% Mahabharata: Aranyakaparvan % Last updated: Mon Apr 11 2022 % Encoding: ASCII % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 1999 % 03001001 janamejaya uvAca 03001001a evaM dyUtajitAH pArthAH kopitAz ca durAtmabhiH 03001001c dhArtarASTraiH sahAmAtyair nikRtyA dvijasattama 03001002a zrAvitAH paruSA vAcaH sRjadbhir vairam uttamam 03001002c kim akurvanta kauravyA mama pUrvapitAmahAH 03001003a kathaM caizvaryavibhraSTAH sahasA duHkham eyuSaH 03001003c vane vijahrire pArthAH zakrapratimatejasaH 03001004a ke cainAn anvavartanta prAptAn vyasanam uttamam 03001004c kimAhArAH kimAcArAH kva ca vAso mahAtmanAm 03001005a kathaM dvAdaza varSANi vane teSAM mahAtmanAm 03001005c vyatIyur brAhmaNazreSTha zUrANAm arighAtinAm 03001006a kathaM ca rAjaputrI sA pravarA sarvayoSitAm 03001006c pativratA mahAbhAgA satataM satyavAdinI 03001006e vanavAsam aduHkhArhA dAruNaM pratyapadyata 03001007a etad AcakSva me sarvaM vistareNa tapodhana 03001007c zrotum icchAmi caritaM bhUridraviNatejasAm 03001007e kathyamAnaM tvayA vipra paraM kautUhalaM hi me 03001008 vaizaMpAyana uvAca 03001008a evaM dyUtajitAH pArthAH kopitAz ca durAtmabhiH 03001008c dhArtarASTraiH sahAmAtyair niryayur gajasAhvayAt 03001009a vardhamAnapuradvAreNAbhiniSkramya te tadA 03001009c udaGmukhAH zastrabhRtaH prayayuH saha kRSNayA 03001010a indrasenAdayaz cainAn bhRtyAH paricaturdaza 03001010c rathair anuyayuH zIghraiH striya AdAya sarvazaH 03001011a vrajatas tAn viditvA tu paurAH zokAbhipIDitAH 03001011c garhayanto 'sakRd bhISmaviduradroNagautamAn 03001011e Ucur vigatasaMtrAsAH samAgamya parasparam 03001012a nedam asti kulaM sarvaM na vayaM na ca no gRhAH 03001012c yatra duryodhanaH pApaH saubaleyena pAlitaH 03001012e karNaduHzAsanAbhyAM ca rAjyam etac cikIrSati 03001013a no cet kulaM na cAcAro na dharmo 'rthaH kutaH sukham 03001013c yatra pApasahAyo 'yaM pApo rAjyaM bubhUSate 03001014a duryodhano gurudveSI tyaktAcArasuhRjjanaH 03001014c arthalubdho 'bhimAnI ca nIcaH prakRtinirghRNaH 03001015a neyam asti mahI kRtsnA yatra duryodhano nRpaH 03001015c sAdhu gacchAmahe sarve yatra gacchanti pANDavAH 03001016a sAnukrozA mahAtmAno vijitendriyazatravaH 03001016c hrImantaH kIrtimantaz ca dharmAcAraparAyaNAH 03001017a evam uktvAnujagmus tAn pANDavAMs te sametya ca 03001017c UcuH prAJjalayaH sarve tAn kuntImAdrinandanAn 03001018a kva gamiSyatha bhadraM vas tyaktvAsmAn duHkhabhAginaH 03001018c vayam apy anuyAsyAmo yatra yUyaM gamiSyatha 03001019a adharmeNa jitAJ zrutvA yuSmAMs tyaktaghRNaiH paraiH 03001019c udvignAH sma bhRzaM sarve nAsmAn hAtum ihArhatha 03001020a bhaktAnuraktAH suhRdaH sadA priyahite ratAn 03001020c kurAjAdhiSThite rAjye na vinazyema sarvazaH 03001021a zrUyatAM cAbhidhAsyAmo guNadoSAn nararSabhAH 03001021c zubhAzubhAdhivAsena saMsargaM kurute yathA 03001022a vastram Apas tilAn bhUmiM gandho vAsayate yathA 03001022c puSpANAm adhivAsena tathA saMsargajA guNAH 03001023a mohajAlasya yonir hi mUDhair eva samAgamaH 03001023c ahany ahani dharmasya yoniH sAdhusamAgamaH 03001024a tasmAt prAjJaiz ca vRddhaiz ca susvabhAvais tapasvibhiH 03001024c sadbhiz ca saha saMsargaH kAryaH zamaparAyaNaiH 03001025a yeSAM trINy avadAtAni yonir vidyA ca karma ca 03001025c tAn sevet taiH samAsyA hi zAstrebhyo 'pi garIyasI 03001026a nirArambhA hy api vayaM puNyazIleSu sAdhuSu 03001026c puNyam evApnuyAmeha pApaM pApopasevanAt 03001027a asatAM darzanAt sparzAt saMjalpanasahAsanAt 03001027c dharmAcArAH prahIyante na ca sidhyanti mAnavAH 03001028a buddhiz ca hIyate puMsAM nIcaiH saha samAgamAt 03001028c madhyamair madhyatAM yAti zreSThatAM yAti cottamaiH 03001029a ye guNAH kIrtitA loke dharmakAmArthasaMbhavAH 03001029c lokAcArAtmasaMbhUtA vedoktAH ziSTasaMmatAH 03001030a te yuSmAsu samastAz ca vyastAz caiveha sadguNAH 03001030c icchAmo guNavan madhye vastuM zreyo 'bhikAGkSiNaH 03001031 yudhiSThira uvAca 03001031a dhanyA vayaM yad asmAkaM snehakAruNyayantritAH 03001031c asato 'pi guNAn Ahur brAhmaNapramukhAH prajAH 03001032a tad ahaM bhrAtRsahitaH sarvAn vijJApayAmi vaH 03001032c nAnyathA tad dhi kartavyam asmatsnehAnukampayA 03001033a bhISmaH pitAmaho rAjA viduro jananI ca me 03001033c suhRjjanaz ca prAyo me nagare nAgasAhvaye 03001034a te tv asmaddhitakAmArthaM pAlanIyAH prayatnataH 03001034c yuSmAbhiH sahitaiH sarvaiH zokasaMtApavihvalAH 03001035a nivartatAgatA dUraM samAgamanazApitAH 03001035c svajane nyAsabhUte me kAryA snehAnvitA matiH 03001036a etad dhi mama kAryANAM paramaM hRdi saMsthitam 03001036c sukRtAnena me tuSTiH satkAraz ca bhaviSyati 03001037 vaizaMpAyana uvAca 03001037a tathAnumantritAs tena dharmarAjena tAH prajAH 03001037c cakrur ArtasvaraM ghoraM hA rAjann iti duHkhitAH 03001038a guNAn pArthasya saMsmRtya duHkhArtAH paramAturAH 03001038c akAmAH saMnyavartanta samAgamyAtha pANDavAn 03001039a nivRtteSu tu paureSu rathAn AsthAya pANDavAH 03001039c prajagmur jAhnavItIre pramANAkhyaM mahAvaTam 03001040a taM te divasazeSeNa vaTaM gatvA tu pANDavAH 03001040c USus tAM rajanIM vIrAH saMspRzya salilaM zuci 03001040e udakenaiva tAM rAtrim USus te duHkhakarzitAH 03001041a anujagmuz ca tatraitAn snehAt ke cid dvijAtayaH 03001041c sAgnayo 'nagnayaz caiva saziSyagaNabAndhavAH 03001041e sa taiH parivRto rAjA zuzubhe brahmavAdibhiH 03001042a teSAM prAduSkRtAgnInAM muhUrte ramyadAruNe 03001042c brahmaghoSapuraskAraH saMjalpaH samajAyata 03001043a rAjAnaM tu kuruzreSThaM te haMsamadhurasvarAH 03001043c AzvAsayanto viprAgryAH kSapAM sarvAM vyanodayan 03002001 vaizaMpAyana uvAca 03002001a prabhAtAyAM tu zarvaryAM teSAm akliSTakarmaNAm 03002001c vanaM yiyAsatAM viprAs tasthur bhikSAbhujo 'grataH 03002001e tAn uvAca tato rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 03002002a vayaM hi hRtasarvasvA hRtarAjyA hRtazriyaH 03002002c phalamUlAmiSAhArA vanaM yAsyAma duHkhitAH 03002003a vanaM ca doSabahulaM bahuvyAlasarIsRpam 03002003c pariklezaz ca vo manye dhruvaM tatra bhaviSyati 03002004a brAhmaNAnAM pariklezo daivatAny api sAdayet 03002004c kiM punar mAm ito viprA nivartadhvaM yatheSTataH 03002005 brAhmaNA UcuH 03002005a gatir yA bhavatAM rAjaMs tAM vayaM gantum udyatAH 03002005c nArhathAsmAn parityaktuM bhaktAn saddharmadarzinaH 03002006a anukampAM hi bhakteSu daivatAny api kurvate 03002006c vizeSato brAhmaNeSu sadAcArAvalambiSu 03002007 yudhiSThira uvAca 03002007a mamApi paramA bhaktir brAhmaNeSu sadA dvijAH 03002007c sahAyaviparibhraMzas tv ayaM sAdayatIva mAm 03002008a Ahareyur hi me ye 'pi phalamUlamRgAMs tathA 03002008c ta ime zokajair duHkhair bhrAtaro me vimohitAH 03002009a draupadyA viprakarSeNa rAjyApaharaNena ca 03002009c duHkhAnvitAn imAn klezair nAhaM yoktum ihotsahe 03002010 brAhmaNA UcuH 03002010a asmatpoSaNajA cintA mA bhUt te hRdi pArthiva 03002010c svayam AhRtya vanyAni anuyAsyAmahe vayam 03002011a anudhyAnena japyena vidhAsyAmaH zivaM tava 03002011c kathAbhiz cAnukUlAbhiH saha raMsyAmahe vane 03002012 yudhiSThira uvAca 03002012a evam etan na saMdeho rameyaM brAhmaNaiH saha 03002012c nyUnabhAvAt tu pazyAmi pratyAdezam ivAtmanaH 03002013a kathaM drakSyAmi vaH sarvAn svayam AhRtabhojanAn 03002013c madbhaktyA klizyato 'narhAn dhik pApAn dhRtarASTrajAn 03002014 vaizaMpAyana uvAca 03002014a ity uktvA sa nRpaH zocan niSasAda mahItale 03002014c tam adhyAtmaratir vidvAJ zaunako nAma vai dvijaH 03002014e yoge sAMkhye ca kuzalo rAjAnam idam abravIt 03002015a zokasthAnasahasrANi bhayasthAnazatAni ca 03002015c divase divase mUDham Avizanti na paNDitam 03002016a na hi jJAnaviruddheSu bahudoSeSu karmasu 03002016c zreyoghAtiSu sajjante buddhimanto bhavadvidhAH 03002017a aSTAGgAM buddhim Ahur yAM sarvAzreyovighAtinIm 03002017c zrutismRtisamAyuktAM sA rAjaMs tvayy avasthitA 03002018a arthakRcchreSu durgeSu vyApatsu svajanasya ca 03002018c zArIramAnasair duHkhair na sIdanti bhavadvidhAH 03002019a zrUyatAM cAbhidhAsyAmi janakena yathA purA 03002019c AtmavyavasthAnakarA gItAH zlokA mahAtmanA 03002020a manodehasamutthAbhyAM duHkhAbhyAm arditaM jagat 03002020c tayor vyAsasamAsAbhyAM zamopAyam imaM zRNu 03002021a vyAdher aniSTasaMsparzAc chramAd iSTavivarjanAt 03002021c duHkhaM caturbhiH zArIraM kAraNaiH saMpravartate 03002022a tad AzupratikArAc ca satataM cAvicintanAt 03002022c AdhivyAdhiprazamanaM kriyAyogadvayena tu 03002023a matimanto hy ato vaidyAH zamaM prAg eva kurvate 03002023c mAnasasya priyAkhyAnaiH saMbhogopanayair nRNAm 03002024a mAnasena hi duHkhena zarIram upatapyate 03002024c ayaHpiNDena taptena kumbhasaMstham ivodakam 03002025a mAnasaM zamayet tasmAj jJAnenAgnim ivAmbunA 03002025c prazAnte mAnase duHkhe zArIram upazAmyati 03002026a manaso duHkhamUlaM tu sneha ity upalabhyate 03002026c snehAt tu sajjate jantur duHkhayogam upaiti ca 03002027a snehamUlAni duHkhAni snehajAni bhayAni ca 03002027c zokaharSau tathAyAsaH sarvaM snehAt pravartate 03002028a snehAt karaNarAgaz ca prajajJe vaiSayas tathA 03002028c azreyaskAv ubhAv etau pUrvas tatra guruH smRtaH 03002029a koTarAgnir yathAzeSaM samUlaM pAdapaM dahet 03002029c dharmArthinaM tathAlpo 'pi rAgadoSo vinAzayet 03002030a viprayoge na tu tyAgI doSadarzI samAgamAt 03002030c virAgaM bhajate jantur nirvairo niSparigrahaH 03002031a tasmAt snehaM svapakSebhyo mitrebhyo dhanasaMcayAt 03002031c svazarIrasamutthaM tu jJAnena vinivartayet 03002032a jJAnAnviteSu mukhyeSu zAstrajJeSu kRtAtmasu 03002032c na teSu sajjate snehaH padmapatreSv ivodakam 03002033a rAgAbhibhUtaH puruSaH kAmena parikRSyate 03002033c icchA saMjAyate tasya tatas tRSNA pravartate 03002034a tRSNA hi sarvapApiSThA nityodvegakarI nRNAm 03002034c adharmabahulA caiva ghorA pApAnubandhinI 03002035a yA dustyajA durmatibhir yA na jIryati jIryataH 03002035c yo 'sau prANAntiko rogas tAM tRSNAM tyajataH sukham 03002036a anAdyantA tu sA tRSNA antardehagatA nRNAm 03002036c vinAzayati saMbhUtA ayonija ivAnalaH 03002037a yathaidhaH svasamutthena vahninA nAzam Rcchati 03002037c tathAkRtAtmA lobhena sahajena vinazyati 03002038a rAjataH salilAd agnez corataH svajanAd api 03002038c bhayam arthavatAM nityaM mRtyoH prANabhRtAm iva 03002039a yathA hy AmiSam AkAze pakSibhiH zvApadair bhuvi 03002039c bhakSyate salile matsyais tathA sarveNa vittavAn 03002040a artha eva hi keSAM cid anartho bhavitA nRNAm 03002040c arthazreyasi cAsakto na zreyo vindate naraH 03002040e tasmAd arthAgamAH sarve manomohavivardhanAH 03002041a kArpaNyaM darpamAnau ca bhayam udvega eva ca 03002041c arthajAni viduH prAjJA duHkhAny etAni dehinAm 03002042a arthasyopArjane duHkhaM pAlane ca kSaye tathA 03002042c nAze duHkhaM vyaye duHkhaM ghnanti caivArthakAraNAt 03002043a arthA duHkhaM parityaktuM pAlitAz cApi te 'sukhAH 03002043c duHkhena cAdhigamyante teSAM nAzaM na cintayet 03002044a asaMtoSaparA mUDhAH saMtoSaM yAnti paNDitAH 03002044c anto nAsti pipAsAyAH saMtoSaH paramaM sukham 03002045a tasmAt saMtoSam eveha dhanaM pazyanti paNDitAH 03002045c anityaM yauvanaM rUpaM jIvitaM dravyasaMcayaH 03002045e aizvaryaM priyasaMvAso gRdhyed eSu na paNDitaH 03002046a tyajeta saMcayAMs tasmAt tajjaM klezaM saheta kaH 03002046c na hi saMcayavAn kaz cid dRzyate nirupadravaH 03002047a ataz ca dharmibhiH pumbhir anIhArthaH prazasyate 03002047c prakSAlanAd dhi paGkasya dUrAd asparzanaM varam 03002048a yudhiSThiraivam artheSu na spRhAM kartum arhasi 03002048c dharmeNa yadi te kAryaM vimukteccho bhavArthataH 03002049 yudhiSThira uvAca 03002049a nArthopabhogalipsArtham iyam arthepsutA mama 03002049c bharaNArthaM tu viprANAM brahman kAGkSe na lobhataH 03002050a kathaM hy asmadvidho brahman vartamAno gRhAzrame 03002050c bharaNaM pAlanaM cApi na kuryAd anuyAyinAm 03002051a saMvibhAgo hi bhUtAnAM sarveSAm eva ziSyate 03002051c tathaivApacamAnebhyaH pradeyaM gRhamedhinA 03002052a tRNAni bhUmir udakaM vAk caturthI ca sUnRtA 03002052c satAm etAni geheSu nocchidyante kadA cana 03002053a deyam Artasya zayanaM sthitazrAntasya cAsanam 03002053c tRSitasya ca pAnIyaM kSudhitasya ca bhojanam 03002054a cakSur dadyAn mano dadyAd vAcaM dadyAc ca sUnRtAm 03002054c pratyudgamyAbhigamanaM kuryAn nyAyena cArcanam 03002055a aghihotram anaDvAMz ca jJAtayo 'tithibAndhavAH 03002055c putradArabhRtAz caiva nirdaheyur apUjitAH 03002056a nAtmArthaM pAcayed annaM na vRthA ghAtayet pazUn 03002056c na ca tat svayam aznIyAd vidhivad yan na nirvapet 03002057a zvabhyaz ca zvapacebhyaz ca vayobhyaz cAvaped bhuvi 03002057c vaizvadevaM hi nAmaitat sAyaMprAtar vidhIyate 03002058a vighasAzI bhavet tasmAn nityaM cAmRtabhojanaH 03002058c vighasaM bhRtyazeSaM tu yajJazeSaM tathAmRtam 03002059a etAM yo vartate vRttiM vartamAno gRhAzrame 03002059c tasya dharmaM paraM prAhuH kathaM vA vipra manyase 03002060 zaunaka uvAca 03002060a aho bata mahat kaSTaM viparItam idaM jagat 03002060c yenApatrapate sAdhur asAdhus tena tuSyati 03002061a ziznodarakRte 'prAjJaH karoti vighasaM bahu 03002061c moharAgasamAkrAnta indriyArthavazAnugaH 03002062a hriyate budhyamAno 'pi naro hAribhir indriyaiH 03002062c vimUDhasaMjJo duSTAzvair udbhrAntair iva sArathiH 03002063a SaDindriyANi viSayaM samAgacchanti vai yadA 03002063c tadA prAdurbhavaty eSAM pUrvasaMkalpajaM manaH 03002064a mano yasyendriyagrAmaviSayaM prati coditam 03002064c tasyautsukyaM saMbhavati pravRttiz copajAyate 03002065a tataH saMkalpavIryeNa kAmena viSayeSubhiH 03002065c viddhaH patati lobhAgnau jyotir lobhAt pataMgavat 03002066a tato vihArair AhArair mohitaz ca vizAM pate 03002066c mahAmohamukhe magno nAtmAnam avabudhyate 03002067a evaM patati saMsAre tAsu tAsv iha yoniSu 03002067c avidyAkarmatRSNAbhir bhrAmyamANo 'tha cakravat 03002068a brahmAdiSu tRNAnteSu hUteSu parivartate 03002068c jale bhuvi tathAkAze jAyamAnaH punaH punaH 03002069a abudhAnAM gatis tv eSA budhAnAm api me zRNu 03002069c ye dharme zreyasi ratA vimokSaratayo janAH 03002070a yad idaM vedavacanaM kuru karma tyajeti ca 03002070c tasmAd dharmAn imAn sarvAn nAbhimAnAt samAcaret 03002071a ijyAdhyayanadAnAni tapaH satyaM kSamA damaH 03002071c alobha iti mArgo 'yaM dharmasyASTavidhaH smRtaH 03002072a tatra pUrvaz caturvargaH pitRyAnapathe sthitaH 03002072c kartavyam iti yat kAryaM nAbhimAnAt samAcaret 03002073a uttaro devayAnas tu sadbhir AcaritaH sadA 03002073c aSTAGgenaiva mArgeNa vizuddhAtmA samAcaret 03002074a samyak saMkalpasaMbandhAt samyak cendriyanigrahAt 03002074c samyag vratavizeSAc ca samyak ca gurusevanAt 03002075a samyag AhArayogAc ca samyak cAdhyayanAgamAt 03002075c samyak karmopasaMnyAsAt samyak cittanirodhanAt 03002075e evaM karmANi kurvanti saMsAravijigISavaH 03002076a rAgadveSavinirmuktA aizvaryaM devatA gatAH 03002076c rudrAH sAdhyAs tathAdityA vasavo 'thAzvinAv api 03002076e yogaizvaryeNa saMyuktA dhArayanti prajA imAH 03002077a tathA tvam api kaunteya zamam AsthAya puSkalam 03002077c tapasA siddhim anviccha yogasiddhiM ca bhArata 03002078a pitRmAtRmayI siddhiH prAptA karmamayI ca te 03002078c tapasA siddhim anviccha dvijAnAM bharaNAya vai 03002079a siddhA hi yad yad icchanti kurvate tad anugrahAt 03002079c tasmAt tapaH samAsthAya kuruSvAtmamanoratham 03003001 vaizaMpAyana uvAca 03003001a zaunakenaivam uktas tu kuntIputro yudhiSThiraH 03003001c purohitam upAgamya bhrAtRmadhye 'bravId idam 03003002a prasthitaM mAnuyAntIme brAhmaNA vedapAragAH 03003002c na cAsmi pAlane zakto bahuduHkhasamanvitaH 03003003a parityaktuM na zaknomi dAnazaktiz ca nAsti me 03003003c katham atra mayA kAryaM bhagavAMs tad bravItu me 03003004a muhUrtam iva sa dhyAtvA dharmeNAnviSya tAM gatim 03003004c yudhiSThiram uvAcedaM dhaumyo dharmabhRtAM varaH 03003005a purA sRSTAni bhUtAni pIDyante kSudhayA bhRzam 03003005c tato 'nukampayA teSAM savitA svapitA iva 03003006a gatvottarAyaNaM tejorasAn uddhRtya razmibhiH 03003006c dakSiNAyanam AvRtto mahIM nivizate raviH 03003007a kSetrabhUte tatas tasminn oSadhIr oSadhIpatiH 03003007c divas tejaH samuddhRtya janayAm Asa vAriNA 03003008a niSiktaz candratejobhiH sUyate bhUgato raviH 03003008c oSadhyaH SaDrasA medhyAs tadannaM prANinAM bhuvi 03003009a evaM bhAnumayaM hy annaM bhUtAnAM prANadhAraNam 03003009c pitaiSa sarvabhUtAnAM tasmAt taM zaraNaM vraja 03003010a rAjAno hi mahAtmAno yonikarmavizodhitAH 03003010c uddharanti prajAH sarvAs tapa AsthAya puSkalam 03003011a bhImena kArtavIryeNa vainyena nahuSeNa ca 03003011c tapoyogasamAdhisthair uddhRtA hy ApadaH prajAH 03003012a tathA tvam api dharmAtman karmaNA ca vizodhitaH 03003012c tapa AsthAya dharmeNa dvijAtIn bhara bhArata 03003013a evam uktas tu dhaumyena tat kAlasadRzaM vacaH 03003013c dharmarAjo vizuddhAtmA tapa AtiSThad uttamam 03003014a puSpopahArair balibhir arcayitvA divAkaram 03003014c yogam AsthAya dharmAtmA vAyubhakSo jitendriyaH 03003014e gAGgeyaM vAry upaspRSya prANAyAmena tasthivAn 03003015 janamejaya uvAca 03003015a kathaM kurUNAm RSabhaH sa tu rAjA yudhiSThiraH 03003015c viprArtham ArAdhitavAn sUryam adbhutavikramam 03003016 vaizaMpAyana uvAca 03003016a zRNuSvAvahito rAjaJ zucir bhUtvA samAhitaH 03003016c kSaNaM ca kuru rAjendra sarvaM vakSyAmy azeSataH 03003017a dhaumyena tu yatha proktaM pArthAya sumahAtmane 03003017c nAmnAm aSTazataM puNyaM tac chRNuSva mahAmate 03003018a sUryo 'ryamA bhagas tvaSTA pUSArkaH savitA raviH 03003018c gabhastimAn ajaH kAlo mRtyur dhAtA prabhAkaraH 03003019a pRthivy Apaz ca tejaz ca khaM vAyuz ca parAyaNam 03003019c somo bRhaspatiH zukro budho 'GgAraka eva ca 03003020a indro vivasvAn dIptAMzuH zuciH zauriH zanaizcaraH 03003020c brahmA viSNuz ca rudraz ca skando vaizravaNo yamaH 03003021a vaidyuto jATharaz cAgnir aindhanas tejasAM patiH 03003021c dharmadhvajo vedakartA vedAGgo vedavAhanaH 03003022a kRtaM tretA dvAparaz ca kaliH sarvAmarAzrayaH 03003022c kalA kASThA muhUrtAz ca pakSA mAsA Rtus tathA 03003023a saMvatsarakaro 'zvatthaH kAlacakro vibhAvasuH 03003023c puruSaH zAzvato yogI vyaktAvyaktaH sanAtanaH 03003024a lokAdhyakSaH prajAdhyakSo vizvakarmA tamonudaH 03003024c varuNaH sAgaro 'Mzuz ca jImUto jIvano 'rihA 03003025a bhUtAzrayo bhUtapatiH sarvabhUtaniSevitaH 03003025c maNiH suvarNo bhUtAdiH kAmadaH sarvatomukhaH 03003026a jayo vizAlo varadaH zIghragaH prANadhAraNaH 03003026c dhanvantarir dhUmaketur Adidevo 'diteH sutaH 03003027a dvAdazAtmAravindAkSaH pitA mAtA pitAmahaH 03003027c svargadvAraM prajAdvAraM mokSadvAraM triviSTapam 03003028a dehakartA prazAntAtmA vizvAtmA vizvatomukhaH 03003028c carAcarAtmA sUkSmAtmA maitreNa vapuSAnvitaH 03003029a etad vai kIrtanIyasya sUryasyaiva mahAtmanaH 03003029c nAmnAm aSTazataM puNyaM zakreNoktaM mahAtmanA 03003030a zakrAc ca nAradaH prApto dhaumyaz ca tadanantaram 03003030c dhaumyAd yudhiSThiraH prApya sarvAn kAmAn avAptavAn 03003031a surapitRgaNayakSasevitaM; hy asuranizAcarasiddhavanditam 03003031c varakanakahutAzanaprabhaM; tvam api manasy abhidhehi bhAskaram 03003032a sUryodaye yas tu samAhitaH paThet; sa putralAbhaM dhanaratnasaMcayAn 03003032c labheta jAtismaratAM sadA naraH; smRtiM ca medhAM ca sa vindate parAm 03003033a imaM stavaM devavarasya yo naraH; prakIrtayec chucisumanAH samAhitaH 03003033c sa mucyate zokadavAgnisAgarAl; labheta kAmAn manasA yathepsitAn 03004001 vaizaMpAyana uvAca 03004001a tato divAkaraH prIto darzayAm Asa pANDavam 03004001c dIpyamAnaH svavapuSA jvalann iva hutAzanaH 03004002a yat te 'bhilaSitaM rAjan sarvam etad avApsyasi 03004002c aham annaM pradAsyAmi sapta paJca ca te samAH 03004003a phalamUlAmiSaM zAkaM saMskRtaM yan mahAnase 03004003c caturvidhaM tadannAdyam akSayyaM te bhaviSyati 03004003e dhanaM ca vividhaM tubhyam ity uktvAntaradhIyata 03004004a labdhvA varaM tu kaunteyo jalAd uttIrya dharmavit 03004004c jagrAha pAdau dhaumyasya bhrAtqMz cAsvajatAcyutaH 03004005a draupadyA saha saMgamya pazyamAno 'bhyayAt prabhuH 03004005c mahAnase tadAnnaM tu sAdhayAm Asa pANDavaH 03004006a saMskRtaM prasavaM yAti vanyam annaM caturvidham 03004006c akSayyaM vardhate cAnnaM tena bhojayate dvijAn 03004007a bhuktavatsu ca vipreSu bhojayitvAnujAn api 03004007c zeSaM vighasasaMjJaM tu pazcAd bhuGkte yudhiSThiraH 03004007e yudhiSThiraM bhojayitvA zeSam aznAti pArSatI 03004008a evaM divAkarAt prApya divAkarasamadyutiH 03004008c kAmAn mano 'bhilaSitAn brAhmaNebhyo dadau prabhuH 03004009a purohitapurogAz ca tithinakSatraparvasu 03004009c yajJiyArthAH pravartante vidhimantrapramANataH 03004010a tataH kRtasvastyayanA dhaumyena saha pANDavAH 03004010c dvijasaMghaiH parivRtAH prayayuH kAmyakaM vanam 03005001 vaizaMpAyana uvAca 03005001a vanaM praviSTeSv atha pANDaveSu; prajJAcakSus tapyamAno 'mbikeyaH 03005001c dharmAtmAnaM viduram agAdhabuddhiM; sukhAsIno vAkyam uvAca rAjA 03005002a prajJA ca te bhArgavasyeva zuddhA; dharmaM ca tvaM paramaM vettha sUkSmam 03005002c samaz ca tvaM saMmataH kauravANAM; pathyaM caiSAM mama caiva bravIhi 03005003a evaM gate vidura yad adya kAryaM; paurAz ceme katham asmAn bhajeran 03005003c te cApy asmAn noddhareyuH samUlAn; na kAmaye tAMz ca vinazyamAnAn 03005004 vidura uvAca 03005004a trivargo 'yaM dharmamUlo narendra; rAjyaM cedaM dharmamUlaM vadanti 03005004c dharme rAjan vartamAnaH svazaktyA; putrAn sarvAn pAhi kuntIsutAMz ca 03005005a sa vai dharmo vipraluptaH sabhAyAM; pApAtmabhiH saubaleyapradhAnaiH 03005005c AhUya kuntIsutam akSavatyAM; parAjaiSIt satyasaMdhaM sutas te 03005006a etasya te duSpraNItasya rAjaJ; zeSasyAhaM paripazyAmy upAyam 03005006c yathA putras tava kauravya pApAn; mukto loke pratitiSTheta sAdhu 03005007a tad vai sarvaM pANDuputrA labhantAM; yat tad rAjann atisRSTaM tvayAsIt 03005007c eSa dharmaH paramo yat svakena; rAjA tuSyen na parasveSu gRdhyet 03005008a etat kAryaM tava sarvapradhAnaM; teSAM tuSTiH zakunez cAvamAnaH 03005008c evaM zeSaM yadi putreSu te syAd; etad rAjaMs tvaramANaH kuruSva 03005009a athaitad evaM na karoSi rAjan; dhruvaM kurUNAM bhavitA vinAzaH 03005009c na hi kruddho bhImaseno 'rjuno vA; zeSaM kuryAc chAtravANAm anIke 03005010a yeSAM yoddhA savyasAcI kRtAstro; dhanur yeSAM gANDivaM lokasAram 03005010c yeSAM bhImo bAhuzAlI ca yoddhA; teSAM loke kiM nu na prApyam asti 03005011a uktaM pUrvaM jAtamAtre sute te; mayA yat te hitam AsIt tadAnIm 03005011c putraM tyajemam ahitaM kulasyety; etad rAjan na ca tat tvaM cakartha 03005011e idAnIM te hitam uktaM na cet tvaM; kartAsi rAjan paritaptAsi pazcAt 03005012a yady etad evam anumantA sutas te; saMprIyamANaH pANDavair ekarAjyam 03005012c tApo na te vai bhavitA prItiyogAt; tvaM cen na gRhNAsi sutaM sahAyaiH 03005012e athAparo bhavati hi taM nigRhya; pANDoH putraM prakuruSvAdhipatye 03005013a ajAtazatrur hi vimuktarAgo; dharmeNemAM pRthivIM zAstu rAjan 03005013c tato rAjan pArthivAH sarva eva; vaizyA ivAsmAn upatiSThantu sadyaH 03005014a duryodhanaH zakuniH sUtaputraH; prItyA rAjan pANDuputrAn bhajantAm 03005014c duHzAsano yAcatu bhImasenaM; sabhAmadhye drupadasyAtmajAM ca 03005015a yudhiSThiraM tvaM parisAntvayasva; rAjye cainaM sthApayasvAbhipUjya 03005015c tvayA pRSTaH kim aham anyad vadeyam; etat kRtvA kRtakRtyo 'si rAjan 03005016 dhRtarASTra uvAca 03005016a etad vAkyaM vidura yat te sabhAyAm; iha proktaM pANDavAn prApya mAM ca 03005016c hitaM teSAm ahitaM mAmakAnAm; etat sarvaM mama nopaiti cetaH 03005017a idaM tv idAnIM kuta eva nizcitaM; teSAm arthe pANDavAnAM yad Attha 03005017c tenAdya manye nAsi hito mameti; kathaM hi putraM pANDavArthe tyajeyam 03005018a asaMzayaM te 'pi mamaiva putrA; duryodhanas tu mama dehAt prasUtaH 03005018c svaM vai dehaM parahetos tyajeti; ko nu brUyAt samatAm anvavekSan 03005019a sa mA jihmaM vidura sarvaM bravISi; mAnaM ca te 'ham adhikaM dhArayAmi 03005019c yathecchakaM gaccha vA tiSTha vA tvaM; susAntvyamAnApy asatI strI jahAti 03005020 vaizaMpAyana uvAca 03005020a etAvad uktvA dhRtarASTro 'nvapadyad; antarvezma sahasotthAya rAjan 03005020c nedam astIty atha viduro bhASamANaH; saMprAdravad yatra pArthA babhUvuH 03006001 vaizaMpAyana uvAca 03006001a pANDavAs tu vane vAsam uddizya bharatarSabhAH 03006001c prayayur jAhnavIkUlAt kurukSetraM sahAnugAH 03006002a sarasvatIdRSadvatyau yamunAM ca niSevya te 03006002c yayur vanenaiva vanaM satataM pazcimAM dizam 03006003a tataH sarasvatIkUle sameSu marudhanvasu 03006003c kAmyakaM nAma dadRzur vanaM munijanapriyam 03006004a tatra te nyavasan vIrA vane bahumRgadvije 03006004c anvAsyamAnA munibhiH sAntvyamAnAz ca bhArata 03006005a viduras tv api pANDUnAM tadA darzanalAlasaH 03006005c jagAmaikarathenaiva kAmyakaM vanam Rddhimat 03006006a tato yAtvA viduraH kAnanaM tac; chIghrair azvair vAhinA syandanena 03006006c dadarzAsInaM dharmarAjaM vivikte; sArdhaM draupadyA bhrAtRbhir brAhmaNaiz ca 03006007a tato 'pazyad viduraM tUrNam ArAd; abhyAyAntaM satyasaMdhaH sa rAjA 03006007c athAbravId bhrAtaraM bhImasenaM; kiM nu kSattA vakSyati naH sametya 03006008a kaccin nAyaM vacanAt saubalasya; samAhvAtA devanAyopayAti 03006008c kaccit kSudraH zakunir nAyudhAni; jeSyaty asmAn punar evAkSavatyAm 03006009a samAhUtaH kena cid Adraveti; nAhaM zakto bhImasenApayAtum 03006009c gANDIve vA saMzayite kathaM cid; rAjyaprAptiH saMzayitA bhaven naH 03006010a tata utthAya viduraM pANDaveyAH; pratyagRhNan nRpate sarva eva 03006010c taiH satkRtaH sa ca tAn AjamIDho; yathocitaM pANDuputrAn sameyAt 03006011a samAzvastaM viduraM te nararSabhAs; tato 'pRcchann AgamanAya hetum 03006011c sa cApi tebhyo vistarataH zazaMsa; yathAvRtto dhRtarASTro ''mbikeyaH 03006012 vidura uvAca 03006012a avocan mAM dhRtarASTro 'nuguptam; ajAtazatro parigRhyAbhipUjya 03006012c evaM gate samatAm abhyupetya; pathyaM teSAM mama caiva bravIhi 03006013a mayApy uktaM yat kSamaM kauravANAM; hitaM pathyaM dhRtarASTrasya caiva 03006013c tad vai pathyaM tan mano nAbhyupaiti; tataz cAhaM kSamam anyan na manye 03006014a paraM zreyaH pANDaveyA mayoktaM; na me tac ca zrutavAn AmbikeyaH 03006014c yathAturasyeva hi pathyam annaM; na rocate smAsya tad ucyamAnam 03006015a na zreyase nIyate 'jAtazatro; strI zrotriyasyeva gRhe praduSTA 03006015c bruvan na rucyai bharatarSabhasya; patiH kumAryA iva SaSTivarSaH 03006016a dhruvaM vinAzo nRpa kauravANAM; na vai zreyo dhRtarASTraH paraiti 03006016c yathA parNe puSkarasyeva siktaM; jalaM na tiSThet pathyam uktaM tathAsmin 03006017a tataH kruddho dhRtarASTro 'bravIn mAM; yatra zraddhA bhArata tatra yAhi 03006017c nAhaM bhUyaH kAmaye tvAM sahAyaM; mahIm imAM pAlayituM puraM vA 03006018a so 'haM tyakto dhRtarASTreNa rAjaMs; tvAM zAsitum upayAtas tvarAvAn 03006018c tad vai sarvaM yan mayoktaM sabhAyAM; tad dhAryatAM yat pravakSyAmi bhUyaH 03006019a klezais tIvrair yujyamAnaH sapatnaiH; kSamAM kurvan kAlam upAsate yaH 03006019c saM vardhayan stokam ivAgnim AtmavAn; sa vai bhuGkte pRthivIm eka eva 03006020a yasyAvibhaktaM vasu rAjan sahAyais; tasya duHkhe 'py aMzabhAjaH sahAyAH 03006020c sahAyAnAm eSa saMgrahaNe 'bhyupAyaH; sahAyAptau pRthivIprAptim AhuH 03006021a satyaM zreSThaM pANDava niSpralApaM; tulyaM cAnnaM saha bhojyaM sahAyaiH 03006021c AtmA caiSAm agrato nAtivarted; evaMvRttir vardhate bhUmipAlaH 03006022 yudhiSThira uvAca 03006022a evaM kariSyAmi yathA bravISi; parAM buddhim upagamyApramattaH 03006022c yac cApy anyad dezakAlopapannaM; tad vai vAcyaM tat kariSyAmi kRtsnam 03007001 vaizaMpAyana uvAca 03007001a gate tu vidure rAjann AzramaM pANDavAn prati 03007001c dhRtarASTro mahAprAjJaH paryatapyata bhArata 03007002a sa sabhAdvAram Agamya vidurasmAramohitaH 03007002c samakSaM pArthivendrANAM papAtAviSTacetanaH 03007003a sa tu labdhvA punaH saMjJAM samutthAya mahItalAt 03007003c samIpopasthitaM rAjA saMjayaM vAkyam abravIt 03007004a bhrAtA mama suhRc caiva sAkSAd dharma ivAparaH 03007004c tasya smRtvAdya subhRzaM hRdayaM dIryatIva me 03007005a tam Anayasva dharmajJaM mama bhrAtaram Azu vai 03007005c iti bruvan sa nRpatiH karuNaM paryadevayat 03007006a pazcAttApAbhisaMtapto vidurasmArakarzitaH 03007006c bhrAtRsnehAd idaM rAjan saMjayaM vAkyam abravIt 03007007a gaccha saMjaya jAnIhi bhrAtaraM viduraM mama 03007007c yadi jIvati roSeNa mayA pApena nirdhutaH 03007008a na hi tena mama bhrAtrA susUkSmam api kiM cana 03007008c vyalIkaM kRtapUrvaM me prAjJenAmitabuddhinA 03007009a sa vyalIkaM kathaM prApto mattaH paramabuddhimAn 03007009c na jahyAj jIvitaM prAjJas taM gacchAnaya saMjaya 03007010a tasya tad vacanaM zrutvA rAjJas tam anumAnya ca 03007010c saMjayo bADham ity uktvA prAdravat kAmyakaM vanam 03007011a so 'cireNa samAsAdya tad vanaM yatra pANDavAH 03007011c rauravAjinasaMvItaM dadarzAtha yudhiSThiram 03007012a vidureNa sahAsInaM brAhmaNaiz ca sahasrazaH 03007012c bhrAtRbhiz cAbhisaMguptaM devair iva zatakratum 03007013a yudhiSThiram athAbhyetya pUjayAm Asa saMjayaH 03007013c bhImArjunayamAMz cApi tadarhaM pratyapadyata 03007014a rAjJA pRSTaH sa kuzalaM sukhAsInaz ca saMjayaH 03007014c zazaMsAgamane hetum idaM caivAbravId vacaH 03007015a rAjA smarati te kSattar dhRtarASTro 'mbikAsutaH 03007015c taM pazya gatvA tvaM kSipraM saMjIvaya ca pArthivam 03007016a so 'numAnya narazreSThAn pANDavAn kurunandanAn 03007016c niyogAd rAjasiMhasya gantum arhasi mAnada 03007017a evam uktas tu viduro dhImAn svajanavatsalaH 03007017c yudhiSThirasyAnumate punar AyAd gajAhvayam 03007018a tam abravIn mahAprAjJaM dhRtarASTraH pratApavAn 03007018c diSTyA prApto 'si dharmajJa diSTyA smarasi me 'nagha 03007019a adya rAtrau divA cAhaM tvatkRte bharatarSabha 03007019c prajAgare prapazyAmi vicitraM deham AtmanaH 03007020a so 'Gkam AdAya viduraM mUrdhny upAghrAya caiva ha 03007020c kSamyatAm iti covAca yad ukto 'si mayA ruSA 03007021 vidura uvAca 03007021a kSAntam eva mayA rAjan gurur naH paramo bhavAn 03007021c tathA hy asmy AgataH kSipraM tvaddarzanaparAyaNaH 03007022a bhavanti hi naravyAghra puruSA dharmacetasaH 03007022c dInAbhipAtino rAjan nAtra kAryA vicAraNA 03007023a pANDoH sutA yAdRzA me tAdRzA me sutAs tava 03007023c dInA iti hi me buddhir abhipannAdya tAn prati 03007024 vaizaMpAyana uvAca 03007024a anyonyam anunIyaivaM bhrAtarau tau mahAdyutI 03007024c viduro dhRtarASTraz ca lebhAte paramAM mudam 03008001 vaizaMpAyana uvAca 03008001a zrutvA ca viduraM prAptaM rAjJA ca parisAntvitam 03008001c dhRtarASTrAtmajo rAjA paryatapyata durmatiH 03008002a sa saubalaM samAnAyya karNaduHzAsanAv api 03008002c abravId vacanaM rAjA pravizyAbuddhijaM tamaH 03008003a eSa pratyAgato mantrI dhRtarASTrasya saMmataH 03008003c viduraH pANDuputrANAM suhRd vidvAn hite rataH 03008004a yAvad asya punar buddhiM viduro nApakarSati 03008004c pANDavAnayane tAvan mantrayadhvaM hitaM mama 03008005a atha pazyAmy ahaM pArthAn prAptAn iha kathaM cana 03008005c punaH zoSaM gamiSyAmi nirAsur niravagrahaH 03008006a viSam udbandhanaM vApi zastram agnipravezanam 03008006c kariSye na hi tAn RddhAn punar draSTum ihotsahe 03008007 zakunir uvAca 03008007a kiM bAliSAM matiM rAjann Asthito 'si vizAM pate 03008007c gatAs te samayaM kRtvA naitad evaM bhaviSyati 03008008a satyavAkye sthitAH sarve pANDavA bharatarSabha 03008008c pitus te vacanaM tAta na grahISyanti karhi cit 03008009a atha vA te grahISyanti punar eSyanti vA puram 03008009c nirasya samayaM bhUyaH paNo 'smAkaM bhaviSyati 03008010a sarve bhavAmo madhyasthA rAjJaz chandAnuvartinaH 03008010c chidraM bahu prapazyantaH pANDavAnAM susaMvRtAH 03008011 duHzAsana uvAca 03008011a evam etan mahAprAjJa yathA vadasi mAtula 03008011c nityaM hi me kathayatas tava buddhir hi rocate 03008012 karNa uvAca 03008012a kAmam IkSAmahe sarve duryodhana tavepsitam 03008012c aikamatyaM hi no rAjan sarveSAm eva lakSyate 03008013 vaizaMpAyana uvAca 03008013a evam uktas tu karNena rAjA duryodhanas tadA 03008013c nAtihRSTamanAH kSipram abhavat sa parAGmukhaH 03008014a upalabhya tataH karNo vivRtya nayane zubhe 03008014c roSAd duHzAsanaM caiva saubaleyaM ca tAv ubhau 03008015a uvAca paramakruddha udyamyAtmAnam AtmanA 03008015c aho mama mataM yat tan nibodhata narAdhipAH 03008016a priyaM sarve cikIrSAmo rAjJaH kiMkarapANayaH 03008016c na cAsya zaknumaH sarve priye sthAtum atandritAH 03008017a vayaM tu zastrANy AdAya rathAn AsthAya daMzitAH 03008017c gacchAmaH sahitA hantuM pANDavAn vanagocarAn 03008018a teSu sarveSu zAnteSu gateSv aviditAM gatim 03008018c nirvivAdA bhaviSyanti dhArtarASTrAs tathA vayam 03008019a yAvad eva paridyUnA yAvac chokaparAyaNAH 03008019c yAvan mitravihInAz ca tAvac chakyA mataM mama 03008020a tasya tad vacanaM zrutvA pUjayantaH punaH punaH 03008020c bADham ity eva te sarve pratyUcuH sUtajaM tadA 03008021a evam uktvA tu saMkruddhA rathaiH sarve pRthak pRthak 03008021c niryayuH pANDavAn hantuM saMghazaH kRtanizcayAH 03008022a tAn prasthitAn parijJAya kRSNadvaipAyanas tadA 03008022c AjagAma vizuddhAtmA dRSTvA divyena cakSuSA 03008023a pratiSidhyAtha tAn sarvAn bhagavA&l lokapUjitaH 03008023c prajJAcakSuSam AsInam uvAcAbhyetya satvaraH 03009001 vyAsa uvAca 03009001a dhRtarASTra mahAprAjJa nibodha vacanaM mama 03009001c vakSyAmi tvA kauravANAM sarveSAM hitam uttamam 03009002a na me priyaM mahAbAho yad gatAH pANDavA vanam 03009002c nikRtyA nirjitAz caiva duryodhanavazAnugaiH 03009003a te smarantaH pariklezAn varSe pUrNe trayodaze 03009003c vimokSyanti viSaM kruddhAH kauraveyeSu bhArata 03009004a tad ayaM kiM nu pApAtmA tava putraH sumandadhIH 03009004c pANDavAn nityasaMkruddho rAjyahetor jighAMsati 03009005a vAryatAM sAdhv ayaM mUDhaH zamaM gacchatu te sutaH 03009005c vanasthAMs tAn ayaM hantum icchan prANair vimokSyate 03009006a yathAha viduraH prAjJo yathA bhISmo yathA vayam 03009006c yathA kRpaz ca droNaz ca tathA sAdhu vidhIyatAm 03009007a vigraho hi mahAprAjJa svajanena vigarhitaH 03009007c adharmyam ayazasyaM ca mA rAjan pratipadyathAH 03009008a samIkSA yAdRzI hy asya pANDavAn prati bhArata 03009008c upekSyamANA sA rAjan mahAntam anayaM spRzet 03009009a atha vAyaM sumandAtmA vanaM gacchatu te sutaH 03009009c pANDavaiH sahito rAjann eka evAsahAyavAn 03009010a tataH saMsargajaH snehaH putrasya tava pANDavaiH 03009010c yadi syAt kRtakAryo 'dya bhaves tvaM manujezvara 03009011a atha vA jAyamAnasya yac chIlam anujAyate 03009011c zrUyate tan mahArAja nAmRtasyApasarpati 03009012a kathaM vA manyate bhISmo droNo vA viduro 'pi vA 03009012c bhavAn vAtra kSamaM kAryaM purA cArtho 'tivartate 03010001 dhRtarASTra uvAca 03010001a bhagavan nAham apy etad rocaye dyUtasaMstavam 03010001c manye tad vidhinAkramya kArito 'smIti vai mune 03010002a naitad rocayate bhISmo na droNo viduro na ca 03010002c gAndhArI necchati dyUtaM tac ca mohAt pravartitam 03010003a parityaktuM na zaknomi duryodhanam acetanam 03010003c putrasnehena bhagavaJ jAnann api yatavrata 03010004 vyAsa uvAca 03010004a vaicitravIrya nRpate satyam Aha yathA bhavAn 03010004c dRDhaM vedmi paraM putraM paraM putrAn na vidyate 03010005a indro 'py azrunipAtena surabhyA pratibodhitaH 03010005c anyaiH samRddhair apy arthair na sutAd vidyate param 03010006a atra te vartayiSyAmi mahad AkhyAnam uttamam 03010006c surabhyAz caiva saMvAdam indrasya ca vizAM pate 03010007a triviSTapagatA rAjan surabhiH prArudat kila 03010007c gavAM mAta purA tAta tAm indro 'nvakRpAyata 03010008 indra uvAca 03010008a kim idaM rodiSi zubhe kaccit kSemaM divaukasAm 03010008c mAnuSeSv atha vA goSu naitad alpaM bhaviSyati 03010009 surabhir uvAca 03010009a vinipAto na vaH kaz cid dRzyate tridazAdhipa 03010009c ahaM tu putraM zocAmi tena rodimi kauzika 03010010a pazyainaM karSakaM raudraM durbalaM mama putrakam 03010010c pratodenAbhinighnantaM lAGgalena nipIDitam 03010011a etaM dRSTvA bhRzaM zrAntaM vadhyamAnaM surAdhipa 03010011c kRpAviSTAsmi devendra manaz codvijate mama 03010012a ekas tatra balopeto dhuram udvahate 'dhikAm 03010012c aparo 'lpabalaprANaH kRzo dhamanisaMtataH 03010012e kRcchrAd udvahate bhAraM taM vai zocAmi vAsava 03010013a vadhyamAnaH pratodena tudyamAnaH punaH punaH 03010013c naiva zaknoti taM bhAram udvoDhuM pazya vAsava 03010014a tato 'haM tasya duHkhArtA viraumi bhRzaduHkhitA 03010014c azrUNy AvartayantI ca netrAbhyAM karuNAyatI 03010015 indra uvAca 03010015a tava putrasahasreSu pIDyamAneSu zobhane 03010015c kiM kRpAyitam asty atra putra eko 'tra pIDyate 03010016 surabhir uvAca 03010016a yadi putrasahasraM me sarvatra samam eva me 03010016c dInasya tu sataH zakra putrasyAbhyadhikA kRpA 03010017 vyAsa uvAca 03010017a tad indraH surabhIvAkyaM nizamya bhRzavismitaH 03010017c jIvitenApi kauravya mene 'bhyadhikam Atmajam 03010018a pravavarSa ca tatraiva sahasA toyam ulbaNam 03010018c karSakasyAcaran vighnaM bhagavAn pAkazAsanaH 03010019a tad yathA surabhiH prAha samam evAstu te tathA 03010019c suteSu rAjan sarveSu dIneSv abhyadhikA kRpA 03010020a yAdRzo me sutaH paNDus tAdRzo me 'si putraka 03010020c viduraz ca mahAprAjJaH snehAd etad bravImy aham 03010021a cirAya tava putrANAM zatam ekaz ca pArthiva 03010021c pANDoH paJcaiva lakSyante te 'pi mandAH suduHkhitAH 03010022a kathaM jIveyur atyantaM kathaM vardheyur ity api 03010022c iti dIneSu pArtheSu mano me paritapyate 03010023a yadi pArthiva kauravyAJ jIvamAnAn ihecchasi 03010023c duryodhanas tava sutaH zamaM gacchatu pANDavaiH 03011001 dhRtarASTra uvAca 03011001a evam etan mahAprAjJa yathA vadasi no mune 03011001c ahaM caiva vijAnAmi sarve ceme narAdhipAH 03011002a bhavAMs tu manyate sAdhu yat kurUNAM sukhodayam 03011002c tad eva viduro 'py Aha bhISmo droNaz ca mAM mune 03011003a yadi tv aham anugrAhyaH kauraveSu dayA yadi 03011003c anuzAdhi durAtmAnaM putraM duryodhanaM mama 03011004 vyAsa uvAca 03011004a ayam AyAti vai rAjan maitreyo bhagavAn RSiH 03011004c anvIya pANDavAn bhrAtqn ihaivAsmad didRkSayA 03011005a eSa duryodhanaM putraM tava rAjan mahAn RSiH 03011005c anuzAstA yathAnyAyaM zamAyAsya kulasya te 03011006a brUyAd yad eSa rAjendra tat kAryam avizaGkayA 03011006c akriyAyAM hi kAryasya putraM te zapsyate ruSA 03011007 vaizaMpAyana uvAca 03011007a evam uktvA yayau vyAso maitreyaH pratyadRzyata 03011007c pUjayA pratijagrAha saputras taM narAdhipaH 03011008a dattvArghyAdyAH kriyAH sarvA vizrAntaM munipuMgavam 03011008c prazrayeNAbravId rAjA dhRtarASTro 'mbikAsutaH 03011009a sukhenAgamanaM kaccid bhagavan kurujAGgale 03011009c kaccit kuzalino vIrA bhrAtaraH paJca pANDavAH 03011010a samaye sthAtum icchanti kaccic ca puruSarSabhAH 03011010c kaccit kurUNAM saubhrAtram avyucchinnaM bhaviSyati 03011011 maitreya uvAca 03011011a tIrthayAtrAm anukrAman prApto 'smi kurujAGgalam 03011011c yadRcchayA dharmarAjaM dRSTavAn kAmyake vane 03011012a taM jaTAjinasaMvItaM tapovananivAsinam 03011012c samAjagmur mahAtmAnaM draSTuM munigaNAH prabho 03011013a tatrAzrauSaM mahArAja putrANAM tava vibhramam 03011013c anayaM dyUtarUpeNa mahApAyam upasthitam 03011014a tato 'haM tvAm anuprAptaH kauravANAm avekSayA 03011014c sadA hy abhyadhikaH snehaH prItiz ca tvayi me prabho 03011015a naitad aupayikaM rAjaMs tvayi bhISme ca jIvati 03011015c yad anyonyena te putrA virudhyante narAdhipa 03011016a meDhIbhUtaH svayaM rAjan nigrahe pragrahe bhavAn 03011016c kimartham anayaM ghoram utpatantam upekSase 03011017a dasyUnAm iva yadvRttaM sabhAyAM kurunandana 03011017c tena na bhrAjase rAjaMs tApasAnAM samAgame 03011018 vaizaMpAyana uvAca 03011018a tato vyAvRtya rAjAnaM duryodhanam amarSaNam 03011018c uvAca zlakSNayA vAcA maitreyo bhagavAn RSiH 03011019a duryodhana mahAbAho nibodha vadatAM vara 03011019c vacanaM me mahAprAjJa bruvato yad dhitaM tava 03011020a mA druhaH pANDavAn rAjan kuruSva hitam AtmanaH 03011020c pANDavAnAM kurUNAM ca lokasya ca nararSabha 03011021a te hi sarve naravyAghrAH zUrA vikrAntayodhinaH 03011021c sarve nAgAyutaprANA vajrasaMhananA dRDhAH 03011022a satyavrataparAH sarve sarve puruSamAninaH 03011022c hantAro devazatrUNAM rakSasAM kAmarUpiNAm 03011022e hiDimbabakamukhyAnAM kirmIrasya ca rakSasaH 03011023a itaH pracyavatAM rAtrau yaH sa teSAM mahAtmanAm 03011023c AvRtya mArgaM raudrAtmA tasthau girir ivAcalaH 03011024a taM bhImaH samarazlAghI balena balinAM varaH 03011024c jaghAna pazumAreNa vyAghraH kSudramRgaM yathA 03011025a pazya digvijaye rAjan yathA bhImena pAtitaH 03011025c jarAsaMdho maheSvAso nAgAyutabalo yudhi 03011026a saMbandhI vAsudevaz ca yeSAM zyAlaz ca pArSataH 03011026c kas tAn yudhi samAsIta jarAmaraNavAn naraH 03011027a tasya te zama evAstu pANDavair bharatarSabha 03011027c kuru me vacanaM rAjan mA mRtyuvazam anvagAH 03011028a evaM tu bruvatas tasya maitreyasya vizAM pate 03011028c UruM gajakarAkAraM kareNAbhijaghAna saH 03011029a duryodhanaH smitaM kRtvA caraNenAlikhan mahIm 03011029c na kiM cid uktvA durmedhAs tasthau kiM cid avAGmukhaH 03011030a tam azuzrUSamANaM tu vilikhantaM vasuMdharAm 03011030c dRSTvA duryodhanaM rAjan maitreyaM kopa Avizat 03011031a sa kopavazam Apanno maitreyo munisattamaH 03011031c vidhinA saMprayuktaz ca zApAyAsya mano dadhe 03011032a tataH sa vAry upaspRzya kopasaMraktalocanaH 03011032c maitreyo dhArtarASTraM tam azapad duSTacetasam 03011033a yasmAt tvaM mAm anAdRtya nemAM vAcaM cikIrSasi 03011033c tasmAd asyAbhimAnasya sadyaH phalam avApnuhi 03011034a tvadabhidrohasaMyuktaM yuddham utpatsyate mahat 03011034c yatra bhImo gadApAtais tavoruM bhetsyate balI 03011035a ity evam ukte vacane dhRtarASTro mahIpatiH 03011035c prasAdayAm Asa muniM naitad evaM bhaved iti 03011036 maitreya uvAca 03011036a zamaM yAsyati cet putras tava rAjan yathA tathA 03011036c zApo na bhavitA tAta viparIte bhaviSyati 03011037 vaizaMpAyana uvAca 03011037a sa vilakSas tu rAjendra duryodhanapitA tadA 03011037c maitreyaM prAha kirmIraH kathaM bhImena pAtitaH 03011038 maitreya uvAca 03011038a nAhaM vakSyAmy asUyA te na te zuzrUSate sutaH 03011038c eSa te viduraH sarvam AkhyAsyati gate mayi 03011039 vaizaMpAyana uvAca 03011039a ity evam uktvA maitreyaH prAtiSThata yathAgatam 03011039c kirmIravadhasaMvigno bahir duryodhano 'gamat 03012001 dhRtarASTra uvAca 03012001a kirmIrasya vadhaM kSattaH zrotum icchAmi kathyatAm 03012001c rakSasA bhImasenasya katham AsIt samAgamaH 03012002 vidura uvAca 03012002a zRNu bhImasya karmedam atimAnuSakarmaNaH 03012002c zrutapUrvaM mayA teSAM kathAnteSu punaH punaH 03012003a itaH prayAtA rAjendra pANDavA dyUtanirjitAH 03012003c jagmus tribhir ahorAtraiH kAmyakaM nAma tad vanam 03012004a rAtrau nizIthe svAbhIle gate 'rdhasamaye nRpa 03012004c pracAre puruSAdAnAM rakSasAM bhImakarmaNAm 03012005a tad vanaM tApasA nityaM zeSAz ca vanacAriNaH 03012005c dUrAt pariharanti sma puruSAdabhayAt kila 03012006a teSAM pravizatAM tatra mArgam AvRtya bhArata 03012006c dIptAkSaM bhISaNaM rakSaH solmukaM pratyadRzyata 03012007a bAhU mahAntau kRtvA tu tathAsyaM ca bhayAnakam 03012007c sthitam AvRtya panthAnaM yena yAnti kurUdvahAH 03012008a daSToSThadaMSTraM tAmrAkSaM pradIptordhvaziroruham 03012008c sArkarazmitaDiccakraM sabalAkam ivAmbudam 03012009a sRjantaM rAkSasIM mAyAM mahArAvavirAviNam 03012009c muJcantaM vipulaM nAdaM satoyam iva toyadam 03012010a tasya nAdena saMtrastAH pakSiNaH sarvatodizam 03012010c vimuktanAdAH saMpetuH sthalajA jalajaiH saha 03012011a saMpradrutamRgadvIpimahiSarkSasamAkulam 03012011c tad vanaM tasya nAdena saMprasthitam ivAbhavat 03012012a tasyoruvAtAbhihatA tAmrapallavabAhavaH 03012012c vidUrajAtAz ca latAH samAzliSyanta pAdapAn 03012013a tasmin kSaNe 'tha pravavau mAruto bhRzadAruNaH 03012013c rajasA saMvRtaM tena naSTarkSam abhavan nabhaH 03012014a paJcAnAM pANDuputrANAm avijJAto mahAripuH 03012014c paJcAnAm indriyANAM tu zokavega ivAtulaH 03012015a sa dRSTvA pANDavAn dUrAt kRSNAjinasamAvRtAn 03012015c AvRNot tad vanadvAraM mainAka iva parvataH 03012016a taM samAsAdya vitrastA kRSNA kamalalocanA 03012016c adRSTapUrvaM saMtrAsAn nyamIlayata locane 03012017a duHzAsanakarotsRSTaviprakIrNaziroruhA 03012017c paJcaparvatamadhyasthA nadIvAkulatAM gatA 03012018a momuhyamAnAM tAM tatra jagRhuH paJca pANDavAH 03012018c indriyANi prasaktAni viSayeSu yathA ratim 03012019a atha tAM rAkSasIM mAyAm utthitAM ghoradarzanAm 03012019c rakSoghnair vividhair mantrair dhaumyaH samyakprayojitaiH 03012019e pazyatAM pANDuputrANAM nAzayAm Asa vIryavAn 03012020a sa naSTamAyo 'tibalaH krodhavisphAritekSaNaH 03012020c kAmamUrtidharaH kSudraH kAlakalpo vyadRzyata 03012021a tam uvAca tato rAjA dIrghaprajJo yudhiSThiraH 03012021c ko bhavAn kasya vA kiM te kriyatAM kAryam ucyatAm 03012022a pratyuvAcAtha tad rakSo dharmarAjaM yudhiSThiram 03012022c ahaM bakasya vai bhrAtA kirmIra iti vizrutaH 03012023a vane 'smin kAmyake zUnye nivasAmi gatajvaraH 03012023c yudhi nirjitya puruSAn AhAraM nityam Acaran 03012024a ke yUyam iha saMprAptA bhakSyabhUtA mamAntikam 03012024c yudhi nirjitya vaH sarvAn bhakSayiSye gatajvaraH 03012025a yudhiSThiras tu tac chrutvA vacas tasya durAtmanaH 03012025c AcacakSe tataH sarvaM gotranAmAdi bhArata 03012026a pANDavo dharmarAjo 'haM yadi te zrotram AgataH 03012026c sahito bhrAtRbhiH sarvair bhImasenArjunAdibhiH 03012027a hRtarAjyo vane vAsaM vastuM kRtamatis tataH 03012027c vanam abhyAgato ghoram idaM tava parigraham 03012028a kirmIras tv abravId enaM diSTyA devair idaM mama 03012028c upapAditam adyeha cirakAlAn manogatam 03012029a bhImasenavadhArthaM hi nityam abhyudyatAyudhaH 03012029c carAmi pRthivIM kRtsnAM nainam AsAdayAmy aham 03012030a so 'yam AsAdito diSTyA bhrAtRhA kAGkSitaz ciram 03012030c anena hi mama bhrAtA bako vinihataH priyaH 03012031a vetrakIyagRhe rAjan brAhmaNacchadmarUpiNA 03012031c vidyAbalam upAzritya na hy asty asyaurasaM balam 03012032a hiDimbaz ca sakhA mahyaM dayito vanagocaraH 03012032c hato durAtmanAnena svasA cAsya hRtA purA 03012033a so 'yam abhyAgato mUDho mamedaM gahanaM vanam 03012033c pracArasamaye 'smAkam ardharAtre samAsthite 03012034a adyAsya yAtayiSyAmi tad vairaM cirasaMbhRtam 03012034c tarpayiSyAmi ca bakaM rudhireNAsya bhUriNA 03012035a adyAham anRNo bhUtvA bhrAtuH sakhyus tathaiva ca 03012035c zAntiM labdhAsmi paramAM hatva rAkSasakaNTakam 03012036a yadi tena purA mukto bhImaseno bakena vai 03012036c adyainaM bhakSayiSyAmi pazyatas te yudhiSThira 03012037a enaM hi vipulaprANam adya hatvA vRkodaram 03012037c saMbhakSya jarayiSyAmi yathAgastyo mahAsuram 03012038a evam uktas tu dharmAtmA satyasaMdho yudhiSThiraH 03012038c naitad astIti sakrodho bhartsayAm Asa rAkSasam 03012039a tato bhImo mahAbAhur Arujya tarasA druma 03012039c dazavyAmam ivodviddhaM niSpatram akarot tadA 03012040a cakAra sajyaM gANDIvaM vajraniSpeSagauravam 03012040c nimeSAntaramAtreNa tathaiva vijayo 'rjunaH 03012041a nivArya bhImo jiSNuM tu tad rakSo ghoradarzanam 03012041c abhidrutyAbravId vAkyaM tiSTha tiSTheti bhArata 03012042a ity uktvainam abhikruddhaH kakSyAm utpIDya pANDavaH 03012042c niSpiSya pANinA pANiM saMdaSToSThapuTo balI 03012042e tam abhyadhAvad vegena bhImo vRkSAyudhas tadA 03012043a yamadaNDapratIkAzaM tatas taM tasya mUrdhani 03012043c pAtayAm Asa vegena kulizaM maghavAn iva 03012044a asaMbhrAntaM tu tad rakSaH samare pratyadRzyata 03012044c cikSepa colmukaM dIptam azaniM jvalitAm iva 03012045a tad udastam alAtaM tu bhImaH praharatAM varaH 03012045c padA savyena cikSepa tad rakSaH punar Avrajat 03012046a kirmIraz cApi sahasA vRkSam utpATya pANDavam 03012046c daNDapANir iva kruddhaH samare pratyayudhyata 03012047a tad vRkSayuddham abhavan mahIruhavinAzanam 03012047c vAlisugrIvayor bhrAtror yathA zrIkAGkSiNoH purA 03012048a zIrSayoH patitA vRkSA bibhidur naikadhA tayoH 03012048c yathaivotpalapadmAni mattayor dvipayos tathA 03012049a muJjavaj jarjarIbhUtA bahavas tatra pAdapAH 03012049c cIrANIva vyudastAni rejus tatra mahAvane 03012050a tad vRkSayuddham abhavat sumuhUrtaM vizAM pate 03012050c rAkSasAnAM ca mukhyasya narANAm uttamasya ca 03012051a tataH zilAM samutkSipya bhImasya yudhi tiSThataH 03012051c prAhiNod rAkSasaH kruddho bhImasenaz cacAla ha 03012052a taM zilAtADanajaDaM paryadhAvat sa rAkSasaH 03012052c bAhuvikSiptakiraNaH svarbhAnur iva bhAskaram 03012053a tAv anyonyaM samAzliSya prakarSantau parasparam 03012053c ubhAv api cakAzete prayuddhau vRSabhAv iva 03012054a tayor AsIt sutumulaH saMprahAraH sudAruNaH 03012054c nakhadaMSTrAyudhavator vyAghrayor iva dRptayoH 03012055a duryodhananikArAc ca bAhuvIryAc ca darpitaH 03012055c kRSNAnayanadRSTaz ca vyavardhata vRkodaraH 03012056a abhipatyAtha bAhubhyAM pratyagRhNAd amarSitaH 03012056c mAtaGga iva mAtaGgaM prabhinnakaraTAmukhaH 03012057a taM cApy Atha tato rakSaH pratijagrAha vIryavAn 03012057c tam AkSipad bhImaseno balena balinAM varaH 03012058a tayor bhujaviniSpeSAd ubhayor balinos tadA 03012058c zabdaH samabhavad ghoro veNusphoTasamo yudhi 03012059a athainam AkSipya balAd gRhya madhye vRkodaraH 03012059c dhUnayAm Asa vegena vAyuz caNDa iva drumam 03012060a sa bhImena parAmRSTo durbalo balinA raNe 03012060c vyaspandata yathAprANaM vicakarSa ca pANDavam 03012061a tata enaM parizrAntam upalabhya vRkodaraH 03012061c yoktrayAm Asa bAhubhyAM pazuM razanayA yathA 03012062a vinadantaM mahAnAdaM bhinnabherIsamasvanam 03012062c bhrAmayAm Asa suciraM visphurantam acetasam 03012063a taM viSIdantam AjJAya rAkSasaM pANDunandanaH 03012063c pragRhya tarasA dorbhyAM pazumAram amArayat 03012064a Akramya sa kaTIdeze jAnunA rAkSasAdhamam 03012064c apIDayata bAhubhyAM kaNThaM tasya vRkodaraH 03012065a atha taM jaDasarvAGgaM vyAvRttanayanolbaNam 03012065c bhUtale pAtayAm Asa vAkyaM cedam uvAca ha 03012066a hiDimbabakayoH pApa na tvam azrupramArjanam 03012066c kariSyasi gataz cAsi yamasya sadanaM prati 03012067a ity evam uktvA puruSapravIras; taM rAkSasaM krodhavivRttanetraH 03012067c prasrastavastrAbharaNaM sphurantam; udbhrAntacittaM vyasum utsasarja 03012068a tasmin hate toyadatulyarUpe; kRSNAM puraskRtya narendraputrAH 03012068c bhImaM prazasyAtha guNair anekair; hRSTAs tato dvaitavanAya jagmuH 03012069a evaM vinihataH saMkhye kirmIro manujAdhipa 03012069c bhImena vacanAt tasya dharmarAjasya kaurava 03012070a tato niSkaNTakaM kRtvA vanaM tad aparAjitaH 03012070c draupadyA saha dharmajJo vasatiM tAm uvAsa ha 03012071a samAzvAsya ca te sarve draupadIM bharatarSabhAH 03012071c prahRSTamanasaH prItyA prazazaMsur vRkodaram 03012072a bhImabAhubalotpiSTe vinaSTe rAkSase tataH 03012072c vivizus tad vanaM vIrAH kSemaM nihatakaNTakam 03012073a sa mayA gacchatA mArge vinikIrNo bhayAvahaH 03012073c vane mahati duSTAtmA dRSTo bhImabalAd dhataH 03012074a tatrAzrauSam ahaM caitat karma bhImasya bhArata 03012074c brAhmaNAnAM kathayatAM ye tatrAsan samAgatAH 03012075 vaizaMpAyana uvAca 03012075a evaM vinihataM saMkhye kirmIraM rAkSasottamam 03012075c zrutvA dhyAnaparo rAjA nizazvAsArtavat tadA 03013001 vaizaMpAyana uvAca 03013001a bhojAH pravrajitAJ zrutvA vRSNayaz cAndhakaiH saha 03013001c pANDavAn duHkhasaMtaptAn samAjagmur mahAvane 03013002a pAJcAlasya ca dAyAdA dhRSTaketuz ca cedipaH 03013002c kekayAz ca mahAvIryA bhrAtaro lokavizrutAH 03013003a vane te 'bhiyayuH pArthAn krodhAmarzasamanvitAH 03013003c garhayanto dhArtarASTrAn kiM kurma iti cAbruvan 03013004a vAsudevaM puraskRtya sarve te kSatriyarSabhAH 03013004c parivAryopavivizur dharmarAjaM yudhiSThiram 03013005 vAsudeva uvAca 03013005a duryodhanasya karNasya zakunez ca durAtmanaH 03013005c duHzAsanacaturthAnAM bhUmiH pAsyati zoNitam 03013006a tataH sarve 'bhiSiJcAmo dharmarAjaM yudhiSThiram 03013006c nikRtyopacaran vadhya eSa dharmaH sanAtanaH 03013007 vaizaMpAyana uvAca 03013007a pArthAnAm abhiSaGgeNa tathA kruddhaM janArdanam 03013007c arjunaH zamayAm AsA didhakSantam iva prajAH 03013008a saMkruddhaM kezavaM dRSTvA pUrvadeheSu phalgunaH 03013008c kIrtayAm Asa karmANi satyakIrter mahAtmanaH 03013009a puruSasyAprameyasya satyasyAmitatejasaH 03013009c prajApatipater viSNor lokanAthasya dhImataH 03013010 arjuna uvAca 03013010a daza varSasahasrANi yatrasAyaMgRho muniH 03013010c vyacaras tvaM purA kRSNa parvate gandhamAdane 03013011a daza varSasahasrANi daza varSazatAni ca 03013011c puSkareSv avasaH kRSNa tvam apo bhakSayan purA 03013012a UrdhvabAhur vizAlAyAM badaryAM madhusUdana 03013012c atiSTha ekapAdena vAyubhakSaH zataM samAH 03013013a apakRSTottarAsaGgaH kRzo dhamanisaMtataH 03013013c AsIH kRSNa sarasvatyAM satre dvAdazavArSike 03013014a prabhAsaM cApy athAsAdya tIrthaM puNyajanocitam 03013014c tathA kRSNa mahAtejA divyaM varSasahasrakam 03013014e AtiSThas tapa ekena pAdena niyame sthitaH 03013015a kSetrajJaH sarvabhUtAnAm Adir antaz ca kezava 03013015c nidhAnaM tapasAM kRSNa yajJas tvaM ca sanAtanaH 03013016a nihatya narakaM bhaumam AhRtya maNikuNDale 03013016c prathamotpAditaM kRSNa medhyam azvam avAsRjaH 03013017a kRtvA tat karma lokAnAm RSabhaH sarvalokajit 03013017c avadhIs tvaM raNe sarvAn sametAn daityadAnavAn 03013018a tataH sarvezvaratvaM ca saMpradAya zacIpateH 03013018c mAnuSeSu mahAbAho prAdurbhUto 'si kezava 03013019a sa tvaM nArAyaNo bhUtvA harir AsIH paraMtapa 03013019c brahmA somaz ca sUryaz ca dharmo dhAtA yamo 'nalaH 03013020a vAyur vaizravaNo rudraH kAlaH khaM pRthivI dizaH 03013020c ajaz carAcaraguruH sraSTA tvaM puruSottama 03013021a turAyaNAdibhir deva kratubhir bhUridakSiNaiH 03013021c ayajo bhUritejA vai kRSNa caitrarathe vane 03013022a zataM zatasahasrANi suvarNasya janArdana 03013022c ekaikasmiMs tadA yajJe paripUrNAni bhAgazaH 03013023a aditer api putratvam etya yAdavanandana 03013023c tvaM viSNur iti vikhyAta indrAd avarajo bhuvi 03013024a zizur bhUtvA divaM khaM ca pRthivIM ca paraMtapa 03013024c tribhir vikramaNaiH kRSNa krAntavAn asi tejasA 03013025a saMprApya divam AkAzam Adityasadane sthitaH 03013025c atyarocaz ca bhUtAtman bhAskaraM svena tejasA 03013026a sAditA mauravAH pAzA nisundanarakau hatau 03013026c kRtaH kSemaH punaH panthAH puraM prAgjyotiSaM prati 03013027a jArUthyAm AhutiH krAthaH zizupAlo janaiH saha 03013027c bhImasenaz ca zaibyaz ca zatadhanvA ca nirjitaH 03013028a tathA parjanyaghoSeNa rathenAdityavarcasA 03013028c avAkSIr mahiSIM bhojyAM raNe nirjitya rukmiNam 03013029a indradyumno hataH kopAd yavanaz ca kazerumAn 03013029c hataH saubhapatiH zAlvas tvayA saubhaM ca pAtitam 03013030a irAvatyAM tathA bhojaH kArtavIryasamo yudhi 03013030c gopatis tAlaketuz ca tvayA vinihatAv ubhau 03013031a tAM ca bhogavatIM puNyAm RSikAntAM janArdana 03013031c dvArakAm AtmasAt kRtvA samudraM gamayiSyasi 03013032a na krodho na ca mAtsaryaM nAnRtaM madhusUdana 03013032c tvayi tiSThati dAzArha na nRzaMsyaM kuto 'nRju 03013033a AsInaM cittamadhye tvAM dIpyamAnaM svatejasA 03013033c Agamya RSayaH sarve 'yAcantAbhayam acyuta 03013034a yugAnte sarvabhUtAni saMkSipya madhusUdana 03013034c Atmany evAtmasAt kRtvA jagad Asse paraMtapa 03013035a naivaM pUrve nApare vA kariSyanti kRtAni te 03013035c karmANi yAni deva tvaM bAla eva mahAdyute 03013036a kRtavAn puNDarIkAkSa baladevasahAyavAn 03013036c vairAjabhavane cApi brahmaNA nyavasaH saha 03013037 vaizaMpAyana uvAca 03013037a evam uktvA tadAtmAnam AtmA kRSNasya pANDavaH 03013037c tUSNIm AsIt tataH pArtham ity uvAca janArdanaH 03013038a mamaiva tvaM tavaivAhaM ye madIyAs tavaiva te 03013038c yas tvAM dveSTi sa mAM dveSTi yas tvAm anu sa mAm anu 03013039a naras tvam asi durdharSa harir nArAyaNo hy aham 03013039c lokAl lokam imaM prAptau naranArAyaNAv RSI 03013040a ananyaH pArtha mattas tvam ahaM tvattaz ca bhArata 03013040c nAvayor antaraM zakyaM vedituM bharatarSabha 03013041a tasmin vIrasamAvAye saMrabdheSv atha rAjasu 03013041c dhRSTadyumnamukhair vIrair bhrAtRbhiH parivAritA 03013042a pAJcAlI puNDarIkAkSam AsInaM yAdavaiH saha 03013042c abhigamyAbravIt kRSNA zaraNyaM zaraNaiSiNI 03013043a pUrve prajAnisarge tvAm Ahur ekaM prajApatim 03013043c sraSTAraM sarvabhUtAnAm asito devalo 'bravIt 03013044a viSNus tvam asi durdharSa tvaM yajJo madhusUdana 03013044c yaSTA tvam asi yaSTavyo jAmadagnyo yathAbravIt 03013045a RSayas tvAM kSamAm AhuH satyaM ca puruSottama 03013045c satyAd yajJo 'si saMbhUtaH kazyapas tvAM yathAbravIt 03013046a sAdhyAnAm api devAnAM vasUnAm IzvarezvaraH 03013046c lokabhAvana lokeza yathA tvAM nArado 'bravIt 03013047a divaM te zirasA vyAptaM padbhyAM ca pRthivI vibho 03013047c jaTharaM te ime lokAH puruSo 'si sanAtanaH 03013048a vidyAtapo 'bhitaptAnAM tapasA bhAvitAtmanAm 03013048c AtmadarzanasiddhAnAm RSINAm RSisattama 03013049a rAjarSINAM puNyakRtAm AhaveSv anivartinAm 03013049c sarvadharmopapannAnAM tvaM gatiH puruSottama 03013050a tvaM prabhus tvaM vibhus tvaM bhUr AtmabhUs tvaM sanAtanaH 03013050c lokapAlAz ca lokAz ca nakSatrANi dizo daza 03013050e nabhaz candraz ca sUryaz ca tvayi sarvaM pratiSThitam 03013051a martyatA caiva bhUtAnAm amaratvaM divaukasAm 03013051c tvayi sarvaM mahAbAho lokakAryaM pratiSThitam 03013052a sA te 'haM duHkham AkhyAsye praNayAn madhusUdana 03013052c Izas tvaM sarvabhUtAnAM ye divyA ye ca mAnuSAH 03013053a kathaM nu bhAryA pArthAnAM tava kRSNa sakhI vibho 03013053c dhRSTadyumnasya bhaginI sabhAM kRSyeta mAdRzI 03013054a strIdharmiNI vepamAnA rudhireNa samukSitA 03013054c ekavastrA vikRSTAsmi duHkhitA kurusaMsadi 03013055a rAjamadhye sabhAyAM tu rajasAbhisamIritAm 03013055c dRSTvA ca mAM dhArtarASTrAH prAhasan pApacetasaH 03013056a dAsIbhAvena bhoktuM mAm ISus te madhusUdana 03013056c jIvatsu pANDuputreSu pAJcAleSv atha vRSNiSu 03013057a nanv ahaM kRSNa bhISmasya dhRtarASTrasya cobhayoH 03013057c snuSA bhavAmi dharmeNa sAhaM dAsIkRtA balAt 03013058a garhaye pANDavAMs tv eva yudhi zreSThAn mahAbalAn 03013058c ye klizyamAnAM prekSante dharmapatnIM yazasvinIm 03013059a dhig balaM bhImasenasya dhik pArthasya dhanuSmatAm 03013059c yau mAM viprakRtAM kSudrair marSayetAM janArdana 03013060a zAzvato 'yaM dharmapathaH sadbhir AcaritaH sadA 03013060c yad bhAryAM parirakSanti bhartAro 'lpabalA api 03013061a bhAryAyAM rakSyamANAyAM prajA bhavati rakSitA 03013061c prajAyAM rakSyamANAyAm AtmA bhavati rakSitaH 03013062a AtmA hi jAyate tasyAM tasmAj jAyA bhavaty uta 03013062c bhartA ca bhAryayA rakSyaH kathaM jAyAn mamodare 03013063a nanv ime zaraNaM prAptAn na tyajanti kadA cana 03013063c te mAM zaraNam ApannAM nAnvapadyanta pANDavAH 03013064a paJceme paJcabhir jAtAH kumArAz cAmitaujasaH 03013064c eteSAm apy avekSArthaM trAtavyAsmi janArdana 03013065a prativindhyo yudhiSThirAt sutasomo vRkodarAt 03013065c arjunAc chrutakIrtis tu zatAnIkas tu nAkuliH 03013066a kaniSThAc chrutakarmA tu sarve satyaparAkramAH 03013066c pradyumno yAdRzaH kRSNa tAdRzAs te mahArathAH 03013067a nanv ime dhanuSi zreSThA ajeyA yudhi zAtravaiH 03013067c kimarthaM dhArtarASTrANAM sahante durbalIyasAm 03013068a adharmeNa hRtaM rAjyaM sarve dAsAH kRtAs tathA 03013068c sabhAyAM parikRSTAham ekavastrA rajasvalA 03013069a nAdhijyam api yac chakyaM kartum anyena gANDivam 03013069c anyatrArjunabhImAbhyAM tvayA vA madhusUdana 03013070a dhig bhImasenasya balaM dhik pArthasya ca gANDivam 03013070c yatra duryodhanaH kRSNa muhUrtam api jIvati 03013071a ya etAn AkSipad rASTrAt saha mAtrAvihiMsakAn 03013071c adhIyAnAn purA bAlAn vratasthAn madhusUdana 03013072a bhojane bhImasenasya pApaH prAkSepayad viSam 03013072c kAlakUTaM navaM tIkSNaM saMbhRtaM lomaharSaNam 03013073a taj jIrNam avikAreNa sahAnnena janArdana 03013073c sazeSatvAn mahAbAho bhImasya puruSottama 03013074a pramANakoTyAM vizvastaM tathA suptaM vRkodaram 03013074c baddhvainaM kRSNa gaGgAyAM prakSipya punar Avrajat 03013075a yadA vibuddhaH kaunteyas tadA saMchidya bandhanam 03013075c udatiSThan mahAbAhur bhImaseno mahAbalaH 03013076a AzIviSaiH kRSNasarpaiH suptaM cainam adaMzayat 03013076c sarveSv evAGgadezeSu na mamAra ca zatruhA 03013077a pratibuddhas tu kaunteyaH sarvAn sarpAn apothayat 03013077c sArathiM cAsya dayitam apahastena jaghnivAn 03013078a punaH suptAn upAdhAkSId bAlakAn vAraNAvate 03013078c zayAnAn AryayA sArdhaM ko nu tat kartum arhati 03013079a yatrAryA rudatI bhItA pANDavAn idam abravIt 03013079c mahad vyasanam ApannA zikhinA parivAritA 03013080a hA hatAsmi kuto nv adya bhavec chAntir ihAnalAt 03013080c anAthA vinaziSyAmi bAlakaiH putrakaiH saha 03013081a tatra bhImo mahAbAhur vAyuvegaparAkramaH 03013081c AryAm AzvAsayAm Asa bhrAtqMz cApi vRkodaraH 03013082a vainateyo yathA pakSI garuDaH patatAM varaH 03013082c tathaivAbhipatiSyAmi bhayaM vo neha vidyate 03013083a AryAm aGkena vAmena rAjAnaM dakSiNena ca 03013083c aMsayoz ca yamau kRtvA pRSThe bIbhatsum eva ca 03013084a sahasotpatya vegena sarvAn AdAya vIryavAn 03013084c bhrAtqn AryAM ca balavAn mokSayAm Asa pAvakAt 03013085a te rAtrau prasthitAH sarve mAtrA saha yazasvinaH 03013085c abhyagacchan mahAraNyaM hiDimbavanam antikAt 03013086a zrAntAH prasuptAs tatreme mAtrA saha suduHkhitAH 03013086c suptAMz cainAn abhyagacchad dhiDimbA nAma rAkSasI 03013087a bhImasya pAdau kRtvA tu sva utsaGge tato balAt 03013087c paryamardata saMhRSTA kalyANI mRdupANinA 03013088a tAm abudhyad ameyAtmA balavAn satyavikramaH 03013088c paryapRcchac ca tAM bhImaH kim ihecchasy anindite 03013089a tayoH zrutvA tu kathitam Agacchad rAkSasAdhamaH 03013089c bhImarUpo mahAnAdAn visRjan bhImadarzanaH 03013090a kena sArdhaM kathayasi AnayainaM mamAntikam 03013090c hiDimbe bhakSayiSyAvo na ciraM kartum arhasi 03013091a sA kRpAsaMgRhItena hRdayena manasvinI 03013091c nainam aicchat tadAkhyAtum anukrozAd aninditA 03013092a sa nAdAn vinadan ghorAn rAkSasaH puruSAdakaH 03013092c abhyadravata vegena bhImasenaM tadA kila 03013093a tam abhidrutya saMkruddho vegena mahatA balI 03013093c agRhNAt pANinA pANiM bhImasenasya rAkSasaH 03013094a indrAzanisamasparzaM vajrasaMhananaM dRDham 03013094c saMhatya bhImasenAya vyAkSipat sahasA karam 03013095a gRhItaM pANinA pANiM bhImaseno 'tha rakSasA 03013095c nAmRSyata mahAbAhus tatrAkrudhyad vRkodaraH 03013096a tatrAsIt tumulaM yuddhaM bhImasenahiDimbayoH 03013096c sarvAstraviduSor ghoraM vRtravAsavayor iva 03013097a hatvA hiDimbaM bhImo 'tha prasthito bhrAtRbhiH saha 03013097c hiDimbAm agrataH kRtvA yasyAM jAto ghaTotkacaH 03013098a tataz ca prAdravan sarve saha mAtrA yazasvinaH 03013098c ekacakrAm abhimukhAH saMvRtA brAhmaNavrajaiH 03013099a prasthAne vyAsa eSAM ca mantrI priyahito 'bhavat 03013099c tato 'gacchann ekacakrAM pANDavAH saMzitavratAH 03013100a tatrApy AsAdayAm Asur bakaM nAma mahAbalam 03013100c puruSAdaM pratibhayaM hiDimbenaiva saMmitam 03013101a taM cApi vinihatyograM bhImaH praharatAM varaH 03013101c sahito bhrAtRbhiH sarvair drupadasya puraM yayau 03013102a labdhAham api tatraiva vasatA savyasAcinA 03013102c yathA tvayA jitA kRSNa rukmiNI bhISmakAtmajA 03013103a evaM suyuddhe pArthena jitAhaM madhusUdana 03013103c svayaMvare mahat karma kRtvA nasukaraM paraiH 03013104a evaM klezaiH subahubhiH klizyamAnAH suduHkhitAH 03013104c nivasAmAryayA hInAH kRSNa dhaumyapuraHsarAH 03013105a ta ime siMhavikrAntA vIryeNAbhyadhikAH paraiH 03013105c vihInaiH pariklizyantIM samupekSanta mAM katham 03013106a etAdRzAni duHkhAni sahante durbalIyasAm 03013106c dIrghakAlaM pradIptAni pApAnAM kSudrakarmaNAm 03013107a kule mahati jAtAsmi divyena vidhinA kila 03013107c pANDavAnAM priyA bhAryA snuSA pANDor mahAtmanaH 03013108a kacagraham anuprAptA sAsmi kRSNa varA satI 03013108c paJcAnAm indrakalpAnAM prekSatAM madhusUdana 03013109a ity uktvA prArudat kRSNA mukhaM pracchAdya pANinA 03013109c padmakozaprakAzena mRdunA mRdubhASiNI 03013110a stanAv apatitau pInau sujAtau zubhalakSaNau 03013110c abhyavarSata pAJcAlI duHkhajair azrubindubhiH 03013111a cakSuSI parimArjantI niHzvasantI punaH punaH 03013111c bASpapUrNena kaNThena kruddhA vacanam abravIt 03013112a naiva me patayaH santi na putrA madhusUdana 03013112c na bhrAtaro na ca pitA naiva tvaM na ca bAndhavAH 03013113a ye mAM viprakRtAM kSudrair upekSadhvaM vizokavat 03013113c na hi me zAmyate duHkhaM karNo yat prAhasat tadA 03013114a athainAm abravIt kRSNas tasmin vIrasamAgame 03013114c rodiSyanti striyo hy evaM yeSAM kruddhAsi bhAmini 03013115a bIbhatsuzarasaMchannAJ zoNitaughapariplutAn 03013115c nihatAJ jIvitaM tyaktvA zayAnAn vasudhAtale 03013116a yat samarthaM pANDavAnAM tat kariSyAmi mA zucaH 03013116c satyaM te pratijAnAmi rAjJAM rAjJI bhaviSyasi 03013117a pated dyaur himavAJ zIryet pRthivI zakalIbhavet 03013117c zuSyet toyanidhiH kRSNe na me moghaM vaco bhavet 03013118 dhRSTadyumna uvAca 03013118a ahaM droNaM haniSyAmi zikhaNDI tu pitAmaham 03013118c duryodhanaM bhImasenaH karNaM hantA dhanaMjayaH 03013119a rAmakRSNau vyapAzritya ajeyAH sma zucismite 03013119c api vRtrahaNA yuddhe kiM punar dhRtarASTrajaiH 03013120 vaizaMpAyana uvAca 03013120a ity ukte 'bhimukhA vIrA vAsudevam upasthitA 03013120c teSAM madhye mahAbAhuH kezavo vAkyam abravIt 03014001 vAsudeva uvAca 03014001a nedaM kRcchram anuprApto bhavAn syAd vasudhAdhipa 03014001c yady ahaM dvArakAyAM syAM rAjan saMnihitaH purA 03014002a Agaccheyam ahaM dyUtam anAhUto 'pi kauravaiH 03014002c Ambikeyena durdharSa rAjJA duryodhanena ca 03014003a vArayeyam ahaM dyUtaM bahUn doSAn pradarzayan 03014003c bhISmadroNau samAnAyya kRpaM bAhlIkam eva ca 03014004a vaicitravIryaM rAjAnam alaM dyUtena kaurava 03014004c putrANAM tava rAjendra tvannimittam iti prabho 03014005a tatra vakSyAmy ahaM doSAn yair bhavAn avaropitaH 03014005c vIrasenasuto yaiz ca rAjyAt prabhraMzitaH purA 03014006a abhakSitavinAzaM ca devanena vizAM pate 03014006c sAtatyaM ca prasaGgasya varNayeyaM yathAtatham 03014007a striyo 'kSA mRgayA pAnam etat kAmasamutthitam 03014007c vyasanaM catuSTayaM proktaM yai rAjan bhrazyate zriyaH 03014008a tatra sarvatra vaktavyaM manyante zAstrakovidAH 03014008c vizeSataz ca vaktavyaM dyUte pazyanti tadvidaH 03014009a ekAhnA dravyanAzo 'tra dhruvaM vyasanam eva ca 03014009c abhuktanAzaz cArthAnAM vAkpAruSyaM ca kevalam 03014010a etac cAnyac ca kauravya prasaGgi kaTukodayam 03014010c dyUte brUyAM mahAbAho samAsAdyAmbikAsutam 03014011a evam ukto yadi mayA gRhNIyAd vacanaM mama 03014011c anAmayaM syAd dharmasya kurUNAM kurunandana 03014012a na cet sa mama rAjendra gRhNIyAn madhuraM vacaH 03014012c pathyaM ca bharatazreSTha nigRhNIyAM balena tam 03014013a athainAn abhinIyaivaM suhRdo nAma durhRdaH 03014013c sabhAsadaz ca tAn sarvAn bhedayeyaM durodarAn 03014014a asAMnidhyaM tu kauravya mamAnarteSv abhUt tadA 03014014c yenedaM vyasanaM prAptA bhavanto dyUtakAritam 03014015a so 'ham etya kuruzreSTha dvArakAM pANDunandana 03014015c azrauSaM tvAM vyasaninaM yuyudhAnAd yathAtatham 03014016a zrutvaiva cAhaM rAjendra paramodvignamAnasaH 03014016c tUrNam abhyAgato 'smi tvAM draSTukAmo vizAM pate 03014017a aho kRcchram anuprAptAH sarve sma bharatarSabha 03014017c ye vayaM tvAM vyasaninaM pazyAmaH saha sodaraiH 03015001 yudhiSThira uvAca 03015001a asAMnidhyaM kathaM kRSNa tavAsId vRSNinandana 03015001c kva cAsId vipravAsas te kiM vAkArSIH pravAsakaH 03015002 kRSNa uvAca 03015002a zAlvasya nagaraM saubhaM gato 'haM bharatarSabha 03015002c vinihantuM narazreSTha tatra me zRNu kAraNam 03015003a mahAtejA mahAbAhur yaH sa rAjA mahAyazAH 03015003c damaghoSAtmajo vIraH zizupAlo mayA hataH 03015004a yajJe te bharatazreSTha rAjasUye 'rhaNAM prati 03015004c sa roSavazasaMprApto nAmRSyata durAtmavAn 03015005a zrutvA taM nihataM zAlvas tIvraroSasamanvitaH 03015005c upAyAd dvArakAM zUnyAm ihasthe mayi bhArata 03015006a sa tatra yodhito rAjan bAlakair vRSNipuMgavaiH 03015006c AgataH kAmagaM saubham Aruhyaiva nRzaMsakRt 03015007a tato vRSNipravIrAMs tAn bAlAn hatvA bahUMs tadA 03015007c purodyAnAni sarvANi bhedayAm Asa durmatiH 03015008a uktavAMz ca mahAbAho kvAsau vRSNikulAdhamaH 03015008c vAsudevaH sumandAtmA vasudevasuto gataH 03015009a tasya yuddhArthino darpaM yuddhe nAzayitAsmy aham 03015009c AnartAH satyam AkhyAta tatra gantAsmi yatra saH 03015010a taM hatvA vinivartiSye kaMsakeziniSUdanam 03015010c ahatvA na nivartiSye satyenAyudham Alabhe 03015011a kvAsau kvAsAv iti punas tatra tatra vidhAvati 03015011c mayA kila raNe yuddhaM kAGkSamANaH sa saubharAT 03015012a adya taM pApakarmANaM kSudraM vizvAsaghAtinam 03015012c zizupAlavadhAmarSAd gamayiSye yamakSayam 03015013a mama pApasvabhAvena bhrAtA yena nipAtitaH 03015013c zizupAlo mahIpAlas taM vadhiSye mahItale 03015014a bhrAtA bAlaz ca rAjA ca na ca saMgrAmamUrdhani 03015014c pramattaz ca hato vIras taM haniSye janArdanam 03015015a evamAdi mahArAja vilapya divam AsthitaH 03015015c kAmagena sa saubhena kSiptvA mAM kurunandana 03015016a tam azrauSam ahaM gatvA yathA vRttaH sudurmatiH 03015016c mayi kauravya duSTAtmA mArttikAvatako nRpaH 03015017a tato 'ham api kauravya roSavyAkulalocanaH 03015017c nizcitya manasA rAjan vadhAyAsya mano dadhe 03015018a AnarteSu vimardaM ca kSepaM cAtmani kaurava 03015018c pravRddham avalepaM ca tasya duSkRtakarmaNaH 03015019a tataH saubhavadhAyAhaM pratasthe pRthivIpate 03015019c sa mayA sAgarAvarte dRSTa AsIt parIpsatA 03015020a tataH pradhmApya jalajaM pAJcajanyam ahaM nRpa 03015020c AhUya zAlvaM samare yuddhAya samavasthitaH 03015021a sumuhUrtam abhUd yuddhaM tatra me dAnavaiH saha 03015021c vazIbhUtAz ca me sarve bhUtale ca nipAtitAH 03015022a etat kAryaM mahAbAho yenAhaM nAgamaM tadA 03015022c zrutvaiva hAstinapuraM dyUtaM cAvinayotthitam 03016001 yudhiSThira uvAca 03016001a vAsudeva mahAbAho vistareNa mahAmate 03016001c saubhasya vadham AcakSva na hi tRpyAmi kathyataH 03016002 vAsudeva uvAca 03016002a hataM zrutvA mahAbAho mayA zrautazravaM nRpam 03016002c upAyAd bharatazreSTha zAlvo dvAravatIM purIm 03016003a arundhat tAM suduSTAtmA sarvataH pANDunandana 03016003c zAlvo vaihAyasaM cApi tat puraM vyUhya viSThitaH 03016004a tatrastho 'tha mahIpAlo yodhayAm Asa tAM purIm 03016004c abhisAreNa sarveNa tatra yuddham avartata 03016005a purI samantAd vihitA sapatAkA satoraNA 03016005c sacakrA sahuDA caiva sayantrakhanakA tathA 03016006a sopatalpapratolIkA sATTATTAlakagopurA 03016006c sakacagrahaNI caiva solkAlAtAvapothikA 03016007a soSTrikA bharatazreSTha sabherIpaNavAnakA 03016007c samittRNakuzA rAjan sazataghnIkalAGgalA 03016008a sabhuzuNDyazmalaguDA sAyudhA saparazvadhA 03016008c lohacarmavatI cApi sAgniH sahuDazRGgikA 03016009a zAstradRSTena vidhinA saMyuktA bharatarSabha 03016009c dravyair anekair vividhair gadasAmboddhavAdibhiH 03016010a puruSaiH kuruzArdUla samarthaiH pratibAdhane 03016010c abhikhyAtakulair vIrair dRSTavIryaiz ca saMyuge 03016011a madhyamena ca gulmena rakSitA sArasaMjJitA 03016011c utkSiptagulmaiz ca tathA hayaiz caiva padAtibhiH 03016012a AghoSitaM ca nagare na pAtavyA sureti ha 03016012c pramAdaM parirakSadbhir ugrasenoddhavAdibhiH 03016013a pramatteSv abhighAtaM hi kuryAc chAlvo narAdhipaH 03016013c iti kRtvApramattAs te sarve vRSNyandhakAH sthitAH 03016014a AnartAz ca tathA sarve naTanartakagAyanAH 03016014c bahir vivAsitAH sarve rakSadbhir vittasaMcayAn 03016015a saMkramA bheditAH sarve nAvaz ca pratiSedhitAH 03016015c parikhAz cApi kauravya kIlaiH sunicitAH kRtAH 03016016a udapAnAH kuruzreSTha tathaivApy ambarISakAH 03016016c samantAt krozamAtraM ca kAritA viSamA ca bhUH 03016017a prakRtyA viSamaM durgaM prakRtyA ca surakSitam 03016017c prakRtyA cAyudhopetaM vizeSeNa tadAnagha 03016018a surakSitaM suguptaM ca sarvAyudhasamanvitam 03016018c tat puraM bharatazreSTha yathendrabhavanaM tathA 03016019a na cAmudro 'bhiniryAti na cAmudraH pravezyate 03016019c vRSNyandhakapure rAjaMs tadA saubhasamAgame 03016020a anu rathyAsu sarvAsu catvareSu ca kaurava 03016020c balaM babhUva rAjendra prabhUtagajavAjimat 03016021a dattavetanabhaktaM ca dattAyudhaparicchadam 03016021c kRtApadAnaM ca tadA balam AsIn mahAbhuja 03016022a na kupyavetanI kaz cin na cAtikrAntavetanI 03016022c nAnugrahabhRtaH kaz cin na cAdRSTaparAkramaH 03016023a evaM suvihitA rAjan dvArakA bhUridakSiNaiH 03016023c Ahukena suguptA ca rAjJA rAjIvalocana 03017001 vAsudeva uvAca 03017001a tAM tUpayAtvA rAjendra zAlvaH saubhapatis tadA 03017001c prabhUtanaranAgena balenopaviveza ha 03017002a same niviSTA sA senA prabhUtasalilAzaye 03017002c caturaGgabalopetA zAlvarAjAbhipAlitA 03017003a varjayitvA zmazAnAni devatAyatanAni ca 03017003c valmIkAMz caiva caityAMz ca tanniviSTam abhUd balam 03017004a anIkAnAM vibhAgena panthAnaH SaT kRtAbhavan 03017004c pravaNA nava caivAsaJ zAlvasya zibire nRpa 03017005a sarvAyudhasamopetaM sarvazastravizAradam 03017005c rathanAgAzvakalilaM padAtidhvajasaMkulam 03017006a tuSTapuSTajanopetaM vIralakSaNalakSitam 03017006c vicitradhvajasaMnAhaM vicitrarathakArmukam 03017007a saMnivezya ca kauravya dvArakAyAM nararSabha 03017007c abhisArayAm Asa tadA vegena patagendravat 03017008a tadApatantaM saMdRzya balaM zAlvapates tadA 03017008c niryAya yodhayAm AsuH kumArA vRSNinandanAH 03017009a asahanto 'bhiyAnaM tac chAlvarAjasya kaurava 03017009c cArudeSNaz ca sAmbaz ca pradyumnaz ca mahArathaH 03017010a te rathair daMzitAH sarve vicitrAbharaNadhvajAH 03017010c saMsaktAH zAlvarAjasya bahubhir yodhapuMgavaiH 03017011a gRhItvA tu dhanuH sAmbaH zAlvasya sacivaM raNe 03017011c yodhayAm Asa saMhRSTaH kSemavRddhiM camUpatim 03017012a tasya bANamayaM varSaM jAmbavatyAH suto mahat 03017012c mumoca bharatazreSTha yathA varSaM sahasradRk 03017013a tad bANavarSaM tumulaM viSehe sa camUpatiH 03017013c kSemavRddhir mahArAja himavAn iva nizcalaH 03017014a tataH sAmbAya rAjendra kSemavRddhir api sma ha 03017014c mumoca mAyAvihitaM zarajAlaM mahattaram 03017015a tato mAyAmayaM jAlaM mAyayaiva vidArya saH 03017015c sAmbaH zarasahasreNa ratham asyAbhyavarSata 03017016a tataH sa viddhaH sAmbena kSemavRddhiz camUpatiH 03017016c apAyAj javanair azvaiH sAmbabANaprapIDitaH 03017017a tasmin vipradrute krUre zAlvasyAtha camUpatau 03017017c vegavAn nAma daiteyaH sutaM me 'bhyadravad balI 03017018a abhipannas tu rAjendra sAmbo vRSNikulodvahaH 03017018c vegaM vegavato rAjaMs tasthau vIro vidhArayan 03017019a sa vegavati kaunteya sAmbo vegavatIM gadAm 03017019c cikSepa tarasA vIro vyAvidhya satyavikramaH 03017020a tayA tv abhihato rAjan vegavAn apatad bhuvi 03017020c vAtarugNa iva kSuNNo jIrNamUlo vanaspatiH 03017021a tasmin nipatite vIre gadAnunne mahAsure 03017021c pravizya mahatIM senAM yodhayAm Asa me sutaH 03017022a cArudeSNena saMsakto vivindhyo nAma dAnavaH 03017022c mahArathaH samAjJAto mahArAja mahAdhanuH 03017023a tataH sutumulaM yuddhaM cArudeSNavivindhyayoH 03017023c vRtravAsavayo rAjan yathA pUrvaM tathAbhavat 03017024a anyonyasyAbhisaMkruddhAv anyonyaM jaghnatuH zaraiH 03017024c vinadantau mahArAja siMhAv iva mahAbalau 03017025a raukmiNeyas tato bANam agnyarkopamavarcasam 03017025c abhimantrya mahAstreNa saMdadhe zatrunAzanam 03017026a sa vivindhyAya sakrodhaH samAhUya mahArathaH 03017026c cikSepa me suto rAjan sa gatAsur athApatat 03017027a vivindhyaM nihataM dRSTvA tAM ca vikSobhitAM camUm 03017027c kAmagena sa saubhena zAlvaH punar upAgamat 03017028a tato vyAkulitaM sarvaM dvArakAvAsi tad balam 03017028c dRSTvA zAlvaM mahAbAho saubhasthaM pRthivIgatam 03017029a tato niryAya kaunteya vyavasthApya ca tad balam 03017029c AnartAnAM mahArAja pradyumno vAkyam abravIt 03017030a sarve bhavantas tiSThantu sarve pazyantu mAM yudhi 03017030c nivArayantaM saMgrAme balAt saubhaM sarAjakam 03017031a ahaM saubhapateH senAm Ayasair bhujagair iva 03017031c dhanurbhujavinirmuktair nAzayAmy adya yAdavAH 03017032a AzvasadhvaM na bhIH kAryA saubharAD adya nazyati 03017032c mayAbhipanno duSTAtmA sasaubho vinaziSyati 03017033a evaM bruvati saMhRSTe pradyumne pANDunandana 03017033c viSThitaM tad balaM vIra yuyudhe ca yathAsukham 03018001 vAsudeva uvAca 03018001a evam uktvA raukmiNeyo yAdavAn bharatarSabha 03018001c daMzitair haribhir yuktaM ratham AsthAya kAJcanam 03018002a ucchritya makaraM ketuM vyAttAnanam alaMkRtam 03018002c utpatadbhir ivAkAzaM tair hayair anvayAt parAn 03018003a vikSipan nAdayaMz cApi dhanuHzreSThaM mahAbalaH 03018003c tUNakhaDgadharaH zUro baddhagodhAGgulitravAn 03018004a sa vidyuccalitaM cApaM viharan vai talAt talam 03018004c mohayAm Asa daiteyAn sarvAn saubhanivAsinaH 03018005a nAsya vikSipataz cApaM saMdadhAnasya cAsakRt 03018005c antaraM dadRze kaz cin nighnataH zAtravAn raNe 03018006a mukhasya varNo na vikalpate 'sya; celuz ca gAtrANi na cApi tasya 03018006c siMhonnataM cApy abhigarjato 'sya; zuzrAva loko 'dbhutarUpam agryam 03018007a jalecaraH kAJcanayaSTisaMstho; vyAttAnanaH sarvatimipramAthI 03018007c vitrAsayan rAjati vAhamukhye; zAlvasya senApramukhe dhvajAgryaH 03018008a tataH sa tUrNaM niSpatya pradyumnaH zatrukarzanaH 03018008c zAlvam evAbhidudrAva vidhAsyan kalahaM nRpa 03018009a abhiyAnaM tu vIreNa pradyumnena mahAhave 03018009c nAmarSayata saMkruddhaH zAlvaH kurukulodvaha 03018010a sa roSamadamatto vai kAmagAd avaruhya ca 03018010c pradyumnaM yodhayAm Asa zAlvaH parapuraMjayaH 03018011a tayoH sutumulaM yuddhaM zAlvavRSNipravIrayoH 03018011c sametA dadRzur lokA balivAsavayor iva 03018012a tasya mAyAmayo vIra ratho hemapariSkRtaH 03018012c sadhvajaH sapatAkaz ca sAnukarSaH satUNavAn 03018013a sa taM rathavaraM zrImAn samAruhya kila prabho 03018013c mumoca bANAn kauravya pradyumnAya mahAbalaH 03018014a tato bANamayaM varSaM vyasRjat tarasA raNe 03018014c pradyumno bhujavegena zAlvaM saMmohayann iva 03018015a sa tair abhihataH saMkhye nAmarSayata saubharAT 03018015c zarAn dIptAgnisaMkAzAn mumoca tanaye mama 03018016a sa zAlvabANai rAjendra viddho rukmiNinandanaH 03018016c mumoca bANaM tvarito marmabhedinam Ahave 03018017a tasya varma vibhidyAzu sa bANo matsuteritaH 03018017c bibheda hRdayaM patrI sa papAta mumoha ca 03018018a tasmin nipatite vIre zAlvarAje vicetasi 03018018c saMprAdravan dAnavendrA dArayanto vasuMdharAm 03018019a hAhAkRtam abhUt sainyaM zAlvasya pRthivIpate 03018019c naSTasaMjJe nipatite tadA saubhapatau nRpa 03018020a tata utthAya kauravya pratilabhya ca cetanAm 03018020c mumoca bANaM tarasA pradyumnAya mahAbalaH 03018021a tena viddho mahAbAhuH pradyumnaH samare sthitaH 03018021c jatrudeze bhRzaM vIro vyavAsIdad rathe tadA 03018022a taM sa viddhvA mahArAja zAlvo rukmiNinandanam 03018022c nanAda siMhanAdaM vai nAdenApUrayan mahIm 03018023a tato mohaM samApanne tanaye mama bhArata 03018023c mumoca bANAMs tvaritaH punar anyAn durAsadAn 03018024a sa tair abhihato bANair bahubhis tena mohitaH 03018024c nizceSTaH kauravazreSTha pradyumno 'bhUd raNAjire 03019001 vAsudeva uvAca 03019001a zAlvabANArdite tasmin pradyumne balinAM vare 03019001c vRSNayo bhagnasaMkalpA vivyathuH pRtanAgatAH 03019002a hAhAkRtam abhUt sArvaM vRSNyandhakabalaM tadA 03019002c pradyumne patite rAjan pare ca muditAbhavan 03019003a taM tathA mohitaM dRSTvA sArathir javanair hayaiH 03019003c raNAd apAharat tUrNaM zikSito dArukis tataH 03019004a nAtidUrApayAte tu rathe rathavarapraNut 03019004c dhanur gRhItvA yantAraM labdhasaMjJo 'bravId idam 03019005a saute kiM te vyavasitaM kasmAd yAsi parAGmukhaH 03019005c naiSa vRSNipravIrANAm Ahave dharma ucyate 03019006a kaccit saute na te mohaH zAlvaM dRSTvA mahAhave 03019006c viSAdo vA raNaM dRSTvA brUhi me tvaM yathAtatham 03019007 sUta uvAca 03019007a jAnArdane na me moho nApi me bhayam Avizat 03019007c atibhAraM tu te manye zAlvaM kezavanandana 03019008a so 'payAmi zanair vIra balavAn eSa pApakRt 03019008c mohitaz ca raNe zUro rakSyaH sArathinA rathI 03019009a AyuSmaMs tvaM mayA nityaM rakSitavyas tvayApy aham 03019009c rakSitavyo rathI nityam iti kRtvApayAmy aham 03019010a ekaz cAsi mahAbAho bahavaz cApi dAnavAH 03019010c nasamaM raukmiNeyAhaM raNaM matvApayAmy aham 03019011 vAsudeva uvAca 03019011a evaM bruvati sUte tu tadA makaraketumAn 03019011c uvAca sUtaM kauravya nivartaya rathaM punaH 03019012a dArukAtmaja maivaM tvaM punaH kArSIH kathaM cana 03019012c vyapayAnaM raNAt saute jIvato mama karhi cit 03019013a na sa vRSNikule jAto yo vai tyajati saMgaram 03019013c yo vA nipatitaM hanti tavAsmIti ca vAdinam 03019014a tathA striyaM vai yo hanti vRddhaM bAlaM tathaiva ca 03019014c virathaM viprakIrNaM ca bhagnazastrAyudhaM tathA 03019015a tvaM ca sUtakule jAto vinItaH sUtakarmaNi 03019015c dharmajJaz cAsi vRSNInAm AhaveSv api dAruke 03019016a sa jAnaMz caritaM kRtsnaM vRSNInAM pRtanAmukhe 03019016c apayAnaM punaH saute maivaM kArSIH kathaM cana 03019017a apayAtaM hataM pRSThe bhItaM raNapalAyinam 03019017c gadAgrajo durAdharSaH kiM mAM vakSyati mAdhavaH 03019018a kezavasyAgrajo vApi nIlavAsA madotkaTaH 03019018c kiM vakSyati mahAbAhur baladevaH samAgataH 03019019a kiM vakSyati ziner naptA narasiMho mahAdhanuH 03019019c apayAtaM raNAt saute sAmbaz ca samitiMjayaH 03019020a cArudeSNaz ca durdharSas tathaiva gadasAraNau 03019020c akrUraz ca mahAbAhuH kiM mAM vakSyati sArathe 03019021a zUraM saMbhAvitaM santaM nityaM puruSamAninam 03019021c striyaz ca vRSNIvIrANAM kiM mAM vakSyanti saMgatAH 03019022a pradyumno 'yam upAyAti bhItas tyaktvA mahAhavam 03019022c dhig enam iti vakSyanti na tu vakSyanti sAdhv iti 03019023a dhig vAcA parihAso 'pi mama vA madvidhasya vA 03019023c mRtyunAbhyadhikaH saute sa tvaM mA vyapayAH punaH 03019024a bhAraM hi mayi saMnyasya yAto madhunihA hariH 03019024c yajJaM bharatasiMhasya pArthasyAmitatejasaH 03019025a kRtavarmA mayA vIro niryAsyann eva vAritaH 03019025c zAlvaM nivArayiSye 'haM tiSTha tvam iti sUtaja 03019026a sa ca saMbhAvayan mAM vai nivRtto hRdikAtmajaH 03019026c taM sametya raNaM tyaktvA kiM vakSyAmi mahAratham 03019027a upayAtaM durAdharSaM zaGkhacakragadAdharam 03019027c puruSaM puNDarIkAkSaM kiM vakSyAmi mahAbhujam 03019028a sAtyakiM baladevaM ca ye cAnye 'ndhakavRSNayaH 03019028c mayA spardhanti satataM kiM nu vakSyAmi tAn aham 03019029a tyaktvA raNam imaM saute pRSThato 'bhyAhataH zaraiH 03019029c tvayApanIto vivazo na jIveyaM kathaM cana 03019030a sa nivarta rathenAzu punar dArukanandana 03019030c na caitad evaM kartavyam athApatsu kathaM cana 03019031a na jIvitam ahaM saute bahu manye kadA cana 03019031c apayAto raNAd bhItaH pRSThato 'bhyAhataH zaraiH 03019032a kadA vA sUtaputra tvaM jAnISe mAM bhayArditam 03019032c apayAtaM raNaM hitvA yathA kApuruSaM tathA 03019033a na yuktaM bhavatA tyaktuM saMgrAmaM dArukAtmaja 03019033c mayi yuddhArthini bhRzaM sa tvaM yAhi yato raNam 03020001 vAsudeva uvAca 03020001a evam uktas tu kaunteya sUtaputras tadA mRdhe 03020001c pradyumnam abravIc chlakSNaM madhuraM vAkyam aJjasA 03020002a na me bhayaM raukmiNeya saMgrAme yacchato hayAn 03020002c yuddhajJaz cAsmi vRSNInAM nAtra kiM cid ato 'nyathA 03020003a AyuSmann upadezas tu sArathye vartatAM smRtaH 03020003c sarvArtheSu rathI rakSyas tvaM cApi bhRzapIDitaH 03020004a tvaM hi zAlvaprayuktena patriNAbhihato bhRzam 03020004c kazmalAbhihato vIra tato 'ham apayAtavAn 03020005a sa tvaM sAtvatamukhyAdya labdhasaMjJo yadRcchayA 03020005c pazya me hayasaMyAne zikSAM kezavanandana 03020006a dArukeNAham utpanno yathAvac caiva zikSitaH 03020006c vItabhIH pravizAmy etAM zAlvasya mahatIM camUm 03020007a evam uktvA tato vIra hayAn saMcodya saMgare 03020007c razmibhiz ca samudyamya javenAbhyapatat tadA 03020008a maNDalAni vicitrANi yamakAnItarANi ca 03020008c savyAni ca vicitrANi dakSiNAni ca sarvazaH 03020009a pratodenAhatA rAjan razmibhiz ca samudyatAH 03020009c utpatanta ivAkAzaM vibabhus te hayottamAH 03020010a te hastalAghavopetaM vijJAya nRpa dArukim 03020010c dahyamAnA iva tadA paspRzuz caraNair mahIm 03020011a so 'pasavyAM camUM tasya zAlvasya bharatarSabha 03020011c cakAra nAtiyatnena tad adbhutam ivAbhavat 03020012a amRSyamANo 'pasavyaM pradyumnena sa saubharAT 03020012c yantAram asya sahasA tribhir bANaiH samarpayat 03020013a dArukasya sutas taM tu bANavegam acintayan 03020013c bhUya eva mahAbAho prayayau hayasaMmataH 03020014a tato bANAn bahuvidhAn punar eva sa saubharAT 03020014c mumoca tanaye vIre mama rukmiNinandane 03020015a tAn aprAptAJ zitair bANaiz ciccheda paravIrahA 03020015c raukmiNeyaH smitaM kRtvA darzayan hastalAghavam 03020016a chinnAn dRSTvA tu tAn bANAn pradyumnena sa saubharAT 03020016c AsurIM dAruNIM mAyAm AsthAya vyasRjac charAn 03020017a prayujyamAnam AjJAya daiteyAstraM mahAbalaH 03020017c brahmAstreNAntarA chittvA mumocAnyAn patatriNaH 03020018a te tad astraM vidhUyAzu vivyadhU rudhirAzanAH 03020018c zirasy urasi vaktre ca sa mumoha papAta ca 03020019a tasmin nipatite kSudre zAlve bANaprapIDite 03020019c raukmiNeyo 'paraM bANaM saMdadhe zatrunAzanam 03020020a tam arcitaM sarvadAzArhapUgair; AzIrbhir arkajvalanaprakAzam 03020020c dRSTvA zaraM jyAm abhinIyamAnaM; babhUva hAhAkRtam antarikSam 03020021a tato devagaNAH sarve sendrAH saha dhanezvarAH 03020021c nAradaM preSayAm AsuH zvasanaM ca mahAbalam 03020022a tau raukmiNeyam Agamya vaco 'brUtAM divaukasAm 03020022c naiSa vadhyas tvayA vIra zAlvarAjaH kathaM cana 03020023a saMharasva punar bANam avadhyo 'yaM tvayA raNe 03020023c etasya hi zarasyAjau nAvadhyo 'sti pumAn kva cit 03020024a mRtyur asya mahAbAho raNe devakinandanaH 03020024c kRSNaH saMkalpito dhAtrA tan na mithyA bhaved iti 03020025a tataH paramasaMhRSTaH pradyumnaH zaram uttamam 03020025c saMjahAra dhanuHzreSThAt tUNe caiva nyavezayat 03020026a tata utthAya rAjendra zAlvaH paramadurmanAH 03020026c vyapAyAt sabalas tUrNaM pradyumnazarapIDitaH 03020027a sa dvArakAM parityajya krUro vRSNibhir arditaH 03020027c saubham AsthAya rAjendra divam Acakrame tadA 03021001 vAsudeva uvAca 03021001a AnartanagaraM muktaM tato 'ham agamaM tadA 03021001c mahAkratau rAjasUye nivRtte nRpate tava 03021002a apazyaM dvArakAM cAhaM mahArAja hatatviSam 03021002c niHsvAdhyAyavaSaTkArAM nirbhUSaNavarastriyam 03021003a anabhijJeyarUpANi dvArakopavanAni ca 03021003c dRSTvA zaGkopapanno 'ham apRcchaM hRdikAtmajam 03021004a asvasthanaranArIkam idaM vRSNipuraM bhRzam 03021004c kim idaM narazArdUla zrotum icchAmahe vayam 03021005a evam uktas tu sa mayA vistareNedam abravIt 03021005c rodhaM mokSaM ca zAlvena hArdikyo rAjasattama 03021006a tato 'haM kauravazreSTha zrutvA sarvam azeSataH 03021006c vinAze zAlvarAjasya tadaivAkaravaM matim 03021007a tato 'haM bharatazreSTha samAzvAsya pure janam 03021007c rAjAnam AhukaM caiva tathaivAnakadundubhim 03021007e sarvavRSNipravIrAMz ca harSayann abruvaM tadA 03021008a apramAdaH sadA kAryo nagare yAdavarSabhAH 03021008c zAlvarAjavinAzAya prayAtaM mAM nibodhata 03021009a nAhatvA taM nivartiSye purIM dvAravatIM prati 03021009c sazAlvaM saubhanagaraM hatvA draSTAsmi vaH punaH 03021009e trisAmA hanyatAm eSA dundubhiH zatrubhISaNI 03021010a te mayAzvAsitA vIrA yathAvad bharatarSabha 03021010c sarve mAm abruvan hRSTAH prayAhi jahi zAtravAn 03021011a taiH prahRSTAtmabhir vIrair AzIrbhir abhinanditaH 03021011c vAcayitvA dvijazreSThAn praNamya zirasAhukam 03021012a sainyasugrIvayuktena rathenAnAdayan dizaH 03021012c pradhmApya zaGkhapravaraM pAJcajanyam ahaM nRpa 03021013a prayAto 'smi naravyAghra balena mahatA vRtaH 03021013c kLptena caturaGgeNa balena jitakAzinA 03021014a samatItya bahUn dezAn girIMz ca bahupAdapAn 03021014c sarAMsi saritaz caiva mArttikAvatam Asadam 03021015a tatrAzrauSaM naravyAghra zAlvaM nagaram antikAt 03021015c prayAtaM saubham AsthAya tam ahaM pRSThato 'nvayAm 03021016a tataH sAgaram AsAdya kukSau tasya mahormiNaH 03021016c samudranAbhyAM zAlvo 'bhUt saubham AsthAya zatruhan 03021017a sa samAlokya dUrAn mAM smayann iva yudhiSThira 03021017c AhvayAm Asa duSTAtmA yuddhAyaiva muhur muhuH 03021018a tasya zArGgavinirmuktair bahubhir marmabhedibhiH 03021018c puraM nAsAdyata zarais tato mAM roSa Avizat 03021019a sa cApi pApaprakRtir daiteyApasado nRpa 03021019c mayy avarSata durdharSaH zaradhArAH sahasrazaH 03021020a sainikAn mama sUtaM ca hayAMz ca samavAkirat 03021020c acintayantas tu zarAn vayaM yudhyAma bhArata 03021021a tataH zatasahasrANi zarANAM nataparvaNAm 03021021c cikSipuH samare vIrA mayi zAlvapadAnugAH 03021022a te hayAn me rathaM caiva tadA dArukam eva ca 03021022c chAdayAm Asur asurA bANair marmavibhedibhiH 03021023a na hayA na ratho vIra na yantA mama dArukaH 03021023c adRzyanta zaraiz channAs tathAhaM sainikAz ca me 03021024a tato 'ham api kauravya zarANAm ayutAn bahUn 03021024c abhimantritAnAM dhanuSA divyena vidhinAkSipam 03021025a na tatra viSayas tv AsIn mama sainyasya bhArata 03021025c khe viSaktaM hi tat saubhaM krozamAtra ivAbhavat 03021026a tatas te prekSakAH sarve raGgavATa iva sthitAH 03021026c harSayAm Asur uccair mAM siMhanAdatalasvanaiH 03021027a matkArmukavinirmuktA dAnavAnAM mahAraNe 03021027c aGgeSu rudhirAktAs te vivizuH zalabhA iva 03021028a tato halahalAzabdaH saubhamadhye vyavardhata 03021028c vadhyatAM vizikhais tIkSNaiH patatAM ca mahArNave 03021029a te nikRttabhujaskandhAH kabandhAkRtidarzanAH 03021029c nadanto bhairavAn nAdan nipatanti sma dAnavAH 03021030a tato gokSIrakundendumRNAlarajataprabham 03021030c jalajaM pAJcajanyaM vai prANenAham apUrayam 03021031a tAn dRSTvA patitAMs tatra zAlvaH saubhapatis tadA 03021031c mAyAyuddhena mahatA yodhayAm Asa mAM yudhi 03021032a tato huDahuDAH prAsAH zaktizUlaparazvadhAH 03021032c paTTizAz ca bhuzuNDyaz ca prApatann anizaM mayi 03021033a tAn ahaM mAyayaivAzu pratigRhya vyanAzayam 03021033c tasyAM hatAyAM mAyAyAM girizRGgair ayodhayat 03021034a tato 'bhavat tama iva prabhAtam iva cAbhavat 03021034c durdinaM sudinaM caiva zItam uSNaM ca bhArata 03021035a evaM mAyAM vikurvANo yodhayAm Asa mAM ripuH 03021035c vijJAya tad ahaM sarvaM mAyayaiva vyanAzayam 03021035e yathAkAlaM tu yuddhena vyadhamaM sarvataH zaraiH 03021036a tato vyoma mahArAja zatasUryam ivAbhavat 03021036c zatacandraM ca kaunteya sahasrAyutatArakam 03021037a tato nAjJAyata tadA divArAtraM tathA dizaH 03021037c tato 'haM moham ApannaH prajJAstraM samayojayam 03021037e tatas tad astram astreNa vidhUtaM zaratUlavat 03021038a tathA tad abhavad yuddhaM tumulaM lomaharSaNam 03021038c labdhAlokaz ca rAjendra punaH zatrum ayodhayam 03022001 vAsudeva uvAca 03022001a evaM sa puruSavyAghra zAlvo rAjJAM mahAripuH 03022001c yudhyamAno mayA saMkhye viyad abhyAgamat punaH 03022002a tataH zataghnIz ca mahAgadAz ca; dIptAMz ca zUlAn musalAn asIMz ca 03022002c cikSepa roSAn mayi mandabuddhiH; zAlvo mahArAja jayAbhikAGkSI 03022003a tAn Azugair Apatato 'ham Azu; nivArya tUrNaM khagamAn kha eva 03022003c dvidhA tridhA cAcchinam Azu muktais; tato 'ntarikSe ninado babhUva 03022004a tataH zatasahasreNa zarANAM nataparvaNAm 03022004c dArukaM vAjinaz caiva rathaM ca samavAkirat 03022005a tato mAm abravId vIra dAruko vihvalann iva 03022005c sthAtavyam iti tiSThAmi zAlvabANaprapIDitaH 03022006a iti tasya nizamyAhaM sAratheH karuNaM vacaH 03022006c avekSamANo yantAram apazyaM zarapIDitam 03022007a na tasyorasi no mUrdhni na kAye na bhujadvaye 03022007c antaraM pANDavazreSTha pazyAmi nahataM zaraiH 03022008a sa tu bANavarotpIDAd visravaty asRg ulbaNam 03022008c abhivRSTo yathA meghair girir gairikadhAtumAn 03022009a abhISuhastaM taM dRSTvA sIdantaM sArathiM raNe 03022009c astambhayaM mahAbAho zAlvabANaprapIDitam 03022010a atha mAM puruSaH kaz cid dvArakAnilayo 'bravIt 03022010c tvarito ratham abhyetya sauhRdAd iva bhArata 03022011a Ahukasya vaco vIra tasyaiva paricArakaH 03022011c viSaNNaH sannakaNTho vai tan nibodha yudhiSThira 03022012a dvArakAdhipatir vIra Aha tvAm Ahuko vacaH 03022012c kezaveha vijAnISva yat tvAM pitRsakho 'bravIt 03022013a upayAtvAdya zAlvena dvArakAM vRSNinandana 03022013c viSakte tvayi durdharSa hataH zUrasuto balAt 03022014a tad alaM sAdhu yuddhena nivartasva janArdana 03022014c dvArakAm eva rakSasva kAryam etan mahat tava 03022015a ity ahaM tasya vacanaM zrutvA paramadurmanAH 03022015c nizcayaM nAdhigacchAmi kartavyasyetarasya vA 03022016a sAtyakiM baladevaM ca pradyumnaM ca mahAratham 03022016c jagarhe manasA vIra tac chrutvA vipriyaM vacaH 03022017a ahaM hi dvArakAyAz ca pituz ca kurunandana 03022017c teSu rakSAM samAdhAya prayAtaH saubhapAtane 03022018a baladevo mahAbAhuH kaccij jIvati zatruhA 03022018c sAtyakI raukmiNeyaz ca cArudeSNaz ca vIryavAn 03022018e sAmbaprabhRtayaz caivety aham AsaM sudurmanAH 03022019a eteSu hi naravyAghra jIvatsu na kathaM cana 03022019c zakyaH zUrasuto hantum api vajrabhRtA svayam 03022020a hataH zUrasuto vyaktaM vyaktaM te ca parAsavaH 03022020c baladevamukhAH sarve iti me nizcitA matiH 03022021a so 'haM sarvavinAzaM taM cintayAno muhur muhuH 03022021c suvihvalo mahArAja punaH zAlvam ayodhayam 03022022a tato 'pazyaM mahArAja prapatantam ahaM tadA 03022022c saubhAc chUrasutaM vIra tato mAM moha Avizat 03022023a tasya rUpaM prapatataH pitur mama narAdhipa 03022023c yayAteH kSINapuNyasya svargAd iva mahItalam 03022024a vizIrNagalitoSNISaH prakIrNAmbaramUrdhajaH 03022024c prapatan dRzyate ha sma kSINapuNya iva grahaH 03022025a tataH zArGgaM dhanuHzreSThaM karAt prapatitaM mama 03022025c mohAt sannaz ca kaunteya rathopastha upAvizam 03022026a tato hAhAkRtaM sarvaM sainyaM me gatacetanam 03022026c mAM dRSTvA rathanIDasthaM gatAsum iva bhArata 03022027a prasArya bAhU patataH prasArya caraNAv api 03022027c rUpaM pitur apazyaM tac chakuneH patato yathA 03022028a taM patantaM mahAbAho zUlapaTTizapANayaH 03022028c abhighnanto bhRzaM vIrA mama ceto vyakampayan 03022029a tato muhUrtAt pratilabhya saMjJAm; ahaM tadA vIra mahAvimarde 03022029c na tatra saubhaM na ripuM na zAlvaM; pazyAmi vRddhaM pitaraM na cApi 03022030a tato mamAsIn manasi mAyeyam iti nizcitam 03022030c prabuddho 'smi tato bhUyaH zatazo vikiraJ zarAn 03023001 vAsudeva uvAca 03023001a tato 'haM bharatazreSTha pragRhya ruciraM dhanuH 03023001c zarair apAtayaM saubhAc chirAMsi vibudhadviSAm 03023002a zarAMz cAzIviSAkArAn UrdhvagAMs tigmatejasaH 03023002c apraiSaM zAlvarAjAya zArGgamuktAn suvAsasaH 03023003a tato nAdRzyata tadA saubhaM kurukulodvaha 03023003c antarhitaM mAyayAbhUt tato 'haM vismito 'bhavam 03023004a atha dAnavasaMghAs te vikRtAnanamUrdhajAH 03023004c udakrozan mahArAja viSThite mayi bhArata 03023005a tato 'straM zabdasAhaM vai tvaramANo mahAhave 03023005c ayojayaM tadvadhAya tataH zabda upAramat 03023006a hatAs te dAnavAH sarve yaiH sa zabda udIritaH 03023006c zarair AdityasaMkAzair jvalitaiH zabdasAdhanaiH 03023007a tasminn uparate zabde punar evAnyato 'bhavat 03023007c zabdo 'paro mahArAja tatrApi prAharaM zarAn 03023008a evaM daza dizaH sarvAs tiryag UrdhvaM ca bhArata 03023008c nAdayAm Asur asurAs te cApi nihatA mayA 03023009a tataH prAgjyotiSaM gatvA punar eva vyadRzyata 03023009c saubhaM kAmagamaM vIra mohayan mama cakSuSI 03023010a tato lokAntakaraNo dAnavo vAnarAkRtiH 03023010c zilAvarSeNa sahasA mahatA mAM samAvRNot 03023011a so 'haM parvatavarSeNa vadhyamAnaH samantataH 03023011c valmIka iva rAjendra parvatopacito 'bhavam 03023012a tato 'haM parvatacitaH sahayaH sahasArathiH 03023012c aprakhyAtim iyAM rAjan sadhvajaH parvataiz citaH 03023013a tato vRSNipravIrA ye mamAsan sainikAs tadA 03023013c te bhayArtA dizaH sarvAH sahasA vipradudruvuH 03023014a tato hAhAkRtaM sarvam abhUt kila vizAM pate 03023014c dyauz ca bhUmiz ca khaM caivAdRzyamAne tathA mayi 03023015a tato viSaNNamanaso mama rAjan suhRjjanAH 03023015c ruruduz cukruzuz caiva duHkhazokasamanvitAH 03023016a dviSatAM ca praharSo 'bhUd Artiz cAdviSatAm api 03023016c evaM vijitavAn vIra pazcAd azrauSam acyuta 03023017a tato 'ham astraM dayitaM sarvapASANabhedanam 03023017c vajram udyamya tAn sarvAn parvatAn samazAtayam 03023018a tataH parvatabhArArtA mandaprANaviceSTitAH 03023018c hayA mama mahArAja vepamAnA ivAbhavan 03023019a meghajAlam ivAkAze vidAryAbhyuditaM ravim 03023019c dRSTvA mAM bAndhavAH sarve harSam AhArayan punaH 03023020a tato mAm abravIt sUtaH prAJjaliH praNato nRpa 03023020c sAdhu saMpazya vArSNeya zAlvaM saubhapatiM sthitam 03023021a alaM kRSNAvamanyainaM sAdhu yatnaM samAcara 03023021c mArdavaM sakhitAM caiva zAlvAd adya vyapAhara 03023022a jahi zAlvaM mahAbAho mainaM jIvaya kezava 03023022c sarvaiH parAkramair vIra vadhyaH zatrur amitrahan 03023023a na zatrur avamantavyo durbalo 'pi balIyasA 03023023c yo 'pi syAt pIThagaH kaz cit kiM punaH samare sthitaH 03023024a sa tvaM puruSazArdUla sarvayatnair imaM prabho 03023024c jahi vRSNikulazreSTha mA tvAM kAlo 'tyagAt punaH 03023025a naiSa mArdavasAdhyo vai mato nApi sakhA tava 03023025c yena tvaM yodhito vIra dvArakA cAvamarditA 03023026a evamAdi tu kaunteya zrutvAhaM sArather vacaH 03023026c tattvam etad iti jJAtvA yuddhe matim adhArayam 03023027a vadhAya zAlvarAjasya saubhasya ca nipAtane 03023027c dArukaM cAbruvaM vIra muhUrtaM sthIyatAm iti 03023028a tato 'pratihataM divyam abhedyam ativIryavat 03023028c Agneyam astraM dayitaM sarvasAhaM mahAprabham 03023029a yakSANAM rAkSasAnAM ca dAnavAnAM ca saMyuge 03023029c rAjJAM ca pratilomAnAM bhasmAntakaraNaM mahat 03023030a kSurAntam amalaM cakraM kAlAntakayamopamam 03023030c abhimantryAham atulaM dviSatAM ca nibarhaNam 03023031a jahi saubhaM svavIryeNa ye cAtra ripavo mama 03023031c ity uktvA bhujavIryeNa tasmai prAhiNavaM ruSA 03023032a rUpaM sudarzanasyAsId AkAze patatas tadA 03023032c dvitIyasyeva sUryasya yugAnte pariviSyataH 03023033a tat samAsAdya nagaraM saubhaM vyapagatatviSam 03023033c madhyena pATayAm Asa krakaco dArv ivocchritam 03023034a dvidhA kRtaM tataH saubhaM sudarzanabalAd dhatam 03023034c mahezvarazaroddhUtaM papAta tripuraM yathA 03023035a tasmin nipatite saubhe cakram AgAt karaM mama 03023035c punaz coddhUya vegena zAlvAyety aham abruvam 03023036a tataH zAlvaM gadAM gurvIm AvidhyantaM mahAhave 03023036c dvidhA cakAra sahasA prajajvAla ca tejasA 03023037a tasmin nipatite vIre dAnavAs trastacetasaH 03023037c hAhAbhUtA dizo jagmur arditA mama sAyakaiH 03023038a tato 'haM samavasthApya rathaM saubhasamIpataH 03023038c zaGkhaM pradhmApya harSeNa suhRdaH paryaharSayam 03023039a tan meruzikharAkAraM vidhvastATTAlagopuram 03023039c dahyamAnam abhiprekSya striyas tAH saMpradudruvuH 03023040a evaM nihatya samare zAlvaM saubhaM nipAtya ca 03023040c AnartAn punar Agamya suhRdAM prItim Avaham 03023041a etasmAt kAraNAd rAjan nAgamaM nAgasAhvayam 03023041c yady agAM paravIraghna na hi jIvet suyodhanaH 03023042 vaizaMpAyana uvAca 03023042a evam uktvA mahAbAhuH kauravaM puruSottamaH 03023042c Amantrya prayayau dhImAn pANDavAn madhusUdanaH 03023043a abhivAdya mahAbAhur dharmarAjaM yudhiSThiram 03023043c rAjJA mUrdhany upAghrAto bhImena ca mahAbhujaH 03023044a subhadrAm abhimanyuM ca ratham Aropya kAJcanam 03023044c Aruroha rathaM kRSNaH pANDavair abhipUjitaH 03023045a sainyasugrIvayuktena rathenAdityavarcasA 03023045c dvArakAM prayayau kRSNaH samAzvAsya yudhiSThiram 03023046a tataH prayAte dAzArhe dhRSTadyumno 'pi pArSataH 03023046c draupadeyAn upAdAya prayayau svapuraM tadA 03023047a dhRSTaketuH svasAraM ca samAdAyAtha cedirAT 03023047c jagAma pANDavAn dRSTvA ramyAM zuktimatIM purIm 03023048a kekayAz cApy anujJAtAH kaunteyenAmitaujasA 03023048c Amantrya pANDavAn sarvAn prayayus te 'pi bhArata 03023049a brAhmaNAz ca vizaz caiva tathA viSayavAsinaH 03023049c visRjyamAnAH subhRzaM na tyajanti sma pANDavAn 03023050a samavAyaH sa rAjendra sumahAdbhutadarzanaH 03023050c AsIn mahAtmanAM teSAM kAmyake bharatarSabha 03023051a yudhiSThiras tu viprAMs tAn anumAnya mahAmanAH 03023051c zazAsa puruSAn kAle rathAn yojayateti ha 03024001 vaizaMpAyana uvAca 03024001a tasmin dazArhAdhipatau prayAte; yudhiSThiro bhImasenArjunau ca 03024001c yamau ca kRSNA ca purohitaz ca; rathAn mahArhAn paramAzvayuktAn 03024002a AsthAya vIrAH sahitA vanAya; pratasthire bhUtapatiprakAzAH 03024002c hiraNyaniSkAn vasanAni gAz ca; pradAya zikSAkSaramantravidbhyaH 03024003a preSyAH puro viMzatir AttazastrA; dhanUMSi varmANi zarAMz ca pItAn 03024003c maurvIz ca yantrANi ca sAyakAMz ca; sarve samAdAya jaghanyam IyuH 03024004a tatas tu vAsAMsi ca rAjaputryA; dhAtryaz ca dAsyaz ca vibhUSaNaM ca 03024004c tad indrasenas tvaritaM pragRhya; jaghanyam evopayayau rathena 03024005a tataH kuruzreSTham upetya paurAH; pradakSiNaM cakrur adInasattvAH 03024005c taM brAhmaNAz cAbhyavadan prasannA; mukhyAz ca sarve kurujAGgalAnAm 03024006a sa cApi tAn abhyavadat prasannaH; sahaiva tair bhrAtRbhir dharmarAjaH 03024006c tasthau ca tatrAdhipatir mahAtmA; dRSTvA janaughaM kurujAGgalAnAm 03024007a piteva putreSu sa teSu bhAvaM; cakre kurUNAm RSabho mahAtmA 03024007c te cApi tasmin bharataprabarhe; tadA babhUvuH pitarIva putrAH 03024008a tataH samAsAdya mahAjanaughAH; kurupravIraM parivArya tasthuH 03024008c hA nAtha hA dharma iti bruvanto; hriyA ca sarve 'zrumukhA babhUvuH 03024009a varaH kurUNAm adhipaH prajAnAM; piteva putrAn apahAya cAsmAn 03024009c paurAn imAJ jAnapadAMz ca sarvAn; hitvA prayAtaH kva nu dharmarAjaH 03024010a dhig dhArtarASTraM sunRzaMsabuddhiM; sasaubalaM pApamatiM ca karNam 03024010c anartham icchanti narendra pApA; ye dharmanityasya satas tavogrAH 03024011a svayaM nivezyApratimaM mahAtmA; puraM mahad devapuraprakAzam 03024011c zatakratuprastham amoghakarmA; hitvA prayAtaH kva nu dharmarAjaH 03024012a cakAra yAm apratimAM mahAtmA; sabhAM mayo devasabhAprakAzAm 03024012c tAM devaguptAm iva devamAyAM; hitvA prayAtaH kva nu dharmarAjaH 03024013a tAn dharmakAmArthavid uttamaujA; bIbhatsur uccaiH sahitAn uvAca 03024013c AdAsyate vAsam imaM niruSya; vaneSu rAjA dviSatAM yazAMsi 03024014a dvijAtimukhyAH sahitAH pRthak ca; bhavadbhir AsAdya tapasvinaz ca 03024014c prasAdya dharmArthavidaz ca vAcyA; yathArthasiddhiH paramA bhaven naH 03024015a ity evam ukte vacane 'rjunena; te brAhmaNAH sarvavarNAz ca rAjan 03024015c mudAbhyanandan sahitAz ca cakruH; pradakSiNaM dharmabhRtAM variSTham 03024016a Amantrya pArthaM ca vRkodaraM ca; dhanaMjayaM yAjJasenIM yamau ca 03024016c pratasthire rASTram apetaharSA; yudhiSThireNAnumatA yathAsvam 03025001 vaizaMpAyana uvAca 03025001a tatas teSu prayAteSu kaunteyaH satyasaMgaraH 03025001c abhyabhASata dharmAtmA bhrAtqn sarvAn yudhiSThiraH 03025002a dvAdazemAH samAsmAbhir vastavyaM nirjane vane 03025002c samIkSadhvaM mahAraNye dezaM bahumRgadvijam 03025003a bahupuSpaphalaM ramyaM zivaM puNyajanocitam 03025003c yatremAH zaradaH sarvAH sukhaM prativasemahi 03025004a evam ukte pratyuvAca dharmarAjaM dhanaMjayaH 03025004c guruvan mAnavaguruM mAnayitvA manasvinam 03025005 arjuna uvAca 03025005a bhavAn eva maharSINAM vRddhAnAM paryupAsitA 03025005c ajJAtaM mAnuSe loke bhavato nAsti kiM cana 03025006a tvayA hy upAsitA nityaM brAhmaNA bharatarSabha 03025006c dvaipAyanaprabhRtayo nAradaz ca mahAtapAH 03025007a yaH sarvalokadvArANi nityaM saMcarate vazI 03025007c devalokAd brahmalokaM gandharvApsarasAm api 03025008a sarvA gatIr vijAnAsi brAhmaNAnAM na saMzayaH 03025008c prabhAvAMz caiva vettha tvaM sarveSAm eva pArthiva 03025009a tvam eva rAjaJ jAnAsi zreyaHkAraNam eva ca 03025009c yatrecchasi mahArAja nivAsaM tatra kurmahe 03025010a idaM dvaitavanaM nAma saraH puNyajanocitam 03025010c bahupuSpaphalaM ramyaM nAnAdvijaniSevitam 03025011a atremA dvAdaza samA viharemeti rocaye 03025011c yadi te 'numataM rAjan kiM vAnyan manyate bhavAn 03025012 yudhiSThira uvAca 03025012a mamApy etan mataM pArtha tvayA yat samudAhRtam 03025012c gacchAma puNyaM vikhyAtaM mahad dvaitavanaM saraH 03025013 vaizaMpAyana uvAca 03025013a tatas te prayayuH sarve pANDavA dharmacAriNaH 03025013c brAhmaNair bahubhiH sArdhaM puNyaM dvaitavanaM saraH 03025014a brAhmaNAH sAgnihotrAz ca tathaiva ca niragnayaH 03025014c svAdhyAyino bhikSavaz ca sajapA vanavAsinaH 03025015a bahavo brAhmaNAs tatra parivavrur yudhiSThiram 03025015c tapasvinaH satyazIlAH zatazaH saMzitavratAH 03025016a te yAtvA pANDavAs tatra bahubhir brAhmaNaiH saha 03025016c puNyaM dvaitavanaM ramyaM vivizur bharatarSabhAH 03025017a tac chAlatAlAmramadhUkanIpa; kadambasarjArjunakarNikAraiH 03025017c tapAtyaye puSpadharair upetaM; mahAvanaM rASTrapatir dadarza 03025018a mahAdrumANAM zikhareSu tasthur; manoramAM vAcam udIrayantaH 03025018c mayUradAtyUhacakorasaMghAs; tasmin vane kAnanakokilAz ca 03025019a kareNuyUthaiH saha yUthapAnAM; madotkaTAnAm acalaprabhANAm 03025019c mahAnti yUthAni mahAdvipAnAM; tasmin vane rASTrapatir dadarza 03025020a manoramAM bhogavatIm upetya; dhRtAtmanAM cIrajaTAdharANAm 03025020c tasmin vane dharmabhRtAM nivAse; dadarza siddharSigaNAn anekAn 03025021a tataH sa yAnAd avaruhya rAjA; sabhrAtRkaH sajanaH kAnanaM tat 03025021c viveza dharmAtmavatAM variSThas; triviSTapaM zakra ivAmitaujAH 03025022a taM satyasaMdhaM sahitAbhipetur; didRkSavaz cAraNasiddhasaMghAH 03025022c vanaukasaz cApi narendrasiMhaM; manasvinaM saMparivArya tasthuH 03025023a sa tatra siddhAn abhivAdya sarvAn; pratyarcito rAjavad devavac ca 03025023c viveza sarvaiH sahito dvijAgryaiH; kRtAJjalir dharmabhRtAM variSThaH 03025024a sa puNyazIlaH pitRvan mahAtmA; tapasvibhir dharmaparair upetya 03025024c pratyarcitaH puSpadharasya mUle; mahAdrumasyopaviveza rAjA 03025025a bhImaz ca kRSNA ca dhanaMjayaz ca; yamau ca te cAnucarA narendram 03025025c vimucya vAhAn avaruhya sarve; tatropatasthur bharataprabarhAH 03025026a latAvatAnAvanataH sa pANDavair; mahAdrumaH paJcabhir ugradhanvibhiH 03025026c babhau nivAsopagatair mahAtmabhir; mahAgirir vAraNayUthapair iva 03026001 vaizaMpAyana uvAca 03026001a tat kAnanaM prApya narendraputrAH; sukhocitA vAsam upetya kRcchram 03026001c vijahrur indrapratimAH ziveSu; sarasvatIzAlavaneSu teSu 03026002a yatIMz ca sarvAn sa munIMz ca rAjA; tasmin vane mUlaphalair udagraiH 03026002c dvijAtimukhyAn RSabhaH kurUNAM; saMtarpayAm Asa mahAnubhAvaH 03026003a iSTIz ca pitryANi tathAgriyANi; mahAvane vasatAM pANDavAnAm 03026003c purohitaH sarvasamRddhatejAz; cakAra dhaumyaH pitRvat kurUNAm 03026004a apetya rASTrAd vasatAM tu teSAm; RSiH purANo 'tithir AjagAma 03026004c tam AzramaM tIvrasamRddhatejA; mArkaNDeyaH zrImatAM pANDavAnAm 03026005a sa sarvavid draupadIM prekSya kRSNAM; yudhiSThiraM bhImasenArjunau ca 03026005c saMsmRtya rAmaM manasA mahAtmA; tapasvimadhye 'smayatAmitaujAH 03026006a taM dharmarAjo vimanA ivAbravIt; sarve hriyA santi tapasvino 'mI 03026006c bhavAn idaM kiM smayatIva hRSTas; tapasvinAM pazyatAM mAm udIkSya 03026007 mArkaNDeya uvAca 03026007a na tAta hRSyAmi na ca smayAmi; praharSajo mAM bhajate na darpaH 03026007c tavApadaM tv adya samIkSya rAmaM; satyavrataM dAzarathiM smarAmi 03026008a sa cApi rAjA saha lakSmaNena; vane nivAsaM pitur eva zAsanAt 03026008c dhanvI caran pArtha purA mayaiva; dRSTo girer RSyamUkasya sAnau 03026009a sahasranetrapratimo mahAtmA; mayasya jeta namucez ca hantA 03026009c pitur nidezAd anaghaH svadharmaM; vane vAsaM dAzarathiz cakAra 03026010a sa cApi zakrasya samaprabhAvo; mahAnubhAvaH samareSv ajeyaH 03026010c vihAya bhogAn acarad vaneSu; neze balasyeti cared adharmam 03026011a nRpAz ca nAbhAgabhagIrathAdayo; mahIm imAM sAgarAntAM vijitya 03026011c satyena te 'py ajayaMs tAta lokAn; neze balasyeti cared adharmam 03026012a alarkam Ahur naravarya santaM; satyavrataM kAzikarUSarAjam 03026012c vihAya rASTrANi vasUni caiva; neze balasyeti cared adharmam 03026013a dhAtrA vidhir yo vihitaH purANas; taM pUjayanto naravarya santaH 03026013c saptarSayaH pArtha divi prabhAnti; neze balasyeti cared adharmam 03026014a mahAbalAn parvatakUTamAtrAn; viSANinaH pazya gajAn narendra 03026014c sthitAn nideze naravarya dhAtur; neze balasyeti cared adharmam 03026015a sarvANi bhUtAni narendra pazya; yathA yathAvad vihitaM vidhAtrA 03026015c svayonitas tat kurute prabhAvAn; neze balasyeti cared adharmam 03026016a satyena dharmeNa yathArhavRttyA; hriyA tathA sarvabhUtAny atItya 03026016c yazaz ca tejaz ca tavApi dIptaM; vibhAvasor bhAskarasyeva pArtha 03026017a yathApratijJaM ca mahAnubhAva; kRcchraM vane vAsam imaM niruSya 03026017c tataH zriyaM tejasA svena dIptAm; AdAsyase pArthiva kauravebhyaH 03026018 vaizaMpAyana uvAca 03026018a tam evam uktvA vacanaM maharSis; tapasvimadhye sahitaM suhRdbhiH 03026018c Amantrya dhaumyaM sahitAMz ca pArthAMs; tataH pratasthe dizam uttarAM saH 03027001 vaizaMpAyana uvAca 03027001a vasatsv atha dvaitavane pANDaveSu mahAtmasu 03027001c anukIrNaM mahAraNyaM brAhmaNaiH samapadyata 03027002a IryamANena satataM brahmaghoSeNa sarvataH 03027002c brahmalokasamaM puNyam AsId dvaitavanaM saraH 03027003a yajuSAm RcAM ca sAmnAM ca gadyAnAM caiva sarvazaH 03027003c AsId uccAryamANAnAM nisvano hRdayaMgamaH 03027004a jyAghoSaH pANDaveyAnAM brahmaghoSaz ca dhImatAm 03027004c saMsRSTaM brahmaNA kSatraM bhUya eva vyarocata 03027005a athAbravId bako dAlbhyo dharmarAjaM yudhiSThiram 03027005c saMdhyAM kaunteyam AsInam RSibhiH parivAritam 03027006a pazya dvaitavane pArtha brAhmaNAnAM tapasvinAm 03027006c homavelAM kuruzreSTha saMprajvalitapAvakAm 03027007a caranti dharmaM puNye 'smiMs tvayA guptA dhRtavratAH 03027007c bhRgavo 'Ggirasaz caiva vAsiSThAH kAzyapaiH saha 03027008a AgastyAz ca mahAbhAgA AtreyAz cottamavratAH 03027008c sarvasya jagataH zreSThA brAhmaNAH saMgatAs tvayA 03027009a idaM tu vacanaM pArtha zRNv ekAgramanA mama 03027009c bhrAtRbhiH saha kaunteya yat tvAM vakSyAmi kaurava 03027010a brahma kSatreNa saMsRSTaM kSatraM ca brahmaNA saha 03027010c udIrNau dahataH zatrUn vanAnIvAgnimArutau 03027011a nAbrAhmaNas tAta ciraM bubhUSed; icchann imaM lokam amuM ca jetum 03027011c vinItadharmArtham apetamohaM; labdhvA dvijaM nudati nRpaH sapatnAn 03027012a caran naiHzreyasaM dharmaM prajApAlanakAritam 03027012c nAdhyagacchad balir loke tIrtham anyatra vai dvijAt 03027013a anUnam AsId asurasya kAmair; vairocaneH zrIr api cAkSayAsIt 03027013c labdhvA mahIM brAhmaNasaMprayogAt; teSv Acaran duSTam ato vyanazyat 03027014a nAbrAhmaNaM bhUmir iyaM sabhUtir; varNaM dvitIyaM bhajate cirAya 03027014c samudranemir namate tu tasmai; yaM brAhmaNaH zAsti nayair vinItaH 03027015a kuJjarasyeva saMgrAme 'parigRhyAGkuzagraham 03027015c brAhmaNair viprahINasya kSatrasya kSIyate balam 03027016a brahmaNy anupamA dRSTiH kSAtram apratimaM balam 03027016c tau yadA carataH sArdham atha lokaH prasIdati 03027017a yathA hi sumahAn agniH kakSaM dahati sAnilaH 03027017c tathA dahati rAjanyo brAhmaNena samaM ripUn 03027018a brAhmaNebhyo 'tha medhAvI buddhiparyeSaNaM caret 03027018c alabdhasya ca lAbhAya labdhasya ca vivRddhaye 03027019a alabdhalAbhAya ca labdhavRddhaye; yathArhatIrthapratipAdanAya 03027019c yazasvinaM vedavidaM vipazcitaM; bahuzrutaM brAhmaNam eva vAsaya 03027020a brAhmaNeSUttamA vRttis tava nityaM yudhiSThira 03027020c tena te sarvalokeSu dIpyate prathitaM yazaH 03027021a tatas te brAhmaNAH sarve bakaM dAlbhyam apUjayan 03027021c yudhiSThire stUyamAne bhUyaH sumanaso 'bhavan 03027022a dvaipAyano nAradaz ca jAmadagnyaH pRthuzravAH 03027022c indradyumno bhAlukiz ca kRtacetAH sahasrapAt 03027023a karNazravAz ca muJjaz ca lavaNAzvaz ca kAzyapaH 03027023c hArItaH sthUNakarNaz ca agnivezyo 'tha zaunakaH 03027024a RtavAk ca suvAk caiva bRhadazva RtAvasuH 03027024c UrdhvaretA vRSAmitraH suhotro hotravAhanaH 03027025a ete cAnye ca bahavo brAhmaNAH saMzitavratAH 03027025c ajAtazatrum AnarcuH puraMdaram ivarSayaH 03028001 vaizaMpAyana uvAca 03028001a tato vanagatAH pArthAH sAyAhne saha kRSNayA 03028001c upaviSTAH kathAz cakrur duHkhazokaparAyaNAH 03028002a priyA ca darzanIyA ca paNDitA ca pativratA 03028002c tataH kRSNA dharmarAjam idaM vacanam abravIt 03028003a na nUnaM tasya pApasya duHkham asmAsu kiM cana 03028003c vidyate dhArtarASTrasya nRzaMsasya durAtmanaH 03028004a yas tvAM rAjan mayA sArdham ajinaiH prativAsitam 03028004c bhrAtRbhiz ca tathA sarvair nAbhyabhASata kiM cana 03028004e vanaM prasthApya duSTAtmA nAnvatapyata durmatiH 03028005a AyasaM hRdayaM nUnaM tasya duSkRtakarmaNaH 03028005c yas tvAM dharmaparaM zreSThaM rUkSANy azrAvayat tadA 03028006a sukhocitam aduHkhArhaM durAtmA sasuhRdgaNaH 03028006c IdRzaM duHkham AnIya modate pApapUruSaH 03028007a caturNAm eva pApAnAm azru vai nApatat tadA 03028007c tvayi bhArata niSkrAnte vanAyAjinavAsasi 03028008a duryodhanasya karNasya zakunez ca durAtmanaH 03028008c durbhrAtus tasya cograsya tathA duHzAsanasya ca 03028009a itareSAM tu sarveSAM kurUNAM kurusattama 03028009c duHkhenAbhiparItAnAM netrebhyaH prApataj jalam 03028010a idaM ca zayanaM dRSTvA yac cAsIt te purAtanam 03028010c zocAmi tvAM mahArAja duHkhAnarhaM sukhocitam 03028011a dAntaM yac ca sabhAmadhye AsanaM ratnabhUSitam 03028011c dRSTvA kuzabRsIM cemAM zoko mAM rundhayaty ayam 03028012a yad apazyaM sabhAyAM tvAM rAjabhiH parivAritam 03028012c tac ca rAjann apazyantyAH kA zAntir hRdayasya me 03028013a yA tvAhaM candanAdigdham apazyaM sUryavarcasam 03028013c sA tvA paGkamalAdigdhaM dRSTvA muhyAmi bhArata 03028014a yA vai tvA kauzikair vastraiH zubhrair bahudhanaiH purA 03028014c dRSTavaty asmi rAjendra sA tvAM pazyAmi cIriNam 03028015a yac ca tad rukmapAtrIbhir brAhmaNebhyaH sahasrazaH 03028015c hriyate te gRhAd annaM saMskRtaM sArvakAmikam 03028016a yatInAm agRhANAM te tathaiva gRhamedhinAm 03028016c dIyate bhojanaM rAjann atIva guNavat prabho 03028016e tac ca rAjann apazyantyAH kA zAntir hRdayasya me 03028017a yAMs te bhrAtqn mahArAja yuvAno mRSTakuNDalAH 03028017c abhojayanta mRSTAnnaiH sUdAH paramasaMskRtaiH 03028018a sarvAMs tAn adya pazyAmi vane vanyena jIvataH 03028018c aduHkhArhAn manuSyendra nopazAmyati me manaH 03028019a bhImasenam imaM cApi duHkhitaM vanavAsinam 03028019c dhyAyantaM kiM na manyus te prApte kAle vivardhate 03028020a bhImasenaM hi karmANi svayaM kurvANam acyuta 03028020c sukhArhaM duHkhitaM dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028021a satkRtaM vividhair yAnair vastrair uccAvacais tathA 03028021c taM te vanagataM dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028022a kurUn api hi yaH sarvAn hantum utsahate prabhuH 03028022c tvatprasAdaM pratIkSaMs tu sahate 'yaM vRkodaraH 03028023a yo 'rjunenArjunas tulyo dvibAhur bahubAhunA 03028023c zarAtisarge zIghratvAt kAlAntakayamopamaH 03028024a yasya zastrapratApena praNatAH sarvapArthivAH 03028024c yajJe tava mahArAja brAhmaNAn upatasthire 03028025a tam imaM puruSavyAghraM pUjitaM devadAnavaiH 03028025c dhyAyantam arjunaM dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028026a dRSTvA vanagataM pArtham aduHkhArhaM sukhocitam 03028026c na ca te vardhate manyus tena muhyAmi bhArata 03028027a yo devAMz ca manuSyAMz ca sarpAMz caikaratho 'jayat 03028027c taM te vanagataM dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028028a yo yAnair adbhutAkArair hayair nAgaiz ca saMvRtaH 03028028c prasahya vittAny Adatta pArthivebhyaH paraMtapaH 03028029a kSipaty ekena vegena paJca bANazatAni yaH 03028029c taM te vanagataM dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028030a zyAmaM bRhantaM taruNaM carmiNAm uttamaM raNe 03028030c nakulaM te vane dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028031a darzanIyaM ca zUraM ca mAdrIputraM yudhiSThira 03028031c sahadevaM vane dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028032a drupadasya kule jAtAM snuSAM pANDor mahAtmanaH 03028032c mAM te vanagatAM dRSTvA kasmAn manyur na vardhate 03028033a nUnaM ca tava naivAsti manyur bharatasattama 03028033c yat te bhrAtqMz ca mAM caiva dRSTvA na vyathate manaH 03028034a na nirmanyuH kSatriyo 'sti loke nirvacanaM smRtam 03028034c tad adya tvayi pazyAmi kSatriye viparItavat 03028035a yo na darzayate tejaH kSatriyaH kAla Agate 03028035c sarvabhUtAni taM pArtha sadA paribhavanty uta 03028036a tat tvayA na kSamA kAryA zatrUn prati kathaM cana 03028036c tejasaiva hi te zakyA nihantuM nAtra saMzayaH 03028037a tathaiva yaH kSamAkAle kSatriyo nopazAmyati 03028037c apriyaH sarvabhUtAnAM so 'mutreha ca nazyati 03029001 draupady uvAca 03029001a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 03029001c prahlAdasya ca saMvAdaM baler vairocanasya ca 03029002a asurendraM mahAprAjJaM dharmANAm AgatAgamam 03029002c baliH papraccha daityendraM prahlAdaM pitaraM pituH 03029003a kSamA svic chreyasI tAta utAho teja ity uta 03029003c etan me saMzayaM tAta yathAvad brUhi pRcchate 03029004a zreyo yad atra dharmajJa brUhi me tad asaMzayam 03029004c kariSyAmi hi tat sarvaM yathAvad anuzAsanam 03029005a tasmai provAca tat sarvam evaM pRSTaH pitAmahaH 03029005c sarvanizcayavit prAjJaH saMzayaM paripRcchate 03029006 prahlAda uvAca 03029006a na zreyaH satataM tejo na nityaM zreyasI kSamA 03029006c iti tAta vijAnIhi dvayam etad asaMzayam 03029007a yo nityaM kSamate tAta bahUn doSAn sa vindati 03029007c bhRtyAH paribhavanty enam udAsInAs tathaiva ca 03029008a sarvabhUtAni cApy asya na namante kadA cana 03029008c tasmAn nityaM kSamA tAta paNDitair apavAditA 03029009a avajJAya hi taM bhRtyA bhajante bahudoSatAm 03029009c AdAtuM cAsya vittAni prArthayante 'lpacetasaH 03029010a yAnaM vastrANy alaMkArAJ zayanAny AsanAni ca 03029010c bhojanAny atha pAnAni sarvopakaraNAni ca 03029011a AdadIrann adhikRtA yathAkAmam acetasaH 03029011c pradiSTAni ca deyAni na dadyur bhartRzAsanAt 03029012a na cainaM bhartRpUjAbhiH pUjayanti kadA cana 03029012c avajJAnaM hi loke 'smin maraNAd api garhitam 03029013a kSamiNaM tAdRzaM tAta bruvanti kaTukAny api 03029013c preSyAH putrAz ca bhRtyAz ca tathodAsInavRttayaH 03029014a apy asya dArAn icchanti paribhUya kSamAvataH 03029014c dArAz cAsya pravartante yathAkAmam acetasaH 03029015a tathA ca nityam uditA yadi svalpam apIzvarAt 03029015c daNDam arhanti duSyanti duSTAz cApy apakurvate 03029016a ete cAnye ca bahavo nityaM doSAH kSamAvatAm 03029016c atha vairocane doSAn imAn viddhy akSamAvatAm 03029017a asthAne yadi vA sthAne satataM rajasAvRtaH 03029017c kruddho daNDAn praNayati vividhAn svena tejasA 03029018a mitraiH saha virodhaM ca prApnute tejasAvRtaH 03029018c prApnoti dveSyatAM caiva lokAt svajanatas tathA 03029019a so 'vamAnAd arthahAnim upAlambham anAdaram 03029019c saMtApadveSalobhAMz ca zatrUMz ca labhate naraH 03029020a krodhAd daNDAn manuSyeSu vividhAn puruSo nayan 03029020c bhrazyate zIghram aizvaryAt prANebhyaH svajanAd api 03029021a yo 'pakartqMz ca kartqMz ca tejasaivopagacchati 03029021c tasmAd udvijate lokaH sarpAd vezmagatAd iva 03029022a yasmAd udvijate lokaH kathaM tasya bhavo bhavet 03029022c antaraM hy asya dRSTvaiva loko vikurute dhruvam 03029022e tasmAn nAtyutsRjet tejo na ca nityaM mRdur bhavet 03029023a kAle mRdur yo bhavati kAle bhavati dAruNaH 03029023c sa vai sukham avApnoti loke 'muSminn ihaiva ca 03029024a kSamAkAlAMs tu vakSyAmi zRNu me vistareNa tAn 03029024c ye te nityam asaMtyAjyA yathA prAhur manISiNaH 03029025a pUrvopakArI yas tu syAd aparAdhe 'garIyasi 03029025c upakAreNa tat tasya kSantavyam aparAdhinaH 03029026a abuddhim AzritAnAM ca kSantavyam aparAdhinAm 03029026c na hi sarvatra pANDityaM sulabhaM puruSeNa vai 03029027a atha ced buddhijaM kRtvA brUyus te tad abuddhijam 03029027c pApAn svalpe 'pi tAn hanyAd aparAdhe tathAnRjUn 03029028a sarvasyaiko 'parAdhas te kSantavyaH prANino bhavet 03029028c dvitIye sati vadhyas tu svalpe 'py apakRte bhavet 03029029a ajAnatA bhavet kaz cid aparAdhaH kRto yadi 03029029c kSantavyam eva tasyAhuH suparIkSya parIkSayA 03029030a mRdunA mArdavaM hanti mRdunA hanti dAruNam 03029030c nAsAdhyaM mRdunA kiM cit tasmAt tIkSNataro mRduH 03029031a dezakAlau tu saMprekSya balAbalam athAtmanaH 03029031c nAdezakAle kiM cit syAd dezaH kAlaH pratIkSyate 03029031e tathA lokabhayAc caiva kSantavyam aparAdhinaH 03029032a eta evaMvidhAH kAlAH kSamAyAH parikIrtitAH 03029032c ato 'nyathAnuvartatsu tejasaH kAla ucyate 03029033 draupady uvAca 03029033a tad ahaM tejasaH kAlaM tava manye narAdhipa 03029033c dhArtarASTreSu lubdheSu satataM cApakAriSu 03029034a na hi kaz cit kSamAkAlo vidyate 'dya kurUn prati 03029034c tejasaz cAgate kAle teja utsraSTum arhasi 03029035a mRdur bhavaty avajJAtas tIkSNAd udvijate janaH 03029035c kAle prApte dvayaM hy etad yo veda sa mahIpatiH 03030001 yudhiSThira uvAca 03030001a krodho hantA manuSyANAM krodho bhAvayitA punaH 03030001c iti viddhi mahAprAjJe krodhamUlau bhavAbhavau 03030002a yo hi saMharate krodhaM bhAvas tasya suzobhane 03030002c yaH punaH puruSaH krodhaM nityaM na sahate zubhe 03030002e tasyAbhAvAya bhavati krodhaH paramadAruNaH 03030003a krodhamUlo vinAzo hi prajAnAm iha dRzyate 03030003c tat kathaM mAdRzaH krodham utsRjel lokanAzanam 03030004a kruddhaH pApaM naraH kuryAt kruddho hanyAd gurUn api 03030004c kruddhaH paruSayA vAcA zreyaso 'py avamanyate 03030005a vAcyAvAcye hi kupito na prajAnAti karhi cit 03030005c nAkAryam asti kruddhasya nAvAcyaM vidyate tathA 03030006a hiMsyAt krodhAd avadhyAMz ca vadhyAn saMpUjayed api 03030006c AtmAnam api ca kruddhaH preSayed yamasAdanam 03030007a etAn doSAn prapazyadbhir jitaH krodho manISibhiH 03030007c icchadbhiH paramaM zreya iha cAmutra cottamam 03030008a taM krodhaM varjitaM dhIraiH katham asmadvidhaz caret 03030008c etad draupadi saMdhAya na me manyuH pravardhate 03030009a AtmAnaM ca paraM caiva trAyate mahato bhayAt 03030009c krudhyantam apratikrudhyan dvayor eSa cikitsakaH 03030010a mUDho yadi klizyamAnaH krudhyate 'zaktimAn naraH 03030010c balIyasAM manuSyANAM tyajaty AtmAnam antataH 03030011a tasyAtmAnaM saMtyajato lokA nazyanty anAtmanaH 03030011c tasmAd draupady azaktasya manyor niyamanaM smRtam 03030012a vidvAMs tathaiva yaH zaktaH klizyamAno na kupyati 03030012c sa nAzayitvA kleSTAraM paraloke ca nandati 03030013a tasmAd balavatA caiva durbalena ca nityadA 03030013c kSantavyaM puruSeNAhur Apatsv api vijAnatA 03030014a manyor hi vijayaM kRSNe prazaMsantIha sAdhavaH 03030014c kSamAvato jayo nityaM sAdhor iha satAM matam 03030015a satyaM cAnRtataH zreyo nRzaMsAc cAnRzaMsatA 03030015c tam evaM bahudoSaM tu krodhaM sAdhuvivarjitam 03030015e mAdRzaH prasRjet kasmAt suyodhanavadhAd api 03030016a tejasvIti yam Ahur vai paNDitA dIrghadarzinaH 03030016c na krodho 'bhyantaras tasya bhavatIti vinizcitam 03030017a yas tu krodhaM samutpannaM prajJayA pratibAdhate 03030017c tejasvinaM taM vidvAMso manyante tattvadarzinaH 03030018a kruddho hi kAryaM suzroNi na yathAvat prapazyati 03030018c na kAryaM na ca maryAdAM naraH kruddho 'nupazyati 03030019a hanty avadhyAn api kruddho gurUn rUkSais tudaty api 03030019c tasmAt tejasi kartavye krodho dUrAt pratiSThitaH 03030020a dAkSyaM hy amarSaH zauryaM ca zIghratvam iti tejasaH 03030020c guNAH krodhAbhibhUtena na zakyAH prAptum aJjasA 03030021a krodhaM tyaktvA tu puruSaH samyak tejo 'bhipadyate 03030021c kAlayuktaM mahAprAjJe kruddhais tejaH suduHsaham 03030022a krodhas tv apaNDitaiH zazvat teja ity abhidhIyate 03030022c rajas tal lokanAzAya vihitaM mAnuSAn prati 03030023a tasmAc chazvat tyajet krodhaM puruSaH samyag Acaran 03030023c zreyAn svadharmAnapago na kruddha iti nizcitam 03030024a yadi sarvam abuddhInAm atikrAntam amedhasAm 03030024c atikramo madvidhasya kathaM svit syAd anindite 03030025a yadi na syur manuSyeSu kSamiNaH pRthivIsamAH 03030025c na syAt saMdhir manuSyANAM krodhamUlo hi vigrahaH 03030026a abhiSakto hy abhiSajed AhanyAd guruNA hataH 03030026c evaM vinAzo bhUtAnAm adharmaH prathito bhavet 03030027a AkruSTaH puruSaH sarvaH pratyAkrozed anantaram 03030027c pratihanyAd dhataz caiva tathA hiMsyAc ca hiMsitaH 03030028a hanyur hi pitaraH putrAn putrAz cApi tathA pitqn 03030028c hanyuz ca patayo bhAryAH patIn bhAryAs tathaiva ca 03030029a evaM saMkupite loke janma kRSNe na vidyate 03030029c prajAnAM saMdhimUlaM hi janma viddhi zubhAnane 03030030a tAH kSIyeran prajAH sarvAH kSipraM draupadi tAdRze 03030030c tasmAn manyur vinAzAya prajAnAm abhavAya ca 03030031a yasmAt tu loke dRzyante kSamiNaH pRthivIsamAH 03030031c tasmAj janma ca bhUtAnAM bhavaz ca pratipadyate 03030032a kSantavyaM puruSeNeha sarvAsv Apatsu zobhane 03030032c kSamA bhavo hi bhUtAnAM janma caiva prakIrtitam 03030033a AkruSTas tADitaH kruddhaH kSamate yo balIyasA 03030033c yaz ca nityaM jitakrodho vidvAn uttamapUruSaH 03030034a prabhAvavAn api naras tasya lokAH sanAtanAH 03030034c krodhanas tv alpavijJAnaH pretya ceha ca nazyati 03030035a atrApy udAharantImA gAthA nityaM kSamAvatAm 03030035c gItAH kSamAvatA kRSNe kAzyapena mahAtmanA 03030036a kSamA dharmaH kSamA yajJaH kSamA vedAH kSamA zrutam 03030036c yas tAm evaM vijAnAti sa sarvaM kSantum arhati 03030037a kSamA brahma kSamA satyaM kSamA bhUtaM ca bhAvi ca 03030037c kSamA tapaH kSamA zaucaM kSamayA coddhRtaM jagat 03030038a ati brahmavidAM lokAn ati cApi tapasvinAm 03030038c ati yajJavidAM caiva kSamiNaH prApnuvanti tAn 03030039a kSamA tejasvinAM tejaH kSamA brahma tapasvinAm 03030039c kSamA satyaM satyavatAM kSamA dAnaM kSamA yazaH 03030040a tAM kSamAm IdRzIM kRSNe katham asmadvidhas tyajet 03030040c yasyAM brahma ca satyaM ca yajJA lokAz ca viSThitAH 03030040e bhujyante yajvanAM lokAH kSamiNAm apare tathA 03030041a kSantavyam eva satataM puruSeNa vijAnatA 03030041c yadA hi kSamate sarvaM brahma saMpadyate tadA 03030042a kSamAvatAm ayaM lokaH paraz caiva kSamAvatAm 03030042c iha saMmAnam Rcchanti paratra ca zubhAM gatim 03030043a yeSAM manyur manuSyANAM kSamayA nihataH sadA 03030043c teSAM paratare lokAs tasmAt kSAntiH parA matA 03030044a iti gItAH kAzyapena gAthA nityaM kSamAvatAm 03030044c zrutvA gAthAH kSamAyAs tvaM tuSya draupadi mA krudhaH 03030045a pitAmahaH zAMtanavaH zamaM saMpUjayiSyati 03030045c AcAryo viduraH kSattA zamam eva vadiSyataH 03030045e kRpaz ca saMjayaz caiva zamam eva vadiSyataH 03030046a somadatto yuyutsuz ca droNaputras tathaiva ca 03030046c pitAmahaz ca no vyAsaH zamaM vadati nityazaH 03030047a etair hi rAjA niyataM codyamAnaH zamaM prati 03030047c rAjyaM dAteti me buddhir na cel lobhAn naziSyati 03030048a kAlo 'yaM dAruNaH prApto bharatAnAm abhUtaye 03030048c nizcitaM me sadaivaitat purastAd api bhAmini 03030049a suyodhano nArhatIti kSamAm evaM na vindati 03030049c arhas tasyAham ity eva tasmAn mAM vindate kSamA 03030050a etad AtmavatAM vRttam eSa dharmaH sanAtanaH 03030050c kSamA caivAnRzaMsyaM ca tat kartAsmy aham aJjasA 03031001 draupady uvAca 03031001a namo dhAtre vidhAtre ca yau mohaM cakratus tava 03031001c pitRpaitAmahe vRtte voDhavye te 'nyathA matiH 03031002a neha dharmAnRzaMsyAbhyAM na kSAntyA nArjavena ca 03031002c puruSaH zriyam Apnoti na ghRNitvena karhi cit 03031003a tvAM ced vyasanam abhyAgAd idaM bhArata duHsaham 03031003c yat tvaM nArhasi nApIme bhrAtaras te mahaujasaH 03031004a na hi te 'dhyagamaJ jAtu tadAnIM nAdya bhArata 03031004c dharmAt priyataraM kiM cid api cej jIvitAd iha 03031005a dharmArtham eva te rAjyaM dharmArthaM jIvitaM ca te 03031005c brAhmaNA guravaz caiva jAnanty api ca devatAH 03031006a bhImasenArjunau caiva mAdreyau ca mayA saha 03031006c tyajes tvam iti me buddhir na tu dharmaM parityajeH 03031007a rAjAnaM dharmagoptAraM dharmo rakSati rakSitaH 03031007c iti me zrutam AryANAM tvAM tu manye na rakSati 03031008a ananyA hi naravyAghra nityadA dharmam eva te 03031008c buddhiH satatam anveti chAyeva puruSaM nijA 03031009a nAvamaMsthA hi sadRzAn nAvarAJ zreyasaH kutaH 03031009c avApya pRthivIM kRtsnAM na te zRGgam avardhata 03031010a svAhAkAraiH svadhAbhiz ca pUjAbhir api ca dvijAn 03031010c daivatAni pitqMz caiva satataM pArtha sevase 03031011a brAhmaNAH sarvakAmais te satataM pArtha tarpitAH 03031011c yatayo mokSiNaz caiva gRhasthAz caiva bhArata 03031012a AraNyakebhyo lauhAni bhAjanAni prayacchasi 03031012c nAdeyaM brAhmaNebhyas te gRhe kiM cana vidyate 03031013a yad idaM vaizvadevAnte sAyaMprAtaH pradIyate 03031013c tad dattvAtithibhRtyebhyo rAjaJ zeSeNa jIvasi 03031014a iSTayaH pazubandhAz ca kAmyanaimittikAz ca ye 03031014c vartante pAkayajJAz ca yajJakarma ca nityadA 03031015a asminn api mahAraNye vijane dasyusevite 03031015c rASTrAd apetya vasato dhArmas te nAvasIdati 03031016a azvamedho rAjasUyaH puNDarIko 'tha gosavaH 03031016c etair api mahAyajJair iSTaM te bhUridakSiNaiH 03031017a rAjan parItayA buddhyA viSame 'kSaparAjaye 03031017c rAjyaM vasUny AyudhAni bhrAtqn mAM cAsi nirjitaH 03031018a Rjor mRdor vadAnyasya hrImataH satyavAdinaH 03031018c katham akSavyasanajA buddhir ApatitA tava 03031019a atIva moham AyAti manaz ca paridUyate 03031019c nizAmya te duHkham idam imAM cApadam IdRzIm 03031020a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 03031020c Izvarasya vaze lokas tiSThate nAtmano yathA 03031021a dhAtaiva khalu bhUtAnAM sukhaduHkhe priyApriye 03031021c dadhAti sarvam IzAnaH purastAc chukram uccaran 03031022a yathA dArumayI yoSA naravIra samAhitA 03031022c Irayaty aGgam aGgAni tathA rAjann imAH prajAH 03031023a AkAza iva bhUtAni vyApya sarvANi bhArata 03031023c Izvaro vidadhAtIha kalyANaM yac ca pApakam 03031024a zakunis tantubaddho vA niyato 'yam anIzvaraH 03031024c Izvarasya vaze tiSThan nAnyeSAM nAtmanaH prabhuH 03031025a maNiH sUtra iva proto nasyota iva govRSaH 03031025c dhAtur Adezam anveti tanmayo hi tadarpaNaH 03031026a nAtmAdhIno manuSyo 'yaM kAlaM bhavati kaM cana 03031026c srotaso madhyam ApannaH kUlAd vRkSa iva cyutaH 03031027a ajJo jantur anIzo 'yam AtmanaH sukhaduHkhayoH 03031027c Izvaraprerito gacchet svargaM narakam eva ca 03031028a yathA vAyos tRNAgrANi vazaM yAnti balIyasaH 03031028c dhAtur evaM vazaM yAnti sarvabhUtAni bhArata 03031029a AryakarmaNi yuJjAnaH pApe vA punar IzvaraH 03031029c vyApya bhUtAni carate na cAyam iti lakSyate 03031030a hetumAtram idaM dhAtuH zarIraM kSetrasaMjJitam 03031030c yena kArayate karma zubhAzubhaphalaM vibhuH 03031031a pazya mAyAprabhAvo 'yam IzvareNa yathA kRtaH 03031031c yo hanti bhUtair bhUtAni mohayitvAtmamAyayA 03031032a anyathA paridRSTAni munibhir vedadarzibhiH 03031032c anyathA parivartante vegA iva nabhasvataH 03031033a anyathaiva hi manyante puruSAs tAni tAni ca 03031033c anyathaiva prabhus tAni karoti vikaroti ca 03031034a yathA kASThena vA kASTham azmAnaM cAzmanA punaH 03031034c ayasA cApy ayaz chindyAn nirviceSTam acetanam 03031035a evaM sa bhagavAn devaH svayambhUH prapitAmahaH 03031035c hinasti bhUtair bhUtAni chadma kRtvA yudhiSThira 03031036a saMprayojya viyojyAyaM kAmakArakaraH prabhuH 03031036c krIDate bhagavAn bhUtair bAlaH krIDanakair iva 03031037a na mAtRpitRvad rAjan dhAtA bhUteSu vartate 03031037c roSAd iva pravRtto 'yaM yathAyam itaro janaH 03031038a AryAJ zIlavato dRSTvA hrImato vRttikarzitAn 03031038c anAryAn sukhinaz caiva vihvalAmIva cintayA 03031039a tavemAm ApadaM dRSTvA samRddhiM ca suyodhane 03031039c dhAtAraM garhaye pArtha viSamaM yo 'nupazyati 03031040a AryazAstrAtige krUre lubdhe dharmApacAyini 03031040c dhArtarASTre zriyaM dattvA dhAtA kiM phalam aznute 03031041a karma cet kRtam anveti kartAraM nAnyam Rcchati 03031041c karmaNA tena pApena lipyate nUnam IzvaraH 03031042a atha karma kRtaM pApaM na cet kartAram Rcchati 03031042c kAraNaM balam eveha janAJ zocAmi durbalAn 03032001 yudhiSThira uvAca 03032001a valgu citrapadaM zlakSNaM yAjJaseni tvayA vacaH 03032001c uktaM tac chrutam asmAbhir nAstikyaM tu prabhASase 03032002a nAhaM dharmaphalAnveSI rAjaputri carAmy uta 03032002c dadAmi deyam ity eva yaje yaSTavyam ity uta 03032003a astu vAtra phalaM mA vA kartavyaM puruSeNa yat 03032003c gRhAn AvasatA kRSNe yathAzakti karomi tat 03032004a dharmaM carAmi suzroNi na dharmaphalakAraNAt 03032004c AgamAn anatikramya satAM vRttam avekSya ca 03032004e dharma eva manaH kRSNe svabhAvAc caiva me dhRtam 03032005a na dharmaphalam Apnoti yo dharmaM dogdhum icchati 03032005c yaz cainaM zaGkate kRtvA nAstikyAt pApacetanaH 03032006a ativAdAn madAc caiva mA dharmam atizaGkithAH 03032006c dharmAtizaGkI puruSas tiryaggatiparAyaNaH 03032007a dharmo yasyAtizaGkyaH syAd ArSaM vA durbalAtmanaH 03032007c vedAc chUdra ivApeyAt sa lokAd ajarAmarAt 03032008a vedAdhyAyI dharmaparaH kule jAto yazasvini 03032008c sthavireSu sa yoktavyo rAjabhir dharmacAribhiH 03032009a pApIyAn hi sa zUdrebhyas taskarebhyo vizeSataH 03032009c zAstrAtigo mandabuddhir yo dharmam atizaGkate 03032010a pratyakSaM hi tvayA dRSTa RSir gacchan mahAtapAH 03032010c mArkaNDeyo 'prameyAtmA dharmeNa cirajIvitAm 03032011a vyAso vasiSTho maitreyo nArado lomazaH zukaH 03032011c anye ca RSayaH siddhA dharmeNaiva sucetasaH 03032012a pratyakSaM pazyasi hy etAn divyayogasamanvitAn 03032012c zApAnugrahaNe zaktAn devair api garIyasaH 03032013a ete hi dharmam evAdau varNayanti sadA mama 03032013c kartavyam amaraprakhyAH pratyakSAgamabuddhayaH 03032014a ato nArhasi kalyANi dhAtAraM dharmam eva ca 03032014c rajomUDhena manasA kSeptuM zaGkitum eva ca 03032015a dharmAtizaGkI nAnyasmin pramANam adhigacchati 03032015c AtmapramANa unnaddhaH zreyaso hy avamanyakaH 03032016a indriyaprItisaMbaddhaM yad idaM lokasAkSikam 03032016c etAvAn manyate bAlo moham anyatra gacchati 03032017a prAyazcittaM na tasyAsti yo dharmam atizaGkate 03032017c dhyAyan sa kRpaNaH pApo na lokAn pratipadyate 03032018a pramANAny ativRtto hi vedazAstrArthanindakaH 03032018c kAmalobhAnugo mUDho narakaM pratipadyate 03032019a yas tu nityaM kRtamatir dharmam evAbhipadyate 03032019c azaGkamAnaH kalyANi so 'mutrAnantyam aznute 03032020a ArSaM pramANam utkramya dharmAn aparipAlayan 03032020c sarvazAstrAtigo mUDhaH zaM janmasu na vindati 03032021a ziSTair AcaritaM dharmaM kRSNe mA smAtizaGkithAH 03032021c purANam RSibhiH proktaM sarvajJaiH sarvadarzibhiH 03032022a dharma eva plavo nAnyaH svargaM draupadi gacchatAm 03032022c saiva nauH sAgarasyeva vaNijaH pAram RcchataH 03032023a aphAlo yadi dharmaH syAc carito dharmacAribhiH 03032023c apratiSThe tamasy etaj jagan majjed anindite 03032024a nirvANaM nAdhigaccheyur jIveyuH pazujIvikAm 03032024c vighAtenaiva yujyeyur na cArthaM kiM cid ApnuyuH 03032025a tapaz ca brahmacaryaM ca yajJaH svAdhyAya eva ca 03032025c dAnam Arjavam etAni yadi syur aphalAni vai 03032026a nAcariSyan pare dharmaM pare paratare ca ye 03032026c vipralambho 'yam atyantaM yadi syur aphalAH kriyAH 03032027a RSayaz caiva devAz ca gandharvAsurarAkSasAH 03032027c IzvarAH kasya hetos te careyur dharmam AdRtAH 03032028a phaladaM tv iha vijJAya dhAtAraM zreyasi dhruve 03032028c dharmaM te hy Acaran kRSNe tad dhi dharmasanAtanam 03032029a sa cAyaM saphalo dharmo na dharmo 'phala ucyate 03032029c dRzyante 'pi hi vidyAnAM phalAni tapasAM tathA 03032030a tvayy etad vai vijAnIhi janma kRSNe yathA zrutam 03032030c vettha cApi yathA jAto dhRSTadyumnaH pratApavAn 03032031a etAvad eva paryAptam upamAnaM zucismite 03032031c karmaNAM phalam astIti dhIro 'lpenApi tuSyati 03032032a bahunApi hy avidvAMso naiva tuSyanty abuddhayaH 03032032c teSAM na dharmajaM kiM cit pretya zarmAsti karma vA 03032033a karmaNAm uta puNyAnAM pApAnAM ca phalodayaH 03032033c prabhavaz cApyayaz caiva devaguhyAni bhAmini 03032034a naitAni veda yaH kaz cin muhyanty atra prajA imAH 03032034c rakSyANy etAni devAnAM gUDhamAyA hi devatAH 03032035a kRzAGgAH suvratAz caiva tapasA dagdhakilbiSAH 03032035c prasannair mAnasair yuktAH pazyanty etAni vai dvijAH 03032036a na phalAdarzanAd dharmaH zaGkitavyo na devatAH 03032036c yaSTavyaM cApramattena dAtavyaM cAnasUyatA 03032037a karmaNAM phalam astIti tathaitad dharma zAzvatam 03032037c brahmA provAca putrANAM yad RSir veda kazyapaH 03032038a tasmAt te saMzayaH kRSNe nIhAra iva nazyatu 03032038c vyavasya sarvam astIti nAstikyaM bhAvam utsRja 03032039a IzvaraM cApi bhUtAnAM dhAtAraM mA vicikSipaH 03032039c zikSasvainaM namasvainaM mA te bhUd buddhir IdRzI 03032040a yasya prasAdAt tadbhakto martyo gacchaty amartyatAm 03032040c uttamaM daivataM kRSNe mAtivocaH kathaM cana 03033001 draupady uvAca 03033001a nAvamanye na garhe ca dharmaM pArtha kathaM cana 03033001c IzvaraM kuta evAham avamaMsye prajApatim 03033002a ArtAhaM pralapAmIdam iti mAM viddhi bhArata 03033002c bhUyaz ca vilapiSyAmi sumanAs tan nibodha me 03033003a karma khalv iha kartavyaM jAtenAmitrakarzana 03033003c akarmANo hi jIvanti sthAvarA netare janAH 03033004a A mAtRstanapAnAc ca yAvac chayyopasarpaNam 03033004c jaGgamAH karmaNA vRttim Apnuvanti yudhiSThira 03033005a jaGgameSu vizeSeNa manuSyA bharatarSabha 03033005c icchanti karmaNA vRttim avAptuM pretya ceha ca 03033006a utthAnam abhijAnanti sarvabhUtAni bhArata 03033006c pratyakSaM phalam aznanti karmaNAM lokasAkSikam 03033007a pazyAmi svaM samutthAnam upajIvanti jantavaH 03033007c api dhAtA vidhAtA ca yathAyam udake bakaH 03033008a svakarma kuru mA glAsIH karmaNA bhava daMzitaH 03033008c kRtyaM hi yo 'bhijAnAti sahasre nAsti so 'sti vA 03033009a tasya cApi bhavet kAryaM vivRddhau rakSaNe tathA 03033009c bhakSyamANo hy anAvApaH kSIyate himavAn api 03033010a utsIderan prajAH sarvA na kuryuH karma ced yadi 03033010c api cApy aphalaM karma pazyAmaH kurvato janAn 03033010e nAnyathA hy abhijAnanti vRttiM loke kathaM cana 03033011a yaz ca diSTaparo loke yaz cAyaM haThavAdakaH 03033011c ubhAv apasadAv etau karmabuddhiH prazasyate 03033012a yo hi diSTam upAsIno nirviceSTaH sukhaM svapet 03033012c avasIdet sudurbuddhir Amo ghaTa ivAmbhasi 03033013a tathaiva haThabuddhir yaH zaktaH karmaNy akarmakRt 03033013c AsIta na ciraM jIved anAtha iva durbalaH 03033014a akasmAd api yaH kaz cid arthaM prApnoti pUruSaH 03033014c taM haTheneti manyante sa hi yatno na kasya cit 03033015a yac cApi kiM cit puruSo diSTaM nAma labhaty uta 03033015c daivena vidhinA pArtha tad daivam iti nizcitam 03033016a yat svayaM karmaNA kiM cit phalam Apnoti pUruSaH 03033016c pratyakSaM cakSuSA dRSTaM tat pauruSam iti smRtam 03033017a svabhAvataH pravRtto 'nyaH prApnoty arthAn akAraNAt 03033017c tat svabhAvAtmakaM viddhi phalaM puruSasattama 03033018a evaM haThAc ca daivAc ca svabhAvAt karmaNas tathA 03033018c yAni prApnoti puruSas tat phalaM pUrvakarmaNaH 03033019a dhAtApi hi svakarmaiva tais tair hetubhir IzvaraH 03033019c vidadhAti vibhajyeha phalaM pUrvakRtaM nRNAm 03033020a yad dhy ayaM puruSaH kiM cit kurute vai zubhAzubham 03033020c tad dhAtRvihitaM viddhi pUrvakarmaphalodayam 03033021a kAraNaM tasya deho 'yaM dhAtuH karmaNi karmaNi 03033021c sa yathA prerayaty enaM tathAyaM kurute 'vazaH 03033022a teSu teSu hi kRtyeSu viniyoktA mahezvaraH 03033022c sarvabhUtAni kaunteya kArayaty avazAny api 03033023a manasArthAn vinizcitya pazcAt prApnoti karmaNA 03033023c buddhipUrvaM svayaM dhIraH puruSas tatra kAraNam 03033024a saMkhyAtuM naiva zakyAni karmANi puruSarSabha 03033024c agAranagarANAM hi siddhiH puruSahaitukI 03033025a tile tailaM gavi kSIraM kASThe pAvakam antataH 03033025c dhiyA dhIro vijAnIyAd upAyaM cAsya siddhaye 03033026a tataH pravartate pazcAt karaNeSv asya siddhaye 03033026c tAM siddhim upajIvanti karmaNAm iha jantavaH 03033027a kuzalena kRtaM karma kartrA sAdhu vinizcitam 03033027c idaM tv akuzaleneti vizeSAd upalabhyate 03033028a iSTApUrtaphalaM na syAn na ziSyo na gurur bhavet 03033028c puruSaH karmasAdhyeSu syAc ced ayam akAraNam 03033029a kartRtvAd eva puruSaH karmasiddhau prazasyate 03033029c asiddhau nindyate cApi karmanAzaH kathaM tv iha 03033030a sarvam eva haThenaike diSTenaike vadanty uta 03033030c puruSaprayatnajaM ke cit traidham etan nirucyate 03033031a na caivaitAvatA kAryaM manyanta iti cApare 03033031c asti sarvam adRzyaM tu diSTaM caiva tathA haThaH 03033031e dRzyate hi haThAc caiva diSTAc cArthasya saMtatiH 03033032a kiM cid daivAd dhaThAt kiM cit kiM cid eva svakarmataH 03033032c puruSaH phalam Apnoti caturthaM nAtra kAraNam 03033032e kuzalAH pratijAnanti ye tattvaviduSo janAH 03033033a tathaiva dhAtA bhUtAnAm iSTAniSTaphalapradaH 03033033c yadi na syAn na bhUtAnAM kRpaNo nAma kaz cana 03033034a yaM yam artham abhiprepsuH kurute karma pUruSaH 03033034c tat tat saphalam eva syAd yadi na syAt purAkRtam 03033035a tridvArAm arthasiddhiM tu nAnupazyanti ye narAH 03033035c tathaivAnarthasiddhiM ca yathA lokAs tathaiva te 03033036a kartavyaM tv eva karmeti manor eSa vinizcayaH 03033036c ekAntena hy anIho 'yaM parAbhavati pUruSaH 03033037a kurvato hi bhavaty eva prAyeNeha yudhiSThira 03033037c ekAntaphalasiddhiM tu na vindaty alasaH kva cit 03033038a asaMbhave tv asya hetuH prAyazcittaM tu lakSyate 03033038c kRte karmaNi rAjendra tathAnRNyam avApyate 03033039a alakSmIr Avizaty enaM zayAnam alasaM naram 03033039c niHsaMzayaM phalaM labdhvA dakSo bhUtim upAznute 03033040a anarthaM saMzayAvasthaM vRNvate muktasaMzayAH 03033040c dhIrA narAH karmaratA na tu niHsaMzayaM kva cit 03033041a ekAntena hy anartho 'yaM vartate 'smAsu sAMpratam 03033041c na tu niHsaMzayaM na syAt tvayi karmaNy avasthite 03033042a atha vA siddhir eva syAn mahimA tu tathaiva te 03033042c vRkodarasya bIbhatsor bhrAtroz ca yamayor api 03033043a anyeSAM karma saphalam asmAkam api vA punaH 03033043c viprakarSeNa budhyeta kRtakarmA yathA phalam 03033044a pRthivIM lAGgalenaiva bhittvA bIjaM vapaty uta 03033044c Aste 'tha karSakas tUSNIM parjanyas tatra kAraNam 03033045a vRSTiz cen nAnugRhNIyAd anenAs tatra karSakaH 03033045c yad anyaH puruSaH kuryAt kRtaM tat sakalaM mayA 03033046a tac ced aphalam asmAkaM nAparAdho 'sti naH kva cit 03033046c iti dhIro 'nvavekSyaiva nAtmAnaM tatra garhayet 03033047a kurvato nArthasiddhir me bhavatIti ha bhArata 03033047c nirvedo nAtra gantavyo dvAv etau hy asya karmaNaH 03033047e siddhir vApy atha vAsiddhir apravRttir ato 'nyathA 03033048a bahUnAM samavAye hi bhAvAnAM karma sidhyati 03033048c guNAbhAve phalaM nyUnaM bhavaty aphalam eva vA 03033048e anArambhe tu na phalaM na guNo dRzyate 'cyuta 03033049a dezakAlAv upAyAMz ca maGgalaM svasti vRddhaye 03033049c yunakti medhayA dhIro yathAzakti yathAbalam 03033050a apramattena tat kAryam upadeSTA parAkramaH 03033050c bhUyiSThaM karmayogeSu sarva eva parAkramaH 03033051a yaM tu dhIro 'nvavekSeta zreyAMsaM bahubhir guNaiH 03033051c sAmnaivArthaM tato lipset karma cAsmai prayojayet 03033052a vyasanaM vAsya kAGkSeta vinAzaM vA yudhiSThira 03033052c api sindhor girer vApi kiM punar martyadharmiNaH 03033053a utthAnayuktaH satataM pareSAm antaraiSaNe 03033053c AnRNyam Apnoti naraH parasyAtmana eva ca 03033054a na caivAtmAvamantavyaH puruSeNa kadA cana 03033054c na hy AtmaparibhUtasya bhUtir bhavati bhArata 03033055a evaM saMsthitikA siddhir iyaM lokasya bhArata 03033055c citrA siddhigatiH proktA kAlAvasthAvibhAgataH 03033056a brAhmaNaM me pitA pUrvaM vAsayAm Asa paNDitam 03033056c so 'smA artham imaM prAha pitre me bharatarSabha 03033057a nItiM bRhaspatiproktAM bhrAtqn me 'grAhayat purA 03033057c teSAM sAMkathyam azrauSam aham etat tadA gRhe 03033058a sa mAM rAjan karmavatIm AgatAm Aha sAntvayan 03033058c zuzrUSamANAm AsInAM pitur aGke yudhiSThira 03034001 vaizaMpAyana uvAca 03034001a yAjJasenyA vacaH zrutvA bhImaseno 'tyamarSaNaH 03034001c niHzvasann upasaMgamya kruddho rAjAnam abravIt 03034002a rAjyasya padavIM dharmyAM vraja satpuruSocitAm 03034002c dharmakAmArthahInAnAM kiM no vastuM tapovane 03034003a naiva dharmeNa tad rAjyaM nArjavena na caujasA 03034003c akSakUTam adhiSThAya hRtaM duryodhanena naH 03034004a gomAyuneva siMhAnAM durbalena balIyasAm 03034004c AmiSaM vighasAzena tadvad rAjyaM hi no hRtam 03034005a dharmalezapraticchannaH prabhavaM dharmakAmayoH 03034005c artham utsRjya kiM rAjan durgeSu paritapyase 03034006a bhavato 'nuvidhAnena rAjyaM naH pazyatAM hRtam 03034006c ahAryam api zakreNa guptaM gANDIvadhanvanA 03034007a kuNInAm iva bilvAni paGgUnAm iva dhenavaH 03034007c hRtam aizvaryam asmAkaM jIvatAM bhavataH kRte 03034008a bhavataH priyam ity evaM mahad vyasanam IdRzam 03034008c dharmakAme pratItasya pratipannAH sma bhArata 03034009a karzayAmaH svamitrANi nandayAmaz ca zAtravAn 03034009c AtmAnaM bhavataH zAstre niyamya bharatarSabha 03034010a yad vayaM na tadaivaitAn dhArtarASTrAn nihanmahi 03034010c bhavataH zAstram AdAya tan nas tapati duSkRtam 03034011a athainAm anvavekSasva mRgacaryAm ivAtmanaH 03034011c avIrAcaritAM rAjan na balasthair niSevitAm 03034012a yAM na kRSNo na bIbhatsur nAbhimanyur na sRJjayaH 03034012c na cAham abhinandAmi na ca mAdrIsutAv ubhau 03034013a bhavAn dharmo dharma iti satataM vratakarzitaH 03034013c kaccid rAjan na nirvedAd ApannaH klIbajIvikAm 03034014a durmanuSyA hi nirvedam aphalaM sarvaghAtinam 03034014c azaktAH zriyam Ahartum AtmanaH kurvate priyam 03034015a sa bhavAn dRSTimAJ zaktaH pazyann Atmani pauruSam 03034015c AnRzaMsyaparo rAjan nAnartham avabudhyase 03034016a asmAn amI dhArtarASTrAH kSamamANAn alaM sataH 03034016c azaktAn eva manyante tadduHkhaM nAhave vadhaH 03034017a tatra ced yudhyamAnAnAm ajihmam anivartinAm 03034017c sarvazo hi vadhaH zreyAn pretya lokA&l labhemahi 03034018a atha vA vayam evaitAn nihatya bharatarSabha 03034018c AdadImahi gAM sarvAM tathApi zreya eva naH 03034019a sarvathA kAryam etan naH svadharmam anutiSThatAm 03034019c kAGkSatAM vipulAM kIrtiM vairaM praticikIrSatAm 03034020a AtmArthaM yudhyamAnAnAM vidite kRtyalakSaNe 03034020c anyair apahRte rAjye prazaMsaiva na garhaNA 03034021a karzanArtho hi yo dharmo mitrANAm Atmanas tathA 03034021c vyasanaM nAma tad rAjan na sa dharmaH kudharma tat 03034022a sarvathA dharmanityaM tu puruSaM dharmadurbalam 03034022c jahatas tAta dharmArthau pretaM duHkhasukhe yathA 03034023a yasya dharmo hi dharmArthaM klezabhAG na sa paNDitaH 03034023c na sa dharmasya vedArthaM sUryasyAndhaH prabhAm iva 03034024a yasya cArthArtham evArthaH sa ca nArthasya kovidaH 03034024c rakSate bhRtako 'raNyaM yathA syAt tAdRg eva saH 03034025a ativelaM hi yo 'rthArthI netarAv anutiSThati 03034025c sa vadhyaH sarvabhUtAnAM brahmaheva jugupsitaH 03034026a satataM yaz ca kAmArthI netarAv anutiSThati 03034026c mitrANi tasya nazyanti dharmArthAbhyAM ca hIyate 03034027a tasya dharmArthahInasya kAmAnte nidhanaM dhruvam 03034027c kAmato ramamANasya mInasyevAmbhasaH kSaye 03034028a tasmAd dharmArthayor nityaM na pramAdyanti paNDitAH 03034028c prakRtiH sA hi kAmasya pAvakasyAraNir yathA 03034029a sarvathA dharmamUlo 'rtho dharmaz cArthaparigrahaH 03034029c itaretarayonI tau viddhi meghodadhI yathA 03034030a dravyArthasparzasaMyoge yA prItir upajAyate 03034030c sa kAmaz cittasaMkalpaH zarIraM nAsya vidyate 03034031a arthArthI puruSo rAjan bRhantaM dharmam Rcchati 03034031c artham Rcchati kAmArthI na kAmAd anyam RcchatI 03034032a na hi kAmena kAmo 'nyaH sAdhyate phalam eva tat 03034032c upayogAt phalasyeva kASThAd bhasmeva paNDitaH 03034033a imAJ zakunikAn rAjan hanti vaitaMsiko yathA 03034033c etad rUpam adharmasya bhUteSu ca vihiMsatAm 03034034a kAmAl lobhAc ca dharmasya pravRttiM yo na pazyati 03034034c sa vadhyaH sarvabhUtAnAM pretya ceha ca durmatiH 03034035a vyaktaM te vidito rAjann artho dravyaparigrahaH 03034035c prakRtiM cApi vetthAsya vikRtiM cApi bhUyasIm 03034036a tasya nAzaM vinAzaM vA jarayA maraNena vA 03034036c anartham iti manyante so 'yam asmAsu vartate 03034037a indriyANAM ca paJcAnAM manaso hRdayasya ca 03034037c viSaye vartamAnAnAM yA prItir upajAyate 03034037e sa kAma iti me buddhiH karmaNAM phalam uttamam 03034038a evam eva pRthag dRSTvA dharmArthau kAmam eva ca 03034038c na dharmapara eva syAn na cArthaparamo naraH 03034038e na kAmaparamo vA syAt sarvAn seveta sarvadA 03034039a dharmaM pUrvaM dhanaM madhye jaghanye kAmam Acaret 03034039c ahany anucared evam eSa zAstrakRto vidhiH 03034040a kAmaM pUrvaM dhanaM madhye jaghanye dharmam Acaret 03034040c vayasy anucared evam eSa zAstrakRto vidhiH 03034041a dharmaM cArthaM ca kAmaM ca yathAvad vadatAM vara 03034041c vibhajya kAle kAlajJaH sarvAn seveta paNDitaH 03034042a mokSo vA paramaM zreya eSa rAjan sukhArthinAm 03034042c prAptir vA buddhim AsthAya sopAyaM kurunandana 03034043a tad vAzu kriyatAM rAjan prAptir vApy adhigamyatAm 03034043c jIvitaM hy Aturasyeva duHkham antaravartinaH 03034044a viditaz caiva te dharmaH satataM caritaz ca te 03034044c jAnate tvayi zaMsanti suhRdaH karmacodanAm 03034045a dAnaM yajJaH satAM pUjA vedadhAraNam Arjavam 03034045c eSa dharmaH paro rAjan phalavAn pretya ceha ca 03034046a eSa nArthavihInena zakyo rAjan niSevitum 03034046c akhilAH puruSavyAghra guNAH syur yady apItare 03034047a dharmamUlaM jagad rAjan nAnyad dharmAd viziSyate 03034047c dharmaz cArthena mahatA zakyo rAjan niSevitum 03034048a na cArtho bhaikSacaryeNa nApi klaibyena karhi cit 03034048c vettuM zakyaH sadA rAjan kevalaM dharmabuddhinA 03034049a pratiSiddhA hi te yAcJA yayA sidhyati vai dvijaH 03034049c tejasaivArthalipsAyAM yatasva puruSarSabha 03034050a bhaikSacaryA na vihitA na ca viTzUdrajIvikA 03034050c kSatriyasya vizeSeNa dharmas tu balam aurasam 03034051a udAram eva vidvAMso dharmaM prAhur manISiNaH 03034051c udAraM pratipadyasva nAvare sthAtum arhasi 03034052a anubudhyasva rAjendra vettha dharmAn sanAtanAn 03034052c krUrakarmAbhijAto 'si yasmAd udvijate janaH 03034053a prajApAlanasaMbhUtaM phalaM tava na garhitam 03034053c eSa te vihito rAjan dhAtrA dharmaH sanAtanaH 03034054a tasmAd vicalitaH pArtha loke hAsyaM gamiSyasi 03034054c svadharmAd dhi manuSyANAM calanaM na prazasyate 03034055a sa kSAtraM hRdayaM kRtvA tyaktvedaM zithilaM manaH 03034055c vIryam AsthAya kaunteya dhuram udvaha dhuryavat 03034056a na hi kevaladharmAtmA pRthivIM jAtu kaz cana 03034056c pArthivo vyajayad rAjan na bhUtiM na punaH zriyam 03034057a jihvAM dattvA bahUnAM hi kSudrANAM lubdhacetasAm 03034057c nikRtyA labhate rAjyam AhAram iva zalyakaH 03034058a bhrAtaraH pUrvajAtAz ca susamRddhAz ca sarvazaH 03034058c nikRtyA nirjitA devair asurAH pANDavarSabha 03034059a evaM balavataH sarvam iti buddhvA mahIpate 03034059c jahi zatrUn mahAbAho parAM nikRtim AsthitaH 03034060a na hy arjunasamaH kaz cid yudhi yoddhA dhanurdharaH 03034060c bhavitA vA pumAn kaz cin matsamo vA gadAdharaH 03034061a sattvena kurute yuddhaM rAjan subalavAn api 03034061c na pramANena notsAhAt sattvastho bhava pANDava 03034062a sattvaM hi mUlam arthasya vitathaM yad ato 'nyathA 03034062c na tu prasaktaM bhavati vRkSacchAyeva haimanI 03034063a arthatyAgo hi kAryaH syAd arthaM zreyAMsam icchatA 03034063c bIjaupamyena kaunteya mA te bhUd atra saMzayaH 03034064a arthena tu samo 'nartho yatra labhyeta nodayaH 03034064c na tatra vipaNaH kAryaH kharakaNDUyitaM hi tat 03034065a evam eva manuSyendra dharmaM tyaktvAlpakaM naraH 03034065c bRhantaM dharmam Apnoti sa buddha iti nizcitaH 03034066a amitraM mitrasaMpannaM mitrair bhindanti paNDitAH 03034066c bhinnair mitraiH parityaktaM durbalaM kurute vaze 03034067a sattvena kurute yuddhaM rAjan subalavAn api 03034067c nodyamena na hotrAbhiH sarvAH svIkurute prajAH 03034068a sarvathA saMhatair eva durbalair balavAn api 03034068c amitraH zakyate hantuM madhuhA bhramarair iva 03034069a yathA rAjan prajAH sarvAH sUryaH pAti gabhastibhiH 03034069c atti caiva tathaiva tvaM savituH sadRzo bhava 03034070a etad dhy api tapo rAjan purANam iti naH zrutam 03034070c vidhinA pAlanaM bhUmer yat kRtaM naH pitAmahaiH 03034071a apeyAt kila bhAH sUryAl lakSmIz candramasas tathA 03034071c iti loko vyavasito dRSTvemAM bhavato vyathAm 03034072a bhavataz ca prazaMsAbhir nindAbhir itarasya ca 03034072c kathAyuktAH pariSadaH pRthag rAjan samAgatAH 03034073a idam abhyadhikaM rAjan brAhmaNA guravaz ca te 03034073c sametAH kathayantIha muditAH satyasaMdhatAm 03034074a yan na mohAn na kArpaNyAn na lobhAn na bhayAd api 03034074c anRtaM kiM cid uktaM te na kAmAn nArthakAraNAt 03034075a yad enaH kurute kiM cid rAjA bhUmim avApnuvan 03034075c sarvaM tan nudate pazcAd yajJair vipuladakSiNaiH 03034076a brAhmaNebhyo dadad grAmAn gAz ca rAjan sahasrazaH 03034076c mucyate sarvapApebhyas tamobhya iva candramAH 03034077a paurajAnapadAH sarve prAyazaH kurunandana 03034077c savRddhabAlAH sahitAH zaMsanti tvAM yudhiSThira 03034078a zvadRtau kSIram AsaktaM brahma vA vRSale yathA 03034078c satyaM stene balaM nAryAM rAjyaM duryodhane tathA 03034079a iti nirvacanaM loke ciraM carati bhArata 03034079c api caitat striyo bAlAH svAdhyAyam iva kurvate 03034080a sa bhavAn ratham AsthAya sarvopakaraNAnvitam 03034080c tvaramANo 'bhiniryAtu ciram arthopapAdakam 03034081a vAcayitvA dvijazreSThAn adyaiva gajasAhvayam 03034081c astravidbhiH parivRto bhrAtRbhir dRDhadhanvibhiH 03034081e AzIviSasamair vIrair marudbhir iva vRtrahA 03034082a amitrAMs tejasA mRdnann asurebhya ivArihA 03034082c zriyam Adatsva kaunteya dhArtarASTrAn mahAbala 03034083a na hi gANDIvamuktAnAM zarANAM gArdhravAsasAm 03034083c sparzam AzIviSAbhAnAM martyaH kaz cana saMsahet 03034084a na sa vIro na mAtaGgo na sadazvo 'sti bhArata 03034084c yaH saheta gadAvegaM mama kruddhasya saMyuge 03034085a sRJjayaiH saha kaikeyair vRSNInAm RSabheNa ca 03034085c kathaM svid yudhi kaunteya rAjyaM na prApnuyAmahe 03035001 yudhiSThira uvAca 03035001a asaMzayaM bhArata satyam etad; yan mA tudan vAkyazalyaiH kSiNoSi 03035001c na tvA vigarhe pratikUlam etan; mamAnayAd dhi vyasanaM va AgAt 03035002a ahaM hy akSAn anvapadyaM jihIrSan; rAjyaM sarASTraM dhRtarASTrasya putrAt 03035002c tan mA zaThaH kitavaH pratyadevIt; suyodhanArthaM subalasya putraH 03035003a mahAmAyaH zakuniH pArvatIyaH; sadA sabhAyAM pravapann akSapUgAn 03035003c amAyinaM mAyayA pratyadevIt; tato 'pazyaM vRjinaM bhImasena 03035004a akSAn hi dRSTvA zakuner yathAvat; kAmAnulomAn ayujo yujaz ca 03035004c zakyaM niyantum abhaviSyad AtmA; manyus tu hanti puruSasya dhairyam 03035005a yantuM nAtmA zakyate pauruSeNa; mAnena vIryeNa ca tAta naddhaH 03035005c na te vAcaM bhImasenAbhyasUye; manye tathA tad bhavitavyam AsIt 03035006a sa no rAjA dhRtarASTrasya putro; nyapAtayad vyasane rAjyam icchan 03035006c dAsyaM ca no 'gamayad bhImasena; yatrAbhavac charaNaM draupadI naH 03035007a tvaM cApi tad vettha dhanaMjayaz ca; punardyUtAyAgatAnAM sabhAM naH 03035007c yan mAbravId dhRtarASTrasya putra; ekaglahArthaM bharatAnAM samakSam 03035008a vane samA dvAdaza rAjaputra; yathAkAmaM viditam ajAtazatro 03035008c athAparaM cAviditaM carethAH; sarvaiH saha bhrAtRbhiz chadmagUDhaH 03035009a tvAM cec chrutvA tAta tathA carantam; avabhotsyante bhAratAnAM carAH sma 03035009c anyAMz carethAs tAvato 'bdAMs tatas tvaM; nizcitya tat pratijAnIhi pArtha 03035010a caraiz cen no 'viditaH kAlam etaM; yukto rAjan mohayitvA madIyAn 03035010c bravImi satyaM kurusaMsadIha; tavaiva tA bhArata paJca nadyaH 03035011a vayaM caivaM bhrAtaraH sarva eva; tvayA jitAH kAlam apAsya bhogAn 03035011c vasema ity Aha purA sa rAjA; madhye kurUNAM sa mayoktas tatheti 03035012a tatra dyUtam abhavan no jaghanyaM; tasmiJ jitAH pravrajitAz ca sarve 03035012c itthaM ca dezAn anusaMcarAmo; vanAni kRcchrANi ca kRcchrarUpAH 03035013a suyodhanaz cApi na zAntim icchan; bhUyaH sa manyor vazam anvagacchat 03035013c udyojayAm Asa kurUMz ca sarvAn; ye cAsya ke cid vazam anvagacchan 03035014a taM saMdhim AsthAya satAM sakAze; ko nAma jahyAd iha rAjyahetoH 03035014c Aryasya manye maraNAd garIyo; yad dharmam utkramya mahIM praziSyAt 03035015a tadaiva ced vIrakarmAkariSyo; yadA dyUte parighaM paryamRkSaH 03035015c bAhU didhakSan vAritaH phalgunena; kiM duSkRtaM bhIma tadAbhaviSyat 03035016a prAg eva caivaM samayakriyAyAH; kiM nAbravIH pauruSam AvidAnaH 03035016c prAptaM tu kAlaM tv abhipadya pazcAt; kiM mAm idAnIm ativelam Attha 03035017a bhUyo 'pi duHkhaM mama bhImasena; dUye viSasyeva rasaM viditvA 03035017c yad yAjJasenIM parikRSyamANAM; saMdRzya tat kSAntam iti sma bhIma 03035018a na tv adya zakyaM bharatapravIra; kRtvA yad uktaM kuruvIramadhye 03035018c kAlaM pratIkSasva sukhodayasya; paktiM phalAnAm iva bIjavApaH 03035019a yadA hi pUrvaM nikRto nikRtyA; vairaM sapuSpaM saphalaM viditvA 03035019c mahAguNaM harati hi pauruSeNa; tadA vIro jIvati jIvaloke 03035020a zriyaM ca loke labhate samagrAM; manye cAsmai zatravaH saMnamante 03035020c mitrANi cainam atirAgAd bhajante; devA ivendram anujIvanti cainam 03035021a mama pratijJAM ca nibodha satyAM; vRNe dharmam amRtAj jIvitAc ca 03035021c rAjyaM ca putrAz ca yazo dhanaM ca; sarvaM na satyasya kalAm upaiti 03036001 bhImasena uvAca 03036001a saMdhiM kRtvaiva kAlena antakena patatriNA 03036001c anantenAprameyena srotasA sarvahAriNA 03036002a pratyakSaM manyase kAlaM martyaH san kAlabandhanaH 03036002c phenadharmA mahArAja phaladharmA tathaiva ca 03036003a nimeSAd api kaunteya yasyAyur apacIyate 03036003c sUcyevAJjanacUrNasya kim iti pratipAlayet 03036004a yo nUnam amitAyuH syAd atha vApi pramANavit 03036004c sa kAlaM vai pratIkSeta sarvapratyakSadarzivAn 03036005a pratIkSamANAn kAlo naH samA rAjaMs trayodaza 03036005c AyuSo 'pacayaM kRtvA maraNAyopaneSyati 03036006a zarIriNAM hi maraNaM zarIre nityam Azritam 03036006c prAg eva maraNAt tasmAd rAjyAyaiva ghaTAmahe 03036007a yo na yAti prasaMkhyAnam aspaSTo bhUmivardhanaH 03036007c ayAtayitvA vairANi so 'vasIdati gaur iva 03036008a yo na yAtayate vairam alpasattvodyamaH pumAn 03036008c aphalaM tasya janmAhaM manye durjAtajAyinaH 03036009a hairaNyau bhavato bAhU zrutir bhavati pArthiva 03036009c hatvA dviSantaM saMgrAme bhuktvA bAhvarjitaM vasu 03036010a hatvA cet puruSo rAjan nikartAram ariMdama 03036010c ahnAya narakaM gacchet svargeNAsya sa saMmitaH 03036011a amarSajo hi saMtApaH pAvakAd dIptimattaraH 03036011c yenAham abhisaMtapto na naktaM na divA zaye 03036012a ayaM ca pArtho bIbhatsur variSTho jyAvikarSaNe 03036012c Aste paramasaMtapto nUnaM siMha ivAzaye 03036013a yo 'yam eko 'bhimanute sarvA&l loke dhanurbhRtaH 03036013c so 'yam Atmajam USmANaM mahAhastIva yacchati 03036014a nakulaH sahadevaz ca vRddhA mAtA ca vIrasUH 03036014c tavaiva priyam icchanta Asate jaDamUkavat 03036015a sarve te priyam icchanti bAndhavAH saha sRJjayaiH 03036015c aham eko 'bhisaMtapto mAtA ca prativindhyataH 03036016a priyam eva tu sarveSAM yad bravImy uta kiM cana 03036016c sarve hI vyasanaM prAptAH sarve yuddhAbhinandinaH 03036017a netaH pApIyasI kA cid Apad rAjan bhaviSyati 03036017c yan no nIcair alpabalai rAjyam Acchidya bhujyate 03036018a zIladoSAd ghRNAviSTa AnRzaMsyAt paraMtapa 03036018c klezAMs titikSase rAjan nAnyaH kaz cit prazaMsati 03036019a ghRNI brAhmaNarUpo 'si kathaM kSatre ajAyathAH 03036019c asyAM hi yonau jAyante prAyazaH krUrabuddhayaH 03036020a azrauSIs tvaM rAjadharmAn yathA vai manur abravIt 03036020c krUrAn nikRtisaMyuktAn vihitAn azamAtmakAn 03036021a kartavye puruSavyAghra kim Asse pIThasarpavat 03036021c buddhyA vIryeNa saMyuktaH zrutenAbhijanena ca 03036022a tRNAnAM muSTinaikena himavantaM tu parvatam 03036022c channam icchasi kaunteya yo 'smAn saMvartum icchasi 03036023a ajJAtacaryA gUDhena pRthivyAM vizrutena ca 03036023c divIva pArtha sUryeNa na zakyA carituM tvayA 03036024a bRhacchAla ivAnUpe zAkhApuSpapalAzavAn 03036024c hastI zveta ivAjJAtaH kathaM jiSNuz cariSyati 03036025a imau ca siMhasaMkAzau bhrAtarau sahitau zizU 03036025c nakulaH sahadevaz ca kathaM pArtha cariSyataH 03036026a puNyakIrtI rAjaputrI draupadI vIrasUr iyam 03036026c vizrutA katham ajJAtA kRSNA pArtha cariSyati 03036027a mAM cApi rAjaJ jAnanti AkumAram imAH prajAH 03036027c ajJAtacaryAM pazyAmi meror iva nigUhanam 03036028a tathaiva bahavo 'smAbhI rASTrebhyo vipravAsitAH 03036028c rAjAno rAjaputrAz ca dhRtarASTram anuvratAH 03036029a na hi te 'py upazAmyanti nikRtAnAM nirAkRtAH 03036029c avazyaM tair nikartavyam asmAkaM tatpriyaiSibhiH 03036030a te 'py asmAsu prayuJjIran pracchannAn subahUJ janAn 03036030c AcakSIraMz ca no jJAtvA tan naH syAt sumahad bhayam 03036031a asmAbhir uSitAH samyag vane mAsAs trayodaza 03036031c parimANena tAn pazya tAvataH parivatsarAn 03036032a asti mAsaH pratinidhir yathA prAhur manISiNaH 03036032c pUtikAn iva somasya tathedaM kriyatAm iti 03036033a atha vAnaDuhe rAjan sAdhave sAdhuvAhine 03036033c sauhityadAnAd ekasmAd enasaH pratimucyate 03036034a tasmAc chatruvadhe rAjan kriyatAM nizcayas tvayA 03036034c kSatriyasya tu sarvasya nAnyo dharmo 'sti saMyugAt 03037001 vaizaMpAyana uvAca 03037001a bhImasenavacaH zrutvA kuntIputro yudhiSThiraH 03037001c niHzvasya puruSavyAghraH saMpradadhyau paraMtapaH 03037002a sa muhUrtam iva dhyAtvA vinizcityetikRtyatAm 03037002c bhImasenam idaM vAkyam apadAntaram abravIt 03037003a evam etan mahAbAho yathA vadasi bhArata 03037003c idam anyat samAdhatsva vAkyaM me vAkyakovida 03037004a mahApApAni karmANi yAni kevalasAhasAt 03037004c Arabhyante bhImasena vyathante tAni bhArata 03037005a sumantrite suvikrAnte sukRte suvicArite 03037005c sidhyanty arthA mahAbAho daivaM cAtra pradakSiNam 03037006a tvaM tu kevalacApalyAd baladarpocchritaH svayam 03037006c Arabdhavyam idaM karma manyase zRNu tatra me 03037007a bhUrizravAH zalaz caiva jalasaMdhaz ca vIryavAn 03037007c bhISmo droNaz ca karNaz ca droNaputraz ca vIryavAn 03037008a dhArtarASTrA durAdharSA duryodhanapurogamAH 03037008c sarva eva kRtAstrAz ca satataM cAtatAyinaH 03037009a rAjAnaH pArthivAz caiva ye 'smAbhir upatApitAH 03037009c saMzritAH kauravaM pakSaM jAtasnehAz ca sAMpratam 03037010a duryodhanahite yuktA na tathAsmAsu bhArata 03037010c pUrNakozA balopetAH prayatiSyanti rakSaNe 03037011a sarve kauravasainyasya saputrAmAtyasainikAH 03037011c saMvibhaktA hi mAtrAbhir bhogair api ca sarvazaH 03037012a duryodhanena te vIrA mAnitAz ca vizeSataH 03037012c prANAMs tyakSyanti saMgrAme iti me nizcitA matiH 03037013a samA yady api bhISmasya vRttir asmAsu teSu ca 03037013c droNasya ca mahAbAho kRpasya ca mahAtmanaH 03037014a avazyaM rAjapiNDas tair nirvezya iti me matiH 03037014c tasmAt tyakSyanti saMgrAme prANAn api sudustyajAn 03037015a sarve divyAstravidvAMsaH sarve dharmaparAyaNAH 03037015c ajeyAz ceti me buddhir api devaiH savAsavaiH 03037016a amarSI nityasaMhRSTas tatra karNo mahArathaH 03037016c sarvAstravid anAdhRSya abhedyakavacAvRtaH 03037017a anirjitya raNe sarvAn etAn puruSasattamAn 03037017c azakyo hy asahAyena hantuM duryodhanas tvayA 03037018a na nidrAm adhigacchAmi cintayAno vRkodara 03037018c ati sarvAn dhanurgrAhAn sUtaputrasya lAghavam 03037019a etad vacanam AjJAya bhImaseno 'tyamarSaNaH 03037019c babhUva vimanAs trasto na caivovAca kiM cana 03037020a tayoH saMvadator evaM tadA pANDavayor dvayoH 03037020c AjagAma mahAyogI vyAsaH satyavatIsutaH 03037021a so 'bhigamya yathAnyAyaM pANDavaiH pratipUjitaH 03037021c yudhiSThiram idaM vAkyam uvAca vadatAM varaH 03037022a yudhiSThira mahAbAho vedmi te hRdi mAnasam 03037022c manISayA tataH kSipram Agato 'smi nararSabha 03037023a bhISmAd droNAt kRpAt karNAd droNaputrAc ca bhArata 03037023c yat te bhayam amitraghna hRdi saMparivartate 03037024a tat te 'haM nAzayiSyAmi vidhidRSTena hetunA 03037024c tac chrutvA dhRtim AsthAya karmaNA pratipAdaya 03037025a tata ekAntam unnIya pArAzaryo yudhiSThiram 03037025c abravId upapannArtham idaM vAkyavizAradaH 03037026a zreyasas te paraH kAlaH prApto bharatasattama 03037026c yenAbhibhavitA zatrUn raNe pArtho dhanaMjayaH 03037027a gRhANemAM mayA proktAM siddhiM mUrtimatIm iva 03037027c vidyAM pratismRtiM nAma prapannAya bravImi te 03037027e yAm avApya mahAbAhur arjunaH sAdhayiSyati 03037028a astrahetor mahendraM ca rudraM caivAbhigacchatu 03037028c varuNaM ca dhanezaM ca dharmarAjaM ca pANDava 03037028e zakto hy eSa surAn draSTuM tapasA vikrameNa ca 03037029a RSir eSa mahAtejA nArAyaNasahAyavAn 03037029c purANaH zAzvato devo viSNor aMzaH sanAtanaH 03037030a astrANIndrAc ca rudrAc ca lokapAlebhya eva ca 03037030c samAdAya mahAbAhur mahat karma kariSyati 03037031a vanAd asmAc ca kaunteya vanam anyad vicintyatAm 03037031c nivAsArthAya yad yuktaM bhaved vaH pRthivIpate 03037032a ekatra ciravAso hi na prItijanano bhavet 03037032c tApasAnAM ca zAntAnAM bhaved udvegakArakaH 03037033a mRgANAm upayogaz ca vIrudoSadhisaMkSayaH 03037033c bibharSi hi bahUn viprAn vedavedAGgapAragAn 03037034a evam uktvA prapannAya zucaye bhagavAn prabhuH 03037034c provAca yogatattvajJo yogavidyAm anuttamAm 03037035a dharmarAjJe tadA dhImAn vyAsaH satyavatIsutaH 03037035c anujJAya ca kaunteyaM tatraivAntaradhIyata 03037036a yudhiSThiras tu dharmAtmA tad brahma manasA yataH 03037036c dhArayAm Asa medhAvI kAle kAle samabhyasan 03037037a sa vyAsavAkyamudito vanAd dvaitavanAt tataH 03037037c yayau sarasvatItIre kAmyakaM nAma kAnanam 03037038a tam anvayur mahArAja zikSAkSaravidas tathA 03037038c brAhmaNAs tapasA yuktA devendram RSayo yathA 03037039a tataH kAmyakam AsAdya punas te bharatarSabhAH 03037039c nyavizanta mahAtmAnaH sAmAtyAH sapadAnugAH 03037040a tatra te nyavasan rAjan kaM cit kAlaM manasvinaH 03037040c dhanurvedaparA vIrAH zRNvAnA vedam uttamam 03037041a caranto mRgayAM nityaM zuddhair bANair mRgArthinaH 03037041c pitRdaivataviprebhyo nirvapanto yathAvidhi 03038001 vaizaMpAyana uvAca 03038001a kasya cit tv atha kAlasya dharmarAjo yudhiSThiraH 03038001c saMsmRtya munisaMdezam idaM vacanam abravIt 03038002a vivikte viditaprajJam arjunaM bharatarSabham 03038002c sAntvapUrvaM smitaM kRtvA pANinA parisaMspRzan 03038003a sa muhUrtam iva dhyAtvA vanavAsam ariMdamaH 03038003c dhanaMjayaM dharmarAjo rahasIdam uvAca ha 03038004a bhISme droNe kRpe karNe droNaputre ca bhArata 03038004c dhanurvedaz catuSpAda eteSv adya pratiSThitaH 03038005a brAhmaM daivam AsuraM ca saprayogacikitsitam 03038005c sarvAstrANAM prayogaM ca te 'bhijAnanti kRtsnazaH 03038006a te sarve dhRtarASTrasya putreNa parisAntvitAH 03038006c saMvibhaktAz ca tuSTAz ca guruvat teSu vartate 03038007a sarvayodheSu caivAsya sadA vRttir anuttamA 03038007c zaktiM na hApayiSyanti te kAle pratipUjitAH 03038008a adya ceyaM mahI kRtsnA duryodhanavazAnugA 03038008c tvayi vyapAzrayo 'smAkaM tvayi bhAraH samAhitaH 03038008e tatra kRtyaM prapazyAmi prAptakAlam ariMdama 03038009a kRSNadvaipAyanAt tAta gRhItopaniSan mayA 03038009c tayA prayuktayA samyag jagat sarvaM prakAzate 03038009e tena tvaM brahmaNA tAta saMyuktaH susamAhitaH 03038010a devatAnAM yathAkAlaM prasAdaM pratipAlaya 03038010c tapasA yojayAtmAnam ugreNa bharatarSabha 03038011a dhanuSmAn kavacI khaDgI muniH sArasamanvitaH 03038011c na kasya cid dadan mArgaM gaccha tAtottarAM dizam 03038011e indre hy astrANi divyAni samastAni dhanaMjaya 03038012a vRtrAd bhItais tadA devair balam indre samarpitam 03038012c tAny ekasthAni sarvANi tatas tvaM pratipatsyase 03038013a zakram eva prapadyasva sa te 'strANi pradAsyati 03038013c dIkSito 'dyaiva gaccha tvaM draSTuM devaM puraMdaram 03038014a evam uktvA dharmarAjas tam adhyApayata prabhuH 03038014c dIkSitaM vidhinA tena yatavAkkAyamAnasam 03038014e anujajJe tato vIraM bhrAtA bhrAtaram agrajaH 03038015a nidezAd dharmarAjasya draSTuM devaM puraMdaram 03038015c dhanur gANDIvam AdAya tathAkSayyau maheSudhI 03038016a kavacI satalatrANo baddhagodhAGgulitravAn 03038016c hutvAgniM brAhmaNAn niSkaiH svasti vAcya mahAbhujaH 03038017a prAtiSThata mahAbAhuH pragRhItazarAsanaH 03038017c vadhAya dhArtarASTrANAM niHzvasyordhvam udIkSya ca 03038018a taM dRSTvA tatra kaunteyaM pragRhItazarAsanam 03038018c abruvan brAhmaNAH siddhA bhUtAny antarhitAni ca 03038018e kSipraM prApnuhi kaunteya manasA yad yad icchasi 03038019a taM siMham iva gacchantaM zAlaskandhorum arjunam 03038019c manAMsy AdAya sarveSAM kRSNA vacanam abravIt 03038020a yat te kuntI mahAbAho jAtasyaicchad dhanaMjaya 03038020c tat te 'stu sarvaM kaunteya yathA ca svayam icchasi 03038021a mAsmAkaM kSatriyakule janma kaz cid avApnuyAt 03038021c brAhmaNebhyo namo nityaM yeSAM yuddhe na jIvikA 03038022a nUnaM te bhrAtaraH sarve tvatkathAbhiH prajAgare 03038022c raMsyante vIrakarmANi kIrtayantaH punaH punaH 03038023a naiva naH pArtha bhogeSu na dhane nota jIvite 03038023c tuSTir buddhir bhavitrI vA tvayi dIrghapravAsini 03038024a tvayi naH pArtha sarveSAM sukhaduHkhe samAhite 03038024c jIvitaM maraNaM caiva rAjyam aizvaryam eva ca 03038024e ApRSTo me 'si kaunteya svasti prApnuhi pANDava 03038025a namo dhAtre vidhAtre ca svasti gaccha hy anAmayam 03038025c svasti te 'stv AntarikSebhyaH pArthivebhyaz ca bhArata 03038025e divyebhyaz caiva bhUtebhyo ye cAnye paripanthinaH 03038026a tataH pradakSiNaM kRtvA bhrAtqn dhaumyaM ca pANDavaH 03038026c prAtiSThata mahAbAhuH pragRhya ruciraM dhanuH 03038027a tasya mArgAd apAkrAman sarvabhUtAni gacchataH 03038027c yuktasyaindreNa yogena parAkrAntasya zuSmiNaH 03038028a so 'gacchat parvataM puNyam ekAhnaiva mahAmanAH 03038028c manojavagatir bhUtvA yogayukto yathAnilaH 03038029a himavantam atikramya gandhamAdanam eva ca 03038029c atyakrAmat sa durgANi divArAtram atandritaH 03038030a indrakIlaM samAsAdya tato 'tiSThad dhanaMjayaH 03038030c antarikSe hi zuzrAva tiSTheti sa vacas tadA 03038031a tato 'pazyat savyasAcI vRkSamUle tapasvinam 03038031c brAhmyA zriyA dIpyamAnaM piGgalaM jaTilaM kRzam 03038032a so 'bravId arjunaM tatra sthitaM dRSTvA mahAtapAH 03038032c kas tvaM tAteha saMprApto dhanuSmAn kavacI zarI 03038032e nibaddhAsitalatrANaH kSatradharmam anuvrataH 03038033a neha zastreNa kartavyaM zAntAnAm ayam AlayaH 03038033c vinItakrodhaharSANAM brAhmaNAnAM tapasvinAm 03038034a nehAsti dhanuSA kAryaM na saMgrAmeNa karhi cit 03038034c nikSipaitad dhanus tAta prApto 'si paramAM gatim 03038035a ity anantaujasaM vIraM yathA cAnyaM pRthagjanam 03038035c tathA vAcam athAbhIkSNaM brAhmaNo 'rjunam abravIt 03038035e na cainaM cAlayAm Asa dhairyAt sudRDhanizcayam 03038036a tam uvAca tataH prItaH sa dvijaH prahasann iva 03038036c varaM vRNISva bhadraM te zakro 'ham arisUdana 03038037a evam uktaH pratyuvAca sahasrAkSaM dhanaMjayaH 03038037c prAJjaliH praNato bhUtvA zUraH kurukulodvahaH 03038038a Ipsito hy eSa me kAmo varaM cainaM prayaccha me 03038038c tvatto 'dya bhagavann astraM kRtsnam icchAmi veditum 03038039a pratyuvAca mahendras taM prItAtmA prahasann iva 03038039c iha prAptasya kiM kAryam astrais tava dhanaMjaya 03038039e kAmAn vRNISva lokAMz ca prApto 'si paramAM gatim 03038040a evam uktaH pratyuvAca sahasrAkSaM dhanaMjayaH 03038040c na lokAn na punaH kAmAn na devatvaM kutaH sukham 03038041a na ca sarvAmaraizvaryaM kAmaye tridazAdhipa 03038041c bhrAtqMs tAn vipine tyaktvA vairam apratiyAtya ca 03038041e akIrtiM sarvalokeSu gaccheyaM zAzvatIH samAH 03038042a evam uktaH pratyuvAca vRtrahA pANDunandanam 03038042c sAntvayaJ zlakSNayA vAcA sarvalokanamaskRtaH 03038043a yadA drakSyasi bhUtezaM tryakSaM zUladharaM zivam 03038043c tadA dAtAsmi te tAta divyAny astrANi sarvazaH 03038044a kriyatAM darzane yatno devasya parameSThinaH 03038044c darzanAt tasya kaunteya saMsiddhaH svargam eSyasi 03038045a ity uktvA phalgunaM zakro jagAmAdarzanaM tataH 03038045c arjuno 'py atha tatraiva tasthau yogasamanvitaH 03039001 janamejaya uvAca 03039001a bhagavaJ zrotum icchAmi pArthasyAkliSTakarmaNaH 03039001c vistareNa kathAm etAM yathAstrANy upalabdhavAn 03039002a kathaM sa puruSavyAghro dIrghabAhur dhanaMjayaH 03039002c vanaM praviSTas tejasvI nirmanuSyam abhItavat 03039003a kiM ca tena kRtaM tatra vasatA brahmavittama 03039003c kathaM ca bhagavAn sthANur devarAjaz ca toSitaH 03039004a etad icchAmy ahaM zrotuM tvatprasAdAd dvijottama 03039004c tvaM hi sarvajJa divyaM ca mAnuSaM caiva vettha ha 03039005a atyadbhutaM mahAprAjJa romaharSaNam arjunaH 03039005c bhavena saha saMgrAmaM cakArApratimaM kila 03039005e purA praharatAM zreSThaH saMgrAmeSv aparAjitaH 03039006a yac chrutvA narasiMhAnAM dainyaharSAtivismayAt 03039006c zUrANAm api pArthAnAM hRdayAni cakampire 03039007a yad yac ca kRtavAn anyat pArthas tad akhilaM vada 03039007c na hy asya ninditaM jiSNoH susUkSmam api lakSaye 03039007e caritaM tasya zUrasya tan me sarvaM prakIrtaya 03039008 vaizaMpAyana uvAca 03039008a kathayiSyAmi te tAta kathAm etAM mahAtmanaH 03039008c divyAM kauravazArdUla mahatIm adbhutopamAm 03039009a gAtrasaMsparzasaMbandhaM tryambakeNa sahAnagha 03039009c pArthasya devadevena zRNu samyak samAgamam 03039010a yudhiSThiraniyogAt sa jagAmAmitavikramaH 03039010c zakraM surezvaraM draSTuM devadevaM ca zaMkaram 03039011a divyaM tad dhanur AdAya khaDgaM ca puruSarSabhaH 03039011c mahAbalo mahAbAhur arjunaH kAryasiddhaye 03039011e dizaM hy udIcIM kauravyo himavacchikharaM prati 03039012a aindriH sthiramanA rAjan sarvalokamahArathaH 03039012c tvarayA parayA yuktas tapase dhRtanizcayaH 03039012e vanaM kaNTakitaM ghoram eka evAnvapadyata 03039013a nAnApuSpaphalopetaM nAnApakSiniSevitam 03039013c nAnAmRgagaNAkIrNaM siddhacAraNasevitam 03039014a tataH prayAte kaunteye vanaM mAnuSavarjitam 03039014c zaGkhAnAM paTahAnAM ca zabdaH samabhavad divi 03039015a puSpavarSaM ca sumahan nipapAta mahItale 03039015c meghajAlaM ca vitataM chAdayAm Asa sarvataH 03039016a atItya vanadurgANi saMnikarSe mahAgireH 03039016c zuzubhe himavatpRSThe vasamAno 'rjunas tadA 03039017a tatrApazyad drumAn phullAn vihagair valgu nAditAn 03039017c nadIz ca bahulAvartA nIlavaiDUryasaMnibhAH 03039018a haMsakAraNDavodgItAH sArasAbhirutAs tathA 03039018c puMskokilarutAz caiva krauJcabarhiNanAditAH 03039019a manoharavanopetAs tasminn atiratho 'rjunaH 03039019c puNyazItAmalajalAH pazyan prItamanAbhavat 03039020a ramaNIye vanoddeze ramamANo 'rjunas tadA 03039020c tapasy ugre vartamAna ugratejA mahAmanAH 03039021a darbhacIraM nivasyAtha daNDAjinavibhUSitaH 03039021c pUrNe pUrNe trirAtre tu mAsam ekaM phalAzanaH 03039021e dviguNenaiva kAlena dvitIyaM mAsam atyagAt 03039022a tRtIyam api mAsaM sa pakSeNAhAram Acaran 03039022c zIrNaM ca patitaM bhUmau parNaM samupayuktavAn 03039023a caturthe tv atha saMprApte mAsi pUrNe tataH param 03039023c vAyubhakSo mahAbAhur abhavat pANDunandanaH 03039023e UrdhvabAhur nirAlambaH pAdAGguSThAgraviSThitaH 03039024a sadopasparzanAc cAsya babhUvur amitaujasaH 03039024c vidyudambhoruhanibhA jaTAs tasya mahAtmanaH 03039025a tato maharSayaH sarve jagmur devaM pinAkinam 03039025c zitikaNThaM mahAbhAgaM praNipatya prasAdya ca 03039025e sarve nivedayAm AsuH karma tat phalgunasya ha 03039026a eSa pArtho mahAtejA himavatpRSTham AzritaH 03039026c ugre tapasi duSpAre sthito dhUmAyayan dizaH 03039027a tasya deveza na vayaM vidmaH sarve cikIrSitam 03039027c saMtApayati naH sarvAn asau sAdhu nivAryatAm 03039028 mahezvara uvAca 03039028a zIghraM gacchata saMhRSTA yathAgatam atandritAH 03039028c aham asya vijAnAmi saMkalpaM manasi sthitam 03039029a nAsya svargaspRhA kA cin naizvaryasya na cAyuSaH 03039029c yat tv asya kAGkSitaM sarvaM tat kariSye 'ham adya vai 03039030 vaizaMpAyana uvAca 03039030a te zrutva zarvavacanam RSayaH satyavAdinaH 03039030c prahRSTamanaso jagmur yathAsvaM punar AzramAn 03040001 vaizaMpAyana uvAca 03040001a gateSu teSu sarveSu tapasviSu mahAtmasu 03040001c pinAkapANir bhagavAn sarvapApaharo haraH 03040002a kairAtaM veSam AsthAya kAJcanadrumasaMnibham 03040002c vibhrAjamAno vapuSA girir merur ivAparaH 03040003a zrImad dhanur upAdAya zarAMz cAzIviSopamAn 03040003c niSpapAta mahArciSmAn dahan kakSam ivAnalaH 03040004a devyA sahomayA zrImAn samAnavrataveSayA 03040004c nAnAveSadharair hRSTair bhUtair anugatas tadA 03040005a kirAtaveSapracchannaH strIbhiz cAnu sahasrazaH 03040005c azobhata tadA rAjan sa devo 'tIva bhArata 03040006a kSaNena tad vanaM sarvaM niHzabdam abhavat tadA 03040006c nAdaH prasravaNAnAM ca pakSiNAM cApy upAramat 03040007a sa saMnikarSam Agamya pArthasyAkliSTakarmaNaH 03040007c mUkaM nAma diteH putraM dadarzAdbhutadarzanam 03040008a vArAhaM rUpam AsthAya tarkayantam ivArjunam 03040008c hantuM paramaduSTAtmA tam uvAcAtha phalgunaH 03040009a gANDIvaM dhanur AdAya zarAMz cAzIviSopamAn 03040009c sajyaM dhanurvaraM kRtvA jyAghoSeNa ninAdayan 03040010a yan mAM prArthayase hantum anAgasam ihAgatam 03040010c tasmAt tvAM pUrvam evAhaM neSyAmi yamasAdanam 03040011a taM dRSTvA prahariSyantaM phalgunaM dRDhadhanvinam 03040011c kirAtarUpI sahasA vArayAm Asa zaMkaraH 03040012a mayaiSa prArthitaH pUrvaM nIlameghasamaprabhaH 03040012c anAdRtyaiva tad vAkyaM prajahArAtha phalgunaH 03040013a kirAtaz ca samaM tasminn ekalakSye mahAdyutiH 03040013c pramumocAzaniprakhyaM zaram agnizikhopamam 03040014a tau muktau sAyakau tAbhyAM samaM tatra nipetatuH 03040014c mUkasya gAtre vistIrNe zailasaMhanane tadA 03040015a yathAzaniviniSpeSo vajrasyeva ca parvate 03040015c tathA tayoH saMnipAtaH zarayor abhavat tadA 03040016a sa viddho bahubhir bANair dIptAsyaiH pannagair iva 03040016c mamAra rAkSasaM rUpaM bhUyaH kRtvA vibhISaNam 03040017a dadarzAtha tato jiSNuH puruSaM kAJcanaprabham 03040017c kirAtaveSapracchannaM strIsahAyam amitrahA 03040017e tam abravIt prItamanAH kaunteyaH prahasann iva 03040018a ko bhavAn aTate zUnye vane strIgaNasaMvRtaH 03040018c na tvam asmin vane ghore bibheSi kanakaprabha 03040019a kimarthaM ca tvayA viddho mRgo 'yaM matparigrahaH 03040019c mayAbhipannaH pUrvaM hi rAkSaso 'yam ihAgataH 03040020a kAmAt paribhavAd vApi na me jIvan vimokSyase 03040020c na hy eSa mRgayAdharmo yas tvayAdya kRto mayi 03040020e tena tvAM bhraMzayiSyAmi jIvitAt parvatAzraya 03040021a ity uktaH pANDaveyena kirAtaH prahasann iva 03040021c uvAca zlakSNayA vAcA pANDavaM savyasAcinam 03040022a mamaivAyaM lakSyabhUtaH pUrvam eva parigrahaH 03040022c mamaiva ca prahAreNa jIvitAd vyavaropitaH 03040023a doSAn svAn nArhase 'nyasmai vaktuM svabaladarpitaH 03040023c abhiSakto 'smi mandAtman na me jIvan vimokSyase 03040024a sthiro bhavasva mokSyAmi sAyakAn azanIn iva 03040024c ghaTasva parayA zaktyA muJca tvam api sAyakAn 03040025a tatas tau tatra saMrabdhau garjamAnau muhur muhuH 03040025c zarair AzIviSAkArais tatakSAte parasparam 03040026a tato 'rjunaH zaravarSaM kirAte samavAsRjat 03040026c tat prasannena manasA pratijagrAha zaMkaraH 03040027a muhUrtaM zaravarSaM tat pratigRhya pinAkadhRk 03040027c akSatena zarIreNa tasthau girir ivAcalaH 03040028a sa dRSTvA bANavarSaM tan moghIbhUtaM dhanaMjayaH 03040028c paramaM vismayaM cakre sAdhu sAdhv iti cAbravIt 03040029a aho 'yaM sukumArAGgo himavacchikharAlayaH 03040029c gANDIvamuktAn nArAcAn pratigRhNAty avihvalaH 03040030a ko 'yaM devo bhavet sAkSAd rudro yakSaH surezvaraH 03040030c vidyate hi girizreSThe tridazAnAM samAgamaH 03040031a na hi madbANajAlAnAm utsRSTAnAM sahasrazaH 03040031c zakto 'nyaH sahituM vegam Rte devaM pinAkinam 03040032a devo vA yadi vA yakSo rudrAd anyo vyavasthitaH 03040032c aham enaM zarais tIkSNair nayAmi yamasAdanam 03040033a tato hRSTamanA jiSNur nArAcAn marmabhedinaH 03040033c vyasRjac chatadhA rAjan mayUkhAn iva bhAskaraH 03040034a tAn prasannena manasA bhagavA&l lokabhAvanaH 03040034c zUlapANiH pratyagRhNAc chilAvarSam ivAcalaH 03040035a kSaNena kSINabANo 'tha saMvRttaH phalgunas tadA 03040035c vitrAsaM ca jagAmAtha taM dRSTvA zarasaMkSayam 03040036a cintayAm Asa jiSNus tu bhagavantaM hutAzanam 03040036c purastAd akSayau dattau tUNau yenAsya khANDave 03040037a kiM nu mokSyAmi dhanuSA yan me bANAH kSayaM gatAH 03040037c ayaM ca puruSaH ko 'pi bANAn grasati sarvazaH 03040038a aham enaM dhanuSkoTyA zUlAgreNeva kuJjaram 03040038c nayAmi daNDadhArasya yamasya sadanaM prati 03040039a saMprAyudhyad dhanuSkoTyA kaunteyaH paravIrahA 03040039c tad apy asya dhanur divyaM jagrAsa girigocaraH 03040040a tato 'rjuno grastadhanuH khaDgapANir atiSThata 03040040c yuddhasyAntam abhIpsan vai vegenAbhijagAma tam 03040041a tasya mUrdhni zitaM khaDgam asaktaM parvateSv api 03040041c mumoca bhujavIryeNa vikramya kurunandanaH 03040041e tasya mUrdhAnam AsAdya paphAlAsivaro hi saH 03040042a tato vRkSaiH zilAbhiz ca yodhayAm Asa phalgunaH 03040042c yathA vRkSAn mahAkAyaH pratyagRhNAd atho zilAH 03040043a kirAtarUpI bhagavAMs tataH pArtho mahAbalaH 03040043c muSTibhir vajrasaMsparzair dhUmam utpAdayan mukhe 03040043e prajahAra durAdharSe kirAtasamarUpiNi 03040044a tataH zakrAzanisamair muSTibhir bhRzadAruNaiH 03040044c kirAtarUpI bhagavAn ardayAm Asa phalgunam 03040045a tataz caTacaTAzabdaH sughoraH samajAyata 03040045c pANDavasya ca muSTInAM kirAtasya ca yudhyataH 03040046a sumuhUrtaM mahad yuddham AsIt tal lomaharSaNam 03040046c bhujaprahArasaMyuktaM vRtravAsavayor iva 03040047a jahArAtha tato jiSNuH kirAtam urasA balI 03040047c pANDavaM ca viceSTantaM kirAto 'py ahanad balAt 03040048a tayor bhujaviniSpeSAt saMgharSeNorasos tathA 03040048c samajAyata gAtreSu pAvako 'GgAradhUmavAn 03040049a tata enaM mahAdevaH pIDya gAtraiH supIDitam 03040049c tejasA vyAkramad roSAc cetas tasya vimohayan 03040050a tato nipIDitair gAtraiH piNDIkRta ivAbabhau 03040050c phalguno gAtrasaMruddho devadevena bhArata 03040051a nirucchvAso 'bhavac caiva saMniruddho mahAtmanA 03040051c tataH papAta saMmUDhas tataH prIto 'bhavad bhavaH 03040052 bhagavAn uvAca 03040052a bho bho phalguna tuSTo 'smi karmaNApratimena te 03040052c zauryeNAnena dhRtyA ca kSatriyo nAsti te samaH 03040053a samaM tejaz ca vIryaM ca mamAdya tava cAnagha 03040053c prItas te 'haM mahAbAho pazya mAM puruSarSabha 03040054a dadAni te vizAlAkSa cakSuH pUrvaRSir bhavAn 03040054c vijeSyasi raNe zatrUn api sarvAn divaukasaH 03040055 vaizaMpAyana uvAca 03040055a tato devaM mahAdevaM girizaM zUlapANinam 03040055c dadarza phalgunas tatra saha devyA mahAdyutim 03040056a sa jAnubhyAM mahIM gatvA zirasA praNipatya ca 03040056c prasAdayAm Asa haraM pArthaH parapuraMjayaH 03040057 arjuna uvAca 03040057a kapardin sarvabhUteza bhaganetranipAtana 03040057c vyatikramaM me bhagavan kSantum arhasi zaMkara 03040058a bhavagaddarzanAkAGkSI prApto 'smImaM mahAgirim 03040058c dayitaM tava deveza tApasAlayam uttamam 03040059a prasAdaye tvAM bhagavan sarvabhUtanamaskRta 03040059c na me syAd aparAdho 'yaM mahAdevAtisAhasAt 03040060a kRto mayA yad ajJAnAd vimardo 'yaM tvayA saha 03040060c zaraNaM saMprapannAya tat kSamasvAdya zaMkara 03040061 vaizaMpAyana uvAca 03040061a tam uvAca mahAtejAH prahasya vRSabhadhvajaH 03040061c pragRhya ruciraM bAhuM kSAntam ity eva phalgunam 03041001 bhagavAn uvAca 03041001a naras tvaM pUrvadehe vai nArAyaNasahAyavAn 03041001c badaryAM taptavAn ugraM tapo varSAyutAn bahUn 03041002a tvayi vA paramaM tejo viSNau vA puruSottame 03041002c yuvAbhyAM puruSAgryAbhyAM tejasA dhAryate jagat 03041003a zakrAbhiSeke sumahad dhanur jaladanisvanam 03041003c pragRhya dAnavAH zastAs tvayA kRSNena ca prabho 03041004a etat tad eva gANDIvaM tava pArtha karocitam 03041004c mAyAm AsthAya yad grastaM mayA puruSasattama 03041004e tUNau cApy akSayau bhUyas tava pArtha yathocitau 03041005a prItimAn asmi vai pArtha tava satyaparAkrama 03041005c gRhANa varam asmattaH kAGkSitaM yan nararSabha 03041006a na tvayA sadRzaH kaz cit pumAn martyeSu mAnada 03041006c divi vA vidyate kSatraM tvatpradhAnam ariMdama 03041007 arjuna uvAca 03041007a bhagavan dadAsi cen mahyaM kAmaM prItyA vRSadhvaja 03041007c kAmaye divyam astraM tad ghoraM pAzupataM prabho 03041008a yat tad brahmaziro nAma raudraM bhImaparAkramam 03041008c yugAnte dAruNe prApte kRtsnaM saMharate jagat 03041009a daheyaM yena saMgrAme dAnavAn rAkSasAMs tathA 03041009c bhUtAni ca pizAcAMz ca gandharvAn atha pannagAn 03041010a yataH zUlasahasrANi gadAz cograpradarzanAH 03041010c zarAz cAzIviSAkArAH saMbhavanty anumantritAH 03041011a yudhyeyaM yena bhISmeNa droNena ca kRpeNa ca 03041011c sUtaputreNa ca raNe nityaM kaTukabhASiNA 03041012a eSa me prathamaH kAmo bhagavan bhaganetrahan 03041012c tvatprasAdAd vinirvRttaH samarthaH syAm ahaM yathA 03041013 bhagavAn uvAca 03041013a dadAni te 'straM dayitam ahaM pAzupataM mahat 03041013c samartho dhAraNe mokSe saMhAre cApi pANDava 03041014a naitad veda mahendro 'pi na yamo na ca yakSarAT 03041014c varuNo vAtha vA vAyuH kuto vetsyanti mAnavAH 03041015a na tv etat sahasA pArtha moktavyaM puruSe kva cit 03041015c jagad vinirdahet sarvam alpatejasi pAtitam 03041016a avadhyo nAma nAsty asya trailokye sacarAcare 03041016c manasA cakSuSA vAcA dhanuSA ca nipAtyate 03041017 vaizaMpAyana uvAca 03041017a tac chrutvA tvaritaH pArthaH zucir bhUtvA samAhitaH 03041017c upasaMgRhya vizvezam adhISveti ca so 'bravIt 03041018a tatas tv adhyApayAm Asa sarahasya nivartanam 03041018c tad astraM pANDavazreSThaM mUrtimantam ivAntakam 03041019a upatasthe mahAtmAnaM yathA tryakSam umApatim 03041019c pratijagrAha tac cApi prItimAn arjunas tadA 03041020a tataz cacAla pRthivI saparvatavanadrumA 03041020c sasAgaravanoddezA sagrAmanagarAkarA 03041021a zaGkhadundubhighoSAz ca bherINAM ca sahasrazaH 03041021c tasmin muhUrte saMprApte nirghAtaz ca mahAn abhUt 03041022a athAstraM jAjvalad ghoraM pANDavasyAmitaujasaH 03041022c mUrtimad viSThitaM pArzve dadRzur devadAnavAH 03041023a spRSTasya ca tryambakena phalgunasyAmitaujasaH 03041023c yat kiM cid azubhaM dehe tat sarvaM nAzam eyivat 03041024a svargaM gacchety anujJAtas tryambakena tadArjunaH 03041024c praNamya zirasA pArthaH prAJjalir devam aikSata 03041025a tataH prabhus tridivanivAsinAM vazI; mahAmatir giriza umApatiH zivaH 03041025c dhanur mahad ditijapizAcasUdanaM; dadau bhavaH puruSavarAya gANDivam 03041026a tataH zubhaM girivaram Izvaras tadA; sahomayA sitataTasAnukandaram 03041026c vihAya taM patagamaharSisevitaM; jagAma khaM puruSavarasya pazyataH 03042001 vaizaMpAyana uvAca 03042001a tasya saMpazyatas tv eva pinAkI vRSabhadhvajaH 03042001c jagAmAdarzanaM bhAnur lokasyevAstam eyivAn 03042002a tato 'rjunaH paraM cakre vismayaM paravIrahA 03042002c mayA sAkSAn mahAdevo dRSTa ity eva bhArata 03042003a dhanyo 'smy anugRhIto 'smi yan mayA tryambako haraH 03042003c pinAkI varado rUpI dRSTaH spRSTaz ca pANinA 03042004a kRtArthaM cAvagacchAmi param AtmAnam AtmanA 03042004c zatrUMz ca vijitAn sarvAn nirvRttaM ca prayojanam 03042005a tato vaiDUryavarNAbho bhAsayan sarvato dizaH 03042005c yAdogaNavRtaH zrImAn AjagAma jalezvaraH 03042006a nAgair nadair nadIbhiz ca daityaiH sAdhyaiz ca daivataiH 03042006c varuNo yAdasAM bhartA vazI taM dezam Agamat 03042007a atha jAmbUnadavapur vimAnena mahArciSA 03042007c kuberaH samanuprApto yakSair anugataH prabhuH 03042008a vidyotayann ivAkAzam adbhutopamadarzanaH 03042008c dhanAnAm IzvaraH zrImAn arjunaM draSTum AgataH 03042009a tathA lokAntakRc chrImAn yamaH sAkSAt pratApavAn 03042009c mUrty amUrtidharaiH sArdhaM pitRbhir lokabhAvanaiH 03042010a daNDapANir acintyAtmA sarvabhUtavinAzakRt 03042010c vaivasvato dharmarAjo vimAnenAvabhAsayan 03042011a trI&l lokAn guhyakAMz caiva gandharvAMz ca sapannagAn 03042011c dvitIya iva mArtaNDo yugAnte samupasthite 03042012a bhAnumanti vicitrANi zikharANi mahAgireH 03042012c samAsthAyArjunaM tatra dadRzus tapasAnvitam 03042013a tato muhUrtAd bhagavAn airAvatazirogataH 03042013c AjagAma sahendrANyA zakraH suragaNair vRtaH 03042014a pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani 03042014c zuzubhe tArakArAjaH sitam abhram ivAsthitaH 03042015a saMstUyamAno gandharvair RSibhiz ca tapodhanaiH 03042015c zRGgaM gireH samAsAdya tasthau sUrya ivoditaH 03042016a atha meghasvano dhImAn vyAjahAra zubhAM giram 03042016c yamaH paramadharmajJo dakSiNAM dizam AsthitaH 03042017a arjunArjuna pazyAsmA&l lokapAlAn samAgatAn 03042017c dRSTiM te vitarAmo 'dya bhavAn arho hi darzanam 03042018a pUrvarSir amitAtmA tvaM naro nAma mahAbalaH 03042018c niyogAd brahmaNas tAta martyatAM samupAgataH 03042018e tvaM vAsavasamudbhUto mahAvIryaparAkramaH 03042019a kSatraM cAgnisamasparzaM bhAradvAjena rakSitam 03042019c dAnavAz ca mahAvIryA ye manuSyatvam AgatAH 03042019e nivAtakavacAz caiva saMsAdhyAH kurunandana 03042020a pitur mamAMzo devasya sarvalokapratApinaH 03042020c karNaH sa sumahAvIryas tvayA vadhyo dhanaMjaya 03042021a aMzAz ca kSitisaMprAptA devagandharvarakSasAm 03042021c tayA nipAtitA yuddhe svakarmaphalanirjitAm 03042021e gatiM prApsyanti kaunteya yathAsvam arikarzana 03042022a akSayA tava kIrtiz ca loke sthAsyati phalguna 03042022c tvayA sAkSAn mahAdevas toSito hi mahAmRdhe 03042022e laghvI vasumatI cApi kartavyA viSNunA saha 03042023a gRhANAstraM mahAbAho daNDam aprativAraNam 03042023c anenAstreNa sumahat tvaM hi karma kariSyasi 03042024a pratijagrAha tat pArtho vidhivat kurunandanaH 03042024c samantraM sopacAraM ca samokSaM sanivartanam 03042025a tato jaladharazyAmo varuNo yAdasAM patiH 03042025c pazcimAM dizam AsthAya giram uccArayan prabhuH 03042026a pArtha kSatriyamukhyas tvaM kSatradharme vyavasthitaH 03042026c pazya mAM pRthutAmrAkSa varuNo 'smi jalezvaraH 03042027a mayA samudyatAn pAzAn vAruNAn anivAraNAn 03042027c pratigRhNISva kaunteya sarahasyanivartanAn 03042028a ebhis tadA mayA vIra saMgrAme tArakAmaye 03042028c daiteyAnAM sahasrANi saMyatAni mahAtmanAm 03042029a tasmAd imAn mahAsattva matprasAdAt samutthitAn 03042029c gRhANa na hi te mucyed antako 'py AtatAyinaH 03042030a anena tvaM yadAstreNa saMgrAme vicariSyasi 03042030c tadA niHkSatriyA bhUmir bhaviSyati na saMzayaH 03042031a tataH kailAsanilayo dhanAdhyakSo 'bhyabhASata 03042031c datteSv astreSu divyeSu varuNena yamena ca 03042032a savyasAcin mahAbAho pUrvadeva sanAtana 03042032c sahAsmAbhir bhavAJ zrAntaH purAkalpeSu nityazaH 03042033a matto 'pi tvaM gRhANAstram antardhAnaM priyaM mama 03042033c ojastejodyutiharaM prasvApanam arAtihan 03042034a tato 'rjuno mahAbAhur vidhivat kurunandanaH 03042034c kauberam api jagrAha divyam astraM mahAbalaH 03042035a tato 'bravId devarAjaH pArtham akliSTakAriNam 03042035c sAntvayaJ zlakSNayA vAcA meghadundubhinisvanaH 03042036a kuntImAtar mahAbAho tvam IzAnaH purAtanaH 03042036c parAM siddhim anuprAptaH sAkSAd devagatiM gataH 03042037a devakAryaM hi sumahat tvayA kAryam ariMdama 03042037c AroDhavyas tvayA svargaH sajjIbhava mahAdyute 03042038a ratho mAtalisaMyukta AgantA tvatkRte mahIm 03042038c tatra te 'haM pradAsyAmi divyAny astrANi kaurava 03042039a tAn dRSTvA lokapAlAMs tu sametAn girimUrdhani 03042039c jagAma vismayaM dhImAn kuntIputro dhanaMjayaH 03042040a tato 'rjuno mahAtejA lokapAlAn samAgatAn 03042040c pUjayAm Asa vidhivad vAgbhir adbhiH phalair api 03042041a tataH pratiyayur devAH pratipUjya dhanaMjayam 03042041c yathAgatena vibudhAH sarve kAmamanojavAH 03042042a tato 'rjuno mudaM lebhe labdhAstraH puruSarSabhaH 03042042c kRtArtham iva cAtmAnaM sa mene pUrNamAnasaH 03043001 vaizaMpAyana uvAca 03043001a gateSu lokapAleSu pArthaH zatrunibarhaNaH 03043001c cintayAm Asa rAjendra devarAjarathAgamam 03043002a tataz cintayamAnasya guDAkezasya dhImataH 03043002c ratho mAtalisaMyukta AjagAma mahAprabhaH 03043003a nabho vitimiraM kurvaJ jaladAn pATayann iva 03043003c dizaH saMpUrayan nAdair mahAmegharavopamaiH 03043004a asayaH zaktayo bhImA gadAz cograpradarzanAH 03043004c divyaprabhAvAH prAsAz ca vidyutaz ca mahAprabhAH 03043005a tathaivAzanayas tatra cakrayuktA huDAguDAH 03043005c vAyusphoTAH sanirghAtA barhimeghanibhasvanAH 03043006a tatra nAgA mahAkAyA jvalitAsyAH sudAruNAH 03043006c sitAbhrakUTapratimAH saMhatAz ca yathopalAH 03043007a daza vAjisahasrANi harINAM vAtaraMhasAm 03043007c vahanti yaM netramuSaM divyaM mAyAmayaM ratham 03043008a tatrApazyan mahAnIlaM vaijayantaM mahAprabham 03043008c dhvajam indIvarazyAmaM vaMzaM kanakabhUSaNam 03043009a tasmin rathe sthitaM sUtaM taptahemavibhUSitam 03043009c dRSTvA pArtho mahAbAhur devam evAnvatarkayat 03043010a tathA tarkayatas tasya phalgunasyAtha mAtaliH 03043010c saMnataH prazrito bhUtvA vAkyam arjunam abravIt 03043011a bho bho zakrAtmaja zrImAJ zakras tvAM draSTum icchati 03043011c Arohatu bhavAJ zIghraM ratham indrasya saMmatam 03043012a Aha mAm amarazreSThaH pitA tava zatakratuH 03043012c kuntIsutam iha prAptaM pazyantu tridazAlayAH 03043013a eSa zakraH parivRto devair RSigaNais tathA 03043013c gandharvair apsarobhiz ca tvAM didRkSuH pratIkSate 03043014a asmAl lokAd devalokaM pAkazAsanazAsanAt 03043014c Aroha tvaM mayA sArdhaM labdhAstraH punar eSyasi 03043015 arjuna uvAca 03043015a mAtale gaccha zIghraM tvam Arohasva rathottamam 03043015c rAjasUyAzvamedhAnAM zatair api sudurlabham 03043016a pArthivaiH sumahAbhAgair yajvabhir bhUridakSiNaiH 03043016c daivatair vA samAroDhuM dAnavair vA rathottamam 03043017a nAtaptatapasA zakya eSa divyo mahArathaH 03043017c draSTuM vApy atha vA spraSTum AroDhuM kuta eva tu 03043018a tvayi pratiSThite sAdho rathasthe sthiravAjini 03043018c pazcAd aham athArokSye sukRtI satpathaM yathA 03043019 vaizaMpAyana uvAca 03043019a tasya tad vacanaM zrutvA mAtaliH zakrasArathiH 03043019c Aruroha rathaM zIghraM hayAn yeme ca razmibhiH 03043020a tato 'rjuno hRSTamanA gaGgAyAm AplutaH zuciH 03043020c jajApa japyaM kaunteyo vidhivat kurunandanaH 03043021a tataH pitqn yathAnyAyaM tarpayitvA yathAvidhi 03043021c mandaraM zailarAjaM tam ApraSTum upacakrame 03043022a sAdhUnAM dharmazIlAnAM munInAM puNyakarmaNAm 03043022c tvaM sadA saMzrayaH zaila svargamArgAbhikAGkSiNAm 03043023a tvatprasAdAt sadA zaila brAhmaNAH kSatriyA vizaH 03043023c svargaM prAptAz caranti sma devaiH saha gatavyathAH 03043024a adrirAja mahAzaila munisaMzraya tIrthavan 03043024c gacchAmy AmantrayAmi tvAM sukham asmy uSitas tvayi 03043025a tava sAnUni kuJjAz ca nadyaH prasravaNAni ca 03043025c tIrthAni ca supuNyAni mayA dRSTAny anekazaH 03043026a evam uktvArjunaH zailam Amantrya paravIrahA 03043026c Aruroha rathaM divyaM dyotayann iva bhAskaraH 03043027a sa tenAdityarUpeNa divyenAdbhutakarmaNA 03043027c Urdhvam Acakrame dhImAn prahRSTaH kurunandanaH 03043028a so 'darzanapathaM yAtvA martyAnAM bhUmicAriNAm 03043028c dadarzAdbhutarUpANi vimAnAni sahasrazaH 03043029a na tatra sUryaH somo vA dyotate na ca pAvakaH 03043029c svayaiva prabhayA tatra dyotante puNyalabdhayA 03043030a tArArUpANi yAnIha dRzyante dyutimanti vai 03043030c dIpavad viprakRSTatvAd aNUni sumahAnty api 03043031a tAni tatra prabhAsvanti rUpavanti ca pANDavaH 03043031c dadarza sveSu dhiSNyeSu dIptimanti svayArciSA 03043032a tatra rAjarSayaH siddhA vIrAz ca nihatA yudhi 03043032c tapasA ca jitasvargAH saMpetuH zatasaMghazaH 03043033a gandharvANAM sahasrANi sUryajvalanatejasAm 03043033c guhyakAnAm RSINAM ca tathaivApsarasAM gaNAH 03043034a lokAn AtmaprabhAn pazyan phalguno vismayAnvitaH 03043034c papraccha mAtaliM prItyA sa cApy enam uvAca ha 03043035a ete sukRtinaH pArtha sveSu dhiSNyeSv avasthitAH 03043035c yAn dRSTavAn asi vibho tArArUpANi bhUtale 03043036a tato 'pazyat sthitaM dvAri sitaM vaijayinaM gajam 03043036c airAvataM caturdantaM kailAsam iva zRGgiNam 03043037a sa siddhamArgam Akramya kurupANDavasattamaH 03043037c vyarocata yathA pUrvaM mAndhAtA pArthivottamaH 03043038a aticakrAma lokAn sa rAjJAM rAjIvalocanaH 03043038c tato dadarza zakrasya purIM tAm amarAvatIm 03044001 vaizaMpAyana uvAca 03044001a sa dadarza purIM ramyAM siddhacAraNasevitAm 03044001c sarvartukusumaiH puNyaiH pAdapair upazobhitAm 03044002a tatra saugandhikAnAM sa drumANAM puNyagandhinAm 03044002c upavIjyamAno mizreNa vAyunA puNyagandhinA 03044003a nandanaM ca vanaM divyam apsarogaNasevitam 03044003c dadarza divyakusumair Ahvayadbhir iva drumaiH 03044004a nAtaptatapasA zakyo draSTuM nAnAhitAgninA 03044004c sa lokaH puNyakartqNAM nApi yuddhaparAGmukhaiH 03044005a nAyajvabhir nAnRtakair na vedazrutivarjitaiH 03044005c nAnAplutAGgais tIrtheSu yajJadAnabahiSkRtaiH 03044006a nApi yajJahanaiH kSudrair draSTuM zakyaH kathaM cana 03044006c pAnapair gurutalpaiz ca mAMsAdair vA durAtmabhiH 03044007a sa tad divyaM vanaM pazyan divyagItaninAditam 03044007c praviveza mahAbAhuH zakrasya dayitAM purIm 03044008a tatra devavimAnAni kAmagAni sahasrazaH 03044008c saMsthitAny abhiyAtAni dadarzAyutazas tadA 03044009a saMstUyamAno gandharvair apsarobhiz ca pANDavaH 03044009c puSpagandhavahaiH puNyair vAyubhiz cAnuvIjitaH 03044010a tato devAH sagandharvAH siddhAz ca paramarSayaH 03044010c hRSTAH saMpUjayAm AsuH pArtham akliSTakAriNam 03044011a AzIrvAdaiH stUyamAno divyavAditranisvanaiH 03044011c pratipede mahAbAhuH zaGkhadundubhinAditam 03044012a nakSatramArgaM vipulaM suravIthIti vizrutam 03044012c indrAjJayA yayau pArthaH stUyamAnaH samantataH 03044013a tatra sAdhyAs tathA vizve maruto 'thAzvinAv api 03044013c AdityA vasavo rudrAs tathA brahmarSayo 'malAH 03044014a rAjarSayaz ca bahavo dilIpapramukhA nRpAH 03044014c tumburur nAradaz caiva gandharvau ca hahAhuhU 03044015a tAn sarvAn sa samAgamya vidhivat kurunandanaH 03044015c tato 'pazyad devarAjaM zatakratum ariMdamam 03044016a tataH pArtho mahAbAhur avatIrya rathottamAt 03044016c dadarza sAkSAd devendraM pitaraM pAkazAsanam 03044017a pANDureNAtapatreNa hemadaNDena cAruNA 03044017c divyagandhAdhivAsena vyajanena vidhUyatA 03044018a vizvAvasuprabhRtibhir gandharvaiH stutivandanaiH 03044018c stUyamAnaM dvijAgryaiz ca RgyajuHsAmasaMstavaiH 03044019a tato 'bhigamya kaunteyaH zirasAbhyanamad balI 03044019c sa cainam anuvRttAbhyAM bhujAbhyAM pratyagRhNata 03044020a tataH zakrAsane puNye devarAjarSipUjite 03044020c zakraH pANau gRhItvainam upAvezayad antike 03044021a mUrdhni cainam upAghrAya devendraH paravIrahA 03044021c aGkam AropayAm Asa prazrayAvanataM tadA 03044022a sahasrAkSaniyogAt sa pArthaH zakrAsanaM tadA 03044022c adhyakrAmad ameyAtmA dvitIya iva vAsavaH 03044023a tataH premNA vRtrazatrur arjunasya zubhaM mukham 03044023c pasparza puNyagandhena kareNa parisAntvayan 03044024a parimArjamAnaH zanakair bAhU cAsyAyatau zubhau 03044024c jyAzarakSepakaThinau stambhAv iva hiraNmayau 03044025a vajragrahaNacihnena kareNa balasUdanaH 03044025c muhur muhur vajradharo bAhU saMsphAlayaJ zanaiH 03044026a smayann iva guDAkezaM prekSamANaH sahasradRk 03044026c harSeNotphullanayano na cAtRpyata vRtrahA 03044027a ekAsanopaviSTau tau zobhayAM cakratuH sabhAm 03044027c sUryAcandramasau vyomni caturdazyAm ivoditau 03044028a tatra sma gAthA gAyanti sAmnA paramavalgunA 03044028c gandharvAs tumburuzreSThAH kuzalA gItasAmasu 03044029a ghRtAcI menakA rambhA pUrvacittiH svayaMprabhA 03044029c urvazI mizrakezI ca DuNDur gaurI varUthinI 03044030a gopAlI sahajanyA ca kumbhayoniH prajAgarA 03044030c citrasenA citralekhA sahA ca madhurasvarA 03044031a etAz cAnyAz ca nanRtus tatra tatra varAGganAH 03044031c cittapramathane yuktAH siddhAnAM padmalocanAH 03044032a mahAkaTitaTazroNyaH kampamAnaiH payodharaiH 03044032c kaTAkSahAvamAdhuryaiz cetobuddhimanoharAH 03045001 vaizaMpAyana uvAca 03045001a tato devAH sagandharvAH samAdAyArghyam uttamam 03045001c zakrasya matam AjJAya pArtham Anarcur aJjasA 03045002a pAdyam AcamanIyaM ca pratigrAhya nRpAtmajam 03045002c pravezayAm Asur atho puraMdaranivezanam 03045003a evaM saMpUjito jiSNur uvAsa bhavane pituH 03045003c upazikSan mahAstrANi sasaMhArANi pANDavaH 03045004a zakrasya hastAd dayitaM vajram astraM durutsaham 03045004c azanIz ca mahAnAdA meghabarhiNalakSaNAH 03045005a gRhItAstras tu kaunteyo bhrAtqn sasmAra pANDavaH 03045005c puraMdaraniyogAc ca paJcAbdam avasat sukhI 03045006a tataH zakro 'bravIt pArthaM kRtAstraM kAla Agate 03045006c nRttaM gItaM ca kaunteya citrasenAd avApnuhi 03045007a vAditraM devavihitaM nRloke yan na vidyate 03045007c tad arjayasva kaunteya zreyo vai te bhaviSyati 03045008a sakhAyaM pradadau cAsya citrasenaM puraMdaraH 03045008c sa tena saha saMgamya reme pArtho nirAmayaH 03045009a kadA cid aTamAnas tu maharSir uta lomazaH 03045009c jagAma zakrabhavanaM puraMdaradidRkSayA 03045010a sa sametya namaskRtya devarAjaM mahAmuniH 03045010c dadarzArdhAsanagataM pANDavaM vAsavasya ha 03045011a tataH zakrAbhyanujJAta Asane viSTarottare 03045011c niSasAda dvijazreSThaH pUjyamAno maharSibhiH 03045012a tasya dRSTvAbhavad buddhiH pArtham indrAsane sthitam 03045012c kathaM nu kSatriyaH pArthaH zakrAsanam avAptavAn 03045013a kiM tv asya sukRtaM karma lokA vA ke vinirjitAH 03045013c ya evam upasaMprAptaH sthAnaM devanamaskRtam 03045014a tasya vijJAya saMkalpaM zakro vRtraniSUdanaH 03045014c lomazaM prahasan vAkyam idam Aha zacIpatiH 03045015a brahmarSe zrUyatAM yat te manasaitad vivakSitam 03045015c nAyaM kevalamartyo vai kSatriyatvam upAgataH 03045016a maharSe mama putro 'yaM kuntyAM jAto mahAbhujaH 03045016c astrahetor iha prAptaH kasmAc cit kAraNAntarAt 03045017a aho nainaM bhavAn vetti purANam RSisattamam 03045017c zRNu me vadato brahman yo 'yaM yac cAsya kAraNam 03045018a naranArAyaNau yau tau purANAv RSisattamau 03045018c tAv imAv abhijAnIhi hRSIkezadhanaMjayau 03045019a yan na zakyaM surair draSTum RSibhir vA mahAtmabhiH 03045019c tad AzramapadaM puNyaM badarI nAma vizrutam 03045020a sa nivAso 'bhavad vipra viSNor jiSNos tathaiva ca 03045020c yataH pravavRte gaGgA siddhacAraNasevitA 03045021a tau manniyogAd brahmarSe kSitau jAtau mahAdyutI 03045021c bhUmer bhArAvataraNaM mahAvIryau kariSyataH 03045022a udvRttA hy asurAH ke cin nivAtakavacA iti 03045022c vipriyeSu sthitAsmAkaM varadAnena mohitAH 03045023a tarkayante surAn hantuM baladarpasamanvitAH 03045023c devAn na gaNayante ca tathA dattavarA hi te 03045024a pAtAlavAsino raudrA danoH putrA mahAbalAH 03045024c sarve devanikAyA hi nAlaM yodhayituM sma tAn 03045025a yo 'sau bhUmigataH zrImAn viSNur madhuniSUdanaH 03045025c kapilo nAma devo 'sau bhagavAn ajito hariH 03045026a yena pUrvaM mahAtmAnaH khanamAnA rasAtalam 03045026c darzanAd eva nihatAH sagarasyAtmajA vibho 03045027a tena kAryaM mahat kAryam asmAkaM dvijasattama 03045027c pArthena ca mahAyuddhe sametAbhyAm asaMzayam 03045028a ayaM teSAM samastAnAM zaktaH pratisamAsane 03045028c tAn nihatya raNe zUraH punar yAsyati mAnuSAn 03045029a bhavAMz cAsmanniyogena yAtu tAvan mahItalam 03045029c kAmyake drakSyase vIraM nivasantaM yudhiSThiram 03045030a sa vAcyo mama saMdezAd dharmAtmA satyasaMgaraH 03045030c notkaNThA phalgune kAryA kRtAstraH zIghram eSyati 03045031a nAzuddhabAhuvIryeNa nAkRtAstreNa vA raNe 03045031c bhISmadroNAdayo yuddhe zakyAH pratisamAsitum 03045032a gRhItAstro guDAkezo mahAbAhur mahAmanAH 03045032c nRttavAditragItAnAM divyAnAM pAram eyivAn 03045033a bhavAn api viviktAni tIrthAni manujezvara 03045033c bhrAtRbhiH sahitaH sarvair draSTum arhaty ariMdama 03045034a tIrtheSv Aplutya puNyeSu vipApmA vigatajvaraH 03045034c rAjyaM bhokSyasi rAjendra sukhI vigatakalmaSaH 03045035a bhavAMz cainaM dvijazreSTha paryaTantaM mahItale 03045035c trAtum arhati viprAgrya tapobalasamanvitaH 03045036a giridurgeSu hi sadA dezeSu viSameSu ca 03045036c vasanti rAkSasA raudrAs tebhyo rakSet sadA bhavAn 03045037a sa tatheti pratijJAya lomazaH sumahAtapAH 03045037c kAmyakaM vanam uddizya samupAyAn mahItalam 03045038a dadarza tatra kaunteyaM dharmarAjam ariMdamam 03045038c tApasair bhrAtRbhiz caiva sarvataH parivAritam 03046001 janamejaya uvAca 03046001a atyadbhutam idaM karma pArthasyAmitatejasaH 03046001c dhRtarASTro mahAtejAH zrutvA vipra kim abravIt 03046002 vaizaMpAyana uvAca 03046002a zakralokagataM pArthaM zrutvA rAjAmbikAsutaH 03046002c dvaipAyanAd RSizreSThAt saMjayaM vAkyam abravIt 03046003a zrutaM me sUta kArtsnyena karma pArthasya dhImataH 03046003c kaccit tavApi viditaM yathAtathyena sArathe 03046004a pramatto grAmyadharmeSu mandAtmA pApanizcayaH 03046004c mama putraH sudurbuddhiH pRthivIM ghAtayiSyati 03046005a yasya nityam RtA vAcaH svaireSv api mahAtmanaH 03046005c trailokyam api tasya syAd yoddhA yasya dhanaMjayaH 03046006a asyataH karNinArAcAMs tIkSNAgrAMz ca zilAzitAn 03046006c ko 'rjunasyAgratas tiSThed api mRtyur jarAtigaH 03046007a mama putrA durAtmAnaH sarve mRtyuvazaM gatAH 03046007c yeSAM yuddhaM durAdharSaiH pANDavaiH pratyupasthitam 03046008a tasyaiva ca na pazyAmi yudhi gANDIvadhanvanaH 03046008c anizaM cintayAno 'pi ya enam udiyAd rathI 03046009a droNakarNau pratIyAtAM yadi bhISmo 'pi vA raNe 03046009c mahAn syAt saMzayo loke na tu pazyAmi no jayam 03046010a ghRNI karNaH pramAdI ca AcAryaH sthaviro guruH 03046010c amarSI balavAn pArthaH saMrambhI dRDhavikramaH 03046011a bhavet sutumulaM yuddhaM sarvazo 'py aparAjitam 03046011c sarve hy astravidaH zUrAH sarve prAptA mahad yazaH 03046012a api sarvezvaratvaM hi na vAJcheran parAjitAH 03046012c vadhe nUnaM bhavec chAntis teSAM vA phalgunasya vA 03046013a na tu hantArjunasyAsti jetA vAsya na vidyate 03046013c manyus tasya kathaM zAmyen mandAn prati samutthitaH 03046014a tridazezasamo vIraH khANDave 'gnim atarpayat 03046014c jigAya pArthivAn sarvAn rAjasUye mahAkratau 03046015a zeSaM kuryAd girer vajraM nipatan mUrdhni saMjaya 03046015c na tu kuryuH zarAH zeSam astAs tAta kirITinA 03046016a yathA hi kiraNA bhAnos tapantIha carAcaram 03046016c tathA pArthabhujotsRSTAH zarAs tapsyanti me sutAn 03046017a api vA rathaghoSeNa bhayArtA savyasAcinaH 03046017c pratibhAti vidIrNeva sarvato bhAratI camUH 03046018a yad udvapan pravapaMz caiva bANAn; sthAtAtatAyI samare kirITI 03046018c sRSTo 'ntakaH sarvaharo vidhAtrA; bhaved yathA tadvad apAraNIyaH 03046019 saMjaya uvAca 03046019a yad etat kathitaM rAjaMs tvayA duryodhanaM prati 03046019c sarvam etad yathAttha tvaM naitan mithyA mahIpate 03046020a manyunA hi samAviSTAH pANDavAs te 'mitaujasaH 03046020c dRSTvA kRSNAM sabhAM nItAM dharmapatnIM yazasvinIm 03046021a duHzAsanasya tA vAcaH zrutvA te dAruNodayAH 03046021c karNasya ca mahArAja na svapsyantIti me matiH 03046022a zrutaM hi te mahArAja yathA pArthena saMyuge 03046022c ekAdazatanuH sthANur dhanuSA paritoSitaH 03046023a kairAtaM veSam AsthAya yodhayAm Asa phalgunam 03046023c jijJAsuH sarvadevezaH kapardI bhagavAn svayam 03046024a tatrainaM lokapAlAs te darzayAm Asur arjunam 03046024c astrahetoH parAkrAntaM tapasA kauravarSabham 03046025a naitad utsahate 'nyo hi labdhum anyatra phalgunAt 03046025c sAkSAd darzanam eteSAm IzvarANAM naro bhuvi 03046026a mahezvareNa yo rAjan na jIrNo grastamUrtimAn 03046026c kas tam utsahate vIraM yuddhe jarayituM pumAn 03046027a AsAditam idaM ghoraM tumulaM lomaharSaNam 03046027c draupadIM parikarSadbhiH kopayadbhiz ca pANDavAn 03046028a yatra visphuramANoSTho bhImaH prAha vaco mahat 03046028c dRSTvA duryodhanenorU draupadyA darzitAv ubhau 03046029a UrU bhetsyAmi te pApa gadayA vajrakalpayA 03046029c trayodazAnAM varSANAm ante durdyUtadevinaH 03046030a sarve praharatAM zreSThAH sarve cAmitatejasaH 03046030c sarve sarvAstravidvAMso devair api sudurjayAH 03046031a manye manyusamuddhUtAH putrANAM tava saMyuge 03046031c antaM pArthAH kariSyanti vIryAmarSasamanvitAH 03046032 dhRtarASTra uvAca 03046032a kiM kRtaM sUta karNena vadatA paruSaM vacaH 03046032c paryAptaM vairam etAvad yat kRSNA sA sabhAM gatA 03046033a apIdAnIM mama sutAs tiSTheran mandacetasaH 03046033c yeSAM bhrAtA gurur jyeSTho vinaye nAvatiSThate 03046034a mamApi vacanaM sUta na zuzrUSati mandabhAk 03046034c dRSTvA mAM cakSuSA hInaM nirviceSTam acetanam 03046035a ye cAsya sacivA mandAH karNasaubalakAdayaH 03046035c te 'py asya bhUyaso doSAn vardhayanti vicetasaH 03046036a svairamuktA api zarAH pArthenAmitatejasA 03046036c nirdaheyur mama sutAn kiM punar manyuneritAH 03046037a pArthabAhubalotsRSTA mahAcApaviniHsRtAH 03046037c divyAstramantramuditAH sAdayeyuH surAn api 03046038a yasya mantrI ca goptA ca suhRc caiva janArdanaH 03046038c haris trailokyanAthaH sa kiM nu tasya na nirjitam 03046039a idaM ca sumahac citram arjunasyeha saMjaya 03046039c mahAdevena bAhubhyAM yat sameta iti zrutiH 03046040a pratyakSaM sarvalokasya khANDave yatkRtaM purA 03046040c phalgunena sahAyArthe vahner dAmodareNa ca 03046041a sarvathA nAsti me putraH sAmAtyaH sahabAndhavaH 03046041c kruddhe pArthe ca bhIme ca vAsudeve ca sAtvate 03047001 janamejaya uvAca 03047001a yad idaM zocitaM rAjJA dhRtarASTreNa vai mune 03047001c pravrAjya pANDavAn vIrAn sarvam etan nirarthakam 03047002a kathaM hi rAjA putraM svam upekSetAlpacetasam 03047002c duryodhanaM pANDuputrAn kopayAnaM mahArathAn 03047003a kim AsIt pANDuputrANAM vane bhojanam ucyatAm 03047003c vAneyam atha vA kRSTam etad AkhyAtu me bhavAn 03047004 vaizaMpAyana uvAca 03047004a vAneyaM ca mRgAMz caiva zuddhair bANair nipAtitAn 03047004c brAhmaNAnAM nivedyAgram abhuJjan puruSarSabhAH 03047005a tAMs tu zUrAn maheSvAsAMs tadA nivasato vane 03047005c anvayur brAhmaNA rAjan sAgnayo 'nagnayas tathA 03047006a brAhmaNAnAM sahasrANi snAtakAnAM mahAtmanAm 03047006c daza mokSavidAM tadvad yAn bibharti yudhiSThiraH 03047007a rurUn kRSNamRgAMz caiva medhyAMz cAnyAn vanecarAn 03047007c bANair unmathya vidhivad brAhmaNebhyo nyavedayat 03047008a na tatra kaz cid durvarNo vyAdhito vApy adRzyata 03047008c kRzo vA durbalo vApi dIno bhIto 'pi vA naraH 03047009a putrAn iva priyAJ jJAtIn bhrAtqn iva sahodarAn 03047009c pupoSa kauravazreSTho dharmarAjo yudhiSThiraH 03047010a patIMz ca draupadI sarvAn dvijAMz caiva yazasvinI 03047010c mAteva bhojayitvAgre ziSTam AhArayat tadA 03047011a prAcIM rAjA dakSiNAM bhImaseno; yamau pratIcIm atha vApy udIcIm 03047011c dhanurdharA mAMsahetor mRgANAM; kSayaM cakrur nityam evopagamya 03047012a tathA teSAM vasatAM kAmyake vai; vihInAnAm arjunenotsukAnAm 03047012c paJcaiva varSANi tadA vyatIyur; adhIyatAM japatAM juhvatAM ca 03048001 vaizaMpAyana uvAca 03048001a sudIrgham uSNaM niHzvasya dhRtarASTro 'mbikAsutaH 03048001c abravIt saMjayaM sUtam Amantrya bharatarSabha 03048002a devaputrau mahAbhAgau devarAjasamadyutI 03048002c nakulaH sahadevaz ca pANDavau yuddhadurmadau 03048003a dRDhAyudhau dUrapAtau yuddhe ca kRtanizcayau 03048003c zIghrahastau dRDhakrodhau nityayuktau tarasvinau 03048004a bhImArjunau purodhAya yadA tau raNamUrdhani 03048004c sthAsyete siMhavikrAntAv azvinAv iva duHsahau 03048004e na zeSam iha pazyAmi tadA sainyasya saMjaya 03048005a tau hy apratirathau yuddhe devaputrau mahArathau 03048005c draupadyAs taM pariklezaM na kSaMsyete tv amarSiNau 03048006a vRSNayo vA maheSvAsA pAJcAlA vA mahaujasaH 03048006c yudhi satyAbhisaMdhena vAsudevena rakSitAH 03048006e pradhakSyanti raNe pArthAH putrANAM mama vAhinIm 03048007a rAmakRSNapraNItAnAM vRSNInAM sUtanandana 03048007c na zakyaH sahituM vegaH parvatair api saMyuge 03048008a teSAM madhye maheSvAso bhImo bhImaparAkramaH 03048008c zaikyayA vIraghAtinyA gadayA vicariSyati 03048009a tathA gANDIvanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH 03048009c gadAvegaM ca bhImasya nAlaM soDhuM narAdhipAH 03048010a tato 'haM suhRdAM vAco duryodhanavazAnugaH 03048010c smaraNIyAH smariSyAmi mayA yA na kRtAH purA 03048011 saMjaya uvAca 03048011a vyatikramo 'yaM sumahAMs tvayA rAjann upekSitaH 03048011c samarthenApi yan mohAt putras te na nivAritaH 03048012a zrutvA hi nirjitAn dyUte pANDavAn madhusUdanaH 03048012c tvaritaH kAmyake pArthAn samabhAvayad acyutaH 03048013a drupadasya tathA putrA dhRSTadyumnapurogamAH 03048013c virATo dhRSTaketuz ca kekayAz ca mahArathAH 03048014a taiz ca yat kathitaM tatra dRSTvA pArthAn parAjitAn 03048014c cAreNa viditaM sarvaM tan mayA veditaM ca te 03048015a samAgamya vRtas tatra pANDavair madhusUdanaH 03048015c sArathye phalgunasyAjau tathety Aha ca tAn hariH 03048016a amarSito hi kRSNo 'pi dRSTvA pArthAMs tathAgatAn 03048016c kRSNAjinottarAsaGgAn abravIc ca yudhiSThiram 03048017a yA sA samRddhiH pArthAnAm indraprasthe babhUva ha 03048017c rAjasUye mayA dRSTA nRpair anyaiH sudurlabhA 03048018a yatra sarvAn mahIpAlAJ zastratejobhayArditAn 03048018c savaGgAGgAn sapauNDroDrAn sacoladraviDAndhakAn 03048019a sAgarAnUpagAMz caiva ye ca pattanavAsinaH 03048019c siMhalAn barbarAn mlecchAn ye ca jAGgalavAsinaH 03048020a pazcimAni ca rAjyAni zatazaH sAgarAntikAn 03048020c pahlavAn daradAn sarvAn kirAtAn yavanAJ zakAn 03048021a hArahUNAMz ca cInAMz ca tukhArAn saindhavAMs tathA 03048021c jAguDAn ramaThAn muNDAn strIrAjyAn atha taGgaNAn 03048022a ete cAnye ca bahavo ye ca te bharatarSabha 03048022c AgatAn aham adrAkSaM yajJe te pariveSakAn 03048023a sA te samRddhir yair AttA capalA pratisAriNI 03048023c AdAya jIvitaM teSAm AhariSyAmi tAm aham 03048024a rAmeNa saha kauravya bhImArjunayamais tathA 03048024c akrUragadasAmbaiz ca pradyumnenAhukena ca 03048024e dhRSTadyumnena vIreNa zizupAlAtmajena ca 03048025a duryodhanaM raNe hatvA sadyaH karNaM ca bhArata 03048025c duHzAsanaM saubaleyaM yaz cAnyaH pratiyotsyate 03048026a tatas tvaM hAstinapure bhrAtRbhiH sahito vasan 03048026c dhArtarASTrIM zriyaM prApya prazAdhi pRthivIm imAm 03048027a athainam abravId rAjA tasmin vIrasamAgame 03048027c zRNvatsu teSu sarveSu dhRSTadyumnamukheSu ca 03048028a pratigRhNAmi te vAcaM satyAm etAM janArdana 03048028c amitrAn me mahAbAho sAnubandhAn haniSyasi 03048029a varSAt trayodazAd UrdhvaM satyaM mAM kuru kezava 03048029c pratijJAto vane vAso rAjamadhye mayA hy ayam 03048030a tad dharmarAjavacanaM pratizrutya sabhAsadaH 03048030c dhRSTadyumnapurogAs te zamayAm Asur aJjasA 03048030e kezavaM madhurair vAkyaiH kAlayuktair amarSitam 03048031a pAJcAlIM cAhur akliSTAM vAsudevasya zRNvataH 03048031c duryodhanas tava krodhAd devi tyakSyati jIvitam 03048031e pratijAnIma te satyaM mA zuco varavarNini 03048032a ye sma te kupitAM kRSNe dRSTvA tvAM prAhasaMs tadA 03048032c mAMsAni teSAM khAdanto hasiSyanti mRgadvijAH 03048033a pAsyanti rudhiraM teSAM gRdhrA gomAyavas tathA 03048033c uttamAGgAni karSanto yais tvaM kRSTA sabhAtale 03048034a teSAM drakSyasi pAJcAli gAtrANi pRthivItale 03048034c kravyAdaiH kRSyamANAni bhakSyamANAni cAsakRt 03048035a parikliSTAsi yais tatra yaiz cApi samupekSitA 03048035c teSAm utkRttazirasAM bhUmiH pAsyati zoNitam 03048036a evaM bahuvidhA vAcas tadocuH puruSarSabhAH 03048036c sarve tejasvinaH zUrAH sarve cAhatalakSaNAH 03048037a te dharmarAjena vRtA varSAd UrdhvaM trayodazAt 03048037c puraskRtyopayAsyanti vAsudevaM mahArathAH 03048038a rAmaz ca kRSNaz ca dhanaMjayaz ca; pradyumnasAmbau yuyudhAnabhImau 03048038c mAdrIsutau kekayarAjaputrAH; pAJcAlaputrAH saha dharmarAjJA 03048039a etAn sarvA&l lokavIrAn ajeyAn; mahAtmanaH sAnubandhAn sasainyAn 03048039c ko jIvitArthI samare pratyudIyAt; kruddhAn siMhAn kesariNo yathaiva 03048040 dhRtarASTra uvAca 03048040a yan mAbravId viduro dyUtakAle; tvaM pANDavAJ jeSyasi cen narendra 03048040c dhruvaM kurUNAm ayam antakAlo; mahAbhayo bhavitA zoNitaughaH 03048041a manye tathA tad bhaviteti sUta; yathA kSattA prAha vacaH purA mAm 03048041c asaMzayaM bhavitA yuddham etad; gate kAle pANDavAnAM yathoktam 03049001 janamejaya uvAca 03049001a astrahetor gate pArthe zakralokaM mahAtmani 03049001c yudhiSThiraprabhRtayaH kim akurvanta pANDavAH 03049002 vaizaMpAyana uvAca 03049002a astrahetor gate pArthe zakralokaM mahAtmani 03049002c nyavasan kRSNayA sArdhaM kAmyake puruSarSabhAH 03049003a tataH kadA cid ekAnte vivikta iva zAdvale 03049003c duHkhArtA bharatazreSThA niSeduH saha kRSNayA 03049003e dhanaMjayaM zocamAnAH sAzrukaNThAH suduHkhitAH 03049004a tad viyogAd dhi tAn sarvAJ zokaH samabhipupluve 03049004c dhanaMjayaviyogAc ca rAjyanAzAc ca duHkhitAH 03049005a atha bhImo mahAbAhur yudhiSThiram abhASata 03049005c nidezAt te mahArAja gato 'sau puruSarSabhaH 03049005e arjunaH pANDuputrANAM yasmin prANAH pratiSThitAH 03049006a yasmin vinaSTe pAJcAlAH saha putrais tathA vayam 03049006c sAtyakir vAsudevaz ca vinazyeyur asaMzayam 03049007a yo 'sau gacchati tejasvI bahUn klezAn acintayan 03049007c bhavanniyogAd bIbhatsus tato duHkhataraM nu kim 03049008a yasya bAhU samAzritya vayaM sarve mahAtmanaH 03049008c manyAmahe jitAn Ajau parAn prAptAM ca medinIm 03049009a yasya prabhAvAn na mayA sabhAmadhye dhanuSmataH 03049009c nItA lokam amuM sarve dhArtarASTrAH sasaubalAH 03049010a te vayaM bAhubalinaH krodham utthitam AtmanaH 03049010c sahAmahe bhavanmUlaM vAsudevena pAlitAH 03049011a vayaM hi saha kRSNena hatvA karNamukhAn parAn 03049011c svabAhuvijitAM kRtsnAM prazAsema vasuMdharAm 03049012a bhavato dyUtadoSeNa sarve vayam upaplutAH 03049012c ahInapauruSA rAjan balibhir balavattamAH 03049013a kSAtraM dharmaM mahArAja samavekSitum arhasi 03049013c na hi dharmo mahArAja kSatriyasya vanAzrayaH 03049013e rAjyam eva paraM dharmaM kSatriyasya vidur budhAH 03049014a sa kSatradharmavid rAjan mA dharmyAn nInazaH pathaH 03049014c prAg dvAdaza samA rAjan dhArtarASTrAn nihanmahi 03049015a nivartya ca vanAt pArtham AnAyya ca janArdanam 03049015c vyUDhAnIkAn mahArAja javenaiva mahAhave 03049015e dhArtarASTrAn amuM lokaM gamayAmi vizAM pate 03049016a sarvAn ahaM haniSyAmi dhArtarASTrAn sasaubalAn 03049016c duryodhanaM ca karNaM ca yo vAnyaH pratiyotsyate 03049017a mayA prazamite pazcAt tvam eSyasi vanAt punaH 03049017c evaM kRte na te doSo bhaviSyati vizAM pate 03049018a yajJaiz ca vividhais tAta kRtaM pApam ariMdama 03049018c avadhUya mahArAja gacchema svargam uttamam 03049019a evam etad bhaved rAjan yadi rAjA na bAlizaH 03049019c asmAkaM dIrghasUtraH syAd bhavAn dharmaparAyaNaH 03049020a nikRtyA nikRtiprajJA hantavyA iti nizcayaH 03049020c na hi naikRtikaM hatvA nikRtyA pApam ucyate 03049021a tathA bhArata dharmeSu dharmajJair iha dRzyate 03049021c ahorAtraM mahArAja tulyaM saMvatsareNa hi 03049022a tathaiva vedavacanaM zrUyate nityadA vibho 03049022c saMvatsaro mahArAja pUrNo bhavati kRcchrataH 03049023a yadi vedAH pramANaM te divasAd Urdhvam acyuta 03049023c trayodaza samAH kAlo jJAyatAM pariniSThitaH 03049024a kAlo duryodhanaM hantuM sAnubandham ariMdama 03049024c ekAgrAM pRthivIM sarvAM purA rAjan karoti saH 03049025a evaM bruvANaM bhImaM tu dharmarAjo yudhiSThiraH 03049025c uvAca sAntvayan rAjA mUrdhny upAghrAya pANDavam 03049026a asaMzayaM mahAbAho haniSyasi suyodhanam 03049026c varSAt trayodazAd UrdhvaM saha gANDIvadhanvanA 03049027a yac ca mA bhASase pArtha prAptaH kAla iti prabho 03049027c anRtaM notsahe vaktuM na hy etan mayi vidyate 03049028a antareNApi kaunteya nikRtiM pApanizcayam 03049028c hantA tvam asi durdharSa sAnubandhaM suyodhanam 03049029a evaM bruvati bhImaM tu dharmarAje yudhiSThire 03049029c AjagAma mahAbhAgo bRhadazvo mahAn RSiH 03049030a tam abhiprekSya dharmAtmA saMprAptaM dharmacAriNam 03049030c zAstravan madhuparkeNa pUjayAm Asa dharmarAT 03049031a AzvastaM cainam AsInam upAsIno yudhiSThiraH 03049031c abhiprekSya mahAbAhuH kRpaNaM bahv abhASata 03049032a akSadyUtena bhagavan dhanaM rAjyaM ca me hRtam 03049032c AhUya nikRtiprajJaiH kitavair akSakovidaiH 03049033a anakSajJasya hi sato nikRtyA pApanizcayaiH 03049033c bhAryA ca me sabhAM nItA prANebhyo 'pi garIyasI 03049034a asti rAjA mayA kaz cid alpabhAgyataro bhuvi 03049034c bhavatA dRSTapUrvo vA zrutapUrvo 'pi vA bhavet 03049034e na matto duHkhitataraH pumAn astIti me matiH 03049035 bRhadazva uvAca 03049035a yad bravISi mahArAja na matto vidyate kva cit 03049035c alpabhAgyataraH kaz cit pumAn astIti pANDava 03049036a atra te kathayiSyAmi yadi zuzrUSase 'nagha 03049036c yas tvatto duHkhitataro rAjAsIt pRthivIpate 03049037 vaizaMpAyana uvAca 03049037a athainam abravId rAjA bravItu bhagavAn iti 03049037c imAm avasthAM saMprAptaM zrotum icchAmi pArthivam 03049038 bRhadazva uvAca 03049038a zRNu rAjann avahitaH saha bhrAtRbhir acyuta 03049038c yas tvatto duHkhitataro rAjAsIt pRthivIpate 03049039a niSadheSu mahIpAlo vIrasena iti sma ha 03049039c tasya putro 'bhavan nAmnA nalo dharmArthadarzivAn 03049040a sa nikRtyA jito rAjA puSkareNeti naH zrutam 03049040c vanavAsam aduHkhArho bhAryayA nyavasat saha 03049041a na tasyAzvo na ca ratho na bhrAtA na ca bAndhavAH 03049041c vane nivasato rAjaJ ziSyante sma kadA cana 03049042a bhavAn hi saMvRto vIrair bhrAtRbhir devasaMmitaiH 03049042c brahmakalpair dvijAgryaiz ca tasmAn nArhasi zocitum 03049043 yudhiSThira uvAca 03049043a vistareNAham icchAmi nalasya sumahAtmanaH 03049043c caritaM vadatAM zreSTha tan mamAkhyAtum arhasi 03050001 bRhadazva uvAca 03050001a AsId rAjA nalo nAma vIrasenasuto balI 03050001c upapanno guNair iSTai rUpavAn azvakovidaH 03050002a atiSThan manujendrANAM mUrdhni devapatir yathA 03050002c upary upari sarveSAm Aditya iva tejasA 03050003a brahmaNyo vedavic chUro niSadheSu mahIpatiH 03050003c akSapriyaH satyavAdI mahAn akSauhiNIpatiH 03050004a Ipsito varanArINAm udAraH saMyatendriyaH 03050004c rakSitA dhanvinAM zreSThaH sAkSAd iva manuH svayam 03050005a tathaivAsId vidarbheSu bhImo bhImaparAkramaH 03050005c zUraH sarvaguNair yuktaH prajAkAmaH sa cAprajaH 03050006a sa prajArthe paraM yatnam akarot susamAhitaH 03050006c tam abhyagacchad brahmarSir damano nAma bhArata 03050007a taM sa bhImaH prajAkAmas toSayAm Asa dharmavit 03050007c mahiSyA saha rAjendra satkAreNa suvarcasam 03050008a tasmai prasanno damanaH sabhAryAya varaM dadau 03050008c kanyAratnaM kumArAMz ca trIn udArAn mahAyazAH 03050009a damayantIM damaM dAntaM damanaM ca suvarcasam 03050009c upapannAn guNaiH sarvair bhImAn bhImaparAkramAn 03050010a damayantI tu rUpeNa tejasA yazasA zriyA 03050010c saubhAgyena ca lokeSu yazaH prApa sumadhyamA 03050011a atha tAM vayasi prApte dAsInAM samalaMkRtam 03050011c zataM sakhInAM ca tathA paryupAste zacIm iva 03050012a tatra sma bhrAjate bhaimI sarvAbharaNabhUSitA 03050012c sakhImadhye 'navadyAGgI vidyut saudAminI yathA 03050012e atIva rUpasaMpannA zrIr ivAyatalocanA 03050013a na deveSu na yakSeSu tAdRg rUpavatI kva cit 03050013c mAnuSeSv api cAnyeSu dRSTapUrvA na ca zrutA 03050013e cittapramAthinI bAlA devAnAm api sundarI 03050014a nalaz ca narazArdUlo rUpeNApratimo bhuvi 03050014c kandarpa iva rUpeNa mUrtimAn abhavat svayam 03050015a tasyAH samIpe tu nalaM prazazaMsuH kutUhalAt 03050015c naiSadhasya samIpe tu damayantIM punaH punaH 03050016a tayor adRSTakAmo 'bhUc chRNvatoH satataM guNAn 03050016c anyonyaM prati kaunteya sa vyavardhata hRcchayaH 03050017a azaknuvan nalaH kAmaM tadA dhArayituM hRdA 03050017c antaHpurasamIpasthe vana Aste rahogataH 03050018a sa dadarza tadA haMsAJ jAtarUpaparicchadAn 03050018c vane vicaratAM teSAm ekaM jagrAha pakSiNam 03050019a tato 'ntarikSago vAcaM vyAjahAra tadA nalam 03050019c na hantavyo 'smi te rAjan kariSyAmi hi te priyam 03050020a damayantIsakAze tvAM kathayiSyAmi naiSadha 03050020c yathA tvad anyaM puruSaM na sA maMsyati karhi cit 03050021a evam uktas tato haMsam utsasarja mahIpatiH 03050021c te tu haMsAH samutpatya vidarbhAn agamaMs tataH 03050022a vidarbhanagarIM gatvA damayantyAs tadAntike 03050022c nipetus te garutmantaH sA dadarzAtha tAn khagAn 03050023a sA tAn adbhutarUpAn vai dRSTvA sakhigaNAvRtA 03050023c hRSTA grahItuM khagamAMs tvaramANopacakrame 03050024a atha haMsA visasRpuH sarvataH pramadAvane 03050024c ekaikazas tataH kanyAs tAn haMsAn samupAdravan 03050025a damayantI tu yaM haMsaM samupAdhAvad antike 03050025c sa mAnuSIM giraM kRtvA damayantIm athAbravIt 03050026a damayanti nalo nAma niSadheSu mahIpatiH 03050026c azvinoH sadRzo rUpe na samAs tasya mAnuSAH 03050027a tasya vai yadi bhAryA tvaM bhavethA varavarNini 03050027c saphalaM te bhavej janma rUpaM cedaM sumadhyame 03050028a vayaM hi devagandharvamanuSyoragarAkSasAn 03050028c dRSTavanto na cAsmAbhir dRSTapUrvas tathAvidhaH 03050029a tvaM cApi ratnaM nArINAM nareSu ca nalo varaH 03050029c viziSTAyA viziSTena saMgamo guNavAn bhavet 03050030a evam uktA tu haMsena damayantI vizAM pate 03050030c abravIt tatra taM haMsaM tam apy evaM nalaM vada 03050031a tathety uktvANDajaH kanyAM vaidarbhasya vizAM pate 03050031c punar Agamya niSadhAn nale sarvaM nyavedayat 03051001 bRhadazva uvAca 03051001a damayantI tu tac chrutvA vaco haMsasya bhArata 03051001c tadA prabhRti nasvasthA nalaM prati babhUva sA 03051002a tataz cintAparA dInA vivarNavadanA kRzA 03051002c babhUva damayantI tu niHzvAsaparamA tadA 03051003a UrdhvadRSTir dhyAnaparA babhUvonmattadarzanA 03051003c na zayyAsanabhogeSu ratiM vindati karhi cit 03051004a na naktaM na divA zete hA heti vadatI muhuH 03051004c tAm asvasthAM tadAkArAM sakhyas tA jajJur iGgitaiH 03051005a tato vidarbhapataye damayantyAH sakhIgaNaH 03051005c nyavedayata nasvasthAM damayantIM narezvara 03051006a tac chrutvA nRpatir bhImo damayantIsakhIgaNAt 03051006c cintayAm Asa tat kAryaM sumahat svAM sutAM prati 03051007a sa samIkSya mahIpAlaH svAM sutAM prAptayauvanAm 03051007c apazyad AtmanaH kAryaM damayantyAH svayaMvaram 03051008a sa saMnipAtayAm Asa mahIpAlAn vizAM pate 03051008c anubhUyatAm ayaM vIrAH svayaMvara iti prabho 03051009a zrutvA tu pArthivAH sarve damayantyAH svayaMvaram 03051009c abhijagmus tadA bhImaM rAjAno bhImazAsanAt 03051010a hastyazvarathaghoSeNa nAdayanto vasuMdharAm 03051010c vicitramAlyAbharaNair balair dRzyaiH svalaMkRtaiH 03051011a etasminn eva kAle tu purANAv RSisattamau 03051011c aTamAnau mahAtmAnAv indralokam ito gatau 03051012a nAradaH parvataz caiva mahAtmAnau mahAvratau 03051012c devarAjasya bhavanaM vivizAte supUjitau 03051013a tAv arcitvA sahasrAkSas tataH kuzalam avyayam 03051013c papracchAnAmayaM cApi tayoH sarvagataM vibhuH 03051014 nArada uvAca 03051014a AvayoH kuzalaM deva sarvatragatam Izvara 03051014c loke ca maghavan kRtsne nRpAH kuzalino vibho 03051015 bRhadazva uvAca 03051015a nAradasya vacaH zrutvA papraccha balavRtrahA 03051015c dharmajJAH pRthivIpAlAs tyaktajIvitayodhinaH 03051016a zastreNa nidhanaM kAle ye gacchanty aparAGmukhAH 03051016c ayaM loko 'kSayas teSAM yathaiva mama kAmadhuk 03051017a kva nu te kSatriyAH zUrA na hi pazyAmi tAn aham 03051017c Agacchato mahIpAlAn atithIn dayitAn mama 03051018a evam uktas tu zakreNa nAradaH pratyabhASata 03051018c zRNu me bhagavan yena na dRzyante mahIkSitaH 03051019a vidarbharAjaduhitA damayantIti vizrutA 03051019c rUpeNa samatikrAntA pRthivyAM sarvayoSitaH 03051020a tasyAH svayaMvaraH zakra bhavitA nacirAd iva 03051020c tatra gacchanti rAjAno rAjaputrAz ca sarvazaH 03051021a tAM ratnabhUtAM lokasya prArthayanto mahIkSitaH 03051021c kAGkSanti sma vizeSeNa balavRtraniSUdana 03051022a etasmin kathyamAne tu lokapAlAz ca sAgnikAH 03051022c Ajagmur devarAjasya samIpam amarottamAH 03051023a tatas tac chuzruvuH sarve nAradasya vaco mahat 03051023c zrutvA caivAbruvan hRSTA gacchAmo vayam apy uta 03051024a tataH sarve mahArAja sagaNAH sahavAhanAH 03051024c vidarbhAn abhito jagmur yatra sarve mahIkSitaH 03051025a nalo 'pi rAjA kaunteya zrutvA rAjJAM samAgamam 03051025c abhyagacchad adInAtmA damayantIm anuvrataH 03051026a atha devAH pathi nalaM dadRzur bhUtale sthitam 03051026c sAkSAd iva sthitaM mUrtyA manmathaM rUpasaMpadA 03051027a taM dRSTvA lokapAlAs te bhrAjamAnaM yathA ravim 03051027c tasthur vigatasaMkalpA vismitA rUpasaMpadA 03051028a tato 'ntarikSe viSTabhya vimAnAni divaukasaH 03051028c abruvan naiSadhaM rAjann avatIrya nabhastalAt 03051029a bho bho naiSadha rAjendra nala satyavrato bhavAn 03051029c asmAkaM kuru sAhAyyaM dUto bhava narottama 03052001 bRhadazva uvAca 03052001a tebhyaH pratijJAya nalaH kariSya iti bhArata 03052001c athainAn paripapraccha kRtAJjalir avasthitaH 03052002a ke vai bhavantaH kaz cAsau yasyAhaM dUta IpsitaH 03052002c kiM ca tatra mayA kAryaM kathayadhvaM yathAtatham 03052003a evam ukte naiSadhena maghavAn pratyabhASata 03052003c amarAn vai nibodhAsmAn damayantyartham AgatAn 03052004a aham indro 'yam agniz ca tathaivAyam apAMpatiH 03052004c zarIrAntakaro nqNAM yamo 'yam api pArthiva 03052005a sa vai tvam AgatAn asmAn damayantyai nivedaya 03052005c lokapAlAH sahendrAs tvAM samAyAnti didRkSavaH 03052006a prAptum icchanti devAs tvAM zakro 'gnir varuNo yamaH 03052006c teSAm anyatamaM devaM patitve varayasva ha 03052007a evam uktaH sa zakreNa nalaH prAJjalir abravIt 03052007c ekArthasamavetaM mAM na preSayitum arhatha 03052008 devA UcuH 03052008a kariSya iti saMzrutya pUrvam asmAsu naiSadha 03052008c na kariSyasi kasmAt tvaM vraja naiSadha mAciram 03052009 bRhadazva uvAca 03052009a evam uktaH sa devais tair naiSadhaH punar abravIt 03052009c surakSitAni vezmAni praveSTuM katham utsahe 03052010a pravekSyasIti taM zakraH punar evAbhyabhASata 03052010c jagAma sa tathety uktvA damayantyA nivezanam 03052011a dadarza tatra vaidarbhIM sakhIgaNasamAvRtAm 03052011c dedIpyamAnAM vapuSA zriyA ca varavarNinIm 03052012a atIva sukumArAGgIM tanumadhyAM sulocanAm 03052012c AkSipantIm iva ca bhAH zazinaH svena tejasA 03052013a tasya dRSTvaiva vavRdhe kAmas tAM cAruhAsinIm 03052013c satyaM cikIrSamANas tu dhArayAm Asa hRcchayam 03052014a tatas tA naiSadhaM dRSTvA saMbhrAntAH paramAGganAH 03052014c AsanebhyaH samutpetus tejasA tasya dharSitAH 03052015a prazazaMsuz ca suprItA nalaM tA vismayAnvitAH 03052015c na cainam abhyabhASanta manobhis tv abhyacintayan 03052016a aho rUpam aho kAntir aho dhairyaM mahAtmanaH 03052016c ko 'yaM devo nu yakSo nu gandharvo nu bhaviSyati 03052017a na tv enaM zaknuvanti sma vyAhartum api kiM cana 03052017c tejasA dharSitAH sarvA lajjAvatyo varAGganAH 03052018a athainaM smayamAneva smitapUrvAbhibhASiNI 03052018c damayantI nalaM vIram abhyabhASata vismitA 03052019a kas tvaM sarvAnavadyAGga mama hRcchayavardhana 03052019c prApto 'sy amaravad vIra jJAtum icchAmi te 'nagha 03052020a katham AgamanaM ceha kathaM cAsi na lakSitaH 03052020c surakSitaM hi me vezma rAjA caivograzAsanaH 03052021a evam uktas tu vaidarbhyA nalas tAM pratyuvAca ha 03052021c nalaM mAM viddhi kalyANi devadUtam ihAgatam 03052022a devAs tvAM prAptum icchanti zakro 'gnir varuNo yamaH 03052022c teSAm anyatamaM devaM patiM varaya zobhane 03052023a teSAm eva prabhAvena praviSTo 'ham alakSitaH 03052023c pravizantaM hi mAM kaz cin nApazyan nApy avArayat 03052024a etadartham ahaM bhadre preSitaH surasattamaiH 03052024c etac chrutvA zubhe buddhiM prakuruSva yathecchasi 03053001 bRhadazva uvAca 03053001a sA namaskRtya devebhyaH prahasya nalam abravIt 03053001c praNayasva yathAzraddhaM rAjan kiM karavANi te 03053002a ahaM caiva hi yac cAnyan mamAsti vasu kiM cana 03053002c sarvaM tat tava vizrabdhaM kuru praNayam Izvara 03053003a haMsAnAM vacanaM yat tat tan mAM dahati pArthiva 03053003c tvatkRte hi mayA vIra rAjAnaH saMnipAtitAH 03053004a yadi ced bhajamAnAM mAM pratyAkhyAsyasi mAnada 03053004c viSam agniM jalaM rajjum AsthAsye tava kAraNAt 03053005a evam uktas tu vaidarbhyA nalas tAM pratyuvAca ha 03053005c tiSThatsu lokapAleSu kathaM mAnuSam icchasi 03053006a yeSAm ahaM lokakRtAm IzvarANAM mahAtmanAm 03053006c na pAdarajasA tulyo manas te teSu vartatAm 03053007a vipriyaM hy Acaran martyo devAnAM mRtyum Rcchati 03053007c trAhi mAm anavadyAGgi varayasva surottamAn 03053008a tato bASpakalAM vAcaM damayantI zucismitA 03053008c pravyAharantI zanakair nalaM rAjAnam abravIt 03053009a asty upAyo mayA dRSTo nirapAyo narezvara 03053009c yena doSo na bhavitA tava rAjan kathaM cana 03053010a tvaM caiva hi narazreSTha devAz cAgnipurogamAH 03053010c AyAntu sahitAH sarve mama yatra svayaMvaraH 03053011a tato 'haM lokapAlAnAM saMnidhau tvAM narezvara 03053011c varayiSye naravyAghra naivaM doSo bhaviSyati 03053012a evam uktas tu vaidarbhyA nalo rAjA vizAM pate 03053012c AjagAma punas tatra yatra devAH samAgatAH 03053013a tam apazyaMs tathAyAntaM lokapAlAH sahezvarAH 03053013c dRSTvA cainaM tato 'pRcchan vRttAntaM sarvam eva tat 03053014 devA UcuH 03053014a kaccid dRSTA tvayA rAjan damayantI zucismitA 03053014c kim abravIc ca naH sarvAn vada bhUmipate 'nagha 03053015 nala uvAca 03053015a bhavadbhir aham AdiSTo damayantyA nivezanam 03053015c praviSTaH sumahAkakSyaM daNDibhiH sthavirair vRtam 03053016a pravizantaM ca mAM tatra na kaz cid dRSTavAn naraH 03053016c Rte tAM pArthivasutAM bhavatAm eva tejasA 03053017a sakhyaz cAsyA mayA dRSTAs tAbhiz cApy upalakSitaH 03053017c vismitAz cAbhavan dRSTvA sarvA mAM vibudhezvarAH 03053018a varNyamAneSu ca mayA bhavatsu rucirAnanA 03053018c mAm eva gatasaMkalpA vRNIte surasattamAH 03053019a abravIc caiva mAM bAlA AyAntu sahitAH surAH 03053019c tvayA saha narazreSTha mama yatra svayaMvaraH 03053020a teSAm ahaM saMnidhau tvAM varayiSye narottama 03053020c evaM tava mahAbAho doSo na bhaviteti ha 03053021a etAvad eva vibudhA yathAvRttam udAhRtam 03053021c mayAzeSaM pramANaM tu bhavantas tridazezvarAH 03054001 bRhadazva uvAca 03054001a atha kAle zubhe prApte tithau puNye kSaNe tathA 03054001c AjuhAva mahIpAlAn bhImo rAjA svayaMvare 03054002a tac chrutvA pRthivIpAlAH sarve hRcchayapIDitAH 03054002c tvaritAH samupAjagmur damayantIm abhIpsavaH 03054003a kanakastambharuciraM toraNena virAjitam 03054003c vivizus te mahAraGgaM nRpAH siMhA ivAcalam 03054004a tatrAsaneSu vividheSv AsInAH pRthivIkSitaH 03054004c surabhisragdharAH sarve sumRSTamaNikuNDalAH 03054005a tAM rAjasamitiM pUrNAM nAgair bhogavatIm iva 03054005c saMpUrNAM puruSavyAghrair vyAghrair giriguhAm iva 03054006a tatra sma pInA dRzyante bAhavaH parighopamAH 03054006c AkAravantaH suzlakSNAH paJcazIrSA ivoragAH 03054007a sukezAntAni cArUNi sunAsAni zubhAni ca 03054007c mukhAni rAjJAM zobhante nakSatrANi yathA divi 03054008a damayantI tato raGgaM praviveza zubhAnanA 03054008c muSNantI prabhayA rAjJAM cakSUMSi ca manAMsi ca 03054009a tasyA gAtreSu patitA teSAM dRSTir mahAtmanAm 03054009c tatra tatraiva saktAbhUn na cacAla ca pazyatAm 03054010a tataH saMkIrtyamAneSu rAjJAM nAmasu bhArata 03054010c dadarza bhaimI puruSAn paJca tulyAkRtIn iva 03054011a tAn samIkSya tataH sarvAn nirvizeSAkRtIn sthitAn 03054011c saMdehAd atha vaidarbhI nAbhyajAnAn nalaM nRpam 03054011e yaM yaM hi dadRze teSAM taM taM mene nalaM nRpam 03054012a sA cintayantI buddhyAtha tarkayAm Asa bhAminI 03054012c kathaM nu devAJ jAnIyAM kathaM vidyAM nalaM nRpam 03054013a evaM saMcintayantI sA vaidarbhI bhRzaduHkhitA 03054013c zrutAni devaliGgAni cintayAm Asa bhArata 03054014a devAnAM yAni liGgAni sthavirebhyaH zrutAni me 03054014c tAnIha tiSThatAM bhUmAv ekasyApi na lakSaye 03054015a sA vinizcitya bahudhA vicArya ca punaH punaH 03054015c zaraNaM prati devAnAM prAptakAlam amanyata 03054016a vAcA ca manasA caiva namaskAraM prayujya sA 03054016c devebhyaH prAJjalir bhUtvA vepamAnedam abravIt 03054017a haMsAnAM vacanaM zrutvA yathA me naiSadho vRtaH 03054017c patitve tena satyena devAs taM pradizantu me 03054018a vAcA ca manasA caiva yathA nAbhicarAmy aham 03054018c tena satyena vibudhAs tam eva pradizantu me 03054019a yathA devaiH sa me bhartA vihito niSadhAdhipaH 03054019c tena satyena me devAs tam eva pradizantu me 03054020a svaM caiva rUpaM puSyantu lokapAlAH sahezvarAH 03054020c yathAham abhijAnIyAM puNyazlokaM narAdhipam 03054021a nizamya damayantyAs tat karuNaM paridevitam 03054021c nizcayaM paramaM tathyam anurAgaM ca naiSadhe 03054022a manovizuddhiM buddhiM ca bhaktiM rAgaM ca bhArata 03054022c yathoktaM cakrire devAH sAmarthyaM liGgadhAraNe 03054023a sApazyad vibudhAn sarvAn asvedAn stabdhalocanAn 03054023c hRSitasragrajohInAn sthitAn aspRzataH kSitim 03054024a chAyAdvitIyo mlAnasrag rajaHsvedasamanvitaH 03054024c bhUmiSTho naiSadhaz caiva nimeSeNa ca sUcitaH 03054025a sA samIkSya tato devAn puNyazlokaM ca bhArata 03054025c naiSadhaM varayAm Asa bhaimI dharmeNa bhArata 03054026a vilajjamAnA vastrAnte jagrAhAyatalocanA 03054026c skandhadeze 'sRjac cAsya srajaM paramazobhanAm 03054026e varayAm Asa caivainaM patitve varavarNinI 03054027a tato hA heti sahasA zabdo mukto narAdhipaiH 03054027c devair maharSibhiz caiva sAdhu sAdhv iti bhArata 03054027e vismitair IritaH zabdaH prazaMsadbhir nalaM nRpam 03054028a vRte tu naiSadhe bhaimyA lokapAlA mahaujasaH 03054028c prahRSTamanasaH sarve nalAyASTau varAn daduH 03054029a pratyakSadarzanaM yajJe gatiM cAnuttamAM zubhAm 03054029c naiSadhAya dadau zakraH prIyamANaH zacIpatiH 03054030a agnir AtmabhavaM prAdAd yatra vAJchati naiSadhaH 03054030c lokAn AtmaprabhAMz caiva dadau tasmai hutAzanaH 03054031a yamas tv annarasaM prAdAd dharme ca paramAM sthitim 03054031c apAMpatir apAM bhAvaM yatra vAJchati naiSadhaH 03054032a srajaM cottamagandhADhyAM sarve ca mithunaM daduH 03054032c varAn evaM pradAyAsya devAs te tridivaM gatAH 03054033a pArthivAz cAnubhUyAsyA vivAhaM vismayAnvitAH 03054033c damayantyAH pramuditAH pratijagmur yathAgatam 03054034a avApya nArIratnaM tat puNyazloko 'pi pArthivaH 03054034c reme saha tayA rAjA zacyeva balavRtrahA 03054035a atIva mudito rAjA bhrAjamAno 'MzumAn iva 03054035c araJjayat prajA vIro dharmeNa paripAlayan 03054036a Ije cApy azvamedhena yayAtir iva nAhuSaH 03054036c anyaiz ca kratubhir dhImAn bahubhiz cAptadakSiNaiH 03054037a punaz ca ramaNIyeSu vaneSUpavaneSu ca 03054037c damayantyA saha nalo vijahArAmaropamaH 03054038a evaM sa yajamAnaz ca viharaMz ca narAdhipaH 03054038c rarakSa vasusaMpUrNAM vasudhAM vasudhAdhipaH 03055001 bRhadazva uvAca 03055001a vRte tu naiSadhe bhaimyA lokapAlA mahaujasaH 03055001c yAnto dadRzur AyAntaM dvAparaM kalinA saha 03055002a athAbravIt kaliM zakraH saMprekSya balavRtrahA 03055002c dvApareNa sahAyena kale brUhi kva yAsyasi 03055003a tato 'bravIt kaliH zakraM damayantyAH svayaMvaram 03055003c gatvAhaM varayiSye tAM mano hi mama tadgatam 03055004a tam abravIt prahasyendro nirvRttaH sa svayaMvaraH 03055004c vRtas tayA nalo rAjA patir asmatsamIpataH 03055005a evam uktas tu zakreNa kaliH kopasamanvitaH 03055005c devAn Amantrya tAn sarvAn uvAcedaM vacas tadA 03055006a devAnAM mAnuSaM madhye yat sA patim avindata 03055006c nanu tasyA bhaven nyAyyaM vipulaM daNDadhAraNam 03055007a evam ukte tu kalinA pratyUcus te divaukasaH 03055007c asmAbhiH samanujJAto damayantyA nalo vRtaH 03055008a kaz ca sarvaguNopetaM nAzrayeta nalaM nRpam 03055008c yo veda dharmAn akhilAn yathAvac caritavrataH 03055009a yasmin satyaM dhRtir dAnaM tapaH zaucaM damaH zamaH 03055009c dhruvANi puruSavyAghre lokapAlasame nRpe 03055010a AtmAnaM sa zapen mUDho hanyAc cAtmAnam AtmanA 03055010c evaMguNaM nalaM yo vai kAmayec chapituM kale 03055011a kRcchre sa narake majjed agAdhe vipule 'plave 03055011c evam uktvA kaliM devA dvAparaM ca divaM yayuH 03055012a tato gateSu deveSu kalir dvAparam abravIt 03055012c saMhartuM notsahe kopaM nale vatsyAmi dvApara 03055013a bhraMzayiSyAmi taM rAjyAn na bhaimyA saha raMsyate 03055013c tvam apy akSAn samAvizya kartuM sAhAyyam arhasi 03056001 bRhadazva uvAca 03056001a evaM sa samayaM kRtvA dvApareNa kaliH saha 03056001c AjagAma tatas tatra yatra rAjA sa naiSadhaH 03056002a sa nityam antaraprekSI niSadheSv avasac ciram 03056002c athAsya dvAdaze varSe dadarza kalir antaram 03056003a kRtvA mUtram upaspRzya saMdhyAm Aste sma naiSadhaH 03056003c akRtvA pAdayoH zaucaM tatrainaM kalir Avizat 03056004a sa samAvizya tu nalaM samIpaM puSkarasya ha 03056004c gatvA puSkaram Ahedam ehi dIvya nalena vai 03056005a akSadyUte nalaM jetA bhavAn hi sahito mayA 03056005c niSadhAn pratipadyasva jitvA rAjan nalaM nRpam 03056006a evam uktas tu kalinA puSkaro nalam abhyayAt 03056006c kaliz caiva vRSo bhUtvA gavAM puSkaram abhyayAt 03056007a AsAdya tu nalaM vIraM puSkaraH paravIrahA 03056007c dIvyAvety abravId bhrAtA vRSeNeti muhur muhuH 03056008a na cakSame tato rAjA samAhvAnaM mahAmanAH 03056008c vaidarbhyAH prekSamANAyAH paNakAlam amanyata 03056009a hiraNyasya suvarNasya yAnayugyasya vAsasAm 03056009c AviSTaH kalinA dyUte jIyate sma nalas tadA 03056010a tam akSamadasaMmattaM suhRdAM na tu kaz cana 03056010c nivAraNe 'bhavac chakto dIvyamAnam acetasam 03056011a tataH paurajanaH sarvo mantribhiH saha bhArata 03056011c rAjAnaM draSTum Agacchan nivArayitum Aturam 03056012a tataH sUta upAgamya damayantyai nyavedayat 03056012c eSa paurajanaH sarvo dvAri tiSThati kAryavAn 03056013a nivedyatAM naiSadhAya sarvAH prakRtayaH sthitAH 03056013c amRSyamANA vyasanaM rAjJo dharmArthadarzinaH 03056014a tataH sA bASpakalayA vAcA duHkhena karzitA 03056014c uvAca naiSadhaM bhaimI zokopahatacetanA 03056015a rAjan paurajano dvAri tvAM didRkSur avasthitaH 03056015c mantribhiH sahitaH sarvai rAjabhaktipuraskRtaH 03056015e taM draSTum arhasIty evaM punaH punar abhASata 03056016a tAM tathA rucirApAGgIM vilapantIM sumadhyamAm 03056016c AviSTaH kalinA rAjA nAbhyabhASata kiM cana 03056017a tatas te mantriNaH sarve te caiva puravAsinaH 03056017c nAyam astIti duHkhArtA vrIDitA jagmur AlayAn 03056018a tathA tad abhavad dyUtaM puSkarasya nalasya ca 03056018c yudhiSThira bahUn mAsAn puNyazlokas tv ajIyata 03057001 bRhadazva uvAca 03057001a damayantI tato dRSTvA puNyazlokaM narAdhipam 03057001c unmattavad anunmattA devane gatacetasam 03057002a bhayazokasamAviSTA rAjan bhImasutA tataH 03057002c cintayAm Asa tat kAryaM sumahat pArthivaM prati 03057003a sA zaGkamAnA tatpApaM cikIrSantI ca tatpriyam 03057003c nalaM ca hRtasarvasvam upalabhyedam abravIt 03057004a bRhatsene vrajAmAtyAn AnAyya nalazAsanAt 03057004c AcakSva yad dhRtaM dravyam avaziSTaM ca yad vasu 03057005a tatas te mantriNaH sarve vijJAya nalazAsanam 03057005c api no bhAgadheyaM syAd ity uktvA punar Avrajan 03057006a tAs tu sarvAH prakRtayo dvitIyaM samupasthitAH 03057006c nyavedayad bhImasutA na ca tat pratyanandata 03057007a vAkyam apratinandantaM bhartAram abhivIkSya sA 03057007c damayantI punar vezma vrIDitA praviveza ha 03057008a nizamya satataM cAkSAn puNyazlokaparAGmukhAn 03057008c nalaM ca hRtasarvasvaM dhAtrIM punar uvAca ha 03057009a bRhatsene punar gaccha vArSNeyaM nalazAsanAt 03057009c sUtam Anaya kalyANi mahat kAryam upasthitam 03057010a bRhatsenA tu tac chrutvA damayantyAH prabhASitam 03057010c vArSNeyam AnayAm Asa puruSair AptakAribhiH 03057011a vArSNeyaM tu tato bhaimI sAntvayaJ zlakSNayA girA 03057011c uvAca dezakAlajJA prAptakAlam aninditA 03057012a jAnISe tvaM yathA rAjA samyagvRttaH sadA tvayi 03057012c tasya tvaM viSamasthasya sAhAyyaM kartum arhasi 03057013a yathA yathA hi nRpatiH puSkareNeha jIyate 03057013c tathA tathAsya dyUte vai rAgo bhUyo 'bhivardhate 03057014a yathA ca puSkarasyAkSA vartante vazavartinaH 03057014c tathA viparyayaz cApi nalasyAkSeSu dRzyate 03057015a suhRtsvajanavAkyAni yathAvan na zRNoti ca 03057015c nUnaM manye na zeSo 'sti naiSadhasya mahAtmanaH 03057016a yatra me vacanaM rAjA nAbhinandati mohitaH 03057016c zaraNaM tvAM prapannAsmi sArathe kuru madvacaH 03057016e na hi me zudhyate bhAvaH kadA cid vinazed iti 03057017a nalasya dayitAn azvAn yojayitvA mahAjavAn 03057017c idam Aropya mithunaM kuNDinaM yAtum arhasi 03057018a mama jJAtiSu nikSipya dArakau syandanaM tathA 03057018c azvAMz caitAn yathAkAmaM vasa vAnyatra gaccha vA 03057019a damayantyAs tu tad vAkyaM vArSNeyo nalasArathiH 03057019c nyavedayad azeSeNa nalAmAtyeSu mukhyazaH 03057020a taiH sametya vinizcitya so 'nujJAto mahIpate 03057020c yayau mithunam Aropya vidarbhAMs tena vAhinA 03057021a hayAMs tatra vinikSipya sUto rathavaraM ca tam 03057021c indrasenAM ca tAM kanyAm indrasenaM ca bAlakam 03057022a Amantrya bhImaM rAjAnam ArtaH zocan nalaM nRpam 03057022c aTamAnas tato 'yodhyAM jagAma nagarIM tadA 03057023a RtuparNaM sa rAjAnam upatasthe suduHkhitaH 03057023c bhRtiM copayayau tasya sArathyena mahIpate 03058001 bRhadazva uvAca 03058001a tatas tu yAte vArSNeye puNyazlokasya dIvyataH 03058001c puSkareNa hRtaM rAjyaM yac cAnyad vasu kiM cana 03058002a hRtarAjyaM nalaM rAjan prahasan puSkaro 'bravIt 03058002c dyUtaM pravartatAM bhUyaH pratipANo 'sti kas tava 03058003a ziSTA te damayanty ekA sarvam anyad dhRtaM mayA 03058003c damayantyAH paNaH sAdhu vartatAM yadi manyase 03058004a puSkareNaivam uktasya puNyazlokasya manyunA 03058004c vyadIryateva hRdayaM na cainaM kiM cid abravIt 03058005a tataH puSkaram Alokya nalaH paramamanyumAn 03058005c utsRjya sarvagAtrebhyo bhUSaNAni mahAyazAH 03058006a ekavAsA asaMvItaH suhRcchokavivardhanaH 03058006c nizcakrAma tadA rAjA tyaktvA suvipulAM zriyam 03058007a damayanty ekavastrA taM gacchantaM pRSThato 'nviyAt 03058007c sa tayA bAhyataH sArdhaM trirAtraM naiSadho 'vasat 03058008a puSkaras tu mahArAja ghoSayAm Asa vai pure 03058008c nale yaH samyag AtiSThet sa gacched vadhyatAM mama 03058009a puSkarasya tu vAkyena tasya vidveSaNena ca 03058009c paurA na tasmin satkAraM kRtavanto yudhiSThira 03058010a sa tathA nagarAbhyAze satkArArho na satkRtaH 03058010c trirAtram uSito rAjA jalamAtreNa vartayan 03058011a kSudhA saMpIDyamAnas tu nalo bahutithe 'hani 03058011c apazyac chakunAn kAMz cid dhiraNyasadRzacchadAn 03058012a sa cintayAm Asa tadA niSadhAdhipatir balI 03058012c asti bhakSo mamAdyAyaM vasu cedaM bhaviSyati 03058013a tatas tAn antarIyeNa vAsasA samavAstRNot 03058013c tasyAntarIyam AdAya jagmuH sarve vihAyasA 03058014a utpatantaH khagAs te tu vAkyam Ahus tadA nalam 03058014c dRSTvA digvAsasaM bhUmau sthitaM dInam adhomukham 03058015a vayam akSAH sudurbuddhe tava vAso jihIrSavaH 03058015c AgatA na hi naH prItiH savAsasi gate tvayi 03058016a tAn samIkSya gatAn akSAn AtmAnaM ca vivAsasam 03058016c puNyazlokas tato rAjA damayantIm athAbravIt 03058017a yeSAM prakopAd aizvaryAt pracyuto 'ham anindite 03058017c prANayAtrAM na vinde ca duHkhitaH kSudhayArditaH 03058018a yeSAM kRte na satkAram akurvan mayi naiSadhAH 03058018c ta ime zakunA bhUtvA vAso 'py apaharanti me 03058019a vaiSamyaM paramaM prApto duHkhito gatacetanaH 03058019c bhartA te 'haM nibodhedaM vacanaM hitam AtmanaH 03058020a ete gacchanti bahavaH panthAno dakSiNApatham 03058020c avantIm RkSavantaM ca samatikramya parvatam 03058021a eSa vindhyo mahAzailaH payoSNI ca samudragA 03058021c AzramAz ca maharSINAm amI puSpaphalAnvitAH 03058022a eSa panthA vidarbhANAm ayaM gacchati kosalAn 03058022c ataH paraM ca dezo 'yaM dakSiNe dakSiNApathaH 03058023a tataH sA bASpakalayA vAcA duHkhena karzitA 03058023c uvAca damayantI taM naiSadhaM karuNaM vacaH 03058024a udvepate me hRdayaM sIdanty aGgAni sarvazaH 03058024c tava pArthiva saMkalpaM cintayantyAH punaH punaH 03058025a hRtarAjyaM hRtadhanaM vivastraM kSucchramAnvitam 03058025c katham utsRjya gaccheyam ahaM tvAM vijane vane 03058026a zrAntasya te kSudhArtasya cintayAnasya tat sukham 03058026c vane ghore mahArAja nAzayiSyAmi te klamam 03058027a na ca bhAryAsamaM kiM cid vidyate bhiSajAM matam 03058027c auSadhaM sarvaduHkheSu satyam etad bravImi te 03058028 nala uvAca 03058028a evam etad yathAttha tvaM damayanti sumadhyame 03058028c nAsti bhAryAsamaM mitraM narasyArtasya bheSajam 03058029a na cAhaM tyaktukAmas tvAM kimarthaM bhIru zaGkase 03058029c tyajeyam aham AtmAnaM na tv eva tvAm anindite 03058030 damayanty uvAca 03058030a yadi mAM tvaM mahArAja na vihAtum ihecchasi 03058030c tat kimarthaM vidarbhANAM panthAH samupadizyate 03058031a avaimi cAhaM nRpate na tvaM mAM tyaktum arhasi 03058031c cetasA tv apakRSTena mAM tyajethA mahApate 03058032a panthAnaM hi mamAbhIkSNam AkhyAsi narasattama 03058032c atonimittaM zokaM me vardhayasy amaraprabha 03058033a yadi cAyam abhiprAyas tava rAjan vrajed iti 03058033c sahitAv eva gacchAvo vidarbhAn yadi manyase 03058034a vidarbharAjas tatra tvAM pUjayiSyati mAnada 03058034c tena tvaM pUjito rAjan sukhaM vatsyasi no gRhe 03059001 nala uvAca 03059001a yathA rAjyaM pitus te tat tathA mama na saMzayaH 03059001c na tu tatra gamiSyAmi viSamasthaH kathaM cana 03059002a kathaM samRddho gatvAhaM tava harSavivardhanaH 03059002c paridyUno gamiSyAmi tava zokavivardhanaH 03059003 bRhadazva uvAca 03059003a iti bruvan nalo rAjA damayantIM punaH punaH 03059003c sAntvayAm Asa kalyANIM vAsaso 'rdhena saMvRtAm 03059004a tAv ekavastrasaMvItAv aTamAnAv itas tataH 03059004c kSutpipAsAparizrAntau sabhAM kAM cid upeyatuH 03059005a tAM sabhAm upasaMprApya tadA sa niSadhAdhipaH 03059005c vaidarbhyA sahito rAjA niSasAda mahItale 03059006a sa vai vivastro malino vikacaH pAMsuguNThitaH 03059006c damayantyA saha zrAntaH suSvApa dharaNItale 03059007a damayanty api kalyANI nidrayApahRtA tataH 03059007c sahasA duHkham AsAdya sukumArI tapasvinI 03059008a suptAyAM damayantyAM tu nalo rAjA vizAM pate 03059008c zokonmathitacittAtmA na sma zete yathA purA 03059009a sa tad rAjyApaharaNaM suhRttyAgaM ca sarvazaH 03059009c vane ca taM paridhvaMsaM prekSya cintAm upeyivAn 03059010a kiM nu me syAd idaM kRtvA kiM nu me syAd akurvataH 03059010c kiM nu me maraNaM zreyaH parityAgo janasya vA 03059011a mAm iyaM hy anuraktedaM duHkham Apnoti matkRte 03059011c madvihInA tv iyaM gacchet kadA cit svajanaM prati 03059012a mayA niHsaMzayaM duHkham iyaM prApsyaty anuttamA 03059012c utsarge saMzayaH syAt tu vindetApi sukhaM kva cit 03059013a sa vinizcitya bahudhA vicArya ca punaH punaH 03059013c utsarge 'manyata zreyo damayantyA narAdhipaH 03059014a so 'vastratAm Atmanaz ca tasyAz cApy ekavastratAm 03059014c cintayitvAdhyagAd rAjA vastrArdhasyAvakartanam 03059015a kathaM vAso vikarteyaM na ca budhyeta me priyA 03059015c cintyaivaM naiSadho rAjA sabhAM paryacarat tadA 03059016a paridhAvann atha nala itaz cetaz ca bhArata 03059016c AsasAda sabhoddeze vikozaM khaDgam uttamam 03059017a tenArdhaM vAsasaz chittvA nivasya ca paraMtapaH 03059017c suptAm utsRjya vaidarbhIM prAdravad gatacetanaH 03059018a tato nibaddhahRdayaH punar Agamya tAM sabhAm 03059018c damayantIM tathA dRSTvA ruroda niSadhAdhipaH 03059019a yAM na vAyur na cAdityaH purA pazyati me priyAm 03059019c seyam adya sabhAmadhye zete bhUmAv anAthavat 03059020a iyaM vastrAvakartena saMvItA cAruhAsinI 03059020c unmatteva varArohA kathaM buddhvA bhaviSyati 03059021a katham ekA satI bhaimI mayA virahitA zubhA 03059021c cariSyati vane ghore mRgavyAlaniSevite 03059022a gatvA gatvA nalo rAjA punar eti sabhAM muhuH 03059022c AkRSyamANaH kalinA sauhRdenApakRSyate 03059023a dvidheva hRdayaM tasya duHkhitasyAbhavat tadA 03059023c doleva muhur AyAti yAti caiva sabhAM muhuH 03059024a so 'pakRSTas tu kalinA mohitaH prAdravan nalaH 03059024c suptAm utsRjya tAM bhAryAM vilapya karuNaM bahu 03059025a naSTAtmA kalinA spRSTas tat tad vigaNayan nRpaH 03059025c jagAmaiva vane zUnye bhAryAm utsRjya duHkhitaH 03060001 bRhadazva uvAca 03060001a apakrAnte nale rAjan damayantI gataklamA 03060001c abudhyata varArohA saMtrastA vijane vane 03060002a sApazyamAnA bhartAraM duHkhazokasamanvitA 03060002c prAkrozad uccaiH saMtrastA mahArAjeti naiSadham 03060003a hA nAtha hA mahArAja hA svAmin kiM jahAsi mAm 03060003c hA hatAsmi vinaSTAsmi bhItAsmi vijane vane 03060004a nanu nAma mahArAja dharmajJaH satyavAg asi 03060004c katham uktvA tathAsatyaM suptAm utsRjya mAM gataH 03060005a katham utsRjya gantAsi vazyAM bhAryAm anuvratAm 03060005c vizeSato 'napakRte pareNApakRte sati 03060006a zakSyase tA giraH satyAH kartuM mayi narezvara 03060006c yAs tvayA lokapAlAnAM saMnidhau kathitAH purA 03060007a paryAptaH parihAso 'yam etAvAn puruSarSabha 03060007c bhItAham asmi durdharSa darzayAtmAnam Izvara 03060008a dRzyase dRzyase rAjann eSa tiSThasi naiSadha 03060008c AvArya gulmair AtmAnaM kiM mAM na pratibhASase 03060009a nRzaMsaM bata rAjendra yan mAm evaMgatAm iha 03060009c vilapantIM samAliGgya nAzvAsayasi pArthiva 03060010a na zocAmy aham AtmAnaM na cAnyad api kiM cana 03060010c kathaM nu bhavitAsy eka iti tvAM nRpa zocimi 03060011a kathaM nu rAjaMs tRSitaH kSudhitaH zramakarzitaH 03060011c sAyAhne vRkSamUleSu mAm apazyan bhaviSyasi 03060012a tataH sA tIvrazokArtA pradIpteva ca manyunA 03060012c itaz cetaz ca rudatI paryadhAvata duHkhitA 03060013a muhur utpatate bAlA muhuH patati vihvalA 03060013c muhur AlIyate bhItA muhuH krozati roditi 03060014a sA tIvrazokasaMtaptA muhur niHzvasya vihvalA 03060014c uvAca bhaimI niSkramya rodamAnA pativratA 03060015a yasyAbhizApAd duHkhArto duHkhaM vindati naiSadhaH 03060015c tasya bhUtasya tad duHkhAd duHkham abhyadhikaM bhavet 03060016a apApacetasaM pApo ya evaM kRtavAn nalam 03060016c tasmAd duHkhataraM prApya jIvatv asukhajIvikAm 03060017a evaM tu vilapantI sA rAjJo bhAryA mahAtmanaH 03060017c anveSati sma bhartAraM vane zvApadasevite 03060018a unmattavad bhImasutA vilapantI tatas tataH 03060018c hA hA rAjann iti muhur itaz cetaz ca dhAvati 03060019a tAM zuSyamANAm atyarthaM kurarIm iva vAzatIm 03060019c karuNaM bahu zocantIM vilapantIM muhur muhuH 03060020a sahasAbhyAgatAM bhaimIm abhyAzaparivartinIm 03060020c jagrAhAjagaro grAho mahAkAyaH kSudhAnvitaH 03060021a sA grasyamAnA grAheNa zokena ca parAjitA 03060021c nAtmAnaM zocati tathA yathA zocati naiSadham 03060022a hA nAtha mAm iha vane grasyamAnAm anAthavat 03060022c grAheNAnena vipine kimarthaM nAbhidhAvasi 03060023a kathaM bhaviSyasi punar mAm anusmRtya naiSadha 03060023c pApAn muktaH punar labdhvA buddhiM ceto dhanAni ca 03060024a zrAntasya te kSudhArtasya pariglAnasya naiSadha 03060024c kaH zramaM rAjazArdUla nAzayiSyati mAnada 03060025a tAm akasmAn mRgavyAdho vicaran gahane vane 03060025c AkrandatIm upazrutya javenAbhisasAra ha 03060026a tAM sa dRSTvA tathA grastAm urageNAyatekSaNAm 03060026c tvaramANo mRgavyAdhaH samabhikramya vegitaH 03060027a mukhataH pAtayAm Asa zastreNa nizitena ha 03060027c nirviceSTaM bhujaMgaM taM vizasya mRgajIvanaH 03060028a mokSayitvA ca tAM vyAdhaH prakSAlya salilena ca 03060028c samAzvAsya kRtAhArAm atha papraccha bhArata 03060029a kasya tvaM mRgazAvAkSi kathaM cAbhyAgatA vanam 03060029c kathaM cedaM mahat kRcchraM prAptavaty asi bhAmini 03060030a damayantI tathA tena pRcchyamAnA vizAM pate 03060030c sarvam etad yathAvRttam AcacakSe 'sya bhArata 03060031a tAm ardhavastrasaMvItAM pInazroNipayodharAm 03060031c sukumArAnavadyAGgIM pUrNacandranibhAnanAm 03060032a arAlapakSmanayanAM tathA madhurabhASiNIm 03060032c lakSayitvA mRgavyAdhaH kAmasya vazam eyivAn 03060033a tAm atha zlakSNayA vAcA lubdhako mRdupUrvayA 03060033c sAntvayAm Asa kAmArtas tad abudhyata bhAminI 03060034a damayantI tu taM duSTam upalabhya pativratA 03060034c tIvraroSasamAviSTA prajajvAleva manyunA 03060035a sa tu pApamatiH kSudraH pradharSayitum AturaH 03060035c durdharSAM tarkayAm Asa dIptAm agnizikhAm iva 03060036a damayantI tu duHkhArtA patirAjyavinAkRtA 03060036c atItavAkpathe kAle zazApainaM ruSA kila 03060037a yathAhaM naiSadhAd anyaM manasApi na cintaye 03060037c tathAyaM patatAM kSudraH parAsur mRgajIvanaH 03060038a uktamAtre tu vacane tayA sa mRgajIvanaH 03060038c vyasuH papAta medinyAm agnidagdha iva drumaH 03061001 bRhadazva uvAca 03061001a sA nihatya mRgavyAdhaM pratasthe kamalekSaNA 03061001c vanaM pratibhayaM zUnyaM jhillikAgaNanAditam 03061002a siMhavyAghravarAharkSarurudvIpiniSevitam 03061002c nAnApakSigaNAkIrNaM mlecchataskarasevitam 03061003a zAlaveNudhavAzvatthatindukeGgudakiMzukaiH 03061003c arjunAriSTasaMchannaM candanaiz ca sazAlmalaiH 03061004a jambvAmralodhrakhadirazAkavetrasamAkulam 03061004c kAzmaryAmalakaplakSakadambodumbarAvRtam 03061005a badarIbilvasaMchannaM nyagrodhaiz ca samAkulam 03061005c priyAlatAlakharjUraharItakabibhItakaiH 03061006a nAnAdhAtuzatair naddhAn vividhAn api cAcalAn 03061006c nikuJjAn pakSisaMghuSTAn darIz cAdbhutadarzanAH 03061006e nadIH sarAMsi vApIz ca vividhAMz ca mRgadvijAn 03061007a sA bahUn bhImarUpAMz ca pizAcoragarAkSasAn 03061007c palvalAni taDAgAni girikUTAni sarvazaH 03061007e saritaH sAgarAMz caiva dadarzAdbhutadarzanAn 03061008a yUthazo dadRze cAtra vidarbhAdhipanandinI 03061008c mahiSAn varAhAn gomAyUn RkSavAnarapannagAn 03061009a tejasA yazasA sthityA zriyA ca parayA yutA 03061009c vaidarbhI vicaraty ekA nalam anveSatI tadA 03061010a nAbibhyat sA nRpasutA bhaimI tatrAtha kasya cit 03061010c dAruNAm aTavIM prApya bhartRvyasanakarzitA 03061011a vidarbhatanayA rAjan vilalApa suduHkhitA 03061011c bhartRzokaparItAGgI zilAtalasamAzritA 03061012 damayanty uvAca 03061012a siMhoraska mahAbAho niSadhAnAM janAdhipa 03061012c kva nu rAjan gato 'sIha tyaktvA mAM nirjane vane 03061013a azvamedhAdibhir vIra kratubhiH svAptadakSiNaiH 03061013c katham iSTvA naravyAghra mayi mithyA pravartase 03061014a yat tvayoktaM naravyAghra matsamakSaM mahAdyute 03061014c kartum arhasi kalyANa tad RtaM pArthivarSabha 03061015a yathoktaM vihagair haMsaiH samIpe tava bhUmipa 03061015c matsakAze ca tair uktaM tad avekSitum arhasi 03061016a catvAra ekato vedAH sAGgopAGgAH savistarAH 03061016c svadhItA mAnavazreSTha satyam ekaM kilaikataH 03061017a tasmAd arhasi zatrughna satyaM kartuM narezvara 03061017c uktavAn asi yad vIra matsakAze purA vacaH 03061018a hA vIra nanu nAmAham iSTA kila tavAnagha 03061018c asyAm aTavyAM ghorAyAM kiM mAM na pratibhASase 03061019a bhartsayaty eSa mAM raudro vyAttAsyo dAruNAkRtiH 03061019c araNyarAT kSudhAviSTaH kiM mAM na trAtum arhasi 03061020a na me tvad anyA subhage priyA ity abravIs tadA 03061020c tAm RtAM kuru kalyANa puroktAM bhAratIM nRpa 03061021a unmattAM vilapantIM mAM bhAryAm iSTAM narAdhipa 03061021c IpsitAm Ipsito nAtha kiM mAM na pratibhASase 03061022a kRzAM dInAM vivarNAM ca malinAM vasudhAdhipa 03061022c vastrArdhaprAvRtAm ekAM vilapantIm anAthavat 03061023a yUthabhraSTAm ivaikAM mAM hariNIM pRthulocana 03061023c na mAnayasi mAnArha rudatIm arikarzana 03061024a mahArAja mahAraNye mAm ihaikAkinIM satIm 03061024c AbhASamANAM svAM patnIM kiM mAM na pratibhASase 03061025a kulazIlopasaMpannaM cArusarvAGgazobhanam 03061025c nAdya tvAm anupazyAmi girAv asmin narottama 03061025e vane cAsmin mahAghore siMhavyAghraniSevite 03061026a zayAnam upaviSTaM vA sthitaM vA niSadhAdhipa 03061026c prasthitaM vA narazreSTha mama zokavivardhana 03061027a kaM nu pRcchAmi duHkhArtA tvadarthe zokakarzitA 03061027c kaccid dRSTas tvayAraNye saMgatyeha nalo nRpaH 03061028a ko nu me kathayed adya vane 'smin viSThitaM nalam 03061028c abhirUpaM mahAtmAnaM paravyUhavinAzanam 03061029a yam anveSasi rAjAnaM nalaM padmanibhekSaNam 03061029c ayaM sa iti kasyAdya zroSyAmi madhurAM giram 03061030a araNyarAD ayaM zrImAMz caturdaMSTro mahAhanuH 03061030c zArdUlo 'bhimukhaH praiti pRcchAmy enam azaGkitA 03061031a bhavAn mRgANAm adhipas tvam asmin kAnane prabhuH 03061031c vidarbharAjatanayAM damayantIti viddhi mAm 03061032a niSadhAdhipater bhAryAM nalasyAmitraghAtinaH 03061032c patim anveSatIm ekAM kRpaNAM zokakarzitAm 03061032e AzvAsaya mRgendreha yadi dRSTas tvayA nalaH 03061033a atha vAraNyanRpate nalaM yadi na zaMsasi 03061033c mAm adasva mRgazreSTha vizokAM kuru duHkhitAm 03061034a zrutvAraNye vilapitaM mamaiSa mRgarAT svayam 03061034c yAty etAM mRSTasalilAm ApagAM sAgaraMgamAm 03061035a imaM ziloccayaM puNyaM zRGgair bahubhir ucchritaiH 03061035c virAjadbhir divaspRgbhir naikavarNair manoramaiH 03061036a nAnAdhAtusamAkIrNaM vividhopalabhUSitam 03061036c asyAraNyasya mahataH ketubhUtam ivocchritam 03061037a siMhazArdUlamAtaGgavarAharkSamRgAyutam 03061037c patatribhir bahuvidhaiH samantAd anunAditam 03061038a kiMzukAzokabakulapuMnAgair upazobhitam 03061038c saridbhiH savihaMgAbhiH zikharaiz copazobhitam 03061038e girirAjam imaM tAvat pRcchAmi nRpatiM prati 03061039a bhagavann acalazreSTha divyadarzana vizruta 03061039c zaraNya bahukalyANa namas te 'stu mahIdhara 03061040a praName tvAbhigamyAhaM rAjaputrIM nibodha mAm 03061040c rAjJaH snuSAM rAjabhAryAM damayantIti vizrutAm 03061041a rAjA vidarbhAdhipatiH pitA mama mahArathaH 03061041c bhImo nAma kSitipatiz cAturvarNyasya rakSitA 03061042a rAjasUyAzvamedhAnAM kratUnAM dakSiNAvatAm 03061042c AhartA pArthivazreSThaH pRthucArvaJcitekSaNaH 03061043a brahmaNyaH sAdhuvRttaz ca satyavAg anasUyakaH 03061043c zIlavAn susamAcAraH pRthuzrIr dharmavic chuciH 03061044a samyag goptA vidarbhANAM nirjitArigaNaH prabhuH 03061044c tasya mAM viddhi tanayAM bhagavaMs tvAm upasthitAm 03061045a niSadheSu mahAzaila zvazuro me nRpottamaH 03061045c sugRhItanAmA vikhyAto vIrasena iti sma ha 03061046a tasya rAjJaH suto vIraH zrImAn satyaparAkramaH 03061046c kramaprAptaM pituH svaM yo rAjyaM samanuzAsti ha 03061047a nalo nAmAridamanaH puNyazloka iti zrutaH 03061047c brahmaNyo vedavid vAgmI puNyakRt somapo 'gnicit 03061048a yaSTA dAtA ca yoddhA ca samyak caiva prazAsitA 03061048c tasya mAm acalazreSTha viddhi bhAryAm ihAgatAm 03061049a tyaktazriyaM bhartRhInAm anAthAM vyasanAnvitAm 03061049c anveSamANAM bhartAraM taM vai naravarottamam 03061050a kham ullikhadbhir etair hi tvayA zRGgazatair nRpaH 03061050c kaccid dRSTo 'calazreSTha vane 'smin dAruNe nalaH 03061051a gajendravikramo dhImAn dIrghabAhur amarSaNaH 03061051c vikrAntaH satyavAg dhIro bhartA mama mahAyazAH 03061051e niSadhAnAm adhipatiH kaccid dRSTas tvayA nalaH 03061052a kiM mAM vilapatIm ekAM parvatazreSTha duHkhitAm 03061052c girA nAzvAsayasy adya svAM sutAm iva duHkhitAm 03061053a vIra vikrAnta dharmajJa satyasaMdha mahIpate 03061053c yady asy asmin vane rAjan darzayAtmAnam AtmanA 03061054a kadA nu snigdhagambhIrAM jImUtasvanasaMnibhAm 03061054c zroSyAmi naiSadhasyAhaM vAcaM tAm amRtopamAm 03061055a vaidarbhIty eva kathitAM zubhAM rAjJo mahAtmanaH 03061055c AmnAyasAriNIm RddhAM mama zokanibarhiNIm 03061056a iti sA taM girizreSTham uktvA pArthivanandinI 03061056c damayantI tato bhUyo jagAma dizam uttarAm 03061057a sA gatvA trIn ahorAtrAn dadarza paramAGganA 03061057c tApasAraNyam atulaM divyakAnanadarzanam 03061058a vasiSThabhRgvatrisamais tApasair upazobhitam 03061058c niyataiH saMyatAhArair damazaucasamanvitaiH 03061059a abbhakSair vAyubhakSaiz ca patrAhArais tathaiva ca 03061059c jitendriyair mahAbhAgaiH svargamArgadidRkSubhiH 03061060a valkalAjinasaMvItair munibhiH saMyatendriyaiH 03061060c tApasAdhyuSitaM ramyaM dadarzAzramamaNDalam 03061061a sA dRSTvaivAzramapadaM nAnAmRganiSevitam 03061061c zAkhAmRgagaNaiz caiva tApasaiz ca samanvitam 03061062a subhrUH sukezI suzroNI sukucA sudvijAnanA 03061062c varcasvinI supratiSThA svaJcitodyatagAminI 03061063a sA vivezAzramapadaM vIrasenasutapriyA 03061063c yoSidratnaM mahAbhAgA damayantI manasvinI 03061064a sAbhivAdya tapovRddhAn vinayAvanatA sthitA 03061064c svAgataM ta iti proktA taiH sarvais tApasaiz ca sA 03061065a pUjAM cAsyA yathAnyAyaM kRtvA tatra tapodhanAH 03061065c AsyatAm ity athocus te brUhi kiM karavAmahe 03061066a tAn uvAca varArohA kaccid bhagavatAm iha 03061066c tapasy agniSu dharmeSu mRgapakSiSu cAnaghAH 03061066e kuzalaM vo mahAbhAgAH svadharmacaraNeSu ca 03061067a tair uktA kuzalaM bhadre sarvatreti yazasvinI 03061067c brUhi sarvAnavadyAGgi kA tvaM kiM ca cikIrSasi 03061068a dRSTvaiva te paraM rUpaM dyutiM ca paramAm iha 03061068c vismayo naH samutpannaH samAzvasihi mA zucaH 03061069a asyAraNyasya mahatI devatA vA mahIbhRtaH 03061069c asyA nu nadyAH kalyANi vada satyam anindite 03061070a sAbravIt tAn RSIn nAham araNyasyAsya devatA 03061070c na cApy asya girer viprA na nadyA devatApy aham 03061071a mAnuSIM mAM vijAnIta yUyaM sarve tapodhanAH 03061071c vistareNAbhidhAsyAmi tan me zRNuta sarvazaH 03061072a vidarbheSu mahIpAlo bhImo nAma mahAdyutiH 03061072c tasya mAM tanayAM sarve jAnIta dvijasattamAH 03061073a niSadhAdhipatir dhImAn nalo nAma mahAyazAH 03061073c vIraH saMgrAmajid vidvAn mama bhartA vizAM patiH 03061074a devatAbhyarcanaparo dvijAtijanavatsalaH 03061074c goptA niSadhavaMzasya mahAbhAgo mahAdyutiH 03061075a satyavAg dharmavit prAjJaH satyasaMdho 'rimardanaH 03061075c brahmaNyo daivataparaH zrImAn parapuraMjayaH 03061076a nalo nAma nRpazreSTho devarAjasamadyutiH 03061076c mama bhartA vizAlAkSaH pUrNenduvadano 'rihA 03061077a AhartA kratumukhyAnAM vedavedAGgapAragaH 03061077c sapatnAnAM mRdhe hantA ravisomasamaprabhaH 03061078a sa kaiz cin nikRtiprajJair akalyANair narAdhamaiH 03061078c AhUya pRthivIpAlaH satyadharmaparAyaNaH 03061078e devane kuzalair jihmair jito rAjyaM vasUni ca 03061079a tasya mAm avagacchadhvaM bhAryAM rAjarSabhasya vai 03061079c damayantIti vikhyAtAM bhartRdarzanalAlasAm 03061080a sA vanAni girIMz caiva sarAMsi saritas tathA 03061080c palvalAni ca ramyANi tathAraNyAni sarvazaH 03061081a anveSamANA bhartAraM nalaM raNavizAradam 03061081c mahAtmAnaM kRtAstraM ca vicarAmIha duHkhitA 03061082a kaccid bhagavatAM puNyaM tapovanam idaM nRpaH 03061082c bhavet prApto nalo nAma niSadhAnAM janAdhipaH 03061083a yatkRte 'ham idaM viprAH prapannA bhRzadAruNam 03061083c vanaM pratibhayaM ghoraM zArdUlamRgasevitam 03061084a yadi kaiz cid ahorAtrair na drakSyAmi nalaM nRpam 03061084c AtmAnaM zreyasA yokSye dehasyAsya vimocanAt 03061085a ko nu me jIvitenArthas tam Rte puruSarSabham 03061085c kathaM bhaviSyAmy adyAhaM bhartRzokAbhipIDitA 03061086a evaM vilapatIm ekAm araNye bhImanandinIm 03061086c damayantIm athocus te tApasAH satyavAdinaH 03061087a udarkas tava kalyANi kalyANo bhavitA zubhe 03061087c vayaM pazyAma tapasA kSipraM drakSyasi naiSadham 03061088a niSadhAnAm adhipatiM nalaM ripunighAtinam 03061088c bhaimi dharmabhRtAM zreSThaM drakSyase vigatajvaram 03061089a vimuktaM sarvapApebhyaH sarvaratnasamanvitam 03061089c tad eva nagarazreSThaM prazAsantam ariMdamam 03061090a dviSatAM bhayakartAraM suhRdAM zokanAzanam 03061090c patiM drakSyasi kalyANi kalyANAbhijanaM nRpam 03061091a evam uktvA nalasyeSTAM mahiSIM pArthivAtmajAm 03061091c antarhitAs tApasAs te sAgnihotrAzramAs tadA 03061092a sA dRSTvA mahad AzcaryaM vismitA abhavat tadA 03061092c damayanty anavadyAGgI vIrasenanRpasnuSA 03061093a kiM nu svapno mayA dRSTaH ko 'yaM vidhir ihAbhavat 03061093c kva nu te tApasAH sarve kva tad AzramamaNDalam 03061094a kva sA puNyajalA ramyA nAnAdvijaniSevitA 03061094c nadI te ca nagA hRdyAH phalapuSpopazobhitAH 03061095a dhyAtvA ciraM bhImasutA damayantI zucismitA 03061095c bhartRzokaparA dInA vivarNavadanAbhavat 03061096a sA gatvAthAparAM bhUmiM bASpasaMdigdhayA girA 03061096c vilalApAzrupUrNAkSI dRSTvAzokataruM tataH 03061097a upagamya taruzreSTham azokaM puSpitaM tadA 03061097c pallavApIDitaM hRdyaM vihaMgair anunAditam 03061098a aho batAyam agamaH zrImAn asmin vanAntare 03061098c ApIDair bahubhir bhAti zrImAn dramiDarAD iva 03061099a vizokAM kuru mAM kSipram azoka priyadarzana 03061099c vItazokabhayAbAdhaM kaccit tvaM dRSTavAn nRpam 03061100a nalaM nAmAridamanaM damayantyAH priyaM patim 03061100c niSadhAnAm adhipatiM dRSTavAn asi me priyam 03061101a ekavastrArdhasaMvItaM sukumAratanutvacam 03061101c vyasanenArditaM vIram araNyam idam Agatam 03061102a yathA vizokA gaccheyam azokanaga tat kuru 03061102c satyanAmA bhavAzoka mama zokavinAzanAt 03061103a evaM sAzokavRkSaM tam ArtA triH parigamya ha 03061103c jagAma dAruNataraM dezaM bhaimI varAGganA 03061104a sA dadarza nagAn naikAn naikAz ca saritas tathA 03061104c naikAMz ca parvatAn ramyAn naikAMz ca mRgapakSiNaH 03061105a kandarAMz ca nitambAMz ca nadAMz cAdbhutadarzanAn 03061105c dadarza sA bhImasutA patim anveSatI tadA 03061106a gatvA prakRSTam adhvAnaM damayantI zucismitA 03061106c dadarzAtha mahAsArthaM hastyazvarathasaMkulam 03061107a uttarantaM nadIM ramyAM prasannasalilAM zubhAm 03061107c suzItatoyAM vistIrNAM hradinIM vetasair vRtAm 03061108a prodghuSTAM krauJcakuraraiz cakravAkopakUjitAm 03061108c kUrmagrAhajhaSAkIrNAM pulinadvIpazobhitAm 03061109a sA dRSTvaiva mahAsArthaM nalapatnI yazasvinI 03061109c upasarpya varArohA janamadhyaM viveza ha 03061110a unmattarUpA zokArtA tathA vastrArdhasaMvRtA 03061110c kRzA vivarNA malinA pAMsudhvastaziroruhA 03061111a tAM dRSTvA tatra manujAH ke cid bhItAH pradudruvuH 03061111c ke cic cintAparAs tasthuH ke cit tatra vicukruzuH 03061112a prahasanti sma tAM ke cid abhyasUyanta cApare 03061112c cakrus tasyAM dayAM ke cit papracchuz cApi bhArata 03061113a kAsi kasyAsi kalyANi kiM vA mRgayase vane 03061113c tvAM dRSTvA vyathitAH smeha kaccit tvam asi mAnuSI 03061114a vada satyaM vanasyAsya parvatasyAtha vA dizaH 03061114c devatA tvaM hi kalyANi tvAM vayaM zaraNaM gatAH 03061115a yakSI vA rAkSasI vA tvam utAho 'si varAGganA 03061115c sarvathA kuru naH svasti rakSasvAsmAn anindite 03061116a yathAyaM sarvathA sArthaH kSemI zIghram ito vrajet 03061116c tathA vidhatsva kalyANi tvAM vayaM zaraNaM gatAH 03061117a tathoktA tena sArthena damayantI nRpAtmajA 03061117c pratyuvAca tataH sAdhvI bhartRvyasanaduHkhitA 03061117e sArthavAhaM ca sArthaM ca janA ye cAtra ke cana 03061118a yUnaH sthavirabAlAz ca sArthasya ca purogamAH 03061118c mAnuSIM mAM vijAnIta manujAdhipateH sutAm 03061118e nRpasnuSAM rAjabhAryAM bhartRdarzanalAlasAm 03061119a vidarbharAN mama pitA bhartA rAjA ca naiSadhaH 03061119c nalo nAma mahAbhAgas taM mArgAmy aparAjitam 03061120a yadi jAnIta nRpatiM kSipraM zaMsata me priyam 03061120c nalaM pArthivazArdUlam amitragaNasUdanam 03061121a tAm uvAcAnavadyAGgIM sArthasya mahataH prabhuH 03061121c sArthavAhaH zucir nAma zRNu kalyANi madvacaH 03061122a ahaM sArthasya netA vai sArthavAhaH zucismite 03061122c manuSyaM nalanAmAnaM na pazyAmi yazasvini 03061123a kuJjaradvIpimahiSazArdUlarkSamRgAn api 03061123c pazyAmy asmin vane kaSTe amanuSyaniSevite 03061123e tathA no yakSarAD adya maNibhadraH prasIdatu 03061124a sAbravId vaNijaH sarvAn sArthavAhaM ca taM tataH 03061124c kva nu yAsyasi sArtho 'yam etad AkhyAtum arhatha 03061125 sArthavAha uvAca 03061125a sArtho 'yaM cedirAjasya subAhoH satyavAdinaH 03061125c kSipraM janapadaM gantA lAbhAya manujAtmaje 03062001 bRhadazva uvAca 03062001a sA tac chrutvAnavadyAGgI sArthavAhavacas tadA 03062001c agacchat tena vai sArdhaM bhartRdarzanalAlasA 03062002a atha kAle bahutithe vane mahati dAruNe 03062002c taDAgaM sarvatobhadraM padmasaugandhikaM mahat 03062003a dadRzur vaNijo ramyaM prabhUtayavasendhanam 03062003c bahumUlaphalopetaM nAnApakSigaNair vRtam 03062004a taM dRSTvA mRSTasalilaM manoharasukhAvaham 03062004c suparizrAntavAhAs te nivezAya mano dadhuH 03062005a saMmate sArthavAhasya vivizur vanam uttamam 03062005c uvAsa sArthaH sumahAn velAm AsAdya pazcimAm 03062006a athArdharAtrasamaye niHzabdastimite tadA 03062006c supte sArthe parizrAnte hastiyUtham upAgamat 03062006e pAnIyArthaM girinadIM madaprasravaNAvilAm 03062007a mArgaM saMrudhya saMsuptaM padminyAH sArtham uttamam 03062007c suptaM mamarda sahasA ceSTamAnaM mahItale 03062008a hAhAravaM pramuJcantaH sArthikAH zaraNArthinaH 03062008c vanagulmAMz ca dhAvanto nidrAndhA mahato bhayAt 03062008e ke cid dantaiH karaiH ke cit ke cit padbhyAM hatA narAH 03062009a gokharoSTrAzvabahulaM padAtijanasaMkulam 03062009c bhayArtaM dhAvamAnaM tat parasparahataM tadA 03062010a ghorAn nAdAn vimuJcanto nipetur dharaNItale 03062010c vRkSeSv Asajya saMbhagnAH patitA viSameSu ca 03062010e tathA tan nihataM sarvaM samRddhaM sArthamaNDalam 03062011a athAparedyuH saMprApte hataziSTA janAs tadA 03062011c vanagulmAd viniSkramya zocanto vaizasaM kRtam 03062011e bhrAtaraM pitaraM putraM sakhAyaM ca janAdhipa 03062012a azocat tatra vaidarbhI kiM nu me duSkRtaM kRtam 03062012c yo 'pi me nirjane 'raNye saMprApto 'yaM janArNavaH 03062012e hato 'yaM hastiyUthena mandabhAgyAn mamaiva tu 03062013a prAptavyaM suciraM duHkhaM mayA nUnam asaMzayam 03062013c nAprAptakAlo mriyate zrutaM vRddhAnuzAsanam 03062014a yan nAham adya mRditA hastiyUthena duHkhitA 03062014c na hy adaivakRtaM kiM cin narANAm iha vidyate 03062015a na ca me bAlabhAve 'pi kiM cid vyapakRtaM kRtam 03062015c karmaNA manasA vAcA yad idaM duHkham Agatam 03062016a manye svayaMvarakRte lokapAlAH samAgatAH 03062016c pratyAkhyAtA mayA tatra nalasyArthAya devatAH 03062016e nUnaM teSAM prabhAvena viyogaM prAptavaty aham 03062017a evamAdIni duHkhAni sA vilapya varAGganA 03062017c hataziSTaiH saha tadA brAhmaNair vedapAragaiH 03062017e agacchad rAjazArdUla duHkhazokaparAyaNA 03062018a gacchantI sA cirAt kAlAt puram AsAdayan mahat 03062018c sAyAhne cedirAjasya subAhoH satyavAdinaH 03062018e vastrArdhakartasaMvItA praviveza purottamam 03062019a tAM vivarNAM kRzAM dInAM muktakezIm amArjanAm 03062019c unmattAm iva gacchantIM dadRzuH puravAsinaH 03062020a pravizantIM tu tAM dRSTvA cedirAjapurIM tadA 03062020c anujagmus tato bAlA grAmiputrAH kutUhalAt 03062021a sA taiH parivRtAgacchat samIpaM rAjavezmanaH 03062021c tAM prAsAdagatApazyad rAjamAtA janair vRtAm 03062022a sA janaM vArayitvA taM prAsAdatalam uttamam 03062022c Aropya vismitA rAjan damayantIm apRcchata 03062023a evam apy asukhAviSTA bibharSi paramaM vapuH 03062023c bhAsi vidyud ivAbhreSu zaMsa me kAsi kasya vA 03062024a na hi te mAnuSaM rUpaM bhUSaNair api varjitam 03062024c asahAyA narebhyaz ca nodvijasy amaraprabhe 03062025a tac chrutvA vacanaM tasyA bhaimI vacanam abravIt 03062025c mAnuSIM mAM vijAnIhi bhartAraM samanuvratAm 03062026a sairandhrIM jAtisaMpannAM bhujiSyAM kAmavAsinIm 03062026c phalamUlAzanAm ekAM yatrasAyaMpratizrayAm 03062027a asaMkhyeyaguNo bhartA mAM ca nityam anuvrataH 03062027c bhartAram api taM vIraM chAyevAnapagA sadA 03062028a tasya daivAt prasaGgo 'bhUd atimAtraM sma devane 03062028c dyUte sa nirjitaz caiva vanam eko 'bhyupeyivAn 03062029a tam ekavasanaM vIram unmattam iva vihvalam 03062029c AzvAsayantI bhartAram aham anvagamaM vanam 03062030a sa kadA cid vane vIraH kasmiMz cit kAraNAntare 03062030c kSutparItaH suvimanAs tad apy ekaM vyasarjayat 03062031a tam ekavasanaM nagnam unmattaM gatacetasam 03062031c anuvrajantI bahulA na svapAmi nizAH sadA 03062032a tato bahutithe kAle suptAm utsRjya mAM kva cit 03062032c vAsaso 'rdhaM paricchidya tyaktavAn mAm anAgasam 03062033a taM mArgamANA bhartAraM dahyamAnA dinakSapAH 03062033c na vindAmy amaraprakhyaM priyaM prANadhanezvaram 03062034a tAm azruparipUrNAkSIM vilapantIM tathA bahu 03062034c rAjamAtAbravId ArtAM bhaimIm ArtatarA svayam 03062035a vasasva mayi kalyANi prItir me tvayi vartate 03062035c mRgayiSyanti te bhadre bhartAraM puruSA mama 03062036a atha vA svayam Agacchet paridhAvann itas tataH 03062036c ihaiva vasatI bhadre bhartAram upalapsyase 03062037a rAjamAtur vacaH zrutvA damayantI vaco 'bravIt 03062037c samayenotsahe vastuM tvayi vIraprajAyini 03062038a ucchiSTaM naiva bhuJjIyAM na kuryAM pAdadhAvanam 03062038c na cAhaM puruSAn anyAn saMbhASeyaM kathaM cana 03062039a prArthayed yadi mAM kaz cid daNDyas te sa pumAn bhavet 03062039c bhartur anveSaNArthaM tu pazyeyaM brAhmaNAn aham 03062040a yady evam iha kartavyaM vasAmy aham asaMzayam 03062040c ato 'nyathA na me vAso vartate hRdaye kva cit 03062041a tAM prahRSTena manasA rAjamAtedam abravIt 03062041c sarvam etat kariSyAmi diSTyA te vratam IdRzam 03062042a evam uktvA tato bhaimIM rAjamAtA vizAM pate 03062042c uvAcedaM duhitaraM sunandAM nAma bhArata 03062043a sairandhrIm abhijAnISva sunande devarUpiNIm 03062043c etayA saha modasva nirudvignamanAH svayam 03063001 bRhadazva uvAca 03063001a utsRjya damayantIM tu nalo rAjA vizAM pate 03063001c dadarza dAvaM dahyantaM mahAntaM gahane vane 03063002a tatra zuzrAva madhye 'gnau zabdaM bhUtasya kasya cit 03063002c abhidhAva nalety uccaiH puNyazloketi cAsakRt 03063003a mA bhair iti nalaz coktvA madhyam agneH pravizya tam 03063003c dadarza nAgarAjAnaM zayAnaM kuNDalIkRtam 03063004a sa nAgaH prAJjalir bhUtvA vepamAno nalaM tadA 03063004c uvAca viddhi mAM rAjan nAgaM karkoTakaM nRpa 03063005a mayA pralabdho brahmarSir anAgAH sumahAtapAH 03063005c tena manyuparItena zapto 'smi manujAdhipa 03063006a tasya zApAn na zaknomi padAd vicalituM padam 03063006c upadekSyAmi te zreyas trAtum arhati mAM bhavAn 03063007a sakhA ca te bhaviSyAmi matsamo nAsti pannagaH 03063007c laghuz ca te bhaviSyAmi zIghram AdAya gaccha mAm 03063008a evam uktvA sa nAgendro babhUvAGguSThamAtrakaH 03063008c taM gRhItvA nalaH prAyAd uddezaM dAvavarjitam 03063009a AkAzadezam AsAdya vimuktaM kRSNavartmanA 03063009c utsraSTukAmaM taM nAgaH punaH karkoTako 'bravIt 03063010a padAni gaNayan gaccha svAni naiSadha kAni cit 03063010c tatra te 'haM mahArAja zreyo dhAsyAmi yat param 03063011a tataH saMkhyAtum Arabdham adazad dazame pade 03063011c tasya daSTasya tad rUpaM kSipram antaradhIyata 03063012a sa dRSTvA vismitas tasthAv AtmAnaM vikRtaM nalaH 03063012c svarUpadhAriNaM nAgaM dadarza ca mahIpatiH 03063013a tataH karkoTako nAgaH sAntvayan nalam abravIt 03063013c mayA te 'ntarhitaM rUpaM na tvA vidyur janA iti 03063014a yatkRte cAsi vikRto duHkhena mahatA nala 03063014c viSeNa sa madIyena tvayi duHkhaM nivatsyati 03063015a viSeNa saMvRtair gAtrair yAvat tvAM na vimokSyati 03063015c tAvat tvayi mahArAja duHkhaM vai sa nivatsyati 03063016a anAgA yena nikRtas tvam anarho janAdhipa 03063016c krodhAd asUyayitvA taM rakSA me bhavataH kRtA 03063017a na te bhayaM naravyAghra daMSTribhyaH zatruto 'pi vA 03063017c brahmavidbhyaz ca bhavitA matprasAdAn narAdhipa 03063018a rAjan viSanimittA ca na te pIDA bhaviSyati 03063018c saMgrAmeSu ca rAjendra zazvaj jayam avApsyasi 03063019a gaccha rAjann itaH sUto bAhuko 'ham iti bruvan 03063019c samIpam RtuparNasya sa hi vedAkSanaipuNam 03063019e ayodhyAM nagarIM ramyAm adyaiva niSadhezvara 03063020a sa te 'kSahRdayaM dAtA rAjAzvahRdayena vai 03063020c ikSvAkukulajaH zrImAn mitraM caiva bhaviSyati 03063021a bhaviSyasi yadAkSajJaH zreyasA yokSyase tadA 03063021c sameSyasi ca dArais tvaM mA sma zoke manaH kRthAH 03063021e rAjyena tanayAbhyAM ca satyam etad bravImi te 03063022a svarUpaM ca yadA draSTum icchethAs tvaM narAdhipa 03063022c saMsmartavyas tadA te 'haM vAsaz cedaM nivAsayeH 03063023a anena vAsasAcchannaH svarUpaM pratipatsyase 03063023c ity uktvA pradadAv asmai divyaM vAsoyugaM tadA 03063024a evaM nalaM samAdizya vAso dattvA ca kaurava 03063024c nAgarAjas tato rAjaMs tatraivAntaradhIyata 03064001 bRhadazva uvAca 03064001a tasminn antarhite nAge prayayau naiSadho nalaH 03064001c RtuparNasya nagaraM prAvizad dazame 'hani 03064002a sa rAjAnam upAtiSThad bAhuko 'ham iti bruvan 03064002c azvAnAM vAhane yuktaH pRthivyAM nAsti matsamaH 03064003a arthakRcchreSu caivAhaM praSTavyo naipuNeSu ca 03064003c annasaMskAram api ca jAnAmy anyair vizeSataH 03064004a yAni zilpAni loke 'smin yac cApy anyat suduSkaram 03064004c sarvaM yatiSye tat kartum RtuparNa bharasva mAm 03064005 RtuparNa uvAca 03064005a vasa bAhuka bhadraM te sarvam etat kariSyasi 03064005c zIghrayAne sadA buddhir dhIyate me vizeSataH 03064006a sa tvam AtiSTha yogaM taM yena zIghrA hayA mama 03064006c bhaveyur azvAdhyakSo 'si vetanaM te zataM zatAH 03064007a tvAm upasthAsyataz cemau nityaM vArSNeyajIvalau 03064007c etAbhyAM raMsyase sArdhaM vasa vai mayi bAhuka 03064008 bRhadazva uvAca 03064008a evam ukto nalas tena nyavasat tatra pUjitaH 03064008c RtuparNasya nagare sahavArSNeyajIvalaH 03064009a sa tatra nivasan rAjA vaidarbhIm anucintayan 03064009c sAyaM sAyaM sadA cemaM zlokam ekaM jagAda ha 03064010a kva nu sA kSutpipAsArtA zrAntA zete tapasvinI 03064010c smarantI tasya mandasya kaM vA sAdyopatiSThati 03064011a evaM bruvantaM rAjAnaM nizAyAM jIvalo 'bravIt 03064011c kAm enAM zocase nityaM zrotum icchAmi bAhuka 03064012a tam uvAca nalo rAjA mandaprajJasya kasya cit 03064012c AsId bahumatA nArI tasyA dRDhataraM ca saH 03064013a sa vai kena cid arthena tayA mando vyayujyata 03064013c viprayuktaz ca mandAtmA bhramaty asukhapIDitaH 03064014a dahyamAnaH sa zokena divArAtram atandritaH 03064014c nizAkAle smaraMs tasyAH zlokam ekaM sma gAyati 03064015a sa vai bhraman mahIM sarvAM kva cid AsAdya kiM cana 03064015c vasaty anarhas tadduHkhaM bhUya evAnusaMsmaran 03064016a sA tu taM puruSaM nArI kRcchre 'py anugatA vane 03064016c tyaktA tenAlpapuNyena duSkaraM yadi jIvati 03064017a ekA bAlAnabhijJA ca mArgANAm atathocitA 03064017c kSutpipAsAparItA ca duSkaraM yadi jIvati 03064018a zvApadAcarite nityaM vane mahati dAruNe 03064018c tyaktA tenAlpapuNyena mandaprajJena mAriSa 03064019a ity evaM naiSadho rAjA damayantIm anusmaran 03064019c ajJAtavAsam avasad rAjJas tasya nivezane 03065001 bRhadazva uvAca 03065001a hRtarAjye nale bhImaH sabhArye preSyatAM gate 03065001c dvijAn prasthApayAm Asa naladarzanakAGkSayA 03065002a saMdideza ca tAn bhImo vasu dattvA ca puSkalam 03065002c mRgayadhvaM nalaM caiva damayantIM ca me sutAm 03065003a asmin karmaNi niSpanne vijJAte niSadhAdhipe 03065003c gavAM sahasraM dAsyAmi yo vas tAv AnayiSyati 03065003e agrahAraM ca dAsyAmi grAmaM nagarasaMmitam 03065004a na cec chakyAv ihAnetuM damayantI nalo 'pi vA 03065004c jJAtamAtre 'pi dAsyAmi gavAM dazazataM dhanam 03065005a ity uktAs te yayur hRSTA brAhmaNAH sarvatodizam 03065005c purarASTrANi cinvanto naiSadhaM saha bhAryayA 03065006a tataz cedipurIM ramyAM sudevo nAma vai dvijaH 03065006c vicinvAno 'tha vaidarbhIm apazyad rAjavezmani 03065006e puNyAhavAcane rAjJaH sunandAsahitAM sthitAm 03065007a mandaprakhyAyamAnena rUpeNApratimena tAm 03065007c pinaddhAM dhUmajAlena prabhAm iva vibhAvasoH 03065008a tAM samIkSya vizAlAkSIm adhikaM malinAM kRzAm 03065008c tarkayAm Asa bhaimIti kAraNair upapAdayan 03065009 sudeva uvAca 03065009a yatheyaM me purA dRSTA tathArUpeyam aGganA 03065009c kRtArtho 'smy adya dRSTvemAM lokakAntAm iva zriyam 03065010a pUrNacandrAnanAM zyAmAM cAruvRttapayodharAm 03065010c kurvantIM prabhayA devIM sarvA vitimirA dizaH 03065011a cArupadmapalAzAkSIM manmathasya ratIm iva 03065011c iSTAM sarvasya jagataH pUrNacandraprabhAm iva 03065012a vidarbhasarasas tasmAd daivadoSAd ivoddhRtAm 03065012c malapaGkAnuliptAGgIM mRNAlIm iva tAM bhRzam 03065013a paurNamAsIm iva nizAM rAhugrastanizAkarAm 03065013c patizokAkulAM dInAM zuSkasrotAM nadIm iva 03065014a vidhvastaparNakamalAM vitrAsitavihaMgamAm 03065014c hastihastaparikliSTAM vyAkulAm iva padminIm 03065015a sukumArIM sujAtAGgIM ratnagarbhagRhocitAm 03065015c dahyamAnAm ivoSNena mRNAlIm aciroddhRtAm 03065016a rUpaudAryaguNopetAM maNDanArhAm amaNDitAm 03065016c candralekhAm iva navAM vyomni nIlAbhrasaMvRtAm 03065017a kAmabhogaiH priyair hInAM hInAM bandhujanena ca 03065017c dehaM dhArayatIM dInAM bhartRdarzanakAGkSayA 03065018a bhartA nAma paraM nAryA bhUSaNaM bhUSaNair vinA 03065018c eSA virahitA tena zobhanApi na zobhate 03065019a duSkaraM kurute 'tyarthaM hIno yad anayA nalaH 03065019c dhArayaty Atmano dehaM na zokenAvasIdati 03065020a imAm asitakezAntAM zatapatrAyatekSaNAm 03065020c sukhArhAM duHkhitAM dRSTvA mamApi vyathate manaH 03065021a kadA nu khalu duHkhasya pAraM yAsyati vai zubhA 03065021c bhartuH samAgamAt sAdhvI rohiNI zazino yathA 03065022a asyA nUnaM punar lAbhAn naiSadhaH prItim eSyati 03065022c rAjA rAjyaparibhraSTaH punar labdhveva medinIm 03065023a tulyazIlavayoyuktAM tulyAbhijanasaMyutAm 03065023c naiSadho 'rhati vaidarbhIM taM ceyam asitekSaNA 03065024a yuktaM tasyAprameyasya vIryasattvavato mayA 03065024c samAzvAsayituM bhAryAM patidarzanalAlasAm 03065025a ayam AzvAsayAmy enAM pUrNacandranibhAnanAm 03065025c adRSTapUrvAM duHkhasya duHkhArtAM dhyAnatatparAm 03065026 bRhadazva uvAca 03065026a evaM vimRzya vividhaiH kAraNair lakSaNaiz ca tAm 03065026c upagamya tato bhaimIM sudevo brAhmaNo 'bravIt 03065027a ahaM sudevo vaidarbhi bhrAtus te dayitaH sakhA 03065027c bhImasya vacanAd rAjJas tvAm anveSTum ihAgataH 03065028a kuzalI te pitA rAjJi janitrI bhrAtaraz ca te 03065028c AyuSmantau kuzalinau tatrasthau dArakau ca te 03065028e tvatkRte bandhuvargAz ca gatasattvA ivAsate 03065029a abhijJAya sudevaM tu damayantI yudhiSThira 03065029c paryapRcchat tataH sarvAn krameNa suhRdaH svakAn 03065030a ruroda ca bhRzaM rAjan vaidarbhI zokakarzitA 03065030c dRSTvA sudevaM sahasA bhrAtur iSTaM dvijottamam 03065031a tato rudantIM tAM dRSTvA sunandA zokakarzitAm 03065031c sudevena sahaikAnte kathayantIM ca bhArata 03065032a janitryai preSayAm Asa sairandhrI rudate bhRzam 03065032c brAhmaNena samAgamya tAM veda yadi manyase 03065033a atha cedipater mAtA rAjJaz cAntaHpurAt tadA 03065033c jagAma yatra sA bAlA brAhmaNena sahAbhavat 03065034a tataH sudevam AnAyya rAjamAtA vizAM pate 03065034c papraccha bhAryA kasyeyaM sutA vA kasya bhAminI 03065035a kathaM ca naSTA jJAtibhyo bhartur vA vAmalocanA 03065035c tvayA ca viditA vipra katham evaMgatA satI 03065036a etad icchAmy ahaM tvatto jJAtuM sarvam azeSataH 03065036c tattvena hi mamAcakSva pRcchantyA devarUpiNIm 03065037a evam uktas tayA rAjan sudevo dvijasattamaH 03065037c sukhopaviSTa AcaSTa damayantyA yathAtatham 03066001 sudeva uvAca 03066001a vidarbharAjo dharmAtmA bhImo bhImaparAkramaH 03066001c suteyaM tasya kalyANI damayantIti vizrutA 03066002a rAjA tu naiSadho nAma vIrasenasuto nalaH 03066002c bhAryeyaM tasya kalyANI puNyazlokasya dhImataH 03066003a sa vai dyUte jito bhrAtrA hRtarAjyo mahIpatiH 03066003c damayantyA gataH sArdhaM na prajJAyata karhi cit 03066004a te vayaM damayantyarthe carAmaH pRthivIm imAm 03066004c seyam AsAditA bAlA tava putranivezane 03066005a asyA rUpeNa sadRzI mAnuSI neha vidyate 03066005c asyAz caiva bhruvor madhye sahajaH piplur uttamaH 03066005e zyAmAyAH padmasaMkAzo lakSito 'ntarhito mayA 03066006a malena saMvRto hy asyAs tanvabhreNeva candramAH 03066006c cihnabhUto vibhUtyartham ayaM dhAtrA vinirmitaH 03066007a pratipatkaluSevendor lekhA nAti virAjate 03066007c na cAsyA nazyate rUpaM vapur malasamAcitam 03066007e asaMskRtam api vyaktaM bhAti kAJcanasaMnibham 03066008a anena vapuSA bAlA piplunAnena caiva ha 03066008c lakSiteyaM mayA devI pihito 'gnir ivoSmaNA 03066009 bRhadazva uvAca 03066009a tac chrutvA vacanaM tasya sudevasya vizAM pate 03066009c sunandA zodhayAm Asa piplupracchAdanaM malam 03066010a sa malenApakRSTena piplus tasyA vyarocata 03066010c damayantyAs tadA vyabhre nabhasIva nizAkaraH 03066011a pipluM dRSTvA sunandA ca rAjamAtA ca bhArata 03066011c rudantyau tAM pariSvajya muhUrtam iva tasthatuH 03066011e utsRjya bASpaM zanakai rAjamAtedam abravIt 03066012a bhaginyA duhitA me 'si piplunAnena sUcitA 03066012c ahaM ca tava mAtA ca rAjanyasya mahAtmanaH 03066012e sute dazArNAdhipateH sudAmnaz cArudarzane 03066013a bhImasya rAjJaH sA dattA vIrabAhor ahaM punaH 03066013c tvaM tu jAtA mayA dRSTA dazArNeSu pitur gRhe 03066014a yathaiva te pitur gehaM tathedam api bhAmini 03066014c yathaiva hi mamaizvaryaM damayanti tathA tava 03066015a tAM prahRSTena manasA damayantI vizAM pate 03066015c abhivAdya mAtur bhaginIm idaM vacanam abravIt 03066016a ajJAyamAnApi satI sukham asmy uSiteha vai 03066016c sarvakAmaiH suvihitA rakSyamANA sadA tvayA 03066017a sukhAt sukhataro vAso bhaviSyati na saMzayaH 03066017c ciraviproSitAM mAtar mAm anujJAtum arhasi 03066018a dArakau ca hi me nItau vasatas tatra bAlakau 03066018c pitrA vihInau zokArtau mayA caiva kathaM nu tau 03066019a yadi cApi priyaM kiM cin mayi kartum ihecchasi 03066019c vidarbhAn yAtum icchAmi zIghraM me yAnam Adiza 03066020a bADham ity eva tAm uktvA hRSTA mAtRSvasA nRpa 03066020c guptAM balena mahatA putrasyAnumate tataH 03066021a prasthApayad rAjamAtA zrImatA naravAhinA 03066021c yAnena bharatazreSTha svannapAnaparicchadAm 03066022a tataH sA nacirAd eva vidarbhAn agamac chubhA 03066022c tAM tu bandhujanaH sarvaH prahRSTaH pratyapUjayat 03066023a sarvAn kuzalino dRSTvA bAndhavAn dArakau ca tau 03066023c mAtaraM pitaraM caiva sarvaM caiva sakhIjanam 03066024a devatAH pUjayAm Asa brAhmaNAMz ca yazasvinI 03066024c vidhinA pareNa kalyANI damayantI vizAM pate 03066025a atarpayat sudevaM ca gosahasreNa pArthivaH 03066025c prIto dRSTvaiva tanayAM grAmeNa draviNena ca 03066026a sA vyuSTA rajanIM tatra pitur vezmani bhAminI 03066026c vizrAntA mAtaraM rAjann idaM vacanam abravIt 03067001 damayanty uvAca 03067001a mAM ced icchasi jIvantIM mAtaH satyaM bravImi te 03067001c naravIrasya vai tasya nalasyAnayane yata 03067002 bRhadazva uvAca 03067002a damayantyA tathoktA tu sA devI bhRzaduHkhitA 03067002c bASpeNa pihitA rAjan nottaraM kiM cid abravIt 03067003a tadavasthAM tu tAM dRSTvA sarvam antaHpuraM tadA 03067003c hAhAbhUtam atIvAsId bhRzaM ca praruroda ha 03067004a tato bhImaM mahArAja bhAryA vacanam abravIt 03067004c damayantI tava sutA bhartAram anuzocati 03067005a apakRSya ca lajjAM mAM svayam uktavatI nRpa 03067005c prayatantu tava preSyAH puNyazlokasya darzane 03067006a tayA pracodito rAjA brAhmaNAn vazavartinaH 03067006c prAsthApayad dizaH sarvA yatadhvaM naladarzane 03067007a tato vidarbhAdhipater niyogAd brAhmaNarSabhAH 03067007c damayantIm atho dRSTvA prasthitAH smety athAbruvan 03067008a atha tAn abravId bhaimI sarvarASTreSv idaM vacaH 03067008c bruvadhvaM janasaMsatsu tatra tatra punaH punaH 03067009a kva nu tvaM kitava chittvA vastrArdhaM prasthito mama 03067009c utsRjya vipine suptAm anuraktAM priyAM priya 03067010a sA vai yathA samAdiSTA tatrAste tvatpratIkSiNI 03067010c dahyamAnA bhRzaM bAlA vastrArdhenAbhisaMvRtA 03067011a tasyA rudantyAH satataM tena zokena pArthiva 03067011c prasAdaM kuru vai vIra prativAkyaM dadasva ca 03067012a etad anyac ca vaktavyaM kRpAM kuryAd yathA mayi 03067012c vAyunA dhUyamAno hi vanaM dahati pAvakaH 03067013a bhartavyA rakSaNIyA ca patnI hi patinA sadA 03067013c tan naSTam ubhayaM kasmAd dharmajJasya satas tava 03067014a khyAtaH prAjJaH kulInaz ca sAnukrozaz ca tvaM sadA 03067014c saMvRtto niranukrozaH zaGke madbhAgyasaMkSayAt 03067015a sa kuruSva maheSvAsa dayAM mayi nararSabha 03067015c AnRzaMsyaM paro dharmas tvatta eva hi me zrutam 03067016a evaM bruvANAn yadi vaH pratibrUyAd dhi kaz cana 03067016c sa naraH sarvathA jJeyaH kaz cAsau kva ca vartate 03067017a yac ca vo vacanaM zrutvA brUyAt prativaco naraH 03067017c tad AdAya vacaH kSipraM mamAvedyaM dvijottamAH 03067018a yathA ca vo na jAnIyAc carato bhImazAsanAt 03067018c punarAgamanaM caiva tathA kAryam atandritaiH 03067019a yadi vAsau samRddhaH syAd yadi vApy adhano bhavet 03067019c yadi vApy arthakAmaH syAj jJeyam asya cikIrSitam 03067020a evam uktAs tv agacchaMs te brAhmaNAH sarvatodizam 03067020c nalaM mRgayituM rAjaMs tathA vyasaninaM tadA 03067021a te purANi sarASTrANi grAmAn ghoSAMs tathAzramAn 03067021c anveSanto nalaM rAjan nAdhijagmur dvijAtayaH 03067022a tac ca vAkyaM tathA sarve tatra tatra vizAM pate 03067022c zrAvayAM cakrire viprA damayantyA yatheritam 03068001 bRhadazva uvAca 03068001a atha dIrghasya kAlasya parNAdo nAma vai dvijaH 03068001c pratyetya nagaraM bhaimIm idaM vacanam abravIt 03068002a naiSadhaM mRgayAnena damayanti divAnizam 03068002c ayodhyAM nagarIM gatvA bhAGgasvarir upasthitaH 03068003a zrAvitaz ca mayA vAkyaM tvadIyaM sa mahAjane 03068003c RtuparNo mahAbhAgo yathoktaM varavarNini 03068004a tac chrutvA nAbravIt kiM cid RtuparNo narAdhipaH 03068004c na ca pAriSadaH kaz cid bhASyamANo mayAsakRt 03068005a anujJAtaM tu mAM rAjJA vijane kaz cid abravIt 03068005c RtuparNasya puruSo bAhuko nAma nAmataH 03068006a sUtas tasya narendrasya virUpo hrasvabAhukaH 03068006c zIghrayAne sukuzalo mRSTakartA ca bhojane 03068007a sa viniHzvasya bahuzo ruditvA ca muhur muhuH 03068007c kuzalaM caiva mAM pRSTvA pazcAd idam abhASata 03068008a vaiSamyam api saMprAptA gopAyanti kulastriyaH 03068008c AtmAnam AtmanA satyo jitasvargA na saMzayaH 03068008e rahitA bhartRbhiz caiva na krudhyanti kadA cana 03068009a viSamasthena mUDhena paribhraSTasukhena ca 03068009c yat sA tena parityaktA tatra na kroddhum arhati 03068010a prANayAtrAM pariprepsoH zakunair hRtavAsasaH 03068010c Adhibhir dahyamAnasya zyAmA na kroddhum arhati 03068011a satkRtAsatkRtA vApi patiM dRSTvA tathAgatam 03068011c bhraSTarAjyaM zriyA hInaM zyAmA na kroddhum arhati 03068012a tasya tad vacanaM zrutvA tvarito 'ham ihAgataH 03068012c zrutvA pramANaM bhavatI rAjJaz caiva nivedaya 03068013a etac chrutvAzrupUrNAkSI parNAdasya vizAM pate 03068013c damayantI raho 'bhyetya mAtaraM pratyabhASata 03068014a ayam artho na saMvedyo bhIme mAtaH kathaM cana 03068014c tvatsaMnidhau samAdekSye sudevaM dvijasattamam 03068015a yathA na nRpatir bhImaH pratipadyeta me matam 03068015c tathA tvayA prayattavyaM mama cet priyam icchasi 03068016a yathA cAhaM samAnItA sudevenAzu bAndhavAn 03068016c tenaiva maGgalenAzu sudevo yAtu mAciram 03068016e samAnetuM nalaM mAtar ayodhyAM nagarIm itaH 03068017a vizrAntaM ca tataH pazcAt parNAdaM dvijasattamam 03068017c arcayAm Asa vaidarbhI dhanenAtIva bhAminI 03068018a nale cehAgate vipra bhUyo dAsyAmi te vasu 03068018c tvayA hi me bahu kRtaM yathA nAnyaH kariSyati 03068018e yad bhartrAhaM sameSyAmi zIghram eva dvijottama 03068019a evam ukto 'rcayitvA tAm AzIrvAdaiH sumaGgalaiH 03068019c gRhAn upayayau cApi kRtArthaH sa mahAmanAH 03068020a tataz cAnAyya taM vipraM damayantI yudhiSThira 03068020c abravIt saMnidhau mAtur duHkhazokasamanvitA 03068021a gatvA sudeva nagarIm ayodhyAvAsinaM nRpam 03068021c RtuparNaM vaco brUhi patim anyaM cikIrSatI 03068021e AsthAsyati punar bhaimI damayantI svayaMvaram 03068022a tatra gacchanti rAjAno rAjaputrAz ca sarvazaH 03068022c yathA ca gaNitaH kAlaH zvobhUte sa bhaviSyati 03068023a yadi saMbhAvanIyaM te gaccha zIghram ariMdama 03068023c sUryodaye dvitIyaM sA bhartAraM varayiSyati 03068023e na hi sa jJAyate vIro nalo jIvan mRto 'pi vA 03068024a evaM tayA yathoktaM vai gatvA rAjAnam abravIt 03068024c RtuparNaM mahArAja sudevo brAhmaNas tadA 03069001 bRhadazva uvAca 03069001a zrutvA vacaH sudevasya RtuparNo narAdhipaH 03069001c sAntvayaJ zlakSNayA vAcA bAhukaM pratyabhASata 03069002a vidarbhAn yAtum icchAmi damadantyAH svayaMvaram 03069002c ekAhnA hayatattvajJa manyase yadi bAhuka 03069003a evam uktasya kaunteya tena rAjJA nalasya ha 03069003c vyadIryata mano duHkhAt pradadhyau ca mahAmanAH 03069004a damayantI bhaved etat kuryAd duHkhena mohitA 03069004c asmadarthe bhaved vAyam upAyaz cintito mahAn 03069005a nRzaMsaM bata vaidarbhI kartukAmA tapasvinI 03069005c mayA kSudreNa nikRtA pApenAkRtabuddhinA 03069006a strIsvabhAvaz calo loke mama doSaz ca dAruNaH 03069006c syAd evam api kuryAt sA vivazA gatasauhRdA 03069006e mama zokena saMvignA nairAzyAt tanumadhyamA 03069007a na caivaM karhi cit kuryAt sApatyA ca vizeSataH 03069007c yad atra tathyaM pathyaM ca gatvA vetsyAmi nizcayam 03069007e RtuparNasya vai kAmam AtmArthaM ca karomy aham 03069008a iti nizcitya manasA bAhuko dInamAnasaH 03069008c kRtAJjalir uvAcedam RtuparNaM narAdhipam 03069009a pratijAnAmi te satyaM gamiSyasi narAdhipa 03069009c ekAhnA puruSavyAghra vidarbhanagarIM nRpa 03069010a tataH parIkSAm azvAnAM cakre rAjan sa bAhukaH 03069010c azvazAlAm upAgamya bhAGgasvarinRpAjJayA 03069011a sa tvaryamANo bahuza RtuparNena bAhukaH 03069011c adhyagacchat kRzAn azvAn samarthAn adhvani kSamAn 03069012a tejobalasamAyuktAn kulazIlasamanvitAn 03069012c varjitA&l lakSaNair hInaiH pRthuprothAn mahAhanUn 03069012e zuddhAn dazabhir AvartaiH sindhujAn vAtaraMhasaH 03069013a dRSTvA tAn abravId rAjA kiM cit kopasamanvitaH 03069013c kim idaM prArthitaM kartuM pralabdhavyA hi te vayam 03069014a katham alpabalaprANA vakSyantIme hayA mama 03069014c mahAn adhvA ca turagair gantavyaH katham IdRzaiH 03069015 bAhuka uvAca 03069015a ete hayA gamiSyanti vidarbhAn nAtra saMzayaH 03069015c athAnyAn manyase rAjan brUhi kAn yojayAmi te 03069016 RtuparNa uvAca 03069016a tvam eva hayatattvajJaH kuzalaz cAsi bAhuka 03069016c yAn manyase samarthAMs tvaM kSipraM tAn eva yojaya 03069017 bRhadazva uvAca 03069017a tataH sadazvAMz caturaH kulazIlasamanvitAn 03069017c yojayAm Asa kuzalo javayuktAn rathe naraH 03069018a tato yuktaM rathaM rAjA samArohat tvarAnvitaH 03069018c atha paryapatan bhUmau jAnubhis te hayottamAH 03069019a tato naravaraH zrImAn nalo rAjA vizAM pate 03069019c sAntvayAm Asa tAn azvAMs tejobalasamanvitAn 03069020a razmibhiz ca samudyamya nalo yAtum iyeSa saH 03069020c sUtam Aropya vArSNeyaM javam AsthAya vai param 03069021a te codyamAnA vidhinA bAhukena hayottamAH 03069021c samutpetur ivAkAzaM rathinaM mohayann iva 03069022a tathA tu dRSTvA tAn azvAn vahato vAtaraMhasaH 03069022c ayodhyAdhipatir dhImAn vismayaM paramaM yayau 03069023a rathaghoSaM tu taM zrutvA hayasaMgrahaNaM ca tat 03069023c vArSNeyaz cintayAm Asa bAhukasya hayajJatAm 03069024a kiM nu syAn mAtalir ayaM devarAjasya sArathiH 03069024c tathA hi lakSaNaM vIre bAhuke dRzyate mahat 03069025a zAlihotro 'tha kiM nu syAd dhayAnAM kulatattvavit 03069025c mAnuSaM samanuprApto vapuH paramazobhanam 03069026a utAhosvid bhaved rAjA nalaH parapuraMjayaH 03069026c so 'yaM nRpatir AyAta ity evaM samacintayat 03069027a atha vA yAM nalo veda vidyAM tAm eva bAhukaH 03069027c tulyaM hi lakSaye jJAnaM bAhukasya nalasya ca 03069028a api cedaM vayas tulyam asya manye nalasya ca 03069028c nAyaM nalo mahAvIryas tadvidyas tu bhaviSyati 03069029a pracchannA hi mahAtmAnaz caranti pRthivIm imAm 03069029c daivena vidhinA yuktAH zAstroktaiz ca virUpaNaiH 03069030a bhavet tu matibhedo me gAtravairUpyatAM prati 03069030c pramANAt parihInas tu bhaved iti hi me matiH 03069031a vayaHpramANaM tattulyaM rUpeNa tu viparyayaH 03069031c nalaM sarvaguNair yuktaM manye bAhukam antataH 03069032a evaM vicArya bahuzo vArSNeyaH paryacintayat 03069032c hRdayena mahArAja puNyazlokasya sArathiH 03069033a RtuparNas tu rAjendra bAhukasya hayajJatAm 03069033c cintayan mumude rAjA sahavArSNeyasArathiH 03069034a balaM vIryaM tathotsAhaM hayasaMgrahaNaM ca tat 03069034c paraM yatnaM ca saMprekSya parAM mudam avApa ha 03070001 bRhadazva uvAca 03070001a sa nadIH parvatAMz caiva vanAni ca sarAMsi ca 03070001c acireNAticakrAma khecaraH khe carann iva 03070002a tathA prayAte tu rathe tadA bhAGgasvarir nRpaH 03070002c uttarIyam athApazyad bhraSTaM parapuraMjayaH 03070003a tataH sa tvaramANas tu paTe nipatite tadA 03070003c grahISyAmIti taM rAjA nalam Aha mahAmanAH 03070004a nigRhNISva mahAbuddhe hayAn etAn mahAjavAn 03070004c vArSNeyo yAvad etaM me paTam AnayatAm iti 03070005a nalas taM pratyuvAcAtha dUre bhraSTaH paTas tava 03070005c yojanaM samatikrAnto na sa zakyas tvayA punaH 03070006a evam ukte nalenAtha tadA bhAGgasvarir nRpaH 03070006c AsasAda vane rAjan phalavantaM bibhItakam 03070007a taM dRSTvA bAhukaM rAjA tvaramANo 'bhyabhASata 03070007c mamApi sUta pazya tvaM saMkhyAne paramaM balam 03070008a sarvaH sarvaM na jAnAti sarvajJo nAsti kaz cana 03070008c naikatra pariniSThAsti jJAnasya puruSe kva cit 03070009a vRkSe 'smin yAni parNAni phalAny api ca bAhuka 03070009c patitAni ca yAny atra tatraikam adhikaM zatam 03070009e ekapatrAdhikaM patraM phalam ekaM ca bAhuka 03070010a paJca koTyo 'tha patrANAM dvayor api ca zAkhayoH 03070010c pracinuhy asya zAkhe dve yAz cApy anyAH prazAkhikAH 03070010e AbhyAM phalasahasre dve paJconaM zatam eva ca 03070011a tato rathAd avaplutya rAjAnaM bAhuko 'bravIt 03070011c parokSam iva me rAjan katthase zatrukarzana 03070012a atha te gaNite rAjan vidyate na parokSatA 03070012c pratyakSaM te mahArAja gaNayiSye bibhItakam 03070013a ahaM hi nAbhijAnAmi bhaved evaM na veti ca 03070013c saMkhyAsyAmi phalAny asya pazyatas te janAdhipa 03070013e muhUrtam iva vArSNeyo razmIn yacchatu vAjinAm 03070014a tam abravIn nRpaH sUtaM nAyaM kAlo vilambitum 03070014c bAhukas tv abravId enaM paraM yatnaM samAsthitaH 03070015a pratIkSasva muhUrtaM tvam atha vA tvarate bhavAn 03070015c eSa yAti zivaH panthA yAhi vArSNeyasArathiH 03070016a abravId RtuparNas taM sAntvayan kurunandana 03070016c tvam eva yantA nAnyo 'sti pRthivyAm api bAhuka 03070017a tvatkRte yAtum icchAmi vidarbhAn hayakovida 03070017c zaraNaM tvAM prapanno 'smi na vighnaM kartum arhasi 03070018a kAmaM ca te kariSyAmi yan mAM vakSyasi bAhuka 03070018c vidarbhAn yadi yAtvAdya sUryaM darzayitAsi me 03070019a athAbravId bAhukas taM saMkhyAyemaM bibhItakam 03070019c tato vidarbhAn yAsyAmi kuruSvedaM vaco mama 03070020a akAma iva taM rAjA gaNayasvety uvAca ha 03070020c so 'vatIrya rathAt tUrNaM zAtayAm Asa taM drumam 03070021a tataH sa vismayAviSTo rAjAnam idam abravIt 03070021c gaNayitvA yathoktAni tAvanty eva phalAni ca 03070022a atyadbhutam idaM rAjan dRSTavAn asmi te balam 03070022c zrotum icchAmi tAM vidyAM yathaitaj jJAyate nRpa 03070023a tam uvAca tato rAjA tvarito gamane tadA 03070023c viddhy akSahRdayajJaM mAM saMkhyAne ca vizAradam 03070024a bAhukas tam uvAcAtha dehi vidyAm imAM mama 03070024c matto 'pi cAzvahRdayaM gRhANa puruSarSabha 03070025a RtuparNas tato rAjA bAhukaM kAryagauravAt 03070025c hayajJAnasya lobhAc ca tathety evAbravId vacaH 03070026a yatheSTaM tvaM gRhANedam akSANAM hRdayaM param 03070026c nikSepo me 'zvahRdayaM tvayi tiSThatu bAhuka 03070026e evam uktvA dadau vidyAm RtuparNo nalAya vai 03070027a tasyAkSahRdayajJasya zarIrAn niHsRtaH kaliH 03070027c karkoTakaviSaM tIkSNaM mukhAt satatam udvaman 03070028a kales tasya tadArtasya zApAgniH sa viniHsRtaH 03070028c sa tena karzito rAjA dIrghakAlam anAtmavAn 03070029a tato viSavimuktAtmA svarUpam akarot kaliH 03070029c taM zaptum aicchat kupito niSadhAdhipatir nalaH 03070030a tam uvAca kalir bhIto vepamAnaH kRtAJjaliH 03070030c kopaM saMyaccha nRpate kIrtiM dAsyAmi te parAm 03070031a indrasenasya jananI kupitA mAzapat purA 03070031c yadA tvayA parityaktA tato 'haM bhRzapIDitaH 03070032a avasaM tvayi rAjendra suduHkham aparAjita 03070032c viSeNa nAgarAjasya dahyamAno divAnizam 03070033a ye ca tvAM manujA loke kIrtayiSyanty atandritAH 03070033c matprasUtaM bhayaM teSAM na kadA cid bhaviSyati 03070034a evam ukto nalo rAjA nyayacchat kopam AtmanaH 03070034c tato bhItaH kaliH kSipraM praviveza bibhItakam 03070034e kalis tv anyena nAdRzyat kathayan naiSadhena vai 03070035a tato gatajvaro rAjA naiSadhaH paravIrahA 03070035c saMpranaSTe kalau rAjan saMkhyAyAtha phalAny uta 03070036a mudA paramayA yuktas tejasA ca pareNa ha 03070036c ratham Aruhya tejasvI prayayau javanair hayaiH 03070036e bibhItakaz cAprazastaH saMvRttaH kalisaMzrayAt 03070037a hayottamAn utpatato dvijAn iva punaH punaH 03070037c nalaH saMcodayAm Asa prahRSTenAntarAtmanA 03070038a vidarbhAbhimukho rAjA prayayau sa mahAmanAH 03070038c nale tu samatikrAnte kalir apy agamad gRhAn 03070039a tato gatajvaro rAjA nalo 'bhUt pRthivIpate 03070039c vimuktaH kalinA rAjan rUpamAtraviyojitaH 03071001 bRhadazva uvAca 03071001a tato vidarbhAn saMprAptaM sAyAhne satyavikramam 03071001c RtuparNaM janA rAjJe bhImAya pratyavedayan 03071002a sa bhImavacanAd rAjA kuNDinaM prAvizat puram 03071002c nAdayan rathaghoSeNa sarvAH sopadizo daza 03071003a tatas taM rathanirghoSaM nalAzvAs tatra zuzruvuH 03071003c zrutvA ca samahRSyanta pureva nalasaMnidhau 03071004a damayantI ca zuzrAva rathaghoSaM nalasya tam 03071004c yathA meghasya nadato gambhIraM jaladAgame 03071005a nalena saMgRhIteSu pureva nalavAjiSu 03071005c sadRzaM rathanirghoSaM mene bhaimI tathA hayAH 03071006a prAsAdasthAz ca zikhinaH zAlAsthAz caiva vAraNAH 03071006c hayAz ca zuzruvus tatra rathaghoSaM mahIpateH 03071007a te zrutvA rathanirghoSaM vAraNAH zikhinas tathA 03071007c praNedur unmukhA rAjan meghodayam ivekSya ha 03071008 damayanty uvAca 03071008a yathAsau rathanirghoSaH pUrayann iva medinIm 03071008c mama hlAdayate ceto nala eSa mahIpatiH 03071009a adya candrAbhavaktraM taM na pazyAmi nalaM yadi 03071009c asaMkhyeyaguNaM vIraM vinaziSyAmy asaMzayam 03071010a yadi vai tasya vIrasya bAhvor nAdyAham antaram 03071010c pravizAmi sukhasparzaM vinaziSyAmy asaMzayam 03071011a yadi mAM meghanirghoSo nopagacchati naiSadhaH 03071011c adya cAmIkaraprakhyo vinaziSyAmy asaMzayam 03071012a yadi mAM siMhavikrAnto mattavAraNavAraNaH 03071012c nAbhigacchati rAjendro vinaziSyAmy asaMzayam 03071013a na smarAmy anRtaM kiM cin na smarAmy anupAkRtam 03071013c na ca paryuSitaM vAkyaM svaireSv api mahAtmanaH 03071014a prabhuH kSamAvAn vIraz ca mRdur dAnto jitendriyaH 03071014c raho 'nIcAnuvartI ca klIbavan mama naiSadhaH 03071015a guNAMs tasya smarantyA me tatparAyA divAnizam 03071015c hRdayaM dIryata idaM zokAt priyavinAkRtam 03071016 bRhadazva uvAca 03071016a evaM vilapamAnA sA naSTasaMjJeva bhArata 03071016c Aruroha mahad vezma puNyazlokadidRkSayA 03071017a tato madhyamakakSAyAM dadarza ratham Asthitam 03071017c RtuparNaM mahIpAlaM sahavArSNeyabAhukam 03071018a tato 'vatIrya vArSNeyo bAhukaz ca rathottamAt 03071018c hayAMs tAn avamucyAtha sthApayAm AsatU ratham 03071019a so 'vatIrya rathopasthAd RtuparNo narAdhipaH 03071019c upatasthe mahArAja bhImaM bhImaparAkramam 03071020a taM bhImaH pratijagrAha pUjayA parayA tataH 03071020c akasmAt sahasA prAptaM strImantraM na sma vindati 03071021a kiM kAryaM svAgataM te 'stu rAjJA pRSTaz ca bhArata 03071021c nAbhijajJe sa nRpatir duhitrarthe samAgatam 03071022a RtuparNo 'pi rAjA sa dhImAn satyaparAkramaH 03071022c rAjAnaM rAjaputraM vA na sma pazyati kaM cana 03071022e naiva svayaMvarakathAM na ca viprasamAgamam 03071023a tato vigaNayan rAjA manasA kosalAdhipaH 03071023c Agato 'smIty uvAcainaM bhavantam abhivAdakaH 03071024a rAjApi ca smayan bhImo manasAbhivicintayat 03071024c adhikaM yojanazataM tasyAgamanakAraNam 03071025a grAmAn bahUn atikramya nAdhyagacchad yathAtatham 03071025c alpakAryaM vinirdiSTaM tasyAgamanakAraNam 03071026a naitad evaM sa nRpatis taM satkRtya vyasarjayat 03071026c vizrAmyatAm iti vadan klAnto 'sIti punaH punaH 03071027a sa satkRtaH prahRSTAtmA prItaH prItena pArthivaH 03071027c rAjapreSyair anugato diSTaM vezma samAvizat 03071028a RtuparNe gate rAjan vArSNeyasahite nRpe 03071028c bAhuko ratham AsthAya rathazAlAm upAgamat 03071029a sa mocayitvA tAn azvAn paricArya ca zAstrataH 03071029c svayaM caitAn samAzvAsya rathopastha upAvizat 03071030a damayantI tu zokArtA dRSTvA bhAGgasvariM nRpam 03071030c sUtaputraM ca vArSNeyaM bAhukaM ca tathAvidham 03071031a cintayAm Asa vaidarbhI kasyaiSa rathanisvanaH 03071031c nalasyeva mahAn AsIn na ca pazyAmi naiSadham 03071032a vArSNeyena bhaven nUnaM vidyA saivopazikSitA 03071032c tenAsya rathanirghoSo nalasyeva mahAn abhUt 03071033a Ahosvid RtuparNo 'pi yathA rAjA nalas tathA 03071033c tato 'yaM rathanirghoSo naiSadhasyeva lakSyate 03071034a evaM vitarkayitvA tu damayantI vizAM pate 03071034c dUtIM prasthApayAm Asa naiSadhAnveSaNe nRpa 03072001 damayanty uvAca 03072001a gaccha kezini jAnIhi ka eSa rathavAhakaH 03072001c upaviSTo rathopasthe vikRto hrasvabAhukaH 03072002a abhyetya kuzalaM bhadre mRdupUrvaM samAhitA 03072002c pRcchethAH puruSaM hy enaM yathAtattvam anindite 03072003a atra me mahatI zaGkA bhaved eSa nalo nRpaH 03072003c tathA ca me manastuSTir hRdayasya ca nirvRtiH 03072004a brUyAz cainaM kathAnte tvaM parNAdavacanaM yathA 03072004c prativAkyaM ca suzroNi budhyethAs tvam anindite 03072005 bRhadazva uvAca 03072005a evaM samAhitA gatvA dUtI bAhukam abravIt 03072005c damayanty api kalyANI prAsAdasthAnvavaikSata 03072006 keziny uvAca 03072006a svAgataM te manuSyendra kuzalaM te bravImy aham 03072006c damayantyA vacaH sAdhu nibodha puruSarSabha 03072007a kadA vai prasthitA yUyaM kimartham iha cAgatAH 03072007c tat tvaM brUhi yathAnyAyaM vaidarbhI zrotum icchati 03072008 bAhuka uvAca 03072008a zrutaH svayaMvaro rAjJA kausalyena yazasvinA 03072008c dvitIyo damayantyA vai zvobhUta iti bhAmini 03072009a zrutvA taM prasthito rAjA zatayojanayAyibhiH 03072009c hayair vAtajavair mukhyair aham asya ca sArathiH 03072010 keziny uvAca 03072010a atha yo 'sau tRtIyo vaH sa kutaH kasya vA punaH 03072010c tvaM ca kasya kathaM cedaM tvayi karma samAhitam 03072011 bAhuka uvAca 03072011a puNyazlokasya vai sUto vArSNeya iti vizrutaH 03072011c sa nale vidrute bhadre bhAGgasvarim upasthitaH 03072012a aham apy azvakuzalaH sUdatve ca suniSThitaH 03072012c RtuparNena sArathye bhojane ca vRtaH svayam 03072013 keziny uvAca 03072013a atha jAnAti vArSNeyaH kva nu rAjA nalo gataH 03072013c kathaM cit tvayi vaitena kathitaM syAt tu bAhuka 03072014 bAhuka uvAca 03072014a ihaiva putrau nikSipya nalasyAzubhakarmaNaH 03072014c gatas tato yathAkAmaM naiSa jAnAti naiSadham 03072015a na cAnyaH puruSaH kaz cin nalaM vetti yazasvini 03072015c gUDhaz carati loke 'smin naSTarUpo mahIpatiH 03072016a Atmaiva hi nalaM vetti yA cAsya tadanantarA 03072016c na hi vai tAni liGgAni nalaM zaMsanti karhi cit 03072017 keziny uvAca 03072017a yo 'sAv ayodhyAM prathamaM gatavAn brAhmaNas tadA 03072017c imAni nArIvAkyAni kathayAnaH punaH punaH 03072018a kva nu tvaM kitava chittvA vastrArdhaM prasthito mama 03072018c utsRjya vipine suptAm anuraktAM priyAM priya 03072019a sA vai yathA samAdiSTA tatrAste tvatpratIkSiNI 03072019c dahyamAnA divArAtraM vastrArdhenAbhisaMvRtA 03072020a tasyA rudantyAH satataM tena duHkhena pArthiva 03072020c prasAdaM kuru vai vIra prativAkyaM prayaccha ca 03072021a tasyAs tat priyam AkhyAnaM prabravIhi mahAmate 03072021c tad eva vAkyaM vaidarbhI zrotum icchaty aninditA 03072022a etac chrutvA prativacas tasya dattaM tvayA kila 03072022c yat purA tat punas tvatto vaidarbhI zrotum icchati 03072023 bRhadazva uvAca 03072023a evam uktasya kezinyA nalasya kurunandana 03072023c hRdayaM vyathitaM cAsId azrupUrNe ca locane 03072024a sa nigRhyAtmano duHkhaM dahyamAno mahIpatiH 03072024c bASpasaMdigdhayA vAcA punar evedam abravIt 03072025a vaiSamyam api saMprAptA gopAyanti kulastriyaH 03072025c AtmAnam AtmanA satyo jitasvargA na saMzayaH 03072026a rahitA bhartRbhiz caiva na krudhyanti kadA cana 03072026c prANAMz cAritrakavacA dhArayantIha satstriyaH 03072027a prANayAtrAM pariprepsoH zakunair hRtavAsasaH 03072027c Adhibhir dahyamAnasya zyAmA na kroddhum arhati 03072028a satkRtAsatkRtA vApi patiM dRSTvA tathAgatam 03072028c bhraSTarAjyaM zriyA hInaM kSudhitaM vyasanAplutam 03072029a evaM bruvANas tad vAkyaM nalaH paramaduHkhitaH 03072029c na bASpam azakat soDhuM praruroda ca bhArata 03072030a tataH sA kezinI gatvA damayantyai nyavedayat 03072030c tat sarvaM kathitaM caiva vikAraM caiva tasya tam 03073001 bRhadazva uvAca 03073001a damayantI tu tac chrutvA bhRzaM zokaparAyaNA 03073001c zaGkamAnA nalaM taM vai kezinIm idam abravIt 03073002a gaccha kezini bhUyas tvaM parIkSAM kuru bAhuke 03073002c abruvANA samIpasthA caritAny asya lakSaya 03073003a yadA ca kiM cit kuryAt sa kAraNaM tatra bhAmini 03073003c tatra saMceSTamAnasya saMlakSyaM te viceSTitam 03073004a na cAsya pratibandhena deyo 'gnir api bhAmini 03073004c yAcate na jalaM deyaM samyag atvaramANayA 03073005a etat sarvaM samIkSya tvaM caritaM me nivedaya 03073005c yac cAnyad api pazyethAs tac cAkhyeyaM tvayA mama 03073006a damayantyaivam uktA sA jagAmAthAzu kezinI 03073006c nizAmya ca hayajJasya liGgAni punar Agamat 03073007a sA tat sarvaM yathAvRttaM damayantyai nyavedayat 03073007c nimittaM yat tadA dRSTaM bAhuke divyamAnuSam 03073008 keziny uvAca 03073008a dRDhaM zucyupacAro 'sau na mayA mAnuSaH kva cit 03073008c dRSTapUrvaH zruto vApi damayanti tathAvidhaH 03073009a hrasvam AsAdya saMcAraM nAsau vinamate kva cit 03073009c taM tu dRSTvA yathAsaGgam utsarpati yathAsukham 03073009e saMkaTe 'py asya sumahad vivaraM jAyate 'dhikam 03073010a RtuparNasya cArthAya bhojanIyam anekazaH 03073010c preSitaM tatra rAjJA ca mAMsaM subahu pAzavam 03073011a tasya prakSAlanArthAya kumbhas tatropakalpitaH 03073011c sa tenAvekSitaH kumbhaH pUrNa evAbhavat tadA 03073012a tataH prakSAlanaM kRtvA samadhizritya bAhukaH 03073012c tRNamuSTiM samAdAya AvidhyainaM samAdadhat 03073013a atha prajvalitas tatra sahasA havyavAhanaH 03073013c tad adbhutatamaM dRSTvA vismitAham ihAgatA 03073014a anyac ca tasmin sumahad AzcaryaM lakSitaM mayA 03073014c yad agnim api saMspRzya naiva dahyaty asau zubhe 03073015a chandena codakaM tasya vahaty AvarjitaM drutam 03073015c atIva cAnyat sumahad AzcaryaM dRSTavaty aham 03073016a yat sa puSpANy upAdAya hastAbhyAM mamRde zanaiH 03073016c mRdyamAnAni pANibhyAM tena puSpANi tAny atha 03073017a bhUya eva sugandhIni hRSitAni bhavanti ca 03073017c etAny adbhutakalpAni dRSTvAhaM drutam AgatA 03073018 bRhadazva uvAca 03073018a damayantI tu tac chrutvA puNyazlokasya ceSTitam 03073018c amanyata nalaM prAptaM karmaceSTAbhisUcitam 03073019a sA zaGkamAnA bhartAraM nalaM bAhukarUpiNam 03073019c kezinIM zlakSNayA vAcA rudatI punar abravIt 03073020a punar gaccha pramattasya bAhukasyopasaMskRtam 03073020c mahAnasAc chRtaM mAMsaM samAdAyaihi bhAmini 03073021a sA gatvA bAhuke vyagre tan mAMsam apakRSya ca 03073021c atyuSNam eva tvaritA tatkSaNaM priyakAriNI 03073021e damayantyai tataH prAdAt kezinI kurunandana 03073022a socitA nalasiddhasya mAMsasya bahuzaH purA 03073022c prAzya matvA nalaM sUdaM prAkrozad bhRzaduHkhitA 03073023a vaiklavyaM ca paraM gatvA prakSAlya ca mukhaM tataH 03073023c mithunaM preSayAm Asa kezinyA saha bhArata 03073024a indrasenAM saha bhrAtrA samabhijJAya bAhukaH 03073024c abhidrutya tato rAjA pariSvajyAGkam Anayat 03073025a bAhukas tu samAsAdya sutau surasutopamau 03073025c bhRzaM duHkhaparItAtmA sasvaraM praruroda ha 03073026a naiSadho darzayitvA tu vikAram asakRt tadA 03073026c utsRjya sahasA putrau kezinIm idam abravIt 03073027a idaM susadRzaM bhadre mithunaM mama putrayoH 03073027c tato dRSTvaiva sahasA bASpam utsRSTavAn aham 03073028a bahuzaH saMpatantIM tvAM janaH zaGketa doSataH 03073028c vayaM ca dezAtithayo gaccha bhadre namo 'stu te 03074001 bRhadazva uvAca 03074001a sarvaM vikAraM dRSTvA tu puNyazlokasya dhImataH 03074001c Agatya kezinI kSipraM damayantyai nyavedayat 03074002a damayantI tato bhUyaH preSayAm Asa kezinIm 03074002c mAtuH sakAzaM duHkhArtA nalazaGkAsamutsukA 03074003a parIkSito me bahuzo bAhuko nalazaGkayA 03074003c rUpe me saMzayas tv ekaH svayam icchAmi veditum 03074004a sa vA pravezyatAM mAtar mAM vAnujJAtum arhasi 03074004c viditaM vAtha vAjJAtaM pitur me saMvidhIyatAm 03074005a evam uktA tu vaidarbhyA sA devI bhImam abravIt 03074005c duhitus tam abhiprAyam anvajAnAc ca pArthivaH 03074006a sA vai pitrAbhyanujJAtA mAtrA ca bharatarSabha 03074006c nalaM pravezayAm Asa yatra tasyAH pratizrayaH 03074007a taM tu dRSTvA tathAyuktaM damayantI nalaM tadA 03074007c tIvrazokasamAviSTA babhUva varavarNinI 03074008a tataH kASAyavasanA jaTilA malapaGkinI 03074008c damayantI mahArAja bAhukaM vAkyam abravIt 03074009a dRSTapUrvas tvayA kaz cid dharmajJo nAma bAhuka 03074009c suptAm utsRjya vipine gato yaH puruSaH striyam 03074010a anAgasaM priyAM bhAryAM vijane zramamohitAm 03074010c apahAya tu ko gacchet puNyazlokam Rte nalam 03074011a kiM nu tasya mayA kAryam aparAddhaM mahIpateH 03074011c yo mAm utsRjya vipine gatavAn nidrayA hRtAm 03074012a sAkSAd devAn apAhAya vRto yaH sa mayA purA 03074012c anuvratAM sAbhikAmAM putriNIM tyaktavAn katham 03074013a agnau pANigRhItAM ca haMsAnAM vacane sthitAm 03074013c bhariSyAmIti satyaM ca pratizrutya kva tad gatam 03074014a damayantyA bruvantyAs tu sarvam etad ariMdama 03074014c zokajaM vAri netrAbhyAm asukhaM prAsravad bahu 03074015a atIva kRSNatArAbhyAM raktAntAbhyAM jalaM tu tat 03074015c parisravan nalo dRSTvA zokArta idam abravIt 03074016a mama rAjyaM pranaSTaM yan nAhaM tat kRtavAn svayam 03074016c kalinA tat kRtaM bhIru yac ca tvAm aham atyajam 03074017a tvayA tu dharmabhRcchreSThe zApenAbhihataH purA 03074017c vanasthayA duHkhitayA zocantyA mAM vivAsasam 03074018a sa maccharIre tvacchApAd dahyamAno 'vasat kaliH 03074018c tvacchApadagdhaH satataM so 'gnAv iva samAhitaH 03074019a mama ca vyavasAyena tapasA caiva nirjitaH 03074019c duHkhasyAntena cAnena bhavitavyaM hi nau zubhe 03074020a vimucya mAM gataH pApaH sa tato 'ham ihAgataH 03074020c tvadarthaM vipulazroNi na hi me 'nyat prayojanam 03074021a kathaM nu nArI bhartAram anuraktam anuvratam 03074021c utsRjya varayed anyaM yathA tvaM bhIru karhi cit 03074022a dUtAz caranti pRthivIM kRtsnAM nRpatizAsanAt 03074022c bhaimI kila sma bhartAraM dvitIyaM varayiSyati 03074023a svairavRttA yathAkAmam anurUpam ivAtmanaH 03074023c zrutvaiva caivaM tvarito bhAGgasvarir upasthitaH 03074024a damayantI tu tac chrutvA nalasya paridevitam 03074024c prAJjalir vepamAnA ca bhItA vacanam abravIt 03075001 damayanty uvAca 03075001a na mAm arhasi kalyANa pApena parizaGkitum 03075001c mayA hi devAn utsRjya vRtas tvaM niSadhAdhipa 03075002a tavAbhigamanArthaM tu sarvato brAhmaNA gatAH 03075002c vAkyAni mama gAthAbhir gAyamAnA dizo daza 03075003a tatas tvAM brAhmaNo vidvAn parNAdo nAma pArthiva 03075003c abhyagacchat kosalAyAm RtuparNanivezane 03075004a tena vAkye hRte samyak prativAkye tathAhRte 03075004c upAyo 'yaM mayA dRSTo naiSadhAnayane tava 03075005a tvAm Rte na hi loke 'nya ekAhnA pRthivIpate 03075005c samartho yojanazataM gantum azvair narAdhipa 03075006a tathA cemau mahIpAla bhaje 'haM caraNau tava 03075006c yathA nAsatkRtaM kiM cin manasApi carAmy aham 03075007a ayaM carati loke 'smin bhUtasAkSI sadAgatiH 03075007c eSa muJcatu me prANAn yadi pApaM carAmy aham 03075008a tathA carati tigmAMzuH pareNa bhuvanaM sadA 03075008c sa vimuJcatu me prANAn yadi pApaM carAmy aham 03075009a candramAH sarvabhUtAnAm antaz carati sAkSivat 03075009c sa vimuJcatu me prANAn yadi pApaM carAmy aham 03075010a ete devAs trayaH kRtsnaM trailokyaM dhArayanti vai 03075010c vibruvantu yathAsatyam ete vAdya tyajantu mAm 03075011a evam ukte tato vAyur antarikSAd abhASata 03075011c naiSA kRtavatI pApaM nala satyaM bravImi te 03075012a rAjaJ zIlanidhiH sphIto damayantyA surakSitaH 03075012c sAkSiNo rakSiNaz cAsyA vayaM trIn parivatsarAn 03075013a upAyo vihitaz cAyaM tvadartham atulo 'nayA 03075013c na hy ekAhnA zataM gantA tvad Rte 'nyaH pumAn iha 03075014a upapannA tvayA bhaimI tvaM ca bhaimyA mahIpate 03075014c nAtra zaGkA tvayA kAryA saMgaccha saha bhAryayA 03075015a tathA bruvati vAyau tu puSpavRSTiH papAta ha 03075015c devadundubhayo nedur vavau ca pavanaH zivaH 03075016a tad adbhutatamaM dRSTvA nalo rAjAtha bhArata 03075016c damayantyAM vizaGkAM tAM vyapAkarSad ariMdamaH 03075017a tatas tad vastram arajaH prAvRNod vasudhAdhipaH 03075017c saMsmRtya nAgarAjAnaM tato lebhe vapuH svakam 03075018a svarUpiNaM tu bhartAraM dRSTvA bhImasutA tadA 03075018c prAkrozad uccair AliGgya puNyazlokam aninditA 03075019a bhaimIm api nalo rAjA bhrAjamAno yathA purA 03075019c sasvaje svasutau cApi yathAvat pratyanandata 03075020a tataH svorasi vinyasya vaktraM tasya zubhAnanA 03075020c parItA tena duHkhena nizazvAsAyatekSaNA 03075021a tathaiva maladigdhAGgI pariSvajya zucismitA 03075021c suciraM puruSavyAghraM tasthau sAzrupariplutA 03075022a tataH sarvaM yathAvRttaM damayantyA nalasya ca 03075022c bhImAyAkathayat prItyA vaidarbhyA jananI nRpa 03075023a tato 'bravIn mahArAjaH kRtazaucam ahaM nalam 03075023c damayantyA sahopetaM kAlyaM draSTA sukhoSitam 03075024a tatas tau sahitau rAtriM kathayantau purAtanam 03075024c vane vicaritaM sarvam USatur muditau nRpa 03075025a sa caturthe tato varSe saMgamya saha bhAryayA 03075025c sarvakAmaiH susiddhArtho labdhavAn paramAM mudam 03075026a damayanty api bhartAram avApyApyAyitA bhRzam 03075026c ardhasaMjAtasasyeva toyaM prApya vasuMdharA 03075027a saivaM sametya vyapanItatandrI; zAntajvarA harSavivRddhasattvA 03075027c rarAja bhaimI samavAptakAmA; zItAMzunA rAtrir ivoditena 03076001 bRhadazva uvAca 03076001a atha tAM vyuSito rAtriM nalo rAjA svalaMkRtaH 03076001c vaidarbhyA sahitaH kAlyaM dadarza vasudhAdhipam 03076002a tato 'bhivAdayAm Asa prayataH zvazuraM nalaH 03076002c tasyAnu damayantI ca vavande pitaraM zubhA 03076003a taM bhImaH pratijagrAha putravat parayA mudA 03076003c yathArhaM pUjayitvA tu samAzvAsayata prabhuH 03076003e nalena sahitAM tatra damayantIM pativratAm 03076004a tAm arhaNAM nalo rAjA pratigRhya yathAvidhi 03076004c paricaryAM svakAM tasmai yathAvat pratyavedayat 03076005a tato babhUva nagare sumahAn harSanisvanaH 03076005c janasya saMprahRSTasya nalaM dRSTvA tathAgatam 03076006a azobhayac ca nagaraM patAkAdhvajamAlinam 03076006c siktasaMmRSTapuSpADhyA rAjamArgAH kRtAs tadA 03076007a dvAri dvAri ca paurANAM puSpabhaGgaH prakalpitaH 03076007c arcitAni ca sarvANi devatAyatanAni ca 03076008a RtuparNo 'pi zuzrAva bAhukacchadminaM nalam 03076008c damayantyA samAyuktaM jahRSe ca narAdhipaH 03076009a tam AnAyya nalo rAjA kSamayAm Asa pArthivam 03076009c sa ca taM kSamayAm Asa hetubhir buddhisaMmataH 03076010a sa satkRto mahIpAlo naiSadhaM vismayAnvitaH 03076010c diSTyA sameto dAraiH svair bhavAn ity abhyanandata 03076011a kaccit tu nAparAdhaM te kRtavAn asmi naiSadha 03076011c ajJAtavAsaM vasato madgRhe niSadhAdhipa 03076012a yadi vA buddhipUrvANi yady abuddhAni kAni cit 03076012c mayA kRtAny akAryANi tAni me kSantum arhasi 03076013 nala uvAca 03076013a na me 'parAdhaM kRtavAMs tvaM svalpam api pArthiva 03076013c kRte 'pi ca na me kopaH kSantavyaM hi mayA tava 03076014a pUrvaM hy asi sakhA me 'si saMbandhI ca narAdhipa 03076014c ata UrdhvaM tu bhUyas tvaM prItim Ahartum arhasi 03076015a sarvakAmaiH suvihitaH sukham asmy uSitas tvayi 03076015c na tathA svagRhe rAjan yathA tava gRhe sadA 03076016a idaM caiva hayajJAnaM tvadIyaM mayi tiSThati 03076016c tad upAkartum icchAmi manyase yadi pArthiva 03076017 bRhadazva uvAca 03076017a evam uktvA dadau vidyAm RtuparNAya naiSadhaH 03076017c sa ca tAM pratijagrAha vidhidRSTena karmaNA 03076018a tato gRhyAzvahRdayaM tadA bhAGgasvarir nRpaH 03076018c sUtam anyam upAdAya yayau svapuram eva hi 03076019a RtuparNe pratigate nalo rAjA vizAM pate 03076019c nagare kuNDine kAlaM nAtidIrgham ivAvasat 03077001 bRhadazva uvAca 03077001a sa mAsam uSya kaunteya bhImam Amantrya naiSadhaH 03077001c purAd alpaparIvAro jagAma niSadhAn prati 03077002a rathenaikena zubhreNa dantibhiH pariSoDazaiH 03077002c paJcAzadbhir hayaiz caiva SaTzataiz ca padAtibhiH 03077003a sa kampayann iva mahIM tvaramANo mahIpatiH 03077003c pravivezAtisaMrabdhas tarasaiva mahAmanAH 03077004a tataH puSkaram AsAdya vIrasenasuto nalaH 03077004c uvAca dIvyAva punar bahu vittaM mayArjitam 03077005a damayantI ca yac cAnyan mayA vasu samarjitam 03077005c eSa vai mama saMnyAsas tava rAjyaM tu puSkara 03077006a punaH pravartatAM dyUtam iti me nizcitA matiH 03077006c ekapANena bhadraM te prANayoz ca paNAvahe 03077007a jitvA parasvam AhRtya rAjyaM vA yadi vA vasu 03077007c pratipANaH pradAtavyaH paraM hi dhanam ucyate 03077008a na ced vAJchasi tad dyUtaM yuddhadyUtaM pravartatAm 03077008c dvairathenAstu vai zAntis tava vA mama vA nRpa 03077009a vaMzabhojyam idaM rAjyaM mArgitavyaM yathA tathA 03077009c yena tenApy upAyena vRddhAnAm iti zAsanam 03077010a dvayor ekatare buddhiH kriyatAm adya puSkara 03077010c kaitavenAkSavatyAM vA yuddhe vA namyatAM dhanuH 03077011a naiSadhenaivam uktas tu puSkaraH prahasann iva 03077011c dhruvam AtmajayaM matvA pratyAha pRthivIpatim 03077012a diSTyA tvayArjitaM vittaM pratipANAya naiSadha 03077012c diSTyA ca duSkRtaM karma damayantyAH kSayaM gatam 03077012e diSTyA ca dhriyase rAjan sadAro 'rinibarhaNa 03077013a dhanenAnena vaidarbhI jitena samalaMkRtA 03077013c mAm upasthAsyati vyaktaM divi zakram ivApsarAH 03077014a nityazo hi smarAmi tvAM pratIkSAmi ca naiSadha 03077014c devane ca mama prItir na bhavaty asuhRdgaNaiH 03077015a jitvA tv adya varArohAM damayantIm aninditAm 03077015c kRtakRtyo bhaviSyAmi sA hi me nityazo hRdi 03077016a zrutvA tu tasya tA vAco bahvabaddhapralApinaH 03077016c iyeSa sa ziraz chettuM khaDgena kupito nalaH 03077017a smayaMs tu roSatAmrAkSas tam uvAca tato nRpaH 03077017c paNAvaH kiM vyAharase jitvA vai vyAhariSyasi 03077018a tataH prAvartata dyUtaM puSkarasya nalasya ca 03077018c ekapANena bhadraM te nalena sa parAjitaH 03077018e saratnakozanicayaH prANena paNito 'pi ca 03077019a jitvA ca puSkaraM rAjA prahasann idam abravIt 03077019c mama sarvam idaM rAjyam avyagraM hatakaNTakam 03077020a vaidarbhI na tvayA zakyA rAjApasada vIkSitum 03077020c tasyAs tvaM saparIvAro mUDha dAsatvam AgataH 03077021a na tat tvayA kRtaM karma yenAhaM nirjitaH purA 03077021c kalinA tat kRtaM karma tvaM tu mUDha na budhyase 03077021e nAhaM parakRtaM doSaM tvayy AdhAsye kathaM cana 03077022a yathAsukhaM tvaM jIvasva prANAn abhyutsRjAmi te 03077022c tathaiva ca mama prItis tvayi vIra na saMzayaH 03077023a saubhrAtraM caiva me tvatto na kadA cit prahAsyati 03077023c puSkara tvaM hi me bhrAtA saMjIvasva zataM samAH 03077024a evaM nalaH sAntvayitvA bhrAtaraM satyavikramaH 03077024c svapuraM preSayAm Asa pariSvajya punaH punaH 03077025a sAntvito naiSadhenaivaM puSkaraH pratyuvAca tam 03077025c puNyazlokaM tadA rAjann abhivAdya kRtAJjaliH 03077026a kIrtir astu tavAkSayyA jIva varSAyutaM sukhI 03077026c yo me vitarasi prANAn adhiSThAnaM ca pArthiva 03077027a sa tathA satkRto rAjJA mAsam uSya tadA nRpaH 03077027c prayayau svapuraM hRSTaH puSkaraH svajanAvRtaH 03077028a mahatyA senayA rAjan vinItaiH paricArakaiH 03077028c bhrAjamAna ivAdityo vapuSA puruSarSabha 03077029a prasthApya puSkaraM rAjA vittavantam anAmayam 03077029c praviveza puraM zrImAn atyartham upazobhitam 03077029e pravizya sAntvayAm Asa paurAMz ca niSadhAdhipaH 03078001 bRhadazva uvAca 03078001a prazAnte tu pure hRSTe saMpravRtte mahotsave 03078001c mahatyA senayA rAjA damayantIm upAnayat 03078002a damayantIm api pitA satkRtya paravIrahA 03078002c prasthApayad ameyAtmA bhImo bhImaparAkramaH 03078003a AgatAyAM tu vaidarbhyAM saputrAyAM nalo nRpaH 03078003c vartayAm Asa mudito devarAD iva nandane 03078004a tathA prakAzatAM yAto jambUdvIpe 'tha rAjasu 03078004c punaH sve cAvasad rAjye pratyAhRtya mahAyazAH 03078005a Ije ca vividhair yajJair vidhivat svAptadakSiNaiH 03078005c tathA tvam api rAjendra sasuhRd vakSyase 'cirAt 03078006a duHkham etAdRzaM prApto nalaH parapuraMjayaH 03078006c devanena narazreSTha sabhAryo bharatarSabha 03078007a ekAkinaiva sumahan nalena pRthivIpate 03078007c duHkham AsAditaM ghoraM prAptaz cAbhyudayaH punaH 03078008a tvaM punar bhrAtRsahitaH kRSNayA caiva pANDava 03078008c ramase 'smin mahAraNye dharmam evAnucintayan 03078009a brAhmaNaiz ca mahAbhAgair vedavedAGgapAragaiH 03078009c nityam anvAsyase rAjaMs tatra kA paridevanA 03078010a itihAsam imaM cApi kalinAzanam ucyate 03078010c zakyam AzvAsituM zrutvA tvadvidhena vizAM pate 03078011a asthiratvaM ca saMcintya puruSArthasya nityadA 03078011c tasyAye ca vyaye caiva samAzvasihi mA zucaH 03078012a ye cedaM kathayiSyanti nalasya caritaM mahat 03078012c zroSyanti cApy abhIkSNaM vai nAlakSmIs tAn bhajiSyati 03078012e arthAs tasyopapatsyante dhanyatAM ca gamiSyati 03078013a itihAsam imaM zrutvA purANaM zazvad uttamam 03078013c putrAn pautrAn pazUMz caiva vetsyate nRSu cAgryatAm 03078013e arogaH prItimAMz caiva bhaviSyati na saMzayaH 03078014a bhayaM pazyasi yac ca tvam AhvayiSyati mAM punaH 03078014c akSajJa iti tat te 'haM nAzayiSyAmi pArthiva 03078015a vedAkSahRdayaM kRtsnam ahaM satyaparAkrama 03078015c upapadyasva kaunteya prasanno 'haM bravImi te 03078016 vaizaMpAyana uvAca 03078016a tato hRSTamanA rAjA bRhadazvam uvAca ha 03078016c bhagavann akSahRdayaM jJAtum icchAmi tattvataH 03078017a tato 'kSahRdayaM prAdAt pANDavAya mahAtmane 03078017c dattvA cAzvaziro 'gacchad upaspraSTuM mahAtapAH 03078018a bRhadazve gate pArtham azrauSIt savyasAcinam 03078018c vartamAnaM tapasy ugre vAyubhakSaM manISiNam 03078019a brAhmaNebhyas tapasvibhyaH saMpatadbhyas tatas tataH 03078019c tIrthazailavarebhyaz ca sametebhyo dRDhavrataH 03078020a iti pArtho mahAbAhur durApaM tapa AsthitaH 03078020c na tathA dRSTapUrvo 'nyaH kaz cid ugratapA iti 03078021a yathA dhanaMjayaH pArthas tapasvI niyatavrataH 03078021c munir ekacaraH zrImAn dharmo vigrahavAn iva 03078022a taM zrutvA pANDavo rAjaMs tapyamAnaM mahAvane 03078022c anvazocata kaunteyaH priyaM vai bhrAtaraM jayam 03078023a dahyamAnena tu hRdA zaraNArthI mahAvane 03078023c brAhmaNAn vividhajJAnAn paryapRcchad yudhiSThiraH 03079001 janamejaya uvAca 03079001a bhagavan kAmyakAt pArthe gate me prapitAmahe 03079001c pANDavAH kim akurvanta tam Rte savyasAcinam 03079002a sa hi teSAM maheSvAso gatir AsId anIkajit 03079002c AdityAnAM yathA viSNus tathaiva pratibhAti me 03079003a tenendrasamavIryeNa saMgrAmeSv anivartinA 03079003c vinAbhUtA vane vIrAH katham Asan pitAmahAH 03079004 vaizaMpAyana uvAca 03079004a gate tu kAmyakAt tAta pANDave savyasAcini 03079004c babhUvuH kauraveyAs te duHkhazokaparAyaNAH 03079005a AkSiptasUtrA maNayaz chinnapakSA iva dvijAH 03079005c aprItamanasaH sarve babhUvur atha pANDavAH 03079006a vanaM ca tad abhUt tena hInam akliSTakarmaNA 03079006c kubereNa yathA hInaM vanaM caitrarathaM tathA 03079007a tam Rte puruSavyAghraM pANDavA janamejaya 03079007c mudam aprApnuvanto vai kAmyake nyavasaMs tadA 03079008a brAhmaNArthe parAkrAntAH zuddhair bANair mahArathAH 03079008c nighnanto bharatazreSTha medhyAn bahuvidhAn mRgAn 03079009a nityaM hi puruSavyAghrA vanyAhAram ariMdamAH 03079009c viprasRtya samAhRtya brAhmaNebhyo nyavedayan 03079010a evaM te nyavasaMs tatra sotkaNThAH puruSarSabhAH 03079010c ahRSTamanasaH sarve gate rAjan dhanaMjaye 03079011a atha viproSitaM vIraM pAJcAlI madhyamaM patim 03079011c smarantI pANDavazreSTham idaM vacanam abravIt 03079012a yo 'rjunenArjunas tulyo dvibAhur bahubAhunA 03079012c tam Rte pANDavazreSThaM vanaM na pratibhAti me 03079012e zUnyAm iva ca pazyAmi tatra tatra mahIm imAm 03079013a bahvAzcaryam idaM cApi vanaM kusumitadrumam 03079013c na tathA ramaNIyaM me tam Rte savyasAcinam 03079014a nIlAmbudasamaprakhyaM mattamAtaGgavikramam 03079014c tam Rte puNDarIkAkSaM kAmyakaM nAtibhAti me 03079015a yasya sma dhanuSo ghoSaH zrUyate 'zaninisvanaH 03079015c na labhe zarma taM rAjan smarantI savyasAcinam 03079016a tathA lAlapyamAnAM tAM nizamya paravIrahA 03079016c bhImaseno mahArAja draupadIm idam abravIt 03079017a manaHprItikaraM bhadre yad bravISi sumadhyame 03079017c tan me prINAti hRdayam amRtaprAzanopamam 03079018a yasya dIrghau samau pInau bhujau parighasaMnibhau 03079018c maurvIkRtakiNau vRttau khaDgAyudhagadAdharau 03079019a niSkAGgadakRtApIDau paJcazIrSAv ivoragau 03079019c tam Rte puruSavyAghraM naSTasUryam idaM vanam 03079020a yam Azritya mahAbAhuM pAJcAlAH kuravas tathA 03079020c surANAm api yattAnAM pRtanAsu na bibhyati 03079021a yasya bAhU samAzritya vayaM sarve mahAtmanaH 03079021c manyAmahe jitAn Ajau parAn prAptAM ca medinIm 03079022a tam Rte phalgunaM vIraM na labhe kAmyake dhRtim 03079022c zUnyAm iva ca pazyAmi tatra tatra mahIm imAm 03079023 nakula uvAca 03079023a ya udIcIM dizaM gatvA jitvA yudhi mahAbalAn 03079023c gandharvamukhyAJ zatazo hayA&l lebhe sa vAsaviH 03079024a rAjaMs tittirikalmASAJ zrImAn anilaraMhasaH 03079024c prAdAd bhrAtre priyaH premNA rAjasUye mahAkratau 03079025a tam Rte bhImadhanvAnaM bhImAd avarajaM vane 03079025c kAmaye kAmyake vAsaM nedAnIm amaropamam 03079026 sahadeva uvAca 03079026a yo dhanAni ca kanyAz ca yudhi jitvA mahArathAn 03079026c AjahAra purA rAjJe rAjasUye mahAkratau 03079027a yaH sametAn mRdhe jitvA yAdavAn amitadyutiH 03079027c subhadrAm AjahAraiko vAsudevasya saMmate 03079028a tasya jiSNor bRsIM dRSTvA zUnyAm upanivezane 03079028c hRdayaM me mahArAja na zAmyati kadA cana 03079029a vanAd asmAd vivAsaM tu rocaye 'ham ariMdama 03079029c na hi nas tam Rte vIraM ramaNIyam idaM vanam 03080001 vaizaMpAyana uvAca 03080001a dhanaMjayotsukAs te tu vane tasmin mahArathAH 03080001c nyavasanta mahAbhAgA draupadyA saha pANDavAH 03080002a athApazyan mahAtmAnaM devarSiM tatra nAradam 03080002c dIpyamAnaM zriyA brAhmyA dIptAgnisamatejasam 03080003a sa taiH parivRtaH zrImAn bhrAtRbhiH kurusattamaH 03080003c vibabhAv atidIptaujA devair iva zatakratuH 03080004a yathA ca vedAn sAvitrI yAjJasenI tathA satI 03080004c na jahau dharmataH pArthAn merum arkaprabhA yathA 03080005a pratigRhya tu tAM pUjAM nArado bhagavAn RSiH 03080005c AzvAsayad dharmasutaM yuktarUpam ivAnagha 03080006a uvAca ca mahAtmAnaM dharmarAjaM yudhiSThiram 03080006c brUhi dharmabhRtAM zreSTha kenArthaH kiM dadAmi te 03080007a atha dharmasuto rAjA praNamya bhrAtRbhiH saha 03080007c uvAca prAJjalir vAkyaM nAradaM devasaMmitam 03080008a tvayi tuSTe mahAbhAga sarvalokAbhipUjite 03080008c kRtam ity eva manye 'haM prasAdAt tava suvrata 03080009a yadi tv aham anugrAhyo bhrAtRbhiH sahito 'nagha 03080009c saMdehaM me munizreSTha hRdisthaM chettum arhasi 03080010a pradakSiNaM yaH kurute pRthivIM tIrthatatparaH 03080010c kiM phalaM tasya kArtsnyena tad brahman vaktum arhasi 03080011 nArada uvAca 03080011a zRNu rAjann avahito yathA bhISmeNa bhArata 03080011c pulastyasya sakAzAd vai sarvam etad upazrutam 03080012a purA bhAgIrathItIre bhISmo dharmabhRtAM varaH 03080012c pitryaM vrataM samAsthAya nyavasan munivat tadA 03080013a zubhe deze mahArAja puNye devarSisevite 03080013c gaGgAdvAre mahAtejA devagandharvasevite 03080014a sa pitqMs tarpayAm Asa devAMz ca paramadyutiH 03080014c RSIMz ca toSayAm Asa vidhidRSTena karmaNA 03080015a kasya cit tv atha kAlasya japann eva mahAtapAH 03080015c dadarzAdbhutasaMkAzaM pulastyam RSisattamam 03080016a sa taM dRSTvogratapasaM dIpyamAnam iva zriyA 03080016c praharSam atulaM lebhe vismayaM ca paraM yayau 03080017a upasthitaM mahArAja pUjayAm Asa bhArata 03080017c bhISmo dharmabhRtAM zreSTho vidhidRSTena karmaNA 03080018a zirasA cArghyam AdAya zuciH prayatamAnasaH 03080018c nAma saMkIrtayAm Asa tasmin brahmarSisattame 03080019a bhISmo 'ham asmi bhadraM te dAso 'smi tava suvrata 03080019c tava saMdarzanAd eva mukto 'haM sarvakilbiSaiH 03080020a evam uktvA mahArAja bhISmo dharmabhRtAM varaH 03080020c vAgyataH prAJjalir bhUtvA tUSNIm AsId yudhiSThira 03080021a taM dRSTvA niyamenAtha svAdhyAyAmnAyakarzitam 03080021c bhISmaM kurukulazreSThaM muniH prItamanAbhavat 03080022 pulastya uvAca 03080022a anena tava dharmajJa prazrayeNa damena ca 03080022c satyena ca mahAbhAga tuSTo 'smi tava sarvazaH 03080023a yasyedRzas te dharmo 'yaM pitRbhaktyAzrito 'nagha 03080023c tena pazyasi mAM putra prItiz cApi mama tvayi 03080024a amoghadarzI bhISmAhaM brUhi kiM karavANi te 03080024c yad vakSyasi kuruzreSTha tasya dAtAsmi te 'nagha 03080025 bhISma uvAca 03080025a prIte tvayi mahAbhAga sarvalokAbhipUjite 03080025c kRtam ity eva manye 'haM yad ahaM dRSTavAn prabhum 03080026a yadi tv aham anugrAhyas tava dharmabhRtAM vara 03080026c vakSyAmi hRtsthaM saMdehaM tan me tvaM vaktum arhasi 03080027a asti me bhagavan kaz cit tIrthebhyo dharmasaMzayaH 03080027c tam ahaM zrotum icchAmi pRthak saMkIrtitaM tvayA 03080028a pradakSiNaM yaH pRthivIM karoty amitavikrama 03080028c kiM phalaM tasya viprarSe tan me brUhi tapodhana 03080029 pulastya uvAca 03080029a hanta te 'haM pravakSyAmi yad RSINAM parAyaNam 03080029c tad ekAgramanAs tAta zRNu tIrtheSu yat phalam 03080030a yasya hastau ca pAdau ca manaz caiva susaMyatam 03080030c vidyA tapaz ca kIrtiz ca sa tIrthaphalam aznute 03080031a pratigrahAd upAvRttaH saMtuSTo niyataH zuciH 03080031c ahaMkAranivRttaz ca sa tIrthaphalam aznute 03080032a akalkako nirArambho laghv AhAro jitendriyaH 03080032c vimuktaH sarvadoSair yaH sa tIrthaphalam aznute 03080033a akrodhanaz ca rAjendra satyazIlo dRDhavrataH 03080033c Atmopamaz ca bhUteSu sa tIrthaphalam aznute 03080034a RSibhiH kratavaH proktA vedeSv iha yathAkramam 03080034c phalaM caiva yathAtattvaM pretya ceha ca sarvazaH 03080035a na te zakyA daridreNa yajJAH prAptuM mahIpate 03080035c bahUpakaraNA yajJA nAnAsaMbhAravistarAH 03080036a prApyante pArthivair ete samRddhair vA naraiH kva cit 03080036c nArthanyUnopakaraNair ekAtmabhir asaMhataiH 03080037a yo daridrair api vidhiH zakyaH prAptuM narezvara 03080037c tulyo yajJaphalaiH puNyais taM nibodha yudhAM vara 03080038a RSINAM paramaM guhyam idaM bharatasattama 03080038c tIrthAbhigamanaM puNyaM yajJair api viziSyate 03080039a anupoSya trirAtrANi tIrthAny anabhigamya ca 03080039c adattvA kAJcanaM gAz ca daridro nAma jAyate 03080040a agniSTomAdibhir yajJair iSTvA vipuladakSiNaiH 03080040c na tat phalam avApnoti tIrthAbhigamanena yat 03080041a nRloke devadevasya tIrthaM trailokyavizrutam 03080041c puSkaraM nAma vikhyAtaM mahAbhAgaH samAvizet 03080042a daza koTisahasrANi tIrthAnAM vai mahIpate 03080042c sAMnidhyaM puSkare yeSAM trisaMdhyaM kurunandana 03080043a AdityA vasavo rudrAH sAdhyAz ca samarudgaNAH 03080043c gandharvApsarasaz caiva nityaM saMnihitA vibho 03080044a yatra devAs tapas taptvA daityA brahmarSayas tathA 03080044c divyayogA mahArAja puNyena mahatAnvitAH 03080045a manasApy abhikAmasya puSkarANi manasvinaH 03080045c pUyante sarvapApAni nAkapRSThe ca pUjyate 03080046a tasmiMs tIrthe mahAbhAga nityam eva pitAmahaH 03080046c uvAsa paramaprIto devadAnavasaMmataH 03080047a puSkareSu mahAbhAga devAH sarSipurogamAH 03080047c siddhiM samabhisaMprAptAH puNyena mahatAnvitAH 03080048a tatrAbhiSekaM yaH kuryAt pitRdevArcane rataH 03080048c azvamedhaM dazaguNaM pravadanti manISiNaH 03080049a apy ekaM bhojayed vipraM puSkarAraNyam AzritaH 03080049c tenAsau karmaNA bhISma pretya ceha ca modate 03080050a zAkamUlaphalair vApi yena vartayate svayam 03080050c tad vai dadyAd brAhmaNAya zraddhAvAn anasUyakaH 03080050e tenaiva prApnuyAt prAjJo hayamedhaphalaM naraH 03080051a brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH zUdro vA rAjasattama 03080051c na viyoniM vrajanty ete snAtAs tIrthe mahAtmanaH 03080052a kArttikyAM tu vizeSeNa yo 'bhigaccheta puSkaram 03080052c phalaM tatrAkSayaM tasya vardhate bharatarSabha 03080053a sAyaM prAtaH smared yas tu puSkarANi kRtAJjaliH 03080053c upaspRSTaM bhavet tena sarvatIrtheSu bhArata 03080053e prApnuyAc ca naro lokAn brahmaNaH sadane 'kSayAn 03080054a janmaprabhRti yat pApaM striyo vA puruSasya vA 03080054c puSkare snAtamAtrasya sarvam eva praNazyati 03080055a yathA surANAM sarveSAm Adis tu madhusUdanaH 03080055c tathaiva puSkaraM rAjaMs tIrthAnAm Adir ucyate 03080056a uSya dvAdaza varSANi puSkare niyataH zuciH 03080056c kratUn sarvAn avApnoti brahmalokaM ca gacchati 03080057a yas tu varSazataM pUrNam agnihotram upAsate 03080057c kArttikIM vA vased ekAM puSkare samam eva tat 03080058a duSkaraM puSkaraM gantuM duSkaraM puSkare tapaH 03080058c duSkaraM puSkare dAnaM vastuM caiva suduSkaram 03080059a uSya dvAdazarAtraM tu niyato niyatAzanaH 03080059c pradakSiNam upAvRtto jambUmArgaM samAvizet 03080060a jambUmArgaM samAvizya devarSipitRsevitam 03080060c azvamedham avApnoti viSNulokaM ca gacchati 03080061a tatroSya rajanIH paJca SaSThakAlakSamI naraH 03080061c na durgatim avApnoti siddhiM prApnoti cottamAm 03080062a jambUmArgAd upAvRtto gacchet taNDulikAzramam 03080062c na durgatim avApnoti svargaloke ca pUjyate 03080063a agastyasara AsAdya pitRdevArcane rataH 03080063c trirAtropoSito rAjann agniSTomaphalaM labhet 03080064a zAkavRttiH phalair vApi kaumAraM vindate padam 03080064c kaNvAzramaM samAsAdya zrIjuSTaM lokapUjitam 03080065a dharmAraNyaM hi tat puNyam AdyaM ca bharatarSabha 03080065c yatra praviSTamAtro vai pApebhyo vipramucyate 03080066a arcayitvA pitqn devAn niyato niyatAzanaH 03080066c sarvakAmasamRddhasya yajJasya phalam aznute 03080067a pradakSiNaM tataH kRtvA yayAtipatanaM vrajet 03080067c hayamedhasya yajJasya phalaM prApnoti tatra vai 03080068a mahAkAlaM tato gacchen niyato niyatAzanaH 03080068c koTitIrtham upaspRzya hayamedhaphalaM labhet 03080069a tato gaccheta dharmajJa puNyasthAnam umApateH 03080069c nAmnA bhadravaTaM nAma triSu lokeSu vizrutam 03080070a tatrAbhigamya cezAnaM gosahasraphalaM labhet 03080070c mahAdevaprasAdAc ca gANapatyam avApnuyAt 03080071a narmadAm atha cAsAdya nadIM trailokyavizrutAm 03080071c tarpayitvA pitqn devAn agniSTomaphalaM labhet 03080072a dakSiNaM sindhum AsAdya brahmacArI jitendriyaH 03080072c agniSTomam avApnoti vimAnaM cAdhirohati 03080073a carmaNvatIM samAsAdya niyato niyatAzanaH 03080073c rantidevAbhyanujJAto agniSTomaphalaM labhet 03080074a tato gaccheta dharmajJa himavatsutam arbudam 03080074c pRthivyAM yatra vai chidraM pUrvam AsId yudhiSThira 03080075a tatrAzramo vasiSThasya triSu lokeSu vizrutaH 03080075c tatroSya rajanIm ekAM gosahasraphalaM labhet 03080076a piGgAtIrtham upaspRzya brahmacArI jitendriyaH 03080076c kapilAnAM naravyAghra zatasya phalam aznute 03080077a tato gaccheta dharmajJa prabhAsaM lokavizrutam 03080077c yatra saMnihito nityaM svayam eva hutAzanaH 03080077e devatAnAM mukhaM vIra analo 'nilasArathiH 03080078a tasmiMs tIrthavare snAtvA zuciH prayatamAnasaH 03080078c agniSTomAtirAtrAbhyAM phalaM prApnoti mAnavaH 03080079a tato gatvA sarasvatyAH sAgarasya ca saMgame 03080079c gosahasraphalaM prApya svargaloke mahIyate 03080079e dIpyamAno 'gnivan nityaM prabhayA bharatarSabha 03080080a trirAtram uSitas tatra tarpayet pitRdevatAH 03080080c prabhAsate yathA somo azvamedhaM ca vindati 03080081a varadAnaM tato gacchet tIrthaM bharatasattama 03080081c viSNor durvAsasA yatra varo datto yudhiSThira 03080082a varadAne naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03080082c tato dvAravatIM gacchen niyato niyatAzanaH 03080082e piNDArake naraH snAtvA labhed bahu suvarNakam 03080083a tasmiMs tIrthe mahAbhAga padmalakSaNalakSitAH 03080083c adyApi mudrA dRzyante tad adbhutam ariMdama 03080084a trizUlAGkAni padmAni dRzyante kurunandana 03080084c mahAdevasya sAMnidhyaM tatraiva bharatarSabha 03080085a sAgarasya ca sindhoz ca saMgamaM prApya bhArata 03080085c tIrthe salilarAjasya snAtvA prayatamAnasaH 03080086a tarpayitvA pitqn devAn RSIMz ca bharatarSabha 03080086c prApnoti vAruNaM lokaM dIpyamAnaH svatejasA 03080087a zaGkukarNezvaraM devam arcayitvA yudhiSThira 03080087c azvamedhaM dazaguNaM pravadanti manISiNaH 03080088a pradakSiNam upAvRtya gaccheta bharatarSabha 03080088c tIrthaM kuruvarazreSTha triSu lokeSu vizrutam 03080088e dRmIti nAmnA vikhyAtaM sarvapApapramocanam 03080089a yatra brahmAdayo devA upAsante mahezvaram 03080089c tatra snAtvArcayitvA ca rudraM devagaNair vRtam 03080089e janmaprabhRti pApAni kRtAni nudate naraH 03080090a dRmI cAtra narazreSTha sarvadevair abhiSTutA 03080090c tatra snAtvA naravyAghra hayamedham avApnuyAt 03080091a jitvA yatra mahAprAjJa viSNunA prabhaviSNunA 03080091c purA zaucaM kRtaM rAjan hatvA daivatakaNTakAn 03080092a tato gaccheta dharmajJa vasor dhArAm abhiSTutAm 03080092c gamanAd eva tasyAM hi hayamedham avApnuyAt 03080093a snAtvA kuruvarazreSTha prayatAtmA tu mAnavaH 03080093c tarpya devAn pitqMz caiva viSNuloke mahIyate 03080094a tIrthaM cAtra paraM puNyaM vasUnAM bharatarSabha 03080094c tatra snAtvA ca pItvA ca vasUnAM saMmato bhavet 03080095a sindhUttamam iti khyAtaM sarvapApapraNAzanam 03080095c tatra snAtvA narazreSTha labhed bahu suvarNakam 03080096a brahmatuGgaM samAsAdya zuciH prayatamAnasaH 03080096c brahmalokam avApnoti sukRtI virajA naraH 03080097a kumArikANAM zakrasya tIrthaM siddhaniSevitam 03080097c tatra snAtvA naraH kSipraM zakralokam avApnuyAt 03080098a reNukAyAz ca tatraiva tIrthaM devaniSevitam 03080098c tatra snAtvA bhaved vipro vimalaz candramA yathA 03080099a atha paJcanadaM gatvA niyato niyatAzanaH 03080099c paJca yajJAn avApnoti kramazo ye 'nukIrtitAH 03080100a tato gaccheta dharmajJa bhImAyAH sthAnam uttamam 03080100c tatra snAtvA tu yonyAM vai naro bharatasattama 03080101a devyAH putro bhaved rAjaMs taptakuNDalavigrahaH 03080101c gavAM zatasahasrasya phalaM caivApnuyAn mahat 03080102a girimuJjaM samAsAdya triSu lokeSu vizrutam 03080102c pitAmahaM namaskRtya gosahasraphalaM labhet 03080103a tato gaccheta dharmajJa vimalaM tIrtham uttamam 03080103c adyApi yatra dRzyante matsyAH sauvarNarAjatAH 03080104a tatra snAtvA narazreSTha vAjapeyam avApnuyAt 03080104c sarvapApavizuddhAtmA gacchec ca paramAM gatim 03080105a tato gaccheta maladAM triSu lokeSu vizrutAm 03080105c pazcimAyAM tu saMdhyAyAm upaspRzya yathAvidhi 03080106a caruM narendra saptArcer yathAzakti nivedayet 03080106c pitqNAm akSayaM dAnaM pravadanti manISiNaH 03080107a gavAM zatasahasreNa rAjasUyazatena ca 03080107c azvamedhasahasreNa zreyAn saptArciSaz caruH 03080108a tato nivRtto rAjendra vastrApadam athAvizet 03080108c abhigamya mahAdevam azvamedhaphalaM labhet 03080109a maNimantaM samAsAdya brahmacArI samAhitaH 03080109c ekarAtroSito rAjann agniSTomaphalaM labhet 03080110a atha gaccheta rAjendra devikAM lokavizrutAm 03080110c prasUtir yatra viprANAM zrUyate bharatarSabha 03080111a trizUlapANeH sthAnaM ca triSu lokeSu vizrutam 03080111c devikAyAM naraH snAtvA samabhyarcya mahezvaram 03080112a yathAzakti caruM tatra nivedya bharatarSabha 03080112c sarvakAmasamRddhasya yajJasya labhate phalam 03080113a kAmAkhyaM tatra rudrasya tIrthaM devarSisevitam 03080113c tatra snAtvA naraH kSipraM siddhim Apnoti bhArata 03080114a yajanaM yAjanaM gatvA tathaiva brahmavAlukAm 03080114c puSpanyAsa upaspRzya na zocen maraNaM tataH 03080115a ardhayojanavistArAM paJcayojanam AyatAm 03080115c etAvad devikAm AhuH puNyAM devarSisevitAm 03080116a tato gaccheta dharmajJa dIrghasatraM yathAkramam 03080116c yatra brahmAdayo devAH siddhAz ca paramarSayaH 03080116e dIrghasatram upAsante dakSiNAbhir yatavratAH 03080117a gamanAd eva rAjendra dIrghasatram ariMdama 03080117c rAjasUyAzvamedhAbhyAM phalaM prApnoti mAnavaH 03080118a tato vinazanaM gacchen niyato niyatAzanaH 03080118c gacchaty antarhitA yatra marupRSThe sarasvatI 03080118e camase ca zivodbhede nAgodbhede ca dRzyate 03080119a snAtvA ca camasodbhede agniSTomaphalaM labhet 03080119c zivodbhede naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03080120a nAgodbhede naraH snAtvA nAgalokam avApnuyAt 03080120c zazayAnaM ca rAjendra tIrtham AsAdya durlabham 03080120e zazarUpapraticchannAH puSkarA yatra bhArata 03080121a sarasvatyAM mahArAja anu saMvatsaraM hi te 03080121c snAyante bharatazreSTha vRttAM vai kArttikIM sadA 03080122a tatra snAtvA naravyAghra dyotate zazivat sadA 03080122c gosahasraphalaM caiva prApnuyAd bharatarSabha 03080123a kumArakoTim AsAdya niyataH kurunandana 03080123c tatrAbhiSekaM kurvIta pitRdevArcane rataH 03080123e gavAmayam avApnoti kulaM caiva samuddharet 03080124a tato gaccheta dharmajJa rudrakoTiM samAhitaH 03080124c purA yatra mahArAja RSikoTiH samAhitA 03080124e praharSeNa ca saMviSTA devadarzanakAGkSayA 03080125a ahaM pUrvam ahaM pUrvaM drakSyAmi vRSabhadhvajam 03080125c evaM saMprasthitA rAjann RSayaH kila bhArata 03080126a tato yogezvareNApi yogam AsthAya bhUpate 03080126c teSAM manyupraNAzArtham RSINAM bhAvitAtmanAm 03080127a sRSTA koTis tu rudrANAm RSINAm agrataH sthitA 03080127c mayA pUrvataraM dRSTa iti te menire pRthak 03080128a teSAM tuSTo mahAdeva RSINAm ugratejasAm 03080128c bhaktyA paramayA rAjan varaM teSAM pradiSTavAn 03080128e adya prabhRti yuSmAkaM dharmavRddhir bhaviSyati 03080129a tatra snAtvA naravyAghra rudrakoTyAM naraH zuciH 03080129c azvamedham avApnoti kulaM caiva samuddharet 03080130a tato gaccheta rAjendra saMgamaM lokavizrutam 03080130c sarasvatyA mahApuNyam upAsante janArdanam 03080131a yatra brahmAdayo devA RSayaH siddhacAraNAH 03080131c abhigacchanti rAjendra caitrazuklacaturdazIm 03080132a tatra snAtvA naravyAghra vinded bahu suvarNakam 03080132c sarvapApavizuddhAtmA brahmalokaM ca gacchati 03080133a RSINAM yatra satrANi samAptAni narAdhipa 03080133c satrAvasAnam AsAdya gosahasraphalaM labhet 03081001 pulastya uvAca 03081001a tato gaccheta rAjendra kurukSetram abhiSTutam 03081001c pApebhyo vipramucyante tadgatAH sarvajantavaH 03081002a kurukSetraM gamiSyAmi kurukSetre vasAmy aham 03081002c ya evaM satataM brUyAt so 'pi pApaiH pramucyate 03081003a tatra mAsaM vased vIra sarasvatyAM yudhiSThira 03081003c yatra brahmAdayo devA RSayaH siddhacAraNAH 03081004a gandharvApsaraso yakSAH pannagAz ca mahIpate 03081004c brahmakSetraM mahApuNyam abhigacchanti bhArata 03081005a manasApy abhikAmasya kurukSetraM yudhiSThira 03081005c pApAni vipraNazyanti brahmalokaM ca gacchati 03081006a gatvA hi zraddhayA yuktaH kurukSetraM kurUdvaha 03081006c rAjasUyAzvamedhAbhyAM phalaM prApnoti mAnavaH 03081007a tato macakrukaM rAjan dvArapAlaM mahAbalam 03081007c yakSaM samabhivAdyaiva gosahasraphalaM labhet 03081008a tato gaccheta dharmajJa viSNoH sthAnam anuttamam 03081008c satataM nAma rAjendra yatra saMnihito hariH 03081009a tatra snAtvArcayitvA ca trilokaprabhavaM harim 03081009c azvamedham avApnoti viSNulokaM ca gacchati 03081010a tataH pAriplavaM gacchet tIrthaM trailokyavizrutam 03081010c agniSTomAtirAtrAbhyAM phalaM prApnoti mAnavaH 03081011a pRthivyAs tIrtham AsAdya gosahasraphalaM labhet 03081011c tataH zAlUkinIM gatvA tIrthasevI narAdhipa 03081011e dazAzvamedhike snAtvA tad eva labhate phalam 03081012a sarpadarvIM samAsAdya nAgAnAM tIrtham uttamam 03081012c agniSTomam avApnoti nAgalokaM ca vindati 03081013a tato gaccheta dharmajJa dvArapAlaM tarantukam 03081013c tatroSya rajanIm ekAM gosahasraphalaM labhet 03081014a tataH paJcanadaM gatvA niyato niyatAzanaH 03081014c koTitIrtham upaspRzya hayamedhaphalaM labhet 03081014e azvinos tIrtham AsAdya rUpavAn abhijAyate 03081015a tato gaccheta dharmajJa vArAhaM tIrtham uttamam 03081015c viSNur vArAharUpeNa pUrvaM yatra sthito 'bhavat 03081015e tatra snAtvA naravyAghra agniSTomaphalaM labhet 03081016a tato jayantyA rAjendra somatIrthaM samAvizet 03081016c snAtvA phalam avApnoti rAjasUyasya mAnavaH 03081017a ekahaMse naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03081017c kRtazaucaM samAsAdya tIrthasevI kurUdvaha 03081017e puNDarIkam avApnoti kRtazauco bhaven naraH 03081018a tato muJjavaTaM nAma mahAdevasya dhImataH 03081018c tatroSya rajanIm ekAM gANapatyam avApnuyAt 03081019a tatraiva ca mahArAja yakSI lokaparizrutA 03081019c tAM cAbhigamya rAjendra puNyA&l lokAn avApnuyAt 03081020a kurukSetrasya tad dvAraM vizrutaM bharatarSabha 03081020c pradakSiNam upAvRtya tIrthasevI samAhitaH 03081021a saMmite puSkarANAM ca snAtvArcya pitRdevatAH 03081021c jAmadagnyena rAmeNa AhRte vai mahAtmanA 03081021e kRtakRtyo bhaved rAjann azvamedhaM ca vindati 03081022a tato rAmahradAn gacchet tIrthasevI narAdhipa 03081022c yatra rAmeNa rAjendra tarasA dIptatejasA 03081022e kSatram utsAdya vIryeNa hradAH paJca nivezitAH 03081023a pUrayitvA naravyAghra rudhireNeti naH zrutam 03081023c pitaras tarpitAH sarve tathaiva ca pitAmahAH 03081023e tatas te pitaraH prItA rAmam Ucur mahIpate 03081024a rAma rAma mahAbhAga prItAH sma tava bhArgava 03081024c anayA pitRbhaktyA ca vikrameNa ca te vibho 03081024e varaM vRNISva bhadraM te kim icchasi mahAdyute 03081025a evam uktaH sa rAjendra rAmaH praharatAM varaH 03081025c abravIt prAJjalir vAkyaM pitqn sa gagane sthitAn 03081026a bhavanto yadi me prItA yady anugrAhyatA mayi 03081026c pitRprasAdAd iccheyaM tapasApyAyanaM punaH 03081027a yac ca roSAbhibhUtena kSatram utsAditaM mayA 03081027c tataz ca pApAn mucyeyaM yuSmAkaM tejasA hy aham 03081027e hradAz ca tIrthabhUtA me bhaveyur bhuvi vizrutAH 03081028a etac chrutvA zubhaM vAkyaM rAmasya pitaras tadA 03081028c pratyUcuH paramaprItA rAmaM harSasamanvitAH 03081029a tapas te vardhatAM bhUyaH pitRbhaktyA vizeSataH 03081029c yac ca roSAbhibhUtena kSatram utsAditaM tvayA 03081030a tataz ca pApAn muktas tvaM karmabhis te ca pAtitAH 03081030c hradAz ca tava tIrthatvaM gamiSyanti na saMzayaH 03081031a hradeSv eteSu yaH snAtvA pitqn saMtarpayiSyati 03081031c pitaras tasya vai prItA dAsyanti bhuvi durlabham 03081031e IpsitaM manasaH kAmaM svargalokaM ca zAzvatam 03081032a evaM dattvA varAn rAjan rAmasya pitaras tadA 03081032c Amantrya bhArgavaM prItAs tatraivAntardadhus tadA 03081033a evaM rAmahradAH puNyA bhArgavasya mahAtmanaH 03081033c snAtvA hradeSu rAmasya brahmacArI zubhavrataH 03081033e rAmam abhyarcya rAjendra labhed bahu suvarNakam 03081034a vaMzamUlakam AsAdya tIrthasevI kurUdvaha 03081034c svavaMzam uddhared rAjan snAtvA vai vaMzamUlake 03081035a kAyazodhanam AsAdya tIrthaM bharatasattama 03081035c zarIrazuddhiH snAtasya tasmiMs tIrthe na saMzayaH 03081035e zuddhadehaz ca saMyAti zubhA&l lokAn anuttamAn 03081036a tato gaccheta rAjendra tIrthaM trailokyavizrutam 03081036c lokA yatroddhRtAH pUrvaM viSNunA prabhaviSNunA 03081037a lokoddhAraM samAsAdya tIrthaM trailokyavizrutam 03081037c snAtvA tIrthavare rAja&l lokAn uddharate svakAn 03081037e zrItIrthaM ca samAsAdya vindate zriyam uttamAm 03081038a kapilAtIrtham AsAdya brahmacArI samAhitaH 03081038c tatra snAtvArcayitvA ca daivatAni pitqMs tathA 03081038e kapilAnAM sahasrasya phalaM vindati mAnavaH 03081039a sUryatIrthaM samAsAdya snAtvA niyatamAnasaH 03081039c arcayitvA pitqn devAn upavAsaparAyaNaH 03081039e agniSTomam avApnoti sUryalokaM ca gacchati 03081040a gavAMbhavanam AsAdya tIrthasevI yathAkramam 03081040c tatrAbhiSekaM kurvANo gosahasraphalaM labhet 03081041a zaGkhinIM tatra AsAdya tIrthasevI kurUdvaha 03081041c devyAs tIrthe naraH snAtvA labhate rUpam uttamam 03081042a tato gaccheta rAjendra dvArapAlam arantukam 03081042c tasya tIrthaM sarasvatyAM yakSendrasya mahAtmanaH 03081042e tatra snAtvA naro rAjann agniSTomaphalaM labhet 03081043a tato gaccheta dharmajJa brahmAvartaM narAdhipa 03081043c brahmAvarte naraH snAtvA brahmalokam avApnuyAt 03081044a tato gaccheta dharmajJa sutIrthakam anuttamam 03081044c yatra saMnihitA nityaM pitaro daivataiH saha 03081045a tatrAbhiSekaM kurvIta pitRdevArcane rataH 03081045c azvamedham avApnoti pitRlokaM ca gacchati 03081046a tato 'mbuvazyaM dharmajJa samAsAdya yathAkramam 03081046c kozezvarasya tIrtheSu snAtvA bharatasattama 03081046e sarvavyAdhivinirmukto brahmaloke mahIyate 03081047a mAtRtIrthaM ca tatraiva yatra snAtasya bhArata 03081047c prajA vivardhate rAjann anantAM cAznute zriyam 03081048a tataH zItavanaM gacchen niyato niyatAzanaH 03081048c tIrthaM tatra mahArAja mahad anyatra durlabham 03081049a punAti darzanAd eva daNDenaikaM narAdhipa 03081049c kezAn abhyukSya vai tasmin pUto bhavati bhArata 03081050a tIrthaM tatra mahArAja zvAnalomApahaM smRtam 03081050c yatra viprA naravyAghra vidvAMsas tIrthatatparAH 03081051a zvAnalomApanayane tIrthe bharatasattama 03081051c prANAyAmair nirharanti zvalomAni dvijottamAH 03081052a pUtAtmAnaz ca rAjendra prayAnti paramAM gatim 03081052c dazAzvamedhikaM caiva tasmiMs tIrthe mahIpate 03081052e tatra snAtvA naravyAghra gaccheta paramAM gatim 03081053a tato gaccheta rAjendra mAnuSaM lokavizrutam 03081053c yatra kRSNamRgA rAjan vyAdhena paripIDitAH 03081053e avagAhya tasmin sarasi mAnuSatvam upAgatAH 03081054a tasmiMs tIrthe naraH snAtvA brahmacArI jitendriyaH 03081054c sarvapApavizuddhAtmA svargaloke mahIyate 03081055a mAnuSasya tu pUrveNa krozamAtre mahIpate 03081055c ApagA nAma vikhyAtA nadI siddhaniSevitA 03081056a zyAmAkabhojanaM tatra yaH prayacchati mAnavaH 03081056c devAn pitqMz ca uddizya tasya dharmaphalaM mahat 03081056e ekasmin bhojite vipre koTir bhavati bhojitA 03081057a tatra snAtvArcayitvA ca daivatAni pitqMs tathA 03081057c uSitvA rajanIm ekAm agniSTomaphalaM labhet 03081058a tato gaccheta rAjendra brahmaNaH sthAnam uttamam 03081058c brahmodumbaram ity eva prakAzaM bhuvi bhArata 03081059a tatra saptarSikuNDeSu snAtasya kurupuMgava 03081059c kedAre caiva rAjendra kapiSThalamahAtmanaH 03081060a brahmANam abhigamyAtha zuciH prayatamAnasaH 03081060c sarvapApavizuddhAtmA brahmalokaM prapadyate 03081061a kapiSThalasya kedAraM samAsAdya sudurlabham 03081061c antardhAnam avApnoti tapasA dagdhakilbiSaH 03081062a tato gaccheta rAjendra sarakaM lokavizrutam 03081062c kRSNapakSe caturdazyAm abhigamya vRSadhvajam 03081062e labhate sarvakAmAn hi svargalokaM ca gacchati 03081063a tisraH koTyas tu tIrthAnAM sarake kurunandana 03081063c rudrakoTis tathA kUpe hradeSu ca mahIpate 03081063e ilAspadaM ca tatraiva tIrthaM bharatasattama 03081064a tatra snAtvArcayitvA ca pitqn devAMz ca bhArata 03081064c na durgatim avApnoti vAjapeyaM ca vindati 03081065a kiMdAne ca naraH snAtvA kiMjapye ca mahIpate 03081065c aprameyam avApnoti dAnaM japyaM ca bhArata 03081066a kalazyAM cApy upaspRzya zraddadhAno jitendriyaH 03081066c agniSTomasya yajJasya phalaM prApnoti mAnavaH 03081067a sarakasya tu pUrveNa nAradasya mahAtmanaH 03081067c tIrthaM kuruvarazreSTha anAjanmeti vizrutam 03081068a tatra tIrthe naraH snAtvA prANAMz cotsRjya bhArata 03081068c nAradenAbhyanujJAto lokAn prApnoti durlabhAn 03081069a zuklapakSe dazamyAM tu puNDarIkaM samAvizet 03081069c tatra snAtvA naro rAjan puNDarIkaphalaM labhet 03081070a tatas triviSTapaM gacchet triSu lokeSu vizrutam 03081070c tatra vaitaraNI puNyA nadI pApapramocanI 03081071a tatra snAtvArcayitvA ca zUlapANiM vRSadhvajam 03081071c sarvapApavizuddhAtmA gaccheta paramAM gatim 03081072a tato gaccheta rAjendra phalakIvanam uttamam 03081072c yatra devAH sadA rAjan phalakIvanam AzritAH 03081072e tapaz caranti vipulaM bahuvarSasahasrakam 03081073a dRSadvatyAM naraH snAtvA tarpayitvA ca devatAH 03081073c agniSTomAtirAtrAbhyAM phalaM vindati bhArata 03081074a tIrthe ca sarvadevAnAM snAtvA bharatasattama 03081074c gosahasrasya rAjendra phalaM prApnoti mAnavaH 03081075a pANikhAte naraH snAtvA tarpayitvA ca devatAH 03081075c rAjasUyam avApnoti RSilokaM ca gacchati 03081076a tato gaccheta rAjendra mizrakaM tIrtham uttamam 03081076c tatra tIrthAni rAjendra mizritAni mahAtmanA 03081077a vyAsena nRpazArdUla dvijArtham iti naH zrutam 03081077c sarvatIrtheSu sa snAti mizrake snAti yo naraH 03081078a tato vyAsavanaM gacchen niyato niyatAzanaH 03081078c manojave naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03081079a gatvA madhuvaTIM cApi devyAs tIrthaM naraH zuciH 03081079c tatra snAtvArcayed devAn pitqMz ca prayataH zuciH 03081079e sa devyA samanujJAto gosahasraphalaM labhet 03081080a kauzikyAH saMgame yas tu dRSadvatyAz ca bhArata 03081080c snAti vai niyatAhAraH sarvapApaiH pramucyate 03081081a tato vyAsasthalI nAma yatra vyAsena dhImatA 03081081c putrazokAbhitaptena dehatyAgArthanizcayaH 03081082a kRto devaiz ca rAjendra punar utthApitas tadA 03081082c abhigamya sthalIM tasya gosahasraphalaM labhet 03081083a kiMdattaM kUpam AsAdya tilaprasthaM pradAya ca 03081083c gaccheta paramAM siddhim RNair muktaH kurUdvaha 03081084a ahaz ca sudinaM caiva dve tIrthe ca sudurlabhe 03081084c tayoH snAtvA naravyAghra sUryalokam avApnuyAt 03081085a mRgadhUmaM tato gacchet triSu lokeSu vizrutam 03081085c tatra gaGgAhrade snAtvA samabhyarcya ca mAnavaH 03081085e zUlapANiM mahAdevam azvamedhaphalaM labhet 03081086a devatIrthe naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03081086c atha vAmanakaM gacchet triSu lokeSu vizrutam 03081087a tatra viSNupade snAtvA arcayitvA ca vAmanam 03081087c sarvapApavizuddhAtmA viSNulokam avApnuyAt 03081088a kulaMpune naraH snAtvA punAti svakulaM naraH 03081088c pavanasya hradaM gatvA marutAM tIrtham uttamam 03081088e tatra snAtvA naravyAghra vAyuloke mahIyate 03081089a amarANAM hrade snAtvA amareSu narAdhipa 03081089c amarANAM prabhAvena svargaloke mahIyate 03081090a zAlihotrasya rAjendra zAlizUrpe yathAvidhi 03081090c snAtvA naravarazreSTha gosahasraphalaM labhet 03081091a zrIkuJjaM ca sarasvatyAM tIrthaM bharatasattama 03081091c tatra snAtvA naro rAjann agniSTomaphalaM labhet 03081092a tato naimiSakuJjaM ca samAsAdya kurUdvaha 03081092c RSayaH kila rAjendra naimiSeyAs tapodhanAH 03081092e tIrthayAtrAM puraskRtya kurukSetraM gatAH purA 03081093a tataH kuJjaH sarasvatyAM kRto bharatasattama 03081093c RSINAm avakAzaH syAd yathA tuSTikaro mahAn 03081094a tasmin kuJje naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03081094c kanyAtIrthe naraH snAtvA agniSTomaphalaM labhet 03081095a tato gacchen naravyAghra brahmaNaH sthAnam uttamam 03081095c tatra varNAvaraH snAtvA brAhmaNyaM labhate naraH 03081095e brAhmaNaz ca vizuddhAtmA gaccheta paramAM gatim 03081096a tato gacchen narazreSTha somatIrtham anuttamam 03081096c tatra snAtvA naro rAjan somalokam avApnuyAt 03081097a saptasArasvataM tIrthaM tato gacchen narAdhipa 03081097c yatra maGkaNakaH siddho maharSir lokavizrutaH 03081098a purA maGkaNako rAjan kuzAgreNeti naH zrutam 03081098c kSataH kila kare rAjaMs tasya zAkaraso 'sravat 03081099a sa vai zAkarasaM dRSTvA harSAviSTo mahAtapAH 03081099c pranRttaH kila viprarSir vismayotphullalocanaH 03081100a tatas tasmin pranRtte vai sthAvaraM jaGgamaM ca yat 03081100c pranRttam ubhayaM vIra tejasA tasya mohitam 03081101a brahmAdibhiH surai rAjann RSibhiz ca tapodhanaiH 03081101c vijJapto vai mahAdeva RSer arthe narAdhipa 03081101e nAyaM nRtyed yathA deva tathA tvaM kartum arhasi 03081102a tataH pranRttam AsAdya harSAviSTena cetasA 03081102c surANAM hitakAmArtham RSiM devo 'bhyabhASata 03081103a aho maharSe dharmajJa kimarthaM nRtyate bhavAn 03081103c harSasthAnaM kimarthaM vA tavAdya munipuMgava 03081104 RSir uvAca 03081104a kiM na pazyasi me deva karAc chAkarasaM srutam 03081104c yaM dRSTvAhaM pranRtto vai harSeNa mahatAnvitaH 03081105 pulastya uvAca 03081105a taM prahasyAbravId devo muniM rAgeNa mohitam 03081105c ahaM vai vismayaM vipra na gacchAmIti pazya mAm 03081106a evam uktvA narazreSTha mahAdevena dhImatA 03081106c aGgulyagreNa rAjendra svAGguSThas tADito 'nagha 03081107a tato bhasma kSatAd rAjan nirgataM himasaMnibham 03081107c tad dRSTvA vrIDito rAjan sa muniH pAdayor gataH 03081108a nAnyaM devam ahaM manye rudrAt parataraM mahat 03081108c surAsurasya jagato gatis tvam asi zUladhRk 03081109a tvayA sRSTam idaM vizvaM trailokyaM sacarAcaram 03081109c tvAm eva bhagavan sarve pravizanti yugakSaye 03081110a devair api na zakyas tvaM parijJAtuM kuto mayA 03081110c tvayi sarve ca dRzyante surA brahmAdayo 'nagha 03081111a sarvas tvam asi lokAnAM kartA kArayitA ca ha 03081111c tvatprasAdAt surAH sarve modantIhAkutobhayAH 03081111e evaM stutvA mahAdevaM sa RSiH praNato 'bhavat 03081112 RSir uvAca 03081112a tvatprasAdAn mahAdeva tapo me na kSareta vai 03081113 pulastya uvAca 03081113a tato devaH prahRSTAtmA brahmarSim idam abravIt 03081113c tapas te vardhatAM vipra matprasAdAt sahasradhA 03081114a Azrame ceha vatsyAmi tvayA sArdhaM mahAmune 03081114c saptasArasvate snAtvA arcayiSyanti ye tu mAm 03081115a na teSAM durlabhaM kiM cid iha loke paratra ca 03081115c sArasvataM ca te lokaM gamiSyanti na saMzayaH 03081116a tatas tv auzanasaM gacchet triSu lokeSu vizrutam 03081116c yatra brahmAdayo devA RSayaz ca tapodhanAH 03081117a kArttikeyaz ca bhagavAMs trisaMdhyaM kila bhArata 03081117c sAMnidhyam akarot tatra bhArgavapriyakAmyayA 03081118a kapAlamocanaM tIrthaM sarvapApapramocanam 03081118c tatra snAtvA naravyAghra sarvapApaiH pramucyate 03081119a agnitIrthaM tato gacchet tatra snAtvA nararSabha 03081119c agnilokam avApnoti kulaM caiva samuddharet 03081120a vizvAmitrasya tatraiva tIrthaM bharatasattama 03081120c tatra snAtvA mahArAja brAhmaNyam abhijAyate 03081121a brahmayoniM samAsAdya zuciH prayatamAnasaH 03081121c tatra snAtvA naravyAghra brahmalokaM prapadyate 03081121e punAty AsaptamaM caiva kulaM nAsty atra saMzayaH 03081122a tato gaccheta rAjendra tIrthaM trailokyavizrutam 03081122c pRthUdakam iti khyAtaM kArttikeyasya vai nRpa 03081122e tatrAbhiSekaM kurvIta pitRdevArcane rataH 03081123a ajJAnAj jJAnato vApi striyA vA puruSeNa vA 03081123c yat kiM cid azubhaM karma kRtaM mAnuSabuddhinA 03081124a tat sarvaM nazyate tasya snAtamAtrasya bhArata 03081124c azvamedhaphalaM cApi svargalokaM ca gacchati 03081125a puNyam AhuH kurukSetraM kurukSetrAt sarasvatIm 03081125c sarasvatyAz ca tIrthAni tIrthebhyaz ca pRthUdakam 03081126a uttame sarvatIrthAnAM yas tyajed Atmanas tanum 03081126c pRthUdake japyaparo nainaM zvomaraNaM tapet 03081127a gItaM sanatkumAreNa vyAsena ca mahAtmanA 03081127c vede ca niyataM rAjan abhigacchet pRthUdakam 03081128a pRthUdakAt puNyatamaM nAnyat tIrthaM narottama 03081128c etan medhyaM pavitraM ca pAvanaM ca na saMzayaH 03081129a tatra snAtvA divaM yAnti api pApakRto janAH 03081129c pRthUdake narazreSTha prAhur evaM manISiNaH 03081130a madhusravaM ca tatraiva tIrthaM bharatasattama 03081130c tatra snAtvA naro rAjan gosahasraphalaM labhet 03081131a tato gacchen narazreSTha tIrthaM devyA yathAkramam 03081131c sarasvatyAruNAyAz ca saMgamaM lokavizrutam 03081132a trirAtropoSitaH snAtvA mucyate brahmahatyayA 03081132c agniSTomAtirAtrAbhyAM phalaM vindati mAnavaH 03081133a AsaptamaM kulaM caiva punAti bharatarSabha 03081133c avatIrNaM ca tatraiva tIrthaM kurukulodvaha 03081133e viprANAm anukampArthaM darbhiNA nirmitaM purA 03081134a vratopanayanAbhyAM vA upavAsena vA dvijaH 03081134c kriyAmantraiz ca saMyukto brAhmaNaH syAn na saMzayaH 03081135a kriyAmantravihIno 'pi tatra snAtvA nararSabha 03081135c cIrNavrato bhaved vipro dRSTam etat purAtane 03081136a samudrAz cApi catvAraH samAnItAz ca darbhiNA 03081136c yeSu snAto naravyAghra na durgatim avApnuyAt 03081136e phalAni gosahasrANAM caturNAM vindate ca saH 03081137a tato gaccheta rAjendra tIrthaM zatasahasrakam 03081137c sAhasrakaM ca tatraiva dve tIrthe lokavizrute 03081138a ubhayor hi naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03081138c dAnaM vApy upavAso vA sahasraguNitaM bhavet 03081139a tato gaccheta rAjendra reNukAtIrtham uttamam 03081139c tatrAbhiSekaM kurvIta pitRdevArcane rataH 03081139e sarvapApavizuddhAtmA agniSTomaphalaM labhet 03081140a vimocanam upaspRzya jitamanyur jitendriyaH 03081140c pratigrahakRtair doSaiH sarvaiH sa parimucyate 03081141a tataH paJcavaTaM gatvA brahmacArI jitendriyaH 03081141c puNyena mahatA yuktaH satAM loke mahIyate 03081142a yatra yogezvaraH sthANuH svayam eva vRSadhvajaH 03081142c tam arcayitvA devezaM gamanAd eva sidhyati 03081143a aujasaM varuNaM tIrthaM dIpyate svena tejasA 03081143c yatra brahmAdibhir devair RSibhiz ca tapodhanaiH 03081143e senApatyena devAnAm abhiSikto guhas tadA 03081144a aujasasya tu pUrveNa kurutIrthaM kurUdvaha 03081144c kurutIrthe naraH snAtvA brahmacArI jitendriyaH 03081144e sarvapApavizuddhAtmA kurulokaM prapadyate 03081145a svargadvAraM tato gacchen niyato niyatAzanaH 03081145c svargalokam avApnoti brahmalokaM ca gacchati 03081146a tato gacched anarakaM tIrthasevI narAdhipa 03081146c tatra snAtvA naro rAjan na durgatim avApnuyAt 03081147a tatra brahmA svayaM nityaM devaiH saha mahIpate 03081147c anvAsyate narazreSTha nArAyaNapurogamaiH 03081148a sAMnidhyaM caiva rAjendra rudrapatnyAH kurUdvaha 03081148c abhigamya ca tAM devIM na durgatim avApnuyAt 03081149a tatraiva ca mahArAja vizvezvaram umApatim 03081149c abhigamya mahAdevaM mucyate sarvakilbiSaiH 03081150a nArAyaNaM cAbhigamya padmanAbham ariMdamam 03081150c zobhamAno mahArAja viSNulokaM prapadyate 03081151a tIrthe tu sarvadevAnAM snAtaH sa puruSarSabha 03081151c sarvaduHkhaiH parityakto dyotate zazivat sadA 03081152a tataH svastipuraM gacchet tIrthasevI narAdhipa 03081152c pAvanaM tIrtham AsAdya tarpayet pitRdevatAH 03081152e agniSTomasya yajJasya phalaM prApnoti mAnavaH 03081153a gaGgAhradaz ca tatraiva kUpaz ca bharatarSabha 03081153c tisraH koTyas tu tIrthAnAM tasmin kUpe mahIpate 03081153e tatra snAtvA naro rAjan svargalokaM prapadyate 03081154a ApagAyAM naraH snAtvA arcayitvA mahezvaram 03081154c gANapatyam avApnoti kulaM coddharate svakam 03081155a tataH sthANuvaTaM gacchet triSu lokeSu vizrutam 03081155c tatra snAtvA sthito rAtriM rudralokam avApnuyAt 03081156a badarIpAcanaM gacched vasiSThasyAzramaM tataH 03081156c badaraM bhakSayet tatra trirAtropoSito naraH 03081157a samyag dvAdaza varSANi badarAn bhakSayet tu yaH 03081157c trirAtropoSitaz caiva bhavet tulyo narAdhipa 03081158a indramArgaM samAsAdya tIrthasevI narAdhipa 03081158c ahorAtropavAsena zakraloke mahIyate 03081159a ekarAtraM samAsAdya ekarAtroSito naraH 03081159c niyataH satyavAdI ca brahmaloke mahIyate 03081160a tato gaccheta dharmajJa tIrthaM trailokyavizrutam 03081160c AdityasyAzramo yatra tejorAzer mahAtmanaH 03081161a tasmiMs tIrthe naraH snAtvA pUjayitvA vibhAvasum 03081161c AdityalokaM vrajati kulaM caiva samuddharet 03081162a somatIrthe naraH snAtvA tIrthasevI kurUdvaha 03081162c somalokam avApnoti naro nAsty atra saMzayaH 03081163a tato gaccheta dharmajJa dadhIcasya mahAtmanaH 03081163c tIrthaM puNyatamaM rAjan pAvanaM lokavizrutam 03081164a yatra sArasvato rAjan so 'GgirAs tapaso nidhiH 03081164c tasmiMs tIrthe naraH snAtvA vAjapeyaphalaM labhet 03081164e sArasvatIM gatiM caiva labhate nAtra saMzayaH 03081165a tataH kanyAzramaM gacchen niyato brahmacaryavAn 03081165c trirAtropoSito rAjann upavAsaparAyaNaH 03081165e labhet kanyAzataM divyaM brahmalokaM ca gacchati 03081166a tato gaccheta dharmajJa tIrthaM saMnihitIm api 03081166c yatra brahmAdayo devA RSayaz ca tapodhanAH 03081166e mAsi mAsi samAyAnti puNyena mahatAnvitAH 03081167a saMnihityAm upaspRzya rAhugraste divAkare 03081167c azvamedhazataM tena iSTaM bhavati zAzvatam 03081168a pRthivyAM yAni tIrthAni antarikSacarANi ca 03081168c nadyo nadAs taDAgAz ca sarvaprasravaNAni ca 03081169a udapAnAz ca vaprAz ca puNyAny AyatanAni ca 03081169c mAsi mAsi samAyAnti saMnihityAM na saMzayaH 03081170a yat kiM cid duSkRtaM karma striyA vA puruSasya vA 03081170c snAtamAtrasya tat sarvaM nazyate nAtra saMzayaH 03081170e padmavarNena yAnena brahmalokaM sa gacchati 03081171a abhivAdya tato yakSaM dvArapAlam arantukam 03081171c koTirUpam upaspRzya labhed bahu suvarNakam 03081172a gaGgAhradaz ca tatraiva tIrthaM bharatasattama 03081172c tatra snAtas tu dharmajJa brahmacArI samAhitaH 03081172e rAjasUyAzvamedhAbhyAM phalaM vindati zAzvatam 03081173a pRthivyAM naimiSaM puNyam antarikSe ca puSkaram 03081173c trayANAm api lokAnAM kurukSetraM viziSyate 03081174a pAMsavo 'pi kurukSetre vAyunA samudIritAH 03081174c api duSkRtakarmANaM nayanti paramAM gatim 03081175a dakSiNena sarasvatyA uttareNa dRSadvatIm 03081175c ye vasanti kurukSetre te vasanti triviSTape 03081176a kurukSetraM gamiSyAmi kurukSetre vasAmy aham 03081176c apy ekAM vAcam utsRjya sarvapApaiH pramucyate 03081177a brahmavedI kurukSetraM puNyaM brahmarSisevitam 03081177c tadAvasanti ye rAjan na te zocyAH kathaM cana 03081178a tarantukArantukayor yad antaraM; rAmahradAnAM ca macakrukasya 03081178c etat kurukSetrasamantapaJcakaM; pitAmahasyottaravedir ucyate 03082001 pulastya uvAca 03082001a tato gaccheta dharmajJa dharmatIrthaM purAtanam 03082001c tatra snAtvA naro rAjan dharmazIlaH samAhitaH 03082001e AsaptamaM kulaM rAjan punIte nAtra saMzayaH 03082002a tato gaccheta dharmajJa kArApatanam uttamam 03082002c agniSTomam avApnoti munilokaM ca gacchati 03082003a saugandhikaM vanaM rAjaMs tato gaccheta mAnavaH 03082003c yatra brahmAdayo devA RSayaz ca tapodhanAH 03082004a siddhacAraNagandharvAH kiMnarAH samahoragAH 03082004c tad vanaM pravizann eva sarvapApaiH pramucyate 03082005a tato hi sA saricchreSThA nadInAm uttamA nadI 03082005c plakSAd devI srutA rAjan mahApuNyA sarasvatI 03082006a tatrAbhiSekaM kurvIta valmIkAn niHsRte jale 03082006c arcayitvA pitqn devAn azvamedhaphalaM labhet 03082007a IzAnAdhyuSitaM nAma tatra tIrthaM sudurlabham 03082007c SaTsu zamyAnipAteSu valmIkAd iti nizcayaH 03082008a kapilAnAM sahasraM ca vAjimedhaM ca vindati 03082008c tatra snAtvA naravyAghra dRSTam etat purAtane 03082009a sugandhAM zatakumbhAM ca paJcayajJAM ca bhArata 03082009c abhigamya narazreSTha svargaloke mahIyate 03082010a trizUlakhAtaM tatraiva tIrtham AsAdya bhArata 03082010c tatrAbhiSekaM kurvIta pitRdevArcane rataH 03082010e gANapatyaM sa labhate dehaM tyaktvA na saMzayaH 03082011a tato gaccheta rAjendra devyAH sthAnaM sudurlabham 03082011c zAkaMbharIti vikhyAtA triSu lokeSu vizrutA 03082012a divyaM varSasahasraM hi zAkena kila suvrata 03082012c AhAraM sA kRtavatI mAsi mAsi narAdhipa 03082013a RSayo 'bhyAgatAs tatra devyA bhaktyA tapodhanAH 03082013c AtithyaM ca kRtaM teSAM zAkena kila bhArata 03082013e tataH zAkambharIty eva nAma tasyAH pratiSThitam 03082014a zAkaMbharIM samAsAdya brahmacArI samAhitaH 03082014c trirAtram uSitaH zAkaM bhakSayen niyataH zuciH 03082015a zAkAhArasya yat samyag varSair dvAdazabhiH phalam 03082015c tat phalaM tasya bhavati devyAz chandena bhArata 03082016a tato gacchet suvarNAkSaM triSu lokeSu vizrutam 03082016c yatra viSNuH prasAdArthaM rudram ArAdhayat purA 03082017a varAMz ca subahU&l lebhe daivateSu sudurlabhAn 03082017c uktaz ca tripuraghnena parituSTena bhArata 03082018a api cAsmat priyataro loke kRSNa bhaviSyasi 03082018c tvan mukhaM ca jagat kRtsnaM bhaviSyati na saMzayaH 03082019a tatrAbhigamya rAjendra pUjayitvA vRSadhvajam 03082019c azvamedham avApnoti gANapatyaM ca vindati 03082020a dhUmAvatIM tato gacchet triratropoSito naraH 03082020c manasA prArthitAn kAmA&l labhate nAtra saMzayaH 03082021a devyAs tu dakSiNArdhena rathAvarto narAdhipa 03082021c tatrAroheta dharmajJa zraddadhAno jitendriyaH 03082021e mahAdevaprasAdAd dhi gaccheta paramAM gatim 03082022a pradakSiNam upAvRtya gaccheta bharatarSabha 03082022c dhArAM nAma mahAprAjJa sarvapApapraNAzinIm 03082022e tatra snAtvA naravyAghra na zocati narAdhipa 03082023a tato gaccheta dharmajJa namaskRtya mahAgirim 03082023c svargadvAreNa yat tulyaM gaGgAdvAraM na saMzayaH 03082024a tatrAbhiSekaM kurvIta koTitIrthe samAhitaH 03082024c puNDarIkam avApnoti kulaM caiva samuddharet 03082025a saptagaGge trigaGge ca zakrAvarte ca tarpayan 03082025c devAn pitqMz ca vidhivat puNyaloke mahIyate 03082026a tataH kanakhale snAtvA trirAtropoSito naraH 03082026c azvamedham avApnoti svargalokaM ca gacchati 03082027a kapilAvaTaM ca gaccheta tIrthasevI narAdhipa 03082027c uSyaikAM rajanIM tatra gosahasraphalaM labhet 03082028a nAgarAjasya rAjendra kapilasya mahAtmanAH 03082028c tIrthaM kuruvarazreSTha sarvalokeSu vizrutam 03082029a tatrAbhiSekaM kurvIta nAgatIrthe narAdhipa 03082029c kapilAnAM sahasrasya phalaM prApnoti mAnavaH 03082030a tato lalitikAM gacchec chaMtanos tIrtham uttamam 03082030c tatra snAtvA naro rAjan na durgatim avApnuyAt 03082031a gaGgAsaMgamayoz caiva snAti yaH saMgame naraH 03082031c dazAzvamedhAn Apnoti kulaM caiva samuddharet 03082032a tato gaccheta rAjendra sugandhAM lokavizrutAm 03082032c sarvapApavizuddhAtmA brahmaloke mahIyate 03082033a rudrAvartaM tato gacchet tIrthasevI narAdhipa 03082033c tatra snAtvA naro rAjan svargaloke mahIyate 03082034a gaGgAyAz ca narazreSTha sarasvatyAz ca saMgame 03082034c snAto 'zvamedham Apnoti svargalokaM ca gacchati 03082035a bhadrakarNezvaraM gatvA devam arcya yathAvidhi 03082035c na durgatim avApnoti svargalokaM ca gacchati 03082036a tataH kubjAmrakaM gacchet tIrthasevI yathAkramam 03082036c gosahasram avApnoti svargalokaM ca gacchati 03082037a arundhatIvaTaM gacchet tIrthasevI narAdhipa 03082037c sAmudrakam upaspRzya trirAtropoSito naraH 03082037e gosahasraphalaM vindet kulaM caiva samuddharet 03082038a brahmAvartaM tato gacched brahmacArI samAhitaH 03082038c azvamedham avApnoti svargalokaM ca gacchati 03082039a yamunAprabhavaM gatvA upaspRzya ca yAmune 03082039c azvamedhaphalaM labdhvA svargaloke mahIyate 03082040a darvIsaMkramaNaM prApya tIrthaM trailokyavizrutam 03082040c azvamedham avApnoti svargalokaM ca gacchati 03082041a sindhoz ca prabhavaM gatvA siddhagandharvasevitam 03082041c tatroSya rajanIH paJca vindyAd bahu suvarNakam 03082042a atha vedIM samAsAdya naraH paramadurgamAm 03082042c azvamedham avApnoti gacchec cauzanasIM gatim 03082043a RSikulyAM samAsAdya vAsiSThaM caiva bhArata 03082043c vAsiSThaM samatikramya sarve varNA dvijAtayaH 03082044a RSikulyAM naraH snAtvA RSilokaM prapadyate 03082044c yadi tatra vasen mAsaM zAkAhAro narAdhipa 03082045a bhRgutuGgaM samAsAdya vAjimedhaphalaM labhet 03082045c gatvA vIrapramokSaM ca sarvapApaiH pramucyate 03082046a kRttikAmaghayoz caiva tIrtham AsAdya bhArata 03082046c agniSTomAtirAtrAbhyAM phalaM prApnoti puNyakRt 03082047a tataH saMdhyAM samAsAdya vidyAtIrtham anuttamam 03082047c upaspRzya ca vidyAnAM sarvAsAM pArago bhavet 03082048a mahAzrame vased rAtriM sarvapApapramocane 03082048c ekakAlaM nirAhAro lokAn Avasate zubhAn 03082049a SaSThakAlopavAsena mAsam uSya mahAlaye 03082049c sarvapApavizuddhAtmA vindyAd bahu suvarNakam 03082050a atha vetasikAM gatvA pitAmahaniSevitAm 03082050c azvamedham avApnoti gacchec cauzanasIM gatim 03082051a atha sundarikAtIrthaM prApya siddhaniSevitam 03082051c rUpasya bhAgI bhavati dRSTam etat purAtane 03082052a tato vai brAhmaNIM gatvA brahmacArI jitendriyaH 03082052c padmavarNena yAnena brahmalokaM prapadyate 03082053a tataz ca naimiSaM gacchet puNyaM siddhaniSevitam 03082053c tatra nityaM nivasati brahmA devagaNair vRtaH 03082054a naimiSaM prArthayAnasya pApasyArdhaM praNazyati 03082054c praviSTamAtras tu naraH sarvapApaiH pramucyate 03082055a tatra mAsaM vased dhIro naimiSe tIrthatatparaH 03082055c pRthivyAM yAni tIrthAni naimiSe tAni bhArata 03082056a abhiSekakRtas tatra niyato niyatAzanaH 03082056c gavAmayasya yajJasya phalaM prApnoti bhArata 03082056e punAty AsaptamaM caiva kulaM bharatasattama 03082057a yas tyajen naimiSe prANAn upavAsaparAyaNaH 03082057c sa modet svargalokastha evam Ahur manISiNaH 03082057e nityaM puNyaM ca medhyaM ca naimiSaM nRpasattama 03082058a gaGgodbhedaM samAsAdya trirAtropoSito naraH 03082058c vAjapeyam avApnoti brahmabhUtaz ca jAyate 03082059a sarasvatIM samAsAdya tarpayet pitRdevatAH 03082059c sArasvateSu lokeSu modate nAtra saMzayaH 03082060a tataz ca bAhudAM gacched brahmacArI samAhitaH 03082060c devasatrasya yajJasya phalaM prApnoti mAnavaH 03082061a tataz cIravatIM gacchet puNyAM puNyatamair vRtAm 03082061c pitRdevArcanarato vAjapeyam avApnuyAt 03082062a vimalAzokam AsAdya virAjati yathA zazI 03082062c tatroSya rajanIm ekAM svargaloke mahIyate 03082063a gopratAraM tato gacchet sarayvAs tIrtham uttamam 03082063c yatra rAmo gataH svargaM sabhRtyabalavAhanaH 03082064a dehaM tyaktvA divaM yAtas tasya tIrthasya tejasA 03082064c rAmasya ca prasAdena vyavasAyAc ca bhArata 03082065a tasmiMs tIrthe naraH snAtvA gopratAre narAdhipa 03082065c sarvapApavizuddhAtmA svargaloke mahIyate 03082066a rAmatIrthe naraH snAtvA gomatyAM kurunandana 03082066c azvamedham avApnoti punAti ca kulaM naraH 03082067a zatasAhasrikaM tatra tIrthaM bharatasattama 03082067c tatropasparzanaM kRtvA niyato niyatAzanaH 03082067e gosahasraphalaM puNyaM prApnoti bharatarSabha 03082068a tato gaccheta rAjendra bhartRsthAnam anuttamam 03082068c koTitIrthe naraH snAtvA arcayitvA guhaM nRpa 03082068e gosahasraphalaM vindet tejasvI ca bhaven naraH 03082069a tato vArANasIM gatvA arcayitvA vRSadhvajam 03082069c kapilAhrade naraH snAtvA rAjasUyaphalaM labhet 03082070a mArkaNDeyasya rAjendra tIrtham AsAdya durlabham 03082070c gomatIgaGgayoz caiva saMgame lokavizrute 03082070e agniSTomam avApnoti kulaM caiva samuddharet 03082071a tato gayAM samAsAdya brahmacArI jitendriyaH 03082071c azvamedham avApnoti gamanAd eva bhArata 03082072a tatrAkSayavaTo nAma triSu lokeSu vizrutaH 03082072c pitqNAM tatra vai dattam akSayaM bhavati prabho 03082073a mahAnadyAm upaspRzya tarpayet pitRdevatAH 03082073c akSayAn prApnuyAl lokAn kulaM caiva samuddharet 03082074a tato brahmasaro gacched dharmAraNyopazobhitam 03082074c pauNDarIkam avApnoti prabhAtAm eva zarvarIm 03082075a tasmin sarasi rAjendra brahmaNo yUpa ucchritaH 03082075c yUpaM pradakSiNaM kRtvA vAjapeyaphalaM labhet 03082076a tato gaccheta rAjendra dhenukAM lokavizrutAm 03082076c ekarAtroSito rAjan prayacchet tiladhenukAm 03082076e sarvapApavizuddhAtmA somalokaM vrajed dhruvam 03082077a tatra cihnaM mahArAja adyApi hi na saMzayaH 03082077c kapilA saha vatsena parvate vicaraty uta 03082077e savatsAyAH padAni sma dRzyante 'dyApi bhArata 03082078a teSUpaspRzya rAjendra padeSu nRpasattama 03082078c yat kiM cid azubhaM karma tat praNazyati bhArata 03082079a tato gRdhravaTaM gacchet sthAnaM devasya dhImataH 03082079c snAyIta bhasmanA tatra abhigamya vRSadhvajam 03082080a brAhmaNena bhavec cIrNaM vrataM dvAdazavArSikam 03082080c itareSAM tu varNAnAM sarvapApaM praNazyati 03082081a gaccheta tata udyantaM parvataM gItanAditam 03082081c sAvitraM tu padaM tatra dRzyate bharatarSabha 03082082a tatra saMdhyAm upAsIta brAhmaNaH saMzitavrataH 03082082c upAstA ca bhavet saMdhyA tena dvAdazavArSikI 03082083a yonidvAraM ca tatraiva vizrutaM bharatarSabha 03082083c tatrAbhigamya mucyeta puruSo yonisaMkarAt 03082084a kRSNazuklAv ubhau pakSau gayAyAM yo vasen naraH 03082084c punAty AsaptamaM rAjan kulaM nAsty atra saMzayaH 03082085a eSTavyA bahavaH putrA yady eko 'pi gayAM vrajet 03082085c yajeta vAzvamedhena nIlaM vA vRSam utsRjet 03082086a tataH phalguM vrajed rAjaMs tIrthasevI narAdhipa 03082086c azvamedham avApnoti siddhiM ca mahatIM vrajet 03082087a tato gaccheta rAjendra dharmapRSThaM samAhitaH 03082087c yatra dharmo mahArAja nityam Aste yudhiSThira 03082087e abhigamya tatas tatra vAjimedhaphalaM labhet 03082088a tato gaccheta rAjendra brahmaNas tIrtham uttamam 03082088c tatrArcayitvA rAjendra brahmANam amitaujasam 03082088e rAjasUyAzvamedhAbhyAM phalaM prApnoti mAnavaH 03082089a tato rAjagRhaM gacchet tIrthasevI narAdhipa 03082089c upaspRzya tapodeSu kAkSIvAn iva modate 03082090a yakSiNyA naityakaM tatra prAznIta puruSaH zuciH 03082090c yakSiNyAs tu prasAdena mucyate bhrUNahatyayA 03082091a maNinAgaM tato gatvA gosahasraphalaM labhet 03082091c naityakaM bhuJjate yas tu maNinAgasya mAnavaH 03082092a daSTasyAzIviSeNApi na tasya kramate viSam 03082092c tatroSya rajanIm ekAM sarvapApaiH pramucyate 03082093a tato gaccheta brahmarSer gautamasya vanaM nRpa 03082093c ahalyAyA hrade snAtvA vrajeta paramAM gatim 03082093e abhigamya zriyaM rAjan vindate zriyam uttamAm 03082094a tatrodapAno dharmajJa triSu lokeSu vizrutaH 03082094c tatrAbhiSekaM kRtvA tu vAjimedham avApnuyAt 03082095a janakasya tu rAjarSeH kUpas tridazapUjitaH 03082095c tatrAbhiSekaM kRtvA tu viSNulokam avApnuyAt 03082096a tato vinazanaM gacchet sarvapApapramocanam 03082096c vAjapeyam avApnoti somalokaM ca gacchati 03082097a gaNDakIM tu samAsAdya sarvatIrthajalodbhavAm 03082097c vAjapeyam avApnoti sUryalokaM ca gacchati 03082098a tato 'dhivaMzyaM dharmajJa samAvizya tapovanam 03082098c guhyakeSu mahArAja modate nAtra saMzayaH 03082099a kampanAM tu samAsAdya nadIM siddhaniSevitAm 03082099c puNDarIkam avApnoti sUryalokaM ca gacchati 03082100a tato vizAlAm AsAdya nadIM trailokyavizrutAm 03082100c agniSTomam avApnoti svargalokaM ca gacchati 03082101a atha mAhezvarIM dhArAM samAsAdya narAdhipa 03082101c azvamedham avApnoti kulaM caiva samuddharet 03082102a divaukasAM puSkariNIM samAsAdya naraH zuciH 03082102c na durgatim avApnoti vAjapeyaM ca vindati 03082103a mahezvarapadaM gacched brahmacArI samAhitaH 03082103c mahezvarapade snAtvA vAjimedhaphalaM labhet 03082104a tatra koTis tu tIrthAnAM vizrutA bharatarSabha 03082104c kUrmarUpeNa rAjendra asureNa durAtmanA 03082104e hriyamANAhRtA rAjan viSNunA prabhaviSNunA 03082105a tatrAbhiSekaM kurvANas tIrthakoTyAM yudhiSThira 03082105c puNDarIkam avApnoti viSNulokaM ca gacchati 03082106a tato gaccheta rAjendra sthAnaM nArAyaNasya tu 03082106c sadA saMnihito yatra harir vasati bhArata 03082106e zAlagrAma iti khyAto viSNor adbhutakarmaNaH 03082107a abhigamya trilokezaM varadaM viSNum avyayam 03082107c azvamedham avApnoti viSNulokaM ca gacchati 03082108a tatrodapAno dharmajJa sarvapApapramocanaH 03082108c samudrAs tatra catvAraH kUpe saMnihitAH sadA 03082108e tatropaspRzya rAjendra na durgatim avApnuyAt 03082109a abhigamya mahAdevaM varadaM viSNum avyayam 03082109c virAjati yathA soma RNair mukto yudhiSThira 03082110a jAtismara upaspRzya zuciH prayatamAnasaH 03082110c jAtismaratvaM prApnoti snAtvA tatra na saMzayaH 03082111a vaTezvarapuraM gatvA arcayitvA tu kezavam 03082111c IpsitA&l labhate kAmAn upavAsAn na saMzayaH 03082112a tatas tu vAmanaM gatvA sarvapApapramocanam 03082112c abhivAdya hariM devaM na durgatim avApnuyAt 03082113a bharatasyAzramaM gatvA sarvapApapramocanam 03082113c kauzikIM tatra seveta mahApAtakanAzinIm 03082113e rAjasUyasya yajJasya phalaM prApnoti mAnavaH 03082114a tato gaccheta dharmajJa campakAraNyam uttamam 03082114c tatroSya rajanIm ekAM gosahasraphalaM labhet 03082115a atha jyeSThilam AsAdya tIrthaM paramasaMmatam 03082115c upoSya rajanIm ekAm agniSTomaphalaM labhet 03082116a tatra vizvezvaraM dRSTvA devyA saha mahAdyutim 03082116c mitrAvaruNayor lokAn Apnoti puruSarSabha 03082117a kanyAsaMvedyam AsAdya niyato niyatAzanaH 03082117c manoH prajApater lokAn Apnoti bharatarSabha 03082118a kanyAyAM ye prayacchanti pAnam annaM ca bhArata 03082118c tad akSayam iti prAhur RSayaH saMzitavratAH 03082119a nizcIrAM ca samAsAdya triSu lokeSu vizrutAm 03082119c azvamedham avApnoti viSNulokaM ca gacchati 03082120a ye tu dAnaM prayacchanti nizcIrAsaMgame narAH 03082120c te yAnti narazArdUla brahmalokaM na saMzayaH 03082121a tatrAzramo vasiSThasya triSu lokeSu vizrutaH 03082121c tatrAbhiSekaM kurvANo vAjapeyam avApnuyAt 03082122a devakUTaM samAsAdya brahmarSigaNasevitam 03082122c azvamedham avApnoti kulaM caiva samuddharet 03082123a tato gaccheta rAjendra kauzikasya muner hradam 03082123c yatra siddhiM parAM prApto vizvAmitro 'tha kauzikaH 03082124a tatra mAsaM vased vIra kauzikyAM bharatarSabha 03082124c azvamedhasya yat puNyaM tan mAsenAdhigacchati 03082125a sarvatIrthavare caiva yo vaseta mahAhrade 03082125c na durgatim avApnoti vinded bahu suvarNakam 03082126a kumAram abhigatvA ca vIrAzramanivAsinam 03082126c azvamedham avApnoti naro nAsty atra saMzayaH 03082127a agnidhArAM samAsAdya triSu lokeSu vizrutAm 03082127c agniSTomam avApnoti na ca svargAn nivartate 03082128a pitAmahasaro gatvA zailarAjapratiSThitam 03082128c tatrAbhiSekaM kurvANo agniSTomaphalaM labhet 03082129a pitAmahasya sarasaH prasrutA lokapAvanI 03082129c kumAradhArA tatraiva triSu lokeSu vizrutA 03082130a yatra snAtvA kRtArtho 'smIty AtmAnam avagacchati 03082130c SaSThakAlopavAsena mucyate brahmahatyayA 03082131a zikharaM vai mahAdevyA gauryAs trailokyavizrutam 03082131c samAruhya naraH zrAddhaH stanakuNDeSu saMvizet 03082132a tatrAbhiSekaM kurvANaH pitRdevArcane rataH 03082132c hayamedham avApnoti zakralokaM ca gacchati 03082133a tAmrAruNaM samAsAdya brahmacArI samAhitaH 03082133c azvamedham avApnoti zakralokaM ca gacchati 03082134a nandinyAM ca samAsAdya kUpaM tridazasevitam 03082134c naramedhasya yat puNyaM tat prApnoti kurUdvaha 03082135a kAlikAsaMgame snAtvA kauzikyAruNayor yataH 03082135c trirAtropoSito vidvAn sarvapApaiH pramucyate 03082136a urvazItIrtham AsAdya tataH somAzramaM budhaH 03082136c kumbhakarNAzrame snAtvA pUjyate bhuvi mAnavaH 03082137a snAtvA kokAmukhe puNye brahmacArI yatavrataH 03082137c jAtismaratvaM prApnoti dRSTam etat purAtane 03082138a sakRn nandAM samAsAdya kRtAtmA bhavati dvijaH 03082138c sarvapApavizuddhAtmA zakralokaM ca gacchati 03082139a RSabhadvIpam AsAdya sevyaM krauJcaniSUdanam 03082139c sarasvatyAm upaspRzya vimAnastho virAjate 03082140a auddAlakaM mahArAja tIrthaM muniniSevitam 03082140c tatrAbhiSekaM kurvIta sarvapApaiH pramucyate 03082141a dharmatIrthaM samAsAdya puNyaM brahmarSisevitam 03082141c vAjapeyam avApnoti naro nAsty atra saMzayaH 03082142a tathA campAM samAsAdya bhAgIrathyAM kRtodakaH 03082142c daNDArkam abhigamyaiva gosahasraphalaM labhet 03082143a laveDikAM tato gacchet puNyAM puNyopasevitAm 03082143c vAjapeyam avApnoti vimAnasthaz ca pUjyate 03083001 pulastya uvAca 03083001a atha saMdhyAM samAsAdya saMvedyaM tIrtham uttamam 03083001c upaspRzya naro vidvAn bhaven nAsty atra saMzayaH 03083002a rAmasya ca prasAdena tIrthaM rAjan kRtaM purA 03083002c tal lohityaM samAsAdya vindyAd bahu suvarNakam 03083003a karatoyAM samAsAdya trirAtropoSito naraH 03083003c azvamedham avApnoti kRte paitAmahe vidhau 03083004a gaGgAyAs tv atha rAjendra sAgarasya ca saMgame 03083004c azvamedhaM dazaguNaM pravadanti manISiNaH 03083005a gaGgAyAs tv aparaM dvIpaM prApya yaH snAti bhArata 03083005c trirAtropoSito rAjan sarvakAmAn avApnuyAt 03083006a tato vaitaraNIM gatvA nadIM pApapramocanIm 03083006c virajaM tIrtham AsAdya virAjati yathA zazI 03083007a prabhavec ca kule puNye sarvapApaM vyapohati 03083007c gosahasraphalaM labdhvA punAti ca kulaM naraH 03083008a zoNasya jyotirathyAz ca saMgame nivasaJ zuciH 03083008c tarpayitvA pitqn devAn agniSTomaphalaM labhet 03083009a zoNasya narmadAyAz ca prabhave kurunandana 03083009c vaMzagulma upaspRzya vAjimedhaphalaM labhet 03083010a RSabhaM tIrtham AsAdya kozalAyAM narAdhipa 03083010c vAjapeyam avApnoti trirAtropoSito naraH 03083011a kozalAyAM samAsAdya kAlatIrtha upaspRzet 03083011c vRSabhaikAdazaphalaM labhate nAtra saMzayaH 03083012a puSpavatyAm upaspRzya trirAtropoSito naraH 03083012c gosahasraphalaM vindyAt kulaM caiva samuddharet 03083013a tato badarikAtIrthe snAtvA prayatamAnasaH 03083013c dIrgham Ayur avApnoti svargalokaM ca gacchati 03083014a tato mahendram AsAdya jAmadagnyaniSevitam 03083014c rAmatIrthe naraH snAtvA vAjimedhaphalaM labhet 03083015a mataGgasya tu kedAras tatraiva kurunandana 03083015c tatra snAtvA naro rAjan gosahasraphalaM labhet 03083016a zrIparvataM samAsAdya nadItIra upaspRzet 03083016c azvamedham avApnoti svargalokaM ca gacchati 03083017a zrIparvate mahAdevo devyA saha mahAdyutiH 03083017c nyavasat paramaprIto brahmA ca tridazair vRtaH 03083018a tatra devahrade snAtvA zuciH prayatamAnasaH 03083018c azvamedham avApnoti parAM siddhiM ca gacchati 03083019a RSabhaM parvataM gatvA pANDyeSu surapUjitam 03083019c vAjapeyam avApnoti nAkapRSThe ca modate 03083020a tato gaccheta kAverIM vRtAm apsarasAM gaNaiH 03083020c tatra snAtvA naro rAjan gosahasraphalaM labhet 03083021a tatas tIre samudrasya kanyAtIrtha upaspRzet 03083021c tatropaspRzya rAjendra sarvapApaiH pramucyate 03083022a atha gokarNam AsAdya triSu lokeSu vizrutam 03083022c samudramadhye rAjendra sarvalokanamaskRtam 03083023a yatra brahmAdayo devA RSayaz ca tapodhanAH 03083023c bhUtayakSapizAcAz ca kiMnarAH samahoragAH 03083024a siddhacAraNagandharvA mAnuSAH pannagAs tathA 03083024c saritaH sAgarAH zailA upAsanta umApatim 03083025a tatrezAnaM samabhyarcya trirAtropoSito naraH 03083025c dazAzvamedham Apnoti gANapatyaM ca vindati 03083025e uSya dvAdazarAtraM tu kRtAtmA bhavate naraH 03083026a tata eva tu gAyatryAH sthAnaM trailokyavizrutam 03083026c trirAtram uSitas tatra gosahasraphalaM labhet 03083027a nidarzanaM ca pratyakSaM brAhmaNAnAM narAdhipa 03083027c gAyatrIM paThate yas tu yonisaMkarajas tathA 03083027e gAthA vA gItikA vApi tasya saMpadyate nRpa 03083028a saMvartasya tu viprarSer vApIm AsAdya durlabhAm 03083028c rUpasya bhAgI bhavati subhagaz caiva jAyate 03083029a tato veNNAM samAsAdya tarpayet pitRdevatAH 03083029c mayUrahaMsasaMyuktaM vimAnaM labhate naraH 03083030a tato godAvarIM prApya nityaM siddhaniSevitAm 03083030c gavAmayam avApnoti vAsuker lokam ApnuyAt 03083031a veNNAyAH saMgame snAtvA vAjapeyaphalaM labhet 03083031c varadAsaMgame snAtvA gosahasraphalaM labhet 03083032a brahmasthAnaM samAsAdya trirAtram uSito naraH 03083032c gosahasraphalaM vindet svargalokaM ca gacchati 03083033a kuzaplavanam AsAdya brahmacArI samAhitaH 03083033c trirAtram uSitaH snAtvA azvamedhaphalaM labhet 03083034a tato devahrade ramye kRSNaveNNAjalodbhave 03083034c jAtimAtrahrade caiva tathA kanyAzrame nRpa 03083035a yatra kratuzatair iSTvA devarAjo divaM gataH 03083035c agniSTomazataM vinded gamanAd eva bhArata 03083036a sarvadevahrade snAtvA gosahasraphalaM labhet 03083036c jAtimAtrahrade snAtvA bhavej jAtismaro naraH 03083037a tato 'vApya mahApuNyAM payoSNIM saritAM varAm 03083037c pitRdevArcanarato gosahasraphalaM labhet 03083038a daNDakAraNyam AsAdya mahArAja upaspRzet 03083038c gosahasraphalaM tatra snAtamAtrasya bhArata 03083039a zarabhaGgAzramaM gatvA zukasya ca mahAtmanaH 03083039c na durgatim avApnoti punAti ca kulaM naraH 03083040a tataH zUrpArakaM gacchej jAmadagnyaniSevitam 03083040c rAmatIrthe naraH snAtvA vindyAd bahu suvarNakam 03083041a saptagodAvare snAtvA niyato niyatAzanaH 03083041c mahat puNyam avApnoti devalokaM ca gacchati 03083042a tato devapathaM gacchen niyato niyatAzanaH 03083042c devasatrasya yat puNyaM tad avApnoti mAnavaH 03083043a tuGgakAraNyam AsAdya brahmacArI jitendriyaH 03083043c vedAn adhyApayat tatra RSiH sArasvataH purA 03083044a tatra vedAn pranaSTAMs tu muner aGgirasaH sutaH 03083044c upaviSTo maharSINAm uttarIyeSu bhArata 03083045a oMkAreNa yathAnyAyaM samyag uccAritena ca 03083045c yena yat pUrvam abhyastaM tat tasya samupasthitam 03083046a RSayas tatra devAz ca varuNo 'gniH prajApatiH 03083046c harir nArAyaNo devo mahAdevas tathaiva ca 03083047a pitAmahaz ca bhagavAn devaiH saha mahAdyutiH 03083047c bhRguM niyojayAm Asa yAjanArthe mahAdyutim 03083048a tataH sa cakre bhagavAn RSINAM vidhivat tadA 03083048c sarveSAM punar AdhAnaM vidhidRSTena karmaNA 03083049a AjyabhAgena vai tatra tarpitAs tu yathAvidhi 03083049c devAs tribhuvaNaM yAtA RSayaz ca yathAsukham 03083050a tad araNyaM praviSTasya tuGgakaM rAjasattama 03083050c pApaM praNazyate sarvaM striyo vA puruSasya vA 03083051a tatra mAsaM vased dhIro niyato niyatAzanaH 03083051c brahmalokaM vrajed rAjan punIte ca kulaM naraH 03083052a medhAvikaM samAsAdya pitqn devAMz ca tarpayet 03083052c agniSTomam avApnoti smRtiM medhAM ca vindati 03083053a tataH kAlaMjaraM gatvA parvataM lokavizrutam 03083053c tatra devahrade snAtvA gosahasraphalaM labhet 03083054a AtmAnaM sAdhayet tatra girau kAlaMjare nRpa 03083054c svargaloke mahIyeta naro nAsty atra saMzayaH 03083055a tato girivarazreSThe citrakUTe vizAM pate 03083055c mandAkinIM samAsAdya nadIM pApapramocanIm 03083056a tatrAbhiSekaM kurvANaH pitRdevArcane rataH 03083056c azvamedham avApnoti gatiM ca paramAM vrajet 03083057a tato gaccheta rAjendra bhartRsthAnam anuttamam 03083057c yatra devo mahAseno nityaM saMnihito nRpaH 03083058a pumAMs tatra narazreSTha gamanAd eva sidhyati 03083058c koTitIrthe naraH snAtvA gosahasraphalaM labhet 03083059a pradakSiNam upAvRtya jyeSThasthAnaM vrajen naraH 03083059c abhigamya mahAdevaM virAjati yathA zazI 03083060a tatra kUpo mahArAja vizruto bharatarSabha 03083060c samudrAs tatra catvAro nivasanti yudhiSThira 03083061a tatropaspRzya rAjendra kRtvA cApi pradakSiNam 03083061c niyatAtmA naraH pUto gaccheta paramAM gatim 03083062a tato gacchet kuruzreSTha zRGgaverapuraM mahat 03083062c yatra tIrNo mahArAja rAmo dAzarathiH purA 03083063a gaGgAyAM tu naraH snAtvA brahmacArI samAhitaH 03083063c vidhUtapApmA bhavati vAjapeyaM ca vindati 03083064a abhigamya mahAdevam abhyarcya ca narAdhipa 03083064c pradakSiNam upAvRtya gANapatyam avApnuyAt 03083065a tato gaccheta rAjendra prayAgam RSisaMstutam 03083065c yatra brahmAdayo devA dizaz ca sadigIzvarAH 03083066a lokapAlAz ca sAdhyAz ca nairRtAH pitaras tathA 03083066c sanatkumArapramukhAs tathaiva paramarSayaH 03083067a aGgiraHpramukhAz caiva tathA brahmarSayo 'pare 03083067c tathA nAgAH suparNAz ca siddhAz cakracarAs tathA 03083068a saritaH sAgarAz caiva gandharvApsarasas tathA 03083068c hariz ca bhagavAn Aste prajApatipuraskRtaH 03083069a tatra trINy agnikuNDAni yeSAM madhye ca jAhnavI 03083069c prayAgAd abhiniSkrAntA sarvatIrthapuraskRtA 03083070a tapanasya sutA tatra triSu lokeSu vizrutA 03083070c yamunA gaGgayA sArdhaM saMgatA lokapAvanI 03083071a gaGgAyamunayor madhyaM pRthivyA jaghanaM smRtam 03083071c prayAgaM jaghanasyAntam upastham RSayo viduH 03083072a prayAgaM sapratiSThAnaM kambalAzvatarau tathA 03083072c tIrthaM bhogavatI caiva vedI proktA prajApateH 03083073a tatra vedAz ca yajJAz ca mUrtimanto yudhiSThira 03083073c prajApatim upAsante RSayaz ca mahAvratAH 03083073e yajante kratubhir devAs tathA cakracarA nRpa 03083074a tataH puNyatamaM nAsti triSu lokeSu bhArata 03083074c prayAgaH sarvatIrthebhyaH prabhavaty adhikaM vibho 03083075a zravaNAt tasya tIrthasya nAmasaMkIrtanAd api 03083075c mRttikAlambhanAd vApi naraH pApAt pramucyate 03083076a tatrAbhiSekaM yaH kuryAt saMgame saMzitavrataH 03083076c puNyaM sa phalam Apnoti rAjasUyAzvamedhayoH 03083077a eSA yajanabhUmir hi devAnAm api satkRtA 03083077c tatra dattaM sUkSmam api mahad bhavati bhArata 03083078a na vedavacanAt tAta na lokavacanAd api 03083078c matir utkramaNIyA te prayAgamaraNaM prati 03083079a daza tIrthasahasrANi SaSTikoTyas tathAparAH 03083079c yeSAM sAMnidhyam atraiva kIrtitaM kurunandana 03083080a cAturvede ca yat puNyaM satyavAdiSu caiva yat 03083080c snAta eva tadApnoti gaGgAyamunasaMgame 03083081a tatra bhogavatI nAma vAsukes tIrtham uttamam 03083081c tatrAbhiSekaM yaH kuryAt so 'zvamedham avApnuyAt 03083082a tatra haMsaprapatanaM tIrthaM trailokyavizrutam 03083082c dazAzvamedhikaM caiva gaGgAyAM kurunandana 03083083a yatra gaGgA mahArAja sa dezas tat tapovanam 03083083c siddhakSetraM tu taj jJeyaM gaGgAtIrasamAzritam 03083084a idaM satyaM dvijAtInAM sAdhUnAm Atmajasya ca 03083084c suhRdAM ca japet karNe ziSyasyAnugatasya ca 03083085a idaM dharmyam idaM puNyam idaM medhyam idaM sukham 03083085c idaM svargyam idaM ramyam idaM pAvanam uttamam 03083086a maharSINAm idaM guhyaM sarvapApapramocanam 03083086c adhItya dvijamadhye ca nirmalatvam avApnuyAt 03083087a yaz cedaM zRNuyAn nityaM tIrthapuNyaM sadA zuciH 03083087c jAtIH sa smarate bahvIr nAkapRSThe ca modate 03083088a gamyAny api ca tIrthAni kIrtitAny agamAni ca 03083088c manasA tAni gaccheta sarvatIrthasamIkSayA 03083089a etAni vasubhiH sAdhyair Adityair marudazvibhiH 03083089c RSibhir devakalpaiz ca zritAni sukRtaiSibhiH 03083090a evaM tvam api kauravya vidhinAnena suvrata 03083090c vraja tIrthAni niyataH puNyaM puNyena vardhate 03083091a bhAvitaiH kAraNaiH pUrvam AstikyAc chrutidarzanAt 03083091c prApyante tAni tIrthAni sadbhiH ziSTAnudarzibhiH 03083092a nAvrato nAkRtAtmA ca nAzucir na ca taskaraH 03083092c snAti tIrtheSu kauravya na ca vakramatir naraH 03083093a tvayA tu samyagvRttena nityaM dharmArthadarzinA 03083093c pitaras tAritAs tAta sarve ca prapitAmahAH 03083094a pitAmahapurogAz ca devAH sarSigaNA nRpa 03083094c tava dharmeNa dharmajJa nityam evAbhitoSitAH 03083095a avApsyasi ca lokAn vai vasUnAM vAsavopama 03083095c kIrtiM ca mahatIM bhISma prApsyase bhuvi zAzvatIm 03083096 nArada uvAca 03083096a evam uktvAbhyanujJApya pulastyo bhagavAn RSiH 03083096c prItaH prItena manasA tatraivAntaradhIyata 03083097a bhISmaz ca kuruzArdUla zAstratattvArthadarzivAn 03083097c pulastyavacanAc caiva pRthivIm anucakrame 03083098a anena vidhinA yas tu pRthivIM saMcariSyati 03083098c azvamedhazatasyAgryaM phalaM pretya sa bhokSyate 03083099a ataz cASTaguNaM pArtha prApsyase dharmam uttamam 03083099c netA ca tvam RSIn yasmAt tena te 'STaguNaM phalam 03083100a rakSogaNAvakIrNAni tIrthAny etAni bhArata 03083100c na gatir vidyate 'nyasya tvAm Rte kurunandana 03083101a idaM devarSicaritaM sarvatIrthArthasaMzritam 03083101c yaH paThet kalyam utthAya sarvapApaiH pramucyate 03083102a RSimukhyAH sadA yatra vAlmIkis tv atha kAzyapaH 03083102c Atreyas tv atha kauNDinyo vizvAmitro 'tha gautamaH 03083103a asito devalaz caiva mArkaNDeyo 'tha gAlavaH 03083103c bharadvAjo vasiSThaz ca munir uddAlakas tathA 03083104a zaunakaH saha putreNa vyAsaz ca japatAM varaH 03083104c durvAsAz ca munizreSTho gAlavaz ca mahAtapAH 03083105a ete RSivarAH sarve tvatpratIkSAs tapodhanAH 03083105c ebhiH saha mahArAja tIrthAny etAny anuvraja 03083106a eSa vai lomazo nAma devarSir amitadyutiH 03083106c sameSyati tvayA caiva tena sArdham anuvraja 03083107a mayA ca saha dharmajJa tIrthAny etAny anuvraja 03083107c prApsyase mahatIM kIrtiM yathA rAjA mahAbhiSaH 03083108a yathA yayAtir dharmAtmA yathA rAjA purUravAH 03083108c tathA tvaM kuruzArdUla svena dharmeNa zobhase 03083109a yathA bhagIratho rAjA yathA rAmaz ca vizrutaH 03083109c tathA tvaM sarvarAjabhyo bhrAjase razmivAn iva 03083110a yathA manur yathekSvAkur yathA pUrur mahAyazAH 03083110c yathA vainyo mahAtejAs tathA tvam api vizrutaH 03083111a yathA ca vRtrahA sarvAn sapatnAn nirdahat purA 03083111c tathA zatrukSayaM kRtvA prajAs tvaM pAlayiSyasi 03083112a svadharmavijitAm urvIM prApya rAjIvalocana 03083112c khyAtiM yAsyasi dharmeNa kArtavIryArjuno yathA 03083113 vaizaMpAyana uvAca 03083113a evam AzvAsya rAjAnaM nArado bhagavAn RSiH 03083113c anujJApya mahAtmAnaM tatraivAntaradhIyata 03083114a yudhiSThiro 'pi dharmAtmA tam evArthaM vicintayan 03083114c tIrthayAtrAzrayaM puNyam RSINAM pratyavedayat 03084001 vaizaMpAyana uvAca 03084001a bhrAtqNAM matam AjJAya nAradasya ca dhImataH 03084001c pitAmahasamaM dhaumyaM prAha rAjA yudhiSThiraH 03084002a mayA sa puruSavyAghro jiSNuH satyaparAkramaH 03084002c astrahetor mahAbAhur amitAtmA vivAsitaH 03084003a sa hi vIro 'nuraktaz ca samarthaz ca tapodhana 03084003c kRtI ca bhRzam apy astre vAsudeva iva prabhuH 03084004a ahaM hy etAv ubhau brahman kRSNAv arinighAtinau 03084004c abhijAnAmi vikrAntau tathA vyAsaH pratApavAn 03084004e triyugau puNDarIkAkSau vAsudevadhanaMjayau 03084005a nArado 'pi tathA veda so 'py azaMsat sadA mama 03084005c tathAham api jAnAmi naranArAyaNAv RSI 03084006a zakto 'yam ity ato matvA mayA saMpreSito 'rjunaH 03084006c indrAd anavaraH zaktaH surasUnuH surAdhipam 03084006e draSTum astrANi cAdAtum indrAd iti vivAsitaH 03084007a bhISmadroNAv atirathau kRpo drauNiz ca durjayaH 03084007c dhRtarASTrasya putreNa vRtA yudhi mahAbalAH 03084007e sarve vedavidaH zUrAH sarve 'strakuzalAs tathA 03084008a yoddhukAmaz ca pArthena satataM yo mahAbalaH 03084008c sa ca divyAstravit karNaH sUtaputro mahArathaH 03084009a so 'zvavegAnilabalaH zarArcis talanisvanaH 03084009c rajodhUmo 'strasaMtApo dhArtarASTrAniloddhataH 03084010a nisRSTa iva kAlena yugAntajvalano yathA 03084010c mama sainyamayaM kakSaM pradhakSyati na saMzayaH 03084011a taM sa kRSNAniloddhUto divyAstrajalado mahAn 03084011c zvetavAjibalAkAbhRd gANDIvendrAyudhojjvalaH 03084012a satataM zaradhArAbhiH pradIptaM karNapAvakam 03084012c udIrNo 'rjunamegho 'yaM zamayiSyati saMyuge 03084013a sa sAkSAd eva sarvANi zakrAt parapuraMjayaH 03084013c divyAny astrANi bIbhatsus tattvataH pratipatsyate 03084014a alaM sa teSAM sarveSAm iti me dhIyate matiH 03084014c nAsti tv atikriyA tasya raNe 'rINAM pratikriyA 03084015a taM vayaM pANDavaM sarve gRhItAstraM dhanaMjayam 03084015c draSTAro na hi bIbhatsur bhAram udyamya sIdati 03084016a vayaM tu tam Rte vIraM vane 'smin dvipadAM vara 03084016c avadhAnaM na gacchAmaH kAmyake saha kRSNayA 03084017a bhavAn anyad vanaM sAdhu bahvannaM phalavac chuci 03084017c AkhyAtu ramaNIyaM ca sevitaM puNyakarmabhiH 03084018a yatra kaM cid vayaM kAlaM vasantaH satyavikramam 03084018c pratIkSAmo 'rjunaM vIraM varSakAmA ivAmbudam 03084019a vividhAn AzramAn kAMz cid dvijAtibhyaH parizrutAn 03084019c sarAMsi saritaz caiva ramaNIyAMz ca parvatAn 03084020a AcakSva na hi no brahman rocate tam Rte 'rjunam 03084020c vane 'smin kAmyake vAso gacchAmo 'nyAM dizaM prati 03085001 vaizaMpAyana uvAca 03085001a tAn sarvAn utsukAn dRSTvA pANDavAn dInacetasaH 03085001c AzvAsayaMs tadA dhaumyo bRhaspatisamo 'bravIt 03085002a brAhmaNAnumatAn puNyAn AzramAn bharatarSabha 03085002c dizas tIrthAni zailAMz ca zRNu me gadato nRpa 03085003a pUrvaM prAcIM dizaM rAjan rAjarSigaNasevitAm 03085003c ramyAM te kIrtayiSyAmi yudhiSThira yathAsmRti 03085004a tasyAM devarSijuSTAyAM naimiSaM nAma bhArata 03085004c yatra tIrthAni devAnAM supuNyAni pRthak pRthak 03085005a yatra sA gomatI puNyA ramyA devarSisevitA 03085005c yajJabhUmiz ca devAnAM zAmitraM ca vivasvataH 03085006a tasyAM girivaraH puNyo gayo rAjarSisatkRtaH 03085006c zivaM brahmasaro yatra sevitaM tridazarSibhiH 03085007a yadarthaM puruSavyAghra kIrtayanti purAtanAH 03085007c eSTavyA bahavaH putrA yady eko 'pi gayAM vrajet 03085008a mahAnadI ca tatraiva tathA gayaziro 'nagha 03085008c yatrAsau kIrtyate viprair akSayyakaraNo vaTaH 03085008e yatra dattaM pitRbhyo 'nnam akSayyaM bhavati prabho 03085009a sA ca puNyajalA yatra phalgunAmA mahAnadI 03085009c bahumUlaphalA cApi kauzikI bharatarSabha 03085009e vizvAmitro 'bhyagAd yatra brAhmaNatvaM tapodhanaH 03085010a gaGgA yatra nadI puNyA yasyAs tIre bhagIrathaH 03085010c ayajat tAta bahubhiH kratubhir bhUridakSiNaiH 03085011a pAJcAleSu ca kauravya kathayanty utpalAvatam 03085011c vizvAmitro 'yajad yatra zakreNa saha kauzikaH 03085011e yatrAnuvaMzaM bhagavAJ jAmadagnyas tathA jagau 03085012a vizvAmitrasya tAM dRSTvA vibhUtim atimAnuSIm 03085012c kanyakubje 'pibat somam indreNa saha kauzikaH 03085012e tataH kSatrAd apAkrAmad brAhmaNo 'smIti cAbravIt 03085013a pavitram RSibhir juSTaM puNyaM pAvanam uttamam 03085013c gaGgAyamunayor vIra saMgamaM lokavizrutam 03085014a yatrAyajata bhUtAtmA pUrvam eva pitAmahaH 03085014c prayAgam iti vikhyAtaM tasmAd bharatasattama 03085015a agastyasya ca rAjendra tatrAzramavaro mahAn 03085015c hiraNyabinduH kathito girau kAlaMjare nRpa 03085016a atyanyAn parvatAn rAjan puNyo girivaraH zivaH 03085016c mahendro nAma kauravya bhArgavasya mahAtmanaH 03085017a ayajad yatra kaunteya pUrvam eva pitAmahaH 03085017c yatra bhAgIrathI puNyA sadasyAsId yudhiSThira 03085018a yatrAsau brahmazAleti puNyA khyAtA vizAM pate 03085018c dhUtapApmabhir AkIrNA puNyaM tasyAz ca darzanam 03085019a pavitro maGgalIyaz ca khyAto loke sanAtanaH 03085019c kedAraz ca mataGgasya mahAn Azrama uttamaH 03085020a kuNDodaH parvato ramyo bahumUlaphalodakaH 03085020c naiSadhas tRSito yatra jalaM zarma ca labdhavAn 03085021a yatra devavanaM ramyaM tApasair upazobhitam 03085021c bAhudA ca nadI yatra nandA ca girimUrdhani 03085022a tIrthAni saritaH zailAH puNyAny AyatanAni ca 03085022c prAcyAM dizi mahArAja kIrtitAni mayA tava 03085023a tisRSv anyAsu puNyAni dikSu tIrthAni me zRNu 03085023c saritaH parvatAMz caiva puNyAny AyatanAni ca 03086001 dhaumya uvAca 03086001a dakSiNasyAM tu puNyAni zRNu tIrthAni bhArata 03086001c vistareNa yathAbuddhi kIrtyamAnAni bhArata 03086002a yasyAm AkhyAyate puNyA dizi godAvarI nadI 03086002c bahvArAmA bahujalA tApasAcaritA zubhA 03086003a veNNA bhImarathI cobhe nadyau pApabhayApahe 03086003c mRgadvijasamAkIrNe tApasAlayabhUSite 03086004a rAjarSes tatra ca sarin nRgasya bharatarSabha 03086004c ramyatIrthA bahujalA payoSNI dvijasevitA 03086005a api cAtra mahAyogI mArkaNDeyo mahAtapAH 03086005c anuvaMzyAM jagau gAthAM nRgasya dharaNIpateH 03086006a nRgasya yajamAnasya pratyakSam iti naH zrutam 03086006c amAdyad indraH somena dakSiNAbhir dvijAtayaH 03086007a mATharasya vanaM puNyaM bahumUlaphalaM zivam 03086007c yUpaz ca bharatazreSTha varuNasrotase girau 03086008a praveNyuttarapArzve tu puNye kaNvAzrame tathA 03086008c tApasAnAm araNyAni kIrtitAni yathAzruti 03086009a vedI zUrpArake tAta jamadagner mahAtmanaH 03086009c ramyA pASANatIrthA ca purazcandrA ca bhArata 03086010a azokatIrthaM martyeSu kaunteya bahulAzramam 03086010c agastyatIrthaM pANDyeSu vAruNaM ca yudhiSThira 03086011a kumAryaH kathitAH puNyAH pANDyeSv eva nararSabha 03086011c tAmraparNIM tu kaunteya kIrtayiSyAmi tAM zRNu 03086012a yatra devais tapas taptaM mahad icchadbhir Azrame 03086012c gokarNam iti vikhyAtaM triSu lokeSu bhArata 03086013a zItatoyo bahujalaH puNyas tAta zivaz ca saH 03086013c hradaH paramaduSprApo mAnuSair akRtAtmabhiH 03086014a tatraiva tRNasomAgneH saMpannaphalamUlavAn 03086014c Azramo 'gastyaziSyasya puNyo devasabhe girau 03086015a vaiDUryaparvatas tatra zrImAn maNimayaH zivaH 03086015c agastyasyAzramaz caiva bahumUlaphalodakaH 03086016a surASTreSv api vakSyAmi puNyAny AyatanAni ca 03086016c AzramAn saritaH zailAn sarAMsi ca narAdhipa 03086017a camasonmajjanaM viprAs tatrApi kathayanty uta 03086017c prabhAsaM codadhau tIrthaM tridazAnAM yudhiSThira 03086018a tatra piNDArakaM nAma tApasAcaritaM zubham 03086018c ujjayantaz ca zikharI kSipraM siddhikaro mahAn 03086019a tatra devarSivaryeNa nAradenAnukIrtitaH 03086019c purANaH zrUyate zlokas taM nibodha yudhiSThira 03086020a puNye girau surASTreSu mRgapakSiniSevite 03086020c ujjayante sma taptAGgo nAkapRSThe mahIyate 03086021a puNyA dvAravatI tatra yatrAste madhusUdanaH 03086021c sAkSAd devaH purANo 'sau sa hi dharmaH sanAtanaH 03086022a ye ca vedavido viprA ye cAdhyAtmavido janAH 03086022c te vadanti mahAtmAnaM kRSNaM dharmaM sanAtanam 03086023a pavitrANAM hi govindaH pavitraM param ucyate 03086023c puNyAnAm api puNyo 'sau maGgalAnAM ca maGgalam 03086024a trailokyaM puNDarIkAkSo devadevaH sanAtanaH 03086024c Aste harir acintyAtmA tatraiva madhusUdanaH 03087001 dhaumya uvAca 03087001a avantiSu pratIcyAM vai kIrtayiSyAmi te dizi 03087001c yAni tatra pavitrANi puNyAny AyatanAni ca 03087002a priyaGgvAmravanopetA vAnIravanamAlinI 03087002c pratyaksrotA nadI puNyA narmadA tatra bhArata 03087003a niketaH khyAyate puNyo yatra vizravaso muneH 03087003c jajJe dhanapatir yatra kubero naravAhanaH 03087004a vaiDUryazikharo nAma puNyo girivaraH zubhaH 03087004c divyapuSpaphalAs tatra pAdapA haritacchadAH 03087005a tasya zailasya zikhare saras tatra ca dhImataH 03087005c praphullanalinaM rAjan devagandharvasevitam 03087006a bahvAzcaryaM mahArAja dRzyate tatra parvate 03087006c puNye svargopame divye nityaM devarSisevite 03087007a hradinI puNyatIrthA ca rAjarSes tatra vai sarit 03087007c vizvAmitranadI pArA puNyA parapuraMjaya 03087008a yasyAs tIre satAM madhye yayAtir nahuSAtmajaH 03087008c papAta sa punar lokA&l lebhe dharmAn sanAtanAn 03087009a tatra puNyahradas tAta mainAkaz caiva parvataH 03087009c bahumUlaphalo vIra asito nAma parvataH 03087010a AzramaH kakSasenasya puNyas tatra yudhiSThira 03087010c cyavanasyAzramaz caiva khyAtaH sarvatra pANDava 03087010e tatrAlpenaiva sidhyanti mAnavAs tapasA vibho 03087011a jambUmArgo mahArAja RSINAM bhAvitAtmanAm 03087011c AzramaH zAmyatAM zreSTha mRgadvijagaNAyutaH 03087012a tataH puNyatamA rAjan satataM tApasAyutA 03087012c ketumAlA ca medhyA ca gaGgAraNyaM ca bhUmipa 03087012e khyAtaM ca saindhavAraNyaM puNyaM dvijaniSevitam 03087013a pitAmahasaraH puNyaM puSkaraM nAma bhArata 03087013c vaikhAnasAnAM siddhAnAm RSINAm AzramaH priyaH 03087014a apy atra saMstavArthAya prajApatir atho jagau 03087014c puSkareSu kuruzreSTha gAthAM sukRtinAM vara 03087015a manasApy abhikAmasya puSkarANi manasvinaH 03087015c pApANi vipraNazyanti nAkapRSThe ca modate 03088001 dhaumya uvAca 03088001a udIcyAM rAjazArdUla dizi puNyAni yAni vai 03088001c tAni te kIrtayiSyAmi puNyAny AyatanAni ca 03088002a sarasvatI puNyavahA hradinI vanamAlinI 03088002c samudragA mahAvegA yamunA yatra pANDava 03088003a tatra puNyatamaM tIrthaM plakSAvataraNaM zivam 03088003c yatra sArasvatair iSTvA gacchanty avabhRthaM dvijAH 03088004a puNyaM cAkhyAyate divyaM zivam agniziro 'nagha 03088004c sahadevo 'yajad yatra zamyAkSepeNa bhArata 03088005a etasminn eva cArtheyam indragItA yudhiSThira 03088005c gAthA carati loke 'smin gIyamAnA dvijAtibhiH 03088006a agnayaH sahadevena ye citA yamunAm anu 03088006c zataM zatasahasrANi sahasrazatadakSiNAH 03088007a tatraiva bharato rAjA cakravartI mahAyazAH 03088007c viMzatiM sapta cASTau ca hayamedhAn upAharat 03088008a kAmakRd yo dvijAtInAM zrutas tAta mayA purA 03088008c atyantam AzramaH puNyaH sarakas tasya vizrutaH 03088009a sarasvatI nadI sadbhiH satataM pArtha pUjitA 03088009c vAlakhilyair mahArAja yatreSTam RSibhiH purA 03088010a dRSadvatI puNyatamA tatra khyAtA yudhiSThira 03088010c tatra vaivarNyavarNau ca supuNyau manujAdhipa 03088011a vedajJau vedaviditau vidyAvedavidAv ubhau 03088011c yajantau kratubhir nityaM puNyair bharatasattama 03088012a sametya bahuzo devAH sendrAH savaruNAH purA 03088012c vizAkhayUpe 'tapyanta tasmAt puNyatamaH sa vai 03088013a RSir mahAn mahAbhAgo jamadagnir mahAyazAH 03088013c palAzakeSu puNyeSu ramyeSv ayajatAbhibhUH 03088014a yatra sarvAH saricchreSThAH sAkSAt tam RSisattamam 03088014c svaM svaM toyam upAdAya parivAryopatasthire 03088015a api cAtra mahArAja svayaM vizvAvasur jagau 03088015c imaM zlokaM tadA vIra prekSya vIryaM mahAtmanaH 03088016a yajamAnasya vai devAJ jamadagner mahAtmanaH 03088016c Agamya saritaH sarvA madhunA samatarpayan 03088017a gandharvayakSarakSobhir apsarobhiz ca zobhitam 03088017c kirAtakiMnarAvAsaM zailaM zikhariNAM varam 03088018a bibheda tarasA gaGgA gaGgAdvAre yudhiSThira 03088018c puNyaM tat khyAyate rAjan brahmarSigaNasevitam 03088019a sanatkumAraH kauravya puNyaM kanakhalaM tathA 03088019c parvataz ca purur nAma yatra jAtaH purUravAH 03088020a bhRgur yatra tapas tepe maharSigaNasevitaH 03088020c sa rAjann AzramaH khyAto bhRgutuGgo mahAgiriH 03088021a yac ca bhUtaM bhaviSyac ca bhavac ca puruSarSabha 03088021c nArAyaNaH prabhur viSNuH zAzvataH puruSottamaH 03088022a tasyAtiyazasaH puNyAM vizAlAM badarIm anu 03088022c AzramaH khyAyate puNyas triSu lokeSu vizrutaH 03088023a uSNatoyavahA gaGgA zItatoyavahAparA 03088023c suvarNasikatA rAjan vizAlAM badarIm anu 03088024a RSayo yatra devAz ca mahAbhAgA mahaujasaH 03088024c prApya nityaM namasyanti devaM nArAyaNaM vibhum 03088025a yatra nArAyaNo devaH paramAtmA sanAtanaH 03088025c tatra kRtsnaM jagat pArtha tIrthAny AyatanAni ca 03088026a tat puNyaM tat paraM brahma tat tIrthaM tat tapovanam 03088026c tatra devarSayaH siddhAH sarve caiva tapodhanAH 03088027a Adidevo mahAyogI yatrAste madhusUdanaH 03088027c puNyAnAm api tat puNyaM tatra te saMzayo 'stu mA 03088028a etAni rAjan puNyAni pRthivyAM pRthivIpate 03088028c kIrtitAni narazreSTha tIrthAny AyatanAni ca 03088029a etAni vasubhiH sAdhyair Adityair marudazvibhiH 03088029c RSibhir brahmakalpaiz ca sevitAni mahAtmabhiH 03088030a caran etAni kaunteya sahito brAhmaNarSabhaiH 03088030c bhrAtRbhiz ca mahAbhAgair utkaNThAM vijahiSyasi 03089001 vaizaMpAyana uvAca 03089001a evaM saMbhASamANe tu dhaumye kauravanandana 03089001c lomazaH sumahAtejA RSis tatrAjagAma ha 03089002a taM pANDavAgrajo rAjA sagaNo brAhmaNAz ca te 03089002c udatiSThan mahAbhAgaM divi zakram ivAmarAH 03089003a tam abhyarcya yathAnyAyaM dharmarAjo yudhiSThiraH 03089003c papracchAgamane hetum aTane ca prayojanam 03089004a sa pRSTaH pANDuputreNa prIyamANo mahAmanAH 03089004c uvAca zlakSNayA vAcA harSayann iva pANDavAn 03089005a saMcarann asmi kaunteya sarvalokAn yadRcchayA 03089005c gataH zakrasya sadanaM tatrApazyaM surezvaram 03089006a tava ca bhrAtaraM vIram apazyaM savyasAcinam 03089006c zakrasyArdhAsanagataM tatra me vismayo mahAn 03089006e AsIt puruSazArdUla dRSTvA pArthaM tathAgatam 03089007a Aha mAM tatra devezo gaccha pANDusutAn iti 03089007c so 'ham abhyAgataH kSipraM didRkSus tvAM sahAnujam 03089008a vacanAt puruhUtasya pArthasya ca mahAtmanaH 03089008c AkhyAsye te priyaM tAta mahat pANDavanandana 03089009a bhrAtRbhiH sahito rAjan kRSNayA caiva tac chRNu 03089009c yat tvayokto mahAbAhur astrArthaM pANDavarSabha 03089010a tad astram AptaM pArthena rudrAd apratimaM mahat 03089010c yat tad brahmaziro nAma tapasA rudram Agatam 03089011a amRtAd utthitaM raudraM tal labdhaM savyasAcinA 03089011c tat samantraM sasaMhAraM saprAyazcittamaGgalam 03089012a vajraM cAnyAni cAstrANi daNDAdIni yudhiSThira 03089012c yamAt kuberAd varuNAd indrAc ca kurunandana 03089012e astrANy adhItavAn pArtho divyAny amitavikramaH 03089013a vizvAvasoz ca tanayAd gItaM nRttaM ca sAma ca 03089013c vAditraM ca yathAnyAyaM pratyavindad yathAvidhi 03089014a evaM kRtAstraH kaunteyo gAndharvaM vedam AptavAn 03089014c sukhaM vasati bIbhatsur anujasyAnujas tava 03089015a yadarthaM mAM surazreSTha idaM vacanam abravIt 03089015c tac ca te kathayiSyAmi yudhiSThira nibodha me 03089016a bhavAn manuSyalokAya gamiSyati na saMzayaH 03089016c brUyAd yudhiSThiraM tatra vacanAn me dvijottama 03089017a AgamiSyati te bhrAtA kRtAstraH kSipram arjunaH 03089017c surakAryaM mahat kRtvA yad AzakyaM divaukasaiH 03089018a tapasA tu tvam AtmAnaM bhrAtRbhiH saha yojaya 03089018c tapaso hi paraM nAsti tapasA vindate mahat 03089019a ahaM ca karNaM jAnAmi yathAvad bharatarSabha 03089019c na sa pArthasya saMgrAme kalAm arhati SoDazIm 03089020a yac cApi te bhayaM tasmAn manasistham ariMdama 03089020c tac cApy apahariSyAmi savyasAcAv ihAgate 03089021a yac ca te mAnasaM vIra tIrthayAtrAm imAM prati 03089021c tac ca te lomazaH sarvaM kathayiSyaty asaMzayam 03089022a yac ca kiM cit tapoyuktaM phalaM tIrtheSu bhArata 03089022c maharSir eSa yad brUyAt tac chraddheyam ananyathA 03090001 lomaza uvAca 03090001a dhanaMjayena cApy uktaM yat tac chRNu yudhiSThira 03090001c yudhiSThiraM bhrAtaraM me yojayer dharmyayA zriyA 03090002a tvaM hi dharmAn parAn vettha tapAMsi ca tapodhana 03090002c zrImatAM cApi jAnAsi rAjJAM dharmaM sanAtanam 03090003a sa bhavAn yat paraM veda pAvanaM puruSAn prati 03090003c tena saMyojayethAs tvaM tIrthapuNyena pANDavam 03090004a yathA tIrthAni gaccheta gAz ca dadyAt sa pArthivaH 03090004c tathA sarvAtmanA kAryam iti mAM vijayo 'bravIt 03090005a bhavatA cAnugupto 'sau caret tIrthAni sarvazaH 03090005c rakSobhyo rakSitavyaz ca durgeSu viSameSu ca 03090006a dadhIca iva devendraM yathA cApy aGgirA ravim 03090006c tathA rakSasva kaunteyaM rAkSasebhyo dvijottama 03090007a yAtudhAnA hi bahavo rAkSasAH parvatopamAH 03090007c tvayAbhiguptAn kaunteyAn nAtivarteyur antikAt 03090008a so 'ham indrasya vacanAn niyogAd arjunasya ca 03090008c rakSamANo bhayebhyas tvAM cariSyAmi tvayA saha 03090009a dvis tIrthAni mayA pUrvaM dRSTAni kurunandana 03090009c idaM tRtIyaM drakSyAmi tAny eva bhavatA saha 03090010a iyaM rAjarSibhir yAtA puNyakRdbhir yudhiSThira 03090010c manvAdibhir mahArAja tIrthayAtrA bhayApahA 03090011a nAnRjur nAkRtAtmA ca nAvaidyo na ca pApakRt 03090011c snAti tIrtheSu kauravya na ca vakramatir naraH 03090012a tvaM tu dharmamatir nityaM dharmajJaH satyasaMgaraH 03090012c vimuktaH sarvapApebhyo bhUya eva bhaviSyasi 03090013a yathA bhagIratho rAjA rAjAnaz ca gayAdayaH 03090013c yathA yayAtiH kaunteya tathA tvam api pANDava 03090014 yudhiSThira uvAca 03090014a na harSAt saMprapazyAmi vAkyasyAsyottaraM kva cit 03090014c smared dhi devarAjo yaM kiM nAmAbhyadhikaM tataH 03090015a bhavatA saMgamo yasya bhrAtA yasya dhanaMjayaH 03090015c vAsavaH smarate yasya ko nAmAbhyadhikas tataH 03090016a yac ca mAM bhagavAn Aha tIrthAnAM darzanaM prati 03090016c dhaumyasya vacanAd eSA buddhiH pUrvaM kRtaiva me 03090017a tad yadA manyase brahman gamanaM tIrthadarzane 03090017c tadaiva gantAsmi dRDham eSa me nizcayaH paraH 03090018 vaizaMpAyana uvAca 03090018a gamane kRtabuddhiM taM pANDavaM lomazo 'bravIt 03090018c laghur bhava mahArAja laghuH svairaM gamiSyasi 03090019 yudhiSThira uvAca 03090019a bikSAbhujo nivartantAM brAhmaNA yatayaz ca ye 03090019c ye cApy anugatAH paurA rAjabhaktipuraskRtAH 03090020a dhRtarASTraM mahArAjam abhigacchantu caiva te 03090020c sa dAsyati yathAkAlam ucitA yasya yA bhRtiH 03090021a sa ced yathocitAM vRttiM na dadyAn manujezvaraH 03090021c asmatpriyahitArthAya pAJcAlyo vaH pradAsyati 03090022 vaizaMpAyana uvAca 03090022a tato bhUyiSThazaH paurA gurubhArasamAhitAH 03090022c viprAz ca yatayo yuktA jagmur nAgapuraM prati 03090023a tAn sarvAn dharmarAjasya premNA rAjAmbikAsutaH 03090023c pratijagrAha vidhivad dhanaiz ca samatarpayat 03090024a tataH kuntIsuto rAjA laghubhir brAhmaNaiH saha 03090024c lomazena ca suprItas trirAtraM kAmyake 'vasat 03091001 vaizaMpAyana uvAca 03091001a tataH prayAntaM kaunteyaM brAhmaNA vanavAsinaH 03091001c abhigamya tadA rAjann idaM vacanam abruvan 03091002a rAjaMs tIrthAni gantAsi puNyAni bhrAtRbhiH saha 03091002c devarSiNA ca sahito lomazena mahAtmanA 03091003a asmAn api mahArAja netum arhasi pANDava 03091003c asmAbhir hi na zakyAni tvad Rte tAni kaurava 03091004a zvApadair upasRSTAni durgANi viSamANi ca 03091004c agamyAni narair alpais tIrthAni manujezvara 03091005a bhavanto bhrAtaraH zUrA dhanurdharavarAH sadA 03091005c bhavadbhiH pAlitAH zUrair gacchema vayam apy uta 03091006a bhavatprasAdAd dhi vayaM prApnuyAma phalaM zubham 03091006c tIrthAnAM pRthivIpAla vratAnAM ca vizAM pate 03091007a tava vIryaparitrAtAH zuddhAs tIrthapariplutAH 03091007c bhavema dhUtapApmAnas tIrthasaMdarzanAn nRpa 03091008a bhavAn api narendrasya kArtavIryasya bhArata 03091008c aSTakasya ca rAjarSer lomapAdasya caiva ha 03091009a bharatasya ca vIrasya sArvabhaumasya pArthiva 03091009c dhruvaM prApsyasi duSprApA&l lokAMs tIrthapariplutaH 03091010a prabhAsAdIni tIrthAni mahendrAdIMz ca parvatAn 03091010c gaGgAdyAH saritaz caiva plakSAdIMz ca vanaspatIn 03091010e tvayA saha mahIpAla draSTum icchAmahe vayam 03091011a yadi te brAhmaNeSv asti kA cit prItir janAdhipa 03091011c kuru kSipraM vaco 'smAkaM tataH zreyo 'bhipatsyase 03091012a tIrthAni hi mahAbAho tapovighnakaraiH sadA 03091012c anukIrNAni rakSobhis tebhyo nas trAtum arhasi 03091013a tIrthAny uktAni dhaumyena nAradena ca dhImatA 03091013c yAny uvAca ca devarSir lomazaH sumahAtapAH 03091014a vidhivat tAni sarvANi paryaTasva narAdhipa 03091014c dhUtapApmA sahAsmAbhir lomazena ca pAlitaH 03091015a sa tathA pUjyamAnas tair harSAd azrupariplutaH 03091015c bhImasenAdibhir vIrair bhrAtRbhiH parivAritaH 03091015e bADham ity abravIt sarvAMs tAn RSIn pANDavarSabhaH 03091016a lomazaM samanujJApya dhaumyaM caiva purohitam 03091016c tataH sa pANDavazreSTho bhrAtRbhiH sahito vazI 03091016e draupadyA cAnavadyAGgyA gamanAya mano dadhe 03091017a atha vyAso mahAbhAgas tathA nAradaparvatau 03091017c kAmyake pANDavaM draSTuM samAjagmur manISiNaH 03091018a teSAM yudhiSThiro rAjA pUjAM cakre yathAvidhi 03091018c satkRtAs te mahAbhAgA yudhiSThiram athAbruvan 03091019a yudhiSThira yamau bhIma manasA kurutArjavam 03091019c manasA kRtazaucA vai zuddhAs tIrthAni gacchata 03091020a zarIraniyamaM hy Ahur brAhmaNA mAnuSaM vratam 03091020c manovizuddhAM buddhiM ca daivam Ahur vrataM dvijAH 03091021a mano hy aduSTaM zUrANAM paryAptaM vai narAdhipa 03091021c maitrIM buddhiM samAsthAya zuddhAs tIrthAni gacchata 03091022a te yUyaM mAnasaiH zuddhAH zarIraniyamavrataiH 03091022c daivaM vrataM samAsthAya yathoktaM phalam Apsyatha 03091023a te tatheti pratijJAya kRSNayA saha pANDavAH 03091023c kRtasvastyayanAH sarve munibhir divyamAnuSaiH 03091024a lomazasyopasaMgRhya pAdau dvaipAyanasya ca 03091024c nAradasya ca rAjendra devarSeH parvatasya ca 03091025a dhaumyena sahitA vIrAs tathAnyair vanavAsibhiH 03091025c mArgazIrSyAm atItAyAM puSyeNa prayayus tataH 03091026a kaThinAni samAdAya cIrAjinajaTAdharAH 03091026c abhedyaiH kavacair yuktAs tIrthAny anvacaraMs tadA 03091027a indrasenAdibhir bhRtyai rathaiH paricaturdazaiH 03091027c mahAnasavyApRtaiz ca tathAnyaiH paricArakaiH 03091028a sAyudhA baddhanistriMzAs tUNavantaH samArgaNAH 03091028c prAGmukhAH prayayur vIrAH pANDavA janamejaya 03092001 yudhiSThira uvAca 03092001a na vai nirguNam AtmAnaM manye devarSisattama 03092001c tathAsmi duHkhasaMtapto yathA nAnyo mahIpatiH 03092002a parAMz ca nirguNAn manye na ca dharmaratAn api 03092002c te ca lomaza loke 'sminn Rdhyante kena ketunA 03092003 lomaza uvAca 03092003a nAtra duHkhaM tvayA rAjan kAryaM pArtha kathaM cana 03092003c yad adharmeNa vardherann adharmarucayo janAH 03092004a vardhaty adharmeNa naras tato bhadrANi pazyati 03092004c tataH sapatnAJ jayati samUlas tu vinazyati 03092005a mayA hi dRSTA daiteyA dAnavAz ca mahIpate 03092005c vardhamAnA hy adharmeNa kSayaM copagatAH punaH 03092006a purA devayuge caiva dRSTaM sarvaM mayA vibho 03092006c arocayan surA dharmaM dharmaM tatyajire 'surAH 03092007a tIrthAni devA vivizur nAvizan bhAratAsurAH 03092007c tAn adharmakRto darpaH pUrvam eva samAvizat 03092008a darpAn mAnaH samabhavan mAnAt krodho vyajAyata 03092008c krodhAd ahrIs tato 'lajjA vRttaM teSAM tato 'nazat 03092009a tAn alajjAn gatahrIkAn hInavRttAn vRthAvratAn 03092009c kSamA lakSmIz ca dharmaz ca nacirAt prajahus tataH 03092009e lakSmIs tu devAn agamad alakSmIr asurAn nRpa 03092010a tAn alakSmIsamAviSTAn darpopahatacetasaH 03092010c daiteyAn dAnavAMz caiva kalir apy Avizat tataH 03092011a tAn alakSmIsamAviSTAn dAnavAn kalinA tathA 03092011c darpAbhibhUtAn kaunteya kriyAhInAn acetasaH 03092012a mAnAbhibhUtAn acirAd vinAzaH pratyapadyata 03092012c niryazasyAs tato daityAH kRtsnazo vilayaM gatAH 03092013a devAs tu sAgarAMz caiva saritaz ca sarAMsi ca 03092013c abhyagacchan dharmazIlAH puNyAny AyatanAni ca 03092014a tapobhiH kratubhir dAnair AzIrvAdaiz ca pANDava 03092014c prajahuH sarvapApAni zreyaz ca pratipedire 03092015a evaM hi dAnavantaz ca kriyAvantaz ca sarvazaH 03092015c tIrthAny agacchan vibudhAs tenApur bhUtim uttamAm 03092016a tathA tvam api rAjendra snAtvA tIrtheSu sAnujaH 03092016c punar vetsyasi tAM lakSmIm eSa panthAH sanAtanaH 03092017a yathaiva hi nRgo rAjA zibir auzInaro yathA 03092017c bhagIratho vasumanA gayaH pUruH purUravAH 03092018a caramANAs tapo nityaM sparzanAd ambhasaz ca te 03092018c tIrthAbhigamanAt pUtA darzanAc ca mahAtmanAm 03092019a alabhanta yazaH puNyaM dhanAni ca vizAM pate 03092019c tathA tvam api rAjendra labdhAsi vipulAM zriyam 03092020a yathA cekSvAkur acarat saputrajanabAndhavaH 03092020c mucukundo 'tha mAndhAtA maruttaz ca mahIpatiH 03092021a kIrtiM puNyAm avindanta yathA devAs tapobalAt 03092021c devarSayaz ca kArtsnyena tathA tvam api vetsyase 03092022a dhArtarASTrAs tu darpeNa mohena ca vazIkRtAH 03092022c nacirAd vinaziSyanti daityA iva na saMzayaH 03093001 vaizaMpAyana uvAca 03093001a te tathA sahitA vIrA vasantas tatra tatra ha 03093001c krameNa pRthivIpAla naimiSAraNyam AgatAH 03093002a tatas tIrtheSu puNyeSu gomatyAH pANDavA nRpa 03093002c kRtAbhiSekAH pradadur gAz ca vittaM ca bhArata 03093003a tatra devAn pitqn viprAMs tarpayitvA punaH punaH 03093003c kanyAtIrthe 'zvatIrthe ca gavAM tIrthe ca kauravAH 03093004a vAlakoTyAM vRSaprasthe girAv uSya ca pANDavAH 03093004c bAhudAyAM mahIpAla cakruH sarve 'bhiSecanam 03093005a prayAge devayajane devAnAM pRthivIpate 03093005c USur Aplutya gAtrANi tapaz cAtasthur uttamam 03093006a gaGgAyamunayoz caiva saMgame satyasaMgarAH 03093006c vipApmAno mahAtmAno viprebhyaH pradadur vasu 03093007a tapasvijanajuSTAM ca tato vedIM prajApateH 03093007c jagmuH pANDusutA rAjan brAhmaNaiH saha bhArata 03093008a tatra te nyavasan vIrAs tapaz cAtasthur uttamam 03093008c saMtarpayantaH satataM vanyena haviSA dvijAn 03093009a tato mahIdharaM jagmur dharmajJenAbhisatkRtam 03093009c rAjarSiNA puNyakRtA gayenAnupamadyute 03093010a saro gayaziro yatra puNyA caiva mahAnadI 03093010c RSijuSTaM supuNyaM tat tIrthaM brahmasarottamam 03093011a agastyo bhagavAn yatra gato vaivasvataM prati 03093011c uvAsa ca svayaM yatra dharmo rAjan sanAtanaH 03093012a sarvAsAM saritAM caiva samudbhedo vizAM pate 03093012c yatra saMnihito nityaM mahAdevaH pinAkadhRk 03093013a tatra te pANDavA vIrAz cAturmAsyais tadejire 03093013c RSiyajJena mahatA yatrAkSayavaTo mahAn 03093014a brAhmaNAs tatra zatazaH samAjagmus tapodhanAH 03093014c cAturmAsyenAyajanta ArSeNa vidhinA tadA 03093015a tatra vidyAtaponityA brAhmaNA vedapAragAH 03093015c kathAH pracakrire puNyAH sadasisthA mahAtmanAm 03093016a tatra vidyAvratasnAtaH kaumAraM vratam AsthitaH 03093016c zamaTho 'kathayad rAjann AmUrtarayasaM gayam 03093017a amUrtarayasaH putro gayo rAjarSisattamaH 03093017c puNyAni yasya karmANi tAni me zRNu bhArata 03093018a yasya yajJo babhUveha bahvanno bahudakSiNaH 03093018c yatrAnnaparvatA rAjaJ zatazo 'tha sahasrazaH 03093019a ghRtakulyAz ca dadhnaz ca nadyo bahuzatAs tathA 03093019c vyaJjanAnAM pravAhAz ca mahArhANAM sahasrazaH 03093020a ahany ahani cApy etad yAcatAM saMpradIyate 03093020c anyat tu brAhmaNA rAjan bhuJjate 'nnaM susaMskRtam 03093021a tatra vai dakSiNAkAle brahmaghoSo divaM gataH 03093021c na sma prajJAyate kiM cid brahmazabdena bhArata 03093022a puNyena caratA rAjan bhUr dizaH khaM nabhas tathA 03093022c ApUrNam AsIc chabdena tad apy AsIn mahAdbhutam 03093023a tatra sma gAthA gAyanti manuSyA bharatarSabha 03093023c annapAnaiH zubhais tRptA deze deze suvarcasaH 03093024a gayasya yajJe ke tv adya prANino bhoktum IpsavaH 03093024c yatra bhojanaziSTasya parvatAH paJcaviMzatiH 03093025a na sma pUrve janAz cakrur na kariSyanti cApare 03093025c gayo yad akarod yajJe rAjarSir amitadyutiH 03093026a kathaM nu devA haviSA gayena paritarpitAH 03093026c punaH zakSyanty upAdAtum anyair dattAni kAni cit 03093027a evaMvidhAH subahavas tasya yajJe mahAtmanaH 03093027c babhUvur asya sarasaH samIpe kurunandana 03094001 vaizaMpAyana uvAca 03094001a tataH saMprasthito rAjA kaunteyo bhUridakSiNaH 03094001c agastyAzramam AsAdya durjayAyAm uvAsa ha 03094002a tatra vai lomazaM rAjA papraccha vadatAM varaH 03094002c agastyeneha vAtApiH kimartham upazAmitaH 03094003a AsId vA kiMprabhAvaz ca sa daityo mAnavAntakaH 03094003c kimarthaM codgato manyur agastyasya mahAtmanaH 03094004 lomaza uvAca 03094004a ilvalo nAma daiteya AsIt kauravanandana 03094004c maNimatyAM puri purA vAtApis tasya cAnujaH 03094005a sa brAhmaNaM tapoyuktam uvAca ditinandanaH 03094005c putraM me bhagavAn ekam indratulyaM prayacchatu 03094006a tasmai sa brAhmaNo nAdAt putraM vAsavasaMmitam 03094006c cukrodha so 'suras tasya brAhmaNasya tato bhRzam 03094007a samAhvayati yaM vAcA gataM vaivasvatakSayam 03094007c sa punar deham AsthAya jIvan sma pratidRzyate 03094008a tato vAtApim asuraM chAgaM kRtvA susaMskRtam 03094008c taM brAhmaNaM bhojayitvA punar eva samAhvayat 03094009a tasya pArzvaM vinirbhidya brAhmaNasya mahAsuraH 03094009c vAtApiH prahasan rAjan nizcakrAma vizAM pate 03094010a evaM sa brAhmaNAn rAjan bhojayitvA punaH punaH 03094010c hiMsayAm Asa daiteya ilvalo duSTacetanaH 03094011a agastyaz cApi bhagavAn etasmin kAla eva tu 03094011c pitqn dadarza garte vai lambamAnAn adhomukhAn 03094012a so 'pRcchal lambamAnAMs tAn bhavanta iha kiMparAH 03094012c saMtAnahetor iti te tam Ucur brahmavAdinaH 03094013a te tasmai kathayAm Asur vayaM te pitaraH svakAH 03094013c gartam etam anuprAptA lambAmaH prasavArthinaH 03094014a yadi no janayethAs tvam agastyApatyam uttamam 03094014c syAn no 'smAn nirayAn mokSas tvaM ca putrApnuyA gatim 03094015a sa tAn uvAca tejasvI satyadharmaparAyaNaH 03094015c kariSye pitaraH kAmaM vyetu vo mAnaso jvaraH 03094016a tataH prasavasaMtAnaM cintayan bhagavAn RSiH 03094016c AtmanaH prasavasyArthe nApazyat sadRzIM striyam 03094017a sa tasya tasya sattvasya tat tad aGgam anuttamam 03094017c saMbhRtya tatsamair aGgair nirmame striyam uttamAm 03094018a sa tAM vidarbharAjAya putrakAmAya tAmyate 03094018c nirmitAm Atmano 'rthAya muniH prAdAn mahAtapAH 03094019a sA tatra jajJe subhagA vidyutsaudAminI yathA 03094019c vibhrAjamAnA vapusA vyavardhata zubhAnanA 03094020a jAtamAtrAM ca tAM dRSTvA vaidarbhaH pRthivIpatiH 03094020c praharSeNa dvijAtibhyo nyavedayata bhArata 03094021a abhyanandanta tAM sarve brAhmaNA vasudhAdhipa 03094021c lopAmudreti tasyAz ca cakrire nAma te dvijAH 03094022a vavRdhe sA mahArAja bibhratI rUpam uttamam 03094022c apsv ivotpalinI zIghram agner iva zikhA zubhA 03094023a tAM yauvanasthAM rAjendra zataM kanyAH svalaMkRtAH 03094023c dAzIzataM ca kalyANIm upatasthur vazAnugAH 03094024a sA sma dAsIzatavRtA madhye kanyAzatasya ca 03094024c Aste tejasvinI kanyA rohiNIva divi prabho 03094025a yauvanasthAm api ca tAM zIlAcArasamanvitAm 03094025c na vavre puruSaH kaz cid bhayAt tasya mahAtmanaH 03094026a sA tu satyavatI kanyA rUpeNApsaraso 'py ati 03094026c toSayAm Asa pitaraM zIlena svajanaM tathA 03094027a vaidarbhIM tu tathAyuktAM yuvatIM prekSya vai pitA 03094027c manasA cintayAm Asa kasmai dadyAM sutAm iti 03095001 lomaza uvAca 03095001a yadA tv amanyatAgastyo gArhasthye tAM kSamAm iti 03095001c tadAbhigamya provAca vaidarbhaM pRthivIpatim 03095002a rAjan niveze buddhir me vartate putrakAraNAt 03095002c varaye tvAM mahIpAla lopAmudrAM prayaccha me 03095003a evam uktaH sa muninA mahIpAlo vicetanaH 03095003c pratyAkhyAnAya cAzaktaH pradAtum api naicchata 03095004a tataH sa bhAryAm abhyetya provAca pRthivIpatiH 03095004c maharSir vIryavAn eSa kruddhaH zApAgninA dahet 03095005a taM tathA duHkhitaM dRSTvA sabhAryaM pRthivIpatim 03095005c lopAmudrAbhigamyedaM kAle vacanam abravIt 03095006a na matkRte mahIpAla pIDAm abhyetum arhasi 03095006c prayaccha mAm agastyAya trAhy AtmAnaM mayA pitaH 03095007a duhitur vacanAd rAjA so 'gastyAya mahAtmane 03095007c lopAmudrAM tataH prAdAd vidhipUrvaM vizAM pate 03095008a prApya bhAryAm agastyas tu lopAmudrAm abhASata 03095008c mahArhANy utsRjaitAni vAsAMsy AbharaNAni ca 03095009a tataH sA darzanIyAni mahArhANi tanUni ca 03095009c samutsasarja rambhorUr vasanAny AyatekSaNA 03095010a tataz cIrANi jagrAha valkalAny ajinAni ca 03095010c samAnavratacaryA ca babhUvAyatalocanA 03095011a gaGgAdvAram athAgamya bhagavAn RSisattamaH 03095011c ugram AtiSThata tapaH saha patnyAnukUlayA 03095012a sA prItyA bahumAnAc ca patiM paryacarat tadA 03095012c agastyaz ca parAM prItiM bhAryAyAm akarot prabhuH 03095013a tato bahutithe kAle lopAmudrAM vizAM pate 03095013c tapasA dyotitAM snAtAM dadarza bhagavAn RSiH 03095014a sa tasyAH paricAreNa zaucena ca damena ca 03095014c zriyA rUpeNa ca prIto maithunAyAjuhAva tAm 03095015a tataH sA prAJjalir bhUtvA lajjamAneva bhAminI 03095015c tadA sapraNayaM vAkyaM bhagavantam athAbravIt 03095016a asaMzayaM prajAhetor bhAryAM patir avindata 03095016c yA tu tvayi mama prItis tAm RSe kartum arhasi 03095017a yathA pitur gRhe vipra prAsAde zayanaM mama 03095017c tathAvidhe tvaM zayane mAm upaitum ihArhasi 03095018a icchAmi tvAM sragviNaM ca bhUSaNaiz ca vibhUSitam 03095018c upasartuM yathAkAmaM divyAbharaNabhUSitA 03095019 agastya uvAca 03095019a na vai dhanAni vidyante lopAmudre tathA mama 03095019c yathAvidhAni kalyANi pitus tava sumadhyame 03095020 lopAmudrovAca 03095020a Izo 'si tapasA sarvaM samAhartum ihezvara 03095020c kSaNena jIvaloke yad vasu kiM cana vidyate 03095021 agastya uvAca 03095021a evam etad yathAttha tvaM tapovyayakaraM tu me 03095021c yathA tu me na nazyeta tapas tan mAM pracodaya 03095022 lopAmudrovAca 03095022a alpAvaziSTaH kAlo 'yam Rtau mama tapodhana 03095022c na cAnyathAham icchAmi tvAm upaituM kathaM cana 03095023a na cApi dharmam icchAmi viloptuM te tapodhana 03095023c etat tu me yathAkAmaM saMpAdayitum arhasi 03095024 agastya uvAca 03095024a yady eSa kAmaH subhage tava buddhyA vinizcitaH 03095024c hanta gacchAmy ahaM bhadre cara kAmam iha sthitA 03096001 lomaza uvAca 03096001a tato jagAma kauravya so 'gastyo bhikSituM vasu 03096001c zrutarvANaM mahIpAlaM yaM vedAbhyadhikaM nRpaiH 03096002a sa viditvA tu nRpatiH kumbhayonim upAgamat 03096002c viSayAnte sahAmAtyaH pratyagRhNAt susatkRtam 03096003a tasmai cArghyaM yathAnyAyam AnIya pRthivIpatiH 03096003c prAJjaliH prayato bhUtvA papracchAgamane 'rthitAm 03096004 agastya uvAca 03096004a vittArthinam anuprAptaM viddhi mAM pRthivIpate 03096004c yathAzakty avihiMsyAnyAn saMvibhAgaM prayaccha me 03096005 lomaza uvAca 03096005a tata Ayavyayau pUrNau tasmai rAjA nyavedayat 03096005c ato vidvann upAdatsva yad atra vasu manyase 03096006a tata Ayavyayau dRSTvA samau samamatir dvijaH 03096006c sarvathA prANinAM pIDAm upAdAnAd amanyata 03096007a sa zrutarvANam AdAya vadhryazvam agamat tataH 03096007c sa ca tau viSayasyAnte pratyagRhNAd yathAvidhi 03096008a tayor arghyaM ca pAdyaM ca vadhryazvaH pratyavedayat 03096008c anujJApya ca papraccha prayojanam upakrame 03096009 agastya uvAca 03096009a vittakAmAv iha prAptau viddhy AvAM pRthivIpate 03096009c yathAzakty avihiMsyAnyAn saMvibhAgaM prayaccha nau 03096010 lomaza uvAca 03096010a tata Ayavyayau pUrNau tAbhyAM rAjA nyavedayat 03096010c tato jJAtvA samAdattAM yad atra vyatiricyate 03096011a tata Ayavyayau dRSTvA samau samamatir dvijaH 03096011c sarvathA prANinAM pIDAm upAdAnAd amanyata 03096012a paurukutsaM tato jagmus trasadasyuM mahAdhanam 03096012c agastyaz ca zrutarvA ca vadhryazvaz ca mahIpatiH 03096013a trasadasyuz ca tAn sarvAn pratyagRhNAd yathAvidhi 03096013c abhigamya mahArAja viSayAnte savAhanaH 03096014a arcayitvA yathAnyAyam ikSvAkU rAjasattamaH 03096014c samAzvastAMs tato 'pRcchat prayojanam upakrame 03096015 agastya uvAca 03096015a vittakAmAn iha prAptAn viddhi naH pRthivIpate 03096015c yathAzakty avihiMsyAnyAn saMvibhAgaM prayaccha naH 03096016 lomaza uvAca 03096016a tata Ayavyayau pUrNau teSAM rAjA nyavedayat 03096016c ato jJAtvA samAdaddhvaM yad atra vyatiricyate 03096017a tata Ayavyayau dRSTvA samau samamatir dvijaH 03096017c sarvathA prANinAM pIDAm upAdAnAd amanyata 03096018a tataH sarve sametyAtha te nRpAs taM mahAmunim 03096018c idam Ucur mahArAja samavekSya parasparam 03096019a ayaM vai dAnavo brahmann ilvalo vasumAn bhuvi 03096019c tam abhikramya sarve 'dya vayaM yAcAmahe vasu 03096020a teSAM tadAsId rucitam ilvalasyopabhikSaNam 03096020c tatas te sahitA rAjann ilvalaM samupAdravan 03097001 lomaza uvAca 03097001a ilvalas tAn viditvA tu maharSisahitAn nRpAn 03097001c upasthitAn sahAmAtyo viSayAnte 'bhyapUjayat 03097002a teSAM tato 'surazreSTha Atithyam akarot tadA 03097002c sa saMskRtena kauravya bhrAtrA vAtApinA kila 03097003a tato rAjarSayaH sarve viSaNNA gatacetasaH 03097003c vAtApiM saMskRtaM dRSTvA meSabhUtaM mahAsuram 03097004a athAbravId agastyas tAn rAjarSIn RSisattamaH 03097004c viSAdo vo na kartavyo ahaM bhokSye mahAsuram 03097005a dhuryAsanam athAsAdya niSasAda mahAmuniH 03097005c taM paryaveSad daityendra ilvalaH prahasann iva 03097006a agastya eva kRtsnaM tu vAtApiM bubhuje tataH 03097006c bhuktavaty asuro ''hvAnam akarot tasya ilvalaH 03097007a tato vAyuH prAdurabhUd agastyasya mahAtmanaH 03097007c ilvalaz ca viSaNNo 'bhUd dRSTvA jIrNaM mahAsuram 03097008a prAJjaliz ca sahAmAtyair idaM vacanam abravIt 03097008c kimartham upayAtAH stha brUta kiM karavANi vaH 03097009a pratyuvAca tato 'gastyaH prahasann ilvalaM tadA 03097009c IzaM hy asura vidmas tvAM vayaM sarve dhanezvaram 03097010a ime ca nAtidhanino dhanArthaz ca mahAn mama 03097010c yathAzakty avihiMsyAnyAn saMvibhAgaM prayaccha naH 03097011a tato 'bhivAdya tam RSim ilvalo vAkyam abravIt 03097011c ditsitaM yadi vetsi tvaM tato dAsyAmi te vasu 03097012 agastya uvAca 03097012a gavAM daza sahasrANi rAjJAm ekaikazo 'sura 03097012c tAvad eva suvarNasya ditsitaM te mahAsura 03097013a mahyaM tato vai dviguNaM rathaz caiva hiraNmayaH 03097013c manojavau vAjinau ca ditsitaM te mahAsura 03097013e jijJAsyatAM rathaH sadyo vyaktam eSa hiraNmayaH 03097014 lomaza uvAca 03097014a jijJAsyamAnaH sa rathaH kaunteyAsId dhiraNmayaH 03097014c tataH pravyathito daityo dadAv abhyadhikaM vasu 03097015a vivAjaz ca suvAjaz ca tasmin yuktau rathe hayau 03097015c Uhatus tau vasUny Azu tAny agastyAzramaM prati 03097015e sarvAn rAjJaH sahAgastyAn nimeSAd iva bhArata 03097016a agastyenAbhyanujJAtA jagmU rAjarSayas tadA 03097016c kRtavAMz ca muniH sarvaM lopAmudrAcikIrSitam 03097017 lopAmudrovAca 03097017a kRtavAn asi tat sarvaM bhagavan mama kAGkSitam 03097017c utpAdaya sakRn mahyam apatyaM vIryavattaram 03097018 agastya uvAca 03097018a tuSTo 'ham asmi kalyANi tava vRttena zobhane 03097018c vicAraNAm apatye tu tava vakSyAmi tAM zRNu 03097019a sahasraM te 'stu putrANAM zataM vA dazasaMmitam 03097019c daza vA zatatulyAH syur eko vApi sahasravat 03097020 lopAmudrovAca 03097020a sahasrasaMmitaH putra eko me 'stu tapodhana 03097020c eko hi bahubhiH zreyAn vidvAn sAdhur asAdhubhiH 03097021 lomaza uvAca 03097021a sa tatheti pratijJAya tayA samabhavan muniH 03097021c samaye samazIlinyA zraddhAvAJ zraddadhAnayA 03097022a tata AdhAya garbhaM tam agamad vanam eva saH 03097022c tasmin vanagate garbho vavRdhe sapta zAradAn 03097023a saptame 'bde gate cApi prAcyavat sa mahAkaviH 03097023c jvalann iva prabhAvena dRDhasyur nAma bhArata 03097023e sAGgopaniSadAn vedAJ japann eva mahAyazAH 03097024a tasya putro 'bhavad RSeH sa tejasvI mahAn RSiH 03097024c sa bAla eva tejasvI pitus tasya nivezane 03097024e idhmAnAM bhAram Ajahre idhmavAhas tato 'bhavat 03097025a tathAyuktaM ca taM dRSTvA mumude sa munis tadA 03097025c lebhire pitaraz cAsya lokAn rAjan yathepsitAn 03097026a agastyasyAzramaH khyAtaH sarvartukusumAnvitaH 03097026c prAhrAdir evaM vAtApir agastyena vinAzitaH 03097027a tasyAyam Azramo rAjan ramaNIyo guNair yutaH 03097027c eSA bhAgIrathI puNyA yatheSTam avagAhyatAm 03098001 yudhiSThira uvAca 03098001a bhUya evAham icchAmi maharSes tasya dhImataH 03098001c karmaNAM vistaraM zrotum agastyasya dvijottama 03098002 lomaza uvAca 03098002a zRNu rAjan kathAM divyAm adbhutAm atimAnuSIm 03098002c agastyasya mahArAja prabhAvam amitAtmanaH 03098003a Asan kRtayuge ghorA dAnavA yuddhadurmadAH 03098003c kAleyA iti vikhyAtA gaNAH paramadAruNAH 03098004a te tu vRtraM samAzritya nAnApraharaNodyatAH 03098004c samantAt paryadhAvanta mahendrapramukhAn surAn 03098005a tato vRtravadhe yatnam akurvaMs tridazAH purA 03098005c puraMdaraM puraskRtya brahmANam upatasthire 03098006a kRtAJjalIMs tu tAn sarvAn parameSThI uvAca ha 03098006c viditaM me surAH sarvaM yad vaH kAryaM cikIrSitam 03098007a tam upAyaM pravakSyAmi yathA vRtraM vadhiSyatha 03098007c dadhIca iti vikhyAto mahAn RSir udAradhIH 03098008a taM gatvA sahitAH sarve varaM vai saMprayAcata 03098008c sa vo dAsyati dharmAtmA suprItenAntarAtmanA 03098009a sa vAcyaH sahitaiH sarvair bhavadbhir jayakAGkSibhiH 03098009c svAny asthIni prayaccheti trailokyasya hitAya vai 03098009e sa zarIraM samutsRjya svAny asthIni pradAsyati 03098010a tasyAsthibhir mahAghoraM vajraM saMbhriyatAM dRDham 03098010c mahac chatruhaNaM tIkSNaM SaDazraM bhImanisvanam 03098011a tena vajreNa vai vRtraM vadhiSyati zatakratuH 03098011c etad vaH sarvam AkhyAtaM tasmAc chIghraM vidhIyatAm 03098012a evam uktAs tato devA anujJApya pitAmaham 03098012c nArAyaNaM puraskRtya dadhIcasyAzramaM yayuH 03098013a sarasvatyAH pare pAre nAnAdrumalatAvRtam 03098013c SaTpadodgItaninadair vighuSTaM sAmagair iva 03098013e puMskokilaravonmizraM jIvaMjIvakanAditam 03098014a mahiSaiz ca varAhaiz ca sRmaraiz camarair api 03098014c tatra tatrAnucaritaM zArdUlabhayavarjitaiH 03098015a kareNubhir vAraNaiz ca prabhinnakaraTAmukhaiH 03098015c saro 'vagADhaiH krIDadbhiH samantAd anunAditam 03098016a siMhavyAghrair mahAnAdAn nadadbhir anunAditam 03098016c aparaiz cApi saMlInair guhAkandaravAsibhiH 03098017a teSu teSv avakAzeSu zobhitaM sumanoramam 03098017c triviSTapasamaprakhyaM dadhIcAzramam Agaman 03098018a tatrApazyan dadhIcaM te divAkarasamadyutim 03098018c jAjvalyamAnaM vapuSA yathA lakSmyA pitAmaham 03098019a tasya pAdau surA rAjann abhivAdya praNamya ca 03098019c ayAcanta varaM sarve yathoktaM parameSThinA 03098020a tato dadhIcaH paramapratItaH; surottamAMs tAn idam abhyuvAca 03098020c karomi yad vo hitam adya devAH; svaM cApi dehaM tv aham utsRjAmi 03098021a sa evam uktvA dvipadAM variSThaH; prANAn vazI svAn sahasotsasarja 03098021c tataH surAs te jagRhuH parAsor; asthIni tasyAtha yathopadezam 03098022a prahRSTarUpAz ca jayAya devAs; tvaSTAram Agamya tam artham UcuH 03098022c tvaSTA tu teSAM vacanaM nizamya; prahRSTarUpaH prayataH prayatnAt 03098023a cakAra vajraM bhRzam ugrarUpaM; kRtvA ca zakraM sa uvAca hRSTaH 03098023c anena vajrapravareNa deva; bhasmIkuruSvAdya surArim ugram 03098024a tato hatAriH sagaNaH sukhaM vai; prazAdhi kRtsnaM tridivaM diviSThaH 03098024c tvaSTrA tathoktaH sa puraMdaras tu; vajraM prahRSTaH prayato 'bhyagRhNAt 03099001 lomaza uvAca 03099001a tataH sa vajrI balibhir daivatair abhirakSitaH 03099001c AsasAda tato vRtraM sthitam AvRtya rodasI 03099002a kAlakeyair mahAkAyaiH samantAd abhirakSitam 03099002c samudyatapraharaNaiH sazRGgair iva parvataiH 03099003a tato yuddhaM samabhavad devAnAM saha dAnavaiH 03099003c muhUrtaM bharatazreSTha lokatrAsakaraM mahat 03099004a udyatapratipiSTAnAM khaDgAnAM vIrabAhubhiH 03099004c AsIt sutumulaH zabdaH zarIreSv abhipAtyatAm 03099005a zirobhiH prapatadbhiz ca antarikSAn mahItalam 03099005c tAlair iva mahIpAla vRntAd bhraSTair adRzyata 03099006a te hemakavacA bhUtvA kAleyAH parighAyudhAH 03099006c tridazAn abhyavartanta dAvadagdhA ivAdrayaH 03099007a teSAM vegavatAM vegaM sahitAnAM pradhAvatAm 03099007c na zekus tridazAH soDhuM te bhagnAH prAdravan bhayAt 03099008a tAn dRSTvA dravato bhItAn sahasrAkSaH puraMdaraH 03099008c vRtre vivardhamAne ca kazmalaM mahad Avizat 03099009a taM zakraM kazmalAviSTaM dRSTvA viSNuH sanAtanaH 03099009c svatejo vyadadhAc chakre balam asya vivardhayan 03099010a viSNunApyAyitaM zakraM dRSTvA devagaNAs tataH 03099010c svaM svaM tejaH samAdadhyus tathA brahmarSayo 'malAH 03099011a sa samApyAyitaH zakro viSNunA daivataiH saha 03099011c RSibhiz ca mahAbhAgair balavAn samapadyata 03099012a jJAtvA balasthaM tridazAdhipaM tu; nanAda vRtro mahato ninAdAn 03099012c tasya praNAdena dharA dizaz ca; khaM dyaur nagAz cApi cacAla sarvam 03099013a tato mahendraH paramAbhitaptaH; zrutvA ravaM ghorarUpaM mahAntam 03099013c bhaye nimagnas tvaritaM mumoca; vajraM mahat tasya vadhAya rAjan 03099014a sa zakravajrAbhihataH papAta; mahAsuraH kAJcanamAlyadhArI 03099014c yathA mahAJ zailavaraH purastAt; sa mandaro viSNukarAt pramuktaH 03099015a tasmin hate daityavare bhayArtaH; zakraH pradudrAva saraH praveSTum 03099015c vajraM na mene svakarAt pramuktaM; vRtraM hataM cApi bhayAn na mene 03099016a sarve ca devA muditAH prahRSTA; maharSayaz cendram abhiSTuvantaH 03099016c sarvAMz ca daityAMs tvaritAH sametya; jaghnuH surA vRtravadhAbhitaptAn 03099017a te vadhyamAnAs tridazais tadAnIM; samudram evAvivizur bhayArtAH 03099017c pravizya caivodadhim aprameyaM; jhaSAkulaM ratnasamAkulaM ca 03099018a tadA sma mantraM sahitAH pracakrus; trailokyanAzArtham abhismayantaH 03099018c tatra sma ke cin matinizcayajJAs; tAMs tAn upAyAn anuvarNayanti 03099019a teSAM tu tatra kramakAlayogAd; ghorA matiz cintayatAM babhUva 03099019c ye santi vidyAtapasopapannAs; teSAM vinAzaH prathamaM tu kAryaH 03099020a lokA hi sarve tapasA dhriyante; tasmAt tvaradhvaM tapasaH kSayAya 03099020c ye santi ke cid dhi vasuMdharAyAM; tapasvino dharmavidaz ca tajjJAH 03099020e teSAM vadhaH kriyatAM kSipram eva; teSu pranaSTeSu jagat pranaSTam 03099021a evaM hi sarve gatabuddhibhAvA; jagadvinAze paramaprahRSTAH 03099021c durgaM samAzritya mahormimantaM; ratnAkaraM varuNasyAlayaM sma 03100001 lomaza uvAca 03100001a samudraM te samAzritya vAruNaM nidhim ambhasAm 03100001c kAleyAH saMpravartanta trailokyasya vinAzane 03100002a te rAtrau samabhikruddhA bhakSayanti sadA munIn 03100002c AzrameSu ca ye santi punyeSv AyataneSu ca 03100003a vasiSThasyAzrame viprA bhakSitAs tair durAtmabhiH 03100003c azItizatam aSTau ca nava cAnye tapasvinaH 03100004a cyavanasyAzramaM gatvA puNyaM dvijaniSevitam 03100004c phalamUlAzanAnAM hi munInAM bhakSitaM zatam 03100005a evaM rAtrau sma kurvanti vivizuz cArNavaM divA 03100005c bharadvAjAzrame caiva niyatA brahmacAriNaH 03100005e vAyvAhArAmbubhakSAz ca viMzatiH saMnipAtitAH 03100006a evaM krameNa sarvAMs tAn AzramAn dAnavAs tadA 03100006c nizAyAM paridhAvanti mattA bhujabalAzrayAt 03100006e kAlopasRSTAH kAleyA ghnanto dvijagaNAn bahUn 03100007a na cainAn anvabudhyanta manujA manujottama 03100007c evaM pravRttAn daityAMs tAMs tApaseSu tapasviSu 03100008a prabhAte samadRzyanta niyatAhArakarzitAH 03100008c mahItalasthA munayaH zarIrair gatajIvitaiH 03100009a kSINamAMsair virudhirair vimajjAntrair visaMdhibhiH 03100009c AkIrNair AcitA bhUmiH zaGkhAnAm iva rAzibhiH 03100010a kalazair vipraviddhaiz ca sruvair bhagnais tathaiva ca 03100010c vikIrNair agnihotraiz ca bhUr babhUva samAvRtA 03100011a niHsvAdhyAyavaSaTkAraM naSTayajJotsavakriyam 03100011c jagad AsIn nirutsAhaM kAleyabhayapIDitam 03100012a evaM prakSIyamANAz ca mAnavA manujezvara 03100012c AtmatrANaparA bhItAH prAdravanta dizo bhayAt 03100013a ke cid guhAH pravivizur nirjharAMz cApare zritAH 03100013c apare maraNodvignA bhayAt prAnAn samutsRjan 03100014a ke cid atra maheSvAsAH zUrAH paramadarpitAH 03100014c mArgamANAH paraM yatnaM dAnavAnAM pracakrire 03100015a na caitAn adhijagmus te samudraM samupAzritAn 03100015c zramaM jagmuz ca paramam AjagmuH kSayam eva ca 03100016a jagaty upazamaM yAte naSTayajJotsavakriye 03100016c AjagmuH paramAm ArtiM tridazA manujezvara 03100017a sametya samahendrAz ca bhayAn mantraM pracakrire 03100017c nArAyaNaM puraskRtya vaikuNTham aparAjitam 03100018a tato devAH sametAs te tadocur madhusUdanam 03100018c tvaM naH sraSTA ca pAtA ca bhartA ca jagataH prabho 03100018e tvayA sRSTam idaM sarvaM yac ceGgaM yac ca neGgati 03100019a tvayA bhUmiH purA naSTA samudrAt puSkarekSaNa 03100019c vArAhaM rUpam AsthAya jagadarthe samuddhRtA 03100020a Adidaityo mahAvIryo hiraNyakazipus tvayA 03100020c nArasiMhaM vapuH kRtvA sUditaH puruSottama 03100021a avadhyaH sarvabhUtAnAM baliz cApi mahAsuraH 03100021c vAmanaM vapur Azritya trailokyAd bhraMzitas tvayA 03100022a asuraz ca maheSvAso jambha ity abhivizrutaH 03100022c yajJakSobhakaraH krUras tvayaiva vinipAtitaH 03100023a evamAdIni karmANi yeSAM saMkhyA na vidyate 03100023c asmAkaM bhayabhItAnAM tvaM gatir madhusUdana 03100024a tasmAt tvAM deva deveza lokArthaM jJApayAmahe 03100024c rakSa lokAMz ca devAMz ca zakraM ca mahato bhayAt 03101001 devA UcuH 03101001a itaH pradAnAd vartante prajAH sarvAz caturvidhAH 03101001c tA bhAvitA bhAvayanti havyakavyair divaukasaH 03101002a lokA hy evaM vartayanti anyonyaM samupAzritAH 03101002c tvatprasAdAn nirudvignAs tvayaiva parirakSitAH 03101003a idaM ca samanuprAptaM lokAnAM bhayam uttamam 03101003c na ca jAnIma keneme rAtrau vadhyanti brAhmaNAH 03101004a kSINeSu ca brAhmaNeSu pRthivI kSayam eSyati 03101004c tataH pRthivyAM kSINAyAM tridivaM kSayam eSyati 03101005a tvatprasAdAn mahAbAho lokAH sarve jagatpate 03101005c vinAzaM nAdhigaccheyus tvayA vai parirakSitAH 03101006 viSNur uvAca 03101006a viditaM me surAH sarvaM prajAnAM kSayakAraNam 03101006c bhavatAM cApi vakSyAmi zRNudhvaM vigatajvarAH 03101007a kAleya iti vikhyAto gaNaH paramadAruNaH 03101007c taiz ca vRtraM samAzritya jagat sarvaM prabAdhitam 03101008a te vRtraM nihataM dRSTvA sahasrAkSeNa dhImatA 03101008c jIvitaM parirakSantaH praviSTA varuNAlayam 03101009a te pravizyodadhiM ghoraM nakragrAhasamAkulam 03101009c utsAdanArthaM lokAnAM rAtrau ghnanti munIn iha 03101010a na tu zakyAH kSayaM netuM samudrAzrayagA hi te 03101010c samudrasya kSaye buddhir bhavadbhiH saMpradhAryatAm 03101010e agastyena vinA ko hi zakto 'nyo 'rNavazoSaNe 03101011a etac chrutvA vaco devA viSNunA samudAhRtam 03101011c parameSThinam AjJApya agastyasyAzramaM yayuH 03101012a tatrApazyan mahAtmAnaM vAruNiM dIptatejasam 03101012c upAsyamAnam RSibhir devair iva pitAmaham 03101013a te 'bhigamya mahAtmAnaM maitrAvaruNim acyutam 03101013c AzramasthaM taporAziM karmabhiH svair abhiSTuvan 03101014 devA UcuH 03101014a nahuSeNAbhitaptAnAM tvaM lokAnAM gatiH purA 03101014c bhraMzitaz ca suraizvaryAl lokArthaM lokakaNTakaH 03101015a krodhAt pravRddhaH sahasA bhAskarasya nagottamaH 03101015c vacas tavAnatikrAman vindhyaH zailo na vardhate 03101016a tamasA cAvRte loke mRtyunAbhyarditAH prajAH 03101016c tvAm eva nAtham AsAdya nirvRtiM paramAM gatAH 03101017a asmAkaM bhayabhItAnAM nityazo bhagavAn gatiH 03101017c tatas tv ArtAH prayAcAmas tvAM varaM varado hy asi 03102001 yudhiSThira uvAca 03102001a kimarthaM sahasA vindhyaH pravRddhaH krodhamUrchitaH 03102001c etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa mahAmune 03102002 lomaza uvAca 03102002a adrirAjaM mahAzailaM maruM kanakaparvatam 03102002c udayAstamaye bhAnuH pradakSiNam avartata 03102003a taM tu dRSTvA tathA vindhyaH zailaH sUryam athAbravIt 03102003c yathA hi merur bhavatA nityazaH parigamyate 03102003e pradakSiNaM ca kriyate mAm evaM kuru bhAskara 03102004a evam uktas tataH sUryaH zailendraM pratyabhASata 03102004c nAham AtmecchayA zaila karomy enaM pradakSiNam 03102004e eSa mArgaH pradiSTo me yenedaM nirmitaM jagat 03102005a evam uktas tataH krodhAt pravRddhaH sahasAcalaH 03102005c sUryAcandramasor mArgaM roddhum icchan paraMtapa 03102006a tato devAH sahitAH sarva eva; sendrAH samAgamya mahAdrirAjam 03102006c nivArayAm Asur upAyatas taM; na ca sma teSAM vacanaM cakAra 03102007a athAbhijagmur munim AzramasthaM; tapasvinaM dharmabhRtAM variSTham 03102007c agastyam atyadbhutavIryadIptaM; taM cArtham UcuH sahitAH surAs te 03102008 devA UcuH 03102008a sUryAcandramasor mArgaM nakSatrANAM gatiM tathA 03102008c zailarAjo vRNoty eSa vindhyaH krodhavazAnugaH 03102009a taM nivArayituM zakto nAnyaH kaz cid dvijottama 03102009c Rte tvAM hi mahAbhAga tasmAd enaM nivAraya 03102010 lomaza uvAca 03102010a tac chrutvA vacanaM vipraH surANAM zailam abhyagAt 03102010c so 'bhigamyAbravId vindhyaM sadAraH samupasthitaH 03102011a mArgam icchAmy ahaM dattaM bhavatA parvatottama 03102011c dakSiNAm abhigantAsmi dizaM kAryeNa kena cit 03102012a yAvadAgamanaM mahyaM tAvat tvaM pratipAlaya 03102012c nivRtte mayi zailendra tato vardhasva kAmataH 03102013a evaM sa samayaM kRtvA vindhyenAmitrakarzana 03102013c adyApi dakSiNAd dezAd vAruNir na nivartate 03102014a etat te sarvam AkhyAtaM yathA vindhyo na vardhate 03102014c agastyasya prabhAvena yan mAM tvaM paripRcchasi 03102015a kAleyAs tu yathA rAjan suraiH sarvair niSUditAH 03102015c agastyAd varam AsAdya tan me nigadataH zRNu 03102016a tridazAnAM vacaH zrutvA maitrAvaruNir abravIt 03102016c kimartham abhiyAtAH stha varaM mattaH kim icchatha 03102016e evam uktAs tatas tena devAs taM munim abruvan 03102017a evaM tvayecchAma kRtaM maharSe; mahArNavaM pIyamAnaM mahAtman 03102017c tato vadhiSyAma sahAnubandhAn; kAleyasaMjJAn suravidviSas tAn 03102018a tridazAnAM vacaH zrutvA tatheti munir abravIt 03102018c kariSye bhavatAM kAmaM lokAnAM ca mahat sukham 03102019a evam uktvA tato 'gacchat samudraM saritAM patim 03102019c RSibhiz ca tapaHsiddhaiH sArdhaM devaiz ca suvrataH 03102020a manuSyoragagandharvayakSakiMpuruSAs tathA 03102020c anujagmur mahAtmAnaM draSTukAmAs tad adbhutam 03102021a tato 'bhyagacchan sahitAH samudraM bhImanisvanam 03102021c nRtyantam iva cormIbhir valgantam iva vAyunA 03102022a hasantam iva phenaughaiH skhalantaM kandareSu ca 03102022c nAnAgrAhasamAkIrNaM nAnAdvijagaNAyutam 03102023a agastyasahitA devAH sagandharvamahoragAH 03102023c RSayaz ca mahAbhAgAH samAsedur mahodadhim 03103001 lomaza uvAca 03103001a samudraM sa samAsAdya vAruNir bhagavAn RSiH 03103001c uvAca sahitAn devAn RSIMz caiva samAgatAn 03103002a eSa lokahitArthaM vai pibAmi varuNAlayam 03103002c bhavadbhir yad anuSTheyaM tac chIghraM saMvidhIyatAm 03103003a etAvad uktvA vacanaM maitrAvaruNir acyutaH 03103003c samudram apibat kruddhaH sarvalokasya pazyataH 03103004a pIyamAnaM samudraM tu dRSTvA devAH savAsavAH 03103004c vismayaM paramaM jagmuH stutibhiz cApy apUjayan 03103005a tvaM nas trAtA vidhAtA ca lokAnAM lokabhAvanaH 03103005c tvatprasAdAt samucchedaM na gacchet sAmaraM jagat 03103006a saMpUjyamAnas tridazair mahAtmA; gandharvatUryeSu nadatsu sarvazaH 03103006c divyaiz ca puSpair avakIryamANo; mahArNavaM niHsalilaM cakAra 03103007a dRSTvA kRtaM niHsalilaM mahArNavaM; surAH samastAH paramaprahRSTAH 03103007c pragRhya divyAni varAyudhAni; tAn dAnavAJ jaghnur adInasattvAH 03103008a te vadhyamAnAs tridazair mahAtmabhir; mahAbalair vegibhir unnadadbhiH 03103008c na sehire vegavatAM mahAtmanAM; vegaM tadA dhArayituM divaukasAm 03103009a te vadhyamAnAs tridazair dAnavA bhImanisvanAH 03103009c cakruH sutumulaM yuddhaM muhUrtam iva bhArata 03103010a te pUrvaM tapasA dagdhA munibhir bhAvitAtmabhiH 03103010c yatamAnAH paraM zaktyA tridazair viniSUditAH 03103011a te hemaniSkAbharaNAH kuNDalAGgadadhAriNaH 03103011c nihatya bahv azobhanta puSpitA iva kiMzukAH 03103012a hatazeSAs tataH ke cit kAleyA manujottama 03103012c vidArya vasudhAM devIM pAtAlatalam AzritAH 03103013a nihatAn dAnavAn dRSTvA tridazA munipuMgavam 03103013c tuSTuvur vividhair vAkyair idaM caivAbruvan vacaH 03103014a tvatprasAdAn mahAbhAga lokaiH prAptaM mahat sukham 03103014c tvattejasA ca nihatAH kAleyAH krUravikramAH 03103015a pUrayasva mahAbAho samudraM lokabhAvana 03103015c yat tvayA salilaM pItaM tad asmin punar utsRja 03103016a evam uktaH pratyuvAca bhagavAn munipuMgavaH 03103016c jIrNaM tad dhi mayA toyam upAyo 'nyaH pracintyatAm 03103016e pUraNArthaM samudrasya bhavadbhir yatnam AsthitaiH 03103017a etac chrutvA tu vacanaM maharSer bhAvitAtmanaH 03103017c vismitAz ca viSaNNAz ca babhUvuH sahitAH surAH 03103018a parasparam anujJApya praNamya munipuMgavam 03103018c prajAH sarvA mahArAja viprajagmur yathAgatam 03103019a tridazA viSNunA sArdham upajagmuH pitAmaham 03103019c pUraNArthaM samudrasya mantrayitvA punaH punaH 03103019e UcuH prAJjalayaH sarve sAgarasyAbhipUraNam 03104001 lomaza uvAca 03104001a tAn uvAca sametAMs tu brahmA lokapitAmahaH 03104001c gacchadhvaM vibudhAH sarve yathAkAmaM yathepsitam 03104002a mahatA kAlayogena prakRtiM yAsyate 'rNavaH 03104002c jJAtIn vai kAraNaM kRtvA mahArAjJo bhagIrathAt 03104003 yudhiSThira uvAca 03104003a kathaM vai jJAtayo brahman kAraNaM cAtra kiM mune 03104003c kathaM samudraH pUrNaz ca bhagIrathaparizramAt 03104004a etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa tapodhana 03104004c kathyamAnaM tvayA vipra rAjJAM caritam uttamam 03104005 vaizaMpAyana uvAca 03104005a evam uktas tu viprendro dharmarAjJA mahAtmanA 03104005c kathayAm Asa mAhAtmyaM sagarasya mahAtmanaH 03104006 lomaza uvAca 03104006a ikSvAkUNAM kule jAtaH sagaro nAma pArthivaH 03104006c rUpasattvabalopetaH sa cAputraH pratApavAn 03104007a sa haihayAn samutsAdya tAlajaGghAMz ca bhArata 03104007c vaze ca kRtvA rAjJo 'nyAn svarAjyam anvazAsata 03104008a tasya bhArye tv abhavatAM rUpayauvanadarpite 03104008c vaidarbhI bharatazreSTha zaibyA ca bharatarSabha 03104009a sa putrakAmo nRpatis tatApa sumahat tapaH 03104009c patnIbhyAM saha rAjendra kailAsaM girim AzritaH 03104010a sa tapyamAnaH sumahat tapo yogasamanvitaH 03104010c AsasAda mahAtmAnaM tryakSaM tripuramardanam 03104011a zaMkaraM bhavam IzAnaM zUlapAniM pinAkinam 03104011c tryambakaM zivam ugrezaM bahurUpam umApatim 03104012a sa taM dRSTvaiva varadaM patnIbhyAM sahito nRpaH 03104012c praNipatya mahAbAhuH putrArthaM samayAcata 03104013a taM prItimAn haraH prAha sabhAryaM nRpasattamam 03104013c yasmin vRto muhUrte 'haM tvayeha nRpate varam 03104014a SaSTiH putrasahasrANi zUrAH samaradarpitAH 03104014c ekasyAM saMbhaviSyanti patnyAM tava narottama 03104015a te caiva sarve sahitAH kSayaM yAsyanti pArthiva 03104015c eko vaMzadharaH zUra ekasyAM saMbhaviSyati 03104015e evam uktvA tu taM rudras tatraivAntaradhIyata 03104016a sa cApi sagaro rAjA jagAma svaM nivezanam 03104016c patnIbhyAM sahitas tAta so 'tihRSTamanAs tadA 03104017a tasyAtha manujazreSTha te bhArye kamalekSaNe 03104017c vaidarbhI caiva zaibyA ca garbhiNyau saMbabhUvatuH 03104018a tataH kAlena vaidarbhI garbhAlAbuM vyajAyata 03104018c zaibyA ca suSuve putraM kumAraM devarUpiNam 03104019a tadAlAbuM samutsraSTuM manaz cakre sa pArthivaH 03104019c athAntarikSAc chuzrAva vAcaM gambhIranisvanAm 03104020a rAjan mA sAhasaM kArSIH putrAn na tyaktum arhasi 03104020c alAbumadhyAn niSkRSya bIjaM yatnena gopyatAm 03104021a sopasvedeSu pAtreSu ghRtapUrNeSu bhAgazaH 03104021c tataH putrasahasrANi SaSTiM prApsyasi pArthiva 03104022a mahAdevena diSTaM te putrajanma narAdhipa 03104022c anena kramayogena mA te buddhir ato 'nyathA 03105001 lomaza uvAca 03105001a etac chrutvAntarikSAc ca sa rAjA rAjasattama 03105001c yathoktaM tac cakArAtha zraddadhad bharatarSabha 03105002a SaSTiH putrasahasrANi tasyApratimatejasaH 03105002c rudraprasAdAd rAjarSeH samajAyanta pArthiva 03105003a te ghorAH krUrakarmANa AkAzaparisarpiNaH 03105003c bahutvAc cAvajAnantaH sarvA&l lokAn sahAmarAn 03105004a tridazAMz cApy abAdhanta tathA gandharvarAkSasAn 03105004c sarvANi caiva bhUtAni zUrAH samarazAlinaH 03105005a vadhyamAnAs tato lokAH sAgarair mandabuddhibhiH 03105005c brahmANaM zaraNaM jagmuH sahitAH sarvadaivataiH 03105006a tAn uvAca mahAbhAgaH sarvalokapitAmahaH 03105006c gacchadhvaM tridazAH sarve lokaiH sArdhaM yathAgatam 03105007a nAtidIrgheNa kAlena sAgarANAM kSayo mahAn 03105007c bhaviSyati mahAghoraH svakRtaiH karmabhiH surAH 03105008a evam uktAs tato devA lokAz ca manujezvara 03105008c pitAmaham anujJApya viprajagmur yathAgatam 03105009a tataH kAle bahutithe vyatIte bharatarSabha 03105009c dIkSitaH sagaro rAjA hayamedhena vIryavAn 03105009e tasyAzvo vyacarad bhUmiM putraiH suparirakSitaH 03105010a samudraM sa samAsAdya nistoyaM bhImadarzanam 03105010c rakSyamANaH prayatnena tatraivAntaradhIyata 03105011a tatas te sAgarAs tAta hRtaM matvA hayottamam 03105011c Agamya pitur Acakhyur adRzyaM turagaM hRtam 03105011e tenoktA dikSu sarvAsu sarve mArgata vAjinam 03105012a tatas te pitur AjJAya dikSu sarvAsu taM hayam 03105012c amArganta mahArAja sarvaM ca pRthivItalam 03105013a tatas te sAgarAH sarve samupetya parasparam 03105013c nAdhyagacchanta turagam azvahartAram eva ca 03105014a Agamya pitaraM cocus tataH prAJjalayo 'grataH 03105014c sasamudravanadvIpA sanadInadakandarA 03105014e saparvatavanoddezA nikhilena mahI nRpa 03105015a asmAbhir vicitA rAjaJ zAsanAt tava pArthiva 03105015c na cAzvam adhigacchAmo nAzvahartAram eva ca 03105016a zrutvA tu vacanaM teSAM sa rAjA krodhamUrchitaH 03105016c uvAca vacanaM sarvAMs tadA daivavazAn nRpa 03105017a anAgamAya gacchadhvaM bhUyo mArgata vAjinam 03105017c yajJiyaM taM vinA hy azvaM nAgantavyaM hi putrakAH 03105018a pratigRhya tu saMdezaM tatas te sagarAtmajAH 03105018c bhUya eva mahIM kRtsnAM vicetum upacakramuH 03105019a athApazyanta te vIrAH pRthivIm avadAritAm 03105019c samAsAdya bilaM tac ca khanantaH sagarAtmajAH 03105019e kuddAlair hreSukaiz caiva samudram akhanaMs tadA 03105020a sa khanyamAnaH sahitaiH sAgarair varuNAlayaH 03105020c agacchat paramAm ArtiM dAryamANaH samantataH 03105021a asuroragarakSAMsi sattvAni vividhAni ca 03105021c ArtanAdam akurvanta vadhyamAnAni sAgaraiH 03105022a chinnazIrSA videhAz ca bhinnajAnvasthimastakAH 03105022c prANinaH samadRzyanta zatazo 'tha sahasrazaH 03105023a evaM hi khanatAM teSAM samudraM makarAlayam 03105023c vyatItaH sumahAn kAlo na cAzvaH samadRzyata 03105024a tataH pUrvottare deze samudrasya mahIpate 03105024c vidArya pAtAlam atha saMkruddhAH sagarAtmajAH 03105024e apazyanta hayaM tatra vicarantaM mahItale 03105025a kapilaM ca mahAtmAnaM tejorAzim anuttamam 03105025c tapasA dIpyamAnaM taM jvAlAbhir iva pAvakam 03106001 lomaza uvAca 03106001a te taM dRSTvA hayaM rAjan saMprahRSTatanUruhAH 03106001c anAdRtya mahAtmAnaM kapilaM kAlacoditAH 03106001e saMkruddhAH samadhAvanta azvagrahaNakAGkSiNaH 03106002a tataH kruddho mahArAja kapilo munisattamaH 03106002c vAsudeveti yaM prAhuH kapilaM munisattamam 03106003a sa cakSur vivRtaM kRtvA tejas teSu samutsRjan 03106003c dadAha sumahAtejA mandabuddhIn sa sAgarAn 03106004a tAn dRSTvA bhasmasAd bhUtAn nAradaH sumahAtapAH 03106004c sagarAntikam Agacchat tac ca tasmai nyavedayat 03106005a sa tac chrutvA vaco ghoraM rAjA munimukhodgatam 03106005c muhUrtaM vimanA bhUtvA sthANor vAkyam acintayat 03106005e AtmAnam AtmanAzvAsya hayam evAnvacintayat 03106006a aMzumantaM samAhUya asamaJjaHsutaM tadA 03106006c pautraM bharatazArdUla idaM vacanam abravIt 03106007a SaSTis tAni sahasrANi putrANAm amitaujasAm 03106007c kApilaM teja AsAdya matkRte nidhanaM gatAH 03106008a tava cApi pitA tAta parityakto mayAnagha 03106008c dharmaM saMrakSamANena paurANAM hitam icchatA 03106009 yudhiSThira uvAca 03106009a kimarthaM rAjazArdUlaH sagaraH putram Atmajam 03106009c tyaktavAn dustyajaM vIraM tan me brUhi tapodhana 03106010 lomaza uvAca 03106010a asamaJjA iti khyAtaH sagarasya suto hy abhUt 03106010c yaM zaibyA janayAm Asa paurANAM sa hi dArakAn 03106010e khureSu krozato gRhya nadyAM cikSepa durbalAn 03106011a tataH paurAH samAjagmur bhayazokapariplutAH 03106011c sagaraM cAbhyayAcanta sarve prAJjalayaH sthitAH 03106012a tvaM nas trAtA mahArAja paracakrAdibhir bhayaiH 03106012c asamaJjobhayAd ghorAt tato nas trAtum arhasi 03106013a paurANAM vacanaM zrutvA ghoraM nRpatisattamaH 03106013c muhUrtaM vimanA bhUtvA sacivAn idam abravIt 03106014a asamaJjAH purAd adya suto me vipravAsyatAm 03106014c yadi vo matpriyaM kAryam etac chIghraM vidhIyatAm 03106015a evam uktA narendreNa sacivAs te narAdhipa 03106015c yathoktaM tvaritAz cakrur yathAjJApitavAn nRpaH 03106016a etat te sarvam AkhyAtaM yathA putro mahAtmanA 03106016c paurANAM hitakAmena sagareNa vivAsitaH 03106017a aMzumAMs tu maheSvAso yad uktaH sagareNa ha 03106017c tat te sarvaM pravakSyAmi kIrtyamAnaM nibodha me 03106018 sagara uvAca 03106018a pituz ca te 'haM tyAgena putrANAM nidhanena ca 03106018c alAbhena tathAzvasya paritapyAmi putraka 03106019a tasmAd duHkhAbhisaMtaptaM yajJavighnAc ca mohitam 03106019c hayasyAnayanAt pautra narakAn mAM samuddhara 03106020 lomaza uvAca 03106020a aMzumAn evam uktas tu sagareNa mahAtmanA 03106020c jagAma duHkhAt taM dezaM yatra vai dAritA mahI 03106021a sa tu tenaiva mArgeNa samudraM praviveza ha 03106021c apazyac ca mahAtmAnaM kapilaM turagaM ca tam 03106022a sa dRSTvA tejaso rAziM purANam RSisattamam 03106022c praNamya zirasA bhUmau kAryam asmai nyavedayat 03106023a tataH prIto mahAtejAH kalipo 'Mzumato 'bhavat 03106023c uvAca cainaM dharmAtmA varado 'smIti bhArata 03106024a sa vavre turagaM tatra prathamaM yajJakAraNAt 03106024c dvitIyam udakaM vavre pitqNAM pAvanepsayA 03106025a tam uvAca mahAtejAH kapilo munipuMgavaH 03106025c dadAni tava bhadraM te yad yat prArthayase 'nagha 03106026a tvayi kSamA ca dharmaz ca satyaM cApi pratiSThitam 03106026c tvayA kRtArthaH sagaraH putravAMz ca tvayA pitA 03106027a tava caiva prabhAvena svargaM yAsyanti sAgarAH 03106027c pautraz ca te tripathagAM tridivAd AnayiSyati 03106027e pAvanArthaM sAgarANAM toSayitvA mahezvaram 03106028a hayaM nayasva bhadraM te yajJiyaM narapuMgava 03106028c yajJaH samApyatAM tAta sagarasya mahAtmanaH 03106029a aMzumAn evam uktas tu kapilena mahAtmanA 03106029c AjagAma hayaM gRhya yajJavATaM mahAtmanaH 03106030a so 'bhivAdya tataH pAdau sagarasya mahAtmanaH 03106030c mUrdhni tenApy upAghrAtas tasmai sarvaM nyavedayat 03106031a yathA dRSTaM zrutaM cApi sAgarANAM kSayaM tathA 03106031c taM cAsmai hayam AcaSTa yajJavATam upAgatam 03106032a tac chrutvA sagaro rAjA putrajaM duHkham atyajat 03106032c aMzumantaM ca saMpUjya samApayata taM kratum 03106033a samAptayajJaH sagaro devaiH sarvaiH sabhAjitaH 03106033c putratve kalpayAm Asa samudraM varuNAlayam 03106034a prazAsya suciraM kAlaM rAjyaM rAjIvalocanaH 03106034c pautre bhAraM samAvezya jagAma tridivaM tadA 03106035a aMzumAn api dharmAtmA mahIM sAgaramekhalAm 03106035c prazazAsa mahArAja yathaivAsya pitAmahaH 03106036a tasya putraH samabhavad dilIpo nAma dharmavit 03106036c tasmai rAjyaM samAdhAya aMzumAn api saMsthitaH 03106037a dilIpas tu tataH zrutvA pitqNAM nidhanaM mahat 03106037c paryatapyata duHkhena teSAM gatim acintayat 03106038a gaGgAvataraNe yatnaM sumahac cAkaron nRpaH 03106038c na cAvatArayAm Asa ceSTamAno yathAbalam 03106039a tasya putraH samabhavac chrImAn dharmaparAyaNaH 03106039c bhagIratha iti khyAtaH satyavAg anasUyakaH 03106040a abhiSicya tu taM rAjye dilIpo vanam AzritaH 03106040c tapaHsiddhisamAyogAt sa rAjA bharatarSabha 03106040e vanAj jagAma tridivaM kAlayogena bhArata 03107001 lomaza uvAca 03107001a sa tu rAjA maheSvAsaz cakravartI mahArathaH 03107001c babhUva sarvalokasya manonayananandanaH 03107002a sa zuzrAva mahAbAhuH kapilena mahAtmanA 03107002c pitqNAM nidhanaM ghoram aprAptiM tridivasya ca 03107003a sa rAjyaM sacive nyasya hRdayena vidUyatA 03107003c jagAma himavatpArzvaM tapas taptuM narezvaraH 03107004a ArirAdhayiSur gaGgAM tapasA dagdhakilbiSaH 03107004c so 'pazyata narazreSTha himavantaM nagottamam 03107005a zRGgair bahuvidhAkArair dhAtumadbhir alaMkRtam 03107005c pavanAlambibhir meghaiH pariSvaktaM samantataH 03107006a nadIkuJjanitambaiz ca sodakair upazobhitam 03107006c guhAkandarasaMlInaiH siMhavyAghrair niSevitam 03107007a zakunaiz ca vicitrAGgaiH kUjadbhir vividhA giraH 03107007c bhRGgarAjais tathA haMsair dAtyUhair jalakukkuTaiH 03107008a mayUraiH zatapatraiz ca kokilair jIvajIvakaiH 03107008c cakorair asitApAGgais tathA putrapriyair api 03107009a jalasthAneSu ramyeSu padminIbhiz ca saMkulam 03107009c sArasAnAM ca madhurair vyAhRtaiH samalaMkRtam 03107010a kiMnarair apsarobhiz ca niSevitazilAtalam 03107010c dizAgajaviSANAgraiH samantAd ghRSTapAdapam 03107011a vidyAdharAnucaritaM nAnAratnasamAkulam 03107011c viSolbaNair bhujaMgaiz ca dIptajihvair niSevitam 03107012a kva cit kanakasaMkAzaM kva cid rajatasaMnibham 03107012c kva cid aJjanapuJjAbhaM himavantam upAgamat 03107013a sa tu tatra narazreSThas tapo ghoraM samAzritaH 03107013c phalamUlAmbubhakSo 'bhUt sahasraM parivatsarAn 03107014a saMvatsarasahasre tu gate divye mahAnadI 03107014c darzayAm Asa taM gaGgA tadA mUrtimatI svayam 03107015 gaGgovAca 03107015a kim icchasi mahArAja mattaH kiM ca dadAni te 03107015c tad bravIhi narazreSTha kariSyAmi vacas tava 03107016 lomaza uvAca 03107016a evam uktaH pratyuvAca rAjA haimavatIM tadA 03107016c pitAmahA me varade kapilena mahAnadi 03107016e anveSamANAs turagaM nItA vaivasvatakSayam 03107017a SaSTis tAni sahasrANi sAgarANAM mahAtmanAm 03107017c kApilaM teja AsAdya kSaNena nidhanaM gatAH 03107018a teSAm evaM vinaSTAnAM svarge vAso na vidyate 03107018c yAvat tAni zarIrANi tvaM jalair nAbhiSiJcasi 03107019a svargaM naya mahAbhAge matpitqn sagarAtmajAn 03107019c teSAm arthe 'bhiyAcAmi tvAm ahaM vai mahAnadi 03107020a etac chrutvA vaco rAjJo gaGgA lokanamaskRtA 03107020c bhagIratham idaM vAkyaM suprItA samabhASata 03107021a kariSyAmi mahArAja vacas te nAtra saMzayaH 03107021c vegaM tu mama durdhAryaM patantyA gaganAc cyutam 03107022a na zaktas triSu lokeSu kaz cid dhArayituM nRpa 03107022c anyatra vibudhazreSThAn nIlakaNThAn mahezvarAt 03107023a taM toSaya mahAbAho tapasA varadaM haram 03107023c sa tu mAM pracyutAM devaH zirasA dhArayiSyati 03107023e kariSyati ca te kAmaM pitqNAM hitakAmyayA 03107024a etac chrutvA vaco rAjan mahArAjo bhagIrathaH 03107024c kailAsaM parvataM gatvA toSayAm Asa zaMkaram 03107025a tatas tena samAgamya kAlayogena kena cit 03107025c agRhNAc ca varaM tasmAd gaGgAyA dhAraNaM nRpa 03107025e svargavAsaM samuddizya pitqNAM sa narottamaH 03108001 lomaza uvAca 03108001a bhagIrathavacaH zrutvA priyArthaM ca divaukasAm 03108001c evam astv iti rAjAnaM bhagavAn pratyabhASata 03108002a dhArayiSye mahAbAho gaganAt pracyutAM zivAm 03108002c divyAM devanadIM puNyAM tvatkRte nRpasattama 03108003a evam uktvA mahAbAho himavantam upAgamat 03108003c saMvRtaH pArSadair ghorair nAnApraharaNodyataiH 03108004a tataH sthitvA narazreSThaM bhagIratham uvAca ha 03108004c prayAcasva mahAbAho zailarAjasutAM nadIm 03108004e patamAnAM saricchreSThAM dhArayiSye triviSTapAt 03108005a etac chrutvA vaco rAjA zarveNa samudAhRtam 03108005c prayataH praNato bhUtvA gaGgAM samanucintayat 03108006a tataH puNyajalA ramyA rAjJA samanucintitA 03108006c IzAnaM ca sthitaM dRSTvA gaganAt sahasA cyutA 03108007a tAM pracyutAM tato dRSTvA devAH sArdhaM maharSibhiH 03108007c gandharvoragarakSAMsi samAjagmur didRkSayA 03108008a tataH papAta gaganAd gaGgA himavataH sutA 03108008c samudbhrAntamahAvartA mInagrAhasamAkulA 03108009a tAM dadhAra haro rAjan gaGgAM gaganamekhalAm 03108009c lalATadeze patitAM mAlAM muktAmayIm iva 03108010a sA babhUva visarpantI tridhA rAjan samudragA 03108010c phenapuJjAkulajalA haMsAnAm iva paGktayaH 03108011a kva cid AbhogakuTilA praskhalantI kva cit kva cit 03108011c svaphenapaTasaMvItA matteva pramadAvrajat 03108011e kva cit sA toyaninadair nadantI nAdam uttamam 03108012a evaM prakArAn subahUn kurvantI gaganAc cyutA 03108012c pRthivItalam AsAdya bhagIratham athAbravIt 03108013a darzayasva mahArAja mArgaM kena vrajAmy aham 03108013c tvadartham avatIrNAsmi pRthivIM pRthivIpate 03108014a etac chrutvA vaco rAjA prAtiSThata bhagIrathaH 03108014c yatra tAni zarIrANi sAgarANAM mahAtmanAm 03108014e pAvanArthaM narazreSTha puNyena salilena ha 03108015a gaGgAyA dhAraNaM kRtvA haro lokanamaskRtaH 03108015c kailAsaM parvatazreSThaM jagAma tridazaiH saha 03108016a samudraM ca samAsAdya gaGgayA sahito nRpaH 03108016c pUrayAm Asa vegena samudraM varuNAlayam 03108017a duhitRtve ca nRpatir gaGgAM samanukalpayat 03108017c pitqNAM codakaM tatra dadau pUrNamanorathaH 03108018a etat te sarvam AkhyAtaM gaGgA tripathagA yathA 03108018c pUraNArthaM samudrasya pRthivIm avatAritA 03108019a samudraz ca yathA pItaH kAraNArthe mahAtmanA 03108019c vAtApiz ca yathA nItaH kSayaM sa brahmahA prabho 03108019e agastyena mahArAja yan mAM tvaM paripRcchasi 03109001 vaizaMpAyana uvAca 03109001a tataH prayAtaH kaunteyaH krameNa bharatarSabha 03109001c nandAm aparanandAM ca nadyau pApabhayApahe 03109002a sa parvataM samAsAdya hemakUTam anAmayam 03109002c acintyAn adbhutAn bhAvAn dadarza subahUn nRpaH 03109003a vAco yatrAbhavan meghA upalAz ca sahasrazaH 03109003c nAzaknuvaMs tam AroDhuM viSaNNamanaso janAH 03109004a vAyur nityaM vavau yatra nityaM devaz ca varSati 03109004c sAyaM prAtaz ca bhagavAn dRzyate havyavAhanaH 03109005a evaM bahuvidhAn bhAvAn adbhutAn vIkSya pANDavaH 03109005c lomazaM punar eva sma paryapRcchat tad adbhutam 03109006 lomaza uvAca 03109006a yathAzrutam idaM pUrvam asmAbhir arikarzana 03109006c tad ekAgramanA rAjan nibodha gadato mama 03109007a asminn RSabhakUTe 'bhUd RSabho nAma tApasaH 03109007c anekazatavarSAyus tapasvI kopano bhRzam 03109008a sa vai saMbhASyamANo 'nyaiH kopAd girim uvAca ha 03109008c ya iha vyAharet kaz cid upalAn utsRjes tadA 03109009a vAtaM cAhUya mA zabdam ity uvAca sa tApasaH 03109009c vyAharaMz caiva puruSo meghena vinivAryate 03109010a evam etAni karmANi rAjaMs tena maharSiNA 03109010c kRtAni kAni cit kopAt pratiSiddhAni kAni cit 03109011a nandAm abhigatAn devAn purA rAjann iti zrutiH 03109011c anvapadyanta sahasA puruSA devadarzinaH 03109012a te darzanam anicchanto devAH zakrapurogamAH 03109012c durgaM cakrur imaM dezaM giripratyUharUpakam 03109013a tadA prabhRti kaunteya narA girim imaM sadA 03109013c nAzaknuvan abhidraSTuM kuta evAdhirohitum 03109014a nAtaptatapasA zakyo draSTum eSa mahAgiriH 03109014c AroDhuM vApi kaunteya tasmAn niyatavAg bhava 03109015a iha devAH sadA sarve yajJAn Ajahrur uttamAn 03109015c teSAm etAni liGgAni dRzyante 'dyApi bhArata 03109016a kuzAkAreva dUrveyaM saMstIrNeva ca bhUr iyam 03109016c yUpaprakArA bahavo vRkSAz ceme vizAM pate 03109017a devAz ca RSayaz caiva vasanty adyApi bhArata 03109017c teSAM sAyaM tathA prAtar dRzyate havyavAhanaH 03109018a ihAplutAnAM kaunteya sadyaH pApmA vihanyate 03109018c kuruzreSThAbhiSekaM vai tasmAt kuru sahAnujaH 03109019a tato nandAplutAGgas tvaM kauzikIm abhiyAsyasi 03109019c vizvAmitreNa yatrograM tapas taptam anuttamam 03109020 vaizaMpAyana uvAca 03109020a tatas tatra samAplutya gAtrANi sagaNo nRpaH 03109020c jagAma kauzikIM puNyAM ramyAM zivajalAM nadIm 03110001 lomaza uvAca 03110001a eSA devanadI puNyA kauzikI bharatarSabha 03110001c vizvAmitrAzramo ramya eSa cAtra prakAzate 03110002a Azramaz caiva puNyAkhyaH kAzyapasya mahAtmanaH 03110002c RzyazRGgaH suto yasya tapasvI saMyatendriyaH 03110003a tapaso yaH prabhAvena varSayAm Asa vAsavam 03110003c anAvRSTyAM bhayAd yasya vavarSa balavRtrahA 03110004a mRgyAM jAtaH sa tejasvI kAzyapasya sutaH prabhuH 03110004c viSaye lomapAdasya yaz cakArAdbhutaM mahat 03110005a nivartiteSu sasyeSu yasmai zAntAM dadau nRpaH 03110005c lomapAdo duhitaraM sAvitrIM savitA yathA 03110006 yudhiSThira uvAca 03110006a RzyazRGgaH kathaM mRgyAm utpannaH kAzyapAtmajaH 03110006c viruddhe yonisaMsarge kathaM ca tapasA yutaH 03110007a kimarthaM ca bhayAc chakras tasya bAlasya dhImataH 03110007c anAvRSTyAM pravRttAyAM vavarSa balavRtrahA 03110008a kathaMrUpA ca zAntAbhUd rAjaputrI yatavratA 03110008c lobhayAm Asa yA ceto mRgabhUtasya tasya vai 03110009a lomapAdaz ca rAjarSir yadAzrUyata dhArmikaH 03110009c kathaM vai viSaye tasya nAvarSat pAkazAsanaH 03110010a etan me bhagavan sarvaM vistareNa yathAtatham 03110010c vaktum arhasi zuzrUSor RzyazRGgasya ceSTitam 03110011 lomaza uvAca 03110011a vibhANDakasya brahmarSes tapasA bhAvitAtmanaH 03110011c amoghavIryasya sataH prajApatisamadyuteH 03110012a zRNu putro yathA jAta RzyazRGgaH pratApavAn 03110012c mahAhrade mahAtejA bAlaH sthavirasaMmataH 03110013a mahAhradaM samAsAdya kAzyapas tapasi sthitaH 03110013c dIrghakAlaM parizrAnta RSir devarSisaMmataH 03110014a tasya retaH pracaskanda dRSTvApsarasam urvazIm 03110014c apsUpaspRzato rAjan mRgI tac cApibat tadA 03110015a saha toyena tRSitA sA garbhiNy abhavan nRpa 03110015c amoghatvAd vidhez caiva bhAvitvAd daivanirmitAt 03110016a tasyAM mRgyAM samabhavat tasya putro mahAn RSiH 03110016c RzyazRGgas taponityo vana eva vyavardhata 03110017a tasyarzyazRGgaM zirasi rAjann AsIn mahAtmanaH 03110017c tenarzyazRGga ity evaM tadA sa prathito 'bhavat 03110018a na tena dRSTapUrvo 'nyaH pitur anyatra mAnuSaH 03110018c tasmAt tasya mano nityaM brahmacarye 'bhavan nRpa 03110019a etasminn eva kAle tu sakhA dazarathasya vai 03110019c lomapAda iti khyAto aGgAnAm Izvaro 'bhavat 03110020a tena kAmaH kRto mithyA brAhmaNebhya iti zrutiH 03110020c sa brAhmaNaiH parityaktas tadA vai jagatIpatiH 03110021a purohitApacArAc ca tasya rAjJo yadRcchayA 03110021c na vavarSa sahasrAkSas tato 'pIDyanta vai prajAH 03110022a sa brAhmaNAn paryapRcchat tapoyuktAn manISiNaH 03110022c pravarSaNe surendrasya samarthAn pRthivIpatiH 03110023a kathaM pravarSet parjanya upAyaH paridRzyatAm 03110023c tam Ucuz coditAs tena svamatAni manISiNaH 03110024a tatra tv eko munivaras taM rAjAnam uvAca ha 03110024c kupitAs tava rAjendra brAhmaNA niSkRtiM cara 03110025a RzyazRGgaM munisutam Anayasva ca pArthiva 03110025c vAneyam anabhijJaM ca nArINAm Arjave ratam 03110026a sa ced avatared rAjan viSayaM te mahAtapAH 03110026c sadyaH pravarSet parjanya iti me nAtra saMzayaH 03110027a etac chrutvA vaco rAjan kRtvA niSkRtim AtmanaH 03110027c sa gatvA punar Agacchat prasanneSu dvijAtiSu 03110027e rAjAnam AgataM dRSTvA pratisaMjagRhuH prajAH 03110028a tato 'Ggapatir AhUya sacivAn mantrakovidAn 03110028c RzyazRGgAgame yatnam akaron mantranizcaye 03110029a so 'dhyagacchad upAyaM tu tair amAtyaiH sahAcyutaH 03110029c zAstrajJair alam arthajJair nItyAM ca pariniSThitaiH 03110030a tata AnAyayAm Asa vAramukhyA mahIpatiH 03110030c vezyAH sarvatra niSNAtAs tA uvAca sa pArthivaH 03110031a RzyazRGgam RSeH putram Anayadhvam upAyataH 03110031c lobhayitvAbhivizvAsya viSayaM mama zobhanAH 03110032a tA rAjabhayabhItAz ca zApabhItAz ca yoSitaH 03110032c azakyam Ucus tat kAryaM vivarNA gatacetasaH 03110033a tatra tv ekA jaradyoSA rAjAnam idam abravIt 03110033c prayatiSye mahArAja tam AnetuM tapodhanam 03110034a abhipretAMs tu me kAmAn samanujJAtum arhasi 03110034c tataH zakSye lobhayitum RzyazRGgam RSeH sutam 03110035a tasyAH sarvam abhiprAyam anvajAnAt sa pArthivaH 03110035c dhanaM ca pradadau bhUri ratnAni vividhAni ca 03110036a tato rUpeNa saMpannA vayasA ca mahIpate 03110036c striya AdAya kAz cit sA jagAma vanam aJjasA 03111001 lomaza uvAca 03111001a sA tu nAvyAzramaM cakre rAjakAryArthasiddhaye 03111001c saMdezAc caiva nRpateH svabuddhyA caiva bhArata 03111002a nAnApuSpaphalair vRkSaiH kRtrimair upazobhitam 03111002c nAnAgulmalatopetaiH svAdukAmaphalapradaiH 03111003a atIva ramaNIyaM tad atIva ca manoharam 03111003c cakre nAvyAzramaM ramyam adbhutopamadarzanam 03111004a tato nibadhya tAM nAvam adUre kAzyapAzramAt 03111004c cArayAm Asa puruSair vihAraM tasya vai muneH 03111005a tato duhitaraM vezyA samAdhAyetikRtyatAm 03111005c dRSTvAntaraM kAzyapasya prAhiNod buddhisaMmatAm 03111006a sA tatra gatvA kuzalA taponityasya saMnidhau 03111006c AzramaM taM samAsAdya dadarza tam RSeH sutam 03111007 vezyovAca 03111007a kaccin mune kuzalaM tApasAnAM; kaccic ca vo mUlaphalaM prabhUtam 03111007c kaccid bhavAn ramate cAzrame 'smiMs; tvAM vai draSTuM sAMpratam Agato 'smi 03111008a kaccit tapo vardhate tApasAnAM; pitA ca te kaccid ahInatejAH 03111008c kaccit tvayA prIyate caiva vipra; kaccit svAdhyAyaH kriyate RzyazRGga 03111009 RzyazRGga uvAca 03111009a Rddho bhavAJ jyotir iva prakAzate; manye cAhaM tvAm abhivAdanIyam 03111009c pAdyaM vai te saMpradAsyAmi kAmAd; yathAdharmaM phalamUlAni caiva 03111010a kauzyAM bRsyAm Assva yathopajoSaM; kRSNAjinenAvRtAyAM sukhAyAm 03111010c kva cAzramas tava kiM nAma cedaM; vrataM brahmaMz carasi hi devavat tvam 03111011 vezyovAca 03111011a mamAzramaH kAzyapaputra ramyas; triyojanaM zailam imaM pareNa 03111011c tatra svadharmo 'nabhivAdanaM no; na codakaM pAdyam upaspRzAmaH 03111012 RzyazRGga uvAca 03111012a phalAni pakvAni dadAni te 'haM; bhallAtakAny AmalakAni caiva 03111012c parUSakAnIGgudadhanvanAni; priyAlAnAM kAmakAraM kuruSva 03111013 lomaza uvAca 03111013a sA tAni sarvANi visarjayitvA; bhakSAn mahArhAn pradadau tato 'smai 03111013c tAny RzyazRGgasya mahArasAni; bhRzaM surUpANi ruciM dadur hi 03111014a dadau ca mAlyAni sugandhavanti; citrANi vAsAMsi ca bhAnumanti 03111014c pAnAni cAgryANi tato mumoda; cikrIDa caiva prajahAsa caiva 03111015a sA kandukenAramatAsya mUle; vibhajyamAnA phalitA lateva 03111015c gAtraiz ca gAtrANi niSevamANA; samAzliSac cAsakRd RzyazRGgam 03111016a sarjAn azokAMs tilakAMz ca vRkSAn; prapuSpitAn avanAmyAvabhajya 03111016c vilajjamAneva madAbhibhUtA; pralobhayAm Asa sutaM maharSeH 03111017a atharzyazRGgaM vikRtaM samIkSya; punaH punaH pIDya ca kAyam asya 03111017c avekSamANA zanakair jagAma; kRtvAgnihotrasya tadApadezam 03111018a tasyAM gatAyAM madanena matto; vicetanaz cAbhavad RzyazRGgaH 03111018c tAm eva bhAvena gatena zUnyo; viniHzvasann ArtarUpo babhUva 03111019a tato muhUrtAd dharipiGgalAkSaH; praveSTito romabhir A nakhAgrAt 03111019c svAdhyAyavAn vRttasamAdhiyukto; vibhANDakaH kAzyapaH prAdurAsIt 03111020a so 'pazyad AsInam upetya putraM; dhyAyantam ekaM viparItacittam 03111020c viniHzvasantaM muhur UrdhvadRSTiM; vibhANDakaH putram uvAca dInam 03111021a na kalpyante samidhaH kiM nu tAta; kaccid dhutaM cAgnihotraM tvayAdya 03111021c sunirNiktaM sruksruvaM homadhenuH; kaccit savatsA ca kRtA tvayAdya 03111022a na vai yathApUrvam ivAsi putra; cintAparaz cAsi vicetanaz ca 03111022c dIno 'timAtraM tvam ihAdya kiM nu; pRcchAmi tvAM ka ihAdyAgato 'bhUt 03112001 RzyazRGga uvAca 03112001a ihAgato jaTilo brahmacArI; na vai hrasvo nAtidIrgho manasvI 03112001c suvarNavarNaH kamalAyatAkSaH; sutaH surANAm iva zobhamAnaH 03112002a samRddharUpaH saviteva dIptaH; suzuklakRSNAkSataraz cakoraiH 03112002c nIlAH prasannAz ca jaTAH sugandhA; hiraNyarajjugrathitAH sudIrghAH 03112003a AdhArarUpA punar asya kaNThe; vibhrAjate vidyud ivAntarikSe 03112003c dvau cAsya piNDAv adhareNa kaNTham; ajAtaromau sumanoharau ca 03112004a vilagnamadhyaz ca sa nAbhideze; kaTiz ca tasyAtikRtapramANA 03112004c tathAsya cIrAntaritA prabhAti; hiraNmayI mekhalA me yatheyam 03112005a anyac ca tasyAdbhutadarzanIyaM; vikUjitaM pAdayoH saMprabhAti 03112005c pANyoz ca tadvat svanavan nibaddhau; kalApakAv akSamAlA yatheyam 03112006a viceSTamAnasya ca tasya tAni; kUjanti haMsA sarasIva mattAH 03112006c cIrANi tasyAdbhutadarzanAni; nemAni tadvan mama rUpavanti 03112007a vaktraM ca tasyAdbhutadarzanIyaM; pravyAhRtaM hlAdayatIva cetaH 03112007c puMskokilasyeva ca tasya vANI; tAM zRNvato me vyathito 'ntarAtmA 03112008a yathA vanaM mAdhavamAsi madhye; samIritaM zvasanenAbhivAti 03112008c tathA sa vAty uttamapuNyagandhI; niSevyamANaH pavanena tAta 03112009a susaMyatAz cApi jaTA vibhaktA; dvaidhIkRtA bhAnti samA lalATe 03112009c karNau ca citrair iva cakravAlaiH; samAvRtau tasya surUpavadbhiH 03112010a tathA phalaM vRttam atho vicitraM; samAhanat pANinA dakSiNena 03112010c tad bhUmim AsAdya punaH punaz ca; samutpataty adbhutarUpam uccaiH 03112011a tac cApi hatvA parivartate 'sau; vAterito vRkSa ivAvaghUrNaH 03112011c taM prekSya me putram ivAmarANAM; prItiH parA tAta ratiz ca jAtA 03112012a sa me samAzliSya punaH zarIraM; jaTAsu gRhyAbhyavanAmya vaktram 03112012c vaktreNa vaktraM praNidhAya zabdaM; cakAra tan me 'janayat praharSam 03112013a na cApi pAdyaM bahu manyate 'sau; phalAni cemAni mayAhRtAni 03112013c evaMvrato 'smIti ca mAm avocat; phalAni cAnyAni navAny adAn me 03112014a mayopayuktAni phalAni tAni; nemAni tulyAni rasena teSAm 03112014c na cApi teSAM tvag iyaM yathaiSAM; sArANi naiSAm iva santi teSAm 03112015a toyAni caivAtirasAni mahyaM; prAdAt sa vai pAtum udArarUpaH 03112015c pItvaiva yAny abhyadhikaH praharSo; mamAbhavad bhUz caliteva cAsIt 03112016a imAni citrANi ca gandhavanti; mAlyAni tasyodgrathitAni paTTaiH 03112016c yAni prakIryeha gataH svam eva; sa AzramaM tapasA dyotamAnaH 03112017a gatena tenAsmi kRto vicetA; gAtraM ca me saMparitapyatIva 03112017c icchAmi tasyAntikam Azu gantuM; taM ceha nityaM parivartamAnam 03112018a gacchAmi tasyAntikam eva tAta; kA nAma sA vratacaryA ca tasya 03112018c icchAmy ahaM carituM tena sArdhaM; yathA tapaH sa caraty ugrakarmA 03113001 vibhANDaka uvAca 03113001a rakSAMsi caitAni caranti putra; rUpeNa tenAdbhutadarzanena 03113001c atulyarUpANy atighoravanti; vighnaM sadA tapasaz cintayanti 03113002a surUparUpANi ca tAni tAta; pralobhayante vividhair upAyaiH 03113002c sukhAc ca lokAc ca nipAtayanti; tAny ugrakarmANi munIn vaneSu 03113003a na tAni seveta munir yatAtmA; satAM lokAn prArthayAnaH kathaM cit 03113003c kRtvA vighnaM tApasAnAM ramante; pApAcArAs tapasas tAny apApa 03113004a asajjanenAcaritAni putra; pApAny apeyAni madhUni tAni 03113004c mAlyAni caitAni na vai munInAM; smRtAni citrojjvalagandhavanti 03113005 lomaza uvAca 03113005a rakSAMsi tAnIti nivArya putraM; vibhANDakas tAM mRgayAM babhUva 03113005c nAsAdayAm Asa yadA tryaheNa; tadA sa paryAvavRte ''zramAya 03113006a yadA punaH kAzyapo vai jagAma; phalAny AhartuM vidhinA zrAmaNena 03113006c tadA punar lobhayituM jagAma; sA vezayoSA munim RzyazRGgam 03113007a dRSTvaiva tAm RzyazRGgaH prahRSTaH; saMbhrAntarUpo 'bhyapatat tadAnIm 03113007c provAca cainAM bhavato ''zramAya; gacchAva yAvan na pitA mamaiti 03113008a tato rAjan kAzyapasyaikaputraM; pravezya yogena vimucya nAvam 03113008c pralobhayantyo vividhair upAyair; Ajagmur aGgAdhipateH samIpam 03113009a saMsthApya tAm Azramadarzane tu; saMtAritAM nAvam atIva zubhrAm 03113009c tIrAd upAdAya tathaiva cakre; rAjAzramaM nAma vanaM vicitram 03113010a antaHpure taM tu nivezya rAjA; vibhANDakasyAtmajam ekaputram 03113010c dadarza devaM sahasA pravRSTam; ApUryamANaM ca jagaj jalena 03113011a sa lomapAdaH paripUrNakAmaH; sutAM dadAv RzyazRGgAya zAntAm 03113011c krodhapratIkArakaraM ca cakre; gobhiz ca mArgeSv abhikarSaNaM ca 03113012a vibhANDakasyAvrajataH sa rAjA; pazUn prabhUtAn pazupAMz ca vIrAn 03113012c samAdizat putragRddhI maharSir; vibhANDakaH paripRcched yadA vaH 03113013a sa vaktavyaH prAJjalibhir bhavadbhiH; putrasya te pazavaH karSaNaM ca 03113013c kiM te priyaM vai kriyatAM maharSe; dAsAH sma sarve tava vAci baddhAH 03113014a athopAyAt sa muniz caNDakopaH; svam AzramaM mUlaphalAni gRhya 03113014c anveSamANaz ca na tatra putraM; dadarza cukrodha tato bhRzaM saH 03113015a tataH sa kopena vidIryamANa; AzaGkamAno nRpater vidhAnam 03113015c jagAma campAM pradidhakSamANas; tam aGgarAjaM viSayaM ca tasya 03113016a sa vai zrAntaH kSudhitaH kAzyapas tAn; ghoSAn samAsAditavAn samRddhAn 03113016c gopaiz ca tair vidhivat pUjyamAno; rAjeva tAM rAtrim uvAsa tatra 03113017a saMprApya satkAram atIva tebhyaH; provAca kasya prathitAH stha saumyAH 03113017c Ucus tatas te 'bhyupagamya sarve; dhanaM tavedaM vihitaM sutasya 03113018a deze tu deze tu sa pUjyamAnas; tAMz caiva zRNvan madhurAn pralApAn 03113018c prazAntabhUyiSTharajAH prahRSTaH; samAsasAdAGgapatiM purastham 03113019a saMpUjitas tena nararSabheNa; dadarza putraM divi devaM yathendram 03113019c zAntAM snuSAM caiva dadarza tatra; saudAminIm uccarantIM yathaiva 03113020a grAmAMz ca ghoSAMz ca sutaM ca dRSTvA; zAntAM ca zAnto 'sya paraH sa kopaH 03113020c cakAra tasmai paramaM prasAdaM; vibhANDako bhUmipater narendra 03113021a sa tatra nikSipya sutaM maharSir; uvAca sUryAgnisamaprabhAvam 03113021c jAte putre vanam evAvrajethA; rAjJaH priyANy asya sarvANi kRtvA 03113022a sa tadvacaH kRtavAn RzyazRGgo; yayau ca yatrAsya pitA babhUva 03113022c zAntA cainaM paryacarad yathAvat; khe rohiNI somam ivAnukUlA 03113023a arundhatI vA subhagA vasiSThaM; lopAmudrA vApi yathA hy agastyam 03113023c nalasya vA damayantI yathAbhUd; yathA zacI vajradharasya caiva 03113024a nADAyanI cendrasenA yathaiva; vazyA nityaM mudgalasyAjamIDha 03113024c tathA zAntA RzyazRGgaM vanasthaM; prItyA yuktA paryacaran narendra 03113025a tasyAzramaH puNya eSo vibhAti; mahAhradaM zobhayan puNyakIrteH 03113025c atra snAtaH kRtakRtyo vizuddhas; tIrthAny anyAny anusaMyAhi rAjan 03114001 vaizaMpAyana uvAca 03114001a tataH prayAtaH kauzikyAH pANDavo janamejaya 03114001c AnupUrvyeNa sarvANi jagAmAyatanAny uta 03114002a sa sAgaraM samAsAdya gaGgAyAH saMgame nRpa 03114002c nadIzatAnAM paJcAnAM madhye cakre samAplavam 03114003a tataH samudratIreNa jagAma vasudhAdhipaH 03114003c bhrAtRbhiH sahito vIraH kaliGgAn prati bhArata 03114004 lomaza uvAca 03114004a ete kaliGgAH kaunteya yatra vaitaraNI nadI 03114004c yatrAyajata dharmo 'pi devAJ zaraNam etya vai 03114005a RSibhiH samupAyuktaM yajJiyaM girizobhitam 03114005c uttaraM tIram etad dhi satataM dvijasevitam 03114006a samena devayAnena pathA svargam upeyuSaH 03114006c atra vai RSayo 'nye 'pi purA kratubhir Ijire 03114007a atraiva rudro rAjendra pazum AdattavAn makhe 03114007c rudraH pazuM mAnavendra bhAgo 'yam iti cAbravIt 03114008a hRte pazau tadA devAs tam Ucur bharatarSabha 03114008c mA parasvam abhidrogdhA mA dharmAn sakalAnn azIH 03114009a tataH kalyANarUpAbhir vAgbhis te rudram astuvan 03114009c iSTyA cainaM tarpayitvA mAnayAM cakrire tadA 03114010a tataH sa pazum utsRjya devayAnena jagmivAn 03114010c atrAnuvaMzo rudrasya taM nibodha yudhiSThira 03114011a ayAtayAmaM sarvebhyo bhAgebhyo bhAgam uttamam 03114011c devAH saMkalpayAm Asur bhayAd rudrasya zAzvatam 03114012a imAM gAthAm atra gAyann apaH spRzati yo naraH 03114012c devayAnas tasya panthAz cakSuz caiva prakAzate 03114013 vaizaMpAyana uvAca 03114013a tato vaitaraNIM sarve pANDavA draupadI tathA 03114013c avatIrya mahAbhAgA tarpayAM cakrire pitqn 03114014 yudhiSThira uvAca 03114014a upaspRzyaiva bhagavann asyAM nadyAM tapodhana 03114014c mAnuSAd asmi viSayAd apetaH pazya lomaza 03114015a sarvA&l lokAn prapazyAmi prasAdAt tava suvrata 03114015c vaikhAnasAnAM japatAm eSa zabdo mahAtmanAm 03114016 lomaza uvAca 03114016a trizataM vai sahasrANi yojanAnAM yudhiSThira 03114016c yatra dhvaniM zRNoSy enaM tUSNIm Assva vizAM pate 03114017a etat svayaMbhuvo rAjan vanaM ramyaM prakAzate 03114017c yatrAyajata kaunteya vizvakarmA pratApavAn 03114018a yasmin yajJe hi bhUr dattA kazyapAya mahAtmane 03114018c saparvatavanoddezA dakSiNA vai svayaMbhuvA 03114019a avAsIdac ca kaunteya dattamAtrA mahI tadA 03114019c uvAca cApi kupitA lokezvaram idaM prabhum 03114020a na mAM martyAya bhagavan kasmai cid dAtum arhasi 03114020c pradAnaM mogham etat te yAsyAmy eSA rasAtalam 03114021a viSIdantIM tu tAM dRSTvA kazyapo bhagavAn RSiH 03114021c prasAdayAM babhUvAtha tato bhUmiM vizAM pate 03114022a tataH prasannA pRthivI tapasA tasya pANDava 03114022c punar unmajjya salilAd vedIrUpA sthitA babhau 03114023a saiSA prakAzate rAjan vedI saMsthAnalakSaNA 03114023c AruhyAtra mahArAja vIryavAn vai bhaviSyasi 03114024a ahaM ca te svastyayanaM prayokSye; yathA tvam enAm adhirokSyase 'dya 03114024c spRSTA hi martyena tataH samudram; eSA vedI pravizaty AjamIDha 03114025a agnir mitro yonir Apo 'tha devyo; viSNo retas tvam amRtasya nAbhiH 03114025c evaM bruvan pANDava satyavAkyaM; vedIm imAM tvaM tarasAdhiroha 03114026 vaizaMpAyana uvAca 03114026a tataH kRtasvastyayano mahAtmA; yudhiSThiraH sAgaragAm agacchat 03114026c kRtvA ca tacchAsanam asya sarvaM; mahendram AsAdya nizAm uvAsa 03115001 vaizaMpAyana uvAca 03115001a sa tatra tAm uSitvaikAM rajanIM pRthivIpatiH 03115001c tApasAnAM paraM cakre satkAraM bhrAtRbhiH saha 03115002a lomazaz cAsya tAn sarvAn Acakhyau tatra tApasAn 03115002c bhRgUn aGgirasaz caiva vAsiSThAn atha kAzyapAn 03115003a tAn sametya sa rAjarSir abhivAdya kRtAJjaliH 03115003c rAmasyAnucaraM vIram apRcchad akRtavraNam 03115004a kadA nu rAmo bhagavAMs tApasAn darzayiSyati 03115004c tenaivAhaM prasaGgena draSTum icchAmi bhArgavam 03115005 akRtavraNa uvAca 03115005a AyAn evAsi vidito rAmasya viditAtmanaH 03115005c prItis tvayi ca rAmasya kSipraM tvAM darzayiSyati 03115006a caturdazIm aSTamIM ca rAmaM pazyanti tApasAH 03115006c asyAM rAtryAM vyatItAyAM bhavitrI ca caturdazI 03115007 yudhiSThira uvAca 03115007a bhavAn anugato vIraM jAmadagnyaM mahAbalam 03115007c pratyakSadarzI sarvasya pUrvavRttasya karmaNaH 03115008a sa bhavAn kathayatv etad yathA rAmeNa nirjitAH 03115008c Ahave kSatriyAH sarve kathaM kena ca hetunA 03115009 akRtavraNa uvAca 03115009a kanyakubje mahAn AsIt pArthivaH sumahAbalaH 03115009c gAdhIti vizruto loke vanavAsaM jagAma saH 03115010a vane tu tasya vasataH kanyA jajJe 'psaraHsamA 03115010c RcIko bhArgavas tAM ca varayAm Asa bhArata 03115011a tam uvAca tato rAjA brAhmaNaM saMzitavratam 03115011c ucitaM naH kule kiM cit pUrvair yat saMpravartitam 03115012a ekataHzyAmakarNAnAM pANDurANAM tarasvinAm 03115012c sahasraM vAjinAM zulkam iti viddhi dvijottama 03115013a na cApi bhagavAn vAcyo dIyatAm iti bhArgava 03115013c deyA me duhitA ceyaM tvadvidhAya mahAtmane 03115014 RcIka uvAca 03115014a ekataHzyAmakarNAnAM pANDurANAM tarasvinAm 03115014c dAsyAmy azvasahasraM te mama bhAryA sutAstu te 03115015 akRtavraNa uvAca 03115015a sa tatheti pratijJAya rAjan varuNam abravIt 03115015c ekataHzyAmakarNAnAM pANDurANAM tarasvinAm 03115015e sahasraM vAjinAm ekaM zulkArthaM me pradIyatAm 03115016a tasmai prAdAt sahasraM vai vAjinAM varuNas tadA 03115016c tad azvatIrthaM vikhyAtam utthitA yatra te hayAH 03115017a gaGgAyAM kanyakubje vai dadau satyavatIM tadA 03115017c tato gAdhiH sutAM tasmai janyAz cAsan surAs tadA 03115017e labdhvA hayasahasraM tu tAMz ca dRSTvA divaukasaH 03115018a dharmeNa labdhvA tAM bhAryAm RcIko dvijasattamaH 03115018c yathAkAmaM yathAjoSaM tayA reme sumadhyayA 03115019a taM vivAhe kRte rAjan sabhAryam avalokakaH 03115019c AjagAma bhRguzreSThaH putraM dRSTvA nananda ca 03115020a bhAryApatI tam AsInaM guruM suragaNArcitam 03115020c arcitvA paryupAsInau prAJjalI tasthatus tadA 03115021a tataH snuSAM sa bhagavAn prahRSTo bhRgur abravIt 03115021c varaM vRNISva subhage dAtA hy asmi tavepsitam 03115022a sA vai prasAdayAm Asa taM guruM putrakAraNAt 03115022c Atmanaz caiva mAtuz ca prasAdaM ca cakAra saH 03115023 bhRgur uvAca 03115023a Rtau tvaM caiva mAtA ca snAte puMsavanAya vai 03115023c AliGgetAM pRthag vRkSau sAzvatthaM tvam udumbaram 03115024a AliGgane tu te rAjaMz cakratuH sma viparyayam 03115024c kadA cid bhRgur Agacchat taM ca veda viparyayam 03115025a athovAca mahAtejA bhRguH satyavatIM snuSAm 03115025c brAhmaNaH kSatravRttir vai tava putro bhaviSyati 03115026a kSatriyo brAhmaNAcAro mAtus tava suto mahAn 03115026c bhaviSyati mahAvIryaH sAdhUnAM mArgam AsthitaH 03115027a tataH prasAdayAm Asa zvazuraM sA punaH punaH 03115027c na me putro bhaved IdRk kAmaM pautro bhaved iti 03115028a evam astv iti sA tena pANDava pratinanditA 03115028c jamadagniM tataH putraM sA jajJe kAla Agate 03115028e tejasA varcasA caiva yuktaM bhArgavanandanam 03115029a sa vardhamAnas tejasvI vedasyAdhyayanena vai 03115029c bahUn RSIn mahAtejAH pANDaveyAtyavartata 03115030a taM tu kRtsno dhanurvedaH pratyabhAd bharatarSabha 03115030c caturvidhAni cAstrANi bhAskaropamavarcasam 03116001 akRtavraNa uvAca 03116001a sa vedAdhyayane yukto jamadagnir mahAtapAH 03116001c tapas tepe tato devAn niyamAd vazam Anayat 03116002a sa prasenajitaM rAjann adhigamya narAdhipam 03116002c reNukAM varayAm Asa sa ca tasmai dadau nRpaH 03116003a reNukAM tv atha saMprApya bhAryAM bhArgavanandanaH 03116003c Azramasthas tayA sArdhaM tapas tepe 'nukUlayA 03116004a tasyAH kumArAz catvAro jajJire rAmapaJcamAH 03116004c sarveSAm ajaghanyas tu rAma AsIj jaghanyajaH 03116005a phalAhAreSu sarveSu gateSv atha suteSu vai 03116005c reNukA snAtum agamat kadA cin niyatavratA 03116006a sA tu citrarathaM nAma mArttikAvatakaM nRpam 03116006c dadarza reNukA rAjann AgacchantI yadRcchayA 03116007a krIDantaM salile dRSTvA sabhAryaM padmamAlinam 03116007c RddhimantaM tatas tasya spRhayAm Asa reNukA 03116008a vyabhicArAt tu sA tasmAt klinnAmbhasi vicetanA 03116008c pravivezAzramaM trastA tAM vai bhartAnvabudhyata 03116009a sa tAM dRSTvA cyutAM dhairyAd brAhmyA lakSmyA vivarjitAm 03116009c dhikzabdena mahAtejA garhayAm Asa vIryavAn 03116010a tato jyeSTho jAmadagnyo rumaNvAn nAma nAmataH 03116010c AjagAma suSeNaz ca vasur vizvAvasus tathA 03116011a tAn AnupUrvyAd bhagavAn vadhe mAtur acodayat 03116011c na ca te jAtasaMmohAH kiM cid Ucur vicetasaH 03116012a tataH zazApa tAn kopAt te zaptAz cetanAM jahuH 03116012c mRgapakSisadharmANaH kSipram AsaJ jaDopamAH 03116013a tato rAmo 'bhyagAt pazcAd AzramaM paravIrahA 03116013c tam uvAca mahAmanyur jamadagnir mahAtapAH 03116014a jahImAM mAtaraM pApAM mA ca putra vyathAM kRthAH 03116014c tata AdAya parazuM rAmo mAtuH ziro 'harat 03116015a tatas tasya mahArAja jamadagner mahAtmanaH 03116015c kopo agacchat sahasA prasannaz cAbravId idam 03116016a mamedaM vacanAt tAta kRtaM te karma duSkaram 03116016c vRNISva kAmAn dharmajJa yAvato vAJchase hRdA 03116017a sa vavre mAtur utthAnam asmRtiM ca vadhasya vai 03116017c pApena tena cAsparzaM bhrAtqNAM prakRtiM tathA 03116018a apratidvandvatAM yuddhe dIrgham Ayuz ca bhArata 03116018c dadau ca sarvAn kAmAMs tAJ jamadagnir mahAtapAH 03116019a kadA cit tu tathaivAsya viniSkrAntAH sutAH prabho 03116019c athAnUpapatir vIraH kArtavIryo 'bhyavartata 03116020a tam AzramapadaM prAptam RSer bhAryA samarcayat 03116020c sa yuddhamadasaMmatto nAbhyanandat tathArcanam 03116021a pramathya cAzramAt tasmAd dhomadhenvAs tadA balAt 03116021c jahAra vatsaM krozantyA babhaJja ca mahAdrumAn 03116022a AgatAya ca rAmAya tadAcaSTa pitA svayam 03116022c gAM ca rorUyatIM dRSTvA kopo rAmaM samAvizat 03116023a sa manyuvazam ApannaH kArtavIryam upAdravat 03116023c tasyAtha yudhi vikramya bhArgavaH paravIrahA 03116024a ciccheda nizitair bhallair bAhUn parighasaMnibhAn 03116024c sahasrasaMmitAn rAjan pragRhya ruciraM dhanuH 03116025a arjunasyAtha dAyAdA rAmeNa kRtamanyavaH 03116025c AzramasthaM vinA rAmaM jamadagnim upAdravan 03116026a te taM jaghnur mahAvIryam ayudhyantaM tapasvinam 03116026c asakRd rAma rAmeti vikrozantam anAthavat 03116027a kArtavIryasya putrAs tu jamadagniM yudhiSThira 03116027c ghAtayitvA zarair jagmur yathAgatam ariMdamAH 03116028a apakrAnteSu caiteSu jamadagnau tathAgate 03116028c samitpANir upAgacchad AzramaM bhRgunandanaH 03116029a sa dRSTvA pitaraM vIras tathA mRtyuvazaM gatam 03116029c anarhantaM tathAbhUtaM vilalApa suduHkhitaH 03117001 rAma uvAca 03117001a mamAparAdhAt taiH kSudrair hatas tvaM tAta bAlizaiH 03117001c kArtavIryasya dAyAdair vane mRga iveSubhiH 03117002a dharmajJasya kathaM tAta vartamAnasya satpathe 03117002c mRtyur evaMvidho yuktaH sarvabhUteSv anAgasaH 03117003a kiM nu tair na kRtaM pApaM yair bhavAMs tapasi sthitaH 03117003c ayudhyamAno vRddhaH san hataH zarazataiH zitaiH 03117004a kiM nu te tatra vakSyanti saciveSu suhRtsu ca 03117004c ayudhyamAnaM dharmajJam ekaM hatvAnapatrapAH 03117005 akRtavraNa uvAca 03117005a vilapyaivaM sa karuNaM bahu nAnAvidhaM nRpa 03117005c pretakAryANi sarvANi pituz cakre mahAtapAH 03117006a dadAha pitaraM cAgnau rAmaH parapuraMjayaH 03117006c pratijajJe vadhaM cApi sarvakSatrasya bhArata 03117007a saMkruddho 'tibalaH zUraH zastram AdAya vIryavAn 03117007c jaghnivAn kArtavIryasya sutAn eko 'ntakopamaH 03117008a teSAM cAnugatA ye ca kSatriyAH kSatriyarSabha 03117008c tAMz ca sarvAn avAmRdnAd rAmaH praharatAM varaH 03117009a triHsaptakRtvaH pRthivIM kRtvA niHkSatriyAM prabhuH 03117009c samantapaJcake paJca cakAra rudhirahradAn 03117010a sa teSu tarpayAm Asa pitqn bhRgukulodvahaH 03117010c sAkSAd dadarza carcIkaM sa ca rAmaM nyavArayat 03117011a tato yajJena mahatA jAmadagnyaH pratApavAn 03117011c tarpayAm Asa devendram Rtvigbhyaz ca mahIM dadau 03117012a vedIM cApy adadad dhaimIM kazyapAya mahAtmane 03117012c dazavyAmAyatAM kRtvA navotsedhAM vizAM pate 03117013a tAM kazyapasyAnumate brAhmaNAH khaNDazas tadA 03117013c vyabhajaMs tena te rAjan prakhyAtAH khANDavAyanAH 03117014a sa pradAya mahIM tasmai kazyapAya mahAtmane 03117014c asmin mahendre zailendre vasaty amitavikramaH 03117015a evaM vairam abhUt tasya kSatriyair lokavAsibhiH 03117015c pRthivI cApi vijitA rAmeNAmitatejasA 03117016 vaizaMpAyana uvAca 03117016a tataz caturdazIM rAmaH samayena mahAmanAH 03117016c darzayAm Asa tAn viprAn dharmarAjaM ca sAnujam 03117017a sa tam Anarca rAjendro bhrAtRbhiH sahitaH prabhuH 03117017c dvijAnAM ca parAM pUjAM cakre nRpatisattamaH 03117018a arcayitvA jAmadagnyaM pUjitas tena cAbhibhUH 03117018c mahendra uSya tAM rAtriM prayayau dakSiNAmukhaH 03118001 vaizaMpAyana uvAca 03118001a gacchan sa tIrthAni mahAnubhAvaH; puNyAni ramyANi dadarza rAjA 03118001c sarvANi viprair upazobhitAni; kva cit kva cid bhArata sAgarasya 03118002a sa vRttavAMs teSu kRtAbhiSekaH; sahAnujaH pArthivaputrapautraH 03118002c samudragAM puNyatamAM prazastAM; jagAma pArikSita pANDuputraH 03118003a tatrApi cAplutya mahAnubhAvaH; saMtarpayAm Asa pitqn surAMz ca 03118003c dvijAtimukhyeSu dhanaM visRjya; godAvarIM sAgaragAm agacchat 03118004a tato vipApmA draviDeSu rAjan; samudram AsAdya ca lokapuNyam 03118004c agastyatIrthaM ca pavitrapuNyaM; nArItIrthAny atha vIro dadarza 03118005a tatrArjunasyAgryadhanurdharasya; nizamya tat karma parair asahyam 03118005c saMpUjyamAnaH paramarSisaMghaiH; parAM mudaM pANDusutaH sa lebhe 03118006a sa teSu tIrtheSv abhiSiktagAtraH; kRSNAsahAyaH sahito 'nujaiz ca 03118006c saMpUjayan vikramam arjunasya; reme mahIpAlapatiH pRthivyAm 03118007a tataH sahasrANi gavAM pradAya; tIrtheSu teSv ambudharottamasya 03118007c hRSTaH saha bhrAtRbhir arjunasya; saMkIrtayAm Asa gavAM pradAnam 03118008a sa tAni tIrthAni ca sAgarasya; puNyAni cAnyAni bahUni rAjan 03118008c krameNa gacchan paripUrNakAmaH; zUrpArakaM puNyatamaM dadarza 03118009a tatrodadheH kaM cid atItya dezaM; khyAtaM pRthivyAM vanam AsasAda 03118009c taptaM surair yatra tapaH purastAd; iSTaM tathA puNyatamair narendraiH 03118010a sa tatra tAm agryadhanurdharasya; vedIM dadarzAyatapInabAhuH 03118010c RcIkaputrasya tapasvisaMghaiH; samAvRtAM puNyakRd arcanIyAm 03118011a tato vasUnAM vasudhAdhipaH sa; marudgaNAnAM ca tathAzvinoz ca 03118011c vaivasvatAdityadhanezvarANAm; indrasya viSNoH savitur vibhoz ca 03118012a bhagasya candrasya divAkarasya; pater apAM sAdhyagaNasya caiva 03118012c dhAtuH pitqNAM ca tathA mahAtmA; rudrasya rAjan sagaNasya caiva 03118013a sarasvatyAH siddhagaNasya caiva; pUSNaz ca ye cApy amarAs tathAnye 03118013c puNyAni cApy AyatanAni teSAM; dadarza rAjA sumanoharANi 03118014a teSUpavAsAn vividhAn upoSya; dattvA ca ratnAni mahAdhanAni 03118014c tIrtheSu sarveSu pariplutAGgaH; punaH sa zUrpArakam AjagAma 03118015a sa tena tIrthena tu sAgarasya; punaH prayAtaH saha sodarIyaiH 03118015c dvijaiH pRthivyAM prathitaM mahadbhis; tIrthaM prabhAsaM samupAjagAma 03118016a tatrAbhiSiktaH pRthulohitAkSaH; sahAnujair devagaNAn pitqMz ca 03118016c saMtarpayAm Asa tathaiva kRSNA; te cApi viprAH saha lomazena 03118017a sa dvAdazAhaM jalavAyubhakSaH; kurvan kSapAhaHsu tadAbhiSekam 03118017c samantato 'gnIn upadIpayitvA; tepe tapo dharmabhRtAM variSThaH 03118018a tam ugram AsthAya tapaz carantaM; zuzrAva rAmaz ca janArdanaz ca 03118018c tau sarvavRSNipravarau sasainyau; yudhiSThiraM jagmatur AjamIDham 03118019a te vRSNayaH pANDusutAn samIkSya; bhUmau zayAnAn maladigdhagAtrAn 03118019c anarhatIM draupadIM cApi dRSTvA; suduHkhitAz cukruzur ArtanAdam 03118020a tataH sa rAmaM ca janArdanaM ca; kArSNiM ca sAmbaM ca zinez ca pautram 03118020c anyAMz ca vRSNIn upagamya pUjAM; cakre yathAdharmam adInasattvaH 03118021a te cApi sarvAn pratipUjya pArthAMs; taiH satkRtAH pANDusutais tathaiva 03118021c yudhiSThiraM saMparivArya rAjann; upAvizan devagaNA yathendram 03118022a teSAM sa sarvaM caritaM pareSAM; vane ca vAsaM paramapratItaH 03118022c astrArtham indrasya gataM ca pArthaM; kRSNe zazaMsAmararAjaputram 03118023a zrutvA tu te tasya vacaH pratItAs; tAMz cApi dRSTvA sukRzAn atIva 03118023c netrodbhavaM saMmumucur dazArhA; duHkhArtijaM vAri mahAnubhAvAH 03119001 janamejaya uvAca 03119001a prabhAsatIrthaM saMprApya vRSNayaH pANDavAs tathA 03119001c kim akurvan kathAz caiSAM kAs tatrAsaMs tapodhana 03119002a te hi sarve mahAtmAnaH sarvazAstravizAradAH 03119002c vRSNayaH pANDavAz caiva suhRdaz ca parasparam 03119003 vaizaMpAyana uvAca 03119003a prabhAsatIrthaM saMprApya puNyaM tIrthaM mahodadheH 03119003c vRSNayaH pANDavAn vIrAn parivAryopatasthire 03119004a tato gokSIrakundendumRNAlarajataprabhaH 03119004c vanamAlI halI rAmo babhASe puSkarekSaNam 03119005a na kRSNa dharmaz carito bhavAya; jantor adharmaz ca parAbhavAya 03119005c yudhiSThiro yatra jaTI mahAtmA; vanAzrayaH klizyati cIravAsAH 03119006a duryodhanaz cApi mahIM prazAsti; na cAsya bhUmir vivaraM dadAti 03119006c dharmAd adharmaz carito garIyAn; itIva manyeta naro 'lpabuddhiH 03119007a duryodhane cApi vivardhamAne; yudhiSThire cAsukha AttarAjye 03119007c kiM nv adya kartavyam iti prajAbhiH; zaGkA mithaH saMjanitA narANAm 03119008a ayaM hi dharmaprabhavo narendro; dharme rataH satyadhRtiH pradAtA 03119008c caled dhi rAjyAc ca sukhAc ca pArtho; dharmAd apetaz ca kathaM vivardhet 03119009a kathaM nu bhISmaz ca kRpaz ca vipro; droNaz ca rAjA ca kulasya vRddhaH 03119009c pravrAjya pArthAn sukham Apnuvanti; dhik pApabuddhIn bharatapradhAnAn 03119010a kiM nAma vakSyaty avanipradhAnaH; pitqn samAgamya paratra pApaH 03119010c putreSu samyak caritaM mayeti; putrAn apApAn avaropya rAjyAt 03119011a nAsau dhiyA saMpratipazyati sma; kiM nAma kRtvAham acakSur evam 03119011c jAtaH pRthivyAm iti pArthiveSu; pravrAjya kaunteyam athApi rAjyAt 03119012a nUnaM samRddhAn pitRlokabhUmau; cAmIkarAbhAn kSitijAn praphullAn 03119012c vicitravIryasya sutaH saputraH; kRtvA nRzaMsaM bata pazyati sma 03119013a vyUDhottarAMsAn pRthulohitAkSAn; nemAn sma pRcchan sa zRNoti nUnam 03119013c prasthApayad yat sa vanaM hy azaGko; yudhiSThiraM sAnujam Attazastram 03119014a yo 'yaM pareSAM pRtanAM samRddhAM; nirAyudho dIrghabhujo nihanyAt 03119014c zrutvaiva zabdaM hi vRkodarasya; muJcanti sainyAni zakRt samUtram 03119015a sa kSutpipAsAdhvakRzas tarasvI; sametya nAnAyudhabANapANiH 03119015c vane smaran vAsam imaM sughoraM; zeSaM na kuryAd iti nizcitaM me 03119016a na hy asya vIryeNa balena kaz cit; samaH pRthivyAM bhavitA nareSu 03119016c zItoSNavAtAtapakarzitAGgo; na zeSam AjAv asuhRtsu kuryAt 03119017a prAcyAM nRpAn ekarathena jitvA; vRkodaraH sAnucarAn raNeSu 03119017c svastyAgamad yo 'tirathas tarasvI; so 'yaM vane klizyati cIravAsAH 03119018a yo dantakUre vyajayan nRdevAn; samAgatAn dAkSiNAtyAn mahIpAn 03119018c taM pazyatemaM sahadevam adya; tapasvinaM tApasaveSarUpam 03119019a yaH pArthivAn ekarathena vIro; dizaM pratIcIM prati yuddhazauNDaH 03119019c so 'yaM vane mUlaphalena jIvaJ; jaTI caraty adya malAcitAGgaH 03119020a satre samRddhe 'ti rathasya rAjJo; vedItalAd utpatitA sutA yA 03119020c seyaM vane vAsam imaM suduHkhaM; kathaM sahaty adya satI sukhArhA 03119021a trivargamukhyasya samIraNasya; devezvarasyApy atha vAzvinoz ca 03119021c eSAM surANAM tanayAH kathaM nu; vane caranty alpasukhAH sukhArhAH 03119022a jite hi dharmasya sute sabhArye; sabhrAtRke sAnucare niraste 03119022c duryodhane cApi vivardhamAne; kathaM na sIdaty avaniH sazailA 03120001 sAtyakir uvAca 03120001a na rAma kAlaH paridevanAya; yad uttaraM tatra tad eva sarve 03120001c samAcarAmo hy anatItakAlaM; yudhiSThiro yady api nAha kiM cit 03120002a ye nAthavanto hi bhavanti loke; te nAtmanA karma samArabhante 03120002c teSAM tu kAryeSu bhavanti nAthAH; zaibyAdayo rAma yathA yayAteH 03120003a yeSAM tathA rAma samArabhante; kAryANi nAthAH svamatena loke 03120003c te nAthavantaH puruSapravIrA; nAnAthavat kRcchram avApnuvanti 03120004a kasmAd ayaM rAmajanArdanau ca; pradyumnasAmbau ca mayA sametau 03120004c vasaty araNye saha sodarIyais; trailokyanAthAn adhigamya nAthAn 03120005a niryAtu sAdhv adya dazArhasenA; prabhUtanAnAyudhacitravarmA 03120005c yamakSayaM gacchatu dhArtarASTraH; sabAndhavo vRSNibalAbhibhUtaH 03120006a tvaM hy eva kopAt pRthivIm apImAM; saMveSTayes tiSThatu zArGgadhanvA 03120006c sa dhArtarASTraM jahi sAnubandhaM; vRtraM yathA devapatir mahendraH 03120007a bhrAtA ca me yaz ca sakhA guruz ca; janArdanasyAtmasamaz ca pArthaH 03120007c yadartham abhyudyatam uttamaM tat; karoti karmAgryam apAraNIyam 03120008a tasyAstravarSANy aham uttamAstrair; vihatya sarvANi raNe 'bhibhUya 03120008c kAyAc chiraH sarpaviSAgnikalpaiH; zarottamair unmathitAsmi rAma 03120009a khaDgena cAhaM nizitena saMkhye; kAyAc chiras tasya balAt pramathya 03120009c tato 'sya sarvAn anugAn haniSye; duryodhanaM cApi kurUMz ca sarvAn 03120010a AttAyudhaM mAm iha rauhiNeya; pazyantu bhaumA yudhi jAtaharSAH 03120010c nighnantam ekaM kuruyodhamukhyAn; kAle mahAkakSam ivAntakAgniH 03120011a pradyumnamuktAn nizitAn na zaktAH; soDhuM kRpadroNavikarNakarNAH 03120011c jAnAmi vIryaM ca tavAtmajasya; kArSNir bhavaty eSa yathA raNasthaH 03120012a sAmbaH sasUtaM sarathaM bhujAbhyAM; duHzAsanaM zAstu balAt pramathya 03120012c na vidyate jAmbavatIsutasya; raNe 'viSahyaM hi raNotkaTasya 03120013a etena bAlena hi zambarasya; daityasya sainyaM sahasA praNunnam 03120013c vRttorur atyAyatapInabAhur; etena saMkhye nihato 'zvacakraH 03120013e ko nAma sAmbasya raNe manuSyo; gatvAntaraM vai bhujayor dhareta 03120014a yathA pravizyAntaram antakasya; kAle manuSyo na viniSkrameta 03120014c tathA pravizyAntaram asya saMkhye; ko nAma jIvan punar Avrajeta 03120015a droNaM ca bhISmaM ca mahArathau tau; sutair vRtaM cApy atha somadattam 03120015c sarvANi sainyAni ca vAsudevaH; pradhakSyate sAyakavahnijAlaiH 03120016a kiM nAma lokeSv aviSahyam asti; kRSNasya sarveSu sadaivateSu 03120016c AttAyudhasyottamabANapANez; cakrAyudhasyApratimasya yuddhe 03120017a tato 'niruddho 'py asicarmapANir; mahIm imAM dhArtarASTrair visaMjJaiH 03120017c hRtottamAGgair nihataiH karotu; kIrNAM kuzair vedim ivAdhvareSu 03120018a gadolmukau bAhukabhAnunIthAH; zUraz ca saMkhye nizaThaH kumAraH 03120018c raNotkaTau sAraNacArudeSNau; kulocitaM viprathayantu karma 03120019a savRSNibhojAndhakayodhamukhyA; samAgatA kSatriyazUrasenA 03120019c hatvA raNe tAn dhRtarASTraputrA&l; loke yazaH sphItam upAkarotu 03120020a tato 'bhimanyuH pRthivIM prazAstu; yAvad vrataM dharmabhRtAM variSThaH 03120020c yudhiSThiraH pArayate mahAtmA; dyUte yathoktaM kurusattamena 03120021a asmatpramuktair vizikhair jitAris; tato mahIM bhokSyati dharmarAjaH 03120021c nirdhArtarASTrAM hatasUtaputrAm; etad dhi naH kRtyatamaM yazasyam 03120022 vAsudeva uvAca 03120022a asaMzayaM mAdhava satyam etad; gRhNIma te vAkyam adInasattva 03120022c svAbhyAM bhujAbhyAm ajitAM tu bhUmiM; necchet kurUNAm RSabhaH kathaM cit 03120023a na hy eSa kAmAn na bhayAn na lobhAd; yudhiSThiro jAtu jahyAt svadharmam 03120023c bhImArjunau cAtirathau yamau vA; tathaiva kRSNA drupadAtmajeyam 03120024a ubhau hi yuddhe 'pratimau pRthivyAM; vRkodaraz caiva dhanaMjayaz ca 03120024c kasmAn na kRtsnAM pRthivIM prazAsen; mAdrIsutAbhyAM ca puraskRto 'yam 03120025a yadA tu pAJcAlapatir mahAtmA; sakekayaz cedipatir vayaM ca 03120025c yotsyAma vikramya parAMs tadA vai; suyodhanas tyakSyati jIvalokam 03120026 yudhiSThira uvAca 03120026a naitac citraM mAdhava yad bravISi; satyaM tu me rakSyatamaM na rAjyam 03120026c kRSNas tu mAM veda yathAvad ekaH; kRSNaM ca vedAham atho yathAvat 03120027a yadaiva kAlaM puruSapravIro; vetsyaty ayaM mAdhava vikramasya 03120027c tadA raNe tvaM ca zinipravIra; suyodhanaM jeSyasi kezavaz ca 03120028a pratiprayAntv adya dazArhavIrA; dRDho 'smi nAthair naralokanAthaiH 03120028c dharme 'pramAdaM kurutAprameyA; draSTAsmi bhUyaH sukhinaH sametAn 03120029 vaizaMpAyana uvAca 03120029a te 'nyonyam Amantrya tathAbhivAdya; vRddhAn pariSvajya zizUMz ca sarvAn 03120029c yadupravIrAH svagRhANi jagmU; rAjApi tIrthAny anusaMcacAra 03120030a visRjya kRSNaM tv atha dharmarAjo; vidarbharAjopacitAM sutIrthAm 03120030c sutena somena vimizritodAM; tataH payoSNIM prati sa hy uvAsa 03121001 lomaza uvAca 03121001a nRgeNa yajamAnena someneha puraMdaraH 03121001c tarpitaH zrUyate rAjan sa tRpto madam abhyagAt 03121002a iha devaiH sahendrair hi prajApatibhir eva ca 03121002c iSTaM bahuvidhair yajJair mahadbhir bhUridakSiNaiH 03121003a AmUrtarayasaz ceha rAjA vajradharaM prabhum 03121003c tarpayAm Asa somena hayamedheSu saptasu 03121004a tasya saptasu yajJeSu sarvam AsId dhiraNmayam 03121004c vAnaspatyaM ca bhaumaM ca yad dravyaM niyataM makhe 03121005a teSv eva cAsya yajJeSu prayogAH sapta vizrutAH 03121005c saptaikaikasya yUpasya caSAlAz copari sthitAH 03121006a tasya sma yUpAn yajJeSu bhrAjamAnAn hiraNmayAn 03121006c svayam utthApayAm Asur devAH sendrA yudhiSThira 03121007a teSu tasya makhAgryeSu gayasya pRthivIpateH 03121007c amAdyad indraH somena dakSiNAbhir dvijAtayaH 03121008a sikatA vA yathA loke yathA vA divi tArakAH 03121008c yathA vA varSato dhArA asaMkhyeyAz ca kena cit 03121009a tathaiva tad asaMkhyeyaM dhanaM yat pradadau gayaH 03121009c sadasyebhyo mahArAja teSu yajJeSu saptasu 03121010a bhavet saMkhyeyam etad vai yad etat parikIrtitam 03121010c na sA zakyA tu saMkhyAtuM dakSiNA dakSiNAvataH 03121011a hiraNmayIbhir gobhiz ca kRtAbhir vizvakarmaNA 03121011c brAhmaNAMs tarpayAm Asa nAnAdigbhyaH samAgatAn 03121012a alpAvazeSA pRthivI caityair AsIn mahAtmanaH 03121012c gayasya yajamAnasya tatra tatra vizAM pate 03121013a sa lokAn prAptavAn aindrAn karmaNA tena bhArata 03121013c salokatAM tasya gacchet payoSNyAM ya upaspRzet 03121014a tasmAt tvam atra rAjendra bhrAtRbhiH sahito 'nagha 03121014c upaspRzya mahIpAla dhUtapApmA bhaviSyasi 03121015 vaizaMpAyana uvAca 03121015a sa payoSNyAM narazreSThaH snAtvA vai bhrAtRbhiH saha 03121015c vaiDUryaparvataM caiva narmadAM ca mahAnadIm 03121015e samAjagAma tejasvI bhrAtRbhiH sahito 'naghaH 03121016a tato 'sya sarvANy Acakhyau lomazo bhagavAn RSiH 03121016c tIrthAni ramaNIyAni tatra tatra vizAM pate 03121017a yathAyogaM yathAprIti prayayau bhrAtRbhiH saha 03121017c dadamAno 'sakRd vittaM brAhmaNebhyaH sahasrazaH 03121018 lomaza uvAca 03121018a devAnAm eti kaunteya tathA rAjJAM salokatAm 03121018c vaiDUryaparvataM dRSTvA narmadAm avatIrya ca 03121019a saMdhir eSa narazreSTha tretAyA dvAparasya ca 03121019c etam AsAdya kaunteya sarvapApaiH pramucyate 03121020a eSa zaryAtiyajJasya dezas tAta prakAzate 03121020c sAkSAd yatrApibat somam azvibhyAM saha kauzikaH 03121021a cukopa bhArgavaz cApi mahendrasya mahAtapAH 03121021c saMstambhayAm Asa ca taM vAsavaM cyavanaH prabhuH 03121021e sukanyAM cApi bhAryAM sa rAjaputrIm ivAptavAn 03121022 yudhiSThira uvAca 03121022a kathaM viSTambhitas tena bhagavAn pAkazAsanaH 03121022c kimarthaM bhArgavaz cApi kopaM cakre mahAtapAH 03121023a nAsatyau ca kathaM brahman kRtavAn somapIthinau 03121023c etat sarvaM yathAvRttam AkhyAtu bhagavAn mama 03122001 lomaza uvAca 03122001a bhRgor maharSeH putro 'bhUc cyavano nAma bhArgavaH 03122001c samIpe sarasaH so 'sya tapas tepe mahAdyutiH 03122002a sthANubhUto mahAtejA vIrasthAnena pANDava 03122002c atiSThat subahUn kAlAn ekadeze vizAM pate 03122003a sa valmIko 'bhavad RSir latAbhir abhisaMvRtaH 03122003c kAlena mahatA rAjan samAkIrNaH pipIlikaiH 03122004a tathA sa saMvRto dhImAn mRtpiNDa iva sarvazaH 03122004c tapyati sma tapo rAjan valmIkena samAvRtaH 03122005a atha dIrghasya kAlasya zaryAtir nAma pArthivaH 03122005c AjagAma saro ramyaM vihartum idam uttamam 03122006a tasya strINAM sahasrANi catvAry Asan parigrahaH 03122006c ekaiva ca sutA zubhrA sukanyA nAma bhArata 03122007a sA sakhIbhiH parivRtA sarvAbharaNabhUSitA 03122007c caGkramyamANA valmIkaM bhArgavasya samAsadat 03122008a sA caiva sudatI tatra pazyamAnA manoramAn 03122008c vanaspatIn vicinvantI vijahAra sakhIvRtA 03122009a rUpeNa vayasA caiva madanena madena ca 03122009c babhaJja vanavRkSANAM zAkhAH paramapuSpitAH 03122010a tAM sakhIrahitAm ekAm ekavastrAm alaMkRtAm 03122010c dadarza bhArgavo dhImAMz carantIm iva vidyutam 03122011a tAM pazyamAno vijane sa reme paramadyutiH 03122011c kSAmakaNThaz ca brahmarSis tapobalasamanvitaH 03122011e tAm AbabhASe kalyANIM sA cAsya na zRNoti vai 03122012a tataH sukanyA valmIke dRSTvA bhArgavacakSuSI 03122012c kautUhalAt kaNTakena buddhimohabalAtkRtA 03122013a kiM nu khalv idam ity uktvA nirbibhedAsya locane 03122013c akrudhyat sa tayA viddhe netre paramamanyumAn 03122013e tataH zaryAtisainyasya zakRnmUtraM samAvRNot 03122014a tato ruddhe zakRnmUtre sainyam AnAhaduHkhitam 03122014c tathAgatam abhiprekSya paryapRcchat sa pArthivaH 03122015a taponityasya vRddhasya roSaNasya vizeSataH 03122015c kenApakRtam adyeha bhArgavasya mahAtmanaH 03122015e jJAtaM vA yadi vAjJAtaM tad RtaM brUta mAciram 03122016a tam UcuH sainikAH sarve na vidmo 'pakRtaM vayam 03122016c sarvopAyair yathAkAmaM bhavAMs tad adhigacchatu 03122017a tataH sa pRthivIpAlaH sAmnA cogreNa ca svayam 03122017c paryapRcchat suhRdvargaM pratyajAnan na caiva te 03122018a AnAhArtaM tato dRSTvA tat sainyam asukhArditam 03122018c pitaraM duHkhitaM cApi sukanyedam athAbravIt 03122019a mayATantyeha valmIke dRSTaM sattvam abhijvalat 03122019c khadyotavad abhijJAtaM tan mayA viddham antikAt 03122020a etac chrutvA tu zaryAtir valmIkaM tUrNam Adravat 03122020c tatrApazyat tapovRddhaM vayovRddhaM ca bhArgavam 03122021a ayAcad atha sainyArthaM prAJjaliH pRthivIpatiH 03122021c ajJAnAd bAlayA yat te kRtaM tat kSantum arhasi 03122022a tato 'bravIn mahIpAlaM cyavano bhArgavas tadA 03122022c rUpaudAryasamAyuktAM lobhamohabalAtkRtAm 03122023a tAm eva pratigRhyAhaM rAjan duhitaraM tava 03122023c kSamiSyAmi mahIpAla satyam etad bravImi te 03122024a RSer vacanam AjJAya zaryAtir avicArayan 03122024c dadau duhitaraM tasmai cyavanAya mahAtmane 03122025a pratigRhya ca tAM kanyAM cyavanaH prasasAda ha 03122025c prAptaprasAdo rAjA sa sasainyaH punar Avrajat 03122026a sukanyApi patiM labdhvA tapasvinam aninditA 03122026c nityaM paryacarat prItyA tapasA niyamena ca 03122027a agnInAm atithInAM ca zuzrUSur anasUyikA 03122027c samArAdhayata kSipraM cyavanaM sA zubhAnanA 03123001 lomaza uvAca 03123001a kasya cit tv atha kAlasya surANAm azvinau nRpa 03123001c kRtAbhiSekAM vivRtAM sukanyAM tAm apazyatAm 03123002a tAM dRSTvA darzanIyAGgIM devarAjasutAm iva 03123002c UcatuH samabhidrutya nAsatyAv azvinAv idam 03123003a kasya tvam asi vAmoru kiM vane vai karoSi ca 03123003c icchAva bhadre jJAtuM tvAM tat tvam AkhyAhi zobhane 03123004a tataH sukanyA saMvItA tAv uvAca surottamau 03123004c zaryAtitanayAM vittaM bhAryAM ca cyavanasya mAm 03123005a athAzvinau prahasyaitAm abrUtAM punar eva tu 03123005c kathaM tvam asi kalyANi pitrA dattA gatAdhvane 03123006a bhrAjase vanamadhye tvaM vidyut saudAminI yathA 03123006c na deveSv api tulyAM hi tvayA pazyAva bhAmini 03123007a sarvAbharaNasaMpannA paramAmbaradhAriNI 03123007c zobhethAs tv anavadyAGgi na tv evaM malapaGkinI 03123008a kasmAd evaMvidhA bhUtvA jarAjarjaritaM patim 03123008c tvam upAsse ha kalyANi kAmabhogabahiSkRtam 03123009a asamarthaM paritrANe poSaNe ca zucismite 03123009c sAdhu cyavanam utsRjya varayasvaikam AvayoH 03123009e patyarthaM devagarbhAbhe mA vRthA yauvanaM kRthAH 03123010a evam uktA sukanyA tu surau tAv idam abravIt 03123010c ratAhaM cyavane patyau maivaM mA paryazaGkithAH 03123011a tAv abrUtAM punas tv enAm AvAM devabhiSagvarau 03123011c yuvAnaM rUpasaMpannaM kariSyAvaH patiM tava 03123012a tatas tasyAvayoz caiva patim ekatamaM vRNu 03123012c etena samayenainam Amantraya varAnane 03123013a sA tayor vacanAd rAjann upasaMgamya bhArgavam 03123013c uvAca vAkyaM yat tAbhyAm uktaM bhRgusutaM prati 03123014a tac chrutvA cyavano bhAryAm uvAca kriyatAm iti 03123014c bhartrA sA samanujJAtA kriyatAm ity athAbravIt 03123015a zrutvA tad azvinau vAkyaM tat tasyAH kriyatAm iti 03123015c UcatU rAjaputrIM tAM patis tava vizatv apaH 03123016a tato 'mbhaz cyavanaH zIghraM rUpArthI praviveza ha 03123016c azvinAv api tad rAjan saraH pravizatAM prabho 03123017a tato muhUrtAd uttIrNAH sarve te sarasas tataH 03123017c divyarUpadharAH sarve yuvAno mRSTakuNDalAH 03123017e tulyarUpadharAz caiva manasaH prItivardhanAH 03123018a te 'bruvan sahitAH sarve vRNISvAnyatamaM zubhe 03123018c asmAkam IpsitaM bhadre patitve varavarNini 03123018e yatra vApy abhikAmAsi taM vRNISva suzobhane 03123019a sA samIkSya tu tAn sarvAMs tulyarUpadharAn sthitAn 03123019c nizcitya manasA buddhyA devI vavre svakaM patim 03123020a labdhvA tu cyavano bhAryAM vayorUpaM ca vAJchitam 03123020c hRSTo 'bravIn mahAtejAs tau nAsatyAv idaM vacaH 03123021a yathAhaM rUpasaMpanno vayasA ca samanvitaH 03123021c kRto bhavadbhyAM vRddhaH san bhAryAM ca prAptavAn imAm 03123022a tasmAd yuvAM kariSyAmi prItyAhaM somapIthinau 03123022c miSato devarAjasya satyam etad bravImi vAm 03123023a tac chrutvA hRSTamanasau divaM tau pratijagmatuH 03123023c cyavano 'pi sukanyA ca surAv iva vijahratuH 03124001 lomaza uvAca 03124001a tataH zrutvA tu zaryAtir vayaHsthaM cyavanaM kRtam 03124001c saMhRSTaH senayA sArdham upAyAd bhArgavAzramam 03124002a cyavanaM ca sukanyAM ca dRSTvA devasutAv iva 03124002c reme mahIpaH zaryAtiH kRtsnAM prApya mahIm iva 03124003a RSiNA satkRtas tena sabhAryaH pRthivIpatiH 03124003c upopaviSTaH kalyANIH kathAz cakre mahAmanAH 03124004a athainaM bhArgavo rAjann uvAca parisAntvayan 03124004c yAjayiSyAmi rAjaMs tvAM saMbhArAn upakalpaya 03124005a tataH paramasaMhRSTaH zaryAtiH pRthivIpatiH 03124005c cyavanasya mahArAja tad vAkyaM pratyapUjayat 03124006a prazaste 'hani yajJIye sarvakAmasamRddhimat 03124006c kArayAm Asa zaryAtir yajJAyatanam uttamam 03124007a tatrainaM cyavano rAjan yAjayAm Asa bhArgavaH 03124007c adbhutAni ca tatrAsan yAni tAni nibodha me 03124008a agRhNAc cyavanaH somam azvinor devayos tadA 03124008c tam indro vArayAm Asa gRhyamANaM tayor graham 03124009 indra uvAca 03124009a ubhAv etau na somArhau nAsatyAv iti me matiH 03124009c bhiSajau devaputrANAM karmaNA naivam arhataH 03124010 cyavana uvAca 03124010a mAvamaMsthA mahAtmAnau rUpadraviNavattarau 03124010c yau cakratur mAM maghavan vRndArakam ivAjaram 03124011a Rte tvAM vibudhAMz cAnyAn kathaM vai nArhataH savam 03124011c azvinAv api devendra devau viddhi puraMdara 03124012 indra uvAca 03124012a cikitsakau karmakarau kAmarUpasamanvitau 03124012c loke carantau martyAnAM kathaM somam ihArhataH 03124013 lomaza uvAca 03124013a etad eva yadA vAkyam AmreDayati vAsavaH 03124013c anAdRtya tataH zakraM grahaM jagrAha bhArgavaH 03124014a grahISyantaM tu taM somam azvinor uttamaM tadA 03124014c samIkSya balabhid deva idaM vacanam abravIt 03124015a AbhyAm arthAya somaM tvaM grahISyasi yadi svayam 03124015c vajraM te prahariSyAmi ghorarUpam anuttamam 03124016a evam uktaH smayann indram abhivIkSya sa bhArgavaH 03124016c jagrAha vidhivat somam azvibhyAm uttamaM graham 03124017a tato 'smai prAharad vajraM ghorarUpaM zacIpatiH 03124017c tasya praharato bAhuM stambhayAm Asa bhArgavaH 03124018a saMstambhayitvA cyavano juhuve mantrato 'nalam 03124018c kRtyArthI sumahAtejA devaM hiMsitum udyataH 03124019a tataH kRtyA samabhavad RSes tasya tapobalAt 03124019c mado nAma mahAvIryo bRhatkAyo mahAsuraH 03124019e zarIraM yasya nirdeSTum azakyaM tu surAsuraiH 03124020a tasyAsyam abhavad ghoraM tIkSNAgradazanaM mahat 03124020c hanur ekA sthitA tasya bhUmAv ekA divaM gatA 03124021a catasra AyatA daMSTrA yojanAnAM zataM zatam 03124021c itare tv asya dazanA babhUvur dazayojanAH 03124021e prAkArasadRzAkArAH zUlAgrasamadarzanAH 03124022a bAhU parvatasaMkAzAv AyatAv ayutaM samau 03124022c netre ravizaziprakhye vaktram antakasaMnibham 03124023a lelihaJ jihvayA vaktraM vidyuccapalalolayA 03124023c vyAttAnano ghoradRSTir grasann iva jagad balAt 03124024a sa bhakSayiSyan saMkruddhaH zatakratum upAdravat 03124024c mahatA ghorarUpeNa lokAJ zabdena nAdayan 03125001 lomaza uvAca 03125001a taM dRSTvA ghoravadanaM madaM devaH zatakratuH 03125001c AyAntaM bhakSayiSyantaM vyAttAnanam ivAntakam 03125002a bhayAt saMstambhitabhujaH sRkkiNI lelihan muhuH 03125002c tato 'bravId devarAjaz cyavanaM bhayapIDitaH 03125003a somArhAv azvinAv etAv adya prabhRti bhArgava 03125003c bhaviSyataH satyam etad vaco brahman bravImi te 03125004a na te mithyA samArambho bhavatv eSa paro vidhiH 03125004c jAnAmi cAhaM viprarSe na mithyA tvaM kariSyasi 03125005a somArhAv azvinAv etau yathaivAdya kRtau tvayA 03125005c bhUya eva tu te vIryaM prakAzed iti bhArgava 03125006a sukanyAyAH pituz cAsya loke kIrtiH prathed iti 03125006c ato mayaitad vihitaM tava vIryaprakAzanam 03125006e tasmAt prasAdaM kuru me bhavatv etad yathecchasi 03125007a evam uktasya zakreNa cyavanasya mahAtmanaH 03125007c sa manyur vyagamac chIghraM mumoca ca puraMdaram 03125008a madaM ca vyabhajad rAjan pAne strISu ca vIryavAn 03125008c akSeSu mRgayAyAM ca pUrvasRSTaM punaH punaH 03125009a tathA madaM vinikSipya zakraM saMtarpya cendunA 03125009c azvibhyAM sahitAn devAn yAjayitvA ca taM nRpam 03125010a vikhyApya vIryaM sarveSu lokeSu vadatAM varaH 03125010c sukanyayA sahAraNye vijahArAnuraktayA 03125011a tasyaitad dvijasaMghuSTaM saro rAjan prakAzate 03125011c atra tvaM saha sodaryaiH pitqn devAMz ca tarpaya 03125012a etad dRSTvA mahIpAla sikatAkSaM ca bhArata 03125012c saindhavAraNyam AsAdya kulyAnAM kuru darzanam 03125012e puSkareSu mahArAja sarveSu ca jalaM spRza 03125013a ArcIkaparvataz caiva nivAso vai manISiNAm 03125013c sadAphalaH sadAsroto marutAM sthAnam uttamam 03125013e caityAz caite bahuzatAs tridazAnAM yudhiSThira 03125014a etac candramasas tIrtham RSayaH paryupAsate 03125014c vaikhAnasAz ca RSayo vAlakhilyAs tathaiva ca 03125015a zRGgANi trINi puNyANi trINi prasravaNAni ca 03125015c sarvANy anuparikramya yathAkAmam upaspRza 03125016a zaMtanuz cAtra kaunteya zunakaz ca narAdhipa 03125016c naranArAyaNau cobhau sthAnaM prAptAH sanAtanam 03125017a iha nityazayA devAH pitaraz ca maharSibhiH 03125017c ArcIkaparvate tepus tAn yajasva yudhiSThira 03125018a iha te vai carUn prAznann RSayaz ca vizAM pate 03125018c yamunA cAkSayasrotAH kRSNaz ceha taporataH 03125019a yamau ca bhImasenaz ca kRSNA cAmitrakarzana 03125019c sarve cAtra gamiSyAmaH sukRzAH sutapasvinaH 03125020a etat prasravaNaM puNyam indrasya manujAdhipa 03125020c yatra dhAtA vidhAtA ca varuNaz cordhvam AgatAH 03125021a iha te nyavasan rAjan kSAntAH paramadharmiNaH 03125021c maitrANAm RjubuddhInAm ayaM girivaraH zubhaH 03125022a eSA sA yamunA rAjan rAjarSigaNasevitA 03125022c nAnAyajJacitA rAjan puNyA pApabhayApahA 03125023a atra rAjA maheSvAso mAndhAtAyajata svayam 03125023c sahadevaz ca kaunteya somako dadatAM varaH 03126001 yudhiSThira uvAca 03126001a mAndhAtA rAjazArdUlas triSu lokeSu vizrutaH 03126001c kathaM jAto mahAbrahman yauvanAzvo nRpottamaH 03126001e kathaM caitAM parAM kASThAM prAptavAn amitadyutiH 03126002a yasya lokAs trayo vazyA viSNor iva mahAtmanaH 03126002c etad icchAmy ahaM zrotuM caritaM tasya dhImataH 03126003a yathA mAndhAtRzabdaz ca tasya zakrasamadyuteH 03126003c janma cAprativIryasya kuzalo hy asi bhASitum 03126004 lomaza uvAca 03126004a zRNuSvAvahito rAjan rAjJas tasya mahAtmanaH 03126004c yathA mAndhAtRzabdo vai lokeSu parigIyate 03126005a ikSvAkuvaMzaprabhavo yuvanAzvo mahIpatiH 03126005c so 'yajat pRthivIpAla kratubhir bhUridakSiNaiH 03126006a azvamedhasahasraM ca prApya dharmabhRtAM varaH 03126006c anyaiz ca kratubhir mukhyair vividhair AptadakSiNaiH 03126007a anapatyas tu rAjarSiH sa mahAtmA dRDhavrataH 03126007c mantriSv AdhAya tad rAjyaM vananityo babhUva ha 03126008a zAstradRSTena vidhinA saMyojyAtmAnam AtmanA 03126008c pipAsAzuSkahRdayaH pravivezAzramaM bhRgoH 03126009a tAm eva rAtriM rAjendra mahAtmA bhRgunandanaH 03126009c iSTiM cakAra saudyumner maharSiH putrakAraNAt 03126010a saMbhRto mantrapUtena vAriNA kalazo mahAn 03126010c tatrAtiSThata rAjendra pUrvam eva samAhitaH 03126010e yat prAzya prasavet tasya patnI zakrasamaM sutam 03126011a taM nyasya vedyAM kalazaM suSupus te maharSayaH 03126011c rAtrijAgaraNazrAntAH saudyumniH samatItya tAn 03126012a zuSkakaNThaH pipAsArtaH pAnIyArthI bhRzaM nRpaH 03126012c taM pravizyAzramaM zrAntaH pAnIyaM so 'bhyayAcata 03126013a tasya zrAntasya zuSkeNa kaNThena krozatas tadA 03126013c nAzrauSIt kaz cana tadA zakuner iva vAzitam 03126014a tatas taM kalazaM dRSTvA jalapUrNaM sa pArthivaH 03126014c abhyadravata vegena pItvA cAmbho vyavAsRjat 03126015a sa pItvA zItalaM toyaM pipAsArto mahIpatiH 03126015c nirvANam agamad dhImAn susukhI cAbhavat tadA 03126016a tatas te pratyabudhyanta RSayaH sanarAdhipAH 03126016c nistoyaM taM ca kalazaM dadRzuH sarva eva te 03126017a kasya karmedam iti ca paryapRcchan samAgatAH 03126017c yuvanAzvo mayety eva satyaM samabhipadyata 03126018a na yuktam iti taM prAha bhagavAn bhArgavas tadA 03126018c sutArthaM sthApitA hy Apas tapasA caiva saMbhRtAH 03126019a mayA hy atrAhitaM brahma tapa AsthAya dAruNam 03126019c putrArthaM tava rAjarSe mahAbalaparAkrama 03126020a mahAbalo mahAvIryas tapobalasamanvitaH 03126020c yaH zakram api vIryeNa gamayed yamasAdanam 03126021a anena vidhinA rAjan mayaitad upapAditam 03126021c abbhakSaNaM tvayA rAjann ayuktaM kRtam adya vai 03126022a na tv adya zakyam asmAbhir etat kartum ato 'nyathA 03126022c nUnaM daivakRtaM hy etad yad evaM kRtavAn asi 03126023a pipAsitena yAH pItA vidhimantrapuraskRtAH 03126023c Apas tvayA mahArAja mattapovIryasaMbhRtAH 03126023e tAbhyas tvam AtmanA putram evaMvIryaM janiSyasi 03126024a vidhAsyAmo vayaM tatra taveSTiM paramAdbhutAm 03126024c yathA zakrasamaM putraM janayiSyasi vIryavAn 03126025a tato varSazate pUrNe tasya rAjJo mahAtmanaH 03126025c vAmaM pArzvaM vinirbhidya sutaH sUrya ivAparaH 03126026a nizcakrAma mahAtejA na ca taM mRtyur Avizat 03126026c yuvanAzvaM narapatiM tad adbhutam ivAbhavat 03126027a tataH zakro mahAtejAs taM didRkSur upAgamat 03126027c pradezinIM tato 'syAsye zakraH samabhisaMdadhe 03126028a mAm ayaM dhAsyatIty evaM paribhASTaH sa vajriNA 03126028c mAndhAteti ca nAmAsya cakruH sendrA divaukasaH 03126029a pradezinIM zakradattAm AsvAdya sa zizus tadA 03126029c avardhata mahIpAla kiSkUNAM ca trayodaza 03126030a vedAs taM sadhanurvedA divyAny astrANi cezvaram 03126030c upatasthur mahArAja dhyAtamAtrANi sarvazaH 03126031a dhanur AjagavaM nAma zarAH zRGgodbhavAz ca ye 03126031c abhedyaM kavacaM caiva sadyas tam upasaMzrayan 03126032a so 'bhiSikto maghavatA svayaM zakreNa bhArata 03126032c dharmeNa vyajayal lokAMs trIn viSNur iva vikramaiH 03126033a tasyApratihataM cakraM prAvartata mahAtmanaH 03126033c ratnAni caiva rAjarSiM svayam evopatasthire 03126034a tasyeyaM vasusaMpUrNA vasudhA vasudhAdhipa 03126034c teneSTaM vividhair yajJair bahubhiH svAptadakSiNaiH 03126035a citacaityo mahAtejA dharmaM prApya ca puSkalam 03126035c zakrasyArdhAsanaM rAja&l labdhavAn amitadyutiH 03126036a ekAhnA pRthivI tena dharmanityena dhImatA 03126036c nirjitA zAsanAd eva saratnAkarapattanA 03126037a tasya cityair mahArAja kratUnAM dakSiNAvatAm 03126037c caturantA mahI vyAptA nAsIt kiM cid anAvRtam 03126038a tena padmasahasrANi gavAM daza mahAtmanA 03126038c brAhmaNebhyo mahArAja dattAnIti pracakSate 03126039a tena dvAdazavArSikyAm anAvRSTyAM mahAtmanA 03126039c vRSTaM sasyavivRddhyarthaM miSato vajrapANinaH 03126040a tena somakulotpanno gAndhArAdhipatir mahAn 03126040c garjann iva mahAmeghaH pramathya nihataH zaraiH 03126041a prajAz caturvidhAs tena jitA rAjan mahAtmanA 03126041c tenAtmatapasA lokAH sthApitAz cApi tejasA 03126042a tasyaitad devayajanaM sthAnam AdityavarcasaH 03126042c pazya puNyatame deze kurukSetrasya madhyataH 03126043a etat te sarvam AkhyAtaM mAndhAtuz caritaM mahat 03126043c janma cAgryaM mahIpAla yan mAM tvaM paripRcchasi 03127001 yudhiSThira uvAca 03127001a kathaMvIryaH sa rAjAbhUt somako vadatAM vara 03127001c karmANy asya prabhAvaM ca zrotum icchAmi tattvataH 03127002 lomaza uvAca 03127002a yudhiSThirAsIn nRpatiH somako nAma dhArmikaH 03127002c tasya bhAryAzataM rAjan sadRzInAm abhUt tadA 03127003a sa vai yatnena mahatA tAsu putraM mahIpatiH 03127003c kaM cin nAsAdayAm Asa kAlena mahatA api 03127004a kadA cit tasya vRddhasya yatamAnasya yatnataH 03127004c jantur nAma sutas tasmin strIzate samajAyata 03127005a taM jAtaM mAtaraH sarvAH parivArya samAsate 03127005c satataM pRSThataH kRtvA kAmabhogAn vizAM pate 03127006a tataH pipIlikA jantuM kadA cid adazat sphiji 03127006c sa daSTo vyanadad rAjaMs tena duHkhena bAlakaH 03127007a tatas tA mAtaraH sarvAH prAkrozan bhRzaduHkhitAH 03127007c parivArya jantuM sahitAH sa zabdas tumulo 'bhavat 03127008a tam ArtanAdaM sahasA zuzrAva sa mahIpatiH 03127008c amAtyapariSanmadhye upaviSTaH sahartvijaiH 03127009a tataH prasthApayAm Asa kim etad iti pArthivaH 03127009c tasmai kSattA yathAvRttam AcacakSe sutaM prati 03127010a tvaramANaH sa cotthAya somakaH saha mantribhiH 03127010c pravizyAntaHpuraM putram AzvAsayad ariMdamaH 03127011a sAntvayitvA tu taM putraM niSkramyAntaHpurAn nRpaH 03127011c RtvijaiH sahito rAjan sahAmAtya upAvizat 03127012 somaka uvAca 03127012a dhig astv ihaikaputratvam aputratvaM varaM bhavet 03127012c nityAturatvAd bhUtAnAM zoka evaikaputratA 03127013a idaM bhAryAzataM brahman parIkSyopacitaM prabho 03127013c putrArthinA mayA voDhaM na cAsAM vidyate prajA 03127014a ekaH kathaM cid utpannaH putro jantur ayaM mama 03127014c yatamAnasya sarvAsu kiM nu duHkham ataH param 03127015a vayaz ca samatItaM me sabhAryasya dvijottama 03127015c AsAM prANAH samAyattA mama cAtraikaputrake 03127016a syAn nu karma tathA yuktaM yena putrazataM bhavet 03127016c mahatA laghunA vApi karmaNA duSkareNa vA 03127017 Rtvig uvAca 03127017a asti vai tAdRzaM karma yena putrazataM bhavet 03127017c yadi zaknoSi tat kartum atha vakSyAmi somaka 03127018 somaka uvAca 03127018a kAryaM vA yadi vAkAryaM yena putrazataM bhavet 03127018c kRtam eva hi tad viddhi bhagavAn prabravItu me 03127019 Rtvig uvAca 03127019a yajasva jantunA rAjaMs tvaM mayA vitate kratau 03127019c tataH putrazataM zrImad bhaviSyaty acireNa te 03127020a vapAyAM hUyamAnAyAM dhUmam AghrAya mAtaraH 03127020c tatas tAH sumahAvIryAJ janayiSyanti te sutAn 03127021a tasyAm eva tu te jantur bhavitA punar AtmajaH 03127021c uttare cAsya sauvarNaM lakSma pArzve bhaviSyati 03128001 somaka uvAca 03128001a brahman yad yad yathA kAryaM tat tat kuru tathA tathA 03128001c putrakAmatayA sarvaM kariSyAmi vacas tava 03128002 lomaza uvAca 03128002a tataH sa yAjayAm Asa somakaM tena jantunA 03128002c mAtaras tu balAt putram apAkarSuH kRpAnvitAH 03128003a hA hatAH smeti vAzantyas tIvrazokasamanvitAH 03128003c taM mAtaraH pratyakarSan gRhItvA dakSiNe kare 03128003e savye pANau gRhItvA tu yAjako 'pi sma karSati 03128004a kurarINAm ivArtAnAm apAkRSya tu taM sutam 03128004c vizasya cainaM vidhinA vapAm asya juhAva saH 03128005a vapAyAM hUyamAnAyAM gandham AghrAya mAtaraH 03128005c ArtA nipetuH sahasA pRthivyAM kurunandana 03128005e sarvAz ca garbhAn alabhaMs tatas tAH pArthivAGganAH 03128006a tato dazasu mAseSu somakasya vizAM pate 03128006c jajJe putrazataM pUrNaM tAsu sarvAsu bhArata 03128007a jantur jyeSThaH samabhavaj janitryAm eva bhArata 03128007c sa tAsAm iSTa evAsIn na tathAnye nijAH sutAH 03128008a tac ca lakSaNam asyAsIt sauvarNaM pArzva uttare 03128008c tasmin putrazate cAgryaH sa babhUva guNair yutaH 03128009a tataH sa lokam agamat somakasya guruH param 03128009c atha kAle vyatIte tu somako 'py agamat param 03128010a atha taM narake ghore pacyamAnaM dadarza saH 03128010c tam apRcchat kimarthaM tvaM narake pacyase dvija 03128011a tam abravId guruH so 'tha pacyamAno 'gninA bhRzam 03128011c tvaM mayA yAjito rAjaMs tasyedaM karmaNaH phalam 03128012a etac chrutvA sa rAjarSir dharmarAjAnam abravIt 03128012c aham atra pravekSyAmi mucyatAM mama yAjakaH 03128012e matkRte hi mahAbhAgaH pacyate narakAgninA 03128013 dharma uvAca 03128013a nAnyaH kartuH phalaM rAjann upabhuGkte kadA cana 03128013c imAni tava dRzyante phalAni dadatAM vara 03128014 somaka uvAca 03128014a puNyAn na kAmaye lokAn Rte 'haM brahmavAdinam 03128014c icchAmy aham anenaiva saha vastuM surAlaye 03128015a narake vA dharmarAja karmaNAsya samo hy aham 03128015c puNyApuNyaphalaM deva samam astv Avayor idam 03128016 dharma uvAca 03128016a yady evam IpsitaM rAjan bhuGkSvAsya sahitaH phalam 03128016c tulyakAlaM sahAnena pazcAt prApsyasi sadgatim 03128017 lomaza uvAca 03128017a sa cakAra tathA sarvaM rAjA rAjIvalocanaH 03128017c punaz ca lebhe lokAn svAn karmaNA nirjitAJ zubhAn 03128017e saha tenaiva vipreNa guruNA sa gurupriyaH 03128018a eSa tasyAzramaH puNyo ya eSo 'gre virAjate 03128018c kSAnta uSyAtra SaDrAtraM prApnoti sugatiM naraH 03128019a etasminn api rAjendra vatsyAmo vigatajvarAH 03128019c SaDrAtraM niyatAtmAnaH sajjIbhava kurUdvaha 03129001 lomaza uvAca 03129001a asmin kila svayaM rAjann iSTavAn vai prajApatiH 03129001c satram iSTIkRtaM nAma purA varSasahasrikam 03129002a ambarISaz ca nAbhAga iSTavAn yamunAm anu 03129002c yajJaiz ca tapasA caiva parAM siddhim avApa saH 03129003a dezo nAhuSayajJAnAm ayaM puNyatamo nRpa 03129003c yatreSTvA daza padmAni sadasyebhyo nisRSTavAn 03129004a sArvabhaumasya kaunteya yayAter amitaujasaH 03129004c spardhamAnasya zakreNa pazyedaM yajJavAstv iha 03129005a pazya nAnAvidhAkArair agnibhir nicitAM mahIm 03129005c majjantIm iva cAkrAntAM yayAter yajJakarmabhiH 03129006a eSA zamy ekapatrA sA zarakaM caitad uttamam 03129006c pazya rAmahradAn etAn pazya nArAyaNAzramam 03129007a etad ArcIkaputrasya yogair vicarato mahIm 03129007c apasarpaNaM mahIpAla raupyAyAm amitaujasaH 03129008a atrAnuvaMzaM paThataH zRNu me kurunandana 03129008c ulUkhalair AbharaNaiH pizAcI yad abhASata 03129009a yugaMdhare dadhi prAzya uSitvA cAcyutasthale 03129009c tadvad bhUtilaye snAtvA saputrA vastum icchasi 03129010a ekarAtram uSitveha dvitIyaM yadi vatsyasi 03129010c etad vai te divA vRttaM rAtrau vRttam ato 'nyathA 03129011a atrAdyAho nivatsyAmaH kSapAM bharatasattama 03129011c dvAram etad dhi kaunteya kurukSetrasya bhArata 03129012a atraiva nAhuSo rAjA rAjan kratubhir iSTavAn 03129012c yayAtir bahuratnADhyair yatrendro mudam abhyagAt 03129013a etat plakSAvataraNaM yamunAtIrtham ucyate 03129013c etad vai nAkapRSThasya dvAram Ahur manISiNaH 03129014a atra sArasvatair yajJair IjAnAH paramarSayaH 03129014c yUpolUkhalinas tAta gacchanty avabhRthAplavam 03129015a atraiva bharato rAjA medhyam azvam avAsRjat 03129015c asakRt kRSNasAraGgaM dharmeNAvApya medinIm 03129016a atraiva puruSavyAghra maruttaH satram uttamam 03129016c Aste devarSimukhyena saMvartenAbhipAlitaH 03129017a atropaspRzya rAjendra sarvA&l lokAn prapazyati 03129017c pUyate duSkRtAc caiva samupaspRzya bhArata 03129018 vaizaMpAyana uvAca 03129018a tatra sabhrAtRkaH snAtvA stUyamAno maharSibhiH 03129018c lomazaM pANDavazreSTha idaM vacanam abravIt 03129019a sarvA&l lokAn prapazyAmi tapasA satyavikrama 03129019c ihasthaH pANDavazreSThaM pazyAmi zvetavAhanam 03129020 lomaza uvAca 03129020a evam etan mahAbAho pazyanti paramarSayaH 03129020c sarasvatIm imAM puNyAM pazyaikazaraNAvRtAm 03129021a yatra snAtvA narazreSTha dhUtapApmA bhaviSyati 03129021c iha sArasvatair yajJair iSTavantaH surarSayaH 03129021e RSayaz caiva kaunteya tathA rAjarSayo 'pi ca 03129022a vedI prajApater eSA samantAt paJcayojanA 03129022c kuror vai yajJazIlasya kSetram etan mahAtmanaH 03130001 lomaza uvAca 03130001a iha martyAs tapas taptvA svargaM gacchanti bhArata 03130001c martukAmA narA rAjann ihAyAnti sahasrazaH 03130002a evam AzIH prayuktA hi dakSeNa yajatA purA 03130002c iha ye vai mariSyanti te vai svargajito narAH 03130003a eSA sarasvatI puNyA divyA coghavatI nadI 03130003c etad vinazanaM nAma sarasvatyA vizAM pate 03130004a dvAraM niSAdarASTrasya yeSAM dveSAt sarasvatI 03130004c praviSTA pRthivIM vIra mA niSAdA hi mAM viduH 03130005a eSa vai camasodbhedo yatra dRzyA sarasvatI 03130005c yatrainAm abhyavartanta divyAH puNyAH samudragAH 03130006a etat sindhor mahat tIrthaM yatrAgastyam ariMdama 03130006c lopAmudrA samAgamya bhartAram avRNIta vai 03130007a etat prabhAsate tIrthaM prabhAsaM bhAskaradyute 03130007c indrasya dayitaM puNyaM pavitraM pApanAzanam 03130008a etad viSNupadaM nAma dRzyate tIrtham uttamam 03130008c eSA ramyA vipAzA ca nadI paramapAvanI 03130009a atraiva putrazokena vasiSTho bhagavAn RSiH 03130009c baddhvAtmAnaM nipatito vipAzaH punar utthitaH 03130010a kAzmIramaNDalaM caitat sarvapuNyam ariMdama 03130010c maharSibhiz cAdhyuSitaM pazyedaM bhrAtRbhiH saha 03130011a atrottarANAM sarveSAm RSINAM nAhuSasya ca 03130011c agnez cAtraiva saMvAdaH kAzyapasya ca bhArata 03130012a etad dvAraM mahArAja mAnasasya prakAzate 03130012c varSam asya girer madhye rAmeNa zrImatA kRtam 03130013a eSa vAtikaSaNDo vai prakhyAtaH satyavikramaH 03130013c nAbhyavartata yad dvAraM videhAn uttaraM ca yaH 03130014a eSa ujjAnako nAma yavakrIr yatra zAntavAn 03130014c arundhatIsahAyaz ca vasiSTho bhagavAn RSiH 03130015a hradaz ca kuzavAn eSa yatra padmaM kuzezayam 03130015c Azramaz caiva rukmiNyA yatrAzAmyad akopanA 03130016a samAdhInAM samAsas tu pANDaveya zrutas tvayA 03130016c taM drakSyasi mahArAja bhRgutuGgaM mahAgirim 03130017a jalAM copajalAM caiva yamunAm abhito nadIm 03130017c uzInaro vai yatreSTvA vAsavAd atyaricyata 03130018a tAM devasamitiM tasya vAsavaz ca vizAM pate 03130018c abhyagacchata rAjAnaM jJAtum agniz ca bhArata 03130019a jijJAsamAnau varadau mahAtmAnam uzInaram 03130019c indraH zyenaH kapoto 'gnir bhUtvA yajJe 'bhijagmatuH 03130020a UruM rAjJaH samAsAdya kapotaH zyenajAd bhayAt 03130020c zaraNArthI tadA rAjan nililye bhayapIDitaH 03131001 zyena uvAca 03131001a dharmAtmAnaM tv Ahur ekaM sarve rAjan mahIkSitaH 03131001c sa vai dharmaviruddhaM tvaM kasmAt karma cikIrSasi 03131002a vihitaM bhakSaNaM rAjan pIDyamAnasya me kSudhA 03131002c mA bhAGkSIr dharmalobhena dharmam utsRSTavAn asi 03131003 rAjovAca 03131003a saMtrastarUpas trANArthI tvatto bhIto mahAdvija 03131003c matsakAzam anuprAptaH prANagRdhnur ayaM dvijaH 03131004a evam abhyAgatasyeha kapotasyAbhayArthinaH 03131004c apradAne paro 'dharmaH kiM tvaM zyena prapazyasi 03131005a praspandamAnaH saMbhrAntaH kapotaH zyena lakSyate 03131005c matsakAzaM jIvitArthI tasya tyAgo vigarhitaH 03131006 zyena uvAca 03131006a AhArAt sarvabhUtAni saMbhavanti mahIpate 03131006c AhAreNa vivardhante tena jIvanti jantavaH 03131007a zakyate dustyaje 'py arthe cirarAtrAya jIvitum 03131007c na tu bhojanam utsRjya zakyaM vartayituM ciram 03131008a bhakSyAd vilopitasyAdya mama prANA vizAM pate 03131008c visRjya kAyam eSyanti panthAnam apunarbhavam 03131009a pramRte mayi dharmAtman putradAraM naziSyati 03131009c rakSamANaH kapotaM tvaM bahUn prANAn naziSyasi 03131010a dharmaM yo bAdhate dharmo na sa dharmaH kudharma tat 03131010c avirodhI tu yo dharmaH sa dharmaH satyavikrama 03131011a virodhiSu mahIpAla nizcitya gurulAghavam 03131011c na bAdhA vidyate yatra taM dharmaM samudAcaret 03131012a gurulAghavam AjJAya dharmAdharmavinizcaye 03131012c yato bhUyAMs tato rAjan kuru dharmavinizcayam 03131013 rAjovAca 03131013a bahukalyANasaMyuktaM bhASase vihagottama 03131013c suparNaH pakSirAT kiM tvaM dharmajJaz cAsy asaMzayam 03131013e tathA hi dharmasaMyuktaM bahu citraM prabhASase 03131014a na te 'sty aviditaM kiM cid iti tvA lakSayAmy aham 03131014c zaraNaiSiNaH parityAgaM kathaM sAdhv iti manyase 03131015a AhArArthaM samArambhas tava cAyaM vihaMgama 03131015c zakyaz cApy anyathA kartum AhAro 'py adhikas tvayA 03131016a govRSo vA varAho vA mRgo vA mahiSo 'pi vA 03131016c tvadartham adya kriyatAM yad vAnyad abhikAGkSase 03131017 zyena uvAca 03131017a na varAhaM na cokSANaM na mRgAn vividhAMs tathA 03131017c bhakSayAmi mahArAja kim annAdyena tena me 03131018a yas tu me daivavihito bhakSaH kSatriyapuMgava 03131018c tam utsRja mahIpAla kapotam imam eva me 03131019a zyenAH kapotAn khAdanti sthitir eSA sanAtanI 03131019c mA rAjan mArgam AjJAya kadalIskandham Aruha 03131020 rAjovAca 03131020a rAjyaM zibInAm RddhaM vai zAdhi pakSigaNArcita 03131020c yad vA kAmayase kiM cic chyena sarvaM dadAni te 03131020e vinemaM pakSiNaM zyena zaraNArthinam Agatam 03131021a yenemaM varjayethAs tvaM karmaNA pakSisattama 03131021c tad AcakSva kariSyAmi na hi dAsye kapotakam 03131022 zyena uvAca 03131022a uzInara kapote te yadi sneho narAdhipa 03131022c Atmano mAMsam utkRtya kapotatulayA dhRtam 03131023a yadA samaM kapotena tava mAMsaM bhaven nRpa 03131023c tadA pradeyaM tan mahyaM sA me tuSTir bhaviSyati 03131024 rAjovAca 03131024a anugraham imaM manye zyena yan mAbhiyAcase 03131024c tasmAt te 'dya pradAsyAmi svamAMsaM tulayA dhRtam 03131025 lomaza uvAca 03131025a athotkRtya svamAMsaM tu rAjA paramadharmavit 03131025c tulayAm Asa kaunteya kapotena sahAbhibho 03131026a dhriyamANas tu tulayA kapoto vyatiricyate 03131026c punaz cotkRtya mAMsAni rAjA prAdAd uzInaraH 03131027a na vidyate yadA mAMsaM kapotena samaM dhRtam 03131027c tata utkRttamAMso 'sAv Aruroha svayaM tulAm 03131028 zyena uvAca 03131028a indro 'ham asmi dharmajJa kapoto havyavAD ayam 03131028c jijJAsamAnau dharme tvAM yajJavATam upAgatau 03131029a yat te mAMsAni gAtrebhya utkRttAni vizAM pate 03131029c eSA te bhAsvarI kIrtir lokAn abhibhaviSyati 03131030a yAval loke manuSyAs tvAM kathayiSyanti pArthiva 03131030c tAvat kIrtiz ca lokAz ca sthAsyanti tava zAzvatAH 03131031 lomaza uvAca 03131031a tat pANDaveya sadanaM rAjJas tasya mahAtmanaH 03131031c pazyasvaitan mayA sArdhaM puNyaM pApapramocanam 03131032a atra vai satataM devA munayaz ca sanAtanAH 03131032c dRzyante brAhmaNai rAjan puNyavadbhir mahAtmabhiH 03132001 lomaza uvAca 03132001a yaH kathyate mantravid agryabuddhir; auddAlakiH zvetaketuH pRthivyAm 03132001c tasyAzramaM pazya narendra puNyaM; sadAphalair upapannaM mahIjaiH 03132002a sAkSAd atra zvetaketur dadarza; sarasvatIM mAnuSadeharUpAm 03132002c vetsyAmi vANIm iti saMpravRttAM; sarasvatIM zvetaketur babhASe 03132003a tasmin kAle brahmavidAM variSThAv; AstAM tadA mAtulabhAgineyau 03132003c aSTAvakraz caiva kahoDasUnur; auddAlakiH zvetaketuz ca rAjan 03132004a videharAjasya mahIpates tau; viprAv ubhau mAtulabhAgineyau 03132004c pravizya yajJAyatanaM vivAde; bandiM nijagrAhatur aprameyam 03132005 yudhiSThira uvAca 03132005a kathaMprabhAvaH sa babhUva vipras; tathAyuktaM yo nijagrAha bandim 03132005c aSTAvakraH kena cAsau babhUva; tat sarvaM me lomaza zaMsa tattvam 03132006 lomaza uvAca 03132006a uddAlakasya niyataH ziSya eko; nAmnA kahoDeti babhUva rAjan 03132006c zuzrUSur AcAryavazAnuvartI; dIrghaM kAlaM so 'dhyayanaM cakAra 03132007a taM vai viprAH paryabhavaMz ca ziSyAs; taM ca jJAtvA viprakAraM guruH saH 03132007c tasmai prAdAt sadya eva zrutaM ca; bhAryAM ca vai duhitaraM svAM sujAtAm 03132008a tasyA garbhaH samabhavad agnikalpaH; so 'dhIyAnaM pitaram athAbhyuvAca 03132008c sarvAM rAtrim adhyayanaM karoSi; nedaM pitaH samyag ivopavartate 03132009a upAlabdhaH ziSyamadhye maharSiH; sa taM kopAd udarasthaM zazApa 03132009c yasmAt kukSau vartamAno bravISi; tasmAd vakro bhavitAsy aSTakRtvaH 03132010a sa vai tathA vakra evAbhyajAyad; aSTAvakraH prathito vai maharSiH 03132010c tasyAsId vai mAtulaH zvetaketuH; sa tena tulyo vayasA babhUva 03132011a saMpIDyamAnA tu tadA sujAtA; vivardhamAnena sutena kukSau 03132011c uvAca bhartAram idaM rahogatA; prasAdya hInaM vasunA dhanArthinI 03132012a kathaM kariSyAmy adhanA maharSe; mAsaz cAyaM dazamo vartate me 03132012c na cAsti te vasu kiM cit prajAtA; yenAham etAm ApadaM nistareyam 03132013a uktas tv evaM bhAryayA vai kahoDo; vittasyArthe janakam athAbhyagacchat 03132013c sa vai tadA vAdavidA nigRhya; nimajjito bandinehApsu vipraH 03132014a uddAlakas taM tu tadA nizamya; sUtena vAde 'psu tathA nimajjitam 03132014c uvAca tAM tatra tataH sujAtAm; aSTAvakre gUhitavyo 'yam arthaH 03132015a rarakSa sA cApy ati taM sumantraM; jAto 'py evaM na sa zuzrAva vipraH 03132015c uddAlakaM pitRvac cApi mene; aSTAvakro bhrAtRvac chvetaketum 03132016a tato varSe dvAdaze zvetaketur; aSTAvakraM pitur aGke niSaNNam 03132016c apAkarSad gRhya pANau rudantaM; nAyaM tavAGkaH pitur ity uktavAMz ca 03132017a yat tenoktaM duruktaM tat tadAnIM; hRdi sthitaM tasya suduHkham AsIt 03132017c gRhaM gatvA mAtaraM rodamAnaH; papracchedaM kva nu tAto mameti 03132018a tataH sujAtA paramArtarUpA; zApAd bhItA sarvam evAcacakSe 03132018c tad vai tattvaM sarvam AjJAya mAtur; ity abravIc chvetaketuM sa vipraH 03132019a gacchAva yajJaM janakasya rAjJo; bahvAzcaryaH zrUyate tasya yajJaH 03132019c zroSyAvo 'tra brAhmaNAnAM vivAdam; annaM cAgryaM tatra bhokSyAvahe ca 03132019e vicakSaNatvaM ca bhaviSyate nau; zivaz ca saumyaz ca hi brahmaghoSaH 03132020a tau jagmatur mAtulabhAgineyau; yajJaM samRddhaM janakasya rAjJaH 03132020c aSTAvakraH pathi rAjJA sametya; utsAryamANo vAkyam idaM jagAda 03133001 aSTAvakra uvAca 03133001a andhasya panthA badhirasya panthAH; striyaH panthA vaivadhikasya panthAH 03133001c rAjJaH panthA brAhmaNenAsametya; sametya tu brAhmaNasyaiva panthAH 03133002 rAjovAca 03133002a panthA ayaM te 'dya mayA nisRSTo; yenecchase tena kAmaM vrajasva 03133002c na pAvako vidyate vai laghIyAn; indro 'pi nityaM namate brAhmaNAnAm 03133003 aSTAvakra uvAca 03133003a yajJaM draSTuM prAptavantau sva tAta; kautUhalaM nau balavad vai vivRddham 03133003c AvAM prAptAv atithI saMpravezaM; kAGkSAvahe dvArapate tavAjJAm 03133004a aindradyumner yajJadRzAv ihAvAM; vivakSU vai janakendraM didRkSU 03133004c na vai krodhAd vyAdhinaivottamena; saMyojaya dvArapAla kSaNena 03133005 dvArapAla uvAca 03133005a bandeH samAdezakarA vayaM sma; nibodha vAkyaM ca mayeryamANam 03133005c na vai bAlAH pravizanty atra viprA; vRddhA vidvAMsaH pravizanti dvijAgryAH 03133006 aSTAvakra uvAca 03133006a yady atra vRddheSu kRtaH pravezo; yuktaM mama dvArapAla praveSTum 03133006c vayaM hi vRddhAz caritavratAz ca; vedaprabhAvena pravezanArhAH 03133007a zuzrUSavaz cApi jitendriyAz ca; jJAnAgame cApi gatAH sma niSThAm 03133007c na bAla ity avamantavyam Ahur; bAlo 'py agnir dahati spRzyamAnaH 03133008 dvArapAla uvAca 03133008a sarasvatIm Iraya vedajuSTAm; ekAkSarAM bahurUpAM virAjam 03133008c aGgAtmAnaM samavekSasva bAlaM; kiM zlAghase durlabhA vAdasiddhiH 03133009 aSTAvakra uvAca 03133009a na jJAyate kAyavRddhyA vivRddhir; yathASThIlA zAlmaleH saMpravRddhA 03133009c hrasvo 'lpakAyaH phalito vivRddho; yaz cAphalas tasya na vRddhabhAvaH 03133010 dvArapAla uvAca 03133010a vRddhebhya eveha matiM sma bAlA; gRhNanti kAlena bhavanti vRddhAH 03133010c na hi jJAnam alpakAlena zakyaM; kasmAd bAlo vRddha ivAvabhASase 03133011 aSTAvakra uvAca 03133011a na tena sthaviro bhavati yenAsya palitaM ziraH 03133011c bAlo 'pi yaH prajAnAti taM devAH sthaviraM viduH 03133012a na hAyanair na palitair na vittena na bandhubhiH 03133012c RSayaz cakrire dharmaM yo 'nUcAnaH sa no mahAn 03133013a didRkSur asmi saMprApto bandinaM rAjasaMsadi 03133013c nivedayasva mAM dvAHstha rAjJe puSkaramAline 03133014a draSTAsy adya vadato dvArapAla; manISibhiH saha vAde vivRddhe 03133014c utAho vApy uccatAM nIcatAM vA; tUSNIM bhUteSv atha sarveSu cAdya 03133015 dvArapAla uvAca 03133015a kathaM yajJaM dazavarSo vizes tvaM; vinItAnAM viduSAM saMpravezyam 03133015c upAyataH prayatiSye tavAhaM; pravezane kuru yatnaM yathAvat 03133016 aSTAvakra uvAca 03133016a bho bho rAjaJ janakAnAM variSTha; sabhAjyas tvaM tvayi sarvaM samRddham 03133016c tvaM vA kartA karmaNAM yajJiyAnAM; yayAtir eko nRpatir vA purastAt 03133017a vidvAn bandI vedavido nigRhya; vAde bhagnAn apratizaGkamAnaH 03133017c tvayA nisRSTaiH puruSair AptakRdbhir; jale sarvAn majjayatIti naH zrutam 03133018a sa tac chrutvA brAhmaNAnAM sakAzAd; brahmodyaM vai kathayitum Agato 'smi 03133018c kvAsau bandI yAvad enaM sametya; nakSatrANIva savitA nAzayAmi 03133019 rAjovAca 03133019a AzaMsase bandinaM tvaM vijetum; avijJAtvA vAkyabalaM parasya 03133019c vijJAtavIryaiH zakyam evaM pravaktuM; dRSTaz cAsau brAhmaNair vAdazIlaiH 03133020 aSTAvakra uvAca 03133020a vivAdito 'sau na hi mAdRzair hi; siMhIkRtas tena vadaty abhItaH 03133020c sametya mAM nihataH zeSyate 'dya; mArge bhagnaM zakaTam ivAbalAkSam 03133021 rAjovAca 03133021a SaNNAbher dvAdazAkSasya caturviMzatiparvaNaH 03133021c yas triSaSTizatArasya vedArthaM sa paraH kaviH 03133022 aSTAvakra uvAca 03133022a caturviMzatiparva tvAM SaNNAbhi dvAdazapradhi 03133022c tat triSaSTizatAraM vai cakraM pAtu sadAgati 03133023 rAjovAca 03133023a vaDave iva saMyukte zyenapAte divaukasAm 03133023c kas tayor garbham Adhatte garbhaM suSuvatuz ca kam 03133024 aSTAvakra uvAca 03133024a mA sma te te gRhe rAjaJ zAtravANAm api dhruvam 03133024c vAtasArathir Adhatte garbhaM suSuvatuz ca tam 03133025 rAjovAca 03133025a kiM svit suptaM na nimiSati kiM svij jAtaM na copati 03133025c kasya svid dhRdayaM nAsti kiM svid vegena vardhate 03133026 aSTAvakra uvAca 03133026a matsyaH supto na nimiSaty aNDaM jAtaM na copati 03133026c azmano hRdayaM nAsti nadI vegena vardhate 03133027 rAjovAca 03133027a na tvA manye mAnuSaM devasattvaM; na tvaM bAlaH sthaviras tvaM mato me 03133027c na te tulyo vidyate vAkpralApe; tasmAd dvAraM vitarAmy eSa bandI 03134001 aSTAvakra uvAca 03134001a atrograsenasamiteSu rAjan; samAgateSv apratimeSu rAjasu 03134001c na vai vivitsAntaram asti vAdinAM; mahAjale haMsaninAdinAm iva 03134002a na me 'dya vakSyasy ativAdimAnin; glahaM prapannaH saritAm ivAgamaH 03134002c hutAzanasyeva samiddhatejasaH; sthiro bhavasveha mamAdya bandin 03134003 bandy uvAca 03134003a vyAghraM zayAnaM prati mA prabodhaya; AzIviSaM sRkkiNI lelihAnam 03134003c padAhatasyeva ziro 'bhihatya; nAdaSTo vai mokSyase tan nibodha 03134004a yo vai darpAt saMhananopapannaH; sudurbalaH parvatam Avihanti 03134004c tasyaiva pANiH sanakho vizIryate; na caiva zailasya hi dRzyate vraNaH 03134005a sarve rAjJo maithilasya mainAkasyeva parvatAH 03134005c nikRSTabhUtA rAjAno vatsA anaduho yathA 03134006 lomaza uvAca 03134006a aSTAvakraH samitau garjamAno; jAtakrodho bandinam Aha rAjan 03134006c ukte vAkye cottaraM me bravIhi; vAkyasya cApy uttaraM te bravImi 03134007 bandy uvAca 03134007a eka evAgnir bahudhA samidhyate; ekaH sUryaH sarvam idaM prabhAsate 03134007c eko vIro devarAjo nihantA; yamaH pitqNAm Izvaraz caika eva 03134008 aSTAvakra uvAca 03134008a dvAv indrAgnI carato vai sakhAyau; dvau devarSI nAradaH parvataz ca 03134008c dvAv azvinau dve ca rathasya cakre; bhAryApatI dvau vihitau vidhAtrA 03134009 bandy uvAca 03134009a triH sUyate karmaNA vai prajeyaM; trayo yuktA vAjapeyaM vahanti 03134009c adhvaryavas triSavaNAni tanvate; trayo lokAs trINi jyotIMSi cAhuH 03134010 aSTAvakra uvAca 03134010a catuSTayaM brAhmaNAnAM niketaM; catvAro yuktA yajJam imaM vahanti 03134010c dizaz catasraz caturaz ca varNAz; catuSpadA gaur api zazvad uktA 03134011 bandy uvAca 03134011a paJcAgnayaH paJcapadA ca paGktir; yajJAH paJcaivApy atha paJcendriyANi 03134011c dRSTA vede paJcacUDAz ca paJca; loke khyAtaM paJcanadaM ca puNyam 03134012 aSTAvakra uvAca 03134012a SaDAdhAne dakSiNAm Ahur eke; SaD eveme RtavaH kAlacakram 03134012c SaD indriyANy uta SaT kRttikAz ca; SaT sAdyaskAH sarvavedeSu dRSTAH 03134013 bandy uvAca 03134013a sapta grAmyAH pazavaH sapta vanyAH; sapta chandAMsi kratum ekaM vahanti 03134013c saptarSayaH sapta cApy arhaNAni; saptatantrI prathitA caiva vINA 03134014 aSTAvakra uvAca 03134014a aSTau zANAH zatamAnaM vahanti; tathASTapAdaH zarabhaH siMhaghAtI 03134014c aSTau vasUJ zuzruma devatAsu; yUpaz cASTAsrir vihitaH sarvayajJaH 03134015 bandy uvAca 03134015a navaivoktAH sAmidhenyaH pitqNAM; tathA prAhur navayogaM visargam 03134015c navAkSarA bRhatI saMpradiSTA; navayogo gaNanAm eti zazvat 03134016 aSTAvakra uvAca 03134016a dazA dazoktAH puruSasya loke; sahasram Ahur daza pUrNaM zatAni 03134016c dazaiva mAsAn bibhrati garbhavatyo; dazerakA daza dAzA dazArNAH 03134017 bandy uvAca 03134017a ekAdazaikAdazinaH pazUnAm; ekAdazaivAtra bhavanti yUpAH 03134017c ekAdaza prANabhRtAM vikArA; ekAdazoktA divi deveSu rudrAH 03134018 aSTAvakra uvAca 03134018a saMvatsaraM dvAdaza mAsam Ahur; jagatyAH pAdo dvAdazaivAkSarANi 03134018c dvAdazAhaH prAkRto yajJa ukto; dvAdazAdityAn kathayantIha viprAH 03134019 bandy uvAca 03134019a trayodazI tithir uktA mahogrA; trayodazadvIpavatI mahI ca 03134020 lomaza uvAca 03134020a etAvad uktvA virarAma bandI; zlokasyArdhaM vyAjahArASTavakraH 03134020c trayodazAhAni sasAra kezI; trayodazAdIny aticchandAMsi cAhuH 03134021a tato mahAn udatiSThan ninAdas; tUSNIMbhUtaM sUtaputraM nizamya 03134021c adhomukhaM dhyAnaparaM tadAnIm; aSTAvakraM cApy udIryantam eva 03134022a tasmiMs tathA saMkule vartamAne; sphIte yajJe janakasyAtha rAjJaH 03134022c aSTAvakraM pUjayanto 'bhyupeyur; viprAH sarve prAJjalayaH pratItAH 03134023 aSTAvakra uvAca 03134023a anena vai brAhmaNAH zuzruvAMso; vAde jitvA salile majjitAH kila 03134023c tAn eva dharmAn ayam adya bandI; prApnotu gRhyApsu nimajjayainam 03134024 bandy uvAca 03134024a ahaM putro varuNasyota rAjJas; tatrAsa satraM dvAdazavArSikaM vai 03134024c satreNa te janaka tulyakAlaM; tadarthaM te prahitA me dvijAgryAH 03134025a ete sarve varuNasyota yajJaM; draSTuM gatA iha AyAnti bhUyaH 03134025c aSTAvakraM pUjaye pUjanIyaM; yasya hetor janitAraM sameSye 03134026 aSTAvakra uvAca 03134026a viprAH samudrAmbhasi majjitAs te; vAcA jitA medhayA AvidAnAH 03134026c tAM medhayA vAcam athojjahAra; yathA vAcam avacinvanti santaH 03134027a agnir dahaJ jAtavedAH satAM gRhAn; visarjayaMs tejasA na sma dhAkSIt 03134027c bAleSu putreSu kRpaNaM vadatsu; tathA vAcam avacinvanti santaH 03134028a zleSmAtakI kSINavarcAH zRNoSi; utAho tvAM stutayo mAdayanti 03134028c hastIva tvaM janaka vitudyamAno; na mAmikAM vAcam imAM zRNoSi 03134029 janaka uvAca 03134029a zRNomi vAcaM tava divyarUpAm; amAnuSIM divyarUpo 'si sAkSAt 03134029c ajaiSIr yad bandinaM tvaM vivAde; nisRSTa eSa tava kAmo 'dya bandI 03134030 aSTAvakra uvAca 03134030a nAnena jIvatA kaz cid artho me bandinA nRpa 03134030c pitA yady asya varuNo majjayainaM jalAzaye 03134031 bandy uvAca 03134031a ahaM putro varuNasyota rAjJo; na me bhayaM salile majjitasya 03134031c imaM muhUrtaM pitaraM drakSyate 'yam; aSTAvakraz ciranaSTaM kahoDam 03134032 lomaza uvAca 03134032a tatas te pUjitA viprA varuNena mahAtmanA 03134032c udatiSThanta te sarve janakasya samIpataH 03134033 kahoDa uvAca 03134033a ityartham icchanti sutAJ janA janaka karmaNA 03134033c yad ahaM nAzakaM kartuM tat putraH kRtavAn mama 03134034a utAbalasya balavAn uta bAlasya paNDitaH 03134034c uta vAviduSo vidvAn putro janaka jAyate 03134035 bandy uvAca 03134035a zitena te parazunA svayam evAntako nRpa 03134035c zirAMsy apAharatv Ajau ripUNAM bhadram astu te 03134036a mahad ukthyaM gIyate sAma cAgryaM; samyak somaH pIyate cAtra satre 03134036c zucIn bhAgAn pratijagRhuz ca hRSTAH; sAkSAd devA janakasyeha yajJe 03134037 lomaza uvAca 03134037a samutthiteSv atha sarveSu rAjan; vipreSu teSv adhikaM suprabheSu 03134037c anujJAto janakenAtha rAjJA; viveza toyaM sAgarasyota bandI 03134038a aSTAvakraH pitaraM pUjayitvA; saMpUjito brAhmaNais tair yathAvat 03134038c pratyAjagAmAzramam eva cAgryaM; jitvA bandiM sahito mAtulena 03134039a atra kaunteya sahito bhrAtRbhis tvaM; sukhoSitaH saha vipraiH pratItaH 03134039c puNyAny anyAni zucikarmaikabhaktir; mayA sArdhaM caritAsy AjamIDha 03135001 lomaza uvAca 03135001a eSA madhuvilA rAjan samaGgA saMprakAzate 03135001c etat kardamilaM nAma bharatasyAbhiSecanam 03135002a alakSmyA kila saMyukto vRtraM hatvA zacIpatiH 03135002c AplutaH sarvapApebhyaH samaGgAyAM vyamucyata 03135003a etad vinazanaM kukSau mainAkasya nararSabha 03135003c aditir yatra putrArthaM tadannam apacat purA 03135004a enaM parvatarAjAnam Aruhya puruSarSabha 03135004c ayazasyAm asaMzabdyAm alakSmIM vyapanotsyatha 03135005a ete kanakhalA rAjan RSINAM dayitA nagAH 03135005c eSA prakAzate gaGgA yudhiSThira mahAnadI 03135006a sanatkumAro bhagavAn atra siddhim agAt parAm 03135006c AjamIDhAvagAhyainAM sarvapApaiH pramokSyase 03135007a apAM hradaM ca puNyAkhyaM bhRgutuGgaM ca parvatam 03135007c tUSNIM gaGgAM ca kaunteya sAmAtyaH samupaspRza 03135008a AzramaH sthUlaziraso ramaNIyaH prakAzate 03135008c atra mAnaM ca kaunteya krodhaM caiva vivarjaya 03135009a eSa raibhyAzramaH zrImAn pANDaveya prakAzate 03135009c bhAradvAjo yatra kavir yavakrIto vyanazyata 03135010 yudhiSThira uvAca 03135010a kathaMyukto 'bhavad RSir bharadvAjaH pratApavAn 03135010c kimarthaM ca yavakrIta RSiputro vyanazyata 03135011a etat sarvaM yathAvRttaM zrotum icchAmi lomaza 03135011c karmabhir devakalpAnAM kIrtyamAnair bhRzaM rame 03135012 lomaza uvAca 03135012a bharadvAjaz ca raibhyaz ca sakhAyau saMbabhUvatuH 03135012c tAv USatur ihAtyantaM prIyamANau vanAntare 03135013a raibhyasya tu sutAv AstAm arvAvasuparAvasU 03135013c AsId yavakrIH putras tu bharadvAjasya bhArata 03135014a raibhyo vidvAn sahApatyas tapasvI cetaro 'bhavat 03135014c tayoz cApy atulA prItir bAlyAt prabhRti bhArata 03135015a yavakrIH pitaraM dRSTvA tapasvinam asatkRtam 03135015c dRSTvA ca satkRtaM viprai raibhyaM putraiH sahAnagha 03135016a paryatapyata tejasvI manyunAbhipariplutaH 03135016c tapas tepe tato ghoraM vedajJAnAya pANDava 03135017a susamiddhe mahaty agnau zarIram upatApayan 03135017c janayAm Asa saMtApam indrasya sumahAtapAH 03135018a tata indro yavakrItam upagamya yudhiSThira 03135018c abravIt kasya hetos tvam Asthitas tapa uttamam 03135019 yavakrIr uvAca 03135019a dvijAnAm anadhItA vai vedAH suragaNArcita 03135019c pratibhAntv iti tapye 'ham idaM paramakaM tapaH 03135020a svAdhyAyArthe samArambho mamAyaM pAkazAsana 03135020c tapasA jJAtum icchAmi sarvajJAnAni kauzika 03135021a kAlena mahatA vedAH zakyA gurumukhAd vibho 03135021c prAptuM tasmAd ayaM yatnaH paramo me samAsthitaH 03135022 indra uvAca 03135022a amArga eSa viprarSe yena tvaM yAtum icchasi 03135022c kiM vighAtena te vipra gacchAdhIhi guror mukhAt 03135023 lomaza uvAca 03135023a evam uktvA gataH zakro yavakrIr api bhArata 03135023c bhUya evAkarod yatnaM tapasy amitavikrama 03135024a ghoreNa tapasA rAjaMs tapyamAno mahAtapAH 03135024c saMtApayAm Asa bhRzaM devendram iti naH zrutam 03135025a taM tathA tapyamAnaM tu tapas tIvraM mahAmunim 03135025c upetya balabhid devo vArayAm Asa vai punaH 03135026a azakyo 'rthaH samArabdho naitad buddhikRtaM tava 03135026c pratibhAsyanti vai vedAs tava caiva pituz ca te 03135027 yavakrIr uvAca 03135027a na caitad evaM kriyate devarAja mamepsitam 03135027c mahatA niyamenAhaM tapsye ghorataraM tapaH 03135028a samiddhe 'gnAv upakRtyAGgam aGgaM; hoSyAmi vA maghavaMs tan nibodha 03135028c yady etad evaM na karoSi kAmaM; mamepsitaM devarAjeha sarvam 03135029 lomaza uvAca 03135029a nizcayaM tam abhijJAya munes tasya mahAtmanaH 03135029c prativAraNahetvarthaM buddhyA saMcintya buddhimAn 03135030a tata indro 'karod rUpaM brAhmaNasya tapasvinaH 03135030c anekazatavarSasya durbalasya sayakSmaNaH 03135031a yavakrItasya yat tIrtham ucitaM zaucakarmaNi 03135031c bhAgIrathyAM tatra setuM vAlukAbhiz cakAra saH 03135032a yadAsya vadato vAkyaM na sa cakre dvijottamaH 03135032c vAlukAbhis tataH zakro gaGgAM samabhipUrayan 03135033a vAlukAmuSTim anizaM bhAgIrathyAM vyasarjayat 03135033c setum abhyArabhac chakro yavakrItaM nidarzayan 03135034a taM dadarza yavakrIs tu yatnavantaM nibandhane 03135034c prahasaMz cAbravId vAkyam idaM sa munipuMgavaH 03135035a kim idaM vartate brahman kiM ca te ha cikIrSitam 03135035c atIva hi mahAn yatnaH kriyate 'yaM nirarthakaH 03135036 indra uvAca 03135036a bandhiSye setunA gaGgAM sukhaH panthA bhaviSyati 03135036c klizyate hi janas tAta taramANaH punaH punaH 03135037 yavakrIr uvAca 03135037a nAyaM zakyas tvayA baddhuM mahAn oghaH kathaM cana 03135037c azakyAd vinivartasva zakyam arthaM samArabha 03135038 indra uvAca 03135038a yathaiva bhavatA cedaM tapo vedArtham udyatam 03135038c azakyaM tadvad asmAbhir ayaM bhAraH samudyataH 03135039 yavakrIr uvAca 03135039a yathA tava nirartho 'yam Arambhas tridazezvara 03135039c tathA yadi mamApIdaM manyase pAkazAsana 03135040a kriyatAM yad bhavec chakyaM mayA suragaNezvara 03135040c varAMz ca me prayacchAnyAn yair anyAn bhavitAsmy ati 03135041 lomaza uvAca 03135041a tasmai prAdAd varAn indra uktavAn yAn mahAtapAH 03135041c pratibhAsyanti te vedAH pitrA saha yathepsitAH 03135042a yac cAnyat kAGkSase kAmaM yavakrIr gamyatAm iti 03135042c sa labdhakAmaH pitaram upetyAtha tato 'bravIt 03136001 yavakrIr uvAca 03136001a pratibhAsyanti vai vedA mama tAtasya cobhayoH 03136001c ati cAnyAn bhaviSyAvo varA labdhAs tathA mayA 03136002 bharadvAja uvAca 03136002a darpas te bhavitA tAta varA&l labdhvA yathepsitAn 03136002c sa darpapUrNaH kRpaNaH kSipram eva vinazyasi 03136003a atrApy udAharantImA gAthA devair udAhRtAH 03136003c RSir AsIt purA putra bAladhir nAma vIryavAn 03136004a sa putrazokAd udvignas tapas tepe suduzcaram 03136004c bhaven mama suto 'martya iti taM labdhavAMz ca saH 03136005a tasya prasAdo devaiz ca kRto na tv amaraiH samaH 03136005c nAmartyo vidyate martyo nimittAyur bhaviSyati 03136006 bAladhir uvAca 03136006a yatheme parvatAH zazvat tiSThanti surasattamAH 03136006c akSayAs tan nimittaM me sutasyAyur bhaved iti 03136007 bharadvAja uvAca 03136007a tasya putras tadA jajJe medhAvI krodhanaH sadA 03136007c sa tac chrutvAkarod darpam RSIMz caivAvamanyata 03136008a vikurvANo munInAM tu caramANo mahIm imAm 03136008c AsasAda mahAvIryaM dhanuSAkSaM manISiNam 03136009a tasyApacakre medhAvI taM zazApa sa vIryavAn 03136009c bhava bhasmeti coktaH sa na bhasma samapadyata 03136010a dhanuSAkSas tu taM dRSTvA medhAvinam anAmayam 03136010c nimittam asya mahiSair bhedayAm Asa vIryavAn 03136011a sa nimitte vinaSTe tu mamAra sahasA zizuH 03136011c taM mRtaM putram AdAya vilalApa tataH pitA 03136012a lAlapyamAnaM taM dRSTvA munayaH punar Artavat 03136012c Ucur vedoktayA pUrvaM gAthayA tan nibodha me 03136013a na diSTam artham atyetum Izo martyaH kathaM cana 03136013c mahiSair bhedayAm Asa dhanuSAkSo mahIdharAn 03136014a evaM labdhvA varAn bAlA darpapUrNAs tarasvinaH 03136014c kSipram eva vinazyanti yathA na syAt tathA bhavAn 03136015a eSa raibhyo mahAvIryaH putrau cAsya tathAvidhau 03136015c taM yathA putra nAbhyeSi tathA kuryAs tv atandritaH 03136016a sa hi kruddhaH samarthas tvAM putra pIDayituM ruSA 03136016c vaidyaz cApi tapasvI ca kopanaz ca mahAn RSiH 03136017 yavakrIr uvAca 03136017a evaM kariSye mA tApaM tAta kArSIH kathaM cana 03136017c yathA hi me bhavAn mAnyas tathA raibhyaH pitA mama 03136018 lomaza uvAca 03136018a uktvA sa pitaraM zlakSNaM yavakrIr akutobhayaH 03136018c viprakurvann RSIn anyAn atuSyat parayA mudA 03137001 lomaza uvAca 03137001a caGkramyamANaH sa tadA yavakrIr akutobhayaH 03137001c jagAma mAdhave mAsi raibhyAzramapadaM prati 03137002a sa dadarzAzrame puNye puSpitadrumabhUSite 03137002c vicarantIM snuSAM tasya kiMnarIm iva bhArata 03137003a yavakrIs tAm uvAcedam upatiSThasva mAm iti 03137003c nirlajjo lajjayA yuktAM kAmena hRtacetanaH 03137004a sA tasya zIlam AjJAya tasmAc chApAc ca bibhyatI 03137004c tejasvitAM ca raibhyasya tathety uktvA jagAma sA 03137005a tata ekAntam unnIya majjayAm Asa bhArata 03137005c AjagAma tadA raibhyaH svam Azramam ariMdama 03137006a rudantIM ca snuSAM dRSTvA bhAryAm ArtAM parAvasoH 03137006c sAntvayaJ zlakSNayA vAcA paryapRcchad yudhiSThira 03137007a sA tasmai sarvam AcaSTa yavakrIbhASitaM zubhA 03137007c pratyuktaM ca yavakrItaM prekSApUrvaM tadAtmanA 03137008a zRNvAnasyaiva raibhyasya yavakrItaviceSTitam 03137008c dahann iva tadA cetaH krodhaH samabhavan mahAn 03137009a sa tadA manyunAviSTas tapasvI bhRzakopanaH 03137009c avalupya jaTAm ekAM juhAvAgnau susaMskRte 03137010a tataH samabhavan nArI tasyA rUpeNa saMmitA 03137010c avalupyAparAM cAtha juhAvAgnau jaTAM punaH 03137011a tataH samabhavad rakSo ghorAkSaM bhImadarzanam 03137011c abrUtAM tau tadA raibhyaM kiM kAryaM karavAmahe 03137012a tAv abravId RSiH kruddho yavakrIr vadhyatAm iti 03137012c jagmatus tau tathety uktvA yavakrItajighAMsayA 03137013a tatas taM samupAsthAya kRtyA sRSTA mahAtmanA 03137013c kamaNDaluM jahArAsya mohayitvA tu bhArata 03137014a ucchiSTaM tu yavakrItam apakRSTakamaNDalum 03137014c tata udyatazUlaH sa rAkSasaH samupAdravat 03137015a tam ApatantaM saMprekSya zUlahastaM jighAMsayA 03137015c yavakrIH sahasotthAya prAdravad yena vai saraH 03137016a jalahInaM saro dRSTvA yavakrIs tvaritaH punaH 03137016c jagAma saritaH sarvAs tAz cApy Asan vizoSitAH 03137017a sa kAlyamAno ghoreNa zUlahastena rakSasA 03137017c agnihotraM pitur bhItaH sahasA samupAdravat 03137018a sa vai pravizamAnas tu zUdreNAndhena rakSiNA 03137018c nigRhIto balAd dvAri so 'vAtiSThata pArthiva 03137019a nigRhItaM tu zUdreNa yavakrItaM sa rAkSasaH 03137019c tADayAm Asa zUlena sa bhinnahRdayo 'patat 03137020a yavakrItaM sa hatvA tu rAkSaso raibhyam Agamat 03137020c anujJAtas tu raibhyeNa tayA nAryA sahAcarat 03138001 lomaza uvAca 03138001a bharadvAjas tu kaunteya kRtvA svAdhyAyam Ahnikam 03138001c samitkalApam AdAya praviveza svam Azramam 03138002a taM sma dRSTvA purA sarve pratyuttiSThanti pAvakAH 03138002c na tv enam upatiSThanti hataputraM tadAgnayaH 03138003a vaikRtaM tv agnihotre sa lakSayitvA mahAtapAH 03138003c tam andhaM zUdram AsInaM gRhapAlam athAbravIt 03138004a kiM nu me nAgnayaH zUdra pratinandanti darzanam 03138004c tvaM cApi na yathApUrvaM kaccit kSemam ihAzrame 03138005a kaccin na raibhyaM putro me gatavAn alpacetanaH 03138005c etad AcakSva me zIghraM na hi me zudhyate manaH 03138006 zUdra uvAca 03138006a raibhyaM gato nUnam asau sutas te mandacetanaH 03138006c tathA hi nihataH zete rAkSasena balIyasA 03138007a prakAlyamAnas tenAyaM zUlahastena rakSasA 03138007c agnyAgAraM prati dvAri mayA dorbhyAM nivAritaH 03138008a tataH sa nihato hy atra jalakAmo 'zucir dhruvam 03138008c saMbhAvito hi tUrNena zUlahastena rakSasA 03138009 lomaza uvAca 03138009a bharadvAjas tu zUdrasya tac chrutvA vipriyaM vacaH 03138009c gatAsuM putram AdAya vilalApa suduHkhitaH 03138010a brAhmaNAnAM kilArthAya nanu tvaM taptavAMs tapaH 03138010c dvijAnAm anadhItA vai vedAH saMpratibhAntv iti 03138011a tathA kalyANazIlas tvaM brAhmaNeSu mahAtmasu 03138011c anAgAH sarvabhUteSu karkazatvam upeyivAn 03138012a pratiSiddho mayA tAta raibhyAvasathadarzanAt 03138012c gatavAn eva taM kSudraM kAlAntakayamopamam 03138013a yaH sa jAnan mahAtejA vRddhasyaikaM mamAtmajam 03138013c gatavAn eva kopasya vazaM paramadurmatiH 03138014a putrazokam anuprApya eSa raibhyasya karmaNA 03138014c tyakSyAmi tvAm Rte putra prANAn iSTatamAn bhuvi 03138015a yathAhaM putrazokena dehaM tyakSyAmi kilbiSI 03138015c tathA jyeSThaH suto raibhyaM hiMsyAc chIghram anAgasam 03138016a sukhino vai narA yeSAM jAtyA putro na vidyate 03138016c te putrazokam aprApya vicaranti yathAsukham 03138017a ye tu putrakRtAc chokAd bhRzaM vyAkulacetasaH 03138017c zapantISTAn sakhIn ArtAs tebhyaH pApataro nu kaH 03138018a parAsuz ca suto dRSTaH zaptaz ceSTaH sakhA mayA 03138018c IdRzIm ApadaM ko nu dvitIyo 'nubhaviSyati 03138019a vilapyaivaM bahuvidhaM bharadvAjo 'dahat sutam 03138019c susamiddhaM tataH pazcAt praviveza hutAzanam 03139001 lomaza uvAca 03139001a etasminn eva kAle tu bRhaddyumno mahIpatiH 03139001c satram Aste mahAbhAgo raibhyayAjyaH pratApavAn 03139002a tena raibhyasya vai putrAv arvAvasuparAvasU 03139002c vRtau sahAyau satrArthe bRhaddyumnena dhImatA 03139003a tatra tau samanujJAtau pitrA kaunteya jagmatuH 03139003c Azrame tv abhavad raibhyo bhAryA caiva parAvasoH 03139004a athAvalokako 'gacchad gRhAn ekaH parAvasuH 03139004c kRSNAjinena saMvItaM dadarza pitaraM vane 03139005a jaghanyarAtre nidrAndhaH sAvazeSe tamasy api 03139005c carantaM gahane 'raNye mene sa pitaraM mRgam 03139006a mRgaM tu manyamAnena pitA vai tena hiMsitaH 03139006c akAmayAnena tadA zarIratrANam icchatA 03139007a sa tasya pretakAryANi kRtvA sarvANi bhArata 03139007c punar Agamya tat satram abravId bhrAtaraM vacaH 03139008a idaM karma na zaktas tvaM voDhum ekaH kathaM cana 03139008c mayA tu hiMsitas tAto manyamAnena taM mRgam 03139009a so 'smadarthe vrataM sAdhu cara tvaM brahmahiMsanam 03139009c samartho hy aham ekAkI karma kartum idaM mune 03139010 arvAvasur uvAca 03139010a karotu vai bhavAn satraM bRhaddyumnasya dhImataH 03139010c brahmahatyAM cariSye 'haM tvadarthaM niyatendriyaH 03139011 lomaza uvAca 03139011a sa tasyA brahmahatyAyAH pAraM gatvA yudhiSThira 03139011c arvAvasus tadA satram AjagAma punar muniH 03139012a tataH parAvasur dRSTvA bhrAtaraM samupasthitam 03139012c bRhaddyumnam uvAcedaM vacanaM pariSadgatam 03139013a eSa te brahmahA yajJaM mA draSTuM pravized iti 03139013c brahmahA prekSitenApi pIDayet tvAM na saMzayaH 03139014a preSyair utsAryamANas tu rAjann arvAvasus tadA 03139014c na mayA brahmahatyeyaM kRtety Aha punaH punaH 03139015a ucyamAno 'sakRt preSyair brahmahann iti bhArata 03139015c naiva sa pratijAnAti brahmahatyAM svayaM kRtAm 03139015e mama bhrAtrA kRtam idaM mayA tu parirakSitam 03139016a prItAs tasyAbhavan devAH karmaNArvAvasor nRpa 03139016c taM te pravarayAm Asur nirAsuz ca parAvasum 03139017a tato devA varaM tasmai dadur agnipurogamAH 03139017c sa cApi varayAm Asa pitur utthAnam AtmanaH 03139018a anAgastvaM tathA bhrAtuH pituz cAsmaraNaM vadhe 03139018c bharadvAjasya cotthAnaM yavakrItasya cobhayoH 03139019a tataH prAdurbabhUvus te sarva eva yudhiSThira 03139019c athAbravId yavakrIto devAn agnipurogamAn 03139020a samadhItaM mayA brahma vratAni caritAni ca 03139020c kathaM nu raibhyaH zakto mAm adhIyAnaM tapasvinam 03139020e tathAyuktena vidhinA nihantum amarottamAH 03139021 devA UcuH 03139021a maivaM kRthA yavakrIta yathA vadasi vai mune 03139021c Rte gurum adhItA hi sukhaM vedAs tvayA purA 03139022a anena tu gurUn duHkhAt toSayitvA svakarmaNA 03139022c kAlena mahatA klezAd brahmAdhigatam uttamam 03139023 lomaza uvAca 03139023a yavakrItam athoktvaivaM devAH sAgnipurogamAH 03139023c saMjIvayitvA tAn sarvAn punar jagmus triviSTapam 03139024a Azramas tasya puNyo 'yaM sadApuSpaphaladrumaH 03139024c atroSya rAjazArdUla sarvapApaiH pramokSyase 03140001 lomaza uvAca 03140001a uzIrabIjaM mainAkaM giriM zvetaM ca bhArata 03140001c samatIto 'si kaunteya kAlazailaM ca pArthiva 03140002a eSA gaGgA saptavidhA rAjate bharatarSabha 03140002c sthAnaM virajasaM ramyaM yatrAgnir nityam idhyate 03140003a etad vai mAnuSeNAdya na zakyaM draSTum apy uta 03140003c samAdhiM kurutAvyagrAs tIrthAny etAni drakSyatha 03140004a zvetaM giriM pravekSyAmo mandaraM caiva parvatam 03140004c yatra mANicaro yakSaH kuberaz cApi yakSarAT 03140005a aSTAzItisahasrANi gandharvAH zIghracAriNaH 03140005c tathA kiMpuruSA rAjan yakSAz caiva caturguNAH 03140006a anekarUpasaMsthAnA nAnApraharaNAz ca te 03140006c yakSendraM manujazreSTha mANibhadram upAsate 03140007a teSAm Rddhir atIvAgryA gatau vAyusamAz ca te 03140007c sthAnAt pracyAvayeyur ye devarAjam api dhruvam 03140008a tais tAta balibhir guptA yAtudhAnaiz ca rakSitAH 03140008c durgamAH parvatAH pArtha samAdhiM paramaM kuru 03140009a kuberasacivAz cAnye raudrA maitrAz ca rAkSasAH 03140009c taiH sameSyAma kaunteya yatto vikramaNe bhava 03140010a kailAsaH parvato rAjan SaDyojanazatAny uta 03140010c yatra devAH samAyAnti vizAlA yatra bhArata 03140011a asaMkhyeyAs tu kaunteya yakSarAkSasakiMnarAH 03140011c nAgAH suparNA gandharvAH kuberasadanaM prati 03140012a tAn vigAhasva pArthAdya tapasA ca damena ca 03140012c rakSyamANo mayA rAjan bhImasenabalena ca 03140013a svasti te varuNo rAjA yamaz ca samitiMjayaH 03140013c gaGgA ca yamunA caiva parvataz ca dadhAtu te 03140014a indrasya jAmbUnadaparvatAgre; zRNomi ghoSaM tava devi gaGge 03140014c gopAyayemaM subhage giribhyaH; sarvAjamIDhApacitaM narendram 03140014e bhavasva zarma pravivikSato 'sya; zailAn imAJ zailasute nRpasya 03140015 yudhiSThira uvAca 03140015a apUrvo 'yaM saMbhramo lomazasya; kRSNAM sarve rakSata mA pramAdam 03140015c dezo hy ayaM durgatamo mato 'sya; tasmAt paraM zaucam ihAcaradhvam 03140016 vaizaMpAyana uvAca 03140016a tato 'bravId bhImam udAravIryaM; kRSNAM yattaH pAlaya bhImasena 03140016c zUnye 'rjune 'saMnihite ca tAta; tvam eva kRSNAM bhajase 'sukheSu 03140017a tato mahAtmA yamajau sametya; mUrdhany upAghrAya vimRjya gAtre 03140017c uvAca tau bASpakalaM sa rAjA; mA bhaiSTam Agacchatam apramattau 03141001 yudhiSThira uvAca 03141001a antarhitAni bhUtAni rakSAMsi balavanti ca 03141001c agninA tapasA caiva zakyaM gantuM vRkodara 03141002a saMnivartaya kaunteya kSutpipAse balAnvayAt 03141002c tato balaM ca dAkSyaM ca saMzrayasva kurUdvaha 03141003a RSes tvayA zrutaM vAkyaM kailAsaM parvataM prati 03141003c buddhyA prapazya kaunteya kathaM kRSNA gamiSyati 03141004a atha vA sahadevena dhaumyena ca sahAbhibho 03141004c sUdaiH paurogavaiz caiva sarvaiz ca paricArakaiH 03141005a rathair azvaiz ca ye cAnye viprAH klezAsahAH pathi 03141005c sarvais tvaM sahito bhIma nivartasvAyatekSaNa 03141006a trayo vayaM gamiSyAmo laghvAhArA yatavratAH 03141006c ahaM ca nakulaz caiva lomazaz ca mahAtapAH 03141007a mamAgamanam AkAGkSan gaGgAdvAre samAhitaH 03141007c vaseha draupadIM rakSan yAvadAgamanaM mama 03141008 bhIma uvAca 03141008a rAjaputrI zrameNArtA duHkhArtA caiva bhArata 03141008c vrajaty eva hi kalyANI zvetavAhadidRkSayA 03141009a tava cApy aratis tIvrA vardhate tam apazyataH 03141009c kiM punaH sahadevaM ca mAM ca kRSNAM ca bhArata 03141010a rathAH kAmaM nivartantAM sarve ca paricArakAH 03141010c sUdAH paurogavAz caiva manyate yatra no bhavAn 03141011a na hy ahaM hAtum icchAmi bhavantam iha karhi cit 03141011c zaile 'smin rAkSasAkIrNe durgeSu viSameSu ca 03141012a iyaM cApi mahAbhAgA rAjaputrI yatavratA 03141012c tvAm Rte puruSavyAghra notsahed vinivartitum 03141013a tathaiva sahadevo 'yaM satataM tvAm anuvrataH 03141013c na jAtu vinivarteta matajJo hy aham asya vai 03141014a api cAtra mahArAja savyasAcididRkSayA 03141014c sarve lAlasabhUtAH sma tasmAd yAsyAmahe saha 03141015a yady azakyo rathair gantuM zailo 'yaM bahukandaraH 03141015c padbhir eva gamiSyAmo mA rAjan vimanA bhava 03141016a ahaM vahiSye pAJcAlIM yatra yatra na zakSyati 03141016c iti me vartate buddhir mA rAjan vimanA bhava 03141017a sukumArau tathA vIrau mAdrInandikarAv ubhau 03141017c durge saMtArayiSyAmi yady azaktau bhaviSyataH 03141018 yudhiSThira uvAca 03141018a evaM te bhASamANasya balaM bhImAbhivardhatAm 03141018c yas tvam utsahase voDhuM draupadIM vipule 'dhvani 03141019a yamajau cApi bhadraM te naitad anyatra vidyate 03141019c balaM ca te yazaz caiva dharmaH kIrtiz ca vardhatAm 03141020a yas tvam utsahase netuM bhrAtarau saha kRSNayA 03141020c mA te glAnir mahAbAho mA ca te 'stu parAbhavaH 03141021 vaizaMpAyana uvAca 03141021a tataH kRSNAbravId vAkyaM prahasantI manoramA 03141021c gamiSyAmi na saMtApaH kAryo mAM prati bhArata 03141022 lomaza uvAca 03141022a tapasA zakyate gantuM parvato gandhamAdanaH 03141022c tapasA caiva kaunteya sarve yokSyAmahe vayam 03141023a nakulaH sahadevaz ca bhImasenaz ca pArthiva 03141023c ahaM ca tvaM ca kaunteya drakSyAmaH zvetavAhanam 03141024 vaizaMpAyana uvAca 03141024a evaM saMbhASamANAs te subAhor viSayaM mahat 03141024c dadRzur muditA rAjan prabhUtagajavAjimat 03141025a kirAtataGgaNAkIrNaM kuNindazatasaMkulam 03141025c himavaty amarair juSTaM bahvAzcaryasamAkulam 03141026a subAhuz cApi tAn dRSTvA pUjayA pratyagRhNata 03141026c viSayAnte kuNindAnAm IzvaraH prItipUrvakam 03141027a tatra te pUjitAs tena sarva eva sukhoSitAH 03141027c pratasthur vimale sUrye himavantaM giriM prati 03141028a indrasenamukhAMz caiva bhRtyAn paurogavAMs tathA 03141028c sUdAMz ca paribarhaM ca draupadyAH sarvazo nRpa 03141029a rAjJaH kuNindAdhipateH paridAya mahArathAH 03141029c padbhir eva mahAvIryA yayuH kauravanandanAH 03141030a te zanaiH prAdravan sarve kRSNayA saha pANDavAH 03141030c tasmAd dezAt susaMhRSTA draSTukAmA dhanaMjayam 03142001 yudhiSThira uvAca 03142001a bhImasena yamau cobhau pAJcAli ca nibodhata 03142001c nAsti bhUtasya nAzo vai pazyatAsmAn vanecarAn 03142002a durbalAH klezitAH smeti yad bravIthetaretaram 03142002c azakye 'pi vrajAmeti dhanaMjayadidRkSayA 03142003a tan me dahati gAtrANi tUlarAzim ivAnalaH 03142003c yac ca vIraM na pazyAmi dhanaMjayam upAntike 03142004a tasya darzanatRSNaM mAM sAnujaM vanam Asthitam 03142004c yAjJasenyAH parAmarzaH sa ca vIra dahaty uta 03142005a nakulAt pUrvajaM pArthaM na pazyAmy amitaujasam 03142005c ajeyam ugradhanvAnaM tena tapye vRkodara 03142006a tIrthAni caiva ramyANi vanAni ca sarAMsi ca 03142006c carAmi saha yuSmAbhis tasya darzanakAGkSayA 03142007a paJca varSANy ahaM vIraM satyasaMdhaM dhanaMjayam 03142007c yan na pazyAmi bIbhatsuM tena tapye vRkodara 03142008a taM vai zyAmaM guDAkezaM siMhavikrAntagAminam 03142008c na pazyAmi mahAbAhuM tena tapye vRkodara 03142009a kRtAstraM nipuNaM yuddhe pratimAnaM dhanuSmatAm 03142009c na pazyAmi narazreSThaM tena tapye vRkodara 03142010a carantam arisaMgheSu kAlaM kruddham ivAntakam 03142010c prabhinnam iva mAtaGgaM siMhaskandhaM dhanaMjayam 03142011a yaH sa zakrAd anavaro vIryeNa draviNena ca 03142011c yamayoH pUrvajaH pArthaH zvetAzvo 'mitavikramaH 03142012a duHkhena mahatAviSTaH svakRtenAnivartinA 03142012c ajeyam ugradhanvAnaM taM na pazyAmi phalgunam 03142013a satataM yaH kSamAzIlaH kSipyamANo 'py aNIyasA 03142013c RjumArgaprapannasya zarmadAtAbhayasya ca 03142014a sa tu jihmapravRttasya mAyayAbhijighAMsataH 03142014c api vajradharasyApi bhavet kAlaviSopamaH 03142015a zatror api prapannasya so 'nRzaMsaH pratApavAn 03142015c dAtAbhayasya bIbhatsur amitAtmA mahAbalaH 03142016a sarveSAm Azrayo 'smAkaM raNe 'rINAM pramarditA 03142016c AhartA sarvaratnAnAM sarveSAM naH sukhAvahaH 03142017a ratnAni yasya vIryeNa divyAny Asan purA mama 03142017c bahUni bahujAtAni yAni prAptaH suyodhanaH 03142018a yasya bAhubalAd vIra sabhA cAsIt purA mama 03142018c sarvaratnamayI khyAtA triSu lokeSu pANDava 03142019a vAsudevasamaM vIrye kArtavIryasamaM yudhi 03142019c ajeyam ajitaM yuddhe taM na pazyAmi phalgunam 03142020a saMkarSaNaM mahAvIryaM tvAM ca bhImAparAjitam 03142020c anujAtaH sa vIryeNa vAsudevaM ca zatruhA 03142021a yasya bAhubale tulyaH prabhAve ca puraMdaraH 03142021c jave vAyur mukhe somaH krodhe mRtyuH sanAtanaH 03142022a te vayaM taM naravyAghraM sarve vIra didRkSavaH 03142022c pravekSyAmo mahAbAho parvataM gandhamAdanam 03142023a vizAlA badarI yatra naranArAyaNAzramaH 03142023c taM sadAdhyuSitaM yakSair drakSyAmo girim uttamam 03142024a kuberanalinIM ramyAM rAkSasair abhirakSitAm 03142024c padbhir eva gamiSyAmas tapyamAnA mahat tapaH 03142025a nAtaptatapasA zakyo dezo gantuM vRkodara 03142025c na nRzaMsena lubdhena nAprazAntena bhArata 03142026a tatra sarve gamiSyAmo bhImArjunapadaiSiNaH 03142026c sAyudhA baddhanistriMzAH saha viprair mahAvrataiH 03142027a makSikAn mazakAn daMzAn vyAghrAn siMhAn sarIsRpAn 03142027c prApnoty aniyataH pArtha niyatas tAn na pazyati 03142028a te vayaM niyatAtmAnaH parvataM gandhamAdanam 03142028c pravekSyAmo mitAhArA dhanaMjayadidRkSavaH 03143001 vaizaMpAyana uvAca 03143001a te zUrAs tatadhanvAnas tUNavantaH samArgaNAH 03143001c baddhagodhAGgulitrANAH khaDgavanto 'mitaujasaH 03143002a parigRhya dvijazreSThAJ zreSThAH sarvadhanuSmatAm 03143002c pAJcAlIsahitA rAjan prayayur gandhamAdanam 03143003a sarAMsi saritaz caiva parvatAMz ca vanAni ca 03143003c vRkSAMz ca bahulacchAyAn dadRzur girimUrdhani 03143003e nityapuSpaphalAn dezAn devarSigaNasevitAn 03143004a Atmany AtmAnam AdhAya vIrA mUlaphalAzanAH 03143004c cerur uccAvacAkArAn dezAn viSamasaMkaTAn 03143004e pazyanto mRgajAtAni bahUni vividhAni ca 03143005a RSisiddhAmarayutaM gandharvApsarasAM priyam 03143005c vivizus te mahAtmAnaH kiMnarAcaritaM girim 03143006a pravizatsv atha vIreSu parvataM gandhamAdanam 03143006c caNDavAtaM mahad varSaM prAdurAsId vizAM pate 03143007a tato reNuH samudbhUtaH sapatrabahulo mahAn 03143007c pRthivIM cAntarikSaM ca dyAM caiva tamasAvRNot 03143008a na sma prajJAyate kiM cid AvRte vyomni reNunA 03143008c na cApi zekus te kartum anyonyasyAbhibhASaNam 03143009a na cApazyanta te 'nyonyaM tamasA hatacakSuSaH 03143009c AkRSyamANA vAtena sAzmacUrNena bhArata 03143010a drumANAM vAtabhagnAnAM patatAM bhUtale bhRzam 03143010c anyeSAM ca mahIjAnAM zabdaH samabhavan mahAn 03143011a dyauH svit patati kiM bhUmau dIryante parvatA nu kim 03143011c iti te menire sarve pavanena vimohitAH 03143012a te yathAnantarAn vRkSAn valmIkAn viSamANi ca 03143012c pANibhiH parimArganto bhItA vAyor nililyire 03143013a tataH kArmukam udyamya bhImaseno mahAbalaH 03143013c kRSNAm AdAya saMgatyA tasthAv Azritya pAdapam 03143014a dharmarAjaz ca dhaumyaz ca nililyAte mahAvane 03143014c agnihotrANy upAdAya sahadevas tu parvate 03143015a nakulo brAhmaNAz cAnye lomazaz ca mahAtapAH 03143015c vRkSAn AsAdya saMtrastAs tatra tatra nililyire 03143016a mandIbhUte ca pavane tasmin rajasi zAmyati 03143016c mahadbhiH pRSatais tUrNaM varSam abhyAjagAma ha 03143017a tato 'zmasahitA dhArAH saMvRNvantyaH samantataH 03143017c prapetur anizaM tatra zIghravAtasamIritAH 03143018a tataH sAgaragA ApaH kIryamANAH samantataH 03143018c prAdurAsan sakaluSAH phenavatyo vizAM pate 03143019a vahantyo vAri bahulaM phenoDupapariplutam 03143019c parisasrur mahAzabdAH prakarSantyo mahIruhAn 03143020a tasminn uparate varSe vAte ca samatAM gate 03143020c gate hy ambhasi nimnAni prAdurbhUte divAkare 03143021a nirjagmus te zanaiH sarve samAjagmuz ca bhArata 03143021c pratasthuz ca punar vIrAH parvataM gandhamAdanam 03144001 vaizaMpAyana uvAca 03144001a tataH prayAtamAtreSu pANDaveSu mahAtmasu 03144001c padbhyAm anucitA gantuM draupadI samupAvizat 03144002a zrAntA duHkhaparItA ca vAtavarSeNa tena ca 03144002c saukumAryAc ca pAJcAlI saMmumoha yazasvinI 03144003a sA pAtyamAnA mohena bAhubhyAm asitekSaNA 03144003c vRttAbhyAm anurUpAbhyAm UrU samavalambata 03144004a AlambamAnA sahitAv UrU gajakaropamau 03144004c papAta sahasA bhUmau vepantI kadalI yathA 03144005a tAM patantIM varArohAM sajjamAnAM latAm iva 03144005c nakulaH samabhidrutya parijagrAha vIryavAn 03144006 nakula uvAca 03144006a rAjan pAJcAlarAjasya suteyam asitekSaNA 03144006c zrAntA nipatitA bhUmau tAm avekSasva bhArata 03144007a aduHkhArhA paraM duHkhaM prApteyaM mRdugAminI 03144007c AzvAsaya mahArAja tAm imAM zramakarzitAm 03144008 vaizaMpAyana uvAca 03144008a rAjA tu vacanAt tasya bhRzaM duHkhasamanvitaH 03144008c bhImaz ca sahadevaz ca sahasA samupAdravan 03144009a tAm avekSya tu kaunteyo vivarNavadanAM kRzAm 03144009c aGkam AnIya dharmAtmA paryadevayad AturaH 03144010a kathaM vezmasu gupteSu svAstIrNazayanocitA 03144010c zete nipatitA bhUmau sukhArhA varavarNinI 03144011a sukumArau kathaM pAdau mukhaM ca kamalaprabham 03144011c matkRte 'dya varArhAyAH zyAmatAM samupAgatam 03144012a kim idaM dyUtakAmena mayA kRtam abuddhinA 03144012c AdAya kRSNAM caratA vane mRgagaNAyute 03144013a sukhaM prApsyati pAJcAlI pANDavAn prApya vai patIn 03144013c iti drupadarAjena pitrA dattAyatekSaNA 03144014a tat sarvam anavApyaiva zramazokAd dhi karzitA 03144014c zete nipatitA bhUmau pApasya mama karmabhiH 03144015a tathA lAlapyamAne tu dharmarAje yudhiSThire 03144015c dhaumyaprabhRtayaH sarve tatrAjagmur dvijottamAH 03144016a te samAzvAsayAm Asur AzIrbhiz cApy apUjayan 03144016c rakSoghnAMz ca tathA mantrAJ jepuz cakruz ca te kriyAH 03144017a paThyamAneSu mantreSu zAntyarthaM paramarSibhiH 03144017c spRzyamAnA karaiH zItaiH pANDavaiz ca muhur muhuH 03144018a sevyamAnA ca zItena jalamizreNa vAyunA 03144018c pAJcAlI sukham AsAdya lebhe cetaH zanaiH zanaiH 03144019a parigRhya ca tAM dInAM kRSNAm ajinasaMstare 03144019c tadA vizrAmayAm Asur labdhasaMjJAM tapasvinIm 03144020a tasyA yamau raktatalau pAdau pUjitalakSaNau 03144020c karAbhyAM kiNajAtAbhyAM zanakaiH saMvavAhatuH 03144021a paryAzvAsayad apy enAM dharmarAjo yudhiSThiraH 03144021c uvAca ca kuruzreSTho bhImasenam idaM vacaH 03144022a bahavaH parvatA bhIma viSamA himadurgamAH 03144022c teSu kRSNA mahAbAho kathaM nu vicariSyati 03144023 bhImasena uvAca 03144023a tvAM rAjan rAjaputrIM ca yamau ca puruSarSabhau 03144023c svayaM neSyAmi rAjendra mA viSAde manaH kRthAH 03144024a atha vAsau mayA jAto vihago madbalopamaH 03144024c vahed anagha sarvAn no vacanAt te ghaTotkacaH 03144025 vaizaMpAyana uvAca 03144025a anujJAto dharmarAjJA putraM sasmAra rAkSasam 03144025c ghaTotkacaz ca dharmAtmA smRtamAtraH pitus tadA 03144025e kRtAJjalir upAtiSThad abhivAdyAtha pANDavAn 03144026a brAhmaNAMz ca mahAbAhuH sa ca tair abhinanditaH 03144026c uvAca bhImasenaM sa pitaraM satyavikramaH 03144027a smRto 'smi bhavatA zIghraM zuzrUSur aham AgataH 03144027c AjJApaya mahAbAho sarvaM kartAsmy asaMzayam 03144027e tac chrutvA bhImasenas tu rAkSasaM pariSasvaje 03145001 yudhiSThira uvAca 03145001a dharmajJo balavAJ zUraH sadyo rAkSasapuMgavaH 03145001c bhakto 'smAn aurasaH putro bhIma gRhNAtu mAtaram 03145002a tava bhIma balenAham atibhImaparAkrama 03145002c akSataH saha pAJcAlyA gaccheyaM gandhamAdanam 03145003 vaizaMpAyana uvAca 03145003a bhrAtur vacanam AjJAya bhImaseno ghaTotkacam 03145003c Adideza naravyAghras tanayaM zatrukarzanam 03145004a haiDimbeya parizrAntA tava mAtAparAjitA 03145004c tvaM ca kAmagamas tAta balavAn vaha tAM khaga 03145005a skandham Aropya bhadraM te madhye 'smAkaM vihAyasA 03145005c gaccha nIcikayA gatyA yathA cainAM na pIDayeH 03145006 ghaTotkaca uvAca 03145006a dharmarAjaM ca dhaumyaM ca rAjaputrIM yamau tathA 03145006c eko 'py aham alaM voDhuM kim utAdya sahAyavAn 03145007 vaizaMpAyana uvAca 03145007a evam uktvA tataH kRSNAm uvAha sa ghaTotkacaH 03145007c pANDUnAM madhyago vIraH pANDavAn api cApare 03145008a lomazaH siddhamArgeNa jagAmAnupamadyutiH 03145008c svenaivAtmaprabhAvena dvitIya iva bhAskaraH 03145009a brAhmaNAMz cApi tAn sarvAn samupAdAya rAkSasAH 03145009c niyogAd rAkSasendrasya jagmur bhImaparAkramAH 03145010a evaM suramaNIyAni vanAny upavanAni ca 03145010c Alokayantas te jagmur vizAlAM badarIM prati 03145011a te tv Azugatibhir vIrA rAkSasais tair mahAbalaiH 03145011c uhyamAnA yayuH zIghraM mahad adhvAnam alpavat 03145012a dezAn mlecchagaNAkIrNAn nAnAratnAkarAyutAn 03145012c dadRzur giripAdAMz ca nAnAdhAtusamAcitAn 03145013a vidyAdharagaNAkIrNAn yutAn vAnarakiMnaraiH 03145013c tathA kiMpuruSaiz caiva gandharvaiz ca samantataH 03145014a nadIjAlasamAkIrNAn nAnApakSirutAkulAn 03145014c nAnAvidhair mRgair juSTAn vAnaraiz copazobhitAn 03145015a te vyatItya bahUn dezAn uttarAMz ca kurUn api 03145015c dadRzur vividhAzcaryaM kailAsaM parvatottamam 03145016a tasyAbhyAze tu dadRzur naranArAyaNAzramam 03145016c upetaM pAdapair divyaiH sadApuSpaphalopagaiH 03145017a dadRzus tAM ca badarIM vRttaskandhAM manoramAm 03145017c snigdhAm aviralacchAyAM zriyA paramayA yutAm 03145018a patraiH snigdhair aviralair upetAM mRdubhiH zubhAm 03145018c vizAlazAkhAM vistIrNAm atidyutisamanvitAm 03145019a phalair upacitair divyair AcitAM svAdubhir bhRzam 03145019c madhusravaiH sadA divyAM maharSigaNasevitAm 03145019e madapramuditair nityaM nAnAdvijagaNair yutAm 03145020a adaMzamazake deze bahumUlaphalodake 03145020c nIlazAdvalasaMchanne devagandharvasevite 03145021a susamIkRtabhUbhAge svabhAvavihite zubhe 03145021c jAtAM himamRdusparze deze 'pahatakaNTake 03145022a tAm upetya mahAtmAnaH saha tair brAhmaNarSabhaiH 03145022c avaterus tataH sarve rAkSasaskandhataH zanaiH 03145023a tatas tam AzramaM puNyaM naranArAyaNAzritam 03145023c dadRzuH pANDavA rAjan sahitA dvijapuMgavaiH 03145024a tamasA rahitaM puNyam anAmRSTaM raveH karaiH 03145024c kSuttRTzItoSNadoSaiz ca varjitaM zokanAzanam 03145025a maharSigaNasaMbAdhaM brAhmyA lakSmyA samanvitam 03145025c duSpravezaM mahArAja narair dharmabahiSkRtaiH 03145026a balihomArcitaM divyaM susaMmRSTAnulepanam 03145026c divyapuSpopahAraiz ca sarvato 'bhivirAjitam 03145027a vizAlair agnizaraNaiH srugbhANDair AcitaM zubhaiH 03145027c mahadbhis toyakalazaiH kaThinaiz copazobhitam 03145027e zaraNyaM sarvabhUtAnAM brahmaghoSaninAditam 03145028a divyam AzrayaNIyaM tam AzramaM zramanAzanam 03145028c zriyA yutam anirdezyaM devacaryopazobhitam 03145029a phalamUlAzanair dAntaiz cIrakRSNAjinAmbaraiH 03145029c sUryavaizvAnarasamais tapasA bhAvitAtmabhiH 03145030a maharSibhir mokSaparair yatibhir niyatendriyaiH 03145030c brahmabhUtair mahAbhAgair upetaM brahmavAdibhiH 03145031a so 'bhyagacchan mahAtejAs tAn RSIn niyataH zuciH 03145031c bhrAtRbhiH sahito dhImAn dharmaputro yudhiSThiraH 03145032a divyajJAnopapannAs te dRSTvA prAptaM yudhiSThiram 03145032c abhyagacchanta suprItAH sarva eva maharSayaH 03145032e AzIrvAdAn prayuJjAnAH svAdhyAyaniratA bhRzam 03145033a prItAs te tasya satkAraM vidhinA pAvakopamAH 03145033c upAjahruz ca salilaM puSpamUlaphalaM zuci 03145034a sa taiH prItyAtha satkAram upanItaM maharSibhiH 03145034c prayataH pratigRhyAtha dharmaputro yudhiSThiraH 03145035a taM zakrasadanaprakhyaM divyagandhaM manoramam 03145035c prItaH svargopamaM puNyaM pANDavaH saha kRSNayA 03145036a viveza zobhayA yuktaM bhrAtRbhiz ca sahAnagha 03145036c brAhmaNair vedavedAGgapAragaiz ca sahAcyutaH 03145037a tatrApazyat sa dharmAtmA devadevarSipUjitam 03145037c naranArAyaNasthAnaM bhAgIrathyopazobhitam 03145038a madhusravaphalAM divyAM maharSigaNasevitAm 03145038c tAm upetya mahAtmAnas te 'vasan brAhmaNaiH saha 03145039a Alokayanto mainAkaM nAnAdvijagaNAyutam 03145039c hiraNyazikharaM caiva tac ca bindusaraH zivam 03145040a bhAgIrathIM sutIrthAM ca zItAmalajalAM zivAm 03145040c maNipravAlaprastArAM pAdapair upazobhitAm 03145041a divyapuSpasamAkIrNAM manasaH prItivardhanIm 03145041c vIkSamANA mahAtmAno vijahrus tatra pANDavAH 03145042a tatra devAn pitqMz caiva tarpayantaH punaH punaH 03145042c brAhmaNaiH sahitA vIrA nyavasan puruSarSabhAH 03145043a kRSNAyAs tatra pazyantaH krIDitAny amaraprabhAH 03145043c vicitrANi naravyAghrA remire tatra pANDavAH 03146001 vaizaMpAyana uvAca 03146001a tatra te puruSavyAghrAH paramaM zaucam AsthitAH 03146001c SaDrAtram avasan vIrA dhanaMjayadidRkSayA 03146001e tasmin viharamANAz ca ramamANAz ca pANDavAH 03146002a manojJe kAnanavare sarvabhUtamanorame 03146002c pAdapaiH puSpavikacaiH phalabhArAvanAmitaiH 03146003a zobhitaM sarvatoramyaiH puMskokilakulAkulaiH 03146003c snigdhapatrair aviralaiH zItacchAyair manoramaiH 03146004a sarAMsi ca vicitrANi prasannasalilAni ca 03146004c kamalaiH sotpalais tatra bhrAjamAnAni sarvazaH 03146004e pazyantaz cArurUpANi remire tatra pANDavAH 03146005a puNyagandhaH sukhasparzo vavau tatra samIraNaH 03146005c hlAdayan pANDavAn sarvAn sakRSNAn sadvijarSabhAn 03146006a tataH pUrvottaro vAyuH pavamAno yadRcchayA 03146006c sahasrapatram arkAbhaM divyaM padmam udAvahat 03146007a tad apazyata pAJcAlI divyagandhaM manoramam 03146007c anilenAhRtaM bhUmau patitaM jalajaM zuci 03146008a tac chubhA zubham AsAdya saugandhikam anuttamam 03146008c atIva muditA rAjan bhImasenam athAbravIt 03146009a pazya divyaM suruciraM bhIma puSpam anuttamam 03146009c gandhasaMsthAnasaMpannaM manaso mama nandanam 03146010a etat tu dharmarAjAya pradAsyAmi paraMtapa 03146010c harer idaM me kAmAya kAmyake punar Azrame 03146011a yadi te 'haM priyA pArtha bahUnImAny upAhara 03146011c tAny ahaM netum icchAmi kAmyakaM punar Azramam 03146012a evam uktvA tu pAJcAlI bhImasenam aninditA 03146012c jagAma dharmarAjAya puSpam AdAya tat tadA 03146013a abhiprAyaM tu vijJAya mahiSyAH puruSarSabhaH 03146013c priyAyAH priyakAmaH sa bhImo bhImaparAkramaH 03146014a vAtaM tam evAbhimukho yatas tat puSpam Agatam 03146014c AjihIrSur jagAmAzu sa puSpANy aparANy api 03146015a rukmapRSThaM dhanur gRhya zarAMz cAzIviSopamAn 03146015c mRgarAD iva saMkruddhaH prabhinna iva kuJjaraH 03146016a draupadyAH priyam anvicchan svabAhubalam AzritaH 03146016c vyapetabhayasaMmohaH zailam abhyapatad balI 03146017a sa taM drumalatAgulmacchannaM nIlazilAtalam 03146017c giriM cacArAriharaH kiMnarAcaritaM zubham 03146018a nAnAvarNadharaiz citraM dhAtudrumamRgANDajaiH 03146018c sarvabhUSaNasaMpUrNaM bhUmer bhujam ivocchritam 03146019a sarvarturamaNIyeSu gandhamAdanasAnuSu 03146019c saktacakSur abhiprAyaM hRdayenAnucintayan 03146020a puMskokilaninAdeSu SaTpadAbhiruteSu ca 03146020c baddhazrotramanazcakSur jagAmAmitavikramaH 03146021a jighramANo mahAtejAH sarvartukusumodbhavam 03146021c gandham uddAmam uddAmo vane matta iva dvipaH 03146022a hriyamANazramaH pitrA saMprahRSTatanUruhaH 03146022c pituH saMsparzazItena gandhamAdanavAyunA 03146023a sa yakSagandharvasurabrahmarSigaNasevitam 03146023c viloDayAm Asa tadA puSpahetor ariMdamaH 03146024a viSamacchedaracitair anuliptam ivAGgulaiH 03146024c vimalair dhAtuvicchedaiH kAJcanAJjanarAjataiH 03146025a sapakSam iva nRtyantaM pArzvalagnaiH payodharaiH 03146025c muktAhArair iva citaM cyutaiH prasravaNodakaiH 03146026a abhirAmanadIkuJjanirjharodarakandaram 03146026c apsaronUpuraravaiH pranRttabahubarhiNam 03146027a digvAraNaviSANAgrair ghRSTopalazilAtalam 03146027c srastAMzukam ivAkSobhyair nimnagAniHsRtair jalaiH 03146028a sazaSpakavalaiH svasthair adUraparivartibhiH 03146028c bhayasyAjJaiz ca hariNaiH kautUhalanirIkSitaH 03146029a cAlayann Uruvegena latAjAlAny anekazaH 03146029c AkrIDamAnaH kaunteyaH zrImAn vAyusuto yayau 03146030a priyAmanorathaM kartum udyataz cArulocanaH 03146030c prAMzuH kanakatAlAbhaH siMhasaMhanano yuvA 03146031a mattavAraNavikrAnto mattavAraNavegavAn 03146031c mattavAraNatAmrAkSo mattavAraNavAraNaH 03146032a priyapArzvopaviSTAbhir vyAvRttAbhir viceSTitaiH 03146032c yakSagandharvayoSAbhir adRzyAbhir nirIkSitaH 03146033a navAvatAraM rUpasya vikrINann iva pANDavaH 03146033c cacAra ramaNIyeSu gandhamAdanasAnuSu 03146034a saMsmaran vividhAn klezAn duryodhanakRtAn bahUn 03146034c draupadyA vanavAsinyAH priyaM kartuM samudyataH 03146035a so 'cintayad gate svargam arjune mayi cAgate 03146035c puSpahetoH kathaM nv AryaH kariSyati yudhiSThiraH 03146036a snehAn naravaro nUnam avizvAsAd vanasya ca 03146036c nakulaM sahadevaM ca na mokSyati yudhiSThiraH 03146037a kathaM nu kusumAvAptiH syAc chIghram iti cintayan 03146037c pratasthe narazArdUlaH pakSirAD iva vegitaH 03146038a kampayan medinIM padbhyAM nirghAta iva parvasu 03146038c trAsayan gajayUthAni vAtaraMhA vRkodaraH 03146039a siMhavyAghragaNAMz caiva mardamAno mahAbalaH 03146039c unmUlayan mahAvRkSAn pothayaMz corasA balI 03146040a latAvallIz ca vegena vikarSan pANDunandanaH 03146040c upary upari zailAgram ArurukSur iva dvipaH 03146040e vinardamAno 'tibhRzaM savidyud iva toyadaH 03146041a tasya zabdena ghoreNa dhanurghoSeNa cAbhibho 03146041c trastAni mRgayUthAni samantAd vipradudruvuH 03146042a athApazyan mahAbAhur gandhamAdanasAnuSu 03146042c suramyaM kadalISaNDaM bahuyojanavistRtam 03146043a tam abhyagacchad vegena kSobhayiSyan mahAbalaH 03146043c mahAgaja ivAsrAvI prabhaJjan vividhAn drumAn 03146044a utpATya kadalIskandhAn bahutAlasamucchrayAn 03146044c cikSepa tarasA bhImaH samantAd balinAM varaH 03146045a tataH sattvAny upAkrAman bahUni ca mahAnti ca 03146045c ruruvAraNasaMghAz ca mahiSAz ca jalAzrayAH 03146046a siMhavyAghrAz ca saMkruddhA bhImasenam abhidravan 03146046c vyAditAsyA mahAraudrA vinadanto 'tibhISaNAH 03146047a tato vAyusutaH krodhAt svabAhubalam AzritaH 03146047c gajenAghnan gajaM bhImaH siMhaM siMhena cAbhibhUH 03146047e talaprahArair anyAMz ca vyahanat pANDavo balI 03146048a te hanyamAnA bhImena siMhavyAghratarakSavaH 03146048c bhayAd visasRpuH sarve zakRnmUtraM ca susruvuH 03146049a praviveza tataH kSipraM tAn apAsya mahAbalaH 03146049c vanaM pANDusutaH zrImAJ zabdenApUrayan dizaH 03146050a tena zabdena cogreNa bhImasenaraveNa ca 03146050c vanAntaragatAH sarve vitresur mRgapakSiNaH 03146051a taM zabdaM sahasA zrutvA mRgapakSisamIritam 03146051c jalArdrapakSA vihagAH samutpetuH sahasrazaH 03146052a tAn audakAn pakSigaNAn nirIkSya bharatarSabhaH 03146052c tAn evAnusaran ramyaM dadarza sumahat saraH 03146053a kAJcanaiH kadalISaNDair mandamArutakampitaiH 03146053c vIjyamAnam ivAkSobhyaM tIrAntaravisarpibhiH 03146054a tat saro 'thAvatIryAzu prabhUtakamalotpalam 03146054c mahAgaja ivoddAmaz cikrIDa balavad balI 03146054e vikrIDya tasmin suciram uttatArAmitadyutiH 03146055a tato 'vagAhya vegena tad vanaM bahupAdapam 03146055c dadhmau ca zaGkhaM svanavat sarvaprANena pANDavaH 03146056a tasya zaGkhasya zabdena bhImasenaraveNa ca 03146056c bAhuzabdena cogreNa nardantIva girer guhAH 03146057a taM vajraniSpeSasamam AsphoTitaravaM bhRzam 03146057c zrutvA zailaguhAsuptaiH siMhair mukto mahAsvanaH 03146058a siMhanAdabhayatrastaiH kuJjarair api bhArata 03146058c mukto virAvaH sumahAn parvato yena pUritaH 03146059a taM tu nAdaM tataH zrutvA supto vAnarapuMgavaH 03146059c prAjRmbhata mahAkAyo hanUmAn nAma vAnaraH 03146060a kadalISaNDamadhyastho nidrAvazagatas tadA 03146060c jRmbhamANaH suvipulaM zakradhvajam ivocchritam 03146060e AsphoTayata lAGgUlam indrAzanisamasvanam 03146061a tasya lAGgUlaninadaM parvataH sa guhAmukhaiH 03146061c udgAram iva gaur nardam utsasarja samantataH 03146062a sa lAGgUlaravas tasya mattavAraNanisvanam 03146062c antardhAya vicitreSu cacAra girisAnuSu 03146063a sa bhImasenas taM zrutvA saMprahRSTatanUruhaH 03146063c zabdaprabhavam anvicchaMz cacAra kadalIvanam 03146064a kadalIvanamadhyastham atha pIne zilAtale 03146064c sa dadarza mahAbAhur vAnarAdhipatiM sthitam 03146065a vidyutsaMghAtaduSprekSyaM vidyutsaMghAtapiGgalam 03146065c vidyutsaMghAtasadRzaM vidyutsaMghAtacaJcalam 03146066a bAhusvastikavinyastapInahrasvazirodharam 03146066c skandhabhUyiSThakAyatvAt tanumadhyakaTItaTam 03146067a kiM cic cAbhugnazIrSeNa dIrgharomAJcitena ca 03146067c lAGgUlenordhvagatinA dhvajeneva virAjitam 03146068a raktoSThaM tAmrajihvAsyaM raktakarNaM caladbhruvam 03146068c vadanaM vRttadaMSTrAgraM razmivantam ivoDupam 03146069a vadanAbhyantaragataiH zuklabhAsair alaMkRtam 03146069c kesarotkarasaMmizram azokAnAm ivotkaram 03146070a hiraNmayInAM madhyasthaM kadalInAM mahAdyutim 03146070c dIpyamAnaM svavapuSA arciSmantam ivAnalam 03146071a nirIkSantam avitrastaM locanair madhupiGgalaiH 03146071c taM vAnaravaraM vIram atikAyaM mahAbalam 03146072a athopasRtya tarasA bhImo bhImaparAkramaH 03146072c siMhanAdaM samakarod bodhayiSyan kapiM tadA 03146073a tena zabdena bhImasya vitresur mRgapakSiNaH 03146073c hanUmAMz ca mahAsattva ISad unmIlya locane 03146073e avaikSad atha sAvajJaM locanair madhupiGgalaiH 03146074a smitenAbhASya kaunteyaM vAnaro naram abravIt 03146074c kimarthaM sarujas te 'haM sukhasuptaH prabodhitaH 03146075a nanu nAma tvayA kAryA dayA bhUteSu jAnatA 03146075c vayaM dharmaM na jAnImas tiryagyoniM samAzritAH 03146076a manuSyA buddhisaMpannA dayAM kurvanti jantuSu 03146076c krUreSu karmasu kathaM dehavAkcittadUSiSu 03146076e dharmaghAtiSu sajjante buddhimanto bhavadvidhAH 03146077a na tvaM dharmaM vijAnAsi vRddhA nopAsitAs tvayA 03146077c alpabuddhitayA vanyAn utsAdayasi yan mRgAn 03146078a brUhi kas tvaM kimarthaM vA vanaM tvam idam AgataH 03146078c varjitaM mAnuSair bhAvais tathaiva puruSair api 03146079a ataH paramagamyo 'yaM parvataH sudurAruhaH 03146079c vinA siddhagatiM vIra gatir atra na vidyate 03146080a kAruNyAt sauhRdAc caiva vAraye tvAM mahAbala 03146080c nAtaH paraM tvayA zakyaM gantum Azvasihi prabho 03146081a imAny amRtakalpAni mUlAni ca phalAni ca 03146081c bhakSayitvA nivartasva grAhyaM yadi vaco mama 03147001 vaizaMpAyana uvAca 03147001a etac chrutvA vacas tasya vAnarendrasya dhImataH 03147001c bhImasenas tadA vIraH provAcAmitrakarzanaH 03147002a ko bhavAn kiMnimittaM vA vAnaraM vapur AzritaH 03147002c brAhmaNAnantaro varNaH kSatriyas tvAnupRcchati 03147003a kauravaH somavaMzIyaH kuntyA garbheNa dhAritaH 03147003c pANDavo vAyutanayo bhImasena iti zrutaH 03147004a sa vAkyaM bhImasenasya smitena pratigRhya tat 03147004c hanUmAn vAyutanayo vAyuputram abhASata 03147005a vAnaro 'haM na te mArgaM pradAsyAmi yathepsitam 03147005c sAdhu gaccha nivartasva mA tvaM prApsyasi vaizasam 03147006 bhIma uvAca 03147006a vaizasaM vAstu yad vAnyan na tvA pRcchAmi vAnara 03147006c prayacchottiSTha mArgaM me mA tvaM prApsyasi vaizasam 03147007 hanUmAn uvAca 03147007a nAsti zaktir mamotthAtuM vyAdhinA klezito hy aham 03147007c yady avazyaM prayAtavyaM laGghayitvA prayAhi mAm 03147008 bhIma uvAca 03147008a nirguNaH paramAtmeti dehaM te vyApya tiSThati 03147008c tam ahaM jJAnavijJeyaM nAvamanye na laGghaye 03147009a yady Agamair na vindeyaM tam ahaM bhUtabhAvanam 03147009c krameyaM tvAM giriM cemaM hanUmAn iva sAgaram 03147010 hanUmAn uvAca 03147010a ka eSa hanumAn nAma sAgaro yena laGghitaH 03147010c pRcchAmi tvA kuruzreSTha kathyatAM yadi zakyate 03147011 bhIma uvAca 03147011a bhrAtA mama guNazlAghyo buddhisattvabalAnvitaH 03147011c rAmAyaNe 'tivikhyAtaH zUro vAnarapuMgavaH 03147012a rAmapatnIkRte yena zatayojanam AyataH 03147012c sAgaraH plavagendreNa krameNaikena laGghitaH 03147013a sa me bhrAtA mahAvIryas tulyo 'haM tasya tejasA 03147013c bale parAkrame yuddhe zakto 'haM tava nigrahe 03147014a uttiSTha dehi me mArgaM pazya vA me 'dya pauruSam 03147014c macchAsanam akurvANaM mA tvA neSye yamakSayam 03147015 vaizaMpAyana uvAca 03147015a vijJAya taM balonmattaM bAhuvIryeNa garvitam 03147015c hRdayenAvahasyainaM hanUmAn vAkyam abravIt 03147016a prasIda nAsti me zaktir utthAtuM jarayAnagha 03147016c mamAnukampayA tv etat puccham utsArya gamyatAm 03147017a sAvajJam atha vAmena smayaJ jagrAha pANinA 03147017c na cAzakac cAlayituM bhImaH pucchaM mahAkapeH 03147018a uccikSepa punar dorbhyAm indrAyudham ivocchritam 03147018c noddhartum azakad bhImo dorbhyAm api mahAbalaH 03147019a utkSiptabhrUr vivRttAkSaH saMhatabhrukuTImukhaH 03147019c svinnagAtro 'bhavad bhImo na coddhartuM zazAka ha 03147020a yatnavAn api tu zrImA&l lAGgUloddharaNoddhutaH 03147020c kapeH pArzvagato bhImas tasthau vrIDAd adhomukhaH 03147021a praNipatya ca kaunteyaH prAJjalir vAkyam abravIt 03147021c prasIda kapizArdUla duruktaM kSamyatAM mama 03147022a siddho vA yadi vA devo gandharvo vAtha guhyakaH 03147022c pRSTaH san kAmayA brUhi kas tvaM vAnararUpadhRk 03147023 hanUmAn uvAca 03147023a yat te mama parijJAne kautUhalam ariMdama 03147023c tat sarvam akhilena tvaM zRNu pANDavanandana 03147024a ahaM kesariNaH kSetre vAyunA jagadAyuSA 03147024c jAtaH kamalapatrAkSa hanUmAn nAma vAnaraH 03147025a sUryaputraM ca sugrIvaM zakraputraM ca vAlinam 03147025c sarvavAnararAjAnau sarvavAnarayUthapAH 03147026a upatasthur mahAvIryA mama cAmitrakarzana 03147026c sugrIveNAbhavat prItir anilasyAgninA yathA 03147027a nikRtaH sa tato bhrAtrA kasmiMz cit kAraNAntare 03147027c RzyamUke mayA sArdhaM sugrIvo nyavasac ciram 03147028a atha dAzarathir vIro rAmo nAma mahAbalaH 03147028c viSNur mAnuSarUpeNa cacAra vasudhAm imAm 03147029a sa pituH priyam anvicchan sahabhAryaH sahAnujaH 03147029c sadhanur dhanvinAM zreSTho daNDakAraNyam AzritaH 03147030a tasya bhAryA janasthAnAd rAvaNena hRtA balAt 03147030c vaJcayitvA mahAbuddhiM mRgarUpeNa rAghavam 03147031a hRtadAraH saha bhrAtrA patnIM mArgan sa rAghavaH 03147031c dRSTavAJ zailazikhare sugrIvaM vAnararSabham 03147032a tena tasyAbhavat sakhyaM rAghavasya mahAtmanaH 03147032c sa hatvA vAlinaM rAjye sugrIvaM pratyapAdayat 03147032e sa harIn preSayAm Asa sItAyAH parimArgaNe 03147033a tato vAnarakoTIbhir yAM vayaM prasthitA dizam 03147033c tatra pravRttiH sItAyA gRdhreNa pratipAditA 03147034a tato 'haM kAryasiddhyarthaM rAmasyAkliSTakarmaNaH 03147034c zatayojanavistIrNam arNavaM sahasAplutaH 03147035a dRSTA sA ca mayA devI rAvaNasya nivezane 03147035c pratyAgataz cApi punar nAma tatra prakAzya vai 03147036a tato rAmeNa vIreNa hatvA tAn sarvarAkSasAn 03147036c punaH pratyAhRtA bhAryA naSTA vedazrutir yathA 03147037a tataH pratiSThite rAme vIro 'yaM yAcito mayA 03147037c yAvad rAmakathA vIra bhavel lokeSu zatruhan 03147037e tAvaj jIveyam ity evaM tathAstv iti ca so 'bravIt 03147038a daza varSasahasrANi daza varSazatAni ca 03147038c rAjyaM kAritavAn rAmas tatas tu tridivaM gataH 03147039a tad ihApsarasas tAta gandharvAz ca sadAnagha 03147039c tasya vIrasya caritaM gAyantyo ramayanti mAm 03147040a ayaM ca mArgo martyAnAm agamyaH kurunandana 03147040c tato 'haM ruddhavAn mArgaM tavemaM devasevitam 03147040e dharSayed vA zaped vApi mA kaz cid iti bhArata 03147041a divyo devapatho hy eSa nAtra gacchanti mAnuSAH 03147041c yadartham Agataz cAsi tat saro 'bhyarNa eva hi 03148001 vaizaMpAyana uvAca 03148001a evam ukto mahAbAhur bhImasenaH pratApavAn 03148001c praNipatya tataH prItyA bhrAtaraM hRSTamAnasaH 03148001e uvAca zlakSNayA vAcA hanUmantaM kapIzvaram 03148002a mayA dhanyataro nAsti yad AryaM dRSTavAn aham 03148002c anugraho me sumahAMs tRptiz ca tava darzanAt 03148003a evaM tu kRtam icchAmi tvayAryAdya priyaM mama 03148003c yat te tadAsIt plavataH sAgaraM makarAlayam 03148003e rUpam apratimaM vIra tad icchAmi nirIkSitum 03148004a evaM tuSTo bhaviSyAmi zraddhAsyAmi ca te vacaH 03148004c evam uktaH sa tejasvI prahasya harir abravIt 03148005a na tac chakyaM tvayA draSTuM rUpaM nAnyena kena cit 03148005c kAlAvasthA tadA hy anyA vartate sA na sAMpratam 03148006a anyaH kRtayuge kAlas tretAyAM dvApare 'paraH 03148006c ayaM pradhvaMsanaH kAlo nAdya tad rUpam asti me 03148007a bhUmir nadyo nagAH zailAH siddhA devA maharSayaH 03148007c kAlaM samanuvartante yathA bhAvA yuge yuge 03148007e balavarSmaprabhAvA hi prahIyanty udbhavanti ca 03148008a tad alaM tava tad rUpaM draSTuM kurukulodvaha 03148008c yugaM samanuvartAmi kAlo hi duratikramaH 03148009 bhIma uvAca 03148009a yugasaMkhyAM samAcakSva AcAraM ca yuge yuge 03148009c dharmakAmArthabhAvAMz ca varSma vIryaM bhavAbhavau 03148010 hanUmAn uvAca 03148010a kRtaM nAma yugaM tAta yatra dharmaH sanAtanaH 03148010c kRtam eva na kartavyaM tasmin kAle yugottame 03148011a na tatra dharmAH sIdanti na kSIyante ca vai prajAH 03148011c tataH kRtayugaM nAma kAlena guNatAM gatam 03148012a devadAnavagandharvayakSarAkSasapannagAH 03148012c nAsan kRtayuge tAta tadA na krayavikrayAH 03148013a na sAmayajuRgvarNAH kriyA nAsIc ca mAnavI 03148013c abhidhyAya phalaM tatra dharmaH saMnyAsa eva ca 03148014a na tasmin yugasaMsarge vyAdhayo nendriyakSayaH 03148014c nAsUyA nApi ruditaM na darpo nApi paizunam 03148015a na vigrahaH kutas tandrI na dveSo nApi vaikRtam 03148015c na bhayaM na ca saMtApo na cerSyA na ca matsaraH 03148016a tataH paramakaM brahma yA gatir yoginAM parA 03148016c AtmA ca sarvabhUtAnAM zuklo nArAyaNas tadA 03148017a brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrAz ca kRtalakSaNAH 03148017c kRte yuge samabhavan svakarmaniratAH prajAH 03148018a samAzramaM samAcAraM samajJAnamatIbalam 03148018c tadA hi samakarmANo varNA dharmAn avApnuvan 03148019a ekavedasamAyuktA ekamantravidhikriyAH 03148019c pRthagdharmAs tv ekavedA dharmam ekam anuvratAH 03148020a cAturAzramyayuktena karmaNA kAlayoginA 03148020c akAmaphalasaMyogAt prApnuvanti parAM gatim 03148021a AtmayogasamAyukto dharmo 'yaM kRtalakSaNaH 03148021c kRte yuge catuSpAdaz cAturvarNyasya zAzvataH 03148022a etat kRtayugaM nAma traiguNyaparivarjitam 03148022c tretAm api nibodha tvaM yasmin satraM pravartate 03148023a pAdena hrasate dharmo raktatAM yAti cAcyutaH 03148023c satyapravRttAz ca narAH kriyAdharmaparAyaNAH 03148024a tato yajJAH pravartante dharmAz ca vividhAH kriyAH 03148024c tretAyAM bhAvasaMkalpAH kriyAdAnaphalodayAH 03148025a pracalanti na vai dharmAt tapodAnaparAyaNAH 03148025c svadharmasthAH kriyAvanto janAs tretAyuge 'bhavan 03148026a dvApare 'pi yuge dharmo dvibhAgonaH pravartate 03148026c viSNur vai pItatAM yAti caturdhA veda eva ca 03148027a tato 'nye ca caturvedAs trivedAz ca tathApare 03148027c dvivedAz caikavedAz cApy anRcaz ca tathApare 03148028a evaM zAstreSu bhinneSu bahudhA nIyate kriyA 03148028c tapodAnapravRttA ca rAjasI bhavati prajA 03148029a ekavedasya cAjJAnAd vedAs te bahavaH kRtAH 03148029c satyasya ceha vibhraMzAt satye kaz cid avasthitaH 03148030a satyAt pracyavamAnAnAM vyAdhayo bahavo 'bhavan 03148030c kAmAz copadravAz caiva tadA daivatakAritAH 03148031a yair ardyamAnAH subhRzaM tapas tapyanti mAnavAH 03148031c kAmakAmAH svargakAmA yajJAMs tanvanti cApare 03148032a evaM dvAparam AsAdya prajAH kSIyanty adharmataH 03148032c pAdenaikena kaunteya dharmaH kaliyuge sthitaH 03148033a tAmasaM yugam AsAdya kRSNo bhavati kezavaH 03148033c vedAcArAH prazAmyanti dharmayajJakriyAs tathA 03148034a Itayo vyAdhayas tandrI doSAH krodhAdayas tathA 03148034c upadravAz ca vartante Adhayo vyAdhayas tathA 03148035a yugeSv AvartamAneSu dharmo vyAvartate punaH 03148035c dharme vyAvartamAne tu loko vyAvartate punaH 03148036a loke kSINe kSayaM yAnti bhAvA lokapravartakAH 03148036c yugakSayakRtA dharmAH prArthanAni vikurvate 03148037a etat kaliyugaM nAma acirAd yat pravartate 03148037c yugAnuvartanaM tv etat kurvanti cirajIvinaH 03148038a yac ca te matparijJAne kautUhalam ariMdama 03148038c anarthakeSu ko bhAvaH puruSasya vijAnataH 03148039a etat te sarvam AkhyAtaM yan mAM tvaM paripRcchasi 03148039c yugasaMkhyAM mahAbAho svasti prApnuhi gamyatAm 03149001 bhIma uvAca 03149001a pUrvarUpam adRSTvA te na yAsyAmi kathaM cana 03149001c yadi te 'ham anugrAhyo darzayAtmAnam AtmanA 03149002 vaizaMpAyana uvAca 03149002a evam uktas tu bhImena smitaM kRtvA plavaMgamaH 03149002c tad rUpaM darzayAm Asa yad vai sAgaralaGghane 03149003a bhrAtuH priyam abhIpsan vai cakAra sumahad vapuH 03149003c dehas tasya tato 'tIva vardhaty AyAmavistaraiH 03149004a tad rUpaM kadalISaNDaM chAdayann amitadyutiH 03149004c girez cocchrayam Agamya tasthau tatra sa vAnaraH 03149005a samucchritamahAkAyo dvitIya iva parvataH 03149005c tAmrekSaNas tIkSNadaMSTro bhRkuTIkRtalocanaH 03149005e dIrghalAGgUlam Avidhya dizo vyApya sthitaH kapiH 03149006a tad rUpaM mahad AlakSya bhrAtuH kauravanandanaH 03149006c visismiye tadA bhImo jahRSe ca punaH punaH 03149007a tam arkam iva tejobhiH sauvarNam iva parvatam 03149007c pradIptam iva cAkAzaM dRSTvA bhImo nyamIlayat 03149008a AbabhASe ca hanumAn bhImasenaM smayann iva 03149008c etAvad iha zaktas tvaM rUpaM draSTuM mamAnagha 03149009a vardhe 'haM cApy ato bhUyo yAvan me manasepsitam 03149009c bhIma zatruSu cAtyarthaM vardhate mUrtir ojasA 03149010a tad adbhutaM mahAraudraM vindhyamandarasaMnibham 03149010c dRSTvA hanUmato varSma saMbhrAntaH pavanAtmajaH 03149011a pratyuvAca tato bhImaH saMprahRSTatanUruhaH 03149011c kRtAJjalir adInAtmA hanUmantam avasthitam 03149012a dRSTaM pramANaM vipulaM zarIrasyAsya te vibho 03149012c saMharasva mahAvIrya svayam AtmAnam AtmanA 03149013a na hi zaknomi tvAM draSTuM divAkaram ivoditam 03149013c aprameyam anAdhRSyaM mainAkam iva parvatam 03149014a vismayaz caiva me vIra sumahAn manaso 'dya vai 03149014c yad rAmas tvayi pArzvasthe svayaM rAvaNam abhyagAt 03149015a tvam eva zaktas tAM laGkAM sayodhAM sahavAhanAm 03149015c svabAhubalam Azritya vinAzayitum ojasA 03149016a na hi te kiM cid aprApyaM mArutAtmaja vidyate 03149016c tava naikasya paryApto rAvaNaH sagaNo yudhi 03149017a evam uktas tu bhImena hanUmAn plavagarSabhaH 03149017c pratyuvAca tato vAkyaM snigdhagambhIrayA girA 03149018a evam etan mahAbAho yathA vadasi bhArata 03149018c bhImasena na paryApto mamAsau rAkSasAdhamaH 03149019a mayA tu tasmin nihate rAvaNe lokakaNTake 03149019c kIrtir nazyed rAghavasya tata etad upekSitam 03149020a tena vIreNa hatvA tu sagaNaM rAkSasAdhipam 03149020c AnItA svapuraM sItA loke kIrtiz ca sthApitA 03149021a tad gaccha vipulaprajJa bhrAtuH priyahite rataH 03149021c ariSTaM kSemam adhvAnaM vAyunA parirakSitaH 03149022a eSa panthAH kuruzreSTha saugandhikavanAya te 03149022c drakSyase dhanadodyAnaM rakSitaM yakSarAkSasaiH 03149023a na ca te tarasA kAryaH kusumAvacayaH svayam 03149023c daivatAni hi mAnyAni puruSeNa vizeSataH 03149024a balihomanamaskArair mantraiz ca bharatarSabha 03149024c daivatAni prasAdaM hi bhaktyA kurvanti bhArata 03149025a mA tAta sAhasaM kArSIH svadharmam anupAlaya 03149025c svadharmasthaH paraM dharmaM budhyasvAgamayasva ca 03149026a na hi dharmam avijJAya vRddhAn anupasevya ca 03149026c dharmo vai vedituM zakyo bRhaspatisamair api 03149027a adharmo yatra dharmAkhyo dharmaz cAdharmasaMjJitaH 03149027c vijJAtavyo vibhAgena yatra muhyanty abuddhayaH 03149028a AcArasaMbhavo dharmo dharmAd vedAH samutthitAH 03149028c vedair yajJAH samutpannA yajJair devAH pratiSThitAH 03149029a vedAcAravidhAnoktair yajJair dhAryanti devatAH 03149029c bRhaspatyuzanoktaiz ca nayair dhAryanti mAnavAH 03149030a paNyAkaravaNijyAbhiH kRSyAtho yonipoSaNaiH 03149030c vArtayA dhAryate sarvaM dharmair etair dvijAtibhiH 03149031a trayI vArtA daNDanItis tisro vidyA vijAnatAm 03149031c tAbhiH samyakprayuktAbhir lokayAtrA vidhIyate 03149032a sA ced dharmakriyA na syAt trayIdharmam Rte bhuvi 03149032c daNDanItim Rte cApi nirmaryAdam idaM bhavet 03149033a vArtAdharme hy avartantyo vinazyeyur imAH prajAH 03149033c supravRttais tribhir hy etair dharmaiH sUyanti vai prajAH 03149034a dvijAnAm amRtaM dharmo hy ekaz caivaikavarNikaH 03149034c yajJAdhyayanadAnAni trayaH sAdhAraNAH smRtAH 03149035a yAjanAdhyApane cobhe brAhmaNAnAM pratigrahaH 03149035c pAlanaM kSatriyANAM vai vaizyadharmaz ca poSaNam 03149036a zuzrUSA tu dvijAtInAM zUdrANAM dharma ucyate 03149036c bhaikSahomavratair hInAs tathaiva guruvAsinAm 03149037a kSatradharmo 'tra kaunteya tava dharmAbhirakSaNam 03149037c svadharmaM pratipadyasva vinIto niyatendriyaH 03149038a vRddhaiH saMmantrya sadbhiz ca buddhimadbhiH zrutAnvitaiH 03149038c susthitaH zAsti daNDena vyasanI paribhUyate 03149039a nigrahAnugrahaiH samyag yadA rAjA pravartate 03149039c tadA bhavati lokasya maryAdA suvyavasthitA 03149040a tasmAd deze ca durge ca zatrumitrabaleSu ca 03149040c nityaM cAreNa boddhavyaM sthAnaM vRddhiH kSayas tathA 03149041a rAjJAm upAyAz catvAro buddhimantraH parAkramaH 03149041c nigrahAnugrahau caiva dAkSyaM tatkAryasAdhanam 03149042a sAmnA dAnena bhedena daNDenopekSaNena ca 03149042c sAdhanIyAni kAryANi samAsavyAsayogataH 03149043a mantramUlA nayAH sarve cArAz ca bharatarSabha 03149043c sumantritair nayaiH siddhis tadvidaiH saha mantrayet 03149044a striyA mUDhena lubdhena bAlena laghunA tathA 03149044c na mantrayeta guhyAni yeSu conmAdalakSaNam 03149045a mantrayet saha vidvadbhiH zaktaiH karmANi kArayet 03149045c snigdhaiz ca nItivinyAsAn mUrkhAn sarvatra varjayet 03149046a dhArmikAn dharmakAryeSu arthakAryeSu paNDitAn 03149046c strISu klIbAn niyuJjIta krUrAn krUreSu karmasu 03149047a svebhyaz caiva parebhyaz ca kAryAkAryasamudbhavA 03149047c buddhiH karmasu vijJeyA ripUNAM ca balAbalam 03149048a buddhyA supratipanneSu kuryAt sAdhuparigraham 03149048c nigrahaM cApy aziSTeSu nirmaryAdeSu kArayet 03149049a nigrahe pragrahe samyag yadA rAjA pravartate 03149049c tadA bhavati lokasya maryAdA suvyavasthitA 03149050a eSa te vihitaH pArtha ghoro dharmo duranvayaH 03149050c taM svadharmavibhAgena vinayastho 'nupAlaya 03149051a tapodharmadamejyAbhir viprA yAnti yathA divam 03149051c dAnAtithyakriyAdharmair yAnti vaizyAz ca sadgatim 03149052a kSatraM yAti tathA svargaM bhuvi nigrahapAlanaiH 03149052c samyak praNIya daNDaM hi kAmadveSavivarjitAH 03149052e alubdhA vigatakrodhAH satAM yAnti salokatAm 03150001 vaizaMpAyana uvAca 03150001a tataH saMhRtya vipulaM tad vapuH kAmavardhitam 03150001c bhImasenaM punar dorbhyAM paryaSvajata vAnaraH 03150002a pariSvaktasya tasyAzu bhrAtrA bhImasya bhArata 03150002c zramo nAzam upAgacchat sarvaM cAsIt pradakSiNam 03150003a tataH punar athovAca paryazrunayano hariH 03150003c bhImam AbhASya sauhArdAd bASpagadgadayA girA 03150004a gaccha vIra svam AvAsaM smartavyo 'smi kathAntare 03150004c ihasthaz ca kuruzreSTha na nivedyo 'smi kasya cit 03150005a dhanadasyAlayAc cApi visRSTAnAM mahAbala 03150005c dezakAla ihAyAtuM devagandharvayoSitAm 03150006a mamApi saphalaM cakSuH smAritaz cAsmi rAghavam 03150006c mAnuSaM gAtrasaMsparzaM gatvA bhIma tvayA saha 03150007a tad asmaddarzanaM vIra kaunteyAmogham astu te 03150007c bhrAtRtvaM tvaM puraskRtya varaM varaya bhArata 03150008a yadi tAvan mayA kSudrA gatvA vAraNasAhvayam 03150008c dhArtarASTrA nihantavyA yAvad etat karomy aham 03150009a zilayA nagaraM vA tan marditavyaM mayA yadi 03150009c yAvad adya karomy etat kAmaM tava mahAbala 03150010a bhImasenas tu tad vAkyaM zrutvA tasya mahAtmanaH 03150010c pratyuvAca hanUmantaM prahRSTenAntarAtmanA 03150011a kRtam eva tvayA sarvaM mama vAnarapuMgava 03150011c svasti te 'stu mahAbAho kSAmaye tvAM prasIda me 03150012a sanAthAH pANDavAH sarve tvayA nAthena vIryavan 03150012c tavaiva tejasA sarvAn vijeSyAmo vayaM ripUn 03150013a evam uktas tu hanumAn bhImasenam abhASata 03150013c bhrAtRtvAt sauhRdAc cApi kariSyAmi tava priyam 03150014a camUM vigAhya zatrUNAM zarazaktisamAkulAm 03150014c yadA siMharavaM vIra kariSyasi mahAbala 03150014e tadAhaM bRMhayiSyAmi svaraveNa ravaM tava 03150015a vijayasya dhvajasthaz ca nAdAn mokSyAmi dAruNAn 03150015c zatrUNAM te prANaharAn ity uktvAntaradhIyata 03150016a gate tasmin harivare bhImo 'pi balinAM varaH 03150016c tena mArgeNa vipulaM vyacarad gandhamAdanam 03150017a anusmaran vapus tasya zriyaM cApratimAM bhuvi 03150017c mAhAtmyam anubhAvaM ca smaran dAzarather yayau 03150018a sa tAni ramaNIyAni vanAny upavanAni ca 03150018c viloDayAm Asa tadA saugandhikavanepsayA 03150019a phullapadmavicitrANi puSpitAni vanAni ca 03150019c mattavAraNayUthAni paGkaklinnAni bhArata 03150019e varSatAm iva meghAnAM vRndAni dadRze tadA 03150020a hariNaiz caJcalApAGgair hariNIsahitair vane 03150020c sazaSpakavalaiH zrImAn pathi dRSTo drutaM yayau 03150021a mahiSaiz ca varAhaiz ca zArdUlaiz ca niSevitam 03150021c vyapetabhIr giriM zauryAd bhImaseno vyagAhata 03150022a kusumAnatazAkhaiz ca tAmrapallavakomalaiH 03150022c yAcyamAna ivAraNye drumair mArutakampitaiH 03150023a kRtapadmAJjalipuTA mattaSaTpadasevitAH 03150023c priyatIrthavanA mArge padminIH samatikraman 03150024a sajjamAnamanodRSTiH phulleSu girisAnuSu 03150024c draupadIvAkyapAtheyo bhImaH zIghrataraM yayau 03150025a parivRtte 'hani tataH prakIrNahariNe vane 03150025c kAJcanair vimalaiH padmair dadarza vipulAM nadIm 03150026a mattakAraNDavayutAM cakravAkopazobhitAm 03150026c racitAm iva tasyAdrer mAlAM vimalapaGkajAm 03150027a tasyAM nadyAM mahAsattvaH saugandhikavanaM mahat 03150027c apazyat prItijananaM bAlArkasadRzadyuti 03150028a tad dRSTvA labdhakAmaH sa manasA pANDunandanaH 03150028c vanavAsaparikliSTAM jagAma manasA priyAm 03151001 vaizaMpAyana uvAca 03151001a sa gatvA nalinIM ramyAM rAkSasair abhirakSitAm 03151001c kailAsazikhare ramye dadarza zubhakAnane 03151002a kuberabhavanAbhyAze jAtAM parvatanirjhare 03151002c suramyAM vipulacchAyAM nAnAdrumalatAvRtAm 03151003a haritAmbujasaMchannAM divyAM kanakapuSkarAm 03151003c pavitrabhUtAM lokasya zubhAm adbhutadarzanAm 03151004a tatrAmRtarasaM zItaM laghu kuntIsutaH zubham 03151004c dadarza vimalaM toyaM zivaM bahu ca pANDavaH 03151005a tAM tu puSkariNIM ramyAM padmasaugandhikAyutAm 03151005c jAtarUpamayaiH padmaiz channAM paramagandhibhiH 03151006a vaiDUryavaranAlaiz ca bahucitrair manoharaiH 03151006c haMsakAraNDavoddhUtaiH sRjadbhir amalaM rajaH 03151007a AkrIDaM yakSarAjasya kuberasya mahAtmanaH 03151007c gandharvair apsarobhiz ca devaiz ca paramArcitAm 03151008a sevitAm RSibhir divyAM yakSaiH kiMpuruSais tathA 03151008c rAkSasaiH kiMnaraiz caiva guptAM vaizravaNena ca 03151009a tAM ca dRSTvaiva kaunteyo bhImaseno mahAbalaH 03151009c babhUva paramaprIto divyaM saMprekSya tat saraH 03151010a tac ca krodhavazA nAma rAkSasA rAjazAsanAt 03151010c rakSanti zatasAhasrAz citrAyudhaparicchadAH 03151011a te tu dRSTvaiva kaunteyam ajinaiH parivAritam 03151011c rukmAGgadadharaM vIraM bhImaM bhImaparAkramam 03151012a sAyudhaM baddhanistriMzam azaGkitam ariMdamam 03151012c puSkarepsum upAyAntam anyonyam abhicukruzuH 03151013a ayaM puruSazArdUlaH sAyudho 'jinasaMvRtaH 03151013c yac cikIrSur iha prAptas tat saMpraSTum ihArhatha 03151014a tataH sarve mahAbAhuM samAsAdya vRkodaram 03151014c tejoyuktam apRcchanta kas tvam AkhyAtum arhasi 03151015a muniveSadharaz cAsi cIravAsAz ca lakSyase 03151015c yadartham asi saMprAptas tad AcakSva mahAdyute 03152001 bhIma uvAca 03152001a pANDavo bhImaseno 'haM dharmaputrAd anantaraH 03152001c vizAlAM badarIM prApto bhrAtRbhiH saha rAkSasAH 03152002a apazyat tatra pAJcAlI saugandhikam anuttamam 03152002c aniloDham ito nUnaM sA bahUni parIpsati 03152003a tasyA mAm anavadyAGgyA dharmapatnyAH priye sthitam 03152003c puSpAhAram iha prAptaM nibodhata nizAcarAH 03152004 rAkSasA UcuH 03152004a AkrIDo 'yaM kuberasya dayitaH puruSarSabha 03152004c neha zakyaM manuSyeNa vihartuM martyadharmiNA 03152005a devarSayas tathA yakSA devAz cAtra vRkodara 03152005c Amantrya yakSapravaraM pibanti viharanti ca 03152005e gandharvApsarasaz caiva viharanty atra pANDava 03152006a anyAyeneha yaH kaz cid avamanya dhanezvaram 03152006c vihartum icched durvRttaH sa vinazyed asaMzayam 03152007a tam anAdRtya padmAni jihIrSasi balAd itaH 03152007c dharmarAjasya cAtmAnaM bravISi bhrAtaraM katham 03152008 bhIma uvAca 03152008a rAkSasAs taM na pazyAmi dhanezvaram ihAntike 03152008c dRSTvApi ca mahArAjaM nAhaM yAcitum utsahe 03152009a na hi yAcanti rAjAna eSa dharmaH sanAtanaH 03152009c na cAhaM hAtum icchAmi kSAtradharmaM kathaM cana 03152010a iyaM ca nalinI ramyA jAtA parvatanirjhare 03152010c neyaM bhavanam AsAdya kuberasya mahAtmanaH 03152011a tulyA hi sarvabhUtAnAm iyaM vaizravaNasya ca 03152011c evaMgateSu dravyeSu kaH kaM yAcitum arhati 03152012 vaizaMpAyana uvAca 03152012a ity uktvA rAkSasAn sarvAn bhImaseno vyagAhata 03152012c tataH sa rAkSasair vAcA pratiSiddhaH pratApavAn 03152012e mA maivam iti sakrodhair bhartsayadbhiH samantataH 03152013a kadarthIkRtya tu sa tAn rAkSasAn bhImavikramaH 03152013c vyagAhata mahAtejAs te taM sarve nyavArayan 03152014a gRhNIta badhnIta nikRntatemaM; pacAma khAdAma ca bhImasenam 03152014c kruddhA bruvanto 'nuyayur drutaM te; zastrANi codyamya vivRttanetrAH 03152015a tataH sa gurvIM yamadaNDakalpAM; mahAgadAM kAJcanapaTTanaddhAm 03152015c pragRhya tAn abhyapatat tarasvI; tato 'bravIt tiSThata tiSThateti 03152016a te taM tadA tomarapaTTizAdyair; vyAvidhya zastraiH sahasAbhipetuH 03152016c jighAMsavaH krodhavazAH subhImA; bhImaM samantAt parivavrur ugrAH 03152017a vAtena kuntyAM balavAn sa jAtaH; zUras tarasvI dviSatAM nihantA 03152017c satye ca dharme ca rataH sadaiva; parAkrame zatrubhir apradhRSyaH 03152018a teSAM sa mArgAn vividhAn mahAtmA; nihatya zastrANi ca zAtravANAm 03152018c yathApravIrAn nijaghAna vIraH; paraHzatAn puSkariNIsamIpe 03152019a te tasya vIryaM ca balaM ca dRSTvA; vidyAbalaM bAhubalaM tathaiva 03152019c azaknuvantaH sahitAH samantAd; dhatapravIrAH sahasA nivRttAH 03152020a vidIryamANAs tata eva tUrNam; AkAzam AsthAya vimUDhasaMjJAH 03152020c kailAsazRGgANy abhidudruvus te; bhImArditAH krodhavazAH prabhagnAH 03152021a sa zakravad dAnavadaityasaMghAn; vikramya jitvA ca raNe 'risaMghAn 03152021c vigAhya tAM puSkariNIM jitAriH; kAmAya jagrAha tato 'mbujAni 03152022a tataH sa pItvAmRtakalpam ambho; bhUyo babhUvottamavIryatejAH 03152022c utpATya jagrAha tato 'mbujAni; saugandhikAny uttamagandhavanti 03152023a tatas tu te krodhavazAH sametya; dhanezvaraM bhImabalapraNunnAH 03152023c bhImasya vIryaM ca balaM ca saMkhye; yathAvad Acakhyur atIva dInAH 03152024a teSAM vacas tat tu nizamya devaH; prahasya rakSAMzi tato 'bhyuvAca 03152024c gRhNAtu bhImo jalajAni kAmaM; kRSNAnimittaM viditaM mamaitat 03152025a tato 'bhyanujJAya dhanezvaraM te; jagmuH kurUNAM pravaraM viroSAH 03152025c bhImaM ca tasyAM dadRzur nalinyAM; yathopajoSaM viharantam ekam 03153001 vaizaMpAyana uvAca 03153001a tatas tAni mahArhANi divyAni bharatarSabha 03153001c bahUni bahurUpANi virajAMsi samAdade 03153002a tato vAyur mahAJ zIghro nIcaiH zarkarakarSaNaH 03153002c prAdurAsIt kharasparzaH saMgrAmam abhicodayan 03153003a papAta mahatI colkA sanirghAtA mahAprabhA 03153003c niSprabhaz cAbhavat sUryaz channarazmis tamovRtaH 03153004a nirghAtaz cAbhavad bhImo bhIme vikramam Asthite 03153004c cacAla pRthivI cApi pAMsuvarSaM papAta ca 03153005a salohitA dizaz cAsan kharavAco mRgadvijAH 03153005c tamovRtam abhUt sarvaM na prajJAyata kiM cana 03153006a tad adbhutam abhiprekSya dharmaputro yudhiSThiraH 03153006c uvAca vadatAM zreSThaH ko 'smAn abhibhaviSyati 03153007a sajjIbhavata bhadraM vaH pANDavA yuddhadurmadAH 03153007c yathArUpANi pazyAmi svabhyagro naH parAkramaH 03153008a evam uktvA tato rAjA vIkSAM cakre samantataH 03153008c apazyamAno bhImaM ca dharmarAjo yudhiSThiraH 03153009a tatra kRSNAM yamau caiva samIpasthAn ariMdamaH 03153009c papraccha bhrAtaraM bhImaM bhImakarmANam Ahave 03153010a kaccin na bhImaH pAJcAli kiM cit kRtyaM cikIrSati 03153010c kRtavAn api vA vIraH sAhasaM sAhasapriyaH 03153011a ime hy akasmAd utpAtA mahAsamaradarzinaH 03153011c darzayanto bhayaM tIvraM prAdurbhUtAH samantataH 03153012a taM tathA vAdinaM kRSNA pratyuvAca manasvinI 03153012c priyA priyaM cikIrSantI mahiSI cAruhAsinI 03153013a yat tat saugandhikaM rAjann AhRtaM mAtarizvanA 03153013c tan mayA bhImasenasya prItayAdyopapAditam 03153014a api cokto mayA vIro yadi pazyed bahUny api 03153014c tAni sarvANy upAdAya zIghram AgamyatAm iti 03153015a sa tu nUnaM mahAbAhuH priyArthaM mama pANDavaH 03153015c prAgudIcIM dizaM rAjaMs tAny Ahartum ito gataH 03153016a uktas tv evaM tayA rAjA yamAv idam athAbravIt 03153016c gacchAma sahitAs tUrNaM yena yAto vRkodaraH 03153017a vahantu rAkSasA viprAn yathAzrAntAn yathAkRzAn 03153017c tvam apy amarasaMkAza vaha kRSNAM ghaTotkaca 03153018a vyaktaM dUram ito bhImaH praviSTa iti me matiH 03153018c ciraM ca tasya kAlo 'yaM sa ca vAyusamo jave 03153019a tarasvI vainateyasya sadRzo bhuvi laGghane 03153019c utpated api cAkAzaM nipatec ca yathecchakam 03153020a tam anviyAma bhavatAM prabhAvAd rajanIcarAH 03153020c purA sa nAparAdhnoti siddhAnAM brahmavAdinAm 03153021a tathety uktvA tu te sarve haiDimbapramukhAs tadA 03153021c uddezajJAH kuberasya nalinyA bharatarSabha 03153022a AdAya pANDavAMz caiva tAMz ca viprAn anekazaH 03153022c lomazenaiva sahitAH prayayuH prItamAnasAH 03153023a te gatvA sahitAH sarve dadRzus tatra kAnane 03153023c praphullapaGkajavatIM nalinIM sumanoharAm 03153024a taM ca bhImaM mahAtmAnaM tasyAs tIre vyavasthitam 03153024c dadRzur nihatAMz caiva yakSAn suvipulekSaNAn 03153025a udyamya ca gadAM dorbhyAM nadItIre vyavasthitam 03153025c prajAsaMkSepasamaye daNDahastam ivAntakam 03153026a taM dRSTvA dharmarAjas tu pariSvajya punaH punaH 03153026c uvAca zlakSNayA vAcA kaunteya kim idaM kRtam 03153027a sAhasaM bata bhadraM te devAnAm api cApriyam 03153027c punar evaM na kartavyaM mama ced icchasi priyam 03153028a anuzAsya ca kaunteyaM padmAni pratigRhya ca 03153028c tasyAm eva nalinyAM te vijahrur amaropamAH 03153029a etasminn eva kAle tu pragRhItazilAyudhAH 03153029c prAdurAsan mahAkAyAs tasyodyAnasya rakSiNaH 03153030a te dRSTvA dharmarAjAnaM devarSiM cApi lomazam 03153030c nakulaM sahadevaM ca tathAnyAn brAhmaNarSabhAn 03153030e vinayenAnatAH sarve praNipetuz ca bhArata 03153031a sAntvitA dharmarAjena praseduH kSaNadAcarAH 03153031c viditAz ca kuberasya tatas te narapuMgavAH 03153031e USur nAticiraM kAlaM ramamANAH kurUdvahAH 03154001 vaizaMpAyana uvAca 03154001a tatas tAn parivizvastAn vasatas tatra pANDavAn 03154001c gateSu teSu rakSaHsu bhImasenAtmaje 'pi ca 03154002a rahitAn bhImasenena kadA cit tAn yadRcchayA 03154002c jahAra dharmarAjAnaM yamau kRSNAM ca rAkSasaH 03154003a brAhmaNo mantrakuzalaH sarvAstreSv astravittamaH 03154003c iti bruvan pANDaveyAn paryupAste sma nityadA 03154004a parIkSamANaH pArthAnAM kalApAni dhanUMSi ca 03154004c antaraM samabhiprepsur nAmnA khyAto jaTAsuraH 03154005a sa bhImasene niSkrAnte mRgayArtham ariMdame 03154005c anyad rUpaM samAsthAya vikRtaM bhairavaM mahat 03154006a gRhItvA sarvazastrANi draupadIM parigRhya ca 03154006c prAtiSThata sa duSTAtmA trIn gRhItvA ca pANDavAn 03154007a sahadevas tu yatnena tato 'pakramya pANDavaH 03154007c Akrandad bhImasenaM vai yena yAto mahAbalaH 03154008a tam abravId dharmarAjo hriyamANo yudhiSThiraH 03154008c dharmas te hIyate mUDha na cainaM samavekSase 03154009a ye 'nye ke cin manuSyeSu tiryagyonigatA api 03154009c gandharvayakSarakSAMsi vayAMsi pazavas tathA 03154009e manuSyAn upajIvanti tatas tvam upajIvasi 03154010a samRddhyA hy asya lokasya loko yuSmAkam Rdhyate 03154010c imaM ca lokaM zocantam anuzocanti devatAH 03154010e pUjyamAnAz ca vardhante havyakavyair yathAvidhi 03154011a vayaM rASTrasya goptAro rakSitAraz ca rAkSasa 03154011c rASTrasyArakSyamANasya kuto bhUtiH kutaH sukham 03154012a na ca rAjAvamantavyo rakSasA jAtv anAgasi 03154012c aNur apy apacAraz ca nAsty asmAkaM narAzana 03154013a drogdhavyaM na ca mitreSu na vizvasteSu karhi cit 03154013c yeSAM cAnnAni bhuJjIta yatra ca syAt pratizrayaH 03154014a sa tvaM pratizraye 'smAkaM pUjyamAnaH sukhoSitaH 03154014c bhuktvA cAnnAni duSprajJa katham asmAJ jihIrSasi 03154015a evam eva vRthAcAro vRthAvRddho vRthAmatiH 03154015c vRthAmaraNam arhas tvaM vRthAdya na bhaviSyasi 03154016a atha ced duSTabuddhis tvaM sarvair dharmair vivarjitaH 03154016c pradAya zastrANy asmAkaM yuddhena draupadIM hara 03154017a atha cet tvam avijJAya idaM karma kariSyasi 03154017c adharmaM cApy akIrtiM ca loke prApsyasi kevalam 03154018a etAm adya parAmRzya striyaM rAkSasa mAnuSIm 03154018c viSam etat samAloDya kumbhena prAzitaM tvayA 03154019a tato yudhiSThiras tasya bhArikaH samapadyata 03154019c sa tu bhArAbhibhUtAtmA na tathA zIghrago 'bhavat 03154020a athAbravId draupadIM ca nakulaM ca yudhiSThiraH 03154020c mA bhaiSTa rAkSasAn mUDhAd gatir asya mayA hRtA 03154021a nAtidUre mahAbAhur bhavitA pavanAtmajaH 03154021c asmin muhUrte saMprApte na bhaviSyati rAkSasaH 03154022a sahadevas tu taM dRSTvA rAkSasaM mUDhacetasam 03154022c uvAca vacanaM rAjan kuntIputraM yudhiSThiram 03154023a rAjan kiM nAma tat kRtyaM kSatriyasyAsty ato 'dhikam 03154023c yad yuddhe 'bhimukhaH prANAMs tyajec chatrUJ jayeta vA 03154024a eSa cAsmAn vayaM cainaM yudhyamAnAH paraMtapa 03154024c sUdayema mahAbAho dezakAlo hy ayaM nRpa 03154025a kSatradharmasya saMprAptaH kAlaH satyaparAkrama 03154025c jayantaH pAtyamAnA vA prAptum arhAma sadgatim 03154026a rAkSase jIvamAne 'dya ravir astam iyAd yadi 03154026c nAhaM brUyAM punar jAtu kSatriyo 'smIti bhArata 03154027a bho bho rAkSasa tiSThasva sahadevo 'smi pANDavaH 03154027c hatvA vA mAM nayasvainAn hato vAdyeha svapsyasi 03154028a tathaiva tasmin bruvati bhImaseno yadRcchayA 03154028c prAdRzyata mahAbAhuH savajra iva vAsavaH 03154029a so 'pazyad bhrAtarau tatra draupadIM ca yazasvinIm 03154029c kSitisthaM sahadevaM ca kSipantaM rAkSasaM tadA 03154030a mArgAc ca rAkSasaM mUDhaM kAlopahatacetasam 03154030c bhramantaM tatra tatraiva daivena vinivAritam 03154031a bhrAtqMs tAn hriyato dRSTvA draupadIM ca mahAbalaH 03154031c krodham AhArayad bhImo rAkSasaM cedam abravIt 03154032a vijJAto 'si mayA pUrvaM ceSTaJ zastraparIkSaNe 03154032c AsthA tu tvayi me nAsti yato 'si na hatas tadA 03154032e brahmarUpapraticchanno na no vadasi cApriyam 03154033a priyeSu caramANaM tvAM na caivApriyakAriNam 03154033c atithiM brahmarUpaM ca kathaM hanyAm anAgasam 03154033e rAkSasaM manyamAno 'pi yo hanyAn narakaM vrajet 03154034a apakvasya ca kAlena vadhas tava na vidyate 03154034c nUnam adyAsi saMpakvo yathA te matir IdRzI 03154034e dattA kRSNApaharaNe kAlenAdbhutakarmaNA 03154035a baDizo 'yaM tvayA grastaH kAlasUtreNa lambitaH 03154035c matsyo 'mbhasIva syUtAsyaH kathaM me 'dya gamiSyasi 03154036a yaM cAsi prasthito dezaM manaH pUrvaM gataM ca te 03154036c na taM gantAsi gantAsi mArgaM bakahiDimbayoH 03154037a evam uktas tu bhImena rAkSasaH kAlacoditaH 03154037c bhIta utsRjya tAn sarvAn yuddhAya samupasthitaH 03154038a abravIc ca punar bhImaM roSAt prasphuritAdharaH 03154038c na me mUDhA dizaH pApa tvadarthaM me vilambanam 03154039a zrutA me rAkSasA ye ye tvayA vinihatA raNe 03154039c teSAm adya kariSyAmi tavAsreNodakakriyAm 03154040a evam uktas tato bhImaH sRkkiNI parisaMlihan 03154040c smayamAna iva krodhAt sAkSAt kAlAntakopamaH 03154040e bAhusaMrambham evecchann abhidudrAva rAkSasam 03154041a rAkSaso 'pi tadA bhImaM yuddhArthinam avasthitam 03154041c abhidudrAva saMrabdho balo vajradharaM yathA 03154042a vartamAne tadA tAbhyAM bAhuyuddhe sudAruNe 03154042c mAdrIputrAv abhikruddhAv ubhAv apy abhyadhAvatAm 03154043a nyavArayat tau prahasan kuntIputro vRkodaraH 03154043c zakto 'haM rAkSasasyeti prekSadhvam iti cAbravIt 03154044a AtmanA bhrAtRbhiz cAhaM dharmeNa sukRtena ca 03154044c iSTena ca zape rAjan sUdayiSyAmi rAkSasam 03154045a ity evam uktvA tau vIrau spardhamAnau parasparam 03154045c bAhubhiH samasajjetAm ubhau rakSovRkodarau 03154046a tayor AsIt saMprahAraH kruddhayor bhImarakSasoH 03154046c amRSyamANayoH saMkhye devadAnavayor iva 03154047a ArujyArujya tau vRkSAn anyonyam abhijaghnatuH 03154047c jImUtAv iva gharmAnte vinadantau mahAbalau 03154048a babhaJjatur mahAvRkSAn Urubhir balinAM varau 03154048c anyonyenAbhisaMrabdhau parasparajayaiSiNau 03154049a tad vRkSayuddham abhavan mahIruhavinAzanam 03154049c vAlisugrIvayor bhrAtroH pureva kapisiMhayoH 03154050a AvidhyAvidhya tau vRkSAn muhUrtam itaretaram 03154050c tADayAm Asatur ubhau vinadantau muhur muhuH 03154051a tasmin deze yadA vRkSAH sarva eva nipAtitAH 03154051c puJjIkRtAz ca zatazaH parasparavadhepsayA 03154052a tadA zilAH samAdAya muhUrtam iva bhArata 03154052c mahAbhrair iva zailendrau yuyudhAte mahAbalau 03154053a ugrAbhir ugrarUpAbhir bRhatIbhiH parasparam 03154053c vajrair iva mahAvegair Ajaghnatur amarSaNau 03154054a abhihatya ca bhUyas tAv anyonyaM baladarpitau 03154054c bhujAbhyAM parigRhyAtha cakarSAte gajAv iva 03154055a muSTibhiz ca mahAghorair anyonyam abhipetatuH 03154055c tayoz caTacaTAzabdo babhUva sumahAtmanoH 03154056a tataH saMhRtya muSTiM tu paJcazIrSam ivoragam 03154056c vegenAbhyahanad bhImo rAkSasasya zirodharAm 03154057a tataH zrAntaM tu tad rakSo bhImasenabhujAhatam 03154057c suparizrAntam AlakSya bhImaseno 'bhyavartata 03154058a tata enaM mahAbAhur bAhubhyAm amaropamaH 03154058c samutkSipya balAd bhImo niSpipeSa mahItale 03154059a tasya gAtrANi sarvANi cUrNayAm Asa pANDavaH 03154059c aratninA cAbhihatya ziraH kAyAd apAharat 03154060a saMdaSToSThaM vivRttAkSaM phalaM vRntAd iva cyutam 03154060c jaTAsurasya tu ziro bhImasenabalAd dhRtam 03154060e papAta rudhirAdigdhaM saMdaSTadazanacchadam 03154061a taM nihatya maheSvAso yudhiSThiram upAgamat 03154061c stUyamAno dvijAgryais tair marudbhir iva vAsavaH 03155001 vaizaMpAyana uvAca 03155001a nihate rAkSase tasmin punar nArAyaNAzramam 03155001c abhyetya rAjA kaunteyo nivAsam akarot prabhuH 03155002a sa samAnIya tAn sarvAn bhrAtqn ity abravId vacaH 03155002c draupadyA sahitAn kAle saMsmaran bhrAtaraM jayam 03155003a samAz catasro 'bhigatAH zivena caratAM vane 03155003c kRtoddezaz ca bIbhatsuH paJcamIm abhitaH samAm 03155004a prApya parvatarAjAnaM zvetaM zikhariNAM varam 03155004c tatrApi ca kRtoddezaH samAgamadidRkSubhiH 03155005a kRtaz ca samayas tena pArthenAmitatejasA 03155005c paJca varSANi vatsyAmi vidyArthIti purA mayi 03155006a tatra gANDIvadhanvAnam avAptAstram ariMdamam 03155006c devalokAd imaM lokaM drakSyAmaH punarAgatam 03155007a ity uktvA brAhmaNAn sarvAn Amantrayata pANDavaH 03155007c kAraNaM caiva tat teSAm AcacakSe tapasvinAm 03155008a tam ugratapasaH prItAH kRtvA pArthaM pradakSiNam 03155008c brAhmaNAs te 'nvamodanta zivena kuzalena ca 03155009a sukhodarkam imaM klezam acirAd bharatarSabha 03155009c kSatradharmeNa dharmajJa tIrtvA gAM pAlayiSyasi 03155010a tat tu rAjA vacas teSAM pratigRhya tapasvinAm 03155010c pratasthe saha viprais tair bhrAtRbhiz ca paraMtapaH 03155011a draupadyA sahitaH zrImAn haiDimbeyAdibhis tathA 03155011c rAkSasair anuyAtaz ca lomazenAbhirakSitaH 03155012a kva cij jagAma padbhyAM tu rAkSasair uhyate kva cit 03155012c tatra tatra mahAtejA bhrAtRbhiH saha suvrataH 03155013a tato yudhiSThiro rAjA bahUn klezAn vicintayan 03155013c siMhavyAghragajAkIrNAm udIcIM prayayau dizam 03155014a avekSamANaH kailAsaM mainAkaM caiva parvatam 03155014c gandhamAdanapAdAMz ca meruM cApi ziloccayam 03155015a upary upari zailasya bahvIz ca saritaH zivAH 03155015c prasthaM himavataH puNyaM yayau saptadaze 'hani 03155016a dadRzuH pANDavA rAjan gandhamAdanam antikAt 03155016c pRSThe himavataH puNye nAnAdrumalatAyute 03155017a salilAvartasaMjAtaiH puSpitaiz ca mahIruhaiH 03155017c samAvRtaM puNyatamam AzramaM vRSaparvaNaH 03155018a tam upakramya rAjarSiM dharmAtmAnam ariMdamAH 03155018c pANDavA vRSaparvANam avandanta gataklamAH 03155019a abhyanandat sa rAjarSiH putravad bharatarSabhAn 03155019c pUjitAz cAvasaMs tatra saptarAtram ariMdamAH 03155020a aSTame 'hani saMprApte tam RSiM lokavizrutam 03155020c Amantrya vRSaparvANaM prasthAnaM samarocayan 03155021a ekaikazaz ca tAn viprAn nivedya vRSaparvaNe 03155021c nyAsabhUtAn yathAkAlaM bandhUn iva susatkRtAn 03155022a tatas te varavastrANi zubhAny AbharaNAni ca 03155022c nyadadhuH pANDavAs tasminn Azrame vRSaparvaNaH 03155023a atItAnAgate vidvAn kuzalaH sarvadharmavit 03155023c anvazAsat sa dharmajJaH putravad bharatarSabhAn 03155024a te 'nujJAtA mahAtmAnaH prayayur dizam uttarAm 03155024c kRSNayA sahitA vIrA brAhmaNaiz ca mahAtmabhiH 03155024e tAn prasthitAn anvagacchad vRSaparvA mahIpatiH 03155025a upanyasya mahAtejA viprebhyaH pANDavAMs tadA 03155025c anusaMsAdhya kaunteyAn AzIrbhir abhinandya ca 03155025e vRSaparvA nivavRte panthAnam upadizya ca 03155026a nAnAmRgagaNair juSTaM kaunteyaH satyavikramaH 03155026c padAtir bhrAtRbhiH sArdhaM prAtiSThata yudhiSThiraH 03155027a nAnAdrumanirodheSu vasantaH zailasAnuSu 03155027c parvataM vivizuH zvetaM caturthe 'hani pANDavAH 03155028a mahAbhraghanasaMkAzaM salilopahitaM zubham 03155028c maNikAJcanaramyaM ca zailaM nAnAsamucchrayam 03155029a te samAsAdya panthAnaM yathoktaM vRSaparvaNA 03155029c anusasrur yathoddezaM pazyanto vividhAn nagAn 03155030a upary upari zailasya guhAH paramadurgamAH 03155030c sudurgamAMs te subahUn sukhenaivAbhicakramuH 03155031a dhaumyaH kRSNA ca pArthAz ca lomazaz ca mahAn RSiH 03155031c agaman sahitAs tatra na kaz cid avahIyate 03155032a te mRgadvijasaMghuSTaM nAnAdvijasamAkulam 03155032c zAkhAmRgagaNaiz caiva sevitaM sumanoharam 03155033a puNyaM padmasaropetaM sapalvalamahAvanam 03155033c upatasthur mahAvIryA mAlyavantaM mahAgirim 03155034a tataH kiMpuruSAvAsaM siddhacAraNasevitam 03155034c dadRzur hRSTaromANaH parvataM gandhamAdanam 03155035a vidyAdharAnucaritaM kiMnarIbhis tathaiva ca 03155035c gajasiMhasamAkIrNam udIrNazarabhAyutam 03155036a upetam anyaiz ca tadA mRgair mRduninAdibhiH 03155036c te gandhamAdanavanaM tan nandanavanopamam 03155037a muditAH pANDutanayA manohRdayanandanam 03155037c vivizuH kramazo vIrA araNyaM zubhakAnanam 03155038a draupadIsahitA vIrAs taiz ca viprair mahAtmabhiH 03155038c zRNvantaH prItijananAn valgUn madakalAJ zubhAn 03155038e zrotraramyAn sumadhurAJ zabdAn khagamukheritAn 03155039a sarvartuphalabhArADhyAn sarvartukusumojjvalAn 03155039c pazyantaH pAdapAMz cApi phalabhArAvanAmitAn 03155040a AmrAn AmrAtakAn phullAn nArikelAn satindukAn 03155040c ajAtakAMs tathA jIrAn dADimAn bIjapUrakAn 03155041a panasA&l likucAn mocAn kharjUrAn AmravetasAn 03155041c pArAvatAMs tathA kSaudrAn nIpAMz cApi manoramAn 03155042a bilvAn kapitthAJ jambUMz ca kAzmarIr badarIs tathA 03155042c plakSAn udumbaravaTAn azvatthAn kSIriNas tathA 03155042e bhallAtakAn AmalakAn harItakabibhItakAn 03155043a iGgudAn karavIrAMz ca tindukAMz ca mahAphalAn 03155043c etAn anyAMz ca vividhAn gandhamAdanasAnuSu 03155044a phalair amRtakalpais tAn AcitAn svAdubhis tarUn 03155044c tathaiva campakAzokAn ketakAn bakulAMs tathA 03155045a puMnAgAn saptaparNAMz ca karNikArAn saketakAn 03155045c pATalAn kuTajAn ramyAn mandArendIvarAMs tathA 03155046a pArijAtAn kovidArAn devadArutarUMs tathA 03155046c zAlAMs tAlAMs tamAlAMz ca priyAlAn bakulAMs tathA 03155046e zAlmalIH kiMzukAzokAJ ziMzapAMs taralAMs tathA 03155047a cakoraiH zatapatraiz ca bhRGgarAjais tathA zukaiH 03155047c kokilaiH kalaviGkaiz ca hArItair jIvajIvakaiH 03155048a priyavrataiz cAtakaiz ca tathAnyair vividhaiH khagaiH 03155048c zrotraramyaM sumadhuraM kUjadbhiz cApy adhiSThitAn 03155049a sarAMsi ca vicitrANi prasannasalilAni ca 03155049c kumudaiH puNDarIkaiz ca tathA kokanadotpalaiH 03155049e kahlAraiH kamalaiz caiva AcitAni samantataH 03155050a kadambaiz cakravAkaiz ca kurarair jalakukkuTaiH 03155050c kAraNDavaiH plavair haMsair bakair madgubhir eva ca 03155050e etaiz cAnyaiz ca kIrNAni samantAj jalacAribhiH 03155051a hRSTais tathA tAmarasarasAsavamadAlasaiH 03155051c padmodaracyutarajaHkiJjalkAruNaraJjitaiH 03155052a madhurasvarair madhukarair virutAn kamalAkarAn 03155052c pazyantas te manoramyAn gandhamAdanasAnuSu 03155053a tathaiva padmaSaNDaiz ca maNDiteSu samantataH 03155053c zikhaNDinIbhiH sahitA&l latAmaNDapakeSu ca 03155053e meghatUryaravoddAmamadanAkulitAn bhRzam 03155054a kRtvaiva kekAmadhuraM saMgItamadhurasvaram 03155054c citrAn kalApAn vistIrya savilAsAn madAlasAn 03155054e mayUrAn dadRzuz citrAn nRtyato vanalAsakAn 03155055a kAntAbhiH sahitAn anyAn apazyan ramataH sukham 03155055c vallIlatAsaMkaTeSu kaTakeSu sthitAMs tathA 03155056a kAMz cic chakunajAtAMz ca viTapeSUtkaTAn api 03155056c kalAparacitATopAn vicitramukuTAn iva 03155056e vivareSu tarUNAM ca muditAn dadRzuz ca te 03155057a sindhuvArAn athoddAmAn manmathasyeva tomarAn 03155057c suvarNakusumAkIrNAn girINAM zikhareSu ca 03155058a karNikArAn viracitAn karNapUrAn ivottamAn 03155058c athApazyan kurabakAn vanarAjiSu puSpitAn 03155058e kAmavazyotsukakarAn kAmasyeva zarotkarAn 03155059a tathaiva vanarAjInAm udArAn racitAn iva 03155059c virAjamAnAMs te 'pazyaMs tilakAMs tilakAn iva 03155060a tathAnaGgazarAkArAn sahakArAn manoramAn 03155060c apazyan bhramarArAvAn maJjarIbhir virAjitAn 03155061a hiraNyasadRzaiH puSpair dAvAgnisadRzair api 03155061c lohitair aJjanAbhaiz ca vaiDUryasadRzair api 03155062a tathA zAlAMs tamAlAMz ca pATalyo bakulAni ca 03155062c mAlA iva samAsaktAH zailAnAM zikhareSu ca 03155063a evaM krameNa te vIrA vIkSamANAH samantataH 03155063c gajasaMghasamAbAdhaM siMhavyAghrasamAyutam 03155064a zarabhonnAdasaMghuSTaM nAnArAvaninAditam 03155064c sarvartuphalapuSpADhyaM gandhamAdanasAnuSu 03155065a pItA bhAsvaravarNAbhA babhUvur vanarAjayaH 03155065c nAtra kaNTakinaH ke cin nAtra ke cid apuSpitAH 03155065e snigdhapatraphalA vRkSA gandhamAdanasAnuSu 03155066a vimalasphaTikAbhAni pANDuracchadanair dvijaiH 03155066c rAjahaMsair upetAni sArasAbhirutAni ca 03155066e sarAMsi saritaH pArthAH pazyantaH zailasAnuSu 03155067a padmotpalavicitrANi sukhasparzajalAni ca 03155067c gandhavanti ca mAlyAni rasavanti phalAni ca 03155067e atIva vRkSA rAjante puSpitAH zailasAnuSu 03155068a ete cAnye ca bahavas tatra kAnanajA drumAH 03155068c latAz ca vividhAkArAH patrapuSpaphaloccayAH 03155069a yudhiSThiras tu tAn vRkSAn pazyamAno nagottame 03155069c bhImasenam idaM vAkyam abravIn madhurAkSaram 03155070a pazya bhIma zubhAn dezAn devAkrIDAn samantataH 03155070c amAnuSagatiM prAptAH saMsiddhAH sma vRkodara 03155071a latAbhiz caiva bahvIbhiH puSpitAH pAdapottamAH 03155071c saMzliSTAH pArtha zobhante gandhamAdanasAnuSu 03155072a zikhaNDinIbhiz caratAM sahitAnAM zikhaNDinAm 03155072c nardatAM zRNu nirghoSaM bhIma parvatasAnuSu 03155073a cakorAH zatapatrAz ca mattakokilazArikAH 03155073c patriNaH puSpitAn etAn saMzliSyanti mahAdrumAn 03155074a raktapItAruNAH pArtha pAdapAgragatA dvijAH 03155074c parasparam udIkSante bahavo jIvajIvakAH 03155075a haritAruNavarNAnAM zAdvalAnAM samantataH 03155075c sArasAH pratidRzyante zailaprasravaNeSv api 03155076a vadanti madhurA vAcaH sarvabhUtamanonugAH 03155076c bhRGgarAjopacakrAz ca lohapRSThAz ca patriNaH 03155077a caturviSANAH padmAbhAH kuJjarAH sakareNavaH 03155077c ete vaiDUryavarNAbhaM kSobhayanti mahat saraH 03155078a bahutAlasamutsedhAH zailazRGgAt paricyutAH 03155078c nAnAprasravaNebhyaz ca vAridhArAH patanty amUH 03155079a bhAskarAbhaprabhA bhIma zAradAbhraghanopamAH 03155079c zobhayanti mahAzailaM nAnArajatadhAtavaH 03155080a kva cid aJjanavarNAbhAH kva cit kAJcanasaMnibhAH 03155080c dhAtavo haritAlasya kva cid dhiGgulakasya ca 03155081a manaHzilAguhAz caiva saMdhyAbhranikaropamAH 03155081c zazalohitavarNAbhAH kva cid gairikadhAtavaH 03155082a sitAsitAbhrapratimA bAlasUryasamaprabhAH 03155082c ete bahuvidhAH zailaM zobhayanti mahAprabhAH 03155083a gandharvAH saha kAntAbhir yathoktaM vRSaparvaNA 03155083c dRzyante zailazRGgeSu pArtha kiMpuruSaiH saha 03155084a gItAnAM talatAlAnAM yathA sAmnAM ca nisvanaH 03155084c zrUyate bahudhA bhIma sarvabhUtamanoharaH 03155085a mahAgaGgAm udIkSasva puNyAM devanadIM zubhAm 03155085c kalahaMsagaNair juSTAm RSikiMnarasevitAm 03155086a dhAtubhiz ca saridbhiz ca kiMnarair mRgapakSibhiH 03155086c gandharvair apsarobhiz ca kAnanaiz ca manoramaiH 03155087a vyAlaiz ca vividhAkAraiH zatazIrSaiH samantataH 03155087c upetaM pazya kaunteya zailarAjam ariMdama 03155088a te prItamanasaH zUrAH prAptA gatim anuttamAm 03155088c nAtRpyan parvatendrasya darzanena paraMtapAH 03155089a upetam atha mAlyaiz ca phalavadbhiz ca pAdapaiH 03155089c ArSTiSeNasya rAjarSer AzramaM dadRzus tadA 03155090a tatas taM tIvratapasaM kRzaM dhamanisaMtatam 03155090c pAragaM sarvadharmANAm ArSTiSeNam upAgaman 03156001 vaizaMpAyana uvAca 03156001a yudhiSThiras tam AsAdya tapasA dagdhakilbiSam 03156001c abhyavAdayata prItaH zirasA nAma kIrtayan 03156002a tataH kRSNA ca bhImaz ca yamau cApi yazasvinau 03156002c zirobhiH prApya rAjarSiM parivAryopatasthire 03156003a tathaiva dhaumyo dharmajJaH pANDavAnAM purohitaH 03156003c yathAnyAyam upAkrAntas tam RSiM saMzitavratam 03156004a anvajAnAt sa dharmajJo munir divyena cakSuSA 03156004c pANDoH putrAn kuruzreSThAn AsyatAm iti cAbravIt 03156005a kurUNAm RSabhaM prAjJaM pUjayitvA mahAtapAH 03156005c saha bhrAtRbhir AsInaM paryapRcchad anAmayam 03156006a nAnRte kuruSe bhAvaM kaccid dharme ca vartase 03156006c matApitroz ca te vRttiH kaccit pArtha na sIdati 03156007a kaccit te guravaH sarve vRddhA vaidyAz ca pUjitAH 03156007c kaccin na kuruSe bhAvaM pArtha pApeSu karmasu 03156008a sukRtaM pratikartuM ca kaccid dhAtuM ca duSkRtam 03156008c yathAnyAyaM kuruzreSTha jAnAsi na ca katthase 03156009a yathArhaM mAnitAH kaccit tvayA nandanti sAdhavaH 03156009c vaneSv api vasan kaccid dharmam evAnuvartase 03156010a kaccid dhaumyas tvadAcArair na pArtha paritapyate 03156010c dAnadharmatapaHzaucair Arjavena titikSayA 03156011a pitRpaitAmahaM vRttaM kaccit pArthAnuvartase 03156011c kaccid rAjarSiyAtena pathA gacchasi pANDava 03156012a sve sve kila kule jAte putre naptari vA punaH 03156012c pitaraH pitRlokasthAH zocanti ca hasanti ca 03156013a kiM nv asya duSkRte 'smAbhiH saMprAptavyaM bhaviSyati 03156013c kiM cAsya sukRte 'smAbhiH prAptavyam iti zobhanam 03156014a pitA mAtA tathaivAgnir gurur AtmA ca paJcamaH 03156014c yasyaite pUjitAH pArtha tasya lokAv ubhau jitau 03156015a abbhakSA vAyubhakSAz ca plavamAnA vihAyasA 03156015c juSante parvatazreSTham RSayaH parvasaMdhiSu 03156016a kAminaH saha kAntAbhiH parasparam anuvratAH 03156016c dRzyante zailazRGgasthAs tathA kiMpuruSA nRpa 03156017a arajAMsi ca vAsAMsi vasAnAH kauzikAni ca 03156017c dRzyante bahavaH pArtha gandharvApsarasAM gaNAH 03156018a vidyAdharagaNAz caiva sragviNaH priyadarzanAH 03156018c mahoragagaNAz caiva suparNAz coragAdayaH 03156019a asya copari zailasya zrUyate parvasaMdhiSu 03156019c bherIpaNavazaGkhAnAM mRdaGgAnAM ca nisvanaH 03156020a ihasthair eva tat sarvaM zrotavyaM bharatarSabhAH 03156020c na kAryA vaH kathaM cit syAt tatrAbhisaraNe matiH 03156021a na cApy ataH paraM zakyaM gantuM bharatasattamAH 03156021c vihAro hy atra devAnAm amAnuSagatis tu sA 03156022a ISaccapalakarmANaM manuSyam iha bhArata 03156022c dviSanti sarvabhUtAni tADayanti ca rAkSasAH 03156023a abhyatikramya zikharaM zailasyAsya yudhiSThira 03156023c gatiH paramasiddhAnAM devarSINAM prakAzate 03156024a cApalAd iha gacchantaM pArtha yAnam ataH param 03156024c ayaHzUlAdibhir ghnanti rAkSasAH zatrusUdana 03156025a apsarobhiH parivRtaH samRddhyA naravAhanaH 03156025c iha vaizravaNas tAta parvasaMdhiSu dRzyate 03156026a zikhare taM samAsInam adhipaM sarvarakSasAm 03156026c prekSante sarvabhUtAni bhAnumantam ivoditam 03156027a devadAnavasiddhAnAM tathA vaizravaNasya ca 03156027c gireH zikharam udyAnam idaM bharatasattama 03156028a upAsInasya dhanadaM tumburoH parvasaMdhiSu 03156028c gItasAmasvanas tAta zrUyate gandhamAdane 03156029a etad evaMvidhaM citram iha tAta yudhiSThira 03156029c prekSante sarvabhUtAni bahuzaH parvasaMdhiSu 03156030a bhuJjAnAH sarvabhojyAni rasavanti phalAni ca 03156030c vasadhvaM pANDavazreSThA yAvad arjunadarzanam 03156031a na tAta capalair bhAvyam iha prAptaiH kathaM cana 03156031c uSitveha yathAkAmaM yathAzraddhaM vihRtya ca 03156031e tataH zastrabhRtAM zreSTha pRthivIM pAlayiSyasi 03157001 janamejaya uvAca 03157001a pANDoH putrA mahAtmAnaH sarve divyaparAkramAH 03157001c kiyantaM kAlam avasan parvate gandhamAdane 03157002a kAni cAbhyavahAryANi tatra teSAM mahAtmanAm 03157002c vasatAM lokavIrANAm AsaMs tad brUhi sattama 03157003a vistareNa ca me zaMsa bhImasenaparAkramam 03157003c yad yac cakre mahAbAhus tasmin haimavate girau 03157003e na khalv AsIt punar yuddhaM tasya yakSair dvijottama 03157004a kaccit samAgamas teSAm AsId vaizravaNena ca 03157004c tatra hy AyAti dhanada ArSTiSeNo yathAbravIt 03157005a etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa tapodhana 03157005c na hi me zRNvatas tRptir asti teSAM viceSTitam 03157006 vaizaMpAyana uvAca 03157006a etad AtmahitaM zrutvA tasyApratimatejasaH 03157006c zAsanaM satataM cakrus tathaiva bharatarSabhAH 03157007a bhuJjAnA munibhojyAni rasavanti phalAni ca 03157007c zuddhabANahatAnAM ca mRgANAM pizitAny api 03157008a medhyAni himavatpRSThe madhUni vividhAni ca 03157008c evaM te nyavasaMs tatra pANDavA bharatarSabhAH 03157009a tathA nivasatAM teSAM paJcamaM varSam abhyagAt 03157009c zRNvatAM lomazoktAni vAkyAni vividhAni ca 03157010a kRtyakAla upasthAsya iti coktvA ghaTotkacaH 03157010c rAkSasaiH sahitaH sarvaiH pUrvam eva gataH prabho 03157011a ArSTiSeNAzrame teSAM vasatAM vai mahAtmanAm 03157011c agacchan bahavo mAsAH pazyatAM mahad adbhutam 03157012a tais tatra ramamANaiz ca viharadbhiz ca pANDavaiH 03157012c prItimanto mahAbhAgA munayaz cAraNAs tathA 03157013a AjagmuH pANDavAn draSTuM siddhAtmAno yatavratAH 03157013c tais taiH saha kathAz cakrur divyA bharatasattamAH 03157014a tataH katipayAhasya mahAhradanivAsinam 03157014c RddhimantaM mahAnAgaM suparNaH sahasAharat 03157015a prAkampata mahAzailaH prAmRdyanta mahAdrumAH 03157015c dadRzuH sarvabhUtAni pANDavAz ca tad adbhutam 03157016a tataH zailottamasyAgrAt pANDavAn prati mArutaH 03157016c avahat sarvamAlyAni gandhavanti zubhAni ca 03157017a tatra puSpANi divyAni suhRdbhiH saha pANDavAH 03157017c dadRzuH paJca varNAni draupadI ca yazasvinI 03157018a bhImasenaM tataH kRSNA kAle vacanam abravIt 03157018c vivikte parvatoddeze sukhAsInaM mahAbhujam 03157019a suparNAnilavegena zvasanena mahAbalAt 03157019c paJcavarNAni pAtyante puSpANi bharatarSabha 03157019e pratyakSaM sarvabhUtAnAM nadIm azvarathAM prati 03157020a khANDave satyasaMdhena bhrAtrA tava narezvara 03157020c gandharvoragarakSAMsi vAsavaz ca nivAritaH 03157020e hatA mAyAvinaz cogrA dhanuH prAptaM ca gANDivam 03157021a tavApi sumahat tejo mahad bAhubalaM ca te 03157021c aviSahyam anAdhRSyaM zatakratubalopamam 03157022a tvadbAhubalavegena trAsitAH sarvarAkSasAH 03157022c hitvA zailaM prapadyantAM bhImasena dizo daza 03157023a tataH zailottamasyAgraM citramAlyadharaM zivam 03157023c vyapetabhayasaMmohAH pazyantu suhRdas tava 03157024a evaM praNihitaM bhIma cirAt prabhRti me manaH 03157024c draSTum icchAmi zailAgraM tvadbAhubalam AzritA 03157025a tataH kSiptam ivAtmAnaM draupadyA sa paraMtapaH 03157025c nAmRSyata mahAbAhuH prahAram iva sadgavaH 03157026a siMharSabhagatiH zrImAn udAraH kanakaprabhaH 03157026c manasvI balavAn dRpto mAnI zUraz ca pANDavaH 03157027a lohitAkSaH pRthuvyaMso mattavAraNavikramaH 03157027c siMhadaMSTro bRhatskandhaH zAlapota ivodgataH 03157028a mahAtmA cArusarvAGgaH kambugrIvo mahAbhujaH 03157028c rukmapRSThaM dhanuH khaDgaM tUNAMz cApi parAmRzat 03157029a kesarIva yathotsiktaH prabhinna iva vAraNaH 03157029c vyapetabhayasaMmohaH zailam abhyapatad balI 03157030a taM mRgendram ivAyAntaM prabhinnam iva vAraNam 03157030c dadRzuH sarvabhUtAni bANakhaDgadhanurdharam 03157031a draupadyA vardhayan harSaM gadAm AdAya pANDavaH 03157031c vyapetabhayasaMmohaH zailarAjaM samAvizat 03157032a na glAnir na ca kAtaryaM na vaiklavyaM na matsaraH 03157032c kadA cij juSate pArtham AtmajaM mAtarizvanaH 03157033a tad ekAyanam AsAdya viSamaM bhImadarzanam 03157033c bahutAlocchrayaM zRGgam Aruroha mahAbalaH 03157034a sa kiMnaramahAnAgamunigandharvarAkSasAn 03157034c harSayan parvatasyAgram AsasAda mahAbalaH 03157035a tatra vaizravaNAvAsaM dadarza bharatarSabhaH 03157035c kAJcanaiH sphATikAkArair vezmabhiH samalaMkRtam 03157036a modayan sarvabhUtAni gandhamAdanasaMbhavaH 03157036c sarvagandhavahas tatra mArutaH susukho vavau 03157037a citrA vividhavarNAbhAz citramaJjaridhAriNaH 03157037c acintyA vividhAs tatra drumAH paramazobhanAH 03157038a ratnajAlaparikSiptaM citramAlyadharaM zivam 03157038c rAkSasAdhipateH sthAnaM dadarza bharatarSabhaH 03157039a gadAkhaDgadhanuSpANiH samabhityaktajIvitaH 03157039c bhImaseno mahAbAhus tasthau girir ivAcalaH 03157040a tataH zaGkham upAdhmAsId dviSatAM lomaharSaNam 03157040c jyAghoSatalaghoSaM ca kRtvA bhUtAny amohayat 03157041a tataH saMhRSTaromANaH zabdaM tam abhidudruvuH 03157041c yakSarAkSasagandharvAH pANDavasya samIpataH 03157042a gadAparighanistriMzazaktizUlaparazvadhAH 03157042c pragRhItA vyarocanta yakSarAkSasabAhubhiH 03157043a tataH pravavRte yuddhaM teSAM tasya ca bhArata 03157043c taiH prayuktAn mahAkAyaiH zaktizUlaparazvadhAn 03157043e bhallair bhImaH praciccheda bhImavegatarais tataH 03157044a antarikSacarANAM ca bhUmiSThAnAM ca garjatAm 03157044c zarair vivyAdha gAtrANi rAkSasAnAM mahAbalaH 03157045a sA lohitamahAvRSTir abhyavarSan mahAbalam 03157045c kAyebhyaH pracyutA dhArA rAkSasAnAM samantataH 03157046a bhImabAhubalotsRSTair bahudhA yakSarakSasAm 03157046c vinikRttAny adRzyanta zarIrANi zirAMsi ca 03157047a pracchAdyamAnaM rakSobhiH pANDavaM priyadarzanam 03157047c dadRzuH sarvabhUtAni sUryam abhragaNair iva 03157048a sa razmibhir ivAdityaH zarair arinighAtibhiH 03157048c sarvAn Archan mahAbAhur balavAn satyavikramaH 03157049a abhitarjayamAnAz ca ruvantaz ca mahAravAn 03157049c na mohaM bhImasenasya dadRzuH sarvarAkSasAH 03157050a te zaraiH kSatasarvAGgA bhImasenabhayArditAH 03157050c bhImam ArtasvaraM cakrur viprakIrNamahAyudhAH 03157051a utsRjya te gadAzUlAn asizaktiparazvadhAn 03157051c dakSiNAM dizam Ajagmus trAsitA dRDhadhanvanA 03157052a tatra zUlagadApANir vyUDhorasko mahAbhujaH 03157052c sakhA vaizravaNasyAsIn maNimAn nAma rAkSasaH 03157053a adarzayad adhIkAraM pauruSaM ca mahAbalaH 03157053c sa tAn dRSTvA parAvRttAn smayamAna ivAbravIt 03157054a ekena bahavaH saMkhye mAnuSeNa parAjitAH 03157054c prApya vaizravaNAvAsaM kiM vakSyatha dhanezvaram 03157055a evam AbhASya tAn sarvAn nyavartata sa rAkSasaH 03157055c zaktizUlagadApANir abhyadhAvac ca pANDavam 03157056a tam ApatantaM vegena prabhinnam iva vAraNam 03157056c vatsadantais tribhiH pArzve bhImasenaH samarpayat 03157057a maNimAn api saMkruddhaH pragRhya mahatIM gadAm 03157057c prAhiNod bhImasenAya parikSipya mahAbalaH 03157058a vidyudrUpAM mahAghorAm AkAze mahatIM gadAm 03157058c zarair bahubhir abhyarchad bhImasenaH zilAzitaiH 03157059a pratyahanyanta te sarve gadAm AsAdya sAyakAH 03157059c na vegaM dhArayAm Asur gadAvegasya vegitAH 03157060a gadAyuddhasamAcAraM budhyamAnaH sa vIryavAn 03157060c vyaMsayAm Asa taM tasya prahAraM bhImavikramaH 03157061a tataH zaktiM mahAghorAM rukmadaNDAm ayasmayIm 03157061c tasminn evAntare dhImAn prajahArAtha rAkSasaH 03157062a sA bhujaM bhImanirhrAdA bhittvA bhImasya dakSiNam 03157062c sAgnijvAlA mahAraudrA papAta sahasA bhuvi 03157063a so 'tividdho maheSvAsaH zaktyAmitaparAkramaH 03157063c gadAM jagrAha kauravyo gadAyuddhavizAradaH 03157064a tAM pragRhyonnadan bhImaH sarvazaikyAyasIM gadAm 03157064c tarasA so 'bhidudrAva maNimantaM mahAbalam 03157065a dIpyamAnaM mahAzUlaM pragRhya maNimAn api 03157065c prAhiNod bhImasenAya vegena mahatA nadan 03157066a bhaGktvA zUlaM gadAgreNa gadAyuddhavizAradaH 03157066c abhidudrAva taM tUrNaM garutmAn iva pannagam 03157067a so 'ntarikSam abhiplutya vidhUya sahasA gadAm 03157067c pracikSepa mahAbAhur vinadya raNamUrdhani 03157068a sendrAzanir ivendreNa visRSTA vAtaraMhasA 03157068c hatvA rakSaH kSitiM prApya kRtyeva nipapAta ha 03157069a taM rAkSasaM bhImabalaM bhImasenena pAtitam 03157069c dadRzuH sarvabhUtAni siMheneva gavAM patim 03157070a taM prekSya nihataM bhUmau hatazeSA nizAcarAH 03157070c bhImam ArtasvaraM kRtvA jagmuH prAcIM dizaM prati 03158001 vaizaMpAyana uvAca 03158001a zrutvA bahuvidhaiH zabdair nAdyamAnA girer guhAH 03158001c ajAtazatruH kaunteyo mAdrIputrAv ubhAv api 03158002a dhaumyaH kRSNA ca viprAz ca sarve ca suhRdas tathA 03158002c bhImasenam apazyantaH sarve vimanaso 'bhavan 03158003a draupadIm ArSTiSeNAya pradAya tu mahArathAH 03158003c sahitAH sAyudhAH zUrAH zailam Aruruhus tadA 03158004a tataH saMprApya zailAgraM vIkSamANA mahArathAH 03158004c dadRzus te maheSvAsA bhImasenam ariMdamam 03158005a sphurataz ca mahAkAyAn gatasattvAMz ca rAkSasAn 03158005c mahAbalAn mahAghorAn bhImasenena pAtitAn 03158006a zuzubhe sa mahAbAhur gadAkhaDgadhanurdharaH 03158006c nihatya samare sarvAn dAnavAn maghavAn iva 03158007a tatas te samatikramya pariSvajya vRkodaram 03158007c tatropavivizuH pArthAH prAptA gatim anuttamAm 03158008a taiz caturbhir maheSvAsair girizRGgam azobhata 03158008c lokapAlair mahAbhAgair divaM devavarair iva 03158009a kuberasadanaM dRSTvA rAkSasAMz ca nipAtitAn 03158009c bhrAtA bhrAtaram AsInam abhyabhASata pANDavam 03158010a sAhasAd yadi vA mohAd bhIma pApam idaM kRtam 03158010c naitat te sadRzaM vIra muner iva mRSAvacaH 03158011a rAjadviSTaM na kartavyam iti dharmavido viduH 03158011c tridazAnAm idaM dviSTaM bhImasena tvayA kRtam 03158012a arthadharmAv anAdRtya yaH pApe kurute manaH 03158012c karmaNAM pArtha pApAnAM sa phalaM vindate dhruvam 03158012e punar evaM na kartavyaM mama ced icchasi priyam 03158013a evam uktvA sa dharmAtmA bhrAtA bhrAtaram acyutam 03158013c arthatattvavibhAgajJaH kuntIputro yudhiSThiraH 03158013e virarAma mahAtejAs tam evArthaM vicintayan 03158014a tatas tu hataziSTA ye bhImasenena rAkSasAH 03158014c sahitAH pratyapadyanta kuberasadanaM prati 03158015a te javena mahAvegAH prApya vaizravaNAlayam 03158015c bhImam ArtasvaraM cakrur bhImasenabhayArditAH 03158016a nyastazastrAyudhAH zrAntAH zoNitAktaparicchadAH 03158016c prakIrNamUrdhajA rAjan yakSAdhipatim abruvan 03158017a gadAparighanistriMzatomaraprAsayodhinaH 03158017c rAkSasA nihatAH sarve tava deva puraHsarAH 03158018a pramRdya tarasA zailaM mAnuSeNa dhanezvara 03158018c ekena sahitAH saMkhye hatAH krodhavazA gaNAH 03158019a pravarA rakSasendrANAM yakSANAM ca dhanAdhipa 03158019c zerate nihatA deva gatasattvAH parAsavaH 03158020a labdhaH zailo vayaM muktA maNimAMs te sakhA hataH 03158020c mAnuSeNa kRtaM karma vidhatsva yad anantaram 03158021a sa tac chrutvA tu saMkruddhaH sarvayakSagaNAdhipaH 03158021c kopasaMraktanayanaH katham ity abravId vacaH 03158022a dvitIyam aparAdhyantaM bhImaM zrutvA dhanezvaraH 03158022c cukrodha yakSAdhipatir yujyatAm iti cAbravIt 03158023a athAbhraghanasaMkAzaM girikUTam ivocchritam 03158023c hayaiH saMyojayAm Asur gAndharvair uttamaM ratham 03158024a tasya sarvaguNopetA vimalAkSA hayottamAH 03158024c tejobalajavopetA nAnAratnavibhUSitAH 03158025a zobhamAnA rathe yuktAs tariSyanta ivAzugAH 03158025c harSayAm Asur anyonyam iGgitair vijayAvahaiH 03158026a sa tam AsthAya bhagavAn rAjarAjo mahAratham 03158026c prayayau devagandharvaiH stUyamAno mahAdyutiH 03158027a taM prayAntaM mahAtmAnaM sarvayakSadhanAdhipam 03158027c raktAkSA hemasaMkAzA mahAkAyA mahAbalAH 03158028a sAyudhA baddhanistriMzA yakSA dazazatAyutAH 03158028c javena mahatA vIrAH parivAryopatasthire 03158029a taM mahAntam upAyAntaM dhanezvaram upAntike 03158029c dadRzur hRSTaromANaH pANDavAH priyadarzanam 03158030a kuberas tu mahAsattvAn pANDoH putrAn mahArathAn 03158030c AttakArmukanistriMzAn dRSTvA prIto 'bhavat tadA 03158031a te pakSiNa ivotpatya gireH zRGgaM mahAjavAH 03158031c tasthus teSAM samabhyAze dhanezvarapuraHsarAH 03158032a tatas taM hRSTamanasaM pANDavAn prati bhArata 03158032c samIkSya yakSagandharvA nirvikArA vyavasthitAH 03158033a pANDavAz ca mahAtmAnaH praNamya dhanadaM prabhum 03158033c nakulaH sahadevaz ca dharmaputraz ca dharmavit 03158034a aparAddham ivAtmAnaM manyamAnA mahArathAH 03158034c tasthuH prAJjalayaH sarve parivArya dhanezvaram 03158035a zayyAsanavaraM zrImat puSpakaM vizvakarmaNA 03158035c vihitaM citraparyantam AtiSThata dhanAdhipaH 03158036a tam AsInaM mahAkAyAH zaGkukarNA mahAjavAH 03158036c upopavivizur yakSA rAkSasAz ca sahasrazaH 03158037a zatazaz cApi gandharvAs tathaivApsarasAM gaNAH 03158037c parivAryopatiSThanta yathA devAH zatakratum 03158038a kAJcanIM zirasA bibhrad bhImasenaH srajaM zubhAm 03158038c bANakhaDgadhanuSpANir udaikSata dhanAdhipam 03158039a na bhIr bhImasya na glAnir vikSatasyApi rAkSasaiH 03158039c AsIt tasyAm avasthAyAM kuberam api pazyataH 03158040a AdadAnaM zitAn bANAn yoddhukAmam avasthitam 03158040c dRSTvA bhImaM dharmasutam abravIn naravAhanaH 03158041a vidus tvAM sarvabhUtAni pArtha bhUtahite ratam 03158041c nirbhayaz cApi zailAgre vasa tvaM saha bandhubhiH 03158042a na ca manyus tvayA kAryo bhImasenasya pANDava 03158042c kAlenaite hatAH pUrvaM nimittam anujas tava 03158043a vrIDA cAtra na kartavyA sAhasaM yad idaM kRtam 03158043c dRSTaz cApi suraiH pUrvaM vinAzo yakSarakSasAm 03158044a na bhImasene kopo me prIto 'smi bharatarSabha 03158044c karmaNAnena bhImasya mama tuSTir abhUt purA 03158045a evam uktvA tu rAjAnaM bhImasenam abhASata 03158045c naitan manasi me tAta vartate kurusattama 03158045e yad idaM sAhasaM bhIma kRSNArthe kRtavAn asi 03158046a mAm anAdRtya devAMz ca vinAzaM yakSarakSasAm 03158046c svabAhubalam Azritya tenAhaM prItimAMs tvayi 03158046e zApAd asmi vinirmukto ghorAd adya vRkodara 03158047a ahaM pUrvam agastyena kruddhena paramarSiNA 03158047c zapto 'parAdhe kasmiMz cit tasyaiSA niSkRtiH kRtA 03158048a dRSTo hi mama saMklezaH purA pANDavanandana 03158048c na tavAtrAparAdho 'sti kathaM cid api zatruhan 03158049 yudhiSThira uvAca 03158049a kathaM zapto 'si bhagavann agastyena mahAtmanA 03158049c zrotum icchAmy ahaM deva tavaitac chApakAraNam 03158050a idaM cAzcaryabhUtaM me yat krodhAt tasya dhImataH 03158050c tadaiva tvaM na nirdagdhaH sabalaH sapadAnugaH 03158051 vaizravaNa uvAca 03158051a devatAnAm abhUn mantraH kuzavatyAM narezvara 03158051c vRtas tatrAham agamaM mahApadmazatais tribhiH 03158051e yakSANAM ghorarUpANAM vividhAyudhadhAriNAm 03158052a adhvany aham athApazyam agastyam RSisattamam 03158052c ugraM tapas tapasyantaM yamunAtIram Azritam 03158052e nAnApakSigaNAkIrNaM puSpitadrumazobhitam 03158053a tam UrdhvabAhuM dRSTvA tu sUryasyAbhimukhaM sthitam 03158053c tejorAziM dIpyamAnaM hutAzanam ivaidhitam 03158054a rAkSasAdhipatiH zrImAn maNimAn nAma me sakhA 03158054c maurkhyAd ajJAnabhAvAc ca darpAn mohAc ca bhArata 03158054e nyaSThIvad AkAzagato maharSes tasya mUrdhani 03158055a sa kopAn mAm uvAcedaM dizaH sarvA dahann iva 03158055c mAm avajJAya duSTAtmA yasmAd eSa sakhA tava 03158056a dharSaNAM kRtavAn etAM pazyatas te dhanezvara 03158056c tasmAt sahaibhiH sainyais te vadhaM prApsyati mAnuSAt 03158057a tvaM cApy ebhir hataiH sainyaiH klezaM prApsyasi durmate 03158057c tam eva mAnuSaM dRSTvA kilbiSAd vipramokSyase 03158058a sainyAnAM tu tavaiteSAM putrapautrabalAnvitam 03158058c na zApaM prApsyate ghoraM gaccha te ''jJAM kariSyati 03158059a eSa zApo mayA prAptaH prAk tasmAd RSisattamAt 03158059c sa bhImena mahArAja bhrAtrA tava vimokSitaH 03159001 vaizravaNa uvAca 03159001a yudhiSThira dhRtir dAkSyaM dezakAlau parAkramaH 03159001c lokatantravidhAnAnAm eSa paJcavidho vidhiH 03159002a dhRtimantaz ca dakSAz ca sve sve karmaNi bhArata 03159002c parAkramavidhAnajJA narAH kRtayuge 'bhavan 03159003a dhRtimAn dezakAlajJaH sarvadharmavidhAnavit 03159003c kSatriyaH kSatriyazreSTha pRthivIm anuzAsti vai 03159004a ya evaM vartate pArtha puruSaH sarvakarmasu 03159004c sa loke labhate vIra yazaH pretya ca sadgatim 03159005a dezakAlAntaraprepsuH kRtvA zakraH parAkramam 03159005c saMprAptas tridive rAjyaM vRtrahA vasubhiH saha 03159006a pApAtmA pApabuddhir yaH pApam evAnuvartate 03159006c karmaNAm avibhAgajJaH pretya ceha ca nazyati 03159007a akAlajJaH sudurmedhAH kAryANAm avizeSavit 03159007c vRthAcArasamArambhaH pretya ceha ca nazyati 03159008a sAhase vartamAnAnAM nikRtInAM durAtmanAm 03159008c sarvasAmarthyalipsUnAM pApo bhavati nizcayaH 03159009a adharmajJo 'valiptaz ca bAlabuddhir amarSaNaH 03159009c nirbhayo bhImaseno 'yaM taM zAdhi puruSarSabha 03159010a ArSTiSeNasya rAjarSeH prApya bhUyas tvam Azramam 03159010c tAmisraM prathamaM pakSaM vItazokabhayo vasa 03159011a alakAH saha gandharvair yakSaiz ca saha rAkSasaiH 03159011c manniyuktA manuSyendra sarve ca girivAsinaH 03159011e rakSantu tvA mahAbAho sahitaM dvijasattamaiH 03159012a sAhaseSu ca saMtiSThann iha zaile vRkodaraH 03159012c vAryatAM sAdhv ayaM rAjaMs tvayA dharmabhRtAM vara 03159013a itaH paraM ca rAjendra drakSyanti vanagocarAH 03159013c upasthAsyanti ca sadA rakSiSyanti ca sarvazaH 03159014a tathaiva cAnnapAnAni svAdUni ca bahUni ca 03159014c upasthAsyanti vo gRhya matpreSyAH puruSarSabha 03159015a yathA jiSNur mahendrasya yathA vAyor vRkodaraH 03159015c dharmasya tvaM yathA tAta yogotpanno nijaH sutaH 03159016a AtmajAv AtmasaMpannau yamau cobhau yathAzvinoH 03159016c rakSyAs tadvan mamApIha yUyaM sarve yudhiSThira 03159017a arthatattvavibhAgajJaH sarvadharmavizeSavit 03159017c bhImasenAd avarajaH phalgunaH kuzalI divi 03159018a yAH kAz cana matA lokeSv agryAH paramasaMpadaH 03159018c janmaprabhRti tAH sarvAH sthitAs tAta dhanaMjaye 03159019a damo dAnaM balaM buddhir hrIr dhRtis teja uttamam 03159019c etAny api mahAsattve sthitAny amitatejasi 03159020a na mohAt kurute jiSNuH karma pANDava garhitam 03159020c na pArthasya mRSoktAni kathayanti narA nRSu 03159021a sa devapitRgandharvaiH kurUNAM kIrtivardhanaH 03159021c mAnitaH kurute 'strANi zakrasadmani bhArata 03159022a yo 'sau sarvAn mahIpAlAn dharmeNa vazam Anayat 03159022c sa zaMtanur mahAtejAH pitus tava pitAmahaH 03159022e prIyate pArtha pArthena divi gANDIvadhanvanA 03159023a samyak cAsau mahAvIryaH kuladhurya iva sthitaH 03159023c pitqn devAMs tathA viprAn pUjayitvA mahAyazAH 03159023e sapta mukhyAn mahAmedhAn Aharad yamunAM prati 03159024a adhirAjaH sa rAjaMs tvAM zaMtanuH prapitAmahaH 03159024c svargajic chakralokasthaH kuzalaM paripRcchati 03159025 vaizaMpAyana uvAca 03159025a tataH zaktiM gadAM khaDgaM dhanuz ca bharatarSabha 03159025c prAdhvaM kRtvA namazcakre kuberAya vRkodaraH 03159026a tato 'bravId dhanAdhyakSaH zaraNyaH zaraNAgatam 03159026c mAnahA bhava zatrUNAM suhRdAM nandivardhanaH 03159027a sveSu vezmasu ramyeSu vasatAmitratApanAH 03159027c kAmAn upahariSyanti yakSA vo bharatarSabhAH 03159028a zIghram eva guDAkezaH kRtAstraH puruSarSabhaH 03159028c sAkSAn maghavatA sRSTaH saMprApsyati dhanaMjayaH 03159029a evam uttamakarmANam anuziSya yudhiSThiram 03159029c astaM girivarazreSThaM prayayau guhyakAdhipaH 03159030a taM paristomasaMkIrNair nAnAratnavibhUSitaiH 03159030c yAnair anuyayur yakSA rAkSasAz ca sahasrazaH 03159031a pakSiNAm iva nirghoSaH kuberasadanaM prati 03159031c babhUva paramAzvAnAm airAvatapathe yatAm 03159032a te jagmus tUrNam AkAzaM dhanAdhipativAjinaH 03159032c prakarSanta ivAbhrANi pibanta iva mArutam 03159033a tatas tAni zarIrANi gatasattvAni rakSasAm 03159033c apAkRSyanta zailAgrAd dhanAdhipatizAsanAt 03159034a teSAM hi zApakAlo 'sau kRto 'gastyena dhImatA 03159034c samare nihatAs tasmAt sarve maNimatA saha 03159035a pANDavAs tu mahAtmAnas teSu vezmasu tAM kSapAm 03159035c sukham USur gatodvegAH pUjitAH sarvarAkSasaiH 03160001 vaizaMpAyana uvAca 03160001a tataH sUryodaye dhaumyaH kRtvAhnikam ariMdama 03160001c ArSTiSeNena sahitaH pANDavAn abhyavartata 03160002a te 'bhivAdyArSTiSeNasya pAdau dhaumyasya caiva ha 03160002c tataH prAJjalayaH sarve brAhmaNAMs tAn apUjayan 03160003a tato yudhiSThiraM dhaumyo gRhItvA dakSiNe kare 03160003c prAcIM dizam abhiprekSya maharSir idam abravIt 03160004a asau sAgaraparyantAM bhUmim AvRtya tiSThati 03160004c zailarAjo mahArAja mandaro 'bhivirAjate 03160005a indravaizravaNAv etAM dizaM pANDava rakSataH 03160005c parvataiz ca vanAntaiz ca kAnanaiz copazobhitAm 03160006a etad Ahur mahendrasya rAjJo vaizravaNasya ca 03160006c RSayaH sarvadharmajJAH sadma tAta manISiNaH 03160007a ataz codyantam Adityam upatiSThanti vai prajAH 03160007c RSayaz cApi dharmajJAH siddhAH sAdhyAz ca devatAH 03160008a yamas tu rAjA dharmAtmA sarvaprANabhRtAM prabhuH 03160008c pretasattvagatIm etAM dakSiNAm Azrito dizam 03160009a etat saMyamanaM puNyam atIvAdbhutadarzanam 03160009c pretarAjasya bhavanam RddhyA paramayA yutam 03160010a yaM prApya savitA rAjan satyena pratitiSThati 03160010c astaM parvatarAjAnam etam Ahur manISiNaH 03160011a etaM parvatarAjAnaM samudraM ca mahodadhim 03160011c Avasan varuNo rAjA bhUtAni parirakSati 03160012a udIcIM dIpayann eSa dizaM tiSThati kIrtimAn 03160012c mahAmerur mahAbhAga zivo brahmavidAM gatiH 03160013a yasmin brahmasadaz caiva tiSThate ca prajApatiH 03160013c bhUtAtmA visRjan sarvaM yat kiM cij jaGgamAgamam 03160014a yAn Ahur brahmaNaH putrAn mAnasAn dakSasaptamAn 03160014c teSAm api mahAmeruH sthAnaM zivam anAmayam 03160015a atraiva pratitiSThanti punar atrodayanti ca 03160015c sapta devarSayas tAta vasiSThapramukhAH sadA 03160016a dezaM virajasaM pazya meroH zikharam uttamam 03160016c yatrAtmatRptair adhyAste devaiH saha pitAmahaH 03160017a yam AhuH sarvabhUtAnAM prakRteH prakRtiM dhruvam 03160017c anAdinidhanaM devaM prabhuM nArAyaNaM param 03160018a brahmaNaH sadanAt tasya paraM sthAnaM prakAzate 03160018c devAz ca yatnAt pazyanti divyaM tejomayaM zivam 03160019a atyarkAnaladIptaM tat sthAnaM viSNor mahAtmanaH 03160019c svayaiva prabhayA rAjan duSprekSyaM devadAnavaiH 03160020a tad vai jyotIMSi sarvANi prApya bhAsanti no 'pi ca 03160020c svayaM vibhur adInAtmA tatra hy abhivirAjate 03160021a yatayas tatra gacchanti bhaktyA nArAyaNaM harim 03160021c pareNa tapasA yuktA bhAvitAH karmabhiH zubhaiH 03160022a yogasiddhA mahAtmAnas tamomohavivarjitAH 03160022c tatra gatvA punar nemaM lokam AyAnti bhArata 03160023a sthAnam etan mahAbhAga dhruvam akSayam avyayam 03160023c Izvarasya sadA hy etat praNamAtra yudhiSThira 03160024a etaM jyotIMSi sarvANi prakarSan bhagavAn api 03160024c kurute vitamaskarmA Adityo 'bhipradakSiNam 03160025a astaM prApya tataH saMdhyAm atikramya divAkaraH 03160025c udIcIM bhajate kASThAM dizam eSa vibhAvasuH 03160026a sa merum anuvRttaH san punar gacchati pANDava 03160026c prAGmukhaH savitA devaH sarvabhUtahite rataH 03160027a sa mAsaM vibhajan kAlaM bahudhA parvasaMdhiSu 03160027c tathaiva bhagavAn somo nakSatraiH saha gacchati 03160028a evam eSa parikramya mahAmerum atandritaH 03160028c bhAvayan sarvabhUtAni punar gacchati mandaram 03160029a tathA tamisrahA devo mayUkhair bhAvayaJ jagat 03160029c mArgam etad asaMbAdham AdityaH parivartate 03160030a sisRkSuH zizirANy eSa dakSiNAM bhajate dizam 03160030c tataH sarvANi bhUtAni kAlaH ziziram Rcchati 03160031a sthAvarANAM ca bhUtAnAM jaGgamAnAM ca tejasA 03160031c tejAMsi samupAdatte nivRttaH san vibhAvasuH 03160032a tataH svedaH klamas tandrI glAniz ca bhajate narAn 03160032c prANibhiH satataM svapno hy abhIkSNaM ca niSevyate 03160033a evam etad anirdezyaM mArgam AvRtya bhAnumAn 03160033c punaH sRjati varSANi bhagavAn bhAvayan prajAH 03160034a vRSTimArutasaMtApaiH sukhaiH sthAvarajaGgamAn 03160034c vardhayan sumahAtejAH punaH pratinivartate 03160035a evam eSa caran pArtha kAlacakram atandritaH 03160035c prakarSan sarvabhUtAni savitA parivartate 03160036a saMtatA gatir etasya naiSa tiSThati pANDava 03160036c AdAyaiva tu bhUtAnAM tejo visRjate punaH 03160037a vibhajan sarvabhUtAnAm AyuH karma ca bhArata 03160037c ahorAtrAn kalAH kASThAH sRjaty eSa sadA vibhuH 03161001 vaizaMpAyana uvAca 03161001a tasmin nagendre vasatAM tu teSAM; mahAtmanAM sadvratam AsthitAnAm 03161001c ratiH pramodaz ca babhUva teSAm; AkAGkSatAM darzanam arjunasya 03161002a tAn vIryayuktAn suvizuddhasattvAMs; tejasvinaH satyadhRtipradhAnAn 03161002c saMprIyamANA bahavo 'bhijagmur; gandharvasaMghAz ca maharSayaz ca 03161003a taM pAdapaiH puSpadharair upetaM; nagottamaM prApya mahArathAnAm 03161003c manaHprasAdaH paramo babhUva; yathA divaM prApya marudgaNAnAm 03161004a mayUrahaMsasvananAditAni; puSpopakIrNAni mahAcalasya 03161004c zRGgANi sAnUni ca pazyamAnA; gireH paraM harSam avApya tasthuH 03161005a sAkSAt kubereNa kRtAz ca tasmin; nagottame saMvRtakUlarodhasaH 03161005c kAdambakAraNDavahaMsajuSTAH; padmAkulAH puSkariNIr apazyan 03161006a krIDApradezAMz ca samRddharUpAn; sucitramAlyAvRtajAtazobhAn 03161006c maNipravekAn sumanoharAMz ca; yathA bhaveyur dhanadasya rAjJaH 03161007a anekavarNaiz ca sugandhibhiz ca; mahAdrumaiH saMtatam abhramAlibhiH 03161007c tapaHpradhAnAH satataM carantaH; zRGgaM girez cintayituM na zekuH 03161008a svatejasA tasya nagottamasya; mahauSadhInAM ca tathA prabhAvAt 03161008c vibhaktabhAvo na babhUva kaz cid; aharnizAnAM puruSapravIra 03161009a yam AsthitaH sthAvarajaGgamAni; vibhAvasur bhAvayate 'mitaujAH 03161009c tasyodayaM cAstamayaM ca vIrAs; tatra sthitAs te dadRzur nRsiMhAH 03161010a raves tamisrAgamanirgamAMs te; tathodayaM cAstamayaM ca vIrAH 03161010c samAvRtAH prekSya tamonudasya; gabhastijAlaiH pradizo dizaz ca 03161011a svAdhyAyavantaH satatakriyAz ca; dharmapradhAnAz ca zucivratAz ca 03161011c satye sthitAs tasya mahArathasya; satyavratasyAgamanapratIkSAH 03161012a ihaiva harSo 'stu samAgatAnAM; kSipraM kRtAstreNa dhanaMjayena 03161012c iti bruvantaH paramAziSas te; pArthAs tapoyogaparA babhUvuH 03161013a dRSTvA vicitrANi girau vanAni; kirITinaM cintayatAm abhIkSNam 03161013c babhUva rAtrir divasaz ca teSAM; saMvatsareNaiva samAnarUpaH 03161014a yadaiva dhaumyAnumate mahAtmA; kRtvA jaTAH pravrajitaH sa jiSNuH 03161014c tadaiva teSAM na babhUva harSaH; kuto ratis tadgatamAnasAnAm 03161015a bhrAtur niyogAt tu yudhiSThirasya; vanAd asau vAraNamattagAmI 03161015c yat kAmyakAt pravrajitaH sa jiSNus; tadaiva te zokahatA babhUvuH 03161016a tathA tu taM cintayatAM sitAzvam; astrArthinaM vAsavam abhyupetam 03161016c mAso 'tha kRcchreNa tadA vyatItas; tasmin nage bhArata bhAratAnAm 03161017a tataH kadA cid dharisaMprayuktaM; mahendravAhaM sahasopayAtam 03161017c vidyutprabhaM prekSya mahArathAnAM; harSo 'rjunaM cintayatAM babhUva 03161018a sa dIpyamAnaH sahasAntarikSaM; prakAzayan mAtalisaMgRhItaH 03161018c babhau maholkeva ghanAntarasthA; zikheva cAgner jvalitA vidhUmA 03161019a tam AsthitaH saMdadRze kirITI; sragvI varANy AbharaNAni bibhrat 03161019c dhanaMjayo vajradharaprabhAvaH; zriyA jvalan parvatam AjagAma 03161020a sa zailam AsAdya kirITamAlI; mahendravAhAd avaruhya tasmAt 03161020c dhaumyasya pAdAv abhivAdya pUrvam; ajAtazatros tadanantaraM ca 03161021a vRkodarasyApi vavanda pAdau; mAdrIsutAbhyAm abhivAditaz ca 03161021c sametya kRSNAM parisAntvya cainAM; prahvo 'bhavad bhrAtur upahvare saH 03161022a babhUva teSAM paramaH praharSas; tenAprameyeNa samAgatAnAm 03161022c sa cApi tAn prekSya kirITamAlI; nananda rAjAnam abhiprazaMsan 03161023a yam AsthitaH sapta jaghAna pUgAn; diteH sutAnAM namucer nihantA 03161023c tam indravAhaM samupetya pArthAH; pradakSiNaM cakrur adInasattvAH 03161024a te mAtalez cakrur atIva hRSTAH; satkAram agryaM surarAjatulyam 03161024c sarvaM yathAvac ca divaukasas tAn; papracchur enaM kururAjaputrAH 03161025a tAn apy asau mAtalir abhyanandat; piteva putrAn anuziSya cainAn 03161025c yayau rathenApratimaprabheNa; punaH sakAzaM tridivezvarasya 03161026a gate tu tasmin varadevavAhe; zakrAtmajaH sarvaripupramAthI 03161026c zakreNa dattAni dadau mahAtmA; mahAdhanAny uttamarUpavanti 03161026e divAkarAbhANi vibhUSaNAni; prItaH priyAyai sutasomamAtre 03161027a tataH sa teSAM kurupuMgavAnAM; teSAM ca sUryAgnisamaprabhANAm 03161027c viprarSabhANAm upavizya madhye; sarvaM yathAvat kathayAM babhUva 03161028a evaM mayAstrANy upazikSitAni; zakrAc ca vAtAc ca zivAc ca sAkSAt 03161028c tathaiva zIlena samAdhinA ca; prItAH surA me sahitAH sahendrAH 03161029a saMkSepato vai sa vizuddhakarmA; tebhyaH samAkhyAya divi pravezam 03161029c mAdrIsutAbhyAM sahitaH kirITI; suSvApa tAm AvasatiM pratItaH 03162001 vaizaMpAyana uvAca 03162001a etasminn eva kAle tu sarvavAditranisvanaH 03162001c babhUva tumulaH zabdas tv antarikSe divaukasAm 03162002a rathanemisvanaz caiva ghaNTAzabdaz ca bhArata 03162002c pRthag vyAlamRgANAM ca pakSiNAM caiva sarvazaH 03162003a taM samantAd anuyayur gandharvApsarasas tathA 03162003c vimAnaiH sUryasaMkAzair devarAjam ariMdamam 03162004a tataH sa haribhir yuktaM jAmbUnadapariSkRtam 03162004c meghanAdinam Aruhya zriyA paramayA jvalan 03162005a pArthAn abhyAjagAmAzu devarAjaH puraMdaraH 03162005c Agatya ca sahasrAkSo rathAd avaruroha vai 03162006a taM dRSTvaiva mahAtmAnaM dharmarAjo yudhiSThiraH 03162006c bhrAtRbhiH sahitaH zrImAn devarAjam upAgamat 03162007a pUjayAm Asa caivAtha vidhivad bhUridakSiNaH 03162007c yathArham amitAtmAnaM vidhidRSTena karmaNA 03162008a dhanaMjayaz ca tejasvI praNipatya puraMdaram 03162008c bhRtyavat praNatas tasthau devarAjasamIpataH 03162009a ApyAyata mahAtejAH kuntIputro yudhiSThiraH 03162009c dhanaMjayam abhiprekSya vinItaM sthitam antike 03162010a jaTilaM devarAjasya tapoyuktam akalmaSam 03162010c harSeNa mahatAviSTaH phalgunasyAtha darzanAt 03162011a taM tathAdInamanasaM rAjAnaM harSasaMplutam 03162011c uvAca vacanaM dhImAn devarAjaH puraMdaraH 03162012a tvam imAM pRthivIM rAjan prazAsiSyasi pANDava 03162012c svasti prApnuhi kaunteya kAmyakaM punar Azramam 03162013a astrANi labdhAni ca pANDavena; sarvANi mattaH prayatena rAjan 03162013c kRtapriyaz cAsmi dhanaMjayena; jetuM na zakyas tribhir eSa lokaiH 03162014a evam uktvA sahasrAkSaH kuntIputraM yudhiSThiram 03162014c jagAma tridivaM hRSTaH stUyamAno maharSibhiH 03162015a dhanezvaragRhasthAnAM pANDavAnAM samAgamam 03162015c zakreNa ya imaM vidvAn adhIyIta samAhitaH 03162016a saMvatsaraM brahmacArI niyataH saMzitavrataH 03162016c sa jIveta nirAbAdhaH susukhI zaradAM zatam 03163001 vaizaMpAyana uvAca 03163001a yathAgataM gate zakre bhrAtRbhiH saha saMgataH 03163001c kRSNayA caiva bIbhatsur dharmaputram apUjayat 03163002a abhivAdayamAnaM tu mUrdhny upAghrAya pANDavam 03163002c harSagadgadayA vAcA prahRSTo 'rjunam abravIt 03163003a katham arjuna kAlo 'yaM svarge vyatigatas tava 03163003c kathaM cAstrANy avAptAni devarAjaz ca toSitaH 03163004a samyag vA te gRhItAni kaccid astrANi bhArata 03163004c kaccit surAdhipaH prIto rudraz cAstrANy adAt tava 03163005a yathA dRSTaz ca te zakro bhagavAn vA pinAkadhRk 03163005c yathA cAstrANy avAptAni yathA cArAdhitaz ca te 03163006a yathoktavAMs tvAM bhagavAJ zatakratur ariMdama 03163006c kRtapriyas tvayAsmIti tac ca te kiM priyaM kRtam 03163006e etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa mahAdyute 03163007a yathA tuSTo mahAdevo devarAjaz ca te 'nagha 03163007c yac cApi vajrapANes te priyaM kRtam ariMdama 03163007e etad AkhyAhi me sarvam akhilena dhanaMjaya 03163008 arjuna uvAca 03163008a zRNu hanta mahArAja vidhinA yena dRSTavAn 03163008c zatakratum ahaM devaM bhagavantaM ca zaMkaram 03163009a vidyAm adhItya tAM rAjaMs tvayoktAm arimardana 03163009c bhavatA ca samAdiSTas tapase prasthito vanam 03163010a bhRgutuGgam atho gatvA kAmyakAd Asthitas tapaH 03163010c ekarAtroSitaH kaM cid apazyaM brAhmaNaM pathi 03163011a sa mAm apRcchat kaunteya kvAsi gantA bravIhi me 03163011c tasmA avitathaM sarvam abruvaM kurunandana 03163012a sa tathyaM mama tac chrutvA brAhmaNo rAjasattama 03163012c apUjayata mAM rAjan prItimAMz cAbhavan mayi 03163013a tato mAm abravIt prItas tapa AtiSTha bhArata 03163013c tapasvI nacireNa tvaM drakSyase vibudhAdhipam 03163014a tato 'haM vacanAt tasya girim Aruhya zaiziram 03163014c tapo 'tapyaM mahArAja mAsaM mUlaphalAzanaH 03163015a dvitIyaz cApi me mAso jalaM bhakSayato gataH 03163015c nirAhAras tRtIye 'tha mAse pANDavanandana 03163016a UrdhvabAhuz caturthaM tu mAsam asmi sthitas tadA 03163016c na ca me hIyate prANas tad adbhutam ivAbhavat 03163017a caturthe samabhikrAnte prathame divase gate 03163017c varAhasaMsthitaM bhUtaM matsamIpam upAgamat 03163018a nighnan prothena pRthivIM vilikhaMz caraNair api 03163018c saMmArjaJ jaThareNorvIM vivartaMz ca muhur muhuH 03163019a anu tasyAparaM bhUtaM mahat kairAtasaMsthitam 03163019c dhanurbANAsimat prAptaM strIgaNAnugataM tadA 03163020a tato 'haM dhanur AdAya tathAkSayyau maheSudhI 03163020c atADayaM zareNAtha tad bhUtaM lomaharSaNam 03163021a yugapat tat kirAtaz ca vikRSya balavad dhanuH 03163021c abhyAjaghne dRDhataraM kampayann iva me manaH 03163022a sa tu mAm abravId rAjan mama pUrvaparigrahaH 03163022c mRgayAdharmam utsRjya kimarthaM tADitas tvayA 03163023a eSa te nizitair bANair darpaM hanmi sthiro bhava 03163023c sa varSmavAn mahAkAyas tato mAm abhyadhAvata 03163024a tato girim ivAtyartham AvRNon mAM mahAzaraiH 03163024c taM cAhaM zaravarSeNa mahatA samavAkiram 03163025a tataH zarair dIptamukhaiH patritair anumantritaiH 03163025c pratyavidhyam ahaM taM tu vajrair iva ziloccayam 03163026a tasya tac chatadhA rUpam abhavac ca sahasradhA 03163026c tAni cAsya zarIrANi zarair aham atADayam 03163027a punas tAni zarIrANi ekIbhUtAni bhArata 03163027c adRzyanta mahArAja tAny ahaM vyadhamaM punaH 03163028a aNur bRhacchirA bhUtvA bRhac cANuzirAH punaH 03163028c ekIbhUtas tadA rAjan so 'bhyavartata mAM yudhi 03163029a yadAbhibhavituM bANair naiva zaknomi taM raNe 03163029c tato 'ham astram AtiSThaM vAyavyaM bharatarSabha 03163030a na cainam azakaM hantuM tad adbhutam ivAbhavat 03163030c tasmin pratihate cAstre vismayo me mahAn abhUt 03163031a bhUyaz caiva mahArAja savizeSam ahaM tataH 03163031c astrapUgena mahatA raNe bhUtam avAkiram 03163032a sthUNAkarNam ayojAlaM zaravarSaM zarolbaNam 03163032c zailAstram azmavarSaM ca samAsthAyAham abhyayAm 03163032e jagrAsa prahasaMs tAni sarvANy astrANi me 'nagha 03163033a teSu sarveSu zAnteSu brahmAstram aham Adizam 03163033c tataH prajvalitair bANaiH sarvataH sopacIyata 03163033e upacIyamAnaz ca mayA mahAstreNa vyavardhata 03163034a tataH saMtApito loko matprasUtena tejasA 03163034c kSaNena hi dizaH khaM ca sarvato 'bhividIpitam 03163035a tad apy astraM mahAtejAH kSaNenaiva vyazAtayat 03163035c brahmAstre tu hate rAjan bhayaM mAM mahad Avizat 03163036a tato 'haM dhanur AdAya tathAkSayyau maheSudhI 03163036c sahasAbhyahanaM bhUtaM tAny apy astrANy abhakSayat 03163037a hateSv astreSu sarveSu bhakSiteSv AyudheSu ca 03163037c mama tasya ca bhUtasya bAhuyuddham avartata 03163038a vyAyAmaM muSTibhiH kRtvA talair api samAhatau 03163038c apAtayac ca tad bhUtaM nizceSTo hy agamaM mahIm 03163039a tataH prahasya tad bhUtaM tatraivAntaradhIyata 03163039c saha strIbhir mahArAja pazyato me 'dbhutopamam 03163040a evaM kRtvA sa bhagavAMs tato 'nyad rUpam AtmanaH 03163040c divyam eva mahArAja vasAno 'dbhutam ambaram 03163041a hitvA kirAtarUpaM ca bhagavAMs tridazezvaraH 03163041c svarUpaM divyam AsthAya tasthau tatra mahezvaraH 03163042a adRzyata tataH sAkSAd bhagavAn govRSadhvajaH 03163042c umAsahAyo haridRg bahurUpaH pinAkadhRk 03163043a sa mAm abhyetya samare tathaivAbhimukhaM sthitam 03163043c zUlapANir athovAca tuSTo 'smIti paraMtapa 03163044a tatas tad dhanur AdAya tUNau cAkSayyasAyakau 03163044c prAdAn mamaiva bhagavAn varayasveti cAbravIt 03163045a tuSTo 'smi tava kaunteya brUhi kiM karavANi te 03163045c yat te manogataM vIra tad brUhi vitarAmy aham 03163045e amaratvam apAhAya brUhi yat te manogatam 03163046a tataH prAJjalir evAham astreSu gatamAnasaH 03163046c praNamya zirasA zarvaM tato vacanam Adade 03163047a bhagavAn me prasannaz ced Ipsito 'yaM varo mama 03163047c astrANIcchAmy ahaM jJAtuM yAni deveSu kAni cit 03163047e dadAnIty eva bhagavAn abravIt tryambakaz ca mAm 03163048a raudram astraM madIyaM tvAm upasthAsyati pANDava 03163048c pradadau ca mama prItaH so 'straM pAzupataM prabhuH 03163049a uvAca ca mahAdevo dattvA me 'straM sanAtanam 03163049c na prayojyaM bhaved etan mAnuSeSu kathaM cana 03163050a pIDyamAnena balavat prayojyaM te dhanaMjaya 03163050c astrANAM pratighAte ca sarvathaiva prayojayeH 03163051a tad apratihataM divyaM sarvAstrapratiSedhanam 03163051c mUrtiman me sthitaM pArzve prasanne govRSadhvaje 03163052a utsAdanam amitrANAM parasenAnikartanam 03163052c durAsadaM duSprahasaM suradAnavarAkSasaiH 03163053a anujJAtas tv ahaM tena tatraiva samupAvizam 03163053c prekSataz caiva me devas tatraivAntaradhIyata 03164001 arjuna uvAca 03164001a tatas tAm avasaM prIto rajanIM tatra bhArata 03164001c prasAdAd devadevasya tryambakasya mahAtmanaH 03164002a vyuSito rajanIM cAhaM kRtvA pUrvAhNikakriyAm 03164002c apazyaM taM dvijazreSThaM dRSTavAn asmi yaM purA 03164003a tasmai cAhaM yathAvRttaM sarvam eva nyavedayam 03164003c bhagavantaM mahAdevaM sameto 'smIti bhArata 03164004a sa mAm uvAca rAjendra prIyamANo dvijottamaH 03164004c dRSTas tvayA mahAdevo yathA nAnyena kena cit 03164005a sametya lokapAlais tu sarvair vaivasvatAdibhiH 03164005c draSTAsy anagha devendraM sa ca te 'strANi dAsyati 03164006a evam uktvA sa mAM rAjann AzliSya ca punaH punaH 03164006c agacchat sa yathAkAmaM brAhmaNaH sUryasaMnibhaH 03164007a athAparAhNe tasyAhnaH prAvAt puNyaH samIraNaH 03164007c punar navam imaM lokaM kurvann iva sapatnahan 03164008a divyAni caiva mAlyAni sugandhIni navAni ca 03164008c zaizirasya gireH pAde prAdurAsan samIpataH 03164009a vAditrANi ca divyAni sughoSANi samantataH 03164009c stutayaz cendrasaMyuktA azrUyanta manoharAH 03164010a gaNAz cApsarasAM tatra gandharvANAM tathaiva ca 03164010c purastAd devadevasya jagur gItAni sarvazaH 03164011a marutAM ca gaNAs tatra devayAnair upAgaman 03164011c mahendrAnucarA ye ca devasadmanivAsinaH 03164012a tato marutvAn haribhir yuktair vAhaiH svalaMkRtaiH 03164012c zacIsahAyas tatrAyAt saha sarvais tadAmaraiH 03164013a etasminn eva kAle tu kubero naravAhanaH 03164013c darzayAm Asa mAM rAja&l lakSmyA paramayA yutaH 03164014a dakSiNasyAM dizi yamaM pratyapazyaM vyavasthitam 03164014c varuNaM devarAjaM ca yathAsthAnam avasthitam 03164015a te mAm Ucur mahArAja sAntvayitvA surarSabhAH 03164015c savyasAcin samIkSasva lokapAlAn avasthitAn 03164016a surakAryArthasiddhyarthaM dRSTavAn asi zaMkaram 03164016c asmatto 'pi gRhANa tvam astrANIti samantataH 03164017a tato 'haM prayato bhUtvA praNipatya surarSabhAn 03164017c pratyagRhNaM tadAstrANi mahAnti vidhivat prabho 03164018a gRhItAstras tato devair anujJAto 'smi bhArata 03164018c atha devA yayuH sarve yathAgatam ariMdama 03164019a maghavAn api devezo ratham Aruhya suprabham 03164019c uvAca bhagavAn vAkyaM smayann iva surArihA 03164020a puraivAgamanAd asmAd vedAhaM tvAM dhanaMjaya 03164020c ataH paraM tv ahaM vai tvAM darzaye bharatarSabha 03164021a tvayA hi tIrtheSu purA samAplAvaH kRto 'sakRt 03164021c tapaz cedaM purA taptaM svargaM gantAsi pANDava 03164022a bhUyaz caiva tu taptavyaM tapaH paramadAruNam 03164022c uvAca bhagavAn sarvaM tapasaz copapAdanam 03164023a mAtalir manniyogAt tvAM tridivaM prApayiSyati 03164023c viditas tvaM hi devAnAm RSINAM ca mahAtmanAm 03164024a tato 'ham abruvaM zakraM prasIda bhagavan mama 03164024c AcAryaM varaye tvAham astrArthaM tridazezvara 03164025 indra uvAca 03164025a krUraM karmAstravit tAta kariSyasi paraMtapa 03164025c yadartham astrANIpsus tvaM taM kAmaM pANDavApnuhi 03164026 arjuna uvAca 03164026a tato 'ham abruvaM nAhaM divyAny astrANi zatruhan 03164026c mAnuSeSu prayokSyAmi vinAstrapratighAtanam 03164027a tAni divyAni me 'strANi prayaccha vibudhAdhipa 03164027c lokAMz cAstrajitAn pazcAl labheyaM surapuMgava 03164028 indra uvAca 03164028a parIkSArthaM mayaitat te vAkyam uktaM dhanaMjaya 03164028c mamAtmajasya vacanaM sUpapannam idaM tava 03164029a zikSa me bhavanaM gatvA sarvANy astrANi bhArata 03164029c vAyor agner vasubhyo 'tha varuNAt samarudgaNAt 03164030a sAdhyaM paitAmahaM caiva gandharvoragarakSasAm 03164030c vaiSNavAni ca sarvANi nairRtAni tathaiva ca 03164030e madgatAni ca yAnIha sarvAstrANi kurUdvaha 03164031 arjuna uvAca 03164031a evam uktvA tu mAM zakras tatraivAntaradhIyata 03164031c athApazyaM hariyujaM ratham aindram upasthitam 03164031e divyaM mAyAmayaM puNyaM yattaM mAtalinA nRpa 03164032a lokapAleSu yAteSu mAm uvAcAtha mAtaliH 03164032c draSTum icchati zakras tvAM devarAjo mahAdyute 03164033a saMsiddhas tvaM mahAbAho kuru kAryam anuttamam 03164033c pazya puNyakRtAM lokAn sazarIro divaM vraja 03164034a ity ukto 'haM mAtalinA girim Amantrya zaiziram 03164034c pradakSiNam upAvRtya samArohaM rathottamam 03164035a codayAm Asa sa hayAn manomArutaraMhasaH 03164035c mAtalir hayazAstrajJo yathAvad bhUridakSiNaH 03164036a avaikSata ca me vaktraM sthitasyAtha sa sArathiH 03164036c tathA bhrAnte rathe rAjan vismitaz cedam abravIt 03164037a atyadbhutam idaM me 'dya vicitraM pratibhAti mAm 03164037c yad Asthito rathaM divyaM padA na calito bhavAn 03164038a devarAjo 'pi hi mayA nityam atropalakSitaH 03164038c vicalan prathamotpAte hayAnAM bharatarSabha 03164039a tvaM punaH sthita evAtra rathe bhrAnte kurUdvaha 03164039c atizakram idaM sattvaM taveti pratibhAti me 03164040a ity uktvAkAzam Avizya mAtalir vibudhAlayAn 03164040c darzayAm Asa me rAjan vimAnAni ca bhArata 03164041a nandanAdIni devAnAM vanAni bahulAny uta 03164041c darzayAm Asa me prItyA mAtaliH zakrasArathiH 03164042a tataH zakrasya bhavanam apazyam amarAvatIm 03164042c divyaiH kAmaphalair vRkSai ratnaiz ca samalaMkRtAm 03164043a na tAM bhAsayate sUryo na zItoSNe na ca klamaH 03164043c rajaH paGko na ca tamas tatrAsti na jarA nRpa 03164044a na tatra zoko dainyaM vA vaivarNyaM copalakSyate 03164044c divaukasAM mahArAja na ca glAnir ariMdama 03164045a na krodhalobhau tatrAstAm azubhaM ca vizAM pate 03164045c nityatuSTAz ca hRSTAz ca prANinaH suravezmani 03164046a nityapuSpaphalAs tatra pAdapA haritacchadAH 03164046c puSkariNyaz ca vividhAH padmasaugandhikAyutAH 03164047a zItas tatra vavau vAyuH sugandho jIvanaH zuciH 03164047c sarvaratnavicitrA ca bhUmiH puSpavibhUSitA 03164048a mRgadvijAz ca bahavo rucirA madhurasvarAH 03164048c vimAnayAyinaz cAtra dRzyante bahavo 'marAH 03164049a tato 'pazyaM vasUn rudrAn sAdhyAMz ca samarudgaNAn 03164049c AdityAn azvinau caiva tAn sarvAn pratyapUjayam 03164050a te mAM vIryeNa yazasA tejasA ca balena ca 03164050c astraiz cApy anvajAnanta saMgrAmavijayena ca 03164051a pravizya tAM purIM ramyAM devagandharvasevitAm 03164051c devarAjaM sahasrAkSam upAtiSThaM kRtAJjaliH 03164052a dadAv ardhAsanaM prItaH zakro me dadatAM varaH 03164052c bahumAnAc ca gAtrANi pasparza mama vAsavaH 03164053a tatrAhaM devagandharvaiH sahito bhUridakSiNa 03164053c astrArtham avasaM svarge kurvANo 'strANi bhArata 03164054a vizvAvasoz ca me putraz citraseno 'bhavat sakhA 03164054c sa ca gAndharvam akhilaM grAhayAm Asa mAM nRpa 03164055a tato 'ham avasaM rAjan gRhItAstraH supUjitaH 03164055c sukhaM zakrasya bhavane sarvakAmasamanvitaH 03164056a zRNvan vai gItazabdaM ca tUryazabdaM ca puSkalam 03164056c pazyaMz cApsarasaH zreSThA nRtyamAnAH paraMtapa 03164057a tat sarvam anavajJAya tathyaM vijjJAya bhArata 03164057c atyarthaM pratigRhyAham astreSv eva vyavasthitaH 03164058a tato 'tuSyat sahasrAkSas tena kAmena me vibhuH 03164058c evaM me vasato rAjann eSa kAlo 'tyagAd divi 03165001 arjuna uvAca 03165001a kRtAstram abhivizvastam atha mAM harivAhanaH 03165001c saMspRzya mUrdhni pANibhyAm idaM vacanam abravIt 03165002a na tvam adya yudhA jetuM zakyaH suragaNair api 03165002c kiM punar mAnuSe loke mAnuSair akRtAtmabhiH 03165002e aprameyo 'pradhRSyaz ca yuddheSv apratimas tathA 03165003a athAbravIt punar devaH saMprahRSTatanUruhaH 03165003c astrayuddhe samo vIra na te kaz cid bhaviSyati 03165004a apramattaH sadA dakSaH satyavAdI jitendriyaH 03165004c brahmaNyaz cAstravic cAsi zUraz cAsi kurUdvaha 03165005a astrANi samavAptAni tvayA daza ca paJca ca 03165005c paJcabhir vidhibhiH pArtha na tvayA vidyate samaH 03165006a prayogam upasaMhAram AvRttiM ca dhanaMjaya 03165006c prAyazcittaM ca vettha tvaM pratighAtaM ca sarvazaH 03165007a tava gurvarthakAlo 'yam upapannaH paraMtapa 03165007c pratijAnISva taM kartum ato vetsyAmy ahaM param 03165008a tato 'ham abruvaM rAjan devarAjam idaM vacaH 03165008c viSahyaM cen mayA kartuM kRtam eva nibodha tat 03165009a tato mAm abravId rAjan prahasya balavRtrahA 03165009c nAviSahyaM tavAdyAsti triSu lokeSu kiM cana 03165010a nivAtakavacA nAma dAnavA mama zatravaH 03165010c samudrakukSim Azritya durge prativasanty uta 03165011a tisraH koTyaH samAkhyAtAs tulyarUpabalaprabhAH 03165011c tAMs tatra jahi kaunteya gurvarthas te bhaviSyati 03165012a tato mAtalisaMyuktaM mayUrasamaromabhiH 03165012c hayair upetaM prAdAn me rathaM divyaM mahAprabham 03165013a babandha caiva me mUrdhni kirITam idam uttamam 03165013c svarUpasadRzaM caiva prAdAd aGgavibhUSaNam 03165014a abhedyaM kavacaM cedaM sparzarUpavad uttamam 03165014c ajarAM jyAm imAM cApi gANDIve samayojayat 03165015a tataH prAyAm ahaM tena syandanena virAjatA 03165015c yenAjayad devapatir baliM vairocaniM purA 03165016a tato devAH sarva eva tena ghoSeNa bodhitaH 03165016c manvAnA devarAjaM mAM samAjagmur vizAM pate 03165016e dRSTvA ca mAm apRcchanta kiM kariSyasi phalguna 03165017a tAn abruvaM yathAbhUtam idaM kartAsmi saMyuge 03165017c nivAtakavacAnAM tu prasthitaM mAM vadhaiSiNam 03165017e nibodhata mahAbhAgAH zivaM cAzAsta me 'naghAH 03165018a tuSTuvur mAM prasannAs te yathA devaM puraMdaram 03165018c rathenAnena maghavA jitavAJ zambaraM yudhi 03165018e namuciM balavRtrau ca prahlAdanarakAv api 03165019a bahUni ca sahasrANi prayutAny arbudAni ca 03165019c rathenAnena daityAnAM jitavAn maghavAn yudhi 03165020a tvam apy etena kaunteya nivAtakavacAn raNe 03165020c vijetA yudhi vikramya pureva maghavAn vazI 03165021a ayaM ca zaGkhapravaro yena jetAsi dAnavAn 03165021c anena vijitA lokAH zakreNApi mahAtmanA 03165022a pradIyamAnaM devais tu devadattaM jalodbhavam 03165022c pratyagRhNaM jayAyainaM stUyamAnas tadAmaraiH 03165023a sa zaGkhI kavacI bANI pragRhItazarAsanaH 03165023c dAnavAlayam atyugraM prayAto 'smi yuyutsayA 03166001 arjuna uvAca 03166001a tato 'haM stUyamAnas tu tatra tatra maharSibhiH 03166001c apazyam udadhiM bhImam apAMpatim athAvyayam 03166002a phenavatyaH prakIrNAz ca saMhatAz ca samucchritAH 03166002c Urmayaz cAtra dRzyante calanta iva parvatAH 03166002e nAvaH sahasrazas tatra ratnapUrNAH samantataH 03166003a timiMgilAH kacchapAz ca tathA timitimiMgilAH 03166003c makarAz cAtra dRzyante jale magnA ivAdrayaH 03166004a zaGkhAnAM ca sahasrANi magnAny apsu samantataH 03166004c dRzyante sma yathA rAtrau tArAs tanv abhrasaMvRtAH 03166005a tathA sahasrazas tatra ratnasaMghAH plavanty uta 03166005c vAyuz ca ghUrNate bhImas tad adbhutam ivAbhavat 03166006a tam atItya mahAvegaM sarvAmbhonidhim uttamam 03166006c apazyaM dAnavAkIrNaM tad daityapuram antikAt 03166007a tatraiva mAtalis tUrNaM nipatya pRthivItale 03166007c nAdayan rathaghoSeNa tat puraM samupAdravat 03166008a rathaghoSaM tu taM zrutvA stanayitnor ivAmbare 03166008c manvAnA devarAjaM mAM saMvignA dAnavAbhavan 03166009a sarve saMbhrAntamanasaH zaracApadharAH sthitAH 03166009c tathA zUlAsiparazugadAmusalapANayaH 03166010a tato dvArANi pidadhur dAnavAs trastacetasaH 03166010c saMvidhAya pure rakSAM na sma kaz cana dRzyate 03166011a tataH zaGkham upAdAya devadattaM mahAsvanam 03166011c puram Asuram AzliSya prAdhamaM taM zanair aham 03166012a sa tu zabdo divaM stabdhvA pratizabdam ajIjanat 03166012c vitresuz ca nililyuz ca bhUtAni sumahAnty api 03166013a tato nivAtakavacAH sarva eva samantataH 03166013c daMzitA vividhais trANair vividhAyudhapANayaH 03166014a Ayasaiz ca mahAzUlair gadAbhir musalair api 03166014c paTTizaiH karavAlaiz ca rathacakraiz ca bhArata 03166015a zataghnIbhir bhuzuNDIbhiH khaDgaiz citraiH svalaMkRtaiH 03166015c pragRhItair diteH putrAH prAdurAsan sahasrazaH 03166016a tato vicArya bahudhA rathamArgeSu tAn hayAn 03166016c prAcodayat same deze mAtalir bharatarSabha 03166017a tena teSAM praNunnAnAm AzutvAc chIghragAminAm 03166017c nAnvapazyaM tadA kiM cit tan me 'dbhutam ivAbhavat 03166018a tatas te dAnavAs tatra yodhavrAtAny anekazaH 03166018c vikRtasvararUpANi bhRzaM sarvANy acodayan 03166019a tena zabdena mahatA samudre parvatopamAH 03166019c Aplavanta gataiH sattvair matsyAH zatasahasrazaH 03166020a tato vegena mahatA dAnavA mAm upAdravan 03166020c vimuJcantaH zitAn bANAJ zatazo 'tha sahasrazaH 03166021a sa saMprahAras tumulas teSAM mama ca bhArata 03166021c avartata mahAghoro nivAtakavacAntakaH 03166022a tato devarSayaz caiva dAnavarSigaNAz ca ye 03166022c brahmarSayaz ca siddhAz ca samAjagmur mahAmRdhe 03166023a te vai mAm anurUpAbhir madhurAbhir jayaiSiNaH 03166023c astuvan munayo vAgbhir yathendraM tArakAmaye 03167001 arjuna uvAca 03167001a tato nivAtakavacAH sarve vegena bhArata 03167001c abhyadravan mAM sahitAH pragRhItAyudhA raNe 03167002a Acchidya rathapanthAnam utkrozanto mahArathAH 03167002c AvRtya sarvatas te mAM zaravarSair avAkiran 03167003a tato 'pare mahAvIryAH zUlapaTTizapANayaH 03167003c zUlAni ca bhuzuNDIz ca mumucur dAnavA mayi 03167004a tac chUlavarSaM sumahad gadAzaktisamAkulam 03167004c anizaM sRjyamAnaM tair apatan madrathopari 03167005a anye mAm abhyadhAvanta nivAtakavacA yudhi 03167005c zitazastrAyudhA raudrAH kAlarUpAH prahAriNaH 03167006a tAn ahaM vividhair bANair vegavadbhir ajihmagaiH 03167006c gANDIvamuktair abhyaghnam ekaikaM dazabhir mRdhe 03167006e te kRtA vimukhAH sarve matprayuktaiH zilAzitaiH 03167007a tato mAtalinA tUrNaM hayAs te saMpracoditAH 03167007c rathamArgAd bahUMs tatra vicerur vAtaraMhasaH 03167007e susaMyatA mAtalinA prAmathnanta diteH sutAn 03167008a zataM zatAs te harayas tasmin yuktA mahArathe 03167008c tadA mAtalinA yattA vyacarann alpakA iva 03167009a teSAM caraNapAtena rathanemisvanena ca 03167009c mama bANanipAtaiz ca hatAs te zatazo 'surAH 03167010a gatAsavas tathA cAnye pragRhItazarAsanAH 03167010c hatasArathayas tatra vyakRSyanta turaMgamaiH 03167011a te dizo vidizaH sarvAH pratirudhya prahAriNaH 03167011c nighnanti vividhaiH zastrais tato me vyathitaM manaH 03167012a tato 'haM mAtaler vIryam apazyaM paramAdbhutam 03167012c azvAMs tathA vegavato yad ayatnAd adhArayat 03167013a tato 'haM laghubhiz citrair astrais tAn asurAn raNe 03167013c sAyudhAn acchinaM rAjaJ zatazo 'tha sahasrazaH 03167014a evaM me caratas tatra sarvayatnena zatruhan 03167014c prItimAn abhavad vIro mAtaliH zakrasArathiH 03167015a vadhyamAnAs tatas te tu hayais tena rathena ca 03167015c agaman prakSayaM ke cin nyavartanta tathApare 03167016a spardhamAnA ivAsmAbhir nivAtakavacA raNe 03167016c zaravarSair mahadbhir mAM samantAt pratyavArayan 03167017a tato 'haM laghubhiz citrair brahmAstraparimantritaiH 03167017c vyadhamaM sAyakair Azu zatazo 'tha sahasrazaH 03167018a tataH saMpIDyamAnAs te krodhAviSTA mahAsurAH 03167018c apIDayan mAM sahitAH zarazUlAsivRSTibhiH 03167019a tato 'ham astram AtiSThaM paramaM tigmatejasam 03167019c dayitaM devarAjasya mAdhavaM nAma bhArata 03167020a tataH khaDgAMs trizUlAMz ca tomarAMz ca sahasrazaH 03167020c astravIryeNa zatadhA tair muktAn aham acchinam 03167021a chittvA praharaNAny eSAM tatas tAn api sarvazaH 03167021c pratyavidhyam ahaM roSAd dazabhir dazabhiH zaraiH 03167022a gANDIvAd dhi tadA saMkhye yathA bhramarapaGktayaH 03167022c niSpatanti tathA bANAs tan mAtalir apUjayat 03167023a teSAm api tu bANAs te bahutvAc chalabhA iva 03167023c avAkiran mAM balavat tAn ahaM vyadhamaM zaraiH 03167024a vadhyamAnAs tatas te tu nivAtakavacAH punaH 03167024c zaravarSair mahadbhir mAM samantAt paryavArayan 03167025a zaravegAn nihatyAham astraiH zaravighAtibhiH 03167025c jvaladbhiH paramaiH zIghrais tAn avidhyaM sahasrazaH 03167026a teSAM chinnAni gAtrANi visRjanti sma zoNitam 03167026c prAvRSIvAtivRSTAni zRGgANIva dharAbhRtAm 03167027a indrAzanisamasparzair vegavadbhir ajihmagaiH 03167027c madbANair vadhyamAnAs te samudvignAH sma dAnavAH 03167028a zatadhA bhinnadehAntrAH kSINapraharaNaujasaH 03167028c tato nivAtakavacA mAm ayudhyanta mAyayA 03168001 arjuna uvAca 03168001a tato 'zmavarSaM sumahat prAdurAsIt samantataH 03168001c nagamAtrair mahAghorais tan mAM dRDham apIDayat 03168002a tad ahaM vajrasaMkAzaiH zarair indrAstracoditaiH 03168002c acUrNayaM vegavadbhiH zatadhaikaikam Ahave 03168003a cUrNyamAne 'zmavarSe tu pAvakaH samajAyata 03168003c tatrAzmacUrNam apatat pAvakaprakarA iva 03168004a tato 'zmavarSe nihate jalavarSaM mahattaram 03168004c dhArAbhir akSamAtrAbhiH prAdurAsIn mamAntike 03168005a nabhasaH pracyutA dhArAs tigmavIryAH sahasrazaH 03168005c AvRNvan sarvato vyoma dizaz copadizas tathA 03168006a dhArANAM ca nipAtena vAyor visphUrjitena ca 03168006c garjitena ca daityAnAM na prAjJAyata kiM cana 03168007a dhArA divi ca saMbaddhA vasudhAyAM ca sarvazaH 03168007c vyAmohayanta mAM tatra nipatantyo 'nizaM bhuvi 03168008a tatropadiSTam indreNa divyam astraM vizoSaNam 03168008c dIptaM prAhiNavaM ghoram azuSyat tena taj jalam 03168009a hate 'zmavarSe tu mayA jalavarSe ca zoSite 03168009c mumucur dAnavA mAyAm agniM vAyuM ca mAnada 03168010a tato 'ham agniM vyadhamaM salilAstreNa sarvazaH 03168010c zailena ca mahAstreNa vAyor vegam adhArayam 03168011a tasyAM pratihatAyAM tu dAnavA yuddhadurmadAH 03168011c prAkurvan vividhA mAyA yaugapadyena bhArata 03168012a tato varSaM prAdurabhUt sumahal lomaharSaNam 03168012c astrANAM ghorarUpANAm agner vAyos tathAzmanAm 03168013a sA tu mAyAmayI vRSTiH pIDayAm Asa mAM yudhi 03168013c atha ghoraM tamas tIvraM prAdurAsIt samantataH 03168014a tamasA saMvRte loke ghoreNa paruSeNa ca 03168014c turagA vimukhAz cAsan prAskhalac cApi mAtaliH 03168015a hastAd dhiraNmayaz cAsya pratodaH prApatad bhuvi 03168015c asakRc cAha mAM bhItaH kvAsIti bharatarSabha 03168016a mAM ca bhIr Avizat tIvrA tasmin vigatacetasi 03168016c sa ca mAM vigatajJAnaH saMtrasta idam abravIt 03168017a surANAm asurANAM ca saMgrAmaH sumahAn abhUt 03168017c amRtArthe purA pArtha sa ca dRSTo mayAnagha 03168018a zambarasya vadhe cApi saMgrAmaH sumahAn abhUt 03168018c sArathyaM devarAjasya tatrApi kRtavAn aham 03168019a tathaiva vRtrasya vadhe saMgRhItA hayA mayA 03168019c vairocaner mayA yuddhaM dRSTaM cApi sudAruNam 03168020a ete mayA mahAghorAH saMgrAmAH paryupAsitAH 03168020c na cApi vigatajJAno bhUtapUrvo 'smi pANDava 03168021a pitAmahena saMhAraH prajAnAM vihito dhruvam 03168021c na hi yuddham idaM yuktam anyatra jagataH kSayAt 03168022a tasya tad vacanaM zrutvA saMstabhyAtmAnam AtmanA 03168022c mohayiSyan dAnavAnAm ahaM mAyAmayaM balam 03168023a abruvaM mAtaliM bhItaM pazya me bhujayor balam 03168023c astrANAM ca prabhAvaM me dhanuSo gANDivasya ca 03168024a adyAstramAyayaiteSAM mAyAm etAM sudAruNAm 03168024c vinihanmi tamaz cograM mA bhaiH sUta sthiro bhava 03168025a evam uktvAham asRjam astramAyAM narAdhipa 03168025c mohanIM sarvazatrUNAM hitAya tridivaukasAm 03168026a pIDyamAnAsu mAyAsu tAsu tAsv asurezvarAH 03168026c punar bahuvidhA mAyAH prAkurvann amitaujasaH 03168027a punaH prakAzam abhavat tamasA grasyate punaH 03168027c vrajaty adarzanaM lokaH punar apsu nimajjati 03168028a susaMgRhItair haribhiH prakAze sati mAtaliH 03168028c vyacarat syandanAgryeNa saMgrAme lomaharSaNe 03168029a tataH paryapatann ugrA nivAtakavacA mayi 03168029c tAn ahaM vivaraM dRSTvA prAhiNvaM yamasAdanam 03168030a vartamAne tathA yuddhe nivAtakavacAntake 03168030c nApazyaM sahasA sarvAn dAnavAn mAyayAvRtAn 03169001 arjuna uvAca 03169001a adRzyamAnAs te daityA yodhayanti sma mAyayA 03169001c adRzyAn astravIryeNa tAn apy aham ayodhayam 03169002a gANDIvamuktA vizikhAH samyag astrapracoditAH 03169002c acchindann uttamAGgAni yatra yatra sma te 'bhavan 03169003a tato nivAtakavacA vadhyamAnA mayA yudhi 03169003c saMhRtya mAyAM sahasA prAvizan puram AtmanaH 03169004a vyapayAteSu daityeSu prAdurbhUte ca darzane 03169004c apazyaM dAnavAMs tatra hatAJ zatasahasrazaH 03169005a viniSpiSTAni tatraiSAM zastrANy AbharaNAni ca 03169005c kUTazaH sma pradRzyante gAtrANi kavacAni ca 03169006a hayAnAM nAntaraM hy AsIt padAd vicalituM padam 03169006c utpatya sahasA tasthur antarikSagamAs tataH 03169007a tato nivAtakavacA vyoma saMchAdya kevalam 03169007c adRzyA hy abhyavartanta visRjantaH ziloccayAn 03169008a antarbhUmigatAz cAnye hayAnAM caraNAny atha 03169008c nyagRhNan dAnavA ghorA rathacakre ca bhArata 03169009a vinigRhya harIn azvAn rathaM ca mama yudhyataH 03169009c sarvato mAm acinvanta sarathaM dharaNIdharaiH 03169010a parvatair upacIyadbhiH patamAnais tathAparaiH 03169010c sa dezo yatra vartAma guheva samapadyata 03169011a parvataiz chAdyamAno 'haM nigRhItaiz ca vAjibhiH 03169011c agacchaM paramAm ArtiM mAtalis tad alakSayat 03169012a lakSayitvA tu mAM bhItam idaM vacanam abravIt 03169012c arjunArjuna mA bhais tvaM vajram astram udIraya 03169013a tato 'haM tasya tad vAkyaM zrutvA vajram udIrayam 03169013c devarAjasya dayitaM vajram astraM narAdhipa 03169014a acalaM sthAnam AsAdya gANDIvam anumantrya ca 03169014c amuJcaM vajrasaMsparzAn AyasAn nizitAJ zarAn 03169015a tato mAyAz ca tAH sarvA nivAtakavacAMz ca tAn 03169015c te vajracoditA bANA vajrabhUtAH samAvizan 03169016a te vajravegAbhihatA dAnavAH parvatopamAH 03169016c itaretaram AzliSya nyapatan pRthivItale 03169017a antarbhUmau tu ye 'gRhNan dAnavA rathavAjinaH 03169017c anupravizya tAn bANAH prAhiNvan yamasAdanam 03169018a hatair nivAtakavacair nirastaiH parvatopamaiH 03169018c samAcchAdyata dezaH sa vikIrNair iva parvataiH 03169019a na hayAnAM kSatiH kA cin na rathasya na mAtaleH 03169019c mama cAdRzyata tadA tad adbhutam ivAbhavat 03169020a tato mAM prahasan rAjan mAtaliH pratyabhASata 03169020c naitad arjuna deveSu tvayi vIryaM yadIkSyate 03169021a hateSv asurasaMgheSu dArAs teSAM tu sarvazaH 03169021c prAkrozan nagare tasmin yathA zaradi lakSmaNAH 03169022a tato mAtalinA sArdham ahaM tat puram abhyayAm 03169022c trAsayan rathaghoSeNa nivAtakavacastriyaH 03169023a tAn dRSTvA dazasAhasrAn mayUrasadRzAn hayAn 03169023c rathaM ca ravisaMkAzaM prAdravan gaNazaH striyaH 03169024a tAbhir AbharaNaiH zabdas trAsitAbhiH samIritaH 03169024c zilAnAm iva zaileSu patantInAm abhUt tadA 03169025a vitrastA daityanAryas tAH svAni vezmAny athAvizan 03169025c bahuratnavicitrANi zAtakumbhamayAni ca 03169026a tad adbhutAkAram ahaM dRSTvA nagaram uttamam 03169026c viziSTaM devanagarAd apRcchaM mAtaliM tataH 03169027a idam evaMvidhaM kasmAd devatA nAvizanty uta 03169027c puraMdarapurAd dhIdaM viziSTam iti lakSaye 03169028 mAtalir uvAca 03169028a AsId idaM purA pArtha devarAjasya naH puram 03169028c tato nivAtakavacair itaH pracyAvitAH surAH 03169029a tapas taptvA mahat tIvraM prasAdya ca pitAmaham 03169029c idaM vRtaM nivAsAya devebhyaz cAbhayaM yudhi 03169030a tataH zakreNa bhagavAn svayambhUr abhicoditaH 03169030c vidhattAM bhagavAn atrety Atmano hitakAmyayA 03169031a tata ukto bhagavatA diSTam atreti vAsavaH 03169031c bhavitAntas tvam evaiSAM dehenAnyena vRtrahan 03169032a tata eSAM vadhArthAya zakro 'strANi dadau tava 03169032c na hi zakyAH surair hantuM ya ete nihatAs tvayA 03169033a kAlasya pariNAmena tatas tvam iha bhArata 03169033c eSAm antakaraH prAptas tat tvayA ca kRtaM tathA 03169034a dAnavAnAM vinAzArthaM mahAstrANAM mahad balam 03169034c grAhitas tvaM mahendreNa puruSendra tad uttamam 03169035 arjuna uvAca 03169035a tataH pravizya nagaraM dAnavAMz ca nihatya tAn 03169035c punar mAtalinA sArdham agacchaM devasadma tat 03170001 arjuna uvAca 03170001a nivartamAnena mayA mahad dRSTaM tato 'param 03170001c puraM kAmacaraM divyaM pAvakArkasamaprabham 03170002a drumai ratnamayaiz caitrair bhAsvaraiz ca patatribhiH 03170002c paulomaiH kAlakeyaiz ca nityahRSTair adhiSThitam 03170003a gopurATTAlakopetaM caturdvAraM durAsadam 03170003c sarvaratnamayaM divyam adbhutopamadarzanam 03170003e drumaiH puSpaphalopetair divyaratnamayair vRtam 03170004a tathA patatribhir divyair upetaM sumanoharaiH 03170004c asurair nityamuditaiH zUlarSTimusalAyudhaiH 03170004e cApamudgarahastaiz ca sragvibhiH sarvato vRtam 03170005a tad ahaM prekSya daityAnAM puram adbhutadarzanam 03170005c apRcchaM mAtaliM rAjan kim idaM dRzyateti vai 03170006 mAtalir uvAca 03170006a pulomA nAma daiteyI kAlakA ca mahAsurI 03170006c divyaM varSasahasraM te ceratuH paramaM tapaH 03170006e tapaso 'nte tatas tAbhyAM svayambhUr adadAd varam 03170007a agRhNItAM varaM te tu sutAnAm alpaduHkhatAm 03170007c avadhyatAM ca rAjendra surarAkSasapannagaiH 03170008a ramaNIyaM puraM cedaM khacaraM sukRtaprabham 03170008c sarvaratnaiH samuditaM durdharSam amarair api 03170008e sayakSagandharvagaNaiH pannagAsurarAkSasaiH 03170009a sarvakAmaguNopetaM vItazokam anAmayam 03170009c brahmaNA bharatazreSTha kAlakeyakRte kRtam 03170010a tad etat khacaraM divyaM caraty amaravarjitam 03170010c paulomAdhyuSitaM vIra kAlakeyaiz ca dAnavaiH 03170011a hiraNyapuram ity etat khyAyate nagaraM mahat 03170011c rakSitaM kAlakeyaiz ca paulomaiz ca mahAsuraiH 03170012a ta ete muditA nityam avadhyAH sarvadaivataiH 03170012c nivasanty atra rAjendra gatodvegA nirutsukAH 03170012e mAnuSo mRtyur eteSAM nirdiSTo brahmaNA purA 03170013 arjuna uvAca 03170013a surAsurair avadhyAMs tAn ahaM jJAtvA tataH prabho 03170013c abruvaM mAtaliM hRSTo yAhy etat puram aJjasA 03170014a tridazezadviSo yAvat kSayam astrair nayAmy aham 03170014c na kathaM cid dhi me pApA na vadhyA ye suradviSaH 03170015a uvAha mAM tataH zIghraM hiraNyapuram antikAt 03170015c rathena tena divyena hariyuktena mAtaliH 03170016a te mAm AlakSya daiteyA vicitrAbharaNAmbarAH 03170016c samutpetur mahAvegA rathAn AsthAya daMzitAH 03170017a tato nAlIkanArAcair bhallazaktyRSTitomaraiH 03170017c abhyaghnan dAnavendrA mAM kruddhAs tIvraparAkramAH 03170018a tad ahaM cAstravarSeNa mahatA pratyavArayam 03170018c zastravarSaM mahad rAjan vidyAbalam upAzritaH 03170019a vyAmohayaM ca tAn sarvAn rathamArgaiz caran raNe 03170019c te 'nyonyam abhisaMmUDhAH pAtayanti sma dAnavAH 03170020a teSAm ahaM vimUDhAnAm anyonyam abhidhAvatAm 03170020c zirAMsi vizikhair dIptair vyaharaM zatasaMghazaH 03170021a te vadhyamAnA daiteyAH puram AsthAya tat punaH 03170021c kham utpetuH sanagarA mAyAm AsthAya dAnavIm 03170022a tato 'haM zaravarSeNa mahatA pratyavArayam 03170022c mArgam AvRtya daityAnAM gatiM caiSAm avArayam 03170023a tat puraM khacaraM divyaM kAmagaM divyavarcasam 03170023c daiteyair varadAnena dhAryate sma yathAsukham 03170024a antarbhUmau nipatitaM punar UrdhvaM pratiSThate 03170024c punas tiryak prayAty Azu punar apsu nimajjati 03170025a amarAvatisaMkAzaM puraM kAmagamaM tu tat 03170025c aham astrair bahuvidhaiH pratyagRhNaM narAdhipa 03170026a tato 'haM zarajAlena divyAstramuditena ca 03170026c nyagRhNaM saha daiteyais tat puraM bharatarSabha 03170027a vikSataM cAyasair bANair matprayuktair ajihmagaiH 03170027c mahIm abhyapatad rAjan prabhagnaM puram Asuram 03170028a te vadhyamAnA madbANair vajravegair ayasmayaiH 03170028c paryabhramanta vai rAjann asurAH kAlacoditAH 03170029a tato mAtalir apy Azu purastAn nipatann iva 03170029c mahIm avAtarat kSipraM rathenAdityavarcasA 03170030a tato rathasahasrANi SaSTis teSAm amarSiNAm 03170030c yuyutsUnAM mayA sArdhaM paryavartanta bhArata 03170031a tAn ahaM nizitair bANair vyadhamaM gArdhravAjitaiH 03170031c te yuddhe saMnyavartanta samudrasya yathormayaH 03170032a neme zakyA mAnuSeNa yuddheneti pracintya vai 03170032c tato 'ham AnupUrvyeNa sarvANy astrANy ayojayam 03170033a tatas tAni sahasrANi rathAnAM citrayodhinAm 03170033c astrANi mama divyAni pratyaghnaJ zanakair iva 03170034a rathamArgAn vicitrAMs te vicaranto mahArathAH 03170034c pratyadRzyanta saMgrAme zatazo 'tha sahasrazaH 03170035a vicitramukuTApIDA vicitrakavacadhvajAH 03170035c vicitrAbharaNAz caiva nandayantIva me manaH 03170036a ahaM tu zaravarSais tAn astrapramuditai raNe 03170036c nAzaknuvaM pIDayituM te tu mAM paryapIDayan 03170037a taiH pIDyamAno bahubhiH kRtAstraiH kuzalair yudhi 03170037c vyathito 'smi mahAyuddhe bhayaM cAgAn mahan mama 03170038a tato 'haM devadevAya rudrAya praNato raNe 03170038c svasti bhUtebhya ity uktvA mahAstraM samayojayam 03170038e yat tad raudram iti khyAtaM sarvAmitravinAzanam 03170039a tato 'pazyaM trizirasaM puruSaM navalocanam 03170039c trimukhaM SaDbhujaM dIptam arkajvalanamUrdhajam 03170039e lelihAnair mahAnAgaiH kRtazIrSam amitrahan 03170040a vibhIs tatas tad astraM tu ghoraM raudraM sanAtanam 03170040c dRSTvA gANDIvasaMyogam AnIya bharatarSabha 03170041a namaskRtvA trinetrAya zarvAyAmitatejase 03170041c muktavAn dAnavendrANAM parAbhAvAya bhArata 03170042a muktamAtre tatas tasmin rUpANy Asan sahasrazaH 03170042c mRgANAm atha siMhAnAM vyAghrANAM ca vizAM pate 03170042e RkSANAM mahiSANAM ca pannagAnAM tathA gavAm 03170043a gajAnAM sRmarANAM ca zarabhANAM ca sarvazaH 03170043c RSabhANAM varAhANAM mArjArANAM tathaiva ca 03170043e zAlAvRkANAM pretAnAM bhuruNDAnAM ca sarvazaH 03170044a gRdhrANAM garuDAnAM ca makarANAM tathaiva ca 03170044c pizAcAnAM sayakSANAM tathaiva ca suradviSAm 03170045a guhyakAnAM ca saMgrAme nairRtAnAM tathaiva ca 03170045c jhaSANAM gajavaktrANAm ulUkAnAM tathaiva ca 03170046a mInakUrmasamUhAnAM nAnAzastrAsipANinAm 03170046c tathaiva yAtu dhAnAnAM gadAmudgaradhAriNAm 03170047a etaiz cAnyaiz ca bahubhir nAnArUpadharais tathA 03170047c sarvam AsIj jagad vyAptaM tasminn astre visarjite 03170048a trizirobhiz caturdaMSTraiz caturAsyaiz caturbhujaiH 03170048c anekarUpasaMyuktair mAMsamedovasAzibhiH 03170048e abhIkSNaM vadhyamAnAs te dAnavA ye samAgatAH 03170049a arkajvalanatejobhir vajrAzanisamaprabhaiH 03170049c adrisAramayaiz cAnyair bANair arividAraNaiH 03170049e nyahanaM dAnavAn sarvAn muhUrtenaiva bhArata 03170050a gANDIvAstrapraNunnAMs tAn gatAsUn nabhasaz cyutAn 03170050c dRSTvAhaM prANamaM bhUyas tripuraghnAya vedhase 03170051a tathA raudrAstraniSpiSTAn divyAbharaNabhUSitAn 03170051c nizAmya paramaM harSam agamad devasArathiH 03170052a tad asahyaM kRtaM karma devair api durAsadam 03170052c dRSTvA mAM pUjayAm Asa mAtaliH zakrasArathiH 03170053a uvAca cedaM vacanaM prIyamANaH kRtAJjaliH 03170053c surAsurair asahyaM hi karma yat sAdhitaM tvayA 03170053e na hy etat saMyuge kartum api zaktaH surezvaraH 03170054a surAsurair avadhyaM hi puram etat khagaM mahat 03170054c tvayA vimathitaM vIra svavIryAstratapobalAt 03170055a vidhvaste 'tha pure tasmin dAnaveSu hateSu ca 03170055c vinadantyaH striyaH sarvA niSpetur nagarAd bahiH 03170056a prakIrNakezyo vyathitAH kurarya iva duHkhitAH 03170056c petuH putrAn pitqn bhrAtqJ zocamAnA mahItale 03170057a rudantyo dInakaNThyas tA vinadantyo hatezvarAH 03170057c urAMsi pANibhir ghnantyaH prasrastasragvibhUSaNAH 03170058a tac chokayuktam azrIkaM duHkhadainyasamAhatam 03170058c na babhau dAnavapuraM hatatviTkaM hatezvaram 03170059a gandharvanagarAkAraM hatanAgam iva hradam 03170059c zuSkavRkSam ivAraNyam adRzyam abhavat puram 03170060a mAM tu saMhRSTamanasaM kSipraM mAtalir Anayat 03170060c devarAjasya bhavanaM kRtakarmANam AhavAt 03170061a hiraNyapuram Arujya nihatya ca mahAsurAn 03170061c nivAtakavacAMz caiva tato 'haM zakram Agamam 03170062a mama karma ca devendraM mAtalir vistareNa tat 03170062c sarvaM vizrAvayAm Asa yathA bhUtaM mahAdyute 03170063a hiraNyapuraghAtaM ca mAyAnAM ca nivAraNam 03170063c nivAtakavacAnAM ca vadhaM saMkhye mahaujasAm 03170064a tac chrutvA bhagavAn prItaH sahasrAkSaH puraMdaraH 03170064c marudbhiH sahitaH zrImAn sAdhu sAdhv ity athAbravIt 03170065a tato mAM devarAjo vai samAzvAsya punaH punaH 03170065c abravId vibudhaiH sArdham idaM sumadhuraM vacaH 03170066a atidevAsuraM karma kRtam etat tvayA raNe 03170066c gurvarthaz ca mahAn pArtha kRtaH zatrUn ghnatA mama 03170067a evam eva sadA bhAvyaM sthireNAjau dhanaMjaya 03170067c asaMmUDhena cAstrANAM kartavyaM pratipAdanam 03170068a aviSahyo raNe hi tvaM devadAnavarAkSasaiH 03170068c sayakSAsuragandharvaiH sapakSigaNapannagaiH 03170069a vasudhAM cApi kaunteya tvadbAhubalanirjitAm 03170069c pAlayiSyati dharmAtmA kuntIputro yudhiSThiraH 03171001 arjuna uvAca 03171001a tato mAm abhivizvastaM saMrUDhazaravikSatam 03171001c devarAjo 'nugRhyedaM kAle vacanam abravIt 03171002a divyAny astrANi sarvANi tvayi tiSThanti bhArata 03171002c na tvAbhibhavituM zakto mAnuSo bhuvi kaz cana 03171003a bhISmo droNaH kRpaH karNaH zakuniH saha rAjabhiH 03171003c saMgrAmasthasya te putra kalAM nArhanti SoDazIm 03171004a idaM ca me tanutrANaM prAyacchan maghavAn prabhuH 03171004c abhedyaM kavacaM divyaM srajaM caiva hiraNmayIm 03171005a devadattaM ca me zaGkhaM devaH prAdAn mahAravam 03171005c divyaM cedaM kirITaM me svayam indro yuyoja ha 03171006a tato divyAni vastrANi divyAny AbharaNAni ca 03171006c prAdAc chakro mamaitAni rucirANi bRhanti ca 03171007a evaM saMpUjitas tatra sukham asmy uSito nRpa 03171007c indrasya bhavane puNye gandharvazizubhiH saha 03171008a tato mAm abravIc chakraH prItimAn amaraiH saha 03171008c samayo 'rjuna gantuM te bhrAtaro hi smaranti te 03171009a evam indrasya bhavane paJca varSANi bhArata 03171009c uSitAni mayA rAjan smaratA dyUtajaM kalim 03171010a tato bhavantam adrAkSaM bhrAtRbhiH parivAritam 03171010c gandhamAdanam AsAdya parvatasyAsya mUrdhani 03171011 yudhiSThira uvAca 03171011a diSTyA dhanaMjayAstrANi tvayA prAptAni bhArata 03171011c diSTyA cArAdhito rAjA devAnAm IzvaraH prabhuH 03171012a diSTyA ca bhagavAn sthANur devyA saha paraMtapa 03171012c sAkSAd dRSTaH suyuddhena toSitaz ca tvayAnagha 03171013a diSTyA ca lokapAlais tvaM sameto bharatarSabha 03171013c diSTyA vardhAmahe sarve diSTyAsi punarAgataH 03171014a adya kRtsnAm imAM devIM vijitAM puramAlinIm 03171014c manye ca dhRtarASTrasya putrAn api vazIkRtAn 03171015a tAni tv icchAmi te draSTuM divyAny astrANi bhArata 03171015c yais tathA vIryavantas te nivAtakavacA hatA 03171016 arjuna uvAca 03171016a zvaH prabhAte bhavAn draSTA divyAny astrANi sarvazaH 03171016c nivAtakavacA ghorA yair mayA vinipAtitAH 03171017 vaizaMpAyana uvAca 03171017a evam AgamanaM tatra kathayitvA dhanaMjayaH 03171017c bhrAtRbhiH sahitaH sarvai rajanIM tAm uvAsa ha 03172001 vaizaMpAyana uvAca 03172001a tasyAM rajanyAM vyuSTAyAM dharmarAjo yudhiSThiraH 03172001c utthAyAvazyakAryANi kRtavAn bhratRbhiH saha 03172002a tataH saMcodayAm Asa so 'rjunaM bhrAtRnandanam 03172002c darzayAstrANi kaunteya yair jitA dAnavAs tvayA 03172003a tato dhanaMjayo rAjan devair dattAni pANDavaH 03172003c astrANi tAni divyAni darzayAm Asa bhArata 03172004a yathAnyAyaM mahAtejAH zaucaM paramam AsthitaH 03172004c girikUbaraM pAdapAGgaM zubhaveNu triveNukam 03172004e pArthivaM ratham AsthAya zobhamAno dhanaMjayaH 03172005a tataH sudaMzitas tena kavacena suvarcasA 03172005c dhanur AdAya gANDIvaM devadattaM ca vArijam 03172006a zozubhyamAnaH kaunteya AnupUrvyAn mahAbhujaH 03172006c astrANi tAni divyAni darzanAyopacakrame 03172007a atha prayokSyamANena divyAny astrANi tena vai 03172007c samAkrAntA mahI padbhyAM samakampata sadrumA 03172008a kSubhitAH saritaz caiva tathaiva ca mahodadhiH 03172008c zailAz cApi vyazIryanta na vavau ca samIraNaH 03172009a na babhAse sahasrAMzur na jajvAla ca pAvakaH 03172009c na vedAH pratibhAnti sma dvijAtInAM kathaM cana 03172010a antarbhUmigatA ye ca prANino janamejaya 03172010c pIDyamAnAH samutthAya pANDavaM paryavArayan 03172011a vepamAnAH prAJjalayas te sarve pihitAnanAH 03172011c dahyamAnAs tadAstrais tair yAcanti sma dhanaMjayam 03172012a tato brahmarSayaz caiva siddhAz caiva surarSayaH 03172012c jaGgamAni ca bhUtAni sarvANy evAvatasthire 03172013a rAjarSayaz ca pravarAs tathaiva ca divaukasaH 03172013c yakSarAkSasagandharvAs tathaiva ca patatriNaH 03172014a tataH pitAmahaz caiva lokapAlAz ca sarvazaH 03172014c bhagavAMz ca mahAdevaH sagaNo 'bhyAyayau tadA 03172015a tato vAyur mahArAja divyair mAlyaiH sugandhibhiH 03172015c abhitaH pANDavAMz citrair avacakre samantataH 03172016a jaguz ca gAthA vividhA gandharvAH suracoditAH 03172016c nanRtuH saMghazaz caiva rAjann apsarasAM gaNAH 03172017a tasmiMs tu tumule kAle nAradaH suracoditaH 03172017c AgamyAha vacaH pArthaM zravaNIyam idaM nRpa 03172018a arjunArjuna mA yuGkSva divyAny astrANi bhArata 03172018c naitAni niradhiSThAne prayujyante kadA cana 03172019a adhiSThAne na vAnArtaH prayuJjIta kadA cana 03172019c prayoge sumahAn doSo hy astrANAM kurunandana 03172020a etAni rakSyamANAni dhanaMjaya yathAgamam 03172020c balavanti sukhArhANi bhaviSyanti na saMzayaH 03172021a arakSyamANAny etAni trailokyasyApi pANDava 03172021c bhavanti sma vinAzAya maivaM bhUyaH kRthAH kva cit 03172022a ajAtazatro tvaM caiva drakSyase tAni saMyuge 03172022c yojyamAnAni pArthena dviSatAm avamardane 03172023a nivAryAtha tataH pArthaM sarve devA yathAgatam 03172023c jagmur anye ca ye tatra samAjagmur nararSabha 03172024a teSu sarveSu kauravya pratiyAteSu pANDavAH 03172024c tasminn eva vane hRSTAs ta USuH saha kRSNayA 03173001 janamejaya uvAca 03173001a tasmin kRtAstre rathinAM pradhAne; pratyAgate bhavanAd vRtrahantuH 03173001c ataH paraM kim akurvanta pArthAH; sametya zUreNa dhanaMjayena 03173002 vaizaMpAyana uvAca 03173002a vaneSu teSv eva tu te narendrAH; sahArjunenendrasamena vIrAH 03173002c tasmiMz ca zailapravare suramye; dhanezvarAkrIDagatA vijahruH 03173003a vezmAni tAny apratimAni pazyan; krIDAz ca nAnAdrumasaMnikarSAH 03173003c cacAra dhanvI bahudhA narendraH; so 'streSu yattaH satataM kirITI 03173004a avApya vAsaM naradevaputrAH; prasAdajaM vaizravaNasya rAjJaH 03173004c na prANinAM te spRhayanti rAjaJ; zivaz ca kAlaH sa babhUva teSAm 03173005a sametya pArthena yathaikarAtram; USuH samAs tatra tadA catasraH 03173005c pUrvAz ca SaT tA daza pANDavAnAM; zivA babhUvur vasatAM vaneSu 03173006a tato 'bravId vAyusutas tarasvI; jiSNuz ca rAjAnam upopavizya 03173006c yamau ca vIrau surarAjakalpAv; ekAntam AsthAya hitaM priyaM ca 03173007a tava pratijJAM kururAja satyAM; cikIrSamANAs tvadanu priyaM ca 03173007c tato 'nugacchAma vanAny apAsya; suyodhanaM sAnucaraM nihantum 03173008a ekAdazaM varSam idaM vasAmaH; suyodhanenAttasukhAH sukhArhAH 03173008c taM vaJcayitvAdhamabuddhizIlam; ajJAtavAsaM sukham ApnuyAmaH 03173009a tavAjJayA pArthiva nirvizaGkA; vihAya mAnaM vicaran vanAni 03173009c samIpavAsena vilobhitAs te; jJAsyanti nAsmAn apakRSTadezAn 03173010a saMvatsaraM taM tu vihRtya gUDhaM; narAdhamaM taM sukham uddharema 03173010c niryAtya vairaM saphalaM sapuSpaM; tasmai narendrAdhamapUruSAya 03173011a suyodhanAyAnucarair vRtAya; tato mahIm Ahara dharmarAja 03173011c svargopamaM zailam imaM caradbhiH; zakyo vihantuM naradeva zokaH 03173012a kIrtiz ca te bhArata puNyagandhA; nazyeta lokeSu carAcareSu 03173012c tat prApya rAjyaM kurupuMgavAnAM; zakyaM mahat prAptam atha kriyAz ca 03173013a idaM tu zakyaM satataM narendra; prAptuM tvayA yal labhase kuberAt 03173013c kuruSva buddhiM dviSatAM vadhAya; kRtAgasAM bhArata nigrahe ca 03173014a tejas tavograM na saheta rAjan; sametya sAkSAd api vajrapANiH 03173014c na hi vyathAM jAtu kariSyatas tau; sametya devair api dharmarAja 03173015a tvadarthasiddhyartham abhipravRttau; suparNaketuz ca zinez ca naptA 03173015c yathaiva kRSNo 'pratimo balena; tathaiva rAjan sa zinipravIraH 03173016a tavArthasiddhyartham abhipravRttau; yathaiva kRSNaH saha yAdavais taiH 03173016c tathaiva cAvAM naradevavarya; yamau ca vIrau kRtinau prayoge 03173016e tvadarthayogaprabhavapradhAnAH; samaM kariSyAma parAn sametya 03173017a tatas tad AjJAya mataM mahAtmA; teSAM sa dharmasya suto variSThaH 03173017c pradakSiNaM vaizravaNAdhivAsaM; cakAra dharmArthavid uttamaujaH 03173018a Amantrya vezmAni nadIH sarAMsi; sarvANi rakSAMsi ca dharmarAjaH 03173018c yathAgataM mArgam avekSamANaH; punar giriM caiva nirIkSamANaH 03173019a samAptakarmA sahitaH suhRdbhir; jitvA sapatnAn pratilabhya rAjyam 03173019c zailendra bhUyas tapase dhRtAtmA; draSTA tavAsmIti matiM cakAra 03173020a vRtaH sa sarvair anujair dvijaiz ca; tenaiva mArgeNa patiH kurUNAm 03173020c uvAha cainAn sagaNAMs tathaiva; ghaTotkacaH parvatanirjhareSu 03173021a tAn prasthitAn prItimanA maharSiH; piteva putrAn anuziSya sarvAn 03173021c sa lomazaH prItamanA jagAma; divaukasAM puNyatamaM nivAsam 03173022a tenAnuziSTArSTiSeNena caiva; tIrthAni ramyANi tapovanAni 03173022c mahAnti cAnyAni sarAMsi pArthAH; saMpazyamAnAH prayayur narAgryAH 03174001 vaizaMpAyana uvAca 03174001a nagottamaM prasravaNair upetaM; dizAM gajaiH kiMnarapakSibhiz ca 03174001c sukhaM nivAsaM jahatAM hi teSAM; na prItir AsId bharatarSabhANAm 03174002a tatas tu teSAM punar eva harSaH; kailAsam Alokya mahAn babhUva 03174002c kuberakAntaM bharatarSabhANAM; mahIdharaM vAridharaprakAzam 03174003a samucchrayAn parvatasaMnirodhAn; goSThAn girINAM girisetumAlAH 03174003c bahUn prapAtAMz ca samIkSya vIrAH; sthalAni nimnAni ca tatra tatra 03174004a tathaiva cAnyAni mahAvanAni; mRgadvijAnekapasevitAni 03174004c Alokayanto 'bhiyayuH pratItAs; te dhanvinaH khaDgadharA narAgryAH 03174005a vanAni ramyANi sarAMsi nadyo; guhA girINAM girigahvarANi 03174005c ete nivAsAH satataM babhUvur; nizAnizaM prApya nararSabhANAm 03174006a te durgavAsaM bahudhA niruSya; vyatItya kailAsam acintyarUpam 03174006c Asedur atyarthamanoramaM vai; tam AzramAgryaM vRSaparvaNas te 03174007a sametya rAjJA vRSaparvaNas te; pratyarcitAs tena ca vItamohAH 03174007c zazaMsire vistarazaH pravAsaM; zivaM yathAvad vRSaparvaNas te 03174008a sukhoSitAs tatra ta ekarAtraM; puNyAzrame devamaharSijuSTe 03174008c abhyAyayus te badarIM vizAlAM; sukhena vIrAH punar eva vAsam 03174009a USus tatas tatra mahAnubhAvA; nArAyaNasthAnagatA narAgryAH 03174009c kuberakAntAM nalinIM vizokAH; saMpazyamAnAH surasiddhajuSTAm 03174010a tAM cAtha dRSTvA nalinIM vizokAH; pANDoH sutAH sarvanarapravIrAH 03174010c te remire nandanavAsam etya; dvijarSayo vItabhayA yathaiva 03174011a tataH krameNopayayur nRvIrA; yathAgatenaiva pathA samagrAH 03174011c vihRtya mAsaM sukhino badaryAM; kirAtarAjJo viSayaM subAhoH 03174012a cInAMs tukhArAn daradAn sadArvAn; dezAn kuNindasya ca bhUriratnAn 03174012c atItya durgaM himavatpradezaM; puraM subAhor dadRzur nRvIrAH 03174013a zrutvA ca tAn pArthivaputrapautrAn; prAptAn subAhur viSaye samagrAn 03174013c pratyudyayau prItiyutaH sa rAjA; taM cAbhyanandan vRSabhAH kurUNAm 03174014a sametya rAjJA tu subAhunA te; sUtair vizokapramukhaiz ca sarvaiH 03174014c sahendrasenaiH paricArakaiz ca; paurogavair ye ca mahAnasasthAH 03174015a sukhoSitAs tatra ta ekarAtraM; sUtAn upAdAya rathAMz ca sarvAn 03174015c ghaTotkacaM sAnucaraM visRjya; tato 'bhyayur yAmunam adrirAjam 03174016a tasmin girau prasravaNopapanne; himottarIyAruNapANDusAnau 03174016c vizAkhayUpaM samupetya cakrus; tadA nivAsaM puruSapravIrAH 03174017a varAhanAnAmRgapakSijuSTaM; mahad vanaM caitrarathaprakAzam 03174017c zivena yAtvA mRgayApradhAnAH; saMvatsaraM tatra vane vijahruH 03174018a tatrAsasAdAtibalaM bhujaMgaM; kSudhArditaM mRtyum ivograrUpam 03174018c vRkodaraH parvatakandarAyAM; viSAdamohavyathitAntarAtmA 03174019a dvIpo 'bhavad yatra vRkodarasya; yudhiSThiro dharmabhRtAM variSThaH 03174019c amokSayad yas tam anantatejA; grAheNa saMveSTitasarvagAtram 03174020a te dvAdazaM varSam athopayAntaM; vane vihartuM kuravaH pratItAH 03174020c tasmAd vanAc caitrarathaprakAzAc; chriyA jvalantas tapasA ca yuktAH 03174021a tataz ca yAtvA marudhanvapArzvaM; sadA dhanurvedaratipradhAnAH 03174021c sarasvatIm etya nivAsakAmAH; saras tato dvaitavanaM pratIyuH 03174022a samIkSya tAn dvaitavane niviSTAn; nivAsinas tatra tato 'bhijagmuH 03174022c tapodamAcArasamAdhiyuktAs; tRNodapAtrAharaNAzmakuTTAH 03174023a plakSAkSarauhItakavetasAz ca; snuhA badaryaH khadirAH zirISAH 03174023c bilveGgudAH pIluzamIkarIrAH; sarasvatItIraruhA babhUvuH 03174024a tAM yakSagandharvamaharSikAntAm; AyAgabhUtAm iva devatAnAm 03174024c sarasvatIM prItiyutAz carantaH; sukhaM vijahrur naradevaputrAH 03175001 janamejaya uvAca 03175001a kathaM nAgAyutaprANo bhImaseno mahAbalaH 03175001c bhayam AhArayat tIvraM tasmAd ajagarAn mune 03175002a paulastyaM yo ''hvayad yuddhe dhanadaM baladarpitaH 03175002c nalinyAM kadanaM kRtvA varANAM yakSarakSasAm 03175003a taM zaMsasi bhayAviSTam Apannam arikarSaNam 03175003c etad icchAmy ahaM zrotuM paraM kautUhalaM hi me 03175004 vaizaMpAyana uvAca 03175004a bahvAzcarye vane teSAM vasatAm ugradhanvinAm 03175004c prAptAnAm AzramAd rAjan rAjarSer vRSaparvaNaH 03175005a yadRcchayA dhanuSpANir baddhakhaDgo vRkodaraH 03175005c dadarza tad vanaM ramyaM devagandharvasevitam 03175006a sa dadarza zubhAn dezAn girer himavatas tadA 03175006c devarSisiddhacaritAn apsarogaNasevitAn 03175007a cakoraiz cakravAkaiz ca pakSibhir jIvajIvakaiH 03175007c kokilair bhRGgarAjaiz ca tatra tatra vinAditAn 03175008a nityapuSpaphalair vRkSair himasaMsparzakomalaiH 03175008c upetAn bahulacchAyair manonayananandanaiH 03175009a sa saMpazyan girinadIr vaiDUryamaNisaMnibhaiH 03175009c salilair himasaMsparzair haMsakAraNDavAyutaiH 03175010a vanAni devadArUNAM meghAnAm iva vAgurAH 03175010c haricandanamizrANi tuGgakAlIyakAny api 03175011a mRgayAM paridhAvan sa sameSu marudhanvasu 03175011c vidhyan mRgAJ zaraiH zuddhaiz cacAra sumahAbalaH 03175012a sa dadarza mahAkAyaM bhujaGgaM lomaharSaNam 03175012c giridurge samApannaM kAyenAvRtya kandaram 03175013a parvatAbhogavarSmANaM bhogaiz candrArkamaNDalaiH 03175013c citrAGgam ajinaiz citrair haridrAsadRzacchavim 03175014a guhAkAreNa vaktreNa caturdaMSTreNa rAjatA 03175014c dIptAkSeNAtitAmreNa lihantaM sRkkiNI muhuH 03175015a trAsanaM sarvabhUtAnAM kAlAntakayamopamam 03175015c niHzvAsakSveDanAdena bhartsayantam iva sthitam 03175016a sa bhImaM sahasAbhyetya pRdAkuH kSudhito bhRzam 03175016c jagrAhAjagaro grAho bhujayor ubhayor balAt 03175017a tena saMspRSTamAtrasya bhImasenasya vai tadA 03175017c saMjJA mumoha sahasA varadAnena tasya ha 03175018a daza nAgasahasrANi dhArayanti hi yad balam 03175018c tad balaM bhImasenasya bhujayor asamaM paraiH 03175019a sa tejasvI tathA tena bhujagena vazIkRtaH 03175019c visphuraJ zanakair bhImo na zazAka viceSTitum 03175020a nAgAyutasamaprANaH siMhaskandho mahAbhujaH 03175020c gRhIto vyajahAt sattvaM varadAnena mohitaH 03175021a sa hi prayatnam akarot tIvram AtmavimokSaNe 03175021c na cainam azakad vIraH kathaM cit pratibAdhitum 03176001 vaizaMpAyana uvAca 03176001a sa bhImasenas tejasvI tathA sarpavazaM gataH 03176001c cintayAm Asa sarpasya vIryam atyadbhutaM mahat 03176002a uvAca ca mahAsarpaM kAmayA brUhi pannaga 03176002c kas tvaM bho bhujagazreSTha kiM mayA ca kariSyasi 03176003a pANDavo bhImaseno 'haM dharmarAjAd anantaraH 03176003c nAgAyutasamaprANas tvayA nItaH kathaM vazam 03176004a siMhAH kesariNo vyAghrA mahiSA vAraNAs tathA 03176004c samAgatAz ca bahuzo nihatAz ca mayA mRdhe 03176005a dAnavAz ca pizAcAz ca rAkSasAz ca mahAbalAH 03176005c bhujavegam azaktA me soDhuM pannagasattama 03176006a kiM nu vidyAbalaM kiM vA varadAnam atho tava 03176006c udyogam api kurvANo vazago 'smi kRtas tvayA 03176007a asatyo vikramo nqNAm iti me nizcitA matiH 03176007c yathedaM me tvayA nAga balaM pratihataM mahat 03176008a ity evaMvAdinaM vIraM bhImam akliSTakAriNam 03176008c bhogena mahatA sarpaH samantAt paryaveSTayat 03176009a nigRhya taM mahAbAhuM tataH sa bhujagas tadA 03176009c vimucyAsya bhujau pInAv idaM vacanam abravIt 03176010a diSTyA tvaM kSudhitasyAdya devair bhakSo mahAbhuja 03176010c diSTyA kAlasya mahataH priyAH prANA hi dehinAm 03176011a yathA tv idaM mayA prAptaM bhujaMgatvam ariMdama 03176011c tad avazyaM mayA khyApyaM tavAdya zRNu sattama 03176012a imAm avasthAM saMprApto hy ahaM kopAn manISiNAm 03176012c zApasyAntaM pariprepsuH sarpasya kathayAmi tat 03176013a nahuSo nAma rAjarSir vyaktaM te zrotram AgataH 03176013c tavaiva pUrvaH pUrveSAm Ayor vaMzakaraH sutaH 03176014a so 'haM zApAd agastyasya brAhmaNAn avamanya ca 03176014c imAm avasthAm ApannaH pazya daivam idaM mama 03176015a tvAM ced avadhyam AyAntam atIva priyadarzanam 03176015c aham adyopayokSyAmi vidhAnaM pazya yAdRzam 03176016a na hi me mucyate kaz cit kathaM cid grahaNaM gataH 03176016c gajo vA mahiSo vApi SaSThe kAle narottama 03176017a nAsi kevalasarpeNa tiryagyoniSu vartatA 03176017c gRhItaH kauravazreSTha varadAnam idaM mama 03176018a patatA hi vimAnAgrAn mayA zakrAsanAd drutam 03176018c kuru zApAntam ity ukto bhagavAn munisattamaH 03176019a sa mAm uvAca tejasvI kRpayAbhipariplutaH 03176019c mokSas te bhavitA rAjan kasmAc cit kAlaparyayAt 03176020a tato 'smi patito bhUmau na ca mAm ajahAt smRtiH 03176020c smArtam asti purANaM me yathaivAdhigataM tathA 03176021a yas tu te vyAhRtAn praznAn pratibrUyAd vizeSavit 03176021c sa tvAM mokSayitA zApAd iti mAm abravId RSiH 03176022a gRhItasya tvayA rAjan prANino 'pi balIyasaH 03176022c sattvabhraMzo 'dhikasyApi sarvasyAzu bhaviSyati 03176023a iti cApy aham azrauSaM vacas teSAM dayAvatAm 03176023c mayi saMjAtahArdAnAm atha te 'ntarhitA dvijAH 03176024a so 'haM paramaduSkarmA vasAmi niraye 'zucau 03176024c sarpayonim imAM prApya kAlAkAGkSI mahAdyute 03176025a tam uvAca mahAbAhur bhImaseno bhujaMgamam 03176025c na te kupye mahAsarpa na cAtmAnaM vigarhaye 03176026a yasmAd abhAvI bhAvI vA manuSyaH sukhaduHkhayoH 03176026c Agame yadi vApAye na tatra glapayen manaH 03176027a daivaM puruSakAreNa ko nivartitum arhati 03176027c daivam eva paraM manye puruSArtho nirarthakaH 03176028a pazya daivopaghAtAd dhi bhujavIryavyapAzrayam 03176028c imAm avasthAM saMprAptam animittam ihAdya mAm 03176029a kiM tu nAdyAnuzocAmi tathAtmAnaM vinAzitam 03176029c yathA tu vipine nyastAn bhrAtqn rAjyaparicyutAn 03176030a himavAMz ca sudurgo 'yaM yakSarAkSasasaMkulaH 03176030c mAM ca te samudIkSantaH prapatiSyanti vihvalAH 03176031a vinaSTam atha vA zrutvA bhaviSyanti nirudyamAH 03176031c dharmazIlA mayA te hi bAdhyante rAjyagRddhinA 03176032a atha vA nArjuno dhImAn viSAdam upayAsyati 03176032c sarvAstravid anAdhRSyo devagandharvarAkSasaiH 03176033a samarthaH sa mahAbAhur ekAhnA sumahAbalaH 03176033c devarAjam api sthAnAt pracyAvayitum ojasA 03176034a kiM punar dhRtarASTrasya putraM durdyUtadevinam 03176034c vidviSTaM sarvalokasya dambhalobhaparAyaNam 03176035a mAtaraM caiva zocAmi kRpaNAM putragRddhinIm 03176035c yAsmAkaM nityam AzAste mahattvam adhikaM paraiH 03176036a kathaM nu tasyAnAthAyA madvinAzAd bhujaMgama 03176036c aphalAs te bhaviSyanti mayi sarve manorathAH 03176037a nakulaH sahadevaz ca yamajau guruvartinau 03176037c madbAhubalasaMstabdhau nityaM puruSamAninau 03176038a nirutsAhau bhaviSyete bhraSTavIryaparAkramau 03176038c madvinAzAt paridyUnAv iti me vartate matiH 03176039a evaMvidhaM bahu tadA vilalApa vRkodaraH 03176039c bhujaMgabhogasaMruddho nAzakac ca viceSTitum 03176040a yudhiSThiras tu kaunteya babhUvAsvasthacetanaH 03176040c aniSTadarzanAn ghorAn utpAtAn paricintayan 03176041a dAruNaM hy azivaM nAdaM zivA dakSiNataH sthitA 03176041c dIptAyAM dizi vitrastA rauti tasyAzramasya ha 03176042a ekapakSAkSicaraNA vartikA ghoradarzanA 03176042c rudhiraM vamantI dadRze pratyAdityam apasvarA 03176043a pravavAv anilo rUkSaz caNDaH zarkarakarSaNaH 03176043c apasavyAni sarvANi mRgapakSirutAni ca 03176044a pRSThato vAyasaH kRSNo yAhi yAhIti vAzati 03176044c muhur muhuH prasphurati dakSiNo 'sya bhujas tathA 03176045a hRdayaM caraNaz cApi vAmo 'sya parivartate 03176045c savyasyAkSNo vikAraz cApy aniSTaH samapadyata 03176046a sa dharmarAjo medhAvI zaGkamAno mahad bhayam 03176046c draupadIM paripapraccha kva bhIma iti bhArata 03176047a zazaMsa tasmai pAJcAlI cirayAtaM vRkodaram 03176047c sa pratasthe mahAbAhur dhaumyena sahito nRpaH 03176048a draupadyA rakSaNaM kAryam ity uvAca dhanaMjayam 03176048c nakulaM sahadevaM ca vyAdideza dvijAn prati 03176049a sa tasya padam unnIya tasmAd evAzramAt prabhuH 03176049c dadarza pRthivIM cihnair bhImasya paricihnitAm 03176050a dhAvatas tasya vIrasya mRgArthe vAtaraMhasaH 03176050c UruvAtavinirbhagnAn drumAn vyAvarjitAn pathi 03176051a sa gatvA tais tadA cihnair dadarza girigahvare 03176051c gRhItaM bhujagendreNa nizceSTam anujaM tathA 03177001 vaizaMpAyana uvAca 03177001a yudhiSThiras tam AsAdya sarpabhogAbhiveSTitam 03177001c dayitaM bhrAtaraM vIram idaM vacanam abravIt 03177002a kuntImAtaH katham imAm ApadaM tvam avAptavAn 03177002c kaz cAyaM parvatAbhogapratimaH pannagottamaH 03177003a sa dharmarAjam AlakSya bhrAtA bhrAtaram agrajam 03177003c kathayAm Asa tat sarvaM grahaNAdi viceSTitam 03177004 yudhiSThira uvAca 03177004a devo vA yadi vA daitya urago vA bhavAn yadi 03177004c satyaM sarpa vaco brUhi pRcchati tvAM yudhiSThiraH 03177005a kim AhRtya viditvA vA prItis te syAd bhujaMgama 03177005c kim AhAraM prayacchAmi kathaM muJced bhavAn imam 03177006 sarpa uvAca 03177006a nahuSo nAma rAjAham AsaM pUrvas tavAnagha 03177006c prathitaH paJcamaH somAd AyoH putro narAdhipa 03177007a kratubhis tapasA caiva svAdhyAyena damena ca 03177007c trailokyaizvaryam avyagraM prApto vikramaNena ca 03177008a tad aizvaryaM samAsAdya darpo mAm agamat tadA 03177008c sahasraM hi dvijAtInAm uvAha zibikAM mama 03177009a aizvaryamadamatto 'ham avamanya tato dvijAn 03177009c imAm agastyena dazAm AnItaH pRthivIpate 03177010a na tu mAm ajahAt prajJA yAvad adyeti pANDava 03177010c tasyaivAnugrahAd rAjann agastyasya mahAtmanaH 03177011a SaSThe kAle mamAhAraH prApto 'yam anujas tava 03177011c nAham enaM vimokSyAmi na cAnyam abhikAmaye 03177012a praznAn uccAritAMs tu tvaM vyAhariSyasi cen mama 03177012c atha pazcAd vimokSyAmi bhrAtaraM te vRkodaram 03177013 yudhiSThira uvAca 03177013a brUhi sarpa yathAkAmaM prativakSyAmi te vacaH 03177013c api cec chaknuyAM prItim AhartuM te bhujaMgama 03177014a vedyaM yad brAhmaNeneha tad bhavAn vetti kevalam 03177014c sarparAja tataH zrutvA prativakSyAmi te vacaH 03177015 sarpa uvAca 03177015a brAhmaNaH ko bhaved rAjan vedyaM kiM ca yudhiSThira 03177015c bravIhy atimatiM tvAM hi vAkyair anumimImahe 03177016 yudhiSThira uvAca 03177016a satyaM dAnaM kSamA zIlam AnRzaMsyaM damo ghRNA 03177016c dRzyante yatra nAgendra sa brAhmaNa iti smRtaH 03177017a vedyaM sarpa paraM brahma nirduHkham asukhaM ca yat 03177017c yatra gatvA na zocanti bhavataH kiM vivakSitam 03177018 sarpa uvAca 03177018a cAturvarNyaM pramANaM ca satyaM ca brahma caiva ha 03177018c zUdreSv api ca satyaM ca dAnam akrodha eva ca 03177018e AnRzaMsyam ahiMsA ca ghRNA caiva yudhiSThira 03177019a vedyaM yac cAttha nirduHkham asukhaM ca narAdhipa 03177019c tAbhyAM hInaM padaM cAnyan na tad astIti lakSaye 03177020 yudhiSThira uvAca 03177020a zUdre caitad bhavel lakSyaM dvije tac ca na vidyate 03177020c na vai zUdro bhavec chUdro brAhmaNo na ca brAhmaNaH 03177021a yatraital lakSyate sarpa vRttaM sa brAhmaNaH smRtaH 03177021c yatraitan na bhavet sarpa taM zUdram iti nirdizet 03177022a yat punar bhavatA proktaM na vedyaM vidyateti ha 03177022c tAbhyAM hInam atItyAtra padaM nAstIti ced api 03177023a evam etan mataM sarpa tAbhyAM hInaM na vidyate 03177023c yathA zItoSNayor madhye bhaven noSNaM na zItatA 03177024a evaM vai sukhaduHkhAbhyAM hInam asti padaM kva cit 03177024c eSA mama matiH sarpa yathA vA manyate bhavAn 03177025 sarpa uvAca 03177025a yadi te vRttato rAjan brAhmaNaH prasamIkSitaH 03177025c vyarthA jAtis tadAyuSman kRtir yAvan na dRzyate 03177026 yudhiSThira uvAca 03177026a jAtir atra mahAsarpa manuSyatve mahAmate 03177026c saMkarAt sarvavarNAnAM duSparIkSyeti me matiH 03177027a sarve sarvAsv apatyAni janayanti yadA narAH 03177027c vAG maithunam atho janma maraNaM ca samaM nRNAm 03177028a idam ArSaM pramANaM ca ye yajAmaha ity api 03177028c tasmAc chIlaM pradhAneSTaM vidur ye tattvadarzinaH 03177029a prAG nAbhivardhanAt puMso jAtakarma vidhIyate 03177029c tatrAsya mAtA sAvitrI pitA tv AcArya ucyate 03177030a vRttyA zUdrasamo hy eSa yAvad vede na jAyate 03177030c asminn evaM matidvaidhe manuH svAyambhuvo 'bravIt 03177031a kRtakRtyAH punar varNA yadi vRttaM na vidyate 03177031c saMkaras tatra nAgendra balavAn prasamIkSitaH 03177032a yatredAnIM mahAsarpa saMskRtaM vRttam iSyate 03177032c taM brAhmaNam ahaM pUrvam uktavAn bhujagottama 03177033 sarpa uvAca 03177033a zrutaM viditavedyasya tava vAkyaM yudhiSThira 03177033c bhakSayeyam ahaM kasmAd bhrAtaraM te vRkodaram 03178001 yudhiSThira uvAca 03178001a bhavAn etAdRzo loke vedavedAGgapAragaH 03178001c brUhi kiM kurvataH karma bhaved gatir anuttamA 03178002 sarpa uvAca 03178002a pAtre dattvA priyANy uktvA satyam uktvA ca bhArata 03178002c ahiMsAnirataH svargaM gacched iti matir mama 03178003 yudhiSThira uvAca 03178003a dAnAd vA sarpa satyAd vA kim ato guru dRzyate 03178003c ahiMsApriyayoz caiva gurulAghavam ucyatAm 03178004 sarpa uvAca 03178004a dAne ratatvaM satyaM ca ahiMsA priyam eva ca 03178004c eSAM kAryagarIyastvAd dRzyate gurulAghavam 03178005a kasmAc cid dAnayogAd dhi satyam eva viziSyate 03178005c satyavAkyAc ca rAjendra kiM cid dAnaM viziSyate 03178006a evam eva maheSvAsa priyavAkyAn mahIpate 03178006c ahiMsA dRzyate gurvI tataz ca priyam iSyate 03178007a evam etad bhaved rAjan kAryApekSam anantaram 03178007c yad abhipretam anyat te brUhi yAvad bravImy aham 03178008 yudhiSThira uvAca 03178008a kathaM svarge gatiH sarpa karmaNAM ca phalaM dhruvam 03178008c azarIrasya dRzyeta viSayAMz ca bravIhi me 03178009 sarpa uvAca 03178009a tisro vai gatayo rAjan paridRSTAH svakarmabhiH 03178009c mAnuSyaM svargavAsaz ca tiryagyoniz ca tat tridhA 03178010a tatra vai mAnuSAl lokAd dAnAdibhir atandritaH 03178010c ahiMsArthasamAyuktaiH kAraNaiH svargam aznute 03178011a viparItaiz ca rAjendra kAraNair mAnuSo bhavet 03178011c tiryagyonis tathA tAta vizeSaz cAtra vakSyate 03178012a kAmakrodhasamAyukto hiMsAlobhasamanvitaH 03178012c manuSyatvAt paribhraSTas tiryagyonau prasUyate 03178013a tiryagyonyAM pRthagbhAvo manuSyatve vidhIyate 03178013c gavAdibhyas tathAzvebhyo devatvam api dRzyate 03178014a so 'yam etA gatIH sarvA jantuz carati kAryavAn 03178014c nitye mahati cAtmAnam avasthApayate nRpa 03178015a jAto jAtaz ca balavAn bhuGkte cAtmA sa dehavAn 03178015c phalArthas tAta niSpRktaH prajAlakSaNabhAvanaH 03178016 yudhiSThira uvAca 03178016a zabde sparze ca rUpe ca tathaiva rasagandhayoH 03178016c tasyAdhiSThAnam avyagraM brUhi sarpa yathAtatham 03178017a kiM na gRhNAsi viSayAn yugapat tvaM mahAmate 03178017c etAvad ucyatAM coktaM sarvaM pannagasattama 03178018 sarpa uvAca 03178018a yad Atmadravyam AyuSman dehasaMzrayaNAnvitam 03178018c karaNAdhiSThitaM bhogAn upabhuGkte yathAvidhi 03178019a jJAnaM caivAtra buddhiz ca manaz ca bharatarSabha 03178019c tasya bhogAdhikaraNe karaNAni nibodha me 03178020a manasA tAta paryeti kramazo viSayAn imAn 03178020c viSayAyatanasthena bhUtAtmA kSetraniHsRtaH 03178021a atra cApi naravyAghra mano jantor vidhIyate 03178021c tasmAd yugapad asyAtra grahaNaM nopapadyate 03178022a sa AtmA puruSavyAghra bhruvor antaram AzritaH 03178022c dravyeSu sRjate buddhiM vividheSu parAvarAm 03178023a buddher uttarakAlaM ca vedanA dRzyate budhaiH 03178023c eSa vai rAjazArdUla vidhiH kSetrajJabhAvanaH 03178024 yudhiSThira uvAca 03178024a manasaz cApi buddhez ca brUhi me lakSaNaM param 03178024c etad adhyAtmaviduSAM paraM kAryaM vidhIyate 03178025 sarpa uvAca 03178025a buddhir AtmAnugA tAta utpAtena vidhIyate 03178025c tadAzritA hi saMjJaiSA vidhis tasyaiSaNe bhavet 03178026a buddher guNavidhir nAsti manas tu guNavad bhavet 03178026c buddhir utpadyate kArye manas tUtpannam eva hi 03178027a etad vizeSaNaM tAta manobuddhyor mayeritam 03178027c tvam apy atrAbhisaMbuddhaH kathaM vA manyate bhavAn 03178028 yudhiSThira uvAca 03178028a aho buddhimatAM zreSTha zubhA buddhir iyaM tava 03178028c viditaM veditavyaM te kasmAn mAm anupRcchasi 03178029a sarvajJaM tvAM kathaM moha Avizat svargavAsinam 03178029c evam adbhutakarmANam iti me saMzayo mahAn 03178030 sarpa uvAca 03178030a suprajJam api cec chUram Rddhir mohayate naram 03178030c vartamAnaH sukhe sarvo nAvaitIti matir mama 03178031a so 'ham aizvaryamohena madAviSTo yudhiSThira 03178031c patitaH pratisaMbuddhas tvAM tu saMbodhayAmy aham 03178032a kRtaM kAryaM mahArAja tvayA mama paraMtapa 03178032c kSINaH zApaH sukRcchro me tvayA saMbhASya sAdhunA 03178033a ahaM hi divi divyena vimAnena caran purA 03178033c abhimAnena mattaH san kaM cin nAnyam acintayam 03178034a brahmarSidevagandharvayakSarAkSasakiMnarAH 03178034c karAn mama prayacchanti sarve trailokyavAsinaH 03178035a cakSuSA yaM prapazyAmi prANinaM pRthivIpate 03178035c tasya tejo harAmy Azu tad dhi dRSTibalaM mama 03178036a brahmarSINAM sahasraM hi uvAha zibikAM mama 03178036c sa mAm apanayo rAjan bhraMzayAm Asa vai zriyaH 03178037a tatra hy agastyaH pAdena vahan spRSTo mayA muniH 03178037c adRSTena tato 'smy ukto dhvaMsa sarpeti vai ruSA 03178038a tatas tasmAd vimAnAgrAt pracyutaz cyutabhUSaNaH 03178038c prapatan bubudhe ''tmAnaM vyAlIbhUtam adhomukham 03178039a ayAcaM tam ahaM vipraM zApasyAnto bhaved iti 03178039c ajJAnAt saMpravRttasya bhagavan kSantum arhasi 03178040a tataH sa mAm uvAcedaM prapatantaM kRpAnvitaH 03178040c yudhiSThiro dharmarAjaH zApAt tvAM mokSayiSyati 03178041a abhimAnasya ghorasya balasya ca narAdhipa 03178041c phale kSINe mahArAja phalaM puNyam avApsyasi 03178042a tato me vismayo jAtas tad dRSTvA tapaso balam 03178042c brahma ca brAhmaNatvaM ca yena tvAham acUcudam 03178043a satyaM damas tapo yogam ahiMsA dAnanityatA 03178043c sAdhakAni sadA puMsAM na jAtir na kulaM nRpa 03178044a ariSTa eSa te bhrAtA bhImo mukto mahAbhujaH 03178044c svasti te 'stu mahArAja gamiSyAmi divaM punaH 03178045 vaizaMpAyana uvAca 03178045a ity uktvAjagaraM dehaM tyaktvA sa nahuSo nRpaH 03178045c divyaM vapuH samAsthAya gatas tridivam eva ha 03178046a yudhiSThiro 'pi dharmAtmA bhrAtrA bhImena saMgataH 03178046c dhaumyena sahitaH zrImAn AzramaM punar abhyagAt 03178047a tato dvijebhyaH sarvebhyaH sametebhyo yathAtatham 03178047c kathayAm Asa tat sarvaM dharmarAjo yudhiSThiraH 03178048a tac chrutvA te dvijAH sarve bhrAtaraz cAsya te trayaH 03178048c Asan suvrIDitA rAjan draupadI ca yazasvinI 03178049a te tu sarve dvijazreSThAH pANDavAnAM hitepsayA 03178049c maivam ity abruvan bhImaM garhayanto 'sya sAhasam 03178050a pANDavAs tu bhayAn muktaM prekSya bhImaM mahAbalam 03178050c harSam AhArayAM cakrur vijahruz ca mudA yutAH 03179001 vaizaMpAyana uvAca 03179001a nidAghAntakaraH kAlaH sarvabhUtasukhAvahaH 03179001c tatraiva vasatAM teSAM prAvRT samabhipadyata 03179002a chAdayanto mahAghoSAH khaM dizaz ca balAhakAH 03179002c pravavarSur divArAtram asitAH satataM tadA 03179003a tapAtyayaniketAz ca zatazo 'tha sahasrazaH 03179003c apetArkaprabhAjAlAH savidyudvimalaprabhAH 03179004a virUDhazaSpA pRthivI mattadaMzasarIsRpA 03179004c babhUva payasA siktA zAntadhUmarajo 'ruNA 03179005a na sma prajJAyate kiM cid ambhasA samavastRte 03179005c samaM vA viSamaM vApi nadyo vA sthAvarANi vA 03179006a kSubdhatoyA mahAghoSAH zvasamAnA ivAzugAH 03179006c sindhavaH zobhayAM cakruH kAnanAni tapAtyaye 03179007a nadatAM kAnanAnteSu zrUyante vividhAH svanAH 03179007c vRSTibhis tADyamAnAnAM varAhamRgapakSiNAm 03179008a stokakAH zikhinaz caiva puMskokilagaNaiH saha 03179008c mattAH paripatanti sma dardurAz caiva darpitAH 03179009a tathA bahuvidhAkArA prAvRN meghAnunAditA 03179009c abhyatItA zivA teSAM caratAM marudhanvasu 03179010a krauJcahaMsagaNAkIrNA zarat praNihitAbhavat 03179010c rUDhakakSavanaprasthA prasannajalanimnagA 03179011a vimalAkAzanakSatrA zarat teSAM zivAbhavat 03179011c mRgadvijasamAkIrNA pANDavAnAM mahAtmanAm 03179012a pazyantaH zAntarajasaH kSapA jaladazItalAH 03179012c grahanakSatrasaMghaiz ca somena ca virAjitAH 03179013a kumudaiH puNDarIkaiz ca zItavAridharAH zivAH 03179013c nadIH puSkariNIz caiva dadRzuH samalaMkRtAH 03179014a AkAzanIkAzataTAM nIpanIvArasaMkulAm 03179014c babhUva caratAM harSaH puNyatIrthAM sarasvatIm 03179015a te vai mumudire vIrAH prasannasalilAM zivAm 03179015c pazyanto dRDhadhanvAnaH paripUrNAM sarasvatIm 03179016a teSAM puNyatamA rAtriH parvasaMdhau sma zAradI 03179016c tatraiva vasatAm AsIt kArttikI janamejaya 03179017a puNyakRdbhir mahAsattvais tApasaiH saha pANDavAH 03179017c tat sarvaM bharatazreSThAH samUhur yogam uttamam 03179018a tamisrAbhyudaye tasmin dhaumyena saha pANDavAH 03179018c sUtaiH paurogavaiz caiva kAmyakaM prayayur vanam 03180001 vaizaMpAyana uvAca 03180001a kAmyakaM prApya kaunteyA yudhiSThirapurogamAH 03180001c kRtAtithyA munigaNair niSeduH saha kRSNayA 03180002a tatas tAn parivizvastAn vasataH pANDunandanAn 03180002c brAhmaNA bahavas tatra samantAt paryavArayan 03180003a athAbravId dvijaH kaz cid arjunasya priyaH sakhA 03180003c eSyatIha mahAbAhur vazI zaurir udAradhIH 03180004a viditA hi harer yUyam ihAyAtAH kurUdvahAH 03180004c sadA hi darzanAkAGkSI zreyo 'nveSI ca vo hariH 03180005a bahuvatsarajIvI ca mArkaNDeyo mahAtapAH 03180005c svAdhyAyatapasA yuktaH kSipraM yuSmAn sameSyati 03180006a tathaiva tasya bruvataH pratyadRzyata kezavaH 03180006c sainyasugrIvayuktena rathena rathinAM varaH 03180007a maghavAn iva paulomyA sahitaH satyabhAmayA 03180007c upAyAd devakIputro didRkSuH kurusattamAn 03180008a avatIrya rathAt kRSNo dharmarAjaM yathAvidhi 03180008c vavande mudito dhImAn bhImaM ca balinAM varam 03180009a pUjayAm Asa dhaumyaM ca yamAbhyAm abhivAditaH 03180009c pariSvajya guDAkezaM draupadIM paryasAntvayat 03180010a sa dRSTvA phalgunaM vIraM cirasya priyam Agatam 03180010c paryaSvajata dAzArhaH punaH punar ariMdamam 03180011a tathaiva satyabhAmApi draupadIM pariSasvaje 03180011c pANDavAnAM priyAM bhAryAM kRSNasya mahiSI priyA 03180012a tatas te pANDavAH sarve sabhAryAH sapurohitAH 03180012c AnarcuH puNDarIkAkSaM parivavruz ca sarvazaH 03180013a kRSNas tu pArthena sametya vidvAn; dhanaMjayenAsuratarjanena 03180013c babhau yathA bhUtapatir mahAtmA; sametya sAkSAd bhagavAn guhena 03180014a tataH samastAni kirITamAlI; vaneSu vRttAni gadAgrajAya 03180014c uktvA yathAvat punar anvapRcchat; kathaM subhadrA ca tathAbhimanyuH 03180015a sa pUjayitvA madhuhA yathAvat; pArthAMz ca kRSNAM ca purohitaM ca 03180015c uvAca rAjAnam abhiprazaMsan; yudhiSThiraM tatra sahopavizya 03180016a dharmaH paraH pANDava rAjyalAbhAt; tasyArtham Ahus tapa eva rAjan 03180016c satyArjavAbhyAM caratA svadharmaM; jitas tavAyaM ca paraz ca lokaH 03180017a adhItam agre caratA vratAni; samyag dhanurvedam avApya kRtsnam 03180017c kSAtreNa dharmeNa vasUni labdhvA; sarve hy avAptAH kratavaH purANAH 03180018a na grAmyadharmeSu ratis tavAsti; kAmAn na kiM cit kuruSe narendra 03180018c na cArthalobhAt prajahAsi dharmaM; tasmAt svabhAvAd asi dharmarAjaH 03180019a dAnaM ca satyaM ca tapaz ca rAjaJ; zraddhA ca zAntiz ca dhRtiH kSamA ca 03180019c avApya rASTrANi vasUni bhogAn; eSA parA pArtha sadA ratis te 03180020a yadA janaughaH kurujAGgalAnAM; kRSNAM sabhAyAm avazAm apazyat 03180020c apetadharmavyavahAravRttaM; saheta tat pANDava kas tvad anyaH 03180021a asaMzayaM sarvasamRddhakAmaH; kSipraM prajAH pAlayitAsi samyak 03180021c ime vayaM nigrahaNe kurUNAM; yadi pratijJA bhavataH samAptA 03180022a dhaumyaM ca kRSNAM ca yudhiSThiraM ca; yamau ca bhImaM ca dazArhasiMhaH 03180022c uvAca diSTyA bhavatAM zivena; prAptaH kirITI muditaH kRtAstraH 03180023a provAca kRSNAm api yAjJasenIM; dazArhabhartA sahitaH suhRdbhiH 03180023c kRSNe dhanurvedaratipradhAnAH; satyavratAs te zizavaH suzIlAH 03180023e sadbhiH sadaivAcaritaM samAdhiM; caranti putrAs tava yAjJaseni 03180024a rAjyena rASTraiz ca nimantryamANAH; pitrA ca kRSNe tava sodaraiz ca 03180024c na yajJasenasya na mAtulAnAM; gRheSu bAlA ratim Apnuvanti 03180025a Anartam evAbhimukhAH zivena; gatvA dhanurvedaratipradhAnAH 03180025c tavAtmajA vRSNipuraM pravizya; na daivatebhyaH spRhayanti kRSNe 03180026a yathA tvam evArhasi teSu vRttiM; prayoktum AryA ca yathaiva kuntI 03180026c teSv apramAdena sadA karoti; tathA ca bhUyaz ca tathA subhadrA 03180027a yathAniruddhasya yathAbhimanyor; yathA sunIthasya yathaiva bhAnoH 03180027c tathA vinetA ca gatiz ca kRSNe; tavAtmajAnAm api raukmiNeyaH 03180028a gadAsicarmagrahaNeSu zUrAn; astreSu zikSAsu rathAzvayAne 03180028c samyag vinetA vinayaty atandrIs; tAMz cAbhimanyuH satataM kumAraH 03180029a sa cApi samyak praNidhAya zikSAm; astrANi caiSAM guruvat pradAya 03180029c tavAtmajAnAM ca tathAbhimanyoH; parAkramais tuSyati raukmiNeyaH 03180030a yadA vihAraM prasamIkSamANAH; prayAnti putrAs tava yAjJaseni 03180030c ekaikam eSAm anuyAnti tatra; rathAz ca yAnAni ca dantinaz ca 03180031a athAbravId dharmarAjaM tu kRSNo; dazArhayodhAH kukurAndhakAz ca 03180031c ete nidezaM tava pAlayanti; tiSThanti yatrecchasi tatra rAjan 03180032a AvartatAM kArmukavegavAtA; halAyudhapragrahaNA madhUnAm 03180032c senA tavArtheSu narendra yattA; sasAdipattyazvarathA sanAgA 03180033a prasthApyatAM pANDava dhArtarASTraH; suyodhanaH pApakRtAM variSThaH 03180033c sa sAnubandhaH sasuhRdgaNaz ca; saubhasya saubhAdhipatez ca mArgam 03180034a kAmaM tathA tiSTha narendra tasmin; yathA kRtas te samayaH sabhAyAm 03180034c dAzArhayodhais tu sasAdiyodhaM; pratIkSatAM nAgapuraM bhavantam 03180035a vyapetamanyur vyapanItapApmA; vihRtya yatrecchasi tatra kAmam 03180035c tataH samRddhaM prathamaM vizokaH; prapatsyase nAgapuraM sarASTram 03180036a tatas tad AjJAya mataM mahAtmA; yathAvad uktaM puruSottamena 03180036c prazasya viprekSya ca dharmarAjaH; kRtAJjaliH kezavam ity uvAca 03180037a asaMzayaM kezava pANDavAnAM; bhavAn gatis tvaccharaNA hi pArthAH 03180037c kAlodaye tac ca tataz ca bhUyaH; kartA bhavAn karma na saMzayo 'sti 03180038a yathApratijJaM vihRtaz ca kAlaH; sarvAH samA dvAdaza nirjaneSu 03180038c ajJAtacaryAM vidhivat samApya; bhavadgatAH kezava pANDaveyAH 03180039 vaizaMpAyana uvAca 03180039a tathA vadati vArSNeye dharmarAje ca bhArata 03180039c atha pazcAt tapovRddho bahuvarSasahasradhRk 03180039e pratyadRzyata dharmAtmA mArkaNDeyo mahAtapAH 03180040a tam Agatam RSiM vRddhaM bahuvarSasahasriNam 03180040c Anarcur brAhmaNAH sarve kRSNaz ca saha pANDavaiH 03180041a tam arcitaM suvizvastam AsInam RSisattamam 03180041c brAhmaNAnAM matenAha pANDavAnAM ca kezavaH 03180042a zuzrUSavaH pANDavAs te brAhmaNAz ca samAgatAH 03180042c draupadI satyabhAmA ca tathAhaM paramaM vacaH 03180043a purAvRttAH kathAH puNyAH sadAcArAH sanAtanAH 03180043c rAjJAM strINAm RSINAM ca mArkaNDeya vicakSva naH 03180044a teSu tatropaviSTeSu devarSir api nAradaH 03180044c AjagAma vizuddhAtmA pANDavAn avalokakaH 03180045a tam apy atha mahAtmAnaM sarve tu puruSarSabhAH 03180045c pAdyArghyAbhyAM yathAnyAyam upatasthur manISiNam 03180046a nAradas tv atha devarSir jJAtvA tAMs tu kRtakSaNAn 03180046c mArkaNDeyasya vadatas tAM kathAm anvamodata 03180047a uvAca cainaM kAlajJaH smayann iva sa nAradaH 03180047c brahmarSe kathyatAM yat te pANDaveSu vivakSitam 03180048a evam uktaH pratyuvAca mArkaNDeyo mahAtapAH 03180048c kSaNaM kurudhvaM vipulam AkhyAtavyaM bhaviSyati 03180049a evam uktAH kSaNaM cakruH pANDavAH saha tair dvijaiH 03180049c madhyaMdine yathAdityaM prekSantas taM mahAmunim 03181001 vaizaMpAyana uvAca 03181001a taM vivakSantam AlakSya kururAjo mahAmunim 03181001c kathAsaMjananArthAya codayAm Asa pANDavaH 03181002a bhavAn daivatadaityAnAm RSINAM ca mahAtmanAm 03181002c rAjarSINAM ca sarveSAM caritajJaH sanAtanaH 03181003a sevyaz copAsitavyaz ca mato naH kAGkSitaz ciram 03181003c ayaM ca devakIputraH prApto 'smAn avalokakaH 03181004a bhavaty eva hi me buddhir dRSTvAtmAnaM sukhAc cyutam 03181004c dhArtarASTrAMz ca durvRttAn RdhyataH prekSya sarvazaH 03181005a karmaNaH puruSaH kartA zubhasyApy azubhasya ca 03181005c svaphalaM tad upAznAti kathaM kartA svid IzvaraH 03181006a atha vA sukhaduHkheSu nRNAM brahmavidAM vara 03181006c iha vA kRtam anveti paradehe 'tha vA punaH 03181007a dehI ca dehaM saMtyajya mRgyamANaH zubhAzubhaiH 03181007c kathaM saMyujyate pretya iha vA dvijasattama 03181008a aihalaukikam evaitad utAho pAralaukikam 03181008c kva ca karmANi tiSThanti jantoH pretasya bhArgava 03181009 mArkaNDeya uvAca 03181009a tvadyukto 'yam anuprazno yathAvad vadatAM vara 03181009c viditaM veditavyaM te sthityartham anupRcchasi 03181010a atra te vartayiSyAmi tad ihaikamanAH zRNu 03181010c yathehAmutra ca naraH sukhaduHkham upAznute 03181011a nirmalAni zarIrANi vizuddhAni zarIriNAm 03181011c sasarja dharmatantrANi pUrvotpannaH prajApatiH 03181012a amoghabalasaMkalpAH suvratAH satyavAdinaH 03181012c brahmabhUtA narAH puNyAH purANAH kurunandana 03181013a sarve devaiH samAyAnti svacchandena nabhastalam 03181013c tataz ca punar AyAnti sarve svacchandacAriNaH 03181014a svacchandamaraNAz cAsan narAH svacchandajIvinaH 03181014c alpabAdhA nirAtaGkA siddhArthA nirupadravAH 03181015a draSTAro devasaMghAnAm RSINAM ca mahAtmanAm 03181015c pratyakSAH sarvadharmANAM dAntA vigatamatsarAH 03181016a Asan varSasahasrANi tathA putrasahasriNaH 03181016c tataH kAlAntare 'nyasmin pRthivItalacAriNaH 03181017a kAmakrodhAbhibhUtAs te mAyAvyAjopajIvinaH 03181017c lobhamohAbhibhUtAz ca tyaktA devais tato narAH 03181018a azubhaiH karmabhiH pApAs tiryaG narakagAminaH 03181018c saMsAreSu vicitreSu pacyamAnAH punaH punaH 03181019a mogheSTA moghasaMkalpA moghajJAnA vicetasaH 03181019c sarvAtizaGkinaz caiva saMvRttAH klezabhAginaH 03181019e azubhaiH karmabhiz cApi prAyazaH paricihnitAH 03181020a dauSkulyA vyAdhibahulA durAtmAno 'pratApinaH 03181020c bhavanty alpAyuSaH pApA raudrakarmaphalodayAH 03181020e nAthantaH sarvakAmAnAM nAstikA bhinnasetavaH 03181021a jantoH pretasya kaunteya gatiH svair iha karmabhiH 03181021c prAjJasya hInabuddhez ca karmakozaH kva tiSThati 03181022a kvasthas tat samupAznAti sukRtaM yadi vetarat 03181022c iti te darzanaM yac ca tatrApy anunayaM zRNu 03181023a ayam AdizarIreNa devasRSTena mAnavaH 03181023c zubhAnAm azubhAnAM ca kurute saMcayaM mahat 03181024a AyuSo 'nte prahAyedaM kSINaprAyaM kalevaram 03181024c saMbhavaty eva yugapad yonau nAsty antarAbhavaH 03181025a tatrAsya svakRtaM karma chAyevAnugataM sadA 03181025c phalaty atha sukhArho vA duHkhArho vApi jAyate 03181026a kRtAntavidhisaMyuktaH sa jantur lakSaNaiH zubhaiH 03181026c azubhair vA nirAdAno lakSyate jJAnadRSTibhiH 03181027a eSA tAvad abuddhInAM gatir uktA yudhiSThira 03181027c ataH paraM jJAnavatAM nibodha gatim uttamAm 03181028a manuSyAs taptatapasaH sarvAgamaparAyaNAH 03181028c sthiravratAH satyaparA guruzuzrUSaNe ratAH 03181029a suzIlAH zuklajAtIyAH kSAntA dAntAH sutejasaH 03181029c zubhayonyantaragatAH prAyazaH zubhalakSaNAH 03181030a jitendriyatvAd vazinaH zuklatvAn mandarogiNaH 03181030c alpabAdhaparitrAsAd bhavanti nirupadravAH 03181031a cyavantaM jAyamAnaM ca garbhasthaM caiva sarvazaH 03181031c svam AtmAnaM paraM caiva budhyante jJAnacakSuSaH 03181031e karmabhUmim imAM prApya punar yAnti surAlayam 03181032a kiM cid daivAd dhaThAt kiM cit kiM cid eva svakarmabhiH 03181032c prApnuvanti narA rAjan mA te 'stv anyA vicAraNA 03181033a imAm atropamAM cApi nibodha vadatAM vara 03181033c manuSyaloke yac chreyaH paraM manye yudhiSThira 03181034a iha vaikasya nAmutra amutraikasya no iha 03181034c iha cAmutra caikasya nAmutraikasya no iha 03181035a dhanAni yeSAM vipulAni santi; nityaM ramante suvibhUSitAGgAH 03181035c teSAm ayaM zatruvaraghna loko; nAsau sadA dehasukhe ratAnAm 03181036a ye yogayuktAs tapasi prasaktAH; svAdhyAyazIlA jarayanti dehAn 03181036c jitendriyA bhUtahite niviSTAs; teSAm asau nAyam arighna lokaH 03181037a ye dharmam eva prathamaM caranti; dharmeNa labdhvA ca dhanAni kAle 03181037c dArAn avApya kratubhir yajante; teSAm ayaM caiva paraz ca lokaH 03181038a ye naiva vidyAM na tapo na dAnaM; na cApi mUDhAH prajane yatante 03181038c na cAdhigacchanti sukhAny abhAgyAs; teSAm ayaM caiva paraz ca nAsti 03181039a sarve bhavantas tv ativIryasattvA; divyaujasaH saMhananopapannAH 03181039c lokAd amuSmAd avaniM prapannAH; svadhItavidyAH surakAryahetoH 03181040a kRtvaiva karmANi mahAnti zUrAs; tapodamAcAravihArazIlAH 03181040c devAn RSIn pretagaNAMz ca sarvAn; saMtarpayitvA vidhinA pareNa 03181041a svargaM paraM puNyakRtAM nivAsaM; krameNa saMprApsyatha karmabhiH svaiH 03181041c mA bhUd vizaGkA tava kauravendra; dRSTvAtmanaH klezam imaM sukhArha 03182001 vaizaMpAyana uvAca 03182001a mArkaNDeyaM mahAtmAnam UcuH pANDusutAs tadA 03182001c mAhAtmyaM dvijamukhyAnAM zrotum icchAma kathyatAm 03182002a evam uktaH sa bhagavAn mArkaNDeyo mahAtapAH 03182002c uvAca sumahAtejAH sarvazAstravizAradaH 03182003a haihayAnAM kulakaro rAjA parapuraMjayaH 03182003c kumAro rUpasaMpanno mRgayAm acarad balI 03182004a caramANas tu so 'raNye tRNavIrutsamAvRte 03182004c kRSNAjinottarAsaGgaM dadarza munim antike 03182004e sa tena nihato 'raNye manyamAnena vai mRgam 03182005a vyathitaH karma tat kRtvA zokopahatacetanaH 03182005c jagAma haihayAnAM vai sakAzaM prathitAtmanAm 03182006a rAjJAM rAjIvanetrosau kumAraH pRthivIpate 03182006c teSAM ca tad yathAvRttaM kathayAm Asa vai tadA 03182007a taM cApi hiMsitaM tAta muniM mUlaphalAzinam 03182007c zrutvA dRSTvA ca te tatra babhUvur dInamAnasAH 03182008a kasyAyam iti te sarve mArgamANAs tatas tataH 03182008c jagmuz cAriSTanemes te tArkSyasyAzramam aJjasA 03182009a te 'bhivAdya mahAtmAnaM taM muniM saMzitavratam 03182009c tasthuH sarve sa tu munis teSAM pUjAm athAharat 03182010a te tam Ucur mahAtmAnaM na vayaM satkriyAM mune 03182010c tvatto 'rhAH karmadoSeNa brAhmaNo hiMsito hi naH 03182011a tAn abravIt sa viprarSiH kathaM vo brAhmaNo hataH 03182011c kva cAsau brUta sahitAH pazyadhvaM me tapobalam 03182012a te tu tat sarvam akhilam AkhyAyAsmai yathAtatham 03182012c nApazyaMs tam RSiM tatra gatAsuM te samAgatAH 03182012e anveSamANAH savrIDAH svapnavad gatamAnasAH 03182013a tAn abravIt tatra munis tArkSyaH parapuraMjayaH 03182013c syAd ayaM brAhmaNaH so 'tha yo yuSmAbhir vinAzitaH 03182013e putro hy ayaM mama nRpAs tapobalasamanvitaH 03182014a te tu dRSTvaiva tam RSiM vismayaM paramaM gatAH 03182014c mahad Azcaryam iti vai vibruvANA mahIpate 03182015a mRto hy ayam ato dRSTaH kathaM jIvitam AptavAn 03182015c kim etat tapaso vIryaM yenAyaM jIvitaH punaH 03182015e zrotum icchAma viprarSe yadi zrotavyam ity uta 03182016a sa tAn uvAca nAsmAkaM mRtyuH prabhavate nRpAH 03182016c kAraNaM vaH pravakSyAmi hetuyogaM samAsataH 03182017a satyam evAbhijAnImo nAnRte kurmahe manaH 03182017c svadharmam anutiSThAmas tasmAn mRtyubhayaM na naH 03182018a yad brAhmaNAnAM kuzalaM tad eSAM kathayAmahe 03182018c naiSAM duzcaritaM brUmas tasmAn mRtyubhayaM na naH 03182019a atithIn annapAnena bhRtyAn atyazanena ca 03182019c tejasvidezavAsAc ca tasmAn mRtyubhayaM na naH 03182020a etad vai lezamAtraM vaH samAkhyAtaM vimatsarAH 03182020c gacchadhvaM sahitAH sarve na pApAd bhayam asti vaH 03182021a evam astv iti te sarve pratipUjya mahAmunim 03182021c svadezam agaman hRSTA rAjAno bharatarSabha 03183001 mArkaNDeya uvAca 03183001a bhUya eva tu mAhAtmyaM brAhmaNAnAM nibodha me 03183001c vainyo nAmeha rAjarSir azvamedhAya dIkSitaH 03183001e tam atrir gantum Arebhe vittArtham iti naH zrutam 03183002a bhUyo 'tha nAnurudhyat sa dharmavyaktinidarzanAt 03183002c saMcintya sa mahAtejA vanam evAnvarocayat 03183002e dharmapatnIM samAhUya putrAMz cedam uvAca ha 03183003a prApsyAmaH phalam atyantaM bahulaM nirupadravam 03183003c araNyagamanaM kSipraM rocatAM vo guNAdhikam 03183004a taM bhAryA pratyuvAcedaM dharmam evAnurudhyatI 03183004c vainyaM gatvA mahAtmAnam arthayasva dhanaM bahu 03183004e sa te dAsyati rAjarSir yajamAno 'rthine dhanam 03183005a tata AdAya viprarSe pratigRhya dhanaM bahu 03183005c bhRtyAn sutAn saMvibhajya tato vraja yathepsitam 03183005e eSa vai paramo dharmo dharmavidbhir udAhRtaH 03183006 atrir uvAca 03183006a kathito me mahAbhAge gautamena mahAtmanA 03183006c vainyo dharmArthasaMyuktaH satyavratasamanvitaH 03183007a kiM tv asti tatra dveSTAro nivasanti hi me dvijAH 03183007c yathA me gautamaH prAha tato na vyavasAmy aham 03183008a tatra sma vAcaM kalyANIM dharmakAmArthasaMhitAm 03183008c mayoktAm anyathA brUyus tatas te vai nirarthakAm 03183009a gamiSyAmi mahAprAjJe rocate me vacas tava 03183009c gAz ca me dAsyate vainyaH prabhUtaM cArthasaMcayam 03183010 mArkaNDeya uvAca 03183010a evam uktvA jagAmAzu vainyayajJaM mahAtapAH 03183010c gatvA ca yajJAyatanam atris tuSTAva taM nRpam 03183011a rAjan vainya tvam Izaz ca bhuvi tvaM prathamo nRpaH 03183011c stuvanti tvAM munigaNAs tvad anyo nAsti dharmavit 03183012a tam abravId RSis tatra vacaH kruddho mahAtapAH 03183012c maivam atre punar brUyA na te prajJA samAhitA 03183012e atra naH prathamaM sthAtA mahendro vai prajApatiH 03183013a athAtrir api rAjendra gautamaM pratyabhASata 03183013c ayam eva vidhAtA ca yathaivendraH prajApatiH 03183013e tvam eva muhyase mohAn na prajJAnaM tavAsti ha 03183014 gautama uvAca 03183014a jAnAmi nAhaM muhyAmi tvaM vivakSur vimuhyase 03183014c stoSyase 'bhyudayaprepsus tasya darzanasaMzrayAt 03183015a na vettha paramaM dharmaM na cAvaiSi prayojanam 03183015c bAlas tvam asi mUDhaz ca vRddhaH kenApi hetunA 03183016 mArkaNDeya uvAca 03183016a vivadantau tathA tau tu munInAM darzane sthitau 03183016c ye tasya yajJe saMvRttAs te 'pRcchanta kathaM tv imau 03183017a pravezaH kena datto 'yam anayor vainyasaMsadi 03183017c uccaiH samabhibhASantau kena kAryeNa viSThitau 03183018a tataH paramadharmAtmA kAzyapaH sarvadharmavit 03183018c vivAdinAv anuprAptau tAv ubhau pratyavedayat 03183019a athAbravIt sadasyAMs tu gautamo munisattamAn 03183019c Avayor vyAhRtaM praznaM zRNuta dvijapuMgavAH 03183019e vainyo vidhAtety AhAtrir atra naH saMzayo mahAn 03183020a zrutvaiva tu mahAtmAno munayo 'bhyadravan drutam 03183020c sanatkumAraM dharmajJaM saMzayacchedanAya vai 03183021a sa ca teSAM vacaH zrutvA yathAtattvaM mahAtapAH 03183021c pratyuvAcAtha tAn evaM dharmArthasahitaM vacaH 03183022 sanatkumAra uvAca 03183022a brahma kSatreNa sahitaM kSatraM ca brahmaNA saha 03183022c rAjA vai prathamo dharmaH prajAnAM patir eva ca 03183022e sa eva zakraH zukraz ca sa dhAtA sa bRhaspatiH 03183023a prajApatir virAT samrAT kSatriyo bhUpatir nRpaH 03183023c ya ebhiH stUyate zabdaiH kas taM nArcitum arhati 03183024a purAyonir yudhAjic ca abhiyA mudito bhavaH 03183024c svarNetA sahajid babhrur iti rAjAbhidhIyate 03183025a satyamanyur yudhAjIvaH satyadharmapravartakaH 03183025c adharmAd RSayo bhItA balaM kSatre samAdadhan 03183026a Adityo divi deveSu tamo nudati tejasA 03183026c tathaiva nRpatir bhUmAv adharmaM nudate bhRzam 03183027a ato rAjJaH pradhAnatvaM zAstraprAmANyadarzanAt 03183027c uttaraH sidhyate pakSo yena rAjeti bhASitam 03183028 mArkaNDeya uvAca 03183028a tataH sa rAjA saMhRSTaH siddhe pakSe mahAmanAH 03183028c tam atrim abravIt prItaH pUrvaM yenAbhisaMstutaH 03183029a yasmAt sarvamanuSyeSu jyAyAMsaM mAm ihAbravIH 03183029c sarvadevaiz ca viprarSe saMmitaM zreSTham eva ca 03183029e tasmAt te 'haM pradAsyAmi vividhaM vasu bhUri ca 03183030a dAsIsahasraM zyAmAnAM suvastrANAm alaMkRtam 03183030c daza koTyo hiraNyasya rukmabhArAMs tathA daza 03183030e etad dadAni te vipra sarvajJas tvaM hi me mataH 03183031a tad atrir nyAyataH sarvaM pratigRhya mahAmanAH 03183031c pratyAjagAma tejasvI gRhAn eva mahAtapAH 03183032a pradAya ca dhanaM prItaH putrebhyaH prayatAtmavAn 03183032c tapaH samabhisaMdhAya vanam evAnvapadyata 03184001 mArkaNDeya uvAca 03184001a atraiva ca sarasvatyA gItaM parapuraMjaya 03184001c pRSTayA muninA vIra zRNu tArkSyeNa dhImatA 03184002 tArkSya uvAca 03184002a kiM nu zreyaH puruSasyeha bhadre; kathaM kurvan na cyavate svadharmAt 03184002c AcakSva me cArusarvAGgi sarvaM; tvayAnuziSTo na cyaveyaM svadharmAt 03184003a kathaM cAgniM juhuyAM pUjaye vA; kasmin kAle kena dharmo na nazyet 03184003c etat sarvaM subhage prabravIhi; yathA lokAn virajAH saMcareyam 03184004 mArkaNDeya uvAca 03184004a evaM pRSTA prItiyuktena tena; zuzrUSum IkSyottamabuddhiyuktam 03184004c tArkSyaM vipraM dharmayuktaM hitaM ca; sarasvatI vAkyam idaM babhASe 03184005 sarasvaty uvAca 03184005a yo brahma jAnAti yathApradezaM; svAdhyAyanityaH zucir apramattaH 03184005c sa vai puro devapurasya gantA; sahAmaraiH prApnuyAt prItiyogam 03184006a tatra sma ramyA vipulA vizokAH; supuSpitAH puSkariNyaH supuNyAH 03184006c akardamA mInavatyaH sutIrthA; hiraNmayair AvRtAH puNDarIkaiH 03184007a tAsAM tIreSv Asate puNyakarmA; mahIyamAnaH pRthag apsarobhiH 03184007c supuNyagandhAbhir alaMkRtAbhir; hiraNyavarNAbhir atIva hRSTaH 03184008a paraM lokaM gopradAs tv Apnuvanti; dattvAnaDvAhaM sUryalokaM vrajanti 03184008c vAso dattvA candramasaH sa lokaM; dattvA hiraNyam amRtatvam eti 03184009a dhenuM dattvA suvratAM sAdhudohAM; kalyANavat sAmapalAyinIM ca 03184009c yAvanti romANi bhavanti tasyAs; tAvad varSANy aznute svargalokam 03184010a anaDvAhaM suvrataM yo dadAti; halasya voDhAram anantavIryam 03184010c dhuraMdharaM balavantaM yuvAnaM; prApnoti lokAn daza dhenudasya 03184011a yaH sapta varSANi juhoti tArkSya; havyaM tv agnau suvrataH sAdhuzIlaH 03184011c saptAvarAn sapta pUrvAn punAti; pitAmahAn AtmanaH karmabhiH svaiH 03184012 tArkSya uvAca 03184012a kim agnihotrasya vrataM purANam; AcakSva me pRcchataz cArurUpe 03184012c tvayAnuziSTo 'ham ihAdya vidyAM; yad agnihotrasya vrataM purANam 03184013 sarasvaty uvAca 03184013a na cAzucir nApy anirNiktapANir; nAbrahmavij juhuyAn nAvipazcit 03184013c bubhukSavaH zucikAmA hi devA; nAzraddadhAnAd dhi havir juSanti 03184014a nAzrotriyaM devahavye niyuJjyAn; moghaM parA siJcati tAdRzo hi 03184014c apUrNam azrotriyam Aha tArkSya; na vai tAdRg juhuyAd agnihotram 03184015a kRzAnuM ye juhvati zraddadhAnAH; satyavratA hutaziSTAzinaz ca 03184015c gavAM lokaM prApya te puNyagandhaM; pazyanti devaM paramaM cApi satyam 03184016 tArkSya uvAca 03184016a kSetrajJabhUtAM paralokabhAve; karmodaye buddhim atipraviSTAm 03184016c prajJAM ca devIM subhage vimRzya; pRcchAmi tvAM kA hy asi cArurUpe 03184017 sarasvaty uvAca 03184017a agnihotrAd aham abhyAgatAsmi; viprarSabhANAM saMzayacchedanAya 03184017c tvatsaMyogAd aham etad abruvaM; bhAve sthitA tathyam arthaM yathAvat 03184018 tArkSya uvAca 03184018a na hi tvayA sadRzI kA cid asti; vibhrAjase hy atimAtraM yathA zrIH 03184018c rUpaM ca te divyam atyantakAntaM; prajJAM ca devIM subhage bibharSi 03184019 sarasvaty uvAca 03184019a zreSThAni yAni dvipadAM variSTha; yajJeSu vidvann upapAdayanti 03184019c tair evAhaM saMpravRddhA bhavAmi; ApyAyitA rUpavatI ca vipra 03184020a yac cApi dravyam upayujyate ha; vAnaspatyam AyasaM pArthivaM vA 03184020c divyena rUpeNa ca prajJayA ca; tenaiva siddhir iti viddhi vidvan 03184021 tArkSya uvAca 03184021a idaM zreyaH paramaM manyamAnA; vyAyacchante munayaH saMpratItAH 03184021c AcakSva me taM paramaM vizokaM; mokSaM paraM yaM pravizanti dhIrAH 03184022 sarasvaty uvAca 03184022a taM vai paraM vedavidaH prapannAH; paraM parebhyaH prathitaM purANam 03184022c svAdhyAyadAnavratapuNyayogais; tapodhanA vItazokA vimuktAH 03184023a tasyAtha madhye vetasaH puNyagandhaH; sahasrazAkho vimalo vibhAti 03184023c tasya mUlAt saritaH prasravanti; madhUdakaprasravaNA ramaNyaH 03184024a zAkhAM zAkhAM mahAnadyaH saMyAnti sikatAsamAH 03184024c dhAnApUpA mAMsazAkAH sadA pAyasakardamAH 03184025a yasminn agnimukhA devAH sendrAH saha marudgaNaiH 03184025c Ijire kratubhiH zreSThais tat padaM paramaM mune 03185001 vaizaMpAyana uvAca 03185001a tataH sa pANDavo bhUyo mArkaNDeyam uvAca ha 03185001c kathayasveha caritaM manor vaivasvatasya me 03185002 mArkaNDeya uvAca 03185002a vivasvataH suto rAjan paramarSiH pratApavAn 03185002c babhUva narazArdUla prajApatisamadyutiH 03185003a ojasA tejasA lakSmyA tapasA ca vizeSataH 03185003c aticakrAma pitaraM manuH svaM ca pitAmaham 03185004a UrdhvabAhur vizAlAyAM badaryAM sa narAdhipaH 03185004c ekapAdasthitas tIvraM cacAra sumahat tapaH 03185005a avAkzirAs tathA cApi netrair animiSair dRDham 03185005c so 'tapyata tapo ghoraM varSANAm ayutaM tadA 03185006a taM kadA cit tapasyantam ArdracIrajaTAdharam 03185006c vIriNItIram Agamya matsyo vacanam abravIt 03185007a bhagavan kSudramatsyo 'smi balavadbhyo bhayaM mama 03185007c matsyebhyo hi tato mAM tvaM trAtum arhasi suvrata 03185008a durbalaM balavanto hi matsyaM matsyA vizeSataH 03185008c bhakSayanti yathA vRttir vihitA naH sanAtanI 03185009a tasmAd bhayaughAn mahato majjantaM mAM vizeSataH 03185009c trAtum arhasi kartAsmi kRte pratikRtaM tava 03185010a sa matsyavacanaM zrutvA kRpayAbhipariplutaH 03185010c manur vaivasvato 'gRhNAt taM matsyaM pANinA svayam 03185011a udakAntam upAnIya matsyaM vaivasvato manuH 03185011c aliJjare prAkSipat sa candrAMzusadRzaprabham 03185012a sa tatra vavRdhe rAjan matsyaH paramasatkRtaH 03185012c putravac cAkarot tasmin manur bhAvaM vizeSataH 03185013a atha kAlena mahatA sa matsyaH sumahAn abhUt 03185013c aliJjare jale caiva nAsau samabhavat kila 03185014a atha matsyo manuM dRSTvA punar evAbhyabhASata 03185014c bhagavan sAdhu me 'dyAnyat sthAnaM saMpratipAdaya 03185015a uddhRtyAliJjarAt tasmAt tataH sa bhagavAn muniH 03185015c taM matsyam anayad vApIM mahatIM sa manus tadA 03185016a tatra taM prAkSipac cApi manuH parapuraMjaya 03185016c athAvardhata matsyaH sa punar varSagaNAn bahUn 03185017a dviyojanAyatA vApI vistRtA cApi yojanam 03185017c tasyAM nAsau samabhavan matsyo rAjIvalocana 03185017e viceSTituM vA kaunteya matsyo vApyAM vizAM pate 03185018a manuM matsyas tato dRSTvA punar evAbhyabhASata 03185018c naya mAM bhagavan sAdho samudramahiSIM prabho 03185018e gaGgAM tatra nivatsyAmi yathA vA tAta manyase 03185019a evam ukto manur matsyam anayad bhagavAn vazI 03185019c nadIM gaGgAM tatra cainaM svayaM prAkSipad acyutaH 03185020a sa tatra vavRdhe matsyaH kiM cit kAlam ariMdama 03185020c tataH punar manuM dRSTvA matsyo vacanam abravIt 03185021a gaGgAyAM hi na zaknomi bRhattvAc ceSTituM prabho 03185021c samudraM naya mAm Azu prasIda bhagavann iti 03185022a uddhRtya gaGgAsalilAt tato matsyaM manuH svayam 03185022c samudram anayat pArtha tatra cainam avAsRjat 03185023a sumahAn api matsyaH san sa manor manasas tadA 03185023c AsId yatheSTahAryaz ca sparzagandhasukhaz ca vai 03185024a yadA samudre prakSiptaH sa matsyo manunA tadA 03185024c tata enam idaM vAkyaM smayamAna ivAbravIt 03185025a bhagavan kRtA hi me rakSA tvayA sarvA vizeSataH 03185025c prAptakAlaM tu yat kAryaM tvayA tac chrUyatAM mama 03185026a acirAd bhagavan bhaumam idaM sthAvarajaGgamam 03185026c sarvam eva mahAbhAga pralayaM vai gamiSyati 03185027a saMprakSAlanakAlo 'yaM lokAnAM samupasthitaH 03185027c tasmAt tvAM bodhayAmy adya yat te hitam anuttamam 03185028a trasAnAM sthAvarANAM ca yac ceGgaM yac ca neGgati 03185028c tasya sarvasya saMprAptaH kAlaH paramadAruNaH 03185029a nauz ca kArayitavyA te dRDhA yuktavaTAkarA 03185029c tatra saptarSibhiH sArdham AruhethA mahAmune 03185030a bIjAni caiva sarvANi yathoktAni mayA purA 03185030c tasyAm Arohayer nAvi susaMguptAni bhAgazaH 03185031a nausthaz ca mAM pratIkSethAs tadA munijanapriya 03185031c AgamiSyAmy ahaM zRGgI vijJeyas tena tApasa 03185032a evam etat tvayA kAryam ApRSTo 'si vrajAmy aham 03185032c nAtizaGkyam idaM cApi vacanaM te mamAbhibho 03185033a evaM kariSya iti taM sa matsyaM pratyabhASata 03185033c jagmatuz ca yathAkAmam anujJApya parasparam 03185034a tato manur mahArAja yathoktaM matsyakena ha 03185034c bIjAny AdAya sarvANi sAgaraM pupluve tadA 03185034e nAvA tu zubhayA vIra mahormiNam ariMdama 03185035a cintayAm Asa ca manus taM matsyaM pRthivIpate 03185035c sa ca tac cintitaM jJAtvA matsyaH parapuraMjaya 03185035e zRGgI tatrAjagAmAzu tadA bharatasattama 03185036a taM dRSTvA manujendrendra manur matsyaM jalArNave 03185036c zRGgiNaM taM yathoktena rUpeNAdrim ivocchritam 03185037a vaTAkaramayaM pAzam atha matsyasya mUrdhani 03185037c manur manujazArdUla tasmiJ zRGge nyavezayat 03185038a saMyatas tena pAzena matsyaH parapuraMjaya 03185038c vegena mahatA nAvaM prAkarSal lavaNAmbhasi 03185039a sa tatAra tayA nAvA samudraM manujezvara 03185039c nRtyamAnam ivormIbhir garjamAnam ivAmbhasA 03185040a kSobhyamANA mahAvAtaiH sA naus tasmin mahodadhau 03185040c ghUrNate capaleva strI mattA parapuraMjaya 03185041a naiva bhUmir na ca dizaH pradizo vA cakAzire 03185041c sarvam Ambhasam evAsIt khaM dyauz ca narapuMgava 03185042a evaMbhUte tadA loke saMkule bharatarSabha 03185042c adRzyanta saptarSayo manur matsyaH sahaiva ha 03185043a evaM bahUn varSagaNAMs tAM nAvaM so 'tha matsyakaH 03185043c cakarSAtandrito rAjaMs tasmin salilasaMcaye 03185044a tato himavataH zRGgaM yat paraM puruSarSabha 03185044c tatrAkarSat tato nAvaM sa matsyaH kurunandana 03185045a tato 'bravIt tadA matsyas tAn RSIn prahasaJ zanaiH 03185045c asmin himavataH zRGge nAvaM badhnIta mAciram 03185046a sA baddhA tatra tais tUrNam RSibhir bharatarSabha 03185046c naur matsyasya vacaH zrutvA zRGge himavatas tadA 03185047a tac ca naubandhanaM nAma zRGgaM himavataH param 03185047c khyAtam adyApi kaunteya tad viddhi bharatarSabha 03185048a athAbravId animiSas tAn RSIn sahitAMs tadA 03185048c ahaM prajApatir brahmA matparaM nAdhigamyate 03185048e matsyarUpeNa yUyaM ca mayAsmAn mokSitA bhayAt 03185049a manunA ca prajAH sarvAH sadevAsuramAnavAH 03185049c sraSTavyAH sarvalokAz ca yac ceGgaM yac ca neGgati 03185050a tapasA cAtitIvreNa pratibhAsya bhaviSyati 03185050c matprasAdAt prajAsarge na ca mohaM gamiSyati 03185051a ity uktvA vacanaM matsyaH kSaNenAdarzanaM gataH 03185051c sraSTukAmaH prajAz cApi manur vaivasvataH svayam 03185051e pramUDho 'bhUt prajAsarge tapas tepe mahat tataH 03185052a tapasA mahatA yuktaH so 'tha sraSTuM pracakrame 03185052c sarvAH prajA manuH sAkSAd yathAvad bharatarSabha 03185053a ity etan mAtsyakaM nAma purANaM parikIrtitam 03185053c AkhyAnam idam AkhyAtaM sarvapApaharaM mayA 03185054a ya idaM zRNuyAn nityaM manoz caritam AditaH 03185054c sa sukhI sarvasiddhArthaH svargalokam iyAn naraH 03186001 vaizaMpAyana uvAca 03186001a tataH sa punar evAtha mArkaNDeyaM yazasvinam 03186001c papraccha vinayopeto dharmarAjo yudhiSThiraH 03186002a naike yugasahasrAntAs tvayA dRSTA mahAmune 03186002c na cApIha samaH kaz cid AyuSA tava vidyate 03186002e varjayitvA mahAtmAnaM brAhmaNaM parameSThinam 03186003a anantarikSe loke 'smin devadAnavavarjite 03186003c tvam eva pralaye vipra brahmANam upatiSThasi 03186004a pralaye cApi nirvRtte prabuddhe ca pitAmahe 03186004c tvam eva sRjyamAnAni bhUtAnIha prapazyasi 03186005a caturvidhAni viprarSe yathAvat parameSThinA 03186005c vAyubhUtA dizaH kRtvA vikSipyApas tatas tataH 03186006a tvayA lokaguruH sAkSAt sarvalokapitAmahaH 03186006c ArAdhito dvijazreSTha tatpareNa samAdhinA 03186007a tasmAt sarvAntako mRtyur jarA vA dehanAzinI 03186007c na tvA vizati viprarSe prasAdAt parameSThinaH 03186008a yadA naiva ravir nAgnir na vAyur na ca candramAH 03186008c naivAntarikSaM naivorvI zeSaM bhavati kiM cana 03186009a tasminn ekArNave loke naSTe sthAvarajaGgame 03186009c naSTe devAsuragaNe samutsannamahorage 03186010a zayAnam amitAtmAnaM padme padmaniketanam 03186010c tvam ekaH sarvabhUtezaM brahmANam upatiSThasi 03186011a etat pratyakSataH sarvaM pUrvavRttaM dvijottama 03186011c tasmAd icchAmahe zrotuM sarvahetvAtmikAM kathAm 03186012a anubhUtaM hi bahuzas tvayaikena dvijottama 03186012c na te 'sty aviditaM kiM cit sarvalokeSu nityadA 03186013 mArkaNDeya uvAca 03186013a hanta te kathayiSyAmi namaskRtvA svayambhuve 03186013c puruSAya purANAya zAzvatAyAvyayAya ca 03186014a ya eSa pRthudIrghAkSaH pItavAsA janArdanaH 03186014c eSa kartA vikartA ca sarvabhAvanabhUtakRt 03186015a acintyaM mahad AzcaryaM pavitram api cottamam 03186015c anAdinidhanaM bhUtaM vizvam akSayam avyayam 03186016a eSa kartA na kriyate kAraNaM cApi pauruSe 03186016c yo hy enaM puruSaM vetti devA api na taM viduH 03186017a sarvam Azcaryam evaitan nirvRttaM rAjasattama 03186017c Adito manujavyAghra kRtsnasya jagataH kSaye 03186018a catvAry AhuH sahasrANi varSANAM tat kRtaM yugam 03186018c tasya tAvacchatI saMdhyA saMdhyAMzaz ca tataH param 03186019a trINi varSasahasrANi tretAyugam ihocyate 03186019c tasya tAvacchatI saMdhyA saMdhyAMzaz ca tataH param 03186020a tathA varSasahasre dve dvAparaM parimANataH 03186020c tasyApi dvizatI saMdhyA saMdhyAMzaz ca tataH param 03186021a sahasram ekaM varSANAM tataH kaliyugaM smRtam 03186021c tasya varSazataM saMdhyA saMdhyAMzaz ca tataH param 03186021e saMdhyAsaMdhyAMzayos tulyaM pramANam upadhAraya 03186022a kSINe kaliyuge caiva pravartati kRtaM yugam 03186022c eSA dvAdazasAhasrI yugAkhyA parikIrtitA 03186023a etat sahasraparyantam aho brAhmam udAhRtam 03186023c vizvaM hi brahmabhavane sarvazaH parivartate 03186023e lokAnAM manujavyAghra pralayaM taM vidur budhAH 03186024a alpAvaziSTe tu tadA yugAnte bharatarSabha 03186024c sahasrAnte narAH sarve prAyazo 'nRtavAdinaH 03186025a yajJapratinidhiH pArtha dAnapratinidhis tathA 03186025c vratapratinidhiz caiva tasmin kAle pravartate 03186026a brAhmaNAH zUdrakarmANas tathA zUdrA dhanArjakAH 03186026c kSatradharmeNa vApy atra vartayanti gate yuge 03186027a nivRttayajJasvAdhyAyAH piNDodakavivarjitAH 03186027c brAhmaNAH sarvabhakSAz ca bhaviSyanti kalau yuge 03186028a ajapA brAhmaNAs tAta zUdrA japaparAyaNAH 03186028c viparIte tadA loke pUrvarUpaM kSayasya tat 03186029a bahavo mleccharAjAnaH pRthivyAM manujAdhipa 03186029c mithyAnuzAsinaH pApA mRSAvAdaparAyaNAH 03186030a AndhrAH zakAH pulindAz ca yavanAz ca narAdhipAH 03186030c kAmbojA aurNikAH zUdrAs tathAbhIrA narottama 03186031a na tadA brAhmaNaH kaz cit svadharmam upajIvati 03186031c kSatriyA api vaizyAz ca vikarmasthA narAdhipa 03186032a alpAyuSaH svalpabalA alpatejaHparAkramAH 03186032c alpadehAlpasArAz ca tathA satyAlpabhASiNaH 03186033a bahuzUnyA janapadA mRgavyAlAvRtA dizaH 03186033c yugAnte samanuprApte vRthA ca brahmacAriNaH 03186033e bhovAdinas tathA zUdrA brAhmaNAz cAryavAdinaH 03186034a yugAnte manujavyAghra bhavanti bahujantavaH 03186034c na tathA ghrANayuktAz ca sarvagandhA vizAM pate 03186034e rasAz ca manujavyAghra na tathA svAduyoginaH 03186035a bahuprajA hrasvadehAH zIlAcAravivarjitAH 03186035c mukhebhagAH striyo rAjan bhaviSyanti yugakSaye 03186036a aTTazUlA janapadAH zivazUlAz catuSpathAH 03186036c kezazUlAH striyo rAjan bhaviSyanti yugakSaye 03186037a alpakSIrAs tathA gAvo bhaviSyanti janAdhipa 03186037c alpapuSpaphalAz cApi pAdapA bahuvAyasAH 03186038a brahmavadhyAvaliptAnAM tathA mithyAbhizaMsinAm 03186038c nRpANAM pRthivIpAla pratigRhNanti vai dvijAH 03186039a lobhamohaparItAz ca mithyAdharmadhvajAvRtAH 03186039c bhikSArthaM pRthivIpAla caJcUryante dvijair dizaH 03186040a karabhArabhayAt puMso gRhasthAH parimoSakAH 03186040c municchadmAkRticchannA vANijyam upajIvate 03186041a mithyA ca nakharomANi dhArayanti narAs tadA 03186041c arthalobhAn naravyAghra vRthA ca brahmacAriNaH 03186042a AzrameSu vRthAcArAH pAnapA gurutalpagAH 03186042c aihalaukikam Ihante mAMsazoNitavardhanam 03186043a bahupASaNDasaMkIrNAH parAnnaguNavAdinaH 03186043c AzramA manujavyAghra na bhavanti yugakSaye 03186044a yathartuvarSI bhagavAn na tathA pAkazAsanaH 03186044c na tadA sarvabIjAni samyag rohanti bhArata 03186044e adharmaphalam atyarthaM tadA bhavati cAnagha 03186045a tathA ca pRthivIpAla yo bhaved dharmasaMyutaH 03186045c alpAyuH sa hi mantavyo na hi dharmo 'sti kaz cana 03186046a bhUyiSThaM kUTamAnaiz ca paNyaM vikrINate janAH 03186046c vaNijaz ca naravyAghra bahumAyA bhavanty uta 03186047a dharmiSThAH parihIyante pApIyAn vardhate janaH 03186047c dharmasya balahAniH syAd adharmaz ca balI tathA 03186048a alpAyuSo daridrAz ca dharmiSThA mAnavAs tadA 03186048c dIrghAyuSaH samRddhAz ca vidharmANo yugakSaye 03186049a adharmiSThair upAyaiz ca prajA vyavaharanty uta 03186049c saMcayenApi cAlpena bhavanty ADhyA madAnvitAH 03186050a dhanaM vizvAsato nyastaM mitho bhUyiSThazo narAH 03186050c hartuM vyavasitA rAjan mAyAcArasamanvitAH 03186051a puruSAdAni sattvAni pakSiNo 'tha mRgAs tathA 03186051c nagarANAM vihAreSu caityeSv api ca zerate 03186052a saptavarSASTavarSAz ca striyo garbhadharA nRpa 03186052c dazadvAdazavarSANAM puMsAM putraH prajAyate 03186053a bhavanti SoDaze varSe narAH palitinas tathA 03186053c AyuHkSayo manuSyANAM kSipram eva prapadyate 03186054a kSINe yuge mahArAja taruNA vRddhazIlinaH 03186054c taruNAnAM ca yac chIlaM tad vRddheSu prajAyate 03186055a viparItAs tadA nAryo vaJcayitvA rahaH patIn 03186055c vyuccaranty api duHzIlA dAsaiH pazubhir eva ca 03186056a tasmin yugasahasrAnte saMprApte cAyuSaH kSaye 03186056c anAvRSTir mahArAja jAyate bahuvArSikI 03186057a tatas tAny alpasArANi sattvAni kSudhitAni ca 03186057c pralayaM yAnti bhUyiSThaM pRthivyAM pRthivIpate 03186058a tato dinakarair dIptaiH saptabhir manujAdhipa 03186058c pIyate salilaM sarvaM samudreSu saritsu ca 03186059a yac ca kASThaM tRNaM cApi zuSkaM cArdraM ca bhArata 03186059c sarvaM tad bhasmasAd bhUtaM dRzyate bharatarSabha 03186060a tataH saMvartako vahnir vAyunA saha bhArata 03186060c lokam Avizate pUrvam Adityair upazoSitam 03186061a tataH sa pRthivIM bhittvA samAvizya rasAtalam 03186061c devadAnavayakSANAM bhayaM janayate mahat 03186062a nirdahan nAgalokaM ca yac ca kiM cit kSitAv iha 03186062c adhastAt pRthivIpAla sarvaM nAzayate kSaNAt 03186063a tato yojanaviMzAnAM sahasrANi zatAni ca 03186063c nirdahaty azivo vAyuH sa ca saMvartako 'nalaH 03186064a sadevAsuragandharvaM sayakSoragarAkSasam 03186064c tato dahati dIptaH sa sarvam eva jagad vibhuH 03186065a tato gajakulaprakhyAs taDinmAlAvibhUSitAH 03186065c uttiSThanti mahAmeghA nabhasy adbhutadarzanAH 03186066a ke cin nIlotpalazyAmAH ke cit kumudasaMnibhAH 03186066c ke cit kiJjalkasaMkAzAH ke cit pItAH payodharAH 03186067a ke cid dhAridrasaMkAzAH kAkANDakanibhAs tathA 03186067c ke cit kamalapatrAbhAH ke cid dhiGgulakaprabhAH 03186068a ke cit puravarAkArAH ke cid gajakulopamAH 03186068c ke cid aJjanasaMkAzAH ke cin makarasaMsthitAH 03186068e vidyunmAlApinaddhAGgAH samuttiSThanti vai ghanAH 03186069a ghorarUpA mahArAja ghorasvananinAditAH 03186069c tato jaladharAH sarve vyApnuvanti nabhastalam 03186070a tair iyaM pRthivI sarvA saparvatavanAkarA 03186070c ApUryate mahArAja salilaughapariplutA 03186071a tatas te jaladA ghorA rAviNaH puruSarSabha 03186071c sarvataH plAvayanty Azu coditAH parameSThinA 03186072a varSamANA mahat toyaM pUrayanto vasuMdharAm 03186072c sughoram azivaM raudraM nAzayanti ca pAvakam 03186073a tato dvAdaza varSANi payodAs ta upaplave 03186073c dhArAbhiH pUrayanto vai codyamAnA mahAtmanA 03186074a tataH samudraH svAM velAm atikrAmati bhArata 03186074c parvatAz ca vizIryante mahI cApi vizIryate 03186075a sarvataH sahasA bhrAntAs te payodA nabhastalam 03186075c saMveSTayitvA nazyanti vAyuvegaparAhatAH 03186076a tatas taM mArutaM ghoraM svayambhUr manujAdhipa 03186076c AdipadmAlayo devaH pItvA svapiti bhArata 03186077a tasminn ekArNave ghore naSTe sthAvarajaGgame 03186077c naSTe devAsuragaNe yakSarAkSasavarjite 03186078a nirmanuSye mahIpAla niHzvApadamahIruhe 03186078c anantarikSe loke 'smin bhramAmy eko 'ham AdRtaH 03186079a ekArNave jale ghore vicaran pArthivottama 03186079c apazyan sarvabhUtAni vaiklavyam agamaM param 03186080a tataH sudIrghaM gatvA tu plavamAno narAdhipa 03186080c zrAntaH kva cin na zaraNaM labhAmy aham atandritaH 03186081a tataH kadA cit pazyAmi tasmin salilasaMplave 03186081c nyagrodhaM sumahAntaM vai vizAlaM pRthivIpate 03186082a zAkhAyAM tasya vRkSasya vistIrNAyAM narAdhipa 03186082c paryaGke pRthivIpAla divyAstaraNasaMstRte 03186083a upaviSTaM mahArAja pUrNendusadRzAnanam 03186083c phullapadmavizAlAkSaM bAlaM pazyAmi bhArata 03186084a tato me pRthivIpAla vismayaH sumahAn abhUt 03186084c kathaM tv ayaM zizuH zete loke nAzam upAgate 03186085a tapasA cintayaMz cApi taM zizuM nopalakSaye 03186085c bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca jAnann api narAdhipa 03186086a atasIpuSpavarNAbhaH zrIvatsakRtalakSaNaH 03186086c sAkSAl lakSmyA ivAvAsaH sa tadA pratibhAti me 03186087a tato mAm abravId bAlaH sa padmanibhalocanaH 03186087c zrIvatsadhArI dyutimAn vAkyaM zrutisukhAvaham 03186088a jAnAmi tvA parizrAntaM tAta vizrAmakAGkSiNam 03186088c mArkaNDeya ihAssva tvaM yAvad icchasi bhArgava 03186089a abhyantaraM zarIraM me pravizya munisattama 03186089c Assva bho vihito vAsaH prasAdas te kRto mayA 03186090a tato bAlena tenaivam uktasyAsIt tadA mama 03186090c nirvedo jIvite dIrghe manuSyatve ca bhArata 03186091a tato bAlena tenAsyaM sahasA vivRtaM kRtam 03186091c tasyAham avazo vaktraM daivayogAt pravezitaH 03186092a tataH praviSTas tatkukSiM sahasA manujAdhipa 03186092c sarASTranagarAkIrNAM kRtsnAM pazyAmi medinIm 03186093a gaGgAM zatadruM sItAM ca yamunAm atha kauzikIm 03186093c carmaNvatIM vetravatIM candrabhAgAM sarasvatIm 03186094a sindhuM caiva vipAzAM ca nadIM godAvarIm api 03186094c vasvokasArAM nalinIM narmadAM caiva bhArata 03186095a nadIM tAmrAM ca veNNAM ca puNyatoyAM zubhAvahAm 03186095c suveNAM kRSNaveNAM ca irAmAM ca mahAnadIm 03186095e zoNaM ca puruSavyAghra vizalyAM kampunAm api 03186096a etAz cAnyAz ca nadyo 'haM pRthivyAM yA narottama 03186096c parikrAman prapazyAmi tasya kukSau mahAtmanaH 03186097a tataH samudraM pazyAmi yAdogaNaniSevitam 03186097c ratnAkaram amitraghna nidhAnaM payaso mahat 03186098a tataH pazyAmi gaganaM candrasUryavirAjitam 03186098c jAjvalyamAnaM tejobhiH pAvakArkasamaprabhaiH 03186098e pazyAmi ca mahIM rAjan kAnanair upazobhitAm 03186099a yajante hi tadA rAjan brAhmaNA bahubhiH savaiH 03186099c kSatriyAz ca pravartante sarvavarNAnuraJjane 03186100a vaizyAH kRSiM yathAnyAyaM kArayanti narAdhipa 03186100c zuzrUSAyAM ca niratA dvijAnAM vRSalAs tathA 03186101a tataH paripatan rAjaMs tasya kukSau mahAtmanaH 03186101c himavantaM ca pazyAmi hemakUTaM ca parvatam 03186102a niSadhaM cApi pazyAmi zvetaM ca rajatAcitam 03186102c pazyAmi ca mahIpAla parvataM gandhamAdanam 03186103a mandaraM manujavyAghra nIlaM cApi mahAgirim 03186103c pazyAmi ca mahArAja meruM kanakaparvatam 03186104a mahendraM caiva pazyAmi vindhyaM ca girim uttamam 03186104c malayaM cApi pazyAmi pAriyAtraM ca parvatam 03186105a ete cAnye ca bahavo yAvantaH pRthivIdharAH 03186105c tasyodare mayA dRSTAH sarvaratnavibhUSitAH 03186106a siMhAn vyAghrAn varAhAMz ca nAgAMz ca manujAdhipa 03186106c pRthivyAM yAni cAnyAni sattvAni jagatIpate 03186106e tAni sarvANy ahaM tatra pazyan paryacaraM tadA 03186107a kukSau tasya naravyAghra praviSTaH saMcaran dizaH 03186107c zakrAdIMz cApi pazyAmi kRtsnAn devagaNAMs tathA 03186108a gandharvApsaraso yakSAn RSIMz caiva mahIpate 03186108c daityadAnavasaMghAMz ca kAleyAMz ca narAdhipa 03186108e siMhikAtanayAMz cApi ye cAnye surazatravaH 03186109a yac ca kiM cin mayA loke dRSTaM sthAvarajaGgamam 03186109c tad apazyam ahaM sarvaM tasya kukSau mahAtmanaH 03186109e phalAhAraH pravicaran kRtsnaM jagad idaM tadA 03186110a antaH zarIre tasyAhaM varSANAm adhikaM zatam 03186110c na ca pazyAmi tasyAham antaM dehasya kutra cit 03186111a satataM dhAvamAnaz ca cintayAno vizAM pate 03186111c AsAdayAmi naivAntaM tasya rAjan mahAtmanaH 03186112a tatas tam eva zaraNaM gato 'smi vidhivat tadA 03186112c vareNyaM varadaM devaM manasA karmaNaiva ca 03186113a tato 'haM sahasA rAjan vAyuvegena niHsRtaH 03186113c mahAtmano mukhAt tasya vivRtAt puruSottama 03186114a tatas tasyaiva zAkhAyAM nyagrodhasya vizAM pate 03186114c Aste manujazArdUla kRtsnam AdAya vai jagat 03186115a tenaiva bAlaveSeNa zrIvatsakRtalakSaNam 03186115c AsInaM taM naravyAghra pazyAmy amitatejasam 03186116a tato mAm abravId vIra sa bAlaH prahasann iva 03186116c zrIvatsadhArI dyutimAn pItavAsA mahAdyutiH 03186117a apIdAnIM zarIre 'smin mAmake munisattama 03186117c uSitas tvaM suvizrAnto mArkaNDeya bravIhi me 03186118a muhUrtAd atha me dRSTiH prAdurbhUtA punar navA 03186118c yayA nirmuktam AtmAnam apazyaM labdhacetasam 03186119a tasya tAmratalau tAta caraNau supratiSThitau 03186119c sujAtau mRduraktAbhir aGgulIbhir alaMkRtau 03186120a prayatena mayA mUrdhnA gRhItvA hy abhivanditau 03186120c dRSTvAparimitaM tasya prabhAvam amitaujasaH 03186121a vinayenAJjaliM kRtvA prayatnenopagamya ca 03186121c dRSTo mayA sa bhUtAtmA devaH kamalalocanaH 03186122a tam ahaM prAJjalir bhUtvA namaskRtyedam abruvam 03186122c jJAtum icchAmi deva tvAM mAyAM cemAM tavottamAm 03186123a AsyenAnupraviSTo 'haM zarIraM bhagavaMs tava 03186123c dRSTavAn akhilA&l lokAn samastAJ jaThare tava 03186124a tava deva zarIrasthA devadAnavarAkSasAH 03186124c yakSagandharvanAgAz ca jagat sthAvarajaGgamam 03186125a tvatprasAdAc ca me deva smRtir na parihIyate 03186125c drutam antaH zarIre te satataM paridhAvataH 03186126a icchAmi puNDarIkAkSa jJAtuM tvAham anindita 03186126c iha bhUtvA zizuH sAkSAt kiM bhavAn avatiSThate 03186126e pItvA jagad idaM vizvam etad AkhyAtum arhasi 03186127a kimarthaM ca jagat sarvaM zarIrasthaM tavAnagha 03186127c kiyantaM ca tvayA kAlam iha stheyam ariMdama 03186128a etad icchAmi deveza zrotuM brAhmaNakAmyayA 03186128c tvattaH kamalapatrAkSa vistareNa yathAtatham 03186128e mahad dhy etad acintyaM ca yad ahaM dRSTavAn prabho 03186129a ity uktaH sa mayA zrImAn devadevo mahAdyutiH 03186129c sAntvayan mAm idaM vAkyam uvAca vadatAM varaH 03187001 deva uvAca 03187001a kAmaM devApi mAM vipra na vijAnanti tattvataH 03187001c tvatprItyA tu pravakSyAmi yathedaM visRjAmy aham 03187002a pitRbhakto 'si viprarSe mAM caiva zaraNaM gataH 03187002c ato dRSTo 'smi te sAkSAd brahmacaryaM ca te mahat 03187003a Apo nArA iti proktAH saMjJAnAma kRtaM mayA 03187003c tena nArAyaNo 'smy ukto mama tad dhy ayanaM sadA 03187004a ahaM nArAyaNo nAma prabhavaH zAzvato 'vyayaH 03187004c vidhAtA sarvabhUtAnAM saMhartA ca dvijottama 03187005a ahaM viSNur ahaM brahmA zakraz cAhaM surAdhipaH 03187005c ahaM vaizravaNo rAjA yamaH pretAdhipas tathA 03187006a ahaM zivaz ca somaz ca kazyapaz ca prajApatiH 03187006c ahaM dhAtA vidhAtA ca yajJaz cAhaM dvijottama 03187007a agnir AsyaM kSitiH pAdau candrAdityau ca locane 03187007c sadizaM ca nabhaH kAyo vAyur manasi me sthitaH 03187008a mayA kratuzatair iSTaM bahubhiH svAptadakSiNaiH 03187008c yajante vedaviduSo mAM devayajane sthitam 03187009a pRthivyAM kSatriyendrAz ca pArthivAH svargakAGkSiNaH 03187009c yajante mAM tathA vaizyAH svargalokajigISavaH 03187010a catuHsamudraparyantAM merumandarabhUSaNAm 03187010c zeSo bhUtvAham evaitAM dhArayAmi vasuMdharAm 03187011a vArAhaM rUpam AsthAya mayeyaM jagatI purA 03187011c majjamAnA jale vipra vIryeNAsIt samuddhRtA 03187012a agniz ca vaDavAvaktro bhUtvAhaM dvijasattama 03187012c pibAmy apaH samAviddhAs tAz caiva visRjAmy aham 03187013a brahma vaktraM bhujau kSatram UrU me saMzritA vizaH 03187013c pAdau zUdrA bhajante me vikrameNa krameNa ca 03187014a RgvedaH sAmavedaz ca yajurvedo 'py atharvaNaH 03187014c mattaH prAdurbhavanty ete mAm eva pravizanti ca 03187015a yatayaH zAntiparamA yatAtmAno mumukSavaH 03187015c kAmakrodhadveSamuktA niHsaGgA vItakalmaSAH 03187016a sattvasthA nirahaMkArA nityam adhyAtmakovidAH 03187016c mAm eva satataM viprAz cintayanta upAsate 03187017a ahaM saMvartako jyotir ahaM saMvartako yamaH 03187017c ahaM saMvartakaH sUryo ahaM saMvartako 'nilaH 03187018a tArArUpANi dRzyante yAny etAni nabhastale 03187018c mama rUpANy athaitAni viddhi tvaM dvijasattama 03187019a ratnAkarAH samudrAz ca sarva eva caturdizam 03187019c vasanaM zayanaM caiva nilayaM caiva viddhi me 03187020a kAmaM krodhaM ca harSaM ca bhayaM mohaM tathaiva ca 03187020c mamaiva viddhi rUpANi sarvANy etAni sattama 03187021a prApnuvanti narA vipra yat kRtvA karmazobhanam 03187021c satyaM dAnaM tapaz cogram ahiMsA caiva jantuSu 03187022a madvidhAnena vihitA mama dehavihAriNaH 03187022c mayAbhibhUtavijJAnA viceSTante na kAmataH 03187023a samyag vedam adhIyAnA yajanto vividhair makhaiH 03187023c zAntAtmAno jitakrodhAH prApnuvanti dvijAtayaH 03187024a prAptuM na zakyo yo vidvan narair duSkRtakarmabhiH 03187024c lobhAbhibhUtaiH kRpaNair anAryair akRtAtmabhiH 03187025a taM mAM mahAphalaM viddhi padaM sukRtakarmaNaH 03187025c duSprApaM vipramUDhAnAM mArgaM yogair niSevitam 03187026a yadA yadA ca dharmasya glAnir bhavati sattama 03187026c abhyutthAnam adharmasya tadAtmAnaM sRjAmy aham 03187027a daityA hiMsAnuraktAz ca avadhyAH surasattamaiH 03187027c rAkSasAz cApi loke 'smin yadotpatsyanti dAruNAH 03187028a tadAhaM saMprasUyAmi gRheSu zubhakarmaNAm 03187028c praviSTo mAnuSaM dehaM sarvaM prazamayAmy aham 03187029a sRSTvA devamanuSyAMz ca gandharvoragarAkSasAn 03187029c sthAvarANi ca bhUtAni saMharAmy AtmamAyayA 03187030a karmakAle punar deham anucintya sRjAmy aham 03187030c pravizya mAnuSaM dehaM maryAdAbandhakAraNAt 03187031a zvetaH kRtayuge varNaH pItas tretAyuge mama 03187031c rakto dvAparam AsAdya kRSNaH kaliyuge tathA 03187032a trayo bhAgA hy adharmasya tasmin kAle bhavanty uta 03187032c antakAle ca saMprApte kAlo bhUtvAtidAruNaH 03187032e trailokyaM nAzayAmy ekaH kRtsnaM sthAvarajaGgamam 03187033a ahaM trivartmA sarvAtmA sarvalokasukhAvahaH 03187033c abhibhUH sarvago 'nanto hRSIkeza urukramaH 03187034a kAlacakraM nayAmy eko brahmann aham arUpi vai 03187034c zamanaM sarvabhUtAnAM sarvalokakRtodyamam 03187035a evaM praNihitaH samyaG mayAtmA munisattama 03187035c sarvabhUteSu viprendra na ca mAM vetti kaz cana 03187036a yac ca kiM cit tvayA prAptaM mayi klezAtmakaM dvija 03187036c sukhodayAya tat sarvaM zreyase ca tavAnagha 03187037a yac ca kiM cit tvayA loke dRSTaM sthAvarajaGgamam 03187037c vihitaH sarvathaivAsau mamAtmA munisattama 03187038a ardhaM mama zarIrasya sarvalokapitAmahaH 03187038c ahaM nArAyaNo nAma zaGkhacakragadAdharaH 03187039a yAvad yugAnAM viprarSe sahasraparivartanam 03187039c tAvat svapimi vizvAtmA sarvalokapitAmahaH 03187040a evaM sarvam ahaM kAlam ihAse munisattama 03187040c azizuH zizurUpeNa yAvad brahmA na budhyate 03187041a mayA ca vipra datto 'yaM varas te brahmarUpiNA 03187041c asakRt parituSTena viprarSigaNapUjita 03187042a sarvam ekArNavaM dRSTvA naSTaM sthAvarajaGgamam 03187042c viklavo 'si mayA jJAtas tatas te darzitaM jagat 03187043a abhyantaraM zarIrasya praviSTo 'si yadA mama 03187043c dRSTvA lokaM samastaM ca vismito nAvabudhyase 03187044a tato 'si vaktrAd viprarSe drutaM niHsArito mayA 03187044c AkhyAtas te mayA cAtmA durjJeyo 'pi surAsuraiH 03187045a yAvat sa bhagavAn brahmA na budhyati mahAtapAH 03187045c tAvat tvam iha viprarSe vizrabdhaz cara vai sukham 03187046a tato vibuddhe tasmiMs tu sarvalokapitAmahe 03187046c ekIbhUto hi srakSyAmi zarIrAd dvijasattama 03187047a AkAzaM pRthivIM jyotir vAyuM salilam eva ca 03187047c loke yac ca bhavec cheSam iha sthAvarajaGgamam 03187048 mArkaNDeya uvAca 03187048a ity uktvAntarhitas tAta sa devaH paramAdbhutaH 03187048c prajAz cemAH prapazyAmi vicitrA bahudhAkRtAH 03187049a etad dRSTaM mayA rAjaMs tasmin prApte yugakSaye 03187049c AzcaryaM bharatazreSTha sarvadharmabhRtAM vara 03187050a yaH sa devo mayA dRSTaH purA padmanibhekSaNaH 03187050c sa eSa puruSavyAghra saMbandhI te janArdanaH 03187051a asyaiva varadAnAd dhi smRtir na prajahAti mAm 03187051c dIrgham Ayuz ca kaunteya svacchandamaraNaM tathA 03187052a sa eSa kRSNo vArSNeyaH purANapuruSo vibhuH 03187052c Aste harir acintyAtmA krIDann iva mahAbhujaH 03187053a eSa dhAtA vidhAtA ca saMhartA caiva sAtvataH 03187053c zrIvatsavakSA govindaH prajApatipatiH prabhuH 03187054a dRSTvemaM vRSNizArdUlaM smRtir mAm iyam AgatA 03187054c Adidevam ajaM viSNuM puruSaM pItavAsasam 03187055a sarveSAm eva bhUtAnAM pitA mAtA ca mAdhavaH 03187055c gacchadhvam enaM zaraNaM zaraNyaM kauravarSabhAH 03188001 vaizaMpAyana uvAca 03188001a evam uktAs tu te pArthA yamau ca puruSarSabhau 03188001c draupadyA kRSNayA sArdhaM namazcakrur janArdanam 03188002a sa caitAn puruSavyAghra sAmnA paramavalgunA 03188002c sAntvayAm Asa mAnArhAn manyamAno yathAvidhi 03188003a yudhiSThiras tu kaunteyo mArkaNDeyaM mahAmunim 03188003c punaH papraccha sAmrAjye bhaviSyAM jagato gatim 03188004a AzcaryabhUtaM bhavataH zrutaM no vadatAM vara 03188004c mune bhArgava yad vRttaM yugAdau prabhavApyayau 03188005a asmin kaliyuge 'py asti punaH kautUhalaM mama 03188005c samAkuleSu dharmeSu kiM nu zeSaM bhaviSyati 03188006a kiMvIryA mAnavAs tatra kimAhAravihAriNaH 03188006c kimAyuSaH kiMvasanA bhaviSyanti yugakSaye 03188007a kAM ca kASThAM samAsAdya punaH saMpatsyate kRtam 03188007c vistareNa mune brUhi vicitrANIha bhASase 03188008a ity uktaH sa munizreSThaH punar evAbhyabhASata 03188008c ramayan vRSNizArdUlaM pANDavAMz ca mahAmuniH 03188009 mArkaNDeya uvAca 03188009a bhaviSyaM sarvalokasya vRttAntaM bharatarSabha 03188009c kaluSaM kAlam AsAdya kathyamAnaM nibodha me 03188010a kRte catuSpAt sakalo nirvyAjopAdhivarjitaH 03188010c vRSaH pratiSThito dharmo manuSyeSv abhavat purA 03188011a adharmapAdaviddhas tu tribhir aMzaiH pratiSThitaH 03188011c tretAyAM dvApare 'rdhena vyAmizro dharma ucyate 03188012a tribhir aMzair adharmas tu lokAn Akramya tiSThati 03188012c caturthAMzena dharmas tu manuSyAn upatiSThati 03188013a Ayur vIryam atho buddhir balaM tejaz ca pANDava 03188013c manuSyANAm anuyugaM hrasatIti nibodha me 03188014a rAjAno brAhmaNA vaizyAH zUdrAz caiva yudhiSThira 03188014c vyAjair dharmaM cariSyanti dharmavaitaMsikA narAH 03188015a satyaM saMkSepsyate loke naraiH paNDitamAnibhiH 03188015c satyahAnyA tatas teSAm Ayur alpaM bhaviSyati 03188016a AyuSaH prakSayAd vidyAM na zakSyanty upazikSitum 03188016c vidyAhInAn avijJAnAl lobho 'py abhibhaviSyati 03188017a lobhakrodhaparA mUDhAH kAmasaktAz ca mAnavAH 03188017c vairabaddhA bhaviSyanti parasparavadhepsavaH 03188018a brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH saMkIryantaH parasparam 03188018c zUdratulyA bhaviSyanti tapaHsatyavivarjitAH 03188019a antyA madhyA bhaviSyanti madhyAz cAntAvasAyinaH 03188019c IdRzo bhavitA loko yugAnte paryupasthite 03188020a vastrANAM pravarA zANI dhAnyAnAM koradUSakAH 03188020c bhAryAmitrAz ca puruSA bhaviSyanti yugakSaye 03188021a matsyAmiSeNa jIvanto duhantaz cApy ajaiDakam 03188021c goSu naSTAsu puruSA bhaviSyanti yugakSaye 03188022a anyonyaM parimuSNanto hiMsayantaz ca mAnavAH 03188022c ajapA nAstikAH stenA bhaviSyanti yugakSaye 03188023a sarittIreSu kuddAlair vApayiSyanti cauSadhIH 03188023c tAz cApy alpaphalAs teSAM bhaviSyanti yugakSaye 03188024a zrAddhe daive ca puruSA ye ca nityaM dhRtavratAH 03188024c te 'pi lobhasamAyuktA bhokSyantIha parasparam 03188025a pitA putrasya bhoktA ca pituH putras tathaiva ca 03188025c atikrAntAni bhojyAni bhaviSyanti yugakSaye 03188026a na vratAni cariSyanti brAhmaNA vedanindakAH 03188026c na yakSyanti na hoSyanti hetuvAdavilobhitAH 03188027a nimne kRSiM kariSyanti yokSyanti dhuri dhenukAH 03188027c ekahAyanavatsAMz ca vAhayiSyanti mAnavAH 03188028a putraH pitRvadhaM kRtvA pitA putravadhaM tathA 03188028c nirudvego bRhadvAdI na nindAm upalapsyate 03188029a mlecchabhUtaM jagat sarvaM niSkriyaM yajJavarjitam 03188029c bhaviSyati nirAnandam anutsavam atho tathA 03188030a prAyazaH kRpaNAnAM hi tathA bandhumatAm api 03188030c vidhavAnAM ca vittAni hariSyantIha mAnavAH 03188031a alpavIryabalAH stabdhA lobhamohaparAyaNAH 03188031c tatkathAdAnasaMtuSTA duSTAnAm api mAnavAH 03188031e parigrahaM kariSyanti pApAcAraparigrahAH 03188032a saMghAtayantaH kaunteya rAjAnaH pApabuddhayaH 03188032c parasparavadhodyuktA mUrkhAH paNDitamAninaH 03188032e bhaviSyanti yugasyAnte kSatriyA lokakaNTakAH 03188033a arakSitAro lubdhAz ca mAnAhaMkAradarpitAH 03188033c kevalaM daNDarucayo bhaviSyanti yugakSaye 03188034a AkramyAkramya sAdhUnAM dArAMz caiva dhanAni ca 03188034c bhokSyante niranukrozA rudatAm api bhArata 03188035a na kanyAM yAcate kaz cin nApi kanyA pradIyate 03188035c svayaMgrAhA bhaviSyanti yugAnte paryupasthite 03188036a rAjAnaz cApy asaMtuSTAH parArthAn mUDhacetasaH 03188036c sarvopAyair hariSyanti yugAnte paryupasthite 03188037a mlecchIbhUtaM jagat sarvaM bhaviSyati ca bhArata 03188037c hasto hastaM parimuSed yugAnte paryupasthite 03188038a satyaM saMkSipyate loke naraiH paNDitamAnibhiH 03188038c sthavirA bAlamatayo bAlAH sthavirabuddhayaH 03188039a bhIravaH zUramAnInaH zUrA bhIruviSAdinaH 03188039c na vizvasanti cAnyonyaM yugAnte paryupasthite 03188040a ekAhAryaM jagat sarvaM lobhamohavyavasthitam 03188040c adharmo vardhati mahAn na ca dharmaH pravartate 03188041a brAhmaNAH kSatriyA vaizyA na ziSyanti janAdhipa 03188041c ekavarNas tadA loko bhaviSyati yugakSaye 03188042a na kSaMsyati pitA putraM putraz ca pitaraM tathA 03188042c bhAryA ca patizuzrUSAM na kariSyati kA cana 03188043a ye yavAnnA janapadA godhUmAnnAs tathaiva ca 03188043c tAn dezAn saMzrayiSyanti yugAnte paryupasthite 03188044a svairAhArAz ca puruSA yoSitaz ca vizAM pate 03188044c anyonyaM na sahiSyanti yugAnte paryupasthite 03188045a mlecchabhUtaM jagat sarvaM bhaviSyati yudhiSThira 03188045c na zrAddhair hi pitqMz cApi tarpayiSyanti mAnavAH 03188046a na kaz cit kasya cic chrotA na kaz cit kasya cid guruH 03188046c tamograstas tadA loko bhaviSyati narAdhipa 03188047a paramAyuz ca bhavitA tadA varSANi SoDaza 03188047c tataH prANAn vimokSyanti yugAnte paryupasthite 03188048a paJcame vAtha SaSThe vA varSe kanyA prasUyate 03188048c saptavarSASTavarSAz ca prajAsyanti narAs tadA 03188049a patyau strI tu tadA rAjan puruSo vA striyaM prati 03188049c yugAnte rAjazArdUla na toSam upayAsyati 03188050a alpadravyA vRthAliGgA hiMsA ca prabhaviSyati 03188050c na kaz cit kasya cid dAtA bhaviSyati yugakSaye 03188051a aTTazUlA janapadAH zivazUlAz catuSpathAH 03188051c kezazUlAH striyaz cApi bhaviSyanti yugakSaye 03188052a mlecchAH krUrAH sarvabhakSA dAruNAH sarvakarmasu 03188052c bhAvinaH pazcime kAle manuSyA nAtra saMzayaH 03188053a krayavikrayakAle ca sarvaH sarvasya vaJcanam 03188053c yugAnte bharatazreSTha vRttilobhAt kariSyati 03188054a jJAnAni cApy avijJAya kariSyanti kriyAs tathA 03188054c Atmacchandena vartante yugAnte paryupasthite 03188055a svabhAvAt krUrakarmANaz cAnyonyam abhizaGkinaH 03188055c bhavitAro janAH sarve saMprApte yugasaMkSaye 03188056a ArAmAMz caiva vRkSAMz ca nAzayiSyanti nirvyathAH 03188056c bhavitA saMkSayo loke jIvitasya ca dehinAm 03188057a tathA lobhAbhibhUtAz ca cariSyanti mahIm imAm 03188057c brAhmaNAz ca bhaviSyanti brahmasvAni ca bhuJjate 03188058a hAhAkRtA dvijAz caiva bhayArtA vRSalArditAH 03188058c trAtAram alabhanto vai bhramiSyanti mahIm imAm 03188059a jIvitAntakarA raudrAH krUrAH prANivihiMsakAH 03188059c yadA bhaviSyanti narAs tadA saMkSepsyate yugam 03188060a AzrayiSyanti ca nadIH parvatAn viSamANi ca 03188060c pradhAvamAnA vitrastA dvijAH kurukulodvaha 03188061a dasyuprapIDitA rAjan kAkA iva dvijottamAH 03188061c kurAjabhiz ca satataM karabhAraprapIDitAH 03188062a dhairyaM tyaktvA mahIpAla dAruNe yugasaMkSaye 03188062c vikarmANi kariSyanti zUdrANAM paricArakAH 03188063a zUdrA dharmaM pravakSyanti brAhmaNAH paryupAsakAH 03188063c zrotAraz ca bhaviSyanti prAmANyena vyavasthitAH 03188064a viparItaz ca loko 'yaM bhaviSyaty adharottaraH 03188064c eDUkAn pUjayiSyanti varjayiSyanti devatAH 03188064e zUdrAH paricariSyanti na dvijAn yugasaMkSaye 03188065a AzrameSu maharSINAM brAhmaNAvasatheSu ca 03188065c devasthAneSu caityeSu nAgAnAm AlayeSu ca 03188066a eDUkacihnA pRthivI na devagRhabhUSitA 03188066c bhaviSyati yuge kSINe tad yugAntasya lakSaNam 03188067a yadA raudrA dharmahInA mAMsAdAH pAnapAs tathA 03188067c bhaviSyanti narA nityaM tadA saMkSepsyate yugam 03188068a puSpe puSpaM yadA rAjan phale phalam upAzritam 03188068c prajAsyati mahArAja tadA saMkSepsyate yugam 03188069a akAlavarSI parjanyo bhaviSyati gate yuge 03188069c akrameNa manuSyANAM bhaviSyati tadA kriyA 03188069e virodham atha yAsyanti vRSalA brAhmaNaiH saha 03188070a mahI mlecchasamAkIrNA bhaviSyati tato 'cirAt 03188070c karabhArabhayAd viprA bhajiSyanti dizo daza 03188071a nirvizeSA janapadA narAvRSTibhir arditAH 03188071c AzramAn abhipatsyanti phalamUlopajIvinaH 03188072a evaM paryAkule loke maryAdA na bhaviSyati 03188072c na sthAsyanty upadeze ca ziSyA vipriyakAriNaH 03188073a AcAryopanidhiz caiva vatsyate tadanantaram 03188073c arthayuktyA pravatsyanti mitrasaMbandhibAndhavAH 03188073e abhAvaH sarvabhUtAnAM yugAnte ca bhaviSyati 03188074a dizaH prajvalitAH sarvA nakSatrANi calAni ca 03188074c jyotIMSi pratikUlAni vAtAH paryAkulAs tathA 03188074e ulkApAtAz ca bahavo mahAbhayanidarzakAH 03188075a SaDbhir anyaiz ca sahito bhAskaraH pratapiSyati 03188075c tumulAz cApi nirhrAdA digdAhAz cApi sarvazaH 03188075e kabandhAntarhito bhAnur udayAstamaye tadA 03188076a akAlavarSI ca tadA bhaviSyati sahasradRk 03188076c sasyAni ca na rokSyanti yugAnte paryupasthite 03188077a abhIkSNaM krUravAdinyaH paruSA ruditapriyAH 03188077c bhartqNAM vacane caiva na sthAsyanti tadA striyaH 03188078a putrAz ca mAtApitarau haniSyanti yugakSaye 03188078c sUdayiSyanti ca patIn striyaH putrAn apAzritAH 03188079a aparvaNi mahArAja sUryaM rAhur upaiSyati 03188079c yugAnte hutabhuk cApi sarvataH prajvaliSyati 03188080a pAnIyaM bhojanaM caiva yAcamAnAs tadAdhvagAH 03188080c na lapsyante nivAsaM ca nirastAH pathi zerate 03188081a nirghAtavAyasA nAgAH zakunAH samRgadvijAH 03188081c rUkSA vAco vimokSyanti yugAnte paryupasthite 03188082a mitrasaMbandhinaz cApi saMtyakSyanti narAs tadA 03188082c janaM parijanaM cApi yugAnte paryupasthite 03188083a atha dezAn dizaz cApi pattanAni purANi ca 03188083c kramazaH saMzrayiSyanti yugAnte paryupasthite 03188084a hA tAta hA sutety evaM tadA vAcaH sudAruNAH 03188084c vikrozamAnaz cAnyonyaM jano gAM paryaTiSyati 03188085a tatas tumulasaMghAte vartamAne yugakSaye 03188085c dvijAtipUrvako lokaH krameNa prabhaviSyati 03188086a tataH kAlAntare 'nyasmin punar lokavivRddhaye 03188086c bhaviSyati punar daivam anukUlaM yadRcchayA 03188087a yadA candraz ca sUryaz ca tathA tiSyabRhaspatI 03188087c ekarAzau sameSyanti prapatsyati tadA kRtam 03188088a kAlavarSI ca parjanyo nakSatrANi zubhAni ca 03188088c pradakSiNA grahAz cApi bhaviSyanty anulomagAH 03188088e kSemaM subhikSam ArogyaM bhaviSyati nirAmayam 03188089a kalkir viSNuyazA nAma dvijaH kAlapracoditaH 03188089c utpatsyate mahAvIryo mahAbuddhiparAkramaH 03188090a saMbhUtaH saMbhalagrAme brAhmaNAvasathe zubhe 03188090c manasA tasya sarvANi vAhanAny AyudhAni ca 03188090e upasthAsyanti yodhAz ca zastrANi kavacAni ca 03188091a sa dharmavijayI rAjA cakravartI bhaviSyati 03188091c sa cemaM saMkulaM lokaM prasAdam upaneSyati 03188092a utthito brAhmaNo dIptaH kSayAntakRd udAradhIH 03188092c sa saMkSepo hi sarvasya yugasya parivartakaH 03188093a sa sarvatra gatAn kSudrAn brAhmaNaiH parivAritaH 03188093c utsAdayiSyati tadA sarvAn mlecchagaNAn dvijaH 03189001 mArkaNDeya uvAca 03189001a tataz corakSayaM kRtvA dvijebhyaH pRthivIm imAm 03189001c vAjimedhe mahAyajJe vidhivat kalpayiSyati 03189002a sthApayitvA sa maryAdAH svayambhuvihitAH zubhAH 03189002c vanaM puNyayazaHkarmA jarAvAn saMzrayiSyati 03189003a tacchIlam anuvartsyante manuSyA lokavAsinaH 03189003c vipraiz corakSaye caiva kRte kSemaM bhaviSyati 03189004a kRSNAjinAni zaktIz ca trizUlAny AyudhAni ca 03189004c sthApayan viprazArdUlo dezeSu vijiteSu ca 03189005a saMstUyamAno viprendrair mAnayAno dvijottamAn 03189005c kalkiz cariSyati mahIM sadA dasyuvadhe rataH 03189006a hA tAta hA sutety evaM tAs tA vAcaH sudAruNAH 03189006c vikrozamAnAn subhRzaM dasyUn neSyati saMkSayam 03189007a tato 'dharmavinAzo vai dharmavRddhiz ca bhArata 03189007c bhaviSyati kRte prApte kriyAvAMz ca janas tathA 03189008a ArAmAz caiva caityAz ca taTAkAny avaTAs tathA 03189008c yajJakriyAz ca vividhA bhaviSyanti kRte yuge 03189009a brAhmaNAH sAdhavaz caiva munayaz ca tapasvinaH 03189009c AzramAH sahapASaNDAH sthitAH satye janAH prajAH 03189010a jAsyanti sarvabIjAni upyamAnAni caiva ha 03189010c sarveSv RtuSu rAjendra sarvaM sasyaM bhaviSyati 03189011a narA dAneSu niratA vrateSu niyameSu ca 03189011c japayajJaparA viprA dharmakAmA mudA yutAH 03189011e pAlayiSyanti rAjAno dharmeNemAM vasuMdharAm 03189012a vyavahAraratA vaizyA bhaviSyanti kRte yuge 03189012c SaTkarmaniratA viprAH kSatriyA rakSaNe ratAH 03189013a zuzrUSAyAM ratAH zUdrAs tathA varNatrayasya ca 03189013c eSa dharmaH kRtayuge tretAyAM dvApare tathA 03189013e pazcime yugakAle ca yaH sa te saMprakIrtitaH 03189014a sarvalokasya viditA yugasaMkhyA ca pANDava 03189014c etat te sarvam AkhyAtam atItAnAgataM mayA 03189014e vAyuproktam anusmRtya purANam RSisaMstutam 03189015a evaM saMsAramArgA me bahuzaz cirajIvinA 03189015c dRSTAz caivAnubhUtAz ca tAMs te kathitavAn aham 03189016a idaM caivAparaM bhUyaH saha bhrAtRbhir acyuta 03189016c dharmasaMzayamokSArthaM nibodha vacanaM mama 03189017a dharme tvayAtmA saMyojyo nityaM dharmabhRtAM vara 03189017c dharmAtmA hi sukhaM rAjA pretya ceha ca nandati 03189018a nibodha ca zubhAM vANIM yAM pravakSyAmi te 'nagha 03189018c na brAhmaNe paribhavaH kartavyas te kadA cana 03189018e brAhmaNo ruSito hanyAd api lokAn pratijJayA 03189019 vaizaMpAyana uvAca 03189019a mArkaNDeyavacaH zrutvA kurUNAM pravaro nRpaH 03189019c uvAca vacanaM dhImAn paramaM paramadyutiH 03189020a kasmin dharme mayA stheyaM prajAH saMrakSatA mune 03189020c kathaM ca vartamAno vai na cyaveyaM svadharmataH 03189021 mArkaNDeya uvAca 03189021a dayAvAn sarvabhUteSu hito rakto 'nasUyakaH 03189021c apatyAnAm iva sveSAM prajAnAM rakSaNe rataH 03189021e cara dharmaM tyajAdharmaM pitqn devAMz ca pUjaya 03189022a pramAdAd yat kRtaM te 'bhUt saMyag dAnena taj jaya 03189022c alaM te mAnam Azritya satataM paravAn bhava 03189023a vijitya pRthivIM sarvAM modamAnaH sukhI bhava 03189023c eSa bhUto bhaviSyaz ca dharmas te samudIritaH 03189024a na te 'sty aviditaM kiM cid atItAnAgataM bhuvi 03189024c tasmAd imaM pariklezaM tvaM tAta hRdi mA kRthAH 03189025a eSa kAlo mahAbAho api sarvadivaukasAm 03189025c muhyanti hi prajAs tAta kAlenAbhipracoditAH 03189026a mA ca te 'tra vicAro bhUd yan mayoktaM tavAnagha 03189026c atizaGkya vaco hy etad dharmalopo bhavet tava 03189027a jAto 'si prathite vaMze kurUNAM bharatarSabha 03189027c karmaNA manasA vAcA sarvam etat samAcara 03189028 yudhiSThira uvAca 03189028a yat tvayoktaM dvijazreSTha vAkyaM zrutimanoharam 03189028c tathA kariSye yatnena bhavataH zAsanaM vibho 03189029a na me lobho 'sti viprendra na bhayaM na ca matsaraH 03189029c kariSyAmi hi tat sarvam uktaM yat te mayi prabho 03189030 vaizaMpAyana uvAca 03189030a zrutvA tu vacanaM tasya pANDavasya mahAtmanaH 03189030c prahRSTAH pANDavA rAjan sahitAH zArGgadhanvanA 03189031a tathA kathAM zubhAM zrutvA mArkaNDeyasya dhImataH 03189031c vismitAH samapadyanta purANasya nivedanAt 03190001 vaizaMpAyana uvAca 03190001A bhUya eva brAhmaNamahAbhAgyaM vaktum arhasIty abravIt pANDaveyo mArkaNDeyam 03190002A athAcaSTa mArkaNDeyaH 03190003A ayodhyAyAm ikSvAkukulotpannaH pArthivaH parikSin nAma mRgayAm agamat 03190004A tam ekAzvena mRgam anusarantaM mRgo dUram apAharat 03190005A athAdhvani jAtazramaH kSuttRSNAbhibhUtaz ca kasmiMz cid uddeze nIlaM vanaSaNDam apazyat 03190005B tac ca viveza 03190006A tatas tasya vanaSaNDasya madhye 'tIva ramaNIyaM saro dRSTvA sAzva eva vyagAhata 03190007A athAzvastaH sa bisamRNAlam azvasyAgre nikSipya puSkariNItIre samAvizat 03190008A tataH zayAno madhuraM gItazabdam azRNot 03190009A sa zrutvAcintayat 03190009B neha manuSyagatiM pazyAmi 03190009C kasya khalv ayaM gItazabda iti 03190010A athApazyat kanyAM paramarUpadarzanIyAM puSpANy avacinvatIM gAyantIM ca 03190011A atha sA rAjJaH samIpe paryakrAmat 03190012A tAm abravId rAjA 03190012B kasyAsi subhage tvam iti 03190013A sA pratyuvAca 03190013B kanyAsmIti 03190014A tAM rAjovAca 03190014B arthI tvayAham iti 03190015A athovAca kanyA 03190015B samayenAhaM zakyA tvayA labdhum 03190015C nAnyatheti 03190016A tAM rAjA samayam apRcchat 03190017A tataH kanyedam uvAca 03190017B udakaM me na darzayitavyam iti 03190018A sa rAjA bADham ity uktvA tAM samAgamya tayA sahAste 03190019A tatraivAsIne rAjani senAnvagacchat 03190019B padenAnupadaM dRSTvA rAjAnaM parivAryAtiSThat 03190020A paryAzvastaz ca rAjA tayaiva saha zibikayA prAyAd avighATitayA 03190020B svanagaram anuprApya rahasi tayA saha ramann Aste 03190020C nAnyat kiM canApazyat 03190021A atha pradhAnAmAtyas tasyAbhyAzacarAH striyo 'pRcchat 03190021B kim atra prayojanaM vartata iti 03190022A athAbruvaMs tAH striyaH 03190022B apUrvam iva pazyAma udakaM nAtra nIyateti 03190023A athAmAtyo 'nudakaM vanaM kArayitvodAravRkSaM bahumUlapuSpaphalaM rahasy upagamya rAjAnam abravIt 03190023B vanam idam udAram anudakam 03190023C sAdhv atra ramyatAm iti 03190024A sa tasya vacanAt tayaiva saha devyA tad vanaM prAvizat 03190024B sa kadA cit tasmin vane ramye tayaiva saha vyavaharat 03190024C atha kSuttRSNArditaH zrAnto 'timAtram atimuktAgAram apazyat 03190025A tat pravizya rAjA saha priyayA sudhAtalasukRtAM vimalasalilapUrNAM vApIm apazyat 03190026A dRSTvaiva ca tAM tasyA eva tIre sahaiva tayA devyA vyatiSThat 03190027A atha tAM devIM sa rAjAbravIt 03190027B sAdhv avatara vApIsalilam iti 03190028A sA tadvacaH zrutvAvatIrya vApIM nyamajjat 03190028B na punar udamajjat 03190029A tAM mRgayamANo rAjA nApazyat 03190030A vApIm api niHsrAvya maNDUkaM zvabhramukhe dRSTvA kruddha AjJApayAm Asa 03190030B sarvamaNDUkavadhaH kriyatAm iti 03190030C yo mayArthI sa mRtakair maNDUkair upAyanair mAm upatiSThed iti 03190031A atha maNDUkavadhe ghore kriyamANe dikSu sarvAsu maNDUkAn bhayam Avizat 03190031B te bhItA maNDUkarAjJe yathAvRttaM nyavedayan 03190032A tato maNDUkarAT tApasaveSadhArI rAjAnam abhyagacchat 03190033A upetya cainam uvAca 03190033B mA rAjan krodhavazaM gamaH 03190033C prasAdaM kuru 03190033D nArhasi maNDUkAnAm anaparAdhinAM vadhaM kartum iti 03190034A zlokau cAtra bhavataH 03190034a mA maNDUkAJ jighAMsa tvaM kopaM saMdhArayAcyuta 03190034c prakSIyate dhanodreko janAnAm avijAnatAm 03190035a pratijAnIhi naitAMs tvaM prApya krodhaM vimokSyase 03190035c alaM kRtvA tavAdharmaM maNDUkaiH kiM hatair hi te 03190036A tam evaMvAdinam iSTajanazokaparItAtmA rAjA provAca 03190036B na hi kSamyate tan mayA 03190036C haniSyAmy etAn 03190036D etair durAtmabhiH priyA me bhakSitA 03190036E sarvathaiva me vadhyA maNDUkAH 03190036F nArhasi vidvan mAm uparoddhum iti 03190037A sa tad vAkyam upalabhya vyathitendriyamanAH provAca 03190037B prasIda rAjan 03190037C aham Ayur nAma maNDUkarAjaH 03190037D mama sA duhitA suzobhanA nAma 03190037E tasyA dauHzIlyam etat 03190037F bahavo hi rAjAnas tayA vipralabdhapUrvA iti 03190038A tam abravId rAjA 03190038B tayAsmy arthI 03190038C sA me dIyatAm iti 03190039A athainAM rAjJe pitAdAt 03190039B abravIc cainAm 03190039C enaM rAjAnaM zuzrUSasveti 03190040A sa uvAca duhitaram 03190040B yasmAt tvayA rAjAno vipralabdhAs tasmAd abrahmaNyAni tavApatyAni bhaviSyanty anRtakatvAt taveti 03190041A sa ca rAjA tAm upalabhya tasyAM surataguNanibaddhahRdayo lokatrayaizvaryam ivopalabhya harSabASpakalayA vAcA praNipatyAbhipUjya maNDUkarAjAnam abravIt 03190041B anugRhIto 'smIti 03190042A sa ca maNDUkarAjo jAmAtaram anujJApya yathAgatam agacchat 03190043A atha kasya cit kAlasya tasyAM kumArAs trayas tasya rAjJaH saMbabhUvuH zalo dalo balaz ceti 03190043B tatas teSAM jyeSThaM zalaM samaye pitA rAjye 'bhiSicya tapasi dhRtAtmA vanaM jagAma 03190044A atha kadA cic chalo mRgayAm acarat 03190044B mRgaM cAsAdya rathenAnvadhAvat 03190045A sUtaM covAca 03190045B zIghraM mAM vahasveti 03190046A sa tathoktaH sUto rAjAnam abravIt 03190046B mA kriyatAm anubandhaH 03190046C naiSa zakyas tvayA mRgo grahItuM yady api te rathe yuktau vAmyau syAtAm iti 03190047A tato 'bravId rAjA sUtam 03190047B AcakSva me vAmyau 03190047C hanmi vA tvAm iti 03190048A sa evam ukto rAjabhayabhIto vAmadevazApabhItaz ca sann Acakhyau rAjJe 03190048B vAmadevasyAzvau vAmyau manojavAv iti 03190049A athainam evaM bruvANam abravId rAjA 03190049B vAmadevAzramaM yAhIti 03190050A sa gatvA vAmadevAzramaM tam RSim abravIt 03190050B bhagavan mRgo mayA viddhaH palAyate 03190050C taM saMbhAvayeyam 03190050D arhasi me vAmyau dAtum iti 03190051A tam abravId RSiH 03190051B dadAni te vAmyau 03190051C kRtakAryeNa bhavatA mamaiva niryAtyau kSipram iti 03190052A sa ca tAv azvau pratigRhyAnujJApya carSiM prAyAd vAmyasaMyuktena rathena mRgaM prati 03190052C gacchaMz cAbravIt sUtam 03190052D azvaratnAv imAv ayogyau brAhmaNAnAm 03190052E naitau pratideyau vAmadevAyeti 03190053A evam uktvA mRgam avApya svanagaram etyAzvAvantaHpure 'sthApayat 03190054A atharSiz cintayAm Asa 03190054B taruNo rAjaputraH kalyANaM patram AsAdya ramate 03190054C na me pratiniryAtayati 03190054D aho kaSTam iti 03190055A manasA nizcitya mAsi pUrNe ziSyam abravIt 03190055B gacchAtreya 03190055C rAjAnaM brUhi 03190055D yadi paryAptaM niryAtayopAdhyAyavAmyAv iti 03190056A sa gatvaivaM taM rAjAnam abravIt 03190057A taM rAjA pratyuvAca 03190057B rAjJAm etad vAhanam 03190057C anarhA brAhmaNA ratnAnAm evaMvidhAnAm 03190057D kiM ca brAhmaNAnAm azvaiH kAryam 03190057E sAdhu pratigamyatAm iti 03190058A sa gatvaivam upAdhyAyAyAcaSTa 03190059A tac chrutvA vacanam apriyaM vAmadevaH krodhaparItAtmA svayam eva rAjAnam abhigamyAzvArtham abhyacodayat 03190059B na cAdAd rAjA 03190060 vAmadeva uvAca 03190060a prayaccha vAmyau mama pArthiva tvaM; kRtaM hi te kAryam anyair azakyam 03190060c mA tvA vadhId varuNo ghorapAzair; brahmakSatrasyAntare vartamAnaH 03190061 rAjovAca 03190061a anaDvAhau suvratau sAdhu dAntAv; etad viprANAM vAhanaM vAmadeva 03190061c tAbhyAM yAhi tvaM yatra kAmo maharSe; chandAMsi vai tvAdRzaM saMvahanti 03190062 vAmadeva uvAca 03190062a chandAMsi vai mAdRzaM saMvahanti; loke 'muSmin pArthiva yAni santi 03190062c asmiMs tu loke mama yAnam etad; asmadvidhAnAm apareSAM ca rAjan 03190063 rAjovAca 03190063a catvAro vA gardabhAs tvAM vahantu; zreSThAzvataryo harayo vA turaMgAH 03190063c tais tvaM yAhi kSatriyasyaiSa vAho; mama vAmyau na tavaitau hi viddhi 03190064 vAmadeva uvAca 03190064a ghoraM vrataM brAhmaNasyaitad Ahur; etad rAjan yad ihAjIvamAnaH 03190064c ayasmayA ghorarUpA mahAnto; vahantu tvAM zitazUlAz caturdhA 03190065 rAjovAca 03190065a ye tvA vidur brAhmaNaM vAmadeva; vAcA hantuM manasA karmaNA vA 03190065c te tvAM saziSyam iha pAtayantu; madvAkyanunnAH zitazUlAsihastAH 03190066 vAmadeva uvAca 03190066a nAnuyogA brAhmaNAnAM bhavanti; vAcA rAjan manasA karmaNA vA 03190066c yas tv evaM brahma tapasAnveti vidvAMs; tena zreSTho bhavati hi jIvamAnaH 03190067 mArkaNDeya uvAca 03190067a evam ukte vAmadevena rAjan; samuttasthU rAkSasA ghorarUpAH 03190067c taiH zUlahastair vadhyamAnaH sa rAjA; provAcedaM vAkyam uccais tadAnIm 03190068a ikSvAkavo yadi brahman dalo vA; vidheyA me yadi vAnye vizo 'pi 03190068c notsrakSye 'haM vAmadevasya vAmyau; naivaMvidhA dharmazIlA bhavanti 03190069a evaM bruvann eva sa yAtudhAnair; hato jagAmAzu mahIM kSitIzaH 03190069c tato viditvA nRpatiM nipAtitam; ikSvAkavo vai dalam abhyaSiJcan 03190070a rAjye tadA tatra gatvA sa vipraH; provAcedaM vacanaM vAmadevaH 03190070c dalaM rAjAnaM brAhmaNAnAM hi deyam; evaM rAjan sarvadharmeSu dRSTam 03190071a bibheSi cet tvam adharmAn narendra; prayaccha me zIghram evAdya vAmyau 03190071c etac chrutvA vAmadevasya vAkyaM; sa pArthivaH sUtam uvAca roSAt 03190072a ekaM hi me sAyakaM citrarUpaM; digdhaM viSeNAhara saMgRhItam 03190072c yena viddho vAmadevaH zayIta; saMdazyamAnaH zvabhir ArtarUpaH 03190073 vAmadeva uvAca 03190073a jAnAmi putraM dazavarSaM tavAhaM; jAtaM mahiSyAM zyenajitaM narendra 03190073c taM jahi tvaM madvacanAt praNunnas; tUrNaM priyaM sAyakair ghorarUpaiH 03190074 mArkaNDeya uvAca 03190074a evam ukto vAmadevena rAjann; antaHpure rAjaputraM jaghAna 03190074c sa sAyakas tigmatejA visRSTaH; zrutvA dalas tac ca vAkyaM babhASe 03190075a ikSvAkavo hanta carAmi vaH priyaM; nihanmImaM vipram adya pramathya 03190075c AnIyatAm aparas tigmatejAH; pazyadhvaM me vIryam adya kSitIzAH 03190076 vAmadeva uvAca 03190076a yaM tvam enaM sAyakaM ghorarUpaM; viSeNa digdhaM mama saMdadhAsi 03190076c na tvam enaM zaravaryaM vimoktuM; saMdhAtuM vA zakSyasi mAnavendra 03190077 rAjovAca 03190077a ikSvAkavaH pazyata mAM gRhItaM; na vai zaknomy eSa zaraM vimoktum 03190077c na cAsya kartuM nAzam abhyutsahAmi; AyuSmAn vai jIvatu vAmadevaH 03190078 vAmadeva uvAca 03190078a saMspRzainAM mahiSIM sAyakena; tatas tasmAd enaso mokSyase tvam 03190079 mArkaNDeya uvAca 03190079a tatas tathA kRtavAn pArthivas tu; tato muniM rAjaputrI babhASe 03190079c yathA yuktaM vAmadevAham enaM; dine dine saMvizantI vyazaMsam 03190079e brAhmaNebhyo mRgayantI sUnRtAni; tathA brahman puNyalokaM labheyam 03190080 vAmadeva uvAca 03190080a tvayA trAtaM rAjakulaM zubhekSaNe; varaM vRNISvApratimaM dadAni te 03190080c prazAdhImaM svajanaM rAjaputri; ikSvAkurAjyaM sumahac cApy anindye 03190081 rAjaputry uvAca 03190081a varaM vRNe bhagavann ekam eva; vimucyatAM kilbiSAd adya bhartA 03190081c zivena cAdhyAhi saputrabAndhavaM; varo vRto hy eSa mayA dvijAgrya 03190082 mArkaNDeya uvAca 03190082a zrutvA vacaH sa munI rAjaputryAs; tathAstv iti prAha kurupravIra 03190082c tataH sa rAjA mudito babhUva; vAmyau cAsmai saMpradadau praNamya 03191001 vaizaMpAyana uvAca 03191001A mArkaNDeyam RSayaH pANDavAz ca paryapRcchan 03191001B asti kaz cid bhavataz cirajAtatara iti 03191002A sa tAn uvAca 03191002B asti khalu rAjarSir indradyumno nAma kSINapuNyas tridivAt pracyutaH 03191002C kIrtis te vyucchinneti 03191002D sa mAm upAtiSThat 03191002E atha pratyabhijAnAti mAM bhavAn iti 03191003A tam aham abruvam 03191003B na vayaM rAsAyanikAH zarIropatApenAtmanaH samArabhAmahe 'rthAnAm anuSThAnam 03191004A asti khalu himavati prAkArakarNo nAmolUkaH 03191004B sa bhavantaM yadi jAnIyAt 03191004C prakRSTe cAdhvani himavAn 03191004D tatrAsau prativasatIti 03191005A sa mAm azvo bhUtvA tatrAvahad yatra babhUvolUkaH 03191006A athainaM sa rAjarSiH paryapRcchat 03191006B pratyabhijAnAti mAM bhavAn iti 03191007A sa muhUrtaM dhyAtvAbravId enam 03191007B nAbhijAne bhavantam iti 03191008A sa evam ukto rAjarSir indradyumnaH punas tam ulUkam abravIt 03191008B asti kaz cid bhavataz cirajAtatara iti 03191009A sa evam ukto 'bravId enam 03191009B asti khalv indradyumnasaro nAma 03191009C tasmin nADIjaGgho nAma bakaH prativasati 03191009D so 'smattaz cirajAtataraH 03191009E taM pRccheti 03191010A tata indradyumno mAM colUkaM cAdAya tat saro 'gacchad yatrAsau nADIjaGgho nAma bako babhUva 03191011A so 'smAbhiH pRSTaH 03191011B bhavAn indradyumnaM rAjAnaM pratyabhijAnAtIti 03191012A sa evam ukto 'bravIn muhUrtaM dhyAtvA 03191012B nAbhijAnAmy aham indradyumnaM rAjAnam iti 03191013A tataH so 'smAbhiH pRSTaH 03191013B asti kaz cid anyo bhavataz cirajAtatara iti 03191014A sa no 'bravId asti khalv ihaiva sarasy akUpAro nAma kacchapaH prativasati 03191014B sa mattaz cirajAtatara iti 03191014C sa yadi kathaM cid abhijAnIyAd imaM rAjAnaM tam akUpAraM pRcchAma iti 03191015A tataH sa bakas tam akUpAraM kacchapaM vijJApayAm Asa 03191015B asty asmAkam abhipretaM bhavantaM kaM cid artham abhipraSTum 03191015C sAdhv AgamyatAM tAvad iti 03191016A etac chrutvA sa kacchapas tasmAt sarasa utthAyAbhyagacchad yatra tiSThAmo vayaM tasya sarasas tIre 03191017A AgataM cainaM vayam apRcchAma 03191017B bhavAn indradyumnaM rAjAnam abhijAnAtIti 03191018A sa muhUrtaM dhyAtvA bASpapUrNanayana udvignahRdayo vepamAno visaMjJakalpaH prAJjalir abravIt 03191018B kim aham enaM na pratyabhijAnAmi 03191018C ahaM hy anena sahasrakRtvaH pUrvam agnicitiSUpahitapUrvaH 03191018D saraz cedam asya dakSiNAdattAbhir gobhir atikramamANAbhiH kRtam 03191018E atra cAhaM prativasAmIti 03191019A athaitat kacchapenodAhRtaM zrutvA samanantaraM devalokAd devarathaH prAdurAsIt 03191020A vAcaz cAzrUyantendradyumnaM prati 03191020B prastutas te svargaH 03191020C yathocitaM sthAnam abhipadyasva 03191020D kIrtimAn asi 03191020E avyagro yAhIti 03191021a divaM spRzati bhUmiM ca zabdaH puNyasya karmaNaH 03191021c yAvat sa zabdo bhavati tAvat puruSa ucyate 03191022a akIrtiH kIrtyate yasya loke bhUtasya kasya cit 03191022c pataty evAdhamA&l lokAn yAvac chabdaH sa kIrtyate 03191023a tasmAt kalyANavRttaH syAd atyantAya naro bhuvi 03191023c vihAya vRttaM pApiSThaM dharmam evAbhisaMzrayet 03191024A ity etac chrutvA sa rAjAbravIt 03191024B tiSTha tAvad yAvad idAnIm imau vRddhau yathAsthAnaM pratipAdayAmIti 03191025A sa mAM prAkArakarNaM colUkaM yathocite sthAne pratipAdya tenaiva yAnena saMsiddho yathocitaM sthAnaM pratipannaH 03191026A etan mayAnubhUtaM cirajIvinA dRSTam iti pANDavAn uvAca mArkaNDeyaH 03191027A pANDavAz cocuH prItAH 03191027B sAdhu 03191027C zobhanaM kRtaM bhavatA rAjAnam indradyumnaM svargalokAc cyutaM sve sthAne svarge punaH pratipAdayateti 03191028A athainAn abravId asau 03191028B nanu devakIputreNApi kRSNena narake majjamAno rAjarSir nRgas tasmAt kRcchrAt samuddhRtya punaH svargaM pratipAdita iti 03192001 vaizaMpAyana uvAca 03192001a yudhiSThiro dharmarAjaH papraccha bharatarSabha 03192001c mArkaNDeyaM tapovRddhaM dIrghAyuSam akalmaSam 03192002a viditAs tava dharmajJa devadAnavarAkSasAH 03192002c rAjavaMzAz ca vividhA RSivaMzAz ca zAzvatAH 03192002e na te 'sty aviditaM kiM cid asmi&l loke dvijottama 03192003a kathAM vetsi mune divyAM manuSyoragarakSasAm 03192003c etad icchAmy ahaM zrotuM tattvena kathitaM dvija 03192004a kuvalAzva iti khyAta ikSvAkur aparAjitaH 03192004c kathaM nAma viparyAsAd dhundhumAratvam AgataH 03192005a etad icchAmi tattvena jJAtuM bhArgavasattama 03192005c viparyastaM yathA nAma kuvalAzvasya dhImataH 03192006 mArkaNDeya uvAca 03192006a hanta te kathayiSyAmi zRNu rAjan yudhiSThira 03192006c dharmiSTham idam AkhyAnaM dhundhumArasya tac chRNu 03192007a yathA sa rAjA ikSvAkuH kuvalAzvo mahIpatiH 03192007c dhundhumAratvam agamat tac chRNuSva mahIpate 03192008a maharSir vizrutas tAta uttaGka iti bhArata 03192008c marudhanvasu ramyeSu Azramas tasya kaurava 03192009a uttaGkas tu mahArAja tapo 'tapyat suduzcaram 03192009c ArirAdhayiSur viSNuM bahUn varSagaNAn vibho 03192010a tasya prItaH sa bhagavAn sAkSAd darzanam eyivAn 03192010c dRSTvaiva carSiH prahvas taM tuSTAva vividhaiH stavaiH 03192011a tvayA deva prajAH sarvAH sadevAsuramAnavAH 03192011c sthAvarANi ca bhUtAni jaGgamAni tathaiva ca 03192011e brahma vedAz ca vedyaM ca tvayA sRSTaM mahAdyute 03192012a ziras te gaganaM deva netre zazidivAkarau 03192012c niHzvAsaH pavanaz cApi tejo 'gniz ca tavAcyuta 03192012e bAhavas te dizaH sarvAH kukSiz cApi mahArNavaH 03192013a UrU te parvatA deva khaM nAbhir madhusUdana 03192013c pAdau te pRthivI devI romANy oSadhayas tathA 03192014a indrasomAgnivaruNA devAsuramahoragAH 03192014c prahvAs tvAm upatiSThanti stuvanto vividhaiH stavaiH 03192015a tvayA vyAptAni sarvANi bhUtAni bhuvanezvara 03192015c yoginaH sumahAvIryAH stuvanti tvAM maharSayaH 03192016a tvayi tuSTe jagat svasthaM tvayi kruddhe mahad bhayam 03192016c bhayAnAm apanetAsi tvam ekaH puruSottama 03192017a devAnAM mAnuSANAM ca sarvabhUtasukhAvahaH 03192017c tribhir vikramaNair deva trayo lokAs tvayAhRtAH 03192017e asurANAM samRddhAnAM vinAzaz ca tvayA kRtaH 03192018a tava vikramaNair devA nirvANam agaman param 03192018c parAbhavaM ca daityendrAs tvayi kruddhe mahAdyute 03192019a tvaM hi kartA vikartA ca bhUtAnAm iha sarvazaH 03192019c ArAdhayitvA tvAM devAH sukham edhanti sarvazaH 03192020a evaM stuto hRSIkeza uttaGkena mahAtmanA 03192020c uttaGkam abravId viSNuH prItas te 'haM varaM vRNu 03192021 uttaGka uvAca 03192021a paryApto me varo hy eSa yad ahaM dRSTavAn harim 03192021c puruSaM zAzvataM divyaM sraSTAraM jagataH prabhum 03192022 viSNur uvAca 03192022a prItas te 'ham alaulyena bhaktyA ca dvijasattama 03192022c avazyaM hi tvayA brahman matto grAhyo varo dvija 03192023a evaM saMchandyamAnas tu vareNa hariNA tadA 03192023c uttaGkaH prAJjalir vavre varaM bharatasattama 03192024a yadi me bhagavAn prItaH puNDarIkanibhekSaNaH 03192024c dharme satye dame caiva buddhir bhavatu me sadA 03192024e abhyAsaz ca bhaved bhaktyA tvayi nityaM mahezvara 03192025 viSNur uvAca 03192025a sarvam etad dhi bhavitA matprasAdAt tava dvija 03192025c pratibhAsyati yogaz ca yena yukto divaukasAm 03192025e trayANAm api lokAnAM mahat kAryaM kariSyasi 03192026a utsAdanArthaM lokAnAM dhundhur nAma mahAsuraH 03192026c tapasyati tapo ghoraM zRNu yas taM haniSyati 03192027a bRhadazva iti khyAto bhaviSyati mahIpatiH 03192027c tasya putraH zucir dAntaH kuvalAzva iti zrutaH 03192028a sa yogabalam AsthAya mAmakaM pArthivottamaH 03192028c zAsanAt tava viprarSe dhundhumAro bhaviSyati 03192029 mArkaNDeya uvAca 03192029a uttaGkam evam uktvA tu viSNur antaradhIyata 03193001 mArkaNDeya uvAca 03193001a ikSvAkau saMsthite rAjaJ zazAdaH pRthivIm imAm 03193001c prAptaH paramadharmAtmA so 'yodhyAyAM nRpo 'bhavat 03193002a zazAdasya tu dAyAdaH kakutstho nAma vIryavAn 03193002c anenAz cApi kAkutsthaH pRthuz cAnenasaH sutaH 03193003a viSvagazvaH pRthoH putras tasmAd Ardras tu jajJivAn 03193003c Ardrasya yuvanAzvas tu zrAvastas tasya cAtmajaH 03193004a jajJe zrAvastako rAjA zrAvastI yena nirmitA 03193004c zrAvastasya tu dAyAdo bRhadazvo mahAbalaH 03193004e bRhadazvasutaz cApi kuvalAzva iti smRtaH 03193005a kuvalAzvasya putrANAM sahasrANy ekaviMzatiH 03193005c sarve vidyAsu niSNAtA balavanto durAsadAH 03193006a kuvalAzvas tu pitRto guNair abhyadhiko 'bhavat 03193006c samaye taM tato rAjye bRhadazvo 'bhyaSecayat 03193006e kuvalAzvaM mahArAja zUram uttamadhArmikam 03193007a putrasaMkrAmitazrIs tu bRhadazvo mahIpatiH 03193007c jagAma tapase dhImAMs tapovanam amitrahA 03193008a atha zuzrAva rAjarSiM tam uttaGko yudhiSThira 03193008c vanaM saMprasthitaM rAjan bRhadazvaM dvijottamaH 03193009a tam uttaGko mahAtejAH sarvAstraviduSAM varam 03193009c nyavArayad ameyAtmA samAsAdya narottamam 03193010 uttaGka uvAca 03193010a bhavatA rakSaNaM kAryaM tat tAvat kartum arhasi 03193010c nirudvignA vayaM rAjaMs tvatprasAdAd vasemahi 03193011a tvayA hi pRthivI rAjan rakSyamANA mahAtmanA 03193011c bhaviSyati nirudvignA nAraNyaM gantum arhasi 03193012a pAlane hi mahAn dharmaH prajAnAm iha dRzyate 03193012c na tathA dRzyate 'raNye mA te bhUd buddhir IdRzI 03193013a IdRzo na hi rAjendra dharmaH kva cana dRzyate 03193013c prajAnAM pAlane yo vai purA rAjarSibhiH kRtaH 03193013e rakSitavyAH prajA rAjJA tAs tvaM rakSitum arhasi 03193014a nirudvignas tapaz cartuM na hi zaknomi pArthiva 03193014c mamAzramasamIpe vai sameSu marudhanvasu 03193015a samudro vAlukApUrNa ujjAnaka iti smRtaH 03193015c bahuyojanavistIrNo bahuyojanam AyataH 03193016a tatra raudro dAnavendro mahAvIryaparAkramaH 03193016c madhukaiTabhayoH putro dhundhur nAma sudAruNaH 03193017a antarbhUmigato rAjan vasaty amitavikramaH 03193017c taM nihatya mahArAja vanaM tvaM gantum arhasi 03193018a zete lokavinAzAya tapa AsthAya dAruNam 03193018c tridazAnAM vinAzAya lokAnAM cApi pArthiva 03193019a avadhyo devatAnAM sa daityAnAm atha rakSasAm 03193019c nAgAnAm atha yakSANAM gandharvANAM ca sarvazaH 03193019e avApya sa varaM rAjan sarvalokapitAmahAt 03193020a taM vinAzaya bhadraM te mA te buddhir ato 'nyathA 03193020c prApsyase mahatIM kIrtiM zAzvatIm avyayAM dhruvAm 03193021a krUrasya svapatas tasya vAlukAntarhitasya vai 03193021c saMvatsarasya paryante niHzvAsaH saMpravartate 03193021e yadA tadA bhUz calati sazailavanakAnanA 03193022a tasya niHzvAsavAtena raja uddhUyate mahat 03193022c Adityapatham AvRtya saptAhaM bhUmikampanam 03193022e savisphuliGgaM sajvAlaM sadhUmaM hy atidAruNam 03193023a tena rAjan na zaknomi tasmin sthAtuM sva Azrame 03193023c taM vinAzaya rAjendra lokAnAM hitakAmyayA 03193023e lokAH svasthA bhavantv adya tasmin vinihate 'sure 03193024a tvaM hi tasya vinAzAya paryApta iti me matiH 03193024c tejasA tava tejaz ca viSNur ApyAyayiSyati 03193025a viSNunA ca varo datto mama pUrvaM tato vadhe 03193025c yas taM mahAsuraM raudraM vadhiSyati mahIpatiH 03193025e tejas taM vaiSNavam iti pravekSyati durAsadam 03193026a tat tejas tvaM samAdhAya rAjendra bhuvi duHsaham 03193026c taM niSUdaya saMduSTaM daityaM raudraparAkramam 03193027a na hi dhundhur mahAtejAs tejasAlpena zakyate 03193027c nirdagdhuM pRthivIpAla sa hi varSazatair api 03194001 mArkaNDeya uvAca 03194001a sa evam ukto rAjarSir uttaGkenAparAjitaH 03194001c uttaGkaM kauravazreSTha kRtAJjalir athAbravIt 03194002a na te 'bhigamanaM brahman mogham etad bhaviSyati 03194002c putro mamAyaM bhagavan kuvalAzva iti smRtaH 03194003a dhRtimAn kSiprakArI ca vIryeNApratimo bhuvi 03194003c priyaM vai sarvam etat te kariSyati na saMzayaH 03194004a putraiH parivRtaH sarvaiH zUraiH parighabAhubhiH 03194004c visarjayasva mAM brahman nyastazastro 'smi sAMpratam 03194005a tathAstv iti ca tenokto muninAmitatejasA 03194005c sa tam Adizya tanayam uttaGkAya mahAtmane 03194005e kriyatAm iti rAjarSir jagAma vanam uttamam 03194006 yudhiSThira uvAca 03194006a ka eSa bhagavan daityo mahAvIryas tapodhana 03194006c kasya putro 'tha naptA vA etad icchAmi veditum 03194007a evaM mahAbalo daityo na zruto me tapodhana 03194007c etad icchAmi bhagavan yAthAtathyena veditum 03194007e sarvam eva mahAprAjJa vistareNa tapodhana 03194008 mArkaNDeya uvAca 03194008a zRNu rAjann idaM sarvaM yathAvRttaM narAdhipa 03194008c ekArNave tadA ghore naSTe sthAvarajaGgame 03194008e pranaSTeSu ca bhUteSu sarveSu bharatarSabha 03194009a prabhavaH sarvabhUtAnAM zAzvataH puruSo 'vyayaH 03194009c suSvApa bhagavAn viSNur apzayyAm eka eva ha 03194009e nAgasya bhoge mahati zeSasyAmitatejasaH 03194010a lokakartA mahAbhAga bhagavAn acyuto hariH 03194010c nAgabhogena mahatA parirabhya mahIm imAm 03194011a svapatas tasya devasya padmaM sUryasamaprabham 03194011c nAbhyAM viniHsRtaM tatra yatrotpannaH pitAmahaH 03194011e sAkSAl lokagurur brahmA padme sUryendusaprabhe 03194012a caturvedaz caturmUrtis tathaiva ca caturmukhaH 03194012c svaprabhAvAd durAdharSo mahAbalaparAkramaH 03194013a kasya cit tv atha kAlasya dAnavau vIryavattarau 03194013c madhuz ca kaiTabhaz caiva dRSTavantau hariM prabhum 03194014a zayAnaM zayane divye nAgabhoge mahAdyutim 03194014c bahuyojanavistIrNe bahuyojanam Ayate 03194015a kirITakaustubhadharaM pItakauzeyavAsasam 03194015c dIpyamAnaM zriyA rAjaMs tejasA vapuSA tathA 03194015e sahasrasUryapratimam adbhutopamadarzanam 03194016a vismayaH sumahAn AsIn madhukaiTabhayos tadA 03194016c dRSTvA pitAmahaM caiva padme padmanibhekSaNam 03194017a vitrAsayetAm atha tau brahmANam amitaujasam 03194017c vitrAsyamAno bahuzo brahmA tAbhyAM mahAyazAH 03194017e akampayat padmanAlaM tato 'budhyata kezavaH 03194018a athApazyata govindo dAnavau vIryavattarau 03194018c dRSTvA tAv abravId devaH svAgataM vAM mahAbalau 03194018e dadAni vAM varaM zreSThaM prItir hi mama jAyate 03194019a tau prahasya hRSIkezaM mahAvIryau mahAsurau 03194019c pratyabrUtAM mahArAja sahitau madhusUdanam 03194020a AvAM varaya deva tvaM varadau svaH surottama 03194020c dAtArau svo varaM tubhyaM tad bravIhy avicArayan 03194021 bhagavAn uvAca 03194021a pratigRhNe varaM vIrAv Ipsitaz ca varo mama 03194021c yuvAM hi vIryasaMpannau na vAm asti samaH pumAn 03194022a vadhyatvam upagacchetAM mama satyaparAkramau 03194022c etad icchAmy ahaM kAmaM prAptuM lokahitAya vai 03194023 madhukaiTabhAv UcatuH 03194023a anRtaM noktapUrvaM nau svaireSv api kuto 'nyathA 03194023c satye dharme ca niratau viddhy AvAM puruSottama 03194024a bale rUpe ca vIrye ca zame ca na samo 'sti nau 03194024c dharme tapasi dAne ca zIlasattvadameSu ca 03194025a upaplavo mahAn asmAn upAvartata kezava 03194025c uktaM pratikuruSva tvaM kAlo hi duratikramaH 03194026a AvAm icchAvahe deva kRtam ekaM tvayA vibho 03194026c anAvRte 'sminn AkAze vadhaM suravarottama 03194027a putratvam abhigacchAva tava caiva sulocana 03194027c vara eSa vRto deva tad viddhi surasattama 03194028 bhagavAn uvAca 03194028a bADham evaM kariSyAmi sarvam etad bhaviSyati 03194029 mArkaNDeya uvAca 03194029a vicintya tv atha govindo nApazyad yad anAvRtam 03194029c avakAzaM pRthivyAM vA divi vA madhusUdanaH 03194030a svakAv anAvRtAv UrU dRSTvA devavaras tadA 03194030c madhukaiTabhayo rAjaJ zirasI madhusUdanaH 03194030e cakreNa zitadhAreNa nyakRntata mahAyazAH 03195001 mArkaNDeya uvAca 03195001a dhundhur nAma mahAtejAs tayoH putro mahAdyutiH 03195001c sa tapo 'tapyata mahan mahAvIryaparAkramaH 03195002a atiSThad ekapAdena kRzo dhamanisaMtataH 03195002c tasmai brahmA dadau prIto varaM vavre sa ca prabho 03195003a devadAnavayakSANAM sarpagandharvarakSasAm 03195003c avadhyo 'haM bhaveyaM vai vara eSa vRto mayA 03195004a evaM bhavatu gaccheti tam uvAca pitAmahaH 03195004c sa evam uktas tatpAdau mUrdhnA spRzya jagAma ha 03195005a sa tu dhundhur varaM labdhvA mahAvIryaparAkramaH 03195005c anusmaran pitRvadhaM tato viSNum upAdravat 03195006a sa tu devAn sagandharvAJ jitvA dhundhur amarSaNaH 03195006c babAdha sarvAn asakRd devAn viSNuM ca vai bhRzam 03195007a samudro vAlukApUrNa ujjAnaka iti smRtaH 03195007c Agamya ca sa duSTAtmA taM dezaM bharatarSabha 03195007e bAdhate sma paraM zaktyA tam uttaGkAzramaM prabho 03195008a antarbhUmigatas tatra vAlukAntarhitas tadA 03195008c madhukaiTabhayoH putro dhundhur bhImaparAkramaH 03195009a zete lokavinAzAya tapobalasamAzritaH 03195009c uttaGkasyAzramAbhyAze niHzvasan pAvakArciSaH 03195010a etasminn eva kAle tu sabhRtyabalavAhanaH 03195010c kuvalAzvo narapatir anvito balazAlinAm 03195011a sahasrair ekaviMzatyA putrANAm arimardanaH 03195011c prAyAd uttaGkasahito dhundhos tasya nivezanam 03195012a tam Avizat tato viSNur bhagavAMs tejasA prabhuH 03195012c uttaGkasya niyogena lokAnAM hitakAmyayA 03195013a tasmin prayAte durdharSe divi zabdo mahAn abhUt 03195013c eSa zrImAn nRpasuto dhundhumAro bhaviSyati 03195014a divyaiz ca puSpais taM devAH samantAt paryavAkiran 03195014c devadundubhayaz caiva neduH svayam udIritAH 03195015a zItaz ca vAyuH pravavau prayANe tasya dhImataH 03195015c vipAMsulAM mahIM kurvan vavarSa ca surezvaraH 03195016a antarikSe vimAnAni devatAnAM yudhiSThira 03195016c tatraiva samadRzyanta dhundhur yatra mahAsuraH 03195017a kuvalAzvasya dhundhoz ca yuddhakautUhalAnvitAH 03195017c devagandharvasahitAH samavaikSan maharSayaH 03195018a nArAyaNena kauravya tejasApyAyitas tadA 03195018c sa gato nRpatiH kSipraM putrais taiH sarvatodizam 03195019a arNavaM khAnayAm Asa kuvalAzvo mahIpatiH 03195019c kuvalAzvasya putrais tu tasmin vai vAlukArNave 03195020a saptabhir divasaiH khAtvA dRSTo dhundhur mahAbalaH 03195020c AsId ghoraM vapus tasya vAlukAntarhitaM mahat 03195020e dIpyamAnaM yathA sUryas tejasA bharatarSabha 03195021a tato dhundhur mahArAja dizam Azritya pazcimAm 03195021c supto 'bhUd rAjazArdUla kAlAnalasamadyutiH 03195022a kuvalAzvasya putrais tu sarvataH parivAritaH 03195022c abhidrutaH zarais tIkSNair gadAbhir musalair api 03195022e paTTizaiH parighaiH prAsaiH khaDgaiz ca vimalaiH zitaiH 03195023a sa vadhyamAnaH saMkruddhaH samuttasthau mahAbalaH 03195023c kruddhaz cAbhakSayat teSAM zastrANi vividhAni ca 03195024a AsyAd vaman pAvakaM sa saMvartakasamaM tadA 03195024c tAn sarvAn nRpateH putrAn adahat svena tejasA 03195025a mukhajenAgninA kruddho lokAn udvartayann iva 03195025c kSaNena rAjazArdUla pureva kapilaH prabhuH 03195025e sagarasyAtmajAn kruddhas tad adbhutam ivAbhavat 03195026a teSu krodhAgnidagdheSu tadA bharatasattama 03195026c taM prabuddhaM mahAtmAnaM kumbhakarNam ivAparam 03195026e AsasAda mahAtejAH kuvalAzvo mahIpatiH 03195027a tasya vAri mahArAja susrAva bahu dehataH 03195027c tadApIyata tat tejo rAjA vArimayaM nRpa 03195027e yogI yogena vahniM ca zamayAm Asa vAriNA 03195028a brahmAstreNa tadA rAjA daityaM krUraparAkramam 03195028c dadAha bharatazreSTha sarvalokAbhayAya vai 03195029a so 'streNa dagdhvA rAjarSiH kuvalAzvo mahAsuram 03195029c surazatrum amitraghnas trilokeza ivAparaH 03195029e dhundhumAra iti khyAto nAmnA samabhavat tataH 03195030a prItaiz ca tridazaiH sarvair maharSisahitais tadA 03195030c varaM vRNISvety uktaH sa prAJjaliH praNatas tadA 03195030e atIva mudito rAjann idaM vacanam abravIt 03195031a dadyAM vittaM dvijAgryebhyaH zatrUNAM cApi durjayaH 03195031c sakhyaM ca viSNunA me syAd bhUteSv adroha eva ca 03195031e dharme ratiz ca satataM svarge vAsas tathAkSayaH 03195032a tathAstv iti tato devaiH prItair uktaH sa pArthivaH 03195032c RSibhiz ca sagandharvair uttaGkena ca dhImatA 03195033a sabhAjya cainaM vividhair AzIrvAdais tato nRpam 03195033c devA maharSayaz caiva svAni sthAnAni bhejire 03195034a tasya putrAs trayaH ziSTA yudhiSThira tadAbhavan 03195034c dRDhAzvaH kapilAzvaz ca candrAzvaz caiva bhArata 03195034e tebhyaH paramparA rAjann ikSvAkUNAM mahAtmanAm 03195035a evaM sa nihatas tena kuvalAzvena sattama 03195035c dhundhur daityo mahAvIryo madhukaiTabhayoH sutaH 03195036a kuvalAzvas tu nRpatir dhundhumAra iti smRtaH 03195036c nAmnA ca guNasaMyuktas tadA prabhRti so 'bhavat 03195037a etat te sarvam AkhyAtaM yan mAM tvaM paripRcchasi 03195037c dhaundhumAram upAkhyAnaM prathitaM yasya karmaNA 03195038a idaM tu puNyam AkhyAnaM viSNoH samanukIrtanam 03195038c zRNuyAd yaH sa dharmAtmA putravAMz ca bhaven naraH 03195039a AyuSmAn dhRtimAMz caiva zrutvA bhavati parvasu 03195039c na ca vyAdhibhayaM kiM cit prApnoti vigatajvaraH 03196001 vaizaMpAyana uvAca 03196001a tato yudhiSThiro rAjA mArkaNDeyaM mahAdyutim 03196001c papraccha bharatazreSTho dharmapraznaM sudurvacam 03196002a zrotum icchAmi bhagavan strINAM mAhAtmyam uttamam 03196002c kathyamAnaM tvayA vipra sUkSmaM dharmaM ca tattvataH 03196003a pratyakSeNa hi viprarSe devA dRzyanti sattama 03196003c sUryAcandramasau vAyuH pRthivI vahnir eva ca 03196004a pitA mAtA ca bhagavan gAva eva ca sattama 03196004c yac cAnyad eva vihitaM tac cApi bhRgunandana 03196005a manye 'haM guruvat sarvam ekapatnyas tathA striyaH 03196005c pativratAnAM zuzrUSA duSkarA pratibhAti me 03196006a pativratAnAM mAhAtmyaM vaktum arhasi naH prabho 03196006c nirudhya cendriyagrAmaM manaH saMrudhya cAnagha 03196006e patiM daivatavac cApi cintayantyaH sthitA hi yAH 03196007a bhagavan duSkaraM hy etat pratibhAti mama prabho 03196007c mAtApitRSu zuzrUSA strINAM bhartRSu ca dvija 03196008a strINAM dharmAt sughorAd dhi nAnyaM pazyAmi duSkaram 03196008c sAdhv AcArAH striyo brahman yat kurvanti sadAdRtAH 03196008e duSkaraM bata kurvanti pitaro mAtaraz ca vai 03196009a ekapatnyaz ca yA nAryo yAz ca satyaM vadanty uta 03196009c kukSiNA daza mAsAMz ca garbhaM saMdhArayanti yAH 03196009e nAryaH kAlena saMbhUya kim adbhutataraM tataH 03196010a saMzayaM paramaM prApya vedanAm atulAm api 03196010c prajAyante sutAn nAryo duHkhena mahatA vibho 03196010e puSNanti cApi mahatA snehena dvijasattama 03196011a ye ca krUreSu sarveSu vartamAnA jugupsitAH 03196011c svakarma kurvanti sadA duSkaraM tac ca me matam 03196012a kSatradharmasamAcAraM tathyaM cAkhyAhi me dvija 03196012c dharmaH sudurlabho vipra nRzaMsena durAtmanA 03196013a etad icchAmi bhagavan praznaM praznavidAM vara 03196013c zrotuM bhRgukulazreSTha zuzrUSe tava suvrata 03196014 mArkaNDeya uvAca 03196014a hanta te sarvam AkhyAsye praznam etaM sudurvacam 03196014c tattvena bharatazreSTha gadatas tan nibodha me 03196015a mAtaraM sadRzIM tAta pitqn anye ca manyate 03196015c duSkaraM kurute mAtA vivardhayati yA prajAH 03196016a tapasA devatejyAbhir vandanena titikSayA 03196016c abhicArair upAyaiz ca Ihante pitaraH sutAn 03196017a evaM kRcchreNa mahatA putraM prApya sudurlabham 03196017c cintayanti sadA vIra kIdRzo 'yaM bhaviSyati 03196018a AzaMsate ca putreSu pitA mAtA ca bhArata 03196018c yazaH kIrtim athaizvaryaM prajA dharmaM tathaiva ca 03196019a tayor AzAM tu saphalAM yaH karoti sa dharmavit 03196019c pitA mAtA ca rAjendra tuSyato yasya nityadA 03196019e iha pretya ca tasyAtha kIrtir dharmaz ca zAzvataH 03196020a naiva yajJaH striyaH kaz cin na zrAddhaM nopavAsakam 03196020c yA tu bhartari zuzrUSA tayA svargam upAznute 03196021a etat prakaraNaM rAjann adhikRtya yudhiSThira 03196021c prativratAnAM niyataM dharmaM cAvahitaH zRNu 03197001 mArkaNDeya uvAca 03197001a kaz cid dvijAtipravaro vedAdhyAyI tapodhanaH 03197001c tapasvI dharmazIlaz ca kauziko nAma bhArata 03197002a sAGgopaniSadAn vedAn adhIte dvijasattamaH 03197002c sa vRkSamUle kasmiMz cid vedAn uccArayan sthitaH 03197003a upariSTAc ca vRkSasya balAkA saMnyalIyata 03197003c tayA purISam utsRSTaM brAhmaNasya tadopari 03197004a tAm avekSya tataH kruddhaH samapadhyAyata dvijaH 03197004c bhRzaM krodhAbhibhUtena balAkA sA nirIkSitA 03197005a apadhyAtA ca vipreNa nyapatad vasudhAtale 03197005c balAkAM patitAM dRSTvA gatasattvAm acetanAm 03197005e kAruNyAd abhisaMtaptaH paryazocata tAM dvijaH 03197006a akAryaM kRtavAn asmi rAgadveSabalAtkRtaH 03197006c ity uktvA bahuzo vidvAn grAmaM bhaikSAya saMzritaH 03197007a grAme zucIni pracaran kulAni bharatarSabha 03197007c praviSTas tat kulaM yatra pUrvaM caritavAMs tu saH 03197008a dehIti yAcamAno vai tiSThety uktaH striyA tataH 03197008c zaucaM tu yAvat kurute bhAjanasya kuTumbinI 03197009a etasminn antare rAjan kSudhAsaMpIDito bhRzam 03197009c bhartA praviSTaH sahasA tasyA bharatasattama 03197010a sA tu dRSTvA patiM sAdhvI brAhmaNaM vyapahAya tam 03197010c pAdyam AcamanIyaM ca dadau bhartre tathAsanam 03197011a prahvA paryacarac cApi bhartAram asitekSaNA 03197011c AhAreNAtha bhakSyaiz ca vAkyaiH sumadhurais tathA 03197012a ucchiSTaM bhuJjate bhartuH sA tu nityaM yudhiSThira 03197012c daivataM ca patiM mene bhartuz cittAnusAriNI 03197013a na karmaNA na manasA nAtyaznAn nApi cApibat 03197013c taM sarvabhAvopagatA patizuzrUSaNe ratA 03197014a sAdhvAcArA zucir dakSA kuTumbasya hitaiSiNI 03197014c bhartuz cApi hitaM yat tat satataM sAnuvartate 03197015a devatAtithibhRtyAnAM zvazrUzvazurayos tathA 03197015c zuzrUSaNaparA nityaM satataM saMyatendriyA 03197016a sA brAhmaNaM tadA dRSTvA saMsthitaM bhaikSakAGkSiNam 03197016c kurvatI patizuzrUSAM sasmArAtha zubhekSaNA 03197017a vrIDitA sAbhavat sAdhvI tadA bharatasattama 03197017c bhikSAm AdAya viprAya nirjagAma yazasvinI 03197018 brAhmaNa uvAca 03197018a kim idaM bhavati tvaM mAM tiSThety uktvA varAGgane 03197018c uparodhaM kRtavatI na visarjitavaty asi 03197019 mArkaNDeya uvAca 03197019a brAhmaNaM krodhasaMtaptaM jvalantam iva tejasA 03197019c dRSTvA sAdhvI manuSyendra sAntvapUrvaM vaco 'bravIt 03197020a kSantum arhasi me vipra bhartA me daivataM mahat 03197020c sa cApi kSudhitaH zrAntaH prAptaH zuzrUSito mayA 03197021 brAhmaNa uvAca 03197021a brAhmaNA na garIyAMso garIyAMs te patiH kRtaH 03197021c gRhasthadharme vartantI brAhmaNAn avamanyase 03197022a indro 'py eSAM praNamate kiM punar mAnuSA bhuvi 03197022c avalipte na jAnISe vRddhAnAM na zrutaM tvayA 03197022e brAhmaNA hy agnisadRzA daheyuH pRthivIm api 03197023 stry uvAca 03197023a nAvajAnAmy ahaM viprAn devais tulyAn manasvinaH 03197023c aparAdham imaM vipra kSantum arhasi me 'nagha 03197024a jAnAmi tejo viprANAM mahAbhAgyaM ca dhImatAm 03197024c apeyaH sAgaraH krodhAt kRto hi lavaNodakaH 03197025a tathaiva dIptatapasAM munInAM bhAvitAtmanAm 03197025c yeSAM krodhAgnir adyApi daNDake nopazAmyati 03197026a brAhmaNAnAM paribhavAd vAtApiz ca durAtmavAn 03197026c agastyam RSim AsAdya jIrNaH krUro mahAsuraH 03197027a prabhAvA bahavaz cApi zrUyante brahmavAdinAm 03197027c krodhaH suvipulo brahman prasAdaz ca mahAtmanAm 03197028a asmiMs tv atikrame brahman kSantum arhasi me 'nagha 03197028c patizuzrUSayA dharmo yaH sa me rocate dvija 03197029a daivateSv api sarveSu bhartA me daivataM param 03197029c avizeSeNa tasyAhaM kuryAM dharmaM dvijottama 03197030a zuzrUSAyAH phalaM pazya patyur brAhmaNa yAdRzam 03197030c balAkA hi tvayA dagdhA roSAt tad viditaM mama 03197031a krodhaH zatruH zarIrastho manuSyANAM dvijottama 03197031c yaH krodhamohau tyajati taM devA brAhmaNaM viduH 03197032a yo vaded iha satyAni guruM saMtoSayeta ca 03197032c hiMsitaz ca na hiMseta taM devA brAhmaNaM viduH 03197033a jitendriyo dharmaparaH svAdhyAyanirataH zuciH 03197033c kAmakrodhau vaze yasya taM devA brAhmaNaM viduH 03197034a yasya cAtmasamo loko dharmajJasya manasvinaH 03197034c sarvadharmeSu ca ratas taM devA brAhmaNaM viduH 03197035a yo 'dhyApayed adhIyIta yajed vA yAjayIta vA 03197035c dadyAd vApi yathAzakti taM devA brAhmaNaM viduH 03197036a brahmacArI ca vedAnyo adhIyIta dvijottamaH 03197036c svAdhyAye cApramatto vai taM devA brAhmaNaM viduH 03197037a yad brAhmaNAnAM kuzalaM tad eSAM parikIrtayet 03197037c satyaM tathA vyAharatAM nAnRte ramate manaH 03197038a dhanaM tu brAhmaNasyAhuH svAdhyAyaM damam Arjavam 03197038c indriyANAM nigrahaM ca zAzvataM dvijasattama 03197038e satyArjave dharmam AhuH paraM dharmavido janAH 03197039a durjJeyaH zAzvato dharmaH sa tu satye pratiSThitaH 03197039c zrutipramANo dharmaH syAd iti vRddhAnuzAsanam 03197040a bahudhA dRzyate dharmaH sUkSma eva dvijottama 03197040c bhavAn api ca dharmajJaH svAdhyAyanirataH zuciH 03197040e na tu tattvena bhagavan dharmAn vetsIti me matiH 03197041a mAtApitRbhyAM zuzrUSuH satyavAdI jitendriyaH 03197041c mithilAyAM vasan vyAdhaH sa te dharmAn pravakSyati 03197041e tatra gacchasva bhadraM te yathAkAmaM dvijottama 03197042a atyuktam api me sarvaM kSantum arhasy anindita 03197042c striyo hy avadhyAH sarveSAM ye dharmaviduSo janAH 03197043 brAhmaNa uvAca 03197043a prIto 'smi tava bhadraM te gataH krodhaz ca zobhane 03197043c upAlambhas tvayA hy ukto mama niHzreyasaM param 03197043e svasti te 'stu gamiSyAmi sAdhayiSyAmi zobhane 03197044 mArkaNDeya uvAca 03197044a tayA visRSTo nirgamya svam eva bhavanaM yayau 03197044c vinindan sa dvijo ''tmAnaM kauziko narasattama 03198001 mArkaNDeya uvAca 03198001a cintayitvA tad AzcaryaM striyA proktam azeSataH 03198001c vinindan sa dvijo ''tmAnam AgaskRta ivAbabhau 03198002a cintayAnaH sa dharmasya sUkSmAM gatim athAbravIt 03198002c zraddadhAnena bhAvyaM vai gacchAmi mithilAm aham 03198003a kRtAtmA dharmavit tasyAM vyAdho nivasate kila 03198003c taM gacchAmy aham adyaiva dharmaM praSTuM tapodhanam 03198004a iti saMcintya manasA zraddadhAnaH striyA vacaH 03198004c balAkApratyayenAsau dharmyaiz ca vacanaiH zubhaiH 03198004e saMpratasthe sa mithilAM kautUhalasamanvitaH 03198005a atikrAmann araNyAni grAmAMz ca nagarANi ca 03198005c tato jagAma mithilAM janakena surakSitAm 03198006a dharmasetusamAkIrNAM yajJotsavavatIM zubhAm 03198006c gopurATTAlakavatIM gRhaprAkArazobhitAm 03198007a pravizya sa purIM ramyAM vimAnair bahubhir vRtAm 03198007c paNyaiz ca bahubhir yuktAM suvibhaktamahApathAm 03198008a azvai rathais tathA nAgair yAnaiz ca bahubhir vRtAm 03198008c hRSTapuSTajanAkIrNAM nityotsavasamAkulAm 03198009a so 'pazyad bahuvRttAntAM brAhmaNaH samatikraman 03198009c dharmavyAdham apRcchac ca sa cAsya kathito dvijaiH 03198010a apazyat tatra gatvA taM sUnAmadhye vyavasthitam 03198010c mArgamAhiSamAMsAni vikrINantaM tapasvinam 03198010e AkulatvAt tu kretqNAm ekAnte saMsthito dvijaH 03198011a sa tu jJAtvA dvijaM prAptaM sahasA saMbhramotthitaH 03198011c AjagAma yato vipraH sthita ekAnta Asane 03198012 vyAdha uvAca 03198012a abhivAdaye tvA bhagavan svAgataM te dvijottama 03198012c ahaM vyAdhas tu bhadraM te kiM karomi prazAdhi mAm 03198013a ekapatnyA yad ukto 'si gaccha tvaM mithilAm iti 03198013c jAnAmy etad ahaM sarvaM yadarthaM tvam ihAgataH 03198014 mArkaNDeya uvAca 03198014a zrutvA tu tasya tad vAkyaM sa vipro bhRzaharSitaH 03198014c dvitIyam idam Azcaryam ity acintayata dvijaH 03198015a adezasthaM hi te sthAnam iti vyAdho 'bravId dvijam 03198015c gRhaM gacchAva bhagavan yadi rocayase 'nagha 03198016a bADham ity eva saMhRSTo vipro vacanam abravIt 03198016c agratas tu dvijaM kRtvA sa jagAma gRhAn prati 03198017a pravizya ca gRhaM ramyam AsanenAbhipUjitaH 03198017c pAdyam AcamanIyaM ca pratigRhya dvijottamaH 03198018a tataH sukhopaviSTas taM vyAdhaM vacanam abravIt 03198018c karmaitad vai na sadRzaM bhavataH pratibhAti me 03198018e anutapye bhRzaM tAta tava ghoreNa karmaNA 03198019 vyAdha uvAca 03198019a kulocitam idaM karma pitRpaitAmahaM mama 03198019c vartamAnasya me dharme sve manyuM mA kRthA dvija 03198020a dhAtrA tu vihitaM pUrvaM karma svaM pAlayAmy aham 03198020c prayatnAc ca gurU vRddhau zuzrUSe 'haM dvijottama 03198021a satyaM vade nAbhyasUye yathAzakti dadAmi ca 03198021c devatAtithibhRtyAnAm avaziSTena vartaye 03198022a na kutsayAmy ahaM kiM cin na garhe balavattaram 03198022c kRtam anveti kartAraM purA karma dvijottama 03198023a kRSigorakSyavANijyam iha lokasya jIvanam 03198023c daNDanItis trayI vidyA tena lokA bhavanty uta 03198024a karma zUdre kRSir vaizye saMgrAmaH kSatriye smRtaH 03198024c brahmacaryaM tapo mantrAH satyaM ca brAhmaNe sadA 03198025a rAjA prazAsti dharmeNa svakarmaniratAH prajAH 03198025c vikarmANaz ca ye ke cit tAn yunakti svakarmasu 03198026a bhetavyaM hi sadA rAjJAM prajAnAm adhipA hi te 03198026c mArayanti vikarmasthaM lubdhA mRgam iveSubhiH 03198027a janakasyeha viprarSe vikarmastho na vidyate 03198027c svakarmaniratA varNAz catvAro 'pi dvijottama 03198028a sa eSa janako rAjA durvRttam api cet sutam 03198028c daNDyaM daNDe nikSipati tathA na glAti dhArmikam 03198029a suyuktacAro nRpatiH sarvaM dharmeNa pazyati 03198029c zrIz ca rAjyaM ca daNDaz ca kSatriyANAM dvijottama 03198030a rAjAno hi svadharmeNa zriyam icchanti bhUyasIm 03198030c sarveSAm eva varNAnAM trAtA rAjA bhavaty uta 03198031a pareNa hi hatAn brahman varAhamahiSAn aham 03198031c na svayaM hanmi viprarSe vikrINAmi sadA tv aham 03198032a na bhakSayAmi mAMsAni RtugAmI tathA hy aham 03198032c sadopavAsI ca tathA naktabhojI tathA dvija 03198033a azIlaz cApi puruSo bhUtvA bhavati zIlavAn 03198033c prANihiMsArataz cApi bhavate dhArmikaH punaH 03198034a vyabhicArAn narendrANAM dharmaH saMkIryate mahAn 03198034c adharmo vardhate cApi saMkIryante tathA prajAH 03198035a uruNDA vAmanAH kubjAH sthUlazIrSAs tathaiva ca 03198035c klIbAz cAndhAz ca jAyante badhirA lambacUcukAH 03198035e pArthivAnAm adharmatvAt prajAnAm abhavaH sadA 03198036a sa eSa rAjA janakaH sarvaM dharmeNa pazyati 03198036c anugRhNan prajAH sarvAH svadharmaniratAH sadA 03198037a ye caiva mAM prazaMsanti ye ca nindanti mAnavAH 03198037c sarvAn supariNItena karmaNA toSayAmy aham 03198038a ye jIvanti svadharmeNa saMbhuJjante ca pArthivAH 03198038c na kiM cid upajIvanti dakSA utthAnazIlinaH 03198039a zaktyAnnadAnaM satataM titikSA dharmanityatA 03198039c yathArhaM pratipUjA ca sarvabhUteSu vai dayA 03198039e tyAgAn nAnyatra martyAnAM guNAs tiSThanti pUruSe 03198040a mRSAvAdaM pariharet kuryAt priyam ayAcitaH 03198040c na ca kAmAn na saMrambhAn na dveSAd dharmam utsRjet 03198041a priye nAtibhRzaM hRSyed apriye na ca saMjvaret 03198041c na muhyed arthakRcchreSu na ca dharmaM parityajet 03198042a karma cet kiM cid anyat syAd itaran na samAcaret 03198042c yat kalyANam abhidhyAyet tatrAtmAnaM niyojayet 03198043a na pApaM prati pApaH syAt sAdhur eva sadA bhavet 03198043c Atmanaiva hataH pApo yaH pApaM kartum icchati 03198044a karma caitad asAdhUnAM vRjinAnAm asAdhuvat 03198044c na dharmo 'stIti manvAnAH zucIn avahasanti ye 03198044e azraddadhAnA dharmasya te nazyanti na saMzayaH 03198045a mahAdRtir ivAdhmAtaH pApo bhavati nityadA 03198045c mUDhAnAm avaliptAnAm asAraM bhASitaM bhavet 03198045e darzayaty antarAtmAnaM divA rUpam ivAMzumAn 03198046a na loke rAjate mUrkhaH kevalAtmaprazaMsayA 03198046c api ceha mRjA hInaH kRtavidyaH prakAzate 03198047a abruvan kasya cin nindAm AtmapUjAm avarNayan 03198047c na kaz cid guNasaMpannaH prakAzo bhuvi dRzyate 03198048a vikarmaNA tapyamAnaH pApAd viparimucyate 03198048c naitat kuryAM punar iti dvitIyAt parimucyate 03198049a karmaNA yena teneha pApAd dvijavarottama 03198049c evaM zrutir iyaM brahman dharmeSu paridRzyate 03198050a pApAny abuddhveha purA kRtAni; prAg dharmazIlo vinihanti pazcAt 03198050c dharmo brahman nudate pUruSANAM; yat kurvate pApam iha pramAdAt 03198051a pApaM kRtvA hi manyeta nAham asmIti pUruSaH 03198051c cikIrSed eva kalyANaM zraddadhAno 'nasUyakaH 03198052a vasanasyeva chidrANi sAdhUnAM vivRNoti yaH 03198052c pApaM cet puruSaH kRtvA kalyANam abhipadyate 03198052e mucyate sarvapApebhyo mahAbhrair iva candramAH 03198053a yathAdityaH samudyan vai tamaH sarvaM vyapohati 03198053c evaM kalyANam AtiSThan sarvapApaiH pramucyate 03198054a pApAnAM viddhy adhiSThAnaM lobham eva dvijottama 03198054c lubdhAH pApaM vyavasyanti narA nAtibahuzrutAH 03198054e adharmA dharmarUpeNa tRNaiH kUpA ivAvRtAH 03198055a teSAM damaH pavitrANi pralApA dharmasaMzritAH 03198055c sarvaM hi vidyate teSu ziSTAcAraH sudurlabhaH 03198056 mArkaNDeya uvAca 03198056a sa tu vipro mahAprAjJo dharmavyAdham apRcchata 03198056c ziSTAcAraM katham ahaM vidyAm iti narottama 03198056e etan mahAmate vyAdha prabravIhi yathAtatham 03198057 vyAdha uvAca 03198057a yajJo dAnaM tapo vedAH satyaM ca dvijasattama 03198057c paJcaitAni pavitrANi ziSTAcAreSu nityadA 03198058a kAmakrodhau vaze kRtvA dambhaM lobham anArjavam 03198058c dharma ity eva saMtuSTAs te ziSTAH ziSTasaMmatAH 03198059a na teSAM vidyate 'vRttaM yajJasvAdhyAyazIlinAm 03198059c AcArapAlanaM caiva dvitIyaM ziSTalakSaNam 03198060a guruzuzrUSaNaM satyam akrodho dAnam eva ca 03198060c etac catuSTayaM brahmaJ ziSTAcAreSu nityadA 03198061a ziSTAcAre manaH kRtvA pratiSThApya ca sarvazaH 03198061c yAm ayaM labhate tuSTiM sA na zakyA hy ato 'nyathA 03198062a vedasyopaniSat satyaM satyasyopaniSad damaH 03198062c damasyopaniSat tyAgaH ziSTAcAreSu nityadA 03198063a ye tu dharmam asUyante buddhimohAnvitA narAH 03198063c apathA gacchatAM teSAm anuyAtApi pIDyate 03198064a ye tu ziSTAH suniyatAH zrutityAgaparAyaNAH 03198064c dharmyaM panthAnam ArUDhAH satyadharmaparAyaNAH 03198065a niyacchanti parAM buddhiM ziSTAcArAnvitA narAH 03198065c upAdhyAyamate yuktAH sthityA dharmArthadarzinaH 03198066a nAstikAn bhinnamaryAdAn krUrAn pApamatau sthitAn 03198066c tyaja tAJ jJAnam Azritya dhArmikAn upasevya ca 03198067a kAmalobhagrahAkIrNAM paJcendriyajalAM nadIm 03198067c nAvaM dhRtimayIM kRtvA janmadurgANi saMtara 03198068a krameNa saMcito dharmo buddhiyogamayo mahAn 03198068c ziSTAcAre bhavet sAdhU rAgaH zukleva vAsasi 03198069a ahiMsA satyavacanaM sarvabhUtahitaM param 03198069c ahiMsA paramo dharmaH sa ca satye pratiSThitaH 03198069e satye kRtvA pratiSThAM tu pravartante pravRttayaH 03198070a satyam eva garIyas tu ziSTAcAraniSevitam 03198070c AcAraz ca satAM dharmaH santaz cAcAralakSaNAH 03198071a yo yathAprakRtir jantuH svAM svAM prakRtim aznute 03198071c pApAtmA krodhakAmAdIn doSAn Apnoty anAtmavAn 03198072a Arambho nyAyayukto yaH sa hi dharma iti smRtaH 03198072c anAcAras tv adharmeti etac chiSTAnuzAsanam 03198073a akrudhyanto 'nasUyanto nirahaMkAramatsarAH 03198073c RjavaH zamasaMpannAH ziSTAcArA bhavanti te 03198074a traividyavRddhAH zucayo vRttavanto manasvinaH 03198074c guruzuzrUSavo dAntAH ziSTAcArA bhavanty uta 03198075a teSAm adInasattvAnAM duSkarAcArakarmaNAm 03198075c svaiH karmabhiH satkRtAnAM ghoratvaM saMpraNazyati 03198076a taM sadAcAram AzcaryaM purANaM zAzvataM dhruvam 03198076c dharmaM dharmeNa pazyantaH svargaM yAnti manISiNaH 03198077a AstikA mAnahInAz ca dvijAtijanapUjakAH 03198077c zrutavRttopasaMpannAH te santaH svargagAminaH 03198078a vedoktaH paramo dharmo dharmazAstreSu cAparaH 03198078c ziSTAcIrNaz ca ziSTAnAM trividhaM dharmalakSaNam 03198079a pAraNaM cApi vidyAnAM tIrthAnAm avagAhanam 03198079c kSamA satyArjavaM zaucaM ziSTAcAranidarzanam 03198080a sarvabhUtadayAvanto ahiMsAniratAH sadA 03198080c paruSaM na prabhASante sadA santo dvijapriyAH 03198081a zubhAnAm azubhAnAM ca karmaNAM phalasaMcaye 03198081c vipAkam abhijAnanti te ziSTAH ziSTasaMmatAH 03198082a nyAyopetA guNopetAH sarvalokahitaiSiNaH 03198082c santaH svargajitaH zuklAH saMniviSTAz ca satpathe 03198083a dAtAraH saMvibhaktAro dInAnugrahakAriNaH 03198083c sarvabhUtadayAvantas te ziSTAH ziSTasaMmatAH 03198084a sarvapUjyAH zrutadhanAs tathaiva ca tapasvinaH 03198084c dAnanityAH sukhA&l lokAn ApnuvantIha ca zriyam 03198085a pIDayA ca kalatrasya bhRtyAnAM ca samAhitAH 03198085c atizaktyA prayacchanti santaH sadbhiH samAgatAH 03198086a lokayAtrAM ca pazyanto dharmam AtmahitAni ca 03198086c evaM santo vartamAnA edhante zAzvatIH samAH 03198087a ahiMsA satyavacanam AnRzaMsyam athArjavam 03198087c adroho nAtimAnaz ca hrIs titikSA damaH zamaH 03198088a dhImanto dhRtimantaz ca bhUtAnAm anukampakAH 03198088c akAmadveSasaMyuktAs te santo lokasatkRtAH 03198089a trINy eva tu padAny AhuH satAM vRttam anuttamam 03198089c na druhyec caiva dadyAc ca satyaM caiva sadA vadet 03198090a sarvatra ca dayAvantaH santaH karuNavedinaH 03198090c gacchantIha susaMtuSTA dharmyaM panthAnam uttamam 03198090e ziSTAcArA mahAtmAno yeSAM dharmaH sunizcitaH 03198091a anasUyA kSamA zAntiH saMtoSaH priyavAditA 03198091c kAmakrodhaparityAgaH ziSTAcAraniSevaNam 03198092a karmaNA zrutasaMpannaM satAM mArgam anuttamam 03198092c ziSTAcAraM niSevante nityaM dharmeSv atandritAH 03198093a prajJAprAsAdam Aruhya muhyato mahato janAn 03198093c prekSanto lokavRttAni vividhAni dvijottama 03198093e atipuNyAni pApAni tAni dvijavarottama 03198094a etat te sarvam AkhyAtaM yathAprajJaM yathAzrutam 03198094c ziSTAcAraguNAn brahman puraskRtya dvijarSabha 03199001 mArkaNDeya uvAca 03199001a sa tu vipram athovAca dharmavyAdho yudhiSThira 03199001c yad ahaM hy Acare karma ghoram etad asaMzayam 03199002a vidhis tu balavAn brahman dustaraM hi purAkRtam 03199002c purAkRtasya pApasya karmadoSo bhavaty ayam 03199002e doSasyaitasya vai brahman vighAte yatnavAn aham 03199003a vidhinA vihite pUrvaM nimittaM ghAtako bhavet 03199003c nimittabhUtA hi vayaM karmaNo 'sya dvijottama 03199004a yeSAM hatAnAM mAMsAni vikrINAmo vayaM dvija 03199004c teSAm api bhaved dharma upabhogena bhakSaNAt 03199004e devatAtithibhRtyAnAM pitqNAM pratipUjanAt 03199005a oSadhyo vIrudhaz cApi pazavo mRgapakSiNaH 03199005c annAdyabhUtA lokasya ity api zrUyate zrutiH 03199006a AtmamAMsapradAnena zibir auzInaro nRpaH 03199006c svargaM sudurlabhaM prAptaH kSamAvAn dvijasattama 03199007a rAjJo mahAnase pUrvaM rantidevasya vai dvija 03199007c dve sahasre tu vadhyete pazUnAm anvahaM tadA 03199008a samAMsaM dadato hy annaM rantidevasya nityazaH 03199008c atulA kIrtir abhavan nRpasya dvijasattama 03199008e cAturmAsyeSu pazavo vadhyanta iti nityazaH 03199009a agnayo mAMsakAmAz ca ity api zrUyate zrutiH 03199009c yajJeSu pazavo brahman vadhyante satataM dvijaiH 03199009e saMskRtAH kila mantraiz ca te 'pi svargam avApnuvan 03199010a yadi naivAgnayo brahman mAMsakAmAbhavan purA 03199010c bhakSyaM naiva bhaven mAMsaM kasya cid dvijasattama 03199011a atrApi vidhir uktaz ca munibhir mAMsabhakSaNe 03199011c devatAnAM pitqNAM ca bhuGkte dattvA tu yaH sadA 03199011e yathAvidhi yathAzraddhaM na sa duSyati bhakSaNAt 03199012a amAMsAzI bhavaty evam ity api zrUyate zrutiH 03199012c bhAryAM gacchan brahmacArI Rtau bhavati brAhmaNaH 03199013a satyAnRte vinizcitya atrApi vidhir ucyate 03199013c saudAsena purA rAjJA mAnuSA bhakSitA dvija 03199013e zApAbhibhUtena bhRzam atra kiM pratibhAti te 03199014a svadharma iti kRtvA tu na tyajAmi dvijottama 03199014c purAkRtam iti jJAtvA jIvAmy etena karmaNA 03199015a svakarma tyajato brahmann adharma iha dRzyate 03199015c svakarmanirato yas tu sa dharma iti nizcayaH 03199016a pUrvaM hi vihitaM karma dehinaM na vimuJcati 03199016c dhAtrA vidhir ayaM dRSTo bahudhA karmanirNaye 03199017a draSTavyaM tu bhavet prAjJa krUre karmaNi vartatA 03199017c kathaM karma zubhaM kuryAM kathaM mucye parAbhavAt 03199017e karmaNas tasya ghorasya bahudhA nirNayo bhavet 03199018a dAne ca satyavAkye ca guruzuzrUSaNe tathA 03199018c dvijAtipUjane cAhaM dharme ca nirataH sadA 03199018e ativAdAtimAnAbhyAM nivRtto 'smi dvijottama 03199019a kRSiM sAdhv iti manyante tatra hiMsA parA smRtA 03199019c karSanto lAGgalaiH puMso ghnanti bhUmizayAn bahUn 03199019e jIvAn anyAMz ca bahuzas tatra kiM pratibhAti te 03199020a dhAnyabIjAni yAny Ahur vrIhyAdIni dvijottama 03199020c sarvANy etAni jIvAni tatra kiM pratibhAti te 03199021a adhyAkramya pazUMz cApi ghnanti vai bhakSayanti ca 03199021c vRkSAn athauSadhIz caiva chindanti puruSA dvija 03199022a jIvA hi bahavo brahman vRkSeSu ca phaleSu ca 03199022c udake bahavaz cApi tatra kiM pratibhAti te 03199023a sarvaM vyAptam idaM brahman prANibhiH prANijIvanaiH 03199023c matsyA grasante matsyAMz ca tatra kiM pratibhAti te 03199024a sattvaiH sattvAni jIvanti bahudhA dvijasattama 03199024c prANino 'nyonyabhakSAz ca tatra kiM pratibhAti te 03199025a caGkramyamANA jIvAMz ca dharaNIsaMzritAn bahUn 03199025c padbhyAM ghnanti narA vipra tatra kiM pratibhAti te 03199026a upaviSTAH zayAnAz ca ghnanti jIvAn anekazaH 03199026c jJAnavijJAnavantaz ca tatra kiM pratibhAti te 03199027a jIvair grastam idaM sarvam AkAzaM pRthivI tathA 03199027c avijJAnAc ca hiMsanti tatra kiM pratibhAti te 03199028a ahiMseti yad uktaM hi puruSair vismitaiH purA 03199028c ke na hiMsanti jIvAn vai loke 'smin dvijasattama 03199028e bahu saMcintya iha vai nAsti kaz cid ahiMsakaH 03199029a ahiMsAyAM tu niratA yatayo dvijasattama 03199029c kurvanty eva hi hiMsAM te yatnAd alpatarA bhavet 03199030a AlakSyAz caiva puruSAH kule jAtA mahAguNAH 03199030c mahAghorANi karmANi kRtvA lajjanti vai na ca 03199031a suhRdaH suhRdo 'nyAMz ca durhRdaz cApi durhRdaH 03199031c samyak pravRttAn puruSAn na samyag anupazyataH 03199032a samRddhaiz ca na nandanti bAndhavA bAndhavair api 03199032c gurUMz caiva vinindanti mUDhAH paNDitamAninaH 03199033a bahu loke viparyastaM dRzyate dvijasattama 03199033c dharmayuktam adharmaM ca tatra kiM pratibhAti te 03199034a vaktuM bahuvidhaM zakyaM dharmAdharmeSu karmasu 03199034c svakarmanirato yo hi sa yazaH prApnuyAn mahat 03200001 mArkaNDeya uvAca 03200001a dharmavyAdhas tu nipuNaM punar eva yudhiSThira 03200001c viprarSabham uvAcedaM sarvadharmabhRtAM varaH 03200002a zrutipramANo dharmo hi vRddhAnAm iti bhASitam 03200002c sUkSmA gatir hi dharmasya bahuzAkhA hy anantikA 03200003a prANAtyaye vivAhe ca vaktavyam anRtaM bhavet 03200003c anRtaM ca bhavet satyaM satyaM caivAnRtaM bhavet 03200004a yad bhUtahitam atyantaM tat satyam iti dhAraNA 03200004c viparyayakRto 'dharmaH pazya dharmasya sUkSmatAm 03200005a yat karoty azubhaM karma zubhaM vA dvijasattama 03200005c avazyaM tat samApnoti puruSo nAtra saMzayaH 03200006a viSamAM ca dazAM prApya devAn garhati vai bhRzam 03200006c AtmanaH karmadoSANi na vijAnAty apaNDitaH 03200007a mUDho naikRtikaz cApi capalaz ca dvijottama 03200007c sukhaduHkhaviparyAso yadA samupapadyate 03200007e nainaM prajJA sunItaM vA trAyate naiva pauruSam 03200008a yo yam icched yathA kAmaM taM taM kAmaM samaznuyAt 03200008c yadi syAd aparAdhInaM puruSasya kriyAphalam 03200009a saMyatAz cApi dakSAz ca matimantaz ca mAnavAH 03200009c dRzyante niSphalAH santaH prahINAH sarvakarmabhiH 03200010a bhUtAnAm aparaH kaz cid dhiMsAyAM satatotthitaH 03200010c vaJcanAyAM ca lokasya sa sukheneha jIvati 03200011a aceSTamAnam AsInaM zrIH kaM cid upatiSThati 03200011c kaz cit karmANi kurvan hi na prApyam adhigacchati 03200012a devAn iSTvA tapas taptvA kRpaNaiH putragRddhibhiH 03200012c dazamAsadhRtA garbhe jAyante kulapAMsanAH 03200013a apare dhanadhAnyaiz ca bhogaiz ca pitRsaMcitaiH 03200013c vipulair abhijAyante labdhAs tair eva maGgalaiH 03200014a karmajA hi manuSyANAM rogA nAsty atra saMzayaH 03200014c Adhibhiz caiva bAdhyante vyAdhaiH kSudramRgA iva 03200015a te cApi kuzalair vaidyair nipuNaiH saMbhRtauSadhaiH 03200015c vyAdhayo vinivAryante mRgA vyAdhair iva dvija 03200016a yeSAm asti ca bhoktavyaM grahaNIdoSapIDitAH 03200016c na zaknuvanti te bhoktuM pazya dharmabhRtAM vara 03200017a apare bAhubalinaH klizyante bahavo janAH 03200017c duHkhena cAdhigacchanti bhojanaM dvijasattama 03200018a iti lokam anAkrandaM mohazokapariplutam 03200018c srotasAsakRd AkSiptaM hriyamANaM balIyasA 03200019a na mriyeyur na jIryeyuH sarve syuH sArvakAmikAH 03200019c nApriyaM pratipazyeyur vazitvaM yadi vai bhavet 03200020a upary upari lokasya sarvo gantuM samIhate 03200020c yatate ca yathAzakti na ca tad vartate tathA 03200021a bahavaH saMpradRzyante tulyanakSatramaGgalAH 03200021c mahac ca phalavaiSamyaM dRzyate karmasaMdhiSu 03200022a na kaz cid Izate brahman svayaMgrAhasya sattama 03200022c karmaNAM prAkRtAnAM vai iha siddhiH pradRzyate 03200023a yathA zrutir iyaM brahmaJ jIvaH kila sanAtanaH 03200023c zarIram adhruvaM loke sarveSAM prANinAm iha 03200024a vadhyamAne zarIre tu dehanAzo bhavaty uta 03200024c jIvaH saMkramate 'nyatra karmabandhanibandhanaH 03200025 brAhmaNa uvAca 03200025a kathaM dharmabhRtAM zreSTha jIvo bhavati zAzvataH 03200025c etad icchAmy ahaM jJAtuM tattvena vadatAM vara 03200026 vyAdha uvAca 03200026a na jIvanAzo 'sti hi dehabhede; mithyaitad Ahur mriyateti mUDhAH 03200026c jIvas tu dehAntaritaH prayAti; dazArdhataivAsya zarIrabhedaH 03200027a anyo hi nAznAti kRtaM hi karma; sa eva kartA sukhaduHkhabhAgI 03200027c yat tena kiM cid dhi kRtaM hi karma; tad aznute nAsti kRtasya nAzaH 03200028a apuNyazIlAz ca bhavanti puNyA; narottamAH pApakRto bhavanti 03200028c naro 'nuyAtas tv iha karmabhiH svais; tataH samutpadyati bhAvitas taiH 03200029 brAhmaNa uvAca 03200029a kathaM saMbhavate yonau kathaM vA puNyapApayoH 03200029c jAtIH puNyA hy apuNyAz ca kathaM gacchati sattama 03200030 vyAdha uvAca 03200030a garbhAdhAnasamAyuktaM karmedaM saMpradRzyate 03200030c samAsena tu te kSipraM pravakSyAmi dvijottama 03200031a yathA saMbhRtasaMbhAraH punar eva prajAyate 03200031c zubhakRc chubhayonISu pApakRt pApayoniSu 03200032a zubhaiH prayogair devatvaM vyAmizrair mAnuSo bhavet 03200032c mohanIyair viyonISu tv adhogAmI ca kilbiSaiH 03200033a jAtimRtyujarAduHkhaiH satataM samabhidrutaH 03200033c saMsAre pacyamAnaz ca doSair AtmakRtair naraH 03200034a tiryagyonisahasrANi gatvA narakam eva ca 03200034c jIvAH saMparivartante karmabandhanibandhanAH 03200035a jantus tu karmabhis tais taiH svakRtaiH pretya duHkhitaH 03200035c tadduHkhapratighAtArtham apuNyAM yonim aznute 03200036a tataH karma samAdatte punar anyan navaM bahu 03200036c pacyate tu punas tena bhuktvApathyam ivAturaH 03200037a ajasram eva duHkhArto 'duHkhitaH sukhasaMjJitaH 03200037c tato 'nivRttabandhatvAt karmaNAm udayAd api 03200037e parikrAmati saMsAre cakravad bahuvedanaH 03200038a sa cen nivRttabandhas tu vizuddhaz cApi karmabhiH 03200038c prApnoti sukRtA&l lokAn yatra gatvA na zocati 03200039a pApaM kurvan pApavRttaH pApasyAntaM na gacchati 03200039c tasmAt puNyaM yatet kartuM varjayeta ca pAtakam 03200040a anasUyuH kRtajJaz ca kalyANAny eva sevate 03200040c sukhAni dharmam arthaM ca svargaM ca labhate naraH 03200041a saMskRtasya hi dAntasya niyatasya yatAtmanaH 03200041c prAjJasyAnantarA vRttir iha loke paratra ca 03200042a satAM dharmeNa varteta kriyAM ziSTavad Acaret 03200042c asaMklezena lokasya vRttiM lipseta vai dvija 03200043a santi hy AgatavijJAnAH ziSTAH zAstravicakSaNAH 03200043c svadharmeNa kriyA loke karmaNaH so 'py asaMkaraH 03200044a prAjJo dharmeNa ramate dharmaM caivopajIvati 03200044c tasya dharmAd avApteSu dhaneSu dvijasattama 03200044e tasyaiva siJcate mUlaM guNAn pazyati yatra vai 03200045a dharmAtmA bhavati hy evaM cittaM cAsya prasIdati 03200045c sa maitrajanasaMtuSTa iha pretya ca nandati 03200046a zabdaM sparzaM tathA rUpaM gandhAn iSTAMz ca sattama 03200046c prabhutvaM labhate cApi dharmasyaitat phalaM viduH 03200047a dharmasya ca phalaM labdhvA na tRpyati mahAdvija 03200047c atRpyamANo nirvedam Adatte jJAnacakSuSA 03200048a prajJAcakSur nara iha doSaM naivAnurudhyate 03200048c virajyati yathAkAmaM na ca dharmaM vimuJcati 03200049a sarvatyAge ca yatate dRSTvA lokaM kSayAtmakam 03200049c tato mokSe prayatate nAnupAyAd upAyataH 03200050a evaM nirvedam Adatte pApaM karma jahAti ca 03200050c dhArmikaz cApi bhavati mokSaM ca labhate param 03200051a tapo niHzreyasaM jantos tasya mUlaM zamo damaH 03200051c tena sarvAn avApnoti kAmAn yAn manasecchati 03200052a indriyANAM nirodhena satyena ca damena ca 03200052c brahmaNaH padam Apnoti yat paraM dvijasattama 03200053 brAhmaNa uvAca 03200053a indriyANi tu yAny AhuH kAni tAni yatavrata 03200053c nigrahaz ca kathaM kAryo nigrahasya ca kiM phalam 03200054a kathaM ca phalam Apnoti teSAM dharmabhRtAM vara 03200054c etad icchAmi tattvena dharmaM jJAtuM sudhArmika 03201001 mArkaNDeya uvAca 03201001a evam uktas tu vipreNa dharmavyAdho yudhiSThira 03201001c pratyuvAca yathA vipraM tac chRNuSva narAdhipa 03201002 vyAdha uvAca 03201002a vijJAnArthaM manuSyANAM manaH pUrvaM pravartate 03201002c tat prApya kAmaM bhajate krodhaM ca dvijasattama 03201003a tatas tadarthaM yatate karma cArabhate mahat 03201003c iSTAnAM rUpagandhAnAm abhyAsaM ca niSevate 03201004a tato rAgaH prabhavati dveSaz ca tadanantaram 03201004c tato lobhaH prabhavati mohaz ca tadanantaram 03201005a tasya lobhAbhibhUtasya rAgadveSahatasya ca 03201005c na dharme jAyate buddhir vyAjAd dharmaM karoti ca 03201006a vyAjena carate dharmam arthaM vyAjena rocate 03201006c vyAjena sidhyamAneSu dhaneSu dvijasattama 03201006e tatraiva ramate buddhis tataH pApaM cikIrSati 03201007a suhRdbhir vAryamANaz ca paNDitaiz ca dvijottama 03201007c uttaraM zrutisaMbaddhaM bravIti zrutiyojitam 03201008a adharmas trividhas tasya vardhate rAgadoSataH 03201008c pApaM cintayate cApi bravIti ca karoti ca 03201009a tasyAdharmapravRttasya guNA nazyanti sAdhavaH 03201009c ekazIlAz ca mitratvaM bhajante pApakarmiNaH 03201010a sa tenAsukham Apnoti paratra ca vihanyate 03201010c pApAtmA bhavati hy evaM dharmalAbhaM tu me zRNu 03201011a yas tv etAn prajJayA doSAn pUrvam evAnupazyati 03201011c kuzalaH sukhaduHkheSu sAdhUMz cApy upasevate 03201011e tasya sAdhusamArambhAd buddhir dharmeSu jAyate 03201012 brAhmaNa uvAca 03201012a bravISi sUnRtaM dharmaM yasya vaktA na vidyate 03201012c divyaprabhAvaH sumahAn RSir eva mato 'si me 03201013 vyAdha uvAca 03201013a brAhmaNA vai mahAbhAgAH pitaro 'grabhujaH sadA 03201013c teSAM sarvAtmanA kAryaM priyaM loke manISiNA 03201014a yat teSAM ca priyaM tat te vakSyAmi dvijasattama 03201014c namaskRtvA brAhmaNebhyo brAhmIM vidyAM nibodha me 03201015a idaM vizvaM jagat sarvam ajayyaM cApi sarvazaH 03201015c mahAbhUtAtmakaM brahman nAtaH parataraM bhavet 03201016a mahAbhUtAni khaM vAyur agnir Apas tathA ca bhUH 03201016c zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhaz ca tadguNAH 03201017a teSAm api guNAH sarve guNavRttiH parasparam 03201017c pUrvapUrvaguNAH sarve kramazo guNiSu triSu 03201018a SaSThas tu cetanA nAma mana ity abhidhIyate 03201018c saptamI tu bhaved buddhir ahaMkAras tataH param 03201019a indriyANi ca paJcaiva rajaH sattvaM tamas tathA 03201019c ity eSa saptadazako rAzir avyaktasaMjJakaH 03201020a sarvair ihendriyArthais tu vyaktAvyaktaiH susaMvRtaH 03201020c caturviMzaka ity eSa vyaktAvyaktamayo guNaH 03201020e etat te sarvam AkhyAtaM kiM bhUyo zrotum icchasi 03202001 mArkaNDeya uvAca 03202001a evam uktaH sa vipras tu dharmavyAdhena bhArata 03202001c kathAm akathayad bhUyo manasaH prItivardhanIm 03202002 brAhmaNa 03202002a mahAbhUtAni yAny AhuH paJca dharmavidAM vara 03202002c ekaikasya guNAn samyak paJcAnAm api me vada 03202003 vyAdha uvAca 03202003a bhUmir Apas tathA jyotir vAyur AkAzam eva ca 03202003c guNottarANi sarvANi teSAM vakSyAmi te guNAn 03202004a bhUmiH paJcaguNA brahmann udakaM ca caturguNam 03202004c guNAs trayas tejasi ca trayaz cAkAzavAtayoH 03202005a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhaz ca paJcamaH 03202005c ete guNAH paJca bhUmeH sarvebhyo guNavattarAH 03202006a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca rasaz cApi dvijottama 03202006c apAm ete guNA brahman kIrtitAs tava suvrata 03202007a zabdaH sparzaz ca rUpaM ca tejaso 'tha guNAs trayaH 03202007c zabdaH sparzaz ca vAyau tu zabda AkAza eva ca 03202008a ete paJcadaza brahman guNA bhUteSu paJcasu 03202008c vartante sarvabhUteSu yeSu lokAH pratiSThitAH 03202008e anyonyaM nAtivartante saMpac ca bhavati dvija 03202009a yadA tu viSamIbhAvam Acaranti carAcarAH 03202009c tadA dehI deham anyaM vyatirohati kAlataH 03202010a AnupUrvyA vinazyanti jAyante cAnupUrvazaH 03202010c tatra tatra hi dRzyante dhAtavaH pAJcabhautikAH 03202010e yair AvRtam idaM sarvaM jagat sthAvarajaGgamam 03202011a indriyaiH sRjyate yad yat tat tad vyaktam iti smRtam 03202011c avyaktam iti vijJeyaM liGgagrAhyam atIndriyam 03202012a yathAsvaM grAhakAny eSAM zabdAdInAm imAni tu 03202012c indriyANi yadA dehI dhArayann iha tapyate 03202013a loke vitatam AtmAnaM lokaM cAtmani pazyati 03202013c parAvarajJaH saktaH san sarvabhUtAni pazyati 03202014a pazyataH sarvabhUtAni sarvAvasthAsu sarvadA 03202014c brahmabhUtasya saMyogo nAzubhenopapadyate 03202015a jJAnamUlAtmakaM klezam ativRttasya mohajam 03202015c loko buddhiprakAzena jJeyamArgeNa dRzyate 03202016a anAdinidhanaM jantum AtmayoniM sadAvyayam 03202016c anaupamyam amUrtaM ca bhagavAn Aha buddhimAn 03202016e tapomUlam idaM sarvaM yan mAM viprAnupRcchasi 03202017a indriyANy eva tat sarvaM yat svarganarakAv ubhau 03202017c nigRhItavisRSTAni svargAya narakAya ca 03202018a eSa yogavidhiH kRtsno yAvad indriyadhAraNam 03202018c etan mUlaM hi tapasaH kRtsnasya narakasya ca 03202019a indriyANAM prasaGgena doSam Rcchaty asaMzayam 03202019c saMniyamya tu tAny eva tataH siddhim avApnute 03202020a SaNNAm Atmani nityAnAm aizvaryaM yo 'dhigacchati 03202020c na sa pApaiH kuto 'narthair yujyate vijitendriyaH 03202021a rathaH zarIraM puruSasya dRSTam; AtmA niyantendriyANy Ahur azvAn 03202021c tair apramattaH kuzalI sadazvair; dAntaiH sukhaM yAti rathIva dhIraH 03202022a SaNNAm Atmani nityAnAm indriyANAM pramAthinAm 03202022c yo dhIro dhArayed razmIn sa syAt paramasArathiH 03202023a indriyANAM prasRSTAnAM hayAnAm iva vartmasu 03202023c dhRtiM kurvIta sArathye dhRtyA tAni jayed dhruvam 03202024a indriyANAM hi caratAM yan mano 'nuvidhIyate 03202024c tad asya harate buddhiM nAvaM vAyur ivAmbhasi 03202025a yeSu vipratipadyante SaTsu mohAt phalAgame 03202025c teSv adhyavasitAdhyAyI vindate dhyAnajaM phalam 03203001 mArkaNDeya uvAca 03203001a evaM tu sUkSme kathite dharmavyAdhena bhArata 03203001c brAhmaNaH sa punaH sUkSmaM papraccha susamAhitaH 03203002 brAhmaNa uvAca 03203002a sattvasya rajasaz caiva tamasaz ca yathAtatham 03203002c guNAMs tattvena me brUhi yathAvad iha pRcchataH 03203003 vyAdha uvAca 03203003a hanta te kathayiSyAmi yan mAM tvaM paripRcchasi 03203003c eSAM guNAn pRthaktvena nibodha gadato mama 03203004a mohAtmakaM tamas teSAM raja eSAM pravartakam 03203004c prakAzabahulatvAc ca sattvaM jyAya ihocyate 03203005a avidyAbahulo mUDhaH svapnazIlo vicetanaH 03203005c durdRzIkas tamodhvastaH sakrodhas tAmaso 'lasaH 03203006a pravRttavAkyo mantrI ca yo 'nurAgy abhyasUyakaH 03203006c vivitsamAno viprarSe stabdho mAnI sa rAjasaH 03203007a prakAzabahulo dhIro nirvivitso 'nasUyakaH 03203007c akrodhano naro dhImAn dAntaz caiva sa sAttvikaH 03203008a sAttvikas tv atha saMbuddho lokavRttena klizyate 03203008c yadA budhyati boddhavyaM lokavRttaM jugupsate 03203009a vairAgyasya hi rUpaM tu pUrvam eva pravartate 03203009c mRdur bhavaty ahaMkAraH prasIdaty ArjavaM ca yat 03203010a tato 'sya sarvadvaMdvAni prazAmyanti parasparam 03203010c na cAsya saMyamo nAma kva cid bhavati kaz cana 03203011a zUdrayonau hi jAtasya sadguNAn upatiSThataH 03203011c vaizyatvaM bhavati brahman kSatriyatvaM tathaiva ca 03203012a Arjave vartamAnasya brAhmaNyam abhijAyate 03203012c guNAs te kIrtitAH sarve kiM bhUyaH zrotum icchasi 03203013 brAhmaNa uvAca 03203013a pArthivaM dhAtum AsAdya zArIro 'gniH kathaM bhavet 03203013c avakAzavizeSeNa kathaM vartayate 'nilaH 03203014 mArkaNDeya uvAca 03203014a praznam etaM samuddiSTaM brAhmaNena yudhiSThira 03203014c vyAdhaH sa kathayAm Asa brAhmaNAya mahAtmane 03203015 vyAdha uvAca 03203015a mUrdhAnam Azrito vahniH zarIraM paripAlayan 03203015c prANo mUrdhani cAgnau ca vartamAno viceSTate 03203015e bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca sarvaM prANe pratiSThitam 03203016a zreSThaM tad eva bhUtAnAM brahmajyotir upAsmahe 03203016c sa jantuH sarvabhUtAtmA puruSaH sa sanAtanaH 03203016e mano buddhir ahaMkAro bhUtAnAM viSayaz ca saH 03203017a evaM tv iha sa sarvatra prANena paripAlyate 03203017c pRSThatas tu samAnena svAM svAM gatim upAzritaH 03203018a bastimUle gude caiva pAvakaH samupAzritaH 03203018c vahan mUtraM purISaM cApy apAnaH parivartate 03203019a prayatne karmaNi bale ya ekas triSu vartate 03203019c udAna iti taM prAhur adhyAtmaviduSo janAH 03203020a saMdhau saMdhau saMniviSTaH sarveSv api tathAnilaH 03203020c zarIreSu manuSyANAM vyAna ity upadiSyate 03203021a dhAtuSv agnis tu vitataH sa tu vAyusamIritaH 03203021c rasAn dhAtUMz ca doSAMz ca vartayan paridhAvati 03203022a prANAnAM saMnipAtAt tu saMnipAtaH prajAyate 03203022c USmA cAgnir iti jJeyo yo 'nnaM pacati dehinAm 03203023a apAnodAnayor madhye prANavyAnau samAhitau 03203023c samanvitas tv adhiSThAnaM samyak pacati pAvakaH 03203024a tasyApi pAyuparyantas tathA syAd gudasaMjJitaH 03203024c srotAMsi tasmAj jAyante sarvaprANeSu dehinAm 03203025a agnivegavahaH prANo gudAnte pratihanyate 03203025c sa Urdhvam Agamya punaH samutkSipati pAvakam 03203026a pakvAzayas tv adho nAbhyA Urdhvam AmAzayaH sthitaH 03203026c nAbhimadhye zarIrasya prANAH sarve pratiSThitAH 03203027a pravRttA hRdayAt sarvAs tiryag Urdhvam adhas tathA 03203027c vahanty annarasAn nADyo daza prANapracoditAH 03203028a yoginAm eSa mArgas tu yena gacchanti tatparam 03203028c jitaklamAsanA dhIrA mUrdhany AtmAnam AdadhuH 03203028e evaM sarveSu vitatau prANApAnau hi dehiSu 03203029a ekAdazavikArAtmA kalAsaMbhArasaMbhRtaH 03203029c mUrtimantaM hi taM viddhi nityaM karmajitAtmakam 03203030a tasmin yaH saMsthito hy agnir nityaM sthAlyAm ivAhitaH 03203030c AtmAnaM taM vijAnIhi nityaM yogajitAtmakam 03203031a devo yaH saMsthitas tasminn abbindur iva puSkare 03203031c kSetrajJaM taM vijAnIhi nityaM tyAgajitAtmakam 03203032a jIvAtmakAni jAnIhi rajaH sattvaM tamas tathA 03203032c jIvam AtmaguNaM viddhi tathAtmAnaM parAtmakam 03203033a sacetanaM jIvaguNaM vadanti; sa ceSTate ceSTayate ca sarvam 03203033c tataH paraM kSetravido vadanti; prAkalpayad yo bhuvanAni sapta 03203034a evaM sarveSu bhUteSu bhUtAtmA na prakAzate 03203034c dRzyate tv agryayA buddhyA sUkSmayA jJAnavedibhiH 03203035a cittasya hi prasAdena hanti karma zubhAzubham 03203035c prasannAtmAtmani sthitvA sukham Anantyam aznute 03203036a lakSaNaM tu prasAdasya yathA tRptaH sukhaM svapet 03203036c nivAte vA yathA dIpo dIpyet kuzaladIpitaH 03203037a pUrvarAtre pare caiva yuJjAnaH satataM manaH 03203037c laghvAhAro vizuddhAtmA pazyann AtmAnam Atmani 03203038a pradIpteneva dIpena manodIpena pazyati 03203038c dRSTvAtmAnaM nirAtmAnaM tadA sa tu vimucyate 03203039a sarvopAyais tu lobhasya krodhasya ca vinigrahaH 03203039c etat pavitraM yajJAnAM tapo vai saMkramo mataH 03203040a nityaM krodhAt tapo rakSec chriyaM rakSeta matsarAt 03203040c vidyAM mAnApamAnAbhyAm AtmAnaM tu pramAdataH 03203041a AnRzaMsyaM paro dharmaH kSamA ca paramaM balam 03203041c AtmajJAnaM paraM jJAnaM paraM satyavrataM vratam 03203042a satyasya vacanaM zreyaH satyaM jJAnaM hitaM bhavet 03203042c yad bhUtahitam atyantaM tad vai satyaM paraM matam 03203043a yasya sarve samArambhAH nirAzIrbandhanAH sadA 03203043c tyAge yasya hutaM sarvaM sa tyAgI sa ca buddhimAn 03203044a yato na gurur apy enaM cyAvayed upapAdayan 03203044c taM vidyAd brahmaNo yogaM viyogaM yogasaMjJitam 03203045a na hiMsyAt sarvabhUtAni maitrAyaNagataz caret 03203045c nedaM jIvitam AsAdya vairaM kurvIta kena cit 03203046a AkiMcanyaM susaMtoSo nirAzitvam acApalam 03203046c etad eva paraM jJAnaM sadAtmajJAnam uttamam 03203047a parigrahaM parityajya bhava buddhyA yatavrataH 03203047c azokaM sthAnam AtiSThen nizcalaM pretya ceha ca 03203048a taponityena dAntena muninA saMyatAtmanA 03203048c ajitaM jetukAmena bhAvyaM saGgeSv asaGginA 03203049a guNAguNam anAsaGgam ekakAryam anantaram 03203049c etad brAhmaNa te vRttam Ahur ekapadaM sukham 03203050a parityajati yo duHkhaM sukhaM cApy ubhayaM naraH 03203050c brahma prApnoti so 'tyantam asaGgena ca gacchati 03203051a yathAzrutam idaM sarvaM samAsena dvijottama 03203051c etat te sarvam AkhyAtaM kiM bhUyaH zrotum icchasi 03204001 mArkaNDeya uvAca 03204001a evaM saMkathite kRtsne mokSadharme yudhiSThira 03204001c dRDhaM prItamanA vipro dharmavyAdham uvAca ha 03204002a nyAyayuktam idaM sarvaM bhavatA parikIrtitam 03204002c na te 'sty aviditaM kiM cid dharmeSv iha hi dRzyate 03204003 vyAdha uvAca 03204003a pratyakSaM mama yo dharmas taM pazya dvijasattama 03204003c yena siddhir iyaM prAptA mayA brAhmaNapuMgava 03204004a uttiSTha bhagavan kSipraM pravizyAbhyantaraM gRham 03204004c draSTum arhasi dharmajJa mAtaraM pitaraM ca me 03204005 mArkaNDeya uvAca 03204005a ity uktaH sa pravizyAtha dadarza paramArcitam 03204005c saudhaM hRdyaM catuHzAlam atIva ca manoharam 03204006a devatAgRhasaMkAzaM daivataiz ca supUjitam 03204006c zayanAsanasaMbAdhaM gandhaiz ca paramair yutam 03204007a tatra zuklAmbaradharau pitarAv asya pUjitau 03204007c kRtAhArau sutuSTau tAv upaviSTau varAsane 03204007e dharmavyAdhas tu tau dRSTvA pAdeSu zirasApatat 03204008 vRddhAv UcatuH 03204008a uttiSThottiSTha dharmajJa dharmas tvAm abhirakSatu 03204008c prItau svas tava zaucena dIrgham Ayur avApnuhi 03204008e satputreNa tvayA putra nityakAlaM supUjitau 03204009a na te 'nyad daivataM kiM cid daivateSv api vartate 03204009c prayatatvAd dvijAtInAM damenAsi samanvitaH 03204010a pituH pitAmahA ye ca tathaiva prapitAmahAH 03204010c prItAs te satataM putra damenAvAM ca pUjayA 03204011a manasA karmaNA vAcA zuzrUSA naiva hIyate 03204011c na cAnyA vitathA buddhir dRzyate sAMprataM tava 03204012a jAmadagnyena rAmeNa yathA vRddhau supUjitau 03204012c tathA tvayA kRtaM sarvaM tadviziSTaM ca putraka 03204013 mArkaNDeya uvAca 03204013a tatas taM brAhmaNaM tAbhyAM dharmavyAdho nyavedayat 03204013c tau svAgatena taM vipram arcayAm Asatus tadA 03204014a pratigRhya ca tAM pUjAM dvijaH papraccha tAv ubhau 03204014c saputrAbhyAM sabhRtyAbhyAM kaccid vAM kuzalaM gRhe 03204014e anAmayaM ca vAM kaccit sadaiveha zarIrayoH 03204015 vRddhAv UcatuH 03204015a kuzalaM no gRhe vipra bhRtyavarge ca sarvazaH 03204015c kaccit tvam apy avighnena saMprApto bhagavann iha 03204016 mArkaNDeya uvAca 03204016a bADham ity eva tau vipraH pratyuvAca mudAnvitaH 03204016c dharmavyAdhas tu taM vipram arthavad vAkyam abravIt 03204017a pitA mAtA ca bhagavann etau me daivataM param 03204017c yad daivatebhyaH kartavyaM tad etAbhyAM karomy aham 03204018a trayastriMzad yathA devAH sarve zakrapurogamAH 03204018c saMpUjyAH sarvalokasya tathA vRddhAv imau mama 03204019a upahArAn Aharanto devatAnAM yathA dvijAH 03204019c kurvate tadvad etAbhyAM karomy aham atandritaH 03204020a etau me paramaM brahman pitA mAtA ca daivatam 03204020c etau puSpaiH phalai ratnais toSayAmi sadA dvija 03204021a etAv evAgnayo mahyaM yAn vadanti manISiNaH 03204021c yajJA vedAz ca catvAraH sarvam etau mama dvija 03204022a etadarthaM mama prANA bhAryA putrAH suhRjjanAH 03204022c saputradAraH zuzrUSAM nityam eva karomy aham 03204023a svayaM ca snApayAmy etau tathA pAdau pradhAvaye 03204023c AhAraM saMprayacchAmi svayaM ca dvijasattama 03204024a anukUlAH kathA vacmi vipriyaM parivarjayan 03204024c adharmeNApi saMyuktaM priyam AbhyAM karomy aham 03204025a dharmam eva guruM jJAtvA karomi dvijasattama 03204025c atandritaH sadA vipra zuzrUSAM vai karomy aham 03204026a paJcaiva guravo brahman puruSasya bubhUSataH 03204026c pitA mAtAgnir AtmA ca guruz ca dvijasattama 03204027a eteSu yas tu varteta samyag eva dvijottama 03204027c bhaveyur agnayas tasya paricIrNAs tu nityazaH 03204027e gArhasthye vartamAnasya dharma eSa sanAtanaH 03205001 mArkaNDeya uvAca 03205001a gurU nivedya viprAya tau mAtApitarAv ubhau 03205001c punar eva sa dharmAtmA vyAdho brAhmaNam abravIt 03205002a pravRttacakSur jAto 'smi saMpazya tapaso balam 03205002c yadartham ukto 'si tayA gacchasva mithilAm iti 03205003a patizuzrUSaparayA dAntayA satyazIlayA 03205003c mithilAyAM vasan vyAdhaH sa te dharmAn pravakSyati 03205004 brAhmaNa uvAca 03205004a pativratAyAH satyAyAH zIlADhyAyA yatavrata 03205004c saMsmRtya vAkyaM dharmajJa guNavAn asi me mataH 03205005 vyAdha uvAca 03205005a yat tadA tvaM dvijazreSTha tayokto mAM prati prabho 03205005c dRSTam etat tayA samyag ekapatnyA na saMzayaH 03205006a tvadanugrahabuddhyA tu vipraitad darzitaM mayA 03205006c vAkyaM ca zRNu me tAta yat te vakSye hitaM dvija 03205007a tvayA vinikRtA mAtA pitA ca dvijasattama 03205007c anisRSTo 'si niSkrAnto gRhAt tAbhyAm anindita 03205007e vedoccAraNakAryArtham ayuktaM tat tvayA kRtam 03205008a tava zokena vRddhau tAv andhau jAtau tapasvinau 03205008c tau prasAdayituM gaccha mA tvA dharmo 'tyagAn mahAn 03205009a tapasvI tvaM mahAtmA ca dharme ca nirataH sadA 03205009c sarvam etad apArthaM te kSipraM tau saMprasAdaya 03205010a zraddadhasva mama brahman nAnyathA kartum arhasi 03205010c gamyatAm adya viprarSe zreyas te kathayAmy aham 03205011 brAhmaNa uvAca 03205011a yad etad uktaM bhavatA sarvaM satyam asaMzayam 03205011c prIto 'smi tava dharmajJa sAdhvAcAra guNAnvita 03205012 vyAdha uvAca 03205012a daivatapratimo hi tvaM yas tvaM dharmam anuvrataH 03205012c purANaM zAzvataM divyaM duSprApam akRtAtmabhiH 03205013a atandritaH kuru kSipraM mAtApitror hi pUjanam 03205013c ataH param ahaM dharmaM nAnyaM pazyAmi kaM cana 03205014 brAhmaNa uvAca 03205014a ihAham Agato diSTyA diSTyA me saMgataM tvayA 03205014c IdRzA durlabhA loke narA dharmapradarzakAH 03205015a eko narasahasreSu dharmavid vidyate na vA 03205015c prIto 'smi tava satyena bhadraM te puruSottama 03205016a patamAno hi narake bhavatAsmi samuddhRtaH 03205016c bhavitavyam athaivaM ca yad dRSTo 'si mayAnagha 03205017a rAjA yayAtir dauhitraiH patitas tArito yathA 03205017c sadbhiH puruSazArdUla tathAhaM bhavatA tv iha 03205018a mAtApitRbhyAM zuzrUSAM kariSye vacanAt tava 03205018c nAkRtAtmA vedayati dharmAdharmavinizcayam 03205019a durjJeyaH zAzvato dharmaH zUdrayonau hi vartatA 03205019c na tvAM zUdram ahaM manye bhavitavyaM hi kAraNam 03205019e yena karmavipAkena prApteyaM zUdratA tvayA 03205020a etad icchAmi vijJAtuM tattvena hi mahAmate 03205020c kAmayA brUhi me tathyaM sarvaM tvaM prayatAtmavAn 03205021 vyAdha uvAca 03205021a anatikramaNIyA hi brAhmaNA vai dvijottama 03205021c zRNu sarvam idaM vRttaM pUrvadehe mamAnagha 03205022a ahaM hi brAhmaNaH pUrvam AsaM dvijavarAtmaja 03205022c vedAdhyAyI sukuzalo vedAGgAnAM ca pAragaH 03205022e AtmadoSakRtair brahmann avasthAM prAptavAn imAm 03205023a kaz cid rAjA mama sakhA dhanurvedaparAyaNaH 03205023c saMsargAd dhanuSi zreSThas tato 'ham abhavaM dvija 03205024a etasminn eva kAle tu mRgayAM nirgato nRpaH 03205024c sahito yodhamukhyaiz ca mantribhiz ca susaMvRtaH 03205024e tato 'bhyahan mRgAMs tatra subahUn AzramaM prati 03205025a atha kSiptaH zaro ghoro mayApi dvijasattama 03205025c tADitaz ca munis tena zareNAnataparvaNA 03205026a bhUmau nipatito brahmann uvAca pratinAdayan 03205026c nAparAdhyAmy ahaM kiM cit kena pApam idaM kRtam 03205027a manvAnas taM mRgaM cAhaM saMprAptaH sahasA munim 03205027c apazyaM tam RSiM viddhaM zareNAnataparvaNA 03205027e tam ugratapasaM vipraM niSTanantaM mahItale 03205028a akAryakaraNAc cApi bhRzaM me vyathitaM manaH 03205028c ajAnatA kRtam idaM mayety atha tam abruvam 03205028e kSantum arhasi me brahmann iti cokto mayA muniH 03205029a tataH pratyabravId vAkyam RSir mAM krodhamUrchitaH 03205029c vyAdhas tvaM bhavitA krUra zUdrayonAv iti dvija 03206001 vyAdha uvAca 03206001a evaM zapto 'ham RSiNA tadA dvijavarottama 03206001c abhiprasAdayam RSiM girA vAkyavizAradam 03206002a ajAnatA mayAkAryam idam adya kRtaM mune 03206002c kSantum arhasi tat sarvaM prasIda bhagavann iti 03206003 RSir uvAca 03206003a nAnyathA bhavitA zApa evam etad asaMzayam 03206003c AnRzaMsyAd ahaM kiM cit kartAnugraham adya te 03206004a zUdrayonau vartamAno dharmajJo bhavitA hy asi 03206004c mAtApitroz ca zuzrUSAM kariSyasi na saMzayaH 03206005a tayA zuzrUSayA siddhiM mahatIM samavApsyasi 03206005c jAtismaraz ca bhavitA svargaM caiva gamiSyasi 03206005e zApakSayAnte nirvRtte bhavitAsi punar dvijaH 03206006 vyAdha uvAca 03206006a evaM zaptaH purA tena RSiNAsmy ugratejasA 03206006c prasAdaz ca kRtas tena mamaivaM dvipadAM vara 03206007a zaraM coddhRtavAn asmi tasya vai dvijasattama 03206007c AzramaM ca mayA nIto na ca prANair vyayujyata 03206008a etat te sarvam AkhyAtaM yathA mama purAbhavat 03206008c abhitaz cApi gantavyaM mayA svargaM dvijottama 03206009 brAhmaNa uvAca 03206009a evam etAni puruSA duHkhAni ca sukhAni ca 03206009c prApnuvanti mahAbuddhe notkaNThAM kartum arhasi 03206009e duSkaraM hi kRtaM tAta jAnatA jAtim AtmanaH 03206010a karmadoSaz ca vai vidvann AtmajAtikRtena vai 03206010c kaM cit kAlaM mRSyatAM vai tato 'si bhavitA dvijaH 03206010e sAMprataM ca mato me 'si brAhmaNo nAtra saMzayaH 03206011a brAhmaNaH patanIyeSu vartamAno vikarmasu 03206011c dAmbhiko duSkRtaprAyaH zUdreNa sadRzo bhavet 03206012a yas tu zUdro dame satye dharme ca satatotthitaH 03206012c taM brAhmaNam ahaM manye vRttena hi bhaved dvijaH 03206013a karmadoSeNa viSamAM gatim Apnoti dAruNAm 03206013c kSINadoSam ahaM manye cAbhitas tvAM narottama 03206014a kartum arhasi notkaNThAM tvadvidhA hy aviSAdinaH 03206014c lokavRttAntavRttajJA nityaM dharmaparAyaNAH 03206015 vyAdha uvAca 03206015a prajJayA mAnasaM duHkhaM hanyAc chArIram auSadhaiH 03206015c etad vijJAnasAmarthyaM na bAlaiH samatAM vrajet 03206016a aniSTasaMprayogAc ca viprayogAt priyasya ca 03206016c mAnuSA mAnasair duHkhair yujyante alpabuddhayaH 03206017a guNair bhUtAni yujyante viyujyante tathaiva ca 03206017c sarvANi naitad ekasya zokasthAnaM hi vidyate 03206018a aniSTenAnvitaM pazyaMs tathA kSipraM virajyate 03206018c tataz ca pratikurvanti yadi pazyanty upakramam 03206018e zocato na bhavet kiM cit kevalaM paritapyate 03206019a parityajanti ye duHkhaM sukhaM vApy ubhayaM narAH 03206019c ta eva sukham edhante jJAnatRptA manISiNaH 03206020a asaMtoSaparA mUDhAH saMtoSaM yAnti paNDitAH 03206020c asaMtoSasya nAsty antas tuSTis tu paramaM sukham 03206020e na zocanti gatAdhvAnaH pazyantaH paramAM gatim 03206021a na viSAde manaH kAryaM viSAdo viSam uttamam 03206021c mArayaty akRtaprajJaM bAlaM kruddha ivoragaH 03206022a yaM viSAdo 'bhibhavati viSame samupasthite 03206022c tejasA tasya hInasya puruSArtho na vidyate 03206023a avazyaM kriyamANasya karmaNo dRzyate phalam 03206023c na hi nirvedam Agamya kiM cit prApnoti zobhanam 03206024a athApy upAyaM pazyeta duHkhasya parimokSaNe 03206024c azocann Arabhetaiva yuktaz cAvyasanI bhavet 03206025a bhUteSv abhAvaM saMcintya ye tu buddheH paraM gatAH 03206025c na zocanti kRtaprajJAH pazyantaH paramAM gatim 03206026a na zocAmi ca vai vidvan kAlAkAGkSI sthito 'smy aham 03206026c etair nidarzanair brahman nAvasIdAmi sattama 03206027 brAhmaNa uvAca 03206027a kRtaprajJo 'si medhAvI buddhiz ca vipulA tava 03206027c nAhaM bhavantaM zocAmi jJAnatRpto 'si dharmavit 03206028a ApRcche tvAM svasti te 'stu dharmas tvA parirakSatu 03206028c apramAdas tu kartavyo dharme dharmabhRtAM vara 03206029 mArkaNDeya uvAca 03206029a bADham ity eva taM vyAdhaH kRtAJjalir uvAca ha 03206029c pradakSiNam atho kRtvA prasthito dvijasattamaH 03206030a sa tu gatvA dvijaH sarvAM zuzrUSAM kRtavAMs tadA 03206030c mAtApitRbhyAM vRddhAbhyAM yathAnyAyaM susaMzitaH 03206031a etat te sarvam AkhyAtaM nikhilena yudhiSThira 03206031c pRSTavAn asi yaM tAta dharmaM dharmabhRtAM vara 03206032a pativratAyA mAhAtmyaM brAhmaNasya ca sattama 03206032c mAtApitroz ca zuzrUSA vyAdhe dharmaz ca kIrtitaH 03206033 yudhiSThira uvAca 03206033a atyadbhutam idaM brahman dharmAkhyAnam anuttamam 03206033c sarvadharmabhRtAM zreSTha kathitaM dvijasattama 03206034a sukhazravyatayA vidvan muhUrtam iva me gatam 03206034c na hi tRpto 'smi bhagavaJ zRNvAno dharmam uttamam 03207001 vaizaMpAyana uvAca 03207001a zrutvemAM dharmasaMyuktAM dharmarAjaH kathAM zubhAm 03207001c punaH papraccha tam RSiM mArkaNDeyaM tapasvinam 03207002 yudhiSThira uvAca 03207002a katham agnir vanaM yAtaH kathaM cApy aGgirAH purA 03207002c naSTe 'gnau havyam avahad agnir bhUtvA mahAn RSiH 03207003a agnir yadA tv eka eva bahutvaM cAsya karmasu 03207003c dRzyate bhagavan sarvam etad icchAmi veditum 03207004a kumAraz ca yathotpanno yathA cAgneH suto 'bhavat 03207004c yathA rudrAc ca saMbhUto gaGgAyAM kRttikAsu ca 03207005a etad icchAmy ahaM tvattaH zrotuM bhArgavanandana 03207005c kautUhalasamAviSTo yathAtathyaM mahAmune 03207006 mArkaNDeya uvAca 03207006a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 03207006c yathA kruddho hutavahas tapas taptuM vanaM gataH 03207007a yathA ca bhagavAn agniH svayam evAGgirAbhavat 03207007c saMtApayan svaprabhayA nAzayaMs timirANi ca 03207008a Azramastho mahAbhAgo havyavAhaM vizeSayan 03207008c tathA sa bhUtvA tu tadA jagat sarvaM prakAzayan 03207009a tapaz caraMz ca hutabhuk saMtaptas tasya tejasA 03207009c bhRzaM glAnaz ca tejasvI na sa kiM cit prajajJivAn 03207010a atha saMcintayAm Asa bhagavAn havyavAhanaH 03207010c anyo 'gnir iha lokAnAM brahmaNA saMpravartitaH 03207010e agnitvaM vipranaSTaM hi tapyamAnasya me tapaH 03207011a katham agniH punar ahaM bhaveyam iti cintya saH 03207011c apazyad agnival lokAMs tApayantaM mahAmunim 03207012a sopAsarpac chanair bhItas tam uvAca tadAGgirAH 03207012c zIghram eva bhavasvAgnis tvaM punar lokabhAvanaH 03207012e vijJAtaz cAsi lokeSu triSu saMsthAnacAriSu 03207013a tvam agne prathamaH sRSTo brahmaNA timirApahaH 03207013c svasthAnaM pratipadyasva zIghram eva tamonuda 03207014 agnir uvAca 03207014a naSTakIrtir ahaM loke bhavAJ jAto hutAzanaH 03207014c bhavantam eva jJAsyanti pAvakaM na tu mAM janAH 03207015a nikSipAmy aham agnitvaM tvam agniH prathamo bhava 03207015c bhaviSyAmi dvitIyo 'haM prAjApatyaka eva ca 03207016 aGgirA uvAca 03207016a kuru puNyaM prajAsvargyaM bhavAgnis timirApahaH 03207016c mAM ca deva kuruSvAgne prathamaM putram aJjasA 03207017 mArkaNDeya uvAca 03207017a tac chrutvAGgiraso vAkyaM jAtavedAs tathAkarot 03207017c rAjan bRhaspatir nAma tasyApy aGgirasaH sutaH 03207018a jJAtvA prathamajaM taM tu vahner AGgirasaM sutam 03207018c upetya devAH papracchuH kAraNaM tatra bhArata 03207019a sa tu pRSTas tadA devais tataH kAraNam abravIt 03207019c pratyagRhNaMs tu devAz ca tad vaco 'Ggirasas tadA 03207020a atra nAnAvidhAn agnIn pravakSyAmi mahAprabhAn 03207020c karmabhir bahubhiH khyAtAn nAnAtvaM brAhmaNeSv iha 03208001 mArkaNDeya uvAca 03208001a brahmaNo yas tRtIyas tu putraH kurukulodvaha 03208001c tasyApavasutA bhAryA prajAs tasyApi me zRNu 03208002a bRhajjyotir bRhatkIrtir bRhadbrahmA bRhanmanAH 03208002c bRhanmantro bRhadbhAsas tathA rAjan bRhaspatiH 03208003a prajAsu tAsu sarvAsu rUpeNApratimAbhavat 03208003c devI bhAnumatI nAma prathamAGgirasaH sutA 03208004a bhUtAnAm eva sarveSAM yasyAM rAgas tadAbhavat 03208004c rAgAd rAgeti yAm Ahur dvitIyAGgirasaH sutA 03208005a yAM kapardisutAm Ahur dRzyAdRzyeti dehinaH 03208005c tanutvAt sA sinIvAlI tRtIyAGgirasaH sutA 03208006a pazyaty arciSmatI bhAbhir havirbhiz ca haviSmatI 03208006c SaSThIm aGgirasaH kanyAM puNyAm Ahur haviSmatIm 03208007a mahAmakheSv AGgirasI dIptimatsu mahAmatI 03208007c mahAmatIti vikhyAtA saptamI kathyate sutA 03208008a yAM tu dRSTvA bhagavatIM janaH kuhukuhAyate 03208008c ekAnaMzeti yAm AhuH kuhUm aGgirasaH sutAm 03209001 mArkaNDeya uvAca 03209001a bRhaspatez cAndramasI bhAryAbhUd yA yazasvinI 03209001c agnIn sAjanayat puNyAn SaDekAM cApi putrikAm 03209002a AhutiSv eva yasyAgner haviSAjyaM vidhIyate 03209002c so 'gnir bRhaspateH putraH zaMyur nAma mahAprabhaH 03209003a cAturmAsyeSu yasyeSTyAm azvamedhe 'grajaH pazuH 03209003c dIpto jvAlair anekAbhair agnir eko 'tha vIryavAn 03209004a zaMyor apratimA bhAryA satyA satyA ca dharmajA 03209004c agnis tasya suto dIptas tisraH kanyAz ca suvratAH 03209005a prathamenAjyabhAgena pUjyate yo 'gnir adhvare 03209005c agnis tasya bharadvAjaH prathamaH putra ucyate 03209006a paurNamAsyeSu sarveSu haviSAjyaM sruvodyatam 03209006c bharato nAmataH so 'gnir dvitIyaH zaMyutaH sutaH 03209007a tisraH kanyA bhavanty anyA yAsAM sa bharataH patiH 03209007c bharatas tu sutas tasya bharaty ekA ca putrikA 03209008a bharato bharatasyAgneH pAvakas tu prajApateH 03209008c mahAn atyartham ahitas tathA bharatasattama 03209009a bharadvAjasya bhAryA tu vIrA vIraz ca piNDadaH 03209009c prAhur Ajyena tasyejyAM somasyeva dvijAH zanaiH 03209010a haviSA yo dvitIyena somena saha yujyate 03209010c rathaprabhU rathadhvAnaH kumbharetAH sa ucyate 03209011a sarayvAM janayat siddhiM bhAnuM bhAbhiH samAvRNot 03209011c Agneyam Anayan nityam AhvAneSv eSa kathyate 03209012a yas tu na cyavate nityaM yazasA varcasA zriyA 03209012c agnir nizcyavano nAma pRthivIM stauti kevalam 03209013a vipApmA kaluSair mukto vizuddhaz cArciSA jvalan 03209013c vipApo 'gniH sutas tasya satyaH samayakarmasu 03209014a AkrozatAM hi bhUtAnAM yaH karoti hi niSkRtim 03209014c agniH sa niSkRtir nAma zobhayaty abhisevitaH 03209015a anukUjanti yeneha vedanArtAH svayaM janAH 03209015c tasya putraH svano nAma pAvakaH sa rujaskaraH 03209016a yas tu vizvasya jagato buddhim Akramya tiSThati 03209016c taM prAhur adhyAtmavido vizvajin nAma pAvakam 03209017a antarAgniH zrito yo hi bhuktaM pacati dehinAm 03209017c sa yajJe vizvabhuG nAma sarvalokeSu bhArata 03209018a brahmacArI yatAtmA ca satataM vipulavrataH 03209018c brAhmaNAH pUjayanty enaM pAkayajJeSu pAvakam 03209019a prathito gopatir nAma nadI yasyAbhavat priyA 03209019c tasmin sarvANi karmANi kriyante karmakartRbhiH 03209020a vaDavAmukhaH pibaty ambho yo 'sau paramadAruNaH 03209020c UrdhvabhAg UrdhvabhAG nAma kaviH prANAzritas tu saH 03209021a udagdvAraM havir yasya gRhe nityaM pradIyate 03209021c tataH sviSTaM bhaved AjyaM sviSTakRt paramaH smRtaH 03209022a yaH prazAnteSu bhUteSu manyur bhavati pAvakaH 03209022c krodhasya tu raso jajJe manyatI cAtha putrikA 03209022e svAheti dAruNA krUrA sarvabhUteSu tiSThati 03209023a tridive yasya sadRzo nAsti rUpeNa kaz cana 03209023c atulyatvAt kRto devair nAmnA kAmas tu pAvakaH 03209024a saMharSAd dhArayan krodhaM dhanvI sragvI rathe sthitaH 03209024c samare nAzayec chatrUn amogho nAma pAvakaH 03209025a uktho nAma mahAbhAga tribhir ukthair abhiSTutaH 03209025c mahAvAcaM tv ajanayat sakAmAzvaM hi yaM viduH 03210001 mArkaNDeya uvAca 03210001a kAzyapo hy atha vAsiSThaH prANaz ca prANaputrakaH 03210001c agnir AGgirasaz caiva cyavanas triSuvarcakaH 03210002a acaranta tapas tIvraM putrArthe bahuvArSikam 03210002c putraM labhema dharmiSThaM yazasA brahmaNA samam 03210003a mahAvyAhRtibhir dhyAtaH paJcabhis tais tadA tv atha 03210003c jajJe tejomayo 'rciSmAn paJcavarNaH prabhAvanaH 03210004a samiddho 'gniH ziras tasya bAhU sUryanibhau tathA 03210004c tvaG netre ca suvarNAbhe kRSNe jaGghe ca bhArata 03210005a paJcavarNaH sa tapasA kRtas taiH paJcabhir janaiH 03210005c pAJcajanyaH zruto vede paJcavaMzakaras tu saH 03210006a daza varSasahasrANi tapas taptvA mahAtapAH 03210006c janayat pAvakaM ghoraM pitqNAM sa prajAH sRjan 03210007a bRhad rathaMtaraM mUrdhno vaktrAc ca tarasAharau 03210007c zivaM nAbhyAM balAd indraM vAyvagnI prANato 'sRjat 03210008a bAhubhyAm anudAttau ca vizve bhUtAni caiva ha 03210008c etAn sRSTvA tataH paJca pitqNAm asRjat sutAn 03210009a bRhadUrjasya praNidhiH kAzyapasya bRhattaraH 03210009c bhAnur aGgiraso vIraH putro varcasya saubharaH 03210010a prANasya cAnudAttaz ca vyAkhyAtAH paJca vaMzajAH 03210010c devAn yajJamuSaz cAnyAn sRjan paJcadazottarAn 03210011a abhImam atibhImaM ca bhImaM bhImabalAbalam 03210011c etAn yajJamuSaH paJca devAn abhyasRjat tapaH 03210012a sumitraM mitravantaM ca mitrajJaM mitravardhanam 03210012c mitradharmANam ity etAn devAn abhyasRjat tapaH 03210013a surapravIraM vIraM ca sukezaM ca suvarcasam 03210013c surANAm api hantAraM paJcaitAn asRjat tapaH 03210014a trividhaM saMsthitA hy ete paJca paJca pRthak pRthak 03210014c muSNanty atra sthitA hy ete svargato yajJayAjinaH 03210015a teSAm iSTaM haranty ete nighnanti ca mahad bhuvi 03210015c spardhayA havyavAhAnAM nighnanty ete haranti ca 03210016a havir vedyAM tad AdAnaM kuzalaiH saMpravartitam 03210016c tad ete nopasarpanti yatra cAgniH sthito bhavet 03210017a cito 'gnir udvahan yajJaM pakSAbhyAM tAn prabAdhate 03210017c mantraiH prazamitA hy ete neSTaM muSNanti yajJiyam 03210018a bRhadukthatapasyaiva putro bhUmim upAzritaH 03210018c agnihotre hUyamAne pRthivyAM sadbhir ijyate 03210019a rathaMtaraz ca tapasaH putro 'gniH paripaThyate 03210019c mitravindAya vai tasya havir adhvaryavo viduH 03210019e mumude paramaprItaH saha putrair mahAyazAH 03211001 mArkaNDeya uvAca 03211001a gurubhir niyamair yukto bharato nAma pAvakaH 03211001c agniH puSTimatir nAma tuSTaH puSTiM prayacchati 03211001e bharaty eSa prajAH sarvAs tato bharata ucyate 03211002a agnir yas tu zivo nAma zaktipUjAparaz ca saH 03211002c duHkhArtAnAM sa sarveSAM zivakRt satataM zivaH 03211003a tapasas tu phalaM dRSTvA saMpravRddhaM tapo mahat 03211003c uddhartukAmo matimAn putro jajJe puraMdaraH 03211004a USmA caivoSmaNo jajJe so 'gnir bhUteSu lakSyate 03211004c agniz cApi manur nAma prAjApatyam akArayat 03211005a zaMbhum agnim atha prAhur brAhmaNA vedapAragAH 03211005c AvasathyaM dvijAH prAhur dIptam agniM mahAprabham 03211006a UrjaskarAn havyavAhAn suvarNasadRzaprabhAn 03211006c agnis tapo hy ajanayat paJca yajJasutAn iha 03211007a prazAnte 'gnir mahAbhAga parizrAnto gavAMpatiH 03211007c asurAJ janayan ghorAn martyAMz caiva pRthagvidhAn 03211008a tapasaz ca manuM putraM bhAnuM cApy aGgirAsRjat 03211008c bRhadbhAnuM tu taM prAhur brAhmaNA vedapAragAH 03211009a bhAnor bhAryA suprajA tu bRhadbhAsA tu somajA 03211009c asRjetAM tu SaT putrAJ zRNu tAsAM prajAvidhim 03211010a durbalAnAM tu bhUtAnAM tanuM yaH saMprayacchati 03211010c tam agniM baladaM prAhuH prathamaM bhAnutaH sutam 03211011a yaH prazAnteSu bhUteSu manyur bhavati dAruNaH 03211011c agniH sa manyumAn nAma dvitIyo bhAnutaH sutaH 03211012a darze ca paurNamAse ca yasyeha havir ucyate 03211012c viSNur nAmeha yo 'gnis tu dhRtimAn nAma so 'GgirAH 03211013a indreNa sahitaM yasya havir AgrayaNaM smRtam 03211013c agnir AgrayaNo nAma bhAnor evAnvayas tu saH 03211014a cAturmAsyeSu nityAnAM haviSAM yo niragrahaH 03211014c caturbhiH sahitaH putrair bhAnor evAnvayas tu saH 03211015a nizAM tv ajanayat kanyAm agnISomAv ubhau tathA 03211015c manor evAbhavad bhAryA suSuve paJca pAvakAn 03211016a pUjyate haviSAgryeNa cAturmAsyeSu pAvakaH 03211016c parjanyasahitaH zrImAn agnir vaizvAnaras tu saH 03211017a asya lokasya sarvasya yaH patiH paripaThyate 03211017c so 'gnir vizvapatir nAma dvitIyo vai manoH sutaH 03211017e tataH sviSTaM bhaved AjyaM sviSTakRt paramaH smRtaH 03211018a kanyA sA rohiNI nAma hiraNyakazipoH sutA 03211018c karmaNAsau babhau bhAryA sa vahniH sa prajApatiH 03211019a prANam Azritya yo dehaM pravartayati dehinAm 03211019c tasya saMnihito nAma zabdarUpasya sAdhanaH 03211020a zuklakRSNagatir devo yo bibharti hutAzanam 03211020c akalmaSaH kalmaSANAM kartA krodhAzritas tu saH 03211021a kapilaM paramarSiM ca yaM prAhur yatayaH sadA 03211021c agniH sa kapilo nAma sAMkhyayogapravartakaH 03211022a agnir yacchati bhUtAni yena bhUtAni nityadA 03211022c karmasv iha vicitreSu so 'graNIr vahnir ucyate 03211023a imAn anyAn samasRjat pAvakAn prathitAn bhuvi 03211023c agnihotrasya duSTasya prAyazcittArtham ulbaNAn 03211024a saMspRzeyur yadAnyonyaM kathaM cid vAyunAgnayaH 03211024c iSTir aSTAkapAlena kAryA vai zucaye 'gnaye 03211025a dakSiNAgnir yadA dvAbhyAM saMsRjeta tadA kila 03211025c iSTir aSTAkapAlena kAryA vai vItaye 'gnaye 03211026a yady agnayo hi spRzyeyur nivezasthA davAgninA 03211026c iSTir aSTAkapAlena kAryA tu zucaye 'gnaye 03211027a agniM rajasvalA cet strI saMspRzed agnihotrikam 03211027c iSTir aSTAkapAlena kAryA dasyumate 'gnaye 03211028a mRtaH zrUyeta yo jIvan pareyuH pazavo yathA 03211028c iSTir aSTAkapAlena kartavyAbhimate 'gnaye 03211029a Arto na juhuyAd agniM trirAtraM yas tu brAhmaNaH 03211029c iSTir aSTAkapAlena kAryA syAd uttarAgnaye 03211030a darzaM ca paurNamAsaM ca yasya tiSThet pratiSThitam 03211030c iSTir aSTAkapAlena kAryA pathikRte 'gnaye 03211031a sUtikAgnir yadA cAgniM saMspRzed agnihotrikam 03211031c iSTir aSTAkapAlena kAryA cAgnimate 'gnaye 03212001 mArkaNDeya uvAca 03212001a Apasya muditA bhAryA sahasya paramA priyA 03212001c bhUpatir bhuvabhartA ca janayat pAvakaM param 03212002a bhUtAnAM cApi sarveSAM yaM prAhuH pAvakaM patim 03212002c AtmA bhuvanabharteti sAnvayeSu dvijAtiSu 03212003a mahatAM caiva bhUtAnAM sarveSAm iha yaH patiH 03212003c bhagavAn sa mahAtejA nityaM carati pAvakaH 03212004a agnir gRhapatir nAma nityaM yajJeSu pUjyate 03212004c hutaM vahati yo havyam asya lokasya pAvakaH 03212005a apAM garbho mahAbhAgaH sahaputro mahAdbhutaH 03212005c bhUpatir bhuvabhartA ca mahataH patir ucyate 03212006a dahan mRtAni bhUtAni tasyAgnir bharato 'bhavat 03212006c agniSTome ca niyataH kratuzreSTho bharasya tu 03212007a AyAntaM niyataM dRSTvA pravivezArNavaM bhayAt 03212007c devAs taM nAdhigacchanti mArgamANA yathAdizam 03212008a dRSTvA tv agnir atharvANaM tato vacanam abravIt 03212008c devAnAM vaha havyaM tvam ahaM vIra sudurbalaH 03212008e atharvan gaccha madhvakSaM priyam etat kuruSva me 03212009a preSya cAgnir atharvANam anyaM dezaM tato 'gamat 03212009c matsyAs tasya samAcakhyuH kruddhas tAn agnir abravIt 03212010a bhakSyA vai vividhair bhAvair bhaviSyatha zarIriNAm 03212010c atharvANaM tathA cApi havyavAho 'bravId vacaH 03212011a anunIyamAno 'pi bhRzaM devavAkyAd dhi tena saH 03212011c naicchad voDhuM haviH sarvaM zarIraM ca samatyajat 03212012a sa tac charIraM saMtyajya praviveza dharAM tadA 03212012c bhUmiM spRSTvAsRjad dhAtUn pRthak pRthag atIva hi 03212013a AsyAt sugandhi tejaz ca asthibhyo devadAru ca 03212013c zleSmaNaH sphaTikaM tasya pittAn marakataM tathA 03212014a yakRt kRSNAyasaM tasya tribhir eva babhuH prajAH 03212014c nakhAs tasyAbhrapaTalaM zirAjAlAni vidrumam 03212014e zarIrAd vividhAz cAnye dhAtavo 'syAbhavan nRpa 03212015a evaM tyaktvA zarIraM tu parame tapasi sthitaH 03212015c bhRgvaGgirAdibhir bhUyas tapasotthApitas tadA 03212016a bhRzaM jajvAla tejasvI tapasApyAyitaH zikhI 03212016c dRSTvA RSIn bhayAc cApi praviveza mahArNavam 03212017a tasmin naSTe jagad bhItam atharvANam athAzritam 03212017c arcayAm Asur evainam atharvANaM surarSayaH 03212018a atharvA tv asRjal lokAn AtmanAlokya pAvakam 03212018c miSatAM sarvabhUtAnAm unmamAtha mahArNavam 03212019a evam agnir bhagavatA naSTaH pUrvam atharvaNA 03212019c AhUtaH sarvabhUtAnAM havyaM vahati sarvadA 03212020a evaM tv ajanayad dhiSNyAn vedoktAn vibudhAn bahUn 03212020c vicaran vividhAn dezAn bhramamANas tu tatra vai 03212021a sindhuvarjaM paJca nadyo devikAtha sarasvatI 03212021c gaGgA ca zatakumbhA ca zarayUr gaNDasAhvayA 03212022a carmaNvatI mahI caiva medhyA medhAtithis tathA 03212022c tAmrAvatI vetravatI nadyas tisro 'tha kauzikI 03212023a tamasA narmadA caiva nadI godAvarI tathA 03212023c veNNA praveNI bhImA ca medrathA caiva bhArata 03212024a bhAratI suprayogA ca kAverI murmurA tathA 03212024c kRSNA ca kRSNaveNNA ca kapilA zoNa eva ca 03212024e etA nadyas tu dhiSNyAnAM mAtaro yAH prakIrtitAH 03212025a adbhutasya priyA bhAryA tasyAH putro viDUrathaH 03212025c yAvantaH pAvakAH proktAH somAs tAvanta eva ca 03212026a atrez cApy anvaye jAtA brahmaNo mAnasAH prajAH 03212026c atriH putrAn sraSTukAmas tAn evAtmany adhArayat 03212026e tasya tad brahmaNaH kAyAn nirharanti hutAzanAH 03212027a evam ete mahAtmAnaH kIrtitAs te 'gnayo mayA 03212027c aprameyA yathotpannAH zrImantas timirApahAH 03212028a adbhutasya tu mAhAtmyaM yathA vedeSu kIrtitam 03212028c tAdRzaM viddhi sarveSAm eko hy eSa hutAzanaH 03212029a eka evaiSa bhagavAn vijJeyaH prathamo 'GgirAH 03212029c bahudhA niHsRtaH kAyAj jyotiSTomaH kratur yathA 03212030a ity eSa vaMzaH sumahAn agnInAM kIrtito mayA 03212030c pAvito vividhair mantrair havyaM vahati dehinAm 03213001 mArkaNDeya uvAca 03213001a agnInAM vividho vaMzaH kIrtitas te mayAnagha 03213001c zRNu janma tu kauravya kArttikeyasya dhImataH 03213002a adbhutasyAdbhutaM putraM pravakSyAmy amitaujasam 03213002c jAtaM saptarSibhAryAbhir brahmaNyaM kIrtivardhanam 03213003a devAsurAH purA yattA vinighnantaH parasparam 03213003c tatrAjayan sadA devAn dAnavA ghorarUpiNaH 03213004a vadhyamAnaM balaM dRSTvA bahuzas taiH puraMdaraH 03213004c svasainyanAyakArthAya cintAm Apa bhRzaM tadA 03213005a devasenAM dAnavair yo bhagnAM dRSTvA mahAbalaH 03213005c pAlayed vIryam Azritya sa jJeyaH puruSo mayA 03213006a sa zailaM mAnasaM gatvA dhyAyann artham imaM bhRzam 03213006c zuzrAvArtasvaraM ghoram atha muktaM striyA tadA 03213007a abhidhAvatu mA kaz cit puruSas trAtu caiva ha 03213007c patiM ca me pradizatu svayaM vA patir astu me 03213008a puraMdaras tu tAm Aha mA bhair nAsti bhayaM tava 03213008c evam uktvA tato 'pazyat kezinaM sthitam agrataH 03213009a kirITinaM gadApANiM dhAtumantam ivAcalam 03213009c haste gRhItvA tAM kanyAm athainaM vAsavo 'bravIt 03213010a anAryakarman kasmAt tvam imAM kanyAM jihIrSasi 03213010c vajriNaM mAM vijAnIhi viramAsyAH prabAdhanAt 03213011 kezy uvAca 03213011a visRjasva tvam evainAM zakraiSA prArthitA mayA 03213011c kSamaM te jIvato gantuM svapuraM pAkazAsana 03213012 mArkaNDeya uvAca 03213012a evam uktvA gadAM kezI cikSependravadhAya vai 03213012c tAm ApatantIM ciccheda madhye vajreNa vAsavaH 03213013a athAsya zailazikharaM kezI kruddho vyavAsRjat 03213013c tad ApatantaM saMprekSya zailazRGgaM zatakratuH 03213013e bibheda rAjan vajreNa bhuvi tan nipapAta ha 03213014a patatA tu tadA kezI tena zRGgeNa tADitaH 03213014c hitvA kanyAM mahAbhAgAM prAdravad bhRzapIDitaH 03213015a apayAte 'sure tasmiMs tAM kanyAM vAsavo 'bravIt 03213015c kAsi kasyAsi kiM ceha kuruSe tvaM zubhAnane 03213016 kanyovAca 03213016a ahaM prajApateH kanyA devaseneti vizrutA 03213016c bhaginI daityasenA me sA pUrvaM kezinA hRtA 03213017a sahaivAvAM bhaginyau tu sakhIbhiH saha mAnasam 03213017c AgacchAveha ratyartham anujJApya prajApatim 03213018a nityaM cAvAM prArthayate hartuM kezI mahAsuraH 03213018c icchaty enaM daityasenA na tv ahaM pAkazAsana 03213019a sA hRtA tena bhagavan muktAhaM tvadbalena tu 03213019c tvayA devendra nirdiSTaM patim icchAmi durjayam 03213020 indra uvAca 03213020a mama mAtRSvaseyA tvaM mAtA dAkSAyaNI mama 03213020c AkhyAtaM tv aham icchAmi svayam AtmabalaM tvayA 03213021 kanyovAca 03213021a abalAhaM mahAbAho patis tu balavAn mama 03213021c varadAnAt pitur bhAvI surAsuranamaskRtaH 03213022 indra uvAca 03213022a kIdRzaM vai balaM devi patyus tava bhaviSyati 03213022c etad icchAmy ahaM zrotuM tava vAkyam anindite 03213023 kanyovAca 03213023a devadAnavayakSANAM kiMnaroragarakSasAm 03213023c jetA sa dRSTo duSTAnAM mahAvIryo mahAbalaH 03213024a yas tu sarvANi bhUtAni tvayA saha vijeSyati 03213024c sa hi me bhavitA bhartA brahmaNyaH kIrtivardhanaH 03213025 mArkaNDeya uvAca 03213025a indras tasyA vacaH zrutvA duHkhito 'cintayad bhRzam 03213025c asyA devyAH patir nAsti yAdRzaM saMprabhASate 03213026a athApazyat sa udaye bhAskaraM bhAskaradyutiH 03213026c somaM caiva mahAbhAgaM vizamAnaM divAkaram 03213027a amAvAsyAM saMpravRttaM muhUrtaM raudram eva ca 03213027c devAsuraM ca saMgrAmaM so 'pazyad udaye girau 03213028a lohitaiz ca ghanair yuktAM pUrvAM saMdhyAM zatakratuH 03213028c apazyal lohitodaM ca bhagavAn varuNAlayam 03213029a bhRgubhiz cAGgirobhiz ca hutaM mantraiH pRthagvidhaiH 03213029c havyaM gRhItvA vahniM ca pravizantaM divAkaram 03213030a parva caiva caturviMzaM tadA sUryam upasthitam 03213030c tathA dharmagataM raudraM somaM sUryagataM ca tam 03213031a samAlokyaikatAm eva zazino bhAskarasya ca 03213031c samavAyaM tu taM raudraM dRSTvA zakro vyacintayat 03213032a eSa raudraz ca saMghAto mahAn yuktaz ca tejasA 03213032c somasya vahnisUryAbhyAm adbhuto 'yaM samAgamaH 03213032e janayed yaM sutaM somaH so 'syA devyAH patir bhavet 03213033a agniz caitair guNair yuktaH sarvair agniz ca devatA 03213033c eSa cej janayed garbhaM so 'syA devyAH patir bhavet 03213034a evaM saMcintya bhagavAn brahmalokaM tadA gataH 03213034c gRhItvA devasenAM tAm avandat sa pitAmaham 03213034e uvAca cAsyA devyAs tvaM sAdhu zUraM patiM diza 03213035 brahmovAca 03213035a yathaitac cintitaM kAryaM tvayA dAnavasUdana 03213035c tathA sa bhavitA garbho balavAn uruvikramaH 03213036a sa bhaviSyati senAnIs tvayA saha zatakrato 03213036c asyA devyAH patiz caiva sa bhaviSyati vIryavAn 03213037 mArkaNDeya uvAca 03213037a etac chrutvA namas tasmai kRtvAsau saha kanyayA 03213037c tatrAbhyagacchad devendro yatra devarSayo 'bhavan 03213037e vasiSThapramukhA mukhyA viprendrAH sumahAvratAH 03213038a bhAgArthaM tapasopAttaM teSAM somaM tathAdhvare 03213038c pipAsavo yayur devAH zatakratupurogamAH 03213039a iSTiM kRtvA yathAnyAyaM susamiddhe hutAzane 03213039c juhuvus te mahAtmAno havyaM sarvadivaukasAm 03213040a samAhUto hutavahaH so 'dbhutaH sUryamaNDalAt 03213040c viniHsRtyAyayau vahnir vAgyato vidhivat prabhuH 03213040e AgamyAhavanIyaM vai tair dvijair mantrato hutam 03213041a sa tatra vividhaM havyaM pratigRhya hutAzanaH 03213041c RSibhyo bharatazreSTha prAyacchata divaukasAm 03213042a niSkrAmaMz cApy apazyat sa patnIs teSAM mahAtmanAm 03213042c sveSv AzrameSUpaviSTAH snAyantIz ca yathAsukham 03213043a rukmavedinibhAs tAs tu candralekhA ivAmalAH 03213043c hutAzanArcipratimAH sarvAs tArA ivAdbhutAH 03213044a sa tadgatena manasA babhUva kSubhitendriyaH 03213044c patnIr dRSTvA dvijendrANAM vahniH kAmavazaM yayau 03213045a sa bhUyaz cintayAm Asa na nyAyyaM kSubhito 'smi yat 03213045c sAdhvIH patnIr dvijendrANAm akAmAH kAmayAmy aham 03213046a naitAH zakyA mayA draSTuM spraSTuM vApy animittataH 03213046c gArhapatyaM samAvizya tasmAt pazyAmy abhIkSNazaH 03213047a saMspRzann iva sarvAs tAH zikhAbhiH kAJcanaprabhAH 03213047c pazyamAnaz ca mumude gArhapatyaM samAzritaH 03213048a niruSya tatra suciram evaM vahnir vazaM gataH 03213048c manas tAsu vinikSipya kAmayAno varAGganAH 03213049a kAmasaMtaptahRdayo dehatyAge sunizcitaH 03213049c alAbhe brAhmaNastrINAm agnir vanam upAgataH 03213050a svAhA taM dakSaduhitA prathamaM kAmayat tadA 03213050c sA tasya chidram anvaicchac cirAt prabhRti bhAminI 03213050e apramattasya devasya na cApazyad aninditA 03213051a sA taM jJAtvA yathAvat tu vahniM vanam upAgatam 03213051c tattvataH kAmasaMtaptaM cintayAm Asa bhAminI 03213052a ahaM saptarSipatnInAM kRtvA rUpANi pAvakam 03213052c kAmayiSyAmi kAmArtaM tAsAM rUpeNa mohitam 03213052e evaM kRte prItir asya kAmAvAptiz ca me bhavet 03214001 mArkaNDeya uvAca 03214001a zivA bhAryA tv aGgirasaH zIlarUpaguNAnvitA 03214001c tasyAH sA prathamaM rUpaM kRtvA devI janAdhipa 03214001e jagAma pAvakAbhyAzaM taM covAca varAGganA 03214002a mAm agne kAmasaMtaptAM tvaM kAmayitum arhasi 03214002c kariSyasi na ced evaM mRtAM mAm upadhAraya 03214003a aham aGgiraso bhAryA zivA nAma hutAzana 03214003c sakhIbhiH sahitA prAptA mantrayitvA vinizcayam 03214004 agnir uvAca 03214004a kathaM mAM tvaM vijAnISe kAmArtam itarAH katham 03214004c yAs tvayA kIrtitAH sarvAH saptarSINAM priyAH striyaH 03214005 zivovAca 03214005a asmAkaM tvaM priyo nityaM bibhImas tu vayaM tava 03214005c tvaccittam iGgitair jJAtvA preSitAsmi tavAntikam 03214006a maithunAyeha saMprAptA kAmaM prAptaM drutaM cara 03214006c mAtaro mAM pratIkSante gamiSyAmi hutAzana 03214007 mArkaNDeya uvAca 03214007a tato 'gnir upayeme tAM zivAM prItimudAyutaH 03214007c prItyA devI ca saMyuktA zukraM jagrAha pANinA 03214008a acintayan mamedaM ye rUpaM drakSyanti kAnane 03214008c te brAhmaNInAm anRtaM doSaM vakSyanti pAvake 03214009a tasmAd etad rakSyamANA garuDI saMbhavAmy aham 03214009c vanAn nirgamanaM caiva sukhaM mama bhaviSyati 03214010a suparNI sA tadA bhUtvA nirjagAma mahAvanAt 03214010c apazyat parvataM zvetaM zarastambaiH susaMvRtam 03214011a dRSTIviSaiH saptazIrSair guptaM bhogibhir adbhutaiH 03214011c rakSobhiz ca pizAcaiz ca raudrair bhUtagaNais tathA 03214011e rAkSasIbhiz ca saMpUrNam anekaiz ca mRgadvijaiH 03214012a sA tatra sahasA gatvA zailapRSThaM sudurgamam 03214012c prAkSipat kAJcane kuNDe zukraM sA tvaritA satI 03214013a ziSTAnAm api sA devI saptarSINAM mahAtmanAm 03214013c patnIsarUpatAM kRtvA kAmayAm Asa pAvakam 03214014a divyarUpam arundhatyAH kartuM na zakitaM tayA 03214014c tasyAs tapaHprabhAveNa bhartRzuzrUSaNena ca 03214015a SaTkRtvas tat tu nikSiptam agne retaH kurUttama 03214015c tasmin kuNDe pratipadi kAminyA svAhayA tadA 03214016a tat skannaM tejasA tatra saMbhRtaM janayat sutam 03214016c RSibhiH pUjitaM skannam anayat skandatAM tataH 03214017a SaTzirA dviguNazrotro dvAdazAkSibhujakramaH 03214017c ekagrIvas tv ekakAyaH kumAraH samapadyata 03214018a dvitIyAyAm abhivyaktas tRtIyAyAM zizur babhau 03214018c aGgapratyaGgasaMbhUtaz caturthyAm abhavad guhaH 03214019a lohitAbhreNa mahatA saMvRtaH saha vidyutA 03214019c lohitAbhre sumahati bhAti sUrya ivoditaH 03214020a gRhItaM tu dhanus tena vipulaM lomaharSaNam 03214020c nyastaM yat tripuraghnena surArivinikRntanam 03214021a tad gRhItvA dhanuHzreSThaM nanAda balavAMs tadA 03214021c saMmohayann ivemAn sa trI&l lokAn sacarAcarAn 03214022a tasya taM ninadaM zrutvA mahAmeghaughanisvanam 03214022c utpetatur mahAnAgau citraz cairAvataz ca ha 03214023a tAv Apatantau saMprekSya sa bAlArkasamadyutiH 03214023c dvAbhyAM gRhItvA pANibhyAM zaktiM cAnyena pANinA 03214023e apareNAgnidAyAdas tAmracUDaM bhujena saH 03214024a mahAkAyam upazliSTaM kukkuTaM balinAM varam 03214024c gRhItvA vyanadad bhImaM cikrIDa ca mahAbalaH 03214025a dvAbhyAM bhujAbhyAM balavAn gRhItvA zaGkham uttamam 03214025c prAdhmApayata bhUtAnAM trAsanaM balinAm api 03214026a dvAbhyAM bhujAbhyAm AkAzaM bahuzo nijaghAna saH 03214026c krIDan bhAti mahAsenas trI&l lokAn vadanaiH piban 03214026e parvatAgre 'prameyAtmA razmimAn udaye yathA 03214027a sa tasya parvatasyAgre niSaNNo 'dbhutavikramaH 03214027c vyalokayad ameyAtmA mukhair nAnAvidhair dizaH 03214027e sa pazyan vividhAn bhAvAMz cakAra ninadaM punaH 03214028a tasya taM ninadaM zrutvA nyapatan bahudhA janAH 03214028c bhItAz codvignamanasas tam eva zaraNaM yayuH 03214029a ye tu taM saMzritA devaM nAnAvarNAs tadA janAH 03214029c tAn apy AhuH pAriSadAn brAhmaNAH sumahAbalAn 03214030a sa tUtthAya mahAbAhur upasAntvya ca tAJ janAn 03214030c dhanur vikRSya vyasRjad bANAJ zvete mahAgirau 03214031a bibheda sa zaraiH zailaM krauJcaM himavataH sutam 03214031c tena haMsAz ca gRdhrAz ca meruM gacchanti parvatam 03214032a sa vizIrNo 'patac chailo bhRzam ArtasvarAn ruvan 03214032c tasmin nipatite tv anye neduH zailA bhRzaM bhayAt 03214033a sa taM nAdaM bhRzArtAnAM zrutvApi balinAM varaH 03214033c na prAvyathad ameyAtmA zaktim udyamya cAnadat 03214034a sA tadA vipulA zaktiH kSiptA tena mahAtmanA 03214034c bibheda zikharaM ghoraM zvetasya tarasA gireH 03214035a sa tenAbhihato dIno giriH zveto 'calaiH saha 03214035c utpapAta mahIM tyaktvA bhItas tasmAn mahAtmanaH 03214036a tataH pravyathitA bhUmir vyazIryata samantataH 03214036c ArtA skandaM samAsAdya punar balavatI babhau 03214037a parvatAz ca namaskRtya tam eva pRthivIM gatAH 03214037c athAyam abhajal lokaH skandaM zuklasya paJcamIm 03215001 mArkaNDeya uvAca 03215001a RSayas tu mahAghorAn dRSTvotpAtAn pRthagvidhAn 03215001c akurvaJ zAntim udvignA lokAnAM lokabhAvanAH 03215002a nivasanti vane ye tu tasmiMz caitrarathe janAH 03215002c te 'bruvann eSa no 'narthaH pAvakenAhRto mahAn 03215002e saMgamya SaDbhiH patnIbhiH saptarSINAm iti sma ha 03215003a apare garuDIm Ahus tvayAnartho 'yam AhRtaH 03215003c yair dRSTA sA tadA devI tasyA rUpeNa gacchatI 03215003e na tu tat svAhayA karma kRtaM jAnAti vai janaH 03215004a suparNI tu vacaH zrutvA mamAyaM tanayas tv iti 03215004c upagamya zanaiH skandam AhAhaM jananI tava 03215005a atha saptarSayaH zrutvA jAtaM putraM mahaujasam 03215005c tatyajuH SaT tadA patnIr vinA devIm arundhatIm 03215006a SaDbhir eva tadA jAtam Ahus tad vanavAsinaH 03215006c saptarSIn Aha ca svAhA mama putro 'yam ity uta 03215006e ahaM jAne naitad evam iti rAjan punaH punaH 03215007a vizvAmitras tu kRtveSTiM saptarSINAM mahAmuniH 03215007c pAvakaM kAmasaMtaptam adRSTaH pRSThato 'nvagAt 03215007e tat tena nikhilaM sarvam avabuddhaM yathAtatham 03215008a vizvAmitras tu prathamaM kumAraM zaraNaM gataH 03215008c stavaM divyaM saMpracakre mahAsenasya cApi saH 03215009a maGgalAni ca sarvANi kaumArANi trayodaza 03215009c jAtakarmAdikAs tasya kriyAz cakre mahAmuniH 03215010a SaDvaktrasya tu mAhAtmyaM kukkuTasya ca sAdhanam 03215010c zaktyA devyAH sAdhanaM ca tathA pAriSadAm api 03215011a vizvAmitraz cakAraitat karma lokahitAya vai 03215011c tasmAd RSiH kumArasya vizvAmitro 'bhavat priyaH 03215012a anvajAnAc ca svAhAyA rUpAnyatvaM mahAmuniH 03215012c abravIc ca munIn sarvAn nAparAdhyanti vai striyaH 03215012e zrutvA tu tattvatas tasmAt te patnIH sarvato 'tyajan 03215013a skandaM zrutvA tato devA vAsavaM sahitAbruvan 03215013c aviSahyabalaM skandaM jahi zakrAzu mAciram 03215014a yadi vA na nihaMsy enam adyendro 'yaM bhaviSyati 03215014c trailokyaM saMnigRhyAsmAMs tvAM ca zakra mahAbalaH 03215015a sa tAn uvAca vyathito bAlo 'yaM sumahAbalaH 03215015c sraSTAram api lokAnAM yudhi vikramya nAzayet 03215016a sarvAs tv adyAbhigacchantu skandaM lokasya mAtaraH 03215016c kAmavIryA ghnantu cainaM tathety uktvA ca tA yayuH 03215017a tam apratibalaM dRSTvA viSaNNavadanAs tu tAH 03215017c azakyo 'yaM vicintyaivaM tam eva zaraNaM yayuH 03215018a Ucuz cApi tvam asmAkaM putro 'smAbhir dhRtaM jagat 03215018c abhinandasva naH sarvAH prasnutAH snehaviklavAH 03215019a tAH saMpUjya mahAsenaH kAmAMz cAsAM pradAya saH 03215019c apazyad agnim AyAntaM pitaraM balinAM balI 03215020a sa tu saMpUjitas tena saha mAtRgaNena ha 03215020c parivArya mahAsenaM rakSamANaH sthitaH sthiram 03215021a sarvAsAM yA tu mAtqNAM nArI krodhasamudbhavA 03215021c dhAtrI sA putravat skandaM zUlahastAbhyarakSata 03215022a lohitasyodadheH kanyA krUrA lohitabhojanA 03215022c pariSvajya mahAsenaM putravat paryarakSata 03215023a agnir bhUtvA naigameyaz chAgavaktro bahuprajaH 03215023c ramayAm Asa zailasthaM bAlaM krIDanakair iva 03216001 mArkaNDeya uvAca 03216001a grahAH sopagrahAz caiva RSayo mAtaras tathA 03216001c hutAzanamukhAz cApi dIptAH pAriSadAM gaNAH 03216002a ete cAnye ca bahavo ghorAs tridivavAsinaH 03216002c parivArya mahAsenaM sthitA mAtRgaNaiH saha 03216003a saMdigdhaM vijayaM dRSTvA vijayepsuH surezvaraH 03216003c AruhyairAvataskandhaM prayayau daivataiH saha 03216003e vijighAMsur mahAsenam indras tUrNataraM yayau 03216004a ugraM tac ca mahAvegaM devAnIkaM mahAprabham 03216004c vicitradhvajasaMnAhaM nAnAvAhanakArmukam 03216004e pravarAmbarasaMvItaM zriyA juSTam alaMkRtam 03216005a vijighAMsuM tadAyAntaM kumAraH zakram abhyayAt 03216005c vinadan pathi zakras tu drutaM yAti mahAbalaH 03216005e saMharSayan devasenAM jighAMsuH pAvakAtmajam 03216006a saMpUjyamAnas tridazais tathaiva paramarSibhiH 03216006c samIpam upasaMprAptaH kArttikeyasya vAsavaH 03216007a siMhanAdaM tataz cakre devezaH sahitaH suraiH 03216007c guho 'pi zabdaM taM zrutvA vyanadat sAgaro yathA 03216008a tasya zabdena mahatA samuddhUtodadhiprabham 03216008c babhrAma tatra tatraiva devasainyam acetanam 03216009a jighAMsUn upasaMprAptAn devAn dRSTvA sa pAvakiH 03216009c visasarja mukhAt kruddhaH pravRddhAH pAvakArciSaH 03216009e tA devasainyAny adahan veSTamAnAni bhUtale 03216010a te pradIptazirodehAH pradIptAyudhavAhanAH 03216010c pracyutAH sahasA bhAnti citrAs tArAgaNA iva 03216011a dahyamAnAH prapannAs te zaraNaM pAvakAtmajam 03216011c devA vajradharaM tyaktvA tataH zAntim upAgatAH 03216012a tyakto devais tataH skande vajraM zakro 'bhyavAsRjat 03216012c tad visRSTaM jaghAnAzu pArzvaM skandasya dakSiNam 03216012e bibheda ca mahArAja pArzvaM tasya mahAtmanaH 03216013a vajraprahArAt skandasya saMjAtaH puruSo 'paraH 03216013c yuvA kAJcanasaMnAhaH zaktidhRg divyakuNDalaH 03216013e yad vajravizanAj jAto vizAkhas tena so 'bhavat 03216014a taM jAtam aparaM dRSTvA kAlAnalasamadyutim 03216014c bhayAd indras tataH skandaM prAJjaliH zaraNaM gataH 03216015a tasyAbhayaM dadau skandaH sahasainyasya sattama 03216015c tataH prahRSTAs tridazA vAditrANy abhyavAdayan 03217001 mArkaNDeya uvAca 03217001a skandasya pArSadAn ghorAJ zRNuSvAdbhutadarzanAn 03217001c vajraprahArAt skandasya jajJus tatra kumArakAH 03217001e ye haranti zizUJ jAtAn garbhasthAMz caiva dAruNAH 03217002a vajraprahArAt kanyAz ca jajJire 'sya mahAbalAH 03217002c kumArAz ca vizAkhaM taM pitRtve samakalpayan 03217003a sa bhUtvA bhagavAn saMkhye rakSaMz chAgamukhas tadA 03217003c vRtaH kanyAgaNaiH sarvair AtmanInaiz ca putrakaiH 03217004a mAtqNAM prekSatInAM ca bhadrazAkhaz ca kauzalaH 03217004c tataH kumArapitaraM skandam Ahur janA bhuvi 03217005a rudram agnim umAM svAhAM pradezeSu mahAbalAm 03217005c yajanti putrakAmAz ca putriNaz ca sadA janAH 03217006a yAs tAs tv ajanayat kanyAs tapo nAma hutAzanaH 03217006c kiM karomIti tAH skandaM saMprAptAH samabhASata 03217007 mAtara UcuH 03217007a bhavema sarvalokasya vayaM mAtara uttamAH 03217007c prasAdAt tava pUjyAz ca priyam etat kuruSva naH 03217008 mArkaNDeya uvAca 03217008a so 'bravId bADham ity evaM bhaviSyadhvaM pRthagvidhAH 03217008c azivAz ca zivAz caiva punaH punar udAradhIH 03217009a tataH saMkalpya putratve skaMdaM mAtRgaNo 'gamat 03217009c kAkI ca halimA caiva rudrAtha bRhalI tathA 03217009e AryA palAlA vai mitrA saptaitAH zizumAtaraH 03217010a etAsAM vIryasaMpannaH zizur nAmAtidAruNaH 03217010c skandaprasAdajaH putro lohitAkSo bhayaMkaraH 03217011a eSa vIrASTakaH proktaH skandamAtRgaNodbhavaH 03217011c chAgavaktreNa sahito navakaH parikIrtyate 03217012a SaSThaM chAgamayaM vaktraM skandasyaiveti viddhi tat 03217012c SaTziro 'bhyantaraM rAjan nityaM mAtRgaNArcitam 03217013a SaNNAM tu pravaraM tasya zIrSANAm iha zabdyate 03217013c zaktiM yenAsRjad divyAM bhadrazAkha iti sma ha 03217014a ity etad vividhAkAraM vRttaM zuklasya paJcamIm 03217014c tatra yuddhaM mahAghoraM vRttaM SaSThyAM janAdhipa 03218001 mArkaNDeya uvAca 03218001a upaviSTaM tataH skandaM hiraNyakavacasrajam 03218001c hiraNyacUDamukuTaM hiraNyAkSaM mahAprabham 03218002a lohitAmbarasaMvItaM tIkSNadaMSTraM manoramam 03218002c sarvalakSaNasaMpannaM trailokyasyApi supriyam 03218003a tatas taM varadaM zUraM yuvAnaM mRSTakuNDalam 03218003c abhajat padmarUpA zrIH svayam eva zarIriNI 03218004a zriyA juSTaH pRthuyazAH sa kumAravaras tadA 03218004c niSaNNo dRzyate bhUtaiH paurNamAsyAM yathA zazI 03218005a apUjayan mahAtmAno brAhmaNAs taM mahAbalam 03218005c idam Ahus tadA caiva skandaM tatra maharSayaH 03218006a hiraNyavarNa bhadraM te lokAnAM zaMkaro bhava 03218006c tvayA SaDrAtrajAtena sarve lokA vazIkRtAH 03218007a abhayaM ca punar dattaM tvayaivaiSAM surottama 03218007c tasmAd indro bhavAn astu trailokyasyAbhayaMkaraH 03218008 skanda uvAca 03218008a kim indraH sarvalokAnAM karotIha tapodhanAH 03218008c kathaM devagaNAMz caiva pAti nityaM surezvaraH 03218009 RSaya UcuH 03218009a indro dizati bhUtAnAM balaM tejaH prajAH sukham 03218009c tuSTaH prayacchati tathA sarvAn dAyAn surezvaraH 03218010a durvRttAnAM saMharati vRttasthAnAM prayacchati 03218010c anuzAsti ca bhUtAni kAryeSu balasUdanaH 03218011a asUrye ca bhavet sUryas tathAcandre ca candramAH 03218011c bhavaty agniz ca vAyuz ca pRthivy Apaz ca kAraNaiH 03218012a etad indreNa kartavyam indre hi vipulaM balam 03218012c tvaM ca vIra balazreSThas tasmAd indro bhavasva naH 03218013 zakra uvAca 03218013a bhavasvendro mahAbAho sarveSAM naH sukhAvahaH 03218013c abhiSicyasva caivAdya prAptarUpo 'si sattama 03218014 skanda uvAca 03218014a zAdhi tvam eva trailokyam avyagro vijaye rataH 03218014c ahaM te kiMkaraH zakra na mamendratvam Ipsitam 03218015 zakra uvAca 03218015a balaM tavAdbhutaM vIra tvaM devAnAm arIJ jahi 03218015c avajJAsyanti mAM lokA vIryeNa tava vismitAH 03218016a indratve 'pi sthitaM vIra balahInaM parAjitam 03218016c Avayoz ca mitho bhede prayatiSyanty atandritAH 03218017a bhedite ca tvayi vibho loko dvaidham upeSyati 03218017c dvidhAbhUteSu lokeSu nizciteSv Avayos tathA 03218017e vigrahaH saMpravarteta bhUtabhedAn mahAbala 03218018a tatra tvaM mAM raNe tAta yathAzraddhaM vijeSyasi 03218018c tasmAd indro bhavAn adya bhavitA mA vicAraya 03218019 skanda uvAca 03218019a tvam eva rAjA bhadraM te trailokyasya mamaiva ca 03218019c karomi kiM ca te zakra zAsanaM tad bravIhi me 03218020 zakra uvAca 03218020a yadi satyam idaM vAkyaM nizcayAd bhASitaM tvayA 03218020c yadi vA zAsanaM skanda kartum icchasi me zRNu 03218021a abhiSicyasva devAnAM senApatye mahAbala 03218021c aham indro bhaviSyAmi tava vAkyAn mahAbala 03218022 skanda uvAca 03218022a dAnavAnAM vinAzAya devAnAm arthasiddhaye 03218022c gobrAhmaNasya trANArthaM senApatye 'bhiSiJca mAm 03218023 mArkaNDeya uvAca 03218023a so 'bhiSikto maghavatA sarvair devagaNaiH saha 03218023c atIva zuzubhe tatra pUjyamAno maharSibhiH 03218024a tasya tat kAJcanaM chatraM dhriyamANaM vyarocata 03218024c yathaiva susamiddhasya pAvakasyAtmamaNDalam 03218025a vizvakarmakRtA cAsya divyA mAlA hiraNmayI 03218025c AbaddhA tripuraghnena svayam eva yazasvinA 03218026a Agamya manujavyAghra saha devyA paraMtapa 03218026c arcayAm Asa suprIto bhagavAn govRSadhvajaH 03218027a rudram agniM dvijAH prAhU rudrasUnus tatas tu saH 03218027c rudreNa zukram utsRSTaM tac chvetaH parvato 'bhavat 03218027e pAvakasyendriyaM zvete kRttikAbhiH kRtaM nage 03218028a pUjyamAnaM tu rudreNa dRSTvA sarve divaukasaH 03218028c rudrasUnuM tataH prAhur guhaM guNavatAM varam 03218029a anupravizya rudreNa vahniM jAto hy ayaM zizuH 03218029c tatra jAtas tataH skando rudrasUnus tato 'bhavat 03218030a rudrasya vahneH svAhAyAH SaNNAM strINAM ca tejasA 03218030c jAtaH skandaH surazreSTho rudrasUnus tato 'bhavat 03218031a araje vAsasI rakte vasAnaH pAvakAtmajaH 03218031c bhAti dIptavapuH zrImAn raktAbhrAbhyAm ivAMzumAn 03218032a kukkuTaz cAgninA dattas tasya ketur alaMkRtaH 03218032c rathe samucchrito bhAti kAlAgnir iva lohitaH 03218033a viveza kavacaM cAsya zarIraM sahajaM tataH 03218033c yudhyamAnasya devasya prAdurbhavati tat sadA 03218034a zaktir varma balaM tejaH kAntatvaM satyam akSatiH 03218034c brahmaNyatvam asaMmoho bhaktAnAM parirakSaNam 03218035a nikRntanaM ca zatrUNAM lokAnAM cAbhirakSaNam 03218035c skandena saha jAtAni sarvANy eva janAdhipa 03218036a evaM devagaNaiH sarvaiH so 'bhiSiktaH svalaMkRtaH 03218036c babhau pratItaH sumanAH paripUrNendudarzanaH 03218037a iSTaiH svAdhyAyaghoSaiz ca devatUryaravair api 03218037c devagandharvagItaiz ca sarvair apsarasAM gaNaiH 03218038a etaiz cAnyaiz ca vividhair hRSTatuSTair alaMkRtaiH 03218038c krIDann iva tadA devair abhiSiktaH sa pAvakiH 03218039a abhiSiktaM mahAsenam apazyanta divaukasaH 03218039c vinihatya tamaH sUryaM yathehAbhyuditaM tathA 03218040a athainam abhyayuH sarvA devasenAH sahasrazaH 03218040c asmAkaM tvaM patir iti bruvANAH sarvatodizam 03218041a tAH samAsAdya bhagavAn sarvabhUtagaNair vRtaH 03218041c arcitaz ca stutaz caiva sAntvayAm Asa tA api 03218042a zatakratuz cAbhiSicya skandaM senApatiM tadA 03218042c sasmAra tAM devasenAM yA sA tena vimokSitA 03218043a ayaM tasyAH patir nUnaM vihito brahmaNA svayam 03218043c iti cintyAnayAm Asa devasenAM svalaMkRtAm 03218044a skandaM covAca balabhid iyaM kanyA surottama 03218044c ajAte tvayi nirdiSTA tava patnI svayaMbhuvA 03218045a tasmAt tvam asyA vidhivat pANiM mantrapuraskRtam 03218045c gRhANa dakSiNaM devyAH pANinA padmavarcasam 03218046a evam uktaH sa jagrAha tasyAH pANiM yathAvidhi 03218046c bRhaspatir mantravidhiM jajApa ca juhAva ca 03218047a evaM skandasya mahiSIM devasenAM vidur budhAH 03218047c SaSThIM yAM brAhmaNAH prAhur lakSmIm AzAM sukhapradAm 03218047e sinIvAlIM kuhUM caiva sadvRttim aparAjitAm 03218048a yadA skandaH patir labdhaH zAzvato devasenayA 03218048c tadA tam Azrayal lakSmIH svayaM devI zarIriNI 03218049a zrIjuSTaH paJcamIM skandas tasmAc chrIpaJcamI smRtA 03218049c SaSThyAM kRtArtho 'bhUd yasmAt tasmAt SaSThI mahAtithiH 03219001 mArkaNDeya uvAca 03219001a zriyA juSTaM mahAsenaM devasenApatiM kRtam 03219001c saptarSipatnyaH SaD devyas tatsakAzam athAgaman 03219002a RSibhiH saMparityaktA dharmayuktA mahAvratAH 03219002c drutam Agamya cocus tA devasenApatiM prabhum 03219003a vayaM putra parityaktA bhartRbhir devasaMmitaiH 03219003c akAraNAd ruSA tAta puNyasthAnAt paricyutAH 03219004a asmAbhiH kila jAtas tvam iti kenApy udAhRtam 03219004c asatyam etat saMzrutya tasmAn nas trAtum arhasi 03219005a akSayaz ca bhavet svargas tvatprasAdAd dhi naH prabho 03219005c tvAM putraM cApy abhIpsAmaH kRtvaitad anRNo bhava 03219006 skanda uvAca 03219006a mAtaro hi bhavatyo me suto vo 'ham aninditAH 03219006c yac cAbhIpsatha tat sarvaM saMbhaviSyati vas tathA 03219007 mArkaNDeya uvAca 03219007a evam ukte tataH zakraM kiM kAryam iti so 'bravIt 03219007c uktaH skandena brUhIti so 'bravId vAsavas tataH 03219008a abhijit spardhamAnA tu rohiNyA kanyasI svasA 03219008c icchantI jyeSThatAM devI tapas taptuM vanaM gatA 03219009a tatra mUDho 'smi bhadraM te nakSatraM gaganAc cyutam 03219009c kAlaM tv imaM paraM skanda brahmaNA saha cintaya 03219010a dhaniSThAdis tadA kAlo brahmaNA parinirmitaH 03219010c rohiNyAdyo 'bhavat pUrvam evaM saMkhyA samAbhavat 03219011a evam ukte tu zakreNa tridivaM kRttikA gatAH 03219011c nakSatraM zakaTAkAraM bhAti tad vahnidaivatam 03219012a vinatA cAbravIt skandaM mama tvaM piNDadaH sutaH 03219012c icchAmi nityam evAhaM tvayA putra sahAsitum 03219013 skanda uvAca 03219013a evam astu namas te 'stu putrasnehAt prazAdhi mAm 03219013c snuSayA pUjyamAnA vai devi vatsyasi nityadA 03219014 mArkaNDeya uvAca 03219014a atha mAtRgaNaH sarvaH skandaM vacanam abravIt 03219014c vayaM sarvasya lokasya mAtaraH kavibhiH stutAH 03219014e icchAmo mAtaras tubhyaM bhavituM pUjayasva naH 03219015 skanda uvAca 03219015a mAtaras tu bhavatyo me bhavatInAm ahaM sutaH 03219015c ucyatAM yan mayA kAryaM bhavatInAm athepsitam 03219016 mAtara UcuH 03219016a yAs tu tA mAtaraH pUrvaM lokasyAsya prakalpitAH 03219016c asmAkaM tad bhavet sthAnaM tAsAM caiva na tad bhavet 03219017a bhavema pUjyA lokasya na tAH pUjyAH surarSabha 03219017c prajAsmAkaM hRtAs tAbhis tvatkRte tAH prayaccha naH 03219018 skanda uvAca 03219018a dattAH prajA na tAH zakyA bhavatIbhir niSevitum 03219018c anyAM vaH kAM prayacchAmi prajAM yAM manasecchatha 03219019 mAtara UcuH 03219019a icchAma tAsAM mAtqNAM prajA bhoktuM prayaccha naH 03219019c tvayA saha pRthagbhUtA ye ca tAsAm athezvarAH 03219020 skanda uvAca 03219020a prajA vo dadmi kaSTaM tu bhavatIbhir udAhRtam 03219020c parirakSata bhadraM vaH prajAH sAdhu namaskRtAH 03219021 mAtara UcuH 03219021a parirakSAma bhadraM te prajAH skanda yathecchasi 03219021c tvayA no rocate skanda sahavAsaz ciraM prabho 03219022 skanda uvAca 03219022a yAvat SoDaza varSANi bhavanti taruNAH prajAH 03219022c prabAdhata manuSyANAM tAvad rUpaiH pRthagvidhaiH 03219023a ahaM ca vaH pradAsyAmi raudram AtmAnam avyayam 03219023c paramaM tena sahitA sukhaM vatsyatha pUjitAH 03219024 mArkaNDeya uvAca 03219024a tataH zarIrAt skandasya puruSaH kAJcanaprabhaH 03219024c bhoktuM prajAH sa martyAnAM niSpapAta mahAbalaH 03219025a apatat sa tadA bhUmau visaMjJo 'tha kSudhAnvitaH 03219025c skandena so 'bhyanujJAto raudrarUpo 'bhavad grahaH 03219025e skandApasmAram ity Ahur grahaM taM dvijasattamAH 03219026a vinatA tu mahAraudrA kathyate zakunigrahaH 03219026c pUtanAM rAkSasIM prAhus taM vidyAt pUtanAgraham 03219027a kaSTA dAruNarUpeNa ghorarUpA nizAcarI 03219027c pizAcI dAruNAkArA kathyate zItapUtanA 03219027e garbhAn sA mAnuSINAM tu harate ghoradarzanA 03219028a aditiM revatIM prAhur grahas tasyAs tu raivataH 03219028c so 'pi bAlAJ zizUn ghoro bAdhate vai mahAgrahaH 03219029a daityAnAM yA ditir mAtA tAm Ahur mukhamaNDikAm 03219029c atyarthaM zizumAMsena saMprahRSTA durAsadA 03219030a kumArAz ca kumAryaz ca ye proktAH skandasaMbhavAH 03219030c te 'pi garbhabhujaH sarve kauravya sumahAgrahAH 03219031a tAsAm eva kumArINAM patayas te prakIrtitAH 03219031c ajJAyamAnA gRhNanti bAlakAn raudrakarmiNaH 03219032a gavAM mAtA tu yA prAjJaiH kathyate surabhir nRpa 03219032c zakunis tAm athAruhya saha bhuGkte zizUn bhuvi 03219033a saramA nAma yA mAtA zunAM devI janAdhipa 03219033c sApi garbhAn samAdatte mAnuSINAM sadaiva hi 03219034a pAdapAnAM ca yA mAtA karaJjanilayA hi sA 03219034c karaJje tAM namasyanti tasmAt putrArthino narAH 03219035a ime tv aSTAdazAnye vai grahA mAMsamadhupriyAH 03219035c dvipaJcarAtraM tiSThanti satataM sUtikAgRhe 03219036a kadrUH sUkSmavapur bhUtvA garbhiNIM pravized yadA 03219036c bhuGkte sA tatra taM garbhaM sA tu nAgaM prasUyate 03219037a gandharvANAM tu yA mAtA sA garbhaM gRhya gacchati 03219037c tato vilInagarbhA sA mAnuSI bhuvi dRzyate 03219038a yA janitrI tv apsarasAM garbham Aste pragRhya sA 03219038c upaviSTaM tato garbhaM kathayanti manISiNaH 03219039a lohitasyodadheH kanyA dhAtrI skandasya sA smRtA 03219039c lohitAyanir ity evaM kadambe sA hi pUjyate 03219040a puruSeSu yathA rudras tathAryA pramadAsv api 03219040c AryA mAtA kumArasya pRthakkAmArtham ijyate 03219041a evam ete kumArANAM mayA proktA mahAgrahAH 03219041c yAvat SoDaza varSANi azivAs te zivAs tataH 03219042a ye ca mAtRgaNAH proktAH puruSAz caiva ye grahAH 03219042c sarve skandagrahA nAma jJeyA nityaM zarIribhiH 03219043a teSAM prazamanaM kAryaM snAnaM dhUpam athAJjanam 03219043c balikarmopahAraz ca skandasyejyA vizeSataH 03219044a evam ete 'rcitAH sarve prayacchanti zubhaM nRNAm 03219044c Ayur vIryaM ca rAjendra samyak pUjAnamaskRtAH 03219045a UrdhvaM tu SoDazAd varSAd ye bhavanti grahA nRNAm 03219045c tAn ahaM saMpravakSyAmi namaskRtya mahezvaram 03219046a yaH pazyati naro devAJ jAgrad vA zayito 'pi vA 03219046c unmAdyati sa tu kSipraM taM tu devagrahaM viduH 03219047a AsInaz ca zayAnaz ca yaH pazyati naraH pitqn 03219047c unmAdyati sa tu kSipraM sa jJeyas tu pitRgrahaH 03219048a avamanyati yaH siddhAn kruddhAz cApi zapanti yam 03219048c unmAdyati sa tu kSipraM jJeyaH siddhagrahas tu saH 03219049a upAghrAti ca yo gandhAn rasAMz cApi pRthagvidhAn 03219049c unmAdyati sa tu kSipraM sa jJeyo rAkSaso grahaH 03219050a gandharvAz cApi yaM divyAH saMspRzanti naraM bhuvi 03219050c unmAdyati sa tu kSipraM graho gAndharva eva saH 03219051a Avizanti ca yaM yakSAH puruSaM kAlaparyaye 03219051c unmAdyati sa tu kSipraM jJeyo yakSagrahas tu saH 03219052a adhirohanti yaM nityaM pizAcAH puruSaM kva cit 03219052c unmAdyati sa tu kSipraM paizAcaM taM grahaM viduH 03219053a yasya doSaiH prakupitaM cittaM muhyati dehinaH 03219053c unmAdyati sa tu kSipraM sAdhanaM tasya zAstrataH 03219054a vaiklavyAc ca bhayAc caiva ghorANAM cApi darzanAt 03219054c unmAdyati sa tu kSipraM sattvaM tasya tu sAdhanam 03219055a kaz cit krIDitukAmo vai bhoktukAmas tathAparaH 03219055c abhikAmas tathaivAnya ity eSa trividho grahaH 03219056a yAvat saptativarSANi bhavanty ete grahA nRNAm 03219056c ataH paraM dehinAM tu grahatulyo bhavej jvaraH 03219057a aprakIrNendriyaM dAntaM zuciM nityam atandritam 03219057c AstikaM zraddadhAnaM ca varjayanti sadA grahAH 03219058a ity eSa te grahoddezo mAnuSANAM prakIrtitaH 03219058c na spRzanti grahA bhaktAn narAn devaM mahezvaram 03220001 mArkaNDeya uvAca 03220001a yadA skandena mAtqNAm evam etat priyaM kRtam 03220001c athainam abravIt svAhA mama putras tvam aurasaH 03220002a icchAmy ahaM tvayA dattAM prItiM paramadurlabhAm 03220002c tAm abravIt tataH skandaH prItim icchasi kIdRzIm 03220003 svAhovAca 03220003a dakSasyAhaM priyA kanyA svAhA nAma mahAbhuja 03220003c bAlyAt prabhRti nityaM ca jAtakAmA hutAzane 03220004a na ca mAM kAminIM putra samyag jAnAti pAvakaH 03220004c icchAmi zAzvataM vAsaM vastuM putra sahAgninA 03220005 skanda uvAca 03220005a havyaM kavyaM ca yat kiM cid dvijA mantrapuraskRtam 03220005c hoSyanty agnau sadA devi svAhety uktvA samudyatam 03220006a adya prabhRti dAsyanti suvRttAH satpathe sthitAH 03220006c evam agnis tvayA sArdhaM sadA vatsyati zobhane 03220007 mArkaNDeya uvAca 03220007a evam uktA tataH svAhA tuSTA skandena pUjitA 03220007c pAvakena samAyuktA bhartrA skandam apUjayat 03220008a tato brahmA mahAsenaM prajApatir athAbravIt 03220008c abhigaccha mahAdevaM pitaraM tripurArdanam 03220009a rudreNAgniM samAvizya svAhAm Avizya comayA 03220009c hitArthaM sarvalokAnAM jAtas tvam aparAjitaH 03220010a umAyonyAM ca rudreNa zukraM siktaM mahAtmanA 03220010c Aste girau nipatitaM miJjikAmiJjikaM yataH 03220011a saMbhUtaM lohitode tu zukrazeSam avApatat 03220011c sUryarazmiSu cApy anyad anyac caivApatad bhuvi 03220011e Asaktam anyad vRkSeSu tad evaM paJcadhApatat 03220012a ta ete vividhAkArA gaNA jJeyA manISibhiH 03220012c tava pAriSadA ghorA ya ete pizitAzanAH 03220013a evam astv iti cApy uktvA mahAseno mahezvaram 03220013c apUjayad ameyAtmA pitaraM pitRvatsalaH 03220014a arkapuSpais tu te paJca gaNAH pUjyA dhanArthibhiH 03220014c vyAdhiprazamanArthaM ca teSAM pUjAM samAcaret 03220015a miJjikAmiJjikaM caiva mithunaM rudrasaMbhavam 03220015c namaskAryaM sadaiveha bAlAnAM hitam icchatA 03220016a striyo mAnuSamAMsAdA vRddhikA nAma nAmataH 03220016c vRkSeSu jAtAs tA devyo namaskAryAH prajArthibhiH 03220017a evam ete pizAcAnAm asaMkhyeyA gaNAH smRtAH 03220017c ghaNTAyAH sapatAkAyAH zRNu me saMbhavaM nRpa 03220018a airAvatasya ghaNTe dve vaijayantyAv iti zrute 03220018c guhasya te svayaM datte zakreNAnAyya dhImatA 03220019a ekA tatra vizAkhasya ghaNTA skandasya cAparA 03220019c patAkA kArttikeyasya vizAkhasya ca lohitA 03220020a yAni krIDanakAny asya devair dattAni vai tadA 03220020c tair eva ramate devo mahAseno mahAbalaH 03220021a sa saMvRtaH pizAcAnAM gaNair devagaNais tathA 03220021c zuzubhe kAJcane zaile dIpyamAnaH zriyA vRtaH 03220022a tena vIreNa zuzubhe sa zailaH zubhakAnanaH 03220022c AdityenevAMzumatA mandaraz cArukandaraH 03220023a saMtAnakavanaiH phullaiH karavIravanair api 03220023c pArijAtavanaiz caiva japAzokavanais tathA 03220024a kadambataruSaNDaiz ca divyair mRgagaNair api 03220024c divyaiH pakSigaNaiz caiva zuzubhe zvetaparvataH 03220025a tatra devagaNAH sarve sarve caiva maharSayaH 03220025c meghatUryaravAz caiva kSubdhodadhisamasvanAH 03220026a tatra divyAz ca gandharvA nRtyanty apsarasas tathA 03220026c hRSTAnAM tatra bhUtAnAM zrUyate ninado mahAn 03220027a evaM sendraM jagat sarvaM zvetaparvatasaMsthitam 03220027c prahRSTaM prekSate skandaM na ca glAyati darzanAt 03221001 mArkaNDeya uvAca 03221001a yadAbhiSikto bhagavAn senApatyena pAvakiH 03221001c tadA saMprasthitaH zrImAn hRSTo bhadravaTaM haraH 03221001e rathenAdityavarNena pArvatyA sahitaH prabhuH 03221002a sahasraM tasya siMhAnAM tasmin yuktaM rathottame 03221002c utpapAta divaM zubhraM kAlenAbhipracoditaH 03221003a te pibanta ivAkAzaM trAsayantaz carAcarAn 03221003c siMhA nabhasy agacchanta nadantaz cArukesarAH 03221004a tasmin rathe pazupatiH sthito bhAty umayA saha 03221004c vidyutA sahitaH sUryaH sendracApe ghane yathA 03221005a agratas tasya bhagavAn dhanezo guhyakaiH saha 03221005c AsthAya ruciraM yAti puSpakaM naravAhanaH 03221006a airAvataM samAsthAya zakraz cApi suraiH saha 03221006c pRSThato 'nuyayau yAntaM varadaM vRSabhadhvajam 03221007a jambhakair yakSarakSobhiH sragvibhiH samalaMkRtaH 03221007c yAty amogho mahAyakSo dakSiNaM pakSam AsthitaH 03221008a tasya dakSiNato devA marutaz citrayodhinaH 03221008c gacchanti vasubhiH sArdhaM rudraiz ca saha saMgatAH 03221009a yamaz ca mRtyunA sArdhaM sarvataH parivAritaH 03221009c ghorair vyAdhizatair yAti ghorarUpavapus tathA 03221010a yamasya pRSThataz caiva ghoras trizikharaH zitaH 03221010c vijayo nAma rudrasya yAti zUlaH svalaMkRtaH 03221011a tam ugrapAzo varuNo bhagavAn salilezvaraH 03221011c parivArya zanair yAti yAdobhir vividhair vRtaH 03221012a pRSThato vijayasyApi yAti rudrasya paTTizaH 03221012c gadAmusalazaktyAdyair vRtaH praharaNottamaiH 03221013a paTTizaM tv anvagAd rAjaMz chatraM raudraM mahAprabham 03221013c kamaNDaluz cApy anu taM maharSigaNasaMvRtaH 03221014a tasya dakSiNato bhAti daNDo gacchaJ zriyA vRtaH 03221014c bhRgvaGgirobhiH sahito devaiz cApy abhipUjitaH 03221015a eSAM tu pRSThato rudro vimale syandane sthitaH 03221015c yAti saMharSayan sarvAMs tejasA tridivaukasaH 03221016a RSayaz caiva devAz ca gandharvA bhujagAs tathA 03221016c nadyo nadA drumAz caiva tathaivApsarasAM gaNAH 03221017a nakSatrANi grahAz caiva devAnAM zizavaz ca ye 03221017c striyaz ca vividhAkArA yAnti rudrasya pRSThataH 03221017e sRjantyaH puSpavarSANi cArurUpA varAGganAH 03221018a parjanyaz cApy anuyayau namaskRtya pinAkinam 03221018c chatraM tu pANDuraM somas tasya mUrdhany adhArayat 03221018e cAmare cApi vAyuz ca gRhItvAgniz ca viSThitau 03221019a zakraz ca pRSThatas tasya yAti rAjaJ zriyA vRtaH 03221019c saha rAjarSibhiH sarvaiH stuvAno vRSaketanam 03221020a gaurI vidyAtha gAndhArI kezinI mitrasAhvayA 03221020c sAvitryA saha sarvAs tAH pArvatyA yAnti pRSThataH 03221021a tatra vidyAgaNAH sarve ye ke cit kavibhiH kRtAH 03221021c yasya kurvanti vacanaM sendrA devAz camUmukhe 03221022a sa gRhItvA patAkAM tu yAty agre rAkSaso grahaH 03221022c vyApRtas tu zmazAne yo nityaM rudrasya vai sakhA 03221022e piGgalo nAma yakSendro lokasyAnandadAyakaH 03221023a ebhiH sa sahitas tatra yayau devo yathAsukham 03221023c agrataH pRSThataz caiva na hi tasya gatir dhruvA 03221024a rudraM satkarmabhir martyAH pUjayantIha daivatam 03221024c zivam ity eva yaM prAhur IzaM rudraM pinAkinam 03221024e bhAvais tu vividhAkAraiH pUjayanti mahezvaram 03221025a devasenApatis tv evaM devasenAbhir AvRtaH 03221025c anugacchati devezaM brahmaNyaH kRttikAsutaH 03221026a athAbravIn mahAsenaM mahAdevo bRhadvacaH 03221026c saptamaM mArutaskandhaM rakSa nityam atandritaH 03221027 skanda uvAca 03221027a saptamaM mArutaskandhaM pAlayiSyAmy ahaM prabho 03221027c yad anyad api me kAryaM deva tad vada mAciram 03221028 rudra uvAca 03221028a kAryeSv ahaM tvayA putra saMdraSTavyaH sadaiva hi 03221028c darzanAn mama bhaktyA ca zreyaH param avApsyasi 03221029 mArkaNDeya uvAca 03221029a ity uktvA visasarjainaM pariSvajya maheSvaraH 03221029c visarjite tataH skande babhUvautpAtikaM mahat 03221029e sahasaiva mahArAja devAn sarvAn pramohayat 03221030a jajvAla khaM sanakSatraM pramUDhaM bhuvanaM bhRzam 03221030c cacAla vyanadac corvI tamobhUtaM jagat prabho 03221031a tatas tad dAruNaM dRSTvA kSubhitaH zaMkaras tadA 03221031c umA caiva mahAbhAgA devAz ca samaharSayaH 03221032a tatas teSu pramUDheSu parvatAmbudasaMnibham 03221032c nAnApraharaNaM ghoram adRzyata mahad balam 03221033a tad dhi ghoram asaMkhyeyaM garjac ca vividhA giraH 03221033c abhyadravad raNe devAn bhagavantaM ca zaMkaram 03221034a tair visRSTAny anIkeSu bANajAlAny anekazaH 03221034c parvatAz ca zataghnyaz ca prAsAz ca parighA gadAH 03221035a nipatadbhiz ca tair ghorair devAnIkaM mahAyudhaiH 03221035c kSaNena vyadravat sarvaM vimukhaM cApy adRzyata 03221036a nikRttayodhanAgAzvaM kRttAyudhamahAratham 03221036c dAnavair arditaM sainyaM devAnAM vimukhaM babhau 03221037a asurair vadhyamAnaM tat pAvakair iva kAnanam 03221037c apatad dagdhabhUyiSThaM mahAdrumavanaM yathA 03221038a te vibhinnazirodehAH pracyavante divaukasaH 03221038c na nAtham adhyagacchanta vadhyamAnA mahAraNe 03221039a atha tad vidrutaM sainyaM dRSTvA devaH puraMdaraH 03221039c AzvAsayann uvAcedaM balavad dAnavArditam 03221040a bhayaM tyajata bhadraM vaH zUrAH zastrANi gRhNata 03221040c kurudhvaM vikrame buddhiM mA vaH kA cid vyathA bhavet 03221041a jayatainAn sudurvRttAn dAnavAn ghoradarzanAn 03221041c abhidravata bhadraM vo mayA saha mahAsurAn 03221042a zakrasya vacanaM zrutvA samAzvastA divaukasaH 03221042c dAnavAn pratyayudhyanta zakraM kRtvA vyapAzrayam 03221043a tatas te tridazAH sarve marutaz ca mahAbalAH 03221043c pratyudyayur mahAvegAH sAdhyAz ca vasubhiH saha 03221044a tair visRSTAny anIkeSu kruddhaiH zastrANi saMyuge 03221044c zarAz ca daityakAyeSu pibanti smAsRgulbaNam 03221045a teSAM dehAn vinirbhidya zarAs te nizitAs tadA 03221045c niSpatanto adRzyanta nagebhya iva pannagAH 03221046a tAni daityazarIrANi nirbhinnAni sma sAyakaiH 03221046c apatan bhUtale rAjaMz chinnAbhrANIva sarvazaH 03221047a tatas tad dAnavaM sainyaM sarvair devagaNair yudhi 03221047c trAsitaM vividhair bANaiH kRtaM caiva parAGmukham 03221048a athotkruSTaM tadA hRSTaiH sarvair devair udAyudhaiH 03221048c saMhatAni ca tUryANi tadA sarvANy anekazaH 03221049a evam anyonyasaMyuktaM yuddham AsIt sudAruNam 03221049c devAnAM dAnavAnAM ca mAMsazoNitakardamam 03221050a anayo devalokasya sahasaiva vyadRzyata 03221050c tathA hi dAnavA ghorA vinighnanti divaukasaH 03221051a tatas tUryapraNAdAz ca bherINAM ca mahAsvanAH 03221051c babhUvur dAnavendrANAM siMhanAdAz ca dAruNAH 03221052a atha daityabalAd ghorAn niSpapAta mahAbalaH 03221052c dAnavo mahiSo nAma pragRhya vipulaM girim 03221053a te taM ghanair ivAdityaM dRSTvA saMparivAritam 03221053c samudyatagiriM rAjan vyadravanta divaukasaH 03221054a athAbhidrutya mahiSo devAMz cikSepa taM girim 03221054c patatA tena giriNA devasainyasya pArthiva 03221054e bhImarUpeNa nihatam ayutaM prApatad bhuvi 03221055a atha tair dAnavaiH sArdhaM mahiSas trAsayan surAn 03221055c abhyadravad raNe tUrNaM siMhaH kSudramRgAn iva 03221056a tam ApatantaM mahiSaM dRSTvA sendrA divaukasaH 03221056c vyadravanta raNe bhItA vizIrNAyudhaketanAH 03221057a tataH sa mahiSaH kruddhas tUrNaM rudrarathaM yayau 03221057c abhidrutya ca jagrAha rudrasya rathakUbaram 03221058a yadA rudrarathaM kruddho mahiSaH sahasA gataH 03221058c resatU rodasI gADhaM mumuhuz ca maharSayaH 03221059a vyanadaMz ca mahAkAyA daityA jaladharopamAH 03221059c AsIc ca nizcitaM teSAM jitam asmAbhir ity uta 03221060a tathAbhUte tu bhagavAn nAvadhIn mahiSaM raNe 03221060c sasmAra ca tadA skandaM mRtyuM tasya durAtmanaH 03221061a mahiSo 'pi rathaM dRSTvA raudraM rudrasya nAnadat 03221061c devAn saMtrAsayaMz cApi daityAMz cApi praharSayan 03221062a tatas tasmin bhaye ghore devAnAM samupasthite 03221062c AjagAma mahAsenaH krodhAt sUrya iva jvalan 03221063a lohitAmbarasaMvIto lohitasragvibhUSaNaH 03221063c lohitAsyo mahAbAhur hiraNyakavacaH prabhuH 03221064a ratham AdityasaMkAzam AsthitaH kanakaprabham 03221064c taM dRSTvA daityasenA sA vyadravat sahasA raNe 03221065a sa cApi tAM prajvalitAM mahiSasya vidAriNIm 03221065c mumoca zaktiM rAjendra mahAseno mahAbalaH 03221066a sA muktAbhyahanac chaktir mahiSasya ziro mahat 03221066c papAta bhinne zirasi mahiSas tyaktajIvitaH 03221067a kSiptAkSiptA tu sA zaktir hatvA zatrUn sahasrazaH 03221067c skandahastam anuprAptA dRzyate devadAnavaiH 03221068a prAyaH zarair vinihatA mahAsenena dhImatA 03221068c zeSA daityagaNA ghorA bhItAs trastA durAsadaiH 03221068e skandasya pArSadair hatvA bhakSitAH zatasaMghazaH 03221069a dAnavAn bhakSayantas te prapibantaz ca zoNitam 03221069c kSaNAn nirdAnavaM sarvam akArSur bhRzaharSitAH 03221070a tamAMsIva yathA sUryo vRkSAn agnir ghanAn khagaH 03221070c tathA skando 'jayac chatrUn svena vIryeNa kIrtimAn 03221071a saMpUjyamAnas tridazair abhivAdya mahezvaram 03221071c zuzubhe kRttikAputraH prakIrNAMzur ivAMzumAn 03221072a naSTazatrur yadA skandaH prayAtaz ca mahezvaram 03221072c athAbravIn mahAsenaM pariSvajya puraMdaraH 03221073a brahmadattavaraH skanda tvayAyaM mahiSo hataH 03221073c devAs tRNamayA yasya babhUvur jayatAM vara 03221073e so 'yaM tvayA mahAbAho zamito devakaNTakaH 03221074a zataM mahiSatulyAnAM dAnavAnAM tvayA raNe 03221074c nihataM devazatrUNAM yair vayaM pUrvatApitAH 03221075a tAvakair bhakSitAz cAnye dAnavAH zatasaMghazaH 03221075c ajeyas tvaM raNe 'rINAm umApatir iva prabhuH 03221076a etat te prathamaM deva khyAtaM karma bhaviSyati 03221076c triSu lokeSu kIrtiz ca tavAkSayyA bhaviSyati 03221076e vazagAz ca bhaviSyanti surAs tava surAtmaja 03221077a mahAsenety evam uktvA nivRttaH saha daivataiH 03221077c anujJAto bhagavatA tryambakena zacIpatiH 03221078a gato bhadravaTaM rudro nivRttAz ca divaukasaH 03221078c uktAz ca devA rudreNa skandaM pazyata mAm iva 03221079a sa hatvA dAnavagaNAn pUjyamAno maharSibhiH 03221079c ekAhnaivAjayat sarvaM trailokyaM vahninandanaH 03221080a skandasya ya idaM janma paThate susamAhitaH 03221080c sa puSTim iha saMprApya skandasAlokyatAm iyAt 03222001 vaizaMpAyana uvAca 03222001a upAsIneSu vipreSu pANDaveSu mahAtmasu 03222001c draupadI satyabhAmA ca vivizAte tadA samam 03222001e jAhasyamAne suprIte sukhaM tatra niSIdatuH 03222002a cirasya dRSTvA rAjendra te 'nyonyasya priyaMvade 03222002c kathayAm Asatuz citrAH kathAH kuruyadukSitAm 03222003a athAbravIt satyabhAmA kRSNasya mahiSI priyA 03222003c sAtrAjitI yAjJasenIM rahasIdaM sumadhyamA 03222004a kena draupadi vRttena pANDavAn upatiSThasi 03222004c lokapAlopamAn vIrAn yUnaH paramasaMmatAn 03222004e kathaM ca vazagAs tubhyaM na kupyanti ca te zubhe 03222005a tava vazyA hi satataM pANDavAH priyadarzane 03222005c mukhaprekSAz ca te sarve tattvam etad bravIhi me 03222006a vratacaryA tapo vApi snAnamantrauSadhAni vA 03222006c vidyAvIryaM mUlavIryaM japahomas tathAgadAH 03222007a mama AcakSva pAJcAli yazasyaM bhagavedanam 03222007c yena kRSNe bhaven nityaM mama kRSNo vazAnugaH 03222008a evam uktvA satyabhAmA virarAma yazasvinI 03222008c pativratA mahAbhAgA draupadI pratyuvAca tAm 03222009a asatstrINAM samAcAraM satye mAm anupRcchasi 03222009c asadAcarite mArge kathaM syAd anukIrtanam 03222010a anupraznaH saMzayo vA naitat tvayy upapadyate 03222010c tathA hy upetA buddhyA tvaM kRSNasya mahiSI priyA 03222011a yadaiva bhartA jAnIyAn mantramUlaparAM striyam 03222011c udvijeta tadaivAsyAH sarpAd vezmagatAd iva 03222012a udvignasya kutaH zAntir azAntasya kutaH sukham 03222012c na jAtu vazago bhartA striyAH syAn mantrakAraNAt 03222013a amitraprahitAMz cApi gadAn paramadAruNAn 03222013c mUlapravAdair hi viSaM prayacchanti jighAMsavaH 03222014a jihvayA yAni puruSas tvacA vApy upasevate 03222014c tatra cUrNAni dattAni hanyuH kSipram asaMzayam 03222015a jalodarasamAyuktAH zvitriNaH palitAs tathA 03222015c apumAMsaH kRtAH strIbhir jaDAndhabadhirAs tathA 03222016a pApAnugAs tu pApAs tAH patIn upasRjanty uta 03222016c na jAtu vipriyaM bhartuH striyA kAryaM kathaM cana 03222017a vartAmy ahaM tu yAM vRttiM pANDaveSu mahAtmasu 03222017c tAM sarvAM zRNu me satyAM satyabhAme yazasvini 03222018a ahaMkAraM vihAyAhaM kAmakrodhau ca sarvadA 03222018c sadArAn pANDavAn nityaM prayatopacarAmy aham 03222019a praNayaM pratisaMgRhya nidhAyAtmAnam Atmani 03222019c zuzrUSur nirabhImAnA patInAM cittarakSiNI 03222020a durvyAhRtAc chaGkamAnA duHsthitAd duravekSitAt 03222020c durAsitAd durvrajitAd iGgitAdhyAsitAd api 03222021a sUryavaizvAnaranibhAn somakalpAn mahArathAn 03222021c seve cakSurhaNaH pArthAn ugratejaHpratApinaH 03222022a devo manuSyo gandharvo yuvA cApi svalaMkRtaH 03222022c dravyavAn abhirUpo vA na me 'nyaH puruSo mataH 03222023a nAbhuktavati nAsnAte nAsaMviSTe ca bhartari 03222023c na saMvizAmi nAznAmi sadA karmakareSv api 03222024a kSetrAd vanAd vA grAmAd vA bhartAraM gRham Agatam 03222024c pratyutthAyAbhinandAmi Asanenodakena ca 03222025a pramRSTabhANDA mRSTAnnA kAle bhojanadAyinI 03222025c saMyatA guptadhAnyA ca susaMmRSTanivezanA 03222026a atiraskRtasaMbhASA duHstriyo nAnusevatI 03222026c anukUlavatI nityaM bhavAmy analasA sadA 03222027a anarme cApi hasanaM dvAri sthAnam abhIkSNazaH 03222027c avaskare cirasthAnaM niSkuTeSu ca varjaye 03222028a atihAsAtiroSau ca krodhasthAnaM ca varjaye 03222028c niratAhaM sadA satye bhartqNAm upasevane 03222028e sarvathA bhartRrahitaM na mameSTaM kathaM cana 03222029a yadA pravasate bhartA kuTumbArthena kena cit 03222029c sumanovarNakApetA bhavAmi vratacAriNI 03222030a yac ca bhartA na pibati yac ca bhartA na khAdati 03222030c yac ca nAznAti me bhartA sarvaM tad varjayAmy aham 03222031a yathopadezaM niyatA vartamAnA varAGgane 03222031c svalaMkRtA suprayatA bhartuH priyahite ratA 03222032a ye ca dharmAH kuTumbeSu zvazrvA me kathitAH purA 03222032c bhikSAbalizrAddham iti sthAlIpAkAz ca parvasu 03222032e mAnyAnAM mAnasatkArA ye cAnye viditA mayA 03222033a tAn sarvAn anuvartAmi divArAtram atandritA 03222033c vinayAn niyamAMz cApi sadA sarvAtmanA zritA 03222034a mRdUn sataH satyazIlAn satyadharmAnupAlinaH 03222034c AzIviSAn iva kruddhAn patIn paricarAmy aham 03222035a patyAzrayo hi me dharmo mataH strINAM sanAtanaH 03222035c sa devaH sA gatir nAnyA tasya kA vipriyaM caret 03222036a ahaM patIn nAtizaye nAtyazne nAtibhUSaye 03222036c nApi parivade zvazrUM sarvadA pariyantritA 03222037a avadhAnena subhage nityotthAnatayaiva ca 03222037c bhartAro vazagA mahyaM guruzuzrUSaNena ca 03222038a nityam AryAm ahaM kuntIM vIrasUM satyavAdinIm 03222038c svayaM paricarAmy ekA snAnAcchAdanabhojanaiH 03222039a naitAm atizaye jAtu vastrabhUSaNabhojanaiH 03222039c nApi parivade cAhaM tAM pRthAM pRthivIsamAm 03222040a aSTAv agre brAhmaNAnAM sahasrANi sma nityadA 03222040c bhuJjate rukmapAtrISu yudhiSThiranivezane 03222041a aSTAzItisahasrANi snAtakA gRhamedhinaH 03222041c triMzaddAsIka ekaiko yAn bibharti yudhiSThiraH 03222042a dazAnyAni sahasrANi yeSAm annaM susaMskRtam 03222042c hriyate rukmapAtrIbhir yatInAm UrdhvaretasAm 03222043a tAn sarvAn agrahAreNa brAhmaNAn brahmavAdinaH 03222043c yathArhaM pUjayAmi sma pAnAcchAdanabhojanaiH 03222044a zataM dAsIsahasrANi kaunteyasya mahAtmanaH 03222044c kambukeyUradhAriNyo niSkakaNThyaH svalaMkRtAH 03222045a mahArhamAlyAbharaNAH suvarNAz candanokSitAH 03222045c maNIn hema ca bibhratyo nRtyagItavizAradAH 03222046a tAsAM nAma ca rUpaM ca bhojanAcchAdanAni ca 03222046c sarvAsAm eva vedAhaM karma caiva kRtAkRtam 03222047a zataM dAsIsahasrANi kuntIputrasya dhImataH 03222047c pAtrIhastA divArAtram atithIn bhojayanty uta 03222048a zatam azvasahasrANi daza nAgAyutAni ca 03222048c yudhiSThirasyAnuyAtram indraprasthanivAsinaH 03222049a etad AsIt tadA rAjJo yan mahIM paryapAlayat 03222049c yeSAM saMkhyAvidhiM caiva pradizAmi zRNomi ca 03222050a antaHpurANAM sarveSAM bhRtyAnAM caiva sarvazaH 03222050c A gopAlAvipAlebhyaH sarvaM veda kRtAkRtam 03222051a sarvaM rAjJaH samudayam AyaM ca vyayam eva ca 03222051c ekAhaM vedmi kalyANi pANDavAnAM yazasvinAm 03222052a mayi sarvaM samAsajya kuTumbaM bharatarSabhAH 03222052c upAsanaratAH sarve ghaTante sma zubhAnane 03222053a tam ahaM bhAram Asaktam anAdhRSyaM durAtmabhiH 03222053c sukhaM sarvaM parityajya rAtryahAni ghaTAmi vai 03222054a adhRSyaM varuNasyeva nidhipUrNam ivodadhim 03222054c ekAhaM vedmi kozaM vai patInAM dharmacAriNAm 03222055a anizAyAM nizAyAM ca sahAyAH kSutpipAsayoH 03222055c ArAdhayantyAH kauravyAMs tulyA rAtrir ahaz ca me 03222056a prathamaM pratibudhyAmi caramaM saMvizAmi ca 03222056c nityakAlam ahaM satye etat saMvananaM mama 03222057a etaj jAnAmy ahaM kartuM bhartRsaMvananaM mahat 03222057c asatstrINAM samAcAraM nAhaM kuryAM na kAmaye 03222058a tac chrutvA dharmasahitaM vyAhRtaM kRSNayA tadA 03222058c uvAca satyA satkRtya pAJcAlIM dharmacAriNIm 03222059a abhipannAsmi pAJcAli yAjJaseni kSamasva me 03222059c kAmakAraH sakhInAM hi sopahAsaM prabhASitum 03223001 draupady uvAca 03223001a imaM tu te mArgam apetadoSaM; vakSyAmi cittagrahaNAya bhartuH 03223001c yasmin yathAvat sakhi vartamAnA; bhartAram Acchetsyasi kAminIbhyaH 03223002a naitAdRzaM daivatam asti satye; sarveSu lokeSu sadaivateSu 03223002c yathA patis tasya hi sarvakAmA; labhyAH prasAde kupitaz ca hanyAt 03223003a tasmAd apatyaM vividhAz ca bhogAH; zayyAsanAny adbhutadarzanAni 03223003c vastrANi mAlyAni tathaiva gandhAH; svargaz ca loko viSamA ca kIrtiH 03223004a sukhaM sukheneha na jAtu labhyaM; duHkhena sAdhvI labhate sukhAni 03223004c sA kRSNam ArAdhaya sauhRdena; premNA ca nityaM pratikarmaNA ca 03223005a tathAzanaiz cArubhir agryamAlyair; dAkSiNyayogair vividhaiz ca gandhaiH 03223005c asyAH priyo 'smIti yathA viditvA; tvAm eva saMzliSyati sarvabhAvaiH 03223006a zrutvA svaraM dvAragatasya bhartuH; pratyutthitA tiSTha gRhasya madhye 03223006c dRSTvA praviSTaM tvaritAsanena; pAdyena caiva pratipUjaya tvam 03223007a saMpreSitAyAm atha caiva dAsyAm; utthAya sarvaM svayam eva kuryAH 03223007c jAnAtu kRSNas tava bhAvam etaM; sarvAtmanA mAM bhajatIti satye 03223008a tvatsaMnidhau yat kathayet patis te; yady apy aguhyaM parirakSitavyam 03223008c kA cit sapatnI tava vAsudevaM; pratyAdizet tena bhaved virAgaH 03223009a priyAMz ca raktAMz ca hitAMz ca bhartus; tAn bhojayethA vividhair upAyaiH 03223009c dveSyair apakSair ahitaiz ca tasya; bhidyasva nityaM kuhakoddhataiz ca 03223010a madaM pramAdaM puruSeSu hitvA; saMyaccha bhAvaM pratigRhya maunam 03223010c pradyumnasAmbAv api te kumArau; nopAsitavyau rahite kadA cit 03223011a mahAkulInAbhir apApikAbhiH; strIbhiH satIbhis tava sakhyam astu 03223011c caNDAz ca zauNDAz ca mahAzanAz ca; caurAz ca duSTAz capalAz ca varjyAH 03223012a etad yazasyaM bhagavedanaM ca; svargyaM tathA zatrunibarhaNaM ca 03223012c mahArhamAlyAbharaNAGgarAgA; bhartAram ArAdhaya puNyagandhA 03224001 vaizaMpAyana uvAca 03224001a mArkaNDeyAdibhir vipraiH pANDavaiz ca mahAtmabhiH 03224001c kathAbhir anukUlAbhiH sahAsitvA janArdanaH 03224002a tatas taiH saMvidaM kRtvA yathAvan madhusUdanaH 03224002c ArurukSU rathaM satyAm AhvayAm Asa kezavaH 03224003a satyabhAmA tatas tatra svajitvA drupadAtmajAm 03224003c uvAca vacanaM hRdyaM yathAbhAvasamAhitam 03224004a kRSNe mA bhUt tavotkaNThA mA vyathA mA prajAgaraH 03224004c bhartRbhir devasaMkAzair jitAM prApsyasi medinIm 03224005a na hy evaM zIlasaMpannA naivaM pUjitalakSaNAH 03224005c prApnuvanti ciraM klezaM yathA tvam asitekSaNe 03224006a avazyaM ca tvayA bhUmir iyaM nihatakaNTakA 03224006c bhartRbhiH saha bhoktavyA nirdvaMdveti zrutaM mayA 03224007a dhArtarASTravadhaM kRtvA vairANi pratiyAtya ca 03224007c yudhiSThirasthAM pRthivIM draSTAsi drupadAtmaje 03224008a yAs tAH pravrAjamAnAM tvAM prAhasan darpamohitAH 03224008c tAH kSipraM hatasaMkalpA drakSyasi tvaM kurustriyaH 03224009a tava duHkhopapannAyA yair Acaritam apriyam 03224009c viddhi saMprasthitAn sarvAMs tAn kRSNe yamasAdanam 03224010a putras te prativindhyaz ca sutasomas tathA vibhuH 03224010c zrutakarmArjuniz caiva zatAnIkaz ca nAkuliH 03224010e sahadevAc ca yo jAtaH zrutasenas tavAtmajaH 03224011a sarve kuzalino vIrAH kRtAstrAz ca sutAs tava 03224011c abhimanyur iva prItA dvAravatyAM ratA bhRzam 03224012a tvam ivaiSAM subhadrA ca prItyA sarvAtmanA sthitA 03224012c prIyate bhAvanirdvaMdvA tebhyaz ca vigatajvarA 03224013a bheje sarvAtmanA caiva pradyumnajananI tathA 03224013c bhAnuprabhRtibhiz cainAn vizinaSTi ca kezavaH 03224014a bhojanAcchAdane caiSAM nityaM me zvazuraH sthitaH 03224014c rAmaprabhRtayaH sarve bhajanty andhakavRSNayaH 03224014e tulyo hi praNayas teSAM pradyumnasya ca bhAmini 03224015a evamAdi priyaM prItyA hRdyam uktvA manonugam 03224015c gamanAya manaz cakre vAsudevarathaM prati 03224016a tAM kRSNAM kRSNamahiSI cakArAbhipradakSiNam 03224016c Aruroha rathaM zaureH satyabhAmA ca bhAminI 03224017a smayitvA tu yaduzreSTho draupadIM parisAntvya ca 03224017c upAvartya tataH zIghrair hayaiH prAyAt paraMtapaH 03225001 janamejaya uvAca 03225001a evaM vane vartamAnA narAgryAH; zItoSNavAtAtapakarzitAGgAH 03225001c saras tad AsAdya vanaM ca puNyaM; tataH paraM kim akurvanta pArthAH 03225002 vaizaMpAyana uvAca 03225002a saras tad AsAdya tu pANDuputrA; janaM samutsRjya vidhAya caiSAm 03225002c vanAni ramyANy atha parvatAMz ca; nadIpradezAMz ca tadA viceruH 03225003a tathA vane tAn vasataH pravIrAn; svAdhyAyavantaz ca tapodhanAz ca 03225003c abhyAyayur vedavidaH purANAs; tAn pUjayAm Asur atho narAgryAH 03225004a tataH kadA cit kuzalaH kathAsu; vipro 'bhyagacchad bhuvi kauraveyAn 03225004c sa taiH sametyAtha yadRcchayaiva; vaicitravIryaM nRpam abhyagacchat 03225005a athopaviSTaH pratisatkRtaz ca; vRddhena rAjJA kurusattamena 03225005c pracoditaH san kathayAM babhUva; dharmAnilendraprabhavAn yamau ca 03225006a kRzAMz ca vAtAtapakarzitAGgAn; duHkhasya cograsya mukhe prapannAn 03225006c tAM cApy anAthAm iva vIranAthAM; kRSNAM pariklezaguNena yuktAm 03225007a tataH kathAM tasya nizamya rAjA; vaicitravIryaH kRpayAbhitaptaH 03225007c vane sthitAn pArthivaputrapautrAJ; zrutvA tadA duHkhanadIM prapannAn 03225008a provAca dainyAbhihatAntarAtmA; niHzvAsabASpopahataH sa pArthAn 03225008c vAcaM kathaM cit sthiratAm upetya; tat sarvam AtmaprabhavaM vicintya 03225009a kathaM nu satyaH zucir AryavRtto; jyeSThaH sutAnAM mama dharmarAjaH 03225009c ajAtazatruH pRthivItalasthaH; zete purA rAGkavakUTazAyI 03225010a prabodhyate mAgadhasUtapUgair; nityaM stuvadbhiH svayam indrakalpaH 03225010c patatrisaMghaiH sa jaghanyarAtre; prabodhyate nUnam iDAtalasthaH 03225011a kathaM nu vAtAtapakarzitAGgo; vRkodaraH kopapariplutAGgaH 03225011c zete pRthivyAm atathocitAGgaH; kRSNAsamakSaM vasudhAtalasthaH 03225012a tathArjunaH sukumAro manasvI; vaze sthito dharmasutasya rAjJaH 03225012c vidUyamAnair iva sarvagAtrair; dhruvaM na zete vasatIr amarSAt 03225013a yamau ca kRSNAM ca yudhiSThiraM ca; bhImaM ca dRSTvA sukhaviprayuktAn 03225013c viniHzvasan sarpa ivogratejA; dhruvaM na zete vasatIr amarSAt 03225014a tathA yamau cApy asukhau sukhArhau; samRddharUpAv amarau divIva 03225014c prajAgarasthau dhruvam aprazAntau; dharmeNa satyena ca vAryamANau 03225015a samIraNenApi samo balena; samIraNasyaiva suto balIyAn 03225015c sa dharmapAzena sitogratejA; dhruvaM viniHzvasya sahaty amarSam 03225016a sa cApi bhUmau parivartamAno; vadhaM sutAnAM mama kAGkSamANaH 03225016c satyena dharmeNa ca vAryamANaH; kAlaM pratIkSaty adhiko raNe 'nyaiH 03225017a ajAtazatrau tu jite nikRtyA; duHzAsano yat paruSANy avocat 03225017c tAni praviSTAni vRkodarAGgaM; dahanti marmAgnir ivendhanAni 03225018a na pApakaM dhyAsyati dharmaputro; dhanaMjayaz cApy anuvartate tam 03225018c araNyavAsena vivardhate tu; bhImasya kopo 'gnir ivAnilena 03225019a sa tena kopena vidIryamANaH; karaM kareNAbhinipIDya vIraH 03225019c viniHzvasaty uSNam atIva ghoraM; dahann ivemAn mama putrapautrAn 03225020a gANDIvadhanvA ca vRkodaraz ca; saMrambhiNAv antakakAlakalpau 03225020c na zeSayetAM yudhi zatrusenAM; zarAn kirantAv azaniprakAzAn 03225021a duryodhanaH zakuniH sUtaputro; duHzAsanaz cApi sumandacetAH 03225021c madhu prapazyanti na tu prapAtaM; vRkodaraM caiva dhanaMjayaM ca 03225022a zubhAzubhaM puruSaH karma kRtvA; pratIkSate tasya phalaM sma kartA 03225022c sa tena yujyaty avazaH phalena; mokSaH kathaM syAt puruSasya tasmAt 03225023a kSetre sukRSTe hy upite ca bIje; deve ca varSaty RtukAlayuktam 03225023c na syAt phalaM tasya kutaH prasiddhir; anyatra daivAd iti cintayAmi 03225024a kRtaM matAkSeNa yathA na sAdhu; sAdhupravRttena ca pANDavena 03225024c mayA ca duSputravazAnugena; yathA kurUNAm ayam antakAlaH 03225025a dhruvaM pravAsyaty asamIrito 'pi; dhruvaM prajAsyaty uta garbhiNI yA 03225025c dhruvaM dinAdau rajanIpraNAzas; tathA kSapAdau ca dinapraNAzaH 03225026a kriyeta kasmAn na pare ca kuryur; vittaM na dadyuH puruSAH kathaM cit 03225026c prApyArthakAlaM ca bhaved anarthaH; kathaM nu tat syAd iti tat kutaH syAt 03225027a kathaM na bhidyeta na ca sraveta; na ca prasicyed iti rakSitavyam 03225027c arakSyamANaH zatadhA vizIryed; dhruvaM na nAzo 'sti kRtasya loke 03225028a gato hy araNyAd api zakralokaM; dhanaMjayaH pazyata vIryam asya 03225028c astrANi divyAni caturvidhAni; jJAtvA punar lokam imaM prapannaH 03225029a svargaM hi gatvA sazarIra eva; ko mAnuSaH punar Agantum icchet 03225029c anyatra kAlopahatAn anekAn; samIkSamANas tu kurUn mumUrSUn 03225030a dhanurgrAhaz cArjunaH savyasAcI; dhanuz ca tad gANDivaM lokasAram 03225030c astrANi divyAni ca tAni tasya; trayasya tejaH prasaheta ko nu 03225031a nizamya tad vacanaM pArthivasya; duryodhano rahite saubalaz ca 03225031c abodhayat karNam upetya sarvaM; sa cApy ahRSTo 'bhavad alpacetAH 03226001 vaizaMpAyana uvAca 03226001a dhRtarASTrasya tad vAkyaM nizamya sahasaubalaH 03226001c duryodhanam idaM kAle karNo vacanam abravIt 03226002a pravrAjya pANDavAn vIrAn svena vIryeNa bhArata 03226002c bhuGkSvemAM pRthivIm eko divaM zambarahA yathA 03226003a prAcyAz ca dAkSiNAtyAz ca pratIcyodIcyavAsinaH 03226003c kRtAH karapradAH sarve rAjAnas te narAdhipa 03226004a yA hi sA dIpyamAneva pANDavAn bhajate purA 03226004c sAdya lakSmIs tvayA rAjann avAptA bhrAtRbhiH saha 03226005a indraprasthagate yAM tAM dIpyamAnAM yudhiSThire 03226005c apazyAma zriyaM rAjann aciraM zokakarzitAH 03226006a sA tu buddhibaleneyaM rAjJas tasmAd yudhiSThirAt 03226006c tvayAkSiptA mahAbAho dIpyamAneva dRzyate 03226007a tathaiva tava rAjendra rAjAnaH paravIrahan 03226007c zAsane 'dhiSThitAH sarve kiM kurma iti vAdinaH 03226008a tavAdya pRthivI rAjan nikhilA sAgarAmbarA 03226008c saparvatavanA devI sagrAmanagarAkarA 03226008e nAnAvanoddezavatI pattanair upazobhitA 03226009a vandyamAno dvijai rAjan pUjyamAnaz ca rAjabhiH 03226009c pauruSAd divi deveSu bhrAjase razmivAn iva 03226010a rudrair iva yamo rAjA marudbhir iva vAsavaH 03226010c kurubhis tvaM vRto rAjan bhAsi nakSatrarAD iva 03226011a ye sma te nAdriyante ''jJA nodvijante kadA ca na 03226011c pazyAmas tAJ zriyA hInAn pANDavAn vanavAsinaH 03226012a zrUyante hi mahArAja saro dvaitavanaM prati 03226012c vasantaH pANDavAH sArdhaM brAhmaNair vanavAsibhiH 03226013a sa prayAhi mahArAja zriyA paramayA yutaH 03226013c pratapan pANDuputrAMs tvaM razmivAn iva tejasA 03226014a sthito rAjye cyutAn rAjyAc chriyA hInAJ zriyA vRtaH 03226014c asamRddhAn samRddhArthaH pazya pANDusutAn nRpa 03226015a mahAbhijanasaMpannaM bhadre mahati saMsthitam 03226015c pANDavAs tvAbhivIkSantAM yayAtim iva nAhuSam 03226016a yAM zriyaM suhRdaz caiva durhRdaz ca vizAM pate 03226016c pazyanti puruSe dIptAM sA samarthA bhavaty uta 03226017a samastho viSamasthAn hi durhRdo yo 'bhivIkSate 03226017c jagatIsthAn ivAdristhaH kiM tataH paramaM sukham 03226018a na putradhanalAbhena na rAjyenApi vindati 03226018c prItiM nRpatizArdUla yAm amitrAghadarzanAt 03226019a kiM nu tasya sukhaM na syAd Azrame yo dhanaMjayam 03226019c abhivIkSeta siddhArtho valkalAjinavAsasam 03226020a suvAsaso hi te bhAryA valkalAjinavAsasam 03226020c pazyantv asukhitAM kRSNAM sA ca nirvidyatAM punaH 03226020e vinindatAM tathAtmAnaM jIvitaM ca dhanacyutA 03226021a na tathA hi sabhAmadhye tasyA bhavitum arhati 03226021c vaimanasyaM yathA dRSTvA tava bhAryAH svalaMkRtAH 03226022a evam uktvA tu rAjAnaM karNaH zakuninA saha 03226022c tUSNIM babhUvatur ubhau vAkyAnte janamejaya 03227001 vaizaMpAyana uvAca 03227001a karNasya vacanaM zrutvA rAjA duryodhanas tadA 03227001c hRSTo bhUtvA punar dIna idaM vacanam abravIt 03227002a bravISi yad idaM karNa sarvaM me manasi sthitam 03227002c na tv abhyanujJAM lapsyAmi gamane yatra pANDavAH 03227003a paridevati tAn vIrAn dhRtarASTro mahIpatiH 03227003c manyate 'bhyadhikAMz cApi tapoyogena pANDavAn 03227004a atha vApy anubudhyeta nRpo 'smAkaM cikIrSitam 03227004c evam apy AyatiM rakSan nAbhyanujJAtum arhati 03227005a na hi dvaitavane kiM cid vidyate 'nyat prayojanam 03227005c utsAdanam Rte teSAM vanasthAnAM mama dviSAm 03227006a jAnAsi hi yathA kSattA dyUtakAla upasthite 03227006c abravId yac ca mAM tvAM ca saubalaM ca vacas tadA 03227007a tAni pUrvANi vAkyAni yac cAnyat paridevitam 03227007c vicintya nAdhigacchAmi gamanAyetarAya vA 03227008a mamApi hi mahAn harSo yad ahaM bhImaphalgunau 03227008c kliSTAv araNye pazyeyaM kRSNayA sahitAv iti 03227009a na tathA prApnuyAM prItim avApya vasudhAm api 03227009c dRSTvA yathA pANDusutAn valkalAjinavAsasaH 03227010a kiM nu syAd adhikaM tasmAd yad ahaM drupadAtmajAm 03227010c draupadIM karNa pazyeyaM kASAyavasanAM vane 03227011a yadi mAM dharmarAjaz ca bhImasenaz ca pANDavaH 03227011c yuktaM paramayA lakSmyA pazyetAM jIvitaM bhavet 03227012a upAyaM na tu pazyAmi yena gacchema tad vanam 03227012c yathA cAbhyanujAnIyAd gacchantaM mAM mahIpatiH 03227013a sa saubalena sahitas tathA duHzAsanena ca 03227013c upAyaM pazya nipuNaM yena gacchema tad vanam 03227014a aham apy adya nizcitya gamanAyetarAya vA 03227014c kAlyam eva gamiSyAmi samIpaM pArthivasya ha 03227015a mayi tatropaviSTe tu bhISme ca kurusattame 03227015c upAyo yo bhaved dRSTas taM brUyAH sahasaubalaH 03227016a tato bhISmasya rAjJaz ca nizamya gamanaM prati 03227016c vyavasAyaM kariSye 'ham anunIya pitAmaham 03227017a tathety uktvA tu te sarve jagmur AvasathAn prati 03227017c vyuSitAyAM rajanyAM tu karNo rAjAnam abhyayAt 03227018a tato duryodhanaM karNaH prahasann idam abravIt 03227018c upAyaH paridRSTo 'yaM taM nibodha janezvara 03227019a ghoSA dvaitavane sarve tvatpratIkSA narAdhipa 03227019c ghoSayAtrApadezena gamiSyAmo na saMzayaH 03227020a ucitaM hi sadA gantuM ghoSayAtrAM vizAM pate 03227020c evaM ca tvAM pitA rAjan samanujJAtum arhati 03227021a tathA kathayamAnau tau ghoSayAtrAvinizcayam 03227021c gAndhArarAjaH zakuniH pratyuvAca hasann iva 03227022a upAyo 'yaM mayA dRSTo gamanAya nirAmayaH 03227022c anujJAsyati no rAjA codayiSyati cApy uta 03227023a ghoSA dvaitavane sarve tvatpratIkSA narAdhipa 03227023c ghoSayAtrApadezena gamiSyAmo na saMzayaH 03227024a tataH prahasitAH sarve te 'nyonyasya talAn daduH 03227024c tad eva ca vinizcitya dadRzuH kurusattamam 03228001 vaizaMpAyana uvAca 03228001a dhRtarASTraM tataH sarve dadRzur janamejaya 03228001c pRSTvA sukham atho rAjJaH pRSTvA rAjJA ca bhArata 03228002a tatas tair vihitaH pUrvaM samaGgo nAma ballavaH 03228002c samIpasthAs tadA gAvo dhRtarASTre nyavedayat 03228003a anantaraM ca rAdheyaH zakuniz ca vizAM pate 03228003c AhatuH pArthivazreSThaM dhRtarASTraM janAdhipam 03228004a ramaNIyeSu dezeSu ghoSAH saMprati kaurava 03228004c smAraNAsamayaH prApto vatsAnAm api cAGkanam 03228005a mRgayA cocitA rAjann asmin kAle sutasya te 03228005c duryodhanasya gamanaM tvam anujJAtum arhasi 03228006 dhRtarASTra uvAca 03228006a mRgayA zobhanA tAta gavAM ca samavekSaNam 03228006c vizrambhas tu na gantavyo ballavAnAm iti smare 03228007a te tu tatra naravyAghrAH samIpa iti naH zrutam 03228007c ato nAbhyanujAnAmi gamanaM tatra vaH svayam 03228008a chadmanA nirjitAs te hi karzitAz ca mahAvane 03228008c taponityAz ca rAdheya samarthAz ca mahArathAH 03228009a dharmarAjo na saMkrudhyed bhImasenas tv amarSaNaH 03228009c yajJasenasya duhitA teja eva tu kevalam 03228010a yUyaM cApy aparAdhyeyur darpamohasamanvitAH 03228010c tato vinirdaheyus te tapasA hi samanvitAH 03228011a atha vA sAyudhA vIrA manyunAbhipariplutAH 03228011c sahitA baddhanistriMzA daheyuH zastratejasA 03228012a atha yUyaM bahutvAt tAn ArabhadhvaM kathaM cana 03228012c anAryaM paramaM tat syAd azakyaM tac ca me matam 03228013a uSito hi mahAbAhur indraloke dhanaMjayaH 03228013c divyAny astrANy avApyAtha tataH pratyAgato vanam 03228014a akRtAstreNa pRthivI jitA bIbhatsunA purA 03228014c kiM punaH sa kRtAstro 'dya na hanyAd vo mahArathaH 03228015a atha vA madvacaH zrutvA tatra yattA bhaviSyatha 03228015c udvignavAso vizrambhAd duHkhaM tatra bhaviSyati 03228016a atha vA sainikAH ke cid apakuryur yudhiSThire 03228016c tad abuddhikRtaM karma doSam utpAdayec ca vaH 03228017a tasmAd gacchantu puruSAH smAraNAyAptakAriNaH 03228017c na svayaM tatra gamanaM rocaye tava bhArata 03228018 zakunir uvAca 03228018a dharmajJaH pANDavo jyeSThaH pratijJAtaM ca saMsadi 03228018c tena dvAdaza varSANi vastavyAnIti bhArata 03228019a anuvRttAz ca te sarve pANDavA dharmacAriNaH 03228019c yudhiSThiraz ca kaunteyo na naH kopaM kariSyati 03228020a mRgayAM caiva no gantum icchA saMvardhate bhRzam 03228020c smAraNaM ca cikIrSAmo na tu pANDavadarzanam 03228021a na cAnAryasamAcAraH kaz cit tatra bhaviSyati 03228021c na ca tatra gamiSyAmo yatra teSAM pratizrayaH 03228022 vaizaMpAyana uvAca 03228022a evam uktaH zakuninA dhRtarASTro janezvaraH 03228022c duryodhanaM sahAmAtyam anujajJe na kAmataH 03228023a anujJAtas tu gAndhAriH karNena sahitas tadA 03228023c niryayau bharatazreSTho balena mahatA vRtaH 03228024a duHzAsanena ca tathA saubalena ca devinA 03228024c saMvRto bhrAtRbhiz cAnyaiH strIbhiz cApi sahasrazaH 03228025a taM niryAntaM mahAbAhuM draSTuM dvaitavanaM saraH 03228025c paurAz cAnuyayuH sarve sahadArA vanaM ca tat 03228026a aSTau rathasahasrANi trINi nAgAyutAni ca 03228026c pattayo bahusAhasrA hayAz ca navatiH zatAH 03228027a zakaTApaNavezyAz ca vaNijo bandinas tathA 03228027c narAz ca mRgayAzIlAH zatazo 'tha sahasrazaH 03228028a tataH prayANe nRpateH sumahAn abhavat svanaH 03228028c prAvRSIva mahAvAyor uddhatasya vizAM pate 03228029a gavyUtimAtre nyavasad rAjA duryodhanas tadA 03228029c prayAto vAhanaiH sarvais tato dvaitavanaM saraH 03229001 vaizaMpAyana uvAca 03229001a atha duryodhano rAjA tatra tatra vane vasan 03229001c jagAma ghoSAn abhitas tatra cakre nivezanam 03229002a ramaNIye samAjJAte sodake samahIruhe 03229002c deze sarvaguNopete cakrur AvasathaM narAH 03229003a tathaiva tatsamIpasthAn pRthagAvasathAn bahUn 03229003c karNasya zakunez caiva bhrAtqNAM caiva sarvazaH 03229004a dadarza sa tadA gAvaH zatazo 'tha sahasrazaH 03229004c aGkair lakSaiz ca tAH sarvA lakSayAm Asa pArthivaH 03229005a aGkayAm Asa vatsAMz ca jajJe copasRtAs tv api 03229005c bAlavatsAz ca yA gAvaH kAlayAm Asa tA api 03229006a atha sa smAraNaM kRtvA lakSayitvA trihAyanAn 03229006c vRto gopAlakaiH prIto vyaharat kurunandanaH 03229007a sa ca paurajanaH sarvaH sainikAz ca sahasrazaH 03229007c yathopajoSaM cikrIDur vane tasmin yathAmarAH 03229008a tato gopAH pragAtAraH kuzalA nRttavAdite 03229008c dhArtarASTram upAtiSThan kanyAz caiva svalaMkRtAH 03229009a sa strIgaNavRto rAjA prahRSTaH pradadau vasu 03229009c tebhyo yathArham annAni pAnAni vividhAni ca 03229010a tatas te sahitAH sarve tarakSUn mahiSAn mRgAn 03229010c gavayarkSavarAhAMz ca samantAt paryakAlayan 03229011a sa tAJ zarair vinirbhindan gajAn badhnan mahAvane 03229011c ramaNIyeSu dezeSu grAhayAm Asa vai mRgAn 03229012a gorasAn upayuJjAna upabhogAMz ca bhArata 03229012c pazyan suramaNIyAni puSpitAni vanAni ca 03229013a mattabhramarajuSTAni barhiNAbhirutAni ca 03229013c agacchad AnupUrvyeNa puNyaM dvaitavanaM saraH 03229013e RddhyA paramayA yukto mahendra iva vajrabhRt 03229014a yadRcchayA ca tadaho dharmaputro yudhiSThiraH 03229014c Ije rAjarSiyajJena sadyaskena vizAM pate 03229014e divyena vidhinA rAjA vanyena kurusattamaH 03229015a kRtvA nivezam abhitaH sarasas tasya kauravaH 03229015c draupadyA sahito dhImAn dharmapatnyA narAdhipaH 03229016a tato duryodhanaH preSyAn Adideza sahAnujaH 03229016c AkrIDAvasathAH kSipraM kriyantAm iti bhArata 03229017a te tathety eva kauravyam uktvA vacanakAriNaH 03229017c cikIrSantas tadAkrIDAJ jagmur dvaitavanaM saraH 03229018a senAgraM dhArtarASTrasya prAptaM dvaitavanaM saraH 03229018c pravizantaM vanadvAri gandharvAH samavArayan 03229019a tatra gandharvarAjo vai pUrvam eva vizAM pate 03229019c kuberabhavanAd rAjann AjagAma gaNAvRtaH 03229020a gaNair apsarasAM caiva tridazAnAM tathAtmajaiH 03229020c vihArazIlaH krIDArthaM tena tat saMvRtaM saraH 03229021a tena tat saMvRtaM dRSTvA te rAjaparicArakAH 03229021c pratijagmus tato rAjan yatra duryodhano nRpaH 03229022a sa tu teSAM vacaH zrutvA sainikAn yuddhadurmadAn 03229022c preSayAm Asa kauravya utsArayata tAn iti 03229023a tasya tad vacanaM zrutvA rAjJaH senAgrayAyinaH 03229023c saro dvaitavanaM gatvA gandharvAn idam abruvan 03229024a rAjA duryodhano nAma dhRtarASTrasuto balI 03229024c vijihIrSur ihAyAti tadartham apasarpata 03229025a evam uktAs tu gandharvAH prahasanto vizAM pate 03229025c pratyabruvaMs tAn puruSAn idaM suparuSaM vacaH 03229026a na cetayati vo rAjA mandabuddhiH suyodhanaH 03229026c yo 'smAn AjJApayaty evaM vazyAn iva divaukasaH 03229027a yUyaM mumUrSavaz cApi mandaprajJA na saMzayaH 03229027c ye tasya vacanAd evam asmAn brUta vicetasaH 03229028a gacchata tvaritAH sarve yatra rAjA sa kauravaH 03229028c dveSyaM mAdyaiva gacchadhvaM dharmarAjanivezanam 03229029a evam uktAs tu gandharvai rAjJaH senAgrayAyinaH 03229029c saMprAdravan yato rAjA dhRtarASTrasuto 'bhavat 03230001 vaizaMpAyana uvAca 03230001a tatas te sahitAH sarve duryodhanam upAgaman 03230001c abruvaMz ca mahArAja yad UcuH kauravaM prati 03230002a gandharvair vArite sainye dhArtarASTraH pratApavAn 03230002c amarSapUrNaH sainyAni pratyabhASata bhArata 03230003a zAsatainAn adharmajJAn mama vipriyakAriNaH 03230003c yadi prakrIDito devaiH sarvaiH saha zatakratuH 03230004a duryodhanavacaH zrutvA dhArtarASTrA mahAbalAH 03230004c sarva evAbhisaMnaddhA yodhAz cApi sahasrazaH 03230005a tataH pramathya gandharvAMs tad vanaM vivizur balAt 03230005c siMhanAdena mahatA pUrayanto dizo daza 03230006a tato 'parair avAryanta gandharvaiH kurusainikAH 03230006c te vAryamANA gandharvaiH sAmnaiva vasudhAdhipa 03230006e tAn anAdRtya gandharvAMs tad vanaM vivizur mahat 03230007a yadA vAcA na tiSThanti dhArtarASTrAH sarAjakAH 03230007c tatas te khecarAH sarve citrasene nyavedayan 03230008a gandharvarAjas tAn sarvAn abravIt kauravAn prati 03230008c anAryAJ zAsatety evaM citraseno 'tyamarSaNaH 03230009a anujJAtAs tu gandharvAz citrasenena bhArata 03230009c pragRhItAyudhAH sarve dhArtarASTrAn abhidravan 03230010a tAn dRSTvA patataH zIghrAn gandharvAn udyatAyudhAn 03230010c sarve te prAdravan saMkhye dhArtarASTrasya pazyataH 03230011a tAn dRSTvA dravataH sarvAn dhArtarASTrAn parAGmukhAn 03230011c vaikartanas tadA vIro nAsIt tatra parAGmukhaH 03230012a ApatantIM tu saMprekSya gandharvANAM mahAcamUm 03230012c mahatA zaravarSeNa rAdheyaH pratyavArayat 03230013a kSuraprair vizikhair bhallair vatsadantais tathAyasaiH 03230013c gandharvAJ zatazo 'bhyaghna&l laghutvAt sUtanandanaH 03230014a pAtayann uttamAGgAni gandharvANAM mahArathaH 03230014c kSaNena vyadhamat sarvAM citrasenasya vAhinIm 03230015a te vadhyamAnA gandharvAH sUtaputreNa dhImatA 03230015c bhUya evAbhyavartanta zatazo 'tha sahasrazaH 03230016a gandharvabhUtA pRthivI kSaNena samapadyata 03230016c Apatadbhir mahAvegaiz citrasenasya sainikaiH 03230017a atha duryodhano rAjA zakuniz cApi saubalaH 03230017c duHzAsano vikarNaz ca ye cAnye dhRtarASTrajAH 03230017e nyahanaMs tat tadA sainyaM rathair garuDanisvanaiH 03230018a bhUyaz ca yodhayAm AsuH kRtvA karNam athAgrataH 03230018c mahatA rathaghoSeNa hayacAreNa cApy uta 03230018e vaikartanaM parIpsanto gandharvAn samavArayan 03230019a tataH saMnyapatan sarve gandharvAH kauravaiH saha 03230019c tadA sutumulaM yuddham abhaval lomaharSaNam 03230020a tatas te mRdavo 'bhUvan gandharvAH zarapIDitAH 03230020c uccukruzuz ca kauravyA gandharvAn prekSya pIDitAn 03230021a gandharvAMs trAsitAn dRSTvA citraseno 'tyamarSaNaH 03230021c utpapAtAsanAt kruddho vadhe teSAM samAhitaH 03230022a tato mAyAstram AsthAya yuyudhe citramArgavit 03230022c tayAmuhyanta kauravyAz citrasenasya mAyayA 03230023a ekaiko hi tadA yodho dhArtarASTrasya bhArata 03230023c paryavartata gandharvair dazabhir dazabhiH saha 03230024a tataH saMpIDyamAnAs te balena mahatA tadA 03230024c prAdravanta raNe bhItA yatra rAjA yudhiSThiraH 03230025a bhajyamAneSv anIkeSu dhArtarASTreSu sarvazaH 03230025c karNo vaikartano rAjaMs tasthau girir ivAcalaH 03230026a duryodhanaz ca karNaz ca zakuniz cApi saubalaH 03230026c gandharvAn yodhayAM cakruH samare bhRzavikSatAH 03230027a sarva eva tu gandharvAH zatazo 'tha sahasrazaH 03230027c jighAMsamAnAH sahitAH karNam abhyadravan raNe 03230028a asibhiH paTTizaiH zUlair gadAbhiz ca mahAbalAH 03230028c sUtaputraM jighAMsantaH samantAt paryavArayan 03230029a anye 'sya yugam acchindan dhvajam anye nyapAtayan 03230029c ISAm anye hayAn anye sUtam anye nyapAtayan 03230030a anye chatraM varUthaM ca bandhuraM ca tathApare 03230030c gandharvA bahusAhasrAH khaNDazo 'bhyahanan ratham 03230031a tato rathAd avaplutya sUtaputro 'sicarmabhRt 03230031c vikarNaratham AsthAya mokSAyAzvAn acodayat 03231001 vaizaMpAyana uvAca 03231001a gandharvais tu mahArAja bhagne karNe mahArathe 03231001c saMprAdravac camUH sarvA dhArtarASTrasya pazyataH 03231002a tAn dRSTvA dravataH sarvAn dhArtarASTrAn parAGmukhAn 03231002c duryodhano mahArAja nAsIt tatra parAGmukhaH 03231003a tAm ApatantIM saMprekSya gandharvANAM mahAcamUm 03231003c mahatA zaravarSeNa so 'bhyavarSad ariMdamaH 03231004a acintya zaravarSaM tu gandharvAs tasya taM ratham 03231004c duryodhanaM jighAMsantaH samantAt paryavArayan 03231005a yugam ISAM varUthaM ca tathaiva dhvajasArathI 03231005c azvAMs triveNuM talpaM ca tilazo 'bhyahanan ratham 03231006a duryodhanaM citraseno virathaM patitaM bhuvi 03231006c abhidrutya mahAbAhur jIvagrAham athAgrahIt 03231007a tasmin gRhIte rAjendra sthitaM duHzAsanaM rathe 03231007c paryagRhNanta gandharvAH parivArya samantataH 03231008a viviMzatiM citrasenam AdAyAnye pradudruvuH 03231008c vindAnuvindAv apare rAjadArAMz ca sarvazaH 03231009a sainyAs tu dhArtarASTrasya gandharvaiH samabhidrutAH 03231009c pUrvaM prabhagnaiH sahitAH pANDavAn abhyayus tadA 03231010a zakaTApaNavezyAz ca yAnayugyaM ca sarvazaH 03231010c zaraNaM pANDavAJ jagmur hriyamANe mahIpatau 03231011a priyadarzano mahAbAhur dhArtarASTro mahAbalaH 03231011c gandharvair hriyate rAjA pArthAs tam anudhAvata 03231012a duHzAsano durviSaho durmukho durjayas tathA 03231012c baddhvA hriyante gandharvai rAjadArAz ca sarvazaH 03231013a iti duryodhanAmAtyAH krozanto rAjagRddhinaH 03231013c ArtA dInasvarAH sarve yudhiSThiram upAgaman 03231014a tAMs tathA vyathitAn dInAn bhikSamANAn yudhiSThiram 03231014c vRddhAn duryodhanAmAtyAn bhImaseno 'bhyabhASata 03231015a anyathA vartamAnAnAm artho jAto 'yam anyathA 03231015c asmAbhir yad anuSTheyaM gandharvais tad anuSThitam 03231016a durmantritam idaM tAta rAjJo durdyUtadevinaH 03231016c dveSTAram anye klIbasya pAtayantIti naH zrutam 03231017a tad idaM kRtaM naH pratyakSaM gandharvair atimAnuSam 03231017c diSTyA loke pumAn asti kaz cid asmatpriye sthitaH 03231017e yenAsmAkaM hRto bhAra AsInAnAM sukhAvahaH 03231018a zItavAtAtapasahAMs tapasA caiva karzitAn 03231018c samastho viSamasthAn hi draSTum icchati durmatiH 03231019a adharmacAriNas tasya kauravyasya durAtmanaH 03231019c ye zIlam anuvartante te pazyanti parAbhavam 03231020a adharmo hi kRtas tena yenaitad upazikSitam 03231020c anRzaMsAs tu kaunteyAs tasyAdhyakSAn bravImi vaH 03231021a evaM bruvANaM kaunteyaM bhImasenam amarSaNam 03231021c na kAlaH paruSasyAyam iti rAjAbhyabhASata 03232001 yudhiSThira uvAca 03232001a asmAn abhigatAMs tAta bhayArtAJ zaraNaiSiNaH 03232001c kauravAn viSamaprAptAn kathaM brUyAs tvam IdRzam 03232002a bhavanti bhedA jJAtInAM kalahAz ca vRkodara 03232002c prasaktAni ca vairANi jJAtidharmo na nazyati 03232003a yadA tu kaz cij jJAtInAM bAhyaH prArthayate kulam 03232003c na marSayanti tat santo bAhyenAbhipramarSaNam 03232004a jAnAti hy eSa durbuddhir asmAn iha ciroSitAn 03232004c sa eSa paribhUyAsmAn akArSId idam apriyam 03232005a duryodhanasya grahaNAd gandharveNa balAd raNe 03232005c strINAM bAhyAbhimarzAc ca hataM bhavati naH kulam 03232006a zaraNaM ca prapannAnAM trANArthaM ca kulasya naH 03232006c uttiSThadhvaM naravyAghrAH sajjIbhavata mAciram 03232007a arjunaz ca yamau caiva tvaM ca bhImAparAjitaH 03232007c mokSayadhvaM dhArtarASTraM hriyamANaM suyodhanam 03232008a ete rathA naravyAghrAH sarvazastrasamanvitAH 03232008c indrasenAdibhiH sUtaiH saMyatAH kanakadhvajAH 03232009a etAn AsthAya vai tAta gandharvAn yoddhum Ahave 03232009c suyodhanasya mokSAya prayatadhvam atandritAH 03232010a ya eva kaz cid rAjanyaH zaraNArtham ihAgatam 03232010c paraM zaktyAbhirakSeta kiM punas tvaM vRkodara 03232011a ka ihAnyo bhavet trANam abhidhAveti coditaH 03232011c prAJjaliM zaraNApannaM dRSTvA zatrum api dhruvam 03232012a varapradAnaM rAjyaM ca putrajanma ca pANDava 03232012c zatroz ca mokSaNaM klezAt trINi caikaM ca tat samam 03232013a kiM hy abhyadhikam etasmAd yad ApannaH suyodhanaH 03232013c tvadbAhubalam Azritya jIvitaM parimArgati 03232014a svayam eva pradhAveyaM yadi na syAd vRkodara 03232014c vitato 'yaM kratur vIra na hi me 'tra vicAraNA 03232015a sAmnaiva tu yathA bhIma mokSayethAH suyodhanam 03232015c tathA sarvair upAyais tvaM yatethAH kurunandana 03232016a na sAmnA pratipadyeta yadi gandharvarAD asau 03232016c parAkrameNa mRdunA mokSayethAH suyodhanam 03232017a athAsau mRduyuddhena na muJced bhIma kauravAn 03232017c sarvopAyair vimocyAs te nigRhya paripanthinaH 03232018a etAvad dhi mayA zakyaM saMdeSTuM vai vRkodara 03232018c vaitAne karmaNi tate vartamAne ca bhArata 03232019 vaizaMpAyana uvAca 03232019a ajAtazatror vacanaM tac chrutvA tu dhanaMjayaH 03232019c pratijajJe guror vAkyaM kauravANAM vimokSaNam 03232020 arjuna uvAca 03232020a yadi sAmnA na mokSyanti gandharvA dhRtarASTrajAn 03232020c adya gandharvarAjasya bhUmiH pAsyati zoNitam 03232021 vaizaMpAyana uvAca 03232021a arjunasya tu tAM zrutvA pratijJAM satyavAdinaH 03232021c kauravANAM tadA rAjan punaH pratyAgataM manaH 03233001 vaizaMpAyana uvAca 03233001a yudhiSThiravacaH zrutvA bhImasenapurogamAH 03233001c prahRSTavadanAH sarve samuttasthur nararSabhAH 03233002a abhedyAni tataH sarve samanahyanta bhArata 03233002c jAmbUnadavicitrANi kavacAni mahArathAH 03233003a te daMzitA rathaiH sarve dhvajinaH sazarAsanAH 03233003c pANDavAH pratyadRzyanta jvalitA iva pAvakAH 03233004a tAn rathAn sAdhu saMpannAn saMyuktAJ javanair hayaiH 03233004c AsthAya rathazArdUlAH zIghram eva yayus tataH 03233005a tataH kauravasainyAnAM prAdurAsIn mahAsvanaH 03233005c prayAtAn sahitAn dRSTvA pANDuputrAn mahArathAn 03233006a jitakAzinaz ca khacarAs tvaritAz ca mahArathAH 03233006c kSaNenaiva vane tasmin samAjagmur abhItavat 03233007a nyavartanta tataH sarve gandharvA jitakAzinaH 03233007c dRSTvA rathagatAn vIrAn pANDavAMz caturo raNe 03233008a tAMs tu vibhrAjato dRSTvA lokapAlAn ivodyatAn 03233008c vyUDhAnIkA vyatiSThanta gandhamAdanavAsinaH 03233009a rAjJas tu vacanaM zrutvA dharmarAjasya dhImataH 03233009c krameNa mRdunA yuddham upakrAmanta bhArata 03233010a na tu gandharvarAjasya sainikA mandacetasaH 03233010c zakyante mRdunA zreyaH pratipAdayituM tadA 03233011a tatas tAn yudhi durdharSaH savyasAcI paraMtapaH 03233011c sAntvapUrvam idaM vAkyam uvAca khacarAn raNe 03233012a naitad gandharvarAjasya yuktaM karma jugupsitam 03233012c paradArAbhimarzaz ca mAnuSaiz ca samAgamaH 03233013a utsRjadhvaM mahAvIryAn dhRtarASTrasutAn imAn 03233013c dArAMz caiSAM vimuJcadhvaM dharmarAjasya zAsanAt 03233014a evam uktAs tu gandharvAH pANDavena yazasvinA 03233014c utsmayantas tadA pArtham idaM vacanam abruvan 03233015a ekasyaiva vayaM tAta kuryAma vacanaM bhuvi 03233015c yasya zAsanam AjJAya carAma vigatajvarAH 03233016a tenaikena yathAdiSTaM tathA vartAma bhArata 03233016c na zAstA vidyate 'smAkam anyas tasmAt surezvarAt 03233017a evam uktas tu gandharvaiH kuntIputro dhanaMjayaH 03233017c gandharvAn punar evedaM vacanaM pratyabhASata 03233018a yadi sAmnA na mokSadhvaM gandharvA dhRtarASTrajam 03233018c mokSayiSyAmi vikramya svayam eva suyodhanam 03233019a evam uktvA tataH pArthaH savyasAcI dhanaMjayaH 03233019c sasarja nizitAn bANAn khacarAn khacarAn prati 03233020a tathaiva zaravarSeNa gandharvAs te balotkaTAH 03233020c pANDavAn abhyavartanta pANDavAz ca divaukasaH 03233021a tataH sutumulaM yuddhaM gandharvANAM tarasvinAm 03233021c babhUva bhImavegAnAM pANDavAnAM ca bhArata 03234001 vaizaMpAyana uvAca 03234001a tato divyAstrasaMpannA gandharvA hemamAlinaH 03234001c visRjantaH zarAn dIptAn samantAt paryavArayan 03234002a catvAraH pANDavA vIrA gandharvAz ca sahasrazaH 03234002c raNe saMnyapatan rAjaMs tad adbhutam ivAbhavat 03234003a yathA karNasya ca ratho dhArtarASTrasya cobhayoH 03234003c gandharvaiH zatazaz chinnau tathA teSAM pracakrire 03234004a tAn samApatato rAjan gandharvAJ zatazo raNe 03234004c pratyagRhNan naravyAghrAH zaravarSair anekazaH 03234005a avakIryamANAH khagamAH zaravarSaiH samantataH 03234005c na zekuH pANDuputrANAM samIpe parivartitum 03234006a abhikruddhAn abhiprekSya gandharvAn arjunas tadA 03234006c lakSayitvAtha divyAni mahAstrANy upacakrame 03234007a sahasrANAM sahasraM sa prAhiNod yamasAdanam 03234007c AgneyenArjunaH saMkhye gandharvANAM balotkaTaH 03234008a tathA bhImo maheSvAsaH saMyuge balinAM varaH 03234008c gandharvAJ zatazo rAjaJ jaghAna nizitaiH zaraiH 03234009a mAdrIputrAv api tathA yudhyamAnau balotkaTau 03234009c parigRhyAgrato rAjaJ jaghnatuH zatazaH parAn 03234010a te vadhyamAnA gandharvA divyair astrair mahAtmabhiH 03234010c utpetuH kham upAdAya dhRtarASTrasutAMs tataH 03234011a tAn utpatiSNUn buddhvA tu kuntIputro dhanaMjayaH 03234011c mahatA zarajAlena samantAt paryavArayat 03234012a te baddhAH zarajAlena zakuntA iva paJjare 03234012c vavarSur arjunaM krodhAd gadAzaktyRSTivRSTibhiH 03234013a gadAzaktyasivRSTIs tA nihatya sa mahAstravit 03234013c gAtrANi cAhanad bhallair gandharvANAM dhanaMjayaH 03234014a zirobhiH prapatadbhiz ca caraNair bAhubhis tathA 03234014c azmavRSTir ivAbhAti pareSAm abhavad bhayam 03234015a te vadhyamAnA gandharvAH pANDavena mahAtmanA 03234015c bhUmiSTham antarikSasthAH zaravarSair avAkiran 03234016a teSAM tu zaravarSANi savyasAcI paraMtapaH 03234016c astraiH saMvArya tejasvI gandharvAn pratyavidhyata 03234017a sthUNAkarNendrajAlaM ca sauraM cApi tathArjunaH 03234017c AgneyaM cApi saumyaM ca sasarja kurunandanaH 03234018a te dahyamAnA gandharvAH kuntIputrasya sAyakaiH 03234018c daiteyA iva zakreNa viSAdam agaman param 03234019a Urdhvam AkramamANAz ca zarajAlena vAritAH 03234019c visarpamANA bhallaiz ca vAryante savyasAcinA 03234020a gandharvAMs trAsitAn dRSTvA kuntIputreNa dhImatA 03234020c citraseno gadAM gRhya savyasAcinam Adravat 03234021a tasyAbhipatatas tUrNaM gadAhastasya saMyuge 03234021c gadAM sarvAyasIM pArthaH zaraiz ciccheda saptadhA 03234022a sa gadAM bahudhA dRSTvA kRttAM bANais tarasvinA 03234022c saMvRtya vidyayAtmAnaM yodhayAm Asa pANDavam 03234022e astrANi tasya divyAni yodhayAm Asa khe sthitaH 03234023a gandharvarAjo balavAn mAyayAntarhitas tadA 03234023c antarhitaM samAlakSya praharantam athArjunaH 03234023e tADayAm Asa khacarair divyAstrapratimantritaiH 03234024a antardhAnavadhaM cAsya cakre kruddho 'rjunas tadA 03234024c zabdavedhyam upAzritya bahurUpo dhanaMjayaH 03234025a sa vadhyamAnas tair astrair arjunena mahAtmanA 03234025c athAsya darzayAm Asa tadAtmAnaM priyaH sakhA 03234026a citrasenam athAlakSya sakhAyaM yudhi durbalam 03234026c saMjahArAstram atha tat prasRSTaM pANDavarSabhaH 03234027a dRSTvA tu pANDavAH sarve saMhRtAstraM dhanaMjayam 03234027c saMjahruH pradrutAn azvAJ zaravegAn dhanUMSi ca 03234028a citrasenaz ca bhImaz ca savyasAcI yamAv api 03234028c pRSTvA kauzalam anyonyaM ratheSv evAvatasthire 03235001 vaizaMpAyana uvAca 03235001a tato 'rjunaz citrasenaM prahasann idam abravIt 03235001c madhye gandharvasainyAnAM maheSvAso mahAdyutiH 03235002a kiM te vyavasitaM vIra kauravANAM vinigrahe 03235002c kimarthaM ca sadAro 'yaM nigRhItaH suyodhanaH 03235003 citrasena uvAca 03235003a vidito 'yam abhiprAyas tatrasthena mahAtmanA 03235003c duryodhanasya pApasya karNasya ca dhanaMjaya 03235004a vanasthAn bhavato jJAtvA klizyamAnAn anarhavat 03235004c ime 'vahasituM prAptA draupadIM ca yazasvinIm 03235005a jJAtvA cikIrSitaM caiSAM mAm uvAca surezvaraH 03235005c gaccha duryodhanaM baddhvA sAmAtyaM tvam ihAnaya 03235006a dhanaMjayaz ca te rakSyaH saha bhrAtRbhir Ahave 03235006c sa hi priyaH sakhA tubhyaM ziSyaz ca tava pANDavaH 03235007a vacanAd devarAjasya tato 'smIhAgato drutam 03235007c ayaM durAtmA baddhaz ca gamiSyAmi surAlayam 03235008 arjuna uvAca 03235008a utsRjyatAM citrasena bhrAtAsmAkaM suyodhanaH 03235008c dharmarAjasya saMdezAn mama ced icchasi priyam 03235009 citrasena uvAca 03235009a pApo 'yaM nityasaMduSTo na vimokSaNam arhati 03235009c pralabdhA dharmarAjasya kRSNAyAz ca dhanaMjaya 03235010a nedaM cikIrSitaM tasya kuntIputro mahAvrataH 03235010c jAnAti dharmarAjo hi zrutvA kuru yathecchasi 03235011 vaizaMpAyana uvAca 03235011a te sarva eva rAjAnam abhijagmur yudhiSThiram 03235011c abhigamya ca tat sarvaM zazaMsus tasya duSkRtam 03235012a ajAtazatrus tac chrutvA gandharvasya vacas tadA 03235012c mokSayAm Asa tAn sarvAn gandharvAn prazazaMsa ca 03235013a diSTyA bhavadbhir balibhiH zaktaiH sarvair na hiMsitaH 03235013c durvRtto dhArtarASTro 'yaM sAmAtyajJAtibAndhavaH 03235014a upakAro mahAMs tAta kRto 'yaM mama khecarAH 03235014c kulaM na paribhUtaM me mokSeNAsya durAtmanaH 03235015a AjJApayadhvam iSTAni prIyAmo darzanena vaH 03235015c prApya sarvAn abhiprAyAMs tato vrajata mAciram 03235016a anujJAtAs tu gandharvAH pANDuputreNa dhImatA 03235016c sahApsarobhiH saMhRSTAz citrasenamukhA yayuH 03235017a devarAD api gandharvAn mRtAMs tAn samajIvayat 03235017c divyenAmRtavarSeNa ye hatAH kauravair yudhi 03235018a jJAtIMs tAn avamucyAtha rAjadArAMz ca sarvazaH 03235018c kRtvA ca duSkaraM karma prItiyuktAz ca pANDavAH 03235019a sastrIkumAraiH kurubhiH pUjyamAnA mahArathAH 03235019c babhrAjire mahAtmAnaH kurumadhye yathAgnayaH 03235020a tato duryodhanaM mucya bhrAtRbhiH sahitaM tadA 03235020c yudhiSThiraH sapraNayam idaM vacanam abravIt 03235021a mA sma tAta punaH kArSIr IdRzaM sAhasaM kva cit 03235021c na hi sAhasakartAraH sukham edhanti bhArata 03235022a svastimAn sahitaH sarvair bhrAtRbhiH kurunandana 03235022c gRhAn vraja yathAkAmaM vaimanasyaM ca mA kRthAH 03235023a pANDavenAbhyanujJAto rAjA duryodhanas tadA 03235023c vidIryamANo vrIDena jagAma nagaraM prati 03235024a tasmin gate kauraveye kuntIputro yudhiSThiraH 03235024c bhrAtRbhiH sahito vIraH pUjyamAno dvijAtibhiH 03235025a tapodhanaiz ca taiH sarvair vRtaH zakra ivAmaraiH 03235025c vane dvaitavane tasmin vijahAra mudA yutaH 03236001 janamejaya uvAca 03236001a zatrubhir jitabaddhasya pANDavaiz ca mahAtmabhiH 03236001c mokSitasya yudhA pazcAn mAnasthasya durAtmanaH 03236002a katthanasyAvaliptasya garvitasya ca nityazaH 03236002c sadA ca pauruSaudAryaiH pANDavAn avamanyataH 03236003a duryodhanasya pApasya nityAhaMkAravAdinaH 03236003c pravezo hAstinapure duSkaraH pratibhAti me 03236004a tasya lajjAnvitasyaiva zokavyAkulacetasaH 03236004c pravezaM vistareNa tvaM vaizaMpAyana kIrtaya 03236005 vaizaMpAyana uvAca 03236005a dharmarAjanisRSTas tu dhArtarASTraH suyodhanaH 03236005c lajjayAdhomukhaH sIdann upAsarpat suduHkhitaH 03236006a svapuraM prayayau rAjA caturaGgabalAnugaH 03236006c zokopahatayA buddhyA cintayAnaH parAbhavam 03236007a vimucya pathi yAnAni deze suyavasodake 03236007c saMniviSTaH zubhe ramye bhUmibhAge yathepsitam 03236007e hastyazvarathapAdAtaM yathAsthAnaM nyavezayat 03236008a athopaviSTaM rAjAnaM paryaGke jvalanaprabhe 03236008c upaplutaM yathA somaM rAhuNA rAtrisaMkSaye 03236008e upagamyAbravIt karNo duryodhanam idaM tadA 03236009a diSTyA jIvasi gAndhAre diSTyA naH saMgamaH punaH 03236009c diSTyA tvayA jitAz caiva gandharvAH kAmarUpiNaH 03236010a diSTyA samagrAn pazyAmi bhrAtqMs te kurunandana 03236010c vijigISUn raNAn muktAn nirjitArIn mahArathAn 03236011a ahaM tv abhidrutaH sarvair gandharvaiH pazyatas tava 03236011c nAzaknuvaM sthApayituM dIryamANAM svavAhinIm 03236012a zarakSatAGgaz ca bhRzaM vyapayAto 'bhipIDitaH 03236012c idaM tv atyadbhutaM manye yad yuSmAn iha bhArata 03236013a ariSTAn akSatAMz cApi sadAradhanavAhanAn 03236013c vimuktAn saMprapazyAmi tasmAd yuddhAd amAnuSAt 03236014a naitasya kartA loke 'smin pumAn vidyeta bhArata 03236014c yatkRtaM te mahArAja saha bhrAtRbhir Ahave 03236015a evam uktas tu karNena rAjA duryodhanas tadA 03236015c uvAcAvAkzirA rAjan bASpagadgadayA girA 03237001 duryodhana uvAca 03237001a ajAnatas te rAdheya nAbhyasUyAmy ahaM vacaH 03237001c jAnAsi tvaM jitAJ zatrUn gandharvAMs tejasA mayA 03237002a AyodhitAs tu gandharvAH suciraM sodarair mama 03237002c mayA saha mahAbAho kRtaz cobhayataH kSayaH 03237003a mAyAdhikAs tv ayudhyanta yadA zUrA viyadgatAH 03237003c tadA no nasamaM yuddham abhavat saha khecaraiH 03237004a parAjayaM ca prAptAH sma raNe bandhanam eva ca 03237004c sabhRtyAmAtyaputrAz ca sadAradhanavAhanAH 03237004e uccair AkAzamArgeNa hriyAmas taiH suduHkhitAH 03237005a atha naH sainikAH ke cid amAtyAz ca mahArathAn 03237005c upagamyAbruvan dInAH pANDavAJ zaraNapradAn 03237006a eSa duryodhano rAjA dhArtarASTraH sahAnujaH 03237006c sAmAtyadAro hriyate gandharvair divam AsthitaiH 03237007a taM mokSayata bhadraM vaH sahadAraM narAdhipam 03237007c parAmarzo mA bhaviSyat kurudAreSu sarvazaH 03237008a evam ukte tu dharmAtmA jyeSThaH pANDusutas tadA 03237008c prasAdya sodarAn sarvAn AjJApayata mokSaNe 03237009a athAgamya tam uddezaM pANDavAH puruSarSabhAH 03237009c sAntvapUrvam ayAcanta zaktAH santo mahArathAH 03237010a yadA cAsmAn na mumucur gandharvAH sAntvitA api 03237010c tato 'rjunaz ca bhImaz ca yamajau ca balotkaTau 03237010e mumucuH zaravarSANi gandharvAn pratyanekazaH 03237011a atha sarve raNaM muktvA prayAtAH khacarA divam 03237011c asmAn evAbhikarSanto dInAn muditamAnasAH 03237012a tataH samantAt pazyAmi zarajAlena veSTitam 03237012c amAnuSANi cAstrANi prayuJjAnaM dhanaMjayam 03237013a samAvRtA dizo dRSTvA pANDavena zitaiH zaraiH 03237013c dhanaMjayasakhAtmAnaM darzayAm Asa vai tadA 03237014a citrasenaH pANDavena samAzliSya paraMtapaH 03237014c kuzalaM paripapraccha taiH pRSTaz cApy anAmayam 03237015a te sametya tathAnyonyaM saMnAhAn vipramucya ca 03237015c ekIbhUtAs tato vIrA gandharvAH saha pANDavaiH 03237015e apUjayetAm anyonyaM citrasenadhanaMjayau 03238001 duryodhana uvAca 03238001a citrasenaM samAgamya prahasann arjunas tadA 03238001c idaM vacanam aklIbam abravIt paravIrahA 03238002a bhrAtqn arhasi no vIra moktuM gandharvasattama 03238002c anarhA dharSaNaM hIme jIvamAneSu pANDuSu 03238003a evam uktas tu gandharvaH pANDavena mahAtmanA 03238003c uvAca yat karNa vayaM mantrayanto vinirgatAH 03238003e draSTAraH sma sukhAd dhInAn sadArAn pANDavAn iti 03238004a tasminn uccAryamANe tu gandharveNa vacasy atha 03238004c bhUmer vivaram anvaicchaM praveSTuM vrIDayAnvitaH 03238005a yudhiSThiram athAgamya gandharvAH saha pANDavaiH 03238005c asmaddurmantritaM tasmai baddhAMz cAsmAn nyavedayan 03238006a strIsamakSam ahaM dIno baddhaH zatruvazaM gataH 03238006c yudhiSThirasyopahRtaH kiM nu duHkham ataH param 03238007a ye me nirAkRtA nityaM ripur yeSAm ahaM sadA 03238007c tair mokSito 'haM durbuddhir dattaM tair jIvitaM ca me 03238008a prAptaH syAM yady ahaM vIra vadhaM tasmin mahAraNe 03238008c zreyas tad bhavitA mahyam evaMbhUtaM na jIvitam 03238009a bhaved yazaH pRthivyAM me khyAtaM gandharvato vadhAt 03238009c prAptAz ca lokAH puNyAH syur mahendrasadane 'kSayAH 03238010a yat tv adya me vyavasitaM tac chRNudhvaM nararSabhAH 03238010c iha prAyam upAsiSye yUyaM vrajata vai gRhAn 03238010e bhrAtaraz caiva me sarve prayAntv adya puraM prati 03238011a karNaprabhRtayaz caiva suhRdo bAndhavAz ca ye 03238011c duHzAsanaM puraskRtya prayAntv adya puraM prati 03238012a na hy ahaM pratiyAsyAmi puraM zatrunirAkRtaH 03238012c zatrumAnApaho bhUtvA suhRdAM mAnakRt tathA 03238013a sa suhRcchokado bhUtvA zatrUNAM harSavardhanaH 03238013c vAraNAhvayam AsAdya kiM vakSyAmi janAdhipam 03238014a bhISmo droNaH kRpo drauNir viduraH saMjayas tathA 03238014c bAhlIkaH somadattaz ca ye cAnye vRddhasaMmatAH 03238015a brAhmaNAH zreNimukhyAz ca tathodAsInavRttayaH 03238015c kiM mAM vakSyanti kiM cApi prativakSyAmi tAn aham 03238016a ripUNAM zirasi sthitvA tathA vikramya corasi 03238016c AtmadoSAt paribhraSTaH kathaM vakSyAmi tAn aham 03238017a durvinItAH zriyaM prApya vidyAm aizvaryam eva ca 03238017c tiSThanti na ciraM bhadre yathAhaM madagarvitaH 03238018a aho bata yathedaM me kaSTaM duzcaritaM kRtam 03238018c svayaM durbuddhinA mohAd yena prApto 'smi saMzayam 03238019a tasmAt prAyam upAsiSye na hi zakSyAmi jIvitum 03238019c cetayAno hi ko jIvet kRcchrAc chatrubhir uddhRtaH 03238020a zatrubhiz cAvahasito mAnI pauruSavarjitaH 03238020c pANDavair vikramADhyaiz ca sAvamAnam avekSitaH 03238021 vaizaMpAyana uvAca 03238021a evaM cintAparigato duHzAsanam athAbravIt 03238021c duHzAsana nibodhedaM vacanaM mama bhArata 03238022a pratIccha tvaM mayA dattam abhiSekaM nRpo bhava 03238022c prazAdhi pRthivIM sphItAM karNasaubalapAlitAm 03238023a bhrAtqn pAlaya visrabdhaM maruto vRtrahA yathA 03238023c bAndhavAs tvopajIvantu devA iva zatakratum 03238024a brAhmaNeSu sadA vRttiM kurvIthAz cApramAdataH 03238024c bandhUnAM suhRdAM caiva bhavethAs tvaM gatiH sadA 03238025a jJAtIMz cApy anupazyethA viSNur devagaNAn iva 03238025c guravaH pAlanIyAs te gaccha pAlaya medinIm 03238026a nandayan suhRdaH sarvAJ zAtravAMz cAvabhartsayan 03238026c kaNThe cainaM pariSvajya gamyatAm ity uvAca ha 03238027a tasya tad vacanaM zrutvA dIno duHzAsano 'bravIt 03238027c azrukaNThaH suduHkhArtaH prAJjaliH praNipatya ca 03238027e sagadgadam idaM vAkyaM bhrAtaraM jyeSTham AtmanaH 03238028a prasIdety apatad bhUmau dUyamAnena cetasA 03238028c duHkhitaH pAdayos tasya netrajaM jalam utsRjan 03238029a uktavAMz ca naravyAghro naitad evaM bhaviSyati 03238029c vidIryet sanagA bhUmir dyauz cApi zakalIbhavet 03238029e ravir AtmaprabhAM jahyAt somaH zItAMzutAM tyajet 03238030a vAyuH zaighryam atho jahyAd dhimavAMz ca parivrajet 03238030c zuSyet toyaM samudreSu vahnir apy uSNatAM tyajet 03238031a na cAhaM tvad Rte rAjan prazAseyaM vasuMdharAm 03238031c punaH punaH prasIdeti vAkyaM cedam uvAca ha 03238031e tvam eva naH kule rAjA bhaviSyasi zataM samAH 03238032a evam uktvA sa rAjendra sasvanaM praruroda ha 03238032c pAdau saMgRhya mAnArhau bhrAtur jyeSThasya bhArata 03238033a tathA tau duHkhitau dRSTvA duHzAsanasuyodhanau 03238033c abhigamya vyathAviSTaH karNas tau pratyabhASata 03238034a viSIdathaH kiM kauravyau bAlizyAt prAkRtAv iva 03238034c na zokaH zocamAnasya vinivarteta kasya cit 03238035a yadA ca zocataH zoko vyasanaM nApakarSati 03238035c sAmarthyaM kiM tv ataH zoke zocamAnau prapazyathaH 03238035e dhRtiM gRhNIta mA zatrUJ zocantau nandayiSyathaH 03238036a kartavyaM hi kRtaM rAjan pANDavais tava mokSaNam 03238036c nityam eva priyaM kAryaM rAjJo viSayavAsibhiH 03238036e pAlyamAnAs tvayA te hi nivasanti gatajvarAH 03238037a nArhasy evaMgate manyuM kartuM prAkRtavad yathA 03238037c viSaNNAs tava sodaryAs tvayi prAyaM samAsthite 03238037e uttiSTha vraja bhadraM te samAzvAsaya sodarAn 03238038a rAjann adyAvagacchAmi taveha laghusattvatAm 03238038c kim atra citraM yad vIra mokSitaH pANDavair asi 03238038e sadyo vazaM samApannaH zatrUNAM zatrukarzana 03238039a senAjIvaiz ca kauravya tathA viSayavAsibhiH 03238039c ajJAtair yadi vA jJAtaiH kartavyaM nRpateH priyam 03238040a prAyaH pradhAnAH puruSAH kSobhayanty arivAhinIm 03238040c nigRhyante ca yuddheSu mokSyante ca svasainikaiH 03238041a senAjIvAz ca ye rAjJAM viSaye santi mAnavAH 03238041c taiH saMgamya nRpArthAya yatitavyaM yathAtatham 03238042a yady evaM pANDavai rAjan bhavadviSayavAsibhiH 03238042c yadRcchayA mokSito 'dya tatra kA paridevanA 03238043a na caitat sAdhu yad rAjan pANDavAs tvAM nRpottama 03238043c svasenayA saMprayAntaM nAnuyAnti sma pRSThataH 03238044a zUrAz ca balavantaz ca saMyugeSv apalAyinaH 03238044c bhavatas te sabhAyAM vai preSyatAM pUrvam AgatAH 03238045a pANDaveyAni ratnAni tvam adyApy upabhuJjase 03238045c sattvasthAn pANDavAn pazya na te prAyam upAvizan 03238045e uttiSTha rAjan bhadraM te na cintAM kartum arhasi 03238046a avazyam eva nRpate rAjJo viSayavAsibhiH 03238046c priyANy AcaritavyAni tatra kA paridevanA 03238047a madvAkyam etad rAjendra yady evaM na kariSyasi 03238047c sthAsyAmIha bhavatpAdau zuzrUSann arimardana 03238048a notsahe jIvitum ahaM tvadvihIno nararSabha 03238048c prAyopaviSTas tu nRpa rAjJAM hAsyo bhaviSyasi 03238049 vaizaMpAyana uvAca 03238049a evam uktas tu karNena rAjA duryodhanas tadA 03238049c naivotthAtuM manaz cakre svargAya kRtanizcayaH 03239001 vaizaMpAyana uvAca 03239001a prAyopaviSTaM rAjAnaM duryodhanam amarSaNam 03239001c uvAca sAntvayan rAjaJ zakuniH saubalas tadA 03239002a samyag uktaM hi karNena tac chrutaM kaurava tvayA 03239002c mayAhRtAM zriyaM sphItAM mohAt samapahAya kim 03239002e tvam abuddhyA nRpavara prANAn utsraSTum icchasi 03239003a adya cApy avagacchAmi na vRddhAH sevitAs tvayA 03239003c yaH samutpatitaM harSaM dainyaM vA na niyacchati 03239003e sa nazyati zriyaM prApya pAtram Amam ivAmbhasi 03239004a atibhIrum atiklIbaM dIrghasUtraM pramAdinam 03239004c vyasanAd viSayAkrAntaM na bhajanti nRpaM zriyaH 03239005a satkRtasya hi te zoko viparIte kathaM bhavet 03239005c mA kRtaM zobhanaM pArthaiH zokam Alambya nAzaya 03239006a yatra harSas tvayA kAryaH satkartavyAz ca pANDavAH 03239006c tatra zocasi rAjendra viparItam idaM tava 03239007a prasIda mA tyajAtmAnaM tuSTaz ca sukRtaM smara 03239007c prayaccha rAjyaM pArthAnAM yazo dharmam avApnuhi 03239008a kriyAm etAM samAjJAya kRtaghno na bhaviSyasi 03239008c saubhrAtraM pANDavaiH kRtvA samavasthApya caiva tAn 03239008e pitryaM rAjyaM prayacchaiSAM tataH sukham avApnuhi 03239009a zakunes tu vacaH zrutvA duHzAsanam avekSya ca 03239009c pAdayoH patitaM vIraM viklavaM bhrAtRsauhRdAt 03239010a bAhubhyAM sAdhujAtAbhyAM duHzAsanam ariMdamam 03239010c utthApya saMpariSvajya prItyAjighrata mUrdhani 03239011a karNasaubalayoz cApi saMsmRtya vacanAny asau 03239011c nirvedaM paramaM gatvA rAjA duryodhanas tadA 03239011e vrIDayAbhiparItAtmA nairAzyam agamat param 03239012a suhRdAM caiva tac chrutvA samanyur idam abravIt 03239012c na dharmadhanasaukhyena naizvaryeNa na cAjJayA 03239012e naiva bhogaiz ca me kAryaM mA vihanyata gacchata 03239013a nizciteyaM mama matiH sthitA prAyopavezane 03239013c gacchadhvaM nagaraM sarve pUjyAz ca guravo mama 03239014a ta evam uktAH pratyUcU rAjAnam arimardanam 03239014c yA gatis tava rAjendra sAsmAkam api bhArata 03239014e kathaM vA saMpravekSyAmas tvadvihInAH puraM vayam 03239015a sa suhRdbhir amAtyaiz ca bhrAtRbhiH svajanena ca 03239015c bahuprakAram apy ukto nizcayAn na vyacAlyata 03239016a darbhaprastaram AstIrya nizcayAd dhRtarASTrajaH 03239016c saMspRzyApaH zucir bhUtvA bhUtalaM samupAzritaH 03239017a kuzacIrAmbaradharaH paraM niyamam AsthitaH 03239017c vAgyato rAjazArdUlaH sa svargagatikAGkSayA 03239017e manasopacitiM kRtvA nirasya ca bahiSkriyAH 03239018a atha taM nizcayaM tasya buddhvA daiteyadAnavAH 03239018c pAtAlavAsino raudrAH pUrvaM devair vinirjitAH 03239019a te svapakSakSayaM taM tu jJAtvA duryodhanasya vai 03239019c AhvAnAya tadA cakruH karma vaitAnasaMbhavam 03239020a bRhaspatyuzanoktaiz ca mantrair mantravizAradAH 03239020c atharvavedaproktaiz ca yAz copaniSadi kriyAH 03239020e mantrajapyasamAyuktAs tAs tadA samavartayan 03239021a juhvaty agnau haviH kSIraM mantravat susamAhitAH 03239021c brAhmaNA vedavedAGgapAragAH sudRDhavratAH 03239022a karmasiddhau tadA tatra jRmbhamANA mahAdbhutA 03239022c kRtyA samutthitA rAjan kiM karomIti cAbravIt 03239023a Ahur daityAz ca tAM tatra suprItenAntarAtmanA 03239023c prAyopaviSTaM rAjAnaM dhArtarASTram ihAnaya 03239024a tatheti ca pratizrutya sA kRtyA prayayau tadA 03239024c nimeSAd agamac cApi yatra rAjA suyodhanaH 03239025a samAdAya ca rAjAnaM praviveza rasAtalam 03239025c dAnavAnAM muhUrtAc ca tam AnItaM nyavedayat 03239026a tam AnItaM nRpaM dRSTvA rAtrau saMhatya dAnavAH 03239026c prahRSTamanasaH sarve kiM cid utphullalocanAH 03239026e sAbhimAnam idaM vAkyaM duryodhanam athAbruvan 03240001 dAnavA UcuH 03240001a bhoH suyodhana rAjendra bharatAnAM kulodvaha 03240001c zUraiH parivRto nityaM tathaiva ca mahAtmabhiH 03240002a akArSIH sAhasam idaM kasmAt prAyopavezanam 03240002c AtmatyAgI hy avAg yAti vAcyatAM cAyazaskarIm 03240003a na hi kAryaviruddheSu bahv apAyeSu karmasu 03240003c mUlaghAtiSu sajjante buddhimanto bhavadvidhAH 03240004a niyacchaitAM matiM rAjan dharmArthasukhanAzinIm 03240004c yazaHpratApadhairyaghnIM zatrUNAM harSavardhanIm 03240005a zrUyatAM ca prabho tattvaM divyatAM cAtmano nRpa 03240005c nirmANaM ca zarIrasya tato dhairyam avApnuhi 03240006a purA tvaM tapasAsmAbhir labdho devAn mahezvarAt 03240006c pUrvakAyaz ca sarvas te nirmito vajrasaMcayaiH 03240007a astrair abhedyaH zastraiz cApy adhaHkAyaz ca te 'nagha 03240007c kRtaH puSpamayo devyA rUpataH strImanoharaH 03240008a evam IzvarasaMyuktas tava deho nRpottama 03240008c devyA ca rAjazArdUla divyas tvaM hi na mAnuSaH 03240009a kSatriyAz ca mahAvIryA bhagadattapurogamAH 03240009c divyAstraviduSaH zUrAH kSapayiSyanti te ripUn 03240010a tad alaM te viSAdena bhayaM tava na vidyate 03240010c sAhyArthaM ca hi te vIrAH saMbhUtA bhuvi dAnavAH 03240011a bhISmadroNakRpAdIMz ca pravekSyanty apare 'surAH 03240011c yair AviSTA ghRNAM tyaktvA yotsyante tava vairibhiH 03240012a naiva putrAn na ca bhrAtqn na pitqn na ca bAndhavAn 03240012c naiva ziSyAn na ca jJAtIn na bAlAn sthavirAn na ca 03240013a yudhi saMprahariSyanto mokSyanti kurusattama 03240013c niHsnehA dAnavAviSTAH samAkrAnte 'ntarAtmani 03240014a prahariSyanti bandhubhyaH sneham utsRjya dUrataH 03240014c hRSTAH puruSazArdUlAH kaluSIkRtamAnasAH 03240014e avijJAnavimUDhAz ca daivAc ca vidhinirmitAt 03240015a vyAbhASamANAz cAnyonyaM na me jIvan vimokSyase 03240015c sarvazastrAstramokSeNa pauruSe samavasthitAH 03240015e zlAghamAnAH kuruzreSTha kariSyanti janakSayam 03240016a te 'pi zaktyA mahAtmAnaH pratiyotsyanti pANDavAH 03240016c vadhaM caiSAM kariSyanti daivayuktA mahAbalAH 03240017a daityarakSogaNAz cApi saMbhUtAH kSatrayoniSu 03240017c yotsyanti yudhi vikramya zatrubhis tava pArthiva 03240017e gadAbhir musalaiH khaDgaiH zastrair uccAvacais tathA 03240018a yac ca te 'ntargataM vIra bhayam arjunasaMbhavam 03240018c tatrApi vihito 'smAbhir vadhopAyo 'rjunasya vai 03240019a hatasya narakasyAtmA karNamUrtim upAzritaH 03240019c tad vairaM saMsmaran vIra yotsyate kezavArjunau 03240020a sa te vikramazauNDIro raNe pArthaM vijeSyati 03240020c karNaH praharatAM zreSThaH sarvAMz cArIn mahArathaH 03240021a jJAtvaitac chadmanA vajrI rakSArthaM savyasAcinaH 03240021c kuNDale kavacaM caiva karNasyApahariSyati 03240022a tasmAd asmAbhir apy atra daityAH zatasahasrazaH 03240022c niyuktA rAkSasAz caiva ye te saMzaptakA iti 03240022e prakhyAtAs te 'rjunaM vIraM nihaniSyanti mA zucaH 03240023a asapatnA tvayA hIyaM bhoktavyA vasudhA nRpa 03240023c mA viSAdaM nayasvAsmAn naitat tvayy upapadyate 03240023e vinaSTe tvayi cAsmAkaM pakSo hIyeta kaurava 03240024a gaccha vIra na te buddhir anyA kAryA kathaM cana 03240024c tvam asmAkaM gatir nityaM devatAnAM ca pANDavAH 03240025 vaizaMpAyana uvAca 03240025a evam uktvA pariSvajya daityAs taM rAjakuJjaram 03240025c samAzvAsya ca durdharSaM putravad dAnavarSabhAH 03240026a sthirAM kRtvA buddhim asya priyANy uktvA ca bhArata 03240026c gamyatAm ity anujJAya jayam Apnuhi cety atha 03240027a tair visRSTaM mahAbAhuM kRtyA saivAnayat punaH 03240027c tam eva dezaM yatrAsau tadA prAyam upAvizat 03240028a pratinikSipya taM vIraM kRtyA samabhipUjya ca 03240028c anujJAtA ca rAjJA sA tatraivAntaradhIyata 03240029a gatAyAm atha tasyAM tu rAjA duryodhanas tadA 03240029c svapnabhUtam idaM sarvam acintayata bhArata 03240029e vijeSyAmi raNe pANDUn iti tasyAbhavan matiH 03240030a karNaM saMzaptakAMz caiva pArthasyAmitraghAtinaH 03240030c amanyata vadhe yuktAn samarthAMz ca suyodhanaH 03240031a evam AzA dRDhA tasya dhArtarASTrasya durmateH 03240031c vinirjaye pANDavAnAm abhavad bharatarSabha 03240032a karNo 'py AviSTacittAtmA narakasyAntarAtmanA 03240032c arjunasya vadhe krUrAm akarot sa matiM tadA 03240033a saMzaptakAz ca te vIrA rAkSasAviSTacetasaH 03240033c rajastamobhyAm AkrAntAH phalgunasya vadhaiSiNaH 03240034a bhISmadroNakRpAdyAz ca dAnavAkrAntacetasaH 03240034c na tathA pANDuputrANAM snehavanto vizAM pate 03240034e na cAcacakSe kasmai cid etad rAjA suyodhanaH 03240035a duryodhanaM nizAnte ca karNo vaikartano 'bravIt 03240035c smayann ivAJjaliM kRtvA pArthivaM hetumad vacaH 03240036a na mRto jayate zatrUJ jIvan bhadrANi pazyati 03240036c mRtasya bhadrANi kutaH kauraveya kuto jayaH 03240036e na kAlo 'dya viSAdasya bhayasya maraNasya vA 03240037a pariSvajyAbravIc cainaM bhujAbhyAM sa mahAbhujaH 03240037c uttiSTha rAjan kiM zeSe kasmAc chocasi zatruhan 03240037e zatrUn pratApya vIryeNa sa kathaM martum icchasi 03240038a atha vA te bhayaM jAtaM dRSTvArjunaparAkramam 03240038c satyaM te pratijAnAmi vadhiSyAmi raNe 'rjunam 03240039a gate trayodaze varSe satyenAyudham Alabhe 03240039c AnayiSyAmy ahaM pArthAn vazaM tava janAdhipa 03240040a evam uktas tu karNena daityAnAM vacanAt tathA 03240040c praNipAtena cAnyeSAm udatiSThat suyodhanaH 03240040e daityAnAM tad vacaH zrutvA hRdi kRtvA sthirAM matim 03240041a tato manujazArdUlo yojayAm Asa vAhinIm 03240041c rathanAgAzvakalilAM padAtijanasaMkulAm 03240042a gaGgaughapratimA rAjan prayAtA sA mahAcamUH 03240042c zvetacchatraiH patAkAbhiz cAmaraiz ca supANDuraiH 03240043a rathair nAgaiH padAtaiz ca zuzubhe 'tIva saMkulA 03240043c vyapetAbhraghane kAle dyaur ivAvyaktazAradI 03240044a jayAzIrbhir dvijendrais tu stUyamAno 'dhirAjavat 03240044c gRhNann aJjalimAlAz ca dhArtarASTro janAdhipaH 03240045a suyodhano yayAv agre zriyA paramayA jvalan 03240045c karNena sArdhaM rAjendra saubalena ca devinA 03240046a duHzAsanAdayaz cAsya bhrAtaraH sarva eva te 03240046c bhUrizravAH somadatto mahArAjaz ca bAhlikaH 03240047a rathair nAnAvidhAkArair hayair gajavarais tathA 03240047c prayAntaM nRpasiMhaM tam anujagmuH kurUdvahAH 03240047e kAlenAlpena rAjaMs te vivizuH svapuraM tadA 03241001 janamejaya uvAca 03241001a vasamAneSu pArtheSu vane tasmin mahAtmasu 03241001c dhArtarASTrA maheSvAsAH kim akurvanta sattama 03241002a karNo vaikartanaz cApi zakuniz ca mahAbalaH 03241002c bhISmadroNakRpAz caiva tan me zaMsitum arhasi 03241003 vaizaMpAyana uvAca 03241003a evaM gateSu pArtheSu visRSTe ca suyodhane 03241003c Agate hAstinapuraM mokSite pANDunandanaiH 03241003e bhISmo 'bravIn mahArAja dhArtarASTram idaM vacaH 03241004a uktaM tAta mayA pUrvaM gacchatas te tapovanam 03241004c gamanaM me na rucitaM tava tan na kRtaM ca te 03241005a tataH prAptaM tvayA vIra grahaNaM zatrubhir balAt 03241005c mokSitaz cAsi dharmajJaiH pANDavair na ca lajjase 03241006a pratyakSaM tava gAndhAre sasainyasya vizAM pate 03241006c sUtaputro 'payAd bhIto gandharvANAM tadA raNAt 03241006e krozatas tava rAjendra sasainyasya nRpAtmaja 03241007a dRSTas te vikramaz caiva pANDavAnAM mahAtmanAm 03241007c karNasya ca mahAbAho sUtaputrasya durmateH 03241008a na cApi pAdabhAk karNaH pANDavAnAM nRpottama 03241008c dhanurvede ca zaurye ca dharme vA dharmavatsala 03241009a tasya te 'haM kSamaM manye pANDavais tair mahAtmabhiH 03241009c saMdhiM saMdhividAM zreSTha kulasyAsya vivRddhaye 03241010a evam uktas tu bhISmeNa dhArtarASTro janezvaraH 03241010c prahasya sahasA rAjan vipratasthe sasaubalaH 03241011a taM tu prasthitam AjJAya karNaduHzAsanAdayaH 03241011c anujagmur maheSvAsA dhArtarASTraM mahAbalam 03241012a tAMs tu saMprasthitAn dRSTvA bhISmaH kurupitAmahaH 03241012c lajjayA vrIDito rAjaJ jagAma svaM nivezanam 03241013a gate bhISme mahArAja dhArtarASTro janAdhipaH 03241013c punar Agamya taM dezam amantrayata mantribhiH 03241014a kim asmAkaM bhavec chreyaH kiM kAryam avaziSyate 03241014c kathaM nu sukRtaM ca syAn mantrayAm Asa bhArata 03241015 karNa uvAca 03241015a duryodhana nibodhedaM yat tvA vakSyAmi kaurava 03241015c zrutvA ca tat tathA sarvaM kartum arhasy ariMdama 03241016a tavAdya pRthivI vIra niHsapatnA nRpottama 03241016c tAM pAlaya yathA zakro hatazatrur mahAmanAH 03241017 vaizaMpAyana uvAca 03241017a evam uktas tu karNena karNaM rAjAbravIt punaH 03241017c na kiM cid durlabhaM tasya yasya tvaM puruSarSabha 03241018a sahAyaz cAnuraktaz ca madarthaM ca samudyataH 03241018c abhiprAyas tu me kaz cit taM vai zRNu yathAtatham 03241019a rAjasUyaM pANDavasya dRSTvA kratuvaraM tadA 03241019c mama spRhA samutpannA tAM saMpAdaya sUtaja 03241020a evam uktas tataH karNo rAjAnam idam abravIt 03241020c tavAdya pRthivIpAlA vazyAH sarve nRpottama 03241021a AhUyantAM dvijavarAH saMbhArAz ca yathAvidhi 03241021c saMbhriyantAM kuruzreSTha yajJopakaraNAni ca 03241022a Rtvijaz ca samAhUtA yathoktaM vedapAragAH 03241022c kriyAM kurvantu te rAjan yathAzAstram ariMdama 03241023a bahvannapAnasaMyuktaH susamRddhaguNAnvitaH 03241023c pravartatAM mahAyajJas tavApi bharatarSabha 03241024a evam uktas tu karNena dhArtarASTro vizAM pate 03241024c purohitaM samAnAyya idaM vacanam abravIt 03241025a rAjasUyaM kratuzreSThaM samAptavaradakSiNam 03241025c Ahara tvaM mama kRte yathAnyAyaM yathAkramam 03241026a sa evam ukto nRpatim uvAca dvijapuMgavaH 03241026c na sa zakyaH kratuzreSTho jIvamAne yudhiSThire 03241026e AhartuM kauravazreSTha kule tava nRpottama 03241027a dIrghAyur jIvati ca vai dhRtarASTraH pitA tava 03241027c ataz cApi viruddhas te kratur eSa nRpottama 03241028a asti tv anyan mahat satraM rAjasUyasamaM prabho 03241028c tena tvaM yaja rAjendra zRNu cedaM vaco mama 03241029a ya ime pRthivIpAlAH karadAs tava pArthiva 03241029c te karAn saMprayacchantu suvarNaM ca kRtAkRtam 03241030a tena te kriyatAm adya lAGgalaM nRpasattama 03241030c yajJavATasya te bhUmiH kRSyatAM tena bhArata 03241031a tatra yajJo nRpazreSTha prabhUtAnnaH susaMskRtaH 03241031c pravartatAM yathAnyAyaM sarvato hy anivAritaH 03241032a eSa te vaiSNavo nAma yajJaH satpuruSocitaH 03241032c etena neSTavAn kaz cid Rte viSNuM purAtanam 03241033a rAjasUyaM kratuzreSThaM spardhaty eSa mahAkratuH 03241033c asmAkaM rocate caiva zreyaz ca tava bhArata 03241033e avighnaz ca bhaved eSa saphalA syAt spRhA tava 03241034a evam uktas tu tair viprair dhArtarASTro mahIpatiH 03241034c karNaM ca saubalaM caiva bhrAtqMz caivedam abravIt 03241035a rocate me vacaH kRtsnaM brAhmaNAnAM na saMzayaH 03241035c rocate yadi yuSmAkaM tan mA prabrUta mAciram 03241036a evam uktAs tu te sarve tathety Ucur narAdhipam 03241036c saMdideza tato rAjA vyApArasthAn yathAkramam 03241037a halasya karaNe cApi vyAdiSTAH sarvazilpinaH 03241037c yathoktaM ca nRpazreSTha kRtaM sarvaM yathAkramam 03242001 vaizaMpAyana uvAca 03242001a tatas tu zilpinaH sarve amAtyapravarAz ca ha 03242001c viduraz ca mahAprAjJo dhArtarASTre nyavedayat 03242002a sajjaM kratuvaraM rAjan kAlaprAptaM ca bhArata 03242002c sauvarNaM ca kRtaM divyaM lAGgalaM sumahAdhanam 03242003a etac chrutvA nRpazreSTho dhArtarASTro vizAM pate 03242003c AjJApayAm Asa nRpaH kraturAjapravartanam 03242004a tataH pravavRte yajJaH prabhUtAnnaH susaMskRtaH 03242004c dIkSitaz cApi gAndhArir yathAzAstraM yathAkramam 03242005a prahRSTo dhRtarASTro 'bhUd viduraz ca mahAyazAH 03242005c bhISmo droNaH kRpaH karNo gAndhArI ca yazasvinI 03242006a nimantraNArthaM dUtAMz ca preSayAm Asa zIghragAn 03242006c pArthivAnAM ca rAjendra brAhmaNAnAM tathaiva ca 03242006e te prayAtA yathoddiSTaM dUtAs tvaritavAhanAH 03242007a tatra kaM cit prayAtaM tu dUtaM duHzAsano 'bravIt 03242007c gaccha dvaitavanaM zIghraM pANDavAn pApapUruSAn 03242007e nimantraya yathAnyAyaM viprAMs tasmin mahAvane 03242008a sa gatvA pANDavAvAsam uvAcAbhipraNamya tAn 03242008c duryodhano mahArAja yajate nRpasattamaH 03242009a svavIryArjitam arthaugham avApya kurunandanaH 03242009c tatra gacchanti rAjAno brAhmaNAz ca tatas tataH 03242010a ahaM tu preSito rAjan kauraveNa mahAtmanA 03242010c Amantrayati vo rAjA dhArtarASTro janezvaraH 03242010e mano 'bhilaSitaM rAjJas taM kratuM draSTum arhatha 03242011a tato yudhiSThiro rAjA tac chrutvA dUtabhASitam 03242011c abravIn nRpazArdUlo diSTyA rAjA suyodhanaH 03242011e yajate kratumukhyena pUrveSAM kIrtivardhanaH 03242012a vayam apy upayAsyAmo na tv idAnIM kathaM cana 03242012c samayaH paripAlyo no yAvad varSaM trayodazam 03242013a zrutvaitad dharmarAjasya bhImo vacanam abravIt 03242013c tadA tu nRpatir gantA dharmarAjo yudhiSThiraH 03242014a astrazastrapradIpte 'gnau yadA taM pAtayiSyati 03242014c varSAt trayodazAd UrdhvaM raNasatre narAdhipaH 03242015a yadA krodhahavir moktA dhArtarASTreSu pANDavaH 03242015c AgantAras tadA smeti vAcyas te sa suyodhanaH 03242016a zeSAs tu pANDavA rAjan naivocuH kiM cid apriyam 03242016c dUtaz cApi yathAvRttaM dhArtarASTre nyavedayat 03242017a athAjagmur narazreSThA nAnAjanapadezvarAH 03242017c brAhmaNAz ca mahAbhAgA dhArtarASTrapuraM prati 03242018a te tv arcitA yathAzAstraM yathAvarNaM yathAkramam 03242018c mudA paramayA yuktAH prItyA cApi narezvara 03242019a dhRtarASTro 'pi rAjendra saMvRtaH sarvakauravaiH 03242019c harSeNa mahatA yukto viduraM pratyabhASata 03242020a yathA sukhI janaH sarvaH kSattaH syAd annasaMyutaH 03242020c tuSyec ca yajJasadane tathA kSipraM vidhIyatAm 03242021a viduras tv evam AjJaptaH sarvavarNAn ariMdama 03242021c yathApramANato vidvAn pUjayAm Asa dharmavit 03242022a bhakSyabhojyAnnapAnena mAlyaiz cApi sugandhibhiH 03242022c vAsobhir vividhaiz caiva yojayAm Asa hRSTavat 03242023a kRtvA hy avabhRthaM vIro yathAzAstraM yathAkramam 03242023c sAntvayitvA ca rAjendro dattvA ca vividhaM vasu 03242023e visarjayAm Asa nRpAn brAhmaNAMz ca sahasrazaH 03242024a visarjayitvA sa nRpAn bhrAtRbhiH parivAritaH 03242024c viveza hAstinapuraM sahitaH karNasaubalaiH 03243001 vaizaMpAyana uvAca 03243001a pravizantaM mahArAja sUtAs tuSTuvur acyutam 03243001c janAz cApi maheSvAsaM tuSTuvU rAjasattamam 03243002a lAjaiz candanacUrNaiz cApy avakIrya janAs tadA 03243002c Ucur diSTyA nRpAvighnAt samApto 'yaM kratus tava 03243003a apare tv abruvaMs tatra vAtikAs taM mahIpatim 03243003c yudhiSThirasya yajJena na samo hy eSa tu kratuH 03243003e naiva tasya krator eSa kalAm arhati SoDazIm 03243004a evaM tatrAbruvan ke cid vAtikAs taM narezvaram 03243004c suhRdas tv abruvaMs tatra ati sarvAn ayaM kratuH 03243005a yayAtir nahuSaz cApi mAndhAtA bharatas tathA 03243005c kratum enaM samAhRtya pUtAH sarve divaM gatAH 03243006a etA vAcaH zubhAH zRNvan suhRdAM bharatarSabha 03243006c praviveza puraM hRSTaH svavezma ca narAdhipaH 03243007a abhivAdya tataH pAdau mAtApitror vizAM pate 03243007c bhISmadroNakRpANAM ca vidurasya ca dhImataH 03243008a abhivAditaH kanIyobhir bhrAtRbhir bhrAtRvatsalaH 03243008c niSasAdAsane mukhye bhrAtRbhiH parivAritaH 03243009a tam utthAya mahArAja sUtaputro 'bravId vacaH 03243009c diSTyA te bharatazreSTha samApto 'yaM mahAkratuH 03243010a hateSu yudhi pArtheSu rAjasUye tathA tvayA 03243010c AhRte 'haM narazreSTha tvAM sabhAjayitA punaH 03243011a tam abravIn mahArAjo dhArtarASTro mahAyazAH 03243011c satyam etat tvayA vIra pANDaveSu durAtmasu 03243012a nihateSu narazreSTha prApte cApi mahAkratau 03243012c rAjasUye punar vIra tvaM mAM saMvardhayiSyasi 03243013a evam uktvA mahAprAjJaH karNam AzliSya bhArata 03243013c rAjasUyaM kratuzreSThaM cintayAm Asa kauravaH 03243014a so 'bravIt suhRdaz cApi pArzvasthAn nRpasattamaH 03243014c kadA tu taM kratuvaraM rAjasUyaM mahAdhanam 03243014e nihatya pANDavAn sarvAn AhariSyAmi kauravAH 03243015a tam abravIt tadA karNaH zRNu me rAjakuJjara 03243015c pAdau na dhAvaye tAvad yAvan na nihato 'rjunaH 03243016a athotkruSTaM maheSvAsair dhArtarASTrair mahArathaiH 03243016c pratijJAte phalgunasya vadhe karNena saMyuge 03243016e vijitAMz cApy amanyanta pANDavAn dhRtarASTrajAH 03243017a duryodhano 'pi rAjendra visRjya narapuMgavAn 03243017c praviveza gRhaM zrImAn yathA caitrarathaM prabhuH 03243017e te 'pi sarve maheSvAsA jagmur vezmAni bhArata 03243018a pANDavAz ca maheSvAsA dUtavAkyapracoditAH 03243018c cintayantas tam evArthaM nAlabhanta sukhaM kva cit 03243019a bhUyaz ca cArai rAjendra pravRttir upapAditA 03243019c pratijJA sUtaputrasya vijayasya vadhaM prati 03243020a etac chrutvA dharmasutaH samudvigno narAdhipa 03243020c abhedyakavacaM matvA karNam adbhutavikramam 03243020e anusmaraMz ca saMklezAn na zAntim upayAti saH 03243021a tasya cintAparItasya buddhir jajJe mahAtmanaH 03243021c bahuvyAlamRgAkIrNaM tyaktuM dvaitavanaM vanam 03243022a dhArtarASTro 'pi nRpatiH prazazAsa vasuMdharAm 03243022c bhrAtRbhiH sahito vIrair bhISmadroNakRpais tathA 03243023a saMgamya sUtaputreNa karNenAhavazobhinA 03243023c duryodhanaH priye nityaM vartamAno mahIpatiH 03243023e pUjayAm Asa viprendrAn kratubhir bhUridakSiNaiH 03243024a bhrAtqNAM ca priyaM rAjan sa cakAra paraMtapaH 03243024c nizcitya manasA vIro dattabhuktaphalaM dhanam 03244001 janamejaya uvAca 03244001a duryodhanaM mocayitvA pANDuputrA mahAbalAH 03244001c kim akArSur vane tasmiMs tan mamAkhyAtum arhasi 03244002 vaizaMpAyana uvAca 03244002a tataH zayAnaM kaunteyaM rAtrau dvaitavane mRgAH 03244002c svapnAnte darzayAm Asur bASpakaNThA yudhiSThiram 03244003a tAn abravIt sa rAjendro vepamAnAn kRtAJjalIn 03244003c brUta yad vaktukAmAH stha ke bhavantaH kim iSyate 03244004a evam uktAH pANDavena kaunteyena yazasvinA 03244004c pratyabruvan mRgAs tatra hatazeSA yudhiSThiram 03244005a vayaM mRgA dvaitavane hataziSTAH sma bhArata 03244005c notsIdema mahArAja kriyatAM vAsaparyayaH 03244006a bhavanto bhrAtaraH zUrAH sarva evAstrakovidAH 03244006c kulAny alpAvaziSTAni kRtavanto vanaukasAm 03244007a bIjabhUtA vayaM ke cid avaziSTA mahAmate 03244007c vivardhemahi rAjendra prasAdAt te yudhiSThira 03244008a tAn vepamAnAn vitrastAn bIjamAtrAvazeSitAn 03244008c mRgAn dRSTvA suduHkhArto dharmarAjo yudhiSThiraH 03244009a tAMs tathety abravId rAjA sarvabhUtahite rataH 03244009c tathyaM bhavanto bruvate kariSyAmi ca tat tathA 03244010a ity evaM pratibuddhaH sa rAtryante rAjasattamaH 03244010c abravIt sahitAn bhrAtqn dayApanno mRgAn prati 03244011a ukto rAtrau mRgair asmi svapnAnte hatazeSitaiH 03244011c tanubhUtAH sma bhadraM te dayA naH kriyatAm iti 03244012a te satyam AhuH kartavyA dayAsmAbhir vanaukasAm 03244012c sASTamAsaM hi no varSaM yad enAn upayuJjmahe 03244013a punar bahumRgaM ramyaM kAmyakaM kAnanottamam 03244013c marubhUmeH ziraH khyAtaM tRNabindusaraH prati 03244013e tatremA vasatIH ziSTA viharanto ramemahi 03244014a tatas te pANDavAH zIghraM prayayur dharmakovidAH 03244014c brAhmaNaiH sahitA rAjan ye ca tatra sahoSitAH 03244014e indrasenAdibhiz caiva preSyair anugatAs tadA 03244015a te yAtvAnusRtair mArgaiH svannaiH zucijalAnvitaiH 03244015c dadRzuH kAmyakaM puNyam AzramaM tApasAyutam 03244016a vivizus te sma kauravyA vRtA viprarSabhais tadA 03244016c tad vanaM bharatazreSThAH svargaM sukRtino yathA 03245001 vaizaMpAyana uvAca 03245001a vane nivasatAM teSAM pANDavAnAM mahAtmanAm 03245001c varSANy ekAdazAtIyuH kRcchreNa bharatarSabha 03245002a phalamUlAzanAs te hi sukhArhA duHkham uttamam 03245002c prAptakAlam anudhyAntaH sehur uttamapUruSAH 03245003a yudhiSThiras tu rAjarSir AtmakarmAparAdhajam 03245003c cintayan sa mahAbAhur bhrAtqNAM duHkham uttamam 03245004a na suSvApa sukhaM rAjA hRdi zalyair ivArpitaiH 03245004c daurAtmyam anupazyaMs tat kAle dyUtodbhavasya hi 03245005a saMsmaran paruSA vAcaH sUtaputrasya pANDavaH 03245005c niHzvAsaparamo dIno bibhrat kopaviSaM mahat 03245006a arjuno yamajau cobhau draupadI ca yazasvinI 03245006c sa ca bhImo mahAtejAH sarveSAm uttamo balI 03245006e yudhiSThiram udIkSantaH sehur duHkham anuttamam 03245007a avaziSTam alpakAlaM manvAnAH puruSarSabhAH 03245007c vapur anyad ivAkArSur utsAhAmarSaceSTitaiH 03245008a kasya cit tv atha kAlasya vyAsaH satyavatIsutaH 03245008c AjagAma mahAyogI pANDavAn avalokakaH 03245009a tam Agatam abhiprekSya kuntIputro yudhiSThiraH 03245009c pratyudgamya mahAtmAnaM pratyagRhNAd yathAvidhi 03245010a tam AsInam upAsInaH zuzrUSur niyatendriyaH 03245010c toSayan praNipAtena vyAsaM pANDavanandanaH 03245011a tAn avekSya kRzAn pautrAn vane vanyena jIvataH 03245011c maharSir anukampArtham abravId bASpagadgadam 03245012a yudhiSThira mahAbAho zRNu dharmabhRtAM vara 03245012c nAtaptatapasaH putra prApnuvanti mahat sukham 03245013a sukhaduHkhe hi puruSaH paryAyeNopasevate 03245013c nAtyantam asukhaM kaz cit prApnoti puruSarSabha 03245014a prajJAvAMs tv eva puruSaH saMyuktaH parayA dhiyA 03245014c udayAstamayajJo hi na zocati na hRSyati 03245015a sukham ApatitaM seved duHkham ApatitaM sahet 03245015c kAlaprAptam upAsIta sasyAnAm iva karSakaH 03245016a tapaso hi paraM nAsti tapasA vindate mahat 03245016c nAsAdhyaM tapasaH kiM cid iti budhyasva bhArata 03245017a satyam Arjavam akrodhaH saMvibhAgo damaH zamaH 03245017c anasUyAvihiMsA ca zaucam indriyasaMyamaH 03245017e sAdhanAni mahArAja narANAM puNyakarmaNAm 03245018a adharmarucayo mUDhAs tiryaggatiparAyaNAH 03245018c kRcchrAM yonim anuprApya na sukhaM vindate janAH 03245019a iha yat kriyate karma tat paratropabhujyate 03245019c tasmAc charIraM yuJjIta tapasA niyamena ca 03245020a yathAzakti prayacchec ca saMpUjyAbhipraNamya ca 03245020c kAle pAtre ca hRSTAtmA rAjan vigatamatsaraH 03245021a satyavAdI labhetAyur anAyAsam athArjavI 03245021c akrodhano 'nasUyaz ca nirvRtiM labhate parAm 03245022a dAntaH zamaparaH zazvat pariklezaM na vindati 03245022c na ca tapyati dAntAtmA dRSTvA paragatAM zriyam 03245023a saMvibhaktA ca dAtA ca bhogavAn sukhavAn naraH 03245023c bhavaty ahiMsakaz caiva paramArogyam aznute 03245024a mAnyAn mAnayitA janma kule mahati vindati 03245024c vyasanair na tu saMyogaM prApnoti vijitendriyaH 03245025a zubhAnuzayabuddhir hi saMyuktaH kAladharmaNA 03245025c prAdurbhavati tadyogAt kalyANamatir eva saH 03245026 yudhiSThira uvAca 03245026a bhagavan dAnadharmANAM tapaso vA mahAmune 03245026c kiM svid bahuguNaM pretya kiM vA duSkaram ucyate 03245027 vyAsa uvAca 03245027a dAnAn na duSkarataraM pRthivyAm asti kiM cana 03245027c arthe hi mahatI tRSNA sa ca duHkhena labhyate 03245028a parityajya priyAn prANAn dhanArthaM hi mahAhavam 03245028c pravizanti narA vIrAH samudram aTavIM tathA 03245029a kRSigorakSyam ity eke pratipadyanti mAnavAH 03245029c puruSAH preSyatAm eke nirgacchanti dhanArthinaH 03245030a tasya duHkhArjitasyaivaM parityAgaH suduSkaraH 03245030c na duSkarataraM dAnAt tasmAd dAnaM mataM mama 03245031a vizeSas tv atra vijJeyo nyAyenopArjitaM dhanam 03245031c pAtre deze ca kAle ca sAdhubhyaH pratipAdayet 03245032a anyAyasamupAttena dAnadharmo dhanena yaH 03245032c kriyate na sa kartAraM trAyate mahato bhayAt 03245033a pAtre dAnaM svalpam api kAle dattaM yudhiSThira 03245033c manasA suvizuddhena pretyAnantaphalaM smRtam 03245034a atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam 03245034c vrIhidroNaparityAgAd yat phalaM prApa mudgalaH 03246001 yudhiSThira uvAca 03246001a vrIhidroNaH parityaktaH kathaM tena mahAtmanA 03246001c kasmai dattaz ca bhagavan vidhinA kena cAttha me 03246002a pratyakSadharmA bhagavAn yasya tuSTo hi karmabhiH 03246002c saphalaM tasya janmAhaM manye saddharmacAriNaH 03246003 vyAsa uvAca 03246003a ziloJchavRttir dharmAtmA mudgalaH saMzitavrataH 03246003c AsId rAjan kurukSetre satyavAg anasUyakaH 03246004a atithivratI kriyAvAMz ca kApotIM vRttim AsthitaH 03246004c satram iSTIkRtaM nAma samupAste mahAtapAH 03246005a saputradAro hi muniH pakSAhAro babhUva saH 03246005c kapotavRttyA pakSeNa vrIhidroNam upArjayat 03246006a darzaM ca paurNamAsaM ca kurvan vigatamatsaraH 03246006c devatAtithizeSeNa kurute dehayApanam 03246007a tasyendraH sahito devaiH sAkSAt tribhuvanezvaraH 03246007c pratyagRhNAn mahArAja bhAgaM parvaNi parvaNi 03246008a sa parvakAlaM kRtvA tu munivRttyA samanvitaH 03246008c atithibhyo dadAv annaM prahRSTenAntarAtmanA 03246009a vrIhidroNasya tadaho dadato 'nnaM mahAtmanaH 03246009c ziSTaM mAtsaryahInasya vardhaty atithidarzanAt 03246010a tac chatAny api bhuJjanti brAhmaNAnAM manISiNAm 03246010c munes tyAgavizuddhyA tu tadannaM vRddhim Rcchati 03246011a taM tu zuzrAva dharmiSThaM mudgalaM saMzitavratam 03246011c durvAsA nRpa digvAsAs tam athAbhyAjagAma ha 03246012a bibhrac cAniyataM veSam unmatta iva pANDava 03246012c vikacaH paruSA vAco vyAharan vividhA muniH 03246013a abhigamyAtha taM vipram uvAca munisattamaH 03246013c annArthinam anuprAptaM viddhi mAM munisattama 03246014a svAgataM te 'stv iti muniM mudgalaH pratyabhASata 03246014c pAdyam AcamanIyaM ca prativedyAnnam uttamam 03246015a prAdAt sa tapasopAttaM kSudhitAyAtithivratI 03246015c unmattAya parAM zraddhAm AsthAya sa dhRtavrataH 03246016a tatas tadannaM rasavat sa eva kSudhayAnvitaH 03246016c bubhuje kRtsnam unmattaH prAdAt tasmai ca mudgalaH 03246017a bhuktvA cAnnaM tataH sarvam ucchiSTenAtmanas tataH 03246017c athAnulilipe 'GgAni jagAma ca yathAgatam 03246018a evaM dvitIye saMprApte parvakAle manISiNaH 03246018c Agamya bubhuje sarvam annam uJchopajIvinaH 03246019a nirAhAras tu sa munir uJcham Arjayate punaH 03246019c na cainaM vikriyAM netum azakan mudgalaM kSudhA 03246020a na krodho na ca mAtsaryaM nAvamAno na saMbhramaH 03246020c saputradAram uJchantam Aviveza dvijottamam 03246021a tathA tam uJchadharmANaM durvAsA munisattamam 03246021c upatasthe yathAkAlaM SaTkRtvaH kRtanizcayaH 03246022a na cAsya mAnasaM kiM cid vikAraM dadRze muniH 03246022c zuddhasattvasya zuddhaM sa dadRze nirmalaM manaH 03246023a tam uvAca tataH prItaH sa munir mudgalaM tadA 03246023c tvatsamo nAsti loke 'smin dAtA mAtsaryavarjitaH 03246024a kSud dharmasaMjJAM praNudaty Adatte dhairyam eva ca 03246024c viSayAnusAriNI jihvA karSaty eva rasAn prati 03246025a AhAraprabhavAH prANA mano durnigrahaM calam 03246025c manasaz cendriyANAM cApy aikAgryaM nizcitaM tapaH 03246026a zrameNopArjitaM tyaktuM duHkhaM zuddhena cetasA 03246026c tat sarvaM bhavatA sAdho yathAvad upapAditam 03246027a prItAH smo 'nugRhItAz ca sametya bhavatA saha 03246027c indriyAbhijayo dhairyaM saMvibhAgo damaH zamaH 03246028a dayA satyaM ca dharmaz ca tvayi sarvaM pratiSThitam 03246028c jitAs te karmabhir lokAH prApto 'si paramAM gatim 03246029a aho dAnaM vighuSTaM te sumahat svargavAsibhiH 03246029c sazarIro bhavAn gantA svargaM sucaritavrata 03246030a ity evaM vadatas tasya tadA durvAsaso muneH 03246030c devadUto vimAnena mudgalaM pratyupasthitaH 03246031a haMsasArasayuktena kiGkiNIjAlamAlinA 03246031c kAmagena vicitreNa divyagandhavatA tathA 03246032a uvAca cainaM viprarSiM vimAnaM karmabhir jitam 03246032c samupAroha saMsiddhiM prApto 'si paramAM mune 03246033a tam evaMvAdinam RSir devadUtam uvAca ha 03246033c icchAmi bhavatA proktAn guNAn svarganivAsinAm 03246034a ke guNAs tatra vasatAM kiM tapaH kaz ca nizcayaH 03246034c svarge svargasukhaM kiM ca doSo vA devadUtaka 03246035a satAM saptapadaM mitram AhuH santaH kulocitAH 03246035c mitratAM ca puraskRtya pRcchAmi tvAm ahaM vibho 03246036a yad atra tathyaM pathyaM ca tad bravIhy avicArayan 03246036c zrutvA tathA kariSyAmi vyavasAyaM girA tava 03247001 devadUta uvAca 03247001a maharSe 'kAryabuddhis tvaM yaH svargasukham uttamam 03247001c saMprAptaM bahu mantavyaM vimRzasy abudho yathA 03247002a upariSTAd asau loko yo 'yaM svar iti saMjJitaH 03247002c UrdhvagaH satpathaH zazvad devayAnacaro mune 03247003a nAtaptatapasaH puMso nAmahAyajJayAjinaH 03247003c nAnRtA nAstikAz caiva tatra gacchanti mudgala 03247004a dharmAtmAno jitAtmAnaH zAntA dAntA vimatsarAH 03247004c dAnadharmaratAH puMsaH zUrAz cAhatalakSaNAH 03247005a tatra gacchanti karmAgryaM kRtvA zamadamAtmakam 03247005c lokAn puNyakRtAM brahman sadbhir AsevitAn nRbhiH 03247006a devAH sAdhyAs tathA vizve marutaz ca maharSibhiH 03247006c yAmA dhAmAz ca maudgalya gandharvApsarasas tathA 03247007a eSAM devanikAyAnAM pRthak pRthag anekazaH 03247007c bhAsvantaH kAmasaMpannA lokAs tejomayAH zubhAH 03247008a trayastriMzat sahasrANi yojanAnAM hiraNmayaH 03247008c meruH parvatarAD yatra devodyAnAni mudgala 03247009a nandanAdIni puNyAni vihArAH puNyakarmaNAm 03247009c na kSutpipAse na glAnir na zItoSNabhayaM tathA 03247010a bIbhatsam azubhaM vApi rogA vA tatra ke cana 03247010c manojJAH sarvato gandhAH sukhasparzAz ca sarvazaH 03247011a zabdAH zrutimanogrAhyAH sarvatas tatra vai mune 03247011c na zoko na jarA tatra nAyAsaparidevane 03247012a IdRzaH sa mune lokaH svakarmaphalahetukaH 03247012c sukRtais tatra puruSAH saMbhavanty AtmakarmabhiH 03247013a taijasAni zarIrANi bhavanty atropapadyatAm 03247013c karmajAny eva maudgalya na mAtRpitRjAny uta 03247014a na ca svedo na daurgandhyaM purISaM mUtram eva ca 03247014c teSAM na ca rajo vastraM bAdhate tatra vai mune 03247015a na mlAyanti srajas teSAM divyagandhA manoramAH 03247015c paryuhyante vimAnaiz ca brahmann evaMvidhAz ca te 03247016a IrSyAzokaklamApetA mohamAtsaryavarjitAH 03247016c sukhaM svargajitas tatra vartayanti mahAmune 03247017a teSAM tathAvidhAnAM tu lokAnAM munipuMgava 03247017c upary upari zakrasya lokA divyaguNAnvitAH 03247018a purastAd brahmaNas tatra lokAs tejomayAH zubhAH 03247018c yatra yAnty RSayo brahman pUtAH svaiH karmabhiH zubhaiH 03247019a Rbhavo nAma tatrAnye devAnAm api devatAH 03247019c teSAM lokAH paratare tAn yajantIha devatAH 03247020a svayaMprabhAs te bhAsvanto lokAH kAmadughAH pare 03247020c na teSAM strIkRtas tApo na lokaizvaryamatsaraH 03247021a na vartayanty Ahutibhis te nApy amRtabhojanAH 03247021c tathA divyazarIrAs te na ca vigrahamUrtayaH 03247022a na sukhe sukhakAmAz ca devadevAH sanAtanAH 03247022c na kalpaparivarteSu parivartanti te tathA 03247023a jarA mRtyuH kutas teSAM harSaH prItiH sukhaM na ca 03247023c na duHkhaM na sukhaM cApi rAgadveSau kuto mune 03247024a devAnAm api maudgalya kAGkSitA sA gatiH parA 03247024c duSprApA paramA siddhir agamyA kAmagocaraiH 03247025a trayastriMzad ime lokAH zeSA lokA manISibhiH 03247025c gamyante niyamaiH zreSThair dAnair vA vidhipUrvakaiH 03247026a seyaM dAnakRtA vyuSTir atra prAptA sukhAvahA 03247026c tAM bhuGkSva sukRtair labdhAM tapasA dyotitaprabhaH 03247027a etat svargasukhaM vipra lokA nAnAvidhAs tathA 03247027c guNAH svargasya proktAs te doSAn api nibodha me 03247028a kRtasya karmaNas tatra bhujyate yat phalaM divi 03247028c na cAnyat kriyate karma mUlacchedena bhujyate 03247029a so 'tra doSo mama matas tasyAnte patanaM ca yat 03247029c sukhavyAptamanaskAnAM patanaM yac ca mudgala 03247030a asaMtoSaH parItApo dRSTvA dIptatarAH zriyaH 03247030c yad bhavaty avare sthAne sthitAnAM tac ca duSkaram 03247031a saMjJAmohaz ca patatAM rajasA ca pradharSaNam 03247031c pramlAneSu ca mAlyeSu tataH pipatiSor bhayam 03247032a A brahmabhavanAd ete doSA maudgalya dAruNAH 03247032c nAkaloke sukRtinAM guNAs tv ayutazo nRNAm 03247033a ayaM tv anyo guNaH zreSThaz cyutAnAM svargato mune 03247033c zubhAnuzayayogena manuSyeSUpajAyate 03247034a tatrApi sumahAbhAgaH sukhabhAg abhijAyate 03247034c na cet saMbudhyate tatra gacchaty adhamatAM tataH 03247035a iha yat kriyate karma tat paratropabhujyate 03247035c karmabhUmir iyaM brahman phalabhUmir asau matA 03247036a etat te sarvam AkhyAtaM yan mAM pRcchasi mudgala 03247036c tavAnukampayA sAdho sAdhu gacchAma mAciram 03247037 vyAsa uvAca 03247037a etac chrutvA tu maudgalyo vAkyaM vimamRze dhiyA 03247037c vimRzya ca munizreSTho devadUtam uvAca ha 03247038a devadUta namas te 'stu gaccha tAta yathAsukham 03247038c mahAdoSeNa me kAryaM na svargeNa sukhena vA 03247039a patanaM tan mahad duHkhaM paritApaH sudAruNaH 03247039c svargabhAjaz cyavantIha tasmAt svargaM na kAmaye 03247040a yatra gatvA na zocanti na vyathanti calanti vA 03247040c tad ahaM sthAnam atyantaM mArgayiSyAmi kevalam 03247041a ity uktvA sa munir vAkyaM devadUtaM visRjya tam 03247041c ziloJchavRttim utsRjya zamam AtiSThad uttamam 03247042a tulyanindAstutir bhUtvA samaloSTAzmakAJcanaH 03247042c jJAnayogena zuddhena dhyAnanityo babhUva ha 03247043a dhyAnayogAd balaM labdhvA prApya carddhim anuttamAm 03247043c jagAma zAzvatIM siddhiM parAM nirvANalakSaNAm 03247044a tasmAt tvam api kaunteya na zokaM kartum arhasi 03247044c rAjyAt sphItAt paribhraSTas tapasA tad avApsyasi 03247045a sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham 03247045c paryAyeNopavartante naraM nemim arA iva 03247046a pitRpaitAmahaM rAjyaM prApsyasy amitavikrama 03247046c varSAt trayodazAd UrdhvaM vyetu te mAnaso jvaraH 03247047 vaizaMpAyana uvAca 03247047a evam uktvA sa bhagavAn vyAsaH pANDavanandanam 03247047c jagAma tapase dhImAn punar evAzramaM prati 03248001 vaizaMpAyana uvAca 03248001a tasmin bahumRge 'raNye ramamANA mahArathAH 03248001c kAmyake bharatazreSThA vijahrus te yathAmarAH 03248002a prekSamANA bahuvidhAn vanoddezAn samantataH 03248002c yathartukAlaramyAz ca vanarAjIH supuSpitAH 03248003a pANDavA mRgayAzIlAz carantas tan mahAvanam 03248003c vijahrur indrapratimAH kaM cit kAlam ariMdamAH 03248004a tatas te yaugapadyena yayuH sarve caturdizam 03248004c mRgayAM puruSavyAghrA brAhmaNArthe paraMtapAH 03248005a draupadIm Azrame nyasya tRNabindor anujJayA 03248005c maharSer dIptatapaso dhaumyasya ca purodhasaH 03248006a tatas tu rAjA sindhUnAM vArddhakSatrir mahAyazAH 03248006c vivAhakAmaH zAlveyAn prayAtaH so 'bhavat tadA 03248007a mahatA paribarheNa rAjayogyena saMvRtaH 03248007c rAjabhir bahubhiH sArdham upAyAt kAmyakaM ca saH 03248008a tatrApazyat priyAM bhAryAM pANDavAnAM yazasvinIm 03248008c tiSThantIm AzramadvAri draupadIM nirjane vane 03248009a vibhrAjamAnAM vapuSA bibhratIM rUpam uttamam 03248009c bhrAjayantIM vanoddezaM nIlAbhram iva vidyutam 03248010a apsarA devakanyA vA mAyA vA devanirmitA 03248010c iti kRtvAJjaliM sarve dadRzus tAm aninditAm 03248011a tataH sa rAjA sindhUnAM vArddhakSatrir jayadrathaH 03248011c vismitas tAm anindyAGgIM dRSTvAsId dhRSTamAnasaH 03248012a sa koTikAzyaM rAjAnam abravIt kAmamohitaH 03248012c kasya tv eSAnavadyAGgI yadi vApi na mAnuSI 03248013a vivAhArtho na me kaz cid imAM dRSTvAtisundarIm 03248013c etAm evAham AdAya gamiSyAmi svam Alayam 03248014a gaccha jAnIhi saumyainAM kasya kA ca kuto 'pi vA 03248014c kimartham AgatA subhrUr idaM kaNTakitaM vanam 03248015a api nAma varArohA mAm eSA lokasundarI 03248015c bhajed adyAyatApAGgI sudatI tanumadhyamA 03248016a apy ahaM kRtakAmaH syAm imAM prApya varastriyam 03248016c gaccha jAnIhi ko nv asyA nAtha ity eva koTika 03248017a sa koTikAzyas tac chrutvA rathAt praskandya kuNDalI 03248017c upetya papraccha tadA kroSTA vyAghravadhUm iva 03249001 koTikAzya uvAca 03249001a kA tvaM kadambasya vinamya zAkhAm; ekAzrame tiSThasi zobhamAnA 03249001c dedIpyamAnAgnizikheva naktaM; dodhUyamAnA pavanena subhrUH 03249002a atIva rUpeNa samanvitA tvaM; na cApy araNyeSu bibheSi kiM nu 03249002c devI nu yakSI yadi dAnavI vA; varApsarA daityavarAGganA vA 03249003a vapuSmatI voragarAjakanyA; vanecarI vA kSaNadAcarastrI 03249003c yady eva rAjJo varuNasya patnI; yamasya somasya dhanezvarasya 03249004a dhAtur vidhAtuH savitur vibhor vA; zakrasya vA tvaM sadanAt prapannA 03249004c na hy eva naH pRcchasi ye vayaM sma; na cApi jAnIma taveha nAtham 03249005a vayaM hi mAnaM tava vardhayantaH; pRcchAma bhadre prabhavaM prabhuM ca 03249005c AcakSva bandhUMz ca patiM kulaM ca; tattvena yac ceha karoSi kAryam 03249006a ahaM tu rAjJaH surathasya putro; yaM koTikAzyeti vidur manuSyAH 03249006c asau tu yas tiSThati kAJcanAGge; rathe huto 'gniz cayane yathaiva 03249006e trigartarAjaH kamalAyatAkSi; kSemaMkaro nAma sa eSa vIraH 03249007a asmAt paras tv eSa mahAdhanuSmAn; putraH kuNindAdhipater variSThaH 03249007c nirIkSate tvAM vipulAyatAMsaH; suvismitaH parvatavAsanityaH 03249008a asau tu yaH puSkariNIsamIpe; zyAmo yuvA tiSThati darzanIyaH 03249008c ikSvAkurAjJaH subalasya putraH; sa eSa hantA dviSatAM sugAtri 03249009a yasyAnuyAtraM dhvajinaH prayAnti; sauvIrakA dvAdaza rAjaputrAH 03249009c zoNAzvayukteSu ratheSu sarve; makheSu dIptA iva havyavAhAH 03249010a aGgArakaH kuJjaraguptakaz ca; zatruMjayaH saMjayasupravRddhau 03249010c prabhaMkaro 'tha bhramaro raviz ca; zUraH pratApaH kuharaz ca nAma 03249011a yaM SaTsahasrA rathino 'nuyAnti; nAgA hayAz caiva padAtinaz ca 03249011c jayadratho nAma yadi zrutas te; sauvIrarAjaH subhage sa eSaH 03249012a tasyApare bhrAtaro 'dInasattvA; balAhakAnIkavidAraNAdhyAH 03249012c sauvIravIrAH pravarA yuvAno; rAjAnam ete balino 'nuyAnti 03249013a etaiH sahAyair upayAti rAjA; marudgaNair indra ivAbhiguptaH 03249013c ajAnatAM khyApaya naH sukezi; kasyAsi bhAryA duhitA ca kasya 03250001 vaizaMpAyana uvAca 03250001a athAbravId draupadI rAjaputrI; pRSTA zibInAM pravareNa tena 03250001c avekSya mandaM pravimucya zAkhAM; saMgRhNatI kauzikam uttarIyam 03250002a buddhyAbhijAnAmi narendraputra; na mAdRzI tvAm abhibhASTum arhA 03250002c na tveha vaktAsti taveha vAkyam; anyo naro vApy atha vApi nArI 03250003a ekA hy ahaM saMprati tena vAcaM; dadAni vai bhadra nibodha cedam 03250003c ahaM hy araNye katham ekam ekA; tvAm AlapeyaM niratA svadharme 03250004a jAnAmi ca tvAM surathasya putraM; yaM koTikAzyeti vidur manuSyAH 03250004c tasmAd ahaM zaibya tathaiva tubhyam; AkhyAmi bandhUn prati tan nibodha 03250005a apatyam asmi drupadasya rAjJaH; kRSNeti mAM zaibya vidur manuSyAH 03250005c sAhaM vRNe paJca janAn patitve; ye khANDavaprasthagatAH zrutAs te 03250006a yudhiSThiro bhImasenArjunau ca; mAdryAz ca putrau puruSapravIrau 03250006c te mAM nivezyeha dizaz catasro; vibhajya pArthA mRgayAM prayAtAH 03250007a prAcIM rAjA dakSiNAM bhImaseno; jayaH pratIcIM yamajAv udIcIm 03250007c manye tu teSAM rathasattamAnAM; kAlo 'bhitaH prApta ihopayAtum 03250008a saMmAnitA yAsyatha tair yatheSTaM; vimucya vAhAn avagAhayadhvam 03250008c priyAtithir dharmasuto mahAtmA; prIto bhaviSyaty abhivIkSya yuSmAn 03250009a etAvad uktvA drupadAtmajA sA; zaibyAtmajaM candramukhI pratItA 03250009c viveza tAM parNakuTIM prazastAM; saMcintya teSAm atithisvadharmam 03251001 vaizaMpAyana uvAca 03251001a athAsIneSu sarveSu teSu rAjasu bhArata 03251001c koTikAzyavacaH zrutvA zaibyaM sauvIrako 'bravIt 03251002a yadA vAcaM vyAharantyAm asyAM me ramate manaH 03251002c sImantinInAM mukhyAyAM vinivRttaH kathaM bhavAn 03251003a etAM dRSTvA striyo me 'nyA yathA zAkhAmRgastriyaH 03251003c pratibhAnti mahAbAho satyam etad bravImi te 03251004a darzanAd eva hi manas tayA me 'pahRtaM bhRzam 03251004c tAM samAcakSva kalyANIM yadi syAc chaibya mAnuSI 03251005 koTikAzya uvAca 03251005a eSA vai draupadI kRSNA rAjaputrI yazasvinI 03251005c paJcAnAM pANDuputrANAM mahiSI saMmatA bhRzam 03251006a sarveSAM caiva pArthAnAM priyA bahumatA satI 03251006c tayA sametya sauvIra suvIrAn susukhI vraja 03251007 vaizaMpAyana uvAca 03251007a evam uktaH pratyuvAca pazyAmo draupadIm iti 03251007c patiH sauvIrasindhUnAM duSTabhAvo jayadrathaH 03251008a sa pravizyAzramaM zUnyaM siMhagoSThaM vRko yathA 03251008c AtmanA saptamaH kRSNAm idaM vacanam abravIt 03251009a kuzalaM te varArohe bhartAras te 'py anAmayAH 03251009c yeSAM kuzalakAmAsi te 'pi kaccid anAmayAH 03251010 draupady uvAca 03251010a kauravyaH kuzalI rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 03251010c ahaM ca bhrAtaraz cAsya yAMz cAnyAn paripRcchasi 03251011a pAdyaM pratigRhANedam AsanaM ca nRpAtmaja 03251011c mRgAn paJcAzataM caiva prAtarAzaM dadAni te 03251012a aiNeyAn pRSatAn nyaGkUn hariNAJ zarabhAJ zazAn 03251012c RzyAn rurUJ zambarAMz ca gavayAMz ca mRgAn bahUn 03251013a varAhAn mahiSAMz caiva yAz cAnyA mRgajAtayaH 03251013c pradAsyati svayaM tubhyaM kuntIputro yudhiSThiraH 03251014 jayadratha uvAca 03251014a kuzalaM prAtarAzasya sarvA me 'pacitiH kRtA 03251014c ehi me ratham Aroha sukham Apnuhi kevalam 03251015a gatazrIkAMz cyutAn rAjyAt kRpaNAn gatacetasaH 03251015c araNyavAsinaH pArthAn nAnuroddhuM tvam arhasi 03251016a na vai prAjJA gatazrIkaM bhartAram upayuJjate 03251016c yuJjAnam anuyuJjIta na zriyaH saMkSaye vaset 03251017a zriyA vihInA rAjyAc ca vinaSTAH zAzvatIH samAH 03251017c alaM te pANDuputrANAM bhaktyA klezam upAsitum 03251018a bhAryA me bhava suzroNi tyajainAn sukham Apnuhi 03251018c akhilAn sindhusauvIrAn avApnuhi mayA saha 03251019 vaizaMpAyana uvAca 03251019a ity uktA sindhurAjena vAkyaM hRdayakampanam 03251019c kRSNA tasmAd apAkrAmad dezAt sabhrukuTImukhI 03251020a avamatyAsya tad vAkyam AkSipya ca sumadhyamA 03251020c maivam ity abravIt kRSNA lajjasveti ca saindhavam 03251021a sA kAGkSamANA bhartqNAm upayAnam aninditA 03251021c vilobhayAm Asa paraM vAkyair vAkyAni yuJjatI 03252001 vaizaMpAyana uvAca 03252001a saroSarAgopahatena valgunA; sarAganetreNa natonnatabhruvA 03252001c mukhena visphUrya suvIrarASTrapaM; tato 'bravIt taM drupadAtmajA punaH 03252002a yazasvinas tIkSNaviSAn mahArathAn; adhikSipan mUDha na lajjase katham 03252002c mahendrakalpAn niratAn svakarmasu; sthitAn samUheSv api yakSarakSasAm 03252003a na kiM cid IDyaM pravadanti pApaM; vanecaraM vA gRhamedhinaM vA 03252003c tapasvinaM saMparipUrNavidyaM; bhaSanti haivaM zvanarAH suvIra 03252004a ahaM tu manye tava nAsti kaz cid; etAdRze kSatriyasaMniveze 03252004c yas tvAdya pAtAlamukhe patantaM; pANau gRhItvA pratisaMhareta 03252005a nAgaM prabhinnaM girikUTakalpam; upatyakAM haimavatIM carantam 03252005c daNDIva yUthAd apasedhase tvaM; yo jetum AzaMsasi dharmarAjam 03252006a bAlyAt prasuptasya mahAbalasya; siMhasya pakSmANi mukhAl lunAsi 03252006c padA samAhatya palAyamAnaH; kruddhaM yadA drakSyasi bhImasenam 03252007a mahAbalaM ghorataraM pravRddhaM; jAtaM hariM parvatakandareSu 03252007c prasuptam ugraM prapadena haMsi; yaH kruddham Asetsyasi jiSNum ugram 03252008a kRSNoragau tIkSNaviSau dvijihvau; mattaH padAkrAmasi pucchadeze 03252008c yaH pANDavAbhyAM puruSottamAbhyAM; jaghanyajAbhyAM prayuyutsase tvam 03252009a yathA ca veNuH kadalI nalo vA; phalanty abhAvAya na bhUtaye ''tmanaH 03252009c tathaiva mAM taiH parirakSyamANAm; AdAsyase karkaTakIva garbham 03252010 jayadratha uvAca 03252010a jAnAmi kRSNe viditaM mamaitad; yathAvidhAs te naradevaputrAH 03252010c na tv evam etena vibhISaNena; zakyA vayaM trAsayituM tvayAdya 03252011a vayaM punaH saptadazeSu kRSNe; kuleSu sarve 'navameSu jAtAH 03252011c SaDbhyo guNebhyo 'bhyadhikA vihInAn; manyAmahe draupadi pANDuputrAn 03252012a sA kSipram AtiSTha gajaM rathaM vA; na vAkyamAtreNa vayaM hi zakyAH 03252012c AzaMsa vA tvaM kRpaNaM vadantI; sauvIrarAjasya punaH prasAdam 03252013 draupady uvAca 03252013a mahAbalA kiM tv iha durbaleva; sauvIrarAjasya matAham asmi 03252013c yAhaM pramAthAd iha saMpratItA; sauvIrarAjaM kRpaNaM vadeyam 03252014a yasyA hi kRSNau padavIM caretAM; samAsthitAv ekarathe sahAyau 03252014c indro 'pi tAM nApaharet kathaM cin; manuSyamAtraH kRpaNaH kuto 'nyaH 03252015a yadA kirITI paravIraghAtI; nighnan rathastho dviSatAM manAMsi 03252015c madantare tvaddhvajinIM praveSTA; kakSaM dahann agnir ivoSNageSu 03252016a janArdanasyAnugA vRSNivIrA; maheSvAsAH kekayAz cApi sarve 03252016c ete hi sarve mama rAjaputrAH; prahRSTarUpAH padavIM careyuH 03252017a maurvIvisRSTAH stanayitnughoSA; gANDIvamuktAs tv ativegavantaH 03252017c hastaM samAhatya dhanaMjayasya; bhImAH zabdaM ghorataraM nadanti 03252018a gANDIvamuktAMz ca mahAzaraughAn; pataMgasaMghAn iva zIghravegAn 03252018c sazaGkhaghoSaH satalatraghoSo; gANDIvadhanvA muhur udvamaMz ca 03252018e yadA zarAn arpayitA tavorasi; tadA manas te kim ivAbhaviSyat 03252019a gadAhastaM bhImam abhidravantaM; mAdrIputrau saMpatantau dizaz ca 03252019c amarSajaM krodhaviSaM vamantau; dRSTvA ciraM tApam upaiSyase 'dhama 03252020a yathA cAhaM nAticare kathaM cit; patIn mahArhAn manasApi jAtu 03252020c tenAdya satyena vazIkRtaM tvAM; draSTAsmi pArthaiH parikRSyamANam 03252021a na saMbhramaM gantum ahaM hi zakSye; tvayA nRzaMsena vikRSyamANA 03252021c samAgatAhaM hi kurupravIraiH; punar vanaM kAmyakam AgatA ca 03252022 vaizaMpAyana uvAca 03252022a sA tAn anuprekSya vizAlanetrA; jighRkSamANAn avabhartsayantI 03252022c provAca mA mA spRzateti bhItA; dhaumyaM pracukroza purohitaM sA 03252023a jagrAha tAm uttaravastradeze; jayadrathas taM samavAkSipat sA 03252023c tayA samAkSiptatanuH sa pApaH; papAta zAkhIva nikRttamUlaH 03252024a pragRhyamANA tu mahAjavena; muhur viniHzvasya ca rAjaputrI 03252024c sA kRSyamANA ratham Aruroha; dhaumyasya pAdAv abhivAdya kRSNA 03252025 dhaumya uvAca 03252025a neyaM zakyA tvayA netum avijitya mahArathAn 03252025c dharmaM kSatrasya paurANam avekSasva jayadratha 03252026a kSudraM kRtvA phalaM pApaM prApsyasi tvam asaMzayam 03252026c AsAdya pANDavAn vIrAn dharmarAjapurogamAn 03252027 vaizaMpAyana uvAca 03252027a ity uktvA hriyamANAM tAM rAjaputrIM yazasvinIm 03252027c anvagacchat tadA dhaumyaH padAtigaNamadhyagaH 03253001 vaizaMpAyana uvAca 03253001a tato dizaH saMpravihRtya pArthA; mRgAn varAhAn mahiSAMz ca hatvA 03253001c dhanurdharAH zreSThatamAH pRthivyAM; pRthak carantaH sahitA babhUvuH 03253002a tato mRgavyAlagaNAnukIrNaM; mahAvanaM tad vihagopaghuSTam 03253002c bhrAtqMz ca tAn abhyavadad yudhiSThiraH; zrutvA giro vyAharatAM mRgANAm 03253003a AdityadIptAM dizam abhyupetya; mRgadvijAH krUram ime vadanti 03253003c AyAsam ugraM prativedayanto; mahAhavaM zatrubhir vAvamAnam 03253004a kSipraM nivartadhvam alaM mRgair no; mano hi me dUyati dahyate ca 03253004c buddhiM samAcchAdya ca me samanyur; uddhUyate prANapatiH zarIre 03253005a saraH suparNena hRtoragaM yathA; rASTraM yathArAjakam AttalakSmi 03253005c evaMvidhaM me pratibhAti kAmyakaM; zauNDair yathA pItarasaz ca kumbhaH 03253006a te saindhavair atyanilaughavegair; mahAjavair vAjibhir uhyamAnAH 03253006c yuktair bRhadbhiH surathair nRvIrAs; tadAzramAyAbhimukhA babhUvuH 03253007a teSAM tu gomAyur analpaghoSo; nivartatAM vAmam upetya pArzvam 03253007c pravyAharat taM pravimRzya rAjA; provAca bhImaM ca dhanaMjayaM ca 03253008a yathA vadaty eSa vihInayoniH; zAlAvRko vAmam upetya pArzvam 03253008c suvyaktam asmAn avamanya pApaiH; kRto 'bhimardaH kurubhiH prasahya 03253009a ity eva te tad vanam Avizanto; mahaty araNye mRgayAM caritvA 03253009c bAlAm apazyanta tadA rudantIM; dhAtreyikAM preSyavadhUM priyAyAH 03253010a tAm indrasenas tvarito 'bhisRtya; rathAd avaplutya tato 'bhyadhAvat 03253010c provAca cainAM vacanaM narendra; dhAtreyikAm Artataras tadAnIm 03253011a kiM rodiSi tvaM patitA dharaNyAM; kiM te mukhaM zuSyati dInavarNam 03253011c kaccin na pApaiH sunRzaMsakRdbhiH; pramAthitA draupadI rAjaputrI 03253011e anindyarUpA suvizAlanetrA; zarIratulyA kurupuMgavAnAm 03253012a yady eva devI pRthivIM praviSTA; divaM prapannApy atha vA samudram 03253012c tasyA gamiSyanti padaM hi pArthAs; tathA hi saMtapyati dharmarAjaH 03253013a ko hIdRzAnAm arimardanAnAM; klezakSamANAm aparAjitAnAm 03253013c prANaiH samAm iSTatamAM jihIrSed; anuttamaM ratnam iva pramUDhaH 03253013e na budhyate nAthavatIm ihAdya; bahizcaraM hRdayaM pANDavAnAm 03253014a kasyAdya kAyaM pratibhidya ghorA; mahIM pravekSyanti zitAH zarAgryAH 03253014c mA tvaM zucas tAM prati bhIru viddhi; yathAdya kRSNA punar eSyatIti 03253014e nihatya sarvAn dviSataH samagrAn; pArthAH sameSyanty atha yAjJasenyA 03253015a athAbravIc cArumukhaM pramRjya; dhAtreyikA sArathim indrasenam 03253015c jayadrathenApahRtA pramathya; paJcendrakalpAn paribhUya kRSNA 03253016a tiSThanti vartmAni navAny amUni; vRkSAz ca na mlAnti tathaiva bhagnAH 03253016c AvartayadhvaM hy anuyAta zIghraM; na dUrayAtaiva hi rAjaputrI 03253017a saMnahyadhvaM sarva evendrakalpA; mahAnti cArUNi ca daMzanAni 03253017c gRhNIta cApAni mahAdhanAni; zarAMz ca zIghraM padavIM vrajadhvam 03253018a purA hi nirbhartsanadaNDamohitA; pramUDhacittA vadanena zuSyatA 03253018c dadAti kasmai cid anarhate tanuM; varAjyapUrNAm iva bhasmani srucam 03253019a purA tuSAgnAv iva hUyate haviH; purA zmazAne srag ivApavidhyate 03253019c purA ca somo 'dhvarago 'valihyate; zunA yathA viprajane pramohite 03253019e mahaty araNye mRgayAM caritvA; purA zRgAlo nalinIM vigAhate 03253020a mA vaH priyAyAH sunasaM sulocanaM; candraprabhAcchaM vadanaM prasannam 03253020c spRzyAc chubhaM kaz cid akRtyakArI; zvA vai puroDAzam ivopayuGkSIt 03253020e etAni vartmAny anuyAta zIghraM; mA vaH kAlaH kSipram ihAtyagAd vai 03253021 yudhiSThira uvAca 03253021a bhadre tUSNIm Assva niyaccha vAcaM; mAsmatsakAze paruSANy avocaH 03253021c rAjAno vA yadi vA rAjaputrA; balena mattA vaJcanAM prApnuvanti 03253022 vaizaMpAyana uvAca 03253022a etAvad uktvA prayayur hi zIghraM; tAny eva vartmAny anuvartamAnAH 03253022c muhur muhur vyAlavad ucchvasanto; jyAM vikSipantaz ca mahAdhanurbhyaH 03253023a tato 'pazyaMs tasya sainyasya reNum; uddhUtaM vai vAjikhurapraNunnam 03253023c padAtInAM madhyagataM ca dhaumyaM; vikrozantaM bhImam abhidraveti 03253024a te sAntvya dhaumyaM paridInasattvAH; sukhaM bhavAn etv iti rAjaputrAH 03253024c zyenA yathaivAmiSasaMprayuktA; javena tat sainyam athAbhyadhAvan 03253025a teSAM mahendropamavikramANAM; saMrabdhAnAM dharSaNAd yAjJasenyAH 03253025c krodhaH prajajvAla jayadrathaM ca; dRSTvA priyAM tasya rathe sthitAM ca 03253026a pracukruzuz cApy atha sindhurAjaM; vRkodaraz caiva dhanaMjayaz ca 03253026c yamau ca rAjA ca mahAdhanurdharAs; tato dizaH saMmumuhuH pareSAm 03254001 vaizaMpAyana uvAca 03254001a tato ghorataraH zabdo vane samabhavat tadA 03254001c bhImasenArjunau dRSTvA kSatriyANAm amarSiNAm 03254002a teSAM dhvajAgrANy abhivIkSya rAjA; svayaM durAtmA kurupuMgavAnAm 03254002c jayadratho yAjJasenIm uvAca; rathe sthitAM bhAnumatIM hataujAH 03254003a AyAntIme paJca rathA mahAnto; manye ca kRSNe patayas tavaite 03254003c sA jAnatI khyApaya naH sukezi; paraM paraM pANDavAnAM rathastham 03254004 draupady uvAca 03254004a kiM te jJAtair mUDha mahAdhanurdharair; anAyuSyaM karma kRtvAtighoram 03254004c ete vIrAH patayo me sametA; na vaH zeSaH kaz cid ihAsti yuddhe 03254005a AkhyAtavyaM tv eva sarvaM mumUrSor; mayA tubhyaM pRSTayA dharma eSaH 03254005c na me vyathA vidyate tvadbhayaM vA; saMpazyantyAH sAnujaM dharmarAjam 03254006a yasya dhvajAgre nadato mRdaGgau; nandopanandau madhurau yuktarUpau 03254006c etaM svadharmArthavinizcayajJaM; sadA janAH kRtyavanto 'nuyAnti 03254007a ya eSa jAmbUnadazuddhagauraH; pracaNDaghoNas tanur AyatAkSaH 03254007c etaM kuruzreSThatamaM vadanti; yudhiSThiraM dharmasutaM patiM me 03254008a apy eSa zatroH zaraNAgatasya; dadyAt prANAn dharmacArI nRvIraH 03254008c paraihy enaM mUDha javena bhUtaye; tvam AtmanaH prAJjalir nyastazastraH 03254009a athApy enaM pazyasi yaM rathasthaM; mahAbhujaM zAlam iva pravRddham 03254009c saMdaSToSThaM bhrukuTIsaMhatabhruvaM; vRkodaro nAma patir mamaiSaH 03254010a AjAneyA balinaH sAdhu dAntA; mahAbalAH zUram udAvahanti 03254010c etasya karmANy atimAnuSANi; bhImeti zabdo 'sya gataH pRthivyAm 03254011a nAsyAparAddhAH zeSam ihApnuvanti; nApy asya vairaM vismarate kadA cit 03254011c vairasyAntaM saMvidhAyopayAti; pazcAc chAntiM na ca gacchaty atIva 03254012a mRdur vadAnyo dhRtimAn yazasvI; jitendriyo vRddhasevI nRvIraH 03254012c bhrAtA ca ziSyaz ca yudhiSThirasya; dhanaMjayo nAma patir mamaiSaH 03254013a yo vai na kAmAn na bhayAn na lobhAt; tyajed dharmaM na nRzaMsaM ca kuryAt 03254013c sa eSa vaizvAnaratulyatejAH; kuntIsutaH zatrusahaH pramAthI 03254014a yaH sarvadharmArthavinizcayajJo; bhayArtAnAM bhayahartA manISI 03254014c yasyottamaM rUpam AhuH pRthivyAM; yaM pANDavAH parirakSanti sarve 03254015a prANair garIyAMsam anuvrataM vai; sa eSa vIro nakulaH patir me 03254015c yaH khaDgayodhI laghucitrahasto; mahAMz ca dhImAn sahadevo 'dvitIyaH 03254016a yasyAdya karma drakSyase mUDhasattva; zatakrator vA daityasenAsu saMkhye 03254016c zUraH kRtAstro matimAn manISI; priyaMkaro dharmasutasya rAjJaH 03254017a ya eSa candrArkasamAnatejA; jaghanyajaH pANDavAnAM priyaz ca 03254017c buddhyA samo yasya naro na vidyate; vaktA tathA satsu vinizcayajJaH 03254018a sa eSa zUro nityam amarSaNaz ca; dhImAn prAjJaH sahadevaH patir me 03254018c tyajet prANAn pravized dhavyavAhaM; na tv evaiSa vyAhared dharmabAhyam 03254018e sadA manasvI kSatradharme niviSTaH; kuntyAH prANair iSTatamo nRvIraH 03254019a vizIryantIM nAvam ivArNavAnte; ratnAbhipUrNAM makarasya pRSThe 03254019c senAM tavemAM hatasarvayodhAM; vikSobhitAM drakSyasi pANDuputraiH 03254020a ity ete vai kathitAH pANDuputrA; yAMs tvaM mohAd avamanya pravRttaH 03254020c yady etais tvaM mucyase 'riSTadehaH; punarjanma prApsyase jIva eva 03254021 vaizaMpAyana uvAca 03254021a tataH pArthAH paJca paJcendrakalpAs; tyaktvA trastAn prAJjalIMs tAn padAtIn 03254021c rathAnIkaM zaravarSAndhakAraM; cakruH kruddhAH sarvataH saMnigRhya 03255001 vaizaMpAyana uvAca 03255001a saMtiSThata praharata tUrNaM viparidhAvata 03255001c iti sma saindhavo rAjA codayAm Asa tAn nRpAn 03255002a tato ghorataraH zabdo raNe samabhavat tadA 03255002c bhImArjunayamAn dRSTvA sainyAnAM sayudhiSThirAn 03255003a zibisindhutrigartAnAM viSAdaz cApy ajAyata 03255003c tAn dRSTvA puruSavyAghrAn vyAghrAn iva balotkaTAn 03255004a hemacitrasamutsedhAM sarvazaikyAyasIM gadAm 03255004c pragRhyAbhyadravad bhImaH saindhavaM kAlacoditam 03255005a tadantaram athAvRtya koTikAzyo 'bhyahArayat 03255005c mahatA rathavaMzena parivArya vRkodaram 03255006a zaktitomaranArAcair vIrabAhupracoditaiH 03255006c kIryamANo 'pi bahubhir na sma bhImo 'bhyakampata 03255007a gajaM tu sagajArohaM padAtIMz ca caturdaza 03255007c jaghAna gadayA bhImaH saindhavadhvajinImukhe 03255008a pArthaH paJcazatAJ zUrAn pArvatIyAn mahArathAn 03255008c parIpsamAnaH sauvIraM jaghAna dhvajinImukhe 03255009a rAjA svayaM suvIrANAM pravarANAM prahAriNAm 03255009c nimeSamAtreNa zataM jaghAna samare tadA 03255010a dadRze nakulas tatra rathAt praskandya khaDgadhRk 03255010c zirAMsi pAdarakSANAM bIjavat pravapan muhuH 03255011a sahadevas tu saMyAya rathena gajayodhinaH 03255011c pAtayAm Asa nArAcair drumebhya iva barhiNaH 03255012a tatas trigartaH sadhanur avatIrya mahArathAt 03255012c gadayA caturo vAhAn rAjJas tasya tadAvadhIt 03255013a tam abhyAzagataM rAjA padAtiM kuntinandanaH 03255013c ardhacandreNa bANena vivyAdhorasi dharmarAT 03255014a sa bhinnahRdayo vIro vaktrAc choNitam udvaman 03255014c papAtAbhimukhaH pArthaM chinnamUla iva drumaH 03255015a indrasenadvitIyas tu rathAt praskandya dharmarAT 03255015c hatAzvaH sahadevasya pratipede mahAratham 03255016a nakulaM tv abhisaMdhAya kSemaMkaramahAmukhau 03255016c ubhAv ubhayatas tIkSNaiH zaravarSair avarSatAm 03255017a tau zarair abhivarSantau jImUtAv iva vArSikau 03255017c ekaikena vipAThena jaghne mAdravatIsutaH 03255018a trigartarAjaH surathas tasyAtha rathadhUrgataH 03255018c ratham AkSepayAm Asa gajena gajayAnavit 03255019a nakulas tv apabhIs tasmAd rathAc carmAsipANimAn 03255019c udbhrAntaM sthAnam AsthAya tasthau girir ivAcalaH 03255020a surathas taM gajavaraM vadhAya nakulasya tu 03255020c preSayAm Asa sakrodham abhyucchritakaraM tataH 03255021a nakulas tasya nAgasya samIpaparivartinaH 03255021c saviSANaM bhujaM mUle khaDgena nirakRntata 03255022a sa vinadya mahAnAdaM gajaH kaGkaNabhUSaNaH 03255022c patann avAkzirA bhUmau hastyArohAn apothayat 03255023a sa tat karma mahat kRtvA zUro mAdravatIsutaH 03255023c bhImasenarathaM prApya zarma lebhe mahArathaH 03255024a bhImas tv Apatato rAjJaH koTikAzyasya saMgare 03255024c sUtasya nudato vAhAn kSureNApAharac chiraH 03255025a na bubodha hataM sUtaM sa rAjA bAhuzAlinA 03255025c tasyAzvA vyadravan saMkhye hatasUtAs tatas tataH 03255026a vimukhaM hatasUtaM taM bhImaH praharatAM varaH 03255026c jaghAna talayuktena prAsenAbhyetya pANDavaH 03255027a dvAdazAnAM tu sarveSAM sauvIrANAM dhanaMjayaH 03255027c cakarta niSitair bhallair dhanUMSi ca zirAMsi ca 03255028a zibIn ikSvAkumukhyAMz ca trigartAn saindhavAn api 03255028c jaghAnAtirathaH saMkhye bANagocaram AgatAn 03255029a sAditAH pratyadRzyanta bahavaH savyasAcinA 03255029c sapatAkAz ca mAtaGgAH sadhvajAz ca mahArathAH 03255030a pracchAdya pRthivIM tasthuH sarvam AyodhanaM prati 03255030c zarIrANy aziraskAni videhAni zirAMsi ca 03255031a zvagRdhrakaGkakAkolabhAsagomAyuvAyasAH 03255031c atRpyaMs tatra vIrANAM hatAnAM mAMsazoNitaiH 03255032a hateSu teSu vIreSu sindhurAjo jayadrathaH 03255032c vimucya kRSNAM saMtrastaH palAyanaparo 'bhavat 03255033a sa tasmin saMkule sainye draupadIm avatArya vai 03255033c prANaprepsur upAdhAvad vanaM yena narAdhamaH 03255034a draupadIM dharmarAjas tu dRSTvA dhaumyapuraskRtAm 03255034c mAdrIputreNa vIreNa ratham Aropayat tadA 03255035a tatas tad vidrutaM sainyam apayAte jayadrathe 03255035c AdizyAdizya nArAcair AjaghAna vRkodaraH 03255036a savyasAcI tu taM dRSTvA palAyantaM jayadratham 03255036c vArayAm Asa nighnantaM bhImaM saindhavasainikAn 03255037 arjuna uvAca 03255037a yasyApacArAt prApto 'yam asmAn klezo durAsadaH 03255037c tam asmin samaroddeze na pazyAmi jayadratham 03255038a tam evAnviSa bhadraM te kiM te yodhair nipAtitaiH 03255038c anAmiSam idaM karma kathaM vA manyate bhavAn 03255039 vaizaMpAyana uvAca 03255039a ity ukto bhImasenas tu guDAkezena dhImatA 03255039c yudhiSThiram abhiprekSya vAgmI vacanam abravIt 03255040a hatapravIrA ripavo bhUyiSThaM vidrutA dizaH 03255040c gRhItvA draupadIM rAjan nivartatu bhavAn itaH 03255041a yamAbhyAM saha rAjendra dhaumyena ca mahAtmanA 03255041c prApyAzramapadaM rAjan draupadIM parisAntvaya 03255042a na hi me mokSyate jIvan mUDhaH saindhavako nRpaH 03255042c pAtAlatalasaMstho 'pi yadi zakro 'sya sArathiH 03255043 yudhiSThira uvAca 03255043a na hantavyo mahAbAho durAtmApi sa saindhavaH 03255043c duHzalAm abhisaMsmRtya gAndhArIM ca yazasvinIm 03255044 vaizaMpAyana uvAca 03255044a tac chrutvA draupadI bhImam uvAca vyAkulendriyA 03255044c kupitA hrImatI prAjJA patI bhImArjunAv ubhau 03255045a kartavyaM cet priyaM mahyaM vadhyaH sa puruSAdhamaH 03255045c saindhavApasadaH pApo durmatiH kulapAMsanaH 03255046a bhAryAbhihartA nirvairo yaz ca rAjyaharo ripuH 03255046c yAcamAno 'pi saMgrAme na sa jIvitum arhati 03255047a ity uktau tau naravyAghrau yayatur yatra saindhavaH 03255047c rAjA nivavRte kRSNAm AdAya sapurohitaH 03255048a sa pravizyAzramapadaM vyapaviddhabRsIghaTam 03255048c mArkaNDeyAdibhir viprair anukIrNaM dadarza ha 03255049a draupadIm anuzocadbhir brAhmaNais taiH samAgataiH 03255049c samiyAya mahAprAjJaH sabhAryo bhrAtRmadhyagaH 03255050a te sma taM muditA dRSTvA punar abhyAgataM nRpam 03255050c jitvA tAn sindhusauvIrAn draupadIM cAhRtAM punaH 03255051a sa taiH parivRto rAjA tatraivopaviveza ha 03255051c pravivezAzramaM kRSNA yamAbhyAM saha bhAminI 03255052a bhImArjunAv api zrutvA krozamAtragataM ripum 03255052c svayam azvAMs tudantau tau javenaivAbhyadhAvatAm 03255053a idam atyadbhutaM cAtra cakAra puruSo 'rjunaH 03255053c krozamAtragatAn azvAn saindhavasya jaghAna yat 03255054a sa hi divyAstrasaMpannaH kRcchrakAle 'py asaMbhramaH 03255054c akarod duSkaraM karma zarair astrAnumantritaiH 03255055a tato 'bhyadhAvatAM vIrAv ubhau bhImadhanaMjayau 03255055c hatAzvaM saindhavaM bhItam ekaM vyAkulacetasam 03255056a saindhavas tu hatAn dRSTvA tathAzvAn svAn suduHkhitaH 03255056c dRSTvA vikramakarmANi kurvANaM ca dhanaMjayam 03255056e palAyanakRtotsAhaH prAdravad yena vai vanam 03255057a saindhavaM tvabhisaMprekSya parAkrAntaM palAyane 03255057c anuyAya mahAbAhuH phalguno vAkyam abravIt 03255058a anena vIryeNa kathaM striyaM prArthayase balAt 03255058c rAjaputra nivartasva na te yuktaM palAyanam 03255058e kathaM cAnucarAn hitvA zatrumadhye palAyase 03255059a ity ucyamAnaH pArthena saindhavo na nyavartata 03255059c tiSTha tiSTheti taM bhImaH sahasAbhyadravad balI 03255059e mA vadhIr iti pArthas taM dayAvAn abhyabhASata 03256001 vaizaMpAyana uvAca 03256001a jayadrathas tu saMprekSya bhrAtarAv udyatAyudhau 03256001c prAdravat tUrNam avyagro jIvitepsuH suduHkhitaH 03256002a taM bhImaseno dhAvantam avatIrya rathAd balI 03256002c abhidrutya nijagrAha kezapakSe 'tyamarSaNaH 03256003a samudyamya ca taM roSAn niSpipeSa mahItale 03256003c gale gRhItvA rAjAnaM tADayAm Asa caiva ha 03256004a punaH saMjIvamAnasya tasyotpatitum icchataH 03256004c padA mUrdhni mahAbAhuH prAharad vilapiSyataH 03256005a tasya jAnuM dadau bhImo jaghne cainam aratninA 03256005c sa moham agamad rAjA prahAravarapIDitaH 03256006a viroSaM bhImasenaM tu vArayAm Asa phalgunaH 03256006c duHzalAyAH kRte rAjA yat tad Aheti kaurava 03256007 bhImasena uvAca 03256007a nAyaM pApasamAcAro matto jIvitum arhati 03256007c draupadyAs tadanarhAyAH parikleSTA narAdhamaH 03256008a kiM nu zakyaM mayA kartuM yad rAjA satataM ghRNI 03256008c tvaM ca bAlizayA buddhyA sadaivAsmAn prabAdhase 03256009a evam uktvA saTAs tasya paJca cakre vRkodaraH 03256009c ardhacandreNa bANena kiM cid abruvatas tadA 03256010a vikalpayitvA rAjAnaM tataH prAha vRkodaraH 03256010c jIvituM cecchase mUDha hetuM me gadataH zRNu 03256011a dAso 'smIti tvayA vAcyaM saMsatsu ca sabhAsu ca 03256011c evaM te jIvitaM dadyAm eSa yuddhajito vidhiH 03256012a evam astv iti taM rAjA kRcchraprANo jayadrathaH 03256012c provAca puruSavyAghraM bhImam Ahavazobhinam 03256013a tata enaM viceSTantaM baddhvA pArtho vRkodaraH 03256013c ratham AropayAm Asa visaMjJaM pAMsuguNThitam 03256014a tatas taM ratham AsthAya bhImaH pArthAnugas tadA 03256014c abhyetyAzramamadhyastham abhyagacchad yudhiSThiram 03256015a darzayAm Asa bhImas tu tadavasthaM jayadratham 03256015c taM rAjA prAhasad dRSTvA mucyatAm iti cAbravIt 03256016a rAjAnaM cAbravId bhImo draupadyai kathayeti vai 03256016c dAsabhAvaM gato hy eSa pANDUnAM pApacetanaH 03256017a tam uvAca tato jyeSTho bhrAtA sapraNayaM vacaH 03256017c muJcainam adhamAcAraM pramANaM yadi te vayam 03256018a draupadI cAbravId bhImam abhiprekSya yudhiSThiram 03256018c dAso 'yaM mucyatAM rAjJas tvayA paJcasaTaH kRtaH 03256019a sa mukto 'bhyetya rAjAnam abhivAdya yudhiSThiram 03256019c vavande vihvalo rAjA tAMz ca sarvAn munIMs tadA 03256020a tam uvAca ghRNI rAjA dharmaputro yudhiSThiraH 03256020c tathA jayadrathaM dRSTvA gRhItaM savyasAcinA 03256021a adAso gaccha mukto 'si maivaM kArSIH punaH kva cit 03256021c strIkAmuka dhig astu tvAM kSudraH kSudrasahAyavAn 03256021e evaMvidhaM hi kaH kuryAt tvad anyaH puruSAdhamaH 03256022a gatasattvam iva jJAtvA kartAram azubhasya tam 03256022c saMprekSya bharatazreSThaH kRpAM cakre narAdhipaH 03256023a dharme te vardhatAM buddhir mA cAdharme manaH kRthAH 03256023c sAzvaH sarathapAdAtaH svasti gaccha jayadratha 03256024a evam uktas tu savrIDaM tUSNIM kiM cid avAGmukhaH 03256024c jagAma rAjA duHkhArto gaGgAdvArAya bhArata 03256025a sa devaM zaraNaM gatvA virUpAkSam umApatim 03256025c tapaz cacAra vipulaM tasya prIto vRSadhvajaH 03256026a baliM svayaM pratyagRhNAt prIyamANas trilocanaH 03256026c varaM cAsmai dadau devaH sa ca jagrAha tac chRNu 03256027a samastAn sarathAn paJca jayeyaM yudhi pANDavAn 03256027c iti rAjAbravId devaM neti devas tam abravIt 03256028a ajayyAMz cApy avadhyAMz ca vArayiSyasi tAn yudhi 03256028c Rte 'rjunaM mahAbAhuM devair api durAsadam 03256029a yam Ahur ajitaM devaM zaGkhacakragadAdharam 03256029c pradhAnaH so 'straviduSAM tena kRSNena rakSyate 03256030a evam uktas tu nRpatiH svam eva bhavanaM yayau 03256030c pANDavAz ca vane tasmin nyavasan kAmyake tadA 03257001 janamejaya uvAca 03257001a evaM hRtAyAM kRSNAyAM prApya klezam anuttamam 03257001c ata UrdhvaM naravyAghrAH kim akurvata pANDavAH 03257002 vaizaMpAyana uvAca 03257002a evaM kRSNAM mokSayitvA vinirjitya jayadratham 03257002c AsAM cakre munigaNair dharmarAjo yudhiSThiraH 03257003a teSAM madhye maharSINAM zRNvatAm anuzocatAm 03257003c mArkaNDeyam idaM vAkyam abravIt pANDunandanaH 03257004a manye kAlaz ca balavAn daivaM ca vidhinirmitam 03257004c bhavitavyaM ca bhUtAnAM yasya nAsti vyatikramaH 03257005a kathaM hi patnIm asmAkaM dharmajJAM dharmacAriNIm 03257005c saMspRzed IdRzo bhAvaH zuciM stainyam ivAnRtam 03257006a na hi pApaM kRtaM kiM cit karma vA ninditaM kva cit 03257006c draupadyA brAhmaNeSv eva dharmaH sucarito mahAn 03257007a tAM jahAra balAd rAjA mUDhabuddhir jayadrathaH 03257007c tasyAH saMharaNAt prAptaH zirasaH kezavApanam 03257007e parAjayaM ca saMgrAme sasahAyaH samAptavAn 03257008a pratyAhRtA tathAsmAbhir hatvA tat saindhavaM balam 03257008c tad dAraharaNaM prAptam asmAbhir avitarkitam 03257009a duHkhaz cAyaM vane vAso mRgayAyAM ca jIvikA 03257009c hiMsA ca mRgajAtInAM vanaukobhir vanaukasAm 03257009e jJAtibhir vipravAsaz ca mithyA vyavasitair ayam 03257010a asti nUnaM mayA kaz cid alpabhAgyataro naraH 03257010c bhavatA dRSTapUrvo vA zrutapUrvo 'pi vA bhavet 03258001 mArkaNDeya uvAca 03258001a prAptam apratimaM duHkhaM rAmeNa bharatarSabha 03258001c rakSasA jAnakI tasya hRtA bhAryA balIyasA 03258002a AzramAd rAkSasendreNa rAvaNena vihAyasA 03258002c mAyAm AsthAya tarasA hatvA gRdhraM jaTAyuSam 03258003a pratyAjahAra tAM rAmaH sugrIvabalam AzritaH 03258003c baddhvA setuM samudrasya dagdhvA laGkAM zitaiH zaraiH 03258004 yudhiSThira uvAca 03258004a kasmin rAmaH kule jAtaH kiMvIryaH kiMparAkramaH 03258004c rAvaNaH kasya vA putraH kiM vairaM tasya tena ha 03258005a etan me bhagavan sarvaM samyag AkhyAtum arhasi 03258005c zrotum icchAmi caritaM rAmasyAkliSTakarmaNaH 03258006 mArkaNDeya uvAca 03258006a ajo nAmAbhavad rAjA mahAn ikSvAkuvaMzajaH 03258006c tasya putro dazarathaH zazvat svAdhyAyavAJ zuciH 03258007a abhavaMs tasya catvAraH putrA dharmArthakovidAH 03258007c rAmalakSmaNazatrughnA bharataz ca mahAbalaH 03258008a rAmasya mAtA kausalyA kaikeyI bharatasya tu 03258008c sutau lakSmaNazatrughnau sumitrAyAH paraMtapau 03258009a videharAjo janakaH sItA tasyAtmajA vibho 03258009c yAM cakAra svayaM tvaSTA rAmasya mahiSIM priyAm 03258010a etad rAmasya te janma sItAyAz ca prakIrtitam 03258010c rAvaNasyApi te janma vyAkhyAsyAmi janezvara 03258011a pitAmaho rAvaNasya sAkSAd devaH prajApatiH 03258011c svayaMbhUH sarvalokAnAM prabhuH sraSTA mahAtapAH 03258012a pulastyo nAma tasyAsIn mAnaso dayitaH sutaH 03258012c tasya vaizravaNo nAma gavi putro 'bhavat prabhuH 03258013a pitaraM sa samutsRjya pitAmaham upasthitaH 03258013c tasya kopAt pitA rAjan sasarjAtmAnam AtmanA 03258014a sa jajJe vizravA nAma tasyAtmArdhena vai dvijaH 03258014c pratIkArAya sakrodhas tato vaizravaNasya vai 03258015a pitAmahas tu prItAtmA dadau vaizravaNasya ha 03258015c amaratvaM dhanezatvaM lokapAlatvam eva ca 03258016a IzAnena tathA sakhyaM putraM ca nalakUbaram 03258016c rAjadhAnInivezaM ca laGkAM rakSogaNAnvitAm 03259001 mArkaNDeya uvAca 03259001a pulastyasya tu yaH krodhAd ardhadeho 'bhavan muniH 03259001c vizravA nAma sakrodhaH sa vaizravaNam aikSata 03259002a bubudhe taM tu sakrodhaM pitaraM rAkSasezvaraH 03259002c kuberas tatprasAdArthaM yatate sma sadA nRpa 03259003a sa rAjarAjo laGkAyAM nivasan naravAhanaH 03259003c rAkSasIH pradadau tisraH pitur vai paricArikAH 03259004a tAs tadA taM mahAtmAnaM saMtoSayitum udyatAH 03259004c RSiM bharatazArdUla nRttagItavizAradAH 03259005a puSpotkaTA ca rAkA ca mAlinI ca vizAM pate 03259005c anyonyaspardhayA rAjaJ zreyaskAmAH sumadhyamAH 03259006a tAsAM sa bhagavAMs tuSTo mahAtmA pradadau varAn 03259006c lokapAlopamAn putrAn ekaikasyA yathepsitAn 03259007a puSpotkaTAyAM jajJAte dvau putrau rAkSasezvarau 03259007c kumbhakarNadazagrIvau balenApratimau bhuvi 03259008a mAlinI janayAm Asa putram ekaM vibhISaNam 03259008c rAkAyAM mithunaM jajJe kharaH zUrpaNakhA tathA 03259009a vibhISaNas tu rUpeNa sarvebhyo 'bhyadhiko 'bhavat 03259009c sa babhUva mahAbhAgo dharmagoptA kriyAratiH 03259010a dazagrIvas tu sarveSAM jyeSTho rAkSasapuMgavaH 03259010c mahotsAho mahAvIryo mahAsattvaparAkramaH 03259011a kumbhakarNo balenAsIt sarvebhyo 'bhyadhikas tadA 03259011c mAyAvI raNazauNDaz ca raudraz ca rajanIcaraH 03259012a kharo dhanuSi vikrAnto brahmadviT pizitAzanaH 03259012c siddhavighnakarI cApi raudrA zUrpaNakhA tathA 03259013a sarve vedavidaH zUrAH sarve sucaritavratAH 03259013c USuH pitrA saha ratA gandhamAdanaparvate 03259014a tato vaizravaNaM tatra dadRzur naravAhanam 03259014c pitrA sArdhaM samAsInam RddhyA paramayA yutam 03259015a jAtaspardhAs tatas te tu tapase dhRtanizcayAH 03259015c brahmANaM toSayAm Asur ghoreNa tapasA tadA 03259016a atiSThad ekapAdena sahasraM parivatsarAn 03259016c vAyubhakSo dazagrIvaH paJcAgniH susamAhitaH 03259017a adhaHzAyI kumbhakarNo yatAhAro yatavrataH 03259017c vibhISaNaH zIrNaparNam ekam abhyavahArayat 03259018a upavAsaratir dhImAn sadA japyaparAyaNaH 03259018c tam eva kAlam AtiSThat tIvraM tapa udAradhIH 03259019a kharaH zUrpaNakhA caiva teSAM vai tapyatAM tapaH 03259019c paricaryAM ca rakSAM ca cakratur hRSTamAnasau 03259020a pUrNe varSasahasre tu ziraz chittvA dazAnanaH 03259020c juhoty agnau durAdharSas tenAtuSyaj jagatprabhuH 03259021a tato brahmA svayaM gatvA tapasas tAn nyavArayat 03259021c pralobhya varadAnena sarvAn eva pRthak pRthak 03259022 brahmovAca 03259022a prIto 'smi vo nivartadhvaM varAn vRNuta putrakAH 03259022c yad yad iSTam Rte tv ekam amaratvaM tathAstu tat 03259023a yad yad agnau hutaM sarvaM ziras te mahad IpsayA 03259023c tathaiva tAni te dehe bhaviSyanti yathepsitam 03259024a vairUpyaM ca na te dehe kAmarUpadharas tathA 03259024c bhaviSyasi raNe 'rINAM vijetAsi na saMzayaH 03259025 rAvaNa uvAca 03259025a gandharvadevAsurato yakSarAkSasatas tathA 03259025c sarpakiMnarabhUtebhyo na me bhUyAt parAbhavaH 03259026 brahmovAca 03259026a ya ete kIrtitAH sarve na tebhyo 'sti bhayaM tava 03259026c Rte manuSyAd bhadraM te tathA tad vihitaM mayA 03259027 mArkaNDeya uvAca 03259027a evam ukto dazagrIvas tuSTaH samabhavat tadA 03259027c avamene hi durbuddhir manuSyAn puruSAdakaH 03259028a kumbhakarNam athovAca tathaiva prapitAmahaH 03259028c sa vavre mahatIM nidrAM tamasA grastacetanaH 03259029a tathA bhaviSyatIty uktvA vibhISaNam uvAca ha 03259029c varaM vRNISva putra tvaM prIto 'smIti punaH punaH 03259030 vibhISaNa uvAca 03259030a paramApadgatasyApi nAdharme me matir bhavet 03259030c azikSitaM ca bhagavan brahmAstraM pratibhAtu me 03259031 brahmovAca 03259031a yasmAd rAkSasayonau te jAtasyAmitrakarzana 03259031c nAdharme ramate buddhir amaratvaM dadAmi te 03259032 mArkaNDeya uvAca 03259032a rAkSasas tu varaM labdhvA dazagrIvo vizAM pate 03259032c laGkAyAz cyAvayAm Asa yudhi jitvA dhanezvaram 03259033a hitvA sa bhagavA&l laGkAm Avizad gandhamAdanam 03259033c gandharvayakSAnugato rakSaHkiMpuruSaiH saha 03259034a vimAnaM puSpakaM tasya jahArAkramya rAvaNaH 03259034c zazApa taM vaizravaNo na tvAm etad vahiSyati 03259035a yas tu tvAM samare hantA tam evaitad vahiSyati 03259035c avamanya guruM mAM ca kSipraM tvaM na bhaviSyasi 03259036a vibhISaNas tu dharmAtmA satAM dharmam anusmaran 03259036c anvagacchan mahArAja zriyA paramayA yutaH 03259037a tasmai sa bhagavAMs tuSTo bhrAtA bhrAtre dhanezvaraH 03259037c senApatyaM dadau dhImAn yakSarAkSasasenayoH 03259038a rAkSasAH puruSAdAz ca pizAcAz ca mahAbalAH 03259038c sarve sametya rAjAnam abhyaSiJcad dazAnanam 03259039a dazagrIvas tu daityAnAM devAnAM ca balotkaTaH 03259039c Akramya ratnAny aharat kAmarUpI vihaMgamaH 03259040a rAvayAm Asa lokAn yat tasmAd rAvaNa ucyate 03259040c dazagrIvaH kAmabalo devAnAM bhayam Adadhat 03260001 mArkaNDeya uvAca 03260001a tato brahmarSayaH siddhA devarAjarSayas tathA 03260001c havyavAhaM puraskRtya brahmANaM zaraNaM gatAH 03260002 agnir uvAca 03260002a yaH sa vizravasaH putro dazagrIvo mahAbalaH 03260002c avadhyo varadAnena kRto bhagavatA purA 03260003a sa bAdhate prajAH sarvA viprakArair mahAbalaH 03260003c tato nas trAtu bhagavan nAnyas trAtA hi vidyate 03260004 brahmovAca 03260004a na sa devAsuraiH zakyo yuddhe jetuM vibhAvaso 03260004c vihitaM tatra yat kAryam abhitas tasya nigrahe 03260005a tadartham avatIrNo 'sau manniyogAc caturbhujaH 03260005c viSNuH praharatAM zreSThaH sa karmaitat kariSyati 03260006 mArkaNDeya uvAca 03260006a pitAmahas tatas teSAM saMnidhau vAkyam abravIt 03260006c sarvair devagaNaiH sArdhaM saMbhavadhvaM mahItale 03260007a viSNoH sahAyAn RkSISu vAnarISu ca sarvazaH 03260007c janayadhvaM sutAn vIrAn kAmarUpabalAnvitAn 03260008a tato bhAgAnubhAgena devagandharvadAnavAH 03260008c avatartuM mahIM sarve raJjayAm Asur aJjasA 03260009a teSAM samakSaM gandharvIM dundubhIM nAma nAmataH 03260009c zazAsa varado devo devakAryArthasiddhaye 03260010a pitAmahavacaH zrutvA gandharvI dundubhI tataH 03260010c mantharA mAnuSe loke kubjA samabhavat tadA 03260011a zakraprabhRtayaz caiva sarve te surasattamAH 03260011c vAnararkSavarastrISu janayAm Asur AtmajAn 03260011e te 'nvavartan pitqn sarve yazasA ca balena ca 03260012a bhettAro girizRGgANAM zAlatAlazilAyudhAH 03260012c vajrasaMhananAH sarve sarve caughabalAs tathA 03260013a kAmavIryadharAz caiva sarve yuddhavizAradAH 03260013c nAgAyutasamaprANA vAyuvegasamA jave 03260013e yatrecchakanivAsAz ca ke cid atra vanaukasaH 03260014a evaM vidhAya tat sarvaM bhagavA&l lokabhAvanaH 03260014c mantharAM bodhayAm Asa yad yat kAryaM yathA yathA 03260015a sA tadvacanam AjJAya tathA cakre manojavA 03260015c itaz cetaz ca gacchantI vairasaMdhukSaNe ratA 03261001 yudhiSThira uvAca 03261001a uktaM bhagavatA janma rAmAdInAM pRthak pRthak 03261001c prasthAnakAraNaM brahmaJ zrotum icchAmi kathyatAm 03261002a kathaM dAzarathI vIrau bhrAtarau rAmalakSmaNau 03261002c prasthApitau vanaM brahma maithilI ca yazasvinI 03261003 mArkaNDeya uvAca 03261003a jAtaputro dazarathaH prItimAn abhavan nRpaH 03261003c kriyAratir dharmaparaH satataM vRddhasevitA 03261004a krameNa cAsya te putrA vyavardhanta mahaujasaH 03261004c vedeSu sarahasyeSu dhanurvede ca pAragAH 03261005a caritabrahmacaryAs te kRtadArAz ca pArthiva 03261005c yadA tadA dazarathaH prItimAn abhavat sukhI 03261006a jyeSTho rAmo 'bhavat teSAM ramayAm Asa hi prajAH 03261006c manoharatayA dhImAn pitur hRdayatoSaNaH 03261007a tataH sa rAjA matimAn matvAtmAnaM vayo 'dhikam 03261007c mantrayAm Asa sacivair dharmajJaiz ca purohitaiH 03261008a abhiSekAya rAmasya yauvarAjyena bhArata 03261008c prAptakAlaM ca te sarve menire mantrisattamAH 03261009a lohitAkSaM mahAbAhuM mattamAtaGgagAminam 03261009c dIrghabAhuM mahoraskaM nIlakuJcitamUrdhajam 03261010a dIpyamAnaM zriyA vIraM zakrAd anavamaM bale 03261010c pAragaM sarvadharmANAM bRhaspatisamaM matau 03261011a sarvAnuraktaprakRtiM sarvavidyAvizAradam 03261011c jitendriyam amitrANAm api dRSTimanoharam 03261012a niyantAram asAdhUnAM goptAraM dharmacAriNAm 03261012c dhRtimantam anAdhRSyaM jetAram aparAjitam 03261013a putraM rAjA dazarathaH kausalyAnandavardhanam 03261013c saMdRzya paramAM prItim agacchat kurunandana 03261014a cintayaMz ca mahAtejA guNAn rAmasya vIryavAn 03261014c abhyabhASata bhadraM te prIyamANaH purohitam 03261015a adya puSyo nizi brahman puNyaM yogam upaiSyati 03261015c saMbhArAH saMbhriyantAM me rAmaz copanimantryatAm 03261016a iti tad rAjavacanaM pratizrutyAtha mantharA 03261016c kaikeyIm abhigamyedaM kAle vacanam abravIt 03261017a adya kaikeyi daurbhAgyaM rAjJA te khyApitaM mahat 03261017c AzIviSas tvAM saMkruddhaz caNDo dazati durbhage 03261018a subhagA khalu kausalyA yasyAH putro 'bhiSekSyate 03261018c kuto hi tava saubhAgyaM yasyAH putro na rAjyabhAk 03261019a sA tad vacanam AjJAya sarvAbharaNabhUSitA 03261019c vedIvilagnamadhyeva bibhratI rUpam uttamam 03261020a vivikte patim AsAdya hasantIva zucismitA 03261020c praNayaM vyaJjayantIva madhuraM vAkyam abravIt 03261021a satyapratijJa yan me tvaM kAmam ekaM nisRSTavAn 03261021c upAkuruSva tad rAjaMs tasmAn mucyasva saMkaTAt 03261022 rAjovAca 03261022a varaM dadAni te hanta tad gRhANa yad icchasi 03261022c avadhyo vadhyatAM ko 'dya vadhyaH ko 'dya vimucyatAm 03261023a dhanaM dadAni kasyAdya hriyatAM kasya vA punaH 03261023c brAhmaNasvAd ihAnyatra yat kiM cid vittam asti me 03261024 mArkaNDeya uvAca 03261024a sA tad vacanam AjJAya parigRhya narAdhipam 03261024c Atmano balam AjJAya tata enam uvAca ha 03261025a AbhiSecanikaM yat te rAmArtham upakalpitam 03261025c bharatas tad avApnotu vanaM gacchatu rAghavaH 03261026a sa tad rAjA vacaH zrutvA vipriyaM dAruNodayam 03261026c duHkhArto bharatazreSTha na kiM cid vyAjahAra ha 03261027a tatas tathoktaM pitaraM rAmo vijJAya vIryavAn 03261027c vanaM pratasthe dharmAtmA rAjA satyo bhavatv iti 03261028a tam anvagacchal lakSmIvAn dhanuSmA&l lakSmaNas tadA 03261028c sItA ca bhAryA bhadraM te vaidehI janakAtmajA 03261029a tato vanaM gate rAme rAjA dazarathas tadA 03261029c samayujyata dehasya kAlaparyAyadharmaNA 03261030a rAmaM tu gatam AjJAya rAjAnaM ca tathAgatam 03261030c AnAyya bharataM devI kaikeyI vAkyam abravIt 03261031a gato dazarathaH svargaM vanasthau rAmalakSmaNau 03261031c gRhANa rAjyaM vipulaM kSemaM nihatakaNTakam 03261032a tAm uvAca sa dharmAtmA nRzaMsaM bata te kRtam 03261032c patiM hatvA kulaM cedam utsAdya dhanalubdhayA 03261033a ayazaH pAtayitvA me mUrdhni tvaM kulapAMsane 03261033c sakAmA bhava me mAtar ity uktvA praruroda ha 03261034a sa cAritraM vizodhyAtha sarvaprakRtisaMnidhau 03261034c anvayAd bhrAtaraM rAmaM vinivartanalAlasaH 03261035a kausalyAM ca sumitrAM ca kaikeyIM ca suduHkhitaH 03261035c agre prasthApya yAnaiH sa zatrughnasahito yayau 03261036a vasiSThavAmadevAbhyAM vipraiz cAnyaiH sahasrazaH 03261036c paurajAnapadaiH sArdhaM rAmAnayanakAGkSayA 03261037a dadarza citrakUTasthaM sa rAmaM sahalakSmaNam 03261037c tApasAnAm alaMkAraM dhArayantaM dhanurdharam 03261038a visarjitaH sa rAmeNa pitur vacanakAriNA 03261038c nandigrAme 'karod rAjyaM puraskRtyAsya pAduke 03261039a rAmas tu punar AzaGkya paurajAnapadAgamam 03261039c praviveza mahAraNyaM zarabhaGgAzramaM prati 03261040a satkRtya zarabhaGgaM sa daNDakAraNyam AzritaH 03261040c nadIM godAvarIM ramyAm Azritya nyavasat tadA 03261041a vasatas tasya rAmasya tataH zUrpaNakhAkRtam 03261041c khareNAsIn mahad vairaM janasthAnanivAsinA 03261042a rakSArthaM tApasAnAM ca rAghavo dharmavatsalaH 03261042c caturdaza sahasrANi jaghAna bhuvi rakSasAm 03261043a dUSaNaM ca kharaM caiva nihatya sumahAbalau 03261043c cakre kSemaM punar dhImAn dharmAraNyaM sa rAghavaH 03261044a hateSu teSu rakSaHsu tataH zUrpaNakhA punaH 03261044c yayau nikRttanAsoSThI laGkAM bhrAtur nivezanam 03261045a tato rAvaNam abhyetya rAkSasI duHkhamUrchitA 03261045c papAta pAdayor bhrAtuH saMzuSkarudhirAnanA 03261046a tAM tathA vikRtAM dRSTvA rAvaNaH krodhamUrchitaH 03261046c utpapAtAsanAt kruddho dantair dantAn upaspRzan 03261047a svAn amAtyAn visRjyAtha vivikte tAm uvAca saH 03261047c kenAsy evaM kRtA bhadre mAm acintyAvamanya ca 03261048a kaH zUlaM tIkSNam AsAdya sarvagAtrair niSevate 03261048c kaH zirasy agnim AdAya vizvastaH svapate sukham 03261049a AzIviSaM ghorataraM pAdena spRzatIha kaH 03261049c siMhaM kesariNaM kaz ca daMSTrAsu spRzya tiSThati 03261050a ity evaM bruvatas tasya srotobhyas tejaso 'rciSaH 03261050c nizcerur dahyato rAtrau vRkSasyeva svarandhrataH 03261051a tasya tat sarvam Acakhyau bhaginI rAmavikramam 03261051c kharadUSaNasaMyuktaM rAkSasAnAM parAbhavam 03261052a sa nizcitya tataH kRtyaM svasAram upasAntvya ca 03261052c Urdhvam Acakrame rAjA vidhAya nagare vidhim 03261053a trikUTaM samatikramya kAlaparvatam eva ca 03261053c dadarza makarAvAsaM gambhIrodaM mahodadhim 03261054a tam atItyAtha gokarNam abhyagacchad dazAnanaH 03261054c dayitaM sthAnam avyagraM zUlapANer mahAtmanaH 03261055a tatrAbhyagacchan mArIcaM pUrvAmAtyaM dazAnanaH 03261055c purA rAmabhayAd eva tApasyaM samupAzritam 03262001 mArkaNDeya uvAca 03262001a mArIcas tv atha saMbhrAnto dRSTvA rAvaNam Agatam 03262001c pUjayAm Asa satkAraiH phalamUlAdibhis tathA 03262002a vizrAntaM cainam AsInam anvAsInaH sa rAkSasaH 03262002c uvAca prazritaM vAkyaM vAkyajJo vAkyakovidam 03262003a na te prakRtimAn varNaH kaccit kSemaM pure tava 03262003c kaccit prakRtayaH sarvA bhajante tvAM yathA purA 03262004a kim ihAgamane cApi kAryaM te rAkSasezvara 03262004c kRtam ity eva tad viddhi yady api syAt suduSkaram 03262005a zazaMsa rAvaNas tasmai tat sarvaM rAmaceSTitam 03262005c mArIcas tv abravIc chrutvA samAsenaiva rAvaNam 03262006a alaM te rAmam AsAdya vIryajJo hy asmi tasya vai 03262006c bANavegaM hi kas tasya zaktaH soDhuM mahAtmanaH 03262007a pravrajyAyAM hi me hetuH sa eva puruSarSabhaH 03262007c vinAzamukham etat te kenAkhyAtaM durAtmanA 03262008a tam uvAcAtha sakrodho rAvaNaH paribhartsayan 03262008c akurvato 'smadvacanaM syAn mRtyur api te dhruvam 03262009a mArIcaz cintayAm Asa viziSTAn maraNaM varam 03262009c avazyaM maraNe prApte kariSyAmy asya yan matam 03262010a tatas taM pratyuvAcAtha mArIco rAkSasezvaram 03262010c kiM te sAhyaM mayA kAryaM kariSyAmy avazo 'pi tat 03262011a tam abravId dazagrIvo gaccha sItAM pralobhaya 03262011c ratnazRGgo mRgo bhUtvA ratnacitratanUruhaH 03262012a dhruvaM sItA samAlakSya tvAM rAmaM codayiSyati 03262012c apakrAnte ca kAkutsthe sItA vazyA bhaviSyati 03262013a tAm AdAyApaneSyAmi tataH sa na bhaviSyati 03262013c bhAryAviyogAd durbuddhir etat sAhyaM kuruSva me 03262014a ity evam ukto mArIcaH kRtvodakam athAtmanaH 03262014c rAvaNaM purato yAntam anvagacchat suduHkhitaH 03262015a tatas tasyAzramaM gatvA rAmasyAkliSTakarmaNaH 03262015c cakratus tat tathA sarvam ubhau yat pUrvamantritam 03262016a rAvaNas tu yatir bhUtvA muNDaH kuNDI tridaNDadhRk 03262016c mRgaz ca bhUtvA mArIcas taM dezam upajagmatuH 03262017a darzayAm Asa vaidehIM mArIco mRgarUpadhRk 03262017c codayAm Asa tasyArthe sA rAmaM vidhicoditA 03262018a rAmas tasyAH priyaM kurvan dhanur AdAya satvaraH 03262018c rakSArthe lakSmaNaM nyasya prayayau mRgalipsayA 03262019a sa dhanvI baddhatUNIraH khaDgagodhAGgulitravAn 03262019c anvadhAvan mRgaM rAmo rudras tArAmRgaM yathA 03262020a so 'ntarhitaH punas tasya darzanaM rAkSaso vrajan 03262020c cakarSa mahad adhvAnaM rAmas taM bubudhe tataH 03262021a nizAcaraM viditvA taM rAghavaH pratibhAnavAn 03262021c amoghaM zaram AdAya jaghAna mRgarUpiNam 03262022a sa rAmabANAbhihataH kRtvA rAmasvaraM tadA 03262022c hA sIte lakSmaNety evaM cukrozArtasvareNa ha 03262023a zuzrAva tasya vaidehI tatas tAM karuNAM giram 03262023c sA prAdravad yataH zabdas tAm uvAcAtha lakSmaNaH 03262024a alaM te zaGkayA bhIru ko rAmaM viSahiSyati 03262024c muhUrtAd drakSyase rAmam AgataM taM zucismite 03262025a ity uktvA sA prarudatI paryazaGkata devaram 03262025c hatA vai strIsvabhAvena zuddhacAritrabhUSaNam 03262026a sA taM paruSam ArabdhA vaktuM sAdhvI pativratA 03262026c naiSa kAlo bhaven mUDha yaM tvaM prArthayase hRdA 03262027a apy ahaM zastram AdAya hanyAm AtmAnam AtmanA 03262027c pateyaM girizRGgAd vA vizeyaM vA hutAzanam 03262028a rAmaM bhartAram utsRjya na tv ahaM tvAM kathaM cana 03262028c nihInam upatiSTheyaM zArdUlI kroSTukaM yathA 03262029a etAdRzaM vacaH zrutvA lakSmaNaH priyarAghavaH 03262029c pidhAya karNau sadvRttaH prasthito yena rAghavaH 03262029e sa rAmasya padaM gRhya prasasAra dhanurdharaH 03262030a etasminn antare rakSo rAvaNaH pratyadRzyata 03262030c abhavyo bhavyarUpeNa bhasmacchanna ivAnalaH 03262030e yativeSapraticchanno jihIrSus tAm aninditAm 03262031a sA tam AlakSya saMprAptaM dharmajJA janakAtmajA 03262031c nimantrayAm Asa tadA phalamUlAzanAdibhiH 03262032a avamanya sa tat sarvaM svarUpaM pratipadya ca 03262032c sAntvayAm Asa vaidehIm iti rAkSasapuMgavaH 03262033a sIte rAkSasarAjo 'haM rAvaNo nAma vizrutaH 03262033c mama laGkA purI nAmnA ramyA pAre mahodadheH 03262034a tatra tvaM varanArISu zobhiSyasi mayA saha 03262034c bhAryA me bhava suzroNi tApasaM tyaja rAghavam 03262035a evamAdIni vAkyAni zrutvA sItAtha jAnakI 03262035c pidhAya karNau suzroNI maivam ity abravId vacaH 03262036a prapated dyauH sanakSatrA pRthivI zakalIbhavet 03262036c zaityam agnir iyAn nAhaM tyajeyaM raghunandanam 03262037a kathaM hi bhinnakaraTaM padminaM vanagocaram 03262037c upasthAya mahAnAgaM kareNuH sUkaraM spRzet 03262038a kathaM hi pItvA mAdhvIkaM pItvA ca madhumAdhavIm 03262038c lobhaM sauvIrake kuryAn nArI kA cid iti smare 03262039a iti sA taM samAbhASya pravivezAzramaM punaH 03262039c tAm anudrutya suzroNIM rAvaNaH pratyaSedhayat 03262040a bhartsayitvA tu rUkSeNa svareNa gatacetanAm 03262040c mUrdhajeSu nijagrAha kham upAcakrame tataH 03262041a tAM dadarza tadA gRdhro jaTAyur girigocaraH 03262041c rudatIM rAma rAmeti hriyamANAM tapasvinIm 03263001 mArkaNDeya uvAca 03263001a sakhA dazarathasyAsIj jaTAyur aruNAtmajaH 03263001c gRdhrarAjo mahAvIryaH saMpAtir yasya sodaraH 03263002a sa dadarza tadA sItAM rAvaNAGkagatAM snuSAm 03263002c krodhAd abhyadravat pakSI rAvaNaM rAkSasezvaram 03263003a athainam abravId gRdhro muJca muJceti maithilIm 03263003c dhriyamANe mayi kathaM hariSyasi nizAcara 03263003e na hi me mokSyase jIvan yadi notsRjase vadhUm 03263004a uktvaivaM rAkSasendraM taM cakarta nakharair bhRzam 03263004c pakSatuNDaprahAraiz ca bahuzo jarjarIkRtaH 03263004e cakSAra rudhiraM bhUri giriH prasravaNair iva 03263005a sa vadhyamAno gRdhreNa rAmapriyahitaiSiNA 03263005c khaDgam AdAya ciccheda bhujau tasya patatriNaH 03263006a nihatya gRdhrarAjaM sa chinnAbhrazikharopamam 03263006c Urdhvam Acakrame sItAM gRhItvAGkena rAkSasaH 03263007a yatra yatra tu vaidehI pazyaty AzramamaNDalam 03263007c saro vA saritaM vApi tatra muJcati bhUSaNam 03263008a sA dadarza giriprasthe paJca vAnarapuMgavAn 03263008c tatra vAso mahad divyam utsasarja manasvinI 03263009a tat teSAM vAnarendrANAM papAta pavanoddhutam 03263009c madhye supItaM paJcAnAM vidyun meghAntare yathA 03263010a evaM hRtAyAM vaidehyAM rAmo hatvA mahAmRgam 03263010c nivRtto dadRze dhImAn bhrAtaraM lakSmaNaM tadA 03263011a katham utsRjya vaidehIM vane rAkSasasevite 03263011c ity evaM bhrAtaraM dRSTvA prApto 'sIti vyagarhayat 03263012a mRgarUpadhareNAtha rakSasA so 'pakarSaNam 03263012c bhrAtur AgamanaM caiva cintayan paryatapyata 03263013a garhayann eva rAmas tu tvaritas taM samAsadat 03263013c api jIvati vaidehI neti pazyAmi lakSmaNa 03263014a tasya tat sarvam Acakhyau sItAyA lakSmaNo vacaH 03263014c yad uktavaty asadRzaM vaidehI pazcimaM vacaH 03263015a dahyamAnena tu hRdA rAmo 'bhyapatad Azramam 03263015c sa dadarza tadA gRdhraM nihataM parvatopamam 03263016a rAkSasaM zaGkamAnas tu vikRSya balavad dhanuH 03263016c abhyadhAvata kAkutsthas tatas taM sahalakSmaNaH 03263017a sa tAv uvAca tejasvI sahitau rAmalakSmaNau 03263017c gRdhrarAjo 'smi bhadraM vAM sakhA dazarathasya ha 03263018a tasya tad vacanaM zrutvA saMgRhya dhanuSI zubhe 03263018c ko 'yaM pitaram asmAkaM nAmnAhety Ucatuz ca tau 03263019a tato dadRzatus tau taM chinnapakSadvayaM tathA 03263019c tayoH zazaMsa gRdhras tu sItArthe rAvaNAd vadham 03263020a apRcchad rAghavo gRdhraM rAvaNaH kAM dizaM gataH 03263020c tasya gRdhraH ziraHkampair AcacakSe mamAra ca 03263021a dakSiNAm iti kAkutstho viditvAsya tad iGgitam 03263021c saMskAraM lambhayAm Asa sakhAyaM pUjayan pituH 03263022a tato dRSTvAzramapadaM vyapaviddhabRsIghaTam 03263022c vidhvastakalazaM zUnyaM gomAyubalasevitam 03263023a duHkhazokasamAviSTau vaidehIharaNArditau 03263023c jagmatur daNDakAraNyaM dakSiNena paraMtapau 03263024a vane mahati tasmiMs tu rAmaH saumitriNA saha 03263024c dadarza mRgayUthAni dravamANAni sarvazaH 03263024e zabdaM ca ghoraM sattvAnAM dAvAgner iva vardhataH 03263025a apazyetAM muhUrtAc ca kabandhaM ghoradarzanam 03263025c meghaparvatasaMkAzaM zAlaskandhaM mahAbhujam 03263025e urogatavizAlAkSaM mahodaramahAmukham 03263026a yadRcchayAtha tad rakSaH kare jagrAha lakSmaNam 03263026c viSAdam agamat sadyaH saumitrir atha bhArata 03263027a sa rAmam abhisaMprekSya kRSyate yena tanmukham 03263027c viSaNNaz cAbravId rAmaM pazyAvasthAm imAM mama 03263028a haraNaM caiva vaidehyA mama cAyam upaplavaH 03263028c rAjyabhraMzaz ca bhavatas tAtasya maraNaM tathA 03263029a nAhaM tvAM saha vaidehyA sametaM kosalAgatam 03263029c drakSyAmi pRthivIrAjye pitRpaitAmahe sthitam 03263030a drakSyanty Aryasya dhanyA ye kuzalAjazamIlavaiH 03263030c abhiSiktasya vadanaM somaM sAbhralavaM yathA 03263031a evaM bahuvidhaM dhImAn vilalApa sa lakSmaNaH 03263031c tam uvAcAtha kAkutsthaH saMbhrameSv apy asaMbhramaH 03263032a mA viSIda naravyAghra naiSa kaz cin mayi sthite 03263032c chindhy asya dakSiNaM bAhuM chinnaH savyo mayA bhujaH 03263033a ity evaM vadatA tasya bhujo rAmeNa pAtitaH 03263033c khaDgena bhRzatIkSNena nikRttas tilakANDavat 03263034a tato 'sya dakSiNaM bAhuM khaDgenAjaghnivAn balI 03263034c saumitrir api saMprekSya bhrAtaraM rAghavaM sthitam 03263035a punar abhyAhanat pArzve tad rakSo lakSmaNo bhRzam 03263035c gatAsur apatad bhUmau kabandhaH sumahAMs tataH 03263036a tasya dehAd viniHsRtya puruSo divyadarzanaH 03263036c dadRze divam AsthAya divi sUrya iva jvalan 03263037a papraccha rAmas taM vAgmI kas tvaM prabrUhi pRcchataH 03263037c kAmayA kim idaM citram AzcaryaM pratibhAti me 03263038a tasyAcacakSe gandharvo vizvAvasur ahaM nRpa 03263038c prApto brahmAnuzApena yoniM rAkSasasevitAm 03263039a rAvaNena hRtA sItA rAjJA laGkAnivAsinA 03263039c sugrIvam abhigacchasva sa te sAhyaM kariSyati 03263040a eSA pampA zivajalA haMsakAraNDavAyutA 03263040c RzyamUkasya zailasya saMnikarSe taTAkinI 03263041a saMvasaty atra sugrIvaz caturbhiH sacivaiH saha 03263041c bhrAtA vAnararAjasya vAlino hemamAlinaH 03263042a etAvac chakyam asmAbhir vaktuM draSTAsi jAnakIm 03263042c dhruvaM vAnararAjasya vidito rAvaNAlayaH 03263043a ity uktvAntarhito divyaH puruSaH sa mahAprabhaH 03263043c vismayaM jagmatuz cobhau tau vIrau rAmalakSmaNau 03264001 mArkaNDeya uvAca 03264001a tato 'vidUre nalinIM prabhUtakamalotpalAm 03264001c sItAharaNaduHkhArtaH pampAM rAmaH samAsadat 03264002a mArutena suzItena sukhenAmRtagandhinA 03264002c sevyamAno vane tasmiJ jagAma manasA priyAm 03264003a vilalApa sa rAjendras tatra kAntAm anusmaran 03264003c kAmabANAbhisaMtaptaH saumitris tam athAbravIt 03264004a na tvAm evaMvidho bhAvaH spraSTum arhati mAnada 03264004c Atmavantam iva vyAdhiH puruSaM vRddhazIlinam 03264005a pravRttir upalabdhA te vaidehyA rAvaNasya ca 03264005c tAM tvaM puruSakAreNa buddhyA caivopapAdaya 03264006a abhigacchAva sugrIvaM zailasthaM haripuMgavam 03264006c mayi ziSye ca bhRtye ca sahAye ca samAzvasa 03264007a evaM bahuvidhair vAkyair lakSmaNena sa rAghavaH 03264007c uktaH prakRtim Apede kArye cAnantaro 'bhavat 03264008a niSevya vAri pampAyAs tarpayitvA pitqn api 03264008c pratasthatur ubhau vIrau bhrAtarau rAmalakSmaNau 03264009a tAv RzyamUkam abhyetya bahumUlaphalaM girim 03264009c giryagre vAnarAn paJca vIrau dadRzatus tadA 03264010a sugrIvaH preSayAm Asa sacivaM vAnaraM tayoH 03264010c buddhimantaM hanUmantaM himavantam iva sthitam 03264011a tena saMbhASya pUrvaM tau sugrIvam abhijagmatuH 03264011c sakhyaM vAnararAjena cakre rAmas tato nRpa 03264012a tad vAso darzayAm Asus tasya kArye nivedite 03264012c vAnarANAM tu yat sItA hriyamANAbhyavAsRjat 03264013a tat pratyayakaraM labdhvA sugrIvaM plavagAdhipam 03264013c pRthivyAM vAnaraizvarye svayaM rAmo 'bhyaSecayat 03264014a pratijajJe ca kAkutsthaH samare vAlino vadham 03264014c sugrIvaz cApi vaidehyAH punarAnayanaM nRpa 03264015a ity uktvA samayaM kRtvA vizvAsya ca parasparam 03264015c abhyetya sarve kiSkindhAM tasthur yuddhAbhikAGkSiNaH 03264016a sugrIvaH prApya kiSkindhAM nanAdaughanibhasvanaH 03264016c nAsya tan mamRSe vAlI taM tArA pratyaSedhayat 03264017a yathA nadati sugrIvo balavAn eSa vAnaraH 03264017c manye cAzrayavAn prApto na tvaM nirgantum arhasi 03264018a hemamAlI tato vAlI tArAM tArAdhipAnanAm 03264018c provAca vacanaM vAgmI tAM vAnarapatiH patiH 03264019a sarvabhUtarutajJA tvaM pazya buddhyA samanvitA 03264019c kenApAzrayavAn prApto mamaiSa bhrAtRgandhikaH 03264020a cintayitvA muhUrtaM tu tArA tArAdhipaprabhA 03264020c patim ity abravIt prAjJA zRNu sarvaM kapIzvara 03264021a hRtadAro mahAsattvo rAmo dazarathAtmajaH 03264021c tulyArimitratAM prAptaH sugrIveNa dhanurdharaH 03264022a bhrAtA cAsya mahAbAhuH saumitrir aparAjitaH 03264022c lakSmaNo nAma medhAvI sthitaH kAryArthasiddhaye 03264023a maindaz ca dvividaz caiva hanUmAMz cAnilAtmajaH 03264023c jAmbavAn RkSarAjaz ca sugrIvasacivAH sthitAH 03264024a sarva ete mahAtmAno buddhimanto mahAbalAH 03264024c alaM tava vinAzAya rAmavIryavyapAzrayAt 03264025a tasyAs tad AkSipya vaco hitam uktaM kapIzvaraH 03264025c paryazaGkata tAm IrSuH sugrIvagatamAnasAm 03264026a tArAM paruSam uktvA sa nirjagAma guhAmukhAt 03264026c sthitaM mAlyavato 'bhyAze sugrIvaM so 'bhyabhASata 03264027a asakRt tvaM mayA mUDha nirjito jIvitapriyaH 03264027c mukto jJAtir iti jJAtvA kA tvarA maraNe punaH 03264028a ity uktaH prAha sugrIvo bhrAtaraM hetumad vacaH 03264028c prAptakAlam amitraghno rAmaM saMbodhayann iva 03264029a hRtadArasya me rAjan hRtarAjyasya ca tvayA 03264029c kiM nu jIvitasAmarthyam iti viddhi samAgatam 03264030a evam uktvA bahuvidhaM tatas tau saMnipetatuH 03264030c samare vAlisugrIvau zAlatAlazilAyudhau 03264031a ubhau jaghnatur anyonyam ubhau bhUmau nipetatuH 03264031c ubhau vavalgatuz citraM muSTibhiz ca nijaghnatuH 03264032a ubhau rudhirasaMsiktau nakhadantaparikSatau 03264032c zuzubhAte tadA vIrau puSpitAv iva kiMzukau 03264033a na vizeSas tayor yuddhe tadA kaz cana dRzyate 03264033c sugrIvasya tadA mAlAM hanUmAn kaNTha Asajat 03264034a sa mAlayA tadA vIraH zuzubhe kaNThasaktayA 03264034c zrImAn iva mahAzailo malayo meghamAlayA 03264035a kRtacihnaM tu sugrIvaM rAmo dRSTvA mahAdhanuH 03264035c vicakarSa dhanuHzreSThaM vAlim uddizya lakSyavat 03264036a visphAras tasya dhanuSo yantrasyeva tadA babhau 03264036c vitatrAsa tadA vAlI zareNAbhihato hRdi 03264037a sa bhinnamarmAbhihato vaktrAc choNitam udvaman 03264037c dadarzAvasthitaM rAmam ArAt saumitriNA saha 03264038a garhayitvA sa kAkutsthaM papAta bhuvi mUrchitaH 03264038c tArA dadarza taM bhUmau tArApatim iva cyutam 03264039a hate vAlini sugrIvaH kiSkindhAM pratyapadyata 03264039c tAM ca tArApatimukhIM tArAM nipatitezvarAm 03264040a rAmas tu caturo mAsAn pRSThe mAlyavataH zubhe 03264040c nivAsam akarod dhImAn sugrIveNAbhyupasthitaH 03264041a rAvaNo 'pi purIM gatvA laGkAM kAmabalAtkRtaH 03264041c sItAM nivezayAm Asa bhavane nandanopame 03264041e azokavanikAbhyAze tApasAzramasaMnibhe 03264042a bhartRsmaraNatanvaGgI tApasIveSadhAriNI 03264042c upavAsatapaHzIlA tatra sA pRthulekSaNA 03264042e uvAsa duHkhavasatIH phalamUlakRtAzanA 03264043a dideza rAkSasIs tatra rakSaNe rAkSasAdhipaH 03264043c prAsAsizUlaparazumudgarAlAtadhAriNIH 03264044a dvyakSIM tryakSIM lalATAkSIM dIrghajihvAm ajihvikAm 03264044c tristanIm ekapAdAM ca trijaTAm ekalocanAm 03264045a etAz cAnyAz ca dIptAkSyaH karabhotkaTamUrdhajAH 03264045c parivAryAsate sItAM divArAtram atandritAH 03264046a tAs tu tAm AyatApAGgIM pizAcyo dAruNasvanAH 03264046c tarjayanti sadA raudrAH paruSavyaJjanAkSarAH 03264047a khAdAma pATayAmainAM tilazaH pravibhajya tAm 03264047c yeyaM bhartAram asmAkam avamanyeha jIvati 03264048a ity evaM paribhartsantIs trAsyamAnA punaH punaH 03264048c bhartRzokasamAviSTA niHzvasyedam uvAca tAH 03264049a AryAH khAdata mAM zIghraM na me lobho 'sti jIvite 03264049c vinA taM puNDarIkAkSaM nIlakuJcitamUrdhajam 03264050a apy evAhaM nirAhArA jIvitapriyavarjitA 03264050c zoSayiSyAmi gAtrANi vyAlI tAlagatA yathA 03264051a na tv anyam abhigaccheyaM pumAMsaM rAghavAd Rte 03264051c iti jAnIta satyaM me kriyatAM yad anantaram 03264052a tasyAs tad vacanaM zrutvA rAkSasyas tAH kharasvanAH 03264052c AkhyAtuM rAkSasendrAya jagmus tat sarvam AditaH 03264053a gatAsu tAsu sarvAsu trijaTA nAma rAkSasI 03264053c sAntvayAm Asa vaidehIM dharmajJA priyavAdinI 03264054a sIte vakSyAmi te kiM cid vizvAsaM kuru me sakhi 03264054c bhayaM te vyetu vAmoru zRNu cedaM vaco mama 03264055a avindhyo nAma medhAvI vRddho rAkSasapuMgavaH 03264055c sa rAmasya hitAnveSI tvadarthe hi sa mAvadat 03264056a sItA madvacanAd vAcyA samAzvAsya prasAdya ca 03264056c bhartA te kuzalI rAmo lakSmaNAnugato balI 03264057a sakhyaM vAnararAjena zakrapratimatejasA 03264057c kRtavAn rAghavaH zrImAMs tvadarthe ca samudyataH 03264058a mA ca te 'stu bhayaM bhIru rAvaNAl lokagarhitAt 03264058c nalakUbarazApena rakSitA hy asy anindite 03264059a zapto hy eSa purA pApo vadhUM rambhAM parAmRzan 03264059c na zakto vivazAM nArIm upaitum ajitendriyaH 03264060a kSipram eSyati te bhartA sugrIveNAbhirakSitaH 03264060c saumitrisahito dhImAMs tvAM ceto mokSayiSyati 03264061a svapnA hi sumahAghorA dRSTA me 'niSTadarzanAH 03264061c vinAzAyAsya durbuddheH paulastyakulaghAtinaH 03264062a dAruNo hy eSa duSTAtmA kSudrakarmA nizAcaraH 03264062c svabhAvAc chIladoSeNa sarveSAM bhayavardhanaH 03264063a spardhate sarvadevair yaH kAlopahatacetanaH 03264063c mayA vinAzaliGgAni svapne dRSTAni tasya vai 03264064a tailAbhiSikto vikaco majjan paGke dazAnanaH 03264064c asakRt kharayukte tu rathe nRtyann iva sthitaH 03264065a kumbhakarNAdayaz ceme nagnAH patitamUrdhajAH 03264065c kRSyante dakSiNAm AzAM raktamAlyAnulepanAH 03264066a zvetAtapatraH soSNISaH zuklamAlyavibhUSaNaH 03264066c zvetaparvatam ArUDha eka eva vibhISaNaH 03264067a sacivAz cAsya catvAraH zuklamAlyAnulepanAH 03264067c zvetaparvatam ArUDhA mokSyante 'smAn mahAbhayAt 03264068a rAmasyAstreNa pRthivI parikSiptA sasAgarA 03264068c yazasA pRthivIM kRtsnAM pUrayiSyati te patiH 03264069a asthisaMcayam ArUDho bhuJjAno madhupAyasam 03264069c lakSmaNaz ca mayA dRSTo nirIkSan sarvato dizaH 03264070a rudatI rudhirArdrAGgI vyAghreNa parirakSitA 03264070c asakRt tvaM mayA dRSTA gacchantI dizam uttarAm 03264071a harSam eSyasi vaidehi kSipraM bhartRsamanvitA 03264071c rAghaveNa saha bhrAtrA sIte tvam acirAd iva 03264072a iti sA mRgazAvAkSI tac chrutvA trijaTAvacaH 03264072c babhUvAzAvatI bAlA punar bhartRsamAgame 03264073a yAvad abhyAgatA raudrAH pizAcyas tAH sudAruNAH 03264073c dadRzus tAM trijaTayA sahAsInAM yathA purA 03265001 mArkaNDeya uvAca 03265001a tatas tAM bhartRzokArtAM dInAM malinavAsasam 03265001c maNizeSAbhyalaMkArAM rudatIM ca pativratAm 03265002a rAkSasIbhir upAsyantIM samAsInAM zilAtale 03265002c rAvaNaH kAmabANArto dadarzopasasarpa ca 03265003a devadAnavagandharvayakSakiMpuruSair yudhi 03265003c ajito 'zokavanikAM yayau kandarpamohitaH 03265004a divyAmbaradharaH zrImAn sumRSTamaNikuNDalaH 03265004c vicitramAlyamukuTo vasanta iva mUrtimAn 03265005a sa kalpavRkSasadRzo yatnAd api vibhUSitaH 03265005c zmazAnacaityadrumavad bhUSito 'pi bhayaMkaraH 03265006a sa tasyAs tanumadhyAyAH samIpe rajanIcaraH 03265006c dadRze rohiNIm etya zanaizcara iva grahaH 03265007a sa tAm Amantrya suzroNIM puSpaketuzarAhataH 03265007c idam ity abravId bAlAM trastAM rauhIm ivAbalAm 03265008a sIte paryAptam etAvat kRto bhartur anugrahaH 03265008c prasAdaM kuru tanvaGgi kriyatAM parikarma te 03265009a bhajasva mAM varArohe mahArhAbharaNAmbarA 03265009c bhava me sarvanArINAm uttamA varavarNini 03265010a santi me devakanyAz ca rAjarSINAM tathAGganAH 03265010c santi dAnavakanyAz ca daityAnAM cApi yoSitaH 03265011a caturdaza pizAcAnAM koTyo me vacane sthitAH 03265011c dvis tAvat puruSAdAnAM rakSasAM bhImakarmaNAm 03265012a tato me triguNA yakSA ye madvacanakAriNaH 03265012c ke cid eva dhanAdhyakSaM bhrAtaraM me samAzritAH 03265013a gandharvApsaraso bhadre mAm ApAnagataM sadA 03265013c upatiSThanti vAmoru yathaiva bhrAtaraM mama 03265014a putro 'ham api viprarSeH sAkSAd vizravaso muneH 03265014c paJcamo lokapAlAnAm iti me prathitaM yazaH 03265015a divyAni bhakSyabhojyAni pAnAni vividhAni ca 03265015c yathaiva tridazezasya tathaiva mama bhAmini 03265016a kSIyatAM duSkRtaM karma vanavAsakRtaM tava 03265016c bhAryA me bhava suzroNi yathA mandodarI tathA 03265017a ity uktA tena vaidehI parivRtya zubhAnanA 03265017c tRNam antarataH kRtvA tam uvAca nizAcaram 03265018a azivenAtivAmorUr ajasraM netravAriNA 03265018c stanAv apatitau bAlA sahitAv abhivarSatI 03265018e uvAca vAkyaM taM kSudraM vaidehI patidevatA 03265019a asakRd vadato vAkyam IdRzaM rAkSasezvara 03265019c viSAdayuktam etat te mayA zrutam abhAgyayA 03265020a tad bhadrasukha bhadraM te mAnasaM vinivartyatAm 03265020c paradArAsmy alabhyA ca satataM ca pativratA 03265021a na caivopayikI bhAryA mAnuSI kRpaNA tava 03265021c vivazAM dharSayitvA ca kAM tvaM prItim avApsyasi 03265022a prajApatisamo vipro brahmayoniH pitA tava 03265022c na ca pAlayase dharmaM lokapAlasamaH katham 03265023a bhrAtaraM rAjarAjAnaM mahezvarasakhaM prabhum 03265023c dhanezvaraM vyapadizan kathaM tv iha na lajjase 03265024a ity uktvA prArudat sItA kampayantI payodharau 03265024c zirodharAM ca tanvaGgI mukhaM pracchAdya vAsasA 03265025a tasyA rudatyA bhAminyA dIrghA veNI susaMyatA 03265025c dadRze svasitA snigdhA kAlI vyAlIva mUrdhani 03265026a tac chrutvA rAvaNo vAkyaM sItayoktaM suniSThuram 03265026c pratyAkhyAto 'pi durmedhAH punar evAbravId vacaH 03265027a kAmam aGgAni me sIte dunotu makaradhvajaH 03265027c na tvAm akAmAM suzroNIM sameSye cAruhAsinIm 03265028a kiM nu zakyaM mayA kartuM yat tvam adyApi mAnuSam 03265028c AhArabhUtam asmAkaM rAmam evAnurudhyase 03265029a ity uktvA tAm anindyAGgIM sa rAkSasagaNezvaraH 03265029c tatraivAntarhito bhUtvA jagAmAbhimatAM dizam 03265030a rAkSasIbhiH parivRtA vaidehI zokakarzitA 03265030c sevyamAnA trijaTayA tatraiva nyavasat tadA 03266001 mArkaNDeya uvAca 03266001a rAghavas tu sasaumitriH sugrIveNAbhipAlitaH 03266001c vasan mAlyavataH pRSThe dadarza vimalaM nabhaH 03266002a sa dRSTvA vimale vyomni nirmalaM zazalakSaNam 03266002c grahanakSatratArAbhir anuyAtam amitrahA 03266003a kumudotpalapadmAnAM gandham AdAya vAyunA 03266003c mahIdharasthaH zItena sahasA pratibodhitaH 03266004a prabhAte lakSmaNaM vIram abhyabhASata durmanAH 03266004c sItAM saMsmRtya dharmAtmA ruddhAM rAkSasavezmani 03266005a gaccha lakSmaNa jAnIhi kiSkindhAyAM kapIzvaram 03266005c pramattaM grAmyadharmeSu kRtaghnaM svArthapaNDitam 03266006a yo 'sau kulAdhamo mUDho mayA rAjye 'bhiSecitaH 03266006c sarvavAnaragopucchA yam RkSAz ca bhajanti vai 03266007a yadarthaM nihato vAlI mayA raghukulodvaha 03266007c tvayA saha mahAbAho kiSkindhopavane tadA 03266008a kRtaghnaM tam ahaM manye vAnarApasadaM bhuvi 03266008c yo mAm evaMgato mUDho na jAnIte 'dya lakSmaNa 03266009a asau manye na jAnIte samayapratipAdanam 03266009c kRtopakAraM mAM nUnam avamanyAlpayA dhiyA 03266010a yadi tAvad anudyuktaH zete kAmasukhAtmakaH 03266010c netavyo vAlimArgeNa sarvabhUtagatiM tvayA 03266011a athApi ghaTate 'smAkam arthe vAnarapuMgavaH 03266011c tam AdAyaihi kAkutstha tvarAvAn bhava mA ciram 03266012a ity ukto lakSmaNo bhrAtrA guruvAkyahite rataH 03266012c pratasthe ruciraM gRhya samArgaNaguNaM dhanuH 03266012e kiSkindhAdvAram AsAdya pravivezAnivAritaH 03266013a sakrodha iti taM matvA rAjA pratyudyayau hariH 03266013c taM sadAro vinItAtmA sugrIvaH plavagAdhipaH 03266013e pUjayA pratijagrAha prIyamANas tadarhayA 03266014a tam abravId rAmavacaH saumitrir akutobhayaH 03266014c sa tat sarvam azeSeNa zrutvA prahvaH kRtAJjaliH 03266015a sabhRtyadAro rAjendra sugrIvo vAnarAdhipaH 03266015c idam Aha vacaH prIto lakSmaNaM narakuJjaram 03266016a nAsmi lakSmaNa durmedhA na kRtaghno na nirghRNaH 03266016c zrUyatAM yaH prayatno me sItAparyeSaNe kRtaH 03266017a dizaH prasthApitAH sarve vinItA harayo mayA 03266017c sarveSAM ca kRtaH kAlo mAsenAgamanaM punaH 03266018a yair iyaM savanA sAdriH sapurA sAgarAmbarA 03266018c vicetavyA mahI vIra sagrAmanagarAkarA 03266019a sa mAsaH paJcarAtreNa pUrNo bhavitum arhati 03266019c tataH zroSyasi rAmeNa sahitaH sumahat priyam 03266020a ity ukto lakSmaNas tena vAnarendreNa dhImatA 03266020c tyaktvA roSam adInAtmA sugrIvaM pratyapUjayat 03266021a sa rAmaM sahasugrIvo mAlyavatpRSTham Asthitam 03266021c abhigamyodayaM tasya kAryasya pratyavedayat 03266022a ity evaM vAnarendrAs te samAjagmuH sahasrazaH 03266022c dizas tisro vicityAtha na tu ye dakSiNAM gatAH 03266023a Acakhyus te tu rAmAya mahIM sAgaramekhalAm 03266023c vicitAM na tu vaidehyA darzanaM rAvaNasya vA 03266024a gatAs tu dakSiNAm AzAM ye vai vAnarapuMgavAH 03266024c AzAvAMs teSu kAkutsthaH prANAn Arto 'py adhArayat 03266025a dvimAsoparame kAle vyatIte plavagAs tataH 03266025c sugrIvam abhigamyedaM tvaritA vAkyam abruvan 03266026a rakSitaM vAlinA yat tat sphItaM madhuvanaM mahat 03266026c tvayA ca plavagazreSTha tad bhuGkte pavanAtmajaH 03266027a vAliputro 'Ggadaz caiva ye cAnye plavagarSabhAH 03266027c vicetuM dakSiNAm AzAM rAjan prasthApitAs tvayA 03266028a teSAM taM praNayaM zrutvA mene sa kRtakRtyatAm 03266028c kRtArthAnAM hi bhRtyAnAm etad bhavati ceSTitam 03266029a sa tad rAmAya medhAvI zazaMsa plavagarSabhaH 03266029c rAmaz cApy anumAnena mene dRSTAM tu maithilIm 03266030a hanUmatpramukhAz cApi vizrAntAs te plavaMgamAH 03266030c abhijagmur harIndraM taM rAmalakSmaNasaMnidhau 03266031a gatiM ca mukhavarNaM ca dRSTvA rAmo hanUmataH 03266031c agamat pratyayaM bhUyo dRSTA sIteti bhArata 03266032a hanUmatpramukhAs te tu vAnarAH pUrNamAnasAH 03266032c praNemur vidhivad rAmaM sugrIvaM lakSmaNaM tathA 03266033a tAn uvAcAgatAn rAmaH pragRhya sazaraM dhanuH 03266033c api mAM jIvayiSyadhvam api vaH kRtakRtyatA 03266034a api rAjyam ayodhyAyAM kArayiSyAmy ahaM punaH 03266034c nihatya samare zatrUn AhRtya janakAtmajAm 03266035a amokSayitvA vaidehIm ahatvA ca ripUn raNe 03266035c hRtadAro 'vadhUtaz ca nAhaM jIvitum utsahe 03266036a ity uktavacanaM rAmaM pratyuvAcAnilAtmajaH 03266036c priyam AkhyAmi te rAma dRSTA sA jAnakI mayA 03266037a vicitya dakSiNAm AzAM saparvatavanAkarAm 03266037c zrAntAH kAle vyatIte sma dRSTavanto mahAguhAm 03266038a pravizAmo vayaM tAM tu bahuyojanam AyatAm 03266038c andhakArAM suvipinAM gahanAM kITasevitAm 03266039a gatvA sumahad adhvAnam Adityasya prabhAM tataH 03266039c dRSTavantaH sma tatraiva bhavanaM divyam antarA 03266040a mayasya kila daityasya tadAsId vezma rAghava 03266040c tatra prabhAvatI nAma tapo 'tapyata tApasI 03266041a tayA dattAni bhojyAni pAnAni vividhAni ca 03266041c bhuktvA labdhabalAH santas tayoktena pathA tataH 03266042a niryAya tasmAd uddezAt pazyAmo lavaNAmbhasaH 03266042c samIpe sahyamalayau darduraM ca mahAgirim 03266043a tato malayam Aruhya pazyanto varuNAlayam 03266043c viSaNNA vyathitAH khinnA nirAzA jIvite bhRzam 03266044a anekazatavistIrNaM yojanAnAM mahodadhim 03266044c timinakrajhaSAvAsaM cintayantaH suduHkhitAH 03266045a tatrAnazanasaMkalpaM kRtvAsInA vayaM tadA 03266045c tataH kathAnte gRdhrasya jaTAyor abhavat kathA 03266046a tataH parvatazRGgAbhaM ghorarUpaM bhayAvaham 03266046c pakSiNaM dRSTavantaH sma vainateyam ivAparam 03266047a so 'smAn atarkayad bhoktum athAbhyetya vaco 'bravIt 03266047c bhoH ka eSa mama bhrAtur jaTAyoH kurute kathAm 03266048a saMpAtir nAma tasyAhaM jyeSTho bhrAtA khagAdhipaH 03266048c anyonyaspardhayArUDhAv AvAm AdityasaMsadam 03266049a tato dagdhAv imau pakSau na dagdhau tu jaTAyuSaH 03266049c tadA me ciradRSTaH sa bhrAtA gRdhrapatiH priyaH 03266049e nirdagdhapakSaH patito hy aham asmin mahAgirau 03266050a tasyaivaM vadato 'smAbhir hato bhrAtA niveditaH 03266050c vyasanaM bhavataz cedaM saMkSepAd vai niveditam 03266051a sa saMpAtis tadA rAjaJ zrutvA sumahad apriyam 03266051c viSaNNacetAH papraccha punar asmAn ariMdama 03266052a kaH sa rAmaH kathaM sItA jaTAyuz ca kathaM hataH 03266052c icchAmi sarvam evaitac chrotuM plavagasattamAH 03266053a tasyAhaM sarvam evaitaM bhavato vyasanAgamam 03266053c prAyopavezane caiva hetuM vistarato 'bruvam 03266054a so 'smAn utthApayAm Asa vAkyenAnena pakSirAT 03266054c rAvaNo vidito mahyaM laGkA cAsya mahApurI 03266055a dRSTA pAre samudrasya trikUTagirikandare 03266055c bhavitrI tatra vaidehI na me 'sty atra vicAraNA 03266056a iti tasya vacaH zrutvA vayam utthAya satvarAH 03266056c sAgaraplavane mantraM mantrayAmaH paraMtapa 03266057a nAdhyavasyad yadA kaz cit sAgarasya vilaGghane 03266057c tataH pitaram Avizya pupluve 'haM mahArNavam 03266057e zatayojanavistIrNaM nihatya jalarAkSasIm 03266058a tatra sItA mayA dRSTA rAvaNAntaHpure satI 03266058c upavAsatapaHzIlA bhartRdarzanalAlasA 03266058e jaTilA maladigdhAGgI kRzA dInA tapasvinI 03266059a nimittais tAm ahaM sItAm upalabhya pRthagvidhaiH 03266059c upasRtyAbruvaM cAryAm abhigamya rahogatAm 03266060a sIte rAmasya dUto 'haM vAnaro mArutAtmajaH 03266060c tvaddarzanam abhiprepsur iha prApto vihAyasA 03266061a rAjaputrau kuzalinau bhrAtarau rAmalakSmaNau 03266061c sarvazAkhAmRgendreNa sugrIveNAbhipAlitau 03266062a kuzalaM tvAbravId rAmaH sIte saumitriNA saha 03266062c sakhibhAvAc ca sugrIvaH kuzalaM tvAnupRcchati 03266063a kSipram eSyati te bhartA sarvazAkhAmRgaiH saha 03266063c pratyayaM kuru me devi vAnaro 'smi na rAkSasaH 03266064a muhUrtam iva ca dhyAtvA sItA mAM pratyuvAca ha 03266064c avaimi tvAM hanUmantam avindhyavacanAd aham 03266065a avindhyo hi mahAbAho rAkSaso vRddhasaMmataH 03266065c kathitas tena sugrIvas tvadvidhaiH sacivair vRtaH 03266066a gamyatAm iti coktvA mAM sItA prAdAd imaM maNim 03266066c dhAritA yena vaidehI kAlam etam aninditA 03266067a pratyayArthaM kathAM cemAM kathayAm Asa jAnakI 03266067c kSiptAm iSIkAM kAkasya citrakUTe mahAgirau 03266067e bhavatA puruSavyAghra pratyabhijJAnakAraNAt 03266068a zrAvayitvA tadAtmAnaM tato dagdhvA ca tAM purIm 03266068c saMprApta iti taM rAmaH priyavAdinam arcayat 03267001 mArkaNDeya uvAca 03267001a tatas tatraiva rAmasya samAsInasya taiH saha 03267001c samAjagmuH kapizreSThAH sugrIvavacanAt tadA 03267002a vRtaH koTisahasreNa vAnarANAM tarasvinAm 03267002c zvazuro vAlinaH zrImAn suSeNo rAmam abhyayAt 03267003a koTIzatavRtau cApi gajo gavaya eva ca 03267003c vAnarendrau mahAvIryau pRthak pRthag adRzyatAm 03267004a SaSTikoTisahasrANi prakarSan pratyadRzyata 03267004c golAGgUlo mahArAja gavAkSo bhImadarzanaH 03267005a gandhamAdanavAsI tu prathito gandhamAdanaH 03267005c koTIsahasram ugrANAM harINAM samakarSata 03267006a panaso nAma medhAvI vAnaraH sumahAbalaH 03267006c koTIr daza dvAdaza ca triMzatpaJca prakarSati 03267007a zrImAn dadhimukho nAma harivRddho 'pi vIryavAn 03267007c pracakarSa mahat sainyaM harINAM bhImatejasAm 03267008a kRSNAnAM mukhapuNDrANAm RkSANAM bhImakarmaNAm 03267008c koTIzatasahasreNa jAmbavAn pratyadRzyata 03267009a ete cAnye ca bahavo hariyUthapayUthapAH 03267009c asaMkhyeyA mahArAja samIyU rAmakAraNAt 03267010a zirISakusumAbhAnAM siMhAnAm iva nardatAm 03267010c zrUyate tumulaH zabdas tatra tatra pradhAvatAm 03267011a girikUTanibhAH ke cit ke cin mahiSasaMnibhAH 03267011c zaradabhrapratIkAzAH piSTahiGgulakAnanAH 03267012a utpatantaH patantaz ca plavamAnAz ca vAnarAH 03267012c uddhunvanto 'pare reNUn samAjagmuH samantataH 03267013a sa vAnaramahAlokaH pUrNasAgarasaMnibhaH 03267013c nivezam akarot tatra sugrIvAnumate tadA 03267014a tatas teSu harIndreSu samAvRtteSu sarvazaH 03267014c tithau prazaste nakSatre muhUrte cAbhipUjite 03267015a tena vyUDhena sainyena lokAn udvartayann iva 03267015c prayayau rAghavaH zrImAn sugrIvasahitas tadA 03267016a mukham AsIt tu sainyasya hanUmAn mArutAtmajaH 03267016c jaghanaM pAlayAm Asa saumitrir akutobhayaH 03267017a baddhagodhAGgulitrANau rAghavau tatra rejatuH 03267017c vRtau harimahAmAtraiz candrasUryau grahair iva 03267018a prababhau harisainyaM tac chAlatAlazilAyudham 03267018c sumahac chAlibhavanaM yathA sUryodayaM prati 03267019a nalanIlAGgadakrAthamaindadvividapAlitA 03267019c yayau sumahatI senA rAghavasyArthasiddhaye 03267020a vidhivat suprazasteSu bahumUlaphaleSu ca 03267020c prabhUtamadhumAMseSu vArimatsu ziveSu ca 03267021a nivasantI nirAbAdhA tathaiva girisAnuSu 03267021c upAyAd dharisenA sA kSArodam atha sAgaram 03267022a dvitIyasAgaranibhaM tad balaM bahuladhvajam 03267022c velAvanaM samAsAdya nivAsam akarot tadA 03267023a tato dAzarathiH zrImAn sugrIvaM pratyabhASata 03267023c madhye vAnaramukhyAnAM prAptakAlam idaM vacaH 03267024a upAyaH ko nu bhavatAM mataH sAgaralaGghane 03267024c iyaM ca mahatI senA sAgaraz cApi dustaraH 03267025a tatrAnye vyAharanti sma vAnarAH paTumAninaH 03267025c samarthA laGghane sindhor na tu kRtsnasya vAnarAH 03267026a ke cin naubhir vyavasyanti ke cic ca vividhaiH plavaiH 03267026c neti rAmaz ca tAn sarvAn sAntvayan pratyabhASata 03267027a zatayojanavistAraM na zaktAH sarvavAnarAH 03267027c krAntuM toyanidhiM vIrA naiSA vo naiSThikI matiH 03267028a nAvo na santi senAyA bahvyas tArayituM tathA 03267028c vaNijAm upaghAtaM ca katham asmadvidhaz caret 03267029a vistIrNaM caiva naH sainyaM hanyAc chidreSu vai paraH 03267029c plavoDupapratAraz ca naivAtra mama rocate 03267030a ahaM tv imaM jalanidhiM samArapsyAmy upAyataH 03267030c pratizeSyAmy upavasan darzayiSyati mAM tataH 03267031a na ced darzayitA mArgaM dhakSyAmy enam ahaM tataH 03267031c mahAstrair apratihatair atyagnipavanojjvalaiH 03267032a ity uktvA sahasaumitrir upaspRzyAtha rAghavaH 03267032c pratizizye jalanidhiM vidhivat kuzasaMstare 03267033a sAgaras tu tataH svapne darzayAm Asa rAghavam 03267033c devo nadanadIbhartA zrImAn yAdogaNair vRtaH 03267034a kausalyAmAtar ity evam AbhASya madhuraM vacaH 03267034c idam ity Aha ratnAnAm AkaraiH zatazo vRtaH 03267035a brUhi kiM te karomy atra sAhAyyaM puruSarSabha 03267035c ikSvAkur asmi te jJAtir iti rAmas tam abravIt 03267036a mArgam icchAmi sainyasya dattaM nadanadIpate 03267036c yena gatvA dazagrIvaM hanyAM paulastyapAMsanam 03267037a yady evaM yAcato mArgaM na pradAsyati me bhavAn 03267037c zarais tvAM zoSayiSyAmi divyAstrapratimantritaiH 03267038a ity evaM bruvataH zrutvA rAmasya varuNAlayaH 03267038c uvAca vyathito vAkyam iti baddhAJjaliH sthitaH 03267039a necchAmi pratighAtaM te nAsmi vighnakaras tava 03267039c zRNu cedaM vaco rAma zrutvA kartavyam Acara 03267040a yadi dAsyAmi te mArgaM sainyasya vrajato ''jJayA 03267040c anye 'py AjJApayiSyanti mAm evaM dhanuSo balAt 03267041a asti tv atra nalo nAma vAnaraH zilpisaMmataH 03267041c tvaSTur devasya tanayo balavAn vizvakarmaNaH 03267042a sa yat kASThaM tRNaM vApi zilAM vA kSepsyate mayi 03267042c sarvaM tad dhArayiSyAmi sa te setur bhaviSyati 03267043a ity uktvAntarhite tasmin rAmo nalam uvAca ha 03267043c kuru setuM samudre tvaM zakto hy asi mato mama 03267044a tenopAyena kAkutsthaH setubandham akArayat 03267044c dazayojanavistAram AyataM zatayojanam 03267045a nalasetur iti khyAto yo 'dyApi prathito bhuvi 03267045c rAmasyAjJAM puraskRtya dhAryate girisaMnibhaH 03267046a tatrasthaM sa tu dharmAtmA samAgacchad vibhISaNaH 03267046c bhrAtA vai rAkSasendrasya caturbhiH sacivaiH saha 03267047a pratijagrAha rAmas taM svAgatena mahAmanAH 03267047c sugrIvasya tu zaGkAbhUt praNidhiH syAd iti sma ha 03267048a rAghavas tasya ceSTAbhiH samyak ca cariteGgitaiH 03267048c yadA tattvena tuSTo 'bhUt tata enam apUjayat 03267049a sarvarAkSasarAjye cApy abhyaSiJcad vibhISaNam 03267049c cakre ca mantrAnucaraM suhRdaM lakSmaNasya ca 03267050a vibhISaNamate caiva so 'tyakrAman mahArNavam 03267050c sasainyaH setunA tena mAsenaiva narAdhipa 03267051a tato gatvA samAsAdya laGkodyAnAny anekazaH 03267051c bhedayAm Asa kapibhir mahAnti ca bahUni ca 03267052a tatrAstAM rAvaNAmAtyau rAkSasau zukasAraNau 03267052c cArau vAnararUpeNa tau jagrAha vibhISaNaH 03267053a pratipannau yadA rUpaM rAkSasaM tau nizAcarau 03267053c darzayitvA tataH sainyaM rAmaH pazcAd avAsRjat 03267054a nivezyopavane sainyaM tac chUraH prAjJavAnaram 03267054c preSayAm Asa dautyena rAvaNasya tato 'Ggadam 03268001 mArkaNDeya uvAca 03268001a prabhUtAnnodake tasmin bahumUlaphale vane 03268001c senAM nivezya kAkutstho vidhivat paryarakSata 03268002a rAvaNaz ca vidhiM cakre laGkAyAM zAstranirmitam 03268002c prakRtyaiva durAdharSA dRDhaprAkAratoraNA 03268003a agAdhatoyAH parikhA mInanakrasamAkulAH 03268003c babhUvuH sapta durdharSAH khAdiraiH zaGkubhiz citAH 03268004a karNATTayantradurdharSA babhUvuH sahuDopalAH 03268004c sAzIviSaghaTAyodhAH sasarjarasapAMsavaH 03268005a musalAlAtanArAcatomarAsiparazvadhaiH 03268005c anvitAz ca zataghnIbhiH samadhUcchiSTamudgarAH 03268006a puradvAreSu sarveSu gulmAH sthAvarajaGgamAH 03268006c babhUvuH pattibahulAH prabhUtagajavAjinaH 03268007a aGgadas tv atha laGkAyA dvAradezam upAgataH 03268007c vidito rAkSasendrasya praviveza gatavyathaH 03268008a madhye rAkSasakoTInAM bahvInAM sumahAbalaH 03268008c zuzubhe meghamAlAbhir Aditya iva saMvRtaH 03268009a sa samAsAdya paulastyam amAtyair abhisaMvRtam 03268009c rAmasaMdezam Amantrya vAgmI vaktuM pracakrame 03268010a Aha tvAM rAghavo rAjan kosalendro mahAyazAH 03268010c prAptakAlam idaM vAkyaM tad Adatsva kuruSva ca 03268011a akRtAtmAnam AsAdya rAjAnam anaye ratam 03268011c vinazyanty anayAviSTA dezAz ca nagarANi ca 03268012a tvayaikenAparAddhaM me sItAm AharatA balAt 03268012c vadhAyAnaparAddhAnAm anyeSAM tad bhaviSyati 03268013a ye tvayA baladarpAbhyAm AviSTena vanecarAH 03268013c RSayo hiMsitAH pUrvaM devAz cApy avamAnitAH 03268014a rAjarSayaz ca nihatA rudantyaz cAhRtAH striyaH 03268014c tad idaM samanuprAptaM phalaM tasyAnayasya te 03268015a hantAsmi tvAM sahAmAtyaM yudhyasva puruSo bhava 03268015c pazya me dhanuSo vIryaM mAnuSasya nizAcara 03268016a mucyatAM jAnakI sItA na me mokSyasi karhi cit 03268016c arAkSasam imaM lokaM kartAsmi nizitaiH zaraiH 03268017a iti tasya bruvANasya dUtasya paruSaM vacaH 03268017c zrutvA na mamRSe rAjA rAvaNaH krodhamUrchitaH 03268018a iGgitajJAs tato bhartuz catvAro rajanIcarAH 03268018c caturSv aGgeSu jagRhuH zArdUlam iva pakSiNaH 03268019a tAMs tathAGgeSu saMsaktAn aGgado rajanIcarAn 03268019c AdAyaiva kham utpatya prAsAdatalam Avizat 03268020a vegenotpatatas tasya petus te rajanIcarAH 03268020c bhuvi saMbhinnahRdayAH prahAraparipIDitAH 03268021a sa mukto harmyazikharAt tasmAt punar avApatat 03268021c laGghayitvA purIM laGkAM svabalasya samIpataH 03268022a kosalendram athAbhyetya sarvam Avedya cAGgadaH 03268022c vizazrAma sa tejasvI rAghaveNAbhinanditaH 03268023a tataH sarvAbhisAreNa harINAM vAtaraMhasAm 03268023c bhedayAm Asa laGkAyAH prAkAraM raghunandanaH 03268024a vibhISaNarkSAdhipatI puraskRtyAtha lakSmaNaH 03268024c dakSiNaM nagaradvAram avAmRdnAd durAsadam 03268025a karabhAruNagAtrANAM harINAM yuddhazAlinAm 03268025c koTIzatasahasreNa laGkAm abhyapatat tadA 03268026a utpatadbhiH patadbhiz ca nipatadbhiz ca vAnaraiH 03268026c nAdRzyata tadA sUryo rajasA nAzitaprabhaH 03268027a zAliprasUnasadRzaiH zirISakusumaprabhaiH 03268027c taruNAdityasadRzaiH zaragauraiz ca vAnaraiH 03268028a prAkAraM dadRzus te tu samantAt kapilIkRtam 03268028c rAkSasA vismitA rAjan sastrIvRddhAH samantataH 03268029a bibhidus te maNistambhAn karNATTazikharANi ca 03268029c bhagnonmathitavegAni yantrANi ca vicikSipuH 03268030a parigRhya zataghnIz ca sacakrAH sahuDopalAH 03268030c cikSipur bhujavegena laGkAmadhye mahAbalAH 03268031a prAkArasthAz ca ye ke cin nizAcaragaNAs tadA 03268031c pradudruvus te zatazaH kapibhiH samabhidrutAH 03268032a tatas tu rAjavacanAd rAkSasAH kAmarUpiNaH 03268032c niryayur vikRtAkArAH sahasrazatasaMghazaH 03268033a zastravarSANi varSanto drAvayanto vanaukasaH 03268033c prAkAraM zodhayantas te paraM vikramam AsthitAH 03268034a sa mASarAzisadRzair babhUva kSaNadAcaraiH 03268034c kRto nirvAnaro bhUyaH prAkAro bhImadarzanaiH 03268035a petuH zUlavibhinnAGgA bahavo vAnararSabhAH 03268035c stambhatoraNabhagnAz ca petus tatra nizAcarAH 03268036a kezAkezy abhavad yuddhaM rakSasAM vAnaraiH saha 03268036c nakhair dantaiz ca vIrANAM khAdatAM vai parasparam 03268037a niSTananto hy ubhayatas tatra vAnararAkSasAH 03268037c hatA nipatitA bhUmau na muJcanti parasparam 03268038a rAmas tu zarajAlAni vavarSa jalado yathA 03268038c tAni laGkAM samAsAdya jaghnus tAn rajanIcarAn 03268039a saumitrir api nArAcair dRDhadhanvA jitaklamaH 03268039c AdizyAdizya durgasthAn pAtayAm Asa rAkSasAn 03268040a tataH pratyavahAro 'bhUt sainyAnAM rAghavAjJayA 03268040c kRte vimarde laGkAyAM labdhalakSo jayottaraH 03269001 mArkaNDeya uvAca 03269001a tato nivizamAnAMs tAn sainikAn rAvaNAnugAH 03269001c abhijagmur gaNAn eke pizAcakSudrarakSasAm 03269002a parvaNaH pUtano jambhaH kharaH krodhavazo hariH 03269002c prarujaz cArujaz caiva praghasaz caivam AdayaH 03269003a tato 'bhipatatAM teSAm adRzyAnAM durAtmanAm 03269003c antardhAnavadhaM tajjJaz cakAra sa vibhISaNaH 03269004a te dRzyamAnA haribhir balibhir dUrapAtibhiH 03269004c nihatAH sarvazo rAjan mahIM jagmur gatAsavaH 03269005a amRSyamANaH sabalo rAvaNo niryayAv atha 03269005c vyUhya cauzanasaM vyUhaM harIn sarvAn ahArayat 03269006a rAghavas tv abhiniryAya vyUDhAnIkaM dazAnanam 03269006c bArhaspatyaM vidhiM kRtvA pratyavyUhan nizAcaram 03269007a sametya yuyudhe tatra tato rAmeNa rAvaNaH 03269007c yuyudhe lakSmaNaz caiva tathaivendrajitA saha 03269008a virUpAkSeNa sugrIvas tAreNa ca nikharvaTaH 03269008c tuNDena ca nalas tatra paTuzaH panasena ca 03269009a viSahyaM yaM hi yo mene sa sa tena sameyivAn 03269009c yuyudhe yuddhavelAyAM svabAhubalam AzritaH 03269010a sa saMprahAro vavRdhe bhIrUNAM bhayavardhanaH 03269010c lomasaMharSaNo ghoraH purA devAsure yathA 03269011a rAvaNo rAmam Anarchac chaktizUlAsivRSTibhiH 03269011c nizitair Ayasais tIkSNai rAvaNaM cApi rAghavaH 03269012a tathaivendrajitaM yattaM lakSmaNo marmabhedibhiH 03269012c indrajic cApi saumitriM bibheda bahubhiH zaraiH 03269013a vibhISaNaH prahastaM ca prahastaz ca vibhISaNam 03269013c khagapatraiH zarais tIkSNair abhyavarSad gatavyathaH 03269014a teSAM balavatAm AsIn mahAstrANAM samAgamaH 03269014c vivyathuH sakalA yena trayo lokAz carAcarAH 03270001 mArkaNDeya uvAca 03270001a tataH prahastaH sahasA samabhyetya vibhISaNam 03270001c gadayA tADayAm Asa vinadya raNakarkazaH 03270002a sa tayAbhihato dhImAn gadayA bhImavegayA 03270002c nAkampata mahAbAhur himavAn iva susthiraH 03270003a tataH pragRhya vipulAM zataghaNTAM vibhISaNaH 03270003c abhimantrya mahAzaktiM cikSepAsya ziraH prati 03270004a patantyA sa tayA vegAd rAkSaso 'zaninAdayA 03270004c hRtottamAGgo dadRze vAtarugNa iva drumaH 03270005a taM dRSTvA nihataM saMkhye prahastaM kSaNadAcaram 03270005c abhidudrAva dhUmrAkSo vegena mahatA kapIn 03270006a tasya meghopamaM sainyam Apatad bhImadarzanam 03270006c dRSTvaiva sahasA dIrNA raNe vAnarapuMgavAH 03270007a tatas tAn sahasA dIrNAn dRSTvA vAnarapuMgavAn 03270007c niryAya kapizArdUlo hanUmAn paryavasthitaH 03270008a taM dRSTvAvasthitaM saMkhye harayaH pavanAtmajam 03270008c vegena mahatA rAjan saMnyavartanta sarvazaH 03270009a tataH zabdo mahAn AsIt tumulo lomaharSaNaH 03270009c rAmarAvaNasainyAnAm anyonyam abhidhAvatAm 03270010a tasmin pravRtte saMgrAme ghore rudhirakardame 03270010c dhUmrAkSaH kapisainyaM tad drAvayAm Asa patribhiH 03270011a taM rAkSasamahAmAtram ApatantaM sapatnajit 03270011c tarasA pratijagrAha hanUmAn pavanAtmajaH 03270012a tayor yuddham abhUd ghoraM harirAkSasavIrayoH 03270012c jigISator yudhAnyonyam indraprahlAdayor iva 03270013a gadAbhiH parighaiz caiva rAkSaso jaghnivAn kapim 03270013c kapiz ca jaghnivAn rakSaH saskandhaviTapair drumaiH 03270014a tatas tam atikAyena sAzvaM sarathasArathim 03270014c dhUmrAkSam avadhId dhImAn hanUmAn mArutAtmajaH 03270015a tatas taM nihataM dRSTvA dhUmrAkSaM rAkSasottamam 03270015c harayo jAtavisrambhA jaghnur abhyetya sainikAn 03270016a te vadhyamAnA balibhir haribhir jitakAzibhiH 03270016c rAkSasA bhagnasaMkalpA laGkAm abhyapatan bhayAt 03270017a te 'bhipatya puraM bhagnA hatazeSA nizAcarAH 03270017c sarvaM rAjJe yathAvRttaM rAvaNAya nyavedayan 03270018a zrutvA tu rAvaNas tebhyaH prahastaM nihataM yudhi 03270018c dhUmrAkSaM ca maheSvAsaM sasainyaM vAnararSabhaiH 03270019a sudIrgham iva niHzvasya samutpatya varAsanAt 03270019c uvAca kumbhakarNasya karmakAlo 'yam AgataH 03270020a ity evam uktvA vividhair vAditraiH sumahAsvanaiH 03270020c zayAnam atinidrAluM kumbhakarNam abodhayat 03270021a prabodhya mahatA cainaM yatnenAgatasAdhvasaH 03270021c svastham AsInam avyagraM vinidraM rAkSasAdhipaH 03270021e tato 'bravId dazagrIvaH kumbhakarNaM mahAbalam 03270022a dhanyo 'si yasya te nidrA kumbhakarNeyam IdRzI 03270022c ya imaM dAruNaM kAlaM na jAnISe mahAbhayam 03270023a eSa tIrtvArNavaM rAmaH setunA haribhiH saha 03270023c avamanyeha naH sarvAn karoti kadanaM mahat 03270024a mayA hy apahRtA bhAryA sItA nAmAsya jAnakI 03270024c tAM mokSayiSur AyAto baddhvA setuM mahArNave 03270025a tena caiva prahastAdir mahAn naH svajano hataH 03270025c tasya nAnyo nihantAsti tvad Rte zatrukarzana 03270026a sa daMzito 'bhiniryAya tvam adya balinAM vara 03270026c rAmAdIn samare sarvAJ jahi zatrUn ariMdama 03270027a dUSaNAvarajau caiva vajravegapramAthinau 03270027c tau tvAM balena mahatA sahitAv anuyAsyataH 03270028a ity uktvA rAkSasapatiH kumbhakarNaM tarasvinam 03270028c saMdidezetikartavye vajravegapramAthinau 03270029a tathety uktvA tu tau vIrau rAvaNaM dUSaNAnujau 03270029c kumbhakarNaM puraskRtya tUrNaM niryayatuH purAt 03271001 mArkaNDeya uvAca 03271001a tato viniryAya purAt kumbhakarNaH sahAnugaH 03271001c apazyat kapisainyaM taj jitakAzy agrataH sthitam 03271002a tam abhyetyAzu harayaH parivArya samantataH 03271002c abhyaghnaMz ca mahAkAyair bahubhir jagatIruhaiH 03271002e karajair atudaMz cAnye vihAya bhayam uttamam 03271003a bahudhA yudhyamAnAs te yuddhamArgaiH plavaMgamAH 03271003c nAnApraharaNair bhImaM rAkSasendram atADayan 03271004a sa tADyamAnaH prahasan bhakSayAm Asa vAnarAn 03271004c panasaM ca gavAkSaM ca vajrabAhuM ca vAnaram 03271005a tad dRSTvA vyathanaM karma kumbhakarNasya rakSasaH 03271005c udakrozan paritrastAs tAraprabhRtayas tadA 03271006a taM tAram uccaiH krozantam anyAMz ca hariyUthapAn 03271006c abhidudrAva sugrIvaH kumbhakarNam apetabhIH 03271007a tato 'bhipatya vegena kumbhakarNaM mahAmanAH 03271007c zAlena jaghnivAn mUrdhni balena kapikuJjaraH 03271008a sa mahAtmA mahAvegaH kumbhakarNasya mUrdhani 03271008c bibheda zAlaM sugrIvo na caivAvyathayat kapiH 03271009a tato vinadya prahasaJ zAlasparzavibodhitaH 03271009c dorbhyAm AdAya sugrIvaM kumbhakarNo 'harad balAt 03271010a hriyamANaM tu sugrIvaM kumbhakarNena rakSasA 03271010c avekSyAbhyadravad vIraH saumitrir mitranandanaH 03271011a so 'bhipatya mahAvegaM rukmapuGkhaM mahAzaram 03271011c prAhiNot kumbhakarNAya lakSmaNaH paravIrahA 03271012a sa tasya dehAvaraNaM bhittvA dehaM ca sAyakaH 03271012c jagAma dArayan bhUmiM rudhireNa samukSitaH 03271013a tathA sa bhinnahRdayaH samutsRjya kapIzvaram 03271013c kumbhakarNo maheSvAsaH pragRhItazilAyudhaH 03271013e abhidudrAva saumitrim udyamya mahatIM zilAm 03271014a tasyAbhidravatas tUrNaM kSurAbhyAm ucchritau karau 03271014c ciccheda nizitAgrAbhyAM sa babhUva caturbhujaH 03271015a tAn apy asya bhujAn sarvAn pragRhItazilAyudhAn 03271015c kSuraiz ciccheda laghv astraM saumitriH pratidarzayan 03271016a sa babhUvAtikAyaz ca bahupAdazirobhujaH 03271016c taM brahmAstreNa saumitrir dadAhAdricayopamam 03271017a sa papAta mahAvIryo divyAstrAbhihato raNe 03271017c mahAzanivinirdagdhaH pAdapo 'GkuravAn iva 03271018a taM dRSTvA vRtrasaMkAzaM kumbhakarNaM tarasvinam 03271018c gatAsuM patitaM bhUmau rAkSasAH prAdravan bhayAt 03271019a tathA tAn dravato yodhAn dRSTvA tau dUSaNAnujau 03271019c avasthApyAtha saumitriM saMkruddhAv abhyadhAvatAm 03271020a tAv Adravantau saMkruddhau vajravegapramAthinau 03271020c pratijagrAha saumitrir vinadyobhau patatribhiH 03271021a tataH sutumulaM yuddham abhaval lomaharSaNam 03271021c dUSaNAnujayoH pArtha lakSmaNasya ca dhImataH 03271022a mahatA zaravarSeNa rAkSasau so 'bhyavarSata 03271022c tau cApi vIrau saMkruddhAv ubhau tau samavarSatAm 03271023a muhUrtam evam abhavad vajravegapramAthinoH 03271023c saumitrez ca mahAbAhoH saMprahAraH sudAruNaH 03271024a athAdrizRGgam AdAya hanUmAn mArutAtmajaH 03271024c abhidrutyAdade prANAn vajravegasya rakSasaH 03271025a nIlaz ca mahatA grAvNA dUSaNAvarajaM hariH 03271025c pramAthinam abhidrutya pramamAtha mahAbalaH 03271026a tataH prAvartata punaH saMgrAmaH kaTukodayaH 03271026c rAmarAvaNasainyAnAm anyonyam abhidhAvatAm 03271027a zatazo nairRtAn vanyA jaghnur vanyAMz ca nairRtAH 03271027c nairRtAs tatra vadhyante prAyazo na tu vAnarAH 03272001 mArkaNDeya uvAca 03272001a tataH zrutvA hataM saMkhye kumbhakarNaM sahAnugam 03272001c prahastaM ca maheSvAsaM dhUmrAkSaM cAtitejasam 03272002a putram indrajitaM zUraM rAvaNaH pratyabhASata 03272002c jahi rAmam amitraghna sugrIvaM ca salakSmaNam 03272003a tvayA hi mama satputra yazo dIptam upArjitam 03272003c jitvA vajradharaM saMkhye sahasrAkSaM zacIpatim 03272004a antarhitaH prakAzo vA divyair dattavaraiH zaraiH 03272004c jahi zatrUn amitraghna mama zastrabhRtAM vara 03272005a rAmalakSmaNasugrIvAH zarasparzaM na te 'nagha 03272005c samarthAH pratisaMsoDhuM kutas tadanuyAyinaH 03272006a akRtA yA prahastena kumbhakarNena cAnagha 03272006c kharasyApacitiH saMkhye tAM gacchasva mahAbhuja 03272007a tvam adya nizitair bANair hatvA zatrUn sasainikAn 03272007c pratinandaya mAM putra purA baddhveva vAsavam 03272008a ity uktaH sa tathety uktvA ratham AsthAya daMzitaH 03272008c prayayAv indrajid rAjaMs tUrNam AyodhanaM prati 03272009a tatra vizrAvya vispaSTaM nAma rAkSasapuMgavaH 03272009c AhvayAm Asa samare lakSmaNaM zubhalakSaNam 03272010a taM lakSmaNo 'py abhyadhAvat pragRhya sazaraM dhanuH 03272010c trAsayaMs talaghoSeNa siMhaH kSudramRgaM yathA 03272011a tayoH samabhavad yuddhaM sumahaj jayagRddhinoH 03272011c divyAstraviduSos tIvram anyonyaspardhinos tadA 03272012a rAvaNis tu yadA nainaM vizeSayati sAyakaiH 03272012c tato gurutaraM yatnam AtiSThad balinAM varaH 03272013a tata enaM mahAvegair ardayAm Asa tomaraiH 03272013c tAn AgatAn sa ciccheda saumitrir nizitaiH zaraiH 03272013e te nikRttAH zarais tIkSNair nyapatan vasudhAtale 03272014a tam aGgado vAlisutaH zrImAn udyamya pAdapam 03272014c abhidrutya mahAvegas tADayAm Asa mUrdhani 03272015a tasyendrajid asaMbhrAntaH prAsenorasi vIryavAn 03272015c prahartum aicchat taM cAsya prAsaM ciccheda lakSmaNaH 03272016a tam abhyAzagataM vIram aGgadaM rAvaNAtmajaH 03272016c gadayAtADayat savye pArzve vAnarapuMgavam 03272017a tam acintya prahAraM sa balavAn vAlinaH sutaH 03272017c sasarjendrajitaH krodhAc chAlaskandham amitrajit 03272018a so 'Ggadena ruSotsRSTo vadhAyendrajitas taruH 03272018c jaghAnendrajitaH pArtha rathaM sAzvaM sasArathim 03272019a tato hatAzvAt praskandya rathAt sa hatasArathiH 03272019c tatraivAntardadhe rAjan mAyayA rAvaNAtmajaH 03272020a antarhitaM viditvA taM bahumAyaM ca rAkSasam 03272020c rAmas taM dezam Agamya tat sainyaM paryarakSata 03272021a sa rAmam uddizya zarais tato dattavarais tadA 03272021c vivyAdha sarvagAtreSu lakSmaNaM ca mahAratham 03272022a tam adRzyaM zaraiH zUrau mAyayAntarhitaM tadA 03272022c yodhayAm Asatur ubhau rAvaNiM rAmalakSmaNau 03272023a sa ruSA sarvagAtreSu tayoH puruSasiMhayoH 03272023c vyasRjat sAyakAn bhUyaH zatazo 'tha sahasrazaH 03272024a tam adRzyaM vicinvantaH sRjantam anizaM zarAn 03272024c harayo vivizur vyoma pragRhya mahatIH zilAH 03272025a tAMz ca tau cApy adRzyaH sa zarair vivyAdha rAkSasaH 03272025c sa bhRzaM tADayan vIro rAvaNir mAyayAvRtaH 03272026a tau zarair Acitau vIrau bhrAtarau rAmalakSmaNau 03272026c petatur gaganAd bhUmiM sUryAcandramasAv iva 03273001 mArkaNDeya uvAca 03273001a tAv ubhau patitau dRSTvA bhrAtarAv amitaujasau 03273001c babandha rAvaNir bhUyaH zarair dattavarais tadA 03273002a tau vIrau zarajAlena baddhAv indrajitA raNe 03273002c rejatuH puruSavyAghrau zakuntAv iva paJjare 03273003a tau dRSTvA patitau bhUmau zatazaH sAyakaiz citau 03273003c sugrIvaH kapibhiH sArdhaM parivArya tataH sthitaH 03273004a suSeNamaindadvividaiH kumudenAGgadena ca 03273004c hanUmannIlatAraiz ca nalena ca kapIzvaraH 03273005a tatas taM dezam Agamya kRtakarmA vibhISaNaH 03273005c bodhayAm Asa tau vIrau prajJAstreNa prabodhitau 03273006a vizalyau cApi sugrIvaH kSaNenobhau cakAra tau 03273006c vizalyayA mahauSadhyA divyamantraprayuktayA 03273007a tau labdhasaMjJau nRvarau vizalyAv udatiSThatAm 03273007c gatatandrIklamau cAstAM kSaNenobhau mahArathau 03273008a tato vibhISaNaH pArtha rAmam ikSvAkunandanam 03273008c uvAca vijvaraM dRSTvA kRtAJjalir idaM vacaH 03273009a ayam ambho gRhItvA tu rAjarAjasya zAsanAt 03273009c guhyako 'bhyAgataH zvetAt tvatsakAzam ariMdama 03273010a idam ambhaH kuberas te mahArAjaH prayacchati 03273010c antarhitAnAM bhUtAnAM darzanArthaM paraMtapa 03273011a anena spRSTanayano bhUtAny antarhitAny uta 03273011c bhavAn drakSyati yasmai ca bhavAn etat pradAsyati 03273012a tatheti rAmas tad vAri pratigRhyAtha satkRtam 03273012c cakAra netrayoH zaucaM lakSmaNaz ca mahAmanAH 03273013a sugrIvajAmbavantau ca hanUmAn aGgadas tathA 03273013c maindadvividanIlAz ca prAyaH plavagasattamAH 03273014a tathA samabhavac cApi yad uvAca vibhISaNaH 03273014c kSaNenAtIndriyANy eSAM cakSUMSy Asan yudhiSThira 03273015a indrajit kRtakarmA tu pitre karma tadAtmanaH 03273015c nivedya punar Agacchat tvarayAjiziraH prati 03273016a tam ApatantaM saMkruddhaM punar eva yuyutsayA 03273016c abhidudrAva saumitrir vibhISaNamate sthitaH 03273017a akRtAhnikam evainaM jighAMsur jitakAzinam 03273017c zarair jaghAna saMkruddhaH kRtasaMjJo 'tha lakSmaNaH 03273018a tayoH samabhavad yuddhaM tadAnyonyaM jigISatoH 03273018c atIva citram AzcaryaM zakraprahlAdayor iva 03273019a avidhyad indrajit tIkSNaiH saumitriM marmabhedibhiH 03273019c saumitriz cAnalasparzair avidhyad rAvaNiM zaraiH 03273020a saumitrizarasaMsparzAd rAvaNiH krodhamUrchitaH 03273020c asRjal lakSmaNAyASTau zarAn AzIviSopamAn 03273021a tasyAsUn pAvakasparzaiH saumitriH patribhis tribhiH 03273021c yathA niraharad vIras tan me nigadataH zRNu 03273022a ekenAsya dhanuSmantaM bAhuM dehAd apAtayat 03273022c dvitIyena sanArAcaM bhujaM bhUmau nyapAtayat 03273023a tRtIyena tu bANena pRthudhAreNa bhAsvatA 03273023c jahAra sunasaM cAru ziro bhrAjiSNukuNDalam 03273024a vinikRttabhujaskandhaM kabandhaM bhImadarzanam 03273024c taM hatvA sUtam apy astrair jaghAna balinAM varaH 03273025a laGkAM pravezayAm Asur vAjinas taM rathaM tadA 03273025c dadarza rAvaNas taM ca rathaM putravinAkRtam 03273026a sa putraM nihataM dRSTvA trAsAt saMbhrAntalocanaH 03273026c rAvaNaH zokamohArto vaidehIM hantum udyataH 03273027a azokavanikAsthAM tAM rAmadarzanalAlasAm 03273027c khaDgam AdAya duSTAtmA javenAbhipapAta ha 03273028a taM dRSTvA tasya durbuddher avindhyaH pApanizcayam 03273028c zamayAm Asa saMkruddhaM zrUyatAM yena hetunA 03273029a mahArAjye sthito dIpte na striyaM hantum arhasi 03273029c hataivaiSA yadA strI ca bandhanasthA ca te gRhe 03273030a na caiSA dehabhedena hatA syAd iti me matiH 03273030c jahi bhartAram evAsyA hate tasmin hatA bhavet 03273031a na hi te vikrame tulyaH sAkSAd api zatakratuH 03273031c asakRd dhi tvayA sendrAs trAsitAs tridazA yudhi 03273032a evaM bahuvidhair vAkyair avindhyo rAvaNaM tadA 03273032c kruddhaM saMzamayAm Asa jagRhe ca sa tadvacaH 03273033a niryANe sa matiM kRtvA nidhAyAsiM kSapAcaraH 03273033c AjJApayAm Asa tadA ratho me kalpyatAm iti 03274001 mArkaNDeya uvAca 03274001a tataH kruddho dazagrIvaH priye putre nipAtite 03274001c niryayau ratham AsthAya hemaratnavibhUSitam 03274002a saMvRto rAkSasair ghorair vividhAyudhapANibhiH 03274002c abhidudrAva rAmaM sa pothayan hariyUthapAn 03274003a tam AdravantaM saMkruddhaM maindanIlanalAGgadAH 03274003c hanUmAJ jAmbavAMz caiva sasainyAH paryavArayan 03274004a te dazagrIvasainyaM tad RkSavAnarayUthapAH 03274004c drumair vidhvaMsayAM cakrur dazagrIvasya pazyataH 03274005a tataH svasainyam Alokya vadhyamAnam arAtibhiH 03274005c mAyAvI vyadadhAn mAyAM rAvaNo rAkSasezvaraH 03274006a tasya dehAd viniSkrAntAH zatazo 'tha sahasrazaH 03274006c rAkSasAH pratyadRzyanta zarazaktyRSTipANayaH 03274007a tAn rAmo jaghnivAn sarvAn divyenAstreNa rAkSasAn 03274007c atha bhUyo 'pi mAyAM sa vyadadhAd rAkSasAdhipaH 03274008a kRtvA rAmasya rUpANi lakSmaNasya ca bhArata 03274008c abhidudrAva rAmaM ca lakSmaNaM ca dazAnanaH 03274009a tatas te rAmam archanto lakSmaNaM ca kSapAcarAH 03274009c abhipetus tadA rAjan pragRhItoccakArmukAH 03274010a tAM dRSTvA rAkSasendrasya mAyAm ikSvAkunandanaH 03274010c uvAca rAmaM saumitrir asaMbhrAnto bRhad vacaH 03274011a jahImAn rAkSasAn pApAn AtmanaH pratirUpakAn 03274011c jaghAna rAmas tAMz cAnyAn AtmanaH pratirUpakAn 03274012a tato haryazvayuktena rathenAdityavarcasA 03274012c upatasthe raNe rAmaM mAtaliH zakrasArathiH 03274013 mAtalir uvAca 03274013a ayaM haryazvayug jaitro maghonaH syandanottamaH 03274013c anena zakraH kAkutstha samare daityadAnavAn 03274013e zatazaH puruSavyAghra rathodAreNa jaghnivAn 03274014a tad anena naravyAghra mayA yat tena saMyuge 03274014c syandanena jahi kSipraM rAvaNaM mA ciraM kRthAH 03274015a ity ukto rAghavas tathyaM vaco 'zaGkata mAtaleH 03274015c mAyeyaM rAkSasasyeti tam uvAca vibhISaNaH 03274016a neyaM mAyA naravyAghra rAvaNasya durAtmanaH 03274016c tad AtiSTha rathaM zIghram imam aindraM mahAdyute 03274017a tataH prahRSTaH kAkutsthas tathety uktvA vibhISaNam 03274017c rathenAbhipapAtAzu dazagrIvaM ruSAnvitaH 03274018a hAhAkRtAni bhUtAni rAvaNe samabhidrute 03274018c siMhanAdAH sapaTahA divi divyAz ca nAnadan 03274019a sa rAmAya mahAghoraM visasarja nizAcaraH 03274019c zUlam indrAzaniprakhyaM brahmadaNDam ivodyatam 03274020a tac chUlam antarA rAmaz ciccheda nizitaiH zaraiH 03274020c tad dRSTvA duSkaraM karma rAvaNaM bhayam Avizat 03274021a tataH kruddhaH sasarjAzu dazagrIvaH zitAJ zarAn 03274021c sahasrAyutazo rAme zastrANi vividhAni ca 03274022a tato bhuzuNDIH zUlAMz ca musalAni parazvadhAn 03274022c zaktIz ca vividhAkArAH zataghnIz ca zitakSurAH 03274023a tAM mAyAM vikRtAM dRSTvA dazagrIvasya rakSasaH 03274023c bhayAt pradudruvuH sarve vAnarAH sarvatodizam 03274024a tataH supatraM sumukhaM hemapuGkhaM zarottamam 03274024c tUNAd AdAya kAkutstho brahmAstreNa yuyoja ha 03274025a taM bANavaryaM rAmeNa brahmAstreNAbhimantritam 03274025c jahRSur devagandharvA dRSTvA zakrapurogamAH 03274026a alpAvazeSam Ayuz ca tato 'manyanta rakSasaH 03274026c brahmAstrodIraNAc chatror devagandharvakiMnarAH 03274027a tataH sasarja taM rAmaH zaram apratimaujasam 03274027c rAvaNAntakaraM ghoraM brahmadaNDam ivodyatam 03274028a sa tena rAkSasazreSThaH sarathaH sAzvasArathiH 03274028c prajajvAla mahAjvAlenAgninAbhipariSkRtaH 03274029a tataH prahRSTAs tridazAH sagandharvAH sacAraNAH 03274029c nihataM rAvaNaM dRSTvA rAmeNAkliSTakarmaNA 03274030a tatyajus taM mahAbhAgaM paJca bhUtAni rAvaNam 03274030c bhraMzitaH sarvalokeSu sa hi brahmAstratejasA 03274031a zarIradhAtavo hy asya mAMsaM rudhiram eva ca 03274031c nezur brahmAstranirdagdhA na ca bhasmApy adRzyata 03275001 mArkaNDeya uvAca 03275001a sa hatvA rAvaNaM kSudraM rAkSasendraM suradviSam 03275001c babhUva hRSTaH sasuhRd rAmaH saumitriNA saha 03275002a tato hate dazagrIve devAH sarSipurogamAH 03275002c AzIrbhir jayayuktAbhir Anarcus taM mahAbhujam 03275003a rAmaM kamalapatrAkSaM tuSTuvuH sarvadevatAH 03275003c gandharvAH puSpavarSaiz ca vAgbhiz ca tridazAlayAH 03275004a pUjayitvA yathA rAmaM pratijagmur yathAgatam 03275004c tan mahotsavasaMkAzam AsId AkAzam acyuta 03275005a tato hatvA dazagrIvaM laGkAM rAmo mahAyazAH 03275005c vibhISaNAya pradadau prabhuH parapuraMjayaH 03275006a tataH sItAM puraskRtya vibhISaNapuraskRtAm 03275006c avindhyo nAma suprajJo vRddhAmAtyo viniryayau 03275007a uvAca ca mahAtmAnaM kAkutsthaM dainyam Asthitam 03275007c pratIccha devIM sadvRttAM mahAtmaJ jAnakIm iti 03275008a etac chrutvA vacas tasmAd avatIrya rathottamAt 03275008c bASpeNApihitAM sItAM dadarzekSvAkunandanaH 03275009a tAM dRSTvA cArusarvAGgIM yAnasthAM zokakarzitAm 03275009c malopacitasarvAGgIM jaTilAM kRSNavAsasam 03275010a uvAca rAmo vaidehIM parAmarzavizaGkitaH 03275010c gaccha vaidehi muktA tvaM yat kAryaM tan mayA kRtam 03275011a mAm AsAdya patiM bhadre na tvaM rAkSasavezmani 03275011c jarAM vrajethA iti me nihato 'sau nizAcaraH 03275012a kathaM hy asmadvidho jAtu jAnan dharmavinizcayam 03275012c parahastagatAM nArIM muhUrtam api dhArayet 03275013a suvRttAm asuvRttAM vApy ahaM tvAm adya maithili 03275013c notsahe paribhogAya zvAvalIDhaM havir yathA 03275014a tataH sA sahasA bAlA tac chrutvA dAruNaM vacaH 03275014c papAta devI vyathitA nikRttA kadalI yathA 03275015a yo hy asyA harSasaMbhUto mukharAgas tadAbhavat 03275015c kSaNena sa punar bhraSTo niHzvAsAd iva darpaNe 03275016a tatas te harayaH sarve tac chrutvA rAmabhASitam 03275016c gatAsukalpA nizceSTA babhUvuH sahalakSmaNAH 03275017a tato devo vizuddhAtmA vimAnena caturmukhaH 03275017c pitAmaho jagatsraSTA darzayAm Asa rAghavam 03275018a zakraz cAgniz ca vAyuz ca yamo varuNa eva ca 03275018c yakSAdhipaz ca bhagavAMs tathA saptarSayo 'malAH 03275019a rAjA dazarathaz caiva divyabhAsvaramUrtimAn 03275019c vimAnena mahArheNa haMsayuktena bhAsvatA 03275020a tato 'ntarikSaM tat sarvaM devagandharvasaMkulam 03275020c zuzubhe tArakAcitraM zaradIva nabhastalam 03275021a tata utthAya vaidehi teSAM madhye yazasvinI 03275021c uvAca vAkyaM kalyANI rAmaM pRthulavakSasam 03275022a rAjaputra na te kopaM karomi viditA hi me 03275022c gatiH strINAM narANAM ca zRNu cedaM vaco mama 03275023a antaz carati bhUtAnAM mAtarizvA sadAgatiH 03275023c sa me vimuJcatu prANAn yadi pApaM carAmy aham 03275024a agnir Apas tathAkAzaM pRthivI vAyur eva ca 03275024c vimuJcantu mama prANAn yadi pApaM carAmy aham 03275025a tato 'ntarikSe vAg AsIt sarvA vizrAvayan dizaH 03275025c puNyA saMharSaNI teSAM vAnarANAM mahAtmanAm 03275026 vAyur uvAca 03275026a bho bho rAghava satyaM vai vAyur asmi sadAgatiH 03275026c apApA maithilI rAjan saMgaccha saha bhAryayA 03275027 agnir uvAca 03275027a aham antaHzarIrastho bhUtAnAM raghunandana 03275027c susUkSmam api kAkutstha maithilI nAparAdhyati 03275028 varuNa uvAca 03275028a rasA vai matprasUtA hi bhUtadeheSu rAghava 03275028c ahaM vai tvAM prabravImi maithilI pratigRhyatAm 03275029 brahmovAca 03275029a putra naitad ihAzcaryaM tvayi rAjarSidharmiNi 03275029c sAdho sadvRttamArgasthe zRNu cedaM vaco mama 03275030a zatrur eSa tvayA vIra devagandharvabhoginAm 03275030c yakSANAM dAnavAnAM ca maharSINAM ca pAtitaH 03275031a avadhyaH sarvabhUtAnAM matprasAdAt purAbhavat 03275031c kasmAc cit kAraNAt pApaH kaM cit kAlam upekSitaH 03275032a vadhArtham Atmanas tena hRtA sItA durAtmanA 03275032c nalakUbarazApena rakSA cAsyAH kRtA mayA 03275033a yadi hy akAmAm Asevet striyam anyAm api dhruvam 03275033c zatadhAsya phaled deha ity uktaH so 'bhavat purA 03275034a nAtra zaGkA tvayA kAryA pratIcchemAM mahAdyute 03275034c kRtaM tvayA mahat kAryaM devAnAm amaraprabha 03275035 dazaratha uvAca 03275035a prIto 'smi vatsa bhadraM te pitA dazaratho 'smi te 03275035c anujAnAmi rAjyaM ca prazAdhi puruSottama 03275036 rAma uvAca 03275036a abhivAdaye tvAM rAjendra yadi tvaM janako mama 03275036c gamiSyAmi purIM ramyAm ayodhyAM zAsanAt tava 03275037 mArkaNDeya uvAca 03275037a tam uvAca pitA bhUyaH prahRSTo manujAdhipa 03275037c gacchAyodhyAM prazAdhi tvaM rAma raktAntalocana 03275038a tato devAn namaskRtya suhRdbhir abhinanditaH 03275038c mahendra iva paulomyA bhAryayA sa sameyivAn 03275039a tato varaM dadau tasmai avindhyAya paraMtapaH 03275039c trijaTAM cArthamAnAbhyAM yojayAm Asa rAkSasIm 03275040a tam uvAca tato brahmA devaiH zakramukhair vRtaH 03275040c kausalyAmAtar iSTAMs te varAn adya dadAni kAn 03275041a vavre rAmaH sthitiM dharme zatrubhiz cAparAjayam 03275041c rAkSasair nihatAnAM ca vAnarANAM samudbhavam 03275042a tatas te brahmaNA prokte tatheti vacane tadA 03275042c samuttasthur mahArAja vAnarA labdhacetasaH 03275043a sItA cApi mahAbhAgA varaM hanumate dadau 03275043c rAmakIrtyA samaM putra jIvitaM te bhaviSyati 03275044a divyAs tvAm upabhogAz ca matprasAdakRtAH sadA 03275044c upasthAsyanti hanumann iti sma harilocana 03275045a tatas te prekSamANAnAM teSAm akliSTakarmaNAm 03275045c antardhAnaM yayur devAH sarve zakrapurogamAH 03275046a dRSTvA tu rAmaM jAnakyA sametaM zakrasArathiH 03275046c uvAca paramaprItaH suhRnmadhya idaM vacaH 03275047a devagandharvayakSANAM mAnuSAsurabhoginAm 03275047c apanItaM tvayA duHkham idaM satyaparAkrama 03275048a sadevAsuragandharvA yakSarAkSasapannagAH 03275048c kathayiSyanti lokAs tvAM yAvad bhUmir dhariSyati 03275049a ity evam uktvAnujJApya rAmaM zastrabhRtAM varam 03275049c saMpUjyApAkramat tena rathenAdityavarcasA 03275050a tataH sItAM puraskRtya rAmaH saumitriNA saha 03275050c sugrIvapramukhaiz caiva sahitaH sarvavAnaraiH 03275051a vidhAya rakSAM laGkAyAM vibhISaNapuraskRtaH 03275051c saMtatAra punas tena setunA makarAlayam 03275052a puSpakeNa vimAnena khecareNa virAjatA 03275052c kAmagena yathA mukhyair amAtyaiH saMvRto vazI 03275053a tatas tIre samudrasya yatra zizye sa pArthivaH 03275053c tatraivovAsa dharmAtmA sahitaH sarvavAnaraiH 03275054a athainAn rAghavaH kAle samAnIyAbhipUjya ca 03275054c visarjayAm Asa tadA ratnaiH saMtoSya sarvazaH 03275055a gateSu vAnarendreSu gopuccharkSeSu teSu ca 03275055c sugrIvasahito rAmaH kiSkindhAM punar Agamat 03275056a vibhISaNenAnugataH sugrIvasahitas tadA 03275056c puSpakeNa vimAnena vaidehyA darzayan vanam 03275057a kiSkindhAM tu samAsAdya rAmaH praharatAM varaH 03275057c aGgadaM kRtakarmANaM yauvarAjye 'bhyaSecayat 03275058a tatas tair eva sahito rAmaH saumitriNA saha 03275058c yathAgatena mArgeNa prayayau svapuraM prati 03275059a ayodhyAM sa samAsAdya purIM rASTrapatis tataH 03275059c bharatAya hanUmantaM dUtaM prasthApayat tadA 03275060a lakSayitveGgitaM sarvaM priyaM tasmai nivedya ca 03275060c vAyuputre punaH prApte nandigrAmam upAgamat 03275061a sa tatra maladigdhAGgaM bharataM cIravAsasam 03275061c agrataH pAduke kRtvA dadarzAsInam Asane 03275062a sametya bharatenAtha zatrughnena ca vIryavAn 03275062c rAghavaH sahasaumitrir mumude bharatarSabha 03275063a tathA bharatazatrughnau sametau guruNA tadA 03275063c vaidehyA darzanenobhau praharSaM samavApatuH 03275064a tasmai tad bharato rAjyam AgatAyAbhisatkRtam 03275064c nyAsaM niryAtayAm Asa yuktaH paramayA mudA 03275065a tatas taM vaiSNave zUraM nakSatre 'bhimate 'hani 03275065c vasiSTho vAmadevaz ca sahitAv abhyaSiJcatAm 03275066a so 'bhiSiktaH kapizreSThaM sugrIvaM sasuhRjjanam 03275066c vibhISaNaM ca paulastyam anvajAnAd gRhAn prati 03275067a abhyarcya vividhai ratnaiH prItiyuktau mudA yutau 03275067c samAdhAyetikartavyaM duHkhena visasarja ha 03275068a puSpakaM ca vimAnaM tat pUjayitvA sa rAghavaH 03275068c prAdAd vaizravaNAyaiva prItyA sa raghunandanaH 03275069a tato devarSisahitaH saritaM gomatIm anu 03275069c dazAzvamedhAn Ajahre jArUthyAn sa nirargalAn 03276001 mArkaNDeya uvAca 03276001a evam etan mahAbAho rAmeNAmitatejasA 03276001c prAptaM vyasanam atyugraM vanavAsakRtaM purA 03276002a mA zucaH puruSavyAghra kSatriyo 'si paraMtapa 03276002c bAhuvIryAzraye mArge vartase dIptanirNaye 03276003a na hi te vRjinaM kiM cid dRzyate param aNv api 03276003c asmin mArge viSIdeyuH sendrA api surAsurAH 03276004a saMhatya nihato vRtro marudbhir vajrapANinA 03276004c namuciz caiva durdharSo dIrghajihvA ca rAkSasI 03276005a sahAyavati sarvArthAH saMtiSThantIha sarvazaH 03276005c kiM nu tasyAjitaM saMkhye bhrAtA yasya dhanaMjayaH 03276006a ayaM ca balinAM zreSTho bhImo bhImaparAkramaH 03276006c yuvAnau ca maheSvAsau yamau mAdravatIsutau 03276006e ebhiH sahAyaiH kasmAt tvaM viSIdasi paraMtapa 03276007a ya ime vajriNaH senAM jayeyuH samarudgaNAm 03276007c tvam apy ebhir maheSvAsaiH sahAyair devarUpibhiH 03276007e vijeSyasi raNe sarvAn amitrAn bharatarSabha 03276008a itaz ca tvam imAM pazya saindhavena durAtmanA 03276008c balinA vIryamattena hRtAm ebhir mahAtmabhiH 03276009a AnItAM draupadIM kRSNAM kRtvA karma suduSkaram 03276009c jayadrathaM ca rAjAnaM vijitaM vazam Agatam 03276010a asahAyena rAmeNa vaidehI punar AhRtA 03276010c hatvA saMkhye dazagrIvaM rAkSasaM bhImavikramam 03276011a yasya zAkhAmRgA mitrA RkSAH kAlamukhAs tathA 03276011c jAtyantaragatA rAjann etad buddhyAnucintaya 03276012a tasmAt tvaM kuruzArdUla mA zuco bharatarSabha 03276012c tvadvidhA hi mahAtmAno na zocanti paraMtapa 03276013 vaizaMpAyana uvAca 03276013a evam AzvAsito rAjA mArkaNDeyena dhImatA 03276013c tyaktvA duHkham adInAtmA punar evedam abravIt 03277001 yudhiSThira uvAca 03277001a nAtmAnam anuzocAmi nemAn bhrAtqn mahAmune 03277001c haraNaM cApi rAjyasya yathemAM drupadAtmajAm 03277002a dyUte durAtmabhiH kliSTAH kRSNayA tAritA vayam 03277002c jayadrathena ca punar vanAd apahRtA balAt 03277003a asti sImantinI kA cid dRSTapUrvAtha vA zrutA 03277003c pativratA mahAbhAgA yatheyaM drupadAtmajA 03277004 mArkaNDeya uvAca 03277004a zRNu rAjan kulastrINAM mahAbhAgyaM yudhiSThira 03277004c sarvam etad yathA prAptaM sAvitryA rAjakanyayA 03277005a AsIn madreSu dharmAtmA rAjA paramadhArmikaH 03277005c brahmaNyaz ca zaraNyaz ca satyasaMdho jitendriyaH 03277006a yajvA dAnapatir dakSaH paurajAnapadapriyaH 03277006c pArthivo 'zvapatir nAma sarvabhUtahite rataH 03277007a kSamAvAn anapatyaz ca satyavAg vijitendriyaH 03277007c atikrAntena vayasA saMtApam upajagmivAn 03277008a apatyotpAdanArthaM sa tIvraM niyamam AsthitaH 03277008c kAle parimitAhAro brahmacArI jitendriyaH 03277009a hutvA zatasahasraM sa sAvitryA rAjasattama 03277009c SaSThe SaSThe tadA kAle babhUva mitabhojanaH 03277010a etena niyamenAsId varSANy aSTAdazaiva tu 03277010c pUrNe tv aSTAdaze varSe sAvitrI tuSTim abhyagAt 03277010e svarUpiNI tadA rAjan darzayAm Asa taM nRpam 03277011a agnihotrAt samutthAya harSeNa mahatAnvitA 03277011c uvAca cainaM varadA vacanaM pArthivaM tadA 03277012a brahmacaryeNa zuddhena damena niyamena ca 03277012c sarvAtmanA ca madbhaktyA tuSTAsmi tava pArthiva 03277013a varaM vRNISvAzvapate madrarAja yathepsitam 03277013c na pramAdaz ca dharmeSu kartavyas te kathaM cana 03277014 azvapatir uvAca 03277014a apatyArthaH samArambhaH kRto dharmepsayA mayA 03277014c putrA me bahavo devi bhaveyuH kulabhAvanAH 03277015a tuSTAsi yadi me devi kAmam etaM vRNomy aham 03277015c saMtAnaM hi paro dharma ity Ahur mAM dvijAtayaH 03277016 sAvitry uvAca 03277016a pUrvam eva mayA rAjann abhiprAyam imaM tava 03277016c jJAtvA putrArtham ukto vai tava hetoH pitAmahaH 03277017a prasAdAc caiva tasmAt te svayaMbhuvihitAd bhuvi 03277017c kanyA tejasvinI saumya kSipram eva bhaviSyati 03277018a uttaraM ca na te kiM cid vyAhartavyaM kathaM cana 03277018c pitAmahanisargeNa tuSTA hy etad bravImi te 03277019 mArkaNDeya uvAca 03277019a sa tatheti pratijJAya sAvitryA vacanaM nRpaH 03277019c prasAdayAm Asa punaH kSipram evaM bhaved iti 03277020a antarhitAyAM sAvitryAM jagAma svagRhaM nRpaH 03277020c svarAjye cAvasat prItaH prajA dharmeNa pAlayan 03277021a kasmiMz cit tu gate kAle sa rAjA niyatavrataH 03277021c jyeSThAyAM dharmacAriNyAM mahiSyAM garbham Adadhe 03277022a rAjaputryAM tu garbhaH sa mAlavyAM bharatarSabha 03277022c vyavardhata yathA zukle tArApatir ivAmbare 03277023a prApte kAle tu suSuve kanyAM rAjIvalocanAm 03277023c kriyAz ca tasyA muditaz cakre sa nRpatis tadA 03277024a sAvitryA prItayA dattA sAvitryA hutayA hy api 03277024c sAvitrIty eva nAmAsyAz cakrur viprAs tathA pitA 03277025a sA vigrahavatIva zrIr vyavardhata nRpAtmajA 03277025c kAlena cApi sA kanyA yauvanasthA babhUva ha 03277026a tAM sumadhyAM pRthuzroNIM pratimAM kAJcanIm iva 03277026c prApteyaM devakanyeti dRSTvA saMmenire janAH 03277027a tAM tu padmapalAzAkSIM jvalantIm iva tejasA 03277027c na kaz cid varayAm Asa tejasA prativAritaH 03277028a athopoSya ziraHsnAtA daivatAny abhigamya sA 03277028c hutvAgniM vidhivad viprAn vAcayAm Asa parvaNi 03277029a tataH sumanasaH zeSAH pratigRhya mahAtmanaH 03277029c pituH sakAzam agamad devI zrIr iva rUpiNI 03277030a sAbhivAdya pituH pAdau zeSAH pUrvaM nivedya ca 03277030c kRtAJjalir varArohA nRpateH pArzvataH sthitA 03277031a yauvanasthAM tu tAM dRSTvA svAM sutAM devarUpiNIm 03277031c ayAcyamAnAM ca varair nRpatir duHkhito 'bhavat 03277032 rAjovAca 03277032a putri pradAnakAlas te na ca kaz cid vRNoti mAm 03277032c svayam anviccha bhartAraM guNaiH sadRzam AtmanaH 03277033a prArthitaH puruSo yaz ca sa nivedyas tvayA mama 03277033c vimRzyAhaM pradAsyAmi varaya tvaM yathepsitam 03277034a zrutaM hi dharmazAstre me paThyamAnaM dvijAtibhiH 03277034c tathA tvam api kalyANi gadato me vacaH zRNu 03277035a apradAtA pitA vAcyo vAcyaz cAnupayan patiH 03277035c mRte bhartari putraz ca vAcyo mAtur arakSitA 03277036a idaM me vacanaM zrutvA bhartur anveSaNe tvara 03277036c devatAnAM yathA vAcyo na bhaveyaM tathA kuru 03277037 mArkaNDeya uvAca 03277037a evam uktvA duhitaraM tathA vRddhAMz ca mantriNaH 03277037c vyAdidezAnuyAtraM ca gamyatAm ity acodayat 03277038a sAbhivAdya pituH pAdau vrIDiteva manasvinI 03277038c pitur vacanam AjJAya nirjagAmAvicAritam 03277039a sA haimaM ratham AsthAya sthaviraiH sacivair vRtA 03277039c tapovanAni ramyANi rAjarSINAM jagAma ha 03277040a mAnyAnAM tatra vRddhAnAM kRtvA pAdAbhivandanam 03277040c vanAni kramazas tAta sarvANy evAbhyagacchata 03277041a evaM sarveSu tIrtheSu dhanotsargaM nRpAtmajA 03277041c kurvatI dvijamukhyAnAM taM taM dezaM jagAma ha 03278001 mArkaNDeya uvAca 03278001a atha madrAdhipo rAjA nAradena samAgataH 03278001c upaviSTaH sabhAmadhye kathAyogena bhArata 03278002a tato 'bhigamya tIrthAni sarvANy evAzramAMs tathA 03278002c AjagAma pitur vezma sAvitrI saha mantribhiH 03278003a nAradena sahAsInaM dRSTvA sA pitaraM zubhA 03278003c ubhayor eva zirasA cakre pAdAbhivandanam 03278004 nArada uvAca 03278004a kva gatAbhUt suteyaM te kutaz caivAgatA nRpa 03278004c kimarthaM yuvatIM bhartre na cainAM saMprayacchasi 03278005 azvapatir uvAca 03278005a kAryeNa khalv anenaiva preSitAdyaiva cAgatA 03278005c tad asyAH zRNu devarSe bhartAraM yo 'nayA vRtaH 03278006 mArkaNDeya uvAca 03278006a sA brUhi vistareNeti pitrA saMcoditA zubhA 03278006c daivatasyeva vacanaM pratigRhyedam abravIt 03278007a AsIc chAlveSu dharmAtmA kSatriyaH pRthivIpatiH 03278007c dyumatsena iti khyAtaH pazcAd andho babhUva ha 03278008a vinaSTacakSuSas tasya bAlaputrasya dhImataH 03278008c sAmIpyena hRtaM rAjyaM chidre 'smin pUrvavairiNA 03278009a sa bAlavatsayA sArdhaM bhAryayA prasthito vanam 03278009c mahAraNyagataz cApi tapas tepe mahAvrataH 03278010a tasya putraH pure jAtaH saMvRddhaz ca tapovane 03278010c satyavAn anurUpo me bharteti manasA vRtaH 03278011 nArada uvAca 03278011a aho bata mahat pApaM sAvitryA nRpate kRtam 03278011c ajAnantyA yad anayA guNavAn satyavAn vRtaH 03278012a satyaM vadaty asya pitA satyaM mAtA prabhASate 03278012c tato 'sya brAhmaNAz cakrur nAmaitat satyavAn iti 03278013a bAlasyAzvAH priyAz cAsya karoty azvAMz ca mRnmayAn 03278013c citre 'pi ca likhaty azvAMz citrAzva iti cocyate 03278014 rAjovAca 03278014a apIdAnIM sa tejasvI buddhimAn vA nRpAtmajaH 03278014c kSamAvAn api vA zUraH satyavAn pitRnandanaH 03278015 nArada uvAca 03278015a vivasvAn iva tejasvI bRhaspatisamo matau 03278015c mahendra iva zUraz ca vasudheva kSamAnvitaH 03278016 azvapatir uvAca 03278016a api rAjAtmajo dAtA brahmaNyo vApi satyavAn 03278016c rUpavAn apy udAro vApy atha vA priyadarzanaH 03278017 nArada uvAca 03278017a sAGkRte rantidevasya sa zaktyA dAnataH samaH 03278017c brahmaNyaH satyavAdI ca zibir auzInaro yathA 03278018a yayAtir iva codAraH somavat priyadarzanaH 03278018c rUpeNAnyatamo 'zvibhyAM dyumatsenasuto balI 03278019a sa dAntaH sa mRduH zUraH sa satyaH sa jitendriyaH 03278019c sa maitraH so 'nasUyaz ca sa hrImAn dhRtimAMz ca saH 03278020a nityazaz cArjavaM tasmin sthitis tasyaiva ca dhruvA 03278020c saMkSepatas tapovRddhaiH zIlavRddhaiz ca kathyate 03278021 azvapatir uvAca 03278021a guNair upetaM sarvais taM bhagavan prabravISi me 03278021c doSAn apy asya me brUhi yadi santIha ke cana 03278022 nArada uvAca 03278022a eko doSo 'sya nAnyo 'sti so 'dya prabhRti satyavAn 03278022c saMvatsareNa kSINAyur dehanyAsaM kariSyati 03278023 rAjovAca 03278023a ehi sAvitri gaccha tvam anyaM varaya zobhane 03278023c tasya doSo mahAn eko guNAn Akramya tiSThati 03278024a yathA me bhagavAn Aha nArado devasatkRtaH 03278024c saMvatsareNa so 'lpAyur dehanyAsaM kariSyati 03278025 sAvitry uvAca 03278025a sakRd aMzo nipatati sakRt kanyA pradIyate 03278025c sakRd Aha dadAnIti trINy etAni sakRt sakRt 03278026a dIrghAyur atha vAlpAyuH saguNo nirguNo 'pi vA 03278026c sakRd vRto mayA bhartA na dvitIyaM vRNomy aham 03278027a manasA nizcayaM kRtvA tato vAcAbhidhIyate 03278027c kriyate karmaNA pazcAt pramANaM me manas tataH 03278028 nArada uvAca 03278028a sthirA buddhir narazreSTha sAvitryA duhitus tava 03278028c naiSA cAlayituM zakyA dharmAd asmAt kathaM cana 03278029a nAnyasmin puruSe santi ye satyavati vai guNAH 03278029c pradAnam eva tasmAn me rocate duhitus tava 03278030 rAjovAca 03278030a avicAryam etad uktaM hi tathyaM bhagavatA vacaH 03278030c kariSyAmy etad evaM ca gurur hi bhagavAn mama 03278031 nArada uvAca 03278031a avighnam astu sAvitryAH pradAne duhitus tava 03278031c sAdhayiSyAmahe tAvat sarveSAM bhadram astu vaH 03278032 mArkaNDeya uvAca 03278032a evam uktvA kham utpatya nAradas tridivaM gataH 03278032c rAjApi duhituH sarvaM vaivAhikam akArayat 03279001 mArkaNDeya uvAca 03279001a atha kanyApradAne sa tam evArthaM vicintayan 03279001c samAninye ca tat sarvaM bhANDaM vaivAhikaM nRpaH 03279002a tato vRddhAn dvijAn sarvAn RtvijaH sapurohitAn 03279002c samAhUya tithau puNye prayayau saha kanyayA 03279003a medhyAraNyaM sa gatvA ca dyumatsenAzramaM nRpaH 03279003c padbhyAm eva dvijaiH sArdhaM rAjarSiM tam upAgamat 03279004a tatrApazyan mahAbhAgaM zAlavRkSam upAzritam 03279004c kauzyAM bRsyAM samAsInaM cakSurhInaM nRpaM tadA 03279005a sa rAjA tasya rAjarSeH kRtvA pUjAM yathArhataH 03279005c vAcA suniyato bhUtvA cakArAtmanivedanam 03279006a tasyArghyam AsanaM caiva gAM cAvedya sa dharmavit 03279006c kim Agamanam ity evaM rAjA rAjAnam abravIt 03279007a tasya sarvam abhiprAyam itikartavyatAM ca tAm 03279007c satyavantaM samuddizya sarvam eva nyavedayat 03279008 azvapatir uvAca 03279008a sAvitrI nAma rAjarSe kanyeyaM mama zobhanA 03279008c tAM svadharmeNa dharmajJa snuSArthe tvaM gRhANa me 03279009 dyumatsena uvAca 03279009a cyutAH sma rAjyAd vanavAsam AzritAz; carAma dharmaM niyatAs tapasvinaH 03279009c kathaM tv anarhA vanavAsam Azrame; sahiSyate klezam imaM sutA tava 03279010 azvapatir uvAca 03279010a sukhaM ca duHkhaM ca bhavAbhavAtmakaM; yadA vijAnAti sutAham eva ca 03279010c na madvidhe yujyati vAkyam IdRzaM; vinizcayenAbhigato 'smi te nRpa 03279011a AzAM nArhasi me hantuM sauhRdAt praNayena ca 03279011c abhitaz cAgataM premNA pratyAkhyAtuM na mArhasi 03279012a anurUpo hi saMyoge tvaM mamAhaM tavApi ca 03279012c snuSAM pratIccha me kanyAM bhAryAM satyavataH sutAm 03279013 dyumatsena uvAca 03279013a pUrvam evAbhilaSitaH saMbandho me tvayA saha 03279013c bhraSTarAjyas tv aham iti tata etad vicAritam 03279014a abhiprAyas tv ayaM yo me pUrvam evAbhikAGkSitaH 03279014c sa nirvartatu me 'dyaiva kAGkSito hy asi me 'tithiH 03279015 mArkaNDeya uvAca 03279015a tataH sarvAn samAnIya dvijAn AzramavAsinaH 03279015c yathAvidhi samudvAhaM kArayAm Asatur nRpau 03279016a dattvA tv azvapatiH kanyAM yathArhaM ca paricchadam 03279016c yayau svam eva bhavanaM yuktaH paramayA mudA 03279017a satyavAn api bhAryAM tAM labdhvA sarvaguNAnvitAm 03279017c mumude sA ca taM labdhvA bhartAraM manasepsitam 03279018a gate pitari sarvANi saMnyasyAbharaNAni sA 03279018c jagRhe valkalAny eva vastraM kASAyam eva ca 03279019a paricArair guNaiz caiva prazrayeNa damena ca 03279019c sarvakAmakriyAbhiz ca sarveSAM tuSTim Avahat 03279020a zvazrUM zarIrasatkAraiH sarvair AcchAdanAdibhiH 03279020c zvazuraM devakAryaiz ca vAcaH saMyamanena ca 03279021a tathaiva priyavAdena naipuNena zamena ca 03279021c rahaz caivopacAreNa bhartAraM paryatoSayat 03279022a evaM tatrAzrame teSAM tadA nivasatAM satAm 03279022c kAlas tapasyatAM kaz cid aticakrAma bhArata 03279023a sAvitryAs tu zayAnAyAs tiSThantyAz ca divAnizam 03279023c nAradena yad uktaM tad vAkyaM manasi vartate 03280001 mArkaNDeya uvAca 03280001a tataH kAle bahutithe vyatikrAnte kadA cana 03280001c prAptaH sa kAlo martavyaM yatra satyavatA nRpa 03280002a gaNayantyAz ca sAvitryA divase divase gate 03280002c tad vAkyaM nAradenoktaM vartate hRdi nityazaH 03280003a caturthe 'hani martavyam iti saMcintya bhAminI 03280003c vrataM trirAtram uddizya divArAtraM sthitAbhavat 03280004a taM zrutvA niyamaM duHkhaM vadhvA duHkhAnvito nRpaH 03280004c utthAya vAkyaM sAvitrIm abravIt parisAntvayan 03280005a atitIvro 'yam Arambhas tvayArabdho nRpAtmaje 03280005c tisRNAM vasatInAM hi sthAnaM paramaduSkaram 03280006 sAvitry uvAca 03280006a na kAryas tAta saMtApaH pArayiSyAmy ahaM vratam 03280006c vyavasAyakRtaM hIdaM vyavasAyaz ca kAraNam 03280007 dyumatsena uvAca 03280007a vrataM bhindhIti vaktuM tvAM nAsmi zaktaH kathaM cana 03280007c pArayasveti vacanaM yuktam asmadvidho vadet 03280008 mArkaNDeya uvAca 03280008a evam uktvA dyumatseno virarAma mahAmanAH 03280008c tiSThantI cApi sAvitrI kASThabhUteva lakSyate 03280009a zvobhUte bhartRmaraNe sAvitryA bharatarSabha 03280009c duHkhAnvitAyAs tiSThantyAH sA rAtrir vyatyavartata 03280010a adya tad divasaM ceti hutvA dIptaM hutAzanam 03280010c yugamAtrodite sUrye kRtvA paurvAhNikIH kriyAH 03280011a tataH sarvAn dvijAn vRddhAJ zvazrUM zvazuram eva ca 03280011c abhivAdyAnupUrvyeNa prAJjalir niyatA sthitA 03280012a avaidhavyAziSas te tu sAvitryarthaM hitAH zubhAH 03280012c Ucus tapasvinaH sarve tapovananivAsinaH 03280013a evam astv iti sAvitrI dhyAnayogaparAyaNA 03280013c manasA tA giraH sarvAH pratyagRhNAt tapasvinAm 03280014a taM kAlaM ca muhUrtaM ca pratIkSantI nRpAtmajA 03280014c yathoktaM nAradavacaz cintayantI suduHkhitA 03280015a tatas tu zvazrUzvazurAv Ucatus tAM nRpAtmajAm 03280015c ekAntasthAm idaM vAkyaM prItyA bharatasattama 03280016 zvazurAv UcatuH 03280016a vrato yathopadiSTo 'yaM yathAvat pAritas tvayA 03280016c AhArakAlaH saMprAptaH kriyatAM yad anantaram 03280017 sAvitry uvAca 03280017a astaM gate mayAditye bhoktavyaM kRtakAmayA 03280017c eSa me hRdi saMkalpaH samayaz ca kRto mayA 03280018 mArkaNDeya uvAca 03280018a evaM saMbhASamANAyAH sAvitryA bhojanaM prati 03280018c skandhe parazum AdAya satyavAn prasthito vanam 03280019a sAvitrI tv Aha bhartAraM naikas tvaM gantum arhasi 03280019c saha tvayAgamiSyAmi na hi tvAM hAtum utsahe 03280020 satyavAn uvAca 03280020a vanaM na gatapUrvaM te duHkhaH panthAz ca bhAmini 03280020c vratopavAsakSAmA ca kathaM padbhyAM gamiSyasi 03280021 sAvitry uvAca 03280021a upavAsAn na me glAnir nAsti cApi parizramaH 03280021c gamane ca kRtotsAhAM pratiSeddhuM na mArhasi 03280022 satyavAn uvAca 03280022a yadi te gamanotsAhaH kariSyAmi tava priyam 03280022c mama tv Amantraya gurUn na mAM doSaH spRzed ayam 03280023 mArkaNDeya uvAca 03280023a sAbhigamyAbravIc chvazrUM zvazuraM ca mahAvratA 03280023c ayaM gacchati me bhartA phalAhAro mahAvanam 03280024a iccheyam abhyanujJAtum AryayA zvazureNa ca 03280024c anena saha nirgantuM na hi me virahaH kSamaH 03280025a gurvagnihotrArthakRte prasthitaz ca sutas tava 03280025c na nivAryo nivAryaH syAd anyathA prasthito vanam 03280026a saMvatsaraH kiM cid Uno na niSkrAntAham AzramAt 03280026c vanaM kusumitaM draSTuM paraM kautUhalaM hi me 03280027 dyumatsena uvAca 03280027a yataH prabhRti sAvitrI pitrA dattA snuSA mama 03280027c nAnayAbhyarthanAyuktam uktapUrvaM smarAmy aham 03280028a tad eSA labhatAM kAmaM yathAbhilaSitaM vadhUH 03280028c apramAdaz ca kartavyaH putri satyavataH pathi 03280029 mArkaNDeya uvAca 03280029a ubhAbhyAm abhyanujJAtA sA jagAma yazasvinI 03280029c saha bhartrA hasantIva hRdayena vidUyatA 03280030a sA vanAni vicitrANi ramaNIyAni sarvazaH 03280030c mayUraravaghuSTAni dadarza vipulekSaNA 03280031a nadIH puNyavahAz caiva puSpitAMz ca nagottamAn 03280031c satyavAn Aha pazyeti sAvitrIM madhurAkSaram 03280032a nirIkSamANA bhartAraM sarvAvastham aninditA 03280032c mRtam eva hi taM mene kAle munivacaH smaran 03280033a anuvartatI tu bhartAraM jagAma mRdugAminI 03280033c dvidheva hRdayaM kRtvA taM ca kAlam avekSatI 03281001 mArkaNDeya uvAca 03281001a atha bhAryAsahAyaH sa phalAny AdAya vIryavAn 03281001c kaThinaM pUrayAm Asa tataH kASThAny apATayat 03281002a tasya pATayataH kASThaM svedo vai samajAyata 03281002c vyAyAmena ca tenAsya jajJe zirasi vedanA 03281003a so 'bhigamya priyAM bhAryAm uvAca zramapIDitaH 03281003c vyAyAmena mamAnena jAtA zirasi vedanA 03281004a aGgAni caiva sAvitri hRdayaM dUyatIva ca 03281004c asvastham iva cAtmAnaM lakSaye mitabhASiNi 03281005a zUlair iva ziro viddham idaM saMlakSayAmy aham 03281005c tat svaptum icche kalyANi na sthAtuM zaktir asti me 03281006a samAsAdyAtha sAvitrI bhartAram upagUhya ca 03281006c utsaGge 'sya ziraH kRtvA niSasAda mahItale 03281007a tataH sA nAradavaco vimRzantI tapasvinI 03281007c taM muhUrtaM kSaNaM velAM divasaM ca yuyoja ha 03281008a muhUrtAd iva cApazyat puruSaM pItavAsasam 03281008c baddhamauliM vapuSmantam Adityasamatejasam 03281009a zyAmAvadAtaM raktAkSaM pAzahastaM bhayAvaham 03281009c sthitaM satyavataH pArzve nirIkSantaM tam eva ca 03281010a taM dRSTvA sahasotthAya bhartur nyasya zanaiH ziraH 03281010c kRtAJjalir uvAcArtA hRdayena pravepatA 03281011a daivataM tvAbhijAnAmi vapur etad dhy amAnuSam 03281011c kAmayA brUhi me deva kas tvaM kiM ca cikIrSasi 03281012 yama uvAca 03281012a pativratAsi sAvitri tathaiva ca taponvitA 03281012c atas tvAm abhibhASAmi viddhi mAM tvaM zubhe yamam 03281013a ayaM te satyavAn bhartA kSINAyuH pArthivAtmajaH 03281013c neSyAmy enam ahaM baddhvA viddhy etan me cikIrSitam 03281014 mArkaNDeya uvAca 03281014a ity uktvA pitRrAjas tAM bhagavAn svaM cikIrSitam 03281014c yathAvat sarvam AkhyAtuM tatpriyArthaM pracakrame 03281015a ayaM hi dharmasaMyukto rUpavAn guNasAgaraH 03281015c nArho matpuruSair netum ato 'smi svayam AgataH 03281016a tataH satyavataH kAyAt pAzabaddhaM vazaM gatam 03281016c aGguSThamAtraM puruSaM nizcakarSa yamo balAt 03281017a tataH samuddhRtaprANaM gatazvAsaM hataprabham 03281017c nirviceSTaM zarIraM tad babhUvApriyadarzanam 03281018a yamas tu taM tathA baddhvA prayAto dakSiNAmukhaH 03281018c sAvitrI cApi duHkhArtA yamam evAnvagacchata 03281018e niyamavratasaMsiddhA mahAbhAgA pativratA 03281019 yama uvAca 03281019a nivarta gaccha sAvitri kuruSvAsyaurdhvadehikam 03281019c kRtaM bhartus tvayAnRNyaM yAvad gamyaM gataM tvayA 03281020 sAvitry uvAca 03281020a yatra me nIyate bhartA svayaM vA yatra gacchati 03281020c mayApi tatra gantavyam eSa dharmaH sanAtanaH 03281021a tapasA guruvRttyA ca bhartuH snehAd vratena ca 03281021c tava caiva prasAdena na me pratihatA gatiH 03281022a prAhuH saptapadaM mitraM budhAs tattvArthadarzinaH 03281022c mitratAM ca puraskRtya kiM cid vakSyAmi tac chRNu 03281023a nAnAtmavantas tu vane caranti; dharmaM ca vAsaM ca parizramaM ca 03281023c vijJAnato dharmam udAharanti; tasmAt santo dharmam AhuH pradhAnam 03281024a ekasya dharmeNa satAM matena; sarve sma taM mArgam anuprapannAH 03281024c mA vai dvitIyaM mA tRtIyaM ca vAJche; tasmAt santo dharmam AhuH pradhAnam 03281025 yama uvAca 03281025a nivarta tuSTo 'smi tavAnayA girA; svarAkSaravyaJjanahetuyuktayA 03281025c varaM vRNISveha vinAsya jIvitaM; dadAni te sarvam anindite varam 03281026 sAvitry uvAca 03281026a cyutaH svarAjyAd vanavAsam Azrito; vinaSTacakSuH zvazuro mamAzrame 03281026c sa labdhacakSur balavAn bhaven nRpas; tava prasAdAj jvalanArkasaMnibhaH 03281027 yama uvAca 03281027a dadAni te sarvam anindite varaM; yathA tvayoktaM bhavitA ca tat tathA 03281027c tavAdhvanA glAnim ivopalakSaye; nivarta gacchasva na te zramo bhavet 03281028 sAvitry uvAca 03281028a kutaH zramo bhartRsamIpato hi me; yato hi bhartA mama sA gatir dhruvA 03281028c yataH patiM neSyasi tatra me gatiH; sureza bhUyaz ca vaco nibodha me 03281029a satAM sakRt saMgatam IpsitaM paraM; tataH paraM mitram iti pracakSate 03281029c na cAphalaM satpuruSeNa saMgataM; tataH satAM saMnivaset samAgame 03281030 yama uvAca 03281030a manonukUlaM budhabuddhivardhanaM; tvayAham ukto vacanaM hitAzrayam 03281030c vinA punaH satyavato 'sya jIvitaM; varaM dvitIyaM varayasva bhAmini 03281031 sAvitry uvAca 03281031a hRtaM purA me zvazurasya dhImataH; svam eva rAjyaM sa labheta pArthivaH 03281031c jahyAt svadharmaM na ca me gurur yathA; dvitIyam etaM varayAmi te varam 03281032 yama uvAca 03281032a svam eva rAjyaM pratipatsyate 'cirAn; na ca svadharmAt parihAsyate nRpaH 03281032c kRtena kAmena mayA nRpAtmaje; nivarta gacchasva na te zramo bhavet 03281033 sAvitry uvAca 03281033a prajAs tvayemA niyamena saMyatA; niyamya caitA nayase na kAmayA 03281033c ato yamatvaM tava deva vizrutaM; nibodha cemAM giram IritAM mayA 03281034a adrohaH sarvabhUteSu karmaNA manasA girA 03281034c anugrahaz ca dAnaM ca satAM dharmaH sanAtanaH 03281035a evaMprAyaz ca loko 'yaM manuSyAH zaktipezalAH 03281035c santas tv evApy amitreSu dayAM prApteSu kurvate 03281036 yama uvAca 03281036a pipAsitasyeva yathA bhavet payas; tathA tvayA vAkyam idaM samIritam 03281036c vinA punaH satyavato 'sya jIvitaM; varaM vRNISveha zubhe yad icchasi 03281037 sAvitry uvAca 03281037a mamAnapatyaH pRthivIpatiH pitA; bhavet pituH putrazataM mamaurasam 03281037c kulasya saMtAnakaraM ca yad bhavet; tRtIyam etaM varayAmi te varam 03281038 yama uvAca 03281038a kulasya saMtAnakaraM suvarcasaM; zataM sutAnAM pitur astu te zubhe 03281038c kRtena kAmena narAdhipAtmaje; nivarta dUraM hi pathas tvam AgatA 03281039 sAvitry uvAca 03281039a na dUram etan mama bhartRsaMnidhau; mano hi me dUrataraM pradhAvati 03281039c tathA vrajann eva giraM samudyatAM; mayocyamAnAM zRNu bhUya eva ca 03281040a vivasvatas tvaM tanayaH pratApavAMs; tato hi vaivasvata ucyase budhaiH 03281040c zamena dharmeNa ca raJjitAH prajAs; tatas tavehezvara dharmarAjatA 03281041a Atmany api na vizvAsas tAvAn bhavati satsu yaH 03281041c tasmAt satsu vizeSeNa sarvaH praNayam icchati 03281042a sauhRdAt sarvabhUtAnAM vizvAso nAma jAyate 03281042c tasmAt satsu vizeSeNa vizvAsaM kurute janaH 03281043 yama uvAca 03281043a udAhRtaM te vacanaM yad aGgane; zubhe na tAdRk tvad Rte mayA zrutam 03281043c anena tuSTo 'smi vinAsya jIvitaM; varaM caturthaM varayasva gaccha ca 03281044 sAvitry uvAca 03281044a mamAtmajaM satyavatas tathaurasaM; bhaved ubhAbhyAm iha yat kulodvaham 03281044c zataM sutAnAM balavIryazAlinAm; idaM caturthaM varayAmi te varam 03281045 yama uvAca 03281045a zataM sutAnAM balavIryazAlinAM; bhaviSyati prItikaraM tavAbale 03281045c parizramas te na bhaven nRpAtmaje; nivarta dUraM hi pathas tvam AgatA 03281046 sAvitry uvAca 03281046a satAM sadA zAzvatI dharmavRttiH; santo na sIdanti na ca vyathanti 03281046c satAM sadbhir nAphalaH saMgamo 'sti; sadbhyo bhayaM nAnuvartanti santaH 03281047a santo hi satyena nayanti sUryaM; santo bhUmiM tapasA dhArayanti 03281047c santo gatir bhUtabhavyasya rAjan; satAM madhye nAvasIdanti santaH 03281048a AryajuSTam idaM vRttam iti vijJAya zAzvatam 03281048c santaH parArthaM kurvANA nAvekSante pratikriyAm 03281049a na ca prasAdaH satpuruSeSu mogho; na cApy artho nazyati nApi mAnaH 03281049c yasmAd etan niyataM satsu nityaM; tasmAt santo rakSitAro bhavanti 03281050 yama uvAca 03281050a yathA yathA bhASasi dharmasaMhitaM; manonukUlaM supadaM mahArthavat 03281050c tathA tathA me tvayi bhaktir uttamA; varaM vRNISvApratimaM yatavrate 03281051 sAvitry uvAca 03281051a na te 'pavargaH sukRtAd vinAkRtas; tathA yathAnyeSu vareSu mAnada 03281051c varaM vRNe jIvatu satyavAn ayaM; yathA mRtA hy evam ahaM vinA patim 03281052a na kAmaye bhartRvinAkRtA sukhaM; na kAmaye bhartRvinAkRtA divam 03281052c na kAmaye bhartRvinAkRtA zriyaM; na bhartRhInA vyavasAmi jIvitum 03281053a varAtisargaH zataputratA mama; tvayaiva datto hriyate ca me patiH 03281053c varaM vRNe jIvatu satyavAn ayaM; tavaiva satyaM vacanaM bhaviSyati 03281054 mArkaNDeya uvAca 03281054a tathety uktvA tu tAn pAzAn muktvA vaivasvato yamaH 03281054c dharmarAjaH prahRSTAtmA sAvitrIm idam abravIt 03281055a eSa bhadre mayA mukto bhartA te kulanandini 03281055c arogas tava neyaz ca siddhArthaz ca bhaviSyati 03281056a caturvarSazataM cAyus tvayA sArdham avApsyati 03281056c iSTvA yajJaiz ca dharmeNa khyAtiM loke gamiSyati 03281057a tvayi putrazataM caiva satyavAJ janayiSyati 03281057c te cApi sarve rAjAnaH kSatriyAH putrapautriNaH 03281057e khyAtAs tvannAmadheyAz ca bhaviSyantIha zAzvatAH 03281058a pituz ca te putrazataM bhavitA tava mAtari 03281058c mAlavyAM mAlavA nAma zAzvatAH putrapautriNaH 03281058e bhrAtaras te bhaviSyanti kSatriyAs tridazopamAH 03281059a evaM tasyai varaM dattvA dharmarAjaH pratApavAn 03281059c nivartayitvA sAvitrIM svam eva bhavanaM yayau 03281060a sAvitry api yame yAte bhartAraM pratilabhya ca 03281060c jagAma tatra yatrAsyA bhartuH zAvaM kalevaram 03281061a sA bhUmau prekSya bhartAram upasRtyopagUhya ca 03281061c utsaGge zira Aropya bhUmAv upaviveza ha 03281062a saMjJAM ca satyavA&l labdhvA sAvitrIm abhyabhASata 03281062c proSyAgata iva premNA punaH punar udIkSya vai 03281063 satyavAn uvAca 03281063a suciraM bata supto 'smi kimarthaM nAvabodhitaH 03281063c kva cAsau puruSaH zyAmo yo 'sau mAM saMcakarSa ha 03281064 sAvitry uvAca 03281064a suciraM bata supto 'si mamAGke puruSarSabha 03281064c gataH sa bhagavAn devaH prajAsaMyamano yamaH 03281065a vizrAnto 'si mahAbhAga vinidraz ca nRpAtmaja 03281065c yadi zakyaM samuttiSTha vigADhAM pazya zarvarIm 03281066 mArkaNDeya uvAca 03281066a upalabhya tataH saMjJAM sukhasupta ivotthitaH 03281066c dizaH sarvA vanAntAMz ca nirIkSyovAca satyavAn 03281067a phalAhAro 'smi niSkrAntas tvayA saha sumadhyame 03281067c tataH pATayataH kASThaM ziraso me rujAbhavat 03281068a zirobhitApasaMtaptaH sthAtuM ciram azaknuvan 03281068c tavotsaGge prasupto 'ham iti sarvaM smare zubhe 03281069a tvayopagUDhasya ca me nidrayApahRtaM manaH 03281069c tato 'pazyaM tamo ghoraM puruSaM ca mahaujasam 03281070a tad yadi tvaM vijAnAsi kiM tad brUhi sumadhyame 03281070c svapno me yadi vA dRSTo yadi vA satyam eva tat 03281071a tam uvAcAtha sAvitrI rajanI vyavagAhate 03281071c zvas te sarvaM yathAvRttam AkhyAsyAmi nRpAtmaja 03281072a uttiSThottiSTha bhadraM te pitarau pazya suvrata 03281072c vigADhA rajanI ceyaM nivRttaz ca divAkaraH 03281073a naktaMcarAz caranty ete hRSTAH krUrAbhibhASiNaH 03281073c zrUyante parNazabdAz ca mRgANAM caratAM vane 03281074a etAH zivA ghoranAdA dizaM dakSiNapazcimAm 03281074c AsthAya viruvanty ugrAH kampayantyo mano mama 03281075 satyavAn uvAca 03281075a vanaM pratibhayAkAraM ghanena tamasA vRtam 03281075c na vijJAsyasi panthAnaM gantuM caiva na zakSyasi 03281076 sAvitry uvAca 03281076a asminn adya vane dagdhe zuSkavRkSaH sthito jvalan 03281076c vAyunA dhamyamAno 'gnir dRzyate 'tra kva cit kva cit 03281077a tato 'gnim Anayitveha jvAlayiSyAmi sarvataH 03281077c kASThAnImAni santIha jahi saMtApam AtmanaH 03281078a yadi notsahase gantuM sarujaM tvAbhilakSaye 03281078c na ca jJAsyasi panthAnaM tamasA saMvRte vane 03281079a zvaH prabhAte vane dRzye yAsyAvo 'numate tava 03281079c vasAveha kSapAm etAM rucitaM yadi te 'nagha 03281080 satyavAn uvAca 03281080a zirorujA nivRttA me svasthAny aGgAni lakSaye 03281080c mAtApitRbhyAm icchAmi saMgamaM tvatprasAdajam 03281081a na kadA cid vikAle hi gatapUrvo mayAzramaH 03281081c anAgatAyAM saMdhyAyAM mAtA me praruNaddhi mAm 03281082a divApi mayi niSkrAnte saMtapyete gurU mama 03281082c vicinoti ca mAM tAtaH sahaivAzramavAsibhiH 03281083a mAtrA pitrA ca subhRzaM duHkhitAbhyAm ahaM purA 03281083c upAlabdhaH subahuzaz cireNAgacchasIti ha 03281084a kA tv avasthA tayor adya madartham iti cintaye 03281084c tayor adRzye mayi ca mahad duHkhaM bhaviSyati 03281085a purA mAm Ucatuz caiva rAtrAv asrAyamANakau 03281085c bhRzaM suduHkhitau vRddhau bahuzaH prItisaMyutau 03281086a tvayA hInau na jIvAva muhUrtam api putraka 03281086c yAvad dhariSyase putra tAvan nau jIvitaM dhruvam 03281087a vRddhayor andhayor yaSTis tvayi vaMzaH pratiSThitaH 03281087c tvayi piNDaz ca kIrtiz ca saMtAnaM cAvayor iti 03281088a mAtA vRddhA pitA vRddhas tayor yaSTir ahaM kila 03281088c tau rAtrau mAm apazyantau kAm avasthAM gamiSyataH 03281089a nidrAyAz cAbhyasUyAmi yasyA hetoH pitA mama 03281089c mAtA ca saMzayaM prAptA matkRte 'napakAriNI 03281090a ahaM ca saMzayaM prAptaH kRcchrAm Apadam AsthitaH 03281090c mAtApitRbhyAM hi vinA nAhaM jIvitum utsahe 03281091a vyaktam AkulayA buddhyA prajJAcakSuH pitA mama 03281091c ekaikam asyAM velAyAM pRcchaty AzramavAsinam 03281092a nAtmAnam anuzocAmi yathAhaM pitaraM zubhe 03281092c bhartAraM cApy anugatAM mAtaraM paridurbalAm 03281093a matkRtena hi tAv adya saMtApaM param eSyataH 03281093c jIvantAv anujIvAmi bhartavyau tau mayeti ha 03281093e tayoH priyaM me kartavyam iti jIvAmi cApy aham 03281094 mArkaNDeya uvAca 03281094a evam uktvA sa dharmAtmA guruvartI gurupriyaH 03281094c ucchritya bAhU duHkhArtaH sasvaraM praruroda ha 03281095a tato 'bravIt tathA dRSTvA bhartAraM zokakarzitam 03281095c pramRjyAzrUNi netrAbhyAM sAvitrI dharmacAriNI 03281096a yadi me 'sti tapas taptaM yadi dattaM hutaM yadi 03281096c zvazrUzvazurabhartqNAM mama puNyAstu zarvarI 03281097a na smarAmy uktapUrvAM vai svaireSv apy anRtAM giram 03281097c tena satyena tAv adya dhriyetAM zvazurau mama 03281098 satyavAn uvAca 03281098a kAmaye darzanaM pitror yAhi sAvitri mAciram 03281098c purA mAtuH pitur vApi yadi pazyAmi vipriyam 03281098e na jIviSye varArohe satyenAtmAnam Alabhe 03281099a yadi dharme ca te buddhir mAM cej jIvantam icchasi 03281099c mama priyaM vA kartavyaM gacchasvAzramam antikAt 03281100 mArkaNDeya uvAca 03281100a sAvitrI tata utthAya kezAn saMyamya bhAminI 03281100c patim utthApayAm Asa bAhubhyAM parigRhya vai 03281101a utthAya satyavAMz cApi pramRjyAGgAni pANinA 03281101c dizaH sarvAH samAlokya kaThine dRSTim Adadhe 03281102a tam uvAcAtha sAvitrI zvaH phalAnIha neSyasi 03281102c yogakSemArtham etat te neSyAmi parazuM tv aham 03281103a kRtvA kaThinabhAraM sA vRkSazAkhAvalambinam 03281103c gRhItvA parazuM bhartuH sakAzaM punar Agamat 03281104a vAme skandhe tu vAmorUr bhartur bAhuM nivezya sA 03281104c dakSiNena pariSvajya jagAma mRdugAminI 03281105 satyavAn uvAca 03281105a abhyAsagamanAd bhIru panthAno viditA mama 03281105c vRkSAntarAlokitayA jyotsnayA cApi lakSaye 03281106a Agatau svaH pathA yena phalAny avacitAni ca 03281106c yathAgataM zubhe gaccha panthAnaM mA vicAraya 03281107a palAzaSaNDe caitasmin panthA vyAvartate dvidhA 03281107c tasyottareNa yaH panthAs tena gaccha tvarasva ca 03281107e svastho 'smi balavAn asmi didRkSuH pitarAv ubhau 03281108 mArkaNDeya uvAca 03281108a bruvann evaM tvarAyuktaH sa prAyAd AzramaM prati 03282001 mArkaNDeya uvAca 03282001a etasminn eva kAle tu dyumatseno mahAvane 03282001c labdhacakSuH prasannAtmA dRSTyA sarvaM dadarza ha 03282002a sa sarvAn AzramAn gatvA zaibyayA saha bhAryayA 03282002c putrahetoH parAm ArtiM jagAma manujarSabha 03282003a tAv AzramAn nadIz caiva vanAni ca sarAMsi ca 03282003c tAMs tAn dezAn vicinvantau dampatI parijagmatuH 03282004a zrutvA zabdaM tu yat kiM cid unmukhau sutazaGkayA 03282004c sAvitrIsahito 'bhyeti satyavAn ity adhAvatAm 03282005a bhinnaiz ca paruSaiH pAdaiH savraNaiH zoNitokSitaiH 03282005c kuzakaNTakaviddhAGgAv unmattAv iva dhAvataH 03282006a tato 'bhisRtya tair vipraiH sarvair AzramavAsibhiH 03282006c parivArya samAzvAsya samAnItau svam Azramam 03282007a tatra bhAryAsahAyaH sa vRto vRddhais tapodhanaiH 03282007c AzvAsito vicitrArthaiH pUrvarAjJAM kathAzrayaiH 03282008a tatas tau punar Azvastau vRddhau putradidRkSayA 03282008c bAlye vRttAni putrasya smarantau bhRzaduHkhitau 03282009a punar uktvA ca karuNAM vAcaM tau zokakarzitau 03282009c hA putra hA sAdhvi vadhUH kvAsi kvAsIty arodatAm 03282010 suvarcA uvAca 03282010a yathAsya bhAryA sAvitrI tapasA ca damena ca 03282010c AcAreNa ca saMyuktA tathA jIvati satyavAn 03282011 gautama uvAca 03282011a vedAH sAGgA mayAdhItAs tapo me saMcitaM mahat 03282011c kaumAraM brahmacaryaM me guravo 'gniz ca toSitAH 03282012a samAhitena cIrNAni sarvANy eva vratAni me 03282012c vAyubhakSopavAsaz ca kuzalAni ca yAni me 03282013a anena tapasA vedmi sarvaM paricikIrSitam 03282013c satyam etan nibodha tvaM dhriyate satyavAn iti 03282014 ziSya uvAca 03282014a upAdhyAyasya me vaktrAd yathA vAkyaM viniHsRtam 03282014c naitaj jAtu bhaven mithyA tathA jIvati satyavAn 03282015 RSaya UcuH 03282015a yathAsya bhAryA sAvitrI sarvair eva sulakSaNaiH 03282015c avaidhavyakarair yuktA tathA jIvati satyavAn 03282016 bhAradvAja uvAca 03282016a yathAsya bhAryA sAvitrI tapasA ca damena ca 03282016c AcAreNa ca saMyuktA tathA jIvati satyavAn 03282017 dAlbhya uvAca 03282017a yathA dRSTiH pravRttA te sAvitryAz ca yathA vratam 03282017c gatAhAram akRtvA ca tathA jIvati satyavAn 03282018 mANDavya uvAca 03282018a yathA vadanti zAntAyAM dizi vai mRgapakSiNaH 03282018c pArthivI ca pravRttis te tathA jIvati satyavAn 03282019 dhaumya uvAca 03282019a sarvair guNair upetas te yathA putro janapriyaH 03282019c dIrghAyurlakSaNopetas tathA jIvati satyavAn 03282020 mArkaNDeya uvAca 03282020a evam AzvAsitas tais tu satyavAgbhis tapasvibhiH 03282020c tAMs tAn vigaNayann arthAn avasthita ivAbhavat 03282021a tato muhUrtAt sAvitrI bhartrA satyavatA saha 03282021c AjagAmAzramaM rAtrau prahRSTA praviveza ha 03282022 brAhmaNA UcuH 03282022a putreNa saMgataM tvAdya cakSuSmantaM nirIkSya ca 03282022c sarve vayaM vai pRcchAmo vRddhiM te pRthivIpate 03282023a samAgamena putrasya sAvitryA darzanena ca 03282023c cakSuSaz cAtmano lAbhAt tribhir diSTyA vivardhase 03282024a sarvair asmAbhir uktaM yat tathA tan nAtra saMzayaH 03282024c bhUyo bhUyaz ca vRddhis te kSipram eva bhaviSyati 03282025 mArkaNDeya uvAca 03282025a tato 'gniM tatra saMjvAlya dvijAs te sarva eva hi 03282025c upAsAM cakrire pArtha dyumatsenaM mahIpatim 03282026a zaibyA ca satyavAMz caiva sAvitrI caikataH sthitAH 03282026c sarvais tair abhyanujJAtA vizokAH samupAvizan 03282027a tato rAjJA sahAsInAH sarve te vanavAsinaH 03282027c jAtakautUhalAH pArtha papracchur nRpateH sutam 03282028a prAg eva nAgataM kasmAt sabhAryeNa tvayA vibho 03282028c virAtre cAgataM kasmAt ko 'nubandhaz ca te 'bhavat 03282029a saMtApitaH pitA mAtA vayaM caiva nRpAtmaja 03282029c nAkasmAd iti jAnImas tat sarvaM vaktum arhasi 03282030 satyavAn uvAca 03282030a pitrAham abhyanujJAtaH sAvitrIsahito gataH 03282030c atha me 'bhUc chiroduHkhaM vane kASThAni bhindataH 03282031a suptaz cAhaM vedanayA ciram ity upalakSaye 03282031c tAvat kAlaM ca na mayA suptapUrvaM kadA cana 03282032a sarveSAm eva bhavatAM saMtApo mA bhaved iti 03282032c ato virAtrAgamanaM nAnyad astIha kAraNam 03282033 gautama uvAca 03282033a akasmAc cakSuSaH prAptir dyumatsenasya te pituH 03282033c nAsya tvaM kAraNaM vettha sAvitrI vaktum arhati 03282034a zrotum icchAmi sAvitri tvaM hi vettha parAvaram 03282034c tvAM hi jAnAmi sAvitri sAvitrIm iva tejasA 03282035a tvam atra hetuM jAnISe tasmAt satyaM nirucyatAm 03282035c rahasyaM yadi te nAsti kiM cid atra vadasva naH 03282036 sAvitry uvAca 03282036a evam etad yathA vettha saMkalpo nAnyathA hi vaH 03282036c na ca kiM cid rahasyaM me zrUyatAM tathyam atra yat 03282037a mRtyur me bhartur AkhyAto nAradena mahAtmanA 03282037c sa cAdya divasaH prAptas tato nainaM jahAmy aham 03282038a suptaM cainaM yamaH sAkSAd upAgacchat sakiMkaraH 03282038c sa enam anayad baddhvA dizaM pitRniSevitAm 03282039a astauSaM tam ahaM devaM satyena vacasA vibhum 03282039c paJca vai tena me dattA varAH zRNuta tAn mama 03282040a cakSuSI ca svarAjyaM ca dvau varau zvazurasya me 03282040c labdhaM pituH putrazataM putrANAm AtmanaH zatam 03282041a caturvarSazatAyur me bhartA labdhaz ca satyavAn 03282041c bhartur hi jIvitArthaM tu mayA cIrNaM sthiraM vratam 03282042a etat satyaM mayAkhyAtaM kAraNaM vistareNa vaH 03282042c yathA vRttaM sukhodarkam idaM duHkhaM mahan mama 03282043 RSaya UcuH 03282043a nimajjamAnaM vyasanair abhidrutaM; kulaM narendrasya tamomaye hrade 03282043c tvayA suzIle dhRtadharmapuNyayA; samuddhRtaM sAdhvi punaH kulInayA 03282044 mArkaNDeya uvAca 03282044a tathA prazasya hy abhipUjya caiva te; varastriyaM tAm RSayaH samAgatAH 03282044c narendram Amantrya saputram aJjasA; zivena jagmur muditAH svam Alayam 03283001 mArkaNDeya uvAca 03283001a tasyAM rAtryAM vyatItAyAm udite sUryamaNDale 03283001c kRtapUrvAhNikAH sarve sameyus te tapodhanAH 03283002a tad eva sarvaM sAvitryA mahAbhAgyaM maharSayaH 03283002c dyumatsenAya nAtRpyan kathayantaH punaH punaH 03283003a tataH prakRtayaH sarvAH zAlvebhyo 'bhyAgatA nRpa 03283003c Acakhyur nihataM caiva svenAmAtyena taM nRpam 03283004a taM mantriNA hataM zrutvA sasahAyaM sabAndhavam 03283004c nyavedayan yathAtattvaM vidrutaM ca dviSadbalam 03283005a aikamatyaM ca sarvasya janasyAtha nRpaM prati 03283005c sacakSur vApy acakSur vA sa no rAjA bhavatv iti 03283006a anena nizcayeneha vayaM prasthApitA nRpa 03283006c prAptAnImAni yAnAni caturaGgaM ca te balam 03283007a prayAhi rAjan bhadraM te ghuSTas te nagare jayaH 03283007c adhyAssva cirarAtrAya pitRpaitAmahaM padam 03283008a cakSuSmantaM ca taM dRSTvA rAjAnaM vapuSAnvitam 03283008c mUrdhabhiH patitAH sarve vismayotphullalocanAH 03283009a tato 'bhivAdya tAn vRddhAn dvijAn AzramavAsinaH 03283009c taiz cAbhipUjitaH sarvaiH prayayau nagaraM prati 03283010a zaibyA ca saha sAvitryA svAstIrNena suvarcasA 03283010c narayuktena yAnena prayayau senayA vRtA 03283011a tato 'bhiSiSicuH prItyA dyumatsenaM purohitAH 03283011c putraM cAsya mahAtmAnaM yauvarAjye 'bhyaSecayan 03283012a tataH kAlena mahatA sAvitryAH kIrtivardhanam 03283012c tad vai putrazataM jajJe zUrANAm anivartinAm 03283013a bhrAtqNAM sodarANAM ca tathaivAsyAbhavac chatam 03283013c madrAdhipasyAzvapater mAlavyAM sumahAbalam 03283014a evam AtmA pitA mAtA zvazrUH zvazura eva ca 03283014c bhartuH kulaM ca sAvitryA sarvaM kRcchrAt samuddhRtam 03283015a tathaivaiSApi kalyANI draupadI zIlasaMmatA 03283015c tArayiSyati vaH sarvAn sAvitrIva kulAGganA 03283016 vaizaMpAyana uvAca 03283016a evaM sa pANDavas tena anunIto mahAtmanA 03283016c vizoko vijvaro rAjan kAmyake nyavasat tadA 03284001 janamejaya uvAca 03284001a yat tat tadA mahAbrahma&l lomazo vAkyam abravIt 03284001c indrasya vacanAd etya pANDuputraM yudhiSThiram 03284002a yac cApi te bhayaM tIvraM na ca kIrtayase kva cit 03284002c tac cApy apahariSyAmi savyasAcAv ihAgate 03284003a kiM nu tad viduSAM zreSTha karNaM prati mahad bhayam 03284003c AsIn na ca sa dharmAtmA kathayAm Asa kasya cit 03284004 vaizaMpAyana uvAca 03284004a ahaM te rAjazArdUla kathayAmi kathAm imAm 03284004c pRcchate bharatazreSTha zuzrUSasva giraM mama 03284005a dvAdaze samatikrAnte varSe prApte trayodaze 03284005c pANDUnAM hitakRc chakraH karNaM bhikSitum udyataH 03284006a abhiprAyam atho jJAtvA mahendrasya vibhAvasuH 03284006c kuNDalArthe mahArAja sUryaH karNam upAgamat 03284007a mahArhe zayane vIraM spardhyAstaraNasaMvRte 03284007c zayAnam abhivizvastaM brahmaNyaM satyavAdinam 03284008a svapnAnte nizi rAjendra darzayAm Asa razmivAn 03284008c kRpayA parayAviSTaH putrasnehAc ca bhArata 03284009a brAhmaNo vedavid bhUtvA sUryo yogAd dhi rUpavAn 03284009c hitArtham abravIt karNaM sAntvapUrvam idaM vacaH 03284010a karNa madvacanaM tAta zRNu satyabhRtAM vara 03284010c bruvato 'dya mahAbAho sauhRdAt paramaM hitam 03284011a upAyAsyati zakras tvAM pANDavAnAM hitepsayA 03284011c brAhmaNacchadmanA karNa kuNDalApajihIrSayA 03284012a viditaM tena zIlaM te sarvasya jagatas tathA 03284012c yathA tvaM bhikSitaH sadbhir dadAsy eva na yAcase 03284013a tvaM hi tAta dadAsy eva brAhmaNebhyaH prayAcitaH 03284013c vittaM yac cAnyad apy Ahur na pratyAkhyAsi karhi cit 03284014a taM tvAm evaMvidhaM jJAtvA svayaM vai pAkazAsanaH 03284014c AgantA kuNDalArthAya kavacaM caiva bhikSitum 03284015a tasmai prayAcamAnAya na deye kuNDale tvayA 03284015c anuneyaH paraM zaktyA zreya etad dhi te param 03284016a kuNDalArthe bruvaMs tAta kAraNair bahubhis tvayA 03284016c anyair bahuvidhair vittaiH sa nivAryaH punaH punaH 03284017a ratnaiH strIbhis tathA bhogair dhanair bahuvidhair api 03284017c nidarzanaiz ca bahubhiH kuNDalepsuH puraMdaraH 03284018a yadi dAsyasi karNa tvaM sahaje kuNDale zubhe 03284018c AyuSaH prakSayaM gatvA mRtyor vazam upeSyasi 03284019a kavacena ca saMyuktaH kuNDalAbhyAM ca mAnada 03284019c avadhyas tvaM raNe 'rINAm iti viddhi vaco mama 03284020a amRtAd utthitaM hy etad ubhayaM ratnasaMbhavam 03284020c tasmAd rakSyaM tvayA karNa jIvitaM cet priyaM tava 03284021 karNa uvAca 03284021a ko mAm evaM bhavAn prAha darzayan sauhRdaM param 03284021c kAmayA bhagavan brUhi ko bhavAn dvijaveSadhRk 03284022 brAhmaNa uvAca 03284022a ahaM tAta sahasrAMzuH sauhRdAt tvAM nidarzaye 03284022c kuruSvaitad vaco me tvam etac chreyaH paraM hi te 03284023 karNa uvAca 03284023a zreya eva mamAtyantaM yasya me gopatiH prabhuH 03284023c pravaktAdya hitAnveSI zRNu cedaM vaco mama 03284024a prasAdaye tvAM varadaM praNayAc ca bravImy aham 03284024c na nivAryo vratAd asmAd ahaM yady asmi te priyaH 03284025a vrataM vai mama loko 'yaM vetti kRtsno vibhAvaso 03284025c yathAhaM dvijamukhyebhyo dadyAM prANAn api dhruvam 03284026a yady Agacchati zakro mAM brAhmaNacchadmanAvRtaH 03284026c hitArthaM pANDuputrANAM khecarottama bhikSitum 03284027a dAsyAmi vibudhazreSTha kuNDale varma cottamam 03284027c na me kIrtiH praNazyeta triSu lokeSu vizrutA 03284028a madvidhasyAyazasyaM hi na yuktaM prANarakSaNam 03284028c yuktaM hi yazasA yuktaM maraNaM lokasaMmatam 03284029a so 'ham indrAya dAsyAmi kuNDale saha varmaNA 03284029c yadi mAM balavRtraghno bhikSArtham upayAsyati 03284030a hitArthaM pANDuputrANAM kuNDale me prayAcitum 03284030c tan me kIrtikaraM loke tasyAkIrtir bhaviSyati 03284031a vRNomi kIrtiM loke hi jIvitenApi bhAnuman 03284031c kIrtimAn aznute svargaM hInakIrtis tu nazyati 03284032a kIrtir hi puruSaM loke saMjIvayati mAtRvat 03284032c akIrtir jIvitaM hanti jIvato 'pi zarIriNaH 03284033a ayaM purANaH zloko hi svayaM gIto vibhAvaso 03284033c dhAtrA lokezvara yathA kIrtir Ayur narasya vai 03284034a puruSasya pare loke kIrtir eva parAyaNam 03284034c iha loke vizuddhA ca kIrtir AyurvivardhanI 03284035a so 'haM zarIraje dattvA kIrtiM prApsyAmi zAzvatIm 03284035c dattvA ca vidhivad dAnaM brAhmaNebhyo yathAvidhi 03284036a hutvA zarIraM saMgrAme kRtvA karma suduSkaram 03284036c vijitya vA parAn Ajau yazaH prApsyAmi kevalam 03284037a bhItAnAm abhayaM dattvA saMgrAme jIvitArthinAm 03284037c vRddhAn bAlAn dvijAtIMz ca mokSayitvA mahAbhayAt 03284038a prApsyAmi paramaM loke yazaH svarbhAnusUdana 03284038c jIvitenApi me rakSyA kIrtis tad viddhi me vratam 03284039a so 'haM dattvA maghavate bhikSAm etAm anuttamAm 03284039c brAhmaNacchadmine deva loke gantA parAM gatim 03285001 sUrya uvAca 03285001a mAhitaM karNa kArSIs tvam AtmanaH suhRdAM tathA 03285001c putrANAm atha bhAryANAm atho mAtur atho pituH 03285002a zarIrasyAvirodhena prANinAM prANabhRdvara 03285002c iSyate yazasaH prAptiH kIrtiz ca tridive sthirA 03285003a yas tvaM prANavirodhena kIrtim icchasi zAzvatIm 03285003c sA te prANAn samAdAya gamiSyati na saMzayaH 03285004a jIvatAM kurute kAryaM pitA mAtA sutAs tathA 03285004c ye cAnye bAndhavAH ke cil loke 'smin puruSarSabha 03285004e rAjAnaz ca naravyAghra pauruSeNa nibodha tat 03285005a kIrtiz ca jIvataH sAdhvI puruSasya mahAdyute 03285005c mRtasya kIrtyA kiM kAryaM bhasmIbhUtasya dehinaH 03285005e mRtaH kIrtiM na jAnAti jIvan kIrtiM samaznute 03285006a mRtasya kIrtir martyasya yathA mAlA gatAyuSaH 03285006c ahaM tu tvAM bravImy etad bhakto 'sIti hitepsayA 03285007a bhaktimanto hi me rakSyA ity etenApi hetunA 03285007c bhakto 'yaM parayA bhaktyA mAm ity eva mahAbhuja 03285007e mamApi bhaktir utpannA sa tvaM kuru vaco mama 03285008a asti cAtra paraM kiM cid adhyAtmaM devanirmitam 03285008c ataz ca tvAM bravImy etat kriyatAm avizaGkayA 03285009a devaguhyaM tvayA jJAtuM na zakyaM puruSarSabha 03285009c tasmAn nAkhyAmi te guhyaM kAle vetsyati tad bhavAn 03285010a punar uktaM ca vakSyAmi tvaM rAdheya nibodha tat 03285010c mAsmai te kuNDale dadyA bhikSave vajrapANaye 03285011a zobhase kuNDalAbhyAM hi rucirAbhyAM mahAdyute 03285011c vizAkhayor madhyagataH zazIva vimalo divi 03285012a kIrtiz ca jIvataH sAdhvI puruSasyeti viddhi tat 03285012c pratyAkhyeyas tvayA tAta kuNDalArthe puraMdaraH 03285013a zakyA bahuvidhair vAkyaiH kuNDalepsA tvayAnagha 03285013c vihantuM devarAjasya hetuyuktaiH punaH punaH 03285014a upapattyupapannArthair mAdhuryakRtabhUSaNaiH 03285014c puraMdarasya karNa tvaM buddhim etAm apAnuda 03285015a tvaM hi nityaM naravyAghra spardhase savyasAcinA 03285015c savyasAcI tvayA caiva yudhi zUraH sameSyati 03285016a na tu tvAm arjunaH zaktaH kuNDalAbhyAM samanvitam 03285016c vijetuM yudhi yady asya svayam indraH zaro bhavet 03285017a tasmAn na deye zakrAya tvayaite kuNDale zubhe 03285017c saMgrAme yadi nirjetuM karNa kAmayase 'rjunam 03286001 karNa uvAca 03286001a bhagavantam ahaM bhakto yathA mAM vettha gopate 03286001c tathA paramatigmAMzo nAnyaM devaM kathaM cana 03286002a na me dArA na me putrA na cAtmA suhRdo na ca 03286002c tatheSTA vai sadA bhaktyA yathA tvaM gopate mama 03286003a iSTAnAM ca mahAtmAno bhaktAnAM ca na saMzayaH 03286003c kurvanti bhaktim iSTAM ca jAnISe tvaM ca bhAskara 03286004a iSTo bhaktaz ca me karNo na cAnyad daivataM divi 03286004c jAnIta iti vai kRtvA bhagavAn Aha maddhitam 03286005a bhUyaz ca zirasA yAce prasAdya ca punaH punaH 03286005c iti bravImi tigmAMzo tvaM tu me kSantum arhasi 03286006a bibhemi na tathA mRtyor yathA bibhye 'nRtAd aham 03286006c vizeSeNa dvijAtInAM sarveSAM sarvadA satAm 03286006e pradAne jIvitasyApi na me 'trAsti vicAraNA 03286007a yac ca mAm Attha deva tvaM pANDavaM phalgunaM prati 03286007c vyetu saMtApajaM duHkhaM tava bhAskara mAnasam 03286007e arjunaM prati mAM caiva vijeSyAmi raNe 'rjunam 03286008a tavApi viditaM deva mamApy astrabalaM mahat 03286008c jAmadagnyAd upAttaM yat tathA droNAn mahAtmanaH 03286009a idaM tvam anujAnIhi surazreSTha vrataM mama 03286009c bhikSate vajriNe dadyAm api jIvitam AtmanaH 03286010 sUrya uvAca 03286010a yadi tAta dadAsy ete vajriNe kuNDale zubhe 03286010c tvam apy enam atho brUyA vijayArthaM mahAbala 03286011a niyamena pradadyAs tvaM kuNDale vai zatakratoH 03286011c avadhyo hy asi bhUtAnAM kuNDalAbhyAM samanvitaH 03286012a arjunena vinAzaM hi tava dAnavasUdanaH 03286012c prArthayAno raNe vatsa kuNDale te jihIrSati 03286013a sa tvam apy enam ArAdhya sUnRtAbhiH punaH punaH 03286013c abhyarthayethA devezam amoghArthaM puraMdaram 03286014a amoghAM dehi me zaktim amitravinibarhiNIm 03286014c dAsyAmi te sahasrAkSa kuNDale varma cottamam 03286015a ity evaM niyamena tvaM dadyAH zakrAya kuNDale 03286015c tayA tvaM karNa saMgrAme haniSyasi raNe ripUn 03286016a nAhatvA hi mahAbAho zatrUn eti karaM punaH 03286016c sA zaktir devarAjasya zatazo 'tha sahasrazaH 03286017 vaizaMpAyana uvAca 03286017a evam uktvA sahasrAMzuH sahasAntaradhIyata 03286017c tataH sUryAya japyAnte karNaH svapnaM nyavedayat 03286018a yathAdRSTaM yathAtattvaM yathoktam ubhayor nizi 03286018c tat sarvam AnupUrvyeNa zazaMsAsmai vRSas tadA 03286019a tac chrutvA bhagavAn devo bhAnuH svarbhAnusUdanaH 03286019c uvAca taM tathety eva karNaM sUryaH smayann iva 03286020a tatas tattvam iti jJAtvA rAdheyaH paravIrahA 03286020c zaktim evAbhikAGkSan vai vAsavaM pratyapAlayat 03287001 janamejaya uvAca 03287001a kiM tad guhyaM na cAkhyAtaM karNAyehoSNarazminA 03287001c kIdRze kuNDale te ca kavacaM caiva kIdRzam 03287002a kutaz ca kavacaM tasya kuNDale caiva sattama 03287002c etad icchAmy ahaM zrotuM tan me brUhi tapodhana 03287003 vaizaMpAyana uvAca 03287003a ayaM rAjan bravImy etad yat tad guhyaM vibhAvasoH 03287003c yAdRze kuNDale caiva kavacaM caiva yAdRzam 03287004a kuntibhojaM purA rAjan brAhmaNaH samupasthitaH 03287004c tigmatejA mahAprAMzuH zmazrudaNDajaTAdharaH 03287005a darzanIyo 'navadyAGgas tejasA prajvalann iva 03287005c madhupiGgo madhuravAk tapaHsvAdhyAyabhUSaNaH 03287006a sa rAjAnaM kuntibhojam abravIt sumahAtapAH 03287006c bhikSAm icchAmy ahaM bhoktuM tava gehe vimatsara 03287007a na me vyalIkaM kartavyaM tvayA vA tava cAnugaiH 03287007c evaM vatsyAmi te gehe yadi te rocate 'nagha 03287008a yathAkAmaM ca gaccheyam AgaccheyaM tathaiva ca 03287008c zayyAsane ca me rAjan nAparAdhyeta kaz cana 03287009a tam abravIt kuntibhojaH prItiyuktam idaM vacaH 03287009c evam astu paraM ceti punaz cainam athAbravIt 03287010a mama kanyA mahAbrahman pRthA nAma yazasvinI 03287010c zIlavRttAnvitA sAdhvI niyatA na ca mAninI 03287011a upasthAsyati sA tvAM vai pUjayAnavamanya ca 03287011c tasyAz ca zIlavRttena tuSTiM samupayAsyasi 03287012a evam uktvA tu taM vipram abhipUjya yathAvidhi 03287012c uvAca kanyAm abhyetya pRthAM pRthulalocanAm 03287013a ayaM vatse mahAbhAgo brAhmaNo vastum icchati 03287013c mama gehe mayA cAsya tathety evaM pratizrutam 03287014a tvayi vatse parAzvasya brAhmaNasyAbhirAdhanam 03287014c tan me vAkyaM na mithyA tvaM kartum arhasi karhi cit 03287015a ayaM tapasvI bhagavAn svAdhyAyaniyato dvijaH 03287015c yad yad brUyAn mahAtejAs tat tad deyam amatsarAt 03287016a brAhmaNA hi paraM tejo brAhmaNA hi paraM tapaH 03287016c brAhmaNAnAM namaskAraiH sUryo divi virAjate 03287017a amAnayan hi mAnArhAn vAtApiz ca mahAsuraH 03287017c nihato brahmadaNDena tAlajaGghas tathaiva ca 03287018a so 'yaM vatse mahAbhAra Ahitas tvayi sAMpratam 03287018c tvaM sadA niyatA kuryA brAhmaNasyAbhirAdhanam 03287019a jAnAmi praNidhAnaM te bAlyAt prabhRti nandini 03287019c brAhmaNeSv iha sarveSu gurubandhuSu caiva ha 03287020a tathA preSyeSu sarveSu mitrasaMbandhimAtRSu 03287020c mayi caiva yathAvat tvaM sarvam AdRtya vartase 03287021a na hy atuSTo jano 'stIha pure cAntaHpure ca te 03287021c samyagvRttyAnavadyAGgi tava bhRtyajaneSv api 03287022a saMdeSTavyAM tu manye tvAM dvijAtiM kopanaM prati 03287022c pRthe bAleti kRtvA vai sutA cAsi mameti ca 03287023a vRSNInAM tvaM kule jAtA zUrasya dayitA sutA 03287023c dattA prItimatA mahyaM pitrA bAlA purA svayam 03287024a vasudevasya bhaginI sutAnAM pravarA mama 03287024c agryam agre pratijJAya tenAsi duhitA mama 03287025a tAdRze hi kule jAtA kule caiva vivardhitA 03287025c sukhAt sukham anuprAptA hradAd dhradam ivAgatA 03287026a dauSkuleyA vizeSeNa kathaM cit pragrahaM gatAH 03287026c bAlabhAvAd vikurvanti prAyazaH pramadAH zubhe 03287027a pRthe rAjakule janma rUpaM cAdbhutadarzanam 03287027c tena tenAsi saMpannA samupetA ca bhAminI 03287028a sA tvaM darpaM parityajya dambhaM mAnaM ca bhAmini 03287028c ArAdhya varadaM vipraM zreyasA yokSyase pRthe 03287029a evaM prApsyasi kalyANi kalyANam anaghe dhruvam 03287029c kopite tu dvijazreSThe kRtsnaM dahyeta me kulam 03288001 kunty uvAca 03288001a brAhmaNaM yantritA rAjan upasthAsyAmi pUjayA 03288001c yathApratijJaM rAjendra na ca mithyA bravImy aham 03288002a eSa caiva svabhAvo me pUjayeyaM dvijAn iti 03288002c tava caiva priyaM kAryaM zreyaz caitat paraM mama 03288003a yady evaiSyati sAyAhne yadi prAtar atho nizi 03288003c yady ardharAtre bhagavAn na me kopaM kariSyati 03288004a lAbho mamaiSa rAjendra yad vai pUjayatI dvijAn 03288004c Adeze tava tiSThantI hitaM kuryAM narottama 03288005a visrabdho bhava rAjendra na vyalIkaM dvijottamaH 03288005c vasan prApsyati te gehe satyam etad bravImi te 03288006a yat priyaM ca dvijasyAsya hitaM caiva tavAnagha 03288006c yatiSyAmi tathA rAjan vyetu te mAnaso jvaraH 03288007a brAhmaNA hi mahAbhAgAH pUjitAH pRthivIpate 03288007c tAraNAya samarthAH syur viparIte vadhAya ca 03288008a sAham etad vijAnantI toSayiSye dvijottamam 03288008c na matkRte vyathAM rAjan prApsyasi dvijasattamAt 03288009a aparAdhe hi rAjendra rAjJAm azreyase dvijAH 03288009c bhavanti cyavano yadvat sukanyAyAH kRte purA 03288010a niyamena pareNAham upasthAsye dvijottamam 03288010c yathA tvayA narendredaM bhASitaM brAhmaNaM prati 03288011 rAjovAca 03288011a evam etat tvayA bhadre kartavyam avizaGkayA 03288011c maddhitArthaM kulArthaM ca tathAtmArthaM ca nandini 03288012 vaizaMpAyana uvAca 03288012a evam uktvA tu tAM kanyAM kuntibhojo mahAyazAH 03288012c pRthAM paridadau tasmai dvijAya sutavatsalaH 03288013a iyaM brahman mama sutA bAlA sukhavivardhitA 03288013c aparAdhyeta yat kiM cin na tat kAryaM hRdi tvayA 03288014a dvijAtayo mahAbhAgA vRddhabAlatapasviSu 03288014c bhavanty akrodhanAH prAyo viruddheSv api nityadA 03288015a sumahaty aparAdhe 'pi kSAntiH kAryA dvijAtibhiH 03288015c yathAzakti yathotsAhaM pUjA grAhyA dvijottama 03288016a tatheti brAhmaNenokte sa rAjA prItamAnasaH 03288016c haMsacandrAMzusaMkAzaM gRham asya nyavedayat 03288017a tatrAgnizaraNe kLptam AsanaM tasya bhAnumat 03288017c AhArAdi ca sarvaM tat tathaiva pratyavedayat 03288018a nikSipya rAjaputrI tu tandrIM mAnaM tathaiva ca 03288018c Atasthe paramaM yatnaM brAhmaNasyAbhirAdhane 03288019a tatra sA brAhmaNaM gatvA pRthA zaucaparA satI 03288019c vidhivat paricArArhaM devavat paryatoSayat 03289001 vaizaMpAyana uvAca 03289001a sA tu kanyA mahArAja brAhmaNaM saMzitavratam 03289001c toSayAm Asa zuddhena manasA saMzitavratA 03289002a prAtar AyAsya ity uktvA kadA cid dvijasattamaH 03289002c tata AyAti rAjendra sAye rAtrAv atho punaH 03289003a taM ca sarvAsu velAsu bhakSyabhojyapratizrayaiH 03289003c pUjayAm Asa sA kanyA vardhamAnais tu sarvadA 03289004a annAdisamudAcAraH zayyAsanakRtas tathA 03289004c divase divase tasya vardhate na tu hIyate 03289005a nirbhartsanApavAdaiz ca tathaivApriyayA girA 03289005c brAhmaNasya pRthA rAjan na cakArApriyaM tadA 03289006a vyaste kAle punaz caiti na caiti bahuzo dvijaH 03289006c durlabhyam api caivAnnaM dIyatAm iti so 'bravIt 03289007a kRtam eva ca tat sarvaM pRthA tasmai nyavedayat 03289007c ziSyavat putravac caiva svasRvac ca susaMyatA 03289008a yathopajoSaM rAjendra dvijAtipravarasya sA 03289008c prItim utpAdayAm Asa kanyA yatnair aninditA 03289009a tasyAs tu zIlavRttena tutoSa dvijasattamaH 03289009c avadhAnena bhUyo 'sya paraM yatnam athAkarot 03289010a tAM prabhAte ca sAye ca pitA papraccha bhArata 03289010c api tuSyati te putri brAhmaNaH paricaryayA 03289011a taM sA paramam ity eva pratyuvAca yazasvinI 03289011c tataH prItim avApAgryAM kuntibhojo mahAmanAH 03289012a tataH saMvatsare pUrNe yadAsau japatAM varaH 03289012c nApazyad duSkRtaM kiM cit pRthAyAH sauhRde rataH 03289013a tataH prItamanA bhUtvA sa enAM brAhmaNo 'bravIt 03289013c prIto 'smi paramaM bhadre paricAreNa te zubhe 03289014a varAn vRNISva kalyANi durApAn mAnuSair iha 03289014c yais tvaM sImantinIH sarvA yazasAbhibhaviSyasi 03289015 kunty uvAca 03289015a kRtAni mama sarvANi yasyA me vedavittama 03289015c tvaM prasannaH pitA caiva kRtaM vipra varair mama 03289016 brAhmaNa uvAca 03289016a yadi necchasi bhadre tvaM varaM mattaH zucismite 03289016c imaM mantraM gRhANa tvam AhvAnAya divaukasAm 03289017a yaM yaM devaM tvam etena mantreNAvAhayiSyasi 03289017c tena tena vaze bhadre sthAtavyaM te bhaviSyati 03289018a akAmo vA sakAmo vA na sa naiSyati te vazam 03289018c vibudho mantrasaMzAnto vAkye bhRtya ivAnataH 03289019 vaizaMpAyana uvAca 03289019a na zazAka dvitIyaM sA pratyAkhyAtum aninditA 03289019c taM vai dvijAtipravaraM tadA zApabhayAn nRpa 03289020a tatas tAm anavadyAGgIM grAhayAm Asa vai dvijaH 03289020c mantragrAmaM tadA rAjann atharvazirasi zrutam 03289021a taM pradAya tu rAjendra kuntibhojam uvAca ha 03289021c uSito 'smi sukhaM rAjan kanyayA paritoSitaH 03289022a tava gehe suvihitaH sadA supratipUjitaH 03289022c sAdhayiSyAmahe tAvad ity uktvAntaradhIyata 03289023a sa tu rAjA dvijaM dRSTvA tatraivAntarhitaM tadA 03289023c babhUva vismayAviSTaH pRthAM ca samapUjayat 03290001 vaizaMpAyana uvAca 03290001a gate tasmin dvijazreSThe kasmiMz cit kAlaparyaye 03290001c cintayAm Asa sA kanyA mantragrAmabalAbalam 03290002a ayaM vai kIdRzas tena mama datto mahAtmanA 03290002c mantragrAmo balaM tasya jJAsye nAticirAd iva 03290003a evaM saMcintayantI sA dadarzartuM yadRcchayA 03290003c vrIDitA sAbhavad bAlA kanyAbhAve rajasvalA 03290004a athodyantaM sahasrAMzuM pRthA dIptaM dadarza ha 03290004c na tatarpa ca rUpeNa bhAnoH saMdhyAgatasya sA 03290005a tasyA dRSTir abhUd divyA sApazyad divyadarzanam 03290005c AmuktakavacaM devaM kuNDalAbhyAM vibhUSitam 03290006a tasyAH kautUhalaM tv AsIn mantraM prati narAdhipa 03290006c AhvAnam akarot sAtha tasya devasya bhAminI 03290007a prANAn upaspRzya tadA AjuhAva divAkaram 03290007c AjagAma tato rAjaMs tvaramANo divAkaraH 03290008a madhupiGgo mahAbAhuH kambugrIvo hasann iva 03290008c aGgadI baddhamukuTo dizaH prajvAlayann iva 03290009a yogAt kRtvA dvidhAtmAnam AjagAma tatApa ca 03290009c AbabhASe tataH kuntIM sAmnA paramavalgunA 03290010a Agato 'smi vazaM bhadre tava mantrabalAtkRtaH 03290010c kiM karomy avazo rAjJi brUhi kartA tad asmi te 03290011 kunty uvAca 03290011a gamyatAM bhagavaMs tatra yato 'si samupAgataH 03290011c kautUhalAt samAhUtaH prasIda bhagavann iti 03290012 sUrya uvAca 03290012a gamiSye 'haM yathA mAM tvaM bravISi tanumadhyame 03290012c na tu devaM samAhUya nyAyyaM preSayituM vRthA 03290013a tavAbhisaMdhiH subhage sUryAt putro bhaved iti 03290013c vIryeNApratimo loke kavacI kuNDalIti ca 03290014a sA tvam AtmapradAnaM vai kuruSva gajagAmini 03290014c utpatsyati hi putras te yathAsaMkalpam aGgane 03290015a atha gacchAmy ahaM bhadre tvayAsaMgamya susmite 03290015c zapsyAmi tvAm ahaM kruddho brAhmaNaM pitaraM ca te 03290016a tvatkRte tAn pradhakSyAmi sarvAn api na saMzayaH 03290016c pitaraM caiva te mUDhaM yo na vetti tavAnayam 03290017a tasya ca brAhmaNasyAdya yo 'sau mantram adAt tava 03290017c zIlavRttam avijJAya dhAsyAmi vinayaM param 03290018a ete hi vibudhAH sarve puraMdaramukhA divi 03290018c tvayA pralabdhaM pazyanti smayanta iva bhAmini 03290019a pazya cainAn suragaNAn divyaM cakSur idaM hi te 03290019c pUrvam eva mayA dattaM dRSTavaty asi yena mAm 03290020 vaizaMpAyana uvAca 03290020a tato 'pazyat tridazAn rAjaputrI; sarvAn eva sveSu dhiSNyeSu khasthAn 03290020c prabhAsantaM bhAnumantaM mahAntaM; yathAdityaM rocamAnaM tathaiva 03290021a sA tAn dRSTvA vrIDamAneva bAlA; sUryaM devI vacanaM prAha bhItA 03290021c gaccha tvaM vai gopate svaM vimAnaM; kanyAbhAvAd duHkha eSopacAraH 03290022a pitA mAtA guravaz caiva ye 'nye; dehasyAsya prabhavanti pradAne 03290022c nAhaM dharmaM lopayiSyAmi loke; strINAM vRttaM pUjyate deharakSA 03290023a mayA mantrabalaM jJAtum AhUtas tvaM vibhAvaso 03290023c bAlyAd bAleti kRtvA tat kSantum arhasi me vibho 03290024 sUrya uvAca 03290024a bAleti kRtvAnunayaM tavAhaM; dadAni nAnyAnunayaM labheta 03290024c AtmapradAnaM kuru kuntikanye; zAntis tavaivaM hi bhavec ca bhIru 03290025a na cApi yuktaM gantuM hi mayA mithyAkRtena vai 03290025c gamiSyAmy anavadyAGgi loke samavahAsyatAm 03290025e sarveSAM vibudhAnAM ca vaktavyaH syAm ahaM zubhe 03290026a sA tvaM mayA samAgaccha putraM lapsyasi mAdRzam 03290026c viziSTA sarvalokeSu bhaviSyasi ca bhAmini 03291001 vaizaMpAyana uvAca 03291001a sA tu kanyA bahuvidhaM bruvantI madhuraM vacaH 03291001c anunetuM sahasrAMzuM na zazAka manasvinI 03291002a na zazAka yadA bAlA pratyAkhyAtuM tamonudam 03291002c bhItA zApAt tato rAjan dadhyau dIrgham athAntaram 03291003a anAgasaH pituH zApo brAhmaNasya tathaiva ca 03291003c mannimittaH kathaM na syAt kruddhAd asmAd vibhAvasoH 03291004a bAlenApi satA mohAd bhRzaM sApahnavAny api 03291004c nAtyAsAdayitavyAni tejAMsi ca tapAMsi ca 03291005a sAham adya bhRzaM bhItA gRhItA ca kare bhRzam 03291005c kathaM tv akAryaM kuryAM vai pradAnaM hy AtmanaH svayam 03291006a saivaM zApaparitrastA bahu cintayatI tadA 03291006c mohenAbhiparItAGgI smayamAnA punaH punaH 03291007a taM devam abravId bhItA bandhUnAM rAjasattama 03291007c vrIDAvihvalayA vAcA zApatrastA vizAM pate 03291008 kunty uvAca 03291008a pitA me dhriyate deva mAtA cAnye ca bAndhavAH 03291008c na teSu dhriyamANeSu vidhilopo bhaved ayam 03291009a tvayA me saMgamo deva yadi syAd vidhivarjitaH 03291009c mannimittaM kulasyAsya loke kIrtir nazet tataH 03291010a atha vA dharmam etaM tvaM manyase tapatAM vara 03291010c Rte pradAnAd bandhubhyas tava kAmaM karomy aham 03291011a AtmapradAnaM durdharSa tava kRtvA satI tv aham 03291011c tvayi dharmo yazaz caiva kIrtir Ayuz ca dehinAm 03291012 sUrya uvAca 03291012a na te pitA na te mAtA guravo vA zucismite 03291012c prabhavanti varArohe bhadraM te zRNu me vacaH 03291013a sarvAn kAmayate yasmAt kaner dhAtoz ca bhAmini 03291013c tasmAt kanyeha suzroNi svatantrA varavarNini 03291014a nAdharmaz caritaH kaz cit tvayA bhavati bhAmini 03291014c adharmaM kuta evAhaM careyaM lokakAmyayA 03291015a anAvRtAH striyaH sarvA narAz ca varavarNini 03291015c svabhAva eSa lokAnAM vikAro 'nya iti smRtaH 03291016a sA mayA saha saMgamya punaH kanyA bhaviSyasi 03291016c putraz ca te mahAbAhur bhaviSyati mahAyazAH 03291017 kunty uvAca 03291017a yadi putro mama bhavet tvattaH sarvatamopaha 03291017c kuNDalI kavacI zUro mahAbAhur mahAbalaH 03291018 sUrya uvAca 03291018a bhaviSyati mahAbAhuH kuNDalI divyavarmabhRt 03291018c ubhayaM cAmRtamayaM tasya bhadre bhaviSyati 03291019 kunty uvAca 03291019a yady etad amRtAd asti kuNDale varma cottamam 03291019c mama putrasya yaM vai tvaM matta utpAdayiSyasi 03291020a astu me saMgamo deva yathoktaM bhagavaMs tvayA 03291020c tvadvIryarUpasattvaujA dharmayukto bhavet sa ca 03291021 sUrya uvAca 03291021a adityA kuNDale rAjJi datte me mattakAzini 03291021c te 'sya dAsyAmi vai bhIru varma caivedam uttamam 03291022 pRthovAca 03291022a paramaM bhagavan deva saMgamiSye tvayA saha 03291022c yadi putro bhaved evaM yathA vadasi gopate 03291023 vaizaMpAyana uvAca 03291023a tathety uktvA tu tAM kuntIm Aviveza vihaMgamaH 03291023c svarbhAnuzatrur yogAtmA nAbhyAM pasparza caiva tAm 03291024a tataH sA vihvalevAsIt kanyA sUryasya tejasA 03291024c papAtAtha ca sA devI zayane mUDhacetanA 03291025 sUrya uvAca 03291025a sAdhayiSyAmi suzroNi putraM vai janayiSyasi 03291025c sarvazastrabhRtAM zreSThaM kanyA caiva bhaviSyasi 03291026 vaizaMpAyana uvAca 03291026a tataH sA vrIDitA bAlA tadA sUryam athAbravIt 03291026c evam astv iti rAjendra prasthitaM bhUrivarcasam 03291027a iti smoktA kuntirAjAtmajA sA; vivasvantaM yAcamAnA salajjA 03291027c tasmin puNye zayanIye papAta; mohAviSTA bhajyamAnA lateva 03291028a tAM tigmAMzus tejasA mohayitvA; yogenAvizyAtmasaMsthAM cakAra 03291028c na caivainAM dUSayAm Asa bhAnuH; saMjJAM lebhe bhUya evAtha bAlA 03292001 vaizaMpAyana uvAca 03292001a tato garbhaH samabhavat pRthAyAH pRthivIpate 03292001c zukle dazottare pakSe tArApatir ivAmbare 03292002a sA bAndhavabhayAd bAlA taM garbhaM vinigUhatI 03292002c dhArayAm Asa suzroNI na cainAM bubudhe janaH 03292003a na hi tAM veda nAry anyA kA cid dhAtreyikAm Rte 03292003c kanyApuragatAM bAlAM nipuNAM parirakSaNe 03292004a tataH kAlena sA garbhaM suSuve varavarNinI 03292004c kanyaiva tasya devasya prasAdAd amaraprabham 03292005a tathaiva baddhakavacaM kanakojjvalakuNDalam 03292005c haryakSaM vRSabhaskandhaM yathAsya pitaraM tathA 03292006a jAtamAtraM ca taM garbhaM dhAtryA saMmantrya bhAminI 03292006c maJjUSAyAm avadadhe svAstIrNAyAM samantataH 03292007a madhUcchiSTasthitAyAM sA sukhAyAM rudatI tathA 03292007c zlakSNAyAM supidhAnAyAm azvanadyAm avAsRjat 03292008a jAnatI cApy akartavyaM kanyAyA garbhadhAraNam 03292008c putrasnehena rAjendra karuNaM paryadevayat 03292009a samutsRjantI maJjUSAm azvanadyAs tadA jale 03292009c uvAca rudatI kuntI yAni vAkyAni tac chRNu 03292010a svasti te 'stv AntarikSebhyaH pArthivebhyaz ca putraka 03292010c divyebhyaz caiva bhUtebhyas tathA toyacarAz ca ye 03292011a zivAs te santu panthAno mA ca te paripanthinaH 03292011c AgamAz ca tathA putra bhavantv adrohacetasaH 03292012a pAtu tvAM varuNo rAjA salile salilezvaraH 03292012c antarikSe 'ntarikSasthaH pavanaH sarvagas tathA 03292013a pitA tvAM pAtu sarvatra tapanas tapatAM varaH 03292013c yena datto 'si me putra divyena vidhinA kila 03292014a AdityA vasavo rudrAH sAdhyA vizve ca devatAH 03292014c marutaz ca sahendreNa dizaz ca sadigIzvarAH 03292015a rakSantu tvAM surAH sarve sameSu viSameSu ca 03292015c vetsyAmi tvAM videze 'pi kavacenopasUcitam 03292016a dhanyas te putra janako devo bhAnur vibhAvasuH 03292016c yas tvAM drakSyati divyena cakSuSA vAhinIgatam 03292017a dhanyA sA pramadA yA tvAM putratve kalpayiSyati 03292017c yasyAs tvaM tRSitaH putra stanaM pAsyasi devaja 03292018a ko nu svapnas tayA dRSTo yA tvAm Adityavarcasam 03292018c divyavarmasamAyuktaM divyakuNDalabhUSitam 03292019a padmAyatavizAlAkSaM padmatAmratalojjvalam 03292019c sulalATaM sukezAntaM putratve kalpayiSyati 03292020a dhanyA drakSyanti putra tvAM bhUmau saMsarpamANakam 03292020c avyaktakalavAkyAni vadantaM reNuguNThitam 03292021a dhanyA drakSyanti putra tvAM punar yauvanage mukhe 03292021c himavadvanasaMbhUtaM siMhaM kesariNaM yathA 03292022a evaM bahuvidhaM rAjan vilapya karuNaM pRthA 03292022c avAsRjata maJjUSAm azvanadyAs tadA jale 03292023a rudatI putrazokArtA nizIthe kamalekSaNA 03292023c dhAtryA saha pRthA rAjan putradarzanalAlasA 03292024a visarjayitvA maJjUSAM saMbodhanabhayAt pituH 03292024c viveza rAjabhavanaM punaH zokAturA tataH 03292025a maJjUSA tv azvanadyAH sA yayau carmaNvatIM nadIm 03292025c carmaNvatyAz ca yamunAM tato gaGgAM jagAma ha 03292026a gaGgAyAH sUtaviSayaM campAm abhyAyayau purIm 03292026c sa maJjUSAgato garbhas taraGgair uhyamAnakaH 03292027a amRtAd utthitaM divyaM tat tu varma sakuNDalam 03292027c dhArayAm Asa taM garbhaM daivaM ca vidhinirmitam 03293001 vaizaMpAyana uvAca 03293001a etasminn eva kAle tu dhRtarASTrasya vai sakhA 03293001c sUto 'dhiratha ity eva sadAro jAhnavIM yayau 03293002a tasya bhAryAbhavad rAjan rUpeNAsadRzI bhuvi 03293002c rAdhA nAma mahAbhAgA na sA putram avindata 03293002e apatyArthe paraM yatnam akaroc ca vizeSataH 03293003a sA dadarzAtha maJjUSAm uhyamAnAM yadRcchayA 03293003c dattarakSApratisarAm anvAlabhanazobhitAm 03293003e UrmItaraGgair jAhnavyAH samAnItAm upahvaram 03293004a sA tAM kautUhalAt prAptAM grAhayAm Asa bhAminI 03293004c tato nivedayAm Asa sUtasyAdhirathasya vai 03293005a sa tAm uddhRtya maJjUSAm utsArya jalam antikAt 03293005c yantrair udghATayAm Asa so 'pazyat tatra bAlakam 03293006a taruNAdityasaMkAzaM hemavarmadharaM tathA 03293006c mRSTakuNDalayuktena vadanena virAjatA 03293007a sa sUto bhAryayA sArdhaM vismayotphullalocanaH 03293007c aGkam Aropya taM bAlaM bhAryAM vacanam abravIt 03293008a idam atyadbhutaM bhIru yato jAto 'smi bhAmini 03293008c dRSTavAn devagarbho 'yaM manye 'smAn samupAgataH 03293009a anapatyasya putro 'yaM devair datto dhruvaM mama 03293009c ity uktvA taM dadau putraM rAdhAyai sa mahIpate 03293010a pratijagrAha taM rAdhA vidhivad divyarUpiNam 03293010c putraM kamalagarbhAbhaM devagarbhaM zriyA vRtam 03293011a pupoSa cainaM vidhivad vavRdhe sa ca vIryavAn 03293011c tataH prabhRti cApy anye prAbhavann aurasAH sutAH 03293012a vasuvarmadharaM dRSTvA taM bAlaM hemakuNDalam 03293012c nAmAsya vasuSeNeti tataz cakrur dvijAtayaH 03293013a evaM sa sUtaputratvaM jagAmAmitavikramaH 03293013c vasuSeNa iti khyAto vRSa ity eva ca prabhuH 03293014a sa jyeSThaputraH sUtasya vavRdhe 'GgeSu vIryavAn 03293014c cAreNa viditaz cAsIt pRthAyA divyavarmabhRt 03293015a sUtas tv adhirathaH putraM vivRddhaM samaye tataH 03293015c dRSTvA prasthApayAm Asa puraM vAraNasAhvayam 03293016a tatropasadanaM cakre droNasyeSvastrakarmaNi 03293016c sakhyaM duryodhanenaivam agacchat sa ca vIryavAn 03293017a droNAt kRpAc ca rAmAc ca so 'stragrAmaM caturvidham 03293017c labdhvA loke 'bhavat khyAtaH parameSvAsatAM gataH 03293018a saMdhAya dhArtarASTreNa pArthAnAM vipriye sthitaH 03293018c yoddhum AzaMsate nityaM phalgunena mahAtmanA 03293019a sadA hi tasya spardhAsId arjunena vizAM pate 03293019c arjunasya ca karNena yato dRSTo babhUva saH 03293020a taM tu kuNDalinaM dRSTvA varmaNA ca samanvitam 03293020c avadhyaM samare matvA paryatapyad yudhiSThiraH 03293021a yadA tu karNo rAjendra bhAnumantaM divAkaram 03293021c stauti madhyaMdine prApte prAJjaliH salile sthitaH 03293022a tatrainam upatiSThanti brAhmaNA dhanahetavaH 03293022c nAdeyaM tasya tatkAle kiM cid asti dvijAtiSu 03293023a tam indro brAhmaNo bhUtvA bhikSAM dehIty upasthitaH 03293023c svAgataM ceti rAdheyas tam atha pratyabhASata 03294001 vaizaMpAyana uvAca 03294001a devarAjam anuprAptaM brAhmaNacchadmanA vRSaH 03294001c dRSTvA svAgatam ity Aha na bubodhAsya mAnasam 03294002a hiraNyakaNThIH pramadA grAmAn vA bahugokulAn 03294002c kiM dadAnIti taM vipram uvAcAdhirathis tataH 03294003 brAhmaNa uvAca 03294003a hiraNyakaNThyaH pramadA yac cAnyat prItivardhanam 03294003c nAhaM dattam ihecchAmi tadarthibhyaH pradIyatAm 03294004a yad etat sahajaM varma kuNDale ca tavAnagha 03294004c etad utkRtya me dehi yadi satyavrato bhavAn 03294005a etad icchAmy ahaM kSipraM tvayA dattaM paraMtapa 03294005c eSa me sarvalAbhAnAM lAbhaH paramako mataH 03294006 karNa uvAca 03294006a avaniM pramadA gAz ca nirvApaM bahuvArSikam 03294006c tat te vipra pradAsyAmi na tu varma na kuNDale 03294007 vaizaMpAyana uvAca 03294007a evaM bahuvidhair vAkyair yAcyamAnaH sa tu dvijaH 03294007c karNena bharatazreSTha nAnyaM varam ayAcata 03294008a sAntvitaz ca yathAzakti pUjitaz ca yathAvidhi 03294008c naivAnyaM sa dvijazreSThaH kAmayAm Asa vai varam 03294009a yadA nAnyaM pravRNute varaM vai dvijasattamaH 03294009c tadainam abravId bhUyo rAdheyaH prahasann iva 03294010a sahajaM varma me vipra kuNDale cAmRtodbhave 03294010c tenAvadhyo 'smi lokeSu tato naitad dadAmy aham 03294011a vizAlaM pRthivIrAjyaM kSemaM nihatakaNTakam 03294011c pratigRhNISva mattas tvaM sAdhu brAhmaNapuMgava 03294012a kuNDalAbhyAM vimukto 'haM varmaNA sahajena ca 03294012c gamanIyo bhaviSyAmi zatrUNAM dvijasattama 03294013a yadA nAnyaM varaM vavre bhagavAn pAkazAsanaH 03294013c tataH prahasya karNas taM punar ity abravId vacaH 03294014a vidito devadeveza prAg evAsi mama prabho 03294014c na tu nyAyyaM mayA dAtuM tava zakra vRthA varam 03294015a tvaM hi devezvaraH sAkSAt tvayA deyo varo mama 03294015c anyeSAM caiva bhUtAnAm Izvaro hy asi bhUtakRt 03294016a yadi dAsyAmi te deva kuNDale kavacaM tathA 03294016c vadhyatAm upayAsyAmi tvaM ca zakrAvahAsyatAm 03294017a tasmAd vinimayaM kRtvA kuNDale varma cottamam 03294017c harasva zakra kAmaM me na dadyAm aham anyathA 03294018 zakra uvAca 03294018a vidito 'haM raveH pUrvam Ayann eva tavAntikam 03294018c tena te sarvam AkhyAtam evam etan na saMzayaH 03294019a kAmam astu tathA tAta tava karNa yathecchasi 03294019c varjayitvA tu me vajraM pravRNISva yad icchasi 03294020 vaizaMpAyana uvAca 03294020a tataH karNaH prahRSTas tu upasaMgamya vAsavam 03294020c amoghAM zaktim abhyetya vavre saMpUrNamAnasaH 03294021 karNa uvAca 03294021a varmaNA kuNDalAbhyAM ca zaktiM me dehi vAsava 03294021c amoghAM zatrusaMghAnAM ghAtanIM pRtanAmukhe 03294022 vaizaMpAyana uvAca 03294022a tataH saMcintya manasA muhUrtam iva vAsavaH 03294022c zaktyarthaM pRthivIpAla karNaM vAkyam athAbravIt 03294023a kuNDale me prayacchasva varma caiva zarIrajam 03294023c gRhANa karNa zaktiM tvam anena samayena me 03294024a amoghA hanti zatazaH zatrUn mama karacyutA 03294024c punaz ca pANim abhyeti mama daityAn vinighnataH 03294025a seyaM tava karaM prApya hatvaikaM ripum Urjitam 03294025c garjantaM pratapantaM ca mAm evaiSyati sUtaja 03294026 karNa uvAca 03294026a ekam evAham icchAmi ripuM hantuM mahAhave 03294026c garjantaM pratapantaM ca yato mama bhayaM bhavet 03294027 indra uvAca 03294027a ekaM haniSyasi ripuM garjantaM balinaM raNe 03294027c tvaM tu yaM prArthayasy ekaM rakSyate sa mahAtmanA 03294028a yam Ahur vedavidvAMso varAham ajitaM harim 03294028c nArAyaNam acintyaM ca tena kRSNena rakSyate 03294029 karNa uvAca 03294029a evam apy astu bhagavann ekavIravadhe mama 03294029c amoghA pravarA zaktir yena hanyAM pratApinam 03294030a utkRtya tu pradAsyAmi kuNDale kavacaM ca te 03294030c nikRtteSu ca gAtreSu na me bIbhatsatA bhavet 03294031 indra uvAca 03294031a na te bIbhatsatA karNa bhaviSyati kathaM cana 03294031c vraNaz cApi na gAtreSu yas tvaM nAnRtam icchasi 03294032a yAdRzas te pitur varNas tejaz ca vadatAM vara 03294032c tAdRzenaiva varNena tvaM karNa bhavitA punaH 03294033a vidyamAneSu zastreSu yady amoghAm asaMzaye 03294033c pramatto mokSyase cApi tvayy evaiSA patiSyati 03294034 karNa uvAca 03294034a saMzayaM paramaM prApya vimokSye vAsavIm imAm 03294034c yathA mAm Attha zakra tvaM satyam etad bravImi te 03294035 vaizaMpAyana uvAca 03294035a tataH zaktiM prajvalitAM pratigRhya vizAM pate 03294035c zastraM gRhItvA nizitaM sarvagAtrANy akRntata 03294036a tato devA mAnavA dAnavAz ca; nikRntantaM karNam AtmAnam evam 03294036c dRSTvA sarve siddhasaMghAz ca nedur; na hy asyAsId duHkhajo vai vikAraH 03294037a tato divyA dundubhayaH praNeduH; papAtoccaiH puSpavarSaM ca divyam 03294037c dRSTvA karNaM zastrasaMkRttagAtraM; muhuz cApi smayamAnaM nRvIram 03294038a tataz chittvA kavacaM divyam aGgAt; tathaivArdraM pradadau vAsavAya 03294038c tathotkRtya pradadau kuNDale te; vaikartanaH karmaNA tena karNaH 03294039a tataH zakraH prahasan vaJcayitvA; karNaM loke yazasA yojayitvA 03294039c kRtaM kAryaM pANDavAnAM hi mene; tataH pazcAd divam evotpapAta 03294040a zrutvA karNaM muSitaM dhArtarASTrA; dInAH sarve bhagnadarpA ivAsan 03294040c tAM cAvasthAM gamitaM sUtaputraM; zrutvA pArthA jahRSuH kAnanasthAH 03294041 janamejaya uvAca 03294041a kvasthA vIrAH pANDavAs te babhUvuH; kutaz caitac chrutavantaH priyaM te 03294041c kiM vAkArSur dvAdaze 'bde vyatIte; tan me sarvaM bhagavAn vyAkarotu 03294042 vaizaMpAyana uvAca 03294042a labdhvA kRSNAM saindhavaM drAvayitvA; vipraiH sArdhaM kAmyakAd AzramAt te 03294042c mArkaNDeyAc chrutavantaH purANaM; devarSINAM caritaM vistareNa 03294043a pratyAjagmuH sarathAH sAnuyAtrAH; sarvaiH sArdhaM sUdapaurogavaiz ca 03294043c tataH puNyaM dvaitavanaM nRvIrA; nistIryograM vanavAsaM samagram 03295001 janamejaya uvAca 03295001a evaM hRtAyAM kRSNAyAM prApya klezam anuttamam 03295001c pratilabhya tataH kRSNAM kim akurvata pANDavAH 03295002 vaizaMpAyana uvAca 03295002a evaM hRtAyAM kRSNAyAM prApya klezam anuttamam 03295002c vihAya kAmyakaM rAjA saha bhrAtRbhir acyutaH 03295003a punar dvaitavanaM ramyam AjagAma yudhiSThiraH 03295003c svAdumUlaphalaM ramyaM mArkaNDeyAzramaM prati 03295004a anuguptaphalAhArAH sarva eva mitAzanAH 03295004c nyavasan pANDavAs tatra kRSNayA saha bhArata 03295005a vasan dvaitavane rAjA kuntIputro yudhiSThiraH 03295005c bhImaseno 'rjunaz caiva mAdrIputrau ca pANDavau 03295006a brAhmaNArthe parAkrAntA dharmAtmAno yatavratAH 03295006c klezam Archanta vipulaM sukhodarkaM paraMtapAH 03295007a ajAtazatrum AsInaM bhrAtRbhiH sahitaM vane 03295007c Agamya brAhmaNas tUrNaM saMtapta idam abravIt 03295008a araNIsahitaM mahyaM samAsaktaM vanaspatau 03295008c mRgasya gharSamANasya viSANe samasajjata 03295009a tad AdAya gato rAjaMs tvaramANo mahAmRgaH 03295009c AzramAt tvaritaH zIghraM plavamAno mahAjavaH 03295010a tasya gatvA padaM zIghram AsAdya ca mahAmRgam 03295010c agnihotraM na lupyeta tadAnayata pANDavAH 03295011a brAhmaNasya vacaH zrutvA saMtapto 'tha yudhiSThiraH 03295011c dhanur AdAya kaunteyaH prAdravad bhrAtRbhiH saha 03295012a sannaddhA dhanvinaH sarve prAdravan narapuMgavAH 03295012c brAhmaNArthe yatantas te zIghram anvagaman mRgam 03295013a karNinAlIkanArAcAn utsRjanto mahArathAH 03295013c nAvidhyan pANDavAs tatra pazyanto mRgam antikAt 03295014a teSAM prayatamAnAnAM nAdRzyata mahAmRgaH 03295014c apazyanto mRgaM zrAntA duHkhaM prAptA manasvinaH 03295015a zItalacchAyam AsAdya nyagrodhaM gahane vane 03295015c kSutpipAsAparItAGgAH pANDavAH samupAvizan 03295016a teSAM samupaviSTAnAM nakulo duHkhitas tadA 03295016c abravId bhrAtaraM jyeSTham amarSAt kurusattama 03295017a nAsmin kule jAtu mamajja dharmo; na cAlasyAd arthalopo babhUva 03295017c anuttarAH sarvabhUteSu bhUyaH; saMprAptAH smaH saMzayaM kena rAjan 03296001 yudhiSThira uvAca 03296001a nApadAm asti maryAdA na nimittaM na kAraNam 03296001c dharmas tu vibhajaty atra ubhayoH puNyapApayoH 03296002 bhIma uvAca 03296002a prAtikAmy anayat kRSNAM sabhAyAM preSyavat tadA 03296002c na mayA nihatas tatra tena prAptAH sma saMzayam 03296003 arjuna uvAca 03296003a vAcas tIkSNAsthibhedinyaH sUtaputreNa bhASitAH 03296003c atitIkSNA mayA kSAntAs tena prAptAH sma saMzayam 03296004 sahadeva uvAca 03296004a zakunis tvAM yadAjaiSId akSadyUtena bhArata 03296004c sa mayA na hatas tatra tena prAptAH sma saMzayam 03296005 vaizaMpAyana uvAca 03296005a tato yudhiSThiro rAjA nakulaM vAkyam abravIt 03296005c Aruhya vRkSaM mAdreya nirIkSasva dizo daza 03296006a pAnIyam antike pazya vRkSAn vApy udakAzrayAn 03296006c ime hi bhrAtaraH zrAntAs tava tAta pipAsitAH 03296007a nakulas tu tathety uktvA zIghram Aruhya pAdapam 03296007c abravId bhrAtaraM jyeSTham abhivIkSya samantataH 03296008a pazyAmi bahulAn rAjan vRkSAn udakasaMzrayAn 03296008c sArasAnAM ca nirhrAdam atrodakam asaMzayam 03296009a tato 'bravIt satyadhRtiH kuntIputro yudhiSThiraH 03296009c gaccha saumya tataH zIghraM tUrNaM pAnIyam Anaya 03296010a nakulas tu tathety uktvA bhrAtur jyeSThasya zAsanAt 03296010c prAdravad yatra pAnIyaM zIghraM caivAnvapadyata 03296011a sa dRSTvA vimalaM toyaM sArasaiH parivAritam 03296011c pAtukAmas tato vAcam antarikSAt sa zuzruve 03296012a mA tAta sAhasaM kArSIr mama pUrvaparigrahaH 03296012c praznAn uktvA tu mAdreya tataH piba harasva ca 03296013a anAdRtya tu tad vAkyaM nakulaH supipAsitaH 03296013c apibac chItalaM toyaM pItvA ca nipapAta ha 03296014a cirAyamANe nakule kuntIputro yudhiSThiraH 03296014c abravId bhrAtaraM vIraM sahadevam ariMdamam 03296015a bhrAtA cirAyate tAta sahadeva tavAgrajaH 03296015c taM caivAnaya sodaryaM pAnIyaM ca tvam Anaya 03296016a sahadevas tathety uktvA tAM dizaM pratyapadyata 03296016c dadarza ca hataM bhUmau bhrAtaraM nakulaM tadA 03296017a bhrAtRzokAbhisaMtaptas tRSayA ca prapIDitaH 03296017c abhidudrAva pAnIyaM tato vAg abhyabhASata 03296018a mA tAta sAhasaM kArSIr mama pUrvaparigrahaH 03296018c praznAn uktvA yathAkAmaM tataH piba harasva ca 03296019a anAdRtya tu tad vAkyaM sahadevaH pipAsitaH 03296019c apibac chItalaM toyaM pItvA ca nipapAta ha 03296020a athAbravIt sa vijayaM kuntIputro yudhiSThiraH 03296020c bhrAtarau te ciragatau bIbhatso zatrukarzana 03296020e tau caivAnaya bhadraM te pAnIyaM ca tvam Anaya 03296021a evam ukto guDAkezaH pragRhya sazaraM dhanuH 03296021c AmuktakhaDgo medhAvI tat saraH pratyapadyata 03296022a yataH puruSazArdUlau pAnIyaharaNe gatau 03296022c tau dadarza hatau tatra bhrAtarau zvetavAhanaH 03296023a prasuptAv iva tau dRSTvA narasiMhaH suduHkhitaH 03296023c dhanur udyamya kaunteyo vyalokayata tad vanam 03296024a nApazyat tatra kiM cit sa bhUtaM tasmin mahAvane 03296024c savyasAcI tataH zrAntaH pAnIyaM so 'bhyadhAvata 03296025a abhidhAvaMs tato vAcam antarikSAt sa zuzruve 03296025c kim AsId asi pAnIyaM naitac chakyaM balAt tvayA 03296026a kaunteya yadi vai praznAn mayoktAn pratipatsyase 03296026c tataH pAsyasi pAnIyaM hariSyasi ca bhArata 03296027a vAritas tv abravIt pArtho dRzyamAno nivAraya 03296027c yAvad bANair vinirbhinnaH punar naivaM vadiSyasi 03296028a evam uktvA tataH pArthaH zarair astrAnumantritaiH 03296028c vavarSa tAM dizaM kRtsnAM zabdavedhaM ca darzayan 03296029a karNinAlIkanArAcAn utsRjan bharatarSabha 03296029c anekair iSusaMghAtair antarikSaM vavarSa ha 03296030 yakSa uvAca 03296030a kiM vighAtena te pArtha praznAn uktvA tataH piba 03296030c anuktvA tu tataH praznAn pItvaiva na bhaviSyasi 03296031 vaizaMpAyana uvAca 03296031a sa tv amoghAn iSUn muktvA tRSNayAbhiprapIDitaH 03296031c avijJAyaiva tAn praznAn pItvaiva nipapAta ha 03296032a athAbravId bhImasenaM kuntIputro yudhiSThiraH 03296032c nakulaH sahadevaz ca bIbhatsuz cAparAjitaH 03296033a ciraM gatAs toyahetor na cAgacchanti bhArata 03296033c tAMz caivAnaya bhadraM te pAnIyaM ca tvam Anaya 03296034a bhImasenas tathety uktvA tAM dizaM pratyapadyata 03296034c yatra te puruSavyAghrA bhrAtaro 'sya nipAtitAH 03296035a tAn dRSTvA duHkhito bhImas tRSayA ca prapIDitaH 03296035c amanyata mahAbAhuH karma tad yakSarakSasAm 03296035e sa cintayAm Asa tadA yoddhavyaM dhruvam adya me 03296036a pAsyAmi tAvat pAnIyam iti pArtho vRkodaraH 03296036c tato 'bhyadhAvat pAnIyaM pipAsuH puruSarSabhaH 03296037 yakSa uvAca 03296037a mA tAta sAhasaM kArSIr mama pUrvaparigrahaH 03296037c praznAn uktvA tu kaunteya tataH piba harasva ca 03296038 vaizaMpAyana uvAca 03296038a evam uktas tato bhImo yakSeNAmitatejasA 03296038c avijJAyaiva tAn praznAn pItvaiva nipapAta ha 03296039a tataH kuntIsuto rAjA vicintya puruSarSabhaH 03296039c samutthAya mahAbAhur dahyamAnena cetasA 03296040a apetajananirghoSaM praviveza mahAvanam 03296040c rurubhiz ca varAhaiz ca pakSibhiz ca niSevitam 03296041a nIlabhAsvaravarNaiz ca pAdapair upazobhitam 03296041c bhramarair upagItaM ca pakSibhiz ca mahAyazAH 03296042a sa gacchan kAnane tasmin hemajAlapariSkRtam 03296042c dadarza tat saraH zrImAn vizvakarmakRtaM yathA 03296043a upetaM nalinIjAlaiH sindhuvAraiz ca vetasaiH 03296043c ketakaiH karavIraiz ca pippalaiz caiva saMvRtam 03296043e zramArtas tad upAgamya saro dRSTvAtha vismitaH 03297001 vaizaMpAyana uvAca 03297001a sa dadarza hatAn bhrAtq&l lokapAlAn iva cyutAn 03297001c yugAnte samanuprApte zakrapratimagauravAn 03297002a viprakIrNadhanurbANaM dRSTvA nihatam arjunam 03297002c bhImasenaM yamau cobhau nirviceSTAn gatAyuSaH 03297003a sa dIrgham uSNaM niHzvasya zokabASpapariplutaH 03297003c buddhyA vicintayAm Asa vIrAH kena nipAtitAH 03297004a naiSAM zastraprahAro 'sti padaM nehAsti kasya cit 03297004c bhUtaM mahad idaM manye bhrAtaro yena me hatAH 03297004e ekAgraM cintayiSyAmi pItvA vetsyAmi vA jalam 03297005a syAt tu duryodhanenedam upAMzuvihitaM kRtam 03297005c gAndhArarAjaracitaM satataM jihmabuddhinA 03297006a yasya kAryam akAryaM vA samam eva bhavaty uta 03297006c kas tasya vizvased vIro durmater akRtAtmanaH 03297007a atha vA puruSair gUDhaiH prayogo 'yaM durAtmanaH 03297007c bhaved iti mahAbAhur bahudhA samacintayat 03297008a tasyAsIn na viSeNedam udakaM dUSitaM yathA 03297008c mukhavarNAH prasannA me bhrAtqNAm ity acintayat 03297009a ekaikazaz caughabalAn imAn puruSasattamAn 03297009c ko 'nyaH pratisamAseta kAlAntakayamAd Rte 03297010a etenAdhyavasAyena tat toyam avagADhavAn 03297010c gAhamAnaz ca tat toyam antarikSAt sa zuzruve 03297011 yakSa uvAca 03297011a ahaM bakaH zaivalamatsyabhakSo; mayA nItAH pretavazaM tavAnujAH 03297011c tvaM paJcamo bhavitA rAjaputra; na cet praznAn pRcchato vyAkaroSi 03297012a mA tAta sAhasaM kArSIr mama pUrvaparigrahaH 03297012c praznAn uktvA tu kaunteya tataH piba harasva ca 03297013 yudhiSThira uvAca 03297013a rudrANAM vA vasUnAM vA marutAM vA pradhAnabhAk 03297013c pRcchAmi ko bhavAn devo naitac chakuninA kRtam 03297014a himavAn pAriyAtraz ca vindhyo malaya eva ca 03297014c catvAraH parvatAH kena pAtitA bhuvi tejasA 03297015a atIva te mahat karma kRtaM balavatAM vara 03297015c yan na devA na gandharvA nAsurA na ca rAkSasAH 03297015e viSaheran mahAyuddhe kRtaM te tan mahAdbhutam 03297016a na te jAnAmi yat kAryaM nAbhijAnAmi kAGkSitam 03297016c kautUhalaM mahaj jAtaM sAdhvasaM cAgataM mama 03297017a yenAsmy udvignahRdayaH samutpannazirojvaraH 03297017c pRcchAmi bhagavaMs tasmAt ko bhavAn iha tiSThati 03297018 yakSa uvAca 03297018a yakSo 'ham asmi bhadraM te nAsmi pakSI jalecaraH 03297018c mayaite nihatAH sarve bhrAtaras te mahaujasaH 03297019 vaizaMpAyana uvAca 03297019a tatas tAm azivAM zrutvA vAcaM sa paruSAkSarAm 03297019c yakSasya bruvato rAjann upakramya tadA sthitaH 03297020a virUpAkSaM mahAkAyaM yakSaM tAlasamucchrayam 03297020c jvalanArkapratIkAzam adhRSyaM parvatopamam 03297021a setum Azritya tiSThantaM dadarza bharatarSabhaH 03297021c meghagambhIrayA vAcA tarjayantaM mahAbalam 03297022 yakSa uvAca 03297022a ime te bhrAtaro rAjan vAryamANA mayAsakRt 03297022c balAt toyaM jihIrSantas tato vai sUditA mayA 03297023a na peyam udakaM rAjan prANAn iha parIpsatA 03297023c pArtha mA sAhasaM kArSIr mama pUrvaparigrahaH 03297023e praznAn uktvA tu kaunteya tataH piba harasva ca 03297024 yudhiSThira uvAca 03297024a naivAhaM kAmaye yakSa tava pUrvaparigraham 03297024c kAmaM naitat prazaMsanti santo hi puruSAH sadA 03297025a yadAtmanA svam AtmAnaM prazaMset puruSaH prabho 03297025c yathAprajJaM tu te praznAn prativakSyAmi pRccha mAm 03297026 yakSa uvAca 03297026a kiM svid Adityam unnayati ke ca tasyAbhitaz carAH 03297026c kaz cainam astaM nayati kasmiMz ca pratitiSThati 03297027 yudhiSThira uvAca 03297027a brahmAdityam unnayati devAs tasyAbhitaz carAH 03297027c dharmaz cAstaM nayati ca satye ca pratitiSThati 03297028 yakSa uvAca 03297028a kena svic chrotriyo bhavati kena svid vindate mahat 03297028c kena dvitIyavAn bhavati rAjan kena ca buddhimAn 03297029 yudhiSThira uvAca 03297029a zrutena zrotriyo bhavati tapasA vindate mahat 03297029c dhRtyA dvitIyavAn bhavati buddhimAn vRddhasevayA 03297030 yakSa uvAca 03297030a kiM brAhmaNAnAM devatvaM kaz ca dharmaH satAm iva 03297030c kaz caiSAM mAnuSo bhAvaH kim eSAm asatAm iva 03297031 yudhiSThira uvAca 03297031a svAdhyAya eSAM devatvaM tapa eSAM satAm iva 03297031c maraNaM mAnuSo bhAvaH parivAdo 'satAm iva 03297032 yakSa uvAca 03297032a kiM kSatriyANAM devatvaM kaz ca dharmaH satAm iva 03297032c kaz caiSAM mAnuSo bhAvaH kim eSAm asatAm iva 03297033 yudhiSThira uvAca 03297033a iSvastram eSAM devatvaM yajJa eSAM satAm iva 03297033c bhayaM vai mAnuSo bhAvaH parityAgo 'satAm iva 03297034 yakSa uvAca 03297034a kim ekaM yajJiyaM sAma kim ekaM yajJiyaM yajuH 03297034c kA caikA vRzcate yajJaM kAM yajJo nAtivartate 03297035 yudhiSThira uvAca 03297035a prANo vai yajJiyaM sAma mano vai yajJiyaM yajuH 03297035c vAg ekA vRzcate yajJaM tAM yajJo nAtivartate 03297036 yakSa uvAca 03297036a kiM svid ApatatAM zreSThaM kiM svin nipatatAM varam 03297036c kiM svit pratiSThamAnAnAM kiM svit pravadatAM varam 03297037 yudhiSThira uvAca 03297037a varSam ApatatAM zreSThaM bIjaM nipatatAM varam 03297037c gAvaH pratiSThamAnAnAM putraH pravadatAM varaH 03297038 yakSa uvAca 03297038a indriyArthAn anubhavan buddhimA&l lokapUjitaH 03297038c saMmataH sarvabhUtAnAm ucchvasan ko na jIvati 03297039 yudhiSThira uvAca 03297039a devatAtithibhRtyAnAM pitqNAm Atmanaz ca yaH 03297039c na nirvapati paJcAnAm ucchvasan na sa jIvati 03297040 yakSa uvAca 03297040a kiM svid gurutaraM bhUmeH kiM svid uccataraM ca khAt 03297040c kiM svic chIghrataraM vAyoH kiM svid bahutaraM nRNAm 03297041 yudhiSThira uvAca 03297041a mAtA gurutarA bhUmeH pitA uccataraz ca khAt 03297041c manaH zIghrataraM vAyoz cintA bahutarI nRNAm 03297042 yakSa uvAca 03297042a kiM svit suptaM na nimiSati kiM svij jAtaM na copati 03297042c kasya svid dhRdayaM nAsti kiM svid vegena vardhate 03297043 yudhiSThira uvAca 03297043a matsyaH supto na nimiSaty aNDaM jAtaM na copati 03297043c azmano hRdayaM nAsti nadI vegena vardhate 03297044 yakSa uvAca 03297044a kiM svit pravasato mitraM kiM svin mitraM gRhe sataH 03297044c Aturasya ca kiM mitraM kiM svin mitraM mariSyataH 03297045 yudhiSThira uvAca 03297045a sArthaH pravasato mitraM bhAryA mitraM gRhe sataH 03297045c Aturasya bhiSaG mitraM dAnaM mitraM mariSyataH 03297046 yakSa uvAca 03297046a kiM svid eko vicarati jAtaH ko jAyate punaH 03297046c kiM svid dhimasya bhaiSajyaM kiM svid AvapanaM mahat 03297047 yudhiSThira uvAca 03297047a sUrya eko vicarati candramA jAyate punaH 03297047c agnir himasya bhaiSajyaM bhUmir AvapanaM mahat 03297048 yakSa uvAca 03297048a kiM svid ekapadaM dharmyaM kiM svid ekapadaM yazaH 03297048c kiM svid ekapadaM svargyaM kiM svid ekapadaM sukham 03297049 yudhiSThira uvAca 03297049a dAkSyam ekapadaM dharmyaM dAnam ekapadaM yazaH 03297049c satyam ekapadaM svargyaM zIlam ekapadaM sukham 03297050 yakSa uvAca 03297050a kiM svid AtmA manuSyasya kiM svid daivakRtaH sakhA 03297050c upajIvanaM kiM svid asya kiM svid asya parAyaNam 03297051 yudhiSThira uvAca 03297051a putra AtmA manuSyasya bhAryA daivakRtaH sakhA 03297051c upajIvanaM ca parjanyo dAnam asya parAyaNam 03297052 yakSa uvAca 03297052a dhanyAnAm uttamaM kiM svid dhanAnAM kiM svid uttamam 03297052c lAbhAnAm uttamaM kiM svit kiM sukhAnAM tathottamam 03297053 yudhiSThira uvAca 03297053a dhanyAnAm uttamaM dAkSyaM dhanAnAm uttamaM zrutam 03297053c lAbhAnAM zreSTham ArogyaM sukhAnAM tuSTir uttamA 03297054 yakSa uvAca 03297054a kaz ca dharmaH paro loke kaz ca dharmaH sadAphalaH 03297054c kiM niyamya na zocanti kaiz ca saMdhir na jIryate 03297055 yudhiSThira uvAca 03297055a AnRzaMsyaM paro dharmas trayIdharmaH sadAphalaH 03297055c mano yamya na zocanti sadbhiH saMdhir na jIryate 03297056 yakSa uvAca 03297056a kiM nu hitvA priyo bhavati kiM nu hitvA na zocati 03297056c kiM nu hitvArthavAn bhavati kiM nu hitvA sukhI bhavet 03297057 yudhiSThira uvAca 03297057a mAnaM hitvA priyo bhavati krodhaM hitvA na zocati 03297057c kAmaM hitvArthavAn bhavati lobhaM hitvA sukhI bhavet 03297058 yakSa uvAca 03297058a mRtaH kathaM syAt puruSaH kathaM rASTraM mRtaM bhavet 03297058c zrAddhaM mRtaM kathaM ca syAt kathaM yajJo mRto bhavet 03297059 yudhiSThira uvAca 03297059a mRto daridraH puruSo mRtaM rASTram arAjakam 03297059c mRtam azrotriyaM zrAddhaM mRto yajJas tv adakSiNaH 03297060 yakSa uvAca 03297060a kA dik kim udakaM proktaM kim annaM pArtha kiM viSam 03297060c zrAddhasya kAlam AkhyAhi tataH piba harasva ca 03297061 yudhiSThira uvAca 03297061a santo dig jalam AkAzaM gaur annaM prArthanA viSam 03297061c zrAddhasya brAhmaNaH kAlaH kathaM vA yakSa manyase 03297062 yakSa uvAca 03297062a vyAkhyAtA me tvayA praznA yAthAtathyaM paraMtapa 03297062c puruSaM tv idAnIm AkhyAhi yaz ca sarvadhanI naraH 03297063 yudhiSThira uvAca 03297063a divaM spRzati bhUmiM ca zabdaH puNyasya karmaNaH 03297063c yAvat sa zabdo bhavati tAvat puruSa ucyate 03297064a tulye priyApriye yasya sukhaduHkhe tathaiva ca 03297064c atItAnAgate cobhe sa vai sarvadhanI naraH 03297065 yakSa uvAca 03297065a vyAkhyAtaH puruSo rAjan yaz ca sarvadhanI naraH 03297065c tasmAt tavaiko bhrAtqNAM yam icchasi sa jIvatu 03297066 yudhiSThira uvAca 03297066a zyAmo ya eSa raktAkSo bRhacchAla ivodgataH 03297066c vyUDhorasko mahAbAhur nakulo yakSa jIvatu 03297067 yakSa uvAca 03297067a priyas te bhImaseno 'yam arjuno vaH parAyaNam 03297067c sa kasmAn nakulaM rAjan sApatnaM jIvam icchasi 03297068a yasya nAgasahasreNa dazasaMkhyena vai balam 03297068c tulyaM taM bhImam utsRjya nakulaM jIvam icchasi 03297069a tathainaM manujAH prAhur bhImasenaM priyaM tava 03297069c atha kenAnubhAvena sApatnaM jIvam icchasi 03297070a yasya bAhubalaM sarve pANDavAH samupAzritAH 03297070c arjunaM tam apAhAya nakulaM jIvam icchasi 03297071 yudhiSThira uvAca 03297071a AnRzaMsyaM paro dharmaH paramArthAc ca me matam 03297071c AnRzaMsyaM cikIrSAmi nakulo yakSa jIvatu 03297072a dharmazIlaH sadA rAjA iti mAM mAnavA viduH 03297072c svadharmAn na caliSyAmi nakulo yakSa jIvatu 03297073a yathA kuntI tathA mAdrI vizeSo nAsti me tayoH 03297073c mAtRbhyAM samam icchAmi nakulo yakSa jIvatu 03297074 yakSa uvAca 03297074a yasya te 'rthAc ca kAmAc ca AnRzaMsyaM paraM matam 03297074c tasmAt te bhrAtaraH sarve jIvantu bharatarSabha 03298001 vaizaMpAyana uvAca 03298001a tatas te yakSavacanAd udatiSThanta pANDavAH 03298001c kSutpipAse ca sarveSAM kSaNe tasmin vyagacchatAm 03298002 yudhiSThira uvAca 03298002a sarasy ekena pAdena tiSThantam aparAjitam 03298002c pRcchAmi ko bhavAn devo na me yakSo mato bhavAn 03298003a vasUnAM vA bhavAn eko rudrANAm atha vA bhavAn 03298003c atha vA marutAM zreSTho vajrI vA tridazezvaraH 03298004a mama hi bhrAtara ime sahasrazatayodhinaH 03298004c na taM yogaM prapazyAmi yena syur vinipAtitAH 03298005a sukhaM prativibuddhAnAm indriyANy upalakSaye 03298005c sa bhavAn suhRd asmAkam atha vA naH pitA bhavAn 03298006 yakSa uvAca 03298006a ahaM te janakas tAta dharmo mRduparAkrama 03298006c tvAM didRkSur anuprApto viddhi mAM bharatarSabha 03298007a yazaH satyaM damaH zaucam ArjavaM hrIr acApalam 03298007c dAnaM tapo brahmacaryam ity etAs tanavo mama 03298008a ahiMsA samatA zAntis tapaH zaucam amatsaraH 03298008c dvArANy etAni me viddhi priyo hy asi sadA mama 03298009a diSTyA paJcasu rakto 'si diSTyA te SaTpadI jitA 03298009c dve pUrve madhyame dve ca dve cAnte sAMparAyike 03298010a dharmo 'ham asmi bhadraM te jijJAsus tvAm ihAgataH 03298010c AnRzaMsyena tuSTo 'smi varaM dAsyAmi te 'nagha 03298011a varaM vRNISva rAjendra dAtA hy asmi tavAnagha 03298011c ye hi me puruSA bhaktA na teSAm asti durgatiH 03298012 yudhiSThira uvAca 03298012a araNIsahitaM yasya mRga AdAya gacchati 03298012c tasyAgnayo na lupyeran prathamo 'stu varo mama 03298013 dharma uvAca 03298013a araNIsahitaM tasya brAhmaNasya hRtaM mayA 03298013c mRgaveSeNa kaunteya jijJAsArthaM tava prabho 03298014 vaizaMpAyana uvAca 03298014a dadAnIty eva bhagavAn uttaraM pratyapadyata 03298014c anyaM varaya bhadraM te varaM tvam amaropama 03298015 yudhiSThira uvAca 03298015a varSANi dvAdazAraNye trayodazam upasthitam 03298015c tatra no nAbhijAnIyur vasato manujAH kva cit 03298016 vaizaMpAyana uvAca 03298016a dadAnIty eva bhagavAn uttaraM pratyapadyata 03298016c bhUyaz cAzvAsayAm Asa kaunteyaM satyavikramam 03298017a yady api svena rUpeNa cariSyatha mahIm imAm 03298017c na vo vijJAsyate kaz cit triSu lokeSu bhArata 03298018a varSaM trayodazaM cedaM matprasAdAt kurUdvahAH 03298018c virATanagare gUDhA avijJAtAz cariSyatha 03298019a yad vaH saMkalpitaM rUpaM manasA yasya yAdRzam 03298019c tAdRzaM tAdRzaM sarve chandato dhArayiSyatha 03298020a araNIsahitaM cedaM brAhmaNAya prayacchata 03298020c jijJAsArthaM mayA hy etad AhRtaM mRgarUpiNA 03298021a tRtIyaM gRhyatAM putra varam apratimaM mahat 03298021c tvaM hi matprabhavo rAjan viduraz ca mamAMzabhAk 03298022 yudhiSThira uvAca 03298022a devadevo mayA dRSTo bhavAn sAkSAt sanAtanaH 03298022c yaM dadAsi varaM tuSTas taM grahISyAmy ahaM pitaH 03298023a jayeyaM lobhamohau ca krodhaM cAhaM sadA vibho 03298023c dAne tapasi satye ca mano me satataM bhavet 03298024 dharma uvAca 03298024a upapanno guNaiH sarvaiH svabhAvenAsi pANDava 03298024c bhavAn dharmaH punaz caiva yathoktaM te bhaviSyati 03298025 vaizaMpAyana uvAca 03298025a ity uktvAntardadhe dharmo bhagavA&l lokabhAvanaH 03298025c sametAH pANDavAz caiva sukhasuptA manasvinaH 03298026a abhyetya cAzramaM vIrAH sarva eva gataklamAH 03298026c AraNeyaM dadus tasmai brAhmaNAya tapasvine 03298027a idaM samutthAnasamAgamaM mahat; pituz ca putrasya ca kIrtivardhanam 03298027c paThan naraH syAd vijitendriyo vazI; saputrapautraH zatavarSabhAg bhavet 03298028a na cApy adharme na suhRdvibhedane; parasvahAre paradAramarzane 03298028c kadaryabhAve na ramen manaH sadA; nRNAM sadAkhyAnam idaM vijAnatAm 03299001 vaizaMpAyana uvAca 03299001a dharmeNa te 'bhyanujJAtAH pANDavAH satyavikramAH 03299001c ajJAtavAsaM vatsyantaz channA varSaM trayodazam 03299001e upopavizya vidvAMsaH sahitAH saMzitavratAH 03299002a ye tadbhaktA vasanti sma vanavAse tapasvinaH 03299002c tAn abruvan mahAtmAnaH ziSTAH prAJjalayas tadA 03299002e abhyanujJApayiSyantas taM nivAsaM dhRtavratAH 03299003a viditaM bhavatAM sarvaM dhArtarASTrair yathA vayam 03299003c chadmanA hRtarAjyAz ca niHsvAz ca bahuzaH kRtAH 03299004a uSitAz ca vane kRcchraM yatra dvAdaza vatsarAn 03299004c ajJAtavAsasamayaM zeSaM varSaM trayodazam 03299004e tad vatsyAmo vayaM channAs tad anujJAtum arhatha 03299005a suyodhanaz ca duSTAtmA karNaz ca sahasaubalaH 03299005c jAnanto viSamaM kuryur asmAsv atyantavairiNaH 03299005e yuktAcArAz ca yuktAz ca paurasya svajanasya ca 03299006a api nas tad bhaved bhUyo yad vayaM brAhmaNaiH saha 03299006c samastAH sveSu rASTreSu svarAjyasthA bhavemahi 03299007a ity uktvA duHkhazokArtaH zucir dharmasutas tadA 03299007c saMmUrchito 'bhavad rAjA sAzrukaNTho yudhiSThiraH 03299008a tam athAzvAsayan sarve brAhmaNA bhrAtRbhiH saha 03299008c atha dhaumyo 'bravId vAkyaM mahArthaM nRpatiM tadA 03299009a rAjan vidvAn bhavAn dAntaH satyasaMdho jitendriyaH 03299009c naivaMvidhAH pramuhyanti narAH kasyAM cid Apadi 03299010a devair apy ApadaH prAptAz channaiz ca bahuzas tathA 03299010c tatra tatra sapatnAnAM nigrahArthaM mahAtmabhiH 03299011a indreNa niSadhAn prApya giriprasthAzrame tadA 03299011c channenoSya kRtaM karma dviSatAM balanigrahe 03299012a viSNunAzvaziraH prApya tathAdityAM nivatsyatA 03299012c garbhe vadhArthaM daityAnAm ajJAtenoSitaM ciram 03299013a prApya vAmanarUpeNa pracchannaM brahmarUpiNA 03299013c baler yathA hRtaM rAjyaM vikramais tac ca te zrutam 03299014a aurveNa vasatA channam Urau brahmarSiNA tadA 03299014c yatkRtaM tAta lokeSu tac ca sarvaM zrutaM tvayA 03299015a pracchannaM cApi dharmajJa hariNA vRtranigrahe 03299015c vajraM pravizya zakrasya yatkRtaM tac ca te zrutam 03299016a hutAzanena yac cApaH pravizya channam AsatA 03299016c vibudhAnAM kRtaM karma tac ca sarvaM zrutaM tvayA 03299017a evaM vivasvatA tAta channenottamatejasA 03299017c nirdagdhAH zatravaH sarve vasatA bhuvi sarvazaH 03299018a viSNunA vasatA cApi gRhe dazarathasya vai 03299018c dazagrIvo hataz channaM saMyuge bhImakarmaNA 03299019a evam ete mahAtmAnaH pracchannAs tatra tatra ha 03299019c ajayaJ zAtravAn yuddhe tathA tvam api jeSyasi 03299020a tathA dhaumyena dharmajJo vAkyaiH saMparitoSitaH 03299020c zAstrabuddhyA svabuddhyA ca na cacAla yudhiSThiraH 03299021a athAbravIn mahAbAhur bhImaseno mahAbalaH 03299021c rAjAnaM balinAM zreSTho girA saMpariharSayan 03299022a avekSayA mahArAja tava gANDIvadhanvanA 03299022c dharmAnugatayA buddhyA na kiM cit sAhasaM kRtam 03299023a sahadevo mayA nityaM nakulaz ca nivAritau 03299023c zaktau vidhvaMsane teSAM zatrughnau bhImavikramau 03299024a na vayaM tat prahAsyAmo yasmin yokSyati no bhavAn 03299024c bhavAn vidhattAM tat sarvaM kSipraM jeSyAmahe parAn 03299025a ity ukte bhImasenena brAhmaNAH paramAziSaH 03299025c prayujyApRcchya bharatAn yathAsvAn svAn yayur gRhAn 03299026a sarve vedavido mukhyA yatayo munayas tathA 03299026c AzIr uktvA yathAnyAyaM punar darzanakAGkSiNaH 03299027a saha dhaumyena vidvAMsas tathA te paJca pANDavAH 03299027c utthAya prayayur vIrAH kRSNAm AdAya bhArata 03299028a krozamAtram atikramya tasmAd dezAn nimittataH 03299028c zvobhUte manujavyAghrAz channavAsArtham udyatAH 03299029a pRthakzAstravidaH sarve sarve mantravizAradAH 03299029c saMdhivigrahakAlajJA mantrAya samupAvizan