% Mahabharata: Udyogaparvan % Last updated: Tue Jan 23 2024 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 05001001 vaizaMpAyana uvAca 05001001a kRtvA vivAhaM tu kurupravIrAs; tadAbhimanyor muditasvapakSAH 05001001c vizramya catvAry uSasaH pratItAH; sabhAM virATasya tato 'bhijagmuH 05001002a sabhA tu sA matsyapateH samRddhA; maNipravekottamaratnacitrA 05001002c nyastAsanA mAlyavatI sugandhA; tAm abhyayus te nararAjavaryAH 05001003a athAsanAny AvizatAM purastAd; ubhau virATadrupadau narendrau 05001003c vRddhaz ca mAnyaH pRthivIpatInAM; pitAmaho rAmajanArdanAbhyAm 05001004a pAJcAlarAjasya samIpatas tu; zinipravIraH saharauhiNeyaH 05001004c matsyasya rAjJas tu susaMnikRSTau; janArdanaz caiva yudhiSThiraz ca 05001005a sutAz ca sarve drupadasya rAjJo; bhImArjunau mAdravatIsutau ca 05001005c pradyumnasAmbau ca yudhi pravIrau; virATaputraz ca sahAbhimanyuH 05001006a sarve ca zUrAH pitRbhiH samAnA; vIryeNa rUpeNa balena caiva 05001006c upAvizan draupadeyAH kumArAH; suvarNacitreSu varAsaneSu 05001007a tathopaviSTeSu mahAratheSu; vibhrAjamAnAmbarabhUSaNeSu 05001007c rarAja sA rAjavatI samRddhA; grahair iva dyaur vimalair upetA 05001008a tataH kathAs te samavAyayuktAH; kRtvA vicitrAH puruSapravIrAH 05001008c tasthur muhUrtaM paricintayantaH; kRSNaM nRpAs te samudIkSamANAH 05001009a kathAntam AsAdya ca mAdhavena; saMghaTTitAH pANDavakAryahetoH 05001009c te rAjasiMhAH sahitA hy azRNvan; vAkyaM mahArthaM ca mahodayaM ca 05001010 kRSNa uvAca 05001010a sarvair bhavadbhir viditaM yathAyaM; yudhiSThiraH saubalenAkSavatyAm 05001010c jito nikRtyApahRtaM ca rAjyaM; punaH pravAse samayaH kRtaz ca 05001011a zaktair vijetuM tarasA mahIM ca; satye sthitais tac caritaM yathAvat 05001011c pANDoH sutais tad vratam ugrarUpaM; varSANi SaT sapta ca bhAratAgryaiH 05001012a trayodazaz caiva sudustaro 'yam; ajJAyamAnair bhavatAM samIpe 05001012c klezAn asahyAMz ca titikSamANair; yathoSitaM tad viditaM ca sarvam 05001013a evaM gate dharmasutasya rAjJo; duryodhanasyApi ca yad dhitaM syAt 05001013c tac cintayadhvaM kurupANDavAnAM; dharmyaM ca yuktaM ca yazaskaraM ca 05001014a adharmayuktaM ca na kAmayeta; rAjyaM surANAm api dharmarAjaH 05001014c dharmArthayuktaM ca mahIpatitvaM; grAme 'pi kasmiMz cid ayaM bubhUSet 05001015a pitryaM hi rAjyaM viditaM nRpANAM; yathApakRSTaM dhRtarASTraputraiH 05001015c mithyopacAreNa tathApy anena; kRcchraM mahat prAptam asahyarUpam 05001016a na cApi pArtho vijito raNe taiH; svatejasA dhRtarASTrasya putraiH 05001016c tathApi rAjA sahitaH suhRdbhir; abhIpsate 'nAmayam eva teSAm 05001017a yat tat svayaM pANDusutair vijitya; samAhRtaM bhUmipatIn nipIDya 05001017c tat prArthayante puruSapravIrAH; kuntIsutA mAdravatIsutau ca 05001018a bAlAs tv ime tair vividhair upAyaiH; saMprArthitA hantum amitrasAhAH 05001018c rAjyaM jihIrSadbhir asadbhir ugraiH; sarvaM ca tad vo viditaM yathAvat 05001019a teSAM ca lobhaM prasamIkSya vRddhaM; dharmAtmatAM cApi yudhiSThirasya 05001019c saMbandhitAM cApi samIkSya teSAM; matiM kurudhvaM sahitAH pRthak ca 05001020a ime ca satye 'bhiratAH sadaiva; taM pArayitvA samayaM yathAvat 05001020c ato 'nyathA tair upacaryamANA; hanyuH sametAn dhRtarASTraputrAn 05001021a tair viprakAraM ca nizamya rAjJaH; suhRjjanAs tAn parivArayeyuH 05001021c yuddhena bAdheyur imAMs tathaiva; tair vadhyamAnA yudhi tAMz ca hanyuH 05001022a tathApi neme 'lpatayA samarthAs; teSAM jayAyeti bhaven mataM vaH 05001022c sametya sarve sahitAH suhRdbhis; teSAM vinAzAya yateyur eva 05001023a duryodhanasyApi mataM yathAvan; na jJAyate kiM nu kariSyatIti 05001023c ajJAyamAne ca mate parasya; kiM syAt samArabhyatamaM mataM vaH 05001024a tasmAd ito gacchatu dharmazIlaH; zuciH kulInaH puruSo 'pramattaH 05001024c dUtaH samarthaH prazamAya teSAM; rAjyArdhadAnAya yudhiSThirasya 05001025a nizamya vAkyaM tu janArdanasya; dharmArthayuktaM madhuraM samaM ca 05001025c samAdade vAkyam athAgrajo 'sya; saMpUjya vAkyaM tad atIva rAjan 05002001 baladeva uvAca 05002001a zrutaM bhavadbhir gadapUrvajasya; vAkyaM yathA dharmavad arthavac ca 05002001c ajAtazatroz ca hitaM hitaM ca; duryodhanasyApi tathaiva rAjJaH 05002002a ardhaM hi rAjyasya visRjya vIrAH; kuntIsutAs tasya kRte yatante 05002002c pradAya cArdhaM dhRtarASTraputraH; sukhI sahAsmAbhir atIva modet 05002003a labdhvA hi rAjyaM puruSapravIrAH; samyak pravRtteSu pareSu caiva 05002003c dhruvaM prazAntAH sukham Avizeyus; teSAM prazAntiz ca hitaM prajAnAm 05002004a duryodhanasyApi mataM ca vettuM; vaktuM ca vAkyAni yudhiSThirasya 05002004c priyaM mama syAd yadi tatra kaz cid; vrajec chamArthaM kurupANDavAnAm 05002005a sa bhISmam Amantrya kurupravIraM; vaicitravIryaM ca mahAnubhAvam 05002005c droNaM saputraM viduraM kRpaM ca; gAndhArarAjaM ca sasUtaputram 05002006a sarve ca ye 'nye dhRtarASTraputrA; balapradhAnA nigamapradhAnAH 05002006c sthitAz ca dharmeSu yathA svakeSu; lokapravIrAH zrutakAlavRddhAH 05002007a eteSu sarveSu samAgateSu; paureSu vRddheSu ca saMgateSu 05002007c bravItu vAkyaM praNipAtayuktaM; kuntIsutasyArthakaraM yathA syAt 05002008a sarvAsv avasthAsu ca te na kauTyAd; grasto hi so 'rtho balam Azritais taiH 05002008c priyAbhyupetasya yudhiSThirasya; dyUte pramattasya hRtaM ca rAjyam 05002009a nivAryamANaz ca kurupravIraiH; sarvaiH suhRdbhir hy ayam apy atajjJaH 05002009c gAndhArarAjasya sutaM matAkSaM; samAhvayed devitum AjamIDhaH 05002010a durodarAs tatra sahasrazo 'nye; yudhiSThiro yAn viSaheta jetum 05002010c utsRjya tAn saubalam eva cAyaM; samAhvayat tena jito 'kSavatyAm 05002011a sa dIvyamAnaH pratidevanena; akSeSu nityaM suparAGmukheSu 05002011c saMrambhamANo vijitaH prasahya; tatrAparAdhaH zakuner na kaz cit 05002012a tasmAt praNamyaiva vaco bravItu; vaicitravIryaM bahusAmayuktam 05002012c tathA hi zakyo dhRtarASTraputraH; svArthe niyoktuM puruSeNa tena 05002013 vaizaMpAyana uvAca 05002013a evaM bruvaty eva madhupravIre; zinipravIraH sahasotpapAta 05002013c tac cApi vAkyaM parinindya tasya; samAdade vAkyam idaM samanyuH 05003001 sAtyakir uvAca 05003001a yAdRzaH puruSasyAtmA tAdRzaM saMprabhASate 05003001c yathArUpo 'ntarAtmA te tathArUpaM prabhASase 05003002a santi vai puruSAH zUrAH santi kApuruSAs tathA 05003002c ubhAv etau dRDhau pakSau dRzyete puruSAn prati 05003003a ekasminn eva jAyete kule klIbamahArathau 05003003c phalAphalavatI zAkhe yathaikasmin vanaspatau 05003004a nAbhyasUyAmi te vAkyaM bruvato lAGgaladhvaja 05003004c ye tu zRNvanti te vAkyaM tAn asUyAmi mAdhava 05003005a kathaM hi dharmarAjasya doSam alpam api bruvan 05003005c labhate pariSanmadhye vyAhartum akutobhayaH 05003006a samAhUya mahAtmAnaM jitavanto 'kSakovidAH 05003006c anakSajJaM yathAzraddhaM teSu dharmajayaH kutaH 05003007a yadi kuntIsutaM gehe krIDantaM bhrAtRbhiH saha 05003007c abhigamya jayeyus te tat teSAM dharmato bhavet 05003008a samAhUya tu rAjAnaM kSatradharmarataM sadA 05003008c nikRtyA jitavantas te kiM nu teSAM paraM zubham 05003009a kathaM praNipatec cAyam iha kRtvA paNaM param 05003009c vanavAsAd vimuktas tu prAptaH paitAmahaM padam 05003010a yady ayaM paravittAni kAmayeta yudhiSThiraH 05003010c evam apy ayam atyantaM parAn nArhati yAcitum 05003011a kathaM ca dharmayuktAs te na ca rAjyaM jihIrSavaH 05003011c nivRttavAsAn kaunteyAn ya Ahur viditA iti 05003012a anunItA hi bhISmeNa droNena ca mahAtmanA 05003012c na vyavasyanti pANDUnAM pradAtuM paitRkaM vasu 05003013a ahaM tu tAJ zitair bANair anunIya raNe balAt 05003013c pAdayoH pAtayiSyAmi kaunteyasya mahAtmanaH 05003014a atha te na vyavasyanti praNipAtAya dhImataH 05003014c gamiSyanti sahAmAtyA yamasya sadanaM prati 05003015a na hi te yuyudhAnasya saMrabdhasya yuyutsataH 05003015c vegaM samarthAH saMsoDhuM vajrasyeva mahIdharAH 05003016a ko hi gANDIvadhanvAnaM kaz ca cakrAyudhaM yudhi 05003016c mAM cApi viSahet ko nu kaz ca bhImaM durAsadam 05003017a yamau ca dRDhadhanvAnau yamakalpau mahAdyutI 05003017c ko jijIviSur AsIded dhRSTadyumnaM ca pArSatam 05003018a paJcemAn pANDaveyAMz ca draupadyAH kIrtivardhanAn 05003018c samapramANAn pANDUnAM samavIryAn madotkaTAn 05003019a saubhadraM ca maheSvAsam amarair api duHsaham 05003019c gadapradyumnasAmbAMz ca kAlavajrAnalopamAn 05003020a te vayaM dhRtarASTrasya putraM zakuninA saha 05003020c karNena ca nihatyAjAv abhiSekSyAma pANDavam 05003021a nAdharmo vidyate kaz cic chatrUn hatvAtatAyinaH 05003021c adharmyam ayazasyaM ca zAtravANAM prayAcanam 05003022a hRdgatas tasya yaH kAmas taM kurudhvam atandritAH 05003022c nisRSTaM dhRtarASTreNa rAjyaM prApnotu pANDavaH 05003023a adya pANDusuto rAjyaM labhatAM vA yudhiSThiraH 05003023c nihatA vA raNe sarve svapsyanti vasudhAtale 05004001 drupada uvAca 05004001a evam etan mahAbAho bhaviSyati na saMzayaH 05004001c na hi duryodhano rAjyaM madhureNa pradAsyati 05004002a anuvartsyati taM cApi dhRtarASTraH sutapriyaH 05004002c bhISmadroNau ca kArpaNyAn maurkhyAd rAdheyasaubalau 05004003a baladevasya vAkyaM tu mama jJAne na yujyate 05004003c etad dhi puruSeNAgre kAryaM sunayam icchatA 05004004a na tu vAcyo mRdu vaco dhArtarASTraH kathaM cana 05004004c na hi mArdavasAdhyo 'sau pApabuddhir mato mama 05004005a gardabhe mArdavaM kuryAd goSu tIkSNaM samAcaret 05004005c mRdu duryodhane vAkyaM yo brUyAt pApacetasi 05004006a mRdu vai manyate pApo bhASyamANam azaktijam 05004006c jitam arthaM vijAnIyAd abudho mArdave sati 05004007a etac caiva kariSyAmo yatnaz ca kriyatAm iha 05004007c prasthApayAma mitrebhyo balAny udyojayantu naH 05004008a zalyasya dhRSTaketoz ca jayatsenasya cAbhibhoH 05004008c kekayAnAM ca sarveSAM dUtA gacchantu zIghragAH 05004009a sa tu duryodhano nUnaM preSayiSyati sarvazaH 05004009c pUrvAbhipannAH santaz ca bhajante pUrvacodakam 05004010a tat tvaradhvaM narendrANAM pUrvam eva pracodane 05004010c mahad dhi kAryaM voDhavyam iti me vartate matiH 05004011a zalyasya preSyatAM zIghraM ye ca tasyAnugA nRpAH 05004011c bhagadattAya rAjJe ca pUrvasAgaravAsine 05004012a amitaujase tathogrAya hArdikyAyAhukAya ca 05004012c dIrghaprajJAya mallAya rocamAnAya cAbhibho 05004013a AnIyatAM bRhantaz ca senAbinduz ca pArthivaH 05004013c pApajit prativindhyaz ca citravarmA suvAstukaH 05004014a bAhlIko muJjakezaz ca caidyAdhipatir eva ca 05004014c supArzvaz ca subAhuz ca pauravaz ca mahArathaH 05004015a zakAnAM pahlavAnAM ca daradAnAM ca ye nRpAH 05004015c kAmbojA RSikA ye ca pazcimAnUpakAz ca ye 05004016a jayatsenaz ca kAzyaz ca tathA paJcanadA nRpAH 05004016c krAthaputraz ca durdharSaH pArvatIyAz ca ye nRpAH 05004017a jAnakiz ca suzarmA ca maNimAn pautimatsyakaH 05004017c pAMsurASTrAdhipaz caiva dhRSTaketuz ca vIryavAn 05004018a auDraz ca daNDadhAraz ca bRhatsenaz ca vIryavAn 05004018c aparAjito niSAdaz ca zreNimAn vasumAn api 05004019a bRhadbalo mahaujAz ca bAhuH parapuraMjayaH 05004019c samudraseno rAjA ca saha putreNa vIryavAn 05004020a adAriz ca nadIjaz ca karNaveSTaz ca pArthivaH 05004020c samarthaz ca suvIraz ca mArjAraH kanyakas tathA 05004021a mahAvIraz ca kadruz ca nikaras tumulaH krathaH 05004021c nIlaz ca vIradharmA ca bhUmipAlaz ca vIryavAn 05004022a durjayo dantavaktraz ca rukmI ca janamejayaH 05004022c ASADho vAyuvegaz ca pUrvapAlI ca pArthivaH 05004023a bhUritejA devakaz ca ekalavyasya cAtmajaH 05004023c kArUSakAz ca rAjAnaH kSemadhUrtiz ca vIryavAn 05004024a udbhavaH kSemakaz caiva vATadhAnaz ca pArthivaH 05004024c zrutAyuz ca dRDhAyuz ca zAlvaputraz ca vIryavAn 05004025a kumAraz ca kaliGgAnAm Izvaro yuddhadurmadaH 05004025c eteSAM preSyatAM zIghram etad dhi mama rocate 05004026a ayaM ca brAhmaNaH zIghraM mama rAjan purohitaH 05004026c preSyatAM dhRtarASTrAya vAkyam asmin samarpyatAm 05004027a yathA duryodhano vAcyo yathA zAMtanavo nRpaH 05004027c dhRtarASTro yathA vAcyo droNaz ca viduSAM varaH 05005001 vAsudeva uvAca 05005001a upapannam idaM vAkyaM somakAnAM dhuraMdhare 05005001c arthasiddhikaraM rAjJaH pANDavasya mahaujasaH 05005002a etac ca pUrvakAryaM naH sunItam abhikAGkSatAm 05005002c anyathA hy Acaran karma puruSaH syAt subAlizaH 05005003a kiM tu saMbandhakaM tulyam asmAkaM kurupANDuSu 05005003c yatheSTaM vartamAneSu pANDaveSu ca teSu ca 05005004a te vivAhArtham AnItA vayaM sarve yathA bhavAn 05005004c kRte vivAhe muditA gamiSyAmo gRhAn prati 05005005a bhavAn vRddhatamo rAjJAM vayasA ca zrutena ca 05005005c ziSyavat te vayaM sarve bhavAmeha na saMzayaH 05005006a bhavantaM dhRtarASTraz ca satataM bahu manyate 05005006c AcAryayoH sakhA cAsi droNasya ca kRpasya ca 05005007a sa bhavAn preSayatv adya pANDavArthakaraM vacaH 05005007c sarveSAM nizcitaM tan naH preSayiSyati yad bhavAn 05005008a yadi tAvac chamaM kuryAn nyAyena kurupuMgavaH 05005008c na bhavet kurupANDUnAM saubhrAtreNa mahAn kSayaH 05005009a atha darpAnvito mohAn na kuryAd dhRtarASTrajaH 05005009c anyeSAM preSayitvA ca pazcAd asmAn samAhvayeH 05005010a tato duryodhano mandaH sahAmAtyaH sabAndhavaH 05005010c niSThAm Apatsyate mUDhaH kruddhe gANDIvadhanvani 05005011 vaizaMpAyana uvAca 05005011a tataH satkRtya vArSNeyaM virATaH pRthivIpatiH 05005011c gRhAn prasthApayAm Asa sagaNaM sahabAndhavam 05005012a dvArakAM tu gate kRSNe yudhiSThirapurogamAH 05005012c cakruH sAMgrAmikaM sarvaM virATaz ca mahIpatiH 05005013a tataH saMpreSayAm Asa virATaH saha bAndhavaiH 05005013c sarveSAM bhUmipAlAnAM drupadaz ca mahIpatiH 05005014a vacanAt kurusiMhAnAM matsyapAJcAlayoz ca te 05005014c samAjagmur mahIpAlAH saMprahRSTA mahAbalAH 05005015a tac chrutvA pANDuputrANAM samAgacchan mahad balam 05005015c dhRtarASTrasutaz cApi samAninye mahIpatIn 05005016a samAkulA mahI rAjan kurupANDavakAraNAt 05005016c tadA samabhavat kRtsnA saMprayANe mahIkSitAm 05005017a balAni teSAM vIrANAm Agacchanti tatas tataH 05005017c cAlayantIva gAM devIM saparvatavanAm imAm 05005018a tataH prajJAvayovRddhaM pAJcAlyaH svapurohitam 05005018c kurubhyaH preSayAm Asa yudhiSThiramate tadA 05006001 drupada uvAca 05006001a bhUtAnAM prANinaH zreSThAH prANinAM buddhijIvinaH 05006001c buddhimatsu narAH zreSThA narANAM tu dvijAtayaH 05006002a dvijeSu vaidyAH zreyAMso vaidyeSu kRtabuddhayaH 05006002c sa bhavAn kRtabuddhInAM pradhAna iti me matiH 05006003a kulena ca viziSTo 'si vayasA ca zrutena ca 05006003c prajJayAnavamaz cAsi zukreNAGgirasena ca 05006004a viditaM cApi te sarvaM yathAvRttaH sa kauravaH 05006004c pANDavaz ca yathAvRttaH kuntIputro yudhiSThiraH 05006005a dhRtarASTrasya vidite vaJcitAH pANDavAH paraiH 05006005c vidureNAnunIto 'pi putram evAnuvartate 05006006a zakunir buddhipUrvaM hi kuntIputraM samAhvayat 05006006c anakSajJaM matAkSaH san kSatravRtte sthitaM zucim 05006007a te tathA vaJcayitvA tu dharmaputraM yudhiSThiram 05006007c na kasyAM cid avasthAyAM rAjyaM dAsyanti vai svayam 05006008a bhavAMs tu dharmasaMyuktaM dhRtarASTraM bruvan vacaH 05006008c manAMsi tasya yodhAnAM dhruvam AvartayiSyati 05006009a viduraz cApi tad vAkyaM sAdhayiSyati tAvakam 05006009c bhISmadroNakRpANAM ca bhedaM saMjanayiSyati 05006010a amAtyeSu ca bhinneSu yodheSu vimukheSu ca 05006010c punar ekAgrakaraNaM teSAM karma bhaviSyati 05006011a etasminn antare pArthAH sukham ekAgrabuddhayaH 05006011c senAkarma kariSyanti dravyANAM caiva saMcayam 05006012a bhidyamAneSu ca sveSu lambamAne ca vai tvayi 05006012c na tathA te kariSyanti senAkarma na saMzayaH 05006013a etat prayojanaM cAtra prAdhAnyenopalabhyate 05006013c saMgatyA dhRtarASTraz ca kuryAd dharmyaM vacas tava 05006014a sa bhavAn dharmayuktaz ca dharmyaM teSu samAcaran 05006014c kRpAluSu pariklezAn pANDavAnAM prakIrtayan 05006015a vRddheSu kuladharmaM ca bruvan pUrvair anuSThitam 05006015c vibhetsyati manAMsy eSAm iti me nAtra saMzayaH 05006016a na ca tebhyo bhayaM te 'sti brAhmaNo hy asi vedavit 05006016c dUtakarmaNi yuktaz ca sthaviraz ca vizeSataH 05006017a sa bhavAn puSyayogena muhUrtena jayena ca 05006017c kauraveyAn prayAtv Azu kaunteyasyArthasiddhaye 05006018 vaizaMpAyana uvAca 05006018a tathAnuziSTaH prayayau drupadena mahAtmanA 05006018c purodhA vRttasaMpanno nagaraM nAgasAhvayam 05007001 vaizaMpAyana uvAca 05007001a gate dvAravatIM kRSNe baladeve ca mAdhave 05007001c saha vRSNyandhakaiH sarvair bhojaiz ca zatazas tathA 05007002a sarvam AgamayAm Asa pANDavAnAM viceSTitam 05007002c dhRtarASTrAtmajo rAjA dUtaiH praNihitaiz caraiH 05007003a sa zrutvA mAdhavaM yAtaM sadazvair anilopamaiH 05007003c balena nAtimahatA dvArakAm abhyayAt purIm 05007004a tam eva divasaM cApi kaunteyaH pANDunandanaH 05007004c AnartanagarIM ramyAM jagAmAzu dhanaMjayaH 05007005a tau yAtvA puruSavyAghrau dvArakAM kurunandanau 05007005c suptaM dadRzatuH kRSNaM zayAnaM copajagmatuH 05007006a tataH zayAne govinde praviveza suyodhanaH 05007006c ucchIrSataz ca kRSNasya niSasAda varAsane 05007007a tataH kirITI tasyAnu praviveza mahAmanAH 05007007c pazcArdhe ca sa kRSNasya prahvo 'tiSThat kRtAJjaliH 05007008a pratibuddhaH sa vArSNeyo dadarzAgre kirITinam 05007008c sa tayoH svAgataM kRtvA yathArhaM pratipUjya ca 05007008e tadAgamanajaM hetuM papraccha madhusUdanaH 05007009a tato duryodhanaH kRSNam uvAca prahasann iva 05007009c vigrahe 'smin bhavAn sAhyaM mama dAtum ihArhati 05007010a samaM hi bhavataH sakhyaM mayi caivArjune 'pi ca 05007010c tathA saMbandhakaM tulyam asmAkaM tvayi mAdhava 05007011a ahaM cAbhigataH pUrvaM tvAm adya madhusUdana 05007011c pUrvaM cAbhigataM santo bhajante pUrvasAriNaH 05007012a tvaM ca zreSThatamo loke satAm adya janArdana 05007012c satataM saMmataz caiva sadvRttam anupAlaya 05007013 kRSNa uvAca 05007013a bhavAn abhigataH pUrvam atra me nAsti saMzayaH 05007013c dRSTas tu prathamaM rAjan mayA pArtho dhanaMjayaH 05007014a tava pUrvAbhigamanAt pUrvaM cApy asya darzanAt 05007014c sAhAyyam ubhayor eva kariSyAmi suyodhana 05007015a pravAraNaM tu bAlAnAM pUrvaM kAryam iti zrutiH 05007015c tasmAt pravAraNaM pUrvam arhaH pArtho dhanaMjayaH 05007016a matsaMhananatulyAnAM gopAnAm arbudaM mahat 05007016c nArAyaNA iti khyAtAH sarve saMgrAmayodhinaH 05007017a te vA yudhi durAdharSA bhavantv ekasya sainikAH 05007017c ayudhyamAnaH saMgrAme nyastazastro 'ham ekataH 05007018a AbhyAm anyataraM pArtha yat te hRdyataraM matam 05007018c tad vRNItAM bhavAn agre pravAryas tvaM hi dharmataH 05007019 vaizaMpAyana uvAca 05007019a evam uktas tu kRSNena kuntIputro dhanaMjayaH 05007019c ayudhyamAnaM saMgrAme varayAm Asa kezavam 05007020a sahasrANAM sahasraM tu yodhAnAM prApya bhArata 05007020c kRSNaM cApahRtaM jJAtvA saMprApa paramAM mudam 05007021a duryodhanas tu tat sainyaM sarvam AdAya pArthivaH 05007021c tato 'bhyayAd bhImabalo rauhiNeyaM mahAbalam 05007022a sarvaM cAgamane hetuM sa tasmai saMnyavedayat 05007022c pratyuvAca tataH zaurir dhArtarASTram idaM vacaH 05007023a viditaM te naravyAghra sarvaM bhavitum arhati 05007023c yan mayoktaM virATasya purA vaivAhike tadA 05007024a nigRhyokto hRSIkezas tvadarthaM kurunandana 05007024c mayA saMbandhakaM tulyam iti rAjan punaH punaH 05007025a na ca tad vAkyam uktaM vai kezavaH pratyapadyata 05007025c na cAham utsahe kRSNaM vinA sthAtum api kSaNam 05007026a nAhaM sahAyaH pArthAnAM nApi duryodhanasya vai 05007026c iti me nizcitA buddir vAsudevam avekSya ha 05007027a jAto 'si bhArate vaMze sarvapArthivapUjite 05007027c gaccha yudhyasva dharmeNa kSAtreNa bharatarSabha 05007028a ity evam uktaH sa tadA pariSvajya halAyudham 05007028c kRSNaM cApahRtaM jJAtvA yuddhAn mene jitaM jayam 05007029a so 'bhyayAt kRtavarmANaM dhRtarASTrasuto nRpaH 05007029c kRtavarmA dadau tasya senAm akSauhiNIM tadA 05007030a sa tena sarvasainyena bhImena kurunandanaH 05007030c vRtaH pratiyayau hRSTaH suhRdaH saMpraharSayan 05007031a gate duryodhane kRSNaH kirITinam athAbravIt 05007031c ayudhyamAnaH kAM buddhim AsthAyAhaM tvayA vRtaH 05007032 arjuna uvAca 05007032a bhavAn samarthas tAn sarvAn nihantuM nAtra saMzayaH 05007032c nihantum aham apy ekaH samarthaH puruSottama 05007033a bhavAMs tu kIrtimA&l loke tad yazas tvAM gamiSyati 05007033c yazasA cAham apy arthI tasmAd asi mayA vRtaH 05007034a sArathyaM tu tvayA kAryam iti me mAnasaM sadA 05007034c cirarAtrepsitaM kAmaM tad bhavAn kartum arhati 05007035 vAsudeva uvAca 05007035a upapannam idaM pArtha yat spardhethA mayA saha 05007035c sArathyaM te kariSyAmi kAmaH saMpadyatAM tava 05007036 vaizaMpAyana uvAca 05007036a evaM pramuditaH pArthaH kRSNena sahitas tadA 05007036c vRto dAzArhapravaraiH punar AyAd yudhiSThiram 05008001 vaizaMpAyana uvAca 05008001a zalyaH zrutvA tu dUtAnAM sainyena mahatA vRtaH 05008001c abhyayAt pANDavAn rAjan saha putrair mahArathaiH 05008002a tasya senAnivezo 'bhUd adhyardham iva yojanam 05008002c tathA hi bahulAM senAM sa bibharti nararSabhaH 05008003a vicitrakavacAH zUrA vicitradhvajakArmukAH 05008003c vicitrAbharaNAH sarve vicitrarathavAhanAH 05008004a svadezaveSAbharaNA vIrAH zatasahasrazaH 05008004c tasya senApraNetAro babhUvuH kSatriyarSabhAH 05008005a vyathayann iva bhUtAni kampayann iva medinIm 05008005c zanair vizrAmayan senAM sa yayau yena pANDavaH 05008006a tato duryodhanaH zrutvA mahAsenaM mahAratham 05008006c upAyAntam abhidrutya svayam Anarca bhArata 05008007a kArayAm Asa pUjArthaM tasya duryodhanaH sabhAH 05008007c ramaNIyeSu dezeSu ratnacitrAH svalaMkRtAH 05008008a sa tAH sabhAH samAsAdya pUjyamAno yathAmaraH 05008008c duryodhanasya sacivair deze deze yathArhataH 05008008e AjagAma sabhAm anyAM devAvasathavarcasam 05008009a sa tatra viSayair yuktaH kalyANair atimAnuSaiH 05008009c mene 'bhyadhikam AtmAnam avamene puraMdaram 05008010a papraccha sa tataH preSyAn prahRSTaH kSatriyarSabhaH 05008010c yudhiSThirasya puruSAH ke nu cakruH sabhA imAH 05008010e AnIyantAM sabhAkArAH pradeyArhA hi me matAH 05008011a gUDho duryodhanas tatra darzayAm Asa mAtulam 05008011c taM dRSTvA madrarAjas tu jJAtvA yatnaM ca tasya tam 05008011e pariSvajyAbravIt prIta iSTo 'rtho gRhyatAm iti 05008012 duryodhana uvAca 05008012a satyavAg bhava kalyANa varo vai mama dIyatAm 05008012c sarvasenApraNetA me bhavAn bhavitum arhati 05008013 vaizaMpAyana uvAca 05008013a kRtam ity abravIc chalyaH kim anyat kriyatAm iti 05008013c kRtam ity eva gAndhAriH pratyuvAca punaH punaH 05008014a sa tathA zalyam Amantrya punar AyAt svakaM puram 05008014c zalyo jagAma kaunteyAn AkhyAtuM karma tasya tat 05008015a upaplavyaM sa gatvA tu skandhAvAraM pravizya ca 05008015c pANDavAn atha tAn sarvAJ zalyas tatra dadarza ha 05008016a sametya tu mahAbAhuH zalyaH pANDusutais tadA 05008016c pAdyam arghyaM ca gAM caiva pratyagRhNAd yathAvidhi 05008017a tataH kuzalapUrvaM sa madrarAjo 'risUdanaH 05008017c prItyA paramayA yuktaH samAzliSya yudhiSThiram 05008018a tathA bhImArjunau hRSTau svasrIyau ca yamAv ubhau 05008018c Asane copaviSTas tu zalyaH pArtham uvAca ha 05008019a kuzalaM rAjazArdUla kaccit te kurunandana 05008019c araNyavAsAd diSTyAsi vimukto jayatAM vara 05008020a suduSkaraM kRtaM rAjan nirjane vasatA vane 05008020c bhrAtRbhiH saha rAjendra kRSNayA cAnayA saha 05008021a ajJAtavAsaM ghoraM ca vasatA duSkaraM kRtam 05008021c duHkham eva kutaH saukhyaM rAjyabhraSTasya bhArata 05008022a duHkhasyaitasya mahato dhArtarASTrakRtasya vai 05008022c avApsyasi sukhaM rAjan hatvA zatrUn paraMtapa 05008023a viditaM te mahArAja lokatattvaM narAdhipa 05008023c tasmAl lobhakRtaM kiM cit tava tAta na vidyate 05008024a tato 'syAkathayad rAjA duryodhanasamAgamam 05008024c tac ca zuzrUSitaM sarvaM varadAnaM ca bhArata 05008025 yudhiSThira uvAca 05008025a sukRtaM te kRtaM rAjan prahRSTenAntarAtmanA 05008025c duryodhanasya yad vIra tvayA vAcA pratizrutam 05008025e ekaM tv icchAmi bhadraM te kriyamANaM mahIpate 05008026a bhavAn iha mahArAja vAsudevasamo yudhi 05008026c karNArjunAbhyAM saMprApte dvairathe rAjasattama 05008026e karNasya bhavatA kAryaM sArathyaM nAtra saMzayaH 05008027a tatra pAlyo 'rjuno rAjan yadi matpriyam icchasi 05008027c tejovadhaz ca te kAryaH sauter asmajjayAvahaH 05008027e akartavyam api hy etat kartum arhasi mAtula 05008028 zalya uvAca 05008028a zRNu pANDava bhadraM te yad bravISi durAtmanaH 05008028c tejovadhanimittaM mAM sUtaputrasya saMyuge 05008029a ahaM tasya bhaviSyAmi saMgrAme sArathir dhruvam 05008029c vAsudevena hi samaM nityaM mAM sa hi manyate 05008030a tasyAhaM kuruzArdUla pratIpam ahitaM vacaH 05008030c dhruvaM saMkathayiSyAmi yoddhukAmasya saMyuge 05008031a yathA sa hRtadarpaz ca hRtatejAz ca pANDava 05008031c bhaviSyati sukhaM hantuM satyam etad bravImi te 05008032a evam etat kariSyAmi yathA tAta tvam Attha mAm 05008032c yac cAnyad api zakSyAmi tat kariSyAmi te priyam 05008033a yac ca duHkhaM tvayA prAptaM dyUte vai kRSNayA saha 05008033c paruSANi ca vAkyAni sUtaputrakRtAni vai 05008034a jaTAsurAt pariklezaH kIcakAc ca mahAdyute 05008034c draupadyAdhigataM sarvaM damayantyA yathAzubham 05008035a sarvaM duHkham idaM vIra sukhodarkaM bhaviSyati 05008035c nAtra manyus tvayA kAryo vidhir hi balavattaraH 05008036a duHkhAni hi mahAtmAnaH prApnuvanti yudhiSThira 05008036c devair api hi duHkhAni prAptAni jagatIpate 05008037a indreNa zrUyate rAjan sabhAryeNa mahAtmanA 05008037c anubhUtaM mahad duHkhaM devarAjena bhArata 05009001 yudhiSThira uvAca 05009001a katham indreNa rAjendra sabhAryeNa mahAtmanA 05009001c duHkhaM prAptaM paraM ghoram etad icchAmi veditum 05009002 zalya uvAca 05009002a zRNu rAjan purA vRttam itihAsaM purAtanam 05009002c sabhAryeNa yathA prAptaM duHkham indreNa bhArata 05009003a tvaSTA prajApatir hy AsId devazreSTho mahAtapAH 05009003c sa putraM vai trizirasam indradrohAt kilAsRjat 05009004a aindraM sa prArthayat sthAnaM vizvarUpo mahAdyutiH 05009004c tais tribhir vadanair ghoraiH sUryendujvalanopamaiH 05009005a vedAn ekena so 'dhIte surAm ekena cApibat 05009005c ekena ca dizaH sarvAH pibann iva nirIkSate 05009006a sa tapasvI mRdur dAnto dharme tapasi codyataH 05009006c tapo 'tapyan mahat tIvraM suduzcaram ariMdama 05009007a tasya dRSTvA tapovIryaM sattvaM cAmitatejasaH 05009007c viSAdam agamac chakra indro 'yaM mA bhaved iti 05009008a kathaM sajjeta bhogeSu na ca tapyen mahat tapaH 05009008c vivardhamAnas trizirAH sarvaM tribhuvanaM graset 05009009a iti saMcintya bahudhA buddhimAn bharatarSabha 05009009c AjJApayat so 'psarasas tvaSTRputrapralobhane 05009010a yathA sa sajjet trizirAH kAmabhogeSu vai bhRzam 05009010c kSipraM kuruta gacchadhvaM pralobhayata mAciram 05009011a zRGgAraveSAH suzroNyo bhAvair yuktA manoharaiH 05009011c pralobhayata bhadraM vaH zamayadhvaM bhayaM mama 05009012a asvasthaM hy AtmanAtmAnaM lakSayAmi varAGganAH 05009012c bhayam etan mahAghoraM kSipraM nAzayatAbalAH 05009013 apsarasa UcuH 05009013a tathA yatnaM kariSyAmaH zakra tasya pralobhane 05009013c yathA nAvApsyasi bhayaM tasmAd balaniSUdana 05009014a nirdahann iva cakSurbhyAM yo 'sAv Aste taponidhiH 05009014c taM pralobhayituM deva gacchAmaH sahitA vayam 05009014e yatiSyAmo vaze kartuM vyapanetuM ca te bhayam 05009015 zalya uvAca 05009015a indreNa tAs tv anujJAtA jagmus triziraso 'ntikam 05009015c tatra tA vividhair bhAvair lobhayantyo varAGganAH 05009015e nRtyaM saMdarzayantyaz ca tathaivAGgeSu sauSThavam 05009016a viceruH saMpraharSaM ca nAbhyagacchan mahAtapAH 05009016c indriyANi vaze kRtvA pUrNasAgarasaMnibhaH 05009017a tAs tu yatnaM paraM kRtvA punaH zakram upasthitAH 05009017c kRtAJjalipuTAH sarvA devarAjam athAbruvan 05009018a na sa zakyaH sudurdharSo dhairyAc cAlayituM prabho 05009018c yat te kAryaM mahAbhAga kriyatAM tadanantaram 05009019a saMpUjyApsarasaH zakro visRjya ca mahAmatiH 05009019c cintayAm Asa tasyaiva vadhopAyaM mahAtmanaH 05009020a sa tUSNIM cintayan vIro devarAjaH pratApavAn 05009020c vinizcitamatir dhImAn vadhe triziraso 'bhavat 05009021a vajram asya kSipAmy adya sa kSipraM na bhaviSyati 05009021c zatruH pravRddho nopekSyo durbalo 'pi balIyasA 05009022a zAstrabuddhyA vinizcitya kRtvA buddhiM vadhe dRDhAm 05009022c atha vaizvAnaranibhaM ghorarUpaM bhayAvaham 05009022e mumoca vajraM saMkruddhaH zakras trizirasaM prati 05009023a sa papAta hatas tena vajreNa dRDham AhataH 05009023c parvatasyeva zikharaM praNunnaM medinItale 05009024a taM tu vajrahataM dRSTvA zayAnam acalopamam 05009024c na zarma lebhe devendro dIpitas tasya tejasA 05009024e hato 'pi dIptatejAH sa jIvann iva ca dRzyate 05009025a abhitas tatra takSANaM ghaTamAnaM zacIpatiH 05009025c apazyad abravIc cainaM satvaraM pAkazAsanaH 05009025e kSipraM chindhi zirAMsy asya kuruSva vacanaM mama 05009026 takSovAca 05009026a mahAskandho bhRzaM hy eSa parazur na tariSyati 05009026c kartuM cAhaM na zakSyAmi karma sadbhir vigarhitam 05009027 indra uvAca 05009027a mA bhais tvaM kSipram etad vai kuruSva vacanaM mama 05009027c matprasAdAd dhi te zastraM vajrakalpaM bhaviSyati 05009028 takSovAca 05009028a kaM bhavantam ahaM vidyAM ghorakarmANam adya vai 05009028c etad icchAmy ahaM zrotuM tattvena kathayasva me 05009029 indra uvAca 05009029a aham indro devarAjas takSan viditam astu te 05009029c kuruSvaitad yathoktaM me takSan mA tvaM vicAraya 05009030 takSovAca 05009030a krUreNa nApatrapase kathaM zakreha karmaNA 05009030c RSiputram imaM hatvA brahmahatyAbhayaM na te 05009031 indra uvAca 05009031a pazcAd dharmaM cariSyAmi pAvanArthaM suduzcaram 05009031c zatrur eSa mahAvIryo vajreNa nihato mayA 05009032a adyApi cAham udvignas takSann asmAd bibhemi vai 05009032c kSipraM chindhi zirAMsi tvaM kariSye 'nugrahaM tava 05009033a ziraH pazos te dAsyanti bhAgaM yajJeSu mAnavAH 05009033c eSa te 'nugrahas takSan kSipraM kuru mama priyam 05009034 zalya uvAca 05009034a etac chrutvA tu takSA sa mahendravacanaM tadA 05009034c zirAMsy atha trizirasaH kuThAreNAcchinat tadA 05009035a nikRtteSu tatas teSu niSkrAmaMs trizirAs tv atha 05009035c kapiJjalAs tittirAz ca kalaviGkAz ca sarvazaH 05009036a yena vedAn adhIte sma pibate somam eva ca 05009036c tasmAd vaktrAn viniSpetuH kSipraM tasya kapiJjalAH 05009037a yena sarvA dizo rAjan pibann iva nirIkSate 05009037c tasmAd vaktrAd viniSpetus tittirAs tasya pANDava 05009038a yat surApaM tu tasyAsId vaktraM trizirasas tadA 05009038c kalaviGkA viniSpetus tenAsya bharatarSabha 05009039a tatas teSu nikRtteSu vijvaro maghavAn abhUt 05009039c jagAma tridivaM hRSTas takSApi svagRhAn yayau 05009040a tvaSTA prajApatiH zrutvA zakreNAtha hataM sutam 05009040c krodhasaMraktanayana idaM vacanam abravIt 05009041a tapyamAnaM tapo nityaM kSAntaM dAntaM jitendriyam 05009041c anAparAdhinaM yasmAt putraM hiMsitavAn mama 05009042a tasmAc chakravadhArthAya vRtram utpAdayAmy aham 05009042c lokAH pazyantu me vIryaM tapasaz ca balaM mahat 05009042e sa ca pazyatu devendro durAtmA pApacetanaH 05009043a upaspRzya tataH kruddhas tapasvI sumahAyazAH 05009043c agniM hutvA samutpAdya ghoraM vRtram uvAca ha 05009043e indrazatro vivardhasva prabhAvAt tapaso mama 05009044a so 'vardhata divaM stabdhvA sUryavaizvAnaropamaH 05009044c kiM karomIti covAca kAlasUrya ivoditaH 05009044e zakraM jahIti cApy ukto jagAma tridivaM tataH 05009045a tato yuddhaM samabhavad vRtravAsavayos tadA 05009045c saMkruddhayor mahAghoraM prasaktaM kurusattama 05009046a tato jagrAha devendraM vRtro vIraH zatakratum 05009046c apAvRtya sa jagrAsa vRtraH krodhasamanvitaH 05009047a graste vRtreNa zakre tu saMbhrAntAs tridazAs tadA 05009047c asRjaMs te mahAsattvA jRmbhikAM vRtranAzinIm 05009048a vijRmbhamANasya tato vRtrasyAsyAd apAvRtAt 05009048c svAny aGgAny abhisaMkSipya niSkrAnto balasUdanaH 05009048e tataH prabhRti lokeSu jRmbhikA prANisaMzritA 05009049a jahRSuz ca surAH sarve dRSTvA zakraM viniHsRtam 05009049c tataH pravavRte yuddhaM vRtravAsavayoH punaH 05009049e saMrabdhayos tadA ghoraM suciraM bharatarSabha 05009050a yadA vyavardhata raNe vRtro balasamanvitaH 05009050c tvaSTus tapobalAd vidvAMs tadA zakro nyavartata 05009051a nivRtte tu tadA devA viSAdam agaman param 05009051c sametya zakreNa ca te tvaSTus tejovimohitAH 05009051e amantrayanta te sarve munibhiH saha bhArata 05009052a kiM kAryam iti te rAjan vicintya bhayamohitAH 05009052c jagmuH sarve mahAtmAnaM manobhir viSNum avyayam 05009052e upaviSTA mandarAgre sarve vRtravadhepsavaH 05010001 indra uvAca 05010001a sarvaM vyAptam idaM devA vRtreNa jagad avyayam 05010001c na hy asya sadRzaM kiM cit pratighAtAya yad bhavet 05010002a samartho hy abhavaM pUrvam asamartho 'smi sAMpratam 05010002c kathaM kuryAM nu bhadraM vo duSpradharSaH sa me mataH 05010003a tejasvI ca mahAtmA ca yuddhe cAmitavikramaH 05010003c graset tribhuvanaM sarvaM sadevAsuramAnuSam 05010004a tasmAd vinizcayam imaM zRNudhvaM me divaukasaH 05010004c viSNoH kSayam upAgamya sametya ca mahAtmanA 05010004e tena saMmantrya vetsyAmo vadhopAyaM durAtmanaH 05010005 zalya uvAca 05010005a evam ukte maghavatA devAH sarSigaNAs tadA 05010005c zaraNyaM zaraNaM devaM jagmur viSNuM mahAbalam 05010006a Ucuz ca sarve devezaM viSNuM vRtrabhayArditAH 05010006c tvayA lokAs trayaH krAntAs tribhir vikramaNaiH prabho 05010007a amRtaM cAhRtaM viSNo daityAz ca nihatA raNe 05010007c baliM baddhvA mahAdaityaM zakro devAdhipaH kRtaH 05010008a tvaM prabhuH sarvalokAnAM tvayA sarvam idaM tatam 05010008c tvaM hi deva mahAdevaH sarvalokanamaskRtaH 05010009a gatir bhava tvaM devAnAM sendrANAm amarottama 05010009c jagad vyAptam idaM sarvaM vRtreNAsurasUdana 05010010 viSNur uvAca 05010010a avazyaM karaNIyaM me bhavatAM hitam uttamam 05010010c tasmAd upAyaM vakSyAmi yathAsau na bhaviSyati 05010011a gacchadhvaM sarSigandharvA yatrAsau vizvarUpadhRk 05010011c sAma tasya prayuJjadhvaM tata enaM vijeSyatha 05010012a bhaviSyati gatir devAH zakrasya mama tejasA 05010012c adRzyaz ca pravekSyAmi vajram asyAyudhottamam 05010013a gacchadhvam RSibhiH sArdhaM gandharvaiz ca surottamAH 05010013c vRtrasya saha zakreNa saMdhiM kuruta mAciram 05010014 zalya uvAca 05010014a evam uktAs tu devena RSayas tridazAs tathA 05010014c yayuH sametya sahitAH zakraM kRtvA puraHsaram 05010015a samIpam etya ca tadA sarva eva mahaujasaH 05010015c taM tejasA prajvalitaM pratapantaM dizo daza 05010016a grasantam iva lokAMs trIn sUryAcandramasau yathA 05010016c dadRzus tatra te vRtraM zakreNa saha devatAH 05010017a RSayo 'tha tato 'bhyetya vRtram UcuH priyaM vacaH 05010017c vyAptaM jagad idaM sarvaM tejasA tava durjaya 05010018a na ca zaknoSi nirjetuM vAsavaM bhUrivikramam 05010018c yudhyatoz cApi vAM kAlo vyatItaH sumahAn iha 05010019a pIDyante ca prajAH sarvAH sadevAsuramAnavAH 05010019c sakhyaM bhavatu te vRtra zakreNa saha nityadA 05010019e avApsyasi sukhaM tvaM ca zakralokAMz ca zAzvatAn 05010020a RSivAkyaM nizamyAtha sa vRtraH sumahAbalaH 05010020c uvAca tAMs tadA sarvAn praNamya zirasAsuraH 05010021a sarve yUyaM mahAbhAgA gandharvAz caiva sarvazaH 05010021c yad brUta tac chrutaM sarvaM mamApi zRNutAnaghAH 05010022a saMdhiH kathaM vai bhavitA mama zakrasya cobhayoH 05010022c tejasor hi dvayor devAH sakhyaM vai bhavitA katham 05010023 RSaya UcuH 05010023a sakRt satAM saMgataM lipsitavyaM; tataH paraM bhavitA bhavyam eva 05010023c nAtikramet satpuruSeNa saMgataM; tasmAt satAM saMgataM lipsitavyam 05010024a dRDhaM satAM saMgataM cApi nityaM; brUyAc cArthaM hy arthakRcchreSu dhIraH 05010024c mahArthavat satpuruSeNa saMgataM; tasmAt santaM na jighAMseta dhIraH 05010025a indraH satAM saMmataz ca nivAsaz ca mahAtmanAm 05010025c satyavAdI hy adInaz ca dharmavit suvinizcitaH 05010026a tena te saha zakreNa saMdhir bhavatu zAzvataH 05010026c evaM vizvAsam Agaccha mA te bhUd buddhir anyathA 05010027 zalya uvAca 05010027a maharSivacanaM zrutvA tAn uvAca mahAdyutiH 05010027c avazyaM bhagavanto me mAnanIyAs tapasvinaH 05010028a bravImi yad ahaM devAs tat sarvaM kriyatAm iha 05010028c tataH sarvaM kariSyAmi yad Ucur mAM dvijarSabhAH 05010029a na zuSkeNa na cArdreNa nAzmanA na ca dAruNA 05010029c na zastreNa na vajreNa na divA na tathA nizi 05010030a vadhyo bhaveyaM viprendrAH zakrasya saha daivataiH 05010030c evaM me rocate saMdhiH zakreNa saha nityadA 05010031a bADham ity eva RSayas tam Ucur bharatarSabha 05010031c evaM kRte tu saMdhAne vRtraH pramudito 'bhavat 05010032a yattaH sadAbhavac cApi zakro 'marSasamanvitaH 05010032c vRtrasya vadhasaMyuktAn upAyAn anucintayan 05010032e randhrAnveSI samudvignaH sadAbhUd balavRtrahA 05010033a sa kadA cit samudrAnte tam apazyan mahAsuram 05010033c saMdhyAkAla upAvRtte muhUrte ramyadAruNe 05010034a tataH saMcintya bhagavAn varadAnaM mahAtmanaH 05010034c saMdhyeyaM vartate raudrA na rAtrir divasaM na ca 05010034e vRtraz cAvazyavadhyo 'yaM mama sarvaharo ripuH 05010035a yadi vRtraM na hanmy adya vaJcayitvA mahAsuram 05010035c mahAbalaM mahAkAyaM na me zreyo bhaviSyati 05010036a evaM saMcintayann eva zakro viSNum anusmaran 05010036c atha phenaM tadApazyat samudre parvatopamam 05010037a nAyaM zuSko na cArdro 'yaM na ca zastram idaM tathA 05010037c enaM kSepsyAmi vRtrasya kSaNAd eva naziSyati 05010038a savajram atha phenaM taM kSipraM vRtre nisRSTavAn 05010038c pravizya phenaM taM viSNur atha vRtraM vyanAzayat 05010039a nihate tu tato vRtre dizo vitimirAbhavan 05010039c pravavau ca zivo vAyuH prajAz ca jahRSus tadA 05010040a tato devAH sagandharvA yakSarAkSasapannagAH 05010040c RSayaz ca mahendraM tam astuvan vividhaiH stavaiH 05010041a namaskRtaH sarvabhUtaiH sarvabhUtAni sAntvayan 05010041c hatazatruH prahRSTAtmA vAsavaH saha daivataiH 05010041e viSNuM tribhuvanazreSThaM pUjayAm Asa dharmavit 05010042a tato hate mahAvIrye vRtre devabhayaMkare 05010042c anRtenAbhibhUto 'bhUc chakraH paramadurmanAH 05010042e traizIrSayAbhibhUtaz ca sa pUrvaM brahmahatyayA 05010043a so 'ntam Azritya lokAnAM naSTasaMjJo vicetanaH 05010043c na prAjJAyata devendras tv abhibhUtaH svakalmaSaiH 05010043e praticchanno vasaty apsu ceSTamAna ivoragaH 05010044a tataH pranaSTe devendre brahmahatyAbhayArdite 05010044c bhUmiH pradhvastasaMkAzA nirvRkSA zuSkakAnanA 05010044e vicchinnasrotaso nadyaH sarAMsy anudakAni ca 05010045a saMkSobhaz cApi sattvAnAm anAvRSTikRto 'bhavat 05010045c devAz cApi bhRzaM trastAs tathA sarve maharSayaH 05010046a arAjakaM jagat sarvam abhibhUtam upadravaiH 05010046c tato bhItAbhavan devAH ko no rAjA bhaved iti 05010047a divi devarSayaz cApi devarAjavinAkRtAH 05010047c na ca sma kaz cid devAnAM rAjyAya kurute manaH 05011001 zalya uvAca 05011001a RSayo 'thAbruvan sarve devAz ca tridazezvarAH 05011001c ayaM vai nahuSaH zrImAn devarAjye 'bhiSicyatAm 05011001e te gatvAthAbruvan sarve rAjA no bhava pArthiva 05011002a sa tAn uvAca nahuSo devAn RSigaNAMs tathA 05011002c pitRbhiH sahitAn rAjan parIpsan hitam AtmanaH 05011003a durbalo 'haM na me zaktir bhavatAM paripAlane 05011003c balavAJ jAyate rAjA balaM zakre hi nityadA 05011004a tam abruvan punaH sarve devAH sarSipurogamAH 05011004c asmAkaM tapasA yuktaH pAhi rAjyaM triviSTape 05011005a parasparabhayaM ghoram asmAkaM hi na saMzayaH 05011005c abhiSicyasva rAjendra bhava rAjA triviSTape 05011006a devadAnavayakSANAm RSINAM rakSasAM tathA 05011006c pitRgandharvabhUtAnAM cakSurviSayavartinAm 05011006e teja AdAsyase pazyan balavAMz ca bhaviSyasi 05011007a dharmaM puraskRtya sadA sarvalokAdhipo bhava 05011007c brahmarSIMz cApi devAMz ca gopAyasva triviSTape 05011008a sudurlabhaM varaM labdhvA prApya rAjyaM triviSTape 05011008c dharmAtmA satataM bhUtvA kAmAtmA samapadyata 05011009a devodyAneSu sarveSu nandanopavaneSu ca 05011009c kailAse himavatpRSThe mandare zvetaparvate 05011009e sahye mahendre malaye samudreSu saritsu ca 05011010a apsarobhiH parivRto devakanyAsamAvRtaH 05011010c nahuSo devarAjaH san krIDan bahuvidhaM tadA 05011011a zRNvan divyA bahuvidhAH kathAH zrutimanoharAH 05011011c vAditrANi ca sarvANi gItaM ca madhurasvaram 05011012a vizvAvasur nAradaz ca gandharvApsarasAM gaNAH 05011012c RtavaH SaT ca devendraM mUrtimanta upasthitAH 05011012e mArutaH surabhir vAti manojJaH sukhazItalaH 05011013a evaM hi krIDatas tasya nahuSasya mahAtmanaH 05011013c saMprAptA darzanaM devI zakrasya mahiSI priyA 05011014a sa tAM saMdRzya duSTAtmA prAha sarvAn sabhAsadaH 05011014c indrasya mahiSI devI kasmAn mAM nopatiSThati 05011015a aham indro 'smi devAnAM lokAnAM ca tathezvaraH 05011015c Agacchatu zacI mahyaM kSipram adya nivezanam 05011016a tac chrutvA durmanA devI bRhaspatim uvAca ha 05011016c rakSa mAM nahuSAd brahmaMs tavAsmi zaraNaM gatA 05011017a sarvalakSaNasaMpannAM brahmaMs tvaM mAM prabhASase 05011017c devarAjasya dayitAm atyantasukhabhAginIm 05011018a avaidhavyena saMyuktAm ekapatnIM pativratAm 05011018c uktavAn asi mAM pUrvam RtAM tAM kuru vai giram 05011019a noktapUrvaM ca bhagavan mRSA te kiM cid Izvara 05011019c tasmAd etad bhavet satyaM tvayoktaM dvijasattama 05011020a bRhaspatir athovAca indrANIM bhayamohitAm 05011020c yad uktAsi mayA devi satyaM tad bhavitA dhruvam 05011021a drakSyase devarAjAnam indraM zIghram ihAgatam 05011021c na bhetavyaM ca nahuSAt satyam etad bravImi te 05011021e samAnayiSye zakreNa nacirAd bhavatIm aham 05011022a atha zuzrAva nahuSa indrANIM zaraNaM gatAm 05011022c bRhaspater aGgirasaz cukrodha sa nRpas tadA 05012001 zalya uvAca 05012001a kruddhaM tu nahuSaM jJAtvA devAH sarSipurogamAH 05012001c abruvan devarAjAnaM nahuSaM ghoradarzanam 05012002a devarAja jahi krodhaM tvayi kruddhe jagadvibho 05012002c trastaM sAsuragandharvaM sakiMnaramahoragam 05012003a jahi krodham imaM sAdho na krudhyanti bhavadvidhAH 05012003c parasya patnI sA devI prasIdasva surezvara 05012004a nivartaya manaH pApAt paradArAbhimarzanAt 05012004c devarAjo 'si bhadraM te prajA dharmeNa pAlaya 05012005a evam ukto na jagrAha tad vacaH kAmamohitaH 05012005c atha devAn uvAcedam indraM prati surAdhipaH 05012006a ahalyA dharSitA pUrvam RSipatnI yazasvinI 05012006c jIvato bhartur indreNa sa vaH kiM na nivAritaH 05012007a bahUni ca nRzaMsAni kRtAnIndreNa vai purA 05012007c vaidharmyANy upadhAz caiva sa vaH kiM na nivAritaH 05012008a upatiSThatu mAM devI etad asyA hitaM param 05012008c yuSmAkaM ca sadA devAH zivam evaM bhaviSyati 05012009 devA UcuH 05012009a indrANIm AnayiSyAmo yathecchasi divaspate 05012009c jahi krodham imaM vIra prIto bhava surezvara 05012010 zalya uvAca 05012010a ity uktvA te tadA devA RSibhiH saha bhArata 05012010c jagmur bRhaspatiM vaktum indrANIM cAzubhaM vacaH 05012011a jAnImaH zaraNaM prAptam indrANIM tava vezmani 05012011c dattAbhayAM ca viprendra tvayA devarSisattama 05012012a te tvAM devAH sagandharvA RSayaz ca mahAdyute 05012012c prasAdayanti cendrANI nahuSAya pradIyatAm 05012013a indrAd viziSTo nahuSo devarAjo mahAdyutiH 05012013c vRNotv iyaM varArohA bhartRtve varavarNinI 05012014a evam ukte tu sA devI bASpam utsRjya sasvaram 05012014c uvAca rudatI dInA bRhaspatim idaM vacaH 05012015a nAham icchAmi nahuSaM patim anvAsya taM prabhum 05012015c zaraNAgatAsmi te brahmaMs trAhi mAM mahato bhayAt 05012016 bRhaspatir uvAca 05012016a zaraNAgatAM na tyajeyam indrANi mama nizcitam 05012016c dharmajJAM dharmazIlAM ca na tyaje tvAm anindite 05012017a nAkAryaM kartum icchAmi brAhmaNaH san vizeSataH 05012017c zrutadharmA satyazIlo jAnan dharmAnuzAsanam 05012018a nAham etat kariSyAmi gacchadhvaM vai surottamAH 05012018c asmiMz cArthe purA gItaM brahmaNA zrUyatAm idam 05012019a na tasya bIjaM rohati bIjakAle; na cAsya varSaM varSati varSakAle 05012019c bhItaM prapannaM pradadAti zatrave; na so 'ntaraM labhate trANam icchan 05012020a mogham annaM vindati cApy acetAH; svargAl lokAd bhrazyati naSTaceSTaH 05012020c bhItaM prapannaM pradadAti yo vai; na tasya havyaM pratigRhNanti devAH 05012021a pramIyate cAsya prajA hy akAle; sadA vivAsaM pitaro 'sya kurvate 05012021c bhItaM prapannaM pradadAti zatrave; sendrA devAH praharanty asya vajram 05012022a etad evaM vijAnan vai na dAsyAmi zacIm imAm 05012022c indrANIM vizrutAM loke zakrasya mahiSIM priyAm 05012023a asyA hitaM bhaved yac ca mama cApi hitaM bhavet 05012023c kriyatAM tat surazreSThA na hi dAsyAmy ahaM zacIm 05012024 zalya uvAca 05012024a atha devAs tam evAhur gurum aGgirasAM varam 05012024c kathaM sunItaM tu bhaven mantrayasva bRhaspate 05012025 bRhaspatir uvAca 05012025a nahuSaM yAcatAM devI kiM cit kAlAntaraM zubhA 05012025c indrANIhitam etad dhi tathAsmAkaM bhaviSyati 05012026a bahuvighnakaraH kAlaH kAlaH kAlaM nayiSyati 05012026c darpito balavAMz cApi nahuSo varasaMzrayAt 05012027 zalya uvAca 05012027a tatas tena tathokte tu prItA devAs tam abruvan 05012027c brahman sAdhv idam uktaM te hitaM sarvadivaukasAm 05012027e evam etad dvijazreSTha devI ceyaM prasAdyatAm 05012028a tataH samastA indrANIM devAH sAgnipurogamAH 05012028c Ucur vacanam avyagrA lokAnAM hitakAmyayA 05012029a tvayA jagad idaM sarvaM dhRtaM sthAvarajaGgamam 05012029c ekapatny asi satyA ca gacchasva nahuSaM prati 05012030a kSipraM tvAm abhikAmaz ca vinaziSyati pArthivaH 05012030c nahuSo devi zakraz ca suraizvaryam avApsyati 05012031a evaM vinizcayaM kRtvA indrANI kAryasiddhaye 05012031c abhyagacchata savrIDA nahuSaM ghoradarzanam 05012032a dRSTvA tAM nahuSaz cApi vayorUpasamanvitAm 05012032c samahRSyata duSTAtmA kAmopahatacetanaH 05013001 zalya uvAca 05013001a atha tAm abravId dRSTvA nahuSo devarAT tadA 05013001c trayANAm api lokAnAm aham indraH zucismite 05013001e bhajasva mAM varArohe patitve varavarNini 05013002a evam uktA tu sA devI nahuSeNa pativratA 05013002c prAvepata bhayodvignA pravAte kadalI yathA 05013003a namasya sA tu brahmANaM kRtvA zirasi cAJjalim 05013003c devarAjam athovAca nahuSaM ghoradarzanam 05013004a kAlam icchAmy ahaM labdhuM kiM cit tvattaH surezvara 05013004c na hi vijJAyate zakraH prAptaH kiM vA kva vA gataH 05013005a tattvam etat tu vijJAya yadi na jJAyate prabho 05013005c tato 'haM tvAm upasthAsye satyam etad bravImi te 05013005e evam uktaH sa indrANyA nahuSaH prItimAn abhUt 05013006 nahuSa uvAca 05013006a evaM bhavatu suzroNi yathA mAm abhibhASase 05013006c jJAtvA cAgamanaM kAryaM satyam etad anusmareH 05013007 zalya uvAca 05013007a nahuSeNa visRSTA ca nizcakrAma tataH zubhA 05013007c bRhaspatiniketaM sA jagAma ca tapasvinI 05013008a tasyAH saMzrutya ca vaco devAH sAgnipurogamAH 05013008c mantrayAm Asur ekAgrAH zakrArthaM rAjasattama 05013009a devadevena saMgamya viSNunA prabhaviSNunA 05013009c Ucuz cainaM samudvignA vAkyaM vAkyavizAradAH 05013010a brahmahatyAbhibhUto vai zakraH suragaNezvaraH 05013010c gatiz ca nas tvaM deveza pUrvajo jagataH prabhuH 05013010e rakSArthaM sarvabhUtAnAM viSNutvam upajagmivAn 05013011a tvadvIryAn nihate vRtre vAsavo brahmahatyayA 05013011c vRtaH suragaNazreSTha mokSaM tasya vinirdiza 05013012a teSAM tad vacanaM zrutvA devAnAM viSNur abravIt 05013012c mAm eva yajatAM zakraH pAvayiSyAmi vajriNam 05013013a puNyena hayamedhena mAm iSTvA pAkazAsanaH 05013013c punar eSyati devAnAm indratvam akutobhayaH 05013014a svakarmabhiz ca nahuSo nAzaM yAsyati durmatiH 05013014c kaM cit kAlam imaM devA marSayadhvam atandritAH 05013015a zrutvA viSNoH zubhAM satyAM tAM vANIm amRtopamAm 05013015c tataH sarve suragaNAH sopAdhyAyAH saharSibhiH 05013015e yatra zakro bhayodvignas taM dezam upacakramuH 05013016a tatrAzvamedhaH sumahAn mahendrasya mahAtmanaH 05013016c vavRte pAvanArthaM vai brahmahatyApaho nRpa 05013017a vibhajya brahmahatyAM tu vRkSeSu ca nadISu ca 05013017c parvateSu pRthivyAM ca strISu caiva yudhiSThira 05013018a saMvibhajya ca bhUteSu visRjya ca surezvaraH 05013018c vijvaraH pUtapApmA ca vAsavo 'bhavad AtmavAn 05013019a akampyaM nahuSaM sthAnAd dRSTvA ca balasUdanaH 05013019c tejoghnaM sarvabhUtAnAM varadAnAc ca duHsaham 05013020a tataH zacIpatir vIraH punar eva vyanazyata 05013020c adRzyaH sarvabhUtAnAM kAlAkAGkSI cacAra ha 05013021a pranaSTe tu tataH zakre zacI zokasamanvitA 05013021c hA zakreti tadA devI vilalApa suduHkhitA 05013022a yadi dattaM yadi hutaM guravas toSitA yadi 05013022c ekabhartRtvam evAstu satyaM yady asti vA mayi 05013023a puNyAM cemAm ahaM divyAM pravRttAm uttarAyaNe 05013023c devIM rAtriM namasyAmi sidhyatAM me manorathaH 05013024a prayatA ca nizAM devIm upAtiSThata tatra sA 05013024c pativratAtvAt satyena sopazrutim athAkarot 05013025a yatrAste devarAjo 'sau taM dezaM darzayasva me 05013025c ity AhopazrutiM devI satyaM satyena dRzyatAm 05014001 zalya uvAca 05014001a athainAM rupiNIM sAdhvIm upAtiSThad upazrutiH 05014001c tAM vayorUpasaMpannAM dRSTvA devIm upasthitAm 05014002a indrANI saMprahRSTA sA saMpUjyainAm apRcchata 05014002c icchAmi tvAm ahaM jJAtuM kA tvaM brUhi varAnane 05014003 upazrutir uvAca 05014003a upazrutir ahaM devi tavAntikam upAgatA 05014003c darzanaM caiva saMprAptA tava satyena toSitA 05014004a pativratAsi yuktA ca yamena niyamena ca 05014004c darzayiSyAmi te zakraM devaM vRtraniSUdanam 05014004e kSipram anvehi bhadraM te drakSyase surasattamam 05014005 zalya uvAca 05014005a tatas tAM prasthitAM devIm indrANI sA samanvagAt 05014005c devAraNyAny atikramya parvatAMz ca bahUMs tataH 05014005e himavantam atikramya uttaraM pArzvam Agamat 05014006a samudraM ca samAsAdya bahuyojanavistRtam 05014006c AsasAda mahAdvIpaM nAnAdrumalatAvRtam 05014007a tatrApazyat saro divyaM nAnAzakunibhir vRtam 05014007c zatayojanavistIrNaM tAvad evAyataM zubham 05014008a tatra divyAni padmAni paJcavarNAni bhArata 05014008c SaTpadair upagItAni praphullAni sahasrazaH 05014009a padmasya bhittvA nAlaM ca viveza sahitA tayA 05014009c bisatantupraviSTaM ca tatrApazyac chatakratum 05014010a taM dRSTvA ca susUkSmeNa rUpeNAvasthitaM prabhum 05014010c sUkSmarUpadharA devI babhUvopazrutiz ca sA 05014011a indraM tuSTAva cendrANI vizrutaiH pUrvakarmabhiH 05014011c stUyamAnas tato devaH zacIm Aha puraMdaraH 05014012a kimartham asi saMprAptA vijJAtaz ca kathaM tv aham 05014012c tataH sA kathayAm Asa nahuSasya viceSTitam 05014013a indratvaM triSu lokeSu prApya vIryamadAnvitaH 05014013c darpAviSTaz ca duSTAtmA mAm uvAca zatakrato 05014013e upatiSTha mAm iti krUraH kAlaM ca kRtavAn mama 05014014a yadi na trAsyasi vibho kariSyati sa mAM vaze 05014014c etena cAhaM saMtaptA prAptA zakra tavAntikam 05014014e jahi raudraM mahAbAho nahuSaM pApanizcayam 05014015a prakAzayasva cAtmAnaM daityadAnavasUdana 05014015c tejaH samApnuhi vibho devarAjyaM prazAdhi ca 05015001 zalya uvAca 05015001a evam uktaH sa bhagavAJ zacyA punar athAbravIt 05015001c vikramasya na kAlo 'yaM nahuSo balavattaraH 05015002a vivardhitaz ca RSibhir havyaiH kavyaiz ca bhAmini 05015002c nItim atra vidhAsyAmi devi tAM kartum arhasi 05015003a guhyaM caitat tvayA kAryaM nAkhyAtavyaM zubhe kva cit 05015003c gatvA nahuSam ekAnte bravIhi tanumadhyame 05015004a RSiyAnena divyena mAm upaihi jagatpate 05015004c evaM tava vaze prItA bhaviSyAmIti taM vada 05015005a ity uktA devarAjena patnI sA kamalekSaNA 05015005c evam astv ity athoktvA tu jagAma nahuSaM prati 05015006a nahuSas tAM tato dRSTvA vismito vAkyam abravIt 05015006c svAgataM te varArohe kiM karomi zucismite 05015007a bhaktaM mAM bhaja kalyANi kim icchasi manasvini 05015007c tava kalyANi yat kAryaM tat kariSye sumadhyame 05015008a na ca vrIDA tvayA kAryA suzroNi mayi vizvasa 05015008c satyena vai zape devi kartAsmi vacanaM tava 05015009 indrANy uvAca 05015009a yo me tvayA kRtaH kAlas tam AkAGkSe jagatpate 05015009c tatas tvam eva bhartA me bhaviSyasi surAdhipa 05015010a kAryaM ca hRdi me yat tad devarAjAvadhAraya 05015010c vakSyAmi yadi me rAjan priyam etat kariSyasi 05015010e vAkyaM praNayasaMyuktaM tataH syAM vazagA tava 05015011a indrasya vAjino vAhA hastino 'tha rathAs tathA 05015011c icchAmy aham ihApUrvaM vAhanaM te surAdhipa 05015011e yan na viSNor na rudrasya nAsurANAM na rakSasAm 05015012a vahantu tvAM mahArAja RSayaH saMgatA vibho 05015012c sarve zibikayA rAjann etad dhi mama rocate 05015013a nAsureSu na deveSu tulyo bhavitum arhasi 05015013c sarveSAM teja Adatsva svena vIryeNa darzanAt 05015013e na te pramukhataH sthAtuM kaz cid icchati vIryavAn 05015014 zalya uvAca 05015014a evam uktas tu nahuSaH prAhRSyata tadA kila 05015014c uvAca vacanaM cApi surendras tAm aninditAm 05015015a apUrvaM vAhanam idaM tvayoktaM varavarNini 05015015c dRDhaM me rucitaM devi tvadvazo 'smi varAnane 05015016a na hy alpavIryo bhavati yo vAhAn kurute munIn 05015016c ahaM tapasvI balavAn bhUtabhavyabhavatprabhuH 05015017a mayi kruddhe jagan na syAn mayi sarvaM pratiSThitam 05015017c devadAnavagandharvAH kiMnaroragarAkSasAH 05015018a na me kruddhasya paryAptAH sarve lokAH zucismite 05015018c cakSuSA yaM prapazyAmi tasya tejo harAmy aham 05015019a tasmAt te vacanaM devi kariSyAmi na saMzayaH 05015019c saptarSayo mAM vakSyanti sarve brahmarSayas tathA 05015019e pazya mAhAtmyam asmAkam RddhiM ca varavarNini 05015020a evam uktvA tu tAM devIM visRjya ca varAnanAm 05015020c vimAne yojayitvA sa RSIn niyamam AsthitAn 05015021a abrahmaNyo balopeto matto varamadena ca 05015021c kAmavRttaH sa duSTAtmA vAhayAm Asa tAn RSIn 05015022a nahuSeNa visRSTA ca bRhaspatim uvAca sA 05015022c samayo 'lpAvazeSo me nahuSeNeha yaH kRtaH 05015022e zakraM mRgaya zIghraM tvaM bhaktAyAH kuru me dayAm 05015023a bADham ity eva bhagavAn bRhaspatir uvAca tAm 05015023c na bhetavyaM tvayA devi nahuSAd duSTacetasaH 05015024a na hy eSa sthAsyati ciraM gata eSa narAdhamaH 05015024c adharmajJo maharSINAM vAhanAc ca hataH zubhe 05015025a iSTiM cAhaM kariSyAmi vinAzAyAsya durmateH 05015025c zakraM cAdhigamiSyAmi mA bhais tvaM bhadram astu te 05015026a tataH prajvAlya vidhivaj juhAva paramaM haviH 05015026c bRhaspatir mahAtejA devarAjopalabdhaye 05015027a tasmAc ca bhagavAn devaH svayam eva hutAzanaH 05015027c strIveSam adbhutaM kRtvA sahasAntaradhIyata 05015028a sa dizaH pradizaz caiva parvatAMz ca vanAni ca 05015028c pRthivIM cAntarikSaM ca vicIyAtimanogatiH 05015028e nimeSAntaramAtreNa bRhaspatim upAgamat 05015029 agnir uvAca 05015029a bRhaspate na pazyAmi devarAjam ahaM kva cit 05015029c ApaH zeSAH sadA cApaH praveSTuM notsahAmy aham 05015029e na me tatra gatir brahman kim anyat karavANi te 05015030 zalya uvAca 05015030a tam abravId devagurur apo viza mahAdyute 05015031 agnir uvAca 05015031a nApaH praveSTuM zakSyAmi kSayo me 'tra bhaviSyati 05015031c zaraNaM tvAM prapanno 'smi svasti te 'stu mahAdyute 05015032a adbhyo 'gnir brahmataH kSatram azmano loham utthitam 05015032c teSAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniSu zAmyati 05016001 bRhaspatir uvAca 05016001a tvam agne sarvadevAnAM mukhaM tvam asi havyavAT 05016001c tvam antaH sarvabhUtAnAM gUDhaz carasi sAkSivat 05016002a tvAm Ahur ekaM kavayas tvAm Ahus trividhaM punaH 05016002c tvayA tyaktaM jagac cedaM sadyo nazyed dhutAzana 05016003a kRtvA tubhyaM namo viprAH svakarmavijitAM gatim 05016003c gacchanti saha patnIbhiH sutair api ca zAzvatIm 05016004a tvam evAgne havyavAhas tvam eva paramaM haviH 05016004c yajanti satrais tvAm eva yajJaiz ca paramAdhvare 05016005a sRSTvA lokAMs trIn imAn havyavAha; prApte kAle pacasi punaH samiddhaH 05016005c sarvasyAsya bhuvanasya prasUtis; tvam evAgne bhavasi punaH pratiSThA 05016006a tvAm agne jaladAn Ahur vidyutaz ca tvam eva hi 05016006c dahanti sarvabhUtAni tvatto niSkramya hAyanAH 05016007a tvayy Apo nihitAH sarvAs tvayi sarvam idaM jagat 05016007c na te 'sty aviditaM kiM cit triSu lokeSu pAvaka 05016008a svayoniM bhajate sarvo vizasvApo 'vizaGkitaH 05016008c ahaM tvAM vardhayiSyAmi brAhmair mantraiH sanAtanaiH 05016009 zalya uvAca 05016009a evaM stuto havyavAho bhagavAn kavir uttamaH 05016009c bRhaspatim athovAca prItimAn vAkyam uttamam 05016009e darzayiSyAmi te zakraM satyam etad bravImi te 05016010a pravizyApas tato vahniH sasamudrAH sapalvalAH 05016010c AjagAma saras tac ca gUDho yatra zatakratuH 05016011a atha tatrApi padmAni vicinvan bharatarSabha 05016011c anvapazyat sa devendraM bisamadhyagataM sthitam 05016012a Agatya ca tatas tUrNaM tam AcaSTa bRhaspateH 05016012c aNumAtreNa vapuSA padmatantvAzritaM prabhum 05016013a gatvA devarSigandharvaiH sahito 'tha bRhaspatiH 05016013c purANaiH karmabhir devaM tuSTAva balasUdanam 05016014a mahAsuro hataH zakra namucir dAruNas tvayA 05016014c zambaraz ca balaz caiva tathobhau ghoravikramau 05016015a zatakrato vivardhasva sarvAJ zatrUn niSUdaya 05016015c uttiSTha vajrin saMpazya devarSIMz ca samAgatAn 05016016a mahendra dAnavAn hatvA lokAs trAtAs tvayA vibho 05016016c apAM phenaM samAsAdya viSNutejopabRMhitam 05016016e tvayA vRtro hataH pUrvaM devarAja jagatpate 05016017a tvaM sarvabhUteSu vareNya IDyas; tvayA samaM vidyate neha bhUtam 05016017c tvayA dhAryante sarvabhUtAni zakra; tvaM devAnAM mahimAnaM cakartha 05016018a pAhi devAn salokAMz ca mahendra balam Apnuhi 05016018c evaM saMstUyamAnaz ca so 'vardhata zanaiH zanaiH 05016019a svaM caiva vapur AsthAya babhUva sa balAnvitaH 05016019c abravIc ca guruM devo bRhaspatim upasthitam 05016020a kiM kAryam avaziSTaM vo hatas tvASTro mahAsuraH 05016020c vRtraz ca sumahAkAyo grastuM lokAn iyeSa yaH 05016021 bRhaspatir uvAca 05016021a mAnuSo nahuSo rAjA devarSigaNatejasA 05016021c devarAjyam anuprAptaH sarvAn no bAdhate bhRzam 05016022 indra uvAca 05016022a kathaM nu nahuSo rAjyaM devAnAM prApa durlabham 05016022c tapasA kena vA yuktaH kiMvIryo vA bRhaspate 05016023 bRhaspatir uvAca 05016023a devA bhItAH zakram akAmayanta; tvayA tyaktaM mahad aindraM padaM tat 05016023c tadA devAH pitaro 'tharSayaz ca; gandharvasaMghAz ca sametya sarve 05016024a gatvAbruvan nahuSaM zakra tatra; tvaM no rAjA bhava bhuvanasya goptA 05016024c tAn abravIn nahuSo nAsmi zakta; ApyAyadhvaM tapasA tejasA ca 05016025a evam uktair vardhitaz cApi devai; rAjAbhavan nahuSo ghoravIryaH 05016025c trailokye ca prApya rAjyaM tapasvinaH; kRtvA vAhAn yAti lokAn durAtmA 05016026a tejoharaM dRSTiviSaM sughoraM; mA tvaM pazyer nahuSaM vai kadA cit 05016026c devAz ca sarve nahuSaM bhayArtA; na pazyanto gUDharUpAz caranti 05016027 zalya uvAca 05016027a evaM vadaty aGgirasAM variSThe; bRhaspatau lokapAlaH kuberaH 05016027c vaivasvataz caiva yamaH purANo; devaz ca somo varuNaz cAjagAma 05016028a te vai samAgamya mahendram Ucur; diSTyA tvASTro nihataz caiva vRtraH 05016028c diSTyA ca tvAM kuzalinam akSataM ca; pazyAmo vai nihatAriM ca zakra 05016029a sa tAn yathAvat pratibhASya zakraH; saMcodayan nahuSasyAntareNa 05016029c rAjA devAnAM nahuSo ghorarUpas; tatra sAhyaM dIyatAM me bhavadbhiH 05016030a te cAbruvan nahuSo ghorarUpo; dRSTIviSas tasya bibhIma deva 05016030c tvaM ced rAjan nahuSaM parAjayes; tad vai vayaM bhAgam arhAma zakra 05016031a indro 'bravId bhavatu bhavAn apAM patir; yamaH kuberaz ca mahAbhiSekam 05016031c saMprApnuvantv adya sahaiva tena; ripuM jayAmo nahuSaM ghoradRSTim 05016032a tataH zakraM jvalano 'py Aha bhAgaM; prayaccha mahyaM tava sAhyaM kariSye 05016032c tam Aha zakro bhavitAgne tavApi; aindrAgno vai bhAga eko mahAkratau 05016033a evaM saMcintya bhagavAn mahendraH pAkazAsanaH 05016033c kuberaM sarvayakSANAM dhanAnAM ca prabhuM tathA 05016034a vaivasvataM pitqNAM ca varuNaM cApy apAM tathA 05016034c AdhipatyaM dadau zakraH satkRtya varadas tadA 05017001 zalya uvAca 05017001a atha saMcintayAnasya devarAjasya dhImataH 05017001c nahuSasya vadhopAyaM lokapAlaiH sahaiva taiH 05017001e tapasvI tatra bhagavAn agastyaH pratyadRzyata 05017002a so 'bravId arcya devendraM diSTyA vai vardhate bhavAn 05017002c vizvarUpavinAzena vRtrAsuravadhena ca 05017003a diSTyA ca nahuSo bhraSTo devarAjyAt puraMdara 05017003c diSTyA hatAriM pazyAmi bhavantaM balasUdana 05017004 indra uvAca 05017004a svAgataM te maharSe 'stu prIto 'haM darzanAt tava 05017004c pAdyam AcamanIyaM ca gAm arghyaM ca pratIccha me 05017005 zalya uvAca 05017005a pUjitaM copaviSTaM tam Asane munisattamam 05017005c paryapRcchata devezaH prahRSTo brAhmaNarSabham 05017006a etad icchAmi bhagavan kathyamAnaM dvijottama 05017006c paribhraSTaH kathaM svargAn nahuSaH pApanizcayaH 05017007 agastya uvAca 05017007a zRNu zakra priyaM vAkyaM yathA rAjA durAtmavAn 05017007c svargAd bhraSTo durAcAro nahuSo baladarpitaH 05017008a zramArtAs tu vahantas taM nahuSaM pApakAriNam 05017008c devarSayo mahAbhAgAs tathA brahmarSayo 'malAH 05017008e papracchuH saMzayaM deva nahuSaM jayatAM vara 05017009a ya ime brahmaNA proktA mantrA vai prokSaNe gavAm 05017009c ete pramANaM bhavata utAho neti vAsava 05017009e nahuSo neti tAn Aha tamasA mUDhacetanaH 05017010 RSaya UcuH 05017010a adharme saMpravRttas tvaM dharmaM na pratipadyase 05017010c pramANam etad asmAkaM pUrvaM proktaM maharSibhiH 05017011 agastya uvAca 05017011a tato vivadamAnaH sa munibhiH saha vAsava 05017011c atha mAm aspRzan mUrdhni pAdenAdharmapIDitaH 05017012a tenAbhUd dhatatejAH sa niHzrIkaz ca zacIpate 05017012c tatas tam aham Avignam avocaM bhayapIDitam 05017013a yasmAt pUrvaiH kRtaM brahma brahmarSibhir anuSThitam 05017013c aduSTaM dUSayasi vai yac ca mUrdhny aspRzaH padA 05017014a yac cApi tvam RSIn mUDha brahmakalpAn durAsadAn 05017014c vAhAn kRtvA vAhayasi tena svargAd dhataprabhaH 05017015a dhvaMsa pApa paribhraSTaH kSINapuNyo mahItalam 05017015c daza varSasahasrANi sarparUpadharo mahAn 05017015e vicariSyasi pUrNeSu punaH svargam avApsyasi 05017016a evaM bhraSTo durAtmA sa devarAjyAd ariMdama 05017016c diSTyA vardhAmahe zakra hato brAhmaNakaNTakaH 05017017a triviSTapaM prapadyasva pAhi lokAJ zacIpate 05017017c jitendriyo jitAmitraH stUyamAno maharSibhiH 05017018 zalya uvAca 05017018a tato devA bhRzaM tuSTA maharSigaNasaMvRtAH 05017018c pitaraz caiva yakSAz ca bhujagA rAkSasAs tathA 05017019a gandharvA devakanyAz ca sarve cApsarasAM gaNAH 05017019c sarAMsi saritaH zailAH sAgarAz ca vizAM pate 05017020a upagamyAbruvan sarve diSTyA vardhasi zatruhan 05017020c hataz ca nahuSaH pApo diSTyAgastyena dhImatA 05017020e diSTyA pApasamAcAraH kRtaH sarpo mahItale 05018001 zalya uvAca 05018001a tataH zakraH stUyamAno gandharvApsarasAM gaNaiH 05018001c airAvataM samAruhya dvipendraM lakSaNair yutam 05018002a pAvakaz ca mahAtejA maharSiz ca bRhaspatiH 05018002c yamaz ca varuNaz caiva kuberaz ca dhanezvaraH 05018003a sarvair devaiH parivRtaH zakro vRtraniSUdanaH 05018003c gandharvair apsarobhiz ca yAtas tribhuvanaM prabhuH 05018004a sa sametya mahendrANyA devarAjaH zatakratuH 05018004c mudA paramayA yuktaH pAlayAm Asa devarAT 05018005a tataH sa bhagavAMs tatra aGgirAH samadRzyata 05018005c atharvavedamantraiz ca devendraM samapUjayat 05018006a tatas tu bhagavAn indraH prahRSTaH samapadyata 05018006c varaM ca pradadau tasmai atharvAGgirase tadA 05018007a atharvAGgirasaM nAma asmin vede bhaviSyati 05018007c udAharaNam etad dhi yajJabhAgaM ca lapsyase 05018008a evaM saMpUjya bhagavAn atharvAGgirasaM tadA 05018008c vyasarjayan mahArAja devarAjaH zatakratuH 05018009a saMpUjya sarvAMs tridazAn RSIMz cApi tapodhanAn 05018009c indraH pramudito rAjan dharmeNApAlayat prajAH 05018010a evaM duHkham anuprAptam indreNa saha bhAryayA 05018010c ajJAtavAsaz ca kRtaH zatrUNAM vadhakAGkSayA 05018011a nAtra manyus tvayA kAryo yat kliSTo 'si mahAvane 05018011c draupadyA saha rAjendra bhrAtRbhiz ca mahAtmabhiH 05018012a evaM tvam api rAjendra rAjyaM prApsyasi bhArata 05018012c vRtraM hatvA yathA prAptaH zakraH kauravanandana 05018013a durAcAraz ca nahuSo brahmadviT pApacetanaH 05018013c agastyazApAbhihato vinaSTaH zAzvatIH samAH 05018014a evaM tava durAtmAnaH zatravaH zatrusUdana 05018014c kSipraM nAzaM gamiSyanti karNaduryodhanAdayaH 05018015a tataH sAgaraparyantAM bhokSyase medinIm imAm 05018015c bhrAtRbhiH sahito vIra draupadyA ca sahAbhibho 05018016a upAkhyAnam idaM zakravijayaM vedasaMmitam 05018016c rAjJA vyUDheSv anIkeSu zrotavyaM jayam icchatA 05018017a tasmAt saMzrAvayAmi tvAM vijayaM jayatAM vara 05018017c saMstUyamAnA vardhante mahAtmAno yudhiSThira 05018018a kSatriyANAm abhAvo 'yaM yudhiSThira mahAtmanAm 05018018c duryodhanAparAdhena bhImArjunabalena ca 05018019a AkhyAnam indravijayaM ya idaM niyataH paThet 05018019c dhUtapApmA jitasvargaH sa pretyeha ca modate 05018020a na cArijaM bhayaM tasya na cAputro bhaven naraH 05018020c nApadaM prApnuyAt kAM cid dIrgham Ayuz ca vindati 05018020e sarvatra jayam Apnoti na kadA cit parAjayam 05018021 vaizaMpAyana uvAca 05018021a evam AzvAsito rAjA zalyena bharatarSabha 05018021c pUjayAm Asa vidhivac chalyaM dharmabhRtAM varaH 05018022a zrutvA zalyasya vacanaM kuntIputro yudhiSThiraH 05018022c pratyuvAca mahAbAhur madrarAjam idaM vacaH 05018023a bhavAn karNasya sArathyaM kariSyati na saMzayaH 05018023c tatra tejovadhaH kAryaH karNasya mama saMstavaiH 05018024 zalya uvAca 05018024a evam etat kariSyAmi yathA mAM saMprabhASase 05018024c yac cAnyad api zakSyAmi tat kariSyAmy ahaM tava 05018025 vaizaMpAyana uvAca 05018025a tata Amantrya kaunteyAJ zalyo madrAdhipas tadA 05018025c jagAma sabalaH zrImAn duryodhanam ariMdamaH 05019001 vaizaMpAyana uvAca 05019001a yuyudhAnas tato vIraH sAtvatAnAM mahArathaH 05019001c mahatA caturaGgeNa balenAgAd yudhiSThiram 05019002a tasya yodhA mahAvIryA nAnAdezasamAgatAH 05019002c nAnApraharaNA vIrAH zobhayAM cakrire balam 05019003a parazvadhair bhiNDipAlaiH zaktitomaramudgaraiH 05019003c zaktyRSTiparazuprAsaiH karavAlaiz ca nirmalaiH 05019004a khaDgakArmukaniryUhaiH zaraiz ca vividhair api 05019004c tailadhautaiH prakAzadbhis tad azobhata vai balam 05019005a tasya meghaprakAzasya zastrais taiH zobhitasya ca 05019005c babhUva rUpaM sainyasya meghasyeva savidyutaH 05019006a akSauhiNI hi senA sA tadA yaudhiSThiraM balam 05019006c pravizyAntardadhe rAjan sAgaraM kunadI yathA 05019007a tathaivAkSauhiNIM gRhya cedInAm RSabho balI 05019007c dhRSTaketur upAgacchat pANDavAn amitaujasaH 05019008a mAgadhaz ca jayatseno jArAsaMdhir mahAbalaH 05019008c akSauhiNyaiva sainyasya dharmarAjam upAgamat 05019009a tathaiva pANDyo rAjendra sAgarAnUpavAsibhiH 05019009c vRto bahuvidhair yodhair yudhiSThiram upAgamat 05019010a tasya sainyam atIvAsIt tasmin balasamAgame 05019010c prekSaNIyataraM rAjan suveSaM balavat tadA 05019011a drupadasyApy abhUt senA nAnAdezasamAgataiH 05019011c zobhitA puruSaiH zUraiH putraiz cAsya mahArathaiH 05019012a tathaiva rAjA matsyAnAM virATo vAhinIpatiH 05019012c pArvatIyair mahIpAlaiH sahitaH pANDavAn iyAt 05019013a itaz cetaz ca pANDUnAM samAjagmur mahAtmanAm 05019013c akSauhiNyas tu saptaiva vividhadhvajasaMkulAH 05019013e yuyutsamAnAH kurubhiH pANDavAn samaharSayan 05019014a tathaiva dhArtarASTrasya harSaM samabhivardhayan 05019014c bhagadatto mahIpAlaH senAm akSauhiNIM dadau 05019015a tasya cInaiH kirAtaiz ca kAJcanair iva saMvRtam 05019015c babhau balam anAdhRSyaM karNikAravanaM yathA 05019016a tathA bhUrizravAH zUraH zalyaz ca kurunandana 05019016c duryodhanam upAyAtAv akSauhiNyA pRthak pRthak 05019017a kRtavarmA ca hArdikyo bhojAndhakabalaiH saha 05019017c akSauhiNyaiva senAyA duryodhanam upAgamat 05019018a tasya taiH puruSavyAghrair vanamAlAdharair balam 05019018c azobhata yathA mattair vanaM prakrIDitair gajaiH 05019019a jayadrathamukhAz cAnye sindhusauvIravAsinaH 05019019c AjagmuH pRthivIpAlAH kampayanta ivAcalAn 05019020a teSAm akSauhiNI senA bahulA vibabhau tadA 05019020c vidhUyamAnA vAtena bahurUpA ivAmbudAH 05019021a sudakSiNaz ca kAmbojo yavanaiz ca zakais tathA 05019021c upAjagAma kauravyam akSauhiNyA vizAM pate 05019022a tasya senAsamAvAyaH zalabhAnAm ivAbabhau 05019022c sa ca saMprApya kauravyaM tatraivAntardadhe tadA 05019023a tathA mAhiSmatIvAsI nIlo nIlAyudhaiH saha 05019023c mahIpAlo mahAvIryair dakSiNApathavAsibhiH 05019024a Avantyau ca mahIpAlau mahAbalasusaMvRtau 05019024c pRthag akSauhiNIbhyAM tAv abhiyAtau suyodhanam 05019025a kekayAz ca naravyAghrAH sodaryAH paJca pArthivAH 05019025c saMharSayantaH kauravyam akSauhiNyA samAdravan 05019026a itaz cetaz ca sarveSAM bhUmipAnAM mahAtmanAm 05019026c tisro 'nyAH samavartanta vAhinyo bharatarSabha 05019027a evam ekAdazAvRttAH senA duryodhanasya tAH 05019027c yuyutsamAnAH kaunteyAn nAnAdhvajasamAkulAH 05019028a na hAstinapure rAjann avakAzo 'bhavat tadA 05019028c rAjJAM sabalamukhyAnAM prAdhAnyenApi bhArata 05019029a tataH paJcanadaM caiva kRtsnaM ca kurujAGgalam 05019029c tathA rohitakAraNyaM marubhUmiz ca kevalA 05019030a ahicchatraM kAlakUTaM gaGgAkUlaM ca bhArata 05019030c vAraNA vATadhAnaM ca yAmunaz caiva parvataH 05019031a eSa dezaH suvistIrNaH prabhUtadhanadhAnyavAn 05019031c babhUva kauraveyANAM balena susamAkulaH 05019032a tatra sainyaM tathAyuktaM dadarza sa purohitaH 05019032c yaH sa pAJcAlarAjena preSitaH kauravAn prati 05020001 vaizaMpAyana uvAca 05020001a sa tu kauravyam AsAdya drupadasya purohitaH 05020001c satkRto dhRtarASTreNa bhISmeNa vidureNa ca 05020002a sarvaM kauzalyam uktvAdau pRSTvA caivam anAmayam 05020002c sarvasenApraNetqNAM madhye vAkyam uvAca ha 05020003a sarvair bhavadbhir vidito rAjadharmaH sanAtanaH 05020003c vAkyopAdAnahetos tu vakSyAmi vidite sati 05020004a dhRtarASTraz ca pANDuz ca sutAv ekasya vizrutau 05020004c tayoH samAnaM draviNaM paitRkaM nAtra saMzayaH 05020005a dhRtarASTrasya ye putrAs te prAptAH paitRkaM vasu 05020005c pANDuputrAH kathaM nAma na prAptAH paitRkaM vasu 05020006a evaM gate pANDaveyair viditaM vaH purA yathA 05020006c na prAptaM paitRkaM dravyaM dhArtarASTreNa saMvRtam 05020007a prANAntikair apy upAyaiH prayatadbhir anekazaH 05020007c zeSavanto na zakitA nayituM yamasAdanam 05020008a punaz ca vardhitaM rAjyaM svabalena mahAtmabhiH 05020008c chadmanApahRtaM kSudrair dhArtarASTraiH sasaubalaiH 05020009a tad apy anumataM karma tathAyuktam anena vai 05020009c vAsitAz ca mahAraNye varSANIha trayodaza 05020010a sabhAyAM klezitair vIraiH sahabhAryais tathA bhRzam 05020010c araNye vividhAH klezAH saMprAptAs taiH sudAruNAH 05020011a tathA virATanagare yonyantaragatair iva 05020011c prAptaH paramasaMklezo yathA pApair mahAtmabhiH 05020012a te sarve pRSThataH kRtvA tat sarvaM pUrvakilbiSam 05020012c sAmaiva kurubhiH sArdham icchanti kurupuMgavAH 05020013a teSAM ca vRttam AjJAya vRttaM duryodhanasya ca 05020013c anunetum ihArhanti dhRtarASTraM suhRjjanAH 05020014a na hi te vigrahaM vIrAH kurvanti kurubhiH saha 05020014c avinAzena lokasya kAGkSante pANDavAH svakam 05020015a yaz cApi dhArtarASTrasya hetuH syAd vigrahaM prati 05020015c sa ca hetur na mantavyo balIyAMsas tathA hi te 05020016a akSauhiNyo hi saptaiva dharmaputrasya saMgatAH 05020016c yuyutsamAnAH kurubhiH pratIkSante 'sya zAsanam 05020017a apare puruSavyAghrAH sahasrAkSauhiNIsamAH 05020017c sAtyakir bhImasenaz ca yamau ca sumahAbalau 05020018a ekAdazaitAH pRtanA ekataz ca samAgatAH 05020018c ekataz ca mahAbAhur bahurUpo dhanaMjayaH 05020019a yathA kirITI senAbhyaH sarvAbhyo vyatiricyate 05020019c evam eva mahAbAhur vAsudevo mahAdyutiH 05020020a bahulatvaM ca senAnAM vikramaM ca kirITinaH 05020020c buddhimattAM ca kRSNasya buddhvA yudhyeta ko naraH 05020021a te bhavanto yathAdharmaM yathAsamayam eva ca 05020021c prayacchantu pradAtavyaM mA vaH kAlo 'tyagAd ayam 05021001 vaizaMpAyana uvAca 05021001a tasya tad vacanaM zrutvA prajJAvRddho mahAdyutiH 05021001c saMpUjyainaM yathAkAlaM bhISmo vacanam abravIt 05021002a diSTyA kuzalinaH sarve pANDavAH saha bAndhavaiH 05021002c diSTyA sahAyavantaz ca diSTyA dharme ca te ratAH 05021003a diSTyA ca saMdhikAmAs te bhrAtaraH kurunandanAH 05021003c diSTyA na yuddhamanasaH saha dAmodareNa te 05021004a bhavatA satyam uktaM ca sarvam etan na saMzayaH 05021004c atitIkSNaM tu te vAkyaM brAhmaNyAd iti me matiH 05021005a asaMzayaM klezitAs te vane ceha ca pANDavAH 05021005c prAptAz ca dharmataH sarvaM pitur dhanam asaMzayam 05021006a kirITI balavAn pArthaH kRtAstraz ca mahAbalaH 05021006c ko hi pANDusutaM yuddhe viSaheta dhanaMjayam 05021007a api vajradharaH sAkSAt kim utAnye dhanurbhRtaH 05021007c trayANAm api lokAnAM samartha iti me matiH 05021008a bhISme bruvati tad vAkyaM dhRSTam AkSipya manyumAn 05021008c duryodhanaM samAlokya karNo vacanam abravIt 05021009a na tan na viditaM brahma&l loke bhUtena kena cit 05021009c punaruktena kiM tena bhASitena punaH punaH 05021010a duryodhanArthe zakunir dyUte nirjitavAn purA 05021010c samayena gato 'raNyaM pANDuputro yudhiSThiraH 05021011a na taM samayam AdRtya rAjyam icchati paitRkam 05021011c balam Azritya matsyAnAM pAJcAlAnAM ca pArthivaH 05021012a duryodhano bhayAd vidvan na dadyAt padam antataH 05021012c dharmatas tu mahIM kRtsnAM pradadyAc chatrave 'pi ca 05021013a yadi kAGkSanti te rAjyaM pitRpaitAmahaM punaH 05021013c yathApratijJaM kAlaM taM carantu vanam AzritAH 05021014a tato duryodhanasyAGke vartantAm akutobhayAH 05021014c adhArmikAm imAM buddhiM kuryur maurkhyAd dhi kevalam 05021015a atha te dharmam utsRjya yuddham icchanti pANDavAH 05021015c AsAdyemAn kuruzreSThAn smariSyanti vaco mama 05021016 bhISma uvAca 05021016a kiM nu rAdheya vAcA te karma tat smartum arhasi 05021016c eka eva yadA pArthaH SaD rathAJ jitavAn yudhi 05021017a na ced evaM kariSyAmo yad ayaM brAhmaNo 'bravIt 05021017c dhruvaM yudhi hatAs tena bhakSayiSyAma pAMsukAn 05021018 vaizaMpAyana uvAca 05021018a dhRtarASTras tato bhISmam anumAnya prasAdya ca 05021018c avabhartsya ca rAdheyam idaM vacanam abravIt 05021019a asmaddhitam idaM vAkyaM bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 05021019c pANDavAnAM hitaM caiva sarvasya jagatas tathA 05021020a cintayitvA tu pArthebhyaH preSayiSyAmi saMjayam 05021020c sa bhavAn pratiyAtv adya pANDavAn eva mAciram 05021021a sa taM satkRtya kauravyaH preSayAm Asa pANDavAn 05021021c sabhAmadhye samAhUya saMjayaM vAkyam abravIt 05022001 dhRtarASTra uvAca 05022001a prAptAn AhuH saMjaya pANDuputrAn; upaplavye tAn vijAnIhi gatvA 05022001c ajAtazatruM ca sabhAjayethA; diSTyAnagha grAmam upasthitas tvam 05022002a sarvAn vadeH saMjaya svastimantaH; kRcchraM vAsam atadarhA niruSya 05022002c teSAM zAntir vidyate 'smAsu zIghraM; mithyopetAnAm upakAriNAM satAm 05022003a nAhaM kva cit saMjaya pANDavAnAM; mithyAvRttiM kAM cana jAtv apazyam 05022003c sarvAM zriyaM hy AtmavIryeNa labdhvA; paryAkArSuH pANDavA mahyam eva 05022004a doSaM hy eSAM nAdhigacche parIkSan; nityaM kaM cid yena garheya pArthAn 05022004c dharmArthAbhyAM karma kurvanti nityaM; sukhapriyA nAnurudhyanti kAmAn 05022005a gharmaM zItaM kSutpipAse tathaiva; nidrAM tandrIM krodhaharSau pramAdam 05022005c dhRtyA caiva prajJayA cAbhibhUya; dharmArthayogAn prayatanti pArthAH 05022006a tyajanti mitreSu dhanAni kAle; na saMvAsAj jIryati maitram eSAm 05022006c yathArhamAnArthakarA hi pArthAs; teSAM dveSTA nAsty AjamIDhasya pakSe 05022007a anyatra pApAd viSamAn mandabuddher; duryodhanAt kSudratarAc ca karNAt 05022007c teSAM hIme hInasukhapriyANAM; mahAtmanAM saMjanayanti tejaH 05022008a utthAnavIryaH sukham edhamAno; duryodhanaH sukRtaM manyate tat 05022008c teSAM bhAgaM yac ca manyeta bAlaH; zakyaM hartuM jIvatAM pANDavAnAm 05022009a yasyArjunaH padavIM kezavaz ca; vRkodaraH sAtyako 'jAtazatroH 05022009c mAdrIputrau sRJjayAz cApi sarve; purA yuddhAt sAdhu tasya pradAnam 05022010a sa hy evaikaH pRthivIM savyasAcI; gANDIvadhanvA praNuded rathasthaH 05022010c tathA viSNuH kezavo 'py apradhRSyo; lokatrayasyAdhipatir mahAtmA 05022011a tiSTheta kas tasya martyaH purastAd; yaH sarvadeveSu vareNya IDyaH 05022011c parjanyaghoSAn pravapaJ zaraughAn; pataMgasaMghAn iva zIghravegAn 05022012a dizaM hy udIcIm api cottarAn kurUn; gANDIvadhanvaikaratho jigAya 05022012c dhanaM caiSAm Aharat savyasAcI; senAnugAn balidAMz caiva cakre 05022013a yaz caiva devAn khANDave savyasAcI; gANDIvadhanvA prajigAya sendrAn 05022013c upAharat phalguno jAtavedase; yazo mAnaM vardhayan pANDavAnAm 05022014a gadAbhRtAM nAdya samo 'sti bhImAd; dhastyAroho nAsti samaz ca tasya 05022014c rathe 'rjunAd Ahur ahInam enaM; bAhvor bale cAyutanAgavIryam 05022015a suzikSitaH kRtavairas tarasvI; dahet kruddhas tarasA dhArtarASTrAn 05022015c sadAtyamarSI balavAn na zakyo; yuddhe jetuM vAsavenApi sAkSAt 05022016a sucetasau balinau zIghrahastau; suzikSitau bhrAtarau phalgunena 05022016c zyenau yathA pakSipUgAn rujantau; mAdrIputrau neha kurUn vizetAm 05022017a teSAM madhye vartamAnas tarasvI; dhRSTadyumnaH pANDavAnAm ihaikaH 05022017c sahAmAtyaH somakAnAM prabarhaH; saMtyaktAtmA pANDavAnAM jayAya 05022018a sahoSitaz caritArtho vayaHsthaH; zAlveyAnAm adhipo vai virATaH 05022018c saha putraiH pANDavArthe ca zazvad; yudhiSThiraM bhakta iti zrutaM me 05022019a avaruddhA balinaH kekayebhyo; maheSvAsA bhrAtaraH paJca santi 05022019c kekayebhyo rAjyam AkAGkSamANA; yuddhArthinaz cAnuvasanti pArthAn 05022020a sarve ca vIrAH pRthivIpatInAM; samAnItAH pANDavArthe niviSTAH 05022020c zUrAn ahaM bhaktimataH zRNomi; prItyA yuktAn saMzritAn dharmarAjam 05022021a giryAzrayA durganivAsinaz ca; yodhAH pRthivyAM kulajA vizuddhAH 05022021c mlecchAz ca nAnAyudhavIryavantaH; samAgatAH pANDavArthe niviSTAH 05022022a pANDyaz ca rAjAmita indrakalpo; yudhi pravIrair bahubhiH sametaH 05022022c samAgataH pANDavArthe mahAtmA; lokapravIro 'prativIryatejAH 05022023a astraM droNAd arjunAd vAsudevAt; kRpAd bhISmAd yena kRtaM zRNomi 05022023c yaM taM kArSNipratimaM prAhur ekaM; sa sAtyakiH pANDavArthe niviSTaH 05022024a apAzritAz cedikarUSakAz ca; sarvotsAhair bhUmipAlaiH sametAH 05022024c teSAM madhye sUryam ivAtapantaM; zriyA vRtaM cedipatiM jvalantam 05022025a astambhanIyaM yudhi manyamAnaM; jyAkarSatAM zreSThatamaM pRthivyAm 05022025c sarvotsAhaM kSatriyANAM nihatya; prasahya kRSNas tarasA mamarda 05022026a yazomAnau vardhayan yAdavAnAM; purAbhinac chizupAlaM samIke 05022026c yasya sarve vardhayanti sma mAnaM; karUSarAjapramukhA narendrAH 05022027a tam asahyaM kezavaM tatra matvA; sugrIvayuktena rathena kRSNam 05022027c saMprAdravaMz cedipatiM vihAya; siMhaM dRSTvA kSudramRgA ivAnye 05022028a yas taM pratIpas tarasA pratyudIyAd; AzaMsamAno dvairathe vAsudevam 05022028c so 'zeta kRSNena hataH parAsur; vAtenevonmathitaH karNikAraH 05022029a parAkramaM me yad avedayanta; teSAm arthe saMjaya kezavasya 05022029c anusmaraMs tasya karmANi viSNor; gAvalgaNe nAdhigacchAmi zAntim 05022030a na jAtu tAJ zatrur anyaH saheta; yeSAM sa syAd agraNIr vRSNisiMhaH 05022030c pravepate me hRdayaM bhayena; zrutvA kRSNAv ekarathe sametau 05022031a no ced gacchet saMgaraM mandabuddhis; tAbhyAM suto me viparItacetAH 05022031c no cet kurUn saMjaya nirdahetAm; indrAviSNU daityasenAM yathaiva 05022031e mato hi me zakrasamo dhanaMjayaH; sanAtano vRSNivIraz ca viSNuH 05022032a dharmArAmo hrIniSedhas tarasvI; kuntIputraH pANDavo 'jAtazatruH 05022032c duryodhanena nikRto manasvI; no cet kruddhaH pradahed dhArtarASTrAn 05022033a nAhaM tathA hy arjunAd vAsudevAd; bhImAd vApi yamayor vA bibhemi 05022033c yathA rAjJaH krodhadIptasya sUta; manyor ahaM bhItataraH sadaiva 05022034a alaM tapobrahmacaryeNa yuktaH; saMkalpo 'yaM mAnasas tasya sidhyet 05022034c tasya krodhaM saMjayAhaM samIke; sthAne jAnan bhRzam asmy adya bhItaH 05022035a sa gaccha zIghraM prahito rathena; pAJcAlarAjasya camUM paretya 05022035c ajAtazatruM kuzalaM sma pRccheH; punaH punaH prItiyuktaM vades tvam 05022036a janArdanaM cApi sametya tAta; mahAmAtraM vIryavatAm udAram 05022036c anAmayaM madvacanena pRccher; dhRtarASTraH pANDavaiH zAntim IpsuH 05022037a na tasya kiM cid vacanaM na kuryAt; kuntIputro vAsudevasya sUta 05022037c priyaz caiSAm Atmasamaz ca kRSNo; vidvAMz caiSAM karmaNi nityayuktaH 05022038a samAnIya pANDavAn sRJjayAMz ca; janArdanaM yuyudhAnaM virATam 05022038c anAmayaM madvacanena pRccheH; sarvAMs tathA draupadeyAMz ca paJca 05022039a yad yat tatra prAptakAlaM parebhyas; tvaM manyethA bhAratAnAM hitaM ca 05022039c tat tad bhASethAH saMjaya rAjamadhye; na mUrchayed yan na bhavec ca yuddham 05023001 vaizaMpAyana uvAca 05023001a rAjJas tu vacanaM zrutvA dhRtarASTrasya saMjayaH 05023001c upaplavyaM yayau draSTuM pANDavAn amitaujasaH 05023002a sa tu rAjAnam AsAdya dharmAtmAnaM yudhiSThiram 05023002c praNipatya tataH pUrvaM sUtaputro 'bhyabhASata 05023003a gAvalgaNiH saMjayaH sUtasUnur; ajAtazatrum avadat pratItaH 05023003c diSTyA rAjaMs tvAm arogaM prapazye; sahAyavantaM ca mahendrakalpam 05023004a anAmayaM pRcchati tvAmbikeyo; vRddho rAjA dhRtarASTro manISI 05023004c kaccid bhImaH kuzalI pANDavAgryo; dhanaMjayas tau ca mAdrItanUjau 05023005a kaccit kRSNA draupadI rAjaputrI; satyavratA vIrapatnI saputrA 05023005c manasvinI yatra ca vAJchasi tvam; iSTAn kAmAn bhArata svastikAmaH 05023006 yudhiSThira uvAca 05023006a gAvalgaNe saMjaya svAgataM te; prItAtmAhaM tvAbhivadAmi sUta 05023006c anAmayaM pratijAne tavAhaM; sahAnujaiH kuzalI cAsmi vidvan 05023007a cirAd idaM kuzalaM bhAratasya; zrutvA rAjJaH kuruvRddhasya sUta 05023007c manye sAkSAd dRSTam ahaM narendraM; dRSTvaiva tvAM saMjaya prItiyogAt 05023008a pitAmaho naH sthaviro manasvI; mahAprAjJaH sarvadharmopapannaH 05023008c sa kauravyaH kuzalI tAta bhISmo; yathApUrvaM vRttir apy asya kaccit 05023009a kaccid rAjA dhRtarASTraH saputro; vaicitravIryaH kuzalI mahAtmA 05023009c mahArAjo bAhlikaH prAtipeyaH; kaccid vidvAn kuzalI sUtaputra 05023010a sa somadattaH kuzalI tAta kaccid; bhUrizravAH satyasaMdhaH zalaz ca 05023010c droNaH saputraz ca kRpaz ca vipro; maheSvAsAH kaccid ete 'py arogAH 05023011a mahAprAjJAH sarvazAstrAvadAtA; dhanurbhRtAM mukhyatamAH pRthivyAm 05023011c kaccin mAnaM tAta labhanta ete; dhanurbhRtaH kaccid ete 'py arogAH 05023012a sarve kurubhyaH spRhayanti saMjaya; dhanurdharA ye pRthivyAM yuvAnaH 05023012c yeSAM rASTre nivasati darzanIyo; maheSvAsaH zIlavAn droNaputraH 05023013a vaizyAputraH kuzalI tAta kaccin; mahAprAjJo rAjaputro yuyutsuH 05023013c karNo 'mAtyaH kuzalI tAta kaccit; suyodhano yasya mando vidheyaH 05023014a striyo vRddhA bhAratAnAM jananyo; mahAnasyo dAsabhAryAz ca sUta 05023014c vadhvaH putrA bhAgineyA bhaginyo; dauhitrA vA kaccid apy avyalIkAH 05023015a kaccid rAjA brAhmaNAnAM yathAvat; pravartate pUrvavat tAta vRttim 05023015c kaccid dAyAn mAmakAn dhArtarASTro; dvijAtInAM saMjaya nopahanti 05023016a kaccid rAjA dhRtarASTraH saputra; upekSate brAhmaNAtikramAn vai 05023016c kaccin na hetor iva vartmabhUta; upekSate teSu sa nyUnavRttim 05023017a etaj jyotir uttamaM jIvaloke; zuklaM prajAnAM vihitaM vidhAtrA 05023017c te cel lobhaM na niyacchanti mandAH; kRtsno nAzo bhavitA kauravANAm 05023018a kaccid rAjA dhRtarASTraH saputro; bubhUSate vRttim amAtyavarge 05023018c kaccin na bhedena jijIviSanti; suhRdrUpA durhRdaz caikamitrAH 05023019a kaccin na pApaM kathayanti tAta; te pANDavAnAM kuravaH sarva eva 05023019c kaccid dRSTvA dasyusaMghAn sametAn; smaranti pArthasya yudhAM praNetuH 05023020a maurvIbhujAgraprahitAn sma tAta; dodhUyamAnena dhanurdhareNa 05023020c gANDIvamuktAn stanayitnughoSAn; ajihmagAn kaccid anusmaranti 05023021a na hy apazyaM kaM cid ahaM pRthivyAM; zrutaM samaM vAdhikam arjunena 05023021c yasyaikaSaSTir nizitAs tIkSNadhArAH; suvAsasaH saMmato hastavApaH 05023022a gadApANir bhImasenas tarasvI; pravepayaJ zatrusaMghAn anIke 05023022c nAgaH prabhinna iva naDvalAsu; caGkramyate kaccid enaM smaranti 05023023a mAdrIputraH sahadevaH kaliGgAn; samAgatAn ajayad dantakUre 05023023c vAmenAsyan dakSiNenaiva yo vai; mahAbalaM kaccid enaM smaranti 05023024a udyann ayaM nakulaH preSito vai; gAvalgaNe saMjaya pazyatas te 05023024c dizaM pratIcIM vazam Anayan me; mAdrIsutaM kaccid enaM smaranti 05023025a abhyAbhavo dvaitavane ya AsId; durmantrite ghoSayAtrAgatAnAm 05023025c yatra mandAJ zatruvazaM prayAtAn; amocayad bhImaseno jayaz ca 05023026a ahaM pazcAd arjunam abhyarakSaM; mAdrIputrau bhImasenaz ca cakre 05023026c gANDIvabhRc chatrusaMghAn udasya; svasty Agamat kaccid enaM smaranti 05023027a na karmaNA sAdhunaikena nUnaM; kartuM zakyaM bhavatIha saMjaya 05023027c sarvAtmanA parijetuM vayaM cen; na zaknumo dhRtarASTrasya putram 05024001 saMjaya uvAca 05024001a yathArhase pANDava tat tathaiva; kurUn kuruzreSTha janaM ca pRcchasi 05024001c anAmayAs tAta manasvinas te; kuruzreSThAn pRcchasi pArtha yAMs tvam 05024002a santy eva vRddhAH sAdhavo dhArtarASTre; santy eva pApAH pANDava tasya viddhi 05024002c dadyAd ripoz cApi hi dhArtarASTraH; kuto dAyA&l lopayed brAhmaNAnAm 05024003a yad yuSmAkaM vartate 'sau na dharmyam; adrugdheSu drugdhavat tan na sAdhu 05024003c mitradhruk syAd dhRtarASTraH saputro; yuSmAn dviSan sAdhuvRttAn asAdhuH 05024004a na cAnujAnAti bhRzaM ca tapyate; zocaty antaH sthaviro 'jAtazatro 05024004c zRNoti hi brAhmaNAnAM sametya; mitradrohaH pAtakebhyo garIyAn 05024005a smaranti tubhyaM naradeva saMgame; yuddhe ca jiSNoz ca yudhAM praNetuH 05024005c samutkRSTe dundubhizaGkhazabde; gadApANiM bhImasenaM smaranti 05024006a mAdrIsutau cApi raNAjimadhye; sarvA dizaH saMpatantau smaranti 05024006c senAM varSantau zaravarSair ajasraM; mahArathau samare duSprakampyau 05024007a na tv eva manye puruSasya rAjann; anAgataM jJAyate yad bhaviSyam 05024007c tvaM ced imaM sarvadharmopapannaH; prAptaH klezaM pANDava kRcchrarUpam 05024008a tvam evaitat sarvam ataz ca bhUyaH; samIkuryAH prajJayAjAtazatro 05024008c na kAmArthaM saMtyajeyur hi dharmaM; pANDoH sutAH sarva evendrakalpAH 05024009a tvam evaitat prajJayAjAtazatro; zamaM kuryA yena zarmApnuyus te 05024009c dhArtarASTrAH pANDavAH sRJjayAz ca; ye cApy anye pArthivAH saMniviSTAH 05024010a yan mAbravId dhRtarASTro nizAyAm; ajAtazatro vacanaM pitA te 05024010c sahAmAtyaH sahaputraz ca rAjan; sametya tAM vAcam imAM nibodha 05025001 yudhiSThira uvAca 05025001a samAgatAH pANDavAH sRJjayAz ca; janArdano yuyudhAno virATaH 05025001c yat te vAkyaM dhRtarASTrAnuziSTaM; gAvalgaNe brUhi tat sUtaputra 05025002 saMjaya uvAca 05025002a ajAtazatruM ca vRkodaraM ca; dhanaMjayaM mAdravatIsutau ca 05025002c Amantraye vAsudevaM ca zauriM; yuyudhAnaM cekitAnaM virATam 05025003a pAJcAlAnAm adhipaM caiva vRddhaM; dhRSTadyumnaM pArSataM yAjJasenim 05025003c sarve vAcaM zRNutemAM madIyAM; vakSyAmi yAM bhUtim icchan kurUNAm 05025004a zamaM rAjA dhRtarASTro 'bhinandann; ayojayat tvaramANo rathaM me 05025004c sabhrAtRputrasvajanasya rAjJas; tad rocatAM pANDavAnAM zamo 'stu 05025005a sarvair dharmaiH samupetAH stha pArthAH; prasthAnena mArdavenArjavena 05025005c jAtAH kule anRzaMsA vadAnyA; hrIniSedhAH karmaNAM nizcayajJAH 05025006a na yujyate karma yuSmAsu hInaM; sattvaM hi vas tAdRzaM bhImasenAH 05025006c udbhAsate hy aJjanabinduvat tac; chukle vastre yad bhavet kilbiSaM vaH 05025007a sarvakSayo dRzyate yatra kRtsnaH; pApodayo nirayo 'bhAvasaMsthaH 05025007c kas tat kuryAj jAtu karma prajAnan; parAjayo yatra samo jayaz ca 05025008a te vai dhanyA yaiH kRtaM jJAtikAryaM; ye vaH putrAH suhRdo bAndhavAz ca 05025008c upakruSTaM jIvitaM saMtyajeyus; tataH kurUNAM niyato vai bhavaH syAt 05025009a te cet kurUn anuzAsya stha pArthA; ninIya sarvAn dviSato nigRhya 05025009c samaM vas taj jIvitaM mRtyunA syAd; yaj jIvadhvaM jJAtivadhe na sAdhu 05025010a ko hy eva yuSmAn saha kezavena; sacekitAnAn pArSatabAhuguptAn 05025010c sasAtyakIn viSaheta prajetuM; labdhvApi devAn sacivAn sahendrAn 05025011a ko vA kurUn droNabhISmAbhiguptAn; azvatthAmnA zalyakRpAdibhiz ca 05025011c raNe prasoDhuM viSaheta rAjan; rAdheyaguptAn saha bhUmipAlaiH 05025012a mahad balaM dhArtarASTrasya rAjJaH; ko vai zakto hantum akSIyamANaH 05025012c so 'haM jaye caiva parAjaye ca; niHzreyasaM nAdhigacchAmi kiM cit 05025013a kathaM hi nIcA iva dauSkuleyA; nirdharmArthaM karma kuryuz ca pArthAH 05025013c so 'haM prasAdya praNato vAsudevaM; pAJcAlAnAm adhipaM caiva vRddham 05025014a kRtAJjaliH zaraNaM vaH prapadye; kathaM svasti syAt kurusRJjayAnAm 05025014c na hy eva te vacanaM vAsudevo; dhanaMjayo vA jAtu kiM cin na kuryAt 05025015a prANAn Adau yAcyamAnaH kuto 'nyad; etad vidvan sAdhanArthaM bravImi 05025015c etad rAjJo bhISmapurogamasya; mataM yad vaH zAntir ihottamA syAt 05026001 yudhiSThira uvAca 05026001a kAM nu vAcaM saMjaya me zRNoSi; yuddhaiSiNIM yena yuddhAd bibheSi 05026001c ayuddhaM vai tAta yuddhAd garIyaH; kas tal labdhvA jAtu yudhyeta sUta 05026002a akurvataz cet puruSasya saMjaya; sidhyet saMkalpo manasA yaM yam icchet 05026002c na karma kuryAd viditaM mamaitad; anyatra yuddhAd bahu yal laghIyaH 05026003a kuto yuddhaM jAtu naraH prajAnan; ko daivazapto 'bhivRNIta yuddham 05026003c sukhaiSiNaH karma kurvanti pArthA; dharmAd ahInaM yac ca lokasya pathyam 05026004a karmodayaM sukham AzaMsamAnaH; kRcchropAyaM tattvataH karma duHkham 05026004c sukhaprepsur vijighAMsuz ca duHkhaM; ya indriyANAM prItivazAnugAmI 05026004e kAmAbhidhyA svazarIraM dunoti; yayA prayukto 'nukaroti duHkham 05026005a yathedhyamAnasya samiddhatejaso; bhUyo balaM vardhate pAvakasya 05026005c kAmArthalAbhena tathaiva bhUyo; na tRpyate sarpiSevAgnir iddhaH 05026005e saMpazyemaM bhogacayaM mahAntaM; sahAsmAbhir dhRtarASTrasya rAjJaH 05026006a nAzreyasAm Izvaro vigrahANAM; nAzreyasAM gItazabdaM zRNoti 05026006c nAzreyasaH sevate mAlyagandhAn; na cApy azreyAMsy anulepanAni 05026007a nAzreyasaH prAvarAn adhyavaste; kathaM tv asmAn saMpraNudet kurubhyaH 05026007c atraiva ca syAd avadhUya eSa; kAmaH zarIre hRdayaM dunoti 05026008a svayaM rAjA viSamasthaH pareSu; sAmasthyam anvicchati tan na sAdhu 05026008c yathAtmanaH pazyati vRttam eva; tathA pareSAm api so 'bhyupaiti 05026009a Asannam agniM tu nidAghakAle; gambhIrakakSe gahane visRjya 05026009c yathA vRddhaM vAyuvazena zocet; kSemaM mumukSuH ziziravyapAye 05026010a prAptaizvaryo dhRtarASTro 'dya rAjA; lAlapyate saMjaya kasya hetoH 05026010c pragRhya durbuddhim anArjave rataM; putraM mandaM mUDham amantriNaM tu 05026011a anAptaH sann Aptatamasya vAcaM; suyodhano vidurasyAvamanya 05026011c sutasya rAjA dhRtarASTraH priyaiSI; saMbudhyamAno vizate 'dharmam eva 05026012a medhAvinaM hy arthakAmaM kurUNAM; bahuzrutaM vAgminaM zIlavantam 05026012c sUta rAjA dhRtarASTraH kurubhyo; na so 'smarad viduraM putrakAmyAt 05026013a mAnaghnasya AtmakAmasya cerSyoH; saMrambhiNaz cArthadharmAtigasya 05026013c durbhASiNo manyuvazAnugasya; kAmAtmano durhRdo bhAvanasya 05026014a aneyasyAzreyaso dIrghamanyor; mitradruhaH saMjaya pApabuddheH 05026014c sutasya rAjA dhRtarASTraH priyaiSI; prapazyamAnaH prajahAd dharmakAmau 05026015a tadaiva me saMjaya dIvyato 'bhUn; no cet kurUn AgataH syAd abhAvaH 05026015c kAvyAM vAcaM viduro bhASamANo; na vindate dhRtarASTrAt prazaMsAm 05026016a kSattur yadA anvavartanta buddhiM; kRcchraM kurUn na tadAbhyAjagAma 05026016c yAvat prajJAm anvavartanta tasya; tAvat teSAM rASTravRddhir babhUva 05026017a tadarthalubdhasya nibodha me 'dya; ye mantriNo dhArtarASTrasya sUta 05026017c duHzAsanaH zakuniH sUtaputro; gAvalgaNe pazya saMmoham asya 05026018a so 'haM na pazyAmi parIkSamANaH; kathaM svasti syAt kurusRJjayAnAm 05026018c Attaizvaryo dhRtarASTraH parebhyaH; pravrAjite vidure dIrghadRSTau 05026019a AzaMsate vai dhRtarASTraH saputro; mahArAjyam asapatnaM pRthivyAm 05026019c tasmiJ zamaH kevalaM nopalabhyo; atyAsannaM madgataM manyate 'rtham 05026020a yat tat karNo manyate pAraNIyaM; yuddhe gRhItAyudham arjunena 05026020c AsaMz ca yuddhAni purA mahAnti; kathaM karNo nAbhavad dvIpa eSAm 05026021a karNaz ca jAnAti suyodhanaz ca; droNaz ca jAnAti pitAmahaz ca 05026021c anye ca ye kuravas tatra santi; yathArjunAn nAsty aparo dhanurdharaH 05026022a jAnanty ete kuravaH sarva eva; ye cApy anye bhUmipAlAH sametAH 05026022c duryodhanaM cAparAdhe carantam; ariMdame phalgune 'vidyamAne 05026023a tenArthabaddhaM manyate dhArtarASTraH; zakyaM hartuM pANDavAnAM mamatvam 05026023c kirITinA tAlamAtrAyudhena; tadvedinA saMyugaM tatra gatvA 05026024a gANDIvavisphAritazabdam AjAv; azRNvAnA dhArtarASTrA dhriyante 05026024c kruddhasya ced bhImasenasya vegAt; suyodhano manyate siddham artham 05026025a indro 'py etan notsahet tAta hartum; aizvaryaM no jIvati bhImasene 05026025c dhanaMjaye nakule caiva sUta; tathA vIre sahadeve madIye 05026026a sa ced etAM pratipadyeta buddhiM; vRddho rAjA saha putreNa sUta 05026026c evaM raNe pANDavakopadagdhA; na nazyeyuH saMjaya dhArtarASTrAH 05026027a jAnAsi tvaM klezam asmAsu vRttaM; tvAM pUjayan saMjayAhaM kSameyam 05026027c yac cAsmAkaM kauravair bhUtapUrvaM; yA no vRttir dhArtarASTre tadAsIt 05026028a adyApi tat tatra tathaiva vartatAM; zAntiM gamiSyAmi yathA tvam Attha 05026028c indraprasthe bhavatu mamaiva rAjyaM; suyodhano yacchatu bhAratAgryaH 05027001 saMjaya uvAca 05027001a dharme nityA pANDava te viceSTA; loke zrutA dRzyate cApi pArtha 05027001c mahAsrAvaM jIvitaM cApy anityaM; saMpazya tvaM pANDava mA vinInazaH 05027002a na ced bhAgaM kuravo 'nyatra yuddhAt; prayacchante tubhyam ajAtazatro 05027002c bhaikSacaryAm andhakavRSNirAjye; zreyo manye na tu yuddhena rAjyam 05027003a alpakAlaM jIvitaM yan manuSye; mahAsrAvaM nityaduHkhaM calaM ca 05027003c bhUyaz ca tad vayaso nAnurUpaM; tasmAt pApaM pANDava mA prasArSIH 05027004a kAmA manuSyaM prasajanta eva; dharmasya ye vighnamUlaM narendra 05027004c pUrvaM naras tAn dhRtimAn vinighna&l; loke prazaMsAM labhate 'navadyAm 05027005a nibandhanI hy arthatRSNeha pArtha; tAm eSato bAdhyate dharma eva 05027005c dharmaM tu yaH pravRNIte sa buddhaH; kAme gRddho hIyate 'rthAnurodhAt 05027006a dharmaM kRtvA karmaNAM tAta mukhyaM; mahApratApaH saviteva bhAti 05027006c hAnena dharmasya mahIm apImAM; labdhvA naraH sIdati pApabuddhiH 05027007a vedo 'dhItaz caritaM brahmacaryaM; yajJair iSTaM brAhmaNebhyaz ca dattam 05027007c paraM sthAnaM manyamAnena bhUya; AtmA datto varSapUgaM sukhebhyaH 05027008a sukhapriye sevamAno 'tivelaM; yogAbhyAse yo na karoti karma 05027008c vittakSaye hInasukho 'tivelaM; duHkhaM zete kAmavegapraNunnaH 05027009a evaM punar arthacaryAprasakto; hitvA dharmaM yaH prakaroty adharmam 05027009c azraddadhat paralokAya mUDho; hitvA dehaM tapyate pretya mandaH 05027010a na karmaNAM vipraNAzo 'sty amutra; puNyAnAM vApy atha vA pApakAnAm 05027010c pUrvaM kartur gacchati puNyapApaM; pazcAt tv etad anuyAty eva kartA 05027011a nyAyopetaM brAhmaNebhyo yadannaM; zraddhApUtaM gandharasopapannam 05027011c anvAhAryeSUttamadakSiNeSu; tathArUpaM karma vikhyAyate te 05027012a iha kSetre kriyate pArtha kAryaM; na vai kiM cid vidyate pretya kAryam 05027012c kRtaM tvayA pAralokyaM ca kAryaM; puNyaM mahat sadbhir anuprazastam 05027013a jahAti mRtyuM ca jarAM bhayaM ca; na kSutpipAse manasaz cApriyANi 05027013c na kartavyaM vidyate tatra kiM cid; anyatra vai indriyaprINanArthAt 05027014a evaMrUpaM karmaphalaM narendra; mAtrAvatA hRdayasya priyeNa 05027014c sa krodhajaM pANDava harSajaM ca; lokAv ubhau mA prahAsIz cirAya 05027015a antaM gatvA karmaNAM yA prazaMsA; satyaM damaz cArjavam AnRzaMsyam 05027015c azvamedho rAjasUyas tatheSTaH; pApasyAntaM karmaNo mA punar gAH 05027016a tac ced evaM dezarUpeNa pArthAH; kariSyadhvaM karma pApaM cirAya 05027016c nivasadhvaM varSapUgAn vaneSu; duHkhaM vAsaM pANDavA dharmahetoH 05027017a apravrajye yojayitvA purastAd; AtmAdhInaM yad balaM te tadAsIt 05027017c nityaM pAJcAlAH sacivAs taveme; janArdano yuyudhAnaz ca vIraH 05027018a matsyo rAjA rukmarathaH saputraH; prahAribhiH saha putrair virATaH 05027018c rAjAnaz ca ye vijitAH purastAt; tvAm eva te saMzrayeyuH samastAH 05027019a mahAsahAyaH pratapan balasthaH; puraskRto vAsudevArjunAbhyAm 05027019c varAn haniSyan dviSato raGgamadhye; vyaneSyathA dhArtarASTrasya darpam 05027020a balaM kasmAd vardhayitvA parasya; nijAn kasmAt karzayitvA sahAyAn 05027020c niruSya kasmAd varSapUgAn vaneSu; yuyutsase pANDava hInakAlam 05027021a aprajJo vA pANDava yudhyamAno; adharmajJo vA bhUtipathAd vyapaiti 05027021c prajJAvAn vA budhyamAno 'pi dharmaM; saMrambhAd vA so 'pi bhUter apaiti 05027022a nAdharme te dhIyate pArtha buddhir; na saMrambhAt karma cakartha pApam 05027022c addhA kiM tat kAraNaM yasya hetoH; prajJAviruddhaM karma cikIrSasIdam 05027023a avyAdhijaM kaTukaM zIrSarogaM; yazomuSaM pApaphalodayaM ca 05027023c satAM peyaM yan na pibanty asanto; manyuM mahArAja piba prazAmya 05027024a pApAnubandhaM ko nu taM kAmayeta; kSamaiva te jyAyasI nota bhogAH 05027024c yatra bhISmaH zAMtanavo hataH syAd; yatra droNaH sahaputro hataH syAt 05027025a kRpaH zalyaH saumadattir vikarNo; viviMzatiH karNaduryodhanau ca 05027025c etAn hatvA kIdRzaM tat sukhaM syAd; yad vindethAs tad anubrUhi pArtha 05027026a labdhvApImAM pRthivIM sAgarAntAM; jarAmRtyU naiva hi tvaM prajahyAH 05027026c priyApriye sukhaduHkhe ca rAjann; evaM vidvAn naiva yuddhaM kuruSva 05027027a amAtyAnAM yadi kAmasya hetor; evaMyuktaM karma cikIrSasi tvam 05027027c apAkrameH saMpradAya svam ebhyo; mA gAs tvaM vai devayAnAt patho 'dya 05028001 yudhiSThira uvAca 05028001a asaMzayaM saMjaya satyam etad; dharmo varaH karmaNAM yat tvam Attha 05028001c jJAtvA tu mAM saMjaya garhayes tvaM; yadi dharmaM yady adharmaM carAmi 05028002a yatrAdharmo dharmarUpANi bibhrad; dharmaH kRtsno dRzyate 'dharmarUpaH 05028002c tathA dharmo dhArayan dharmarUpaM; vidvAMsas taM saMprapazyanti buddhyA 05028003a evam etAv Apadi liGgam etad; dharmAdharmau vRttinityau bhajetAm 05028003c AdyaM liGgaM yasya tasya pramANam; ApaddharmaM saMjaya taM nibodha 05028004a luptAyAM tu prakRtau yena karma; niSpAdayet tat parIpsed vihInaH 05028004c prakRtisthaz cApadi vartamAna; ubhau garhyau bhavataH saMjayaitau 05028005a avilopam icchatAM brAhmaNAnAM; prAyazcittaM vihitaM yad vidhAtrA 05028005c Apady athAkarmasu vartamAnAn; vikarmasthAn saMjaya garhayeta 05028006a manISiNAM tattvavicchedanAya; vidhIyate satsu vRttiH sadaiva 05028006c abrAhmaNAH santi tu ye na vaidyAH; sarvocchedaM sAdhu manyeta tebhyaH 05028007a tadarthA naH pitaro ye ca pUrve; pitAmahA ye ca tebhyaH pare 'nye 05028007c prajJaiSiNo ye ca hi karma cakrur; nAsty antato nAsti nAstIti manye 05028008a yat kiM cid etad vittam asyAM pRthivyAM; yad devAnAM tridazAnAM paratra 05028008c prAjApatyaM tridivaM brahmalokaM; nAdharmataH saMjaya kAmaye tat 05028009a dharmezvaraH kuzalo nItimAMz cApy; upAsitA brAhmaNAnAM manISI 05028009c nAnAvidhAMz caiva mahAbalAMz ca; rAjanyabhojAn anuzAsti kRSNaH 05028010a yadi hy ahaM visRjan syAm agarhyo; yudhyamAno yadi jahyAM svadharmam 05028010c mahAyazAH kezavas tad bravItu; vAsudevas tUbhayor arthakAmaH 05028011a zaineyA hi caitrakAz cAndhakAz ca; vArSNeyabhojAH kaukurAH sRJjayAz ca 05028011c upAsInA vAsudevasya buddhiM; nigRhya zatrUn suhRdo nandayanti 05028012a vRSNyandhakA hy ugrasenAdayo vai; kRSNapraNItAH sarva evendrakalpAH 05028012c manasvinaH satyaparAkramAz ca; mahAbalA yAdavA bhogavantaH 05028013a kAzyo babhruH zriyam uttamAM gato; labdhvA kRSNaM bhrAtaram IzitAram 05028013c yasmai kAmAn varSati vAsudevo; grISmAtyaye megha iva prajAbhyaH 05028014a IdRzo 'yaM kezavas tAta bhUyo; vidmo hy enaM karmaNAM nizcayajJam 05028014c priyaz ca naH sAdhutamaz ca kRSNo; nAtikrame vacanaM kezavasya 05029001 vAsudeva uvAca 05029001a avinAzaM saMjaya pANDavAnAm; icchAmy ahaM bhUtim eSAM priyaM ca 05029001c tathA rAjJo dhRtarASTrasya sUta; sadAzaMse bahuputrasya vRddhim 05029002a kAmo hi me saMjaya nityam eva; nAnyad brUyAM tAn prati zAmyateti 05029002c rAjJaz ca hi priyam etac chRNomi; manye caitat pANDavAnAM samartham 05029003a suduSkaraz cAtra zamo hi nUnaM; pradarzitaH saMjaya pANDavena 05029003c yasmin gRddho dhRtarASTraH saputraH; kasmAd eSAM kalaho nAtra mUrcchet 05029004a tattvaM dharmaM vicaran saMjayeha; mattaz ca jAnAsi yudhiSThirAc ca 05029004c atho kasmAt saMjaya pANDavasya; utsAhinaH pUrayataH svakarma 05029004e yathAkhyAtam AvasataH kuTumbaM; purAkalpAt sAdhu vilopam Attha 05029005a asmin vidhau vartamAne yathAvad; uccAvacA matayo brAhmaNAnAm 05029005c karmaNAhuH siddhim eke paratra; hitvA karma vidyayA siddhim eke 05029005e nAbhuJjAno bhakSyabhojyasya tRpyed; vidvAn apIha viditaM brAhmaNAnAm 05029006a yA vai vidyAH sAdhayantIha karma; tAsAM phalaM vidyate netarAsAm 05029006c tatreha vai dRSTaphalaM tu karma; pItvodakaM zAmyati tRSNayArtaH 05029007a so 'yaM vidhir vihitaH karmaNaiva; tad vartate saMjaya tatra karma 05029007c tatra yo 'nyat karmaNaH sAdhu manyen; moghaM tasya lapitaM durbalasya 05029008a karmaNAmI bhAnti devAH paratra; karmaNaiveha plavate mAtarizvA 05029008c ahorAtre vidadhat karmaNaiva; atandrito nityam udeti sUryaH 05029009a mAsArdhamAsAn atha nakSatrayogAn; atandritaz candramA abhyupaiti 05029009c atandrito dahate jAtavedAH; samidhyamAnaH karma kurvan prajAbhyaH 05029010a atandritA bhAram imaM mahAntaM; bibharti devI pRthivI balena 05029010c atandritAH zIghram apo vahanti; saMtarpayantyaH sarvabhUtAni nadyaH 05029011a atandrito varSati bhUritejAH; saMnAdayann antarikSaM divaM ca 05029011c atandrito brahmacaryaM cacAra; zreSThatvam icchan balabhid devatAnAm 05029012a hitvA sukhaM manasaz ca priyANi; tena zakraH karmaNA zraiSThyam Apa 05029012c satyaM dharmaM pAlayann apramatto; damaM titikSAM samatAM priyaM ca 05029012e etAni sarvANy upasevamAno; devarAjyaM maghavAn prApa mukhyam 05029013a bRhaspatir brahmacaryaM cacAra; samAhitaH saMzitAtmA yathAvat 05029013c hitvA sukhaM pratirudhyendriyANi; tena devAnAm agamad gauravaM saH 05029014a nakSatrANi karmaNAmutra bhAnti; rudrAdityA vasavo 'thApi vizve 05029014c yamo rAjA vaizravaNaH kubero; gandharvayakSApsarasaz ca zubhrAH 05029014e brahmacaryaM vedavidyAH kriyAz ca; niSevamANA munayo 'mutra bhAnti 05029015a jAnann imaM sarvalokasya dharmaM; brAhmaNAnAM kSatriyANAM vizAM ca 05029015c sa kasmAt tvaM jAnatAM jJAnavAn san; vyAyacchase saMjaya kauravArthe 05029016a AmnAyeSu nityasaMyogam asya; tathAzvamedhe rAjasUye ca viddhi 05029016c saMyujyate dhanuSA varmaNA ca; hastatrANai rathazastraiz ca bhUyaH 05029017a te ced ime kauravANAm upAyam; adhigaccheyur avadhenaiva pArthAH 05029017c dharmatrANaM puNyam eSAM kRtaM syAd; Arye vRtte bhImasenaM nigRhya 05029018a te cet pitrye karmaNi vartamAnA; Apadyeran diSTavazena mRtyum 05029018c yathAzaktyA pUrayantaH svakarma; tad apy eSAM nidhanaM syAt prazastam 05029019a utAho tvaM manyase sarvam eva; rAjJAM yuddhe vartate dharmatantram 05029019c ayuddhe vA vartate dharmatantraM; tathaiva te vAcam imAM zRNomi 05029020a cAturvarNyasya prathamaM vibhAgam; avekSya tvaM saMjaya svaM ca karma 05029020c nizamyAtho pANDavAnAM svakarma; prazaMsa vA ninda vA yA matis te 05029021a adhIyIta brAhmaNo 'tho yajeta; dadyAd iyAt tIrthamukhyAni caiva 05029021c adhyApayed yAjayec cApi yAjyAn; pratigrahAn vA viditAn pratIcchet 05029022a tathA rAjanyo rakSaNaM vai prajAnAM; kRtvA dharmeNApramatto 'tha dattvA 05029022c yajJair iSTvA sarvavedAn adhItya; dArAn kRtvA puNyakRd Avased gRhAn 05029023a vaizyo 'dhItya kRSigorakSapaNyair; vittaM cinvan pAlayann apramattaH 05029023c priyaM kurvan brAhmaNakSatriyANAM; dharmazIlaH puNyakRd Avased gRhAn 05029024a paricaryA vandanaM brAhmaNAnAM; nAdhIyIta pratiSiddho 'sya yajJaH 05029024c nityotthito bhUtaye 'tandritaH syAd; eSa smRtaH zUdradharmaH purANaH 05029025a etAn rAjA pAlayann apramatto; niyojayan sarvavarNAn svadharme 05029025c akAmAtmA samavRttiH prajAsu; nAdhArmikAn anurudhyeta kAmAn 05029026a zreyAMs tasmAd yadi vidyeta kaz cid; abhijJAtaH sarvadharmopapannaH 05029026c sa taM duSTam anuziSyAt prajAnan; na ced gRdhyed iti tasmin na sAdhu 05029027a yadA gRdhyet parabhUmiM nRzaMso; vidhiprakopAd balam AdadAnaH 05029027c tato rAjJAM bhavitA yuddham etat; tatra jAtaM varma zastraM dhanuz ca 05029027e indreNedaM dasyuvadhAya karma; utpAditaM varma zastraM dhanuz ca 05029028a steno hared yatra dhanaM hy adRSTaH; prasahya vA yatra hareta dRSTaH 05029028c ubhau garhyau bhavataH saMjayaitau; kiM vai pRthak tvaM dhRtarASTrasya putre 05029028e yo 'yaM lobhAn manyate dharmam etaM; yam icchate manyuvazAnugAmI 05029029a bhAgaH punaH pANDavAnAM niviSTas; taM no 'kasmAd AdadIran pare vai 05029029c asmin pade yudhyatAM no vadho 'pi; zlAghyaH pitryaH pararAjyAd viziSTaH 05029029e etAn dharmAn kauravANAM purANAn; AcakSIthAH saMjaya rAjyamadhye 05029030a ye te mandA mRtyuvazAbhipannAH; samAnItA dhArtarASTreNa mUDhAH 05029030c idaM punaH karma pApIya eva; sabhAmadhye pazya vRttaM kurUNAm 05029031a priyAM bhAryAM draupadIM pANDavAnAM; yazasvinIM zIlavRttopapannAm 05029031c yad upekSanta kuravo bhISmamukhyAH; kAmAnugenoparuddhAM rudantIm 05029032a taM cet tadA te sakumAravRddhA; avArayiSyan kuravaH sametAH 05029032c mama priyaM dhRtarASTro 'kariSyat; putrANAM ca kRtam asyAbhaviSyat 05029033a duHzAsanaH prAtilomyAn ninAya; sabhAmadhye zvazurANAM ca kRSNAm 05029033c sA tatra nItA karuNAny avocan; nAnyaM kSattur nAtham adRSTa kaM cit 05029034a kArpaNyAd eva sahitAs tatra rAjJo; nAzaknuvan prativaktuM sabhAyAm 05029034c ekaH kSattA dharmyam arthaM bruvANo; dharmaM buddhvA pratyuvAcAlpabuddhim 05029035a anuktvA tvaM dharmam evaM sabhAyAm; athecchase pANDavasyopadeSTum 05029035c kRSNA tv etat karma cakAra zuddhaM; suduSkaraM tad dhi sabhAM sametya 05029035e yena kRcchrAt pANDavAn ujjahAra; tathAtmAnaM naur iva sAgaraughAt 05029036a yatrAbravIt sUtaputraH sabhAyAM; kRSNAM sthitAM zvazurANAM samIpe 05029036c na te gatir vidyate yAjJaseni; prapadyedAnIM dhArtarASTrasya vezma 05029036e parAjitAs te patayo na santi; patiM cAnyaM bhAmini tvaM vRNISva 05029037a yo bIbhatsor hRdaye prauDha AsId; asthipracchin marmaghAtI sughoraH 05029037c karNAc charo vAGmayas tigmatejAH; pratiSThito hRdaye phalgunasya 05029038a kRSNAjinAni paridhitsamAnAn; duHzAsanaH kaTukAny abhyabhASat 05029038c ete sarve SaNDhatilA vinaSTAH; kSayaM gatA narakaM dIrghakAlam 05029039a gAndhArarAjaH zakunir nikRtyA; yad abravId dyUtakAle sa pArthAn 05029039c parAjito nakulaH kiM tavAsti; kRSNayA tvaM dIvya vai yAjJasenyA 05029040a jAnAsi tvaM saMjaya sarvam etad; dyUte 'vAcyaM vAkyam evaM yathoktam 05029040c svayaM tv ahaM prArthaye tatra gantuM; samAdhAtuM kAryam etad vipannam 05029041a ahApayitvA yadi pANDavArthaM; zamaM kurUNAm atha cec careyam 05029041c puNyaM ca me syAc caritaM mahodayaM; mucyeraMz ca kuravo mRtyupAzAt 05029042a api vAcaM bhASamANasya kAvyAM; dharmArAmAm arthavatIm ahiMsrAm 05029042c avekSeran dhArtarASTrAH samakSaM; mAM ca prAptaM kuravaH pUjayeyuH 05029043a ato 'nyathA rathinA phalgunena; bhImena caivAhavadaMzitena 05029043c parAsiktAn dhArtarASTrAMs tu viddhi; pradahyamAnAn karmaNA svena mandAn 05029044a parAjitAn pANDaveyAMs tu vAco; raudrarUpA bhASate dhArtarASTraH 05029044c gadAhasto bhImaseno 'pramatto; duryodhanaM smArayitvA hi kAle 05029045a suyodhano manyumayo mahAdrumaH; skandhaH karNaH zakunis tasya zAkhAH 05029045c duHzAsanaH puSpaphale samRddhe; mUlaM rAjA dhRtarASTro 'manISI 05029046a yudhiSThiro dharmamayo mahAdrumaH; skandho 'rjuno bhImaseno 'sya zAkhAH 05029046c mAdrIputrau puSpaphale samRddhe; mUlaM tv ahaM brahma ca brAhmaNAz ca 05029047a vanaM rAjA dhRtarASTraH saputro; vyAghrA vane saMjaya pANDaveyAH 05029047c mA vanaM chindhi savyAghraM mA vyAghrAn nInazo vanAt 05029048a nirvano vadhyate vyAghro nirvyAghraM chidyate vanam 05029048c tasmAd vyAghro vanaM rakSed vanaM vyAghraM ca pAlayet 05029049a latAdharmA dhArtarASTrAH zAlAH saMjaya pANDavAH 05029049c na latA vardhate jAtu anAzritya mahAdrumam 05029050a sthitAH zuzrUSituM pArthAH sthitA yoddhum ariMdamAH 05029050c yat kRtyaM dhRtarASTrasya tat karotu narAdhipaH 05029051a sthitAH zame mahAtmAnaH pANDavA dharmacAriNaH 05029051c yodhAH samRddhAs tad vidvan nAcakSIthA yathAtatham 05030001 saMjaya uvAca 05030001a Amantraye tvA naradevadeva; gacchAmy ahaM pANDava svasti te 'stu 05030001c kaccin na vAcA vRjinaM hi kiM cid; uccAritaM me manaso 'bhiSaGgAt 05030002a janArdanaM bhImasenArjunau ca; mAdrIsutau sAtyakiM cekitAnam 05030002c Amantrya gacchAmi zivaM sukhaM vaH; saumyena mAM pazyata cakSuSA nRpAH 05030003 yudhiSThira uvAca 05030003a anujJAtaH saMjaya svasti gaccha; na no 'kArSIr apriyaM jAtu kiM cit 05030003c vidmaz ca tvA te ca vayaM ca sarve; zuddhAtmAnaM madhyagataM sabhAstham 05030004a Apto dUtaH saMjaya supriyo 'si; kalyANavAk zIlavAn dRSTimAMz ca 05030004c na muhyes tvaM saMjaya jAtu matyA; na ca krudhyer ucyamAno 'pi tathyam 05030005a na marmagAM jAtu vaktAsi rUkSAM; nopastutiM kaTukAM nota zuktAm 05030005c dharmArAmAm arthavatIm ahiMsrAm; etAM vAcaM tava jAnAmi sUta 05030006a tvam eva naH priyatamo 'si dUta; ihAgacched viduro vA dvitIyaH 05030006c abhIkSNadRSTo 'si purA hi nas tvaM; dhanaMjayasyAtmasamaH sakhAsi 05030007a ito gatvA saMjaya kSipram eva; upAtiSThethA brAhmaNAn ye tadarhAH 05030007c vizuddhavIryAMz caraNopapannAn; kule jAtAn sarvadharmopapannAn 05030008a svAdhyAyino brAhmaNA bhikSavaz ca; tapasvino ye ca nityA vaneSu 05030008c abhivAdyA vai madvacanena vRddhAs; tathetareSAM kuzalaM vadethAH 05030009a purohitaM dhRtarASTrasya rAjJa; AcAryAz ca Rtvijo ye ca tasya 05030009c taiz ca tvaM tAta sahitair yathArhaM; saMgacchethAH kuzalenaiva sUta 05030010a AcArya iSTo 'napago vidheyo; vedAn Ipsan brahmacaryaM cacAra 05030010c yo 'straM catuSpAt punar eva cakre; droNaH prasanno 'bhivAdyo yathArham 05030011a adhItavidyaz caraNopapanno; yo 'straM catuSpAt punar eva cakre 05030011c gandharvaputrapratimaM tarasvinaM; tam azvatthAmAnaM kuzalaM sma pRccheH 05030012a zAradvatasyAvasathaM sma gatvA; mahArathasyAstravidAM varasya 05030012c tvaM mAm abhIkSNaM parikIrtayan vai; kRpasya pAdau saMjaya pANinA spRzeH 05030013a yasmiJ zauryam AnRzaMsyaM tapaz ca; prajJA zIlaM zrutisattve dhRtiz ca 05030013c pAdau gRhItvA kurusattamasya; bhISmasya mAM tatra nivedayethAH 05030014a prajJAcakSur yaH praNetA kurUNAM; bahuzruto vRddhasevI manISI 05030014c tasmai rAjJe sthavirAyAbhivAdya; AcakSIthAH saMjaya mAm arogam 05030015a jyeSThaH putro dhRtarASTrasya mando; mUrkhaH zaThaH saMjaya pApazIlaH 05030015c prazAstA vai pRthivI yena sarvA; suyodhanaM kuzalaM tAta pRccheH 05030016a bhrAtA kanIyAn api tasya mandas; tathAzIlaH saMjaya so 'pi zazvat 05030016c maheSvAsaH zUratamaH kurUNAM; duHzAsanaM kuzalaM tAta pRccheH 05030017a vRndArakaM kavim artheSv amUDhaM; mahAprajJaM sarvadharmopapannam 05030017c na tasya yuddhaM rocate vai kadA cid; vaizyAputraM kuzalaM tAta pRccheH 05030018a nikartane devane yo 'dvitIyaz; channopadhaH sAdhudevI matAkSaH 05030018c yo durjayo devitavyena saMkhye; sa citrasenaH kuzalaM tAta vAcyaH 05030019a yasya kAmo vartate nityam eva; nAnyaH zamAd bhAratAnAm iti sma 05030019c sa bAhlikAnAm RSabho manasvI; purA yathA mAbhivadet prasannaH 05030020a guNair anekaiH pravaraiz ca yukto; vijJAnavAn naiva ca niSThuro yaH 05030020c snehAd amarSaM sahate sadaiva; sa somadattaH pUjanIyo mato me 05030021a arhattamaH kuruSu saumadattiH; sa no bhrAtA saMjaya matsakhA ca 05030021c maheSvAso rathinAm uttamo yaH; sahAmAtyaH kuzalaM tasya pRccheH 05030022a ye caivAnye kurumukhyA yuvAnaH; putrAH pautrA bhrAtaraz caiva ye naH 05030022c yaM yam eSAM yena yenAbhigaccher; anAmayaM madvacanena vAcyaH 05030023a ye rAjAnaH pANDavAyodhanAya; samAnItA dhArtarASTreNa ke cit 05030023c vasAtayaH zAlvakAH kekayAz ca; tathAmbaSThA ye trigartAz ca mukhyAH 05030024a prAcyodIcyA dAkSiNAtyAz ca zUrAs; tathA pratIcyAH pArvatIyAz ca sarve 05030024c anRzaMsAH zIlavRttopapannAs; teSAM sarveSAM kuzalaM tAta pRccheH 05030025a hastyArohA rathinaH sAdinaz ca; padAtayaz cAryasaMghA mahAntaH 05030025c AkhyAya mAM kuzalinaM sma teSAm; anAmayaM paripRccheH samagrAn 05030026a tathA rAjJo hy arthayuktAn amAtyAn; dauvArikAn ye ca senAM nayanti 05030026c AyavyayaM ye gaNayanti yuktA; arthAMz ca ye mahataz cintayanti 05030027a gAndhArarAjaH zakuniH pArvatIyo; nikartane yo 'dvitIyo 'kSadevI 05030027c mAnaM kurvan dhArtarASTrasya sUta; mithyAbuddheH kuzalaM tAta pRccheH 05030028a yaH pANDavAn ekarathena vIraH; samutsahaty apradhRSyAn vijetum 05030028c yo muhyatAM mohayitAdvitIyo; vaikartanaM kuzalaM tAta pRccheH 05030029a sa eva bhaktaH sa guruH sa bhRtyaH; sa vai pitA sa ca mAtA suhRc ca 05030029c agAdhabuddhir viduro dIrghadarzI; sa no mantrI kuzalaM tAta pRccheH 05030030a vRddhAH striyo yAz ca guNopapannA; yA jJAyante saMjaya mAtaras tAH 05030030c tAbhiH sarvAbhiH sahitAbhiH sametya; strIbhir vRddhAbhir abhivAdaM vadethAH 05030031a kaccit putrA jIvaputrAH susamyag; vartante vo vRttim anRzaMsarUpAm 05030031c iti smoktvA saMjaya brUhi pazcAd; ajAtazatruH kuzalI saputraH 05030032a yA no bhAryAH saMjaya vettha tatra; tAsAM sarvAsAM kuzalaM tAta pRccheH 05030032c susaMguptAH surabhayo 'navadyAH; kaccid gRhAn AvasathApramattAH 05030033a kaccid vRttiM zvazureSu bhadrAH; kalyANIM vartadhvam anRzaMsarUpAm 05030033c yathA ca vaH syuH patayo 'nukUlAs; tathA vRttim AtmanaH sthApayadhvam 05030034a yA naH snuSAH saMjaya vettha tatra; prAptAH kulebhyaz ca guNopapannAH 05030034c prajAvatyo brUhi sametya tAz ca; yudhiSThiro vo 'bhyavadat prasannaH 05030035a kanyAH svajethAH sadaneSu saMjaya; anAmayaM madvacanena pRSTvA 05030035c kalyANA vaH santu patayo 'nukUlA; yUyaM patInAM bhavatAnukUlAH 05030036a alaMkRtA vastravatyaH sugandhA; abIbhatsAH sukhitA bhogavatyaH 05030036c laghu yAsAM darzanaM vAk ca laghvI; vezastriyaH kuzalaM tAta pRccheH 05030037a dAsIputrA ye ca dAsAH kurUNAM; tadAzrayA bahavaH kubjakhaJjAH 05030037c AkhyAya mAM kuzalinaM sma tebhyo; anAmayaM paripRccher jaghanyam 05030038a kaccid vRttir vartate vai purANI; kaccid bhogAn dhArtarASTro dadAti 05030038c aGgahInAn kRpaNAn vAmanAMz ca; AnRzaMsyAd dhRtarASTro bibharti 05030039a andhAz ca sarve sthavirAs tathaiva; hastAjIvA bahavo ye 'tra santi 05030039c AkhyAya mAM kuzalinaM sma teSAm; anAmayaM paripRccher jaghanyam 05030040a mA bhaiSTa duHkhena kujIvitena; nUnaM kRtaM paralokeSu pApam 05030040c nigRhya zatrUn suhRdo 'nugRhya; vAsobhir annena ca vo bhariSye 05030041a santy eva me brAhmaNebhyaH kRtAni; bhAvIny atho no bata vartayanti 05030041c pazyAmy ahaM yuktarUpAMs tathaiva; tAm eva siddhiM zrAvayethA nRpaM tam 05030042a ye cAnAthA durbalAH sarvakAlam; Atmany eva prayatante 'tha mUDhAH 05030042c tAMz cApi tvaM kRpaNAn sarvathaiva; asmadvAkyAt kuzalaM tAta pRccheH 05030043a ye cApy anye saMzritA dhArtarASTrAn; nAnAdigbhyo 'bhyAgatAH sUtaputra 05030043c dRSTvA tAMz caivArhataz cApi sarvAn; saMpRcchethAH kuzalaM cAvyayaM ca 05030044a evaM sarvAnAgatAbhyAgatAMz ca; rAjJo dUtAn sarvadigbhyo 'bhyupetAn 05030044c pRSTvA sarvAn kuzalaM tAMz ca sUta; pazcAd ahaM kuzalI teSu vAcyaH 05030045a na hIdRzAH santy apare pRthivyAM; ye yodhakA dhArtarASTreNa labdhAH 05030045c dharmas tu nityo mama dharma eva; mahAbalaH zatrunibarhaNAya 05030046a idaM punar vacanaM dhArtarASTraM; suyodhanaM saMjaya zrAvayethAH 05030046c yas te zarIre hRdayaM dunoti; kAmaH kurUn asapatno 'nuziSyAm 05030047a na vidyate yuktir etasya kA cin; naivaMvidhAH syAma yathA priyaM te 05030047c dadasva vA zakrapuraM mamaiva; yudhyasva vA bhAratamukhya vIra 05031001 yudhiSThira uvAca 05031001a uta santam asantaM ca bAlaM vRddhaM ca saMjaya 05031001c utAbalaM balIyAMsaM dhAtA prakurute vaze 05031002a uta bAlAya pANDityaM paNDitAyota bAlatAm 05031002c dadAti sarvam IzAnaH purastAc chukram uccaran 05031003a alaM vijJApanAya syAd AcakSIthA yathAtatham 05031003c atho mantraM mantrayitvA anyonyenAtihRSTavat 05031004a gAvalgaNe kurUn gatvA dhRtarASTraM mahAbalam 05031004c abhivAdyopasaMgRhya tataH pRccher anAmayam 05031005a brUyAz cainaM tvam AsInaM kurubhiH parivAritam 05031005c tavaiva rAjan vIryeNa sukhaM jIvanti pANDavAH 05031006a tava prasAdAd bAlAs te prAptA rAjyam ariMdama 05031006c rAjye tAn sthApayitvAgre nopekSIr vinaziSyataH 05031007a sarvam apy etad ekasya nAlaM saMjaya kasya cit 05031007c tAta saMhatya jIvAmo mA dviSadbhyo vazaM gamaH 05031008a tathA bhISmaM zAMtanavaM bhAratAnAM pitAmaham 05031008c zirasAbhivadethAs tvaM mama nAma prakIrtayan 05031009a abhivAdya ca vaktavyas tato 'smAkaM pitAmahaH 05031009c bhavatA zaMtanor vaMzo nimagnaH punar uddhRtaH 05031010a sa tvaM kuru tathA tAta svamatena pitAmaha 05031010c yathA jIvanti te pautrAH prItimantaH parasparam 05031011a tathaiva viduraM brUyAH kurUNAM mantradhAriNam 05031011c ayuddhaM saumya bhASasva hitakAmo yudhiSThiraH 05031012a atho suyodhanaM brUyA rAjaputram amarSaNam 05031012c madhye kurUNAm AsInam anunIya punaH punaH 05031013a apazyan mAm upekSantaM kRSNAm ekAM sabhAgatAm 05031013c tadduHkham atitikSAma mA vadhISma kurUn iti 05031014a evaM pUrvAparAn klezAn atitikSanta pANDavAH 05031014c yathA balIyasaH santas tat sarvaM kuravo viduH 05031015a yan naH prAvrAjayaH saumya ajinaiH prativAsitAn 05031015c tadduHkham atitikSAma mA vadhISma kurUn iti 05031016a yat tat sabhAyAm Akramya kRSNAM kezeSv adharSayat 05031016c duHzAsanas te 'numate tac cAsmAbhir upekSitam 05031017a yathocitaM svakaM bhAgaM labhemahi paraMtapa 05031017c nivartaya paradravye buddhiM gRddhAM nararSabha 05031018a zAntir evaM bhaved rAjan prItiz caiva parasparam 05031018c rAjyaikadezam api naH prayaccha zamam icchatAm 05031019a kuzasthalaM vRkasthalam AsandI vAraNAvatam 05031019c avasAnaM bhaved atra kiM cid eva tu paJcamam 05031020a bhrAtqNAM dehi paJcAnAM grAmAn paJca suyodhana 05031020c zAntir no 'stu mahAprAjJa jJAtibhiH saha saMjaya 05031021a bhrAtA bhrAtaram anvetu pitA putreNa yujyatAm 05031021c smayamAnAH samAyAntu pAJcAlAH kurubhiH saha 05031022a akSatAn kurupAJcAlAn pazyema iti kAmaye 05031022c sarve sumanasas tAta zAmyAma bharatarSabha 05031023a alam eva zamAyAsmi tathA yuddhAya saMjaya 05031023c dharmArthayor alaM cAhaM mRdave dAruNAya ca 05032001 vaizaMpAyana uvAca 05032001a anujJAtaH pANDavena prayayau saMjayas tadA 05032001c zAsanaM dhRtarASTrasya sarvaM kRtvA mahAtmanaH 05032002a saMprApya hAstinapuraM zIghraM ca praviveza ha 05032002c antaHpuram upasthAya dvAHsthaM vacanam abravIt 05032003a AcakSva mAM dhRtarASTrAya dvAHstha; upAgataM pANDavAnAM sakAzAt 05032003c jAgarti ced abhivades tvaM hi kSattaH; pravizeyaM vidito bhUmipasya 05032004 dvAHstha uvAca 05032004a saMjayo 'yaM bhUmipate namas te; didRkSayA dvAram upAgatas te 05032004c prApto dUtaH pANDavAnAM sakAzAt; prazAdhi rAjan kim ayaM karotu 05032005 dhRtarASTra uvAca 05032005a AcakSva mAM sukhinaM kAlyam asmai; pravezyatAM svAgataM saMjayAya 05032005c na cAham etasya bhavAmy akAlyaH; sa me kasmAd dvAri tiSTheta kSattaH 05032006 vaizaMpAyana uvAca 05032006a tataH pravizyAnumate nRpasya; mahad vezma prAjJazUrAryaguptam 05032006c siMhAsanasthaM pArthivam AsasAda; vaicitravIryaM prAJjaliH sUtaputraH 05032007 saMjaya uvAca 05032007a saMjayo 'haM bhUmipate namas te; prApto 'smi gatvA naradeva pANDavAn 05032007c abhivAdya tvAM pANDuputro manasvI; yudhiSThiraH kuzalaM cAnvapRcchat 05032008a sa te putrAn pRcchati prIyamANaH; kaccit putraiH prIyase naptRbhiz ca 05032008c tathA suhRdbhiH sacivaiz ca rAjan; ye cApi tvAm upajIvanti taiz ca 05032009 dhRtarASTra uvAca 05032009a abhyetya tvAM tAta vadAmi saMjaya; ajAtazatruM ca sukhena pArtham 05032009c kaccit sa rAjA kuzalI saputraH; sahAmAtyaH sAnujaH kauravANAm 05032010 saMjaya uvAca 05032010a sahAmAtyaH kuzalI pANDuputro; bhUyaz cAto yac ca te 'gre mano 'bhUt 05032010c nirNiktadharmArthakaro manasvI; bahuzruto dRSTimAJ zIlavAMz ca 05032011a paraM dharmAt pANDavasyAnRzaMsyaM; dharmaH paro vittacayAn mato 'sya 05032011c sukhapriye dharmahIne na pArtho; 'nurudhyate bhArata tasya viddhi 05032012a paraprayuktaH puruSo viceSTate; sUtraprotA dArumayIva yoSA 05032012c imaM dRSTvA niyamaM pANDavasya; manye paraM karma daivaM manuSyAt 05032013a imaM ca dRSTvA tava karmadoSaM; pAdodarkaM ghoram avarNarUpam 05032013c yAvan naraH kAmayate 'tikAlyaM; tAvan naro 'yaM labhate prazaMsAm 05032014a ajAtazatrus tu vihAya pApaM; jIrNAM tvacaM sarpa ivAsamarthAm 05032014c virocate 'hAryavRttena dhIro; yudhiSThiras tvayi pApaM visRjya 05032015a aGgAtmanaH karma nibodha rAjan; dharmArthayuktAd AryavRttAd apetam 05032015c upakrozaM ceha gato 'si rAjan; nohez ca pApaM prasajed amutra 05032016a sa tvam arthaM saMzayitaM vinA tair; AzaMsase putravazAnugo 'dya 05032016c adharmazabdaz ca mahAn pRthivyAM; nedaM karma tvatsamaM bhAratAgrya 05032017a hInaprajJo dauSkuleyo nRzaMso; dIrghavairI kSatravidyAsv adhIraH 05032017c evaMdharmA nApadaH saMtitIrSed; dhInavIryo yaz ca bhaved aziSTaH 05032018a kule jAto dharmavAn yo yazasvI; bahuzrutaH sukhajIvI yatAtmA 05032018c dharmArthayor grathitayor bibharti; nAnyatra diSTasya vazAd upaiti 05032019a kathaM hi mantrAgryadharo manISI; dharmArthayor Apadi saMpraNetA 05032019c evaMyuktaH sarvamantrair ahIno; anAnRzaMsyaM karma kuryAd amUDhaH 05032020a tavApIme mantravidaH sametya; samAsate karmasu nityayuktAH 05032020c teSAm ayaM balavAn nizcayaz ca; kurukSayArthe nirayo vyapAdi 05032021a akAlikaM kuravo nAbhaviSyan; pApena cet pApam ajAtazatruH 05032021c icchej jAtu tvayi pApaM visRjya; nindA ceyaM tava loke 'bhaviSyat 05032022a kim anyatra viSayAd IzvarANAM; yatra pArthaH paralokaM dadarza 05032022c atyakrAmat sa tathA saMmataH syAn; na saMzayo nAsti manuSyakAraH 05032023a etAn guNAn karmakRtAn avekSya; bhAvAbhAvau vartamAnAv anityau 05032023c balir hi rAjA pAram avindamAno; nAnyat kAlAt kAraNaM tatra mene 05032024a cakSuH zrotre nAsikA tvak ca jihvA; jJAnasyaitAny AyatanAni jantoH 05032024c tAni prItAny eva tRSNAkSayAnte; tAny avyatho duHkhahInaH praNudyAt 05032025a na tv eva manye puruSasya karma; saMvartate suprayuktaM yathAvat 05032025c mAtuH pituH karmaNAbhiprasUtaH; saMvardhate vidhivad bhojanena 05032026a priyApriye sukhaduHkhe ca rAjan; nindAprazaMse ca bhajeta enam 05032026c paras tv enaM garhayate 'parAdhe; prazaMsate sAdhuvRttaM tam eva 05032027a sa tvA garhe bhAratAnAM virodhAd; anto nUnaM bhavitAyaM prajAnAm 05032027c no ced idaM tava karmAparAdhAt; kurUn dahet kRSNavartmeva kakSam 05032028a tvam evaiko jAtaputreSu rAjan; vazaM gantA sarvaloke narendra 05032028c kAmAtmanAM zlAghase dyUtakAle; nAnyac chamAt pazya vipAkam asya 05032029a anAptAnAM pragrahAt tvaM narendra; tathAptAnAM nigrahAc caiva rAjan 05032029c bhUmiM sphItAM durbalatvAd anantAM; na zaktas tvaM rakSituM kauraveya 05032030a anujJAto rathavegAvadhUtaH; zrAnto nipadye zayanaM nRsiMha 05032030c prAtaH zrotAraH kuravaH sabhAyAm; ajAtazatror vacanaM sametAH 05033001 vaizaMpAyana uvAca 05033001a dvAHsthaM prAha mahAprAjJo dhRtarASTro mahIpatiH 05033001c viduraM draSTum icchAmi tam ihAnaya mAciram 05033002a prahito dhRtarASTreNa dUtaH kSattAram abravIt 05033002c Izvaras tvAM mahArAjo mahAprAjJa didRkSati 05033003a evam uktas tu viduraH prApya rAjanivezanam 05033003c abravId dhRtarASTrAya dvAHstha mAM prativedaya 05033004 dvAHstha uvAca 05033004a viduro 'yam anuprApto rAjendra tava zAsanAt 05033004c draSTum icchati te pAdau kiM karotu prazAdhi mAm 05033005 dhRtarASTra uvAca 05033005a pravezaya mahAprAjJaM viduraM dIrghadarzinam 05033005c ahaM hi vidurasyAsya nAkAlyo jAtu darzane 05033006 dvAHstha uvAca 05033006a pravizAntaHpuraM kSattar mahArAjasya dhImataH 05033006c na hi te darzane 'kAlyo jAtu rAjA bravIti mAm 05033007 vaizaMpAyana uvAca 05033007a tataH pravizya viduro dhRtarASTranivezanam 05033007c abravIt prAJjalir vAkyaM cintayAnaM narAdhipam 05033008a viduro 'haM mahAprAjJa saMprAptas tava zAsanAt 05033008c yadi kiM cana kartavyam ayam asmi prazAdhi mAm 05033009 dhRtarASTra uvAca 05033009a saMjayo vidura prApto garhayitvA ca mAM gataH 05033009c ajAtazatroH zvo vAkyaM sabhAmadhye sa vakSyati 05033010a tasyAdya kuruvIrasya na vijJAtaM vaco mayA 05033010c tan me dahati gAtrANi tad akArSIt prajAgaram 05033011a jAgrato dahyamAnasya zreyo yad iha pazyasi 05033011c tad brUhi tvaM hi nas tAta dharmArthakuzalo hy asi 05033012a yataH prAptaH saMjayaH pANDavebhyo; na me yathAvan manasaH prazAntiH 05033012c sarvendriyANy aprakRtiM gatAni; kiM vakSyatIty eva hi me 'dya cintA 05033013 vidura uvAca 05033013a abhiyuktaM balavatA durbalaM hInasAdhanam 05033013c hRtasvaM kAminaM coram Avizanti prajAgarAH 05033014a kaccid etair mahAdoSair na spRSTo 'si narAdhipa 05033014c kaccin na paravitteSu gRdhyan viparitapyase 05033015 dhRtarASTra uvAca 05033015a zrotum icchAmi te dharmyaM paraM naiHzreyasaM vacaH 05033015c asmin rAjarSivaMze hi tvam ekaH prAjJasaMmataH 05033016 vidura uvAca 05033016a niSevate prazastAni ninditAni na sevate 05033016c anAstikaH zraddadhAna etat paNDitalakSaNam 05033017a krodho harSaz ca darpaz ca hrIstambho mAnyamAnitA 05033017c yam arthAn nApakarSanti sa vai paNDita ucyate 05033018a yasya kRtyaM na jAnanti mantraM vA mantritaM pare 05033018c kRtam evAsya jAnanti sa vai paNDita ucyate 05033019a yasya kRtyaM na vighnanti zItam uSNaM bhayaM ratiH 05033019c samRddhir asamRddhir vA sa vai paNDita ucyate 05033020a yasya saMsAriNI prajJA dharmArthAv anuvartate 05033020c kAmAd arthaM vRNIte yaH sa vai paNDita ucyate 05033021a yathAzakti cikIrSanti yathAzakti ca kurvate 05033021c na kiM cid avamanyante paNDitA bharatarSabha 05033022a kSipraM vijAnAti ciraM zRNoti; vijJAya cArthaM bhajate na kAmAt 05033022c nAsaMpRSTo vyupayuGkte parArthe; tat prajJAnaM prathamaM paNDitasya 05033023a nAprApyam abhivAJchanti naSTaM necchanti zocitum 05033023c Apatsu ca na muhyanti narAH paNDitabuddhayaH 05033024a nizcitya yaH prakramate nAntar vasati karmaNaH 05033024c avandhyakAlo vazyAtmA sa vai paNDita ucyate 05033025a AryakarmaNi rajyante bhUtikarmANi kurvate 05033025c hitaM ca nAbhyasUyanti paNDitA bharatarSabha 05033026a na hRSyaty AtmasaMmAne nAvamAnena tapyate 05033026c gAGgo hrada ivAkSobhyo yaH sa paNDita ucyate 05033027a tattvajJaH sarvabhUtAnAM yogajJaH sarvakarmaNAm 05033027c upAyajJo manuSyANAM naraH paNDita ucyate 05033028a pravRttavAk citrakatha UhavAn pratibhAnavAn 05033028c Azu granthasya vaktA ca sa vai paNDita ucyate 05033029a zrutaM prajJAnugaM yasya prajJA caiva zrutAnugA 05033029c asaMbhinnAryamaryAdaH paNDitAkhyAM labheta saH 05033030a azrutaz ca samunnaddho daridraz ca mahAmanAH 05033030c arthAMz cAkarmaNA prepsur mUDha ity ucyate budhaiH 05033031a svam arthaM yaH parityajya parArtham anutiSThati 05033031c mithyA carati mitrArthe yaz ca mUDhaH sa ucyate 05033032a akAmAn kAmayati yaH kAmayAnAn paridviSan 05033032c balavantaM ca yo dveSTi tam Ahur mUDhacetasam 05033033a amitraM kurute mitraM mitraM dveSTi hinasti ca 05033033c karma cArabhate duSTaM tam Ahur mUDhacetasam 05033034a saMsArayati kRtyAni sarvatra vicikitsate 05033034c ciraM karoti kSiprArthe sa mUDho bharatarSabha 05033035a anAhUtaH pravizati apRSTo bahu bhASate 05033035c vizvasaty apramatteSu mUDhacetA narAdhamaH 05033036a paraM kSipati doSeNa vartamAnaH svayaM tathA 05033036c yaz ca krudhyaty anIzaH san sa ca mUDhatamo naraH 05033037a Atmano balam ajJAya dharmArthaparivarjitam 05033037c alabhyam icchan naiSkarmyAn mUDhabuddhir ihocyate 05033038a aziSyaM zAsti yo rAjan yaz ca zUnyam upAsate 05033038c kadaryaM bhajate yaz ca tam Ahur mUDhacetasam 05033039a arthaM mahAntam AsAdya vidyAm aizvaryam eva vA 05033039c vicaraty asamunnaddho yaH sa paNDita ucyate 05033040a ekaH saMpannam aznAti vaste vAsaz ca zobhanam 05033040c yo 'saMvibhajya bhRtyebhyaH ko nRzaMsataras tataH 05033041a ekaH pApAni kurute phalaM bhuGkte mahAjanaH 05033041c bhoktAro vipramucyante kartA doSeNa lipyate 05033042a ekaM hanyAn na vA hanyAd iSur mukto dhanuSmatA 05033042c buddhir buddhimatotsRSTA hanyAd rASTraM sarAjakam 05033043a ekayA dve vinizcitya trIMz caturbhir vaze kuru 05033043c paJca jitvA viditvA SaT sapta hitvA sukhI bhava 05033044a ekaM viSaraso hanti zastreNaikaz ca vadhyate 05033044c sarASTraM saprajaM hanti rAjAnaM mantravisravaH 05033045a ekaH svAdu na bhuJjIta ekaz cArthAn na cintayet 05033045c eko na gacched adhvAnaM naikaH supteSu jAgRyAt 05033046a ekam evAdvitIyaM tad yad rAjan nAvabudhyase 05033046c satyaM svargasya sopAnaM pArAvArasya naur iva 05033047a ekaH kSamAvatAM doSo dvitIyo nopalabhyate 05033047c yad enaM kSamayA yuktam azaktaM manyate janaH 05033048a eko dharmaH paraM zreyaH kSamaikA zAntir uttamA 05033048c vidyaikA paramA dRSTir ahiMsaikA sukhAvahA 05033049a dvAv imau grasate bhUmiH sarpo bilazayAn iva 05033049c rAjAnaM cAviroddhAraM brAhmaNaM cApravAsinam 05033050a dve karmaNI naraH kurvann asmi&l loke virocate 05033050c abruvan paruSaM kiM cid asato nArthayaMs tathA 05033051a dvAv imau puruSavyAghra parapratyayakAriNau 05033051c striyaH kAmitakAminyo lokaH pUjitapUjakaH 05033052a dvAv imau kaNTakau tIkSNau zarIraparizoSaNau 05033052c yaz cAdhanaH kAmayate yaz ca kupyaty anIzvaraH 05033053a dvAv imau puruSau rAjan svargasyopari tiSThataH 05033053c prabhuz ca kSamayA yukto daridraz ca pradAnavAn 05033054a nyAyAgatasya dravyasya boddhavyau dvAv atikramau 05033054c apAtre pratipattiz ca pAtre cApratipAdanam 05033055a trayo nyAyA manuSyANAM zrUyante bharatarSabha 05033055c kanIyAn madhyamaH zreSTha iti vedavido viduH 05033056a trividhAH puruSA rAjann uttamAdhamamadhyamAH 05033056c niyojayed yathAvat tAMs trividheSv eva karmasu 05033057a traya evAdhanA rAjan bhAryA dAsas tathA sutaH 05033057c yat te samadhigacchanti yasya te tasya tad dhanam 05033058a catvAri rAjJA tu mahAbalena; varjyAny AhuH paNDitas tAni vidyAt 05033058c alpaprajJaiH saha mantraM na kuryAn; na dIrghasUtrair alasaiz cAraNaiz ca 05033059a catvAri te tAta gRhe vasantu; zriyAbhijuSTasya gRhasthadharme 05033059c vRddho jJAtir avasannaH kulInaH; sakhA daridro bhaginI cAnapatyA 05033060a catvAry Aha mahArAja sadyaskAni bRhaspatiH 05033060c pRcchate tridazendrAya tAnImAni nibodha me 05033061a devatAnAM ca saMkalpam anubhAvaM ca dhImatAm 05033061c vinayaM kRtavidyAnAM vinAzaM pApakarmaNAm 05033062a paJcAgnayo manuSyeNa paricaryAH prayatnataH 05033062c pitA mAtAgnir AtmA ca guruz ca bharatarSabha 05033063a paJcaiva pUjaya&l loke yazaH prApnoti kevalam 05033063c devAn pitqn manuSyAMz ca bhikSUn atithipaJcamAn 05033064a paJca tvAnugamiSyanti yatra yatra gamiSyasi 05033064c mitrANy amitrA madhyasthA upajIvyopajIvinaH 05033065a paJcendriyasya martyasya chidraM ced ekam indriyam 05033065c tato 'sya sravati prajJA dRteH pAdAd ivodakam 05033066a SaD doSAH puruSeNeha hAtavyA bhUtim icchatA 05033066c nidrA tandrI bhayaM krodha AlasyaM dIrghasUtratA 05033067a SaD imAn puruSo jahyAd bhinnAM nAvam ivArNave 05033067c apravaktAram AcAryam anadhIyAnam Rtvijam 05033068a arakSitAraM rAjAnaM bhAryAM cApriyavAdinIm 05033068c grAmakAmaM ca gopAlaM vanakAmaM ca nApitam 05033069a SaD eva tu guNAH puMsA na hAtavyAH kadA cana 05033069c satyaM dAnam anAlasyam anasUyA kSamA dhRtiH 05033070a SaNNAm Atmani nityAnAm aizvaryaM yo 'dhigacchati 05033070c na sa pApaiH kuto 'narthair yujyate vijitendriyaH 05033071a SaD ime SaTsu jIvanti saptamo nopalabhyate 05033071c corAH pramatte jIvanti vyAdhiteSu cikitsakAH 05033072a pramadAH kAmayAneSu yajamAneSu yAjakAH 05033072c rAjA vivadamAneSu nityaM mUrkheSu paNDitAH 05033073a sapta doSAH sadA rAjJA hAtavyA vyasanodayAH 05033073c prAyazo yair vinazyanti kRtamUlAz ca pArthivAH 05033074a striyo 'kSA mRgayA pAnaM vAkpAruSyaM ca paJcamam 05033074c mahac ca daNDapAruSyam arthadUSaNam eva ca 05033075a aSTau pUrvanimittAni narasya vinaziSyataH 05033075c brAhmaNAn prathamaM dveSTi brAhmaNaiz ca virudhyate 05033076a brAhmaNasvAni cAdatte brAhmaNAMz ca jighAMsati 05033076c ramate nindayA caiSAM prazaMsAM nAbhinandati 05033077a naitAn smarati kRtyeSu yAcitaz cAbhyasUyati 05033077c etAn doSAn naraH prAjJo buddhyA buddhvA vivarjayet 05033078a aSTAv imAni harSasya navanItAni bhArata 05033078c vartamAnAni dRzyante tAny eva susukhAny api 05033079a samAgamaz ca sakhibhir mahAMz caiva dhanAgamaH 05033079c putreNa ca pariSvaGgaH saMnipAtaz ca maithune 05033080a samaye ca priyAlApaH svayUtheSu ca saMnatiH 05033080c abhipretasya lAbhaz ca pUjA ca janasaMsadi 05033081a navadvAram idaM vezma tristhUNaM paJcasAkSikam 05033081c kSetrajJAdhiSThitaM vidvAn yo veda sa paraH kaviH 05033082a daza dharmaM na jAnanti dhRtarASTra nibodha tAn 05033082c mattaH pramatta unmattaH zrAntaH kruddho bubhukSitaH 05033083a tvaramANaz ca bhIruz ca lubdhaH kAmI ca te daza 05033083c tasmAd eteSu bhAveSu na prasajjeta paNDitaH 05033084a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 05033084c putrArtham asurendreNa gItaM caiva sudhanvanA 05033085a yaH kAmamanyU prajahAti rAjA; pAtre pratiSThApayate dhanaM ca 05033085c vizeSavic chrutavAn kSiprakArI; taM sarvalokaH kurute pramANam 05033086a jAnAti vizvAsayituM manuSyAn; vijJAtadoSeSu dadhAti daNDam 05033086c jAnAti mAtrAM ca tathA kSamAM ca; taM tAdRzaM zrIr juSate samagrA 05033087a sudurbalaM nAvajAnAti kaM cid; yukto ripuM sevate buddhipUrvam 05033087c na vigrahaM rocayate balasthaiH; kAle ca yo vikramate sa dhIraH 05033088a prApyApadaM na vyathate kadA cid; udyogam anvicchati cApramattaH 05033088c duHkhaM ca kAle sahate jitAtmA; dhuraMdharas tasya jitAH sapatnAH 05033089a anarthakaM vipravAsaM gRhebhyaH; pApaiH saMdhiM paradArAbhimarzam 05033089c dambhaM stainyaM paizunaM madyapAnaM; na sevate yaH sa sukhI sadaiva 05033090a na saMrambheNArabhate 'rthavargam; AkAritaH zaMsati tathyam eva 05033090c na mAtrArthe rocayate vivAdaM; nApUjitaH kupyati cApy amUDhaH 05033091a na yo 'bhyasUyaty anukampate ca; na durbalaH prAtibhAvyaM karoti 05033091c nAtyAha kiM cit kSamate vivAdaM; sarvatra tAdRg labhate prazaMsAm 05033092a yo noddhataM kurute jAtu veSaM; na pauruSeNApi vikatthate 'nyAn 05033092c na mUrcchitaH kaTukAny Aha kiM cit; priyaM sadA taM kurute jano 'pi 05033093a na vairam uddIpayati prazAntaM; na darpam Arohati nAstam eti 05033093c na durgato 'smIti karoti manyuM; tam AryazIlaM param Ahur agryam 05033094a na sve sukhe vai kurute praharSaM; nAnyasya duHkhe bhavati pratItaH 05033094c dattvA na pazcAt kurute 'nutApaM; na katthate satpuruSAryazIlaH 05033095a dezAcArAn samayAJ jAtidharmAn; bubhUSate yas tu parAvarajJaH 05033095c sa tatra tatrAdhigataH sadaiva; mahAjanasyAdhipatyaM karoti 05033096a dambhaM mohaM matsaraM pApakRtyaM; rAjadviSTaM paizunaM pUgavairam 05033096c mattonmattair durjanaiz cApi vAdaM; yaH prajJAvAn varjayet sa pradhAnaH 05033097a damaM zaucaM daivataM maGgalAni; prAyazcittaM vividhA&l lokavAdAn 05033097c etAni yaH kurute naityakAni; tasyotthAnaM devatA rAdhayanti 05033098a samair vivAhaM kurute na hInaiH; samaiH sakhyaM vyavahAraM kathAz ca 05033098c guNair viziSTAMz ca purodadhAti; vipazcitas tasya nayAH sunItAH 05033099a mitaM bhuGkte saMvibhajyAzritebhyo; mitaM svapity amitaM karma kRtvA 05033099c dadAty amitreSv api yAcitaH saMs; tam AtmavantaM prajahaty anarthAH 05033100a cikIrSitaM viprakRtaM ca yasya; nAnye janAH karma jAnanti kiM cit 05033100c mantre gupte samyag anuSThite ca; svalpo nAsya vyathate kaz cid arthaH 05033101a yaH sarvabhUtaprazame niviSTaH; satyo mRdur dAnakRc chuddhabhAvaH 05033101c atIva saMjJAyate jJAtimadhye; mahAmaNir jAtya iva prasannaH 05033102a ya AtmanApatrapate bhRzaM naraH; sa sarvalokasya gurur bhavaty uta 05033102c anantatejAH sumanAH samAhitaH; svatejasA sUrya ivAvabhAsate 05033103a vane jAtAH zApadagdhasya rAjJaH; pANDoH putrAH paJca paJcendrakalpAH 05033103c tvayaiva bAlA vardhitAH zikSitAz ca; tavAdezaM pAlayanty Ambikeya 05033104a pradAyaiSAm ucitaM tAta rAjyaM; sukhI putraiH sahito modamAnaH 05033104c na devAnAM nApi ca mAnuSANAM; bhaviSyasi tvaM tarkaNIyo narendra 05034001 dhRtarASTra uvAca 05034001a jAgrato dahyamAnasya yat kAryam anupazyasi 05034001c tad brUhi tvaM hi nas tAta dharmArthakuzalaH zuciH 05034002a tvaM mAM yathAvad vidura prazAdhi; prajJApUrvaM sarvam ajAtazatroH 05034002c yan manyase pathyam adInasattva; zreyaskaraM brUhi tad vai kurUNAm 05034003a pApAzaGkI pApam evAnupazyan; pRcchAmi tvAM vyAkulenAtmanAham 05034003c kave tan me brUhi sarvaM yathAvan; manISitaM sarvam ajAtazatroH 05034004 vidura uvAca 05034004a zubhaM vA yadi vA pApaM dveSyaM vA yadi vA priyam 05034004c apRSTas tasya tad brUyAd yasya necchet parAbhavam 05034005a tasmAd vakSyAmi te rAjan bhavam icchan kurUn prati 05034005c vacaH zreyaskaraM dharmyaM bruvatas tan nibodha me 05034006a mithyopetAni karmANi sidhyeyur yAni bhArata 05034006c anupAyaprayuktAni mA sma teSu manaH kRthAH 05034007a tathaiva yogavihitaM na sidhyet karma yan nRpa 05034007c upAyayuktaM medhAvI na tatra glapayen manaH 05034008a anubandhAn avekSeta sAnubandheSu karmasu 05034008c saMpradhArya ca kurvIta na vegena samAcaret 05034009a anubandhaM ca saMprekSya vipAkAMz caiva karmaNAm 05034009c utthAnam Atmanaz caiva dhIraH kurvIta vA na vA 05034010a yaH pramANaM na jAnAti sthAne vRddhau tathA kSaye 05034010c koze janapade daNDe na sa rAjye 'vatiSThate 05034011a yas tv etAni pramANAni yathoktAny anupazyati 05034011c yukto dharmArthayor jJAne sa rAjyam adhigacchati 05034012a na rAjyaM prAptam ity eva vartitavyam asAMpratam 05034012c zriyaM hy avinayo hanti jarA rUpam ivottamam 05034013a bhakSyottamapraticchannaM matsyo baDizam Ayasam 05034013c rUpAbhipAtI grasate nAnubandham avekSate 05034014a yac chakyaM grasituM grasyaM grastaM pariNamec ca yat 05034014c hitaM ca pariNAme yat tad adyaM bhUtim icchatA 05034015a vanaspater apakvAni phalAni pracinoti yaH 05034015c sa nApnoti rasaM tebhyo bIjaM cAsya vinazyati 05034016a yas tu pakvam upAdatte kAle pariNataM phalam 05034016c phalAd rasaM sa labhate bIjAc caiva phalaM punaH 05034017a yathA madhu samAdatte rakSan puSpANi SaTpadaH 05034017c tadvad arthAn manuSyebhya AdadyAd avihiMsayA 05034018a puSpaM puSpaM vicinvIta mUlacchedaM na kArayet 05034018c mAlAkAra ivArAme na yathAGgArakArakaH 05034019a kiM nu me syAd idaM kRtvA kiM nu me syAd akurvataH 05034019c iti karmANi saMcintya kuryAd vA puruSo na vA 05034020a anArabhyA bhavanty arthAH ke cin nityaM tathAgatAH 05034020c kRtaH puruSakAro 'pi bhaved yeSu nirarthakaH 05034021a kAMz cid arthAn naraH prAjJo laghumUlAn mahAphalAn 05034021c kSipram Arabhate kartuM na vighnayati tAdRzAn 05034022a Rju pazyati yaH sarvaM cakSuSAnupibann iva 05034022c AsInam api tUSNIkam anurajyanti taM prajAH 05034023a cakSuSA manasA vAcA karmaNA ca caturvidham 05034023c prasAdayati lokaM yaH taM loko 'nuprasIdati 05034024a yasmAt trasyanti bhUtAni mRgavyAdhAn mRgA iva 05034024c sAgarAntAm api mahIM labdhvA sa parihIyate 05034025a pitRpaitAmahaM rAjyaM prAptavAn svena tejasA 05034025c vAyur abhram ivAsAdya bhraMzayaty anaye sthitaH 05034026a dharmam Acarato rAjJaH sadbhiz caritam AditaH 05034026c vasudhA vasusaMpUrNA vardhate bhUtivardhanI 05034027a atha saMtyajato dharmam adharmaM cAnutiSThataH 05034027c pratisaMveSTate bhUmir agnau carmAhitaM yathA 05034028a ya eva yatnaH kriyate pararASTrAvamardane 05034028c sa eva yatnaH kartavyaH svarASTraparipAlane 05034029a dharmeNa rAjyaM vindeta dharmeNa paripAlayet 05034029c dharmamUlAM zriyaM prApya na jahAti na hIyate 05034030a apy unmattAt pralapato bAlAc ca parisarpataH 05034030c sarvataH sAram AdadyAd azmabhya iva kAJcanam 05034031a suvyAhRtAni sudhiyAM sukRtAni tatas tataH 05034031c saMcinvan dhIra AsIta zilAhArI zilaM yathA 05034032a gandhena gAvaH pazyanti vedaiH pazyanti brAhmaNAH 05034032c cAraiH pazyanti rAjAnaz cakSurbhyAm itare janAH 05034033a bhUyAMsaM labhate klezaM yA gaur bhavati durduhA 05034033c atha yA suduhA rAjan naiva tAM vinayanty api 05034034a yad ataptaM praNamati na tat saMtApayanty api 05034034c yac ca svayaM nataM dAru na tat saMnAmayanty api 05034035a etayopamayA dhIraH saMnameta balIyase 05034035c indrAya sa praNamate namate yo balIyase 05034036a parjanyanAthAH pazavo rAjAno mitrabAndhavAH 05034036c patayo bAndhavAH strINAM brAhmaNA vedabAndhavAH 05034037a satyena rakSyate dharmo vidyA yogena rakSyate 05034037c mRjayA rakSyate rUpaM kulaM vRttena rakSyate 05034038a mAnena rakSyate dhAnyam azvAn rakSaty anukramaH 05034038c abhIkSNadarzanAd gAvaH striyo rakSyAH kucelataH 05034039a na kulaM vRttahInasya pramANam iti me matiH 05034039c antyeSv api hi jAtAnAM vRttam eva viziSyate 05034040a ya IrSyuH paravitteSu rUpe vIrye kulAnvaye 05034040c sukhe saubhAgyasatkAre tasya vyAdhir anantakaH 05034041a akAryakaraNAd bhItaH kAryANAM ca vivarjanAt 05034041c akAle mantrabhedAc ca yena mAdyen na tat pibet 05034042a vidyAmado dhanamadas tRtIyo 'bhijano madaH 05034042c ete madAvaliptAnAm eta eva satAM damAH 05034043a asanto 'bhyarthitAH sadbhiH kiM cit kAryaM kadA cana 05034043c manyante santam AtmAnam asantam api vizrutam 05034044a gatir AtmavatAM santaH santa eva satAM gatiH 05034044c asatAM ca gatiH santo na tv asantaH satAM gatiH 05034045a jitA sabhA vastravatA samAzA gomatA jitA 05034045c adhvA jito yAnavatA sarvaM zIlavatA jitam 05034046a zIlaM pradhAnaM puruSe tad yasyeha praNazyati 05034046c na tasya jIvitenArtho na dhanena na bandhubhiH 05034047a ADhyAnAM mAMsaparamaM madhyAnAM gorasottaram 05034047c lavaNottaraM daridrANAM bhojanaM bharatarSabha 05034048a saMpannataram evAnnaM daridrA bhuJjate sadA 05034048c kSut svAdutAM janayati sA cADhyeSu sudurlabhA 05034049a prAyeNa zrImatAM loke bhoktuM zaktir na vidyate 05034049c daridrANAM tu rAjendra api kASThaM hi jIryate 05034050a avRttir bhayam antyAnAM madhyAnAM maraNAd bhayam 05034050c uttamAnAM tu martyAnAm avamAnAt paraM bhayam 05034051a aizvaryamadapApiSThA madAH pAnamadAdayaH 05034051c aizvaryamadamatto hi nApatitvA vibudhyate 05034052a indriyair indriyArtheSu vartamAnair anigrahaiH 05034052c tair ayaM tApyate loko nakSatrANi grahair iva 05034053a yo jitaH paJcavargeNa sahajenAtmakarzinA 05034053c Apadas tasya vardhante zuklapakSa ivoDurAT 05034054a avijitya ya AtmAnam amAtyAn vijigISate 05034054c amitrAn vAjitAmAtyaH so 'vazaH parihIyate 05034055a AtmAnam eva prathamaM dezarUpeNa yo jayet 05034055c tato 'mAtyAn amitrAMz ca na moghaM vijigISate 05034056a vazyendriyaM jitAmAtyaM dhRtadaNDaM vikAriSu 05034056c parIkSyakAriNaM dhIram atyantaM zrIr niSevate 05034057a rathaH zarIraM puruSasya rAjan; nAtmA niyantendriyANy asya cAzvAH 05034057c tair apramattaH kuzalaH sadazvair; dAntaiH sukhaM yAti rathIva dhIraH 05034058a etAny anigRhItAni vyApAdayitum apy alam 05034058c avidheyA ivAdAntA hayAH pathi kusArathim 05034059a anartham arthataH pazyann arthaM caivApy anarthataH 05034059c indriyaiH prasRto bAlaH suduHkhaM manyate sukham 05034060a dharmArthau yaH parityajya syAd indriyavazAnugaH 05034060c zrIprANadhanadArebhya kSipraM sa parihIyate 05034061a arthAnAm Izvaro yaH syAd indriyANAm anIzvaraH 05034061c indriyANAm anaizvaryAd aizvaryAd bhrazyate hi saH 05034062a AtmanAtmAnam anvicchen manobuddhIndriyair yataiH 05034062c Atmaiva hy Atmano bandhur Atmaiva ripur AtmanaH 05034063a kSudrAkSeNeva jAlena jhaSAv apihitAv ubhau 05034063c kAmaz ca rAjan krodhaz ca tau prajJAnaM vilumpataH 05034064a samavekSyeha dharmArthau saMbhArAn yo 'dhigacchati 05034064c sa vai saMbhRtasaMbhAraH satataM sukham edhate 05034065a yaH paJcAbhyantarAJ zatrUn avijitya matikSayAn 05034065c jigISati ripUn anyAn ripavo 'bhibhavanti tam 05034066a dRzyante hi durAtmAno vadhyamAnAH svakarmabhiH 05034066c indriyANAm anIzatvAd rAjAno rAjyavibhramaiH 05034067a asaMtyAgAt pApakRtAm apApAMs; tulyo daNDaH spRzate mizrabhAvAt 05034067c zuSkeNArdraM dahyate mizrabhAvAt; tasmAt pApaiH saha saMdhiM na kuryAt 05034068a nijAn utpatataH zatrUn paJca paJcaprayojanAn 05034068c yo mohAn na nigRhNAti tam Apad grasate naram 05034069a anasUyArjavaM zaucaM saMtoSaH priyavAditA 05034069c damaH satyam anAyAso na bhavanti durAtmanAm 05034070a AtmajJAnam anAyAsas titikSA dharmanityatA 05034070c vAk caiva guptA dAnaM ca naitAny antyeSu bhArata 05034071a AkrozaparivAdAbhyAM vihiMsanty abudhA budhAn 05034071c vaktA pApam upAdatte kSamamANo vimucyate 05034072a hiMsA balam asAdhUnAM rAjJAM daNDavidhir balam 05034072c zuzrUSA tu balaM strINAM kSamA guNavatAM balam 05034073a vAksaMyamo hi nRpate suduSkaratamo mataH 05034073c arthavac ca vicitraM ca na zakyaM bahu bhASitum 05034074a abhyAvahati kalyANaM vividhA vAk subhASitA 05034074c saiva durbhASitA rAjann anarthAyopapadyate 05034075a saMrohati zarair viddhaM vanaM parazunA hatam 05034075c vAcA duruktaM bIbhatsaM na saMrohati vAkkSatam 05034076a karNinAlIkanArAcA nirharanti zarIrataH 05034076c vAkzalyas tu na nirhartuM zakyo hRdizayo hi saH 05034077a vAksAyakA vadanAn niSpatanti; yair AhataH zocati rAtryahAni 05034077c parasya nAmarmasu te patanti; tAn paNDito nAvasRjet pareSu 05034078a yasmai devAH prayacchanti puruSAya parAbhavam 05034078c buddhiM tasyApakarSanti so 'pAcInAni pazyati 05034079a buddhau kaluSabhUtAyAM vinAze pratyupasthite 05034079c anayo nayasaMkAzo hRdayAn nApasarpati 05034080a seyaM buddhiH parItA te putrANAM tava bhArata 05034080c pANDavAnAM virodhena na cainAm avabudhyase 05034081a rAjA lakSaNasaMpannas trailokyasyApi yo bhavet 05034081c ziSyas te zAsitA so 'stu dhRtarASTra yudhiSThiraH 05034082a atIva sarvAn putrAMs te bhAgadheyapuraskRtaH 05034082c tejasA prajJayA caiva yukto dharmArthatattvavit 05034083a AnRzaMsyAd anukrozAd yo 'sau dharmabhRtAM varaH 05034083c gauravAt tava rAjendra bahUn klezAMs titikSati 05035001 dhRtarASTra uvAca 05035001a brUhi bhUyo mahAbuddhe dharmArthasahitaM vacaH 05035001c zRNvato nAsti me tRptir vicitrANIha bhASase 05035002 vidura uvAca 05035002a sarvatIrtheSu vA snAnaM sarvabhUteSu cArjavam 05035002c ubhe ete same syAtAm ArjavaM vA viziSyate 05035003a ArjavaM pratipadyasva putreSu satataM vibho 05035003c iha kIrtiM parAM prApya pretya svargam avApsyasi 05035004a yAvat kIrtir manuSyasya puNyA lokeSu gIyate 05035004c tAvat sa puruSavyAghra svargaloke mahIyate 05035005a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 05035005c virocanasya saMvAdaM kezinyarthe sudhanvanA 05035006 keziny uvAca 05035006a kiM brAhmaNAH svic chreyAMso ditijAH svid virocana 05035006c atha kena sma paryaGkaM sudhanvA nAdhirohati 05035007 virocana uvAca 05035007a prAjApatyA hi vai zreSThA vayaM kezini sattamAH 05035007c asmAkaM khalv ime lokAH ke devAH ke dvijAtayaH 05035008 keziny uvAca 05035008a ihaivAssva pratIkSAva upasthAne virocana 05035008c sudhanvA prAtar AgantA pazyeyaM vAM samAgatau 05035009 virocana uvAca 05035009a tathA bhadre kariSyAmi yathA tvaM bhIru bhASase 05035009c sudhanvAnaM ca mAM caiva prAtar draSTAsi saMgatau 05035010 sudhanvovAca 05035010a anvAlabhe hiraNmayaM prAhrAde 'haM tavAsanam 05035010c ekatvam upasaMpanno na tv AseyaM tvayA saha 05035011 virocana uvAca 05035011a anvAharantu phalakaM kUrcaM vApy atha vA bRsIm 05035011c sudhanvan na tvam arho 'si mayA saha samAsanam 05035012 sudhanvovAca 05035012a pitApi te samAsInam upAsItaiva mAm adhaH 05035012c bAlaH sukhaidhito gehe na tvaM kiM cana budhyase 05035013 virocana uvAca 05035013a hiraNyaM ca gavAzvaM ca yad vittam asureSu naH 05035013c sudhanvan vipaNe tena praznaM pRcchAva ye viduH 05035014 sudhanvovAca 05035014a hiraNyaM ca gavAzvaM ca tavaivAstu virocana 05035014c prANayos tu paNaM kRtvA praznaM pRcchAva ye viduH 05035015 virocana uvAca 05035015a AvAM kutra gamiSyAvaH prANayor vipaNe kRte 05035015c na hi deveSv ahaM sthAtA na manuSyeSu karhi cit 05035016 sudhanvovAca 05035016a pitaraM te gamiSyAvaH prANayor vipaNe kRte 05035016c putrasyApi sa hetor hi prahrAdo nAnRtaM vadet 05035017 prahrAda uvAca 05035017a imau tau saMpradRzyete yAbhyAM na caritaM saha 05035017c AzIviSAv iva kruddhAv ekamArgam ihAgatau 05035018a kiM vai sahaiva carato na purA carataH saha 05035018c virocanaitat pRcchAmi kiM te sakhyaM sudhanvanA 05035019 virocana uvAca 05035019a na me sudhanvanA sakhyaM prANayor vipaNAvahe 05035019c prahrAda tat tvAM pRcchAmi mA praznam anRtaM vadIH 05035020 prahrAda uvAca 05035020a udakaM madhuparkaM cApy Anayantu sudhanvane 05035020c brahmann abhyarcanIyo 'si zvetA gauH pIvarIkRtA 05035021 sudhanvovAca 05035021a udakaM madhuparkaM ca patha evArpitaM mama 05035021c prahrAda tvaM tu nau praznaM tathyaM prabrUhi pRcchatoH 05035022 prahrAda uvAca 05035022a putro vAnyo bhavAn brahman sAkSye caiva bhavet sthitaH 05035022c tayor vivadatoH praznaM katham asmadvidho vadet 05035023a atha yo naiva prabrUyAt satyaM vA yadi vAnRtam 05035023c etat sudhanvan pRcchAmi durvivaktA sma kiM vaset 05035024 sudhanvovAca 05035024a yAM rAtrim adhivinnA strI yAM caivAkSaparAjitaH 05035024c yAM ca bhArAbhitaptAGgo durvivaktA sma tAM vaset 05035025a nagare pratiruddhaH san bahirdvAre bubhukSitaH 05035025c amitrAn bhUyasaH pazyan durvivaktA sma tAM vaset 05035026a paJca pazvanRte hanti daza hanti gavAnRte 05035026c zatam azvAnRte hanti sahasraM puruSAnRte 05035027a hanti jAtAn ajAtAMz ca hiraNyArthe 'nRtaM vadan 05035027c sarvaM bhUmyanRte hanti mA sma bhUmyanRtaM vadIH 05035028 prahrAda uvAca 05035028a mattaH zreyAn aGgirA vai sudhanvA tvad virocana 05035028c mAtAsya zreyasI mAtus tasmAt tvaM tena vai jitaH 05035029a virocana sudhanvAyaM prANAnAm Izvaras tava 05035029c sudhanvan punar icchAmi tvayA dattaM virocanam 05035030 sudhanvovAca 05035030a yad dharmam avRNIthAs tvaM na kAmAd anRtaM vadIH 05035030c punar dadAmi te tasmAt putraM prahrAda durlabham 05035031a eSa prahrAda putras te mayA datto virocanaH 05035031c pAdaprakSAlanaM kuryAt kumAryAH saMnidhau mama 05035032 vidura uvAca 05035032a tasmAd rAjendra bhUmyarthe nAnRtaM vaktum arhasi 05035032c mA gamaH sasutAmAtyo 'tyayaM putrAn anubhraman 05035033a na devA yaSTim AdAya rakSanti pazupAlavat 05035033c yaM tu rakSitum icchanti buddhyA saMvibhajanti tam 05035034a yathA yathA hi puruSaH kalyANe kurute manaH 05035034c tathA tathAsya sarvArthAH sidhyante nAtra saMzayaH 05035035a na chandAMsi vRjinAt tArayanti; mAyAvinaM mAyayA vartamAnam 05035035c nIDaM zakuntA iva jAtapakSAz; chandAMsy enaM prajahaty antakAle 05035036a mattApAnaM kalahaM pUgavairaM; bhAryApatyor antaraM jJAtibhedam 05035036c rAjadviSTaM strIpumAMsor vivAdaM; varjyAny Ahur yaz ca panthAH praduSTaH 05035037a sAmudrikaM vaNijaM corapUrvaM; zalAkadhUrtaM ca cikitsakaM ca 05035037c ariM ca mitraM ca kuzIlavaM ca; naitAn sAkSyeSv adhikurvIta sapta 05035038a mAnAgnihotram uta mAnamaunaM; mAnenAdhItam uta mAnayajJaH 05035038c etAni catvAry abhayaMkarANi; bhayaM prayacchanty ayathAkRtAni 05035039a agAradAhI garadaH kuNDAzI somavikrayI 05035039c parvakAraz ca sUcI ca mitradhruk pAradArikaH 05035040a bhrUNahA gurutalpI ca yaz ca syAt pAnapo dvijaH 05035040c atitIkSNaz ca kAkaz ca nAstiko vedanindakaH 05035041a sruvapragrahaNo vrAtyaH kInAzaz cArthavAn api 05035041c rakSety uktaz ca yo hiMsyAt sarve brahmahaNaiH samAH 05035042a tRNolkayA jJAyate jAtarUpaM; yuge bhadro vyavahAreNa sAdhuH 05035042c zUro bhayeSv arthakRcchreSu dhIraH; kRcchrAsv Apatsu suhRdaz cArayaz ca 05035043a jarA rUpaM harati hi dhairyam AzA; mRtyuH prANAn dharmacaryAm asUyA 05035043c krodhaH zriyaM zIlam anAryasevA; hriyaM kAmaH sarvam evAbhimAnaH 05035044a zrIr maGgalAt prabhavati prAgalbhyAt saMpravardhate 05035044c dAkSyAt tu kurute mUlaM saMyamAt pratitiSThati 05035045a aSTau guNAH puruSaM dIpayanti; prajJA ca kaulyaM ca damaH zrutaM ca 05035045c parAkramaz cAbahubhASitA ca; dAnaM yathAzakti kRtajJatA ca 05035046a etAn guNAMs tAta mahAnubhAvAn; eko guNaH saMzrayate prasahya 05035046c rAjA yadA satkurute manuSyaM; sarvAn guNAn eSa guNo 'tibhAti 05035047a aSTau nRpemAni manuSyaloke; svargasya lokasya nidarzanAni 05035047c catvAry eSAm anvavetAni sadbhiz; catvAry eSAm anvavayanti santaH 05035048a yajJo dAnam adhyayanaM tapaz ca; catvAry etAny anvavetAni sadbhiH 05035048c damaH satyam Arjavam AnRzaMsyaM; catvAry etAny anvavayanti santaH 05035049a na sA sabhA yatra na santi vRddhA; na te vRddhA ye na vadanti dharmam 05035049c nAsau dharmo yatra na satyam asti; na tat satyaM yac chalenAnuviddham 05035050a satyaM rUpaM zrutaM vidyA kaulyaM zIlaM balaM dhanam 05035050c zauryaM ca citrabhASyaM ca daza saMsargayonayaH 05035051a pApaM kurvan pApakIrtiH pApam evAznute phalam 05035051c puNyaM kurvan puNyakIrtiH puNyam evAznute phalam 05035052a pApaM prajJAM nAzayati kriyamANaM punaH punaH 05035052c naSTaprajJaH pApam eva nityam Arabhate naraH 05035053a puNyaM prajJAM vardhayati kriyamANaM punaH punaH 05035053c vRddhaprajJaH puNyam eva nityam Arabhate naraH 05035054a asUyako dandazUko niSThuro vairakRn naraH 05035054c sa kRcchraM mahad Apnoti nacirAt pApam Acaran 05035055a anasUyaH kRtaprajJaH zobhanAny Acaran sadA 05035055c akRcchrAt sukham Apnoti sarvatra ca virAjate 05035056a prajJAm evAgamayati yaH prAjJebhyaH sa paNDitaH 05035056c prAjJo hy avApya dharmArthau zaknoti sukham edhitum 05035057a divasenaiva tat kuryAd yena rAtrau sukhaM vaset 05035057c aSTamAsena tat kuryAd yena varSAH sukhaM vaset 05035058a pUrve vayasi tat kuryAd yena vRddhaH sukhaM vaset 05035058c yAvajjIvena tat kuryAd yena pretya sukhaM vaset 05035059a jIrNam annaM prazaMsanti bhAryAM ca gatayauvanAm 05035059c zUraM vigatasaMgrAmaM gatapAraM tapasvinam 05035060a dhanenAdharmalabdhena yac chidram apidhIyate 05035060c asaMvRtaM tad bhavati tato 'nyad avadIryate 05035061a gurur AtmavatAM zAstA zAstA rAjA durAtmanAm 05035061c atha pracchannapApAnAM zAstA vaivasvato yamaH 05035062a RSINAM ca nadInAM ca kulAnAM ca mahAtmanAm 05035062c prabhavo nAdhigantavyaH strINAM duzcaritasya ca 05035063a dvijAtipUjAbhirato dAtA jJAtiSu cArjavI 05035063c kSatriyaH svargabhAg rAjaMz ciraM pAlayate mahIm 05035064a suvarNapuSpAM pRthivIM cinvanti puruSAs trayaH 05035064c zUraz ca kRtavidyaz ca yaz ca jAnAti sevitum 05035065a buddhizreSThAni karmANi bAhumadhyAni bhArata 05035065c tAni jaGghAjaghanyAni bhArapratyavarANi ca 05035066a duryodhane ca zakunau mUDhe duHzAsane tathA 05035066c karNe caizvaryam AdhAya kathaM tvaM bhUtim icchasi 05035067a sarvair guNair upetAz ca pANDavA bharatarSabha 05035067c pitRvat tvayi vartante teSu vartasva putravat 05036001 vidura uvAca 05036001a atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam 05036001c Atreyasya ca saMvAdaM sAdhyAnAM ceti naH zrutam 05036002a carantaM haMsarUpeNa maharSiM saMzitavratam 05036002c sAdhyA devA mahAprAjJaM paryapRcchanta vai purA 05036003a sAdhyA devA vayam asmo maharSe; dRSTvA bhavantaM na zaknumo 'numAtum 05036003c zrutena dhIro buddhimAMs tvaM mato naH; kAvyAM vAcaM vaktum arhasy udArAm 05036004 haMsa uvAca 05036004a etat kAryam amarAH saMzrutaM me; dhRtiH zamaH satyadharmAnuvRttiH 05036004c granthiM vinIya hRdayasya sarvaM; priyApriye cAtmavazaM nayIta 05036005a AkruzyamAno nAkrozen manyur eva titikSitaH 05036005c AkroSTAraM nirdahati sukRtaM cAsya vindati 05036006a nAkrozI syAn nAvamAnI parasya; mitradrohI nota nIcopasevI 05036006c na cAtimAnI na ca hInavRtto; rUkSAM vAcaM ruzatIM varjayIta 05036007a marmANy asthIni hRdayaM tathAsUn; ghorA vAco nirdahantIha puMsAm 05036007c tasmAd vAcaM ruzatIM rUkSarUpAM; dharmArAmo nityazo varjayIta 05036008a aruMtudaM paruSaM rUkSavAcaM; vAkkaNTakair vitudantaM manuSyAn 05036008c vidyAd alakSmIkatamaM janAnAM; mukhe nibaddhAM nirRtiM vahantam 05036009a paraz ced enam adhividhyeta bANair; bhRzaM sutIkSNair analArkadIptaiH 05036009c viricyamAno 'py atiricyamAno; vidyAt kaviH sukRtaM me dadhAti 05036010a yadi santaM sevate yady asantaM; tapasvinaM yadi vA stenam eva 05036010c vAso yathA raGgavazaM prayAti; tathA sa teSAM vazam abhyupaiti 05036011a vAdaM tu yo na pravaden na vAdayed; yo nAhataH pratihanyAn na ghAtayet 05036011c yo hantukAmasya na pApam icchet; tasmai devAH spRhayanty AgatAya 05036012a avyAhRtaM vyAhRtAc chreya AhuH; satyaM vaded vyAhRtaM tad dvitIyam 05036012c priyaM vaded vyAhRtaM tat tRtIyaM; dharmyaM vaded vyAhRtaM tac caturtham 05036013a yAdRzaiH saMvivadate yAdRzAMz copasevate 05036013c yAdRg icchec ca bhavituM tAdRg bhavati pUruSaH 05036014a yato yato nivartate tatas tato vimucyate 05036014c nivartanAd dhi sarvato na vetti duHkham aNv api 05036015a na jIyate nota jigISate 'nyAn; na vairakRc cApratighAtakaz ca 05036015c nindAprazaMsAsu samasvabhAvo; na zocate hRSyati naiva cAyam 05036016a bhAvam icchati sarvasya nAbhAve kurute matim 05036016c satyavAdI mRdur dAnto yaH sa uttamapUruSaH 05036017a nAnarthakaM sAntvayati pratijJAya dadAti ca 05036017c rAddhAparAddhe jAnAti yaH sa madhyamapUruSaH 05036018a duHzAsanas tUpahantA na zAstA; nAvartate manyuvazAt kRtaghnaH 05036018c na kasya cin mitram atho durAtmA; kalAz caitA adhamasyeha puMsaH 05036019a na zraddadhAti kalyANaM parebhyo 'py AtmazaGkitaH 05036019c nirAkaroti mitrANi yo vai so 'dhamapUruSaH 05036020a uttamAn eva seveta prApte kAle tu madhyamAn 05036020c adhamAMs tu na seveta ya icchec chreya AtmanaH 05036021a prApnoti vai vittam asadbalena; nityotthAnAt prajJayA pauruSeNa 05036021c na tv eva samyag labhate prazaMsAM; na vRttam Apnoti mahAkulAnAm 05036022 dhRtarASTra uvAca 05036022a mahAkulAnAM spRhayanti devA; dharmArthavRddhAz ca bahuzrutAz ca 05036022c pRcchAmi tvAM vidura praznam etaM; bhavanti vai kAni mahAkulAni 05036023 vidura uvAca 05036023a tapo damo brahmavit tvaM vitAnAH; puNyA vivAhAH satatAnnadAnam 05036023c yeSv evaite sapta guNA bhavanti; samyag vRttAs tAni mahAkulAni 05036024a yeSAM na vRttaM vyathate na yonir; vRttaprasAdena caranti dharmam 05036024c ye kIrtim icchanti kule viziSTAM; tyaktAnRtAs tAni mahAkulAni 05036025a anijyayAvivAhaiz ca vedasyotsAdanena ca 05036025c kulAny akulatAM yAnti dharmasyAtikrameNa ca 05036026a devadravyavinAzena brahmasvaharaNena ca 05036026c kulAny akulatAM yAnti brAhmaNAtikrameNa ca 05036027a brAhmaNAnAM paribhavAt parivAdAc ca bhArata 05036027c kulAny akulatAM yAnti nyAsApaharaNena ca 05036028a kulAni samupetAni gobhiH puruSato 'zvataH 05036028c kulasaMkhyAM na gacchanti yAni hInAni vRttataH 05036029a vRttatas tv avihInAni kulAny alpadhanAny api 05036029c kulasaMkhyAM tu gacchanti karSanti ca mahad yazaH 05036030a mA naH kule vairakRt kaz cid astu; rAjAmAtyo mA parasvApahArI 05036030c mitradrohI naikRtiko 'nRtI vA; pUrvAzI vA pitRdevAtithibhyaH 05036031a yaz ca no brAhmaNaM hanyAd yaz ca no brAhmaNAn dviSet 05036031c na naH sa samitiM gacched yaz ca no nirvapet kRSim 05036032a tRNAni bhUmir udakaM vAk caturthI ca sUnRtA 05036032c satAm etAni geheSu nocchidyante kadA cana 05036033a zraddhayA parayA rAjann upanItAni satkRtim 05036033c pravRttAni mahAprAjJa dharmiNAM puNyakarmaNAm 05036034a sUkSmo 'pi bhAraM nRpate syandano vai; zakto voDhuM na tathAnye mahIjAH 05036034c evaM yuktA bhArasahA bhavanti; mahAkulInA na tathAnye manuSyAH 05036035a na tan mitraM yasya kopAd bibheti; yad vA mitraM zaGkitenopacaryam 05036035c yasmin mitre pitarIvAzvasIta; tad vai mitraM saMgatAnItarANi 05036036a yadi ced apy asaMbandho mitrabhAvena vartate 05036036c sa eva bandhus tan mitraM sA gatis tatparAyaNam 05036037a calacittasya vai puMso vRddhAn anupasevataH 05036037c pAriplavamater nityam adhruvo mitrasaMgrahaH 05036038a calacittam anAtmAnam indriyANAM vazAnugam 05036038c arthAH samativartante haMsAH zuSkaM saro yathA 05036039a akasmAd eva kupyanti prasIdanty animittataH 05036039c zIlam etad asAdhUnAm abhraM pAriplavaM yathA 05036040a satkRtAz ca kRtArthAz ca mitrANAM na bhavanti ye 05036040c tAn mRtAn api kravyAdAH kRtaghnAn nopabhuJjate 05036041a arthayed eva mitrANi sati vAsati vA dhane 05036041c nAnarthayan vijAnAti mitrANAM sAraphalgutAm 05036042a saMtApAd bhrazyate rUpaM saMtApAd bhrazyate balam 05036042c saMtApAd bhrazyate jJAnaM saMtApAd vyAdhim Rcchati 05036043a anavApyaM ca zokena zarIraM copatapyate 05036043c amitrAz ca prahRSyanti mA sma zoke manaH kRthAH 05036044a punar naro mriyate jAyate ca; punar naro hIyate vardhate punaH 05036044c punar naro yAcati yAcyate ca; punar naraH zocati zocyate punaH 05036045a sukhaM ca duHkhaM ca bhavAbhavau ca; lAbhAlAbhau maraNaM jIvitaM ca 05036045c paryAyazaH sarvam iha spRzanti; tasmAd dhIro naiva hRSyen na zocet 05036046a calAni hImAni SaDindriyANi; teSAM yad yad vartate yatra yatra 05036046c tatas tataH sravate buddhir asya; chidrodakumbhAd iva nityam ambhaH 05036047 dhRtarASTra uvAca 05036047a tanur uccaH zikhI rAjA mithyopacarito mayA 05036047c mandAnAM mama putrANAM yuddhenAntaM kariSyati 05036048a nityodvignam idaM sarvaM nityodvignam idaM manaH 05036048c yat tat padam anudvignaM tan me vada mahAmate 05036049 vidura uvAca 05036049a nAnyatra vidyAtapasor nAnyatrendriyanigrahAt 05036049c nAnyatra lobhasaMtyAgAc chAntiM pazyAmi te 'nagha 05036050a buddhyA bhayaM praNudati tapasA vindate mahat 05036050c guruzuzrUSayA jJAnaM zAntiM tyAgena vindati 05036051a anAzritA dAnapuNyaM vedapuNyam anAzritAH 05036051c rAgadveSavinirmuktA vicarantIha mokSiNaH 05036052a svadhItasya suyuddhasya sukRtasya ca karmaNaH 05036052c tapasaz ca sutaptasya tasyAnte sukham edhate 05036053a svAstIrNAni zayanAni prapannA; na vai bhinnA jAtu nidrAM labhante 05036053c na strISu rAjan ratim Apnuvanti; na mAgadhaiH stUyamAnA na sUtaiH 05036054a na vai bhinnA jAtu caranti dharmaM; na vai sukhaM prApnuvantIha bhinnAH 05036054c na vai bhinnA gauravaM mAnayanti; na vai bhinnAH prazamaM rocayanti 05036055a na vai teSAM svadate pathyam uktaM; yogakSemaM kalpate nota teSAm 05036055c bhinnAnAM vai manujendra parAyaNaM; na vidyate kiM cid anyad vinAzAt 05036056a saMbhAvyaM goSu saMpannaM saMbhAvyaM brAhmaNe tapaH 05036056c saMbhAvyaM strISu cApalyaM saMbhAvyaM jJAtito bhayam 05036057a tantavo 'py AyatA nityaM tantavo bahulAH samAH 05036057c bahUn bahutvAd AyAsAn sahantIty upamA satAm 05036058a dhUmAyante vyapetAni jvalanti sahitAni ca 05036058c dhRtarASTrolmukAnIva jJAtayo bharatarSabha 05036059a brAhmaNeSu ca ye zUrAH strISu jJAtiSu goSu ca 05036059c vRntAd iva phalaM pakvaM dhRtarASTra patanti te 05036060a mahAn apy ekajo vRkSo balavAn supratiSThitaH 05036060c prasahya eva vAtena zAkhAskandhaM vimarditum 05036061a atha ye sahitA vRkSAH saMghazaH supratiSThitAH 05036061c te hi zIghratamAn vAtAn sahante 'nyonyasaMzrayAt 05036062a evaM manuSyam apy ekaM guNair api samanvitam 05036062c zakyaM dviSanto manyante vAyur drumam ivaikajam 05036063a anyonyasamupaSTambhAd anyonyApAzrayeNa ca 05036063c jJAtayaH saMpravardhante sarasIvotpalAny uta 05036064a avadhyA brAhmaNA gAvaH striyo bAlAz ca jJAtayaH 05036064c yeSAM cAnnAni bhuJjIta ye ca syuH zaraNAgatAH 05036065a na manuSye guNaH kaz cid anyo dhanavatAm api 05036065c anAturatvAd bhadraM te mRtakalpA hi rogiNaH 05036066a avyAdhijaM kaTukaM zIrSarogaM; pApAnubandhaM paruSaM tIkSNam ugram 05036066c satAM peyaM yan na pibanty asanto; manyuM mahArAja piba prazAmya 05036067a rogArditA na phalAny Adriyante; na vai labhante viSayeSu tattvam 05036067c duHkhopetA rogiNo nityam eva; na budhyante dhanabhogAn na saukhyam 05036068a purA hy ukto nAkaros tvaM vaco me; dyUte jitAM draupadIM prekSya rAjan 05036068c duryodhanaM vArayety akSavatyAM; kitavatvaM paNDitA varjayanti 05036069a na tad balaM yan mRdunA virudhyate; mizro dharmas tarasA sevitavyaH 05036069c pradhvaMsinI krUrasamAhitA zrIr; mRduprauDhA gacchati putrapautrAn 05036070a dhArtarASTrAH pANDavAn pAlayantu; pANDoH sutAs tava putrAMz ca pAntu 05036070c ekArimitrAH kuravo hy ekamantrA; jIvantu rAjan sukhinaH samRddhAH 05036071a meDhIbhUtaH kauravANAM tvam adya; tvayy AdhInaM kurukulam AjamIDha 05036071c pArthAn bAlAn vanavAsaprataptAn; gopAyasva svaM yazas tAta rakSan 05036072a saMdhatsva tvaM kauravAn pANDuputrair; mA te 'ntaraM ripavaH prArthayantu 05036072c satye sthitAs te naradeva sarve; duryodhanaM sthApaya tvaM narendra 05037001 vidura uvAca 05037001a saptadazemAn rAjendra manuH svAyaMbhuvo 'bravIt 05037001c vaicitravIrya puruSAn AkAzaM muSTibhir ghnataH 05037002a tAn evendrasya hi dhanur anAmyaM namato 'bravIt 05037002c atho marIcinaH pAdAn anAmyAn namatas tathA 05037003a yaz cAziSyaM zAsati yaz ca kupyate; yaz cAtivelaM bhajate dviSantam 05037003c striyaz ca yo 'rakSati bhadram astu te; yaz cAyAcyaM yAcati yaz ca katthate 05037004a yaz cAbhijAtaH prakaroty akAryaM; yaz cAbalo balinA nityavairI 05037004c azraddadhAnAya ca yo bravIti; yaz cAkAmyaM kAmayate narendra 05037005a vadhvA hAsaM zvazuro yaz ca manyate; vadhvA vasann uta yo mAnakAmaH 05037005c parakSetre nirvapati yaz ca bIjaM; striyaM ca yaH parivadate 'tivelam 05037006a yaz caiva labdhvA na smarAmIty uvAca; dattvA ca yaH katthati yAcyamAnaH 05037006c yaz cAsataH sAntvam upAsatIha; ete 'nuyAnty anilaM pAzahastAH 05037007a yasmin yathA vartate yo manuSyas; tasmiMs tathA vartitavyaM sa dharmaH 05037007c mAyAcAro mAyayA vartitavyaH; sAdhv AcAraH sAdhunA pratyudeyaH 05037008 dhRtarASTra uvAca 05037008a zatAyur uktaH puruSaH sarvavedeSu vai yadA 05037008c nApnoty atha ca tat sarvam AyuH keneha hetunA 05037009 vidura uvAca 05037009a ativAdo 'timAnaz ca tathAtyAgo narAdhipa 05037009c krodhaz cAtivivitsA ca mitradrohaz ca tAni SaT 05037010a eta evAsayas tIkSNAH kRntanty AyUMSi dehinAm 05037010c etAni mAnavAn ghnanti na mRtyur bhadram astu te 05037011a vizvastasyaiti yo dArAn yaz cApi gurutalpagaH 05037011c vRSalIpatir dvijo yaz ca pAnapaz caiva bhArata 05037012a zaraNAgatahA caiva sarve brahmahaNaiH samAH 05037012c etaiH sametya kartavyaM prAyazcittam iti zrutiH 05037013a gRhI vadAnyo 'napaviddhavAkyaH; zeSAnnabhoktApy avihiMsakaz ca 05037013c nAnarthakRt tyaktakaliH kRtajJaH; satyo mRduH svargam upaiti vidvAn 05037014a sulabhAH puruSA rAjan satataM priyavAdinaH 05037014c apriyasya tu pathyasya vaktA zrotA ca durlabhaH 05037015a yo hi dharmaM vyapAzritya hitvA bhartuH priyApriye 05037015c apriyANy Aha pathyAni tena rAjA sahAyavAn 05037016a tyajet kulArthe puruSaM grAmasyArthe kulaM tyajet 05037016c grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pRthivIM tyajet 05037017a ApadarthaM dhanaM rakSed dArAn rakSed dhanair api 05037017c AtmAnaM satataM rakSed dArair api dhanair api 05037018a uktaM mayA dyUtakAle 'pi rAjan; naivaM yuktaM vacanaM prAtipIya 05037018c tadauSadhaM pathyam ivAturasya; na rocate tava vaicitravIrya 05037019a kAkair imAMz citrabarhAn mayUrAn; parAjaiSThAH pANDavAn dhArtarASTraiH 05037019c hitvA siMhAn kroSTukAn gUhamAnaH; prApte kAle zocitA tvaM narendra 05037020a yas tAta na krudhyati sarvakAlaM; bhRtyasya bhaktasya hite ratasya 05037020c tasmin bhRtyA bhartari vizvasanti; na cainam Apatsu parityajanti 05037021a na bhRtyAnAM vRttisaMrodhanena; bAhyaM janaM saMjighRkSed apUrvam 05037021c tyajanti hy enam ucitAvaruddhAH; snigdhA hy amAtyAH parihInabhogAH 05037022a kRtyAni pUrvaM parisaMkhyAya sarvANy; AyavyayAv anurUpAM ca vRttim 05037022c saMgRhNIyAd anurUpAn sahAyAn; sahAyasAdhyAni hi duSkarANi 05037023a abhiprAyaM yo viditvA tu bhartuH; sarvANi kAryANi karoty atandrIH 05037023c vaktA hitAnAm anurakta AryaH; zaktijJa Atmeva hi so 'nukampyaH 05037024a vAkyaM tu yo nAdriyate 'nuziSTaH; pratyAha yaz cApi niyujyamAnaH 05037024c prajJAbhimAnI pratikUlavAdI; tyAjyaH sa tAdRk tvarayaiva bhRtyaH 05037025a astabdham aklIbam adIrghasUtraM; sAnukrozaM zlakSNam ahAryam anyaiH 05037025c arogajAtIyam udAravAkyaM; dUtaM vadanty aSTaguNopapannam 05037026a na vizvAsAj jAtu parasya gehaM; gacchen naraz cetayAno vikAle 05037026c na catvare nizi tiSThen nigUDho; na rAjanyAM yoSitaM prArthayIta 05037027a na nihnavaM satragatasya gacchet; saMsRSTamantrasya kusaMgatasya 05037027c na ca brUyAn nAzvasAmi tvayIti; sakAraNaM vyapadezaM tu kuryAt 05037028a ghRNI rAjA puMzcalI rAjabhRtyaH; putro bhrAtA vidhavA bAlaputrA 05037028c senAjIvI coddhRtabhakta eva; vyavahAre vai varjanIyAH syur ete 05037029a guNA daza snAnazIlaM bhajante; balaM rUpaM svaravarNaprazuddhiH 05037029c sparzaz ca gandhaz ca vizuddhatA ca; zrIH saukumAryaM pravarAz ca nAryaH 05037030a guNAz ca SaNmitabhuktaM bhajante; Arogyam Ayuz ca sukhaM balaM ca 05037030c anAvilaM cAsya bhaved apatyaM; na cainam AdyUna iti kSipanti 05037031a akarmazIlaM ca mahAzanaM ca; lokadviSTaM bahumAyaM nRzaMsam 05037031c adezakAlajJam aniSTaveSam; etAn gRhe na prativAsayIta 05037032a kadaryam Akrozakam azrutaM ca; varAkasaMbhUtam amAnyamAninam 05037032c niSThUriNaM kRtavairaM kRtaghnam; etAn bhRzArto 'pi na jAtu yAcet 05037033a saMkliSTakarmANam atipravAdaM; nityAnRtaM cAdRDhabhaktikaM ca 05037033c vikRSTarAgaM bahumAninaM cApy; etAn na seveta narAdhamAn SaT 05037034a sahAyabandhanA hy arthAH sahAyAz cArthabandhanAH 05037034c anyonyabandhanAv etau vinAnyonyaM na sidhyataH 05037035a utpAdya putrAn anRNAMz ca kRtvA; vRttiM ca tebhyo 'nuvidhAya kAM cit 05037035c sthAne kumArIH pratipAdya sarvA; araNyasaMstho munivad bubhUSet 05037036a hitaM yat sarvabhUtAnAm Atmanaz ca sukhAvaham 05037036c tat kuryAd Izvaro hy etan mUlaM dharmArthasiddhaye 05037037a buddhiH prabhAvas tejaz ca sattvam utthAnam eva ca 05037037c vyavasAyaz ca yasya syAt tasyAvRttibhayaM kutaH 05037038a pazya doSAn pANDavair vigrahe tvaM; yatra vyatherann api devAH sazakrAH 05037038c putrair vairaM nityam udvignavAso; yazaHpraNAzo dviSatAM ca harSaH 05037039a bhISmasya kopas tava cendrakalpa; droNasya rAjJaz ca yudhiSThirasya 05037039c utsAdayel lokam imaM pravRddhaH; zveto grahas tiryag ivApatan khe 05037040a tava putrazataM caiva karNaH paJca ca pANDavAH 05037040c pRthivIm anuzAseyur akhilAM sAgarAmbarAm 05037041a dhArtarASTrA vanaM rAjan vyAghrAH pANDusutA matAH 05037041c mA vanaM chindhi savyAghraM mA vyAghrAn nInazo vanAt 05037042a na syAd vanam Rte vyAghrAn vyAghrA na syur Rte vanam 05037042c vanaM hi rakSyate vyAghrair vyAghrAn rakSati kAnanam 05037043a na tathecchanty akalyANAH pareSAM vedituM guNAn 05037043c yathaiSAM jJAtum icchanti nairguNyaM pApacetasaH 05037044a arthasiddhiM parAm icchan dharmam evAditaz caret 05037044c na hi dharmAd apaity arthaH svargalokAd ivAmRtam 05037045a yasyAtmA virataH pApAt kalyANe ca nivezitaH 05037045c tena sarvam idaM buddhaM prakRtir vikRtiz ca yA 05037046a yo dharmam arthaM kAmaM ca yathAkAlaM niSevate 05037046c dharmArthakAmasaMyogaM so 'mutreha ca vindati 05037047a saMniyacchati yo vegam utthitaM krodhaharSayoH 05037047c sa zriyo bhAjanaM rAjan yaz cApatsu na muhyati 05037048a balaM paJcavidhaM nityaM puruSANAM nibodha me 05037048c yat tu bAhubalaM nAma kaniSThaM balam ucyate 05037049a amAtyalAbho bhadraM te dvitIyaM balam ucyate 05037049c dhanalAbhas tRtIyaM tu balam Ahur jigISavaH 05037050a yat tv asya sahajaM rAjan pitRpaitAmahaM balam 05037050c abhijAtabalaM nAma tac caturthaM balaM smRtam 05037051a yena tv etAni sarvANi saMgRhItAni bhArata 05037051c yad balAnAM balaM zreSThaM tat prajJAbalam ucyate 05037052a mahate yo 'pakArAya narasya prabhaven naraH 05037052c tena vairaM samAsajya dUrastho 'smIti nAzvaset 05037053a strISu rAjasu sarpeSu svAdhyAye zatruseviSu 05037053c bhoge cAyuSi vizvAsaM kaH prAjJaH kartum arhati 05037054a prajJAzareNAbhihatasya jantoz; cikitsakAH santi na cauSadhAni 05037054c na homamantrA na ca maGgalAni; nAtharvaNA nApy agadAH susiddhAH 05037055a sarpaz cAgniz ca siMhaz ca kulaputraz ca bhArata 05037055c nAvajJeyA manuSyeNa sarve te hy atitejasaH 05037056a agnis tejo mahal loke gUDhas tiSThati dAruSu 05037056c na copayuGkte tad dAru yAvan no dIpyate paraiH 05037057a sa eva khalu dArubhyo yadA nirmathya dIpyate 05037057c tadA tac ca vanaM cAnyan nirdahaty Azu tejasA 05037058a evam eva kule jAtAH pAvakopamatejasaH 05037058c kSamAvanto nirAkArAH kASThe 'gnir iva zerate 05037059a latAdharmA tvaM saputraH zAlAH pANDusutA matAH 05037059c na latA vardhate jAtu mahAdrumam anAzritA 05037060a vanaM rAjaMs tvaM saputro 'mbikeya; siMhAn vane pANDavAMs tAta viddhi 05037060c siMhair vihInaM hi vanaM vinazyet; siMhA vinazyeyur Rte vanena 05038001 vidura uvAca 05038001a UrdhvaM prANA hy utkrAmanti yUnaH sthavira Ayati 05038001c pratyutthAnAbhivAdAbhyAM punas tAn pratipadyate 05038002a pIThaM dattvA sAdhave 'bhyAgatAya; AnIyApaH parinirNijya pAdau 05038002c sukhaM pRSTvA prativedyAtmasaMsthaM; tato dadyAd annam avekSya dhIraH 05038003a yasyodakaM madhuparkaM ca gAM ca; namantravit pratigRhNAti gehe 05038003c lobhAd bhayAd arthakArpaNyato vA; tasyAnarthaM jIvitam Ahur AryAH 05038004a cikitsakaH zalyakartAvakIrNI; stenaH krUro madyapo bhrUNahA ca 05038004c senAjIvI zrutivikrAyakaz ca; bhRzaM priyo 'py atithir nodakArhaH 05038005a avikreyaM lavaNaM pakvam annaM; dadhi kSIraM madhu tailaM ghRtaM ca 05038005c tilA mAMsaM mUlaphalAni zAkaM; raktaM vAsaH sarvagandhA guDaz ca 05038006a aroSaNo yaH samaloSTakAJcanaH; prahINazoko gatasaMdhivigrahaH 05038006c nindAprazaMsoparataH priyApriye; carann udAsInavad eSa bhikSukaH 05038007a nIvAramUleGgudazAkavRttiH; susaMyatAtmAgnikAryeSv acodyaH 05038007c vane vasann atithiSv apramatto; dhuraMdharaH puNyakRd eSa tApasaH 05038008a apakRtvA buddhimato dUrastho 'smIti nAzvaset 05038008c dIrghau buddhimato bAhU yAbhyAM hiMsati hiMsitaH 05038009a na vizvased avizvaste vizvaste nAtivizvaset 05038009c vizvAsAd bhayam utpannaM mUlAny api nikRntati 05038010a anIrSyur guptadAraH syAt saMvibhAgI priyaMvadaH 05038010c zlakSNo madhuravAk strINAM na cAsAM vazago bhavet 05038011a pUjanIyA mahAbhAgAH puNyAz ca gRhadIptayaH 05038011c striyaH zriyo gRhasyoktAs tasmAd rakSyA vizeSataH 05038012a pitur antaHpuraM dadyAn mAtur dadyAn mahAnasam 05038012c goSu cAtmasamaM dadyAt svayam eva kRSiM vrajet 05038012e bhRtyair vaNijyAcAraM ca putraiH seveta brAhmaNAn 05038013a adbhyo 'gnir brahmataH kSatram azmano loham utthitam 05038013c teSAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniSu zAmyati 05038014a nityaM santaH kule jAtAH pAvakopamatejasaH 05038014c kSamAvanto nirAkArAH kASThe 'gnir iva zerate 05038015a yasya mantraM na jAnanti bAhyAz cAbhyantarAz ca ye 05038015c sa rAjA sarvatazcakSuz ciram aizvaryam aznute 05038016a kariSyan na prabhASeta kRtAny eva ca darzayet 05038016c dharmakAmArthakAryANi tathA mantro na bhidyate 05038017a giripRSTham upAruhya prAsAdaM vA rahogataH 05038017c araNye niHzalAke vA tatra mantro vidhIyate 05038018a nAsuhRt paramaM mantraM bhAratArhati veditum 05038018c apaNDito vApi suhRt paNDito vApy anAtmavAn 05038018e amAtye hy arthalipsA ca mantrarakSaNam eva ca 05038019a kRtAni sarvakAryANi yasya vA pArSadA viduH 05038019c gUDhamantrasya nRpates tasya siddhir asaMzayam 05038020a aprazastAni karmANi yo mohAd anutiSThati 05038020c sa teSAM viparibhraMze bhrazyate jIvitAd api 05038021a karmaNAM tu prazastAnAm anuSThAnaM sukhAvaham 05038021c teSAm evAnanuSThAnaM pazcAttApakaraM mahat 05038022a sthAnavRddhikSayajJasya SADguNyaviditAtmanaH 05038022c anavajJAtazIlasya svAdhInA pRthivI nRpa 05038023a amoghakrodhaharSasya svayaM kRtyAnvavekSiNaH 05038023c Atmapratyayakozasya vasudheyaM vasuMdharA 05038024a nAmamAtreNa tuSyeta chatreNa ca mahIpatiH 05038024c bhRtyebhyo visRjed arthAn naikaH sarvaharo bhavet 05038025a brAhmaNo brAhmaNaM veda bhartA veda striyaM tathA 05038025c amAtyaM nRpatir veda rAjA rAjAnam eva ca 05038026a na zatrur aGkam Apanno moktavyo vadhyatAM gataH 05038026c ahatAd dhi bhayaM tasmAj jAyate nacirAd iva 05038027a daivateSu ca yatnena rAjasu brAhmaNeSu ca 05038027c niyantavyaH sadA krodho vRddhabAlAtureSu ca 05038028a nirarthaM kalahaM prAjJo varjayen mUDhasevitam 05038028c kIrtiM ca labhate loke na cAnarthena yujyate 05038029a prasAdo niSphalo yasya krodhaz cApi nirarthakaH 05038029c na taM bhartAram icchanti SaNDhaM patim iva striyaH 05038030a na buddhir dhanalAbhAya na jADyam asamRddhaye 05038030c lokaparyAyavRttAntaM prAjJo jAnAti netaraH 05038031a vidyAzIlavayovRddhAn buddhivRddhAMz ca bhArata 05038031c dhanAbhijanavRddhAMz ca nityaM mUDho 'vamanyate 05038032a anAryavRttam aprAjJam asUyakam adhArmikam 05038032c anarthAH kSipram AyAnti vAgduSTaM krodhanaM tathA 05038033a avisaMvAdanaM dAnaM samayasyAvyatikramaH 05038033c Avartayanti bhUtAni samyak praNihitA ca vAk 05038034a avisaMvAdako dakSaH kRtajJo matimAn RjuH 05038034c api saMkSINakozo 'pi labhate parivAraNam 05038035a dhRtiH zamo damaH zaucaM kAruNyaM vAg aniSThurA 05038035c mitrANAM cAnabhidrohaH saptaitAH samidhaH zriyaH 05038036a asaMvibhAgI duSTAtmA kRtaghno nirapatrapaH 05038036c tAdRG narAdhamo loke varjanIyo narAdhipa 05038037a na sa rAtrau sukhaM zete sasarpa iva vezmani 05038037c yaH kopayati nirdoSaM sadoSo 'bhyantaraM janam 05038038a yeSu duSTeSu doSaH syAd yogakSemasya bhArata 05038038c sadA prasAdanaM teSAM devatAnAm ivAcaret 05038039a ye 'rthAH strISu samAsaktAH prathamotpatiteSu ca 05038039c ye cAnAryasamAsaktAH sarve te saMzayaM gatAH 05038040a yatra strI yatra kitavo yatra bAlo 'nuzAsti ca 05038040c majjanti te 'vazA dezA nadyAm azmaplavA iva 05038041a prayojaneSu ye saktA na vizeSeSu bhArata 05038041c tAn ahaM paNDitAn manye vizeSA hi prasaGginaH 05038042a yaM prazaMsanti kitavA yaM prazaMsanti cAraNAH 05038042c yaM prazaMsanti bandhakyo na sa jIvati mAnavaH 05038043a hitvA tAn parameSvAsAn pANDavAn amitaujasaH 05038043c AhitaM bhArataizvaryaM tvayA duryodhane mahat 05038044a taM drakSyasi paribhraSTaM tasmAt tvaM nacirAd iva 05038044c aizvaryamadasaMmUDhaM baliM lokatrayAd iva 05039001 dhRtarASTra uvAca 05039001a anIzvaro 'yaM puruSo bhavAbhave; sUtraprotA dArumayIva yoSA 05039001c dhAtrA tu diSTasya vaze kilAyaM; tasmAd vada tvaM zravaNe dhRto 'ham 05039002 vidura uvAca 05039002a aprAptakAlaM vacanaM bRhaspatir api bruvan 05039002c labhate buddhyavajJAnam avamAnaM ca bhArata 05039003a priyo bhavati dAnena priyavAdena cAparaH 05039003c mantraM mUlabalenAnyo yaH priyaH priya eva saH 05039004a dveSyo na sAdhur bhavati na medhAvI na paNDitaH 05039004c priye zubhAni karmANi dveSye pApAni bhArata 05039005a na sa kSayo mahArAja yaH kSayo vRddhim Avahet 05039005c kSayaH sa tv iha mantavyo yaM labdhvA bahu nAzayet 05039006a samRddhA guNataH ke cid bhavanti dhanato 'pare 05039006c dhanavRddhAn guNair hInAn dhRtarASTra vivarjayet 05039007 dhRtarASTra uvAca 05039007a sarvaM tvam AyatIyuktaM bhASase prAjJasaMmatam 05039007c na cotsahe sutaM tyaktuM yato dharmas tato jayaH 05039008 vidura uvAca 05039008a svabhAvaguNasaMpanno na jAtu vinayAnvitaH 05039008c susUkSmam api bhUtAnAm upamardaM prayokSyate 05039009a parApavAdaniratAH paraduHkhodayeSu ca 05039009c parasparavirodhe ca yatante satatotthitAH 05039010a sadoSaM darzanaM yeSAM saMvAse sumahad bhayam 05039010c arthAdAne mahAn doSaH pradAne ca mahad bhayam 05039011a ye pApA iti vikhyAtAH saMvAse parigarhitAH 05039011c yuktAz cAnyair mahAdoSair ye narAs tAn vivarjayet 05039012a nivartamAne sauhArde prItir nIce praNazyati 05039012c yA caiva phalanirvRttiH sauhRde caiva yat sukham 05039013a yatate cApavAdAya yatnam Arabhate kSaye 05039013c alpe 'py apakRte mohAn na zAntim upagacchati 05039014a tAdRzaiH saMgataM nIcair nRzaMsair akRtAtmabhiH 05039014c nizAmya nipuNaM buddhyA vidvAn dUrAd vivarjayet 05039015a yo jJAtim anugRhNAti daridraM dInam Aturam 05039015c sa putrapazubhir vRddhiM yazaz cAvyayam aznute 05039016a jJAtayo vardhanIyAs tair ya icchanty AtmanaH zubham 05039016c kulavRddhiM ca rAjendra tasmAt sAdhu samAcara 05039017a zreyasA yokSyase rAjan kurvANo jJAtisatkriyAm 05039017c viguNA hy api saMrakSyA jJAtayo bharatarSabha 05039018a kiM punar guNavantas te tvatprasAdAbhikAGkSiNaH 05039018c prasAdaM kuru dInAnAM pANDavAnAM vizAM pate 05039019a dIyantAM grAmakAH ke cit teSAM vRttyartham Izvara 05039019c evaM loke yazaHprApto bhaviSyasi narAdhipa 05039020a vRddhena hi tvayA kAryaM putrANAM tAta rakSaNam 05039020c mayA cApi hitaM vAcyaM viddhi mAM tvaddhitaiSiNam 05039021a jJAtibhir vigrahas tAta na kartavyo bhavArthinA 05039021c sukhAni saha bhojyAni jJAtibhir bharatarSabha 05039022a saMbhojanaM saMkathanaM saMprItiz ca parasparam 05039022c jJAtibhiH saha kAryANi na virodhaH kathaM cana 05039023a jJAtayas tArayantIha jJAtayo majjayanti ca 05039023c suvRttAs tArayantIha durvRttA majjayanti ca 05039024a suvRtto bhava rAjendra pANDavAn prati mAnada 05039024c adharSaNIyaH zatrUNAM tair vRtas tvaM bhaviSyasi 05039025a zrImantaM jJAtim AsAdya yo jJAtir avasIdati 05039025c digdhahastaM mRga iva sa enas tasya vindati 05039026a pazcAd api narazreSTha tava tApo bhaviSyati 05039026c tAn vA hatAn sutAn vApi zrutvA tad anucintaya 05039027a yena khaTvAM samArUDhaH paritapyeta karmaNA 05039027c AdAv eva na tat kuryAd adhruve jIvite sati 05039028a na kaz cin nApanayate pumAn anyatra bhArgavAt 05039028c zeSasaMpratipattis tu buddhimatsv eva tiSThati 05039029a duryodhanena yady etat pApaM teSu purA kRtam 05039029c tvayA tat kulavRddhena pratyAneyaM narezvara 05039030a tAMs tvaM pade pratiSThApya loke vigatakalmaSaH 05039030c bhaviSyasi narazreSTha pUjanIyo manISiNAm 05039031a suvyAhRtAni dhIrANAM phalataH pravicintya yaH 05039031c adhyavasyati kAryeSu ciraM yazasi tiSThati 05039032a avRttiM vinayo hanti hanty anarthaM parAkramaH 05039032c hanti nityaM kSamA krodham AcAro hanty alakSaNam 05039033a paricchadena kSetreNa vezmanA paricaryayA 05039033c parIkSeta kulaM rAjan bhojanAcchAdanena ca 05039034a yayoz cittena vA cittaM naibhRtaM naibhRtena vA 05039034c sameti prajJayA prajJA tayor maitrI na jIryate 05039035a durbuddhim akRtaprajJaM channaM kUpaM tRNair iva 05039035c vivarjayIta medhAvI tasmin maitrI praNazyati 05039036a avalipteSu mUrkheSu raudrasAhasikeSu ca 05039036c tathaivApetadharmeSu na maitrIm Acared budhaH 05039037a kRtajJaM dhArmikaM satyam akSudraM dRDhabhaktikam 05039037c jitendriyaM sthitaM sthityAM mitram atyAgi ceSyate 05039038a indriyANAm anutsargo mRtyunA na viziSyate 05039038c atyarthaM punar utsargaH sAdayed daivatAny api 05039039a mArdavaM sarvabhUtAnAm anasUyA kSamA dhRtiH 05039039c AyuSyANi budhAH prAhur mitrANAM cAvimAnanA 05039040a apanItaM sunItena yo 'rthaM pratyAninISate 05039040c matim AsthAya sudRDhAM tad akApuruSavratam 05039041a AyatyAM pratikArajJas tadAtve dRDhanizcayaH 05039041c atIte kAryazeSajJo naro 'rthair na prahIyate 05039042a karmaNA manasA vAcA yad abhIkSNaM niSevate 05039042c tad evApaharaty enaM tasmAt kalyANam Acaret 05039043a maGgalAlambhanaM yogaH zrutam utthAnam Arjavam 05039043c bhUtim etAni kurvanti satAM cAbhIkSNadarzanam 05039044a anirvedaH zriyo mUlaM duHkhanAze sukhasya ca 05039044c mahAn bhavaty anirviNNaH sukhaM cAtyantam aznute 05039045a nAtaH zrImattaraM kiM cid anyat pathyatamaM tathA 05039045c prabhaviSNor yathA tAta kSamA sarvatra sarvadA 05039046a kSamed azaktaH sarvasya zaktimAn dharmakAraNAt 05039046c arthAnarthau samau yasya tasya nityaM kSamA hitA 05039047a yat sukhaM sevamAno 'pi dharmArthAbhyAM na hIyate 05039047c kAmaM tad upaseveta na mUDhavratam Acaret 05039048a duHkhArteSu pramatteSu nAstikeSv alaseSu ca 05039048c na zrIr vasaty adAnteSu ye cotsAhavivarjitAH 05039049a Arjavena naraM yuktam ArjavAt savyapatrapam 05039049c azaktimantaM manyanto dharSayanti kubuddhayaH 05039050a atyAryam atidAtAram atizUram ativratam 05039050c prajJAbhimAninaM caiva zrIr bhayAn nopasarpati 05039051a agnihotraphalA vedAH zIlavRttaphalaM zrutam 05039051c ratiputraphalA dArA dattabhuktaphalaM dhanam 05039052a adharmopArjitair arthair yaH karoty aurdhvadehikam 05039052c na sa tasya phalaM pretya bhuGkte 'rthasya durAgamAt 05039053a kAntAravanadurgeSu kRcchrAsv Apatsu saMbhrame 05039053c udyateSu ca zastreSu nAsti zeSavatAM bhayam 05039054a utthAnaM saMyamo dAkSyam apramAdo dhRtiH smRtiH 05039054c samIkSya ca samArambho viddhi mUlaM bhavasya tat 05039055a tapo balaM tApasAnAM brahma brahmavidAM balam 05039055c hiMsA balam asAdhUnAM kSamA guNavatAM balam 05039056a aSTau tAny avrataghnAni Apo mUlaM phalaM payaH 05039056c havir brAhmaNakAmyA ca guror vacanam auSadham 05039057a na tat parasya saMdadhyAt pratikUlaM yad AtmanaH 05039057c saMgraheNaiSa dharmaH syAt kAmAd anyaH pravartate 05039058a akrodhena jayet krodham asAdhuM sAdhunA jayet 05039058c jayet kadaryaM dAnena jayet satyena cAnRtam 05039059a strIdhUrtake 'lase bhIrau caNDe puruSamAnini 05039059c caure kRtaghne vizvAso na kAryo na ca nAstike 05039060a abhivAdanazIlasya nityaM vRddhopasevinaH 05039060c catvAri saMpravardhante kIrtir Ayur yazobalam 05039061a atiklezena ye 'rthAH syur dharmasyAtikrameNa ca 05039061c arer vA praNipAtena mA sma teSu manaH kRthAH 05039062a avidyaH puruSaH zocyaH zocyaM mithunam aprajam 05039062c nirAhArAH prajAH zocyAH zocyaM rASTram arAjakam 05039063a adhvA jarA dehavatAM parvatAnAM jalaM jarA 05039063c asaMbhogo jarA strINAM vAkzalyaM manaso jarA 05039064a anAmnAyamalA vedA brAhmaNasyAvrataM malam 05039064c kautUhalamalA sAdhvI vipravAsamalAH striyaH 05039065a suvarNasya malaM rUpyaM rUpyasyApi malaM trapu 05039065c jJeyaM trapumalaM sIsaM sIsasyApi malaM malam 05039066a na svapnena jayen nidrAM na kAmena striyaM jayet 05039066c nendhanena jayed agniM na pAnena surAM jayet 05039067a yasya dAnajitaM mitram amitrA yudhi nirjitAH 05039067c annapAnajitA dArAH saphalaM tasya jIvitam 05039068a sahasriNo 'pi jIvanti jIvanti zatinas tathA 05039068c dhRtarASTraM vimuJcecchAM na kathaM cin na jIvyate 05039069a yat pRthivyAM vrIhiyavaM hiraNyaM pazavaH striyaH 05039069c nAlam ekasya tat sarvam iti pazyan na muhyati 05039070a rAjan bhUyo bravImi tvAM putreSu samam Acara 05039070c samatA yadi te rAjan sveSu pANDusuteSu ca 05040001 vidura uvAca 05040001a yo 'bhyarthitaH sadbhir asajjamAnaH; karoty arthaM zaktim ahApayitvA 05040001c kSipraM yazas taM samupaiti santam; alaM prasannA hi sukhAya santaH 05040002a mahAntam apy artham adharmayuktaM; yaH saMtyajaty anupAkruSTa eva 05040002c sukhaM sa duHkhAny avamucya zete; jIrNAM tvacaM sarpa ivAvamucya 05040003a anRtaM ca samutkarSe rAjagAmi ca paizunam 05040003c guroz cAlIkanirbandhaH samAni brahmahatyayA 05040004a asUyaikapadaM mRtyur ativAdaH zriyo vadhaH 05040004c azuzrUSA tvarA zlAghA vidyAyAH zatravas trayaH 05040005a sukhArthinaH kuto vidyA nAsti vidyArthinaH sukham 05040005c sukhArthI vA tyajed vidyAM vidyArthI vA sukhaM tyajet 05040006a nAgnis tRpyati kASThAnAM nApagAnAM mahodadhiH 05040006c nAntakaH sarvabhUtAnAM na puMsAM vAmalocanA 05040007a AzA dhRtiM hanti samRddhim antakaH; krodhaH zriyaM hanti yazaH kadaryatA 05040007c apAlanaM hanti pazUMz ca rAjann; ekaH kruddho brAhmaNo hanti rASTram 05040008a ajaz ca kAMsyaM ca rathaz ca nityaM; madhv AkarSaH zakuniH zrotriyaz ca 05040008c vRddho jJAtir avasanno vayasya; etAni te santu gRhe sadaiva 05040009a ajokSA candanaM vINA Adarzo madhusarpiSI 05040009c viSam audumbaraM zaGkhaH svarNaM nAbhiz ca rocanA 05040010a gRhe sthApayitavyAni dhanyAni manur abravIt 05040010c devabrAhmaNapUjArtham atithInAM ca bhArata 05040011a idaM ca tvAM sarvaparaM bravImi; puNyaM padaM tAta mahAviziSTam 05040011c na jAtu kAmAn na bhayAn na lobhAd; dharmaM tyajej jIvitasyApi hetoH 05040012a nityo dharmaH sukhaduHkhe tv anitye; nityo jIvo dhAtur asya tv anityaH 05040012c tyaktvAnityaM pratitiSThasva nitye; saMtuSya tvaM toSaparo hi lAbhaH 05040013a mahAbalAn pazya mahAnubhAvAn; prazAsya bhUmiM dhanadhAnyapUrNAm 05040013c rAjyAni hitvA vipulAMz ca bhogAn; gatAn narendrAn vazam antakasya 05040014a mRtaM putraM duHkhapuSTaM manuSyA; utkSipya rAjan svagRhAn nirharanti 05040014c taM muktakezAH karuNaM rudantaz; citAmadhye kASTham iva kSipanti 05040015a anyo dhanaM pretagatasya bhuGkte; vayAMsi cAgniz ca zarIradhAtUn 05040015c dvAbhyAm ayaM saha gacchaty amutra; puNyena pApena ca veSTyamAnaH 05040016a utsRjya vinivartante jJAtayaH suhRdaH sutAH 05040016c agnau prAstaM tu puruSaM karmAnveti svayaMkRtam 05040017a asmAl lokAd Urdhvam amuSya cAdho; mahat tamas tiSThati hy andhakAram 05040017c tad vai mahAmohanam indriyANAM; budhyasva mA tvAM pralabheta rAjan 05040018a idaM vacaH zakSyasi ced yathAvan; nizamya sarvaM pratipattum evam 05040018c yazaH paraM prApsyasi jIvaloke; bhayaM na cAmutra na ceha te 'sti 05040019a AtmA nadI bhArata puNyatIrthA; satyodakA dhRtikUlA damormiH 05040019c tasyAM snAtaH pUyate puNyakarmA; puNyo hy AtmA nityam ambho 'mbha eva 05040020a kAmakrodhagrAhavatIM paJcendriyajalAM nadIm 05040020c kRtvA dhRtimayIM nAvaM janmadurgANi saMtara 05040021a prajJAvRddhaM dharmavRddhaM svabandhuM; vidyAvRddhaM vayasA cApi vRddham 05040021c kAryAkArye pUjayitvA prasAdya; yaH saMpRcchen na sa muhyet kadA cit 05040022a dhRtyA ziznodaraM rakSet pANipAdaM ca cakSuSA 05040022c cakSuHzrotre ca manasA mano vAcaM ca karmaNA 05040023a nityodakI nityayajJopavItI; nityasvAdhyAyI patitAnnavarjI 05040023c RtaM bruvan gurave karma kurvan; na brAhmaNaz cyavate brahmalokAt 05040024a adhItya vedAn parisaMstIrya cAgnIn; iSTvA yajJaiH pAlayitvA prajAz ca 05040024c gobrAhmaNArthe zastrapUtAntarAtmA; hataH saMgrAme kSatriyaH svargam eti 05040025a vaizyo 'dhItya brAhmaNAn kSatriyAMz ca; dhanaiH kAle saMvibhajyAzritAMz ca 05040025c tretApUtaM dhUmam AghrAya puNyaM; pretya svarge devasukhAni bhuGkte 05040026a brahmakSatraM vaizyavarNaM ca zUdraH; krameNaitAn nyAyataH pUjayAnaH 05040026c tuSTeSv eteSv avyatho dagdhapApas; tyaktvA dehaM svargasukhAni bhuGkte 05040027a cAturvarNyasyaiSa dharmas tavokto; hetuM cAtra bruvato me nibodha 05040027c kSAtrAd dharmAd dhIyate pANDuputras; taM tvaM rAjan rAjadharme niyuGkSva 05040028 dhRtarASTra uvAca 05040028a evam etad yathA mAM tvam anuzAsasi nityadA 05040028c mamApi ca matiH saumya bhavaty evaM yathAttha mAm 05040029a sA tu buddhiH kRtApy evaM pANDavAn prati me sadA 05040029c duryodhanaM samAsAdya punar viparivartate 05040030a na diSTam abhyatikrAntuM zakyaM martyena kena cit 05040030c diSTam eva kRtaM manye pauruSaM tu nirarthakam 05041001 dhRtarASTra uvAca 05041001a anuktaM yadi te kiM cid vAcA vidura vidyate 05041001c tan me zuzrUSave brUhi vicitrANi hi bhASase 05041002 vidura uvAca 05041002a dhRtarASTra kumAro vai yaH purANaH sanAtanaH 05041002c sanatsujAtaH provAca mRtyur nAstIti bhArata 05041003a sa te guhyAn prakAzAMz ca sarvAn hRdayasaMzrayAn 05041003c pravakSyati mahArAja sarvabuddhimatAM varaH 05041004 dhRtarASTra uvAca 05041004a kiM tvaM na veda tad bhUyo yan me brUyAt sanAtanaH 05041004c tvam eva vidura brUhi prajJAzeSo 'sti cet tava 05041005 vidura uvAca 05041005a zUdrayonAv ahaM jAto nAto 'nyad vaktum utsahe 05041005c kumArasya tu yA buddhir veda tAM zAzvatIm aham 05041006a brAhmIM hi yonim ApannaH suguhyam api yo vadet 05041006c na tena garhyo devAnAM tasmAd etad bravImi te 05041007 dhRtarASTra uvAca 05041007a bravIhi vidura tvaM me purANaM taM sanAtanam 05041007c katham etena dehena syAd ihaiva samAgamaH 05041008 vaizaMpAyana uvAca 05041008a cintayAm Asa viduras tam RSiM saMzitavratam 05041008c sa ca tac cintitaM jJAtvA darzayAm Asa bhArata 05041009a sa cainaM pratijagrAha vidhidRSTena karmaNA 05041009c sukhopaviSTaM vizrAntam athainaM viduro 'bravIt 05041010a bhagavan saMzayaH kaz cid dhRtarASTrasya mAnase 05041010c yo na zakyo mayA vaktuM tam asmai vaktum arhasi 05041010e yaM zrutvAyaM manuSyendraH sukhaduHkhAtigo bhavet 05041011a lAbhAlAbhau priyadveSyau yathainaM na jarAntakau 05041011c viSaheran bhayAmarSau kSutpipAse madodbhavau 05041011e aratiz caiva tandrI ca kAmakrodhau kSayodayau 05042001 vaizaMpAyana uvAca 05042001a tato rAjA dhRtarASTro manISI; saMpUjya vAkyaM vidureritaM tat 05042001c sanatsujAtaM rahite mahAtmA; papraccha buddhiM paramAM bubhUSan 05042002 dhRtarASTra uvAca 05042002a sanatsujAta yadIdaM zRNomi; mRtyur hi nAstIti tavopadezam 05042002c devAsurA hy Acaran brahmacaryam; amRtyave tat kataran nu satyam 05042003 sanatsujAta uvAca 05042003a amRtyuH karmaNA ke cin mRtyur nAstIti cApare 05042003c zRNu me bruvato rAjan yathaitan mA vizaGkithAH 05042004a ubhe satye kSatriyAdyapravRtte; moho mRtyuH saMmato yaH kavInAm 05042004c pramAdaM vai mRtyum ahaM bravImi; sadApramAdam amRtatvaM bravImi 05042005a pramAdAd vai asurAH parAbhavann; apramAdAd brahmabhUtA bhavanti 05042005c na vai mRtyur vyAghra ivAtti jantUn; na hy asya rUpam upalabhyate ha 05042006a yamaM tv eke mRtyum ato 'nyam Ahur; AtmAvasannam amRtaM brahmacaryam 05042006c pitRloke rAjyam anuzAsti devaH; zivaH zivAnAm azivo 'zivAnAm 05042007a AsyAd eSa niHsarate narANAM; krodhaH pramAdo moharUpaz ca mRtyuH 05042007c te mohitAs tadvaze vartamAnA; itaH pretAs tatra punaH patanti 05042008a tatas taM devA anu viplavante; ato mRtyur maraNAkhyAm upaiti 05042008c karmodaye karmaphalAnurAgAs; tatrAnu yAnti na taranti mRtyum 05042009a yo 'bhidhyAyann utpatiSNUn nihanyAd; anAdareNApratibudhyamAnaH 05042009c sa vai mRtyur mRtyur ivAtti bhUtvA; evaM vidvAn yo vinihanti kAmAn 05042010a kAmAnusArI puruSaH kAmAn anu vinazyati 05042010c kAmAn vyudasya dhunute yat kiM cit puruSo rajaH 05042011a tamo 'prakAzo bhUtAnAM narako 'yaM pradRzyate 05042011c gRhyanta iva dhAvanti gacchantaH zvabhram unmukhAH 05042012a abhidhyA vai prathamaM hanti cainaM; kAmakrodhau gRhya cainaM tu pazcAt 05042012c ete bAlAn mRtyave prApayanti; dhIrAs tu dhairyeNa taranti mRtyum 05042013a amanyamAnaH kSatriya kiM cid anyan; nAdhIyate tArNa ivAsya vyAghraH 05042013c krodhAl lobhAn mohamayAntarAtmA; sa vai mRtyus tvac charIre ya eSaH 05042014a evaM mRtyuM jAyamAnaM viditvA; jJAne tiSThan na bibhetIha mRtyoH 05042014c vinazyate viSaye tasya mRtyur; mRtyor yathA viSayaM prApya martyaH 05042015 dhRtarASTra uvAca 05042015a ye 'smin dharmAn nAcarantIha ke cit; tathA dharmAn ke cid ihAcaranti 05042015c dharmaH pApena pratihanyate sma; utAho dharmaH pratihanti pApam 05042016 sanatsujAta uvAca 05042016a ubhayam eva tatropabhujyate phalaM; dharmasyaivetarasya ca 05042016c dharmeNAdharmaM praNudatIha vidvAn; dharmo balIyAn iti tasya viddhi 05042017 dhRtarASTra uvAca 05042017a yAn imAn AhuH svasya dharmasya lokAn; dvijAtInAM puNyakRtAM sanAtanAn 05042017c teSAM parikramAn kathayantas tato 'nyAn; naitad vidvan naiva kRtaM ca karma 05042018 sanatsujAta uvAca 05042018a yeSAM bale na vispardhA bale balavatAm iva 05042018c te brAhmaNA itaH pretya svargaloke prakAzate 05042019a yatra manyeta bhUyiSThaM prAvRSIva tRNolapam 05042019c annaM pAnaM ca brAhmaNas taj jIvan nAnusaMjvaret 05042020a yatrAkathayamAnasya prayacchaty azivaM bhayam 05042020c atiriktam ivAkurvan sa zreyAn netaro janaH 05042021a yo vAkathayamAnasya AtmAnaM nAnusaMjvaret 05042021c brahmasvaM nopabhuJjed vA tadannaM saMmataM satAm 05042022a yathA svaM vAntam aznAti zvA vai nityam abhUtaye 05042022c evaM te vAntam aznanti svavIryasyopajIvanAt 05042023a nityam ajJAtacaryA me iti manyeta brAhmaNaH 05042023c jJAtInAM tu vasan madhye naiva vidyeta kiM cana 05042024a ko hy evam antarAtmAnaM brAhmaNo hantum arhati 05042024c tasmAd dhi kiM cit kSatriya brahmAvasati pazyati 05042025a azrAntaH syAd anAdAnAt saMmato nirupadravaH 05042025c ziSTo na ziSTavat sa syAd brAhmaNo brahmavit kaviH 05042026a anADhyA mAnuSe vitte ADhyA vedeSu ye dvijAH 05042026c te durdharSA duSprakampyA vidyAt tAn brahmaNas tanum 05042027a sarvAn sviSTakRto devAn vidyAd ya iha kaz cana 05042027c na samAno brAhmaNasya yasmin prayatate svayam 05042028a yam aprayatamAnaM tu mAnayanti sa mAnitaH 05042028c na mAnyamAno manyeta nAmAnAd abhisaMjvaret 05042029a vidvAMso mAnayantIha iti manyeta mAnitaH 05042029c adharmaviduSo mUDhA lokazAstravizAradAH 05042029e na mAnyaM mAnayiSyanti iti manyed amAnitaH 05042030a na vai mAnaM ca maunaM ca sahitau carataH sadA 05042030c ayaM hi loko mAnasya asau mAnasya tad viduH 05042031a zrIH sukhasyeha saMvAsaH sA cApi paripanthinI 05042031c brAhmI sudurlabhA zrIr hi prajJAhInena kSatriya 05042032a dvArANi tasyA hi vadanti santo; bahuprakArANi durAvarANi 05042032c satyArjave hrIr damazaucavidyAH; SaNmAnamohapratibAdhanAni 05043001 dhRtarASTra uvAca 05043001a Rco yajUMSy adhIte yaH sAmavedaM ca yo dvijaH 05043001c pApAni kurvan pApena lipyate na sa lipyate 05043002 sanatsujAta uvAca 05043002a nainaM sAmAny Rco vApi na yajUMSi vicakSaNa 05043002c trAyante karmaNaH pApAn na te mithyA bravImy aham 05043003a na chandAMsi vRjinAt tArayanti; mAyAvinaM mAyayA vartamAnam 05043003c nIDaM zakuntA iva jAtapakSAz; chandAMsy enaM prajahaty antakAle 05043004 dhRtarASTra uvAca 05043004a na ced vedA vedavidaM zaktAs trAtuM vicakSaNa 05043004c atha kasmAt pralApo 'yaM brAhmaNAnAM sanAtanaH 05043005 sanatsujAta uvAca 05043005a asmi&l loke tapas taptaM phalam anyatra dRzyate 05043005c brAhmaNAnAm ime lokA Rddhe tapasi saMyatAH 05043006 dhRtarASTra uvAca 05043006a kathaM samRddham apy RddhaM tapo bhavati kevalam 05043006c sanatsujAta tad brUhi yathA vidyAma tad vayam 05043007 sanatsujAta uvAca 05043007a krodhAdayo dvAdaza yasya doSAs; tathA nRzaMsAdi SaD atra rAjan 05043007c dharmAdayo dvAdaza cAtatAnAH; zAstre guNA ye viditA dvijAnAm 05043008a krodhaH kAmo lobhamohau vivitsA;kRpAsUyA mAnazokau spRhA ca 05043008c IrSyA jugupsA ca manuSyadoSA; varjyAH sadA dvAdazaite nareNa 05043009a ekaikam ete rAjendra manuSyAn paryupAsate 05043009c lipsamAno 'ntaraM teSAM mRgANAm iva lubdhakaH 05043010a vikatthanaH spRhayAlur manasvI; bibhrat kopaM capalo 'rakSaNaz ca 05043010c ete prAptAH SaN narAn pApadharmAn; prakurvate nota santaH sudurge 05043011a saMbhogasaMvid dviSam edhamAno; dattAnutApI kRpaNo 'balIyAn 05043011c vargaprazaMsI vanitAsu dveSTA; ete 'pare sapta nRzaMsadharmAH 05043012a dharmaz ca satyaM ca damas tapaz ca; amAtsaryaM hrIs titikSAnasUyA 05043012c yajJaz ca dAnaM ca dhRtiH zrutaM ca; mahAvratA dvAdaza brAhmaNasya 05043013a yas tv etebhyaH pravased dvAdazebhyaH; sarvAm apImAM pRthivIM praziSyAt 05043013c tribhir dvAbhyAm ekato vA viziSTo; nAsya svam astIti sa veditavyaH 05043014a damas tyAgo 'pramAdaz ca eteSv amRtam Ahitam 05043014c tAni satyamukhAny Ahur brAhmaNA ye manISiNaH 05043015a damo 'STAdazadoSaH syAt pratikUlaM kRtAkRte 05043015c anRtaM cAbhyasUyA ca kAmArthau ca tathA spRhA 05043016a krodhaH zokas tathA tRSNA lobhaH paizunyam eva ca 05043016c matsaraz ca vivitsA ca paritApas tathA ratiH 05043017a apasmAraH sAtivAdas tathA saMbhAvanAtmani 05043017c etair vimukto doSair yaH sa damaH sadbhir ucyate 05043018a zreyAMs tu SaDvidhas tyAgaH priyaM prApya na hRSyati 05043018c apriye tu samutpanne vyathAM jAtu na cArcchati 05043019a iSTAn dArAMz ca putrAMz ca na cAnyaM yad vaco bhavet 05043019c arhate yAcamAnAya pradeyaM tad vaco bhavet 05043019e apy avAcyaM vadaty eva sa tRtIyo guNaH smRtaH 05043020a tyaktair dravyair yo bhavati nopayuGkte ca kAmataH 05043020c na ca karmasu tad dhInaH ziSyabuddhir naro yathA 05043020e sarvair eva guNair yukto dravyavAn api yo bhavet 05043021a apramAdo 'STadoSaH syAt tAn doSAn parivarjayet 05043021c indriyebhyaz ca paJcabhyo manasaz caiva bhArata 05043021e atItAnAgatebhyaz ca mukto hy etaiH sukhI bhavet 05043022a doSair etair vimuktaM tu guNair etaiH samanvitam 05043022c etat samRddham apy RddhaM tapo bhavati kevalam 05043022e yan mAM pRcchasi rAjendra kiM bhUyaH zrotum icchasi 05043023 dhRtarASTra uvAca 05043023a AkhyAnapaJcamair vedair bhUyiSThaM kathyate janaH 05043023c tathaivAnye caturvedAs trivedAz ca tathApare 05043024a dvivedAz caikavedAz ca anRcaz ca tathApare 05043024c teSAM tu katamaH sa syAd yam ahaM veda brAhmaNam 05043025 sanatsujAta uvAca 05043025a ekasya vedasyAjJAnAd vedAs te bahavo 'bhavan 05043025c satyasyaikasya rAjendra satye kaz cid avasthitaH 05043025e evaM vedam anutsAdya prajJAM mahati kurvate 05043026a dAnam adhyayanaM yajJo lobhAd etat pravartate 05043026c satyAt pracyavamAnAnAM saMkalpo vitatho bhavet 05043027a tato yajJaH pratAyeta satyasyaivAvadhAraNAt 05043027c manasAnyasya bhavati vAcAnyasyota karmaNA 05043027e saMkalpasiddhaH puruSaH saMkalpAn adhitiSThati 05043028a anaibhRtyena vai tasya dIkSitavratam Acaret 05043028c nAmaitad dhAtunirvRttaM satyam eva satAM param 05043028e jJAnaM vai nAma pratyakSaM parokSaM jAyate tapaH 05043029a vidyAd bahu paThantaM tu bahupAThIti brAhmaNam 05043029c tasmAt kSatriya mA maMsthA jalpitenaiva brAhmaNam 05043029e ya eva satyAn nApaiti sa jJeyo brAhmaNas tvayA 05043030a chandAMsi nAma kSatriya tAny atharvA; jagau purastAd RSisarga eSaH 05043030c chandovidas te ya u tAn adhItya; na vedyavedasya vidur na vedyam 05043031a na vedAnAM veditA kaz cid asti; kaz cid vedAn budhyate vApi rAjan 05043031c yo veda vedAn na sa veda vedyaM; satye sthito yas tu sa veda vedyam 05043032a abhijAnAmi brAhmaNam AkhyAtAraM vicakSaNam 05043032c yaz chinnavicikitsaH sann AcaSTe sarvasaMzayAn 05043033a tasya paryeSaNaM gacchet prAcInaM nota dakSiNam 05043033c nArvAcInaM kutas tiryaG nAdizaM tu kathaM cana 05043034a tUSNIMbhUta upAsIta na ceSTen manasA api 05043034c abhyAvarteta brahmAsya antarAtmani vai zritam 05043035a maunAd dhi sa munir bhavati nAraNyavasanAn muniH 05043035c akSaraM tat tu yo veda sa muniH zreSTha ucyate 05043036a sarvArthAnAM vyAkaraNAd vaiyAkaraNa ucyate 05043036c pratyakSadarzI lokAnAM sarvadarzI bhaven naraH 05043037a satye vai brAhmaNas tiSThan brahma pazyati kSatriya 05043037c vedAnAM cAnupUrvyeNa etad vidvan bravImi te 05044001 dhRtarASTra uvAca 05044001a sanatsujAta yad imAM parArthAM; brAhmIM vAcaM pravadasi vizvarUpAm 05044001c parAM hi kAmeSu sudurlabhAM kathAM; tad brUhi me vAkyam etat kumAra 05044002 sanatsujAta uvAca 05044002a naitad brahma tvaramANena labhyaM; yan mAM pRcchasy abhihRSyasy atIva 05044002c avyaktavidyAm abhidhAsye purANIM; buddhyA ca teSAM brahmacaryeNa siddhAm 05044003 dhRtarASTra uvAca 05044003a avyaktavidyAm iti yat sanAtanIM; bravISi tvaM brahmacaryeNa siddhAm 05044003c anArabhyA vasatIhArya kAle; kathaM brAhmaNyam amRtatvaM labheta 05044004 sanatsujAta uvAca 05044004a ye 'smi&l loke vijayantIha kAmAn; brAhmIM sthitim anutitikSamANAH 05044004c ta AtmAnaM nirharantIha dehAn; muJjAd iSIkAm iva sattvasaMsthAH 05044005a zarIram etau kurutaH pitA mAtA ca bhArata 05044005c AcAryazAstA yA jAtiH sA satyA sAjarAmarA 05044006a AcAryayonim iha ye pravizya; bhUtvA garbhaM brahmacaryaM caranti 05044006c ihaiva te zAstrakArA bhavanti; prahAya dehaM paramaM yAnti yogam 05044007a ya AvRNoty avitathena karNA;vRtaM kurvann amRtaM saMprayacchan 05044007c taM manyeta pitaraM mAtaraM ca; tasmai na druhyet kRtam asya jAnan 05044008a guruM ziSyo nityam abhimanyamAnaH; svAdhyAyam icchec chucir apramattaH 05044008c mAnaM na kuryAn na dadhIta roSam; eSa prathamo brahmacaryasya pAdaH 05044009a AcAryasya priyaM kuryAt prANair api dhanair api 05044009c karmaNA manasA vAcA dvitIyaH pAda ucyate 05044010a samA gurau yathA vRttir gurupatnyAM tathA bhavet 05044010c yathoktakArI priyakRt tRtIyaH pAda ucyate 05044011a nAcAryAyehopakRtvA pravAdaM; prAjJaH kurvIta naitad ahaM karomi 05044011c itIva manyeta na bhASayeta; sa vai caturtho brahmacaryasya pAdaH 05044012a evaM vasantaM yad upaplaved dhanam; AcAryAya tad anuprayacchet 05044012c satAM vRttiM bahuguNAm evam eti; guroH putre bhavati ca vRttir eSA 05044013a evaM vasan sarvato vardhatIha; bahUn putrA&l labhate ca pratiSThAm 05044013c varSanti cAsmai pradizo dizaz ca; vasanty asmin brahmacarye janAz ca 05044014a etena brahmacaryeNa devA devatvam Apnuvan 05044014c RSayaz ca mahAbhAgA brahmalokaM manISiNaH 05044015a gandharvANAm anenaiva rUpam apsarasAm abhUt 05044015c etena brahmacaryeNa sUryo ahnAya jAyate 05044016a ya Azayet pATayec cApi rAjan; sarvaM zarIraM tapasA tapyamAnaH 05044016c etenAsau bAlyam atyeti vidvAn; mRtyuM tathA rodhayaty antakAle 05044017a antavantaH kSatriya te jayanti; lokAJ janAH karmaNA nirmitena 05044017c brahmaiva vidvAMs tena abhyeti sarvaM; nAnyaH panthA ayanAya vidyate 05044018 dhRtarASTra uvAca 05044018a AbhAti zuklam iva lohitam iva; atho kRSNam athAJjanaM kAdravaM vA 05044018c tad brAhmaNaH pazyati yo 'tra vidvAn; kathaMrUpaM tad amRtam akSaraM padam 05044019 sanatsujAta uvAca 05044019a nAbhAti zuklam iva lohitam iva; atho kRSNam Ayasam arkavarNam 05044019c na pRthivyAM tiSThati nAntarikSe; naitat samudre salilaM bibharti 05044020a na tArakAsu na ca vidyud AzritaM; na cAbhreSu dRzyate rUpam asya 05044020c na cApi vAyau na ca devatAsu; na tac candre dRzyate nota sUrye 05044021a naivarkSu tan na yajuHSu nApy atharvasu; na caiva dRzyaty amaleSu sAmasu 05044021c rathaMtare bArhate cApi rAjan; mahAvrate naiva dRzyed dhruvaM tat 05044022a apAraNIyaM tamasaH parastAt; tad antako 'py eti vinAzakAle 05044022c aNIyarUpaM kSuradhArayA tan; mahac ca rUpaM tv api parvatebhyaH 05044023a sA pratiSThA tad amRtaM lokAs tad brahma tad yazaH 05044023c bhUtAni jajJire tasmAt pralayaM yAnti tatra ca 05044024a anAmayaM tan mahad udyataM yazo; vAco vikArAn kavayo vadanti 05044024c tasmiJ jagat sarvam idaM pratiSThitaM; ye tad vidur amRtAs te bhavanti 05045001 sanatsujAta uvAca 05045001a yat tac chukraM mahaj jyotir dIpyamAnaM mahad yazaH 05045001c tad vai devA upAsante yasmAd arko virAjate 05045001e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045002a zukrAd brahma prabhavati brahma zukreNa vardhate 05045002c tac chukraM jyotiSAM madhye 'taptaM tapati tApanam 05045002e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045003a Apo 'tha adbhyaH salilasya madhye; ubhau devau zizriyAte 'ntarikSe 05045003c sa sadhrIcIH sa viSUcIr vasAnA; ubhe bibharti pRthivIM divaM ca 05045003e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045004a ubhau ca devau pRthivIM divaM ca; dizaz ca zukraM bhuvanaM bibharti 05045004c tasmAd dizaH saritaz ca sravanti; tasmAt samudrA vihitA mahAntaH 05045004e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045005a cakre rathasya tiSThantaM dhruvasyAvyayakarmaNaH 05045005c ketumantaM vahanty azvAs taM divyam ajaraM divi 05045005e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045006a na sAdRzye tiSThati rUpam asya; na cakSuSA pazyati kaz cid enam 05045006c manISayAtho manasA hRdA ca; ya evaM vidur amRtAs te bhavanti 05045006e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045007a dvAdazapUgAM saritaM devarakSitam 05045007c madhu Izantas tadA saMcaranti ghoram 05045007e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045008a tad ardhamAsaM pibati saMcitya bhramaro madhu 05045008c IzAnaH sarvabhUteSu havirbhUtam akalpayat 05045008e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045009a hiraNyaparNam azvattham abhipatya apakSakAH 05045009c te tatra pakSiNo bhUtvA prapatanti yathAdizam 05045009e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045010a pUrNAt pUrNAny uddharanti pUrNAt pUrNAni cakrire 05045010c haranti pUrNAt pUrNAni pUrNam evAvaziSyate 05045010e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045011a tasmAd vai vAyur AyAtas tasmiMz ca prayataH sadA 05045011c tasmAd agniz ca somaz ca tasmiMz ca prANa AtataH 05045012a sarvam eva tato vidyAt tat tad vaktuM na zaknumaH 05045012c yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045013a apAnaM girati prANaH prANaM girati candramAH 05045013c Adityo girate candram AdityaM girate paraH 05045013e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045014a ekaM pAdaM notkSipati salilAd dhaMsa uccaran 05045014c taM cet satatam RtvijaM na mRtyur nAmRtaM bhavet 05045014e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045015a evaM devo mahAtmA sa pAvakaM puruSo giran 05045015c yo vai taM puruSaM veda tasyehAtmA na riSyate 05045015e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045016a yaH sahasraM sahasrANAM pakSAn saMtatya saMpatet 05045016c madhyame madhya Agacched api cet syAn manojavaH 05045016e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045017a na darzane tiSThati rUpam asya; pazyanti cainaM suvizuddhasattvAH 05045017c hito manISI manasAbhipazyed; ye taM zrayeyur amRtAs te bhavanti 05045017e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045018a gUhanti sarpA iva gahvarANi; svazikSayA svena vRttena martyAH 05045018c teSu pramuhyanti janA vimUDhA; yathAdhvAnaM mohayante bhayAya 05045018e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045019a sadA sadAsatkRtaH syAn na mRtyur amRtaM kutaH 05045019c satyAnRte satyasamAnabandhane; sataz ca yonir asataz caika eva 05045019e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045020a na sAdhunA nota asAdhunA vA; samAnam etad dRzyate mAnuSeSu 05045020c samAnam etad amRtasya vidyAd; evaMyukto madhu tad vai parIpset 05045020e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045021a nAsyAtivAdA hRdayaM tApayanti; nAnadhItaM nAhutam agnihotram 05045021c mano brAhmIM laghutAm AdadhIta; prajJAnam asya nAma dhIrA labhante 05045021e yoginas taM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam 05045022a evaM yaH sarvabhUteSu AtmAnam anupazyati 05045022c anyatrAnyatra yukteSu kiM sa zocet tataH param 05045023a yathodapAne mahati sarvataH saMplutodake 05045023c evaM sarveSu vedeSu brAhmaNasya vijAnataH 05045024a aGguSThamAtraH puruSo mahAtmA; na dRzyate 'sau hRdaye niviSTaH 05045024c ajaz caro divArAtram atandritaz ca; sa taM matvA kavir Aste prasannaH 05045025a aham evAsmi vo mAtA pitA putro 'smy ahaM punaH 05045025c AtmAham api sarvasya yac ca nAsti yad asti ca 05045026a pitAmaho 'smi sthaviraH pitA putraz ca bhArata 05045026c mamaiva yUyam AtmasthA na me yUyaM na vo 'py aham 05045027a Atmaiva sthAnaM mama janma cAtmA; vedaprokto 'ham ajarapratiSThaH 05045028a aNor aNIyAn sumanAH sarvabhUteSu jAgRmi 05045028c pitaraM sarvabhUtAnAM puSkare nihitaM viduH 05046001 vaizaMpAyana uvAca 05046001a evaM sanatsujAtena vidureNa ca dhImatA 05046001c sArdhaM kathayato rAjJaH sA vyatIyAya zarvarI 05046002a tasyAM rajanyAM vyuSTAyAM rAjAnaH sarva eva te 05046002c sabhAm Avivizur hRSTAH sUtasyopadidRkSayA 05046003a zuzrUSamANAH pArthAnAM vaco dharmArthasaMhitam 05046003c dhRtarASTramukhAH sarve yayU rAjasabhAM zubhAm 05046004a sudhAvadAtAM vistIrNAM kanakAjirabhUSitAm 05046004c candraprabhAM surucirAM siktAM paramavAriNA 05046005a rucirair AsanaiH stIrNAM kAJcanair dAravair api 05046005c azmasAramayair dAntaiH svAstIrNaiH sottaracchadaiH 05046006a bhISmo droNaH kRpaH zalyaH kRtavarmA jayadrathaH 05046006c azvatthAmA vikarNaz ca somadattaz ca bAhlikaH 05046007a viduraz ca mahAprAjJo yuyutsuz ca mahArathaH 05046007c sarve ca sahitAH zUrAH pArthivA bharatarSabha 05046007e dhRtarASTraM puraskRtya vivizus tAM sabhAM zubhAm 05046008a duHzAsanaz citrasenaH zakuniz cApi saubalaH 05046008c durmukho duHsahaH karNa ulUko 'tha viviMzatiH 05046009a kururAjaM puraskRtya duryodhanam amarSaNam 05046009c vivizus tAM sabhAM rAjan surAH zakrasado yathA 05046010a Avizadbhis tadA rAjaJ zUraiH parighabAhubhiH 05046010c zuzubhe sA sabhA rAjan siMhair iva girer guhA 05046011a te pravizya maheSvAsAH sabhAM samitizobhanAH 05046011c AsanAni mahArhANi bhejire sUryavarcasaH 05046012a AsanastheSu sarveSu teSu rAjasu bhArata 05046012c dvAHstho nivedayAm Asa sUtaputram upasthitam 05046013a ayaM sa ratha AyAti yo 'yAsIt pANDavAn prati 05046013c dUto nas tUrNam AyAtaH saindhavaiH sAdhuvAhibhiH 05046014a upayAya tu sa kSipraM rathAt praskandya kuNDalI 05046014c praviveza sabhAM pUrNAM mahIpAlair mahAtmabhiH 05046015 saMjaya uvAca 05046015a prApto 'smi pANDavAn gatvA tad vijAnIta kauravAH 05046015c yathAvayaH kurUn sarvAn pratinandanti pANDavAH 05046016a abhivAdayanti vRddhAMz ca vayasyAMz ca vayasyavat 05046016c yUnaz cAbhyavadan pArthAH pratipUjya yathAvayaH 05046017a yathAhaM dhRtarASTreNa ziSTaH pUrvam ito gataH 05046017c abruvaM pANDavAn gatvA tan nibodhata pArthivAH 05047001 dhRtarASTra uvAca 05047001a pRcchAmi tvAM saMjaya rAjamadhye; kim abravId vAkyam adInasattvaH 05047001c dhanaMjayas tAta yudhAM praNetA; durAtmanAM jIvitacchin mahAtmA 05047002 saMjaya uvAca 05047002a duryodhano vAcam imAM zRNotu; yad abravId arjuno yotsyamAnaH 05047002c yudhiSThirasyAnumate mahAtmA; dhanaMjayaH zRNvataH kezavasya 05047003a anvatrasto bAhuvIryaM vidAna; upahvare vAsudevasya dhIraH 05047003c avocan mAM yotsyamAnaH kirITI; madhye brUyA dhArtarASTraM kurUNAm 05047004a ye vai rAjAnaH pANDavAyodhanAya; samAnItAH zRNvatAM cApi teSAm 05047004c yathA samagraM vacanaM mayoktaM; sahAmAtyaM zrAvayethA nRpaM tam 05047005a yathA nUnaM devarAjasya devAH; zuzrUSante vajrahastasya sarve 05047005c tathAzRNvan pANDavAH sRJjayAz ca; kirITinA vAcam uktAM samarthAm 05047006a ity abravId arjuno yotsyamAno; gANDIvadhanvA lohitapadmanetraH 05047006c na ced rAjyaM muJcati dhArtarASTro; yudhiSThirasyAjamIDhasya rAjJaH 05047006e asti nUnaM karma kRtaM purastAd; anirviSTaM pApakaM dhArtarASTraiH 05047007a yeSAM yuddhaM bhImasenArjunAbhyAM; tathAzvibhyAM vAsudevena caiva 05047007c zaineyena dhruvam AttAyudhena; dhRSTadyumnenAtha zikhaNDinA ca 05047007e yudhiSThireNendrakalpena caiva; yo 'padhyAnAn nirdahed gAM divaM ca 05047008a taiz ced yuddhaM manyate dhArtarASTro; nirvRtto 'rthaH sakalaH pANDavAnAm 05047008c mA tat kArSIH pANDavArthAya hetor; upaihi yuddhaM yadi manyase tvam 05047009a yAM tAM vane duHkhazayyAm uvAsa; pravrAjitaH pANDavo dharmacArI 05047009c AziSyate duHkhatarAm anarthAm; antyAM zayyAM dhArtarASTraH parAsuH 05047010a hriyA jJAnena tapasA damena; krodhenAtho dharmaguptyA dhanena 05047010c anyAyavRttaH kurupANDaveyAn; adhyAtiSThad dhArtarASTro durAtmA 05047011a mAyopadhaH praNidhAnArjavAbhyAM; tapodamAbhyAM dharmaguptyA balena 05047011c satyaM bruvan prItiyuktyAnRtena; titikSamANaH klizyamAno 'tivelam 05047012a yadA jyeSThaH pANDavaH saMzitAtmA; krodhaM yat taM varSapUgAn sughoram 05047012c avasraSTA kuruSUdvRttacetAs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047013a kRSNavartmeva jvalitaH samiddho; yathA dahet kakSam agnir nidAghe 05047013c evaM dagdhA dhArtarASTrasya senAM; yudhiSThiraH krodhadIpto 'nuvIkSya 05047014a yadA draSTA bhImasenaM raNasthaM; gadAhastaM krodhaviSaM vamantam 05047014c durmarSaNaM pANDavaM bhImavegaM; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047015a mahAsiMho gAva iva pravizya; gadApANir dhArtarASTrAn upetya 05047015c yadA bhImo bhImarUpo nihantA; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047016a mahAbhaye vItabhayaH kRtAstraH; samAgame zatrubalAvamardI 05047016c sakRd rathena pratiyAd rathaughAn; padAtisaMghAn gadayAbhinighnan 05047017a sainyAn anekAMs tarasA vimRdnan; yadA kSeptA dhArtarASTrasya sainyam 05047017c chindan vanaM parazuneva zUras; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047018a tRNaprAyaM jvalaneneva dagdhaM; grAmaM yathA dhArtarASTraH samIkSya 05047018c pakvaM sasyaM vaidyuteneva dagdhaM; parAsiktaM vipulaM svaM balaugham 05047019a hatapravIraM vimukhaM bhayArtaM; parAGmukhaM prAyazo 'dhRSTayodham 05047019c zastrArciSA bhImasenena dagdhaM; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047020a upAsaGgAd uddharan dakSiNena; paraHzatAn nakulaz citrayodhI 05047020c yadA rathAgryo rathinaH pracetA; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047021a sukhocito duHkhazayyAM vaneSu; dIrghaM kAlaM nakulo yAm azeta 05047021c AzIviSaH kruddha iva zvasan bhRzaM; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047022a tyaktAtmAnaH pArthivAyodhanAya; samAdiSTA dharmarAjena vIrAH 05047022c rathaiH zubhraiH sainyam abhidravanto; dRSTvA pazcAt tapsyate dhArtarASTraH 05047023a zizUn kRtAstrAn azizuprakAzAn; yadA draSTA kauravaH paJca zUrAn 05047023c tyaktvA prANAn kekayAn Adravantas; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047024a yadA gatodvAham akUjanAkSaM; suvarNatAraM ratham AtatAyI 05047024c dAntair yuktaM sahadevo 'dhirUDhaH; zirAMsi rAjJAM kSepsyate mArgaNaughaiH 05047025a mahAbhaye saMpravRtte rathasthaM; vivartamAnaM samare kRtAstram 05047025c sarvAM dizaM saMpatantaM samIkSya; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047026a hrIniSedho nipuNaH satyavAdI; mahAbalaH sarvadharmopapannaH 05047026c gAndhArim ArcchaMs tumule kSiprakArI; kSeptA janAn sahadevas tarasvI 05047027a yadA draSTA draupadeyAn maheSUJ; zUrAn kRtAstrAn rathayuddhakovidAn 05047027c AzIviSAn ghoraviSAn ivAyatas; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047028a yadAbhimanyuH paravIraghAtI; zaraiH parAn megha ivAbhivarSan 05047028c vigAhitA kRSNasamaH kRtAstras; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047029a yadA draSTA bAlam abAlavIryaM; dviSaccamUM mRtyum ivApatantam 05047029c saubhadram indrapratimaM kRtAstraM; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047030a prabhadrakAH zIghratarA yuvAno; vizAradAH siMhasamAnavIryAH 05047030c yadA kSeptAro dhArtarASTrAn sasainyAMs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047031a vRddhau virATadrupadau mahArathau; pRthak camUbhyAm abhivartamAnau 05047031c yadA draSTArau dhArtarASTrAn sasainyAMs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047032a yadA kRtAstro drupadaH pracinvaJ; zirAMsi yUnAM samare rathasthaH 05047032c kruddhaH zaraiz chetsyati cApamuktais; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047033a yadA virATaH paravIraghAtI; marmAntare zatrucamUM praveSTA 05047033c matsyaiH sArdham anRzaMsarUpais; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047034a jyeSThaM mAtsyAnAm anRzaMsarUpaM; virATaputraM rathinaM purastAt 05047034c yadA draSTA daMzitaM pANDavArthe; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047035a raNe hate kauravANAM pravIre; zikhaNDinA sattame zaMtanUje 05047035c na jAtu naH zatravo dhArayeyur; asaMzayaM satyam etad bravImi 05047036a yadA zikhaNDI rathinaH pracinvan; bhISmaM rathenAbhiyAtA varUthI 05047036c divyair hayair avamRdnan rathaughAMs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047037a yadA draSTA sRJjayAnAm anIke; dhRSTadyumnaM pramukhe rocamAnam 05047037c astraM yasmai guhyam uvAca dhImAn; droNas tadA tapsyati dhArtarASTraH 05047038a yadA sa senApatir aprameyaH; parAbhavann iSubhir dhArtarASTrAn 05047038c droNaM raNe zatrusaho 'bhiyAtA; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047039a hrImAn manISI balavAn manasvI; sa lakSmIvAn somakAnAM prabarhaH 05047039c na jAtu taM zatravo 'nye saheran; yeSAM sa syAd agraNIr vRSNisiMhaH 05047040a brUyAc ca mA pravRNISveti loke; yuddhe 'dvitIyaM sacivaM rathastham 05047040c ziner naptAraM pravRNIma sAtyakiM; mahAbalaM vItabhayaM kRtAstram 05047041a yadA zinInAm adhipo mayoktaH; zaraiH parAn megha iva pravarSan 05047041c pracchAdayiSyaJ zarajAlena yodhAMs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047042a yadA dhRtiM kurute yotsyamAnaH; sa dIrghabAhur dRDhadhanvA mahAtmA 05047042c siMhasyeva gandham AghrAya gAvaH; saMveSTante zatravo 'smAd yathAgneH 05047043a sa dIrghabAhur dRDhadhanvA mahAtmA; bhindyAd girIn saMharet sarvalokAn 05047043c astre kRtI nipuNaH kSiprahasto; divi sthitaH sUrya ivAbhibhAti 05047044a citraH sUkSmaH sukRto yAdavasya; astre yogo vRSNisiMhasya bhUyAn 05047044c yathAvidhaM yogam AhuH prazastaM; sarvair guNaiH sAtyakis tair upetaH 05047045a hiraNmayaM zvetahayaiz caturbhir; yadA yuktaM syandanaM mAdhavasya 05047045c draSTA yuddhe sAtyaker vai suyodhanas; tadA tapsyaty akRtAtmA sa mandaH 05047046a yadA rathaM hemamaNiprakAzaM; zvetAzvayuktaM vAnaraketum ugram 05047046c draSTA raNe saMyataM kezavena; tadA tapsyaty akRtAtmA sa mandaH 05047047a yadA maurvyAs talaniSpeSam ugraM; mahAzabdaM vajraniSpeSatulyam 05047047c vidhUyamAnasya mahAraNe mayA; gANDIvasya zroSyati mandabuddhiH 05047048a tadA mUDho dhRtarASTrasya putras; taptA yuddhe durmatir duHsahAyaH 05047048c dRSTvA sainyaM bANavarSAndhakAraM; prabhajyantaM gokulavad raNAgre 05047049a balAhakAd uccarantIva vidyut; sahasraghnI dviSatAM saMgameSu 05047049c asthicchido marmabhido vamec charAMs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047050a yadA draSTA jyAmukhAd bANasaMghAn; gANDIvamuktAn patataH zitAgrAn 05047050c nAgAn hayAn varmiNaz cAdadAnAMs; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047051a yadA mandaH parabANAn vimuktAn; mameSubhir hriyamANAn pratIpam 05047051c tiryag vidvAMz chidyamAnAn kSuraprais; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047052a yadA vipAThA madbhujavipramuktA; dvijAH phalAnIva mahIruhAgrAt 05047052c pracchettAra uttamAGgAni yUnAM; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047053a yadA draSTA patataH syandanebhyo; mahAgajebhyo 'zvagatAMz ca yodhAn 05047053c zarair hatAn pAtitAMz caiva raGge; tadA yuddhaM dhArtarASTro 'nvatapsyat 05047054a padAtisaMghAn rathasaMghAn samantAd; vyAttAnanaH kAla ivAtateSuH 05047054c praNotsyAmi jvalitair bANavarSaiH; zatrUMs tadA tapsyati mandabuddhiH 05047055a sarvA dizaH saMpatatA rathena; rajodhvastaM gANDivenApakRttam 05047055c yadA draSTA svabalaM saMpramUDhaM; tadA pazcAt tapsyati mandabuddhiH 05047056a kAMdigbhUtaM chinnagAtraM visaMjJaM; duryodhano drakSyati sarvasainyam 05047056c hatAzvavIrAgryanarendranAgaM; pipAsitaM zrAntapatraM bhayArtam 05047057a ArtasvaraM hanyamAnaM hataM ca; vikIrNakezAsthikapAlasaMgham 05047057c prajApateH karma yathArdhaniSThitaM; tadA dRSTvA tapsyate mandabuddhiH 05047058a yadA rathe gANDivaM vAsudevaM; divyaM zaGkhaM pAJcajanyaM hayAMz ca 05047058c tUNAv akSayyau devadattaM ca mAM ca; draSTA yuddhe dhArtarASTraH sametAn 05047059a udvartayan dasyusaMghAn sametAn; pravartayan yugam anyad yugAnte 05047059c yadA dhakSyAmy agnivat kauraveyAMs; tadA taptA dhRtarASTraH saputraH 05047060a sahabhrAtA sahaputraH sasainyo; bhraSTaizvaryaH krodhavazo 'lpacetAH 05047060c darpasyAnte vihite vepamAnaH; pazcAn mandas tapsyati dhArtarASTraH 05047061a pUrvAhNe mAM kRtajapyaM kadA cid; vipraH provAcodakAnte manojJam 05047061c kartavyaM te duSkaraM karma pArtha; yoddhavyaM te zatrubhiH savyasAcin 05047062a indro vA te harivAn vajrahastaH; purastAd yAtu samare 'rIn vinighnan 05047062c sugrIvayuktena rathena vA te; pazcAt kRSNo rakSatu vAsudevaH 05047063a vavre cAhaM vajrahastAn mahendrAd; asmin yuddhe vAsudevaM sahAyam 05047063c sa me labdho dasyuvadhAya kRSNo; manye caitad vihitaM daivatair me 05047064a ayudhyamAno manasApi yasya; jayaM kRSNaH puruSasyAbhinandet 05047064c dhruvaM sarvAn so 'bhyatIyAd amitrAn; sendrAn devAn mAnuSe nAsti cintA 05047065a sa bAhubhyAM sAgaram uttitIrSen; mahodadhiM salilasyAprameyam 05047065c tejasvinaM kRSNam atyantazUraM; yuddhena yo vAsudevaM jigISet 05047066a giriM ya iccheta talena bhettuM; ziloccayaM zvetam atipramANam 05047066c tasyaiva pANiH sanakho vizIryen; na cApi kiM cit sa gires tu kuryAt 05047067a agniM samiddhaM zamayed bhujAbhyAM; candraM ca sUryaM ca nivArayeta 05047067c hared devAnAm amRtaM prasahya; yuddhena yo vAsudevaM jigISet 05047068a yo rukmiNIm ekarathena bhojyAm; utsAdya rAjJAM viSayaM prasahya 05047068c uvAha bhAryAM yazasA jvalantIM; yasyAM jajJe raukmiNeyo mahAtmA 05047069a ayaM gAndhArAMs tarasA saMpramathya; jitvA putrAn nagnajitaH samagrAn 05047069c baddhaM mumoca vinadantaM prasahya; sudarzanIyaM devatAnAM lalAmam 05047070a ayaM kavATe nijaghAna pANDyaM; tathA kaliGgAn dantakUre mamarda 05047070c anena dagdhA varSapUgAn vinAthA; vArANasI nagarI saMbabhUva 05047071a yaM sma yuddhe manyate 'nyair ajeyam; ekalavyaM nAma niSAdarAjam 05047071c vegeneva zailam abhihatya jambhaH; zete sa kRSNena hataH parAsuH 05047072a tathograsenasya sutaM praduSTaM; vRSNyandhakAnAM madhyagAM tapantam 05047072c apAtayad baladevadvitIyo; hatvA dadau cograsenAya rAjyam 05047073a ayaM saubhaM yodhayAm Asa khasthaM; vibhISaNaM mAyayA zAlvarAjam 05047073c saubhadvAri pratyagRhNAc chataghnIM; dorbhyAM ka enaM viSaheta martyaH 05047074a prAgjyotiSaM nAma babhUva durgaM; puraM ghoram asurANAm asahyam 05047074c mahAbalo narakas tatra bhaumo; jahArAdityA maNikuNDale zubhe 05047075a na taM devAH saha zakreNa sehire; samAgatA AharaNAya bhItAH 05047075c dRSTvA ca te vikramaM kezavasya; balaM tathaivAstram avAraNIyam 05047076a jAnanto 'sya prakRtiM kezavasya; nyayojayan dasyuvadhAya kRSNam 05047076c sa tat karma pratizuzrAva duSkaram; aizvaryavAn siddhiSu vAsudevaH 05047077a nirmocane SaT sahasrANi hatvA; saMchidya pAzAn sahasA kSurAntAn 05047077c muraM hatvA vinihatyaugharAkSasaM; nirmocanaM cApi jagAma vIraH 05047078a tatraiva tenAsya babhUva yuddhaM; mahAbalenAtibalasya viSNoH 05047078c zete sa kRSNena hataH parAsur; vAteneva mathitaH karNikAraH 05047079a AhRtya kRSNo maNikuNDale te; hatvA ca bhaumaM narakaM muraM ca 05047079c zriyA vRto yazasA caiva dhImAn; pratyAjagAmApratimaprabhAvaH 05047080a tasmai varAn adadaMs tatra devA; dRSTvA bhImaM karma raNe kRtaM tat 05047080c zramaz ca te yudhyamAnasya na syAd; AkAze vA apsu caiva kramaH syAt 05047081a zastrANi gAtre ca na te kramerann; ity eva kRSNaz ca tataH kRtArthaH 05047081c evaMrUpe vAsudeve 'prameye; mahAbale guNasaMpat sadaiva 05047082a tam asahyaM viSNum anantavIryam; AzaMsate dhArtarASTro balena 05047082c yadA hy enaM tarkayate durAtmA; tac cApy ayaM sahate 'smAn samIkSya 05047083a paryAgataM mama kRSNasya caiva; yo manyate kalahaM saMprayujya 05047083c zakyaM hartuM pANDavAnAM mamatvaM; tad veditA saMyugaM tatra gatvA 05047084a namaskRtvA zAMtanavAya rAjJe; droNAyAtho sahaputrAya caiva 05047084c zAradvatAyApratidvandvine ca; yotsyAmy ahaM rAjyam abhIpsamAnaH 05047085a dharmeNAstraM niyataM tasya manye; yo yotsyate pANDavair dharmacArI 05047085c mithyAglahe nirjitA vai nRzaMsaiH; saMvatsarAn dvAdaza pANDuputrAH 05047086a avApya kRcchraM vihitaM hy araNye; dIrghaM kAlaM caikam ajJAtacaryAm 05047086c te hy akasmAj jIvitaM pANDavAnAM; na mRSyante dhArtarASTrAH padasthAH 05047087a te ced asmAn yudhyamAnAJ jayeyur; devair apIndrapramukhaiH sahAyaiH 05047087c dharmAd adharmaz carito garIyAn; iti dhruvaM nAsti kRtaM na sAdhu 05047088a na ced imaM puruSaM karmabaddhaM; na ced asmAn manyate 'sau viziSTAn 05047088c AzaMse 'haM vAsudevadvitIyo; duryodhanaM sAnubandhaM nihantum 05047089a na ced idaM karma nareSu baddhaM; na vidyate puruSasya svakarma 05047089c idaM ca tac cApi samIkSya nUnaM; parAjayo dhArtarASTrasya sAdhuH 05047090a pratyakSaM vaH kuravo yad bravImi; yudhyamAnA dhArtarASTrA na santi 05047090c anyatra yuddhAt kuravaH parIpsan; na yudhyatAM zeSa ihAsti kaz cit 05047091a hatvA tv ahaM dhArtarASTrAn sakarNAn; rAjyaM kurUNAm avajetA samagram 05047091c yad vaH kAryaM tat kurudhvaM yathAsvam; iSTAn dArAn AtmajAMz copabhuGkta 05047092a apy evaM no brAhmaNAH santi vRddhA; bahuzrutAH zIlavantaH kulInAH 05047092c sAMvatsarA jyotiSi cApi yuktA; nakSatrayogeSu ca nizcayajJAH 05047093a uccAvacaM daivayuktaM rahasyaM; divyAH praznA mRgacakrA muhUrtAH 05047093c kSayaM mahAntaM kurusRJjayAnAM; nivedayante pANDavAnAM jayaM ca 05047094a tathA hi no manyate 'jAtazatruH; saMsiddhArtho dviSatAM nigrahAya 05047094c janArdanaz cApy aparokSavidyo; na saMzayaM pazyati vRSNisiMhaH 05047095a ahaM ca jAnAmi bhaviSyarUpaM; pazyAmi buddhyA svayam apramattaH 05047095c dRSTiz ca me na vyathate purANI; yudhyamAnA dhArtarASTrA na santi 05047096a anAlabdhaM jRmbhati gANDivaM dhanur; anAlabdhA kampati me dhanurjyA 05047096c bANAz ca me tUNamukhAd visRjya; muhur muhur gantum uzanti caiva 05047097a saikyaH kozAn niHsarati prasanno; hitveva jIrNAm uragas tvacaM svAm 05047097c dhvaje vAco raudrarUpA vadanti; kadA ratho yokSyate te kirITin 05047098a gomAyusaMghAz ca vadanti rAtrau; rakSAMsy atho niSpatanty antarikSAt 05047098c mRgAH zRgAlAH zitikaNThAz ca kAkA; gRdhrA baDAz caiva tarakSavaz ca 05047099a suparNapAtAz ca patanti pazcAd; dRSTvA rathaM zvetahayaprayuktam 05047099c ahaM hy ekaH pArthivAn sarvayodhAJ; zarAn varSan mRtyulokaM nayeyam 05047100a samAdadAnaH pRthag astramArgAn; yathAgnir iddho gahanaM nidAghe 05047100c sthUNAkarNaM pAzupataM ca ghoraM; tathA brahmAstraM yac ca zakro viveda 05047101a vadhe dhRto vegavataH pramuJcan; nAhaM prajAH kiM cid ivAvaziSye 05047101c zAntiM lapsye paramo hy eSa bhAvaH; sthiro mama brUhi gAvalgaNe tAn 05047102a nityaM punaH sacivair yair avocad; devAn apIndrapramukhAn sahAyAn 05047102c tair manyate kalahaM saMprayujya; sa dhArtarASTraH pazyata moham asya 05047103a vRddho bhISmaH zAMtanavaH kRpaz ca; droNaH saputro viduraz ca dhImAn 05047103c ete sarve yad vadante tad astu; AyuSmantaH kuravaH santu sarve 05048001 vaizaMpAyana uvAca 05048001a samaveteSu sarveSu teSu rAjasu bhArata 05048001c duryodhanam idaM vAkyaM bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 05048002a bRhaspatiz cozanA ca brahmANaM paryupasthitau 05048002c marutaz ca sahendreNa vasavaz ca sahAzvinau 05048003a AdityAz caiva sAdhyAz ca ye ca saptarSayo divi 05048003c vizvAvasuz ca gandharvaH zubhAz cApsarasAM gaNAH 05048004a namaskRtvopajagmus te lokavRddhaM pitAmaham 05048004c parivArya ca vizvezaM paryAsata divaukasaH 05048005a teSAM manaz ca tejaz cApy AdadAnau divaukasAm 05048005c pUrvadevau vyatikrAntau naranArAyaNAv RSI 05048006a bRhaspatiz ca papraccha brAhmaNaM kAv imAv iti 05048006c bhavantaM nopatiSThete tau naH zaMsa pitAmaha 05048007 brahmovAca 05048007a yAv etau pRthivIM dyAM ca bhAsayantau tapasvinau 05048007c jvalantau rocamAnau ca vyApyAtItau mahAbalau 05048008a naranArAyaNAv etau lokAl lokaM samAsthitau 05048008c Urjitau svena tapasA mahAsattvaparAkramau 05048009a etau hi karmaNA lokAn nandayAm Asatur dhruvau 05048009c asurANAm abhAvAya devagandharvapUjitau 05048010 vaizaMpAyana uvAca 05048010a jagAma zakras tac chrutvA yatra tau tepatus tapaH 05048010c sArdhaM devagaNaiH sarvair bRhaspatipurogamaiH 05048011a tadA devAsure ghore bhaye jAte divaukasAm 05048011c ayAcata mahAtmAnau naranArAyaNau varam 05048012a tAv abrUtAM vRNISveti tadA bharatasattama 05048012c athaitAv abravIc chakraH sAhyaM naH kriyatAm iti 05048013a tatas tau zakram abrUtAM kariSyAvo yad icchasi 05048013c tAbhyAM ca sahitaH zakro vijigye daityadAnavAn 05048014a nara indrasya saMgrAme hatvA zatrUn paraMtapaH 05048014c paulomAn kAlakhaJjAMz ca sahasrANi zatAni ca 05048015a eSa bhrAnte rathe tiSThan bhallenApaharac chiraH 05048015c jambhasya grasamAnasya yajJam arjuna Ahave 05048016a eSa pAre samudrasya hiraNyapuram Arujat 05048016c hatvA SaSTisahasrANi nivAtakavacAn raNe 05048017a eSa devAn sahendreNa jitvA parapuraMjayaH 05048017c atarpayan mahAbAhur arjuno jAtavedasam 05048017e nArAyaNas tathaivAtra bhUyaso 'nyAJ jaghAna ha 05048018a evam etau mahAvIryau tau pazyata samAgatau 05048018c vAsudevArjunau vIrau samavetau mahArathau 05048019a naranArAyaNau devau pUrvadevAv iti zrutiH 05048019c ajeyau mAnuSe loke sendrair api surAsuraiH 05048020a eSa nArAyaNaH kRSNaH phalgunas tu naraH smRtaH 05048020c nArAyaNo naraz caiva sattvam ekaM dvidhAkRtam 05048021a etau hi karmaNA lokAn aznuvAte 'kSayAn dhruvAn 05048021c tatra tatraiva jAyete yuddhakAle punaH punaH 05048022a tasmAt karmaiva kartavyam iti hovAca nAradaH 05048022c etad dhi sarvam AcaSTa vRSNicakrasya vedavit 05048023a zaGkhacakragadAhastaM yadA drakSyasi kezavam 05048023c paryAdadAnaM cAstrANi bhImadhanvAnam arjunam 05048024a sanAtanau mahAtmAnau kRSNAv ekarathe sthitau 05048024c duryodhana tadA tAta smartAsi vacanaM mama 05048025a no ced ayam abhAvaH syAt kurUNAM pratyupasthitaH 05048025c arthAc ca tAta dharmAc ca tava buddhir upaplutA 05048026a na ced grahISyase vAkyaM zrotAsi subahUn hatAn 05048026c tavaiva hi mataM sarve kuravaH paryupAsate 05048027a trayANAm eva ca mataM tattvam eko 'numanyase 05048027c rAmeNa caiva zaptasya karNasya bharatarSabha 05048028a durjAteH sUtaputrasya zakuneH saubalasya ca 05048028c tathA kSudrasya pApasya bhrAtur duHzAsanasya ca 05048029 karNa uvAca 05048029a naivam AyuSmatA vAcyaM yan mAm Attha pitAmaha 05048029c kSatradharme sthito hy asmi svadharmAd anapeyivAn 05048030a kiM cAnyan mayi durvRttaM yena mAM parigarhase 05048030c na hi me vRjinaM kiM cid dhArtarASTrA viduH kva cit 05048031a rAjJo hi dhRtarASTrasya sarvaM kAryaM priyaM mayA 05048031c tathA duryodhanasyApi sa hi rAjye samAhitaH 05048032 vaizaMpAyana uvAca 05048032a karNasya tu vacaH zrutvA bhISmaH zAMtanavaH punaH 05048032c dhRtarASTraM mahArAjam AbhASyedaM vaco 'bravIt 05048033a yad ayaM katthate nityaM hantAhaM pANDavAn iti 05048033c nAyaM kalApi saMpUrNA pANDavAnAM mahAtmanAm 05048034a anayo yo 'yam AgantA putrANAM te durAtmanAm 05048034c tad asya karma jAnIhi sUtaputrasya durmateH 05048035a enam Azritya putras te mandabuddhiH suyodhanaH 05048035c avamanyata tAn vIrAn devaputrAn ariMdamAn 05048036a kiM cApy anena tat karma kRtaM pUrvaM suduSkaram 05048036c tair yathA pANDavaiH sarvair ekaikena kRtaM purA 05048037a dRSTvA virATanagare bhrAtaraM nihataM priyam 05048037c dhanaMjayena vikramya kim anena tadA kRtam 05048038a sahitAn hi kurUn sarvAn abhiyAto dhanaMjayaH 05048038c pramathya cAcchinad gAvaH kim ayaM proSitas tadA 05048039a gandharvair ghoSayAtrAyAM hriyate yat sutas tava 05048039c kva tadA sUtaputro 'bhUd ya idAnIM vRSAyate 05048040a nanu tatrApi pArthena bhImena ca mahAtmanA 05048040c yamAbhyAm eva cAgamya gandharvAs te parAjitAH 05048041a etAny asya mRSoktAni bahUni bharatarSabha 05048041c vikatthanasya bhadraM te sadA dharmArthalopinaH 05048042a bhISmasya tu vacaH zrutvA bhAradvAjo mahAmanAH 05048042c dhRtarASTram uvAcedaM rAjamadhye 'bhipUjayan 05048043a yad Aha bharatazreSTho bhISmas tat kriyatAM nRpa 05048043c na kAmam arthalipsUnAM vacanaM kartum arhasi 05048044a purA yuddhAt sAdhu manye pANDavaiH saha saMgamam 05048044c yad vAkyam arjunenoktaM saMjayena niveditam 05048045a sarvaM tad abhijAnAmi kariSyati ca pANDavaH 05048045c na hy asya triSu lokeSu sadRzo 'sti dhanurdharaH 05048046a anAdRtya tu tad vAkyam arthavad droNabhISmayoH 05048046c tataH sa saMjayaM rAjA paryapRcchata pANDavam 05048047a tadaiva kuravaH sarve nirAzA jIvite 'bhavan 05048047c bhISmadroNau yadA rAjA na samyag anubhASate 05049001 dhRtarASTra uvAca 05049001a kim asau pANDavo rAjA dharmaputro 'bhyabhASata 05049001c zrutvemA bahulAH senAH pratyarthena samAgatAH 05049002a kim icchaty abhisaMrambhAd yotsyamAno yudhiSThiraH 05049002c kasya svid bhrAtRputrANAM cintAsu mukham IkSate 05049003a ke svid enaM vArayanti zAmya yudhyeti vA punaH 05049003c nikRtyA kopitaM mandair dharmajJaM dharmacAriNam 05049004 saMjaya uvAca 05049004a rAjJo mukham udIkSante pAJcAlAH pANDavaiH saha 05049004c yudhiSThirasya bhadraM te sa sarvAn anuzAsti ca 05049005a pRthagbhUtAH pANDavAnAM pAJcAlAnAM rathavrajAH 05049005c AyAntam abhinandanti kuntIputraM yudhiSThiram 05049006a tamaH sUryam ivodyantaM kaunteyaM dIptatejasam 05049006c pAJcAlAH pratinandanti tejorAzim ivodyatam 05049007a A gopAlAvipAlebhyo nandamAnaM yudhiSThiram 05049007c pAJcAlAH kekayA matsyAH pratinandanti pANDavam 05049008a brAhmaNyo rAjaputryaz ca vizAM duhitaraz ca yAH 05049008c krIDantyo 'bhisamAyAnti pArthaM saMnaddham IkSitum 05049009 dhRtarASTra uvAca 05049009a saMjayAcakSva kenAsmAn pANDavA abhyayuJjata 05049009c dhRSTadyumnena senAnyA somakAH kiMbalA iva 05049010 vaizaMpAyana uvAca 05049010a gAvalgaNis tu tat pRSTaH sabhAyAM kurusaMsadi 05049010c niHzvasya subhRzaM dIrghaM muhuH saMcintayann iva 05049010e tatrAnimittato daivAt sUtaM kazmalam Avizat 05049011a tadAcacakSe puruSaH sabhAyAM rAjasaMsadi 05049011c saMjayo 'yaM mahArAja mUrcchitaH patito bhuvi 05049011e vAcaM na sRjate kAM cid dhInaprajJo 'lpacetanaH 05049012 dhRtarASTra uvAca 05049012a apazyat saMjayo nUnaM kuntIputrAn mahArathAn 05049012c tair asya puruSavyAghrair bhRzam udvejitaM manaH 05049013 vaizaMpAyana uvAca 05049013a saMjayaz cetanAM labdhvA pratyAzvasyedam abravIt 05049013c dhRtarASTraM mahArAja sabhAyAM kurusaMsadi 05049014a dRSTavAn asmi rAjendra kuntIputrAn mahArathAn 05049014c matsyarAjagRhAvAsAd avarodhena karzitAn 05049014e zRNu yair hi mahArAja pANDavA abhyayuJjata 05049015a yo naiva roSAn na bhayAn na kAmAn nArthakAraNAt 05049015c na hetuvAdAd dharmAtmA satyaM jahyAt kathaM cana 05049016a yaH pramANaM mahArAja dharme dharmabhRtAM varaH 05049016c ajAtazatruNA tena pANDavA abhyayuJjata 05049017a yasya bAhubale tulyaH pRthivyAM nAsti kaz cana 05049017c yo vai sarvAn mahIpAlAn vaze cakre dhanurdharaH 05049017e tena vo bhImasenena pANDavA abhyayuJjata 05049018a niHsRtAnAM jatugRhAd dhiDimbAt puruSAdakAt 05049018c ya eSAm abhavad dvIpaH kuntIputro vRkodaraH 05049019a yAjJasenIm atho yatra sindhurAjo 'pakRSTavAn 05049019c tatraiSAm abhavad dvIpaH kuntIputro vRkodaraH 05049020a yaz ca tAn saMgatAn sarvAn pANDavAn vAraNAvate 05049020c dahyato mocayAm Asa tena vas te 'bhyayuJjata 05049021a kRSNAyAz caratA prItiM yena krodhavazA hatAH 05049021c pravizya viSamaM ghoraM parvataM gandhamAdanam 05049022a yasya nAgAyutaM vIryaM bhujayoH sAram arpitam 05049022c tena vo bhImasenena pANDavA abhyayuJjata 05049023a kRSNadvitIyo vikramya tuSTyarthaM jAtavedasaH 05049023c ajayad yaH purA vIro yudhyamAnaM puraMdaram 05049024a yaH sa sAkSAn mahAdevaM girizaM zUlapANinam 05049024c toSayAm Asa yuddhena devadevam umApatim 05049025a yaz ca sarvAn vaze cakre lokapAlAn dhanurdharaH 05049025c tena vo vijayenAjau pANDavA abhyayuJjata 05049026a yaH pratIcIM dizaM cakre vaze mlecchagaNAyutAm 05049026c sa tatra nakulo yoddhA citrayodhI vyavasthitaH 05049027a tena vo darzanIyena vIreNAtidhanurbhRtA 05049027c mAdrIputreNa kauravya pANDavA abhyayuJjata 05049028a yaH kAzIn aGgamagadhAn kaliGgAMz ca yudhAjayat 05049028c tena vaH sahadevena pANDavA abhyayuJjata 05049029a yasya vIryeNa sadRzAz catvAro bhuvi mAnavAH 05049029c azvatthAmA dhRSTaketuH pradyumno rukmir eva ca 05049030a tena vaH sahadevena pANDavA abhyayuJjata 05049030c yavIyasA nRvIreNa mAdrInandikareNa ca 05049031a tapaz cacAra yA ghoraM kAzikanyA purA satI 05049031c bhISmasya vadham icchantI pretyApi bharatarSabha 05049032a pAJcAlasya sutA jajJe daivAc ca sa punaH pumAn 05049032c strIpuMsoH puruSavyAghra yaH sa veda guNAguNAn 05049033a yaH kaliGgAn samApede pAJcAlo yuddhadurmadaH 05049033c zikhaNDinA vaH kuravaH kRtAstreNAbhyayuJjata 05049034a yAM yakSaH puruSaM cakre bhISmasya nidhane kila 05049034c maheSvAsena raudreNa pANDavA abhyayuJjata 05049035a maheSvAsA rAjaputrA bhrAtaraH paJca kekayAH 05049035c sumRSTakavacAH zUrAs taiz ca vas te 'bhyayuJjata 05049036a yo dIrghabAhuH kSiprAstro dhRtimAn satyavikramaH 05049036c tena vo vRSNivIreNa yuyudhAnena saMgaraH 05049037a ya AsIc charaNaM kAle pANDavAnAM mahAtmanAm 05049037c raNe tena virATena pANDavA abhyayuJjata 05049038a yaH sa kAzipatI rAjA vArANasyAM mahArathaH 05049038c sa teSAm abhavad yoddhA tena vas te 'bhyayuJjata 05049039a zizubhir durjayaiH saMkhye draupadeyair mahAtmabhiH 05049039c AzIviSasamasparzaiH pANDavA abhyayuJjata 05049040a yaH kRSNasadRzo vIrye yudhiSThirasamo dame 05049040c tenAbhimanyunA saMkhye pANDavA abhyayuJjata 05049041a yaz caivApratimo vIrye dhRSTaketur mahAyazAH 05049041c duHsahaH samare kruddhaH zaizupAlir mahArathaH 05049041e tena vaz cedirAjena pANDavA abhyayuJjata 05049042a yaH saMzrayaH pANDavAnAM devAnAm iva vAsavaH 05049042c tena vo vAsudevena pANDavA abhyayuJjata 05049043a tathA cedipater bhrAtA zarabho bharatarSabha 05049043c karakarSeNa sahitas tAbhyAM vas te 'bhyayuJjata 05049044a jArAsaMdhiH sahadevo jayatsenaz ca tAv ubhau 05049044c drupadaz ca mahAtejA balena mahatA vRtaH 05049044e tyaktAtmA pANDavArthAya yotsyamAno vyavasthitaH 05049045a ete cAnye ca bahavaH prAcyodIcyA mahIkSitaH 05049045c zatazo yAn apAzritya dharmarAjo vyavasthitaH 05050001 dhRtarASTra uvAca 05050001a sarva ete mahotsAhA ye tvayA parikIrtitAH 05050001c ekatas tv eva te sarve sametA bhIma ekataH 05050002a bhImasenAd dhi me bhUyo bhayaM saMjAyate mahat 05050002c kruddhAd amarSaNAt tAta vyAghrAd iva mahAruroH 05050003a jAgarmi rAtrayaH sarvA dIrgham uSNaM ca niHzvasan 05050003c bhIto vRkodarAt tAta siMhAt pazur ivAbalaH 05050004a na hi tasya mahAbAhoH zakrapratimatejasaH 05050004c sainye 'smin pratipazyAmi ya enaM viSahed yudhi 05050005a amarSaNaz ca kaunteyo dRDhavairaz ca pANDavaH 05050005c anarmahAsI sonmAdas tiryakprekSI mahAsvanaH 05050006a mahAvego mahotsAho mahAbAhur mahAbalaH 05050006c mandAnAM mama putrANAM yuddhenAntaM kariSyati 05050007a UrugrAhagRhItAnAM gadAM bibhrad vRkodaraH 05050007c kurUNAm RSabho yuddhe daNDapANir ivAntakaH 05050008a zaikyAyasamayIM ghorAM gadAM kAJcanabhUSitAm 05050008c manasAhaM prapazyAmi brahmadaNDam ivodyatam 05050009a yathA rurUNAM yUtheSu siMho jAtabalaz caret 05050009c mAmakeSu tathA bhImo baleSu vicariSyati 05050010a sarveSAM mama putrANAM sa ekaH krUravikramaH 05050010c bahvAzI vipratIpaz ca bAlye 'pi rabhasaH sadA 05050011a udvepate me hRdayaM yadA duryodhanAdayaH 05050011c bAlye 'pi tena yudhyanto vAraNeneva marditAH 05050012a tasya vIryeNa saMkliSTA nityam eva sutA mama 05050012c sa eva hetur bhedasya bhImo bhImaparAkramaH 05050013a grasamAnam anIkAni naravAraNavAjinAm 05050013c pazyAmIvAgrato bhImaM krodhamUrchitam Ahave 05050014a astre droNArjunasamaM vAyuvegasamaM jave 05050014c saMjayAcakSva me zUraM bhImasenam amarSaNam 05050015a atilAbhaM tu manye 'haM yat tena ripughAtinA 05050015c tadaiva na hatAH sarve mama putrA manasvinA 05050016a yena bhImabalA yakSA rAkSasAz ca samAhatAH 05050016c kathaM tasya raNe vegaM mAnuSaH prasahiSyati 05050017a na sa jAtu vaze tasthau mama bAlo 'pi saMjaya 05050017c kiM punar mama duSputraiH kliSTaH saMprati pANDavaH 05050018a niSThuraH sa ca naiSThuryAd bhajyed api na saMnamet 05050018c tiryakprekSI saMhatabhrUH kathaM zAmyed vRkodaraH 05050019a bRhadaMso 'pratibalo gauras tAla ivodgataH 05050019c pramANato bhImasenaH prAdezenAdhiko 'rjunAt 05050020a javena vAjino 'tyeti balenAtyeti kuJjarAn 05050020c avyaktajalpI madhvakSo madhyamaH pANDavo balI 05050021a iti bAlye zrutaH pUrvaM mayA vyAsamukhAt purA 05050021c rUpato vIryataz caiva yAthAtathyena pANDavaH 05050022a Ayasena sa daNDena rathAn nAgAn hayAn narAn 05050022c haniSyati raNe kruddho bhImaH praharatAM varaH 05050023a amarSI nityasaMrabdho raudraH krUraparAkramaH 05050023c mama tAta pratIpAni kurvan pUrvaM vimAnitaH 05050024a niSkIrNAm AyasIM sthUlAM suparvAM kAJcanIM gadAm 05050024c zataghnIM zatanirhrAdAM kathaM zakSyanti me sutAH 05050025a apAram aplavAgAdhaM samudraM zaraveginam 05050025c bhImasenamayaM durgaM tAta mandAs titIrSavaH 05050026a krozato me na zRNvanti bAlAH paNDitamAninaH 05050026c viSamaM nAvabudhyante prapAtaM madhudarzinaH 05050027a saMyugaM ye kariSyanti nararUpeNa vAyunA 05050027c niyataM coditA dhAtrA siMheneva mahAmRgAH 05050028a zaikyAM tAta catuSkiSkuM SaDasrim amitaujasam 05050028c prahitAM duHkhasaMsparzAM kathaM zakSyanti me sutAH 05050029a gadAM bhrAmayatas tasya bhindato hastimastakAn 05050029c sRkkiNI lelihAnasya bASpam utsRjato muhuH 05050030a uddizya pAtAn patataH kurvato bhairavAn ravAn 05050030c pratIpAn patato mattAn kuJjarAn pratigarjataH 05050031a vigAhya rathamArgeSu varAn uddizya nighnataH 05050031c agneH prajvalitasyeva api mucyeta me prajA 05050032a vIthIM kurvan mahAbAhur drAvayan mama vAhinIm 05050032c nRtyann iva gadApANir yugAntaM darzayiSyati 05050033a prabhinna iva mAtaGgaH prabhaJjan puSpitAn drumAn 05050033c pravekSyati raNe senAM putrANAM me vRkodaraH 05050034a kurvan rathAn vipuruSAn vidhvajAn bhagnapuSkarAn 05050034c Arujan puruSavyAghro rathinaH sAdinas tathA 05050035a gaGgAvega ivAnUpAMs tIrajAn vividhAn drumAn 05050035c pravekSyati mahAsenAM putrANAM mama saMjaya 05050036a vazaM nUnaM gamiSyanti bhImasenabalArditAH 05050036c mama putrAz ca bhRtyAz ca rAjAnaz caiva saMjaya 05050037a yena rAjA mahAvIryaH pravizyAntaHpuraM purA 05050037c vAsudevasahAyena jarAsaMdho nipAtitaH 05050038a kRtsneyaM pRthivI devI jarAsaMdhena dhImatA 05050038c mAgadhendreNa balinA vaze kRtvA pratApitA 05050039a bhISmapratApAt kuravo nayenAndhakavRSNayaH 05050039c te na tasya vazaM jagmuH kevalaM daivam eva vA 05050040a sa gatvA pANDuputreNa tarasA bAhuzAlinA 05050040c anAyudhena vIreNa nihataH kiM tato 'dhikam 05050041a dIrghakAlena saMsiktaM viSam AzIviSo yathA 05050041c sa mokSyati raNe tejaH putreSu mama saMjaya 05050042a mahendra iva vajreNa dAnavAn devasattamaH 05050042c bhImaseno gadApANiH sUdayiSyati me sutAn 05050043a aviSahyam anAvAryaM tIvravegaparAkramam 05050043c pazyAmIvAtitAmrAkSam ApatantaM vRkodaram 05050044a agadasyApy adhanuSo virathasya vivarmaNaH 05050044c bAhubhyAM yudhyamAnasya kas tiSThed agrataH pumAn 05050045a bhISmo droNaz ca vipro 'yaM kRpaH zAradvatas tathA 05050045c jAnanty ete yathaivAhaM vIryajJas tasya dhImataH 05050046a AryavrataM tu jAnantaH saMgarAn na bibhitsavaH 05050046c senAmukheSu sthAsyanti mAmakAnAM nararSabhAH 05050047a balIyaH sarvato diSTaM puruSasya vizeSataH 05050047c pazyann api jayaM teSAM na niyacchAmi yat sutAn 05050048a te purANaM maheSvAsA mArgam aindraM samAsthitAH 05050048c tyakSyanti tumule prANAn rakSantaH pArthivaM yazaH 05050049a yathaiSAM mAmakAs tAta tathaiSAM pANDavA api 05050049c pautrA bhISmasya ziSyAz ca droNasya ca kRpasya ca 05050050a yat tv asmad AzrayaM kiM cid dattam iSTaM ca saMjaya 05050050c tasyApacitim AryatvAt kartAraH sthavirAs trayaH 05050051a AdadAnasya zastraM hi kSatradharmaM parIpsataH 05050051c nidhanaM brAhmaNasyAjau varam evAhur uttamam 05050052a sa vai zocAmi sarvAn vai ye yuyutsanti pANDavAn 05050052c vikruSTaM vidureNAdau tad etad bhayam Agatam 05050053a na tu manye vighAtAya jJAnaM duHkhasya saMjaya 05050053c bhavaty atibale hy etaj jJAnam apy upaghAtakam 05050054a RSayo hy api nirmuktAH pazyanto lokasaMgrahAn 05050054c sukhe bhavanti sukhinas tathA duHkhena duHkhitAH 05050055a kiM punar yo 'ham Asaktas tatra tatra sahasradhA 05050055c putreSu rAjyadAreSu pautreSv api ca bandhuSu 05050056a saMzaye tu mahaty asmin kiM nu me kSamam uttamam 05050056c vinAzaM hy eva pazyAmi kurUNAm anucintayan 05050057a dyUtapramukham AbhAti kurUNAM vyasanaM mahat 05050057c mandenaizvaryakAmena lobhAt pApam idaM kRtam 05050058a manye paryAyadharmo 'yaM kAlasyAtyantagAminaH 05050058c cakre pradhir ivAsakto nAsya zakyaM palAyitum 05050059a kiM nu kAryaM kathaM kuryAM kva nu gacchAmi saMjaya 05050059c ete nazyanti kuravo mandAH kAlavazaM gatAH 05050060a avazo 'haM purA tAta putrANAM nihate zate 05050060c zroSyAmi ninadaM strINAM kathaM mAM maraNaM spRzet 05050061a yathA nidAghe jvalanaH samiddho; dahet kakSaM vAyunA codyamAnaH 05050061c gadAhastaH pANDavas tadvad eva; hantA madIyAn sahito 'rjunena 05051001 dhRtarASTra uvAca 05051001a yasya vai nAnRtA vAcaH pravRttA anuzuzrumaH 05051001c trailokyam api tasya syAd yoddhA yasya dhanaMjayaH 05051002a tasyaiva ca na pazyAmi yudhi gANDIvadhanvanaH 05051002c anizaM cintayAno 'pi yaH pratIyAd rathena tam 05051003a asyataH karNinAlIkAn mArgaNAn hRdayacchidaH 05051003c pratyetA na samaH kaz cid yudhi gANDIvadhanvanaH 05051004a droNakarNau pratIyAtAM yadi vIrau nararSabhau 05051004c mAhAtmyAt saMzayo loke na tv asti vijayo mama 05051005a ghRNI karNaH pramAdI ca AcAryaH sthaviro guruH 05051005c samartho balavAn pArtho dRDhadhanvA jitaklamaH 05051005e bhavet sutumulaM yuddhaM sarvazo 'py aparAjayaH 05051006a sarve hy astravidaH zUrAH sarve prAptA mahad yazaH 05051006c api sarvAmaraizvaryaM tyajeyur na punar jayam 05051006e vadhe nUnaM bhavec chAntis tayor vA phalgunasya vA 05051007a na tu jetArjunasyAsti hantA cAsya na vidyate 05051007c manyus tasya kathaM zAmyen mandAn prati ya utthitaH 05051008a anye 'py astrANi jAnanti jIyante ca jayanti ca 05051008c ekAntavijayas tv eva zrUyate phalgunasya ha 05051009a trayastriMzat samAhUya khANDave 'gnim atarpayat 05051009c jigAya ca surAn sarvAn nAsya vedmi parAjayam 05051010a yasya yantA hRSIkezaH zIlavRttasamo yudhi 05051010c dhruvas tasya jayas tAta yathendrasya jayas tathA 05051011a kRSNAv ekarathe yattAv adhijyaM gANDivaM dhanuH 05051011c yugapat trINi tejAMsi sametAny anuzuzrumaH 05051012a naiva no 'sti dhanus tAdRG na yoddhA na ca sArathiH 05051012c tac ca mandA na jAnanti duryodhanavazAnugAH 05051013a zeSayed azanir dIpto nipatan mUrdhni saMjaya 05051013c na tu zeSaM zarAH kuryur astAs tAta kirITinA 05051014a api cAsyann ivAbhAti nighnann iva ca phalgunaH 05051014c uddharann iva kAyebhyaH zirAMsi zaravRSTibhiH 05051015a api bANamayaM tejaH pradIptam iva sarvataH 05051015c gANDIveddhaM dahetAjau putrANAM mama vAhinIm 05051016a api sA rathaghoSeNa bhayArtA savyasAcinaH 05051016c vitrastA bahulA senA bhAratI pratibhAti me 05051017a yathA kakSaM dahaty agniH pravRddhaH sarvataz caran 05051017c mahArcir aniloddhUtas tadvad dhakSyati mAmakAn 05051018a yadodvaman nizitAn bANasaMghAn; sthAtAtatAyI samare kirITI 05051018c sRSTo 'ntakaH sarvaharo vidhAtrA; yathA bhavet tadvad avAraNIyaH 05051019a yadA hy abhIkSNaM subahUn prakArAJ; zrotAsmi tAn Avasathe kurUNAm 05051019c teSAM samantAc ca tathA raNAgre; kSayaH kilAyaM bharatAn upaiti 05052001 dhRtarASTra uvAca 05052001a yathaiva pANDavAH sarve parAkrAntA jigISavaH 05052001c tathaivAbhisarAs teSAM tyaktAtmAno jaye dhRtAH 05052002a tvam eva hi parAkrAntAn AcakSIthAH parAn mama 05052002c pAJcAlAn kekayAn matsyAn mAgadhAn vatsabhUmipAn 05052003a yaz ca sendrAn imA&l lokAn icchan kuryAd vaze balI 05052003c sa zreSTho jagataH kRSNaH pANDavAnAM jaye dhRtaH 05052004a samastAm arjunAd vidyAM sAtyakiH kSipram AptavAn 05052004c zaineyaH samare sthAtA bIjavat pravapaJ zarAn 05052005a dhRSTadyumnaz ca pAJcAlyaH krUrakarmA mahArathaH 05052005c mAmakeSu raNaM kartA baleSu paramAstravit 05052006a yudhiSThirasya ca krodhAd arjunasya ca vikramAt 05052006c yamAbhyAM bhImasenAc ca bhayaM me tAta jAyate 05052007a amAnuSaM manuSyendrair jAlaM vitatam antarA 05052007c mama senAM haniSyanti tataH krozAmi saMjaya 05052008a darzanIyo manasvI ca lakSmIvAn brahmavarcasI 05052008c medhAvI sukRtaprajJo dharmAtmA pANDunandanaH 05052009a mitrAmAtyaiH susaMpannaH saMpanno yojyayojakaiH 05052009c bhrAtRbhiH zvazuraiH putrair upapanno mahArathaiH 05052010a dhRtyA ca puruSavyAghro naibhRtyena ca pANDavaH 05052010c anRzaMso vadAnyaz ca hrImAn satyaparAkramaH 05052011a bahuzrutaH kRtAtmA ca vRddhasevI jitendriyaH 05052011c taM sarvaguNasaMpannaM samiddham iva pAvakam 05052012a tapantam iva ko mandaH patiSyati pataMgavat 05052012c pANDavAgnim anAvAryaM mumUrSur mUDhacetanaH 05052013a tanur uccaH zikhI rAjA zuddhajAmbUnadaprabhaH 05052013c mandAnAM mama putrANAM yuddhenAntaM kariSyati 05052014a tair ayuddhaM sAdhu manye kuravas tan nibodhata 05052014c yuddhe vinAzaH kRtsnasya kulasya bhavitA dhruvam 05052015a eSA me paramA zAntir yayA zAmyati me manaH 05052015c yadi tv ayuddham iSTaM vo vayaM zAntyai yatAmahe 05052016a na tu naH zikSamANAnAm upekSeta yudhiSThiraH 05052016c jugupsati hy adharmeNa mAm evoddizya kAraNam 05053001 saMjaya uvAca 05053001a evam etan mahArAja yathA vadasi bhArata 05053001c yuddhe vinAzaH kSatrasya gANDIvena pradRzyate 05053002a idaM tu nAbhijAnAmi tava dhIrasya nityazaH 05053002c yat putravazam AgaccheH sattvajJaH savyasAcinaH 05053003a naiSa kAlo mahArAja tava zazvat kRtAgasaH 05053003c tvayA hy evAditaH pArthA nikRtA bharatarSabha 05053004a pitA zreSThaH suhRd yaz ca samyak praNihitAtmavAn 05053004c AstheyaM hi hitaM tena na drogdhA gurur ucyate 05053005a idaM jitam idaM labdham iti zrutvA parAjitAn 05053005c dyUtakAle mahArAja smayase sma kumAravat 05053006a paruSANy ucyamAnAn sma purA pArthAn upekSase 05053006c kRtsnaM rAjyaM jayantIti prapAtaM nAnupazyasi 05053007a pitryaM rAjyaM mahArAja kuravas te sajAGgalAH 05053007c atha vIrair jitAM bhUmim akhilAM pratyapadyathAH 05053008a bAhuvIryArjitA bhUmis tava pArthair niveditA 05053008c mayedaM kRtam ity eva manyase rAjasattama 05053009a grastAn gandharvarAjena majjato hy aplave 'mbhasi 05053009c AninAya punaH pArthaH putrAMs te rAjasattama 05053010a kumAravac ca smayase dyUte vinikRteSu yat 05053010c pANDaveSu vanaM rAjan pravrajatsu punaH punaH 05053011a pravarSataH zaravrAtAn arjunasya zitAn bahUn 05053011c apy arNavA vizuSyeyuH kiM punar mAMsayonayaH 05053012a asyatAM phalgunaH zreSTho gANDIvaM dhanuSAM varam 05053012c kezavaH sarvabhUtAnAM cakrANAM ca sudarzanam 05053013a vAnaro rocamAnaz ca ketuH ketumatAM varaH 05053013c evam etAni saratho vahaJ zvetahayo raNe 05053013e kSapayiSyati no rAjan kAlacakram ivodyatam 05053014a tasyAdya vasudhA rAjan nikhilA bharatarSabha 05053014c yasya bhImArjunau yodhau sa rAjA rAjasattama 05053015a tathA bhImahataprAyAM majjantIM tava vAhinIm 05053015c duryodhanamukhA dRSTvA kSayaM yAsyanti kauravAH 05053016a na hi bhImabhayAd bhItA lapsyante vijayaM vibho 05053016c tava putrA mahArAja rAjAnaz cAnusAriNaH 05053017a matsyAs tvAm adya nArcanti pAJcAlAz ca sakekayAH 05053017c zAlveyAH zUrasenAz ca sarve tvAm avajAnate 05053017e pArthaM hy ete gatAH sarve vIryajJAs tasya dhImataH 05053018a anarhAn eva tu vadhe dharmayuktAn vikarmaNA 05053018c sarvopAyair niyantavyaH sAnugaH pApapUruSaH 05053018e tava putro mahArAja nAtra zocitum arhasi 05053019a dyUtakAle mayA coktaM vidureNa ca dhImatA 05053019c yad idaM te vilapitaM pANDavAn prati bhArata 05053019e anIzeneva rAjendra sarvam etan nirarthakam 05054001 duryodhana uvAca 05054001a na bhetavyaM mahArAja na zocyA bhavatA vayam 05054001c samarthAH sma parAn rAjan vijetuM samare vibho 05054002a vanaM pravrAjitAn pArthAn yad AyAn madhusUdanaH 05054002c mahatA balacakreNa pararASTrAvamardinA 05054003a kekayA dhRSTaketuz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05054003c rAjAnaz cAnvayuH pArthAn bahavo 'nye 'nuyAyinaH 05054004a indraprasthasya cAdUrAt samAjagmur mahArathAH 05054004c vyagarhayaMz ca saMgamya bhavantaM kurubhiH saha 05054005a te yudhiSThiram AsInam ajinaiH prativAsitam 05054005c kRSNapradhAnAH saMhatya paryupAsanta bhArata 05054006a pratyAdAnaM ca rAjyasya kAryam Ucur narAdhipAH 05054006c bhavataH sAnubandhasya samucchedaM cikIrSavaH 05054007a zrutvA caitan mayoktAs tu bhISmadroNakRpAs tadA 05054007c jJAtikSayabhayAd rAjan bhItena bharatarSabha 05054008a na te sthAsyanti samaye pANDavA iti me matiH 05054008c samucchedaM hi naH kRtsnaM vAsudevaz cikIrSati 05054009a Rte ca viduraM sarve yUyaM vadhyA mahAtmanaH 05054009c dhRtarASTraz ca dharmajJo na vadhyaH kurusattamaH 05054010a samucchedaM ca kRtsnaM naH kRtvA tAta janArdanaH 05054010c ekarAjyaM kurUNAM sma cikIrSati yudhiSThire 05054011a tatra kiM prAptakAlaM naH praNipAtaH palAyanam 05054011c prANAn vA saMparityajya pratiyudhyAmahe parAn 05054012a pratiyuddhe tu niyataH syAd asmAkaM parAjayaH 05054012c yudhiSThirasya sarve hi pArthivA vazavartinaH 05054013a viraktarASTrAz ca vayaM mitrANi kupitAni naH 05054013c dhikkRtAH pArthivaiH sarvaiH svajanena ca sarvazaH 05054014a praNipAte tu doSo 'sti bandhUnAM zAzvatIH samAH 05054014c pitaraM tv eva zocAmi prajJAnetraM janezvaram 05054014e matkRte duHkham ApannaM klezaM prAptam anantakam 05054015a kRtaM hi tava putraiz ca pareSAm avarodhanam 05054015c matpriyArthaM puraivaitad viditaM te narottama 05054016a te rAjJo dhRtarASTrasya sAmAtyasya mahArathAH 05054016c vairaM pratikariSyanti kulocchedena pANDavAH 05054017a tato droNo 'bravId bhISmaH kRpo drauNiz ca bhArata 05054017c matvA mAM mahatIM cintAm AsthitaM vyathitendriyam 05054018a abhidrugdhAH pare cen no na bhetavyaM paraMtapa 05054018c asamarthAH pare jetum asmAn yudhi janezvara 05054019a ekaikazaH samarthAH smo vijetuM sarvapArthivAn 05054019c Agacchantu vineSyAmo darpam eSAM zitaiH zaraiH 05054020a puraikena hi bhISmeNa vijitAH sarvapArthivAH 05054020c mRte pitary abhikruddho rathenaikena bhArata 05054021a jaghAna subahUMs teSAM saMrabdhaH kurusattamaH 05054021c tatas te zaraNaM jagmur devavratam imaM bhayAt 05054022a sa bhISmaH susamartho 'yam asmAbhiH sahito raNe 05054022c parAn vijetuM tasmAt te vyetu bhIr bharatarSabha 05054022e ity eSAM nizcayo hy AsIt tatkAlam amitaujasAm 05054023a purA pareSAM pRthivI kRtsnAsId vazavartinI 05054023c asmAn punar amI nAdya samarthA jetum Ahave 05054023e chinnapakSAH pare hy adya vIryahInAz ca pANDavAH 05054024a asmatsaMsthA ca pRthivI vartate bharatarSabha 05054024c ekArthAH sukhaduHkheSu mayAnItAz ca pArthivAH 05054025a apy agniM pravizeyus te samudraM vA paraMtapa 05054025c madarthe pArthivAH sarve tad viddhi kurusattama 05054026a unmattam iva cApi tvAM prahasantIha duHkhitam 05054026c vilapantaM bahuvidhaM bhItaM paravikatthane 05054027a eSAM hy ekaikazo rAjJAM samarthaH pANDavAn prati 05054027c AtmAnaM manyate sarvo vyetu te bhayam Agatam 05054028a sarvAM samagrAM senAM me vAsavo 'pi na zaknuyAt 05054028c hantum akSayyarUpeyaM brahmaNApi svayambhuvA 05054029a yudhiSThiraH puraM hitvA paJca grAmAn sa yAcati 05054029c bhIto hi mAmakAt sainyAt prabhAvAc caiva me prabho 05054030a samarthaM manyase yac ca kuntIputraM vRkodaram 05054030c tan mithyA na hi me kRtsnaM prabhAvaM vettha bhArata 05054031a matsamo hi gadAyuddhe pRthivyAM nAsti kaz cana 05054031c nAsIt kaz cid atikrAnto bhavitA na ca kaz cana 05054032a yukto duHkhocitaz cAhaM vidyApAragatas tathA 05054032c tasmAn na bhImAn nAnyebhyo bhayaM me vidyate kva cit 05054033a duryodhanasamo nAsti gadAyAm iti nizcayaH 05054033c saMkarSaNasya bhadraM te yat tadainam upAvasam 05054034a yuddhe saMkarSaNasamo balenAbhyadhiko bhuvi 05054034c gadAprahAraM bhImo me na jAtu viSahed yudhi 05054035a ekaM prahAraM yaM dadyAM bhImAya ruSito nRpa 05054035c sa evainaM nayed ghoraM kSipraM vaivasvatakSayam 05054036a iccheyaM ca gadAhastaM rAjan draSTuM vRkodaram 05054036c suciraM prArthito hy eSa mama nityaM manorathaH 05054037a gadayA nihato hy Ajau mama pArtho vRkodaraH 05054037c vizIrNagAtraH pRthivIM parAsuH prapatiSyati 05054038a gadAprahArAbhihato himavAn api parvataH 05054038c sakRn mayA vizIryeta giriH zatasahasradhA 05054039a sa cApy etad vijAnAti vAsudevArjunau tathA 05054039c duryodhanasamo nAsti gadAyAm iti nizcayaH 05054040a tat te vRkodaramayaM bhayaM vyetu mahAhave 05054040c vyapaneSyAmy ahaM hy enaM mA rAjan vimanA bhava 05054041a tasmin mayA hate kSipram arjunaM bahavo rathAH 05054041c tulyarUpA viziSTAz ca kSepsyanti bharatarSabha 05054042a bhISmo droNaH kRpo drauNiH karNo bhUrizravAs tathA 05054042c prAgjyotiSAdhipaH zalyaH sindhurAjo jayadrathaH 05054043a ekaika eSAM zaktas tu hantuM bhArata pANDavAn 05054043c samastAs tu kSaNenaitAn neSyanti yamasAdanam 05054044a samagrA pArthivI senA pArtham ekaM dhanaMjayam 05054044c kasmAd azaktA nirjetum iti hetur na vidyate 05054045a zaravrAtais tu bhISmeNa zatazo 'tha sahasrazaH 05054045c droNadrauNikRpaiz caiva gantA pArtho yamakSayam 05054046a pitAmaho hi gAGgeyaH zaMtanor adhi bhArata 05054046c brahmarSisadRzo jajJe devair api durutsahaH 05054046e pitrA hy uktaH prasannena nAkAmas tvaM mariSyasi 05054047a brahmarSez ca bharadvAjAd droNyAM droNo vyajAyata 05054047c droNAj jajJe mahArAja drauNiz ca paramAstravit 05054048a kRpaz cAcAryamukhyo 'yaM maharSer gautamAd api 05054048c zarastambodbhavaH zrImAn avadhya iti me matiH 05054049a ayonijaM trayaM hy etat pitA mAtA ca mAtulaH 05054049c azvatthAmno mahArAja sa ca zUraH sthito mama 05054050a sarva ete mahArAja devakalpA mahArathAH 05054050c zakrasyApi vyathAM kuryuH saMyuge bharatarSabha 05054051a bhISmadroNakRpANAM ca tulyaH karNo mato mama 05054051c anujJAtaz ca rAmeNa matsamo 'sIti bhArata 05054052a kuNDale rucire cAstAM karNasya sahaje zubhe 05054052c te zacyarthe mahendreNa yAcitaH sa paraMtapaH 05054052e amoghayA mahArAja zaktyA paramabhImayA 05054053a tasya zaktyopagUDhasya kasmAj jIved dhanaMjayaH 05054053c vijayo me dhruvaM rAjan phalaM pANAv ivAhitam 05054053e abhivyaktaH pareSAM ca kRtsno bhuvi parAjayaH 05054054a ahnA hy ekena bhISmo 'yam ayutaM hanti bhArata 05054054c tat samAz ca maheSvAsA droNadrauNikRpA api 05054055a saMzaptAni ca vRndAni kSatriyANAM paraMtapa 05054055c arjunaM vayam asmAn vA dhanaMjaya iti sma ha 05054056a tAMz cAlam iti manyante savyasAcivadhe vibho 05054056c pArthivAH sa bhavAn rAjann akasmAd vyathate katham 05054057a bhImasene ca nihate ko 'nyo yudhyeta bhArata 05054057c pareSAM tan mamAcakSva yadi vettha paraMtapa 05054058a paJca te bhrAtaraH sarve dhRSTadyumno 'tha sAtyakiH 05054058c pareSAM sapta ye rAjan yodhAH paramakaM balam 05054059a asmAkaM tu viziSTA ye bhISmadroNakRpAdayaH 05054059c drauNir vaikartanaH karNaH somadatto 'tha bAhlikaH 05054060a prAgjyotiSAdhipaH zalya Avantyo 'tha jayadrathaH 05054060c duHzAsano durmukhaz ca duHsahaz ca vizAM pate 05054061a zrutAyuz citrasenaz ca purumitro viviMzatiH 05054061c zalo bhUrizravAz cobhau vikarNaz ca tavAtmajaH 05054062a akSauhiNyo hi me rAjan dazaikA ca samAhRtAH 05054062c nyUnAH pareSAM saptaiva kasmAn me syAt parAjayaH 05054063a balaM triguNato hInaM yodhyaM prAha bRhaspatiH 05054063c parebhyas triguNA ceyaM mama rAjann anIkinI 05054064a guNahInaM pareSAM ca bahu pazyAmi bhArata 05054064c guNodayaM bahuguNam Atmanaz ca vizAM pate 05054065a etat sarvaM samAjJAya balAgryaM mama bhArata 05054065c nyUnatAM pANDavAnAM ca na mohaM gantum arhasi 05054066 vaizaMpAyana uvAca 05054066a ity uktvA saMjayaM bhUyaH paryapRcchata bhArata 05054066c vidhitsuH prAptakAlAni jJAtvA parapuraMjayaH 05055001 duryodhana uvAca 05055001a akSauhiNIH sapta labdhvA rAjabhiH saha saMjaya 05055001c kiM svid icchati kaunteyo yuddhaprepsur yudhiSThiraH 05055002 saMjaya uvAca 05055002a atIva mudito rAjan yuddhaprepsur yudhiSThiraH 05055002c bhImasenArjunau cobhau yamAv api na bibhyataH 05055003a rathaM tu divyaM kaunteyaH sarvA vibhrAjayan dizaH 05055003c mantraM jijJAsamAnaH san bIbhatsuH samayojayat 05055004a tam apazyAma saMnaddhaM meghaM vidyutprabhaM yathA 05055004c sa mantrAn samabhidhyAya hRSyamANo 'bhyabhASata 05055005a pUrvarUpam idaM pazya vayaM jeSyAma saMjaya 05055005c bIbhatsur mAM yathovAca tathAvaimy aham apy uta 05055006 duryodhana uvAca 05055006a prazaMsasy abhinandaMs tAn pArthAn akSaparAjitAn 05055006c arjunasya rathe brUhi katham azvAH kathaM dhvajaH 05055007 saMjaya uvAca 05055007a bhauvanaH saha zakreNa bahucitraM vizAM pate 05055007c rUpANi kalpayAm Asa tvaSTA dhAtrA sahAbhibho 05055008a dhvaje hi tasmin rUpANi cakrus te devamAyayA 05055008c mahAdhanAni divyAni mahAnti ca laghUni ca 05055009a sarvA dizo yojanamAtram antaraM; sa tiryag UrdhvaM ca rurodha vai dhvajaH 05055009c na saMsajjet tarubhiH saMvRto 'pi; tathA hi mAyA vihitA bhauvanena 05055010a yathAkAze zakradhanuH prakAzate; na caikavarNaM na ca vidma kiM nu tat 05055010c tathA dhvajo vihito bhauvanena; bahvAkAraM dRzyate rUpam asya 05055011a yathAgnidhUmo divam eti ruddhvA; varNAn bibhrat taijasaM tac charIram 05055011c tathA dhvajo vihito bhauvanena; na ced bhAro bhavitA nota rodhaH 05055012a zvetAs tasmin vAtavegAH sadazvA; divyA yuktAz citrarathena dattAH 05055012c zataM yat tat pUryate nityakAlaM; hataM hataM dattavaraM purastAt 05055013a tathA rAjJo dantavarNA bRhanto; rathe yuktA bhAnti tadvIryatulyAH 05055013c RzyaprakhyA bhImasenasya vAhA; raNe vAyos tulyavegA babhUvuH 05055014a kalmASAGgAs tittiricitrapRSThA; bhrAtrA dattAH prIyatA phalgunena 05055014c bhrAtur vIrasya svais turaMgair viziSTA; mudA yuktAH sahadevaM vahanti 05055015a mAdrIputraM nakulaM tv AjamIDhaM; mahendradattA harayo vAjimukhyAH 05055015c samA vAyor balavantas tarasvino; vahanti vIraM vRtrazatruM yathendram 05055016a tulyAz caibhir vayasA vikrameNa; javena caivApratirUpAH sadazvAH 05055016c saubhadrAdIn draupadeyAn kumArAn; vahanty azvA devadattA bRhantaH 05056001 dhRtarASTra uvAca 05056001a kAMs tatra saMjayApazyaH pratyarthena samAgatAn 05056001c ye yotsyante pANDavArthe putrasya mama vAhinIm 05056002 saMjaya uvAca 05056002a mukhyam andhakavRSNInAm apazyaM kRSNam Agatam 05056002c cekitAnaM ca tatraiva yuyudhAnaM ca sAtyakim 05056003a pRthag akSauhiNIbhyAM tau pANDavAn abhisaMzritau 05056003c mahArathau samAkhyAtAv ubhau puruSamAninau 05056004a akSauhiNyAtha pAJcAlyo dazabhis tanayair vRtaH 05056004c satyajitpramukhair vIrair dhRSTadyumnapurogamaiH 05056005a drupado vardhayan mAnaM zikhaNDiparipAlitaH 05056005c upAyAt sarvasainyAnAM praticchAdya tadA vapuH 05056006a virATaH saha putrAbhyAM zaGkhenaivottareNa ca 05056006c sUryadattAdibhir vIrair madirAzvapurogamaiH 05056007a sahitaH pRthivIpAlo bhrAtRbhis tanayais tathA 05056007c akSauhiNyaiva sainyasya vRtaH pArthaM samAzritaH 05056008a jArAsaMdhir mAgadhaz ca dhRSTaketuz ca cedirAT 05056008c pRthak pRthag anuprAptau pRthag akSauhiNIvRtau 05056009a kekayA bhrAtaraH paJca sarve lohitakadhvajAH 05056009c akSauhiNIparivRtAH pANDavAn abhisaMzritAH 05056010a etAn etAvatas tatra yAn apazyaM samAgatAn 05056010c ye pANDavArthe yotsyanti dhArtarASTrasya vAhinIm 05056011a yo veda mAnuSaM vyUhaM daivaM gAndharvam Asuram 05056011c sa tasya senApramukhe dhRSTadyumno mahAmanAH 05056012a bhISmaH zAMtanavo rAjan bhAgaH kLptaH zikhaNDinaH 05056012c taM virATo 'nu saMyAtA saha matsyaiH prahAribhiH 05056013a jyeSThasya pANDuputrasya bhAgo madrAdhipo balI 05056013c tau tu tatrAbruvan ke cid viSamau no matAv iti 05056014a duryodhanaH sahasutaH sArdhaM bhrAtRzatena ca 05056014c prAcyAz ca dAkSiNAtyAz ca bhImasenasya bhAgataH 05056015a arjunasya tu bhAgena karNo vaikartano mataH 05056015c azvatthAmA vikarNaz ca saindhavaz ca jayadrathaH 05056016a azakyAz caiva ye ke cit pRthivyAM zUramAninaH 05056016c sarvAMs tAn arjunaH pArthaH kalpayAm Asa bhAgataH 05056017a maheSvAsA rAjaputrA bhrAtaraH paJca kekayAH 05056017c kekayAn eva bhAgena kRtvA yotsyanti saMyuge 05056018a teSAm eva kRto bhAgo mAlavAH zAlvakekayAH 05056018c trigartAnAM ca dvau mukhyau yau tau saMzaptakAv iti 05056019a duryodhanasutAH sarve tathA duHzAsanasya ca 05056019c saubhadreNa kRto bhAgo rAjA caiva bRhadbalaH 05056020a draupadeyA maheSvAsAH suvarNavikRtadhvajAH 05056020c dhRSTadyumnamukhA droNam abhiyAsyanti bhArata 05056021a cekitAnaH somadattaM dvairathe yoddhum icchati 05056021c bhojaM tu kRtavarmANaM yuyudhAno yuyutsati 05056022a sahadevas tu mAdreyaH zUraH saMkrandano yudhi 05056022c svam aMzaM kalpayAm Asa zyAlaM te subalAtmajam 05056023a ulUkaM cApi kaitavyaM ye ca sArasvatA gaNAH 05056023c nakulaH kalpayAm Asa bhAgaM mAdravatIsutaH 05056024a ye cAnye pArthivA rAjan pratyudyAsyanti saMyuge 05056024c samAhvAnena tAMz cApi pANDuputrA akalpayan 05056025a evam eSAm anIkAni pravibhaktAni bhAgazaH 05056025c yat te kAryaM saputrasya kriyatAM tad akAlikam 05056026 dhRtarASTra uvAca 05056026a na santi sarve putrA me mUDhA durdyUtadevinaH 05056026c yeSAM yuddhaM balavatA bhImena raNamUrdhani 05056027a rAjAnaH pArthivAH sarve prokSitAH kAladharmaNA 05056027c gANDIvAgniM pravekSyanti pataGgA iva pAvakam 05056028a vidrutAM vAhinIM manye kRtavairair mahAtmabhiH 05056028c tAM raNe ke 'nuyAsyanti prabhagnAM pANDavair yudhi 05056029a sarve hy atirathAH zUrAH kIrtimantaH pratApinaH 05056029c sUryapAvakayos tulyAs tejasA samitiMjayAH 05056030a yeSAM yudhiSThiro netA goptA ca madhusUdanaH 05056030c yodhau ca pANDavau vIrau savyasAcivRkodarau 05056031a nakulaH sahadevaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05056031c sAtyakir drupadaz caiva dhRSTadyumnasya cAtmajaH 05056032a uttamaujAz ca pAJcAlyo yudhAmanyuz ca durjayaH 05056032c zikhaNDI kSatradevaz ca tathA vairATir uttaraH 05056033a kAzayaz cedayaz caiva matsyAH sarve ca sRJjayAH 05056033c virATaputro babhruz ca pAJcAlAz ca prabhadrakAH 05056034a yeSAm indro 'py akAmAnAM na haret pRthivIm imAm 05056034c vIrANAM raNadhIrANAM ye bhindyuH parvatAn api 05056035a tAn sarvAn guNasaMpannAn amanuSyapratApinaH 05056035c krozato mama duSputro yoddhum icchati saMjaya 05056036 duryodhana uvAca 05056036a ubhau sva ekajAtIyau tathobhau bhUmigocarau 05056036c atha kasmAt pANDavAnAm ekato manyase jayam 05056037a pitAmahaM ca droNaM ca kRpaM karNaM ca durjayam 05056037c jayadrathaM somadattam azvatthAmAnam eva ca 05056038a sucetaso maheSvAsAn indro 'pi sahito 'maraiH 05056038c azaktaH samare jetuM kiM punas tAta pANDavAH 05056039a sarvA ca pRthivI sRSTA madarthe tAta pANDavAn 05056039c AryAn dhRtimataH zUrAn agnikalpAn prabAdhitum 05056040a na mAmakAn pANDavAs te samarthAH prativIkSitum 05056040c parAkrAnto hy ahaM pANDUn saputrAn yoddhum Ahave 05056041a matpriyaM pArthivAH sarve ye cikIrSanti bhArata 05056041c te tAn AvArayiSyanti aiNeyAn iva tantunA 05056042a mahatA rathavaMzena zarajAlaiz ca mAmakaiH 05056042c abhidrutA bhaviSyanti pAJcAlAH pANDavaiH saha 05056043 dhRtarASTra uvAca 05056043a unmatta iva me putro vilapaty eSa saMjaya 05056043c na hi zakto yudhA jetuM dharmarAjaM yudhiSThiram 05056044a jAnAti hi sadA bhISmaH pANDavAnAM yazasvinAm 05056044c balavattAM saputrANAM dharmajJAnAM mahAtmanAm 05056045a yato nArocayam ahaM vigrahaM tair mahAtmabhiH 05056045c kiM tu saMjaya me brUhi punas teSAM viceSTitam 05056046a kas tAMs tarasvino bhUyaH saMdIpayati pANDavAn 05056046c arciSmato maheSvAsAn haviSA pAvakAn iva 05056047 saMjaya uvAca 05056047a dhRSTadyumnaH sadaivaitAn saMdIpayati bhArata 05056047c yudhyadhvam iti mA bhaiSTa yuddhAd bharatasattamAH 05056048a ye ke cit pArthivAs tatra dhArtarASTreNa saMvRtAH 05056048c yuddhe samAgamiSyanti tumule kavacahrade 05056049a tAn sarvAn Ahave kruddhAn sAnubandhAn samAgatAn 05056049c aham ekaH samAdAsye timir matsyAn ivaudakAn 05056050a bhISmaM droNaM kRpaM karNaM drauNiM zalyaM suyodhanam 05056050c etAMz cApi nirotsyAmi veleva makarAlayam 05056051a tathA bruvANaM dharmAtmA prAha rAjA yudhiSThiraH 05056051c tava dhairyaM ca vIryaM ca pAJcAlAH pANDavaiH saha 05056051e sarve samadhirUDhAH sma saMgrAmAn naH samuddhara 05056052a jAnAmi tvAM mahAbAho kSatradharme vyavasthitam 05056052c samartham ekaM paryAptaM kauravANAM yuyutsatAm 05056052e bhavatA yad vidhAtavyaM tan naH zreyaH paraMtapa 05056053a saMgrAmAd apayAtAnAM bhagnAnAM zaraNaiSiNAm 05056053c pauruSaM darzayaJ zUro yas tiSThed agrataH pumAn 05056053e krINIyAt taM sahasreNa nItiman nAma tat padam 05056054a sa tvaM zUraz ca vIraz ca vikrAntaz ca nararSabha 05056054c bhayArtAnAM paritrAtA saMyugeSu na saMzayaH 05056055a evaM bruvati kaunteye dharmAtmani yudhiSThire 05056055c dhRSTadyumna uvAcedaM mAM vaco gatasAdhvasaH 05056056a sarvAJ janapadAn sUta yodhA duryodhanasya ye 05056056c sabAhlIkAn kurUn brUyAH prAtipeyAJ zaradvataH 05056057a sUtaputraM tathA droNaM sahaputraM jayadratham 05056057c duHzAsanaM vikarNaM ca tathA duryodhanaM nRpam 05056058a bhISmaM caiva brUhi gatvA tvam Azu; yudhiSThiraM sAdhunaivAbhyupeta 05056058c mA vo vadhId arjuno devaguptaH; kSipraM yAcadhvaM pANDavaM lokavIram 05056059a naitAdRzo hi yodho 'sti pRthivyAm iha kaz cana 05056059c yathAvidhaH savyasAcI pANDavaH zastravittamaH 05056060a devair hi saMbhRto divyo ratho gANDIvadhanvanaH 05056060c na sa jeyo manuSyeNa mA sma kRdhvaM mano yudhi 05057001 dhRtarASTra uvAca 05057001a kSatratejA brahmacArI kaumArAd api pANDavaH 05057001c tena saMyugam eSyanti mandA vilapato mama 05057002a duryodhana nivartasva yuddhAd bharatasattama 05057002c na hi yuddhaM prazaMsanti sarvAvastham ariMdama 05057003a alam ardhaM pRthivyAs te sahAmAtyasya jIvitum 05057003c prayaccha pANDuputrANAM yathocitam ariMdama 05057004a etad dhi kuravaH sarve manyante dharmasaMhitam 05057004c yat tvaM prazAntim icchethAH pANDuputrair mahAtmabhiH 05057005a aGgemAM samavekSasva putra svAm eva vAhinIm 05057005c jAta eva tava srAvas tvaM tu mohAn na budhyase 05057006a na hy ahaM yuddham icchAmi naitad icchati bAhlikaH 05057006c na ca bhISmo na ca droNo nAzvatthAmA na saMjayaH 05057007a na somadatto na zalyo na kRpo yuddham icchati 05057007c satyavrataH purumitro jayo bhUrizravAs tathA 05057008a yeSu saMpratitiSTheyuH kuravaH pIDitAH paraiH 05057008c te yuddhaM nAbhinandanti tat tubhyaM tAta rocatAm 05057009a na tvaM karoSi kAmena karNaH kArayitA tava 05057009c duHzAsanaz ca pApAtmA zakuniz cApi saubalaH 05057010 duryodhana uvAca 05057010a nAhaM bhavati na droNe nAzvatthAmni na saMjaye 05057010c na vikarNe na kAmboje na kRpe na ca bAhlike 05057011a satyavrate purumitre bhUrizravasi vA punaH 05057011c anyeSu vA tAvakeSu bhAraM kRtvA samAhvaye 05057012a ahaM ca tAta karNaz ca raNayajJaM vitatya vai 05057012c yudhiSThiraM pazuM kRtvA dIkSitau bharatarSabha 05057013a ratho vedI sruvaH khaDgo gadA sruk kavacaM sadaH 05057013c cAturhotraM ca dhuryA me zarA darbhA havir yazaH 05057014a AtmayajJena nRpate iSTvA vaivasvataM raNe 05057014c vijitya svayam eSyAvo hatAmitrau zriyA vRtau 05057015a ahaM ca tAta karNaz ca bhrAtA duHzAsanaz ca me 05057015c ete vayaM haniSyAmaH pANDavAn samare trayaH 05057016a ahaM hi pANDavAn hatvA prazAstA pRthivIm imAm 05057016c mAM vA hatvA pANDuputrA bhoktAraH pRthivIm imAm 05057017a tyaktaM me jIvitaM rAjan dhanaM rAjyaM ca pArthiva 05057017c na jAtu pANDavaiH sArdhaM vaseyam aham acyuta 05057018a yAvad dhi sUcyAs tIkSNAyA vidhyed agreNa mAriSa 05057018c tAvad apy aparityAjyaM bhUmer naH pANDavAn prati 05057019 dhRtarASTra uvAca 05057019a sarvAn vas tAta zocAmi tyakto duryodhano mayA 05057019c ye mandam anuyAsyadhvaM yAntaM vaivasvatakSayam 05057020a rurUNAm iva yUtheSu vyAghrAH praharatAM varAH 05057020c varAn varAn haniSyanti sametA yudhi pANDavAH 05057021a pratIpam iva me bhAti yuyudhAnena bhAratI 05057021c vyastA sImantinI trastA pramRSTA dIrghabAhunA 05057022a saMpUrNaM pUrayan bhUyo balaM pArthasya mAdhavaH 05057022c zaineyaH samare sthAtA bIjavat pravapaJ zarAn 05057023a senAmukhe prayuddhAnAM bhImaseno bhaviSyati 05057023c taM sarve saMzrayiSyanti prAkAram akutobhayam 05057024a yadA drakSyasi bhImena kuJjarAn vinipAtitAn 05057024c vizIrNadantAn giryAbhAn bhinnakumbhAn sazoNitAn 05057025a tAn abhiprekSya saMgrAme vizIrNAn iva parvatAn 05057025c bhIto bhImasya saMsparzAt smartAsi vacanasya me 05057026a nirdagdhaM bhImasenena sainyaM hatarathadvipam 05057026c gatim agner iva prekSya smartAsi vacanasya me 05057027a mahad vo bhayam AgAmi na cec chAmyatha pANDavaiH 05057027c gadayA bhImasenena hatAH zamam upaiSyatha 05057028a mahAvanam iva chinnaM yadA drakSyasi pAtitam 05057028c balaM kurUNAM saMgrAme tadA smartAsi me vacaH 05057029 vaizaMpAyana uvAca 05057029a etAvad uktvA rAjA tu sa sarvAn pRthivIpatIn 05057029c anubhASya mahArAja punaH papraccha saMjayam 05058001 dhRtarASTra uvAca 05058001a yad abrUtAM mahAtmAnau vAsudevadhanaMjayau 05058001c tan me brUhi mahAprAjJa zuzrUSe vacanaM tava 05058002 saMjaya uvAca 05058002a zRNu rAjan yathA dRSTau mayA kRSNadhanaMjayau 05058002c Ucatuz cApi yad vIrau tat te vakSyAmi bhArata 05058003a pAdAGgulIr abhiprekSan prayato 'haM kRtAJjaliH 05058003c zuddhAntaM prAvizaM rAjann AkhyAtuM naradevayoH 05058004a naivAbhimanyur na yamau taM dezam abhiyAnti vai 05058004c yatra kRSNau ca kRSNA ca satyabhAmA ca bhAminI 05058005a ubhau madhvAsavakSIbAv ubhau candanarUSitau 05058005c sragviNau varavastrau tau divyAbharaNabhUSitau 05058006a naikaratnavicitraM tu kAJcanaM mahad Asanam 05058006c vividhAstaraNAstIrNaM yatrAsAtAm ariMdamau 05058007a arjunotsaGgagau pAdau kezavasyopalakSaye 05058007c arjunasya ca kRSNAyAM satyAyAM ca mahAtmanaH 05058008a kAJcanaM pAdapIThaM tu pArtho me prAdizat tadA 05058008c tad ahaM pANinA spRSTvA tato bhUmAv upAvizam 05058009a Urdhvarekhatalau pAdau pArthasya zubhalakSaNau 05058009c pAdapIThAd apahRtau tatrApazyam ahaM zubhau 05058010a zyAmau bRhantau taruNau zAlaskandhAv ivodgatau 05058010c ekAsanagatau dRSTvA bhayaM mAM mahad Avizat 05058011a indraviSNusamAv etau mandAtmA nAvabudhyate 05058011c saMzrayAd droNabhISmAbhyAM karNasya ca vikatthanAt 05058012a nidezasthAv imau yasya mAnasas tasya setsyate 05058012c saMkalpo dharmarAjasya nizcayo me tadAbhavat 05058013a satkRtaz cAnnapAnAbhyAm Acchanno labdhasatkriyaH 05058013c aJjaliM mUrdhni saMdhAya tau saMdezam acodayam 05058014a dhanurbANocitenaikapANinA zubhalakSaNam 05058014c pAdam Anamayan pArthaH kezavaM samacodayat 05058015a indraketur ivotthAya sarvAbharaNabhUSitaH 05058015c indravIryopamaH kRSNaH saMviSTo mAbhyabhASata 05058016a vAcaM sa vadatAM zreSTho hlAdinIM vacanakSamAm 05058016c trAsanIM dhArtarASTrANAM mRdupUrvAM sudAruNAm 05058017a vAcaM tAM vacanArhasya zikSAkSarasamanvitAm 05058017c azrauSam aham iSTArthAM pazcAd dhRdayazoSiNIm 05058018 vAsudeva uvAca 05058018a saMjayedaM vaco brUyA dhRtarASTraM manISiNam 05058018c zRNvataH kurumukhyasya droNasyApi ca zRNvataH 05058019a yajadhvaM vipulair yajJair viprebhyo datta dakSiNAH 05058019c putrair dAraiz ca modadhvaM mahad vo bhayam Agatam 05058020a arthAMs tyajata pAtrebhyaH sutAn prApnuta kAmajAn 05058020c priyaM priyebhyaz carata rAjA hi tvarate jaye 05058021a RNam etat pravRddhaM me hRdayAn nApasarpati 05058021c yad govindeti cukroza kRSNA mAM dUravAsinam 05058022a tejomayaM durAdharSaM gANDIvaM yasya kArmukam 05058022c maddvitIyena teneha vairaM vaH savyasAcinA 05058023a maddvitIyaM punaH pArthaM kaH prArthayitum icchati 05058023c yo na kAlaparIto vApy api sAkSAt puraMdaraH 05058024a bAhubhyAm udvahed bhUmiM dahet kruddha imAH prajAH 05058024c pAtayet tridivAd devAn yo 'rjunaM samare jayet 05058025a devAsuramanuSyeSu yakSagandharvabhogiSu 05058025c na taM pazyAmy ahaM yuddhe pANDavaM yo 'bhyayAd raNe 05058026a yat tad virATanagare zrUyate mahad adbhutam 05058026c ekasya ca bahUnAM ca paryAptaM tan nidarzanam 05058027a ekena pANDuputreNa virATanagare yadA 05058027c bhagnAH palAyanta dizaH paryAptaM tan nidarzanam 05058028a balaM vIryaM ca tejaz ca zIghratA laghuhastatA 05058028c aviSAdaz ca dhairyaM ca pArthAn nAnyatra vidyate 05058029 saMjaya uvAca 05058029a ity abravId dhRSIkezaH pArtham uddharSayan girA 05058029c garjan samayavarSIva gagane pAkazAsanaH 05058030a kezavasya vacaH zrutvA kirITI zvetavAhanaH 05058030c arjunas tan mahad vAkyam abravIl lomaharSaNam 05059001 vaizaMpAyana uvAca 05059001a saMjayasya vacaH zrutvA prajJAcakSur narezvaraH 05059001c tataH saMkhyAtum Arebhe tad vaco guNadoSataH 05059002a prasaMkhyAya ca saukSmyeNa guNadoSAn vicakSaNaH 05059002c yathAvan matitattvena jayakAmaH sutAn prati 05059003a balAbale vinizcitya yAthAtathyena buddhimAn 05059003c zaktiM saMkhyAtum Arebhe tadA vai manujAdhipaH 05059004a devamAnuSayoH zaktyA tejasA caiva pANDavAn 05059004c kurUJ zaktyAlpatarayA duryodhanam athAbravIt 05059005a duryodhaneyaM cintA me zazvan nApy upazAmyati 05059005c satyaM hy etad ahaM manye pratyakSaM nAnumAnataH 05059006a AtmajeSu paraM snehaM sarvabhUtAni kurvate 05059006c priyANi caiSAM kurvanti yathAzakti hitAni ca 05059007a evam evopakartqNAM prAyazo lakSayAmahe 05059007c icchanti bahulaM santaH pratikartuM mahat priyam 05059008a agniH sAcivyakartA syAt khANDave tat kRtaM smaran 05059008c arjunasyAtibhIme 'smin kurupANDusamAgame 05059009a jAtagRdhyAbhipannAz ca pANDavAnAm anekazaH 05059009c dharmAdayo bhaviSyanti samAhUtA divaukasaH 05059010a bhISmadroNakRpAdInAM bhayAd azanisaMmitam 05059010c rirakSiSantaH saMrambhaM gamiSyantIti me matiH 05059011a te devasahitAH pArthA na zakyAH prativIkSitum 05059011c mAnuSeNa naravyAghrA vIryavanto 'strapAragAH 05059012a durAsadaM yasya divyaM gANDIvaM dhanur uttamam 05059012c vAruNau cAkSayau divyau zarapUrNau maheSudhI 05059013a vAnaraz ca dhvajo divyo niHsaGgo dhUmavad gatiH 05059013c rathaz ca caturantAyAM yasya nAsti samas tviSA 05059014a mahAmeghanibhaz cApi nirghoSaH zrUyate janaiH 05059014c mahAzanisamaH zabdaH zAtravANAM bhayaMkaraH 05059015a yaM cAtimAnuSaM vIrye kRtsno loko vyavasyati 05059015c devAnAm api jetAraM yaM viduH pArthivA raNe 05059016a zatAni paJca caiveSUn udvapann iva dRzyate 05059016c nimeSAntaramAtreNa muJcan dUraM ca pAtayan 05059017a yam Aha bhISmo droNaz ca kRpo drauNis tathaiva ca 05059017c madrarAjas tathA zalyo madhyasthA ye ca mAnavAH 05059018a yuddhAyAvasthitaM pArthaM pArthivair atimAnuSaiH 05059018c azakyaM rathazArdUlaM parAjetum ariMdamam 05059019a kSipaty ekena vegena paJca bANazatAni yaH 05059019c sadRzaM bAhuvIryeNa kArtavIryasya pANDavam 05059020a tam arjunaM maheSvAsaM mahendropendrarakSitam 05059020c nighnantam iva pazyAmi vimarde 'smin mahAmRdhe 05059021a ity evaM cintayan kRtsnam ahorAtrANi bhArata 05059021c anidro niHsukhaz cAsmi kurUNAM zamacintayA 05059022a kSayodayo 'yaM sumahAn kurUNAM pratyupasthitaH 05059022c asya cet kalahasyAntaH zamAd anyo na vidyate 05059023a zamo me rocate nityaM pArthais tAta na vigrahaH 05059023c kurubhyo hi sadA manye pANDavAJ zaktimattarAn 05060001 vaizaMpAyana uvAca 05060001a pitur etad vacaH zrutvA dhArtarASTro 'tyamarSaNaH 05060001c AdhAya vipulaM krodhaM punar evedam abravIt 05060002a azakyA devasacivAH pArthAH syur iti yad bhavAn 05060002c manyate tadbhayaM vyetu bhavato rAjasattama 05060003a akAmadveSasaMyogAd drohAl lobhAc ca bhArata 05060003c upekSayA ca bhAvAnAM devA devatvam Apnuvan 05060004a iti dvaipAyano vyAso nAradaz ca mahAtapAH 05060004c jAmadagnyaz ca rAmo naH kathAm akathayat purA 05060005a naiva mAnuSavad devAH pravartante kadA cana 05060005c kAmAl lobhAd anukrozAd dveSAc ca bharatarSabha 05060006a yadi hy agniz ca vAyuz ca dharma indro 'zvinAv api 05060006c kAmayogAt pravarteran na pArthA duHkham ApnuyuH 05060007a tasmAn na bhavatA cintA kAryaiSA syAt kadA cana 05060007c daiveSv apekSakA hy ete zazvad bhAveSu bhArata 05060008a atha cet kAmasaMyogAd dveSAl lobhAc ca lakSyate 05060008c deveSu devaprAmANyaM naiva tad vikramiSyati 05060009a mayAbhimantritaH zazvaj jAtavedAH prazaMsati 05060009c didhakSuH sakalA&l lokAn parikSipya samantataH 05060010a yad vA paramakaM tejo yena yuktA divaukasaH 05060010c mamApy anupamaM bhUyo devebhyo viddhi bhArata 05060011a pradIryamANAM vasudhAM girINAM zikharANi ca 05060011c lokasya pazyato rAjan sthApayAmy abhimantraNAt 05060012a cetanAcetanasyAsya jaGgamasthAvarasya ca 05060012c vinAzAya samutpannaM mahAghoraM mahAsvanam 05060013a azmavarSaM ca vAyuM ca zamayAmIha nityazaH 05060013c jagataH pazyato 'bhIkSNaM bhUtAnAm anukampayA 05060014a stambhitAsv apsu gacchanti mayA rathapadAtayaH 05060014c devAsurANAM bhAvAnAm aham ekaH pravartitA 05060015a akSauhiNIbhir yAn dezAn yAmi kAryeNa kena cit 05060015c tatrApo me pravartante yatra yatrAbhikAmaye 05060016a bhayAni viSaye rAjan vyAlAdIni na santi me 05060016c mattaH suptAni bhUtAni na hiMsanti bhayaMkarAH 05060017a nikAmavarSI parjanyo rAjan viSayavAsinAm 05060017c dharmiSThAz ca prajAH sarvA Itayaz ca na santi me 05060018a azvinAv atha vAyvagnI marudbhiH saha vRtrahA 05060018c dharmaz caiva mayA dviSTAn notsahante 'bhirakSitum 05060019a yadi hy ete samarthAH syur maddviSas trAtum ojasA 05060019c na sma trayodaza samAH pArthA duHkham avApnuyuH 05060020a naiva devA na gandharvA nAsurA na ca rAkSasAH 05060020c zaktAs trAtuM mayA dviSTaM satyam etad bravImi te 05060021a yad abhidhyAmy ahaM zazvac chubhaM vA yadi vAzubham 05060021c naitad vipannapUrvaM me mitreSv ariSu cobhayoH 05060022a bhaviSyatIdam iti vA yad bravImi paraMtapa 05060022c nAnyathA bhUtapUrvaM tat satyavAg iti mAM viduH 05060023a lokasAkSikam etan me mAhAtmyaM dikSu vizrutam 05060023c AzvAsanArthaM bhavataH proktaM na zlAghayA nRpa 05060024a na hy ahaM zlAghano rAjan bhUtapUrvaH kadA cana 05060024c asad AcaritaM hy etad yad AtmAnaM prazaMsati 05060025a pANDavAMz caiva matsyAMz ca pAJcAlAn kekayaiH saha 05060025c sAtyakiM vAsudevaM ca zrotAsi vijitAn mayA 05060026a saritaH sAgaraM prApya yathA nazyanti sarvazaH 05060026c tathaiva te vinaGkSyanti mAm AsAdya sahAnvayAH 05060027a parA buddhiH paraM tejo vIryaM ca paramaM mayi 05060027c parA vidyA paro yogo mama tebhyo viziSyate 05060028a pitAmahaz ca droNaz ca kRpaH zalyaH zalas tathA 05060028c astreSu yat prajAnanti sarvaM tan mayi vidyate 05060029a ity uktvA saMjayaM bhUyaH paryapRcchata bhArata 05060029c jJAtvA yuyutsuH kAryANi prAptakAlam ariMdama 05061001 vaizaMpAyana uvAca 05061001a tathA tu pRcchantam atIva pArthAn; vaicitravIryaM tam acintayitvA 05061001c uvAca karNo dhRtarASTraputraM; praharSayan saMsadi kauravANAm 05061002a mithyA pratijJAya mayA yad astraM; rAmAd dhRtaM brahmapuraM purastAt 05061002c vijJAya tenAsmi tadaivam uktas; tavAntakAle 'pratibhAsyatIti 05061003a mahAparAdhe hy api saMnatena; maharSiNAhaM guruNA ca zaptaH 05061003c zaktaH pradagdhuM hy api tigmatejAH; sasAgarAm apy avaniM maharSiH 05061004a prasAditaM hy asya mayA mano 'bhUc; chuzrUSayA svena ca pauruSeNa 05061004c tatas tad astraM mama sAvazeSaM; tasmAt samartho 'smi mamaiSa bhAraH 05061005a nimeSamAtraM tam RSiprasAdam; avApya pAJcAlakarUSamatsyAn 05061005c nihatya pArthAMz ca saputrapautrA&l; lokAn ahaM zastrajitAn prapatsye 05061006a pitAmahas tiSThatu te samIpe; droNaz ca sarve ca narendramukhyAH 05061006c yathApradhAnena balena yAtvA; pArthAn haniSyAmi mamaiSa bhAraH 05061007a evaM bruvANaM tam uvAca bhISmaH; kiM katthase kAlaparItabuddhe 05061007c na karNa jAnAsi yathA pradhAne; hate hatAH syur dhRtarASTraputrAH 05061008a yat khANDavaM dAhayatA kRtaM hi; kRSNadvitIyena dhanaMjayena 05061008c zrutvaiva tat karma niyantum AtmA; zakyas tvayA vai saha bAndhavena 05061009a yAM cApi zaktiM tridazAdhipas te; dadau mahAtmA bhagavAn mahendraH 05061009c bhasmIkRtAM tAM patitAM vizIrNAM; cakrAhatAM drakSyasi kezavena 05061010a yas te zaraH sarpamukho vibhAti; sadAgryamAlyair mahitaH prayatnAt 05061010c sa pANDuputrAbhihataH zaraughaiH; saha tvayA yAsyati karNa nAzam 05061011a bANasya bhaumasya ca karNa hantA; kirITinaM rakSati vAsudevaH 05061011c yas tvAdRzAnAM ca garIyasAM ca; hantA ripUNAM tumule pragADhe 05061012 karNa uvAca 05061012a asaMzayaM vRSNipatir yathoktas; tathA ca bhUyaz ca tato mahAtmA 05061012c ahaM yad uktaH paruSaM tu kiM cit; pitAmahas tasya phalaM zRNotu 05061013a nyasyAmi zastrANi na jAtu saMkhye; pitAmaho drakSyati mAM sabhAyAm 05061013c tvayi prazAnte tu mama prabhAvaM; drakSyanti sarve bhuvi bhUmipAlAH 05061014 vaizaMpAyana uvAca 05061014a ity evam uktvA sa mahAdhanuSmAn; hitvA sabhAM svaM bhavanaM jagAma 05061014c bhISmas tu duryodhanam eva rAjan; madhye kurUNAM prahasann uvAca 05061015a satyapratijJaH kila sUtaputras; tathA sa bhAraM viSaheta kasmAt 05061015c vyUhaM prativyUhya zirAMsi bhittvA; lokakSayaM pazyata bhImasenAt 05061016a AvantyakAliGgajayadratheSu; vedidhvaje tiSThati bAhlike ca 05061016c ahaM haniSyAmi sadA pareSAM; sahasrazaz cAyutazaz ca yodhAn 05061017a yadaiva rAme bhagavaty anindye; brahma bruvANaH kRtavAMs tad astram 05061017c tadaiva dharmaz ca tapaz ca naSTaM; vaikartanasyAdhamapUruSasya 05061018a athoktavAkye nRpatau tu bhISme; nikSipya zastrANi gate ca karNe 05061018c vaicitravIryasya suto 'lpabuddhir; duryodhanaH zAMtanavaM babhASe 05062001 duryodhana uvAca 05062001a sadRzAnAM manuSyeSu sarveSAM tulyajanmanAm 05062001c katham ekAntatas teSAM pArthAnAM manyase jayam 05062002a sarve sma samajAtIyAH sarve mAnuSayonayaH 05062002c pitAmaha vijAnISe pArtheSu vijayaM katham 05062003a nAhaM bhavati na droNe na kRpe na ca bAhlike 05062003c anyeSu ca narendreSu parAkramya samArabhe 05062004a ahaM vaikartanaH karNo bhrAtA duHzAsanaz ca me 05062004c pANDavAn samare paJca haniSyAmaH zitaiH zaraiH 05062005a tato rAjan mahAyajJair vividhair bhUridakSiNaiH 05062005c brAhmaNAMs tarpayiSyAmi gobhir azvair dhanena ca 05062006 vidura uvAca 05062006a zakunInAm ihArthAya pAzaM bhUmAv ayojayat 05062006c kaz cic chAkunikas tAta pUrveSAm iti zuzruma 05062007a tasmin dvau zakunau baddhau yugapat samapauruSau 05062007c tAv upAdAya taM pAzaM jagmatuH khacarAv ubhau 05062008a tau vihAyasam AkrAntau dRSTvA zAkunikas tadA 05062008c anvadhAvad anirviNNo yena yena sma gacchataH 05062009a tathA tam anudhAvantaM mRgayuM zakunArthinam 05062009c Azramastho muniH kaz cid dadarzAtha kRtAhnikaH 05062010a tAv antarikSagau zIghram anuyAntaM mahIcaram 05062010c zlokenAnena kauravya papraccha sa munis tadA 05062011a vicitram idam AzcaryaM mRgahan pratibhAti me 05062011c plavamAnau hi khacarau padAtir anudhAvasi 05062012 zAkunika uvAca 05062012a pAzam ekam ubhAv etau sahitau harato mama 05062012c yatra vai vivadiSyete tatra me vazam eSyataH 05062013 vidura uvAca 05062013a tau vivAdam anuprAptau zakunau mRtyusaMdhitau 05062013c vigRhya ca sudurbuddhI pRthivyAM saMnipetatuH 05062014a tau yudhyamAnau saMrabdhau mRtyupAzavazAnugau 05062014c upasRtyAparijJAto jagrAha mRgayus tadA 05062015a evaM ye jJAtayo 'rtheSu mitho gacchanti vigraham 05062015c te 'mitravazam AyAnti zakunAv iva vigrahAt 05062016a saMbhojanaM saMkathanaM saMprazno 'tha samAgamaH 05062016c etAni jJAtikAryANi na virodhaH kadA cana 05062017a yasmin kAle sumanasaH sarve vRddhAn upAsate 05062017c siMhaguptam ivAraNyam apradhRSyA bhavanti te 05062018a ye 'rthaM saMtatam AsAdya dInA iva samAsate 05062018c zriyaM te saMprayacchanti dviSadbhyo bharatarSabha 05062019a dhUmAyante vyapetAni jvalanti sahitAni ca 05062019c dhRtarASTrolmukAnIva jJAtayo bharatarSabha 05062020a idam anyat pravakSyAmi yathA dRSTaM girau mayA 05062020c zrutvA tad api kauravya yathA zreyas tathA kuru 05062021a vayaM kirAtaiH sahitA gacchAmo girim uttaram 05062021c brAhmaNair devakalpaiz ca vidyAjambhakavAtikaiH 05062022a kuJjabhUtaM giriM sarvam abhito gandhamAdanam 05062022c dIpyamAnauSadhigaNaM siddhagandharvasevitam 05062023a tatra pazyAmahe sarve madhu pItam amAkSikam 05062023c maruprapAte viSame niviSTaM kumbhasaMmitam 05062024a AzIviSai rakSyamANaM kuberadayitaM bhRzam 05062024c yat prAzya puruSo martyo amaratvaM nigacchati 05062025a acakSur labhate cakSur vRddho bhavati vai yuvA 05062025c iti te kathayanti sma brAhmaNA jambhasAdhakAH 05062026a tataH kirAtAs tad dRSTvA prArthayanto mahIpate 05062026c vinezur viSame tasmin sasarpe girigahvare 05062027a tathaiva tava putro 'yaM pRthivIm eka icchati 05062027c madhu pazyati saMmohAt prapAtaM nAnupazyati 05062028a duryodhano yoddhumanAH samare savyasAcinA 05062028c na ca pazyAmi tejo 'sya vikramaM vA tathAvidham 05062029a ekena ratham AsthAya pRthivI yena nirjitA 05062029c pratIkSamANo yo vIraH kSamate vIkSitaM tava 05062030a drupado matsyarAjaz ca saMkruddhaz ca dhanaMjayaH 05062030c na zeSayeyuH samare vAyuyuktA ivAgnayaH 05062031a aGke kuruSva rAjAnaM dhRtarASTra yudhiSThiram 05062031c yudhyator hi dvayor yuddhe naikAntena bhavej jayaH 05063001 dhRtarASTra uvAca 05063001a duryodhana vijAnIhi yat tvAM vakSyAmi putraka 05063001c utpathaM manyase mArgam anabhijJa ivAdhvagaH 05063002a paJcAnAM pANDuputrANAM yat tejaH pramimISasi 05063002c paJcAnAm iva bhUtAnAM mahatAM sumahAtmanAm 05063003a yudhiSThiraM hi kaunteyaM paraM dharmam ihAsthitam 05063003c parAM gatim asaMprekSya na tvaM vettum ihArhasi 05063004a bhImasenaM ca kaunteyaM yasya nAsti samo bale 05063004c raNAntakaM tarkayase mahAvAtam iva drumaH 05063005a sarvazastrabhRtAM zreSThaM meruM zikhariNAm iva 05063005c yudhi gANDIvadhanvAnaM ko nu yudhyeta buddhimAn 05063006a dhRSTadyumnaz ca pAJcAlyaH kam ivAdya na zAtayet 05063006c zatrumadhye zarAn muJcan devarAD azanIm iva 05063007a sAtyakiz cApi durdharSaH saMmato 'ndhakavRSNiSu 05063007c dhvaMsayiSyati te senAM pANDaveyahite rataH 05063008a yaH punaH pratimAnena trI&l lokAn atiricyate 05063008c taM kRSNaM puNDarIkAkSaM ko nu yudhyeta buddhimAn 05063009a ekato hy asya dArAz ca jJAtayaz ca sabAndhavAH 05063009c AtmA ca pRthivI ceyam ekataz ca dhanaMjayaH 05063010a vAsudevo 'pi durdharSo yatAtmA yatra pANDavaH 05063010c aviSahyaM pRthivyApi tad balaM yatra kezavaH 05063011a tiSTha tAta satAM vAkye suhRdAm arthavAdinAm 05063011c vRddhaM zAMtanavaM bhISmaM titikSasva pitAmaham 05063012a mAM ca bruvANaM zuzrUSa kurUNAm arthavAdinam 05063012c droNaM kRpaM vikarNaM ca mahArAjaM ca bAhlikam 05063013a ete hy api yathaivAhaM mantum arhasi tAMs tathA 05063013c sarve dharmavido hy ete tulyasnehAz ca bhArata 05063014a yat tad virATanagare saha bhrAtRbhir agrataH 05063014c utsRjya gAH susaMtrastaM balaM te samazIryata 05063015a yac caiva tasmin nagare zrUyate mahad adbhutam 05063015c ekasya ca bahUnAM ca paryAptaM tan nidarzanam 05063016a arjunas tat tathAkArSIt kiM punaH sarva eva te 05063016c sabhrAtqn abhijAnIhi vRttyA ca pratipAdaya 05064001 vaizaMpAyana uvAca 05064001a evam uktvA mahAprAjJo dhRtarASTraH suyodhanam 05064001c punar eva mahAbhAgaH saMjayaM paryapRcchata 05064002a brUhi saMjaya yac cheSaM vAsudevAd anantaram 05064002c yad arjuna uvAca tvAM paraM kautUhalaM hi me 05064003 saMjaya uvAca 05064003a vAsudevavacaH zrutvA kuntIputro dhanaMjayaH 05064003c uvAca kAle durdharSo vAsudevasya zRNvataH 05064004a pitAmahaM zAMtanavaM dhRtarASTraM ca saMjaya 05064004c droNaM kRpaM ca karNaM ca mahArAjaM ca bAhlikam 05064005a drauNiM ca somadattaM ca zakuniM cApi saubalam 05064005c duHzAsanaM zalaM caiva purumitraM viviMzatim 05064006a vikarNaM citrasenaM ca jayatsenaM ca pArthivam 05064006c vindAnuvindAv Avantyau durmukhaM cApi kauravam 05064007a saindhavaM duHsahaM caiva bhUrizravasam eva ca 05064007c bhagadattaM ca rAjAnaM jalasaMdhaM ca pArthivam 05064008a ye cApy anye pArthivAs tatra yoddhuM; samAgatAH kauravANAM priyArtham 05064008c mumUrSavaH pANDavAgnau pradIpte; samAnItA dhArtarASTreNa sUta 05064009a yathAnyAyaM kauzalaM vandanaM ca; samAgatA madvacanena vAcyAH 05064009c idaM brUyAH saMjaya rAjamadhye; suyodhanaM pApakRtAM pradhAnam 05064010a amarSaNaM durmatiM rAjaputraM; pApAtmAnaM dhArtarASTraM sulubdham 05064010c sarvaM mamaitad vacanaM samagraM; sahAmAtyaM saMjaya zrAvayethAH 05064011a evaM pratiSThApya dhanaMjayo mAM; tato 'rthavad dharmavac cApi vAkyam 05064011c provAcedaM vAsudevaM samIkSya; pArtho dhImA&l lohitAntAyatAkSaH 05064012a yathA zrutaM te vadato mahAtmano; madhupravIrasya vacaH samAhitam 05064012c tathaiva vAcyaM bhavatA hi madvacaH; samAgateSu kSitipeSu sarvazaH 05064013a zarAgnidhUme rathaneminAdite; dhanuHsruveNAstrabalApahAriNA 05064013c yathA na homaH kriyate mahAmRdhe; tathA sametya prayatadhvam AdRtAH 05064014a na cet prayacchadhvam amitraghAtino; yudhiSThirasyAMzam abhIpsitaM svakam 05064014c nayAmi vaH svAzvapadAtikuJjarAn; dizaM pitqNAm azivAM zitaiH zaraiH 05064015a tato 'ham Amantrya caturbhujaM hariM; dhanaMjayaM caiva namasya satvaraH 05064015c javena saMprApta ihAmaradyute; tavAntikaM prApayituM vaco mahat 05065001 vaizaMpAyana uvAca 05065001a duryodhane dhArtarASTre tad vaco 'pratinandati 05065001c tUSNIMbhUteSu sarveSu samuttasthur narezvarAH 05065002a utthiteSu mahArAja pRthivyAM sarvarAjasu 05065002c rahite saMjayaM rAjA paripraSTuM pracakrame 05065003a AzaMsamAno vijayaM teSAM putravazAnugaH 05065003c Atmanaz ca pareSAM ca pANDavAnAM ca nizcayam 05065004 dhRtarASTra uvAca 05065004a gAvalgaNe brUhi naH sAraphalgu; svasenAyAM yAvad ihAsti kiM cit 05065004c tvaM pANDavAnAM nipuNaM vettha sarvaM; kim eSAM jyAyaH kim u teSAM kanIyaH 05065005a tvam etayoH sAravit sarvadarzI; dharmArthayor nipuNo nizcayajJaH 05065005c sa me pRSTaH saMjaya brUhi sarvaM; yudhyamAnAH katare 'smin na santi 05065006 saMjaya uvAca 05065006a na tvAM brUyAM rahite jAtu kiM cid; asUyA hi tvAM prasaheta rAjan 05065006c Anayasva pitaraM saMzitavrataM; gAMdhArIM ca mahiSIm AjamIDha 05065007a tau te 'sUyAM vinayetAM narendra; dharmajJau tau nipuNau nizcayajJau 05065007c tayos tu tvAM saMnidhau tad vadeyaM; kRtsnaM mataM vAsudevArjunAbhyAm 05065008 vaizaMpAyana uvAca 05065008a tatas tan matam AjJAya saMjayasyAtmajasya ca 05065008c abhyupetya mahAprAjJaH kRSNadvaipAyano 'bravIt 05065009a saMpRcchate dhRtarASTrAya saMjaya; AcakSva sarvaM yAvad eSo 'nuyuGkte 05065009c sarvaM yAvad vettha tasmin yathAvad; yAthAtathyaM vAsudeve 'rjune ca 05066001 saMjaya uvAca 05066001a arjuno vAsudevaz ca dhanvinau paramArcitau 05066001c kAmAd anyatra saMbhUtau sarvAbhAvAya saMmitau 05066002a dyAm antaraM samAsthAya yathAyuktaM manasvinaH 05066002c cakraM tad vAsudevasya mAyayA vartate vibho 05066003a sApahnavaM pANDaveSu pANDavAnAM susaMmatam 05066003c sArAsArabalaM jJAtvA tat samAsena me zRNu 05066004a narakaM zambaraM caiva kaMsaM caidyaM ca mAdhavaH 05066004c jitavAn ghorasaMkAzAn krIDann iva janArdanaH 05066005a pRthivIM cAntarikSaM ca dyAM caiva puruSottamaH 05066005c manasaiva viziSTAtmA nayaty AtmavazaM vazI 05066006a bhUyo bhUyo hi yad rAjan pRcchase pANDavAn prati 05066006c sArAsArabalaM jJAtuM tan me nigadataH zRNu 05066007a ekato vA jagat kRtsnam ekato vA janArdanaH 05066007c sArato jagataH kRtsnAd atirikto janArdanaH 05066008a bhasma kuryAj jagad idaM manasaiva janArdanaH 05066008c na tu kRtsnaM jagac chaktaM bhasma kartuM janArdanam 05066009a yataH satyaM yato dharmo yato hrIr ArjavaM yataH 05066009c tato bhavati govindo yataH kRSNas tato jayaH 05066010a pRthivIM cAntarikSaM ca divaM ca puruSottamaH 05066010c viceSTayati bhUtAtmA krIDann iva janArdanaH 05066011a sa kRtvA pANDavAn satraM lokaM saMmohayann iva 05066011c adharmaniratAn mUDhAn dagdhum icchati te sutAn 05066012a kAlacakraM jagaccakraM yugacakraM ca kezavaH 05066012c Atmayogena bhagavAn parivartayate 'nizam 05066013a kAlasya ca hi mRtyoz ca jaGgamasthAvarasya ca 05066013c Izate bhagavAn ekaH satyam etad bravImi te 05066014a Izann api mahAyogI sarvasya jagato hariH 05066014c karmANy Arabhate kartuM kInAza iva durbalaH 05066015a tena vaJcayate lokAn mAyAyogena kezavaH 05066015c ye tam eva prapadyante na te muhyanti mAnavAH 05067001 dhRtarASTra uvAca 05067001a kathaM tvaM mAdhavaM vettha sarvalokamahezvaram 05067001c katham enaM na vedAhaM tan mamAcakSva saMjaya 05067002 saMjaya uvAca 05067002a vidyA rAjan na te vidyA mama vidyA na hIyate 05067002c vidyAhInas tamodhvasto nAbhijAnAti kezavam 05067003a vidyayA tAta jAnAmi triyugaM madhusUdanam 05067003c kartAram akRtaM devaM bhUtAnAM prabhavApyayam 05067004 dhRtarASTra uvAca 05067004a gAvalgaNe 'tra kA bhaktir yA te nityA janArdane 05067004c yayA tvam abhijAnAsi triyugaM madhusUdanam 05067005 saMjaya uvAca 05067005a mAyAM na seve bhadraM te na vRthAdharmam Acare 05067005c zuddhabhAvaM gato bhaktyA zAstrAd vedmi janArdanam 05067006 dhRtarASTra uvAca 05067006a duryodhana hRSIkezaM prapadyasva janArdanam 05067006c Apto naH saMjayas tAta zaraNaM gaccha kezavam 05067007 duryodhana uvAca 05067007a bhagavAn devakIputro lokaM cen nihaniSyati 05067007c pravadann arjune sakhyaM nAhaM gacche 'dya kezavam 05067008 dhRtarASTra uvAca 05067008a avAg gAndhAri putras te gacchaty eSa sudurmatiH 05067008c IrSyur durAtmA mAnI ca zreyasAM vacanAtigaH 05067009 gAndhAry uvAca 05067009a aizvaryakAma duSTAtman vRddhAnAM zAsanAtiga 05067009c aizvaryajIvite hitvA pitaraM mAM ca bAliza 05067010a vardhayan durhRdAM prItiM mAM ca zokena vardhayan 05067010c nihato bhImasenena smartAsi vacanaM pituH 05067011 vyAsa uvAca 05067011a dayito 'si rAjan kRSNasya dhRtarASTra nibodha me 05067011c yasya te saMjayo dUto yas tvAM zreyasi yokSyate 05067012a jAnAty eSa hRSIkezaM purANaM yac ca vai navam 05067012c zuzrUSamANam ekAgraM mokSyate mahato bhayAt 05067013a vaicitravIrya puruSAH krodhaharSatamovRtAH 05067013c sitA bahuvidhaiH pAzair ye na tuSTAH svakair dhanaiH 05067014a yamasya vazam AyAnti kAmamUDhAH punaH punaH 05067014c andhanetrA yathaivAndhA nIyamAnAH svakarmabhiH 05067015a eSa ekAyanaH panthA yena yAnti manISiNaH 05067015c taM dRSTvA mRtyum atyeti mahAMs tatra na sajjate 05067016 dhRtarASTra uvAca 05067016a aGga saMjaya me zaMsa panthAnam akutobhayam 05067016c yena gatvA hRSIkezaM prApnuyAM zAntim uttamAm 05067017 saMjaya uvAca 05067017a nAkRtAtmA kRtAtmAnaM jAtu vidyAj janArdanam 05067017c Atmanas tu kriyopAyo nAnyatrendriyanigrahAt 05067018a indriyANAm udIrNAnAM kAmatyAgo 'pramAdataH 05067018c apramAdo 'vihiMsA ca jJAnayonir asaMzayam 05067019a indriyANAM yame yatto bhava rAjann atandritaH 05067019c buddhiz ca mA te cyavatu niyacchaitAM yatas tataH 05067020a etaj jJAnaM vidur viprA dhruvam indriyadhAraNam 05067020c etaj jJAnaM ca panthAz ca yena yAnti manISiNaH 05067021a aprApyaH kezavo rAjann indriyair ajitair nRbhiH 05067021c AgamAdhigato yogAd vazI tattve prasIdati 05068001 dhRtarASTra uvAca 05068001a bhUyo me puNDarIkAkSaM saMjayAcakSva pRcchate 05068001c nAmakarmArthavit tAta prApnuyAM puruSottamam 05068002 saMjaya uvAca 05068002a zrutaM me tasya devasya nAmanirvacanaM zubham 05068002c yAvat tatrAbhijAne 'ham aprameyo hi kezavaH 05068003a vasanAt sarvabhUtAnAM vasutvAd devayonitaH 05068003c vAsudevas tato vedyo vRSatvAd vRSNir ucyate 05068004a maunAd dhyAnAc ca yogAc ca viddhi bhArata mAdhavam 05068004c sarvatattvalayAc caiva madhuhA madhusUdanaH 05068005a kRSir bhUvAcakaH zabdo Naz ca nirvRtivAcakaH 05068005c kRSNas tadbhAvayogAc ca kRSNo bhavati zAzvataH 05068006a puNDarIkaM paraM dhAma nityam akSayam akSaram 05068006c tadbhAvAt puNDarIkAkSo dasyutrAsAj janArdanaH 05068007a yataH sattvaM na cyavate yac ca sattvAn na hIyate 05068007c sattvataH sAtvatas tasmAd ArSabhAd vRSabhekSaNaH 05068008a na jAyate janitryAM yad ajas tasmAd anIkajit 05068008c devAnAM svaprakAzatvAd damAd dAmodaraM viduH 05068009a harSAt saukhyAt sukhaizvaryAd dhRSIkezatvam aznute 05068009c bAhubhyAM rodasI bibhran mahAbAhur iti smRtaH 05068010a adho na kSIyate jAtu yasmAt tasmAd adhokSajaH 05068010c narANAm ayanAc cApi tena nArAyaNaH smRtaH 05068010e pUraNAt sadanAc caiva tato 'sau puruSottamaH 05068011a asataz ca sataz caiva sarvasya prabhavApyayAt 05068011c sarvasya ca sadA jJAnAt sarvam enaM pracakSate 05068012a satye pratiSThitaH kRSNaH satyam atra pratiSThitam 05068012c satyAt satyaM ca govindas tasmAt satyo 'pi nAmataH 05068013a viSNur vikramaNAd eva jayanAj jiSNur ucyate 05068013c zAzvatatvAd anantaz ca govindo vedanAd gavAm 05068014a atattvaM kurute tattvaM tena mohayate prajAH 05068014c evaMvidho dharmanityo bhagavAn munibhiH saha 05068014e AgantA hi mahAbAhur AnRzaMsyArtham acyutaH 05069001 dhRtarASTra uvAca 05069001a cakSuSmatAM vai spRhayAmi saMjaya; drakSyanti ye vAsudevaM samIpe 05069001c vibhrAjamAnaM vapuSA pareNa; prakAzayantaM pradizo dizaz ca 05069002a IrayantaM bhAratIM bhAratAnAm; abhyarcanIyAM zaMkarIM sRJjayAnAm 05069002c bubhUSadbhir grahaNIyAm anindyAM; parAsUnAm agrahaNIyarUpAm 05069003a samudyantaM sAtvatam ekavIraM; praNetAram RSabhaM yAdavAnAm 05069003c nihantAraM kSobhaNaM zAtravANAM; muSNantaM ca dviSatAM vai yazAMsi 05069004a draSTAro hi kuravas taM sametA; mahAtmAnaM zatruhaNaM vareNyam 05069004c bruvantaM vAcam anRzaMsarUpAM; vRSNizreSThaM mohayantaM madIyAn 05069005a RSiM sanAtanatamaM vipazcitaM; vAcaH samudraM kalazaM yatInAm 05069005c ariSTanemiM garuDaM suparNaM; patiM prajAnAM bhuvanasya dhAma 05069006a sahasrazIrSaM puruSaM purANam; anAdimadhyAntam anantakIrtim 05069006c zukrasya dhAtAram ajaM janitraM; paraM parebhyaH zaraNaM prapadye 05069007a trailokyanirmANakaraM janitraM; devAsurANAm atha nAgarakSasAm 05069007c narAdhipAnAM viduSAM pradhAnam; indrAnujaM taM zaraNaM prapadye 05070001 vaizaMpAyana uvAca 05070001a saMjaye pratiyAte tu dharmarAjo yudhiSThiraH 05070001c abhyabhASata dAzArham RSabhaM sarvasAtvatAm 05070002a ayaM sa kAlaH saMprApto mitrANAM me janArdana 05070002c na ca tvad anyaM pazyAmi yo na Apatsu tArayet 05070003a tvAM hi mAdhava saMzritya nirbhayA mohadarpitam 05070003c dhArtarASTraM sahAmAtyaM svam aMzam anuyuJjmahe 05070004a yathA hi sarvAsv Apatsu pAsi vRSNIn ariMdama 05070004c tathA te pANDavA rakSyAH pAhy asmAn mahato bhayAt 05070005 bhagavAn uvAca 05070005a ayam asmi mahAbAho brUhi yat te vivakSitam 05070005c kariSyAmi hi tat sarvaM yat tvaM vakSyasi bhArata 05070006 yudhiSThira uvAca 05070006a zrutaM te dhRtarASTrasya saputrasya cikIrSitam 05070006c etad dhi sakalaM kRSNa saMjayo mAM yad abravIt 05070007a tan mataM dhRtarASTrasya so 'syAtmA vivRtAntaraH 05070007c yathoktaM dUta AcaSTe vadhyaH syAd anyathA bruvan 05070008a apradAnena rAjyasya zAntim asmAsu mArgati 05070008c lubdhaH pApena manasA carann asamam AtmanaH 05070009a yat tad dvAdaza varSANi vane nirvyuSitA vayam 05070009c chadmanA zaradaM caikAM dhRtarASTrasya zAsanAt 05070010a sthAtA naH samaye tasmin dhRtarASTra iti prabho 05070010c nAhAsma samayaM kRSNa tad dhi no brAhmaNA viduH 05070011a vRddho rAjA dhRtarASTraH svadharmaM nAnupazyati 05070011c pazyan vA putragRddhitvAn mandasyAnveti zAsanam 05070012a suyodhanamate tiSThan rAjAsmAsu janArdana 05070012c mithyA carati lubdhaH saMz caran priyam ivAtmanaH 05070013a ito duHkhataraM kiM nu yatrAhaM mAtaraM tataH 05070013c saMvidhAtuM na zaknomi mitrANAM vA janArdana 05070014a kAzibhiz cedipAJcAlair matsyaiz ca madhusUdana 05070014c bhavatA caiva nAthena paJca grAmA vRtA mayA 05070015a kuzasthalaM vRkasthalam AsandI vAraNAvatam 05070015c avasAnaM ca govinda kiM cid evAtra paJcamam 05070016a paJca nas tAta dIyantAM grAmA vA nagarANi vA 05070016c vasema sahitA yeSu mA ca no bharatA nazan 05070017a na ca tAn api duSTAtmA dhArtarASTro 'numanyate 05070017c svAmyam Atmani matvAsAv ato duHkhataraM nu kim 05070018a kule jAtasya vRddhasya paravitteSu gRdhyataH 05070018c lobhaH prajJAnam Ahanti prajJA hanti hatA hriyam 05070019a hrIr hatA bAdhate dharmaM dharmo hanti hataH zriyam 05070019c zrIr hatA puruSaM hanti puruSasyAsvatA vadhaH 05070020a asvato hi nivartante jJAtayaH suhRdartvijaH 05070020c apuSpAd aphalAd vRkSAd yathA tAta patatriNaH 05070021a etac ca maraNaM tAta yad asmAt patitAd iva 05070021c jJAtayo vinivartante pretasattvAd ivAsavaH 05070022a nAtaH pApIyasIM kAM cid avasthAM zambaro 'bravIt 05070022c yatra naivAdya na prAtar bhojanaM pratidRzyate 05070023a dhanam AhuH paraM dharmaM dhane sarvaM pratiSThitam 05070023c jIvanti dhanino loke mRtA ye tv adhanA narAH 05070024a ye dhanAd apakarSanti naraM svabalam AzritAH 05070024c te dharmam arthaM kAmaM ca pramathnanti naraM ca tam 05070025a etAm avasthAM prApyaike maraNaM vavrire janAH 05070025c grAmAyaike vanAyaike nAzAyaike pravavrajuH 05070026a unmAdam eke puSyanti yAnty anye dviSatAM vazam 05070026c dAsyam eke nigacchanti pareSAm arthahetunA 05070027a Apad evAsya maraNAt puruSasya garIyasI 05070027c zriyo vinAzas tad dhy asya nimittaM dharmakAmayoH 05070028a yad asya dharmyaM maraNaM zAzvataM lokavartma tat 05070028c samantAt sarvabhUtAnAM na tad atyeti kaz cana 05070029a na tathA bAdhyate kRSNa prakRtyA nirdhano janaH 05070029c yathA bhadrAM zriyaM prApya tayA hInaH sukhaidhitaH 05070030a sa tadAtmAparAdhena saMprApto vyasanaM mahat 05070030c sendrAn garhayate devAn nAtmAnaM ca kathaM cana 05070031a na cAsmin sarvazAstrANi prataranti nigarhaNAm 05070031c so 'bhikrudhyati bhRtyAnAM suhRdaz cAbhyasUyati 05070032a taM tadA manyur evaiti sa bhUyaH saMpramuhyati 05070032c sa mohavazam ApannaH krUraM karma niSevate 05070033a pApakarmAtyayAyaiva saMkaraM tena puSyati 05070033c saMkaro narakAyaiva sA kASThA pApakarmaNAm 05070034a na cet prabudhyate kRSNa narakAyaiva gacchati 05070034c tasya prabodhaH prajJaiva prajJAcakSur na riSyati 05070035a prajJAlAbhe hi puruSaH zAstrANy evAnvavekSate 05070035c zAstranityaH punar dharmaM tasya hrIr aGgam uttamam 05070036a hrImAn hi pApaM pradveSTi tasya zrIr abhivardhate 05070036c zrImAn sa yAvad bhavati tAvad bhavati pUruSaH 05070037a dharmanityaH prazAntAtmA kAryayogavahaH sadA 05070037c nAdharme kurute buddhiM na ca pApeSu vartate 05070038a ahrIko vA vimUDho vA naiva strI na punaH pumAn 05070038c nAsyAdhikAro dharme 'sti yathA zUdras tathaiva saH 05070039a hrImAn avati devAMz ca pitqn AtmAnam eva ca 05070039c tenAmRtatvaM vrajati sA kASThA puNyakarmaNAm 05070040a tad idaM mayi te dRSTaM pratyakSaM madhusUdana 05070040c yathA rAjyAt paribhraSTo vasAmi vasatIr imAH 05070041a te vayaM na zriyaM hAtum alaM nyAyena kena cit 05070041c atra no yatamAnAnAM vadhaz ced api sAdhu tat 05070042a tatra naH prathamaH kalpo yad vayaM te ca mAdhava 05070042c prazAntAH samabhUtAz ca zriyaM tAm aznuvImahi 05070043a tatraiSA paramA kASThA raudrakarmakSayodayA 05070043c yad vayaM kauravAn hatvA tAni rASTrANy azImahi 05070044a ye punaH syur asaMbaddhA anAryAH kRSNa zatravaH 05070044c teSAm apy avadhaH kAryaH kiM punar ye syur IdRzAH 05070045a jJAtayaz ca hi bhUyiSThAH sahAyA guravaz ca naH 05070045c teSAM vadho 'tipApIyAn kiM nu yuddhe 'sti zobhanam 05070046a pApaH kSatriyadharmo 'yaM vayaM ca kSatrabAndhavAH 05070046c sa naH svadharmo 'dharmo vA vRttir anyA vigarhitA 05070047a zUdraH karoti zuzrUSAM vaizyA vipaNijIvinaH 05070047c vayaM vadhena jIvAmaH kapAlaM brAhmaNair vRtam 05070048a kSatriyaH kSatriyaM hanti matsyo matsyena jIvati 05070048c zvA zvAnaM hanti dAzArha pazya dharmo yathAgataH 05070049a yuddhe kRSNa kalir nityaM prANAH sIdanti saMyuge 05070049c balaM tu nItimAtrAya haThe jayaparAjayau 05070050a nAtmacchandena bhUtAnAM jIvitaM maraNaM tathA 05070050c nApy akAle sukhaM prApyaM duHkhaM vApi yadUttama 05070051a eko hy api bahUn hanti ghnanty ekaM bahavo 'py uta 05070051c zUraM kApuruSo hanti ayazasvI yazasvinam 05070052a jayaz caivobhayor dRSTa ubhayoz ca parAjayaH 05070052c tathaivApacayo dRSTo vyapayAne kSayavyayau 05070053a sarvathA vRjinaM yuddhaM ko ghnan na pratihanyate 05070053c hatasya ca hRSIkeza samau jayaparAjayau 05070054a parAjayaz ca maraNAn manye naiva viziSyate 05070054c yasya syAd vijayaH kRSNa tasyApy apacayo dhruvam 05070055a antato dayitaM ghnanti ke cid apy apare janAH 05070055c tasyAGga balahInasya putrAn bhrAtqn apazyataH 05070055e nirvedo jIvite kRSNa sarvataz copajAyate 05070056a ye hy eva vIrA hrImanta AryAH karuNavedinaH 05070056c ta eva yuddhe hanyante yavIyAn mucyate janaH 05070057a hatvApy anuzayo nityaM parAn api janArdana 05070057c anubandhaz ca pApo 'tra zeSaz cApy avaziSyate 05070058a zeSo hi balam AsAdya na zeSam avazeSayet 05070058c sarvocchede ca yatate vairasyAntavidhitsayA 05070059a jayo vairaM prasRjati duHkham Aste parAjitaH 05070059c sukhaM prazAntaH svapiti hitvA jayaparAjayau 05070060a jAtavairaz ca puruSo duHkhaM svapiti nityadA 05070060c anirvRtena manasA sasarpa iva vezmani 05070061a utsAdayati yaH sarvaM yazasA sa viyujyate 05070061c akIrtiM sarvabhUteSu zAzvatIM sa niyacchati 05070062a na hi vairANi zAmyanti dIrghakAlakRtAny api 05070062c AkhyAtAraz ca vidyante pumAMz cotpadyate kule 05070063a na cApi vairaM vaireNa kezava vyupazAmyati 05070063c haviSAgnir yathA kRSNa bhUya evAbhivardhate 05070064a ato 'nyathA nAsti zAntir nityam antaram antataH 05070064c antaraM lipsamAnAnAm ayaM doSo nirantaraH 05070065a pauruSeyo hi balavAn Adhir hRdayabAdhanaH 05070065c tasya tyAgena vA zAntir nivRttyA manaso 'pi vA 05070066a atha vA mUlaghAtena dviSatAM madhusUdana 05070066c phalanirvRttir iddhA syAt tan nRzaMsataraM bhavet 05070067a yA tu tyAgena zAntiH syAt tad Rte vadha eva saH 05070067c saMzayAc ca samucchedAd dviSatAm Atmanas tathA 05070068a na ca tyaktuM tad icchAmo na cecchAmaH kulakSayam 05070068c atra yA praNipAtena zAntiH saiva garIyasI 05070069a sarvathA yatamAnAnAm ayuddham abhikAGkSatAm 05070069c sAntve pratihate yuddhaM prasiddham aparAkramam 05070070a pratighAtena sAntvasya dAruNaM saMpravartate 05070070c tac chunAm iva gopAde paNDitair upalakSitam 05070071a lAGgUlacAlanaM kSveDaH pratirAvo vivartanam 05070071c dantadarzanam ArAvas tato yuddhaM pravartate 05070072a tatra yo balavAn kRSNa jitvA so 'tti tad AmiSam 05070072c evam eva manuSyeSu vizeSo nAsti kaz cana 05070073a sarvathA tv etad ucitaM durbaleSu balIyasAm 05070073c anAdaro virodhaz ca praNipAtI hi durbalaH 05070074a pitA rAjA ca vRddhaz ca sarvathA mAnam arhati 05070074c tasmAn mAnyaz ca pUjyaz ca dhRtarASTro janArdana 05070075a putrasnehas tu balavAn dhRtarASTrasya mAdhava 05070075c sa putravazam ApannaH praNipAtaM prahAsyati 05070076a tatra kiM manyase kRSNa prAptakAlam anantaram 05070076c katham arthAc ca dharmAc ca na hIyemahi mAdhava 05070077a IdRze hy arthakRcchre 'smin kam anyaM madhusUdana 05070077c upasaMpraSTum arhAmi tvAm Rte puruSottama 05070078a priyaz ca priyakAmaz ca gatijJaH sarvakarmaNAm 05070078c ko hi kRSNAsti nas tvAdRk sarvanizcayavit suhRt 05070079 vaizaMpAyana uvAca 05070079a evam uktaH pratyuvAca dharmarAjaM janArdanaH 05070079c ubhayor eva vAm arthe yAsyAmi kurusaMsadam 05070080a zamaM tatra labheyaM ced yuSmadartham ahApayan 05070080c puNyaM me sumahad rAjaMz caritaM syAn mahAphalam 05070081a mocayeyaM mRtyupAzAt saMrabdhAn kurusRJjayAn 05070081c pANDavAn dhArtarASTrAMz ca sarvAM ca pRthivIm imAm 05070082 yudhiSThira uvAca 05070082a na mamaitan mataM kRSNa yat tvaM yAyAH kurUn prati 05070082c suyodhanaH sUktam api na kariSyati te vacaH 05070083a sametaM pArthivaM kSatraM suyodhanavazAnugam 05070083c teSAM madhyAvataraNaM tava kRSNa na rocaye 05070084a na hi naH prINayed dravyaM na devatvaM kutaH sukham 05070084c na ca sarvAmaraizvaryaM tava rodhena mAdhava 05070085 bhagavAn uvAca 05070085a jAnAmy etAM mahArAja dhArtarASTrasya pApatAm 05070085c avAcyAs tu bhaviSyAmaH sarvaloke mahIkSitAm 05070086a na cApi mama paryAptAH sahitAH sarvapArthivAH 05070086c kruddhasya pramukhe sthAtuM siMhasyevetare mRgAH 05070087a atha cet te pravarteran mayi kiM cid asAMpratam 05070087c nirdaheyaM kurUn sarvAn iti me dhIyate matiH 05070088a na jAtu gamanaM tatra bhavet pArtha nirarthakam 05070088c arthaprAptiH kadA cit syAd antato vApy avAcyatA 05070089 yudhiSThira uvAca 05070089a yat tubhyaM rocate kRSNa svasti prApnuhi kauravAn 05070089c kRtArthaM svastimantaM tvAM drakSyAmi punarAgatam 05070090a viSvaksena kurUn gatvA bhAratAJ zamayeH prabho 05070090c yathA sarve sumanasaH saha syAmaH sucetasaH 05070091a bhrAtA cAsi sakhA cAsi bIbhatsor mama ca priyaH 05070091c sauhRdenAvizaGkyo 'si svasti prApnuhi bhUtaye 05070092a asmAn vettha parAn vettha vetthArthaM vettha bhASitam 05070092c yad yad asmaddhitaM kRSNa tat tad vAcyaH suyodhanaH 05070093a yad yad dharmeNa saMyuktam upapadyed dhitaM vacaH 05070093c tat tat kezava bhASethAH sAntvaM vA yadi vetarat 05071001 bhagavAn uvAca 05071001a saMjayasya zrutaM vAkyaM bhavataz ca zrutaM mayA 05071001c sarvaM jAnAmy abhiprAyaM teSAM ca bhavataz ca yaH 05071002a tava dharmAzritA buddhis teSAM vairAzritA matiH 05071002c yad ayuddhena labhyeta tat te bahumataM bhavet 05071003a na ca tan naiSThikaM karma kSatriyasya vizAM pate 05071003c Ahur AzramiNaH sarve yad bhaikSaM kSatriyaz caret 05071004a jayo vadho vA saMgrAme dhAtrA diSTaH sanAtanaH 05071004c svadharmaH kSatriyasyaiSa kArpaNyaM na prazasyate 05071005a na hi kArpaNyam AsthAya zakyA vRttir yudhiSThira 05071005c vikramasva mahAbAho jahi zatrUn ariMdama 05071006a atigRddhAH kRtasnehA dIrghakAlaM sahoSitAH 05071006c kRtamitrAH kRtabalA dhArtarASTrAH paraMtapa 05071007a na paryAyo 'sti yat sAmyaM tvayi kuryur vizAM pate 05071007c balavattAM hi manyante bhISmadroNakRpAdibhiH 05071008a yAvac ca mArdavenaitAn rAjann upacariSyasi 05071008c tAvad ete hariSyanti tava rAjyam ariMdama 05071009a nAnukrozAn na kArpaNyAn na ca dharmArthakAraNAt 05071009c alaM kartuM dhArtarASTrAs tava kAmam ariMdama 05071010a etad eva nimittaM te pANDavAs tu yathA tvayi 05071010c nAnvatapyanta kaupInaM tAvat kRtvApi duSkaram 05071011a pitAmahasya droNasya vidurasya ca dhImataH 05071011c pazyatAM kurumukhyAnAM sarveSAm eva tattvataH 05071012a dAnazIlaM mRduM dAntaM dharmakAmam anuvratam 05071012c yat tvAm upadhinA rAjan dyUtenAvaJcayat tadA 05071012e na cApatrapate pApo nRzaMsas tena karmaNA 05071013a tathAzIlasamAcAre rAjan mA praNayaM kRthAH 05071013c vadhyAs te sarvalokasya kiM punas tava bhArata 05071014a vAgbhis tv apratirUpAbhir atudat sakanIyasam 05071014c zlAghamAnaH prahRSTaH san bhASate bhrAtRbhiH saha 05071015a etAvat pANDavAnAM hi nAsti kiM cid iha svakam 05071015c nAmadheyaM ca gotraM ca tad apy eSAM na ziSyate 05071016a kAlena mahatA caiSAM bhaviSyati parAbhavaH 05071016c prakRtiM te bhajiSyanti naSTaprakRtayo janAH 05071017a etAz cAnyAz ca paruSA vAcaH sa samudIrayan 05071017c zlAghate jJAtimadhye sma tvayi pravrajite vanam 05071018a ye tatrAsan samAnItAs te dRSTvA tvAm anAgasam 05071018c azrukaNThA rudantaz ca sabhAyAm Asate tadA 05071019a na cainam abhyanandaMs te rAjAno brAhmaNaiH saha 05071019c sarve duryodhanaM tatra nindanti sma sabhAsadaH 05071020a kulInasya ca yA nindA vadhaz cAmitrakarzana 05071020c mahAguNo vadho rAjan na tu nindA kujIvikA 05071021a tadaiva nihato rAjan yadaiva nirapatrapaH 05071021c ninditaz ca mahArAja pRthivyAM sarvarAjasu 05071022a ISatkAryo vadhas tasya yasya cAritram IdRzam 05071022c praskambhanapratistabdhaz chinnamUla iva drumaH 05071023a vadhyaH sarpa ivAnAryaH sarvalokasya durmatiH 05071023c jahy enaM tvam amitraghna mA rAjan vicikitsithAH 05071024a sarvathA tvatkSamaM caitad rocate ca mamAnagha 05071024c yat tvaM pitari bhISme ca praNipAtaM samAcareH 05071025a ahaM tu sarvalokasya gatvA chetsyAmi saMzayam 05071025c yeSAm asti dvidhAbhAvo rAjan duryodhanaM prati 05071026a madhye rAjJAm ahaM tatra prAtipauruSikAn guNAn 05071026c tava saMkIrtayiSyAmi ye ca tasya vyatikramAH 05071027a bruvatas tatra me vAkyaM dharmArthasahitaM hitam 05071027c nizamya pArthivAH sarve nAnAjanapadezvarAH 05071028a tvayi saMpratipatsyante dharmAtmA satyavAg iti 05071028c tasmiMz cAdhigamiSyanti yathA lobhAd avartata 05071029a garhayiSyAmi caivainaM paurajAnapadeSv api 05071029c vRddhabAlAn upAdAya cAturvarNyasamAgame 05071030a zamaM ced yAcamAnas tvaM na dharmaM tatra lapsyase 05071030c kurUn vigarhayiSyanti dhRtarASTraM ca pArthivAH 05071031a tasmi&l lokaparityakte kiM kAryam avaziSyate 05071031c hate duryodhane rAjan yad anyat kriyatAm iti 05071032a yAtvA cAhaM kurUn sarvAn yuSmadartham ahApayan 05071032c yatiSye prazamaM kartuM lakSayiSye ca ceSTitam 05071033a kauravANAM pravRttiM ca gatvA yuddhAdhikArikAm 05071033c nizAmya vinivartiSye jayAya tava bhArata 05071034a sarvathA yuddham evAham AzaMsAmi paraiH saha 05071034c nimittAni hi sarvANi tathA prAdurbhavanti me 05071035a mRgAH zakuntAz ca vadanti ghoraM; hastyazvamukhyeSu nizAmukheSu 05071035c ghorANi rUpANi tathaiva cAgnir; varNAn bahUn puSyati ghorarUpAn 05071035e manuSyalokakSapaNo 'tha ghoro; no ced anuprApta ihAntakaH syAt 05071036a zastrANi patraM kavacAn rathAMz ca; nAgAn dhvajAMz ca pratipAdayitvA 05071036c yodhAz ca sarve kRtanizramAs te; bhavantu hastyazvaratheSu yattAH 05071036e sAMgrAmikaM te yad upArjanIyaM; sarvaM samagraM kuru tan narendra 05071037a duryodhano na hy alam adya dAtuM; jIvaMs tavaitan nRpate kathaM cit 05071037c yat te purastAd abhavat samRddhaM; dyUte hRtaM pANDavamukhya rAjyam 05072001 bhImasena uvAca 05072001a yathA yathaiva zAntiH syAt kurUNAM madhusUdana 05072001c tathA tathaiva bhASethA mA sma yuddhena bhISayeH 05072002a amarSI nityasaMrabdhaH zreyodveSI mahAmanAH 05072002c nograM duryodhano vAcyaH sAmnaivainaM samAcareH 05072003a prakRtyA pApasattvaz ca tulyacetAz ca dasyubhiH 05072003c aizvaryamadamattaz ca kRtavairaz ca pANDavaiH 05072004a adIrghadarzI niSThUrI kSeptA krUraparAkramaH 05072004c dIrghamanyur aneyaz ca pApAtmA nikRtipriyaH 05072005a mriyetApi na bhajyeta naiva jahyAt svakaM matam 05072005c tAdRzena zamaM kRSNa manye paramaduSkaram 05072006a suhRdAm apy avAcInas tyaktadharmaH priyAnRtaH 05072006c pratihanty eva suhRdAM vAcaz caiva manAMsi ca 05072007a sa manyuvazam ApannaH svabhAvaM duSTam AsthitaH 05072007c svabhAvAt pApam anveti tRNais tunna ivoragaH 05072008a duryodhano hi yatsenaH sarvathA viditas tava 05072008c yacchIlo yatsvabhAvaz ca yadbalo yatparAkramaH 05072009a purA prasannAH kuravaH sahaputrAs tathA vayam 05072009c indrajyeSThA ivAbhUma modamAnAH sabAndhavAH 05072010a duryodhanasya krodhena bhAratA madhusUdana 05072010c dhakSyante zizirApAye vanAnIva hutAzanaiH 05072011a aSTAdazeme rAjAnaH prakhyAtA madhusUdana 05072011c ye samuccicchidur jJAtIn suhRdaz ca sabAndhavAn 05072012a asurANAM samRddhAnAM jvalatAm iva tejasA 05072012c paryAyakAle dharmasya prApte balir ajAyata 05072013a haihayAnAm udAvarto nIpAnAM janamejayaH 05072013c bahulas tAlajaGghAnAM kRmINAm uddhato vasuH 05072014a ajabinduH suvIrANAM surASTrANAM kuzarddhikaH 05072014c arkajaz ca balIhAnAM cInAnAM dhautamUlakaH 05072015a hayagrIvo videhAnAM varapraz ca mahaujasAm 05072015c bAhuH sundaravegAnAM dIptAkSANAM purUravAH 05072016a sahajaz cedimatsyAnAM pracetAnAM bRhadbalaH 05072016c dhAraNaz cendravatsAnAM mukuTAnAM vigAhanaH 05072017a zamaz ca nandivegAnAm ity ete kulapAMsanAH 05072017c yugAnte kRSNa saMbhUtAH kuleSu puruSAdhamAH 05072018a apy ayaM naH kurUNAM syAd yugAnte kAlasaMbhRtaH 05072018c duryodhanaH kulAGgAro jaghanyaH pApapUruSaH 05072019a tasmAn mRdu zanair enaM brUyA dharmArthasaMhitam 05072019c kAmAnubandhabahulaM nogram ugraparAkramam 05072020a api duryodhanaM kRSNa sarve vayam adhazcarAH 05072020c nIcair bhUtvAnuyAsyAmo mA sma no bharatA nazan 05072021a apy udAsInavRttiH syAd yathA naH kurubhiH saha 05072021c vAsudeva tathA kAryaM na kurUn anayaH spRzet 05072022a vAcyaH pitAmaho vRddho ye ca kRSNa sabhAsadaH 05072022c bhrAtqNAm astu saubhrAtraM dhArtarASTraH prazAmyatAm 05072023a aham etad bravImy evaM rAjA caiva prazaMsati 05072023c arjuno naiva yuddhArthI bhUyasI hi dayArjune 05073001 vaizaMpAyana uvAca 05073001a etac chrutvA mahAbAhuH kezavaH prahasann iva 05073001c abhUtapUrvaM bhImasya mArdavopagataM vacaH 05073002a girer iva laghutvaM tac chItatvam iva pAvake 05073002c matvA rAmAnujaH zauriH zArGgadhanvA vRkodaram 05073003a saMtejayaMs tadA vAgbhir mAtarizveva pAvakam 05073003c uvAca bhImam AsInaM kRpayAbhipariplutam 05073004a tvam anyadA bhImasena yuddham eva prazaMsasi 05073004c vadhAbhinandinaH krUrAn dhArtarASTrAn mimardiSuH 05073005a na ca svapiSi jAgarSi nyubjaH zeSe paraMtapa 05073005c ghorAm azAntAM ruzatIM sadA vAcaM prabhASase 05073006a niHzvasann agnivarNena saMtaptaH svena manyunA 05073006c aprazAntamanA bhIma sadhUma iva pAvakaH 05073007a ekAnte niSTanaJ zeSe bhArArta iva durbalaH 05073007c api tvAM ke cid unmattaM manyante 'tadvido janAH 05073008a Arujya vRkSAn nirmUlAn gajaH paribhujann iva 05073008c nighnan padbhiH kSitiM bhIma niSTanan paridhAvasi 05073009a nAsmiJ jane 'bhiramase rahaH kSiyasi pANDava 05073009c nAnyaM nizi divA vApi kadA cid abhinandasi 05073010a akasmAt smayamAnaz ca rahasy Asse rudann iva 05073010c jAnvor mUrdhAnam AdhAya ciram Asse pramIlitaH 05073011a bhrukuTiM ca punaH kurvann oSThau ca vilihann iva 05073011c abhIkSNaM dRzyase bhIma sarvaM tan manyukAritam 05073012a yathA purastAt savitA dRzyate zukram uccaran 05073012c yathA ca pazcAn nirmukto dhruvaM paryeti razmivAn 05073013a tathA satyaM bravImy etan nAsti tasya vyatikramaH 05073013c hantAhaM gadayAbhyetya duryodhanam amarSaNam 05073014a iti sma madhye bhrAtqNAM satyenAlabhase gadAm 05073014c tasya te prazame buddhir dhIyate 'dya paraMtapa 05073015a aho yuddhapratIpAni yuddhakAla upasthite 05073015c pazyasIvApratIpAni kiM tvAM bhIr bhIma vindati 05073016a aho pArtha nimittAni viparItAni pazyasi 05073016c svapnAnte jAgarAnte ca tasmAt prazamam icchasi 05073017a aho nAzaMsase kiM cit puMstvaM klIba ivAtmani 05073017c kazmalenAbhipanno 'si tena te vikRtaM manaH 05073018a udvepate te hRdayaM manas te praviSIdati 05073018c UrustambhagRhIto 'si tasmAt prazamam icchasi 05073019a anityaM kila martyasya cittaM pArtha calAcalam 05073019c vAtavegapracalitA aSThIlA zAlmaler iva 05073020a tavaiSA vikRtA buddhir gavAM vAg iva mAnuSI 05073020c manAMsi pANDuputrANAM majjayaty aplavAn iva 05073021a idaM me mahad AzcaryaM parvatasyeva sarpaNam 05073021c yad IdRzaM prabhASethA bhImasenAsamaM vacaH 05073022a sa dRSTvA svAni karmANi kule janma ca bhArata 05073022c uttiSThasva viSAdaM mA kRthA vIra sthiro bhava 05073023a na caitad anurUpaM te yat te glAnir ariMdama 05073023c yad ojasA na labhate kSatriyo na tad aznute 05074001 vaizaMpAyana uvAca 05074001a tathokto vAsudevena nityamanyur amarSaNaH 05074001c sadazvavat samAdhAvad babhASe tadanantaram 05074002a anyathA mAM cikIrSantam anyathA manyase 'cyuta 05074002c praNItabhAvam atyantaM yudhi satyaparAkramam 05074003a vettha dAzArha sattvaM me dIrghakAlaM sahoSitaH 05074003c uta vA mAM na jAnAsi plavan hrada ivAplavaH 05074003e tasmAd apratirUpAbhir vAgbhir mAM tvaM samarchasi 05074004a kathaM hi bhImasenaM mAM jAnan kaz cana mAdhava 05074004c brUyAd apratirUpANi yathA mAM vaktum arhasi 05074005a tasmAd idaM pravakSyAmi vacanaM vRSNinandana 05074005c AtmanaH pauruSaM caiva balaM ca na samaM paraiH 05074006a sarvathA nAryakarmaitat prazaMsA svayam AtmanaH 05074006c ativAdApaviddhas tu vakSyAmi balam AtmanaH 05074007a pazyeme rodasI kRSNa yayor Asann imAH prajAH 05074007c acale cApy anante ca pratiSThe sarvamAtarau 05074008a yadIme sahasA kruddhe sameyAtAM zile iva 05074008c aham ete nigRhNIyAM bAhubhyAM sacarAcare 05074009a pazyaitad antaraM bAhvor mahAparighayor iva 05074009c ya etat prApya mucyeta na taM pazyAmi pUruSam 05074010a himavAMz ca samudraz ca vajrI ca balabhit svayam 05074010c mayAbhipannaM trAyeran balam AsthAya na trayaH 05074011a yudhyeyaM kSatriyAn sarvAn pANDaveSv AtatAyinaH 05074011c adhaH pAdatalenaitAn adhiSThAsyAmi bhUtale 05074012a na hi tvaM nAbhijAnAsi mama vikramam acyuta 05074012c yathA mayA vinirjitya rAjAno vazagAH kRtAH 05074013a atha cen mAM na jAnAsi sUryasyevodyataH prabhAm 05074013c vigADhe yudhi saMbAdhe vetsyase mAM janArdana 05074014a kiM mAtyavAkSIH paruSair vraNaM sUcyA ivAnagha 05074014c yathAmati bravImy etad viddhi mAm adhikaM tataH 05074015a draSTAsi yudhi saMbAdhe pravRtte vaizase 'hani 05074015c mayA praNunnAn mAtaGgAn rathinaH sAdinas tathA 05074016a tathA narAn abhikruddhaM nighnantaM kSatriyarSabhAn 05074016c draSTA mAM tvaM ca lokaz ca vikarSantaM varAn varAn 05074017a na me sIdanti majjAno na mamodvepate manaH 05074017c sarvalokAd abhikruddhAn na bhayaM vidyate mama 05074018a kiM tu sauhRdam evaitat kRpayA madhusUdana 05074018c sarvAMs titikSe saMklezAn mA sma no bharatA nazan 05075001 bhagavAn uvAca 05075001a bhAvaM jijJAsamAno 'haM praNayAd idam abruvam 05075001c na cAkSepAn na pANDityAn na krodhAn na vivakSayA 05075002a vedAhaM tava mAhAtmyam uta te veda yad balam 05075002c uta te veda karmANi na tvAM paribhavAmy aham 05075003a yathA cAtmani kalyANaM saMbhAvayasi pANDava 05075003c sahasraguNam apy etat tvayi saMbhAvayAmy aham 05075004a yAdRze ca kule janma sarvarAjAbhipUjite 05075004c bandhubhiz ca suhRdbhiz ca bhIma tvam asi tAdRzaH 05075005a jijJAsanto hi dharmasya saMdigdhasya vRkodara 05075005c paryAyaM na vyavasyanti daivamAnuSayor janAH 05075006a sa eva hetur bhUtvA hi puruSasyArthasiddhiSu 05075006c vinAze 'pi sa evAsya saMdigdhaM karma pauruSam 05075007a anyathA paridRSTAni kavibhir doSadarzibhiH 05075007c anyathA parivartante vegA iva nabhasvataH 05075008a sumantritaM sunItaM ca nyAyataz copapAditam 05075008c kRtaM mAnuSyakaM karma daivenApi virudhyate 05075009a daivam apy akRtaM karma pauruSeNa vihanyate 05075009c zItam uSNaM tathA varSaM kSutpipAse ca bhArata 05075010a yad anyad diSTabhAvasya puruSasya svayaMkRtam 05075010c tasmAd anavarodhaz ca vidyate tatra lakSaNam 05075011a lokasya nAnyato vRttiH pANDavAnyatra karmaNaH 05075011c evaMbuddhiH pravarteta phalaM syAd ubhayAnvayAt 05075012a ya evaM kRtabuddhiH san karmasv eva pravartate 05075012c nAsiddhau vyathate tasya na siddhau harSam aznute 05075013a tatreyam arthamAtrA me bhImasena vivakSitA 05075013c naikAntasiddhir mantavyA kurubhiH saha saMyuge 05075014a nAtipraNItarazmiH syAt tathA bhavati paryaye 05075014c viSAdam arched glAniM vA etadarthaM bravImi te 05075015a zvobhUte dhRtarASTrasya samIpaM prApya pANDava 05075015c yatiSye prazamaM kartuM yuSmadartham ahApayan 05075016a zamaM cet te kariSyanti tato 'nantaM yazo mama 05075016c bhavatAM ca kRtaH kAmas teSAM ca zreya uttamam 05075017a te ced abhinivekSyanti nAbhyupaiSyanti me vacaH 05075017c kuravo yuddham evAtra raudraM karma bhaviSyati 05075018a asmin yuddhe bhImasena tvayi bhAraH samAhitaH 05075018c dhUr arjunena dhAryA syAd voDhavya itaro janaH 05075019a ahaM hi yantA bIbhatsor bhavitA saMyuge sati 05075019c dhanaMjayasyaiSa kAmo na hi yuddhaM na kAmaye 05075020a tasmAd AzaGkamAno 'haM vRkodara matiM tava 05075020c tudann aklIbayA vAcA tejas te samadIpayam 05076001 arjuna uvAca 05076001a uktaM yudhiSThireNaiva yAvad vAcyaM janArdana 05076001c tava vAkyaM tu me zrutvA pratibhAti paraMtapa 05076002a naiva prazamam atra tvaM manyase sukaraM prabho 05076002c lobhAd vA dhRtarASTrasya dainyAd vA samupasthitAt 05076003a aphalaM manyase cApi puruSasya parAkramam 05076003c na cAntareNa karmANi pauruSeNa phalodayaH 05076004a tad idaM bhASitaM vAkyaM tathA ca na tathaiva ca 05076004c na caitad evaM draSTavyam asAdhyam iti kiM cana 05076005a kiM caitan manyase kRcchram asmAkaM pApam AditaH 05076005c kurvanti teSAM karmANi yeSAM nAsti phalodayaH 05076006a saMpAdyamAnaM samyak ca syAt karma saphalaM prabho 05076006c sa tathA kRSNa vartasva yathA zarma bhavet paraiH 05076007a pANDavAnAM kurUNAM ca bhavAn paramakaH suhRt 05076007c surANAm asurANAM ca yathA vIra prajApatiH 05076008a kurUNAM pANDavAnAM ca pratipatsva nirAmayam 05076008c asmaddhitam anuSThAtuM na manye tava duSkaram 05076009a evaM cet kAryatAm eti kAryaM tava janArdana 05076009c gamanAd evam eva tvaM kariSyasi na saMzayaH 05076010a cikIrSitam athAnyat te tasmin vIra durAtmani 05076010c bhaviSyati tathA sarvaM yathA tava cikIrSitam 05076011a zarma taiH saha vA no 'stu tava vA yac cikIrSitam 05076011c vicAryamANo yaH kAmas tava kRSNa sa no guruH 05076012a na sa nArhati duSTAtmA vadhaM sasutabAndhavaH 05076012c yena dharmasute dRSTvA na sA zrIr upamarSitA 05076013a yac cApy apazyatopAyaM dharmiSThaM madhusUdana 05076013c upAyena nRzaMsena hRtA durdyUtadevinA 05076014a kathaM hi puruSo jAtaH kSatriyeSu dhanurdharaH 05076014c samAhUto nivarteta prANatyAge 'py upasthite 05076015a adharmeNa jitAn dRSTvA vane pravrajitAMs tathA 05076015c vadhyatAM mama vArSNeya nirgato 'sau suyodhanaH 05076016a na caitad adbhutaM kRSNa mitrArthe yac cikIrSasi 05076016c kriyA kathaM nu mukhyA syAn mRdunA vetareNa vA 05076017a atha vA manyase jyAyAn vadhas teSAm anantaram 05076017c tad eva kriyatAm Azu na vicAryam atas tvayA 05076018a jAnAsi hi yathA tena draupadI pApabuddhinA 05076018c parikliSTA sabhAmadhye tac ca tasyApi marSitam 05076019a sa nAma samyag varteta pANDaveSv iti mAdhava 05076019c na me saMjAyate buddhir bIjam uptam ivoSare 05076020a tasmAd yan manyase yuktaM pANDavAnAM ca yad dhitam 05076020c tad Azu kuru vArSNeya yan naH kAryam anantaram 05077001 bhagavAn uvAca 05077001a evam etan mahAbAho yathA vadasi pANDava 05077001c sarvaM tv idaM samAyattaM bIbhatso karmaNor dvayoH 05077002a kSetraM hi rasavac chuddhaM karSakeNopapAditam 05077002c Rte varSaM na kaunteya jAtu nirvartayet phalam 05077003a tatra vai pauruSaM brUyur AsekaM yatnakAritam 05077003c tatra cApi dhruvaM pazyec choSaNaM daivakAritam 05077004a tad idaM nizcitaM buddhyA pUrvair api mahAtmabhiH 05077004c daive ca mAnuSe caiva saMyuktaM lokakAraNam 05077005a ahaM hi tat kariSyAmi paraM puruSakArataH 05077005c daivaM tu na mayA zakyaM karma kartuM kathaM cana 05077006a sa hi dharmaM ca satyaM ca tyaktvA carati durmatiH 05077006c na hi saMtapyate tena tathArUpeNa karmaNA 05077007a tAM cApi buddhiM pApiSThAM vardhayanty asya mantriNaH 05077007c zakuniH sUtaputraz ca bhrAtA duHzAsanas tathA 05077008a sa hi tyAgena rAjyasya na zamaM samupeSyati 05077008c antareNa vadhAt pArtha sAnubandhaH suyodhanaH 05077009a na cApi praNipAtena tyaktum icchati dharmarAT 05077009c yAcyamAnas tu rAjyaM sa na pradAsyati durmatiH 05077010a na tu manye sa tad vAcyo yad yudhiSThirazAsanam 05077010c uktaM prayojanaM tatra dharmarAjena bhArata 05077011a tathA pApas tu tat sarvaM na kariSyati kauravaH 05077011c tasmiMz cAkriyamANe 'sau lokavadhyo bhaviSyati 05077012a mama cApi sa vadhyo vai jagataz cApi bhArata 05077012c yena kaumArake yUyaM sarve viprakRtAs tathA 05077013a vipraluptaM ca vo rAjyaM nRzaMsena durAtmanA 05077013c na copazAmyate pApaH zriyaM dRSTvA yudhiSThire 05077014a asakRc cApy ahaM tena tvatkRte pArtha bheditaH 05077014c na mayA tad gRhItaM ca pApaM tasya cikIrSitam 05077015a jAnAsi hi mahAbAho tvam apy asya paraM matam 05077015c priyaM cikIrSamANaM ca dharmarAjasya mAm api 05077016a sa jAnaMs tasya cAtmAnaM mama caiva paraM matam 05077016c ajAnann iva cAkasmAd arjunAdyAbhizaGkase 05077017a yac cApi paramaM divyaM tac cApy avagataM tvayA 05077017c vidhAnavihitaM pArtha kathaM zarma bhavet paraiH 05077018a yat tu vAcA mayA zakyaM karmaNA cApi pANDava 05077018c kariSye tad ahaM pArtha na tv AzaMse zamaM paraiH 05077019a kathaM goharaNe brUyAd icchaJ zarma tathAvidham 05077019c yAcyamAno 'pi bhISmeNa saMvatsaragate 'dhvani 05077020a tadaiva te parAbhUtA yadA saMkalpitAs tvayA 05077020c lavazaH kSaNazaz cApi na ca tuSTaH suyodhanaH 05077021a sarvathA tu mayA kAryaM dharmarAjasya zAsanam 05077021c vibhAvyaM tasya bhUyaz ca karma pApaM durAtmanaH 05078001 nakula uvAca 05078001a uktaM bahuvidhaM vAkyaM dharmarAjena mAdhava 05078001c dharmajJena vadAnyena dharmayuktaM ca tattvataH 05078002a matam AjJAya rAjJaz ca bhImasenena mAdhava 05078002c saMzamo bAhuvIryaM ca khyApitaM mAdhavAtmanaH 05078003a tathaiva phalgunenApi yad uktaM tat tvayA zrutam 05078003c Atmanaz ca mataM vIra kathitaM bhavatAsakRt 05078004a sarvam etad atikramya zrutvA paramataM bhavAn 05078004c yat prAptakAlaM manyethAs tat kuryAH puruSottama 05078005a tasmiMs tasmin nimitte hi mataM bhavati kezava 05078005c prAptakAlaM manuSyeNa svayaM kAryam ariMdama 05078006a anyathA cintito hy arthaH punar bhavati so 'nyathA 05078006c anityamatayo loke narAH puruSasattama 05078007a anyathA buddhayo hy Asann asmAsu vanavAsiSu 05078007c adRzyeSv anyathA kRSNa dRzyeSu punar anyathA 05078008a asmAkam api vArSNeya vane vicaratAM tadA 05078008c na tathA praNayo rAjye yathA saMprati vartate 05078009a nivRttavanavAsAn naH zrutvA vIra samAgatAH 05078009c akSauhiNyo hi saptemAs tvatprasAdAj janArdana 05078010a imAn hi puruSavyAghrAn acintyabalapauruSAn 05078010c AttazastrAn raNe dRSTvA na vyathed iha kaH pumAn 05078011a sa bhavAn kurumadhye taM sAntvapUrvaM bhayAnvitam 05078011c brUyAd vAkyaM yathA mando na vyatheta suyodhanaH 05078012a yudhiSThiraM bhImasenaM bIbhatsuM cAparAjitam 05078012c sahadevaM ca mAM caiva tvAM ca rAmaM ca kezava 05078013a sAtyakiM ca mahAvIryaM virATaM ca sahAtmajam 05078013c drupadaM ca sahAmAtyaM dhRSTadyumnaM ca pArSatam 05078014a kAzirAjaM ca vikrAntaM dhRSTaketuM ca cedipam 05078014c mAMsazoNitabhRn martyaH pratiyudhyeta ko yudhi 05078015a sa bhavAn gamanAd eva sAdhayiSyaty asaMzayam 05078015c iSTam arthaM mahAbAho dharmarAjasya kevalam 05078016a viduraz caiva bhISmaz ca droNaz ca sahabAhlikaH 05078016c zreyaH samarthA vijJAtum ucyamAnaM tvayAnagha 05078017a te cainam anuneSyanti dhRtarASTraM janAdhipam 05078017c taM ca pApasamAcAraM sahAmAtyaM suyodhanam 05078018a zrotA cArthasya viduras tvaM ca vaktA janArdana 05078018c kam ivArthaM vivartantaM sthApayetAM na vartmani 05079001 sahadeva uvAca 05079001a yad etat kathitaM rAjJA dharma eSa sanAtanaH 05079001c yathA tu yuddham eva syAt tathA kAryam ariMdama 05079002a yadi prazamam iccheyuH kuravaH pANDavaiH saha 05079002c tathApi yuddhaM dAzArha yojayethAH sahaiva taiH 05079003a kathaM nu dRSTvA pAJcAlIM tathA kliSTAM sabhAgatAm 05079003c avadhena prazAmyeta mama manyuH suyodhane 05079004a yadi bhImArjunau kRSNa dharmarAjaz ca dhArmikaH 05079004c dharmam utsRjya tenAhaM yoddhum icchAmi saMyuge 05079005 sAtyakir uvAca 05079005a satyam Aha mahAbAho sahadevo mahAmatiH 05079005c duryodhanavadhe zAntis tasya kopasya me bhavet 05079006a jAnAsi hi yathA dRSTvA cIrAjinadharAn vane 05079006c tavApi manyur udbhUto duHkhitAn prekSya pANDavAn 05079007a tasmAn mAdrIsutaH zUro yad Aha puruSarSabhaH 05079007c vacanaM sarvayodhAnAM tan mataM puruSottama 05079008 vaizaMpAyana uvAca 05079008a evaM vadati vAkyaM tu yuyudhAne mahAmatau 05079008c subhImaH siMhanAdo 'bhUd yodhAnAM tatra sarvazaH 05079009a sarve hi sarvato vIrAs tad vacaH pratyapUjayan 05079009c sAdhu sAdhv iti zaineyaM harSayanto yuyutsavaH 05080001 vaizaMpAyana uvAca 05080001a rAjJas tu vacanaM zrutvA dharmArthasahitaM hitam 05080001c kRSNA dAzArham AsInam abravIc chokakarSitA 05080002a sutA drupadarAjasya svasitAyatamUrdhajA 05080002c saMpUjya sahadevaM ca sAtyakiM ca mahAratham 05080003a bhImasenaM ca saMzAntaM dRSTvA paramadurmanAH 05080003c azrupUrNekSaNA vAkyam uvAcedaM manasvinI 05080004a viditaM te mahAbAho dharmajJa madhusUdana 05080004c yathA nikRtim AsthAya bhraMzitAH pANDavAH sukhAt 05080005a dhRtarASTrasya putreNa sAmAtyena janArdana 05080005c yathA ca saMjayo rAjJA mantraM rahasi zrAvitaH 05080006a yudhiSThireNa dAzArha tac cApi viditaM tava 05080006c yathoktaH saMjayaz caiva tac ca sarvaM zrutaM tvayA 05080007a paJca nas tAta dIyantAM grAmA iti mahAdyute 05080007c kuzasthalaM vRkasthalam AsandI vAraNAvatam 05080008a avasAnaM mahAbAho kiM cid eva tu paJcamam 05080008c iti duryodhano vAcyaH suhRdaz cAsya kezava 05080009a tac cApi nAkarod vAkyaM zrutvA kRSNa suyodhanaH 05080009c yudhiSThirasya dAzArha hrImataH saMdhim icchataH 05080010a apradAnena rAjyasya yadi kRSNa suyodhanaH 05080010c saMdhim icchen na kartavyas tatra gatvA kathaM cana 05080011a zakSyanti hi mahAbAho pANDavAH sRJjayaiH saha 05080011c dhArtarASTrabalaM ghoraM kruddhaM pratisamAsitum 05080012a na hi sAmnA na dAnena zakyo 'rthas teSu kaz cana 05080012c tasmAt teSu na kartavyA kRpA te madhusUdana 05080013a sAmnA dAnena vA kRSNa ye na zAmyanti zatravaH 05080013c moktavyas teSu daNDaH syAj jIvitaM parirakSatA 05080014a tasmAt teSu mahAdaNDaH kSeptavyaH kSipram acyuta 05080014c tvayA caiva mahAbAho pANDavaiH saha sRJjayaiH 05080015a etat samarthaM pArthAnAM tava caiva yazaskaram 05080015c kriyamANaM bhavet kRSNa kSatrasya ca sukhAvaham 05080016a kSatriyeNa hi hantavyaH kSatriyo lobham AsthitaH 05080016c akSatriyo vA dAzArha svadharmam anutiSThatA 05080017a anyatra brAhmaNAt tAta sarvapApeSv avasthitAt 05080017c gurur hi sarvavarNAnAM brAhmaNaH prasRtAgrabhuk 05080018a yathAvadhye bhaved doSo vadhyamAne janArdana 05080018c sa vadhyasyAvadhe dRSTa iti dharmavido viduH 05080019a yathA tvAM na spRzed eSa doSaH kRSNa tathA kuru 05080019c pANDavaiH saha dAzArha sRJjayaiz ca sasainikaiH 05080020a punar uktaM ca vakSyAmi vizrambheNa janArdana 05080020c kA nu sImantinI mAdRk pRthivyAm asti kezava 05080021a sutA drupadarAjasya vedimadhyAt samutthitA 05080021c dhRSTadyumnasya bhaginI tava kRSNa priyA sakhI 05080022a AjamIDhakulaM prAptA snuSA pANDor mahAtmanaH 05080022c mahiSI pANDuputrANAM paJcendrasamavarcasAm 05080023a sutA me paJcabhir vIraiH paJca jAtA mahArathAH 05080023c abhimanyur yathA kRSNa tathA te tava dharmataH 05080024a sAhaM kezagrahaM prAptA parikliSTA sabhAM gatA 05080024c pazyatAM pANDuputrANAM tvayi jIvati kezava 05080025a jIvatsu kauraveyeSu pAJcAleSv atha vRSNiSu 05080025c dAsIbhUtAsmi pApAnAM sabhAmadhye vyavasthitA 05080026a nirAmarSeSv aceSTeSu prekSamANeSu pANDuSu 05080026c trAhi mAm iti govinda manasA kAGkSito 'si me 05080027a yatra mAM bhagavAn rAjA zvazuro vAkyam abravIt 05080027c varaM vRNISva pAJcAli varArhAsi matAsi me 05080028a adAsAH pANDavAH santu sarathAH sAyudhA iti 05080028c mayokte yatra nirmuktA vanavAsAya kezava 05080029a evaMvidhAnAM duHkhAnAm abhijJo 'si janArdana 05080029c trAhi mAM puNDarIkAkSa sabhartRjJAtibAndhavAm 05080030a nanv ahaM kRSNa bhISmasya dhRtarASTrasya cobhayoH 05080030c snuSA bhavAmi dharmeNa sAhaM dAsIkRtAbhavam 05080031a dhig balaM bhImasenasya dhik pArthasya dhanuSmatAm 05080031c yatra duryodhanaH kRSNa muhUrtam api jIvati 05080032a yadi te 'ham anugrAhyA yadi te 'sti kRpA mayi 05080032c dhArtarASTreSu vai kopaH sarvaH kRSNa vidhIyatAm 05080033a ity uktvA mRdusaMhAraM vRjinAgraM sudarzanam 05080033c sunIlam asitApAGgI puNyagandhAdhivAsitam 05080034a sarvalakSaNasaMpannaM mahAbhujagavarcasam 05080034c kezapakSaM varArohA gRhya savyena pANinA 05080035a padmAkSI puNDarIkAkSam upetya gajagAminI 05080035c azrupUrNekSaNA kRSNA kRSNaM vacanam abravIt 05080036a ayaM te puNDarIkAkSa duHzAsanakaroddhRtaH 05080036c smartavyaH sarvakAleSu pareSAM saMdhim icchatA 05080037a yadi bhImArjunau kRSNa kRpaNau saMdhikAmukau 05080037c pitA me yotsyate vRddhaH saha putrair mahArathaiH 05080038a paJca caiva mahAvIryAH putrA me madhusUdana 05080038c abhimanyuM puraskRtya yotsyanti kurubhiH saha 05080039a duHzAsanabhujaM zyAmaM saMchinnaM pAMsuguNThitam 05080039c yady ahaM taM na pazyAmi kA zAntir hRdayasya me 05080040a trayodaza hi varSANi pratIkSantyA gatAni me 05080040c nidhAya hRdaye manyuM pradIptam iva pAvakam 05080041a vidIryate me hRdayaM bhImavAkzalyapIDitam 05080041c yo 'yam adya mahAbAhur dharmaM samanupazyati 05080042a ity uktvA bASpasannena kaNThenAyatalocanA 05080042c ruroda kRSNA sotkampaM sasvaraM bASpagadgadam 05080043a stanau pInAyatazroNI sahitAv abhivarSatI 05080043c dravIbhUtam ivAtyuSNam utsRjad vAri netrajam 05080044a tAm uvAca mahAbAhuH kezavaH parisAntvayan 05080044c acirAd drakSyase kRSNe rudatIr bharatastriyaH 05080045a evaM tA bhIru rotsyanti nihatajJAtibAndhavAH 05080045c hatamitrA hatabalA yeSAM kruddhAsi bhAmini 05080046a ahaM ca tat kariSyAmi bhImArjunayamaiH saha 05080046c yudhiSThiraniyogena daivAc ca vidhinirmitAt 05080047a dhArtarASTrAH kAlapakvA na cec chRNvanti me vacaH 05080047c zeSyante nihatA bhUmau zvazRgAlAdanIkRtAH 05080048a caled dhi himavAJ zailo medinI zatadhA bhavet 05080048c dyauH patec ca sanakSatrA na me moghaM vaco bhavet 05080049a satyaM te pratijAnAmi kRSNe bASpo nigRhyatAm 05080049c hatAmitrAJ zriyA yuktAn acirAd drakSyase patIn 05081001 arjuna uvAca 05081001a kurUNAm adya sarveSAM bhavAn suhRd anuttamaH 05081001c saMbandhI dayito nityam ubhayoH pakSayor api 05081002a pANDavair dhArtarASTrANAM pratipAdyam anAmayam 05081002c samarthaH prazamaM caiSAM kartuM tvam asi kezava 05081003a tvam itaH puNDarIkAkSa suyodhanam amarSaNam 05081003c zAntyarthaM bhArataM brUyA yat tad vAcyam amitrahan 05081004a tvayA dharmArthayuktaM ced uktaM zivam anAmayam 05081004c hitaM nAdAsyate bAlo diSTasya vazam eSyati 05081005 bhagavAn uvAca 05081005a dharmyam asmaddhitaM caiva kurUNAM yad anAmayam 05081005c eSa yAsyAmi rAjAnaM dhRtarASTram abhIpsayA 05081006 vaizaMpAyana uvAca 05081006a tato vyapete tamasi sUrye vimala udgate 05081006c maitre muhUrte saMprApte mRdvarciSi divAkare 05081007a kaumude mAsi revatyAM zaradante himAgame 05081007c sphItasasyasukhe kAle kalyaH sattvavatAM varaH 05081008a maGgalyAH puNyanirghoSA vAcaH zRNvaMz ca sUnRtAH 05081008c brAhmaNAnAM pratItAnAm RSINAm iva vAsavaH 05081009a kRtvA paurvAhNikaM kRtyaM snAtaH zucir alaMkRtaH 05081009c upatasthe vivasvantaM pAvakaM ca janArdanaH 05081010a RSabhaM pRSTha Alabhya brAhmaNAn abhivAdya ca 05081010c agniM pradakSiNaM kRtvA pazyan kalyANam agrataH 05081011a tat pratijJAya vacanaM pANDavasya janArdanaH 05081011c ziner naptAram AsInam abhyabhASata sAtyakim 05081012a ratha AropyatAM zaGkhaz cakraM ca gadayA saha 05081012c upAsaGgAz ca zaktyaz ca sarvapraharaNAni ca 05081013a duryodhano hi duSTAtmA karNaz ca sahasaubalaH 05081013c na ca zatrur avajJeyaH prAkRto 'pi balIyasA 05081014a tatas tan matam AjJAya kezavasya puraHsarAH 05081014c prasasrur yojayiSyanto rathaM cakragadAbhRtaH 05081015a taM dIptam iva kAlAgnim AkAzagam ivAdhvagam 05081015c candrasUryaprakAzAbhyAM cakrAbhyAM samalaMkRtam 05081016a ardhacandraiz ca candraiz ca matsyaiH samRgapakSibhiH 05081016c puSpaiz ca vividhaiz citraM maNiratnaiz ca sarvazaH 05081017a taruNAdityasaMkAzaM bRhantaM cArudarzanam 05081017c maNihemavicitrAGgaM sudhvajaM supatAkinam 05081018a sUpaskaram anAdhRSyaM vaiyAghraparivAraNam 05081018c yazoghnaM pratyamitrANAM yadUnAM nandivardhanam 05081019a vAjibhiH sainyasugrIvameghapuSpabalAhakaiH 05081019c snAtaiH saMpAdayAM cakruH saMpannaiH sarvasaMpadA 05081020a mahimAnaM tu kRSNasya bhUya evAbhivardhayan 05081020c sughoSaH patagendreNa dhvajena yuyuje rathaH 05081021a taM meruzikharaprakhyaM meghadundubhinisvanam 05081021c Aruroha rathaM zaurir vimAnam iva puNyakRt 05081022a tataH sAtyakim Aropya prayayau puruSottamaH 05081022c pRthivIM cAntarikSaM ca rathaghoSeNa nAdayan 05081023a vyapoDhAbhraghanaH kAlaH kSaNena samapadyata 05081023c zivaz cAnuvavau vAyuH prazAntam abhavad rajaH 05081024a pradakSiNAnulomAz ca maGgalyA mRgapakSiNaH 05081024c prayANe vAsudevasya babhUvur anuyAyinaH 05081025a maGgalyArthapadaiH zabdair anvavartanta sarvazaH 05081025c sArasAH zatapatrAz ca haMsAz ca madhusUdanam 05081026a mantrAhutimahAhomair hUyamAnaz ca pAvakaH 05081026c pradakSiNazikho bhUtvA vidhUmaH samapadyata 05081027a vasiSTho vAmadevaz ca bhUridyumno gayaH krathaH 05081027c zukranAradavAlmIkA marutaH kuziko bhRguH 05081028a brahmadevarSayaz caiva kRSNaM yadusukhAvaham 05081028c pradakSiNam avartanta sahitA vAsavAnujam 05081029a evam etair mahAbhAgair maharSigaNasAdhubhiH 05081029c pUjitaH prayayau kRSNaH kurUNAM sadanaM prati 05081030a taM prayAntam anuprAyAt kuntIputro yudhiSThiraH 05081030c bhImasenArjunau cobhau mAdrIputrau ca pANDavau 05081031a cekitAnaz ca vikrAnto dhRSTaketuz ca cedipaH 05081031c drupadaH kAzirAjaz ca zikhaNDI ca mahArathaH 05081032a dhRSTadyumnaH saputraz ca virATaH kekayaiH saha 05081032c saMsAdhanArthaM prayayuH kSatriyAH kSatriyarSabham 05081033a tato 'nuvrajya govindaM dharmarAjo yudhiSThiraH 05081033c rAjJAM sakAze dyutimAn uvAcedaM vacas tadA 05081034a yo naiva kAmAn na bhayAn na lobhAn nArthakAraNAt 05081034c anyAyam anuvarteta sthirabuddhir alolupaH 05081035a dharmajJo dhRtimAn prAjJaH sarvabhUteSu kezavaH 05081035c IzvaraH sarvabhUtAnAM devadevaH pratApavAn 05081036a taM sarvaguNasaMpannaM zrIvatsakRtalakSaNam 05081036c saMpariSvajya kaunteyaH saMdeSTum upacakrame 05081037a yA sA bAlyAt prabhRty asmAn paryavardhayatAbalA 05081037c upavAsatapaHzIlA sadA svastyayane ratA 05081038a devatAtithipUjAsu guruzuzrUSaNe ratA 05081038c vatsalA priyaputrA ca priyAsmAkaM janArdana 05081039a suyodhanabhayAd yA no 'trAyatAmitrakarzana 05081039c mahato mRtyusaMbAdhAd uttaran naur ivArNavAt 05081040a asmatkRte ca satataM yayA duHkhAni mAdhava 05081040c anubhUtAny aduHkhArhA tAM sma pRccher anAmayam 05081041a bhRzam AzvAsayez cainAM putrazokapariplutAm 05081041c abhivAdya svajethAz ca pANDavAn parikIrtayan 05081042a UDhAt prabhRti duHkhAni zvazurANAm ariMdama 05081042c nikArAn atadarhA ca pazyantI duHkham aznute 05081043a api jAtu sa kAlaH syAt kRSNa duHkhaviparyayaH 05081043c yad ahaM mAtaraM kliSTAM sukhe dadhyAm ariMdama 05081044a pravrajanto 'nvadhAvat sA kRpaNA putragRddhinI 05081044c rudatIm apahAyainAm upagacchAma yad vanam 05081045a na nUnaM mriyate duHkhaiH sA cej jIvati kezava 05081045c tathA putrAdhibhir gADham ArtA hy AnartasatkRtA 05081046a abhivAdyA tu sA kRSNa tvayA madvacanAd vibho 05081046c dhRtarASTraz ca kauravyo rAjAnaz ca vayo 'dhikAH 05081047a bhISmaM droNaM kRpaM caiva mahArAjaM ca bAhlikam 05081047c drauNiM ca somadattaM ca sarvAMz ca bharatAn pRthak 05081048a viduraM ca mahAprAjJaM kurUNAM mantradhAriNam 05081048c agAdhabuddhiM dharmajJaM svajethA madhusUdana 05081049a ity uktvA kezavaM tatra rAjamadhye yudhiSThiraH 05081049c anujJAto nivavRte kRSNaM kRtvA pradakSiNam 05081050a vrajann eva tu bIbhatsuH sakhAyaM puruSarSabham 05081050c abravIt paravIraghnaM dAzArham aparAjitam 05081051a yad asmAkaM vibho vRttaM purA vai mantranizcaye 05081051c ardharAjyasya govinda viditaM sarvarAjasu 05081052a tac ced dadyAd asaGgena satkRtyAnavamanya ca 05081052c priyaM me syAn mahAbAho mucyeran mahato bhayAt 05081053a ataz ced anyathA kartA dhArtarASTro 'nupAyavit 05081053c antaM nUnaM kariSyAmi kSatriyANAM janArdana 05081054a evam ukte pANDavena paryahRSyad vRkodaraH 05081054c muhur muhuH krodhavazAt prAvepata ca pANDavaH 05081055a vepamAnaz ca kaunteyaH prAkrozan mahato ravAn 05081055c dhanaMjayavacaH zrutvA harSotsiktamanA bhRzam 05081056a tasya taM ninadaM zrutvA saMprAvepanta dhanvinaH 05081056c vAhanAni ca sarvANi zakRnmUtraM prasusruvuH 05081057a ity uktvA kezavaM tatra tathA coktvA vinizcayam 05081057c anujJAto nivavRte pariSvajya janArdanam 05081058a teSu rAjasu sarveSu nivRtteSu janArdanaH 05081058c tUrNam abhyapatad dhRSTaH sainyasugrIvavAhanaH 05081059a te hayA vAsudevasya dArukeNa pracoditAH 05081059c panthAnam Acemur iva grasamAnA ivAmbaram 05081060a athApazyan mahAbAhur RSIn adhvani kezavaH 05081060c brAhmyA zriyA dIpyamAnAn sthitAn ubhayataH pathi 05081061a so 'vatIrya rathAt tUrNam abhivAdya janArdanaH 05081061c yathAvat tAn RSIn sarvAn abhyabhASata pUjayan 05081062a kaccil lokeSu kuzalaM kaccid dharmaH svanuSThitaH 05081062c brAhmaNAnAM trayo varNAH kaccit tiSThanti zAsane 05081063a tebhyaH prayujya tAM pUjAM provAca madhusUdanaH 05081063c bhagavantaH kva saMsiddhAH kA vIthI bhavatAm iha 05081064a kiM vA bhagavatAM kAryam ahaM kiM karavANi vaH 05081064c kenArthenopasaMprAptA bhagavanto mahItalam 05081065a tam abravIj jAmadagnya upetya madhusUdanam 05081065c pariSvajya ca govindaM purA sucarite sakhA 05081066a devarSayaH puNyakRto brAhmaNAz ca bahuzrutAH 05081066c rAjarSayaz ca dAzArha mAnayantas tapasvinaH 05081067a devAsurasya draSTAraH purANasya mahAdyute 05081067c sametaM pArthivaM kSatraM didRkSantaz ca sarvataH 05081068a sabhAsadaz ca rAjAnas tvAM ca satyaM janArdana 05081068c etan mahat prekSaNIyaM draSTuM gacchAma kezava 05081069a dharmArthasahitA vAcaH zrotum icchAma mAdhava 05081069c tvayocyamAnAH kuruSu rAjamadhye paraMtapa 05081070a bhISmadroNAdayaz caiva viduraz ca mahAmatiH 05081070c tvaM ca yAdavazArdUla sabhAyAM vai sameSyatha 05081071a tava vAkyAni divyAni tatra teSAM ca mAdhava 05081071c zrotum icchAma govinda satyAni ca zubhAni ca 05081072a ApRSTo 'si mahAbAho punar drakSyAmahe vayam 05081072c yAhy avighnena vai vIra drakSyAmas tvAM sabhAgatam 05082001 vaizaMpAyana uvAca 05082001a prayAntaM devakIputraM paravIrarujo daza 05082001c mahArathA mahAbAhum anvayuH zastrapANayaH 05082002a padAtInAM sahasraM ca sAdinAM ca paraMtapa 05082002c bhojyaM ca vipulaM rAjan preSyAz ca zatazo 'pare 05082003 janamejaya uvAca 05082003a kathaM prayAto dAzArho mahAtmA madhusUdanaH 05082003c kAni vA vrajatas tasya nimittAni mahaujasaH 05082004 vaizaMpAyana uvAca 05082004a tasya prayANe yAny Asann adbhutAni mahAtmanaH 05082004c tAni me zRNu divyAni daivAny autpAtikAni ca 05082005a anabhre 'zaninirghoSaH savidyutsamajAyata 05082005c anvag eva ca parjanyaH prAvarSad vighane bhRzam 05082006a pratyag Uhur mahAnadyaH prAGmukhAH sindhusattamAH 05082006c viparItA dizaH sarvA na prAjJAyata kiM cana 05082007a prAjvalann agnayo rAjan pRthivI samakampata 05082007c udapAnAz ca kumbhAz ca prAsiJcaJ zatazo jalam 05082008a tamaHsaMvRtam apy AsIt sarvaM jagad idaM tadA 05082008c na dizo nAdizo rAjan prajJAyante sma reNunA 05082009a prAdurAsIn mahAJ zabdaH khe zarIraM na dRzyate 05082009c sarveSu rAjan dezeSu tad adbhutam ivAbhavat 05082010a prAmathnAd dhAstinapuraM vAto dakSiNapazcimaH 05082010c Arujan gaNazo vRkSAn paruSo bhImanisvanaH 05082011a yatra yatra tu vArSNeyo vartate pathi bhArata 05082011c tatra tatra sukho vAyuH sarvaM cAsIt pradakSiNam 05082012a vavarSa puSpavarSaM ca kamalAni ca bhUrizaH 05082012c samaz ca panthA nirduHkho vyapetakuzakaNTakaH 05082013a sa gacchan brAhmaNai rAjaMs tatra tatra mahAbhujaH 05082013c arcyate madhuparkaiz ca sumanobhir vasupradaH 05082014a taM kiranti mahAtmAnaM vanyaiH puSpaiH sugandhibhiH 05082014c striyaH pathi samAgamya sarvabhUtahite ratam 05082015a sa zAlibhavanaM ramyaM sarvasasyasamAcitam 05082015c sukhaM paramadharmiSTham atyagAd bharatarSabha 05082016a pazyan bahupazUn grAmAn ramyAn hRdayatoSaNAn 05082016c purANi ca vyatikrAman rASTrANi vividhAni ca 05082017a nityahRSTAH sumanaso bhAratair abhirakSitAH 05082017c nodvignAH paracakrANAm anayAnAm akovidAH 05082018a upaplavyAd athAyAntaM janAH puranivAsinaH 05082018c pathy atiSThanta sahitA viSvaksenadidRkSayA 05082019a te tu sarve sunAmAnam agnim iddham iva prabhum 05082019c arcayAm Asur arcyaM taM dezAtithim upasthitam 05082020a vRkasthalaM samAsAdya kezavaH paravIrahA 05082020c prakIrNarazmAv Aditye vimale lohitAyati 05082021a avatIrya rathAt tUrNaM kRtvA zaucaM yathAvidhi 05082021c rathamocanam Adizya saMdhyAm upaviveza ha 05082022a dAruko 'pi hayAn muktvA paricarya ca zAstrataH 05082022c mumoca sarvaM varmANi muktvA cainAn avAsRjat 05082023a abhyatItya tu tat sarvam uvAca madhusUdanaH 05082023c yudhiSThirasya kAryArtham iha vatsyAmahe kSapAm 05082024a tasya tan matam AjJAya cakrur AvasathaM narAH 05082024c kSaNena cAnnapAnAni guNavanti samArjayan 05082025a tasmin grAme pradhAnAs tu ya Asan brAhmaNA nRpa 05082025c AryAH kulInA hrImanto brAhmIM vRttim anuSThitAH 05082026a te 'bhigamya mahAtmAnaM hRSIkezam ariMdamam 05082026c pUjAM cakrur yathAnyAyam AzIrmaGgalasaMyutAm 05082027a te pUjayitvA dAzArhaM sarvalokeSu pUjitam 05082027c nyavedayanta vezmAni ratnavanti mahAtmane 05082028a tAn prabhuH kRtam ity uktvA satkRtya ca yathArhataH 05082028c abhyetya teSAM vezmAni punar AyAt sahaiva taiH 05082029a sumRSTaM bhojayitvA ca brAhmaNAMs tatra kezavaH 05082029c bhuktvA ca saha taiH sarvair avasat tAM kSapAM sukham 05083001 vaizaMpAyana uvAca 05083001a tathA dUtaiH samAjJAya AyAntaM madhusUdanam 05083001c dhRtarASTro 'bravId bhISmam arcayitvA mahAbhujam 05083002a droNaM ca saMjayaM caiva viduraM ca mahAmatim 05083002c duryodhanaM ca sAmAtyaM hRSTaromAbravId idam 05083003a adbhutaM mahad AzcaryaM zrUyate kurunandana 05083003c striyo bAlAz ca vRddhAz ca kathayanti gRhe gRhe 05083004a satkRtyAcakSate cAnye tathaivAnye samAgatAH 05083004c pRthagvAdAz ca vartante catvareSu sabhAsu ca 05083005a upayAsyati dAzArhaH pANDavArthe parAkramI 05083005c sa no mAnyaz ca pUjyaz ca sarvathA madhusUdanaH 05083006a tasmin hi yAtrA lokasya bhUtAnAm Izvaro hi saH 05083006c tasmin dhRtiz ca vIryaM ca prajJA caujaz ca mAdhave 05083007a sa mAnyatAM narazreSThaH sa hi dharmaH sanAtanaH 05083007c pUjito hi sukhAya syAd asukhaH syAd apUjitaH 05083008a sa cet tuSyati dAzArha upacArair ariMdamaH 05083008c kRtsnAn sarvAn abhiprAyAn prApsyAmaH sarvarAjasu 05083009a tasya pUjArtham adyaiva saMvidhatsva paraMtapa 05083009c sabhAH pathi vidhIyantAM sarvakAmasamAhitAH 05083010a yathA prItir mahAbAho tvayi jAyeta tasya vai 05083010c tathA kuruSva gAndhAre kathaM vA bhISma manyase 05083011a tato bhISmAdayaH sarve dhRtarASTraM janAdhipam 05083011c UcuH paramam ity evaM pUjayanto 'sya tad vacaH 05083012a teSAm anumataM jJAtvA rAjA duryodhanas tadA 05083012c sabhAvAstUni ramyANi pradeSTum upacakrame 05083013a tato dezeSu dezeSu ramaNIyeSu bhAgazaH 05083013c sarvaratnasamAkIrNAH sabhAz cakrur anekazaH 05083014a AsanAni vicitrANi yuktAni vividhair guNaiH 05083014c striyo gandhAn alaMkArAn sUkSmANi vasanAni ca 05083015a guNavanty annapAnAni bhojyAni vividhAni ca 05083015c mAlyAni ca sugandhIni tAni rAjA dadau tataH 05083016a vizeSataz ca vAsArthaM sabhAM grAme vRkasthale 05083016c vidadhe kauravo rAjA bahuratnAM manoramAm 05083017a etad vidhAya vai sarvaM devArham atimAnuSam 05083017c Acakhyau dhRtarASTrAya rAjA duryodhanas tadA 05083018a tAH sabhAH kezavaH sarvA ratnAni vividhAni ca 05083018c asamIkSyaiva dAzArha upAyAt kurusadma tat 05084001 dhRtarASTra uvAca 05084001a upaplavyAd iha kSattar upayAto janArdanaH 05084001c vRkasthale nivasati sa ca prAtar iheSyati 05084002a AhukAnAm adhipatiH purogaH sarvasAtvatAm 05084002c mahAmanA mahAvIryo mahAmAtro janArdanaH 05084003a sphItasya vRSNivaMzasya bhartA goptA ca mAdhavaH 05084003c trayANAm api lokAnAM bhagavAn prapitAmahaH 05084004a vRSNyandhakAH sumanaso yasya prajJAm upAsate 05084004c AdityA vasavo rudrA yathA buddhiM bRhaspateH 05084005a tasmai pUjAM prayokSyAmi dAzArhAya mahAtmane 05084005c pratyakSaM tava dharmajJa tan me kathayataH zRNu 05084006a ekavarNaiH sukRSNAGgair bAhlijAtair hayottamaiH 05084006c caturyuktAn rathAMs tasmai raukmAn dAsyAmi SoDaza 05084007a nityaprabhinnAn mAtaGgAn ISAdantAn prahAriNaH 05084007c aSTAnucaram ekaikam aSTau dAsyAmi kezave 05084008a dAsInAm aprajAtAnAM zubhAnAM rukmavarcasAm 05084008c zatam asmai pradAsyAmi dAsAnAm api tAvataH 05084009a AvikaM bahu susparzaM pArvatIyair upAhRtam 05084009c tad apy asmai pradAsyAmi sahasrANi dazASTa ca 05084010a ajinAnAM sahasrANi cInadezodbhavAni ca 05084010c tAny apy asmai pradAsyAmi yAvad arhati kezavaH 05084011a divA rAtrau ca bhAty eSa sutejA vimalo maNiH 05084011c tam apy asmai pradAsyAmi tam apy arhati kezavaH 05084012a ekenApi pataty ahnA yojanAni caturdaza 05084012c yAnam azvatarIyuktaM dAsye tasmai tad apy aham 05084013a yAvanti vAhanAny asya yAvantaH puruSAz ca te 05084013c tato 'STaguNam apy asmai bhojyaM dAsyAmy ahaM sadA 05084014a mama putrAz ca pautrAz ca sarve duryodhanAd Rte 05084014c pratyudyAsyanti dAzArhaM rathair mRSTair alaMkRtAH 05084015a svalaMkRtAz ca kalyANyaH pAdair eva sahasrazaH 05084015c vAramukhyA mahAbhAgaM pratyudyAsyanti kezavam 05084016a nagarAd api yAH kAz cid gamiSyanti janArdanam 05084016c draSTuM kanyAz ca kalyANyas tAz ca yAsyanty anAvRtAH 05084017a sastrIpuruSabAlaM hi nagaraM madhusUdanam 05084017c udIkSate mahAtmAnaM bhAnumantam iva prajAH 05084018a mahAdhvajapatAkAz ca kriyantAM sarvatodizam 05084018c jalAvasikto virajAH panthAs tasyeti cAnvazAt 05084019a duHzAsanasya ca gRhaM duryodhanagRhAd varam 05084019c tad asya kriyatAM kSipraM susaMmRSTam alaMkRtam 05084020a etad dhi rucirAkAraiH prAsAdair upazobhitam 05084020c zivaM ca ramaNIyaM ca sarvartu sumahAdhanam 05084021a sarvam asmin gRhe ratnaM mama duryodhanasya ca 05084021c yad yad arhet sa vArSNeyas tat tad deyam asaMzayam 05085001 vidura uvAca 05085001a rAjan bahumataz cAsi trailokyasyApi sattamaH 05085001c saMbhAvitaz ca lokasya saMmataz cAsi bhArata 05085002a yat tvam evaMgate brUyAH pazcime vayasi sthitaH 05085002c zAstrAd vA supratarkAd vA susthiraH sthaviro hy asi 05085003a lekhAzmanIva bhAH sUrye mahormir iva sAgare 05085003c dharmas tvayi mahAn rAjann iti vyavasitAH prajAH 05085004a sadaiva bhAvito loko guNaughais tava pArthiva 05085004c guNAnAM rakSaNe nityaM prayatasva sabAndhavaH 05085005a ArjavaM pratipadyasva mA bAlyAd bahudhA nazIH 05085005c rAjyaM putrAMz ca pautrAMz ca suhRdaz cApi supriyAn 05085006a yat tvaM ditsasi kRSNAya rAjann atithaye bahu 05085006c etad anyac ca dAzArhaH pRthivIm api cArhati 05085007a na tu tvaM dharmam uddizya tasya vA priyakAraNAt 05085007c etad icchasi kRSNAya satyenAtmAnam Alabhe 05085008a mAyaiSAtattvam evaitac chadmaitad bhUridakSiNa 05085008c jAnAmi te mataM rAjan gUDhaM bAhyena karmaNA 05085009a paJca paJcaiva lipsanti grAmakAn pANDavA nRpa 05085009c na ca ditsasi tebhyas tAMs tac chamaM kaH kariSyati 05085010a arthena tu mahAbAhuM vArSNeyaM tvaM jihIrSasi 05085010c anenaivAbhyupAyena pANDavebhyo bibhitsasi 05085011a na ca vittena zakyo 'sau nodyamena na garhayA 05085011c anyo dhanaMjayAt kartum etat tattvaM bravImi te 05085012a veda kRSNasya mAhAtmyaM vedAsya dRDhabhaktitAm 05085012c atyAjyam asya jAnAmi prANais tulyaM dhanaMjayam 05085013a anyat kumbhAd apAM pUrNAd anyat pAdAvasecanAt 05085013c anyat kuzalasaMpraznAn naiSiSyati janArdanaH 05085014a yat tv asya priyam AtithyaM mAnArhasya mahAtmanaH 05085014c tad asmai kriyatAM rAjan mAnArho hi janArdanaH 05085015a AzaMsamAnaH kalyANaM kurUn abhyeti kezavaH 05085015c yenaiva rAjann arthena tad evAsmA upAkuru 05085016a zamam icchati dAzArhas tava duryodhanasya ca 05085016c pANDavAnAM ca rAjendra tad asya vacanaM kuru 05085017a pitAsi rAjan putrAs te vRddhas tvaM zizavaH pare 05085017c vartasva pitRvat teSu vartante te hi putravat 05086001 duryodhana uvAca 05086001a yad Aha viduraH kRSNe sarvaM tat satyam ucyate 05086001c anurakto hy asaMhAryaH pArthAn prati janArdanaH 05086002a yat tu satkArasaMyuktaM deyaM vasu janArdane 05086002c anekarUpaM rAjendra na tad deyaM kadA cana 05086003a dezaH kAlas tathAyukto na hi nArhati kezavaH 05086003c maMsyaty adhokSajo rAjan bhayAd arcati mAm iti 05086004a avamAnaz ca yatra syAt kSatriyasya vizAM pate 05086004c na tat kuryAd budhaH kAryam iti me nizcitA matiH 05086005a sa hi pUjyatamo devaH kRSNaH kamalalocanaH 05086005c trayANAm api lokAnAM viditaM mama sarvathA 05086006a na tu tasmin pradeyaM syAt tathA kAryagatiH prabho 05086006c vigrahaH samupArabdho na hi zAmyaty avigrahAt 05086007 vaizaMpAyana uvAca 05086007a tasya tad vacanaM zrutvA bhISmaH kurupitAmahaH 05086007c vaicitravIryaM rAjAnam idaM vacanam abravIt 05086008a satkRto 'satkRto vApi na krudhyeta janArdanaH 05086008c nAlam anyam avajJAtum avajJAto 'pi kezavaH 05086009a yat tu kAryaM mahAbAho manasA kAryatAM gatam 05086009c sarvopAyair na tac chakyaM kena cit kartum anyathA 05086010a sa yad brUyAn mahAbAhus tat kAryam avizaGkayA 05086010c vAsudevena tIrthena kSipraM saMzAmya pANDavaiH 05086011a dharmyam arthyaM sa dharmAtmA dhruvaM vaktA janArdanaH 05086011c tasmin vAcyAH priyA vAco bhavatA bAndhavaiH saha 05086012 duryodhana uvAca 05086012a na paryAyo 'sti yad rAjaJ zriyaM niSkevalAm aham 05086012c taiH sahemAm upAznIyAM jIvaJ jIvaiH pitAmaha 05086013a idaM tu sumahat kAryaM zRNu me yat samarthitam 05086013c parAyaNaM pANDavAnAM niyaMsyAmi janArdanam 05086014a tasmin baddhe bhaviSyanti vRSNayaH pRthivI tathA 05086014c pANDavAz ca vidheyA me sa ca prAtar iheSyati 05086015a atropAyaM yathA samyaG na budhyeta janArdanaH 05086015c na cApAyo bhavet kaz cit tad bhavAn prabravItu me 05086016 vaizaMpAyana uvAca 05086016a tasya tad vacanaM zrutvA ghoraM kRSNAbhisaMhitam 05086016c dhRtarASTraH sahAmAtyo vyathito vimanAbhavat 05086017a tato duryodhanam idaM dhRtarASTro 'bravId vacaH 05086017c maivaM vocaH prajApAla naiSa dharmaH sanAtanaH 05086018a dUtaz ca hi hRSIkezaH saMbandhI ca priyaz ca naH 05086018c apApaH kauraveyeSu kathaM bandhanam arhati 05086019 bhISma uvAca 05086019a parIto dhRtarASTrAyaM tava putraH sumandadhIH 05086019c vRNoty anarthaM na tv arthaM yAcyamAnaH suhRdgaNaiH 05086020a imam utpathi vartantaM pApaM pApAnubandhinam 05086020c vAkyAni suhRdAM hitvA tvam apy asyAnuvartase 05086021a kRSNam akliSTakarmANam AsAdyAyaM sudurmatiH 05086021c tava putraH sahAmAtyaH kSaNena na bhaviSyati 05086022a pApasyAsya nRzaMsasya tyaktadharmasya durmateH 05086022c notsahe 'narthasaMyuktAM vAcaM zrotuM kathaM cana 05086023 vaizaMpAyana uvAca 05086023a ity uktvA bharatazreSTho vRddhaH paramamanyumAn 05086023c utthAya tasmAt prAtiSThad bhISmaH satyaparAkramaH 05087001 vaizaMpAyana uvAca 05087001a prAtar utthAya kRSNas tu kRtavAn sarvam Ahnikam 05087001c brAhmaNair abhyanujJAtaH prayayau nagaraM prati 05087002a taM prayAntaM mahAbAhum anujJApya tato nRpa 05087002c paryavartanta te sarve vRkasthalanivAsinaH 05087003a dhArtarASTrAs tam AyAntaM pratyujjagmuH svalaMkRtAH 05087003c duryodhanam Rte sarve bhISmadroNakRpAdayaH 05087004a paurAz ca bahulA rAjan hRSIkezaM didRkSavaH 05087004c yAnair bahuvidhair anye padbhir eva tathApare 05087005a sa vai pathi samAgamya bhISmeNAkliSTakarmaNA 05087005c droNena dhArtarASTraiz ca tair vRto nagaraM yayau 05087006a kRSNasaMmAnanArthaM ca nagaraM samalaMkRtam 05087006c babhUvU rAjamArgAz ca bahuratnasamAcitAH 05087007a na sma kaz cid gRhe rAjaMs tadAsId bharatarSabha 05087007c na strI na vRddho na zizur vAsudevadidRkSayA 05087008a rAjamArge narA na sma saMbhavanty avaniM gatAH 05087008c tathA hi sumahad rAjan hRSIkezapravezane 05087009a AvRtAni varastrIbhir gRhANi sumahAnty api 05087009c pracalantIva bhAreNa dRzyante sma mahItale 05087010a tathA ca gatimantas te vAsudevasya vAjinaH 05087010c pranaSTagatayo 'bhUvan rAjamArge narair vRte 05087011a sa gRhaM dhRtarASTrasya prAvizac chatrukarzanaH 05087011c pANDuraM puNDarIkAkSaH prAsAdair upazobhitam 05087012a tisraH kakSyA vyatikramya kezavo rAjavezmanaH 05087012c vaicitravIryaM rAjAnam abhyagacchad ariMdamaH 05087013a abhyAgacchati dAzArhe prajJAcakSur narezvaraH 05087013c sahaiva droNabhISmAbhyAm udatiSThan mahAyazAH 05087014a kRpaz ca somadattaz ca mahArAjaz ca bAhlikaH 05087014c Asanebhyo 'calan sarve pUjayanto janArdanam 05087015a tato rAjAnam AsAdya dhRtarASTraM yazasvinam 05087015c sa bhISmaM pUjayAm Asa vArSNeyo vAgbhir aJjasA 05087016a teSu dharmAnupUrvIM tAM prayujya madhusUdanaH 05087016c yathAvayaH samIyAya rAjabhis tatra mAdhavaH 05087017a atha droNaM saputraM sa bAhlIkaM ca yazasvinam 05087017c kRpaM ca somadattaM ca samIyAya janArdanaH 05087018a tatrAsId UrjitaM mRSTaM kAJcanaM mahad Asanam 05087018c zAsanAd dhRtarASTrasya tatropAvizad acyutaH 05087019a atha gAM madhuparkaM cApy udakaM ca janArdane 05087019c upajahrur yathAnyAyaM dhRtarASTrapurohitAH 05087020a kRtAtithyas tu govindaH sarvAn parihasan kurUn 05087020c Aste saMbandhakaM kurvan kurubhiH parivAritaH 05087021a so 'rcito dhRtarASTreNa pUjitaz ca mahAyazAH 05087021c rAjAnaM samanujJApya nirAkrAmad ariMdamaH 05087022a taiH sametya yathAnyAyaM kurubhiH kurusaMsadi 05087022c vidurAvasathaM ramyam upAtiSThata mAdhavaH 05087023a viduraH sarvakalyANair abhigamya janArdanam 05087023c arcayAm Asa dAzArhaM sarvakAmair upasthitam 05087024a kRtAtithyaM tu govindaM viduraH sarvadharmavit 05087024c kuzalaM pANDuputrANAm apRcchan madhusUdanam 05087025a prIyamANasya suhRdo viduSo buddhisattamaH 05087025c dharmanityasya ca tadA gatadoSasya dhImataH 05087026a tasya sarvaM savistAraM pANDavAnAM viceSTitam 05087026c kSattur AcaSTa dAzArhaH sarvapratyakSadarzivAn 05088001 vaizaMpAyana uvAca 05088001a athopagamya viduram aparAhNe janArdanaH 05088001c pitRSvasAraM govindaH so 'bhyagacchad ariMdamaH 05088002a sA dRSTvA kRSNam AyAntaM prasannAdityavarcasam 05088002c kaNThe gRhItvA prAkrozat pRthA pArthAn anusmaran 05088003a teSAM sattvavatAM madhye govindaM sahacAriNam 05088003c cirasya dRSTvA vArSNeyaM bASpam AhArayat pRthA 05088004a sAbravIt kRSNam AsInaM kRtAtithyaM yudhAM patim 05088004c bASpagadgadapUrNena mukhena parizuSyatA 05088005a ye te bAlyAt prabhRtyeva guruzuzrUSaNe ratAH 05088005c parasparasya suhRdaH saMmatAH samacetasaH 05088006a nikRtyA bhraMzitA rAjyAj janArhA nirjanaM gatAH 05088006c vinItakrodhaharSAz ca brahmaNyAH satyavAdinaH 05088007a tyaktvA priyasukhe pArthA rudantIm apahAya mAm 05088007c ahArSuz ca vanaM yAntaH samUlaM hRdayaM mama 05088008a atadarhA mahAtmAnaH kathaM kezava pANDavAH 05088008c USur mahAvane tAta siMhavyAghragajAkule 05088009a bAlA vihInAH pitrA te mayA satatalAlitAH 05088009c apazyantaH svapitarau katham USur mahAvane 05088010a zaGkhadundubhinirghoSair mRdaGgair vaiNavair api 05088010c pANDavAH samabodhyanta bAlyAt prabhRti kezava 05088011a ye sma vAraNazabdena hayAnAM heSitena ca 05088011c rathanemininAdaiz ca vyabodhyanta sadA gRhe 05088012a zaGkhabherIninAdena veNuvINAnunAdinA 05088012c puNyAhaghoSamizreNa pUjyamAnA dvijAtibhiH 05088013a vastrai ratnair alaMkAraiH pUjayanto dvijanmanaH 05088013c gIrbhir maGgalayuktAbhir brAhmaNAnAM mahAtmanAm 05088014a arcitair arcanArhaiz ca stuvadbhir abhinanditAH 05088014c prAsAdAgreSv abodhyanta rAGkavAjinazAyinaH 05088015a te nUnaM ninadaM zrutvA zvApadAnAM mahAvane 05088015c na smopayAnti nidrAM vai atadarhA janArdana 05088016a bherImRdaGganinadaiH zaGkhavaiNavanisvanaiH 05088016c strINAM gItaninAdaiz ca madhurair madhusUdana 05088017a bandimAgadhasUtaiz ca stuvadbhir bodhitAH katham 05088017c mahAvane vyabodhyanta zvApadAnAM rutena te 05088018a hrImAn satyadhRtir dAnto bhUtAnAm anukampitA 05088018c kAmadveSau vaze kRtvA satAM vartmAnuvartate 05088019a ambarISasya mAndhAtur yayAter nahuSasya ca 05088019c bharatasya dilIpasya ziber auzInarasya ca 05088020a rAjarSINAM purANAnAM dhuraM dhatte durudvahAm 05088020c zIlavRttopasaMpanno dharmajJaH satyasaMgaraH 05088021a rAjA sarvaguNopetas trailokyasyApi yo bhavet 05088021c ajAtazatrur dharmAtmA zuddhajAmbUnadaprabhaH 05088022a zreSThaH kuruSu sarveSu dharmataH zrutavRttataH 05088022c priyadarzano dIrghabhujaH kathaM kRSNa yudhiSThiraH 05088023a yaH sa nAgAyutaprANo vAtaraMhA vRkodaraH 05088023c amarSI pANDavo nityaM priyo bhrAtuH priyaMkaraH 05088024a kIcakasya ca sajJAter yo hantA madhusUdana 05088024c zUraH krodhavazAnAM ca hiDimbasya bakasya ca 05088025a parAkrame zakrasamo vAyuvegasamo jave 05088025c mahezvarasamaH krodhe bhImaH praharatAM varaH 05088026a krodhaM balam amarSaM ca yo nidhAya paraMtapaH 05088026c jitAtmA pANDavo 'marSI bhrAtus tiSThati zAsane 05088027a tejorAziM mahAtmAnaM balaugham amitaujasam 05088027c bhImaM pradarzanenApi bhImasenaM janArdana 05088027e taM mamAcakSva vArSNeya katham adya vRkodaraH 05088028a Aste parighabAhuH sa madhyamaH pANDavo 'cyuta 05088028c arjunenArjuno yaH sa kRSNa bAhusahasriNA 05088028e dvibAhuH spardhate nityam atItenApi kezava 05088029a kSipaty ekena vegena paJca bANazatAni yaH 05088029c iSvastre sadRzo rAjJaH kArtavIryasya pANDavaH 05088030a tejasAdityasadRzo maharSipratimo dame 05088030c kSamayA pRthivItulyo mahendrasamavikramaH 05088031a AdhirAjyaM mahad dIptaM prathitaM madhusUdana 05088031c AhRtaM yena vIryeNa kurUNAM sarvarAjasu 05088032a yasya bAhubalaM ghoraM kauravAH paryupAsate 05088032c sa sarvarathinAM zreSThaH pANDavaH satyavikramaH 05088033a yo 'pAzrayaH pANDavAnAM devAnAm iva vAsavaH 05088033c sa te bhrAtA sakhA caiva katham adya dhanaMjayaH 05088034a dayAvAn sarvabhUteSu hrIniSedho mahAstravit 05088034c mRduz ca sukumAraz ca dhArmikaz ca priyaz ca me 05088035a sahadevo maheSvAsaH zUraH samitizobhanaH 05088035c bhrAtqNAM kRSNa zuzrUSur dharmArthakuzalo yuvA 05088036a sadaiva sahadevasya bhrAtaro madhusUdana 05088036c vRttaM kalyANavRttasya pUjayanti mahAtmanaH 05088037a jyeSThApacAyinaM vIraM sahadevaM yudhAM patim 05088037c zuzrUSuM mama vArSNeya mAdrIputraM pracakSva me 05088038a sukumAro yuvA zUro darzanIyaz ca pANDavaH 05088038c bhrAtqNAM kRSNa sarveSAM priyaH prANo bahizcaraH 05088039a citrayodhI ca nakulo maheSvAso mahAbalaH 05088039c kaccit sa kuzalI kRSNa vatso mama sukhaidhitaH 05088040a sukhocitam aduHkhArhaM sukumAraM mahAratham 05088040c api jAtu mahAbAho pazyeyaM nakulaM punaH 05088041a pakSmasaMpAtaje kAle nakulena vinAkRtA 05088041c na labhAmi sukhaM vIra sAdya jIvAmi pazya mAm 05088042a sarvaiH putraiH priyatamA draupadI me janArdana 05088042c kulInA zIlasaMpannA sarvaiH samuditA guNaiH 05088043a putralokAt patilokAn vRNvAnA satyavAdinI 05088043c priyAn putrAn parityajya pANDavAn anvapadyata 05088044a mahAbhijanasaMpannA sarvakAmaiH supUjitA 05088044c IzvarI sarvakalyANI draupadI katham acyuta 05088045a patibhiH paJcabhiH zUrair agnikalpaiH prahAribhiH 05088045c upapannA maheSvAsair draupadI duHkhabhAginI 05088046a caturdazam imaM varSaM yan nApazyam ariMdama 05088046c putrAdhibhiH paridyUnAM draupadIM satyavAdinIm 05088047a na nUnaM karmabhiH puNyair aznute puruSaH sukham 05088047c draupadI cet tathAvRttA nAznute sukham avyayam 05088048a na priyo mama kRSNAya bIbhatsur na yudhiSThiraH 05088048c bhImaseno yamau vApi yad apazyaM sabhAgatAm 05088049a na me duHkhataraM kiM cid bhUtapUrvaM tato 'dhikam 05088049c yad draupadIM nivAtasthAM zvazurANAM samIpagAm 05088050a AnAyitAm anAryeNa krodhalobhAnuvartinA 05088050c sarve praikSanta kurava ekavastrAM sabhAgatAm 05088051a tatraiva dhRtarASTraz ca mahArAjaz ca bAhlikaH 05088051c kRpaz ca somadattaz ca nirviNNAH kuravas tathA 05088052a tasyAM saMsadi sarvasyAM kSattAraM pUjayAmy aham 05088052c vRttena hi bhavaty Aryo na dhanena na vidyayA 05088053a tasya kRSNa mahAbuddher gambhIrasya mahAtmanaH 05088053c kSattuH zIlam alaMkAro lokAn viSTabhya tiSThati 05088054a sA zokArtA ca hRSTA ca dRSTvA govindam Agatam 05088054c nAnAvidhAni duHkhAni sarvANy evAnvakIrtayat 05088055a pUrvair AcaritaM yat tat kurAjabhir ariMdama 05088055c akSadyUtaM mRgavadhaH kaccid eSAM sukhAvaham 05088056a tan mAM dahati yat kRSNA sabhAyAM kurusaMnidhau 05088056c dhArtarASTraiH parikliSTA yathA nakuzalaM tathA 05088057a nirvAsanaM ca nagarAt pravrajyA ca paraMtapa 05088057c nAnAvidhAnAM duHkhAnAm AvAso 'smi janArdana 05088057e ajJAtacaryA bAlAnAm avarodhaz ca kezava 05088058a na sma klezatamaM me syAt putraiH saha paraMtapa 05088058c duryodhanena nikRtA varSam adya caturdazam 05088059a duHkhAd api sukhaM na syAd yadi puNyaphalakSayaH 05088059c na me vizeSo jAtv AsId dhArtarASTreSu pANDavaiH 05088060a tena satyena kRSNa tvAM hatAmitraM zriyA vRtam 05088060c asmAd vimuktaM saMgrAmAt pazyeyaM pANDavaiH saha 05088060e naiva zakyAH parAjetuM sattvaM hy eSAM tathAgatam 05088061a pitaraM tv eva garheyaM nAtmAnaM na suyodhanam 05088061c yenAhaM kuntibhojAya dhanaM dhUrtair ivArpitA 05088062a bAlAM mAm Aryakas tubhyaM krIDantIM kanduhastakAm 05088062c adadAt kuntibhojAya sakhA sakhye mahAtmane 05088063a sAhaM pitrA ca nikRtA zvazuraiz ca paraMtapa 05088063c atyantaduHkhitA kRSNa kiM jIvitaphalaM mama 05088064a yan mA vAg abravIn naktaM sUtake savyasAcinaH 05088064c putras te pRthivIM jetA yazaz cAsya divaM spRzet 05088065a hatvA kurUn grAmajanye rAjyaM prApya dhanaMjayaH 05088065c bhrAtRbhiH saha kaunteyas trIn medhAn AhariSyati 05088066a nAhaM tAm abhyasUyAmi namo dharmAya vedhase 05088066c kRSNAya mahate nityaM dharmo dhArayati prajAH 05088067a dharmaz ced asti vArSNeya tathA satyaM bhaviSyati 05088067c tvaM cApi tat tathA kRSNa sarvaM saMpAdayiSyasi 05088068a na mAM mAdhava vaidhavyaM nArthanAzo na vairitA 05088068c tathA zokAya bhavati yathA putrair vinAbhavaH 05088069a yAhaM gANDIvadhanvAnaM sarvazastrabhRtAM varam 05088069c dhanaMjayaM na pazyAmi kA zAntir hRdayasya me 05088070a idaM caturdazaM varSaM yan nApazyaM yudhiSThiram 05088070c dhanaMjayaM ca govinda yamau taM ca vRkodaram 05088071a jIvanAzaM pranaSTAnAM zrAddhaM kurvanti mAnavAH 05088071c arthatas te mama mRtAs teSAM cAhaM janArdana 05088072a brUyA mAdhava rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 05088072c bhUyAMs te hIyate dharmo mA putraka vRthA kRthAH 05088073a parAzrayA vAsudeva yA jIvAmi dhig astu mAm 05088073c vRtteH kRpaNalabdhAyA apratiSThaiva jyAyasI 05088074a atho dhanaMjayaM brUyA nityodyuktaM vRkodaram 05088074c yadarthaM kSatriyA sUte tasya kAlo 'yam AgataH 05088075a asmiMz ced Agate kAle kAlo vo 'tikramiSyati 05088075c lokasaMbhAvitAH santaH sunRzaMsaM kariSyatha 05088076a nRzaMsena ca vo yuktAMs tyajeyaM zAzvatIH samAH 05088076c kAle hi samanuprApte tyaktavyam api jIvitam 05088077a mAdrIputrau ca vaktavyau kSatradharmaratau sadA 05088077c vikrameNArjitAn bhogAn vRNItaM jIvitAd api 05088078a vikramAdhigatA hy arthAH kSatradharmeNa jIvataH 05088078c mano manuSyasya sadA prINanti puruSottama 05088079a gatvA brUhi mahAbAho sarvazastrabhRtAM varam 05088079c arjunaM pANDavaM vIraM draupadyAH padavIM cara 05088080a viditau hi tavAtyantaM kruddhAv iva yathAntakau 05088080c bhImArjunau nayetAM hi devAn api parAM gatim 05088081a tayoz caitad avajJAnaM yat sA kRSNA sabhAM gatA 05088081c duHzAsanaz ca karNaz ca paruSANy abhyabhASatAm 05088082a duryodhano bhImasenam abhyagacchan manasvinam 05088082c pazyatAM kurumukhyAnAM tasya drakSyati yat phalam 05088083a na hi vairaM samAsAdya prazAmyati vRkodaraH 05088083c sucirAd api bhImasya na hi vairaM prazAmyati 05088083e yAvadantaM na nayati zAtravAJ zatrukarzanaH 05088084a na duHkhaM rAjyaharaNaM na ca dyUte parAjayaH 05088084c pravrAjanaM ca putrANAM na me tad duHkhakAraNam 05088085a yat tu sA bRhatI zyAmA ekavastrA sabhAM gatA 05088085c azRNot paruSA vAcas tato duHkhataraM nu kim 05088086a strIdharmiNI varArohA kSatradharmaratA sadA 05088086c nAdhyagacchat tathA nAthaM kRSNA nAthavatI satI 05088087a yasyA mama saputrAyAs tvaM nAtho madhusUdana 05088087c rAmaz ca balinAM zreSThaH pradyumnaz ca mahArathaH 05088088a sAham evaMvidhaM duHkhaM sahe 'dya puruSottama 05088088c bhIme jIvati durdharSe vijaye cApalAyini 05088089a tata AzvAsayAm Asa putrAdhibhir abhiplutAm 05088089c pitRSvasAraM zocantIM zauriH pArthasakhaH pRthAm 05088090a kA nu sImantinI tvAdRg lokeSv asti pitRSvasaH 05088090c zUrasya rAjJo duhitA AjamIDhakulaM gatA 05088091a mahAkulInA bhavatI hradAd dhradam ivAgatA 05088091c IzvarI sarvakalyANI bhartrA paramapUjitA 05088092a vIrasUr vIrapatnI ca sarvaiH samuditA guNaiH 05088092c sukhaduHkhe mahAprAjJe tvAdRzI soDhum arhati 05088093a nidrAtandrI krodhaharSau kSutpipAse himAtapau 05088093c etAni pArthA nirjitya nityaM vIrAH sukhe ratAH 05088094a tyaktagrAmyasukhAH pArthA nityaM vIrasukhapriyAH 05088094c na te svalpena tuSyeyur mahotsAhA mahAbalAH 05088095a antaM dhIrA niSevante madhyaM grAmyasukhapriyAH 05088095c uttamAMz ca pariklezAn bhogAMz cAtIva mAnuSAn 05088096a anteSu remire dhIrA na te madhyeSu remire 05088096c antaprAptiM sukhAm Ahur duHkham antaram antayoH 05088097a abhivAdayanti bhavatIM pANDavAH saha kRSNayA 05088097c AtmAnaM ca kuzalinaM nivedyAhur anAmayam 05088098a arogAn sarvasiddhArthAn kSipraM drakSyasi pANDavAn 05088098c IzvarAn sarvalokasya hatAmitrAJ zriyA vRtAn 05088099a evam AzvAsitA kuntI pratyuvAca janArdanam 05088099c putrAdhibhir abhidhvastA nigRhyAbuddhijaM tamaH 05088100a yad yat teSAM mahAbAho pathyaM syAn madhusUdana 05088100c yathA yathA tvaM manyethAH kuryAH kRSNa tathA tathA 05088101a avilopena dharmasya anikRtyA paraMtapa 05088101c prabhAvajJAsmi te kRSNa satyasyAbhijanasya ca 05088102a vyavasthAyAM ca mitreSu buddhivikramayos tathA 05088102c tvam eva naH kule dharmas tvaM satyaM tvaM tapo mahat 05088103a tvaM trAtA tvaM mahad brahma tvayi sarvaM pratiSThitam 05088103c yathaivAttha tathaivaitat tvayi satyaM bhaviSyati 05088104a tAm Amantrya ca govindaH kRtvA cAbhipradakSiNam 05088104c prAtiSThata mahAbAhur duryodhanagRhAn prati 05089001 vaizaMpAyana uvAca 05089001a pRthAm Amantrya govindaH kRtvA cApi pradakSiNam 05089001c duryodhanagRhaM zaurir abhyagacchad ariMdamaH 05089002a lakSmyA paramayA yuktaM puraMdaragRhopamam 05089002c tasya kakSyA vyatikramya tisro dvAHsthair avAritaH 05089003a tato 'bhraghanasaMkAzaM girikUTam ivocchritam 05089003c zriyA jvalantaM prAsAdam Aruroha mahAyazAH 05089004a tatra rAjasahasraiz ca kurubhiz cAbhisaMvRtam 05089004c dhArtarASTraM mahAbAhuM dadarzAsInam Asane 05089005a duHzAsanaM ca karNaM ca zakuniM cApi saubalam 05089005c duryodhanasamIpe tAn AsanasthAn dadarza saH 05089006a abhyAgacchati dAzArhe dhArtarASTro mahAyazAH 05089006c udatiSThat sahAmAtyaH pUjayan madhusUdanam 05089007a sametya dhArtarASTreNa sahAmAtyena kezavaH 05089007c rAjabhis tatra vArSNeyaH samAgacchad yathAvayaH 05089008a tatra jAmbUnadamayaM paryaGkaM supariSkRtam 05089008c vividhAstaraNAstIrNam abhyupAvizad acyutaH 05089009a tasmin gAM madhuparkaM ca upahRtya janArdane 05089009c nivedayAm Asa tadA gRhAn rAjyaM ca kauravaH 05089010a tatra govindam AsInaM prasannAdityavarcasam 05089010c upAsAM cakrire sarve kuravo rAjabhiH saha 05089011a tato duryodhano rAjA vArSNeyaM jayatAM varam 05089011c nyamantrayad bhojanena nAbhyanandac ca kezavaH 05089012a tato duryodhanaH kRSNam abravId rAjasaMsadi 05089012c mRdupUrvaM zaThodarkaM karNam AbhASya kauravaH 05089013a kasmAd annAni pAnAni vAsAMsi zayanAni ca 05089013c tvadartham upanItAni nAgrahIs tvaM janArdana 05089014a ubhayoz cAdadaH sAhyam ubhayoz ca hite rataH 05089014c saMbandhI dayitaz cAsi dhRtarASTrasya mAdhava 05089015a tvaM hi govinda dharmArthau vettha tattvena sarvazaH 05089015c tatra kAraNam icchAmi zrotuM cakragadAdhara 05089016a sa evam ukto govindaH pratyuvAca mahAmanAH 05089016c oghameghasvanaH kAle pragRhya vipulaM bhujam 05089017a anambUkRtam agrastam anirastam asaMkulam 05089017c rAjIvanetro rAjAnaM hetumadvAkyam uttamam 05089018a kRtArthA bhuJjate dUtAH pUjAM gRhNanti caiva hi 05089018c kRtArthaM mAM sahAmAtyas tvam arciSyasi bhArata 05089019a evam uktaH pratyuvAca dhArtarASTro janArdanam 05089019c na yuktaM bhavatAsmAsu pratipattum asAMpratam 05089020a kRtArthaM cAkRtArthaM ca tvAM vayaM madhusUdana 05089020c yatAmahe pUjayituM govinda na ca zaknumaH 05089021a na ca tat kAraNaM vidmo yasmin no madhusUdana 05089021c pUjAM kRtAM prIyamANair nAmaMsthAH puruSottama 05089022a vairaM no nAsti bhavatA govinda na ca vigrahaH 05089022c sa bhavAn prasamIkSyaitan nedRzaM vaktum arhati 05089023a evam uktaH pratyuvAca dhArtarASTraM janArdanaH 05089023c abhivIkSya sahAmAtyaM dAzArhaH prahasann iva 05089024a nAhaM kAmAn na saMrambhAn na dveSAn nArthakAraNAt 05089024c na hetuvAdAl lobhAd vA dharmaM jahyAM kathaM cana 05089025a saMprItibhojyAny annAni ApadbhojyAni vA punaH 05089025c na ca saMprIyase rAjan na cApy ApadgatA vayam 05089026a akasmAd dviSase rAjaJ janmaprabhRti pANDavAn 05089026c priyAnuvartino bhrAtqn sarvaiH samuditAn guNaiH 05089027a akasmAc caiva pArthAnAM dveSaNaM nopapadyate 05089027c dharme sthitAH pANDaveyAH kas tAn kiM vaktum arhati 05089028a yas tAn dveSTi sa mAM dveSTi yas tAn anu sa mAm anu 05089028c aikAtmyaM mAM gataM viddhi pANDavair dharmacAribhiH 05089029a kAmakrodhAnuvartI hi yo mohAd virurutsate 05089029c guNavantaM ca yo dveSTi tam AhuH puruSAdhamam 05089030a yaH kalyANaguNAJ jJAtIn mohAl lobhAd didRkSate 05089030c so 'jitAtmAjitakrodho na ciraM tiSThati zriyam 05089031a atha yo guNasaMpannAn hRdayasyApriyAn api 05089031c priyeNa kurute vazyAMz ciraM yazasi tiSThati 05089032a sarvam etad abhoktavyam annaM duSTAbhisaMhitam 05089032c kSattur ekasya bhoktavyam iti me dhIyate matiH 05089033a evam uktvA mahAbAhur duryodhanam amarSaNam 05089033c nizcakrAma tataH zubhrAd dhArtarASTranivezanAt 05089034a niryAya ca mahAbAhur vAsudevo mahAmanAH 05089034c nivezAya yayau vezma vidurasya mahAtmanaH 05089035a tam abhyagacchad droNaz ca kRpo bhISmo 'tha bAhlikaH 05089035c kuravaz ca mahAbAhuM vidurasya gRhe sthitam 05089036a te 'bhigamyAbruvaMs tatra kuravo madhusUdanam 05089036c nivedayAmo vArSNeya saratnAMs te gRhAnvayam 05089037a tAn uvAca mahAtejAH kauravAn madhusUdanaH 05089037c sarve bhavanto gacchantu sarvA me 'pacitiH kRtA 05089038a yAteSu kuruSu kSattA dAzArham aparAjitam 05089038c abhyarcayAm Asa tadA sarvakAmaiH prayatnavAn 05089039a tataH kSattAnnapAnAni zucIni guNavanti ca 05089039c upAharad anekAni kezavAya mahAtmane 05089040a tair tarpayitvA prathamaM brAhmaNAn madhusUdanaH 05089040c vedavidbhyo dadau kRSNaH paramadraviNAny api 05089041a tato 'nuyAyibhiH sArdhaM marudbhir iva vAsavaH 05089041c vidurAnnAni bubhuje zucIni guNavanti ca 05090001 vaizaMpAyana uvAca 05090001a taM bhuktavantam AzvastaM nizAyAM viduro 'bravIt 05090001c nedaM samyag vyavasitaM kezavAgamanaM tava 05090002a arthadharmAtigo mUDhaH saMrambhI ca janArdana 05090002c mAnaghno mAnakAmaz ca vRddhAnAM zAsanAtigaH 05090003a dharmazAstrAtigo mando durAtmA pragrahaM gataH 05090003c aneyaH zreyasAM pApo dhArtarASTro janArdana 05090004a kAmAtmA prAjJamAnI ca mitradhruk sarvazaGkitaH 05090004c akartA cAkRtajJaz ca tyaktadharmaH priyAnRtaH 05090005a etaiz cAnyaiz ca bahubhir doSair eSa samanvitaH 05090005c tvayocyamAnaH zreyo 'pi saMrambhAn na grahISyati 05090006a senAsamudayaM dRSTvA pArthivaM madhusUdana 05090006c kRtArthaM manyate bAla AtmAnam avicakSaNaH 05090007a ekaH karNaH parAJ jetuM samartha iti nizcitam 05090007c dhArtarASTrasya durbuddheH sa zamaM nopayAsyati 05090008a bhISme droNe kRpe karNe droNaputre jayadrathe 05090008c bhUyasIM vartate vRttiM na zame kurute manaH 05090009a nizcitaM dhArtarASTrANAM sakarNAnAM janArdana 05090009c bhISmadroNakRpAn pArthA na zaktAH prativIkSitum 05090010a saMvic ca dhArtarASTrANAM sarveSAm eva kezava 05090010c zame prayatamAnasya tava saubhrAtrakAGkSiNaH 05090011a na pANDavAnAm asmAbhiH pratideyaM yathocitam 05090011c iti vyavasitAs teSu vacanaM syAn nirarthakam 05090012a yatra sUktaM duruktaM ca samaM syAn madhusUdana 05090012c na tatra pralapet prAjJo badhireSv iva gAyanaH 05090013a avijAnatsu mUDheSu nirmaryAdeSu mAdhava 05090013c na tvaM vAkyaM bruvan yuktaz cANDAleSu dvijo yathA 05090014a so 'yaM balastho mUDhaz ca na kariSyati te vacaH 05090014c tasmin nirarthakaM vAkyam uktaM saMpatsyate tava 05090015a teSAM samupaviSTAnAM sarveSAM pApacetasAm 05090015c tava madhyAvataraNaM mama kRSNa na rocate 05090016a durbuddhInAm aziSTAnAM bahUnAM pApacetasAm 05090016c pratIpaM vacanaM madhye tava kRSNa na rocate 05090017a anupAsitavRddhatvAc chriyA mohAc ca darpitaH 05090017c vayodarpAd amarSAc ca na te zreyo grahISyati 05090018a balaM balavad apy asya yadi vakSyasi mAdhava 05090018c tvayy asya mahatI zaGkA na kariSyati te vacaH 05090019a nedam adya yudhA zakyam indreNApi sahAmaraiH 05090019c iti vyavasitAH sarve dhArtarASTrA janArdana 05090020a teSv evam upapanneSu kAmakrodhAnuvartiSu 05090020c samartham api te vAkyam asamarthaM bhaviSyati 05090021a madhye tiSThan hastyanIkasya mando; rathAzvayuktasya balasya mUDhaH 05090021c duryodhano manyate vItamanyuH; kRtsnA mayeyaM pRthivI jiteti 05090022a AzaMsate dhRtarASTrasya putro; mahArAjyam asapatnaM pRthivyAm 05090022c tasmiJ zamaH kevalo nopalabhyo; baddhaM santam AgataM manyate 'rtham 05090023a paryasteyaM pRthivI kAlapakvA; duryodhanArthe pANDavAn yoddhukAmAH 05090023c samAgatAH sarvayodhAH pRthivyAM; rAjAnaz ca kSitipAlaiH sametAH 05090024a sarve caite kRtavairAH purastAt; tvayA rAjAno hRtasArAz ca kRSNa 05090024c tavodvegAt saMzritA dhArtarASTrAn; susaMhatAH saha karNena vIrAH 05090025a tyaktAtmAnaH saha duryodhanena; sRSTA yoddhuM pANDavAn sarvayodhAH 05090025c teSAM madhye pravizethA yadi tvaM; na tan mataM mama dAzArha vIra 05090026a teSAM samupaviSTAnAM bahUnAM duSTacetasAm 05090026c kathaM madhyaM prapadyethAH zatrUNAM zatrukarzana 05090027a sarvathA tvaM mahAbAho devair api durutsahaH 05090027c prabhAvaM pauruSaM buddhiM jAnAmi tava zatruhan 05090028a yA me prItiH pANDaveSu bhUyaH sA tvayi mAdhava 05090028c premNA ca bahumAnAc ca sauhRdAc ca bravImy aham 05091001 bhagavAn uvAca 05091001a yathA brUyAn mahAprAjJo yathA brUyAd vicakSaNaH 05091001c yathA vAcyas tvadvidhena suhRdA madvidhaH suhRt 05091002a dharmArthayuktaM tathyaM ca yathA tvayy upapadyate 05091002c tathA vacanam ukto 'smi tvayaitat pitRmAtRvat 05091003a satyaM prAptaM ca yuktaM cApy evam eva yathAttha mAm 05091003c zRNuSvAgamane hetuM vidurAvahito bhava 05091004a daurAtmyaM dhArtarASTrasya kSatriyANAM ca vairitAm 05091004c sarvam etad ahaM jAnan kSattaH prApto 'dya kauravAn 05091005a paryastAM pRthivIM sarvAM sAzvAM sarathakuJjarAm 05091005c yo mocayen mRtyupAzAt prApnuyAd dharmam uttamam 05091006a dharmakAryaM yataJ zaktyA na cec chaknoti mAnavaH 05091006c prApto bhavati tat puNyam atra me nAsti saMzayaH 05091007a manasA cintayan pApaM karmaNA nAbhirocayan 05091007c na prApnoti phalaM tasya evaM dharmavido viduH 05091008a so 'haM yatiSye prazamaM kSattaH kartum amAyayA 05091008c kurUNAM sRJjayAnAM ca saMgrAme vinaziSyatAm 05091009a seyam Apan mahAghorA kuruSv eva samutthitA 05091009c karNaduryodhanakRtA sarve hy ete tadanvayAH 05091010a vyasanaiH klizyamAnaM hi yo mitraM nAbhipadyate 05091010c anunIya yathAzakti taM nRzaMsaM vidur budhAH 05091011a A kezagrahaNAn mitram akAryAt saMnivartayan 05091011c avAcyaH kasya cid bhavati kRtayatno yathAbalam 05091012a tat samarthaM zubhaM vAkyaM dharmArthasahitaM hitam 05091012c dhArtarASTraH sahAmAtyo grahItuM vidurArhati 05091013a hitaM hi dhArtarASTrANAM pANDavAnAM tathaiva ca 05091013c pRthivyAM kSatriyANAM ca yatiSye 'ham amAyayA 05091014a hite prayatamAnaM mAM zaGked duryodhano yadi 05091014c hRdayasya ca me prItir AnRNyaM ca bhaviSyati 05091015a jJAtInAM hi mitho bhede yan mitraM nAbhipadyate 05091015c sarvayatnena madhyasthaM na tan mitraM vidur budhAH 05091016a na mAM brUyur adharmajJA mUDhA asuhRdas tathA 05091016c zakto nAvArayat kRSNaH saMrabdhAn kurupANDavAn 05091017a ubhayoH sAdhayann artham aham Agata ity uta 05091017c tatra yatnam ahaM kRtvA gaccheyaM nRSv avAcyatAm 05091018a mama dharmArthayuktaM hi zrutvA vAkyam anAmayam 05091018c na ced AdAsyate bAlo diSTasya vazam eSyati 05091019a ahApayan pANDavArthaM yathAvac; chamaM kurUNAM yadi cAcareyam 05091019c puNyaM ca me syAc caritaM mahArthaM; mucyeraMz ca kuravo mRtyupAzAt 05091020a api vAcaM bhASamANasya kAvyAM; dharmArAmAm arthavatIm ahiMsrAm 05091020c avekSeran dhArtarASTrAH samarthAM; mAM ca prAptaM kuravaH pUjayeyuH 05091021a na cApi mama paryAptAH sahitAH sarvapArthivAH 05091021c kruddhasya pramukhe sthAtuM siMhasyevetare mRgAH 05091022 vaizaMpAyana uvAca 05091022a ity evam uktvA vacanaM vRSNInAm RSabhas tadA 05091022c zayane sukhasaMsparze zizye yadusukhAvahaH 05092001 vaizaMpAyana uvAca 05092001a tathA kathayator eva tayor buddhimatos tadA 05092001c zivA nakSatrasaMpannA sA vyatIyAya zarvarI 05092002a dharmArthakAmayuktAz ca vicitrArthapadAkSarAH 05092002c zRNvato vividhA vAco vidurasya mahAtmanaH 05092003a kathAbhir anurUpAbhiH kRSNasyAmitatejasaH 05092003c akAmasyeva kRSNasya sA vyatIyAya zarvarI 05092004a tatas tu svarasaMpannA bahavaH sUtamAgadhAH 05092004c zaGkhadundubhinirghoSaiH kezavaM pratyabodhayan 05092005a tata utthAya dAzArha RSabhaH sarvasAtvatAm 05092005c sarvam AvazyakaM cakre prAtaHkAryaM janArdanaH 05092006a kRtodakAryajapyaH sa hutAgniH samalaMkRtaH 05092006c tata Adityam udyantam upAtiSThata mAdhavaH 05092007a atha duryodhanaH kRSNaM zakuniz cApi saubalaH 05092007c saMdhyAM tiSThantam abhyetya dAzArham aparAjitam 05092008a AcakSetAM tu kRSNasya dhRtarASTraM sabhAgatam 05092008c kurUMz ca bhISmapramukhAn rAjJaH sarvAMz ca pArthivAn 05092009a tvAm arthayante govinda divi zakram ivAmarAH 05092009c tAv abhyanandad govindaH sAmnA paramavalgunA 05092010a tato vimala Aditye brAhmaNebhyo janArdanaH 05092010c dadau hiraNyaM vAsAMsi gAz cAzvAMz ca paraMtapaH 05092011a visRSTavantaM ratnAni dAzArham aparAjitam 05092011c tiSThantam upasaMgamya vavande sArathis tadA 05092012a tam upasthitam AjJAya rathaM divyaM mahAmanAH 05092012c mahAbhraghananirghoSaM sarvaratnavibhUSitam 05092013a agniM pradakSiNaM kRtvA brAhmaNAMz ca janArdanaH 05092013c kaustubhaM maNim Amucya zriyA paramayA jvalan 05092014a kurubhiH saMvRtaH kRSNo vRSNibhiz cAbhirakSitaH 05092014c AtiSThata rathaM zauriH sarvayAdavanandanaH 05092015a anvAruroha dAzArhaM viduraH sarvadharmavit 05092015c sarvaprANabhRtAM zreSThaM sarvadharmabhRtAM varam 05092016a tato duryodhanaH kRSNaM zakuniz cApi saubalaH 05092016c dvitIyena rathenainam anvayAtAM paraMtapam 05092017a sAtyakiH kRtavarmA ca vRSNInAM ca mahArathAH 05092017c pRSThato 'nuyayuH kRSNaM rathair azvair gajair api 05092018a teSAM hemapariSkArA yuktAH paramavAjibhiH 05092018c gacchatAM ghoSiNaz citrAz cAru babhrAjire rathAH 05092019a saMmRSTasaMsiktarajaH pratipede mahApatham 05092019c rAjarSicaritaM kAle kRSNo dhImAJ zriyA jvalan 05092020a tataH prayAte dAzArhe prAvAdyantaikapuSkarAH 05092020c zaGkhAz ca dadhmire tatra vAdyAny anyAni yAni ca 05092021a pravIrAH sarvalokasya yuvAnaH siMhavikramAH 05092021c parivArya rathaM zaurer agacchanta paraMtapAH 05092022a tato 'nye bahusAhasrA vicitrAdbhutavAsasaH 05092022c asiprAsAyudhadharAH kRSNasyAsan puraHsarAH 05092023a gajAH paraHzatAs tatra varAz cAzvAH sahasrazaH 05092023c prayAntam anvayur vIraM dAzArham aparAjitam 05092024a puraM kurUNAM saMvRttaM draSTukAmaM janArdanam 05092024c savRddhabAlaM sastrIkaM rathyAgatam ariMdamam 05092025a vedikApAzritAbhiz ca samAkrAntAny anekazaH 05092025c pracalantIva bhAreNa yoSidbhir bhavanAny uta 05092026a saMpUjyamAnaH kurubhiH saMzRNvan vividhAH kathAH 05092026c yathArhaM pratisatkurvan prekSamANaH zanair yayau 05092027a tataH sabhAM samAsAdya kezavasyAnuyAyinaH 05092027c sazaGkhair veNunirghoSair dizaH sarvA vyanAdayan 05092028a tataH sA samitiH sarvA rAjJAm amitatejasAm 05092028c saMprAkampata harSeNa kRSNAgamanakAGkSayA 05092029a tato 'bhyAzagate kRSNe samahRSyan narAdhipAH 05092029c zrutvA taM rathanirghoSaM parjanyaninadopamam 05092030a AsAdya tu sabhAdvAram RSabhaH sarvasAtvatAm 05092030c avatIrya rathAc chauriH kailAsazikharopamAt 05092031a nagameghapratIkAzAM jvalantIm iva tejasA 05092031c mahendrasadanaprakhyAM praviveza sabhAM tataH 05092032a pANau gRhItvA viduraM sAtyakiM ca mahAyazAH 05092032c jyotIMSy Adityavad rAjan kurUn pracchAdayaJ zriyA 05092033a agrato vAsudevasya karNaduryodhanAv ubhau 05092033c vRSNayaH kRtavarmA ca Asan kRSNasya pRSThataH 05092034a dhRtarASTraM puraskRtya bhISmadroNAdayas tataH 05092034c Asanebhyo 'calan sarve pUjayanto janArdanam 05092035a abhyAgacchati dAzArhe prajJAcakSur mahAmanAH 05092035c sahaiva bhISmadroNAbhyAm udatiSThan mahAyazAH 05092036a uttiSThati mahArAje dhRtarASTre janezvare 05092036c tAni rAjasahasrANi samuttasthuH samantataH 05092037a AsanaM sarvatobhadraM jAmbUnadapariSkRtam 05092037c kRSNArthe kalpitaM tatra dhRtarASTrasya zAsanAt 05092038a smayamAnas tu rAjAnaM bhISmadroNau ca mAdhavaH 05092038c abhyabhASata dharmAtmA rAjJaz cAnyAn yathAvayaH 05092039a tatra kezavam AnarcuH samyag abhyAgataM sabhAm 05092039c rAjAnaH pArthivAH sarve kuravaz ca janArdanam 05092040a tatra tiSThan sa dAzArho rAjamadhye paraMtapaH 05092040c apazyad antarikSasthAn RSIn parapuraMjayaH 05092041a tatas tAn abhisaMprekSya nAradapramukhAn RSIn 05092041c abhyabhASata dAzArho bhISmaM zAMtanavaM zanaiH 05092042a pArthivIM samitiM draSTum RSayo 'bhyAgatA nRpa 05092042c nimantryantAm Asanaiz ca satkAreNa ca bhUyasA 05092043a naiteSv anupaviSTeSu zakyaM kena cid Asitum 05092043c pUjA prayujyatAm Azu munInAM bhAvitAtmanAm 05092044a RSIJ zAMtanavo dRSTvA sabhAdvAram upasthitAn 05092044c tvaramANas tato bhRtyAn AsanAnIty acodayat 05092045a AsanAny atha mRSTAni mahAnti vipulAni ca 05092045c maNikAJcanacitrANi samAjahrus tatas tataH 05092046a teSu tatropaviSTeSu gRhItArgheSu bhArata 05092046c niSasAdAsane kRSNo rAjAnaz ca yathAsanam 05092047a duHzAsanaH sAtyakaye dadAv Asanam uttamam 05092047c viviMzatir dadau pIThaM kAJcanaM kRtavarmaNe 05092048a avidUre 'tha kRSNasya karNaduryodhanAv ubhau 05092048c ekAsane mahAtmAnau niSIdatur amarSaNau 05092049a gAndhArarAjaH zakunir gAndhArair abhirakSitaH 05092049c niSasAdAsane rAjA sahaputro vizAM pate 05092050a viduro maNipIThe tu zuklaspardhyAjinottare 05092050c saMspRzann AsanaM zaurer mahAmatir upAvizat 05092051a cirasya dRSTvA dAzArhaM rAjAnaH sarvapArthivAH 05092051c amRtasyeva nAtRpyan prekSamANA janArdanam 05092052a atasIpuSpasaMkAzaH pItavAsA janArdanaH 05092052c vyabhrAjata sabhAmadhye hemnIvopahito maNiH 05092053a tatas tUSNIM sarvam AsId govindagatamAnasam 05092053c na tatra kaz cit kiM cid dhi vyAjahAra pumAn kva cit 05093001 vaizaMpAyana uvAca 05093001a teSv AsIneSu sarveSu tUSNIMbhUteSu rAjasu 05093001c vAkyam abhyAdade kRSNaH sudaMSTro dundubhisvanaH 05093002a jImUta iva gharmAnte sarvAM saMzrAvayan sabhAm 05093002c dhRtarASTram abhiprekSya samabhASata mAdhavaH 05093003a kurUNAM pANDavAnAM ca zamaH syAd iti bhArata 05093003c aprayatnena vIrANAm etad yatitum AgataH 05093004a rAjan nAnyat pravaktavyaM tava niHzreyasaM vacaH 05093004c viditaM hy eva te sarvaM veditavyam ariMdama 05093005a idam adya kulaM zreSThaM sarvarAjasu pArthiva 05093005c zrutavRttopasaMpannaM sarvaiH samuditaM guNaiH 05093006a kRpAnukampA kAruNyam AnRzaMsyaM ca bhArata 05093006c tathArjavaM kSamA satyaM kuruSv etad viziSyate 05093007a tasminn evaMvidhe rAjan kule mahati tiSThati 05093007c tvannimittaM vizeSeNa neha yuktam asAMpratam 05093008a tvaM hi vArayitA zreSThaH kurUNAM kurusattama 05093008c mithyA pracaratAM tAta bAhyeSv AbhyantareSu ca 05093009a te putrAs tava kauravya duryodhanapurogamAH 05093009c dharmArthau pRSThataH kRtvA pracaranti nRzaMsavat 05093010a aziSTA gatamaryAdA lobhena hRtacetasaH 05093010c sveSu bandhuSu mukhyeSu tad vettha bharatarSabha 05093011a seyam Apan mahAghorA kuruSv eva samutthitA 05093011c upekSyamANA kauravya pRthivIM ghAtayiSyati 05093012a zakyA ceyaM zamayituM tvaM ced icchasi bhArata 05093012c na duSkaro hy atra zamo mato me bharatarSabha 05093013a tvayy adhInaH zamo rAjan mayi caiva vizAM pate 05093013c putrAn sthApaya kauravya sthApayiSyAmy ahaM parAn 05093014a AjJA tava hi rAjendra kAryA putraiH sahAnvayaiH 05093014c hitaM balavad apy eSAM tiSThatAM tava zAsane 05093015a tava caiva hitaM rAjan pANDavAnAm atho hitam 05093015c zame prayatamAnasya mama zAsanakAGkSiNAm 05093016a svayaM niSkalam AlakSya saMvidhatsva vizAM pate 05093016c sahabhUtAs tu bharatAs tavaiva syur janezvara 05093017a dharmArthayos tiSTha rAjan pANDavair abhirakSitaH 05093017c na hi zakyAs tathAbhUtA yatnAd api narAdhipa 05093018a na hi tvAM pANDavair jetuM rakSyamANaM mahAtmabhiH 05093018c indro 'pi devaiH sahitaH prasaheta kuto nRpAH 05093019a yatra bhISmaz ca droNaz ca kRpaH karNo viviMzatiH 05093019c azvatthAmA vikarNaz ca somadatto 'tha bAhlikaH 05093020a saindhavaz ca kaliGgaz ca kAmbojaz ca sudakSiNaH 05093020c yudhiSThiro bhImasenaH savyasAcI yamau tathA 05093021a sAtyakiz ca mahAtejA yuyutsuz ca mahArathaH 05093021c ko nu tAn viparItAtmA yudhyeta bharatarSabha 05093022a lokasyezvaratAM bhUyaH zatrubhiz cApradhRSyatAm 05093022c prApsyasi tvam amitraghna sahitaH kurupANDavaiH 05093023a tasya te pRthivIpAlAs tvatsamAH pRthivIpate 05093023c zreyAMsaz caiva rAjAnaH saMdhAsyante paraMtapa 05093024a sa tvaM putraiz ca pautraiz ca bhrAtRbhiH pitRbhis tathA 05093024c suhRdbhiH sarvato guptaH sukhaM zakSyasi jIvitum 05093025a etAn eva purodhAya satkRtya ca yathA purA 05093025c akhilAM bhokSyase sarvAM pRthivIM pRthivIpate 05093026a etair hi sahitaH sarvaiH pANDavaiH svaiz ca bhArata 05093026c anyAn vijeSyase zatrUn eSa svArthas tavAkhilaH 05093027a tair evopArjitAM bhUmiM bhokSyase ca paraMtapa 05093027c yadi saMpatsyase putraiH sahAmAtyair narAdhipa 05093028a saMyuge vai mahArAja dRzyate sumahAn kSayaH 05093028c kSaye cobhayato rAjan kaM dharmam anupazyasi 05093029a pANDavair nihataiH saMkhye putrair vApi mahAbalaiH 05093029c yad vindethAH sukhaM rAjaMs tad brUhi bharatarSabha 05093030a zUrAz ca hi kRtAstrAz ca sarve yuddhAbhikAGkSiNaH 05093030c pANDavAs tAvakAz caiva tAn rakSa mahato bhayAt 05093031a na pazyema kurUn sarvAn pANDavAMz caiva saMyuge 05093031c kSINAn ubhayataH zUrAn rathebhyo rathibhir hatAn 05093032a samavetAH pRthivyAM hi rAjAno rAjasattama 05093032c amarSavazam ApannA nAzayeyur imAH prajAH 05093033a trAhi rAjann imaM lokaM na nazyeyur imAH prajAH 05093033c tvayi prakRtim Apanne zeSaM syAt kurunandana 05093034a zuklA vadAnyA hrImanta AryAH puNyAbhijAtayaH 05093034c anyonyasacivA rAjaMs tAn pAhi mahato bhayAt 05093035a ziveneme bhUmipAlAH samAgamya parasparam 05093035c saha bhuktvA ca pItvA ca pratiyAntu yathAgRham 05093036a suvAsasaH sragviNaz ca satkRtya bharatarSabha 05093036c amarSAMz ca nirAkRtya vairANi ca paraMtapa 05093037a hArdaM yat pANDaveSv AsIt prApte 'sminn AyuSaH kSaye 05093037c tad eva te bhavatv adya zazvac ca bharatarSabha 05093038a bAlA vihInAH pitrA te tvayaiva parivardhitAH 05093038c tAn pAlaya yathAnyAyaM putrAMz ca bharatarSabha 05093039a bhavataiva hi rakSyAs te vyasaneSu vizeSataH 05093039c mA te dharmas tathaivArtho nazyeta bharatarSabha 05093040a Ahus tvAM pANDavA rAjann abhivAdya prasAdya ca 05093040c bhavataH zAsanAd duHkham anubhUtaM sahAnugaiH 05093041a dvAdazemAni varSANi vane nirvyuSitAni naH 05093041c trayodazaM tathAjJAtaiH sajane parivatsaram 05093042a sthAtA naH samaye tasmin piteti kRtanizcayAH 05093042c nAhAsma samayaM tAta tac ca no brAhmaNA viduH 05093043a tasmin naH samaye tiSTha sthitAnAM bharatarSabha 05093043c nityaM saMklezitA rAjan svarAjyAMzaM labhemahi 05093044a tvaM dharmam arthaM yuJjAnaH samyaG nas trAtum arhasi 05093044c gurutvaM bhavati prekSya bahUn klezAMs titikSmahe 05093045a sa bhavAn mAtRpitRvad asmAsu pratipadyatAm 05093045c guror garIyasI vRttir yA ca ziSyasya bhArata 05093046a pitrA sthApayitavyA hi vayam utpatham AsthitAH 05093046c saMsthApaya pathiSv asmAMs tiSTha rAjan svavartmani 05093047a Ahuz cemAM pariSadaM putrAs te bharatarSabha 05093047c dharmajJeSu sabhAsatsu neha yuktam asAMpratam 05093048a yatra dharmo hy adharmeNa satyaM yatrAnRtena ca 05093048c hanyate prekSamANAnAM hatAs tatra sabhAsadaH 05093049a viddho dharmo hy adharmeNa sabhAM yatra prapadyate 05093049c na cAsya zalyaM kRntanti viddhAs tatra sabhAsadaH 05093049e dharma etAn Arujati yathA nady anukUlajAn 05093050a ye dharmam anupazyantas tUSNIM dhyAyanta Asate 05093050c te satyam Ahur dharmaM ca nyAyyaM ca bharatarSabha 05093051a zakyaM kim anyad vaktuM te dAnAd anyaj janezvara 05093051c bruvantu vA mahIpAlAH sabhAyAM ye samAsate 05093051e dharmArthau saMpradhAryaiva yadi satyaM bravImy aham 05093052a pramuJcemAn mRtyupAzAt kSatriyAn kSatriyarSabha 05093052c prazAmya bharatazreSTha mA manyuvazam anvagAH 05093053a pitryaM tebhyaH pradAyAMzaM pANDavebhyo yathocitam 05093053c tataH saputraH siddhArtho bhuGkSva bhogAn paraMtapa 05093054a ajAtazatruM jAnISe sthitaM dharme satAM sadA 05093054c saputre tvayi vRttiM ca vartate yAM narAdhipa 05093055a dAhitaz ca nirastaz ca tvAm evopAzritaH punaH 05093055c indraprasthaM tvayaivAsau saputreNa vivAsitaH 05093056a sa tatra nivasan sarvAn vazam AnIya pArthivAn 05093056c tvanmukhAn akarod rAjan na ca tvAm atyavartata 05093057a tasyaivaM vartamAnasya saubalena jihIrSatA 05093057c rASTrANi dhanadhAnyaM ca prayuktaH paramopadhiH 05093058a sa tAm avasthAM saMprApya kRSNAM prekSya sabhAgatAm 05093058c kSatradharmAd ameyAtmA nAkampata yudhiSThiraH 05093059a ahaM tu tava teSAM ca zreya icchAmi bhArata 05093059c dharmAd arthAt sukhAc caiva mA rAjan nInazaH prajAH 05093060a anartham arthaM manvAnA arthaM vAnartham AtmanaH 05093060c lobhe 'tiprasRtAn putrAn nigRhNISva vizAM pate 05093061a sthitAH zuzrUSituM pArthAH sthitA yoddhum ariMdamAH 05093061c yat te pathyatamaM rAjaMs tasmiMs tiSTha paraMtapa 05093062a tad vAkyaM pArthivAH sarve hRdayaiH samapUjayan 05093062c na tatra kaz cid vaktuM hi vAcaM prAkrAmad agrataH 05094001 vaizaMpAyana uvAca 05094001a tasminn abhihite vAkye kezavena mahAtmanA 05094001c stimitA hRSTaromANa Asan sarve sabhAsadaH 05094002a kaH svid uttaram etasmAd vaktum utsahate pumAn 05094002c iti sarve manobhis te cintayanti sma pArthivAH 05094003a tathA teSu ca sarveSu tUSNIMbhUteSu rAjasu 05094003c jAmadagnya idaM vAkyam abravIt kurusaMsadi 05094004a imAm ekopamAM rAjaJ zRNu satyAm azaGkitaH 05094004c tAM zrutvA zreya Adatsva yadi sAdhv iti manyase 05094005a rAjA dambhodbhavo nAma sArvabhaumaH purAbhavat 05094005c akhilAM bubhuje sarvAM pRthivIm iti naH zrutam 05094006a sa sma nityaM nizApAye prAtar utthAya vIryavAn 05094006c brAhmaNAn kSatriyAMz caiva pRcchann Aste mahArathaH 05094007a asti kaz cid viziSTo vA madvidho vA bhaved yudhi 05094007c zUdro vaizyaH kSatriyo vA brAhmaNo vApi zastrabhRt 05094008a iti bruvann anvacarat sa rAjA pRthivIm imAm 05094008c darpeNa mahatA mattaH kaM cid anyam acintayan 05094009a taM sma vaidyA akRpaNA brAhmaNAH sarvato 'bhayAH 05094009c pratyaSedhanta rAjAnaM zlAghamAnaM punaH punaH 05094010a pratiSidhyamAno 'py asakRt pRcchaty eva sa vai dvijAn 05094010c abhimAnI zriyA mattas tam Ucur brAhmaNAs tadA 05094011a tapasvino mahAtmAno vedavratasamanvitAH 05094011c udIryamANaM rAjAnaM krodhadIptA dvijAtayaH 05094012a anekajananaM sakhyaM yayoH puruSasiMhayoH 05094012c tayos tvaM na samo rAjan bhavitAsi kadA cana 05094013a evam uktaH sa rAjA tu punaH papraccha tAn dvijAn 05094013c kva tau vIrau kvajanmAnau kiMkarmANau ca kau ca tau 05094014 brAhmaNA UcuH 05094014a naro nArAyaNaz caiva tApasAv iti naH zrutam 05094014c AyAtau mAnuSe loke tAbhyAM yudhyasva pArthiva 05094015a zrUyate tau mahAtmAnau naranArAyaNAv ubhau 05094015c tapo ghoram anirdezyaM tapyete gandhamAdane 05094016 rAma uvAca 05094016a sa rAjA mahatIM senAM yojayitvA SaDaGginIm 05094016c amRSyamANaH saMprAyAd yatra tAv aparAjitau 05094017a sa gatvA viSamaM ghoraM parvataM gandhamAdanam 05094017c mRgayANo 'nvagacchat tau tApasAv aparAjitau 05094018a tau dRSTvA kSutpipAsAbhyAM kRzau dhamanisaMtatau 05094018c zItavAtAtapaiz caiva karzitau puruSottamau 05094018e abhigamyopasaMgRhya paryapRcchad anAmayam 05094019a tam arcitvA mUlaphalair Asanenodakena ca 05094019c nyamantrayetAM rAjAnaM kiM kAryaM kriyatAm iti 05094020 dambhodbhava uvAca 05094020a bAhubhyAM me jitA bhUmir nihatAH sarvazatravaH 05094020c bhavadbhyAM yuddham AkAGkSann upayAto 'smi parvatam 05094020e AtithyaM dIyatAm etat kAGkSitaM me ciraM prati 05094021 naranArAyaNAv UcatuH 05094021a apetakrodhalobho 'yam Azramo rAjasattama 05094021c na hy asminn Azrame yuddhaM kutaH zastraM kuto 'nRjuH 05094021e anyatra yuddham AkAGkSva bahavaH kSatriyAH kSitau 05094022 rAma uvAca 05094022a ucyamAnas tathApi sma bhUya evAbhyabhASata 05094022c punaH punaH kSamyamANaH sAntvyamAnaz ca bhArata 05094022e dambhodbhavo yuddham icchann Ahvayaty eva tApasau 05094023a tato naras tv iSIkANAM muSTim AdAya kaurava 05094023c abravId ehi yudhyasva yuddhakAmuka kSatriya 05094024a sarvazastrANi cAdatsva yojayasva ca vAhinIm 05094024c ahaM hi te vineSyAmi yuddhazraddhAm itaH param 05094025 dambhodbhava uvAca 05094025a yady etad astram asmAsu yuktaM tApasa manyase 05094025c etenApi tvayA yotsye yuddhArthI hy aham AgataH 05094026 rAma uvAca 05094026a ity uktvA zaravarSeNa sarvataH samavAkirat 05094026c dambhodbhavas tApasaM taM jighAMsuH sahasainikaH 05094027a tasya tAn asyato ghorAn iSUn paratanucchidaH 05094027c kadarthIkRtya sa munir iSIkAbhir apAnudat 05094028a tato 'smai prAsRjad ghoram aiSIkam aparAjitaH 05094028c astram apratisaMdheyaM tad adbhutam ivAbhavat 05094029a teSAm akSINi karNAMz ca nastakAMz caiva mAyayA 05094029c nimittavedhI sa munir iSIkAbhiH samarpayat 05094030a sa dRSTvA zvetam AkAzam iSIkAbhiH samAcitam 05094030c pAdayor nyapatad rAjA svasti me 'stv iti cAbravIt 05094031a tam abravIn naro rAjaJ zaraNyaH zaraNaiSiNAm 05094031c brahmaNyo bhava dharmAtmA mA ca smaivaM punaH kRthAH 05094032a mA ca darpasamAviSTaH kSepsIH kAMz cit kadA cana 05094032c alpIyAMsaM viziSTaM vA tat te rAjan paraM hitam 05094033a kRtaprajJo vItalobho nirahaMkAra AtmavAn 05094033c dAntaH kSAnto mRduH kSemaH prajAH pAlaya pArthiva 05094034a anujJAtaH svasti gaccha maivaM bhUyaH samAcareH 05094034c kuzalaM brAhmaNAn pRccher Avayor vacanAd bhRzam 05094035a tato rAjA tayoH pAdAv abhivAdya mahAtmanoH 05094035c pratyAjagAma svapuraM dharmaM caivAcinod bhRzam 05094036a sumahac cApi tat karma yan nareNa kRtaM purA 05094036c tato guNaiH subahubhiH zreSTho nArAyaNo 'bhavat 05094037a tasmAd yAvad dhanuHzreSThe gANDIve 'straM na yujyate 05094037c tAvat tvaM mAnam utsRjya gaccha rAjan dhanaMjayam 05094038a kAkudIkaM zukaM nAkam akSisaMtarjanaM tathA 05094038c saMtAnaM nartanaM ghoram Asyamodakam aSTamam 05094039a etair viddhAH sarva eva maraNaM yAnti mAnavAH 05094039c unmattAz ca viceSTante naSTasaMjJA vicetasaH 05094040a svapante ca plavante ca chardayanti ca mAnavAH 05094040c mUtrayante ca satataM rudanti ca hasanti ca 05094041a asaMkhyeyA guNAH pArthe tadviziSTo janArdanaH 05094041c tvam eva bhUyo jAnAsi kuntIputraM dhanaMjayam 05094042a naranArAyaNau yau tau tAv evArjunakezavau 05094042c vijAnIhi mahArAja pravIrau puruSarSabhau 05094043a yady etad evaM jAnAsi na ca mAm atizaGkase 05094043c AryAM matiM samAsthAya zAmya bhArata pANDavaiH 05094044a atha cen manyase zreyo na me bhedo bhaved iti 05094044c prazAmya bharatazreSTha mA ca yuddhe manaH kRthAH 05094045a bhavatAM ca kuruzreSTha kulaM bahumataM bhuvi 05094045c tat tathaivAstu bhadraM te svArtham evAnucintaya 05095001 vaizaMpAyana uvAca 05095001a jAmadagnyavacaH zrutvA kaNvo 'pi bhagavAn RSiH 05095001c duryodhanam idaM vAkyam abravIt kurusaMsadi 05095002a akSayaz cAvyayaz caiva brahmA lokapitAmahaH 05095002c tathaiva bhagavantau tau naranArAyaNAv RSI 05095003a AdityAnAM hi sarveSAM viSNur ekaH sanAtanaH 05095003c ajayyaz cAvyayaz caiva zAzvataH prabhur IzvaraH 05095004a nimittamaraNAs tv anye candrasUryau mahI jalam 05095004c vAyur agnis tathAkAzaM grahAs tArAgaNAs tathA 05095005a te ca kSayAnte jagato hitvA lokatrayaM sadA 05095005c kSayaM gacchanti vai sarve sRjyante ca punaH punaH 05095006a muhUrtamaraNAs tv anye mAnuSA mRgapakSiNaH 05095006c tiryagyonyaz ca ye cAnye jIvalokacarAH smRtAH 05095007a bhUyiSThena tu rAjAnaH zriyaM bhuktvAyuSaH kSaye 05095007c maraNaM pratigacchanti bhoktuM sukRtaduSkRtam 05095008a sa bhavAn dharmaputreNa zamaM kartum ihArhati 05095008c pANDavAH kuravaz caiva pAlayantu vasuMdharAm 05095009a balavAn aham ity eva na mantavyaM suyodhana 05095009c balavanto hi balibhir dRzyante puruSarSabha 05095010a na balaM balinAM madhye balaM bhavati kaurava 05095010c balavanto hi te sarve pANDavA devavikramAH 05095011a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 05095011c mAtaler dAtukAmasya kanyAM mRgayato varam 05095012a matas trailokyarAjasya mAtalir nAma sArathiH 05095012c tasyaikaiva kule kanyA rUpato lokavizrutA 05095013a guNakezIti vikhyAtA nAmnA sA devarUpiNI 05095013c zriyA ca vapuSA caiva striyo 'nyAH sAtiricyate 05095014a tasyAH pradAnasamayaM mAtaliH saha bhAryayA 05095014c jJAtvA vimamRze rAjaMs tatparaH paricintayan 05095015a dhik khalv alaghuzIlAnAm ucchritAnAM yazasvinAm 05095015c narANAm RddhasattvAnAM kule kanyAprarohaNam 05095016a mAtuH kulaM pitRkulaM yatra caiva pradIyate 05095016c kulatrayaM saMzayitaM kurute kanyakA satAm 05095017a devamAnuSalokau dvau mAnasenaiva cakSuSA 05095017c avagAhyaiva vicitau na ca me rocate varaH 05095018a na devAn naiva ditijAn na gandharvAn na mAnuSAn 05095018c arocayaM varakRte tathaiva bahulAn RSIn 05095019a bhAryayA tu sa saMmantrya saha rAtrau sudharmayA 05095019c mAtalir nAgalokAya cakAra gamane matim 05095020a na me devamanuSyeSu guNakezyAH samo varaH 05095020c rUpato dRzyate kaz cin nAgeSu bhavitA dhruvam 05095021a ity Amantrya sudharmAM sa kRtvA cAbhipradakSiNam 05095021c kanyAM zirasy upAghrAya praviveza mahItalam 05096001 kaNva uvAca 05096001a mAtalis tu vrajan mArge nAradena maharSiNA 05096001c varuNaM gacchatA draSTuM samAgacchad yadRcchayA 05096002a nArado 'thAbravId enaM kva bhavAn gantum udyataH 05096002c svena vA sUta kAryeNa zAsanAd vA zatakratoH 05096003a mAtalir nAradenaivaM saMpRSTaH pathi gacchatA 05096003c yathAvat sarvam AcaSTa svakAryaM varuNaM prati 05096004a tam uvAcAtha sa munir gacchAvaH sahitAv iti 05096004c salilezadidRkSArtham aham apy udyato divaH 05096005a ahaM te sarvam AkhyAsye darzayan vasudhAtalam 05096005c dRSTvA tatra varaM kaM cid rocayiSyAva mAtale 05096006a avagAhya tato bhUmim ubhau mAtalinAradau 05096006c dadRzAte mahAtmAnau lokapAlam apAM patim 05096007a tatra devarSisadRzIM pUjAM prApa sa nAradaH 05096007c mahendrasadRzIM caiva mAtaliH pratyapadyata 05096008a tAv ubhau prItamanasau kAryavattAM nivedya ha 05096008c varuNenAbhyanujJAtau nAgalokaM viceratuH 05096009a nAradaH sarvabhUtAnAm antarbhUminivAsinAm 05096009c jAnaMz cakAra vyAkhyAnaM yantuH sarvam azeSataH 05096010 nArada uvAca 05096010a dRSTas te varuNas tAta putrapautrasamAvRtaH 05096010c pazyodakapateH sthAnaM sarvatobhadram Rddhimat 05096011a eSa putro mahAprAjJo varuNasyeha gopateH 05096011c eSa taM zIlavRttena zaucena ca viziSyate 05096012a eSo 'sya putro 'bhimataH puSkaraH puSkarekSaNaH 05096012c rUpavAn darzanIyaz ca somaputryA vRtaH patiH 05096013a jyotsnAkAlIti yAm Ahur dvitIyAM rUpataH zriyam 05096013c Adityasyaiva goH putro jyeSThaH putraH kRtaH smRtaH 05096014a bhavanaM pazya vAruNyA yad etat sarvakAJcanam 05096014c yAM prApya suratAM prAptAH surAH surapateH sakhe 05096015a etAni hRtarAjyAnAM daiteyAnAM sma mAtale 05096015c dIpyamAnAni dRzyante sarvapraharaNAny uta 05096016a akSayANi kilaitAni vivartante sma mAtale 05096016c anubhAvaprayuktAni surair avajitAni ha 05096017a atra rAkSasajAtyaz ca bhUtajAtyaz ca mAtale 05096017c divyapraharaNAz cAsan pUrvadaivatanirmitAH 05096018a agnir eSa mahArciSmAJ jAgarti varuNahrade 05096018c vaiSNavaM cakram AviddhaM vidhUmena haviSmatA 05096019a eSa gANDImayaz cApo lokasaMhArasaMbhRtaH 05096019c rakSyate daivatair nityaM yatas tad gANDivaM dhanuH 05096020a eSa kRtye samutpanne tat tad dhArayate balam 05096020c sahasrazatasaMkhyena prANena satataM dhruvam 05096021a azAsyAn api zAsty eSa rakSobandhuSu rAjasu 05096021c sRSTaH prathamajo daNDo brahmaNA brahmavAdinA 05096022a etac chatraM narendrANAM mahac chakreNa bhASitam 05096022c putrAH salilarAjasya dhArayanti mahodayam 05096023a etat salilarAjasya chatraM chatragRhe sthitam 05096023c sarvataH salilaM zItaM jImUta iva varSati 05096024a etac chatrAt paribhraSTaM salilaM somanirmalam 05096024c tamasA mUrchitaM yAti yena nArchati darzanam 05096025a bahUny adbhutarUpANi draSTavyAnIha mAtale 05096025c tava kAryoparodhas tu tasmAd gacchAva mAciram 05097001 nArada uvAca 05097001a etat tu nAgalokasya nAbhisthAne sthitaM puram 05097001c pAtAlam iti vikhyAtaM daityadAnavasevitam 05097002a idam adbhiH samaM prAptA ye ke cid dhruvajaGgamAH 05097002c pravizanto mahAnAdaM nadanti bhayapIDitAH 05097003a atrAsuro 'gniH satataM dIpyate vAribhojanaH 05097003c vyApAreNa dhRtAtmAnaM nibaddhaM samabudhyata 05097004a atrAmRtaM suraiH pItvA nihitaM nihatAribhiH 05097004c ataH somasya hAniz ca vRddhiz caiva pradRzyate 05097005a atra divyaM hayaziraH kAle parvaNi parvaNi 05097005c uttiSThati suvarNAbhaM vArbhir ApUrayaJ jagat 05097006a yasmAd atra samagrAs tAH patanti jalamUrtayaH 05097006c tasmAt pAtAlam ity etat khyAyate puram uttamam 05097007a airAvato 'smAt salilaM gRhItvA jagato hitaH 05097007c megheSv AmuJcate zItaM yan mahendraH pravarSati 05097008a atra nAnAvidhAkArAs timayo naikarUpiNaH 05097008c apsu somaprabhAM pItvA vasanti jalacAriNaH 05097009a atra sUryAMzubhir bhinnAH pAtAlatalam AzritAH 05097009c mRtA divasataH sUta punar jIvanti te nizi 05097010a udaye nityazaz cAtra candramA razmibhir vRtaH 05097010c amRtaM spRzya saMsparzAt saMjIvayati dehinaH 05097011a atra te 'dharmaniratA baddhAH kAlena pIDitAH 05097011c daiteyA nivasanti sma vAsavena hRtazriyaH 05097012a atra bhUtapatir nAma sarvabhUtamahezvaraH 05097012c bhUtaye sarvabhUtAnAm acarat tapa uttamam 05097013a atra govratino viprAH svAdhyAyAmnAyakarzitAH 05097013c tyaktaprANA jitasvargA nivasanti maharSayaH 05097014a yatratatrazayo nityaM yenakenacidAzitaH 05097014c yenakenacidAcchannaH sa govrata ihocyate 05097015a airAvato nAgarAjo vAmanaH kumudo 'JjanaH 05097015c prasUtAH supratIkasya vaMze vAraNasattamAH 05097016a pazya yady atra te kaz cid rocate guNato varaH 05097016c varayiSyAva taM gatvA yatnam AsthAya mAtale 05097017a aNDam etaj jale nyastaM dIpyamAnam iva zriyA 05097017c A prajAnAM nisargAd vai nodbhidyati na sarpati 05097018a nAsya jAtiM nisargaM vA kathyamAnaM zRNomi vai 05097018c pitaraM mAtaraM vApi nAsya jAnAti kaz cana 05097019a ataH kila mahAn agnir antakAle samutthitaH 05097019c dhakSyate mAtale sarvaM trailokyaM sacarAcaram 05097020 kaNva uvAca 05097020a mAtalis tv abravIc chrutvA nAradasyAtha bhASitam 05097020c na me 'tra rocate kaz cid anyato vraja mAciram 05098001 nArada uvAca 05098001a hiraNyapuram ity etat khyAtaM puravaraM mahat 05098001c daityAnAM dAnavAnAM ca mAyAzatavicAriNAm 05098002a analpena prayatnena nirmitaM vizvakarmaNA 05098002c mayena manasA sRSTaM pAtAlatalam Azritam 05098003a atra mAyAsahasrANi vikurvANA mahaujasaH 05098003c dAnavA nivasanti sma zUrA dattavarAH purA 05098004a naite zakreNa nAnyena varuNena yamena vA 05098004c zakyante vazam AnetuM tathaiva dhanadena ca 05098005a asurAH kAlakhaJjAz ca tathA viSNupadodbhavAH 05098005c nairRtA yAtudhAnAz ca brahmavedodbhavAz ca ye 05098006a daMSTriNo bhImarUpAz ca nivasanty AtmarakSiNaH 05098006c mAyAvIryopasaMpannA nivasanty AtmarakSiNaH 05098007a nivAtakavacA nAma dAnavA yuddhadurmadAH 05098007c jAnAsi ca yathA zakro naitAJ zaknoti bAdhitum 05098008a bahuzo mAtale tvaM ca tava putraz ca gomukhaH 05098008c nirbhagno devarAjaz ca sahaputraH zacIpatiH 05098009a pazya vezmAni raukmANi mAtale rAjatAni ca 05098009c karmaNA vidhiyuktena yuktAny upagatAni ca 05098010a vaiDUryaharitAnIva pravAlarucirANi ca 05098010c arkasphaTikazubhrANi vajrasArojjvalAni ca 05098011a pArthivAnIva cAbhAnti punar nagamayAni ca 05098011c zailAnIva ca dRzyante tArakANIva cApy uta 05098012a sUryarUpANi cAbhAnti dIptAgnisadRzAni ca 05098012c maNijAlavicitrANi prAMzUni nibiDAni ca 05098013a naitAni zakyaM nirdeSTuM rUpato dravyatas tathA 05098013c guNataz caiva siddhAni pramANaguNavanti ca 05098014a AkrIDAn pazya daityAnAM tathaiva zayanAny uta 05098014c ratnavanti mahArhANi bhAjanAny AsanAni ca 05098015a jaladAbhAMs tathA zailAMs toyaprasravaNAnvitAn 05098015c kAmapuSpaphalAMz caiva pAdapAn kAmacAriNaH 05098016a mAtale kaz cid atrApi rucitas te varo bhavet 05098016c atha vAnyAM dizaM bhUmer gacchAva yadi manyase 05098017 kaNva uvAca 05098017a mAtalis tv abravId enaM bhASamANaM tathAvidham 05098017c devarSe naiva me kAryaM vipriyaM tridivaukasAm 05098018a nityAnuSaktavairA hi bhrAtaro devadAnavAH 05098018c aripakSeNa saMbandhaM rocayiSyAmy ahaM katham 05098019a anyatra sAdhu gacchAvo draSTuM nArhAmi dAnavAn 05098019c jAnAmi tu tathAtmAnaM ditsAtmakamalaM yathA 05099001 nArada uvAca 05099001a ayaM lokaH suparNAnAM pakSiNAM pannagAzinAm 05099001c vikrame gamane bhAre naiSAm asti parizramaH 05099002a vainateyasutaiH sUta SaDbhis tatam idaM kulam 05099002c sumukhena sunAmnA ca sunetreNa suvarcasA 05099003a surUpapakSirAjena subalena ca mAtale 05099003c vardhitAni prasUtyA vai vinatAkulakartRbhiH 05099004a pakSirAjAbhijAtyAnAM sahasrANi zatAni ca 05099004c kazyapasya tato vaMze jAtair bhUtivivardhanaiH 05099005a sarve hy ete zriyA yuktAH sarve zrIvatsalakSaNAH 05099005c sarve zriyam abhIpsanto dhArayanti balAny uta 05099006a karmaNA kSatriyAz caite nirghRNA bhogibhojinaH 05099006c jJAtisaMkSayakartRtvAd brAhmaNyaM na labhanti vai 05099007a nAmAni caiSAM vakSyAmi yathA prAdhAnyataH zRNu 05099007c mAtale zlAghyam etad dhi kulaM viSNuparigraham 05099008a daivataM viSNur eteSAM viSNur eva parAyaNam 05099008c hRdi caiSAM sadA viSNur viSNur eva gatiH sadA 05099009a suvarNacUDo nAgAzI dAruNaz caNDatuNDakaH 05099009c analaz cAnilaz caiva vizAlAkSo 'tha kuNDalI 05099010a kAzyapir dhvajaviSkambho vainateyo 'tha vAmanaH 05099010c vAtavego dizAcakSur nimeSo nimiSas tathA 05099011a trivAraH saptavAraz ca vAlmIkir dvIpakas tathA 05099011c daityadvIpaH sariddvIpaH sArasaH padmakesaraH 05099012a sumukhaH sukhaketuz ca citrabarhas tathAnaghaH 05099012c meghakRt kumudo dakSaH sarpAntaH somabhojanaH 05099013a gurubhAraH kapotaz ca sUryanetraz cirAntakaH 05099013c viSNudhanvA kumAraz ca paribarho haris tathA 05099014a susvaro madhuparkaz ca hemavarNas tathaiva ca 05099014c malayo mAtarizvA ca nizAkaradivAkarau 05099015a ete pradezamAtreNa mayoktA garuDAtmajAH 05099015c prAdhAnyato 'tha yazasA kIrtitAH prANataz ca te 05099016a yady atra na ruciH kA cid ehi gacchAva mAtale 05099016c taM nayiSyAmi dezaM tvAM ruciM yatropalapsyase 05100001 nArada uvAca 05100001a idaM rasAtalaM nAma saptamaM pRthivItalam 05100001c yatrAste surabhir mAtA gavAm amRtasaMbhavA 05100002a kSarantI satataM kSIraM pRthivIsArasaMbhavam 05100002c SaNNAM rasAnAM sAreNa rasam ekam anuttamam 05100003a amRtenAbhitRptasya sAram udgirataH purA 05100003c pitAmahasya vadanAd udatiSThad aninditA 05100004a yasyAH kSIrasya dhArAyA nipatantyA mahItale 05100004c hradaH kRtaH kSIranidhiH pavitraM param uttamam 05100005a puSpitasyeva phenasya paryantam anuveSTitam 05100005c pibanto nivasanty atra phenapA munisattamAH 05100006a phenapA nAma nAmnA te phenAhArAz ca mAtale 05100006c ugre tapasi vartante yeSAM bibhyati devatAH 05100007a asyAz catasro dhenvo 'nyA dikSu sarvAsu mAtale 05100007c nivasanti dizApAlyo dhArayantyo dizaH smRtAH 05100008a pUrvAM dizaM dhArayate surUpA nAma saurabhI 05100008c dakSiNAM haMsakA nAma dhArayaty aparAM dizam 05100009a pazcimA vAruNI dik ca dhAryate vai subhadrayA 05100009c mahAnubhAvayA nityaM mAtale vizvarUpayA 05100010a sarvakAmadughA nAma dhenur dhArayate dizam 05100010c uttarAM mAtale dharmyAM tathailavilasaMjJitAm 05100011a AsAM tu payasA mizraM payo nirmathya sAgare 05100011c manthAnaM mandaraM kRtvA devair asurasaMhitaiH 05100012a uddhRtA vAruNI lakSmIr amRtaM cApi mAtale 05100012c uccaiHzravAz cAzvarAjo maNiratnaM ca kaustubham 05100013a sudhAhAreSu ca sudhAM svadhAbhojiSu ca svadhAm 05100013c amRtaM cAmRtAzeSu surabhiH kSarate payaH 05100014a atra gAthA purA gItA rasAtalanivAsibhiH 05100014c paurANI zrUyate loke gIyate yA manISibhiH 05100015a na nAgaloke na svarge na vimAne triviSTape 05100015c parivAsaH sukhas tAdRg rasAtalatale yathA 05101001 nArada uvAca 05101001a iyaM bhogavatI nAma purI vAsukipAlitA 05101001c yAdRzI devarAjasya purIvaryAmarAvatI 05101002a eSa zeSaH sthito nAgo yeneyaM dhAryate sadA 05101002c tapasA lokamukhyena prabhAvamahatA mahI 05101003a zvetoccayanibhAkAro nAnAvidhavibhUSaNaH 05101003c sahasraM dhArayan mUrdhnAM jvAlAjihvo mahAbalaH 05101004a iha nAnAvidhAkArA nAnAvidhavibhUSaNAH 05101004c surasAyAH sutA nAgA nivasanti gatavyathAH 05101005a maNisvastikacakrAGkAH kamaNDalukalakSaNAH 05101005c sahasrasaMkhyA balinaH sarve raudrAH svabhAvataH 05101006a sahasrazirasaH ke cit ke cit paJcazatAnanAH 05101006c zatazIrSAs tathA ke cit ke cit triziraso 'pi ca 05101007a dvipaJcazirasaH ke cit ke cit saptamukhAs tathA 05101007c mahAbhogA mahAkAyAH parvatAbhogabhoginaH 05101008a bahUnIha sahasrANi prayutAny arbudAni ca 05101008c nAgAnAm ekavaMzAnAM yathAzreSThAMs tu me zRNu 05101009a vAsukis takSakaz caiva karkoTakadhanaMjayau 05101009c kAlIyo nahuSaz caiva kambalAzvatarAv ubhau 05101010a bAhyakuNDo maNir nAgas tathaivApUraNaH khagaH 05101010c vAmanaz cailapatraz ca kukuraH kukuNas tathA 05101011a Aryako nandakaz caiva tathA kalazapotakau 05101011c kailAsakaH piJjarako nAgaz cairAvatas tathA 05101012a sumanomukho dadhimukhaH zaGkho nandopanandakau 05101012c AptaH koTanakaz caiva zikhI niSThUrikas tathA 05101013a tittirir hastibhadraz ca kumudo mAlyapiNDakaH 05101013c dvau padmau puNDarIkaz ca puSpo mudgaraparNakaH 05101014a karavIraH pITharakaH saMvRtto vRtta eva ca 05101014c piNDAro bilvapatraz ca mUSikAdaH zirISakaH 05101015a dilIpaH zaGkhazIrSaz ca jyotiSko 'thAparAjitaH 05101015c kauravyo dhRtarASTraz ca kumAraH kuzakas tathA 05101016a virajA dhAraNaz caiva subAhur mukharo jayaH 05101016c badhirAndhau vikuNDaz ca virasaH surasas tathA 05101017a ete cAnye ca bahavaH kazyapasyAtmajAH smRtAH 05101017c mAtale pazya yady atra kaz cit te rocate varaH 05101018 kaNva uvAca 05101018a mAtalis tv ekam avyagraH satataM saMnirIkSya vai 05101018c papraccha nAradaM tatra prItimAn iva cAbhavat 05101019a sthito ya eSa purataH kauravyasyAryakasya ca 05101019c dyutimAn darzanIyaz ca kasyaiSa kulanandanaH 05101020a kaH pitA jananI cAsya katamasyaiSa bhoginaH 05101020c vaMzasya kasyaiSa mahAn ketubhUta iva sthitaH 05101021a praNidhAnena dhairyeNa rUpeNa vayasA ca me 05101021c manaH praviSTo devarSe guNakezyAH patir varaH 05101022a mAtaliM prItimanasaM dRSTvA sumukhadarzanAt 05101022c nivedayAm Asa tadA mAhAtmyaM janma karma ca 05101023a airAvatakule jAtaH sumukho nAma nAgarAT 05101023c Aryakasya mataH pautro dauhitro vAmanasya ca 05101024a etasya hi pitA nAgaz cikuro nAma mAtale 05101024c nacirAd vainateyena paJcatvam upapAditaH 05101025a tato 'bravIt prItamanA mAtalir nAradaM vacaH 05101025c eSa me rucitas tAta jAmAtA bhujagottamaH 05101026a kriyatAm atra yatno hi prItimAn asmy anena vai 05101026c asya nAgapater dAtuM priyAM duhitaraM mune 05102001 nArada uvAca 05102001a sUto 'yaM mAtalir nAma zakrasya dayitaH suhRt 05102001c zuciH zIlaguNopetas tejasvI vIryavAn balI 05102002a zakrasyAyaM sakhA caiva mantrI sArathir eva ca 05102002c alpAntaraprabhAvaz ca vAsavena raNe raNe 05102003a ayaM harisahasreNa yuktaM jaitraM rathottamam 05102003c devAsureSu yuddheSu manasaiva niyacchati 05102004a anena vijitAn azvair dorbhyAM jayati vAsavaH 05102004c anena prahRte pUrvaM balabhit praharaty uta 05102005a asya kanyA varArohA rUpeNAsadRzI bhuvi 05102005c sattvazIlaguNopetA guNakezIti vizrutA 05102006a tasyAsya yatnAc caratas trailokyam amaradyute 05102006c sumukho bhavataH pautro rocate duhituH patiH 05102007a yadi te rocate saumya bhujagottama mAciram 05102007c kriyatAm Aryaka kSipraM buddhiH kanyApratigrahe 05102008a yathA viSNukule lakSmIr yathA svAhA vibhAvasoH 05102008c kule tava tathaivAstu guNakezI sumadhyamA 05102009a pautrasyArthe bhavAMs tasmAd guNakezIM pratIcchatu 05102009c sadRzIM pratirUpasya vAsavasya zacIm iva 05102010a pitRhInam api hy enaM guNato varayAmahe 05102010c bahumAnAc ca bhavatas tathaivairAvatasya ca 05102010e sumukhasya guNaiz caiva zIlazaucadamAdibhiH 05102011a abhigamya svayaM kanyAm ayaM dAtuM samudyataH 05102011c mAtales tasya saMmAnaM kartum arho bhavAn api 05102012 kaNva uvAca 05102012a sa tu dInaH prahRSTaz ca prAha nAradam AryakaH 05102012c vriyamANe tathA pautre putre ca nidhanaM gate 05102013a na me naitad bahumataM devarSe vacanaM tava 05102013c sakhA zakrasya saMyuktaH kasyAyaM nepsito bhavet 05102014a kAraNasya tu daurbalyAc cintayAmi mahAmune 05102014c asya dehakaras tAta mama putro mahAdyute 05102014e bhakSito vainateyena duHkhArtAs tena vai vayam 05102015a punar eva ca tenoktaM vainateyena gacchatA 05102015c mAsenAnyena sumukhaM bhakSayiSya iti prabho 05102016a dhruvaM tathA tad bhavitA jAnImas tasya nizcayam 05102016c tena harSaH pranaSTo me suparNavacanena vai 05102017a mAtalis tv abravId enaM buddhir atra kRtA mayA 05102017c jAmAtRbhAvena vRtaH sumukhas tava putrajaH 05102018a so 'yaM mayA ca sahito nAradena ca pannagaH 05102018c trilokezaM surapatiM gatvA pazyatu vAsavam 05102019a zeSeNaivAsya kAryeNa prajJAsyAmy aham AyuSaH 05102019c suparNasya vighAte ca prayatiSyAmi sattama 05102020a sumukhaz ca mayA sArdhaM devezam abhigacchatu 05102020c kAryasaMsAdhanArthAya svasti te 'stu bhujaMgama 05102021a tatas te sumukhaM gRhya sarva eva mahaujasaH 05102021c dadRzuH zakram AsInaM devarAjaM mahAdyutim 05102022a saMgatyA tatra bhagavAn viSNur AsIc caturbhujaH 05102022c tatas tat sarvam Acakhyau nArado mAtaliM prati 05102023a tataH puraMdaraM viSNur uvAca bhuvanezvaram 05102023c amRtaM dIyatAm asmai kriyatAm amaraiH samaH 05102024a mAtalir nAradaz caiva sumukhaz caiva vAsava 05102024c labhantAM bhavataH kAmAt kAmam etaM yathepsitam 05102025a puraMdaro 'tha saMcintya vainateyaparAkramam 05102025c viSNum evAbravId enaM bhavAn eva dadAtv iti 05102026 viSNur uvAca 05102026a Izas tvam asi lokAnAM carANAm acarAz ca ye 05102026c tvayA dattam adattaM kaH kartum utsahate vibho 05102027 kaNva uvAca 05102027a prAdAc chakras tatas tasmai pannagAyAyur uttamam 05102027c na tv enam amRtaprAzaM cakAra balavRtrahA 05102028a labdhvA varaM tu sumukhaH sumukhaH saMbabhUva ha 05102028c kRtadAro yathAkAmaM jagAma ca gRhAn prati 05102029a nAradas tv Aryakaz caiva kRtakAryau mudA yutau 05102029c pratijagmatur abhyarcya devarAjaM mahAdyutim 05103001 kaNva uvAca 05103001a garuDas tat tu zuzrAva yathAvRttaM mahAbalaH 05103001c AyuHpradAnaM zakreNa kRtaM nAgasya bhArata 05103002a pakSavAtena mahatA ruddhvA tribhuvanaM khagaH 05103002c suparNaH paramakruddho vAsavaM samupAdravat 05103003 garuDa uvAca 05103003a bhagavan kim avajJAnAt kSudhAM prati bhaye mama 05103003c kAmakAravaraM dattvA punaz calitavAn asi 05103004a nisargAt sarvabhUtAnAM sarvabhUtezvareNa me 05103004c AhAro vihito dhAtrA kimarthaM vAryate tvayA 05103005a vRtaz caiSa mahAnAgaH sthApitaH samayaz ca me 05103005c anena ca mayA deva bhartavyaH prasavo mahAn 05103006a etasmiMs tv anyathAbhUte nAnyaM hiMsitum utsahe 05103006c krIDase kAmakAreNa devarAja yathecchakam 05103007a so 'haM prANAn vimokSyAmi tathA parijano mama 05103007c ye ca bhRtyA mama gRhe prItimAn bhava vAsava 05103008a etac caivAham arhAmi bhUyaz ca balavRtrahan 05103008c trailokyasyezvaro yo 'haM parabhRtyatvam AgataH 05103009a tvayi tiSThati deveza na viSNuH kAraNaM mama 05103009c trailokyarAja rAjyaM hi tvayi vAsava zAzvatam 05103010a mamApi dakSasya sutA jananI kazyapaH pitA 05103010c aham apy utsahe lokAn samastAn voDhum aJjasA 05103011a asahyaM sarvabhUtAnAM mamApi vipulaM balam 05103011c mayApi sumahat karma kRtaM daiteyavigrahe 05103012a zrutazrIH zrutasenaz ca vivasvAn rocanAmukhaH 05103012c prasabhaH kAlakAkSaz ca mayApi ditijA hatAH 05103013a yat tu dhvajasthAnagato yatnAt paricarAmy aham 05103013c vahAmi caivAnujaM te tena mAm avamanyase 05103014a ko 'nyo bhArasaho hy asti ko 'nyo 'sti balavattaraH 05103014c mayA yo 'haM viziSTaH san vahAmImaM sabAndhavam 05103015a avajJAya tu yat te 'haM bhojanAd vyaparopitaH 05103015c tena me gauravaM naSTaM tvattaz cAsmAc ca vAsava 05103016a adityAM ya ime jAtA balavikramazAlinaH 05103016c tvam eSAM kila sarveSAM vizeSAd balavattaraH 05103017a so 'haM pakSaikadezena vahAmi tvAM gataklamaH 05103017c vimRza tvaM zanais tAta ko nv atra balavAn iti 05103018 kaNva uvAca 05103018a tasya tad vacanaM zrutvA khagasyodarkadAruNam 05103018c akSobhyaM kSobhayaMs tArkSyam uvAca rathacakrabhRt 05103019a garutman manyase ''tmAnaM balavantaM sudurbalam 05103019c alam asmatsamakSaM te stotum AtmAnam aNDaja 05103020a trailokyam api me kRtsnam azaktaM dehadhAraNe 05103020c aham evAtmanAtmAnaM vahAmi tvAM ca dhAraye 05103021a imaM tAvan mamaikaM tvaM bAhuM savyetaraM vaha 05103021c yady enaM dhArayasy ekaM saphalaM te vikatthitam 05103022a tataH sa bhagavAMs tasya skandhe bAhuM samAsajat 05103022c nipapAta sa bhArArto vihvalo naSTacetanaH 05103023a yAvAn hi bhAraH kRtsnAyAH pRthivyAH parvataiH saha 05103023c ekasyA dehazAkhAyAs tAvad bhAram amanyata 05103024a na tv enaM pIDayAm Asa balena balavattaraH 05103024c tato hi jIvitaM tasya na vyanInazad acyutaH 05103025a vipakSaH srastakAyaz ca vicetA vihvalaH khagaH 05103025c mumoca patrANi tadA gurubhAraprapIDitaH 05103026a sa viSNuM zirasA pakSI praNamya vinatAsutaH 05103026c vicetA vihvalo dInaH kiM cid vacanam abravIt 05103027a bhagava&l lokasArasya sadRzena vapuSmatA 05103027c bhujena svairamuktena niSpiSTo 'smi mahItale 05103028a kSantum arhasi me deva vihvalasyAlpacetasaH 05103028c baladAhavidagdhasya pakSiNo dhvajavAsinaH 05103029a na vijJAtaM balaM deva mayA te paramaM vibho 05103029c tena manyAmy ahaM vIryam Atmano 'sadRzaM paraiH 05103030a tataz cakre sa bhagavAn prasAdaM vai garutmataH 05103030c maivaM bhUya iti snehAt tadA cainam uvAca ha 05103031a tathA tvam api gAndhAre yAvat pANDusutAn raNe 05103031c nAsAdayasi tAn vIrAMs tAvaj jIvasi putraka 05103032a bhImaH praharatAM zreSTho vAyuputro mahAbalaH 05103032c dhanaMjayaz cendrasuto na hanyAtAM tu kaM raNe 05103033a viSNur vAyuz ca zakraz ca dharmas tau cAzvinAv ubhau 05103033c ete devAs tvayA kena hetunA zakyam IkSitum 05103034a tad alaM te virodhena zamaM gaccha nRpAtmaja 05103034c vAsudevena tIrthena kulaM rakSitum arhasi 05103035a pratyakSo hy asya sarvasya nArado 'yaM mahAtapAH 05103035c mAhAtmyaM yat tadA viSNor yo 'yaM cakragadAdharaH 05103036 vaizaMpAyana uvAca 05103036a duryodhanas tu tac chrutvA niHzvasan bhRkuTImukhaH 05103036c rAdheyam abhisaMprekSya jahAsa svanavat tadA 05103037a kadarthIkRtya tad vAkyam RSeH kaNvasya durmatiH 05103037c UruM gajakarAkAraM tADayann idam abravIt 05103038a yathaivezvarasRSTo 'smi yad bhAvi yA ca me gatiH 05103038c tathA maharSe vartAmi kiM pralApaH kariSyati 05104001 janamejaya uvAca 05104001a anarthe jAtanirbandhaM parArthe lobhamohitam 05104001c anAryakeSv abhirataM maraNe kRtanizcayam 05104002a jJAtInAM duHkhakartAraM bandhUnAM zokavardhanam 05104002c suhRdAM klezadAtAraM dviSatAM harSavardhanam 05104003a kathaM nainaM vimArgasthaM vArayantIha bAndhavAH 05104003c sauhRdAd vA suhRtsnigdho bhagavAn vA pitAmahaH 05104004 vaizaMpAyana uvAca 05104004a uktaM bhagavatA vAkyam uktaM bhISmeNa yat kSamam 05104004c uktaM bahuvidhaM caiva nAradenApi tac chRNu 05104005 nArada uvAca 05104005a durlabho vai suhRc chrotA durlabhaz ca hitaH suhRt 05104005c tiSThate hi suhRd yatra na bandhus tatra tiSThati 05104006a zrotavyam api pazyAmi suhRdAM kurunandana 05104006c na kartavyaz ca nirbandho nirbandho hi sudAruNaH 05104007a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 05104007c yathA nirbandhataH prApto gAlavena parAjayaH 05104008a vizvAmitraM tapasyantaM dharmo jijJAsayA purA 05104008c abhyagacchat svayaM bhUtvA vasiSTho bhagavAn RSiH 05104009a saptarSINAm anyatamaM veSam AsthAya bhArata 05104009c bubhukSuH kSudhito rAjann AzramaM kauzikasya ha 05104010a vizvAmitro 'tha saMbhrAntaH zrapayAm Asa vai carum 05104010c paramAnnasya yatnena na ca sa pratyapAlayat 05104011a annaM tena yadA bhuktam anyair dattaM tapasvibhiH 05104011c atha gRhyAnnam atyuSNaM vizvAmitro 'bhyupAgamat 05104012a bhuktaM me tiSTha tAvat tvam ity uktvA bhagavAn yayau 05104012c vizvAmitras tato rAjan sthita eva mahAdyutiH 05104013a bhaktaM pragRhya mUrdhnA tad bAhubhyAM pArzvato 'gamat 05104013c sthitaH sthANur ivAbhyAze nizceSTo mArutAzanaH 05104014a tasya zuzrUSaNe yatnam akarod gAlavo muniH 05104014c gauravAd bahumAnAc ca hArdena priyakAmyayA 05104015a atha varSazate pUrNe dharmaH punar upAgamat 05104015c vAsiSThaM veSam AsthAya kauzikaM bhojanepsayA 05104016a sa dRSTvA zirasA bhaktaM dhriyamANaM maharSiNA 05104016c tiSThatA vAyubhakSeNa vizvAmitreNa dhImatA 05104017a pratigRhya tato dharmas tathaivoSNaM tathA navam 05104017c bhuktvA prIto 'smi viprarSe tam uktvA sa munir gataH 05104018a kSatrabhAvAd apagato brAhmaNatvam upAgataH 05104018c dharmasya vacanAt prIto vizvAmitras tadAbhavat 05104019a vizvAmitras tu ziSyasya gAlavasya tapasvinaH 05104019c zuzrUSayA ca bhaktyA ca prItimAn ity uvAca tam 05104019e anujJAto mayA vatsa yatheSTaM gaccha gAlava 05104020a ity uktaH pratyuvAcedaM gAlavo munisattamam 05104020c prIto madhurayA vAcA vizvAmitraM mahAdyutim 05104021a dakSiNAM kAM prayacchAmi bhavate gurukarmaNi 05104021c dakSiNAbhir upetaM hi karma sidhyati mAnavam 05104022a dakSiNAnAM hi sRSTAnAm apavargeNa bhujyate 05104022c svarge kratuphalaM sadbhir dakSiNA zAntir ucyate 05104022e kim AharAmi gurvarthaM bravItu bhagavAn iti 05104023a jAnamAnas tu bhagavAJ jitaH zuzrUSaNena ca 05104023c vizvAmitras tam asakRd gaccha gacchety acodayat 05104024a asakRd gaccha gaccheti vizvAmitreNa bhASitaH 05104024c kiM dadAnIti bahuzo gAlavaH pratyabhASata 05104025a nirbandhatas tu bahuzo gAlavasya tapasvinaH 05104025c kiM cid AgatasaMrambho vizvAmitro 'bravId idam 05104026a ekataHzyAmakarNAnAM zatAny aSTau dadasva me 05104026c hayAnAM candrazubhrANAM gaccha gAlava mAciram 05105001 nArada uvAca 05105001a evam uktas tadA tena vizvAmitreNa dhImatA 05105001c nAste na zete nAhAraM kurute gAlavas tadA 05105002a tvagasthibhUto hariNaz cintAzokaparAyaNaH 05105002c zocamAno 'timAtraM sa dahyamAnaz ca manyunA 05105003a kutaH puSTAni mitrANi kuto 'rthAH saMcayaH kutaH 05105003c hayAnAM candrazubhrANAM zatAny aSTau kuto mama 05105004a kuto me bhojanazraddhA sukhazraddhA kutaz ca me 05105004c zraddhA me jIvitasyApi chinnA kiM jIvitena me 05105005a ahaM pAraM samudrasya pRthivyA vA paraM parAt 05105005c gatvAtmAnaM vimuJcAmi kiM phalaM jIvitena me 05105006a adhanasyAkRtArthasya tyaktasya vividhaiH phalaiH 05105006c RNaM dhArayamANasya kutaH sukham anIhayA 05105007a suhRdAM hi dhanaM bhuktvA kRtvA praNayam Ipsitam 05105007c pratikartum azaktasya jIvitAn maraNaM varam 05105008a pratizrutya kariSyeti kartavyaM tad akurvataH 05105008c mithyAvacanadagdhasya iSTApUrtaM praNazyati 05105009a na rUpam anRtasyAsti nAnRtasyAsti saMtatiH 05105009c nAnRtasyAdhipatyaM ca kuta eva gatiH zubhA 05105010a kutaH kRtaghnasya yazaH kutaH sthAnaM kutaH sukham 05105010c azraddheyaH kRtaghno hi kRtaghne nAsti niSkRtiH 05105011a na jIvaty adhanaH pApaH kutaH pApasya tantraNam 05105011c pApo dhruvam avApnoti vinAzaM nAzayan kRtam 05105012a so 'haM pApaH kRtaghnaz ca kRpaNaz cAnRto 'pi ca 05105012c guror yaH kRtakAryaH saMs tat karomi na bhASitam 05105012e so 'haM prANAn vimokSyAmi kRtvA yatnam anuttamam 05105013a arthanA na mayA kA cit kRtapUrvA divaukasAm 05105013c mAnayanti ca mAM sarve tridazA yajJasaMstare 05105014a ahaM tu vibudhazreSThaM devaM tribhuvanezvaram 05105014c viSNuM gacchAmy ahaM kRSNaM gatiM gatimatAM varam 05105015a bhogA yasmAt pratiSThante vyApya sarvAn surAsurAn 05105015c prayato draSTum icchAmi mahAyoginam avyayam 05105016a evam ukte sakhA tasya garuDo vinatAtmajaH 05105016c darzayAm Asa taM prAha saMhRSTaH priyakAmyayA 05105017a suhRd bhavAn mama mataH suhRdAM ca mataH suhRt 05105017c IpsitenAbhilASeNa yoktavyo vibhave sati 05105018a vibhavaz cAsti me vipra vAsavAvarajo dvija 05105018c pUrvam uktas tvadarthaM ca kRtaH kAmaz ca tena me 05105019a sa bhavAn etu gacchAva nayiSye tvAM yathAsukham 05105019c dezaM pAraM pRthivyA vA gaccha gAlava mAciram 05106001 suparNa uvAca 05106001a anuziSTo 'smi devena gAlavAjJAtayoninA 05106001c brUhi kAm anusaMyAmi draSTuM prathamato dizam 05106002a pUrvAM vA dakSiNAM vAham atha vA pazcimAM dizam 05106002c uttarAM vA dvijazreSTha kuto gacchAmi gAlava 05106003a yasyAm udayate pUrvaM sarvalokaprabhAvanaH 05106003c savitA yatra saMdhyAyAM sAdhyAnAM vartate tapaH 05106004a yasyAM pUrvaM matir jAtA yayA vyAptam idaM jagat 05106004c cakSuSI yatra dharmasya yatra caiSa pratiSThitaH 05106005a hutaM yatomukhair havyaM sarpate sarvatodizam 05106005c etad dvAraM dvijazreSTha divasasya tathAdhvanaH 05106006a yatra pUrvaM prasUtA vai dAkSAyaNyaH prajAH striyaH 05106006c yasyAM dizi pravRddhAz ca kazyapasyAtmasaMbhavAH 05106007a yatomUlA surANAM zrIr yatra zakro 'bhyaSicyata 05106007c surarAjyena viprarSe devaiz cAtra tapaz citam 05106008a etasmAt kAraNAd brahman pUrvety eSA dig ucyate 05106008c yasmAt pUrvatare kAle pUrvam eSAvRtA suraiH 05106009a ata eva ca pUrveSAM pUrvAm AzAm avekSatAm 05106009c pUrvakAryANi kAryANi daivAni sukham IpsatA 05106010a atra vedAJ jagau pUrvaM bhagavA&l lokabhAvanaH 05106010c atraivoktA savitrAsIt sAvitrI brahmavAdiSu 05106011a atra dattAni sUryeNa yajUMSi dvijasattama 05106011c atra labdhavaraiH somaH suraiH kratuSu pIyate 05106012a atra tRptA hutavahAH svAM yonim upabhuJjate 05106012c atra pAtAlam Azritya varuNaH zriyam Apa ca 05106013a atra pUrvaM vasiSThasya paurANasya dvijarSabha 05106013c sUtiz caiva pratiSThA ca nidhanaM ca prakAzate 05106014a oMkArasyAtra jAyante sUtayo dazatIr daza 05106014c pibanti munayo yatra havirdhAne sma somapAH 05106015a prokSitA yatra bahavo varAhAdyA mRgA vane 05106015c zakreNa yatra bhAgArthe daivateSu prakalpitAH 05106016a atrAhitAH kRtaghnAz ca mAnuSAz cAsurAz ca ye 05106016c udayaMs tAn hi sarvAn vai krodhAd dhanti vibhAvasuH 05106017a etad dvAraM trilokasya svargasya ca sukhasya ca 05106017c eSa pUrvo dizAbhAgo vizAvainaM yadIcchasi 05106018a priyaM kAryaM hi me tasya yasyAsmi vacane sthitaH 05106018c brUhi gAlava yAsyAmi zRNu cApy aparAM dizam 05107001 suparNa uvAca 05107001a iyaM vivasvatA pUrvaM zrautena vidhinA kila 05107001c gurave dakSiNA dattA dakSiNety ucyate 'tha dik 05107002a atra lokatrayasyAsya pitRpakSaH pratiSThitaH 05107002c atroSmapAnAM devAnAM nivAsaH zrUyate dvija 05107003a atra vizve sadA devAH pitRbhiH sArdham Asate 05107003c ijyamAnAH sma lokeSu saMprAptAs tulyabhAgatAm 05107004a etad dvitIyaM dharmasya dvAram AcakSate dvija 05107004c truTizo lavazaz cAtra gaNyate kAlanizcayaH 05107005a atra devarSayo nityaM pitRlokarSayas tathA 05107005c tathA rAjarSayaH sarve nivasanti gatavyathAH 05107006a atra dharmaz ca satyaM ca karma cAtra nizAmyate 05107006c gatir eSA dvijazreSTha karmaNAtmAvasAdinaH 05107007a eSA dik sA dvijazreSTha yAM sarvaH pratipadyate 05107007c vRtA tv anavabodhena sukhaM tena na gamyate 05107008a nairRtAnAM sahasrANi bahUny atra dvijarSabha 05107008c sRSTAni pratikUlAni draSTavyAny akRtAtmabhiH 05107009a atra mandarakuJjeSu viprarSisadaneSu ca 05107009c gandharvA gAnti gAthA vai cittabuddhiharA dvija 05107010a atra sAmAni gAthAbhiH zrutvA gItAni raivataH 05107010c gatadAro gatAmAtyo gatarAjyo vanaM gataH 05107011a atra sAvarNinA caiva yavakrItAtmajena ca 05107011c maryAdA sthApitA brahman yAM sUryo nAtivartate 05107012a atra rAkSasarAjena paulastyena mahAtmanA 05107012c rAvaNena tapaz cIrtvA surebhyo 'maratA vRtA 05107013a atra vRttena vRtro 'pi zakrazatrutvam IyivAn 05107013c atra sarvAsavaH prAptAH punar gacchanti paJcadhA 05107014a atra duSkRtakarmANo narAH pacyanti gAlava 05107014c atra vaitaraNI nAma nadI vitaraNair vRtA 05107014e atra gatvA sukhasyAntaM duHkhasyAntaM prapadyate 05107015a atrAvRtto dinakaraH kSarate surasaM payaH 05107015c kASThAM cAsAdya dhAniSThAM himam utsRjate punaH 05107016a atrAhaM gAlava purA kSudhArtaH paricintayan 05107016c labdhavAn yudhyamAnau dvau bRhantau gajakacchapau 05107017a atra zakradhanur nAma sUryAj jAto mahAn RSiH 05107017c vidur yaM kapilaM devaM yenAttAH sagarAtmajAH 05107018a atra siddhAH zivA nAma brAhmaNA vedapAragAH 05107018c adhItya sakhilAn vedAn Alabhante yamakSayam 05107019a atra bhogavatI nAma purI vAsukipAlitA 05107019c takSakeNa ca nAgena tathaivairAvatena ca 05107020a atra niryANakAleSu tamaH saMprApyate mahat 05107020c abhedyaM bhAskareNApi svayaM vA kRSNavartmanA 05107021a eSa tasyApi te mArgaH paritApasya gAlava 05107021c brUhi me yadi gantavyaM pratIcIM zRNu vA mama 05108001 suparNa uvAca 05108001a iyaM dig dayitA rAjJo varuNasya tu gopateH 05108001c sadA salilarAjasya pratiSThA cAdir eva ca 05108002a atra pazcAd ahaH sUryo visarjayati bhAH svayam 05108002c pazcimety abhivikhyAtA dig iyaM dvijasattama 05108003a yAdasAm atra rAjyena salilasya ca guptaye 05108003c kazyapo bhagavAn devo varuNaM smAbhyaSecayat 05108004a atra pItvA samastAn vai varuNasya rasAMs tu SaT 05108004c jAyate taruNaH somaH zuklasyAdau tamisrahA 05108005a atra pazcAt kRtA daityA vAyunA saMyatAs tadA 05108005c niHzvasanto mahAnAgair arditAH suSupur dvija 05108006a atra sUryaM praNayinaM pratigRhNAti parvataH 05108006c asto nAma yataH saMdhyA pazcimA pratisarpati 05108007a ato rAtriz ca nidrA ca nirgatA divasakSaye 05108007c jAyate jIvalokasya hartum ardham ivAyuSaH 05108008a atra devIM ditiM suptAm AtmaprasavadhAriNIm 05108008c vigarbhAm akaroc chakro yatra jAto marudgaNaH 05108009a atra mUlaM himavato mandaraM yAti zAzvatam 05108009c api varSasahasreNa na cAsyAnto 'dhigamyate 05108010a atra kAJcanazailasya kAJcanAmbuvahasya ca 05108010c udadhes tIram AsAdya surabhiH kSarate payaH 05108011a atra madhye samudrasya kabandhaH pratidRzyate 05108011c svarbhAnoH sUryakalpasya somasUryau jighAMsataH 05108012a suvarNaziraso 'py atra hariromNaH pragAyataH 05108012c adRzyasyAprameyasya zrUyate vipulo dhvaniH 05108013a atra dhvajavatI nAma kumArI harimedhasaH 05108013c AkAze tiSTha tiSTheti tasthau sUryasya zAsanAt 05108014a atra vAyus tathA vahnir ApaH khaM caiva gAlava 05108014c AhnikaM caiva naizaM ca duHkhasparzaM vimuJcati 05108014e ataH prabhRti sUryasya tiryag Avartate gatiH 05108015a atra jyotIMSi sarvANi vizanty AdityamaNDalam 05108015c aSTAviMzatirAtraM ca caGkramya saha bhAnunA 05108015e niSpatanti punaH sUryAt somasaMyogayogataH 05108016a atra nityaM sravantInAM prabhavaH sAgarodayaH 05108016c atra lokatrayasyApas tiSThanti varuNAzrayAH 05108017a atra pannagarAjasyApy anantasya nivezanam 05108017c anAdinidhanasyAtra viSNoH sthAnam anuttamam 05108018a atrAnalasakhasyApi pavanasya nivezanam 05108018c maharSeH kazyapasyAtra mArIcasya nivezanam 05108019a eSa te pazcimo mArgo digdvAreNa prakIrtitaH 05108019c brUhi gAlava gacchAvo buddhiH kA dvijasattama 05109001 suparNa uvAca 05109001a yasmAd uttAryate pApAd yasmAn niHzreyaso 'znute 05109001c tasmAd uttAraNaphalAd uttarety ucyate budhaiH 05109002a uttarasya hiraNyasya parivApasya gAlava 05109002c mArgaH pazcimapUrvAbhyAM digbhyAM vai madhyamaH smRtaH 05109003a asyAM dizi variSThAyAm uttarAyAM dvijarSabha 05109003c nAsaumyo nAvidheyAtmA nAdharmyo vasate janaH 05109004a atra nArAyaNaH kRSNo jiSNuz caiva narottamaH 05109004c badaryAm Azramapade tathA brahmA ca zAzvataH 05109005a atra vai himavatpRSThe nityam Aste mahezvaraH 05109005c atra rAjyena viprANAM candramAz cAbhyaSicyata 05109006a atra gaGgAM mahAdevaH patantIM gaganAc cyutAm 05109006c pratigRhya dadau loke mAnuSe brahmavittama 05109007a atra devyA tapas taptaM mahezvaraparIpsayA 05109007c atra kAmaz ca roSaz ca zailaz comA ca saMbabhuH 05109008a atra rAkSasayakSANAM gandharvANAM ca gAlava 05109008c Adhipatyena kailAse dhanado 'py abhiSecitaH 05109009a atra caitrarathaM ramyam atra vaikhAnasAzramaH 05109009c atra mandAkinI caiva mandaraz ca dvijarSabha 05109010a atra saugandhikavanaM nairRtair abhirakSyate 05109010c zADvalaM kadalIskandham atra saMtAnakA nagAH 05109011a atra saMyamanityAnAM siddhAnAM svairacAriNAm 05109011c vimAnAny anurUpANi kAmabhogyAni gAlava 05109012a atra te RSayaH sapta devI cArundhatI tathA 05109012c atra tiSThati vai svAtir atrAsyA udayaH smRtaH 05109013a atra yajJaM samAruhya dhruvaM sthAtA pitAmahaH 05109013c jyotIMSi candrasUryau ca parivartanti nityazaH 05109014a atra gAyantikAdvAraM rakSanti dvijasattamAH 05109014c dhAmA nAma mahAtmAno munayaH satyavAdinaH 05109015a na teSAM jJAyate sUtir nAkRtir na tapaz citam 05109015c parivartasahasrANi kAmabhogyAni gAlava 05109016a yathA yathA pravizati tasmAt parataraM naraH 05109016c tathA tathA dvijazreSTha pravilIyati gAlava 05109017a na tat kena cid anyena gatapUrvaM dvijarSabha 05109017c Rte nArAyaNaM devaM naraM vA jiSNum avyayam 05109018a atra kailAsam ity uktaM sthAnam ailavilasya tat 05109018c atra vidyutprabhA nAma jajJire 'psaraso daza 05109019a atra viSNupadaM nAma kramatA viSNunA kRtam 05109019c trilokavikrame brahmann uttarAM dizam Azritam 05109020a atra rAjJA maruttena yajJeneSTaM dvijottama 05109020c uzIrabIje viprarSe yatra jAmbUnadaM saraH 05109021a jImUtasyAtra viprarSer upatasthe mahAtmanaH 05109021c sAkSAd dhaimavataH puNyo vimalaH kamalAkaraH 05109022a brAhmaNeSu ca yat kRtsnaM svantaM kRtvA dhanaM mahat 05109022c vavre vanaM maharSiH sa jaimUtaM tad vanaM tataH 05109023a atra nityaM dizApAlAH sAyaM prAtar dvijarSabha 05109023c kasya kAryaM kim iti vai parikrozanti gAlava 05109024a evam eSA dvijazreSTha guNair anyair dig uttarA 05109024c uttareti parikhyAtA sarvakarmasu cottarA 05109025a etA vistarazas tAta tava saMkIrtitA dizaH 05109025c catasraH kramayogena kAmAzAM gantum icchasi 05109026a udyato 'haM dvijazreSTha tava darzayituM dizaH 05109026c pRthivIM cAkhilAM brahmaMs tasmAd Aroha mAM dvija 05110001 gAlava uvAca 05110001a garutman bhujagendrAre suparNa vinatAtmaja 05110001c naya mAM tArkSya pUrveNa yatra dharmasya cakSuSI 05110002a pUrvam etAM dizaM gaccha yA pUrvaM parikIrtitA 05110002c daivatAnAM hi sAMnidhyam atra kIrtitavAn asi 05110003a atra satyaM ca dharmaz ca tvayA samyak prakIrtitaH 05110003c iccheyaM tu samAgantuM samastair daivatair aham 05110003e bhUyaz ca tAn surAn draSTum iccheyam aruNAnuja 05110004 nArada uvAca 05110004a tam Aha vinatAsUnur Arohasveti vai dvijam 05110004c ArurohAtha sa munir garuDaM gAlavas tadA 05110005 gAlava uvAca 05110005a kramamANasya te rUpaM dRzyate pannagAzana 05110005c bhAskarasyeva pUrvAhNe sahasrAMzor vivasvataH 05110006a pakSavAtapraNunnAnAM vRkSANAm anugAminAm 05110006c prasthitAnAm iva samaM pazyAmIha gatiM khaga 05110007a sasAgaravanAm urvIM sazailavanakAnanAm 05110007c AkarSann iva cAbhAsi pakSavAtena khecara 05110008a samInanAganakraM ca kham ivAropyate jalam 05110008c vAyunA caiva mahatA pakSavAtena cAnizam 05110009a tulyarUpAnanAn matsyAMs timimatsyAMs timiMgilAn 05110009c nAgAMz ca naravaktrAMz ca pazyAmy unmathitAn iva 05110010a mahArNavasya ca ravaiH zrotre me badhirIkRte 05110010c na zRNomi na pazyAmi nAtmano vedmi kAraNam 05110011a zanaiH sAdhu bhavAn yAtu brahmahatyAm anusmaran 05110011c na dRzyate ravis tAta na dizo na ca khaM khaga 05110012a tama eva tu pazyAmi zarIraM te na lakSaye 05110012c maNIva jAtyau pazyAmi cakSuSI te 'ham aNDaja 05110013a zarIre tu na pazyAmi tava caivAtmanaz ca ha 05110013c pade pade tu pazyAmi salilAd agnim utthitam 05110014a sa me nirvApya sahasA cakSuSI zAmyate punaH 05110014c tan nivarta mahAn kAlo gacchato vinatAtmaja 05110015a na me prayojanaM kiM cid gamane pannagAzana 05110015c saMnivarta mahAvega na vegaM viSahAmi te 05110016a gurave saMzrutAnIha zatAny aSTau hi vAjinAm 05110016c ekataHzyAmakarNAnAM zubhrANAM candravarcasAm 05110017a teSAM caivApavargAya mArgaM pazyAmi nANDaja 05110017c tato 'yaM jIvitatyAge dRSTo mArgo mayAtmanaH 05110018a naiva me 'sti dhanaM kiM cin na dhanenAnvitaH suhRt 05110018c na cArthenApi mahatA zakyam etad vyapohitum 05110019 nArada uvAca 05110019a evaM bahu ca dInaM ca bruvANaM gAlavaM tadA 05110019c pratyuvAca vrajann eva prahasan vinatAtmajaH 05110020a nAtiprajJo 'si viprarSe yo ''tmAnaM tyaktum icchasi 05110020c na cApi kRtrimaH kAlaH kAlo hi paramezvaraH 05110021a kim ahaM pUrvam eveha bhavatA nAbhicoditaH 05110021c upAyo 'tra mahAn asti yenaitad upapadyate 05110022a tad eSa RSabho nAma parvataH sAgarorasi 05110022c atra vizramya bhuktvA ca nivartiSyAva gAlava 05111001 nArada uvAca 05111001a RSabhasya tataH zRGge nipatya dvijapakSiNau 05111001c zANDilIM brAhmaNIM tatra dadRzAte taponvitAm 05111002a abhivAdya suparNas tu gAlavaz cAbhipUjya tAm 05111002c tayA ca svAgatenoktau viSTare saMniSIdatuH 05111003a siddham annaM tayA kSipraM balimantropabRMhitam 05111003c bhuktvA tRptAv ubhau bhUmau suptau tAv annamohitau 05111004a muhUrtAt pratibuddhas tu suparNo gamanepsayA 05111004c atha bhraSTatanUjAGgam AtmAnaM dadRze khagaH 05111005a mAMsapiNDopamo 'bhUt sa mukhapAdAnvitaH khagaH 05111005c gAlavas taM tathA dRSTvA viSaNNaH paryapRcchata 05111006a kim idaM bhavatA prAptam ihAgamanajaM phalam 05111006c vAso 'yam iha kAlaM tu kiyantaM nau bhaviSyati 05111007a kiM nu te manasA dhyAtam azubhaM dharmadUSaNam 05111007c na hy ayaM bhavataH svalpo vyabhicAro bhaviSyati 05111008a suparNo 'thAbravId vipraM pradhyAtaM vai mayA dvija 05111008c imAM siddhAm ito netuM tatra yatra prajApatiH 05111009a yatra devo mahAdevo yatra viSNuH sanAtanaH 05111009c yatra dharmaz ca yajJaz ca tatreyaM nivased iti 05111010a so 'haM bhagavatIM yAce praNataH priyakAmyayA 05111010c mayaitan nAma pradhyAtaM manasA zocatA kila 05111011a tad evaM bahumAnAt te mayehAnIpsitaM kRtam 05111011c sukRtaM duSkRtaM vA tvaM mAhAtmyAt kSantum arhasi 05111012a sA tau tadAbravIt tuSTA patagendradvijarSabhau 05111012c na bhetavyaM suparNo 'si suparNa tyaja saMbhramam 05111013a ninditAsmi tvayA vatsa na ca nindAM kSamAmy aham 05111013c lokebhyaH sa paribhrazyed yo mAM nindeta pApakRt 05111014a hInayAlakSaNaiH sarvais tathAninditayA mayA 05111014c AcAraM pratigRhNantyA siddhiH prApteyam uttamA 05111015a AcArAl labhate dharmam AcArAl labhate dhanam 05111015c AcArAc chriyam Apnoti AcAro hanty alakSaNam 05111016a tadAyuSman khagapate yatheSTaM gamyatAm itaH 05111016c na ca te garhaNIyApi garhitavyAH striyaH kva cit 05111017a bhavitAsi yathApUrvaM balavIryasamanvitaH 05111017c babhUvatus tatas tasya pakSau draviNavattarau 05111018a anujJAtaz ca zANDilyA yathAgatam upAgamat 05111018c naiva cAsAdayAm Asa tathArUpAMs turaMgamAn 05111019a vizvAmitro 'tha taM dRSTvA gAlavaM cAdhvani sthitam 05111019c uvAca vadatAM zreSTho vainateyasya saMnidhau 05111020a yas tvayA svayam evArthaH pratijJAto mama dvija 05111020c tasya kAlo 'pavargasya yathA vA manyate bhavAn 05111021a pratIkSiSyAmy ahaM kAlam etAvantaM tathA param 05111021c yathA saMsidhyate vipra sa mArgas tu nizamyatAm 05111022a suparNo 'thAbravId dInaM gAlavaM bhRzaduHkhitam 05111022c pratyakSaM khalv idAnIM me vizvAmitro yad uktavAn 05111023a tad Agaccha dvijazreSTha mantrayiSyAva gAlava 05111023c nAdattvA gurave zakyaM kRtsnam arthaM tvayAsitum 05112001 nArada uvAca 05112001a athAha gAlavaM dInaM suparNaH patatAM varaH 05112001c nirmitaM vahninA bhUmau vAyunA vaidhitaM tathA 05112001e yasmAd dhiraNmayaM sarvaM hiraNyaM tena cocyate 05112002a dhatte dhArayate cedam etasmAt kAraNAd dhanam 05112002c tad etat triSu lokeSu dhanaM tiSThati zAzvatam 05112003a nityaM proSThapadAbhyAM ca zukre dhanapatau tathA 05112003c manuSyebhyaH samAdatte zukraz cittArjitaM dhanam 05112004a ajaikapAdahirbudhnyai rakSyate dhanadena ca 05112004c evaM na zakyate labdhum alabdhavyaM dvijarSabha 05112005a Rte ca dhanam azvAnAM nAvAptir vidyate tava 05112005c arthaM yAcAtra rAjAnaM kaM cid rAjarSivaMzajam 05112005e apIDya rAjA paurAn hi yo nau kuryAt kRtArthinau 05112006a asti somAnvavAye me jAtaH kaz cin nRpaH sakhA 05112006c abhigacchAvahe taM vai tasyAsti vibhavo bhuvi 05112007a yayAtir nAma rAjarSir nAhuSaH satyavikramaH 05112007c sa dAsyati mayA cokto bhavatA cArthitaH svayam 05112008a vibhavaz cAsya sumahAn AsId dhanapater iva 05112008c evaM sa tu dhanaM vidvAn dAnenaiva vyazodhayat 05112009a tathA tau kathayantau ca cintayantau ca yat kSamam 05112009c pratiSThAne narapatiM yayAtiM pratyupasthitau 05112010a pratigRhya ca satkAram arghAdiM bhojanaM varam 05112010c pRSTaz cAgamane hetum uvAca vinatAsutaH 05112011a ayaM me nAhuSa sakhA gAlavas tapaso nidhiH 05112011c vizvAmitrasya ziSyo 'bhUd varSANy ayutazo nRpa 05112012a so 'yaM tenAbhyanujJAta upakArepsayA dvijaH 05112012c tam Aha bhagavAn kAM te dadAni gurudakSiNAm 05112013a asakRt tena coktena kiM cid AgatamanyunA 05112013c ayam uktaH prayaccheti jAnatA vibhavaM laghu 05112014a ekataHzyAmakarNAnAM zubhrANAM zuddhajanmanAm 05112014c aSTau zatAni me dehi hayAnAM candravarcasAm 05112015a gurvartho dIyatAm eSa yadi gAlava manyase 05112015c ity evam Aha sakrodho vizvAmitras tapodhanaH 05112016a so 'yaM zokena mahatA tapyamAno dvijarSabhaH 05112016c azaktaH pratikartuM tad bhavantaM zaraNaM gataH 05112017a pratigRhya naravyAghra tvatto bhikSAM gatavyathaH 05112017c kRtvApavargaM gurave cariSyati mahat tapaH 05112018a tapasaH saMvibhAgena bhavantam api yokSyate 05112018c svena rAjarSitapasA pUrNaM tvAM pUrayiSyati 05112019a yAvanti romANi haye bhavanti hi narezvara 05112019c tAvato vAjidA lokAn prApnuvanti mahIpate 05112020a pAtraM pratigrahasyAyaM dAtuM pAtraM tathA bhavAn 05112020c zaGkhe kSIram ivAsaktaM bhavatv etat tathopamam 05113001 nArada uvAca 05113001a evam uktaH suparNena tathyaM vacanam uttamam 05113001c vimRzyAvahito rAjA nizcitya ca punaH punaH 05113002a yaSTA kratusahasrANAM dAtA dAnapatiH prabhuH 05113002c yayAtir vatsakAzIza idaM vacanam abravIt 05113003a dRSTvA priyasakhaM tArkSyaM gAlavaM ca dvijarSabham 05113003c nidarzanaM ca tapaso bhikSAM zlAghyAM ca kIrtitAm 05113004a atItya ca nRpAn anyAn AdityakulasaMbhavAn 05113004c matsakAzam anuprAptAv etau buddhim avekSya ca 05113005a adya me saphalaM janma tAritaM cAdya me kulam 05113005c adyAyaM tArito dezo mama tArkSya tvayAnagha 05113006a vaktum icchAmi tu sakhe yathA jAnAsi mAM purA 05113006c na tathA vittavAn asmi kSINaM vittaM hi me sakhe 05113007a na ca zakto 'smi te kartuM mogham AgamanaM khaga 05113007c na cAzAm asya viprarSer vitathAM kartum utsahe 05113008a tat tu dAsyAmi yat kAryam idaM saMpAdayiSyati 05113008c abhigamya hatAzo hi nivRtto dahate kulam 05113009a nAtaH paraM vainateya kiM cit pApiSTham ucyate 05113009c yathAzAnAzanaM loke dehi nAstIti vA vacaH 05113010a hatAzo hy akRtArthaH san hataH saMbhAvito naraH 05113010c hinasti tasya putrAMz ca pautrAMz cAkurvato 'rthinAm 05113011a tasmAc caturNAM vaMzAnAM sthApayitrI sutA mama 05113011c iyaM surasutaprakhyA sarvadharmopacAyinI 05113012a sadA devamanuSyANAm asurANAM ca gAlava 05113012c kAGkSitA rUpato bAlA sutA me pratigRhyatAm 05113013a asyAH zulkaM pradAsyanti nRpA rAjyam api dhruvam 05113013c kiM punaH zyAmakarNAnAM hayAnAM dve catuHzate 05113014a sa bhavAn pratigRhNAtu mamemAM mAdhavIM sutAm 05113014c ahaM dauhitravAn syAM vai vara eSa mama prabho 05113015a pratigRhya ca tAM kanyAM gAlavaH saha pakSiNA 05113015c punar drakSyAva ity uktvA pratasthe saha kanyayA 05113016a upalabdham idaM dvAram azvAnAm iti cANDajaH 05113016c uktvA gAlavam ApRcchya jagAma bhavanaM svakam 05113017a gate patagarAje tu gAlavaH saha kanyayA 05113017c cintayAnaH kSamaM dAne rAjJAM vai zulkato 'gamat 05113018a so 'gacchan manasekSvAkuM haryazvaM rAjasattamam 05113018c ayodhyAyAM mahAvIryaM caturaGgabalAnvitam 05113019a kozadhAnyabalopetaM priyapauraM dvijapriyam 05113019c prajAbhikAmaM zAmyantaM kurvANaM tapa uttamam 05113020a tam upAgamya vipraH sa haryazvaM gAlavo 'bravIt 05113020c kanyeyaM mama rAjendra prasavaiH kulavardhinI 05113021a iyaM zulkena bhAryArthe haryazva pratigRhyatAm 05113021c zulkaM te kIrtayiSyAmi tac chrutvA saMpradhAryatAm 05114001 nArada uvAca 05114001a haryazvas tv abravId rAjA vicintya bahudhA tataH 05114001c dIrgham uSNaM ca niHzvasya prajAhetor nRpottamaH 05114002a unnateSUnnatA SaTsu sUkSmA sUkSmeSu saptasu 05114002c gambhIrA triSu gambhIreSv iyaM raktA ca paJcasu 05114003a bahudevAsurAlokA bahugandharvadarzanA 05114003c bahulakSaNasaMpannA bahuprasavadhAriNI 05114004a samartheyaM janayituM cakravartinam Atmajam 05114004c brUhi zulkaM dvijazreSTha samIkSya vibhavaM mama 05114005 gAlava uvAca 05114005a ekataHzyAmakarNAnAM zatAny aSTau dadasva me 05114005c hayAnAM candrazubhrANAM dezajAnAM vapuSmatAm 05114006a tatas tava bhavitrIyaM putrANAM jananI zubhA 05114006c araNIva hutAzAnAM yonir AyatalocanA 05114007 nArada uvAca 05114007a etac chrutvA vaco rAjA haryazvaH kAmamohitaH 05114007c uvAca gAlavaM dIno rAjarSir RSisattamam 05114008a dve me zate saMnihite hayAnAM yad vidhAs tava 05114008c eSTavyAH zatazas tv anye caranti mama vAjinaH 05114009a so 'ham ekam apatyaM vai janayiSyAmi gAlava 05114009c asyAm etaM bhavAn kAmaM saMpAdayatu me varam 05114010a etac chrutvA tu sA kanyA gAlavaM vAkyam abravIt 05114010c mama datto varaH kaz cit kena cid brahmavAdinA 05114011a prasUtyante prasUtyante kanyaiva tvaM bhaviSyasi 05114011c sa tvaM dadasva mAM rAjJe pratigRhya hayottamAn 05114012a nRpebhyo hi caturbhyas te pUrNAny aSTau zatAni vai 05114012c bhaviSyanti tathA putrA mama catvAra eva ca 05114013a kriyatAM mama saMhAro gurvarthaM dvijasattama 05114013c eSA tAvan mama prajJA yathA vA manyase dvija 05114014a evam uktas tu sa muniH kanyayA gAlavas tadA 05114014c haryazvaM pRthivIpAlam idaM vacanam abravIt 05114015a iyaM kanyA narazreSTha haryazva pratigRhyatAm 05114015c caturbhAgena zulkasya janayasvaikam Atmajam 05114016a pratigRhya sa tAM kanyAM gAlavaM pratinandya ca 05114016c samaye dezakAle ca labdhavAn sutam Ipsitam 05114017a tato vasumanA nAma vasubhyo vasumattaraH 05114017c vasuprakhyo narapatiH sa babhUva vasupradaH 05114018a atha kAle punar dhImAn gAlavaH pratyupasthitaH 05114018c upasaMgamya covAca haryazvaM prItimAnasam 05114019a jAto nRpa sutas te 'yaM bAlabhAskarasaMnibhaH 05114019c kAlo gantuM narazreSTha bhikSArtham aparaM nRpam 05114020a haryazvaH satyavacane sthitaH sthitvA ca pauruSe 05114020c durlabhatvAd dhayAnAM ca pradadau mAdhavIM punaH 05114021a mAdhavI ca punar dIptAM parityajya nRpazriyam 05114021c kumArI kAmato bhUtvA gAlavaM pRSThato 'nvagAt 05114022a tvayy eva tAvat tiSThantu hayA ity uktavAn dvijaH 05114022c prayayau kanyayA sArdhaM divodAsaM prajezvaram 05115001 gAlava uvAca 05115001a mahAvIryo mahIpAlaH kAzInAm IzvaraH prabhuH 05115001c divodAsa iti khyAto bhaimasenir narAdhipaH 05115002a tatra gacchAvahe bhadre zanair Agaccha mA zucaH 05115002c dhArmikaH saMyame yuktaH satyaz caiva janezvaraH 05115003 nArada uvAca 05115003a tam upAgamya sa munir nyAyatas tena satkRtaH 05115003c gAlavaH prasavasyArthe taM nRpaM pratyacodayat 05115004 divodAsa uvAca 05115004a zrutam etan mayA pUrvaM kim uktvA vistaraM dvija 05115004c kAGkSito hi mayaiSo 'rthaH zrutvaitad dvijasattama 05115005a etac ca me bahumataM yad utsRjya narAdhipAn 05115005c mAm evam upayAto 'si bhAvi caitad asaMzayam 05115006a sa eva vibhavo 'smAkam azvAnAm api gAlava 05115006c aham apy ekam evAsyAM janayiSyAmi pArthivam 05115007 nArada uvAca 05115007a tathety uktvA dvijazreSThaH prAdAt kanyAM mahIpateH 05115007c vidhipUrvaM ca tAM rAjA kanyAM pratigRhItavAn 05115008a reme sa tasyAM rAjarSiH prabhAvatyAM yathA raviH 05115008c svAhAyAM ca yathA vahnir yathA zacyAM sa vAsavaH 05115009a yathA candraz ca rohiNyAM yathA dhUmorNayA yamaH 05115009c varuNaz ca yathA gauryAM yathA carddhyAM dhanezvaraH 05115010a yathA nArAyaNo lakSmyAM jAhnavyAM ca yathodadhiH 05115010c yathA rudraz ca rudrANyAM yathA vedyAM pitAmahaH 05115011a adRzyantyAM ca vAsiSTho vasiSThaz cAkSamAlayA 05115011c cyavanaz ca sukanyAyAM pulastyaH saMdhyayA yathA 05115012a agastyaz cApi vaidarbhyAM sAvitryAM satyavAn yathA 05115012c yathA bhRguH pulomAyAm adityAM kazyapo yathA 05115013a reNukAyAM yathArcIko haimavatyAM ca kauzikaH 05115013c bRhaspatiz ca tArAyAM zukraz ca zataparvayA 05115014a yathA bhUmyAM bhUmipatir urvazyAM ca purUravAH 05115014c RcIkaH satyavatyAM ca sarasvatyAM yathA manuH 05115015a tathA tu ramamANasya divodAsasya bhUpateH 05115015c mAdhavI janayAm Asa putram ekaM pratardanam 05115016a athAjagAma bhagavAn divodAsaM sa gAlavaH 05115016c samaye samanuprApte vacanaM cedam abravIt 05115017a niryAtayatu me kanyAM bhavAMs tiSThantu vAjinaH 05115017c yAvad anyatra gacchAmi zulkArthaM pRthivIpate 05115018a divodAso 'tha dharmAtmA samaye gAlavasya tAm 05115018c kanyAM niryAtayAm Asa sthitaH satye mahIpatiH 05116001 nArada uvAca 05116001a tathaiva sA zriyaM tyaktvA kanyA bhUtvA yazasvinI 05116001c mAdhavI gAlavaM vipram anvayAt satyasaMgarA 05116002a gAlavo vimRzann eva svakAryagatamAnasaH 05116002c jagAma bhojanagaraM draSTum auzInaraM nRpam 05116003a tam uvAcAtha gatvA sa nRpatiM satyavikramam 05116003c iyaM kanyA sutau dvau te janayiSyati pArthivau 05116004a asyAM bhavAn avAptArtho bhavitA pretya ceha ca 05116004c somArkapratisaMkAzau janayitvA sutau nRpa 05116005a zulkaM tu sarvadharmajJa hayAnAM candravarcasAm 05116005c ekataHzyAmakarNAnAM deyaM mahyaM catuHzatam 05116006a gurvartho 'yaM samArambho na hayaiH kRtyam asti me 05116006c yadi zakyaM mahArAja kriyatAM mA vicAryatAm 05116007a anapatyo 'si rAjarSe putrau janaya pArthiva 05116007c pitqn putraplavena tvam AtmAnaM caiva tAraya 05116008a na putraphalabhoktA hi rAjarSe pAtyate divaH 05116008c na yAti narakaM ghoraM yatra gacchanty anAtmajAH 05116009a etac cAnyac ca vividhaM zrutvA gAlavabhASitam 05116009c uzInaraH prativaco dadau tasya narAdhipaH 05116010a zrutavAn asmi te vAkyaM yathA vadasi gAlava 05116010c vidhis tu balavAn brahman pravaNaM hi mano mama 05116011a zate dve tu mamAzvAnAm IdRzAnAM dvijottama 05116011c itareSAM sahasrANi subahUni caranti me 05116012a aham apy ekam evAsyAM janayiSyAmi gAlava 05116012c putraM dvija gataM mArgaM gamiSyAmi parair aham 05116013a mUlyenApi samaM kuryAM tavAhaM dvijasattama 05116013c paurajAnapadArthaM tu mamArtho nAtmabhogataH 05116014a kAmato hi dhanaM rAjA pArakyaM yaH prayacchati 05116014c na sa dharmeNa dharmAtman yujyate yazasA na ca 05116015a so 'haM pratigrahISyAmi dadAtv etAM bhavAn mama 05116015c kumArIM devagarbhAbhAm ekaputrabhavAya me 05116016a tathA tu bahukalyANam uktavantaM narAdhipam 05116016c uzInaraM dvijazreSTho gAlavaH pratyapUjayat 05116017a uzInaraM pratigrAhya gAlavaH prayayau vanam 05116017c reme sa tAM samAsAdya kRtapuNya iva zriyam 05116018a kandareSu ca zailAnAM nadInAM nirjhareSu ca 05116018c udyAneSu vicitreSu vaneSUpavaneSu ca 05116019a harmyeSu ramaNIyeSu prAsAdazikhareSu ca 05116019c vAtAyanavimAneSu tathA garbhagRheSu ca 05116020a tato 'sya samaye jajJe putro bAlaraviprabhaH 05116020c zibir nAmnAbhivikhyAto yaH sa pArthivasattamaH 05116021a upasthAya sa taM vipro gAlavaH pratigRhya ca 05116021c kanyAM prayAtas tAM rAjan dRSTavAn vinatAtmajam 05117001 nArada uvAca 05117001a gAlavaM vainateyo 'tha prahasann idam abravIt 05117001c diSTyA kRtArthaM pazyAmi bhavantam iha vai dvija 05117002a gAlavas tu vacaH zrutvA vainateyena bhASitam 05117002c caturbhAgAvaziSTaM tad Acakhyau kAryam asya hi 05117003a suparNas tv abravId enaM gAlavaM patatAM varaH 05117003c prayatnas te na kartavyo naiSa saMpatsyate tava 05117004a purA hi kanyakubje vai gAdheH satyavatIM sutAm 05117004c bhAryArthe 'varayat kanyAm RcIkas tena bhASitaH 05117005a ekataHzyAmakarNAnAM hayAnAM candravarcasAm 05117005c bhagavan dIyatAM mahyaM sahasram iti gAlava 05117006a RcIkas tu tathety uktvA varuNasyAlayaM gataH 05117006c azvatIrthe hayA&l labdhvA dattavAn pArthivAya vai 05117007a iSTvA te puNDarIkeNa dattA rAjJA dvijAtiSu 05117007c tebhyo dve dve zate krItvA prAptAs te pArthivais tadA 05117008a aparANy api catvAri zatAni dvijasattama 05117008c nIyamAnAni saMtAre hRtAny Asan vitastayA 05117008e evaM na zakyam aprApyaM prAptuM gAlava karhi cit 05117009a imAm azvazatAbhyAM vai dvAbhyAM tasmai nivedaya 05117009c vizvAmitrAya dharmAtman SaDbhir azvazataiH saha 05117009e tato 'si gatasaMmohaH kRtakRtyo dvijarSabha 05117010a gAlavas taM tathety uktvA suparNasahitas tataH 05117010c AdAyAzvAMz ca kanyAM ca vizvAmitram upAgamat 05117011 gAlava uvAca 05117011a azvAnAM kAGkSitArthAnAM SaD imAni zatAni vai 05117011c zatadvayena kanyeyaM bhavatA pratigRhyatAm 05117012a asyAM rAjarSibhiH putrA jAtA vai dhArmikAs trayaH 05117012c caturthaM janayatv ekaM bhavAn api narottama 05117013a pUrNAny evaM zatAny aSTau turagANAM bhavantu te 05117013c bhavato hy anRNo bhUtvA tapaH kuryAM yathAsukham 05117014 nArada uvAca 05117014a vizvAmitras tu taM dRSTvA gAlavaM saha pakSiNA 05117014c kanyAM ca tAM varArohAm idam ity abravId vacaH 05117015a kim iyaM pUrvam eveha na dattA mama gAlava 05117015c putrA mamaiva catvAro bhaveyuH kulabhAvanAH 05117016a pratigRhNAmi te kanyAm ekaputraphalAya vai 05117016c azvAz cAzramam AsAdya tiSThantu mama sarvazaH 05117017a sa tayA ramamANo 'tha vizvAmitro mahAdyutiH 05117017c AtmajaM janayAm Asa mAdhavIputram aSTakam 05117018a jAtamAtraM sutaM taM ca vizvAmitro mahAdyutiH 05117018c saMyojyArthais tathA dharmair azvais taiH samayojayat 05117019a athASTakaH puraM prAyAt tadA somapuraprabham 05117019c niryAtya kanyAM ziSyAya kauziko 'pi vanaM yayau 05117020a gAlavo 'pi suparNena saha niryAtya dakSiNAm 05117020c manasAbhipratItena kanyAm idam uvAca ha 05117021a jAto dAnapatiH putras tvayA zUras tathAparaH 05117021c satyadharmarataz cAnyo yajvA cApi tathAparaH 05117022a tad Agaccha varArohe tAritas te pitA sutaiH 05117022c catvAraz caiva rAjAnas tathAhaM ca sumadhyame 05117023a gAlavas tv abhyanujJAya suparNaM pannagAzanam 05117023c pitur niryAtya tAM kanyAM prayayau vanam eva ha 05118001 nArada uvAca 05118001a sa tu rAjA punas tasyAH kartukAmaH svayaMvaram 05118001c upagamyAzramapadaM gaGgAyamunasaMgame 05118002a gRhItamAlyadAmAM tAM ratham Aropya mAdhavIm 05118002c pUrur yaduz ca bhaginIm Azrame paryadhAvatAm 05118003a nAgayakSamanuSyANAM patatrimRgapakSiNAm 05118003c zailadrumavanaukAnAm AsIt tatra samAgamaH 05118004a nAnApuruSadezAnAm Izvaraiz ca samAkulam 05118004c RSibhir brahmakalpaiz ca samantAd AvRtaM vanam 05118005a nirdizyamAneSu tu sA vareSu varavarNinI 05118005c varAn utkramya sarvAMs tAn vanaM vRtavatI varam 05118006a avatIrya rathAt kanyA namaskRtvA ca bandhuSu 05118006c upagamya vanaM puNyaM tapas tepe yayAtijA 05118007a upavAsaiz ca vividhair dIkSAbhir niyamais tathA 05118007c Atmano laghutAM kRtvA babhUva mRgacAriNI 05118008a vaiDUryAGkurakalpAni mRdUni haritAni ca 05118008c carantI zaSpamukhyAni tiktAni madhurANi ca 05118009a sravantInAM ca puNyAnAM surasAni zucIni ca 05118009c pibantI vArimukhyAni zItAni vimalAni ca 05118010a vaneSu mRgarAjeSu siMhaviproSiteSu ca 05118010c dAvAgnivipramukteSu zUnyeSu gahaneSu ca 05118011a carantI hariNaiH sArdhaM mRgIva vanacAriNI 05118011c cacAra vipulaM dharmaM brahmacaryeNa saMvRtA 05118012a yayAtir api pUrveSAM rAjJAM vRttam anuSThitaH 05118012c bahuvarSasahasrAyur ayujat kAladharmaNA 05118013a pUrur yaduz ca dvau vaMzau vardhamAnau narottamau 05118013c tAbhyAM pratiSThito loke paraloke ca nAhuSaH 05118014a mahIyate narapatir yayAtiH svargam AsthitaH 05118014c maharSikalpo nRpatiH svargAgryaphalabhug vibhuH 05118015a bahuvarSasahasrAkhye kAle bahuguNe gate 05118015c rAjarSiSu niSaNNeSu mahIyaHsu maharSiSu 05118016a avamene narAn sarvAn devAn RSigaNAMs tathA 05118016c yayAtir mUDhavijJAno vismayAviSTacetanaH 05118017a tatas taM bubudhe devaH zakro balaniSUdanaH 05118017c te ca rAjarSayaH sarve dhig dhig ity evam abruvan 05118018a vicAraz ca samutpanno nirIkSya nahuSAtmajam 05118018c ko nv ayaM kasya vA rAjJaH kathaM vA svargam AgataH 05118019a karmaNA kena siddho 'yaM kva vAnena tapaz citam 05118019c kathaM vA jJAyate svarge kena vA jJAyate 'py uta 05118020a evaM vicArayantas te rAjAnaH svargavAsinaH 05118020c dRSTvA papracchur anyonyaM yayAtiM nRpatiM prati 05118021a vimAnapAlAH zatazaH svargadvArAbhirakSiNaH 05118021c pRSTA AsanapAlAz ca na jAnImety athAbruvan 05118022a sarve te hy AvRtajJAnA nAbhyajAnanta taM nRpam 05118022c sa muhUrtAd atha nRpo hataujA abhavat tadA 05119001 nArada uvAca 05119001a atha pracalitaH sthAnAd AsanAc ca paricyutaH 05119001c kampitenaiva manasA dharSitaH zokavahninA 05119002a mlAnasragbhraSTavijJAnaH prabhraSTamukuTAGgadaH 05119002c vighUrNan srastasarvAGgaH prabhraSTAbharaNAmbaraH 05119003a adRzyamAnas tAn pazyann apazyaMz ca punaH punaH 05119003c zUnyaH zUnyena manasA prapatiSyan mahItalam 05119004a kiM mayA manasA dhyAtam azubhaM dharmadUSaNam 05119004c yenAhaM calitaH sthAnAd iti rAjA vyacintayat 05119005a te tu tatraiva rAjAnaH siddhAz cApsarasas tathA 05119005c apazyanta nirAlambaM yayAtiM taM paricyutam 05119006a athaitya puruSaH kaz cit kSINapuNyanipAtakaH 05119006c yayAtim abravId rAjan devarAjasya zAsanAt 05119007a atIva madamattas tvaM na kaM cin nAvamanyase 05119007c mAnena bhraSTaH svargas te nArhas tvaM pArthivAtmaja 05119007e na ca prajJAyase gaccha patasveti tam abravIt 05119008a pateyaM satsv iti vacas trir uktvA nahuSAtmajaH 05119008c patiSyaMz cintayAm Asa gatiM gatimatAM varaH 05119009a etasminn eva kAle tu naimiSe pArthivarSabhAn 05119009c caturo 'pazyata nRpas teSAM madhye papAta saH 05119010a pratardano vasumanAH zibirauzInaro 'STakaH 05119010c vAjapeyena yajJena tarpayanti surezvaram 05119011a teSAm adhvarajaM dhUmaM svargadvAram upasthitam 05119011c yayAtir upajighran vai nipapAta mahIM prati 05119012a bhUmau svarge ca saMbaddhAM nadIM dhUmamayIM nRpaH 05119012c sa gaGgAm iva gacchantIm Alambya jagatIpatiH 05119013a zrImatsv avabhRthAgryeSu caturSu pratibandhuSu 05119013c madhye nipatito rAjA lokapAlopameSu ca 05119014a caturSu hutakalpeSu rAjasiMhamahAgniSu 05119014c papAta madhye rAjarSir yayAtiH puNyasaMkSaye 05119015a tam AhuH pArthivAH sarve pratimAnam iva zriyaH 05119015c ko bhavAn kasya vA bandhur dezasya nagarasya vA 05119016a yakSo vApy atha vA devo gandharvo rAkSaso 'pi vA 05119016c na hi mAnuSarUpo 'si ko vArthaH kAGkSitas tvayA 05119017 yayAtir uvAca 05119017a yayAtir asmi rAjarSiH kSINapuNyaz cyuto divaH 05119017c pateyaM satsv iti dhyAyan bhavatsu patitas tataH 05119018 rAjAna UcuH 05119018a satyam etad bhavatu te kAGkSitaM puruSarSabha 05119018c sarveSAM naH kratuphalaM dharmaz ca pratigRhyatAm 05119019 yayAtir uvAca 05119019a nAhaM pratigrahadhano brAhmaNaH kSatriyo hy aham 05119019c na ca me pravaNA buddhiH parapuNyavinAzane 05119020 nArada uvAca 05119020a etasminn eva kAle tu mRgacaryAkramAgatAm 05119020c mAdhavIM prekSya rAjAnas te 'bhivAdyedam abruvan 05119021a kim AgamanakRtyaM te kiM kurmaH zAsanaM tava 05119021c AjJApyA hi vayaM sarve tava putrAs tapodhane 05119022a teSAM tad bhASitaM zrutvA mAdhavI parayA mudA 05119022c pitaraM samupAgacchad yayAtiM sA vavanda ca 05119023a dRSTvA mUrdhnA natAn putrAMs tApasI vAkyam abravIt 05119023c dauhitrAs tava rAjendra mama putrA na te parAH 05119023e ime tvAM tArayiSyanti diSTam etat purAtanam 05119024a ahaM te duhitA rAjan mAdhavI mRgacAriNI 05119024c mayApy upacito dharmas tato 'rdhaM pratigRhyatAm 05119025a yasmAd rAjan narAH sarve apatyaphalabhAginaH 05119025c tasmAd icchanti dauhitrAn yathA tvaM vasudhAdhipa 05119026a tatas te pArthivAH sarve zirasA jananIM tadA 05119026c abhivAdya namaskRtya mAtAmaham athAbruvan 05119027a uccair anupamaiH snigdhaiH svarair ApUrya medinIm 05119027c mAtAmahaM nRpatayas tArayanto divaz cyutam 05119028a atha tasmAd upagato gAlavo 'py Aha pArthivam 05119028c tapaso me 'STabhAgena svargam ArohatAM bhavAn 05120001 nArada uvAca 05120001a pratyabhijJAtamAtro 'tha sadbhis tair narapuMgavaH 05120001c yayAtir divyasaMsthAno babhUva vigatajvaraH 05120002a divyamAlyAmbaradharo divyAbharaNabhUSitaH 05120002c divyagandhaguNopeto na pRthvIm aspRzat padA 05120003a tato vasumanAH pUrvam uccair uccArayan vacaH 05120003c khyAto dAnapatir loke vyAjahAra nRpaM tadA 05120004a prAptavAn asmi yal loke sarvavarNeSv agarhayA 05120004c tad apy atha ca dAsyAmi tena saMyujyatAM bhavAn 05120005a yat phalaM dAnazIlasya kSamAzIlasya yat phalam 05120005c yac ca me phalam AdhAne tena saMyujyatAM bhavAn 05120006a tataH pratardano 'py Aha vAkyaM kSatriyapuMgavaH 05120006c yathA dharmaratir nityaM nityaM yuddhaparAyaNaH 05120007a prAptavAn asmi yal loke kSatradharmodbhavaM yazaH 05120007c vIrazabdaphalaM caiva tena saMyujyatAM bhavAn 05120008a zibirauzInaro dhImAn uvAca madhurAM giram 05120008c yathA bAleSu nArISu vaihAryeSu tathaiva ca 05120009a saMgareSu nipAteSu tathApad vyasaneSu ca 05120009c anRtaM noktapUrvaM me tena satyena khaM vraja 05120010a yathA prANAMz ca rAjyaM ca rAjan karma sukhAni ca 05120010c tyajeyaM na punaH satyaM tena satyena khaM vraja 05120011a yathA satyena me dharmo yathA satyena pAvakaH 05120011c prItaH zakraz ca satyena tena satyena khaM vraja 05120012a aSTakas tv atha rAjarSiH kauziko mAdhavIsutaH 05120012c anekazatayajvAnaM vacanaM prAha dharmavit 05120013a zatazaH puNDarIkA me gosavAz ca citAH prabho 05120013c kratavo vAjapeyAz ca teSAM phalam avApnuhi 05120014a na me ratnAni na dhanaM na tathAnye paricchadAH 05120014c kratuSv anupayuktAni tena satyena khaM vraja 05120015a yathA yathA hi jalpanti dauhitrAs taM narAdhipam 05120015c tathA tathA vasumatIM tyaktvA rAjA divaM yayau 05120016a evaM sarve samastAs te rAjAnaH sukRtais tadA 05120016c yayAtiM svargato bhraSTaM tArayAm Asur aJjasA 05120017a dauhitrAH svena dharmeNa yajJadAnakRtena vai 05120017c caturSu rAjavaMzeSu saMbhUtAH kulavardhanAH 05120017e mAtAmahaM mahAprAjJaM divam Aropayanti te 05120018 rAjAna UcuH 05120018a rAjadharmaguNopetAH sarvadharmaguNAnvitAH 05120018c dauhitrAs te vayaM rAjan divam Aroha pArthivaH 05121001 nArada uvAca 05121001a sadbhir AropitaH svargaM pArthivair bhUridakSiNaiH 05121001c abhyanujJAya dauhitrAn yayAtir divam AsthitaH 05121002a abhivRSTaz ca varSeNa nAnApuSpasugandhinA 05121002c pariSvaktaz ca puNyena vAyunA puNyagandhinA 05121003a acalaM sthAnam Aruhya dauhitraphalanirjitam 05121003c karmabhiH svair upacito jajvAla parayA zriyA 05121004a upagItopanRttaz ca gandharvApsarasAM gaNaiH 05121004c prItyA pratigRhItaz ca svarge dundubhinisvanaiH 05121005a abhiSTutaz ca vividhair devarAjarSicAraNaiH 05121005c arcitaz cottamArgheNa daivatair abhinanditaH 05121006a prAptaH svargaphalaM caiva tam uvAca pitAmahaH 05121006c nirvRtaM zAntamanasaM vacobhis tarpayann iva 05121007a catuSpAdas tvayA dharmaz cito lokyena karmaNA 05121007c akSayas tava loko 'yaM kIrtiz caivAkSayA divi 05121007e punas tavAdya rAjarSe sukRteneha karmaNA 05121008a AvRtaM tamasA cetaH sarveSAM svargavAsinAm 05121008c yena tvAM nAbhijAnanti tato 'jJAtvAsi pAtitaH 05121009a prItyaiva cAsi dauhitrais tAritas tvam ihAgataH 05121009c sthAnaM ca pratipanno 'si karmaNA svena nirjitam 05121009e acalaM zAzvataM puNyam uttamaM dhruvam avyayam 05121010 yayAtir uvAca 05121010a bhagavan saMzayo me 'sti kaz cit taM chettum arhasi 05121010c na hy anyam aham arhAmi praSTuM lokapitAmaha 05121011a bahuvarSasahasrAntaM prajApAlanavardhitam 05121011c anekakratudAnaughair arjitaM me mahat phalam 05121012a kathaM tad alpakAlena kSINaM yenAsmi pAtitaH 05121012c bhagavan vettha lokAMz ca zAzvatAn mama nirjitAn 05121013 pitAmaha uvAca 05121013a bahuvarSasahasrAntaM prajApAlanavardhitam 05121013c anekakratudAnaughair yat tvayopArjitaM phalam 05121014a tad anenaiva doSeNa kSINaM yenAsi pAtitaH 05121014c abhimAnena rAjendra dhikkRtaH svargavAsibhiH 05121015a nAyaM mAnena rAjarSe na balena na hiMsayA 05121015c na zAThyena na mAyAbhir loko bhavati zAzvataH 05121016a nAvamAnyAs tvayA rAjann avarotkRSTamadhyamAH 05121016c na hi mAnapradagdhAnAM kaz cid asti samaH kva cit 05121017a patanArohaNam idaM kathayiSyanti ye narAH 05121017c viSamANy api te prAptAs tariSyanti na saMzayaH 05121018 nArada uvAca 05121018a eSa doSo 'bhimAnena purA prApto yayAtinA 05121018c nirbandhataz cAtimAtraM gAlavena mahIpate 05121019a zrotavyaM hitakAmAnAM suhRdAM bhUtim icchatAm 05121019c na kartavyo hi nirbandho nirbandho hi kSayodayaH 05121020a tasmAt tvam api gAndhAre mAnaM krodhaM ca varjaya 05121020c saMdhatsva pANDavair vIra saMrambhaM tyaja pArthiva 05121021a dadAti yat pArthiva yat karoti; yad vA tapas tapyati yaj juhoti 05121021c na tasya nAzo 'sti na cApakarSo; nAnyas tad aznAti sa eva kartA 05121022a idaM mahAkhyAnam anuttamaM mataM; bahuzrutAnAM gataroSarAgiNAm 05121022c samIkSya loke bahudhA pradhAvitA; trivargadRSTiH pRthivIm upAznute 05122001 dhRtarASTra uvAca 05122001a bhagavann evam evaitad yathA vadasi nArada 05122001c icchAmi cAham apy evaM na tv Izo bhagavann aham 05122002 vaizaMpAyana uvAca 05122002a evam uktvA tataH kRSNam abhyabhASata bhArata 05122002c svargyaM lokyaM ca mAm Attha dharmyaM nyAyyaM ca kezava 05122003a na tv ahaM svavazas tAta kriyamANaM na me priyam 05122003c aGga duryodhanaM kRSNa mandaM zAstrAtigaM mama 05122004a anunetuM mahAbAho yatasva puruSottama 05122004c suhRtkAryaM tu sumahat kRtaM te syAj janArdana 05122005a tato 'bhyAvRtya vArSNeyo duryodhanam amarSaNam 05122005c abravIn madhurAM vAcaM sarvadharmArthatattvavit 05122006a duryodhana nibodhedaM madvAkyaM kurusattama 05122006c samarthaM te vizeSeNa sAnubandhasya bhArata 05122007a mahAprAjJa kule jAtaH sAdhv etat kartum arhasi 05122007c zrutavRttopasaMpannaH sarvaiH samudito guNaiH 05122008a dauSkuleyA durAtmAno nRzaMsA nirapatrapAH 05122008c ta etad IdRzaM kuryur yathA tvaM tAta manyase 05122009a dharmArthayuktA loke 'smin pravRttir lakSyate satAm 05122009c asatAM viparItA tu lakSyate bharatarSabha 05122010a viparItA tv iyaM vRttir asakRl lakSyate tvayi 05122010c adharmaz cAnubandho 'tra ghoraH prANaharo mahAn 05122011a anekazas tvannimittam ayazasyaM ca bhArata 05122011c tam anarthaM pariharann AtmazreyaH kariSyasi 05122012a bhrAtqNAm atha bhRtyAnAM mitrANAM ca paraMtapa 05122012c adharmyAd ayazasyAc ca karmaNas tvaM pramokSyase 05122013a prAjJaiH zUrair mahotsAhair Atmavadbhir bahuzrutaiH 05122013c saMdhatsva puruSavyAghra pANDavair bharatarSabha 05122014a tad dhitaM ca priyaM caiva dhRtarASTrasya dhImataH 05122014c pitAmahasya droNasya vidurasya mahAmateH 05122015a kRpasya somadattasya bAhlIkasya ca dhImataH 05122015c azvatthAmno vikarNasya saMjayasya vizAM pate 05122016a jJAtInAM caiva bhUyiSThaM mitrANAM ca paraMtapa 05122016c zame zarma bhavet tAta sarvasya jagatas tathA 05122017a hrImAn asi kule jAtaH zrutavAn anRzaMsavAn 05122017c tiSTha tAta pituH zAstre mAtuz ca bharatarSabha 05122018a etac chreyo hi manyante pitA yac chAsti bhArata 05122018c uttamApadgataH sarvaH pituH smarati zAsanam 05122019a rocate te pitus tAta pANDavaiH saha saMgamaH 05122019c sAmAtyasya kuruzreSTha tat tubhyaM tAta rocatAm 05122020a zrutvA yaH suhRdAM zAstraM martyo na pratipadyate 05122020c vipAkAnte dahaty enaM kiMpAkam iva bhakSitam 05122021a yas tu niHzreyasaM vAkyaM mohAn na pratipadyate 05122021c sa dIrghasUtro hInArthaH pazcAttApena yujyate 05122022a yas tu niHzreyasaM zrutvA prAptam evAbhipadyate 05122022c Atmano matam utsRjya sa loke sukham edhate 05122023a yo 'rthakAmasya vacanaM prAtikUlyAn na mRSyate 05122023c zRNoti pratikUlAni dviSatAM vazam eti saH 05122024a satAM matam atikramya yo 'satAM vartate mate 05122024c zocante vyasane tasya suhRdo nacirAd iva 05122025a mukhyAn amAtyAn utsRjya yo nihInAn niSevate 05122025c sa ghorAm ApadaM prApya nottAram adhigacchati 05122026a yo 'satsevI vRthAcAro na zrotA suhRdAM sadA 05122026c parAn vRNIte svAn dveSTi taM gauH zapati bhArata 05122027a sa tvaM virudhya tair vIrair anyebhyas trANam icchasi 05122027c aziSTebhyo 'samarthebhyo mUDhebhyo bharatarSabha 05122028a ko hi zakrasamAJ jJAtIn atikramya mahArathAn 05122028c anyebhyas trANam AzaMset tvad anyo bhuvi mAnavaH 05122029a janmaprabhRti kaunteyA nityaM vinikRtAs tvayA 05122029c na ca te jAtu kupyanti dharmAtmAno hi pANDavAH 05122030a mithyApracaritAs tAta janmaprabhRti pANDavAH 05122030c tvayi samyaG mahAbAho pratipannA yazasvinaH 05122031a tvayApi pratipattavyaM tathaiva bharatarSabha 05122031c sveSu bandhuSu mukhyeSu mA manyuvazam anvagAH 05122032a trivargayuktA prAjJAnAm ArambhA bharatarSabha 05122032c dharmArthAv anurudhyante trivargAsaMbhave narAH 05122033a pRthak tu viniviSTAnAM dharmaM dhIro 'nurudhyate 05122033c madhyamo 'rthaM kaliM bAlaH kAmam evAnurudhyate 05122034a indriyaiH prasRto lobhAd dharmaM viprajahAti yaH 05122034c kAmArthAv anupAyena lipsamAno vinazyati 05122035a kAmArthau lipsamAnas tu dharmam evAditaz caret 05122035c na hi dharmAd apaity arthaH kAmo vApi kadA cana 05122036a upAyaM dharmam evAhus trivargasya vizAM pate 05122036c lipsamAno hi tenAzu kakSe 'gnir iva vardhate 05122037a sa tvaM tAtAnupAyena lipsase bharatarSabha 05122037c AdhirAjyaM mahad dIptaM prathitaM sarvarAjasu 05122038a AtmAnaM takSati hy eSa vanaM parazunA yathA 05122038c yaH samyag vartamAneSu mithyA rAjan pravartate 05122039a na tasya hi matiM chindyAd yasya necchet parAbhavam 05122039c avicchinnasya dhIrasya kalyANe dhIyate matiH 05122040a tyaktAtmAnaM na bAdheta triSu lokeSu bhArata 05122040c apy anyaM prAkRtaM kiM cit kim u tAn pANDavarSabhAn 05122041a amarSavazam Apanno na kiM cid budhyate naraH 05122041c chidyate hy AtataM sarvaM pramANaM pazya bhArata 05122042a zreyas te durjanAt tAta pANDavaiH saha saMgamaH 05122042c tair hi saMprIyamANas tvaM sarvAn kAmAn avApsyasi 05122043a pANDavair nirjitAM bhUmiM bhuJjAno rAjasattama 05122043c pANDavAn pRSThataH kRtvA trANam AzaMsase 'nyataH 05122044a duHzAsane durviSahe karNe cApi sasaubale 05122044c eteSv aizvaryam AdhAya bhUtim icchasi bhArata 05122045a na caite tava paryAptA jJAne dharmArthayos tathA 05122045c vikrame cApy aparyAptAH pANDavAn prati bhArata 05122046a na hIme sarvarAjAnaH paryAptAH sahitAs tvayA 05122046c kruddhasya bhImasenasya prekSituM mukham Ahave 05122047a idaM saMnihitaM tAta samagraM pArthivaM balam 05122047c ayaM bhISmas tathA droNaH karNaz cAyaM tathA kRpaH 05122048a bhUrizravAH saumadattir azvatthAmA jayadrathaH 05122048c azaktAH sarva evaite pratiyoddhuM dhanaMjayam 05122049a ajeyo hy arjunaH kruddhaH sarvair api surAsuraiH 05122049c mAnuSair api gandharvair mA yuddhe ceta AdhithAH 05122050a dRzyatAM vA pumAn kaz cit samagre pArthive bale 05122050c yo 'rjunaM samare prApya svastimAn Avrajed gRhAn 05122051a kiM te janakSayeNeha kRtena bharatarSabha 05122051c yasmiJ jite jitaM te syAt pumAn ekaH sa dRzyatAm 05122052a yaH sa devAn sagandharvAn sayakSAsurapannagAn 05122052c ajayat khANDavaprasthe kas taM yudhyeta mAnavaH 05122053a tathA virATanagare zrUyate mahad adbhutam 05122053c ekasya ca bahUnAM ca paryAptaM tan nidarzanam 05122054a tam ajeyam anAdhRSyaM vijetuM jiSNum acyutam 05122054c AzaMsasIha samare vIram arjunam Urjitam 05122055a maddvitIyaM punaH pArthaM kaH prArthayitum arhati 05122055c yuddhe pratIpam AyAntam api sAkSAt puraMdaraH 05122056a bAhubhyAm uddhared bhUmiM dahet kruddha imAH prajAH 05122056c pAtayet tridivAd devAn yo 'rjunaM samare jayet 05122057a pazya putrAMs tathA bhrAtqJ jJAtIn saMbandhinas tathA 05122057c tvatkRte na vinazyeyur ete bharatasattama 05122058a astu zeSaM kauravANAM mA parAbhUd idaM kulam 05122058c kulaghna iti nocyethA naSTakIrtir narAdhipa 05122059a tvAm eva sthApayiSyanti yauvarAjye mahArathAH 05122059c mahArAjye ca pitaraM dhRtarASTraM janezvaram 05122060a mA tAta zriyam AyAntIm avamaMsthAH samudyatAm 05122060c ardhaM pradAya pArthebhyo mahatIM zriyam Apsyasi 05122061a pANDavaiH saMzamaM kRtvA kRtvA ca suhRdAM vacaH 05122061c saMprIyamANo mitraiz ca ciraM bhadrANy avApsyasi 05123001 vaizaMpAyana uvAca 05123001a tataH zAMtanavo bhISmo duryodhanam amarSaNam 05123001c kezavasya vacaH zrutvA provAca bharatarSabha 05123002a kRSNena vAkyam ukto 'si suhRdAM zamam icchatA 05123002c anupazyasva tat tAta mA manyuvazam anvagAH 05123003a akRtvA vacanaM tAta kezavasya mahAtmanaH 05123003c zreyo na jAtu na sukhaM na kalyANam avApsyasi 05123004a dharmyam arthaM mahAbAhur Aha tvAM tAta kezavaH 05123004c tam artham abhipadyasva mA rAjan nInazaH prajAH 05123005a imAM zriyaM prajvalitAM bhAratIM sarvarAjasu 05123005c jIvato dhRtarASTrasya daurAtmyAd bhraMzayiSyasi 05123006a AtmAnaM ca sahAmAtyaM saputrapazubAndhavam 05123006c sahamitram asadbuddhyA jIvitAd bhraMzayiSyasi 05123007a atikrAman kezavasya tathyaM vacanam arthavat 05123007c pituz ca bharatazreSTha vidurasya ca dhImataH 05123008a mA kulaghno 'ntapuruSo durmatiH kApathaM gamaH 05123008c pitaraM mAtaraM caiva vRddhau zokAya mA dadaH 05123009a atha droNo 'bravIt tatra duryodhanam idaM vacaH 05123009c amarSavazam ApannaM niHzvasantaM punaH punaH 05123010a dharmArthayuktaM vacanam Aha tvAM tAta kezavaH 05123010c tathA bhISmaH zAMtanavas taj juSasva narAdhipa 05123011a prAjJau medhAvinau dAntAv arthakAmau bahuzrutau 05123011c Ahatus tvAM hitaM vAkyaM tad Adatsva paraMtapa 05123012a anutiSTha mahAprAjJa kRSNabhISmau yad UcatuH 05123012c mA vaco laghubuddhInAM samAsthAs tvaM paraMtapa 05123013a ye tvAM protsAhayanty ete naite kRtyAya karhi cit 05123013c vairaM pareSAM grIvAyAM pratimokSyanti saMyuge 05123014a mA kurUJ jIghanaH sarvAn putrAn bhrAtqMs tathaiva ca 05123014c vAsudevArjunau yatra viddhy ajeyaM balaM hi tat 05123015a etac caiva mataM satyaM suhRdoH kRSNabhISmayoH 05123015c yadi nAdAsyase tAta pazcAt tapsyasi bhArata 05123016a yathoktaM jAmadagnyena bhUyAn eva tato 'rjunaH 05123016c kRSNo hi devakIputro devair api durutsahaH 05123017a kiM te sukhapriyeNeha proktena bharatarSabha 05123017c etat te sarvam AkhyAtaM yathecchasi tathA kuru 05123017e na hi tvAm utsahe vaktuM bhUyo bharatasattama 05123018a tasmin vAkyAntare vAkyaM kSattApi viduro 'bravIt 05123018c duryodhanam abhiprekSya dhArtarASTram amarSaNam 05123019a duryodhana na zocAmi tvAm ahaM bharatarSabha 05123019c imau tu vRddhau zocAmi gAndhArIM pitaraM ca te 05123020a yAv anAthau cariSyete tvayA nAthena durhRdA 05123020c hatamitrau hatAmAtyau lUnapakSAv iva dvijau 05123021a bhikSukau vicariSyete zocantau pRthivIm imAm 05123021c kulaghnam IdRzaM pApaM janayitvA kupUruSam 05123022a atha duryodhanaM rAjA dhRtarASTro 'bhyabhASata 05123022c AsInaM bhrAtRbhiH sArdhaM rAjabhiH parivAritam 05123023a duryodhana nibodhedaM zauriNoktaM mahAtmanA 05123023c Adatsva zivam atyantaM yogakSemavad avyayam 05123024a anena hi sahAyena kRSNenAkliSTakarmaNA 05123024c iSTAn sarvAn abhiprAyAn prApsyAmaH sarvarAjasu 05123025a susaMhitaH kezavena gaccha tAta yudhiSThiram 05123025c cara svastyayanaM kRtsnaM bhAratAnAm anAmayam 05123026a vAsudevena tIrthena tAta gacchasva saMgamam 05123026c kAlaprAptam idaM manye mA tvaM duryodhanAtigAH 05123027a zamaM ced yAcamAnaM tvaM pratyAkhyAsyasi kezavam 05123027c tvadartham abhijalpantaM na tavAsty aparAbhavaH 05124001 vaizaMpAyana uvAca 05124001a dhRtarASTravacaH zrutvA bhISmadroNau samarthya tau 05124001c duryodhanam idaM vAkyam UcatuH zAsanAtigam 05124002a yAvat kRSNAv asaMnaddhau yAvat tiSThati gANDivam 05124002c yAvad dhaumyo na senAgnau juhotIha dviSadbalam 05124003a yAvan na prekSate kruddhaH senAM tava yudhiSThiraH 05124003c hrIniSedho maheSvAsas tAvac chAmyatu vaizasam 05124004a yAvan na dRzyate pArthaH sveSv anIkeSv avasthitaH 05124004c bhImaseno maheSvAsas tAvac chAmyatu vaizasam 05124005a yAvan na carate mArgAn pRtanAm abhiharSayan 05124005c yAvan na zAtayaty Ajau zirAMsi gajayodhinAm 05124006a gadayA vIraghAtinyA phalAnIva vanaspateH 05124006c kAlena paripakvAni tAvac chAmyatu vaizasam 05124007a nakulaH sahadevaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05124007c virATaz ca zikhaNDI ca zaizupAliz ca daMzitAH 05124008a yAvan na pravizanty ete nakrA iva mahArNavam 05124008c kRtAstrAH kSipram asyantas tAvac chAmyatu vaizasam 05124009a yAvan na sukumAreSu zarIreSu mahIkSitAm 05124009c gArdhrapatrAH patanty ugrAs tAvac chAmyatu vaizasam 05124010a candanAgarudigdheSu hAraniSkadhareSu ca 05124010c noraHsu yAvad yodhAnAM maheSvAsair maheSavaH 05124011a kRtAstraiH kSipram asyadbhir dUrapAtibhir AyasAH 05124011c abhilakSyair nipAtyante tAvac chAmyatu vaizasam 05124012a abhivAdayamAnaM tvAM zirasA rAjakuJjaraH 05124012c pANibhyAM pratigRhNAtu dharmarAjo yudhiSThiraH 05124013a dhvajAGkuzapatAkAGkaM dakSiNaM te sudakSiNaH 05124013c skandhe nikSipatAM bAhuM zAntaye bharatarSabha 05124014a ratnauSadhisametena ratnAGgulitalena ca 05124014c upaviSTasya pRSThaM te pANinA parimArjatu 05124015a zAlaskandho mahAbAhus tvAM svajAno vRkodaraH 05124015c sAmnAbhivadatAM cApi zAntaye bharatarSabha 05124016a arjunena yamAbhyAM ca tribhis tair abhivAditaH 05124016c mUrdhni tAn samupAghrAya premNAbhivada pArthiva 05124017a dRSTvA tvAM pANDavair vIrair bhrAtRbhiH saha saMgatam 05124017c yAvad AnandajAzrUNi pramuJcantu narAdhipAH 05124018a ghuSyatAM rAjadhAnISu sarvasaMpan mahIkSitAm 05124018c pRthivI bhrAtRbhAvena bhujyatAM vijvaro bhava 05125001 vaizaMpAyana uvAca 05125001a zrutvA duryodhano vAkyam apriyaM kurusaMsadi 05125001c pratyuvAca mahAbAhuM vAsudevaM yazasvinam 05125002a prasamIkSya bhavAn etad vaktum arhati kezava 05125002c mAm eva hi vizeSeNa vibhASya parigarhase 05125003a bhaktivAdena pArthAnAm akasmAn madhusUdana 05125003c bhavAn garhayate nityaM kiM samIkSya balAbalam 05125004a bhavAn kSattA ca rAjA ca AcAryo vA pitAmahaH 05125004c mAm eva parigarhante nAnyaM kaM cana pArthivam 05125005a na cAhaM lakSaye kaM cid vyabhicAram ihAtmanaH 05125005c atha sarve bhavanto mAM vidviSanti sarAjakAH 05125006a na cAhaM kaM cid atyartham aparAdham ariMdama 05125006c vicintayan prapazyAmi susUkSmam api kezava 05125007a priyAbhyupagate dyUte pANDavA madhusUdana 05125007c jitAH zakuninA rAjyaM tatra kiM mama duSkRtam 05125008a yat punar draviNaM kiM cit tatrAjIyanta pANDavAH 05125008c tebhya evAbhyanujJAtaM tat tadA madhusUdana 05125009a aparAdho na cAsmAkaM yat te hy akSaparAjitAH 05125009c ajeyA jayatAM zreSTha pArthAH pravrAjitA vanam 05125010a kena cApy apavAdena virudhyante 'ribhiH saha 05125010c azaktAH pANDavAH kRSNa prahRSTAH pratyamitravat 05125011a kim asmAbhiH kRtaM teSAM kasmin vA punar Agasi 05125011c dhArtarASTrAJ jighAMsanti pANDavAH sRJjayaiH saha 05125012a na cApi vayam ugreNa karmaNA vacanena vA 05125012c vitrastAH praNamAmeha bhayAd api zatakratoH 05125013a na ca taM kRSNa pazyAmi kSatradharmam anuSThitam 05125013c utsaheta yudhA jetuM yo naH zatrunibarhaNa 05125014a na hi bhISmakRpadroNAH sagaNA madhusUdana 05125014c devair api yudhA jetuM zakyAH kim uta pANDavaiH 05125015a svadharmam anutiSThanto yadi mAdhava saMyuge 05125015c zastreNa nidhanaM kAle prApsyAmaH svargam eva tat 05125016a mukhyaz caivaiSa no dharmaH kSatriyANAM janArdana 05125016c yac chayImahi saMgrAme zaratalpagatA vayam 05125017a te vayaM vIrazayanaM prApsyAmo yadi saMyuge 05125017c apraNamyaiva zatrUNAM na nas tapsyati mAdhava 05125018a kaz ca jAtu kule jAtaH kSatradharmeNa vartayan 05125018c bhayAd vRttiM samIkSyaivaM praNamed iha kasya cit 05125019a udyacched eva na named udyamo hy eva pauruSam 05125019c apy aparvaNi bhajyeta na named iha kasya cit 05125020a iti mAtaGgavacanaM parIpsanti hitepsavaH 05125020c dharmAya caiva praNamed brAhmaNebhyaz ca madvidhaH 05125021a acintayan kaM cid anyaM yAvajjIvaM tathAcaret 05125021c eSa dharmaH kSatriyANAM matam etac ca me sadA 05125022a rAjyAMzaz cAbhyanujJAto yo me pitrA purAbhavat 05125022c na sa labhyaH punar jAtu mayi jIvati kezava 05125023a yAvac ca rAjA dhriyate dhRtarASTro janArdana 05125023c nyastazastrA vayaM te vApy upajIvAma mAdhava 05125024a yady adeyaM purA dattaM rAjyaM paravato mama 05125024c ajJAnAd vA bhayAd vApi mayi bAle janArdana 05125025a na tad adya punar labhyaM pANDavair vRSNinandana 05125025c dhriyamANe mahAbAho mayi saMprati kezava 05125026a yAvad dhi sUcyAs tIkSNAyA vidhyed agreNa mAdhava 05125026c tAvad apy aparityAjyaM bhUmer naH pANDavAn prati 05126001 vaizaMpAyana uvAca 05126001a tataH prahasya dAzArhaH krodhaparyAkulekSaNaH 05126001c duryodhanam idaM vAkyam abravIt kurusaMsadi 05126002a lapsyase vIrazayanaM kAmam etad avApsyasi 05126002c sthiro bhava sahAmAtyo vimardo bhavitA mahAn 05126003a yac caivaM manyase mUDha na me kaz cid vyatikramaH 05126003c pANDaveSv iti tat sarvaM nibodhata narAdhipAH 05126004a zriyA saMtapyamAnena pANDavAnAM mahAtmanAm 05126004c tvayA durmantritaM dyUtaM saubalena ca bhArata 05126005a kathaM ca jJAtayas tAta zreyAMsaH sAdhusaMmatAH 05126005c tathAnyAyyam upasthAtuM jihmenAjihmacAriNaH 05126006a akSadyUtaM mahAprAjJa satAm aratinAzanam 05126006c asatAM tatra jAyante bhedAz ca vyasanAni ca 05126007a tad idaM vyasanaM ghoraM tvayA dyUtamukhaM kRtam 05126007c asamIkSya sadAcAraiH sArdhaM pApAnubandhanaiH 05126008a kaz cAnyo jJAtibhAryAM vai viprakartuM tathArhati 05126008c AnIya ca sabhAM vaktuM yathoktA draupadI tvayA 05126009a kulInA zIlasaMpannA prANebhyo 'pi garIyasI 05126009c mahiSI pANDuputrANAM tathA vinikRtA tvayA 05126010a jAnanti kuravaH sarve yathoktAH kurusaMsadi 05126010c duHzAsanena kaunteyAH pravrajantaH paraMtapAH 05126011a samyagvRtteSv alubdheSu satataM dharmacAriSu 05126011c sveSu bandhuSu kaH sAdhuz cared evam asAMpratam 05126012a nRzaMsAnAm anAryANAM paruSANAM ca bhASaNam 05126012c karNaduHzAsanAbhyAM ca tvayA ca bahuzaH kRtam 05126013a saha mAtrA pradagdhuM tAn bAlakAn vAraNAvate 05126013c AsthitaH paramaM yatnaM na samRddhaM ca tat tava 05126014a USuz ca suciraM kAlaM pracchannAH pANDavAs tadA 05126014c mAtrA sahaikacakrAyAM brAhmaNasya nivezane 05126015a viSeNa sarpabandhaiz ca yatitAH pANDavAs tvayA 05126015c sarvopAyair vinAzAya na samRddhaM ca tat tava 05126016a evaMbuddhiH pANDaveSu mithyAvRttiH sadA bhavAn 05126016c kathaM te nAparAdho 'sti pANDaveSu mahAtmasu 05126017a kRtvA bahUny akAryANi pANDaveSu nRzaMsavat 05126017c mithyAvRttir anAryaH sann adya vipratipadyase 05126018a mAtApitRbhyAM bhISmeNa droNena vidureNa ca 05126018c zAmyeti muhur ukto 'si na ca zAmyasi pArthiva 05126019a zame hi sumahAn arthas tava pArthasya cobhayoH 05126019c na ca rocayase rAjan kim anyad buddhilAghavAt 05126020a na zarma prApsyase rAjann utkramya suhRdAM vacaH 05126020c adharmyam ayazasyaM ca kriyate pArthiva tvayA 05126021a evaM bruvati dAzArhe duryodhanam amarSaNam 05126021c duHzAsana idaM vAkyam abravIt kurusaMsadi 05126022a na cet saMdhAsyase rAjan svena kAmena pANDavaiH 05126022c baddhvA kila tvAM dAsyanti kuntIputrAya kauravAH 05126023a vaikartanaM tvAM ca mAM ca trIn etAn manujarSabha 05126023c pANDavebhyaH pradAsyanti bhISmo droNaH pitA ca te 05126024a bhrAtur etad vacaH zrutvA dhArtarASTraH suyodhanaH 05126024c kruddhaH prAtiSThatotthAya mahAnAga iva zvasan 05126025a viduraM dhRtarASTraM ca mahArAjaM ca bAhlikam 05126025c kRpaM ca somadattaM ca bhISmaM droNaM janArdanam 05126026a sarvAn etAn anAdRtya durmatir nirapatrapaH 05126026c aziSTavad amaryAdo mAnI mAnyAvamAnitA 05126027a taM prasthitam abhiprekSya bhrAtaro manujarSabham 05126027c anujagmuH sahAmAtyA rAjAnaz cApi sarvazaH 05126028a sabhAyAm utthitaM kruddhaM prasthitaM bhrAtRbhiH saha 05126028c duryodhanam abhiprekSya bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 05126029a dharmArthAv abhisaMtyajya saMrambhaM yo 'numanyate 05126029c hasanti vyasane tasya durhRdo nacirAd iva 05126030a durAtmA rAjaputro 'yaM dhArtarASTro 'nupAyavit 05126030c mithyAbhimAnI rAjyasya krodhalobhavazAnugaH 05126031a kAlapakvam idaM manye sarvakSatraM janArdana 05126031c sarve hy anusRtA mohAt pArthivAH saha mantribhiH 05126032a bhISmasyAtha vacaH zrutvA dAzArhaH puSkarekSaNaH 05126032c bhISmadroNamukhAn sarvAn abhyabhASata vIryavAn 05126033a sarveSAM kuruvRddhAnAM mahAn ayam atikramaH 05126033c prasahya mandam aizvarye na niyacchata yan nRpam 05126034a tatra kAryam ahaM manye prAptakAlam ariMdamAH 05126034c kriyamANe bhavec chreyas tat sarvaM zRNutAnaghAH 05126035a pratyakSam etad bhavatAM yad vakSyAmi hitaM vacaH 05126035c bhavatAm AnukUlyena yadi roceta bhAratAH 05126036a bhojarAjasya vRddhasya durAcAro hy anAtmavAn 05126036c jIvataH pitur aizvaryaM hRtvA manyuvazaM gataH 05126037a ugrasenasutaH kaMsaH parityaktaH sa bAndhavaiH 05126037c jJAtInAM hitakAmena mayA zasto mahAmRdhe 05126038a AhukaH punar asmAbhir jJAtibhiz cApi satkRtaH 05126038c ugrasenaH kRto rAjA bhojarAjanyavardhanaH 05126039a kaMsam ekaM parityajya kulArthe sarvayAdavAH 05126039c saMbhUya sukham edhante bhAratAndhakavRSNayaH 05126040a api cApy avadad rAjan parameSThI prajApatiH 05126040c vyUDhe devAsure yuddhe 'bhyudyateSv AyudheSu ca 05126041a dvaidhIbhUteSu lokeSu vinazyatsu ca bhArata 05126041c abravIt sRSTimAn devo bhagavA&l lokabhAvanaH 05126042a parAbhaviSyanty asurA daiteyA dAnavaiH saha 05126042c AdityA vasavo rudrA bhaviSyanti divaukasaH 05126043a devAsuramanuSyAz ca gandharvoragarAkSasAH 05126043c asmin yuddhe susaMyattA haniSyanti parasparam 05126044a iti matvAbravId dharmaM parameSThI prajApatiH 05126044c varuNAya prayacchaitAn baddhvA daiteyadAnavAn 05126045a evam uktas tato dharmo niyogAt parameSThinaH 05126045c varuNAya dadau sarvAn baddhvA daiteyadAnavAn 05126046a tAn baddhvA dharmapAzaiz ca svaiz ca pAzair jalezvaraH 05126046c varuNaH sAgare yatto nityaM rakSati dAnavAn 05126047a tathA duryodhanaM karNaM zakuniM cApi saubalam 05126047c baddhvA duHzAsanaM cApi pANDavebhyaH prayacchata 05126048a tyajet kulArthe puruSaM grAmasyArthe kulaM tyajet 05126048c grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pRthivIM tyajet 05126049a rAjan duryodhanaM baddhvA tataH saMzAmya pANDavaiH 05126049c tvatkRte na vinazyeyuH kSatriyAH kSatriyarSabha 05127001 vaizaMpAyana uvAca 05127001a kRSNasya vacanaM zrutvA dhRtarASTro janezvaraH 05127001c viduraM sarvadharmajJaM tvaramANo 'bhyabhASata 05127002a gaccha tAta mahAprAjJAM gAndhArIM dIrghadarzinIm 05127002c Anayeha tayA sArdham anuneSyAmi durmatim 05127003a yadi sApi durAtmAnaM zamayed duSTacetasam 05127003c api kRSNasya suhRdas tiSThema vacane vayam 05127004a api lobhAbhibhUtasya panthAnam anudarzayet 05127004c durbuddher duHsahAyasya samarthaM bruvatI vacaH 05127005a api no vyasanaM ghoraM duryodhanakRtaM mahat 05127005c zamayec cirarAtrAya yogakSemavad avyayam 05127006a rAjJas tu vacanaM zrutvA viduro dIrghadarzinIm 05127006c AnayAm Asa gAndhArIM dhRtarASTrasya zAsanAt 05127007 dhRtarASTra uvAca 05127007a eSa gAndhAri putras te durAtmA zAsanAtigaH 05127007c aizvaryalobhAd aizvaryaM jIvitaM ca prahAsyati 05127008a aziSTavad amaryAdaH pApaiH saha durAtmabhiH 05127008c sabhAyA nirgato mUDho vyatikramya suhRdvacaH 05127009 vaizaMpAyana uvAca 05127009a sA bhartur vacanaM zrutvA rAjaputrI yazasvinI 05127009c anvicchantI mahac chreyo gAndhArI vAkyam abravIt 05127010a Anayeha sutaM kSipraM rAjyakAmukam Aturam 05127010c na hi rAjyam aziSTena zakyaM dharmArthalopinA 05127011a tvaM hy evAtra bhRzaM garhyo dhRtarASTra sutapriyaH 05127011c yo jAnan pApatAm asya tatprajJAm anuvartase 05127012a sa eSa kAmamanyubhyAM pralabdho moham AsthitaH 05127012c azakyo 'dya tvayA rAjan vinivartayituM balAt 05127013a rAjyapradAne mUDhasya bAlizasya durAtmanaH 05127013c duHsahAyasya lubdhasya dhRtarASTro 'znute phalam 05127014a kathaM hi svajane bhedam upekSeta mahAmatiH 05127014c bhinnaM hi svajanena tvAM prasahiSyanti zatravaH 05127015a yA hi zakyA mahArAja sAmnA dAnena vA punaH 05127015c nistartum ApadaH sveSu daNDaM kas tatra pAtayet 05127016a zAsanAd dhRtarASTrasya duryodhanam amarSaNam 05127016c mAtuz ca vacanAt kSattA sabhAM prAvezayat punaH 05127017a sa mAtur vacanAkAGkSI praviveza sabhAM punaH 05127017c abhitAmrekSaNaH krodhAn niHzvasann iva pannagaH 05127018a taM praviSTam abhiprekSya putram utpatham Asthitam 05127018c vigarhamANA gAndhArI samarthaM vAkyam abravIt 05127019a duryodhana nibodhedaM vacanaM mama putraka 05127019c hitaM te sAnubandhasya tathAyatyAM sukhodayam 05127020a bhISmasya tu pituz caiva mama cApacitiH kRtA 05127020c bhaved droNamukhAnAM ca suhRdAM zAmyatA tvayA 05127021a na hi rAjyaM mahAprAjJa svena kAmena zakyate 05127021c avAptuM rakSituM vApi bhoktuM vA bharatarSabha 05127022a na hy avazyendriyo rAjyam aznIyAd dIrgham antaram 05127022c vijitAtmA tu medhAvI sa rAjyam abhipAlayet 05127023a kAmakrodhau hi puruSam arthebhyo vyapakarSataH 05127023c tau tu zatrU vinirjitya rAjA vijayate mahIm 05127024a lokezvaraprabhutvaM hi mahad etad durAtmabhiH 05127024c rAjyaM nAmepsitaM sthAnaM na zakyam abhirakSitum 05127025a indriyANi mahat prepsur niyacched arthadharmayoH 05127025c indriyair niyatair buddhir vardhate 'gnir ivendhanaiH 05127026a avidheyAni hImAni vyApAdayitum apy alam 05127026c avidheyA ivAdAntA hayAH pathi kusArathim 05127027a avijitya ya AtmAnam amAtyAn vijigISate 05127027c ajitAtmAjitAmAtyaH so 'vazaH parihIyate 05127028a AtmAnam eva prathamaM dezarUpeNa yo jayet 05127028c tato 'mAtyAn amitrAMz ca na moghaM vijigISate 05127029a vazyendriyaM jitAmAtyaM dhRtadaNDaM vikAriSu 05127029c parIkSyakAriNaM dhIram atyantaM zrIr niSevate 05127030a kSudrAkSeNeva jAlena jhaSAv apihitAv ubhau 05127030c kAmakrodhau zarIrasthau prajJAnaM tau vilumpataH 05127031a yAbhyAM hi devAH svaryAtuH svargasyApidadhur mukham 05127031c bibhyato 'nuparAgasya kAmakrodhau sma vardhitau 05127032a kAmaM krodhaM ca lobhaM ca dambhaM darpaM ca bhUmipaH 05127032c samyag vijetuM yo veda sa mahIm abhijAyate 05127033a satataM nigrahe yukta indriyANAM bhaven nRpaH 05127033c Ipsann arthaM ca dharmaM ca dviSatAM ca parAbhavam 05127034a kAmAbhibhUtaH krodhAd vA yo mithyA pratipadyate 05127034c sveSu cAnyeSu vA tasya na sahAyA bhavanty uta 05127035a ekIbhUtair mahAprAjJaiH zUrair arinibarhaNaiH 05127035c pANDavaiH pRthivIM tAta bhokSyase sahitaH sukhI 05127036a yathA bhISmaH zAMtanavo droNaz cApi mahArathaH 05127036c Ahatus tAta tat satyam ajeyau kRSNapANDavau 05127037a prapadyasva mahAbAhuM kRSNam akliSTakAriNam 05127037c prasanno hi sukhAya syAd ubhayor eva kezavaH 05127038a suhRdAm arthakAmAnAM yo na tiSThati zAsane 05127038c prAjJAnAM kRtavidyAnAM sa naraH zatrunandanaH 05127039a na yuddhe tAta kalyANaM na dharmArthau kutaH sukham 05127039c na cApi vijayo nityaM mA yuddhe ceta AdhithAH 05127040a bhISmeNa hi mahAprAjJa pitrA te bAhlikena ca 05127040c datto 'MzaH pANDuputrANAM bhedAd bhItair ariMdama 05127041a tasya caitat pradAnasya phalam adyAnupazyasi 05127041c yad bhuGkSe pRthivIM sarvAM zUrair nihatakaNTakAm 05127042a prayaccha pANDuputrANAM yathocitam ariMdama 05127042c yadIcchasi sahAmAtyo bhoktum ardhaM mahIkSitAm 05127043a alam ardhaM pRthivyAs te sahAmAtyasya jIvanam 05127043c suhRdAM vacane tiSThan yazaH prApsyasi bhArata 05127044a zrImadbhir Atmavadbhir hi buddhimadbhir jitendriyaiH 05127044c pANDavair vigrahas tAta bhraMzayen mahataH sukhAt 05127045a nigRhya suhRdAM manyuM zAdhi rAjyaM yathocitam 05127045c svam aMzaM pANDuputrebhyaH pradAya bharatarSabha 05127046a alam ahnA nikAro 'yaM trayodaza samAH kRtaH 05127046c zamayainaM mahAprAjJa kAmakrodhasamedhitam 05127047a na caiSa zaktaH pArthAnAM yas tvadartham abhIpsati 05127047c sUtaputro dRDhakrodho bhrAtA duHzAsanaz ca te 05127048a bhISme droNe kRpe karNe bhImasene dhanaMjaye 05127048c dhRSTadyumne ca saMkruddhe na syuH sarvAH prajA dhruvam 05127049a amarSavazam Apanno mA kurUMs tAta jIghanaH 05127049c sarvA hi pRthivI spRSTA tvatpANDavakRte vadham 05127050a yac ca tvaM manyase mUDha bhISmadroNakRpAdayaH 05127050c yotsyante sarvazaktyeti naitad adyopapadyate 05127051a samaM hi rAjyaM prItiz ca sthAnaM ca vijitAtmanAm 05127051c pANDaveSv atha yuSmAsu dharmas tv abhyadhikas tataH 05127052a rAjapiNDabhayAd ete yadi hAsyanti jIvitam 05127052c na hi zakSyanti rAjAnaM yudhiSThiram udIkSitum 05127053a na lobhAd arthasaMpattir narANAm iha dRzyate 05127053c tad alaM tAta lobhena prazAmya bharatarSabha 05128001 vaizaMpAyana uvAca 05128001a tat tu vAkyam anAdRtya so 'rthavan mAtRbhASitam 05128001c punaH pratasthe saMrambhAt sakAzam akRtAtmanAm 05128002a tataH sabhAyA nirgamya mantrayAm Asa kauravaH 05128002c saubalena matAkSeNa rAjJA zakuninA saha 05128003a duryodhanasya karNasya zakuneH saubalasya ca 05128003c duHzAsanacaturthAnAm idam AsId viceSTitam 05128004a purAyam asmAn gRhNAti kSiprakArI janArdanaH 05128004c sahito dhRtarASTreNa rAjJA zAMtanavena ca 05128005a vayam eva hRSIkezaM nigRhNIma balAd iva 05128005c prasahya puruSavyAghram indro vairocaniM yathA 05128006a zrutvA gRhItaM vArSNeyaM pANDavA hatacetasaH 05128006c nirutsAhA bhaviSyanti bhagnadaMSTrA ivoragAH 05128007a ayaM hy eSAM mahAbAhuH sarveSAM zarma varma ca 05128007c asmin gRhIte varade RSabhe sarvasAtvatAm 05128007e nirudyamA bhaviSyanti pANDavAH somakaiH saha 05128008a tasmAd vayam ihaivainaM kezavaM kSiprakAriNam 05128008c krozato dhRtarASTrasya baddhvA yotsyAmahe ripUn 05128009a teSAM pApam abhiprAyaM pApAnAM duSTacetasAm 05128009c iGgitajJaH kaviH kSipram anvabudhyata sAtyakiH 05128010a tadartham abhiniSkramya hArdikyena sahAsthitaH 05128010c abravIt kRtavarmANaM kSipraM yojaya vAhinIm 05128011a vyUDhAnIkaH sabhAdvAram upatiSThasva daMzitaH 05128011c yAvad AkhyAmy ahaM caitat kRSNAyAkliSTakarmaNe 05128012a sa pravizya sabhAM vIraH siMho giriguhAm iva 05128012c AcaSTa tam abhiprAyaM kezavAya mahAtmane 05128013a dhRtarASTraM tataz caiva viduraM cAnvabhASata 05128013c teSAm etam abhiprAyam AcacakSe smayann iva 05128014a dharmAd apetam arthAc ca karma sAdhuvigarhitam 05128014c mandAH kartum ihecchanti na cAvApyaM kathaM cana 05128015a purA vikurvate mUDhAH pApAtmAnaH samAgatAH 05128015c dharSitAH kAmamanyubhyAM krodhalobhavazAnugAH 05128016a imaM hi puNDarIkAkSaM jighRkSanty alpacetasaH 05128016c paTenAgniM prajvalitaM yathA bAlA yathA jaDAH 05128017a sAtyakes tad vacaH zrutvA viduro dIrghadarzivAn 05128017c dhRtarASTraM mahAbAhum abravIt kurusaMsadi 05128018a rAjan parItakAlAs te putrAH sarve paraMtapa 05128018c ayazasyam azakyaM ca karma kartuM samudyatAH 05128019a imaM hi puNDarIkAkSam abhibhUya prasahya ca 05128019c nigrahItuM kilecchanti sahitA vAsavAnujam 05128020a imaM puruSazArdUlam apradhRSyaM durAsadam 05128020c AsAdya na bhaviSyanti pataMgA iva pAvakam 05128021a ayam icchan hi tAn sarvAn yatamAnAJ janArdanaH 05128021c siMho mRgAn iva kruddho gamayed yamasAdanam 05128022a na tv ayaM ninditaM karma kuryAt kRSNaH kathaM cana 05128022c na ca dharmAd apakrAmed acyutaH puruSottamaH 05128023a vidureNaivam ukte tu kezavo vAkyam abravIt 05128023c dhRtarASTram abhiprekSya suhRdAM zRNvatAM mithaH 05128024a rAjann ete yadi kruddhA mAM nigRhNIyur ojasA 05128024c ete vA mAm ahaM vainAn anujAnIhi pArthiva 05128025a etAn hi sarvAn saMrabdhAn niyantum aham utsahe 05128025c na tv ahaM ninditaM karma kuryAM pApaM kathaM cana 05128026a pANDavArthe hi lubhyantaH svArthAd dhAsyanti te sutAH 05128026c ete ced evam icchanti kRtakAryo yudhiSThiraH 05128027a adyaiva hy aham etAMz ca ye caitAn anu bhArata 05128027c nigRhya rAjan pArthebhyo dadyAM kiM duSkRtaM bhavet 05128028a idaM tu na pravarteyaM ninditaM karma bhArata 05128028c saMnidhau te mahArAja krodhajaM pApabuddhijam 05128029a eSa duryodhano rAjan yathecchati tathAstu tat 05128029c ahaM tu sarvAn samayAn anujAnAmi bhArata 05128030a etac chrutvA tu viduraM dhRtarASTro 'bhyabhASata 05128030c kSipram Anaya taM pApaM rAjyalubdhaM suyodhanam 05128031a sahamitraM sahAmAtyaM sasodaryaM sahAnugam 05128031c zaknuyAM yadi panthAnam avatArayituM punaH 05128032a tato duryodhanaM kSattA punaH prAvezayat sabhAm 05128032c akAmaM bhrAtRbhiH sArdhaM rAjabhiH parivAritam 05128033a atha duryodhanaM rAjA dhRtarASTro 'bhyabhASata 05128033c karNaduHzAsanAbhyAM ca rAjabhiz cAbhisaMvRtam 05128034a nRzaMsa pApabhUyiSTha kSudrakarmasahAyavAn 05128034c pApaiH sahAyaiH saMhatya pApaM karma cikIrSasi 05128035a azakyam ayazasyaM ca sadbhiz cApi vigarhitam 05128035c yathA tvAdRzako mUDho vyavasyet kulapAMsanaH 05128036a tvam imaM puNDarIkAkSam apradhRSyaM durAsadam 05128036c pApaiH sahAyaiH saMhatya nigrahItuM kilecchasi 05128037a yo na zakyo balAtkartuM devair api savAsavaiH 05128037c taM tvaM prArthayase manda bAlaz candramasaM yathA 05128038a devair manuSyair gandharvair asurair uragaiz ca yaH 05128038c na soDhuM samare zakyas taM na budhyasi kezavam 05128039a durgrahaH pANinA vAyur duHsparzaH pANinA zazI 05128039c durdharA pRthivI mUrdhnA durgrahaH kezavo balAt 05128040a ity ukte dhRtarASTreNa kSattApi viduro 'bravIt 05128040c duryodhanam abhiprekSya dhArtarASTram amarSaNam 05128041a saubhadvAre vAnarendro dvivido nAma nAmataH 05128041c zilAvarSeNa mahatA chAdayAm Asa kezavam 05128042a grahItukAmo vikramya sarvayatnena mAdhavam 05128042c grahItuM nAzakat tatra taM tvaM prArthayase balAt 05128043a nirmocane SaTsahasrAH pAzair baddhvA mahAsurAH 05128043c grahItuM nAzakaMz cainaM taM tvaM prArthayase balAt 05128044a prAgjyotiSagataM zauriM narakaH saha dAnavaiH 05128044c grahItuM nAzakat tatra taM tvaM prArthayase balAt 05128045a anena hi hatA bAlye pUtanA zizunA tathA 05128045c govardhano dhAritaz ca gavArthe bharatarSabha 05128046a ariSTo dhenukaz caiva cANUraz ca mahAbalaH 05128046c azvarAjaz ca nihataH kaMsaz cAriSTam Acaran 05128047a jarAsaMdhaz ca vakraz ca zizupAlaz ca vIryavAn 05128047c bANaz ca nihataH saMkhye rAjAnaz ca niSUditAH 05128048a varuNo nirjito rAjA pAvakaz cAmitaujasA 05128048c pArijAtaM ca haratA jitaH sAkSAc chacIpatiH 05128049a ekArNave zayAnena hatau tau madhukaiTabhau 05128049c janmAntaram upAgamya hayagrIvas tathA hataH 05128050a ayaM kartA na kriyate kAraNaM cApi pauruSe 05128050c yad yad icched ayaM zauris tat tat kuryAd ayatnataH 05128051a taM na budhyasi govindaM ghoravikramam acyutam 05128051c AzIviSam iva kruddhaM tejorAzim anirjitam 05128052a pradharSayan mahAbAhuM kRSNam akliSTakAriNam 05128052c pataMgo 'gnim ivAsAdya sAmAtyo na bhaviSyasi 05129001 vaizaMpAyana uvAca 05129001a vidureNaivam ukte tu kezavaH zatrupUgahA 05129001c duryodhanaM dhArtarASTram abhyabhASata vIryavAn 05129002a eko 'ham iti yan mohAn manyase mAM suyodhana 05129002c paribhUya ca durbuddhe grahItuM mAM cikIrSasi 05129003a ihaiva pANDavAH sarve tathaivAndhakavRSNayaH 05129003c ihAdityAz ca rudrAz ca vasavaz ca maharSibhiH 05129004a evam uktvA jahAsoccaiH kezavaH paravIrahA 05129004c tasya saMsmayataH zaurer vidyudrUpA mahAtmanaH 05129004e aGguSThamAtrAs tridazA mumucuH pAvakArciSaH 05129005a tasya brahmA lalATastho rudro vakSasi cAbhavat 05129005c lokapAlA bhujeSv Asann agnir AsyAd ajAyata 05129006a AdityAz caiva sAdhyAz ca vasavo 'thAzvinAv api 05129006c marutaz ca sahendreNa vizvedevAs tathaiva ca 05129006e babhUvuz caiva rUpANi yakSagandharvarakSasAm 05129007a prAdurAstAM tathA dorbhyAM saMkarSaNadhanaMjayau 05129007c dakSiNe 'thArjuno dhanvI halI rAmaz ca savyataH 05129008a bhImo yudhiSThiraz caiva mAdrIputrau ca pRSThataH 05129008c andhakA vRSNayaz caiva pradyumnapramukhAs tataH 05129009a agre babhUvuH kRSNasya samudyatamahAyudhAH 05129009c zaGkhacakragadAzaktizArGgalAGgalanandakAH 05129010a adRzyantodyatAny eva sarvapraharaNAni ca 05129010c nAnAbAhuSu kRSNasya dIpyamAnAni sarvazaH 05129011a netrAbhyAM nastataz caiva zrotrAbhyAM ca samantataH 05129011c prAdurAsan mahAraudrAH sadhUmAH pAvakArciSaH 05129011e romakUpeSu ca tathA sUryasyeva marIcayaH 05129012a taM dRSTvA ghoram AtmAnaM kezavasya mahAtmanaH 05129012c nyamIlayanta netrANi rAjAnas trastacetasaH 05129013a Rte droNaM ca bhISmaM ca viduraM ca mahAmatim 05129013c saMjayaM ca mahAbhAgam RSIMz caiva tapodhanAn 05129013e prAdAt teSAM sa bhagavAn divyaM cakSur janArdanaH 05129014a tad dRSTvA mahad AzcaryaM mAdhavasya sabhAtale 05129014c devadundubhayo neduH puSpavarSaM papAta ca 05129015a cacAla ca mahI kRtsnA sAgaraz cApi cukSubhe 05129015c vismayaM paramaM jagmuH pArthivA bharatarSabha 05129016a tataH sa puruSavyAghraH saMjahAra vapuH svakam 05129016c tAM divyAm adbhutAM citrAm RddhimattAm ariMdamaH 05129017a tataH sAtyakim AdAya pANau hArdikyam eva ca 05129017c RSibhis tair anujJAto niryayau madhusUdanaH 05129018a RSayo 'ntarhitA jagmus tatas te nAradAdayaH 05129018c tasmin kolAhale vRtte tad adbhutam abhUt tadA 05129019a taM prasthitam abhiprekSya kauravAH saha rAjabhiH 05129019c anujagmur naravyAghraM devA iva zatakratum 05129020a acintayann ameyAtmA sarvaM tad rAjamaNDalam 05129020c nizcakrAma tataH zauriH sadhUma iva pAvakaH 05129021a tato rathena zubhreNa mahatA kiGkiNIkinA 05129021c hemajAlavicitreNa laghunA meghanAdinA 05129022a sUpaskareNa zubhreNa vaiyAghreNa varUthinA 05129022c sainyasugrIvayuktena pratyadRzyata dArukaH 05129023a tathaiva ratham AsthAya kRtavarmA mahArathaH 05129023c vRSNInAM saMmato vIro hArdikyaH pratyadRzyata 05129024a upasthitarathaM zauriM prayAsyantam ariMdamam 05129024c dhRtarASTro mahArAjaH punar evAbhyabhASata 05129025a yAvad balaM me putreSu pazyasy etaj janArdana 05129025c pratyakSaM te na te kiM cit parokSaM zatrukarzana 05129026a kurUNAM zamam icchantaM yatamAnaM ca kezava 05129026c viditvaitAm avasthAM me nAtizaGkitum arhasi 05129027a na me pApo 'sty abhiprAyaH pANDavAn prati kezava 05129027c jJAtam eva hi te vAkyaM yan mayoktaH suyodhanaH 05129028a jAnanti kuravaH sarve rAjAnaz caiva pArthivAH 05129028c zame prayatamAnaM mAM sarvayatnena mAdhava 05129029a tato 'bravIn mahAbAhur dhRtarASTraM janezvaram 05129029c droNaM pitAmahaM bhISmaM kSattAraM bAhlikaM kRpam 05129030a pratyakSam etad bhavatAM yad vRttaM kurusaMsadi 05129030c yathA cAziSTavan mando roSAd asakRd utthitaH 05129031a vadaty anIzam AtmAnaM dhRtarASTro mahIpatiH 05129031c ApRcche bhavataH sarvAn gamiSyAmi yudhiSThiram 05129032a Amantrya prasthitaM zauriM rathasthaM puruSarSabham 05129032c anujagmur maheSvAsAH pravIrA bharatarSabhAH 05129033a bhISmo droNaH kRpaH kSattA dhRtarASTro 'tha bAhlikaH 05129033c azvatthAmA vikarNaz ca yuyutsuz ca mahArathaH 05129034a tato rathena zubhreNa mahatA kiGkiNIkinA 05129034c kurUNAM pazyatAM prAyAt pRthAM draSTuM pitRSvasAm 05130001 vaizaMpAyana uvAca 05130001a pravizyAtha gRhaM tasyAz caraNAv abhivAdya ca 05130001c Acakhyau tat samAsena yad vRttaM kurusaMsadi 05130002 vAsudeva uvAca 05130002a uktaM bahuvidhaM vAkyaM grahaNIyaM sahetukam 05130002c RSibhiz ca mayA caiva na cAsau tad gRhItavAn 05130003a kAlapakvam idaM sarvaM duryodhanavazAnugam 05130003c ApRcche bhavatIM zIghraM prayAsye pANDavAn prati 05130004a kiM vAcyAH pANDaveyAs te bhavatyA vacanAn mayA 05130004c tad brUhi tvaM mahAprAjJe zuzrUSe vacanaM tava 05130005 kunty uvAca 05130005a brUyAH kezava rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 05130005c bhUyAMs te hIyate dharmo mA putraka vRthA kRthAH 05130006a zrotriyasyeva te rAjan mandakasyAvipazcitaH 05130006c anuvAkahatA buddhir dharmam evaikam IkSate 05130007a aGgAvekSasva dharmaM tvaM yathA sRSTaH svayaMbhuvA 05130007c urastaH kSatriyaH sRSTo bAhuvIryopajIvitA 05130007e krUrAya karmaNe nityaM prajAnAM paripAlane 05130008a zRNu cAtropamAm ekAM yA vRddhebhyaH zrutA mayA 05130008c mucukundasya rAjarSer adadAt pRthivIm imAm 05130008e purA vaizravaNaH prIto na cAsau tAM gRhItavAn 05130009a bAhuvIryArjitaM rAjyam aznIyAm iti kAmaye 05130009c tato vaizravaNaH prIto vismitaH samapadyata 05130010a mucukundas tato rAjA so 'nvazAsad vasuMdharAm 05130010c bAhuvIryArjitAM samyak kSatradharmam anuvrataH 05130011a yaM hi dharmaM carantIha prajA rAjJA surakSitAH 05130011c caturthaM tasya dharmasya rAjA bhArata vindati 05130012a rAjA carati ced dharmaM devatvAyaiva kalpate 05130012c sa ced adharmaM carati narakAyaiva gacchati 05130013a daNDanItiH svadharmeNa cAturvarNyaM niyacchati 05130013c prayuktA svAminA samyag adharmebhyaz ca yacchati 05130014a daNDanItyAM yadA rAjA samyak kArtsnyena vartate 05130014c tadA kRtayugaM nAma kAlaH zreSThaH pravartate 05130015a kAlo vA kAraNaM rAjJo rAjA vA kAlakAraNam 05130015c iti te saMzayo mA bhUd rAjA kAlasya kAraNam 05130016a rAjA kRtayugasraSTA tretAyA dvAparasya ca 05130016c yugasya ca caturthasya rAjA bhavati kAraNam 05130017a kRtasya kAraNAd rAjA svargam atyantam aznute 05130017c tretAyAH kAraNAd rAjA svargaM nAtyantam aznute 05130017e pravartanAd dvAparasya yathAbhAgam upAznute 05130018a tato vasati duSkarmA narake zAzvatIH samAH 05130018c rAjadoSeNa hi jagat spRzyate jagataH sa ca 05130019a rAjadharmAn avekSasva pitRpaitAmahocitAn 05130019c naitad rAjarSivRttaM hi yatra tvaM sthAtum icchasi 05130020a na hi vaiklavyasaMsRSTa AnRzaMsye vyavasthitaH 05130020c prajApAlanasaMbhUtaM kiM cit prApa phalaM nRpaH 05130021a na hy etAm AziSaM pANDur na cAhaM na pitAmahaH 05130021c prayuktavantaH pUrvaM te yayA carasi medhayA 05130022a yajJo dAnaM tapaH zauryaM prajAsaMtAnam eva ca 05130022c mAhAtmyaM balam ojaz ca nityam AzaMsitaM mayA 05130023a nityaM svAhA svadhA nityaM dadur mAnuSadevatAH 05130023c dIrgham Ayur dhanaM putrAn samyag ArAdhitAH zubhAH 05130024a putreSv AzAsate nityaM pitaro daivatAni ca 05130024c dAnam adhyayanaM yajJaM prajAnAM paripAlanam 05130025a etad dharmam adharmaM vA janmanaivAbhyajAyathAH 05130025c te stha vaidyAH kule jAtA avRttyA tAta pIDitAH 05130026a yat tu dAnapatiM zUraM kSudhitAH pRthivIcarAH 05130026c prApya tRptAH pratiSThante dharmaH ko 'bhyadhikas tataH 05130027a dAnenAnyaM balenAnyaM tathA sUnRtayAparam 05130027c sarvataH pratigRhNIyAd rAjyaM prApyeha dhArmikaH 05130028a brAhmaNaH pracared bhaikSaM kSatriyaH paripAlayet 05130028c vaizyo dhanArjanaM kuryAc chUdraH paricarec ca tAn 05130029a bhaikSaM vipratiSiddhaM te kRSir naivopapadyate 05130029c kSatriyo 'si kSatAt trAtA bAhuvIryopajIvitA 05130030a pitryam aMzaM mahAbAho nimagnaM punar uddhara 05130030c sAmnA dAnena bhedena daNDenAtha nayena ca 05130031a ito duHkhataraM kiM nu yad ahaM hInabAndhavA 05130031c parapiNDam udIkSAmi tvAM sUtvAmitranandana 05130032a yudhyasva rAjadharmeNa mA nimajjIH pitAmahAn 05130032c mA gamaH kSINapuNyas tvaM sAnujaH pApikAM gatim 05131001 kunty uvAca 05131001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 05131001c vidurAyAz ca saMvAdaM putrasya ca paraMtapa 05131002a atra zreyaz ca bhUyaz ca yathA sA vaktum arhati 05131002c yazasvinI manyumatI kule jAtA vibhAvarI 05131003a kSatradharmaratA dhanyA vidurA dIrghadarzinI 05131003c vizrutA rAjasaMsatsu zrutavAkyA bahuzrutA 05131004a vidurA nAma vai satyA jagarhe putram aurasam 05131004c nirjitaM sindhurAjena zayAnaM dInacetasam 05131004e anandanam adharmajJaM dviSatAM harSavardhanam 05131005a na mayA tvaM na pitrAsi jAtaH kvAbhyAgato hy asi 05131005c nirmanyur upazAkhIyaH puruSaH klIbasAdhanaH 05131006a yAvajjIvaM nirAzo 'si kalyANAya dhuraM vaha 05131006c mAtmAnam avamanyasva mainam alpena bIbharaH 05131006e manaH kRtvA sukalyANaM mA bhais tvaM pratisaMstabha 05131007a uttiSTha he kApuruSa mA zeSvaivaM parAjitaH 05131007c amitrAn nandayan sarvAn nirmAno bandhuzokadaH 05131008a supUrA vai kunadikA supUro mUSikAJjaliH 05131008c susaMtoSaH kApuruSaH svalpakenApi tuSyati 05131009a apy arer Arujan daMSTrAm Azveva nidhanaM vraja 05131009c api vA saMzayaM prApya jIvite 'pi parAkrama 05131010a apy areH zyenavac chidraM pazyes tvaM viparikraman 05131010c vinadan vAtha vA tUSNIM vyomni vAparizaGkitaH 05131011a tvam evaM pretavac cheSe kasmAd vajrahato yathA 05131011c uttiSTha he kApuruSa mA zeSvaivaM parAjitaH 05131012a mAstaM gamas tvaM kRpaNo vizrUyasva svakarmaNA 05131012c mA madhye mA jaghanye tvaM mAdho bhUs tiSTha corjitaH 05131013a alAtaM tindukasyeva muhUrtam api vijvala 05131013c mA tuSAgnir ivAnarciH kAkaraGkhA jijIviSuH 05131013e muhUrtaM jvalitaM zreyo na tu dhUmAyitaM ciram 05131014a mA ha sma kasya cid gehe janI rAjJaH kharImRduH 05131014c kRtvA mAnuSyakaM karma sRtvAjiM yAvad uttamam 05131014e dharmasyAnRNyam Apnoti na cAtmAnaM vigarhate 05131015a alabdhvA yadi vA labdhvA nAnuzocanti paNDitAH 05131015c AnantaryaM cArabhate na prANAnAM dhanAyate 05131016a udbhAvayasva vIryaM vA tAM vA gaccha dhruvAM gatim 05131016c dharmaM putrAgrataH kRtvA kiMnimittaM hi jIvasi 05131017a iSTApUrtaM hi te klIba kIrtiz ca sakalA hatA 05131017c vicchinnaM bhogamUlaM te kiMnimittaM hi jIvasi 05131018a zatrur nimajjatA grAhyo jaGghAyAM prapatiSyatA 05131018c viparicchinnamUlo 'pi na viSIdet kathaM cana 05131018e udyamya dhuram utkarSed AjAneyakRtaM smaran 05131019a kuru sattvaM ca mAnaM ca viddhi pauruSam AtmanaH 05131019c udbhAvaya kulaM magnaM tvatkRte svayam eva hi 05131020a yasya vRttaM na jalpanti mAnavA mahad adbhutam 05131020c rAzivardhanamAtraM sa naiva strI na punaH pumAn 05131021a dAne tapasi zaurye ca yasya na prathitaM yazaH 05131021c vidyAyAm arthalAbhe vA mAtur uccAra eva saH 05131022a zrutena tapasA vApi zriyA vA vikrameNa vA 05131022c janAn yo 'bhibhavaty anyAn karmaNA hi sa vai pumAn 05131023a na tv eva jAlmIM kApAlIM vRttim eSitum arhasi 05131023c nRzaMsyAm ayazasyAM ca duHkhAM kApuruSocitAm 05131024a yam enam abhinandeyur amitrAH puruSaM kRzam 05131024c lokasya samavajJAtaM nihInAzanavAsasam 05131025a aholAbhakaraM dInam alpajIvanam alpakam 05131025c nedRzaM bandhum AsAdya bAndhavaH sukham edhate 05131026a avRttyaiva vipatsyAmo vayaM rASTrAt pravAsitAH 05131026c sarvakAmarasair hInAH sthAnabhraSTA akiMcanAH 05131027a avarNakAriNaM satsu kulavaMzasya nAzanam 05131027c kaliM putrapravAdena saMjaya tvAm ajIjanam 05131028a niramarSaM nirutsAhaM nirvIryam arinandanam 05131028c mA sma sImantinI kA cij janayet putram IdRzam 05131029a mA dhUmAya jvalAtyantam Akramya jahi zAtravAn 05131029c jvala mUrdhany amitrANAM muhUrtam api vA kSaNam 05131030a etAvAn eva puruSo yad amarSI yad akSamI 05131030c kSamAvAn niramarSaz ca naiva strI na punaH pumAn 05131031a saMtoSo vai zriyaM hanti tathAnukroza eva ca 05131031c anutthAnabhaye cobhe nirIho nAznute mahat 05131032a ebhyo nikRtipApebhyaH pramuJcAtmAnam AtmanA 05131032c AyasaM hRdayaM kRtvA mRgayasva punaH svakam 05131033a puraM viSahate yasmAt tasmAt puruSa ucyate 05131033c tam Ahur vyarthanAmAnaM strIvad ya iha jIvati 05131034a zUrasyorjitasattvasya siMhavikrAntagAminaH 05131034c diSTabhAvaM gatasyApi vighase modate prajA 05131035a ya AtmanaH priyasukhe hitvA mRgayate zriyam 05131035c amAtyAnAm atho harSam AdadhAty acireNa saH 05131036 putra uvAca 05131036a kiM nu te mAm apazyantyAH pRthivyA api sarvayA 05131036c kim AbharaNakRtyaM te kiM bhogair jIvitena vA 05131037 mAtovAca 05131037a kim adyakAnAM ye lokA dviSantas tAn avApnuyuH 05131037c ye tv AdRtAtmanAM lokAH suhRdas tAn vrajantu naH 05131038a bhRtyair vihIyamAnAnAM parapiNDopajIvinAm 05131038c kRpaNAnAm asattvAnAM mA vRttim anuvartithAH 05131039a anu tvAM tAta jIvantu brAhmaNAH suhRdas tathA 05131039c parjanyam iva bhUtAni devA iva zatakratum 05131040a yam AjIvanti puruSaM sarvabhUtAni saMjaya 05131040c pakvaM drumam ivAsAdya tasya jIvitam arthavat 05131041a yasya zUrasya vikrAntair edhante bAndhavAH sukham 05131041c tridazA iva zakrasya sAdhu tasyeha jIvitam 05131042a svabAhubalam Azritya yo 'bhyujjIvati mAnavaH 05131042c sa loke labhate kIrtiM paratra ca zubhAM gatim 05132001 vidurovAca 05132001a athaitasyAm avasthAyAM pauruSaM hAtum icchasi 05132001c nihInasevitaM mArgaM gamiSyasy acirAd iva 05132002a yo hi tejo yathAzakti na darzayati vikramAt 05132002c kSatriyo jIvitAkAGkSI stena ity eva taM viduH 05132003a arthavanty upapannAni vAkyAni guNavanti ca 05132003c naiva saMprApnuvanti tvAM mumUrSum iva bheSajam 05132004a santi vai sindhurAjasya saMtuSTA bahavo janAH 05132004c daurbalyAd Asate mUDhA vyasanaughapratIkSiNaH 05132005a sahAyopacayaM kRtvA vyavasAyya tatas tataH 05132005c anuduSyeyur apare pazyantas tava pauruSam 05132006a taiH kRtvA saha saMghAtaM giridurgAlayAMz cara 05132006c kAle vyasanam AkAGkSan naivAyam ajarAmaraH 05132007a saMjayo nAmataz ca tvaM na ca pazyAmi tat tvayi 05132007c anvarthanAmA bhava me putra mA vyarthanAmakaH 05132008a samyagdRSTir mahAprAjJo bAlaM tvAM brAhmaNo 'bravIt 05132008c ayaM prApya mahat kRcchraM punar vRddhiM gamiSyati 05132009a tasya smarantI vacanam AzaMse vijayaM tava 05132009c tasmAt tAta bravImi tvAM vakSyAmi ca punaH punaH 05132010a yasya hy arthAbhinirvRttau bhavanty ApyAyitAH pare 05132010c tasyArthasiddhir niyatA nayeSv arthAnusAriNaH 05132011a samRddhir asamRddhir vA pUrveSAM mama saMjaya 05132011c evaM vidvAn yuddhamanA bhava mA pratyupAhara 05132012a nAtaH pApIyasIM kAM cid avasthAM zambaro 'bravIt 05132012c yatra naivAdya na prAtar bhojanaM pratidRzyate 05132013a patiputravadhAd etat paramaM duHkham abravIt 05132013c dAridryam iti yat proktaM paryAyamaraNaM hi tat 05132014a ahaM mahAkule jAtA hradAd dhradam ivAgatA 05132014c IzvarI sarvakalyANair bhartrA paramapUjitA 05132015a mahArhamAlyAbharaNAM sumRSTAmbaravAsasam 05132015c purA dRSTvA suhRdvargo mAm apazyat sudurgatAm 05132016a yadA mAM caiva bhAryAM ca draSTAsi bhRzadurbale 05132016c na tadA jIvitenArtho bhavitA tava saMjaya 05132017a dAsakarmakarAn bhRtyAn AcAryartvik purohitAn 05132017c avRttyAsmAn prajahato dRSTvA kiM jIvitena te 05132018a yadi kRtyaM na pazyAmi tavAdyeha yathA purA 05132018c zlAghanIyaM yazasyaM ca kA zAntir hRdayasya me 05132019a neti ced brAhmaNAn brUyAM dIryate hRdayaM mama 05132019c na hy ahaM na ca me bhartA neti brAhmaNam uktavAn 05132020a vayam AzrayaNIyAH sma nAzritAraH parasya ca 05132020c sAnyAn Azritya jIvantI parityakSyAmi jIvitam 05132021a apAre bhava naH pAram aplave bhava naH plavaH 05132021c kuruSva sthAnam asthAne mRtAn saMjIvayasva naH 05132022a sarve te zatravaH sahyA na cej jIvitum icchasi 05132022c atha ced IdRzIM vRttiM klIbAm abhyupapadyase 05132023a nirviNNAtmA hatamanA muJcaitAM pApajIvikAm 05132023c ekazatruvadhenaiva zUro gacchati vizrutim 05132024a indro vRtravadhenaiva mahendraH samapadyata 05132024c mAhendraM ca grahaM lebhe lokAnAM cezvaro 'bhavat 05132025a nAma vizrAvya vA saMkhye zatrUn AhUya daMzitAn 05132025c senAgraM vApi vidrAvya hatvA vA puruSaM varam 05132026a yadaiva labhate vIraH suyuddhena mahad yazaH 05132026c tadaiva pravyathante 'sya zatravo vinamanti ca 05132027a tyaktvAtmAnaM raNe dakSaM zUraM kApuruSA janAH 05132027c avazAH pUrayanti sma sarvakAmasamRddhibhiH 05132028a rAjyaM vApy ugravibhraMzaM saMzayo jIvitasya vA 05132028c pralabdhasya hi zatror vai zeSaM kurvanti sAdhavaH 05132029a svargadvAropamaM rAjyam atha vApy amRtopamam 05132029c ruddham ekAyane matvA patolmuka ivAriSu 05132030a jahi zatrUn raNe rAjan svadharmam anupAlaya 05132030c mA tvA pazyet sukRpaNaM zatruH zrImAn kadA cana 05132031a asmadIyaiz ca zocadbhir nadadbhiz ca parair vRtam 05132031c api tvAM nAnupazyeyaM dInA dInam avasthitam 05132032a uSya sauvIrakanyAbhiH zlAghasvArthair yathA purA 05132032c mA ca saindhavakanyAnAm avasan no vazaM gamaH 05132033a yuvA rUpeNa saMpanno vidyayAbhijanena ca 05132033c yas tvAdRzo vikurvIta yazasvI lokavizrutaH 05132033e voDhavye dhury anaDuvan manye maraNam eva tat 05132034a yadi tvAm anupazyAmi parasya priyavAdinam 05132034c pRSThato 'nuvrajantaM vA kA zAntir hRdayasya me 05132035a nAsmiJ jAtu kule jAto gacched yo 'nyasya pRSThataH 05132035c na tvaM parasyAnudhuraM tAta jIvitum arhasi 05132036a ahaM hi kSatrahRdayaM veda yat parizAzvatam 05132036c pUrvaiH pUrvataraiH proktaM paraiH paratarair api 05132037a yo vai kaz cid ihAjAtaH kSatriyaH kSatradharmavit 05132037c bhayAd vRttisamIkSo vA na named iha kasya cit 05132038a udyacched eva na named udyamo hy eva pauruSam 05132038c apy aparvaNi bhajyeta na named iha kasya cit 05132039a mAtaGgo matta iva ca parIyAt sumahAmanAH 05132039c brAhmaNebhyo namen nityaM dharmAyaiva ca saMjaya 05132040a niyacchann itarAn varNAn vinighnan sarvaduSkRtaH 05132040c sasahAyo 'sahAyo vA yAvajjIvaM tathA bhavet 05133001 putra uvAca 05133001a kRSNAyasasyeva ca te saMhatya hRdayaM kRtam 05133001c mama mAtas tv akaruNe vairaprajJe hy amarSaNe 05133002a aho kSatrasamAcAro yatra mAm aparaM yathA 05133002c IdRzaM vacanaM brUyAd bhavatI putram ekajam 05133003a kiM nu te mAm apazyantyAH pRthivyA api sarvayA 05133003c kim AbharaNakRtyaM te kiM bhogair jIvitena vA 05133004 mAtovAca 05133004a sarvArambhA hi viduSAM tAta dharmArthakAraNAt 05133004c tAn evAbhisamIkSyAhaM saMjaya tvAm acUcudam 05133005a sa samIkSyakramopeto mukhyaH kAlo 'yam AgataH 05133005c asmiMz ced Agate kAle kAryaM na pratipadyase 05133005e asaMbhAvitarUpas tvaM sunRzaMsaM kariSyasi 05133006a taM tvAm ayazasA spRSTaM na brUyAM yadi saMjaya 05133006c kharIvAtsalyam Ahus tan niHsAmarthyam ahetukam 05133007a sadbhir vigarhitaM mArgaM tyaja mUrkhaniSevitam 05133007c avidyA vai mahaty asti yAm imAM saMzritAH prajAH 05133008a tava syAd yadi sadvRttaM tena me tvaM priyo bhaveH 05133008c dharmArthaguNayuktena netareNa kathaM cana 05133008e daivamAnuSayuktena sadbhir Acaritena ca 05133009a yo hy evam avinItena ramate putranaptRNA 05133009c anutthAnavatA cApi moghaM tasya prajAphalam 05133010a akurvanto hi karmANi kurvanto ninditAni ca 05133010c sukhaM naiveha nAmutra labhante puruSAdhamAH 05133011a yuddhAya kSatriyaH sRSTaH saMjayeha jayAya ca 05133011c krUrAya karmaNe nityaM prajAnAM paripAlane 05133011e jayan vA vadhyamAno vA prApnotIndrasalokatAm 05133012a na zakrabhavane puNye divi tad vidyate sukham 05133012c yad amitrAn vaze kRtvA kSatriyaH sukham aznute 05133013a manyunA dahyamAnena puruSeNa manasvinA 05133013c nikRteneha bahuzaH zatrUn pratijigISayA 05133014a AtmAnaM vA parityajya zatrUn vA vinipAtya vai 05133014c ato 'nyena prakAreNa zAntir asya kuto bhavet 05133015a iha prAjJo hi puruSaH svalpam apriyam icchati 05133015c yasya svalpaM priyaM loke dhruvaM tasyAlpam apriyam 05133016a priyAbhAvAc ca puruSo naiva prApnoti zobhanam 05133016c dhruvaM cAbhAvam abhyeti gatvA gaGgeva sAgaram 05133017 putra uvAca 05133017a neyaM matis tvayA vAcyA mAtaH putre vizeSataH 05133017c kAruNyam evAtra pazya bhUtveha jaDamUkavat 05133018 mAtovAca 05133018a ato me bhUyasI nandir yad evam anupazyasi 05133018c codyaM mAM codayasy etad bhRzaM vai codayAmi te 05133019a atha tvAM pUjayiSyAmi hatvA vai sarvasaindhavAn 05133019c ahaM pazyAmi vijayaM kRtsnaM bhAvinam eva te 05133020 putra uvAca 05133020a akozasyAsahAyasya kutaH svid vijayo mama 05133020c ity avasthAM viditvemAm AtmanAtmani dAruNAm 05133020e rAjyAd bhAvo nivRtto me tridivAd iva duSkRteH 05133021a IdRzaM bhavatI kaM cid upAyam anupazyati 05133021c tan me pariNataprajJe samyak prabrUhi pRcchate 05133021e kariSyAmi hi tat sarvaM yathAvad anuzAsanam 05133022 mAtovAca 05133022a putrAtmA nAvamantavyaH pUrvAbhir asamRddhibhiH 05133022c abhUtvA hi bhavanty arthA bhUtvA nazyanti cApare 05133023a amarSeNaiva cApy arthA nArabdhavyAH subAlizaiH 05133023c sarveSAM karmaNAM tAta phale nityam anityatA 05133024a anityam iti jAnanto na bhavanti bhavanti ca 05133024c atha ye naiva kurvanti naiva jAtu bhavanti te 05133025a aikaguNyam anIhAyAm abhAvaH karmaNAM phalam 05133025c atha dvaiguNyam IhAyAM phalaM bhavati vA na vA 05133026a yasya prAg eva viditA sarvArthAnAm anityatA 05133026c nuded vRddhisamRddhI sa pratikUle nRpAtmaja 05133027a utthAtavyaM jAgRtavyaM yoktavyaM bhUtikarmasu 05133027c bhaviSyatIty eva manaH kRtvA satatam avyathaiH 05133027e maGgalAni puraskRtya brAhmaNaiz cezvaraiH saha 05133028a prAjJasya nRpater Azu vRddhir bhavati putraka 05133028c abhivartati lakSmIs taM prAcIm iva divAkaraH 05133029a nidarzanAny upAyAMz ca bahUny uddharSaNAni ca 05133029c anudarzitarUpo 'si pazyAmi kuru pauruSam 05133029e puruSArtham abhipretaM samAhartum ihArhasi 05133030a kruddhA&l lubdhAn parikSINAn avakSiptAn vimAnitAn 05133030c spardhinaz caiva ye ke cit tAn yukta upadhAraya 05133031a etena tvaM prakAreNa mahato bhetsyase gaNAn 05133031c mahAvega ivoddhUto mAtarizvA balAhakAn 05133032a teSAm agrapradAyI syAH kalyotthAyI priyaMvadaH 05133032c te tvAM priyaM kariSyanti puro dhAsyanti ca dhruvam 05133033a yadaiva zatrur jAnIyAt sapatnaM tyaktajIvitam 05133033c tadaivAsmAd udvijate sarpAd vezmagatAd iva 05133034a taM viditvA parAkrAntaM vaze na kurute yadi 05133034c nirvAdair nirvaded enam antatas tad bhaviSyati 05133035a nirvAdAd AspadaM labdhvA dhanavRddhir bhaviSyati 05133035c dhanavantaM hi mitrANi bhajante cAzrayanti ca 05133036a skhalitArthaM punas tAta saMtyajanty api bAndhavAH 05133036c apy asminn Azrayante ca jugupsanti ca tAdRzam 05133037a zatruM kRtvA yaH sahAyaM vizvAsam upagacchati 05133037c ataH saMbhAvyam evaitad yad rAjyaM prApnuyAd iti 05134001 mAtovAca 05134001a naiva rAjJA daraH kAryo jAtu kasyAM cid Apadi 05134001c atha ced api dIrNaH syAn naiva varteta dIrNavat 05134002a dIrNaM hi dRSTvA rAjAnaM sarvam evAnudIryate 05134002c rASTraM balam amAtyAz ca pRthak kurvanti te matim 05134003a zatrUn eke prapadyante prajahaty apare punaH 05134003c anv eke prajihIrSanti ye purastAd vimAnitAH 05134004a ya evAtyantasuhRdas ta enaM paryupAsate 05134004c azaktayaH svastikAmA baddhavatsA iDA iva 05134004e zocantam anuzocanti pratItAn iva bAndhavAn 05134005a api te pUjitAH pUrvam api te suhRdo matAH 05134005c ye rASTram abhimanyante rAjJo vyasanam IyuSaH 05134005e mA dIdaras tvaM suhRdo mA tvAM dIrNaM prahAsiSuH 05134006a prabhAvaM pauruSaM buddhiM jijJAsantyA mayA tava 05134006c ullapantyA samAzvAsaM balavAn iva durbalam 05134007a yady etat saMvijAnAsi yadi samyag bravImy aham 05134007c kRtvAsaumyam ivAtmAnaM jayAyottiSTha saMjaya 05134008a asti naH kozanicayo mahAn aviditas tava 05134008c tam ahaM veda nAnyas tam upasaMpAdayAmi te 05134009a santi naikazatA bhUyaH suhRdas tava saMjaya 05134009c sukhaduHkhasahA vIra zatArhA anivartinaH 05134010a tAdRzA hi sahAyA vai puruSasya bubhUSataH 05134010c ISad ujjihataH kiM cit sacivAH zatrukarzanAH 05134011 putra uvAca 05134011a kasya tv IdRzakaM vAkyaM zrutvApi svalpacetasaH 05134011c tamo na vyapahanyeta sucitrArthapadAkSaram 05134012a udake dhUr iyaM dhAryA sartavyaM pravaNe mayA 05134012c yasya me bhavatI netrI bhaviSyad bhUtadarzinI 05134013a ahaM hi vacanaM tvattaH zuzrUSur aparAparam 05134013c kiM cit kiM cit prativadaMs tUSNIm AsaM muhur muhuH 05134014a atRpyann amRtasyeva kRcchrAl labdhasya bAndhavAt 05134014c udyacchAmy eSa zatrUNAM niyamAya jayAya ca 05134015 kunty uvAca 05134015a sadazva iva sa kSiptaH praNunno vAkyasAyakaiH 05134015c tac cakAra tathA sarvaM yathAvad anuzAsanam 05134016a idam uddharSaNaM bhImaM tejovardhanam uttamam 05134016c rAjAnaM zrAvayen mantrI sIdantaM zatrupIDitam 05134017a jayo nAmetihAso 'yaM zrotavyo vijigISuNA 05134017c mahIM vijayate kSipraM zrutvA zatrUMz ca mardati 05134018a idaM puMsavanaM caiva vIrAjananam eva ca 05134018c abhIkSNaM garbhiNI zrutvA dhruvaM vIraM prajAyate 05134019a vidyAzUraM tapaHzUraM damazUraM tapasvinam 05134019c brAhmyA zriyA dIpyamAnaM sAdhuvAdena saMmatam 05134020a arciSmantaM balopetaM mahAbhAgaM mahAratham 05134020c dhRSTavantam anAdhRSyaM jetAram aparAjitam 05134021a niyantAram asAdhUnAM goptAraM dharmacAriNAm 05134021c tadarthaM kSatriyA sUte vIraM satyaparAkramam 05135001 kunty uvAca 05135001a arjunaM kezava brUyAs tvayi jAte sma sUtake 05135001c upopaviSTA nArIbhir Azrame parivAritA 05135002a athAntarikSe vAg AsId divyarUpA manoramA 05135002c sahasrAkSasamaH kunti bhaviSyaty eSa te sutaH 05135003a eSa jeSyati saMgrAme kurUn sarvAn samAgatAn 05135003c bhImasenadvitIyaz ca lokam udvartayiSyati 05135004a putras te pRthivIM jetA yazaz cAsya divaspRzam 05135004c hatvA kurUn grAmajanye vAsudevasahAyavAn 05135005a pitryam aMzaM pranaSTaM ca punar apy uddhariSyati 05135005c bhrAtRbhiH sahitaH zrImAMs trIn medhAn AhariSyati 05135006a taM satyasaMdhaM bIbhatsuM savyasAcinam acyuta 05135006c yathAham evaM jAnAmi balavantaM durAsadam 05135006e tathA tad astu dAzArha yathA vAg abhyabhASata 05135007a dharmaz ced asti vArSNeya tathA satyaM bhaviSyati 05135007c tvaM cApi tat tathA kRSNa sarvaM saMpAdayiSyasi 05135008a nAhaM tad abhyasUyAmi yathA vAg abhyabhASata 05135008c namo dharmAya mahate dharmo dhArayati prajAH 05135009a etad dhanaMjayo vAcyo nityodyukto vRkodaraH 05135009c yadarthaM kSatriyA sUte tasya kAlo 'yam AgataH 05135009e na hi vairaM samAsAdya sIdanti puruSarSabhAH 05135010a viditA te sadA buddhir bhImasya na sa zAmyati 05135010c yAvad antaM na kurute zatrUNAM zatrukarzanaH 05135011a sarvadharmavizeSajJAM snuSAM pANDor mahAtmanaH 05135011c brUyA mAdhava kalyANIM kRSNAM kRSNa yazasvinIm 05135012a yuktam etan mahAbhAge kule jAte yazasvini 05135012c yan me putreSu sarveSu yathAvat tvam avartithAH 05135013a mAdrIputrau ca vaktavyau kSatradharmaratAv ubhau 05135013c vikrameNArjitAn bhogAn vRNItaM jIvitAd api 05135014a vikramAdhigatA hy arthAH kSatradharmeNa jIvataH 05135014c mano manuSyasya sadA prINanti puruSottama 05135015a yac ca vaH prekSamANAnAM sarvadharmopacAyinI 05135015c pAJcAlI paruSANy uktA ko nu tat kSantum arhati 05135016a na rAjyaharaNaM duHkhaM dyUte cApi parAjayaH 05135016c pravrAjanaM sutAnAM vA na me tad duHkhakAraNam 05135017a yat tu sA bRhatI zyAmA sabhAyAM rudatI tadA 05135017c azrauSIt paruSA vAcas tan me duHkhataraM matam 05135018a strIdharmiNI varArohA kSatradharmaratA sadA 05135018c nAdhyagacchat tadA nAthaM kRSNA nAthavatI satI 05135019a taM vai brUhi mahAbAho sarvazastrabhRtAM varam 05135019c arjunaM puruSavyAghraM draupadyAH padavIM cara 05135020a viditau hi tavAtyantaM kruddhAv iva yamAntakau 05135020c bhImArjunau nayetAM hi devAn api parAM gatim 05135021a tayoz caitad avajJAnaM yat sA kRSNA sabhAgatA 05135021c duHzAsanaz ca yad bhImaM kaTukAny abhyabhASata 05135021e pazyatAM kuruvIrANAM tac ca saMsmArayeH punaH 05135022a pANDavAn kuzalaM pRccheH saputrAn kRSNayA saha 05135022c mAM ca kuzalinIM brUyAs teSu bhUyo janArdana 05135022e ariSTaM gaccha panthAnaM putrAn me paripAlaya 05135023 vaizaMpAyana uvAca 05135023a abhivAdyAtha tAM kRSNaH kRtvA cAbhipradakSiNam 05135023c nizcakrAma mahAbAhuH siMhakhelagatis tataH 05135024a tato visarjayAm Asa bhISmAdIn kurupuMgavAn 05135024c Aropya ca rathe karNaM prAyAt sAtyakinA saha 05135025a tataH prayAte dAzArhe kuravaH saMgatA mithaH 05135025c jajalpur mahad AzcaryaM kezave paramAdbhutam 05135026a pramUDhA pRthivI sarvA mRtyupAzasitA kRtA 05135026c duryodhanasya bAlizyAn naitad astIti cAbruvan 05135027a tato niryAya nagarAt prayayau puruSottamaH 05135027c mantrayAm Asa ca tadA karNena suciraM saha 05135028a visarjayitvA rAdheyaM sarvayAdavanandanaH 05135028c tato javena mahatA tUrNam azvAn acodayat 05135029a te pibanta ivAkAzaM dArukeNa pracoditAH 05135029c hayA jagmur mahAvegA manomArutaraMhasaH 05135030a te vyatItya tam adhvAnaM kSipraM zyenA ivAzugAH 05135030c uccaiH sUryam upaplavyaM zArGgadhanvAnam Avahan 05136001 vaizaMpAyana uvAca 05136001a kuntyAs tu vacanaM zrutvA bhISmadroNau mahArathau 05136001c duryodhanam idaM vAkyam UcatuH zAsanAtigam 05136002a zrutaM te puruSavyAghra kuntyAH kRSNasya saMnidhau 05136002c vAkyam arthavad avyagram uktaM dharmyam anuttamam 05136003a tat kariSyanti kaunteyA vAsudevasya saMmatam 05136003c na hi te jAtu zAmyerann Rte rAjyena kaurava 05136004a klezitA hi tvayA pArthA dharmapAzasitAs tadA 05136004c sabhAyAM draupadI caiva taiz ca tan marSitaM tava 05136005a kRtAstraM hy arjunaM prApya bhImaM ca kRtanizramam 05136005c gANDIvaM ceSudhI caiva rathaM ca dhvajam eva ca 05136005e sahAyaM vAsudevaM ca na kSaMsyati yudhiSThiraH 05136006a pratyakSaM te mahAbAho yathA pArthena dhImatA 05136006c virATanagare pUrvaM sarve sma yudhi nirjitAH 05136007a dAnavAn ghorakarmANo nivAtakavacAn yudhi 05136007c raudram astraM samAdhAya dagdhavAn astravahninA 05136008a karNaprabhRtayaz ceme tvaM cApi kavacI rathI 05136008c mokSitA ghoSayAtrAyAM paryAptaM tan nidarzanam 05136009a prazAmya bharatazreSTha bhrAtRbhiH saha pANDavaiH 05136009c rakSemAM pRthivIM sarvAM mRtyor daMSTrAntaraM gatAm 05136010a jyeSTho bhrAtA dharmazIlo vatsalaH zlakSNavAk zuciH 05136010c taM gaccha puruSavyAghraM vyapanIyeha kilbiSam 05136011a dRSTaz cet tvaM pANDavena vyapanItazarAsanaH 05136011c prasannabhrukuTiH zrImAn kRtA zAntiH kulasya naH 05136012a tam abhyetya sahAmAtyaH pariSvajya nRpAtmajam 05136012c abhivAdaya rAjAnaM yathApUrvam ariMdama 05136013a abhivAdayamAnaM tvAM pANibhyAM bhImapUrvajaH 05136013c pratigRhNAtu sauhArdAt kuntIputro yudhiSThiraH 05136014a siMhaskandhorubAhus tvAM vRttAyatamahAbhujaH 05136014c pariSvajatu bAhubhyAM bhImaH praharatAM varaH 05136015a siMhagrIvo guDAkezas tatas tvAM puSkarekSaNaH 05136015c abhivAdayatAM pArthaH kuntIputro dhanaMjayaH 05136016a Azvineyau naravyAghrau rUpeNApratimau bhuvi 05136016c tau ca tvAM guruvat premNA pUjayA pratyudIyatAm 05136017a muJcantv AnandajAzrUNi dAzArhapramukhA nRpAH 05136017c saMgaccha bhrAtRbhiH sArdhaM mAnaM saMtyajya pArthiva 05136018a prazAdhi pRthivIM kRtsnAM tatas taM bhrAtRbhiH saha 05136018c samAliGgya ca harSeNa nRpA yAntu parasparam 05136019a alaM yuddhena rAjendra suhRdAM zRNu kAraNam 05136019c dhruvaM vinAzo yuddhe hi kSatriyANAM pradRzyate 05136020a jyotIMSi pratikUlAni dAruNA mRgapakSiNaH 05136020c utpAtA vividhA vIra dRzyante kSatranAzanAH 05136021a vizeSata ihAsmAkaM nimittAni vinAzane 05136021c ulkAbhir hi pradIptAbhir vadhyate pRtanA tava 05136022a vAhanAny aprahRSTAni rudantIva vizAM pate 05136022c gRdhrAs te paryupAsante sainyAni ca samantataH 05136023a nagaraM na yathApUrvaM tathA rAjanivezanam 05136023c zivAz cAzivanirghoSA dIptAM sevanti vai dizam 05136024a kuru vAkyaM pitur mAtur asmAkaM ca hitaiSiNAm 05136024c tvayy Ayatto mahAbAho zamo vyAyAma eva ca 05136025a na cet kariSyasi vacaH suhRdAm arikarzana 05136025c tapsyase vAhinIM dRSTvA pArthabANaprapIDitAm 05136026a bhImasya ca mahAnAdaM nadataH zuSmiNo raNe 05136026c zrutvA smartAsi me vAkyaM gANDIvasya ca nisvanam 05136026e yady etad apasavyaM te bhaviSyati vaco mama 05137001 vaizaMpAyana uvAca 05137001a evam uktas tu vimanAs tiryagdRSTir adhomukhaH 05137001c saMhatya ca bhruvor madhyaM na kiM cid vyAjahAra ha 05137002a taM vai vimanasaM dRSTvA saMprekSyAnyonyam antikAt 05137002c punar evottaraM vAkyam uktavantau nararSabhau 05137003 bhISma uvAca 05137003a zuzrUSum anasUyaM ca brahmaNyaM satyasaMgaram 05137003c pratiyotsyAmahe pArtham ato duHkhataraM nu kim 05137004 droNa uvAca 05137004a azvatthAmni yathA putre bhUyo mama dhanaMjaye 05137004c bahumAnaH paro rAjan saMnatiz ca kapidhvaje 05137005a taM cet putrAt priyataraM pratiyotsye dhanaMjayam 05137005c kSatradharmam anuSThAya dhig astu kSatrajIvikAm 05137006a yasya loke samo nAsti kaz cid anyo dhanurdharaH 05137006c matprasAdAt sa bIbhatsuH zreyAn anyair dhanurdharaiH 05137007a mitradhrug duSTabhAvaz ca nAstiko 'thAnRjuH zaThaH 05137007c na satsu labhate pUjAM yajJe mUrkha ivAgataH 05137008a vAryamANo 'pi pApebhyaH pApAtmA pApam icchati 05137008c codyamAno 'pi pApena zubhAtmA zubham icchati 05137009a mithyopacaritA hy ete vartamAnA hy anu priye 05137009c ahitatvAya kalpante doSA bharatasattama 05137010a tvam uktaH kuruvRddhena mayA ca vidureNa ca 05137010c vAsudevena ca tathA zreyo naivAbhipadyase 05137011a asti me balam ity eva sahasA tvaM titIrSasi 05137011c sagrAhanakramakaraM gaGgAvegam ivoSNage 05137012a vAsa eva yathA hi tvaM prAvRNvAno 'dya manyase 05137012c srajaM tyaktAm iva prApya lobhAd yaudhiSThirIM zriyam 05137013a draupadIsahitaM pArthaM sAyudhair bhrAtRbhir vRtam 05137013c vanastham api rAjyasthaH pANDavaM ko 'tijIvati 05137014a nideze yasya rAjAnaH sarve tiSThanti kiMkarAH 05137014c tam ailavilam AsAdya dharmarAjo vyarAjata 05137015a kuberasadanaM prApya tato ratnAny avApya ca 05137015c sphItam Akramya te rASTraM rAjyam icchanti pANDavAH 05137016a dattaM hutam adhItaM ca brAhmaNAs tarpitA dhanaiH 05137016c Avayor gatam Ayuz ca kRtakRtyau ca viddhi nau 05137017a tvaM tu hitvA sukhaM rAjyaM mitrANi ca dhanAni ca 05137017c vigrahaM pANDavaiH kRtvA mahad vyasanam Apsyasi 05137018a draupadI yasya cAzAste vijayaM satyavAdinI 05137018c tapoghoravratA devI na tvaM jeSyasi pANDavam 05137019a mantrI janArdano yasya bhrAtA yasya dhanaMjayaH 05137019c sarvazastrabhRtAM zreSThaM kathaM jeSyasi pANDavam 05137020a sahAyA brAhmaNA yasya dhRtimanto jitendriyAH 05137020c tam ugratapasaM vIraM kathaM jeSyasi pANDavam 05137021a punar uktaM ca vakSyAmi yat kAryaM bhUtim icchatA 05137021c suhRdA majjamAneSu suhRtsu vyasanArNave 05137022a alaM yuddhena tair vIraiH zAmya tvaM kuruvRddhaye 05137022c mA gamaH sasutAmAtyaH sabalaz ca parAbhavam 05138001 dhRtarASTra uvAca 05138001a rAjaputraiH parivRtas tathAmAtyaiz ca saMjaya 05138001c upAropya rathe karNaM niryAto madhusUdanaH 05138002a kim abravId rathopasthe rAdheyaM paravIrahA 05138002c kAni sAntvAni govindaH sUtaputre prayuktavAn 05138003a oghameghasvanaH kAle yat kRSNaH karNam abravIt 05138003c mRdu vA yadi vA tIkSNaM tan mamAcakSva saMjaya 05138004 saMjaya uvAca 05138004a AnupUrvyeNa vAkyAni zlakSNAni ca mRdUni ca 05138004c priyANi dharmayuktAni satyAni ca hitAni ca 05138005a hRdayagrahaNIyAni rAdheyaM madhusUdanaH 05138005c yAny abravId ameyAtmA tAni me zRNu bhArata 05138006 vAsudeva uvAca 05138006a upAsitAs te rAdheya brAhmaNA vedapAragAH 05138006c tattvArthaM paripRSTAz ca niyatenAnasUyayA 05138007a tvam eva karNa jAnAsi vedavAdAn sanAtanAn 05138007c tvaM hy eva dharmazAstreSu sUkSmeSu pariniSThitaH 05138008a kAnInaz ca sahoDhaz ca kanyAyAM yaz ca jAyate 05138008c voDhAraM pitaraM tasya prAhuH zAstravido janAH 05138009a so 'si karNa tathA jAtaH pANDoH putro 'si dharmataH 05138009c nigrahAd dharmazAstrANAm ehi rAjA bhaviSyasi 05138010a pitRpakSe hi te pArthA mAtRpakSe ca vRSNayaH 05138010c dvau pakSAv abhijAnIhi tvam etau puruSarSabha 05138011a mayA sArdham ito yAtam adya tvAM tAta pANDavAH 05138011c abhijAnantu kaunteyaM pUrvajAtaM yudhiSThirAt 05138012a pAdau tava grahISyanti bhrAtaraH paJca pANDavAH 05138012c draupadeyAs tathA paJca saubhadraz cAparAjitaH 05138013a rAjAno rAjaputrAz ca pANDavArthe samAgatAH 05138013c pAdau tava grahISyanti sarve cAndhakavRSNayaH 05138014a hiraNmayAMz ca te kumbhAn rAjatAn pArthivAMs tathA 05138014c oSadhyaH sarvabIjAni sarvaratnAni vIrudhaH 05138015a rAjanyA rAjakanyAz cApy Anayantv abhiSecanam 05138015c SaSThe ca tvAM tathA kAle draupady upagamiSyati 05138016a adya tvAm abhiSiJcantu cAturvaidyA dvijAtayaH 05138016c purohitaH pANDavAnAM vyAghracarmaNy avasthitam 05138017a tathaiva bhrAtaraH paJca pANDavAH puruSarSabhAH 05138017c draupadeyAs tathA paJca pAJcAlAz cedayas tathA 05138018a ahaM ca tvAbhiSekSyAmi rAjAnaM pRthivIpatim 05138018c yuvarAjo 'stu te rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 05138019a gRhItvA vyajanaM zvetaM dharmAtmA saMzitavrataH 05138019c upAnvArohatu rathaM kuntIputro yudhiSThiraH 05138020a chatraM ca te mahac chvetaM bhImaseno mahAbalaH 05138020c abhiSiktasya kaunteya kaunteyo dhArayiSyati 05138021a kiGkiNIzatanirghoSaM vaiyAghraparivAraNam 05138021c rathaM zvetahayair yuktam arjuno vAhayiSyati 05138022a abhimanyuz ca te nityaM pratyAsanno bhaviSyati 05138022c nakulaH sahadevaz ca draupadeyAz ca paJca ye 05138023a pAJcAlAs tvAnuyAsyanti zikhaNDI ca mahArathaH 05138023c ahaM ca tvAnuyAsyAmi sarve cAndhakavRSNayaH 05138023e dAzArhAH parivArAs te dAzArNAz ca vizAM pate 05138024a bhuGkSva rAjyaM mahAbAho bhrAtRbhiH saha pANDavaiH 05138024c japair homaiz ca saMyukto maGgalaiz ca pRthagvidhaiH 05138025a purogamAz ca te santu draviDAH saha kuntalaiH 05138025c AndhrAs tAlacarAz caiva cUcupA veNupAs tathA 05138026a stuvantu tvAdya bahuzaH stutibhiH sUtamAgadhAH 05138026c vijayaM vasuSeNasya ghoSayantu ca pANDavAH 05138027a sa tvaM parivRtaH pArthair nakSatrair iva candramAH 05138027c prazAdhi rAjyaM kaunteya kuntIM ca pratinandaya 05138028a mitrANi te prahRSyantu vyathantu ripavas tathA 05138028c saubhrAtraM caiva te 'dyAstu bhrAtRbhiH saha pANDavaiH 05139001 karNa uvAca 05139001a asaMzayaM sauhRdAn me praNayAc cAttha kezava 05139001c sakhyena caiva vArSNeya zreyaskAmatayaiva ca 05139002a sarvaM caivAbhijAnAmi pANDoH putro 'smi dharmataH 05139002c nigrahAd dharmazAstrANAM yathA tvaM kRSNa manyase 05139003a kanyA garbhaM samAdhatta bhAskarAn mAM janArdana 05139003c AdityavacanAc caiva jAtaM mAM sA vyasarjayat 05139004a so 'smi kRSNa tathA jAtaH pANDoH putro 'smi dharmataH 05139004c kuntyA tv aham apAkIrNo yathA na kuzalaM tathA 05139005a sUto hi mAm adhiratho dRSTvaiva anayad gRhAn 05139005c rAdhAyAz caiva mAM prAdAt sauhArdAn madhusUdana 05139006a matsnehAc caiva rAdhAyAH sadyaH kSIram avAtarat 05139006c sA me mUtraM purISaM ca pratijagrAha mAdhava 05139007a tasyAH piNDavyapanayaM kuryAd asmadvidhaH katham 05139007c dharmavid dharmazAstrANAM zravaNe satataM rataH 05139008a tathA mAm abhijAnAti sUtaz cAdhirathaH sutam 05139008c pitaraM cAbhijAnAmi tam ahaM sauhRdAt sadA 05139009a sa hi me jAtakarmAdi kArayAm Asa mAdhava 05139009c zAstradRSTena vidhinA putraprItyA janArdana 05139010a nAma me vasuSeNeti kArayAm Asa vai dvijaiH 05139010c bhAryAz coDhA mama prApte yauvane tena kezava 05139011a tAsu putrAz ca pautrAz ca mama jAtA janArdana 05139011c tAsu me hRdayaM kRSNa saMjAtaM kAmabandhanam 05139012a na pRthivyA sakalayA na suvarNasya rAzibhiH 05139012c harSAd bhayAd vA govinda anRtaM vaktum utsahe 05139013a dhRtarASTrakule kRSNa duryodhanasamAzrayAt 05139013c mayA trayodaza samA bhuktaM rAjyam akaNTakam 05139014a iSTaM ca bahubhir yajJaiH saha sUtair mayAsakRt 05139014c AvAhAz ca vivAhAz ca saha sUtaiH kRtA mayA 05139015a mAM ca kRSNa samAzritya kRtaH zastrasamudyamaH 05139015c duryodhanena vArSNeya vigrahaz cApi pANDavaiH 05139016a tasmAd raNe dvairathe mAM pratyudyAtAram acyuta 05139016c vRtavAn paramaM hRSTaH pratIpaM savyasAcinaH 05139017a vadhAd bandhAd bhayAd vApi lobhAd vApi janArdana 05139017c anRtaM notsahe kartuM dhArtarASTrasya dhImataH 05139018a yadi hy adya na gaccheyaM dvairathaM savyasAcinA 05139018c akIrtiH syAd dhRSIkeza mama pArthasya cobhayoH 05139019a asaMzayaM hitArthAya brUyAs tvaM madhusUdana 05139019c sarvaM ca pANDavAH kuryus tvadvazitvAn na saMzayaH 05139020a mantrasya niyamaM kuryAs tvam atra puruSottama 05139020c etad atra hitaM manye sarvayAdavanandana 05139021a yadi jAnAti mAM rAjA dharmAtmA saMzitavrataH 05139021c kuntyAH prathamajaM putraM na sa rAjyaM grahISyati 05139022a prApya cApi mahad rAjyaM tad ahaM madhusUdana 05139022c sphItaM duryodhanAyaiva saMpradadyAm ariMdama 05139023a sa eva rAjA dharmAtmA zAzvato 'stu yudhiSThiraH 05139023c netA yasya hRSIkezo yoddhA yasya dhanaMjayaH 05139024a pRthivI tasya rASTraM ca yasya bhImo mahArathaH 05139024c nakulaH sahadevaz ca draupadeyAz ca mAdhava 05139025a uttamaujA yudhAmanyuH satyadharmA ca somakiH 05139025c caidyaz ca cekitAnaz ca zikhaNDI cAparAjitaH 05139026a indragopakavarNAz ca kekayA bhrAtaras tathA 05139026c indrAyudhasavarNaz ca kuntibhojo mahArathaH 05139027a mAtulo bhImasenasya senajic ca mahArathaH 05139027c zaGkhaH putro virATasya nidhis tvaM ca janArdana 05139028a mahAn ayaM kRSNa kRtaH kSatrasya samudAnayaH 05139028c rAjyaM prAptam idaM dIptaM prathitaM sarvarAjasu 05139029a dhArtarASTrasya vArSNeya zastrayajJo bhaviSyati 05139029c asya yajJasya vettA tvaM bhaviSyasi janArdana 05139029e AdhvaryavaM ca te kRSNa kratAv asmin bhaviSyati 05139030a hotA caivAtra bIbhatsuH saMnaddhaH sa kapidhvajaH 05139030c gANDIvaM sruk tathAjyaM ca vIryaM puMsAM bhaviSyati 05139031a aindraM pAzupataM brAhmaM sthUNAkarNaM ca mAdhava 05139031c mantrAs tatra bhaviSyanti prayuktAH savyasAcinA 05139032a anuyAtaz ca pitaram adhiko vA parAkrame 05139032c grAvastotraM sa saubhadraH samyak tatra kariSyati 05139033a udgAtAtra punar bhImaH prastotA sumahAbalaH 05139033c vinadan sa naravyAghro nAgAnIkAntakRd raNe 05139034a sa caiva tatra dharmAtmA zazvad rAjA yudhiSThiraH 05139034c japair homaiz ca saMyukto brahmatvaM kArayiSyati 05139035a zaGkhazabdAH samurajA bheryaz ca madhusUdana 05139035c utkRSTasiMhanAdAz ca subrahmaNyo bhaviSyati 05139036a nakulaH sahadevaz ca mAdrIputrau yazasvinau 05139036c zAmitraM tau mahAvIryau samyak tatra kariSyataH 05139037a kalmASadaNDA govinda vimalA rathazaktayaH 05139037c yUpAH samupakalpantAm asmin yajJe janArdana 05139038a karNinAlIkanArAcA vatsadantopabRMhaNAH 05139038c tomarAH somakalazAH pavitrANi dhanUMSi ca 05139039a asayo 'tra kapAlAni puroDAzAH zirAMsi ca 05139039c havis tu rudhiraM kRSNa asmin yajJe bhaviSyati 05139040a idhmAH paridhayaz caiva zaktyo 'tha vimalA gadAH 05139040c sadasyA droNaziSyAz ca kRpasya ca zaradvataH 05139041a iSavo 'tra paristomA muktA gANDIvadhanvanA 05139041c mahArathaprayuktAz ca droNadrauNipracoditAH 05139042a prAtiprasthAnikaM karma sAtyakiH sa kariSyati 05139042c dIkSito dhArtarASTro 'tra patnI cAsya mahAcamUH 05139043a ghaTotkaco 'tra zAmitraM kariSyati mahAbalaH 05139043c atirAtre mahAbAho vitate yajJakarmaNi 05139044a dakSiNA tv asya yajJasya dhRSTadyumnaH pratApavAn 05139044c vaitAne karmaNi tate jAto yaH kRSNa pAvakAt 05139045a yad abruvam ahaM kRSNa kaTukAni sma pANDavAn 05139045c priyArthaM dhArtarASTrasya tena tapye 'dya karmaNA 05139046a yadA drakSyasi mAM kRSNa nihataM savyasAcinA 05139046c punaz citis tadA cAsya yajJasyAtha bhaviSyati 05139047a duHzAsanasya rudhiraM yadA pAsyati pANDavaH 05139047c AnardaM nardataH samyak tadA sutyaM bhaviSyati 05139048a yadA droNaM ca bhISmaM ca pAJcAlyau pAtayiSyataH 05139048c tadA yajJAvasAnaM tad bhaviSyati janArdana 05139049a duryodhanaM yadA hantA bhImaseno mahAbalaH 05139049c tadA samApsyate yajJo dhArtarASTrasya mAdhava 05139050a snuSAz ca prasnuSAz caiva dhRtarASTrasya saMgatAH 05139050c hatezvarA hatasutA hatanAthAz ca kezava 05139051a gAndhAryA saha rodantyaH zvagRdhrakurarAkule 05139051c sa yajJe 'sminn avabhRtho bhaviSyati janArdana 05139052a vidyAvRddhA vayovRddhAH kSatriyAH kSatriyarSabha 05139052c vRthAmRtyuM na kurvIraMs tvatkRte madhusUdana 05139053a zastreNa nidhanaM gacchet samRddhaM kSatramaNDalam 05139053c kurukSetre puNyatame trailokyasyApi kezava 05139054a tad atra puNDarIkAkSa vidhatsva yad abhIpsitam 05139054c yathA kArtsnyena vArSNeya kSatraM svargam avApnuyAt 05139055a yAvat sthAsyanti girayaH saritaz ca janArdana 05139055c tAvat kIrtibhavaH zabdaH zAzvato 'yaM bhaviSyati 05139056a brAhmaNAH kathayiSyanti mahAbhAratam Ahavam 05139056c samAgameSu vArSNeya kSatriyANAM yazodharam 05139057a samupAnaya kaunteyaM yuddhAya mama kezava 05139057c mantrasaMvaraNaM kurvan nityam eva paraMtapa 05140001 saMjaya uvAca 05140001a karNasya vacanaM zrutvA kezavaH paravIrahA 05140001c uvAca prahasan vAkyaM smitapUrvam idaM tadA 05140002a api tvAM na tapet karNa rAjyalAbhopapAdanA 05140002c mayA dattAM hi pRthivIM na prazAsitum icchasi 05140003a dhruvo jayaH pANDavAnAm itIdaM; na saMzayaH kaz cana vidyate 'tra 05140003c jayadhvajo dRzyate pANDavasya; samucchrito vAnararAja ugraH 05140004a divyA mAyA vihitA bhauvanena; samucchritA indraketuprakAzA 05140004c divyAni bhUtAni bhayAvahAni; dRzyanti caivAtra bhayAnakAni 05140005a na sajjate zailavanaspatibhya; UrdhvaM tiryag yojanamAtrarUpaH 05140005c zrImAn dhvajaH karNa dhanaMjayasya; samucchritaH pAvakatulyarUpaH 05140006a yadA drakSyasi saMgrAme zvetAzvaM kRSNasArathim 05140006c aindram astraM vikurvANam ubhe caivAgnimArute 05140007a gANDIvasya ca nirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 05140007c na tadA bhavitA tretA na kRtaM dvAparaM na ca 05140008a yadA drakSyasi saMgrAme kuntIputraM yudhiSThiram 05140008c japahomasamAyuktaM svAM rakSantaM mahAcamUm 05140009a Adityam iva durdharSaM tapantaM zatruvAhinIm 05140009c na tadA bhavitA tretA na kRtaM dvAparaM na ca 05140010a yadA drakSyasi saMgrAme bhImasenaM mahAbalam 05140010c duHzAsanasya rudhiraM pItvA nRtyantam Ahave 05140011a prabhinnam iva mAtaGgaM pratidviradaghAtinam 05140011c na tadA bhavitA tretA na kRtaM dvAparaM na ca 05140012a yadA drakSyasi saMgrAme mAdrIputrau mahArathau 05140012c vAhinIM dhArtarASTrANAM kSobhayantau gajAv iva 05140013a vigADhe zastrasaMpAte paravIrarathArujau 05140013c na tadA bhavitA tretA na kRtaM dvAparaM na ca 05140014a yadA drakSyasi saMgrAme droNaM zAMtanavaM kRpam 05140014c suyodhanaM ca rAjAnaM saindhavaM ca jayadratham 05140015a yuddhAyApatatas tUrNaM vAritAn savyasAcinA 05140015c na tadA bhavitA tretA na kRtaM dvAparaM na ca 05140016a brUyAH karNa ito gatvA droNaM zAMtanavaM kRpam 05140016c saumyo 'yaM vartate mAsaH suprApayavasendhanaH 05140017a pakvauSadhivanasphItaH phalavAn alpamakSikaH 05140017c niSpaGko rasavat toyo nAtyuSNaziziraH sukhaH 05140018a saptamAc cApi divasAd amAvAsyA bhaviSyati 05140018c saMgrAmaM yojayet tatra tAM hy AhuH zakradevatAm 05140019a tathA rAjJo vadeH sarvAn ye yuddhAyAbhyupAgatAH 05140019c yad vo manISitaM tad vai sarvaM saMpAdayAmi vaH 05140020a rAjAno rAjaputrAz ca duryodhanavazAnugAH 05140020c prApya zastreNa nidhanaM prApsyanti gatim uttamAm 05141001 saMjaya uvAca 05141001a kezavasya tu tad vAkyaM karNaH zrutvA hitaM zubham 05141001c abravId abhisaMpUjya kRSNaM madhuniSUdanam 05141001e jAnan mAM kiM mahAbAho saMmohayitum icchasi 05141002a yo 'yaM pRthivyAH kArtsnyena vinAzaH samupasthitaH 05141002c nimittaM tatra zakunir ahaM duHzAsanas tathA 05141002e duryodhanaz ca nRpatir dhRtarASTrasuto 'bhavat 05141003a asaMzayam idaM kRSNa mahad yuddham upasthitam 05141003c pANDavAnAM kurUNAM ca ghoraM rudhirakardamam 05141004a rAjAno rAjaputrAz ca duryodhanavazAnugAH 05141004c raNe zastrAgninA dagdhAH prApsyanti yamasAdanam 05141005a svapnA hi bahavo ghorA dRzyante madhusUdana 05141005c nimittAni ca ghorANi tathotpAtAH sudAruNAH 05141006a parAjayaM dhArtarASTre vijayaM ca yudhiSThire 05141006c zaMsanta iva vArSNeya vividhA lomaharSaNAH 05141007a prAjApatyaM hi nakSatraM grahas tIkSNo mahAdyutiH 05141007c zanaizcaraH pIDayati pIDayan prANino 'dhikam 05141008a kRtvA cAGgArako vakraM jyeSThAyAM madhusUdana 05141008c anurAdhAM prArthayate maitraM saMzamayann iva 05141009a nUnaM mahad bhayaM kRSNa kurUNAM samupasthitam 05141009c vizeSeNa hi vArSNeya citrAM pIDayate grahaH 05141010a somasya lakSma vyAvRttaM rAhur arkam upeSyati 05141010c divaz colkAH patanty etAH sanirghAtAH sakampanAH 05141011a niSTananti ca mAtaGgA muJcanty azrUNi vAjinaH 05141011c pAnIyaM yavasaM cApi nAbhinandanti mAdhava 05141012a prAdurbhUteSu caiteSu bhayam Ahur upasthitam 05141012c nimitteSu mahAbAho dAruNaM prANinAzanam 05141013a alpe bhukte purISaM ca prabhUtam iha dRzyate 05141013c vAjinAM vAraNAnAM ca manuSyANAM ca kezava 05141014a dhArtarASTrasya sainyeSu sarveSu madhusUdana 05141014c parAbhavasya tal liGgam iti prAhur manISiNaH 05141015a prahRSTaM vAhanaM kRSNa pANDavAnAM pracakSate 05141015c pradakSiNA mRgAz caiva tat teSAM jayalakSaNam 05141016a apasavyA mRgAH sarve dhArtarASTrasya kezava 05141016c vAcaz cApy azarIriNyas tat parAbhavalakSaNam 05141017a mayUrAH puSpazakunA haMsAH sArasacAtakAH 05141017c jIvaM jIvakasaMghAz cApy anugacchanti pANDavAn 05141018a gRdhrAH kAkA baDAH zyenA yAtudhAnAH zalAvRkAH 05141018c makSikANAM ca saMghAtA anugacchanti kauravAn 05141019a dhArtarASTrasya sainyeSu bherINAM nAsti nisvanaH 05141019c anAhatAH pANDavAnAM nadanti paTahAH kila 05141020a udapAnAz ca nardanti yathA govRSabhAs tathA 05141020c dhArtarASTrasya sainyeSu tat parAbhavalakSaNam 05141021a mAMsazoNitavarSaM ca vRSTaM devena mAdhava 05141021c tathA gandharvanagaraM bhAnumantam upasthitam 05141021e saprAkAraM saparikhaM savapraM cArutoraNam 05141022a kRSNaz ca parighas tatra bhAnum AvRtya tiSThati 05141022c udayAstamaye saMdhye vedayAno mahad bhayam 05141022e ekA sRg vAzate ghoraM tat parAbhavalakSaNam 05141023a kRSNagrIvAz ca zakunA lambamAnA bhayAnakAH 05141023c saMdhyAm abhimukhA yAnti tat parAbhavalakSaNam 05141024a brAhmaNAn prathamaM dveSTi gurUMz ca madhusUdana 05141024c bhRtyAn bhaktimataz cApi tat parAbhavalakSaNam 05141025a pUrvA dig lohitAkArA zastravarNA ca dakSiNA 05141025c AmapAtrapratIkAzA pazcimA madhusUdana 05141026a pradIptAz ca dizaH sarvA dhArtarASTrasya mAdhava 05141026c mahad bhayaM vedayanti tasminn utpAtalakSaNe 05141027a sahasrapAdaM prAsAdaM svapnAnte sma yudhiSThiraH 05141027c adhirohan mayA dRSTaH saha bhrAtRbhir acyuta 05141028a zvetoSNISAz ca dRzyante sarve te zuklavAsasaH 05141028c AsanAni ca zubhrANi sarveSAm upalakSaye 05141029a tava cApi mayA kRSNa svapnAnte rudhirAvilA 05141029c AntreNa pRthivI dRSTA parikSiptA janArdana 05141030a asthisaMcayam ArUDhaz cAmitaujA yudhiSThiraH 05141030c suvarNapAtryAM saMhRSTo bhuktavAn ghRtapAyasam 05141031a yudhiSThiro mayA dRSTo grasamAno vasuMdharAm 05141031c tvayA dattAm imAM vyaktaM bhokSyate sa vasuMdharAm 05141032a uccaM parvatam ArUDho bhImakarmA vRkodaraH 05141032c gadApANir naravyAghro vIkSann iva mahIm imAm 05141033a kSapayiSyati naH sarvAn sa suvyaktaM mahAraNe 05141033c viditaM me hRSIkeza yato dharmas tato jayaH 05141034a pANDuraM gajam ArUDho gANDIvI sa dhanaMjayaH 05141034c tvayA sArdhaM hRSIkeza zriyA paramayA jvalan 05141035a yUyaM sarvAn vadhiSyadhvaM tatra me nAsti saMzayaH 05141035c pArthivAn samare kRSNa duryodhanapurogamAn 05141036a nakulaH sahadevaz ca sAtyakiz ca mahArathaH 05141036c zuddhakeyUrakaNThatrAH zuklamAlyAmbarAvRtAH 05141037a adhirUDhA naravyAghrA naravAhanam uttamam 05141037c traya ete mahAmAtrAH pANDuracchatravAsasaH 05141038a zvetoSNISAz ca dRzyante traya eva janArdana 05141038c dhArtarASTrasya sainyeSu tAn vijAnIhi kezava 05141039a azvatthAmA kRpaz caiva kRtavarmA ca sAtvataH 05141039c raktoSNISAz ca dRzyante sarve mAdhava pArthivAH 05141040a uSTrayuktaM samArUDhau bhISmadroNau janArdana 05141040c mayA sArdhaM mahAbAho dhArtarASTreNa cAbhibho 05141041a agastyazAstAM ca dizaM prayAtAH sma janArdana 05141041c acireNaiva kAlena prApsyAmo yamasAdanam 05141042a ahaM cAnye ca rAjAno yac ca tat kSatramaNDalam 05141042c gANDIvAgniM pravekSyAma iti me nAsti saMzayaH 05141043 kRSNa uvAca 05141043a upasthitavinAzeyaM nUnam adya vasuMdharA 05141043c tathA hi me vacaH karNa nopaiti hRdayaM tava 05141044a sarveSAM tAta bhUtAnAM vinAze samupasthite 05141044c anayo nayasaMkAzo hRdayAn nApasarpati 05141045 karNa uvAca 05141045a api tvA kRSNa pazyAma jIvanto 'smAn mahAraNAt 05141045c samuttIrNA mahAbAho vIrakSayavinAzanAt 05141046a atha vA saMgamaH kRSNa svarge no bhavitA dhruvam 05141046c tatredAnIM sameSyAmaH punaH sArdhaM tvayAnagha 05141047 saMjaya uvAca 05141047a ity uktvA mAdhavaM karNaH pariSvajya ca pIDitam 05141047c visarjitaH kezavena rathopasthAd avAtarat 05141048a tataH svaratham AsthAya jAmbUnadavibhUSitam 05141048c sahAsmAbhir nivavRte rAdheyo dInamAnasaH 05141049a tataH zIghrataraM prAyAt kezavaH sahasAtyakiH 05141049c punar uccArayan vANIM yAhi yAhIti sArathim 05142001 vaizaMpAyana uvAca 05142001a asiddhAnunaye kRSNe kurubhyaH pANDavAn gate 05142001c abhigamya pRthAM kSattA zanaiH zocann ivAbravIt 05142002a jAnAsi me jIvaputre bhAvaM nityam anugrahe 05142002c krozato na ca gRhNIte vacanaM me suyodhanaH 05142003a upapanno hy asau rAjA cedipAJcAlakekayaiH 05142003c bhImArjunAbhyAM kRSNena yuyudhAnayamair api 05142004a upaplavye niviSTo 'pi dharmam eva yudhiSThiraH 05142004c kAGkSate jJAtisauhArdAd balavAn durbalo yathA 05142005a rAjA tu dhRtarASTro 'yaM vayovRddho na zAmyati 05142005c mattaH putramadenaiva vidharme pathi vartate 05142006a jayadrathasya karNasya tathA duHzAsanasya ca 05142006c saubalasya ca durbuddhyA mithobhedaH pravartate 05142007a adharmeNa hi dharmiSThaM hRtaM vai rAjyam IdRzam 05142007c yeSAM teSAm ayaM dharmaH sAnubandho bhaviSyati 05142008a hriyamANe balAd dharme kurubhiH ko na saMjvaret 05142008c asAmnA kezave yAte samudyokSyanti pANDavAH 05142009a tataH kurUNAm anayo bhavitA vIranAzanaH 05142009c cintayan na labhe nidrAm ahaHsu ca nizAsu ca 05142010a zrutvA tu kuntI tad vAkyam arthakAmena bhASitam 05142010c aniSTanantI duHkhArtA manasA vimamarza ha 05142011a dhig astv arthaM yatkRte 'yaM mahAJ jJAtivadhe kSayaH 05142011c vartsyate suhRdAM hy eSAM yuddhe 'smin vai parAbhavaH 05142012a pANDavAz cedipAJcAlA yAdavAz ca samAgatAH 05142012c bhAratair yadi yotsyanti kiM nu duHkham ataH param 05142013a pazye doSaM dhruvaM yuddhe tathA yuddhe parAbhavam 05142013c adhanasya mRtaM zreyo na hi jJAtikSaye jayaH 05142014a pitAmahaH zAMtanava AcAryaz ca yudhAM patiH 05142014c karNaz ca dhArtarASTrArthaM vardhayanti bhayaM mama 05142015a nAcAryaH kAmavAJ ziSyair droNo yudhyeta jAtu cit 05142015c pANDaveSu kathaM hArdaM kuryAn na ca pitAmahaH 05142016a ayaM tv eko vRthAdRSTir dhArtarASTrasya durmateH 05142016c mohAnuvartI satataM pApo dveSTi ca pANDavAn 05142017a mahaty anarthe nirbandhI balavAMz ca vizeSataH 05142017c karNaH sadA pANDavAnAM tan me dahati sAMpratam 05142018a AzaMse tv adya karNasya mano 'haM pANDavAn prati 05142018c prasAdayitum AsAdya darzayantI yathAtatham 05142019a toSito bhagavAn yatra durvAsA me varaM dadau 05142019c AhvAnaM devasaMyuktaM vasantyAH pitRvezmani 05142020a sAham antaHpure rAjJaH kuntibhojapuraskRtA 05142020c cintayantI bahuvidhaM hRdayena vidUyatA 05142021a balAbalaM ca mantrANAM brAhmaNasya ca vAgbalam 05142021c strIbhAvAd bAlabhAvAc ca cintayantI punaH punaH 05142022a dhAtryA vizrabdhayA guptA sakhIjanavRtA tadA 05142022c doSaM pariharantI ca pituz cAritrarakSiNI 05142023a kathaM nu sukRtaM me syAn nAparAdhavatI katham 05142023c bhaveyam iti saMcintya brAhmaNaM taM namasya ca 05142024a kautUhalAt tu taM labdhvA bAlizyAd AcaraM tadA 05142024c kanyA satI devam arkam AsAdayam ahaM tataH 05142025a yo 'sau kAnInagarbho me putravat parivartitaH 05142025c kasmAn na kuryAd vacanaM pathyaM bhrAtRhitaM tathA 05142026a iti kuntI vinizcitya kAryaM nizcitam uttamam 05142026c kAryArtham abhiniryAya yayau bhAgIrathIM prati 05142027a Atmajasya tatas tasya ghRNinaH satyasaGginaH 05142027c gaGgAtIre pRthAzRNvad upAdhyayananisvanam 05142028a prAGmukhasyordhvabAhoH sA paryatiSThata pRSThataH 05142028c japyAvasAnaM kAryArthaM pratIkSantI tapasvinI 05142029a atiSThat sUryatApArtA karNasyottaravAsasi 05142029c kauravyapatnI vArSNeyI padmamAleva zuSyatI 05142030a A pRSThatApAj japtvA sa parivRtya yatavrataH 05142030c dRSTvA kuntIm upAtiSThad abhivAdya kRtAJjaliH 05142030e yathAnyAyaM mahAtejA mAnI dharmabhRtAM varaH 05143001 karNa uvAca 05143001a rAdheyo 'ham AdhirathiH karNas tvAm abhivAdaye 05143001c prAptA kimarthaM bhavatI brUhi kiM karavANi te 05143002 kunty uvAca 05143002a kaunteyas tvaM na rAdheyo na tavAdhirathaH pitA 05143002c nAsi sUtakule jAtaH karNa tad viddhi me vacaH 05143003a kAnInas tvaM mayA jAtaH pUrvajaH kukSiNA dhRtaH 05143003c kuntibhojasya bhavane pArthas tvam asi putraka 05143004a prakAzakarmA tapano yo 'yaM devo virocanaH 05143004c ajIjanat tvAM mayy eSa karNa zastrabhRtAM varam 05143005a kuNDalI baddhakavaco devagarbhaH zriyA vRtaH 05143005c jAtas tvam asi durdharSa mayA putra pitur gRhe 05143006a sa tvaM bhrAtqn asaMbuddhvA mohAd yad upasevase 05143006c dhArtarASTrAn na tad yuktaM tvayi putra vizeSataH 05143007a etad dharmaphalaM putra narANAM dharmanizcaye 05143007c yat tuSyanty asya pitaro mAtA cApy ekadarzinI 05143008a arjunenArjitAM pUrvaM hRtAM lobhAd asAdhubhiH 05143008c Acchidya dhArtarASTrebhyo bhuGkSva yaudhiSThirIM zriyam 05143009a adya pazyantu kuravaH karNArjunasamAgamam 05143009c saubhrAtreNa tad AlakSya saMnamantAm asAdhavaH 05143010a karNArjunau vai bhavatAM yathA rAmajanArdanau 05143010c asAdhyaM kiM nu loke syAd yuvayoH sahitAtmanoH 05143011a karNa zobhiSyase nUnaM paJcabhir bhrAtRbhir vRtaH 05143011c vedaiH parivRto brahmA yathA vedAGgapaJcamaiH 05143012a upapanno guNaiH zreSTho jyeSThaH zreSTheSu bandhuSu 05143012c sUtaputreti mA zabdaH pArthas tvam asi vIryavAn 05144001 vaizaMpAyana uvAca 05144001a tataH sUryAn nizcaritAM karNaH zuzrAva bhAratIm 05144001c duratyayAM praNayinIM pitRvad bhAskareritAm 05144002a satyam Aha pRthA vAkyaM karNa mAtRvacaH kuru 05144002c zreyas te syAn naravyAghra sarvam Acaratas tathA 05144003a evam uktasya mAtrA ca svayaM pitrA ca bhAnunA 05144003c cacAla naiva karNasya matiH satyadhRtes tadA 05144004 karNa uvAca 05144004a na te na zraddadhe vAkyaM kSatriye bhASitaM tvayA 05144004c dharmadvAraM mamaitat syAn niyogakaraNaM tava 05144005a akaron mayi yat pApaM bhavatI sumahAtyayam 05144005c avakIrNo 'smi te tena tad yazaHkIrtinAzanam 05144006a ahaM ca kSatriyo jAto na prAptaH kSatrasatkriyAm 05144006c tvatkRte kiM nu pApIyaH zatruH kuryAn mamAhitam 05144007a kriyAkAle tv anukrozam akRtvA tvam imaM mama 05144007c hInasaMskArasamayam adya mAM samacUcudaH 05144008a na vai mama hitaM pUrvaM mAtRvac ceSTitaM tvayA 05144008c sA mAM saMbodhayasy adya kevalAtmahitaiSiNI 05144009a kRSNena sahitAt ko vai na vyatheta dhanaMjayAt 05144009c ko 'dya bhItaM na mAM vidyAt pArthAnAM samitiM gatam 05144010a abhrAtA viditaH pUrvaM yuddhakAle prakAzitaH 05144010c pANDavAn yadi gacchAmi kiM mAM kSatraM vadiSyati 05144011a sarvakAmaiH saMvibhaktaH pUjitaz ca sadA bhRzam 05144011c ahaM vai dhArtarASTrANAM kuryAM tad aphalaM katham 05144012a upanahya parair vairaM ye mAM nityam upAsate 05144012c namaskurvanti ca sadA vasavo vAsavaM yathA 05144013a mama prANena ye zatrUJ zaktAH pratisamAsitum 05144013c manyante 'dya kathaM teSAm ahaM bhindyAM manoratham 05144014a mayA plavena saMgrAmaM titIrSanti duratyayam 05144014c apAre pArakAmA ye tyajeyaM tAn ahaM katham 05144015a ayaM hi kAlaH saMprApto dhArtarASTropajIvinAm 05144015c nirveSTavyaM mayA tatra prANAn aparirakSatA 05144016a kRtArthAH subhRtA ye hi kRtyakAla upasthite 05144016c anavekSya kRtaM pApA vikurvanty anavasthitAH 05144017a rAjakilbiSiNAM teSAM bhartRpiNDApahAriNAm 05144017c naivAyaM na paro loko vidyate pApakarmaNAm 05144018a dhRtarASTrasya putrANAm arthe yotsyAmi te sutaiH 05144018c balaM ca zaktiM cAsthAya na vai tvayy anRtaM vade 05144019a AnRzaMsyam atho vRttaM rakSan satpuruSocitam 05144019c ato 'rthakaram apy etan na karomy adya te vacaH 05144020a na tu te 'yaM samArambho mayi mogho bhaviSyati 05144020c vadhyAn viSahyAn saMgrAme na haniSyAmi te sutAn 05144020e yudhiSThiraM ca bhImaM ca yamau caivArjunAd Rte 05144021a arjunena samaM yuddhaM mama yaudhiSThire bale 05144021c arjunaM hi nihatyAjau saMprAptaM syAt phalaM mayA 05144021e yazasA cApi yujyeyaM nihataH savyasAcinA 05144022a na te jAtu naziSyanti putrAH paJca yazasvini 05144022c nirarjunAH sakarNA vA sArjunA vA hate mayi 05144023 vaizaMpAyana uvAca 05144023a iti karNavacaH zrutvA kuntI duHkhAt pravepatI 05144023c uvAca putram AzliSya karNaM dhairyAd akampitam 05144024a evaM vai bhAvyam etena kSayaM yAsyanti kauravAH 05144024c yathA tvaM bhASase karNa daivaM tu balavattaram 05144025a tvayA caturNAM bhrAtqNAm abhayaM zatrukarzana 05144025c dattaM tat pratijAnIhi saMgarapratimocanam 05144026a anAmayaM svasti ceti pRthAtho karNam abravIt 05144026c tAM karNo 'bhyavadat prItas tatas tau jagmatuH pRthak 05145001 vaizaMpAyana uvAca 05145001a Agamya hAstinapurAd upaplavyam ariMdamaH 05145001c pANDavAnAM yathAvRttaM kezavaH sarvam uktavAn 05145002a saMbhASya suciraM kAlaM mantrayitvA punaH punaH 05145002c svam evAvasathaM zaurir vizrAmArthaM jagAma ha 05145003a visRjya sarvAn nRpatIn virATapramukhAMs tadA 05145003c pANDavA bhrAtaraH paJca bhAnAv astaMgate sati 05145004a saMdhyAm upAsya dhyAyantas tam eva gatamAnasAH 05145004c AnAyya kRSNaM dAzArhaM punar mantram amantrayan 05145005 yudhiSThira uvAca 05145005a tvayA nAgapuraM gatvA sabhAyAM dhRtarASTrajaH 05145005c kim uktaH puNDarIkAkSa tan naH zaMsitum arhasi 05145006 vAsudeva uvAca 05145006a mayA nAgapuraM gatvA sabhAyAM dhRtarASTrajaH 05145006c tathyaM pathyaM hitaM cokto na ca gRhNAti durmatiH 05145007 yudhiSThira uvAca 05145007a tasminn utpatham Apanne kuruvRddhaH pitAmahaH 05145007c kim uktavAn hRSIkeza duryodhanam amarSaNam 05145007e AcAryo vA mahAbAho bhAradvAjaH kim abravIt 05145008a pitA yavIyAn asmAkaM kSattA dharmabhRtAM varaH 05145008c putrazokAbhisaMtaptaH kim Aha dhRtarASTrajam 05145009a kiM ca sarve nRpatayaH sabhAyAM ye samAsate 05145009c uktavanto yathAtattvaM tad brUhi tvaM janArdana 05145010a uktavAn hi bhavAn sarvaM vacanaM kurumukhyayoH 05145010c kAmalobhAbhibhUtasya mandasya prAjJamAninaH 05145011a apriyaM hRdaye mahyaM tan na tiSThati kezava 05145011c teSAM vAkyAni govinda zrotum icchAmy ahaM vibho 05145012a yathA ca nAbhipadyeta kAlas tAta tathA kuru 05145012c bhavAn hi no gatiH kRSNa bhavAn nAtho bhavAn guruH 05145013 vAsudeva uvAca 05145013a zRNu rAjan yathA vAkyam ukto rAjA suyodhanaH 05145013c madhye kurUNAM rAjendra sabhAyAM tan nibodha me 05145014a mayA vai zrAvite vAkye jahAsa dhRtarASTrajaH 05145014c atha bhISmaH susaMkruddha idaM vacanam abravIt 05145015a duryodhana nibodhedaM kulArthe yad bravImi te 05145015c tac chrutvA rAjazArdUla svakulasya hitaM kuru 05145016a mama tAta pitA rAjaJ zaMtanur lokavizrutaH 05145016c tasyAham eka evAsaM putraH putravatAM varaH 05145017a tasya buddhiH samutpannA dvitIyaH syAt kathaM sutaH 05145017c ekaputram aputraM vai pravadanti manISiNaH 05145018a na cocchedaM kulaM yAyAd vistIryeta kathaM yazaH 05145018c tasyAham IpsitaM buddhvA kAlIM mAtaram Avaham 05145019a pratijJAM duSkarAM kRtvA pitur arthe kulasya ca 05145019c arAjA cordhvaretAz ca yathA suviditaM tava 05145019e pratIto nivasAmy eSa pratijJAm anupAlayan 05145020a tasyAM jajJe mahAbAhuH zrImAn kurukulodvahaH 05145020c vicitravIryo dharmAtmA kanIyAn mama pArthivaH 05145021a svaryAte 'haM pitari taM svarAjye saMnyavezayam 05145021c vicitravIryaM rAjAnaM bhRtyo bhUtvA hy adhazcaraH 05145022a tasyAhaM sadRzAn dArAn rAjendra samudAvaham 05145022c jitvA pArthivasaMghAtam api te bahuzaH zrutam 05145023a tato rAmeNa samare dvandvayuddham upAgamam 05145023c sa hi rAmabhayAd ebhir nAgarair vipravAsitaH 05145023e dAreSv atiprasaktaz ca yakSmANaM samapadyata 05145024a yadA tv arAjake rASTre na vavarSa surezvaraH 05145024c tadAbhyadhAvan mAm eva prajAH kSudbhayapIDitAH 05145025 prajA UcuH 05145025a upakSINAH prajAH sarvA rAjA bhava bhavAya naH 05145025c Itayo nuda bhadraM te zaMtanoH kulavardhana 05145026a pIDyante te prajAH sarvA vyAdhibhir bhRzadAruNaiH 05145026c alpAvaziSTA gAGgeya tAH paritrAtum arhasi 05145027a vyAdhIn praNudya vIra tvaM prajA dharmeNa pAlaya 05145027c tvayi jIvati mA rASTraM vinAzam upagacchatu 05145028 bhISma uvAca 05145028a prajAnAM krozatInAM vai naivAkSubhyata me manaH 05145028c pratijJAM rakSamANasya sadvRttaM smaratas tathA 05145029a tataH paurA mahArAja mAtA kAlI ca me zubhA 05145029c bhRtyAH purohitAcAryA brAhmaNAz ca bahuzrutAH 05145029e mAm Ucur bhRzasaMtaptA bhava rAjeti saMtatam 05145030a pratIparakSitaM rASTraM tvAM prApya vinaziSyati 05145030c sa tvam asmaddhitArthaM vai rAjA bhava mahAmate 05145031a ity uktaH prAJjalir bhUtvA duHkhito bhRzam AturaH 05145031c tebhyo nyavedayaM putra pratijJAM pitRgauravAt 05145031e UrdhvaretA hy arAjA ca kulasyArthe punaH punaH 05145032a tato 'haM prAJjalir bhUtvA mAtaraM saMprasAdayam 05145032c nAmba zaMtanunA jAtaH kauravaM vaMzam udvahan 05145032e pratijJAM vitathAM kuryAm iti rAjan punaH punaH 05145033a vizeSatas tvadarthaM ca dhuri mA mAM niyojaya 05145033c ahaM preSyaz ca dAsaz ca tavAmba sutavatsale 05145034a evaM tAm anunIyAhaM mAtaraM janam eva ca 05145034c ayAcaM bhrAtRdAreSu tadA vyAsaM mahAmunim 05145035a saha mAtrA mahArAja prasAdya tam RSiM tadA 05145035c apatyArtham ayAcaM vai prasAdaM kRtavAMz ca saH 05145035e trIn sa putrAn ajanayat tadA bharatasattama 05145036a andhaH karaNahIneti na vai rAjA pitA tava 05145036c rAjA tu pANDur abhavan mahAtmA lokavizrutaH 05145037a sa rAjA tasya te putrAH pitur dAyAdyahAriNaH 05145037c mA tAta kalahaM kArSI rAjyasyArdhaM pradIyatAm 05145038a mayi jIvati rAjyaM kaH saMprazAset pumAn iha 05145038c mAvamaMsthA vaco mahyaM zamam icchAmi vaH sadA 05145039a na vizeSo 'sti me putra tvayi teSu ca pArthiva 05145039c matam etat pitus tubhyaM gAndhAryA vidurasya ca 05145040a zrotavyaM yadi vRddhAnAM mAtizaGkIr vaco mama 05145040c nAzayiSyasi mA sarvam AtmAnaM pRthivIM tathA 05146001 vAsudeva uvAca 05146001a bhISmeNokte tato droNo duryodhanam abhASata 05146001c madhye nRpANAM bhadraM te vacanaM vacanakSamaH 05146002a prAtIpaH zaMtanus tAta kulasyArthe yathotthitaH 05146002c tathA devavrato bhISmaH kulasyArthe sthito 'bhavat 05146003a tataH pANDur narapatiH satyasaMdho jitendriyaH 05146003c rAjA kurUNAM dharmAtmA suvrataH susamAhitaH 05146004a jyeSThAya rAjyam adadAd dhRtarASTrAya dhImate 05146004c yavIyasas tathA kSattuH kuruvaMzavivardhanaH 05146005a tataH siMhAsane rAjan sthApayitvainam acyutam 05146005c vanaM jagAma kauravyo bhAryAbhyAM sahito 'nagha 05146006a nIcaiH sthitvA tu vidura upAste sma vinItavat 05146006c preSyavat puruSavyAghro vAlavyajanam utkSipan 05146007a tataH sarvAH prajAs tAta dhRtarASTraM janezvaram 05146007c anvapadyanta vidhivad yathA pANDuM narAdhipam 05146008a visRjya dhRtarASTrAya rAjyaM sa vidurAya ca 05146008c cacAra pRthivIM pANDuH sarvAM parapuraMjayaH 05146009a kozasaMjanane dAne bhRtyAnAM cAnvavekSaNe 05146009c bharaNe caiva sarvasya viduraH satyasaMgaraH 05146010a saMdhivigrahasaMyukto rAjJaH saMvAhanakriyAH 05146010c avaikSata mahAtejA bhISmaH parapuraMjayaH 05146011a siMhAsanastho nRpatir dhRtarASTro mahAbalaH 05146011c anvAsyamAnaH satataM vidureNa mahAtmanA 05146012a kathaM tasya kule jAtaH kulabhedaM vyavasyasi 05146012c saMbhUya bhrAtRbhiH sArdhaM bhuGkSva bhogAJ janAdhipa 05146013a bravImy ahaM na kArpaNyAn nArthahetoH kathaM cana 05146013c bhISmeNa dattam aznAmi na tvayA rAjasattama 05146014a nAhaM tvatto 'bhikAGkSiSye vRttyupAyaM janAdhipa 05146014c yato bhISmas tato droNo yad bhISmas tv Aha tat kuru 05146015a dIyatAM pANDuputrebhyo rAjyArdham arikarzana 05146015c samam AcAryakaM tAta tava teSAM ca me sadA 05146016a azvatthAmA yathA mahyaM tathA zvetahayo mama 05146016c bahunA kiM pralApena yato dharmas tato jayaH 05146017a evam ukte mahArAja droNenAmitatejasA 05146017c vyAjahAra tato vAkyaM viduraH satyasaMgaraH 05146017e pitur vadanam anvIkSya parivRtya ca dharmavit 05146018a devavrata nibodhedaM vacanaM mama bhASataH 05146018c pranaSTaH kauravo vaMzas tvayAyaM punar uddhRtaH 05146019a tan me vilapamAnasya vacanaM samupekSase 05146019c ko 'yaM duryodhano nAma kule 'smin kulapAMsanaH 05146020a yasya lobhAbhibhUtasya matiM samanuvartase 05146020c anAryasyAkRtajJasya lobhopahatacetasaH 05146020e atikrAmati yaH zAstraM pitur dharmArthadarzinaH 05146021a ete nazyanti kuravo duryodhanakRtena vai 05146021c yathA te na praNazyeyur mahArAja tathA kuru 05146022a mAM caiva dhRtarASTraM ca pUrvam eva mahAdyute 05146022c citrakAra ivAlekhyaM kRtvA mA sma vinAzaya 05146022e prajApatiH prajAH sRSTvA yathA saMharate tathA 05146023a nopekSasva mahAbAho pazyamAnaH kulakSayam 05146023c atha te 'dya matir naSTA vinAze pratyupasthite 05146023e vanaM gaccha mayA sArdhaM dhRtarASTreNa caiva ha 05146024a baddhvA vA nikRtiprajJaM dhArtarASTraM sudurmatim 05146024c sAdhv idaM rAjyam adyAstu pANDavair abhirakSitam 05146025a prasIda rAjazArdUla vinAzo dRzyate mahAn 05146025c pANDavAnAM kurUNAM ca rAjJAM cAmitatejasAm 05146026a virarAmaivam uktvA tu viduro dInamAnasaH 05146026c pradhyAyamAnaH sa tadA niHzvasaMz ca punaH punaH 05146027a tato 'tha rAjJaH subalasya putrI; dharmArthayuktaM kulanAzabhItA 05146027c duryodhanaM pApamatiM nRzaMsaM; rAjJAM samakSaM sutam Aha kopAt 05146028a ye pArthivA rAjasabhAM praviSTA; brahmarSayo ye ca sabhAsado 'nye 05146028c zRNvantu vakSyAmi tavAparAdhaM; pApasya sAmAtyaparicchadasya 05146029a rAjyaM kurUNAm anupUrvabhogyaM; kramAgato naH kuladharma eSaH 05146029c tvaM pApabuddhe 'tinRzaMsakarman; rAjyaM kurUNAm anayAd vihaMsi 05146030a rAjye sthito dhRtarASTro manISI; tasyAnujo viduro dIrghadarzI 05146030c etAv atikramya kathaM nRpatvaM; duryodhana prArthayase 'dya mohAt 05146031a rAjA ca kSattA ca mahAnubhAvau; bhISme sthite paravantau bhavetAm 05146031c ayaM tu dharmajJatayA mahAtmA; na rAjyakAmo nRvaro nadIjaH 05146032a rAjyaM tu pANDor idam apradhRSyaM; tasyAdya putrAH prabhavanti nAnye 05146032c rAjyaM tad etan nikhilaM pANDavAnAM; paitAmahaM putrapautrAnugAmi 05146033a yad vai brUte kurumukhyo mahAtmA; devavrataH satyasaMdho manISI 05146033c sarvaM tad asmAbhir ahatya dharmaM; grAhyaM svadharmaM paripAlayadbhiH 05146034a anujJayA cAtha mahAvratasya; brUyAn nRpo yad viduras tathaiva 05146034c kAryaM bhavet tat suhRdbhir niyujya; dharmaM puraskRtya sudIrghakAlam 05146035a nyAyAgataM rAjyam idaM kurUNAM; yudhiSThiraH zAstu vai dharmaputraH 05146035c pracodito dhRtarASTreNa rAjJA; puraskRtaH zAMtanavena caiva 05147001 vAsudeva uvAca 05147001a evam ukte tu gAndhAryA dhRtarASTro janezvaraH 05147001c duryodhanam uvAcedaM nRpamadhye janAdhipa 05147002a duryodhana nibodhedaM yat tvAM vakSyAmi putraka 05147002c tathA tat kuru bhadraM te yady asti pitRgauravam 05147003a somaH prajApatiH pUrvaM kurUNAM vaMzavardhanaH 05147003c somAd babhUva SaSTho vai yayAtir nahuSAtmajaH 05147004a tasya putrA babhUvuz ca paJca rAjarSisattamAH 05147004c teSAM yadur mahAtejA jyeSThaH samabhavat prabhuH 05147005a pUrur yavIyAMz ca tato yo 'smAkaM vaMzavardhanaH 05147005c zarmiSThAyAH saMprasUto duhitur vRSaparvaNaH 05147006a yaduz ca bharatazreSTha devayAnyAH suto 'bhavat 05147006c dauhitras tAta zukrasya kAvyasyAmitatejasaH 05147007a yAdavAnAM kulakaro balavAn vIryasaMmataH 05147007c avamene sa tu kSatraM darpapUrNaH sumandadhIH 05147008a na cAtiSThat pituH zAstre baladarpavimohitaH 05147008c avamene ca pitaraM bhrAtqMz cApy aparAjitaH 05147009a pRthivyAM caturantAyAM yadur evAbhavad balI 05147009c vaze kRtvA sa nRpatIn avasan nAgasAhvaye 05147010a taM pitA paramakruddho yayAtir nahuSAtmajaH 05147010c zazApa putraM gAndhAre rAjyAc ca vyaparopayat 05147011a ya cainam anvavartanta bhrAtaro baladarpitam 05147011c zazApa tAn api kruddho yayAtis tanayAn atha 05147012a yavIyAMsaM tataH pUruM putraM svavazavartinam 05147012c rAjye nivezayAm Asa vidheyaM nRpasattamaH 05147013a evaM jyeSTho 'py athotsikto na rAjyam abhijAyate 05147013c yavIyAMso 'bhijAyante rAjyaM vRddhopasevayA 05147014a tathaiva sarvadharmajJaH pitur mama pitAmahaH 05147014c pratIpaH pRthivIpAlas triSu lokeSu vizrutaH 05147015a tasya pArthivasiMhasya rAjyaM dharmeNa zAsataH 05147015c trayaH prajajJire putrA devakalpA yazasvinaH 05147016a devApir abhavaj jyeSTho bAhlIkas tadanantaram 05147016c tRtIyaH zaMtanus tAta dhRtimAn me pitAmahaH 05147017a devApis tu mahAtejAs tvagdoSI rAjasattamaH 05147017c dhArmikaH satyavAdI ca pituH zuzrUSaNe rataH 05147018a paurajAnapadAnAM ca saMmataH sAdhusatkRtaH 05147018c sarveSAM bAlavRddhAnAM devApir hRdayaMgamaH 05147019a prAjJaz ca satyasaMdhaz ca sarvabhUtahite rataH 05147019c vartamAnaH pituH zAstre brAhmaNAnAM tathaiva ca 05147020a bAhlIkasya priyo bhrAtA zaMtanoz ca mahAtmanaH 05147020c saubhrAtraM ca paraM teSAM sahitAnAM mahAtmanAm 05147021a atha kAlasya paryAye vRddho nRpatisattamaH 05147021c saMbhArAn abhiSekArthaM kArayAm Asa zAstrataH 05147021e maGgalAni ca sarvANi kArayAm Asa cAbhibhUH 05147022a taM brAhmaNAz ca vRddhAz ca paurajAnapadaiH saha 05147022c sarve nivArayAm Asur devAper abhiSecanam 05147023a sa tac chrutvA tu nRpatir abhiSekanivAraNam 05147023c azrukaNTho 'bhavad rAjA paryazocata cAtmajam 05147024a evaM vadAnyo dharmajJaH satyasaMdhaz ca so 'bhavat 05147024c priyaH prajAnAm api saMs tvagdoSeNa pradUSitaH 05147025a hInAGgaM pRthivIpAlaM nAbhinandanti devatAH 05147025c iti kRtvA nRpazreSThaM pratyaSedhan dvijarSabhAH 05147026a tataH pravyathitAtmAsau putrazokasamanvitaH 05147026c mamAra taM mRtaM dRSTvA devApiH saMzrito vanam 05147027a bAhlIko mAtulakule tyaktvA rAjyaM vyavasthitaH 05147027c pitRbhrAtqn parityajya prAptavAn puram Rddhimat 05147028a bAhlIkena tv anujJAtaH zaMtanur lokavizrutaH 05147028c pitary uparate rAjan rAjA rAjyam akArayat 05147029a tathaivAhaM matimatA paricintyeha pANDunA 05147029c jyeSThaH prabhraMzito rAjyAd dhInAGga iti bhArata 05147030a pANDus tu rAjyaM saMprAptaH kanIyAn api san nRpaH 05147030c vinAze tasya putrANAm idaM rAjyam ariMdama 05147030e mayy abhAgini rAjyAya kathaM tvaM rAjyam icchasi 05147031a yudhiSThiro rAjaputro mahAtmA; nyAyAgataM rAjyam idaM ca tasya 05147031c sa kauravasyAsya janasya bhartA; prazAsitA caiva mahAnubhAvaH 05147032a sa satyasaMdhaH satatApramattaH; zAstre sthito bandhujanasya sAdhuH 05147032c priyaH prajAnAM suhRdAnukampI; jitendriyaH sAdhujanasya bhartA 05147033a kSamA titikSA dama ArjavaM ca; satyavratatvaM zrutam apramAdaH 05147033c bhUtAnukampA hy anuzAsanaM ca; yudhiSThire rAjaguNAH samastAH 05147034a arAjaputras tvam anAryavRtto; lubdhas tathA bandhuSu pApabuddhiH 05147034c kramAgataM rAjyam idaM pareSAM; hartuM kathaM zakSyasi durvinItaH 05147035a prayaccha rAjyArdham apetamohaH; savAhanaM tvaM saparicchadaM ca 05147035c tato 'vazeSaM tava jIvitasya; sahAnujasyaiva bhaven narendra 05148001 vAsudeva uvAca 05148001a evam ukte tu bhISmeNa droNena vidureNa ca 05148001c gAndhAryA dhRtarASTreNa na ca mando 'nvabudhyata 05148002a avadhUyotthitaH kruddho roSAt saMraktalocanaH 05148002c anvadravanta taM pazcAd rAjAnas tyaktajIvitAH 05148003a ajJApayac ca rAjJas tAn pArthivAn duSTacetasaH 05148003c prayAdhvaM vai kurukSetraM puSyo 'dyeti punaH punaH 05148004a tatas te pRthivIpAlAH prayayuH sahasainikAH 05148004c bhISmaM senApatiM kRtvA saMhRSTAH kAlacoditAH 05148005a akSauhiNyo dazaikA ca pArthivAnAM samAgatAH 05148005c tAsAM pramukhato bhISmas tAlaketur vyarocata 05148005e yad atra yuktaM prAptaM ca tad vidhatsva vizAM pate 05148006a uktaM bhISmeNa yad vAkyaM droNena vidureNa ca 05148006c gAndhAryA dhRtarASTreNa samakSaM mama bhArata 05148006e etat te kathitaM rAjan yadvRttaM kurusaMsadi 05148007a sAma Adau prayuktaM me rAjan saubhrAtram icchatA 05148007c abhedAt kuruvaMzasya prajAnAM ca vivRddhaye 05148008a punar bhedaz ca me yukto yadA sAma na gRhyate 05148008c karmAnukIrtanaM caiva devamAnuSasaMhitam 05148009a yadA nAdriyate vAkyaM sAmapUrvaM suyodhanaH 05148009c tadA mayA samAnIya bheditAH sarvapArthivAH 05148010a adbhutAni ca ghorANi dAruNAni ca bhArata 05148010c amAnuSANi karmANi darzitAni ca me vibho 05148011a bhartsayitvA tu rAjJas tAMs tRNIkRtya suyodhanam 05148011c rAdheyaM bhISayitvA ca saubalaM ca punaH punaH 05148012a nyUnatAM dhArtarASTrANAM nindAM caiva punaH punaH 05148012c bhedayitvA nRpAn sarvAn vAgbhir mantreNa cAsakRt 05148013a punaH sAmAbhisaMyuktaM saMpradAnam athAbruvam 05148013c abhedAt kuruvaMzasya kAryayogAt tathaiva ca 05148014a te bAlA dhRtarASTrasya bhISmasya vidurasya ca 05148014c tiSTheyuH pANDavAH sarve hitvA mAnam adhazcarAH 05148015a prayacchantu ca te rAjyam anIzAs te bhavantu ca 05148015c yathAha rAjA gAGgeyo viduraz ca tathAstu tat 05148016a sarvaM bhavatu te rAjyaM paJca grAmAn visarjaya 05148016c avazyaM bharaNIyA hi pitus te rAjasattama 05148017a evam uktas tu duSTAtmA naiva bhAvaM vyamuJcata 05148017c daNDaM caturthaM pazyAmi teSu pApeSu nAnyathA 05148018a niryAtAz ca vinAzAya kurukSetraM narAdhipAH 05148018c etat te kathitaM sarvaM yadvRttaM kurusaMsadi 05148019a na te rAjyaM prayacchanti vinA yuddhena pANDava 05148019c vinAzahetavaH sarve pratyupasthitamRtyavaH 05149001 vaizaMpAyana uvAca 05149001a janArdanavacaH zrutvA dharmarAjo yudhiSThiraH 05149001c bhrAtqn uvAca dharmAtmA samakSaM kezavasya ha 05149002a zrutaM bhavadbhir yadvRttaM sabhAyAM kurusaMsadi 05149002c kezavasyApi yad vAkyaM tat sarvam avadhAritam 05149003a tasmAt senAvibhAgaM me kurudhvaM narasattamAH 05149003c akSauhiNyas tu saptaitAH sametA vijayAya vai 05149004a tAsAM me patayaH sapta vikhyAtAs tAn nibodhata 05149004c drupadaz ca virATaz ca dhRSTadyumnazikhaNDinau 05149005a sAtyakiz cekitAnaz ca bhImasenaz ca vIryavAn 05149005c ete senApraNetAro vIrAH sarve tanutyajaH 05149006a sarve vedavidaH zUrAH sarve sucaritavratAH 05149006c hrImanto nItimantaz ca sarve yuddhavizAradAH 05149006e iSvastrakuzalAz caiva tathA sarvAstrayodhinaH 05149007a saptAnAm api yo netA senAnAM pravibhAgavit 05149007c yaH saheta raNe bhISmaM zarArciHpAvakopamam 05149008a tvaM tAvat sahadevAtra prabrUhi kurunandana 05149008c svamataM puruSavyAghra ko naH senApatiH kSamaH 05149009 sahadeva uvAca 05149009a saMyukta ekaduHkhaz ca vIryavAMz ca mahIpatiH 05149009c yaM samAzritya dharmajJaM svam aMzam anuyuJjmahe 05149010a matsyo virATo balavAn kRtAstro yuddhadurmadaH 05149010c prasahiSyati saMgrAme bhISmaM tAMz ca mahArathAn 05149011 vaizaMpAyana uvAca 05149011a tathokte sahadevena vAkye vAkyavizAradaH 05149011c nakulo 'nantaraM tasmAd idaM vacanam Adade 05149012a vayasA zAstrato dhairyAt kulenAbhijanena ca 05149012c hrImAn kulAnvitaH zrImAn sarvazAstravizAradaH 05149013a veda cAstraM bharadvAjAd durdharSaH satyasaMgaraH 05149013c yo nityaM spardhate droNaM bhISmaM caiva mahAbalam 05149014a zlAghyaH pArthivasaMghasya pramukhe vAhinIpatiH 05149014c putrapautraiH parivRtaH zatazAkha iva drumaH 05149015a yas tatApa tapo ghoraM sadAraH pRthivIpatiH 05149015c roSAd droNavinAzAya vIraH samitizobhanaH 05149016a pitevAsmAn samAdhatte yaH sadA pArthivarSabhaH 05149016c zvazuro drupado 'smAkaM senAm agre prakarSatu 05149017a sa droNabhISmAv AyAntau sahed iti matir mama 05149017c sa hi divyAstravid rAjA sakhA cAGgiraso nRpaH 05149018a mAdrIsutAbhyAm ukte tu svamate kurunandanaH 05149018c vAsavir vAsavasamaH savyasAcy abravId vacaH 05149019a yo 'yaM tapaHprabhAvena RSisaMtoSaNena ca 05149019c divyaH puruSa utpanno jvAlAvarNo mahAbalaH 05149020a dhanuSmAn kavacI khaDgI ratham Aruhya daMzitaH 05149020c divyair hayavarair yuktam agnikuNDAt samutthitaH 05149021a garjann iva mahAmegho rathaghoSeNa vIryavAn 05149021c siMhasaMhanano vIraH siMhavikrAntavikramaH 05149022a siMhorasko mahAbAhuH siMhavakSA mahAbalaH 05149022c siMhapragarjano vIraH siMhaskandho mahAdyutiH 05149023a subhrUH sudaMSTraH suhanuH subAhuH sumukho 'kRzaH 05149023c sujatruH suvizAlAkSaH supAdaH supratiSThitaH 05149024a abhedyaH sarvazastrANAM prabhinna iva vAraNaH 05149024c jajJe droNavinAzAya satyavAdI jitendriyaH 05149025a dhRSTadyumnam ahaM manye sahed bhISmasya sAyakAn 05149025c vajrAzanisamasparzAn dIptAsyAn uragAn iva 05149026a yamadUtasamAn vege nipAte pAvakopamAn 05149026c rAmeNAjau viSahitAn vajraniSpeSadAruNAn 05149027a puruSaM taM na pazyAmi yaH saheta mahAvratam 05149027c dhRSTadyumnam Rte rAjann iti me dhIyate matiH 05149028a kSiprahastaz citrayodhI mataH senApatir mama 05149028c abhedyakavacaH zrImAn mAtaGga iva yUthapaH 05149029 bhIma uvAca 05149029a vadhArthaM yaH samutpannaH zikhaNDI drupadAtmajaH 05149029c vadanti siddhA rAjendra RSayaz ca samAgatAH 05149030a yasya saMgrAmamadhyeSu divyam astraM vikurvataH 05149030c rUpaM drakSyanti puruSA rAmasyeva mahAtmanaH 05149031a na taM yuddheSu pazyAmi yo vibhindyAc chikhaNDinam 05149031c zastreNa samare rAjan saMnaddhaM syandane sthitam 05149032a dvairathe viSahen nAnyo bhISmaM rAjan mahAvratam 05149032c zikhaNDinam Rte vIraM sa me senApatir mataH 05149033 yudhiSThira uvAca 05149033a sarvasya jagatas tAta sArAsAraM balAbalam 05149033c sarvaM jAnAti dharmAtmA gatam eSyac ca kezavaH 05149034a yam Aha kRSNo dAzArhaH so 'stu no vAhinIpatiH 05149034c kRtAstro hy akRtAstro vA vRddho vA yadi vA yuvA 05149035a eSa no vijaye mUlam eSa tAta viparyaye 05149035c atra prANAz ca rAjyaM ca bhAvAbhAvau sukhAsukhe 05149036a eSa dhAtA vidhAtA ca siddhir atra pratiSThitA 05149036c yam Aha kRSNo dAzArhaH sa naH senApatiH kSamaH 05149036e bravItu vadatAM zreSTho nizA samativartate 05149037a tataH senApatiM kRtvA kRSNasya vazavartinam 05149037c rAtrizeSe vyatikrAnte prayAsyAmo raNAjiram 05149037e adhivAsitazastrAz ca kRtakautukamaGgalAH 05149038 vaizaMpAyana uvAca 05149038a tasya tad vacanaM zrutvA dharmarAjasya dhImataH 05149038c abravIt puNDarIkAkSo dhanaMjayam avekSya ha 05149039a mamApy ete mahArAja bhavadbhir ya udAhRtAH 05149039c netAras tava senAyAH zUrA vikrAntayodhinaH 05149039e sarva ete samarthA hi tava zatrUn pramarditum 05149040a indrasyApi bhayaM hy ete janayeyur mahAhave 05149040c kiM punar dhArtarASTrANAM lubdhAnAM pApacetasAm 05149041a mayApi hi mahAbAho tvatpriyArtham ariMdama 05149041c kRto yatno mahAMs tatra zamaH syAd iti bhArata 05149041e dharmasya gatam AnRNyaM na sma vAcyA vivakSatAm 05149042a kRtArthaM manyate bAlaH so ''tmAnam avicakSaNaH 05149042c dhArtarASTro balasthaM ca manyate ''tmAnam AturaH 05149043a yujyatAM vAhinI sAdhu vadhasAdhyA hi te matAH 05149043c na dhArtarASTrAH zakSyanti sthAtuM dRSTvA dhanaMjayam 05149044a bhImasenaM ca saMkruddhaM yamau cApi yamopamau 05149044c yuyudhAnadvitIyaM ca dhRSTadyumnam amarSaNam 05149045a abhimanyuM draupadeyAn virATadrupadAv api 05149045c akSauhiNIpatIMz cAnyAn narendrAn dRDhavikramAn 05149046a sAravad balam asmAkaM duSpradharSaM durAsadam 05149046c dhArtarASTrabalaM saMkhye vadhiSyati na saMzayaH 05149047a evam ukte tu kRSNena saMprahRSyan narottamAH 05149047c teSAM prahRSTamanasAM nAdaH samabhavan mahAn 05149048a yoga ity atha sainyAnAM tvaratAM saMpradhAvatAm 05149048c hayavAraNazabdaz ca nemighoSaz ca sarvazaH 05149048e zaGkhadundubhinirghoSas tumulaH sarvato 'bhavat 05149049a prayAsyatAM pANDavAnAM sasainyAnAM samantataH 05149049c gaGgeva pUrNA durdharSA samadRzyata vAhinI 05149050a agrAnIke bhImaseno mAdrIputrau ca daMzitau 05149050c saubhadro draupadeyAz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05149050e prabhadrakAz ca pAJcAlA bhImasenamukhA yayuH 05149051a tataH zabdaH samabhavat samudrasyeva parvaNi 05149051c hRSTAnAM saMprayAtAnAM ghoSo divam ivAspRzat 05149052a prahRSTA daMzitA yodhAH parAnIkavidAraNAH 05149052c teSAM madhye yayau rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 05149053a zakaTApaNavezAz ca yAnayugyaM ca sarvazaH 05149053c kozayantrAyudhaM caiva ye ca vaidyAz cikitsakAH 05149054a phalgu yac ca balaM kiM cit tathaiva kRzadurbalam 05149054c tat saMgRhya yayau rAjA ye cApi paricArakAH 05149055a upaplavye tu pAJcAlI draupadI satyavAdinI 05149055c saha strIbhir nivavRte dAsIdAsasamAvRtA 05149056a kRtvA mUlapratIkArAn gulmaiH sthAvarajaGgamaiH 05149056c skandhAvAreNa mahatA prayayuH pANDunandanAH 05149057a dadato gAM hiraNyaM ca brAhmaNair abhisaMvRtAH 05149057c stUyamAnA yayU rAjan rathair maNivibhUSitaiH 05149058a kekayA dhRSTaketuz ca putraH kAzyasya cAbhibhUH 05149058c zreNimAn vasudAnaz ca zikhaNDI cAparAjitaH 05149059a hRSTAs tuSTAH kavacinaH sazastrAH samalaMkRtAH 05149059c rAjAnam anvayuH sarve parivArya yudhiSThiram 05149060a jaghanArdhe virATaz ca yajJasenaz ca somakiH 05149060c sudharmA kuntibhojaz ca dhRSTadyumnasya cAtmajAH 05149061a rathAyutAni catvAri hayAH paJcaguNAs tataH 05149061c pattisainyaM dazaguNaM sAdinAm ayutAni SaT 05149062a anAdhRSTiz cekitAnaz cedirAjo 'tha sAtyakiH 05149062c parivArya yayuH sarve vAsudevadhanaMjayau 05149063a AsAdya tu kurukSetraM vyUDhAnIkAH prahAriNaH 05149063c pANDavAH samadRzyanta nardanto vRSabhA iva 05149064a te 'vagAhya kurukSetraM zaGkhAn dadhmur ariMdamAH 05149064c tathaiva dadhmatuH zaGkhau vAsudevadhanaMjayau 05149065a pAJcajanyasya nirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 05149065c nizamya sarvasainyAni samahRSyanta sarvazaH 05149066a zaGkhadundubhisaMsRSTaH siMhanAdas tarasvinAm 05149066c pRthivIM cAntarikSaM ca sAgarAMz cAnvanAdayat 05149067a tato deze same snigdhe prabhUtayavasendhane 05149067c nivezayAm Asa tadA senAM rAjA yudhiSThiraH 05149068a parihRtya zmazAnAni devatAyatanAni ca 05149068c AzramAMz ca maharSINAM tIrthAny AyatanAni ca 05149069a madhurAnUSare deze zive puNye mahIpatiH 05149069c nivezaM kArayAm Asa kuntIputro yudhiSThiraH 05149070a tataz ca punar utthAya sukhI vizrAntavAhanaH 05149070c prayayau pRthivIpAlair vRtaH zatasahasrazaH 05149071a vidrAvya zatazo gulmAn dhArtarASTrasya sainikAn 05149071c paryakrAmat samantAc ca pArthena saha kezavaH 05149072a zibiraM mApayAm Asa dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05149072c sAtyakiz ca rathodAro yuyudhAnaH pratApavAn 05149073a AsAdya saritaM puNyAM kurukSetre hiraNvatIm 05149073c sUpatIrthAM zucijalAM zarkarApaGkavarjitAm 05149074a khAnayAm Asa parikhAM kezavas tatra bhArata 05149074c guptyartham api cAdizya balaM tatra nyavezayat 05149075a vidhir yaH zibirasyAsIt pANDavAnAM mahAtmanAm 05149075c tadvidhAni narendrANAM kArayAm Asa kezavaH 05149076a prabhUtajalakASThAni durAdharSatarANi ca 05149076c bhakSyabhojyopapannAni zatazo 'tha sahasrazaH 05149077a zibirANi mahArhANi rAjJAM tatra pRthak pRthak 05149077c vimAnAnIva rAjendra niviSTAni mahItale 05149078a tatrAsaJ zilpinaH prAjJAH zatazo dattavetanAH 05149078c sarvopakaraNair yuktA vaidyAz ca suvizAradAH 05149079a jyAdhanurvarmazastrANAM tathaiva madhusarpiSoH 05149079c sasarjarasapAMsUnAM rAzayaH parvatopamAH 05149080a bahUdakaM suyavasaM tuSAGgArasamanvitam 05149080c zibire zibire rAjA saMcakAra yudhiSThiraH 05149081a mahAyantrANi nArAcAs tomararSTiparazvadhAH 05149081c dhanUMSi kavacAdIni hRdy abhUvan nRNAM tadA 05149082a gajAH kaGkaTasaMnAhA lohavarmottaracchadAH 05149082c adRzyaMs tatra giryAbhAH sahasrazatayodhinaH 05149083a niviSTAn pANDavAMs tatra jJAtvA mitrANi bhArata 05149083c abhisasrur yathoddezaM sabalAH sahavAhanAH 05149084a caritabrahmacaryAs te somapA bhUridakSiNAH 05149084c jayAya pANDuputrANAM samAjagmur mahIkSitaH 05150001 janamejaya uvAca 05150001a yudhiSThiraM sahAnIkam upayAntaM yuyutsayA 05150001c saMniviSTaM kurukSetre vAsudevena pAlitam 05150002a virATadrupadAbhyAM ca saputrAbhyAM samanvitam 05150002c kekayair vRSNibhiz caiva pArthivaiH zatazo vRtam 05150003a mahendram iva cAdityair abhiguptaM mahArathaiH 05150003c zrutvA duryodhano rAjA kiM kAryaM pratyapadyata 05150004a etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa tapodhana 05150004c saMbhrame tumule tasmin yadAsIt kurujAGgale 05150005a vyathayeyur hi devAnAM senAm api samAgame 05150005c pANDavA vAsudevaz ca virATadrupadau tathA 05150006a dhRSTadyumnaz ca pAJcAlyaH zikhaNDI ca mahArathaH 05150006c yuyudhAnaz ca vikrAnto devair api durAsadaH 05150007a etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa tapodhana 05150007c kurUNAM pANDavAnAM ca yad yad AsId viceSTitam 05150008 vaizaMpAyana uvAca 05150008a pratiyAte tu dAzArhe rAjA duryodhanas tadA 05150008c karNaM duHzAsanaM caiva zakuniM cAbravId idam 05150009a akRtenaiva kAryeNa gataH pArthAn adhokSajaH 05150009c sa enAn manyunAviSTo dhruvaM vakSyaty asaMzayam 05150010a iSTo hi vAsudevasya pANDavair mama vigrahaH 05150010c bhImasenArjunau caiva dAzArhasya mate sthitau 05150011a ajAtazatrur apy adya bhImArjunavazAnugaH 05150011c nikRtaz ca mayA pUrvaM saha sarvaiH sahodaraiH 05150012a virATadrupadau caiva kRtavairau mayA saha 05150012c tau ca senApraNetArau vAsudevavazAnugau 05150013a bhavitA vigrahaH so 'yaM tumulo lomaharSaNaH 05150013c tasmAt sAMgrAmikaM sarvaM kArayadhvam atandritAH 05150014a zibirANi kurukSetre kriyantAM vasudhAdhipAH 05150014c suparyAptAvakAzAni durAdeyAni zatrubhiH 05150015a AsannajalakASThAni zatazo 'tha sahasrazaH 05150015c acchedyAhAramArgANi ratnoccayacitAni ca 05150015e vividhAyudhapUrNAni patAkAdhvajavanti ca 05150016a samAz ca teSAM panthAnaH kriyantAM nagarAd bahiH 05150016c prayANaM ghuSyatAm adya zvobhUta iti mAciram 05150017a te tatheti pratijJAya zvobhUte cakrire tathA 05150017c hRSTarUpA mahAtmAno vinAzAya mahIkSitAm 05150018a tatas te pArthivAH sarve tac chrutvA rAjazAsanam 05150018c Asanebhyo mahArhebhya udatiSThann amarSitAH 05150019a bAhUn parighasaMkAzAn saMspRzantaH zanaiH zanaiH 05150019c kAJcanAGgadadIptAMz ca candanAgarubhUSitAn 05150020a uSNISANi niyacchantaH puNDarIkanibhaiH karaiH 05150020c antarIyottarIyANi bhUSaNAni ca sarvazaH 05150021a te rathAn rathinaH zreSThA hayAMz ca hayakovidAH 05150021c sajjayanti sma nAgAMz ca nAgazikSAsu niSThitAH 05150022a atha varmANi citrANi kAJcanAni bahUni ca 05150022c vividhAni ca zastrANi cakruH sajjAni sarvazaH 05150023a padAtayaz ca puruSAH zastrANi vividhAni ca 05150023c upajahruH zarIreSu hemacitrANy anekazaH 05150024a tad utsava ivodagraM saMprahRSTanarAvRtam 05150024c nagaraM dhArtarASTrasya bhAratAsIt samAkulam 05150025a janaughasalilAvarto rathanAgAzvamInavAn 05150025c zaGkhadundubhinirghoSaH kozasaMcayaratnavAn 05150026a citrAbharaNavarmormiH zastranirmalaphenavAn 05150026c prAsAdamAlAdrivRto rathyApaNamahAhradaH 05150027a yodhacandrodayodbhUtaH kururAjamahArNavaH 05150027c adRzyata tadA rAjaMz candrodaya ivArNavaH 05151001 vaizaMpAyana uvAca 05151001a vAsudevasya tad vAkyam anusmRtya yudhiSThiraH 05151001c punaH papraccha vArSNeyaM kathaM mando 'bravId idam 05151002a asminn abhyAgate kAle kiM ca naH kSamam acyuta 05151002c kathaM ca vartamAnA vai svadharmAn na cyavemahi 05151003a duryodhanasya karNasya zakuneH saubalasya ca 05151003c vAsudeva matajJo 'si mama sabhrAtRkasya ca 05151004a vidurasyApi te vAkyaM zrutaM bhISmasya cobhayoH 05151004c kuntyAz ca vipulaprajJa prajJA kArtsnyena te zrutA 05151005a sarvam etad atikramya vicArya ca punaH punaH 05151005c yan naH kSamaM mahAbAho tad bravIhy avicArayan 05151006a zrutvaitad dharmarAjasya dharmArthasahitaM vacaH 05151006c meghadundubhinirghoSaH kRSNo vacanam abravIt 05151007a uktavAn asmi yad vAkyaM dharmArthasahitaM hitam 05151007c na tu tan nikRtiprajJe kauravye pratitiSThati 05151008a na ca bhISmasya durmedhAH zRNoti vidurasya vA 05151008c mama vA bhASitaM kiM cit sarvam evAtivartate 05151009a na sa kAmayate dharmaM na sa kAmayate yazaH 05151009c jitaM sa manyate sarvaM durAtmA karNam AzritaH 05151010a bandham AjJApayAm Asa mama cApi suyodhanaH 05151010c na ca taM labdhavAn kAmaM durAtmA zAsanAtigaH 05151011a na ca bhISmo na ca droNo yuktaM tatrAhatur vacaH 05151011c sarve tam anuvartante Rte viduram acyuta 05151012a zakuniH saubalaz caiva karNaduHzAsanAv api 05151012c tvayy ayuktAny abhASanta mUDhA mUDham amarSaNam 05151013a kiM ca tena mayoktena yAny abhASanta kauravAH 05151013c saMkSepeNa durAtmAsau na yuktaM tvayi vartate 05151014a na pArthiveSu sarveSu ya ime tava sainikAH 05151014c yat pApaM yan na kalyANaM sarvaM tasmin pratiSThitam 05151015a na cApi vayam atyarthaM parityAgena karhi cit 05151015c kauravaiH zamam icchAmas tatra yuddham anantaram 05151016a tac chrutvA pArthivAH sarve vAsudevasya bhASitam 05151016c abruvanto mukhaM rAjJaH samudaikSanta bhArata 05151017a yudhiSThiras tv abhiprAyam upalabhya mahIkSitAm 05151017c yogam AjJApayAm Asa bhImArjunayamaiH saha 05151018a tataH kilakilAbhUtam anIkaM pANDavasya ha 05151018c AjJApite tadA yoge samahRSyanta sainikAH 05151019a avadhyAnAM vadhaM pazyan dharmarAjo yudhiSThiraH 05151019c niSTanan bhImasenaM ca vijayaM cedam abravIt 05151020a yadarthaM vanavAsaz ca prAptaM duHkhaM ca yan mayA 05151020c so 'yam asmAn upaity eva paro 'narthaH prayatnataH 05151021a yasmin yatnaH kRto 'smAbhiH sa no hInaH prayatnataH 05151021c akRte tu prayatne 'smAn upAvRttaH kalir mahAn 05151022a kathaM hy avadhyaiH saMgrAmaH kAryaH saha bhaviSyati 05151022c kathaM hatvA gurUn vRddhAn vijayo no bhaviSyati 05151023a tac chrutvA dharmarAjasya savyasAcI paraMtapaH 05151023c yad uktaM vAsudevena zrAvayAm Asa tad vacaH 05151024a uktavAn devakIputraH kuntyAz ca vidurasya ca 05151024c vacanaM tat tvayA rAjan nikhilenAvadhAritam 05151025a na ca tau vakSyato 'dharmam iti me naiSThikI matiH 05151025c na cApi yuktaM kaunteya nivartitum ayudhyataH 05151026a tac chrutvA vAsudevo 'pi savyasAcivacas tadA 05151026c smayamAno 'bravIt pArtham evam etad iti bruvan 05151027a tatas te dhRtasaMkalpA yuddhAya sahasainikAH 05151027c pANDaveyA mahArAja tAM rAtriM sukham Avasan 05152001 vaizaMpAyana uvAca 05152001a vyuSitAyAM rajanyAM tu rAjA duryodhanas tataH 05152001c vyabhajat tAny anIkAni daza caikaM ca bhArata 05152002a narahastirathAzvAnAM sAraM madhyaM ca phalgu ca 05152002c sarveSv eteSv anIkeSu saMdideza mahIpatiH 05152003a sAnukarSAH satUNIrAH savarUthAH satomarAH 05152003c sopAsaGgAH sazaktIkAH saniSaGgAH sapothikAH 05152004a sadhvajAH sapatAkAz ca sazarAsanatomarAH 05152004c rajjubhiz ca vicitrAbhiH sapAzAH saparistarAH 05152005a sakacagrahavikSepAH satailaguDavAlukAH 05152005c sAzIviSaghaTAH sarve sasarjarasapAMsavaH 05152006a saghaNTAphalakAH sarve vAsIvRkSAdanAnvitAH 05152006c vyAghracarmaparIvArA vRtAz ca dvIpicarmabhiH 05152007a savastayaH sazRGgAz ca saprAsavividhAyudhAH 05152007c sakuThArAH sakuddAlAH satailakSaumasarpiSaH 05152008a citrAnIkAH suvapuSo jvalitA iva pAvakAH 05152008c tathA kavacinaH zUrAH zastreSu kRtanizramAH 05152009a kulInA hayayonijJAH sArathye vinivezitAH 05152009c baddhAriSTA baddhakakSyA baddhadhvajapatAkinaH 05152010a caturyujo rathAH sarve sarve zastrasamAyutAH 05152010c saMhRSTavAhanAH sarve sarve zatazarAsanAH 05152011a dhuryayor hayayor ekas tathAnyau pArSNisArathI 05152011c tau cApi rathinAM zreSThau rathI ca hayavit tathA 05152012a nagarANIva guptAni durAdeyAni zatrubhiH 05152012c Asan rathasahasrANi hemamAlIni sarvazaH 05152013a yathA rathAs tathA nAgA baddhakakSyAH svalaMkRtAH 05152013c babhUvuH sapta puruSA ratnavanta ivAdrayaH 05152014a dvAv aGkuzadharau teSu dvAv uttamadhanurdharau 05152014c dvau varAsidharau rAjann ekaH zaktipatAkadhRk 05152015a gajair mattaiH samAkIrNaM savarmAyudhakozakaiH 05152015c tad babhUva balaM rAjan kauravyasya sahasrazaH 05152016a vicitrakavacAmuktaiH sapatAkaiH svalaMkRtaiH 05152016c sAdibhiz copasaMpannA Asann ayutazo hayAH 05152017a susaMgrAhAH susaMtoSA hemabhANDaparicchadAH 05152017c anekazatasAhasrAs te ca sAdivaze sthitAH 05152018a nAnArUpavikArAz ca nAnAkavacazastriNaH 05152018c padAtino narAs tatra babhUvur hemamAlinaH 05152019a rathasyAsan daza gajA gajasya daza vAjinaH 05152019c narA daza hayasyAsan pAdarakSAH samantataH 05152020a rathasya nAgAH paJcAzan nAgasyAsaJ zataM hayAH 05152020c hayasya puruSAH sapta bhinnasaMdhAnakAriNaH 05152021a senA paJcazataM nAgA rathAs tAvanta eva ca 05152021c dazasenA ca pRtanA pRtanA dazavAhinI 05152022a vAhinI pRtanA senA dhvajinI sAdinI camUH 05152022c akSauhiNIti paryAyair niruktAtha varUthinI 05152022e evaM vyUDhAny anIkAni kauraveyeNa dhImatA 05152023a akSauhiNyo dazaikA ca saMkhyAtAH sapta caiva ha 05152023c akSauhiNyas tu saptaiva pANDavAnAm abhUd balam 05152023e akSauhiNyo dazaikA ca kauravANAm abhUd balam 05152024a narANAM paJcapaJcAzad eSA pattir vidhIyate 05152024c senAmukhaM ca tisras tA gulma ity abhisaMjJitaH 05152025a daza gulmA gaNas tv AsId gaNAs tv ayutazo 'bhavan 05152025c duryodhanasya senAsu yotsyamAnAH prahAriNaH 05152026a tatra duryodhano rAjA zUrAn buddhimato narAn 05152026c prasamIkSya mahAbAhuz cakre senApatIMs tadA 05152027a pRthag akSauhiNInAM ca praNetqn narasattamAn 05152027c vidhipUrvaM samAnIya pArthivAn abhyaSecayat 05152028a kRpaM droNaM ca zalyaM ca saindhavaM ca mahAratham 05152028c sudakSiNaM ca kAmbojaM kRtavarmANam eva ca 05152029a droNaputraM ca karNaM ca bhUrizravasam eva ca 05152029c zakuniM saubalaM caiva bAhlIkaM ca mahAratham 05152030a divase divase teSAM prativelaM ca bhArata 05152030c cakre sa vividhAH saMjJAH pratyakSaM ca punaH punaH 05152031a tathA viniyatAH sarve ye ca teSAM padAnugAH 05152031c babhUvuH sainikA rAjan rAjJaH priyacikIrSavaH 05153001 vaizaMpAyana uvAca 05153001a tataH zAMtanavaM bhISmaM prAJjalir dhRtarASTrajaH 05153001c saha sarvair mahIpAlair idaM vacanam abravIt 05153002a Rte senApraNetAraM pRtanA sumahaty api 05153002c dIryate yuddham AsAdya pipIlikapuTaM yathA 05153003a na hi jAtu dvayor buddhiH samA bhavati karhi cit 05153003c zauryaM ca nAma netqNAM spardhate ca parasparam 05153004a zrUyate ca mahAprAjJa haihayAn amitaujasaH 05153004c abhyayur brAhmaNAH sarve samucchritakuzadhvajAH 05153005a tAn anvayus tadA vaizyAH zUdrAz caiva pitAmaha 05153005c ekatas tu trayo varNA ekataH kSatriyarSabhAH 05153006a te sma yuddheSv abhajyanta trayo varNAH punaH punaH 05153006c kSatriyAs tu jayanty eva bahulaM caikato balam 05153007a tatas te kSatriyAn eva papracchur dvijasattamAH 05153007c tebhyaH zazaMsur dharmajJA yAthAtathyaM pitAmaha 05153008a vayam ekasya zRNumo mahAbuddhimato raNe 05153008c bhavantas tu pRthak sarve svabuddhivazavartinaH 05153009a tatas te brAhmaNAz cakrur ekaM senApatiM dvijam 05153009c nayeSu kuzalaM zUram ajayan kSatriyAMs tataH 05153010a evaM ye kuzalaM zUraM hite sthitam akalmaSam 05153010c senApatiM prakurvanti te jayanti raNe ripUn 05153011a bhavAn uzanasA tulyo hitaiSI ca sadA mama 05153011c asaMhAryaH sthito dharme sa naH senApatir bhava 05153012a razmIvatAm ivAdityo vIrudhAm iva candramAH 05153012c kubera iva yakSANAM marutAm iva vAsavaH 05153013a parvatAnAM yathA meruH suparNaH patatAm iva 05153013c kumAra iva bhUtAnAM vasUnAm iva havyavAT 05153014a bhavatA hi vayaM guptAH zakreNeva divaukasaH 05153014c anAdhRSyA bhaviSyAmas tridazAnAm api dhruvam 05153015a prayAtu no bhavAn agre devAnAm iva pAvakiH 05153015c vayaM tvAm anuyAsyAmaH saurabheyA ivarSabham 05153016 bhISma uvAca 05153016a evam etan mahAbAho yathA vadasi bhArata 05153016c yathaiva hi bhavanto me tathaiva mama pANDavAH 05153017a api caiva mayA zreyo vAcyaM teSAM narAdhipa 05153017c yoddhavyaM tu tavArthAya yathA sa samayaH kRtaH 05153018a na tu pazyAmi yoddhAram AtmanaH sadRzaM bhuvi 05153018c Rte tasmAn naravyAghrAt kuntIputrAd dhanaMjayAt 05153019a sa hi veda mahAbAhur divyAny astrANi sarvazaH 05153019c na tu mAM vivRto yuddhe jAtu yudhyeta pANDavaH 05153020a ahaM sa ca kSaNenaiva nirmanuSyam idaM jagat 05153020c kuryAM zastrabalenaiva sasurAsurarAkSasam 05153021a na tv evotsAdanIyA me pANDoH putrA narAdhipa 05153021c tasmAd yodhAn haniSyAmi prayogeNAyutaM sadA 05153022a evam eSAM kariSyAmi nidhanaM kurunandana 05153022c na cet te mAM haniSyanti pUrvam eva samAgame 05153023a senApatis tv ahaM rAjan samayenApareNa te 05153023c bhaviSyAmi yathAkAmaM tan me zrotum ihArhasi 05153024a karNo vA yudhyatAM pUrvam ahaM vA pRthivIpate 05153024c spardhate hi sadAtyarthaM sUtaputro mayA raNe 05153025 karNa uvAca 05153025a nAhaM jIvati gAGgeye yotsye rAjan kathaM cana 05153025c hate bhISme tu yotsyAmi saha gANDIvadhanvanA 05153026 vaizaMpAyana uvAca 05153026a tataH senApatiM cakre vidhivad bhUridakSiNam 05153026c dhRtarASTrAtmajo bhISmaM so 'bhiSikto vyarocata 05153027a tato bherIz ca zaGkhAMz ca zatazaz caiva puSkarAn 05153027c vAdayAm Asur avyagrAH puruSA rAjazAsanAt 05153028a siMhanAdAz ca vividhA vAhanAnAM ca nisvanAH 05153028c prAdurAsann anabhre ca varSaM rudhirakardamam 05153029a nirghAtAH pRthivIkampA gajabRMhitanisvanAH 05153029c AsaMz ca sarvayodhAnAM pAtayanto manAMsy uta 05153030a vAcaz cApy azarIriNyo divaz colkAH prapedire 05153030c zivAz ca bhayavedinyo nedur dIptasvarA bhRzam 05153031a senApatye yadA rAjA gAGgeyam abhiSiktavAn 05153031c tadaitAny ugrarUpANi abhavaJ zatazo nRpa 05153032a tataH senApatiM kRtvA bhISmaM parabalArdanam 05153032c vAcayitvA dvijazreSThAn niSkair gobhiz ca bhUrizaH 05153033a vardhamAno jayAzIrbhir niryayau sainikair vRtaH 05153033c ApageyaM puraskRtya bhrAtRbhiH sahitas tadA 05153033e skandhAvAreNa mahatA kurukSetraM jagAma ha 05153034a parikramya kurukSetraM karNena saha kauravaH 05153034c zibiraM mApayAm Asa same deze narAdhipaH 05153035a madhurAnUSare deze prabhUtayavasendhane 05153035c yathaiva hAstinapuraM tadvac chibiram Ababhau 05154001 janamejaya uvAca 05154001a ApageyaM mahAtmAnaM bhISmaM zastrabhRtAM varam 05154001c pitAmahaM bhAratAnAM dhvajaM sarvamahIkSitAm 05154002a bRhaspatisamaM buddhyA kSamayA pRthivIsamam 05154002c samudram iva gAmbhIrye himavantam iva sthiram 05154003a prajApatim ivaudArye tejasA bhAskaropamam 05154003c mahendram iva zatrUNAM dhvaMsanaM zaravRSTibhiH 05154004a raNayajJe pratibhaye svAbhIle lomaharSaNe 05154004c dIkSitaM cirarAtrAya zrutvA rAjA yudhiSThiraH 05154005a kim abravIn mahAbAhuH sarvadharmavizAradaH 05154005c bhImasenArjunau vApi kRSNo vA pratyapadyata 05154006 vaizaMpAyana uvAca 05154006a ApaddharmArthakuzalo mahAbuddhir yudhiSThiraH 05154006c sarvAn bhrAtqn samAnIya vAsudevaM ca sAtvatam 05154006e uvAca vadatAM zreSThaH sAntvapUrvam idaM vacaH 05154007a paryAkrAmata sainyAni yattAs tiSThata daMzitAH 05154007c pitAmahena vo yuddhaM pUrvam eva bhaviSyati 05154007e tasmAt saptasu senAsu praNetqn mama pazyata 05154008 vAsudeva uvAca 05154008a yathArhati bhavAn vaktum asmin kAla upasthite 05154008c tathedam arthavad vAkyam uktaM te bharatarSabha 05154009a rocate me mahAbAho kriyatAM yad anantaram 05154009c nAyakAs tava senAyAm abhiSicyantu sapta vai 05154010 vaizaMpAyana uvAca 05154010a tato drupadam AnAyya virATaM zinipuMgavam 05154010c dhRSTadyumnaM ca pAJcAlyaM dhRSTaketuM ca pArthivam 05154010e zikhaNDinaM ca pAJcAlyaM sahadevaM ca mAgadham 05154011a etAn sapta maheSvAsAn vIrAn yuddhAbhinandinaH 05154011c senApraNetqn vidhivad abhyaSiJcad yudhiSThiraH 05154012a sarvasenApatiM cAtra dhRSTadyumnam upAdizat 05154012c droNAntahetor utpanno ya iddhAj jAtavedasaH 05154013a sarveSAm eva teSAM tu samastAnAM mahAtmanAm 05154013c senApatipatiM cakre guDAkezaM dhanaMjayam 05154014a arjunasyApi netA ca saMyantA caiva vAjinAm 05154014c saMkarSaNAnujaH zrImAn mahAbuddhir janArdanaH 05154015a tad dRSTvopasthitaM yuddhaM samAsannaM mahAtyayam 05154015c prAvizad bhavanaM rAjJaH pANDavasya halAyudhaH 05154016a sahAkrUraprabhRtibhir gadasAmbolmukAdibhiH 05154016c raukmiNeyAhukasutaiz cArudeSNapurogamaiH 05154017a vRSNimukhyair abhigatair vyAghrair iva balotkaTaiH 05154017c abhigupto mahAbAhur marudbhir iva vAsavaH 05154018a nIlakauzeyavasanaH kailAsazikharopamaH 05154018c siMhakhelagatiH zrImAn madaraktAntalocanaH 05154019a taM dRSTvA dharmarAjaz ca kezavaz ca mahAdyutiH 05154019c udatiSThat tadA pArtho bhImakarmA vRkodaraH 05154020a gANDIvadhanvA ye cAnye rAjAnas tatra ke cana 05154020c pUjayAM cakrur abhyetya te sma sarve halAyudham 05154021a tatas taM pANDavo rAjA kare pasparza pANinA 05154021c vAsudevapurogAs tu sarva evAbhyavAdayan 05154022a virATadrupadau vRddhAv abhivAdya halAyudhaH 05154022c yudhiSThireNa sahita upAvizad ariMdamaH 05154023a tatas teSUpaviSTeSu pArthiveSu samantataH 05154023c vAsudevam abhiprekSya rauhiNeyo 'bhyabhASata 05154024a bhavitAyaM mahAraudro dAruNaH puruSakSayaH 05154024c diSTam etad dhruvaM manye na zakyam ativartitum 05154025a asmAd yuddhAt samuttIrNAn api vaH sasuhRjjanAn 05154025c arogAn akSatair dehaiH pazyeyam iti me matiH 05154026a sametaM pArthivaM kSatraM kAlapakvam asaMzayam 05154026c vimardaH sumahAn bhAvI mAMsazoNitakardamaH 05154027a ukto mayA vAsudevaH punaH punar upahvare 05154027c saMbandhiSu samAM vRttiM vartasva madhusUdana 05154028a pANDavA hi yathAsmAkaM tathA duryodhano nRpaH 05154028c tasyApi kriyatAM yuktyA saparyeti punaH punaH 05154029a tac ca me nAkarod vAkyaM tvadarthe madhusUdanaH 05154029c niviSTaH sarvabhAvena dhanaMjayam avekSya ca 05154030a dhruvo jayaH pANDavAnAm iti me nizcitA matiH 05154030c tathA hy abhinivezo 'yaM vAsudevasya bhArata 05154031a na cAham utsahe kRSNam Rte lokam udIkSitum 05154031c tato 'ham anuvartAmi kezavasya cikIrSitam 05154032a ubhau ziSyau hi me vIrau gadAyuddhavizAradau 05154032c tulyasneho 'smy ato bhIme tathA duryodhane nRpe 05154033a tasmAd yAsyAmi tIrthAni sarasvatyA niSevitum 05154033c na hi zakSyAmi kauravyAn nazyamAnAn upekSitum 05154034a evam uktvA mahAbAhur anujJAtaz ca pANDavaiH 05154034c tIrthayAtrAM yayau rAmo nivartya madhusUdanam 05155001 vaizaMpAyana uvAca 05155001a etasminn eva kAle tu bhISmakasya mahAtmanaH 05155001c hiraNyalomno nRpateH sAkSAd indrasakhasya vai 05155002a AhRtInAm adhipater bhojasyAtiyazasvinaH 05155002c dAkSiNAtyapateH putro dikSu rukmIti vizrutaH 05155003a yaH kiMpuruSasiMhasya gandhamAdanavAsinaH 05155003c ziSyaH kRtsnaM dhanurvedaM catuSpAdam avAptavAn 05155004a yo mAhendraM dhanur lebhe tulyaM gANDIvatejasA 05155004c zArGgeNa ca mahAbAhuH saMmitaM divyam akSayam 05155005a trINy evaitAni divyAni dhanUMSi divicAriNAm 05155005c vAruNaM gANDivaM tatra mAhendraM vijayaM dhanuH 05155006a zArGgaM tu vaiSNavaM prAhur divyaM tejomayaM dhanuH 05155006c dhArayAm Asa yat kRSNaH parasenAbhayAvaham 05155007a gANDIvaM pAvakAl lebhe khANDave pAkazAsaniH 05155007c drumAd rukmI mahAtejA vijayaM pratyapadyata 05155008a saMchidya mauravAn pAzAn nihatya muram ojasA 05155008c nirjitya narakaM bhaumam AhRtya maNikuNDale 05155009a SoDaza strIsahasrANi ratnAni vividhAni ca 05155009c pratipede hRSIkezaH zArGgaM ca dhanur uttamam 05155010a rukmI tu vijayaM labdhvA dhanur meghasamasvanam 05155010c vibhISayann iva jagat pANDavAn abhyavartata 05155011a nAmRSyata purA yo 'sau svabAhubaladarpitaH 05155011c rukmiNyA haraNaM vIro vAsudevena dhImatA 05155012a kRtvA pratijJAM nAhatvA nivartiSyAmi kezavam 05155012c tato 'nvadhAvad vArSNeyaM sarvazastrabhRtAM varam 05155013a senayA caturaGgiNyA mahatyA dUrapAtayA 05155013c vicitrAyudhavarmiNyA gaGgayeva pravRddhayA 05155014a sa samAsAdya vArSNeyaM yogAnAm IzvaraM prabhum 05155014c vyaMsito vrIDito rAjann AjagAma sa kuNDinam 05155015a yatraiva kRSNena raNe nirjitaH paravIrahA 05155015c tatra bhojakaTaM nAma cakre nagaram uttamam 05155016a sainyena mahatA tena prabhUtagajavAjinA 05155016c puraM tad bhuvi vikhyAtaM nAmnA bhojakaTaM nRpa 05155017a sa bhojarAjaH sainyena mahatA parivAritaH 05155017c akSauhiNyA mahAvIryaH pANDavAn samupAgamat 05155018a tataH sa kavacI khaDgI zarI dhanvI talI rathI 05155018c dhvajenAdityavarNena praviveza mahAcamUm 05155019a viditaH pANDaveyAnAM vAsudevapriyepsayA 05155019c yudhiSThiras tu taM rAjA pratyudgamyAbhyapUjayat 05155020a sa pUjitaH pANDusutair yathAnyAyaM susatkRtaH 05155020c pratipUjya ca tAn sarvAn vizrAntaH sahasainikaH 05155020e uvAca madhye vIrANAM kuntIputraM dhanaMjayam 05155021a sahAyo 'smi sthito yuddhe yadi bhIto 'si pANDava 05155021c kariSyAmi raNe sAhyam asahyaM tava zatrubhiH 05155022a na hi me vikrame tulyaH pumAn astIha kaz cana 05155022c nihatya samare zatrUMs tava dAsyAmi phalguna 05155023a ity ukto dharmarAjasya kezavasya ca saMnidhau 05155023c zRNvatAM pArthivendrANAm anyeSAM caiva sarvazaH 05155024a vAsudevam abhiprekSya dharmarAjaM ca pANDavam 05155024c uvAca dhImAn kaunteyaH prahasya sakhipUrvakam 05155025a yudhyamAnasya me vIra gandharvaiH sumahAbalaiH 05155025c sahAyo ghoSayAtrAyAM kas tadAsIt sakhA mama 05155026a tathA pratibhaye tasmin devadAnavasaMkule 05155026c khANDave yudhyamAnasya kaH sahAyas tadAbhavat 05155027a nivAtakavacair yuddhe kAlakeyaiz ca dAnavaiH 05155027c tatra me yudhyamAnasya kaH sahAyas tadAbhavat 05155028a tathA virATanagare kurubhiH saha saMgare 05155028c yudhyato bahubhis tAta kaH sahAyo 'bhavan mama 05155029a upajIvya raNe rudraM zakraM vaizravaNaM yamam 05155029c varuNaM pAvakaM caiva kRpaM droNaM ca mAdhavam 05155030a dhArayan gANDivaM divyaM dhanus tejomayaM dRDham 05155030c akSayyazarasaMyukto divyAstraparibRMhitaH 05155031a kauravANAM kule jAtaH pANDoH putro vizeSataH 05155031c droNaM vyapadizaJ ziSyo vAsudevasahAyavAn 05155032a katham asmadvidho brUyAd bhIto 'smIty ayazaskaram 05155032c vacanaM narazArdUla vajrAyudham api svayam 05155033a nAsmi bhIto mahAbAho sahAyArthaz ca nAsti me 05155033c yathAkAmaM yathAyogaM gaccha vAnyatra tiSTha vA 05155034a vinivartya tato rukmI senAM sAgarasaMnibhAm 05155034c duryodhanam upAgacchat tathaiva bharatarSabha 05155035a tathaiva cAbhigamyainam uvAca sa narAdhipaH 05155035c pratyAkhyAtaz ca tenApi sa tadA zUramAninA 05155036a dvAv eva tu mahArAja tasmAd yuddhAd vyapeyatuH 05155036c rauhiNeyaz ca vArSNeyo rukmI ca vasudhAdhipaH 05155037a gate rAme tIrthayAtrAM bhISmakasya sute tathA 05155037c upAvizan pANDaveyA mantrAya punar eva hi 05155038a samitir dharmarAjasya sA pArthivasamAkulA 05155038c zuzubhe tArakAcitrA dyauz candreNeva bhArata 05156001 janamejaya uvAca 05156001a tathA vyUDheSv anIkeSu kurukSetre dvijarSabha 05156001c kim akurvanta kuravaH kAlenAbhipracoditAH 05156002 vaizaMpAyana uvAca 05156002a tathA vyUDheSv anIkeSu yat teSu bharatarSabha 05156002c dhRtarASTro mahArAja saMjayaM vAkyam abravIt 05156003a ehi saMjaya me sarvam AcakSvAnavazeSataH 05156003c senAniveze yadvRttaM kurupANDavasenayoH 05156004a diSTam eva paraM manye pauruSaM cApy anarthakam 05156004c yad ahaM jAnamAno 'pi yuddhadoSAn kSayodayAn 05156005a tathApi nikRtiprajJaM putraM durdyUtadevinam 05156005c na zaknomi niyantuM vA kartuM vA hitam AtmanaH 05156006a bhavaty eva hi me sUta buddhir doSAnudarzinI 05156006c duryodhanaM samAsAdya punaH sA parivartate 05156007a evaM gate vai yad bhAvi tad bhaviSyati saMjaya 05156007c kSatradharmaH kila raNe tanutyAgo 'bhipUjitaH 05156008 saMjaya uvAca 05156008a tvadyukto 'yam anuprazno mahArAja yathArhasi 05156008c na tu duryodhane doSam imam Asaktum arhasi 05156008e zRNuSvAnavazeSeNa vadato mama pArthiva 05156009a ya Atmano duzcaritAd azubhaM prApnuyAn naraH 05156009c enasA na sa daivaM vA kAlaM vA gantum arhati 05156010a mahArAja manuSyeSu nindyaM yaH sarvam Acaret 05156010c sa vadhyaH sarvalokasya ninditAni samAcaran 05156011a nikArA manujazreSTha pANDavais tvatpratIkSayA 05156011c anubhUtAH sahAmAtyair nikRtair adhidevane 05156012a hayAnAM ca gajAnAM ca rAjJAM cAmitatejasAm 05156012c vaizasaM samare vRttaM yat tan me zRNu sarvazaH 05156013a sthiro bhUtvA mahArAja sarvalokakSayodayam 05156013c yathAbhUtaM mahAyuddhe zrutvA mA vimanA bhava 05156014a na hy eva kartA puruSaH karmaNoH zubhapApayoH 05156014c asvatantro hi puruSaH kAryate dAruyantravat 05156015a ke cid IzvaranirdiSTAH ke cid eva yadRcchayA 05156015c pUrvakarmabhir apy anye traidham etad vikRSyate 05157001 saMjaya uvAca 05157001a hiraNvatyAM niviSTeSu pANDaveSu mahAtmasu 05157001c duryodhano mahArAja karNena saha bhArata 05157002a saubalena ca rAjendra tathA duHzAsanena ca 05157002c AhUyopahvare rAjann ulUkam idam abravIt 05157003a ulUka gaccha kaitavya pANDavAn sahasomakAn 05157003c gatvA mama vaco brUhi vAsudevasya zRNvataH 05157004a idaM tat samanuprAptaM varSapUgAbhicintitam 05157004c pANDavAnAM kurUNAM ca yuddhaM lokabhayaMkaram 05157005a yad etat katthanAvAkyaM saMjayo mahad abravIt 05157005c madhye kurUNAM kaunteya tasya kAlo 'yam AgataH 05157005e yathA vaH saMpratijJAtaM tat sarvaM kriyatAm iti 05157006a amarSaM rAjyaharaNaM vanavAsaM ca pANDava 05157006c draupadyAz ca pariklezaM saMsmaran puruSo bhava 05157007a yadarthaM kSatriyA sUte garbhaM tad idam Agatam 05157007c balaM vIryaM ca zauryaM ca paraM cApy astralAghavam 05157007e pauruSaM darzayan yuddhe kopasya kuru niSkRtim 05157008a parikliSTasya dInasya dIrghakAloSitasya ca 05157008c na sphuTed dhRdayaM kasya aizvaryAd bhraMzitasya ca 05157009a kule jAtasya zUrasya paravitteSu gRdhyataH 05157009c AcchinnaM rAjyam Akramya kopaM kasya na dIpayet 05157010a yat tad uktaM mahad vAkyaM karmaNA tad vibhAvyatAm 05157010c akarmaNA katthitena santaH kupuruSaM viduH 05157011a amitrANAM vaze sthAnaM rAjyasya ca punarbhavaH 05157011c dvAv arthau yudhyamAnasya tasmAt kuruta pauruSam 05157012a asmAn vA tvaM parAjitya prazAdhi pRthivIm imAm 05157012c atha vA nihato 'smAbhir vIralokaM gamiSyasi 05157013a rASTrAt pravrAjanaM klezaM vanavAsaM ca pANDava 05157013c kRSNAyAz ca pariklezaM saMsmaran puruSo bhava 05157014a apriyANAM ca vacane pravrajatsu punaH punaH 05157014c amarSaM darzayAdya tvam amarSo hy eva pauruSam 05157015a krodho balaM tathA vIryaM jJAnayogo 'stralAghavam 05157015c iha te pArtha dRzyantAM saMgrAme puruSo bhava 05157016a taM ca tUbarakaM mUDhaM bahvAzinam avidyakam 05157016c ulUka madvaco brUyA asakRd bhImasenakam 05157017a azaktenaiva yac chaptaM sabhAmadhye vRkodara 05157017c duHzAsanasya rudhiraM pIyatAM yadi zakyate 05157018a lohAbhihAro nirvRttaH kurukSetram akardamam 05157018c puSTAs te 'zvA bhRtA yodhAH zvo yudhyasva sakezavaH 05158001 saMjaya uvAca 05158001a senAnivezaM saMprApya kaitavyaH pANDavasya ha 05158001c samAgataH pANDaveyair yudhiSThiram abhASata 05158002a abhijJo dUtavAkyAnAM yathoktaM bruvato mama 05158002c duryodhanasamAdezaM zrutvA na kroddhum arhasi 05158003 yudhiSThira uvAca 05158003a ulUka na bhayaM te 'sti brUhi tvaM vigatajvaraH 05158003c yan mataM dhArtarASTrasya lubdhasyAdIrghadarzinaH 05158004 saMjaya uvAca 05158004a tato dyutimatAM madhye pANDavAnAM mahAtmanAm 05158004c sRJjayAnAM ca sarveSAM kRSNasya ca yazasvinaH 05158005a drupadasya saputrasya virATasya ca saMnidhau 05158005c bhUmipAnAM ca sarveSAM madhye vAkyaM jagAda ha 05158006a idaM tvAm abravId rAjA dhArtarASTro mahAmanAH 05158006c zRNvatAM kuruvIrANAM tan nibodha narAdhipa 05158007a parAjito 'si dyUtena kRSNA cAnAyitA sabhAm 05158007c zakyo 'marSo manuSyeNa kartuM puruSamAninA 05158008a dvAdazaiva tu varSANi vane dhiSNyAd vivAsitAH 05158008c saMvatsaraM virATasya dAsyam AsthAya coSitAH 05158009a amarSaM rAjyaharaNaM vanavAsaM ca pANDava 05158009c draupadyAz ca pariklezaM saMsmaran puruSo bhava 05158010a azaktena ca yac chaptaM bhImasenena pANDava 05158010c duHzAsanasya rudhiraM pIyatAM yadi zakyate 05158011a lohAbhihAro nirvRttaH kurukSetram akardamam 05158011c samaH panthA bhRtA yodhAH zvo yudhyasva sakezavaH 05158012a asamAgamya bhISmeNa saMyuge kiM vikatthase 05158012c ArurukSur yathA mandaH parvataM gandhamAdanam 05158013a droNaM ca yudhyatAM zreSThaM zacIpatisamaM yudhi 05158013c ajitvA saMyuge pArtha rAjyaM katham ihecchasi 05158014a brAhme dhanuSi cAcAryaM vedayor antaraM dvayoH 05158014c yudhi dhuryam avikSobhyam anIkadharam acyutam 05158015a droNaM mohAd yudhA pArtha yaj jigISasi tan mRSA 05158015c na hi zuzruma vAtena merum unmathitaM girim 05158016a anilo vA vahen meruM dyaur vApi nipaten mahIm 05158016c yugaM vA parivarteta yady evaM syAd yathAttha mAm 05158017a ko hy AbhyAM jIvitAkAGkSI prApyAstram arimardanam 05158017c gajo vAjI naro vApi punaH svasti gRhAn vrajet 05158018a katham AbhyAm abhidhyAtaH saMsRSTo dAruNena vA 05158018c raNe jIvan vimucyeta padA bhUmim upaspRzan 05158019a kiM darduraH kUpazayo yathemAM; na budhyase rAjacamUM sametAm 05158019c durAdharSAM devacamUprakAzAM; guptAM narendrais tridazair iva dyAm 05158020a prAcyaiH pratIcyair atha dAkSiNAtyair; udIcyakAmbojazakaiH khazaiz ca 05158020c zAlvaiH samatsyaiH kurumadhyadezair; mlecchaiH pulindair draviDAndhrakAJcyaiH 05158021a nAnAjanaughaM yudhi saMpravRddhaM; gAGgaM yathA vegam avAraNIyam 05158021c mAM ca sthitaM nAgabalasya madhye; yuyutsase manda kim alpabuddhe 05158022a ity evam uktvA rAjAnaM dharmaputraM yudhiSThiram 05158022c abhyAvRtya punar jiSNum ulUkaH pratyabhASata 05158023a akatthamAno yudhyasva katthase 'rjuna kiM bahu 05158023c paryAyAt siddhir etasya naitat sidhyati katthanAt 05158024a yadIdaM katthanAt sidhyet karma loke dhanaMjaya 05158024c sarve bhaveyuH siddhArthA bahu kattheta durgataH 05158025a jAnAmi te vAsudevaM sahAyaM; jAnAmi te gANDivaM tAlamAtram 05158025c jAnAmy etat tvAdRzo nAsti yoddhA; rAjyaM ca te jAnamAno harAmi 05158026a na tu paryAyadharmeNa siddhiM prApnoti bhUyasIm 05158026c manasaiva hi bhUtAni dhAtA prakurute vaze 05158027a trayodaza samA bhuktaM rAjyaM vilapatas tava 05158027c bhUyaz caiva prazAsiSye nihatya tvAM sabAndhavam 05158028a kva tadA gANDivaM te 'bhUd yat tvaM dAsapaNe jitaH 05158028c kva tadA bhImasenasya balam AsIc ca phalguna 05158029a sagadAd bhImasenAc ca pArthAc caiva sagANDivAt 05158029c na vai mokSas tadA vo 'bhUd vinA kRSNAm aninditAm 05158030a sA vo dAsyaM samApannAn mokSayAm Asa bhAminI 05158030c amAnuSyasamAyuktAn dAsyakarmaNy avasthitAn 05158031a avocaM yat SaNDhatilAn ahaM vas tathyam eva tat 05158031c dhRtA hi veNI pArthena virATanagare tadA 05158032a sUdakarmaNi ca zrAntaM virATasya mahAnase 05158032c bhImasenena kaunteya yac ca tan mama pauruSam 05158033a evam eva sadA daNDaM kSatriyAH kSatriye dadhuH 05158033c zreNyAM kakSyAM ca veNyAM ca saMyuge yaH palAyate 05158034a na bhayAd vAsudevasya na cApi tava phalguna 05158034c rAjyaM pratipradAsyAmi yudhyasva sahakezavaH 05158035a na mAyA hIndrajAlaM vA kuhakA vA vibhISaNI 05158035c Attazastrasya me yuddhe vahanti pratigarjanAH 05158036a vAsudevasahasraM vA phalgunAnAM zatAni vA 05158036c AsAdya mAm amogheSuM draviSyanti dizo daza 05158037a saMyugaM gaccha bhISmeNa bhindhi tvaM zirasA girim 05158037c prataremaM mahAgAdhaM bAhubhyAM puruSodadhim 05158038a zAradvatamahImAnaM viviMzatijhaSAkulam 05158038c bRhadbalasamuccAlaM saumadattitimiMgilam 05158039a duHzAsanaughaM zalazalyamatsyaM; suSeNacitrAyudhanAganakram 05158039c jayadrathAdriM purumitragAdhaM; durmarSaNodaM zakuniprapAtam 05158040a zastraugham akSayyam atipravRddhaM; yadAvagAhya zramanaSTacetAH 05158040c bhaviSyasi tvaM hatasarvabAndhavas; tadA manas te paritApam eSyati 05158041a tadA manas te tridivAd ivAzucer; nivartatAM pArtha mahIprazAsanAt 05158041c rAjyaM prazAstuM hi sudurlabhaM tvayA; bubhUSatA svarga ivAtapasvinA 05159001 saMjaya uvAca 05159001a ulUkas tv arjunaM bhUyo yathoktaM vAkyam abravIt 05159001c AzIviSam iva kruddhaM tudan vAkyazalAkayA 05159002a tasya tad vacanaM zrutvA ruSitAH pANDavA bhRzam 05159002c prAg eva bhRzasaMkruddhAH kaitavyena pradharSitAH 05159003a nAsaneSv avatiSThanta bAhUMz caiva vicikSipuH 05159003c AzIviSA iva kruddhA vIkSAM cakruH parasparam 05159004a avAkzirA bhImasenaH samudaikSata kezavam 05159004c netrAbhyAM lohitAntAbhyAm AzIviSa iva zvasan 05159005a ArtaM vAtAtmajaM dRSTvA krodhenAbhihataM bhRzam 05159005c utsmayann iva dAzArhaH kaitavyaM pratyabhASata 05159006a prayAhi zIghraM kaitavya brUyAz caiva suyodhanam 05159006c zrutaM vAkyaM gRhIto 'rtho mataM yat te tathAstu tat 05159007a madvacaz cApi bhUyas te vaktavyaH sa suyodhanaH 05159007c zva idAnIM pradRzyethAH puruSo bhava durmate 05159008a manyase yac ca mUDha tvaM na yotsyati janArdanaH 05159008c sArathyena vRtaH pArthair iti tvaM na bibheSi ca 05159009a jaghanyakAlam apy etad bhaved yat sarvapArthivAn 05159009c nirdaheyam ahaM krodhAt tRNAnIva hutAzanaH 05159010a yudhiSThiraniyogAt tu phalgunasya mahAtmanaH 05159010c kariSye yudhyamAnasya sArathyaM viditAtmanaH 05159011a yady utpatasi lokAMs trIn yady Avizasi bhUtalam 05159011c tatra tatrArjunarathaM prabhAte drakSyase 'grataH 05159012a yac cApi bhImasenasya manyase moghagarjitam 05159012c duHzAsanasya rudhiraM pItam ity avadhAryatAm 05159013a na tvAM samIkSate pArtho nApi rAjA yudhiSThiraH 05159013c na bhImaseno na yamau pratikUlaprabhASiNam 05160001 saMjaya uvAca 05160001a duryodhanasya tad vAkyaM nizamya bharatarSabhaH 05160001c netrAbhyAm atitAmrAbhyAM kaitavyaM samudaikSata 05160002a sa kezavam abhiprekSya guDAkezo mahAyazAH 05160002c abhyabhASata kaitavyaM pragRhya vipulaM bhujam 05160003a svavIryaM yaH samAzritya samAhvayati vai parAn 05160003c abhItaH pUrayaJ zaktiM sa vai puruSa ucyate 05160004a paravIryaM samAzritya yaH samAhvayate parAn 05160004c kSatrabandhur azaktatvAl loke sa puruSAdhamaH 05160005a sa tvaM pareSAM vIryeNa manyase vIryam AtmanaH 05160005c svayaM kApuruSo mUDhaH parAMz ca kSeptum icchasi 05160006a yas tvaM vRddhaM sarvarAjJAM hitabuddhiM jitendriyam 05160006c maraNAya mahAbuddhiM dIkSayitvA vikatthase 05160007a bhAvas te vidito 'smAbhir durbuddhe kulapAMsana 05160007c na haniSyanti gAGgeyaM pANDavA ghRNayeti ca 05160008a yasya vIryaM samAzritya dhArtarASTra vikatthase 05160008c hantAsmi prathamaM bhISmaM miSatAM sarvadhanvinAm 05160009a kaitavya gatvA bharatAn sametya; suyodhanaM dhArtarASTraM bravIhi 05160009c tathety Aha arjunaH savyasAcI; nizAvyapAye bhavitA vimardaH 05160010a yad vo 'bravId vAkyam adInasattvo; madhye kurUNAM harSayan satyasaMdhaH 05160010c ahaM hantA pANDavAnAm anIkaM; zAlveyakAMz ceti mamaiSa bhAraH 05160011a hanyAm ahaM droNam Rte hi lokaM; na te bhayaM vidyate pANDavebhyaH 05160011c tato hi te labdhatamaM ca rAjyaM; kSayaM gatAH pANDavAz ceti bhAvaH 05160012a sa darpapUrNo na samIkSase tvam; anartham Atmany api vartamAnam 05160012c tasmAd ahaM te prathamaM samUhe; hantA samakSaM kuruvRddham eva 05160013a sUryodaye yuktasenaH pratIkSya; dhvajI rathI rakSa ca satyasaMdham 05160013c ahaM hi vaH pazyatAM dvIpam enaM; rathAd bhISmaM pAtayitAsmi bANaiH 05160014a zvobhUte katthanAvAkyaM vijJAsyati suyodhanaH 05160014c arditaM zarajAlena mayA dRSTvA pitAmaham 05160015a yad uktaz ca sabhAmadhye puruSo hrasvadarzanaH 05160015c kruddhena bhImasenena bhrAtA duHzAsanas tava 05160016a adharmajJo nityavairI pApabuddhir nRzaMsakRt 05160016c satyAM pratijJAM nacirAd rakSyase tAM suyodhana 05160017a abhimAnasya darpasya krodhapAruSyayos tathA 05160017c naiSThuryasyAvalepasya AtmasaMbhAvanasya ca 05160018a nRzaMsatAyAs taikSNyasya dharmavidveSaNasya ca 05160018c adharmasyAtivAdasya vRddhAtikramaNasya ca 05160019a darzanasya ca vakrasya kRtsnasyApanayasya ca 05160019c drakSyasi tvaM phalaM tIvram acireNa suyodhana 05160020a vAsudevadvitIye hi mayi kruddhe narAdhipa 05160020c AzA te jIvite mUDha rAjye vA kena hetunA 05160021a zAnte bhISme tathA droNe sUtaputre ca pAtite 05160021c nirAzo jIvite rAjye putreSu ca bhaviSyasi 05160022a bhrAtqNAM nidhanaM dRSTvA putrANAM ca suyodhana 05160022c bhImasenena nihato duSkRtAni smariSyasi 05160023a na dvitIyAM pratijJAM hi pratijJAsyati kezavaH 05160023c satyaM bravImy ahaM hy etat sarvaM satyaM bhaviSyati 05160024a ity uktaH kaitavo rAjaMs tad vAkyam upadhArya ca 05160024c anujJAto nivavRte punar eva yathAgatam 05160025a upAvRtya tu pANDubhyaH kaitavyo dhRtarASTrajam 05160025c gatvA yathoktaM tat sarvam uvAca kurusaMsadi 05160026a kezavArjunayor vAkyaM nizamya bharatarSabhaH 05160026c duHzAsanaM ca karNaM ca zakuniM cAbhyabhASata 05160027a AjJApayata rAjJaz ca balaM mitrabalaM tathA 05160027c yathA prAg udayAt sarvA yuktA tiSThaty anIkinI 05160028a tataH karNasamAdiSTA dUtAH pratvaritA rathaiH 05160028c uSTravAmIbhir apy anye sadazvaiz ca mahAjavaiH 05160029a tUrNaM pariyayuH senAM kRtsnAM karNasya zAsanAt 05160029c AjJApayanto rAjJas tAn yogaH prAg udayAd iti 05161001 saMjaya uvAca 05161001a ulUkasya vacaH zrutvA kuntIputro yudhiSThiraH 05161001c senAM niryApayAm Asa dhRSTadyumnapurogamAm 05161002a padAtinIM nAgavatIM rathinIm azvavRndinIm 05161002c caturvidhabalAM bhImAm akampyAM pRthivIm iva 05161003a bhImasenAdibhir guptAM sArjunaiz ca mahArathaiH 05161003c dhRSTadyumnavazAM durgAM sAgarastimitopamAm 05161004a tasyAs tv agre maheSvAsaH pAJcAlyo yuddhadurmadaH 05161004c droNaprepsur anIkAni dhRSTadyumnaH prakarSati 05161005a yathAbalaM yathotsAhaM rathinaH samupAdizat 05161005c arjunaM sUtaputrAya bhImaM duryodhanAya ca 05161006a azvatthAmne ca nakulaM zaibyaM ca kRtavarmaNe 05161006c saindhavAya ca vArSNeyaM yuyudhAnam upAdizat 05161007a zikhaNDinaM ca bhISmAya pramukhe samakalpayat 05161007c sahadevaM zakunaye cekitAnaM zalAya ca 05161008a dhRSTaketuM ca zalyAya gautamAyottamaujasam 05161008c draupadeyAMz ca paJcabhyas trigartebhyaH samAdizat 05161009a vRSasenAya saubhadraM zeSANAM ca mahIkSitAm 05161009c samarthaM taM hi mene vai pArthAd abhyadhikaM raNe 05161010a evaM vibhajya yodhAMs tAn pRthak ca saha caiva ha 05161010c jvAlAvarNo maheSvAso droNam aMzam akalpayat 05161011a dhRSTadyumno maheSvAsaH senApatipatis tataH 05161011c vidhivad vyUhya medhAvI yuddhAya dhRtamAnasaH 05161012a yathAdiSTAny anIkAni pANDavAnAm ayojayat 05161012c jayAya pANDuputrANAM yattas tasthau raNAjire 05162001 dhRtarASTra uvAca 05162001a pratijJAte phalgunena vadhe bhISmasya saMjaya 05162001c kim akurvanta me mandAH putrA duryodhanAdayaH 05162002a hatam eva hi pazyAmi gAGgeyaM pitaraM raNe 05162002c vAsudevasahAyena pArthena dRDhadhanvanA 05162003a sa cAparimitaprajJas tac chrutvA pArthabhASitam 05162003c kim uktavAn maheSvAso bhISmaH praharatAM varaH 05162004a senApatyaM ca saMprApya kauravANAM dhuraMdharaH 05162004c kim aceSTata gAGgeyo mahAbuddhiparAkramaH 05162005 vaizaMpAyana uvAca 05162005a tatas tat saMjayas tasmai sarvam eva nyavedayat 05162005c yathoktaM kuruvRddhena bhISmeNAmitatejasA 05162006 saMjaya uvAca 05162006a senApatyam anuprApya bhISmaH zAMtanavo nRpa 05162006c duryodhanam uvAcedaM vacanaM harSayann iva 05162007a namaskRtvA kumArAya senAnye zaktipANaye 05162007c ahaM senApatis te 'dya bhaviSyAmi na saMzayaH 05162008a senAkarmaNy abhijJo 'smi vyUheSu vividheSu ca 05162008c karma kArayituM caiva bhRtAn apy abhRtAMs tathA 05162009a yAtrAyAneSu yuddheSu labdhaprazamaneSu ca 05162009c bhRzaM veda mahArAja yathA veda bRhaspatiH 05162010a vyUhAn api mahArambhAn daivagAndharvamAnuSAn 05162010c tair ahaM mohayiSyAmi pANDavAn vyetu te jvaraH 05162011a so 'haM yotsyAmi tattvena pAlayaMs tava vAhinIm 05162011c yathAvac chAstrato rAjan vyetu te mAnaso jvaraH 05162012 duryodhana uvAca 05162012a na vidyate me gAGgeya bhayaM devAsureSv api 05162012c samasteSu mahAbAho satyam etad bravImi te 05162013a kiM punas tvayi durdharSe senApatye vyavasthite 05162013c droNe ca puruSavyAghre sthite yuddhAbhinandini 05162014a bhavadbhyAM puruSAgryAbhyAM sthitAbhyAM vijayo mama 05162014c na durlabhaM kuruzreSTha devarAjyam api dhruvam 05162015a rathasaMkhyAM tu kArtsnyena pareSAm Atmanas tathA 05162015c tathaivAtirathAnAM ca vettum icchAmi kaurava 05162016a pitAmaho hi kuzalaH pareSAm Atmanas tathA 05162016c zrotum icchAmy ahaM sarvaiH sahaibhir vasudhAdhipaiH 05162017 bhISma uvAca 05162017a gAndhAre zRNu rAjendra rathasaMkhyAM svake bale 05162017c ye rathAH pRthivIpAla tathaivAtirathAz ca ye 05162018a bahUnIha sahasrANi prayutAny arbudAni ca 05162018c rathAnAM tava senAyAM yathAmukhyaM tu me zRNu 05162019a bhavAn agre rathodAraH saha sarvaiH sahodaraiH 05162019c duHzAsanaprabhRtibhir bhrAtRbhiH zatasaMmitaiH 05162020a sarve kRtapraharaNAz chedyabhedyavizAradAH 05162020c rathopasthe gajaskandhe gadAyuddhe 'sicarmaNi 05162021a saMyantAraH prahartAraH kRtAstrA bhArasAdhanAH 05162021c iSvastre droNaziSyAz ca kRpasya ca zaradvataH 05162022a ete haniSyanti raNe pAJcAlAn yuddhadurmadAn 05162022c kRtakilbiSAH pANDaveyair dhArtarASTrA manasvinaH 05162023a tato 'haM bharatazreSTha sarvasenApatis tava 05162023c zatrUn vidhvaMsayiSyAmi kadarthIkRtya pANDavAn 05162023e na tv Atmano guNAn vaktum arhAmi vidito 'smi te 05162024a kRtavarmA tv atiratho bhojaH praharatAM varaH 05162024c arthasiddhiM tava raNe kariSyati na saMzayaH 05162025a astravidbhir anAdhRSyo dUrapAtI dRDhAyudhaH 05162025c haniSyati ripUMs tubhyaM mahendro dAnavAn iva 05162026a madrarAjo maheSvAsaH zalyo me 'tiratho mataH 05162026c spardhate vAsudevena yo vai nityaM raNe raNe 05162027a bhAgineyAn nijAMs tyaktvA zalyas te rathasattamaH 05162027c eSa yotsyati saMgrAme kRSNaM cakragadAdharam 05162028a sAgarormisamair vegaiH plAvayann iva zAtravAn 05162028c bhUrizravAH kRtAstraz ca tava cApi hitaH suhRt 05162029a saumadattir maheSvAso rathayUthapayUthapaH 05162029c balakSayam amitrANAM sumahAntaM kariSyati 05162030a sindhurAjo mahArAja mato me dviguNo rathaH 05162030c yotsyate samare rAjan vikrAnto rathasattamaH 05162031a draupadIharaNe pUrvaM parikliSTaH sa pANDavaiH 05162031c saMsmaraMs taM pariklezaM yotsyate paravIrahA 05162032a etena hi tadA rAjaMs tapa AsthAya dAruNam 05162032c sudurlabho varo labdhaH pANDavAn yoddhum Ahave 05162033a sa eSa rathazArdUlas tad vairaM saMsmaran raNe 05162033c yotsyate pANDavAMs tAta prANAMs tyaktvA sudustyajAn 05163001 bhISma uvAca 05163001a sudakSiNas tu kAmbojo ratha ekaguNo mataH 05163001c tavArthasiddhim AkAGkSan yotsyate samare paraiH 05163002a etasya rathasiMhasya tavArthe rAjasattama 05163002c parAkramaM yathendrasya drakSyanti kuravo yudhi 05163003a etasya rathavaMzo hi tigmavegaprahAriNAm 05163003c kAmbojAnAM mahArAja zalabhAnAm ivAyatiH 05163004a nIlo mAhiSmatIvAsI nIlavarmadharas tava 05163004c rathavaMzena zatrUNAM kadanaM vai kariSyati 05163005a kRtavairaH purA caiva sahadevena pArthivaH 05163005c yotsyate satataM rAjaMs tavArthe kurusattama 05163006a vindAnuvindAv Avantyau sametau rathasattamau 05163006c kRtinau samare tAta dRDhavIryaparAkramau 05163007a etau tau puruSavyAghrau ripusainyaM pradhakSyataH 05163007c gadAprAsAsinArAcais tomaraiz ca bhujacyutaiH 05163008a yuddhAbhikAmau samare krIDantAv iva yUthapau 05163008c yUthamadhye mahArAja vicarantau kRtAntavat 05163009a trigartA bhrAtaraH paJca rathodArA matA mama 05163009c kRtavairAz ca pArthena virATanagare tadA 05163010a makarA iva rAjendra samuddhatataraGgiNIm 05163010c gaGgAM vikSobhayiSyanti pArthAnAM yudhi vAhinIm 05163011a te rathAH paJca rAjendra yeSAM satyaratho mukham 05163011c ete yotsyanti samare saMsmarantaH purA kRtam 05163012a vyalIkaM pANDaveyena bhImasenAnujena ha 05163012c dizo vijayatA rAjaJ zvetavAhena bhArata 05163013a te haniSyanti pArthAnAM samAsAdya mahArathAn 05163013c varAn varAn maheSvAsAn kSatriyANAM dhuraMdharAH 05163014a lakSmaNas tava putras tu tathA duHzAsanasya ca 05163014c ubhau tau puruSavyAghrau saMgrAmeSv anivartinau 05163015a taruNau sukumArau ca rAjaputrau tarasvinau 05163015c yuddhAnAM ca vizeSajJau praNetArau ca sarvazaH 05163016a rathau tau rathazArdUla matau me rathasattamau 05163016c kSatradharmaratau vIrau mahat karma kariSyataH 05163017a daNDadhAro mahArAja ratha eko nararSabhaH 05163017c yotsyate samaraM prApya svena sainyena pAlitaH 05163018a bRhadbalas tathA rAjA kausalyo rathasattamaH 05163018c ratho mama matas tAta dRDhavegaparAkramaH 05163019a eSa yotsyati saMgrAme svAM camUM saMpraharSayan 05163019c ugrAyudho maheSvAso dhArtarASTrahite rataH 05163020a kRpaH zAradvato rAjan rathayUthapayUthapaH 05163020c priyAn prANAn parityajya pradhakSyati ripUMs tava 05163021a gautamasya maharSer ya AcAryasya zaradvataH 05163021c kArttikeya ivAjeyaH zarastambAt suto 'bhavat 05163022a eSa senAM bahuvidhAM vividhAyudhakArmukAm 05163022c agnivat samare tAta cariSyati vimardayan 05164001 bhISma uvAca 05164001a zakunir mAtulas te 'sau ratha eko narAdhipa 05164001c prasajya pANDavair vairaM yotsyate nAtra saMzayaH 05164002a etasya sainyA durdharSAH samare 'pratiyAyinaH 05164002c vikRtAyudhabhUyiSThA vAyuvegasamA jave 05164003a droNaputro maheSvAsaH sarveSAm ati dhanvinAm 05164003c samare citrayodhI ca dRDhAstraz ca mahArathaH 05164004a etasya hi mahArAja yathA gANDIvadhanvanaH 05164004c zarAsanAd vinirmuktAH saMsaktA yAnti sAyakAH 05164005a naiSa zakyo mayA vIraH saMkhyAtuM rathasattamaH 05164005c nirdahed api lokAMs trIn icchann eSa mahAyazAH 05164006a krodhas tejaz ca tapasA saMbhRto ''zramavAsinA 05164006c droNenAnugRhItaz ca divyair astrair udAradhIH 05164007a doSas tv asya mahAn eko yenaiSa bharatarSabha 05164007c na me ratho nAtiratho mataH pArthivasattama 05164008a jIvitaM priyam atyartham AyuSkAmaH sadA dvijaH 05164008c na hy asya sadRzaH kaz cid ubhayoH senayor api 05164009a hanyAd ekarathenaiva devAnAm api vAhinIm 05164009c vapuSmAMs talaghoSeNa sphoTayed api parvatAn 05164010a asaMkhyeyaguNo vIraH prahartA dAruNadyutiH 05164010c daNDapANir ivAsahyaH kAlavat pracariSyati 05164011a yugAntAgnisamaH krodhe siMhagrIvo mahAmatiH 05164011c eSa bhArata yuddhasya pRSThaM saMzamayiSyati 05164012a pitA tv asya mahAtejA vRddho 'pi yuvabhir varaH 05164012c raNe karma mahat kartA tatra me nAsti saMzayaH 05164013a astravegAniloddhUtaH senAkakSendhanotthitaH 05164013c pANDuputrasya sainyAni pradhakSyati jaye dhRtaH 05164014a rathayUthapayUthAnAM yUthapaH sa nararSabhaH 05164014c bhAradvAjAtmajaH kartA karma tIvraM hitAya vaH 05164015a sarvamUrdhAbhiSiktAnAm AcAryaH sthaviro guruH 05164015c gacched antaM sRJjayAnAM priyas tv asya dhanaMjayaH 05164016a naiSa jAtu maheSvAsaH pArtham akliSTakAriNam 05164016c hanyAd AcAryakaM dIptaM saMsmRtya guNanirjitam 05164017a zlAghaty eSa sadA vIraH pArthasya guNavistaraiH 05164017c putrAd abhyadhikaM caiva bhAradvAjo 'nupazyati 05164018a hanyAd ekarathenaiva devagandharvadAnavAn 05164018c ekIbhUtAn api raNe divyair astraiH pratApavAn 05164019a pauravo rAjazArdUlas tava rAjan mahArathaH 05164019c mato mama ratho vIra paravIrarathArujaH 05164020a svena sainyena sahitaH pratapaJ zatruvAhinIm 05164020c pradhakSyati sa pAJcAlAn kakSaM kRSNagatir yathA 05164021a satyavrato rathavaro rAjaputro mahArathaH 05164021c tava rAjan ripubale kAlavat pracariSyati 05164022a etasya yodhA rAjendra vicitrakavacAyudhAH 05164022c vicariSyanti saMgrAme nighnantaH zAtravAMs tava 05164023a vRSaseno rathAgryas te karNaputro mahArathaH 05164023c pradhakSyati ripUNAM te balAni balinAM varaH 05164024a jalasaMdho mahAtejA rAjan rathavaras tava 05164024c tyakSyate samare prANAn mAgadhaH paravIrahA 05164025a eSa yotsyati saMgrAme gajaskandhavizAradaH 05164025c rathena vA mahAbAhuH kSapayaJ zatruvAhinIm 05164026a ratha eSa mahArAja mato mama nararSabhaH 05164026c tvadarthe tyakSyati prANAn saha sainyo mahAraNe 05164027a eSa vikrAntayodhI ca citrayodhI ca saMgare 05164027c vItabhIz cApi te rAjaJ zAtravaiH saha yotsyate 05164028a bAhlIko 'tirathaz caiva samare cAnivartitA 05164028c mama rAjan mato yuddhe zUro vaivasvatopamaH 05164029a na hy eSa samaraM prApya nivarteta kathaM cana 05164029c yathA satatago rAjan nAbhihatya parAn raNe 05164030a senApatir mahArAja satyavAMs te mahArathaH 05164030c raNeSv adbhutakarmA ca rathaH pararathArujaH 05164031a etasya samaraM dRSTvA na vyathAsti kathaM cana 05164031c utsmayann abhyupaity eSa parAn rathapathe sthitAn 05164032a eSa cAriSu vikrAntaH karma satpuruSocitam 05164032c kartA vimarde sumahat tvadarthe puruSottamaH 05164033a alAyudho rAkSasendraH krUrakarmA mahAbalaH 05164033c haniSyati parAn rAjan pUrvavairam anusmaran 05164034a eSa rAkSasasainyAnAM sarveSAM rathasattamaH 05164034c mAyAvI dRDhavairaz ca samare vicariSyati 05164035a prAgjyotiSAdhipo vIro bhagadattaH pratApavAn 05164035c gajAGkuzadharazreSTho rathe caiva vizAradaH 05164036a etena yuddham abhavat purA gANDIvadhanvanaH 05164036c divasAn subahUn rAjann ubhayor jayagRddhinoH 05164037a tataH sakhAyaM gAndhAre mAnayan pAkazAsanam 05164037c akarot saMvidaM tena pANDavena mahAtmanA 05164038a eSa yotsyati saMgrAme gajaskandhavizAradaH 05164038c airAvatagato rAjA devAnAm iva vAsavaH 05165001 bhISma uvAca 05165001a acalo vRSakaz caiva bhrAtarau sahitAv ubhau 05165001c rathau tava durAdharSau zatrUn vidhvaMsayiSyataH 05165002a balavantau naravyAghrau dRDhakrodhau prahAriNau 05165002c gAndhAramukhyau taruNau darzanIyau mahAbalau 05165003a sakhA te dayito nityaM ya eSa raNakarkazaH 05165003c protsAhayati rAjaMs tvAM vigrahe pANDavaiH saha 05165004a paruSaH katthano nIcaH karNo vaikartanas tava 05165004c mantrI netA ca bandhuz ca mAnI cAtyantam ucchritaH 05165005a eSa naiva rathaH pUrNo nApy evAtiratho nRpa 05165005c viyuktaH kavacenaiSa sahajena vicetanaH 05165005e kuNDalAbhyAM ca divyAbhyAM viyuktaH satataM ghRNI 05165006a abhizApAc ca rAmasya brAhmaNasya ca bhASaNAt 05165006c karaNAnAM viyogAc ca tena me 'rdharatho mataH 05165006e naiSa phalgunam AsAdya punar jIvan vimokSyate 05165007 saMjaya uvAca 05165007a tato 'bravIn mahAbAhur droNaH zastrabhRtAM varaH 05165007c evam etad yathAttha tvaM na mithyAstIti kiM cana 05165008a raNe raNe 'timAnI ca vimukhaz caiva dRzyate 05165008c ghRNI karNaH pramAdI ca tena me 'rdharatho mataH 05165009a etac chrutvA tu rAdheyaH krodhAd utphullalocanaH 05165009c uvAca bhISmaM rAjendra tudan vAgbhiH pratodavat 05165010a pitAmaha yatheSTaM mAM vAkzarair upakRntasi 05165010c anAgasaM sadA dveSAd evam eva pade pade 05165010e marSayAmi ca tat sarvaM duryodhanakRtena vai 05165011a tvaM tu mAM manyase 'zaktaM yathA kApuruSaM tathA 05165011c bhavAn ardharatho mahyaM mato nAsty atra saMzayaH 05165012a sarvasya jagataz caiva gAGgeya na mRSA vade 05165012c kurUNAm ahito nityaM na ca rAjAvabudhyate 05165013a ko hi nAma samAneSu rAjasUdAttakarmasu 05165013c tejovadham imaM kuryAd vibhedayiSur Ahave 05165013e yathA tvaM guNanirdezAd aparAdhaM cikIrSasi 05165014a na hAyanair na palitair na vittair na ca bandhubhiH 05165014c mahArathatvaM saMkhyAtuM zakyaM kSatrasya kaurava 05165015a balajyeSThaM smRtaM kSatraM mantrajyeSThA dvijAtayaH 05165015c dhanajyeSThAH smRtA vaizyAH zUdrAs tu vayasAdhikAH 05165016a yathecchakaM svayaMgrAhAd rathAn atirathAMs tathA 05165016c kAmadveSasamAyukto mohAt prakurute bhavAn 05165017a duryodhana mahAbAho sAdhu samyag avekSyatAm 05165017c tyajyatAM duSTabhAvo 'yaM bhISmaH kilbiSakRt tava 05165018a bhinnA hi senA nRpate duHsaMdheyA bhavaty uta 05165018c maulApi puruSavyAghra kim u nAnA samutthitA 05165019a eSAM dvaidhaM samutpannaM yodhAnAM yudhi bhArata 05165019c tejovadho naH kriyate pratyakSeNa vizeSataH 05165020a rathAnAM kva ca vijJAnaM kva ca bhISmo 'lpacetanaH 05165020c aham AvArayiSyAmi pANDavAnAm anIkinIm 05165021a AsAdya mAm amogheSuM gamiSyanti dizo daza 05165021c pANDavAH sahapaJcAlAH zArdUlaM vRSabhA iva 05165022a kva ca yuddhavimardo vA mantrAH suvyAhRtAni vA 05165022c kva ca bhISmo gatavayA mandAtmA kAlamohitaH 05165023a spardhate hi sadA nityaM sarveNa jagatA saha 05165023c na cAnyaM puruSaM kaM cin manyate moghadarzanaH 05165024a zrotavyaM khalu vRddhAnAm iti zAstranidarzanam 05165024c na tv evApy ativRddhAnAM punar bAlA hi te matAH 05165025a aham eko haniSyAmi pANDavAn nAtra saMzayaH 05165025c suyuddhe rAjazArdUla yazo bhISmaM gamiSyati 05165026a kRtaH senApatis tv eSa tvayA bhISmo narAdhipa 05165026c senApatiM guNo gantA na tu yodhAn kathaM cana 05165027a nAhaM jIvati gAGgeye yotsye rAjan kathaM cana 05165027c hate tu bhISme yodhAsmi sarvair eva mahArathaiH 05166001 bhISma uvAca 05166001a samudyato 'yaM bhAro me sumahAn sAgaropamaH 05166001c dhArtarASTrasya saMgrAme varSapUgAbhicintitaH 05166002a tasminn abhyAgate kAle pratapte lomaharSaNe 05166002c mithobhedo na me kAryas tena jIvasi sUtaja 05166003a na hy ahaM nAdya vikramya sthaviro 'pi zizos tava 05166003c yuddhazraddhAM raNe chindyAM jIvitasya ca sUtaja 05166004a jAmadagnyena rAmeNa mahAstrANi pramuJcatA 05166004c na me vyathAbhavat kA cit tvaM tu me kiM kariSyasi 05166005a kAmaM naitat prazaMsanti santo ''tmabalasaMstavam 05166005c vakSyAmi tu tvAM saMtapto nihIna kulapAMsana 05166006a sametaM pArthivaM kSatraM kAzirAjJaH svayaMvare 05166006c nirjityaikarathenaiva yat kanyAs tarasA hRtAH 05166007a IdRzAnAM sahasrANi viziSTAnAm atho punaH 05166007c mayaikena nirastAni sasainyAni raNAjire 05166008a tvAM prApya vairapuruSaM kurUNAm anayo mahAn 05166008c upasthito vinAzAya yatasva puruSo bhava 05166009a yudhyasva pArthaM samare yena vispardhase saha 05166009c drakSyAmi tvAM vinirmuktam asmAd yuddhAt sudurmate 05166010 saMjaya uvAca 05166010a tam uvAca tato rAjA dhArtarASTro mahAmanAH 05166010c mAm avekSasva gAGgeya kAryaM hi mahad udyatam 05166011a cintyatAm idam evAgre mama niHzreyasaM param 05166011c ubhAv api bhavantau me mahat karma kariSyataH 05166012a bhUyaz ca zrotum icchAmi pareSAM rathasattamAn 05166012c ye caivAtirathAs tatra tathaiva rathayUthapAH 05166013a balAbalam amitrANAM zrotum icchAmi kaurava 05166013c prabhAtAyAM rajanyAM vai idaM yuddhaM bhaviSyati 05166014 bhISma uvAca 05166014a ete rathAs te saMkhyAtAs tathaivAtirathA nRpa 05166014c ye cApy ardharathA rAjan pANDavAnAm ataH zRNu 05166015a yadi kautUhalaM te 'dya pANDavAnAM bale nRpa 05166015c rathasaMkhyAM mahAbAho sahaibhir vasudhAdhipaiH 05166016a svayaM rAjA rathodAraH pANDavaH kuntinandanaH 05166016c agnivat samare tAta cariSyati na saMzayaH 05166017a bhImasenas tu rAjendra ratho 'STaguNasaMmitaH 05166017c nAgAyutabalo mAnI tejasA na sa mAnuSaH 05166018a mAdrIputrau tu rathinau dvAv eva puruSarSabhau 05166018c azvinAv iva rUpeNa tejasA ca samanvitau 05166019a ete camUmukhagatAH smarantaH klezam AtmanaH 05166019c rudravat pracariSyanti tatra me nAsti saMzayaH 05166020a sarva eva mahAtmAnaH zAlaskandhA ivodgatAH 05166020c prAdezenAdhikAH pumbhir anyais te ca pramANataH 05166021a siMhasaMhananAH sarve pANDuputrA mahAbalAH 05166021c caritabrahmacaryAz ca sarve cAtitapasvinaH 05166022a hrImantaH puruSavyAghrA vyAghrA iva balotkaTAH 05166022c jave prahAre saMmarde sarva evAtimAnuSAH 05166022e sarve jitamahIpAlA digjaye bharatarSabha 05166023a na caiSAM puruSAH ke cid AyudhAni gadAH zarAn 05166023c viSahanti sadA kartum adhijyAny api kaurava 05166023e udyantuM vA gadAM gurvIM zarAn vApi prakarSitum 05166024a jave lakSyasya haraNe bhojye pAMsuvikarSaNe 05166024c bAlair api bhavantas taiH sarva eva vizeSitAH 05166025a te te sainyaM samAsAdya vyAghrA iva balotkaTAH 05166025c vidhvaMsayiSyanti raNe mA sma taiH saha saMgamaH 05166026a ekaikazas te saMgrAme hanyuH sarvAn mahIkSitaH 05166026c pratyakSaM tava rAjendra rAjasUye yathAbhavat 05166027a draupadyAz ca pariklezaM dyUte ca paruSA giraH 05166027c te saMsmarantaH saMgrAme vicariSyanti kAlavat 05166028a lohitAkSo guDAkezo nArAyaNasahAyavAn 05166028c ubhayoH senayor vIra ratho nAstIha tAdRzaH 05166029a na hi deveSu vA pUrvaM dAnaveSUrageSu vA 05166029c rAkSaseSv atha yakSeSu nareSu kuta eva tu 05166030a bhUto 'tha vA bhaviSyo vA rathaH kaz cin mayA zrutaH 05166030c samAyukto mahArAja yathA pArthasya dhImataH 05166031a vAsudevaz ca saMyantA yoddhA caiva dhanaMjayaH 05166031c gANDIvaM ca dhanur divyaM te cAzvA vAtaraMhasaH 05166032a abhedyaM kavacaM divyam akSayyau ca maheSudhI 05166032c astragrAmaz ca mAhendro raudraH kaubera eva ca 05166033a yAmyaz ca vAruNaz caiva gadAz cograpradarzanAH 05166033c vajrAdIni ca mukhyAni nAnApraharaNAni vai 05166034a dAnavAnAM sahasrANi hiraNyapuravAsinAm 05166034c hatAny ekarathenAjau kas tasya sadRzo rathaH 05166035a eSa hanyAd dhi saMrambhI balavAn satyavikramaH 05166035c tava senAM mahAbAhuH svAM caiva paripAlayan 05166036a ahaM cainaM pratyudiyAm AcAryo vA dhanaMjayam 05166036c na tRtIyo 'sti rAjendra senayor ubhayor api 05166036e ya enaM zaravarSANi varSantam udiyAd rathI 05166037a jImUta iva gharmAnte mahAvAtasamIritaH 05166037c samAyuktas tu kaunteyo vAsudevasahAyavAn 05166037e taruNaz ca kRtI caiva jIrNAv AvAm ubhAv api 05166038 saMjaya uvAca 05166038a etac chrutvA tu bhISmasya rAjJAM dadhvaMsire tadA 05166038c kAJcanAGgadinaH pInA bhujAz candanarUSitAH 05166039a manobhiH saha sAvegaiH saMsmRtya ca purAtanam 05166039c sAmarthyaM pANDaveyAnAM yathApratyakSadarzanAt 05167001 bhISma uvAca 05167001a draupadeyA mahArAja sarve paJca mahArathAH 05167001c vairATir uttaraz caiva ratho mama mahAn mataH 05167002a abhimanyur mahArAja rathayUthapayUthapaH 05167002c samaH pArthena samare vAsudevena vA bhavet 05167003a laghv astraz citrayodhI ca manasvI dRDhavikramaH 05167003c saMsmaran vai pariklezaM svapitur vikramiSyati 05167004a sAtyakir mAdhavaH zUro rathayUthapayUthapaH 05167004c eSa vRSNipravIrANAm amarSI jitasAdhvasaH 05167005a uttamaujAs tathA rAjan ratho mama mahAn mataH 05167005c yudhAmanyuz ca vikrAnto rathodAro nararSabhaH 05167006a eteSAM bahusAhasrA rathA nAgA hayAs tathA 05167006c yotsyante te tanuM tyaktvA kuntIputrapriyepsayA 05167007a pANDavaiH saha rAjendra tava senAsu bhArata 05167007c agnimArutavad rAjann AhvayantaH parasparam 05167008a ajeyau samare vRddhau virATadrupadAv ubhau 05167008c mahArathau mahAvIryau matau me puruSarSabhau 05167009a vayovRddhAv api tu tau kSatradharmaparAyaNau 05167009c yatiSyete paraM zaktyA sthitau vIragate pathi 05167010a saMbandhakena rAjendra tau tu vIryabalAnvayAt 05167010c AryavRttau maheSvAsau snehapAzasitAv ubhau 05167011a kAraNaM prApya tu narAH sarva eva mahAbhujAH 05167011c zUrA vA kAtarA vApi bhavanti narapuMgava 05167012a ekAyanagatAv etau pArthena dRDhabhaktikau 05167012c tyaktvA prANAn paraM zaktyA ghaTitArau narAdhipa 05167013a pRthag akSauhiNIbhyAM tAv ubhau saMyati dAruNau 05167013c saMbandhibhAvaM rakSantau mahat karma kariSyataH 05167014a lokavIrau maheSvAsau tyaktAtmAnau ca bhArata 05167014c pratyayaM parirakSantau mahat karma kariSyataH 05168001 bhISma uvAca 05168001a pAJcAlarAjasya suto rAjan parapuraMjayaH 05168001c zikhaNDI rathamukhyo me mataH pArthasya bhArata 05168002a eSa yotsyati saMgrAme nAzayan pUrvasaMsthitim 05168002c paraM yazo viprathayaMs tava senAsu bhArata 05168003a etasya bahulAH senAH pAJcAlAz ca prabhadrakAH 05168003c tenAsau rathavaMzena mahat karma kariSyati 05168004a dhRSTadyumnaz ca senAnIH sarvasenAsu bhArata 05168004c mato me 'tiratho rAjan droNaziSyo mahArathaH 05168005a eSa yotsyati saMgrAme sUdayan vai parAn raNe 05168005c bhagavAn iva saMkruddhaH pinAkI yugasaMkSaye 05168006a etasya tadrathAnIkaM kathayanti raNapriyAH 05168006c bahutvAt sAgaraprakhyaM devAnAm iva saMyuge 05168007a kSatradharmA tu rAjendra mato me 'rdharatho nRpa 05168007c dhRSTadyumnasya tanayo bAlyAn nAtikRtazramaH 05168008a zizupAlasuto vIraz cedirAjo mahArathaH 05168008c dhRSTaketur maheSvAsaH saMbandhI pANDavasya ha 05168009a eSa cedipatiH zUraH saha putreNa bhArata 05168009c mahArathenAsukaraM mahat karma kariSyati 05168010a kSatradharmarato mahyaM mataH parapuraMjayaH 05168010c kSatradevas tu rAjendra pANDaveSu rathottamaH 05168010e jayantaz cAmitaujAz ca satyajic ca mahArathaH 05168011a mahArathA mahAtmAnaH sarve pAJcAlasattamAH 05168011c yotsyante samare tAta saMrabdhA iva kuJjarAH 05168012a ajo bhojaz ca vikrAntau pANDaveSu mahArathau 05168012c pANDavAnAM sahAyArthe paraM zaktyA yatiSyataH 05168012e zIghrAstrau citrayoddhArau kRtinau dRDhavikramau 05168013a kekayAH paJca rAjendra bhrAtaro yuddhadurmadAH 05168013c sarva ete rathodArAH sarve lohitakadhvajAH 05168014a kAzikaH sukumAraz ca nIlo yaz cAparo nRpaH 05168014c sUryadattaz ca zaGkhaz ca madirAzvaz ca nAmataH 05168015a sarva ete rathodArAH sarve cAhavalakSaNAH 05168015c sarvAstraviduSaH sarve mahAtmAno matA mama 05168016a vArdhakSemir mahArAja ratho mama mahAn mataH 05168016c citrAyudhaz ca nRpatir mato me rathasattamaH 05168016e sa hi saMgrAmazobhI ca bhaktaz cApi kirITinaH 05168017a cekitAnaH satyadhRtiH pANDavAnAM mahArathau 05168017c dvAv imau puruSavyAghrau rathodArau matau mama 05168018a vyAghradattaz ca rAjendra candrasenaz ca bhArata 05168018c matau mama rathodArau pANDavAnAM na saMzayaH 05168019a senAbinduz ca rAjendra krodhahantA ca nAmataH 05168019c yaH samo vAsudevena bhImasenena cAbhibhUH 05168019e sa yotsyatIha vikramya samare tava sainikaiH 05168020a mAM droNaM ca kRpaM caiva yathA saMmanyate bhavAn 05168020c tathA sa samarazlAghI mantavyo rathasattamaH 05168021a kAzyaH paramazIghrAstraH zlAghanIyo rathottamaH 05168021c ratha ekaguNo mahyaM mataH parapuraMjayaH 05168022a ayaM ca yudhi vikrAnto mantavyo 'STaguNo rathaH 05168022c satyajit samarazlAghI drupadasyAtmajo yuvA 05168023a gataH so 'tirathatvaM hi dhRSTadyumnena saMmitaH 05168023c pANDavAnAM yazaskAmaH paraM karma kariSyati 05168024a anuraktaz ca zUraz ca ratho 'yam aparo mahAn 05168024c pANDyarAjo mahAvIryaH pANDavAnAM dhuraMdharaH 05168025a dRDhadhanvA maheSvAsaH pANDavAnAM rathottamaH 05168025c zreNimAn kauravazreSTha vasudAnaz ca pArthivaH 05168025e ubhAv etAv atirathau matau mama paraMtapa 05169001 bhISma uvAca 05169001a rocamAno mahArAja pANDavAnAM mahArathaH 05169001c yotsyate 'maravat saMkhye parasainyeSu bhArata 05169002a purujit kuntibhojaz ca maheSvAso mahAbalaH 05169002c mAtulo bhImasenasya sa ca me 'tiratho mataH 05169003a eSa vIro maheSvAsaH kRtI ca nipuNaz ca ha 05169003c citrayodhI ca zaktaz ca mato me rathapuMgavaH 05169004a sa yotsyati hi vikramya maghavAn iva dAnavaiH 05169004c yodhAz cAsya parikhyAtAH sarve yuddhavizAradAH 05169005a bhAgineyakRte vIraH sa kariSyati saMgare 05169005c sumahat karma pANDUnAM sthitaH priyahite nRpaH 05169006a bhaimasenir mahArAja haiDimbo rAkSasezvaraH 05169006c mato me bahumAyAvI rathayUthapayUthapaH 05169007a yotsyate samare tAta mAyAbhiH samarapriyaH 05169007c ye cAsya rAkSasAH zUrAH sacivA vazavartinaH 05169008a ete cAnye ca bahavo nAnAjanapadezvarAH 05169008c sametAH pANDavasyArthe vAsudevapurogamAH 05169009a ete prAdhAnyato rAjan pANDavasya mahAtmanaH 05169009c rathAz cAtirathAz caiva ye cApy ardharathA matAH 05169010a neSyanti samare senAM bhImAM yaudhiSThirIM nRpa 05169010c mahendreNeva vIreNa pAlyamAnAM kirITinA 05169011a tair ahaM samare vIra tvAm Ayadbhir jayaiSibhiH 05169011c yotsyAmi jayam AkAGkSann atha vA nidhanaM raNe 05169012a pArthaM ca vAsudevaM ca cakragANDIvadhAriNau 05169012c saMdhyAgatAv ivArkendU sameSye puruSottamau 05169013a ye caiva te rathodArAH pANDuputrasya sainikAH 05169013c sahasainyAn ahaM tAMz ca pratIyAM raNamUrdhani 05169014a ete rathAz cAtirathAz ca tubhyaM; yathApradhAnaM nRpa kIrtitA mayA 05169014c tathA rAjann ardharathAz ca ke cit; tathaiva teSAm api kauravendra 05169015a arjunaM vAsudevaM ca ye cAnye tatra pArthivAH 05169015c sarvAn AvArayiSyAmi yAvad drakSyAmi bhArata 05169016a pAJcAlyaM tu mahAbAho nAhaM hanyAM zikhaNDinam 05169016c udyateSum abhiprekSya pratiyudhyantam Ahave 05169017a lokas tad veda yad ahaM pituH priyacikIrSayA 05169017c prAptaM rAjyaM parityajya brahmacarye dhRtavrataH 05169018a citrAGgadaM kauravANAm ahaM rAjye 'bhyaSecayam 05169018c vicitravIryaM ca zizuM yauvarAjye 'bhyaSecayam 05169019a devavratatvaM vikhyApya pRthivyAM sarvarAjasu 05169019c naiva hanyAM striyaM jAtu na strIpUrvaM kathaM cana 05169020a sa hi strIpUrvako rAjaJ zikhaNDI yadi te zrutaH 05169020c kanyA bhUtvA pumAJ jAto na yotsye tena bhArata 05169021a sarvAMs tv anyAn haniSyAmi pArthivAn bharatarSabha 05169021c yAn sameSyAmi samare na tu kuntIsutAn nRpa 05170001 duryodhana uvAca 05170001a kimarthaM bharatazreSTha na hanyAs tvaM zikhaNDinam 05170001c udyateSum atho dRSTvA samareSv AtatAyinam 05170002a pUrvam uktvA mahAbAho pANDavAn saha somakaiH 05170002c vadhiSyAmIti gAGgeya tan me brUhi pitAmaha 05170003 bhISma uvAca 05170003a zRNu duryodhana kathAM sahaibhir vasudhAdhipaiH 05170003c yadarthaM yudhi saMprekSya nAhaM hanyAM zikhaNDinam 05170004a mahArAjo mama pitA zaMtanur bharatarSabhaH 05170004c diSTAntaM prApa dharmAtmA samaye puruSarSabha 05170005a tato 'haM bharatazreSTha pratijJAM paripAlayan 05170005c citrAGgadaM bhrAtaraM vai mahArAjye 'bhyaSecayam 05170006a tasmiMz ca nidhanaM prApte satyavatyA mate sthitaH 05170006c vicitravIryaM rAjAnam abhyaSiJcaM yathAvidhi 05170007a mayAbhiSikto rAjendra yavIyAn api dharmataH 05170007c vicitravIryo dharmAtmA mAm eva samudaikSata 05170008a tasya dArakriyAM tAta cikIrSur aham apy uta 05170008c anurUpAd iva kulAd iti cintya mano dadhe 05170009a tathAzrauSaM mahAbAho tisraH kanyAH svayaMvare 05170009c rUpeNApratimAH sarvAH kAzirAjasutAs tadA 05170009e ambA caivAmbikA caiva tathaivAmbAlikAparA 05170010a rAjAnaz ca samAhUtAH pRthivyAM bharatarSabha 05170010c ambA jyeSThAbhavat tAsAm ambikA tv atha madhyamA 05170010e ambAlikA ca rAjendra rAjakanyA yavIyasI 05170011a so 'ham ekarathenaiva gataH kAzipateH purIm 05170011c apazyaM tA mahAbAho tisraH kanyAH svalaMkRtAH 05170011e rAjJaz caiva samAvRttAn pArthivAn pRthivIpate 05170012a tato 'haM tAn nRpAn sarvAn AhUya samare sthitAn 05170012c ratham AropayAM cakre kanyAs tA bharatarSabha 05170013a vIryazulkAz ca tA jJAtvA samAropya rathaM tadA 05170013c avocaM pArthivAn sarvAn ahaM tatra samAgatAn 05170013e bhISmaH zAMtanavaH kanyA haratIti punaH punaH 05170014a te yatadhvaM paraM zaktyA sarve mokSAya pArthivAH 05170014c prasahya hi nayAmy eSa miSatAM vo narAdhipAH 05170015a tatas te pRthivIpAlAH samutpetur udAyudhAH 05170015c yogo yoga iti kruddhAH sArathIMz cApy acodayan 05170016a te rathair meghasaMkAzair gajaiz ca gajayodhinaH 05170016c pRSThyaiz cAzvair mahIpAlAH samutpetur udAyudhAH 05170017a tatas te mAM mahIpAlAH sarva eva vizAM pate 05170017c rathavrAtena mahatA sarvataH paryavArayan 05170018a tAn ahaM zaravarSeNa mahatA pratyavArayam 05170018c sarvAn nRpAMz cApy ajayaM devarAD iva dAnavAn 05170019a teSAm ApatatAM citrAn dhvajAn hemapariSkRtAn 05170019c ekaikena hi bANena bhUmau pAtitavAn aham 05170020a hayAMz caiSAM gajAMz caiva sArathIMz cApy ahaM raNe 05170020c apAtayaM zarair dIptaiH prahasan puruSarSabha 05170021a te nivRttAz ca bhagnAz ca dRSTvA tal lAghavaM mama 05170021c athAhaM hAstinapuram AyAM jitvA mahIkSitaH 05170022a ato 'haM tAz ca kanyA vai bhrAtur arthAya bhArata 05170022c tac ca karma mahAbAho satyavatyai nyavedayam 05171001 bhISma uvAca 05171001a tato 'haM bharatazreSTha mAtaraM vIramAtaram 05171001c abhigamyopasaMgRhya dAzeyIm idam abruvam 05171002a imAH kAzipateH kanyA mayA nirjitya pArthivAn 05171002c vicitravIryasya kRte vIryazulkA upArjitAH 05171003a tato mUrdhany upAghrAya paryazrunayanA nRpa 05171003c Aha satyavatI hRSTA diSTyA putra jitaM tvayA 05171004a satyavatyAs tv anumate vivAhe samupasthite 05171004c uvAca vAkyaM savrIDA jyeSThA kAzipateH sutA 05171005a bhISma tvam asi dharmajJaH sarvazAstravizAradaH 05171005c zrutvA ca dharmyaM vacanaM mahyaM kartum ihArhasi 05171006a mayA zAlvapatiH pUrvaM manasAbhivRto varaH 05171006c tena cAsmi vRtA pUrvaM rahasy avidite pituH 05171007a kathaM mAm anyakAmAM tvaM rAjaJ zAstram adhItya vai 05171007c vAsayethA gRhe bhISma kauravaH san vizeSataH 05171008a etad buddhyA vinizcitya manasA bharatarSabha 05171008c yat kSamaM te mahAbAho tad ihArabdhum arhasi 05171009a sa mAM pratIkSate vyaktaM zAlvarAjo vizAM pate 05171009c kRpAM kuru mahAbAho mayi dharmabhRtAM vara 05171009e tvaM hi satyavrato vIra pRthivyAm iti naH zrutam 05172001 bhISma uvAca 05172001a tato 'haM samanujJApya kAlIM satyavatIM tadA 05172001c mantriNaz ca dvijAMz caiva tathaiva ca purohitAn 05172001e samanujJAsiSaM kanyAM jyeSThAm ambAM narAdhipa 05172002a anujJAtA yayau sA tu kanyA zAlvapateH puram 05172002c vRddhair dvijAtibhir guptA dhAtryA cAnugatA tadA 05172002e atItya ca tam adhvAnam AsasAda narAdhipam 05172003a sA tam AsAdya rAjAnaM zAlvaM vacanam abravIt 05172003c AgatAhaM mahAbAho tvAm uddizya mahAdyute 05172004a tAm abravIc chAlvapatiH smayann iva vizAM pate 05172004c tvayAnyapUrvayA nAhaM bhAryArthI varavarNini 05172005a gaccha bhadre punas tatra sakAzaM bhAratasya vai 05172005c nAham icchAmi bhISmeNa gRhItAM tvAM prasahya vai 05172006a tvaM hi nirjitya bhISmeNa nItA prItimatI tadA 05172006c parAmRzya mahAyuddhe nirjitya pRthivIpatIn 05172006e nAhaM tvayy anyapUrvAyAM bhAryArthI varavarNini 05172007a katham asmadvidho rAjA parapUrvAM pravezayet 05172007c nArIM viditavijJAnaH pareSAM dharmam Adizan 05172007e yatheSTaM gamyatAM bhadre mA te kAlo 'tyagAd ayam 05172008a ambA tam abravId rAjann anaGgazarapIDitA 05172008c maivaM vada mahIpAla naitad evaM kathaM cana 05172009a nAsmi prItimatI nItA bhISmeNAmitrakarzana 05172009c balAn nItAsmi rudatI vidrAvya pRthivIpatIn 05172010a bhajasva mAM zAlvapate bhaktAM bAlAm anAgasam 05172010c bhaktAnAM hi parityAgo na dharmeSu prazasyate 05172011a sAham Amantrya gAGgeyaM samareSv anivartinam 05172011c anujJAtA ca tenaiva tavaiva gRham AgatA 05172012a na sa bhISmo mahAbAhur mAm icchati vizAM pate 05172012c bhrAtRhetoH samArambho bhISmasyeti zrutaM mayA 05172013a bhaginyau mama ye nIte ambikAmbAlike nRpa 05172013c prAdAd vicitravIryAya gAGgeyo hi yavIyase 05172014a yathA zAlvapate nAnyaM naraM dhyAmi kathaM cana 05172014c tvAm Rte puruSavyAghra tathA mUrdhAnam Alabhe 05172015a na cAnyapUrvA rAjendra tvAm ahaM samupasthitA 05172015c satyaM bravImi zAlvaitat satyenAtmAnam Alabhe 05172016a bhajasva mAM vizAlAkSa svayaM kanyAm upasthitAm 05172016c ananyapUrvAM rAjendra tvatprasAdAbhikAGkSiNIm 05172017a tAm evaM bhASamANAM tu zAlvaH kAzipateH sutAm 05172017c atyajad bharatazreSTha tvacaM jIrNAm ivoragaH 05172018a evaM bahuvidhair vAkyair yAcyamAnas tayAnagha 05172018c nAzraddadhac chAlvapatiH kanyAyA bharatarSabha 05172019a tataH sA manyunAviSTA jyeSThA kAzipateH sutA 05172019c abravIt sAzrunayanA bASpavihvalayA girA 05172020a tvayA tyaktA gamiSyAmi yatra yatra vizAM pate 05172020c tatra me santu gatayaH santaH satyaM yathAbruvam 05172021a evaM saMbhASamANAM tu nRzaMsaH zAlvarAT tadA 05172021c paryatyajata kauravya karuNaM paridevatIm 05172022a gaccha gaccheti tAM zAlvaH punaH punar abhASata 05172022c bibhemi bhISmAt suzroNi tvaM ca bhISmaparigrahaH 05172023a evam uktA tu sA tena zAlvenAdIrghadarzinA 05172023c nizcakrAma purAd dInA rudatI kurarI yathA 05173001 bhISma uvAca 05173001a sA niSkramantI nagarAc cintayAm Asa bhArata 05173001c pRthivyAM nAsti yuvatir viSamasthatarA mayA 05173001e bAndhavair viprahInAsmi zAlvena ca nirAkRtA 05173002a na ca zakyaM punar gantuM mayA vAraNasAhvayam 05173002c anujJAtAsmi bhISmeNa zAlvam uddizya kAraNam 05173003a kiM nu garhAmy athAtmAnam atha bhISmaM durAsadam 05173003c Ahosvit pitaraM mUDhaM yo me 'kArSIt svayaMvaram 05173004a mamAyaM svakRto doSo yAhaM bhISmarathAt tadA 05173004c pravRtte vaizase yuddhe zAlvArthaM nApataM purA 05173004e tasyeyaM phalanirvRttir yad ApannAsmi mUDhavat 05173005a dhig bhISmaM dhik ca me mandaM pitaraM mUDhacetasam 05173005c yenAhaM vIryazulkena paNyastrIvat praveritA 05173006a dhiG mAM dhik zAlvarAjAnaM dhig dhAtAram athApi ca 05173006c yeSAM durnItabhAvena prAptAsmy Apadam uttamAm 05173007a sarvathA bhAgadheyAni svAni prApnoti mAnavaH 05173007c anayasyAsya tu mukhaM bhISmaH zAMtanavo mama 05173008a sA bhISme pratikartavyam ahaM pazyAmi sAMpratam 05173008c tapasA vA yudhA vApi duHkhahetuH sa me mataH 05173008e ko nu bhISmaM yudhA jetum utsaheta mahIpatiH 05173009a evaM sA parinizcitya jagAma nagarAd bahiH 05173009c AzramaM puNyazIlAnAM tApasAnAM mahAtmanAm 05173009e tatas tAm avasad rAtriM tApasaiH parivAritA 05173010a Acakhyau ca yathA vRttaM sarvam Atmani bhArata 05173010c vistareNa mahAbAho nikhilena zucismitA 05173010e haraNaM ca visargaM ca zAlvena ca visarjanam 05173011a tatas tatra mahAn AsId brAhmaNaH saMzitavrataH 05173011c zaikhAvatyas tapovRddhaH zAstre cAraNyake guruH 05173012a ArtAM tAm Aha sa muniH zaikhAvatyo mahAtapAH 05173012c niHzvasantIM satIM bAlAM duHkhazokaparAyaNAm 05173013a evaM gate kiM nu bhadre zakyaM kartuM tapasvibhiH 05173013c Azramasthair mahAbhAgais taponityair mahAtmabhiH 05173014a sA tv enam abravId rAjan kriyatAM madanugrahaH 05173014c pravrAjitum ihecchAmi tapas tapsyAmi duzcaram 05173015a mayaivaitAni karmANi pUrvadeheSu mUDhayA 05173015c kRtAni nUnaM pApAni teSAm etat phalaM dhruvam 05173016a notsaheyaM punar gantuM svajanaM prati tApasAH 05173016c pratyAkhyAtA nirAnandA zAlvena ca nirAkRtA 05173017a upadiSTam ihecchAmi tApasyaM vItakalmaSAH 05173017c yuSmAbhir devasaMkAzAH kRpA bhavatu vo mayi 05173018a sa tAm AzvAsayat kanyAM dRSTAntAgamahetubhiH 05173018c sAntvayAm Asa kAryaM ca pratijajJe dvijaiH saha 05174001 bhISma uvAca 05174001a tatas te tApasAH sarve kAryavanto 'bhavaMs tadA 05174001c tAM kanyAM cintayanto vai kiM kAryam iti dharmiNaH 05174002a ke cid AhuH pitur vezma nIyatAm iti tApasAH 05174002c ke cid asmadupAlambhe matiM cakrur dvijottamAH 05174003a ke cic chAlvapatiM gatvA niyojyam iti menire 05174003c neti ke cid vyavasyanti pratyAkhyAtA hi tena sA 05174004a evaM gate kiM nu zakyaM bhadre kartuM manISibhiH 05174004c punar Ucuz ca te sarve tApasAH saMzitavratAH 05174005a alaM pravrajiteneha bhadre zRNu hitaM vacaH 05174005c ito gacchasva bhadraM te pitur eva nivezanam 05174006a pratipatsyati rAjA sa pitA te yad anantaram 05174006c tatra vatsyasi kalyANi sukhaM sarvaguNAnvitA 05174006e na ca te 'nyA gatir nyAyyA bhaved bhadre yathA pitA 05174007a patir vApi gatir nAryAH pitA vA varavarNini 05174007c gatiH patiH samasthAyA viSame tu pitA gatiH 05174008a pravrajyA hi suduHkheyaM sukumAryA vizeSataH 05174008c rAjaputryAH prakRtyA ca kumAryAs tava bhAmini 05174009a bhadre doSA hi vidyante bahavo varavarNini 05174009c Azrame vai vasantyAs te na bhaveyuH pitur gRhe 05174010a tatas tu te 'bruvan vAkyaM brAhmaNAs tAM tapasvinIm 05174010c tvAm ihaikAkinIM dRSTvA nirjane gahane vane 05174010e prArthayiSyanti rAjendrAs tasmAn maivaM manaH kRthAH 05174011 ambovAca 05174011a na zakyaM kAzinagarIM punar gantuM pitur gRhAn 05174011c avajJAtA bhaviSyAmi bAndhavAnAM na saMzayaH 05174012a uSitA hy anyathA bAlye pitur vezmani tApasAH 05174012c nAhaM gamiSye bhadraM vas tatra yatra pitA mama 05174012e tapas taptum abhIpsAmi tApasaiH paripAlitA 05174013a yathA pare 'pi me loke na syAd evaM mahAtyayaH 05174013c daurbhAgyaM brAhmaNazreSThAs tasmAt tapsyAmy ahaM tapaH 05174014 bhISma uvAca 05174014a ity evaM teSu vipreSu cintayatsu tathA tathA 05174014c rAjarSis tad vanaM prAptas tapasvI hotravAhanaH 05174015a tatas te tApasAH sarve pUjayanti sma taM nRpam 05174015c pUjAbhiH svAgatAdyAbhir Asanenodakena ca 05174016a tasyopaviSTasya tato vizrAntasyopazRNvataH 05174016c punar eva kathAM cakruH kanyAM prati vanaukasaH 05174017a ambAyAs tAM kathAM zrutvA kAzirAjJaz ca bhArata 05174017c sa vepamAna utthAya mAtur asyAH pitA tadA 05174017e tAM kanyAm aGkam Aropya paryAzvAsayata prabho 05174018a sa tAm apRcchat kArtsnyena vyasanotpattim AditaH 05174018c sA ca tasmai yathAvRttaM vistareNa nyavedayat 05174019a tataH sa rAjarSir abhUd duHkhazokasamanvitaH 05174019c kAryaM ca pratipede tan manasA sumahAtapAH 05174020a abravId vepamAnaz ca kanyAm ArtAM suduHkhitaH 05174020c mA gAH pitRgRhaM bhadre mAtus te janako hy aham 05174021a duHkhaM chetsyAmi te 'haM vai mayi vartasva putrike 05174021c paryAptaM te manaH putri yad evaM parizuSyasi 05174022a gaccha madvacanAd rAmaM jAmadagnyaM tapasvinam 05174022c rAmas tava mahad duHkhaM zokaM cApanayiSyati 05174022e haniSyati raNe bhISmaM na kariSyati ced vacaH 05174023a taM gaccha bhArgavazreSThaM kAlAgnisamatejasam 05174023c pratiSThApayitA sa tvAM same pathi mahAtapAH 05174024a tatas tu sasvaraM bASpam utsRjantI punaH punaH 05174024c abravIt pitaraM mAtuH sA tadA hotravAhanam 05174025a abhivAdayitvA zirasA gamiSye tava zAsanAt 05174025c api nAmAdya pazyeyam AryaM taM lokavizrutam 05174026a kathaM ca tIvraM duHkhaM me haniSyati sa bhArgavaH 05174026c etad icchAmy ahaM zrotum atha yAsyAmi tatra vai 05175001 hotravAhana uvAca 05175001a rAmaM drakSyasi vatse tvaM jAmadagnyaM mahAvane 05175001c ugre tapasi vartantaM satyasaMdhaM mahAbalam 05175002a mahendre vai girizreSThe rAmaM nityam upAsate 05175002c RSayo vedaviduSo gandharvApsarasas tathA 05175003a tatra gacchasva bhadraM te brUyAz cainaM vaco mama 05175003c abhivAdya pUrvaM zirasA tapovRddhaM dRDhavratam 05175004a brUyAz cainaM punar bhadre yat te kAryaM manISitam 05175004c mayi saMkIrtite rAmaH sarvaM tat te kariSyati 05175005a mama rAmaH sakhA vatse prItiyuktaH suhRc ca me 05175005c jamadagnisuto vIraH sarvazastrabhRtAM varaH 05175006a evaM bruvati kanyAM tu pArthive hotravAhane 05175006c akRtavraNaH prAdurAsId rAmasyAnucaraH priyaH 05175007a tatas te munayaH sarve samuttasthuH sahasrazaH 05175007c sa ca rAjA vayovRddhaH sRJjayo hotravAhanaH 05175008a tataH pRSTvA yathAnyAyam anyonyaM te vanaukasaH 05175008c sahitA bharatazreSTha niSeduH parivArya tam 05175009a tatas te kathayAm AsuH kathAs tAs tA manoramAH 05175009c kAntA divyAz ca rAjendra prItiharSamudA yutAH 05175010a tataH kathAnte rAjarSir mahAtmA hotravAhanaH 05175010c rAmaM zreSThaM maharSINAm apRcchad akRtavraNam 05175011a kva saMprati mahAbAho jAmadagnyaH pratApavAn 05175011c akRtavraNa zakyo vai draSTuM vedavidAM varaH 05175012 akRtavraNa uvAca 05175012a bhavantam eva satataM rAmaH kIrtayati prabho 05175012c sRJjayo me priyasakho rAjarSir iti pArthiva 05175013a iha rAmaH prabhAte zvo bhaviteti matir mama 05175013c draSTAsy enam ihAyAntaM tava darzanakAGkSayA 05175014a iyaM ca kanyA rAjarSe kimarthaM vanam AgatA 05175014c kasya ceyaM tava ca kA bhavatIcchAmi veditum 05175015 hotravAhana uvAca 05175015a dauhitrIyaM mama vibho kAzirAjasutA zubhA 05175015c jyeSThA svayaMvare tasthau bhaginIbhyAM sahAnagha 05175016a iyam ambeti vikhyAtA jyeSThA kAzipateH sutA 05175016c ambikAmbAlike tv anye yavIyasyau tapodhana 05175017a sametaM pArthivaM kSatraM kAzipuryAM tato 'bhavat 05175017c kanyAnimittaM brahmarSe tatrAsId utsavo mahAn 05175018a tataH kila mahAvIryo bhISmaH zAMtanavo nRpAn 05175018c avAkSipya mahAtejAs tisraH kanyA jahAra tAH 05175019a nirjitya pRthivIpAlAn atha bhISmo gajAhvayam 05175019c AjagAma vizuddhAtmA kanyAbhiH saha bhArata 05175020a satyavatyai nivedyAtha vivAhArtham anantaram 05175020c bhrAtur vicitravIryasya samAjJApayata prabhuH 05175021a tato vaivAhikaM dRSTvA kanyeyaM samupArjitam 05175021c abravIt tatra gAGgeyaM mantrimadhye dvijarSabha 05175022a mayA zAlvapatir vIra manasAbhivRtaH patiH 05175022c na mAm arhasi dharmajJa paracittAM pradApitum 05175023a tac chrutvA vacanaM bhISmaH saMmantrya saha mantribhiH 05175023c nizcitya visasarjemAM satyavatyA mate sthitaH 05175024a anujJAtA tu bhISmeNa zAlvaM saubhapatiM tataH 05175024c kanyeyaM muditA vipra kAle vacanam abravIt 05175025a visarjitAsmi bhISmeNa dharmaM mAM pratipAdaya 05175025c manasAbhivRtaH pUrvaM mayA tvaM pArthivarSabha 05175026a pratyAcakhyau ca zAlvo 'pi cAritrasyAbhizaGkitaH 05175026c seyaM tapovanaM prAptA tApasye 'bhiratA bhRzam 05175027a mayA ca pratyabhijJAtA vaMzasya parikIrtanAt 05175027c asya duHkhasya cotpattiM bhISmam eveha manyate 05175028 ambovAca 05175028a bhagavann evam evaitad yathAha pRthivIpatiH 05175028c zarIrakartA mAtur me sRJjayo hotravAhanaH 05175029a na hy utsahe svanagaraM pratiyAtuM tapodhana 05175029c avamAnabhayAc caiva vrIDayA ca mahAmune 05175030a yat tu mAM bhagavAn rAmo vakSyati dvijasattama 05175030c tan me kAryatamaM kAryam iti me bhagavan matiH 05176001 akRtavraNa uvAca 05176001a duHkhadvayam idaM bhadre katarasya cikIrSasi 05176001c pratikartavyam abale tat tvaM vatse bravIhi me 05176002a yadi saubhapatir bhadre niyoktavyo mate tava 05176002c niyokSyati mahAtmA taM rAmas tvaddhitakAmyayA 05176003a athApageyaM bhISmaM taM rAmeNecchasi dhImatA 05176003c raNe vinirjitaM draSTuM kuryAt tad api bhArgavaH 05176004a sRJjayasya vacaH zrutvA tava caiva zucismite 05176004c yad atrAnantaraM kAryaM tad adyaiva vicintyatAm 05176005 ambovAca 05176005a apanItAsmi bhISmeNa bhagavann avijAnatA 05176005c na hi jAnAti me bhISmo brahmaJ zAlvagataM manaH 05176006a etad vicArya manasA bhavAn eva vinizcayam 05176006c vicinotu yathAnyAyaM vidhAnaM kriyatAM tathA 05176007a bhISme vA kuruzArdUle zAlvarAje 'tha vA punaH 05176007c ubhayor eva vA brahman yad yuktaM tat samAcara 05176008a niveditaM mayA hy etad duHkhamUlaM yathAtatham 05176008c vidhAnaM tatra bhagavan kartum arhasi yuktitaH 05176009 akRtavraNa uvAca 05176009a upapannam idaM bhadre yad evaM varavarNini 05176009c dharmaM prati vaco brUyAH zRNu cedaM vaco mama 05176010a yadi tvAm Apageyo vai na nayed gajasAhvayam 05176010c zAlvas tvAM zirasA bhIru gRhNIyAd rAmacoditaH 05176011a tena tvaM nirjitA bhadre yasmAn nItAsi bhAmini 05176011c saMzayaH zAlvarAjasya tena tvayi sumadhyame 05176012a bhISmaH puruSamAnI ca jitakAzI tathaiva ca 05176012c tasmAt pratikriyA yuktA bhISme kArayituM tvayA 05176013 ambovAca 05176013a mamApy eSa mahAn brahman hRdi kAmo 'bhivartate 05176013c ghAtayeyaM yadi raNe bhISmam ity eva nityadA 05176014a bhISmaM vA zAlvarAjaM vA yaM vA doSeNa gacchasi 05176014c prazAdhi taM mahAbAho yatkRte 'haM suduHkhitA 05176015 bhISma uvAca 05176015a evaM kathayatAm eva teSAM sa divaso gataH 05176015c rAtriz ca bharatazreSTha sukhazItoSNamArutA 05176016a tato rAmaH prAdurAsIt prajvalann iva tejasA 05176016c ziSyaiH parivRto rAjaJ jaTAcIradharo muniH 05176017a dhanuSpANir adInAtmA khaDgaM bibhrat parazvadhI 05176017c virajA rAjazArdUla so 'bhyayAt sRJjayaM nRpam 05176018a tatas taM tApasA dRSTvA sa ca rAjA mahAtapAH 05176018c tasthuH prAJjalayaH sarve sA ca kanyA tapasvinI 05176019a pUjayAm Asur avyagrA madhuparkeNa bhArgavam 05176019c arcitaz ca yathAyogaM niSasAda sahaiva taiH 05176020a tataH pUrvavyatItAni kathayete sma tAv ubhau 05176020c sRJjayaz ca sa rAjarSir jAmadagnyaz ca bhArata 05176021a tataH kathAnte rAjarSir bhRguzreSThaM mahAbalam 05176021c uvAca madhuraM kAle rAmaM vacanam arthavat 05176022a rAmeyaM mama dauhitrI kAzirAjasutA prabho 05176022c asyAH zRNu yathAtattvaM kAryaM kAryavizArada 05176023a paramaM kathyatAM ceti tAM rAmaH pratyabhASata 05176023c tataH sAbhyagamad rAmaM jvalantam iva pAvakam 05176024a sA cAbhivAdya caraNau rAmasya zirasA zubhA 05176024c spRSTvA padmadalAbhAbhyAM pANibhyAm agrataH sthitA 05176025a ruroda sA zokavatI bASpavyAkulalocanA 05176025c prapede zaraNaM caiva zaraNyaM bhRgunandanam 05176026 rAma uvAca 05176026a yathAsi sRJjayasyAsya tathA mama nRpAtmaje 05176026c brUhi yat te manoduHkhaM kariSye vacanaM tava 05176027 ambovAca 05176027a bhagavaJ zaraNaM tvAdya prapannAsmi mahAvrata 05176027c zokapaGkArNavAd ghorAd uddharasva ca mAM vibho 05176028 bhISma uvAca 05176028a tasyAz ca dRSTvA rUpaM ca vayaz cAbhinavaM punaH 05176028c saukumAryaM paraM caiva rAmaz cintAparo 'bhavat 05176029a kim iyaM vakSyatIty evaM vimRzan bhRgusattamaH 05176029c iti dadhyau ciraM rAmaH kRpayAbhipariplutaH 05176030a kathyatAm iti sA bhUyo rAmeNoktA zucismitA 05176030c sarvam eva yathAtattvaM kathayAm Asa bhArgave 05176031a tac chrutvA jAmadagnyas tu rAjaputryA vacas tadA 05176031c uvAca tAM varArohAM nizcityArthavinizcayam 05176032a preSayiSyAmi bhISmAya kuruzreSThAya bhAmini 05176032c kariSyati vaco dharmyaM zrutvA me sa narAdhipaH 05176033a na cet kariSyati vaco mayoktaM jAhnavIsutaH 05176033c dhakSyAmy enaM raNe bhadre sAmAtyaM zastratejasA 05176034a atha vA te matis tatra rAjaputri nivartate 05176034c tAvac chAlvapatiM vIraM yojayAmy atra karmaNi 05176035 ambovAca 05176035a visarjitAsmi bhISmeNa zrutvaiva bhRgunandana 05176035c zAlvarAjagataM ceto mama pUrvaM manISitam 05176036a saubharAjam upetyAham abruvaM durvacaM vacaH 05176036c na ca mAM pratyagRhNAt sa cAritraparizaGkitaH 05176037a etat sarvaM vinizcitya svabuddhyA bhRgunandana 05176037c yad atraupayikaM kAryaM tac cintayitum arhasi 05176038a mamAtra vyasanasyAsya bhISmo mUlaM mahAvrataH 05176038c yenAhaM vazam AnItA samutkSipya balAt tadA 05176039a bhISmaM jahi mahAbAho yatkRte duHkham IdRzam 05176039c prAptAhaM bhRguzArdUla carAmy apriyam uttamam 05176040a sa hi lubdhaz ca mAnI ca jitakAzI ca bhArgava 05176040c tasmAt pratikriyA kartuM yuktA tasmai tvayAnagha 05176041a eSa me hriyamANAyA bhAratena tadA vibho 05176041c abhavad dhRdi saMkalpo ghAtayeyaM mahAvratam 05176042a tasmAt kAmaM mamAdyemaM rAma saMvartayAnagha 05176042c jahi bhISmaM mahAbAho yathA vRtraM puraMdaraH 05177001 bhISma uvAca 05177001a evam uktas tadA rAmo jahi bhISmam iti prabho 05177001c uvAca rudatIM kanyAM codayantIM punaH punaH 05177002a kAzye kAmaM na gRhNAmi zastraM vai varavarNini 05177002c Rte brahmavidAM hetoH kim anyat karavANi te 05177003a vAcA bhISmaz ca zAlvaz ca mama rAjJi vazAnugau 05177003c bhaviSyato 'navadyAGgi tat kariSyAmi mA zucaH 05177004a na tu zastraM grahISyAmi kathaM cid api bhAmini 05177004c Rte niyogAd viprANAm eSa me samayaH kRtaH 05177005 ambovAca 05177005a mama duHkhaM bhagavatA vyapaneyaM yatas tataH 05177005c tat tu bhISmaprasUtaM me taM jahIzvara mAciram 05177006 rAma uvAca 05177006a kAzikanye punar brUhi bhISmas te caraNAv ubhau 05177006c zirasA vandanArho 'pi grahISyati girA mama 05177007 ambovAca 05177007a jahi bhISmaM raNe rAma mama ced icchasi priyam 05177007c pratizrutaM ca yadi tat satyaM kartum ihArhasi 05177008 bhISma uvAca 05177008a tayoH saMvadator evaM rAjan rAmAmbayos tadA 05177008c akRtavraNo jAmadagnyam idaM vacanam abravIt 05177009a zaraNAgatAM mahAbAho kanyAM na tyaktum arhasi 05177009c jahi bhISmaM raNe rAma garjantam asuraM yathA 05177010a yadi bhISmas tvayAhUto raNe rAma mahAmune 05177010c nirjito 'smIti vA brUyAt kuryAd vA vacanaM tava 05177011a kRtam asyA bhavet kAryaM kanyAyA bhRgunandana 05177011c vAkyaM satyaM ca te vIra bhaviSyati kRtaM vibho 05177012a iyaM cApi pratijJA te tadA rAma mahAmune 05177012c jitvA vai kSatriyAn sarvAn brAhmaNeSu pratizrutam 05177013a brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH zUdraz caiva raNe yadi 05177013c brahmadviD bhavitA taM vai haniSyAmIti bhArgava 05177014a zaraNaM hi prapannAnAM bhItAnAM jIvitArthinAm 05177014c na zakSyAmi parityAgaM kartuM jIvan kathaM cana 05177015a yaz ca kSatraM raNe kRtsnaM vijeSyati samAgatam 05177015c dRptAtmAnam ahaM taM ca haniSyAmIti bhArgava 05177016a sa evaM vijayI rAma bhISmaH kurukulodvahaH 05177016c tena yudhyasva saMgrAme sametya bhRgunandana 05177017 rAma uvAca 05177017a smarAmy ahaM pUrvakRtAM pratijJAm RSisattama 05177017c tathaiva ca kariSyAmi yathA sAmnaiva lapsyate 05177018a kAryam etan mahad brahman kAzikanyAmanogatam 05177018c gamiSyAmi svayaM tatra kanyAm AdAya yatra saH 05177019a yadi bhISmo raNazlAghI na kariSyati me vacaH 05177019c haniSyAmy enam udriktam iti me nizcitA matiH 05177020a na hi bANA mayotsRSTAH sajjantIha zarIriNAm 05177020c kAyeSu viditaM tubhyaM purA kSatriyasaMgare 05177021 bhISma uvAca 05177021a evam uktvA tato rAmaH saha tair brahmavAdibhiH 05177021c prayANAya matiM kRtvA samuttasthau mahAmanAH 05177022a tatas te tAm uSitvA tu rajanIM tatra tApasAH 05177022c hutAgnayo japtajapyAH pratasthur majjighAMsayA 05177023a abhyagacchat tato rAmaH saha tair brAhmaNarSabhaiH 05177023c kurukSetraM mahArAja kanyayA saha bhArata 05177024a nyavizanta tataH sarve parigRhya sarasvatIm 05177024c tApasAs te mahAtmAno bhRguzreSThapuraskRtAH 05178001 bhISma uvAca 05178001a tatas tRtIye divase same deze vyavasthitaH 05178001c preSayAm Asa me rAjan prApto 'smIti mahAvrataH 05178002a tam Agatam ahaM zrutvA viSayAntaM mahAbalam 05178002c abhyagacchaM javenAzu prItyA tejonidhiM prabhum 05178003a gAM puraskRtya rAjendra brAhmaNaiH parivAritaH 05178003c Rtvigbhir devakalpaiz ca tathaiva ca purohitaiH 05178004a sa mAm abhigataM dRSTvA jAmadagnyaH pratApavAn 05178004c pratijagrAha tAM pUjAM vacanaM cedam abravIt 05178005a bhISma kAM buddhim AsthAya kAzirAjasutA tvayA 05178005c akAmeyam ihAnItA punaz caiva visarjitA 05178006a vibhraMzitA tvayA hIyaM dharmAvApteH parAvarAt 05178006c parAmRSTAM tvayA hImAM ko hi gantum ihArhati 05178007a pratyAkhyAtA hi zAlvena tvayA nIteti bhArata 05178007c tasmAd imAM manniyogAt pratigRhNISva bhArata 05178008a svadharmaM puruSavyAghra rAjaputrI labhatv iyam 05178008c na yuktam avamAno 'yaM kartuM rAjJA tvayAnagha 05178009a tatas taM nAtimanasaM samudIkSyAham abruvam 05178009c nAham enAM punar dadyAM bhrAtre brahman kathaM cana 05178010a zAlvasyAham iti prAha purA mAm iha bhArgava 05178010c mayA caivAbhyanujJAtA gatA saubhapuraM prati 05178011a na bhayAn nApy anukrozAn na lobhAn nArthakAmyayA 05178011c kSatradharmam ahaM jahyAm iti me vratam Ahitam 05178012a atha mAm abravId rAmaH krodhaparyAkulekSaNaH 05178012c na kariSyasi ced etad vAkyaM me kurupuMgava 05178013a haniSyAmi sahAmAtyaM tvAm adyeti punaH punaH 05178013c saMrambhAd abravId rAmaH krodhaparyAkulekSaNaH 05178014a tam ahaM gIrbhir iSTAbhiH punaH punar ariMdamam 05178014c ayAcaM bhRguzArdUlaM na caiva prazazAma saH 05178015a tam ahaM praNamya zirasA bhUyo brAhmaNasattamam 05178015c abruvaM kAraNaM kiM tad yat tvaM yoddhum ihecchasi 05178016a iSvastraM mama bAlasya bhavataiva caturvidham 05178016c upadiSTaM mahAbAho ziSyo 'smi tava bhArgava 05178017a tato mAm abravId rAmaH krodhasaMraktalocanaH 05178017c jAnISe mAM guruM bhISma na cemAM pratigRhNase 05178017e sutAM kAzyasya kauravya matpriyArthaM mahIpate 05178018a na hi te vidyate zAntir anyathA kurunandana 05178018c gRhANemAM mahAbAho rakSasva kulam AtmanaH 05178018e tvayA vibhraMzitA hIyaM bhartAraM nAbhigacchati 05178019a tathA bruvantaM tam ahaM rAmaM parapuraMjayam 05178019c naitad evaM punar bhAvi brahmarSe kiM zrameNa te 05178020a gurutvaM tvayi saMprekSya jAmadagnya purAtanam 05178020c prasAdaye tvAM bhagavaMs tyaktaiSA hi purA mayA 05178021a ko jAtu parabhAvAM hi nArIM vyAlIm iva sthitAm 05178021c vAsayeta gRhe jAnan strINAM doSAn mahAtyayAn 05178022a na bhayAd vAsavasyApi dharmaM jahyAM mahAdyute 05178022c prasIda mA vA yad vA te kAryaM tat kuru mAciram 05178023a ayaM cApi vizuddhAtman purANe zrUyate vibho 05178023c maruttena mahAbuddhe gItaH zloko mahAtmanA 05178024a guror apy avaliptasya kAryAkAryam ajAnataH 05178024c utpathapratipannasya kAryaM bhavati zAsanam 05178025a sa tvaM gurur iti premNA mayA saMmAnito bhRzam 05178025c guruvRttaM na jAnISe tasmAd yotsyAmy ahaM tvayA 05178026a guruM na hanyAM samare brAhmaNaM ca vizeSataH 05178026c vizeSatas tapovRddham evaM kSAntaM mayA tava 05178027a udyateSum atho dRSTvA brAhmaNaM kSatrabandhuvat 05178027c yo hanyAt samare kruddho yudhyantam apalAyinam 05178027e brahmahatyA na tasya syAd iti dharmeSu nizcayaH 05178028a kSatriyANAM sthito dharme kSatriyo 'smi tapodhana 05178028c yo yathA vartate yasmiMs tathA tasmin pravartayan 05178028e nAdharmaM samavApnoti naraH zreyaz ca vindati 05178029a arthe vA yadi vA dharme samartho dezakAlavit 05178029c anarthasaMzayApannaH zreyAn niHsaMzayena ca 05178030a yasmAt saMzayite 'rthe 'smin yathAnyAyaM pravartase 05178030c tasmAd yotsyAmi sahitas tvayA rAma mahAhave 05178030e pazya me bAhuvIryaM ca vikramaM cAtimAnuSam 05178031a evaM gate 'pi tu mayA yac chakyaM bhRgunandana 05178031c tat kariSye kurukSetre yotsye vipra tvayA saha 05178031e dvaMdve rAma yatheSTaM te sajjo bhava mahAmune 05178032a tatra tvaM nihato rAma mayA zarazatAcitaH 05178032c lapsyase nirjitA&l lokAJ zastrapUto mahAraNe 05178033a sa gaccha vinivartasva kurukSetraM raNapriya 05178033c tatraiSyAmi mahAbAho yuddhAya tvAM tapodhana 05178034a api yatra tvayA rAma kRtaM zaucaM purA pituH 05178034c tatrAham api hatvA tvAM zaucaM kartAsmi bhArgava 05178035a tatra gacchasva rAma tvaM tvaritaM yuddhadurmada 05178035c vyapaneSyAmi te darpaM paurANaM brAhmaNabruva 05178036a yac cApi katthase rAma bahuzaH pariSatsu vai 05178036c nirjitAH kSatriyA loke mayaikeneti tac chRNu 05178037a na tadA jAyate bhISmo madvidhaH kSatriyo 'pi vA 05178037c yas te yuddhamayaM darpaM kAmaM ca vyapanAzayet 05178038a so 'haM jAto mahAbAho bhISmaH parapuraMjayaH 05178038c vyapaneSyAmi te darpaM yuddhe rAma na saMzayaH 05179001 bhISma uvAca 05179001a tato mAm abravId rAmaH prahasann iva bhArata 05179001c diSTyA bhISma mayA sArdhaM yoddhum icchasi saMgare 05179002a ayaM gacchAmi kauravya kurukSetraM tvayA saha 05179002c bhASitaM tat kariSyAmi tatrAgaccheH paraMtapa 05179003a tatra tvAM nihataM mAtA mayA zarazatAcitam 05179003c jAhnavI pazyatAM bhISma gRdhrakaGkabaDAzanam 05179004a kRpaNaM tvAm abhiprekSya siddhacAraNasevitA 05179004c mayA vinihataM devI rodatAm adya pArthiva 05179005a atadarhA mahAbhAgA bhagIrathasutA nadI 05179005c yA tvAm ajIjanan mandaM yuddhakAmukam Aturam 05179006a ehi gaccha mayA bhISma yuddham adyaiva vartatAm 05179006c gRhANa sarvaM kauravya rathAdi bharatarSabha 05179007a iti bruvANaM tam ahaM rAmaM parapuraMjayam 05179007c praNamya zirasA rAjann evam astv ity athAbruvam 05179008a evam uktvA yayau rAmaH kurukSetraM yuyutsayA 05179008c pravizya nagaraM cAhaM satyavatyai nyavedayam 05179009a tataH kRtasvastyayano mAtrA pratyabhinanditaH 05179009c dvijAtIn vAcya puNyAhaM svasti caiva mahAdyute 05179010a ratham AsthAya ruciraM rAjataM pANDurair hayaiH 05179010c sUpaskaraM svadhiSThAnaM vaiyAghraparivAraNam 05179011a upapannaM mahAzastraiH sarvopakaraNAnvitam 05179011c tat kulInena vIreNa hayazAstravidA nRpa 05179012a yuktaM sUtena ziSTena bahuzo dRSTakarmaNA 05179012c daMzitaH pANDureNAhaM kavacena vapuSmatA 05179013a pANDuraM kArmukaM gRhya prAyAM bharatasattama 05179013c pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani 05179014a pANDuraiz cAmaraiz cApi vIjyamAno narAdhipa 05179014c zuklavAsAH sitoSNISaH sarvazuklavibhUSaNaH 05179015a stUyamAno jayAzIrbhir niSkramya gajasAhvayAt 05179015c kurukSetraM raNakSetram upAyAM bharatarSabha 05179016a te hayAz coditAs tena sUtena paramAhave 05179016c avahan mAM bhRzaM rAjan manomArutaraMhasaH 05179017a gatvAhaM tat kurukSetraM sa ca rAmaH pratApavAn 05179017c yuddhAya sahasA rAjan parAkrAntau parasparam 05179018a tataH saMdarzane 'tiSThaM rAmasyAtitapasvinaH 05179018c pragRhya zaGkhapravaraM tataH prAdhamam uttamam 05179019a tatas tatra dvijA rAjaMs tApasAz ca vanaukasaH 05179019c apazyanta raNaM divyaM devAH sarSigaNAs tadA 05179020a tato divyAni mAlyAni prAdurAsan muhur muhuH 05179020c vAditrANi ca divyAni meghavRndAni caiva ha 05179021a tatas te tApasAH sarve bhArgavasyAnuyAyinaH 05179021c prekSakAH samapadyanta parivArya raNAjiram 05179022a tato mAm abravId devI sarvabhUtahitaiSiNI 05179022c mAtA svarUpiNI rAjan kim idaM te cikIrSitam 05179023a gatvAhaM jAmadagnyaM taM prayAciSye kurUdvaha 05179023c bhISmeNa saha mA yotsIH ziSyeNeti punaH punaH 05179024a mA maivaM putra nirbandhaM kuru vipreNa pArthiva 05179024c jAmadagnyena samare yoddhum ity avabhartsayat 05179025a kiM na vai kSatriyaharo haratulyaparAkramaH 05179025c viditaH putra rAmas te yatas tvaM yoddhum icchasi 05179026a tato 'ham abruvaM devIm abhivAdya kRtAJjaliH 05179026c sarvaM tad bharatazreSTha yathAvRttaM svayaMvare 05179027a yathA ca rAmo rAjendra mayA pUrvaM prasAditaH 05179027c kAzirAjasutAyAz ca yathA kAmaH purAtanaH 05179028a tataH sA rAmam abhyetya jananI me mahAnadI 05179028c madarthaM tam RSiM devI kSamayAm Asa bhArgavam 05179028e bhISmeNa saha mA yotsIH ziSyeNeti vaco 'bravIt 05179029a sa ca tAm Aha yAcantIM bhISmam eva nivartaya 05179029c na hi me kurute kAmam ity ahaM tam upAgamam 05179030 saMjaya uvAca 05179030a tato gaGgA sutasnehAd bhISmaM punar upAgamat 05179030c na cAsyAH so 'karod vAkyaM krodhaparyAkulekSaNaH 05179031a athAdRzyata dharmAtmA bhRguzreSTho mahAtapAH 05179031c AhvayAm Asa ca punar yuddhAya dvijasattamaH 05180001 bhISma uvAca 05180001a tam ahaM smayann iva raNe pratyabhASaM vyavasthitam 05180001c bhUmiSThaM notsahe yoddhuM bhavantaM ratham AsthitaH 05180002a Aroha syandanaM vIra kavacaM ca mahAbhuja 05180002c badhAna samare rAma yadi yoddhuM mayecchasi 05180003a tato mAm abravId rAmaH smayamAno raNAjire 05180003c ratho me medinI bhISma vAhA vedAH sadazvavat 05180004a sUto me mAtarizvA vai kavacaM vedamAtaraH 05180004c susaMvIto raNe tAbhir yotsye 'haM kurunandana 05180005a evaM bruvANo gAndhAre rAmo mAM satyavikramaH 05180005c zaravrAtena mahatA sarvataH paryavArayat 05180006a tato 'pazyaM jAmadagnyaM rathe divye vyavasthitam 05180006c sarvAyudhadhare zrImaty adbhutopamadarzane 05180007a manasA vihite puNye vistIrNe nagaropame 05180007c divyAzvayuji saMnaddhe kAJcanena vibhUSite 05180008a dhvajena ca mahAbAho somAlaMkRtalakSmaNA 05180008c dhanurdharo baddhatUNo baddhagodhAGgulitravAn 05180009a sArathyaM kRtavAMs tatra yuyutsor akRtavraNaH 05180009c sakhA vedavid atyantaM dayito bhArgavasya ha 05180010a AhvayAnaH sa mAM yuddhe mano harSayatIva me 05180010c punaH punar abhikrozann abhiyAhIti bhArgavaH 05180011a tam Adityam ivodyantam anAdhRSyaM mahAbalam 05180011c kSatriyAntakaraM rAmam ekam ekaH samAsadam 05180012a tato 'haM bANapAteSu triSu vAhAn nigRhya vai 05180012c avatIrya dhanur nyasya padAtir RSisattamam 05180013a abhyagacchaM tadA rAmam arciSyan dvijasattamam 05180013c abhivAdya cainaM vidhivad abruvaM vAkyam uttamam 05180014a yotsye tvayA raNe rAma viziSTenAdhikena ca 05180014c guruNA dharmazIlena jayam AzAssva me vibho 05180015 rAma uvAca 05180015a evam etat kuruzreSTha kartavyaM bhUtim icchatA 05180015c dharmo hy eSa mahAbAho viziSTaiH saha yudhyatAm 05180016a zapeyaM tvAM na ced evam AgacchethA vizAM pate 05180016c yudhyasva tvaM raNe yatto dhairyam Alambya kaurava 05180017a na tu te jayam AzAse tvAM hi jetum ahaM sthitaH 05180017c gaccha yudhyasva dharmeNa prIto 'smi caritena te 05180018 bhISma uvAca 05180018a tato 'haM taM namaskRtya ratham Aruhya satvaraH 05180018c prAdhmApayaM raNe zaGkhaM punar hemavibhUSitam 05180019a tato yuddhaM samabhavan mama tasya ca bhArata 05180019c divasAn subahUn rAjan parasparajigISayA 05180020a sa me tasmin raNe pUrvaM prAharat kaGkapatribhiH 05180020c SaSTyA zataiz ca navabhiH zarANAm agnivarcasAm 05180021a catvAras tena me vAhAH sUtaz caiva vizAM pate 05180021c pratiruddhAs tathaivAhaM samare daMzitaH sthitaH 05180022a namaskRtya ca devebhyo brAhmaNebhyaz ca bhArata 05180022c tam ahaM smayann iva raNe pratyabhASaM vyavasthitam 05180023a AcAryatA mAnitA me nirmaryAde hy api tvayi 05180023c bhUyas tu zRNu me brahman saMpadaM dharmasaMgrahe 05180024a ye te vedAH zarIrasthA brAhmaNyaM yac ca te mahat 05180024c tapaz ca sumahat taptaM na tebhyaH praharAmy aham 05180025a prahare kSatradharmasya yaM tvaM rAma samAsthitaH 05180025c brAhmaNaH kSatriyatvaM hi yAti zastrasamudyamAt 05180026a pazya me dhanuSo vIryaM pazya bAhvor balaM ca me 05180026c eSa te kArmukaM vIra dvidhA kurmi sasAyakam 05180027a tasyAhaM nizitaM bhallaM prAhiNvaM bharatarSabha 05180027c tenAsya dhanuSaH koTiz chinnA bhUmim athAgamat 05180028a nava cApi pRSatkAnAM zatAni nataparvaNAm 05180028c prAhiNvaM kaGkapatrANAM jAmadagnyarathaM prati 05180029a kAye viSaktAs tu tadA vAyunAbhisamIritAH 05180029c celuH kSaranto rudhiraM nAgA iva ca te zarAH 05180030a kSatajokSitasarvAGgaH kSaran sa rudhiraM vraNaiH 05180030c babhau rAmas tadA rAjan merur dhAtUn ivotsRjan 05180031a hemantAnte 'zoka iva raktastabakamaNDitaH 05180031c babhau rAmas tadA rAjan kva cit kiMzukasaMnibhaH 05180032a tato 'nyad dhanur AdAya rAmaH krodhasamanvitaH 05180032c hemapuGkhAn sunizitAJ zarAMs tAn hi vavarSa saH 05180033a te samAsAdya mAM raudrA bahudhA marmabhedinaH 05180033c akampayan mahAvegAH sarpAnalaviSopamAH 05180034a tato 'haM samavaSTabhya punar AtmAnam Ahave 05180034c zatasaMkhyaiH zaraiH kruddhas tadA rAmam avAkiram 05180035a sa tair agnyarkasaMkAzaiH zarair AzIviSopamaiH 05180035c zitair abhyardito rAmo mandacetA ivAbhavat 05180036a tato 'haM kRpayAviSTo vinindyAtmAnam AtmanA 05180036c dhig dhig ity abruvaM yuddhaM kSatraM ca bharatarSabha 05180037a asakRc cAbruvaM rAjaJ zokavegapariplutaH 05180037c aho bata kRtaM pApaM mayedaM kSatrakarmaNA 05180038a gurur dvijAtir dharmAtmA yad evaM pIDitaH zaraiH 05180038c tato na prAharaM bhUyo jAmadagnyAya bhArata 05180039a athAvatApya pRthivIM pUSA divasasaMkSaye 05180039c jagAmAstaM sahasrAMzus tato yuddham upAramat 05181001 bhISma uvAca 05181001a Atmanas tu tataH sUto hayAnAM ca vizAM pate 05181001c mama cApanayAm Asa zalyAn kuzalasaMmataH 05181002a snAtopavRttais turagair labdhatoyair avihvalaiH 05181002c prabhAta udite sUrye tato yuddham avartata 05181003a dRSTvA mAM tUrNam AyAntaM daMzitaM syandane sthitam 05181003c akarod ratham atyarthaM rAmaH sajjaM pratApavAn 05181004a tato 'haM rAmam AyAntaM dRSTvA samarakAGkSiNam 05181004c dhanuHzreSThaM samutsRjya sahasAvataraM rathAt 05181005a abhivAdya tathaivAhaM ratham Aruhya bhArata 05181005c yuyutsur jAmadagnyasya pramukhe vItabhIH sthitaH 05181006a tato mAM zaravarSeNa mahatA samavAkirat 05181006c ahaM ca zaravarSeNa varSantaM samavAkiram 05181007a saMkruddho jAmadagnyas tu punar eva patatriNaH 05181007c preSayAm Asa me rAjan dIptAsyAn uragAn iva 05181008a tAn ahaM nizitair bhallaiH zatazo 'tha sahasrazaH 05181008c acchidaM sahasA rAjann antarikSe punaH punaH 05181009a tatas tv astrANi divyAni jAmadagnyaH pratApavAn 05181009c mayi pracodayAm Asa tAny ahaM pratyaSedhayam 05181010a astrair eva mahAbAho cikIrSann adhikAM kriyAm 05181010c tato divi mahAn nAdaH prAdurAsIt samantataH 05181011a tato 'ham astraM vAyavyaM jAmadagnye prayuktavAn 05181011c pratyAjaghne ca tad rAmo guhyakAstreNa bhArata 05181012a tato 'stram aham Agneyam anumantrya prayuktavAn 05181012c vAruNenaiva rAmas tad vArayAm Asa me vibhuH 05181013a evam astrANi divyAni rAmasyAham avArayam 05181013c rAmaz ca mama tejasvI divyAstravid ariMdamaH 05181014a tato mAM savyato rAjan rAmaH kurvan dvijottamaH 05181014c urasy avidhyat saMkruddho jAmadagnyo mahAbalaH 05181015a tato 'haM bharatazreSTha saMnyaSIdaM rathottame 05181015c atha mAM kazmalAviSTaM sUtas tUrNam apAvahat 05181015e gorutaM bharatazreSTha rAmabANaprapIDitam 05181016a tato mAm apayAtaM vai bhRzaM viddham acetasam 05181016c rAmasyAnucarA hRSTAH sarve dRSTvA pracukruzuH 05181016e akRtavraNaprabhRtayaH kAzikanyA ca bhArata 05181017a tatas tu labdhasaMjJo 'haM jJAtvA sUtam athAbruvam 05181017c yAhi sUta yato rAmaH sajjo 'haM gatavedanaH 05181018a tato mAm avahat sUto hayaiH paramazobhitaiH 05181018c nRtyadbhir iva kauravya mArutapratimair gatau 05181019a tato 'haM rAmam AsAdya bANajAlena kaurava 05181019c avAkiraM susaMrabdhaH saMrabdhaM vijigISayA 05181020a tAn Apatata evAsau rAmo bANAn ajihmagAn 05181020c bANair evAcchinat tUrNam ekaikaM tribhir Ahave 05181021a tatas te mRditAH sarve mama bANAH susaMzitAH 05181021c rAmabANair dvidhA chinnAH zatazo 'tha mahAhave 05181022a tataH punaH zaraM dIptaM suprabhaM kAlasaMmitam 05181022c asRjaM jAmadagnyAya rAmAyAhaM jighAMsayA 05181023a tena tv abhihato gADhaM bANacchedavazaM gataH 05181023c mumoha sahasA rAmo bhUmau ca nipapAta ha 05181024a tato hAhAkRtaM sarvaM rAme bhUtalam Azrite 05181024c jagad bhArata saMvignaM yathArkapatane 'bhavat 05181025a tata enaM susaMvignAH sarva evAbhidudruvuH 05181025c tapodhanAs te sahasA kAzyA ca bhRgunandanam 05181026a ta enaM saMpariSvajya zanair AzvAsayaMs tadA 05181026c pANibhir jalazItaiz ca jayAzIrbhiz ca kaurava 05181027a tataH sa vihvalo vAkyaM rAma utthAya mAbravIt 05181027c tiSTha bhISma hato 'sIti bANaM saMdhAya kArmuke 05181028a sa mukto nyapatat tUrNaM pArzve savye mahAhave 05181028c yenAhaM bhRzasaMvigno vyAghUrNita iva drumaH 05181029a hatvA hayAMs tato rAjaJ zIghrAstreNa mahAhave 05181029c avAkiran mAM vizrabdho bANais tair lomavAhibhiH 05181030a tato 'ham api zIghrAstraM samare 'prativAraNam 05181030c avAsRjaM mahAbAho te 'ntarAdhiSThitAH zarAH 05181030e rAmasya mama caivAzu vyomAvRtya samantataH 05181031a na sma sUryaH pratapati zarajAlasamAvRtaH 05181031c mAtarizvAntare tasmin megharuddha ivAnadat 05181032a tato vAyoH prakampAc ca sUryasya ca marIcibhiH 05181032c abhitApAt svabhAvAc ca pAvakaH samajAyata 05181033a te zarAH svasamutthena pradIptAz citrabhAnunA 05181033c bhUmau sarve tadA rAjan bhasmabhUtAH prapedire 05181034a tadA zatasahasrANi prayutAny arbudAni ca 05181034c ayutAny atha kharvANi nikharvANi ca kaurava 05181034e rAmaH zarANAM saMkruddho mayi tUrNam apAtayat 05181035a tato 'haM tAn api raNe zarair AzIviSopamaiH 05181035c saMchidya bhUmau nRpate 'pAtayaM pannagAn iva 05181036a evaM tad abhavad yuddhaM tadA bharatasattama 05181036c saMdhyAkAle vyatIte tu vyapAyAt sa ca me guruH 05182001 bhISma uvAca 05182001a samAgatasya rAmeNa punar evAtidAruNam 05182001c anyedyus tumulaM yuddhaM tadA bharatasattama 05182002a tato divyAstravic chUro divyAny astrANy anekazaH 05182002c ayojayata dharmAtmA divase divase vibhuH 05182003a tAny ahaM tatpratIghAtair astrair astrANi bhArata 05182003c vyadhamaM tumule yuddhe prANAMs tyaktvA sudustyajAn 05182004a astrair astreSu bahudhA hateSv atha ca bhArgavaH 05182004c akrudhyata mahAtejAs tyaktaprANaH sa saMyuge 05182005a tataH zaktiM prAhiNod ghorarUpAm; astrai ruddho jAmadagnyo mahAtmA 05182005c kAlotsRSTAM prajvalitAm ivolkAM; saMdIptAgrAM tejasAvRtya lokAn 05182006a tato 'haM tAm iSubhir dIpyamAnaiH; samAyAntIm antakAlArkadIptAm 05182006c chittvA tridhA pAtayAm Asa bhUmau; tato vavau pavanaH puNyagandhiH 05182007a tasyAM chinnAyAM krodhadIpto 'tha rAmaH; zaktIr ghorAH prAhiNod dvAdazAnyAH 05182007c tAsAM rUpaM bhArata nota zakyaM; tejasvitvAl lAghavAc caiva vaktum 05182008a kiM tv evAhaM vihvalaH saMpradRzya; digbhyaH sarvAs tA maholkA ivAgneH 05182008c nAnArUpAs tejasogreNa dIptA; yathAdityA dvAdaza lokasaMkSaye 05182009a tato jAlaM bANamayaM vivRtya; saMdRzya bhittvA zarajAlena rAjan 05182009c dvAdazeSUn prAhiNavaM raNe 'haM; tataH zaktIr vyadhamaM ghorarUpAH 05182010a tato 'parA jAmadagnyo mahAtmA; zaktIr ghorAH prAkSipad dhemadaNDAH 05182010c vicitritAH kAJcanapaTTanaddhA; yathA maholkA jvalitAs tathA tAH 05182011a tAz cApy ugrAz carmaNA vArayitvA; khaDgenAjau pAtitA me narendra 05182011c bANair divyair jAmadagnyasya saMkhye; divyAMz cAzvAn abhyavarSaM sasUtAn 05182012a nirmuktAnAM pannagAnAM sarUpA; dRSTvA zaktIr hemacitrA nikRttAH 05182012c prAduzcakre divyam astraM mahAtmA; krodhAviSTo haihayezapramAthI 05182013a tataH zreNyaH zalabhAnAm ivogrAH; samApetur vizikhAnAM pradIptAH 05182013c samAcinoc cApi bhRzaM zarIraM; hayAn sUtaM sarathaM caiva mahyam 05182014a rathaH zarair me nicitaH sarvato 'bhUt; tathA hayAH sArathiz caiva rAjan 05182014c yugaM ratheSA ca tathaiva cakre; tathaivAkSaH zarakRtto 'tha bhagnaH 05182015a tatas tasmin bANavarSe vyatIte; zaraugheNa pratyavarSaM guruM tam 05182015c sa vikSato mArgaNair brahmarAzir; dehAd ajasraM mumuce bhUri raktam 05182016a yathA rAmo bANajAlAbhitaptas; tathaivAhaM subhRzaM gADhaviddhaH 05182016c tato yuddhaM vyaramac cAparAhNe; bhAnAv astaM prArthayAne mahIdhram 05183001 bhISma uvAca 05183001a tataH prabhAte rAjendra sUrye vimala udgate 05183001c bhArgavasya mayA sArdhaM punar yuddham avartata 05183002a tato bhrAnte rathe tiSThan rAmaH praharatAM varaH 05183002c vavarSa zaravarSANi mayi zakra ivAcale 05183003a tena sUto mama suhRc charavarSeNa tADitaH 05183003c nipapAta rathopasthe mano mama viSAdayan 05183004a tataH sUtaH sa me 'tyarthaM kazmalaM prAvizan mahat 05183004c pRthivyAM ca zarAghAtAn nipapAta mumoha ca 05183005a tataH sUto 'jahAt prANAn rAmabANaprapIDitaH 05183005c muhUrtAd iva rAjendra mAM ca bhIr Avizat tadA 05183006a tataH sUte hate rAjan kSipatas tasya me zarAn 05183006c pramattamanaso rAmaH prAhiNon mRtyusaMmitAn 05183007a tataH sUtavyasaninaM viplutaM mAM sa bhArgavaH 05183007c zareNAbhyahanad gADhaM vikRSya balavad dhanuH 05183008a sa me jatrvantare rAjan nipatya rudhirAzanaH 05183008c mayaiva saha rAjendra jagAma vasudhAtalam 05183009a matvA tu nihataM rAmas tato mAM bharatarSabha 05183009c meghavad vyanadac coccair jahRSe ca punaH punaH 05183010a tathA tu patite rAjan mayi rAmo mudA yutaH 05183010c udakrozan mahAnAdaM saha tair anuyAyibhiH 05183011a mama tatrAbhavan ye tu kauravAH pArzvataH sthitAH 05183011c AgatA ye ca yuddhaM taj janAs tatra didRkSavaH 05183011e ArtiM paramikAM jagmus te tadA mayi pAtite 05183012a tato 'pazyaM pAtito rAjasiMha; dvijAn aSTau sUryahutAzanAbhAn 05183012c te mAM samantAt parivArya tasthuH; svabAhubhiH parigRhyAjimadhye 05183013a rakSyamANaz ca tair viprair nAhaM bhUmim upAspRzam 05183013c antarikSe sthito hy asmi tair viprair bAndhavair iva 05183013e svapann ivAntarikSe ca jalabindubhir ukSitaH 05183014a tatas te brAhmaNA rAjann abruvan parigRhya mAm 05183014c mA bhair iti samaM sarve svasti te 'stv iti cAsakRt 05183015a tatas teSAm ahaM vAgbhis tarpitaH sahasotthitaH 05183015c mAtaraM saritAM zreSThAm apazyaM ratham AsthitAm 05183016a hayAz ca me saMgRhItAs tayA vai; mahAnadyA saMyati kauravendra 05183016c pAdau jananyAH pratipUjya cAhaM; tathArSTiSeNaM ratham abhyaroham 05183017a rarakSa sA mama rathaM hayAMz copaskarANi ca 05183017c tAm ahaM prAJjalir bhUtvA punar eva vyasarjayam 05183018a tato 'haM svayam udyamya hayAMs tAn vAtaraMhasaH 05183018c ayudhyaM jAmadagnyena nivRtte 'hani bhArata 05183019a tato 'haM bharatazreSTha vegavantaM mahAbalam 05183019c amuJcaM samare bANaM rAmAya hRdayacchidam 05183020a tato jagAma vasudhAM bANavegaprapIDitaH 05183020c jAnubhyAM dhanur utsRjya rAmo mohavazaM gataH 05183021a tatas tasmin nipatite rAme bhUrisahasrade 05183021c Avavrur jaladA vyoma kSaranto rudhiraM bahu 05183022a ulkAz ca zatazaH petuH sanirghAtAH sakampanAH 05183022c arkaM ca sahasA dIptaM svarbhAnur abhisaMvRNot 05183023a vavuz ca vAtAH paruSAz calitA ca vasuMdharA 05183023c gRdhrA baDAz ca kaGkAz ca paripetur mudA yutAH 05183024a dIptAyAM dizi gomAyur dAruNaM muhur unnadat 05183024c anAhatA dundubhayo vinedur bhRzanisvanAH 05183025a etad autpAtikaM ghoram AsId bharatasattama 05183025c visaMjJakalpe dharaNIM gate rAme mahAtmani 05183026a tato ravir mandamarIcimaNDalo; jagAmAstaM pAMsupuJjAvagADhaH 05183026c nizA vyagAhat sukhazItamArutA; tato yuddhaM pratyavahArayAvaH 05183027a evaM rAjann avahAro babhUva; tataH punar vimale 'bhUt sughoram 05183027c kAlyaM kAlyaM viMzatiM vai dinAni; tathaiva cAnyAni dinAni trINi 05184001 bhISma uvAca 05184001a tato 'haM nizi rAjendra praNamya zirasA tadA 05184001c brAhmaNAnAM pitqNAM ca devatAnAM ca sarvazaH 05184002a naktaMcarANAM bhUtAnAM rajanyAz ca vizAM pate 05184002c zayanaM prApya rahite manasA samacintayam 05184003a jAmadagnyena me yuddham idaM paramadAruNam 05184003c ahAni subahUny adya vartate sumahAtyayam 05184004a na ca rAmaM mahAvIryaM zaknomi raNamUrdhani 05184004c vijetuM samare vipraM jAmadagnyaM mahAbalam 05184005a yadi zakyo mayA jetuM jAmadagnyaH pratApavAn 05184005c daivatAni prasannAni darzayantu nizAM mama 05184006a tato 'haM nizi rAjendra prasuptaH zaravikSataH 05184006c dakSiNenaiva pArzvena prabhAtasamaye iva 05184007a tato 'haM vipramukhyais tair yair asmi patito rathAt 05184007c utthApito dhRtaz caiva mA bhair iti ca sAntvitaH 05184008a ta eva mAM mahArAja svapnadarzanam etya vai 05184008c parivAryAbruvan vAkyaM tan nibodha kurUdvaha 05184009a uttiSTha mA bhair gAGgeya bhayaM te nAsti kiM cana 05184009c rakSAmahe naravyAghra svazarIraM hi no bhavAn 05184010a na tvAM rAmo raNe jetA jAmadagnyaH kathaM cana 05184010c tvam eva samare rAmaM vijetA bharatarSabha 05184011a idam astraM sudayitaM pratyabhijJAsyate bhavAn 05184011c viditaM hi tavApy etat pUrvasmin dehadhAraNe 05184012a prAjApatyaM vizvakRtaM prasvApaM nAma bhArata 05184012c na hIdaM veda rAmo 'pi pRthivyAM vA pumAn kva cit 05184013a tat smarasva mahAbAho bhRzaM saMyojayasva ca 05184013c na ca rAmaH kSayaM gantA tenAstreNa narAdhipa 05184014a enasA ca na yogaM tvaM prApsyase jAtu mAnada 05184014c svapsyate jAmadagnyo 'sau tvadbANabalapIDitaH 05184015a tato jitvA tvam evainaM punar utthApayiSyasi 05184015c astreNa dayitenAjau bhISma saMbodhanena vai 05184016a evaM kuruSva kauravya prabhAte ratham AsthitaH 05184016c prasuptaM vA mRtaM vApi tulyaM manyAmahe vayam 05184017a na ca rAmeNa martavyaM kadA cid api pArthiva 05184017c tataH samutpannam idaM prasvApaM yujyatAm iti 05184018a ity uktvAntarhitA rAjan sarva eva dvijottamAH 05184018c aSTau sadRzarUpAs te sarve bhAsvaramUrtayaH 05185001 bhISma uvAca 05185001a tato rAtryAM vyatItAyAM pratibuddho 'smi bhArata 05185001c taM ca saMcintya vai svapnam avApaM harSam uttamam 05185002a tataH samabhavad yuddhaM mama tasya ca bhArata 05185002c tumulaM sarvabhUtAnAM lomaharSaNam adbhutam 05185003a tato bANamayaM varSaM vavarSa mayi bhArgavaH 05185003c nyavArayam ahaM taM ca zarajAlena bhArata 05185004a tataH paramasaMkruddhaH punar eva mahAtapAH 05185004c hyastanenaiva kopena zaktiM vai prAhiNon mayi 05185005a indrAzanisamasparzAM yamadaNDopamaprabhAm 05185005c jvalantIm agnivat saMkhye lelihAnAM samantataH 05185006a tato bharatazArdUla dhiSNyam AkAzagaM yathA 05185006c sA mAm abhyahanat tUrNam aMsadeze ca bhArata 05185007a athAsRG me 'sravad ghoraM girer gairikadhAtuvat 05185007c rAmeNa sumahAbAho kSatasya kSatajekSaNa 05185008a tato 'haM jAmadagnyAya bhRzaM krodhasamanvitaH 05185008c preSayaM mRtyusaMkAzaM bANaM sarpaviSopamam 05185009a sa tenAbhihato vIro lalATe dvijasattamaH 05185009c azobhata mahArAja sazRGga iva parvataH 05185010a sa saMrabdhaH samAvRtya bANaM kAlAntakopamam 05185010c saMdadhe balavat kRSya ghoraM zatrunibarhaNam 05185011a sa vakSasi papAtograH zaro vyAla iva zvasan 05185011c mahIM rAjaMs tataz cAham agacchaM rudhirAvilaH 05185012a avApya tu punaH saMjJAM jAmadagnyAya dhImate 05185012c prAhiNvaM vimalAM zaktiM jvalantIm azanIm iva 05185013a sA tasya dvijamukhyasya nipapAta bhujAntare 05185013c vihvalaz cAbhavad rAjan vepathuz cainam Avizat 05185014a tata enaM pariSvajya sakhA vipro mahAtapAH 05185014c akRtavraNaH zubhair vAkyair AzvAsayad anekadhA 05185015a samAzvastas tadA rAmaH krodhAmarSasamanvitaH 05185015c prAduzcakre tadA brAhmaM paramAstraM mahAvrataH 05185016a tatas tatpratighAtArthaM brAhmam evAstram uttamam 05185016c mayA prayuktaM jajvAla yugAntam iva darzayat 05185017a tayor brahmAstrayor AsId antarA vai samAgamaH 05185017c asaMprApyaiva rAmaM ca mAM ca bhAratasattama 05185018a tato vyomni prAdurabhUt teja eva hi kevalam 05185018c bhUtAni caiva sarvANi jagmur ArtiM vizAM pate 05185019a RSayaz ca sagandharvA devatAz caiva bhArata 05185019c saMtApaM paramaM jagmur astratejobhipIDitAH 05185020a tataz cacAla pRthivI saparvatavanadrumA 05185020c saMtaptAni ca bhUtAni viSAdaM jagmur uttamam 05185021a prajajvAla nabho rAjan dhUmAyante dizo daza 05185021c na sthAtum antarikSe ca zekur AkAzagAs tadA 05185022a tato hAhAkRte loke sadevAsurarAkSase 05185022c idam antaram ity eva yoktukAmo 'smi bhArata 05185023a prasvApam astraM dayitaM vacanAd brahmavAdinAm 05185023c cintitaM ca tad astraM me manasi pratyabhAt tadA 05186001 bhISma uvAca 05186001a tato halahalAzabdo divi rAjan mahAn abhUt 05186001c prasvApaM bhISma mA srAkSIr iti kauravanandana 05186002a ayuJjam eva caivAhaM tad astraM bhRgunandane 05186002c prasvApaM mAM prayuJjAnaM nArado vAkyam abravIt 05186003a ete viyati kauravya divi devagaNAH sthitAH 05186003c te tvAM nivArayanty adya prasvApaM mA prayojaya 05186004a rAmas tapasvI brahmaNyo brAhmaNaz ca guruz ca te 05186004c tasyAvamAnaM kauravya mA sma kArSIH kathaM cana 05186005a tato 'pazyaM diviSThAn vai tAn aSTau brahmavAdinaH 05186005c te mAM smayanto rAjendra zanakair idam abruvan 05186006a yathAha bharatazreSTha nAradas tat tathA kuru 05186006c etad dhi paramaM zreyo lokAnAM bharatarSabha 05186007a tataz ca pratisaMhRtya tad astraM svApanaM mRdhe 05186007c brahmAstraM dIpayAM cakre tasmin yudhi yathAvidhi 05186008a tato rAmo ruSito rAjaputra; dRSTvA tad astraM vinivartitaM vai 05186008c jito 'smi bhISmeNa sumandabuddhir; ity eva vAkyaM sahasA vyamuJcat 05186009a tato 'pazyat pitaraM jAmadagnyaH; pitus tathA pitaraM tasya cAnyam 05186009c ta evainaM saMparivArya tasthur; Ucuz cainaM sAntvapUrvaM tadAnIm 05186010a mA smaivaM sAhasaM vatsa punaH kArSIH kathaM cana 05186010c bhISmeNa saMyugaM gantuM kSatriyeNa vizeSataH 05186011a kSatriyasya tu dharmo 'yaM yad yuddhaM bhRgunandana 05186011c svAdhyAyo vratacaryA ca brAhmaNAnAM paraM dhanam 05186012a idaM nimitte kasmiMz cid asmAbhir upamantritam 05186012c zastradhAraNam atyugraM tac ca kAryaM kRtaM tvayA 05186013a vatsa paryAptam etAvad bhISmeNa saha saMyuge 05186013c vimardas te mahAbAho vyapayAhi raNAd itaH 05186014a paryAptam etad bhadraM te tava kArmukadhAraNam 05186014c visarjayaitad durdharSa tapas tapyasva bhArgava 05186015a eSa bhISmaH zAMtanavo devaiH sarvair nivAritaH 05186015c nivartasva raNAd asmAd iti caiva pracoditaH 05186016a rAmeNa saha mA yotsIr guruNeti punaH punaH 05186016c na hi rAmo raNe jetuM tvayA nyAyyaH kurUdvaha 05186016e mAnaM kuruSva gAGgeya brAhmaNasya raNAjire 05186017a vayaM tu guravas tubhyaM tatas tvAM vArayAmahe 05186017c bhISmo vasUnAm anyatamo diSTyA jIvasi putraka 05186018a gAGgeyaH zaMtanoH putro vasur eSa mahAyazAH 05186018c kathaM tvayA raNe jetuM rAma zakyo nivarta vai 05186019a arjunaH pANDavazreSThaH puraMdarasuto balI 05186019c naraH prajApatir vIraH pUrvadevaH sanAtanaH 05186020a savyasAcIti vikhyAtas triSu lokeSu vIryavAn 05186020c bhISmamRtyur yathAkAlaM vihito vai svayaMbhuvA 05186021a evam uktaH sa pitRbhiH pitqn rAmo 'bravId idam 05186021c nAhaM yudhi nivarteyam iti me vratam Ahitam 05186022a na nivartitapUrvaM ca kadA cid raNamUrdhani 05186022c nivartyatAm ApageyaH kAmaM yuddhAt pitAmahAH 05186022e na tv ahaM vinivartiSye yuddhAd asmAt kathaM cana 05186023a tatas te munayo rAjann RcIkapramukhAs tadA 05186023c nAradenaiva sahitAH samAgamyedam abruvan 05186024a nivartasva raNAt tAta mAnayasva dvijottamAn 05186024c nety avocam ahaM tAMz ca kSatradharmavyapekSayA 05186025a mama vratam idaM loke nAhaM yuddhAt kathaM cana 05186025c vimukho vinivarteyaM pRSThato 'bhyAhataH zaraiH 05186026a nAhaM lobhAn na kArpaNyAn na bhayAn nArthakAraNAt 05186026c tyajeyaM zAzvataM dharmam iti me nizcitA matiH 05186027a tatas te munayaH sarve nAradapramukhA nRpa 05186027c bhAgIrathI ca me mAtA raNamadhyaM prapedire 05186028a tathaivAttazaro dhanvI tathaiva dRDhanizcayaH 05186028c sthito 'ham Ahave yoddhuM tatas te rAmam abruvan 05186028e sametya sahitA bhUyaH samare bhRgunandanam 05186029a nAvanItaM hi hRdayaM viprANAM zAmya bhArgava 05186029c rAma rAma nivartasva yuddhAd asmAd dvijottama 05186029e avadhyo hi tvayA bhISmas tvaM ca bhISmasya bhArgava 05186030a evaM bruvantas te sarve pratirudhya raNAjiram 05186030c nyAsayAM cakrire zastraM pitaro bhRgunandanam 05186031a tato 'haM punar evAtha tAn aSTau brahmavAdinaH 05186031c adrAkSaM dIpyamAnAn vai grahAn aSTAv ivoditAn 05186032a te mAM sapraNayaM vAkyam abruvan samare sthitam 05186032c praihi rAmaM mahAbAho guruM lokahitaM kuru 05186033a dRSTvA nivartitaM rAmaM suhRdvAkyena tena vai 05186033c lokAnAM ca hitaM kurvann aham apy Adade vacaH 05186034a tato 'haM rAmam AsAdya vavande bhRzavikSataH 05186034c rAmaz cAbhyutsmayan premNA mAm uvAca mahAtapAH 05186035a tvatsamo nAsti loke 'smin kSatriyaH pRthivIcaraH 05186035c gamyatAM bhISma yuddhe 'smiMs toSito 'haM bhRzaM tvayA 05186036a mama caiva samakSaM tAM kanyAm AhUya bhArgavaH 05186036c uvAca dInayA vAcA madhye teSAM tapasvinAm 05187001 rAma uvAca 05187001a pratyakSam etal lokAnAM sarveSAm eva bhAmini 05187001c yathA mayA paraM zaktyA kRtaM vai pauruSaM mahat 05187002a na caiva yudhi zaknomi bhISmaM zastrabhRtAM varam 05187002c vizeSayitum atyartham uttamAstrANi darzayan 05187003a eSA me paramA zaktir etan me paramaM balam 05187003c yatheSTaM gamyatAM bhadre kim anyad vA karomi te 05187004a bhISmam eva prapadyasva na te 'nyA vidyate gatiH 05187004c nirjito hy asmi bhISmeNa mahAstrANi pramuJcatA 05187005 bhISma uvAca 05187005a evam uktvA tato rAmo viniHzvasya mahAmanAH 05187005c tUSNIm AsIt tadA kanyA provAca bhRgunandanam 05187006a bhagavann evam evaitad yathAha bhagavAMs tathA 05187006c ajeyo yudhi bhISmo 'yam api devair udAradhIH 05187007a yathAzakti yathotsAhaM mama kAryaM kRtaM tvayA 05187007c anidhAya raNe vIryam astrANi vividhAni ca 05187008a na caiSa zakyate yuddhe vizeSayitum antataH 05187008c na cAham enaM yAsyAmi punar bhISmaM kathaM cana 05187009a gamiSyAmi tu tatrAhaM yatra bhISmaM tapodhana 05187009c samare pAtayiSyAmi svayam eva bhRgUdvaha 05187010a evam uktvA yayau kanyA roSavyAkulalocanA 05187010c tapase dhRtasaMkalpA mama cintayatI vadham 05187011a tato mahendraM saha tair munibhir bhRgusattamaH 05187011c yathAgataM yayau rAmo mAm upAmantrya bhArata 05187012a tato 'haM ratham Aruhya stUyamAno dvijAtibhiH 05187012c pravizya nagaraM mAtre satyavatyai nyavedayam 05187012e yathAvRttaM mahArAja sA ca mAM pratyanandata 05187013a puruSAMz cAdizaM prAjJAn kanyAvRttAntakarmaNi 05187013c divase divase hy asyA gatajalpitaceSTitam 05187013e pratyAharaMz ca me yuktAH sthitAH priyahite mama 05187014a yadaiva hi vanaM prAyAt kanyA sA tapase dhRtA 05187014c tadaiva vyathito dIno gatacetA ivAbhavam 05187015a na hi mAM kSatriyaH kaz cid vIryeNa vijayed yudhi 05187015c Rte brahmavidas tAta tapasA saMzitavratAt 05187016a api caitan mayA rAjan nArade 'pi niveditam 05187016c vyAse caiva bhayAt kAryaM tau cobhau mAm avocatAm 05187017a na viSAdas tvayA kAryo bhISma kAzisutAM prati 05187017c daivaM puruSakAreNa ko nivartitum utsahet 05187018a sA tu kanyA mahArAja pravizyAzramamaNDalam 05187018c yamunAtIram Azritya tapas tepe 'timAnuSam 05187019a nirAhArA kRzA rUkSA jaTilA malapaGkinI 05187019c SaN mAsAn vAyubhakSA ca sthANubhUtA tapodhanA 05187020a yamunAtIram AsAdya saMvatsaram athAparam 05187020c udavAsaM nirAhArA pArayAm Asa bhAminI 05187021a zIrNaparNena caikena pArayAm Asa cAparam 05187021c saMvatsaraM tIvrakopA pAdAGguSThAgradhiSThitA 05187022a evaM dvAdaza varSANi tApayAm Asa rodasI 05187022c nivartyamAnApi tu sA jJAtibhir naiva zakyate 05187023a tato 'gamad vatsabhUmiM siddhacAraNasevitAm 05187023c AzramaM puNyazIlAnAM tApasAnAM mahAtmanAm 05187024a tatra puNyeSu dezeSu sAplutAGgI divAnizam 05187024c vyacarat kAzikanyA sA yathAkAmavicAriNI 05187025a nandAzrame mahArAja tatolUkAzrame zubhe 05187025c cyavanasyAzrame caiva brahmaNaH sthAna eva ca 05187026a prayAge devayajane devAraNyeSu caiva ha 05187026c bhogavatyAM tathA rAjan kauzikasyAzrame tathA 05187027a mANDavyasyAzrame rAjan dilIpasyAzrame tathA 05187027c rAmahrade ca kauravya pailagArgyasya cAzrame 05187028a eteSu tIrtheSu tadA kAzikanyA vizAM pate 05187028c AplAvayata gAtrANi tIvram AsthAya vai tapaH 05187029a tAm abravIt kauraveya mama mAtA jalotthitA 05187029c kimarthaM klizyase bhadre tathyam etad bravIhi me 05187030a sainAm athAbravId rAjan kRtAJjalir aninditA 05187030c bhISmo rAmeNa samare na jitaz cArulocane 05187031a ko 'nyas tam utsahej jetum udyateSuM mahIpatim 05187031c sAhaM bhISmavinAzAya tapas tapsye sudAruNam 05187032a carAmi pRthivIM devi yathA hanyAm ahaM nRpam 05187032c etad vrataphalaM dehe parasmin syAd yathA hi me 05187033a tato 'bravIt sAgaragA jihmaM carasi bhAmini 05187033c naiSa kAmo 'navadyAGgi zakyaH prAptuM tvayAbale 05187034a yadi bhISmavinAzAya kAzye carasi vai vratam 05187034c vratasthA ca zarIraM tvaM yadi nAma vimokSyasi 05187034e nadI bhaviSyasi zubhe kuTilA vArSikodakA 05187035a dustIrthA cAnabhijJeyA vArSikI nASTamAsikI 05187035c bhImagrAhavatI ghorA sarvabhUtabhayaMkarI 05187036a evam uktvA tato rAjan kAzikanyAM nyavartata 05187036c mAtA mama mahAbhAgA smayamAneva bhAminI 05187037a kadA cid aSTame mAsi kadA cid dazame tathA 05187037c na prAznItodakam api punaH sA varavarNinI 05187038a sA vatsabhUmiM kauravya tIrthalobhAt tatas tataH 05187038c patitA paridhAvantI punaH kAzipateH sutA 05187039a sA nadI vatsabhUmyAM tu prathitAmbeti bhArata 05187039c vArSikI grAhabahulA dustIrthA kuTilA tathA 05187040a sA kanyA tapasA tena bhAgArdhena vyajAyata 05187040c nadI ca rAjan vatseSu kanyA caivAbhavat tadA 05188001 bhISma uvAca 05188001a tatas te tApasAH sarve tapase dhRtanizcayAm 05188001c dRSTvA nyavartayaMs tAta kiM kAryam iti cAbruvan 05188002a tAn uvAca tataH kanyA tapovRddhAn RSIMs tadA 05188002c nirAkRtAsmi bhISmeNa bhraMzitA patidharmataH 05188003a vadhArthaM tasya dIkSA me na lokArthaM tapodhanAH 05188003c nihatya bhISmaM gaccheyaM zAntim ity eva nizcayaH 05188004a yatkRte duHkhavasatim imAM prAptAsmi zAzvatIm 05188004c patilokAd vihInA ca naiva strI na pumAn iha 05188005a nAhatvA yudhi gAGgeyaM nivarteyaM tapodhanAH 05188005c eSa me hRdi saMkalpo yadartham idam udyatam 05188006a strIbhAve parinirviNNA puMstvArthe kRtanizcayA 05188006c bhISme praticikIrSAmi nAsmi vAryeti vai punaH 05188007a tAM devo darzayAm Asa zUlapANir umApatiH 05188007c madhye teSAM maharSINAM svena rUpeNa bhAminIm 05188008a chandyamAnA vareNAtha sA vavre matparAjayam 05188008c vadhiSyasIti tAM devaH pratyuvAca manasvinIm 05188009a tataH sA punar evAtha kanyA rudram uvAca ha 05188009c upapadyet kathaM deva striyo mama jayo yudhi 05188009e strIbhAvena ca me gADhaM manaH zAntam umApate 05188010a pratizrutaz ca bhUteza tvayA bhISmaparAjayaH 05188010c yathA sa satyo bhavati tathA kuru vRSadhvaja 05188010e yathA hanyAM samAgamya bhISmaM zAMtanavaM yudhi 05188011a tAm uvAca mahAdevaH kanyAM kila vRSadhvajaH 05188011c na me vAg anRtaM bhadre prAha satyaM bhaviSyati 05188012a vadhiSyasi raNe bhISmaM puruSatvaM ca lapsyase 05188012c smariSyasi ca tat sarvaM deham anyaM gatA satI 05188013a drupadasya kule jAtA bhaviSyasi mahArathaH 05188013c zIghrAstraz citrayodhI ca bhaviSyasi susaMmataH 05188014a yathoktam eva kalyANi sarvam etad bhaviSyati 05188014c bhaviSyasi pumAn pazcAt kasmAc cit kAlaparyayAt 05188015a evam uktvA mahAtejAH kapardI vRSabhadhvajaH 05188015c pazyatAm eva viprANAM tatraivAntaradhIyata 05188016a tataH sA pazyatAM teSAM maharSINAm aninditA 05188016c samAhRtya vanAt tasmAt kASThAni varavarNinI 05188017a citAM kRtvA sumahatIM pradAya ca hutAzanam 05188017c pradIpte 'gnau mahArAja roSadIptena cetasA 05188018a uktvA bhISmavadhAyeti praviveza hutAzanam 05188018c jyeSThA kAzisutA rAjan yamunAm abhito nadIm 05189001 duryodhana uvAca 05189001a kathaM zikhaNDI gAGgeya kanyA bhUtvA satI tadA 05189001c puruSo 'bhavad yudhi zreSTha tan me brUhi pitAmaha 05189002 bhISma uvAca 05189002a bhAryA tu tasya rAjendra drupadasya mahIpateH 05189002c mahiSI dayitA hy AsId aputrA ca vizAM pate 05189003a etasminn eva kAle tu drupado vai mahIpatiH 05189003c apatyArthaM mahArAja toSayAm Asa zaMkaram 05189004a asmadvadhArthaM nizcitya tapo ghoraM samAsthitaH 05189004c lebhe kanyAM mahAdevAt putro me syAd iti bruvan 05189005a bhagavan putram icchAmi bhISmaM praticikIrSayA 05189005c ity ukto devadevena strIpumAMs te bhaviSyati 05189006a nivartasva mahIpAla naitaj jAtv anyathA bhavet 05189006c sa tu gatvA ca nagaraM bhAryAm idam uvAca ha 05189007a kRto yatno mayA devi putrArthe tapasA mahAn 05189007c kanyA bhUtvA pumAn bhAvI iti cokto 'smi zaMbhunA 05189008a punaH punar yAcyamAno diSTam ity abravIc chivaH 05189008c na tad anyad dhi bhavitA bhavitavyaM hi tat tathA 05189009a tataH sA niyatA bhUtvA RtukAle manasvinI 05189009c patnI drupadarAjasya drupadaM saMviveza ha 05189010a lebhe garbhaM yathAkAlaM vidhidRSTena hetunA 05189010c pArSatAt sA mahIpAla yathA mAM nArado 'bravIt 05189011a tato dadhAra taM garbhaM devI rAjIvalocanA 05189011c tAM sa rAjA priyAM bhAryAM drupadaH kurunandana 05189011e putrasnehAn mahAbAhuH sukhaM paryacarat tadA 05189012a aputrasya tato rAjJo drupadasya mahIpateH 05189012c kanyAM pravararUpAM tAM prAjAyata narAdhipa 05189013a aputrasya tu rAjJaH sA drupadasya yazasvinI 05189013c khyApayAm Asa rAjendra putro jAto mameti vai 05189014a tataH sa rAjA drupadaH pracchannAyA narAdhipa 05189014c putravat putrakAryANi sarvANi samakArayat 05189015a rakSaNaM caiva mantrasya mahiSI drupadasya sA 05189015c cakAra sarvayatnena bruvANA putra ity uta 05189015e na hi tAM veda nagare kaz cid anyatra pArSatAt 05189016a zraddadhAno hi tad vAkyaM devasyAdbhutatejasaH 05189016c chAdayAm Asa tAM kanyAM pumAn iti ca so 'bravIt 05189017a jAtakarmANi sarvANi kArayAm Asa pArthivaH 05189017c puMvad vidhAnayuktAni zikhaNDIti ca tAM viduH 05189018a aham ekas tu cAreNa vacanAn nAradasya ca 05189018c jJAtavAn devavAkyena ambAyAs tapasA tathA 05190001 bhISma uvAca 05190001a cakAra yatnaM drupadaH sarvasmin svajane mahat 05190001c tato lekhyAdiSu tathA zilpeSu ca paraM gatA 05190001e iSvastre caiva rAjendra droNaziSyo babhUva ha 05190002a tasya mAtA mahArAja rAjAnaM varavarNinI 05190002c codayAm Asa bhAryArthaM kanyAyAH putravat tadA 05190003a tatas tAM pArSato dRSTvA kanyAM saMprAptayauvanAm 05190003c striyaM matvA tadA cintAM prapede saha bhAryayA 05190004 drupada uvAca 05190004a kanyA mameyaM saMprAptA yauvanaM zokavardhinI 05190004c mayA pracchAditA ceyaM vacanAc chUlapANinaH 05190005a na tan mithyA mahArAjJi bhaviSyati kathaM cana 05190005c trailokyakartA kasmAd dhi tan mRSA kartum arhati 05190006 bhAryovAca 05190006a yadi te rocate rAjan vakSyAmi zRNu me vacaH 05190006c zrutvedAnIM prapadyethAH svakAryaM pRSatAtmaja 05190007a kriyatAm asya nRpate vidhivad dArasaMgrahaH 05190007c satyaM bhavati tad vAkyam iti me nizcitA matiH 05190008 bhISma uvAca 05190008a tatas tau nizcayaM kRtvA tasmin kArye 'tha dampatI 05190008c varayAM cakratuH kanyAM dazArNAdhipateH sutAm 05190009a tato rAjA drupado rAjasiMhaH; sarvAn rAjJaH kulataH saMnizAmya 05190009c dAzArNakasya nRpates tanUjAM; zikhaNDine varayAm Asa dArAn 05190010a hiraNyavarmeti nRpo yo 'sau dAzArNakaH smRtaH 05190010c sa ca prAdAn mahIpAlaH kanyAM tasmai zikhaNDine 05190011a sa ca rAjA dazArNeSu mahAn AsIn mahIpatiH 05190011c hiraNyavarmA durdharSo mahAseno mahAmanAH 05190012a kRte vivAhe tu tadA sA kanyA rAjasattama 05190012c yauvanaM samanuprAptA sA ca kanyA zikhaNDinI 05190013a kRtadAraH zikhaNDI tu kAmpilyaM punar Agamat 05190013c na ca sA veda tAM kanyAM kaM cit kAlaM striyaM kila 05190014a hiraNyavarmaNaH kanyA jJAtvA tAM tu zikhaNDinIm 05190014c dhAtrINAM ca sakhInAM ca vrIDamAnA nyavedayat 05190014e kanyAM pAJcAlarAjasya sutAM tAM vai zikhaNDinIm 05190015a tatas tA rAjazArdUla dhAtryo dAzArNikAs tadA 05190015c jagmur ArtiM parAM duHkhAt preSayAm Asur eva ca 05190016a tato dazArNAdhipateH preSyAH sarvaM nyavedayan 05190016c vipralambhaM yathAvRttaM sa ca cukrodha pArthivaH 05190017a zikhaNDy api mahArAja puMvad rAjakule tadA 05190017c vijahAra mudA yuktaH strItvaM naivAtirocayan 05190018a tataH katipayAhasya tac chrutvA bharatarSabha 05190018c hiraNyavarmA rAjendra roSAd ArtiM jagAma ha 05190019a tato dAzArNako rAjA tIvrakopasamanvitaH 05190019c dUtaM prasthApayAm Asa drupadasya nivezane 05190020a tato drupadam AsAdya dUtaH kAJcanavarmaNaH 05190020c eka ekAntam utsArya raho vacanam abravIt 05190021a dazArNarAjo rAjaMs tvAm idaM vacanam abravIt 05190021c abhiSaGgAt prakupito vipralabdhas tvayAnagha 05190022a avamanyase mAM nRpate nUnaM durmantritaM tava 05190022c yan me kanyAM svakanyArthe mohAd yAcitavAn asi 05190023a tasyAdya vipralambhasya phalaM prApnuhi durmate 05190023c eSa tvAM sajanAmAtyam uddharAmi sthiro bhava 05191001 bhISma uvAca 05191001a evam uktasya dUtena drupadasya tadA nRpa 05191001c corasyeva gRhItasya na prAvartata bhAratI 05191002a sa yatnam akarot tIvraM saMbandhair anusAntvanaiH 05191002c dUtair madhurasaMbhASair naitad astIti saMdizan 05191003a sa rAjA bhUya evAtha kRtvA tattvata Agamam 05191003c kanyeti pAJcAlasutAM tvaramANo 'bhiniryayau 05191004a tataH saMpreSayAm Asa mitrANAm amitaujasAm 05191004c duhitur vipralambhaM taM dhAtrINAM vacanAt tadA 05191005a tataH samudayaM kRtvA balAnAM rAjasattamaH 05191005c abhiyAne matiM cakre drupadaM prati bhArata 05191006a tataH saMmantrayAm Asa mitraiH saha mahIpatiH 05191006c hiraNyavarmA rAjendra pAJcAlyaM pArthivaM prati 05191007a tatra vai nizcitaM teSAm abhUd rAjJAM mahAtmanAm 05191007c tathyaM ced bhavati hy etat kanyA rAjaJ zikhaNDinI 05191007e baddhvA pAJcAlarAjAnam AnayiSyAmahe gRhAn 05191008a anyaM rAjAnam AdhAya pAJcAleSu narezvaram 05191008c ghAtayiSyAma nRpatiM drupadaM sazikhaNDinam 05191009a sa tadA dUtam AjJAya punaH kSattAram IzvaraH 05191009c prAsthApayat pArSatAya hanmIti tvAM sthiro bhava 05191010a sa prakRtyA ca vai bhIruH kilbiSI ca narAdhipaH 05191010c bhayaM tIvram anuprApto drupadaH pRthivIpatiH 05191011a visRjya dUtaM dAzArNaM drupadaH zokakarzitaH 05191011c sametya bhAryAM rahite vAkyam Aha narAdhipaH 05191012a bhayena mahatAviSTo hRdi zokena cAhataH 05191012c pAJcAlarAjo dayitAM mAtaraM vai zikhaNDinaH 05191013a abhiyAsyati mAM kopAt saMbandhI sumahAbalaH 05191013c hiraNyavarmA nRpatiH karSamANo varUthinIm 05191014a kim idAnIM kariSyAmi mUDhaH kanyAm imAM prati 05191014c zikhaNDI kila putras te kanyeti parizaGkitaH 05191015a iti nizcitya tattvena samitraH sabalAnugaH 05191015c vaJcito 'smIti manvAno mAM kiloddhartum icchati 05191016a kim atra tathyaM suzroNi kiM mithyA brUhi zobhane 05191016c zrutvA tvattaH zubhe vAkyaM saMvidhAsyAmy ahaM tathA 05191017a ahaM hi saMzayaM prApto bAlA ceyaM zikhaNDinI 05191017c tvaM ca rAjJi mahat kRcchraM saMprAptA varavarNini 05191018a sA tvaM sarvavimokSAya tattvam AkhyAhi pRcchataH 05191018c tathA vidadhyAM suzroNi kRtyasyAsya zucismite 05191018e zikhaNDini ca mA bhais tvaM vidhAsye tatra tattvataH 05191019a kriyayAhaM varArohe vaJcitaH putradharmataH 05191019c mayA dAzArNako rAjA vaJcitaz ca mahIpatiH 05191019e tad AcakSva mahAbhAge vidhAsye tatra yad dhitam 05191020a jAnatApi narendreNa khyApanArthaM parasya vai 05191020c prakAzaM coditA devI pratyuvAca mahIpatim 05192001 bhISma uvAca 05192001a tataH zikhaNDino mAtA yathAtattvaM narAdhipa 05192001c AcacakSe mahAbAho bhartre kanyAM zikhaNDinIm 05192002a aputrayA mayA rAjan sapatnInAM bhayAd idam 05192002c kanyA zikhaNDinI jAtA puruSo vai niveditaH 05192003a tvayA caiva narazreSTha tan me prItyAnumoditam 05192003c putrakarma kRtaM caiva kanyAyAH pArthivarSabha 05192003e bhAryA coDhA tvayA rAjan dazArNAdhipateH sutA 05192004a tvayA ca prAg abhihitaM devavAkyArthadarzanAt 05192004c kanyA bhUtvA pumAn bhAvIty evaM caitad upekSitam 05192005a etac chrutvA drupado yajJasenaH; sarvaM tattvaM mantravidbhyo nivedya 05192005c mantraM rAjA mantrayAm Asa rAjan; yad yad yuktaM rakSaNe vai prajAnAm 05192006a saMbandhakaM caiva samarthya tasmin; dAzArNake vai nRpatau narendra 05192006c svayaM kRtvA vipralambhaM yathAvan; mantraikAgro nizcayaM vai jagAma 05192007a svabhAvaguptaM nagaram ApatkAle tu bhArata 05192007c gopayAm Asa rAjendra sarvataH samalaMkRtam 05192008a ArtiM ca paramAM rAjA jagAma saha bhAryayA 05192008c dazArNapatinA sArdhaM virodhe bharatarSabha 05192009a kathaM saMbandhinA sArdhaM na me syAd vigraho mahAn 05192009c iti saMcintya manasA daivatAny arcayat tadA 05192010a taM tu dRSTvA tadA rAjan devI devaparaM tathA 05192010c arcAM prayuJjAnam atho bhAryA vacanam abravIt 05192011a devAnAM pratipattiz ca satyA sAdhumatA sadA 05192011c sA tu duHkhArNavaM prApya naH syAd arcayatAM bhRzam 05192012a daivatAni ca sarvANi pUjyantAM bhUridakSiNaiH 05192012c agnayaz cApi hUyantAM dAzArNapratiSedhane 05192013a ayuddhena nivRttiM ca manasA cintayAbhibho 05192013c devatAnAM prasAdena sarvam etad bhaviSyati 05192014a mantribhir mantritaM sArdhaM tvayA yat pRthulocana 05192014c purasyAsyAvinAzAya tac ca rAjaMs tathA kuru 05192015a daivaM hi mAnuSopetaM bhRzaM sidhyati pArthiva 05192015c parasparavirodhAt tu nAnayoH siddhir asti vai 05192016a tasmAd vidhAya nagare vidhAnaM sacivaiH saha 05192016c arcayasva yathAkAmaM daivatAni vizAM pate 05192017a evaM saMbhASamANau tau dRSTvA zokaparAyaNau 05192017c zikhaNDinI tadA kanyA vrIDiteva manasvinI 05192018a tataH sA cintayAm Asa matkRte duHkhitAv ubhau 05192018c imAv iti tataz cakre matiM prANavinAzane 05192019a evaM sA nizcayaM kRtvA bhRzaM zokaparAyaNA 05192019c jagAma bhavanaM tyaktvA gahanaM nirjanaM vanam 05192020a yakSeNarddhimatA rAjan sthUNAkarNena pAlitam 05192020c tadbhayAd eva ca jano visarjayati tad vanam 05192021a tatra sthUNasya bhavanaM sudhAmRttikalepanam 05192021c lAjollApikadhUmADhyam uccaprAkAratoraNam 05192022a tat pravizya zikhaNDI sA drupadasyAtmajA nRpa 05192022c anaznatI bahutithaM zarIram upazoSayat 05192023a darzayAm Asa tAM yakSaH sthUNo madhvakSasaMyutaH 05192023c kimartho 'yaM tavArambhaH kariSye brUhi mAciram 05192024a azakyam iti sA yakSaM punaH punar uvAca ha 05192024c kariSyAmIti cainAM sa pratyuvAcAtha guhyakaH 05192025a dhanezvarasyAnucaro varado 'smi nRpAtmaje 05192025c adeyam api dAsyAmi brUhi yat te vivakSitam 05192026a tataH zikhaNDI tat sarvam akhilena nyavedayat 05192026c tasmai yakSapradhAnAya sthUNAkarNAya bhArata 05192027a Apanno me pitA yakSa nacirAd vinaziSyati 05192027c abhiyAsyati saMkruddho dazArNAdhipatir hi tam 05192028a mahAbalo mahotsAhaH sa hemakavaco nRpaH 05192028c tasmAd rakSasva mAM yakSa pitaraM mAtaraM ca me 05192029a pratijJAto hi bhavatA duHkhapratinayo mama 05192029c bhaveyaM puruSo yakSa tvatprasAdAd aninditaH 05192030a yAvad eva sa rAjA vai nopayAti puraM mama 05192030c tAvad eva mahAyakSa prasAdaM kuru guhyaka 05193001 bhISma uvAca 05193001a zikhaNDivAkyaM zrutvAtha sa yakSo bharatarSabha 05193001c provAca manasA cintya daivenopanipIDitaH 05193001e bhavitavyaM tathA tad dhi mama duHkhAya kaurava 05193002a bhadre kAmaM kariSyAmi samayaM tu nibodha me 05193002c kiM cit kAlAntaraM dAsye puMliGgaM svam idaM tava 05193002e AgantavyaM tvayA kAle satyam etad bravImi te 05193003a prabhuH saMkalpasiddho 'smi kAmarUpI vihaMgamaH 05193003c matprasAdAt puraM caiva trAhi bandhUMz ca kevalAn 05193004a strIliGgaM dhArayiSyAmi tvadIyaM pArthivAtmaje 05193004c satyaM me pratijAnIhi kariSyAmi priyaM tava 05193005 zikhaNDy uvAca 05193005a pratidAsyAmi bhagava&l liGgaM punar idaM tava 05193005c kiM cit kAlAntaraM strItvaM dhArayasva nizAcara 05193006a pratiprayAte dAzArNe pArthive hemavarmaNi 05193006c kanyaivAhaM bhaviSyAmi puruSas tvaM bhaviSyasi 05193007 bhISma uvAca 05193007a ity uktvA samayaM tatra cakrAte tAv ubhau nRpa 05193007c anyonyasyAnabhidrohe tau saMkrAmayatAM tataH 05193008a strIliGgaM dhArayAm Asa sthUNo yakSo narAdhipa 05193008c yakSarUpaM ca tad dIptaM zikhaNDI pratyapadyata 05193009a tataH zikhaNDI pAJcAlyaH puMstvam AsAdya pArthiva 05193009c viveza nagaraM hRSTaH pitaraM ca samAsadat 05193009e yathAvRttaM tu tat sarvam Acakhyau drupadasya ca 05193010a drupadas tasya tac chrutvA harSam AhArayat param 05193010c sabhAryas tac ca sasmAra mahezvaravacas tadA 05193011a tataH saMpreSayAm Asa dazArNAdhipater nRpa 05193011c puruSo 'yaM mama sutaH zraddhattAM me bhavAn iti 05193012a atha dAzArNako rAjA sahasAbhyAgamat tadA 05193012c pAJcAlarAjaM drupadaM duHkhAmarSasamanvitaH 05193013a tataH kAmpilyam AsAdya dazArNAdhipatis tadA 05193013c preSayAm Asa satkRtya dUtaM brahmavidAM varam 05193014a brUhi madvacanAd dUta pAJcAlyaM taM nRpAdhamam 05193014c yad vai kanyAM svakanyArthe vRtavAn asi durmate 05193014e phalaM tasyAvalepasya drakSyasy adya na saMzayaH 05193015a evam uktas tu tenAsau brAhmaNo rAjasattama 05193015c dUtaH prayAto nagaraM dAzArNanRpacoditaH 05193016a tata AsAdayAm Asa purodhA drupadaM pure 05193016c tasmai pAJcAlako rAjA gAm arghyaM ca susatkRtam 05193016e prApayAm Asa rAjendra saha tena zikhaNDinA 05193017a tAM pUjAM nAbhyanandat sa vAkyaM cedam uvAca ha 05193017c yad uktaM tena vIreNa rAjJA kAJcanavarmaNA 05193018a yat te 'ham adhamAcAra duhitrarthe 'smi vaJcitaH 05193018c tasya pApasya karaNAt phalaM prApnuhi durmate 05193019a dehi yuddhaM narapate mamAdya raNamUrdhani 05193019c uddhariSyAmi te sadyaH sAmAtyasutabAndhavam 05193020a tad upAlambhasaMyuktaM zrAvitaH kila pArthivaH 05193020c dazArNapatidUtena mantrimadhye purodhasA 05193021a abravId bharatazreSTha drupadaH praNayAnataH 05193021c yad Aha mAM bhavAn brahman saMbandhivacanAd vacaH 05193021e tasyottaraM prativaco dUta eva vadiSyati 05193022a tataH saMpreSayAm Asa drupado 'pi mahAtmane 05193022c hiraNyavarmaNe dUtaM brAhmaNaM vedapAragam 05193023a samAgamya tu rAjJA sa dazArNapatinA tadA 05193023c tad vAkyam Adade rAjan yad uktaM drupadena ha 05193024a AgamaH kriyatAM vyaktaM kumAro vai suto mama 05193024c mithyaitad uktaM kenApi tan na zraddheyam ity uta 05193025a tataH sa rAjA drupadasya zrutvA; vimarzayukto yuvatIr variSThAH 05193025c saMpreSayAm Asa sucArurUpAH; zikhaNDinaM strI pumAn veti vettum 05193026a tAH preSitAs tattvabhAvaM viditvA; prItyA rAjJe tac chazaMsur hi sarvam 05193026c zikhaNDinaM puruSaM kauravendra; dazArNarAjAya mahAnubhAvam 05193027a tataH kRtvA tu rAjA sa AgamaM prItimAn atha 05193027c saMbandhinA samAgamya hRSTo vAsam uvAsa ha 05193028a zikhaNDine ca muditaH prAdAd vittaM janezvaraH 05193028c hastino 'zvAMz ca gAz caiva dAsyo bahuzatAs tathA 05193028e pUjitaz ca pratiyayau nivartya tanayAM kila 05193029a vinItakilbiSe prIte hemavarmaNi pArthive 05193029c pratiyAte tu dAzArNe hRSTarUpA zikhaNDinI 05193030a kasya cit tv atha kAlasya kubero naravAhanaH 05193030c lokAnuyAtrAM kurvANaH sthUNasyAgAn nivezanam 05193031a sa tadgRhasyopari vartamAna; AlokayAm Asa dhanAdhigoptA 05193031c sthUNasya yakSasya nizAmya vezma; svalaMkRtaM mAlyaguNair vicitram 05193032a lAjaiz ca gandhaiz ca tathA vitAnair; abhyarcitaM dhUpanadhUpitaM ca 05193032c dhvajaiH patAkAbhir alaMkRtaM ca; bhakSyAnnapeyAmiSadattahomam 05193033a tat sthAnaM tasya dRSTvA tu sarvataH samalaMkRtam 05193033c athAbravId yakSapatis tAn yakSAn anugAMs tadA 05193034a svalaMkRtam idaM vezma sthUNasyAmitavikramAH 05193034c nopasarpati mAM cApi kasmAd adya sumandadhIH 05193035a yasmAj jAnan sumandAtmA mAm asau nopasarpati 05193035c tasmAt tasmai mahAdaNDo dhAryaH syAd iti me matiH 05193036 yakSA UcuH 05193036a drupadasya sutA rAjan rAjJo jAtA zikhaNDinI 05193036c tasyai nimitte kasmiMz cit prAdAt puruSalakSaNam 05193037a agrahIl lakSaNaM strINAM strIbhUtas tiSThate gRhe 05193037c nopasarpati tenAsau savrIDaH strIsvarUpavAn 05193038a etasmAt kAraNAd rAjan sthUNo na tvAdya pazyati 05193038c zrutvA kuru yathAnyAyaM vimAnam iha tiSThatAm 05193039 bhISma uvAca 05193039a AnIyatAM sthUNa iti tato yakSAdhipo 'bravIt 05193039c kartAsmi nigrahaM tasyety uvAca sa punaH punaH 05193040a so 'bhyagacchata yakSendram AhUtaH pRthivIpate 05193040c strIsvarUpo mahArAja tasthau vrIDAsamanvitaH 05193041a taM zazApa susaMkruddho dhanadaH kurunandana 05193041c evam eva bhavatv asya strItvaM pApasya guhyakAH 05193042a tato 'bravId yakSapatir mahAtmA; yasmAd adAs tv avamanyeha yakSAn 05193042c zikhaNDine lakSaNaM pApabuddhe; strIlakSaNaM cAgrahIH pApakarman 05193043a apravRttaM sudurbuddhe yasmAd etat kRtaM tvayA 05193043c tasmAd adya prabhRty eva tvaM strI sa puruSas tathA 05193044a tataH prasAdayAm Asur yakSA vaizravaNaM kila 05193044c sthUNasyArthe kuruSvAntaM zApasyeti punaH punaH 05193045a tato mahAtmA yakSendraH pratyuvAcAnugAminaH 05193045c sarvAn yakSagaNAMs tAta zApasyAntacikIrSayA 05193046a hate zikhaNDini raNe svarUpaM pratipatsyate 05193046c sthUNo yakSo nirudvego bhavatv iti mahAmanAH 05193047a ity uktvA bhagavAn devo yakSarAkSasapUjitaH 05193047c prayayau saha taiH sarvair nimeSAntaracAribhiH 05193048a sthUNas tu zApaM saMprApya tatraiva nyavasat tadA 05193048c samaye cAgamat taM vai zikhaNDI sa kSapAcaram 05193049a so 'bhigamyAbravId vAkyaM prApto 'smi bhagavann iti 05193049c tam abravIt tataH sthUNaH prIto 'smIti punaH punaH 05193050a ArjavenAgataM dRSTvA rAjaputraM zikhaNDinam 05193050c sarvam eva yathAvRttam AcacakSe zikhaNDine 05193051 yakSa uvAca 05193051a zapto vaizravaNenAsmi tvatkRte pArthivAtmaja 05193051c gacchedAnIM yathAkAmaM cara lokAn yathAsukham 05193052a diSTam etat purA manye na zakyam ativartitum 05193052c gamanaM tava ceto hi paulastyasya ca darzanam 05193053 bhISma uvAca 05193053a evam uktaH zikhaNDI tu sthUNayakSeNa bhArata 05193053c pratyAjagAma nagaraM harSeNa mahatAnvitaH 05193054a pUjayAm Asa vividhair gandhamAlyair mahAdhanaiH 05193054c dvijAtIn devatAz cApi caityAn atha catuSpathAn 05193055a drupadaH saha putreNa siddhArthena zikhaNDinA 05193055c mudaM ca paramAM lebhe pAJcAlyaH saha bAndhavaiH 05193056a ziSyArthaM pradadau cApi droNAya kurupuMgava 05193056c zikhaNDinaM mahArAja putraM strIpUrviNaM tathA 05193057a pratipede catuSpAdaM dhanurvedaM nRpAtmajaH 05193057c zikhaNDI saha yuSmAbhir dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05193058a mama tv etac carAs tAta yathAvat pratyavedayan 05193058c jaDAndhabadhirAkArA ye yuktA drupade mayA 05193059a evam eSa mahArAja strIpumAn drupadAtmajaH 05193059c saMbhUtaH kauravazreSTha zikhaNDI rathasattamaH 05193060a jyeSThA kAzipateH kanyA ambA nAmeti vizrutA 05193060c drupadasya kule jAtA zikhaNDI bharatarSabha 05193061a nAham enaM dhanuSpANiM yuyutsuM samupasthitam 05193061c muhUrtam api pazyeyaM prahareyaM na cApy uta 05193062a vratam etan mama sadA pRthivyAm api vizrutam 05193062c striyAM strIpUrvake cApi strInAmni strIsvarUpiNi 05193063a na muJceyam ahaM bANAn iti kauravanandana 05193063c na hanyAm aham etena kAraNena zikhaNDinam 05193064a etat tattvam ahaM veda janma tAta zikhaNDinaH 05193064c tato nainaM haniSyAmi samareSv AtatAyinam 05193065a yadi bhISmaH striyaM hanyAd dhanyAd AtmAnam apy uta 05193065c nainaM tasmAd dhaniSyAmi dRSTvApi samare sthitam 05193066 saMjaya uvAca 05193066a etac chrutvA tu kauravyo rAjA duryodhanas tadA 05193066c muhUrtam iva sa dhyAtvA bhISme yuktam amanyata 05194001 saMjaya uvAca 05194001a prabhAtAyAM tu zarvaryAM punar eva sutas tava 05194001c madhye sarvasya sainyasya pitAmaham apRcchata 05194002a pANDaveyasya gAGgeya yad etat sainyam uttamam 05194002c prabhUtanaranAgAzvaM mahArathasamAkulam 05194003a bhImArjunaprabhRtibhir maheSvAsair mahAbalaiH 05194003c lokapAlopamair guptaM dhRSTadyumnapurogamaiH 05194004a apradhRSyam anAvAryam udvRttam iva sAgaram 05194004c senAsAgaram akSobhyam api devair mahAhave 05194005a kena kAlena gAGgeya kSapayethA mahAdyute 05194005c AcAryo vA maheSvAsaH kRpo vA sumahAbalaH 05194006a karNo vA samarazlAghI drauNir vA dvijasattamaH 05194006c divyAstraviduSaH sarve bhavanto hi bale mama 05194007a etad icchAmy ahaM jJAtuM paraM kautUhalaM hi me 05194007c hRdi nityaM mahAbAho vaktum arhasi tan mama 05194008 bhISma uvAca 05194008a anurUpaM kuruzreSTha tvayy etat pRthivIpate 05194008c balAbalam amitrANAM sveSAM ca yadi pRcchasi 05194009a zRNu rAjan mama raNe yA zaktiH paramA bhavet 05194009c astravIryaM raNe yac ca bhujayoz ca mahAbhuja 05194010a Arjavenaiva yuddhena yoddhavya itaro janaH 05194010c mAyAyuddhena mAyAvI ity etad dharmanizcayaH 05194011a hanyAm ahaM mahAbAho pANDavAnAm anIkinIm 05194011c divase divase kRtvA bhAgaM prAgAhnikaM mama 05194012a yodhAnAM dazasAhasraM kRtvA bhAgaM mahAdyute 05194012c sahasraM rathinAm ekam eSa bhAgo mato mama 05194013a anenAhaM vidhAnena saMnaddhaH satatotthitaH 05194013c kSapayeyaM mahat sainyaM kAlenAnena bhArata 05194014a yadi tv astrANi muJceyaM mahAnti samare sthitaH 05194014c zatasAhasraghAtIni hanyAM mAsena bhArata 05194015 saMjaya uvAca 05194015a zrutvA bhISmasya tad vAkyaM rAjA duryodhanas tadA 05194015c paryapRcchata rAjendra droNam aGgirasAM varam 05194016a AcArya kena kAlena pANDuputrasya sainikAn 05194016c nihanyA iti taM droNaH pratyuvAca hasann iva 05194017a sthaviro 'smi kuruzreSTha mandaprANaviceSTitaH 05194017c astrAgninA nirdaheyaM pANDavAnAm anIkinIm 05194018a yathA bhISmaH zAMtanavo mAseneti matir mama 05194018c eSA me paramA zaktir etan me paramaM balam 05194019a dvAbhyAm eva tu mAsAbhyAM kRpaH zAradvato 'bravIt 05194019c drauNis tu dazarAtreNa pratijajJe balakSayam 05194019e karNas tu paJcarAtreNa pratijajJe mahAstravit 05194020a tac chrutvA sUtaputrasya vAkyaM sAgaragAsutaH 05194020c jahAsa sasvanaM hAsaM vAkyaM cedam uvAca ha 05194021a na hi tAvad raNe pArthaM bANakhaDgadhanurdharam 05194021c vAsudevasamAyuktaM rathenodyantam acyutam 05194022a samAgacchasi rAdheya tenaivam abhimanyase 05194022c zakyam evaM ca bhUyaz ca tvayA vaktuM yatheSTataH 05195001 vaizaMpAyana uvAca 05195001a etac chrutvA tu kaunteyaH sarvAn bhrAtqn upahvare 05195001c AhUya bharatazreSTha idaM vacanam abravIt 05195002a dhArtarASTrasya sainyeSu ye cArapuruSA mama 05195002c te pravRttiM prayacchanti mamemAM vyuSitAM nizAm 05195003a duryodhanaH kilApRcchad ApageyaM mahAvratam 05195003c kena kAlena pANDUnAM hanyAH sainyam iti prabho 05195004a mAseneti ca tenokto dhArtarASTraH sudurmatiH 05195004c tAvatA cApi kAlena droNo 'pi pratyajAnata 05195005a gautamo dviguNaM kAlam uktavAn iti naH zrutam 05195005c drauNis tu dazarAtreNa pratijajJe mahAstravit 05195006a tathA divyAstravit karNaH saMpRSTaH kurusaMsadi 05195006c paJcabhir divasair hantuM sa sainyaM pratijajJivAn 05195007a tasmAd aham apIcchAmi zrotum arjuna te vacaH 05195007c kAlena kiyatA zatrUn kSapayer iti saMyuge 05195008a evam ukto guDAkezaH pArthivena dhanaMjayaH 05195008c vAsudevam avekSyedaM vacanaM pratyabhASata 05195009a sarva ete mahAtmAnaH kRtAstrAz citrayodhinaH 05195009c asaMzayaM mahArAja hanyur eva balaM tava 05195010a apaitu te manastApo yathAsatyaM bravImy aham 05195010c hanyAm ekarathenAhaM vAsudevasahAyavAn 05195011a sAmarAn api lokAMs trIn sahasthAvarajaGgamAn 05195011c bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca nimeSAd iti me matiH 05195012a yat tad ghoraM pazupatiH prAdAd astraM mahan mama 05195012c kairAte dvandvayuddhe vai tad idaM mayi vartate 05195013a yad yugAnte pazupatiH sarvabhUtAni saMharan 05195013c prayuGkte puruSavyAghra tad idaM mayi vartate 05195014a tan na jAnAti gAGgeyo na droNo na ca gautamaH 05195014c na ca droNasuto rAjan kuta eva tu sUtajaH 05195015a na tu yuktaM raNe hantuM divyair astraiH pRthagjanam 05195015c Arjavenaiva yuddhena vijeSyAmo vayaM parAn 05195016a tatheme puruSavyAghrAH sahAyAs tava pArthiva 05195016c sarve divyAstraviduSaH sarve yuddhAbhinandinaH 05195017a vedAntAvabhRthasnAtAH sarva ete 'parAjitAH 05195017c nihanyuH samare senAM devAnAm api pANDava 05195018a zikhaNDI yuyudhAnaz ca dhRSTadyumnaz ca pArSataH 05195018c bhImaseno yamau cobhau yudhAmanyUttamaujasau 05195019a virATadrupadau cobhau bhISmadroNasamau yudhi 05195019c svayaM cApi samartho 'si trailokyotsAdane api 05195020a krodhAd yaM puruSaM pazyes tvaM vAsavasamadyute 05195020c kSipraM na sa bhaved vyaktam iti tvAM vedmi kaurava 05196001 vaizaMpAyana uvAca 05196001a tataH prabhAte vimale dhArtarASTreNa coditAH 05196001c duryodhanena rAjAnaH prayayuH pANDavAn prati 05196002a AplAvya zucayaH sarve sragviNaH zuklavAsasaH 05196002c gRhItazastrA dhvajinaH svasti vAcya hutAgnayaH 05196003a sarve vedavidaH zUrAH sarve sucaritavratAH 05196003c sarve karmakRtaz caiva sarve cAhavalakSaNAH 05196004a AhaveSu parA&l lokAJ jigISanto mahAbalAH 05196004c ekAgramanasaH sarve zraddadhAnAH parasya ca 05196005a vindAnuvindAv Avantyau kekayA bAhlikaiH saha 05196005c prayayuH sarva evaite bhAradvAjapurogamAH 05196006a azvatthAmA zAMtanavaH saindhavo 'tha jayadrathaH 05196006c dAkSiNAtyAH pratIcyAz ca pArvatIyAz ca ye rathAH 05196007a gAndhArarAjaH zakuniH prAcyodIcyAz ca sarvazaH 05196007c zakAH kirAtA yavanAH zibayo 'tha vasAtayaH 05196008a svaiH svair anIkaiH sahitAH parivArya mahAratham 05196008c ete mahArathAH sarve dvitIye niryayur bale 05196009a kRtavarmA sahAnIkas trigartAz ca mahAbalAH 05196009c duryodhanaz ca nRpatir bhrAtRbhiH parivAritaH 05196010a zalo bhUrizravAH zalyaH kausalyo 'tha bRhadbalaH 05196010c ete pazcAd avartanta dhArtarASTrapurogamAH 05196011a te samena pathA yAtvA yotsyamAnA mahArathAH 05196011c kurukSetrasya pazcArdhe vyavatiSThanta daMzitAH 05196012a duryodhanas tu zibiraM kArayAm Asa bhArata 05196012c yathaiva hAstinapuraM dvitIyaM samalaMkRtam 05196013a na vizeSaM vijAnanti purasya zibirasya vA 05196013c kuzalA api rAjendra narA nagaravAsinaH 05196014a tAdRzAny eva durgANi rAjJAm api mahIpatiH 05196014c kArayAm Asa kauravyaH zatazo 'tha sahasrazaH 05196015a paJcayojanam utsRjya maNDalaM tad raNAjiram 05196015c senAnivezAs te rAjann AvizaJ zatasaMghazaH 05196016a tatra te pRthivIpAlA yathotsAhaM yathAbalam 05196016c vivizuH zibirANy Azu dravyavanti sahasrazaH 05196017a teSAM duryodhano rAjA sasainyAnAM mahAtmanAm 05196017c vyAdideza sabAhyAnAM bhakSyabhojyam anuttamam 05196018a sagajAzvamanuSyANAM ye ca zilpopajIvinaH 05196018c ye cAnye 'nugatAs tatra sUtamAgadhabandinaH 05196019a vaNijo gaNikA vArA ye caiva prekSakA janAH 05196019c sarvAMs tAn kauravo rAjA vidhivat pratyavaikSata 05197001 vaizaMpAyana uvAca 05197001a tathaiva rAjA kaunteyo dharmaputro yudhiSThiraH 05197001c dhRSTadyumnamukhAn vIrAMz codayAm Asa bhArata 05197002a cedikAzikarUSANAM netAraM dRDhavikramam 05197002c senApatim amitraghnaM dhRSTaketum athAdizat 05197003a virATaM drupadaM caiva yuyudhAnaM zikhaNDinam 05197003c pAJcAlyau ca maheSvAsau yudhAmanyUttamaujasau 05197004a te zUrAz citravarmANas taptakuNDaladhAriNaH 05197004c AjyAvasiktA jvalitA dhiSNyeSv iva hutAzanAH 05197004e azobhanta maheSvAsA grahAH prajvalitA iva 05197005a so 'tha sainyaM yathAyogaM pUjayitvA nararSabhaH 05197005c dideza tAny anIkAni prayANAya mahIpatiH 05197006a abhimanyuM bRhantaM ca draupadeyAMz ca sarvazaH 05197006c dhRSTadyumnamukhAn etAn prAhiNot pANDunandanaH 05197007a bhImaM ca yuyudhAnaM ca pANDavaM ca dhanaMjayam 05197007c dvitIyaM preSayAm Asa balaskandhaM yudhiSThiraH 05197008a bhANDaM samAropayatAM caratAM saMpradhAvatAm 05197008c hRSTAnAM tatra yodhAnAM zabdo divam ivAspRzat 05197009a svayam eva tataH pazcAd virATadrupadAnvitaH 05197009c tathAnyaiH pRthivIpAlaiH saha prAyAn mahIpatiH 05197010a bhImadhanvAyanI senA dhRSTadyumnapuraskRtA 05197010c gaGgeva pUrNA stimitA syandamAnA vyadRzyata 05197011a tataH punar anIkAni vyayojayata buddhimAn 05197011c mohayan dhRtarASTrasya putrANAM buddhinisravam 05197012a draupadeyAn maheSvAsAn abhimanyuM ca pANDavaH 05197012c nakulaM sahadevaM ca sarvAMz caiva prabhadrakAn 05197013a daza cAzvasahasrANi dvisAhasraM ca dantinaH 05197013c ayutaM ca padAtInAM rathAH paJcazatAs tathA 05197014a bhImasenaM ca durdharSaM prathamaM prAdizad balam 05197014c madhyame tu virATaM ca jayatsenaM ca mAgadham 05197015a mahArathau ca pAJcAlyau yudhAmanyUttamaujasau 05197015c vIryavantau mahAtmAnau gadAkArmukadhAriNau 05197015e anvayAtAM tato madhye vAsudevadhanaMjayau 05197016a babhUvur atisaMrabdhAH kRtapraharaNA narAH 05197016c teSAM viMzatisAhasrA dhvajAH zUrair adhiSThitAH 05197017a paJca nAgasahasrANi rathavaMzAz ca sarvazaH 05197017c padAtayaz ca ye zUrAH kArmukAsigadAdharAH 05197017e sahasrazo 'nvayuH pazcAd agrataz ca sahasrazaH 05197018a yudhiSThiro yatra sainye svayam eva balArNave 05197018c tatra te pRthivIpAlA bhUyiSThaM paryavasthitAH 05197019a tatra nAgasahasrANi hayAnAm ayutAni ca 05197019c tathA rathasahasrANi padAtInAM ca bhArata 05197019e yad AzrityAbhiyuyudhe dhArtarASTraM suyodhanam 05197020a tato 'nye zatazaH pazcAt sahasrAyutazo narAH 05197020c nadantaH prayayus teSAm anIkAni sahasrazaH 05197021a tatra bherIsahasrANi zaGkhAnAm ayutAni ca 05197021c vAdayanti sma saMhRSTAH sahasrAyutazo narAH