena 06056026c vipAThajAlena mahAstrajAlaM; vinAzayAm Asa kirITamAlI 06056027a tam uttamaM sarvadhanurdharANAm; asaktakarmA kapirAjaketuH 06056027c bhISmaM mahAtmAbhivavarSa tUrNaM; zaraughajAlair vimalaiz ca bhallaiH 06056028a evaMvidhaM kArmukabhImanAdam; adInavat satpuruSottamAbhyAm 06056028c dadarza lokaH kurusRJjayAz ca; tad dvairathaM bhISmadhanaMjayAbhyAm 06057001 saMjaya uvAca 06057001a drauNir bhUrizravAH zalyaz citrasenaz ca mAriSa 06057001c putraH sAMyamanez caiva saubhadraM samayodhayan 06057002a saMsaktam atitejobhis tam ekaM dadRzur janAH 06057002c paJcabhir manujavyAghrair gajaiH siMhazizuM yathA 06057003a nAbhilakSyatayA kaz cin na zaurye na parAkrame 06057003c babhUva sadRzaH kArSNer nAstre nApi ca lAghave 06057004a tathA tam AtmajaM yuddhe vikramantam ariMdamam 06057004c dRSTvA pArtho raNe yattaH siMhanAdam atho 'nadat 06057005a pIDayAnaM ca tat sainyaM pautraM tava vizAM pate 06057005c dRSTvA tvadIyA rAjendra samantAt paryavArayan 06057006a dhvajinIM dhArtarASTrANAM dInazatrur adInavat 06057006c pratyudyayau sa saubhadras tejasA ca balena ca 06057007a tasya lAghavamArgastham AdityasadRzaprabham 06057007c vyadRzyata mahac cApaM samare yudhyataH paraiH 06057008a sa drauNim iSuNaikena viddhvA zalyaM ca paJcabhiH 06057008c dhvajaM sAMyamanez cApi so 'STAbhir apavarjayat 06057009a rukmadaNDAM mahAzaktiM preSitAM saumadattinA 06057009c zitenoragasaMkAzAM patriNA vijahAra tAm 06057010a zalyasya ca mahAghorAn asyataH zatazaH zarAn 06057010c nivAryArjunadAyAdo jaghAna samare hayAn 06057011a bhUrizravAz ca zalyaz ca drauNiH sAMyamaniH zalaH 06057011c nAbhyavartanta saMrabdhAH kArSNer bAhubalAzrayAt 06057012a tatas trigartA rAjendra madrAz ca saha kekayaiH 06057012c paJcatriMzatisAhasrAs tava putreNa coditAH 06057013a dhanurvedavido mukhyA ajeyAH zatrubhir yudhi 06057013c sahaputraM jighAMsantaM parivavruH kirITinam 06057014a tau tu tatra pitAputrau parikSiptau ratharSabhau 06057014c dadarza rAjan pAJcAlyaH senApatir amitrajit 06057015a sa vAraNarathaughAnAM sahasrair bahubhir vRtaH 06057015c vAjibhiH pattibhiz caiva vRtaH zatasahasrazaH 06057016a dhanur visphArya saMkruddhaz codayitvA varUthinIm 06057016c yayau tan madrakAnIkaM kekayAMz ca paraMtapaH 06057017a tena kIrtimatA guptam anIkaM dRDhadhanvanA 06057017c prayuktarathanAgAzvaM yotsyamAnam azobhata 06057018a so 'rjunaM pramukhe yAntaM pAJcAlyaH kurunandana 06057018c tribhiH zAradvataM bANair jatrudeze samarpayat 06057019a tataH sa madrakAn hatvA dazabhir dazabhiH zaraiH 06057019c hRSTa eko jaghAnAzvaM bhallena kRtavarmaNaH 06057020a damanaM cApi dAyAdaM pauravasya mahAtmanaH 06057020c jaghAna vipulAgreNa nArAcena paraMtapaH 06057021a tataH sAMyamaneH putraH pAJcAlyaM yuddhadurmadam 06057021c avidhyat triMzatA bANair dazabhiz cAsya sArathim 06057022a so 'tividdho maheSvAsaH sRkkiNI parisaMlihan 06057022c bhallena bhRzatIkSNena nicakartAsya kArmukam 06057023a athainaM paJcaviMzatyA kSipram eva samarpayat 06057023c azvAMz cAsyAvadhId rAjann ubhau tau pArSNisArathI 06057024a sa hatAzve rathe tiSThan dadarza bharatarSabha 06057024c putraH sAMyamaneH putraM pAJcAlyasya mahAtmanaH 06057025a sa saMgRhya mahAghoraM nistriMzavaram Ayasam 06057025c padAtis tUrNam abhyarchad rathasthaM drupadAtmajam 06057026a taM mahaugham ivAyAntaM khAt patantam ivoragam 06057026c bhrAntAvaraNanistriMzaM kAlotsRSTam ivAntakam 06057027a dIpyantam iva zastrArcyA mattavAraNavikramam 06057027c apazyan pANDavAs tatra dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06057028a tasya pAJcAlaputras tu pratIpam abhidhAvataH 06057028c zitanistriMzahastasya zarAvaraNadhAriNaH 06057029a bANavegam atItasya rathAbhyAzam upeyuSaH 06057029c tvaran senApatiH kruddho bibheda gadayA ziraH 06057030a tasya rAjan sanistriMzaM suprabhaM ca zarAvaram 06057030c hatasya patato hastAd vegena nyapatad bhuvi 06057031a taM nihatya gadAgreNa lebhe sa paramaM yazaH 06057031c putraH pAJcAlarAjasya mahAtmA bhImavikramaH 06057032a tasmin hate maheSvAse rAjaputre mahArathe 06057032c hAhAkAro mahAn AsIt tava sainyasya mAriSa 06057033a tataH sAMyamaniH kruddho dRSTvA nihatam Atmajam 06057033c abhidudrAva vegena pAJcAlyaM yuddhadurmadam 06057034a tau tatra samare vIrau sametau rathinAM varau 06057034c dadRzuH sarvarAjAnaH kuravaH pANDavAs tathA 06057035a tataH sAMyamaniH kruddhaH pArSataM paravIrahA 06057035c AjaghAna tribhir bANais tottrair iva mahAdvipam 06057036a tathaiva pArSataM zUraM zalyaH samitizobhanaH 06057036c AjaghAnorasi kruddhas tato yuddham avartata 06058001 dhRtarASTra uvAca 06058001a daivam eva paraM manye pauruSAd api saMjaya 06058001c yat sainyaM mama putrasya pANDusainyena vadhyate 06058002a nityaM hi mAmakAMs tAta hatAn eva hi zaMsasi 06058002c avyagrAMz ca prahRSTAMz ca nityaM zaMsasi pANDavAn 06058003a hInAn puruSakAreNa mAmakAn adya saMjaya 06058003c patitAn pAtyamAnAMz ca hatAn eva ca zaMsasi 06058004a yudhyamAnAn yathAzakti ghaTamAnAJ jayaM prati 06058004c pANDavA vijayanty eva jIyante caiva mAmakAH 06058005a so 'haM tIvrANi duHkhAni duryodhanakRtAni ca 06058005c azrauSaM satataM tAta duHsahAni bahUni ca 06058006a tam upAyaM na pazyAmi jIyeran yena pANDavAH 06058006c mAmakA vA jayaM yuddhe prApnuyur yena saMjaya 06058007 saMjaya uvAca 06058007a kSayaM manuSyadehAnAM gajavAjirathakSayam 06058007c zRNu rAjan sthiro bhUtvA tavaivApanayo mahAn 06058008a dhRSTadyumnas tu zalyena pIDito navabhiH zaraiH 06058008c pIDayAm Asa saMkruddho madrAdhipatim AyasaiH 06058009a tatrAdbhutam apazyAma pArSatasya parAkramam 06058009c nyavArayata yat tUrNaM zalyaM samitizobhanam 06058010a nAntaraM dadRze kaz cit tayoH saMrabdhayo raNe 06058010c muhUrtam iva tad yuddhaM tayoH samam ivAbhavat 06058011a tataH zalyo mahArAja dhRSTadyumnasya saMyuge 06058011c dhanuz ciccheda bhallena pItena nizitena ca 06058012a athainaM zaravarSeNa chAdayAm Asa bhArata 06058012c giriM jalAgame yadvaj jaladA jaladhAriNaH 06058013a abhimanyus tu saMkruddho dhRSTadyumne nipIDite 06058013c abhidudrAva vegena madrarAjarathaM prati 06058014a tato madrAdhiparathaM kArSNiH prApyAtikopanaH 06058014c ArtAyanim ameyAtmA vivyAdha vizikhais tribhiH 06058015a tatas tu tAvakA rAjan parIpsanto ''rjuniM raNe 06058015c madrarAjarathaM tUrNaM parivAryAvatasthire 06058016a duryodhano vikarNaz ca duHzAsanaviviMzatI 06058016c durmarSaNo duHsahaz ca citrasenaz ca durmukhaH 06058017a satyavrataz ca bhadraM te purumitraz ca bhArata 06058017c ete madrAdhiparathaM pAlayantaH sthitA raNe 06058018a tAn bhImasenaH saMkruddho dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06058018c draupadeyAbhimanyuz ca mAdrIputrau ca pANDavau 06058019a nAnArUpANi zastrANi visRjanto vizAM pate 06058019c abhyavartanta saMhRSTAH parasparavadhaiSiNaH 06058019e te vai samIyuH saMgrAme rAjan durmantrite tava 06058020a tasmin dAzarathe yuddhe vartamAne bhayAvahe 06058020c tAvakAnAM pareSAM ca prekSakA rathino 'bhavan 06058021a zastrANy anekarUpANi visRjanto mahArathAH 06058021c anyonyam abhinardantaH saMprahAraM pracakrire 06058022a te yattA jAtasaMrambhAH sarve 'nyonyaM jighAMsavaH 06058022c mahAstrANi vimuJcantaH samApetur amarSaNAH 06058023a duryodhanas tu saMkruddho dhRSTadyumnaM mahAraNe 06058023c vivyAdha nizitair bANaiz caturbhis tvarito bhRzam 06058024a durmarSaNaz ca viMzatyA citrasenaz ca paJcabhiH 06058024c durmukho navabhir bANair duHsahaz cApi saptabhiH 06058024e viviMzatiH paJcabhiz ca tribhir duHzAsanas tathA 06058025a tAn pratyavidhyad rAjendra pArSataH zatrutApanaH 06058025c ekaikaM paJcaviMzatyA darzayan pANilAghavam 06058026a satyavrataM tu samare purumitraM ca bhArata 06058026c abhimanyur avidhyat tau dazabhir dazabhiH zaraiH 06058027a mAdrIputrau tu samare mAtulaM mAtRnandanau 06058027c chAdayetAM zaravrAtais tad adbhutam ivAbhavat 06058028a tataH zalyo mahArAja svasrIyau rathinAM varau 06058028c zarair bahubhir Anarchat kRtapratikRtaiSiNau 06058028e chAdyamAnau tatas tau tu mAdrIputrau na celatuH 06058029a atha duryodhanaM dRSTvA bhImaseno mahAbalaH 06058029c vidhitsuH kalahasyAntaM gadAM jagrAha pANDavaH 06058030a tam udyatagadaM dRSTvA kailAsam iva zRGgiNam 06058030c bhImasenaM mahAbAhuM putrAs te prAdravan bhayAt 06058031a duryodhanas tu saMkruddho mAgadhaM samacodayat 06058031c anIkaM dazasAhasraM kuJjarANAM tarasvinAm 06058031e mAgadhaM purataH kRtvA bhImasenaM samabhyayAt 06058032a ApatantaM ca taM dRSTvA gajAnIkaM vRkodaraH 06058032c gadApANir avArohad rathAt siMha ivonnadan 06058033a adrisAramayIM gurvIM pragRhya mahatIM gadAm 06058033c abhyadhAvad gajAnIkaM vyAditAsya ivAntakaH 06058034a sa gajAn gadayA nighnan vyacarat samare balI 06058034c bhImaseno mahAbAhuH savajra iva vAsavaH 06058035a tasya nAdena mahatA manohRdayakampinA 06058035c vyatyaceSTanta saMhatya gajA bhImasya nardataH 06058036a tatas tu draupadIputrAH saubhadraz ca mahArathaH 06058036c nakulaH sahadevaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06058037a pRSThaM bhImasya rakSantaH zaravarSeNa vAraNAn 06058037c abhyadhAvanta varSanto meghA iva girIn yathA 06058038a kSuraiH kSuraprair bhallaiz ca pItair aJjalikair api 06058038c pAtayantottamAGgAni pANDavA gajayodhinAm 06058039a zirobhiH prapatadbhiz ca bAhubhiz ca vibhUSitaiH 06058039c azmavRSTir ivAbhAti pANibhiz ca sahAGkuzaiH 06058040a hRtottamAGgAH skandheSu gajAnAM gajayodhinaH 06058040c adRzyantAcalAgreSu drumA bhagnazikhA iva 06058041a dhRSTadyumnahatAn anyAn apazyAma mahAgajAn 06058041c patitAn pAtyamAnAMz ca pArSatena mahAtmanA 06058042a mAgadho 'tha mahIpAlo gajam airAvatopamam 06058042c preSayAm Asa samare saubhadrasya rathaM prati 06058043a tam ApatantaM saMprekSya mAgadhasya gajottamam 06058043c jaghAnaikeSuNA vIraH saubhadraH paravIrahA 06058044a tasyAvarjitanAgasya kArSNiH parapuraMjayaH 06058044c rAjJo rajatapuGkhena bhallenApaharac chiraH 06058045a vigAhya tad gajAnIkaM bhImaseno 'pi pANDavaH 06058045c vyacarat samare mRdnan gajAn indro girIn iva 06058046a ekaprahArAbhihatAn bhImasenena kuJjarAn 06058046c apazyAma raNe tasmin girIn vajrahatAn iva 06058047a bhagnadantAn bhagnakaTAn bhagnasakthAMz ca vAraNAn 06058047c bhagnapRSThAn bhagnakumbhAn nihatAn parvatopamAn 06058048a nadataH sIdataz cAnyAn vimukhAn samare gajAn 06058048c vimUtrAn bhagnasaMvignAMs tathA vizakRto 'parAn 06058049a bhImasenasya mArgeSu gatAsUn parvatopamAn 06058049c apazyAma hatAn nAgAn niSTanantas tathApare 06058050a vamanto rudhiraM cAnye bhinnakumbhA mahAgajAH 06058050c vihvalanto gatA bhUmiM zailA iva dharAtale 06058051a medorudhiradigdhAGgo vasAmajjAsamukSitaH 06058051c vyacarat samare bhImo daNDapANir ivAntakaH 06058052a gajAnAM rudhirAktAM tAM gadAM bibhrad vRkodaraH 06058052c ghoraH pratibhayaz cAsIt pinAkIva pinAkadhRk 06058053a nirmathyamAnAH kruddhena bhImasenena dantinaH 06058053c sahasA prAdravaJ ziSTA mRdnantas tava vAhinIm 06058054a taM hi vIraM maheSvAsAH saubhadrapramukhA rathAH 06058054c paryarakSanta yudhyantaM vajrAyudham ivAmarAH 06058055a zoNitAktAM gadAM bibhrad ukSito gajazoNitaiH 06058055c kRtAnta iva raudrAtmA bhImaseno vyadRzyata 06058056a vyAyacchamAnaM gadayA dikSu sarvAsu bhArata 06058056c nRtyamAnam apazyAma nRtyantam iva zaMkaram 06058057a yamadaNDopamAM gurvIm indrAzanisamasvanAm 06058057c apazyAma mahArAja raudrAM vizasanIM gadAm 06058058a vimizrAM kezamajjAbhiH pradigdhAM rudhireNa ca 06058058c pinAkam iva rudrasya kruddhasyAbhighnataH pazUn 06058059a yathA pazUnAM saMghAtaM yaSTyA pAlaH prakAlayet 06058059c tathA bhImo gajAnIkaM gadayA paryakAlayat 06058060a gadayA vadhyamAnAs te mArgaNaiz ca samantataH 06058060c svAny anIkAni mRdnantaH prAdravan kuJjarAs tava 06058061a mahAvAta ivAbhrANi vidhamitvA sa vAraNAn 06058061c atiSThat tumule bhImaH zmazAna iva zUlabhRt 06059001 saMjaya uvAca 06059001a tasmin hate gajAnIke putro duryodhanas tava 06059001c bhImasenaM ghnatety evaM sarvasainyAny acodayat 06059002a tataH sarvANy anIkAni tava putrasya zAsanAt 06059002c abhyadravan bhImasenaM nadantaM bhairavAn ravAn 06059003a taM balaugham aparyantaM devair api durutsaham 06059003c ApatantaM suduSpAraM samudram iva parvaNi 06059004a rathanAgAzvakalilaM zaGkhadundubhinAditam 06059004c athAnantam apAraM ca narendrastimitahradam 06059005a taM bhImasenaH samare mahodadhim ivAparam 06059005c senAsAgaram akSobhyaM veleva samavArayat 06059006a tad Azcaryam apazyAma zraddheyam api cAdbhutam 06059006c bhImasenasya samare rAjan karmAtimAnuSam 06059007a udIrNAM pRthivIM sarvAM sAzvAM sarathakuJjarAm 06059007c asaMbhramaM bhImaseno gadayA samatADayat 06059008a sa saMvArya balaughAMs tAn gadayA rathinAM varaH 06059008c atiSThat tumule bhImo girir merur ivAcalaH 06059009a tasmin sutumule ghore kAle paramadAruNe 06059009c bhrAtaraz caiva putrAz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06059010a draupadeyAbhimanyuz ca zikhaNDI ca mahArathaH 06059010c na prAjahan bhImasenaM bhaye jAte mahAbalam 06059011a tataH zaikyAyasIM gurvIM pragRhya mahatIM gadAm 06059011c avadhIt tAvakAn yodhAn daNDapANir ivAntakaH 06059011e pothayan rathavRndAni vAjivRndAni cAbhibhUH 06059012a vyacarat samare bhImo yugAnte pAvako yathA 06059012c vinighnan samare sarvAn yugAnte kAlavad vibhuH 06059013a Uruvegena saMkarSan rathajAlAni pANDavaH 06059013c pramardayan gajAn sarvAn naDvalAnIva kuJjaraH 06059014a mRdnan rathebhyo rathino gajebhyo gajayodhinaH 06059014c sAdinaz cAzvapRSThebhyo bhUmau caiva padAtinaH 06059015a tatra tatra hataiz cApi manuSyagajavAjibhiH 06059015c raNAGgaNaM tad abhavan mRtyor AghAtasaMnibham 06059016a pinAkam iva rudrasya kruddhasyAbhighnataH pazUn 06059016c yamadaNDopamAm ugrAm indrAzanisamasvanAm 06059016e dadRzur bhImasenasya raudrAM vizasanIM gadAm 06059017a Avidhyato gadAM tasya kaunteyasya mahAtmanaH 06059017c babhau rUpaM mahAghoraM kAlasyeva yugakSaye 06059018a taM tathA mahatIM senAM drAvayantaM punaH punaH 06059018c dRSTvA mRtyum ivAyAntaM sarve vimanaso 'bhavan 06059019a yato yataH prekSate sma gadAm udyamya pANDavaH 06059019c tena tena sma dIryante sarvasainyAni bhArata 06059020a pradArayantaM sainyAni balaughenAparAjitam 06059020c grasamAnam anIkAni vyAditAsyam ivAntakam 06059021a taM tathA bhImakarmANaM pragRhItamahAgadam 06059021c dRSTvA vRkodaraM bhISmaH sahasaiva samabhyayAt 06059022a mahatA meghaghoSeNa rathenAdityavarcasA 06059022c chAdayaJ zaravarSeNa parjanya iva vRSTimAn 06059023a tam AyAntaM tathA dRSTvA vyAttAnanam ivAntakam 06059023c bhISmaM bhImo mahAbAhuH pratyudIyAd amarSaNaH 06059024a tasmin kSaNe sAtyakiH satyasaMdhaH; zinipravIro 'bhyapatat pitAmaham 06059024c nighnann amitrAn dhanuSA dRDhena; sa kampayaMs tava putrasya senAm 06059025a taM yAntam azvai rajataprakAzaiH; zarAn dhamantaM dhanuSA dRDhena 06059025c nAzaknuvan vArayituM tadAnIM; sarve gaNA bhArata ye tvadIyAH 06059026a avidhyad enaM nizitaiH zarAgrair; alambuso rAjavarArzyazRGgiH 06059026c taM vai caturbhiH pratividhya vIro; naptA ziner abhyapatad rathena 06059027a anvAgataM vRSNivaraM nizamya; madhye ripUNAM parivartamAnam 06059027c prAvartayantaM kurupuMgavAMz ca; punaH punaz ca praNadantam Ajau 06059028a nAzaknuvan vArayituM variSThaM; madhyaMdine sUryam ivAtapantam 06059028c na tatra kaz cin naviSaNNa AsId; Rte rAjan somadattasya putrAt 06059029a sa hy AdadAno dhanur ugravegaM; bhUrizravA bhArata saumadattiH 06059029c dRSTvA rathAn svAn vyapanIyamAnAn; pratyudyayau sAtyakiM yoddhum icchan 06060001 saMjaya uvAca 06060001a tato bhUrizravA rAjan sAtyakiM navabhiH zaraiH 06060001c avidhyad bhRzasaMkruddhas tottrair iva mahAdvipam 06060002a kauravaM sAtyakiz caiva zaraiH saMnataparvabhiH 06060002c avAkirad ameyAtmA sarvalokasya pazyataH 06060003a tato duryodhano rAjA sodaryaiH parivAritaH 06060003c saumadattiM raNe yattaH samantAt paryavArayat 06060004a tathaiva pANDavAH sarve sAtyakiM rabhasaM raNe 06060004c parivArya sthitAH saMkhye samantAt sumahaujasaH 06060005a bhImasenas tu saMkruddho gadAm udyamya bhArata 06060005c duryodhanamukhAn sarvAn putrAMs te paryavArayat 06060006a rathair anekasAhasraiH krodhAmarSasamanvitaH 06060006c nandakas tava putras tu bhImasenaM mahAbalam 06060006e vivyAdha nizitaiH SaDbhiH kaGkapatraiH zilAzitaiH 06060007a duryodhanas tu samare bhImasenaM mahAbalam 06060007c AjaghAnorasi kruddho mArgaNair nizitais tribhiH 06060008a tato bhImo mahAbAhuH svarathaM sumahAbalaH 06060008c Aruroha rathazreSThaM vizokaM cedam abravIt 06060009a ete mahArathAH zUrA dhArtarASTrA mahAbalAH 06060009c mAm eva bhRzasaMkruddhA hantum abhyudyatA yudhi 06060010a etAn adya haniSyAmi pazyatas te na saMzayaH 06060010c tasmAn mamAzvAn saMgrAme yattaH saMyaccha sArathe 06060011a evam uktvA tataH pArthaH putraM duryodhanaM tava 06060011c vivyAdha dazabhis tIkSNaiH zaraiH kanakabhUSaNaiH 06060011e nandakaM ca tribhir bANaiH pratyavidhyat stanAntare 06060012a taM tu duryodhanaH SaSTyA viddhvA bhImaM mahAbalam 06060012c tribhir anyaiH sunizitair vizokaM pratyavidhyata 06060013a bhImasya ca raNe rAjan dhanuz ciccheda bhAsvaram 06060013c muSTideze zarais tIkSNais tribhI rAjA hasann iva 06060014a bhImas tu prekSya yantAraM vizokaM saMyuge tadA 06060014c pIDitaM vizikhais tIkSNais tava putreNa dhanvinA 06060015a amRSyamANaH saMkruddho dhanur divyaM parAmRzat 06060015c putrasya te mahArAja vadhArthaM bharatarSabha 06060016a samAdatta ca saMrabdhaH kSurapraM lomavAhinam 06060016c tena ciccheda nRpater bhImaH kArmukam uttamam 06060017a so 'pavidhya dhanuz chinnaM krodhena prajvalann iva 06060017c anyat kArmukam Adatta satvaraM vegavattaram 06060018a saMdhatta vizikhaM ghoraM kAlamRtyusamaprabham 06060018c tenAjaghAna saMkruddho bhImasenaM stanAntare 06060019a sa gADhaviddho vyathitaH syandanopastha Avizat 06060019c sa niSaNNo rathopasthe mUrchAm abhijagAma ha 06060020a taM dRSTvA vyathitaM bhImam abhimanyupurogamAH 06060020c nAmRSyanta maheSvAsAH pANDavAnAM mahArathAH 06060021a tatas tu tumulAM vRSTiM zastrANAM tigmatejasAm 06060021c pAtayAm Asur avyagrAH putrasya tava mUrdhani 06060022a pratilabhya tataH saMjJAM bhImaseno mahAbalaH 06060022c duryodhanaM tribhir viddhvA punar vivyAdha paJcabhiH 06060023a zalyaM ca paJcaviMzatyA zarair vivyAdha pANDavaH 06060023c rukmapuGkhair maheSvAsaH sa viddho vyapayAd raNAt 06060024a pratyudyayus tato bhImaM tava putrAz caturdaza 06060024c senApatiH suSeNaz ca jalasaMdhaH sulocanaH 06060025a ugro bhImaratho bhImo bhImabAhur alolupaH 06060025c durmukho duSpradharSaz ca vivitsur vikaTaH samaH 06060026a visRjanto bahUn bANAn krodhasaMraktalocanAH 06060026c bhImasenam abhidrutya vivyadhuH sahitA bhRzam 06060027a putrAMs tu tava saMprekSya bhImaseno mahAbalaH 06060027c sRkkiNI vilihan vIraH pazumadhye vRko yathA 06060027e senApateH kSurapreNa ziraz ciccheda pANDavaH 06060028a jalasaMdhaM vinirbhidya so 'nayad yamasAdanam 06060028c suSeNaM ca tato hatvA preSayAm Asa mRtyave 06060029a ugrasya sazirastrANaM ziraz candropamaM bhuvi 06060029c pAtayAm Asa bhallena kuNDalAbhyAM vibhUSitam 06060030a bhImabAhuM ca saptatyA sAzvaketuM sasArathim 06060030c ninAya samare bhImaH paralokAya mAriSa 06060031a bhImaM bhImarathaM cobhau bhImaseno hasann iva 06060031c bhrAtarau rabhasau rAjann anayad yamasAdanam 06060032a tataH sulocanaM bhImaH kSurapreNa mahAmRdhe 06060032c miSatAM sarvasainyAnAm anayad yamasAdanam 06060033a putrAs tu tava taM dRSTvA bhImasenaparAkramam 06060033c zeSA ye 'nye 'bhavaMs tatra te bhImasya bhayArditAH 06060033e vipradrutA dizo rAjan vadhyamAnA mahAtmanA 06060034a tato 'bravIc chAMtanavaH sarvAn eva mahArathAn 06060034c eSa bhImo raNe kruddho dhArtarASTrAn mahArathAn 06060035a yathAprAgryAn yathAjyeSThAn yathAzUrAMz ca saMgatAn 06060035c nipAtayaty ugradhanvA taM pramathnIta pArthivAH 06060036a evam uktAs tataH sarve dhArtarASTrasya sainikAH 06060036c abhyadravanta saMkruddhA bhImasenaM mahAbalam 06060037a bhagadattaH prabhinnena kuJjareNa vizAM pate 06060037c apatat sahasA tatra yatra bhImo vyavasthitaH 06060038a Apatann eva ca raNe bhImasenaM zilAzitaiH 06060038c adRzyaM samare cakre jImUta iva bhAskaram 06060039a abhimanyumukhAs tatra nAmRSyanta mahArathAH 06060039c bhImasyAcchAdanaM saMkhye svabAhubalam AzritAH 06060040a ta enaM zaravarSeNa samantAt paryavArayan 06060040c gajaM ca zaravRSTyA taM bibhidus te samantataH 06060041a sa zastravRSTyAbhihataH prAdravad dviguNaM padam 06060041c prAgjyotiSagajo rAjan nAnAliGgaiH sutejanaiH 06060042a saMjAtarudhirotpIDaH prekSaNIyo 'bhavad raNe 06060042c gabhastibhir ivArkasya saMsyUto jalado mahAn 06060043a sa codito madasrAvI bhagadattena vAraNaH 06060043c abhyadhAvata tAn sarvAn kAlotsRSTa ivAntakaH 06060043e dviguNaM javam AsthAya kampayaMz caraNair mahIm 06060044a tasya tat sumahad rUpaM dRSTvA sarve mahArathAH 06060044c asahyaM manyamAnAs te nAtipramanaso 'bhavan 06060045a tatas tu nRpatiH kruddho bhImasenaM stanAntare 06060045c AjaghAna naravyAghra zareNa nataparvaNA 06060046a so 'tividdho maheSvAsas tena rAjJA mahArathaH 06060046c mUrchayAbhiparItAGgo dhvajayaSTim upAzritaH 06060047a tAMs tu bhItAn samAlakSya bhImasenaM ca mUrchitam 06060047c nanAda balavan nAdaM bhagadattaH pratApavAn 06060048a tato ghaTotkaco rAjan prekSya bhImaM tathAgatam 06060048c saMkruddho rAkSaso ghoras tatraivAntaradhIyata 06060049a sa kRtvA dAruNAM mAyAM bhIrUNAM bhayavardhinIm 06060049c adRzyata nimeSArdhAd ghorarUpaM samAzritaH 06060050a airAvataM samAruhya svayaM mAyAmayaM kRtam 06060050c tasya cAnye 'pi diGnAgA babhUvur anuyAyinaH 06060051a aJjano vAmanaz caiva mahApadmaz ca suprabhaH 06060051c traya ete mahAnAgA rAkSasaiH samadhiSThitAH 06060052a mahAkAyAs tridhA rAjan prasravanto madaM bahu 06060052c tejovIryabalopetA mahAbalaparAkramAH 06060053a ghaTotkacas tu svaM nAgaM codayAm Asa taM tataH 06060053c sagajaM bhagadattaM tu hantukAmaH paraMtapaH 06060054a te cAnye coditA nAgA rAkSasais tair mahAbalaiH 06060054c paripetuH susaMrabdhAz caturdaMSTrAz caturdizam 06060054e bhagadattasya taM nAgaM viSANais te 'bhyapIDayan 06060055a saMpIDyamAnas tair nAgair vedanArtaH zarAturaH 06060055c so 'nadat sumahAnAdam indrAzanisamasvanam 06060056a tasya taM nadato nAdaM sughoraM bhImanisvanam 06060056c zrutvA bhISmo 'bravId droNaM rAjAnaM ca suyodhanam 06060057a eSa yudhyati saMgrAme haiDimbena durAtmanA 06060057c bhagadatto maheSvAsaH kRcchreNa parivartate 06060058a rAkSasaz ca mahAmAyaH sa ca rAjAtikopanaH 06060058c tau sametau mahAvIryau kAlamRtyusamAv ubhau 06060059a zrUyate hy eSa hRSTAnAM pANDavAnAM mahAsvanaH 06060059c hastinaz caiva sumahAn bhItasya ruvato dhvaniH 06060060a tatra gacchAma bhadraM vo rAjAnaM parirakSitum 06060060c arakSyamANaH samare kSipraM prANAn vimokSyate 06060061a te tvaradhvaM mahAvIryAH kiM cireNa prayAmahe 06060061c mahAn hi vartate raudraH saMgrAmo lomaharSaNaH 06060062a bhaktaz ca kulaputraz ca zUraz ca pRtanApatiH 06060062c yuktaM tasya paritrANaM kartum asmAbhir acyutAH 06060063a bhISmasya tad vacaH zrutvA bhAradvAjapurogamAH 06060063c sahitAH sarvarAjAno bhagadattaparIpsayA 06060063e uttamaM javam AsthAya prayayur yatra so 'bhavat 06060064a tAn prayAtAn samAlokya yudhiSThirapurogamAH 06060064c pAJcAlAH pANDavaiH sArdhaM pRSThato 'nuyayuH parAn 06060065a tAny anIkAny athAlokya rAkSasendraH pratApavAn 06060065c nanAda sumahAnAdaM visphoTam azaner iva 06060066a tasya taM ninadaM zrutvA dRSTvA nAgAMz ca yudhyataH 06060066c bhISmaH zAMtanavo bhUyo bhAradvAjam abhASata 06060067a na rocate me saMgrAmo haiDimbena durAtmanA 06060067c balavIryasamAviSTaH sasahAyaz ca sAMpratam 06060068a naiSa zakyo yudhA jetum api vajrabhRtA svayam 06060068c labdhalakSyaH prahArI ca vayaM ca zrAntavAhanAH 06060068e pAJcAlaiH pANDaveyaiz ca divasaM kSatavikSatAH 06060069a tan na me rocate yuddhaM pANDavair jitakAzibhiH 06060069c ghuSyatAm avahAro 'dya zvo yotsyAmaH paraiH saha 06060070a pitAmahavacaH zrutvA tathA cakruH sma kauravAH 06060070c upAyenApayAnaM te ghaTotkacabhayArditAH 06060071a kauraveSu nivRtteSu pANDavA jitakAzinaH 06060071c siMhanAdam akurvanta zaGkhaveNusvanaiH saha 06060072a evaM tad abhavad yuddhaM divasaM bharatarSabha 06060072c pANDavAnAM kurUNAM ca puraskRtya ghaTotkacam 06060073a kauravAs tu tato rAjan prayayuH zibiraM svakam 06060073c vrIDamAnA nizAkAle pANDaveyaiH parAjitAH 06060074a zaravikSatagAtrAz ca pANDuputrA mahArathAH 06060074c yuddhe sumanaso bhUtvA zibirAyaiva jagmire 06060075a puraskRtya mahArAja bhImasenaghaTotkacau 06060075c pUjayantas tadAnyonyaM mudA paramayA yutAH 06060076a nadanto vividhAn nAdAMs tUryasvanavimizritAn 06060076c siMhanAdAMz ca kurvANA vimizrAJ zaGkhanisvanaiH 06060077a vinadanto mahAtmAnaH kampayantaz ca medinIm 06060077c ghaTTayantaz ca marmANi tava putrasya mAriSa 06060077e prayAtAH zibirAyaiva nizAkAle paraMtapAH 06060078a duryodhanas tu nRpatir dIno bhrAtRvadhena ca 06060078c muhUrtaM cintayAm Asa bASpazokasamAkulaH 06060079a tataH kRtvA vidhiM sarvaM zibirasya yathAvidhi 06060079c pradadhyau zokasaMtapto bhrAtRvyasanakarzitaH 06061001 dhRtarASTra uvAca 06061001a bhayaM me sumahaj jAtaM vismayaz caiva saMjaya 06061001c zrutvA pANDukumArANAM karma devaiH suduSkaram 06061002a putrANAM ca parAbhavaM zrutvA saMjaya sarvazaH 06061002c cintA me mahatI sUta bhaviSyati kathaM tv iti 06061003a dhruvaM viduravAkyAni dhakSyanti hRdayaM mama 06061003c yathA hi dRzyate sarvaM daivayogena saMjaya 06061004a yatra bhISmamukhAJ zUrAn astrajJAn yodhasattamAn 06061004c pANDavAnAm anIkAni yodhayanti prahAriNaH 06061005a kenAvadhyA mahAtmAnaH pANDuputrA mahAbalAH 06061005c kena dattavarAs tAta kiM vA jJAnaM vidanti te 06061005e yena kSayaM na gacchanti divi tArAgaNA iva 06061006a punaH punar na mRSyAmi hataM sainyaM sma pANDavaiH 06061006c mayy eva daNDaH patati daivAt paramadAruNaH 06061007a yathAvadhyAH pANDusutA yathA vadhyAz ca me sutAH 06061007c etan me sarvam AcakSva yathAtattvena saMjaya 06061008a na hi pAraM prapazyAmi duHkhasyAsya kathaM cana 06061008c samudrasyeva mahato bhujAbhyAM prataran naraH 06061009a putrANAM vyasanaM manye dhruvaM prAptaM sudAruNam 06061009c ghAtayiSyati me putrAn sarvAn bhImo na saMzayaH 06061010a na hi pazyAmi taM vIraM yo me rakSet sutAn raNe 06061010c dhruvaM vinAzaH samare putrANAM mama saMjaya 06061011a tasmAn me kAraNaM sUta yuktiM caiva vizeSataH 06061011c pRcchato 'dya yathAtattvaM sarvam AkhyAtum arhasi 06061012a duryodhano 'pi yac cakre dRSTvA svAn vimukhAn raNe 06061012c bhISmadroNau kRpaz caiva saubaleyo jayadrathaH 06061012e drauNir vApi maheSvAso vikarNo vA mahAbalaH 06061013a nizcayo vApi kas teSAM tadA hy AsIn mahAtmanAm 06061013c vimukheSu mahAprAjJa mama putreSu saMjaya 06061014 saMjaya uvAca 06061014a zRNu rAjann avahitaH zrutvA caivAvadhAraya 06061014c naiva mantrakRtaM kiM cin naiva mAyAM tathAvidhAm 06061014e na vai vibhISikAM kAM cid rAjan kurvanti pANDavAH 06061015a yudhyanti te yathAnyAyaM zaktimantaz ca saMyuge 06061015c dharmeNa sarvakAryANi kIrtitAnIti bhArata 06061015e Arabhante sadA pArthAH prArthayAnA mahad yazaH 06061016a na te yuddhAn nivartante dharmopetA mahAbalAH 06061016c zriyA paramayA yuktA yato dharmas tato jayaH 06061016e tenAvadhyA raNe pArthA jayayuktAz ca pArthiva 06061017a tava putrA durAtmAnaH pApeSv abhiratAH sadA 06061017c niSThurA hInakarmANas tena hIyanti saMyuge 06061018a subahUni nRzaMsAni putrais tava janezvara 06061018c nikRtAnIha pANDUnAM nIcair iva yathA naraiH 06061019a sarvaM ca tad anAdRtya putrANAM tava kilbiSam 06061019c sApahnavAH sadaivAsan pANDavAH pANDupUrvaja 06061019e na cainAn bahu manyante putrAs tava vizAM pate 06061020a tasya pApasya satataM kriyamANasya karmaNaH 06061020c saMprAptaM sumahad ghoraM phalaM kiMpAkasaMnibham 06061020e sa tad bhuGkSva mahArAja saputraH sasuhRjjanaH 06061021a nAvabudhyasi yad rAjan vAryamANaH suhRjjanaiH 06061021c vidureNAtha bhISmeNa droNena ca mahAtmanA 06061022a tathA mayA cApy asakRd vAryamANo na gRhNasi 06061022c vAkyaM hitaM ca pathyaM ca martyaH pathyam ivauSadham 06061022e putrANAM matam AsthAya jitAn manyasi pANDavAn 06061023a zRNu bhUyo yathAtattvaM yan mAM tvaM paripRcchasi 06061023c kAraNaM bharatazreSTha pANDavAnAM jayaM prati 06061023e tat te 'haM kathayiSyAmi yathAzrutam ariMdama 06061024a duryodhanena saMpRSTa etam arthaM pitAmahaH 06061024c dRSTvA bhrAtqn raNe sarvAn nirjitAn sumahArathAn 06061025a zokasaMmUDhahRdayo nizAkAle sma kauravaH 06061025c pitAmahaM mahAprAjJaM vinayenopagamya ha 06061025e yad abravIt sutas te 'sau tan me zRNu janezvara 06061026 duryodhana uvAca 06061026a tvaM ca droNaz ca zalyaz ca kRpo drauNis tathaiva ca 06061026c kRtavarmA ca hArdikyaH kAmbojaz ca sudakSiNaH 06061027a bhUrizravA vikarNaz ca bhagadattaz ca vIryavAn 06061027c mahArathAH samAkhyAtAH kulaputrAs tanutyajaH 06061028a trayANAm api lokAnAM paryAptA iti me matiH 06061028c pANDavAnAM samastAz ca na tiSThanti parAkrame 06061029a tatra me saMzayo jAtas tan mamAcakSva pRcchataH 06061029c yaM samAzritya kaunteyA jayanty asmAn pade pade 06061030 bhISma uvAca 06061030a zRNu rAjan vaco mahyaM yat tvAM vakSyAmi kaurava 06061030c bahuzaz ca mamokto 'si na ca me tattvayA kRtam 06061031a kriyatAM pANDavaiH sArdhaM zamo bharatasattama 06061031c etat kSamam ahaM manye pRthivyAs tava cAbhibho 06061032a bhuJjemAM pRthivIM rAjan bhrAtRbhiH sahitaH sukhI 06061032c durhRdas tApayan sarvAn nandayaMz cApi bAndhavAn 06061033a na ca me krozatas tAta zrutavAn asi vai purA 06061033c tad idaM samanuprAptaM yat pANDUn avamanyase 06061034a yaz ca hetur avadhyatve teSAm akliSTakarmaNAm 06061034c taM zRNuSva mahArAja mama kIrtayataH prabho 06061035a nAsti lokeSu tad bhUtaM bhavitA no bhaviSyati 06061035c yo jayet pANDavAn saMkhye pAlitAJ zArGgadhanvanA 06061036a yat tu me kathitaM tAta munibhir bhAvitAtmabhiH 06061036c purANagItaM dharmajJa tac chRNuSva yathAtatham 06061037a purA kila surAH sarve RSayaz ca samAgatAH 06061037c pitAmaham upAseduH parvate gandhamAdane 06061038a madhye teSAM samAsInaH prajApatir apazyata 06061038c vimAnaM jAjvalad bhAsA sthitaM pravaram ambare 06061039a dhyAnenAvedya taM brahmA kRtvA ca niyato 'Jjalim 06061039c namazcakAra hRSTAtmA paramaM paramezvaram 06061040a RSayas tv atha devAz ca dRSTvA brahmANam utthitam 06061040c sthitAH prAJjalayaH sarve pazyanto mahad adbhutam 06061041a yathAvac ca tam abhyarcya brahmA brahmavidAM varaH 06061041c jagAda jagataH sraSTA paraM paramadharmavit 06061042a vizvAvasur vizvamUrtir vizvezo; viSvakseno vizvakarmA vazI ca 06061042c vizvezvaro vAsudevo 'si tasmAd; yogAtmAnaM daivataM tvAm upaimi 06061043a jaya vizva mahAdeva jaya lokahite rata 06061043c jaya yogIzvara vibho jaya yogaparAvara 06061044a padmagarbha vizAlAkSa jaya lokezvarezvara 06061044c bhUtabhavyabhavan nAtha jaya saumyAtmajAtmaja 06061045a asaMkhyeyaguNAjeya jaya sarvaparAyaNa 06061045c nArAyaNa suduSpAra jaya zArGgadhanurdhara 06061046a sarvaguhyaguNopeta vizvamUrte nirAmaya 06061046c vizvezvara mahAbAho jaya lokArthatatpara 06061047a mahoraga varAhAdya harikeza vibho jaya 06061047c harivAsa vizAmIza vizvAvAsAmitAvyaya 06061048a vyaktAvyaktAmitasthAna niyatendriya sendriya 06061048c asaMkhyeyAtmabhAvajJa jaya gambhIra kAmada 06061049a ananta viditaprajJa nityaM bhUtavibhAvana 06061049c kRtakArya kRtaprajJa dharmajJa vijayAjaya 06061050a guhyAtman sarvabhUtAtman sphuTasaMbhUtasaMbhava 06061050c bhUtArthatattva lokeza jaya bhUtavibhAvana 06061051a Atmayone mahAbhAga kalpasaMkSepatatpara 06061051c udbhAvana manodbhAva jaya brahmajanapriya 06061052a nisargasargAbhirata kAmeza paramezvara 06061052c amRtodbhava sadbhAva yugAgne vijayaprada 06061053a prajApatipate deva padmanAbha mahAbala 06061053c AtmabhUta mahAbhUta karmAtmaJ jaya karmada 06061054a pAdau tava dharA devI dizo bAhur divaM ziraH 06061054c mUrtis te 'haM surAH kAyaz candrAdityau ca cakSuSI 06061055a balaM tapaz ca satyaM ca dharmaH kAmAtmajaH prabho 06061055c tejo 'gniH pavanaH zvAsa Apas te svedasaMbhavAH 06061056a azvinau zravaNau nityaM devI jihvA sarasvatI 06061056c vedAH saMskAraniSThA hi tvayIdaM jagad Azritam 06061057a na saMkhyAM na parImANaM na tejo na parAkramam 06061057c na balaM yogayogIza jAnImas te na saMbhavam 06061058a tvadbhaktiniratA deva niyamais tvA samAhitAH 06061058c arcayAmaH sadA viSNo paramezaM mahezvaram 06061059a RSayo devagandharvA yakSarAkSasapannagAH 06061059c pizAcA mAnuSAz caiva mRgapakSisarIsRpAH 06061060a evamAdi mayA sRSTaM pRthivyAM tvatprasAdajam 06061060c padmanAbha vizAlAkSa kRSNa duHsvapnanAzana 06061061a tvaM gatiH sarvabhUtAnAM tvaM netA tvaM jaganmukham 06061061c tvatprasAdena deveza sukhino vibudhAH sadA 06061062a pRthivI nirbhayA deva tvatprasAdAt sadAbhavat 06061062c tasmAd bhava vizAlAkSa yaduvaMzavivardhanaH 06061063a dharmasaMsthApanArthAya daiteyAnAM vadhAya ca 06061063c jagato dhAraNArthAya vijJApyaM kuru me prabho 06061064a yad etat paramaM guhyaM tvatprasAdamayaM vibho 06061064c vAsudeva tad etat te mayodgItaM yathAtatham 06061065a sRSTvA saMkarSaNaM devaM svayam AtmAnam AtmanA 06061065c kRSNa tvam AtmanAsrAkSIH pradyumnaM cAtmasaMbhavam 06061066a pradyumnAc cAniruddhaM tvaM yaM vidur viSNum avyayam 06061066c aniruddho 'sRjan mAM vai brahmANaM lokadhAriNam 06061067a vAsudevamayaH so 'haM tvayaivAsmi vinirmitaH 06061067c vibhajya bhAgazo ''tmAnaM vraja mAnuSatAM vibho 06061068a tatrAsuravadhaM kRtvA sarvalokasukhAya vai 06061068c dharmaM sthApya yazaH prApya yogaM prApsyasi tattvataH 06061069a tvAM hi brahmarSayo loke devAz cAmitavikrama 06061069c tais taiz ca nAmabhir bhaktA gAyanti paramAtmakam 06061070a sthitAz ca sarve tvayi bhUtasaMghAH; kRtvAzrayaM tvAM varadaM subAho 06061070c anAdimadhyAntam apArayogaM; lokasya setuM pravadanti viprAH 06062001 bhISma uvAca 06062001a tataH sa bhagavAn devo lokAnAM paramezvaraH 06062001c brahmANaM pratyuvAcedaM snigdhagambhIrayA girA 06062002a viditaM tAta yogAn me sarvam etat tavepsitam 06062002c tathA tad bhavitety uktvA tatraivAntaradhIyata 06062003a tato devarSigandharvA vismayaM paramaM gatAH 06062003c kautUhalaparAH sarve pitAmaham athAbruvan 06062004a ko nv ayaM yo bhagavatA praNamya vinayAd vibho 06062004c vAgbhiH stuto variSThAbhiH zrotum icchAma taM vayam 06062005a evam uktas tu bhagavAn pratyuvAca pitAmahaH 06062005c devabrahmarSigandharvAn sarvAn madhurayA girA 06062006a yat tatparaM bhaviSyaM ca bhavitavyaM ca yat param 06062006c bhUtAtmA yaH prabhuz caiva brahma yac ca paraM padam 06062007a tenAsmi kRtasaMvAdaH prasannena surarSabhAH 06062007c jagato 'nugrahArthAya yAcito me jagatpatiH 06062008a mAnuSaM lokam AtiSTha vAsudeva iti zrutaH 06062008c asurANAM vadhArthAya saMbhavasva mahItale 06062009a saMgrAme nihatA ye te daityadAnavarAkSasAH 06062009c ta ime nRSu saMbhUtA ghorarUpA mahAbalAH 06062010a teSAM vadhArthaM bhagavAn nareNa sahito vazI 06062010c mAnuSIM yonim AsthAya cariSyati mahItale 06062011a naranArAyaNau yau tau purANAv RSisattamau 06062011c sahitau mAnuSe loke saMbhUtAv amitadyutI 06062012a ajeyau samare yattau sahitAv amarair api 06062012c mUDhAs tv etau na jAnanti naranArAyaNAv RSI 06062013a tasyAham Atmajo brahmA sarvasya jagataH patiH 06062013c vAsudevo 'rcanIyo vaH sarvalokamahezvaraH 06062014a tathA manuSyo 'yam iti kadA cit surasattamAH 06062014c nAvajJeyo mahAvIryaH zaGkhacakragadAdharaH 06062015a etat paramakaM guhyam etat paramakaM padam 06062015c etat paramakaM brahma etat paramakaM yazaH 06062016a etad akSaram avyaktam etat tac chAzvataM mahat 06062016c etat puruSasaMjJaM vai gIyate jJAyate na ca 06062017a etat paramakaM teja etat paramakaM sukham 06062017c etat paramakaM satyaM kIrtitaM vizvakarmaNA 06062018a tasmAt sarvaiH suraiH sendrair lokaiz cAmitavikramaH 06062018c nAvajJeyo vAsudevo mAnuSo 'yam iti prabhuH 06062019a yaz ca mAnuSamAtro 'yam iti brUyAt sumandadhIH 06062019c hRSIkezam avajJAnAt tam AhuH puruSAdhamam 06062020a yoginaM taM mahAtmAnaM praviSTaM mAnuSIM tanum 06062020c avamanyed vAsudevaM tam Ahus tAmasaM janAH 06062021a devaM carAcarAtmAnaM zrIvatsAGkaM suvarcasam 06062021c padmanAbhaM na jAnAti tam Ahus tAmasaM janAH 06062022a kirITakaustubhadharaM mitrANAm abhayaMkaram 06062022c avajAnan mahAtmAnaM ghore tamasi majjati 06062023a evaM viditvA tattvArthaM lokAnAm IzvarezvaraH 06062023c vAsudevo namaskAryaH sarvalokaiH surottamAH 06062024a evam uktvA sa bhagavAn sarvAn devagaNAn purA 06062024c visRjya sarvalokAtmA jagAma bhavanaM svakam 06062025a tato devAH sagandharvA munayo 'psaraso 'pi ca 06062025c kathAM tAM brahmaNA gItAM zrutvA prItA divaM yayuH 06062026a etac chrutaM mayA tAta RSINAM bhAvitAtmanAm 06062026c vAsudevaM kathayatAM samavAye purAtanam 06062027a jAmadagnyasya rAmasya mArkaNDeyasya dhImataH 06062027c vyAsanAradayoz cApi zrutaM zrutavizArada 06062028a etam arthaM ca vijJAya zrutvA ca prabhum avyayam 06062028c vAsudevaM mahAtmAnaM lokAnAm Izvarezvaram 06062029a yasyAsAv Atmajo brahmA sarvasya jagataH pitA 06062029c kathaM na vAsudevo 'yam arcyaz cejyaz ca mAnavaiH 06062030a vArito 'si purA tAta munibhir vedapAragaiH 06062030c mA gaccha saMyugaM tena vAsudevena dhImatA 06062030e mA pANDavaiH sArdham iti tac ca mohAn na budhyase 06062031a manye tvAM rAkSasaM krUraM tathA cAsi tamovRtaH 06062031c yasmAd dviSasi govindaM pANDavaM ca dhanaMjayam 06062031e naranArAyaNau devau nAnyo dviSyAd dhi mAnavaH 06062032a tasmAd bravImi te rAjann eSa vai zAzvato 'vyayaH 06062032c sarvalokamayo nityaH zAstA dhAtA dharo dhruvaH 06062033a lokAn dhArayate yas trIMz carAcaraguruH prabhuH 06062033c yoddhA jayaz ca jetA ca sarvaprakRtir IzvaraH 06062034a rAjan sattvamayo hy eSa tamorAgavivarjitaH 06062034c yataH kRSNas tato dharmo yato dharmas tato jayaH 06062035a tasya mAhAtmyayogena yogenAtmana eva ca 06062035c dhRtAH pANDusutA rAjaJ jayaz caiSAM bhaviSyati 06062036a zreyoyuktAM sadA buddhiM pANDavAnAM dadhAti yaH 06062036c balaM caiva raNe nityaM bhayebhyaz caiva rakSati 06062037a sa eSa zAzvato devaH sarvaguhyamayaH zivaH 06062037c vAsudeva iti jJeyo yan mAM pRcchasi bhArata 06062038a brAhmaNaiH kSatriyair vaizyaiH zUdraiz ca kRtalakSaNaiH 06062038c sevyate 'bhyarcyate caiva nityayuktaiH svakarmabhiH 06062039a dvAparasya yugasyAnte Adau kaliyugasya ca 06062039c sAtvataM vidhim AsthAya gItaH saMkarSaNena yaH 06062040a sa eSa sarvAsuramartyalokaM; samudrakakSyAntaritAH purIz ca 06062040c yuge yuge mAnuSaM caiva vAsaM; punaH punaH sRjate vAsudevaH 06063001 duryodhana uvAca 06063001a vAsudevo mahad bhUtaM sarvalokeSu kathyate 06063001c tasyAgamaM pratiSThAM ca jJAtum icche pitAmaha 06063002 bhISma uvAca 06063002a vAsudevo mahad bhUtaM saMbhUtaM saha daivataiH 06063002c na paraM puNDarIkAkSAd dRzyate bharatarSabha 06063002e mArkaNDeyaz ca govindaM kathayaty adbhutaM mahat 06063003a sarvabhUtAni bhUtAtmA mahAtmA puruSottamaH 06063003c Apo vAyuz ca tejaz ca trayam etad akalpayat 06063004a sa sRSTvA pRthivIM devaH sarvalokezvaraH prabhuH 06063004c apsu vai zayanaM cakre mahAtmA puruSottamaH 06063004e sarvatoyamayo devo yogAt suSvApa tatra ha 06063005a mukhataH so 'gnim asRjat prANAd vAyum athApi ca 06063005c sarasvatIM ca vedAMz ca manasaH sasRje 'cyutaH 06063006a eSa lokAn sasarjAdau devAMz carSigaNaiH saha 06063006c nidhanaM caiva mRtyuM ca prajAnAM prabhavo 'vyayaH 06063007a eSa dharmaz ca dharmajJo varadaH sarvakAmadaH 06063007c eSa kartA ca kAryaM ca pUrvadevaH svayaMprabhuH 06063008a bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca pUrvam etad akalpayat 06063008c ubhe saMdhye dizaH khaM ca niyamaM ca janArdanaH 06063009a RSIMz caiva hi govindas tapaz caivAnu kalpayat 06063009c sraSTAraM jagataz cApi mahAtmA prabhur avyayaH 06063010a agrajaM sarvabhUtAnAM saMkarSaNam akalpayat 06063010c zeSaM cAkalpayad devam anantam iti yaM viduH 06063011a yo dhArayati bhUtAni dharAM cemAM saparvatAm 06063011c dhyAnayogena viprAz ca taM vadanti mahaujasam 06063012a karNasrotodbhavaM cApi madhuM nAma mahAsuram 06063012c tam ugram ugrakarmANam ugrAM buddhiM samAsthitam 06063012e brahmaNo 'pacitiM kurvaJ jaghAna puruSottamaH 06063013a tasya tAta vadhAd eva devadAnavamAnavAH 06063013c madhusUdanam ity Ahur RSayaz ca janArdanam 06063013e varAhaz caiva siMhaz ca trivikramagatiH prabhuH 06063014a eSa mAtA pitA caiva sarveSAM prANinAM hariH 06063014c paraM hi puNDarIkAkSAn na bhUtaM na bhaviSyati 06063015a mukhato 'sRjad brAhmaNAn bAhubhyAM kSatriyAMs tathA 06063015c vaizyAMz cApy Uruto rAjaJ zUdrAn padbhyAM tathaiva ca 06063015e tapasA niyato devo nidhAnaM sarvadehinAm 06063016a brahmabhUtam amAvAsyAM paurNamAsyAM tathaiva ca 06063016c yogabhUtaM paricaran kezavaM mahad ApnuyAt 06063017a kezavaH paramaM tejaH sarvalokapitAmahaH 06063017c evam Ahur hRSIkezaM munayo vai narAdhipa 06063018a evam enaM vijAnIhi AcAryaM pitaraM gurum 06063018c kRSNo yasya prasIdeta lokAs tenAkSayA jitAH 06063019a yaz caivainaM bhayasthAne kezavaM zaraNaM vrajet 06063019c sadA naraH paThaMz cedaM svastimAn sa sukhI bhavet 06063020a ye ca kRSNaM prapadyante te na muhyanti mAnavAH 06063020c bhaye mahati ye magnAH pAti nityaM janArdanaH 06063021a etad yudhiSThiro jJAtvA yAthAtathyena bhArata 06063021c sarvAtmanA mahAtmAnaM kezavaM jagadIzvaram 06063021e prapannaH zaraNaM rAjan yogAnAm IzvaraM prabhum 06064001 bhISma uvAca 06064001a zRNu cedaM mahArAja brahmabhUtastavaM mama 06064001c brahmarSibhiz ca devaiz ca yaH purA kathito bhuvi 06064002a sAdhyAnAm api devAnAM devadevezvaraH prabhuH 06064002c lokabhAvanabhAvajJa iti tvAM nArado 'bravIt 06064002e bhUtaM bhavyaM bhaviSyaM ca mArkaNDeyo 'bhyuvAca ha 06064003a yajJAnAM caiva yajJaM tvAM tapaz ca tapasAm api 06064003c devAnAm api devaM ca tvAm Aha bhagavAn bhRguH 06064003e purANe bhairavaM rUpaM viSNo bhUtapateti vai 06064004a vAsudevo vasUnAM tvaM zakraM sthApayitA tathA 06064004c devadevo 'si devAnAm iti dvaipAyano 'bravIt 06064005a pUrve prajAnisargeSu dakSam AhuH prajApatim 06064005c sraSTAraM sarvabhUtAnAm aGgirAs tvAM tato 'bravIt 06064006a avyaktaM te zarIrotthaM vyaktaM te manasi sthitam 06064006c devA vAksaMbhavAz ceti devalas tv asito 'bravIt 06064007a zirasA te divaM vyAptaM bAhubhyAM pRthivI dhRtA 06064007c jaTharaM te trayo lokAH puruSo 'si sanAtanaH 06064008a evaM tvAm abhijAnanti tapasA bhAvitA narAH 06064008c AtmadarzanatRptAnAm RSINAM cApi sattamaH 06064009a rAjarSINAm udArANAm AhaveSv anivartinAm 06064009c sarvadharmapradhAnAnAM tvaM gatir madhusUdana 06064010a eSa te vistaras tAta saMkSepaz ca prakIrtitaH 06064010c kezavasya yathAtattvaM suprIto bhava kezave 06064011 saMjaya uvAca 06064011a puNyaM zrutvaitad AkhyAnaM mahArAja sutas tava 06064011c kezavaM bahu mene sa pANDavAMz ca mahArathAn 06064012a tam abravIn mahArAja bhISmaH zAMtanavaH punaH 06064012c mAhAtmyaM te zrutaM rAjan kezavasya mahAtmanaH 06064013a narasya ca yathAtattvaM yan mAM tvaM paripRcchasi 06064013c yadarthaM nRSu saMbhUtau naranArAyaNAv ubhau 06064014a avadhyau ca yathA vIrau saMyugeSv aparAjitau 06064014c yathA ca pANDavA rAjann agamyA yudhi kasya cit 06064015a prItimAn hi dRDhaM kRSNaH pANDaveSu yazasviSu 06064015c tasmAd bravImi rAjendra zamo bhavatu pANDavaiH 06064016a pRthivIM bhuGkSva sahito bhrAtRbhir balibhir vazI 06064016c naranArAyaNau devAv avajJAya naziSyasi 06064017a evam uktvA tava pitA tUSNIm AsId vizAM pate 06064017c vyasarjayac ca rAjAnaM zayanaM ca viveza ha 06064018a rAjApi zibiraM prAyAt praNipatya mahAtmane 06064018c zizye ca zayane zubhre tAM rAtriM bharatarSabha 06065001 saMjaya uvAca 06065001a vyuSitAyAM ca zarvaryAm udite ca divAkare 06065001c ubhe sene mahArAja yuddhAyaiva samIyatuH 06065002a abhyadhAvaMz ca saMkruddhAH parasparajigISavaH 06065002c te sarve sahitA yuddhe samAlokya parasparam 06065003a pANDavA dhArtarASTrAz ca rAjan durmantrite tava 06065003c vyUhau ca vyUhya saMrabdhAH saMprayuddhAH prahAriNaH 06065004a arakSan makaravyUhaM bhISmo rAjan samantataH 06065004c tathaiva pANDavA rAjann arakSan vyUham AtmanaH 06065005a sa niryayau rathAnIkaM pitA devavratas tava 06065005c mahatA rathavaMzena saMvRto rathinAM varaH 06065006a itaretaram anvIyur yathAbhAgam avasthitAH 06065006c rathinaH pattayaz caiva dantinaH sAdinas tathA 06065007a tAn dRSTvA prodyatAn saMkhye pANDavAz ca yazasvinaH 06065007c zyenena vyUharAjena tenAjayyena saMyuge 06065008a azobhata mukhe tasya bhImaseno mahAbalaH 06065008c netre zikhaNDI durdharSo dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06065009a zIrSaM tasyAbhavad vIraH sAtyakiH satyavikramaH 06065009c vidhunvan gANDivaM pArtho grIvAyAm abhavat tadA 06065010a akSauhiNyA samagrA yA vAmapakSo 'bhavat tadA 06065010c mahAtmA drupadaH zrImAn saha putreNa saMyuge 06065011a dakSiNaz cAbhavat pakSaH kaikeyo 'kSauhiNIpatiH 06065011c pRSThato draupadeyAz ca saubhadraz cApi vIryavAn 06065012a pRSThe samabhavac chrImAn svayaM rAjA yudhiSThiraH 06065012c bhrAtRbhyAM sahito dhImAn yamAbhyAM cAruvikramaH 06065013a pravizya tu raNe bhImo makaraM mukhatas tadA 06065013c bhISmam AsAdya saMgrAme chAdayAm Asa sAyakaiH 06065014a tato bhISmo mahAstrANi pAtayAm Asa bhArata 06065014c mohayan pANDuputrANAM vyUDhaM sainyaM mahAhave 06065015a saMmuhyati tadA sainye tvaramANo dhanaMjayaH 06065015c bhISmaM zarasahasreNa vivyAdha raNamUrdhani 06065016a parisaMvArya cAstrANi bhISmamuktAni saMyuge 06065016c svenAnIkena hRSTena yuddhAya samavasthitaH 06065017a tato duryodhano rAjA bhAradvAjam abhASata 06065017c pUrvaM dRSTvA vadhaM ghoraM balasya balinAM varaH 06065017e bhrAtqNAM ca vadhaM yuddhe smaramANo mahArathaH 06065018a AcArya satataM tvaM hi hitakAmo mamAnagha 06065018c vayaM hi tvAM samAzritya bhISmaM caiva pitAmaham 06065019a devAn api raNe jetuM prArthayAmo na saMzayaH 06065019c kim u pANDusutAn yuddhe hInavIryaparAkramAn 06065020a evam uktas tato droNas tava putreNa mAriSa 06065020c abhinat pANDavAnIkaM prekSamANasya sAtyakeH 06065021a sAtyakis tu tadA droNaM vArayAm Asa bhArata 06065021c tataH pravavRte yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06065022a zaineyaM tu raNe kruddho bhAradvAjaH pratApavAn 06065022c avidhyan nizitair bANair jatrudeze hasann iva 06065023a bhImasenas tataH kruddho bhAradvAjam avidhyata 06065023c saMrakSan sAtyakiM rAjan droNAc chastrabhRtAM varAt 06065024a tato droNaz ca bhISmaz ca tathA zalyaz ca mAriSa 06065024c bhImasenaM raNe kruddhAz chAdayAM cakrire zaraiH 06065025a tatrAbhimanyuH saMkruddho draupadeyAz ca mAriSa 06065025c vivyadhur nizitair bANaiH sarvAMs tAn udyatAyudhAn 06065026a bhISmadroNau ca saMkruddhAv Apatantau mahAbalau 06065026c pratyudyayau zikhaNDI tu maheSvAso mahAhave 06065027a pragRhya balavad vIro dhanur jaladanisvanam 06065027c abhyavarSac charais tUrNaM chAdayAno divAkaram 06065028a zikhaNDinaM samAsAdya bharatAnAM pitAmahaH 06065028c avarjayata saMgrAme strItvaM tasyAnusaMsmaran 06065029a tato droNo mahArAja abhyadravata taM raNe 06065029c rakSamANas tato bhISmaM tava putreNa coditaH 06065030a zikhaNDI tu samAsAdya droNaM zastrabhRtAM varam 06065030c avarjayata saMgrAme yugAntAgnim ivolbaNam 06065031a tato balena mahatA putras tava vizAM pate 06065031c jugopa bhISmam AsAdya prArthayAno mahad yazaH 06065032a tathaiva pANDavA rAjan puraskRtya dhanaMjayam 06065032c bhISmam evAbhyavartanta jaye kRtvA dRDhAM matim 06065033a tad yuddham abhavad ghoraM devAnAM dAnavair iva 06065033c jayaM ca kAGkSatAM nityaM yazaz ca paramAdbhutam 06066001 saMjaya uvAca 06066001a akarot tumulaM yuddhaM bhISmaH zAMtanavas tadA 06066001c bhImasenabhayAd icchan putrAMs tArayituM tava 06066002a pUrvAhNe tan mahAraudraM rAjJAM yuddham avartata 06066002c kurUNAM pANDavAnAM ca mukhyazUravinAzanam 06066003a tasminn AkulasaMgrAme vartamAne mahAbhaye 06066003c abhavat tumulaH zabdaH saMspRzan gaganaM mahat 06066004a nadadbhiz ca mahAnAgair heSamANaiz ca vAjibhiH 06066004c bherIzaGkhaninAdaiz ca tumulaH samapadyata 06066005a yuyutsavas te vikrAntA vijayAya mahAbalAH 06066005c anyonyam abhigarjanto goSTheSv iva maharSabhAH 06066006a zirasAM pAtyamAnAnAM samare nizitaiH zaraiH 06066006c azmavRSTir ivAkAze babhUva bharatarSabha 06066007a kuNDaloSNISadhArINi jAtarUpojjvalAni ca 06066007c patitAni sma dRzyante zirAMsi bharatarSabha 06066008a vizikhonmathitair gAtrair bAhubhiz ca sakArmukaiH 06066008c sahastAbharaNaiz cAnyair abhavac chAditA mahI 06066009a kavacopahitair gAtrair hastaiz ca samalaMkRtaiH 06066009c mukhaiz ca candrasaMkAzai raktAntanayanaiH zubhaiH 06066010a gajavAjimanuSyANAM sarvagAtraiz ca bhUpate 06066010c AsIt sarvA samAkIrNA muhUrtena vasuMdharA 06066011a rajomeghaiz ca tumulaiH zastravidyutprakAzitaiH 06066011c AyudhAnAM ca nirghoSaH stanayitnusamo 'bhavat 06066012a sa saMprahAras tumulaH kaTukaH zoNitodakaH 06066012c prAvartata kurUNAM ca pANDavAnAM ca bhArata 06066013a tasmin mahAbhaye ghore tumule lomaharSaNe 06066013c vavarSuH zaravarSANi kSatriyA yuddhadurmadAH 06066014a krozanti kuJjarAs tatra zaravarSapratApitAH 06066014c tAvakAnAM pareSAM ca saMyuge bharatottama 06066014e azvAz ca paryadhAvanta hatArohA dizo daza 06066015a utpatya nipatanty anye zaraghAtaprapIDitAH 06066015c tAvakAnAM pareSAM ca yodhAnAM bharatarSabha 06066016a azvAnAM kuJjarANAM ca rathAnAM cAtivartatAm 06066016c saMghAtAH sma pradRzyante tatra tatra vizAM pate 06066017a gadAbhir asibhiH prAsair bANaiz ca nataparvabhiH 06066017c jaghnuH parasparaM tatra kSatriyAH kAlacoditAH 06066018a apare bAhubhir vIrA niyuddhakuzalA yudhi 06066018c bahudhA samasajjanta AyasaiH parighair iva 06066019a muSTibhir jAnubhiz caiva talaiz caiva vizAM pate 06066019c anyonyaM jaghnire vIrAs tAvakAH pANDavaiH saha 06066020a virathA rathinaz cAtra nistriMzavaradhAriNaH 06066020c anyonyam abhidhAvanta parasparavadhaiSiNaH 06066021a tato duryodhano rAjA kaliGgair bahubhir vRtaH 06066021c puraskRtya raNe bhISmaM pANDavAn abhyavartata 06066022a tathaiva pANDavAH sarve parivArya vRkodaram 06066022c bhISmam abhyadravan kruddhA raNe rabhasavAhanAH 06067001 saMjaya uvAca 06067001a dRSTvA bhISmeNa saMsaktAn bhrAtqn anyAMz ca pArthivAn 06067001c tam abhyadhAvad gAGgeyam udyatAstro dhanaMjayaH 06067002a pAJcajanyasya nirghoSaM dhanuSo gANDivasya ca 06067002c dhvajaM ca dRSTvA pArthasya sarvAn no bhayam Avizat 06067003a asajjamAnaM vRkSeSu dhUmaketum ivotthitam 06067003c bahuvarNaM ca citraM ca divyaM vAnaralakSaNam 06067003e apazyAma mahArAja dhvajaM gANDivadhanvanaH 06067004a vidyutaM meghamadhyasthAM bhrAjamAnAm ivAmbare 06067004c dadRzur gANDivaM yodhA rukmapRSThaM mahArathe 06067005a azuzruma bhRzaM cAsya zakrasyevAbhigarjataH 06067005c sughoraM talayoH zabdaM nighnatas tava vAhinIm 06067006a caNDavAto yathA meghaH savidyutstanayitnumAn 06067006c dizaH saMplAvayan sarvAH zaravarSaiH samantataH 06067007a abhyadhAvata gAGgeyaM bhairavAstro dhanaMjayaH 06067007c dizaM prAcIM pratIcIM ca na jAnImo 'stramohitAH 06067008a kAMdigbhUtAH zrAntapatrA hatAstrA hatacetasaH 06067008c anyonyam abhisaMzliSya yodhAs te bharatarSabha 06067009a bhISmam evAbhilIyanta saha sarvais tavAtmajaiH 06067009c teSAm ArtAyanam abhUd bhISmaH zaMtanavo raNe 06067010a samutpatanta vitrastA rathebhyo rathinas tadA 06067010c sAdinaz cAzvapRSThebhyo bhUmau cApi padAtayaH 06067011a zrutvA gANDIvanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 06067011c sarvasainyAni bhItAni vyavalIyanta bhArata 06067012a atha kAmbojamukhyais tu bRhadbhiH zIghragAmibhiH 06067012c gopAnAM bahusAhasrair balair govAsano vRtaH 06067013a madrasauvIragAndhArais trigartaiz ca vizAM pate 06067013c sarvakAliGgamukhyaiz ca kaliGgAdhipatir vRtaH 06067014a nAgA naragaNaughAz ca duHzAsanapuraHsarAH 06067014c jayadrathaz ca nRpatiH sahitaH sarvarAjabhiH 06067015a hayArohavarAz caiva tava putreNa coditAH 06067015c caturdaza sahasrANi saubalaM paryavArayan 06067016a tatas te sahitAH sarve vibhaktarathavAhanAH 06067016c pANDavAn samare jagmus tAvakA bharatarSabha 06067017a rathibhir vAraNair azvaiH padAtaiz ca samIritam 06067017c ghoram AyodhanaM jajJe mahAbhrasadRzaM rajaH 06067018a tomaraprAsanArAcagajAzvarathayodhinAm 06067018c balena mahatA bhISmaH samasajjat kirITinA 06067019a AvantyaH kAzirAjena bhImasenena saindhavaH 06067019c ajAtazatrur madrANAm RSabheNa yazasvinA 06067019e sahaputraH sahAmAtyaH zalyena samasajjata 06067020a vikarNaH sahadevena citrasenaH zikhaNDinA 06067020c matsyA duryodhanaM jagmuH zakuniM ca vizAM pate 06067021a drupadaz cekitAnaz ca sAtyakiz ca mahArathaH 06067021c droNena samasajjanta saputreNa mahAtmanA 06067021e kRpaz ca kRtavarmA ca dhRSTaketum abhidrutau 06067022a evaM prajavitAzvAni bhrAntanAgarathAni ca 06067022c sainyAni samasajjanta prayuddhAni samantataH 06067023a nirabhre vidyutas tIvrA dizaz ca rajasAvRtAH 06067023c prAdurAsan maholkAz ca sanirghAtA vizAM pate 06067024a pravavau ca mahAvAtaH pAMsuvarSaM papAta ca 06067024c nabhasy antardadhe sUryaH sainyena rajasAvRtaH 06067025a pramohaH sarvasattvAnAm atIva samapadyata 06067025c rajasA cAbhibhUtAnAm astrajAlaiz ca tudyatAm 06067026a vIrabAhuvisRSTAnAM sarvAvaraNabhedinAm 06067026c saMghAtaH zarajAlAnAM tumulaH samapadyata 06067027a prakAzaM cakrur AkAzam udyatAni bhujottamaiH 06067027c nakSatravimalAbhAni zastrANi bharatarSabha 06067028a ArSabhANi vicitrANi rukmajAlAvRtAni ca 06067028c saMpetur dikSu sarvAsu carmANi bharatarSabha 06067029a sUryavarNaiz ca nistriMzaiH pAtyamAnAni sarvazaH 06067029c dikSu sarvAsv adRzyanta zarIrANi zirAMsi ca 06067030a bhagnacakrAkSanIDAz ca nipAtitamahAdhvajAH 06067030c hatAzvAH pRthivIM jagmus tatra tatra mahArathAH 06067031a paripetur hayAz cAtra ke cic chastrakRtavraNAH 06067031c rathAn viparikarSanto hateSu rathayodhiSu 06067032a zarAhatA bhinnadehA baddhayoktrA hayottamAH 06067032c yugAni paryakarSanta tatra tatra sma bhArata 06067033a adRzyanta sasUtAz ca sAzvAH sarathayodhinaH 06067033c ekena balinA rAjan vAraNena hatA rathAH 06067034a gandhahastimadasrAvam AghrAya bahavo raNe 06067034c saMnipAte balaughAnAM vItam Adadire gajAH 06067035a satomaramahAmAtrair nipatadbhir gatAsubhiH 06067035c babhUvAyodhanaM channaM nArAcAbhihatair gajaiH 06067036a saMnipAte balaughAnAM preSitair varavAraNaiH 06067036c nipetur yudhi saMbhagnAH sayodhAH sadhvajA rathAH 06067037a nAgarAjopamair hastair nAgair AkSipya saMyuge 06067037c vyadRzyanta mahArAja saMbhagnA rathakUbarAH 06067038a vizIrNarathajAlAz ca kezeSv AkSipya dantibhiH 06067038c drumazAkhA ivAvidhya niSpiSTA rathino raNe 06067039a ratheSu ca rathAn yuddhe saMsaktAn varavAraNAH 06067039c vikarSanto dizaH sarvAH saMpetuH sarvazabdagAH 06067040a teSAM tathA karSatAM ca gajAnAM rUpam Ababhau 06067040c saraHsu nalinIjAlaM viSaktam iva karSatAm 06067041a evaM saMchAditaM tatra babhUvAyodhanaM mahat 06067041c sAdibhiz ca padAtaiz ca sadhvajaiz ca mahArathaiH 06068001 saMjaya uvAca 06068001a zikhaNDI saha matsyena virATena vizAM pate 06068001c bhISmam Azu maheSvAsam AsasAda sudurjayam 06068002a droNaM kRpaM vikarNaM ca maheSvAsAn mahAbalAn 06068002c rAjJaz cAnyAn raNe zUrAn bahUn Archad dhanaMjayaH 06068003a saindhavaM ca maheSvAsaM sAmAtyaM saha bandhubhiH 06068003c prAcyAMz ca dAkSiNAtyAMz ca bhUmipAn bhUmiparSabha 06068004a putraM ca te maheSvAsaM duryodhanam amarSaNam 06068004c duHsahaM caiva samare bhImaseno 'bhyavartata 06068005a sahadevas tu zakunim ulUkaM ca mahAratham 06068005c pitAputrau maheSvAsAv abhyavartata durjayau 06068006a yudhiSThiro mahArAja gajAnIkaM mahArathaH 06068006c samavartata saMgrAme putreNa nikRtas tava 06068007a mAdrIputras tu nakulaH zUraH saMkrandano yudhi 06068007c trigartAnAM rathodAraiH samasajjata pANDavaH 06068008a abhyavartanta durdharSAH samare zAlvakekayAn 06068008c sAtyakiz cekitAnaz ca saubhadraz ca mahArathaH 06068009a dhRSTaketuz ca samare rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06068009c putrANAM te rathAnIkaM pratyudyAtAH sudurjayAH 06068010a senApatir ameyAtmA dhRSTadyumno mahAbalaH 06068010c droNena samare rAjan samiyAyendrakarmaNA 06068011a evam ete maheSvAsAs tAvakAH pANDavaiH saha 06068011c sametya samare zUrAH saMprahAraM pracakrire 06068012a madhyaMdinagate sUrye nabhasy AkulatAM gate 06068012c kuravaH pANDaveyAz ca nijaghnur itaretaram 06068013a dhvajino hemacitrAGgA vicaranto raNAjire 06068013c sapatAkA rathA rejur vaiyAghraparivAraNAH 06068014a sametAnAM ca samare jigISUNAM parasparam 06068014c babhUva tumulaH zabdaH siMhAnAm iva nardatAm 06068015a tatrAdbhutam apazyAma saMprahAraM sudAruNam 06068015c yam akurvan raNe vIrAH sRJjayAH kurubhiH saha 06068016a naiva khaM na dizo rAjan na sUryaM zatrutApana 06068016c vidizo vApy apazyAma zarair muktaiH samantataH 06068017a zaktInAM vimalAgrANAM tomarANAM tathAsyatAm 06068017c nistriMzAnAM ca pItAnAM nIlotpalanibhAH prabhAH 06068018a kavacAnAM vicitrANAM bhUSaNAnAM prabhAs tathA 06068018c khaM dizaH pradizaz caiva bhAsayAm Asur ojasA 06068018e virarAja tadA rAjaMs tatra tatra raNAGgaNam 06068019a rathasiMhAsanavyAghrAH samAyAntaz ca saMyuge 06068019c virejuH samare rAjan grahA iva nabhastale 06068020a bhISmas tu rathinAM zreSTho bhImasenaM mahAbalam 06068020c avArayata saMkruddhaH sarvasainyasya pazyataH 06068021a tato bhISmavinirmuktA rukmapuGkhAH zilAzitAH 06068021c abhyaghnan samare bhImaM tailadhautAH sutejanAH 06068022a tasya zaktiM mahAvegAM bhImaseno mahAbalaH 06068022c kruddhAzIviSasaMkAzAM preSayAm Asa bhArata 06068023a tAm ApatantIM sahasA rukmadaNDAM durAsadAm 06068023c ciccheda samare bhISmaH zaraiH saMnataparvabhiH 06068024a tato 'pareNa bhallena pItena nizitena ca 06068024c kArmukaM bhImasenasya dvidhA ciccheda bhArata 06068025a sAtyakis tu tatas tUrNaM bhISmam AsAdya saMyuge 06068025c zarair bahubhir Anarchat pitaraM te janezvara 06068026a tataH saMdhAya vai tIkSNaM zaraM paramadAruNam 06068026c vArSNeyasya rathAd bhISmaH pAtayAm Asa sArathim 06068027a tasyAzvAH pradrutA rAjan nihate rathasArathau 06068027c tena tenaiva dhAvanti manomArutaraMhasaH 06068028a tataH sarvasya sainyasya nisvanas tumulo 'bhavat 06068028c hAhAkAraz ca saMjajJe pANDavAnAM mahAtmanAm 06068029a abhidravata gRhNIta hayAn yacchata dhAvata 06068029c ity AsIt tumulaH zabdo yuyudhAnarathaM prati 06068030a etasminn eva kAle tu bhISmaH zAMtanavaH punaH 06068030c vyahanat pANDavIM senAm AsurIm iva vRtrahA 06068031a te vadhyamAnA bhISmeNa pAJcAlAH somakaiH saha 06068031c AryAM yuddhe matiM kRtvA bhISmam evAbhidudruvuH 06068032a dhRSTadyumnamukhAz cApi pArthAH zAMtanavaM raNe 06068032c abhyadhAvaJ jigISantas tava putrasya vAhinIm 06068033a tathaiva tAvakA rAjan bhISmadroNamukhAH parAn 06068033c abhyadhAvanta vegena tato yuddham avartata 06069001 saMjaya uvAca 06069001a virATo 'tha tribhir bANair bhISmam Archan mahAratham 06069001c vivyAdha turagAMz cAsya tribhir bANair mahArathaH 06069002a taM pratyavidhyad dazabhir bhISmaH zAMtanavaH zaraiH 06069002c rukmapuGkhair maheSvAsaH kRtahasto mahAbalaH 06069003a drauNir gANDIvadhanvAnaM bhImadhanvA mahArathaH 06069003c avidhyad iSubhiH SaDbhir dRDhahastaH stanAntare 06069004a kArmukaM tasya ciccheda phalgunaH paravIrahA 06069004c avidhyac ca bhRzaM tIkSNaiH patribhiH zatrukarzanaH 06069005a so 'nyat kArmukam AdAya vegavat krodhamUrchitaH 06069005c amRSyamANaH pArthena kArmukacchedam Ahave 06069006a avidhyat phalgunaM rAjan navatyA nizitaiH zaraiH 06069006c vAsudevaM ca saptatyA vivyAdha parameSubhiH 06069007a tataH krodhAbhitAmrAkSaH saha kRSNena phalgunaH 06069007c dIrgham uSNaM ca niHzvasya cintayitvA muhur muhuH 06069008a dhanuH prapIDya vAmena kareNAmitrakarzanaH 06069008c gANDIvadhanvA saMkruddhaH zitAn saMnataparvaNaH 06069008e jIvitAntakarAn ghorAn samAdatta zilImukhAn 06069009a tais tUrNaM samare 'vidhyad drauNiM balavatAM varam 06069009c tasya te kavacaM bhittvA papuH zoNitam Ahave 06069010a na vivyathe ca nirbhinno drauNir gANDIvadhanvanA 06069010c tathaiva zaravarSANi pratimuJcann avihvalaH 06069010e tasthau sa samare rAjaMs trAtum icchan mahAvratam 06069011a tasya tat sumahat karma zazaMsuH puruSarSabhAH 06069011c yat kRSNAbhyAM sametAbhyAM nApatrapata saMyuge 06069012a sa hi nityam anIkeSu yudhyate 'bhayam AsthitaH 06069012c astragrAmaM sasaMhAraM droNAt prApya sudurlabham 06069013a mamAyam AcAryasuto droNasyAtipriyaH sutaH 06069013c brAhmaNaz ca vizeSeNa mAnanIyo mameti ca 06069014a samAsthAya matiM vIro bIbhatsuH zatrutApanaH 06069014c kRpAM cakre rathazreSTho bhAradvAjasutaM prati 06069015a drauNiM tyaktvA tato yuddhe kaunteyaH zatrutApanaH 06069015c yuyudhe tAvakAn nighnaMs tvaramANaH parAkramI 06069016a duryodhanas tu dazabhir gArdhrapatraiH zilAzitaiH 06069016c bhImasenaM maheSvAsaM rukmapuGkhaiH samarpayat 06069017a bhImasenas tu saMkruddhaH parAsukaraNaM dRDham 06069017c citraM kArmukam Adatta zarAMz ca nizitAn daza 06069018a AkarNaprahitais tIkSNair vegitais tigmatejanaiH 06069018c avidhyat tUrNam avyagraH kururAjaM mahorasi 06069019a tasya kAJcanasUtras tu zaraiH parivRto maNiH 06069019c rarAjorasi vai sUryo grahair iva samAvRtaH 06069020a putras tu tava tejasvI bhImasenena tADitaH 06069020c nAmRSyata yathA nAgas talazabdaM samIritam 06069021a tataH zarair mahArAja rukmapuGkhaiH zilAzitaiH 06069021c bhImaM vivyAdha saMkruddhas trAsayAno varUthinIm 06069022a tau yudhyamAnau samare bhRzam anyonyavikSatau 06069022c putrau te devasaMkAzau vyarocetAM mahAbalau 06069023a citrasenaM naravyAghraM saubhadraH paravIrahA 06069023c avidhyad dazabhir bANaiH purumitraM ca saptabhiH 06069024a satyavrataM ca saptatyA viddhvA zakrasamo yudhi 06069024c nRtyann iva raNe vIra ArtiM naH samajIjanat 06069025a taM pratyavidyad dazabhiz citrasenaH zilImukhaiH 06069025c satyavrataz ca navabhiH purumitraz ca saptabhiH 06069026a sa viddho vikSaran raktaM zatrusaMvAraNaM mahat 06069026c ciccheda citrasenasya citraM kArmukam ArjuniH 06069026e bhittvA cAsya tanutrANaM zareNorasy atADayat 06069027a tatas te tAvakA vIrA rAjaputrA mahArathAH 06069027c sametya yudhi saMrabdhA vivyadhur nizitaiH zaraiH 06069027e tAMz ca sarvAJ zarais tIkSNair jaghAna paramAstravit 06069028a tasya dRSTvA tu tat karma parivavruH sutAs tava 06069028c dahantaM samare sainyaM tava kakSaM yatholbaNam 06069029a apetazizire kAle samiddham iva pAvakaH 06069029c atyarocata saubhadras tava sainyAni zAtayan 06069030a tat tasya caritaM dRSTvA pautras tava vizAM pate 06069030c lakSmaNo 'bhyapatat tUrNaM sAtvatIputram Ahave 06069031a abhimanyus tu saMkruddho lakSmaNaM zubhalakSaNam 06069031c vivyAdha vizikhaiH SaDbhiH sArathiM ca tribhiH zaraiH 06069032a tathaiva lakSmaNo rAjan saubhadraM nizitaiH zaraiH 06069032c avidhyata mahArAja tad adbhutam ivAbhavat 06069033a tasyAzvAMz caturo hatvA sArathiM ca mahAbalaH 06069033c abhyadravata saubhadro lakSmaNaM nizitaiH zaraiH 06069034a hatAzve tu rathe tiSTha&l lakSmaNaH paravIrahA 06069034c zaktiM cikSepa saMkruddhaH saubhadrasya rathaM prati 06069035a tAm ApatantIM sahasA ghorarUpAM durAsadAm 06069035c abhimanyuH zarais tIkSNaiz ciccheda bhujagopamAm 06069036a tataH svaratham Aropya lakSmaNaM gautamas tadA 06069036c apovAha rathenAjau sarvasainyasya pazyataH 06069037a tataH samAkule tasmin vartamAne mahAbhaye 06069037c abhyadravaJ jighAMsantaH parasparavadhaiSiNaH 06069038a tAvakAz ca maheSvAsAH pANDavAz ca mahArathAH 06069038c juhvantaH samare prANAn nijaghnur itaretaram 06069039a muktakezA vikavacA virathAz chinnakArmukAH 06069039c bAhubhiH samayudhyanta sRJjayAH kurubhiH saha 06069040a tato bhISmo mahAbAhuH pANDavAnAM mahAtmanAm 06069040c senAM jaghAna saMkruddho divyair astrair mahAbalaH 06069041a hatezvarair gajais tatra narair azvaiz ca pAtitaiH 06069041c rathibhiH sAdibhiz caiva samAstIryata medinI 06070001 saMjaya uvAca 06070001a atha rAjan mahAbAhuH sAtyakir yuddhadurmadaH 06070001c vikRSya cApaM samare bhArasAdhanam uttamam 06070002a prAmuJcat puGkhasaMyuktAJ zarAn AzIviSopamAn 06070002c prakAzaM laghu citraM ca darzayann astralAghavam 06070003a tasya vikSipataz cApaM zarAn anyAMz ca muJcataH 06070003c AdadAnasya bhUyaz ca saMdadhAnasya cAparAn 06070004a kSipataz ca zarAn asya raNe zatrUn vinighnataH 06070004c dadRze rUpam atyarthaM meghasyeva pravarSataH 06070005a tam udIryantam Alokya rAjA duryodhanas tataH 06070005c rathAnAm ayutaM tasya preSayAm Asa bhArata 06070006a tAMs tu sarvAn maheSvAsAn sAtyakiH satyavikramaH 06070006c jaghAna parameSvAso divyenAstreNa vIryavAn 06070007a sa kRtvA dAruNaM karma pragRhItazarAsanaH 06070007c AsasAda tato vIro bhUrizravasam Ahave 06070008a sa hi saMdRzya senAM tAM yuyudhAnena pAtitAm 06070008c abhyadhAvata saMkruddhaH kurUNAM kIrtivardhanaH 06070009a indrAyudhasavarNaM tat sa visphArya mahad dhanuH 06070009c vyasRjad vajrasaMkAzAJ zarAn AzIviSopamAn 06070009e sahasrazo mahArAja darzayan pANilAghavam 06070010a zarAMs tAn mRtyusaMsparzAn sAtyakes tu padAnugAH 06070010c na viSehus tadA rAjan dudruvus te samantataH 06070010e vihAya samare rAjan sAtyakiM yuddhadurmadam 06070011a taM dRSTvA yuyudhAnasya sutA daza mahAbalAH 06070011c mahArathAH samAkhyAtAz citravarmAyudhadhvajAH 06070012a samAsAdya maheSvAsaM bhUrizravasam Ahave 06070012c UcuH sarve susaMrabdhA yUpaketuM mahAraNe 06070013a bho bho kauravadAyAda sahAsmAbhir mahAbala 06070013c ehi yudhyasva saMgrAme samastaiH pRthag eva vA 06070014a asmAn vA tvaM parAjitya yazaH prApnuhi saMyuge 06070014c vayaM vA tvAM parAjitya prItiM dAsyAmahe pituH 06070015a evam uktas tadA zUrais tAn uvAca mahAbalaH 06070015c vIryazlAghI narazreSThas tAn dRSTvA samupasthitAn 06070016a sAdhv idaM kathyate vIrA yad evaM matir adya vaH 06070016c yudhyadhvaM sahitA yattA nihaniSyAmi vo raNe 06070017a evam uktA maheSvAsAs te vIrAH kSiprakAriNaH 06070017c mahatA zaravarSeNa abhyavarSann ariMdamam 06070018a aparAhNe mahArAja saMgrAmas tumulo 'bhavat 06070018c ekasya ca bahUnAM ca sametAnAM raNAjire 06070019a tam ekaM rathinAM zreSThaM zaravarSair avAkiran 06070019c prAvRSIva mahAzailaM siSicur jaladA nRpa 06070020a tais tu muktAJ zaraughAMs tAn yamadaNDAzaniprabhAn 06070020c asaMprAptAn asaMprAptAMz cicchedAzu mahArathaH 06070021a tatrAdbhutam apazyAma saumadatteH parAkramam 06070021c yad eko bahubhir yuddhe samasajjad abhItavat 06070022a visRjya zaravRSTiM tAM daza rAjan mahArathAH 06070022c parivArya mahAbAhuM nihantum upacakramuH 06070023a saumadattis tataH kruddhas teSAM cApAni bhArata 06070023c ciccheda dazabhir bANair nimeSeNa mahArathaH 06070024a athaiSAM chinnadhanuSAM bhallaiH saMnataparvabhiH 06070024c ciccheda samare rAjaJ zirAMsi nizitaiH zaraiH 06070024e te hatA nyapatan bhUmau vajrabhagnA iva drumAH 06070025a tAn dRSTvA nihatAn vIrAn raNe putrAn mahAbalAn 06070025c vArSNeyo vinadan rAjan bhUrizravasam abhyayAt 06070026a rathaM rathena samare pIDayitvA mahAbalau 06070026c tAv anyonyasya samare nihatya rathavAjinaH 06070026e virathAv abhivalgantau sameyAtAM mahArathau 06070027a pragRhItamahAkhaDgau tau carmavaradhAriNau 06070027c zuzubhAte naravyAghrau yuddhAya samavasthitau 06070028a tataH sAtyakim abhyetya nistriMzavaradhAriNam 06070028c bhImasenas tvaran rAjan ratham Aropayat tadA 06070029a tavApi tanayo rAjan bhUrizravasam Ahave 06070029c Aropayad rathaM tUrNaM pazyatAM sarvadhanvinAm 06070030a tasmiMs tathA vartamAne raNe bhISmaM mahAratham 06070030c ayodhayanta saMrabdhAH pANDavA bharatarSabha 06070031a lohitAyati cAditye tvaramANo dhanaMjayaH 06070031c paJcaviMzatisAhasrAn nijaghAna mahArathAn 06070032a te hi duryodhanAdiSTAs tadA pArthanibarhaNe 06070032c saMprApyaiva gatA nAzaM zalabhA iva pAvakam 06070033a tato matsyAH kekayAz ca dhanurvedavizAradAH 06070033c parivavrus tadA pArthaM sahaputraM mahAratham 06070034a etasminn eva kAle tu sUrye 'stam upagacchati 06070034c sarveSAm eva sainyAnAM pramohaH samajAyata 06070035a avahAraM tataz cakre pitA devavratas tava 06070035c saMdhyAkAle mahArAja sainyAnAM zrAntavAhanaH 06070036a pANDavAnAM kurUNAM ca parasparasamAgame 06070036c te sene bhRzasaMvigne yayatuH svaM nivezanam 06070037a tataH svazibiraM gatvA nyavizaMs tatra bhArata 06070037c pANDavAH sRJjayaiH sArdhaM kuravaz ca yathAvidhi 06071001 saMjaya uvAca 06071001a vihRtya ca tato rAjan sahitAH kurupANDavAH 06071001c vyatItAyAM tu zarvaryAM punar yuddhAya niryayuH 06071002a tatra zabdo mahAn AsIt tava teSAM ca bhArata 06071002c yujyatAM rathamukhyAnAM kalpyatAM caiva dantinAm 06071003a saMnahyatAM padAtInAM hayAnAM caiva bhArata 06071003c zaGkhadundubhinAdaz ca tumulaH sarvato 'bhavat 06071004a tato yudhiSThiro rAjA dhRSTadyumnam abhASata 06071004c vyUhaM vyUha mahAbAho makaraM zatrutApanam 06071005a evam uktas tu pArthena dhRSTadyumno mahArathaH 06071005c vyAdideza mahArAja rathino rathinAM varaH 06071006a ziro 'bhUd drupadas tasya pANDavaz ca dhanaMjayaH 06071006c cakSuSI sahadevaz ca nakulaz ca mahArathaH 06071006e tuNDam AsIn mahArAja bhImaseno mahAbalaH 06071007a saubhadro draupadeyAz ca rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06071007c sAtyakir dharmarAjaz ca vyUhagrIvAM samAsthitAH 06071008a pRSTham AsIn mahArAja virATo vAhinIpatiH 06071008c dhRSTadyumnena sahito mahatyA senayA vRtaH 06071009a kekayA bhrAtaraH paJca vAmaM pArzvaM samAzritAH 06071009c dhRSTaketur naravyAghraH karakarSaz ca vIryavAn 06071009e dakSiNaM pakSam Azritya sthitA vyUhasya rakSaNe 06071010a pAdayos tu mahArAja sthitaH zrImAn mahArathaH 06071010c kuntibhojaH zatAnIko mahatyA senayA vRtaH 06071011a zikhaNDI tu maheSvAsaH somakaiH saMvRto balI 06071011c irAvAMz ca tataH pucche makarasya vyavasthitau 06071012a evam etan mahAvyUhaM vyUhya bhArata pANDavAH 06071012c sUryodaye mahArAja punar yuddhAya daMzitAH 06071013a kauravAn abhyayus tUrNaM hastyazvarathapattibhiH 06071013c samucchritair dhvajaiz citraiH zastraiz ca vimalaiH zitaiH 06071014a vyUhaM dRSTvA tu tat sainyaM pitA devavratas tava 06071014c krauJcena mahatA rAjan pratyavyUhata vAhinIm 06071015a tasya tuNDe maheSvAso bhAradvAjo vyarocata 06071015c azvatthAmA kRpaz caiva cakSur AstAM narezvara 06071016a kRtavarmA tu sahitaH kAmbojAraTTabAhlikaiH 06071016c zirasy AsIn narazreSThaH zreSThaH sarvadhanuSmatAm 06071017a grIvAyAM zUrasenas tu tava putraz ca mAriSa 06071017c duryodhano mahArAja rAjabhir bahubhir vRtaH 06071018a prAgjyotiSas tu sahitaH madrasauvIrakekayaiH 06071018c urasy abhUn narazreSTha mahatyA senayA vRtaH 06071019a svasenayA ca sahitaH suzarmA prasthalAdhipaH 06071019c vAmaM pakSaM samAzritya daMzitaH samavasthitaH 06071020a tuSArA yavanAz caiva zakAz ca saha cUcupaiH 06071020c dakSiNaM pakSam Azritya sthitA vyUhasya bhArata 06071021a zrutAyuz ca zatAyuz ca saumadattiz ca mAriSa 06071021c vyUhasya jaghane tasthU rakSamANAH parasparam 06071022a tato yuddhAya saMjagmuH pANDavAH kauravaiH saha 06071022c sUryodaye mahArAja tato yuddham abhUn mahat 06071023a pratIyU rathino nAgAn nAgAz ca rathino yayuH 06071023c hayArohA hayArohAn rathinaz cApi sAdinaH 06071024a sArathiM ca rathI rAjan kuJjarAMz ca mahAraNe 06071024c hastyArohA rathArohAn rathinaz cApi sAdinaH 06071025a rathinaH pattibhiH sArdhaM sAdinaz cApi pattibhiH 06071025c anyonyaM samare rAjan pratyadhAvann amarSitAH 06071026a bhImasenArjunayamair guptA cAnyair mahArathaiH 06071026c zuzubhe pANDavI senA nakSatrair iva zarvarI 06071027a tathA bhISmakRpadroNazalyaduryodhanAdibhiH 06071027c tavApi vibabhau senA grahair dyaur iva saMvRtA 06071028a bhImasenas tu kaunteyo droNaM dRSTvA parAkramI 06071028c abhyayAj javanair azvair bhAradvAjasya vAhinIm 06071029a droNas tu samare kruddho bhImaM navabhir AyasaiH 06071029c vivyAdha samare rAjan marmANy uddizya vIryavAn 06071030a dRDhAhatas tato bhImo bhAradvAjasya saMyuge 06071030c sArathiM preSayAm Asa yamasya sadanaM prati 06071031a sa saMgRhya svayaM vAhAn bhAradvAjaH pratApavAn 06071031c vyadhamat pANDavIM senAM tUlarAzim ivAnalaH 06071032a te vadhyamAnA droNena bhISmeNa ca narottama 06071032c sRJjayAH kekayaiH sArdhaM palAyanaparAbhavan 06071033a tathaiva tAvakaM sainyaM bhImArjunaparikSatam 06071033c muhyate tatra tatraiva samadeva varAGganA 06071034a abhidyetAM tato vyUhau tasmin vIravarakSaye 06071034c AsId vyatikaro ghoras tava teSAM ca bhArata 06071035a tad adbhutam apazyAma tAvakAnAM paraiH saha 06071035c ekAyanagatAH sarve yad ayudhyanta bhArata 06071036a pratisaMvArya cAstrANi te 'nyonyasya vizAM pate 06071036c yuyudhuH pANDavAz caiva kauravAz ca mahArathAH 06072001 dhRtarASTra uvAca 06072001a evaM bahuguNaM sainyam evaM bahuvidhaM param 06072001c vyUDham evaM yathAzAstram amoghaM caiva saMjaya 06072002a puSTam asmAkam atyantam abhikAmaM ca naH sadA 06072002c prahvam avyasanopetaM purastAd dRSTavikramam 06072003a nAtivRddham abAlaM ca na kRzaM na ca pIvaram 06072003c laghuvRttAyataprAyaM sAragAtram anAmayam 06072004a AttasaMnAhazastraM ca bahuzastraparigraham 06072004c asiyuddhe niyuddhe ca gadAyuddhe ca kovidam 06072005a prAsarSTitomareSv Ajau parigheSv AyaseSu ca 06072005c bhiNDipAleSu zaktISu musaleSu ca sarvazaH 06072006a kampaneSu ca cApeSu kaNapeSu ca sarvazaH 06072006c kSepaNISu ca citrAsu muSTiyuddheSu kovidam 06072007a aparokSaM ca vidyAsu vyAyAmeSu kRtazramam 06072007c zastragrahaNavidyAsu sarvAsu pariniSThitam 06072008a Arohe paryavaskande saraNe sAntaraplute 06072008c samyakpraharaNe yAne vyapayAne ca kovidam 06072009a nAgAzvarathayAneSu bahuzaH suparIkSitam 06072009c parIkSya ca yathAnyAyaM vetanenopapAditam 06072010a na goSThyA nopacAreNa na ca bandhunimittataH 06072010c na sauhRdabalaiz cApi nAkulInaparigrahaiH 06072011a samRddhajanam AryaM ca tuSTasatkRtabAndhavam 06072011c kRtopakArabhUyiSThaM yazasvi ca manasvi ca 06072012a sajayaiz ca narair mukhyair bahuzo mukhyakarmabhiH 06072012c lokapAlopamais tAta pAlitaM lokavizrutaiH 06072013a bahubhiH kSatriyair guptaM pRthivyAM lokasaMmataiH 06072013c asmAn abhigataiH kAmAt sabalaiH sapadAnugaiH 06072014a mahodadhim ivApUrNam ApagAbhiH samantataH 06072014c apakSaiH pakSasaMkAzai rathair nAgaiz ca saMvRtam 06072015a nAnAyodhajalaM bhImaM vAhanormitaraGgiNam 06072015c kSepaNyasigadAzaktizaraprAsasamAkulam 06072016a dhvajabhUSaNasaMbAdhaM ratnapaTTena saMcitam 06072016c vAhanaiH parisarpadbhir vAyuvegavikampitam 06072017a apAram iva garjantaM sAgarapratimaM mahat 06072017c droNabhISmAbhisaMguptaM guptaM ca kRtavarmaNA 06072018a kRpaduHzAsanAbhyAM ca jayadrathamukhais tathA 06072018c bhagadattavikarNAbhyAM drauNisaubalabAhlikaiH 06072019a guptaM pravIrair lokasya sAravadbhir mahAtmabhiH 06072019c yad ahanyata saMgrAme diSTam etat purAtanam 06072020a naitAdRzaM samudyogaM dRSTavanto 'tha mAnuSAH 06072020c RSayo vA mahAbhAgAH purANA bhuvi saMjaya 06072021a IdRzo hi balaughas tu yuktaH zastrAstrasaMpadA 06072021c vadhyate yatra saMgrAme kim anyad bhAgadheyataH 06072022a viparItam idaM sarvaM pratibhAti sma saMjaya 06072022c yatredRzaM balaM ghoraM nAtarad yudhi pANDavAn 06072023a atha vA pANDavArthAya devAs tatra samAgatAH 06072023c yudhyante mAmakaM sainyaM yad avadhyanta saMjaya 06072024a ukto hi vidureNeha hitaM pathyaM ca saMjaya 06072024c na ca gRhNAti tan mandaH putro duryodhano mama 06072025a tasya manye matiH pUrvaM sarvajJasya mahAtmanaH 06072025c AsId yathAgataM tAta yena dRSTam idaM purA 06072026a atha vA bhAvyam evaM hi saMjayaitena sarvathA 06072026c purA dhAtrA yathA sRSTaM tat tathA na tad anyathA 06073001 saMjaya uvAca 06073001a AtmadoSAt tvayA rAjan prAptaM vyasanam IdRzam 06073001c na hi duryodhanas tAni pazyate bharatarSabha 06073001e yAni tvaM dRSTavAn rAjan dharmasaMkarakArite 06073002a tava doSAt purA vRttaM dyUtam etad vizAM pate 06073002c tava doSeNa yuddhaM ca pravRttaM saha pANDavaiH 06073002e tvam evAdya phalaM bhuGkSva kRtvA kilbiSam AtmanA 06073003a AtmanA hi kRtaM karma Atmanaivopabhujyate 06073003c iha vA pretya vA rAjaMs tvayA prAptaM yathAtatham 06073004a tasmAd rAjan sthiro bhUtvA prApyedaM vyasanaM mahat 06073004c zRNu yuddhaM yathAvRttaM zaMsato mama mAriSa 06073005a bhImasenas tu nizitair bANair bhittvA mahAcamUm 06073005c AsasAda tato vIraH sarvAn duryodhanAnujAn 06073006a duHzAsanaM durviSahaM duHsahaM durmadaM jayam 06073006c jayatsenaM vikarNaM ca citrasenaM sudarzanam 06073007a cArucitraM suvarmANaM duSkarNaM karNam eva ca 06073007c etAn anyAMz ca subahUn samIpasthAn mahArathAn 06073008a dhArtarASTrAn susaMkruddhAn dRSTvA bhImo mahAbalaH 06073008c bhISmeNa samare guptAM praviveza mahAcamUm 06073009a athAhvayanta te 'nyonyam ayaM prApto vRkodaraH 06073009c jIvagrAhaM nigRhNImo vayam enaM narAdhipAH 06073010a sa taiH parivRtaH pArtho bhrAtRbhiH kRtanizcayaiH 06073010c prajAsaMharaNe sUryaH krUrair iva mahAgrahaiH 06073011a saMprApya madhyaM vyUhasya na bhIH pANDavam Avizat 06073011c yathA devAsure yuddhe mahendraH prApya dAnavAn 06073012a tataH zatasahasrANi rathinAM sarvazaH prabho 06073012c chAdayAnaM zarair ghorais tam ekam anuvavrire 06073013a sa teSAM pravarAn yodhAn hastyazvarathasAdinaH 06073013c jaghAna samare zUro dhArtarASTrAn acintayan 06073014a teSAM vyavasitaM jJAtvA bhImaseno jighRkSatAm 06073014c samastAnAM vadhe rAjan matiM cakre mahAmanAH 06073015a tato rathaM samutsRjya gadAm AdAya pANDavaH 06073015c jaghAna dhArtarASTrANAM taM balaughamahArNavam 06073016a bhImasene praviSTe tu dhRSTadyumno 'pi pArSataH 06073016c droNam utsRjya tarasA prayayau yatra saubalaH 06073017a vidArya mahatIM senAM tAvakAnAM nararSabhaH 06073017c AsasAda rathaM zUnyaM bhImasenasya saMyuge 06073018a dRSTvA vizokaM samare bhImasenasya sArathim 06073018c dhRSTadyumno mahArAja durmanA gatacetanaH 06073019a apRcchad bASpasaMruddho nisvanAM vAcam Irayan 06073019c mama prANaiH priyatamaH kva bhIma iti duHkhitaH 06073020a vizokas tam uvAcedaM dhRSTadyumnaM kRtAJjaliH 06073020c saMsthApya mAm iha balI pANDaveyaH pratApavAn 06073021a praviSTo dhArtarASTrANAm etad balamahArNavam 06073021c mAm uktvA puruSavyAghra prItiyuktam idaM vacaH 06073022a pratipAlaya mAM sUta niyamyAzvAn muhUrtakam 06073022c yAvad etAn nihanmy Azu ya ime madvadhodyatAH 06073023a tato dRSTvA gadAhastaM pradhAvantaM mahAbalam 06073023c sarveSAm eva sainyAnAM saMgharSaH samajAyata 06073024a tasmiMs tu tumule yuddhe vartamAne bhayAnake 06073024c bhittvA rAjan mahAvyUhaM praviveza sakhA tava 06073025a vizokasya vacaH zrutvA dhRSTadyumno 'pi pArSataH 06073025c pratyuvAca tataH sUtaM raNamadhye mahAbalaH 06073026a na hi me vidyate sUta jIvite 'dya prayojanam 06073026c bhImasenaM raNe hitvA sneham utsRjya pANDavaiH 06073027a yadi yAmi vinA bhImaM kiM mAM kSatraM vadiSyati 06073027c ekAyanagate bhIme mayi cAvasthite yudhi 06073028a asvasti tasya kurvanti devAH sAgnipurogamAH 06073028c yaH sahAyAn parityajya svastimAn Avrajed gRhAn 06073029a mama bhImaH sakhA caiva saMbandhI ca mahAbalaH 06073029c bhakto 'smAn bhaktimAMz cAhaM tam apy ariniSUdanam 06073030a so 'haM tatra gamiSyAmi yatra yAto vRkodaraH 06073030c nighnantaM mAm arIn pazya dAnavAn iva vAsavam 06073031a evam uktvA tato vIro yayau madhyena bhAratIm 06073031c bhImasenasya mArgeSu gadApramathitair gajaiH 06073032a sa dadarza tato bhImaM dahantaM ripuvAhinIm 06073032c vAtaM vRkSAn iva balAt prabhaJjantaM raNe nRpAn 06073033a te hanyamAnAH samare rathinaH sAdinas tathA 06073033c pAdAtA dantinaz caiva cakrur ArtasvaraM mahat 06073034a hAhAkAraz ca saMjajJe tava sainyasya mAriSa 06073034c vadhyato bhImasenena kRtinA citrayodhinA 06073035a tataH kRtAstrAs te sarve parivArya vRkodaram 06073035c abhItAH samavartanta zastravRSTyA samantataH 06073036a abhidrutaM zastrabhRtAM variSThaM; samantataH pANDavaM lokavIraiH 06073036c sainyena ghoreNa susaMgatena; dRSTvA balI pArSato bhImasenam 06073037a athopagacchac charavikSatAGgaM; padAtinaM krodhaviSaM vamantam 06073037c AzvAsayan pArSato bhImasenaM; gadAhastaM kAlam ivAntakAle 06073038a niHzalyam enaM ca cakAra tUrNam; Aropayac cAtmarathaM mahAtmA 06073038c bhRzaM pariSvajya ca bhImasenam; AzvAsayAm Asa ca zatrumadhye 06073039a bhrAtqn athopetya tavApi putras; tasmin vimarde mahati pravRtte 06073039c ayaM durAtmA drupadasya putraH; samAgato bhImasenena sArdham 06073039e taM yAta sarve sahitA nihantuM; mA vo ripuH prArthayatAm anIkam 06073040a zrutvA tu vAkyaM tam amRSyamANA; jyeSThAjJayA coditA dhArtarASTrAH 06073040c vadhAya niSpetur udAyudhAs te; yugakSaye ketavo yadvad ugrAH 06073041a pragRhya citrANi dhanUMSi vIrA; jyAnemighoSaiH pravikampayantaH 06073041c zarair avarSan drupadasya putraM; yathAmbudA bhUdharaM vArijAlaiH 06073041e nihatya tAMz cApi zaraiH sutIkSNair; na vivyathe samare citrayodhI 06073042a samabhyudIrNAMz ca tavAtmajAMs tathA; nizAmya vIrAn abhitaH sthitAn raNe 06073042c jighAMsur ugraM drupadAtmajo yuvA; pramohanAstraM yuyuje mahArathaH 06073042e kruddho bhRzaM tava putreSu rAjan; daityeSu yadvat samare mahendraH 06073043a tato vyamuhyanta raNe nRvIrAH; pramohanAstrAhatabuddhisattvAH 06073043c pradudruvuH kuravaz caiva sarve; savAjinAgAH sarathAH samantAt 06073043e parItakAlAn iva naSTasaMjJAn; mohopetAMs tava putrAn nizamya 06073044a etasminn eva kAle tu droNaH zastrabhRtAM varaH 06073044c drupadaM tribhir AsAdya zarair vivyAdha dAruNaiH 06073045a so 'tividdhas tadA rAjan raNe droNena pArthivaH 06073045c apAyAd drupado rAjan pUrvavairam anusmaran 06073046a jitvA tu drupadaM droNaH zaGkhaM dadhmau pratApavAn 06073046c tasya zaGkhasvanaM zrutvA vitresuH sarvasomakAH 06073047a atha zuzrAva tejasvI droNaH zastrabhRtAM varaH 06073047c pramohanAstreNa raNe mohitAn AtmajAMs tava 06073048a tato droNo rAjagRddhI tvarito 'bhiyayau raNAt 06073048c tatrApazyan maheSvAso bhAradvAjaH pratApavAn 06073048e dhRSTadyumnaM ca bhImaM ca vicarantau mahAraNe 06073049a mohAviSTAMz ca te putrAn apazyat sa mahArathaH 06073049c tataH prajJAstram AdAya mohanAstraM vyazAtayat 06073050a atha pratyAgataprANAs tava putrA mahArathAH 06073050c punar yuddhAya samare prayayur bhImapArSatau 06073051a tato yudhiSThiraH prAha samAhUya svasainikAn 06073051c gacchantu padavIM zaktyA bhImapArSatayor yudhi 06073052a saubhadrapramukhA vIrA rathA dvAdaza daMzitAH 06073052c pravRttim adhigacchantu na hi zudhyati me manaH 06073053a ta evaM samanujJAtAH zUrA vikrAntayodhinaH 06073053c bADham ity evam uktvA tu sarve puruSamAninaH 06073053e madhyaMdinagate sUrye prayayuH sarva eva hi 06073054a kekayA draupadeyAz ca dhRSTaketuz ca vIryavAn 06073054c abhimanyuM puraskRtya mahatyA senayA vRtAH 06073055a te kRtvA samare vyUhaM sUcImukham ariMdamAH 06073055c bibhidur dhArtarASTrANAM tad rathAnIkam Ahave 06073056a tAn prayAtAn maheSvAsAn abhimanyupurogamAn 06073056c bhImasenabhayAviSTA dhRSTadyumnavimohitA 06073057a na saMdhArayituM zaktA tava senA janAdhipa 06073057c madamUrchAnvitAtmAnaM pramadevAdhvani sthitA 06073058a te 'bhiyAtA maheSvAsAH suvarNavikRtadhvajAH 06073058c parIpsanto 'bhyadhAvanta dhRSTadyumnavRkodarau 06073059a tau ca dRSTvA maheSvAsAn abhimanyupurogamAn 06073059c babhUvatur mudA yuktau nighnantau tava vAhinIm 06073060a dRSTvA ca sahasAyAntaM pAJcAlyo gurum AtmanaH 06073060c nAzaMsata vadhaM vIraH putrANAM tava pArSataH 06073061a tato rathaM samAropya kekayasya vRkodaram 06073061c abhyadhAvat susaMkruddho droNam iSvastrapAragam 06073062a tasyAbhipatatas tUrNaM bhAradvAjaH pratApavAn 06073062c kruddhaz ciccheda bhallena dhanuH zatruniSUdanaH 06073063a anyAMz ca zatazo bANAn preSayAm Asa pArSate 06073063c duryodhanahitArthAya bhartRpiNDam anusmaran 06073064a athAnyad dhanur AdAya pArSataH paravIrahA 06073064c droNaM vivyAdha saptatyA rukmapuGkhaiH zilAzitaiH 06073065a tasya droNaH punaz cApaM cicchedAmitrakarzanaH 06073065c hayAMz ca caturas tUrNaM caturbhiH sAyakottamaiH 06073066a vaivasvatakSayaM ghoraM preSayAm Asa vIryavAn 06073066c sArathiM cAsya bhallena preSayAm Asa mRtyave 06073067a hatAzvAt sa rathAt tUrNam avaplutya mahArathaH 06073067c Aruroha mahAbAhur abhimanyor mahAratham 06073068a tataH sarathanAgAzvA samakampata vAhinI 06073068c pazyato bhImasenasya pArSatasya ca pazyataH 06073069a tat prabhagnaM balaM dRSTvA droNenAmitatejasA 06073069c nAzaknuvan vArayituM samastAs te mahArathAH 06073070a vadhyamAnaM tu tat sainyaM droNena nizitaiH zaraiH 06073070c vyabhramat tatra tatraiva kSobhyamANa ivArNavaH 06073071a tathA dRSTvA ca tat sainyaM jahRSe ca balaM tava 06073071c dRSTvAcAryaM ca saMkruddhaM dahantaM ripuvAhinIm 06073071e cukruzuH sarvato yodhAH sAdhu sAdhv iti bhArata 06074001 saMjaya uvAca 06074001a tato duryodhano rAjA mohAt pratyAgatas tadA 06074001c zaravarSaiH punar bhImaM pratyavArayad acyutam 06074002a ekIbhUtAH punaz caiva tava putrA mahArathAH 06074002c sametya samare bhImaM yodhayAm Asur udyatAH 06074003a bhImaseno 'pi samare saMprApya svarathaM punaH 06074003c samAruhya mahAbAhur yayau yena tavAtmajaH 06074004a pragRhya ca mahAvegaM parAsukaraNaM dRDham 06074004c citraM zarAsanaM saMkhye zarair vivyAdha te sutAn 06074005a tato duryodhano rAjA bhImasenaM mahAbalam 06074005c nArAcena sutIkSNena bhRzaM marmaNy atADayat 06074006a so 'tividdho maheSvAsas tava putreNa dhanvinA 06074006c krodhasaMraktanayano vegenotkSipya kArmukam 06074007a duryodhanaM tribhir bANair bAhvor urasi cArpayat 06074007c sa tathAbhihato rAjA nAcalad girirAD iva 06074008a tau dRSTvA samare kruddhau vinighnantau parasparam 06074008c duryodhanAnujAH sarve zUrAH saMtyaktajIvitAH 06074009a saMsmRtya mantritaM pUrvaM nigrahe bhImakarmaNaH 06074009c nizcayaM manasA kRtvA nigrahItuM pracakramuH 06074010a tAn Apatata evAjau bhImaseno mahAbalaH 06074010c pratyudyayau mahArAja gajaH pratigajAn iva 06074011a bhRzaM kruddhaz ca tejasvI nArAcena samarpayat 06074011c citrasenaM mahArAja tava putraM mahAyazAH 06074012a tathetarAMs tava sutAMs tADayAm Asa bhArata 06074012c zarair bahuvidhaiH saMkhye rukmapuGkhaiH suvegitaiH 06074013a tataH saMsthApya samare svAny anIkAni sarvazaH 06074013c abhimanyuprabhRtayas te dvAdaza mahArathAH 06074014a preSitA dharmarAjena bhImasenapadAnugAH 06074014c pratyudyayur mahArAja tava putrAn mahAbalAn 06074015a dRSTvA rathasthAMs tAJ zUrAn sUryAgnisamatejasaH 06074015c sarvAn eva maheSvAsAn bhrAjamAnAJ zriyA vRtAn 06074016a mahAhave dIpyamAnAn suvarNakavacojjvalAn 06074016c tatyajuH samare bhImaM tava putrA mahAbalAH 06074017a tAn nAmRSyata kaunteyo jIvamAnA gatA iti 06074017c anvIya ca punaH sarvAMs tava putrAn apIDayat 06074018a athAbhimanyuM samare bhImasenena saMgatam 06074018c pArSatena ca saMprekSya tava sainye mahArathAH 06074019a duryodhanaprabhRtayaH pragRhItazarAsanAH 06074019c bhRzam azvaiH prajavitaiH prayayur yatra te rathAH 06074020a aparAhNe tato rAjan prAvartata mahAn raNaH 06074020c tAvakAnAM ca balinAM pareSAM caiva bhArata 06074021a abhimanyur vikarNasya hayAn hatvA mahAjavAn 06074021c athainaM paJcaviMzatyA kSudrakANAM samAcinot 06074022a hatAzvaM ratham utsRjya vikarNas tu mahArathaH 06074022c Aruroha rathaM rAjaMz citrasenasya bhAsvaram 06074023a sthitAv ekarathe tau tu bhrAtarau kuruvardhanau 06074023c ArjuniH zarajAlena chAdayAm Asa bhArata 06074024a durjayo 'tha vikarNaz ca kArSNiM paJcabhir AyasaiH 06074024c vivyadhAte na cAkampat kArSNir merur ivAcalaH 06074025a duHzAsanas tu samare kekayAn paJca mAriSa 06074025c yodhayAm Asa rAjendra tad adbhutam ivAbhavat 06074026a draupadeyA raNe kruddhA duryodhanam avArayan 06074026c ekaikas tribhir Anarchat putraM tava vizAM pate 06074027a putro 'pi tava durdharSo draupadyAs tanayAn raNe 06074027c sAyakair nizitai rAjann AjaghAna pRthak pRthak 06074028a taiz cApi viddhaH zuzubhe rudhireNa samukSitaH 06074028c giriprasravaNair yadvad girir dhAtuvimizritaiH 06074029a bhISmo 'pi samare rAjan pANDavAnAm anIkinIm 06074029c kAlayAm Asa balavAn pAlaH pazugaNAn iva 06074030a tato gANDIvanirghoSaH prAdurAsId vizAM pate 06074030c dakSiNena varUthinyAH pArthasyArIn vinighnataH 06074031a uttasthuH samare tatra kabandhAni samantataH 06074031c kurUNAM cApi sainyeSu pANDavAnAM ca bhArata 06074032a zoNitodaM rathAvartaM gajadvIpaM hayormiNam 06074032c rathanaubhir naravyAghrAH prateruH sainyasAgaram 06074033a chinnahastA vikavacA videhAz ca narottamAH 06074033c patitAs tatra dRzyante zatazo 'tha sahasrazaH 06074034a nihatair mattamAtaGgaiH zoNitaughapariplutaiH 06074034c bhUr bhAti bharatazreSTha parvatair AcitA yathA 06074035a tatrAdbhutam apazyAma tava teSAM ca bhArata 06074035c na tatrAsIt pumAn kaz cid yo yoddhuM nAbhikAGkSati 06074036a evaM yuyudhire vIrAH prArthayAnA mahad yazaH 06074036c tAvakAH pANDavaiH sArdhaM kAGkSamANA jayaM yudhi 06075001 saMjaya uvAca 06075001a tato duryodhano rAjA lohitAyati bhAskare 06075001c saMgrAmarabhaso bhImaM hantukAmo 'bhyadhAvata 06075002a tam AyAntam abhiprekSya nRvIraM dRDhavairiNam 06075002c bhImasenaH susaMkruddha idaM vacanam abravIt 06075003a ayaM sa kAlaH saMprApto varSapUgAbhikAGkSitaH 06075003c adya tvAM nihaniSyAmi yadi notsRjase raNam 06075004a adya kuntyAH pariklezaM vanavAsaM ca kRtsnazaH 06075004c draupadyAz ca pariklezaM praNotsyAmi hate tvayi 06075005a yat tvaM durodaro bhUtvA pANDavAn avamanyase 06075005c tasya pApasya gAndhAre pazya vyasanam Agatam 06075006a karNasya matam AjJAya saubalasya ca yat purA 06075006c acintya pANDavAn kAmAd yatheSTaM kRtavAn asi 06075007a yAcamAnaM ca yan mohAd dAzArham avamanyase 06075007c ulUkasya samAdezaM yad dadAsi ca hRSTavat 06075008a adya tvA nihaniSyAmi sAnubandhaM sabAndhavam 06075008c samIkariSye tat pApaM yat purA kRtavAn asi 06075009a evam uktvA dhanur ghoraM vikRSyodbhrAmya cAsakRt 06075009c samAdAya zarAn ghorAn mahAzanisamaprabhAn 06075010a SaDviMzat tarasA kruddho mumocAzu suyodhane 06075010c jvalitAgnizikhAkArAn vajrakalpAn ajihmagAn 06075011a tato 'sya kArmukaM dvAbhyAM sUtaM dvAbhyAM ca vivyadhe 06075011c caturbhir azvAJ javanAn anayad yamasAdanam 06075012a dvAbhyAM ca suvikRSTAbhyAM zarAbhyAm arimardanaH 06075012c chatraM ciccheda samare rAjJas tasya rathottamAt 06075013a tribhiz ca tasya ciccheda jvalantaM dhvajam uttamam 06075013c chittvA taM ca nanAdoccais tava putrasya pazyataH 06075014a rathAc ca sa dhvajaH zrImAn nAnAratnavibhUSitaH 06075014c papAta sahasA bhUmiM vidyuj jaladharAd iva 06075015a jvalantaM sUryasaMkAzaM nAgaM maNimayaM zubham 06075015c dhvajaM kurupatez chinnaM dadRzuH sarvapArthivAH 06075016a athainaM dazabhir bANais tottrair iva mahAgajam 06075016c AjaghAna raNe bhImaH smayann iva mahArathaH 06075017a tatas tu rAjA sindhUnAM rathazreSTho jayadrathaH 06075017c duryodhanasya jagrAha pArSNiM satpuruSocitAm 06075018a kRpaz ca rathinAM zreSThaH kauravyam amitaujasam 06075018c Aropayad rathaM rAjan duryodhanam amarSaNam 06075019a sa gADhaviddho vyathito bhImasenena saMyuge 06075019c niSasAda rathopasthe rAjA duryodhanas tadA 06075020a parivArya tato bhImaM hantukAmo jayadrathaH 06075020c rathair anekasAhasrair bhImasyAvArayad dizaH 06075021a dhRSTaketus tato rAjann abhimanyuz ca vIryavAn 06075021c kekayA draupadeyAz ca tava putrAn ayodhayan 06075022a citrasenaH sucitraz ca citrAzvaz citradarzanaH 06075022c cArucitraH sucAruz ca tathA nandopanandakau 06075023a aSTAv ete maheSvAsAH sukumArA yazasvinaH 06075023c abhimanyurathaM rAjan samantAt paryavArayan 06075024a AjaghAna tatas tUrNam abhimanyur mahAmanAH 06075024c ekaikaM paJcabhir viddhvA zaraiH saMnataparvabhiH 06075024e vajramRtyupratIkAzair vicitrAyudhaniHsRtaiH 06075025a amRSyamANAs te sarve saubhadraM rathasattamam 06075025c vavarSur mArgaNais tIkSNair giriM merum ivAmbudAH 06075026a sa pIDyamAnaH samare kRtAstro yuddhadurmadaH 06075026c abhimanyur mahArAja tAvakAn samakampayat 06075026e yathA devAsure yuddhe vajrapANir mahAsurAn 06075027a vikarNasya tato bhallAn preSayAm Asa bhArata 06075027c caturdaza rathazreSTho ghorAn AzIviSopamAn 06075027e dhvajaM sUtaM hayAMz cAsya chittvA nRtyann ivAhave 06075028a punaz cAnyAJ zarAn pItAn akuNThAgrAJ zilAzitAn 06075028c preSayAm Asa saubhadro vikarNAya mahAbalaH 06075029a te vikarNaM samAsAdya kaGkabarhiNavAsasaH 06075029c bhittvA dehaM gatA bhUmiM jvalanta iva pannagAH 06075030a te zarA hemapuGkhAgrA vyadRzyanta mahItale 06075030c vikarNarudhiraklinnA vamanta iva zoNitam 06075031a vikarNaM vIkSya nirbhinnaM tasyaivAnye sahodarAH 06075031c abhyadravanta samare saubhadrapramukhAn rathAn 06075032a abhiyAtvA tathaivAzu rathasthAn sUryavarcasaH 06075032c avidhyan samare 'nyonyaM saMrabdhA yuddhadurmadAH 06075033a durmukhaH zrutakarmANaM viddhvA saptabhir AzugaiH 06075033c dhvajam ekena ciccheda sArathiM cAsya saptabhiH 06075034a azvAJ jAmbUnadair jAlaiH pracchannAn vAtaraMhasaH 06075034c jaghAna SaDbhir AsAdya sArathiM cAbhyapAtayat 06075035a sa hatAzve rathe tiSThaJ zrutakarmA mahArathaH 06075035c zaktiM cikSepa saMkruddho maholkAM jvalitAm iva 06075036a sA durmukhasya vipulaM varma bhittvA yazasvinaH 06075036c vidArya prAvizad bhUmiM dIpyamAnA sutejanA 06075037a taM dRSTvA virathaM tatra sutasomo mahAbalaH 06075037c pazyatAM sarvasainyAnAM ratham Aropayat svakam 06075038a zrutakIrtis tathA vIro jayatsenaM sutaM tava 06075038c abhyayAt samare rAjan hantukAmo yazasvinam 06075039a tasya vikSipataz cApaM zrutakIrter mahAtmanaH 06075039c ciccheda samare rAjaJ jayatsenaH sutas tava 06075039e kSurapreNa sutIkSNena prahasann iva bhArata 06075040a taM dRSTvA chinnadhanvAnaM zatAnIkaH sahodaram 06075040c abhyapadyata tejasvI siMhavad vinadan muhuH 06075041a zatAnIkas tu samare dRDhaM visphArya kArmukam 06075041c vivyAdha dazabhis tUrNaM jayatsenaM zilImukhaiH 06075042a athAnyena sutIkSNena sarvAvaraNabhedinA 06075042c zatAnIko jayatsenaM vivyAdha hRdaye bhRzam 06075043a tathA tasmin vartamAne duSkarNo bhrAtur antike 06075043c ciccheda samare cApaM nAkuleH krodhamUrchitaH 06075044a athAnyad dhanur AdAya bhArasAdhanam uttamam 06075044c samAdatta zitAn bANAJ zatAnIko mahAbalaH 06075045a tiSTha tiSTheti cAmantrya duSkarNaM bhrAtur agrataH 06075045c mumoca nizitAn bANAJ jvalitAn pannagAn iva 06075046a tato 'sya dhanur ekena dvAbhyAM sUtaM ca mAriSa 06075046c ciccheda samare tUrNaM taM ca vivyAdha saptabhiH 06075047a azvAn manojavAMz cAsya kalmASAn vItakalmaSaH 06075047c jaghAna nizitais tUrNaM sarvAn dvAdazabhiH zaraiH 06075048a athApareNa bhallena sumuktena nipAtinA 06075048c duSkarNaM samare kruddho vivyAdha hRdaye bhRzam 06075049a duSkarNaM nihataM dRSTvA paJca rAjan mahArathAH 06075049c jighAMsantaH zatAnIkaM sarvataH paryavArayan 06075050a chAdyamAnaM zaravrAtaiH zatAnIkaM yazasvinam 06075050c abhyadhAvanta saMrabdhAH kekayAH paJca sodarAH 06075051a tAn abhyApatataH prekSya tava putrA mahArathAH 06075051c pratyudyayur mahArAja gajA iva mahAgajAn 06075052a durmukho durjayaz caiva tathA durmarSaNo yuvA 06075052c zatruMjayaH zatrusahaH sarve kruddhA yazasvinaH 06075052e pratyudyAtA mahArAja kekayAn bhrAtaraH samam 06075053a rathair nagarasaMkAzair hayair yuktair manojavaiH 06075053c nAnAvarNavicitrAbhiH patAkAbhir alaMkRtaiH 06075054a varacApadharA vIrA vicitrakavacadhvajAH 06075054c vivizus te paraM sainyaM siMhA iva vanAd vanam 06075055a teSAM sutumulaM yuddhaM vyatiSaktarathadvipam 06075055c avartata mahAraudraM nighnatAm itaretaram 06075055e anyonyAgaskRtAM rAjan yamarASTravivardhanam 06075056a muhUrtAstamite sUrye cakrur yuddhaM sudAruNam 06075056c rathinaH sAdinaz caiva vyakIryanta sahasrazaH 06075057a tataH zAMtanavaH kruddhaH zaraiH saMnataparvabhiH 06075057c nAzayAm Asa senAM vai bhISmas teSAM mahAtmanAm 06075057e pAJcAlAnAM ca sainyAni zarair ninye yamakSayam 06075058a evaM bhittvA maheSvAsaH pANDavAnAm anIkinIm 06075058c kRtvAvahAraM sainyAnAM yayau svazibiraM nRpa 06075059a dharmarAjo 'pi saMprekSya dhRSTadyumnavRkodarau 06075059c mUrdhni caitAv upAghrAya saMhRSTaH zibiraM yayau 06076001 saMjaya uvAca 06076001a atha zUrA mahArAja parasparakRtAgasaH 06076001c jagmuH svazibirANy eva rudhireNa samukSitAH 06076002a vizramya ca yathAnyAyaM pUjayitvA parasparam 06076002c saMnaddhAH samadRzyanta bhUyo yuddhacikIrSayA 06076003a tatas tava suto rAjaMz cintayAbhipariplutaH 06076003c visravacchoNitAktAGgaH papracchedaM pitAmaham 06076004a sainyAni raudrANi bhayAnakAni; vyUDhAni samyag bahuladhvajAni 06076004c vidArya hatvA ca nipIDya zUrAs; te pANDavAnAM tvaritA rathaughAH 06076005a saMmohya sarvAn yudhi kIrtimanto; vyUhaM ca taM makaraM vajrakalpam 06076005c pravizya bhImena nibarhito 'smi; ghoraiH zarair mRtyudaNDaprakAzaiH 06076006a kruddhaM tam udvIkSya bhayena rAjan; saMmUrchito nAlabhaM zAntim adya 06076006c icche prasAdAt tava satyasaMdha; prAptuM jayaM pANDaveyAMz ca hantum 06076007a tenaivam uktaH prahasan mahAtmA; duryodhanaM jAtamanyuM viditvA 06076007c taM pratyuvAcAvimanA manasvI; gaGgAsutaH zastrabhRtAM variSThaH 06076008a pareNa yatnena vigAhya senAM; sarvAtmanAhaM tava rAjaputra 06076008c icchAmi dAtuM vijayaM sukhaM ca; na cAtmAnaM chAdaye 'haM tvadarthe 06076009a ete tu raudrA bahavo mahArathA; yazasvinaH zUratamAH kRtAstrAH 06076009c ye pANDavAnAM samare sahAyA; jitaklamAH krodhaviSaM vamanti 06076010a te neha zakyAH sahasA vijetuM; vIryonnaddhAH kRtavairAs tvayA ca 06076010c ahaM hy etAn pratiyotsyAmi rAjan; sarvAtmanA jIvitaM tyajya vIra 06076011a raNe tavArthAya mahAnubhAva; na jIvitaM rakSyatamaM mamAdya 06076011c sarvAMs tavArthAya sadevadaityA&l; lokAn daheyaM kim u zatrUMs taveha 06076012a tat pANDavAn yodhayiSyAmi rAjan; priyaM ca te sarvam ahaM kariSye 06076012c zrutvaiva caitat paramapratIto; duryodhanaH prItamanA babhUva 06076013a sarvANi sainyAni tataH prahRSTo; nirgacchatety Aha nRpAMz ca sarvAn 06076013c tadAjJayA tAni viniryayur drutaM; rathAzvapAdAtagajAyutAni 06076014a praharSayuktAni tu tAni rAjan; mahAnti nAnAvidhazastravanti 06076014c sthitAni nAgAzvapadAtimanti; virejur Ajau tava rAjan balAni 06076015a vRndaiH sthitAz cApi susaMprayuktAz; cakAzire dantigaNAH samantAt 06076015c zastrAstravidbhir naradeva yodhair; adhiSThitAH sainyagaNAs tvadIyAH 06076016a rathaiz ca pAdAtagajAzvasaMghaiH; prayAdbhir Ajau vidhivat praNunnaiH 06076016c samuddhataM vai taruNArkavarNaM; rajo babhau chAdayat sUryarazmIn 06076017a rejuH patAkA rathadantisaMsthA; vAteritA bhrAmyamANAH samantAt 06076017c nAnAraGgAH samare tatra rAjan; meghair yuktA vidyutaH khe yathaiva 06076018a dhanUMSi visphArayatAM nRpANAM; babhUva zabdas tumulo 'tighoraH 06076018c vimathyato devamahAsuraughair; yathArNavasyAdiyuge tadAnIm 06076019a tad ugranAdaM bahurUpavarNaM; tavAtmajAnAM samudIrNam evam 06076019c babhUva sainyaM ripusainyahantR; yugAntameghaughanibhaM tadAnIm 06077001 saMjaya uvAca 06077001a athAtmajaM tava punar gAGgeyo dhyAnam Asthitam 06077001c abravId bharatazreSThaH saMpraharSakaraM vacaH 06077002a ahaM droNaz ca zalyaz ca kRtavarmA ca sAtvataH 06077002c azvatthAmA vikarNaz ca somadatto 'tha saindhavaH 06077003a vindAnuvindAv Avantyau bAhlikaH saha bAhlikaiH 06077003c trigartarAjaz ca balI mAgadhaz ca sudurjayaH 06077004a bRhadbalaz ca kausalyaz citraseno viviMzatiH 06077004c rathAz ca bahusAhasrAH zobhamAnA mahAdhvajAH 06077005a dezajAz ca hayA rAjan svArUDhA hayasAdibhiH 06077005c gajendrAz ca madodvRttAH prabhinnakaraTAmukhAH 06077006a padAtAz ca tathA zUrA nAnApraharaNAyudhAH 06077006c nAnAdezasamutpannAs tvadarthe yoddhum udyatAH 06077007a ete cAnye ca bahavas tvadarthe tyaktajIvitAH 06077007c devAn api raNe jetuM samarthA iti me matiH 06077008a avazyaM tu mayA rAjaMs tava vAcyaM hitaM sadA 06077008c azakyAH pANDavA jetuM devair api savAsavaiH 06077008e vAsudevasahAyAz ca mahendrasamavikramAH 06077009a sarvathAhaM tu rAjendra kariSye vacanaM tava 06077009c pANDavAn vA raNe jeSye mAM vA jeSyanti pANDavAH 06077010a evam uktvA dadau cAsmai vizalyakaraNIM zubhAm 06077010c oSadhIM vIryasaMpannAM vizalyaz cAbhavat tadA 06077011a tataH prabhAte vimale svenAnIkena vIryavAn 06077011c avyUhata svayaM vyUhaM bhISmo vyUhavizAradaH 06077012a maNDalaM manujazreSTha nAnAzastrasamAkulam 06077012c saMpUrNaM yodhamukhyaiz ca tathA dantipadAtibhiH 06077013a rathair anekasAhasraiH samantAt parivAritam 06077013c azvavRndair mahadbhiz ca RSTitomaradhAribhiH 06077014a nAge nAge rathAH sapta sapta cAzvA rathe rathe 06077014c anv azvaM daza dhAnuSkA dhAnuSke sapta carmiNaH 06077015a evaMvyUhaM mahArAja tava sainyaM mahArathaiH 06077015c sthitaM raNAya mahate bhISmeNa yudhi pAlitam 06077016a dazAzvAnAM sahasrANi dantinAM ca tathaiva ca 06077016c rathAnAm ayutaM cApi putrAz ca tava daMzitAH 06077016e citrasenAdayaH zUrA abhyarakSan pitAmaham 06077017a rakSyamANaz ca taiH zUrair gopyamAnAz ca tena te 06077017c saMnaddhAH samadRzyanta rAjAnaz ca mahAbalAH 06077018a duryodhanas tu samare daMzito ratham AsthitaH 06077018c vyabhrAjata zriyA juSTo yathA zakras triviSTape 06077019a tataH zabdo mahAn AsIt putrANAM tava bhArata 06077019c rathaghoSaz ca tumulo vAditrANAM ca nisvanaH 06077020a bhISmeNa dhArtarASTrANAM vyUDhaH pratyaGmukho yudhi 06077020c maNDalaH sumahAvyUho durbhedyo 'mitraghAtinAm 06077020e sarvataH zuzubhe rAjan raNe 'rINAM durAsadaH 06077021a maNDalaM tu samAlokya vyUhaM paramadAruNam 06077021c svayaM yudhiSThiro rAjA vyUhaM vajram athAkarot 06077022a tathA vyUDheSv anIkeSu yathAsthAnam avasthitAH 06077022c rathinaH sAdinaz caiva siMhanAdam athAnadan 06077023a bibhitsavas tato vyUhaM niryayur yuddhakAGkSiNaH 06077023c itaretarataH zUrAH sahasainyAH prahAriNaH 06077024a bhAradvAjo yayau matsyaM drauNiz cApi zikhaNDinam 06077024c svayaM duryodhano rAjA pArSataM samupAdravat 06077025a nakulaH sahadevaz ca rAjan madrezam IyatuH 06077025c vindAnuvindAv AvantyAv irAvantam abhidrutau 06077026a sarve nRpAs tu samare dhanaMjayam ayodhayan 06077026c bhImaseno raNe yatto hArdikyaM samavArayat 06077027a citrasenaM vikarNaM ca tathA durmarSaNaM vibho 06077027c ArjuniH samare rAjaMs tava putrAn ayodhayat 06077028a prAgjyotiSaM maheSvAsaM haiDimbo rAkSasottamaH 06077028c abhidudrAva vegena matto mattam iva dvipam 06077029a alambusas tato rAjan sAtyakiM yuddhadurmadam 06077029c sasainyaM samare kruddho rAkSasaH samabhidravat 06077030a bhUrizravA raNe yatto dhRSTaketum ayodhayat 06077030c zrutAyuSaM tu rAjAnaM dharmaputro yudhiSThiraH 06077031a cekitAnas tu samare kRpam evAnvayodhayat 06077031c zeSAH pratiyayur yattA bhImam eva mahAratham 06077032a tato rAjasahasrANi parivavrur dhanaMjayam 06077032c zaktitomaranArAcagadAparighapANayaH 06077033a arjuno 'tha bhRzaM kruddho vArSNeyam idam abravIt 06077033c pazya mAdhava sainyAni dhArtarASTrasya saMyuge 06077033e vyUDhAni vyUhaviduSA gAGgeyena mahAtmanA 06077034a yuddhAbhikAmAJ zUrAMz ca pazya mAdhava daMzitAn 06077034c trigartarAjaM sahitaM bhrAtRbhiH pazya kezava 06077035a adyaitAn pAtayiSyAmi pazyatas te janArdana 06077035c ya ime mAM yaduzreSTha yoddhukAmA raNAjire 06077036a evam uktvA tu kaunteyo dhanurjyAm avamRjya ca 06077036c vavarSa zaravarSANi narAdhipagaNAn prati 06077037a te 'pi taM parameSvAsAH zaravarSair apUrayan 06077037c taDAgam iva dhArAbhir yathA prAvRSi toyadAH 06077038a hAhAkAro mahAn AsIt tava sainye vizAM pate 06077038c chAdyamAnau bhRzaM kRSNau zarair dRSTvA mahAraNe 06077039a devA devarSayaz caiva gandharvAz ca mahoragAH 06077039c vismayaM paramaM jagmur dRSTvA kRSNau tathAgatau 06077040a tataH kruddho 'rjuno rAjann aindram astram udIrayat 06077040c tatrAdbhutam apazyAma vijayasya parAkramam 06077041a zastravRSTiM parair muktAM zaraughair yad avArayat 06077041c na ca tatrApy anirbhinnaH kaz cid AsId vizAM pate 06077042a teSAM rAjasahasrANAM hayAnAM dantinAM tathA 06077042c dvAbhyAM tribhiH zaraiz cAnyAn pArtho vivyAdha mAriSa 06077043a te hanyamAnAH pArthena bhISmaM zAMtanavaM yayuH 06077043c agAdhe majjamAnAnAM bhISmas trAtAbhavat tadA 06077044a Apatadbhis tu tais tatra prabhagnaM tAvakaM balam 06077044c saMcukSubhe mahArAja vAtair iva mahArNavaH 06078001 saMjaya uvAca 06078001a tathA pravRtte saMgrAme nivRtte ca suzarmaNi 06078001c prabhagneSu ca vIreSu pANDavena mahAtmanA 06078002a kSubhyamANe bale tUrNaM sAgarapratime tava 06078002c pratyudyAte ca gAGgeye tvaritaM vijayaM prati 06078003a dRSTvA duryodhano rAjan raNe pArthasya vikramam 06078003c tvaramANaH samabhyetya sarvAMs tAn abravIn nRpAn 06078004a teSAM ca pramukhe zUraM suzarmANaM mahAbalam 06078004c madhye sarvasya sainyasya bhRzaM saMharSayan vacaH 06078005a eSa bhISmaH zAMtanavo yoddhukAmo dhanaMjayam 06078005c sarvAtmanA kuruzreSThas tyaktvA jIvitam AtmanaH 06078006a taM prayAntaM parAnIkaM sarvasainyena bhAratam 06078006c saMyattAH samare sarve pAlayadhvaM pitAmaham 06078007a bADham ity evam uktvA tu tAny anIkAni sarvazaH 06078007c narendrANAM mahArAja samAjagmuH pitAmaham 06078008a tataH prayAtaH sahasA bhISmaH zAMtanavo 'rjunam 06078008c raNe bhAratam AyAntam AsasAda mahAbalam 06078009a mahAzvetAzvayuktena bhImavAnaraketunA 06078009c mahatA meghanAdena rathenAti virAjata 06078010a samare sarvasainyAnAm upayAtaM dhanaMjayam 06078010c abhavat tumulo nAdo bhayAd dRSTvA kirITinam 06078011a abhIzuhastaM kRSNaM ca dRSTvAdityam ivAparam 06078011c madhyaMdinagataM saMkhye na zekuH prativIkSitum 06078012a tathA zAMtanavaM bhISmaM zvetAzvaM zvetakArmukam 06078012c na zekuH pANDavA draSTuM zvetagraham ivoditam 06078013a sa sarvataH parivRtas trigartaiH sumahAtmabhiH 06078013c bhrAtRbhis tava putraiz ca tathAnyaiz ca mahArathaiH 06078014a bhAradvAjas tu samare matsyaM vivyAdha patriNA 06078014c dhvajaM cAsya zareNAjau dhanuz caikena cicchide 06078015a tad apAsya dhanuz chinnaM virATo vAhinIpatiH 06078015c anyad Adatta vegena dhanur bhArasahaM dRDham 06078015e zarAMz cAzIviSAkArAJ jvalitAn pannagAn iva 06078016a droNaM tribhiH pravivyAdha caturbhiz cAsya vAjinaH 06078016c dhvajam ekena vivyAdha sArathiM cAsya paJcabhiH 06078016e dhanur ekeSuNAvidhyat tatrAkrudhyad dvijarSabhaH 06078017a tasya droNo 'vadhId azvAJ zaraiH saMnataparvabhiH 06078017c aSTAbhir bharatazreSTha sUtam ekena patriNA 06078018a sa hatAzvAd avaplutya syandanAd dhatasArathiH 06078018c Aruroha rathaM tUrNaM zaGkhasya rathinAM varaH 06078019a tatas tu tau pitAputrau bhAradvAjaM rathe sthitau 06078019c mahatA zaravarSeNa vArayAm Asatur balAt 06078020a bhAradvAjas tataH kruddhaH zaram AzIviSopamam 06078020c cikSepa samare tUrNaM zaGkhaM prati janezvara 06078021a sa tasya hRdayaM bhittvA pItvA zoNitam Ahave 06078021c jagAma dharaNiM bANo lohitArdrIkRtacchaviH 06078022a sa papAta rathAt tUrNaM bhAradvAjazarAhataH 06078022c dhanus tyaktvA zarAMz caiva pitur eva samIpataH 06078023a hataM svam AtmajaM dRSTvA virATaH prAdravad bhayAt 06078023c utsRjya samare droNaM vyAttAnanam ivAntakam 06078024a bhAradvAjas tatas tUrNaM pANDavAnAM mahAcamUm 06078024c dArayAm Asa samare zatazo 'tha sahasrazaH 06078025a zikhaNDy api mahArAja drauNim AsAdya saMyuge 06078025c AjaghAna bhruvor madhye nArAcais tribhir AzugaiH 06078026a sa babhau narazArdUlo lalATe saMsthitais tribhiH 06078026c zikharaiH kAJcanamayair merus tribhir ivocchritaiH 06078027a azvatthAmA tataH kruddho nimeSArdhAc chikhaNDinaH 06078027c sUtaM dhvajam atho rAjaMs turagAn AyudhaM tathA 06078027e zarair bahubhir uddizya pAtayAm Asa saMyuge 06078028a sa hatAzvAd avaplutya rathAd vai rathinAM varaH 06078028c khaDgam AdAya nizitaM vimalaM ca zarAvaram 06078028e zyenavad vyacarat kruddhaH zikhaNDI zatrutApanaH 06078029a sakhaDgasya mahArAja caratas tasya saMyuge 06078029c nAntaraM dadRze drauNis tad adbhutam ivAbhavat 06078030a tataH zarasahasrANi bahUni bharatarSabha 06078030c preSayAm Asa samare drauNiH paramakopanaH 06078031a tAm ApatantIM samare zaravRSTiM sudAruNAm 06078031c asinA tIkSNadhAreNa ciccheda balinAM varaH 06078032a tato 'sya vimalaM drauNiH zatacandraM manoramam 06078032c carmAcchinad asiM cAsya khaNDayAm Asa saMyuge 06078032e zitaiH subahuzo rAjaMs taM ca vivyAdha patribhiH 06078033a zikhaNDI tu tataH khaDgaM khaNDitaM tena sAyakaiH 06078033c Avidhya vyasRjat tUrNaM jvalantam iva pannagam 06078034a tam ApatantaM sahasA kAlAnalasamaprabham 06078034c ciccheda samare drauNir darzayan pANilAghavam 06078034e zikhaNDinaM ca vivyAdha zarair bahubhir AyasaiH 06078035a zikhaNDI tu bhRzaM rAjaMs tADyamAnaH zitaiH zaraiH 06078035c Aruroha rathaM tUrNaM mAdhavasya mahAtmanaH 06078036a sAtyakis tu tataH kruddho rAkSasaM krUram Ahave 06078036c alambusaM zarair ghorair vivyAdha balinaM balI 06078037a rAkSasendras tatas tasya dhanuz ciccheda bhArata 06078037c ardhacandreNa samare taM ca vivyAdha sAyakaiH 06078037e mAyAM ca rAkSasIM kRtvA zaravarSair avAkirat 06078038a tatrAdbhutam apazyAma zaineyasya parAkramam 06078038c nAsaMbhramad yat samare vadhyamAnaH zitaiH zaraiH 06078039a aindram astraM ca vArSNeyo yojayAm Asa bhArata 06078039c vijayAd yad anuprAptaM mAdhavena yazasvinA 06078040a tad astraM bhasmasAt kRtvA mAyAM tAM rAkSasIM tadA 06078040c alambusaM zarair ghorair abhyAkirata sarvazaH 06078040e parvataM vAridhArAbhiH prAvRSIva balAhakaH 06078041a tat tathA pIDitaM tena mAdhavena mahAtmanA 06078041c pradudrAva bhayAd rakSo hitvA sAtyakim Ahave 06078042a tam ajeyaM rAkSasendraM saMkhye maghavatA api 06078042c zaineyaH prANadaj jitvA yodhAnAM tava pazyatAm 06078043a nyahanat tAvakAMz cApi sAtyakiH satyavikramaH 06078043c nizitair bahubhir bANais te 'dravanta bhayArditAH 06078044a etasminn eva kAle tu drupadasyAtmajo balI 06078044c dhRSTadyumno mahArAja tava putraM janezvaram 06078044e chAdayAm Asa samare zaraiH saMnataparvabhiH 06078045a saMchAdyamAno vizikhair dhRSTadyumnena bhArata 06078045c vivyathe na ca rAjendra tava putro janezvaraH 06078046a dhRSTadyumnaM ca samare tUrNaM vivyAdha sAyakaiH 06078046c SaSTyA ca triMzatA caiva tad adbhutam ivAbhavat 06078047a tasya senApatiH kruddho dhanuz ciccheda mAriSa 06078047c hayAMz ca caturaH zIghraM nijaghAna mahArathaH 06078047e zaraiz cainaM sunizitaiH kSipraM vivyAdha saptabhiH 06078048a sa hatAzvAn mahAbAhur avaplutya rathAd balI 06078048c padAtir asim udyamya prAdravat pArSataM prati 06078049a zakunis taM samabhyetya rAjagRddhI mahAbalaH 06078049c rAjAnaM sarvalokasya ratham Aropayat svakam 06078050a tato nRpaM parAjitya pArSataH paravIrahA 06078050c nyahanat tAvakaM sainyaM vajrapANir ivAsuram 06078051a kRtavarmA raNe bhImaM zarair Archan mahAratham 06078051c pracchAdayAm Asa ca taM mahAmegho raviM yathA 06078052a tataH prahasya samare bhImasenaH paraMtapaH 06078052c preSayAm Asa saMkruddhaH sAyakAn kRtavarmaNe 06078053a tair ardyamAno 'tirathaH sAtvataH zastrakovidaH 06078053c nAkampata mahArAja bhImaM cArchac chitaiH zaraiH 06078054a tasyAzvAMz caturo hatvA bhImaseno mahAbalaH 06078054c sArathiM pAtayAm Asa dhvajaM ca supariSkRtam 06078055a zarair bahuvidhaiz cainam Acinot paravIrahA 06078055c zakalIkRtasarvAGgaH zvAvidvat samadRzyata 06078056a hatAzvAt tu rathAt tUrNaM vRSakasya rathaM yayau 06078056c syAlasya te mahArAja tava putrasya pazyataH 06078057a bhImaseno 'pi saMkruddhas tava sainyam upAdravat 06078057c nijaghAna ca saMkruddho daNDapANir ivAntakaH 06079001 dhRtarASTra uvAca 06079001a bahUnIha vicitrANi dvairathAni sma saMjaya 06079001c pANDUnAM mAmakaiH sArdham azrauSaM tava jalpataH 06079002a na caiva mAmakaM kaM cid dhRSTaM zaMsasi saMjaya 06079002c nityaM pANDusutAn hRSTAn abhagnAMz caiva zaMsasi 06079003a jIyamAnAn vimanaso mAmakAn vigataujasaH 06079003c vadase saMyuge sUta diSTam etad asaMzayam 06079004 saMjaya uvAca 06079004a yathAzakti yathotsAhaM yuddhe ceSTanti tAvakAH 06079004c darzayAnAH paraM zaktyA pauruSaM puruSarSabha 06079005a gaGgAyAH suranadyA vai svAdubhUtaM yathodakam 06079005c mahodadhiguNAbhyAsAl lavaNatvaM nigacchati 06079006a tathA tat pauruSaM rAjaMs tAvakAnAM mahAtmanAm 06079006c prApya pANDusutAn vIrAn vyarthaM bhavati saMyuge 06079007a ghaTamAnAn yathAzakti kurvANAn karma duSkaram 06079007c na doSeNa kuruzreSTha kauravAn gantum arhasi 06079008a tavAparAdhAt sumahAn saputrasya vizAM pate 06079008c pRthivyAH prakSayo ghoro yamarASTravivardhanaH 06079009a AtmadoSAt samutpannaM zocituM nArhase nRpa 06079009c na hi rakSanti rAjAnaH sarvArthAn nApi jIvitam 06079010a yuddhe sukRtinAM lokAn icchanto vasudhAdhipAH 06079010c camUM vigAhya yudhyante nityaM svargaparAyaNAH 06079011a pUrvAhNe tu mahArAja prAvartata janakSayaH 06079011c tan mamaikamanA bhUtvA zRNu devAsuropamam 06079012a Avantyau tu maheSvAsau mahAtmAnau mahAbalau 06079012c irAvantam abhiprekSya sameyAtAM raNotkaTau 06079012e teSAM pravavRte yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06079013a irAvAMs tu susaMkruddho bhrAtarau devarUpiNau 06079013c vivyAdha nizitais tUrNaM zaraiH saMnataparvabhiH 06079013e tAv enaM pratyavidhyetAM samare citrayodhinau 06079014a yudhyatAM hi tathA rAjan vizeSo na vyadRzyata 06079014c yatatAM zatrunAzAya kRtapratikRtaiSiNAm 06079015a irAvAMs tu tato rAjann anuvindasya sAyakaiH 06079015c caturbhiz caturo vAhAn anayad yamasAdanam 06079016a bhallAbhyAM ca sutIkSNAbhyAM dhanuH ketuM ca mAriSa 06079016c ciccheda samare rAjaMs tad adbhutam ivAbhavat 06079017a tyaktvAnuvindo 'tha rathaM vindasya ratham AsthitaH 06079017c dhanur gRhItvA navamaM bhArasAdhanam uttamam 06079018a tAv ekasthau raNe vIrAv Avantyau rathinAM varau 06079018c zarAn mumucatus tUrNam irAvati mahAtmani 06079019a tAbhyAM muktA mahAvegAH zarAH kAJcanabhUSaNAH 06079019c divAkarapathaM prApya chAdayAm Asur ambaram 06079020a irAvAMs tu tataH kruddho bhrAtarau tau mahArathau 06079020c vavarSa zaravarSeNa sArathiM cApy apAtayat 06079021a tasmin nipatite bhUmau gatasattve 'tha sArathau 06079021c rathaH pradudrAva dizaH samudbhrAntahayas tataH 06079022a tau sa jitvA mahArAja nAgarAjasutAsutaH 06079022c pauruSaM khyApayaMs tUrNaM vyadhamat tava vAhinIm 06079023a sA vadhyamAnA samare dhArtarASTrI mahAcamUH 06079023c vegAn bahuvidhAMz cakre viSaM pItveva mAnavaH 06079024a haiDimbo rAkSasendras tu bhagadattaM samAdravat 06079024c rathenAdityavarNena sadhvajena mahAbalaH 06079025a tataH prAgjyotiSo rAjA nAgarAjaM samAsthitaH 06079025c yathA vajradharaH pUrvaM saMgrAme tArakAmaye 06079026a tatra devAH sagandharvA RSayaz ca samAgatAH 06079026c vizeSaM na sma vividur haiDimbabhagadattayoH 06079027a yathA surapatiH zakras trAsayAm Asa dAnavAn 06079027c tathaiva samare rAjaMs trAsayAm Asa pANDavAn 06079028a tena vidrAvyamANAs te pANDavAH sarvatodizam 06079028c trAtAraM nAbhyavindanta sveSv anIkeSu bhArata 06079029a bhaimaseniM rathasthaM tu tatrApazyAma bhArata 06079029c zeSA vimanaso bhUtvA prAdravanta mahArathAH 06079030a nivRtteSu tu pANDUnAM punaH sainyeSu bhArata 06079030c AsIn niSTAnako ghoras tava sainyeSu saMyuge 06079031a ghaTotkacas tato rAjan bhagadattaM mahAraNe 06079031c zaraiH pracchAdayAm Asa meruM girim ivAmbudaH 06079032a nihatya tAJ zarAn rAjA rAkSasasya dhanuzcyutAn 06079032c bhaimaseniM raNe tUrNaM sarvamarmasv atADayat 06079033a sa tADyamAno bahubhiH zaraiH saMnataparvabhiH 06079033c na vivyathe rAkSasendro bhidyamAna ivAcalaH 06079034a tasya prAgjyotiSaH kruddhas tomarAn sa caturdaza 06079034c preSayAm Asa samare tAMz ca ciccheda rAkSasaH 06079035a sa tAMz chittvA mahAbAhus tomarAn nizitaiH zaraiH 06079035c bhagadattaM ca vivyAdha saptatyA kaGkapatribhiH 06079036a tataH prAgjyotiSo rAjan prahasann iva bhArata 06079036c tasyAzvAMz caturaH saMkhye pAtayAm Asa sAyakaiH 06079037a sa hatAzve rathe tiSThan rAkSasendraH pratApavAn 06079037c zaktiM cikSepa vegena prAgjyotiSagajaM prati 06079038a tAm ApatantIM sahasA hemadaNDAM suvegitAm 06079038c tridhA ciccheda nRpatiH sA vyakIryata medinIm 06079039a zaktiM vinihatAM dRSTvA haiDimbaH prAdravad bhayAt 06079039c yathendrasya raNAt pUrvaM namucir daityasattamaH 06079040a taM vijitya raNe zUraM vikrAntaM khyAtapauruSam 06079040c ajeyaM samare rAjan yamena varuNena ca 06079041a pANDavIM samare senAM saMmamarda sakuJjaraH 06079041c yathA vanagajo rAjan mRdnaMz carati padminIm 06079042a madrezvaras tu samare yamAbhyAM saha saMgataH 06079042c svasrIyau chAdayAM cakre zaraughaiH pANDunandanau 06079043a sahadevas tu samare mAtulaM vIkSya saMgatam 06079043c avArayac charaugheNa megho yadvad divAkaram 06079044a chAdyamAnaH zaraugheNa hRSTarUpataro 'bhavat 06079044c tayoz cApy abhavat prItir atulA mAtRkAraNAt 06079045a tataH prahasya samare nakulasya mahArathaH 06079045c azvAn vai caturo rAjaMz caturbhiH sAyakottamaiH 06079045e preSayAm Asa samare yamasya sadanaM prati 06079046a hatAzvAt tu rathAt tUrNam avaplutya mahArathaH 06079046c Aruroha tato yAnaM bhrAtur eva yazasvinaH 06079047a ekasthau tu raNe zUrau dRDhe vikSipya kArmuke 06079047c madrarAjarathaM kruddhau chAdayAm AsatuH kSaNAt 06079048a sa cchAdyamAno bahubhiH zaraiH saMnataparvabhiH 06079048c svasrIyAbhyAM naravyAghro nAkampata yathAcalaH 06079048e prahasann iva tAM cApi zaravRSTiM jaghAna ha 06079049a sahadevas tataH kruddhaH zaram udyamya vIryavAn 06079049c madrarAjam abhiprekSya preSayAm Asa bhArata 06079050a sa zaraH preSitas tena garutmAn iva vegavAn 06079050c madrarAjaM vinirbhidya nipapAta mahItale 06079051a sa gADhaviddho vyathito rathopasthe mahArathaH 06079051c niSasAda mahArAja kazmalaM ca jagAma ha 06079052a taM visaMjJaM nipatitaM sUtaH saMprekSya saMyuge 06079052c apovAha rathenAjau yamAbhyAm abhipIDitam 06079053a dRSTvA madrezvararathaM dhArtarASTrAH parAGmukham 06079053c sarve vimanaso bhUtvA nedam astIty acintayan 06079054a nirjitya mAtulaM saMkhye mAdrIputrau mahArathau 06079054c dadhmatur muditau zaGkhau siMhanAdaM vinedatuH 06079055a abhidudruvatur hRSTau tava sainyaM vizAM pate 06079055c yathA daityacamUM rAjann indropendrAv ivAmarau 06080001 saMjaya uvAca 06080001a tato yudhiSThiro rAjA madhyaM prApte divAkare 06080001c zrutAyuSam abhiprekSya codayAm Asa vAjinaH 06080002a abhyadhAvat tato rAjA zrutAyuSam ariMdamam 06080002c vinighnan sAyakais tIkSNair navabhir nataparvabhiH 06080003a sa saMvArya raNe rAjA preSitAn dharmasUnunA 06080003c zarAn sapta maheSvAsaH kaunteyAya samarpayat 06080004a te tasya kavacaM bhittvA papuH zoNitam Ahave 06080004c asUn iva vicinvanto dehe tasya mahAtmanaH 06080005a pANDavas tu bhRzaM viddhas tena rAjJA mahAtmanA 06080005c raNe varAhakarNena rAjAnaM hRdi vivyadhe 06080006a athApareNa bhallena ketuM tasya mahAtmanaH 06080006c rathazreSTho rathAt tUrNaM bhUmau pArtho nyapAtayat 06080007a ketuM nipatitaM dRSTvA zrutAyuH sa tu pArthivaH 06080007c pANDavaM vizikhais tIkSNai rAjan vivyAdha saptabhiH 06080008a tataH krodhAt prajajvAla dharmaputro yudhiSThiraH 06080008c yathA yugAnte bhUtAni dhakSyann iva hutAzanaH 06080009a kruddhaM tu pANDavaM dRSTvA devagandharvarAkSasAH 06080009c pravivyathur mahArAja vyAkulaM cApy abhUj jagat 06080010a sarveSAM caiva bhUtAnAm idam AsIn manogatam 06080010c trI&l lokAn adya saMkruddho nRpo 'yaM dhakSyatIti vai 06080011a RSayaz caiva devAz ca cakruH svastyayanaM mahat 06080011c lokAnAM nRpa zAntyarthaM krodhite pANDave tadA 06080012a sa ca krodhasamAviSTaH sRkkiNI parilelihan 06080012c dadhArAtmavapur ghoraM yugAntAdityasaMnibham 06080013a tataH sarvANi sainyAni tAvakAni vizAM pate 06080013c nirAzAny abhavaMs tatra jIvitaM prati bhArata 06080014a sa tu dhairyeNa taM kopaM saMnivArya mahAyazAH 06080014c zrutAyuSaH praciccheda muSTideze mahad dhanuH 06080015a athainaM chinnadhanvAnaM nArAcena stanAntare 06080015c nirbibheda raNe rAjA sarvasainyasya pazyataH 06080016a satvaraM caraNe rAjaMs tasya vAhAn mahAtmanaH 06080016c nijaghAna zaraiH kSipraM sUtaM ca sumahAbalaH 06080017a hatAzvaM tu rathaM tyaktvA dRSTvA rAjJas tu pauruSam 06080017c vipradudrAva vegena zrutAyuH samare tadA 06080018a tasmiJ jite maheSvAse dharmaputreNa saMyuge 06080018c duryodhanabalaM rAjan sarvam AsIt parAGmukham 06080019a etat kRtvA mahArAja dharmaputro yudhiSThiraH 06080019c vyAttAnano yathA kAlas tava sainyaM jaghAna ha 06080020a cekitAnas tu vArSNeyo gautamaM rathinAM varam 06080020c prekSatAM sarvasainyAnAM chAdayAm Asa sAyakaiH 06080021a saMnivArya zarAMs tAMs tu kRpaH zAradvato yudhi 06080021c cekitAnaM raNe yattaM rAjan vivyAdha patribhiH 06080022a athApareNa bhallena dhanuz ciccheda mAriSa 06080022c sArathiM cAsya samare kSiprahasto nyapAtayat 06080022e hayAMz cAsyAvadhId rAjann ubhau ca pArSNisArathI 06080023a so 'vaplutya rathAt tUrNaM gadAM jagrAha sAtvataH 06080023c sa tayA vIraghAtinyA gadayA gadinAM varaH 06080023e gautamasya hayAn hatvA sArathiM ca nyapAtayat 06080024a bhUmiSTho gautamas tasya zarAMz cikSepa SoDaza 06080024c te zarAH sAtvataM bhittvA prAvizanta dharAtalam 06080025a cekitAnas tataH kruddhaH punaz cikSepa tAM gadAm 06080025c gautamasya vadhAkAGkSI vRtrasyeva puraMdaraH 06080026a tAm ApatantIM vimalAm azmagarbhAM mahAgadAm 06080026c zarair anekasAhasrair vArayAm Asa gautamaH 06080027a cekitAnas tataH khaDgaM kozAd uddhRtya bhArata 06080027c lAghavaM param AsthAya gautamaM samupAdravat 06080028a gautamo 'pi dhanus tyaktvA pragRhyAsiM susaMzitam 06080028c vegena mahatA rAjaMz cekitAnam upAdravat 06080029a tAv ubhau balasaMpannau nistriMzavaradhAriNau 06080029c nistriMzAbhyAM sutIkSNAbhyAm anyonyaM saMtatakSatuH 06080030a nistriMzavegAbhihatau tatas tau puruSarSabhau 06080030c dharaNIM samanuprAptau sarvabhUtaniSevitAm 06080030e mUrchayAbhiparItAGgau vyAyAmena ca mohitau 06080031a tato 'bhyadhAvad vegena karakarSaH suhRttayA 06080031c cekitAnaM tathAbhUtaM dRSTvA samaradurmadam 06080031e ratham Aropayac cainaM sarvasainyasya pazyataH 06080032a tathaiva zakuniH zUraH syAlas tava vizAM pate 06080032c Aropayad rathaM tUrNaM gautamaM rathinAM varam 06080033a saumadattiM tathA kruddho dhRSTaketur mahAbalaH 06080033c navatyA sAyakaiH kSipraM rAjan vivyAdha vakSasi 06080034a saumadattir uraHsthais tair bhRzaM bANair azobhata 06080034c madhyaMdine mahArAja razmibhis tapano yathA 06080035a bhUrizravAs tu samare dhRSTaketuM mahAratham 06080035c hatasUtahayaM cakre virathaM sAyakottamaiH 06080036a virathaM cainam Alokya hatAzvaM hatasArathim 06080036c mahatA zaravarSeNa chAdayAm Asa saMyuge 06080037a sa ca taM ratham utsRjya dhRSTaketur mahAmanAH 06080037c Aruroha tato yAnaM zatAnIkasya mAriSa 06080038a citraseno vikarNaz ca rAjan durmarSaNas tathA 06080038c rathino hemasaMnAhAH saubhadram abhidudruvuH 06080039a abhimanyos tatas tais tu ghoraM yuddham avartata 06080039c zarIrasya yathA rAjan vAtapittakaphais tribhiH 06080040a virathAMs tava putrAMs tu kRtvA rAjan mahAhave 06080040c na jaghAna naravyAghraH smaran bhImavacas tadA 06080041a tato rAjJAM bahuzatair gajAzvarathayAyibhiH 06080041c saMvRtaM samare bhISmaM devair api durAsadam 06080042a prayAntaM zIghram udvIkSya paritrAtuM sutAMs tava 06080042c abhimanyuM samuddizya bAlam ekaM mahAratham 06080042e vAsudevam uvAcedaM kaunteyaH zvetavAhanaH 06080043a codayAzvAn hRSIkeza yatraite bahulA rathAH 06080043c ete hi bahavaH zUrAH kRtAstrA yuddhadurmadAH 06080043e yathA na hanyur naH senAM tathA mAdhava codaya 06080044a evam uktaH sa vArSNeyaH kaunteyenAmitaujasA 06080044c rathaM zvetahayair yuktaM preSayAm Asa saMyuge 06080045a niSTAnako mahAn AsIt tava sainyasya mAriSa 06080045c yad arjuno raNe kruddhaH saMyAtas tAvakAn prati 06080046a samAsAdya tu kaunteyo rAjJas tAn bhISmarakSiNaH 06080046c suzarmANam atho rAjann idaM vacanam abravIt 06080047a jAnAmi tvAM yudhi zreSTham atyantaM pUrvavairiNam 06080047c paryAyasyAdya saMprAptaM phalaM pazya sudAruNam 06080047e adya te darzayiSyAmi pUrvapretAn pitAmahAn 06080048a evaM saMjalpatas tasya bIbhatsoH zatrughAtinaH 06080048c zrutvApi paruSaM vAkyaM suzarmA rathayUthapaH 06080048e na cainam abravIt kiM cic chubhaM vA yadi vAzubham 06080049a abhi gatvArjunaM vIraM rAjabhir bahubhir vRtaH 06080049c purastAt pRSThataz caiva pArzvataz caiva sarvataH 06080050a parivAryArjunaM saMkhye tava putraiH sahAnagha 06080050c zaraiH saMchAdayAm Asa meghair iva divAkaram 06080051a tataH pravRttaH sumahAn saMgrAmaH zoNitodakaH 06080051c tAvakAnAM ca samare pANDavAnAM ca bhArata 06081001 saMjaya uvAca 06081001a sa tudyamAnas tu zarair dhanaMjayaH; padA hato nAga iva zvasan balI 06081001c bANena bANena mahArathAnAM; ciccheda cApAni raNe prasahya 06081002a saMchidya cApAni ca tAni rAjJAM; teSAM raNe vIryavatAM kSaNena 06081002c vivyAdha bANair yugapan mahAtmA; niHzeSatAM teSv atha manyamAnaH 06081003a nipetur Ajau rudhirapradigdhAs; te tADitAH zakrasutena rAjan 06081003c vibhinnagAtrAH patitottamAGgA; gatAsavaz chinnatanutrakAyAH 06081004a mahIM gatAH pArthabalAbhibhUtA; vicitrarUpA yugapad vinezuH 06081004c dRSTvA hatAMs tAn yudhi rAjaputrAMs; trigartarAjaH prayayau kSaNena 06081005a teSAM rathAnAm atha pRSThagopA; dvAtriMzad anye 'byapatanta pArtham 06081005c tathaiva te saMparivArya pArthaM; vikRSya cApAni mahAravANi 06081005e avIvRSan bANamahaughavRSTyA; yathA giriM toyadharA jalaughaiH 06081006a saMpIDyamAnas tu zaraughavRSTyA; dhanaMjayas tAn yudhi jAtaroSaH 06081006c SaSTyA zaraiH saMyati tailadhautair; jaghAna tAn apy atha pRSThagopAn 06081007a SaSTiM rathAMs tAn avajitya saMkhye; dhanaMjayaH prItamanA yazasvI 06081007c athAtvarad bhISmavadhAya jiSNur; balAni rAjJAM samare nihatya 06081008a trigartarAjo nihatAn samIkSya; mahArathAMs tAn atha bandhuvargAn 06081008c raNe puraskRtya narAdhipAMs tAJ; jagAma pArthaM tvarito vadhAya 06081009a abhidrutaM cAstrabhRtAM variSThaM; dhanaMjayaM vIkSya zikhaNDimukhyAH 06081009c abhyudyayus te zitazastrahastA; rirakSiSanto ratham arjunasya 06081010a pArtho 'pi tAn ApatataH samIkSya; trigartarAjJA sahitAn nRvIrAn 06081010c vidhvaMsayitvA samare dhanuSmAn; gANDIvamuktair nizitaiH pRSatkaiH 06081010e bhISmaM yiyAsur yudhi saMdadarza; duryodhanaM saindhavAdIMz ca rAjJaH 06081011a AvArayiSNUn abhisaMprayAya; muhUrtam Ayodhya balena vIraH 06081011c utsRjya rAjAnam anantavIryo; jayadrathAdIMz ca nRpAn mahaujAH 06081011e yayau tato bhImabalo manasvI; gAGgeyam Ajau zaracApapANiH 06081012a yudhiSThiraz cograbalo mahAtmA; samAyayau tvarito jAtakopaH 06081012c madrAdhipaM samabhityajya saMkhye; svabhAgam AptaM tam anantakIrtiH 06081012e sArdhaM sa mAdrIsutabhImasenair; bhISmaM yayau zAMtanavaM raNAya 06081013a taiH saMprayuktaH sa mahArathAgryair; gaGgAsutaH samare citrayodhI 06081013c na vivyathe zAMtanavo mahAtmA; samAgataiH pANDusutaiH samastaiH 06081014a athaitya rAjA yudhi satyasaMdho; jayadratho 'tyugrabalo manasvI 06081014c ciccheda cApAni mahArathAnAM; prasahya teSAM dhanuSA vareNa 06081015a yudhiSThiraM bhImasenaM yamau ca; pArthaM tathA yudhi saMjAtakopaH 06081015c duryodhanaH krodhaviSo mahAtmA; jaghAna bANair analaprakAzaiH 06081016a kRpeNa zalyena zalena caiva; tathA vibho citrasenena cAjau 06081016c viddhAH zarais te 'tivivRddhakopair; devA yathA daityagaNaiH sametaiH 06081017a chinnAyudhaM zAMtanavena rAjA; zikhaNDinaM prekSya ca jAtakopaH 06081017c ajAtazatruH samare mahAtmA; zikhaNDinaM kruddha uvAca vAkyam 06081018a uktvA tathA tvaM pitur agrato mAm; ahaM haniSyAmi mahAvrataM tam 06081018c bhISmaM zaraughair vimalArkavarNaiH; satyaM vadAmIti kRtA pratijJA 06081019a tvayA na cainAM saphalAM karoSi; devavrataM yan na nihaMsi yuddhe 06081019c mithyApratijJo bhava mA nRvIra; rakSasva dharmaM ca kulaM yazaz ca 06081020a prekSasva bhISmaM yudhi bhImavegaM; sarvAMs tapantaM mama sainyasaMghAn 06081020c zaraughajAlair atitigmatejaiH; kAlaM yathA mRtyukRtaM kSaNena 06081021a nikRttacApaH samarAnapekSaH; parAjitaH zAMtanavena rAjJA 06081021c vihAya bandhUn atha sodarAMz ca; kva yAsyase nAnurUpaM tavedam 06081022a dRSTvA hi bhISmaM tam anantavIryaM; bhagnaM ca sainyaM dravamANam evam 06081022c bhIto 'si nUnaM drupadasya putra; tathA hi te mukhavarNo 'prahRSTaH 06081023a AjJAyamAne 'pi dhanaMjayena; mahAhave saMprasakte nRvIra 06081023c kathaM hi bhISmAt prathitaH pRthivyAM; bhayaM tvam adya prakaroSi vIra 06081024a sa dharmarAjasya vaco nizamya; rUkSAkSaraM vipralApAnubaddham 06081024c pratyAdezaM manyamAno mahAtmA; pratatvare bhISmavadhAya rAjan 06081025a tam ApatantaM mahatA javena; zikhaNDinaM bhISmam abhidravantam 06081025c AvArayAm Asa hi zalya enaM; zastreNa ghoreNa sudurjayena 06081026a sa cApi dRSTvA samudIryamANam; astraM yugAntAgnisamaprabhAvam 06081026c nAsau vyamuhyad drupadasya putro; rAjan mahendrapratimaprabhAvaH 06081027a tasthau ca tatraiva mahAdhanuSmAJ; zarais tad astraM pratibAdhamAnaH 06081027c athAdade vAruNam anyad astraM; zikhaNDy athograM pratighAtAya tasya 06081027e tad astram astreNa vidAryamANaM; khasthAH surA dadRzuH pArthivAz ca 06081028a bhISmas tu rAjan samare mahAtmA; dhanuH sucitraM dhvajam eva cApi 06081028c chittvAnadat pANDusutasya vIro; yudhiSThirasyAjamIDhasya rAjJaH 06081029a tataH samutsRjya dhanuH sabANaM; yudhiSThiraM vIkSya bhayAbhibhUtam 06081029c gadAM pragRhyAbhipapAta saMkhye; jayadrathaM bhImasenaH padAtiH 06081030a tam ApatantaM mahatA javena; jayadrathaH sagadaM bhImasenam 06081030c vivyAdha ghorair yamadaNDakalpaiH; zitaiH zaraiH paJcazataiH samantAt 06081031a acintayitvA sa zarAMs tarasvI; vRkodaraH krodhaparItacetAH 06081031c jaghAna vAhAn samare samastAn; AraTTajAn sindhurAjasya saMkhye 06081032a tato 'bhivIkSyApratimaprabhAvas; tavAtmajas tvaramANo rathena 06081032c abhyAyayau bhImasenaM nihantuM; samudyatAstraH surarAjakalpaH 06081033a bhImo 'py athainaM sahasA vinadya; pratyudyayau gadayA tarjamAnaH 06081033c samudyatAM tAM yamadaNDakalpAM; dRSTvA gadAM te kuravaH samantAt 06081034a vihAya sarve tava putram ugraM; pAtaM gadAyAH parihartukAmAH 06081034c apakrAntAs tumule saMvimarde; sudAruNe bhArata mohanIye 06081035a amUDhacetAs tv atha citraseno; mahAgadAm ApatantIM nirIkSya 06081035c rathaM samutsRjya padAtir Ajau; pragRhya khaDgaM vimalaM ca carma 06081035e avaplutaH siMha ivAcalAgrAj; jagAma cAnyaM bhuvi bhUmidezam 06081036a gadApi sA prApya rathaM sucitraM; sAzvaM sasUtaM vinihatya saMkhye 06081036c jagAma bhUmiM jvalitA maholkA; bhraSTAmbarAd gAm iva saMpatantI 06081037a AzcaryabhUtaM sumahat tvadIyA; dRSTvaiva tad bhArata saMprahRSTAH 06081037c sarve vineduH sahitAH samantAt; pupUjire tava putraM sasainyAH 06082001 saMjaya uvAca 06082001a virathaM taM samAsAdya citrasenaM manasvinam 06082001c ratham AropayAm Asa vikarNas tanayas tava 06082002a tasmiMs tathA vartamAne tumule saMkule bhRzam 06082002c bhISmaH zAMtanavas tUrNaM yudhiSThiram upAdravat 06082003a tataH sarathanAgAzvAH samakampanta sRJjayAH 06082003c mRtyor Asyam anuprAptaM menire ca yudhiSThiram 06082004a yudhiSThiro 'pi kauravyo yamAbhyAM sahitaH prabhuH 06082004c maheSvAsaM naravyAghraM bhISmaM zAMtanavaM yayau 06082005a tataH zarasahasrANi pramuJcan pANDavo yudhi 06082005c bhISmaM saMchAdayAm Asa yathA megho divAkaram 06082006a tena samyak praNItAni zarajAlAni bhArata 06082006c pratijagrAha gAGgeyaH zatazo 'tha sahasrazaH 06082007a tathaiva zarajAlAni bhISmeNAstAni mAriSa 06082007c AkAze samadRzyanta khagamAnAM vrajA iva 06082008a nimeSArdhAc ca kaunteyaM bhISmaH zAMtanavo yudhi 06082008c adRzyaM samare cakre zarajAlena bhAgazaH 06082009a tato yudhiSThiro rAjA kauravyasya mahAtmanaH 06082009c nArAcaM preSayAm Asa kruddha AzIviSopamam 06082010a asaMprAptaM tatas taM tu kSurapreNa mahArathaH 06082010c ciccheda samare rAjan bhISmas tasya dhanuzcyutam 06082011a taM tu chittvA raNe bhISmo nArAcaM kAlasaMmitam 06082011c nijaghne kauravendrasya hayAn kAJcanabhUSaNAn 06082012a hatAzvaM tu rathaM tyaktvA dharmaputro yudhiSThiraH 06082012c Aruroha rathaM tUrNaM nakulasya mahAtmanaH 06082013a yamAv api susaMkruddhaH samAsAdya raNe tadA 06082013c zaraiH saMchAdayAm Asa bhISmaH parapuraMjayaH 06082014a tau tu dRSTvA mahArAja bhISmabANaprapIDitau 06082014c jagAmAtha parAM cintAM bhISmasya vadhakAGkSayA 06082015a tato yudhiSThiro vazyAn rAjJas tAn samacodayat 06082015c bhISmaM zAMtanavaM sarve nihateti suhRdgaNAn 06082016a tatas te pArthivAH sarve zrutvA pArthasya bhASitam 06082016c mahatA rathavaMzena parivavruH pitAmaham 06082017a sa samantAt parivRtaH pitA devavratas tava 06082017c cikrIDa dhanuSA rAjan pAtayAno mahArathAn 06082018a taM carantaM raNe pArthA dadRzuH kauravaM yudhi 06082018c mRgamadhyaM pravizyeva yathA siMhazizuM vane 06082019a tarjayAnaM raNe zUrAMs trAsayAnaM ca sAyakaiH 06082019c dRSTvA tresur mahArAja siMhaM mRgagaNA iva 06082020a raNe bharatasiMhasya dadRzuH kSatriyA gatim 06082020c agner vAyusahAyasya yathA kakSaM didhakSataH 06082021a zirAMsi rathinAM bhISmaH pAtayAm Asa saMyuge 06082021c tAlebhya iva pakvAni phalAni kuzalo naraH 06082022a patadbhiz ca mahArAja zirobhir dharaNItale 06082022c babhUva tumulaH zabdaH patatAm azmanAm iva 06082023a tasmiMs tu tumule yuddhe vartamAne sudAruNe 06082023c sarveSAm eva sainyAnAm AsId vyatikaro mahAn 06082024a bhinneSu teSu vyUheSu kSatriyA itaretaram 06082024c ekam ekaM samAhUya yuddhAyaivopatasthire 06082025a zikhaNDI tu samAsAdya bharatAnAM pitAmaham 06082025c abhidudrAva vegena tiSTha tiSTheti cAbravIt 06082026a anAdRtya tato bhISmas taM zikhaNDinam Ahave 06082026c prayayau sRJjayAn kruddhaH strItvaM cintya zikhaNDinaH 06082027a sRJjayAs tu tato hRSTA dRSTvA bhISmaM mahAratham 06082027c siMhanAdAn bahuvidhAMz cakruH zaGkhavimizritAn 06082028a tataH pravavRte yuddhaM vyatiSaktarathadvipam 06082028c aparAM dizam AsthAya sthite savitari prabho 06082029a dhRSTadyumno 'tha pAJcAlyaH sAtyakiz ca mahArathaH 06082029c pIDayantau bhRzaM sainyaM zaktitomaravRSTibhiH 06082029e zastraiz ca bahubhI rAjaJ jaghnatus tAvakAn raNe 06082030a te hanyamAnAH samare tAvakAH puruSarSabha 06082030c AryAM yuddhe matiM kRtvA na tyajanti sma saMyugam 06082030e yathotsAhaM ca samare jaghnur lokaM mahArathAH 06082031a tatrAkrando mahAn AsIt tAvakAnAM mahAtmanAm 06082031c vadhyatAM samare rAjan pArSatena mahAtmanA 06082032a taM zrutvA ninadaM ghoraM tAvakAnAM mahArathau 06082032c vindAnuvindAv Avantyau pArSataM pratyupasthitau 06082033a tau tasya turagAn hatvA tvaramANau mahArathau 06082033c chAdayAm Asatur ubhau zaravarSeNa pArSatam 06082034a avaplutyAtha pAJcAlyo rathAt tUrNaM mahAbalaH 06082034c Aruroha rathaM tUrNaM sAtyakeH sumahAtmanaH 06082035a tato yudhiSThiro rAjA mahatyA senayA vRtaH 06082035c Avantyau samare kruddhAv abhyayAt sa paraMtapau 06082036a tathaiva tava putro 'pi sarvodyogena mAriSa 06082036c vindAnuvindAv Avantyau parivAryopatasthivAn 06082037a arjunaz cApi saMkruddhaH kSatriyAn kSatriyarSabha 06082037c ayodhayata saMgrAme vajrapANir ivAsurAn 06082038a droNaz ca samare kruddhaH putrasya priyakRt tava 06082038c vyadhamat sarvapAJcAlAMs tUlarAzim ivAnalaH 06082039a duryodhanapurogAs tu putrAs tava vizAM pate 06082039c parivArya raNe bhISmaM yuyudhuH pANDavaiH saha 06082040a tato duryodhano rAjA lohitAyati bhAskare 06082040c abravIt tAvakAn sarvAMs tvaradhvam iti bhArata 06082041a yudhyatAM tu tathA teSAM kurvatAM karma duSkaram 06082041c astaM girim athArUDhe naprakAzati bhAskare 06082042a prAvartata nadI ghorA zoNitaughataraGgiNI 06082042c gomAyugaNasaMkIrNA kSaNena rajanImukhe 06082043a zivAbhir azivAbhiz ca ruvadbhir bhairavaM ravam 06082043c ghoram AyodhanaM jajJe bhUtasaMghasamAkulam 06082044a rAkSasAz ca pizAcAz ca tathAnye pizitAzanAH 06082044c samantato vyadRzyanta zatazo 'tha sahasrazaH 06082045a arjuno 'tha suzarmAdIn rAjJas tAn sapadAnugAn 06082045c vijitya pRtanAmadhye yayau svazibiraM prati 06082046a yudhiSThiro 'pi kauravyo bhrAtRbhyAM sahitas tadA 06082046c yayau svazibiraM rAjA nizAyAM senayA vRtaH 06082047a bhImaseno 'pi rAjendra duryodhanamukhAn rathAn 06082047c avajitya tataH saMkhye yayau svazibiraM prati 06082048a duryodhano 'pi nRpatiH parivArya mahAraNe 06082048c bhISmaM zAMtanavaM tUrNaM prayAtaH zibiraM prati 06082049a droNo drauNiH kRpaH zalyaH kRtavarmA ca sAtvataH 06082049c parivArya camUM sarvAM prayayuH zibiraM prati 06082050a tathaiva sAtyakI rAjan dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06082050c parivArya raNe yodhAn yayatuH zibiraM prati 06082051a evam ete mahArAja tAvakAH pANDavaiH saha 06082051c paryavartanta sahitA nizAkAle paraMtapAH 06082052a tataH svazibiraM gatvA pANDavAH kuravas tathA 06082052c nyavizanta mahArAja pUjayantaH parasparam 06082053a rakSAM kRtvAtmanaH zUrA nyasya gulmAn yathAvidhi 06082053c apanIya ca zalyAMs te snAtvA ca vividhair jalaiH 06082054a kRtasvastyayanAH sarve saMstUyantaz ca bandibhiH 06082054c gItavAditrazabdena vyakrIDanta yazasvinaH 06082055a muhUrtam iva tat sarvam abhavat svargasaMnibham 06082055c na hi yuddhakathAM kAM cit tatra cakrur mahArathAH 06082056a te prasupte bale tatra parizrAntajane nRpa 06082056c hastyazvabahule rAjan prekSaNIye babhUvatuH 06083001 saMjaya uvAca 06083001a pariNAmya nizAM tAM tu sukhasuptA janezvarAH 06083001c kuravaH pANDavAz caiva punar yuddhAya niryayuH 06083002a tataH zabdo mahAn AsIt senayor ubhayor api 06083002c nirgacchamAnayoH saMkhye sAgarapratimo mahAn 06083003a tato duryodhano rAjA citraseno viviMzatiH 06083003c bhISmaz ca rathinAM zreSTho bhAradvAjaz ca vai dvijaH 06083004a ekIbhUtAH susaMyattAH kauravANAM mahAcamUH 06083004c vyUhAya vidadhU rAjan pANDavAn prati daMzitAH 06083005a bhISmaH kRtvA mahAvyUhaM pitA tava vizAM pate 06083005c sAgarapratimaM ghoraM vAhanormitaraGgiNam 06083006a agrataH sarvasainyAnAM bhISmaH zAMtanavo yayau 06083006c mAlavair dAkSiNAtyaiz ca Avantyaiz ca samanvitaH 06083007a tato 'nantaram evAsId bhAradvAjaH pratApavAn 06083007c pulindaiH pAradaiz caiva tathA kSudrakamAlavaiH 06083008a droNAd anantaraM yatto bhagadattaH pratApavAn 06083008c mAgadhaiz ca kaliGgaiz ca pizAcaiz ca vizAM pate 06083009a prAgjyotiSAd anu nRpaH kausalyo 'tha bRhadbalaH 06083009c mekalais traipuraiz caiva cicchilaiz ca samanvitaH 06083010a bRhadbalAt tataH zUras trigartaH prasthalAdhipaH 06083010c kAmbojair bahubhiH sArdhaM yavanaiz ca sahasrazaH 06083011a drauNis tu rabhasaH zUras trigartAd anu bhArata 06083011c prayayau siMhanAdena nAdayAno dharAtalam 06083012a tathA sarveNa sainyena rAjA duryodhanas tadA 06083012c drauNer anantaraM prAyAt sodaryaiH parivAritaH 06083013a duryodhanAd anu kRpas tataH zAradvato yayau 06083013c evam eSa mahAvyUhaH prayayau sAgaropamaH 06083014a rejus tatra patAkAz ca zvetacchatrANi cAbhibho 06083014c aGgadAny atha citrANi mahArhANi dhanUMSi ca 06083015a taM tu dRSTvA mahAvyUhaM tAvakAnAM mahArathaH 06083015c yudhiSThiro 'bravIt tUrNaM pArSataM pRtanApatim 06083016a pazya vyUhaM maheSvAsa nirmitaM sAgaropamam 06083016c prativyUhaM tvam api hi kuru pArSata mAciram 06083017a tataH sa pArSataH zUro vyUhaM cakre sudAruNam 06083017c zRGgATakaM mahArAja paravyUhavinAzanam 06083018a zRGgebhyo bhImasenaz ca sAtyakiz ca mahArathaH 06083018c rathair anekasAhasrais tathA hayapadAtibhiH 06083019a nAbhyAm abhUn narazreSThaH zvetAzvo vAnaradhvajaH 06083019c madhye yudhiSThiro rAjA mAdrIputrau ca pANDavau 06083020a athetare maheSvAsAH sahasainyA narAdhipAH 06083020c vyUhaM taM pUrayAm Asur vyUhazAstravizAradAH 06083021a abhimanyus tataH pazcAd virATaz ca mahArathaH 06083021c draupadeyAz ca saMhRSTA rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06083022a evam etaM mahAvyUhaM vyUhya bhArata pANDavAH 06083022c atiSThan samare zUrA yoddhukAmA jayaiSiNaH 06083023a bherIzabdAz ca tumulA vimizrAH zaGkhanisvanaiH 06083023c kSveDitAsphoTitotkruSTaiH subhImAH sarvatodizam 06083024a tataH zUrAH samAsAdya samare te parasparam 06083024c netrair animiSai rAjann avaikSanta prakopitAH 06083025a manobhis te manuSyendra pUrvaM yodhAH parasparam 06083025c yuddhAya samavartanta samAhUyetaretaram 06083026a tataH pravavRte yuddhaM ghorarUpaM bhayAvaham 06083026c tAvakAnAM pareSAM ca nighnatAm itaretaram 06083027a nArAcA nizitAH saMkhye saMpatanti sma bhArata 06083027c vyAttAnanA bhayakarA uragA iva saMghazaH 06083028a niSpetur vimalAH zaktyas tailadhautAH sutejanAH 06083028c ambudebhyo yathA rAjan bhrAjamAnAH zatahradAH 06083029a gadAz ca vimalaiH paTTaiH pinaddhAH svarNabhUSitAH 06083029c patantyas tatra dRzyante girizRGgopamAH zubhAH 06083029e nistriMzAz ca vyarAjanta vimalAmbarasaMnibhAH 06083030a ArSabhANi ca carmANi zatacandrANi bhArata 06083030c azobhanta raNe rAjan patamAnAni sarvazaH 06083031a te 'nyonyaM samare sene yudhyamAne narAdhipa 06083031c azobhetAM yathA daityadevasene samudyate 06083031e abhyadravanta samare te 'nyonyaM vai samantataH 06083032a rathAs tu rathibhis tUrNaM preSitAH paramAhave 06083032c yugair yugAni saMzliSya yuyudhuH pArthivarSabhAH 06083033a dantinAM yudhyamAnAnAM saMgharSAt pAvako 'bhavat 06083033c danteSu bharatazreSTha sadhUmaH sarvatodizam 06083034a prAsair abhihatAH ke cid gajayodhAH samantataH 06083034c patamAnAH sma dRzyante girizRGgAn nagA iva 06083035a pAdAtAz cApy adRzyanta nighnanto hi parasparam 06083035c citrarUpadharAH zUrA nakharaprAsayodhinaH 06083036a anyonyaM te samAsAdya kurupANDavasainikAH 06083036c zastrair nAnAvidhair ghorai raNe ninyur yamakSayam 06083037a tataH zAMtanavo bhISmo rathaghoSeNa nAdayan 06083037c abhyAgamad raNe pANDUn dhanuHzabdena mohayan 06083038a pANDavAnAM rathAz cApi nadanto bhairavasvanam 06083038c abhyadravanta saMyattA dhRSTadyumnapurogamAH 06083039a tataH pravavRte yuddhaM tava teSAM ca bhArata 06083039c narAzvarathanAgAnAM vyatiSaktaM parasparam 06084001 saMjaya uvAca 06084001a bhISmaM tu samare kruddhaM pratapantaM samantataH 06084001c na zekuH pANDavA draSTuM tapantam iva bhAskaram 06084002a tataH sarvANi sainyAni dharmaputrasya zAsanAt 06084002c abhyadravanta gAGgeyaM mardayantaM zitaiH zaraiH 06084003a sa tu bhISmo raNazlAghI somakAn sahasRJjayAn 06084003c pAJcAlAMz ca maheSvAsAn pAtayAm Asa sAyakaiH 06084004a te vadhyamAnA bhISmeNa pAJcAlAH somakaiH saha 06084004c bhISmam evAbhyayus tUrNaM tyaktvA mRtyukRtaM bhayam 06084005a sa teSAM rathinAM vIro bhISmaH zAMtanavo yudhi 06084005c ciccheda sahasA rAjan bAhUn atha zirAMsi ca 06084006a virathAn rathinaz cakre pitA devavratas tava 06084006c patitAny uttamAGgAni hayebhyo hayasAdinAm 06084007a nirmanuSyAMz ca mAtaGgAJ zayAnAn parvatopamAn 06084007c apazyAma mahArAja bhISmAstreNa pramohitAn 06084008a na tatrAsIt pumAn kaz cit pANDavAnAM vizAM pate 06084008c anyatra rathinAM zreSThAd bhImasenAn mahAbalAt 06084009a sa hi bhISmaM samAsAdya tADayAm Asa saMyuge 06084009c tato niSTAnako ghoro bhISmabhImasamAgame 06084010a babhUva sarvasainyAnAM ghorarUpo bhayAnakaH 06084010c tathaiva pANDavA hRSTAH siMhanAdam athAnadan 06084011a tato duryodhano rAjA sodaryaiH parivAritaH 06084011c bhISmaM jugopa samare vartamAne janakSaye 06084012a bhImas tu sArathiM hatvA bhISmasya rathinAM varaH 06084012c vidrutAzve rathe tasmin dravamANe samantataH 06084012e sunAbhasya zareNAzu ziraz ciccheda cArihA 06084013a kSurapreNa sutIkSNena sa hato nyapatad bhuvi 06084013c hate tasmin mahArAja tava putre mahArathe 06084013e nAmRSyanta raNe zUrAH sodaryAH sapta saMyuge 06084014a Adityaketur bahvAzI kuNDadhAro mahodaraH 06084014c aparAjitaH paNDitako vizAlAkSaH sudurjayaH 06084015a pANDavaM citrasaMnAhA vicitrakavacadhvajAH 06084015c abhyadravanta saMgrAme yoddhukAmArimardanAH 06084016a mahodaras tu samare bhImaM vivyAdha patribhiH 06084016c navabhir vajrasaMkAzair namuciM vRtrahA yathA 06084017a AdityaketuH saptatyA bahvAzI cApi paJcabhiH 06084017c navatyA kuNDadhAras tu vizAlAkSaz ca saptabhiH 06084018a aparAjito mahArAja parAjiSNur mahArathaH 06084018c zarair bahubhir Anarchad bhImasenaM mahAbalam 06084019a raNe paNDitakaz cainaM tribhir bANaiH samardayat 06084019c sa tan na mamRSe bhImaH zatrubhir vadham Ahave 06084020a dhanuH prapIDya vAmena kareNAmitrakarzanaH 06084020c ziraz ciccheda samare zareNa nataparvaNA 06084021a aparAjitasya sunasaM tava putrasya saMyuge 06084021c parAjitasya bhImena nipapAta ziro mahIm 06084022a athApareNa bhallena kuNDadhAraM mahAratham 06084022c prAhiNon mRtyulokAya sarvalokasya pazyataH 06084023a tataH punar ameyAtmA prasaMdhAya zilImukham 06084023c preSayAm Asa samare paNDitaM prati bhArata 06084024a sa zaraH paNDitaM hatvA viveza dharaNItalam 06084024c yathA naraM nihatyAzu bhujagaH kAlacoditaH 06084025a vizAlAkSaziraz chittvA pAtayAm Asa bhUtale 06084025c tribhiH zarair adInAtmA smaran klezaM purAtanam 06084026a mahodaraM maheSvAsaM nArAcena stanAntare 06084026c vivyAdha samare rAjan sa hato nyapatad bhuvi 06084027a AdityaketoH ketuM ca chittvA bANena saMyuge 06084027c bhallena bhRzatIkSNena ziraz ciccheda cArihA 06084028a bahvAzinaM tato bhImaH zareNa nataparvaNA 06084028c preSayAm Asa saMkruddho yamasya sadanaM prati 06084029a pradudruvus tatas te 'nye putrAs tava vizAM pate 06084029c manyamAnA hi tat satyaM sabhAyAM tasya bhASitam 06084030a tato duryodhano rAjA bhrAtRvyasanakarzitaH 06084030c abravIt tAvakAn yodhAn bhImo 'yaM yudhi vadhyatAm 06084031a evam ete maheSvAsAH putrAs tava vizAM pate 06084031c bhrAtqn saMdRzya nihatAn prAsmaraMs te hi tad vacaH 06084032a yad uktavAn mahAprAjJaH kSattA hitam anAmayam 06084032c tad idaM samanuprAptaM vacanaM divyadarzinaH 06084033a lobhamohasamAviSTaH putraprItyA janAdhipa 06084033c na budhyase purA yat tat tathyam uktaM vaco mahat 06084034a tathaiva hi vadhArthAya putrANAM pANDavo balI 06084034c nUnaM jAto mahAbAhur yathA hanti sma kauravAn 06084035a tato duryodhano rAjA bhISmam AsAdya mAriSa 06084035c duHkhena mahatAviSTo vilalApAtikarzitaH 06084036a nihatA bhrAtaraH zUrA bhImasenena me yudhi 06084036c yatamAnAs tathAnye 'pi hanyante sarvasainikAH 06084037a bhavAMz ca madhyasthatayA nityam asmAn upekSate 06084037c so 'haM kApatham ArUDhaH pazya daivam idaM mama 06084038a etac chrutvA vacaH krUraM pitA devavratas tava 06084038c duryodhanam idaM vAkyam abravIt sAzrulocanam 06084039a uktam etan mayA pUrvaM droNena vidureNa ca 06084039c gAndhAryA ca yazasvinyA tattvaM tAta na buddhavAn 06084040a samayaz ca mayA pUrvaM kRto vaH zatrukarzana 06084040c nAhaM yudhi vimoktavyo nApy AcAryaH kathaM cana 06084041a yaM yaM hi dhArtarASTrANAM bhImo drakSyati saMyuge 06084041c haniSyati raNe taM taM satyam etad bravImi te 06084042a sa tvaM rAjan sthiro bhUtvA dRDhAM kRtvA raNe matim 06084042c yodhayasva raNe pArthAn svargaM kRtvA parAyaNam 06084043a na zakyAH pANDavA jetuM sendrair api surAsuraiH 06084043c tasmAd yuddhe matiM kRtvA sthirAM yudhyasva bhArata 06085001 dhRtarASTra uvAca 06085001a dRSTvA mama hatAn putrAn bahUn ekena saMjaya 06085001c bhISmo droNaH kRpaz caiva kim akurvata saMyuge 06085002a ahany ahani me putrAH kSayaM gacchanti saMjaya 06085002c manye 'haM sarvathA sUta daivenopahatA bhRzam 06085003a yatra me tanayAH sarve jIyante na jayanty uta 06085003c yatra bhISmasya droNasya kRpasya ca mahAtmanaH 06085004a saumadattez ca vIrasya bhagadattasya cobhayoH 06085004c azvatthAmnas tathA tAta zUrANAM sumahAtmanAm 06085005a anyeSAM caiva vIrANAM madhyagAs tanayA mama 06085005c yad ahanyanta saMgrAme kim anyad bhAgadheyataH 06085006a na hi duryodhano mandaH purA proktam abudhyata 06085006c vAryamANo mayA tAta bhISmeNa vidureNa ca 06085007a gAndhAryA caiva durmedhAH satataM hitakAmyayA 06085007c nAvabudhyat purA mohAt tasya prAptam idaM phalam 06085008a yad bhImasenaH samare putrAn mama vicetasaH 06085008c ahany ahani saMkruddho nayate yamasAdanam 06085009 saMjaya uvAca 06085009a idaM tat samanuprAptaM kSattur vacanam uttamam 06085009c na buddhavAn asi vibho procyamAnaM hitaM tadA 06085010a nivAraya sutAn dyUtAt pANDavAn mA druheti ca 06085010c suhRdAM hitakAmAnAM bruvatAM tat tad eva ca 06085011a na zuzrUSasi yad vAkyaM martyaH pathyam ivauSadham 06085011c tad eva tvAm anuprAptaM vacanaM sAdhu bhASitam 06085012a viduradroNabhISmANAM tathAnyeSAM hitaiSiNAm 06085012c akRtvA vacanaM pathyaM kSayaM gacchanti kauravAH 06085013a tad etat samatikrAntaM pUrvam eva vizAM pate 06085013c tasmAn me zRNu tattvena yathA yuddham avartata 06085014a madhyAhne sumahAraudraH saMgrAmaH samapadyata 06085014c lokakSayakaro rAjaMs tan me nigadataH zRNu 06085015a tataH sarvANi sainyAni dharmaputrasya zAsanAt 06085015c saMrabdhAny abhyadhAvanta bhISmam eva jighAMsayA 06085016a dhRSTadyumnaH zikhaNDI ca sAtyakiz ca mahArathaH 06085016c yuktAnIkA mahArAja bhISmam eva samabhyayuH 06085017a arjuno draupadeyAz ca cekitAnaz ca saMyuge 06085017c duryodhanasamAdiSTAn rAjJaH sarvAn samabhyayuH 06085018a abhimanyus tathA vIro haiDimbaz ca mahArathaH 06085018c bhImasenaz ca saMkruddhas te 'bhyadhAvanta kauravAn 06085019a tridhAbhUtair avadhyanta pANDavaiH kauravA yudhi 06085019c tathaiva kaurave rAjann avadhyanta pare raNe 06085020a droNas tu rathinAM zreSThaH somakAn sRJjayaiH saha 06085020c abhyadravata saMkruddhaH preSayiSyan yamakSayam 06085021a tatrAkrando mahAn AsIt sRJjayAnAM mahAtmanAm 06085021c vadhyatAM samare rAjan bhAradvAjena dhanvinA 06085022a droNena nihatAs tatra kSatriyA bahavo raNe 06085022c viveSTantaH sma dRzyante vyAdhikliSTA narA iva 06085023a kUjatAM krandatAM caiva stanatAM caiva saMyuge 06085023c anizaM zrUyate zabdaH kSutkRzAnAM nRNAm iva 06085024a tathaiva kauraveyANAM bhImaseno mahAbalaH 06085024c cakAra kadanaM ghoraM kruddhaH kAla ivAparaH 06085025a vadhyatAM tatra sainyAnAm anyonyena mahAraNe 06085025c prAvartata nadI ghorA rudhiraughapravAhinI 06085026a sa saMgrAmo mahArAja ghorarUpo 'bhavan mahAn 06085026c kurUNAM pANDavAnAM ca yamarASTravivardhanaH 06085027a tato bhImo raNe kruddho rabhasaz ca vizeSataH 06085027c gajAnIkaM samAsAdya preSayAm Asa mRtyave 06085028a tatra bhArata bhImena nArAcAbhihatA gajAH 06085028c petuH seduz ca neduz ca dizaz ca paribabhramuH 06085029a chinnahastA mahAnAgAz chinnapAdAz ca mAriSa 06085029c krauJcavad vyanadan bhItAH pRthivIm adhizizyire 06085030a nakulaH sahadevaz ca hayAnIkam abhidrutau 06085030c te hayAH kAJcanApIDA rukmabhANDaparicchadAH 06085030e vadhyamAnA vyadRzyanta zatazo 'tha sahasrazaH 06085031a patadbhiz ca hayai rAjan samAstIryata medinI 06085031c nirjihvaiz ca zvasadbhiz ca kUjadbhiz ca gatAsubhiH 06085031e hayair babhau narazreSTha nAnArUpadharair dharA 06085032a arjunena hataiH saMkhye tathA bhArata vAjibhiH 06085032c prababhau vasudhA ghorA tatra tatra vizAM pate 06085033a rathair bhagnair dhvajaiz chinnaiz chatraiz ca sumahAprabhaiH 06085033c hArair niSkaiH sakeyUraiH zirobhiz ca sakuNDalaiH 06085034a uSNISair apaviddhaiz ca patAkAbhiz ca sarvaSaH 06085034c anukarSaiH zubhai rAjan yoktraiz cavyasurazmibhiH 06085034e saMchannA vasudhA bhAti vasante kusumair iva 06085035a evam eSa kSayo vRttaH pANDUnAm api bhArata 06085035c kruddhe zAMtanave bhISme droNe ca rathasattame 06085036a azvatthAmni kRpe caiva tathaiva kRtavarmaNi 06085036c tathetareSu kruddheSu tAvakAnAm api kSayaH 06086001 saMjaya uvAca 06086001a vartamAne tathA raudre rAjan vIravarakSaye 06086001c zakuniH saubalaH zrImAn pANDavAn samupAdravat 06086002a tathaiva sAtvato rAjan hArdikyaH paravIrahA 06086002c abhyadravata saMgrAme pANDavAnAm anIkinIm 06086003a tataH kAmbojamukhyAnAM nadIjAnAM ca vAjinAm 06086003c AraTTAnAM mahIjAnAM sindhujAnAM ca sarvazaH 06086004a vanAyujAnAM zubhrANAM tathA parvatavAsinAm 06086004c ye cApare tittirajA javanA vAtaraMhasaH 06086005a suvarNAlaMkRtair etair varmavadbhiH sukalpitaiH 06086005c hayair vAtajavair mukhyaiH pANDavasya suto balI 06086005e abhyavartata tat sainyaM hRSTarUpaH paraMtapaH 06086006a arjunasyAtha dAyAda irAvAn nAma vIryavAn 06086006c sutAyAM nAgarAjasya jAtaH pArthena dhImatA 06086007a airAvatena sA dattA anapatyA mahAtmanA 06086007c patyau hate suparNena kRpaNA dInacetanA 06086008a bhAryArthaM tAM ca jagrAha pArthaH kAmavazAnugAm 06086008c evam eSa samutpannaH parakSetre 'rjunAtmajaH 06086009a sa nAgaloke saMvRddho mAtrA ca parirakSitaH 06086009c pitRvyeNa parityaktaH pArthadveSAd durAtmanA 06086010a rUpavAn vIryasaMpanno guNavAn satyavikramaH 06086010c indralokaM jagAmAzu zrutvA tatrArjunaM gatam 06086011a so 'bhigamya mahAtmAnaM pitaraM satyavikramam 06086011c abhyavAdayad avyagro vinayena kRtAJjaliH 06086011e irAvAn asmi bhadraM te putraz cAhaM tavAbhibho 06086012a mAtuH samAgamo yaz ca tat sarvaM pratyavedayat 06086012c tac ca sarvaM yathAvRttam anusasmAra pANDavaH 06086013a pariSvajya sutaM cApi so ''tmanaH sadRzaM guNaiH 06086013c prItimAn abhavat pArtho devarAjanivezane 06086014a so 'rjunena samAjJapto devaloke tadA nRpa 06086014c prItipUrvaM mahAbAhuH svakAryaM prati bhArata 06086014e yuddhakAle tvayAsmAkaM sAhyaM deyam iti prabho 06086015a bADham ity evam uktvA ca yuddhakAla upAgataH 06086015c kAmavarNajavair azvaiH saMvRto bahubhir nRpa 06086016a te hayAH kAJcanApIDA nAnAvarNA manojavAH 06086016c utpetuH sahasA rAjan haMsA iva mahodadhau 06086017a te tvadIyAn samAsAdya hayasaMghAn mahAjavAn 06086017c kroDaiH kroDAn abhighnanto ghoNAbhiz ca parasparam 06086017e nipetuH sahasA rAjan suvegAbhihatA bhuvi 06086018a nipatadbhis tathA taiz ca hayasaMghaiH parasparam 06086018c zuzruve dAruNaH zabdaH suparNapatane yathA 06086019a tathaiva ca mahArAja sametyAnyonyam Ahave 06086019c parasparavadhaM ghoraM cakrus te hayasAdinaH 06086020a tasmiMs tathA vartamAne saMkule tumule bhRzam 06086020c ubhayor api saMzAntA hayasaMghAH samantataH 06086021a prakSINasAyakAH zUrA nihatAzvAH zramAturAH 06086021c vilayaM samanuprAptAs takSamANAH parasparam 06086022a tataH kSINe hayAnIke kiMciccheSe ca bhArata 06086022c saubalasyAtmajAH zUrA nirgatA raNamUrdhani 06086023a vAyuvegasamasparzA jave vAyusamAMs tathA 06086023c Aruhya zIlasaMpannAn vayaHsthAMs turagottamAn 06086024a gajo gavAkSo vRSakaz carmavAn ArjavaH zukaH 06086024c SaD ete balasaMpannA niryayur mahato balAt 06086025a vAryamANAH zakuninA svaiz ca yodhair mahAbalaiH 06086025c saMnaddhA yuddhakuzalA raudrarUpA mahAbalAH 06086026a tad anIkaM mahAbAho bhittvA paramadurjayam 06086026c balena mahatA yuktAH svargAya vijayaiSiNaH 06086026e vivizus te tadA hRSTA gAndhArA yuddhadurmadAH 06086027a tAn praviSTAMs tadA dRSTvA irAvAn api vIryavAn 06086027c abravIt samare yodhAn vicitrAbharaNAyudhAn 06086028a yathaite dhArtarASTrasya yodhAH sAnugavAhanAH 06086028c hanyante samare sarve tathA nItir vidhIyatAm 06086029a bADham ity evam uktvA te sarve yodhA irAvataH 06086029c jaghnus te vai parAnIkaM durjayaM samare paraiH 06086030a tad anIkam anIkena samare vIkSya pAtitam 06086030c amRSyamANAs te sarve subalasyAtmajA raNe 06086030e irAvantam abhidrutya sarvataH paryavArayan 06086031a tADayantaH zitaiH prAsaiz codayantaH parasparam 06086031c te zUrAH paryadhAvanta kurvanto mahad Akulam 06086032a irAvAn atha nirbhinnaH prAsais tIkSNair mahAtmabhiH 06086032c sravatA rudhireNAktas tottrair viddha iva dvipaH 06086033a urasy api ca pRSThe ca pArzvayoz ca bhRzAhataH 06086033c eko bahubhir atyarthaM dhairyAd rAjan na vivyathe 06086034a irAvAn atha saMkruddhaH sarvAMs tAn nizitaiH zaraiH 06086034c mohayAm Asa samare viddhvA parapuraMjayaH 06086035a prAsAn uddhRtya sarvAMz ca svazarIrAd ariMdamaH 06086035c tair eva tADayAm Asa subalasyAtmajAn raNe 06086036a nikRSya nizitaM khaDgaM gRhItvA ca zarAvaram 06086036c padAtis tUrNam Agacchaj jighAMsuH saubalAn yudhi 06086037a tataH pratyAgataprANAH sarve te subalAtmajAH 06086037c bhUyaH krodhasamAviSTA irAvantam athAdravan 06086038a irAvAn api khaDgena darzayan pANilAghavam 06086038c abhyavartata tAn sarvAn saubalAn baladarpitaH 06086039a lAghavenAtha carataH sarve te subalAtmajAH 06086039c antaraM nAdhyagacchanta carantaH zIghragAminaH 06086040a bhUmiSTham atha taM saMkhye saMpradRzya tataH punaH 06086040c parivArya bhRzaM sarve grahItum upacakramuH 06086041a athAbhyAzagatAnAM sa khaDgenAmitrakarzanaH 06086041c upahastAvahastAbhyAM teSAM gAtrANy akRntata 06086042a AyudhAni ca sarveSAM bAhUn api ca bhUSitAn 06086042c apatanta nikRttAGgA gatA bhUmiM gatAsavaH 06086043a vRSakas tu mahArAja bahudhA parivikSataH 06086043c amucyata mahAraudrAt tasmAd vIrAvakartanAt 06086044a tAn sarvAn patitAn dRSTvA bhIto duryodhanas tataH 06086044c abhyabhASata saMkruddho rAkSasaM ghoradarzanam 06086045a ArzyazRGgiM maheSvAsaM mAyAvinam ariMdamam 06086045c vairiNaM bhImasenasya pUrvaM bakavadhena vai 06086046a pazya vIra yathA hy eSa phalgunasya suto balI 06086046c mAyAvI vipriyaM ghoram akArSIn me balakSayam 06086047a tvaM ca kAmagamas tAta mAyAstre ca vizAradaH 06086047c kRtavairaz ca pArthena tasmAd enaM raNe jahi 06086048a bADham ity evam uktvA tu rAkSaso ghoradarzanaH 06086048c prayayau siMhanAdena yatrArjunasuto yuvA 06086049a svArUDhair yuddhakuzalair vimalaprAsayodhibhiH 06086049c vIraiH prahAribhir yuktaH svair anIkaiH samAvRtaH 06086049e nihantukAmaH samare irAvantaM mahAbalam 06086050a irAvAn api saMkruddhas tvaramANaH parAkramI 06086050c hantukAmam amitraghno rAkSasaM pratyavArayat 06086051a tam ApatantaM saMprekSya rAkSasaH sumahAbalaH 06086051c tvaramANas tato mAyAM prayoktum upacakrame 06086052a tena mAyAmayAH kLptA hayAs tAvanta eva hi 06086052c svArUDhA rAkSasair ghoraiH zUlapaTTizapANibhiH 06086053a te saMrabdhAH samAgamya dvisAhasrAH prahAriNaH 06086053c acirAd gamayAm AsuH pretalokaM parasparam 06086054a tasmiMs tu nihate sainye tAv ubhau yuddhadurmadau 06086054c saMgrAme vyavatiSThetAM yathA vai vRtravAsavau 06086055a Adravantam abhiprekSya rAkSasaM yuddhadurmadam 06086055c irAvAn krodhasaMrabdhaH pratyadhAvan mahAbalaH 06086056a samabhyAzagatasyAjau tasya khaDgena durmateH 06086056c ciccheda kArmukaM dIptaM zarAvApaM ca paJcakam 06086057a sa nikRttaM dhanur dRSTvA khaM javena samAvizat 06086057c irAvantam abhikruddhaM mohayann iva mAyayA 06086058a tato 'ntarikSam utpatya irAvAn api rAkSasam 06086058c vimohayitvA mAyAbhis tasya gAtrANi sAyakaiH 06086058e ciccheda sarvamarmajJaH kAmarUpo durAsadaH 06086059a tathA sa rAkSasazreSThaH zaraiH kRttaH punaH punaH 06086059c saMbabhUva mahArAja samavApa ca yauvanam 06086060a mAyA hi sahajA teSAM vayo rUpaM ca kAmajam 06086060c evaM tad rAkSasasyAGgaM chinnaM chinnaM vyarohata 06086061a irAvAn api saMkruddho rAkSasaM taM mahAbalam 06086061c parazvadhena tIkSNena ciccheda ca punaH punaH 06086062a sa tena balinA vIraz chidyamAna iva drumaH 06086062c rAkSaso vyanadad ghoraM sa zabdas tumulo 'bhavat 06086063a parazvadhakSataM rakSaH susrAva rudhiraM bahu 06086063c tataz cukrodha balavAMz cakre vegaM ca saMyuge 06086064a ArzyazRGgis tato dRSTvA samare zatrum Urjitam 06086064c kRtvA ghoraM mahad rUpaM grahItum upacakrame 06086064e saMgrAmaziraso madhye sarveSAM tatra pazyatAm 06086065a tAM dRSTvA tAdRzIM mAyAM rAkSasasya mahAtmanaH 06086065c irAvAn api saMkruddho mAyAM sraSTuM pracakrame 06086066a tasya krodhAbhibhUtasya saMyugeSv anivartinaH 06086066c yo 'nvayo mAtRkas tasya sa enam abhipedivAn 06086067a sa nAgair bahuzo rAjan sarvataH saMvRto raNe 06086067c dadhAra sumahad rUpam ananta iva bhogavAn 06086067e tato bahuvidhair nAgaiz chAdayAm Asa rAkSasam 06086068a chAdyamAnas tu nAgaiH sa dhyAtvA rAkSasapuMgavaH 06086068c sauparNaM rUpam AsthAya bhakSayAm Asa pannagAn 06086069a mAyayA bhakSite tasminn anvaye tasya mAtRke 06086069c vimohitam irAvantam asinA rAkSaso 'vadhIt 06086070a sakuNDalaM samukuTaM padmendusadRzaprabham 06086070c irAvataH ziro rakSaH pAtayAm Asa bhUtale 06086071a tasmiMs tu nihate vIre rAkSasenArjunAtmaje 06086071c vizokAH samapadyanta dhArtarASTrAH sarAjakAH 06086072a tasmin mahati saMgrAme tAdRze bhairave punaH 06086072c mahAn vyatikaro ghoraH senayoH samapadyata 06086073a hayA gajAH padAtAz ca vimizrA dantibhir hatAH 06086073c rathAz ca dantinaz caiva pattibhis tatra sUditAH 06086074a tathA pattirathaughAz ca hayAz ca bahavo raNe 06086074c rathibhir nihatA rAjaMs tava teSAM ca saMkule 06086075a ajAnann arjunaz cApi nihataM putram aurasam 06086075c jaghAna samare zUrAn rAjJas tAn bhISmarakSiNaH 06086076a tathaiva tAvakA rAjan sRJjayAz ca mahAbalAH 06086076c juhvataH samare prANAn nijaghnur itaretaram 06086077a muktakezA vikavacA virathAz chinnakArmukAH 06086077c bAhubhiH samayudhyanta samavetAH parasparam 06086078a tathA marmAtigair bhISmo nijaghAna mahArathAn 06086078c kampayan samare senAM pANDavAnAM mahAbalaH 06086079a tena yaudhiSThire sainye bahavo mAnavA hatAH 06086079c dantinaH sAdinaz caiva rathino 'tha hayAs tathA 06086080a tatra bhArata bhISmasya raNe dRSTvA parAkramam 06086080c atyadbhutam apazyAma zakrasyeva parAkramam 06086081a tathaiva bhImasenasya pArSatasya ca bhArata 06086081c raudram AsIt tadA yuddhaM sAtvatasya ca dhanvinaH 06086082a dRSTvA droNasya vikrAntaM pANDavAn bhayam Avizat 06086082c eka eva raNe zakto hantum asmAn sasainikAn 06086083a kiM punaH pRthivIzUrair yodhavrAtaiH samAvRtaH 06086083c ity abruvan mahArAja raNe droNena pIDitAH 06086084a vartamAne tathA raudre saMgrAme bharatarSabha 06086084c ubhayoH senayoH zUrA nAmRSyanta parasparam 06086085a AviSTA iva yudhyante rakSobhUtA mahAbalAH 06086085c tAvakAH pANDaveyAz ca saMrabdhAs tAta dhanvinaH 06086086a na sma pazyAmahe kaM cid yaH prANAn parirakSati 06086086c saMgrAme daityasaMkAze tasmin yoddhA narAdhipa 06087001 dhRtarASTra uvAca 06087001a irAvantaM tu nihataM dRSTvA pArthA mahArathAH 06087001c saMgrAme kim akurvanta tan mamAcakSva saMjaya 06087002 saMjaya uvAca 06087002a irAvantaM tu nihataM saMgrAme vIkSya rAkSasaH 06087002c vyanadat sumahAnAdaM bhaimasenir ghaTotkacaH 06087003a nadatas tasya zabdena pRthivI sAgarAmbarA 06087003c saparvatavanA rAjaMz cacAla subhRzaM tadA 06087003e antarikSaM dizaz caiva sarvAz ca pradizas tathA 06087004a taM zrutvA sumahAnAdaM tava sainyasya bhArata 06087004c UrustambhaH samabhavad vepathuH sveda eva ca 06087005a sarva eva ca rAjendra tAvakA dInacetasaH 06087005c sarpavat samaveSTanta siMhabhItA gajA iva 06087006a ninadat sumahAnAdaM nirghAtam iva rAkSasaH 06087006c jvalitaM zUlam udyamya rUpaM kRtvA vibhISaNam 06087007a nAnApraharaNair ghorair vRto rAkSasapuMgavaiH 06087007c AjagAma susaMkruddhaH kAlAntakayamopamaH 06087008a tam ApatantaM saMprekSya saMkruddhaM bhImadarzanam 06087008c svabalaM ca bhayAt tasya prAyazo vimukhIkRtam 06087009a tato duryodhano rAjA ghaTotkacam upAdravat 06087009c pragRhya vipulaM cApaM siMhavad vinadan muhuH 06087010a pRSThato 'nuyayau cainaM sravadbhiH parvatopamaiH 06087010c kuJjarair dazasAhasrair vaGgAnAm adhipaH svayam 06087011a tam ApatantaM saMprekSya gajAnIkena saMvRtam 06087011c putraM tava mahArAja cukopa sa nizAcaraH 06087012a tataH pravavRte yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06087012c rAkSasAnAM ca rAjendra duryodhanabalasya ca 06087013a gajAnIkaM ca saMprekSya meghavRndam ivodyatam 06087013c abhyadhAvanta saMkruddhA rAkSasAH zastrapANayaH 06087014a nadanto vividhAn nAdAn meghA iva savidyutaH 06087014c zarazaktyRSTinArAcair nighnanto gajayodhinaH 06087015a bhiNDipAlais tathA zUlair mudgaraiH saparazvadhaiH 06087015c parvatAgraiz ca vRkSaiz ca nijaghnus te mahAgajAn 06087016a bhinnakumbhAn virudhirAn bhinnagAtrAMz ca vAraNAn 06087016c apazyAma mahArAja vadhyamAnAn nizAcaraiH 06087017a teSu prakSIyamANeSu bhagneSu gajayodhiSu 06087017c duryodhano mahArAja rAkSasAn samupAdravat 06087018a amarSavazam Apannas tyaktvA jIvitam AtmanaH 06087018c mumoca nizitAn bANAn rAkSaseSu mahAbalaH 06087019a jaghAna ca maheSvAsaH pradhAnAMs tatra rAkSasAn 06087019c saMkruddho bharatazreSTha putro duryodhanas tava 06087020a vegavantaM mahAraudraM vidyujjihvaM pramAthinam 06087020c zaraiz caturbhiz caturo nijaghAna mahArathaH 06087021a tataH punar ameyAtmA zaravarSaM durAsadam 06087021c mumoca bharatazreSTha nizAcarabalaM prati 06087022a tat tu dRSTvA mahat karma putrasya tava mAriSa 06087022c krodhenAbhiprajajvAla bhaimasenir mahAbalaH 06087023a visphArya ca mahac cApam indrAzanisamasvanam 06087023c abhidudrAva vegena duryodhanam ariMdamam 06087024a tam Apatantam udvIkSya kAlasRSTam ivAntakam 06087024c na vivyathe mahArAja putro duryodhanas tava 06087025a athainam abravIt kruddhaH krUraH saMraktalocanaH 06087025c ye tvayA sunRzaMsena dIrghakAlaM pravAsitAH 06087025e yac ca te pANDavA rAjaMz chaladyUte parAjitAH 06087026a yac caiva draupadI kRSNA ekavastrA rajasvalA 06087026c sabhAm AnIya durbuddhe bahudhA klezitA tvayA 06087027a tava ca priyakAmena AzramasthA durAtmanA 06087027c saindhavena parikliSTA paribhUya pitqn mama 06087028a eteSAm avamAnAnAm anyeSAM ca kulAdhama 06087028c antam adya gamiSyAmi yadi notsRjase raNam 06087029a evam uktvA tu haiDimbo mahad visphArya kArmukam 06087029c saMdazya dazanair oSThaM sRkkiNI parisaMlihan 06087030a zaravarSeNa mahatA duryodhanam avAkirat 06087030c parvataM vAridhArAbhiH prAvRSIva balAhakaH 06088001 saMjaya uvAca 06088001a tatas tad bANavarSaM tu duHsahaM dAnavair api 06088001c dadhAra yudhi rAjendro yathA varSaM mahAdvipaH 06088002a tataH krodhasamAviSTo niHzvasann iva pannagaH 06088002c saMzayaM paramaM prAptaH putras te bharatarSabha 06088003a mumoca nizitAMs tIkSNAn nArAcAn paJcaviMzatim 06088003c te 'patan sahasA rAjaMs tasmin rAkSasapuMgave 06088003e AzIviSA iva kruddhAH parvate gandhamAdane 06088004a sa tair viddhaH sravan raktaM prabhinna iva kuJjaraH 06088004c dadhre matiM vinAzAya rAjJaH sa pizitAzanaH 06088004e jagrAha ca mahAzaktiM girINAm api dAraNIm 06088005a saMpradIptAM maholkAbhAm azanIM maghavAn iva 06088005c samudyacchan mahAbAhur jighAMsus tanayaM tava 06088006a tAm udyatAm abhiprekSya vaGgAnAm adhipas tvaran 06088006c kuJjaraM girisaMkAzaM rAkSasaM pratyacodayat 06088007a sa nAgapravareNAjau balinA zIghragAminA 06088007c yato duryodhanarathas taM mArgaM pratyapadyata 06088007e rathaM ca vArayAm Asa kuJjareNa sutasya te 06088008a mArgam AvAritaM dRSTvA rAjJA vaGgena dhImatA 06088008c ghaTotkaco mahArAja krodhasaMraktalocanaH 06088008e udyatAM tAM mahAzaktiM tasmiMz cikSepa vAraNe 06088009a sa tayAbhihato rAjaMs tena bAhuvimuktayA 06088009c saMjAtarudhirotpIDaH papAta ca mamAra ca 06088010a pataty atha gaje cApi vaGgAnAm Izvaro balI 06088010c javena samabhidrutya jagAma dharaNItalam 06088011a duryodhano 'pi saMprekSya pAtitaM varavAraNam 06088011c prabhagnaM ca balaM dRSTvA jagAma paramAM vyathAm 06088012a kSatradharmaM puraskRtya Atmanaz cAbhimAnitAm 06088012c prApte 'pakramaNe rAjA tasthau girir ivAcalaH 06088013a saMdhAya ca zitaM bANaM kAlAgnisamatejasam 06088013c mumoca paramakruddhas tasmin ghore nizAcare 06088014a tam ApatantaM saMprekSya bANam indrAzaniprabham 06088014c lAghavAd vaJcayAm Asa mahAkAyo ghaTotkacaH 06088015a bhUya eva nanAdograH krodhasaMraktalocanaH 06088015c trAsayan sarvabhUtAni yugAnte jalado yathA 06088016a taM zrutvA ninadaM ghoraM tasya bhISmasya rakSasaH 06088016c AcAryam upasaMgamya bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 06088017a yathaiSa ninado ghoraH zrUyate rAkSaseritaH 06088017c haiDimbo yudhyate nUnaM rAjJA duryodhanena ha 06088018a naiSa zakyo hi saMgrAme jetuM bhUtena kena cit 06088018c tatra gacchata bhadraM vo rAjAnaM parirakSata 06088019a abhidrutaM mahAbhAgaM rAkSasena durAtmanA 06088019c etad dhi paramaM kRtyaM sarveSAM naH paraMtapAH 06088020a pitAmahavacaH zrutvA tvaramANA mahArathAH 06088020c uttamaM javam AsthAya prayayur yatra kauravaH 06088021a droNaz ca somadattaz ca bAhlikaz ca jayadrathaH 06088021c kRpo bhUrizravAH zalyaz citraseno viviMzatiH 06088022a azvatthAmA vikarNaz ca Avantyaz ca bRhadbalaH 06088022c rathAz cAnekasAhasrA ye teSAm anuyAyinaH 06088022e abhidrutaM parIpsantaH putraM duryodhanaM tava 06088023a tad anIkam anAdhRSyaM pAlitaM lokasattamaiH 06088023c AtatAyinam AyAntaM prekSya rAkSasasattamaH 06088023e nAkampata mahAbAhur mainAka iva parvataH 06088024a pragRhya vipulaM cApaM jJAtibhiH parivAritaH 06088024c zUlamudgarahastaiz ca nAnApraharaNair api 06088025a tataH samabhavad yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06088025c rAkSasAnAM ca mukhyasya duryodhanabalasya ca 06088026a dhanuSAM kUjatAM zabdaH sarvatas tumulo 'bhavat 06088026c azrUyata mahArAja vaMzAnAM dahyatAm iva 06088027a zastrANAM pAtyamAnAnAM kavaceSu zarIriNAm 06088027c zabdaH samabhavad rAjann adrINAm iva dIryatAm 06088028a vIrabAhuvisRSTAnAM tomarANAM vizAM pate 06088028c rUpam AsId viyatsthAnAM sarpANAM sarpatAm iva 06088029a tataH paramasaMkruddho visphArya sumahad dhanuH 06088029c rAkSasendro mahAbAhur vinadan bhairavaM ravam 06088030a AcAryasyArdhacandreNa kruddhaz ciccheda kArmukam 06088030c somadattasya bhallena dhvajam unmathya cAnadat 06088031a bAhlikaM ca tribhir bANair abhyavidhyat stanAntare 06088031c kRpam ekena vivyAdha citrasenaM tribhiH zaraiH 06088032a pUrNAyatavisRSTena samyak praNihitena ca 06088032c jatrudeze samAsAdya vikarNaM samatADayat 06088032e nyaSIdat sa rathopasthe zoNitena pariplutaH 06088033a tataH punar ameyAtmA nArAcAn daza paJca ca 06088033c bhUrizravasi saMkruddhaH prAhiNod bharatarSabha 06088033e te varma bhittvA tasyAzu prAvizan medinItalam 06088034a viviMzatez ca drauNez ca yantArau samatADayat 06088034c tau petatU rathopasthe razmIn utsRjya vAjinAm 06088035a sindhurAjJo 'rdhacandreNa vArAhaM svarNabhUSitam 06088035c unmamAtha mahArAja dvitIyenAcchinad dhanuH 06088036a caturbhir atha nArAcair Avantyasya mahAtmanaH 06088036c jaghAna caturo vAhAn krodhasaMraktalocanaH 06088037a pUrNAyatavisRSTena pItena nizitena ca 06088037c nirbibheda mahArAja rAjaputraM bRhadbalam 06088037e sa gADhaviddho vyathito rathopastha upAvizat 06088038a bhRzaM krodhena cAviSTo rathastho rAkSasAdhipaH 06088038c cikSepa nizitAMs tIkSNAJ zarAn AzIviSopamAn 06088038e bibhidus te mahArAja zalyaM yuddhavizAradam 06089001 saMjaya uvAca 06089001a vimukhIkRtya tAn sarvAMs tAvakAn yudhi rAkSasaH 06089001c jighAMsur bharatazreSTha duryodhanam upAdravat 06089002a tam ApatantaM saMprekSya rAjAnaM prati vegitam 06089002c abhyadhAvaJ jighAMsantas tAvakA yuddhadurmadAH 06089003a tAlamAtrANi cApAni vikarSanto mahAbalAH 06089003c tam ekam abhyadhAvanta nadantaH siMhasaMghavat 06089004a athainaM zaravarSeNa samantAt paryavArayan 06089004c parvataM vAridhArAbhiH zaradIva balAhakAH 06089005a sa gADhaviddho vyathitas tottrArdita iva dvipaH 06089005c utpapAta tadAkAzaM samantAd vainateyavat 06089006a vyanadat sumahAnAdaM jImUta iva zAradaH 06089006c dizaH khaM pradizaz caiva nAdayan bhairavasvanaH 06089007a rAkSasasya tu taM zabdaM zrutvA rAjA yudhiSThiraH 06089007c uvAca bharatazreSTho bhImasenam idaM vacaH 06089008a yudhyate rAkSaso nUnaM dhArtarASTrair mahArathaiH 06089008c yathAsya zrUyate zabdo nadato bhairavaM svanam 06089008e atibhAraM ca pazyAmi tatra tAta samAhitam 06089009a pitAmahaz ca saMkruddhaH pAJcAlAn hantum udyataH 06089009c teSAM ca rakSaNArthAya yudhyate phalgunaH paraiH 06089010a etac chrutvA mahAbAho kAryadvayam upasthitam 06089010c gaccha rakSasva haiDimbaM saMzayaM paramaM gatam 06089011a bhrAtur vacanam AjJAya tvaramANo vRkodaraH 06089011c prayayau siMhanAdena trAsayan sarvapArthivAn 06089011e vegena mahatA rAjan parvakAle yathodadhiH 06089012a tam anvayAt satyadhRtiH saucittir yuddhadurmadaH 06089012c zreNimAn vasudAnaz ca putraH kAzyasya cAbhibhUH 06089013a abhimanyumukhAz caiva draupadeyA mahArathAH 06089013c kSatradevaz ca vikrAntaH kSatradharmA tathaiva ca 06089014a anUpAdhipatiz caiva nIlaH svabalam AsthitaH 06089014c mahatA rathavaMzena haiDimbaM paryavArayan 06089015a kuJjaraiz ca sadA mattaiH SaTsahasraiH prahAribhiH 06089015c abhyarakSanta sahitA rAkSasendraM ghaTotkacam 06089016a siMhanAdena mahatA nemighoSeNa caiva hi 06089016c khurazabdaninAdaiz ca kampayanto vasuMdharAm 06089017a teSAm ApatatAM zrutvA zabdaM taM tAvakaM balam 06089017c bhImasenabhayodvignaM vivarNavadanaM tathA 06089017e parivRttaM mahArAja parityajya ghaTotkacam 06089018a tataH pravavRte yuddhaM tatra tatra mahAtmanAm 06089018c tAvakAnAM pareSAM ca saMgrAmeSv anivartinAm 06089019a nAnArUpANi zastrANi visRjanto mahArathAH 06089019c anyonyam abhidhAvantaH saMprahAraM pracakrire 06089019e vyatiSaktaM mahAraudraM yuddhaM bhIrubhayAvaham 06089020a hayA gajaiH samAjagmuH pAdAtA rathibhiH saha 06089020c anyonyaM samare rAjan prArthayAnA mahad yazaH 06089021a sahasA cAbhavat tIvraM saMnipAtAn mahad rajaH 06089021c rathAzvagajapattInAM padanemisamuddhatam 06089022a dhUmrAruNaM rajas tIvraM raNabhUmiM samAvRNot 06089022c naiva sve na pare rAjan samajAnan parasparam 06089023a pitA putraM na jAnIte putro vA pitaraM tathA 06089023c nirmaryAde tathA bhUte vaizase lomaharSaNe 06089024a zastrANAM bharatazreSTha manuSyANAM ca garjatAm 06089024c sumahAn abhavac chabdo vaMzAnAm iva dahyatAm 06089025a gajavAjimanuSyANAM zoNitAntrataraGgiNI 06089025c prAvartata nadI tatra kezazaivalazAdvalA 06089026a narANAM caiva kAyebhyaH zirasAM patatAM raNe 06089026c zuzruve sumahAJ zabdaH patatAm azmanAm iva 06089027a viziraskair manuSyaiz ca chinnagAtraiz ca vAraNaiH 06089027c azvaiH saMbhinnadehaiz ca saMkIrNAbhUd vasuMdharA 06089028a nAnAvidhAni zastrANi visRjanto mahArathAH 06089028c anyonyam abhidhAvantaH saMprahAraM pracakrire 06089029a hayA hayAn samAsAdya preSitA hayasAdibhiH 06089029c samAhatya raNe 'nyonyaM nipetur gatajIvitAH 06089030a narA narAn samAsAdya krodharaktekSaNA bhRzam 06089030c urAMsy urobhir anyonyaM samAzliSya nijaghnire 06089031a preSitAz ca mahAmAtrair vAraNAH paravAraNAH 06089031c abhighnanti viSANAgrair vAraNAn eva saMyuge 06089032a te jAtarudhirApIDAH patAkAbhir alaMkRtAH 06089032c saMsaktAH pratyadRzyanta meghA iva savidyutaH 06089033a ke cid bhinnA viSANAgrair bhinnakumbhAz ca tomaraiH 06089033c vinadanto 'bhyadhAvanta garjanto jaladA iva 06089034a ke cid dhastair dvidhA chinnaiz chinnagAtrAs tathApare 06089034c nipetus tumule tasmiMz chinnapakSA ivAdrayaH 06089035a pArzvais tu dAritair anye vAraNair varavAraNAH 06089035c mumucuH zoNitaM bhUri dhAtUn iva mahIdharAH 06089036a nArAcAbhihatAs tv anye tathA viddhAz ca tomaraiH 06089036c hatArohA vyadRzyanta vizRGgA iva parvatAH 06089037a ke cit krodhasamAviSTA madAndhA niravagrahAH 06089037c rathAn hayAn padAtAMz ca mamRduH zatazo raNe 06089038a tathA hayA hayArohais tADitAH prAsatomaraiH 06089038c tena tenAbhyavartanta kurvanto vyAkulA dizaH 06089039a rathino rathibhiH sArdhaM kulaputrAs tanutyajaH 06089039c parAM zaktiM samAsthAya cakruH karmANy abhItavat 06089040a svayaMvara ivAmarde prajahrur itaretaram 06089040c prArthayAnA yazo rAjan svargaM vA yuddhazAlinaH 06089041a tasmiMs tathA vartamAne saMgrAme lomaharSaNe 06089041c dhArtarASTraM mahat sainyaM prAyazo vimukhIkRtam 06090001 saMjaya uvAca 06090001a svasainyaM nihataM dRSTvA rAjA duryodhanaH svayam 06090001c abhyadhAvata saMkruddho bhImasenam ariMdamam 06090002a pragRhya sumahac cApam indrAzanisamasvanam 06090002c mahatA zaravarSeNa pANDavaM samavAkirat 06090003a ardhacandraM ca saMdhAya sutIkSNaM lomavAhinam 06090003c bhImasenasya ciccheda cApaM krodhasamanvitaH 06090004a tadantaraM ca saMprekSya tvaramANo mahArathaH 06090004c saMdadhe nizitaM bANaM girINAm api dAraNam 06090004e tenorasi mahAbAhur bhImasenam atADayat 06090005a sa gADhaviddho vyathitaH sRkkiNI parisaMlihan 06090005c samAlalambe tejasvI dhvajaM hemapariSkRtam 06090006a tathA vimanasaM dRSTvA bhImasenaM ghaTotkacaH 06090006c krodhenAbhiprajajvAla didhakSann iva pAvakaH 06090007a abhimanyumukhAz caiva pANDavAnAM mahArathAH 06090007c samabhyadhAvan krozanto rAjAnaM jAtasaMbhramAH 06090008a saMprekSya tAn ApatataH saMkruddhAJ jAtasaMbhramAn 06090008c bhAradvAjo 'bravId vAkyaM tAvakAnAM mahArathAn 06090009a kSipraM gacchata bhadraM vo rAjAnaM parirakSata 06090009c saMzayaM paramaM prAptaM majjantaM vyasanArNave 06090010a ete kruddhA maheSvAsAH pANDavAnAM mahArathAH 06090010c bhImasenaM puraskRtya duryodhanam upadrutAH 06090011a nAnAvidhAni zastrANi visRjanto jaye ratAH 06090011c nadanto bhairavAn nAdAMs trAsayantaz ca bhUm imAm 06090012a tad AcAryavacaH zrutvA somadattapurogamAH 06090012c tAvakAH samavartanta pANDavAnAm anIkinIm 06090013a kRpo bhUrizravAH zalyo droNaputro viviMzatiH 06090013c citraseno vikarNaz ca saindhavo 'tha bRhadbalaH 06090013e Avantyau ca maheSvAsau kauravaM paryavArayan 06090014a te viMzatipadaM gatvA saMprahAraM pracakrire 06090014c pANDavA dhArtarASTrAz ca parasparajighAMsavaH 06090015a evam uktvA mahAbAhur mahad visphArya kArmukam 06090015c bhAradvAjas tato bhImaM SaDviMzatyA samArpayat 06090016a bhUyaz cainaM mahAbAhuH zaraiH zIghram avAkirat 06090016c parvataM vAridhArAbhiH zaradIva balAhakaH 06090017a taM pratyavidhyad dazabhir bhImasenaH zilImukhaiH 06090017c tvaramANo maheSvAsaH savye pArzve mahAbalaH 06090018a sa gADhaviddho vyathito vayovRddhaz ca bhArata 06090018c pranaSTasaMjJaH sahasA rathopastha upAvizat 06090019a guruM pravyathitaM dRSTvA rAjA duryodhanaH svayam 06090019c drauNAyaniz ca saMkruddhau bhImasenam abhidrutau 06090020a tAv Apatantau saMprekSya kAlAntakayamopamau 06090020c bhImaseno mahAbAhur gadAm AdAya satvaraH 06090021a avaplutya rathAt tUrNaM tasthau girir ivAcalaH 06090021c samudyamya gadAM gurvIM yamadaNDopamAM raNe 06090022a tam udyatagadaM dRSTvA kailAsam iva zRGgiNam 06090022c kauravo droNaputraz ca sahitAv abhyadhAvatAm 06090023a tAv Apatantau sahitau tvaritau balinAM varau 06090023c abhyadhAvata vegena tvaramANo vRkodaraH 06090024a tam ApatantaM saMprekSya saMkruddhaM bhImadarzanam 06090024c samabhyadhAvaMs tvaritAH kauravANAM mahArathAH 06090025a bhAradvAjamukhAH sarve bhImasenajighAMsayA 06090025c nAnAvidhAni zastrANi bhImasyorasy apAtayan 06090025e sahitAH pANDavaM sarve pIDayantaH samantataH 06090026a taM dRSTvA saMzayaM prAptaM pIDyamAnaM mahAratham 06090026c abhimanyuprabhRtayaH pANDavAnAM mahArathAH 06090026e abhyadhAvan parIpsantaH prANAMs tyaktvA sudustyajAn 06090027a anUpAdhipatiH zUro bhImasya dayitaH sakhA 06090027c nIlo nIlAmbudaprakhyaH saMkruddho drauNim abhyayAt 06090027e spardhate hi maheSvAso nityaM droNasutena yaH 06090028a sa visphArya mahac cApaM drauNiM vivyAdha patriNA 06090028c yathA zakro mahArAja purA vivyAdha dAnavam 06090029a vipracittiM durAdharSaM devatAnAM bhayaMkaram 06090029c yena lokatrayaM krodhAt trAsitaM svena tejasA 06090030a tathA nIlena nirbhinnaH sumukhena patatriNA 06090030c saMjAtarudhirotpIDo drauNiH krodhasamanvitaH 06090031a sa visphArya dhanuz citram indrAzanisamasvanam 06090031c dadhre nIlavinAzAya matiM matimatAM varaH 06090032a tataH saMdhAya vimalAn bhallAn karmArapAyitAn 06090032c jaghAna caturo vAhAn pAtayAm Asa ca dhvajam 06090033a saptamena ca bhallena nIlaM vivyAdha vakSasi 06090033c sa gADhaviddho vyathito rathopastha upAvizat 06090034a mohitaM vIkSya rAjAnaM nIlam abhracayopamam 06090034c ghaTotkaco 'pi saMkruddho bhrAtRbhiH parivAritaH 06090035a abhidudrAva vegena drauNim Ahavazobhinam 06090035c tathetare abhyadhAvan rAkSasA yuddhadurmadAH 06090036a tam ApatantaM saMprekSya rAkSasaM ghoradarzanam 06090036c abhyadhAvata tejasvI bhAradvAjAtmajas tvaran 06090037a nijaghAna ca saMkruddho rAkSasAn bhImadarzanAn 06090037c ye 'bhavann agrataH kruddhA rAkSasasya puraHsarAH 06090038a vimukhAMz caiva tAn dRSTvA drauNicApacyutaiH zaraiH 06090038c akrudhyata mahAkAyo bhaimasenir ghaTotkacaH 06090039a prAduzcakre mahAmAyAM ghorarUpAM sudAruNAm 06090039c mohayan samare drauNiM mAyAvI rAkSasAdhipaH 06090040a tatas te tAvakAH sarve mAyayA vimukhIkRtAH 06090040c anyonyaM samapazyanta nikRttAn medinItale 06090040e viceSTamAnAn kRpaNAJ zoNitena samukSitAn 06090041a droNaM duryodhanaM zalyam azvatthAmAnam eva ca 06090041c prAyazaz ca maheSvAsA ye pradhAnAz ca kauravAH 06090042a vidhvastA rathinaH sarve gajAz ca vinipAtitAH 06090042c hayAz ca sahayArohA vinikRttAH sahasrazaH 06090043a tad dRSTvA tAvakaM sainyaM vidrutaM zibiraM prati 06090043c mama prAkrozato rAjaMs tathA devavratasya ca 06090044a yudhyadhvaM mA palAyadhvaM mAyaiSA rAkSasI raNe 06090044c ghaTotkacaprayukteti nAtiSThanta vimohitAH 06090044e naiva te zraddadhur bhItA vadator Avayor vacaH 06090045a tAMz ca pradravato dRSTvA jayaM prAptAz ca pANDavAH 06090045c ghaTotkacena sahitAH siMhanAdAn pracakrire 06090045e zaGkhadundubhighoSAz ca samantAt sasvanur bhRzam 06090046a evaM tava balaM sarvaM haiDimbena durAtmanA 06090046c sUryAstamanavelAyAM prabhagnaM vidrutaM dizaH 06091001 saMjaya uvAca 06091001a tasmin mahati saMkrande rAjA duryodhanas tadA 06091001c gAGgeyam upasaMgamya vinayenAbhivAdya ca 06091002a tasya sarvaM yathAvRttam AkhyAtum upacakrame 06091002c ghaTotkacasya vijayam Atmanaz ca parAjayam 06091003a kathayAm Asa durdharSo viniHzvasya punaH punaH 06091003c abravIc ca tadA rAjan bhISmaM kurupitAmaham 06091004a bhavantaM samupAzritya vAsudevaM yathA paraiH 06091004c pANDavair vigraho ghoraH samArabdho mayA prabho 06091005a ekAdaza samAkhyAtA akSauhiNyaz ca yA mama 06091005c nideze tava tiSThanti mayA sArdhaM paraMtapa 06091006a so 'haM bharatazArdUla bhImasenapurogamaiH 06091006c ghaTotkacaM samAzritya pANDavair yudhi nirjitaH 06091007a tan me dahati gAtrANi zuSkavRkSam ivAnalaH 06091007c tad icchAmi mahAbhAga tvatprasAdAt paraMtapa 06091008a rAkSasApasadaM hantuM svayam eva pitAmaha 06091008c tvAM samAzritya durdharSaM tan me kartuM tvam arhasi 06091009a etac chrutvA tu vacanaM rAjJo bharatasattama 06091009c duryodhanam idaM vAkyaM bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 06091010a zRNu rAjan mama vaco yat tvA vakSyAmi kaurava 06091010c yathA tvayA mahArAja vartitavyaM paraMtapa 06091011a AtmA rakSyo raNe tAta sarvAvasthAsv ariMdama 06091011c dharmarAjena saMgrAmas tvayA kAryaH sadAnagha 06091012a arjunena yamAbhyAM vA bhImasenena vA punaH 06091012c rAjadharmaM puraskRtya rAjA rAjAnam Rcchati 06091013a ahaM droNaH kRpo drauNiH kRtavarmA ca sAtvataH 06091013c zalyaz ca saumadattiz ca vikarNaz ca mahArathaH 06091014a tava ca bhrAtaraH zUrA duHzAsanapurogamAH 06091014c tvadarthaM pratiyotsyAmo rAkSasaM taM mahAbalam 06091015a tasmin raudre rAkSasendre yadi te hRcchayo mahAn 06091015c ayaM vA gacchatu raNe tasya yuddhAya durmateH 06091015e bhagadatto mahIpAlaH puraMdarasamo yudhi 06091016a etAvad uktvA rAjAnaM bhagadattam athAbravIt 06091016c samakSaM pArthivendrasya vAkyaM vAkyavizAradaH 06091017a gaccha zIghraM mahArAja haiDimbaM yuddhadurmadam 06091017c vArayasva raNe yatto miSatAM sarvadhanvinAm 06091017e rAkSasaM krUrakarmANaM yathendras tArakaM purA 06091018a tava divyAni cAstrANi vikramaz ca paraMtapa 06091018c samAgamaz ca bahubhiH purAbhUd asuraiH saha 06091019a tvaM tasya rAjazArdUla pratiyoddhA mahAhave 06091019c svabalena vRto rAjaJ jahi rAkSasapuMgavam 06091020a etac chrutvA tu vacanaM bhISmasya pRtanApateH 06091020c prayayau siMhanAdena parAn abhimukho drutam 06091021a tam AdravantaM saMprekSya garjantam iva toyadam 06091021c abhyavartanta saMkruddhAH pANDavAnAM mahArathAH 06091022a bhImaseno 'bhimanyuz ca rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06091022c draupadeyAH satyadhRtiH kSatradevaz ca mAriSa 06091023a cedipo vasudAnaz ca dazArNAdhipatis tathA 06091023c supratIkena tAMz cApi bhagadatto 'py upAdravat 06091024a tataH samabhavad yuddhaM ghorarUpaM bhayAnakam 06091024c pANDUnAM bhagadattena yamarASTravivardhanam 06091025a pramuktA rathibhir bANA bhImavegAH sutejanAH 06091025c te nipetur mahArAja nAgeSu ca ratheSu ca 06091026a prabhinnAz ca mahAnAgA vinItA hastisAdibhiH 06091026c parasparaM samAsAdya saMnipetur abhItavat 06091027a madAndhA roSasaMrabdhA viSANAgrair mahAhave 06091027c bibhidur dantamusalaiH samAsAdya parasparam 06091028a hayAz ca cAmarApIDAH prAsapANibhir AsthitAH 06091028c coditAH sAdibhiH kSipraM nipetur itaretaram 06091029a pAdAtAz ca padAtyoghais tADitAH zaktitomaraiH 06091029c nyapatanta tadA bhUmau zatazo 'tha sahasrazaH 06091030a rathinaz ca tathA rAjan karNinAlIkasAyakaiH 06091030c nihatya samare vIrAn siMhanAdAn vinedire 06091031a tasmiMs tathA vartamAne saMgrAme lomaharSaNe 06091031c bhagadatto maheSvAso bhImasenam athAdravat 06091032a kuJjareNa prabhinnena saptadhA sravatA madam 06091032c parvatena yathA toyaM sravamANena sarvataH 06091033a kiraJ zarasahasrANi supratIkazirogataH 06091033c airAvatastho maghavAn vAridhArA ivAnagha 06091034a sa bhImaM zaradhArAbhis tADayAm Asa pArthivaH 06091034c parvataM vAridhArAbhiH prAvRSIva balAhakaH 06091035a bhImasenas tu saMkruddhaH pAdarakSAn paraHzatAn 06091035c nijaghAna maheSvAsaH saMkruddhaH zaravRSTibhiH 06091036a tAn dRSTvA nihatAn kruddho bhagadattaH pratApavAn 06091036c codayAm Asa nAgendraM bhImasenarathaM prati 06091037a sa nAgaH preSitas tena bANo jyAcodito yathA 06091037c abhyadhAvata vegena bhImasenam ariMdamam 06091038a tam ApatantaM saMprekSya pANDavAnAM mahArathAH 06091038c abhyavartanta vegena bhImasenapurogamAH 06091039a kekayAz cAbhimanyuz ca draupadeyAz ca sarvazaH 06091039c dazArNAdhipatiH zUraH kSatradevaz ca mAriSa 06091039e cedipaz citraketuz ca saMkruddhAH sarva eva te 06091040a uttamAstrANi divyAni darzayanto mahAbalAH 06091040c tam ekaM kuJjaraM kruddhAH samantAt paryavArayan 06091041a sa viddho bahubhir bANair vyarocata mahAdvipaH 06091041c saMjAtarudhirotpIDo dhAtucitra ivAdrirAT 06091042a dazArNAdhipatiz cApi gajaM bhUmidharopamam 06091042c samAsthito 'bhidudrAva bhagadattasya vAraNam 06091043a tam ApatantaM samare gajaM gajapatiH sa ca 06091043c dadhAra supratIko 'pi veleva makarAlayam 06091044a vAritaM prekSya nAgendraM dazArNasya mahAtmanaH 06091044c sAdhu sAdhv iti sainyAni pANDaveyAny apUjayan 06091045a tataH prAgjyotiSaH kruddhas tomarAn vai caturdaza 06091045c prAhiNot tasya nAgasya pramukhe nRpasattama 06091046a tasya varma mukhatrANaM zAtakumbhapariSkRtam 06091046c vidArya prAvizan kSipraM valmIkam iva pannagAH 06091047a sa gADhaviddho vyathito nAgo bharatasattama 06091047c upAvRttamadaH kSipraM sa nyavartata vegataH 06091048a pradudrAva ca vegena praNadan bhairavaM svanam 06091048c sa mardamAnaH svabalaM vAyur vRkSAn ivaujasA 06091049a tasmin parAjite nAge pANDavAnAM mahArathAH 06091049c siMhanAdaM vinadyoccair yuddhAyaivopatasthire 06091050a tato bhImaM puraskRtya bhagadattam upAdravan 06091050c kiranto vividhAn bANAJ zastrANi vividhAni ca 06091051a teSAm ApatatAM rAjan saMkruddhAnAm amarSiNAm 06091051c zrutvA sa ninadaM ghoram amarSAd gatasAdhvasaH 06091051e bhagadatto maheSvAsaH svanAgaM pratyacodayat 06091052a aGkuzAGguSThanuditaH sa gajapravaro yudhi 06091052c tasmin kSaNe samabhavat saMvartaka ivAnalaH 06091053a rathasaMghAMs tathA nAgAn hayAMz ca saha sAdibhiH 06091053c pAdAtAMz ca susaMkruddhaH zatazo 'tha sahasrazaH 06091053e amRdnAt samare rAjan saMpradhAvaMs tatas tataH 06091054a tena saMloDyamAnaM tu pANDUnAM tad balaM mahat 06091054c saMcukoca mahArAja carmevAgnau samAhitam 06091055a bhagnaM tu svabalaM dRSTvA bhagadattena dhImatA 06091055c ghaTotkaco 'tha saMkruddho bhagadattam upAdravat 06091056a vikaTaH puruSo rAjan dIptAsyo dIptalocanaH 06091056c rUpaM vibhISaNaM kRtvA roSeNa prajvalann iva 06091057a jagrAha vipulaM zUlaM girINAm api dAraNam 06091057c nAgaM jighAMsuH sahasA cikSepa ca mahAbalaH 06091057e saviSphuliGgajvAlAbhiH samantAt pariveSTitam 06091058a tam ApatantaM sahasA dRSTvA jvAlAkulaM raNe 06091058c cikSepa ruciraM tIkSNam ardhacandraM sa pArthivaH 06091058e ciccheda sumahac chUlaM tena bANena vegavat 06091059a nipapAta dvidhA chinnaM zUlaM hemapariSkRtam 06091059c mahAzanir yathA bhraSTA zakramuktA nabhogatA 06091060a zUlaM nipatitaM dRSTvA dvidhA kRttaM sa pArthivaH 06091060c rukmadaNDAM mahAzaktiM jagrAhAgnizikhopamAm 06091060e cikSepa tAM rAkSasasya tiSTha tiSTheti cAbravIt 06091061a tAm ApatantIM saMprekSya viyatsthAm azanIm iva 06091061c utpatya rAkSasas tUrNaM jagrAha ca nanAda ca 06091062a babhaJja cainAM tvarito jAnuny Aropya bhArata 06091062c pazyataH pArthivendrasya tad adbhutam ivAbhavat 06091063a tad avekSya kRtaM karma rAkSasena balIyasA 06091063c divi devAH sagandharvA munayaz cApi vismitAH 06091064a pANDavAz ca maheSvAsA bhImasenapurogamAH 06091064c sAdhu sAdhv iti nAdena pRthivIm anunAdayan 06091065a taM tu zrutvA mahAnAdaM prahRSTAnAM mahAtmanAm 06091065c nAmRSyata maheSvAso bhagadattaH pratApavAn 06091066a sa visphArya mahac cApam indrAzanisamasvanam 06091066c abhidudrAva vegena pANDavAnAM mahArathAn 06091066e visRjan vimalAMs tIkSNAn nArAcAJ jvalanaprabhAn 06091067a bhImam ekena vivyAdha rAkSasaM navabhiH zaraiH 06091067c abhimanyuM tribhiz caiva kekayAn paJcabhis tathA 06091068a pUrNAyatavisRSTena svarNapuGkhena patriNA 06091068c bibheda dakSiNaM bAhuM kSatradevasya cAhave 06091068e papAta sahasA tasya sazaraM dhanur uttamam 06091069a draupadeyAMs tataH paJca paJcabhiH samatADayat 06091069c bhImasenasya ca krodhAn nijaghAna turaMgamAn 06091070a dhvajaM kesariNaM cAsya ciccheda vizikhais tribhiH 06091070c nirbibheda tribhiz cAnyaiH sArathiM cAsya patribhiH 06091071a sa gADhaviddho vyathito rathopastha upAvizat 06091071c vizoko bharatazreSTha bhagadattena saMyuge 06091072a tato bhImo mahArAja viratho rathinAM varaH 06091072c gadAM pragRhya vegena pracaskanda mahArathAt 06091073a tam udyatagadaM dRSTvA sazRGgam iva parvatam 06091073c tAvakAnAM bhayaM ghoraM samapadyata bhArata 06091074a etasminn eva kAle tu pANDavaH kRSNasArathiH 06091074c AjagAma mahArAja nighnaJ zatrUn sahasrazaH 06091075a yatra tau puruSavyAghrau pitAputrau paraMtapau 06091075c prAgjyotiSeNa saMsaktau bhImasenaghaTotkacau 06091076a dRSTvA tu pANDavo rAjan yudhyamAnAn mahArathAn 06091076c tvarito bharatazreSTha tatrAyAd vikiraJ zarAn 06091077a tato duryodhano rAjA tvaramANo mahArathaH 06091077c senAm acodayat kSipraM rathanAgAzvasaMkulAm 06091078a tAm ApatantIM sahasA kauravANAM mahAcamUm 06091078c abhidudrAva vegena pANDavaH zvetavAhanaH 06091079a bhagadatto 'pi samare tena nAgena bhArata 06091079c vimRdnan pANDavabalaM yudhiSThiram upAdravat 06091080a tadAsIt tumulaM yuddhaM bhagadattasya mAriSa 06091080c pAJcAlaiH sRJjayaiz caiva kekayaiz codyatAyudhaiH 06091081a bhImaseno 'pi samare tAv ubhau kezavArjunau 06091081c AzrAvayad yathAvRttam irAvad vadham uttamam 06092001 saMjaya uvAca 06092001a putraM tu nihataM zrutvA irAvantaM dhanaMjayaH 06092001c duHkhena mahatAviSTo niHzvasan pannago yathA 06092002a abravIt samare rAjan vAsudevam idaM vacaH 06092002c idaM nUnaM mahAprAjJo viduro dRSTavAn purA 06092003a kurUNAM pANDavAnAM ca kSayaM ghoraM mahAmatiH 06092003c tato nivArayitavAn dhRtarASTraM janezvaram 06092004a avadhyA bahavo vIrAH saMgrAme madhusUdana 06092004c nihatAH kauravaiH saMkhye tathAsmAbhiz ca te hatAH 06092005a arthahetor narazreSTha kriyate karma kutsitam 06092005c dhig arthAn yatkRte hy evaM kriyate jJAtisaMkSayaH 06092006a adhanasya mRtaM zreyo na ca jJAtivadhAd dhanam 06092006c kiM nu prApsyAmahe kRSNa hatvA jJAtIn samAgatAn 06092007a duryodhanAparAdhena zakuneH saubalasya ca 06092007c kSatriyA nidhanaM yAnti karNadurmantritena ca 06092008a idAnIM ca vijAnAmi sukRtaM madhusUdana 06092008c kRtaM rAjJA mahAbAho yAcatA sma suyodhanam 06092008e rAjyArdhaM paJca vA grAmAn nAkArSIt sa ca durmatiH 06092009a dRSTvA hi kSatriyAJ zUrAJ zayAnAn dharaNItale 06092009c nindAmi bhRzam AtmAnaM dhig astu kSatrajIvikAm 06092010a azaktam iti mAm ete jJAsyanti kSatriyA raNe 06092010c yuddhaM mamaibhirucitaM jJAtibhir madhusUdana 06092011a saMcodaya hayAn kSipraM dhArtarASTracamUM prati 06092011c pratariSye mahApAraM bhujAbhyAM samarodadhim 06092011e nAyaM klIbayituM kAlo vidyate mAdhava kva cit 06092012a evam uktas tu pArthena kezavaH paravIrahA 06092012c codayAm Asa tAn azvAn pANDurAn vAtaraMhasaH 06092013a atha zabdo mahAn AsIt tava sainyasya bhArata 06092013c mArutoddhUtavegasya sAgarasyeva parvaNi 06092014a aparAhNe mahArAja saMgrAmaH samapadyata 06092014c parjanyasamanirghoSo bhISmasya saha pANDavaiH 06092015a tato rAjaMs tava sutA bhImasenam upAdravan 06092015c parivArya raNe droNaM vasavo vAsavaM yathA 06092016a tataH zAMtanavo bhISmaH kRpaz ca rathinAM varaH 06092016c bhagadattaH suzarmA ca dhanaMjayam upAdravan 06092017a hArdikyo bAhlikaz caiva sAtyakiM samabhidrutau 06092017c ambaSThakas tu nRpatir abhimanyum avArayat 06092018a zeSAs tv anye mahArAja zeSAn eva mahArathAn 06092018c tataH pravavRte yuddhaM ghorarUpaM bhayAvaham 06092019a bhImasenas tu saMprekSya putrAMs tava janezvara 06092019c prajajvAla raNe kruddho haviSA havyavAD iva 06092020a putrAs tu tava kaunteyaM chAdayAM cakrire zaraiH 06092020c prAvRSIva mahArAja jaladAH parvataM yathA 06092021a sa cchAdyamAno bahudhA putrais tava vizAM pate 06092021c sRkkiNI vilihan vIraH zArdUla iva darpitaH 06092022a vyUDhoraskaM tato bhImaH pAtayAm Asa pArthiva 06092022c kSurapreNa sutIkSNena so 'bhavad gatajIvitaH 06092023a apareNa tu bhallena pItena nizitena ca 06092023c apAtayat kuNDalinaM siMhaH kSudramRgaM yathA 06092024a tataH sunizitAn pItAn samAdatta zilImukhAn 06092024c sa sapta tvarayA yuktaH putrAMs te prApya mAriSa 06092025a preSitA bhImasenena zarAs te dRDhadhanvanA 06092025c apAtayanta putrAMs te rathebhyaH sumahArathAn 06092026a anAdhRSTiM kuNDabhedaM vairATaM dIrghalocanam 06092026c dIrghabAhuM subAhuM ca tathaiva kanakadhvajam 06092027a prapatanta sma te vIrA virejur bharatarSabha 06092027c vasante puSpazabalAz cUtAH prapatitA iva 06092028a tataH pradudruvuH zeSAH putrAs tava vizAM pate 06092028c taM kAlam iva manyanto bhImasenaM mahAbalam 06092029a droNas tu samare vIraM nirdahantaM sutAMs tava 06092029c yathAdriM vAridhArAbhiH samantAd vyakirac charaiH 06092030a tatrAdbhutam apazyAma kuntIputrasya pauruSam 06092030c droNena vAryamANo 'pi nijaghne yat sutAMs tava 06092031a yathA hi govRSo varSaM saMdhArayati khAt patat 06092031c bhImas tathA droNamuktaM zaravarSam adIdharat 06092032a adbhutaM ca mahArAja tatra cakre vRkodaraH 06092032c yat putrAMs te 'vadhIt saMkhye droNaM caiva nyayodhayat 06092033a putreSu tava vIreSu cikrIDArjunapUrvajaH 06092033c mRgeSv iva mahArAja caran vyAghro mahAbalaH 06092034a yathA vA pazumadhyastho drAvayeta pazUn vRkaH 06092034c vRkodaras tava sutAMs tathA vyadrAvayad raNe 06092035a gAGgeyo bhagadattaz ca gautamaz ca mahArathaH 06092035c pANDavaM rabhasaM yuddhe vArayAm Asur arjunam 06092036a astrair astrANi saMvArya teSAM so 'tiratho raNe 06092036c pravIrAMs tava sainyeSu preSayAm Asa mRtyave 06092037a abhimanyuz ca rAjAnam ambaSThaM lokavizrutam 06092037c virathaM rathinAM zreSThaM kArayAm Asa sAyakaiH 06092038a viratho vadhyamAnaH sa saubhadreNa yazasvinA 06092038c avaplutya rathAt tUrNaM savrIDo manujAdhipaH 06092039a asiM cikSepa samare saubhadrasya mahAtmanaH 06092039c Aruroha rathaM caiva hArdikyasya mahAtmanaH 06092040a ApatantaM tu nistriMzaM yuddhamArgavizAradaH 06092040c lAghavAd vyaMsayAm Asa saubhadraH paravIrahA 06092041a vyaMsitaM vIkSya nistriMzaM saubhadreNa raNe tadA 06092041c sAdhu sAdhv iti sainyAnAM praNAdo 'bhUd vizAM pate 06092042a dhRSTadyumnamukhAs tv anye tava sainyam ayodhayan 06092042c tathaiva tAvakAH sarve pANDusainyam ayodhayan 06092043a tatrAkrando mahAn AsIt tava teSAM ca bhArata 06092043c nighnatAM bhRzam anyonyaM kurvatAM karma duSkaram 06092044a anyonyaM hi raNe zUrAH kezeSv AkSipya mAriSa 06092044c nakhair dantair ayudhyanta muSTibhir jAnubhis tathA 06092045a bAhubhiz ca talaiz caiva nistriMzaiz ca susaMzitaiH 06092045c vivaraM prApya cAnyonyam anayan yamasAdanam 06092046a nyahanac ca pitA putraM putraz ca pitaraM raNe 06092046c vyAkulIkRtasaMkalpA yuyudhus tatra mAnavAH 06092047a raNe cArUNi cApAni hemapRSThAni bhArata 06092047c hatAnAm apaviddhAni kalApAz ca mahAdhanAH 06092048a jAtarUpamayaiH puGkhai rAjataiz ca zitAH zarAH 06092048c tailadhautA vyarAjanta nirmuktabhujagopamAH 06092049a hastidantatsarUn khaDgAJ jAtarUpapariSkRtAn 06092049c carmANi cApaviddhAni rukmapRSThAni dhanvinAm 06092050a suvarNavikRtaprAsAn paTTizAn hemabhUSitAn 06092050c jAtarUpamayAz carSTIH zaktyaz ca kanakojjvalAH 06092051a apakRttAz ca patitA musalAni gurUNi ca 06092051c parighAn paTTizAMz caiva bhiNDipAlAMz ca mAriSa 06092052a patitAMs tomarAMz cApi citrA hemapariSkRtAH 06092052c kuthAz ca bahudhAkArAz cAmaravyajanAni ca 06092053a nAnAvidhAni zastrANi visRjya patitA narAH 06092053c jIvanta iva dRzyante gatasattvA mahArathAH 06092054a gadAvimathitair gAtrair musalair bhinnamastakAH 06092054c gajavAjirathakSuNNAH zerate sma narAH kSitau 06092055a tathaivAzvanRnAgAnAM zarIrair Ababhau tadA 06092055c saMchannA vasudhA rAjan parvatair iva sarvataH 06092056a samare patitaiz caiva zaktyRSTizaratomaraiH 06092056c nistriMzaiH paTTizaiH prAsair ayaskuntaiH parazvadhaiH 06092057a parighair bhiNDipAlaiz ca zataghnIbhis tathaiva ca 06092057c zarIraiH zastrabhinnaiz ca samAstIryata medinI 06092058a niHzabdair alpazabdaiz ca zoNitaughapariplutaiH 06092058c gatAsubhir amitraghna vibabhau saMvRtA mahI 06092059a satalatraiH sakeyUrair bAhubhiz candanokSitaiH 06092059c hastihastopamaiz chinnair Urubhiz ca tarasvinAm 06092060a baddhacUDAmaNidharaiH zirobhiz ca sakuNDalaiH 06092060c patitair vRSabhAkSANAM babhau bhArata medinI 06092061a kavacaiH zoNitAdigdhair viprakIrNaiz ca kAJcanaiH 06092061c rarAja subhRzaM bhUmiH zAntArcibhir ivAnalaiH 06092062a vipraviddhaiH kalApaiz ca patitaiz ca zarAsanaiH 06092062c viprakIrNaiH zaraiz cApi rukmapuGkhaiH samantataH 06092063a rathaiz ca bahubhir bhagnaiH kiGkiNIjAlamAlibhiH 06092063c vAjibhiz ca hataiH kIrNaiH srastajihvaiH sazoNitaiH 06092064a anukarSaiH patAkAbhir upAsaGgair dhvajair api 06092064c pravIrANAM mahAzaGkhair viprakIrNaiz ca pANDuraiH 06092065a srastahastaiz ca mAtaGgaiH zayAnair vibabhau mahI 06092065c nAnArUpair alaMkAraiH pramadevAbhyalaMkRtA 06092066a dantibhiz cAparais tatra saprAsair gADhavedanaiH 06092066c karaiH zabdaM vimuJcadbhiH zIkaraM ca muhur muhuH 06092066e vibabhau tad raNasthAnaM dhamyamAnair ivAcalaiH 06092067a nAnArAgaiH kambalaiz ca paristomaiz ca dantinAm 06092067c vaiDUryamaNidaNDaiz ca patitair aGkuzaiH zubhaiH 06092068a ghaNTAbhiz ca gajendrANAM patitAbhiH samantataH 06092068c vighATitavicitrAbhiH kuthAbhI rAGkavais tathA 06092069a graiveyaiz citrarUpaiz ca rukmakakSyAbhir eva ca 06092069c yantraiz ca bahudhA chinnais tomaraiz ca sakampanaiH 06092070a azvAnAM reNukapilai rukmacchannair urazchadaiH 06092070c sAdinAM ca bhujaiz chinnaiH patitaiH sAGgadais tathA 06092071a prAsaiz ca vimalais tIkSNair vimalAbhis tatharSTibhiH 06092071c uSNISaiz ca tathA chinnaiH praviddhaiz ca tatas tataH 06092072a vicitrair ardhacandraiz ca jAtarUpapariSkRtaiH 06092072c azvAstaraparistomai rAGkavair mRditais tathA 06092073a narendracUDAmaNibhir vicitraiz ca mahAdhanaiH 06092073c chatrais tathApaviddhaiz ca cAmaravyajanair api 06092074a padmendudyutibhiz caiva vadanaiz cArukuNDalaiH 06092074c kLptazmazrubhir atyarthaM vIrANAM samalaMkRtaiH 06092075a apaviddhair mahArAja suvarNojjvalakuNDalaiH 06092075c grahanakSatrazabalA dyaur ivAsId vasuMdharA 06092076a evam ete mahAsene mRdite tatra bhArata 06092076c parasparaM samAsAdya tava teSAM ca saMyuge 06092077a teSu zrAnteSu bhagneSu mRditeSu ca bhArata 06092077c rAtriH samabhavad ghorA nApazyAma tato raNam 06092078a tato 'vahAraM sainyAnAM pracakruH kurupANDavAH 06092078c ghore nizAmukhe raudre vartamAne sudAruNe 06092079a avahAraM tataH kRtvA sahitAH kurupANDavAH 06092079c nyavizanta yathAkAlaM gatvA svazibiraM tadA 06093001 saMjaya uvAca 06093001a tato duryodhano rAjA zakuniz cApi saubalaH 06093001c duHzAsanaz ca putras te sUtaputraz ca durjayaH 06093002a samAgamya mahArAja mantraM cakrUr vivakSitam 06093002c kathaM pANDusutA yuddhe jetavyAH sagaNA iti 06093003a tato duryodhano rAjA sarvAMs tAn Aha mantriNaH 06093003c sUtaputraM samAbhASya saubalaM ca mahAbalam 06093004a droNo bhISmaH kRpaH zalyaH saumadattiz ca saMyuge 06093004c na pArthAn pratibAdhante na jAne tatra kAraNam 06093005a avadhyamAnAs te cApi kSapayanti balaM mama 06093005c so 'smi kSINabalaH karNa kSINazastraz ca saMyuge 06093006a nikRtaH pANDavaiH zUrair avadhyair daivatair api 06093006c so 'haM saMzayam ApannaH prakariSye kathaM raNam 06093007a tam abravIn mahArAja sUtaputro narAdhipam 06093007c mA zuco bharatazreSTha prakariSye priyaM tava 06093008a bhISmaH zAMtanavas tUrNam apayAtu mahAraNAt 06093008c nivRtte yudhi gAGgeye nyastazastre ca bhArata 06093009a ahaM pArthAn haniSyAmi sahitAn sarvasomakaiH 06093009c pazyato yudhi bhISmasya zape satyena te nRpa 06093010a pANDaveSu dayAM rAjan sadA bhISmaH karoti vai 06093010c azaktaz ca raNe bhISmo jetum etAn mahArathAn 06093011a abhimAnI raNe bhISmo nityaM cApi raNapriyaH 06093011c sa kathaM pANDavAn yuddhe jeSyate tAta saMgatAn 06093012a sa tvaM zIghram ito gatvA bhISmasya zibiraM prati 06093012c anumAnya raNe bhISmaM zastraM nyAsaya bhArata 06093013a nyastazastre tato bhISme nihatAn pazya pANDavAn 06093013c mayaikena raNe rAjan sasuhRdgaNabAndhavAn 06093014a evam uktas tu karNena putro duryodhanas tava 06093014c abravId bhrAtaraM tatra duHzAsanam idaM vacaH 06093015a anuyAtraM yathA sajjaM sarvaM bhavati sarvataH 06093015c duHzAsana tathA kSipraM sarvam evopapAdaya 06093016a evam uktvA tato rAjan karNam Aha janezvaraH 06093016c anumAnya raNe bhISmam ito 'haM dvipadAM varam 06093017a AgamiSye tataH kSipraM tvatsakAzam ariMdama 06093017c tatas tvaM puruSavyAghra prakariSyasi saMyugam 06093018a niSpapAta tatas tUrNaM putras tava vizAM pate 06093018c sahito bhrAtRbhiH sarvair devair iva zatakratuH 06093019a tatas taM nRpazArdUlaM zArdUlasamavikramam 06093019c Arohayad dhayaM tUrNaM bhrAtA duHzAsanas tadA 06093020a aGgadI baddhamukuTo hastAbharaNavAn nRpaH 06093020c dhArtarASTro mahArAja vibabhau sa mahendravat 06093021a bhANDIpuSpanikAzena tapanIyanibhena ca 06093021c anuliptaH parArdhyena candanena sugandhinA 06093022a arajombarasaMvItaH siMhakhelagatir nRpaH 06093022c zuzubhe vimalArciSmaJ zaradIva divAkaraH 06093023a taM prayAntaM naravyAghraM bhISmasya zibiraM prati 06093023c anujagmur maheSvAsAH sarvalokasya dhanvinaH 06093023e bhrAtaraz ca maheSvAsAs tridazA iva vAsavam 06093024a hayAn anye samAruhya gajAn anye ca bhArata 06093024c rathair anye narazreSThAH parivavruH samantataH 06093025a AttazastrAz ca suhRdo rakSaNArthaM mahIpateH 06093025c prAdurbabhUvuH sahitAH zakrasyevAmarA divi 06093026a saMpUjyamAnaH kurubhiH kauravANAM mahArathaH 06093026c prayayau sadanaM rAjan gAGgeyasya yazasvinaH 06093026e anvIyamAnaH sahitaiH sodaraiH sarvato nRpaH 06093027a dakSiNaM dakSiNaH kAle saMbhRtya svabhujaM tadA 06093027c hastihastopamaM zaikSaM sarvazatrunibarhaNam 06093028a pragRhNann aJjalIn nqNAm udyatAn sarvatodizam 06093028c zuzrAva madhurA vAco nAnAdezanivAsinAm 06093029a saMstUyamAnaH sUtaiz ca mAgadhaiz ca mahAyazAH 06093029c pUjayAnaz ca tAn sarvAn sarvalokezvarezvaraH 06093030a pradIpaiH kAJcanais tatra gandhatailAvasecanaiH 06093030c parivavrur mahAtmAnaM prajvaladbhiH samantataH 06093031a sa taiH parivRto rAjA pradIpaiH kAJcanaiH zubhaiH 06093031c zuzubhe candramA yukto dIptair iva mahAgrahaiH 06093032a kaJcukoSNISiNas tatra vetrajharjharapANayaH 06093032c protsArayantaH zanakais taM janaM sarvatodizam 06093033a saMprApya tu tato rAjA bhISmasya sadanaM zubham 06093033c avatIrya hayAc cApi bhISmaM prApya janezvaraH 06093034a abhivAdya tato bhISmaM niSaNNaH paramAsane 06093034c kAJcane sarvatobhadre spardhyAstaraNasaMvRte 06093034e uvAca prAJjalir bhISmaM bASpakaNTho 'zrulocanaH 06093035a tvAM vayaM samupAzritya saMyuge zatrusUdana 06093035c utsahema raNe jetuM sendrAn api surAsurAn 06093036a kim u pANDusutAn vIrAn sasuhRdgaNabAndhavAn 06093036c tasmAd arhasi gAGgeya kRpAM kartuM mayi prabho 06093036e jahi pANDusutAn vIrAn mahendra iva dAnavAn 06093037a pUrvam uktaM mahAbAho nihaniSyAmi somakAn 06093037c pAJcAlAn pANDavaiH sArdhaM karUSAMz ceti bhArata 06093038a tad vacaH satyam evAstu jahi pArthAn samAgatAn 06093038c somakAMz ca maheSvAsAn satyavAg bhava bhArata 06093039a dayayA yadi vA rAjan dveSyabhAvAn mama prabho 06093039c mandabhAgyatayA vApi mama rakSasi pANDavAn 06093040a anujAnIhi samare karNam Ahavazobhinam 06093040c sa jeSyati raNe pArthAn sasuhRdgaNabAndhavAn 06093041a etAvad uktvA nRpatiH putro duryodhanas tava 06093041c novAca vacanaM kiM cid bhISmaM bhImaparAkramam 06094001 saMjaya uvAca 06094001a vAkzalyais tava putreNa so 'tividdhaH pitAmahaH 06094001c duHkhena mahatAviSTo novAcApriyam aNv api 06094002a sa dhyAtvA suciraM kAlaM duHkharoSasamanvitaH 06094002c zvasamAno yathA nAgaH praNunno vai zalAkayA 06094003a udvRtya cakSuSI kopAn nirdahann iva bhArata 06094003c sadevAsuragandharvaM lokaM lokavidAM varaH 06094003e abravIt tava putraM tu sAmapUrvam idaM vacaH 06094004a kiM nu duryodhanaivaM mAM vAkzalyair upavidhyasi 06094004c ghaTamAnaM yathAzakti kurvANaM ca tava priyam 06094004e juhvAnaM samare prANAMs tavaiva hitakAmyayA 06094005a yadA tu pANDavaH zUraH khANDave 'gnim atarpayat 06094005c parAjitya raNe zakraM paryAptaM tan nidarzanam 06094006a yadA ca tvAM mahAbAho gandharvair hRtam ojasA 06094006c amocayat pANDusutaH paryAptaM tan nidarzanam 06094007a dravamANeSu zUreSu sodareSu tathAbhibho 06094007c sUtaputre ca rAdheye paryAptaM tan nidarzanam 06094008a yac ca naH sahitAn sarvAn virATanagare tadA 06094008c eka eva samudyAtaH paryAptaM tan nidarzanam 06094009a droNaM ca yudhi saMrabdhaM mAM ca nirjitya saMyuge 06094009c karNaM ca tvAM ca drauNiM ca kRpaM ca sumahAratham 06094009e vAsAMsi sa samAdatta paryAptaM tan nidarzanam 06094010a nivAtakavacAn yuddhe vAsavenApi durjayAn 06094010c jitavAn samare pArthaH paryAptaM tan nidarzanam 06094011a ko hi zakto raNe jetuM pANDavaM rabhasaM raNe 06094011c tvaM tu mohAn na jAnISe vAcyAvAcyaM suyodhana 06094012a mumUrSur hi naraH sarvAn vRkSAn pazyati kAJcanAn 06094012c tathA tvam api gAndhAre viparItAni pazyasi 06094013a svayaM vairaM mahat kRtvA pANDavaiH sahasRJjayaiH 06094013c yudhyasva tAn adya raNe pazyAmaH puruSo bhava 06094014a ahaM tu somakAn sarvAn sapAJcAlAn samAgatAn 06094014c nihaniSye naravyAghra varjayitvA zikhaNDinam 06094015a tair vAhaM nihataH saMkhye gamiSye yamasAdanam 06094015c tAn vA nihatya saMgrAme prItiM dAsyAmi vai tava 06094016a pUrvaM hi strI samutpannA zikhaNDI rAjavezmani 06094016c varadAnAt pumAJ jAtaH saiSA vai strI zikhaNDinI 06094017a tAm ahaM na haniSyAmi prANatyAge 'pi bhArata 06094017c yAsau prAG nirmitA dhAtrA saiSA vai strI zikhaNDinI 06094018a sukhaM svapihi gAndhAre zvo 'smi kartA mahAraNam 06094018c yaj janAH kathayiSyanti yAvat sthAsyati medinI 06094019a evam uktas tava suto nirjagAma janezvara 06094019c abhivAdya guruM mUrdhnA prayayau svaM nivezanam 06094020a Agamya tu tato rAjA visRjya ca mahAjanam 06094020c praviveza tatas tUrNaM kSayaM zatrukSayaMkaraH 06094020e praviSTaH sa nizAM tAM ca gamayAm Asa pArthivaH 06095001 saMjaya uvAca 06095001a prabhAtAyAM tu zarvaryAM prAtar utthAya vai nRpaH 06095001c rAjJaH samAjJApayata senAM yojayateti ha 06095001e adya bhISmo raNe kruddho nihaniSyati somakAn 06095002a duryodhanasya tac chrutvA rAtrau vilapitaM bahu 06095002c manyamAnaH sa taM rAjan pratyAdezam ivAtmanaH 06095003a nirvedaM paramaM gatvA vinindya paravAcyatAm 06095003c dIrghaM dadhyau zAMtanavo yoddhukAmo 'rjunaM raNe 06095004a iGgitena tu taj jJAtvA gAGgeyena vicintitam 06095004c duryodhano mahArAja duHzAsanam acodayat 06095005a duHzAsana rathAs tUrNaM yujyantAM bhISmarakSiNaH 06095005c dvAtriMzat tvam anIkAni sarvANy evAbhicodaya 06095006a idaM hi samanuprAptaM varSapUgAbhicintitam 06095006c pANDavAnAM sasainyAnAM vadho rAjyasya cAgamaH 06095007a tatra kAryam ahaM manye bhISmasyaivAbhirakSaNam 06095007c sa no guptaH sukhAya syAd dhanyAt pArthAMz ca saMyuge 06095008a abravIc ca vizuddhAtmA nAhaM hanyAM zikhaNDinam 06095008c strIpUrvako hy asau jAtas tasmAd varjyo raNe mayA 06095009a lokas tad veda yad ahaM pituH priyacikIrSayA 06095009c rAjyaM sphItaM mahAbAho striyaz ca tyaktavAn purA 06095010a naiva cAhaM striyaM jAtu na strIpUrvaM kathaM cana 06095010c hanyAM yudhi narazreSTha satyam etad bravImi te 06095011a ayaM strIpUrvako rAjaJ zikhaNDI yadi te zrutaH 06095011c udyoge kathitaM yat tat tathA jAtA zikhaNDinI 06095012a kanyA bhUtvA pumAJ jAtaH sa ca yotsyati bhArata 06095012c tasyAhaM pramukhe bANAn na muJceyaM kathaM cana 06095013a yuddhe tu kSatriyAMs tAta pANDavAnAM jayaiSiNaH 06095013c sarvAn anyAn haniSyAmi saMprAptAn bANagocarAn 06095014a evaM mAM bharatazreSTho gAGgeyaH prAha zAstravit 06095014c tatra sarvAtmanA manye bhISmasyaivAbhipAlanam 06095015a arakSyamANaM hi vRko hanyAt siMhaM mahAvane 06095015c mA vRkeNeva zArdUlaM ghAtayema zikhaNDinA 06095016a mAtulaH zakuniH zalyaH kRpo droNo viviMzatiH 06095016c yattA rakSantu gAGgeyaM tasmin gupte dhruvo jayaH 06095017a etac chrutvA tu rAjAno duryodhanavacas tadA 06095017c sarvato rathavaMzena gAGgeyaM paryavArayan 06095018a putrAz ca tava gAGgeyaM parivArya yayur mudA 06095018c kampayanto bhuvaM dyAM ca kSobhayantaz ca pANDavAn 06095019a tai rathaiz ca susaMyuktair dantibhiz ca mahArathAH 06095019c parivArya raNe bhISmaM daMzitAH samavasthitAH 06095020a yathA devAsure yuddhe tridazA vajradhAriNam 06095020c sarve te sma vyatiSThanta rakSantas taM mahAratham 06095021a tato duryodhano rAjA punar bhrAtaram abravIt 06095021c savyaM cakraM yudhAmanyur uttamaujAz ca dakSiNam 06095021e goptArAv arjunasyaitAv arjuno 'pi zikhaNDinaH 06095022a sa rakSyamANaH pArthena tathAsmAbhir vivarjitaH 06095022c yathA bhISmaM na no hanyAd duHzAsana tathA kuru 06095023a bhrAtus tad vacanaM zrutvA putro duHzAsanas tava 06095023c bhISmaM pramukhataH kRtvA prayayau senayA saha 06095024a bhISmaM tu rathavaMzena dRSTvA tam abhisaMvRtam 06095024c arjuno rathinAM zreSTho dhRSTadyumnam uvAca ha 06095025a zikhaNDinaM naravyAghra bhISmasya pramukhe 'nagha 06095025c sthApayasvAdya pAJcAlya tasya goptAham apy uta 06095026a tataH zAMtanavo bhISmo niryayau senayA saha 06095026c vyUhaM cAvyUhata mahat sarvatobhadram Ahave 06095027a kRpaz ca kRtavarmA ca zaibyaz caiva mahArathaH 06095027c zakuniH saindhavaz caiva kAmbojaz ca sudakSiNaH 06095028a bhISmeNa sahitAH sarve putraiz ca tava bhArata 06095028c agrataH sarvasainyAnAM vyUhasya pramukhe sthitAH 06095029a droNo bhUrizravAH zalyo bhagadattaz ca mAriSa 06095029c dakSiNaM pakSam Azritya sthitA vyUhasya daMzitAH 06095030a azvatthAmA somadatta Avantyau ca mahArathau 06095030c mahatyA senayA yuktA vAmaM pakSam apAlayan 06095031a duryodhano mahArAja trigartaiH sarvato vRtaH 06095031c vyUhamadhye sthito rAjan pANDavAn prati bhArata 06095032a alambuso rathazreSThaH zrutAyuz ca mahArathaH 06095032c pRSThataH sarvasainyAnAM sthitau vyUhasya daMzitau 06095033a evam ete tadA vyUhaM kRtvA bhArata tAvakAH 06095033c saMnaddhAH samadRzyanta pratapanta ivAgnayaH 06095034a tathA yudhiSThiro rAjA bhImasenaz ca pANDavaH 06095034c nakulaH sahadevaz ca mAdrIputrAv ubhAv api 06095034e agrataH sarvasainyAnAM sthitA vyUhasya daMzitAH 06095035a dhRSTadyumno virATaz ca sAtyakiz ca mahArathaH 06095035c sthitAH sainyena mahatA parAnIkavinAzanAH 06095036a zikhaNDI vijayaz caiva rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06095036c cekitAno mahAbAhuH kuntibhojaz ca vIryavAn 06095036e sthitA raNe mahArAja mahatyA senayA vRtAH 06095037a abhimanyur maheSvAso drupadaz ca mahArathaH 06095037c kekayA bhrAtaraH paJca sthitA yuddhAya daMzitAH 06095038a evaM te 'pi mahAvyUhaM prativyUhya sudurjayam 06095038c pANDavAH samare zUrAH sthitA yuddhAya mAriSa 06095039a tAvakAs tu raNe yattAH sahasenA narAdhipAH 06095039c abhyudyayU raNe pArthAn bhISmaM kRtvAgrato nRpa 06095040a tathaiva pANDavA rAjan bhImasenapurogamAH 06095040c bhISmaM yuddhapariprepsuM saMgrAme vijigISavaH 06095041a kSveDAH kilikilAzabdAn krakacAn goviSANikAH 06095041c bherImRdaGgapaNavAn nAdayantaz ca puSkarAn 06095041e pANDavA abhyadhAvanta nadanto bhairavAn ravAn 06095042a bherImRdaGgazaGkhAnAM dundubhInAM ca nisvanaiH 06095042c utkruSTasiMhanAdaiz ca valgitaiz ca pRthagvidhaiH 06095043a vayaM pratinadantas tAn abhyagacchAma satvarAH 06095043c sahasaivAbhisaMkruddhAs tadAsIt tumulaM mahat 06095044a tato 'nyonyaM pradhAvantaH saMprahAraM pracakrire 06095044c tataH zabdena mahatA pracakampe vasuMdharA 06095045a pakSiNaz ca mahAghoraM vyAharanto vibabhramuH 06095045c saprabhaz coditaH sUryo niSprabhaH samapadyata 06095046a vavuz ca tumulA vAtAH zaMsantaH sumahad bhayam 06095046c ghorAz ca ghoranirhrAdAH zivAs tatra vavAzire 06095046e vedayantyo mahArAja mahad vaizasam Agatam 06095047a dizaH prajvalitA rAjan pAMsuvarSaM papAta ca 06095047c rudhireNa samunmizram asthivarSaM tathaiva ca 06095048a rudatAM vAhanAnAM ca netrebhyaH prApataj jalam 06095048c susruvuz ca zakRnmUtraM pradhyAyanto vizAM pate 06095049a antarhitA mahAnAdAH zrUyante bharatarSabha 06095049c rakSasAM puruSAdAnAM nadatAM bhairavAn ravAn 06095050a saMpatantaH sma dRzyante gomAyubakavAyasAH 06095050c zvAnaz ca vividhair nAdair bhaSantas tatra tasthire 06095051a jvalitAz ca maholkA vai samAhatya divAkaram 06095051c nipetuH sahasA bhUmau vedayAnA mahad bhayam 06095052a mahAnty anIkAni mahAsamucchraye; samAgame pANDavadhArtarASTrayoH 06095052c prakAzire zaGkhamRdaGganisvanaiH; prakampitAnIva vanAni vAyunA 06095053a narendranAgAzvasamAkulAnAm; abhyAyatInAm azive muhUrte 06095053c babhUva ghoSas tumulaz camUnAM; vAtoddhutAnAm iva sAgarANAm 06096001 saMjaya uvAca 06096001a abhimanyU rathodAraH pizaGgais turagottamaiH 06096001c abhidudrAva tejasvI duryodhanabalaM mahat 06096001e vikiraJ zaravarSANi vAridhArA ivAmbudaH 06096002a na zekuH samare kruddhaM saubhadram arisUdanam 06096002c zastraughiNaM gAhamAnaM senAsAgaram akSayam 06096002e nivArayitum apy Ajau tvadIyAH kurupuMgavAH 06096003a tena muktA raNe rAjaJ zarAH zatrunibarhaNAH 06096003c kSatriyAn anayaJ zUrAn pretarAjanivezanam 06096004a yamadaNDopamAn ghorAJ jvalanAzIviSopamAn 06096004c saubhadraH samare kruddhaH preSayAm Asa sAyakAn 06096005a rathinaM ca rathAt tUrNaM hayapRSThAc ca sAdinam 06096005c gajArohAMz ca sagajAn pAtayAm Asa phAlguniH 06096006a tasya tat kurvataH karma mahat saMkhye 'dbhutaM nRpAH 06096006c pUjayAM cakrire hRSTAH prazazaMsuz ca phAlgunim 06096007a tAny anIkAni saubhadro drAvayan bahv azobhata 06096007c tUlarAzim ivAdhUya mArutaH sarvatodizam 06096008a tena vidrAvyamANAni tava sainyAni bhArata 06096008c trAtAraM nAdhyagacchanta paGke magnA iva dvipAH 06096009a vidrAvya sarvasainyAni tAvakAni narottamaH 06096009c abhimanyuH sthito rAjan vidhUmo 'gnir iva jvalan 06096010a na cainaM tAvakAH sarve viSehur arighAtinam 06096010c pradIptaM pAvakaM yadvat pataMgAH kAlacoditAH 06096011a praharan sarvazatrubhyaH pANDavAnAM mahArathaH 06096011c adRzyata maheSvAsaH savajra iva vajrabhRt 06096012a hemapRSThaM dhanuz cAsya dadRze carato dizaH 06096012c toyadeSu yathA rAjan bhrAjamAnAH zatahradAH 06096013a zarAz ca nizitAH pItA nizcaranti sma saMyuge 06096013c vanAt phulladrumAd rAjan bhramarANAm iva vrajAH 06096014a tathaiva caratas tasya saubhadrasya mahAtmanaH 06096014c rathena meghaghoSeNa dadRzur nAntaraM janAH 06096015a mohayitvA kRpaM droNaM drauNiM ca sa bRhadbalam 06096015c saindhavaM ca maheSvAsaM vyacaral laghu suSThu ca 06096016a maNDalIkRtam evAsya dhanuH pazyAma mAriSa 06096016c sUryamaNDalasaMkAzaM tapatas tava vAhinIm 06096017a taM dRSTvA kSatriyAH zUrAH pratapantaM zarArcibhiH 06096017c dviphalgunam imaM lokaM menire tasya karmabhiH 06096018a tenArditA mahArAja bhAratI sA mahAcamUH 06096018c babhrAma tatra tatraiva yoSin madavazAd iva 06096019a drAvayitvA ca tat sainyaM kampayitvA mahArathAn 06096019c nandayAm Asa suhRdo mayaM jitveva vAsavaH 06096020a tena vidrAvyamANAni tava sainyAni saMyuge 06096020c cakrur ArtasvaraM ghoraM parjanyaninadopamam 06096021a taM zrutvA ninadaM ghoraM tava sainyasya mAriSa 06096021c mArutoddhUtavegasya samudrasyeva parvaNi 06096021e duryodhanas tadA rAjA ArzyazRGgim abhASata 06096022a eSa kArSNir maheSvAso dvitIya iva phalgunaH 06096022c camUM drAvayate krodhAd vRtro devacamUm iva 06096023a tasya nAnyaM prapazyAmi saMyuge bheSajaM mahat 06096023c Rte tvAM rAkSasazreSTha sarvavidyAsu pAragam 06096024a sa gatvA tvaritaM vIraM jahi saubhadram Ahave 06096024c vayaM pArthAn haniSyAmo bhISmadroNapuraHsarAH 06096025a sa evam ukto balavAn rAkSasendraH pratApavAn 06096025c prayayau samare tUrNaM tava putrasya zAsanAt 06096025e nardamAno mahAnAdaM prAvRSIva balAhakaH 06096026a tasya zabdena mahatA pANDavAnAM mahad balam 06096026c prAcalat sarvato rAjan pUryamANa ivArNavaH 06096027a bahavaz ca narA rAjaMs tasya nAdena bhISitAH 06096027c priyAn prANAn parityajya nipetur dharaNItale 06096028a kArSNiz cApi mudA yuktaH pragRhItazarAsanaH 06096028c nRtyann iva rathopasthe tad rakSaH samupAdravat 06096029a tataH sa rAkSasaH kruddhaH saMprApyaivArjuniM raNe 06096029c nAtidUre sthitas tasya drAvayAm Asa vai camUm 06096030a sA vadhyamAnA samare pANDavAnAM mahAcamUH 06096030c pratyudyayau raNe rakSo devasenA yathA balim 06096031a vimardaH sumahAn AsIt tasya sainyasya mAriSa 06096031c rakSasA ghorarUpeNa vadhyamAnasya saMyuge 06096032a tataH zarasahasrais tAM pANDavAnAM mahAcamUm 06096032c vyadrAvayad raNe rakSo darzayad vai parAkramam 06096033a sA vadhyamAnA ca tathA pANDavAnAm anIkinI 06096033c rakSasA ghorarUpeNa pradudrAva raNe bhayAt 06096034a tAM pramRdya tataH senAM padminIM vAraNo yathA 06096034c tato 'bhidudrAva raNe draupadeyAn mahAbalAn 06096035a te tu kruddhA maheSvAsA draupadeyAH prahAriNaH 06096035c rAkSasaM dudruvuH sarve grahAH paJca yathA ravim 06096036a vIryavadbhis tatas tais tu pIDito rAkSasottamaH 06096036c yathA yugakSaye ghore candramAH paJcabhir grahaiH 06096037a prativindhyas tato rakSo bibheda nizitaiH zaraiH 06096037c sarvapArazavais tUrNam akuNThAgrair mahAbalaH 06096038a sa tair bhinnatanutrANaH zuzubhe rAkSasottamaH 06096038c marIcibhir ivArkasya saMsyUto jalado mahAn 06096039a viSaktaiH sa zaraiz cApi tapanIyaparicchadaiH 06096039c ArzyazRGgir babhau rAjan dIptazRGga ivAcalaH 06096040a tatas te bhrAtaraH paJca rAkSasendraM mahAhave 06096040c vivyadhur nizitair bANais tapanIyavibhUSitaiH 06096041a sa nirbhinnaH zarair ghorair bhujagaiH kopitair iva 06096041c alambuso bhRzaM rAjan nAgendra iva cukrudhe 06096042a so 'tividdho mahArAja muhUrtam atha mAriSa 06096042c praviveza tamo dIrghaM pIDitas tair mahArathaiH 06096043a pratilabhya tataH saMjJAM krodhena dviguNIkRtaH 06096043c ciccheda sAyakais teSAM dhvajAMz caiva dhanUMSi ca 06096044a ekaikaM ca tribhir bANair AjaghAna smayann iva 06096044c alambuso rathopasthe nRtyann iva mahArathaH 06096045a tvaramANaz ca saMkruddho hayAMs teSAM mahAtmanAm 06096045c jaghAna rAkSasaH kruddhaH sArathIMz ca mahAbalaH 06096046a bibheda ca susaMhRSTaH punaz cainAn susaMzitaiH 06096046c zarair bahuvidhAkAraiH zatazo 'tha sahasrazaH 06096047a virathAMz ca maheSvAsAn kRtvA tatra sa rAkSasaH 06096047c abhidudrAva vegena hantukAmo nizAcaraH 06096048a tAn arditAn raNe tena rAkSasena durAtmanA 06096048c dRSTvArjunasutaH saMkhye rAkSasaM samupAdravat 06096049a tayoH samabhavad yuddhaM vRtravAsavayor iva 06096049c dadRzus tAvakAH sarve pANDavAz ca mahArathAH 06096050a tau sametau mahAyuddhe krodhadIptau parasparam 06096050c mahAbalau mahArAja krodhasaMraktalocanau 06096050e parasparam avekSetAM kAlAnalasamau yudhi 06096051a tayoH samAgamo ghoro babhUva kaTukodayaH 06096051c yathA devAsure yuddhe zakrazambarayor iva 06097001 dhRtarASTra uvAca 06097001a ArjuniM samare zUraM vinighnantaM mahAratham 06097001c alambusaH kathaM yuddhe pratyayudhyata saMjaya 06097002a ArzyazRGgiM kathaM cApi saubhadraH paravIrahA 06097002c tan mamAcakSva tattvena yathA vRttaM sma saMyuge 06097003a dhanaMjayaz ca kiM cakre mama sainyeSu saMjaya 06097003c bhImo vA balinAM zreSTho rAkSaso vA ghaTotkacaH 06097004a nakulaH sahadevo vA sAtyakir vA mahArathaH 06097004c etad AcakSva me sarvaM kuzalo hy asi saMjaya 06097005 saMjaya uvAca 06097005a hanta te 'haM pravakSyAmi saMgrAmaM lomaharSaNam 06097005c yathAbhUd rAkSasendrasya saubhadrasya ca mAriSa 06097006a arjunaz ca yathA saMkhye bhImasenaz ca pANDavaH 06097006c nakulaH sahadevaz ca raNe cakruH parAkramam 06097007a tathaiva tAvakAH sarve bhISmadroNapurogamAH 06097007c adbhutAni vicitrANi cakruH karmANy abhItavat 06097008a alambusas tu samare abhimanyuM mahAratham 06097008c vinadya sumahAnAdaM tarjayitvA muhur muhuH 06097008e abhidudrAva vegena tiSTha tiSTheti cAbravIt 06097009a saubhadro 'pi raNe rAjan siMhavad vinadan muhuH 06097009c ArzyazRGgiM maheSvAsaM pitur atyantavairiNam 06097010a tataH sameyatuH saMkhye tvaritau nararAkSasau 06097010c rathAbhyAM rathinAM zreSThau yathA vai devadAnavau 06097010e mAyAvI rAkSasazreSTho divyAstrajJaz ca phAlguniH 06097011a tataH kArSNir mahArAja nizitaiH sAyakais tribhiH 06097011c ArzyazRGgiM raNe viddhvA punar vivyAdha paJcabhiH 06097012a alambuso 'pi saMkruddhaH kArSNiM navabhir AzugaiH 06097012c hRdi vivyAdha vegena tottrair iva mahAdvipam 06097013a tataH zarasahasreNa kSiprakArI nizAcaraH 06097013c arjunasya sutaM saMkhye pIDayAm Asa bhArata 06097014a abhimanyus tataH kruddho navatiM nataparvaNAm 06097014c cikSepa nizitAn bANAn rAkSasasya mahorasi 06097015a te tasya vivizus tUrNaM kAyaM nirbhidya marmaNi 06097015c sa tair vibhinnasarvAGgaH zuzubhe rAkSasottamaH 06097015e puSpitaiH kiMzukai rAjan saMstIrNa iva parvataH 06097016a sa dhArayaJ zarAn hemapuGkhAn api mahAbalaH 06097016c vibabhau rAkSasazreSThaH sajvAla iva parvataH 06097017a tataH kruddho mahArAja ArzyazRGgir mahAbalaH 06097017c mahendrapratimaM kArSNiM chAdayAm Asa patribhiH 06097018a tena te vizikhA muktA yamadaNDopamAH zitAH 06097018c abhimanyuM vinirbhidya prAvizan dharaNItalam 06097019a tathaivArjuninirmuktAH zarAH kAJcanabhUSaNAH 06097019c alambusaM vinirbhidya prAvizanta dharAtalam 06097020a saubhadras tu raNe rakSaH zaraiH saMnataparvabhiH 06097020c cakre vimukham AsAdya mayaM zakra ivAhave 06097021a vimukhaM ca tato rakSo vadhyamAnaM raNe 'riNA 06097021c prAduzcakre mahAmAyAM tAmasIM paratApanaH 06097022a tatas te tamasA sarve hRtA hy Asan mahItale 06097022c nAbhimanyum apazyanta naiva svAn na parAn raNe 06097023a abhimanyuz ca tad dRSTvA ghorarUpaM mahat tamaH 06097023c prAduzcakre 'stram atyugraM bhAskaraM kurunandanaH 06097024a tataH prakAzam abhavaj jagat sarvaM mahIpate 06097024c tAM cApi jaghnivAn mAyAM rAkSasasya durAtmanaH 06097025a saMkruddhaz ca mahAvIryo rAkSasendraM narottamaH 06097025c chAdayAm Asa samare zaraiH saMnataparvabhiH 06097026a bahvIs tathAnyA mAyAz ca prayuktAs tena rakSasA 06097026c sarvAstravid ameyAtmA vArayAm Asa phAlguniH 06097027a hatamAyaM tato rakSo vadhyamAnaM ca sAyakaiH 06097027c rathaM tatraiva saMtyajya prAdravan mahato bhayAt 06097028a tasmin vinirjite tUrNaM kUTayodhini rAkSase 06097028c ArjuniH samare sainyaM tAvakaM saMmamarda ha 06097028e madAndho vanyanAgendraH sapadmAM padminIm iva 06097029a tataH zAMtanavo bhISmaH sainyaM dRSTvAbhividrutam 06097029c mahatA rathavaMzena saubhadraM paryavArayat 06097030a koSThakIkRtya taM vIraM dhArtarASTrA mahArathAH 06097030c ekaM subahavo yuddhe tatakSuH sAyakair dRDham 06097031a sa teSAM rathinAM vIraH pitus tulyaparAkramaH 06097031c sadRzo vAsudevasya vikrameNa balena ca 06097032a ubhayoH sadRzaM karma sa pitur mAtulasya ca 06097032c raNe bahuvidhaM cakre sarvazastrabhRtAM varaH 06097033a tato dhanaMjayo rAjan vinighnaMs tava sainikAn 06097033c AsasAda raNe bhISmaM putraprepsur amarSaNaH 06097034a tathaiva samare rAjan pitA devavratas tava 06097034c AsasAda raNe pArthaM svarbhAnur iva bhAskaram 06097035a tataH sarathanAgAzvAH putrAs tava vizAM pate 06097035c parivavrU raNe bhISmaM jugupuz ca samantataH 06097036a tathaiva pANDavA rAjan parivArya dhanaMjayam 06097036c raNAya mahate yuktA daMzitA bharatarSabha 06097037a zAradvatas tato rAjan bhISmasya pramukhe sthitam 06097037c arjunaM paJcaviMzatyA sAyakAnAM samAcinot 06097038a pratyudgamyAtha vivyAdha sAtyakis taM zitaiH zaraiH 06097038c pANDavapriyakAmArthaM zArdUla iva kuJjaram 06097039a gautamo 'pi tvarAyukto mAdhavaM navabhiH zaraiH 06097039c hRdi vivyAdha saMkruddhaH kaGkapatraparicchadaiH 06097040a zaineyo 'pi tataH kruddho bhRzaM viddho mahArathaH 06097040c gautamAntakaraM ghoraM samAdatta zilImukham 06097041a tam ApatantaM vegena zakrAzanisamadyutim 06097041c dvidhA ciccheda saMkruddho drauNiH paramakopanaH 06097042a samutsRjyAtha zaineyo gautamaM rathinAM varam 06097042c abhyadravad raNe drauNiM rAhuH khe zazinaM yathA 06097043a tasya droNasutaz cApaM dvidhA ciccheda bhArata 06097043c athainaM chinnadhanvAnaM tADayAm Asa sAyakaiH 06097044a so 'nyat kArmukam AdAya zatrughnaM bhArasAdhanam 06097044c drauNiM SaSTyA mahArAja bAhvor urasi cArpayat 06097045a sa viddho vyathitaz caiva muhUrtaM kazmalAyutaH 06097045c niSasAda rathopasthe dhvajayaSTim upAzritaH 06097046a pratilabhya tataH saMjJAM droNaputraH pratApavAn 06097046c vArSNeyaM samare kruddho nArAcena samardayat 06097047a zaineyaM sa tu nirbhidya prAvizad dharaNItalam 06097047c vasantakAle balavAn bilaM sarpazizur yathA 06097048a tato 'pareNa bhallena mAdhavasya dhvajottamam 06097048c ciccheda samare drauNiH siMhanAdaM nanAda ca 06097049a punaz cainaM zarair ghoraiz chAdayAm Asa bhArata 06097049c nidAghAnte mahArAja yathA megho divAkaram 06097050a sAtyakiz ca mahArAja zarajAlaM nihatya tat 06097050c drauNim abhyapatat tUrNaM zarajAlair anekadhA 06097051a tApayAm Asa ca drauNiM zaineyaH paravIrahA 06097051c vimukto meghajAlena yathaiva tapanas tathA 06097052a zarANAM ca sahasreNa punar enaM samudyatam 06097052c sAtyakiz chAdayAm Asa nanAda ca mahAbalaH 06097053a dRSTvA putraM tathA grastaM rAhuNeva nizAkaram 06097053c abhyadravata zaineyaM bhAradvAjaH pratApavAn 06097054a vivyAdha ca pRSatkena sutIkSNena mahAmRdhe 06097054c parIpsan svasutaM rAjan vArSNeyenAbhitApitam 06097055a sAtyakis tu raNe jitvA guruputraM mahAratham 06097055c droNaM vivyAdha viMzatyA sarvapArazavaiH zaraiH 06097056a tadantaram ameyAtmA kaunteyaH zvetavAhanaH 06097056c abhyadravad raNe kruddho droNaM prati mahArathaH 06097057a tato droNaz ca pArthaz ca sameyAtAM mahAmRdhe 06097057c yathA budhaz ca zukraz ca mahArAja nabhastale 06098001 dhRtarASTra uvAca 06098001a kathaM droNo maheSvAsaH pANDavaz ca dhanaMjayaH 06098001c samIyatU raNe zUrau tan mamAcakSva saMjaya 06098002a priyo hi pANDavo nityaM bhAradvAjasya dhImataH 06098002c AcAryaz ca raNe nityaM priyaH pArthasya saMjaya 06098003a tAv ubhau rathinau saMkhye dRptau siMhAv ivotkaTau 06098003c kathaM samIyatur yuddhe bhAradvAjadhanaMjayau 06098004 saMjaya uvAca 06098004a na droNaH samare pArthaM jAnIte priyam AtmanaH 06098004c kSatradharmaM puraskRtya pArtho vA gurum Ahave 06098005a na kSatriyA raNe rAjan varjayanti parasparam 06098005c nirmaryAdaM hi yudhyante pitRbhir bhrAtRbhiH saha 06098006a raNe bhArata pArthena droNo viddhas tribhiH zaraiH 06098006c nAcintayata tAn bANAn pArthacApacyutAn yudhi 06098007a zaravRSTyA punaH pArthaz chAdayAm Asa taM raNe 06098007c prajajvAla ca roSeNa gahane 'gnir ivotthitaH 06098008a tato 'rjunaM raNe droNaH zaraiH saMnataparvabhiH 06098008c vArayAm Asa rAjendra nacirAd iva bhArata 06098009a tato duryodhano rAjA suzarmANam acodayat 06098009c droNasya samare rAjan pArSNigrahaNakAraNAt 06098010a trigartarAD api kruddho bhRzam Ayamya kArmukam 06098010c chAdayAm Asa samare pArthaM bANair ayomukhaiH 06098011a tAbhyAM muktAH zarA rAjann antarikSe virejire 06098011c haMsA iva mahArAja zaratkAle nabhastale 06098012a te zarAH prApya kaunteyaM samastA vivizuH prabho 06098012c phalabhAranataM yadvat svAduvRkSaM vihaMgamAH 06098013a arjunas tu raNe nAdaM vinadya rathinAM varaH 06098013c trigartarAjaM samare saputraM vivyadhe zaraiH 06098014a te vadhyamAnAH pArthena kAleneva yugakSaye 06098014c pArtham evAbhyavartanta maraNe kRtanizcayAH 06098014e mumucuH zaravRSTiM ca pANDavasya rathaM prati 06098015a zaravRSTiM tatas tAM tu zaravarSeNa pANDavaH 06098015c pratijagrAha rAjendra toyavRSTim ivAcalaH 06098016a tatrAdbhutam apazyAma bIbhatsor hastalAghavam 06098016c vimuktAM bahubhiH zUraiH zastravRSTiM durAsadAm 06098017a yad eko vArayAm Asa mAruto 'bhragaNAn iva 06098017c karmaNA tena pArthasya tutuSur devadAnavAH 06098018a atha kruddho raNe pArthas trigartAn prati bhArata 06098018c mumocAstraM mahArAja vAyavyaM pRtanAmukhe 06098019a prAdurAsIt tato vAyuH kSobhayANo nabhastalam 06098019c pAtayan vai tarugaNAn vinighnaMz caiva sainikAn 06098020a tato droNo 'bhivIkSyaiva vAyavyAstraM sudAruNam 06098020c zailam anyan mahArAja ghoram astraM mumoca ha 06098021a droNena yudhi nirmukte tasminn astre mahAmRdhe 06098021c prazazAma tato vAyuH prasannAz cAbhavan dizaH 06098022a tataH pANDusuto vIras trigartasya rathavrajAn 06098022c nirutsAhAn raNe cakre vimukhAn viparAkramAn 06098023a tato duryodhano rAjA kRpaz ca rathinAM varaH 06098023c azvatthAmA tataH zalyaH kAmbojaz ca sudakSiNaH 06098024a vindAnuvindAv Avantyau bAhlikaz ca sabAhlikaH 06098024c mahatA rathavaMzena pArthasyAvArayan dizaH 06098025a tathaiva bhagadattaz ca zrutAyuz ca mahAbalaH 06098025c gajAnIkena bhImasya tAv avArayatAM dizaH 06098026a bhUrizravAH zalaz caiva saubalaz ca vizAM pate 06098026c zaraughair vividhais tUrNaM mAdrIputrAv avArayan 06098027a bhISmas tu sahitaH sarvair dhArtarASTrasya sainikaiH 06098027c yudhiSThiraM samAsAdya sarvataH paryavArayat 06098028a ApatantaM gajAnIkaM dRSTvA pArtho vRkodaraH 06098028c lelihan sRkkiNI vIro mRgarAD iva kAnane 06098029a tatas tu rathinAM zreSTho gadAM gRhya mahAhave 06098029c avaplutya rathAt tUrNaM tava sainyam abhISayat 06098030a tam udvIkSya gadAhastaM tatas te gajasAdinaH 06098030c parivavrU raNe yattA bhImasenaM samantataH 06098031a gajamadhyam anuprAptaH pANDavaz ca vyarAjata 06098031c meghajAlasya mahato yathA madhyagato raviH 06098032a vyadhamat sa gajAnIkaM gadayA pANDavarSabhaH 06098032c mahAbhrajAlam atulaM mAtarizveva saMtatam 06098033a te vadhyamAnA balinA bhImasenena dantinaH 06098033c ArtanAdaM raNe cakrur garjanto jaladA iva 06098034a bahudhA dAritaz caiva viSANais tatra dantibhiH 06098034c phullAzokanibhaH pArthaH zuzubhe raNamUrdhani 06098035a viSANe dantinaM gRhya nirviSANam athAkarot 06098035c viSANena ca tenaiva kumbhe 'bhyAhatya dantinam 06098035e pAtayAm Asa samare daNDahasta ivAntakaH 06098036a zoNitAktAM gadAM bibhran medomajjAkRtacchaviH 06098036c kRtAGgadaH zoNitena rudravat pratyadRzyata 06098037a evaM te vadhyamAnAs tu hatazeSA mahAgajAH 06098037c prAdravanta dizo rAjan vimRdnantaH svakaM balam 06098038a dravadbhis tair mahAnAgaiH samantAd bharatarSabha 06098038c duryodhanabalaM sarvaM punar AsIt parAGmukham 06099001 saMjaya uvAca 06099001a madhyAhne tu mahArAja saMgrAmaH samapadyata 06099001c lokakSayakaro raudro bhISmasya saha somakaiH 06099002a gAGgeyo rathinAM zreSThaH pANDavAnAm anIkinIm 06099002c vyadhaman nizitair bANaiH zatazo 'tha sahasrazaH 06099003a saMmamarda ca tat sainyaM pitA devavratas tava 06099003c dhAnyAnAm iva lUnAnAM prakaraM gogaNA iva 06099004a dhRSTadyumnaH zikhaNDI ca virATo drupadas tathA 06099004c bhISmam AsAdya samare zarair jaghnur mahAratham 06099005a dhRSTadyumnaM tato viddhvA virATaM ca tribhiH zaraiH 06099005c drupadasya ca nArAcaM preSayAm Asa bhArata 06099006a tena viddhA maheSvAsA bhISmeNAmitrakarzinA 06099006c cukrudhuH samare rAjan pAdaspRSTA ivoragAH 06099007a zikhaNDI taM ca vivyAdha bharatAnAM pitAmaham 06099007c strImayaM manasA dhyAtvA nAsmai prAharad acyutaH 06099008a dhRSTadyumnas tu samare krodhAd agnir iva jvalan 06099008c pitAmahaM tribhir bANair bAhvor urasi cArpayat 06099009a drupadaH paJcaviMzatyA virATo dazabhiH zaraiH 06099009c zikhaNDI paJcaviMzatyA bhISmaM vivyAdha sAyakaiH 06099010a so 'tividdho mahArAja bhISmaH saMkhye mahAtmabhiH 06099010c vasante puSpazabalo raktAzoka ivAbabhau 06099011a tAn pratyavidhyad gAGgeyas tribhis tribhir ajihmagaiH 06099011c drupadasya ca bhallena dhanuz ciccheda mAriSa 06099012a so 'nyat kArmukam AdAya bhISmaM vivyAdha paJcabhiH 06099012c sArathiM ca tribhir bANaiH suzitai raNamUrdhani 06099013a tato bhImo mahArAja draupadyAH paJca cAtmajAH 06099013c kekayA bhrAtaraH paJca sAtyakiz caiva sAtvataH 06099014a abhyadravanta gAGgeyaM yudhiSThirahitepsayA 06099014c rirakSiSantaH pAJcAlyaM dhRSTadyumnamukhAn raNe 06099015a tathaiva tAvakAH sarve bhISmarakSArtham udyatAH 06099015c pratyudyayuH pANDusenAM sahasainyA narAdhipa 06099016a tatrAsIt sumahad yuddhaM tava teSAM ca saMkulam 06099016c narAzvarathanAgAnAM yamarASTravivardhanam 06099017a rathI rathinam AsAdya prAhiNod yamasAdanam 06099017c tathetarAn samAsAdya naranAgAzvasAdinaH 06099018a anayan paralokAya zaraiH saMnataparvabhiH 06099018c astraiz ca vividhair ghorais tatra tatra vizAM pate 06099019a rathAz ca rathibhir hInA hatasArathayas tathA 06099019c vipradrutAzvAH samare dizo jagmuH samantataH 06099020a mardamAnA narAn rAjan hayAMz ca subahUn raNe 06099020c vAtAyamAnA dRzyante gandharvanagaropamAH 06099021a rathinaz ca rathair hInA varmiNas tejasA yutAH 06099021c kuNDaloSNISiNaH sarve niSkAGgadavibhUSitAH 06099022a devaputrasamA rUpe zaurye zakrasamA yudhi 06099022c RddhyA vaizravaNaM cAti nayena ca bRhaspatim 06099023a sarvalokezvarAH zUrAs tatra tatra vizAM pate 06099023c vipradrutA vyadRzyanta prAkRtA iva mAnavAH 06099024a dantinaz ca narazreSTha vihInA varasAdibhiH 06099024c mRdnantaH svAny anIkAni saMpetuH sarvazabdagAH 06099025a varmabhiz cAmaraiz chatraiH patAkAbhiz ca mAriSa 06099025c kakSyAbhir atha tottraiz ca ghaNTAbhis tomarais tathA 06099026a vizIrNair vipradhAvanto dRzyante sma dizo daza 06099026c nagameghapratIkAzair jaladodayanisvanaiH 06099027a tathaiva dantibhir hInAn gajArohAn vizAM pate 06099027c pradhAvanto 'nvapazyAma tava teSAM ca saMkule 06099028a nAnAdezasamutthAMz ca turagAn hemabhUSitAn 06099028c vAtAyamAnAn adrAkSaM zatazo 'tha sahasrazaH 06099029a azvArohAn hatair azvair gRhItAsIn samantataH 06099029c dravamANAn apazyAma drAvyamANAMz ca saMyuge 06099030a gajo gajaM samAsAdya dravamANaM mahAraNe 06099030c yayau vimRdnaMs tarasA padAtIn vAjinas tathA 06099031a tathaiva ca rathAn rAjan saMmamarda raNe gajaH 06099031c rathaz caiva samAsAdya padAtiM turagaM tathA 06099032a vyamRdnAt samare rAjaMs turagAMz ca narAn raNe 06099032c evaM te bahudhA rAjan pramRdnantaH parasparam 06099033a tasmin raudre tathA yuddhe vartamAne mahAbhaye 06099033c prAvartata nadI ghorA zoNitAntrataraGgiNI 06099034a asthisaMcayasaMghATA kezazaivalazAdvalA 06099034c rathahradA zarAvartA hayamInA durAsadA 06099035a zIrSopalasamAkIrNA hastigrAhasamAkulA 06099035c kavacoSNISaphenADhyA dhanurdvIpAsikacchapA 06099036a patAkAdhvajavRkSADhyA martyakUlApahAriNI 06099036c kravyAdasaMghasaMkIrNA yamarASTravivardhinI 06099037a tAM nadIM kSatriyAH zUrA hayanAgarathaplavaiH 06099037c praterur bahavo rAjan bhayaM tyaktvA mahAhave 06099038a apovAha raNe bhIrUn kazmalenAbhisaMvRtAn 06099038c yathA vaitaraNI pretAn pretarAjapuraM prati 06099039a prAkrozan kSatriyAs tatra dRSTvA tad vaizasaM mahat 06099039c duryodhanAparAdhena kSayaM gacchanti kauravAH 06099040a guNavatsu kathaM dveSaM dhArtarASTro janezvaraH 06099040c kRtavAn pANDuputreSu pApAtmA lobhamohitaH 06099041a evaM bahuvidhA vAcaH zrUyante smAtra bhArata 06099041c pANDavastavasaMyuktAH putrANAM te sudAruNAH 06099042a tA nizamya tadA vAcaH sarvayodhair udAhRtAH 06099042c AgaskRt sarvalokasya putro duryodhanas tava 06099043a bhISmaM droNaM kRpaM caiva zalyaM covAca bhArata 06099043c yudhyadhvam anahaMkArAH kiM ciraM kurutheti ca 06099044a tataH pravavRte yuddhaM kurUNAM pANDavaiH saha 06099044c akSadyUtakRtaM rAjan sughoraM vaizasaM tadA 06099045a yat purA na nigRhNISe vAryamANo mahAtmabhiH 06099045c vaicitravIrya tasyedaM phalaM pazya tathAvidham 06099046a na hi pANDusutA rAjan sasainyAH sapadAnugAH 06099046c rakSanti samare prANAn kauravA vA vizAM pate 06099047a etasmAt kAraNAd ghoro vartate sma janakSayaH 06099047c daivAd vA puruSavyAghra tava cApanayAn nRpa 06100001 saMjaya uvAca 06100001a arjunas tu naravyAghra suzarmapramukhAn nRpAn 06100001c anayat pretarAjasya bhavanaM sAyakaiH zitaiH 06100002a suzarmApi tato bANaiH pArthaM vivyAdha saMyuge 06100002c vAsudevaM ca saptatyA pArthaM ca navabhiH punaH 06100003a tAn nivArya zaraugheNa zakrasUnur mahArathaH 06100003c suzarmaNo raNe yodhAn prAhiNod yamasAdanam 06100004a te vadhyamAnAH pArthena kAleneva yugakSaye 06100004c vyadravanta raNe rAjan bhaye jAte mahArathAH 06100005a utsRjya turagAn ke cid rathAn ke cic ca mAriSa 06100005c gajAn anye samutsRjya prAdravanta dizo daza 06100006a apare tudyamAnAs tu vAjinAgarathA raNAt 06100006c tvarayA parayA yuktAH prAdravanta vizAM pate 06100007a pAdAtAz cApi zastrANi samutsRjya mahAraNe 06100007c nirapekSA vyadhAvanta tena tena sma bhArata 06100008a vAryamANAH sma bahuzas traigartena suzarmaNA 06100008c tathAnyaiH pArthivazreSThair na vyatiSThanta saMyuge 06100009a tad balaM pradrutaM dRSTvA putro duryodhanas tava 06100009c puraskRtya raNe bhISmaM sarvasainyapuraskRtam 06100010a sarvodyogena mahatA dhanaMjayam upAdravat 06100010c trigartAdhipater arthe jIvitasya vizAM pate 06100011a sa ekaH samare tasthau kiran bahuvidhAJ zarAn 06100011c bhrAtRbhiH sahitaH sarvaiH zeSA vipradrutA narAH 06100012a tathaiva pANDavA rAjan sarvodyogena daMzitAH 06100012c prayayuH phalgunArthAya yatra bhISmo vyavasthitaH 06100013a jAnanto 'pi raNe zauryaM ghoraM gANDIvadhanvanaH 06100013c hAhAkArakRtotsAhA bhISmaM jagmuH samantataH 06100014a tatas tAladhvajaH zUraH pANDavAnAm anIkinIm 06100014c chAdayAm Asa samare zaraiH saMnataparvabhiH 06100015a ekIbhUtAs tataH sarve kuravaH pANDavaiH saha 06100015c ayudhyanta mahArAja madhyaM prApte divAkare 06100016a sAtyakiH kRtavarmANaM viddhvA paJcabhir AyasaiH 06100016c atiSThad Ahave zUraH kiran bANAn sahasrazaH 06100017a tathaiva drupado rAjA droNaM viddhvA zitaiH zaraiH 06100017c punar vivyAdha saptatyA sArathiM cAsya saptabhiH 06100018a bhImasenas tu rAjAnaM bAhlikaM prapitAmaham 06100018c viddhvAnadan mahAnAdaM zArdUla iva kAnane 06100019a Arjuniz citrasenena viddho bahubhir AzugaiH 06100019c citrasenaM tribhir bANair vivyAdha hRdaye bhRzam 06100020a samAgatau tau tu raNe mahAmAtrau vyarocatAm 06100020c yathA divi mahAghorau rAjan budhazanaizcarau 06100021a tasyAzvAMz caturo hatvA sUtaM ca navabhiH zaraiH 06100021c nanAda balavan nAdaM saubhadraH paravIrahA 06100022a hatAzvAt tu rathAt tUrNam avaplutya mahArathaH 06100022c Aruroha rathaM tUrNaM durmukhasya vizAM pate 06100023a droNaz ca drupadaM viddhvA zaraiH saMnataparvabhiH 06100023c sArathiM cAsya vivyAdha tvaramANaH parAkramI 06100024a pIDyamAnas tato rAjA drupado vAhinImukhe 06100024c apAyAj javanair azvaiH pUrvavairam anusmaran 06100025a bhImasenas tu rAjAnaM muhUrtAd iva bAhlikam 06100025c vyazvasUtarathaM cakre sarvasainyasya pazyataH 06100026a sasaMbhramo mahArAja saMzayaM paramaM gataH 06100026c avaplutya tato vAhAd bAhlikaH puruSottamaH 06100026e Aruroha rathaM tUrNaM lakSmaNasya mahArathaH 06100027a sAtyakiH kRtavarmANaM vArayitvA mahArathaH 06100027c zarair bahuvidhai rAjann AsasAda pitAmaham 06100028a sa viddhvA bhArataM SaSTyA nizitair lomavAhibhiH 06100028c nanarteva rathopasthe vidhunvAno mahad dhanuH 06100029a tasyAyasIM mahAzaktiM cikSepAtha pitAmahaH 06100029c hemacitrAM mahAvegAM nAgakanyopamAM zubhAm 06100030a tAm ApatantIM sahasA mRtyukalpAM sutejanAm 06100030c dhvaMsayAm Asa vArSNeyo lAghavena mahAyazAH 06100031a anAsAdya tu vArSNeyaM zaktiH paramadAruNA 06100031c nyapatad dharaNIpRSThe maholkeva gataprabhA 06100032a vArSNeyas tu tato rAjan svAM zaktiM ghoradarzanAm 06100032c vegavad gRhya cikSepa pitAmaharathaM prati 06100033a vArSNeyabhujavegena praNunnA sA mahAhave 06100033c abhidudrAva vegena kAlarAtrir yathA naram 06100034a tAm ApatantIM sahasA dvidhA ciccheda bhArata 06100034c kSuraprAbhyAM sutIkSNAbhyAM sAnvakIryata bhUtale 06100035a chittvA tu zaktiM gAGgeyaH sAtyakiM navabhiH zaraiH 06100035c AjaghAnorasi kruddhaH prahasaJ zatrukarzanaH 06100036a tataH sarathanAgAzvAH pANDavAH pANDupUrvaja 06100036c parivavrU raNe bhISmaM mAdhavatrANakAraNAt 06100037a tataH pravavRte yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06100037c pANDavAnAM kurUNAM ca samare vijayaiSiNAm 06101001 saMjaya uvAca 06101001a dRSTvA bhISmaM raNe kruddhaM pANDavair abhisaMvRtam 06101001c yathA meghair mahArAja tapAnte divi bhAskaram 06101002a duryodhano mahArAja duHzAsanam abhASata 06101002c eSa zUro maheSvAso bhISmaH zatruniSUdanaH 06101003a chAditaH pANDavaiH zUraiH samantAd bharatarSabha 06101003c tasya kAryaM tvayA vIra rakSaNaM sumahAtmanaH 06101004a rakSyamANo hi samare bhISmo 'smAkaM pitAmahaH 06101004c nihanyAt samare yattAn pAJcAlAn pANDavaiH saha 06101005a tatra kAryam ahaM manye bhISmasyaivAbhirakSaNam 06101005c goptA hy eSa maheSvAso bhISmo 'smAkaM pitAmahaH 06101006a sa bhavAn sarvasainyena parivArya pitAmaham 06101006c samare duSkaraM karma kurvANaM parirakSatu 06101007a evam uktas tu samare putro duHzAsanas tava 06101007c parivArya sthito bhISmaM sainyena mahatA vRtaH 06101008a tataH zatasahasreNa hayAnAM subalAtmajaH 06101008c vimalaprAsahastAnAm RSTitomaradhAriNAm 06101009a darpitAnAM suvegAnAM balasthAnAM patAkinAm 06101009c zikSitair yuddhakuzalair upetAnAM narottamaiH 06101010a nakulaM sahadevaM ca dharmarAjaM ca pANDavam 06101010c nyavArayan narazreSThaM parivArya samantataH 06101011a tato duryodhano rAjA zUrANAM hayasAdinAm 06101011c ayutaM preSayAm Asa pANDavAnAM nivAraNe 06101012a taiH praviSTair mahAvegair garutmadbhir ivAhave 06101012c khurAhatA dharA rAjaMz cakampe ca nanAda ca 06101013a khurazabdaz ca sumahAn vAjinAM zuzruve tadA 06101013c mahAvaMzavanasyeva dahyamAnasya parvate 06101014a utpatadbhiz ca tais tatra samuddhUtaM mahad rajaH 06101014c divAkarapathaM prApya chAdayAm Asa bhAskaram 06101015a vegavadbhir hayais tais tu kSobhitaM pANDavaM balam 06101015c nipatadbhir mahAvegair haMsair iva mahat saraH 06101015e heSatAM caiva zabdena na prAjJAyata kiM cana 06101016a tato yudhiSThiro rAjA mAdrIputrau ca pANDavau 06101016c pratyaghnaMs tarasA vegaM samare hayasAdinAm 06101017a udvRttasya mahArAja prAvRTkAlena pUryataH 06101017c paurNamAsyAm ambuvegaM yathA velA mahodadheH 06101018a tatas te rathino rAjaJ zaraiH saMnataparvabhiH 06101018c nyakRntann uttamAGgAni kAyebhyo hayasAdinAm 06101019a te nipetur mahArAja nihatA dRDhadhanvibhiH 06101019c nAgair iva mahAnAgA yathA syur girigahvare 06101020a te 'pi prAsaiH sunizitaiH zaraiH saMnataparvabhiH 06101020c nyakRntann uttamAGgAni vicaranto dizo daza 06101021a atyAsannA hayArohA RSTibhir bharatarSabha 06101021c acchinann uttamAGgAni phalAnIva mahAdrumAt 06101022a sasAdino hayA rAjaMs tatra tatra niSUditAH 06101022c patitAH pAtyamAnAz ca zatazo 'tha sahasrazaH 06101023a vadhyamAnA hayAs te tu prAdravanta bhayArditAH 06101023c yathA siMhAn samAsAdya mRgAH prANaparAyaNAH 06101024a pANDavAs tu mahArAja jitvA zatrUn mahAhave 06101024c dadhmuH zaGkhAMz ca bherIz ca tADayAm Asur Ahave 06101025a tato duryodhano dRSTvA dInaM sainyam avasthitam 06101025c abravId bharatazreSTha madrarAjam idaM vacaH 06101026a eSa pANDusuto jyeSTho jitvA mAtula mAmakAn 06101026c pazyatAM no mahAbAho senAM drAvayate balI 06101027a taM vAraya mahAbAho veleva makarAlayam 06101027c tvaM hi saMzrUyase 'tyartham asahyabalavikramaH 06101028a putrasya tava tad vAkyaM zrutvA zalyaH pratApavAn 06101028c prayayau rathavaMzena yatra rAjA yudhiSThiraH 06101029a tad Apatad vai sahasA zalyasya sumahad balam 06101029c mahaughavegaM samare vArayAm Asa pANDavaH 06101030a madrarAjaM ca samare dharmarAjo mahArathaH 06101030c dazabhiH sAyakais tUrNam AjaghAna stanAntare 06101030e nakulaH sahadevaz ca tribhis tribhir ajihmagaiH 06101031a madrarAjo 'pi tAn sarvAn AjaghAna tribhis tribhiH 06101031c yudhiSThiraM punaH SaSTyA vivyAdha nizitaiH zaraiH 06101031e mAdrIputrau ca saMrabdhau dvAbhyAM dvAbhyAm atADayat 06101032a tato bhImo mahAbAhur dRSTvA rAjAnam Ahave 06101032c madrarAjavazaM prAptaM mRtyor AsyagataM yathA 06101032e abhyadravata saMgrAme yudhiSThiram amitrajit 06101033a tato yuddhaM mahAghoraM prAvartata sudAruNam 06101033c aparAM dizam AsthAya dyotamAne divAkare 06102001 saMjaya uvAca 06102001a tataH pitA tava kruddho nizitaiH sAyakottamaiH 06102001c AjaghAna raNe pArthAn sahasenAn samantataH 06102002a bhImaM dvAdazabhir viddhvA sAtyakiM navabhiH zaraiH 06102002c nakulaM ca tribhir bANaiH sahadevaM ca saptabhiH 06102003a yudhiSThiraM dvAdazabhir bAhvor urasi cArpayat 06102003c dhRSTadyumnaM tato viddhvA vinanAda mahAbalaH 06102004a taM dvAdazArdhair nakulo mAdhavaz ca tribhiH zaraiH 06102004c dhRSTadyumnaz ca saptatyA bhImasenaz ca paJcabhiH 06102004e yudhiSThiro dvAdazabhiH pratyavidhyat pitAmaham 06102005a droNas tu sAtyakiM viddhvA bhImasenam avidhyata 06102005c ekaikaM paJcabhir bANair yamadaNDopamaiH zitaiH 06102006a tau ca taM pratyavidhyetAM tribhis tribhir ajihmagaiH 06102006c tottrair iva mahAnAgaM droNaM brAhmaNapuMgavam 06102007a sauvIrAH kitavAH prAcyAH pratIcyodIcyamAlavAH 06102007c abhISAhAH zUrasenAH zibayo 'tha vasAtayaH 06102007e saMgrAme nAjahur bhISmaM vadhyamAnAH zitaiH zaraiH 06102008a tathaivAnye vadhyamAnAH pANDaveyair mahAtmabhiH 06102008c pANDavAn abhyavartanta vividhAyudhapANayaH 06102008e tathaiva pANDavA rAjan parivavruH pitAmaham 06102009a sa samantAt parivRto rathaughair aparAjitaH 06102009c gahane 'gnir ivotsRSTaH prajajvAla dahan parAn 06102010a rathAgnyagAraz cApArcir asizaktigadendhanaH 06102010c zarasphuliGgo bhISmAgnir dadAha kSatriyarSabhAn 06102011a suvarNapuGkhair iSubhir gArdhrapakSaiH sutejanaiH 06102011c karNinAlIkanArAcaiz chAdayAm Asa tad balam 06102012a apAtayad dhvajAMz caiva rathinaz ca zitaiH zaraiH 06102012c muNDatAlavanAnIva cakAra sa rathavrajAn 06102013a nirmanuSyAn rathAn rAjan gajAn azvAMz ca saMyuge 06102013c akarot sa mahAbAhuH sarvazastrabhRtAM varaH 06102014a tasya jyAtalanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 06102014c nizamya sarvabhUtAni samakampanta bhArata 06102015a amoghA hy apatan bANAH pitus te bharatarSabha 06102015c nAsajjanta tanutreSu bhISmacApacyutAH zarAH 06102016a hatavIrAn rathAn rAjan saMyuktAJ javanair hayaiH 06102016c apazyAma mahArAja hriyamANAn raNAjire 06102017a cedikAzikarUSANAM sahasrANi caturdaza 06102017c mahArathAH samAkhyAtAH kulaputrAs tanutyajaH 06102017e aparAvartinaH sarve suvarNavikRtadhvajAH 06102018a saMgrAme bhISmam AsAdya vyAditAsyam ivAntakam 06102018c nimagnAH paralokAya savAjirathakuJjarAH 06102019a bhagnAkSopaskarAn kAMz cid bhagnacakrAMz ca sarvazaH 06102019c apazyAma rathAn rAjaJ zatazo 'tha sahasrazaH 06102020a savarUthai rathair bhagnai rathibhiz ca nipAtitaiH 06102020c zaraiH sukavacaiz chinnaiH paTTizaiz ca vizAM pate 06102021a gadAbhir musalaiz caiva nistriMzaiz ca zilImukhaiH 06102021c anukarSair upAsaGgaiz cakrair bhagnaiz ca mAriSa 06102022a bAhubhiH kArmukaiH khaDgaiH zirobhiz ca sakuNDalaiH 06102022c talatrair aGgulitraiz ca dhvajaiz ca vinipAtitaiH 06102022e cApaiz ca bahudhA chinnaiH samAstIryata medinI 06102023a hatArohA gajA rAjan hayAz ca hatasAdinaH 06102023c paripetur drutaM tatra zatazo 'tha sahasrazaH 06102024a yatamAnAz ca te vIrA dravamANAn mahArathAn 06102024c nAzaknuvan vArayituM bhISmabANaprapIDitAn 06102025a mahendrasamavIryeNa vadhyamAnA mahAcamUH 06102025c abhajyata mahArAja na ca dvau saha dhAvataH 06102026a AviddharathanAgAzvaM patitadhvajakUbaram 06102026c anIkaM pANDuputrANAM hAhAbhUtam acetanam 06102027a jaghAnAtra pitA putraM putraz ca pitaraM tathA 06102027c priyaM sakhAyaM cAkrande sakhA daivabalAtkRtaH 06102028a vimucya kavacAn anye pANDuputrasya sainikAH 06102028c prakIrya kezAn dhAvantaH pratyadRzyanta bhArata 06102029a tad gokulam ivodbhrAntam udbhrAntarathakuJjaram 06102029c dadRze pANDuputrasya sainyam ArtasvaraM tadA 06102030a prabhajyamAnaM sainyaM tu dRSTvA yAdavanandanaH 06102030c uvAca pArthaM bIbhatsuM nigRhya ratham uttamam 06102031a ayaM sa kAlaH saMprAptaH pArtha yaH kAGkSitas tava 06102031c praharAsmai naravyAghra na cen mohAt pramuhyase 06102032a yat purA kathitaM vIra tvayA rAjJAM samAgame 06102032c virATanagare pArtha saMjayasya samIpataH 06102033a bhISmadroNamukhAn sarvAn dhArtarASTrasya sainikAn 06102033c sAnubandhAn haniSyAmi ye mAM yotsyanti saMyuge 06102034a iti tat kuru kaunteya satyaM vAkyam ariMdama 06102034c kSatradharmam anusmRtya yudhyasva bharatarSabha 06102035a ity ukto vAsudevena tiryagdRSTir adhomukhaH 06102035c akAma iva bIbhatsur idaM vacanam abravIt 06102036a avadhyAnAM vadhaM kRtvA rAjyaM vA narakottaram 06102036c duHkhAni vanavAse vA kiM nu me sukRtaM bhavet 06102037a codayAzvAn yato bhISmaH kariSye vacanaM tava 06102037c pAtayiSyAmi durdharSaM vRddhaM kurupitAmaham 06102038a tato 'zvAn rajataprakhyAMz codayAm Asa mAdhavaH 06102038c yato bhISmas tato rAjan duSprekSyo razmivAn iva 06102039a tatas tat punar AvRttaM yudhiSThirabalaM mahat 06102039c dRSTvA pArthaM mahAbAhuM bhISmAyodyantam Ahave 06102040a tato bhISmaH kuruzreSThaH siMhavad vinadan muhuH 06102040c dhanaMjayarathaM zIghraM zaravarSair avAkirat 06102041a kSaNena sa rathas tasya sahayaH sahasArathiH 06102041c zaravarSeNa mahatA na prAjJAyata kiM cana 06102042a vAsudevas tv asaMbhrAnto dhairyam AsthAya sAtvataH 06102042c codayAm Asa tAn azvAn vitunnAn bhISmasAyakaiH 06102043a tataH pArtho dhanur gRhya divyaM jaladanisvanam 06102043c pAtayAm Asa bhISmasya dhanuz chittvA zitaiH zaraiH 06102044a sa cchinnadhanvA kauravyaH punar anyan mahad dhanuH 06102044c nimeSAntaramAtreNa sajyaM cakre pitA tava 06102045a vicakarSa tato dorbhyAM dhanur jaladanisvanam 06102045c athAsya tad api kruddhaz ciccheda dhanur arjunaH 06102046a tasya tat pUjayAm Asa lAghavaM zaMtanoH sutaH 06102046c sAdhu pArtha mahAbAho sAdhu kuntIsuteti ca 06102047a samAbhASyainam aparaM pragRhya ruciraM dhanuH 06102047c mumoca samare bhISmaH zarAn pArtharathaM prati 06102048a adarzayad vAsudevo hayayAne paraM balam 06102048c moghAn kurvaJ zarAMs tasya maNDalAni vidarzayan 06102049a zuzubhAte naravyAghrau bhISmapArthau zarakSatau 06102049c govRSAv iva saMrabdhau viSANollikhitAGkitau 06102050a vAsudevas tu saMprekSya pArthasya mRduyuddhatAm 06102050c bhISmaM ca zaravarSANi sRjantam anizaM yudhi 06102051a pratapantam ivAdityaM madhyam AsAdya senayoH 06102051c varAn varAn vinighnantaM pANDuputrasya sainikAn 06102052a yugAntam iva kurvANaM bhISmaM yaudhiSThire bale 06102052c nAmRSyata mahAbAhur mAdhavaH paravIrahA 06102053a utsRjya rajataprakhyAn hayAn pArthasya mAriSa 06102053c kruddho nAma mahAyogI pracaskanda mahArathAt 06102053e abhidudrAva bhISmaM sa bhujapraharaNo balI 06102054a pratodapANis tejasvI siMhavad vinadan muhuH 06102054c dArayann iva padbhyAM sa jagatIM jagatIzvaraH 06102055a krodhatAmrekSaNaH kRSNo jighAMsur amitadyutiH 06102055c grasann iva ca cetAMsi tAvakAnAM mahAhave 06102056a dRSTvA mAdhavam Akrande bhISmAyodyantam Ahave 06102056c hato bhISmo hato bhISma iti tatra sma sainikAH 06102056e krozantaH prAdravan sarve vAsudevabhayAn narAH 06102057a pItakauzeyasaMvIto maNizyAmo janArdanaH 06102057c zuzubhe vidravan bhISmaM vidyunmAlI yathAmbudaH 06102058a sa siMha iva mAtaGgaM yUtharSabha ivarSabham 06102058c abhidudrAva tejasvI vinadan yAdavarSabhaH 06102059a tam ApatantaM saMprekSya puNDarIkAkSam Ahave 06102059c asaMbhramaM raNe bhISmo vicakarSa mahad dhanuH 06102059e uvAca cainaM govindam asaMbhrAntena cetasA 06102060a ehy ehi puNDarIkAkSa devadeva namo 'stu te 06102060c mAm adya sAtvatazreSTha pAtayasva mahAhave 06102061a tvayA hi deva saMgrAme hatasyApi mamAnagha 06102061c zreya eva paraM kRSNa loke 'muSminn ihaiva ca 06102061e saMbhAvito 'smi govinda trailokyenAdya saMyuge 06102062a anvag eva tataH pArthas tam anudrutya kezavam 06102062c nijagrAha mahAbAhur bAhubhyAM parigRhya vai 06102063a nigRhyamANaH pArthena kRSNo rAjIvalocanaH 06102063c jagAma cainam AdAya vegena puruSottamaH 06102064a pArthas tu viSTabhya balAc caraNau paravIrahA 06102064c nijaghrAha hRSIkezaM kathaM cid dazame pade 06102065a tata enam uvAcArtaH krodhaparyAkulekSaNam 06102065c niHzvasantaM yathA nAgam arjunaH paravIrahA 06102066a nivartasva mahAbAho nAnRtaM kartum arhasi 06102066c yat tvayA kathitaM pUrvaM na yotsyAmIti kezava 06102067a mithyAvAdIti lokas tvAM kathayiSyati mAdhava 06102067c mamaiSa bhAraH sarvo hi haniSyAmi yatavratam 06102068a zape mAdhava sakhyena satyena sukRtena ca 06102068c antaM yathA gamiSyAmi zatrUNAM zatrukarzana 06102069a adyaiva pazya durdharSaM pAtyamAnaM mahAvratam 06102069c tArApatim ivApUrNam antakAle yadRcchayA 06102070a mAdhavas tu vacaH zrutvA phalgunasya mahAtmanaH 06102070c nakiMcid uktvA sakrodha Aruroha rathaM punaH 06102071a tau rathasthau naravyAghrau bhISmaH zAMtanavaH punaH 06102071c vavarSa zaravarSeNa megho vRSTyA yathAcalau 06102072a prANAMz cAdatta yodhAnAM pitA devavratas tava 06102072c gabhastibhir ivAdityas tejAMsi zizirAtyaye 06102073a yathA kurUNAM sainyAni babhaJja yudhi pANDavaH 06102073c tathA pANDavasainyAni babhaJja yudhi te pitA 06102074a hatavidrutasainyAs tu nirutsAhA vicetasaH 06102074c nirIkSituM na zekus te bhISmam apratimaM raNe 06102074e madhyaM gatam ivAdityaM pratapantaM svatejasA 06102075a te vadhyamAnA bhISmeNa kAleneva yugakSaye 06102075c vIkSAM cakrur mahArAja pANDavA bhayapIDitAH 06102076a trAtAraM nAdhyagacchanta gAvaH paGkagatA iva 06102076c pipIlikA iva kSuNNA durbalA balinA raNe 06102077a mahArathaM bhArata duSpradharSaM; zaraughiNaM pratapantaM narendrAn 06102077c bhISmaM na zekuH prativIkSituM te; zarArciSaM sUryam ivAtapantam 06102078a vimRdnatas tasya tu pANDusenAm; astaM jagAmAtha sahasrarazmiH 06102078c tato balAnAM zramakarzitAnAM; mano 'vahAraM prati saMbabhUva 06103001 saMjaya uvAca 06103001a yudhyatAm eva teSAM tu bhAskare 'stam upAgate 06103001c saMdhyA samabhavad ghorA nApazyAma tato raNam 06103002a tato yudhiSThiro rAjA saMdhyAM saMdRzya bhArata 06103002c vadhyamAnaM balaM cApi bhISmeNAmitraghAtinA 06103003a muktazastraM parAvRttaM palAyanaparAyaNam 06103003c bhISmaM ca yudhi saMrabdham anuyAntaM mahArathAn 06103004a somakAMz ca jitAn dRSTvA nirutsAhAn mahArathAn 06103004c cintayitvA ciraM dhyAtvA avahAram arocayat 06103005a tato 'vahAraM sainyAnAM cakre rAjA yudhiSThiraH 06103005c tathaiva tava sainyAnAm avahAro hy abhUt tadA 06103006a tato 'vahAraM sainyAnAM kRtvA tatra mahArathAH 06103006c nyavizanta kuruzreSTha saMgrAme kSatavikSatAH 06103007a bhISmasya samare karma cintayAnAs tu pANDavAH 06103007c nAlabhanta tadA zAntiM bhRzaM bhISmeNa pIDitAH 06103008a bhISmo 'pi samare jitvA pANDavAn saha sRJjayaiH 06103008c pUjyamAnas tava sutair vandyamAnaz ca bhArata 06103009a nyavizat kurubhiH sArdhaM hRSTarUpaiH samantataH 06103009c tato rAtriH samabhavat sarvabhUtapramohinI 06103010a tasmin rAtrimukhe ghore pANDavA vRSNibhiH saha 06103010c sRJjayAz ca durAdharSA mantrAya samupAvizan 06103011a AtmaniHzreyasaM sarve prAptakAlaM mahAbalAH 06103011c mantrayAm Asur avyagrA mantranizcayakovidAH 06103012a tato yudhiSThiro rAjA mantrayitvA ciraM nRpa 06103012c vAsudevaM samudvIkSya vAkyam etad uvAca ha 06103013a pazya kRSNa mahAtmAnaM bhISmaM bhImaparAkramam 06103013c gajaM nalavanAnIva vimRdnantaM balaM mama 06103014a na caivainaM mahAtmAnam utsahAmo nirIkSitum 06103014c lelihyamAnaM sainyeSu pravRddham iva pAvakam 06103015a yathA ghoro mahAnAgas takSako vai viSolbaNaH 06103015c tathA bhISmo raNe kRSNa tIkSNazastraH pratApavAn 06103016a gRhItacApaH samare vimuJcaMz ca zitAJ zarAn 06103016c zakyo jetuM yamaH kruddho vajrapANiz ca devarAT 06103017a varuNaH pAzabhRd vApi sagado vA dhanezvaraH 06103017c na tu bhISmaH susaMkruddhaH zakyo jetuM mahAhave 06103018a so 'ham evaM gate kRSNa nimagnaH zokasAgare 06103018c Atmano buddhidaurbalyAd bhISmam AsAdya saMyuge 06103019a vanaM yAsyAmi durdharSa zreyo me tatra vai gatam 06103019c na yuddhaM rocaye kRSNa hanti bhISmo hi naH sadA 06103020a yathA prajvalitaM vahniM pataMgaH samabhidravan 06103020c ekato mRtyum abhyeti tathAhaM bhISmam IyivAn 06103021a kSayaM nIto 'smi vArSNeya rAjyahetoH parAkramI 06103021c bhrAtaraz caiva me zUrAH sAyakair bhRzapIDitAH 06103022a matkRte bhrAtRsauhArdAd rAjyAt prabhraMzanaM gatAH 06103022c parikliSTA tathA kRSNA matkRte madhusUdana 06103023a jIvitaM bahu manye 'haM jIvitaM hy adya durlabham 06103023c jIvitasyAdya zeSeNa cariSye dharmam uttamam 06103024a yadi te 'ham anugrAhyo bhrAtRbhiH saha kezava 06103024c svadharmasyAvirodhena tad udAhara kezava 06103025a etac chrutvA vacas tasya kAruNyAd bahuvistaram 06103025c pratyuvAca tataH kRSNaH sAntvayAno yudhiSThiram 06103026a dharmaputra viSAdaM tvaM mA kRthAH satyasaMgara 06103026c yasya te bhrAtaraH zUrA durjayAH zatrusUdanAH 06103027a arjuno bhImasenaz ca vAyvagnisamatejasau 06103027c mAdrIputrau ca vikrAntau tridazAnAm ivezvarau 06103028a mAM vA niyuGkSva sauhArdAd yotsye bhISmeNa pANDava 06103028c tvatprayukto hy ahaM rAjan kiM na kuryAM mahAhave 06103029a haniSyAmi raNe bhISmam AhUya puruSarSabham 06103029c pazyatAM dhArtarASTrANAM yadi necchati phalgunaH 06103030a yadi bhISme hate rAjaJ jayaM pazyasi pANDava 06103030c hantAsmy ekarathenAdya kuruvRddhaM pitAmaham 06103031a pazya me vikramaM rAjan mahendrasyeva saMyuge 06103031c vimuJcantaM mahAstrANi pAtayiSyAmi taM rathAt 06103032a yaH zatruH pANDuputrANAM macchatruH sa na saMzayaH 06103032c madarthA bhavadarthA ye ye madIyAs tavaiva te 06103033a tava bhrAtA mama sakhA saMbandhI ziSya eva ca 06103033c mAMsAny utkRtya vai dadyAm arjunArthe mahIpate 06103034a eSa cApi naravyAghro matkRte jIvitaM tyajet 06103034c eSa naH samayas tAta tArayema parasparam 06103034e sa mAM niyuGkSva rAjendra yAvad dvIpo bhavAmy aham 06103035a pratijJAtam upaplavye yat tat pArthena pUrvataH 06103035c ghAtayiSyAmi gAGgeyam ity ulUkasya saMnidhau 06103036a parirakSyaM ca mama tad vacaH pArthasya dhImataH 06103036c anujJAtaM tu pArthena mayA kAryaM na saMzayaH 06103037a atha vA phalgunasyaiSa bhAraH parimito raNe 06103037c nihaniSyati saMgrAme bhISmaM parapuraMjayam 06103038a azakyam api kuryAd dhi raNe pArthaH samudyataH 06103038c tridazAn vA samudyuktAn sahitAn daityadAnavaiH 06103038e nihanyAd arjunaH saMkhye kim u bhISmaM narAdhipa 06103039a viparIto mahAvIryo gatasattvo 'lpajIvitaH 06103039c bhISmaH zAMtanavo nUnaM kartavyaM nAvabudhyate 06103040 yudhiSThira uvAca 06103040a evam etan mahAbAho yathA vadasi mAdhava 06103040c sarve hy ete na paryAptAs tava veganivAraNe 06103041a niyataM samavApsyAmi sarvam eva yathepsitam 06103041c yasya me puruSavyAghra bhavAn nAtho mahAbalaH 06103042a sendrAn api raNe devAJ jayeyaM jayatAM vara 06103042c tvayA nAthena govinda kim u bhISmaM mahAhave 06103043a na tu tvAm anRtaM kartum utsahe svArthagauravAt 06103043c ayudhyamAnaH sAhAyyaM yathoktaM kuru mAdhava 06103044a samayas tu kRtaH kaz cid bhISmeNa mama mAdhava 06103044c mantrayiSye tavArthAya na tu yotsye kathaM cana 06103044e duryodhanArthe yotsyAmi satyam etad iti prabho 06103045a sa hi rAjyasya me dAtA mantrasyaiva ca mAdhava 06103045c tasmAd devavrataM bhUyo vadhopAyArtham AtmanaH 06103045e bhavatA sahitAH sarve pRcchAmo madhusUdana 06103046a tad vayaM sahitA gatvA bhISmam Azu narottamam 06103046c rucite tava vArSNeya mantraM pRcchAma kauravam 06103047a sa vakSyati hitaM vAkyaM tathyaM caiva janArdana 06103047c yathA sa vakSyate kRSNa tathA kartAsmi saMyuge 06103048a sa no jayasya dAtA ca mantrasya ca dhRtavrataH 06103048c bAlAH pitrA vihInAz ca tena saMvardhitA vayam 06103049a taM cet pitAmahaM vRddhaM hantum icchAmi mAdhava 06103049c pituH pitaram iSTaM vai dhig astu kSatrajIvikAm 06103050 saMjaya uvAca 06103050a tato 'bravIn mahArAja vArSNeyaH kurunandanam 06103050c rocate me mahAbAho satataM tava bhASitam 06103051a devavrataH kRtI bhISmaH prekSitenApi nirdahet 06103051c gamyatAM sa vadhopAyaM praSTuM sAgaragAsutaH 06103051e vaktum arhati satyaM sa tvayA pRSTo vizeSataH 06103052a te vayaM tatra gacchAmaH praSTuM kurupitAmaham 06103052c praNamya zirasA cainaM mantraM pRcchAma mAdhava 06103052e sa no dAsyati yaM mantraM tena yotsyAmahe parAn 06103053a evaM saMmantrya vai vIrAH pANDavAH pANDupUrvaja 06103053c jagmus te sahitAH sarve vAsudevaz ca vIryavAn 06103053e vimuktazastrakavacA bhISmasya sadanaM prati 06103054a pravizya ca tadA bhISmaM zirobhiH pratipedire 06103054c pUjayanto mahArAja pANDavA bharatarSabha 06103054e praNamya zirasA cainaM bhISmaM zaraNam anvayuH 06103055a tAn uvAca mahAbAhur bhISmaH kurupitAmahaH 06103055c svAgataM tava vArSNeya svAgataM te dhanaMjaya 06103055e svAgataM dharmaputrAya bhImAya yamayos tathA 06103056a kiM kAryaM vaH karomy adya yuSmatprItivivardhanam 06103056c sarvAtmanA ca kartAsmi yady api syAt suduSkaram 06103057a tathA bruvANaM gAGgeyaM prItiyuktaM punaH punaH 06103057c uvAca vAkyaM dInAtmA dharmaputro yudhiSThiraH 06103058a kathaM jayema dharmajJa kathaM rAjyaM labhemahi 06103058c prajAnAM saMkSayo na syAt kathaM tan me vadAbhibho 06103059a bhavAn hi no vadhopAyaM bravItu svayam AtmanaH 06103059c bhavantaM samare rAjan viSahema kathaM vayam 06103060a na hi te sUkSmam apy asti randhraM kurupitAmaha 06103060c maNDalenaiva dhanuSA sadA dRzyo 'si saMyuge 06103061a nAdadAnaM saMdadhAnaM vikarSantaM dhanur na ca 06103061c pazyAmas tvA mahAbAho rathe sUryam iva sthitam 06103062a narAzvarathanAgAnAM hantAraM paravIrahan 06103062c ka ivotsahate hantuM tvAM pumAn bharatarSabha 06103063a varSatA zaravarSANi mahAnti puruSottama 06103063c kSayaM nItA hi pRtanA bhavatA mahatI mama 06103064a yathA yudhi jayeyaM tvAM yathA rAjyaM bhaven mama 06103064c bhavet sainyasya vA zAntis tan me brUhi pitAmaha 06103065a tato 'bravIc chAMtanavaH pANDavAn pANDupUrvaja 06103065c na kathaM cana kaunteya mayi jIvati saMyuge 06103065e yuSmAsu dRzyate vRddhiH satyam etad bravImi vaH 06103066a nirjite mayi yuddhe tu dhruvaM jeSyatha kauravAn 06103066c kSipraM mayi praharata yadIcchatha raNe jayam 06103066e anujAnAmi vaH pArthAH praharadhvaM yathAsukham 06103067a evaM hi sukRtaM manye bhavatAM vidito hy aham 06103067c hate mayi hataM sarvaM tasmAd evaM vidhIyatAm 06103068 yudhiSThira uvAca 06103068a brUhi tasmAd upAyaM no yathA yuddhe jayemahi 06103068c bhavantaM samare kruddhaM daNDapANim ivAntakam 06103069a zakyo vajradharo jetuM varuNo 'tha yamas tathA 06103069c na bhavAn samare zakyaH sendrair api surAsuraiH 06103070 bhISma uvAca 06103070a satyam etan mahAbAho yathA vadasi pANDava 06103070c nAhaM zakyo raNe jetuM sendrair api surAsuraiH 06103071a Attazastro raNe yatto gRhItavarakArmukaH 06103071c nyastazastraM tu mAM rAjan hanyur yudhi mahArathAH 06103072a nikSiptazastre patite vimuktakavacadhvaje 06103072c dravamANe ca bhIte ca tavAsmIti ca vAdini 06103073a striyAM strInAmadheye ca vikale caikaputrake 06103073c aprasUte ca duSprekSye na yuddhaM rocate mama 06103074a imaM ca zRNu me pArtha saMkalpaM pUrvacintitam 06103074c amaGgalyadhvajaM dRSTvA na yudhyeyaM kathaM cana 06103075a ya eSa draupado rAjaMs tava sainye mahArathaH 06103075c zikhaNDI samarAkAGkSI zUraz ca samitiMjayaH 06103076a yathAbhavac ca strI pUrvaM pazcAt puMstvam upAgataH 06103076c jAnanti ca bhavanto 'pi sarvam etad yathAtatham 06103077a arjunaH samare zUraH puraskRtya zikhaNDinam 06103077c mAm eva vizikhais tUrNam abhidravatu daMzitaH 06103078a amaGgalyadhvaje tasmin strIpUrve ca vizeSataH 06103078c na prahartum abhIpsAmi gRhIteSuM kathaM cana 06103079a tad antaraM samAsAdya pANDavo mAM dhanaMjayaH 06103079c zarair ghAtayatu kSipraM samantAd bharatarSabha 06103080a na taM pazyAmi lokeSu yo mAM hanyAt samudyatam 06103080c Rte kRSNAn mahAbhAgAt pANDavAd vA dhanaMjayAt 06103081a eSa tasmAt purodhAya kaM cid anyaM mamAgrataH 06103081c mAM pAtayatu bIbhatsur evaM te vijayo bhavet 06103082a etat kuruSva kaunteya yathoktaM vacanaM mama 06103082c tato jeSyasi saMgrAme dhArtarASTrAn samAgatAn 06103083 saMjaya uvAca 06103083a te 'nujJAtAs tataH pArthA jagmuH svazibiraM prati 06103083c abhivAdya mahAtmAnaM bhISmaM kurupitAmaham 06103084a tathoktavati gAGgeye paralokAya dIkSite 06103084c arjuno duHkhasaMtaptaH savrIDam idam abravIt 06103085a guruNA kulavRddhena kRtaprajJena dhImatA 06103085c pitAmahena saMgrAme kathaM yotsyAmi mAdhava 06103086a krIDatA hi mayA bAlye vAsudeva mahAmanAH 06103086c pAMsurUSitagAtreNa mahAtmA paruSIkRtaH 06103087a yasyAham adhiruhyAGkaM bAlaH kila gadAgraja 06103087c tAtety avocaM pitaraM pituH pANDor mahAtmanaH 06103088a nAhaM tAtas tava pitus tAto 'smi tava bhArata 06103088c iti mAm abravId bAlye yaH sa vadhyaH kathaM mayA 06103089a kAmaM vadhyatu me sainyaM nAhaM yotsye mahAtmanA 06103089c jayo vAstu vadho vA me kathaM vA kRSNa manyase 06103090 zrIkRSNa uvAca 06103090a pratijJAya vadhaM jiSNo purA bhISmasya saMyuge 06103090c kSatradharme sthitaH pArtha kathaM nainaM haniSyasi 06103091a pAtayainaM rathAt pArtha vajrAhatam iva drumam 06103091c nAhatvA yudhi gAGgeyaM vijayas te bhaviSyati 06103092a diSTam etat purA devair bhaviSyaty avazasya te 06103092c hantA bhISmasya pUrvendra iti tan na tad anyathA 06103093a na hi bhISmaM durAdharSaM vyAttAnanam ivAntakam 06103093c tvad anyaH zaknuyAd dhantum api vajradharaH svayam 06103094a jahi bhISmaM mahAbAho zRNu cedaM vaco mama 06103094c yathovAca purA zakraM mahAbuddhir bRhaspatiH 06103095a jyAyAMsam api cec chakra guNair api samanvitam 06103095c AtatAyinam Amantrya hanyAd ghAtakam Agatam 06103096a zAzvato 'yaM sthito dharmaH kSatriyANAM dhanaMjaya 06103096c yoddhavyaM rakSitavyaM ca yaSTavyaM cAnasUyubhiH 06103097 arjuna uvAca 06103097a zikhaNDI nidhanaM kRSNa bhISmasya bhavitA dhruvam 06103097c dRSTvaiva hi sadA bhISmaH pAJcAlyaM vinivartate 06103098a te vayaM pramukhe tasya sthApayitvA zikhaNDinam 06103098c gAGgeyaM pAtayiSyAma upAyeneti me matiH 06103099a aham anyAn maheSvAsAn vArayiSyAmi sAyakaiH 06103099c zikhaNDy api yudhAM zreSTho bhISmam evAbhiyAsyatu 06103100a zrutaM te kurumukhyasya nAhaM hanyAM zikhaNDinam 06103100c kanyA hy eSA purA jAtA puruSaH samapadyata 06103101 saMjaya uvAca 06103101a ity evaM nizcayaM kRtvA pANDavAH sahamAdhavAH 06103101c zayanAni yathAsvAni bhejire puruSarSabhAH 06104001 dhRtarASTra uvAca 06104001a kathaM zikhaNDI gAGgeyam abhyavartata saMyuge 06104001c pANDavAz ca tathA bhISmaM tan mamAcakSva saMjaya 06104002 saMjaya uvAca 06104002a tataH prabhAte vimale sUryasyodayanaM prati 06104002c vAdyamAnAsu bherISu mRdaGgeSv AnakeSu ca 06104003a dhmAyatsu dadhivarNeSu jalajeSu samantataH 06104003c zikhaNDinaM puraskRtya niryAtAH pANDavA yudhi 06104004a kRtvA vyUhaM mahArAja sarvazatrunibarhaNam 06104004c zikhaNDI sarvasainyAnAm agra AsId vizAM pate 06104005a cakrarakSau tatas tasya bhImasenadhanaMjayau 06104005c pRSThato draupadeyAz ca saubhadraz caiva vIryavAn 06104006a sAtyakiz cekitAnaz ca teSAM goptA mahArathaH 06104006c dhRSTadyumnas tataH pazcAt pAJcAlair abhirakSitaH 06104007a tato yudhiSThiro rAjA yamAbhyAM sahitaH prabhuH 06104007c prayayau siMhanAdena nAdayan bharatarSabha 06104008a virATas tu tataH pazcAt svena sainyena saMvRtaH 06104008c drupadaz ca mahArAja tataH pazcAd upAdravat 06104009a kekayA bhrAtaraH paJca dhRSTaketuz ca vIryavAn 06104009c jaghanaM pAlayAm Asa pANDusainyasya bhArata 06104010a evaM vyUhya mahat sainyaM pANDavAs tava vAhinIm 06104010c abhyadravanta saMgrAme tyaktvA jIvitam AtmanaH 06104011a tathaiva kuravo rAjan bhISmaM kRtvA mahAbalam 06104011c agrataH sarvasainyAnAM prayayuH pANDavAn prati 06104012a putrais tava durAdharSai rakSitaH sumahAbalaiH 06104012c tato droNo maheSvAsaH putraz cAsya mahArathaH 06104013a bhagadattas tataH pazcAd gajAnIkena saMvRtaH 06104013c kRpaz ca kRtavarmA ca bhagadattam anuvratau 06104014a kAmbojarAjo balavAMs tataH pazcAt sudakSiNaH 06104014c mAgadhaz ca jayatsenaH saubalaz ca bRhadbalaH 06104015a tathetare maheSvAsAH suzarmapramukhA nRpAH 06104015c jaghanaM pAlayAm Asus tava sainyasya bhArata 06104016a divase divase prApte bhISmaH zAMtanavo yudhi 06104016c AsurAn akarod vyUhAn paizAcAn atha rAkSasAn 06104017a tataH pravavRte yuddhaM tava teSAM ca bhArata 06104017c anyonyaM nighnatAM rAjan yamarASTravivardhanam 06104018a arjunapramukhAH pArthAH puraskRtya zikhaNDinam 06104018c bhISmaM yuddhe 'bhyavartanta kiranto vividhAJ zarAn 06104019a tatra bhArata bhImena pIDitAs tAvakAH zaraiH 06104019c rudhiraughapariklinnAH paralokaM yayus tadA 06104020a nakulaH sahadevaz ca sAtyakiz ca mahArathaH 06104020c tava sainyaM samAsAdya pIDayAm Asur ojasA 06104021a te vadhyamAnAH samare tAvakA bharatarSabha 06104021c nAzaknuvan vArayituM pANDavAnAM mahad balam 06104022a tatas tu tAvakaM sainyaM vadhyamAnaM samantataH 06104022c saMprAdravad dizo rAjan kAlyamAnaM mahArathaiH 06104023a trAtAraM nAdhyagacchanta tAvakA bharatarSabha 06104023c vadhyamAnAH zitair bANaiH pANDavaiH sahasRJjayaiH 06104024 dhRtarASTra uvAca 06104024a pIDyamAnaM balaM pArthair dRSTvA bhISmaH parAkramI 06104024c yad akArSId raNe kruddhas tan mamAcakSva saMjaya 06104025a kathaM vA pANDavAn yuddhe pratyudyAtaH paraMtapaH 06104025c vinighnan somakAn vIrAMs tan mamAcakSva saMjaya 06104026 saMjaya uvAca 06104026a AcakSe te mahArAja yad akArSIt pitAmahaH 06104026c pIDite tava putrasya sainye pANDavasRJjayaiH 06104027a prahRSTamanasaH zUrAH pANDavAH pANDupUrvaja 06104027c abhyavartanta nighnantas tava putrasya vAhinIm 06104028a taM vinAzaM manuSyendra naravAraNavAjinAm 06104028c nAmRSyata tadA bhISmaH sainyaghAtaM raNe paraiH 06104029a sa pANDavAn maheSvAsaH pAJcAlAMz ca sasRJjayAn 06104029c abhyadravata durdharSas tyaktvA jIvitam AtmanaH 06104030a sa pANDavAnAM pravarAn paJca rAjan mahArathAn 06104030c AttazastrAn raNe yattAn vArayAm Asa sAyakaiH 06104030e nArAcair vatsadantaiz ca zitair aJjalikais tathA 06104031a nijaghne samare kruddho hastyazvam amitaM bahu 06104031c rathino 'pAtayad rAjan rathebhyaH puruSarSabhaH 06104032a sAdinaz cAzvapRSThebhyaH padAtIMz ca samAgatAn 06104032c gajArohAn gajebhyaz ca pareSAM vidadhad bhayam 06104033a tam ekaM samare bhISmaM tvaramANaM mahAratham 06104033c pANDavAH samavartanta vajrapANim ivAsurAH 06104034a zakrAzanisamasparzAn vimuJcan nizitAJ zarAn 06104034c dikSv adRzyata sarvAsu ghoraM saMdhArayan vapuH 06104035a maNDalIkRtam evAsya nityaM dhanur adRzyata 06104035c saMgrAme yudhyamAnasya zakracApanibhaM mahat 06104036a tad dRSTvA samare karma tava putrA vizAM pate 06104036c vismayaM paramaM prAptAH pitAmaham apUjayan 06104037a pArthA vimanaso bhUtvA praikSanta pitaraM tava 06104037c yudhyamAnaM raNe zUraM vipracittim ivAmarAH 06104037e na cainaM vArayAm Asur vyAttAnanam ivAntakam 06104038a dazame 'hani saMprApte rathAnIkaM zikhaNDinaH 06104038c adahan nizitair bANaiH kRSNavartmeva kAnanam 06104039a taM zikhaNDI tribhir bANair abhyavidhyat stanAntare 06104039c AzIviSam iva kruddhaM kAlasRSTam ivAntakam 06104040a sa tenAtibhRzaM viddhaH prekSya bhISmaH zikhaNDinam 06104040c anicchann api saMkruddhaH prahasann idam abravIt 06104041a kAmam abhyasa vA mA vA na tvAM yotsye kathaM cana 06104041c yaiva hi tvaM kRtA dhAtrA saiva hi tvaM zikhaNDinI 06104042a tasya tad vacanaM zrutvA zikhaNDI krodhamUrchitaH 06104042c uvAca bhISmaM samare sRkkiNI parilelihan 06104043a jAnAmi tvAM mahAbAho kSatriyANAM kSayaMkaram 06104043c mayA zrutaM ca te yuddhaM jAmadagnyena vai saha 06104044a divyaz ca te prabhAvo 'yaM sa mayA bahuzaH zrutaH 06104044c jAnann api prabhAvaM te yotsye 'dyAhaM tvayA saha 06104045a pANDavAnAM priyaM kurvann Atmanaz ca narottama 06104045c adya tvA yodhayiSyAmi raNe puruSasattama 06104046a dhruvaM ca tvA haniSyAmi zape satyena te 'grataH 06104046c etac chrutvA vaco mahyaM yat kSamaM tat samAcara 06104047a kAmam abhyasa vA mA vA na me jIvan vimokSyase 06104047c sudRSTaH kriyatAM bhISma loko 'yaM samitiMjaya 06104048a evam uktvA tato bhISmaM paJcabhir nataparvabhiH 06104048c avidhyata raNe rAjan praNunnaM vAkyasAyakaiH 06104049a tasya tad vacanaM zrutvA savyasAcI paraMtapaH 06104049c kAlo 'yam iti saMcintya zikhaNDinam acodayat 06104050a ahaM tvAm anuyAsyAmi parAn vidrAvayaJ zaraiH 06104050c abhidrava susaMrabdho bhISmaM bhImaparAkramam 06104051a na hi te saMyuge pIDAM zaktaH kartuM mahAbalaH 06104051c tasmAd adya mahAbAho vIra bhISmam abhidrava 06104052a ahatvA samare bhISmaM yadi yAsyasi mAriSa 06104052c avahAsyo 'sya lokasya bhaviSyasi mayA saha 06104053a nAvahAsyA yathA vIra bhavema paramAhave 06104053c tathA kuru raNe yatnaM sAdhayasva pitAmaham 06104054a ahaM te rakSaNaM yuddhe kariSyAmi paraMtapa 06104054c vArayan rathinaH sarvAn sAdhayasva pitAmaham 06104055a droNaM ca droNaputraM ca kRpaM cAtha suyodhanam 06104055c citrasenaM vikarNaM ca saindhavaM ca jayadratham 06104056a vindAnuvindAv Avantyau kAmbojaM ca sudakSiNam 06104056c bhagadattaM tathA zUraM mAgadhaM ca mahAratham 06104057a saumadattiM raNe zUram ArzyazRGgiM ca rAkSasam 06104057c trigartarAjaM ca raNe saha sarvair mahArathaiH 06104057e aham AvArayiSyAmi veleva makarAlayam 06104058a kurUMz ca sahitAn sarvAn ye caiSAM sainikAH sthitAH 06104058c nivArayiSyAmi raNe sAdhayasva pitAmaham 06105001 dhRtarASTra uvAca 06105001a kathaM zikhaNDI gAGgeyam abhyadhAvat pitAmaham 06105001c pAJcAlyaH samare kruddho dharmAtmAnaM yatavratam 06105002a ke 'rakSan pANDavAnIke zikhaNDinam udAyudham 06105002c tvaramANAs tvarAkAle jigISanto mahArathAH 06105003a kathaM zAMtanavo bhISmaH sa tasmin dazame 'hani 06105003c ayudhyata mahAvIryaH pANDavaiH sahasRJjayaiH 06105004a na mRSyAmi raNe bhISmaM pratyudyAtaM zikhaNDinam 06105004c kaccin na rathabhaGgo 'sya dhanur vAzIryatAsyataH 06105005 saMjaya uvAca 06105005a nAzIryata dhanus tasya rathabhaGgo na cApy abhUt 06105005c yudhyamAnasya saMgrAme bhISmasya bharatarSabha 06105005e nighnataH samare zatrUJ zaraiH saMnataparvabhiH 06105006a anekazatasAhasrAs tAvakAnAM mahArathAH 06105006c rathadantigaNA rAjan hayAz caiva susajjitAH 06105006e abhyavartanta yuddhAya puraskRtya pitAmaham 06105007a yathApratijJaM kauravya sa cApi samitiMjayaH 06105007c pArthAnAm akarod bhISmaH satataM samitikSayam 06105008a yudhyamAnaM maheSvAsaM vinighnantaM parAJ zaraiH 06105008c pAJcAlAH pANDavaiH sArdhaM sarva evAbhyavArayan 06105009a dazame 'hani saMprApte tatApa ripuvAhinIm 06105009c kIryamANAM zitair bANaiH zatazo 'tha sahasrazaH 06105010a na hi bhISmaM maheSvAsaM pANDavAH pANDupUrvaja 06105010c azaknuvan raNe jetuM pAzahastam ivAntakam 06105011a athopAyAn mahArAja savyasAcI paraMtapaH 06105011c trAsayan rathinaH sarvAn bIbhatsur aparAjitaH 06105012a siMhavad vinadann uccair dhanurjyAM vikSipan muhuH 06105012c zaraughAn visRjan pArtho vyacarat kAlavad raNe 06105013a tasya zabdena vitrastAs tAvakA bharatarSabha 06105013c siMhasyeva mRgA rAjan vyadravanta mahAbhayAt 06105014a jayantaM pANDavaM dRSTvA tvatsainyaM cAbhipIDitam 06105014c duryodhanas tato bhISmam abravId bhRzapIDitaH 06105015a eSa pANDusutas tAta zvetAzvaH kRSNasArathiH 06105015c dahate mAmakAn sarvAn kRSNavartmeva kAnanam 06105016a pazya sainyAni gAGgeya dravamANAni sarvazaH 06105016c pANDavena yudhAM zreSTha kAlyamAnAni saMyuge 06105017a yathA pazugaNAn pAlaH saMkAlayati kAnane 06105017c tathedaM mAmakaM sainyaM kAlyate zatrutApana 06105018a dhanaMjayazarair bhagnaM dravamANam itas tataH 06105018c bhImo hy eSa durAdharSo vidrAvayati me balam 06105019a sAtyakiz cekitAnaz ca mAdrIputrau ca pANDavau 06105019c abhimanyuz ca vikrAnto vAhinIM dahate mama 06105020a dhRSTadyumnas tathA zUro rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06105020c vyadrAvayetAM sahasA sainyaM mama mahAbalau 06105021a vadhyamAnasya sainyasya sarvair etair mahAbalaiH 06105021c nAnyAM gatiM prapazyAmi sthAne yuddhe ca bhArata 06105022a Rte tvAM puruSavyAghra devatulyaparAkrama 06105022c paryAptaz ca bhavAn kSipraM pIDitAnAM gatir bhava 06105023a evam ukto mahArAja pitA devavratas tava 06105023c cintayitvA muhUrtaM tu kRtvA nizcayam AtmanaH 06105023e tava saMdhArayan putram abravIc chaMtanoH sutaH 06105024a duryodhana vijAnIhi sthiro bhava vizAM pate 06105024c pUrvakAlaM tava mayA pratijJAtaM mahAbala 06105025a hatvA daza sahasrANi kSatriyANAM mahAtmanAm 06105025c saMgrAmAd vyapayAtavyam etat karma mamAhnikam 06105025e iti tat kRtavAMz cAhaM yathoktaM bharatarSabha 06105026a adya cApi mahat karma prakariSye mahAhave 06105026c ahaM vA nihataH zeSye haniSye vAdya pANDavAn 06105027a adya te puruSavyAghra pratimokSye RNaM mahat 06105027c bhartRpiNDakRtaM rAjan nihataH pRtanAmukhe 06105028a ity uktvA bharatazreSThaH kSatriyAn pratapaJ zaraiH 06105028c AsasAda durAdharSaH pANDavAnAm anIkinIm 06105029a anIkamadhye tiSThantaM gAGgeyaM bharatarSabha 06105029c AzIviSam iva kruddhaM pANDavAH paryavArayan 06105030a dazame 'hani tasmiMs tu darzayaJ zaktim AtmanaH 06105030c rAjaJ zatasahasrANi so 'vadhIt kurunandana 06105031a paJcAlAnAM ca ye zreSThA rAjaputrA mahAbalAH 06105031c teSAm Adatta tejAMsi jalaM sUrya ivAMzubhiH 06105032a hatvA daza sahasrANi kuJjarANAM tarasvinAm 06105032c sArohANAM mahArAja hayAnAM cAyutaM punaH 06105033a pUrNe zatasahasre dve padAtInAM narottamaH 06105033c prajajvAla raNe bhISmo vidhUma iva pAvakaH 06105034a na cainaM pANDaveyAnAM ke cic chekur nirIkSitum 06105034c uttaraM mArgam AsthAya tapantam iva bhAskaram 06105035a te pANDaveyAH saMrabdhA maheSvAsena pIDitAH 06105035c vadhAyAbhyadravan bhISmaM sRJjayAz ca mahArathAH 06105036a sa yudhyamAno bahubhir bhISmaH zAMtanavas tadA 06105036c avakIrNo mahAbAhuH zailo meghair ivAsitaiH 06105037a putrAs tu tava gAGgeyaM samantAt paryavArayan 06105037c mahatyA senayA sArdhaM tato yuddham avartata 06106001 saMjaya uvAca 06106001a arjunas tu raNe rAjan dRSTvA bhISmasya vikramam 06106001c zikhaNDinam athovAca samabhyehi pitAmaham 06106002a na cApi bhIs tvayA kAryA bhISmAd adya kathaM cana 06106002c aham enaM zarais tIkSNaiH pAtayiSye rathottamAt 06106003a evam uktas tu pArthena zikhaNDI bharatarSabha 06106003c abhyadravata gAGgeyaM zrutvA pArthasya bhASitam 06106004a dhRSTadyumnas tathA rAjan saubhadraz ca mahArathaH 06106004c hRSTAv AdravatAM bhISmaM zrutvA pArthasya bhASitam 06106005a virATadrupadau vRddhau kuntibhojaz ca daMzitaH 06106005c abhyadravata gAGgeyaM putrasya tava pazyataH 06106006a nakulaH sahadevaz ca dharmarAjaz ca vIryavAn 06106006c tathetarANi sainyAni sarvANy eva vizAM pate 06106006e samAdravanta gAGgeyaM zrutvA pArthasya bhASitam 06106007a pratyudyayus tAvakAz ca sametAs tAn mahArathAn 06106007c yathAzakti yathotsAhaM tan me nigadataH zRNu 06106008a citraseno mahArAja cekitAnaM samabhyayAt 06106008c bhISmaprepsuM raNe yAntaM vRSaM vyAghrazizur yathA 06106009a dhRSTadyumnaM mahArAja bhISmAntikam upAgatam 06106009c tvaramANo raNe yattaM kRtavarmA nyavArayat 06106010a bhImasenaM susaMkruddhaM gAGgeyasya vadhaiSiNam 06106010c tvaramANo mahArAja saumadattir nyavArayat 06106011a tathaiva nakulaM vIraM kirantaM sAyakAn bahUn 06106011c vikarNo vArayAm Asa icchan bhISmasya jIvitam 06106012a sahadevaM tathA yAntaM yattaM bhISmarathaM prati 06106012c vArayAm Asa saMkruddhaH kRpaH zAradvato yudhi 06106013a rAkSasaM krUrakarmANaM bhaimaseniM mahAbalam 06106013c bhISmasya nidhanaM prepsuM durmukho 'bhyadravad balI 06106014a sAtyakiM samare kruddham ArzyazRGgir avArayat 06106014c abhimanyuM mahArAja yAntaM bhISmarathaM prati 06106014e sudakSiNo mahArAja kAmbojaH pratyavArayat 06106015a virATadrupadau vRddhau sametAv arimardanau 06106015c azvatthAmA tataH kruddho vArayAm Asa bhArata 06106016a tathA pANDusutaM jyeSThaM bhISmasya vadhakAGkSiNam 06106016c bhAradvAjo raNe yatto dharmaputram avArayat 06106017a arjunaM rabhasaM yuddhe puraskRtya zikhaNDinam 06106017c bhISmaprepsuM mahArAja tApayantaM dizo daza 06106017e duHzAsano maheSvAso vArayAm Asa saMyuge 06106018a anye ca tAvakA yodhAH pANDavAnAM mahArathAn 06106018c bhISmAyAbhimukhaM yAtAn vArayAm Asur Ahave 06106019a dhRSTadyumnas tu sainyAni prAkrozata punaH punaH 06106019c abhidravata saMrabdhA bhISmam ekaM mahAbalam 06106020a eSo 'rjuno raNe bhISmaM prayAti kurunandanaH 06106020c abhidravata mA bhaiSTa bhISmo na prApsyate hi vaH 06106021a arjunaM samare yoddhuM notsahetApi vAsavaH 06106021c kim u bhISmo raNe vIrA gatasattvo 'lpajIvitaH 06106022a iti senApateH zrutvA pANDavAnAM mahArathAH 06106022c abhyadravanta saMhRSTA gAGgeyasya rathaM prati 06106023a Agacchatas tAn samare vAryoghAn prabalAn iva 06106023c nyavArayanta saMhRSTAs tAvakAH puruSarSabhAH 06106024a duHzAsano mahArAja bhayaM tyaktvA mahArathaH 06106024c bhISmasya jIvitAkAGkSI dhanaMjayam upAdravat 06106025a tathaiva pANDavAH zUrA gAGgeyasya rathaM prati 06106025c abhyadravanta saMgrAme tava putrAn mahArathAn 06106026a tatrAdbhutam apazyAma citrarUpaM vizAM pate 06106026c duHzAsanarathaM prApto yat pArtho nAtyavartata 06106027a yathA vArayate velA kSubhitaM vai mahArNavam 06106027c tathaiva pANDavaM kruddhaM tava putro nyavArayat 06106028a ubhau hi rathinAM zreSThAv ubhau bhArata durjayau 06106028c ubhau candrArkasadRzau kAntyA dIptyA ca bhArata 06106029a tau tathA jAtasaMrambhAv anyonyavadhakAGkSiNau 06106029c samIyatur mahAsaMkhye mayazakrau yathA purA 06106030a duHzAsano mahArAja pANDavaM vizikhais tribhiH 06106030c vAsudevaM ca viMzatyA tADayAm Asa saMyuge 06106031a tato 'rjuno jAtamanyur vArSNeyaM vIkSya pIDitam 06106031c duHzAsanaM zatenAjau nArAcAnAM samArpayat 06106031e te tasya kavacaM bhittvA papuH zoNitam Ahave 06106032a duHzAsanas tataH kruddhaH pArthaM vivyAdha paJcabhiH 06106032c lalATe bharatazreSTha zaraiH saMnataparvabhiH 06106033a lalATasthais tu tair bANaiH zuzubhe pANDavottamaH 06106033c yathA merur mahArAja zRGgair atyartham ucchritaiH 06106034a so 'tividdho maheSvAsaH putreNa tava dhanvinA 06106034c vyarAjata raNe pArthaH kiMzukaH puSpavAn iva 06106035a duHzAsanaM tataH kruddhaH pIDayAm Asa pANDavaH 06106035c parvaNIva susaMkruddho rAhur ugro nizAkaram 06106036a pIDyamAno balavatA putras tava vizAM pate 06106036c vivyAdha samare pArthaM kaGkapatraiH zilAzitaiH 06106037a tasya pArtho dhanuz chittvA tvaramANaH parAkramI 06106037c AjaghAna tataH pazcAt putraM te navabhiH zaraiH 06106038a so 'nyat kArmukam AdAya bhISmasya pramukhe sthitaH 06106038c arjunaM paJcaviMzatyA bAhvor urasi cArpayat 06106039a tasya kruddho mahArAja pANDavaH zatrukarzanaH 06106039c apraiSId vizikhAn ghorAn yamadaNDopamAn bahUn 06106040a aprAptAn eva tAn bANAMz ciccheda tanayas tava 06106040c yatamAnasya pArthasya tad adbhutam ivAbhavat 06106040e pArthaM ca nizitair bANair avidhyat tanayas tava 06106041a tataH kruddho raNe pArthaH zarAn saMdhAya kArmuke 06106041c preSayAm Asa samare svarNapuGkhAJ zilAzitAn 06106042a nyamajjaMs te mahArAja tasya kAye mahAtmanaH 06106042c yathA haMsA mahArAja taDAgaM prApya bhArata 06106043a pIDitaz caiva putras te pANDavena mahAtmanA 06106043c hitvA pArthaM raNe tUrNaM bhISmasya ratham Azrayat 06106043e agAdhe majjatas tasya dvIpo bhISmo 'bhavat tadA 06106044a pratilabhya tataH saMjJAM putras tava vizAM pate 06106044c avArayat tataH zUro bhUya eva parAkramI 06106045a zaraiH sunizitaiH pArthaM yathA vRtraH puraMdaram 06106045c nirbibheda mahAvIryo vivyathe naiva cArjunAt 06107001 saMjaya uvAca 06107001a sAtyakiM daMzitaM yuddhe bhISmAyAbhyudyataM tadA 06107001c ArzyazRGgir maheSvAso vArayAm Asa saMyuge 06107002a mAdhavas tu susaMkruddho rAkSasaM navabhiH zaraiH 06107002c AjaghAna raNe rAjan prahasann iva bhArata 06107003a tathaiva rAkSaso rAjan mAdhavaM nizitaiH zaraiH 06107003c ardayAm Asa rAjendra saMkruddhaH zinipuMgavam 06107004a zaineyaH zarasaMghaM tu preSayAm Asa saMyuge 06107004c rAkSasAya susaMkruddho mAdhavaH paravIrahA 06107005a tato rakSo mahAbAhuM sAtyakiM satyavikramam 06107005c vivyAdha vizikhais tIkSNaiH siMhanAdaM nanAda ca 06107006a mAdhavas tu bhRzaM viddho rAkSasena raNe tadA 06107006c dhairyam Alambya tejasvI jahAsa ca nanAda ca 06107007a bhagadattas tataH kruddho mAdhavaM nizitaiH zaraiH 06107007c tADayAm Asa samare tottrair iva mahAgajam 06107008a vihAya rAkSasaM yuddhe zaineyo rathinAM varaH 06107008c prAgjyotiSAya cikSepa zarAn saMnataparvaNaH 06107009a tasya prAgjyotiSo rAjA mAdhavasya mahad dhanuH 06107009c ciccheda zitadhAreNa bhallena kRtahastavat 06107010a athAnyad dhanur AdAya vegavat paravIrahA 06107010c bhagadattaM raNe kruddho vivyAdha nizitaiH zaraiH 06107011a so 'tividdho maheSvAsaH sRkkiNI saMlihan muhuH 06107011c zaktiM kanakavaiDUryabhUSitAm AyasIM dRDhAm 06107011e yamadaNDopamAM ghorAM prAhiNot sAtyakAya vai 06107012a tAm ApatantIM sahasA tasya bAhor baleritAm 06107012c sAtyakiH samare rAjaMs tridhA ciccheda sAyakaiH 06107012e sA papAta tadA bhUmau maholkeva hataprabhA 06107013a zaktiM vinihatAM dRSTvA putras tava vizAM pate 06107013c mahatA rathavaMzena vArayAm Asa mAdhavam 06107014a tathA parivRtaM dRSTvA vArSNeyAnAM mahAratham 06107014c duryodhano bhRzaM hRSTo bhrAtqn sarvAn uvAca ha 06107015a tathA kuruta kauravyA yathA vaH sAtyako yudhi 06107015c na jIvan pratiniryAti mahato 'smAd rathavrajAt 06107015e asmin hate hataM manye pANDavAnAM mahad balam 06107016a tat tatheti vacas tasya parigRhya mahArathAH 06107016c zaineyaM yodhayAm Asur bhISmasya pramukhe tadA 06107017a abhimanyuM tadAyAntaM bhISmAyAbhyudyataM mRdhe 06107017c kAmbojarAjo balavAn vArayAm Asa saMyuge 06107018a Arjunir nRpatiM viddhvA zaraiH saMnataparvabhiH 06107018c punar eva catuHSaSTyA rAjan vivyAdha taM nRpam 06107019a sudakSiNas tu samare kArSNiM vivyAdha paJcabhiH 06107019c sArathiM cAsya navabhir icchan bhISmasya jIvitam 06107020a tad yuddham AsIt sumahat tayos tatra parAkrame 06107020c yad abhyadhAvad gAGgeyaM zikhaNDI zatrutApanaH 06107021a virATadrupadau vRddhau vArayantau mahAcamUm 06107021c bhISmaM ca yudhi saMrabdhAv Adravantau mahArathau 06107022a azvatthAmA tataH kruddhaH samAyAd rathasattamaH 06107022c tataH pravavRte yuddhaM tava teSAM ca bhArata 06107023a virATo dazabhir bhallair AjaghAna paraMtapa 06107023c yatamAnaM maheSvAsaM drauNim Ahavazobhinam 06107024a drupadaz ca tribhir bANair vivyAdha nizitais tathA 06107024c guruputraM samAsAdya bhISmasya purataH sthitam 06107025a azvatthAmA tatas tau tu vivyAdha dazabhiH zaraiH 06107025c virATadrupadau vRddhau bhISmaM prati samudyatau 06107026a tatrAdbhutam apazyAma vRddhayoz caritaM mahat 06107026c yad drauNeH sAyakAn ghorAn pratyavArayatAM yudhi 06107027a sahadevaM tathA yAntaM kRpaH zAradvato 'bhyayAt 06107027c yathA nAgo vane nAgaM matto mattam upAdravat 06107028a kRpaz ca samare rAjan mAdrIputraM mahAratham 06107028c AjaghAna zarais tUrNaM saptatyA rukmabhUSaNaiH 06107029a tasya mAdrIsutaz cApaM dvidhA ciccheda sAyakaiH 06107029c athainaM chinnadhanvAnaM vivyAdha navabhiH zaraiH 06107030a so 'nyat kArmukam AdAya samare bhArasAdhanam 06107030c mAdrIputraM susaMhRSTo dazabhir nizitaiH zaraiH 06107030e AjaghAnorasi kruddha icchan bhISmasya jIvitam 06107031a tathaiva pANDavo rAjaJ zAradvatam amarSaNam 06107031c AjaghAnorasi kruddho bhISmasya vadhakAGkSayA 06107031e tayor yuddhaM samabhavad ghorarUpaM bhayAvaham 06107032a nakulaM tu raNe kruddhaM vikarNaH zatrutApanaH 06107032c vivyAdha sAyakaiH SaSTyA rakSan bhISmasya jIvitam 06107033a nakulo 'pi bhRzaM viddhas tava putreNa dhanvinA 06107033c vikarNaM saptasaptatyA nirbibheda zilImukhaiH 06107034a tatra tau narazArdUlau bhISmahetoH paraMtapau 06107034c anyonyaM jaghnatur vIrau goSThe govRSabhAv iva 06107035a ghaTotkacaM raNe yattaM nighnantaM tava vAhinIm 06107035c durmukhaH samare prAyAd bhISmahetoH parAkramI 06107036a haiDimbas tu tato rAjan durmukhaM zatrutApanam 06107036c AjaghAnorasi kruddho navatyA nizitaiH zaraiH 06107037a bhImasenasutaM cApi durmukhaH sumukhaiH zaraiH 06107037c SaSTyA vIro nadan hRSTo vivyAdha raNamUrdhani 06107038a dhRSTadyumnaM raNe yAntaM bhISmasya vadhakAGkSiNam 06107038c hArdikyo vArayAm Asa rakSan bhISmasya jIvitam 06107039a vArSNeyaH pArSataM zUraM viddhvA paJcabhir AyasaiH 06107039c punaH paJcAzatA tUrNam AjaghAna stanAntare 06107040a tathaiva pArSato rAjan hArdikyaM navabhiH zaraiH 06107040c vivyAdha nizitais tIkSNaiH kaGkapatraparicchadaiH 06107041a tayoH samabhavad yuddhaM bhISmahetor mahAraNe 06107041c anyonyAtizayair yuktaM yathA vRtramahendrayoH 06107042a bhImasenam athAyAntaM bhISmaM prati mahAbalam 06107042c bhUrizravAbhyayAt tUrNaM tiSTha tiSTheti cAbravIt 06107043a saumadattir atho bhImam AjaghAna stanAntare 06107043c nArAcena sutIkSNena rukmapuGkhena saMyuge 06107044a uraHsthena babhau tena bhImasenaH pratApavAn 06107044c skandazaktyA yathA krauJcaH purA nRpatisattama 06107045a tau zarAn sUryasaMkAzAn karmAraparimArjitAn 06107045c anyonyasya raNe kruddhau cikSipAte muhur muhuH 06107046a bhImo bhISmavadhAkAGkSI saumadattiM mahAratham 06107046c tathA bhISmajaye gRdhnuH saumadattiz ca pANDavam 06107046e kRtapratikRte yattau yodhayAm AsatU raNe 06107047a yudhiSThiraM mahArAja mahatyA senayA vRtam 06107047c bhISmAyAbhimukhaM yAntaM bhAradvAjo nyavArayat 06107048a droNasya rathanirghoSaM parjanyaninadopamam 06107048c zrutvA prabhadrakA rAjan samakampanta mAriSa 06107049a sA senA mahatI rAjan pANDuputrasya saMyuge 06107049c droNena vAritA yattA na cacAla padAt padam 06107050a cekitAnaM raNe kruddhaM bhISmaM prati janezvara 06107050c citrasenas tava sutaH kruddharUpam avArayat 06107051a bhISmahetoH parAkrAntaz citraseno mahArathaH 06107051c cekitAnaM paraM zaktyA yodhayAm Asa bhArata 06107052a tathaiva cekitAno 'pi citrasenam ayodhayat 06107052c tad yuddham AsIt sumahat tayos tatra parAkrame 06107053a arjuno vAryamANas tu bahuzas tanayena te 06107053c vimukhIkRtya putraM te tava senAM mamarda ha 06107054a duHzAsano 'pi parayA zaktyA pArtham avArayat 06107054c kathaM bhISmaM paro hanyAd iti nizcitya bhArata 06107055a sA vadhyamAnA samare putrasya tava vAhinI 06107055c loDyate rathibhiH zreSThais tatra tatraiva bhArata 06108001 saMjaya uvAca 06108001a atha vIro maheSvAso mattavAraNavikramaH 06108001c samAdAya mahac cApaM mattavAraNavAraNam 06108002a vidhunvAno dhanuH zreSThaM drAvayANo mahArathAn 06108002c pRtanAM pANDaveyAnAM pAtayAno mahArathaH 06108003a nimittAni nimittajJaH sarvato vIkSya vIryavAn 06108003c pratapantam anIkAni droNaH putram abhASata 06108004a ayaM sa divasas tAta yatra pArtho mahArathaH 06108004c jighAMsuH samare bhISmaM paraM yatnaM kariSyati 06108005a utpatanti hi me bANA dhanuH prasphuratIva me 06108005c yogam astrANi gacchanti krUre me vartate matiH 06108006a dikSu zAntAsu ghorANi vyAharanti mRgadvijAH 06108006c nIcair gRdhrA nilIyante bhAratAnAM camUM prati 06108007a naSTaprabha ivAdityaH sarvato lohitA dizaH 06108007c rasate vyathate bhUmir anuSTanati vAhanam 06108008a kaGkA gRdhrA balAkAz ca vyAharanti muhur muhuH 06108008c zivAz cAzivanirghoSA vedayantyo mahad bhayam 06108009a papAta mahatI colkA madhyenAdityamaNDalAt 06108009c sakabandhaz ca parigho bhAnum AvRtya tiSThati 06108010a pariveSas tathA ghoraz candrabhAskarayor abhUt 06108010c vedayAno bhayaM ghoraM rAjJAM dehAvakartanam 06108011a devatAyatanasthAz ca kauravendrasya devatAH 06108011c kampante ca hasante ca nRtyanti ca rudanti ca 06108012a apasavyaM grahAz cakrur alakSmANaM nizAkaram 06108012c avAkzirAz ca bhagavAn udatiSThata candramAH 06108013a vapUMSi ca narendrANAM vigatAnIva lakSaye 06108013c dhArtarASTrasya sainyeSu na ca bhrAjanti daMzitAH 06108014a senayor ubhayoz caiva samantAc chrUyate mahAn 06108014c pAJcajanyasya nirghoSo gANDIvasya ca nisvanaH 06108015a dhruvam AsthAya bIbhatsur uttamAstrANi saMyuge 06108015c apAsyAnyAn raNe yodhAn abhyasyati pitAmaham 06108016a hRSyanti romakUpAni sIdatIva ca me manaH 06108016c cintayitvA mahAbAho bhISmArjunasamAgamam 06108017a taM caiva nikRtiprajJaM pAJcAlyaM pApacetasam 06108017c puraskRtya raNe pArtho bhISmasyAyodhanaM gataH 06108018a abravIc ca purA bhISmo nAhaM hanyAM zikhaNDinam 06108018c strI hy eSA vihitA dhAtrA daivAc ca sa punaH pumAn 06108019a amaGgalyadhvajaz caiva yAjJasenir mahArathaH 06108019c na cAmaGgalaketoH sa prahared ApagAsutaH 06108020a etad vicintayAnasya prajJA sIdati me bhRzam 06108020c adyaiva tu raNe pArthaH kuruvRddham upAdravat 06108021a yudhiSThirasya ca krodho bhISmArjunasamAgamaH 06108021c mama cAstrAbhisaMrambhaH prajAnAm azubhaM dhruvam 06108022a manasvI balavAJ zUraH kRtAstro dRDhavikramaH 06108022c dUrapAtI dRDheSuz ca nimittajJaz ca pANDavaH 06108023a ajeyaH samare caiva devair api savAsavaiH 06108023c balavAn buddhimAMz caiva jitaklezo yudhAM varaH 06108024a vijayI ca raNe nityaM bhairavAstraz ca pANDavaH 06108024c tasya mArgaM pariharan drutaM gaccha yatavratam 06108025a pazya caitan mahAbAho vaizasaM samupasthitam 06108025c hemacitrANi zUrANAM mahAnti ca zubhAni ca 06108026a kavacAny avadIryante zaraiH saMnataparvabhiH 06108026c chidyante ca dhvajAgrANi tomarANi dhanUMSi ca 06108027a prAsAz ca vimalAs tIkSNAH zaktyaz ca kanakojjvalAH 06108027c vaijayantyaz ca nAgAnAM saMkruddhena kirITinA 06108028a nAyaM saMrakSituM kAlaH prANAn putropajIvibhiH 06108028c yAhi svargaM puraskRtya yazase vijayAya ca 06108029a hayanAgarathAvartAM mahAghorAM sudustarAm 06108029c rathena saMgrAmanadIM taraty eSa kapidhvajaH 06108030a brahmaNyatA damo dAnaM tapaz ca caritaM mahat 06108030c ihaiva dRzyate rAjJo bhrAtA yasya dhanaMjayaH 06108031a bhImasenaz ca balavAn mAdrIputrau ca pANDavau 06108031c vAsudevaz ca vArSNeyo yasya nAtho vyavasthitaH 06108032a tasyaiSa manyuprabhavo dhArtarASTrasya durmateH 06108032c tapodagdhazarIrasya kopo dahati bhAratAn 06108033a eSa saMdRzyate pArtho vAsudevavyapAzrayaH 06108033c dArayan sarvasainyAni dhArtarASTrANi sarvazaH 06108034a etad Alokyate sainyaM kSobhyamANaM kirITinA 06108034c mahorminaddhaM sumahat timineva nadImukham 06108035a hAhAkilakilAzabdAH zrUyante ca camUmukhe 06108035c yAhi pAJcAladAyAdam ahaM yAsye yudhiSThiram 06108036a durlabhaM hy antaraM rAjJo vyUhasyAmitatejasaH 06108036c samudrakukSipratimaM sarvato 'tirathaiH sthitaiH 06108037a sAtyakiz cAbhimanyuz ca dhRSTadyumnavRkodarau 06108037c parirakSanti rAjAnaM yamau ca manujezvaram 06108038a upendrasadRzaH zyAmo mahAzAla ivodgataH 06108038c eSa gacchaty anIkAni dvitIya iva phalgunaH 06108039a uttamAstrANi cAdatsva gRhItvAnyan mahad dhanuH 06108039c pArzvato yAhi rAjAnaM yudhyasva ca vRkodaram 06108040a ko hi necchet priyaM putraM jIvantaM zAzvatIH samAH 06108040c kSatradharmaM puraskRtya tatas tvA viniyujmahe 06108041a eSa cApi raNe bhISmo dahate vai mahAcamUm 06108041c yuddhe susadRzas tAta yamasya varuNasya ca 06109001 saMjaya uvAca 06109001a bhagadattaH kRpaH zalyaH kRtavarmA ca sAtvataH 06109001c vindAnuvindAv Avantyau saindhavaz ca jayadrathaH 06109002a citraseno vikarNaz ca tathA durmarSaNo yuvA 06109002c dazaite tAvakA yodhA bhImasenam ayodhayan 06109003a mahatyA senayA yuktA nAnAdezasamutthayA 06109003c bhISmasya samare rAjan prArthayAnA mahad yazaH 06109004a zalyas tu navabhir bANair bhImasenam atADayat 06109004c kRtavarmA tribhir bANaiH kRpaz ca navabhiH zaraiH 06109005a citraseno vikarNaz ca bhagadattaz ca mAriSa 06109005c dazabhir dazabhir bhallair bhImasenam atADayan 06109006a saindhavaz ca tribhir bANair jatrudeze 'bhyatADayat 06109006c vindAnuvindAv Avantyau paJcabhiH paJcabhiH zaraiH 06109006e durmarSaNaz ca viMzatyA pANDavaM nizitaiH zaraiH 06109007a sa tAn sarvAn mahArAja bhrAjamAnAn pRthak pRthak 06109007c pravIrAn sarvalokasya dhArtarASTrAn mahArathAn 06109007e vivyAdha bahubhir bANair bhImaseno mahAbalaH 06109008a zalyaM paJcAzatA viddhvA kRtavarmANam aSTabhiH 06109008c kRpasya sazaraM cApaM madhye ciccheda bhArata 06109008e athainaM chinnadhanvAnaM punar vivyAdha paJcabhiH 06109009a vindAnuvindau ca tathA tribhis tribhir atADayat 06109009c durmarSaNaM ca viMzatyA citrasenaM ca paJcabhiH 06109010a vikarNaM dazabhir bANaiH paJcabhiz ca jayadratham 06109010c viddhvA bhImo 'nadad dhRSTaH saindhavaM ca punas tribhiH 06109011a athAnyad dhanur AdAya gautamo rathinAM varaH 06109011c bhImaM vivyAdha saMrabdho dazabhir nizitaiH zaraiH 06109012a sa viddho bahubhir bANais tottrair iva mahAdvipaH 06109012c tataH kruddho mahAbAhur bhImasenaH pratApavAn 06109012e gautamaM tADayAm Asa zarair bahubhir Ahave 06109013a saindhavasya tathAzvAMz ca sArathiM ca tribhiH zaraiH 06109013c prAhiNon mRtyulokAya kAlAntakasamadyutiH 06109014a hatAzvAt tu rathAt tUrNam avaplutya mahArathaH 06109014c zarAMz cikSepa nizitAn bhImasenasya saMyuge 06109015a tasya bhImo dhanurmadhye dvAbhyAM ciccheda bhArata 06109015c bhallAbhyAM bharatazreSTha saindhavasya mahAtmanaH 06109016a sa cchinnadhanvA viratho hatAzvo hatasArathiH 06109016c citrasenarathaM rAjann Aruroha tvarAnvitaH 06109017a atyadbhutaM raNe karma kRtavAMs tatra pANDavaH 06109017c mahArathAJ zarair viddhvA vArayitvA mahArathaH 06109017e virathaM saindhavaM cakre sarvalokasya pazyataH 06109018a nAtIva mamRSe zalyo bhImasenasya vikramam 06109018c sa saMdhAya zarAMs tIkSNAn karmAraparimArjitAn 06109018e bhImaM vivyAdha saptatyA tiSTha tiSTheti cAbravIt 06109019a kRpaz ca kRtavarmA ca bhagadattaz ca mAriSa 06109019c vindAnuvindAv Avantyau citrasenaz ca saMyuge 06109020a durmarSaNo vikarNaz ca sindhurAjaz ca vIryavAn 06109020c bhImaM te vivyadhus tUrNaM zalyahetor ariMdamAH 06109021a sa tu tAn prativivyAdha paJcabhiH paJcabhiH zaraiH 06109021c zalyaM vivyAdha saptatyA punaz ca dazabhiH zaraiH 06109022a taM zalyo navabhir viddhvA punar vivyAdha paJcabhiH 06109022c sArathiM cAsya bhallena gADhaM vivyAdha marmaNi 06109023a vizokaM vIkSya nirbhinnaM bhImasenaH pratApavAn 06109023c madrarAjaM tribhir bANair bAhvor urasi cArpayat 06109024a tathetarAn maheSvAsAMs tribhis tribhir ajihmagaiH 06109024c tADayAm Asa samare siMhavac ca nanAda ca 06109025a te hi yattA maheSvAsAH pANDavaM yuddhadurmadam 06109025c tribhis tribhir akuNThAgrair bhRzaM marmasv atADayan 06109026a so 'tividdho maheSvAso bhImaseno na vivyathe 06109026c parvato vAridhArAbhir varSamANair ivAmbudaiH 06109027a zalyaM ca navabhir bANair bhRzaM viddhvA mahAyazAH 06109027c prAgjyotiSaM zatenAjau rAjan vivyAdha vai dRDham 06109028a tatas tu sazaraM cApaM sAtvatasya mahAtmanaH 06109028c kSurapreNa sutIkSNena ciccheda kRtahastavat 06109029a athAnyad dhanur AdAya kRtavarmA vRkodaram 06109029c AjaghAna bhruvor madhye nArAcena paraMtapa 06109030a bhImas tu samare viddhvA zalyaM navabhir AyasaiH 06109030c bhagadattaM tribhiz caiva kRtavarmANam aSTabhiH 06109031a dvAbhyAM dvAbhyAM ca vivyAdha gautamaprabhRtIn rathAn 06109031c te tu taM samare rAjan vivyadhur nizitaiH zaraiH 06109032a sa tathA pIDyamAno 'pi sarvatas tair mahArathaiH 06109032c matvA tRNena tAMs tulyAn vicacAra gatavyathaH 06109033a te cApi rathinAM zreSThA bhImAya nizitAJ zarAn 06109033c preSayAm Asur avyagrAH zatazo 'tha sahasrazaH 06109034a tasya zaktiM mahAvegAM bhagadatto mahArathaH 06109034c cikSepa samare vIraH svarNadaNDAM mahAdhanAm 06109035a tomaraM saindhavo rAjA paTTizaM ca mahAbhujaH 06109035c zataghnIM ca kRpo rAjaJ zaraM zalyaz ca saMyuge 06109036a athetare maheSvAsAH paJca paJca zilImukhAn 06109036c bhImasenaM samuddizya preSayAm Asur ojasA 06109037a tomaraM sa dvidhA cakre kSurapreNAnilAtmajaH 06109037c paTTizaM ca tribhir bANaiz ciccheda tilakANDavat 06109038a sa bibheda zataghnIM ca navabhiH kaGkapatribhiH 06109038c madrarAjaprayuktaM ca zaraM chittvA mahAbalaH 06109039a zaktiM ciccheda sahasA bhagadatteritAM raNe 06109039c tathetarAJ zarAn ghorAJ zaraiH saMnataparvabhiH 06109040a bhImaseno raNazlAghI tridhaikaikaM samAcchinat 06109040c tAMz ca sarvAn maheSvAsAMs tribhis tribhir atADayat 06109041a tato dhanaMjayas tatra vartamAne mahAraNe 06109041c jagAma sa rathenAjau bhImaM dRSTvA mahAratham 06109041e nighnantaM samare zatrUn yodhayAnaM ca sAyakaiH 06109042a tau tu tatra mahAtmAnau sametau vIkSya pANDavau 06109042c nAzazaMsur jayaM tatra tAvakAH puruSarSabha 06109043a athArjuno raNe bhISmaM yodhayan vai mahAratham 06109043c bhISmasya nidhanAkAGkSI puraskRtya zikhaNDinam 06109044a AsasAda raNe yodhAMs tAvakAn daza bhArata 06109044c ye sma bhImaM raNe rAjan yodhayanto vyavasthitAH 06109044e bIbhatsus tAn athAvidhyad bhImasya priyakAmyayA 06109045a tato duryodhano rAjA suzarmANam acodayat 06109045c arjunasya vadhArthAya bhImasenasya cobhayoH 06109046a suzarman gaccha zIghraM tvaM balaughaiH parivAritaH 06109046c jahi pANDusutAv etau dhanaMjayavRkodarau 06109047a tac chrutvA zAsanaM tasya trigartaH prasthalAdhipaH 06109047c abhidrutya raNe bhImam arjunaM caiva dhanvinau 06109048a rathair anekasAhasraiH parivavre samantataH 06109048c tataH pravavRte yuddham arjunasya paraiH saha 06110001 saMjaya uvAca 06110001a arjunas tu raNe zalyaM yatamAnaM mahAratham 06110001c chAdayAm Asa samare zaraiH saMnataparvabhiH 06110002a suzarmANaM kRpaM caiva tribhis tribhir avidhyata 06110002c prAgjyotiSaM ca samare saindhavaM ca jayadratham 06110003a citrasenaM vikarNaM ca kRtavarmANam eva ca 06110003c durmarSaNaM ca rAjendra Avantyau ca mahArathau 06110004a ekaikaM tribhir Anarchat kaGkabarhiNavAjitaiH 06110004c zarair atiratho yuddhe pIDayan vAhinIM tava 06110005a jayadratho raNe pArthaM bhittvA bhArata sAyakaiH 06110005c bhImaM vivyAdha tarasA citrasenarathe sthitaH 06110006a zalyaz ca samare jiSNuM kRpaz ca rathinAM varaH 06110006c vivyadhAte mahAbAhuM bahudhA marmabhedibhiH 06110007a citrasenAdayaz caiva putrAs tava vizAM pate 06110007c paJcabhiH paJcabhis tUrNaM saMyuge nizitaiH zaraiH 06110007e Ajaghnur arjunaM saMkhye bhImasenaM ca mAriSa 06110008a tau tatra rathinAM zreSThau kaunteyau bharatarSabhau 06110008c apIDayetAM samare trigartAnAM mahad balam 06110009a suzarmApi raNe pArthaM viddhvA bahubhir AyasaiH 06110009c nanAda balavan nAdaM nAdayan vai nabhastalam 06110010a anye ca rathinaH zUrA bhImasenadhanaMjayau 06110010c vivyadhur nizitair bANai rukmapuGkhair ajihmagaiH 06110011a teSAM tu rathinAM madhye kaunteyau rathinAM varau 06110011c krIDamAnau rathodArau citrarUpau vyarocatAm 06110011e AmiSepsU gavAM madhye siMhAv iva balotkaTau 06110012a chittvA dhanUMSi vIrANAM zarAMz ca bahudhA raNe 06110012c pAtayAm Asatur vIrau zirAMsi zatazo nRNAm 06110013a rathAz ca bahavo bhagnA hayAz ca zatazo hatAH 06110013c gajAz ca sagajArohAH petur urvyAM mahAmRdhe 06110014a rathinaH sAdinaz caiva tatra tatra nisUditAH 06110014c dRzyante bahudhA rAjan veSTamAnAH samantataH 06110015a hatair gajapadAtyoghair vAjibhiz ca nisUditaiH 06110015c rathaiz ca bahudhA bhagnaiH samAstIryata medinI 06110016a chatraiz ca bahudhA chinnair dhvajaiz ca vinipAtitaiH 06110016c aGkuzair apaviddhaiz ca paristomaiz ca bhArata 06110017a keyUrair aGgadair hArai rAGkavair mRditais tathA 06110017c uSNISair apaviddhaiz ca cAmaravyajanair api 06110018a tatra tatrApaviddhaiz ca bAhubhiz candanokSitaiH 06110018c Urubhiz ca narendrANAM samAstIryata medinI 06110019a tatrAdbhutam apazyAma raNe pArthasya vikramam 06110019c zaraiH saMvArya tAn vIrAn nijaghAna balaM tava 06110020a putras tu tava taM dRSTvA bhImArjunasamAgamam 06110020c gAGgeyasya rathAbhyAzam upajagme mahAbhaye 06110021a kRpaz ca kRtavarmA ca saindhavaz ca jayadrathaH 06110021c vindAnuvindAv AvantyAv AjagmuH saMyugaM tadA 06110022a tato bhImo maheSvAsaH phalgunaz ca mahArathaH 06110022c kauravANAM camUM ghorAM bhRzaM dudruvatU raNe 06110023a tato barhiNavAjAnAm ayutAny arbudAni ca 06110023c dhanaMjayarathe tUrNaM pAtayanti sma saMyuge 06110024a tatas tAJ zarajAlena saMnivArya mahArathAn 06110024c pArthaH samantAt samare preSayAm Asa mRtyave 06110025a zalyas tu samare jiSNuM krIDann iva mahArathaH 06110025c AjaghAnorasi kruddho bhallaiH saMnataparvabhiH 06110026a tasya pArtho dhanuz chittvA hastAvApaM ca paJcabhiH 06110026c athainaM sAyakais tIkSNair bhRzaM vivyAdha marmaNi 06110027a athAnyad dhanur AdAya samare bhArasAdhanam 06110027c madrezvaro raNe jiSNuM tADayAm Asa roSitaH 06110028a tribhiH zarair mahArAja vAsudevaM ca paJcabhiH 06110028c bhImasenaM ca navabhir bAhvor urasi cArpayat 06110029a tato droNo mahArAja mAgadhaz ca mahArathaH 06110029c duryodhanasamAdiSTau taM dezam upajagmatuH 06110030a yatra pArtho mahArAja bhImasenaz ca pANDavaH 06110030c kauravyasya mahAsenAM jaghnatus tau mahArathau 06110031a jayatsenas tu samare bhImaM bhImAyudhaM yuvA 06110031c vivyAdha nizitair bANair aSTabhir bharatarSabha 06110032a taM bhImo dazabhir viddhvA punar vivyAdha saptabhiH 06110032c sArathiM cAsya bhallena rathanIDAd apAharat 06110033a udbhrAntais turagaiH so 'tha dravamANaiH samantataH 06110033c mAgadho 'pahRto rAjA sarvasainyasya pazyataH 06110034a droNas tu vivaraM labdhvA bhImasenaM zilImukhaiH 06110034c vivyAdha bANaiH suzitaiH paJcaSaSTyA tam AyasaiH 06110035a taM bhImaH samarazlAghI guruM pitRsamaM raNe 06110035c vivyAdha navabhir bhallais tathA SaSTyA ca bhArata 06110036a arjunas tu suzarmANaM viddhvA bahubhir AyasaiH 06110036c vyadhamat tasya tat sainyaM mahAbhrANi yathAnilaH 06110037a tato bhISmaz ca rAjA ca saubalaz ca bRhadbalaH 06110037c abhyadravanta saMkruddhA bhImasenadhanaMjayau 06110038a tathaiva pANDavAH zUrA dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06110038c abhyadravan raNe bhISmaM vyAditAsyam ivAntakam 06110039a zikhaNDI tu samAsAdya bhAratAnAM pitAmaham 06110039c abhyadravata saMhRSTo bhayaM tyaktvA yatavratam 06110040a yudhiSThiramukhAH pArthAH puraskRtya zikhaNDinam 06110040c ayodhayan raNe bhISmaM saMhatAH saha sRJjayaiH 06110041a tathaiva tAvakAH sarve puraskRtya yatavratam 06110041c zikhaNDipramukhAn pArthAn yodhayanti sma saMyuge 06110042a tataH pravavRte yuddhaM kauravANAM bhayAvaham 06110042c tatra pANDusutaiH sArdhaM bhISmasya vijayaM prati 06110043a tAvakAnAM raNe bhISmo glaha AsId vizAM pate 06110043c tatra hi dyUtam AyAtaM vijayAyetarAya vA 06110044a dhRSTadyumno mahArAja sarvasainyAny acodayat 06110044c abhidravata gAGgeyaM mA bhaiSTa narasattamAH 06110045a senApativacaH zrutvA pANDavAnAM varUthinI 06110045c bhISmam evAbhyayAt tUrNaM prANAMs tyaktvA mahAhave 06110046a bhISmo 'pi rathinAM zreSThaH pratijagrAha tAM camUm 06110046c ApatantIM mahArAja velAm iva mahodadhiH 06111001 dhRtarASTra uvAca 06111001a kathaM zAMtanavo bhISmo dazame 'hani saMjaya 06111001c ayudhyata mahAvIryaiH pANDavaiH sahasRJjayaiH 06111002a kuravaz ca kathaM yuddhe pANDavAn pratyavArayan 06111002c AcakSva me mahAyuddhaM bhISmasyAhavazobhinaH 06111003 saMjaya uvAca 06111003a kuravaH pANDavaiH sArdhaM yathAyudhyanta bhArata 06111003c yathA ca tad abhUd yuddhaM tat te vakSyAmi zRNvataH 06111004a preSitAH paralokAya paramAstraiH kirITinA 06111004c ahany ahani saMprAptAs tAvakAnAM rathavrajAH 06111005a yathApratijJaM kauravyaH sa cApi samitiMjayaH 06111005c pArthAnAm akarod bhISmaH satataM samitikSayam 06111006a kurubhiH sahitaM bhISmaM yudhyamAnaM mahAratham 06111006c arjunaM ca sapAJcAlyaM dRSTvA saMzayitA janAH 06111007a dazame 'hani tasmiMs tu bhISmArjunasamAgame 06111007c avartata mahAraudraH satataM samitikSayaH 06111008a tasminn ayutazo rAjan bhUyaz ca sa paraMtapaH 06111008c bhISmaH zAMtanavo yodhAJ jaghAna paramAstravit 06111009a yeSAm ajJAtakalpAni nAmagotrANi pArthiva 06111009c te hatAs tatra bhISmeNa zUrAH sarve 'nivartinaH 06111010a dazAhAni tatas taptvA bhISmaH pANDavavAhinIm 06111010c niravidyata dharmAtmA jIvitena paraMtapaH 06111011a sa kSipraM vadham anvicchann Atmano 'bhimukhaM raNe 06111011c na hanyAM mAnavazreSThAn saMgrAme 'bhimukhAn iti 06111012a cintayitvA mahAbAhuH pitA devavratas tava 06111012c abhyAzasthaM mahArAja pANDavaM vAkyam abravIt 06111013a yudhiSThira mahAprAjJa sarvazAstravizArada 06111013c zRNu me vacanaM tAta dharmyaM svargyaM ca jalpataH 06111014a nirviNNo 'smi bhRzaM tAta dehenAnena bhArata 06111014c ghnataz ca me gataH kAlaH subahUn prANino raNe 06111015a tasmAt pArthaM purodhAya pAJcAlAn sRJjayAMs tathA 06111015c madvadhe kriyatAM yatno mama ced icchasi priyam 06111016a tasya tan matam AjJAya pANDavaH satyadarzanaH 06111016c bhISmaM pratiyayau yattaH saMgrAme saha sRJjayaiH 06111017a dhRSTadyumnas tato rAjan pANDavaz ca yudhiSThiraH 06111017c zrutvA bhISmasya tAM vAcaM codayAm Asatur balam 06111018a abhidravata yudhyadhvaM bhISmaM jayata saMyuge 06111018c rakSitAH satyasaMdhena jiSNunA ripujiSNunA 06111019a ayaM cApi maheSvAsaH pArSato vAhinIpatiH 06111019c bhImasenaz ca samare pAlayiSyati vo dhruvam 06111020a na vai bhISmAd bhayaM kiM cit kartavyaM yudhi sRJjayAH 06111020c dhruvaM bhISmaM vijeSyAmaH puraskRtya zikhaNDinam 06111021a tathA tu samayaM kRtvA dazame 'hani pANDavAH 06111021c brahmalokaparA bhUtvA saMjagmuH krodhamUrchitAH 06111022a zikhaNDinaM puraskRtya pANDavaM ca dhanaMjayam 06111022c bhISmasya pAtane yatnaM paramaM te samAsthitAH 06111023a tatas tava sutAdiSTA nAnAjanapadezvarAH 06111023c droNena sahaputreNa sahasenA mahAbalAH 06111024a duHzAsanaz ca balavAn saha sarvaiH sahodaraiH 06111024c bhISmaM samaramadhyasthaM pAlayAM cakrire tadA 06111025a tatas tu tAvakAH zUrAH puraskRtya yatavratam 06111025c zikhaNDipramukhAn pArthAn yodhayanti sma saMyuge 06111026a cedibhiz ca sapAJcAlaiH sahito vAnaradhvajaH 06111026c yayau zAMtanavaM bhISmaM puraskRtya zikhaNDinam 06111027a droNaputraM ziner naptA dhRSTaketus tu pauravam 06111027c yudhAmanyuH sahAmAtyaM duryodhanam ayodhayat 06111028a virATas tu sahAnIkaH sahasenaM jayadratham 06111028c vRddhakSatrasya dAyAdam AsasAda paraMtapaH 06111029a madrarAjaM maheSvAsaM sahasainyaM yudhiSThiraH 06111029c bhImasenAbhiguptaz ca nAgAnIkam upAdravat 06111030a apradhRSyam anAvAryaM sarvazastrabhRtAM varam 06111030c droNaM prati yayau yattaH pAJcAlyaH saha somakaiH 06111031a karNikAradhvajaM cApi siMhaketur ariMdamaH 06111031c pratyujjagAma saubhadraM rAjaputro bRhadbalaH 06111032a zikhaNDinaM ca putrAs te pANDavaM ca dhanaMjayam 06111032c rAjabhiH samare sArdham abhipetur jighAMsavaH 06111033a tasminn atimahAbhIme senayor vai parAkrame 06111033c saMpradhAvatsv anIkeSu medinI samakampata 06111034a tAny anIkAny anIkeSu samasajjanta bhArata 06111034c tAvakAnAM pareSAM ca dRSTvA zAMtanavaM raNe 06111035a tatas teSAM prayatatAm anyonyam abhidhAvatAm 06111035c prAdurAsIn mahAJ zabdo dikSu sarvAsu bhArata 06111036a zaGkhadundubhighoSaiz ca vAraNAnAM ca bRMhitaiH 06111036c siMhanAdaiz ca sainyAnAM dAruNaH samapadyata 06111037a sA ca sarvanarendrANAM candrArkasadRzI prabhA 06111037c vIrAGgadakirITeSu niSprabhA samapadyata 06111038a rajomeghAz ca saMjajJuH zastravidyudbhir AvRtAH 06111038c dhanuSAM caiva nirghoSo dAruNaH samapadyata 06111039a bANazaGkhapraNAdAz ca bherINAM ca mahAsvanAH 06111039c rathaghoSaz ca saMjagmuH senayor ubhayor api 06111040a prAsazaktyRSTisaMghaiz ca bANaughaiz ca samAkulam 06111040c niSprakAzam ivAkAzaM senayoH samapadyata 06111041a anyonyaM rathinaH petur vAjinaz ca mahAhave 06111041c kuJjarAH kuJjarAJ jaghnuH padAtIMz ca padAtayaH 06111042a tadAsIt sumahad yuddhaM kurUNAM pANDavaiH saha 06111042c bhISmahetor naravyAghra zyenayor AmiSe yathA 06111043a tayoH samAgamo ghoro babhUva yudhi bhArata 06111043c anyonyasya vadhArthAya jigISUNAM raNAjire 06112001 saMjaya uvAca 06112001a abhimanyur mahArAja tava putram ayodhayat 06112001c mahatyA senayA yukto bhISmahetoH parAkramI 06112002a duryodhano raNe kArSNiM navabhir nataparvabhiH 06112002c AjaghAna raNe kruddhaH punaz cainaM tribhiH zaraiH 06112003a tasya zaktiM raNe kArSNir mRtyor ghorAm iva svasAm 06112003c preSayAm Asa saMkruddho duryodhanarathaM prati 06112004a tAm ApatantIM sahasA ghorarUpAM vizAM pate 06112004c dvidhA ciccheda te putraH kSurapreNa mahArathaH 06112005a tAM zaktiM patitAM dRSTvA kArSNiH paramakopanaH 06112005c duryodhanaM tribhir bANair bAhvor urasi cArpayat 06112006a punaz cainaM zarair ghorair AjaghAna stanAntare 06112006c dazabhir bharatazreSTha duryodhanam amarSaNam 06112007a tad yuddham abhavad ghoraM citrarUpaM ca bhArata 06112007c IkSitRprItijananaM sarvapArthivapUjitam 06112008a bhISmasya nidhanArthAya pArthasya vijayAya ca 06112008c yuyudhAte raNe vIrau saubhadrakurupuMgavau 06112009a sAtyakiM rabhasaM yuddhe drauNir brAhmaNapuMgavaH 06112009c AjaghAnorasi kruddho nArAcena paraMtapaH 06112010a zaineyo 'pi guroH putraM sarvamarmasu bhArata 06112010c atADayad ameyAtmA navabhiH kaGkapatribhiH 06112011a azvatthAmA tu samare sAtyakiM navabhiH zaraiH 06112011c triMzatA ca punas tUrNaM bAhvor urasi cArpayat 06112012a so 'tividdho maheSvAso droNaputreNa sAtvataH 06112012c droNaputraM tribhir bANair AjaghAna mahAyazAH 06112013a pauravo dhRSTaketuM ca zarair AsAdya saMyuge 06112013c bahudhA dArayAM cakre maheSvAsaM mahAratham 06112014a tathaiva pauravaM yuddhe dhRSTaketur mahArathaH 06112014c triMzatA nizitair bANair vivyAdha sumahAbalaH 06112015a pauravas tu dhanuz chittvA dhRSTaketor mahArathaH 06112015c nanAda balavan nAdaM vivyAdha dazabhiH zaraiH 06112016a so 'nyat kArmukam AdAya pauravaM nizitaiH zaraiH 06112016c AjaghAna mahArAja trisaptatyA zilImukhaiH 06112017a tau tu tatra maheSvAsau mahAmAtrau mahArathau 06112017c mahatA zaravarSeNa parasparam avarSatAm 06112018a anyonyasya dhanuz chittvA hayAn hatvA ca bhArata 06112018c virathAv asiyuddhAya saMgatau tau mahArathau 06112019a ArSabhe carmaNI citre zatacandrapariSkRte 06112019c tArakAzatacitrau ca nistriMzau sumahAprabhau 06112020a pragRhya vimalau rAjaMs tAv anyonyam abhidrutau 06112020c vAzitAsaMgame yattau siMhAv iva mahAvane 06112021a maNDalAni vicitrANi gatapratyAgatAni ca 06112021c ceratur darzayantau ca prArthayantau parasparam 06112022a pauravo dhRSTaketuM tu zaGkhadeze mahAsinA 06112022c tADayAm Asa saMkruddhas tiSTha tiSTheti cAbravIt 06112023a cedirAjo 'pi samare pauravaM puruSarSabham 06112023c AjaghAna zitAgreNa jatrudeze mahAsinA 06112024a tAv anyonyaM mahArAja samAsAdya mahAhave 06112024c anyonyavegAbhihatau nipetatur ariMdamau 06112025a tataH svaratham Aropya pauravaM tanayas tava 06112025c jayatseno rathe rAjann apovAha raNAjirAt 06112026a dhRSTaketuM ca samare mAdrIputraH paraMtapaH 06112026c apovAha raNe rAjan sahadevaH pratApavAn 06112027a citrasenaH suzarmANaM viddhvA navabhir AzugaiH 06112027c punar vivyAdha taM SaSTyA punaz ca navabhiH zaraiH 06112028a suzarmA tu raNe kruddhas tava putraM vizAM pate 06112028c dazabhir dazabhiz caiva vivyAdha nizitaiH zaraiH 06112029a citrasenaz ca taM rAjaMs triMzatA nataparvaNAm 06112029c AjaghAna raNe kruddhaH sa ca taM pratyavidhyata 06112029e bhISmasya samare rAjan yazo mAnaM ca vardhayan 06112030a saubhadro rAjaputraM tu bRhadbalam ayodhayat 06112030c ArjuniM kosalendras tu viddhvA paJcabhir AyasaiH 06112030e punar vivyAdha viMzatyA zaraiH saMnataparvabhiH 06112031a bRhadbalaM ca saubhadro viddhvA navabhir AyasaiH 06112031c nAkampayata saMgrAme vivyAdha ca punaH punaH 06112032a kausalyasya punaz cApi dhanuz ciccheda phAlguNiH 06112032c AjaghAna zaraiz caiva triMzatA kaGkapatribhiH 06112033a so 'nyat kArmukam AdAya rAjaputro bRhadbalaH 06112033c phAlguniM samare kruddho vivyAdha bahubhiH zaraiH 06112034a tayor yuddhaM samabhavad bhISmahetoH paraMtapa 06112034c saMrabdhayor mahArAja samare citrayodhinoH 06112034e yathA devAsure yuddhe mayavAsavayor abhUt 06112035a bhImaseno gajAnIkaM yodhayan bahv azobhata 06112035c yathA zakro vajrapANir dArayan parvatottamAn 06112036a te vadhyamAnA bhImena mAtaGgA girisaMnibhAH 06112036c nipetur urvyAM sahitA nAdayanto vasuMdharAm 06112037a girimAtrA hi te nAgA bhinnAJjanacayopamAH 06112037c virejur vasudhAM prApya vikIrNA iva parvatAH 06112038a yudhiSThiro maheSvAso madrarAjAnam Ahave 06112038c mahatyA senayA guptaM pIDayAm Asa saMgataH 06112039a madrezvaraz ca samare dharmaputraM mahAratham 06112039c pIDayAm Asa saMrabdho bhISmahetoH parAkramI 06112040a virATaM saindhavo rAjA viddhvA saMnataparvabhiH 06112040c navabhiH sAyakais tIkSNais triMzatA punar ardayat 06112041a virATaz ca mahArAja saindhavaM vAhinImukhe 06112041c triMzatA nizitair bANair AjaghAna stanAntare 06112042a citrakArmukanistriMzau citravarmAyudhadhvajau 06112042c rejatuz citrarUpau tau saMgrAme matsyasaindhavau 06112043a droNaH pAJcAlaputreNa samAgamya mahAraNe 06112043c mahAsamudayaM cakre zaraiH saMnataparvabhiH 06112044a tato droNo mahArAja pArSatasya mahad dhanuH 06112044c chittvA paJcAzateSUNAM pArSataM samavidhyata 06112045a so 'nyat kArmukam AdAya pArSataH paravIrahA 06112045c droNasya miSato yuddhe preSayAm Asa sAyakAn 06112046a tAJ zarAJ zarasaMghais tu saMnivArya mahArathaH 06112046c droNo drupadaputrAya prAhiNot paJca sAyakAn 06112047a tasya kruddho mahArAja pArSataH paravIrahA 06112047c droNAya cikSepa gadAM yamadaNDopamAM raNe 06112048a tAm ApatantIM sahasA hemapaTTavibhUSitAm 06112048c zaraiH paJcAzatA droNo vArayAm Asa saMyuge 06112049a sA chinnA bahudhA rAjan droNacApacyutaiH zaraiH 06112049c cUrNIkRtA vizIryantI papAta vasudhAtale 06112050a gadAM vinihatAM dRSTvA pArSataH zatrusUdanaH 06112050c droNAya zaktiM cikSepa sarvapArazavIM zubhAm 06112051a tAM droNo navabhir bANaiz ciccheda yudhi bhArata 06112051c pArSataM ca maheSvAsaM pIDayAm Asa saMyuge 06112052a evam etan mahad yuddhaM droNapArSatayor abhUt 06112052c bhISmaM prati mahArAja ghorarUpaM bhayAnakam 06112053a arjunaH prApya gAGgeyaM pIDayan nizitaiH zaraiH 06112053c abhyadravata saMyattaM vane mattam iva dvipam 06112054a pratyudyayau ca taM pArthaM bhagadattaH pratApavAn 06112054c tridhA bhinnena nAgena madAndhena mahAbalaH 06112055a tam ApatantaM sahasA mahendragajasaMnibham 06112055c paraM yatnaM samAsthAya bIbhatsuH pratyapadyata 06112056a tato gajagato rAjA bhagadattaH pratApavAn 06112056c arjunaM zaravarSeNa vArayAm Asa saMyuge 06112057a arjunas tu raNe nAgam AyAntaM rajatopamam 06112057c vimalair Ayasais tIkSNair avidhyata mahAraNe 06112058a zikhaNDinaM ca kaunteyo yAhi yAhIty acodayat 06112058c bhISmaM prati mahArAja jahy enam iti cAbravIt 06112059a prAgjyotiSas tato hitvA pANDavaM pANDupUrvaja 06112059c prayayau tvarito rAjan drupadasya rathaM prati 06112060a tato 'rjuno mahArAja bhISmam abhyadravad drutam 06112060c zikhaNDinaM puraskRtya tato yuddham avartata 06112061a tatas te tAvakAH zUrAH pANDavaM rabhasaM raNe 06112061c sarve 'bhyadhAvan krozantas tad adbhutam ivAbhavat 06112062a nAnAvidhAny anIkAni putrANAM te janAdhipa 06112062c arjuno vyadhamat kAle divIvAbhrANi mArutaH 06112063a zikhaNDI tu samAsAdya bharatAnAM pitAmaham 06112063c iSubhis tUrNam avyagro bahubhiH sa samAcinot 06112064a somakAMz ca raNe bhISmo jaghne pArthapadAnugAn 06112064c nyavArayata sainyaM ca pANDavAnAM mahArathaH 06112065a rathAgnyagAraz cApArcir asizaktigadendhanaH 06112065c zarasaMghamahAjvAlaH kSatriyAn samare 'dahat 06112066a yathA hi sumahAn agniH kakSe carati sAnilaH 06112066c tathA jajvAla bhISmo 'pi divyAny astrANy udIrayan 06112067a suvarNapuGkhair iSubhiH zitaiH saMnataparvabhiH 06112067c nAdayan sa dizo bhISmaH pradizaz ca mahAyazAH 06112068a pAtayan rathino rAjan gajAMz ca saha sAdibhiH 06112068c muNDatAlavanAnIva cakAra sa rathavrajAn 06112069a nirmanuSyAn rathAn rAjan gajAn azvAMz ca saMyuge 06112069c cakAra sa tadA bhISmaH sarvazastrabhRtAM varaH 06112070a tasya jyAtalanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 06112070c nizamya sarvato rAjan samakampanta sainikAH 06112071a amoghA hy apatan bANAH pitus te manujezvara 06112071c nAsajjanta zarIreSu bhISmacApacyutAH zarAH 06112072a nirmanuSyAn rathAn rAjan suyuktAJ javanair hayaiH 06112072c vAtAyamAnAn pazyAma hriyamANAn vizAM pate 06112073a cedikAzikarUSANAM sahasrANi caturdaza 06112073c mahArathAH samAkhyAtAH kulaputrAs tanutyajaH 06112074a aparAvartinaH zUrAH suvarNavikRtadhvajAH 06112074c saMgrAme bhISmam AsAdya savAjirathakuJjarAH 06112074e jagmus te paralokAya vyAditAsyam ivAntakam 06112075a na tatrAsIn mahArAja somakAnAM mahArathaH 06112075c yaH saMprApya raNe bhISmaM jIvite sma mano dadhe 06112076a tAMz ca sarvAn raNe yodhAn pretarAjapuraM prati 06112076c nItAn amanyanta janA dRSTvA bhISmasya vikramam 06112077a na kaz cid enaM samare pratyudyAti mahArathaH 06112077c Rte pANDusutaM vIraM zvetAzvaM kRSNasArathim 06112077e zikhaNDinaM ca samare pAJcAlyam amitaujasam 06112078a zikhaNDI tu raNe bhISmam AsAdya bharatarSabha 06112078c dazabhir dazabhir bANair AjaghAna mahAhave 06112079a zikhaNDinaM tu gAGgeyaH krodhadIptena cakSuSA 06112079c avaikSata kaTAkSeNa nirdahann iva bhArata 06112080a strItvaM tat saMsmaran rAjan sarvalokasya pazyataH 06112080c na jaghAna raNe bhISmaH sa ca taM nAvabuddhavAn 06112081a arjunas tu mahArAja zikhaNDinam abhASata 06112081c abhitvarasva tvarito jahi cainaM pitAmaham 06112082a kiM te vivakSayA vIra jahi bhISmaM mahAratham 06112082c na hy anyam anupazyAmi kaM cid yaudhiSThire bale 06112083a yaH zaktaH samare bhISmaM yodhayeta pitAmaham 06112083c Rte tvAM puruSavyAghra satyam etad bravImi te 06112084a evam uktas tu pArthena zikhaNDI bharatarSabha 06112084c zarair nAnAvidhais tUrNaM pitAmaham upAdravat 06112085a acintayitvA tAn bANAn pitA devavratas tava 06112085c arjunaM samare kruddhaM vArayAm Asa sAyakaiH 06112086a tathaiva ca camUM sarvAM pANDavAnAM mahArathaH 06112086c apraiSIt samare tIkSNaiH paralokAya mAriSa 06112087a tathaiva pANDavA rAjan sainyena mahatA vRtAH 06112087c bhISmaM pracchAdayAm Asur meghA iva divAkaram 06112088a sa samantAt parivRto bhArato bharatarSabha 06112088c nirdadAha raNe zUrAn vanaM vahnir iva jvalan 06112089a tatrAdbhutam apazyAma tava putrasya pauruSam 06112089c ayodhayata yat pArthaM jugopa ca yatavratam 06112090a karmaNA tena samare tava putrasya dhanvinaH 06112090c duHzAsanasya tutuSuH sarve lokA mahAtmanaH 06112091a yad ekaH samare pArthAn sAnugAn samayodhayat 06112091c na cainaM pANDavA yuddhe vArayAm Asur ulbaNam 06112092a duHzAsanena samare rathino virathIkRtAH 06112092c sAdinaz ca mahArAja dantinaz ca mahAbalAH 06112093a vinirbhinnAH zarais tIkSNair nipetur dharaNItale 06112093c zarAturAs tathaivAnye dantino vidrutA dizaH 06112094a yathAgnir indhanaM prApya jvaled dIptArcir ulbaNaH 06112094c tathA jajvAla putras te pANDavAn vai vinirdahan 06112095a taM bhAratamahAmAtraM pANDavAnAM mahArathaH 06112095c jetuM notsahate kaz cin nApy udyAtuM kathaM cana 06112095e Rte mahendratanayaM zvetAzvaM kRSNasArathim 06112096a sa hi taM samare rAjan vijitya vijayo 'rjunaH 06112096c bhISmam evAbhidudrAva sarvasainyasya pazyataH 06112097a vijitas tava putro 'pi bhISmabAhuvyapAzrayaH 06112097c punaH punaH samAzvasya prAyudhyata raNotkaTaH 06112097e arjunaM ca raNe rAjan yodhayan sa vyarAjata 06112098a zikhaNDI tu raNe rAjan vivyAdhaiva pitAmaham 06112098c zarair azanisaMsparzais tathA sarpaviSopamaiH 06112099a na ca te 'sya rujaM cakruH pitus tava janezvara 06112099c smayamAnaz ca gAGgeyas tAn bANAJ jagRhe tadA 06112100a uSNArto hi naro yadvaj jaladhArAH pratIcchati 06112100c tathA jagrAha gAGgeyaH zaradhArAH zikhaNDinaH 06112101a taM kSatriyA mahArAja dadRzur ghoram Ahave 06112101c bhISmaM dahantaM sainyAni pANDavAnAM mahAtmanAm 06112102a tato 'bravIt tava sutaH sarvasainyAni mAriSa 06112102c abhidravata saMgrAme phalgunaM sarvato rathaiH 06112103a bhISmo vaH samare sarvAn pAlayiSyati dharmavit 06112103c te bhayaM sumahat tyaktvA pANDavAn pratiyudhyata 06112104a eSa tAlena dIptena bhISmas tiSThati pAlayan 06112104c sarveSAM dhArtarASTrANAM raNe zarma ca varma ca 06112105a tridazApi samudyuktA nAlaM bhISmaM samAsitum 06112105c kim u pArthA mahAtmAnaM martyabhUtAs tathAbalAH 06112105e tasmAd dravata he yodhAH phalgunaM prApya saMyuge 06112106a aham adya raNe yatto yodhayiSyAmi phalgunam 06112106c sahitaH sarvato yattair bhavadbhir vasudhAdhipAH 06112107a tac chrutvA tu vaco rAjaMs tava putrasya dhanvinaH 06112107c arjunaM prati saMyattA balavanto mahArathAH 06112108a te videhAH kaliGgAz ca dAzerakagaNaiH saha 06112108c abhipetur niSAdAz ca sauvIrAz ca mahAraNe 06112109a bAhlikA daradAz caiva prAcyodIcyAz ca mAlavAH 06112109c abhISAhAH zUrasenAH zibayo 'tha vasAtayaH 06112110a zAlvAzrayAs trigartAz ca ambaSThAH kekayaiH saha 06112110c abhipetU raNe pArthaM pataMgA iva pAvakam 06112111a sa tAn sarvAn sahAnIkAn mahArAja mahArathAn 06112111c divyAny astrANi saMcintya prasaMdhAya dhanaMjayaH 06112112a sa tair astrair mahAvegair dadAhAzu mahAbalaH 06112112c zarapratApair bIbhatsuH pataMgAn iva pAvakaH 06112113a tasya bANasahasrANi sRjato dRDhadhanvinaH 06112113c dIpyamAnam ivAkAze gANDIvaM samadRzyata 06112114a te zarArtA mahArAja viprakIrNarathadhvajAH 06112114c nAbhyavartanta rAjAnaH sahitA vAnaradhvajam 06112115a sadhvajA rathinaH petur hayArohA hayaiH saha 06112115c gajAH saha gajArohaiH kirITizaratADitAH 06112116a tato 'rjunabhujotsRSTair AvRtAsId vasuMdharA 06112116c vidravadbhiz ca bahudhA balai rAjJAM samantataH 06112117a atha pArtho mahAbAhur drAvayitvA varUthinIm 06112117c duHzAsanAya samare preSayAm Asa sAyakAn 06112118a te tu bhittvA tava sutaM duHzAsanam ayomukhAH 06112118c dharaNIM vivizuH sarve valmIkam iva pannagAH 06112118e hayAMz cAsya tato jaghne sArathiM ca nyapAtayat 06112119a viviMzatiM ca viMzatyA virathaM kRtavAn prabho 06112119c AjaghAna bhRzaM caiva paJcabhir nataparvabhiH 06112120a kRpaM zalyaM vikarNaM ca viddhvA bahubhir AyasaiH 06112120c cakAra virathAMz caiva kaunteyaH zvetavAhanaH 06112121a evaM te virathAH paJca kRpaH zalyaz ca mAriSa 06112121c duHzAsano vikarNaz ca tathaiva ca viviMzatiH 06112121e saMprAdravanta samare nirjitAH savyasAcinA 06112122a pUrvAhNe tu tathA rAjan parAjitya mahArathAn 06112122c prajajvAla raNe pArtho vidhUma iva pAvakaH 06112123a tathaiva zaravarSeNa bhAskaro razmivAn iva 06112123c anyAn api mahArAja pAtayAm Asa pArthivAn 06112124a parAGmukhIkRtya tadA zaravarSair mahArathAn 06112124c prAvartayata saMgrAme zoNitodAM mahAnadIm 06112124e madhyena kurusainyAnAM pANDavAnAM ca bhArata 06112125a gajAz ca rathasaMghAz ca bahudhA rathibhir hatAH 06112125c rathAz ca nihatA nAgair nAgA hayapadAtibhiH 06112126a antarA chidhyamAnAni zarIrANi zirAMsi ca 06112126c nipetur dikSu sarvAsu gajAzvarathayodhinAm 06112127a channam AyodhanaM reje kuNDalAGgadadhAribhiH 06112127c patitaiH pAtyamAnaiz ca rAjaputrair mahArathaiH 06112128a rathaneminikRttAz ca gajaiz caivAvapothitAH 06112128c pAdAtAz cApy adRzyanta sAzvAH sahayasAdinaH 06112129a gajAzvarathasaMghAz ca paripetuH samantataH 06112129c vizIrNAz ca rathA bhUmau bhagnacakrayugadhvajAH 06112130a tad gajAzvarathaughAnAM rudhireNa samukSitam 06112130c channam AyodhanaM reje raktAbhram iva zAradam 06112131a zvAnaH kAkAz ca gRdhrAz ca vRkA gomAyubhiH saha 06112131c praNedur bhakSyam AsAdya vikRtAz ca mRgadvijAH 06112132a vavur bahuvidhAz caiva dikSu sarvAsu mArutAH 06112132c dRzyamAneSu rakSaHsu bhUteSu vinadatsu ca 06112133a kAJcanAni ca dAmAni patAkAz ca mahAdhanAH 06112133c dhUmAyamAnA dRzyante sahasA mAruteritAH 06112134a zvetacchatrasahasrANi sadhvajAz ca mahArathAH 06112134c vinikIrNAH sma dRzyante zatazo 'tha sahasrazaH 06112134e sapatAkAz ca mAtaGgA dizo jagmuH zarAturAH 06112135a kSatriyAz ca manuSyendra gadAzaktidhanurdharAH 06112135c samantato vyadRzyanta patitA dharaNItale 06112136a tato bhISmo mahArAja divyam astram udIrayan 06112136c abhyadhAvata kaunteyaM miSatAM sarvadhanvinAm 06112137a taM zikhaNDI raNe yattam abhyadhAvata daMzitaH 06112137c saMjahAra tato bhISmas tad astraM pAvakopamam 06112138a etasminn eva kAle tu kaunteyaH zvetavAhanaH 06112138c nijaghne tAvakaM sainyaM mohayitvA pitAmaham 06113001 saMjaya uvAca 06113001a evaM vyUDheSv anIkeSu bhUyiSTham anuvartiSu 06113001c brahmalokaparAH sarve samapadyanta bhArata 06113002a na hy anIkam anIkena samasajjata saMkule 06113002c na rathA rathibhiH sArdhaM na padAtAH padAtibhiH 06113003a azvA nAzvair ayudhyanta na gajA gajayodhibhiH 06113003c mahAn vyatikaro raudraH senayoH samapadyata 06113004a naranAgaratheSv evaM vyavakIrNeSu sarvazaH 06113004c kSaye tasmin mahAraudre nirvizeSam ajAyata 06113005a tataH zalyaH kRpaz caiva citrasenaz ca bhArata 06113005c duHzAsano vikarNaz ca rathAn AsthAya satvarAH 06113005e pANDavAnAM raNe zUrA dhvajinIM samakampayan 06113006a sA vadhyamAnA samare pANDusenA mahAtmabhiH 06113006c trAtAraM nAdhyagacchad vai majjamAneva naur jale 06113007a yathA hi zaiziraH kAlo gavAM marmANi kRntati 06113007c tathA pANDusutAnAM vai bhISmo marmANy akRntata 06113008a atIva tava sainyasya pArthena ca mahAtmanA 06113008c nagameghapratIkAzAH pAtitA bahudhA gajAH 06113009a mRdyamAnAz ca dRzyante pArthena narayUthapAH 06113009c iSubhis tADyamAnAz ca nArAcaiz ca sahasrazaH 06113010a petur ArtasvaraM kRtvA tatra tatra mahAgajAH 06113010c AbaddhAbharaNaiH kAyair nihatAnAM mahAtmanAm 06113011a channam AyodhanaM reje zirobhiz ca sakuNDalaiH 06113011c tasminn atimahAbhIme rAjan vIravarakSaye 06113011e bhISme ca yudhi vikrAnte pANDave ca dhanaMjaye 06113012a te parAkrAntam Alokya rAjan yudhi pitAmaham 06113012c na nyavartanta kauravyA brahmalokapuraskRtAH 06113013a icchanto nidhanaM yuddhe svargaM kRtvA parAyaNam 06113013c pANDavAn abhyavartanta tasmin vIravarakSaye 06113014a pANDavApi mahArAja smaranto vividhAn bahUn 06113014c klezAn kRtAn saputreNa tvayA pUrvaM narAdhipa 06113015a bhayaM tyaktvA raNe zUrA brahmalokapuraskRtAH 06113015c tAvakAMs tava putrAMz ca yodhayanti sma hRSTavat 06113016a senApatis tu samare prAha senAM mahArathaH 06113016c abhidravata gAGgeyaM somakAH sRJjayaiH saha 06113017a senApativacaH zrutvA somakAH saha sRJjayaiH 06113017c abhyadravanta gAGgeyaM zastravRSTyA samantataH 06113018a vadhyamAnas tato rAjan pitA zAMtanavas tava 06113018c amarSavazam Apanno yodhayAm Asa sRJjayAn 06113019a tasya kIrtimatas tAta purA rAmeNa dhImatA 06113019c saMpradattAstrazikSA vai parAnIkavinAzinI 06113020a sa tAM zikSAm adhiSThAya kRtvA parabalakSayam 06113020c ahany ahani pArthAnAM vRddhaH kurupitAmahaH 06113020e bhISmo daza sahasrANi jaghAna paravIrahA 06113021a tasmiMs tu divase prApte dazame bharatarSabha 06113021c bhISmeNaikena matsyeSu pAJcAleSu ca saMyuge 06113021e gajAzvam amitaM hatvA hatAH sapta mahArathAH 06113022a hatvA paJca sahasrANi rathinAM prapitAmahaH 06113022c narANAM ca mahAyuddhe sahasrANi caturdaza 06113023a tathA dantisahasraM ca hayAnAm ayutaM punaH 06113023c zikSAbalena nihataM pitrA tava vizAM pate 06113024a tataH sarvamahIpAnAM kSobhayitvA varUthinIm 06113024c virATasya priyo bhrAtA zatAnIko nipAtitaH 06113025a zatAnIkaM ca samare hatvA bhISmaH pratApavAn 06113025c sahasrANi mahArAja rAjJAM bhallair nyapAtayat 06113026a ye ca ke cana pArthAnAm abhiyAtA dhanaMjayam 06113026c rAjAno bhISmam AsAdya gatAs te yamasAdanam 06113027a evaM daza dizo bhISmaH zarajAlaiH samantataH 06113027c atItya senAM pArthAnAm avatasthe camUmukhe 06113028a sa kRtvA sumahat karma tasmin vai dazame 'hani 06113028c senayor antare tiSThan pragRhItazarAsanaH 06113029a na cainaM pArthivA rAjaJ zekuH ke cin nirIkSitum 06113029c madhyaM prAptaM yathA grISme tapantaM bhAskaraM divi 06113030a yathA daityacamUM zakras tApayAm Asa saMyuge 06113030c tathA bhISmaH pANDaveyAMs tApayAm Asa bhArata 06113031a tathA ca taM parAkrAntam Alokya madhusUdanaH 06113031c uvAca devakIputraH prIyamANo dhanaMjayam 06113032a eSa zAMtanavo bhISmaH senayor antare sthitaH 06113032c nAnihatya balAd enaM vijayas te bhaviSyati 06113033a yattaH saMstambhayasvainaM yatraiSA bhidyate camUH 06113033c na hi bhISmazarAn anyaH soDhum utsahate vibho 06113034a tatas tasmin kSaNe rAjaMz codito vAnaradhvajaH 06113034c sadhvajaM sarathaM sAzvaM bhISmam antardadhe zaraiH 06113035a sa cApi kurumukhyAnAm RSabhaH pANDaveritAn 06113035c zaravrAtaiH zaravrAtAn bahudhA vidudhAva tAn 06113036a tena pAJcAlarAjaz ca dhRSTaketuz ca vIryavAn 06113036c pANDavo bhImasenaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06113037a yamau ca cekitAnaz ca kekayAH paJca caiva ha 06113037c sAtyakiz ca mahArAja saubhadro 'tha ghaTotkacaH 06113038a draupadeyAH zikhaNDI ca kuntibhojaz ca vIryavAn 06113038c suzarmA ca virATaz ca pANDaveyA mahAbalAH 06113039a ete cAnye ca bahavaH pIDitA bhISmasAyakaiH 06113039c samuddhRtAH phalgunena nimagnAH zokasAgare 06113040a tataH zikhaNDI vegena pragRhya paramAyudham 06113040c bhISmam evAbhidudrAva rakSyamANaH kirITinA 06113041a tato 'syAnucarAn hatvA sarvAn raNavibhAgavit 06113041c bhISmam evAbhidudrAva bIbhatsur aparAjitaH 06113042a sAtyakiz cekitAnaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06113042c virATo drupadaz caiva mAdrIputrau ca pANDavau 06113042e dudruvur bhISmam evAjau rakSitA dRDhadhanvanA 06113043a abhimanyuz ca samare draupadyAH paJca cAtmajAH 06113043c dudruvuH samare bhISmaM samudyatamahAyudhAH 06113044a te sarve dRDhadhanvAnaH saMyugeSv apalAyinaH 06113044c bahudhA bhISmam Anarchan mArgaNaiH kRtamArgaNAH 06113045a vidhUya tAn bANagaNAn ye muktAH pArthivottamaiH 06113045c pANDavAnAm adInAtmA vyagAhata varUthinIm 06113045e kRtvA zaravighAtaM ca krIDann iva pitAmahaH 06113046a nAbhisaMdhatta pAJcAlyaM smayamAno muhur muhuH 06113046c strItvaM tasyAnusaMsmRtya bhISmo bANAJ zikhaNDinaH 06113046e jaghAna drupadAnIke rathAn sapta mahArathaH 06113047a tataH kilakilAzabdaH kSaNena samapadyata 06113047c matsyapAJcAlacedInAM tam ekam abhidhAvatAm 06113048a te varAzvarathavrAtair vAraNaiH sapadAtibhiH 06113048c tam ekaM chAdayAm Asur meghA iva divAkaram 06113048e bhISmaM bhAgIrathIputraM pratapantaM raNe ripUn 06113049a tatas tasya ca teSAM ca yuddhe devAsuropame 06113049c kirITI bhISmam Anarchat puraskRtya zikhaNDinam 06114001 saMjaya uvAca 06114001a evaM te pANDavAH sarve puraskRtya zikhaNDinam 06114001c vivyadhuH samare bhISmaM parivArya samantataH 06114002a zataghnIbhiH sughorAbhiH paTTizaiH saparazvadhaiH 06114002c mudgarair musalaiH prAsaiH kSepaNIbhiz ca sarvazaH 06114003a zaraiH kanakapuGkhaiz ca zaktitomarakampanaiH 06114003c nArAcair vatsadantaiz ca bhuzuNDIbhiz ca bhArata 06114003e atADayan raNe bhISmaM sahitAH sarvasRJjayAH 06114004a sa vizIrNatanutrANaH pIDito bahubhis tadA 06114004c vivyathe naiva gAGgeyo bhidyamAneSu marmasu 06114005a sa dIptazaracApArcir astraprasRtamArutaH 06114005c neminirhrAdasaMnAdo mahAstrodayapAvakaH 06114006a citracApamahAjvAlo vIrakSayamahendhanaH 06114006c yugAntAgnisamo bhISmaH pareSAM samapadyata 06114007a nipatya rathasaMghAnAm antareNa viniHsRtaH 06114007c dRzyate sma narendrANAM punar madhyagataz caran 06114008a tataH pAJcAlarAjaM ca dhRSTaketum atItya ca 06114008c pANDavAnIkinImadhyam AsasAda sa vegitaH 06114009a tataH sAtyakibhImau ca pANDavaM ca dhanaMjayam 06114009c drupadaM ca virATaM ca dhRSTadyumnaM ca pArSatam 06114010a bhImaghoSair mahAvegair vairivAraNabhedibhiH 06114010c SaD etAn SaDbhir Anarchad bhAskarapratimaiH zaraiH 06114011a tasya te nizitAn bANAn saMnivArya mahArathAH 06114011c dazabhir dazabhir bhISmam ardayAm Asur ojasA 06114012a zikhaNDI tu raNe bANAn yAn mumoca mahAvrate 06114012c te bhISmaM vivizus tUrNaM svarNapuGkhAH zilAzitAH 06114013a tataH kirITI saMrabdho bhISmam evAbhyavartata 06114013c zikhaNDinaM puraskRtya dhanuz cAsya samAcchinat 06114014a bhISmasya dhanuSaz chedaM nAmRSyanta mahArathAH 06114014c droNaz ca kRtavarmA ca saindhavaz ca jayadrathaH 06114015a bhUrizravAH zalaH zalyo bhagadattas tathaiva ca 06114015c saptaite paramakruddhAH kirITinam abhidrutAH 06114016a uttamAstrANi divyAni darzayanto mahArathAH 06114016c abhipetur bhRzaM kruddhAz chAdayanta sma pANDavAn 06114017a teSAm ApatatAM zabdaH zuzruve phalgunaM prati 06114017c udvRttAnAM yathA zabdaH samudrANAM yugakSaye 06114018a hatAnayata gRhNIta yudhyatApi ca kRntata 06114018c ity AsIt tumulaH zabdaH phalgunasya rathaM prati 06114019a taM zabdaM tumulaM zrutvA pANDavAnAM mahArathAH 06114019c abhyadhAvan parIpsantaH phalgunaM bharatarSabha 06114020a sAtyakir bhImasenaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 06114020c virATadrupadau cobhau rAkSasaz ca ghaTotkacaH 06114021a abhimanyuz ca saMkruddhaH saptaite krodhamUrchitAH 06114021c samabhyadhAvaMs tvaritAz citrakArmukadhAriNaH 06114022a teSAM samabhavad yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 06114022c saMgrAme bharatazreSTha devAnAM dAnavair iva 06114023a zikhaNDI tu rathazreSTho rakSyamANaH kirITinA 06114023c avidhyad dazabhir bhISmaM chinnadhanvAnam Ahave 06114023e sArathiM dazabhiz cAsya dhvajaM caikena cicchide 06114024a so 'nyat kArmukam AdAya gAGgeyo vegavattaram 06114024c tad apy asya zitair bhallais tribhiz ciccheda phalgunaH 06114025a evaM sa pANDavaH kruddha Attam AttaM punaH punaH 06114025c dhanur bhISmasya ciccheda savyasAcI paraMtapaH 06114026a sa cchinnadhanvA saMkruddhaH sRkkiNI parisaMlihan 06114026c zaktiM jagrAha saMkruddho girINAm api dAraNIm 06114026e tAM ca cikSepa saMkruddhaH phalgunasya rathaM prati 06114027a tAm ApatantIM saMprekSya jvalantIm azanIm iva 06114027c samAdatta zitAn bhallAn paJca pANDavanandanaH 06114028a tasya ciccheda tAM zaktiM paJcadhA paJcabhiH zaraiH 06114028c saMkruddho bharatazreSTha bhISmabAhubaleritAm 06114029a sA papAta paricchinnA saMkruddhena kirITinA 06114029c meghavRndaparibhraSTA vicchinneva zatahradA 06114030a chinnAM tAM zaktim Alokya bhISmaH krodhasamanvitaH 06114030c acintayad raNe vIro buddhyA parapuraMjayaH 06114031a zakto 'haM dhanuSaikena nihantuM sarvapANDavAn 06114031c yady eSAM na bhaved goptA viSvakseno mahAbalaH 06114032a kAraNadvayam AsthAya nAhaM yotsyAmi pANDavaiH 06114032c avadhyatvAc ca pANDUnAM strIbhAvAc ca zikhaNDinaH 06114033a pitrA tuSTena me pUrvaM yadA kAlIm udAvahat 06114033c svacchandamaraNaM dattam avadhyatvaM raNe tathA 06114033e tasmAn mRtyum ahaM manye prAptakAlam ivAtmanaH 06114034a evaM jJAtvA vyavasitaM bhISmasyAmitatejasaH 06114034c RSayo vasavaz caiva viyatsthA bhISmam abruvan 06114035a yat te vyavasitaM vIra asmAkaM sumahat priyam 06114035c tat kuruSva maheSvAsa yuddhAd buddhiM nivartaya 06114036a tasya vAkyasya nidhane prAdurAsIc chivo 'nilaH 06114036c anulomaH sugandhI ca pRSataiz ca samanvitaH 06114037a devadundubhayaz caiva saMpraNedur mahAsvanAH 06114037c papAta puSpavRSTiz ca bhISmasyopari pArthiva 06114038a na ca tac chuzruve kaz cit teSAM saMvadatAM nRpa 06114038c Rte bhISmaM mahAbAhuM mAM cApi munitejasA 06114039a saMbhramaz ca mahAn AsIt tridazAnAM vizAM pate 06114039c patiSyati rathAd bhISme sarvalokapriye tadA 06114040a iti devagaNAnAM ca zrutvA vAkyaM mahAmanAH 06114040c tataH zAMtanavo bhISmo bIbhatsuM nAbhyavartata 06114040e bhidyamAnaH zitair bANaiH sarvAvaraNabhedibhiH 06114041a zikhaNDI tu mahArAja bharatAnAM pitAmaham 06114041c AjaghAnorasi kruddho navabhir nizitaiH zaraiH 06114042a sa tenAbhihataH saMkhye bhISmaH kurupitAmahaH 06114042c nAkampata mahArAja kSitikampe yathAcalaH 06114043a tataH prahasya bIbhatsur vyAkSipan gANDivaM dhanuH 06114043c gAGgeyaM paJcaviMzatyA kSudrakANAM samarpayat 06114044a punaH zarazatenainaM tvaramANo dhanaMjayaH 06114044c sarvagAtreSu saMkruddhaH sarvamarmasv atADayat 06114045a evam anyair api bhRzaM vadhyamAno mahAraNe 06114045c na cakrus te rujaM tasya rukmapuGkhAH zilAzitAH 06114046a tataH kirITI saMrabdho bhISmam evAbhyavartata 06114046c zikhaNDinaM puraskRtya dhanuz cAsya samAcchinat 06114047a athainaM dazabhir viddhvA dhvajam ekena cicchide 06114047c sArathiM vizikhaiz cAsya dazabhiH samakampayat 06114048a so 'nyat kArmukam Adatta gAGgeyo balavattaram 06114048c tad apy asya zitair bhallais tridhA tribhir upAnudat 06114048e nimeSAntaramAtreNa Attam AttaM mahAraNe 06114049a evam asya dhanUMSy Ajau ciccheda subahUny api 06114049c tataH zAMtanavo bhISmo bIbhatsuM nAbhyavartata 06114050a athainaM paJcaviMzatyA kSudrakANAM samardayat 06114050c so 'tividdho maheSvAso duHzAsanam abhASata 06114051a eSa pArtho raNe kruddhaH pANDavAnAM mahArathaH 06114051c zarair anekasAhasrair mAm evAbhyasate raNe 06114052a na caiSa zakyaH samare jetuM vajrabhRtA api 06114052c na cApi sahitA vIrA devadAnavarAkSasAH 06114052e mAM caiva zaktA nirjetuM kim u martyAH sudurbalAH 06114053a evaM tayoH saMvadatoH phalguno nizitaiH zaraiH 06114053c zikhaNDinaM puraskRtya bhISmaM vivyAdha saMyuge 06114054a tato duHzAsanaM bhUyaH smayamAno 'bhyabhASata 06114054c atividdhaH zitair bANair bhRzaM gANDIvadhanvanA 06114055a vajrAzanisamasparzAH zitAgrAH saMpravezitAH 06114055c vimuktA avyavacchinnA neme bANAH zikhaNDinaH 06114056a nikRntamAnA marmANi dRDhAvaraNabhedinaH 06114056c musalAnIva me ghnanti neme bANAH zikhaNDinaH 06114057a brahmadaNDasamasparzA vajravegA durAsadAH 06114057c mama prANAn Arujanti neme bANAH zikhaNDinaH 06114058a bhujagA iva saMkruddhA lelihAnA viSolbaNAH 06114058c mamAvizanti marmANi neme bANAH zikhaNDinaH 06114059a nAzayantIva me prANAn yamadUtA ivAhitAH 06114059c gadAparighasaMsparzA neme bANAH zikhaNDinaH 06114060a kRntanti mama gAtrANi mAghamAse gavAm iva 06114060c arjunasya ime bANA neme bANAH zikhaNDinaH 06114061a sarve hy api na me duHkhaM kuryur anye narAdhipAH 06114061c vIraM gaNDIvadhanvAnam Rte jiSNuM kapidhvajam 06114062a iti bruvaJ zAMtanavo didhakSur iva pANDavam 06114062c saviSphuliGgAM dIptAgrAM zaktiM cikSepa bhArata 06114063a tAm asya vizikhaiz chittvA tridhA tribhir apAtayat 06114063c pazyatAM kuruvIrANAM sarveSAM tatra bhArata 06114064a carmAthAdatta gAGgeyo jAtarUpapariSkRtam 06114064c khaDgaM cAnyataraM prepsur mRtyor agre jayAya vA 06114065a tasya tac chatadhA carma vyadhamad daMzitAtmanaH 06114065c rathAd anavarUDhasya tad adbhutam ivAbhavat 06114066a vinadyoccaiH siMha iva svAny anIkAny acodayat 06114066c abhidravata gAGgeyaM mA vo 'stu bhayam aNv api 06114067a atha te tomaraiH prAsair bANaughaiz ca samantataH 06114067c paTTizaiz ca sanistriMzair nAnApraharaNais tathA 06114068a vatsadantaiz ca bhallaiz ca tam ekam abhidudruvuH 06114068c siMhanAdas tato ghoraH pANDavAnAm ajAyata 06114069a tathaiva tava putrAz ca rAjan bhISmajayaiSiNaH 06114069c tam ekam abhyavartanta siMhanAdAMz ca nedire 06114070a tatrAsIt tumulaM yuddhaM tAvakAnAM paraiH saha 06114070c dazame 'hani rAjendra bhISmArjunasamAgame 06114071a AsId gAGga ivAvarto muhUrtam udadher iva 06114071c sainyAnAM yudhyamAnAnAM nighnatAm itaretaram 06114072a agamyarUpA pRthivI zoNitAktA tadAbhavat 06114072c samaM ca viSamaM caiva na prAjJAyata kiM cana 06114073a yodhAnAm ayutaM hatvA tasmin sa dazame 'hani 06114073c atiSThad Ahave bhISmo bhidyamAneSu marmasu 06114074a tataH senAmukhe tasmin sthitaH pArtho dhanaMjayaH 06114074c madhyena kurusainyAnAM drAvayAm Asa vAhinIm 06114075a vayaM zvetahayAd bhItAH kuntIputrAd dhanaMjayAt 06114075c pIDyamAnAH zitaiH zastraiH pradravAma mahAraNAt 06114076a sauvIrAH kitavAH prAcyAH pratIcyodIcyamAlavAH 06114076c abhISAhAH zUrasenAH zibayo 'tha vasAtayaH 06114077a zAlvAzrayAs trigartAz ca ambaSThAH kekayaiH saha 06114077c dvAdazaite janapadAH zarArtA vraNapIDitAH 06114077e saMgrAme na jahur bhISmaM yudhyamAnaM kirITinA 06114078a tatas tam ekaM bahavaH parivArya samantataH 06114078c parikAlya kurUn sarvAJ zaravarSair avAkiran 06114079a nipAtayata gRhNIta vidhyatAtha ca karSata 06114079c ity AsIt tumulaH zabdo rAjan bhISmarathaM prati 06114080a abhihatya zaraughais taM zatazo 'tha sahasrazaH 06114080c na tasyAsId anirbhinnaM gAtreSv aGgulamAtrakam 06114081a evaM vibho tava pitA zarair vizakalIkRtaH 06114081c zitAgraiH phalgunenAjau prAkzirAH prApatad rathAt 06114081e kiMciccheSe dinakare putrANAM tava pazyatAm 06114082a hA heti divi devAnAM pArthivAnAM ca sarvazaH 06114082c patamAne rathAd bhISme babhUva sumahAn svanaH 06114083a taM patantam abhiprekSya mahAtmAnaM pitAmaham 06114083c saha bhISmeNa sarveSAM prApatan hRdayAni naH 06114084a sa papAta mahAbAhur vasudhAm anunAdayan 06114084c indradhvaja ivotsRSTaH ketuH sarvadhanuSmatAm 06114084e dharaNIM nAspRzac cApi zarasaMghaiH samAcitaH 06114085a zaratalpe maheSvAsaM zayAnaM puruSarSabham 06114085c rathAt prapatitaM cainaM divyo bhAvaH samAvizat 06114086a abhyavarSata parjanyaH prAkampata ca medinI 06114086c patan sa dadRze cApi kharvitaM ca divAkaram 06114087a saMjJAM caivAlabhad vIraH kAlaM saMcintya bhArata 06114087c antarikSe ca zuzrAva divyAM vAcaM samantataH 06114088a kathaM mahAtmA gAGgeyaH sarvazastrabhRtAM varaH 06114088c kAlaM kartA naravyAghraH saMprApte dakSiNAyane 06114089a sthito 'smIti ca gAGgeyas tac chrutvA vAkyam abravIt 06114089c dhArayAm Asa ca prANAn patito 'pi hi bhUtale 06114089e uttarAyaNam anvicchan bhISmaH kurupitAmahaH 06114090a tasya tan matam AjJAya gaGgA himavataH sutA 06114090c maharSIn haMsarUpeNa preSayAm Asa tatra vai 06114091a tataH saMpAtino haMsAs tvaritA mAnasaukasaH 06114091c AjagmuH sahitA draSTuM bhISmaM kurupitAmaham 06114091e yatra zete narazreSThaH zaratalpe pitAmahaH 06114092a te tu bhISmaM samAsAdya munayo haMsarUpiNaH 06114092c apazyaJ zaratalpasthaM bhISmaM kurupitAmaham 06114093a te taM dRSTvA mahAtmAnaM kRtvA cApi pradakSiNam 06114093c gAGgeyaM bharatazreSThaM dakSiNena ca bhAskaram 06114094a itaretaram Amantrya prAhus tatra manISiNaH 06114094c bhISma eva mahAtmA san saMsthAtA dakSiNAyane 06114095a ity uktvA prasthitAn haMsAn dakSiNAm abhito dizam 06114095c saMprekSya vai mahAbuddhiz cintayitvA ca bhArata 06114096a tAn abravIc chAMtanavo nAhaM gantA kathaM cana 06114096c dakSiNAvRtta Aditye etan me manasi sthitam 06114097a gamiSyAmi svakaM sthAnam AsId yan me purAtanam 06114097c udagAvRtta Aditye haMsAH satyaM bravImi vaH 06114098a dhArayiSyAmy ahaM prANAn uttarAyaNakAGkSayA 06114098c aizvaryabhUtaH prANAnAm utsarge niyato hy aham 06114098e tasmAt prANAn dhArayiSye mumUrSur udagAyane 06114099a yaz ca datto varo mahyaM pitrA tena mahAtmanA 06114099c chandato mRtyur ity evaM tasya cAstu varas tathA 06114100a dhArayiSye tataH prANAn utsarge niyate sati 06114100c ity uktvA tAMs tadA haMsAn azeta zaratalpagaH 06114101a evaM kurUNAM patite zRGge bhISme mahaujasi 06114101c pANDavAH sRJjayAz caiva siMhanAdaM pracakrire 06114102a tasmin hate mahAsattve bharatAnAm amadhyame 06114102c na kiM cit pratyapadyanta putrAs te bharatarSabha 06114102e saMmohaz caiva tumulaH kurUNAm abhavat tadA 06114103a nRpA duryodhanamukhA niHzvasya rurudus tataH 06114103c viSAdAc ca ciraM kAlam atiSThan vigatendriyAH 06114104a dadhyuz caiva mahArAja na yuddhe dadhire manaH 06114104c UrugrAhagRhItAz ca nAbhyadhAvanta pANDavAn 06114105a avadhye zaMtanoH putre hate bhISme mahaujasi 06114105c abhAvaH sumahAn rAjan kurUn AgAd atandritaH 06114106a hatapravIrAz ca vayaM nikRttAz ca zitaiH zaraiH 06114106c kartavyaM nAbhijAnImo nirjitAH savyasAcinA 06114107a pANDavAs tu jayaM labdhvA paratra ca parAM gatim 06114107c sarve dadhmur mahAzaGkhAJ zUrAH parighabAhavaH 06114107e somakAz ca sapaJcAlAH prAhRSyanta janezvara 06114108a tatas tUryasahasreSu nadatsu sumahAbalaH 06114108c AsphoTayAm Asa bhRzaM bhImaseno nanarta ca 06114109a senayor ubhayoz cApi gAGgeye vinipAtite 06114109c saMnyasya vIrAH zastrANi prAdhyAyanta samantataH 06114110a prAkrozan prApataMz cAnye jagmur mohaM tathApare 06114110c kSatraM cAnye 'bhyanindanta bhISmaM caike 'bhyapUjayan 06114111a RSayaH pitaraz caiva prazazaMsur mahAvratam 06114111c bharatAnAM ca ye pUrve te cainaM prazazaMsire 06114112a mahopaniSadaM caiva yogam AsthAya vIryavAn 06114112c japaJ zAMtanavo dhImAn kAlAkAGkSI sthito 'bhavat 06115001 dhRtarASTra uvAca 06115001a katham AsaMs tadA yodhA hInA bhISmeNa saMjaya 06115001c balinA devakalpena gurvarthe brahmacAriNA 06115002a tadaiva nihatAn manye kurUn anyAMz ca pArthivAn 06115002c na prAharad yadA bhISmo ghRNitvAd drupadAtmaje 06115003a tato duHkhataraM manye kim anyat prabhaviSyati 06115003c yad adya pitaraM zrutvA nihataM mama durmateH 06115004a azmasAramayaM nUnaM hRdayaM mama saMjaya 06115004c zrutvA vinihataM bhISmaM zatadhA yan na dIryate 06115005a punaH punar na mRSyAmi hataM devavrataM raNe 06115005c na hato jAmadagnyena divyair astraiH sma yaH purA 06115006a yad adya nihatenAjau bhISmeNa jayam icchatA 06115006c ceSTitaM narasiMhena tan me kathaya saMjaya 06115007 saMjaya uvAca 06115007a sAyAhne nyapatad bhUmau dhArtarASTrAn viSAdayan 06115007c pAJcAlAnAM dadad dharSaM kuruvRddhaH pitAmahaH 06115008a sa zete zaratalpastho medinIm aspRzaMs tadA 06115008c bhISmo rathAt prapatitaH pracyuto dharaNItale 06115009a hA heti tumulaH zabdo bhUtAnAM samapadyata 06115009c sImAvRkSe nipatite kurUNAM samitikSaye 06115010a ubhayoH senayo rAjan kSatriyAn bhayam Avizat 06115010c bhISmaM zaMtanavaM dRSTvA vizIrNakavacadhvajam 06115010e kuravaH paryavartanta pANDavAz ca vizAM pate 06115011a khaM tamovRtam AsIc ca nAsId bhAnumataH prabhA 06115011c rarAsa pRthivI caiva bhISme zAMtanave hate 06115012a ayaM brahmavidAM zreSTho ayaM brahmavidAM gatiH 06115012c ity abhASanta bhUtAni zayAnaM bharatarSabham 06115013a ayaM pitaram AjJAya kAmArtaM zaMtanuM purA 06115013c Urdhvaretasam AtmAnaM cakAra puruSarSabhaH 06115014a iti sma zaratalpasthaM bharatAnAm amadhyamam 06115014c RSayaH paryadhAvanta sahitAH siddhacAraNaiH 06115015a hate zAMtanave bhISme bharatAnAM pitAmahe 06115015c na kiM cit pratyapadyanta putrAs tava ca bhArata 06115016a vivarNavadanAz cAsan gatazrIkAz ca bhArata 06115016c atiSThan vrIDitAz caiva hriyA yuktA hy adhomukhAH 06115017a pANDavAz ca jayaM labdhvA saMgrAmazirasi sthitAH 06115017c sarve dadhmur mahAzaGkhAn hemajAlapariSkRtAn 06115018a bhRzaM tUryaninAdeSu vAdyamAneSu cAnagha 06115018c apazyAma raNe rAjan bhImasenaM mahAbalam 06115018e AkrIDamAnaM kaunteyaM harSeNa mahatA yutam 06115019a nihatya samare zatrUn mahAbalasamanvitAn 06115019c saMmohaz cApi tumulaH kurUNAm abhavat tadA 06115020a karNaduryodhanau cApi niHzvasetAM muhur muhuH 06115020c tathA nipatite bhISme kauravANAM dhuraMdhare 06115020e hAhAkAram abhUt sarvaM nirmaryAdam avartata 06115021a dRSTvA ca patitaM bhISmaM putro duHzAsanas tava 06115021c uttamaM javam AsthAya droNAnIkaM samAdravat 06115022a bhrAtrA prasthApito vIraH svenAnIkena daMzitaH 06115022c prayayau puruSavyAghraH svasainyam abhicodayan 06115023a tam AyAntam abhiprekSya kuravaH paryavArayan 06115023c duHzAsanaM mahArAja kim ayaM vakSyatIti vai 06115024a tato droNAya nihataM bhISmam AcaSTa kauravaH 06115024c droNas tad apriyaM zrutvA sahasA nyapatad rathAt 06115025a sa saMjJAm upalabhyAtha bhAradvAjaH pratApavAn 06115025c nivArayAm Asa tadA svAny anIkAni mAriSa 06115026a vinivRttAn kurUn dRSTvA pANDavApi svasainikAn 06115026c dUtaiH zIghrAzvasaMyuktair avahAram akArayan 06115027a vinivRtteSu sainyeSu pAraMparyeNa sarvazaH 06115027c vimuktakavacAH sarve bhISmam Iyur narAdhipAH 06115028a vyupAramya tato yuddhAd yodhAH zatasahasrazaH 06115028c upatasthur mahAtmAnaM prajApatim ivAmarAH 06115029a te tu bhISmaM samAsAdya zayAnaM bharatarSabham 06115029c abhivAdya vyatiSThanta pANDavAH kurubhiH saha 06115030a atha pANDUn kurUMz caiva praNipatyAgrataH sthitAn 06115030c abhyabhASata dharmAtmA bhISmaH zAMtanavas tadA 06115031a svAgataM vo mahAbhAgAH svAgataM vo mahArathAH 06115031c tuSyAmi darzanAc cAhaM yuSmAkam amaropamAH 06115032a abhinandya sa tAn evaM zirasA lambatAbravIt 06115032c ziro me lambate 'tyartham upadhAnaM pradIyatAm 06115033a tato nRpAH samAjahrus tanUni ca mRdUni ca 06115033c upadhAnAni mukhyAni naicchat tAni pitAmahaH 06115034a abravIc ca naravyAghraH prahasann iva tAn nRpAn 06115034c naitAni vIrazayyAsu yuktarUpANi pArthivAH 06115035a tato vIkSya narazreSTham abhyabhASata pANDavam 06115035c dhanaMjayaM dIrghabAhuM sarvalokamahAratham 06115036a dhanaMjaya mahAbAho ziraso me 'sya lambataH 06115036c dIyatAm upadhAnaM vai yad yuktam iha manyase 06115037a sa saMnyasya mahac cApam abhivAdya pitAmaham 06115037c netrAbhyAm azrupUrNAbhyAm idaM vacanam abravIt 06115038a AjJApaya kuruzreSTha sarvazastrabhRtAM vara 06115038c preSyo 'haM tava durdharSa kriyatAM kiM pitAmaha 06115039a tam abravIc chAMtanavaH ziro me tAta lambate 06115039c upadhAnaM kuruzreSTha phalgunopanayasva me 06115039e zayanasyAnurUpaM hi zIghraM vIra prayaccha me 06115040a tvaM hi pArtha mahAbAho zreSThaH sarvadhanuSmatAm 06115040c kSatradharmasya vettA ca buddhisattvaguNAnvitaH 06115041a phalgunas tu tathety uktvA vyavasAyapurojavaH 06115041c pragRhyAmantrya gANDIvaM zarAMz ca nataparvaNaH 06115042a anumAnya mahAtmAnaM bharatAnAm amadhyamam 06115042c tribhis tIkSNair mahAvegair udagRhNAc chiraH zaraiH 06115043a abhiprAye tu vidite dharmAtmA savyasAcinA 06115043c atuSyad bharatazreSTho bhISmo dharmArthatattvavit 06115044a upadhAnena dattena pratyanandad dhanaMjayam 06115044c kuntIputraM yudhAM zreSThaM suhRdAM prItivardhanam 06115045a anurUpaM zayAnasya pANDavopahitaM tvayA 06115045c yady anyathA pravartethAH zapeyaM tvAm ahaM ruSA 06115046a evam etan mahAbAho dharmeSu pariniSThitam 06115046c svaptavyaM kSatriyeNAjau zaratalpagatena vai 06115047a evam uktvA tu bIbhatsuM sarvAMs tAn abravId vacaH 06115047c rAjJaz ca rAjaputrAMz ca pANDavenAbhi saMsthitAn 06115048a zayeyam asyAM zayyAyAM yAvad AvartanaM raveH 06115048c ye tadA pArayiSyanti te mAM drakSyanti vai nRpAH 06115049a dizaM vaizravaNAkrAntAM yadA gantA divAkaraH 06115049c arciSmAn pratapa&l lokAn rathenottamatejasA 06115049e vimokSye 'haM tadA prANAn suhRdaH supriyAn api 06115050a parikhA khanyatAm atra mamAvasadane nRpAH 06115050c upAsiSye vivasvantam evaM zarazatAcitaH 06115050e upAramadhvaM saMgrAmAd vairANy utsRjya pArthivAH 06115051a upAtiSThann atho vaidyAH zalyoddharaNakovidAH 06115051c sarvopakaraNair yuktAH kuzalAs te suzikSitAH 06115052a tAn dRSTvA jAhnavIputraH provAca vacanaM tadA 06115052c dattadeyA visRjyantAM pUjayitvA cikitsakAH 06115053a evaMgate na hIdAnIM vaidyaiH kAryam ihAsti me 06115053c kSatradharmaprazastAM hi prApto 'smi paramAM gatim 06115054a naiSa dharmo mahIpAlAH zaratalpagatasya me 06115054c etair eva zaraiz cAhaM dagdhavyo 'nte narAdhipAH 06115055a tac chrutvA vacanaM tasya putro duryodhanas tava 06115055c vaidyAn visarjayAm Asa pUjayitvA yathArhataH 06115056a tatas te vismayaM jagmur nAnAjanapadezvarAH 06115056c sthitiM dharme parAM dRSTvA bhISmasyAmitatejasaH 06115057a upadhAnaM tato dattvA pitus tava janezvara 06115057c sahitAH pANDavAH sarve kuravaz ca mahArathAH 06115058a upagamya mahAtmAnaM zayAnaM zayane zubhe 06115058c te 'bhivAdya tato bhISmaM kRtvA cAbhipradakSiNam 06115059a vidhAya rakSAM bhISmasya sarva eva samantataH 06115059c vIrAH svazibirANy eva dhyAyantaH paramAturAH 06115059e nivezAyAbhyupAgacchan sAyAhne rudhirokSitAH 06115060a niviSTAn pANDavAMz cApi prIyamANAn mahArathAn 06115060c bhISmasya patanAd dhRSTAn upagamya mahArathAn 06115060e uvAca yAdavaH kAle dharmaputraM yudhiSThiram 06115061a diSTyA jayasi kauravya diSTyA bhISmo nipAtitaH 06115061c avadhyo mAnuSair eSa satyasaMdho mahArathaH 06115062a atha vA daivataiH pArtha sarvazastrAstrapAragaH 06115062c tvAM tu cakSurhaNaM prApya dagdho ghoreNa cakSuSA 06115063a evam ukto dharmarAjaH pratyuvAca janArdanam 06115063c tava prasAdAd vijayaH krodhAt tava parAjayaH 06115063e tvaM hi naH zaraNaM kRSNa bhaktAnAm abhayaMkaraH 06115064a anAzcaryo jayas teSAM yeSAM tvam asi kezava 06115064c rakSitA samare nityaM nityaM cApi hite rataH 06115064e sarvathA tvAM samAsAdya nAzcaryam iti me matiH 06115065a evam uktaH pratyuvAca smayamAno janArdanaH 06115065c tvayy evaitad yuktarUpaM vacanaM pArthivottama 06116001 saMjaya uvAca 06116001a vyuSTAyAM tu mahArAja rajanyAM sarvapArthivAH 06116001c pANDavA dhArtarASTrAz ca abhijagmuH pitAmaham 06116002a taM vIrazayane vIraM zayAnaM kurusattamam 06116002c abhivAdyopatasthur vai kSatriyAH kSatriyarSabham 06116003a kanyAz candanacUrNaiz ca lAjair mAlyaiz ca sarvazaH 06116003c striyo bAlAs tathA vRddhAH prekSakAz ca pRthagjanAH 06116003e samabhyayuH zAMtanavaM bhUtAnIva tamonudam 06116004a tUryANi gaNikA vArAs tathaiva naTanartakAH 06116004c upAnRtyaJ jaguz caiva vRddhaM kurupitAmaham 06116005a upAramya ca yuddhebhyaH saMnAhAn vipramucya ca 06116005c AyudhAni ca nikSipya sahitAH kurupANDavAH 06116006a anvAsata durAdharSaM devavratam ariMdamam 06116006c anyonyaM prItimantas te yathApUrvaM yathAvayaH 06116007a sA pArthivazatAkIrNA samitir bhISmazobhitA 06116007c zuzubhe bhAratI dIptA divIvAdityamaNDalam 06116008a vibabhau ca nRpANAM sA pitAmaham upAsatAm 06116008c devAnAm iva devezaM pitAmaham upAsatAm 06116009a bhISmas tu vedanAM dhairyAn nigRhya bharatarSabha 06116009c abhitaptaH zaraiz caiva nAtihRSTamanAbravIt 06116010a zarAbhitaptakAyo 'haM zarasaMtApamUrchitaH 06116010c pAnIyam abhikAGkSe 'haM rAjJas tAn pratyabhASata 06116011a tatas te kSatriyA rAjan samAjahruH samantataH 06116011c bhakSyAn uccAvacAMs tatra vArikumbhAMz ca zItalAn 06116012a upanItaM ca tad dRSTvA bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 06116012c nAdya tAta mayA zakyaM bhogAn kAMz cana mAnuSAn 06116013a upabhoktuM manuSyebhyaH zarazayyAgato hy aham 06116013c pratIkSamANas tiSThAmi nivRttiM zazisUryayoH 06116014a evam uktvA zAMtanavo dInavAk sarvapArthivAn 06116014c dhanaMjayaM mahAbAhum abhyabhASata bhArata 06116015a athopetya mahAbAhur abhivAdya pitAmaham 06116015c atiSThat prAJjaliH prahvaH kiM karomIti cAbravIt 06116016a taM dRSTvA pANDavaM rAjann abhivAdyAgrataH sthitam 06116016c abhyabhASata dharmAtmA bhISmaH prIto dhanaMjayam 06116017a dahyate 'daH zarIraM me saMsyUto 'smi maheSubhiH 06116017c marmANi paridUyante vadanaM mama zuSyati 06116018a hlAdanArthaM zarIrasya prayacchApo mamArjuna 06116018c tvaM hi zakto maheSvAsa dAtum ambho yathAvidhi 06116019a arjunas tu tathety uktvA ratham Aruhya vIryavAn 06116019c adhijyaM balavat kRtvA gANDIvaM vyAkSipad dhanuH 06116020a tasya jyAtalanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 06116020c vitresuH sarvabhUtAni zrutvA sarve ca pArthivAH 06116021a tataH pradakSiNaM kRtvA rathena rathinAM varaH 06116021c zayAnaM bharatazreSThaM sarvazastrabhRtAM varam 06116022a saMdhAya ca zaraM dIptam abhimantrya mahAyazAH 06116022c parjanyAstreNa saMyojya sarvalokasya pazyataH 06116022e avidhyat pRthivIM pArthaH pArzve bhISmasya dakSiNe 06116023a utpapAta tato dhArA vimalA vAriNaH zivA 06116023c zItasyAmRtakalpasya divyagandharasasya ca 06116024a atarpayat tataH pArthaH zItayA vAridhArayA 06116024c bhISmaM kurUNAm RSabhaM divyakarmaparAkramaH 06116025a karmaNA tena pArthasya zakraSyeva vikurvataH 06116025c vismayaM paramaM jagmus tatas te vasudhAdhipAH 06116026a tat karma prekSya bIbhatsor atimAnuSam adbhutam 06116026c saMprAvepanta kuravo gAvaH zItArditA iva 06116027a vismayAc cottarIyANi vyAvidhyan sarvato nRpAH 06116027c zaGkhadundubhinirghoSais tumulaM sarvato 'bhavat 06116028a tRptaH zAMtanavaz cApi rAjan bIbhatsum abravIt 06116028c sarvapArthivavIrANAM saMnidhau pUjayann iva 06116029a naitac citraM mahAbAho tvayi kauravanandana 06116029c kathito nAradenAsi pUrvarSir amitadyutiH 06116030a vAsudevasahAyas tvaM mahat karma kariSyasi 06116030c yan notsahati devendraH saha devair api dhruvam 06116031a vidus tvAM nidhanaM pArtha sarvakSatrasya tadvidaH 06116031c dhanurdharANAm ekas tvaM pRthivyAM pravaro nRSu 06116032a manuSyA jagati zreSThAH pakSiNAM garuDo varaH 06116032c sarasAM sAgaraH zreSTho gaur variSThA catuSpadAm 06116033a Adityas tejasAM zreSTho girINAM himavAn varaH 06116033c jAtInAM brAhmaNaH zreSThaH zreSThas tvam asi dhanvinAm 06116034a na vai zrutaM dhArtarASTreNa vAkyaM; saMbodhyamAnaM vidureNa caiva 06116034c droNena rAmeNa janArdanena; muhur muhuH saMjayenApi coktam 06116035a parItabuddhir hi visaMjJakalpo; duryodhano nAbhyanandad vaco me 06116035c sa zeSyate vai nihataz cirAya; zAstrAtigo bhImabalAbhibhUtaH 06116036a tataH zrutvA tad vacaH kauravendro; duryodhano dInamanA babhUva 06116036c tam abravIc chAMtanavo 'bhivIkSya; nibodha rAjan bhava vItamanyuH 06116037a dRSTaM duryodhanedaM te yathA pArthena dhImatA 06116037c jalasya dhArA janitA zItasyAmRtagandhinaH 06116037e etasya kartA loke 'smin nAnyaH kaz cana vidyate 06116038a AgneyaM vAruNaM saumyaM vAyavyam atha vaiSNavam 06116038c aindraM pAzupataM brAhmaM pArameSThyaM prajApateH 06116038e dhAtus tvaSTuz ca savitur divyAny astrANi sarvazaH 06116039a sarvasmin mAnuSe loke vetty eko hi dhanaMjayaH 06116039c kRSNo vA devakIputro nAnyo vai veda kaz cana 06116039e na zakyAH pANDavAs tAta yuddhe jetuM kathaM cana 06116040a amAnuSANi karmANi yasyaitAni mahAtmanaH 06116040c tena sattvavatA saMkhye zUreNAhavazobhinA 06116040e kRtinA samare rAjan saMdhis te tAta yujyatAm 06116041a yAvat kRSNo mahAbAhuH svAdhInaH kurusaMsadi 06116041c tAvat pArthena zUreNa saMdhis te tAta yujyatAm 06116042a yAvac camUM na te zeSAM zaraiH saMnataparvabhiH 06116042c nAzayaty arjunas tAvat saMdhis te tAta yujyatAm 06116043a yAvat tiSThanti samare hatazeSAH sahodarAH 06116043c nRpAz ca bahavo rAjaMs tAvat saMdhiH prayujyatAm 06116044a na nirdahati te yAvat krodhadIptekSaNaz camUm 06116044c yudhiSThiro hi tAvad vai saMdhis te tAta yujyatAm 06116045a nakulaH sahadevaz ca bhImasenaz ca pANDavaH 06116045c yAvac camUM mahArAja nAzayanti na sarvazaH 06116045e tAvat te pANDavaiH sArdhaM saubhrAtraM tAta rocatAm 06116046a yuddhaM madantam evAstu tAta saMzAmya pANDavaiH 06116046c etat te rocatAM vAkyaM yad ukto 'si mayAnagha 06116046e etat kSemam ahaM manye tava caiva kulasya ca 06116047a tyaktvA manyum upazAmyasva pArthaiH; paryAptam etad yat kRtaM phalgunena 06116047c bhISmasyAntAd astu vaH sauhRdaM vA; saMprazleSaH sAdhu rAjan prasIda 06116048a rAjyasyArdhaM dIyatAM pANDavAnAm; indraprasthaM dharmarAjo 'nuzAstu 06116048c mA mitradhruk pArthivAnAM jaghanyaH; pApAM kIrtiM prApsyase kauravendra 06116049a mamAvasAnAc chAntir astu prajAnAM; saMgacchantAM pArthivAH prItimantaH 06116049c pitA putraM mAtulaM bhAgineyo; bhrAtA caiva bhrAtaraM praitu rAjan 06116050a na ced evaM prAptakAlaM vaco me; mohAviSTaH pratipatsyasy abuddhyA 06116050c bhISmasyAntAd etadantAH stha sarve; satyAm etAM bhAratIm IrayAmi 06116051a etad vAkyaM sauhRdAd Apageyo; madhye rAjJAM bhArataM zrAvayitvA 06116051c tUSNIm AsIc chalyasaMtaptamarmA; yatvAtmAnaM vedanAM saMnigRhya 06117001 saMjaya uvAca 06117001a tatas te pArthivAH sarve jagmuH svAn AlayAn punaH 06117001c tUSNIMbhUte mahArAja bhISme zaMtanunandane 06117002a zrutvA tu nihataM bhISmaM rAdheyaH puruSarSabhaH 06117002c ISad AgatasaMtrAsaH tvarayopajagAma ha 06117003a sa dadarza mahAtmAnaM zaratalpagataM tadA 06117003c janmazayyAgataM devaM kArttikeyam iva prabhum 06117004a nimIlitAkSaM taM vIraM sAzrukaNThas tadA vRSaH 06117004c abhyetya pAdayos tasya nipapAta mahAdyutiH 06117005a rAdheyo 'haM kuruzreSTha nityaM cAkSigatas tava 06117005c dveSyo 'tyantam anAgAH sann iti cainam uvAca ha 06117006a tac chrutvA kuruvRddhaH sa balAt saMvRttalocanaH 06117006c zanair udvIkSya sasneham idaM vacanam abravIt 06117007a rahitaM dhiSNyam Alokya samutsArya ca rakSiNaH 06117007c piteva putraM gAGgeyaH pariSvajyaikabAhunA 06117008a ehy ehi me vipratIpa spardhase tvaM mayA saha 06117008c yadi mAM nAbhigacchethA na te zreyo bhaved dhruvam 06117009a kaunteyas tvaM na rAdheyo vidito nAradAn mama 06117009c kRSNadvaipAyanAc caiva kezavAc ca na saMzayaH 06117010a na ca dveSo 'sti me tAta tvayi satyaM bravImi te 06117010c tejovadhanimittaM tu paruSANy aham uktavAn 06117011a akasmAt pANDavAn hi tvaM dviSasIti matir mama 06117011c yenAsi bahuzo rUkSaM coditaH sUryanandana 06117012a jAnAmi samare vIryaM zatrubhir duHsahaM tava 06117012c brahmaNyatAM ca zauryaM ca dAne ca paramAM gatim 06117013a na tvayA sadRzaH kaz cit puruSeSv amaropama 06117013c kulabhedaM ca matvAhaM sadA paruSam uktavAn 06117014a iSvastre bhArasaMdhAne lAghave 'strabale tathA 06117014c sadRzaH phalgunenAsi kRSNena ca mahAtmanA 06117015a karNa rAjapuraM gatvA tvayaikena dhanuSmatA 06117015c tasyArthe kururAjasya rAjAno mRditA yudhi 06117016a tathA ca balavAn rAjA jarAsaMdho durAsadaH 06117016c samare samarazlAghI tvayA na sadRzo 'bhavat 06117017a brahmaNyaH satyavAdI ca tejasArka ivAparaH 06117017c devagarbho 'jitaH saMkhye manuSyair adhiko bhuvi 06117018a vyapanIto 'dya manyur me yas tvAM prati purA kRtaH 06117018c daivaM puruSakAreNa na zakyam ativartitum 06117019a sodaryAH pANDavA vIrA bhrAtaras te 'risUdana 06117019c saMgaccha tair mahAbAho mama ced icchasi priyam 06117020a mayA bhavatu nirvRttaM vairam Adityanandana 06117020c pRthivyAM sarvarAjAno bhavantv adya nirAmayAH 06117021 karNa uvAca 06117021a jAnAmy ahaM mahAprAjJa sarvam etan na saMzayaH 06117021c yathA vadasi durdharSa kaunteyo 'haM na sUtajaH 06117022a avakIrNas tv ahaM kuntyA sUtena ca vivardhitaH 06117022c bhuktvA duryodhanaizvaryaM na mithyA kartum utsahe 06117023a vasu caiva zarIraM ca yad udAraM tathA yazaH 06117023c sarvaM duryodhanasyArthe tyaktaM me bhUridakSiNa 06117023e kopitAH pANDavA nityaM mayAzritya suyodhanam 06117024a avazyabhAvI vai yo 'rtho na sa zakyo nivartitum 06117024c daivaM puruSakAreNa ko nivartitum utsahet 06117025a pRthivIkSayazaMsIni nimittAni pitAmaha 06117025c bhavadbhir upalabdhAni kathitAni ca saMsadi 06117026a pANDavA vAsudevaz ca viditA mama sarvazaH 06117026c ajeyAH puruSair anyair iti tAMz cotsahAmahe 06117027a anujAnISva mAM tAta yuddhe prItamanAH sadA 06117027c anujJAtas tvayA vIra yudhyeyam iti me matiH 06117028a duruktaM vipratIpaM vA saMrambhAc cApalAt tathA 06117028c yan mayApakRtaM kiM cit tad anukSantum arhasi 06117029 bhISma uvAca 06117029a na cec chakyam athotsraSTuM vairam etat sudAruNam 06117029c anujAnAmi karNa tvAM yudhyasva svargakAmyayA 06117030a vimanyur gatasaMrambhaH kuru karma nRpasya hi 06117030c yathAzakti yathotsAhaM satAM vRtteSu vRttavAn 06117031a ahaM tvAm anujAnAmi yad icchasi tad Apnuhi 06117031c kSatradharmajitA&l lokAn saMprApsyasi na saMzayaH 06117032a yudhyasva nirahaMkAro balavIryavyapAzrayaH 06117032c dharmo hi yuddhAc chreyo 'nyat kSatriyasya na vidyate 06117033a prazame hi kRto yatnaH sucirAt suciraM mayA 06117033c na caiva zakitaH kartuM yato dharmas tato jayaH 06117034 saMjaya uvAca 06117034a evaM bruvantaM gAGgeyam abhivAdya prasAdya ca 06117034c rAdheyo ratham Aruhya prAyAt tava sutaM prati