% Mahabharata: Virataparvan % Last updated: Thu Dec 1 2011 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 04001001 janamejaya uvAca 04001001a kathaM virATanagare mama pUrvapitAmahAH 04001001c ajJAtavAsam uSitA duryodhanabhayArditAH 04001002 vaizaMpAyana uvAca 04001002a tathA tu sa varA&l labdhvA dharmAd dharmabhRtAM varaH 04001002c gatvAzramaM brAhmaNebhya Acakhyau sarvam eva tat 04001003a kathayitvA tu tat sarvaM brAhmaNebhyo yudhiSThiraH 04001003c araNIsahitaM tasmai brAhmaNAya nyavedayat 04001004a tato yudhiSThiro rAjA dharmaputro mahAmanAH 04001004c saMnivartyAnujAn sarvAn iti hovAca bhArata 04001005a dvAdazemAni varSANi rASTrAd viproSitA vayam 04001005c trayodazo 'yaM saMprAptaH kRcchraH paramadurvasaH 04001006a sa sAdhu kaunteya ito vAsam arjuna rocaya 04001006c yatremA vasatIH sarvA vasemAviditAH paraiH 04001007 arjuna uvAca 04001007a tasyaiva varadAnena dharmasya manujAdhipa 04001007c ajJAtA vicariSyAmo narANAM bharatarSabha 04001008a kiM tu vAsAya rASTrANi kIrtayiSyAmi kAni cit 04001008c ramaNIyAni guptAni teSAM kiM cit sma rocaya 04001009a santi ramyA janapadA bahvannAH paritaH kurUn 04001009c pAJcAlAz cedimatsyAz ca zUrasenAH paTaccarAH 04001009e dazArNA navarASTraM ca mallAH zAlvA yugaMdharAH 04001010a eteSAM katamo rAjan nivAsas tava rocate 04001010c vatsyAmo yatra rAjendra saMvatsaram imaM vayam 04001011 yudhiSThira uvAca 04001011a evam etan mahAbAho yathA sa bhagavAn prabhuH 04001011c abravIt sarvabhUtezas tat tathA na tad anyathA 04001012a avazyaM tv eva vAsArthaM ramaNIyaM zivaM sukham 04001012c saMmantrya sahitaiH sarvair draSTavyam akutobhayam 04001013a matsyo virATo balavAn abhirakSet sa pANDavAn 04001013c dharmazIlo vadAnyaz ca vRddhaz ca sumahAdhanaH 04001014a virATanagare tAta saMvatsaram imaM vayam 04001014c kurvantas tasya karmANi vihariSyAma bhArata 04001015a yAni yAni ca karmANi tasya zakSyAmahe vayam 04001015c kartuM yo yat sa tat karma bravItu kurunandanAH 04001016 arjuna uvAca 04001016a naradeva kathaM karma rASTre tasya kariSyasi 04001016c virATanRpateH sAdho raMsyase kena karmaNA 04001017a mRdur vadAnyo hrImAMz ca dhArmikaH satyavikramaH 04001017c rAjaMs tvam ApadA kliSTaH kiM kariSyasi pANDava 04001018a na duHkham ucitaM kiM cid rAjan veda yathA janaH 04001018c sa imAm ApadaM prApya kathaM ghorAM tariSyasi 04001019 yudhiSThira uvAca 04001019a zRNudhvaM yat kariSyAmi karma vai kurunandanAH 04001019c virATam anusaMprApya rAjAnaM puruSarSabham 04001020a sabhAstAro bhaviSyAmi tasya rAjJo mahAtmanaH 04001020c kaGko nAma dvijo bhUtvA matAkSaH priyadevitA 04001021a vaiDUryAn kAJcanAn dAntAn phalair jyotIrasaiH saha 04001021c kRSNAkSA&l lohitAkSAMz ca nirvartsyAmi manoramAn 04001022a AsaM yudhiSThirasyAhaM purA prANasamaH sakhA 04001022c iti vakSyAmi rAjAnaM yadi mAm anuyokSyate 04001023a ity etad vo mayAkhyAtaM vihariSyAmy ahaM yathA 04001023c vRkodara virATe tvaM raMsyase kena karmaNA 04002001 bhIma uvAca 04002001a paurogavo bruvANo 'haM ballavo nAma nAmataH 04002001c upasthAsyAmi rAjAnaM virATam iti me matiH 04002002a sUpAn asya kariSyAmi kuzalo 'smi mahAnase 04002002c kRtapUrvANi yair asya vyaJjanAni suzikSitaiH 04002002e tAn apy abhibhaviSyAmi prItiM saMjanayann aham 04002003a AhariSyAmi dArUNAM nicayAn mahato 'pi ca 04002003c tat prekSya vipulaM karma rAjA prIto bhaviSyati 04002004a dvipA vA balino rAjan vRSabhA vA mahAbalAH 04002004c vinigrAhyA yadi mayA nigrahISyAmi tAn api 04002005a ye ca ke cin niyotsyanti samAjeSu niyodhakAH 04002005c tAn ahaM nihaniSyAmi prItiM tasya vivardhayan 04002006a na tv etAn yudhyamAnAn vai haniSyAmi kathaM cana 04002006c tathaitAn pAtayiSyAmi yathA yAsyanti na kSayam 04002007a ArAliko govikartA sUpakartA niyodhakaH 04002007c AsaM yudhiSThirasyAham iti vakSyAmi pRcchataH 04002008a AtmAnam AtmanA rakSaMz cariSyAmi vizAM pate 04002008c ity etat pratijAnAmi vihariSyAmy ahaM yathA 04002009 yudhiSThira uvAca 04002009a yam agnir brAhmaNo bhUtvA samAgacchan nRNAM varam 04002009c didhakSuH khANDavaM dAvaM dAzArhasahitaM purA 04002010a mahAbalaM mahAbAhum ajitaM kurunandanam 04002010c so 'yaM kiM karma kaunteyaH kariSyati dhanaMjayaH 04002011a yo 'yam AsAdya taM dAvaM tarpayAm Asa pAvakam 04002011c vijityaikarathenendraM hatvA pannagarAkSasAn 04002011e zreSThaH pratiyudhAM nAma so 'rjunaH kiM kariSyati 04002012a sUryaH pratapatAM zreSTho dvipadAM brAhmaNo varaH 04002012c AzIviSaz ca sarpANAm agnis tejasvinAM varaH 04002013a AyudhAnAM varo vajraH kakudmI ca gavAM varaH 04002013c hradAnAm udadhiH zreSThaH parjanyo varSatAM varaH 04002014a dhRtarASTraz ca nAgAnAM hastiSv airAvato varaH 04002014c putraH priyANAm adhiko bhAryA ca suhRdAM varA 04002015a yathaitAni viziSTAni jAtyAM jAtyAM vRkodara 04002015c evaM yuvA guDAkezaH zreSThaH sarvadhanuSmatAm 04002016a so 'yam indrAd anavaro vAsudevAc ca bhArata 04002016c gANDIvadhanvA zvetAzvo bIbhatsuH kiM kariSyati 04002017a uSitvA paJca varSANi sahasrAkSasya vezmani 04002017c divyAny astrANy avAptAni devarUpeNa bhAsvatA 04002018a yaM manye dvAdazaM rudram AdityAnAM trayodazam 04002018c yasya bAhU samau dIrghau jyAghAtakaThinatvacau 04002018e dakSiNe caiva savye ca gavAm iva vahaH kRtaH 04002019a himavAn iva zailAnAM samudraH saritAm iva 04002019c tridazAnAM yathA zakro vasUnAm iva havyavAT 04002020a mRgANAm iva zArdUlo garuDaH patatAm iva 04002020c varaH saMnahyamAnAnAm arjunaH kiM kariSyati 04002021 arjuna uvAca 04002021a pratijJAM SaNDhako 'smIti kariSyAmi mahIpate 04002021c jyAghAtau hi mahAntau me saMvartuM nRpa duSkarau 04002022a karNayoH pratimucyAhaM kuNDale jvalanopame 04002022c veNIkRtazirA rAjan nAmnA caiva bRhannaDA 04002023a paThann AkhyAyikAM nAma strIbhAvena punaH punaH 04002023c ramayiSye mahIpAlam anyAMz cAntaHpure janAn 04002024a gItaM nRttaM vicitraM ca vAditraM vividhaM tathA 04002024c zikSayiSyAmy ahaM rAjan virATabhavane striyaH 04002025a prajAnAM samudAcAraM bahu karmakRtaM vadan 04002025c chAdayiSyAmi kaunteya mAyayAtmAnam AtmanA 04002026a yudhiSThirasya gehe 'smi draupadyAH paricArikA 04002026c uSitAsmIti vakSyAmi pRSTo rAjJA ca bhArata 04002027a etena vidhinA channaH kRtakena yathA nalaH 04002027c vihariSyAmi rAjendra virATabhavane sukham 04003001 yudhiSThira uvAca 04003001a kiM tvaM nakula kurvANas tatra tAta cariSyasi 04003001c sukumAraz ca zUraz ca darzanIyaH sukhocitaH 04003002 nakula uvAca 04003002a azvabandho bhaviSyAmi virATanRpater aham 04003002c granthiko nAma nAmnAhaM karmaitat supriyaM mama 04003003a kuzalo 'smy azvazikSAyAM tathaivAzvacikitsite 04003003c priyAz ca satataM me 'zvAH kururAja yathA tava 04003004a ye mAm AmantrayiSyanti virATanagare janAH 04003004c tebhya evaM pravakSyAmi vihariSyAmy ahaM yathA 04003005 yudhiSThira uvAca 04003005a sahadeva kathaM tasya samIpe vihariSyasi 04003005c kiM vA tvaM tAta kurvANaH pracchanno vicariSyasi 04003006 sahadeva uvAca 04003006a gosaMkhyAtA bhaviSyAmi virATasya mahIpateH 04003006c pratiSeddhA ca dogdhA ca saMkhyAne kuzalo gavAm 04003007a tantipAla iti khyAto nAmnA viditam astu te 04003007c nipuNaM ca cariSyAmi vyetu te mAnaso jvaraH 04003008a ahaM hi bhavatA goSu satataM prakRtaH purA 04003008c tatra me kauzalaM karma avabuddhaM vizAM pate 04003009a lakSaNaM caritaM cApi gavAM yac cApi maGgalam 04003009c tat sarvaM me suviditam anyac cApi mahIpate 04003010a vRSabhAn api jAnAmi rAjan pUjitalakSaNAn 04003010c yeSAM mUtram upAghrAya api vandhyA prasUyate 04003011a so 'ham evaM cariSyAmi prItir atra hi me sadA 04003011c na ca mAM vetsyati paras tat te rocatu pArthiva 04003012 yudhiSThira uvAca 04003012a iyaM tu naH priyA bhAryA prANebhyo 'pi garIyasI 04003012c mAteva paripAlyA ca pUjyA jyeSTheva ca svasA 04003013a kena sma karmaNA kRSNA draupadI vicariSyati 04003013c na hi kiM cid vijAnAti karma kartuM yathA striyaH 04003014a sukumArI ca bAlA ca rAjaputrI yazasvinI 04003014c pativratA mahAbhAgA kathaM nu vicariSyati 04003015a mAlyagandhAn alaMkArAn vastrANi vividhAni ca 04003015c etAny evAbhijAnAti yato jAtA hi bhAminI 04003016 draupady uvAca 04003016a sairandhryo 'rakSitA loke bhujiSyAH santi bhArata 04003016c naivam anyAH striyo yAnti iti lokasya nizcayaH 04003017a sAhaM bruvANA sairandhrI kuzalA kezakarmaNi 04003017c AtmaguptA cariSyAmi yan mAM tvam anupRcchasi 04003018a sudeSNAM pratyupasthAsye rAjabhAryAM yazasvinIm 04003018c sA rakSiSyati mAM prAptAM mA te bhUd duHkham IdRzam 04003019 yudhiSThira uvAca 04003019a kalyANaM bhASase kRSNe kule jAtA yathA vadet 04003019c na pApam abhijAnAsi sAdhu sAdhvIvrate sthitA 04004001 yudhiSThira uvAca 04004001a karmANy uktAni yuSmAbhir yAni tAni kariSyatha 04004001c mama cApi yathAbuddhi rucitAni vinizcayAt 04004002a purohito 'yam asmAkam agnihotrANi rakSatu 04004002c sUdapaurogavaiH sArdhaM drupadasya nivezane 04004003a indrasenamukhAz ceme rathAn AdAya kevalAn 04004003c yAntu dvAravatIM zIghram iti me vartate matiH 04004004a imAz ca nAryo draupadyAH sarvazaH paricArikAH 04004004c pAJcAlAn eva gacchantu sUdapaurogavaiH saha 04004005a sarvair api ca vaktavyaM na prajJAyanta pANDavAH 04004005c gatA hy asmAn apAkIrya sarve dvaitavanAd iti 04004006 dhaumya uvAca 04004006a vidite cApi vaktavyaM suhRdbhir anurAgataH 04004006c ato 'ham api vakSyAmi hetumAtraM nibodhata 04004007a hantemAM rAjavasatiM rAjaputrA bravImi vaH 04004007c yathA rAjakulaM prApya caran preSyo na riSyati 04004008a durvasaM tv eva kauravyA jAnatA rAjavezmani 04004008c amAnitaiH sumAnArhA ajJAtaiH parivatsaram 04004009a diSTadvAro labhed dvAraM na ca rAjasu vizvaset 04004009c tad evAsanam anvicched yatra nAbhiSajet paraH 04004010a nAsya yAnaM na paryaGkaM na pIThaM na gajaM ratham 04004010c Arohet saMmato 'smIti sa rAjavasatiM vaset 04004011a atha yatrainam AsInaM zaGkeran duSTacAriNaH 04004011c na tatropavizej jAtu sa rAjavasatiM vaset 04004012a na cAnuziSyed rAjAnam apRcchantaM kadA cana 04004012c tUSNIM tv enam upAsIta kAle samabhipUjayan 04004013a asUyanti hi rAjAno janAn anRtavAdinaH 04004013c tathaiva cAvamanyante mantriNaM vAdinaM mRSA 04004014a naiSAM dAreSu kurvIta maitrIM prAjJaH kathaM cana 04004014c antaHpuracarA ye ca dveSTi yAnahitAz ca ye 04004015a vidite cAsya kurvIta kAryANi sulaghUny api 04004015c evaM vicarato rAjJo na kSatir jAyate kva cit 04004016a yatnAc copacared enam agnivad devavac ca ha 04004016c anRtenopacIrNo hi hiMsyAd enam asaMzayam 04004017a yac ca bhartAnuyuJjIta tad evAbhyanuvartayet 04004017c pramAdam avahelAM ca kopaM ca parivarjayet 04004018a samarthanAsu sarvAsu hitaM ca priyam eva ca 04004018c saMvarNayet tad evAsya priyAd api hitaM vadet 04004019a anukUlo bhavec cAsya sarvArtheSu kathAsu ca 04004019c apriyaM cAhitaM yat syAt tad asmai nAnuvarNayet 04004020a nAham asya priyo 'smIti matvA seveta paNDitaH 04004020c apramattaz ca yattaz ca hitaM kuryAt priyaM ca yat 04004021a nAsyAniSTAni seveta nAhitaiH saha saMvaset 04004021c svasthAnAn na vikampeta sa rAjavasatiM vaset 04004022a dakSiNaM vAtha vAmaM vA pArzvam AsIta paNDitaH 04004022c rakSiNAM hy AttazastrANAM sthAnaM pazcAd vidhIyate 04004022e nityaM vipratiSiddhaM tu purastAd AsanaM mahat 04004023a na ca saMdarzane kiM cit pravRddham api saMjapet 04004023c api hy etad daridrANAM vyalIkasthAnam uttamam 04004024a na mRSAbhihitaM rAjJo manuSyeSu prakAzayet 04004024c yaM cAsUyanti rAjAnaH puruSaM na vadec ca tam 04004025a zUro 'smIti na dRptaH syAd buddhimAn iti vA punaH 04004025c priyam evAcaran rAjJaH priyo bhavati bhogavAn 04004026a aizvaryaM prApya duSprApaM priyaM prApya ca rAjataH 04004026c apramatto bhaved rAjJaH priyeSu ca hiteSu ca 04004027a yasya kopo mahAbAdhaH prasAdaz ca mahAphalaH 04004027c kas tasya manasApIcched anarthaM prAjJasaMmataH 04004028a na coSThau nirbhujej jAtu na ca vAkyaM samAkSipet 04004028c sadA kSutaM ca vAtaM ca SThIvanaM cAcarec chanaiH 04004029a hAsyavastuSu cApy asya vartamAneSu keSu cit 04004029c nAtigADhaM prahRSyeta na cApy unmattavad dhaset 04004030a na cAtidhairyeNa cared gurutAM hi vrajet tathA 04004030c smitaM tu mRdupUrveNa darzayeta prasAdajam 04004031a lAbhe na harSayed yas tu na vyathed yo 'vamAnitaH 04004031c asaMmUDhaz ca yo nityaM sa rAjavasatiM vaset 04004032a rAjAnaM rAjaputraM vA saMvartayati yaH sadA 04004032c amAtyaH paNDito bhUtvA sa ciraM tiSThati zriyam 04004033a pragRhItaz ca yo 'mAtyo nigRhItaz ca kAraNaiH 04004033c na nirbadhnAti rAjAnaM labhate pragrahaM punaH 04004034a pratyakSaM ca parokSaM ca guNavAdI vicakSaNaH 04004034c upajIvI bhaved rAjJo viSaye cApi yo vaset 04004035a amAtyo hi balAd bhoktuM rAjAnaM prArthayet tu yaH 04004035c na sa tiSThec ciraM sthAnaM gacchec ca prANasaMzayam 04004036a zreyaH sadAtmano dRSTvA paraM rAjJA na saMvadet 04004036c vizeSayen na rAjAnaM yogyAbhUmiSu sarvadA 04004037a amlAno balavAJ zUraz chAyevAnapagaH sadA 04004037c satyavAdI mRdur dAntaH sa rAjavasatiM vaset 04004038a anyasmin preSyamANe tu purastAd yaH samutpatet 04004038c ahaM kiM karavANIti sa rAjavasatiM vaset 04004039a uSNe vA yadi vA zIte rAtrau vA yadi vA divA 04004039c AdiSTo na vikalpeta sa rAjavasatiM vaset 04004040a yo vai gRhebhyaH pravasan priyANAM nAnusaMsmaret 04004040c duHkhena sukham anvicchet sa rAjavasatiM vaset 04004041a samaveSaM na kurvIta nAtyuccaiH saMnidhau haset 04004041c mantraM na bahudhA kuryAd evaM rAjJaH priyo bhavet 04004042a na karmaNi niyuktaH san dhanaM kiM cid upaspRzet 04004042c prApnoti hi haran dravyaM bandhanaM yadi vA vadham 04004043a yAnaM vastram alaMkAraM yac cAnyat saMprayacchati 04004043c tad eva dhArayen nityam evaM priyataro bhavet 04004044a saMvatsaram imaM tAta tathAzIlA bubhUSavaH 04004044c atha svaviSayaM prApya yathAkAmaM cariSyatha 04004045 yudhiSThira uvAca 04004045a anuziSTAH sma bhadraM te naitad vaktAsti kaz cana 04004045c kuntIm Rte mAtaraM no viduraM ca mahAmatim 04004046a yad evAnantaraM kAryaM tad bhavAn kartum arhati 04004046c tAraNAyAsya duHkhasya prasthAnAya jayAya ca 04004047 vaizaMpAyana uvAca 04004047a evam uktas tato rAjJA dhaumyo 'tha dvijasattamaH 04004047c akarod vidhivat sarvaM prasthAne yad vidhIyate 04004048a teSAM samidhya tAn agnIn mantravac ca juhAva saH 04004048c samRddhivRddhilAbhAya pRthivIvijayAya ca 04004049a agniM pradakSiNaM kRtvA brAhmaNAMz ca tapodhanAn 04004049c yAjJasenIM puraskRtya SaD evAtha pravavrajuH 04005001 vaizaMpAyana uvAca 04005001a te vIrA baddhanistriMzAs tatAyudhakalApinaH 04005001c baddhagodhAGgulitrANAH kAlindIm abhito yayuH 04005002a tatas te dakSiNaM tIram anvagacchan padAtayaH 04005002c vasanto giridurgeSu vanadurgeSu dhanvinaH 04005003a vidhyanto mRgajAtAni maheSvAsA mahAbalAH 04005003c uttareNa dazArNAMs te pAJcAlAn dakSiNena tu 04005004a antareNa yakRllomAJ zUrasenAMz ca pANDavAH 04005004c lubdhA bruvANA matsyasya viSayaM prAvizan vanAt 04005005a tato janapadaM prApya kRSNA rAjAnam abravIt 04005005c pazyaikapadyo dRzyante kSetrANi vividhAni ca 04005006a vyaktaM dUre virATasya rAjadhAnI bhaviSyati 04005006c vasAmeha parAM rAtriM balavAn me parizramaH 04005007 yudhiSThira uvAca 04005007a dhanaMjaya samudyamya pAJcAlIM vaha bhArata 04005007c rAjadhAnyAM nivatsyAmo vimuktAz ca vanAd itaH 04005008 vaizaMpAyana uvAca 04005008a tAm AdAyArjunas tUrNaM draupadIM gajarAD iva 04005008c saMprApya nagarAbhyAzam avatArayad arjunaH 04005009a sa rAjadhAnIM saMprApya kaunteyo 'rjunam abravIt 04005009c kvAyudhAni samAsajya pravekSyAmaH puraM vayam 04005010a sAyudhAz ca vayaM tAta pravekSyAmaH puraM yadi 04005010c samudvegaM janasyAsya kariSyAmo na saMzayaH 04005011a tato dvAdaza varSANi praveSTavyaM vanaM punaH 04005011c ekasminn api vijJAte pratijJAtaM hi nas tathA 04005012 arjuna uvAca 04005012a iyaM kUTe manuSyendra gahanA mahatI zamI 04005012c bhImazAkhA durArohA zmazAnasya samIpataH 04005013a na cApi vidyate kaz cin manuSya iha pArthiva 04005013c utpathe hi vane jAtA mRgavyAlaniSevite 04005014a samAsajyAyudhAny asyAM gacchAmo nagaraM prati 04005014c evam atra yathAjoSaM vihariSyAma bhArata 04005015 vaizaMpAyana uvAca 04005015a evam uktvA sa rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram 04005015c pracakrame nidhAnAya zastrANAM bharatarSabha 04005016a yena devAn manuSyAMz ca sarpAMz caikaratho 'jayat 04005016c sphItAJ janapadAMz cAnyAn ajayat kurunandanaH 04005017a tad udAraM mahAghoSaM sapatnagaNasUdanam 04005017c apajyam akarot pArtho gANDIvam abhayaMkaram 04005018a yena vIraH kurukSetram abhyarakSat paraMtapaH 04005018c amuJcad dhanuSas tasya jyAm akSayyAM yudhiSThiraH 04005019a pAJcAlAn yena saMgrAme bhImaseno 'jayat prabhuH 04005019c pratyaSedhad bahUn ekaH sapatnAMz caiva digjaye 04005020a nizamya yasya visphAraM vyadravanta raNe pare 04005020c parvatasyeva dIrNasya visphoTam azaner iva 04005021a saindhavaM yena rAjAnaM parAmRSata cAnagha 04005021c jyApAzaM dhanuSas tasya bhImaseno 'vatArayat 04005022a ajayat pazcimAm AzAM dhanuSA yena pANDavaH 04005022c tasya maurvIm apAkarSac chUraH saMkrandano yudhi 04005023a dakSiNAM dakSiNAcAro dizaM yenAjayat prabhuH 04005023c apajyam akarod vIraH sahadevas tadAyudham 04005024a khaDgAMz ca pItAn dIrghAMz ca kalApAMz ca mahAdhanAn 04005024c vipAThAn kSuradhArAMz ca dhanurbhir nidadhuH saha 04005025a tAm upAruhya nakulo dhanUMSi nidadhat svayam 04005025c yAni tasyAvakAzAni dRDharUpANy amanyata 04005026a yatra cApazyata sa vai tiro varSANi varSati 04005026c tatra tAni dRDhaiH pAzaiH sugADhaM paryabandhata 04005027a zarIraM ca mRtasyaikaM samabadhnanta pANDavAH 04005027c vivarjayiSyanti narA dUrAd eva zamIm imAm 04005027e AbaddhaM zavam atreti gandham AghrAya pUtikam 04005028a azItizatavarSeyaM mAtA na iti vAdinaH 04005028c kuladharmo 'yam asmAkaM pUrvair Acarito 'pi ca 04005028e samAsajAnA vRkSe 'sminn iti vai vyAharanti te 04005029a A gopAlAvipAlebhya AcakSANAH paraMtapAH 04005029c Ajagmur nagarAbhyAzaM pArthAH zatrunibarhaNAH 04005030a jayo jayanto vijayo jayatseno jayadbalaH 04005030c iti guhyAni nAmAni cakre teSAM yudhiSThiraH 04005031a tato yathApratijJAbhiH prAvizan nagaraM mahat 04005031c ajJAtacaryAM vatsyanto rASTre varSaM trayodazam 04006001 vaizaMpAyana uvAca 04006001a tato virATaM prathamaM yudhiSThiro; rAjA sabhAyAm upaviSTam Avrajat 04006001c vaiDUryarUpAn pratimucya kAJcanAn; akSAn sa kakSe parigRhya vAsasA 04006002a narAdhipo rASTrapatiM yazasvinaM; mahAyazAH kauravavaMzavardhanaH 04006002c mahAnubhAvo nararAjasatkRto; durAsadas tIkSNaviSo yathoragaH 04006003a balena rUpeNa nararSabho mahAn; athArcirUpeNa yathAmaras tathA 04006003c mahAbhrajAlair iva saMvRto ravir; yathAnalo bhasmavRtaz ca vIryavAn 04006004a tam ApatantaM prasamIkSya pANDavaM; virATarAD indum ivAbhrasaMvRtam 04006004c mantridvijAn sUtamukhAn vizas tathA; ye cApi ke cit pariSat samAsate 04006004e papraccha ko 'yaM prathamaM sameyivAn; anena yo 'yaM prasamIkSate sabhAm 04006005a na tu dvijo 'yaM bhavitA narottamaH; patiH pRthivyA iti me manogatam 04006005c na cAsya dAso na ratho na kuNDale; samIpato bhrAjati cAyam indravat 04006006a zarIraliGgair upasUcito hy ayaM; mUrdhAbhiSikto 'yam itIva mAnasam 04006006c samIpam AyAti ca me gatavyatho; yathA gajas tAmarasIM madotkaTaH 04006007a vitarkayantaM tu nararSabhas tadA; yudhiSThiro 'bhyetya virATam abravIt 04006007c samrAD vijAnAtv iha jIvitArthinaM; vinaSTasarvasvam upAgataM dvijam 04006008a ihAham icchAmi tavAnaghAntike; vastuM yathA kAmacaras tathA vibho 04006008c tam abravIt svAgatam ity anantaraM; rAjA prahRSTaH pratisaMgRhANa ca 04006009a kAmena tAtAbhivadAmy ahaM tvAM; kasyAsi rAjJo viSayAd ihAgataH 04006009c gotraM ca nAmApi ca zaMsa tattvataH; kiM cApi zilpaM tava vidyate kRtam 04006010 yudhiSThira uvAca 04006010a yudhiSThirasyAsam ahaM purA sakhA; vaiyAghrapadyaH punar asmi brAhmaNaH 04006010c akSAn pravaptuM kuzalo 'smi devitA; kaGketi nAmnAsmi virATa vizrutaH 04006011 virATa uvAca 04006011a dadAmi te hanta varaM yam icchasi; prazAdhi matsyAn vazago hy ahaM tava 04006011c priyA hi dhUrtA mama devinaH sadA; bhavAMz ca devopama rAjyam arhati 04006012 yudhiSThira uvAca 04006012a Apto vivAdaH paramo vizAM pate; na vidyate kiM cana matsya hInataH 04006012c na me jitaH kaz cana dhArayed dhanaM; varo mamaiSo 'stu tava prasAdataH 04006013 virATa uvAca 04006013a hanyAm avadhyaM yadi te 'priyaM caret; pravrAjayeyaM viSayAd dvijAMs tathA 04006013c zRNvantu me jAnapadAH samAgatAH; kaGko yathAhaM viSaye prabhus tathA 04006014a samAnayAno bhavitAsi me sakhA; prabhUtavastro bahupAnabhojanaH 04006014c pazyes tvam antaz ca bahiz ca sarvadA; kRtaM ca te dvAram apAvRtaM mayA 04006015a ye tvAnuvAdeyur avRttikarzitA; brUyAz ca teSAM vacanena me sadA 04006015c dAsyAmi sarvaM tad ahaM na saMzayo; na te bhayaM vidyati saMnidhau mama 04006016 vaizaMpAyana uvAca 04006016a evaM sa labdhvA tu varaM samAgamaM; virATarAjena nararSabhas tadA 04006016c uvAsa vIraH paramArcitaH sukhI; na cApi kaz cic caritaM bubodha tat 04007001 vaizaMpAyana uvAca 04007001a athAparo bhImabalaH zriyA jvalann; upAyayau siMhavilAsavikramaH 04007001c khajaM ca darvIM ca kareNa dhArayann; asiM ca kAlAGgam akozam avraNam 04007002a sa sUdarUpaH parameNa varcasA; ravir yathA lokam imaM prabhAsayan 04007002c sukRSNavAsA girirAjasAravAn; sa matsyarAjaM samupetya tasthivAn 04007003a taM prekSya rAjA varayann upAgataM; tato 'bravIj jAnapadAn samAgatAn 04007003c siMhonnatAMso 'yam atIva rUpavAn; pradRzyate ko nu nararSabho yuvA 04007004a adRSTapUrvaH puruSo ravir yathA; vitarkayan nAsya labhAmi saMpadam 04007004c tathAsya cittaM hy api saMvitarkayan; nararSabhasyAdya na yAmi tattvataH 04007005a tato virATaM samupetya pANDavaH; sudInarUpo vacanaM mahAmanAH 04007005c uvAca sUdo 'smi narendra ballavo; bhajasva mAM vyaJjanakAram uttamam 04007006 virATa uvAca 04007006a na sUdatAM mAnada zraddadhAmi te; sahasranetrapratimo hi dRzyase 04007006c zriyA ca rUpeNa ca vikrameNa ca; prabhAsi tAtAnavaro nareSv iha 04007007 bhIma uvAca 04007007a narendra sUdaH paricArako 'smi te; jAnAmi sUpAn prathamena kevalAn 04007007c AsvAditA ye nRpate purAbhavan; yudhiSThireNApi nRpeNa sarvazaH 04007008a balena tulyaz ca na vidyate mayA; niyuddhazIlaz ca sadaiva pArthiva 04007008c gajaiz ca siMhaiz ca sameyivAn ahaM; sadA kariSyAmi tavAnagha priyam 04007009 virATa uvAca 04007009a dadAmi te hanta varaM mahAnase; tathA ca kuryAH kuzalaM hi bhASase 04007009c na caiva manye tava karma tat samaM; samudranemiM pRthivIM tvam arhasi 04007010a yathA hi kAmas tava tat tathA kRtaM; mahAnase tvaM bhava me puraskRtaH 04007010c narAz ca ye tatra mamocitAH purA; bhavasva teSAm adhipo mayA kRtaH 04007011 vaizaMpAyana uvAca 04007011a tathA sa bhImo vihito mahAnase; virATarAjJo dayito 'bhavad dRDham 04007011c uvAsa rAjan na ca taM pRthagjano; bubodha tatrAnucaraz ca kaz cana 04008001 vaizaMpAyana uvAca 04008001a tataH kezAn samutkSipya vellitAgrAn aninditAn 04008001c jugUha dakSiNe pArzve mRdUn asitalocanA 04008002a vAsaz ca paridhAyaikaM kRSNaM sumalinaM mahat 04008002c kRtvA veSaM ca sairandhryAH kRSNA vyacarad Artavat 04008003a tAM narAH paridhAvantIM striyaz ca samupAdravan 04008003c apRcchaMz caiva tAM dRSTvA kA tvaM kiM ca cikIrSasi 04008004a sA tAn uvAca rAjendra sairandhry aham upAgatA 04008004c karma cecchAmi vai kartuM tasya yo mAM pupukSati 04008005a tasyA rUpeNa veSeNa zlakSNayA ca tathA girA 04008005c nAzraddadhata tAM dAsIm annahetor upasthitAm 04008006a virATasya tu kaikeyI bhAryA paramasaMmatA 04008006c avalokayantI dadRze prAsAdAd drupadAtmajAm 04008007a sA samIkSya tathArUpAm anAthAm ekavAsasam 04008007c samAhUyAbravId bhadre kA tvaM kiM ca cikIrSasi 04008008a sA tAm uvAca rAjendra sairandhry aham upAgatA 04008008c karma cecchAmy ahaM kartuM tasya yo mAM pupukSati 04008009 sudeSNovAca 04008009a naivaMrUpA bhavanty evaM yathA vadasi bhAmini 04008009c preSayanti ca vai dAsIr dAsAMz caivaMvidhAn bahUn 04008010a gUDhagulphA saMhatorus trigambhIrA SaDunnatA 04008010c raktA paJcasu rakteSu haMsagadgadabhASiNI 04008011a sukezI sustanI zyAmA pInazroNipayodharA 04008011c tena tenaiva saMpannA kAzmIrIva turaMgamA 04008012a svarAlapakSmanayanA bimboSThI tanumadhyamA 04008012c kambugrIvA gUDhasirA pUrNacandranibhAnanA 04008013a kA tvaM brUhi yathA bhadre nAsi dAsI kathaM cana 04008013c yakSI vA yadi vA devI gandharvI yadi vApsarAH 04008014a alambusA mizrakezI puNDarIkAtha mAlinI 04008014c indrANI vAruNI vA tvaM tvaSTur dhAtuH prajApateH 04008014e devyo deveSu vikhyAtAs tAsAM tvaM katamA zubhe 04008015 draupady uvAca 04008015a nAsmi devI na gandharvI nAsurI na ca rAkSasI 04008015c sairandhrI tu bhujiSyAsmi satyam etad bravImi te 04008016a kezAJ jAnAmy ahaM kartuM piMSe sAdhu vilepanam 04008016c grathayiSye vicitrAz ca srajaH paramazobhanAH 04008017a ArAdhayaM satyabhAmAM kRSNasya mahiSIM priyAm 04008017c kRSNAM ca bhAryAM pANDUnAM kurUNAm ekasundarIm 04008018a tatra tatra carAmy evaM labhamAnA suzobhanam 04008018c vAsAMsi yAvac ca labhe tAvat tAvad rame tathA 04008019a mAlinIty eva me nAma svayaM devI cakAra sA 04008019c sAham abhyAgatA devi sudeSNe tvannivezanam 04008020 sudeSNovAca 04008020a mUrdhni tvAM vAsayeyaM vai saMzayo me na vidyate 04008020c no ced iha tu rAjA tvAM gacchet sarveNa cetasA 04008021a striyo rAjakule pazya yAz cemA mama vezmani 04008021c prasaktAs tvAM nirIkSante pumAMsaM kaM na mohayeH 04008022a vRkSAMz cAvasthitAn pazya ya ime mama vezmani 04008022c te 'pi tvAM saMnamantIva pumAMsaM kaM na mohayeH 04008023a rAjA virATaH suzroNi dRSTvA vapur amAnuSam 04008023c vihAya mAM varArohe tvAM gacchet sarvacetasA 04008024a yaM hi tvam anavadyAGgi naram Ayatalocane 04008024c prasaktam abhivIkSethAH sa kAmavazago bhavet 04008025a yaz ca tvAM satataM pazyet puruSaz cAruhAsini 04008025c evaM sarvAnavadyAGgi sa cAnaGgavazo bhavet 04008026a yathA karkaTakI garbham Adhatte mRtyum AtmanaH 04008026c tathAvidham ahaM manye vAsaM tava zucismite 04008027 draupady uvAca 04008027a nAsmi labhyA virATena na cAnyena kathaM cana 04008027c gandharvAH patayo mahyaM yuvAnaH paJca bhAmini 04008028a putrA gandharvarAjasya mahAsattvasya kasya cit 04008028c rakSanti te ca mAM nityaM duHkhAcArA tathA nv aham 04008029a yo me na dadyAd ucchiSTaM na ca pAdau pradhAvayet 04008029c prIyeyus tena vAsena gandharvAH patayo mama 04008030a yo hi mAM puruSo gRdhyed yathAnyAH prAkRtastriyaH 04008030c tAm eva sa tato rAtriM pravized aparAM tanum 04008031a na cApy ahaM cAlayituM zakyA kena cid aGgane 04008031c duHkhazIlA hi gandharvAs te ca me balavattarAH 04008032 sudeSNovAca 04008032a evaM tvAM vAsayiSyAmi yathA tvaM nandinIcchasi 04008032c na ca pAdau na cocchiSTaM sprakSyasi tvaM kathaM cana 04008033 vaizaMpAyana uvAca 04008033a evaM kRSNA virATasya bhAryayA parisAntvitA 04008033c na cainAM veda tatrAnyas tattvena janamejaya 04009001 vaizaMpAyana uvAca 04009001a sahadevo 'pi gopAnAM kRtvA veSam anuttamam 04009001c bhASAM caiSAM samAsthAya virATam upayAd atha 04009002a tam AyAntam abhiprekSya bhrAjamAnaM nararSabham 04009002c samupasthAya vai rAjA papraccha kurunandanam 04009003a kasya vA tvaM kuto vA tvaM kiM vA tAta cikIrSasi 04009003c na hi me dRSTapUrvas tvaM tattvaM brUhi nararSabha 04009004a sa prApya rAjAnam amitratApanas; tato 'bravIn meghamahaughaniHsvanaH 04009004c vaizyo 'smi nAmnAham ariSTanemir; gosaMkhya AsaM kurupuMgavAnAm 04009005a vastuM tvayIcchAmi vizAM variSTha; tAn rAjasiMhAn na hi vedmi pArthAn 04009005c na zakyate jIvitum anyakarmaNA; na ca tvad anyo mama rocate nRpaH 04009006 virATa uvAca 04009006a tvaM brAhmaNo yadi vA kSatriyo 'si; samudranemIzvararUpavAn asi 04009006c AcakSva me tattvam amitrakarzana; na vaizyakarma tvayi vidyate samam 04009007a kasyAsi rAjJo viSayAd ihAgataH; kiM cApi zilpaM tava vidyate kRtam 04009007c kathaM tvam asmAsu nivatsyase sadA; vadasva kiM cApi taveha vetanam 04009008 sahadeva uvAca 04009008a paJcAnAM pANDuputrANAM jyeSTho rAjA yudhiSThiraH 04009008c tasyASTazatasAhasrA gavAM vargAH zataM zatAH 04009009a apare dazasAhasrA dvis tAvantas tathApare 04009009c teSAM gosaMkhya AsaM vai tantipAleti mAM viduH 04009010a bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca yac ca saMkhyAgataM kva cit 04009010c na me 'sty aviditaM kiM cit samantAd dazayojanam 04009011a guNAH suviditA hy Asan mama tasya mahAtmanaH 04009011c AsIc ca sa mayA tuSTaH kururAjo yudhiSThiraH 04009012a kSipraM hi gAvo bahulA bhavanti; na tAsu rogo bhavatIha kaz cit 04009012c tais tair upAyair viditaM mayaitad; etAni zilpAni mayi sthitAni 04009013a vRSabhAMz cApi jAnAmi rAjan pUjitalakSaNAn 04009013c yeSAM mUtram upAghrAya api vandhyA prasUyate 04009014 virATa uvAca 04009014a zataM sahasrANi samAhitAni; varNasya varNasya vinizcitA guNaiH 04009014c pazUn sapAlAn bhavate dadAmy ahaM; tvadAzrayA me pazavo bhavantv iha 04009015 vaizaMpAyana uvAca 04009015a tathA sa rAjJo 'vidito vizAM pate; uvAsa tatraiva sukhaM narezvaraH 04009015c na cainam anye 'pi viduH kathaM cana; prAdAc ca tasmai bharaNaM yathepsitam 04010001 vaizaMpAyana uvAca 04010001a athAparo 'dRzyata rUpasaMpadA; strINAm alaMkAradharo bRhatpumAn 04010001c prAkAravapre pratimucya kuNDale; dIrghe ca kambU parihATake zubhe 04010002a bahUMz ca dIrghAMz ca vikIrya mUrdhajAn; mahAbhujo vAraNamattavikramaH 04010002c gatena bhUmim abhikampayaMs tadA; virATam AsAdya sabhAsamIpataH 04010003a taM prekSya rAjopagataM sabhAtale; satrapraticchannam aripramAthinam 04010003c virAjamAnaM parameNa varcasA; sutaM mahendrasya gajendravikramam 04010004a sarvAn apRcchac ca samIpacAriNaH; kuto 'yam AyAti na me purA zrutaH 04010004c na cainam Ucur viditaM tadA narAH; savismitaM vAkyam idaM nRpo 'bravIt 04010005a sarvopapannaH puruSo manoramaH; zyAmo yuvA vAraNayUthapopamaH 04010005c vimucya kambU parihATake zubhe; vimucya veNIm apinahya kuNDale 04010006a zikhI sukezaH paridhAya cAnyathA; bhavasva dhanvI kavacI zarI tathA 04010006c Aruhya yAnaM paridhAvatAM bhavAn; sutaiH samo me bhava vA mayA samaH 04010007a vRddho hy ahaM vai parihArakAmaH; sarvAn matsyAMs tarasA pAlayasva 04010007c naivaMvidhAH klIbarUpA bhavanti; kathaM caneti pratibhAti me manaH 04010008 arjuna uvAca 04010008a gAyAmi nRtyAmy atha vAdayAmi; bhadro 'smi nRtte kuzalo 'smi gIte 04010008c tvam uttarAyAH paridatsva mAM svayaM; bhavAmi devyA naradeva nartakaH 04010009a idaM tu rUpaM mama yena kiM nu tat; prakIrtayitvA bhRzazokavardhanam 04010009c bRhannaDAM vai naradeva viddhi mAM; sutaM sutAM vA pitRmAtRvarjitAm 04010010 virATa uvAca 04010010a dadAmi te hanta varaM bRhannaDe; sutAM ca me nartaya yAz ca tAdRzIH 04010010c idaM tu te karma samaM na me mataM; samudranemiM pRthivIM tvam arhasi 04010011 vaizaMpAyana uvAca 04010011a bRhannaDAM tAm abhivIkSya matsyarAT; kalAsu nRtte ca tathaiva vAdite 04010011c apuMstvam apy asya nizamya ca sthiraM; tataH kumArIpuram utsasarja tam 04010012a sa zikSayAm Asa ca gItavAditaM; sutAM virATasya dhanaMjayaH prabhuH 04010012c sakhIz ca tasyAH paricArikAs tathA; priyaz ca tAsAM sa babhUva pANDavaH 04010013a tathA sa satreNa dhanaMjayo 'vasat; priyANi kurvan saha tAbhir AtmavAn 04010013c tathAgataM tatra na jajJire janA; bahizcarA vApy atha vAntarecarAH 04011001 vaizaMpAyana uvAca 04011001a athAparo 'dRzyata pANDavaH prabhur; virATarAjJas turagAn samIkSataH 04011001c tam ApatantaM dadRze pRthagjano; vimuktam abhrAd iva sUryamaNDalam 04011002a sa vai hayAn aikSata tAMs tatas tataH; samIkSamANaM ca dadarza matsyarAT 04011002c tato 'bravIt tAn anugAn amitrahA; kuto 'yam AyAti naro 'maraprabhaH 04011003a ayaM hayAn vIkSati mAmakAn dRDhaM; dhruvaM hayajJo bhavitA vicakSaNaH 04011003c pravezyatAm eSa samIpam Azu me; vibhAti vIro hi yathAmaras tathA 04011004a abhyetya rAjAnam amitrahAbravIj; jayo 'stu te pArthiva bhadram astu ca 04011004c hayeSu yukto nRpa saMmataH sadA; tavAzvasUto nipuNo bhavAmy aham 04011005 virATa uvAca 04011005a dadAmi yAnAni dhanaM nivezanaM; mamAzvasUto bhavituM tvam arhasi 04011005c kuto 'si kasyAsi kathaM tvam AgataH; prabrUhi zilpaM tava vidyate ca yat 04011006 nakula uvAca 04011006a paJcAnAM pANDuputrANAM jyeSTho rAjA yudhiSThiraH 04011006c tenAham azveSu purA prakRtaH zatrukarzana 04011007a azvAnAM prakRtiM vedmi vinayaM cApi sarvazaH 04011007c duSTAnAM pratipattiM ca kRtsnaM caiva cikitsitam 04011008a na kAtaraM syAn mama jAtu vAhanaM; na me 'sti duSTA vaDavA kuto hayAH 04011008c janas tu mAm Aha sa cApi pANDavo; yudhiSThiro granthikam eva nAmataH 04011009 virATa uvAca 04011009a yad asti kiM cin mama vAjivAhanaM; tad astu sarvaM tvadadhInam adya vai 04011009c ye cApi ke cin mama vAjiyojakAs; tvadAzrayAH sArathayaz ca santu me 04011010a idaM taveSTaM yadi vai suropama; bravIhi yat te prasamIkSitaM vasu 04011010c na te 'nurUpaM hayakarma vidyate; prabhAsi rAjeva hi saMmato mama 04011011a yudhiSThirasyeva hi darzanena me; samaM tavedaM priyadarza darzanam 04011011c kathaM tu bhRtyaiH sa vinAkRto vane; vasaty anindyo ramate ca pANDavaH 04011012 vaizaMpAyana uvAca 04011012a tathA sa gandharvavaropamo yuvA; virATarAjJA muditena pUjitaH 04011012c na cainam anye 'pi viduH kathaM cana; priyAbhirAmaM vicarantam antarA 04011013a evaM hi matsye nyavasanta pANDavA; yathApratijJAbhir amoghadarzanAH 04011013c ajJAtacaryAM vyacaran samAhitAH; samudranemIpatayo 'tiduHkhitAH 04012001 janamejaya uvAca 04012001a evaM matsyasya nagare vasantas tatra pANDavAH 04012001c ata UrdhvaM mahAvIryAH kim akurvanta vai dvija 04012002 vaizaMpAyana uvAca 04012002a evaM te nyavasaMs tatra pracchannAH kurunandanAH 04012002c ArAdhayanto rAjAnaM yad akurvanta tac chRNu 04012003a yudhiSThiraH sabhAstAraH sabhyAnAm abhavat priyaH 04012003c tathaiva ca virATasya saputrasya vizAM pate 04012004a sa hy akSahRdayajJas tAn krIDayAm Asa pANDavaH 04012004c akSavatyAM yathAkAmaM sUtrabaddhAn iva dvijAn 04012005a ajJAtaM ca virATasya vijitya vasu dharmarAT 04012005c bhrAtRbhyaH puruSavyAghro yathArhaM sma prayacchati 04012006a bhImaseno 'pi mAMsAni bhakSyANi vividhAni ca 04012006c atisRSTAni matsyena vikrINAti yudhiSThire 04012007a vAsAMsi parijIrNAni labdhAny antaHpure 'rjunaH 04012007c vikrINAnaz ca sarvebhyaH pANDavebhyaH prayacchati 04012008a sahadevo 'pi gopAnAM veSam AsthAya pANDavaH 04012008c dadhi kSIraM ghRtaM caiva pANDavebhyaH prayacchati 04012009a nakulo 'pi dhanaM labdhvA kRte karmaNi vAjinAm 04012009c tuSTe tasmin narapatau pANDavebhyaH prayacchati 04012010a kRSNApi sarvAn bhrAtqMs tAn nirIkSantI tapasvinI 04012010c yathA punar avijJAtA tathA carati bhAminI 04012011a evaM saMpAdayantas te tathAnyonyaM mahArathAH 04012011c prekSamANAs tadA kRSNAm USuz channA narAdhipa 04012012a atha mAse caturthe tu brahmaNaH sumahotsavaH 04012012c AsIt samRddho matsyeSu puruSANAM susaMmataH 04012013a tatra mallAH samApetur digbhyo rAjan sahasrazaH 04012013c mahAkAyA mahAvIryAH kAlakhaJjA ivAsurAH 04012014a vIryonnaddhA balodagrA rAjJA samabhipUjitAH 04012014c siMhaskandhakaTigrIvAH svavadAtA manasvinaH 04012014e asakRllabdhalakSAs te raGge pArthivasaMnidhau 04012015a teSAm eko mahAn AsIt sarvamallAn samAhvayat 04012015c AvalgamAnaM taM raGge nopatiSThati kaz cana 04012016a yadA sarve vimanasas te mallA hatacetasaH 04012016c atha sUdena taM mallaM yodhayAm Asa matsyarAT 04012017a codyamAnas tato bhImo duHkhenaivAkaron matim 04012017c na hi zaknoti vivRte pratyAkhyAtuM narAdhipam 04012018a tataH sa puruSavyAghraH zArdUlazithilaM caran 04012018c praviveza mahAraGgaM virATam abhiharSayan 04012019a babandha kakSyAM kaunteyas tatas taM harSayaJ janam 04012019c tatas taM vRtrasaMkAzaM bhImo mallaM samAhvayat 04012020a tAv ubhau sumahotsAhAv ubhau tIvraparAkramau 04012020c mattAv iva mahAkAyau vAraNau SaSTihAyanau 04012021a cakarSa dorbhyAm utpATya bhImo mallam amitrahA 04012021c vinadantam abhikrozaJ zArdUla iva vAraNam 04012022a tam udyamya mahAbAhur bhrAmayAm Asa vIryavAn 04012022c tato mallAz ca matsyAz ca vismayaM cakrire param 04012023a bhrAmayitvA zataguNaM gatasattvam acetanam 04012023c pratyapiMSan mahAbAhur mallaM bhuvi vRkodaraH 04012024a tasmin vinihate malle jImUte lokavizrute 04012024c virATaH paramaM harSam agacchad bAndhavaiH saha 04012025a saMharSAt pradadau vittaM bahu rAjA mahAmanAH 04012025c ballavAya mahAraGge yathA vaizravaNas tathA 04012026a evaM sa subahUn mallAn puruSAMz ca mahAbalAn 04012026c vinighnan matsyarAjasya prItim Avahad uttamAm 04012027a yadAsya tulyaH puruSo na kaz cit tatra vidyate 04012027c tato vyAghraiz ca siMhaiz ca dviradaiz cApy ayodhayat 04012028a punar antaHpuragataH strINAM madhye vRkodaraH 04012028c yodhyate sma virATena siMhair mattair mahAbalaiH 04012029a bIbhatsur api gItena sunRttena ca pANDavaH 04012029c virATaM toSayAm Asa sarvAz cAntaHpurastriyaH 04012030a azvair vinItair javanais tatra tatra samAgataiH 04012030c toSayAm Asa nakulo rAjAnaM rAjasattama 04012031a tasmai pradeyaM prAyacchat prIto rAjA dhanaM bahu 04012031c vinItAn vRSabhAn dRSTvA sahadevasya cAbhibho 04012032a evaM te nyavasaMs tatra pracchannAH puruSarSabhAH 04012032c karmANi tasya kurvANA virATanRpates tadA 04013001 vaizaMpAyana uvAca 04013001a vasamAneSu pArtheSu matsyasya nagare tadA 04013001c mahAratheSu channeSu mAsA daza samatyayuH 04013002a yAjJasenI sudeSNAM tu zuzrUSantI vizAM pate 04013002c avasat paricArArhA suduHkhaM janamejaya 04013003a tathA carantIM pAJcAlIM sudeSNAyA nivezane 04013003c senApatir virATasya dadarza jalajAnanAm 04013004a tAM dRSTvA devagarbhAbhAM carantIM devatAm iva 04013004c kIcakaH kAmayAm Asa kAmabANaprapIDitaH 04013005a sa tu kAmAgnisaMtaptaH sudeSNAm abhigamya vai 04013005c prahasann iva senAnIr idaM vacanam abravIt 04013006a neyaM purA jAtu mayeha dRSTA; rAjJo virATasya nivezane zubhA 04013006c rUpeNa conmAdayatIva mAM bhRzaM; gandhena jAtA madireva bhAminI 04013007a kA devarUpA hRdayaMgamA zubhe; AcakSva me kA ca kutaz ca zobhanA 04013007c cittaM hi nirmathya karoti mAM vaze; na cAnyad atrauSadham adya me matam 04013008a aho taveyaM paricArikA zubhA; pratyagrarUpA pratibhAti mAm iyam 04013008c ayuktarUpaM hi karoti karma te; prazAstu mAM yac ca mamAsti kiM cana 04013009a prabhUtanAgAzvarathaM mahAdhanaM; samRddhiyuktaM bahupAnabhojanam 04013009c manoharaM kAJcanacitrabhUSaNaM; gRhaM mahac chobhayatAm iyaM mama 04013010a tataH sudeSNAm anumantrya kIcakas; tataH samabhyetya narAdhipAtmajAm 04013010c uvAca kRSNAm abhisAntvayaMs tadA; mRgendrakanyAm iva jambuko vane 04013011a idaM ca rUpaM prathamaM ca te vayo; nirarthakaM kevalam adya bhAmini 04013011c adhAryamANA srag ivottamA yathA; na zobhase sundari zobhanA satI 04013012a tyajAmi dArAn mama ye purAtanA; bhavantu dAsyas tava cAruhAsini 04013012c ahaM ca te sundari dAsavat sthitaH; sadA bhaviSye vazago varAnane 04013013 draupady uvAca 04013013a aprArthanIyAm iha mAM sUtaputrAbhimanyase 04013013c vihInavarNAM sairandhrIM bIbhatsAM kezakArikAm 04013014a paradArAsmi bhadraM te na yuktaM tvayi sAMpratam 04013014c dayitAH prANinAM dArA dharmaM samanucintaya 04013015a paradAre na te buddhir jAtu kAryA kathaM cana 04013015c vivarjanaM hy akAryANAm etat satpuruSavratam 04013016a mithyAbhigRdhno hi naraH pApAtmA moham AsthitaH 04013016c ayazaH prApnuyAd ghoraM sumahat prApnuyAd bhayam 04013017a mA sUtaputra hRSyasva mAdya tyakSyasi jIvitam 04013017c durlabhAm abhimanvAno mAM vIrair abhirakSitAm 04013018a na cApy ahaM tvayA zakyA gandharvAH patayo mama 04013018c te tvAM nihanyuH kupitAH sAdhv alaM mA vyanInazaH 04013019a azakyarUpaiH puruSair adhvAnaM gantum icchasi 04013019c yathA nizcetano bAlaH kUlasthaH kUlam uttaram 04013019e tartum icchati mandAtmA tathA tvaM kartum icchasi 04013020a antarmahIM vA yadi vordhvam utpateH; samudrapAraM yadi vA pradhAvasi 04013020c tathApi teSAM na vimokSam arhasi; pramAthino devasutA hi me varAH 04013021a tvaM kAlarAtrIm iva kaz cid AturaH; kiM mAM dRDhaM prArthayase 'dya kIcaka 04013021c kiM mAtur aGke zayito yathA zizuz; candraM jighRkSur iva manyase hi mAm 04014001 vaizaMpAyana uvAca 04014001a pratyAkhyAto rAjaputryA sudeSNAM kIcako 'bravIt 04014001c amaryAdena kAmena ghoreNAbhipariplutaH 04014002a yathA kaikeyi sairandhryA sameyAM tad vidhIyatAm 04014002c tAM sudeSNe parIpsasva mAhaM prANAn prahAsiSam 04014003a tasya tAM bahuzaH zrutvA vAcaM vilapatas tadA 04014003c virATamahiSI devI kRpAM cakre manasvinI 04014004a svam artham abhisaMdhAya tasyArtham anucintya ca 04014004c udvegaM caiva kRSNAyAH sudeSNA sUtam abravIt 04014005a parviNIM tvaM samuddizya surAm annaM ca kAraya 04014005c tatrainAM preSayiSyAmi surAhArIM tavAntikam 04014006a tatra saMpreSitAm enAM vijane niravagrahAm 04014006c sAntvayethA yathAkAmaM sAntvyamAnA ramed yadi 04014007a kIcakas tu gRhaM gatvA bhaginyA vacanAt tadA 04014007c surAm AhArayAm Asa rAjArhAM suparisrutAm 04014008a AjaurabhraM ca subhRzaM bahUMz coccAvacAn mRgAn 04014008c kArayAm Asa kuzalair annapAnaM suzobhanam 04014009a tasmin kRte tadA devI kIcakenopamantritA 04014009c sudeSNA preSayAm Asa sairandhrIM kIcakAlayam 04014010 sudeSNovAca 04014010a uttiSTha gaccha sairandhri kIcakasya nivezanam 04014010c pAnam Anaya kalyANi pipAsA mAM prabAdhate 04014011 draupady uvAca 04014011a na gaccheyam ahaM tasya rAjaputri nivezanam 04014011c tvam eva rAjJi jAnAsi yathA sa nirapatrapaH 04014012a na cAham anavadyAGgi tava vezmani bhAmini 04014012c kAmavRttA bhaviSyAmi patInAM vyabhicAriNI 04014013a tvaM caiva devi jAnAsi yathA sa samayaH kRtaH 04014013c pravizantyA mayA pUrvaM tava vezmani bhAmini 04014014a kIcakaz ca sukezAnte mUDho madanadarpitaH 04014014c so 'vamaMsyati mAM dRSTvA na yAsye tatra zobhane 04014015a santi bahvyas tava preSyA rAjaputri vazAnugAH 04014015c anyAM preSaya bhadraM te sa hi mAm avamaMsyate 04014016 sudeSNovAca 04014016a naiva tvAM jAtu hiMsyAt sa itaH saMpreSitAM mayA 04014017 vaizaMpAyana uvAca 04014017a ity asyAH pradadau kAMsyaM sapidhAnaM hiraNmayam 04014017c sA zaGkamAnA rudatI daivaM zaraNam IyuSI 04014017e prAtiSThata surAhArI kIcakasya nivezanam 04014018 draupady uvAca 04014018a yathAham anyaM pANDubhyo nAbhijAnAmi kaM cana 04014018c tena satyena mAM prAptAM kIcako mA vaze kRthAH 04014019 vaizaMpAyana uvAca 04014019a upAtiSThata sA sUryaM muhUrtam abalA tataH 04014019c sa tasyAs tanumadhyAyAH sarvaM sUryo 'vabuddhavAn 04014020a antarhitaM tatas tasyA rakSo rakSArtham Adizat 04014020c tac cainAM nAjahAt tatra sarvAvasthAsv aninditAm 04014021a tAM mRgIm iva vitrastAM dRSTvA kRSNAM samIpagAm 04014021c udatiSThan mudA sUto nAvaM labdhveva pAragaH 04015001 kIcaka uvAca 04015001a svAgataM te sukezAnte suvyuSTA rajanI mama 04015001c svAminI tvam anuprAptA prakuruSva mama priyam 04015002a suvarNamAlAH kambUz ca kuNDale parihATake 04015002c Aharantu ca vastrANi kauzikAny ajinAni ca 04015003a asti me zayanaM zubhraM tvadartham upakalpitam 04015003c ehi tatra mayA sArdhaM pibasva madhumAdhavIm 04015004 draupady uvAca 04015004a apraiSId rAjaputrI mAM surAhArIM tavAntikam 04015004c pAnam Anaya me kSipraM pipAsA meti cAbravIt 04015005 kIcaka uvAca 04015005a anyA bhadre nayiSyanti rAjaputryAH parisrutam 04015006 vaizaMpAyana uvAca 04015006a ity enAM dakSiNe pANau sUtaputraH parAmRzat 04015006c sA gRhItA vidhunvAnA bhUmAv AkSipya kIcakam 04015006e sabhAM zaraNam AdhAvad yatra rAjA yudhiSThiraH 04015007a tAM kIcakaH pradhAvantIM kezapakSe parAmRzat 04015007c athainAM pazyato rAjJaH pAtayitvA padAvadhIt 04015008a tato yo 'sau tadArkeNa rAkSasaH saMniyojitaH 04015008c sa kIcakam apovAha vAtavegena bhArata 04015009a sa papAta tato bhUmau rakSobalasamAhataH 04015009c vighUrNamAno nizceSTaz chinnamUla iva drumaH 04015010a tAM cAsInau dadRzatur bhImasenayudhiSThirau 04015010c amRSyamANau kRSNAyAH kIcakena padA vadham 04015011a tasya bhImo vadhaprepsuH kIcakasya durAtmanaH 04015011c dantair dantAMs tadA roSAn niSpipeSa mahAmanAH 04015012a athAGguSThenAvamRdnAd aGguSThaM tasya dharmarAT 04015012c prabodhanabhayAd rAjan bhImasya pratyaSedhayat 04015013a sA sabhAdvAram AsAdya rudatI matsyam abravIt 04015013c avekSamANA suzroNI patIMs tAn dInacetasaH 04015014a AkAram abhirakSantI pratijJAM dharmasaMhitAm 04015014c dahyamAneva raudreNa cakSuSA drupadAtmajA 04015015 draupady uvAca 04015015a yeSAM vairI na svapiti padA bhUmim upaspRzan 04015015c teSAM mAM mAninIM bhAryAM sUtaputraH padAvadhIt 04015016a ye dadyur na ca yAceyur brahmaNyAH satyavAdinaH 04015016c teSAM mAM mAninIM bhAryAM sUtaputraH padAvadhIt 04015017a yeSAM dundubhinirghoSo jyAghoSaH zrUyate 'nizam 04015017c teSAM mAM mAninIM bhAryAM sUtaputraH padAvadhIt 04015018a ye te tejasvino dAntA balavanto 'bhimAninaH 04015018c teSAM mAM mAninIM bhAryAM sUtaputraH padAvadhIt 04015019a sarvalokam imaM hanyur dharmapAzasitAs tu ye 04015019c teSAM mAM mAninIM bhAryAM sUtaputraH padAvadhIt 04015020a zaraNaM ye prapannAnAM bhavanti zaraNArthinAm 04015020c caranti loke pracchannAH kva nu te 'dya mahArathAH 04015021a kathaM te sUtaputreNa vadhyamAnAM priyAM satIm 04015021c marSayanti yathA klIbA balavanto 'mitaujasaH 04015022a kva nu teSAm amarSaz ca vIryaM tejaz ca vartate 04015022c na parIpsanti ye bhAryAM vadhyamAnAM durAtmanA 04015023a mayAtra zakyaM kiM kartuM virATe dharmadUSaNam 04015023c yaH pazyan mAM marSayati vadhyamAnAm anAgasam 04015024a na rAjan rAjavat kiM cit samAcarasi kIcake 04015024c dasyUnAm iva dharmas te na hi saMsadi zobhate 04015025a na kIcakaH svadharmastho na ca matsyaH kathaM cana 04015025c sabhAsado 'py adharmajJA ya imaM paryupAsate 04015026a nopAlabhe tvAM nRpate virATa janasaMsadi 04015026c nAham etena yuktA vai hantuM matsya tavAntike 04015026e sabhAsadas tu pazyantu kIcakasya vyatikramam 04015027 virATa uvAca 04015027a parokSaM nAbhijAnAmi vigrahaM yuvayor aham 04015027c arthatattvam avijJAya kiM nu syAt kuzalaM mama 04015028 vaizaMpAyana uvAca 04015028a tatas tu sabhyA vijJAya kRSNAM bhUyo 'bhyapUjayan 04015028c sAdhu sAdhv iti cApy AhuH kIcakaM ca vyagarhayan 04015029 sabhyA UcuH 04015029a yasyeyaM cArusarvAGgI bhAryA syAd AyatekSaNA 04015029c paro lAbhaz ca tasya syAn na sa zocet kadA cana 04015030 vaizaMpAyana uvAca 04015030a evaM saMpUjayaMs tatra kRSNAM prekSya sabhAsadaH 04015030c yudhiSThirasya kopAt tu lalATe sveda Asajat 04015031a athAbravId rAjaputrIM kauravyo mahiSIM priyAm 04015031c gaccha sairandhri mAtra sthAH sudeSNAyA nivezanam 04015032a bhartAram anurudhyantyaH klizyante vIrapatnayaH 04015032c zuzrUSayA klizyamAnAH patilokaM jayanty uta 04015033a manye na kAlaM krodhasya pazyanti patayas tava 04015033c tena tvAM nAbhidhAvanti gandharvAH sUryavarcasaH 04015034a akAlajJAsi sairandhri zailUSIva vidhAvasi 04015034c vighnaM karoSi matsyAnAM dIvyatAM rAjasaMsadi 04015034e gaccha sairandhri gandharvAH kariSyanti tava priyam 04015035 draupady uvAca 04015035a atIva teSAM ghRNinAm arthe 'haM dharmacAriNI 04015035c tasya tasyeha te vadhyA yeSAM jyeSTho 'kSadevitA 04015036 vaizaMpAyana uvAca 04015036a ity uktvA prAdravat kRSNA sudeSNAyA nivezanam 04015036c kezAn muktvA tu suzroNI saMrambhAl lohitekSaNA 04015037a zuzubhe vadanaM tasyA rudantyA virataM tadA 04015037c meghalekhAvinirmuktaM divIva zazimaNDalam 04015038 sudeSNovAca 04015038a kas tvAvadhId varArohe kasmAd rodiSi zobhane 04015038c kasyAdya na sukhaM bhadre kena te vipriyaM kRtam 04015039 draupady uvAca 04015039a kIcako mAvadhIt tatra surAhArIM gatAM tava 04015039c sabhAyAM pazyato rAjJo yathaiva vijane tathA 04015040 sudeSNovAca 04015040a ghAtayAmi sukezAnte kIcakaM yadi manyase 04015040c yo 'sau tvAM kAmasaMmatto durlabhAm abhimanyate 04015041 draupady uvAca 04015041a anye vai taM vadhiSyanti yeSAm AgaH karoti saH 04015041c manye cAdyaiva suvyaktaM paralokaM gamiSyati 04016001 vaizaMpAyana uvAca 04016001a sA hatA sUtaputreNa rAjaputrI samajvalat 04016001c vadhaM kRSNA parIpsantI senAvAhasya bhAminI 04016001e jagAmAvAsam evAtha tadA sA drupadAtmajA 04016002a kRtvA zaucaM yathAnyAyaM kRSNA vai tanumadhyamA 04016002c gAtrANi vAsasI caiva prakSAlya salilena sA 04016003a cintayAm Asa rudatI tasya duHkhasya nirNayam 04016003c kiM karomi kva gacchAmi kathaM kAryaM bhaven mama 04016004a ity evaM cintayitvA sA bhImaM vai manasAgamat 04016004c nAnyaH kartA Rte bhImAn mamAdya manasaH priyam 04016005a tata utthAya rAtrau sA vihAya zayanaM svakam 04016005c prAdravan nAtham icchantI kRSNA nAthavatI satI 04016005e duHkhena mahatA yuktA mAnasena manasvinI 04016006a sA vai mahAnase prApya bhImasenaM zucismitA 04016006c sarvazveteva mAheyI vane jAtA trihAyanI 04016006e upAtiSThata pAJcAlI vAziteva mahAgajam 04016007a sA lateva mahAzAlaM phullaM gomatitIrajam 04016007c bAhubhyAM parirabhyainaM prAbodhayad aninditA 04016007e siMhaM suptaM vane durge mRgarAjavadhUr iva 04016008a vINeva madhurAbhASA gAndhAraM sAdhu mUrcchitA 04016008c abhyabhASata pAJcAlI bhImasenam aninditA 04016009a uttiSThottiSTha kiM zeSe bhImasena yathA mRtaH 04016009c nAmRtasya hi pApIyAn bhAryAm Alabhya jIvati 04016010a tasmiJ jIvati pApiSThe senAvAhe mama dviSi 04016010c tat karma kRtavaty adya kathaM nidrAM niSevase 04016011a sa saMprahAya zayanaM rAjaputryA prabodhitaH 04016011c upAtiSThata meghAbhaH paryaGke sopasaMgrahe 04016012a athAbravId rAjaputrIM kauravyo mahiSIM priyAm 04016012c kenAsy arthena saMprAptA tvariteva mamAntikam 04016013a na te prakRtimAn varNaH kRzA pANDuz ca lakSyase 04016013c AcakSva parizeSeNa sarvaM vidyAm ahaM yathA 04016014a sukhaM vA yadi vA duHkhaM dveSyaM vA yadi vA priyam 04016014c yathAvat sarvam AcakSva zrutvA jJAsyAmi yat param 04016015a aham eva hi te kRSNe vizvAsyaH sarvakarmasu 04016015c aham Apatsu cApi tvAM mokSayAmi punaH punaH 04016016a zIghram uktvA yathAkAmaM yat te kAryaM vivakSitam 04016016c gaccha vai zayanAyaiva purA nAnyo 'vabudhyate 04017001 draupady uvAca 04017001a azocyaM nu kutas tasyA yasyA bhartA yudhiSThiraH 04017001c jAnan sarvANi duHkhAni kiM mAM tvaM paripRcchasi 04017002a yan mAM dAsIpravAdena prAtikAmI tadAnayat 04017002c sabhAyAM pArSado madhye tan mAM dahati bhArata 04017003a pArthivasya sutA nAma kA nu jIveta mAdRzI 04017003c anubhUya bhRzaM duHkham anyatra draupadIM prabho 04017004a vanavAsagatAyAz ca saindhavena durAtmanA 04017004c parAmarzaM dvitIyaM ca soDhum utsahate nu kA 04017005a matsyarAjJaH samakSaM ca tasya dhUrtasya pazyataH 04017005c kIcakena padA spRSTA kA nu jIveta mAdRzI 04017006a evaM bahuvidhaiH klezaiH klizyamAnAM ca bhArata 04017006c na mAM jAnAsi kaunteya kiM phalaM jIvitena me 04017007a yo 'yaM rAjJo virATasya kIcako nAma bhArata 04017007c senAnIH puruSavyAghra syAlaH paramadurmatiH 04017008a sa mAM sairandhriveSeNa vasantIM rAjavezmani 04017008c nityam evAha duSTAtmA bhAryA mama bhaveti vai 04017009a tenopamantryamANAyA vadhArheNa sapatnahan 04017009c kAleneva phalaM pakvaM hRdayaM me vidIryate 04017010a bhrAtaraM ca vigarhasva jyeSThaM durdyUtadevinam 04017010c yasyAsmi karmaNA prAptA duHkham etad anantakam 04017011a ko hi rAjyaM parityajya sarvasvaM cAtmanA saha 04017011c pravrajyAyaiva dIvyeta vinA durdyUtadevinam 04017012a yadi niSkasahasreNa yac cAnyat sAravad dhanam 04017012c sAyaMprAtar adeviSyad api saMvatsarAn bahUn 04017013a rukmaM hiraNyaM vAsAMsi yAnaM yugyam ajAvikam 04017013c azvAzvatarasaMghAMz ca na jAtu kSayam Avahet 04017014a so 'yaM dyUtapravAdena zriyA pratyavaropitaH 04017014c tUSNIm Aste yathA mUDhaH svAni karmANi cintayan 04017015a daza nAgasahasrANi padminAM hemamAlinAm 04017015c yaM yAntam anuyAntIha so 'yaM dyUtena jIvati 04017016a tathA zatasahasrANi nRNAm amitatejasAm 04017016c upAsate mahArAjam indraprasthe yudhiSThiram 04017017a zataM dAsIsahasrANi yasya nityaM mahAnase 04017017c pAtrIhastaM divArAtram atithIn bhojayanty uta 04017018a eSa niSkasahasrANi pradAya dadatAM varaH 04017018c dyUtajena hy anarthena mahatA samupAvRtaH 04017019a enaM hi svarasaMpannA bahavaH sUtamAgadhAH 04017019c sAyaMprAtar upAtiSThan sumRSTamaNikuNDalAH 04017020a sahasram RSayo yasya nityam Asan sabhAsadaH 04017020c tapaHzrutopasaMpannAH sarvakAmair upasthitAH 04017021a andhAn vRddhAMs tathAnAthAn sarvAn rASTreSu durgatAn 04017021c bibharty avimanA nityam AnRzaMsyAd yudhiSThiraH 04017022a sa eSa nirayaM prApto matsyasya paricArakaH 04017022c sabhAyAM devitA rAjJaH kaGko brUte yudhiSThiraH 04017023a indraprasthe nivasataH samaye yasya pArthivAH 04017023c Asan balibhRtaH sarve so 'dyAnyair bhRtim icchati 04017024a pArthivAH pRthivIpAlA yasyAsan vazavartinaH 04017024c sa vaze vivazo rAjA pareSAm adya vartate 04017025a pratApya pRthivIM sarvAM razmivAn iva tejasA 04017025c so 'yaM rAjJo virATasya sabhAstAro yudhiSThiraH 04017026a yam upAsanta rAjAnaH sabhAyAm RSibhiH saha 04017026c tam upAsInam adyAnyaM pazya pANDava pANDavam 04017027a atadarhaM mahAprAjJaM jIvitArthe 'bhisaMzritam 04017027c dRSTvA kasya na duHkhaM syAd dharmAtmAnaM yudhiSThiram 04017028a upAste sma sabhAyAM yaM kRtsnA vIra vasuMdharA 04017028c tam upAsInam adyAnyaM pazya bhArata bhAratam 04017029a evaM bahuvidhair duHkhaiH pIDyamAnAm anAthavat 04017029c zokasAgaramadhyasthAM kiM mAM bhIma na pazyasi 04018001 draupady uvAca 04018001a idaM tu me mahad duHkhaM yat pravakSyAmi bhArata 04018001c na me 'bhyasUyA kartavyA duHkhAd etad bravImy aham 04018002a zArdUlair mahiSaiH siMhair AgAre yudhyase yadA 04018002c kaikeyyAH prekSamANAyAs tadA me kazmalo bhavet 04018003a prekSAsamutthitA cApi kaikeyI tAH striyo vadet 04018003c prekSya mAm anavadyAGgI kazmalopahatAm iva 04018004a snehAt saMvAsajAn manye sUdam eSA zucismitA 04018004c yodhyamAnaM mahAvIryair imaM samanuzocati 04018005a kalyANarUpA sairandhrI ballavaz cAtisundaraH 04018005c strINAM ca cittaM durjJeyaM yuktarUpau ca me matau 04018006a sairandhrI priyasaMvAsAn nityaM karuNavedinI 04018006c asmin rAjakule cemau tulyakAlanivAsinau 04018007a iti bruvANA vAkyAni sA mAM nityam avedayat 04018007c krudhyantIM mAM ca saMprekSya samazaGkata mAM tvayi 04018008a tasyAM tathA bruvatyAM tu duHkhaM mAM mahad Avizat 04018008c zoke yaudhiSThire magnA nAhaM jIvitum utsahe 04018009a yaH sadevAn manuSyAMz ca sarpAMz caikaratho 'jayat 04018009c so 'yaM rAjJo virATasya kanyAnAM nartako yuvA 04018010a yo 'tarpayad ameyAtmA khANDave jAtavedasam 04018010c so 'ntaHpuragataH pArthaH kUpe 'gnir iva saMvRtaH 04018011a yasmAd bhayam amitrANAM sadaiva puruSarSabhAt 04018011c sa lokaparibhUtena veSeNAste dhanaMjayaH 04018012a yasya jyAtalanirghoSAt samakampanta zatravaH 04018012c striyo gItasvanaM tasya muditAH paryupAsate 04018013a kirITaM sUryasaMkAzaM yasya mUrdhani zobhate 04018013c veNIvikRtakezAntaH so 'yam adya dhanaMjayaH 04018014a yasminn astrANi divyAni samastAni mahAtmani 04018014c AdhAraH sarvavidyAnAM sa dhArayati kuNDale 04018015a yaM sma rAjasahasrANi tejasApratimAni vai 04018015c samare nAtivartante velAm iva mahArNavaH 04018016a so 'yaM rAjJo virATasya kanyAnAM nartako yuvA 04018016c Aste veSapraticchannaH kanyAnAM paricArakaH 04018017a yasya sma rathaghoSeNa samakampata medinI 04018017c saparvatavanA bhIma sahasthAvarajaGgamA 04018018a yasmiJ jAte mahAbhAge kuntyAH zoko vyanazyata 04018018c sa zocayati mAm adya bhImasena tavAnujaH 04018019a bhUSitaM tam alaMkAraiH kuNDalaiH parihATakaiH 04018019c kambupANinam AyAntaM dRSTvA sIdati me manaH 04018020a taM veNIkRtakezAntaM bhImadhanvAnam arjunam 04018020c kanyAparivRtaM dRSTvA bhIma sIdati me manaH 04018021a yadA hy enaM parivRtaM kanyAbhir devarUpiNam 04018021c prabhinnam iva mAtaGgaM parikIrNaM kareNubhiH 04018022a matsyam arthapatiM pArthaM virATaM samupasthitam 04018022c pazyAmi tUryamadhyasthaM dizo nazyanti me tadA 04018023a nUnam AryA na jAnAti kRcchraM prAptaM dhanaMjayam 04018023c ajAtazatruM kauravyaM magnaM durdyUtadevinam 04018024a tathA dRSTvA yavIyAMsaM sahadevaM yudhAM patim 04018024c goSu goveSam AyAntaM pANDubhUtAsmi bhArata 04018025a sahadevasya vRttAni cintayantI punaH punaH 04018025c na vindAmi mahAbAho sahadevasya duSkRtam 04018025e yasminn evaMvidhaM duHkhaM prApnuyAt satyavikramaH 04018026a dUyAmi bharatazreSTha dRSTvA te bhrAtaraM priyam 04018026c goSu govRSasaMkAzaM matsyenAbhinivezitam 04018027a saMrabdhaM raktanepathyaM gopAlAnAM purogamam 04018027c virATam abhinandantam atha me bhavati jvaraH 04018028a sahadevaM hi me vIraM nityam AryA prazaMsati 04018028c mahAbhijanasaMpanno vRttavAJ zIlavAn iti 04018029a hrIniSedho madhuravAg dhArmikaz ca priyaz ca me 04018029c sa te 'raNyeSu boddhavyo yAjJaseni kSapAsv api 04018030a taM dRSTvA vyApRtaM goSu vatsacarmakSapAzayam 04018030c sahadevaM yudhAM zreSThaM kiM nu jIvAmi pANDava 04018031a yas tribhir nityasaMpanno rUpeNAstreNa medhayA 04018031c so 'zvabandho virATasya pazya kAlasya paryayam 04018032a abhyakIryanta vRndAni dAmagranthim udIkSatAm 04018032c vinayantaM javenAzvAn mahArAjasya pazyataH 04018033a apazyam enaM zrImantaM matsyaM bhrAjiSNum uttamam 04018033c virATam upatiSThantaM darzayantaM ca vAjinaH 04018034a kiM nu mAM manyase pArtha sukhiteti paraMtapa 04018034c evaM duHkhazatAviSTA yudhiSThiranimittataH 04018035a ataH prativiziSTAni duHkhAny anyAni bhArata 04018035c vartante mayi kaunteya vakSyAmi zRNu tAny api 04018036a yuSmAsu dhriyamANeSu duHkhAni vividhAny uta 04018036c zoSayanti zarIraM me kiM nu duHkham ataH param 04019001 draupady uvAca 04019001a ahaM sairandhriveSeNa carantI rAjavezmani 04019001c zaucadAsmi sudeSNAyA akSadhUrtasya kAraNAt 04019002a vikriyAM pazya me tIvrAM rAjaputryAH paraMtapa 04019002c Ase kAlam upAsInA sarvaM duHkhaM kilArtavat 04019003a anityA kila martyAnAm arthasiddhir jayAjayau 04019003c iti kRtvA pratIkSAmi bhartqNAm udayaM punaH 04019004a ya eva hetur bhavati puruSasya jayAvahaH 04019004c parAjaye ca hetuH sa iti ca pratipAlaye 04019005a dattvA yAcanti puruSA hatvA vadhyanti cApare 04019005c pAtayitvA ca pAtyante parair iti ca me zrutam 04019006a na daivasyAtibhAro 'sti na daivasyAtivartanam 04019006c iti cApy AgamaM bhUyo daivasya pratipAlaye 04019007a sthitaM pUrvaM jalaM yatra punas tatraiva tiSThati 04019007c iti paryAyam icchantI pratIkSAmy udayaM punaH 04019008a daivena kila yasyArthaH sunIto 'pi vipadyate 04019008c daivasya cAgame yatnas tena kAryo vijAnatA 04019009a yat tu me vacanasyAsya kathitasya prayojanam 04019009c pRccha mAM duHkhitAM tat tvam apRSTA vA bravImi te 04019010a mahiSI pANDuputrANAM duhitA drupadasya ca 04019010c imAm avasthAM saMprAptA kA mad anyA jijIviSet 04019011a kurUn paribhavan sarvAn pAJcAlAn api bhArata 04019011c pANDaveyAMz ca saMprApto mama klezo hy ariMdama 04019012a bhrAtRbhiH zvazuraiH putrair bahubhiH paravIrahan 04019012c evaM samuditA nArI kA nv anyA duHkhitA bhavet 04019013a nUnaM hi bAlayA dhAtur mayA vai vipriyaM kRtam 04019013c yasya prasAdAd durnItaM prAptAsmi bharatarSabha 04019014a varNAvakAzam api me pazya pANDava yAdRzam 04019014c yAdRzo me na tatrAsId duHkhe paramake tadA 04019015a tvam eva bhIma jAnISe yan me pArtha sukhaM purA 04019015c sAhaM dAsatvam ApannA na zAntim avazA labhe 04019016a nAdaivikam idaM manye yatra pArtho dhanaMjayaH 04019016c bhImadhanvA mahAbAhur Aste zAnta ivAnalaH 04019017a azakyA vedituM pArtha prANinAM vai gatir naraiH 04019017c vinipAtam imaM manye yuSmAkam avicintitam 04019018a yasyA mama mukhaprekSA yUyam indrasamAH sadA 04019018c sA prekSe mukham anyAsAm avarANAM varA satI 04019019a pazya pANDava me 'vasthAM yathA nArhAmi vai tathA 04019019c yuSmAsu dhriyamANeSu pazya kAlasya paryayam 04019020a yasyAH sAgaraparyantA pRthivI vazavartinI 04019020c AsIt sAdya sudeSNAyA bhItAhaM vazavartinI 04019021a yasyAH puraHsarA Asan pRSThataz cAnugAminaH 04019021c sAham adya sudeSNAyAH puraH pazcAc ca gAminI 04019021e idaM tu duHkhaM kaunteya mamAsahyaM nibodha tat 04019022a yA na jAtu svayaM piMSe gAtrodvartanam AtmanaH 04019022c anyatra kuntyA bhadraM te sAdya piMSAmi candanam 04019022e pazya kaunteya pANI me naivaM yau bhavataH purA 04019023 vaizaMpAyana uvAca 04019023a ity asya darzayAm Asa kiNabaddhau karAv ubhau 04019024 draupady uvAca 04019024a bibhemi kuntyA yA nAhaM yuSmAkaM vA kadA cana 04019024c sAdyAgrato virATasya bhItA tiSThAmi kiMkarI 04019025a kiM nu vakSyati samrAN mAM varNakaH sukRto na vA 04019025c nAnyapiSTaM hi matsyasya candanaM kila rocate 04019026 vaizaMpAyana uvAca 04019026a sA kIrtayantI duHkhAni bhImasenasya bhAminI 04019026c ruroda zanakaiH kRSNA bhImasenam udIkSatI 04019027a sA bASpakalayA vAcA niHzvasantI punaH punaH 04019027c hRdayaM bhImasenasya ghaTTayantIdam abravIt 04019028a nAlpaM kRtaM mayA bhIma devAnAM kilbiSaM purA 04019028c abhAgyA yat tu jIvAmi martavye sati pANDava 04019029a tatas tasyAH karau zUnau kiNabaddhau vRkodaraH 04019029c mukham AnIya vepantyA ruroda paravIrahA 04019030a tau gRhItvA ca kaunteyo bASpam utsRjya vIryavAn 04019030c tataH paramaduHkhArta idaM vacanam abravIt 04020001 bhImasena uvAca 04020001a dhig astu me bAhubalaM gANDIvaM phalgunasya ca 04020001c yat te raktau purA bhUtvA pANI kRtakiNAv ubhau 04020002a sabhAyAM sma virATasya karomi kadanaM mahat 04020002c tatra mAM dharmarAjas tu kaTAkSeNa nyavArayat 04020002e tad ahaM tasya vijJAya sthita evAsmi bhAmini 04020003a yac ca rASTrAt pracyavanaM kurUNAm avadhaz ca yaH 04020003c suyodhanasya karNasya zakuneH saubalasya ca 04020004a duHzAsanasya pApasya yan mayA na hRtaM ziraH 04020004c tan me dahati kalyANi hRdi zalyam ivArpitam 04020004e mA dharmaM jahi suzroNi krodhaM jahi mahAmate 04020005a imaM ca samupAlambhaM tvatto rAjA yudhiSThiraH 04020005c zRNuyAd yadi kalyANi kRtsnaM jahyAt sa jIvitam 04020006a dhanaMjayo vA suzroNi yamau vA tanumadhyame 04020006c lokAntaragateSv eSu nAhaM zakSyAmi jIvitum 04020007a sukanyA nAma zAryAtI bhArgavaM cyavanaM vane 04020007c valmIkabhUtaM zAmyantam anvapadyata bhAminI 04020008a nADAyanI cendrasenA rUpeNa yadi te zrutA 04020008c patim anvacarad vRddhaM purA varSasahasriNam 04020009a duhitA janakasyApi vaidehI yadi te zrutA 04020009c patim anvacarat sItA mahAraNyanivAsinam 04020010a rakSasA nigrahaM prApya rAmasya mahiSI priyA 04020010c klizyamAnApi suzroNI rAmam evAnvapadyata 04020011a lopAmudrA tathA bhIru vayorUpasamanvitA 04020011c agastyam anvayAd dhitvA kAmAn sarvAn amAnuSAn 04020012a yathaitAH kIrtitA nAryo rUpavatyaH pativratAH 04020012c tathA tvam api kalyANi sarvaiH samuditA guNaiH 04020013a mAdIrghaM kSama kAlaM tvaM mAsam adhyardhasaMmitam 04020013c pUrNe trayodaze varSe rAjJo rAjJI bhaviSyasi 04020014 draupady uvAca 04020014a Artayaitan mayA bhIma kRtaM bASpavimokSaNam 04020014c apArayantyA duHkhAni na rAjAnam upAlabhe 04020015a vimuktena vyatItena bhImasena mahAbala 04020015c pratyupasthitakAlasya kAryasyAnantaro bhava 04020016a mameha bhIma kaikeyI rUpAbhibhavazaGkayA 04020016c nityam udvijate rAjA kathaM neyAd imAm iti 04020017a tasyA viditvA taM bhAvaM svayaM cAnRtadarzanaH 04020017c kIcako 'yaM suduSTAtmA sadA prArthayate hi mAm 04020018a tam ahaM kupitA bhIma punaH kopaM niyamya ca 04020018c abruvaM kAmasaMmUDham AtmAnaM rakSa kIcaka 04020019a gandharvANAm ahaM bhAryA paJcAnAM mahiSI priyA 04020019c te tvAM nihanyur durdharSAH zUrAH sAhasakAriNaH 04020020a evam uktaH sa duSTAtmA kIcakaH pratyuvAca ha 04020020c nAhaM bibhemi sairandhri gandharvANAM zucismite 04020021a zataM sahasram api vA gandharvANAm ahaM raNe 04020021c samAgataM haniSyAmi tvaM bhIru kuru me kSaNam 04020022a ity ukte cAbruvaM sUtaM kAmAturam ahaM punaH 04020022c na tvaM pratibalas teSAM gandharvANAM yazasvinAm 04020023a dharme sthitAsmi satataM kulazIlasamanvitA 04020023c necchAmi kaM cid vadhyantaM tena jIvasi kIcaka 04020024a evam uktaH sa duSTAtmA prahasya svanavat tadA 04020024c na tiSThati sma sanmArge na ca dharmaM bubhUSati 04020025a pApAtmA pApabhAvaz ca kAmarAgavazAnugaH 04020025c avinItaz ca duSTAtmA pratyAkhyAtaH punaH punaH 04020025e darzane darzane hanyAt tathA jahyAM ca jIvitam 04020026a tad dharme yatamAnAnAM mahAn dharmo naziSyati 04020026c samayaM rakSamANAnAM bhAryA vo na bhaviSyati 04020027a bhAryAyAM rakSyamANAyAM prajA bhavati rakSitA 04020027c prajAyAM rakSyamANAyAm AtmA bhavati rakSitaH 04020028a vadatAM varNadharmAMz ca brAhmaNAnAM hi me zrutam 04020028c kSatriyasya sadA dharmo nAnyaH zatrunibarhaNAt 04020029a pazyato dharmarAjasya kIcako mAM padAvadhIt 04020029c tava caiva samakSaM vai bhImasena mahAbala 04020030a tvayA hy ahaM paritrAtA tasmAd ghorAj jaTAsurAt 04020030c jayadrathaM tathaiva tvam ajaiSIr bhrAtRbhiH saha 04020031a jahImam api pApaM tvaM yo 'yaM mAm avamanyate 04020031c kIcako rAjavAllabhyAc chokakRn mama bhArata 04020032a tam evaM kAmasaMmattaM bhindhi kumbham ivAzmani 04020032c yo nimittam anarthAnAM bahUnAM mama bhArata 04020033a taM cej jIvantam AdityaH prAtar abhyudayiSyati 04020033c viSam AloDya pAsyAmi mA kIcakavazaM gamam 04020033e zreyo hi maraNaM mahyaM bhImasena tavAgrataH 04020034 vaizaMpAyana uvAca 04020034a ity uktvA prArudat kRSNA bhImasyoraH samAzritA 04020034c bhImaz ca tAM pariSvajya mahat sAntvaM prayujya ca 04020034e kIcakaM manasAgacchat sRkkiNI parisaMlihan 04021001 bhImasena uvAca 04021001a tathA bhadre kariSyAmi yathA tvaM bhIru bhASase 04021001c adya taM sUdayiSyAmi kIcakaM sahabAndhavam 04021002a asyAH pradoSe zarvaryAH kuruSvAnena saMgamam 04021002c duHkhaM zokaM ca nirdhUya yAjJaseni zucismite 04021003a yaiSA nartanazAlA vai matsyarAjena kAritA 04021003c divAtra kanyA nRtyanti rAtrau yAnti yathAgRham 04021004a tatrAsti zayanaM bhIru dRDhAGgaM supratiSThitam 04021004c tatrAsya darzayiSyAmi pUrvapretAn pitAmahAn 04021005a yathA ca tvAM na pazyeyuH kurvANAM tena saMvidam 04021005c kuryAs tathA tvaM kalyANi yathA saMnihito bhavet 04021006 vaizaMpAyana uvAca 04021006a tathA tau kathayitvA tu bASpam utsRjya duHkhitau 04021006c rAtrizeSaM tad atyugraM dhArayAm Asatur hRdA 04021007a tasyAM rAtryAM vyatItAyAM prAtar utthAya kIcakaH 04021007c gatvA rAjakulAyaiva draupadIm idam abravIt 04021008a sabhAyAM pazyato rAjJaH pAtayitvA padAhanam 04021008c na caivAlabhathAs trANam abhipannA balIyasA 04021009a pravAdena hi matsyAnAM rAjA nAmnAyam ucyate 04021009c aham eva hi matsyAnAM rAjA vai vAhinIpatiH 04021010a sA sukhaM pratipadyasva dAso bhIru bhavAmi te 04021010c ahnAya tava suzroNi zataM niSkAn dadAmy aham 04021011a dAsIzataM ca te dadyAM dAsAnAm api cAparam 04021011c rathaM cAzvatarIyuktam astu nau bhIru saMgamaH 04021012 draupady uvAca 04021012a ekaM me samayaM tv adya pratipadyasva kIcaka 04021012c na tvAM sakhA vA bhrAtA vA jAnIyAt saMgataM mayA 04021013a avabodhAd dhi bhItAsmi gandharvANAM yazasvinAm 04021013c evaM me pratijAnIhi tato 'haM vazagA tava 04021014 kIcaka uvAca 04021014a evam etat kariSyAmi yathA suzroNi bhASase 04021014c eko bhadre gamiSyAmi zUnyam AvasathaM tava 04021015a samAgamArthaM rambhoru tvayA madanamohitaH 04021015c yathA tvAM nAvabhotsyanti gandharvAH sUryavarcasaH 04021016 draupady uvAca 04021016a yad idaM nartanAgAraM matsyarAjena kAritam 04021016c divAtra kanyA nRtyanti rAtrau yAnti yathAgRham 04021017a tamisre tatra gacchethA gandharvAs tan na jAnate 04021017c tatra doSaH parihRto bhaviSyati na saMzayaH 04021018 vaizaMpAyana uvAca 04021018a tam arthaM pratijalpantyAH kRSNAyAH kIcakena ha 04021018c divasArdhaM samabhavan mAsenaiva samaM nRpa 04021019a kIcako 'tha gRhaM gatvA bhRzaM harSapariplutaH 04021019c sairandhrIrUpiNaM mUDho mRtyuM taM nAvabuddhavAn 04021020a gandhAbharaNamAlyeSu vyAsaktaH sa vizeSataH 04021020c alaMcakAra so ''tmAnaM satvaraH kAmamohitaH 04021021a tasya tat kurvataH karma kAlo dIrgha ivAbhavat 04021021c anucintayataz cApi tAm evAyatalocanAm 04021022a AsId abhyadhikA cAsya zrIH zriyaM pramumukSataH 04021022c nirvANakAle dIpasya vartIm iva didhakSataH 04021023a kRtasaMpratyayas tatra kIcakaH kAmamohitaH 04021023c nAjAnAd divasaM yAntaM cintayAnaH samAgamam 04021024a tatas tu draupadI gatvA tadA bhImaM mahAnase 04021024c upAtiSThata kalyANI kauravyaM patim antikAt 04021025a tam uvAca sukezAntA kIcakasya mayA kRtaH 04021025c saMgamo nartanAgAre yathAvocaH paraMtapa 04021026a zUnyaM sa nartanAgAram AgamiSyati kIcakaH 04021026c eko nizi mahAbAho kIcakaM taM niSUdaya 04021027a taM sUtaputraM kaunteya kIcakaM madadarpitam 04021027c gatvA tvaM nartanAgAraM nirjIvaM kuru pANDava 04021028a darpAc ca sUtaputro 'sau gandharvAn avamanyate 04021028c taM tvaM praharatAM zreSTha naDaM nAga ivoddhara 04021029a azru duHkhAbhibhUtAyA mama mArjasva bhArata 04021029c Atmanaz caiva bhadraM te kuru mAnaM kulasya ca 04021030 bhImasena uvAca 04021030a svAgataM te varArohe yan mA vedayase priyam 04021030c na hy asya kaM cid icchAmi sahAyaM varavarNini 04021031a yA me prItis tvayAkhyAtA kIcakasya samAgame 04021031c hatvA hiDimbaM sA prItir mamAsId varavarNini 04021032a satyaM bhrAtqMz ca dharmaM ca puraskRtya bravImi te 04021032c kIcakaM nihaniSyAmi vRtraM devapatir yathA 04021033a taM gahvare prakAze vA pothayiSyAmi kIcakam 04021033c atha ced avabhotsyanti haMsye matsyAn api dhruvam 04021034a tato duryodhanaM hatvA pratipatsye vasuMdharAm 04021034c kAmaM matsyam upAstAM hi kuntIputro yudhiSThiraH 04021035 draupady uvAca 04021035a yathA na saMtyajethAs tvaM satyaM vai matkRte vibho 04021035c nigUDhas tvaM tathA vIra kIcakaM vinipAtaya 04021036 bhImasena uvAca 04021036a evam etat kariSyAmi yathA tvaM bhIru bhASase 04021036c adRzyamAnas tasyAdya tamasvinyAm anindite 04021037a nAgo bilvam ivAkramya pothayiSyAmy ahaM ziraH 04021037c alabhyAm icchatas tasya kIcakasya durAtmanaH 04021038 vaizaMpAyana uvAca 04021038a bhImo 'tha prathamaM gatvA rAtrau channa upAvizat 04021038c mRgaM harir ivAdRzyaH pratyAkAGkSat sa kIcakam 04021039a kIcakaz cApy alaMkRtya yathAkAmam upAvrajat 04021039c tAM velAM nartanAgAre pAJcAlIsaMgamAzayA 04021040a manyamAnaH sa saMketam AgAraM prAvizac ca tam 04021040c pravizya ca sa tad vezma tamasA saMvRtaM mahat 04021041a pUrvAgataM tatas tatra bhImam apratimaujasam 04021041c ekAntam AsthitaM cainam AsasAda sudurmatiH 04021042a zayAnaM zayane tatra mRtyuM sUtaH parAmRzat 04021042c jAjvalyamAnaM kopena kRSNAdharSaNajena ha 04021043a upasaMgamya caivainaM kIcakaH kAmamohitaH 04021043c harSonmathitacittAtmA smayamAno 'bhyabhASata 04021044a prApitaM te mayA vittaM bahurUpam anantakam 04021044c tat sarvaM tvAM samuddizya sahasA samupAgataH 04021045a nAkasmAn mAM prazaMsanti sadA gRhagatAH striyaH 04021045c suvAsA darzanIyaz ca nAnyo 'sti tvAdRzaH pumAn 04021046 bhImasena uvAca 04021046a diSTyA tvaM darzanIyo 'si diSTyAtmAnaM prazaMsasi 04021046c IdRzas tu tvayA sparzaH spRSTapUrvo na karhi cit 04021047 vaizaMpAyana uvAca 04021047a ity uktvA taM mahAbAhur bhImo bhImaparAkramaH 04021047c samutpatya ca kaunteyaH prahasya ca narAdhamam 04021047e bhImo jagrAha kezeSu mAlyavatsu sugandhiSu 04021048a sa kezeSu parAmRSTo balena balinAM varaH 04021048c AkSipya kezAn vegena bAhvor jagrAha pANDavam 04021049a bAhuyuddhaM tayor AsIt kruddhayor narasiMhayoH 04021049c vasante vAzitAhetor balavadgajayor iva 04021050a ISad AgalitaM cApi krodhAc calapadaM sthitam 04021050c kIcako balavAn bhImaM jAnubhyAm AkSipad bhuvi 04021051a pAtito bhuvi bhImas tu kIcakena balIyasA 04021051c utpapAtAtha vegena daNDAhata ivoragaH 04021052a spardhayA ca balonmattau tAv ubhau sUtapANDavau 04021052c nizIthe paryakarSetAM balinau nizi nirjane 04021053a tatas tad bhavanazreSThaM prAkampata muhur muhuH 04021053c balavac cApi saMkruddhAv anyonyaM tAv agarjatAm 04021054a talAbhyAM tu sa bhImena vakSasy abhihato balI 04021054c kIcako roSasaMtaptaH padAn na calitaH padam 04021055a muhUrtaM tu sa taM vegaM sahitvA bhuvi duHsaham 04021055c balAd ahIyata tadA sUto bhImabalArditaH 04021056a taM hIyamAnaM vijJAya bhImaseno mahAbalaH 04021056c vakSasy AnIya vegena mamanthainaM vicetasam 04021057a krodhAviSTo viniHzvasya punaz cainaM vRkodaraH 04021057c jagrAha jayatAM zreSThaH kezeSv eva tadA bhRzam 04021058a gRhItvA kIcakaM bhImo virurAva mahAbalaH 04021058c zArdUlaH pizitAkAGkSI gRhItveva mahAmRgam 04021059a tasya pAdau ca pANI ca ziro grIvAM ca sarvazaH 04021059c kAye pravezayAm Asa pazor iva pinAkadhRk 04021060a taM saMmathitasarvAGgaM mAMsapiNDopamaM kRtam 04021060c kRSNAyai darzayAm Asa bhImaseno mahAbalaH 04021061a uvAca ca mahAtejA draupadIM pANDunandanaH 04021061c pazyainam ehi pAJcAli kAmuko 'yaM yathA kRtaH 04021062a tathA sa kIcakaM hatvA gatvA roSasya vai zamam 04021062c Amantrya draupadIM kRSNAM kSipram AyAn mahAnasam 04021063a kIcakaM ghAtayitvA tu draupadI yoSitAM varA 04021063c prahRSTA gatasaMtApA sabhApAlAn uvAca ha 04021064a kIcako 'yaM hataH zete gandharvaiH patibhir mama 04021064c parastrIkAmasaMmattaH samAgacchata pazyata 04021065a tac chrutvA bhASitaM tasyA nartanAgArarakSiNaH 04021065c sahasaiva samAjagmur AdAyolkAH sahasrazaH 04021066a tato gatvAtha tad vezma kIcakaM vinipAtitam 04021066c gatAsuM dadRzur bhUmau rudhireNa samukSitam 04021067a kvAsya grIvA kva caraNau kva pANI kva ziras tathA 04021067c iti sma taM parIkSante gandharveNa hataM tadA 04022001 vaizaMpAyana uvAca 04022001a tasmin kAle samAgamya sarve tatrAsya bAndhavAH 04022001c ruruduH kIcakaM dRSTvA parivArya samantataH 04022002a sarve saMhRSTaromANaH saMtrastAH prekSya kIcakam 04022002c tathA sarvAGgasaMbhugnaM kUrmaM sthala ivoddhRtam 04022003a pothitaM bhImasenena tam indreNeva dAnavam 04022003c saMskArayitum icchanto bahir netuM pracakramuH 04022004a dadRzus te tataH kRSNAM sUtaputrAH samAgatAH 04022004c adUrAd anavadyAGgIM stambham AliGgya tiSThatIm 04022005a samaveteSu sUteSu tAn uvAcopakIcakaH 04022005c hanyatAM zIghram asatI yatkRte kIcako hataH 04022006a atha vA neha hantavyA dahyatAM kAminA saha 04022006c mRtasyApi priyaM kAryaM sUtaputrasya sarvathA 04022007a tato virATam Ucus te kIcako 'syAH kRte hataH 04022007c sahAdyAnena dahyeta tadanujJAtum arhasi 04022008a parAkramaM tu sUtAnAM matvA rAjAnvamodata 04022008c sairandhryAH sUtaputreNa saha dAhaM vizAM pate 04022009a tAM samAsAdya vitrastAM kRSNAM kamalalocanAm 04022009c momuhyamAnAM te tatra jagRhuH kIcakA bhRzam 04022010a tatas tu tAM samAropya nibadhya ca sumadhyamAm 04022010c jagmur udyamya te sarve zmazAnam abhitas tadA 04022011a hriyamANA tu sA rAjan sUtaputrair aninditA 04022011c prAkrozan nAtham icchantI kRSNA nAthavatI satI 04022012 draupady uvAca 04022012a jayo jayanto vijayo jayatseno jayadbalaH 04022012c te me vAcaM vijAnantu sUtaputrA nayanti mAm 04022013a yeSAM jyAtalanirghoSo visphUrjitam ivAzaneH 04022013c vyazrUyata mahAyuddhe bhImaghoSas tarasvinAm 04022014a rathaghoSaz ca balavAn gandharvANAM yazasvinAm 04022014c te me vAcaM vijAnantu sUtaputrA nayanti mAm 04022015 vaizaMpAyana uvAca 04022015a tasyAs tAH kRpaNA vAcaH kRSNAyAH paridevitAH 04022015c zrutvaivAbhyapatad bhImaH zayanAd avicArayan 04022016 bhImasena uvAca 04022016a ahaM zRNomi te vAcaM tvayA sairandhri bhASitAm 04022016c tasmAt te sUtaputrebhyo na bhayaM bhIru vidyate 04022017 vaizaMpAyana uvAca 04022017a ity uktvA sa mahAbAhur vijajRmbhe jighAMsayA 04022017c tataH sa vyAyataM kRtvA veSaM viparivartya ca 04022017e advAreNAbhyavaskandya nirjagAma bahis tadA 04022018a sa bhImasenaH prAkArAd Arujya tarasA drumam 04022018c zmazAnAbhimukhaH prAyAd yatra te kIcakA gatAH 04022019a sa taM vRkSaM dazavyAmaM saskandhaviTapaM balI 04022019c pragRhyAbhyadravat sUtAn daNDapANir ivAntakaH 04022020a Uruvegena tasyAtha nyagrodhAzvatthakiMzukAH 04022020c bhUmau nipatitA vRkSAH saMghazas tatra zerate 04022021a taM siMham iva saMkruddhaM dRSTvA gandharvam Agatam 04022021c vitresuH sarvataH sUtA viSAdabhayakampitAH 04022022a tam antakam ivAyAntaM gandharvaM prekSya te tadA 04022022c didhakSantas tadA jyeSThaM bhrAtaraM hy upakIcakAH 04022022e parasparam athocus te viSAdabhayakampitAH 04022023a gandharvo balavAn eti kruddha udyamya pAdapam 04022023c sairandhrI mucyatAM zIghraM mahan no bhayam Agatam 04022024a te tu dRSTvA tam AviddhaM bhImasenena pAdapam 04022024c vimucya draupadIM tatra prAdravan nagaraM prati 04022025a dravatas tAMs tu saMprekSya sa vajrI dAnavAn iva 04022025c zataM paJcAdhikaM bhImaH prAhiNod yamasAdanam 04022026a tata AzvAsayat kRSNAM pravimucya vizAM pate 04022026c uvAca ca mahAbAhuH pAJcAlIM tatra draupadIm 04022026e azrupUrNamukhIM dInAM durdharSaH sa vRkodaraH 04022027a evaM te bhIru vadhyante ye tvAM klizyanty anAgasam 04022027c praihi tvaM nagaraM kRSNe na bhayaM vidyate tava 04022027e anyenAhaM gamiSyAmi virATasya mahAnasam 04022028a paJcAdhikaM zataM tac ca nihataM tatra bhArata 04022028c mahAvanam iva chinnaM zizye vigalitadrumam 04022029a evaM te nihatA rAjaJ zataM paJca ca kIcakAH 04022029c sa ca senApatiH pUrvam ity etat sUtaSaTzatam 04022030a tad dRSTvA mahad AzcaryaM narA nAryaz ca saMgatAH 04022030c vismayaM paramaM gatvA nocuH kiM cana bhArata 04023001 vaizaMpAyana uvAca 04023001a te dRSTvA nihatAn sUtAn rAjJe gatvA nyavedayan 04023001c gandharvair nihatA rAjan sUtaputrAH paraHzatAH 04023002a yathA vajreNa vai dIrNaM parvatasya mahac chiraH 04023002c vinikIrNaM pradRzyeta tathA sUtA mahItale 04023003a sairandhrI ca vimuktAsau punar AyAti te gRham 04023003c sarvaM saMzayitaM rAjan nagaraM te bhaviSyati 04023004a tathArUpA hi sairandhrI gandharvAz ca mahAbalAH 04023004c puMsAm iSTaz ca viSayo maithunAya na saMzayaH 04023005a yathA sairandhriveSeNa na te rAjann idaM puram 04023005c vinAzam eti vai kSipraM tathA nItir vidhIyatAm 04023006a teSAM tad vacanaM zrutvA virATo vAhinIpatiH 04023006c abravIt kriyatAm eSAM sUtAnAM paramakriyA 04023007a ekasminn eva te sarve susamiddhe hutAzane 04023007c dahyantAM kIcakAH zIghraM ratnair gandhaiz ca sarvazaH 04023008a sudeSNAM cAbravId rAjA mahiSIM jAtasAdhvasaH 04023008c sairandhrIm AgatAM brUyA mamaiva vacanAd idam 04023009a gaccha sairandhri bhadraM te yathAkAmaM carAbale 04023009c bibheti rAjA suzroNi gandharvebhyaH parAbhavAt 04023010a na hi tAm utsahe vaktuM svayaM gandharvarakSitAm 04023010c striyas tv adoSAs tAM vaktum atas tvAM prabravImy aham 04023011a atha muktA bhayAt kRSNA sUtaputrAn nirasya ca 04023011c mokSitA bhImasenena jagAma nagaraM prati 04023012a trAsiteva mRgI bAlA zArdUlena manasvinI 04023012c gAtrANi vAsasI caiva prakSAlya salilena sA 04023013a tAM dRSTvA puruSA rAjan prAdravanta dizo daza 04023013c gandharvANAM bhayatrastAH ke cid dRSTIr nyamIlayan 04023014a tato mahAnasadvAri bhImasenam avasthitam 04023014c dadarza rAjan pAJcAlI yathA mattaM mahAdvipam 04023015a taM vismayantI zanakaiH saMjJAbhir idam abravIt 04023015c gandharvarAjAya namo yenAsmi parimocitA 04023016 bhImasena uvAca 04023016a ye yasyA vicarantIha puruSA vazavartinaH 04023016c tasyAs te vacanaM zrutvA anRNA vicaranty uta 04023017 vaizaMpAyana uvAca 04023017a tataH sA nartanAgAre dhanaMjayam apazyata 04023017c rAjJaH kanyA virATasya nartayAnaM mahAbhujam 04023018a tatas tA nartanAgArAd viniSkramya sahArjunAH 04023018c kanyA dadRzur AyAntIM kRSNAM kliSTAm anAgasam 04023019 kanyA UcuH 04023019a diSTyA sairandhri muktAsi diSTyAsi punarAgatA 04023019c diSTyA vinihatAH sUtA ye tvAM klizyanty anAgasam 04023020 bRhannaDovAca 04023020a kathaM sairandhri muktAsi kathaM pApAz ca te hatAH 04023020c icchAmi vai tava zrotuM sarvam eva yathAtatham 04023021 sairandhry uvAca 04023021a bRhannaDe kiM nu tava sairandhryA kAryam adya vai 04023021c yA tvaM vasasi kalyANi sadA kanyApure sukham 04023022a na hi duHkhaM samApnoSi sairandhrI yad upAznute 04023022c tena mAM duHkhitAm evaM pRcchase prahasann iva 04023023 bRhannaDovAca 04023023a bRhannaDApi kalyANi duHkham Apnoty anuttamam 04023023c tiryagyonigatA bAle na cainAm avabudhyase 04023024 vaizaMpAyana uvAca 04023024a tataH sahaiva kanyAbhir draupadI rAjavezma tat 04023024c praviveza sudeSNAyAH samIpam apalAyinI 04023025a tAm abravId rAjaputrI virATavacanAd idam 04023025c sairandhri gamyatAM zIghraM yatra kAmayase gatim 04023026a rAjA bibheti bhadraM te gandharvebhyaH parAbhavAt 04023026c tvaM cApi taruNI subhru rUpeNApratimA bhuvi 04023027 sairandhry uvAca 04023027a trayodazAhamAtraM me rAjA kSamatu bhAmini 04023027c kRtakRtyA bhaviSyanti gandharvAs te na saMzayaH 04023028a tato mAM te 'paneSyanti kariSyanti ca te priyam 04023028c dhruvaM ca zreyasA rAjA yokSyate saha bAndhavaiH 04024001 vaizaMpAyana uvAca 04024001a kIcakasya tu ghAtena sAnujasya vizAM pate 04024001c atyAhitaM cintayitvA vyasmayanta pRthagjanAH 04024002a tasmin pure janapade saMjalpo 'bhUc ca sarvazaH 04024002c zauryAd dhi vallabho rAjJo mahAsattvaz ca kIcakaH 04024003a AsIt prahartA ca nRNAM dArAmarzI ca durmatiH 04024003c sa hataH khalu pApAtmA gandharvair duSTapUruSaH 04024004a ity ajalpan mahArAja parAnIkavizAtanam 04024004c deze deze manuSyAz ca kIcakaM duSpradharSaNam 04024005a atha vai dhArtarASTreNa prayuktA ye bahizcarAH 04024005c mRgayitvA bahUn grAmAn rASTrANi nagarANi ca 04024006a saMvidhAya yathAdiSTaM yathAdezapradarzanam 04024006c kRtacintA nyavartanta te ca nAgapuraM prati 04024007a tatra dRSTvA tu rAjAnaM kauravyaM dhRtarASTrajam 04024007c droNakarNakRpaiH sArdhaM bhISmeNa ca mahAtmanA 04024008a saMgataM bhrAtRbhiz cApi trigartaiz ca mahArathaiH 04024008c duryodhanaM sabhAmadhye AsInam idam abruvan 04024009a kRto 'smAbhiH paro yatnas teSAm anveSaNe sadA 04024009c pANDavAnAM manuSyendra tasmin mahati kAnane 04024010a nirjane mRgasaMkIrNe nAnAdrumalatAvRte 04024010c latApratAnabahule nAnAgulmasamAvRte 04024011a na ca vidmo gatA yena pArthAH syur dRDhavikramAH 04024011c mArgamANAH padanyAsaM teSu teSu tathA tathA 04024012a girikUTeSu tuGgeSu nAnAjanapadeSu ca 04024012c janAkIrNeSu dezeSu kharvaTeSu pureSu ca 04024013a narendra bahuzo 'nviSTA naiva vidmaz ca pANDavAn 04024013c atyantabhAvaM naSTAs te bhadraM tubhyaM nararSabha 04024014a vartmAny anviSyamANAs tu rathAnAM rathasattama 04024014c kaM cit kAlaM manuSyendra sUtAnAm anugA vayam 04024015a mRgayitvA yathAnyAyaM viditArthAH sma tattvataH 04024015c prAptA dvAravatIM sUtA Rte pArthaiH paraMtapa 04024016a na tatra pANDavA rAjan nApi kRSNA pativratA 04024016c sarvathA vipranaSTAs te namas te bharatarSabha 04024017a na hi vidmo gatiM teSAM vAsaM vApi mahAtmanAm 04024017c pANDavAnAM pravRttiM vA vidmaH karmApi vA kRtam 04024017e sa naH zAdhi manuSyendra ata UrdhvaM vizAM pate 04024018a anveSaNe pANDavAnAM bhUyaH kiM karavAmahe 04024018c imAM ca naH priyAm IkSa vAcaM bhadravatIM zubhAm 04024019a yena trigartA nikRtA balena mahatA nRpa 04024019c sUtena rAjJo matsyasya kIcakena mahAtmanA 04024020a sa hataH patitaH zete gandharvair nizi bhArata 04024020c adRzyamAnair duSTAtmA saha bhrAtRbhir acyuta 04024021a priyam etad upazrutya zatrUNAM tu parAbhavam 04024021c kRtakRtyaz ca kauravya vidhatsva yad anantaram 04025001 vaizaMpAyana uvAca 04025001a tato duryodhano rAjA zrutvA teSAM vacas tadA 04025001c ciram antarmanA bhUtvA pratyuvAca sabhAsadaH 04025002a suduHkhA khalu kAryANAM gatir vijJAtum antataH 04025002c tasmAt sarve udIkSadhvaM kva nu syuH pANDavA gatAH 04025003a alpAvaziSTaM kAlasya gatabhUyiSTham antataH 04025003c teSAm ajJAtacaryAyAm asmin varSe trayodaze 04025004a asya varSasya zeSaM ced vyatIyur iha pANDavAH 04025004c nivRttasamayAs te hi satyavrataparAyaNAH 04025005a kSaranta iva nAgendrAH sarva AzIviSopamAH 04025005c duHkhA bhaveyuH saMrabdhAH kauravAn prati te dhruvam 04025006a arvAk kAlasya vijJAtAH kRcchrarUpadharAH punaH 04025006c pravizeyur jitakrodhAs tAvad eva punar vanam 04025007a tasmAt kSipraM bubhutsadhvaM yathA no 'tyantam avyayam 04025007c rAjyaM nirdvandvam avyagraM niHsapatnaM ciraM bhavet 04025008a athAbravIt tataH karNaH kSipraM gacchantu bhArata 04025008c anye dhUrtatarA dakSA nibhRtAH sAdhukAriNaH 04025009a carantu dezAn saMvItAH sphItAJ janapadAkulAn 04025009c tatra goSThISv athAnyAsu siddhapravrajiteSu ca 04025010a paricAreSu tIrtheSu vividheSv AkareSu ca 04025010c vijJAtavyA manuSyais tais tarkayA suvinItayA 04025011a vividhais tatparaiH samyak tajjJair nipuNasaMvRtaiH 04025011c anveSTavyAz ca nipuNaM pANDavAz channavAsinaH 04025012a nadIkuJjeSu tIrtheSu grAmeSu nagareSu ca 04025012c AzrameSu ca ramyeSu parvateSu guhAsu ca 04025013a athAgrajAnantarajaH pApabhAvAnurAgiNam 04025013c jyeSThaM duHzAsanas tatra bhrAtA bhrAtaram abravIt 04025014a etac ca karNo yat prAha sarvam IkSAmahe tathA 04025014c yathoddiSTaM carAH sarve mRgayantu tatas tataH 04025014e ete cAnye ca bhUyAMso dezAd dezaM yathAvidhi 04025015a na tu teSAM gatir vAsaH pravRttiz copalabhyate 04025015c atyAhitaM vA gUDhAs te pAraM vormimato gatAH 04025016a vyAlair vApi mahAraNye bhakSitAH zUramAninaH 04025016c atha vA viSamaM prApya vinaSTAH zAzvatIH samAH 04025017a tasmAn mAnasam avyagraM kRtvA tvaM kurunandana 04025017c kuru kAryaM yathotsAhaM manyase yan narAdhipa 04026001 vaizaMpAyana uvAca 04026001a athAbravIn mahAvIryo droNas tattvArthadarzivAn 04026001c na tAdRzA vinazyanti nApi yAnti parAbhavam 04026002a zUrAz ca kRtavidyAz ca buddhimanto jitendriyAH 04026002c dharmajJAz ca kRtajJAz ca dharmarAjam anuvratAH 04026003a nItidharmArthatattvajJaM pitRvac ca samAhitam 04026003c dharme sthitaM satyadhRtiM jyeSThaM jyeSThApacAyinam 04026004a anuvratA mahAtmAnaM bhrAtaraM bhrAtaro nRpa 04026004c ajAtazatruM hrImantaM taM ca bhrAtqn anuvratam 04026005a teSAM tathA vidheyAnAM nibhRtAnAM mahAtmanAm 04026005c kimarthaM nItimAn pArthaH zreyo naiSAM kariSyati 04026006a tasmAd yatnAt pratIkSante kAlasyodayam Agatam 04026006c na hi te nAzam Rccheyur iti pazyAmy ahaM dhiyA 04026007a sAMprataM caiva yat kAryaM tac ca kSipram akAlikam 04026007c kriyatAM sAdhu saMcintya vAsaz caiSAM pracintyatAm 04026008a yathAvat pANDuputrANAM sarvArtheSu dhRtAtmanAm 04026008c durjJeyAH khalu zUrAs te apApAs tapasA vRtAH 04026009a zuddhAtmA guNavAn pArthaH satyavAn nItimAJ zuciH 04026009c tejorAzir asaMkhyeyo gRhNIyAd api cakSuSI 04026010a vijJAya kriyatAM tasmAd bhUyaz ca mRgayAmahe 04026010c brAhmaNaiz cArakaiH siddhair ye cAnye tadvido janAH 04027001 vaizaMpAyana uvAca 04027001a tataH zAMtanavo bhISmo bharatAnAM pitAmahaH 04027001c zrutavAn dezakAlajJas tattvajJaH sarvadharmavit 04027002a AcAryavAkyoparame tad vAkyam abhisaMdadhat 04027002c hitArthaM sa uvAcemAM bhAratIM bhAratAn prati 04027003a yudhiSThire samAsaktAM dharmajJe dharmasaMzritAm 04027003c asatsu durlabhAM nityaM satAM cAbhimatAM sadA 04027003e bhISmaH samavadat tatra giraM sAdhubhir arcitAm 04027004a yathaiSa brAhmaNaH prAha droNaH sarvArthatattvavit 04027004c sarvalakSaNasaMpannA nAzaM nArhanti pANDavAH 04027005a zrutavRttopasaMpannAH sAdhuvratasamanvitAH 04027005c vRddhAnuzAsane magnAH satyavrataparAyaNAH 04027006a samayaM samayajJAs te pAlayantaH zucivratAH 04027006c nAvasIditum arhanti udvahantaH satAM dhuram 04027007a dharmataz caiva guptAs te svavIryeNa ca pANDavAH 04027007c na nAzam adhigaccheyur iti me dhIyate matiH 04027008a tatra buddhiM praNeSyAmi pANDavAn prati bhArata 04027008c na tu nItiH sunItasya zakyate 'nveSituM paraiH 04027009a yat tu zakyam ihAsmAbhis tAn vai saMcintya pANDavAn 04027009c buddhyA pravaktuM na drohAt pravakSyAmi nibodha tat 04027010a sA tv iyaM sAdhu vaktavyA na tv anItiH kathaM cana 04027010c vRddhAnuzAsane tAta tiSThataH satyazIlinaH 04027011a avazyaM tv iha dhIreNa satAM madhye vivakSatA 04027011c yathAmati vivaktavyaM sarvazo dharmalipsayA 04027012a tatra nAhaM tathA manye yathAyam itaro janaH 04027012c pure janapade vApi yatra rAjA yudhiSThiraH 04027013a nAsUyako na cApIrSur nAtivAdI na matsarI 04027013c bhaviSyati janas tatra svaM svaM dharmam anuvrataH 04027014a brahmaghoSAz ca bhUyAMsaH pUrNAhutyas tathaiva ca 04027014c kratavaz ca bhaviSyanti bhUyAMso bhUridakSiNAH 04027015a sadA ca tatra parjanyaH samyag varSI na saMzayaH 04027015c saMpannasasyA ca mahI nirItIkA bhaviSyati 04027016a rasavanti ca dhAnyAni guNavanti phalAni ca 04027016c gandhavanti ca mAlyAni zubhazabdA ca bhAratI 04027017a vAyuz ca sukhasaMsparzo niSpratIpaM ca darzanam 04027017c bhayaM nAbhyAvizet tatra yatra rAjA yudhiSThiraH 04027018a gAvaz ca bahulAs tatra na kRzA na ca durduhAH 04027018c payAMsi dadhisarpIMSi rasavanti hitAni ca 04027019a guNavanti ca pAnAni bhojyAni rasavanti ca 04027019c tatra deze bhaviSyanti yatra rAjA yudhiSThiraH 04027020a rasAH sparzAz ca gandhAz ca zabdAz cApi guNAnvitAH 04027020c dRzyAni ca prasannAni yatra rAjA yudhiSThiraH 04027021a svaiH svair guNaiH susaMyuktAs tasmin varSe trayodaze 04027021c deze tasmin bhaviSyanti tAta pANDavasaMyute 04027022a saMprItimAJ janas tatra saMtuSTaH zucir avyayaH 04027022c devatAtithipUjAsu sarvabhUtAnurAgavAn 04027023a iSTadAno mahotsAhaH zazvad dharmaparAyaNaH 04027023c azubhadviT zubhaprepsur nityayajJaH zubhavrataH 04027023e bhaviSyati janas tatra yatra rAjA yudhiSThiraH 04027024a tyaktavAkyAnRtas tAta zubhakalyANamaGgalaH 04027024c zubhArthepsuH zubhamatir yatra rAjA yudhiSThiraH 04027024e bhaviSyati janas tatra nityaM ceSTapriyavrataH 04027025a dharmAtmA sa tadAdRzyaH so 'pi tAta dvijAtibhiH 04027025c kiM punaH prAkRtaiH pArthaH zakyo vijJAtum antataH 04027026a yasmin satyaM dhRtir dAnaM parA zAntir dhruvA kSamA 04027026c hrIH zrIH kIrtiH paraM teja AnRzaMsyam athArjavam 04027027a tasmAt tatra nivAsaM tu channaM satreNa dhImataH 04027027c gatiM vA paramAM tasya notsahe vaktum anyathA 04027028a evam etat tu saMcintya yatkRtaM manyase hitam 04027028c tat kSipraM kuru kauravya yady evaM zraddadhAsi me 04028001 vaizaMpAyana uvAca 04028001a tataH zAradvato vAkyam ity uvAca kRpas tadA 04028001c yuktaM prAptaM ca vRddhena pANDavAn prati bhASitam 04028002a dharmArthasahitaM zlakSNaM tattvataz ca sahetumat 04028002c tatrAnurUpaM bhISmeNa mamApy atra giraM zRNu 04028003a teSAM caiva gatis tIrthair vAsaz caiSAM pracintyatAm 04028003c nItir vidhIyatAM cApi sAMprataM yA hitA bhavet 04028004a nAvajJeyo ripus tAta prAkRto 'pi bubhUSatA 04028004c kiM punaH pANDavAs tAta sarvAstrakuzalA raNe 04028005a tasmAt satraM praviSTeSu pANDaveSu mahAtmasu 04028005c gUDhabhAveSu channeSu kAle codayam Agate 04028006a svarASTrapararASTreSu jJAtavyaM balam AtmanaH 04028006c udaye pANDavAnAM ca prApte kAle na saMzayaH 04028007a nivRttasamayAH pArthA mahAtmAno mahAbalAH 04028007c mahotsAhA bhaviSyanti pANDavA hy atitejasaH 04028008a tasmAd balaM ca kozaM ca nItiz cApi vidhIyatAm 04028008c yathA kAlodaye prApte samyak taiH saMdadhAmahe 04028009a tAta manyAmi tat sarvaM budhyasva balam AtmanaH 04028009c niyataM sarvamitreSu balavatsv abaleSu ca 04028010a uccAvacaM balaM jJAtvA madhyasthaM cApi bhArata 04028010c prahRSTam aprahRSTaM ca saMdadhAma tathA paraiH 04028011a sAmnA bhedena dAnena daNDena balikarmaNA 04028011c nyAyenAnamya ca parAn balAc cAnamya durbalAn 04028012a sAntvayitvA ca mitrANi balaM cAbhASyatAM sukham 04028012c sakozabalasaMvRddhaH samyak siddhim avApsyasi 04028013a yotsyase cApi balibhir aribhiH pratyupasthitaiH 04028013c anyais tvaM pANDavair vApi hInasvabalavAhanaiH 04028014a evaM sarvaM vinizcitya vyavasAyaM svadharmataH 04028014c yathAkAlaM manuSyendra ciraM sukham avApsyasi 04029001 vaizaMpAyana uvAca 04029001a atha rAjA trigartAnAM suzarmA rathayUthapaH 04029001c prAptakAlam idaM vAkyam uvAca tvarito bhRzam 04029002a asakRn nikRtaH pUrvaM matsyaiH sAlveyakaiH saha 04029002c sUtena caiva matsyasya kIcakena punaH punaH 04029003a bAdhito bandhubhiH sArdhaM balAd balavatA vibho 04029003c sa karNam abhyudIkSyAtha duryodhanam abhASata 04029004a asakRn matsyarAjJA me rASTraM bAdhitam ojasA 04029004c praNetA kIcakaz cAsya balavAn abhavat purA 04029005a krUro 'marSI sa duSTAtmA bhuvi prakhyAtavikramaH 04029005c nihatas tatra gandharvaiH pApakarmA nRzaMsavAn 04029006a tasmiMz ca nihate rAjan hInadarpo nirAzrayaH 04029006c bhaviSyati nirutsAho virATa iti me matiH 04029007a tatra yAtrA mama matA yadi te rocate 'nagha 04029007c kauravANAM ca sarveSAM karNasya ca mahAtmanaH 04029008a etat prAptam ahaM manye kAryam AtyayikaM hitam 04029008c rASTraM tasyAbhiyAtv Azu bahudhAnyasamAkulam 04029009a AdadAmo 'sya ratnAni vividhAni vasUni ca 04029009c grAmAn rASTrANi vA tasya hariSyAmo vibhAgazaH 04029010a atha vA gosahasrANi bahUni ca zubhAni ca 04029010c vividhAni hariSyAmaH pratipIDya puraM balAt 04029011a kauravaiH saha saMgamya trigartaiz ca vizAM pate 04029011c gAs tasyApaharAmAzu saha sarvaiH susaMhatAH 04029012a saMdhiM vA tena kRtvA tu nibadhnImo 'sya pauruSam 04029012c hatvA cAsya camUM kRtsnAM vazam anvAnayAmahe 04029013a taM vaze nyAyataH kRtvA sukhaM vatsyAmahe vayam 04029013c bhavato balavRddhiz ca bhaviSyati na saMzayaH 04029014a tac chrutvA vacanaM tasya karNo rAjAnam abravIt 04029014c sUktaM suzarmaNA vAkyaM prAptakAlaM hitaM ca naH 04029015a tasmAt kSipraM viniryAmo yojayitvA varUthinIm 04029015c vibhajya cApy anIkAni yathA vA manyase 'nagha 04029016a prajJAvAn kuruvRddho 'yaM sarveSAM naH pitAmahaH 04029016c AcAryaz ca tathA droNaH kRpaH zAradvatas tathA 04029017a manyante te yathA sarve tathA yAtrA vidhIyatAm 04029017c saMmantrya cAzu gacchAmaH sAdhanArthaM mahIpateH 04029018a kiM ca naH pANDavaiH kAryaM hInArthabalapauruSaiH 04029018c atyarthaM vA pranaSTAs te prAptA vApi yamakSayam 04029019a yAmo rAjann anudvignA virATaviSayaM vayam 04029019c AdAsyAmo hi gAs tasya vividhAni vasUni ca 04029020a tato duryodhano rAjA vAkyam AdAya tasya tat 04029020c vaikartanasya karNasya kSipram AjJApayat svayam 04029021a zAsane nityasaMyuktaM duHzAsanam anantaram 04029021c saha vRddhais tu saMmantrya kSipraM yojaya vAhinIm 04029022a yathoddezaM ca gacchAmaH sahitAH sarvakauravaiH 04029022c suzarmA tu yathoddiSTaM dezaM yAtu mahArathaH 04029023a trigartaiH sahito rAjA samagrabalavAhanaH 04029023c prAg eva hi susaMvIto matsyasya viSayaM prati 04029024a jaghanyato vayaM tatra yAsyAmo divasAntaram 04029024c viSayaM matsyarAjasya susamRddhaM susaMhatAH 04029025a te yAtvA sahasA tatra virATanagaraM prati 04029025c kSipraM gopAn samAsAdya gRhNantu vipulaM dhanam 04029026a gavAM zatasahasrANi zrImanti guNavanti ca 04029026c vayam api nigRhNImo dvidhA kRtvA varUthinIm 04029027a sa sma gatvA yathoddiSTAM dizaM vahner mahIpatiH 04029027c Adatta gAH suzarmAtha gharmapakSasya saptamIm 04029028a aparaM divasaM sarve rAjan saMbhUya kauravAH 04029028c aSTamyAM tAny agRhNanta gokulAni sahasrazaH 04030001 vaizaMpAyana uvAca 04030001a tatas teSAM mahArAja tatraivAmitatejasAm 04030001c chadmaliGgapraviSTAnAM pANDavAnAM mahAtmanAm 04030002a vyatItaH samayaH samyag vasatAM vai purottame 04030002c kurvatAM tasya karmANi virATasya mahIpateH 04030003a tatas trayodazasyAnte tasya varSasya bhArata 04030003c suzarmaNA gRhItaM tu godhanaM tarasA bahu 04030004a tato javena mahatA gopAH puram athAvrajat 04030004c apazyan matsyarAjaM ca rathAt praskandya kuNDalI 04030005a zUraiH parivRtaM yodhaiH kuNDalAGgadadhAribhiH 04030005c sadbhiz ca mantribhiH sArdhaM pANDavaiz ca nararSabhaiH 04030006a taM sabhAyAM mahArAjam AsInaM rASTravardhanam 04030006c so 'bravId upasaMgamya virATaM praNatas tadA 04030007a asmAn yudhi vinirjitya paribhUya sabAndhavAn 04030007c gavAM zatasahasrANi trigartAH kAlayanti te 04030007e tAn parIpsa manuSyendra mA nezuH pazavas tava 04030008a tac chrutvA nRpatiH senAM matsyAnAM samayojayat 04030008c rathanAgAzvakalilAM pattidhvajasamAkulAm 04030009a rAjAno rAjaputrAz ca tanutrANy atra bhejire 04030009c bhAnumanti vicitrANi sUpasevyAni bhAgazaH 04030010a savajrAyasagarbhaM tu kavacaM taptakAJcanam 04030010c virATasya priyo bhrAtA zatAnIko 'bhyahArayat 04030011a sarvapArasavaM varma kalyANapaTalaM dRDham 04030011c zatAnIkAd avarajo madirAzvo 'bhyahArayat 04030012a zatasUryaM zatAvartaM zatabindu zatAkSimat 04030012c abhedyakalpaM matsyAnAM rAjA kavacam Aharat 04030013a utsedhe yasya padmAni zataM saugandhikAni ca 04030013c suvarNapRSThaM sUryAbhaM sUryadatto 'bhyahArayat 04030014a dRDham AyasagarbhaM tu zvetaM varma zatAkSimat 04030014c virATasya suto jyeSTho vIraH zaGkho 'bhyahArayat 04030015a zatazaz ca tanutrANi yathAsvAni mahArathAH 04030015c yotsyamAnAbhyanahyanta devarUpAH prahAriNaH 04030016a sUpaskareSu zubhreSu mahatsu ca mahArathAH 04030016c pRthak kAJcanasaMnAhAn ratheSv azvAn ayojayan 04030017a sUryacandrapratIkAzo rathe divye hiraNmayaH 04030017c mahAnubhAvo matsyasya dhvaja ucchizriye tadA 04030018a athAnyAn vividhAkArAn dhvajAn hemavibhUSitAn 04030018c yathAsvaM kSatriyAH zUrA ratheSu samayojayan 04030019a atha matsyo 'bravId rAjA zatAnIkaM jaghanyajam 04030019c kaGkaballavagopAlA dAmagranthiz ca vIryavAn 04030019e yudhyeyur iti me buddhir vartate nAtra saMzayaH 04030020a eteSAm api dIyantAM rathA dhvajapatAkinaH 04030020c kavacAni vicitrANi dRDhAni ca mRdUni ca 04030020e pratimuJcantu gAtreSu dIyantAm AyudhAni ca 04030021a vIrAGgarUpAH puruSA nAgarAjakaropamAH 04030021c neme jAtu na yudhyerann iti me dhIyate matiH 04030022a etac chrutvA tu nRpater vAkyaM tvaritamAnasaH 04030022c zatAnIkas tu pArthebhyo rathAn rAjan samAdizat 04030022e sahadevAya rAjJe ca bhImAya nakulAya ca 04030023a tAn prahRSTAs tataH sUtA rAjabhaktipuraskRtAH 04030023c nirdiSTAn naradevena rathAJ zIghram ayojayan 04030024a kavacAni vicitrANi dRDhAni ca mRdUni ca 04030024c virATaH prAdizad yAni teSAm akliSTakarmaNAm 04030024e tAny Amucya zarIreSu daMzitAs te paraMtapAH 04030025a tarasvinaz channarUpAH sarve yuddhavizAradAH 04030025c virATam anvayuH pazcAt sahitAH kurupuMgavAH 04030025e catvAro bhrAtaraH zUrAH pANDavAH satyavikramAH 04030026a bhImAz ca mattamAtaGgAH prabhinnakaraTAmukhAH 04030026c kSaranta iva jImUtAH sudantAH SaSTihAyanAH 04030027a svArUDhA yuddhakuzalaiH zikSitair hastisAdibhiH 04030027c rAjAnam anvayuH pazcAc calanta iva parvatAH 04030028a vizAradAnAM vazyAnAM hRSTAnAM cAnuyAyinAm 04030028c aSTau rathasahasrANi daza nAgazatAni ca 04030028e SaSTiz cAzvasahasrANi matsyAnAm abhiniryayuH 04030029a tad anIkaM virATasya zuzubhe bharatarSabha 04030029c saMprayAtaM mahArAja ninISantaM gavAM padam 04030030a tad balAgryaM virATasya saMprasthitam azobhata 04030030c dRDhAyudhajanAkIrNaM gajAzvarathasaMkulam 04031001 vaizaMpAyana uvAca 04031001a niryAya nagarAc chUrA vyUDhAnIkAH prahAriNaH 04031001c trigartAn aspRzan matsyAH sUrye pariNate sati 04031002a te trigartAz ca matsyAz ca saMrabdhA yuddhadurmadAH 04031002c anyonyam abhigarjanto goSu gRddhA mahAbalAH 04031003a bhImAz ca mattamAtaGgAs tomarAGkuzacoditAH 04031003c grAmaNIyaiH samArUDhAH kuzalair hastisAdibhiH 04031004a teSAM samAgamo ghoras tumulo lomaharSaNaH 04031004c devAsurasamo rAjann AsIt sUrye vilambati 04031005a udatiSThad rajo bhaumaM na prajJAyata kiM cana 04031005c pakSiNaz cApatan bhUmau sainyena rajasAvRtAH 04031006a iSubhir vyatisaMyadbhir Adityo 'ntaradhIyata 04031006c khadyotair iva saMyuktam antarikSaM vyarAjata 04031007a rukmapRSThAni cApAni vyatiSaktAni dhanvinAm 04031007c patatAM lokavIrANAM savyadakSiNam asyatAm 04031008a rathA rathaiH samAjagmuH pAdAtaiz ca padAtayaH 04031008c sAdibhiH sAdinaz caiva gajaiz cApi mahAgajAH 04031009a asibhiH paTTizaiH prAsaiH zaktibhis tomarair api 04031009c saMrabdhAH samare rAjan nijaghnur itaretaram 04031010a nighnantaH samare 'nyonyaM zUrAH parighabAhavaH 04031010c na zekur abhisaMrabdhAH zUrAn kartuM parAGmukhAn 04031011a kLptottaroSThaM sunasaM kLptakezam alaMkRtam 04031011c adRzyata ziraz chinnaM rajodhvastaM sakuNDalam 04031012a adRzyaMs tatra gAtrANi zaraiz chinnAni bhAgazaH 04031012c zAlaskandhanikAzAni kSatriyANAM mahAmRdhe 04031013a nAgabhoganikAzaiz ca bAhubhiz candanokSitaiH 04031013c AkIrNA vasudhA tatra zirobhiz ca sakuNDalaiH 04031014a upazAmyad rajo bhaumaM rudhireNa prasarpatA 04031014c kazmalaM prAvizad ghoraM nirmaryAdam avartata 04031015a zatAnIkaH zataM hatvA vizAlAkSaz catuHzatam 04031015c praviSTau mahatIM senAM trigartAnAM mahArathau 04031015e ArcchetAM bahusaMrabdhau kezAkezi nakhAnakhi 04031016a lakSayitvA trigartAnAM tau praviSTau rathavrajam 04031016c jagmatuH sUryadattaz ca madirAzvaz ca pRSThataH 04031017a virATas tatra saMgrAme hatvA paJcazatAn rathAn 04031017c hayAnAM ca zatAny atra hatvA paJca mahArathAn 04031018a caran sa vividhAn mArgAn ratheSu rathayUthapaH 04031018c trigartAnAM suzarmANam Arcchad rukmarathaM raNe 04031019a tau vyAvaharatAM tatra mahAtmAnau mahAbalau 04031019c anyonyam abhigarjantau goSThe govRSabhAv iva 04031020a tato rathAbhyAM rathinau vyatiyAya samantataH 04031020c zarAn vyasRjatAM zIghraM toyadhArA ghanAv iva 04031021a anyonyaM cAtisaMrabdhau viceratur amarSaNau 04031021c kRtAstrau nizitair bANair asizaktigadAbhRtau 04031022a tato rAjA suzarmANaM vivyAdha dazabhiH zaraiH 04031022c paJcabhiH paJcabhiz cAsya vivyAdha caturo hayAn 04031023a tathaiva matsyarAjAnaM suzarmA yuddhadurmadaH 04031023c paJcAzatA zitair bANair vivyAdha paramAstravit 04031024a tataH sainyaM samAvRtya matsyarAjasuzarmaNoH 04031024c nAbhyajAnaMs tadAnyonyaM pradoSe rajasAvRte 04032001 vaizaMpAyana uvAca 04032001a tamasAbhiplute loke rajasA caiva bhArata 04032001c vyatiSThan vai muhUrtaM tu vyUDhAnIkAH prahAriNaH 04032002a tato 'ndhakAraM praNudann udatiSThata candramAH 04032002c kurvANo vimalAM rAtriM nandayan kSatriyAn yudhi 04032003a tataH prakAzam AsAdya punar yuddham avartata 04032003c ghorarUpaM tatas te sma nAvekSanta parasparam 04032004a tataH suzarmA traigartaH saha bhrAtrA yavIyasA 04032004c abhyadravan matsyarAjaM rathavrAtena sarvazaH 04032005a tato rathAbhyAM praskandya bhrAtarau kSatriyarSabhau 04032005c gadApANI susaMrabdhau samabhyadravatAM hayAn 04032006a tathaiva teSAM tu balAni tAni; kruddhAny athAnyonyam abhidravanti 04032006c gadAsikhaDgaiz ca parazvadhaiz ca; prAsaiz ca tIkSNAgrasupItadhAraiH 04032007a balaM tu matsyasya balena rAjA; sarvaM trigartAdhipatiH suzarmA 04032007c pramathya jitvA ca prasahya matsyaM; virATam ojasvinam abhyadhAvat 04032008a tau nihatya pRthag dhuryAv ubhau ca pArSNisArathI 04032008c virathaM matsyarAjAnaM jIvagrAham agRhNatAm 04032009a tam unmathya suzarmA tu rudatIM vadhukAm iva 04032009c syandanaM svaM samAropya prayayau zIghravAhanaH 04032010a tasmin gRhIte virathe virATe balavattare 04032010c prAdravanta bhayAn matsyAs trigartair arditA bhRzam 04032011a teSu saMtrAsyamAneSu kuntIputro yudhiSThiraH 04032011c abhyabhASan mahAbAhuM bhImasenam ariMdamam 04032012a matsyarAjaH parAmRSTas trigartena suzarmaNA 04032012c taM mokSaya mahAbAho na gacched dviSatAM vazam 04032013a uSitAH smaH sukhaM sarve sarvakAmaiH supUjitAH 04032013c bhImasena tvayA kAryA tasya vAsasya niSkRtiH 04032014 bhImasena uvAca 04032014a aham enaM paritrAsye zAsanAt tava pArthiva 04032014c pazya me sumahat karma yudhyataH saha zatrubhiH 04032015a svabAhubalam Azritya tiSTha tvaM bhrAtRbhiH saha 04032015c ekAntam Azrito rAjan pazya me 'dya parAkramam 04032016a suskandho 'yaM mahAvRkSo gadArUpa iva sthitaH 04032016c enam eva samArujya drAvayiSyAmi zAtravAn 04032017 vaizaMpAyana uvAca 04032017a taM mattam iva mAtaGgaM vIkSamANaM vanaspatim 04032017c abravId bhrAtaraM vIraM dharmarAjo yudhiSThiraH 04032018a mA bhIma sAhasaM kArSIs tiSThatv eSa vanaspatiH 04032018c mA tvA vRkSeNa karmANi kurvANam atimAnuSam 04032018e janAH samavabudhyeran bhImo 'yam iti bhArata 04032019a anyad evAyudhaM kiM cit pratipadyasva mAnuSam 04032019c cApaM vA yadi vA zaktiM nistriMzaM vA parazvadham 04032020a yad eva mAnuSaM bhIma bhaved anyair alakSitam 04032020c tad evAyudham AdAya mokSayAzu mahIpatim 04032021a yamau ca cakrarakSau te bhavitArau mahAbalau 04032021c vyUhataH samare tAta matsyarAjaM parIpsataH 04032022a tataH samastAs te sarve turagAn abhyacodayan 04032022c divyam astraM vikurvANAs trigartAn pratyamarSaNAH 04032023a tAn nivRttarathAn dRSTvA pANDavAn sA mahAcamUH 04032023c vairATI paramakruddhA yuyudhe paramAdbhutam 04032024a sahasraM nyavadhIt tatra kuntIputro yudhiSThiraH 04032024c bhImaH saptazatAn yodhAn paralokam adarzayat 04032024e nakulaz cApi saptaiva zatAni prAhiNoc charaiH 04032025a zatAni trINi zUrANAM sahadevaH pratApavAn 04032025c yudhiSThirasamAdiSTo nijaghne puruSarSabhaH 04032025e bhittvA tAM mahatIM senAM trigartAnAM nararSabha 04032026a tato yudhiSThiro rAjA tvaramANo mahArathaH 04032026c abhidrutya suzarmANaM zarair abhyatudad bhRzam 04032027a suzarmApi susaMkruddhas tvaramANo yudhiSThiram 04032027c avidhyan navabhir bANaiz caturbhiz caturo hayAn 04032028a tato rAjann AzukArI kuntIputro vRkodaraH 04032028c samAsAdya suzarmANam azvAn asya vyapothayat 04032029a pRSThagopau ca tasyAtha hatvA paramasAyakaiH 04032029c athAsya sArathiM kruddho rathopasthAd apAharat 04032030a cakrarakSaz ca zUraz ca zoNAzvo nAma vizrutaH 04032030c sa bhayAd dvairathaM dRSTvA traigartaM prAjahat tadA 04032031a tato virATaH praskandya rathAd atha suzarmaNaH 04032031c gadAm asya parAmRzya tam evAjaghnivAn balI 04032031e sa cacAra gadApANir vRddho 'pi taruNo yathA 04032032a bhImas tu bhImasaMkAzo rathAt praskandya kuNDalI 04032032c trigartarAjam Adatta siMhaH kSudramRgaM yathA 04032033a tasmin gRhIte virathe trigartAnAM mahArathe 04032033c abhajyata balaM sarvaM traigartaM tadbhayAturam 04032034a nivartya gAs tataH sarvAH pANDuputrA mahAbalAH 04032034c avajitya suzarmANaM dhanaM cAdAya sarvazaH 04032035a svabAhubalasaMpannA hrIniSedhA yatavratAH 04032035c saMgrAmaziraso madhye tAM rAtriM sukhino 'vasan 04032036a tato virATaH kaunteyAn atimAnuSavikramAn 04032036c arcayAm Asa vittena mAnena ca mahArathAn 04032037 virATa uvAca 04032037a yathaiva mama ratnAni yuSmAkaM tAni vai tathA 04032037c kAryaM kuruta taiH sarve yathAkAmaM yathAsukham 04032038a dadAny alaMkRtAH kanyA vasUni vividhAni ca 04032038c manasaz cApy abhipretaM yad vaH zatrunibarhaNAH 04032039a yuSmAkaM vikramAd adya mukto 'haM svastimAn iha 04032039c tasmAd bhavanto matsyAnAm IzvarAH sarva eva hi 04032040 vaizaMpAyana uvAca 04032040a tathAbhivAdinaM matsyaM kauraveyAH pRthak pRthak 04032040c UcuH prAJjalayaH sarve yudhiSThirapurogamAH 04032041a pratinandAma te vAkyaM sarvaM caiva vizAM pate 04032041c etenaiva pratItAH smo yat tvaM mukto 'dya zatrubhiH 04032042a athAbravIt prItamanA matsyarAjo yudhiSThiram 04032042c punar eva mahAbAhur virATo rAjasattamaH 04032042e ehi tvAm abhiSekSyAmi matsyarAjo 'stu no bhavAn 04032043a manasaz cApy abhipretaM yat te zatrunibarhaNa 04032043c tat te 'haM saMpradAsyAmi sarvam arhati no bhavAn 04032044a ratnAni gAH suvarNaM ca maNimuktam athApi vA 04032044c vaiyAghrapadya viprendra sarvathaiva namo 'stu te 04032045a tvatkRte hy adya pazyAmi rAjyam AtmAnam eva ca 04032045c yataz ca jAtaH saMrambhaH sa ca zatrur vazaM gataH 04032046a tato yudhiSThiro matsyaM punar evAbhyabhASata 04032046c pratinandAmi te vAkyaM manojJaM matsya bhASase 04032047a AnRzaMsyaparo nityaM susukhaH satataM bhava 04032047c gacchantu dUtAs tvaritaM nagaraM tava pArthiva 04032047e suhRdAM priyam AkhyAtuM ghoSayantu ca te jayam 04032048a tatas tadvacanAn matsyo dUtAn rAjA samAdizat 04032048c AcakSadhvaM puraM gatvA saMgrAme vijayaM mama 04032049a kumArAH samalaMkRtya paryAgacchantu me purAt 04032049c vAditrANi ca sarvANi gaNikAz ca svalaMkRtAH 04032050a te gatvA kevalAM rAtrim atha sUryodayaM prati 04032050c virATasya purAbhyAze dUtA jayam aghoSayan 04033001 vaizaMpAyana uvAca 04033001a yAte trigartaM matsye tu pazUMs tAn svAn parIpsati 04033001c duryodhanaH sahAmAtyo virATam upayAd atha 04033002a bhISmo droNaz ca karNaz ca kRpaz ca paramAstravit 04033002c drauNiz ca saubalaz caiva tathA duHzAsanaH prabhuH 04033003a viviMzatir vikarNaz ca citrasenaz ca vIryavAn 04033003c durmukho duHsahaz caiva ye caivAnye mahArathAH 04033004a ete matsyAn upAgamya virATasya mahIpateH 04033004c ghoSAn vidrAvya tarasA godhanaM jahrur ojasA 04033005a SaSTiM gavAM sahasrANi kuravaH kAlayanti te 04033005c mahatA rathavaMzena parivArya samantataH 04033006a gopAlAnAM tu ghoSeSu hanyatAM tair mahArathaiH 04033006c ArAvaH sumahAn AsIt saMprahAre bhayaMkare 04033007a gavAdhyakSas tu saMtrasto ratham AsthAya satvaraH 04033007c jagAma nagarAyaiva parikrozaMs tadArtavat 04033008a sa pravizya puraM rAjJo nRpavezmAbhyayAt tataH 04033008c avatIrya rathAt tUrNam AkhyAtuM praviveza ha 04033009a dRSTvA bhUmiMjayaM nAma putraM matsyasya mAninam 04033009c tasmai tat sarvam AcaSTa rASTrasya pazukarSaNam 04033010a SaSTiM gavAM sahasrANi kuravaH kAlayanti te 04033010c tad vijetuM samuttiSTha godhanaM rASTravardhanam 04033011a rAjaputra hitaprepsuH kSipraM niryAhi vai svayam 04033011c tvAM hi matsyo mahIpAlaH zUnyapAlam ihAkarot 04033012a tvayA pariSado madhye zlAghate sa narAdhipaH 04033012c putro mamAnurUpaz ca zUraz ceti kulodvahaH 04033013a iSvastre nipuNo yodhaH sadA vIraz ca me sutaH 04033013c tasya tat satyam evAstu manuSyendrasya bhASitam 04033014a Avartaya kurUJ jitvA pazUn pazumatAM vara 04033014c nirdahaiSAm anIkAni bhImena zaratejasA 04033015a dhanuzcyutai rukmapuGkhaiH zaraiH saMnataparvabhiH 04033015c dviSatAM bhindhy anIkAni gajAnAm iva yUthapaH 04033016a pAzopadhAnAM jyAtantrIM cApadaNDAM mahAsvanAm 04033016c zaravarNAM dhanurvINAM zatrumadhye pravAdaya 04033017a zvetA rajatasaMkAzA rathe yujyantu te hayAH 04033017c dhvajaM ca siMhaM sauvarNam ucchrayantu tavAbhibhoH 04033018a rukmapuGkhAH prasannAgrA muktA hastavatA tvayA 04033018c chAdayantu zarAH sUryaM rAjJAm Ayur nirodhinaH 04033019a raNe jitvA kurUn sarvAn vajrapANir ivAsurAn 04033019c yazo mahad avApya tvaM pravizedaM puraM punaH 04033020a tvaM hi rASTrasya paramA gatir matsyapateH sutaH 04033020c gatimanto bhavantv adya sarve viSayavAsinaH 04033021a strImadhya uktas tenAsau tad vAkyam abhayaMkaram 04033021c antaHpure zlAghamAna idaM vacanam abravIt 04034001 uttara uvAca 04034001a adyAham anugaccheyaM dRDhadhanvA gavAM padam 04034001c yadi me sArathiH kaz cid bhaved azveSu kovidaH 04034002a tam eva nAdhigacchAmi yo me yantA bhaven naraH 04034002c pazyadhvaM sArathiM kSipraM mama yuktaM prayAsyataH 04034003a aSTAviMzatirAtraM vA mAsaM vA nUnam antataH 04034003c yat tadAsIn mahad yuddhaM tatra me sArathir hataH 04034004a sa labheyaM yadi tv anyaM hayayAnavidaM naram 04034004c tvarAvAn adya yAtvAhaM samucchritamahAdhvajam 04034005a vigAhya tat parAnIkaM gajavAjirathAkulam 04034005c zastrapratApanirvIryAn kurUJ jitvAnaye pazUn 04034006a duryodhanaM zAMtanavaM karNaM vaikartanaM kRpam 04034006c droNaM ca saha putreNa maheSvAsAn samAgatAn 04034007a vitrAsayitvA saMgrAme dAnavAn iva vajrabhRt 04034007c anenaiva muhUrtena punaH pratyAnaye pazUn 04034008a zUnyam AsAdya kuravaH prayAnty AdAya godhanam 04034008c kiM nu zakyaM mayA kartuM yad ahaM tatra nAbhavam 04034009a pazyeyur adya me vIryaM kuravas te samAgatAH 04034009c kiM nu pArtho 'rjunaH sAkSAd ayam asmAn prabAdhate 04034010 vaizaMpAyana uvAca 04034010a tasya tad vacanaM strISu bhASataH sma punaH punaH 04034010c nAmarSayata pAJcAlI bIbhatsoH parikIrtanam 04034011a athainam upasaMgamya strImadhyAt sA tapasvinI 04034011c vrIDamAneva zanakair idaM vacanam abravIt 04034012a yo 'sau bRhadvAraNAbho yuvA supriyadarzanaH 04034012c bRhannaDeti vikhyAtaH pArthasyAsIt sa sArathiH 04034013a dhanuSy anavaraz cAsIt tasya ziSyo mahAtmanaH 04034013c dRSTapUrvo mayA vIra carantyA pANDavAn prati 04034014a yadA tat pAvako dAvam adahat khANDavaM mahat 04034014c arjunasya tadAnena saMgRhItA hayottamAH 04034015a tena sArathinA pArthaH sarvabhUtAni sarvazaH 04034015c ajayat khANDavaprasthe na hi yantAsti tAdRzaH 04034016a yeyaM kumArI suzroNI bhaginI te yavIyasI 04034016c asyAH sa vacanaM vIra kariSyati na saMzayaH 04034017a yadi vai sArathiH sa syAt kurUn sarvAn asaMzayam 04034017c jitvA gAz ca samAdAya dhruvam AgamanaM bhavet 04034018a evam uktaH sa sairandhryA bhaginIM pratyabhASata 04034018c gaccha tvam anavadyAGgi tAm Anaya bRhannaDAm 04034019a sA bhrAtrA preSitA zIghram agacchan nartanAgRham 04034019c yatrAste sa mahAbAhuz channaH satreNa pANDavaH 04035001 vaizaMpAyana uvAca 04035001a sa tAM dRSTvA vizAlAkSIM rAjaputrIM sakhIM sakhA 04035001c prahasann abravId rAjan kutrAgamanam ity uta 04035002a tam abravId rAjaputrI samupetya nararSabham 04035002c praNayaM bhAvayantI sma sakhImadhya idaM vacaH 04035003a gAvo rASTrasya kurubhiH kAlyante no bRhannaDe 04035003c tAn vijetuM mama bhrAtA prayAsyati dhanurdharaH 04035004a naciraM ca hatas tasya saMgrAme rathasArathiH 04035004c tena nAsti samaH sUto yo 'sya sArathyam Acaret 04035005a tasmai prayatamAnAya sArathyarthaM bRhannaDe 04035005c AcacakSe hayajJAne sairandhrI kauzalaM tava 04035006a sA sArathyaM mama bhrAtuH kuru sAdhu bRhannaDe 04035006c purA dUrataraM gAvo hriyante kurubhir hi naH 04035007a athaitad vacanaM me 'dya niyuktA na kariSyasi 04035007c praNayAd ucyamAnA tvaM parityakSyAmi jIvitam 04035008a evam uktas tu suzroNyA tayA sakhyA paraMtapaH 04035008c jagAma rAjaputrasya sakAzam amitaujasaH 04035009a taM sA vrajantaM tvaritaM prabhinnam iva kuJjaram 04035009c anvagacchad vizAlAkSI zizur gajavadhUr iva 04035010a dUrAd eva tu taM prekSya rAjaputro 'bhyabhASata 04035010c tvayA sArathinA pArthaH khANDave 'gnim atarpayat 04035011a pRthivIm ajayat kRtsnAM kuntIputro dhanaMjayaH 04035011c sairandhrI tvAM samAcaSTa sA hi jAnAti pANDavAn 04035012a saMyaccha mAmakAn azvAMs tathaiva tvaM bRhannaDe 04035012c kurubhir yotsyamAnasya godhanAni parIpsataH 04035013a arjunasya kilAsIs tvaM sArathir dayitaH purA 04035013c tvayAjayat sahAyena pRthivIM pANDavarSabhaH 04035014a evam uktA pratyuvAca rAjaputraM bRhannaDA 04035014c kA zaktir mama sArathyaM kartuM saMgrAmamUrdhani 04035015a gItaM vA yadi vA nRttaM vAditraM vA pRthagvidham 04035015c tat kariSyAmi bhadraM te sArathyaM tu kuto mayi 04035016 uttara uvAca 04035016a bRhannaDe gAyano vA nartano vA punar bhava 04035016c kSipraM me ratham AsthAya nigRhNISva hayottamAn 04035017 vaizaMpAyana uvAca 04035017a sa tatra narmasaMyuktam akarot pANDavo bahu 04035017c uttarAyAH pramukhataH sarvaM jAnann ariMdama 04035018a Urdhvam utkSipya kavacaM zarIre pratyamuJcata 04035018c kumAryas tatra taM dRSTvA prAhasan pRthulocanAH 04035019a sa tu dRSTvA vimuhyantaM svayam evottaras tataH 04035019c kavacena mahArheNa samanahyad bRhannaDAm 04035020a sa bibhrat kavacaM cAgryaM svayam apy aMzumatprabham 04035020c dhvajaM ca siMham ucchritya sArathye samakalpayat 04035021a dhanUMSi ca mahArhANi bANAMz ca rucirAn bahUn 04035021c AdAya prayayau vIraH sa bRhannaDasArathiH 04035022a athottarA ca kanyAz ca sakhyas tAm abruvaMs tadA 04035022c bRhannaDe AnayethA vAsAMsi rucirANi naH 04035023a pAJcAlikArthaM sUkSmANi citrANi vividhAni ca 04035023c vijitya saMgrAmagatAn bhISmadroNamukhAn kurUn 04035024a atha tA bruvatIH kanyAH sahitAH pANDunandanaH 04035024c pratyuvAca hasan pArtho meghadundubhiniHsvanaH 04035025a yady uttaro 'yaM saMgrAme vijeSyati mahArathAn 04035025c athAhariSye vAsAMsi divyAni rucirANi ca 04035026a evam uktvA tu bIbhatsus tataH prAcodayad dhayAn 04035026c kurUn abhimukhAJ zUro nAnAdhvajapatAkinaH 04036001 vaizaMpAyana uvAca 04036001a sa rAjadhAnyA niryAya vairATiH pRthivIMjayaH 04036001c prayAhIty abravIt sUtaM yatra te kuravo gatAH 04036002a samavetAn kurUn yAvaj jigISUn avajitya vai 04036002c gAz caiSAM kSipram AdAya punar AyAmi svaM puram 04036003a tatas tAMz codayAm Asa sadazvAn pANDunandanaH 04036003c te hayA narasiMhena coditA vAtaraMhasaH 04036003e Alikhanta ivAkAzam UhuH kAJcanamAlinaH 04036004a nAtidUram atho yAtvA matsyaputradhanaMjayau 04036004c avekSetAm amitraghnau kurUNAM balinAM balam 04036004e zmazAnam abhito gatvA AsasAda kurUn atha 04036005a tad anIkaM mahat teSAM vibabhau sAgarasvanam 04036005c sarpamANam ivAkAze vanaM bahulapAdapam 04036006a dadRze pArthivo reNur janitas tena sarpatA 04036006c dRSTipraNAzo bhUtAnAM divaspRG narasattama 04036007a tad anIkaM mahad dRSTvA gajAzvarathasaMkulam 04036007c karNaduryodhanakRpair guptaM zAMtanavena ca 04036008a droNena ca saputreNa maheSvAsena dhImatA 04036008c hRSTaromA bhayodvignaH pArthaM vairATir abravIt 04036009a notsahe kurubhir yoddhuM romaharSaM hi pazya me 04036009c bahupravIram atyugraM devair api durAsadam 04036009e pratiyoddhuM na zakSyAmi kurusainyam anantakam 04036010a nAzaMse bhAratIM senAM praveSTuM bhImakArmukAm 04036010c rathanAgAzvakalilAM pattidhvajasamAkulAm 04036010e dRSTvaiva hi parAn AjAv AtmA pravyathatIva me 04036011a yatra droNaz ca bhISmaz ca kRpaH karNo viviMzatiH 04036011c azvatthAmA vikarNaz ca somadatto 'tha bAhlikaH 04036012a duryodhanas tathA vIro rAjA ca rathinAM varaH 04036012c dyutimanto maheSvAsAH sarve yuddhavizAradAH 04036013a dRSTvaiva hi kurUn etAn vyUDhAnIkAn prahAriNaH 04036013c hRSitAni ca romANi kazmalaM cAgataM mama 04036014 vaizaMpAyana uvAca 04036014a aviyAto viyAtasya maurkhyAd dhUrtasya pazyataH 04036014c paridevayate mandaH sakAze savyasAcinaH 04036015a trigartAn me pitA yAtaH zUnye saMpraNidhAya mAm 04036015c sarvAM senAm upAdAya na me santIha sainikAH 04036016a so 'ham eko bahUn bAlaH kRtAstrAn akRtazramaH 04036016c pratiyoddhuM na zakSyAmi nivartasva bRhannaDe 04036017 arjuna uvAca 04036017a bhayena dInarUpo 'si dviSatAM harSavardhanaH 04036017c na ca tAvat kRtaM kiM cit paraiH karma raNAjire 04036018a svayam eva ca mAm Attha vaha mAM kauravAn prati 04036018c so 'haM tvAM tatra neSyAmi yatraite bahulA dhvajAH 04036019a madhyam AmiSagRdhrANAM kurUNAm AtatAyinAm 04036019c neSyAmi tvAM mahAbAho pRthivyAm api yudhyatAm 04036020a tathA strISu pratizrutya pauruSaM puruSeSu ca 04036020c katthamAno 'bhiniryAya kimarthaM na yuyutsase 04036021a na ced vijitya gAs tAs tvaM gRhAn vai pratiyAsyasi 04036021c prahasiSyanti vIra tvAM narA nAryaz ca saMgatAH 04036022a aham apy atra sairandhryA stutaH sArathyakarmaNi 04036022c na hi zakSyAmy anirjitya gAH prayAtuM puraM prati 04036023a stotreNa caiva sairandhryAs tava vAkyena tena ca 04036023c kathaM na yudhyeyam ahaM kurUn sarvAn sthiro bhava 04036024 uttara uvAca 04036024a kAmaM harantu matsyAnAM bhUyAMsaM kuravo dhanam 04036024c prahasantu ca mAM nAryo narA vApi bRhannaDe 04036025 vaizaMpAyana uvAca 04036025a ity uktvA prAdravad bhIto rathAt praskandya kuNDalI 04036025c tyaktvA mAnaM sa mandAtmA visRjya sazaraM dhanuH 04036026 bRhannaDovAca 04036026a naiSa pUrvaiH smRto dharmaH kSatriyasya palAyanam 04036026c zreyas te maraNaM yuddhe na bhItasya palAyanam 04036027 vaizaMpAyana uvAca 04036027a evam uktvA tu kaunteyaH so 'vaplutya rathottamAt 04036027c tam anvadhAvad dhAvantaM rAjaputraM dhanaMjayaH 04036027e dIrghAM veNIM vidhunvAnaH sAdhu rakte ca vAsasI 04036028a vidhUya veNIM dhAvantam ajAnanto 'rjunaM tadA 04036028c sainikAH prAhasan ke cit tathArUpam avekSya tam 04036029a taM zIghram abhidhAvantaM saMprekSya kuravo 'bruvan 04036029c ka eSa veSapracchanno bhasmaneva hutAzanaH 04036030a kiM cid asya yathA puMsaH kiM cid asya yathA striyaH 04036030c sArUpyam arjunasyeva klIbarUpaM bibharti ca 04036031a tad evaitac chirogrIvaM tau bAhU parighopamau 04036031c tadvad evAsya vikrAntaM nAyam anyo dhanaMjayAt 04036032a amareSv iva devendro mAnuSeSu dhanaMjayaH 04036032c ekaH ko 'smAn upAyAyAd anyo loke dhanaMjayAt 04036033a ekaH putro virATasya zUnye saMnihitaH pure 04036033c sa eSa kila niryAto bAlabhAvAn na pauruSAt 04036034a satreNa nUnaM channaM hi carantaM pArtham arjunam 04036034c uttaraH sArathiM kRtvA niryAto nagarAd bahiH 04036035a sa no manye dhvajAn dRSTvA bhIta eSa palAyati 04036035c taM nUnam eSa dhAvantaM jighRkSati dhanaMjayaH 04036036a iti sma kuravaH sarve vimRzantaH pRthak pRthak 04036036c na ca vyavasituM kiM cid uttaraM zaknuvanti te 04036036e channaM tathA taM satreNa pANDavaM prekSya bhArata 04036037a uttaraM tu pradhAvantam anudrutya dhanaMjayaH 04036037c gatvA padazataM tUrNaM kezapakSe parAmRzat 04036038a so 'rjunena parAmRSTaH paryadevayad Artavat 04036038c bahulaM kRpaNaM caiva virATasya sutas tadA 04036039a zAtakumbhasya zuddhasya zataM niSkAn dadAmi te 04036039c maNIn aSTau ca vaiDUryAn hemabaddhAn mahAprabhAn 04036040a hemadaNDapraticchannaM rathaM yuktaM ca suvrajaiH 04036040c mattAMz ca daza mAtaGgAn muJca mAM tvaM bRhannaDe 04036041 vaizaMpAyana uvAca 04036041a evamAdIni vAkyAni vilapantam acetasam 04036041c prahasya puruSavyAghro rathasyAntikam Anayat 04036042a athainam abravIt pArtho bhayArtaM naSTacetasam 04036042c yadi notsahase yoddhuM zatrubhiH zatrukarzana 04036042e ehi me tvaM hayAn yaccha yudhyamAnasya zatrubhiH 04036043a prayAhy etad rathAnIkaM madbAhubalarakSitaH 04036043c apradhRSyatamaM ghoraM guptaM vIrair mahArathaiH 04036044a mA bhais tvaM rAjaputrAgrya kSatriyo 'si paraMtapa 04036044c ahaM vai kurubhir yotsyAmy avajeSyAmi te pazUn 04036045a pravizyaitad rathAnIkam apradhRSyaM durAsadam 04036045c yantA bhUs tvaM narazreSTha yotsye 'haM kurubhiH saha 04036046a evaM bruvANo bIbhatsur vairATim aparAjitaH 04036046c samAzvAsya muhUrtaM tam uttaraM bharatarSabha 04036047a tata enaM viceSTantam akAmaM bhayapIDitam 04036047c ratham AropayAm Asa pArthaH praharatAM varaH 04037001 vaizaMpAyana uvAca 04037001a taM dRSTvA klIbaveSeNa rathasthaM narapuMgavam 04037001c zamIm abhimukhaM yAntaM ratham Aropya cottaram 04037002a bhISmadroNamukhAs tatra kurUNAM rathasattamAH 04037002c vitrastamanasaH sarve dhanaMjayakRtAd bhayAt 04037003a tAn avekSya hatotsAhAn utpAtAn api cAdbhutAn 04037003c guruH zastrabhRtAM zreSTho bhAradvAjo 'bhyabhASata 04037004a calAz ca vAtAH saMvAnti rUkSAH paruSaniHsvanAH 04037004c bhasmavarNaprakAzena tamasA saMvRtaM nabhaH 04037005a rUkSavarNAz ca jaladA dRzyante 'dbhutadarzanAH 04037005c niHsaranti ca kozebhyaH zastrANi vividhAni ca 04037006a zivAz ca vinadanty etA dIptAyAM dizi dAruNAH 04037006c hayAz cAzrUNi muJcanti dhvajAH kampanty akampitAH 04037007a yAdRzAny atra rUpANi saMdRzyante bahUny api 04037007c yattA bhavantas tiSThantu syAd yuddhaM samupasthitam 04037008a rakSadhvam api cAtmAnaM vyUhadhvaM vAhinIm api 04037008c vaizasaM ca pratIkSadhvaM rakSadhvaM cApi godhanam 04037009a eSa vIro maheSvAsaH sarvazastrabhRtAM varaH 04037009c AgataH klIbaveSeNa pArtho nAsty atra saMzayaH 04037010a sa eSa pArtho vikrAntaH savyasAcI paraMtapaH 04037010c nAyuddhena nivarteta sarvair api marudgaNaiH 04037011a klezitaz ca vane zUro vAsavena ca zikSitaH 04037011c amarSavazam Apanno yotsyate nAtra saMzayaH 04037012a nehAsya pratiyoddhAram ahaM pazyAmi kauravAH 04037012c mahAdevo 'pi pArthena zrUyate yudhi toSitaH 04037013 karNa uvAca 04037013a sadA bhavAn phalgunasya guNair asmAn vikatthase 04037013c na cArjunaH kalA pUrNA mama duryodhanasya vA 04037014 duryodhana uvAca 04037014a yady eSa pArtho rAdheya kRtaM kAryaM bhaven mama 04037014c jJAtAH punaz cariSyanti dvAdazAnyAn hi vatsarAn 04037015a athaiSa kaz cid evAnyaH klIbaveSeNa mAnavaH 04037015c zarair enaM sunizitaiH pAtayiSyAmi bhUtale 04037016 vaizaMpAyana uvAca 04037016a tasmin bruvati tad vAkyaM dhArtarASTre paraMtape 04037016c bhISmo droNaH kRpo drauNiH pauruSaM tad apUjayan 04038001 vaizaMpAyana uvAca 04038001a tAM zamIm upasaMgamya pArtho vairATim abravIt 04038001c sukumAraM samAjJAtaM saMgrAme nAtikovidam 04038002a samAdiSTo mayA kSipraM dhanUMSy avaharottara 04038002c nemAni hi tvadIyAni soDhuM zakSyanti me balam 04038003a bhAraM vApi guruM hartuM kuJjaraM vA pramarditum 04038003c mama vA bAhuvikSepaM zatrUn iha vijeSyataH 04038004a tasmAd bhUmiMjayAroha zamIm etAM palAzinIm 04038004c asyAM hi pANDuputrANAM dhanUMSi nihitAny uta 04038005a yudhiSThirasya bhImasya bIbhatsor yamayos tathA 04038005c dhvajAH zarAz ca zUrANAM divyAni kavacAni ca 04038006a atra caitan mahAvIryaM dhanuH pArthasya gANDivam 04038006c ekaM zatasahasreNa saMmitaM rASTravardhanam 04038007a vyAyAmasaham atyarthaM tRNarAjasamaM mahat 04038007c sarvAyudhamahAmAtraM zatrusaMbAdhakArakam 04038008a suvarNavikRtaM divyaM zlakSNam Ayatam avraNam 04038008c alaM bhAraM guruM voDhuM dAruNaM cArudarzanam 04038008e tAdRzAny eva sarvANi balavanti dRDhAni ca 04038009 uttara uvAca 04038009a asmin vRkSe kilodbaddhaM zarIram iti naH zrutam 04038009c tad ahaM rAjaputraH san spRzeyaM pANinA katham 04038010a naivaMvidhaM mayA yuktam AlabdhuM kSatrayoninA 04038010c mahatA rAjaputreNa mantrayajJavidA satA 04038011a spRSTavantaM zarIraM mAM zavavAham ivAzucim 04038011c kathaM vA vyavahAryaM vai kurvIthAs tvaM bRhannaDe 04038012 bRhannaDovAca 04038012a vyavahAryaz ca rAjendra zuciz caiva bhaviSyasi 04038012c dhanUMSy etAni mA bhais tvaM zarIraM nAtra vidyate 04038013a dAyAdaM matsyarAjasya kule jAtaM manasvinam 04038013c kathaM tvA ninditaM karma kArayeyaM nRpAtmaja 04038014 vaizaMpAyana uvAca 04038014a evam uktaH sa pArthena rathAt praskandya kuNDalI 04038014c Aruroha zamIvRkSaM vairATir avazas tadA 04038015a tam anvazAsac chatrughno rathe tiSThan dhanaMjayaH 04038015c pariveSTanam eteSAM kSipraM caiva vyapAnuda 04038016a tathA saMnahanAny eSAM parimucya samantataH 04038016c apazyad gANDivaM tatra caturbhir aparaiH saha 04038017a teSAM vimucyamAnAnAM dhanuSAm arkavarcasAm 04038017c vinizceruH prabhA divyA grahANAm udayeSv iva 04038018a sa teSAM rUpam Alokya bhoginAm iva jRmbhatAm 04038018c hRSTaromA bhayodvignaH kSaNena samapadyata 04038019a saMspRzya tAni cApAni bhAnumanti bRhanti ca 04038019c vairATir arjunaM rAjann idaM vacanam abravIt 04038020 uttara uvAca 04038020a bindavo jAtarUpasya zataM yasmin nipAtitAH 04038020c sahasrakoTi sauvarNAH kasyaitad dhanur uttamam 04038021a vAraNA yasya sauvarNAH pRSThe bhAsanti daMzitAH 04038021c supArzvaM sugrahaM caiva kasyaitad dhanuruttamam 04038022a tapanIyasya zuddhasya SaSTir yasyendragopakAH 04038022c pRSThe vibhaktAH zobhante kasyaitad dhanur uttamam 04038023a sUryA yatra ca sauvarNAs trayo bhAsanti daMzitAH 04038023c tejasA prajvalanto hi kasyaitad dhanur uttamam 04038024a zAlabhA yatra sauvarNAs tapanIyavicitritAH 04038024c suvarNamaNicitraM ca kasyaitad dhanur uttamam 04038025a ime ca kasya nArAcAH sahasrA lomavAhinaH 04038025c samantAt kaladhautAgrA upAsaGge hiraNmaye 04038026a vipAThAH pRthavaH kasya gArdhrapatrAH zilAzitAH 04038026c hAridravarNAH sunasAH pItAH sarvAyasAH zarAH 04038027a kasyAyam asitAvApaH paJcazArdUlalakSaNaH 04038027c varAhakarNavyAmizraH zarAn dhArayate daza 04038028a kasyeme pRthavo dIrghAH sarvapArazavAH zarAH 04038028c zatAni sapta tiSThanti nArAcA rudhirAzanAH 04038029a kasyeme zukapatrAbhaiH pUrvair ardhaiH suvAsasaH 04038029c uttarair AyasaiH pItair hemapuGkhaiH zilAzitaiH 04038030a kasyAyaM sAyako dIrghaH zilIpRSThaH zilImukhaH 04038030c vaiyAghrakoze nihito hemacitratsarur mahAn 04038031a suphalaz citrakozaz ca kiGkiNIsAyako mahAn 04038031c kasya hematsarur divyaH khaDgaH paramanirvraNaH 04038032a kasyAyaM vimalaH khaDgo gavye koze samarpitaH 04038032c hematsarur anAdhRSyo naiSadhyo bhArasAdhanaH 04038033a kasya pAJcanakhe koze sAyako hemavigrahaH 04038033c pramANarUpasaMpannaH pIta AkAzasaMnibhaH 04038034a kasya hemamaye koze sutapte pAvakaprabhe 04038034c nistriMzo 'yaM guruH pItaH saikyaH paramanirvraNaH 04038035a nirdizasva yathAtattvaM mayA pRSTA bRhannaDe 04038035c vismayo me paro jAto dRSTvA sarvam idaM mahat 04038036 bRhannaDovAca 04038036a yan mAM pUrvam ihApRcchaH zatrusenAnibarhaNam 04038036c gANDIvam etat pArthasya lokeSu viditaM dhanuH 04038037a sarvAyudhamahAmAtraM zAtakumbhapariSkRtam 04038037c etat tad arjunasyAsId gANDIvaM paramAyudham 04038038a yat tac chatasahasreNa saMmitaM rASTravardhanam 04038038c yena devAn manuSyAMz ca pArtho viSahate mRdhe 04038039a devadAnavagandharvaiH pUjitaM zAzvatIH samAH 04038039c etad varSasahasraM tu brahmA pUrvam adhArayat 04038040a tato 'nantaram evAtha prajApatir adhArayat 04038040c trINi paJcazataM caiva zakro 'zIti ca paJca ca 04038041a somaH paJcazataM rAjA tathaiva varuNaH zatam 04038041c pArthaH paJca ca SaSTiM ca varSANi zvetavAhanaH 04038042a mahAvIryaM mahad divyam etat tad dhanur uttamam 04038042c pUjitaM suramartyeSu bibharti paramaM vapuH 04038043a supArzvaM bhImasenasya jAtarUpagrahaM dhanuH 04038043c yena pArtho 'jayat kRtsnAM dizaM prAcIM paraMtapaH 04038044a indragopakacitraM ca yad etac cAruvigraham 04038044c rAjJo yudhiSThirasyaitad vairATe dhanur uttamam 04038045a sUryA yasmiMs tu sauvarNAH prabhAsante prabhAsinaH 04038045c tejasA prajvalanto vai nakulasyaitad Ayudham 04038046a zalabhA yatra sauvarNAs tapanIyavicitritAH 04038046c etan mAdrIsutasyApi sahadevasya kArmukam 04038047a ye tv ime kSurasaMkAzAH sahasrA lomavAhinaH 04038047c ete 'rjunasya vairATe zarAH sarpaviSopamAH 04038048a ete jvalantaH saMgrAme tejasA zIghragAminaH 04038048c bhavanti vIrasyAkSayyA vyUhataH samare ripUn 04038049a ye ceme pRthavo dIrghAz candrabimbArdhadarzanAH 04038049c ete bhImasya nizitA ripukSayakarAH zarAH 04038050a hAridravarNA ye tv ete hemapuGkhAH zilAzitAH 04038050c nakulasya kalApo 'yaM paJcazArdUlalakSaNaH 04038051a yenAsau vyajayat kRtsnAM pratIcIM dizam Ahave 04038051c kalApo hy eSa tasyAsIn mAdrIputrasya dhImataH 04038052a ye tv ime bhAskarAkArAH sarvapArazavAH zarAH 04038052c ete citrAH kriyopetAH sahadevasya dhImataH 04038053a ye tv ime nizitAH pItAH pRthavo dIrghavAsasaH 04038053c hemapuGkhAs triparvANo rAjJa ete mahAzarAH 04038054a yas tv ayaM sAyako dIrghaH zilIpRSThaH zilImukhaH 04038054c arjunasyaiSa saMgrAme gurubhArasaho dRDhaH 04038055a vaiyAghrakozas tu mahAn bhImasenasya sAyakaH 04038055c gurubhArasaho divyaH zAtravANAM bhayaMkaraH 04038056a suphalaz citrakozaz ca hematsarur anuttamaH 04038056c nistriMzaH kauravasyaiSa dharmarAjasya dhImataH 04038057a yas tu pAJcanakhe koze nihitaz citrasevane 04038057c nakulasyaiSa nistriMzo gurubhArasaho dRDhaH 04038058a yas tv ayaM vimalaH khaDgo gavye koze samarpitaH 04038058c sahadevasya viddhy enaM sarvabhArasahaM dRDham 04039001 uttara uvAca 04039001a suvarNavikRtAnImAny AyudhAni mahAtmanAm 04039001c rucirANi prakAzante pArthAnAm AzukAriNAm 04039002a kva nu svid arjunaH pArthaH kauravyo vA yudhiSThiraH 04039002c nakulaH sahadevaz ca bhImasenaz ca pANDavaH 04039003a sarva eva mahAtmAnaH sarvAmitravinAzanAH 04039003c rAjyam akSaiH parAkIrya na zrUyante kadA cana 04039004a draupadI kva ca pAJcAlI strIratnam iti vizrutA 04039004c jitAn akSais tadA kRSNA tAn evAnvagamad vanam 04039005 arjuna uvAca 04039005a aham asmy arjunaH pArthaH sabhAstAro yudhiSThiraH 04039005c ballavo bhImasenas tu pitus te rasapAcakaH 04039006a azvabandho 'tha nakulaH sahadevas tu gokule 04039006c sairandhrIM draupadIM viddhi yatkRte kIcakA hatAH 04039007 uttara uvAca 04039007a daza pArthasya nAmAni yAni pUrvaM zrutAni me 04039007c prabrUyAs tAni yadi me zraddadhyAM sarvam eva te 04039008 arjuna uvAca 04039008a hanta te 'haM samAcakSe daza nAmAni yAni me 04039008c arjunaH phalguno jiSNuH kirITI zvetavAhanaH 04039008e bIbhatsur vijayaH kRSNaH savyasAcI dhanaMjayaH 04039009 uttara uvAca 04039009a kenAsi vijayo nAma kenAsi zvetavAhanaH 04039009c kirITI nAma kenAsi savyasAcI kathaM bhavAn 04039010a arjunaH phalguno jiSNuH kRSNo bIbhatsur eva ca 04039010c dhanaMjayaz ca kenAsi prabrUhi mama tattvataH 04039010e zrutA me tasya vIrasya kevalA nAmahetavaH 04039011 arjuna uvAca 04039011a sarvAJ janapadAJ jitvA vittam Acchidya kevalam 04039011c madhye dhanasya tiSThAmi tenAhur mAM dhanaMjayam 04039012a abhiprayAmi saMgrAme yad ahaM yuddhadurmadAn 04039012c nAjitvA vinivartAmi tena mAM vijayaM viduH 04039013a zvetAH kAJcanasaMnAhA rathe yujyanti me hayAH 04039013c saMgrAme yudhyamAnasya tenAhaM zvetavAhanaH 04039014a uttarAbhyAM ca pUrvAbhyAM phalgunIbhyAm ahaM divA 04039014c jAto himavataH pRSThe tena mAM phalgunaM viduH 04039015a purA zakreNa me dattaM yudhyato dAnavarSabhaiH 04039015c kirITaM mUrdhni sUryAbhaM tena mAhuH kirITinam 04039016a na kuryAM karma bIbhatsaM yudhyamAnaH kathaM cana 04039016c tena devamanuSyeSu bIbhatsur iti mAM viduH 04039017a ubhau me dakSiNau pANI gANDIvasya vikarSaNe 04039017c tena devamanuSyeSu savyasAcIti mAM viduH 04039018a pRthivyAM caturantAyAM varNo me durlabhaH samaH 04039018c karomi karma zuklaM ca tena mAm arjunaM viduH 04039019a ahaM durApo durdharSo damanaH pAkazAsaniH 04039019c tena devamanuSyeSu jiSNunAmAsmi vizrutaH 04039020a kRSNa ity eva dazamaM nAma cakre pitA mama 04039020c kRSNAvadAtasya sataH priyatvAd bAlakasya vai 04039021 vaizaMpAyana uvAca 04039021a tataH pArthaM sa vairATir abhyavAdayad antikAt 04039021c ahaM bhUmiMjayo nAma nAmnAham api cottaraH 04039022a diSTyA tvAM pArtha pazyAmi svAgataM te dhanaMjaya 04039022c lohitAkSa mahAbAho nAgarAjakaropama 04039022e yad ajJAnAd avocaM tvAM kSantum arhasi tan mama 04039023a yatas tvayA kRtaM pUrvaM vicitraM karma duSkaram 04039023c ato bhayaM vyatItaM me prItiz ca paramA tvayi 04040001 uttara uvAca 04040001a AsthAya vipulaM vIra rathaM sArathinA mayA 04040001c katamaM yAsyase 'nIkam ukto yAsyAmy ahaM tvayA 04040002 arjuna uvAca 04040002a prIto 'smi puruSavyAghra na bhayaM vidyate tava 04040002c sarvAn nudAmi te zatrUn raNe raNavizArada 04040003a svastho bhava mahAbuddhe pazya mAM zatrubhiH saha 04040003c yudhyamAnaM vimarde 'smin kurvANaM bhairavaM mahat 04040004a etAn sarvAn upAsaGgAn kSipraM badhnIhi me rathe 04040004c etaM cAhara nistriMzaM jAtarUpapariSkRtam 04040004e ahaM vai kurubhir yotsyAmy avajeSyAmi te pazUn 04040005a saMkalpapakSavikSepaM bAhuprAkAratoraNam 04040005c tridaNDatUNasaMbAdham anekadhvajasaMkulam 04040006a jyAkSepaNaM krodhakRtaM nemIninadadundubhi 04040006c nagaraM te mayA guptaM rathopasthaM bhaviSyati 04040007a adhiSThito mayA saMkhye ratho gANDIvadhanvanA 04040007c ajeyaH zatrusainyAnAM vairATe vyetu te bhayam 04040008 uttara uvAca 04040008a bibhemi nAham eteSAM jAnAmi tvAM sthiraM yudhi 04040008c kezavenApi saMgrAme sAkSAd indreNa vA samam 04040009a idaM tu cintayann eva parimuhyAmi kevalam 04040009c nizcayaM cApi durmedhA na gacchAmi kathaM cana 04040010a evaM vIrAGgarUpasya lakSaNair ucitasya ca 04040010c kena karmavipAkena klIbatvam idam Agatam 04040011a manye tvAM klIbaveSeNa carantaM zUlapANinam 04040011c gandharvarAjapratimaM devaM vApi zatakratum 04040012 arjuna uvAca 04040012a bhrAtur niyogAj jyeSThasya saMvatsaram idaM vratam 04040012c carAmi brahmacaryaM vai satyam etad bravImi te 04040013a nAsmi klIbo mahAbAho paravAn dharmasaMyutaH 04040013c samAptavratam uttIrNaM viddhi mAM tvaM nRpAtmaja 04040014 uttara uvAca 04040014a paramo 'nugraho me 'dya yat pratarko na me vRthA 04040014c na hIdRzAH klIbarUpA bhavantIha narottamAH 04040015a sahAyavAn asmi raNe yudhyeyam amarair api 04040015c sAdhvasaM tat pranaSTaM me kiM karomi bravIhi me 04040016a ahaM te saMgrahISyAmi hayAJ zatrurathArujaH 04040016c zikSito hy asmi sArathye tIrthataH puruSarSabha 04040017a dAruko vAsudevasya yathA zakrasya mAtaliH 04040017c tathA mAM viddhi sArathye zikSitaM narapuMgava 04040018a yasya yAte na pazyanti bhUmau prAptaM padaM padam 04040018c dakSiNaM yo dhuraM yuktaH sugrIvasadRzo hayaH 04040019a yo 'yaM dhuraM dhuryavaro vAmaM vahati zobhanaH 04040019c taM manye meghapuSpasya javena sadRzaM hayam 04040020a yo 'yaM kAJcanasaMnAhaH pArSNiM vahati zobhanaH 04040020c vAmaM sainyasya manye taM javena balavattaram 04040021a yo 'yaM vahati te pArSNiM dakSiNAm aJcitodyataH 04040021c balAhakAd api mataH sa jave vIryavattaraH 04040022a tvAm evAyaM ratho voDhuM saMgrAme 'rhati dhanvinam 04040022c tvaM cemaM ratham AsthAya yoddhum arho mato mama 04040023 vaizaMpAyana uvAca 04040023a tato nirmucya bAhubhyAM valayAni sa vIryavAn 04040023c citre dundubhisaMnAde pratyamuJcat tale zubhe 04040024a kRSNAn bhaGgImataH kezAJ zvetenodgrathya vAsasA 04040024c adhijyaM tarasA kRtvA gANDIvaM vyAkSipad dhanuH 04040025a tasya vikSipyamANasya dhanuSo 'bhUn mahAsvanaH 04040025c yathA zailasya mahataH zailenaivAbhijaghnuSaH 04040026a sanirghAtAbhavad bhUmir dikSu vAyur vavau bhRzam 04040026c bhrAntadvijaM khaM tadAsIt prakampitamahAdrumam 04040027a taM zabdaM kuravo 'jAnan visphoTam azaner iva 04040027c yad arjuno dhanuHzreSThaM bAhubhyAm AkSipad rathe 04041001 vaizaMpAyana uvAca 04041001a uttaraM sArathiM kRtvA zamIM kRtvA pradakSiNam 04041001c AyudhaM sarvam AdAya tataH prAyAd dhanaMjayaH 04041002a dhvajaM siMhaM rathAt tasmAd apanIya mahArathaH 04041002c praNidhAya zamImUle prAyAd uttarasArathiH 04041003a daivIM mAyAM rathe yuktvA vihitAM vizvakarmaNA 04041003c kAJcanaM siMhalAGgUlaM dhvajaM vAnaralakSaNam 04041004a manasA cintayAm Asa prasAdaM pAvakasya ca 04041004c sa ca tac cintitaM jJAtvA dhvaje bhUtAny acodayat 04041005a sapatAkaM vicitrAGgaM sopAsaGgaM mahArathaH 04041005c ratham AsthAya bIbhatsuH kaunteyaH zvetavAhanaH 04041006a baddhAsiH satanutrANaH pragRhItazarAsanaH 04041006c tataH prAyAd udIcIM sa kapipravaraketanaH 04041007a svanavantaM mahAzaGkhaM balavAn arimardanaH 04041007c prAdhamad balam AsthAya dviSatAM lomaharSaNam 04041008a tatas te javanA dhuryA jAnubhyAm agaman mahIm 04041008c uttaraz cApi saMtrasto rathopastha upAvizat 04041009a saMsthApya cAzvAn kaunteyaH samudyamya ca razmibhiH 04041009c uttaraM ca pariSvajya samAzvAsayad arjunaH 04041010a mA bhais tvaM rAjaputrAgrya kSatriyo 'si paraMtapa 04041010c kathaM puruSazArdUla zatrumadhye viSIdasi 04041011a zrutAs te zaGkhazabdAz ca bherIzabdAz ca puSkalAH 04041011c kuJjarANAM ca nadatAM vyUDhAnIkeSu tiSThatAm 04041012a sa tvaM katham ihAnena zaGkhazabdena bhISitaH 04041012c viSaNNarUpo vitrastaH puruSaH prAkRto yathA 04041013 uttara uvAca 04041013a zrutA me zaGkhazabdAz ca bherIzabdAz ca puSkalAH 04041013c kuJjarANAM ca ninadA vyUDhAnIkeSu tiSThatAm 04041014a naivaMvidhaH zaGkhazabdaH purA jAtu mayA zrutaH 04041014c dhvajasya cApi rUpaM me dRSTapUrvaM na hIdRzam 04041014e dhanuSaz caiva nirghoSaH zrutapUrvo na me kva cit 04041015a asya zaGkhasya zabdena dhanuSo nisvanena ca 04041015c rathasya ca ninAdena mano muhyati me bhRzam 04041016a vyAkulAz ca dizaH sarvA hRdayaM vyathatIva me 04041016c dhvajena pihitAH sarvA dizo na pratibhAnti me 04041016e gANDIvasya ca zabdena karNau me badhirIkRtau 04041017 arjuna uvAca 04041017a ekAnte ratham AsthAya padbhyAM tvam avapIDaya 04041017c dRDhaM ca razmIn saMyaccha zaGkhaM dhmAsyAmy ahaM punaH 04041018 vaizaMpAyana uvAca 04041018a tasya zaGkhasya zabdena rathanemisvanena ca 04041018c gANDIvasya ca ghoSeNa pRthivI samakampata 04041019 droNa uvAca 04041019a yathA rathasya nirghoSo yathA zaGkha udIryate 04041019c kampate ca yathA bhUmir naiSo 'nyaH savyasAcinaH 04041020a zastrANi na prakAzante na prahRSyanti vAjinaH 04041020c agnayaz ca na bhAsante samiddhAs tan na zobhanam 04041021a praty AdityaM ca naH sarve mRgA ghorapravAdinaH 04041021c dhvajeSu ca nilIyante vAyasAs tan na zobhanam 04041021e zakunAz cApasavyA no vedayanti mahad bhayam 04041022a gomAyur eSa senAyA ruvan madhye 'nudhAvati 04041022c anAhataz ca niSkrAnto mahad vedayate bhayam 04041022e bhavatAM romakUpANi prahRSTAny upalakSaye 04041023a parAbhUtA ca vaH senA na kaz cid yoddhum icchati 04041023c vivarNamukhabhUyiSThAH sarve yodhA vicetasaH 04041023e gAH saMprasthApya tiSThAmo vyUDhAnIkAH prahAriNaH 04042001 vaizaMpAyana uvAca 04042001a atha duryodhano rAjA samare bhISmam abravIt 04042001c droNaM ca rathazArdUlaM kRpaM ca sumahAratham 04042002a ukto 'yam artha AcAryo mayA karNena cAsakRt 04042002c punar eva ca vakSyAmi na hi tRpyAmi taM bruvan 04042003a parAjitair hi vastavyaM taiz ca dvAdaza vatsarAn 04042003c vane janapade 'jJAtair eSa eva paNo hi naH 04042004a teSAM na tAvan nirvRttaM vartate tu trayodazam 04042004c ajJAtavAsaM bIbhatsur athAsmAbhiH samAgataH 04042005a anivRtte tu nirvAse yadi bIbhatsur AgataH 04042005c punar dvAdaza varSANi vane vatsyanti pANDavAH 04042006a lobhAd vA te na jAnIyur asmAn vA moha Avizat 04042006c hInAtiriktam eteSAM bhISmo veditum arhati 04042007a arthAnAM tu punar dvaidhe nityaM bhavati saMzayaH 04042007c anyathA cintito hy arthaH punar bhavati cAnyathA 04042008a uttaraM mArgamANAnAM matsyasenAM yuyutsatAm 04042008c yadi bIbhatsur AyAtas teSAM kaH syAt parAGmukhaH 04042009a trigartAnAM vayaM hetor matsyAn yoddhum ihAgatAH 04042009c matsyAnAM viprakArAMs te bahUn asmAn akIrtayan 04042010a teSAM bhayAbhipannAnAM tad asmAbhiH pratizrutam 04042010c prathamaM tair grahItavyaM matsyAnAM godhanaM mahat 04042011a saptamIm aparAhNe vai tathA nas taiH samAhitam 04042011c aSTamyAM punar asmAbhir AdityasyodayaM prati 04042012a te vA gAvo na pazyanti yadi va syuH parAjitAH 04042012c asmAn vApy atisaMdhAya kuryur matsyena saMgatam 04042013a atha vA tAn upAyAto matsyo jAnapadaiH saha 04042013c sarvayA senayA sArdham asmAn yoddhum upAgataH 04042014a teSAm eva mahAvIryaH kaz cid eva puraHsaraH 04042014c asmAJ jetum ihAyAto matsyo vApi svayaM bhavet 04042015a yady eSa rAjA matsyAnAM yadi bIbhatsur AgataH 04042015c sarvair yoddhavyam asmAbhir iti naH samayaH kRtaH 04042016a atha kasmAt sthitA hy ete ratheSu rathasattamAH 04042016c bhISmo droNaH kRpaz caiva vikarNo drauNir eva ca 04042017a saMbhrAntamanasaH sarve kAle hy asmin mahArathAH 04042017c nAnyatra yuddhAc chreyo 'sti tathAtmA praNidhIyatAm 04042018a Acchinne godhane 'smAkam api devena vajriNA 04042018c yamena vApi saMgrAme ko hAstinapuraM vrajet 04042019a zarair abhipraNunnAnAM bhagnAnAM gahane vane 04042019c ko hi jIvet padAtInAM bhaved azveSu saMzayaH 04042019e AcAryaM pRSThataH kRtvA tathA nItir vidhIyatAm 04042020a jAnAti hi mataM teSAm atas trAsayatIva naH 04042020c arjunenAsya saMprItim adhikAm upalakSaye 04042021a tathA hi dRSTvA bIbhatsum upAyAntaM prazaMsati 04042021c yathA senA na bhajyeta tathA nItir vidhIyatAm 04042022a adezikA mahAraNye grISme zatruvazaM gatA 04042022c yathA na vibhramet senA tathA nItir vidhIyatAm 04042023a azvAnAM heSitaM zrutvA kA prazaMsA bhavet pare 04042023c sthAne vApi vrajanto vA sadA heSanti vAjinaH 04042024a sadA ca vAyavo vAnti nityaM varSati vAsavaH 04042024c stanayitnoz ca nirghoSaH zrUyate bahuzas tathA 04042025a kim atra kAryaM pArthasya kathaM vA sa prazasyate 04042025c anyatra kAmAd dveSAd vA roSAd vAsmAsu kevalAt 04042026a AcAryA vai kAruNikAH prAjJAz cApAyadarzinaH 04042026c naite mahAbhaye prApte saMpraSTavyAH kathaM cana 04042027a prAsAdeSu vicitreSu goSThISv AvasatheSu ca 04042027c kathA vicitrAH kurvANAH paNDitAs tatra zobhanAH 04042028a bahUny AzcaryarUpANi kurvanto janasaMsadi 04042028c iSvastre cArusaMdhAne paNDitAs tatra zobhanAH 04042029a pareSAM vivarajJAne manuSyAcariteSu ca 04042029c annasaMskAradoSeSu paNDitAs tatra zobhanAH 04042030a paNDitAn pRSThataH kRtvA pareSAM guNavAdinaH 04042030c vidhIyatAM tathA nItir yathA vadhyeta vai paraH 04042031a gAvaz caiva pratiSThantAM senAM vyUhantu mAciram 04042031c ArakSAz ca vidhIyantAM yatra yotsyAmahe parAn 04043001 karNa uvAca 04043001a sarvAn AyuSmato bhItAn saMtrastAn iva lakSaye 04043001c ayuddhamanasaz caiva sarvAMz caivAnavasthitAn 04043002a yady eSa rAjA matsyAnAM yadi bIbhatsur AgataH 04043002c aham AvArayiSyAmi veleva makarAlayam 04043003a mama cApapramuktAnAM zarANAM nataparvaNAm 04043003c nAvRttir gacchatAm asti sarpANAm iva sarpatAm 04043004a rukmapuGkhAH sutIkSNAgrA muktA hastavatA mayA 04043004c chAdayantu zarAH pArthaM zalabhA iva pAdapam 04043005a zarANAM puGkhasaktAnAM maurvyAbhihatayA dRDham 04043005c zrUyatAM talayoH zabdo bheryor Ahatayor iva 04043006a samAhito hi bIbhatsur varSANy aSTau ca paJca ca 04043006c jAtasnehaz ca yuddhasya mayi saMprahariSyati 04043007a pAtrIbhUtaz ca kaunteyo brAhmaNo guNavAn iva 04043007c zaraughAn pratigRhNAtu mayA muktAn sahasrazaH 04043008a eSa caiva maheSvAsas triSu lokeSu vizrutaH 04043008c ahaM cApi kuruzreSThA arjunAn nAvaraH kva cit 04043009a itaz cetaz ca nirmuktaiH kAJcanair gArdhravAjitaiH 04043009c dRzyatAm adya vai vyoma khadyotair iva saMvRtam 04043010a adyAham RNam akSayyaM purA vAcA pratizrutam 04043010c dhArtarASTrasya dAsyAmi nihatya samare 'rjunam 04043011a antarA chidyamAnAnAM puGkhAnAM vyatizIryatAm 04043011c zalabhAnAm ivAkAze pracAraH saMpradRzyatAm 04043012a indrAzanisamasparzaM mahendrasamatejasam 04043012c ardayiSyAmy ahaM pArtham ulkAbhir iva kuJjaram 04043013a tam agnim iva durdharSam asizaktizarendhanam 04043013c pANDavAgnim ahaM dIptaM pradahantam ivAhitAn 04043014a azvavegapurovAto rathaughastanayitnumAn 04043014c zaradhAro mahAmeghaH zamayiSyAmi pANDavam 04043015a matkArmukavinirmuktAH pArtham AzIviSopamAH 04043015c zarAH samabhisarpantu valmIkam iva pannagAH 04043016a jAmadagnyAn mayA hy astraM yat prAptam RSisattamAt 04043016c tad upAzritya vIryaM ca yudhyeyam api vAsavam 04043017a dhvajAgre vAnaras tiSThan bhallena nihato mayA 04043017c adyaiva patatAM bhUmau vinadan bhairavAn ravAn 04043018a zatror mayAbhipannAnAM bhUtAnAM dhvajavAsinAm 04043018c dizaH pratiSThamAnAnAm astu zabdo divaM gataH 04043019a adya duryodhanasyAhaM zalyaM hRdi cirasthitam 04043019c samUlam uddhariSyAmi bIbhatsuM pAtayan rathAt 04043020a hatAzvaM virathaM pArthaM pauruSe paryavasthitam 04043020c niHzvasantaM yathA nAgam adya pazyantu kauravAH 04043021a kAmaM gacchantu kuravo dhanam AdAya kevalam 04043021c ratheSu vApi tiSThanto yuddhaM pazyantu mAmakam 04044001 kRpa uvAca 04044001a sadaiva tava rAdheya yuddhe krUratarA matiH 04044001c nArthAnAM prakRtiM vettha nAnubandham avekSase 04044002a nayA hi bahavaH santi zAstrANy Azritya cintitAH 04044002c teSAM yuddhaM tu pApiSThaM vedayanti purAvidaH 04044003a dezakAlena saMyuktaM yuddhaM vijayadaM bhavet 04044003c hInakAlaM tad eveha phalavan na bhavaty uta 04044003e deze kAle ca vikrAntaM kalyANAya vidhIyate 04044004a AnukUlyena kAryANAm antaraM saMvidhIyatAm 04044004c bhAraM hi rathakArasya na vyavasyanti paNDitAH 04044005a paricintya tu pArthena saMnipAto na naH kSamaH 04044005c ekaH kurUn abhyarakSad ekaz cAgnim atarpayat 04044006a ekaz ca paJca varSANi brahmacaryam adhArayat 04044006c ekaH subhadrAm Aropya dvairathe kRSNam Ahvayat 04044006e asminn eva vane kRSNo hRtAM kRSNAm avAjayat 04044007a ekaz ca paJca varSANi zakrAd astrANy azikSata 04044007c ekaH sAMyaminIM jitvA kurUNAm akarod yazaH 04044008a eko gandharvarAjAnaM citrasenam ariMdamaH 04044008c vijigye tarasA saMkhye senAM cAsya sudurjayAm 04044009a tathA nivAtakavacAH kAlakhaJjAz ca dAnavAH 04044009c daivatair apy avadhyAs te ekena yudhi pAtitAH 04044010a ekena hi tvayA karNa kiM nAmeha kRtaM purA 04044010c ekaikena yathA teSAM bhUmipAlA vazIkRtAH 04044011a indro 'pi hi na pArthena saMyuge yoddhum arhati 04044011c yas tenAzaMsate yoddhuM kartavyaM tasya bheSajam 04044012a AzIviSasya kruddhasya pANim udyamya dakSiNam 04044012c avimRzya pradezinyA daMSTrAm AdAtum icchasi 04044013a atha vA kuJjaraM mattam eka eva caran vane 04044013c anaGkuzaM samAruhya nagaraM gantum icchasi 04044014a samiddhaM pAvakaM vApi ghRtamedovasAhutam 04044014c ghRtAktaz cIravAsAs tvaM madhyenottartum icchasi 04044015a AtmAnaM yaH samudbadhya kaNThe baddhvA mahAzilAm 04044015c samudraM pratared dorbhyAM tatra kiM nAma pauruSam 04044016a akRtAstraH kRtAstraM vai balavantaM sudurbalaH 04044016c tAdRzaM karNa yaH pArthaM yoddhum icchet sa durmatiH 04044017a asmAbhir eSa nikRto varSANIha trayodaza 04044017c siMhaH pAzavinirmukto na naH zeSaM kariSyati 04044018a ekAnte pArtham AsInaM kUpe 'gnim iva saMvRtam 04044018c ajJAnAd abhyavaskandya prAptAH smo bhayam uttamam 04044019a saha yudhyAmahe pArtham AgataM yuddhadurmadam 04044019c sainyAs tiSThantu saMnaddhA vyUDhAnIkAH prahAriNaH 04044020a droNo duryodhano bhISmo bhavAn drauNis tathA vayam 04044020c sarve yudhyAmahe pArthaM karNa mA sAhasaM kRthAH 04044021a vayaM vyavasitaM pArthaM vajrapANim ivodyatam 04044021c SaD rathAH pratiyudhyema tiSThema yadi saMhatAH 04044022a vyUDhAnIkAni sainyAni yattAH paramadhanvinaH 04044022c yudhyAmahe 'rjunaM saMkhye dAnavA vAsavaM yathA 04045001 azvatthAmovAca 04045001a na ca tAvaj jitA gAvo na ca sImAntaraM gatAH 04045001c na hAstinapuraM prAptAs tvaM ca karNa vikatthase 04045002a saMgrAmAn subahUJ jitvA labdhvA ca vipulaM dhanam 04045002c vijitya ca parAM bhUmiM nAhuH kiM cana pauruSam 04045003a pacaty agnir avAkyas tu tUSNIM bhAti divAkaraH 04045003c tUSNIM dhArayate lokAn vasudhA sacarAcarAn 04045004a cAturvarNyasya karmANi vihitAni manISibhiH 04045004c dhanaM yair adhigantavyaM yac ca kurvan na duSyati 04045005a adhItya brAhmaNo vedAn yAjayeta yajeta ca 04045005c kSatriyo dhanur Azritya yajetaiva na yAjayet 04045005e vaizyo 'dhigamya dravyANi brahmakarmANi kArayet 04045006a vartamAnA yathAzAstraM prApya cApi mahIm imAm 04045006c sat kurvanti mahAbhAgA gurUn suviguNAn api 04045007a prApya dyUtena ko rAjyaM kSatriyas toSTum arhati 04045007c tathA nRzaMsarUpeNa yathAnyaH prAkRto janaH 04045008a tathAvApteSu vitteSu ko vikatthed vicakSaNaH 04045008c nikRtyA vaJcanAyogaiz caran vaitaMsiko yathA 04045009a katamad dvairathaM yuddhaM yatrAjaiSIr dhanaMjayam 04045009c nakulaM sahadevaM ca dhanaM yeSAM tvayA hRtam 04045010a yudhiSThiro jitaH kasmin bhImaz ca balinAM varaH 04045010c indraprasthaM tvayA kasmin saMgrAme nirjitaM purA 04045011a tathaiva katamaM yuddhaM yasmin kRSNA jitA tvayA 04045011c ekavastrA sabhAM nItA duSTakarman rajasvalA 04045012a mUlam eSAM mahat kRttaM sArArthI candanaM yathA 04045012c karma kArayithAH zUra tatra kiM viduro 'bravIt 04045013a yathAzakti manuSyANAM zamam AlakSayAmahe 04045013c anyeSAM caiva sattvAnAm api kITapipIlike 04045014a draupadyAs taM pariklezaM na kSantuM pANDavo 'rhati 04045014c duHkhAya dhArtarASTrANAM prAdurbhUto dhanaMjayaH 04045015a tvaM punaH paNDito bhUtvA vAcaM vaktum ihecchasi 04045015c vairAntakaraNo jiSNur na naH zeSaM kariSyati 04045016a naiSa devAn na gandharvAn nAsurAn na ca rAkSasAn 04045016c bhayAd iha na yudhyeta kuntIputro dhanaMjayaH 04045017a yaM yam eSo 'bhisaMkruddhaH saMgrAme 'bhipatiSyati 04045017c vRkSaM garuDavegena vinihatya tam eSyati 04045018a tvatto viziSTaM vIryeNa dhanuSy amararATsamam 04045018c vAsudevasamaM yuddhe taM pArthaM ko na pUjayet 04045019a daivaM daivena yudhyeta mAnuSeNa ca mAnuSam 04045019c astreNAstraM samAhanyAt ko 'rjunena samaH pumAn 04045020a putrAd anantaraH ziSya iti dharmavido viduH 04045020c etenApi nimittena priyo droNasya pANDavaH 04045021a yathA tvam akaror dyUtam indraprasthaM yathAharaH 04045021c yathAnaiSIH sabhAM kRSNAM tathA yudhyasva pANDavam 04045022a ayaM te mAtulaH prAjJaH kSatradharmasya kovidaH 04045022c durdyUtadevI gAndhAraH zakunir yudhyatAm iha 04045023a nAkSAn kSipati gANDIvaM na kRtaM dvAparaM na ca 04045023c jvalato nizitAn bANAMs tIkSNAn kSipati gANDivam 04045024a na hi gANDIvanirmuktA gArdhrapatrAH sutejanAH 04045024c antareSv avatiSThanti girINAm api dAraNAH 04045025a antakaH zamano mRtyus tathAgnir vaDavAmukhaH 04045025c kuryur ete kva cic cheSaM na tu kruddho dhanaMjayaH 04045026a yudhyatAM kAmam AcAryo nAhaM yotsye dhanaMjayam 04045026c matsyo hy asmAbhir Ayodhyo yady Agacched gavAM padam 04046001 bhISma uvAca 04046001a sAdhu pazyati vai droNaH kRpaH sAdhv anupazyati 04046001c karNas tu kSatradharmeNa yathAvad yoddhum icchati 04046002a AcAryo nAbhiSaktavyaH puruSeNa vijAnatA 04046002c dezakAlau tu saMprekSya yoddhavyam iti me matiH 04046003a yasya sUryasamAH paJca sapatnAH syuH prahAriNaH 04046003c katham abhyudaye teSAM na pramuhyeta paNDitaH 04046004a svArthe sarve vimuhyanti ye 'pi dharmavido janAH 04046004c tasmAd rAjan bravImy eSa vAkyaM te yadi rocate 04046005a karNo yad abhyavocan nas tejaHsaMjananAya tat 04046005c AcAryaputraH kSamatAM mahat kAryam upasthitam 04046006a nAyaM kAlo virodhasya kaunteye samupasthite 04046006c kSantavyaM bhavatA sarvam AcAryeNa kRpeNa ca 04046007a bhavatAM hi kRtAstratvaM yathAditye prabhA tathA 04046007c yathA candramaso lakSma sarvathA nApakRSyate 04046007e evaM bhavatsu brAhmaNyaM brahmAstraM ca pratiSThitam 04046008a catvAra ekato vedAH kSAtram ekatra dRzyate 04046008c naitat samastam ubhayaM kasmiMz cid anuzuzrumaH 04046009a anyatra bhAratAcAryAt saputrAd iti me matiH 04046009c brahmAstraM caiva vedAz ca naitad anyatra dRzyate 04046010a AcAryaputraH kSamatAM nAyaM kAlaH svabhedane 04046010c sarve saMhatya yudhyAmaH pAkazAsanim Agatam 04046011a balasya vyasanAnIha yAny uktAni manISibhiH 04046011c mukhyo bhedo hi teSAM vai pApiSTho viduSAM mataH 04046012 azvatthAmovAca 04046012a AcArya eva kSamatAM zAntir atra vidhIyatAm 04046012c abhiSajyamAne hi gurau tadvRttaM roSakAritam 04046013 vaizaMpAyana uvAca 04046013a tato duryodhano droNaM kSamayAm Asa bhArata 04046013c saha karNena bhISmeNa kRpeNa ca mahAtmanA 04046014 droNa uvAca 04046014a yad eva prathamaM vAkyaM bhISmaH zAMtanavo 'bravIt 04046014c tenaivAhaM prasanno vai param atra vidhIyatAm 04046015a yathA duryodhane 'yatte nAgaH spRzati sainikAn 04046015c sAhasAd yadi vA mohAt tathA nItir vidhIyatAm 04046016a vanavAse hy anirvRtte darzayen na dhanaMjayaH 04046016c dhanaM vAlabhamAno 'tra nAdya naH kSantum arhati 04046017a yathA nAyaM samAyujyAd dhArtarASTrAn kathaM cana 04046017c yathA ca na parAjayyAt tathA nItir vidhIyatAm 04046018a uktaM duryodhanenApi purastAd vAkyam IdRzam 04046018c tad anusmRtya gAGgeya yathAvad vaktum arhasi 04047001 bhISma uvAca 04047001a kalAMzAs tAta yujyante muhUrtAz ca dinAni ca 04047001c ardhamAsAz ca mAsAz ca nakSatrANi grahAs tathA 04047002a Rtavaz cApi yujyante tathA saMvatsarA api 04047002c evaM kAlavibhAgena kAlacakraM pravartate 04047003a teSAM kAlAtirekeNa jyotiSAM ca vyatikramAt 04047003c paJcame paJcame varSe dvau mAsAv upajAyataH 04047004a teSAm abhyadhikA mAsAH paJca dvAdaza ca kSapAH 04047004c trayodazAnAM varSANAm iti me vartate matiH 04047005a sarvaM yathAvac caritaM yad yad ebhiH parizrutam 04047005c evam etad dhruvaM jJAtvA tato bIbhatsur AgataH 04047006a sarve caiva mahAtmAnaH sarve dharmArthakovidAH 04047006c yeSAM yudhiSThiro rAjA kasmAd dharme 'parAdhnuyuH 04047007a alubdhAz caiva kaunteyAH kRtavantaz ca duSkaram 04047007c na cApi kevalaM rAjyam iccheyus te 'nupAyataH 04047008a tadaiva te hi vikrAntum ISuH kauravanandanAH 04047008c dharmapAzanibaddhAs tu na celuH kSatriyavratAt 04047009a yac cAnRta iti khyAyed yac ca gacchet parAbhavam 04047009c vRNuyur maraNaM pArthA nAnRtatvaM kathaM cana 04047010a prApte tu kAle prAptavyaM notsRjeyur nararSabhAH 04047010c api vajrabhRtA guptaM tathAvIryA hi pANDavAH 04047011a pratiyudhyAma samare sarvazastrabhRtAM varam 04047011c tasmAd yad atra kalyANaM loke sadbhir anuSThitam 04047011e tat saMvidhIyatAM kSipraM mA no hy artho 'tigAt parAn 04047012a na hi pazyAmi saMgrAme kadA cid api kaurava 04047012c ekAntasiddhiM rAjendra saMprAptaz ca dhanaMjayaH 04047013a saMpravRtte tu saMgrAme bhAvAbhAvau jayAjayau 04047013c avazyam ekaM spRzato dRSTam etad asaMzayam 04047014a tasmAd yuddhAvacarikaM karma vA dharmasaMhitam 04047014c kriyatAm Azu rAjendra saMprApto hi dhanaMjayaH 04047015 duryodhana uvAca 04047015a nAhaM rAjyaM pradAsyAmi pANDavAnAM pitAmaha 04047015c yuddhAvacArikaM yat tu tac chIghraM saMvidhIyatAm 04047016 bhISma uvAca 04047016a atra yA mAmakI buddhiH zrUyatAM yadi rocate 04047016c kSipraM balacaturbhAgaM gRhya gaccha puraM prati 04047016e tato 'paraz caturbhAgo gAH samAdAya gacchatu 04047017a vayaM tv ardhena sainyena pratiyotsyAma pANDavam 04047017c matsyaM vA punar AyAtam atha vApi zatakratum 04047018a AcAryo madhyatas tiSThatv azvatthAmA tu savyataH 04047018c kRpaH zAradvato dhImAn pArzvaM rakSatu dakSiNam 04047019a agrataH sUtaputras tu karNas tiSThatu daMzitaH 04047019c ahaM sarvasya sainyasya pazcAt sthAsyAmi pAlayan 04048001 vaizaMpAyana uvAca 04048001a tathA vyUDheSv anIkeSu kauraveyair mahArathaiH 04048001c upAyAd arjunas tUrNaM rathaghoSeNa nAdayan 04048002a dadRzus te dhvajAgraM vai zuzruvuz ca rathasvanam 04048002c dodhUyamAnasya bhRzaM gANDIvasya ca nisvanam 04048003a tatas tat sarvam Alokya droNo vacanam abravIt 04048003c mahAratham anuprAptaM dRSTvA gANDIvadhanvinam 04048004a etad dhvajAgraM pArthasya dUrataH saMprakAzate 04048004c eSa ghoSaH sajalado roravIti ca vAnaraH 04048005a eSa tiSThan rathazreSTho rathe rathavarapraNut 04048005c utkarSati dhanuHzreSThaM gANDIvam azanisvanam 04048006a imau hi bANau sahitau pAdayor me vyavasthitau 04048006c aparau cApy atikrAntau karNau saMspRzya me zarau 04048007a niruSya hi vane vAsaM kRtvA karmAtimAnuSam 04048007c abhivAdayate pArthaH zrotre ca paripRcchati 04048008 arjuna uvAca 04048008a iSupAte ca senAyA hayAn saMyaccha sArathe 04048008c yAvat samIkSe sainye 'smin kvAsau kurukulAdhamaH 04048009a sarvAn anyAn anAdRtya dRSTvA tam atimAninam 04048009c tasya mUrdhni patiSyAmi tata ete parAjitAH 04048010a eSa vyavasthito droNo drauNiz ca tadanantaram 04048010c bhISmaH kRpaz ca karNaz ca maheSvAsA vyavasthitAH 04048011a rAjAnaM nAtra pazyAmi gAH samAdAya gacchati 04048011c dakSiNaM mArgam AsthAya zaGke jIvaparAyaNaH 04048012a utsRjyaitad rathAnIkaM gaccha yatra suyodhanaH 04048012c tatraiva yotsye vairATe nAsti yuddhaM nirAmiSam 04048012e taM jitvA vinivartiSye gAH samAdAya vai punaH 04048013 vaizaMpAyana uvAca 04048013a evam uktaH sa vairATir hayAn saMyamya yatnataH 04048013c niyamya ca tato razmIn yatra te kurupuMgavAH 04048013e acodayat tato vAhAn yato duryodhanas tataH 04048014a utsRjya rathavaMzaM tu prayAte zvetavAhane 04048014c abhiprAyaM viditvAsya droNo vacanam abravIt 04048015a naiSo 'ntareNa rAjAnaM bIbhatsuH sthAtum icchati 04048015c tasya pArSNiM grahISyAmo javenAbhiprayAsyataH 04048016a na hy enam abhisaMkruddham eko yudhyeta saMyuge 04048016c anyo devAt sahasrAkSAt kRSNAd vA devakIsutAt 04048017a kiM no gAvaH kariSyanti dhanaM vA vipulaM tathA 04048017c duryodhanaH pArthajale purA naur iva majjati 04048018a tathaiva gatvA bIbhatsur nAma vizrAvya cAtmanaH 04048018c zalabhair iva tAM senAM zaraiH zIghram avAkirat 04048019a kIryamANAH zaraughais tu yodhAs te pArthacoditaiH 04048019c nApazyan nAvRtAM bhUmim antarikSaM ca patribhiH 04048020a teSAM nAtmanino yuddhe nApayAne 'bhavan matiH 04048020c zIghratvam eva pArthasya pUjayanti sma cetasA 04048021a tataH zaGkhaM pradadhmau sa dviSatAM lomaharSaNam 04048021c visphArya ca dhanuHzreSThaM dhvaje bhUtAny acodayat 04048022a tasya zaGkhasya zabdena rathanemisvanena ca 04048022c amAnuSANAM teSAM ca bhUtAnAM dhvajavAsinAm 04048023a UrdhvaM pucchAn vidhunvAnA rebhamANAH samantataH 04048023c gAvaH pratinyavartanta dizam AsthAya dakSiNAm 04049001 vaizaMpAyana uvAca 04049001a sa zatrusenAM tarasA praNudya; gAs tA vijityAtha dhanurdharAgryaH 04049001c duryodhanAyAbhimukhaM prayAto; bhUyo 'rjunaH priyam Ajau cikIrSan 04049002a goSu prayAtAsu javena matsyAn; kirITinaM kRtakAryaM ca matvA 04049002c duryodhanAyAbhimukhaM prayAntaM; kurupravIrAH sahasAbhipetuH 04049003a teSAm anIkAni bahUni gADhaM; vyUDhAni dRSTvA bahuladhvajAni 04049003c matsyasya putraM dviSatAM nihantA; vairATim Amantrya tato 'bhyuvAca 04049004a etena tUrNaM pratipAdayemAJ; zvetAn hayAn kAJcanarazmiyoktrAn 04049004c javena sarveNa kuru prayatnam; AsAdayaitad rathasiMhavRndam 04049005a gajo gajeneva mayA durAtmA; yo yoddhum AkAGkSati sUtaputraH 04049005c tam eva mAM prApaya rAjaputra; duryodhanApAzrayajAtadarpam 04049006a sa tair hayair vAtajavair bRhadbhiH; putro virATasya suvarNakakSyaiH 04049006c vidhvaMsayaMs tadrathinAm anIkaM; tato 'vahat pANDavam Ajimadhye 04049007a taM citraseno vizikhair vipAThaiH; saMgrAmajic chatrusaho jayaz ca 04049007c pratyudyayur bhAratam ApatantaM; mahArathAH karNam abhIpsamAnAH 04049008a tataH sa teSAM puruSapravIraH; zarAsanArciH zaravegatApaH 04049008c vrAtAn rathAnAm adahat sa manyur; vanaM yathAgniH kurupuMgavAnAm 04049009a tasmiMs tu yuddhe tumule pravRtte; pArthaM vikarNo 'tirathaM rathena 04049009c vipAThavarSeNa kurupravIro; bhImena bhImAnujam AsasAda 04049010a tato vikarNasya dhanur vikRSya; jAmbUnadAgryopacitaM dRDhajyam 04049010c apAtayad dhvajam asya pramathya; chinnadhvajaH so 'py apayAj javena 04049011a taM zAtravANAM gaNabAdhitAraM; karmANi kurvANam amAnuSANi 04049011c zatruMtapaH kopam amRSyamANaH; samarpayat kUrmanakhena pArtham 04049012a sa tena rAjJAtirathena viddho; vigAhamAno dhvajinIM kurUNAm 04049012c zatruMtapaM paJcabhir Azu viddhvA; tato 'sya sUtaM dazabhir jaghAna 04049013a tataH sa viddho bharatarSabheNa; bANena gAtrAvaraNAtigena 04049013c gatAsur Ajau nipapAta bhUmau; nago nagAgrAd iva vAtarugNaH 04049014a ratharSabhAs te tu ratharSabheNa; vIrA raNe vIratareNa bhagnAH 04049014c cakampire vAtavazena kAle; prakampitAnIva mahAvanAni 04049015a hatAs tu pArthena narapravIrA; bhUmau yuvAnaH suSupuH suveSAH 04049015c vasupradA vAsavatulyavIryAH; parAjitA vAsavajena saMkhye 04049015e suvarNakArSNAyasavarmanaddhA; nAgA yathA haimavatAH pravRddhAH 04049016a tathA sa zatrUn samare vinighnan; gANDIvadhanvA puruSapravIraH 04049016c cacAra saMkhye pradizo dizaz ca; dahann ivAgnir vanam AtapAnte 04049017a prakIrNaparNAni yathA vasante; vizAtayitvAtyanilo nudan khe 04049017c tathA sapatnAn vikiran kirITI; cacAra saMkhye 'tiratho rathena 04049018a zoNAzvavAhasya hayAn nihatya; vaikartanabhrAtur adInasattvaH 04049018c ekena saMgrAmajitaH zareNa; ziro jahArAtha kirITamAlI 04049019a tasmin hate bhrAtari sUtaputro; vaikartano vIryam athAdadAnaH 04049019c pragRhya dantAv iva nAgarAjo; maharSabhaM vyAghra ivAbhyadhAvat 04049020a sa pANDavaM dvAdazabhiH pRSatkair; vaikartanaH zIghram upAjaghAna 04049020c vivyAdha gAtreSu hayAMz ca sarvAn; virATaputraM ca zarair nijaghne 04049021a sa hastinevAbhihato gajendraH; pragRhya bhallAn nizitAn niSaGgAt 04049021c AkarNapUrNaM ca dhanur vikRSya; vivyAdha bANair atha sUtaputram 04049022a athAsya bAhUruzirolalATaM; grIvAM rathAGgAni parAvamardI 04049022c sthitasya bANair yudhi nirbibheda; gANDIvamuktair azaniprakAzaiH 04049023a sa pArthamuktair vizikhaiH praNunno; gajo gajeneva jitas tarasvI 04049023c vihAya saMgrAmaziraH prayAto; vaikartanaH pANDavabANataptaH 04050001 vaizaMpAyana uvAca 04050001a apayAte tu rAdheye duryodhanapurogamAH 04050001c anIkena yathAsvena zarair Arcchanta pANDavam 04050002a bahudhA tasya sainyasya vyUDhasyApatataH zaraiH 04050002c abhiyAnIyam AjJAya vairATir idam abravIt 04050003a AsthAya ruciraM jiSNo rathaM sArathinA mayA 04050003c katamad yAsyase 'nIkam ukto yAsyAmy ahaM tvayA 04050004 arjuna uvAca 04050004a lohitAkSam ariSTaM yaM vaiyAghram anupazyasi 04050004c nIlAM patAkAm Azritya rathe tiSThantam uttara 04050005a kRpasyaitad rathAnIkaM prApayasvaitad eva mAm 04050005c etasya darzayiSyAmi zIghrAstraM dRDhadhanvinaH 04050006a kamaNDalur dhvaje yasya zAtakumbhamayaH zubhaH 04050006c AcArya eSa vai droNaH sarvazastrabhRtAM varaH 04050007a suprasannamanA vIra kuruSvainaM pradakSiNam 04050007c atraiva cAvirodhena eSa dharmaH sanAtanaH 04050008a yadi me prathamaM droNaH zarIre prahariSyati 04050008c tato 'sya prahariSyAmi nAsya kopo bhaviSyati 04050009a asyAvidUre tu dhanur dhvajAgre yasya dRzyate 04050009c AcAryasyaiSa putro vai azvatthAmA mahArathaH 04050010a sadA mamaiSa mAnyaz ca sarvazastrabhRtAm api 04050010c etasya tvaM rathaM prApya nivartethAH punaH punaH 04050011a ya eSa tu rathAnIke suvarNakavacAvRtaH 04050011c senAgryeNa tRtIyena vyavahAryeNa tiSThati 04050012a yasya nAgo dhvajAgre vai hemaketanasaMzritaH 04050012c dhRtarASTrAtmajaH zrImAn eSa rAjA suyodhanaH 04050013a etasyAbhimukhaM vIra rathaM pararathArujaH 04050013c prApayasvaiSa tejobhipramAthI yuddhadurmadaH 04050014a eSa droNasya ziSyANAM zIghrAstraH prathamo mataH 04050014c etasya darzayiSyAmi zIghrAstraM vipulaM zaraiH 04050015a nAgakakSyA tu rucirA dhvajAgre yasya tiSThati 04050015c eSa vaikartanaH karNo viditaH pUrvam eva te 04050016a etasya ratham AsthAya rAdheyasya durAtmanaH 04050016c yatto bhavethAH saMgrAme spardhaty eSa mayA sadA 04050017a yas tu nIlAnusAreNa paJcatAreNa ketunA 04050017c hastAvApI bRhaddhanvA rathe tiSThati vIryavAn 04050018a yasya tArArkacitro 'sau rathe dhvajavaraH sthitaH 04050018c yasyaitat pANDuraM chatraM vimalaM mUrdhni tiSThati 04050019a mahato rathavaMzasya nAnAdhvajapatAkinaH 04050019c balAhakAgre sUryo vA ya eSa pramukhe sthitaH 04050020a haimaM candrArkasaMkAzaM kavacaM yasya dRzyate 04050020c jAtarUpazirastrANas trAsayann iva me manaH 04050021a eSa zAMtanavo bhISmaH sarveSAM naH pitAmahaH 04050021c rAjazriyAvabaddhas tu duryodhanavazAnugaH 04050022a pazcAd eSa prayAtavyo na me vighnakaro bhavet 04050022c etena yudhyamAnasya yattaH saMyaccha me hayAn 04050023a tato 'bhyavahad avyagro vairATiH savyasAcinam 04050023c yatrAtiSThat kRpo rAjan yotsyamAno dhanaMjayam 04051001 vaizaMpAyana uvAca 04051001a tAny anIkAny adRzyanta kurUNAm ugradhanvinAm 04051001c saMsarpanto yathA meghA gharmAnte mandamArutAH 04051002a abhyAze vAjinas tasthuH samArUDhAH prahAribhiH 04051002c bhImarUpAz ca mAtaGgAs tomarAGkuzacoditAH 04051003a tataH zakraH suragaNaiH samAruhya sudarzanam 04051003c sahopAyAt tadA rAjan vizvAzvimarutAM gaNaiH 04051004a tad devayakSagandharvamahoragasamAkulam 04051004c zuzubhe 'bhravinirmuktaM grahair iva nabhastalam 04051005a astrANAM ca balaM teSAM mAnuSeSu prayujyatAm 04051005c tac ca ghoraM mahad yuddhaM bhISmArjunasamAgame 04051006a zataM zatasahasrANAM yatra sthUNA hiraNmayAH 04051006c maNiratnamayAz cAnyAH prAsAdam upadhArayan 04051007a tatra kAmagamaM divyaM sarvaratnavibhUSitam 04051007c vimAnaM devarAjasya zuzubhe khecaraM tadA 04051008a tatra devAs trayastriMzat tiSThanti sahavAsavAH 04051008c gandharvA rAkSasAH sarpAH pitaraz ca maharSibhiH 04051009a tathA rAjA vasumanA balAkSaH supratardanaH 04051009c aSTakaz ca zibiz caiva yayAtir nahuSo gayaH 04051010a manuH kSupo raghur bhAnuH kRzAzvaH sagaraH zalaH 04051010c vimAne devarAjasya samadRzyanta suprabhAH 04051011a agner Izasya somasya varuNasya prajApateH 04051011c tathA dhAtur vidhAtuz ca kuberasya yamasya ca 04051012a alambusograsenasya gandharvasya ca tumburoH 04051012c yathAbhAgaM yathoddezaM vimAnAni cakAzire 04051013a sarvadevanikAyAz ca siddhAz ca paramarSayaH 04051013c arjunasya kurUNAM ca draSTuM yuddham upAgatAH 04051014a divyAnAM tatra mAlyAnAM gandhaH puNyo 'tha sarvazaH 04051014c prasasAra vasantAgre vanAnAm iva puSpatAm 04051015a raktAraktAni devAnAM samadRzyanta tiSThatAm 04051015c AtapatrANi vAsAMsi srajaz ca vyajanAni ca 04051016a upazAmyad rajo bhaumaM sarvaM vyAptaM marIcibhiH 04051016c divyAn gandhAn upAdAya vAyur yodhAn asevata 04051017a prabhAsitam ivAkAzaM citrarUpam alaMkRtam 04051017c saMpatadbhiH sthitaiz caiva nAnAratnAvabhAsitaiH 04051017e vimAnair vividhaiz citrair upAnItaiH surottamaiH 04052001 vaizaMpAyana uvAca 04052001a etasminn antare tatra mahAvIryaparAkramaH 04052001c AjagAma mahAsattvaH kRpaH zastrabhRtAM varaH 04052001e arjunaM prati saMyoddhuM yuddhArthI sa mahArathaH 04052002a tau rathau sUryasaMkAzau yotsyamAnau mahAbalau 04052002c zAradAv iva jImUtau vyarocetAM vyavasthitau 04052003a pArtho 'pi vizrutaM loke gANDIvaM paramAyudham 04052003c vikRSya cikSepa bahUn nArAcAn marmabhedinaH 04052004a tAn aprAptAJ zitair bANair nArAcAn raktabhojanAn 04052004c kRpaz ciccheda pArthasya zatazo 'tha sahasrazaH 04052005a tataH pArthaz ca saMkruddhaz citrAn mArgAn pradarzayan 04052005c dizaH saMchAdayan bANaiH pradizaz ca mahArathaH 04052006a ekacchAyam ivAkAzaM prakurvan sarvataH prabhuH 04052006c pracchAdayad ameyAtmA pArthaH zarazataiH kRpam 04052007a sa zarair arpitaH kruddhaH zitair agnizikhopamaiH 04052007c tUrNaM zarasahasreNa pArtham apratimaujasam 04052007e arpayitvA mahAtmAnaM nanAda samare kRpaH 04052008a tataH kanakapuGkhAgrair vIraH saMnataparvabhiH 04052008c tvaran gANDIvanirmuktair arjunas tasya vAjinaH 04052008e caturbhiz caturas tIkSNair avidhyat parameSubhiH 04052009a te hayA nizitair viddhA jvaladbhir iva pannagaiH 04052009c utpetuH sahasA sarve kRpaH sthAnAd athAcyavat 04052010a cyutaM tu gautamaM sthAnAt samIkSya kurunandanaH 04052010c nAvidhyat paravIraghno rakSamANo 'sya gauravam 04052011a sa tu labdhvA punaH sthAnaM gautamaH savyasAcinam 04052011c vivyAdha dazabhir bANais tvaritaH kaGkapatribhiH 04052012a tataH pArtho dhanus tasya bhallena nizitena ca 04052012c cicchedaikena bhUyaz ca hastAc cApam athAharat 04052013a athAsya kavacaM bANair nizitair marmabhedibhiH 04052013c vyadhaman na ca pArtho 'sya zarIram avapIDayat 04052014a tasya nirmucyamAnasya kavacAt kAya Ababhau 04052014c samaye mucyamAnasya sarpasyeva tanur yathA 04052015a chinne dhanuSi pArthena so 'nyad AdAya kArmukam 04052015c cakAra gautamaH sajyaM tad adbhutam ivAbhavat 04052016a sa tad apy asya kaunteyaz ciccheda nataparvaNA 04052016c evam anyAni cApAni bahUni kRtahastavat 04052016e zAradvatasya ciccheda pANDavaH paravIrahA 04052017a sa chinnadhanur AdAya atha zaktiM pratApavAn 04052017c prAhiNot pANDuputrAya pradIptAm azanIm iva 04052018a tAm arjunas tadAyAntIM zaktiM hemavibhUSitAm 04052018c viyadgatAM maholkAbhAM ciccheda dazabhiH zaraiH 04052018e sApatad dazadhA chinnA bhUmau pArthena dhImatA 04052019a yugamadhye tu bhallais tu tataH sa sadhanuH kRpaH 04052019c tam Azu nizitaiH pArthaM bibheda dazabhiH zaraiH 04052020a tataH pArtho mahAtejA vizikhAn agnitejasaH 04052020c cikSepa samare kruddhas trayodaza zilAzitAn 04052021a athAsya yugam ekena caturbhiz caturo hayAn 04052021c SaSThena ca ziraH kAyAc chareNa rathasAratheH 04052022a tribhis triveNuM samare dvAbhyAm akSau mahAbalaH 04052022c dvAdazena tu bhallena cakartAsya dhvajaM tathA 04052023a tato vajranikAzena phalgunaH prahasann iva 04052023c trayodazenendrasamaH kRpaM vakSasy atADayat 04052024a sa chinnadhanvA viratho hatAzvo hatasArathiH 04052024c gadApANir avaplutya tUrNaM cikSepa tAM gadAm 04052025a sA tu muktA gadA gurvI kRpeNa supariSkRtA 04052025c arjunena zarair nunnA pratimArgam athAgamat 04052026a tato yodhAH parIpsantaH zAradvatam amarSaNam 04052026c sarvataH samare pArthaM zaravarSair avAkiran 04052027a tato virATasya sutaH savyam AvRtya vAjinaH 04052027c yamakaM maNDalaM kRtvA tAn yodhAn pratyavArayat 04052028a tataH kRpam upAdAya virathaM te nararSabhAH 04052028c apAjahrur mahAvegAH kuntIputrAd dhanaMjayAt 04053001 arjuna uvAca 04053001a yatraiSA kAJcanI vedI pradIptAgnizikhopamA 04053001c ucchritA kAJcane daNDe patAkAbhir alaMkRtA 04053001e tatra mAM vaha bhadraM te droNAnIkAya mAriSa 04053002a azvAH zoNAH prakAzante bRhantaz cAruvAhinaH 04053002c snigdhavidrumasaMkAzAs tAmrAsyAH priyadarzanAH 04053002e yuktA rathavare yasya sarvazikSAvizAradAH 04053003a dIrghabAhur mahAtejA balarUpasamanvitaH 04053003c sarvalokeSu vikhyAto bhAradvAjaH pratApavAn 04053004a buddhyA tulyo hy uzanasA bRhaspatisamo naye 04053004c vedAs tathaiva catvAro brahmacaryaM tathaiva ca 04053005a sasaMhArANi divyAni sarvANy astrANi mAriSa 04053005c dhanurvedaz ca kArtsnyena yasmin nityaM pratiSThitaH 04053006a kSamA damaz ca satyaM ca AnRzaMsyam athArjavam 04053006c ete cAnye ca bahavo guNA yasmin dvijottame 04053007a tenAhaM yoddhum icchAmi mahAbhAgena saMyuge 04053007c tasmAt tvaM prApayAcAryaM kSipram uttara vAhaya 04053008 vaizaMpAyana uvAca 04053008a arjunenaivam uktas tu vairATir hemabhUSitAn 04053008c codayAm Asa tAn azvAn bhAradvAjarathaM prati 04053009a tam ApatantaM vegena pANDavaM rathinAM varam 04053009c droNaH pratyudyayau pArthaM matto mattam iva dvipam 04053010a tataH prAdhmApayac chaGkhaM bherIzataninAditam 04053010c pracukSubhe balaM sarvam uddhUta iva sAgaraH 04053011a atha zoNAn sadazvAMs tAn haMsavarNair manojavaiH 04053011c mizritAn samare dRSTvA vyasmayanta raNe janAH 04053012a tau rathau vIryasaMpannau dRSTvA saMgrAmamUrdhani 04053012c AcAryaziSyAv ajitau kRtavidyau manasvinau 04053013a samAzliSTau tadAnyonyaM droNapArthau mahAbalau 04053013c dRSTvA prAkampata muhur bharatAnAM mahad balam 04053014a harSayuktas tathA pArthaH prahasann iva vIryavAn 04053014c rathaM rathena droNasya samAsAdya mahArathaH 04053015a abhivAdya mahAbAhuH sAntvapUrvam idaM vacaH 04053015c uvAca zlakSNayA vAcA kaunteyaH paravIrahA 04053016a uSitAH sma vane vAsaM pratikarma cikIrSavaH 04053016c kopaM nArhasi naH kartuM sadA samaradurjaya 04053017a ahaM tu prahRte pUrvaM prahariSyAmi te 'nagha 04053017c iti me vartate buddhis tad bhavAn kartum arhati 04053018a tato 'smai prAhiNod droNaH zarAn adhikaviMzatim 04053018c aprAptAMz caiva tAn pArthaz ciccheda kRtahastavat 04053019a tataH zarasahasreNa rathaM pArthasya vIryavAn 04053019c avAkirat tato droNaH zIghram astraM vidarzayan 04053020a evaM pravavRte yuddhaM bhAradvAjakirITinoH 04053020c samaM vimuJcatoH saMkhye vizikhAn dIptatejasaH 04053021a tAv ubhau khyAtakarmANAv ubhau vAyusamau jave 04053021c ubhau divyAstraviduSAv ubhAv uttamatejasau 04053021e kSipantau zarajAlAni mohayAm Asatur nRpAn 04053022a vyasmayanta tato yodhAH sarve tatra samAgatAH 04053022c zarAn visRjatos tUrNaM sAdhu sAdhv iti pUjayan 04053023a droNaM hi samare ko 'nyo yoddhum arhati phalgunAt 04053023c raudraH kSatriyadharmo 'yaM guruNA yad ayudhyata 04053023e ity abruvaJ janAs tatra saMgrAmazirasi sthitAH 04053024a vIrau tAv api saMrabdhau saMnikRSTau mahArathau 04053024c chAdayetAM zaravrAtair anyonyam aparAjitau 04053025a visphArya sumahac cApaM hemapRSThaM durAsadam 04053025c saMrabdho 'tha bharadvAjaH phalgunaM pratyayudhyata 04053026a sa sAyakamayair jAlair arjunasya rathaM prati 04053026c bhAnumadbhiH zilAdhautair bhAnoH pracchAdayat prabhAm 04053027a pArthaM ca sa mahAbAhur mahAvegair mahArathaH 04053027c vivyAdha nizitair bANair megho vRSTyeva parvatam 04053028a tathaiva divyaM gANDIvaM dhanur AdAya pANDavaH 04053028c zatrughnaM vegavad dhRSTo bhArasAdhanam uttamam 04053028e visasarja zarAMz citrAn suvarNavikRtAn bahUn 04053029a nAzayaJ zaravarSANi bhAradvAjasya vIryavAn 04053029c tUrNaM cApavinirmuktais tad adbhutam ivAbhavat 04053030a sa rathena caran pArthaH prekSaNIyo dhanaMjayaH 04053030c yugapad dikSu sarvAsu sarvazastrANy adarzayat 04053031a ekacchAyam ivAkAzaM bANaiz cakre samantataH 04053031c nAdRzyata tadA droNo nIhAreNeva saMvRtaH 04053032a tasyAbhavat tadA rUpaM saMvRtasya zarottamaiH 04053032c jAjvalyamAnasya yathA parvatasyeva sarvataH 04053033a dRSTvA tu pArthasya raNe zaraiH svaratham AvRtam 04053033c sa visphArya dhanuz citraM meghastanitanisvanam 04053034a agnicakropamaM ghoraM vikarSan paramAyudham 04053034c vyazAtayac charAMs tAMs tu droNaH samitizobhanaH 04053034e mahAn abhUt tataH zabdo vaMzAnAm iva dahyatAm 04053035a jAmbUnadamayaiH puGkhaiz citracApavarAtigaiH 04053035c prAcchAdayad ameyAtmA dizaH sUryasya ca prabhAm 04053036a tataH kanakapuGkhAnAM zarANAM nataparvaNAm 04053036c viyaccarANAM viyati dRzyante bahuzaH prajAH 04053037a droNasya puGkhasaktAz ca prabhavantaH zarAsanAt 04053037c eko dIrgha ivAdRzyad AkAze saMhataH zaraH 04053038a evaM tau svarNavikRtAn vimuJcantau mahAzarAn 04053038c AkAzaM saMvRtaM vIrAv ulkAbhir iva cakratuH 04053039a zarAs tayoz ca vibabhuH kaGkabarhiNavAsasaH 04053039c paGktyaH zaradi khasthAnAM haMsAnAM caratAm iva 04053040a yuddhaM samabhavat tatra susaMrabdhaM mahAtmanoH 04053040c droNapANDavayor ghoraM vRtravAsavayor iva 04053041a tau gajAv iva cAsAdya viSANAgraiH parasparam 04053041c zaraiH pUrNAyatotsRSTair anyonyam abhijaghnatuH 04053042a tau vyavAharatAM zUrau saMrabdhau raNazobhinau 04053042c udIrayantau samare divyAny astrANi bhAgazaH 04053043a atha tv AcAryamukhyena zarAn sRSTAJ zilAzitAn 04053043c nyavArayac chitair bANair arjuno jayatAM varaH 04053044a darzayann aindrir AtmAnam ugram ugraparAkramaH 04053044c iSubhis tUrNam AkAzaM bahubhiz ca samAvRNot 04053045a jighAMsantaM naravyAghram arjunaM tigmatejasam 04053045c AcAryamukhyaH samare droNaH zastrabhRtAM varaH 04053045e arjunena sahAkrIDac charaiH saMnataparvabhiH 04053046a divyAny astrANi muJcantaM bhAradvAjaM mahAraNe 04053046c astrair astrANi saMvArya phalgunaH samayodhayat 04053047a tayor AsIt saMprahAraH kruddhayor narasiMhayoH 04053047c amarSiNos tadAnyonyaM devadAnavayor iva 04053048a aindraM vAyavyam Agneyam astram astreNa pANDavaH 04053048c droNena muktaM muktaM tu grasate sma punaH punaH 04053049a evaM zUrau maheSvAsau visRjantau zitAJ zarAn 04053049c ekacchAyaM cakratus tAv AkAzaM zaravRSTibhiH 04053050a tato 'rjunena muktAnAM patatAM ca zarIriSu 04053050c parvateSv iva vajrANAM zarANAM zrUyate svanaH 04053051a tato nAgA rathAz caiva sAdinaz ca vizAM pate 04053051c zoNitAktA vyadRzyanta puSpitA iva kiMzukAH 04053052a bAhubhiz ca sakeyUrair vicitraiz ca mahArathaiH 04053052c suvarNacitraiH kavacair dhvajaiz ca vinipAtitaiH 04053053a yodhaiz ca nihatais tatra pArthabANaprapIDitaiH 04053053c balam AsIt samudbhrAntaM droNArjunasamAgame 04053054a vidhunvAnau tu tau vIrau dhanuSI bhArasAdhane 04053054c AcchAdayetAm anyonyaM titakSantau raNeSubhiH 04053055a athAntarikSe nAdo 'bhUd droNaM tatra prazaMsatAm 04053055c duSkaraM kRtavAn droNo yad arjunam ayodhayat 04053056a pramAthinaM mahAvIryaM dRDhamuSTiM durAsadam 04053056c jetAraM devadaityAnAM sarpANAM ca mahAratham 04053057a avizramaM ca zikSAM ca lAghavaM dUrapAtitAm 04053057c pArthasya samare dRSTvA droNasyAbhUc ca vismayaH 04053058a atha gANDIvam udyamya divyaM dhanur amarSaNaH 04053058c vicakarSa raNe pArtho bAhubhyAM bharatarSabha 04053059a tasya bANamayaM varSaM zalabhAnAm ivAyatam 04053059c na ca bANAntare vAyur asya zaknoti sarpitum 04053060a anizaM saMdadhAnasya zarAn utsRjatas tadA 04053060c dadRze nAntaraM kiM cit pArthasyAdadato 'pi ca 04053061a tathA zIghrAstrayuddhe tu vartamAne sudAruNe 04053061c zIghrAc chIghrataraM pArthaH zarAn anyAn udIrayat 04053062a tataH zatasahasrANi zarANAM nataparvaNAm 04053062c yugapat prApataMs tatra droNasya ratham antikAt 04053063a avakIryamANe droNe tu zarair gANDIvadhanvanA 04053063c hAhAkAro mahAn AsIt sainyAnAM bharatarSabha 04053064a pANDavasya tu zIghrAstraM maghavAn samapUjayat 04053064c gandharvApsarasaz caiva ye ca tatra samAgatAH 04053065a tato vRndena mahatA rathAnAM rathayUthapaH 04053065c AcAryaputraH sahasA pANDavaM pratyavArayat 04053066a azvatthAmA tu tat karma hRdayena mahAtmanaH 04053066c pUjayAm Asa pArthasya kopaM cAsyAkarod bhRzam 04053067a sa manyuvazam ApannaH pArtham abhyadravad raNe 04053067c kiraJ zarasahasrANi parjanya iva vRSTimAn 04053068a AvRtya tu mahAbAhur yato drauNis tato hayAn 04053068c antaraM pradadau pArtho droNasya vyapasarpitum 04053069a sa tu labdhvAntaraM tUrNam apAyAj javanair hayaiH 04053069c chinnavarmadhvajaH zUro nikRttaH parameSubhiH 04054001 vaizaMpAyana uvAca 04054001a taM pArthaH pratijagrAha vAyuvegam ivoddhatam 04054001c zarajAlena mahatA varSamANam ivAmbudam 04054002a tayor devAsurasamaH saMnipAto mahAn abhUt 04054002c kiratoH zarajAlAni vRtravAsavayor iva 04054003a na sma sUryas tadA bhAti na ca vAti samIraNaH 04054003c zaragADhe kRte vyomni chAyAbhUte samantataH 04054004a mahAMz caTacaTAzabdo yodhayor hanyamAnayoH 04054004c dahyatAm iva veNUnAm AsIt parapuraMjaya 04054005a hayAn asyArjunaH sarvAn kRtavAn alpajIvitAn 04054005c sa rAjan na prajAnAti dizaM kAM cana mohitaH 04054006a tato drauNir mahAvIryaH pArthasya vicariSyataH 04054006c vivaraM sUkSmam Alokya jyAM ciccheda kSureNa ha 04054006e tad asyApUjayan devAH karma dRSTvAtimAnuSam 04054007a tato drauNir dhanUMSy aSTau vyapakramya nararSabham 04054007c punar abhyAhanat pArthaM hRdaye kaGkapatribhiH 04054008a tataH pArtho mahAbAhuH prahasya svanavat tadA 04054008c yojayAm Asa navayA maurvyA gANDIvam ojasA 04054009a tato 'rdhacandram AvRtya tena pArthaH samAgamat 04054009c vAraNeneva mattena matto vAraNayUthapaH 04054010a tataH pravavRte yuddhaM pRthivyAm ekavIrayoH 04054010c raNamadhye dvayor eva sumahal lomaharSaNam 04054011a tau vIrau kuravaH sarve dadRzur vismayAnvitAH 04054011c yudhyamAnau mahAtmAnau yUthapAv iva saMgatau 04054012a tau samAjaghnatur vIrAv anyonyaM puruSarSabhau 04054012c zarair AzIviSAkArair jvaladbhir iva pannagaiH 04054013a akSayyAv iSudhI divyau pANDavasya mahAtmanaH 04054013c tena pArtho raNe zUras tasthau girir ivAcalaH 04054014a azvatthAmnaH punar bANAH kSipram abhyasyato raNe 04054014c jagmuH parikSayaM zIghram abhUt tenAdhiko 'rjunaH 04054015a tataH karNo mahac cApaM vikRSyAbhyadhikaM ruSA 04054015c avAkSipat tataH zabdo hAhAkAro mahAn abhUt 04054016a tatra cakSur dadhe pArtho yatra visphAryate dhanuH 04054016c dadarza tatra rAdheyaM tasya kopo 'tyavIvRdhat 04054017a sa roSavazam ApannaH karNam eva jighAMsayA 04054017c avaikSata vivRttAbhyAM netrAbhyAM kurupuMgavaH 04054018a tathA tu vimukhe pArthe droNaputrasya sAyakAn 04054018c tvaritAH puruSA rAjann upAjahruH sahasrazaH 04054019a utsRjya ca mahAbAhur droNaputraM dhanaMjayaH 04054019c abhidudrAva sahasA karNam eva sapatnajit 04054020a tam abhidrutya kaunteyaH krodhasaMraktalocanaH 04054020c kAmayan dvairathe yuddham idaM vacanam abravIt 04055001 arjuna uvAca 04055001a karNa yat te sabhAmadhye bahu vAcA vikatthitam 04055001c na me yudhi samo 'stIti tad idaM pratyupasthitam 04055002a avocaH paruSA vAco dharmam utsRjya kevalam 04055002c idaM tu duSkaraM manye yad idaM te cikIrSitam 04055003a yat tvayA kathitaM pUrvaM mAm anAsAdya kiM cana 04055003c tad adya kuru rAdheya kurumadhye mayA saha 04055004a yat sabhAyAM sma pAJcAlIM klizyamAnAM durAtmabhiH 04055004c dRSTavAn asi tasyAdya phalam Apnuhi kevalam 04055005a dharmapAzanibaddhena yan mayA marSitaM purA 04055005c tasya rAdheya kopasya vijayaM pazya me mRdhe 04055006a ehi karNa mayA sArdhaM pratipadyasva saMgaram 04055006c prekSakAH kuravaH sarve bhavantu sahasainikAH 04055007 karNa uvAca 04055007a bravISi vAcA yat pArtha karmaNA tat samAcara 04055007c atizete hi vai vAcaM karmeti prathitaM bhuvi 04055008a yat tvayA marSitaM pUrvaM tad azaktena marSitam 04055008c iti gRhNAmi tat pArtha tava dRSTvAparAkramam 04055009a dharmapAzanibaddhena yadi te marSitaM purA 04055009c tathaiva baddham AtmAnam abaddham iva manyase 04055010a yadi tAvad vane vAso yathoktaz caritas tvayA 04055010c tat tvaM dharmArthavit kliSTaH samayaM bhettum icchasi 04055011a yadi zakraH svayaM pArtha yudhyate tava kAraNAt 04055011c tathApi na vyathA kA cin mama syAd vikramiSyataH 04055012a ayaM kaunteya kAmas te nacirAt samupasthitaH 04055012c yotsyase tvaM mayA sArdham adya drakSyasi me balam 04055013 arjuna uvAca 04055013a idAnIm eva tAvat tvam apayAto raNAn mama 04055013c tena jIvasi rAdheya nihatas tv anujas tava 04055014a bhrAtaraM ghAtayitvA ca tyaktvA raNaziraz ca kaH 04055014c tvad anyaH puruSaH satsu brUyAd evaM vyavasthitaH 04055015 vaizaMpAyana uvAca 04055015a iti karNaM bruvann eva bIbhatsur aparAjitaH 04055015c abhyayAd visRjan bANAn kAyAvaraNabhedinaH 04055016a pratijagrAha tAn karNaH zarAn agnizikhopamAn 04055016c zaravarSeNa mahatA varSamANa ivAmbudaH 04055017a utpetuH zarajAlAni ghorarUpANi sarvazaH 04055017c avidhyad azvAn bAhvoz ca hastAvApaM pRthak pRthak 04055018a so 'mRSyamANaH karNasya niSaGgasyAvalambanam 04055018c ciccheda nizitAgreNa zareNa nataparvaNA 04055019a upAsaGgAd upAdAya karNo bANAn athAparAn 04055019c vivyAdha pANDavaM haste tasya muSTir azIryata 04055020a tataH pArtho mahAbAhuH karNasya dhanur acchinat 04055020c sa zaktiM prAhiNot tasmai tAM pArtho vyadhamac charaiH 04055021a tato 'bhipetur bahavo rAdheyasya padAnugAH 04055021c tAMz ca gANDIvanirmuktaiH prAhiNod yamasAdanam 04055022a tato 'syAzvAJ zarais tIkSNair bIbhatsur bhArasAdhanaiH 04055022c AkarNamuktair abhyaghnaMs te hatAH prApatan bhuvi 04055023a athApareNa bANena jvalitena mahAbhujaH 04055023c vivyAdha karNaM kaunteyas tIkSNenorasi vIryavAn 04055024a tasya bhittvA tanutrANaM kAyam abhyapatac charaH 04055024c tataH sa tamasAviSTo na sma kiM cit prajajJivAn 04055025a sa gADhavedano hitvA raNaM prAyAd udaGmukhaH 04055025c tato 'rjuna upAkrozad uttaraz ca mahArathaH 04056001 vaizaMpAyana uvAca 04056001a tato vaikartanaM jitvA pArtho vairATim abravIt 04056001c etan mAM prApayAnIkaM yatra tAlo hiraNmayaH 04056002a atra zAMtanavo bhISmo rathe 'smAkaM pitAmahaH 04056002c kAGkSamANo mayA yuddhaM tiSThaty amaradarzanaH 04056002e AdAsyAmy aham etasya dhanurjyAm api cAhave 04056003a asyantaM divyam astraM mAM citram adya nizAmaya 04056003c zatahradAm ivAyAntIM stanayitnor ivAmbare 04056004a suvarNapRSThaM gANDIvaM drakSyanti kuravo mama 04056004c dakSiNenAtha vAmena katareNa svid asyati 04056004e iti mAM saMgatAH sarve tarkayiSyanti zatravaH 04056005a zoNitodAM rathAvartAM nAganakrAM duratyayAm 04056005c nadIM prasyandayiSyAmi paralokapravAhinIm 04056006a pANipAdaziraHpRSThabAhuzAkhAnirantaram 04056006c vanaM kurUNAM chetsyAmi bhallaiH saMnataparvabhiH 04056007a jayataH kauravIM senAm ekasya mama dhanvinaH 04056007c zataM mArgA bhaviSyanti pAvakasyeva kAnane 04056007e mayA cakram ivAviddhaM sainyaM drakSyasi kevalam 04056008a asaMbhrAnto rathe tiSTha sameSu viSameSu ca 04056008c divam AvRtya tiSThantaM giriM bhetsyAmi dhAribhiH 04056009a aham indrasya vacanAt saMgrAme 'bhyahanaM purA 04056009c paulomAn kAlakhaJjAMz ca sahasrANi zatAni ca 04056010a aham indrAd dRDhAM muSTiM brahmaNaH kRtahastatAm 04056010c pragADhaM tumulaM citram atividdhaM prajApateH 04056011a ahaM pAre samudrasya hiraNyapuram Arujam 04056011c jitvA SaSTisahasrANi rathinAm ugradhanvinAm 04056012a dhvajavRkSaM pattitRNaM rathasiMhagaNAyutam 04056012c vanam AdIpayiSyAmi kurUNAm astratejasA 04056013a tAn ahaM rathanIDebhyaH zaraiH saMnataparvabhiH 04056013c ekaH saMkAlayiSyAmi vajrapANir ivAsurAn 04056014a raudraM rudrAd ahaM hy astraM vAruNaM varuNAd api 04056014c astram Agneyam agnez ca vAyavyaM mAtarizvanaH 04056014e vajrAdIni tathAstrANi zakrAd aham avAptavAn 04056015a dhArtarASTravanaM ghoraM narasiMhAbhirakSitam 04056015c aham utpATayiSyAmi vairATe vyetu te bhayam 04056016a evam AzvAsitas tena vairATiH savyasAcinA 04056016c vyagAhata rathAnIkaM bhImaM bhISmasya dhImataH 04056017a tam AyAntaM mahAbAhuM jigISantaM raNe parAn 04056017c abhyavArayad avyagraH krUrakarmA dhanaMjayam 04056018a taM citramAlyAbharaNAH kRtavidyA manasvinaH 04056018c Agacchan bhImadhanvAnaM maurvIM paryasya bAhubhiH 04056019a duHzAsano vikarNaz ca duHsaho 'tha viviMzatiH 04056019c Agatya bhImadhanvAnaM bIbhatsuM paryavArayan 04056020a duHzAsanas tu bhallena viddhvA vairATim uttaram 04056020c dvitIyenArjunaM vIraH pratyavidhyat stanAntare 04056021a tasya jiSNur upAvRtya pRthudhAreNa kArmukam 04056021c cakarta gArdhrapatreNa jAtarUpapariSkRtam 04056022a athainaM paJcabhiH pazcAt pratyavidhyat stanAntare 04056022c so 'payAto raNaM hitvA pArthabANaprapIDitaH 04056023a taM vikarNaH zarais tIkSNair gArdhrapatrair ajihmagaiH 04056023c vivyAdha paravIraghnam arjunaM dhRtarASTrajaH 04056024a tatas tam api kaunteyaH zareNAnataparvaNA 04056024c lalATe 'bhyahanat tUrNaM sa viddhaH prApatad rathAt 04056025a tataH pArtham abhidrutya duHsahaH saviviMzatiH 04056025c avAkirac charais tIkSNaiH parIpsan bhrAtaraM raNe 04056026a tAv ubhau gArdhrapatrAbhyAM nizitAbhyAM dhanaMjayaH 04056026c viddhvA yugapad avyagras tayor vAhAn asUdayat 04056027a tau hatAzvau vividdhAGgau dhRtarASTrAtmajAv ubhau 04056027c abhipatya rathair anyair apanItau padAnugaiH 04056028a sarvA dizaz cAbhyapatad bIbhatsur aparAjitaH 04056028c kirITamAlI kaunteyo labdhalakSo mahAbalaH 04057001 vaizaMpAyana uvAca 04057001a atha saMgamya sarve tu kauravANAM mahArathAH 04057001c arjunaM sahitA yattAH pratyayudhyanta bhArata 04057002a sa sAyakamayair jAlaiH sarvatas tAn mahArathAn 04057002c prAcchAdayad ameyAtmA nIhAra iva parvatAn 04057003a nadadbhiz ca mahAnAgair heSamANaiz ca vAjibhiH 04057003c bherIzaGkhaninAdaiz ca sa zabdas tumulo 'bhavat 04057004a narAzvakAyAn nirbhidya lohAni kavacAni ca 04057004c pArthasya zarajAlAni viniSpetuH sahasrazaH 04057005a tvaramANaH zarAn asyan pANDavaH sa babhau raNe 04057005c madhyaMdinagato 'rciSmAJ zaradIva divAkaraH 04057006a upaplavanta vitrastA rathebhyo rathinas tadA 04057006c sAdinaz cAzvapRSThebhyo bhUmau cApi padAtayaH 04057007a zaraiH saMtADyamAnAnAM kavacAnAM mahAtmanAm 04057007c tAmrarAjatalohAnAM prAdurAsIn mahAsvanaH 04057008a channam AyodhanaM sarvaM zarIrair gatacetasAm 04057008c gajAzvasAdibhis tatra zitabANAttajIvitaiH 04057009a rathopasthAbhipatitair AstRtA mAnavair mahI 04057009c pranRtyad iva saMgrAme cApahasto dhanaMjayaH 04057010a zrutvA gANDIvanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 04057010c trastAni sarvabhUtAni vyagacchanta mahAhavAt 04057011a kuNDaloSNISadhArINi jAtarUpasrajAni ca 04057011c patitAni sma dRzyante zirAMsi raNamUrdhani 04057012a vizikhonmathitair gAtrair bAhubhiz ca sakArmukaiH 04057012c sahastAbharaNaiz cAnyaiH pracchannA bhAti medinI 04057013a zirasAM pAtyamAnAnAm antarA nizitaiH zaraiH 04057013c azmavRSTir ivAkAzAd abhavad bharatarSabha 04057014a darzayitvA tathAtmAnaM raudraM rudraparAkramaH 04057014c avaruddhaz caran pArtho dazavarSANi trINi ca 04057014e krodhAgnim utsRjad ghoraM dhArtarASTreSu pANDavaH 04057015a tasya tad dahataH sainyaM dRSTvA caiva parAkramam 04057015c sarve zAntiparA yodhA dhArtarASTrasya pazyataH 04057016a vitrAsayitvA tat sainyaM drAvayitvA mahArathAn 04057016c arjuno jayatAM zreSThaH paryavartata bhArata 04057017a prAvartayan nadIM ghorAM zoNitaughataraGgiNIm 04057017c asthizaivalasaMbAdhAM yugAnte kAlanirmitAm 04057018a zaracApaplavAM ghorAM mAMsazoNitakardamAm 04057018c mahArathamahAdvIpAM zaGkhadundubhinisvanAm 04057018e cakAra mahatIM pArtho nadIm uttarazoNitAm 04057019a AdadAnasya hi zarAn saMdhAya ca vimuJcataH 04057019c vikarSataz ca gANDIvaM na kiM cid dRzyate 'ntaram 04058001 vaizaMpAyana uvAca 04058001a atha duryodhanaH karNo duHzAsanaviviMzatI 04058001c droNaz ca saha putreNa kRpaz cAtiratho raNe 04058002a punar IyuH susaMrabdhA dhanaMjayajighAMsayA 04058002c visphArayantaz cApAni balavanti dRDhAni ca 04058003a tAn prakIrNapatAkena rathenAdityavarcasA 04058003c pratyudyayau mahArAja samastAn vAnaradhvajaH 04058004a tataH kRpaz ca karNaz ca droNaz ca rathinAM varaH 04058004c taM mahAstrair mahAvIryaM parivArya dhanaMjayam 04058005a zaraughAn samyag asyanto jImUtA iva vArSikAH 04058005c vavarSuH zaravarSANi prapatantaM kirITinam 04058006a iSubhir bahubhis tUrNaM samare lomavAhibhiH 04058006c adUrAt paryavasthAya pUrayAm Asur AdRtAH 04058007a tathAvakIrNasya hi tair divyair astraiH samantataH 04058007c na tasya dvyaGgulam api vivRtaM samadRzyata 04058008a tataH prahasya bIbhatsur divyam aindraM mahArathaH 04058008c astram AdityasaMkAzaM gANDIve samayojayat 04058009a sa razmibhir ivAdityaH pratapan samare balI 04058009c kirITamAlI kaunteyaH sarvAn prAcchAdayat kurUn 04058010a yathA balAhake vidyut pAvako vA ziloccaye 04058010c tathA gANDIvam abhavad indrAyudham ivAtatam 04058011a yathA varSati parjanye vidyud vibhrAjate divi 04058011c tathA daza dizaH sarvAH patad gANDIvam AvRNot 04058012a trastAz ca rathinaH sarve babhUvus tatra sarvazaH 04058012c sarve zAntiparA bhUtvA svacittAni na lebhire 04058012e saMgrAmavimukhAH sarve yodhAs te hatacetasaH 04058013a evaM sarvANi sainyAni bhagnAni bharatarSabha 04058013c prAdravanta dizaH sarvA nirAzAni svajIvite 04059001 vaizaMpAyana uvAca 04059001a tataH zAMtanavo bhISmo durAdharSaH pratApavAn 04059001c vadhyamAneSu yodheSu dhanaMjayam upAdravat 04059002a pragRhya kArmukazreSThaM jAtarUpapariSkRtam 04059002c zarAn AdAya tIkSNAgrAn marmabhedapramAthinaH 04059003a pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani 04059003c zuzubhe sa naravyAghro giriH sUryodaye yathA 04059004a pradhmAya zaGkhaM gAGgeyo dhArtarASTrAn praharSayan 04059004c pradakSiNam upAvRtya bIbhatsuM samavArayat 04059005a tam udvIkSya tathAyAntaM kaunteyaH paravIrahA 04059005c pratyagRhNAt prahRSTAtmA dhArAdharam ivAcalaH 04059006a tato bhISmaH zarAn aSTau dhvaje pArthasya vIryavAn 04059006c samaparyan mahAvegAJ zvasamAnAn ivoragAn 04059007a te dhvajaM pANDuputrasya samAsAdya patatriNaH 04059007c jvalantaH kapim Ajaghnur dhvajAgranilayAMz ca tAn 04059008a tato bhallena mahatA pRthudhAreNa pANDavaH 04059008c chatraM ciccheda bhISmasya tUrNaM tad apatad bhuvi 04059009a dhvajaM caivAsya kaunteyaH zarair abhyahanad dRDham 04059009c zIghrakRd rathavAhAMz ca tathobhau pArSNisArathI 04059010a tayos tad abhavad yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 04059010c bhISmasya saha pArthena balivAsavayor iva 04059011a bhallair bhallAH samAgamya bhISmapANDavayor yudhi 04059011c antarikSe vyarAjanta khadyotAH prAvRSIva hi 04059012a agnicakram ivAviddhaM savyadakSiNam asyataH 04059012c gANDIvam abhavad rAjan pArthasya sRjataH zarAn 04059013a sa taiH saMchAdayAm Asa bhISmaM zarazataiH zitaiH 04059013c parvataM vAridhArAbhiz chAdayann iva toyadaH 04059014a tAM sa velAm ivoddhUtAM zaravRSTiM samutthitAm 04059014c vyadhamat sAyakair bhISmo arjunaM saMnivArayat 04059015a tatas tAni nikRttAni zarajAlAni bhAgazaH 04059015c samare 'bhivyazIryanta phalgunasya rathaM prati 04059016a tataH kanakapuGkhAnAM zaravRSTiM samutthitAm 04059016c pANDavasya rathAt tUrNaM zalabhAnAm ivAyatim 04059016e vyadhamat tAM punas tasya bhISmaH zarazataiH zitaiH 04059017a tatas te kuravaH sarve sAdhu sAdhv iti cAbruvan 04059017c duSkaraM kRtavAn bhISmo yad arjunam ayodhayat 04059018a balavAMs taruNo dakSaH kSiprakArI ca pANDavaH 04059018c ko 'nyaH samarthaH pArthasya vegaM dhArayituM raNe 04059019a Rte zAMtanavAd bhISmAt kRSNAd vA devakIsutAt 04059019c AcAryapravarAd vApi bhAradvAjAn mahAbalAt 04059020a astrair astrANi saMvArya krIDataH puruSarSabhau 04059020c cakSUMSi sarvabhUtAnAM mohayantau mahAbalau 04059021a prAjApatyaM tathaivaindram AgneyaM ca sudAruNam 04059021c kauberaM vAruNaM caiva yAmyaM vAyavyam eva ca 04059021e prayuJjAnau mahAtmAnau samare tau viceratuH 04059022a vismitAny atha bhUtAni tau dRSTvA saMyuge tadA 04059022c sAdhu pArtha mahAbAho sAdhu bhISmeti cAbruvan 04059023a nedaM yuktaM manuSyeSu yo 'yaM saMdRzyate mahAn 04059023c mahAstrANAM saMprayogaH samare bhISmapArthayoH 04059024a evaM sarvAstraviduSor astrayuddham avartata 04059024c atha jiSNur upAvRtya pRthudhAreNa kArmukam 04059024e cakarta bhISmasya tadA jAtarUpapariSkRtam 04059025a nimeSAntaramAtreNa bhISmo 'nyat kArmukaM raNe 04059025c samAdAya mahAbAhuH sajyaM cakre mahAbalaH 04059025e zarAMz ca subahUn kruddho mumocAzu dhanaMjaye 04059026a arjuno 'pi zarAMz citrAn bhISmAya nizitAn bahUn 04059026c cikSepa sumahAtejAs tathA bhISmaz ca pANDave 04059027a tayor divyAstraviduSor asyator anizaM zarAn 04059027c na vizeSas tadA rAja&l lakSyate sma mahAtmanoH 04059028a athAvRNod daza dizaH zarair atirathas tadA 04059028c kirITamAlI kaunteyaH zUraH zAMtanavas tathA 04059029a atIva pANDavo bhISmaM bhISmaz cAtIva pANDavam 04059029c babhUva tasmin saMgrAme rAja&l loke tad adbhutam 04059030a pANDavena hatAH zUrA bhISmasya ratharakSiNaH 04059030c zerate sma tadA rAjan kaunteyasyAbhito ratham 04059031a tato gANDIvanirmuktA niramitraM cikIrSavaH 04059031c Agacchan puGkhasaMzliSTAH zvetavAhanapatriNaH 04059032a niSpatanto rathAt tasya dhautA hairaNyavAsasaH 04059032c AkAze samadRzyanta haMsAnAm iva paGktayaH 04059033a tasya tad divyam astraM hi pragADhaM citram asyataH 04059033c prekSante smAntarikSasthAH sarve devAH savAsavAH 04059034a tad dRSTvA paramaprIto gandharvaz citram adbhutam 04059034c zazaMsa devarAjAya citrasenaH pratApavAn 04059035a pazyemAn arinirdArAn saMsaktAn iva gacchataH 04059035c citrarUpam idaM jiSNor divyam astram udIryataH 04059036a nedaM manuSyAH zraddadhyur na hIdaM teSu vidyate 04059036c paurANAnAM mahAstrANAM vicitro 'yaM samAgamaH 04059037a madhyaMdinagataM sUryaM pratapantam ivAmbare 04059037c na zaknuvanti sainyAni pANDavaM prativIkSitum 04059038a ubhau vizrutakarmANAv ubhau yuddhavizAradau 04059038c ubhau sadRzakarmANAv ubhau yudhi durAsadau 04059039a ity ukto devarAjas tu pArthabhISmasamAgamam 04059039c pUjayAm Asa divyena puSpavarSeNa bhArata 04059040a tato bhISmaH zAMtanavo vAme pArzve samarpayat 04059040c asyataH pratisaMdhAya vivRtaM savyasAcinaH 04059041a tataH prahasya bIbhatsuH pRthudhAreNa kArmukam 04059041c nyakRntad gArdhrapatreNa bhISmasyAmitatejasaH 04059042a athainaM dazabhir bANaiH pratyavidhyat stanAntare 04059042c yatamAnaM parAkrAntaM kuntIputro dhanaMjayaH 04059043a sa pIDito mahAbAhur gRhItvA rathakUbaram 04059043c gAGgeyo yudhi durdharSas tasthau dIrgham ivAturaH 04059044a taM visaMjJam apovAha saMyantA rathavAjinAm 04059044c upadezam anusmRtya rakSamANo mahAratham 04060001 vaizaMpAyana uvAca 04060001a bhISme tu saMgrAmaziro vihAya; palAyamAne dhRtarASTraputraH 04060001c ucchritya ketuM vinadan mahAtmA; svayaM vigRhyArjunam AsasAda 04060002a sa bhImadhanvAnam udagravIryaM; dhanaMjayaM zatrugaNe carantam 04060002c AkarNapUrNAyatacoditena; bhallena vivyAdha lalATamadhye 04060003a sa tena bANena samarpitena; jAmbUnadAbhena susaMzitena 04060003c rarAja rAjan mahanIyakarmA; yathaikaparvA ruciraikazRGgaH 04060004a athAsya bANena vidAritasya; prAdurbabhUvAsRg ajasram uSNam 04060004c sA tasya jAmbUnadapuSpacitrA; mAleva citrAbhivirAjate sma 04060005a sa tena bANAbhihatas tarasvI; duryodhanenoddhatamanyuvegaH 04060005c zarAn upAdAya viSAgnikalpAn; vivyAdha rAjAnam adInasattvaH 04060006a duryodhanaz cApi tam ugratejAH; pArthaz ca duryodhanam ekavIraH 04060006c anyonyam Ajau puruSapravIrau; samaM samAjaghnatur AjamIDhau 04060007a tataH prabhinnena mahAgajena; mahIdharAbhena punar vikarNaH 04060007c rathaiz caturbhir gajapAdarakSaiH; kuntIsutaM jiSNum athAbhyadhAvat 04060008a tam ApatantaM tvaritaM gajendraM; dhanaMjayaH kumbhavibhAgamadhye 04060008c AkarNapUrNena dRDhAyasena; bANena vivyAdha mahAjavena 04060009a pArthena sRSTaH sa tu gArdhrapatra; A puGkhadezAt praviveza nAgam 04060009c vidArya zailapravaraprakAzaM; yathAzaniH parvatam indrasRSTaH 04060010a zaraprataptaH sa tu nAgarAjaH; pravepitAGgo vyathitAntarAtmA 04060010c saMsIdamAno nipapAta mahyAM; vajrAhataM zRGgam ivAcalasya 04060011a nipAtite dantivare pRthivyAM; trAsAd vikarNaH sahasAvatIrya 04060011c tUrNaM padAny aSTazatAni gatvA; viviMzateH syandanam Aruroha 04060012a nihatya nAgaM tu zareNa tena; vajropamenAdrivarAmbudAbham 04060012c tathAvidhenaiva zareNa pArtho; duryodhanaM vakSasi nirbibheda 04060013a tato gaje rAjani caiva bhinne; bhagne vikarNe ca sapAdarakSe 04060013c gANDIvamuktair vizikhaiH praNunnAs; te yodhamukhyAH sahasApajagmuH 04060014a dRSTvaiva bANena hataM tu nAgaM; yodhAMz ca sarvAn dravato nizamya 04060014c rathaM samAvRtya kurupravIro; raNAt pradudrAva yato na pArthaH 04060015a taM bhImarUpaM tvaritaM dravantaM; duryodhanaM zatrusaho niSaGgI 04060015c prAkSveDayad yoddhumanAH kirITI; bANena viddhaM rudhiraM vamantam 04060016 arjuna uvAca 04060016a vihAya kIrtiM vipulaM yazaz ca; yuddhAt parAvRtya palAyase kim 04060016c na te 'dya tUryANi samAhatAni; yathAvad udyAnti gatasya yuddhe 04060017a yudhiSThirasyAsmi nidezakArI; pArthas tRtIyo yudhi ca sthiro 'smi 04060017c tadartham AvRtya mukhaM prayaccha; narendravRttaM smara dhArtarASTra 04060018a moghaM tavedaM bhuvi nAmadheyaM; duryodhanetIha kRtaM purastAt 04060018c na hIha duryodhanatA tavAsti; palAyamAnasya raNaM vihAya 04060019a na te purastAd atha pRSThato vA; pazyAmi duryodhana rakSitAram 04060019c paraihi yuddhena kurupravIra; prANAn priyAn pANDavato 'dya rakSa 04061001 vaizaMpAyana uvAca 04061001a AhUyamAnas tu sa tena saMkhye; mahAmanA dhRtarASTrasya putraH 04061001c nivartitas tasya girAGkuzena; gajo yathA matta ivAGkuzena 04061002a so 'mRSyamANo vacasAbhimRSTo; mahArathenAtirathas tarasvI 04061002c paryAvavartAtha rathena vIro; bhogI yathA pAdatalAbhimRSTaH 04061003a taM prekSya karNaH parivartamAnaM; nivartya saMstabhya ca viddhagAtraH 04061003c duryodhanaM dakSiNato 'bhyagacchat; pArthaM nRvIro yudhi hemamAlI 04061004a bhISmas tataH zAMtanavo nivRtya; hiraNyakakSyAMs tvarayaMs turaMgAn 04061004c duryodhanaM pazcimato 'bhyarakSat; pArthAn mahAbAhur adhijyadhanvA 04061005a droNaH kRpaz caiva viviMzatiz ca; duHzAsanaz caiva nivRtya zIghram 04061005c sarve purastAd vitateSucApA; duryodhanArthaM tvaritAbhyupeyuH 04061006a sa tAny anIkAni nivartamAnAny; Alokya pUrNaughanibhAni pArthaH 04061006c haMso yathA megham ivApatantaM; dhanaMjayaH pratyapatat tarasvI 04061007a te sarvataH saMparivArya pArtham; astrANi divyAni samAdadAnAH 04061007c vavarSur abhyetya zaraiH samantAn; meghA yathA bhUdharam ambuvegaiH 04061008a tato 'stram astreNa nivArya teSAM; gANDIvadhanvA kurupuMgavAnAm 04061008c saMmohanaM zatrusaho 'nyad astraM; prAduzcakAraindrir apAraNIyam 04061009a tato dizaz cAnudizo vivRtya; zaraiH sudhArair nizitaiH supuGkhaiH 04061009c gANDIvaghoSeNa manAMsi teSAM; mahAbalaH pravyathayAM cakAra 04061010a tataH punar bhImaravaM pragRhya; dorbhyAM mahAzaGkham udAraghoSam 04061010c vyanAdayat sa pradizo dizaH khaM; bhuvaM ca pArtho dviSatAM nihantA 04061011a te zaGkhanAdena kurupravIrAH; saMmohitAH pArthasamIritena 04061011c utsRjya cApAni durAsadAni; sarve tadA zAntiparA babhUvuH 04061012a tathA visaMjJeSu pareSu pArthaH; smRtvA tu vAkyAni tathottarAyAH 04061012c niryAhi madhyAd iti matsyaputram; uvAca yAvat kuravo visaMjJAH 04061013a AcArya zAradvatayoH suzukle; karNasya pItaM ruciraM ca vastram 04061013c drauNez ca rAjJaz ca tathaiva nIle; vastre samAdatsva narapravIra 04061014a bhISmasya saMjJAM tu tathaiva manye; jAnAti me 'strapratighAtam eSaH 04061014c etasya vAhAn kuru savyatas tvam; evaM hi yAtavyam amUDhasaMjJaiH 04061015a razmIn samutsRjya tato mahAtmA; rathAd avaplutya virATaputraH 04061015c vastrANy upAdAya mahArathAnAM; tUrNaM punaH svaM ratham Aruroha 04061016a tato 'nvazAsac caturaH sadazvAn; putro virATasya hiraNyakakSyAn 04061016c te tad vyatIyur dhvajinAm anIkaM; zvetA vahanto 'rjunam AjimadhyAt 04061017a tathA tu yAntaM puruSapravIraM; bhISmaH zarair abhyahanat tarasvI 04061017c sa cApi bhISmasya hayAn nihatya; vivyAdha pArzve dazabhiH pRSatkaiH 04061018a tato 'rjuno bhISmam apAsya yuddhe; viddhvAsya yantAram ariSTadhanvA 04061018c tasthau vimukto rathavRndamadhyAd; rAhuM vidAryeva sahasrarazmiH 04061019a labdhvA tu saMjJAM ca kurupravIraH; pArthaM samIkSyAtha mahendrakalpam 04061019c raNAd vimuktaM sthitam ekam Ajau; sa dhArtarASTras tvarito babhASe 04061020a ayaM kathaM svid bhavatAM vimuktas; taM vai prabadhnIta yathA na mucyet 04061020c tam abravIc chAMtanavaH prahasya; kva te gatA buddhir abhUt kva vIryam 04061021a zAntiM parAzvasya yathA sthito 'bhUr; utsRjya bANAMz ca dhanuz ca citram 04061021c na tv eva bIbhatsur alaM nRzaMsaM; kartuM na pApe 'sya mano niviSTam 04061022a trailokyahetor na jahet svadharmaM; tasmAn na sarve nihatA raNe 'smin 04061022c kSipraM kurUn yAhi kurupravIra; vijitya gAz ca pratiyAtu pArthaH 04061023a duryodhanas tasya tu tan nizamya; pitAmahasyAtmahitaM vaco 'tha 04061023c atItakAmo yudhi so 'tyamarSI; rAjA viniHzvasya babhUva tUSNIm 04061024a tad bhISmavAkyaM hitam IkSya sarve; dhanaMjayAgniM ca vivardhamAnam 04061024c nivartanAyaiva mano nidadhyur; duryodhanaM te parirakSamANAH 04061025a tAn prasthitAn prItamanAH sa pArtho; dhanaMjayaH prekSya kurupravIrAn 04061025c AbhASamANo 'nuyayau muhUrtaM; saMpUjayaMs tatra gurUn mahAtmA 04061026a pitAmahaM zAMtanavaM sa vRddhaM; droNaM guruM ca pratipUjya mUrdhnA 04061026c drauNiM kRpaM caiva gurUMz ca sarvAJ; zarair vicitrair abhivAdya caiva 04061027a duryodhanasyottamaratnacitraM; ciccheda pArtho mukuTaM zareNa 04061027c Amantrya vIrAMz ca tathaiva mAnyAn; gANDIvaghoSeNa vinAdya lokAn 04061028a sa devadattaM sahasA vinAdya; vidArya vIro dviSatAM manAMsi 04061028c dhvajena sarvAn abhibhUya zatrUn; sa hemajAlena virAjamAnaH 04061029a dRSTvA prayAtAMs tu kurUn kirITI; hRSTo 'bravIt tatra sa matsyaputram 04061029c AvartayAzvAn pazavo jitAs te; yAtAH pare yAhi puraM prahRSTaH 04062001 vaizaMpAyana uvAca 04062001a tato vijitya saMgrAme kurUn govRSabhekSaNaH 04062001c samAnayAm Asa tadA virATasya dhanaM mahat 04062002a gateSu ca prabhagneSu dhArtarASTreSu sarvazaH 04062002c vanAn niSkramya gahanAd bahavaH kurusainikAH 04062003a bhayAt saMtrastamanasaH samAjagmus tatas tataH 04062003c muktakezA vyadRzyanta sthitAH prAJjalayas tadA 04062004a kSutpipAsAparizrAntA videzasthA vicetasaH 04062004c UcuH praNamya saMbhrAntAH pArtha kiM karavAma te 04062005 arjuna uvAca 04062005a svasti vrajata bhadraM vo na bhetavyaM kathaM cana 04062005c nAham ArtAJ jighAMsAmi bhRzam AzvAsayAmi vaH 04062006 vaizaMpAyana uvAca 04062006a tasya tAm abhayAM vAcaM zrutvA yodhAH samAgatAH 04062006c AyuHkIrtiyazodAbhis tam Azirbhir anandayan 04062007a tato nivRttAH kuravaH prabhagnA vazam AsthitAH 04062007c panthAnam upasaMgamya phalguno vAkyam abravIt 04062008a rAjaputra pratyavekSa samAnItAni sarvazaH 04062008c gokulAni mahAbAho vIra gopAlakaiH saha 04062009a tato 'parAhNe yAsyAmo virATanagaraM prati 04062009c AzvAsya pAyayitvA ca pariplAvya ca vAjinaH 04062010a gacchantu tvaritAz caiva gopAlAH preSitAs tvayA 04062010c nagare priyam AkhyAtuM ghoSayantu ca te jayam 04062011 vaizaMpAyana uvAca 04062011a uttaras tvaramANo 'tha dUtAn AjJApayat tataH 04062011c vacanAd arjunasyaiva AcakSadhvaM jayaM mama 04063001 vaizaMpAyana uvAca 04063001a avajitya dhanaM cApi virATo vAhinIpatiH 04063001c prAvizan nagaraM hRSTaz caturbhiH saha pANDavaiH 04063002a jitvA trigartAn saMgrAme gAz caivAdAya kevalAH 04063002c azobhata mahArAjaH saha pArthaiH zriyA vRtaH 04063003a tam AsanagataM vIraM suhRdAM prItivardhanam 04063003c upatasthuH prakRtayaH samastA brAhmaNaiH saha 04063004a sabhAjitaH sasainyas tu pratinandyAtha matsyarAT 04063004c visarjayAm Asa tadA dvijAMz ca prakRtIs tathA 04063005a tataH sa rAjA matsyAnAM virATo vAhinIpatiH 04063005c uttaraM paripapraccha kva yAta iti cAbravIt 04063006a Acakhyus tasya saMhRSTAH striyaH kanyAz ca vezmani 04063006c antaHpuracarAz caiva kurubhir godhanaM hRtam 04063007a vijetum abhisaMrabdha eka evAtisAhasAt 04063007c bRhannaDAsahAyaz ca niryAtaH pRthivIMjayaH 04063008a upayAtAn atirathAn droNaM zAMtanavaM kRpam 04063008c karNaM duryodhanaM caiva droNaputraM ca SaD rathAn 04063009a rAjA virATo 'tha bhRzaM prataptaH; zrutvA sutaM hy ekarathena yAtam 04063009c bRhannaDAsArathim AjivardhanaM; provAca sarvAn atha mantrimukhyAn 04063010a sarvathA kuravas te hi ye cAnye vasudhAdhipAH 04063010c trigartAn nirjitAJ zrutvA na sthAsyanti kadA cana 04063011a tasmAd gacchantu me yodhA balena mahatA vRtAH 04063011c uttarasya parIpsArthaM ye trigartair avikSatAH 04063012a hayAMz ca nAgAMz ca rathAMz ca zIghraM; padAtisaMghAMz ca tataH pravIrAn 04063012c prasthApayAm Asa sutasya hetor; vicitrazastrAbharaNopapannAn 04063013a evaM sa rAjA matsyAnAM virATo 'kSauhiNIpatiH 04063013c vyAdidezAtha tAM kSipraM vAhinIM caturaGgiNIm 04063014a kumAram Azu jAnIta yadi jIvati vA na vA 04063014c yasya yantA gataH SaNDho manye 'haM na sa jIvati 04063015a tam abravId dharmarAjaH prahasya; virATam ArtaM kurubhiH prataptam 04063015c bRhannaDA sArathiz cen narendra; pare na neSyanti tavAdya gAs tAH 04063016a sarvAn mahIpAn sahitAn kurUMz ca; tathaiva devAsurayakSanAgAn 04063016c alaM vijetuM samare sutas te; svanuSThitaH sArathinA hi tena 04063017a athottareNa prahitA dUtAs te zIghragAminaH 04063017c virATanagaraM prApya jayam AvedayaMs tadA 04063018a rAjJas tataH samAcakhyau mantrI vijayam uttamam 04063018c parAjayaM kurUNAM cApy upAyAntaM tathottaram 04063019a sarvA vinirjitA gAvaH kuravaz ca parAjitAH 04063019c uttaraH saha sUtena kuzalI ca paraMtapa 04063020 kaGka uvAca 04063020a diSTyA te nirjitA gAvaH kuravaz ca parAjitAH 04063020c diSTyA te jIvitaH putraH zrUyate pArthivarSabha 04063021a nAdbhutaM tv eva manye 'haM yat te putro 'jayat kurUn 04063021c dhruva eva jayas tasya yasya yantA bRhannaDA 04063022 vaizaMpAyana uvAca 04063022a tato virATo nRpatiH saMprahRSTatanUruhaH 04063022c zrutvA tu vijayaM tasya kumArasyAmitaujasaH 04063022e AcchAdayitvA dUtAMs tAn mantriNaH so 'bhyacodayat 04063023a rAjamArgAH kriyantAM me patAkAbhir alaMkRtAH 04063023c puSpopahArair arcyantAM devatAz cApi sarvazaH 04063024a kumArA yodhamukhyAz ca gaNikAz ca svalaMkRtAH 04063024c vAditrANi ca sarvANi pratyudyAntu sutaM mama 04063025a ghaNTApaNavakaH zIghraM mattam Aruhya vAraNam 04063025c zRGgATakeSu sarveSu AkhyAtu vijayaM mama 04063026a uttarA ca kumArIbhir bahvIbhir abhisaMvRtA 04063026c zRGgAraveSAbharaNA pratyudyAtu bRhannaDAm 04063027a zrutvA tu tad vacanaM pArthivasya; sarve punaH svastikapANayaz ca 04063027c bheryaz ca tUryANi ca vArijAz ca; veSaiH parArdhyaiH pramadAH zubhAz ca 04063028a tathaiva sUtAH saha mAgadhaiz ca; nandIvAdyAH paNavAs tUryavAdyAH 04063028c purAd virATasya mahAbalasya; pratyudyayuH putram anantavIryam 04063029a prasthApya senAM kanyAz ca gaNikAz ca svalaMkRtAH 04063029c matsyarAjo mahAprAjJaH prahRSTa idam abravIt 04063029e akSAn Ahara sairandhri kaGka dyUtaM pravartatAm 04063030a taM tathA vAdinaM dRSTvA pANDavaH pratyabhASata 04063030c na devitavyaM hRSTena kitaveneti naH zrutam 04063031a na tvAm adya mudA yuktam ahaM devitum utsahe 04063031c priyaM tu te cikIrSAmi vartatAM yadi manyase 04063032 virATa uvAca 04063032a striyo gAvo hiraNyaM ca yac cAnyad vasu kiM cana 04063032c na me kiM cit tvayA rakSyam antareNApi devitum 04063033 kaGka uvAca 04063033a kiM te dyUtena rAjendra bahudoSeNa mAnada 04063033c devane bahavo doSAs tasmAt tat parivarjayet 04063034a zrutas te yadi vA dRSTaH pANDavo vai yudhiSThiraH 04063034c sa rAjyaM sumahat sphItaM bhrAtqMz ca tridazopamAn 04063035a dyUte hAritavAn sarvaM tasmAd dyUtaM na rocaye 04063035c atha vA manyase rAjan dIvyAva yadi rocate 04063036 vaizaMpAyana uvAca 04063036a pravartamAne dyUte tu matsyaH pANDavam abravIt 04063036c pazya putreNa me yuddhe tAdRzAH kuravo jitAH 04063037a tato 'bravIn matsyarAjaM dharmaputro yudhiSThiraH 04063037c bRhannaDA yasya yantA kathaM sa na vijeSyati 04063038a ity uktaH kupito rAjA matsyaH pANDavam abravIt 04063038c samaM putreNa me SaNDhaM brahmabandho prazaMsasi 04063039a vAcyAvAcyaM na jAnISe nUnaM mAm avamanyase 04063039c bhISmadroNamukhAn sarvAn kasmAn na sa vijeSyati 04063040a vayasyatvAt tu te brahmann aparAdham imaM kSame 04063040c nedRzaM te punar vAcyaM yadi jIvitum icchasi 04063041 yudhiSThira uvAca 04063041a yatra droNas tathA bhISmo drauNir vaikartanaH kRpaH 04063041c duryodhanaz ca rAjendra tathAnye ca mahArathAH 04063042a marudgaNaiH parivRtaH sAkSAd api zatakratuH 04063042c ko 'nyo bRhannaDAyAs tAn pratiyudhyeta saMgatAn 04063043 virATa uvAca 04063043a bahuzaH pratiSiddho 'si na ca vAcaM niyacchasi 04063043c niyantA cen na vidyeta na kaz cid dharmam Acaret 04063044 vaizaMpAyana uvAca 04063044a tataH prakupito rAjA tam akSeNAhanad bhRzam 04063044c mukhe yudhiSThiraM kopAn naivam ity eva bhartsayan 04063045a balavat pratividdhasya nastaH zoNitam Agamat 04063045c tad aprAptaM mahIM pArthaH pANibhyAM pratyagRhNata 04063046a avaikSata ca dharmAtmA draupadIM pArzvataH sthitAm 04063046c sA veda tam abhiprAyaM bhartuz cittavazAnugA 04063047a pUrayitvA ca sauvarNaM pAtraM kAMsyam aninditA 04063047c tac choNitaM pratyagRhNAd yat prasusrAva pANDavAt 04063048a athottaraH zubhair gandhair mAlyaiz ca vividhais tathA 04063048c avakIryamANaH saMhRSTo nagaraM svairam Agamat 04063049a sabhAjyamAnaH pauraiz ca strIbhir jAnapadais tathA 04063049c AsAdya bhavanadvAraM pitre sa pratyahArayat 04063050a tato dvAHsthaH pravizyaiva virATam idam abravIt 04063050c bRhannaDAsahAyas te putro dvAry uttaraH sthitaH 04063051a tato hRSTo matsyarAjaH kSattAram idam abravIt 04063051c pravezyatAm ubhau tUrNaM darzanepsur ahaM tayoH 04063052a kSattAraM kururAjas tu zanaiH karNa upAjapat 04063052c uttaraH pravizatv eko na pravezyA bRhannaDA 04063053a etasya hi mahAbAho vratam etat samAhitam 04063053c yo mamAGge vraNaM kuryAc choNitaM vApi darzayet 04063053e anyatra saMgrAmagatAn na sa jIved asaMzayam 04063054a na mRSyAd bhRzasaMkruddho mAM dRSTvaiva sazoNitam 04063054c virATam iha sAmAtyaM hanyAt sabalavAhanam 04064001 vaizaMpAyana uvAca 04064001a tato rAjJaH suto jyeSThaH prAvizat pRthivIMjayaH 04064001c so 'bhivAdya pituH pAdau dharmarAjam apazyata 04064002a sa taM rudhirasaMsiktam anekAgram anAgasam 04064002c bhUmAv AsInam ekAnte sairandhryA samupasthitam 04064003a tataH papraccha pitaraM tvaramANa ivottaraH 04064003c kenAyaM tADito rAjan kena pApam idaM kRtam 04064004 virATa uvAca 04064004a mayAyaM tADito jihmo na cApy etAvad arhati 04064004c prazasyamAne yaH zUre tvayi SaNDhaM prazaMsati 04064005 uttara uvAca 04064005a akAryaM te kRtaM rAjan kSipram eva prasAdyatAm 04064005c mA tvA brahmaviSaM ghoraM samUlam api nirdahet 04064006 vaizaMpAyana uvAca 04064006a sa putrasya vacaH zrutvA virATo rASTravardhanaH 04064006c kSamayAm Asa kaunteyaM bhasmacchannam ivAnalam 04064007a kSamayantaM tu rAjAnaM pANDavaH pratyabhASata 04064007c ciraM kSAntam idaM rAjan na manyur vidyate mama 04064008a yadi hy etat pated bhUmau rudhiraM mama nastataH 04064008c sarASTras tvaM mahArAja vinazyethA na saMzayaH 04064009a na dUSayAmi te rAjan yac ca hanyAd adUSakam 04064009c balavantaM mahArAja kSipraM dAruNam ApnuyAt 04064010a zoNite tu vyatikrAnte praviveza bRhannaDA 04064010c abhivAdya virATaM ca kaGkaM cApy upatiSThata 04064011a kSamayitvA tu kauravyaM raNAd uttaram Agatam 04064011c prazazaMsa tato matsyaH zRNvataH savyasAcinaH 04064012a tvayA dAyAdavAn asmi kaikeyInandivardhana 04064012c tvayA me sadRzaH putro na bhUto na bhaviSyati 04064013a padaM padasahasreNa yaz caran nAparAdhnuyAt 04064013c tena karNena te tAta katham AsIt samAgamaH 04064014a manuSyaloke sakale yasya tulyo na vidyate 04064014c yaH samudra ivAkSobhyaH kAlAgnir iva duHsahaH 04064014e tena bhISmeNa te tAta katham AsIt samAgamaH 04064015a AcAryo vRSNivIrANAM pANDavAnAM ca yo dvijaH 04064015c sarvakSatrasya cAcAryaH sarvazastrabhRtAM varaH 04064015e tena droNena te tAta katham AsIt samAgamaH 04064016a AcAryaputro yaH zUraH sarvazastrabhRtAm api 04064016c azvatthAmeti vikhyAtaH kathaM tena samAgamaH 04064017a raNe yaM prekSya sIdanti hRtasvA vaNijo yathA 04064017c kRpeNa tena te tAta katham AsIt samAgamaH 04064018a parvataM yo 'bhividhyeta rAjaputro maheSubhiH 04064018c duryodhanena te tAta katham AsIt samAgamaH 04064019 uttara uvAca 04064019a na mayA nirjitA gAvo na mayA nirjitAH pare 04064019c kRtaM tu karma tat sarvaM devaputreNa kena cit 04064020a sa hi bhItaM dravantaM mAM devaputro nyavArayat 04064020c sa cAtiSThad rathopasthe vajrahastanibho yuvA 04064021a tena tA nirjitA gAvas tena te kuravo jitAH 04064021c tasya tat karma vIrasya na mayA tAta tat kRtam 04064022a sa hi zAradvataM droNaM droNaputraM ca vIryavAn 04064022c sUtaputraM ca bhISmaM ca cakAra vimukhAJ zaraiH 04064023a duryodhanaM ca samare sanAgam iva yUthapam 04064023c prabhagnam abravId bhItaM rAjaputraM mahAbalam 04064024a na hAstinapure trANaM tava pazyAmi kiM cana 04064024c vyAyAmena parIpsasva jIvitaM kauravAtmaja 04064025a na mokSyase palAyaMs tvaM rAjan yuddhe manaH kuru 04064025c pRthivIM bhokSyase jitvA hato vA svargam Apsyasi 04064026a sa nivRtto naravyAghro muJcan vajranibhAJ zarAn 04064026c sacivaiH saMvRto rAjA rathe nAga iva zvasan 04064027a tatra me romaharSo 'bhUd Urustambhaz ca mAriSa 04064027c yad abhraghanasaMkAzam anIkaM vyadhamac charaiH 04064028a tat praNudya rathAnIkaM siMhasaMhanano yuvA 04064028c kurUMs tAn prahasan rAjan vAsAMsy apaharad balI 04064029a ekena tena vIreNa SaD rathAH parivAritAH 04064029c zArdUleneva mattena mRgAs tRNacarA vane 04064030 virATa uvAca 04064030a kva sa vIro mahAbAhur devaputro mahAyazAH 04064030c yo me dhanam avAjaiSIt kurubhir grastam Ahave 04064031a icchAmi tam ahaM draSTum arcituM ca mahAbalam 04064031c yena me tvaM ca gAvaz ca rakSitA devasUnunA 04064032 uttara uvAca 04064032a antardhAnaM gatas tAta devaputraH pratApavAn 04064032c sa tu zvo vA parazvo vA manye prAdurbhaviSyati 04064033 vaizaMpAyana uvAca 04064033a evam AkhyAyamAnaM tu channaM satreNa pANDavam 04064033c vasantaM tatra nAjJAsId virATaH pArtham arjunam 04064034a tataH pArtho 'bhyanujJAto virATena mahAtmanA 04064034c pradadau tAni vAsAMsi virATaduhituH svayam 04064035a uttarA tu mahArhANi vividhAni tanUni ca 04064035c pratigRhyAbhavat prItA tAni vAsAMsi bhAminI 04064036a mantrayitvA tu kaunteya uttareNa rahas tadA 04064036c itikartavyatAM sarvAM rAjany atha yudhiSThire 04064037a tatas tathA tad vyadadhAd yathAvat puruSarSabha 04064037c saha putreNa matsyasya prahRSTo bharatarSabhaH 04065001 vaizaMpAyana uvAca 04065001a tatas tRtIye divase bhrAtaraH paJca pANDavAH 04065001c snAtAH zuklAmbaradharAH samaye caritavratAH 04065002a yudhiSThiraM puraskRtya sarvAbharaNabhUSitAH 04065002c abhipadmA yathA nAgA bhrAjamAnA mahArathAH 04065003a virATasya sabhAM gatvA bhUmipAlAsaneSv atha 04065003c niSeduH pAvakaprakhyAH sarve dhiSNyeSv ivAgnayaH 04065004a teSu tatropaviSTeSu virATaH pRthivIpatiH 04065004c AjagAma sabhAM kartuM rAjakAryANi sarvazaH 04065005a zrImataH pANDavAn dRSTvA jvalataH pAvakAn iva 04065005c atha matsyo 'bravIt kaGkaM devarUpam avasthitam 04065005e marudgaNair upAsInaM tridazAnAm ivezvaram 04065006a sa kilAkSAtivApas tvaM sabhAstAro mayA kRtaH 04065006c atha rAjAsane kasmAd upaviSTo 'sy alaMkRtaH 04065007a parihAsepsayA vAkyaM virATasya nizamya tat 04065007c smayamAno 'rjuno rAjann idaM vacanam abravIt 04065008a indrasyApy AsanaM rAjann ayam AroDhum arhati 04065008c brahmaNyaH zrutavAMs tyAgI yajJazIlo dRDhavrataH 04065009a ayaM kurUNAm RSabhaH kuntIputro yudhiSThiraH 04065009c asya kIrtiH sthitA loke sUryasyevodyataH prabhA 04065010a saMsaranti dizaH sarvA yazaso 'sya gabhastayaH 04065010c uditasyeva sUryasya tejaso 'nu gabhastayaH 04065011a enaM daza sahasrANi kuJjarANAM tarasvinAm 04065011c anvayuH pRSThato rAjan yAvad adhyAvasat kurUn 04065012a triMzad enaM sahasrANi rathAH kAJcanamAlinaH 04065012c sadazvair upasaMpannAH pRSThato 'nuyayuH sadA 04065013a enam aSTazatAH sUtAH sumRSTamaNikuNDalAH 04065013c astuvan mAgadhaiH sArdhaM purA zakram ivarSayaH 04065014a enaM nityam upAsanta kuravaH kiMkarA yathA 04065014c sarve ca rAjan rAjAno dhanezvaram ivAmarAH 04065015a eSa sarvAn mahIpAlAn karam AhArayat tadA 04065015c vaizyAn iva mahArAja vivazAn svavazAn api 04065016a aSTAzItisahasrANi snAtakAnAM mahAtmanAm 04065016c upajIvanti rAjAnam enaM sucaritavratam 04065017a eSa vRddhAn anAthAMz ca vyaGgAn paGgUMz ca mAnavAn 04065017c putravat pAlayAm Asa prajA dharmeNa cAbhibho 04065018a eSa dharme dame caiva krodhe cApi yatavrataH 04065018c mahAprasAdo brahmaNyaH satyavAdI ca pArthivaH 04065019a zrIpratApena caitasya tapyate sa suyodhanaH 04065019c sagaNaH saha karNena saubalenApi vA vibhuH 04065020a na zakyante hy asya guNAH prasaMkhyAtuM narezvara 04065020c eSa dharmaparo nityam AnRzaMsyaz ca pANDavaH 04065021a evaMyukto mahArAjaH pANDavaH pArthivarSabhaH 04065021c kathaM nArhati rAjArham AsanaM pRthivIpatiH 04066001 virATa uvAca 04066001a yady eSa rAjA kauravyaH kuntIputro yudhiSThiraH 04066001c katamo 'syArjuno bhrAtA bhImaz ca katamo balI 04066002a nakulaH sahadevo vA draupadI vA yazasvinI 04066002c yadA dyUte jitAH pArthA na prAjJAyanta te kva cit 04066003 arjuna uvAca 04066003a ya eSa ballavo brUte sUdas tava narAdhipa 04066003c eSa bhImo mahAbAhur bhImavegaparAkramaH 04066004a eSa krodhavazAn hatvA parvate gandhamAdane 04066004c saugandhikAni divyAni kRSNArthe samupAharat 04066005a gandharva eSa vai hantA kIcakAnAM durAtmanAm 04066005c vyAghrAn RkSAn varAhAMz ca hatavAn strIpure tava 04066006a yaz cAsId azvabandhas te nakulo 'yaM paraMtapaH 04066006c gosaMkhyaH sahadevaz ca mAdrIputrau mahArathau 04066007a zRGgAraveSAbharaNau rUpavantau yazasvinau 04066007c nAnArathasahasrANAM samarthau puruSarSabhau 04066008a eSA padmapalAzAkSI sumadhyA cAruhAsinI 04066008c sairandhrI draupadI rAjan yatkRte kIcakA hatAH 04066009a arjuno 'haM mahArAja vyaktaM te zrotram AgataH 04066009c bhImAd avarajaH pArtho yamAbhyAM cApi pUrvajaH 04066010a uSitAH sma mahArAja sukhaM tava nivezane 04066010c ajJAtavAsam uSitA garbhavAsa iva prajAH 04066011 vaizaMpAyana uvAca 04066011a yadArjunena te vIrAH kathitAH paJca pANDavAH 04066011c tadArjunasya vairATiH kathayAm Asa vikramam 04066012a ayaM sa dviSatAM madhye mRgANAm iva kesarI 04066012c acarad rathavRndeSu nighnaMs teSAM varAn varAn 04066013a anena viddho mAtaGgo mahAn ekeSuNA hataH 04066013c hiraNyakakSyaH saMgrAme dantAbhyAm agaman mahIm 04066014a anena vijitA gAvo jitAz ca kuravo yudhi 04066014c asya zaGkhapraNAdena karNau me badhirIkRtau 04066015a tasya tad vacanaM zrutvA matsyarAjaH pratApavAn 04066015c uttaraM pratyuvAcedam abhipanno yudhiSThire 04066016a prasAdanaM pANDavasya prAptakAlaM hi rocaye 04066016c uttarAM ca prayacchAmi pArthAya yadi te matam 04066017 uttara uvAca 04066017a arcyAH pUjyAz ca mAnyAz ca prAptakAlaM ca me matam 04066017c pUjyantAM pUjanArhAz ca mahAbhAgAz ca pANDavAH 04066018 virATa uvAca 04066018a ahaM khalv api saMgrAme zatrUNAM vazam AgataH 04066018c mokSito bhImasenena gAvaz ca vijitAs tathA 04066019a eteSAM bAhuvIryeNa yad asmAkaM jayo mRdhe 04066019c vayaM sarve sahAmAtyAH kuntIputraM yudhiSThiram 04066019e prasAdayAmo bhadraM te sAnujaM pANDavarSabham 04066020a yad asmAbhir ajAnadbhiH kiM cid ukto narAdhipaH 04066020c kSantum arhati tat sarvaM dharmAtmA hy eSa pANDavaH 04066021 vaizaMpAyana uvAca 04066021a tato virATaH paramAbhituSTaH; sametya rAjJA samayaM cakAra 04066021c rAjyaM ca sarvaM visasarja tasmai; sadaNDakozaM sapuraM mahAtmA 04066022a pANDavAMz ca tataH sarvAn matsyarAjaH pratApavAn 04066022c dhanaMjayaM puraskRtya diSTyA diSTyeti cAbravIt 04066023a samupAghrAya mUrdhAnaM saMzliSya ca punaH punaH 04066023c yudhiSThiraM ca bhImaM ca mAdrIputrau ca pANDavau 04066024a nAtRpyad darzane teSAM virATo vAhinIpatiH 04066024c saMprIyamANo rAjAnaM yudhiSThiram athAbravIt 04066025a diSTyA bhavantaH saMprAptAH sarve kuzalino vanAt 04066025c diSTyA ca pAritaM kRcchram ajJAtaM vai durAtmabhiH 04066026a idaM ca rAjyaM naH pArthA yac cAnyad vasu kiM cana 04066026c pratigRhNantu tat sarvaM kaunteyA avizaGkayA 04066027a uttarAM pratigRhNAtu savyasAcI dhanaMjayaH 04066027c ayaM hy aupayiko bhartA tasyAH puruSasattamaH 04066028a evam ukto dharmarAjaH pArtham aikSad dhanaMjayam 04066028c IkSitaz cArjuno bhrAtrA matsyaM vacanam abravIt 04066029a pratigRhNAmy ahaM rAjan snuSAM duhitaraM tava 04066029c yuktaz cAvAM hi saMbandho matsyabhAratasattamau 04067001 virATa uvAca 04067001a kimarthaM pANDavazreSTha bhAryAM duhitaraM mama 04067001c pratigrahItuM nemAM tvaM mayA dattAm ihecchasi 04067002 arjuna uvAca 04067002a antaHpure 'ham uSitaH sadA pazyan sutAM tava 04067002c rahasyaM ca prakAzaM ca vizvastA pitRvan mayi 04067003a priyo bahumataz cAhaM nartako gItakovidaH 04067003c AcAryavac ca mAM nityaM manyate duhitA tava 04067004a vayaHsthayA tayA rAjan saha saMvatsaroSitaH 04067004c atizaGkA bhavet sthAne tava lokasya cAbhibho 04067005a tasmAn nimantraye tvAhaM duhituH pRthivIpate 04067005c zuddho jitendriyo dAntas tasyAH zuddhiH kRtA mayA 04067006a snuSAyA duhitur vApi putre cAtmani vA punaH 04067006c atra zaGkAM na pazyAmi tena zuddhir bhaviSyati 04067007a abhiSaGgAd ahaM bhIto mithyAcArAt paraMtapa 04067007c snuSArtham uttarAM rAjan pratigRhNAmi te sutAm 04067008a svasrIyo vAsudevasya sAkSAd devazizur yathA 04067008c dayitaz cakrahastasya bAla evAstrakovidaH 04067009a abhimanyur mahAbAhuH putro mama vizAM pate 04067009c jAmAtA tava yukto vai bhartA ca duhitus tava 04067010 virATa uvAca 04067010a upapannaM kuruzreSThe kuntIputre dhanaMjaye 04067010c ya evaM dharmanityaz ca jAtajJAnaz ca pANDavaH 04067011a yat kRtyaM manyase pArtha kriyatAM tad anantaram 04067011c sarve kAmAH samRddhA me saMbandhI yasya me 'rjunaH 04067012 vaizaMpAyana uvAca 04067012a evaM bruvati rAjendre kuntIputro yudhiSThiraH 04067012c anvajAnAt sa saMyogaM samaye matsyapArthayoH 04067013a tato mitreSu sarveSu vAsudeve ca bhArata 04067013c preSayAm Asa kaunteyo virATaz ca mahIpatiH 04067014a tatas trayodaze varSe nivRtte paJca pANDavAH 04067014c upaplavye virATasya samapadyanta sarvazaH 04067015a tasmin vasaMz ca bIbhatsur AninAya janArdanam 04067015c Anartebhyo 'pi dAzArhAn abhimanyuM ca pANDavaH 04067016a kAzirAjaz ca zaibyaz ca prIyamANau yudhiSThire 04067016c akSauhiNIbhyAM sahitAv Agatau pRthivIpate 04067017a akSauhiNyA ca tejasvI yajJaseno mahAbalaH 04067017c draupadyAz ca sutA vIrAH zikhaNDI cAparAjitaH 04067018a dhRSTadyumnaz ca durdharSaH sarvazastrabhRtAM varaH 04067018c samastAkSauhiNIpAlA yajvAno bhUridakSiNAH 04067018e sarve zastrAstrasaMpannAH sarve zUrAs tanutyajaH 04067019a tAn AgatAn abhiprekSya matsyo dharmabhRtAM varaH 04067019c prIto 'bhavad duhitaraM dattvA tAm abhimanyave 04067020a tataH pratyupayAteSu pArthiveSu tatas tataH 04067020c tatrAgamad vAsudevo vanamAlI halAyudhaH 04067020e kRtavarmA ca hArdikyo yuyudhAnaz ca sAtyakiH 04067021a anAdhRSTis tathAkrUraH sAmbo nizaTha eva ca 04067021c abhimanyum upAdAya saha mAtrA paraMtapAH 04067022a indrasenAdayaz caiva rathais taiH susamAhitaiH 04067022c AyayuH sahitAH sarve parisaMvatsaroSitAH 04067023a daza nAgasahasrANi hayAnAM ca zatAyutam 04067023c rathAnAm arbudaM pUrNaM nikharvaM ca padAtinAm 04067024a vRSNyandhakAz ca bahavo bhojAz ca paramaujasaH 04067024c anvayur vRSNizArdUlaM vAsudevaM mahAdyutim 04067025a pAribarhaM dadau kRSNaH pANDavAnAM mahAtmanAm 04067025c striyo ratnAni vAsAMsi pRthak pRthag anekazaH 04067025e tato vivAho vidhivad vavRte matsyapArthayoH 04067026a tataH zaGkhAz ca bheryaz ca gomukhADambarAs tathA 04067026c pArthaiH saMyujyamAnasya nedur matsyasya vezmani 04067027a uccAvacAn mRgAJ jaghnur medhyAMz ca zatazaH pazUn 04067027c surAmaireyapAnAni prabhUtAny abhyahArayan 04067028a gAyanAkhyAnazIlAz ca naTA vaitAlikAs tathA 04067028c stuvantas tAn upAtiSThan sUtAz ca saha mAgadhaiH 04067029a sudeSNAM ca puraskRtya matsyAnAM ca varastriyaH 04067029c Ajagmuz cArusarvAGgyaH sumRSTamaNikuNDalAH 04067030a varNopapannAs tA nAryo rUpavatyaH svalaMkRtAH 04067030c sarvAz cAbhyabhavat kRSNA rUpeNa yazasA zriyA 04067031a parivAryottarAM tAs tu rAjaputrIm alaMkRtAm 04067031c sutAm iva mahendrasya puraskRtyopatasthire 04067032a tAM pratyagRhNAt kaunteyaH sutasyArthe dhanaMjayaH 04067032c saubhadrasyAnavadyAGgIM virATatanayAM tadA 04067033a tatrAtiSThan mahArAjo rUpam indrasya dhArayan 04067033c snuSAM tAM pratijagrAha kuntIputro yudhiSThiraH 04067034a pratigRhya ca tAM pArthaH puraskRtya janArdanam 04067034c vivAhaM kArayAm Asa saubhadrasya mahAtmanaH 04067035a tasmai sapta sahasrANi hayAnAM vAtaraMhasAm 04067035c dve ca nAgazate mukhye prAdAd bahu dhanaM tadA 04067036a kRte vivAhe tu tadA dharmaputro yudhiSThiraH 04067036c brAhmaNebhyo dadau vittaM yad upAharad acyutaH 04067037a gosahasrANi ratnAni vastrANi vividhAni ca 04067037c bhUSaNAni ca mukhyAni yAnAni zayanAni ca 04067038a tan mahotsavasaMkAzaM hRSTapuSTajanAvRtam 04067038c nagaraM matsyarAjasya zuzubhe bharatarSabha