% Mahabharata: supplementary passages - Bhismaparvan % Last updated: Tue Mar 13 2001 % Encoding: Unicode Devanagari % Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, % Pune, India, 2001 %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % Book 06, star passages %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % 6.1.1 % The introductory mantra: 06*0001_01 नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम् 06*0001_02 देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयमुदीरयेत् % K3 B2 T1 G2.4 M, which like T2 G1.3 om. the % introductory mantra, begin as follows: K3 begins % with oṃ namo bhagavate vāsudevāya; B2 oṃ gaṇeśāya namaḥ; T1 % bhīṣmaparva | hariḥ oṃ śubham astu | śrīnivāsagurave namaḥ. G2 % reads hariḥ oṃ śubham astu bhīṣmaparva (in marg.), and ins.: 06*0002_01 व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्तेः पौत्रमकल्मषम् 06*0002_02 पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम् 06*0002_03 व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे 06*0002_04 नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नमः % After 1, K2 D7 ins.: 06*0003_01 प्रत्ययुध्यन्त समरे भीष्मेणामित्रकर्षिणा 06*0003_02 कथं वा कौरवाः सर्वे भीमसेने चमूपतौ % while T1 G2.4 ins.: 06*0004_01 निवेशं चक्रिरे योद्धुं तन्मे शंस महामते % 6.1.4 % After 4, K3 D2.3 ins.: 06*0005_01 पूर्वभागे तु क्षेत्रस्य स्थिताः प्रत्यङ्मुखा युधि % 6.1.15 % After 15a, D1 ins.: 06*0006_01 प्रहृष्टवदनं ततः 06*0006_02 आयोधनं प्रविविशुः % 6.1.25 % After 25, K3 ins. (cf. 26a and 27b): 06*0007_01 ततस्ते समयं युद्धे स्यात्प्रीतिश्च परस्परम् % while D3 ins.: 06*0008_01 समन्तान्नगकल्पेन गर्जमानेन *र्वतः % 6.2.20 % After 20a, D1 ins.: 06*0009_01 रजोयुक्ते च भारत 06*0009_02 दुर्निमित्तानि सर्वाणि % 6.3.16 % After 16ab, K2.4 B Da Dn D4.5.7.8 Ca ins.: 06*0010_01 रोहिणीं पीडयत्येवमुभौ च शशिभास्करौ % 6.3.21 % After % 21, K4 B Da Dn D4.5.7.8 Ca.c ins.: 06*0011_01 पृथिवी शोणितावर्ता ध्वजोडुपसमाकुला 06*0011_02 कुरूणां वैशसे राजन्पाण्डवैः सह भारत % 6.3.26 % After 26, K4 B Da Dn % D4.5.8 ins.: 06*0012_01 विषमं वेदयन्त्येत आक्रन्दजननं महत् % 6.3.37 % After 37ab, B Da Dn % D4.5.8 ins.: 06*0013_01 आभग्नाः सुमहावातैरशनीभिः समाहताः % 6.3.42 % After 42, D3 ins.: 06*0014_01 गृहक्ष[?क्षे]त्रखलाद्येषु वल्मीका मधुकानि च 06*0014_02 हस्त्यश्वरथशालास्तु [?सु] कपोताश्चाश्रितास्तथा 06*0014_03 एते चान्ये च बहव उत्पाता घोरदर्शनाः 06*0014_04 पृथिवीपाललोकानां सर्वे वै नाशकारकाः % while T1 G4 M2 ins.: 06*0015_01 एवंविधं दुर्निमित्तं क्षयाय पृथिवीक्षिताम् 06*0015_02 भौमं दिव्यं चान्तरिक्षं त्रिविधं जायतेऽनिशम् % 6.4.9 % After 9, D3 ins.: 06*0016_01 युधिष्ठिरं च भीमं च वारयिष्यामि संयुगे % 6.4.13 % After 13, D3 ins.: 06*0017_01 कुरुष्व कार्यं यत्सत्यं त्वत्तो मान्यो न विद्यते % 6.4.31 % After 31ab, T1 G2.4 % ins.: 06*0018_01 शक्नोति न समाधातुं दीर्णामिन्द्रसमो युधि % 6.4.32 % For 32ef, % D6 subst. (cf. 30): 06*0019_01 परस्परेण संदृष्टा सुरैरपि महाचमूः 06*0019_02 नैव स्थापयितुं शक्या प्रभग्ना भयविह्वला % 6.6.5 % After 5, K3.5 % D3.7 ins.: 06*0020_01 शब्दः स्पर्शश्च रूपं च रसश्चापि प्रकीर्तिताः % 6.6.8 % After 8, D6 ins.: 06*0021_01 भावं न च भजन्तस्ते नाशं गच्छन्ति नान्यथा % 6.6.16 % After 16, Ś1 reads 6.7.1; while K2 B2 Dn % D4.8 ins.: 06*0022_01 ततोऽन्य उच्यते चायमेनं संक्षेपतः शृणु % 6.7.1 % After 1a, B Da % Dn D4.5.8 ins.: 06*0023_01 विधिवद्बुद्धिमंस्त्वया 06*0023_02 तत्त्वज्ञश्चासि सर्वस्य % 6.7.2 % After 2cd, D6 ins.: 06*0024_01 स्थिता समुद्रमाक्रम्य अवरूढा भवंस्ततः % 6.7.5 % After 5, Ś1 K0-2 ins.: 06*0025_01 गन्धर्वाद्या वसन्ति स्म ह्यप्सरोगणसेविताः % 6.7.6 % After 6ab, T G M2.4 ins.: 06*0026_01 ततः किंपुरुषावासं वर्षं हिमवतः परम् % 6.7.8 % After 8ab, D3 ins.: 06*0027_01 तेनैव क्रमयोगेन पर्वतो गन्धमादनः % 6.7.11 % After 11cd, D1 ins.: 06*0028_01 केतुमालश्चतुर्थश्च मेरोः पश्चिमतः स्थितः % 6.7.31 % After 31, D3 ins.: 06*0029_01 पूर्वेण यस्य विख्यातः पर्वतो गन्धमादनः % 6.7.35 % After 35ab, T1 % G4 ins.: 06*0030_01 हिरण्मयं च श्वेताद्रेः परं वर्षं नराधिप 06*0030_02 कुरुवर्षं ततो राजञ्शृङ्गवत्पर्वतात्परम् % 6.7.39 % After 39, S ins.: 06*0031_01 तत्र देवो महादेवो नित्यमास्ते सहोमया 06*0031_02 चित्रे शिलातले रम्ये देवर्षिगणपूजितः % 6.7.52 % After 52ab, K2 D3 ins.: 06*0032_01 जम्बूद्वीपस्य सर्वस्य आकृतिं चन्द्रमण्डले % while T1 G4 ins.: 06*0033_01 स वै सुदर्शनद्वीपो दृश्यते शशवद्विधौ % After 52cd, T1 G4 ins.: 06*0034_01 अन्यानि पञ्च वर्षाणि गलान्तं कल्पितानि च % 6.8.6 % After 6ab, Ś1 K0-2 ins.: 06*0035_01 मणिरत्ननिभं रम्यं वज्रवैडूर्यसंनिभम् 06*0035_02 भूभागो दृश्यते तत्र पद्मरागसमप्रभम् % After 6, Ś1 % K0-2 M5 ins.: 06*0036_01 पुष्करिण्यः शुभास्तत्र सुखस्पर्शा मनोहराः % 6.8.9 % After 9, D3 ins.: 06*0037_01 मृत्युश्च समकालं च तयोर्मिथुनयुग्मयोः % 6.8.12 % T1 G4 ins. % after 12: M2, after 13ab: 06*0038_01 भद्राश्वं नाम वर्षं तु पुरो वै गन्धमादनात् % 6.8.25 % After 25ab, % K4 B Da Dn D4.5.7.8 ins.: 06*0039_01 इन्द्रगोपकसंकाशं जायते भास्वरं तु तत् % 6.9.5 % After 5, K2.4 B Da2 Dn D4.5.7.8 % ins.: 06*0040_01 यत्र चायं महाराज पक्षिराट्पतगोत्तमः % 6.9.6 % After 6, D1 ins.: 06*0041_01 यक्षः सोऽपि महाराज यक्षराजानुगौत[? -गोत्त]मः % 6.9.18 % After 18, D3 (marg. sec. % m.) ins.: 06*0042_01 स्थितः स्थानसहस्रेषु व्याप्य वै स चराचरम् % 6.10.7 % After 7, K2.4 B Da Dn D4.5.7.8 % ins.: 06*0043_01 कुशिकस्य च दुर्धर्ष गाधेश्चैव महात्मनः 06*0043_02 सोमकस्य च दुर्धर्ष दिलीपस्य तथैव च % 6.10.31 % K4 B Da Dn D4.5.8 ins. after 31a: 06*0044_01 ब्रह्ममेध्यां बृहद्वतीम् 06*0044_02 एताश्चान्याश्च बहुधा % 6.10.35 % After 35ab, T2 ins. (cf. % 32ab): 06*0045_01 ब्रह्माणीं च महागौरीं सुवश्यामपि भारत % while T1 G1-3 ins.: 06*0046_01 मानवीं वृषभां चैव महानद्यो जनाधिप % 6.10.37 % After 37, G2 % ins. (cf. v.l. 44ab): 06*0047_01 विदेहा मागधाः सिंहा महदायतयस्तथा % 6.10.47 % After % 47, T1 G1.2.4 ins.: 06*0048_01 कट्याश्च पातवैबोधा याकाः सामुद्रनिष्कदाः % 6.10.48 % For 48, D6 % subst.: 06*0049_01 अन्तर्गिर्यास्तथा चैव बहिर्गिर्यास्तथैव च % 6.10.67 % After 67, S % ins.: 06*0050_01 कारस्कराश्च वंशाश्च आन्ध्राश्च द्रमिडास्तथा 06*0050_02 चोलाश्चैव तथा पाण्ड्याश्चेराश्चैव सुसिंहलाः % 6.10.68 % After % 68ab, K2.4 B D (except D1-3.6) ins.: 06*0051_01 एते चान्ये जनपदाः प्राच्योदीच्यास्तथैव च % 6.11.8 % After 8ab, K4 B1.2.4 Da Dn D4.5.7.8 % ins.: 06*0052_01 प्रजायन्ते च जाताश्च शतशोऽथ सहस्रशः % 6.11.10 % After 10ab, % K1 B Da Dn D4.5.8 ins.: 06*0053_01 वरार्हा युधि जायन्ते क्षत्रियाः शूरसत्तमाः % 6.12.9 % After 9cd, T1 G4 M2 (om. line 2) ins.: 06*0054_01 शल्मलिश्च कुश[ः] क्रौञ्चो द्विगुणो ह्युत्तरोत्तरम् 06*0054_02 यथासंख्यं परिवृत्तः सुरासर्पिःपयोधिभिः % 6.12.17 % After % 17ab, K2.4 B Da Dn D4-6.8 ins.: 06*0055_01 नवमेघप्रभः प्रांशुः श्रीमानुज्ज्वलविग्रहः % 6.13.1 % After 1, % M1-3 ins.: 06*0056_01 दुग्धोदकसमुद्रोऽन्यः पुनरिक्षुरसोदकः % 6.13.2 % For 2, % T1 G4 subst.: 06*0057_01 इक्षूदश्च सुरोदश्च सर्पिःक्षीरोदधिस्तदा 06*0057_02 दधिमण्डोदधिश्चान्यः शुद्धोदधिरथो महान् % 6.13.6 % After % 6ab, T1 G4 M2 ins.: 06*0058_01 संपूज्यते हि प्लक्षश्च स्वदी[?द्वी]पख्यातिकृद्यथा % 6.14.1 % After the % ref., Da D5 ins.: 06*0059_01 वचनाद्धृतराष्ट्रस्य कुरुक्षेत्रं जगाम ह 06*0059_02 व्यासस्य वरदानेन त्वरमाणस्तु संजयः 06*0059_03 दृष्ट्वा तु समरे राजन्क्षणेनैव समागतः % 6.15.26 % After 26, % B2-4 D (except D2.6) S ins.: 06*0060_01 पदातिमत्स्यकलिलं शङ्खदुन्दुभिनिस्वनम् % 6.15.45 % B Da Dn D4.5.7.8 S ins. after 45: % K4, after 51: 06*0061_01 न हतो यो महाबुद्धिः स हतोऽद्य शिखण्डिना % 6.15.71 % After 71ab, K5 ins. (= 36cd): 06*0062_01 तं विमग्नं नरव्याघ्रं भीष्मं शंससि संजय % 6.15.75 % After % 75, K3.5 D2 ins. (cf. 75cd): 06*0063_01 यच्च यस्मिंश्च काले च वृत्तं यच्च यथा च तत् % 6.16.24 % After 24, K3-5 B D S ins.: 06*0064_01 दुष्प्रधृष्याणि चास्त्राणि सशस्त्रकवचानि च 06*0064_02 ततः प्रकाशे सैन्यानि समदृश्यन्त भारत 06*0064_03 त्वदीयानां परेषां च शस्त्रवन्ति महान्ति च % 6.16.25 % After % 25, D7 ins. (cf. 37ab): 06*0065_01 संनाहाः समदृश्यन्त स्वेष्वनीकेष्ववस्थिताः % 6.16.33 % For 33cd, % M4 subst.: 06*0066_01 भगदत्तो महावीर्यः कौसल्यश्च बृहद्रथः % 6.17.1 % Before 1, Ś1 K0.1 ins.: 06*0067=00 धृतराष्ट्रः 06*0067_01 उभयोः सेनयोस्तत्र दृष्ट्वा च कुरुपाण्डवान् 06*0067_02 अनिमित्तान्यथो ब्रूहि कुशलो ह्यसि संजय % 6.17.10 % After 10ab, % D3 ins.: 06*0068_01 अर्जुनः सगरो वैन्यो ये चान्ये क्षत्रियोत्तमाः % 6.17.19 % After 19ab, Ś1 % K0-2 ins. (K0.2 om. post. half; see below): 06*0069_01 पुत्राश्च तव राजेन्द्र सारोहा सरथा गजैः % 6.18.8 % K4 % B1.2.4 Da Dn D4.5.7.8 ins. after 8cd: B3 (which % om. 8cd) S ins. after 8ab: 06*0070_01 कुरुयोधवरा राजन्विचित्रायुधकार्मुकाः % 6.19.8 % For 8cd, S % subst.: 06*0071_01 धृष्टद्युम्नोऽग्रतो यातु रिपुसैन्यानि भीषयन् % 6.19.9 % After % 9, S (except M3) ins.: 06*0072_01 सेनाप्रणेता योग्योऽयं देवानामिव पावकिः % 6.19.14 % After 14, K3 B Da1 % (marg.) Dn D4.7.8 ins.: 06*0073_01 भीमसेनं तदा राजन्दर्शयन्स महाबलम् % 6.19.28 % After 28, D3 ins.: 06*0074_01 ध्वजाग्रे रुवतो भीमं कपेस्तस्य पुनः पुनः 06*0074_02 श्रूयते भीमनिनदो नादयानो दिशो दश 06*0074_03 दृष्ट्वा च भीषयामास विरावैर्वानरेश्वरः 06*0074_04 भ्रूक्षेपोत्क्षेपविक्षेपैर्लाङ्गूलेन पुनः कपिः 06*0074_05 आकाशे दर्शयामास प्रतिशब्दे महास्वनम् % 6.19.30 % After 30, T1 G4 ins.: 06*0075_01 सघण्टा हेमकक्ष्याभिः पताकाभिरलंकृताः % 6.20.17 % After % 17, D3 ins.: 06*0076_01 देवैरपि न शक्येत बलं क्षोभयितुं नृप % 6.21.12 % D3 subst. for 12cd: D6 % ins. after 12: 06*0077_01 यत्र कृष्णश्च वेदात्मा सर्वसर्वेश्वरो हरिः 06*0077_02 जयस्तत्र महाबाहो यथा मे प्राह नारदः % 6.22.3 % T G M4.5 ins. after 3ab: M1-3 ins. % after inserting 79*: 06*0078_01 भीमसेनमुखं सैन्यं धृष्टद्युम्नेन पालितम् % while M1-3 ins. after 3ab: M5 ins. after % 78*: 06*0079_01 भीमसेनादिभिर्यस्य पृतना दिक्षु पालिता % 6.22.7 % After 7d, D3 % ins.: 06*0080_01 जपन्हि वेदाध्ययनं महान्तं 06*0080_02 जयाय धौम्योऽपि जयाय मन्त्रान् % while M2 ins.: 06*0081_01 युधिष्ठिरं परिवव्रुः समेताः % 6.22.8 % For 8cd, D1 subst.: 06*0082_01 तथैव विप्रेषु महार्हजातं 06*0082_02 रुक्ममणिमौक्तिकहेमरौप्यम् % 6.22.13 % After 13, S (except M3) ins.: 06*0083_01 विषण्णरूपाः कुरुसैन्यमुख्या 06*0083_02 बभूविरे शुष्ककण्ठा विरूपाः % 6.22.22 % After 22ab, % K4 B Da Dn D4.7.8 ins.: 06*0084_01 शूराणां रणशूराणां गर्जतामितरेतरम् 06*0084_02 उभयोः सेनयो राजन्महान्व्यतिकरोऽभवत् 06*0084_03 अन्योन्यं वीक्ष्यमाणानां योधानां भरतर्षभ % 6.23.1 % Before the ref. of 6.23.1, K0-2 ins. a passage % given in App. I (No. 2); while Ś1 ins. atha % gītā likhyate | śrīgaṇeśāya namaḥ |; K5 ataḥ paraṃ gītā % likhyate; D1 atha gītā; D2 ataḥ paraṃ gītā bhaviṣyati | % oṃ namo nārāyaṇāya | śrīkṛṣṇāya namaḥ |; G2 śrīkṛṣṇāya % namaḥ | śrīmate rāmānujāya namaḥ | hariḥ oṃ śubham astu | % followed by: 06*0085_01 कृष्णं कमलपत्राक्षं पुण्यश्रवणकीर्तनम् 06*0085_02 वासुदेवं जगद्योनिं नौमि नारायणं हरिम् % 6.23.7 % After 7, Ś3 D6 ins.: 06*0086_01 सैन्ये महति ये सर्वे नेतारः शूरसंमताः % 6.24.11 % After the ref., Ś K6 Cā.b.g.k ins.: 06*0087_01 त्वं मानुष्येणोपहतान्तरात्मा 06*0087_02 विषादमोहाभिभवाद्विसंज्ञः 06*0087_03 कृपागृहीतः समवेक्ष्य बन्धून् 06*0087_04 अभिप्रपन्नान्मुखमन्तकस्य % 6.24.48 % After 48, Ś K6 % Cā.g.k. ins.: 06*0088_01 यस्य सर्वे समारम्भा निराशीर्बन्धनास्त्विह 06*0088_02 त्यागे यस्य हुतं सर्वं स त्यागी स च बुद्धिमान् % 6.25.37 % Ś K6 D3 (marg. sec. m.) Cā.b.k ins. after 37 % (K6 ins. lines 1-2 after 36): 06*0089=00 अर्जुन उवाच 06*0089_01 भवत्येष कथं कृष्ण कथं चैव विवर्धते 06*0089_02 किमात्मकः किमाचारस्तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः 06*0089=02 श्रीभगवानुवाच 06*0089_03 एष सूक्ष्मः परः शत्रुर्देहिनामिन्द्रियैः सह 06*0089_04 सुखतन्त्र इवासीनो मोहयन्पार्थ तिष्ठति 06*0089_05 कामक्रोधमयो घोरः स्तम्भहर्षसमुद्भवः 06*0089_06 अहंकारोऽभिमानात्मा दुस्तरः पापकर्मभिः 06*0089_07 हर्षमस्य निवर्त्यैष शोकमस्य ददाति च 06*0089_08 भयं चास्य करोत्येष मोहयंस्तु मुहुर्मुहुः 06*0089_09 स एष कलुषः क्षुद्रश्छिद्रप्रेक्षी धनंजय 06*0089_10 रजःप्रवृत्तो मोहात्मा मनुष्याणामुपद्रवः % 6.27.17 % After % 17, Ś2.3 K6 ins.: 06*0090_01 स्मरन्तोऽपि मुहुस्त्वेतत्स्पृशन्तोऽपि स्वकर्मणि 06*0090_02 सक्ता अपि न सज्जन्ति पङ्के रविकरा इव % 6.28.37 % After 37ab, Ś K6 Cā.b.k ins.: 06*0091_01 लिप्समानः सतां मार्गं प्रमूढो ब्रह्मणः पथि 06*0091_02 अनेकचित्तो विभ्रान्तो मोहस्यैव वशं गतः % 6.28.47 % After 47, Ś1 ins.: 06*0092_01 भगवन्नामसंप्राप्तिमात्रात्सर्वमवाप्यते 06*0092_02 फलिताः शालयः सम्यग्वृष्टिमात्रेऽवलोकिते % 6.29.23 % After 23abc, Ś2 K6 Cā ins.: 06*0093_01 सिद्धान्यान्ति सिद्धव्रताः 06*0093_02 भूतान्भूतयजो यान्ति % while Ś6 Cā ins. (= Gītā 9.25bc): 06*0094_01 पितॄन्यान्ति पितृव्रताः 06*0094_02 भूतानि यान्ति भूतेज्या % 6.29.30 % After 30, Ś1 ins.: 06*0095_01 स्फुटं भगवतो भक्तिर्विहिता कल्पमञ्जरी 06*0095_02 साधनेच्छासमुचितां येनाशां परिपूरयेत् % 6.30.11 % After 11, % D1 ins. (= Kaṭhopaniṣad 1.2.15; cf. 11cd above): 06*0096_01 सर्वे वेदा यत्पदमामनन्ति 06*0096_02 तपांसि सर्वाणि च यद्वदन्ति 06*0096_03 यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति 06*0096_04 तत्ते पदं संग्रहेण ब्रवीमि % 6.30.22 % After 22ab, Ś3-6 K6 Ck ins.: 06*0097_01 यं प्राप्य न पुनर्जन्म लभन्ते योगिनोऽर्जुन % 6.30.28 % After 28, Ś1 ins.: 06*0098_01 सर्वतत्त्वगतत्वेन विज्ञाते परमेश्वरे 06*0098_02 अन्तर्बहिर्न सावस्था न यस्यां भासते विभुः % 6.31.5 % After 5, D3 ins.: 06*0099_01 सर्वगः सर्ववश्चाद्यः सर्वकृत्सर्वदर्शनः 06*0099_02 सर्वज्ञः सर्वदर्शी च सर्वात्मा सर्वतोमुखः % 6.31.6 % After 6, Ś3-6 K6 Ñ1 (marg.) D3 % Cā.g.k ins.: 06*0100_01 एवं हि सर्वभूतेषु चराम्यनभिलक्षितः 06*0100_02 भूतप्रकृतिमास्थाय सहैव च विनैव च % 6.32.35 % Ñ1 (sec. m. within parenthesis; % om. line 2) ins. after 35: K5 D3 (marg. sec. % m.; om. line 2, with the remark "tyaktaṃ ca") % ins. after 38: 06*0101_01 ओषधीनां यवश्चास्मि धातूनामस्मि काञ्चनम् 06*0101_02 सौरभेयो गवामस्मि स्नेहानां सर्पिरप्यहम् 06*0101_03 सर्वासां तृणजातीनां दर्भोऽहं पाण्डुनन्दन % 6.33.27 % After 27ab, % Ś1 ins.: 06*0102_01 सहस्रसूर्यात*संनिभानि 06*0102_02 तथा जगद्ग्रासकृतक्षणानि % After 27, Ś1.3-5 K6 D3 Ck ins.: 06*0103_01 नानारूपैः पुरुषैर्वध्यमाना 06*0103_02 विशन्ति ते वक्त्रमचिन्त्यरूपम् 06*0103_03 यौधिष्ठिरा धार्तराष्ट्राश्च योधाः 06*0103_04 शस्त्रैः कृत्ता विविधैः सर्व एव 06*0103_05 त्वत्तेजसा निहता नूनमेते 06*0103_06 तथा हीमे त्वच्छरीरं प्रविष्टाः % 6.33.39 % After 39ab, Ś1.3-6 K6 D3 Cā ins.: 06*0104_01 अनादिमानप्रतिमप्रभावः 06*0104_02 सर्वेश्वरः सर्वमहाविभूते % 6.33.40 % After 40ab, Ś1.3-6 K6 D3 Ck ins.: 06*0105_01 न हि त्वदन्यः कश्चिदपीह देव 06*0105_02 लोकत्रये दृश्यतेऽचिन्त्यकर्मा % 6.33.44 % After 44, % Ś1.3-6 K6 D3 Cā.k ins.: 06*0106_01 दिव्यानि कर्माणि तवाद्भुतानि 06*0106_02 पूर्वाणि पूर्वेऽप्यृषयः स्मरन्ति 06*0106_03 नान्योऽस्ति कर्ता जगतस्त्वमेको 06*0106_04 धाता विधाता च विभुर्भवश्च 06*0106_05 तवाद्भुतं किं नु भवेदसह्यं 06*0106_06 किं वाशक्यं परतः कीर्तयिष्ये 06*0106_07 कर्तासि सर्वस्य यतः स्वयं वै 06*0106_08 विभो ततः सर्वमिदं त्वमेव 06*0106_09 अत्यद्भुतं कर्म न दुष्करं ते 06*0106_10 कर्मोपमानं न हि विद्यते ते 06*0106_11 न ते गुणानां परिमाणमस्ति 06*0106_12 न तेजसो नापि बलस्य नर्द्धेः % On the other hand, Ñ1 ins. after 44: 06*0107_01 इमानि कर्माणि तवाद्भुतानि 06*0107_02 कृतानि पूर्वे मुनयो वदन्ति 06*0107_03 न ते गुणानां परिमाणमस्ति 06*0107_04 न तेजसश्चापि बलस्य विष्णो % 6.35.1 % Before 6.35.1, Ś1.3 K0-3.5.6 Ñ1 B1.3.4 Da1 % Dn1 D1-4.6 T G M2 Cg.v ins. (cf. 109*): 06*0108=00 अर्जुन उवाच 06*0108_01 प्रकृतिं पुरुषं चैव क्षेत्रं क्षेत्रज्ञमेव च 06*0108_02 एतद्वेदितुमिच्छामि ज्ञानं ज्ञेयं च केशव % After the ref., K6 ins. (cf. 108*): 06*0109_01 प्रकृतिं पुरुषं चैव क्षेत्रं क्षेत्रज्ञमेव च 06*0109_02 एतत्ते कथयिष्यामि ज्ञानं ज्ञेयं च भारत % 6.40.47 % After 47ab, Ś4.5 K0.6 D3 ins. (cf. Gītā 3.35cd % with v.l.): 06*0110_01 स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मोदयादपि % 6.40.78 % After % 78, Ñ1 ins.: 06*0111_01 भगवद्भक्तियुक्तस्य तत्प्रसादात्मबोधतः 06*0111_02 सुखं बन्धविमुक्तिः स्यादिति गीतार्थसंग्रहः % Ś1 K0.1 ins. after adhy. 40: K2 B2-4 Dn D4.8 % cont. after 113*: 06*0112_01 षट्शतानि सविंशानि श्लोकानां प्राह केशवः 06*0112_02 अर्जुनः सप्तपञ्चाशत्सप्तषष्टिस्तु संजयः 06*0112_03 धृतराष्ट्रः श्लोकमेकं गीताया मानमुच्यते % K2 B2-4 Dn D3 (om. lines 3-6).4.8 ins. after % adhy. 40: 06*0113=00 वैशंपायन उवाच 06*0113_01 गीता सुगीता कर्तव्या किमन्यैः शास्त्रविस्तरैः 06*0113_02 या चेयं पद्मनाभस्य मुखपद्माद्विनिःसृता 06*0113_03 सर्वशास्त्रमयी गीता सर्वदेवमयो हरिः 06*0113_04 सर्वतीर्थमयी गङ्गा सर्ववेदमयो मनुः 06*0113_05 गङ्गा गीता च गायत्री गोविन्देति हृदि स्थिते 06*0113_06 चतुर्गकारसंयुक्ते पुनर्जन्म न विद्यते % B2-4 Dn D4.8 ins. after 112*: 06*0114_01 भारतामृतसर्वस्वगीताया मथितस्य च 06*0114_02 सारमुद्धृत्य कृष्णेन अर्जुनस्य मुखे हुतम् % 6.41.1 % After the ref., D6 ins.: 06*0115_01 प्रबोधितः स तु तदा विष्णुना विश्वमूर्तिना 06*0115_02 अविनाशिस्वरूपं च दृष्ट्वा तत्त्वेन फाल्गुनः 06*0115_03 कृत्रिमं तु जगद्रूपं ज्ञात्वा युद्धोद्यतोऽभवत् 06*0115_04 देवदत्तं समायुज्य शस्त्राणि जगृहे पुनः % 6.41.5 % After 5, % S ins.: 06*0116_01 ते सेने स्तिमिते चास्तां वीक्षमाणे परस्परम् 06*0116_02 गङ्गायमुनयोर्वेगौ यथैवैत्य परस्परम् 06*0116_03 एवं प्रवृत्ते ते सेने निःशब्दे जनसंसदि 06*0116_04 चित्रे इव पटालेख्ये दर्शनीयतरे शुभे % 6.41.9 % After 9, S ins.: 06*0117_01 भीतं युधिष्ठिरं मत्वा भीमसेनः प्रतापवान् % 6.41.10 % After 10ab, S ins.: 06*0118_01 सात्यकिश्चार्जुनश्चैव अभिमन्युश्च वीर्यवान् % 6.41.13 % For 13, S subst.: 06*0119_01 क्वैवं गमिष्यसि श्रेष्ठ त्यक्त्वास्मान्दुर्बलो यथा 06*0119_02 राजा हि त्वं महाबाहो वाग्यतो मन्युमानिव % 6.41.18 % For 18cd, S subst.: 06*0120_01 युद्धायावतरत्येव तस्य नास्ति जयो रणे 06*0120_02 यस्तु युद्धे समुत्पन्ने गुरून्दृष्ट्वाथ दंशितान् % 6.41.20 % After 20ab, % S ins.: 06*0121_01 नेत्रैरनिमिषैः सर्वे प्रेक्षन्ते स्म युधिष्ठिरम् % 6.41.28 % For 28ab, S (T1 om.) subst.: 06*0122_01 किं नु वक्ष्यति राजासौ धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः 06*0122_02 किं नु वक्ष्यति भीष्मोऽसौ भरतानां धुरंधरः % 6.41.32 % After % 32, S (T1 om.) ins.: 06*0123_01 जयेयं च रिपून्सर्वाननुज्ञातस्त्वयानघ 06*0123_02 युध्यन्तं मां रणे वीर त्वमनुज्ञातुमर्हसि % 6.41.39 % For 39ab, S subst.: 06*0124_01 मन्त्रयिष्याम्यहं राजन्यच्च ते हितमुत्तमम् % 6.41.43 % After 43ab, S ins. (for lines 2-6 % cf. 6.103.71c-73d): 06*0125_01 अयुध्यमानं संहत्य सौहृदेन परिप्लुतम् 06*0125_02 न्यस्तशस्त्रं निरुद्योगं हन्युर्मा शत्रवो युधि 06*0125_03 निक्षिप्तशस्त्रे पतिते विमुक्तकवचे तथा 06*0125_04 द्रवमाणे च भीते च तवास्मीति च यो वदेत् 06*0125_05 स्त्रियां स्त्रीनामधेये च विकले चैकपुत्रके 06*0125_06 अप्रसूते च हीने च न युद्धं रोचयाम्यहम् 06*0125_07 इदं च गदितं पार्थ परमं व्रतमाहवे % 6.41.65 % After 65, S ins. (cf. 50): 06*0126_01 किं ते करोमि वै कामं ब्रूहि पाण्डवनन्दन 06*0126_02 एवं गते महाराज युद्धादन्यत्किमिच्छसि % 6.41.68 % After 68, K4 B3 ins. (= var. 42cd): 06*0127_01 वधोपायं ब्रवीहि त्वमात्मनः समरे परैः % 6.41.77 % After 77, S ins.: 06*0128_01 तेषामर्थे महाराज योद्धव्यमिति मे मतिः % 6.41.81 % After 81, S ins.: 06*0129_01 त्वां हि योक्ष्यति सूतत्वे सूतपुत्रस्य मातुल 06*0129_02 दुर्योधनो रणे शूरमिति मे नैष्ठिकी मतिः % 6.41.92 % After 92, S ins.: 06*0130_01 न भविष्यन्ति ते बाला धार्तराष्ट्रा न संशयः % 6.41.93 % After % 93, S ins.: 06*0131_01 ततो जलक्रिया चैव त्वया कार्या तथैव च % 6.41.95 % After 95ab, S ins.: 06*0132_01 स सत्यमिति मन्वानो युधिष्ठिरवचस्तदा % After 95, S ins.: 06*0133_01 सबलो धार्तराष्ट्रस्य कुत्सयन्कर्म दुष्कृतम् % 6.42.1 % Before 6.42.1, T1 G4 ins. (= 85*): 06*0134=00 भगवानुवाच (sic) 06*0134_01 कृष्णं कमलपत्राक्षं पुण्यश्रवणकीर्तनम् 06*0134_02 वासुदेवं जगद्योनिं नौमि नारायणं हरिम् % 6.42.26 % After 26, K4 D4.7.8 ins.: 06*0135_01 तेषामाधावतां तत्र गजाश्वकलिलो महान् 06*0135_02 सिंहनादरवोन्मिश्रः शङ्खभेरीसमाकुलः 06*0135_03 स घोषवाञ्शरग्राहो धनुर्नागोऽसिकच्छपः 06*0135_04 व्यावल्गितपुरोवात आसीत्क्षुब्धाब्धिवत्स्वनः % 6.43.18 % After 18, D3 ins.: 06*0136_01 तौ वीरावतिसंरब्धौ कृतिनौ विषमे स्थितौ % 6.43.26 % After 26ab, % D1 ins.: 06*0137_01 शल्यमभ्यर्दयामास महाबलपराक्रमम् % 6.43.74 % S ins. after 74cd (M2, after 74): 06*0138_01 उलूकं तु शतानीकः शरैर्बहुभिरावृणोत् % 6.43.75 % After 75ab, B1.2.4 Dn ins.: 06*0139_01 तथैव शरवर्षेण उलूकं समविध्यत % 6.43.76 % After % 76, Ś1 K0.1.3-5 D1-3.6 ins.: 06*0140_01 तथैव चेदिराजोऽपि उलूकं प्रत्यविध्यत % 6.44.28 % After 28, Ś1 % K0-3.5 Da2 D2.4-6 ins.: 06*0141_01 अश्वारोहैश्च समरे हस्तिसादिभिरेव च % 6.44.29 % K4 B2.4 Da2 Dn D3-5.7.8 ins. (cf. % 25ab) after 29: B1, after 28: D1, after 29ab: 06*0142_01 प्रतिमानेषु गात्रेषु पार्श्वेष्वभि च वारणान् % On the other hand, S ins. after 29: 06*0143_01 मुक्तास्तु रथिभिर्बाणा रुक्मपुङ्खाः सुतेजनाः 06*0143_02 ते निपेतुरकुण्ठाग्रा नागेषु च हयेषु च % 6.44.41 % After 41, S ins.: 06*0144_01 तर्जयित्वा सुसंहृष्टा यावत्प्राणस्य धारणम् % 6.45.5 % For 5ab, S subst.: 06*0145_01 धनूंषि रथिनां भीष्मः सोत्सेधानि शिरांसि च 06*0145_02 बाहूनपि तथा चोरून्रथांश्च विपुलध्वजान् % After 5, S ins.: 06*0146_01 एकैकेन तु मातङ्गा नाराचेन महात्मना 06*0146_02 ताडिताः सहसा जग्मुः पृथिवीं पर्वतोपमाः % 6.45.6 % After 6ab, S ins.: 06*0147_01 दुराधर्षस्तु शत्रूणां मनांसि समकम्पयत् 06*0147_02 हयांश्च सहयारोहान्पातयामास सायकैः 06*0147_03 स रथेन महेष्वासो विचरन्बहुधा बली 06*0147_04 मण्डलानि च वीथीश्च गोमूत्राणि च भारत 06*0147_05 अन्यांश्च सुबहून्मार्गान्रथेन रथकोविदः 06*0147_06 विस्मापयञ्शत्रुसंघान्व्यचरज्जाह्नवीसुतः % 6.45.8 % After 8ab, G2 ins.: 06*0148_01 अभ्यवर्षच्छल्यमुखान्रथान्सतालकेतुना % 6.45.12 % After 12, S ins.: 06*0149_01 विविंशतिस्त्रिभिर्बाणैः सर्वावरणभेदिभिः % 6.45.19 % After % 19ab, S ins.: 06*0150_01 विविंशतिस्तथा राजन्सर्वे विद्ध्वा महारथाः % 6.45.53 % After 53, Ś1 ins. (cf. 54a, 55b): 06*0151_01 पाञ्चालानथ मत्स्यं च द्रुपदं सेनया वृतम् % 6.45.58 % After 58, Dn2 D4 ins.: 06*0152_01 सा तु यौधिष्ठिरी सेना गाङ्गेयशरपीडिता 06*0152_02 सिंहेनेव विनिर्भिन्ना शुक्ला गौरिव गोपतेः % 6.46.4 % After 4cd, D1 ins.: 06*0153_01 युधिष्ठिरो महाराज दृष्ट्वा कृष्णमथाब्रवीत् % 6.46.30 % After 30, M3-5 ins.: 06*0154_01 स त्वं पुरुषशार्दूल शार्दूलसमविक्रम 06*0154_02 सेनापत्येन राजेन्द्र धृष्टद्युम्नं नियोजय % 6.46.35 % After 35, M3-5 ins.: 06*0155_01 एतावदुक्त्वा नृपतिः सहदेवमभाषत 06*0155_02 अभिषेकस्य संभारान्क्षिप्रमानय वै जवात् 06*0155_03 प्रादुरासीत्ततो धौम्यः संभारान्गृह्य भारत 06*0155_04 सहदेवेन सहितः पाण्डवाय न्यवेदयत् 06*0155_05 ततस्तं पुरुषव्याघ्रं द्रुपदस्यात्मजं युधि 06*0155_06 भद्रपीठे सुखं न्यस्य अभिषेचयदच्युतः 06*0155_07 अशोभताभिषिक्तो हि द्रुपदस्यात्मजो बली 06*0155_08 यथा देवासुरे युद्धे कार्त्तिकेयो ह्यशोभत % 6.46.38 % For 38ab, S subst.: 06*0156_01 तच्छ्रुत्वा जहृषुः पार्थाः पार्थिवाश्च महारथाः % 6.47.26 % For 26, D1 S subst.: 06*0157_01 युधिष्ठिरश्च धर्मात्मा माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ 06*0157_02 अभिमन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् % 6.48.2 % After 2ab, S ins.: 06*0158_01 तावकाः पाण्डवैः सार्धं यथायुध्यन्त तच्छृणु % 6.48.18 % After % 18cd, D1 ins.: 06*0159_01 लाङ्गूलास्फोटशब्देन स्वनयानो नभस्तलम् 06*0159_02 पिङ्गाक्षैर्दृष्टिपातैश्च भीषयन्नरिसैनिकान् % 6.48.24 % B3 Dn2 D4.7.8 ins. after 24: % B2, after 25ab: 06*0160_01 द्रौणिः षष्ट्या नरव्याघ्रो विकर्णश्च त्रिभिः शरैः % 6.48.27 % After 27, D2 ins.: 06*0161_01 शल्यं च दशभिर्बाणैस्तावद्भिश्च जयद्रथम् % 6.48.33 % After 33, S ins.: 06*0162_01 क्षत्रियाणां शिरांस्युग्रैः कृन्तञ्शस्त्रैर्महारथः 06*0162_02 शून्यान्कृत्वा रथोपस्थान्व्यचरत्फल्गुनस्तदा % 6.48.66 % After 66, N % ins.: 06*0163_01 आलोकादपि युद्धं तु सममेतद्भविष्यति % 6.49.25 % After 25, D6 ins.: 06*0164_01 तदप्यस्य रणे द्रोणश्चिच्छेद सशरं धनुः % 6.50.9 % After 9ab, M1-3.5 ins. % (cf. 16): 06*0165_01 सर्वे कलिङ्गकाश्चैव संनिवृत्तेषु चेदिषु 06*0165_02 स्वबाहुबलमास्थाय अभ्यवर्तन्त पाण्डवम् % 6.50.20 % After 20cd, N ins.: 06*0166_01 तं दृष्ट्वा विरथं तत्र भीमसेनमरिंदमम् 06*0166_02 शक्रदेवोऽभिदुद्राव शितैरवकिरञ्शरैः 06*0166_03 भीमस्योपरि राजेन्द्र शक्रदेवो महाबलः % 6.50.23 % After 23, S ins. % (cf. 7cd): 06*0167_01 अयुतेन गजानां च निषादैः परिवारितः % 6.50.35 % After 35ab, Dn2 D4 ins.: 06*0168_01 ततो मुमोच कालिङ्गः शक्तिं तामकरोद्द्विधा % 6.50.42 % After % 42, T1 G4 ins.: 06*0169_01 पदातिभिः पदातींश्च अश्वानश्वैर्गजान्गजैः 06*0169_02 रथान्रथैश्च बहुधा जघान समरे बली % 6.50.43 % After % 43ab, D1 ins.: 06*0170_01 विभुज्य क्षुधिता नादं विद्रवन्ति दिशो दश 06*0170_02 भ्रमन्तं कालरूपेण भीमसेनं महाबलम् % 6.50.47 % After 47, S ins.: 06*0171_01 गजांश्च गजयन्तॄंश्च गजहस्तांश्च भारत % 6.50.56 % After 56a, G3 ins.: 06*0172_01 आक्षिप्यान्यान्यपातयत् 06*0172_02 खड्गेनान्यांश्च चिच्छेद % 6.50.73 % After 73cd, % D1 ins.: 06*0173_01 पपात शत्रुसैन्येषु केसरीव महाबलः % 6.50.74 % After 74, D1 ins.: 06*0174_01 गदया मुक्तया राजन्पातयामास दन्तिनः 06*0174_02 तथा गजं गजेनैव प्राहिणोद्यमसादनम् 06*0174_03 रथं रथेन संचूर्ण्य तुरङ्गं तुरगेण तु 06*0174_04 पदातिनं पदातेन प्रेषयामास मृत्यवे 06*0174_05 पुनरश्वेषु पतति गजेषु च पुनः पुनः 06*0174_06 रथेषु स पदातेषु वायुनेव महानलः 06*0174_07 यथा मृगाणां मध्ये तु केसरीव नखग्रहः 06*0174_08 एवं भ्रमति सैन्येषु भीमकर्मा वृकोदरः % 6.50.76 % After 76, D1 ins.: 06*0175_01 भ्रमन्ति तत्र तत्रैव काल्यमाना महात्मना % 6.50.77 % After % 77a, N (K2 om.) ins.: 06*0176_01 खड्गासक्तमहाभुजः 06*0176_02 संप्रहृष्टो महाघोषं % After 77, D1 ins.: 06*0177_01 भीमेन सहसा राजन्भ्रममाणेन संयुगे % 6.50.79 % For 79ef, % D1 subst.: 06*0178_01 धावता हस्तिमार्गेषु मुहुरापतता पुनः 06*0178_02 कलिङ्गानां ससैन्यानां संमोहः समजायत % 6.50.92 % After 92, D1 ins.: 06*0179_01 एतच्चतुर्दशे वर्षे भीमो दृष्ट्वा रणाजिरम् 06*0179_02 विशेषेण गजान्राजन्परं तोषमुपागमत् % 6.50.104 % After 104, Da D4.5.8 read 109 (Da D5 % repeating it in its proper place); while S ins.: 06*0180_01 भीष्ममेवाभ्ययात्तूर्णं जिघांसुः पाण्डवर्षभः % 6.50.105 % After 105ab, D1 ins.: 06*0181_01 आप्लुत्याप्लुत्य वेगेन चर्म भ्राम्य पुनः पुनः 06*0181_02 असिना तीक्ष्णधारेण योधाञ्छित्त्वा महाहवे % 6.50.113 % After 113ab, Ś1 K0-4 B3 D2.6 ins.: 06*0182_01 महापुरुषभूयिष्ठो वीरयोधनिषेवितः % 6.50.114 % After 114, D1 ins.: 06*0183_01 भीमश्च पुनराविष्टः सात्वतेन नरोत्तम 06*0183_02 प्रहर्षमतुलं लेभे भीमः सात्यकिना सह % 6.51.35 % After 35, D1 ins.: 06*0184_01 रोरूयमाणो दृश्येत ध्वजाग्रे वानरेश्वरः 06*0184_02 दृष्ट्या भीषयते शत्रून्स्तब्धकर्णो महाकपिः % 6.51.39 % After 39, D1 ins.: 06*0185_01 वयं च शस्त्रिभिर्भिन्ना नृपैरिन्द्रसमैर्युधि 06*0185_02 भीतो व्यूहस्य सर्वत्र न स्थातुं कश्चिदिच्छति 06*0185_03 शरव्राताः प्रदृश्यन्त पन्नगाभाः समन्ततः 06*0185_04 दिशश्च विदिशश्चैव व्याप्ता ह्यार्जुनसायकैः % 6.51.42 % After 42, S ins.: 06*0186_01 ततः सरथनागाश्वा जयं प्राप्य ससोमकाः 06*0186_02 पाञ्चालाः पाण्डवाश्चैव प्रणेदुश्च पुनः पुनः 06*0186_03 प्रययुः शिबिरायैव धनंजयपुरस्कृताः 06*0186_04 वादित्रघोषैः संहृष्टाः प्रनृत्यन्तो महारथाः % 6.52.10 % After 10cd, K2.4 B1.2.4 Da Dn D1 (hapl. % om. the post. half).3-5.7.8 M ins.: 06*0187_01 तावकानां तु तं व्यूहं प्रत्यव्यूहन्त पाण्डवाः % 6.52.17 % After % 17, S ins.: 06*0188_01 तत्रानु रथिनां श्रेष्ठो वामशृङ्गे व्यवस्थितः % 6.52.22 % After 22, D1 ins.: 06*0189_01 प्रावर्तत नदी घोरा परलोकाय भारत % 6.53.12 % After 12, Da Dn1 D5 ins.: 06*0190_01 कश्चिदुत्पत्य समरे वरवारणमास्थितः 06*0190_02 केशपक्षे परामृश्य जहार समरे शिरः 06*0190_03 अन्ये द्विरददन्ताग्रनिर्भिन्नहृदया रणे 06*0190_04 वेमुश्च रुधिरं वीरा निःश्वसन्तः समन्ततः 06*0190_05 कश्चित्करिविषाणस्थो वीरो रणविशारदः 06*0190_06 प्रावेपच्छक्तिनिर्भिन्नो गजशिक्षास्त्रवेदिना % 6.53.13 % After 13, N (except B1; K5 om.) ins.: 06*0191_01 रथी च समरे राजन्नासाद्य गजयोधिनम् 06*0191_02 सगजं पातयामास गजी च रथिनं रथात् 06*0191_03 रथिनं च हयारोहः प्रासेन भरतर्षभ 06*0191_04 पातयामास समरे रथी च हयसादिनम् % 6.53.15 % After 15c, S % (T2 om.) ins.: 06*0192_01 आप्लुत्याप्लुत्य संयुगे 06*0192_02 निस्त्रिंशैर्निशितैस्तीक्ष्णैः % 6.54.13 % For 13ab, S subst.: 06*0193_01 पिता पुत्रश्च समरे कुर्वाणौ कर्म दुष्करम् 06*0193_02 राजानं प्रत्युदीयेतां भीमसेनघटोत्कचौ % 6.54.25 % After 25, D3 ins.: 06*0194_01 वार्यमाणं महाराज भीष्मद्रोणकृपादिभिः % 6.55.1 % After % 1ab, S ins.: 06*0195_01 पाण्डूनावारयिष्येति कथं युयुधिरे नृपाः % 6.55.3 % After 3ab, N ins.: 06*0196_01 पश्चिमां दिशमास्थाय स्थिते चापि दिवाकरे % 6.55.46 % After 46, N (except % B1-3 D1) ins.: 06*0197_01 पातयिष्यामि दुर्धर्षं कुरुवृद्धं पितामहम् % 6.55.61 % After 61, T G ins.: 06*0198_01 पार्थोऽपि समरे क्रुद्धो भीष्मस्यावारयद्दिशः % T2 cont.: 06*0199_01 भीष्मोऽपि रथिनां श्रेष्ठः पार्थस्यावारयद्दिशः % 6.55.74 % After 75, D1 ins.: 06*0200_01 तवापि पुत्रस्य तु कोपनस्य % 6.55.85 % After 85, T2 % ins. an addl. colophon (adhy. no. 55). T % (T2 after the addl. colophon) G ins. after 85: 06*0201_01 इतीदमुक्त्वा स महानुभावः 06*0201_02 सस्मार चक्रं निशितं पुराणम् 06*0201_03 सुदर्शनं चिन्तितमात्रमेव 06*0201_04 तस्याग्रहस्तं स्वयमारुरोह % 6.55.93 % For 93cd, % Ś1 K0-3.5 D1-3.6 subst.: 06*0202_01 असंभ्रमं तद्विचकर्ष दोर्भ्यां 06*0202_02 महाधनुर्गाण्डिवतुल्यघोषम् 06*0202_03 उवाच भीष्मस्तमनन्तपौरुषं 06*0202_04 गोविन्दमाजावविमूढचेताः % 6.55.94 % After % 94, D1 ins.: 06*0203_01 ममोग्रचक्रेण निकृन्त देहं % 6.55.95 % After 95, Ś1 K0-2 ins.: 06*0204_01 श्रुत्वा वचः शांतनवस्य कृष्णो 06*0204_02 वेगेन धावंस्तमथाभ्युवाच 06*0204_03 त्वं मूलमस्येह भुवि क्षयस्य 06*0204_04 दुर्योधनं चाद्य समुद्धरिष्यसि 06*0204_05 दुर्द्यूतदेवी नृपतिर्निवार्यः 06*0204_06 सुमन्त्रिणा धर्मपथि स्थितेन 06*0204_07 त्याज्योऽथ वा कालपरीतबुद्धिर् 06*0204_08 धर्मातिगो यः कुलपांसनः स्यात् 06*0204_09 भीष्मस्तदाकर्ण्य यदुप्रवीरं 06*0204_10 राजा परं दैवतमित्युवाच 06*0204_11 त्यक्तस्तु कंसो यदुभिर्हितार्थे 06*0204_12 धर्मात्कुरूणामधिपस्तदानीम् 06*0204_13 संबोध्यमानो न बुबोध राजा 06*0204_14 क्लेशाय दैवाद्विपरीतबुद्धिः 06*0204_15 श्रोता हितं यस्य न कश्चिदस्ति 06*0204_16 वक्ता भृशं स्यात्स तु किं ब्रवीतु % 6.55.101 % After 101, T1 G ins.: 06*0205_01 ततः प्रतिज्ञां समवाप्य भीष्मः 06*0205_02 कृताञ्जलिः स्तुत्यमथाकरोद्वै 06*0205_03 त्रैविक्रमे यस्य वपुर्बभासे 06*0205_04 तथैव दृष्ट्वा तु समुज्ज्वलन्तम् % 6.55.111 % After 111, % S ins.: 06*0206_01 भीष्मं शरैः संपरिवार्य संख्ये 06*0206_02 चिच्छेद भूरिश्रवसश्च चापम् 06*0206_03 शल्यं च विद्ध्वा नवभिः पृषत्कैर् 06*0206_04 दुर्योधनं वक्षसि निर्बिभेद % 6.55.116 % After 116c, S ins.: 06*0207_01 पुनः पुनर्धार्तराष्ट्राः समग्राः % 6.55.121 % For 121-122, S subst.: 06*0208_01 ततः शरौघैर्निशितैः किरीटी 06*0208_02 प्रवर्तयामास नदीं सुघोराम् 06*0208_03 नृनागवाजिक्षतलोहितोदां 06*0208_04 नरेन्द्रमज्जास्थिकमांसफेनाम् % 6.55.125 % After 125, N ins.: 06*0209_01 हतप्रवीरां च तथैव दृष्ट्वा 06*0209_02 सेनां कुरूणामथ फल्गुनेन % 6.55.126 % After 126ab, % N (except D2) ins.: 06*0210_01 जयप्रगल्भाः पुरुषप्रवीराः 06*0210_02 संतापयन्तः कुरुयोधवीरान् % K4 B Da Dn D4.5.7.8 cont.: S ins. after % 126ab: 06*0211_01 हतप्रवीराणि बलानि दृष्ट्वा 06*0211_02 किरीटिना शत्रुभयावहेन % After 126cd, S ins.: 06*0212_01 हतद्रुतां तव पुत्रस्य सेनां 06*0212_02 दृष्ट्वा तदा भारतवृष्णिसिंहौ % 6.55.128 % After 128, % Da Dn1 D5 ins.: 06*0213_01 रराज चारक्तदिगन्तरालं 06*0213_02 सशोणमत्यर्थरथाङ्गनाम्नः 06*0213_03 हृदः प्रभिन्नादिव शोणितौघैर् 06*0213_04 विलिप्तवन्तः सकलं वियोगात् % 6.55.129 % After 129cd, D1 ins.: 06*0214_01 दुर्योधनः प्रव्यथितान्तरात्मा 06*0214_02 ययौ तदा प्रेक्ष्य तदाजिमध्ये % 6.55.131 % After 131cd, N ins.: 06*0215_01 अन्ये च योधाः शतशः समेताः 06*0215_02 क्रुद्धेन पार्थेन रणस्य मध्ये % After 131ef, Da2 D5.7 ins.: 06*0216_01 अहो प्रयात्येष गजेन्द्रवृन्दैः 06*0216_02 संवेष्टितः पाण्डवबाणभिन्नः 06*0216_03 दुर्योधनश्चन्द्रसमानशोभिना 06*0216_04 तिर्यग्धृतेनातपत्रेण मन्दः % 6.55.132 % After 132, D1 ins.: 06*0217_01 भग्नेन दर्पेण महारथानां 06*0217_02 विध्वस्तवक्त्राश्च महारथद्विपाः % 6.56.6 % After 6, M4 ins.: 06*0218_01 अतः परं व्यूहमचिन्त्यरूपं 06*0218_02 निवेशयामास महाधनुष्मान् % 6.56.8 % After 8, T1 G ins.: 06*0219_01 नारायणेनेन्द्र इवाभिगुप्तः 06*0219_02 शशीव सूर्येण समेयिवान्यथा 06*0219_03 तथा महात्मा सह केशवेन 06*0219_04 वरूथिनीनां प्रमुखे रराज % On the other hand, T2 M ins. after 8: 06*0220_01 यथा महेन्द्रोऽसुरवाहिनीनां 06*0220_02 नारायणेनेन्द्र इवाभिगुप्तः 06*0220_03 शशीव सूर्येण समेयिवान्यथा 06*0220_04 तथा महात्मा सह केशवेन % 6.56.11 % K4 D1 % ins. after 11cd: B Da Dn D4.5.7.8 S subst. for % 11cd: 06*0221_01 तथा न भूतो भुवि मानुषेषु 06*0221_02 न दृष्टपूर्वो न च संश्रुतश्च % 6.56.27 % After 27, K B Da Dn % D1.3-8 ins.: 06*0222_01 तथैव भीष्माहतमन्तरिक्षे 06*0222_02 महास्त्रजालं कपिराजकेतोः 06*0222_03 विशीर्यमाणं ददृशुस्त्वदीया 06*0222_04 दिवाकरेणेव तमोभिभूतम् % 6.57.5 % T G M1.2 subst. for 5cd: % M3-5 ins. after 5 (cf. 14cd): 06*0223_01 ददर्श राजन्पाञ्चाल्यः सेनापतिररिंदमः % 6.57.10 % After 10ab, T1 G4 M2 ins.: 06*0224_01 धनुश्चिच्छेद भल्लेन तीव्रवेगेन फाल्गुनिः % 6.57.15 % For 15, S subst.: 06*0225_01 पारावताश्वं स रथमास्थाय परवीरहा % 6.58.2 % After % 2, S ins.: 06*0226_01 विभग्नांश्च प्रणष्टांश्च नित्यं शंससि मामकान् % 6.58.18 % After 18, N ins.: 06*0227_01 धार्तराष्ट्रान्दश रथान्दशैव प्रत्यवारयन् % 6.58.22 % After 22ab, K4 B Da Dn1 D4.5.7 ins.: 06*0228_01 अन्योन्यमभिनर्दन्तः स्पर्धमानाः परस्परम् % K4 B Da Dn1 D4.5.7 cont.: Ś1 K0-3.5 D1.3. % 6.7 ins. after 22ab: Dn2 after 21ab: D8 after % 21c: 06*0229_01 अन्योन्यस्पर्धया राजञ्ज्ञातयः संगता मिथः % D1.3 cont.: 06*0230_01 समागता महाराज ज्ञातयः शस्त्रपाणयः % 6.58.24 % After 24, D2 (marg. sec. m.) % ins.: 06*0231_01 विकर्णो दशभिर्बाणैः पुरुमित्रश्च पञ्चभिः 06*0231_02 सत्यव्रतः सप्तभिश्च पार्षतं समरेऽहनत् % while D1 ins.: 06*0232_01 मद्राधिपस्त्रिभिश्चैव विकर्णः पञ्चभिः शरैः % 6.58.31 % After 31cd, N ins.: 06*0233_01 गजानीकेन सहितस्तेन राजा सुयोधनः % 6.58.32 % After 32, K5 % ins.: 06*0234_01 घोरः प्रतिभयश्चासीत्पिनाकीव पिनाकधृक् 06*0234_02 निर्मथ्यमानां क्रुद्धेन प्रगृह्य महतीं गदाम् % 6.58.35 % After 35ab, % D1 ins.: 06*0235_01 विप्रध्वस्ता गजा राजन्मदं त्यक्त्वा भयं गताः % 6.58.37 % After 37, S ins.: 06*0236_01 नाकुलिस्तु शतानीकः समरे शत्रुपूगहा % 6.58.50 % After 50, % D1 ins.: 06*0237_01 मार्गेण गच्छमानस्य भीमस्योभयपार्श्वतः 06*0237_02 दृश्यन्ते पतिता नागा वज्रेणेव शिलोच्चयाः % 6.58.58 % For % 58, S subst.: 06*0238_01 केशमज्जासृगभ्यक्तो रौद्रं बिभ्रत्तदा वपुः 06*0238_02 मारुतिः शूलहस्तस्य पुरेवाभिघ्नतः पशून् % 6.59.14 % Ś1 K0-4 B Da Dn2 D1.3.5-8 % ins. after 14: D2 (om. lines 1-3).4, after 14ab: 06*0239_01 गदया व्यधमत्सर्वान्वातो वृक्षानिवौजसा 06*0239_02 भीमसेनो महाबाहुस्तव पुत्रस्य वै बले 06*0239_03 सा वै मज्जावसामांसैः प्रदिग्धा रुधिरेण च 06*0239_04 अदृश्यत महारौद्रा गदा नागाश्वघातिनी % 6.59.17 % After 17ab, % D3 S ins.: 06*0240_01 गदामारुतवेगोऽभूद्विष्फूर्जितमिवाशनेः % 6.59.27 % N (K5 Dn1 om.) ins. % after 27 (D2, after 25cd): 06*0241_01 योधास्त्वदीयाः शरवर्षैरवर्षन् 06*0241_02 मेघा यथा भूधरमम्बुवेगैः % 6.59.29 % After 29ab, K2 ins. (cf. 6. % 60.1ab): 06*0242_01 ततो भूरिश्रवा राजन्सोमदत्तस्य पुत्रकम् % 6.60.5 % After 5, % D1.3.7 ins.: 06*0243_01 तथैव च सुतास्तुभ्यं भीमसेनं महारथम् 06*0243_02 दुर्योधनमुखाः सर्वे समन्तात्पर्यवारयन् % 6.60.9 % After 9, % Da D5 ins.: 06*0244_01 मनोरथद्रुमोऽस्माकं चिन्तितो बहुवार्षिकः 06*0244_02 सफलः सूत अद्येह योऽहं पश्यामि सोदरान् 06*0244_03 यत्राशोक समुत्क्षिप्ता रेणवो रथनेमिभिः 06*0244_04 न प्रयास्य[?न्त्य]न्तरिक्षं हि शरवृन्दैर्दिगन्तरे 06*0244_05 तत्र तिष्ठति संनद्धः स्वयं राजा सुयोधनः 06*0244_06 भ्रातरश्चास्य संनद्धाः कुलपुत्रा मदोत्कटाः % 6.60.13 % After % 13, D1 ins.: 06*0245_01 आकर्णपूर्णैः पुत्रस्ते प्रहसन्निव भारत % 6.60.27 % After 27cd, N (K5 Dn1 om.) % M2 ins.: 06*0246_01 अभिपत्य महाबाहुर्गरुत्मानिव वेगितः % After % 27, N (K5 Dn1 om.) ins.: 06*0247_01 संप्रहृष्य च हृष्टात्मा त्रिभिर्बाणैर्महाभुजः % 6.60.28 % After % 28, T1 G4 ins.: 06*0248_01 विचित्रं च तथा हत्वा प्रेषयामास मृत्यवे % 6.60.47 % After 47, D1 ins.: 06*0249_01 भीमोऽपि लब्धसंज्ञस्तु अद्रवत्स ततो रणे % 6.60.50 % After 50ab, S ins.: 06*0250_01 कैलासगिरिसंकाशं वज्रपाणिरिवाभ्ययात् % 6.60.51 % After 51, Da Dn1 D5 ins. (cf. 1.143.32-34, % 38): 06*0251_01 मध्ये त्रिगर्ता(sic)न्राक्षस्यो लभन्ते प्रस्रवन्ति च 06*0251_02 कामरूपधराश्चैव भवन्ति बहुरूपकाः 06*0251_03 प्रणम्य विकचः पादावगृह्णात्पितरं तदा 06*0251_04 मातुश्च परमेष्वासस्तौ च नामास्य चक्रतुः 06*0251_05 घटोत्कचस्योक्तपूर्वं माता तं प्रत्यभाषत 06*0251_06 अब्रवीत्तेन नामास्य घटोत्कच इति स्म ह 06*0251_07 स हि सृष्टो मघवता कर्णहेतोर्महात्मना 06*0251_08 कर्णस्याप्रतिवीर्यस्य प्रतियोद्धा महारथः % 6.60.52 % After 52, S ins.: 06*0252_01 प्रेषिताश्च महाराज राक्षसैश्च चतुर्दिशम् % 6.60.55 % After 55, T G M2-5 ins.: 06*0253_01 न्यवर्तत महाघोषो भीमसेनशरार्दितः 06*0253_02 मृदित्वा सर्वसैन्यानि तव पुत्रस्य भारत % 6.60.68 % T1 G4 ins. after 68: M2 (om. line 1), % after 69ab: 06*0254_01 इदानीं युधि निर्जेतुं न शक्योऽसौ स राक्षसः 06*0254_02 अस्तमभ्येति सविता रात्रौ योद्धुं न शक्यते % 6.60.77 % For 77cd, S subst.: 06*0255_01 कम्पयन्तश्च पुत्राणां तव चेतांसि भूमिप 06*0255_02 पुत्राश्च तव राजेन्द्र तथैव शरविक्षताः % 6.61.13 % After 13, D1 ins.: 06*0256_01 यद्वृत्तं तत्र संग्रामे तद्भवान्वक्तुमर्हति % 6.61.42 % For 42, D1 subst.: 06*0257_01 विश्वावासो विश्वमूर्तिर्विष्वक्सेनो जनार्दनः 06*0257_02 विश्वकर्ता विश्वपतिर्देवदेव जगत्पते 06*0257_03 योगेश्वर नमस्तेऽस्तु संसारार्णवतारण % 6.61.67 % After % 67ab, S ins.: 06*0258_01 वासुदेवेति तं विद्याद्येनाहं निर्मितः प्रभो 06*0258_02 तस्माद्याचामि लोकेश चतुरात्मानमात्मना % 6.61.69 % After 69, S ins.: 06*0259_01 सर्वभूतेश्वरं देवं योगं योगेश्वरं प्रभुम् % 6.62.8 % After 8c, K0.1 ins. (L.1=8b): 06*0260_01 वासुदेव इति श्रुतः 06*0260_02 वासुदेवगृहे साक्षात् % 6.62.12 % After 12, D1 ins.: 06*0261_01 जगतश्चाग्रजौ विद्मस्ततो देवौ सुरर्षभाः % 6.62.14 % After 14, S % (T2 om.) ins.: 06*0262_01 एतत्पुरुषसंज्ञं वै पुराणं रूपमुत्तमम् % 6.63.2 % After 2cd, D4 S ins.: 06*0263_01 श्रुतं मे तात रामस्य जामदग्न्यस्य जल्पतः 06*0263_02 नारदस्य च देवर्षेः कृष्णद्वैपायनस्य च 06*0263_03 असितो देवलश्चापि वालखिल्यास्तपोधनाः % 6.63.10 % After 10ab, K3.5 % D2 T2 (om. lines 2-3) ins.: 06*0264_01 तस्मान्नारायणो जज्ञे देवदेवः सनातनः 06*0264_02 नाभौ पद्मं बभूवास्य सर्वलोकस्य संभवः 06*0264_03 तस्मात्पितामहो जातस्तस्माज्जातास्त्विमाः प्रजाः % 6.63.12 % After % 12cd, T1 G4 ins.: 06*0265_01 हरन्तं ब्रह्मणो वेदाञ्जघान ब्रह्मणः पिता % 6.64.9 % After 9, K4 B2.3 Dn2 D4.8 T2 ins.: 06*0266_01 इति नित्यं योगविद्भिर्भगवान्पुरुषोत्तमः 06*0266_02 सनत्कुमारप्रमुखैः स्तूयतेऽभ्यर्च्यते हरिः % while T1 G M ins.: 06*0267_01 एतद्द्वैपायनः प्राह स्तुत्वा वै पुरुषोत्तमम् % 6.64.10 % After 10, D1 % reads 13cd. K5 D2 ins. after 10: 06*0268_01 पुराणपुरुषस्येह यदर्थं नृषु संभवः % 6.64.12 % After 12, D1 ins.: 06*0269_01 अर्जुनस्य माहात्म्यं हि कथितं तत्त्वतो मया 06*0269_02 न जेष्यामि महायुद्धे विचरन्तं नरं क्वचित् 06*0269_03 नारायणं च संग्रामे अवध्यौ तौ यतः स्मृतौ 06*0269_04 धर्मराजश्च भीमश्च माद्रीपुत्रश्च पांडवौ 06*0269_05 एतेऽप्यवध्याः कथिताः पुराणे परमर्षिणा % 6.64.16 % After 16, D1 ins.: 06*0270_01 न चेत्कर्तासि वचनं संदिग्धं न तरिष्यसि % 6.65.1 % For 1, T1 G M % subst.: 06*0271_01 तस्यां रात्र्यां व्यतीतायां निर्ययुः कुरुपुंगवाः 06*0271_02 पुरस्कृत्य महात्मानं भीष्मं शांतनवं युधि % 6.65.4 % After 4, D4 S ins.: 06*0272_01 अजातशत्रुः शत्रूणां मनांसि समकम्पयत् 06*0272_02 श्येनवद्व्यूह्य तं व्यूहं धौम्यस्य वचनात्स्वयम् 06*0272_03 स हि तस्य सुविज्ञात अग्निचित्येषु भारत 06*0272_04 मकरस्तु महाव्यूहस्तव पुत्रस्य धीमतः 06*0272_05 स्वयं सर्वेण सैन्येन द्रोणेनानुमतस्तदा 06*0272_06 यथाव्यूहं शांतनवः सोऽन्ववर्तत तत्पुनः % 6.65.19 % After 19, N ins.: 06*0273_01 स तथा कुरु भद्रं ते यथा वध्यन्ति पाण्डवाः % 6.65.20 % After 20ab, % S ins.: 06*0274_01 उवाच तत्र राजानं संक्रुद्ध इव निःश्वसन् 06*0274_02 बालिशस्त्वं न जानीषे पाण्डवानां पराक्रमम् 06*0274_03 न शक्या हि यथा जेतुं पाण्डवा हि महाबलाः 06*0274_04 यथाबलं यथावीर्यं कर्म कुर्यामहं हि ते 06*0274_05 इत्युक्त्वा ते सुतं राजन्नभ्यपद्यत वाहिनीम् % 6.66.14 % After 14cd, N % ins. (K0-2 om. from post. half of line 2 up to % prior half of line 4): 06*0275_01 संरब्धानां च वीराणां धीराणाममितौजसाम् 06*0275_02 धनुर्ज्यातलशब्देन न प्राज्ञायत किंचन 06*0275_03 उत्थितेषु कबन्धेषु सर्वतः शोणितोदके 06*0275_04 समरे पर्यधावन्त नृपा रिपुवधोद्यताः 06*0275_05 शरशक्तिगदाभिस्ते खड्गैश्चामिततेजसः 06*0275_06 निजघ्नुः समरे शूरास्तेऽन्योन्यं च परंतप 06*0275_07 बभ्रमुः कुञ्जराश्चात्र शरैर्विद्धा निरङ्कुशाः % 6.66.15 % After 15, N ins.: 06*0276_01 बहूनामुत्तमाङ्गानां कार्मुकाणां तथैव च 06*0276_02 गदानां परिघाणां च हस्तानां चोरुभिः सह 06*0276_03 पादानां भूषणानां च केयूराणां च संघशः 06*0276_04 राशयः स्म प्रदृश्यन्ते भीष्मभीमपराक्रमे % 6.66.19 % After % 19, N ins.: 06*0277_01 पतितैः पात्यमानैश्च विचेष्टद्भिश्च भूतले 06*0277_02 घोरमायोधनं जज्ञे तत्र तत्र जनेश्वर % On the other hand, S ins. after 19: 06*0278_01 दुर्योधनमते घोरे अक्षद्यूताभिदेवने 06*0278_02 भीष्मे युधि पराक्रान्ते भीमसेनेन भारत 06*0278_03 प्रावर्तत नदी घोरा शोणितौघतरङ्गिणी 06*0278_04 मध्ये च महती सेना केशशैवलशाद्वला 06*0278_05 हतारोहा हया राजन्रथिनो विरथा अपि 06*0278_06 विचेरुस्तत्र संग्रामे निस्त्रिंशवरधारिणः % 6.67.2 % After % 2, N ins.: 06*0279_01 सिंहलाङ्गूलमाकाशे ज्वलन्तमिव पर्वतम् % 6.67.10 % After 11, K3 ins.: 06*0280_01 गजेभ्यो गजयोधाश्च वित्रस्ता भयमोहिताः 06*0280_02 विह्वलाः प्रत्यदृश्यन्त न जानन्ति दिशो नृप % 6.67.12 % For 12, S subst.: 06*0281_01 ततः काम्बोजमुख्याश्च ते हंसपथकर्णिकाः 06*0281_02 गोपासनबलौघाश्च गोपासनपतिस्तथा % 6.67.16 % After 16, D4 S (M2 om.) ins.: 06*0282_01 चेदिकाशिपदातैश्च रथैः पाञ्चालसृञ्जयैः 06*0282_02 पाण्डवाः सहिताः सर्वे धृष्टद्युम्नपुरोगमाः 06*0282_03 तावकान्समरे जग्मुर्धर्मपुत्रेण चोदिताः % 6.67.25 % After 25ab, D1 ins. (cf. % 27ab): 06*0283_01 प्रकाशं चक्रुराकाश उद्यतासिभिरुत्तमैः % 6.68.8 % After 8ab, S ins.: 06*0284_01 नाकुलिश्च शतानीकः समरे रथपुंगवः % 6.68.18 % After 18cd, N T2 ins.: 06*0285_01 वपुर्भिश्च नरेन्द्राणां चन्द्रसूर्यसमप्रभैः % 6.68.24 % After 24, D4 (marg. sec. m.) S ins.: 06*0286_01 अपास्य तु धनुश्छिन्नं भीमसेनो महाबलः 06*0286_02 शरैर्बहुभिरानर्छद्भीष्मं शांतनवं युधि % 6.68.25 % After 25ab, Ś1 % K B3 D2 M5 ins.: 06*0287_01 आकर्णप्रहितैस्तीक्ष्णैर्निशितैस्तिग्मतेजनैः % 6.69.11 % After 11, D1 ins.: 06*0288_01 स विद्धः फाल्गुनेनाजौ न पपात महीतले % 6.69.37 % After 37ab, S ins.: 06*0289_01 हयो हयं गजो नागं वीरो वीरं विशां पते % 6.70.1 % After % 1, S ins.: 06*0290_01 यत्तत्सख्युस्तु पूर्वेण अर्जुनादुपशिक्षितम् % 6.70.12 % After 12, D1 ins.: 06*0291_01 युध्यस्व समरे चाद्य पश्यामस्तव पौरुषम् % 6.70.27 % After 27, S ins.: 06*0292_01 असह्यमसियुद्धाय भूरिश्रवसमाहवे 06*0292_02 मत्वा वृकोदरस्तूर्णमभिप्लुत्य महारथः % 6.71.18 % After 18, S ins.: 06*0293_01 पृष्ठे चास्तां महेष्वासावावन्त्यौ सपदानुगौ % 6.73.9 % For 9ab, K4 (first time) % B Da Dn D4.5.7.8 subst.: 06*0294_01 अथालोक्य प्रविष्टं तमूचुस्ते सर्व एव तु % 6.73.15 % After % 15ab, D4 (marg. sec. m.) S ins.: 06*0295_01 उवाच सारथिं भीमः स्थीयतामिति भारत 06*0295_02 यावदेनान्हनिष्यामि धार्तराष्ट्रान्सहानुगान् 06*0295_03 इत्युक्त्वा भीमसेनस्तु प्रविश्य महतीं चमूम् % After % 15, D4 S ins.: 06*0296_01 गदया भीमसेनेन ताडिता वारणोत्तमाः 06*0296_02 भिन्नकुम्भा महाकाया भिन्नपृष्ठास्तथैव च 06*0296_03 भिन्नगात्राः सहारोहाः शेरते पर्वता इव 06*0296_04 रथाश्च भग्नास्तिलशः सयोधाः शतशो रणे 06*0296_05 अश्वाश्च सादिनश्चैव पादातैः सह भारत 06*0296_06 तत्राद्भुतमपश्याम भीमसेनस्य विक्रमम् 06*0296_07 यदेकः समरे राजन्बहुभिः समयोधयत् 06*0296_08 अन्तकाले प्रजाः सर्वा दण्डपाणिरिवान्तकः % 6.73.17 % After 17, D1 ins.: 06*0297_01 रथं च शून्यं संप्रेक्ष्य भीमं प्रति विचेतनः % 6.73.22 % After 22, S ins.: 06*0298_01 अभ्यधावद्गदापाणिस्तद्बलं स महाबलः % 6.73.28 % After 28, % D1 ins.: 06*0299_01 धिक्कृतस्य च क्षत्रेण निरर्थं जीवितं भवेत् % while S ins.: 06*0300_01 रौरवे नरके मज्जेदप्लवे दुस्तरे नृभिः % 6.73.36 % For 36ab, B3 subst.: 06*0301_01 अभिद्रुतं शस्त्रभृतां वरिष्ठं च समन्ततः 06*0301_02 लोकपालसमं वीर लोकवीरैश्च पाण्डवम् % 6.73.38 % After 38, T G ins.: 06*0302_01 तथा तस्मिन्वर्तमानेऽतिवेगं % T2 cont.: 06*0303_01 भीमो तथो प्रेत्य च याज्ञसेनम् (sic) % 6.73.39 % After 39b, T1 G ins.: 06*0304_01 दृष्ट्वा रणे वाक्यमिदं बभाषे % After 39, D1 ins.: 06*0305_01 आर्छन्नेतं क्षुद्रकर्मातिहीनं 06*0305_02 सैन्यं च विध्वंसयते पृषत्कैः % 6.73.42 % After 42, S ins.: 06*0306_01 स वै ततोऽस्त्रं सुमहाप्रभावं 06*0306_02 प्रमोहनं द्रोणदत्तं महात्मा 06*0306_03 प्रयोजयामास उदारकर्मा 06*0306_04 तस्मिन्रणे तव सैन्यस्य राजन् % 6.73.43 % After 43, S ins.: 06*0307_01 एतस्मिन्नेव काले तु भीमः प्रहरतां वरः 06*0307_02 विश्रम्य च तदा राजन्पीत्वामृतरसं जलम् 06*0307_03 पुनः संनह्य सहसा योधयामास संयुगे 06*0307_04 धृष्टद्युम्नेन सहितः कालयामास भारत % 6.73.52 % After 52, T G M4 ins.: 06*0308_01 प्रवृत्तिं भीमसेनस्य पार्षतस्य च संयुगे 06*0308_02 विज्ञाय समरे शीघ्रं प्रविशध्वं रथार्णवम् 06*0308_03 गच्छन्तु परया शक्त्या भवन्त इति मे मतिः % 6.73.59 % After 59, S ins.: 06*0309_01 द्रोणमिष्वस्त्रकुशलं सर्वविद्यासु पारगम् % 6.73.66 % After 66, D1 ins.: 06*0310_01 धर्मराजपुरं राजन्प्रेषयामास वै द्विजः % 6.74.18 % After 18abc, S ins.: 06*0311_01 केकया द्रौपदीसुताः 06*0311_02 तान्दृष्ट्वा समरे क्रुद्धास् % 6.75.13 % After % 13ab, Ś1 K0-2 ins.: 06*0312_01 त्रिभिरन्यैर्महेष्वासश्चिच्छेदास्य ध्वजं तथा % 6.75.16 % After 16, D3 ins.: 06*0313_01 स तथाभिहतो राजा स्मयन्निव महारथः % 6.75.27 % After 27d, N ins.: 06*0314_01 स तैर्विकर्णस्य रथात्पातयामास वीर्यवान् % 6.75.36 % After 36, S ins.: 06*0315_01 दुर्मुखो विह्वलस्तत्र निषसाद रथे विभो 06*0315_02 विसंज्ञं प्रेक्ष्य ते सर्वे भ्रातरः पर्यवारयन् % 6.75.41 % Ś1 K0-2.4 B3 S (T2 om.) ins. after 41: K5 (om. % 41cd) ins. after 41ab: 06*0316_01 ननाद सुमहानादं प्रभिन्न इव वारणः % 6.75.43 % After 43ab, S ins.: 06*0317_01 मुमोचास्मै शितान्बाणांस्तीक्ष्णानाशीविषोपमान् % 6.75.48 % After 48, K4 B % Da Dn D4-8 ins.: 06*0318_01 स पपात ततो भूमौ वज्ररुग्ण इव द्रुमः % On the other hand, S ins. after 48: 06*0319_01 स विह्वलो रथोपस्थे निषसाद सुतस्तव % 6.75.58 % After 58, S ins.: 06*0320_01 नाशयामासतुर्वीरौ धृष्टद्युम्नवृकोदरौ 06*0320_02 कौरवाणामनीकानि शरैः संनतपर्वभिः % 6.75.59 % After 59, B3 reads % 6.76.1. On the other hand, S ins. after 59: 06*0321_01 अर्जुनो वासुदेवश्च कौरवाणामनीकिनीम् 06*0321_02 हत्वा विद्राव्य च शरैः शिबिरायैव जग्मतुः % 6.77.4 % After 4ab, % S ins.: 06*0322_01 कृपश्च सह सोदर्यैस्तव राजन्पदानुगैः % 6.78.37 % After 37, D1 ins.: 06*0323_01 अथान्यद्धनुरादाय भारसाधनमुत्तमम् % 6.79.30 % After 30ab, D1 % ins.: 06*0324_01 नैष्ठिकीं बुद्धिमास्थाय स्वर्गाय भरतोत्तमाः % 6.79.45 % After 45ab, S ins.: 06*0325_01 ध्वजं चिच्छेद बाणेन धनुश्चैकेन मारिष 06*0325_02 अथैनं छिन्नधन्वानं छादयन्निव भारत 06*0325_03 निजघान रणे तं तु सूतं चास्य न्यपातयत् % 6.79.48 % For 48ef, S subst.: 06*0326_01 पृषत्कानां सहस्राणि प्रहसन्निव तावपि 06*0326_02 सृजन्रुरोध समरे मेघो वृष्ट्या यथाचलम् % 6.80.44 % After 44ab, G1.3 % ins.: 06*0327_01 सत्वरं बालरक्षार्थं गच्छावेति धनंजयः % 6.80.47 % After 47ab, K3 D2 ins.: 06*0328_01 ततस्त्वं समरे योद्धुं राजभिर्बहुभिर्वृतः % 6.81.11 % After 11, % T1 G ins.: 06*0329_01 भीष्मोऽपि दृष्ट्वा समरे कृतास्त्रान् 06*0329_02 स पाण्डवानां रथिनोऽभ्युदारान् 06*0329_03 विहाय संग्राममुखे धनंजयं 06*0329_04 जवेन पार्थं पुनराजगाम % 6.81.16 % After 16ab, D1 ins.: 06*0330_01 ते वारिधाराश्च यथाद्रिराजं 06*0330_02 तथा च वर्षन्ति महानुभावाः % 6.81.32 % After 32, % D1 T G M1.2 ins.: 06*0331_01 जयद्रथो भग्नवाहं रथं तं 06*0331_02 त्यक्त्वा ययौ यत्र राजा कुरूणाम् 06*0331_03 भयेन भीमस्य स मूढचेताः 06*0331_04 ससौबलस्तत्र युद्धस्य भीतः % 6.82.11 % After % 11, S ins.: 06*0332_01 हताश्वे तु रथे तिष्ठञ्शक्तिं चिक्षेप धर्मराट् 06*0332_02 तामापतन्तीं सहसा कालपाशोपमां शिताम् 06*0332_03 चिच्छेद समरे भीष्मः शरैः संनतपर्वभिः % 6.82.13 % After 13, D1 ins.: 06*0333_01 भीष्मोऽपि रथिनां श्रेष्ठो विव्याध निशितैः शरैः 06*0333_02 भ्रातरौ तौ महावीर्यौ शत्रुसैन्यभयंकरौ % 6.82.44 % After 44, D1 ins.: 06*0334_01 मत्ता रुधिरगन्धेन पिशितेन च ते नृपाः 06*0334_02 आस्वाद्यास्वाद्य नृत्यन्ते नादं मुञ्चन्ति भीषणम् 06*0334_03 कबन्धानि च नृत्यन्ति धनुर्हस्तानि संयुगे 06*0334_04 प्रासमालम्ब्य निशितं निस्त्रिंशं निर्मलं महत् % 6.83.30 % After % 30, D1 ins.: 06*0335_01 मेघान्तरे यथा विद्युज्ज्वलमानेव दृश्यते % 6.84.20 % After 20ab, S ins.: 06*0336_01 अपराजितस्य राजेन्द्र भीमसेनो महाबलः % 6.84.31 % After 31ab, D1 ins. (cf. 36ab below): 06*0337_01 निहता भीमसेनेन महावीर्येण संयुगे % 6.85.16 % Ś1 K2-5 B1.2.4 % D (except Da1) ins. after 16: B3 ins. line 3 % only after 16ab: 06*0338_01 विराटो द्रुपदश्चैव सहिताः सर्वसोमकैः 06*0338_02 अभ्यद्रवन्त संग्रामे भीष्ममेव महारथाः 06*0338_03 केकया धृष्टकेतुश्च कुन्तिभोजश्च दंशितः 06*0338_04 युक्तानीका महाराज भीष्ममेव समभ्ययुः % 6.85.33 % After 33ab, Ś1 K B Da Dn1 % D1-3.5-7.8 (marg. sec. m.) ins.: 06*0339_01 चामरव्यजनैश्छिन्नैर्निकृत्तैश्च महायुधैः % K5 D6 cont.: 06*0340_01 प्रतोदैश्च तथा छिन्नैर्विकृतैश्च महायुधैः % 6.86.4 % After 4ab, Ś1 K1.2 B1.2.4 Da Dn % D4.5.7.8 G1 ins.: 06*0341_01 वाजिनां बहुभिः संख्ये समन्तात्पर्यवारयन् % 6.86.11 % K0.2 ins. after 11ab: K1 % (om. 10c-11d) ins. after 10ab: 06*0342_01 उवाच वचनं राजन्नुलूपीतनयस्तदा % After 11cd, % K3-5 B D ins.: 06*0343_01 न्यवेदयत चात्मानमर्जुनस्य महात्मनः % 6.86.14 % After 14cd, S ins.: 06*0344_01 स चापि नरशार्दूलः शार्दूलसमविक्रमः 06*0344_02 अब्रवीच्च तदा पार्थमयमस्मि तदा विभो 06*0344_03 स्थितः प्रेष्यश्च पुत्रश्च सर्वथा ह्यनुशाधि माम् 06*0344_04 किं करोमि च ते कामं कं वा कामं त्वमिच्छसि 06*0344_05 परिष्वज्य सुतं प्रेम्णा वासविः प्रत्युवाच तम् 06*0344_06 प्रीतिपूर्वं च कार्यं च कार्यं प्रति च मानद % 6.86.49 % After 49cd, N ins.: 06*0345_01 हतशेषैर्महाराज द्विसाहस्रैर्हयोत्तमैः % 6.86.64 % After 64cd, N (B1 Dn1 % om.) ins.: 06*0346_01 अर्जुनस्य सुतं वीरमिरावन्तं यशस्विनम् % 6.87.3 % After 3, S ins.: 06*0347_01 चेलुश्च सहसा तत्र तेन नादेन नादिताः % 6.87.25 % After 25ab, N ins.: 06*0348_01 अद्यानृण्यं गमिष्यामि पितॄणां मातुरेव च % 6.87.26 % After 26, S ins.: 06*0349_01 अस्य पापस्य दुर्बुद्धे फलं प्राप्नुहि दुर्मते % 6.88.11 % After 11, S ins.: 06*0350_01 अशक्तः प्रतियोद्धुं वै दृष्ट्वा तस्य पराक्रमम् % 6.88.38 % After 38, T1 G4 ins.: 06*0351_01 प्राविशन्भूतलं राजन्वल्मीकमिव पन्नगाः % 6.89.20 % After 20ab, S ins.: 06*0352_01 रथा रथैः समागच्छन्नागा नागैश्च संयुगे % 6.90.29 % After 29, % T1 G M4 ins.: 06*0353_01 स रुद्रेण जितः पूर्वं निहतो मातरिश्वना % 6.90.32 % After 32, K3 ins.: 06*0354_01 ततः षष्ठेन भल्लेन रथात्सूतमपातयत् % while S (T2 om.) ins.: 06*0355_01 सूतं चैकेन भल्लेन रथनीडादपाहरत् % 6.90.35 % After 35, Ś1 erroneously reads 37bc, % repeating it in its proper place. S ins. after 35: 06*0356_01 भीमसेनोऽपि समरे नीलं नीलाञ्जनप्रभम् 06*0356_02 आरोप्य स्वरथं वीरो दुर्योधनमुपाद्रवत् % 6.91.1 % After 1ab, S ins.: 06*0357_01 पराजयं राक्षसेन नामृष्यत परंतप % 6.91.12 % After 12ab, S (G1 % damaged) ins.: 06*0358_01 न तु कार्यस्त्वया राजन्हैडिम्बेन दुरात्मना % 6.91.43 % After 43, % D1 ins.: 06*0359_01 दधार सुप्रतीकं तं क्षत्रधर्मा गजेन तु % 6.92.13 % After 13, D1 ins.: 06*0360_01 रथं संप्रेरयामास वेगेन त्वरितोज्ज्वलम् % 6.92.22 % After 22c, S ins.: 06*0361_01 सुमुक्तेन महारणे 06*0361_02 ताडयामास संक्रुद्धः % 6.92.24 % After 24ab, T2 M ins.: 06*0362_01 सुबहून्प्रेषयामास कोपयानो महाबलः % M4.5 cont.: 06*0363_01 ततस्तु समरे क्रुद्धो भीमसेनः शिलीमुखान् % 6.92.29 % After 29ab, K0.1 ins.: 06*0364_01 संदधार महाबाहुर्भीमसेनं महाबलम् % 6.92.31 % For % 31cd, T G subst.: 06*0365_01 निमील्य नेत्रे गृह्णीयात्तथा जग्राह पाण्डवः 06*0365_02 द्रोणचापसमुद्भूतं शरवर्षं दुरासदम् % On the other hand, M subst. for 31cd: 06*0366_01 निमील्य नयनेऽगृह्णात्तथा बाणान्वृकोदरः % 6.92.41 % After 41, D1 ins.: 06*0367_01 निरायुधमथात्मानं स संवीक्ष्य जनाधिप % 6.92.43 % After 43, D1 ins.: 06*0368_01 प्रवर्तमिव हार्दिक्यं घोरं युद्धमभूत्ततः % 6.92.59 % After 59ab, T2 ins.: 06*0369_01 सुधृतैर्लकुटैश्चैव संवृता तत्र मेदिनी % After % 59, T2 ins.: 06*0370_01 साङ्गदैश्च भुजैश्चैव विप्रविद्धैरलंकृतैः % 6.92.65 % After 65ab, T G ins.: 06*0371_01 शुशुभे धरणी राजन्प्रदीप्तैरिव पर्वतैः 06*0371_02 स्रस्तैराभरणैश्चैव विबभौ तु तदा मही % 6.92.67 % After 67ab, % T2 ins. (cf. 68cd): 06*0372_01 विवारितविचित्राभिः कुथाभिश्च समन्ततः % 6.92.69 % After % 69, T G ins.: 06*0373_01 रराज सुभृशं भूमिस्तत्र विशां पते % 6.93.5 % After 5, S ins.: 06*0374_01 द्रोणस्य प्रमुखे वीरा हतास्ते भ्रातरो मम 06*0374_02 भीमसेनेन राधेय मम चैव च पश्यतः % 6.93.6 % After 6, % D6 ins.: 06*0375_01 महाबल महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद 06*0375_02 मन्त्रज्ञो मन्त्रवान्दक्षो नीतिमान्नीतिकोविदः 06*0375_03 स शूरः स च विक्रान्तः सूर्यपुत्रः प्रतापवान् 06*0375_04 एतन्महाभीतिकरं प्रतरिष्ये रणं कथम् % 6.93.24 % After 24, T G M2 ins.: 06*0376_01 पदातयश्च त्वरिता नखरप्रासयोधिनः 06*0376_02 परिवव्रुर्महेष्वासं धार्तराष्ट्रं महारथम् % 6.93.30 % After 30, D6 ins.: 06*0377_01 देवासुरे यथेन्द्रोऽसौ संग्रामे च भयंकरे % 6.94.9 % N (D3 om. % [hapl.] lines 1-2) ins. after 9 (K0.1, after 8): 06*0378_01 तथा द्रौणिं महेष्वासं शारद्वतमथापि च 06*0378_02 गोग्रहे जितवान्पूर्वं पर्याप्तं तन्निदर्शनम् 06*0378_03 विजित्य च यदा कर्णं सदा पुरुषमानिनम् 06*0378_04 उत्तरायै ददौ वस्त्रं पर्याप्तं तन्निदर्शनम् % 6.94.10 % After 10, K5 ins.: 06*0379_01 अवश्यं हितकामेन पार्षतेन च धीमता % 6.94.11 % Ś1 K B3 Da Dn D2.4.6 T1 G ins. % after 11ab: D5, after 11: D8 (marg. sec. m.), % after 10: 06*0380_01 यस्य गोप्ता जगद्गोप्ता शङ्खचक्रगदाधरः 06*0380_02 वासुदेवोऽनन्तशक्तिः सृष्टिसंहारकारकः 06*0380_03 सर्वेश्वरो देवदेवः परमात्मा सनातनः 06*0380_04 उक्तोऽसि बहुशो राजन्नारदाद्यैर्महर्षिभिः % 6.94.13 % After 13, S ins.: 06*0381_01 अशक्याः पाण्डवा जेतुं देवैरपि सवासवैः % 6.95.15 % For 15cd, S subst.: 06*0382_01 मा सिंहमिव काकेन हतं भीष्मं शिखण्डिना 06*0382_02 पश्येम पुरुषव्याघ्र तथा नीतिर्विधीयताम् % 6.95.35 % After 35, D6 ins.: 06*0383_01 अन्ये च बहवः शूराः शतशोऽथ सहस्रशः 06*0383_02 नानाविधायुधा वीरा नानाशस्त्रोपशोभिताः % 6.95.37 % After % 37ab, D4 M4 ins.: 06*0384_01 युयुधानो महेष्वासो युधामन्युश्च वीर्यवान् % 6.96.30 % After 30ab, D1 ins.: 06*0385_01 नाध्यगच्छत वै त्राणं पीड्यमाना दुरात्मना % 6.96.41 % S ins. after 41 (T1 G4, % after 40): 06*0386_01 निर्भिण्णस्तु शरैर्घोरैर्दीप्यमानः समन्ततः 06*0386_02 अलंबुसो भृशं भाति उल्काभिरिव कुञ्जरः % 6.96.50 % After 50ab, % T G M2 ins.: 06*0387_01 उद्वृत्य चक्षुषी राजन्क्रोधात्प्रस्फुरिताधरौ % After 50, T1 G ins.: 06*0388_01 आशीविषाविव क्रुद्धौ नेत्राभ्यामितरेतरम् % 6.97.28 % After % 28ab, D6 ins.: 06*0389_01 सौभद्रश्च महाबाहुः समरे च जितश्रमः 06*0389_02 पराक्रमी महातेजाः पितुस्तुल्यपराक्रमः % 6.98.4 % After % 4, T2 M ins.: 06*0390_01 तथैव पाण्डवो द्रोणं वेत्त्येव प्रियमात्मनः 06*0390_02 क्षत्रधर्मरतो नित्यं क्षत्रधर्मेण युध्यते % 6.98.29 % After 29c, S (except M3-5) ins.: 06*0391_01 गिर्यग्रादिव केसरी 06*0391_02 तस्थौ स सगदो भीमः सशृङ्ग इव पर्वतः 06*0391_03 सिंहो दृष्ट्वा मृगं यद्वत् % 6.98.34 % After % 34, S ins.: 06*0392_01 सादिनां शस्त्रवृष्टिं च व्यधमद्गदया ततः 06*0392_02 वायुवेगसमायुक्तो व्यचरत्पाण्डवो युधि 06*0392_03 विषाणोल्लिखितैर्गात्रैर्विषाणाभिहतो भृशम् % 6.99.29 % After 29, D6 ins.: 06*0393_01 ततोऽन्तरे महाराज भीमसेनः प्रतापवान् 06*0393_02 चकार सुमहद्युद्धं महाघोरं भयानकम् % 6.99.30 % After 30, D6 % ins.: 06*0394_01 अश्वानश्वैश्च संमर्द्य रथैश्च रथिनस्तथा % 6.99.32 % After 32, T G M1 ins.: 06*0395_01 दृश्यन्ते स्म महाबाहो तत्र तत्र महाबलाः % 6.99.35 % After 35, S ins.: 06*0396_01 शङ्खचक्रौघसंपूर्णा छत्रकूर्मा रथोडुपा % 6.99.43 % After 43, S ins.: 06*0397_01 इति दुर्योधनोत्सृष्टाः सर्वे युयुधिरे नृपाः % 6.99.46 % After % 46ab, T2 ins.: 06*0398_01 अयुध्यन्त महारङ्गे मध्यं प्राप्ते दिवाकरे 06*0398_02 सात्यकिः कृतवर्माणं विद्ध्वा पञ्चभिरायसैः 06*0398_03 नाकम्पयत शैनेयो सत्यवान्सत्यकोविदः % 6.100.6 % After 6, S (T2 om. lines % 2-5) ins.: 06*0399_01 कशाभिस्ताडयामासुः पार्ष्णिभिश्च महुर्मुहुः 06*0399_02 हयारोहा द्रवन्त्येव चोदयन्तो हयोत्तमान् 06*0399_03 तथा तोत्त्रनिपातैश्च अङ्कुशानां च विभ्रमैः 06*0399_04 गजारोहा गजांस्तूर्णं त्वरयन्तः प्रदुद्रुवुः 06*0399_05 रथिनश्च प्रतोदैश्च वाग्भिश्चैव पुनः पुनः 06*0399_06 भर्त्सयन्तो हयान्राजन्प्राद्रवन्ति दिशो दश % 6.100.8 % After 8, S ins.: 06*0400_01 पुत्रांश्च पतितान्भूमौ मातुलांश्च पितॄंस्तथा 06*0400_02 सोदरांश्चावमर्दन्तः प्रद्रुतास्तत्र तत्र वै % 6.101.9 % After 9, % T G M2 ins.: 06*0401_01 नानाशस्त्रसमाकीर्णो युद्धायैवाभिदंशितः % 6.101.15 % After 15, T G ins.: 06*0402_01 अन्तर्दधे महाञ्शब्दस्तेन शब्देन मोहितः % 6.101.23 % After 23, D8 ins.: 06*0403_01 एवं तु सौबलं सैन्यं प्रभग्नं सर्वतोदिशम् % 6.101.25 % For 25, % D2 subst.: 06*0404_01 उवाच मद्राधिपतिं राजा दुर्योधनस्तदा % 6.101.32 % After 32, S ins.: 06*0405_01 आपतन्नेव भीमस्तु मद्रराजमताडयत् 06*0405_02 सर्वपारशवैस्तीक्ष्णैर्नाराचैर्मर्मभेदिभिः 06*0405_03 ततो भीष्मश्च द्रोणश्च सैन्येन महता वृतौ 06*0405_04 राजानमभ्यपद्येतामञ्जसा शरवर्षिणौ % After line 3, G3 ins.: 06*0406_01 धृष्टद्युम्नस्त्रिभिर्विद्ध्वा राजानमभ्यपद्यत % 6.102.4 % After 4ab, K4 D1.3 M ins.: 06*0407_01 सहदेवश्च सप्तत्या पार्थश्च नवभिः शरैः % 6.102.5 % After 5a, Da Dn1 D5 ins.: 06*0408_01 निशितैर्नवभिः शरैः 06*0408_02 नकुलं च त्रिभिर्विद्ध्वा % 6.102.10 % After 10, S % ins.: 06*0409_01 यथा हि सुमहानग्निः कक्षे चरति सानिलः 06*0409_02 तथा भीष्मो महाराज दिव्यमस्त्रमुदीरयन् % 6.102.16 % After 16, D1 % ins.: 06*0410_01 मत्स्यपाञ्चालकैकेयान्पातयामास संयुगे % 6.102.49 % After 49, D3.6 % (om. lines 8-9) ins.: 06*0411_01 ततः प्रववृते रौद्रः संग्रामो लोमहर्षणः 06*0411_02 पाण्डवानां च मुख्यस्य कुरूणां प्रवरस्य च 06*0411_03 तालमात्रे विकर्षन्तौ तावुभौ रणकर्कशौ 06*0411_04 धनुषी दृढमुष्टी तावुभौ पौत्रपितामहौ 06*0411_05 श्यामस्य पलितेनासौ संगमः प्रत्यशोभत 06*0411_06 गङ्गायमुनयोर्यद्वज्जलयोः प्रतिसंचरः 06*0411_07 पार्थनामाङ्किता बाणाः पेतुर्भीष्मस्य वक्षसि 06*0411_08 निर्गुणानां कृतघ्नानां मनांसीव हि साधुषु 06*0411_09 भीष्मस्यापि ततो बाणाः पेतुरर्जुनवक्षसि 06*0411_10 महादेवपरिप्राप्तधनुर्विद्यां जिगीषवः % 6.102.52 % After 51, D6 % T G M1.2 ins.: 06*0412_01 वासुदेवस्तु संक्रुद्धो रोषाज्जज्वाल संयुगे % 6.102.58 % After 58, D3.6 ins.: 06*0413_01 प्रतोदपाणिर्भगवाञ्शुशुभे यादवर्षभः 06*0413_02 यथांशुनार्दयच्चन्द्रममावास्यां दिवाकरः % 6.102.61 % After 61, B Da Dn % D5.8 (marg. sec. m.) ins.: 06*0414_01 प्रहरस्व यथेष्टं वै दासोऽस्मि तव चानघ % On the other hand, D3.6 ins.: 06*0415_01 निर्गुणेनापि तोत्त्रेण वासुदेव कृतं मम 06*0415_02 यो योगिभिश्च दुष्प्राप्यः स घातार्थमिहागतः % 6.102.70 % After 70ab, T G ins.: 06*0416_01 अभवत्परमप्रीतो ज्ञात्वा पार्थस्य विक्रमम् % 6.102.74 % Ś1 K1.2 ins. % after 74cd: D6 ins. after 75ab: 06*0417_01 कुर्वाणं समरे कर्माण्यतिमानुषविक्रमम् % 6.102.75 % After 75, K2 B Dn2 D4.6-8 ins.: 06*0418_01 तथा पाण्डवसैन्यानि द्राव्यमाणानि भारत % On the other hand, T2 M4 ins. after 75: 06*0419_01 वध्यमाना रणे चापि भीष्मेणामित्रकर्शिना % 6.102.76 % After 76, T G ins.: 06*0420_01 तथैव योधा राजेन्द्र भीष्मेणामित्रघातिना 06*0420_02 समरे मृदिताः सर्वे पाण्डवाः सह सृञ्जयैः % 6.102.78 % After % 78ab, T G M1 ins.: 06*0421_01 ततोऽपि भीष्मः सबलः ससैन्यान् 06*0421_02 न्यवारयत्पाण्डुसुताञ्शरौघैः 06*0421_03 जघान चैतान्सुभृशं महाबलो 06*0421_04 महाव्रतः पाण्डुसुतान्महात्मा 06*0421_05 रणे करूशाधिपचेदिपैर्बलैर् 06*0421_06 वृतान्सदा चक्रधरस्य पश्यतः % After 78, D3.6 ins.: 06*0422_01 उदयगिरितटस्थः पद्मिनीं बोधयित्वा 06*0422_02 मृदुतरकिरणाग्रैस्ताः स्वयं चोपभुज्य 06*0422_03 मलिनमधुपसङ्गात्तासु संजातकोपः 06*0422_04 कृतरुचिरविरोचिर्भानुमस्तं प्रयातः % 6.103.4 % After 4ab, % T G ins.: 06*0423_01 निशामुखं च संप्रेक्ष्य घोररूपं भयानकम् % 6.103.49 % After 49ab, D1 % ins.: 06*0424_01 यस्याङ्गे क्रीडितं नित्यं बाल्ये च परिवर्धिताः 06*0424_02 अस्त्राणि विधिवच्चैव शिक्षितानि जनार्दन 06*0424_03 तं हन्तुमुद्यताः कृष्ण राज्यहेतोर्वयं युधि % After % 49, D1 ins.: 06*0425_01 सत्यं बृहस्पतेर्वाक्यं देवानामग्रतः किल 06*0425_02 भाषितं गुरुणा पूर्वं तन्निबोध जनार्दन 06*0425_03 पुत्रः पितरमासाद्य पिता पुत्रं च मानद 06*0425_04 राज्यार्थे घातयेदेवं क्षत्रधर्मः सनातनः % 6.103.54 % After 54, D1.6 ins.: 06*0426_01 चरणोपगतान्गृह्य परिष्वज्य च पाण्डवान् 06*0426_02 मूर्ध्नि चैतानुपाघ्राय अङ्कमारोपयत्तदा 06*0426_03 बाष्पपर्याकुलमुखः स्मृत्वा पाण्डुं पुनः पुनः % 6.103.56 % After % 56ab, G2 ins.: 06*0427_01 युद्धादन्यत्र हे वत्साः प्रीयन्तां मा विशङ्कथ % 6.103.57 % After 57, K4 % ins.: 06*0428_01 यथा पृच्छसि मामद्य कथं तन्मे च वा विभो % 6.103.72 % After 72, G2.3 % ins.: 06*0429_01 स्त्रीजिते स्त्रीप्रधाने च स्त्रीप्रधायिनि धर्मज % 6.103.75 % After % 75ab, D1 ins.: 06*0430_01 अपुमांस्तस्य पुत्रस्तु पूर्वमासीद्विशां पते % 6.103.89 % After 89, T G M1 ins.: 06*0431_01 कथमस्मद्विधः कृष्ण जानन्धर्मं सनातनम् 06*0431_02 न्यस्तशस्त्रे च वृद्धे च प्रहरेद्धि पितामहे % 6.103.100 % After 100, S ins.: 06*0432=00 संजय उवाच 06*0432_01 अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा भीष्मस्य वधसंयुतम् 06*0432_02 जहृषुर्हृष्टरोमाणः सकृष्णाः पाण्डवास्तदा % 6.103.101 % After 101ab, N T G ins.: 06*0433_01 अनुमान्य महात्मानं प्रययुर्हृष्टमानसाः % On the other hand, M ins. after 101ab: T2 subst. % for 101cd: 06*0434_01 स्वान्स्वान्गृहानभिगतास्तां रात्रिमवसन्सुखम् % 6.104.30 % After 30ab, D1 ins.: 06*0435_01 भीष्मः परमसंक्रुद्धः शरैः संनतपर्वभिः % After % 30, B Da Dn D4-8 ins.: 06*0436_01 नानाशस्त्रास्त्रवर्षैस्तान्वीर्यामर्षप्रवेरितैः % 6.104.42 % After 42, % D1 ins.: 06*0437_01 सर्वमेव महायुद्धं श्रुतवन्तं महारणे % 6.105.23 % After 23cd, S ins.: 06*0438_01 पातयिष्ये रिपूनन्यान्पाण्डवान्प्रतिपालयन् 06*0438_02 प्रतिज्ञातो जयो ह्यद्य पाण्डवानां महात्मनाम् % 6.105.26 % After 26, S ins.: 06*0439_01 अशक्याः पाण्डवा जेतुं देवैरपि सवासवैः 06*0439_02 किं पुनर्मर्त्यधर्मेण क्षत्रियेण महाबल % 6.106.9 % After 9, T1 G4 M5 % ins.: 06*0440_01 त्वरमाणं रणे यत्तं सौमदत्तिरवारयत् % 6.106.14 % After 14ab, T G % ins.: 06*0441_01 भीष्मस्य वधमिच्छन्तं पाण्डवप्रीतिकाम्यया % 6.106.25 % For 25, S subst.: 06*0442_01 अयोधयच्च समरे तव पुत्रो महारथः % 6.106.31 % After 31, S ins.: 06*0443_01 यथैव पन्नगा राजंस्तटाकं तृषिता यथा % 6.107.12 % After 12cd, T G ins.: 06*0444_01 सा हेमविकृता शक्तिर्माधवस्य भुजच्युतैः % 6.107.23 % For 23abc, G2 subst.: 06*0445_01 ततो द्रोणसुतं योधान्द्रवमाणं महारणे 06*0445_02 विसृजन्तं शरान्दृष्ट्वा % 6.107.33 % After 33ab, G2 ins.: 06*0446_01 तयोः समभवद्युद्धं तुमुलं रोमहर्षणम् % 6.107.39 % For % 39d, K4 B Da Dn D4-8 subst.: 06*0447_01 तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत् 06*0447_02 आजघान महाबाहुः पार्षतं तं महारथम् % 6.107.46 % After 46cd, T1 G M2 ins.: 06*0448_01 अयोधयेतां समरे तुल्यवेगौ नरोत्तमौ % 6.107.47 % After 47, T G M2 ins.: 06*0449_01 तत्र युद्धमभूद्घोरं तयोः पुरुषसिंहयोः % 6.108.2 % For 2cd, D1 subst.: 06*0450_01 युक्तः प्रीत्या पाण्डवानां गाहमानो महाचमूम् % 6.108.14 % After 14, D1 ins.: 06*0451_01 तथा किलकिलाशब्दः श्रूयते वानरस्य च 06*0451_02 यस्य लाङ्गूलशब्देन स्फुटतीव नभस्तलं % 6.108.20 % M ins. after 20ab: % T1 G4, after 24ab: G1-3, after 22: 06*0452_01 अभ्युद्यतं रणे दृष्ट्वा भैरवास्त्रं च पाण्डवम् % 6.108.29 % After 29, D1 ins.: 06*0453_01 पूर्वं चैव मयाश्रावि तपसा घोररूपिणा 06*0453_02 ब्रह्मचर्येण महता फाल्गुनश्चरते तपः 06*0453_03 तत्तपः सफलं चेह कैराते सव्यसाचिना % 6.108.41 % After 41, T1 G M2 ins.: 06*0454=00 संजयः 06*0454_01 पुत्रं समनुशास्यैव भारद्वाजः प्रतापवान् 06*0454_02 महारणे महाराजं धर्मराजमयोधयत् % 6.109.1 % After the ref., Ś1 K0-2 % ins.: 06*0455_01 एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य द्रोणस्य च महात्मनः % 6.109.10 % After 10, G3 ins.: 06*0456_01 द्रोणस्य च धनुर्भीमस्त्रिभिर्बाणैरचिच्छिदे % 6.109.26 % After 26, K4 B Da Dn D4.5.7.8 ins.: 06*0457_01 स तु क्रोधसमाविष्टो भीमसेनो महाबलः 06*0457_02 मद्रेश्वरं त्रिभिर्बाणैर्भृशं विद्ध्वा महायशाः % 6.109.29 % After 29, S ins.: 06*0458_01 विरराज महाबाहुर्ललाटस्थेन पत्रिणा 06*0458_02 एकशृङ्गो महाराज यथा पर्वतसत्तमः 06*0458_03 अथ भीमो महाबाहुः क्रुद्धः सर्वान्महारथान् 06*0458_04 विमुखीकृत्य बाणौघैस्तस्थौ गिरिरिवाचलः % 6.109.36 % After 36, M ins.: 06*0459_01 ततः क्रुद्धो महाबाहुर्भीमो भीमपराक्रमः 06*0459_02 विव्याध समरे वीरस्त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः 06*0459_03 गौतमप्रेरितं चापि तोमरं त्वनिलात्मजः 06*0459_04 क्षुरप्रेण द्विधा चक्रे प्रहसन्निव भारत 06*0459_05 हार्दिक्यप्रहितं चापि पट्टसं तिलकाण्डवत् 06*0459_06 चिच्छेद समरे वीरो ह्यसंभ्रान्तरथः शरैः 06*0459_07 स चिच्छेद शतघ्नीं च सैन्धवेनेरितां भृशम् 06*0459_08 भीमसेनो रणश्लाघी नवभिः कङ्कपत्रिभिः % 6.110.16 % After % 16ab, T1 G ins.: 06*0460_01 चामरैर्हेमदण्डैश्च समास्तीर्यत मेदिनी % After 16, T1 G ins.: 06*0461_01 घण्टाभिश्च कशाभिश्च समास्तीर्यत मेदिनी % 6.110.17 % After 17ab, T1 G ins.: 06*0462_01 कुण्डलैर्मणिचित्रैश्च समास्तीर्यत मेदिनी % 6.111.20 % After 20, T2 M1.4 ins.: 06*0463_01 ते तथेति प्रतिज्ञाय पुरस्कृत्य शिखण्डिनम् % 6.111.28 % After % 28, Da2 Dn1 D5 ins.: 06*0464_01 चित्रसेनस्तव सुतं विचित्रशरकार्मुकम् % 6.112.30 % After 30ab, K3-5 B D T G ins.: 06*0465_01 पार्थहेतोः पराक्रान्तो भीष्मस्यायोधनं प्रति % 6.112.99 % After 99ab, D3 (marg. sec. m.) ins.: 06*0466_01 जघान बाणान्गाङ्गेयस्तथा मुक्ताञ्शिखण्डिनः % 6.112.110 % After 110, K4 B % D (except D2) M ins.: 06*0467_01 शलभा इव राजेन्द्र पार्थमप्रतिमं रणे % 6.112.135 % For % 135cd, M1.3.4 subst.: 06*0468_01 समदृश्यन्त समरे धावमानाः समन्ततः % 6.113.3 % After 3ab, K2.4 B D (except D1-3) ins.: 06*0469_01 उन्मत्तवन्महाराज युध्यन्ते तत्र भारत % 6.113.7 % T1 G1.3.4 ins. after 7: 06*0470_01 सोमकाः सृञ्जयैः सार्धं सर्वे ते युद्धदुर्मदाः % 6.113.13 % For % 13cd, D3 subst.: 06*0471_01 पाण्डवानां ययुः सेनामात्मनो जयगृद्धिनः % 6.113.25 % After 25, K4 B1.2.4 Da Dn1 % D5 M4 ins.: 06*0472_01 उद्विग्नाः समरे योधा विक्रोशन्ति धनंजय % 6.113.28 % After 28ab, T1 G4 (both in marg.) ins.: 06*0473_01 यावायवाभ्यां शुचिशुक्रयोगे 06*0473_02 आतानतप्ता इव बाणसंघाः 06*0473_03 भीष्मस्य चापच्युतबाणसंघैः 06*0473_04 पार्थस्य सेना कृशतामवाप % 6.114.23 % After 23, G3 ins.: 06*0474_01 धनुश्चैकेन बाणेन चिच्छिदे समरे तदा % 6.114.26 % After 26, D6 ins.: 06*0474A_01 प्रेषयामास शक्तिं च यमदंष्ट्रोपमां दृढाम् % 6.114.31 % After 31, S ins.: 06*0475_01 अजय्यश्चैव सर्वेषां लोकानामिति मे मतिः % 6.114.45 % After 45ab, T1 G read 42cd. % N ins. after 45ab: T1 G (all om. lines 1-3) % ins. after 42ab: 06*0476_01 तानप्याशु शरैर्भीष्मः प्रविव्याध महारथः 06*0476_02 तैश्च मुक्ताञ्शरान्भीष्मो युधि सत्यपराक्रमः 06*0476_03 निवारयामास शरैः समं संनतपर्वभिः 06*0476_04 शिखण्डी तु रणे बाणान्यान्मुमोच महारथः % 6.114.50 % After % 50ab, D1 ins.: 06*0477_01 पश्यतां कुरुवीराणां सर्वेषां तत्र भारत % 6.114.52 % After 52, S (G1-3 om. line 1) ins.: 06*0478_01 न चाहमपि शक्तस्तु सर्वैरपि महारथैः 06*0478_02 ऋतेऽर्जुनं सुसंक्रुद्धैरेतत्सत्यं ब्रवीमि ते % 6.114.74 % After 74, S ins.: 06*0479_01 तत्राद्भुतमपश्याम पाण्डवानां पराक्रमम् 06*0479_02 द्रावयामासुरिषुभिः सर्वान्भीष्मपदानुगान् % 6.114.76 % T2 % G1-3 (G1.3 om. from the post. half of line 4 up to % 77a) M1.4 ins. after 76ab: T1 G4 (both om. 75cd % and lines 1-2) ins. after 75ab: 06*0480_01 पाण्डवैः पञ्चभिः सार्धं सात्यकेन च धन्विना 06*0480_02 धृष्टद्युम्नमुखैः सर्वैः पाञ्चालैश्च समन्ततः 06*0480_03 भिद्यमानाः शरैस्तीक्ष्णैः सर्वे कार्ष्णिपुरोगमैः 06*0480_04 द्रोणद्रौणिकृपैः सार्धं सर्वे शल्यकृपादयः 06*0480_05 तावकाः समरे राजञ्जहुर्भीष्मं महामृधे % 6.114.105 % After 105ab, T1 G ins.: 06*0481_01 दुःखार्तास्ते तदा राजन्कुरूणां पतयोऽभवन् % 6.115.5 % After 5, Ś1 % K0-2 read 4cd; while K4 B Da Dn D4-8 ins.: 06*0482_01 स हतो द्रौपदेयेन पाञ्चाल्येन शिखण्डिना % 6.115.11 % After 11ab, % D2 ins.: 06*0483_01 कुरुपाण्डवयोश्छत्रे आधारे च धनुष्मताम् % 6.115.21 % After 21, % D1 ins.: 06*0484_01 आगतस्त्वरमाणस्तु बलेन महता वृतः 06*0484_02 समेत्य पुरुषव्याघ्र त्वरमाणो महारथः % while D2 ins.: 06*0485_01 दुःशासनं द्रुततरं द्रोणविज्ञापनाय तत् % 6.115.32 % After 32ab, B2 Da Dn1 % D5 S ins.: 06*0486_01 परिपार्श्वे तव सुतान्स्थितानुद्वीक्ष्य भारत % After 32, B2 D8 ins.: 06*0487_01 एतच्छ्रुत्वा तु वचनं भीष्माद्भागीरथीसुतात् % 6.115.43 % For 43, D1 subst.: 06*0488_01 उपधाने तथा दत्ते भीष्मस्य सव्यसाचिना 06*0488_02 भीष्मोऽपि भरतां श्रेष्ठः सर्वधर्मार्थतत्त्ववित् % 6.115.44 % After 44ab, % K2 Dn2 D4.8 ins.: 06*0489_01 प्राह सर्वान्समुद्वीक्ष्य भरतान्भारतं प्रति % 6.115.47 % After 47, K4 B Da Dn D4.5.7.8 ins.: 06*0490_01 पश्यध्वमुपधानं मे पाण्डवेनाभिसंधितम् % 6.115.52 % For 52cd % and 53ab, D1 subst.: 06*0491_01 भवन्तः कुशला नित्यं भिषजो वेदनाहराः 06*0491_02 उवाच पुत्रो गंगाया न वैद्यैः कार्यमस्ति मे % 6.115.54 % For 54ab, D1 subst.: 06*0492_01 एतान्पूजय राजेन्द्र वस्त्रालंकरणादिभिः % After 54, Da Dn D5 ins.: 06*0493_01 विद्यास्तिष्ठन्ति कुशलाः सदा व्याधिचिकित्सने % 6.116.3 % After 3ab, all MSS. (except Ś1 % K1 G1-3) ins.: 06*0494_01 अवाकिरञ्शांतनवं तत्र गत्वा सहस्रशः % 6.116.7 % After 7, D1 ins.: 06*0495_01 उपासां चक्रिरे सर्वे कुरुपाण्डवसैनिकाः % 6.116.9 % After 9ab, D1 ins.: 06*0496_01 नानाप्रहरणैर्विद्धः शरतल्पगतस्तथा % 6.116.12 % For 12cd, D1 subst.: 06*0497_01 नेदं मम जलं योग्यं पातुं नैव क्षमो ह्यहम् % 6.116.13 % After 13, S ins.: 06*0498_01 एवमुक्त्वा ततोवाच भीष्मः शरशतैश्चितः 06*0498_02 पयः पास्यामि गोपाला गोमयं न तु गोमयम् 06*0498_03 गोमयेनाग्निवर्णेन गोमयं न तु गोमयम् % 6.116.18 % After 18ab, K3 ins.: 06*0499_01 गोमुखैः पीड्यमानस्य गौर्नष्टो मम गोपते 06*0499_02 गोरसं पातुमिच्छामि गोभिर्यच्च न दूषितम् % 6.116.45 % After 45ab, S ins.: 06*0500_01 यावत्क्षत्रं न निघ्नन्ति तावत्संधिर्विधीयताम् % 6.116.50 % After 50ab, Da Dn1 D5 ins.: 06*0501_01 तप्स्यस्यन्ते लोभभावात्त्वमेवं 06*0501_02 ये चाप्यन्ये भूमिपालाः समेताः % For 50c, S subst.: 06*0502_01 दिष्टं गन्ता त्यक्तधर्मार्थकामः 06*0502_02 पुत्रभ्रातृज्ञातिसंबन्धिहीनः 06*0502_03 एवं वोऽस्तु विदितं कौरवेयाः % 6.116.51 % K4 B Dn2 D4.6-8 ins. after 51: Da % Dn1 D5, after the ref. of 6.117.1: 06*0503_01 धर्मार्थसहितं वाक्यं श्रुत्वा हितमनामयम् 06*0503_02 नारोचयत पुत्रस्ते मुमूर्षुरिव भेषजम् % 6.117.4 % After % 4ab, K2 B1.2 Da Dn1 D5 ins.: B4 Dn2 D4.7.8 % subst. for 4ab: 06*0504_01 भीष्म भीष्म महाबाहो इत्युवाच महाद्युतिः % 6.117.9 % After 9a, all MSS. (except M) ins.: 06*0505_01 न तवाधिरथः पिता 06*0505_02 सूर्यजस्त्वं महाबाहो % 6.117.11 % After 11, Dn2 D4.6.8 % ins.: 06*0506_01 जातोऽसि धर्मलोपेन ततस्ते बुद्धिरीदृशी 06*0506_02 नीचाश्रयान्मत्सरेण द्वेषिणी गुणिनामपि 06*0506_03 तेनासि बहुशो रूक्षं श्रावितः कुरुसंसदि % 6.117.22 % After 22, K4 B Da Dn D4-8 ins.: 06*0507_01 वसुदेवसुतो यद्वत्पाण्डवाय दृढव्रतः % 6.117.23 % Ś1 K0-2 D3.6 ins. after 23cd; D1 % after 23: 06*0508_01 तथा दुर्योधनस्यार्थे वीरमार्गनिषेविणा % On the other hand, K4 B Da Dn D5.7.8 ins. % after 23cd; D6, after 508*: 06*0509_01 मा चैतद्व्याधिमरणं क्षत्रं स्यादिति कौरव % 6.117.26 % After 26, % K4 B2.4 Da Dn D4-8 ins.: 06*0510_01 विजयिष्ये रणे पाण्डूनिति मे निश्चितं मतम् 06*0510_02 न चेच्छक्यमवस्रष्टुं वैरमेतत्सुदारुणम् 06*0510_03 धनंजयेन योत्स्येऽहं स्वधर्मप्रीतमानसः % On the other hand, T1 G1.2.4 ins. after 26: 06*0511_01 अधर्मं व्याधिमरणं क्षत्रियस्य पितामह % 6.117.34 % Before the last colophon (i. e. after 6.117. % 34), K3 ins.: 06*0512_01 य इदं शृणुयाद्भक्त्या भीष्मपर्व महाद्भुतम् 06*0512_02 आजन्मसंचितात्पापान्मुच्यते नात्र संशयः 06*0512_03 भीष्मपर्व इदं श्रुत्वा शतभोज्यं तु दापयेत् 06*0512_04 सर्वतीर्थफलं चैव सर्वयज्ञफलं लभेत् 06*0512_05 एतद्वै पर्वदानं च दत्त्वा स्वर्णादिदक्षिणाम् 06*0512_06 समाहितफलावाप्तिर्जायते नात्र संशयः 06*0512_07 अश्वमेधसहस्रस्य राजसूयशतस्य च 06*0512_08 गवां कोटिप्रदानस्य फलं स्याद्भीष्मपर्वणि 06*0512_09 भीष्मपर्व इदं श्रुत्वा पूजयेद्यस्तु वाचकम् 06*0512_10 तेन ब्रह्मा च रुद्रश्च विष्णुश्च वसवस्तथा 06*0512_11 पूजिता ऋषयः सर्वे पितरश्च सहाग्निभिः 06*0512_12 प्रसन्ने वाचके विप्रे प्रसन्नाः सर्वदेवताः 06*0512_13 धर्मार्थकाममोक्षाणां स फलं प्राप्नुयान्नरः 06*0512_14 पञ्च श्लोकसहस्राणि तथा ह्यष्टौ शतानि च 06*0512_15 श्लोकाश्च चतुराशीतिः प्रोक्ता व्यासेन धीमता % Before the last colophon (i. e. after 6.117. % 34), D1 ins.: 06*0513_01 श्रद्धया परया युक्तो भीष्मपर्व शृणोति यः 06*0513_02 मुच्यते ब्रह्महत्याया जयं वै लभते ध्रुवम् 06*0513_03 ब्राह्मणान्भोजयेत्सम्यग्वस्त्रालंकारगोधनैः 06*0513_04 पूजयेच्चैव वक्तारं भीष्मपर्वणि वै गृही %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % Book 06, Appendix I passages %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % After 6.22.16, K2.4 B Da Dn D2 (lines 1-7 % only).4.7.8 ins.: 06_001=0000 संजय उवाच 06_001_0001 धार्तराष्ट्रबलं दृष्ट्वा युद्धाय समुपस्थितम् 06_001_0002 अर्जुनस्य हितार्थाय कृष्णो वचनमब्रवीत् 06_001=0002 श्रीभगवानुवाच 06_001_0003 शुचिर्भूत्वा महाबाहो संग्रामाभिमुखे स्थितः 06_001_0004 पराजयाय शत्रूणां दुर्गास्तोत्रमुदीरय 06_001=0004 संजय उवाच 06_001_0005 एवमुक्तोऽर्जुनः संख्ये वासुदेवेन धीमता 06_001_0006 अवतीर्य रथात्पार्थः स्तोत्रमाह कृताञ्जलिः 06_001=0006 अर्जुन उवाच 06_001_0007 ओं नमस्ते सिद्धसेनानि आर्ये मन्दरवासिनि 06_001_0008 कुमारि कालि कापालि कपिले कृष्णपिङ्गले 06_001_0009 भद्रकालि नमस्तुभ्यं महाकालि नमोऽस्तु ते 06_001_0010 चण्डि चण्डे नमस्तुभ्यं तारिणि वरवर्णिनि 06_001_0011 कात्यायनि महाभागे करालि विजये जये 06_001_0012 शिखिपिच्छध्वजधरे नानाभरणभूषिते 06_001_0013 अट्टशूलप्रहरणे खड्गखेटकधारिणि 06_001_0014 गोपेन्द्रस्यानुजे ज्येष्ठे नन्दगोपकुलोद्भवे 06_001_0015 महिषासृक्प्रिये नित्यं कौशिकि पीतवासिनि 06_001_0016 अट्टहासे कोकमुखे नमस्तेऽस्तु रणप्रिये 06_001_0017 उमे शाकंभरि श्वेते कृष्णे कैटभनाशिनि 06_001_0018 हिरण्याक्षि विरूपाक्षि सुधूम्राक्षि नमोऽस्तु ते 06_001_0019 वेदश्रुति महापुण्ये ब्रह्मण्ये जातवेदसि 06_001_0020 जम्बूकटकचैत्येषु नित्यं संनिहितालये 06_001_0021 त्वं ब्रह्मविद्या विद्यानां महानिद्रा च देहिनाम् 06_001_0022 स्कन्दमातर्भगवति दुर्गे कान्तारवासिनि 06_001_0023 स्वाहाकारः स्वधा चैव कला काष्ठा सरस्वती 06_001_0024 सावित्रि वेदमाता च तथा वेदान्त उच्यते 06_001_0025 स्तुतासि त्वं महादेवि विशुद्धेनान्तरात्मना 06_001_0026 जयो भवतु मे नित्यं त्वत्प्रसादाद्रणे रणे 06_001_0027 कान्तारभयदुर्गेषु भक्तानां चालयेषु च 06_001_0028 नित्यं वससि पाताले युद्धे जयसि दानवान् 06_001_0029 त्वं जम्भनी मोहिनी च माया ह्रीः श्रीस्तथैव च 06_001_0030 संध्या प्रभावती चैव सावित्री जननी तथा 06_001_0031 तुष्टिः पुष्टिर्धृतिर्दीप्तिश्चन्द्रादित्यविवर्धिनी 06_001_0032 भूतिर्भूतिमतां संख्ये वीक्ष्यसे सिद्धचारणैः 06_001=0032 संजय उवाच 06_001_0033 ततः पार्थस्य विज्ञाय भक्तिं मानववत्सला 06_001_0034 अन्तरिक्षगतोवाच गोविन्दस्याग्रतः स्थिता 06_001=0034 देव्युवाच 06_001_0035 स्वल्पेनैव तु कालेन शत्रूञ्जेष्यसि पाण्डव 06_001_0036 नरस्त्वमसि दुर्धर्ष नारायणसहायवान् 06_001_0037 अजेयस्त्वं रणेऽरीणामपि वज्रभृतः स्वयम् 06_001_0038 इत्येवमुक्त्वा वरदा क्षणेनान्तरधीयत 06_001_0039 लब्ध्वा वरं तु कौन्तेयो मेने विजयमात्मनः 06_001_0040 आरुरोह ततः पार्थो रथं परमसंगतम् 06_001_0041 कृष्णार्जुनावेकरथौ दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः 06_001_0042 य इदं पठते स्तोत्रं कल्य उत्थाय मानवः 06_001_0043 यक्षरक्षःपिशाचेभ्यो न भयं विद्यते सदा 06_001_0044 न चापि रिपवस्तेभ्यः सर्पाद्या ये च दंष्ट्रिणः 06_001_0045 न भयं विद्यते तस्य सदा राजकुलादपि 06_001_0046 विवादे जयमाप्नोति बद्धो मुच्यति बन्धनात् 06_001_0047 दुर्गं तरति चावश्यं तथा चोरैर्विमुच्यते 06_001_0048 संग्रामे विजयेन्नित्यं लक्ष्मीं प्राप्नोति केवलाम् 06_001_0049 आरोग्यबलसंपन्नो जीवेद्वर्षशतं तथा 06_001_0050 एतद्दृष्टं प्रसादात्तु मया व्यासस्य धीमतः 06_001_0051 मोहादेतौ न जानन्ति नरनारायणावृषी 06_001_0052 तव पुत्रा दुरात्मानः सर्वे मन्युवशानुगाः 06_001_0053 प्राप्तकालमिदं वाक्यं कालपाशेन गुण्ठिताः 06_001_0054 द्वैपायनो नारदश्च कण्वो रामस्तथानघः 06_001_0055 अवारयंस्तव सुतं न चासौ तद्गृहीतवान् 06_001_0056 यत्र धर्मो द्युतिः कान्तिर्यत्र ह्रीः श्रीस्तथा मतिः 06_001_0057 यतो धर्मस्ततः कृष्णो यतः कृष्णस्ततो जयः 06_001=0057 Colophon. % Before 6.23.1, K0-2 (as also K7) ins.: 06_002_0001 श्रीरामचन्द्राय नमः । श्रीकृष्णाय नमः । ओं नमः । 06_002_0002 अस्य श्रीभगवद्गीतामालामन्त्रस्य भगवान्वेदव्यास 06_002_0003 ऋषिः । अनुष्टुप्छन्दः । श्रीकृष्णपरमात्मा देवता । 06_002_0004 अशोच्यानन्वशोचस्त्वं प्रज्ञावादांश्च भाषसे (Gita 2. 06_002_0005 11ab) इति बीजम् । सर्वधर्मान्परित्यज्य मामेकं 06_002_0006 शरणं व्रज (Gita 18.66ab) इति शक्तिः । अहं 06_002_0007 त्वां सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुचः (Gita 06_002_0008 18.66cd) इति कीलकम् । श्रीकृष्णप्रीत्यर्थं धर्मार्थकाममोक्षार्थे 06_002_0009 जपे विनियोगः ॥ नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि 06_002_0010 नैनं दहति पावकः (Gita 2.23ab) इति अङ्गुष्ठाभ्यां 06_002_0011 नमः । न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः 06_002_0012 (Gita 2.23cd) इति तर्जनीभ्यां नमः । अच्छेद्योऽयम् 06_002_0013 अदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य एव च (Gita 2.24ab) 06_002_0014 इति मध्यमाभ्यां नमः । नित्यः सर्वगतः स्थाणुरचलोऽयं 06_002_0015 सनातनः (Gita 2.24cd) इत्यनामिकाभ्यां नमः । 06_002_0016 पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रशः (Gita 06_002_0017 11.5ab) इति कनिष्ठिकाभ्यां नमः । नानाविधानि 06_002_0018 दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च (Gita 11.5cd) इति 06_002_0019 करतलकरपृष्ठाभ्यां नमः । इति करन्यासः ॥ अङ्गन्यासः । 06_002_0020 नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः 06_002_0021 (Gita 2.23ab) इति हृदयाय नमः । न चैनं 06_002_0022 क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः (Gita 2.23cd) 06_002_0023 इति शिरसे स्वाहा । अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य 06_002_0024 एव च (Gita 2.24ab) इति शिखायै 06_002_0025 वौषट् । नानाविधानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च 06_002_0026 (Gita 11.5cd) इत्यस्त्राय फट् । इत्यङ्गन्यासः ॥ 06_002_0027 अथ ध्यानं । 06_002_0028 ओं पार्थाय प्रतिबोधितां भगवता नारायणेन स्वयं 06_002_0029 व्यासेन ग्रथितां पुराणमुनिना मध्ये महाभारते । 06_002_0030 अद्वैतामृतवर्षिणीं भगवतीमष्टादशाध्यायिनीम् 06_002_0031 आवर्त्तैरनुसंदधामि भगवद्गीतां भवोन्मोचिनीम् ॥ (1) 06_002_0032 ओं हृदि विकसितपद्मं सूर्यसोमाग्निबिम्बं 06_002_0033 प्रणवमयविकासं यस्य वै निर्विकल्पम् । 06_002_0034 अचलपरमशान्तं ज्योतिराकाशसारं 06_002_0035 स भवतु शुभदो मे वासुदेवः प्रतिष्ठः ॥ (2) 06_002_0036 सर्वोपनिषदो गावो दोग्धा गोपालनन्दनः । 06_002_0037 पार्थो वत्सः सुधीर्भोक्ता दुग्धं गीतामृतं महत् ॥ (3) 06_002_0038 ओं नमोऽस्तु ते व्यास विशालबुद्धे 06_002_0039 फुल्लारविन्दायतपद्मनेत्र । 06_002_0040 येन त्वया भारततैलपूर्णः 06_002_0041 प्रज्वालितो ज्ञानमयः प्रदीपः ॥ (4) 06_002_0042 प्रपन्नपारिजाताय तोत्रवेत्रैकपाणये । 06_002_0043 ज्ञानमुद्राय कृष्णाय गीतामृतदुहे नमः ॥ (5) %% As described in the introductory note to this passage (reproduced %% below), it is attested in a longer and a shorter version. In the %% printed edition the passage appears as a single entry in Appendix %% 1 (passage no. 3); where the two versions diverge significantly %% they are reproduced in two columns, the shorter on the left and the %% longer on the right. This is not a practical solution for the %% electronic text, and instead the entire passage is reproduced %% twice, once in the shorter version (06_003A), once in the longer %% (06_003B). %% % For the MSS. Ś7.8 K9 (used in constituting % the text of this Appendix passage known as the % Gītāsāra), see detailed description of the Critical % Apparatus. In what follows, the shorter version is % generally adopted; but where quite unavoidable, % alternative versions are given opposite each other % (the shorter on the left side, the longer on the % right) suspending the column division, and mark- % ed by a vertical wavy line in the margin. % K0-2 ins. after 112*: 06_003A=0000 अर्जुन उवाच 06_003A_0001 यदेतन्निष्कलं ब्रह्म व्योमातीतं निरञ्जनम् । 06_003A_0002 कैवल्यं केवलं शान्तं शुद्धमत्यन्तनिर्मलम् ॥ (1) 06_003A_0003 अप्रतर्क्यमविज्ञेयं विनाशोत्पत्तिवर्जितम् । 06_003A_0004 ज्ञानयोगविनिर्मुक्तं तज्ज्ञानं ब्रूहि केशव ॥ (2) 06_003A=0004 श्रीभगवानुवाच 06_003A_0005 सर्वतोज्योतिराकाशं सर्वभूतगुणान्वितम् । 06_003A_0006 सर्वतःपरमात्मानमक्षयं परमं पदम् ॥ (3) 06_003A_0007 अनादिनिधनं देवं महाज्योतिरतिध्रुवम् । 06_003A_0008 अत्यन्तपरमं स्थानं शब्दादिगुणवर्जितम् ॥ (4) 06_003A_0009 यत्तत्परतरं ज्योतिर्ध्रुवात्परतरं स्थितम् । 06_003A_0010 आचतुर्युगमद्यापि कथितं न हि कस्यचित् ॥ (5) 06_003A_0011 आत्मदेहे मया सृष्टा प्रकृतिः क्षेत्रमेव च । 06_003A_0012 सकलं तु भवेत्क्षेत्रं निष्कलं परमं पदम् ॥ (6) 06_003A_0013 अर्जुन त्वत्प्रसादेन शृण्वन्तु मुनिसत्तमाः । 06_003A_0014 अद्य मुक्ता महाबाहो त्वत्प्रसादाद्धनंजय ॥ (7) 06_003A_0015 प्रमाणं वेदतत्त्वानां सांख्यादीन्यभियोगिनाम् । 06_003A_0016 तेषां न विद्यते निष्ठा सर्वैः पाषण्डिभिः सह ॥ (8) 06_003A_0017 कथितं च मया ज्ञानं देवानामपि दुर्लभम् । 06_003A_0018 विश्वरूपमयं दिव्यं भैरवग्रन्थिबिन्दुना ॥ (9) 06_003A_0019 सुषुम्णा दक्षिणे मार्गे दर्शिता विश्वरूपिणा । 06_003A_0020 अप्रकाशमिदं प्रश्नं यन्मया कथितं तव ॥ (10) 06_003A_0021 नाग्निर्वायुर्न चाकाशं न क्षितिर्नापि वा जलम् । 06_003A_0022 न मनोबुद्ध्यहंकारं गूढार्थं कथितं तव ॥ (11) 06_003A_0023 अनित्यो नित्यतां याति यदा भावं न पश्यति । 06_003A_0024 शून्यं निरञ्जनाकारं निर्वाणं ध्रुवमव्ययम् ॥ (12) 06_003A_0025 पुरुषं निर्गुणं साक्षात्सर्वतश्चैव तिष्ठति । 06_003A_0026 सर्वं तत्स्यात्परं ब्रह्म बुद्धिश्चास्य न बुध्यति ॥ (13) 06_003A_0027 प्रतिभावप्रयत्नेन हरिं त्रैलोक्यबान्धवम् । 06_003A_0028 दशमं चाङ्गुलं व्याप्य चाशाबाह्यं व्यवस्थितम् ॥ (14) 06_003A_0029 जीवो यत्र प्रलीयेत सा कला षोडशी स्मृता । 06_003A_0030 तया सर्वमिदं व्याप्तं त्रैलोक्यं सचराचरम् ॥ (15) 06_003A_0031 तच्चिन्त्यं तेन वै ज्ञानं तदत्राद्या उपासते । 06_003A_0032 ब्रह्मणैव हि विख्यातं वेदान्तेषु प्रकाशितम् ॥ (16) 06_003A_0033 वेदेषु वेदमित्याहुर्वेदधाम परं मतम् । 06_003A_0034 तत्परं विदितं यस्य स विप्रो वेदपारगः ॥ (17) 06_003A_0035 आहुतिः सा परा ज्ञेया सा च संध्या प्रतिष्ठिता । 06_003A_0036 गायत्री सा परा ज्ञेया अजपा नाम विश्रुता ॥ (18) 06_003A_0037 तपस्यथ तथा वेदे मुनिभिः समुपास्यते । 06_003A_0038 तां कलां योऽभिजानाति स कलाज्ञोऽभिधीयते ॥ (19) 06_003A_0039 यां ज्ञात्वा मुच्यते जन्तुर्गर्भजन्मजरादिभिः । 06_003A_0040 परिज्ञानेन मुच्यन्ते नराः पातककिल्बिषैः ॥ (20) 06_003A_0041 इडा भगवती गङ्गा पिङ्गला यमुना नदी । 06_003A_0042 तयोर्मध्ये तृतीया तु तत्प्रयागमनुस्मरेत् ॥ (21) 06_003A_0043 इडा वै वैष्णवी नाडी ब्रह्मनाडी तु पिङ्गला । 06_003A_0044 सुषुम्णा चैश्वरी नाडी त्रिधा प्राणवहा स्मृता । 06_003A_0045 ब्रह्मा विष्णुर्महादेवो रेचकः पूरकुम्भकः ॥ (22) 06_003A_0046 सक्रान्तिविषुवच्चैव योऽभिजानाति विग्रहम् । 06_003A_0047 नित्ययुक्तः स योगीशो ब्रह्मविद्यां प्रपद्यते ॥ (23) 06_003A_0048 इडा वै गार्हपत्यस्तु पिङ्गलाहवनीयकः । 06_003A_0049 सुषुम्णा दक्षिणाग्निस्तु ह्येतदग्नित्रयं स्मृतम् ॥ (24) 06_003A_0050 तस्य मध्ये स्थितं ज्योतिः सोममण्डलमेव च । 06_003A_0051 सोममण्डलमध्यस्थं तन्मध्ये सूर्यमण्डलम् ॥ (25) 06_003A_0052 सूर्यमण्डलमध्यस्थो ज्वलत्तेजो हुताशनः । 06_003A_0053 हुताशनस्य मध्ये तु निर्धूमाङ्गारवर्चसम् ॥ (26) 06_003A_0054 तत्रास्थितो महात्मासौ योगिभिस्तु प्रगीयते । 06_003A_0055 सुगीतं चैव कर्तव्यं मन एकाग्रचेतसा ॥ (27) 06_003A_0056 शिवो बिन्दुः शिवो देवो घर्घरामृतवर्चसा । 06_003A_0057 निखिलं पूरयेद्देहं विषदाहज्वरापहम् ॥ (28) 06_003A_0058 सर्पवत्कुटिलाकारसुषुम्णावेष्टितां तनुम् । 06_003A_0059 मकारवेष्टितां कृत्वा मातृवत्परियोजयेत् ॥ (29) 06_003A_0060 त्रिस्थानं च त्रिमात्रं च त्रिब्रह्म च त्रिरक्षरम् । 06_003A_0061 अर्धमात्रं च यो वेत्ति स भवेद्वेदपारगः ॥ (30) 06_003A_0062 सर्वतःपाणिपादं तत्सर्वतोक्षिशिरोमुखम् । 06_003A_0063 निर्मलं विमलाकारं शुद्धस्फटिकसंनिभम् ॥ (31) 06_003A=0063 अर्जुन उवाच 06_003A_0064 जीवो जीवति जीवेन नास्ति जीवमजीवितम् । 06_003A_0065 निर्गतः सह सङ्गेन स जीवः केन जीवति ॥ (32) 06_003A=0065 श्रीभगवानुवाच 06_003A_0066 मुखनासिकयोर्मध्ये प्राणः संचरते सदा । 06_003A_0067 आकाशं पिबते नित्यं स जीवस्तेन जीवति ॥ (33) 06_003A_0068 काकीमुखं ककारान्तं मकारं चेतनानुगम् । 06_003A_0069 अकारस्य तु लुप्तस्य कोऽर्थः संप्रतिपद्यते ॥ (34) 06_003A_0070 तावत्पश्येत्खगाकारं खकारं तु विचिन्तयेत् । 06_003A_0071 खमध्ये कुरु चात्मानमात्ममध्यं च खं कुरु ॥ (35) 06_003A_0072 खमध्ये च प्रवेष्टव्यं खं च ब्रह्म सनातनम् । 06_003A_0073 आत्मानं खमयं कृत्वा न किंचिदपि चिन्तयेत् ॥ (36) 06_003A_0074 ऊर्ध्वशून्यमधःशून्यं मध्येशून्यं निरामयम् । 06_003A_0075 त्रिशून्यं योऽभिजानाति स भवेत्कुलनन्दनः ॥ (37) 06_003A_0076 तस्य भावस्य भावात्मा भावना नैव युज्यते । 06_003A_0077 अनावृत्तस्य शब्दस्य तस्य शब्दस्य यो गतिः ॥ (38) 06_003A_0078 तत्पदं विदितं येन स योगी छिन्नसंशयः । 06_003A_0079 पुण्यपापहराश्चैव ये चान्ये पञ्चदैवताः ॥ (39) 06_003A_0080 जीविनः सह गच्छन्ति यावत्तत्त्वं न विन्दति । 06_003A_0081 पापं दहति ज्ञानाग्निः पुण्येन सोमसूर्ययोः ॥ (40) 06_003A_0082 पुण्यपापविनिर्मुक्तिरेष योगोऽभिधीयते । 06_003A_0083 धृतिरोधि मनोधीति संतोषं समिधामृतम् ॥ (41) 06_003A_0084 इन्द्रियाणि पशुं कृत्वा यो यजेत स दीक्षितः । 06_003A_0085 परं ब्रह्माधिगच्छन्ति शब्दब्रह्मविचिन्तनात् ॥ (42) 06_003A_0086 सकले दृष्टपारोऽपि भावं युञ्जति युञ्जति । 06_003A_0087 निष्कले दर्शनं नास्ति स्वभावो भावं युञ्जति ॥ (43) 06_003A_0088 तालुमूले च लम्पायां त्रिकूटं त्रिपथान्तरम् । 06_003A_0089 एकं तत्त्वं विजानीयाद्विघ्नस्यायतनं महत् ॥ (44) 06_003A_0090 06_003A_0091 06_003A_0092 06_003A_0093 06_003A_0094 06_003A_0095 06_003A_0096 06_003A_0097 06_003A_0098 06_003A_0099 06_003A_0100 06_003A_0101 06_003A_0102 छिन्नमूलस्य वृक्षस्य यथा जन्म न विद्यते । 06_003A_0103 ज्ञानदग्धशरीरस्य पुनर्देहो न विद्यते ॥ (45) 06_003A_0104 गीताः सुगीताः कर्तव्याः किमन्यैः शास्त्रसंग्रहैः । 06_003A_0105 याः पुरा पद्मनाभस्य मुखपद्माद्विनिःसृताः ॥ (46) 06_003A_0106 गीतागाङ्गोदकं पीत्वा पुनर्जन्म न विद्यते । 06_003A_0107 सर्वशास्त्रमयी गीता सर्वधर्ममयो हरिः ॥ (47) 06_003A_0108 सर्वतीर्थमयी गङ्गा सर्वपापक्षयंकरी । 06_003A_0109 सर्वभोगमयश्चायं सर्वमोक्षमयो ह्ययम् ॥ (48) 06_003A_0110 गीता गङ्गा च गायत्री गोविन्दो हृदि संस्थिताः । 06_003A_0111 चतुर्गकारस्मरणात्पुनर्जन्म न विद्यते ॥ (49) 06_003A_0112 गीतासारं पठेद्यस्तु ह्यच्युतस्य च संनिधौ । 06_003A_0113 तस्माद्गुणसहस्रेण विष्णोर्निर्वचनं यथा ॥ (50) 06_003A_0114 06_003A_0115 06_003A_0116 एतत्पुण्यं पापहरं धन्यं दुःस्वप्ननाशनम् । 06_003A_0117 पठतां शृण्वतां चैव विष्णोर्माहात्म्यमुत्तमम् ॥ (51) %% As described in the introductory note to this passage (reproduced %% below), it is attested in a longer and a shorter version. In the %% printed edition the passage appears as a single entry in Appendix %% 1 (passage no. 3); where the two versions diverge significantly %% they are reproduced in two columns, the shorter on the left and the %% longer on the right. This is not a practical solution for the %% electronic text, and instead the entire passage is reproduced %% twice, once in the shorter version (06_003A), once in the longer %% (06_003B). %% % For the MSS. Ś7.8 K9 (used in constituting % the text of this Appendix passage known as the % Gītāsāra), see detailed description of the Critical % Apparatus. In what follows, the shorter version is % generally adopted; but where quite unavoidable, % alternative versions are given opposite each other % (the shorter on the left side, the longer on the % right) suspending the column division, and mark- % ed by a vertical wavy line in the margin. % K0-2 ins. after 112*: 06_003B=0000 अर्जुन उवाच 06_003B_0001 यदेतन्निष्कलं ब्रह्म व्योमातीतं निरञ्जनम् । 06_003B_0002 कैवल्यं केवलं शान्तं शुद्धमत्यन्तनिर्मलम् ॥ (1) 06_003B_0003 अप्रतर्क्यमविज्ञेयं विनाशोत्पत्तिवर्जितम् । 06_003B_0004 ज्ञानयोगविनिर्मुक्तं तज्ज्ञानं ब्रूहि केशव ॥ (2) 06_003B=0004 श्रीभगवानुवाच 06_003B_0005 सर्वतोज्योतिराकाशं सर्वभूतगुणान्वितम् । 06_003B_0006 सर्वतःपरमात्मानमक्षयं परमं पदम् ॥ (3) 06_003B_0007 अनादिनिधनं देवं महाज्योतिरतिध्रुवम् । 06_003B_0008 अत्यन्तपरमं स्थानं शब्दादिगुणवर्जितम् ॥ (4) 06_003B_0009 यत्तत्परतरं ज्योतिर्ध्रुवात्परतरं स्थितम् । 06_003B_0010 आचतुर्युगमद्यापि कथितं न हि कस्यचित् ॥ (5) 06_003B_0011 आत्मदेहे मया सृष्टा प्रकृतिः क्षेत्रमेव च । 06_003B_0012 सकलं तु भवेत्क्षेत्रं निष्कलं परमं पदम् ॥ (6) 06_003B_0013 अर्जुन त्वत्प्रसादेन शृण्वन्तु मुनिसत्तमाः । 06_003B_0014 अद्य मुक्ता महाबाहो त्वत्प्रसादाद्धनंजय ॥ (7) 06_003B_0015 प्रमाणं वेदतत्त्वानां सांख्यादीन्यभियोगिनाम् । 06_003B_0016 तेषां न विद्यते निष्ठा सर्वैः पाषण्डिभिः सह ॥ (8) 06_003B_0017 कथितं च मया ज्ञानं देवानामपि दुर्लभम् । 06_003B_0018 विश्वरूपमयं दिव्यं भैरवग्रन्थिबिन्दुना ॥ (9) 06_003B_0019 अप्रकाशमिदं प्रश्नं यन्मया कथितं तव । 06_003B_0020 वाङ्मयं सर्वशास्त्राणामतिसूक्ष्मं चराचरम् ॥ (10) 06_003B_0021 नाग्निर्वायुर्न चाकाशं न क्षितिर्नापि वा जलम् । 06_003B_0022 न मनोबुद्ध्यहंकारं गूढार्थं कथितं तव ॥ (11) 06_003B_0023 अनित्यो नित्यतां याति यदा भावं न पश्यति । 06_003B_0024 शून्यं निरञ्जनाकारं निर्वाणं ध्रुवमव्ययम् ॥ (12) 06_003B_0025 पुरुषं निर्गुणं साक्षात्सर्वतश्चैव तिष्ठति । 06_003B_0026 सर्वं तत्स्यात्परं ब्रह्म बुद्धिश्चास्य न बुध्यति ॥ (13) 06_003B_0027 प्रतिभावप्रयत्नेन हरिं त्रैलोक्यबान्धवम् । 06_003B_0028 दशमं चाङ्गुलं व्याप्य चाशाबाह्यं व्यवस्थितम् ॥ (14) 06_003B_0029 जीवो यत्र प्रलीयेत सा कला षोडशी स्मृता । 06_003B_0030 तया सर्वमिदं व्याप्तं त्रैलोक्यं सचराचरम् ॥ (15) 06_003B_0031 तच्चिन्त्यं तेन वै ज्ञानं तदत्राद्या उपासते । 06_003B_0032 ब्रह्मणैव हि विख्यातं वेदान्तेषु प्रकाशितम् ॥ (16) 06_003B_0033 वेदेषु वेदमित्याहुर्वेदधाम परं मतम् । 06_003B_0034 तत्परं विदितं यस्य स विप्रो वेदपारगः ॥ (17) 06_003B_0035 आहुतिः सा परा ज्ञेया सा च संध्या प्रतिष्ठिता । 06_003B_0036 गायत्री सा परा ज्ञेया अजपा नाम विश्रुता ॥ (18) 06_003B_0037 तपस्यथ तथा वेदे मुनिभिः समुपास्यते । 06_003B_0038 तां कलां योऽभिजानाति स कलाज्ञोऽभिधीयते ॥ (19) 06_003B_0039 यां ज्ञात्वा मुच्यते जन्तुर्गर्भजन्मजरादिभिः । 06_003B_0040 परिज्ञानेन मुच्यन्ते नराः पातककिल्बिषैः ॥ (20) 06_003B_0041 इडा भगवती गङ्गा पिङ्गला यमुना नदी । 06_003B_0042 तयोर्मध्ये तृतीया तु तत्प्रयागमनुस्मरेत् ॥ (21) 06_003B_0043 इडा वै वैष्णवी नाडी ब्रह्मनाडी तु पिङ्गला । 06_003B_0044 सुषुम्णा चैश्वरी नाडी त्रिधा प्राणवहा स्मृता । 06_003B_0045 ब्रह्मा विष्णुर्महादेवो रेचकः पूरकुम्भकः ॥ (22) 06_003B_0046 सक्रान्तिविषुवच्चैव योऽभिजानाति विग्रहम् । 06_003B_0047 नित्ययुक्तः स योगीशो ब्रह्मविद्यां प्रपद्यते ॥ (23) 06_003B_0048 इडा वै गार्हपत्यस्तु पिङ्गलाहवनीयकः । 06_003B_0049 सुषुम्णा दक्षिणाग्निस्तु ह्येतदग्नित्रयं स्मृतम् ॥ (24) 06_003B_0050 तस्य मध्ये स्थितं ज्योतिः सोममण्डलमेव च । 06_003B_0051 सोममण्डलमध्यस्थं तन्मध्ये सूर्यमण्डलम् ॥ (25) 06_003B_0052 सूर्यमण्डलमध्यस्थो ज्वलत्तेजो हुताशनः । 06_003B_0053 हुताशनस्य मध्ये तु निर्धूमाङ्गारवर्चसम् ॥ (26) 06_003B_0054 तत्रास्थितो महात्मासौ योगिभिस्तु प्रगीयते । 06_003B_0055 सुगीतं चैव कर्तव्यं मन एकाग्रचेतसा ॥ (27) 06_003B_0056 शिवो बिन्दुः शिवो देवो घर्घरामृतवर्चसा । 06_003B_0057 निखिलं पूरयेद्देहं विषदाहज्वरापहम् ॥ (28) 06_003B_0058 सर्पवत्कुटिलाकारसुषुम्णावेष्टितां तनुम् । 06_003B_0059 मकारवेष्टितां कृत्वा मातृवत्परियोजयेत् ॥ (29) 06_003B_0060 त्रिस्थानं च त्रिमात्रं च त्रिब्रह्म च त्रिरक्षरम् । 06_003B_0061 अर्धमात्रं च यो वेत्ति स भवेद्वेदपारगः ॥ (30) 06_003B_0062 सर्वतःपाणिपादं तत्सर्वतोक्षिशिरोमुखम् । 06_003B_0063 निर्मलं विमलाकारं शुद्धस्फटिकसंनिभम् ॥ (31) 06_003B=0063 अर्जुन उवाच 06_003B_0064 स्थावरं जंगमं चैव यत्किंचित्सचराचरम् । 06_003B_0065 जीवो जीवति जीवेन स जीवः केन जीवति ॥ (32) 06_003B=0065 श्रीभगवानुवाच 06_003B_0066 मुखनासिकयोर्मध्ये प्राणः संचरते सदा । 06_003B_0067 आकाशं पिबते नित्यं स जीवस्तेन जीवति ॥ (33) 06_003B_0068 काकीमुखं ककारान्तं मकारं चेतनानुगम् । 06_003B_0069 अकारस्य तु लुप्तस्य कोऽर्थः संप्रतिपद्यते ॥ (34) 06_003B_0070 तावत्पश्येत्खगाकारं खकारं तु विचिन्तयेत् । 06_003B_0071 खमध्ये कुरु चात्मानमात्ममध्यं च खं कुरु ॥ (35) 06_003B_0072 खमध्ये च प्रवेष्टव्यं खं च ब्रह्म सनातनम् । 06_003B_0073 आत्मानं खमयं कृत्वा न किंचिदपि चिन्तयेत् ॥ (36) 06_003B_0074 ऊर्ध्वशून्यमधःशून्यं मध्येशून्यं निरामयम् । 06_003B_0075 त्रिशून्यं योऽभिजानाति स भवेत्कुलनन्दनः ॥ (37) 06_003B_0076 अमात्रशब्दरहितं स्वरव्यञ्जनवर्जितम् । 06_003B_0077 बिन्दुनादकलातीतं यस्तं वेद स वेदवित् ॥ (38) 06_003B_0078 संप्राप्ते ज्ञानविज्ञाने ज्ञेये च हृदि संस्थिते । 06_003B_0079 लब्धशान्तपदे भावे न योगो न च धारणा ॥ (39) 06_003B_0080 वेदादौ यः सुरः प्रोक्तो वेदान्ते च प्रतिष्ठितः । 06_003B_0081 तस्य प्रकृतिलीनस्य यः परः स महेश्वरः ॥ (40) 06_003B_0082 ना नावार्थी भवेत्तावद्यावत्पारं न गच्छति । 06_003B_0083 उत्तीर्णे तु परे पारे किं नावा वै प्रयोजनम् ॥ (41) 06_003B_0084 दूरस्थो नापि दूरस्थः पिण्डस्थः पिण्डवर्जितः । 06_003B_0085 अमलो निर्मलः सूक्ष्मः सर्वव्यापी निरञ्जनः ॥ (42) 06_003B=0085 अर्जुन उवाच 06_003B_0086 अक्षराणि समात्राणि सर्वे बिन्दुसमाश्रिताः । 06_003B_0087 बिन्दुर्भिद्यति नादेन स नादः केन भिद्यते ॥ (43) 06_003B=0087 श्रीभगवानुवाच 06_003B_0088 ओंकारध्वनिनादेन वायुः संहरणान्तिकम् । 06_003B_0089 निरालम्भस्तु निर्देहो यत्र नादो लयं गतः ॥ (44) 06_003B=0089 अर्जुन उवाच 06_003B_0090 बाह्येन व्यापितं व्योम व्योम चाननुनासिकम् । 06_003B_0091 अधश्चोर्ध्वं कथं चैव कण्ठे चैव निरञ्जनः ॥ (45) 06_003B=0091 श्रीभगवानुवाच 06_003B_0092 अनूष्ममव्यञ्जकमस्वरं यत् 06_003B_0093 तत्तालुकण्ठेष्वनुनासिकं च । 06_003B_0094 अरेफजातं शुभमूष्मवर्जितं 06_003B_0095 न दुष्कराणां कुरुते कदाचित् ॥ (46) 06_003B_0096 आकाशमप्यनाकाशं पुरुषत्वे प्रतिष्ठितम् । 06_003B_0097 शब्दं गुणमिवाकाशं निःशब्दं ब्रह्म चोच्यते ॥ (47) 06_003B_0098 सर्वगं सर्वबोधादि वासनाजालवर्जितम् । 06_003B_0099 इन्द्रियाणां निरोधेन देहे पश्यन्ति मानवाः ॥ (48) 06_003B_0100 देहे नष्टे कुतो बुद्धिर्ज्ञानं विज्ञानमेव च । 06_003B_0101 ज्ञानं विज्ञानयुक्तं च रक्षणीयं प्रयत्नतः । (49) 06_003B_0102 छिन्नमूलस्य वृक्षस्य यथा जन्म न विद्यते । 06_003B_0103 ज्ञानदग्धशरीरस्य पुनर्देहो न विद्यते ॥ (50) 06_003B_0104 गीताः सुगीताः कर्तव्याः किमन्यैः शास्त्रसंग्रहैः । 06_003B_0105 याः पुरा पद्मनाभस्य मुखपद्मविनिःसृताः ॥ (51) 06_003B_0106 गीतागङ्गोदकं पीत्वा पुनर्जन्म न विद्यते । 06_003B_0107 सर्वशास्त्रमयी गीता सर्वधर्ममयो हरिः ॥ (52) 06_003B_0108 सर्वतीर्थमयी गङ्गा सर्वपापक्षयंकरी । 06_003B_0109 सर्वभोगमयश्चायं सर्वमोक्षमयो ह्ययम् ॥ (53) 06_003B_0110 गकारपूर्वाश्चत्वारो रक्षन्ति महतो भयात् । 06_003B_0111 गीता गङ्गा च गायत्री गोविन्दो हृदि संस्थिताः ॥ (54) 06_003B_0112 स्नातो वा यदि वास्नातः शुचिर्वा यदि वाशुचिः । 06_003B_0113 यः स्मरेत्पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तरे शुचिः ॥ (55) 06_003B_0114 स गच्छेत्तत्क्षणात्प्रायो ब्रह्ममूर्ते नमोऽस्तु ते । 06_003B_0115 गीतासारं पठेद्यस्तु विष्णुलोके महीयते ॥ (56) 06_003B_0116 एतत्पुण्यं पापहरं धन्यं दुःस्वप्ननाशनम् । 06_003B_0117 पठतां शृण्वतां चैव विष्णोर्माहात्म्यमुत्तमम् ॥ (57) % B3.4 Da D4.5 ins. after 6.45.43cd: Dn (transp. % lines 9-18 after line 46) ins. after 6.45.43ab: % M3-5 (all om. lines 1-6, and 288-399) ins. after % 6.45.46: 06_004_0001 श्वेतः क्रोधात्प्रजज्वाल हविषा हव्यवाडिव 06_004_0002 स विस्फार्य महच्चापं शक्रचापोपमं बली 06_004_0003 अभ्यधावज्जिघांसन्वै शल्यं मद्राधिपं बली 06_004_0004 महता रथवंशेन समन्तात्परिवारितः 06_004_0005 मुञ्चन्बाणमयं वर्षं प्रायाच्छल्यरथं प्रति 06_004_0006 तमापतन्तं संप्रेक्ष्य मत्तवारणविक्रमम् 06_004_0007 तावकानां रथाः सप्त समन्तात्पर्यवारयन् 06_004_0008 मद्रराजमभीप्सन्तो मृत्योर्दंष्ट्रान्तरं गतम् 06_004_0009 बृहद्बलश्च कौसल्यो जयत्सेनश्च मागधः 06_004_0010 तथा रुक्मरथो राजञ्शल्यपुत्रः प्रतापवान् 06_004_0011 विन्दानुविन्दावावन्त्यौ काम्बोजश्च सुदक्षिणः 06_004_0012 बृहत्क्षत्रस्य दायादः सैन्धवश्च जयद्रथः 06_004_0013 नानावर्णविचित्राणि धनूंषि च महात्मनाम् 06_004_0014 विस्फारितानि दृश्यन्ते तोयदेष्विव विद्युतः 06_004_0015 ते तु बाणमयं वर्षं श्वेतमूर्धन्यपातयन् 06_004_0016 निदाघान्तेऽनिलोद्धूता मेघा इव नगे जलम् 06_004_0017 ततः क्रुद्धो महेष्वासः सप्तभल्लैः सुतेजनैः 06_004_0018 धनूंषि तेषामाच्छिद्य ममर्द पृतनापतिः 06_004_0019 निकृत्तान्येव तानि स्म समदृश्यन्त भारत 06_004_0020 ततस्ते तु निमेषार्धात्प्रत्यपद्यन्धनूंषि च 06_004_0021 सप्त चैव पृषत्कांश्च श्वेतस्योपर्यपातयन् 06_004_0022 ततः पुनरमेयात्मा भल्लैः सप्तभिराशुगैः 06_004_0023 निचकर्त महाबाहुस्तेषां चापानि धन्विनाम् 06_004_0024 ते निकृत्तमहाचापास्त्वरमाणा महारथाः 06_004_0025 रथशक्तीः परामृश्य विनेदुर्भैरवान्रवान् 06_004_0026 अन्वयुर्भरतश्रेष्ठ सप्त श्वेतरथं प्रति 06_004_0027 ततस्ता ज्वलिताः सप्त महेन्द्राशनिनिस्वनाः 06_004_0028 अप्राप्ताः सप्तभिर्भल्लैश्चिच्छेद परमास्त्रवित् 06_004_0029 ततः समादाय शरं सर्वकायविदारणम् 06_004_0030 प्राहिणोद्भरतश्रेष्ठ श्वेतो रुक्मरथं प्रति 06_004_0031 तस्य देहे निपतितो बाणो वज्रातिगो महान् 06_004_0032 ततो रुक्मरथो राजन्सायकेन दृढाहतः 06_004_0033 निषसाद रथोपस्थे कश्मलं चाविशन्महत् 06_004_0034 तं विसंज्ञं विमनसं त्वरमाणस्तु सारथिः 06_004_0035 अपोवाह सुसंभ्रान्तः सर्वलोकस्य पश्यतः 06_004_0036 ततोऽन्यान्षट्समादाय श्वेतो हेमविभूषितान् 06_004_0037 तेषां षण्णां महाबाहुर्ध्वजशीर्षाण्यपातयत् 06_004_0038 हयांश्च तेषां निर्भिद्य सारथींश्च परंतप 06_004_0039 शरैश्चैतान्समाकीर्य प्रायाच्छल्यरथं प्रति 06_004_0040 ततो हलहलाशब्दस्तव सैन्येषु भारत 06_004_0041 दृष्ट्वा सेनापतिं तूर्णं यान्तं शल्यरथं प्रति 06_004_0042 ततो भीष्मं पुरस्कृत्य तव पुत्रो महाबलः 06_004_0043 वृतस्तु सर्वसैन्येन प्रायाच्छ्वेतरथं प्रति 06_004_0044 मृत्योरास्यमनुप्राप्तं मद्रराजममोचयत् 06_004_0045 ततो युद्धं समभवत्तुमुलं लोमहर्षणम् 06_004_0046 तावकानां परेषां च व्यतिषिक्तरथद्विपम् 06_004_0047 सौभद्रे भीमसेने च सात्यकौ च महारथे 06_004_0048 कैकेये च विराटे च धृष्टद्युम्ने च पार्षते 06_004_0049 एतेषु नरसिंहेषु चेदिमत्स्येषु चैव ह 06_004_0050 ववर्ष शरवर्षाणि वृद्धः कुरुपितामहः 06_004=0050 Colophon. 06_004=0050 धृतराष्ट्र उवाच 06_004_0051 एवं श्वेते महेष्वासे प्राप्ते शल्यरथं प्रति 06_004_0052 कुरवः पाण्डवेयाश्च किमकुर्वत संजय 06_004_0053 भीष्मः शांतनवः किं वा तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः 06_004=0053 संजय उवाच 06_004_0054 राजञ्शतसहस्राणि ततः क्षत्रियपुंगवाः 06_004_0055 श्वेतं सेनापतिं शूरं पुरस्कृत्य महारथाः 06_004_0056 राज्ञो बलं दर्शयन्तस्तव पुत्रस्य भारत 06_004_0057 शिखण्डिनं पुरस्कृत्य त्रातुमैच्छन्महारथाः 06_004_0058 अभ्यवर्तन्त भीष्मस्य रथं हेमपरिष्कृतम् 06_004_0059 जिघांसन्तं युधां श्रेष्ठं तदासीत्तुमुलं महत् 06_004_0060 तत्तेऽहं संप्रवक्ष्यामि महावैशसमच्युत 06_004_0061 तावकानां परेषां च यथा युद्धमवर्तत 06_004_0062 तत्राकरोद्रथोपस्थाञ्शून्याञ्शांतनवो बहून् 06_004_0063 प्राकृन्तदुत्तमाङ्गानि शरैरार्छद्रथोत्तमान् 06_004_0064 समावृणोच्छरैरर्कमर्कतुल्यप्रतापवान् 06_004_0065 नुदन्समन्तात्समरे रविरुद्यन्यथा तमः 06_004_0066 तेनाजौ प्रेषिता राजञ्शराः शतसहस्रशः 06_004_0067 क्षत्रियान्तकराः संख्ये महावेगा महाबलाः 06_004_0068 शिरांसि पातयामासुर्वीराणां शतशो रणे 06_004_0069 गजान्कण्टकसंनाहान्वज्रेणेव शिलोच्चयान् 06_004_0070 रथा रथेषु संसक्ता व्यदृशन्त विशां पते 06_004_0071 एके रथं पर्यवहंस्तुरगाः सतुरंगमम् 06_004_0072 युवानं निहतं वीरं लम्बमानं सकार्मुकम् 06_004_0073 उदीर्णाश्च हया राजन्वहन्तस्तत्र तत्र ह 06_004_0074 बद्धखड्गनिषङ्गाश्च विध्वस्तशिरसो हताः 06_004_0075 शतशः पतिता भूमौ वीरशय्यासु शेरते 06_004_0076 परस्परेण धावन्तः पतिताः पुनरुत्थिताः 06_004_0077 उत्थाय च प्रधावन्तो द्वंद्वयुद्धमवाप्नुवन् 06_004_0078 पीडिताः पुनरन्योन्यं लुठन्तो रणमूर्धनि 06_004_0079 सचापान्सनिषङ्गांश्च जातरूपपरिष्कृतान् 06_004_0080 विस्रब्धहतवीराश्च शतशः परिपीडिताः 06_004_0081 तेन तेनाभ्यधावन्त विसृजन्तश्च भारत 06_004_0082 मत्तो गजः पर्यवर्तद्धयांश्च हतसादिनः 06_004_0083 सरथा रथिनश्चापि विमृद्नन्तः समन्ततः 06_004_0084 स्यन्दनादपतत्कश्चिन्निहतोऽन्येन सायकैः 06_004_0085 हतसारथिरप्युच्चैः पपात काष्ठवद्रथः 06_004_0086 युध्यमानस्य संग्रामे व्यूढे रजसि चोत्थिते 06_004_0087 धनुःकूजितविज्ञानं तत्रासीत्प्रतियुध्यतः 06_004_0088 गात्रस्पर्शेन योधानां व्यज्ञास्त परिपन्थिनम् 06_004_0089 युध्यमानं शरै राजन्सिञ्जिनी ध्वजिनी रवात् 06_004_0090 अन्योन्यं वीरसंशब्दो नाश्रूयत भटैः कृतः 06_004_0091 शब्दायमाने संग्रामे पटहे कर्णदारिणि 06_004_0092 युध्यमानस्य संग्रामे कुर्वतः पौरुषं स्वकम् 06_004_0093 नाश्रौषीन्नामगोत्रोक्तिं कीर्तनं च परस्परम् 06_004_0094 भीष्मचापच्युतैर्बाणैरार्तानां युध्यतां मृधे 06_004_0095 परस्परेषां वीराणां मनांसि समकम्पयन् 06_004_0096 तस्मिन्नत्याकुले युद्धे दारुणे लोमहर्षणे 06_004_0097 पिता पुत्रं च समरे नाभिजानाति कश्चन 06_004_0098 चक्रे भग्ने युगे छिन्ने एको धुर्यो हयो हतः 06_004_0099 आक्षिप्तः स्यन्दनाद्वीरः ससारथिरजिह्मगैः 06_004_0100 एवं च समरे सर्वे वीराश्च विरथीकृताः 06_004_0101 तेन तेन स्म दृश्यन्ते धावमानाः समन्ततः 06_004_0102 गजो हतः शिरश्छिन्नं मर्म भिन्नं हयो हतः 06_004_0103 अहतः कोऽपि नैवासीद्भीष्मे निघ्नति शात्रवान् 06_004_0104 श्वेतः कुरूणामकरोत्स्वयं तस्मिन्महाहवे 06_004_0105 राजपुत्रान्रथोदारानवधीच्छतसंघशः 06_004_0106 चिच्छेद रथिनां बाणैः शिरांसि भरतर्षभ 06_004_0107 साङ्गदा बाहवश्चैव धनूंषि च समन्ततः 06_004_0108 रथेषां रथचक्राणि तूणीराणि युगानि च 06_004_0109 छत्राणि च महार्हाणि पताकाश्च विशां पते 06_004_0110 हयौघाश्च रथौघाश्च नरौघाश्चैव भारत 06_004_0111 वारणाः शतशश्चैव हताः श्वेतेन भारत 06_004_0112 वयं श्वेतभयाद्भीता विहाय रथसत्तमम् 06_004_0113 अवशिष्टास्तथा पश्चाद्विभुं पश्याम धृष्णवः 06_004_0114 शरपातमपक्रम्य कुरवः कुरुनन्दन 06_004_0115 भीष्मं शांतनवं युद्धे स्थिताः पश्याम सर्वशः 06_004_0116 अदीनो दीनसमये भीष्मोऽस्माकं महाहवे 06_004_0117 एकस्तस्थौ नरव्याघ्रो गिरिर्मेरुरिवाचलः 06_004_0118 आददान इव प्राणान्सविता शिशिरात्यये 06_004_0119 गभस्तिभिरिवादित्यस्तस्थौ शरमरीचिमान् 06_004_0120 स मुमोच महेष्वासः शरसंघाननेकशः 06_004_0121 निघ्नन्नमित्रान्समरे वज्रपाणिरिवासुरान् 06_004_0122 ते वध्यमाना भीष्मेण प्रजहुस्तं महाबलम् 06_004_0123 स्वयूथादिव ते यूथान्मुक्तं भूमिषु दारुणम् 06_004_0124 तमेकमुपलभ्यैको हृष्टः पुष्टः परंतप 06_004_0125 दुर्योधनप्रिये युक्तः पाण्डवान्परिशोचयन् 06_004_0126 जीवितं दुस्त्यजं त्यक्त्वा भयं च सुमहाहवे 06_004_0127 पातयामास सैन्यानि पाण्डवानां विशां पते 06_004_0128 प्रहरन्तमनीकानि पिता देवव्रतस्तव 06_004_0129 दृष्ट्वा सेनापतिं भीष्मस्त्वरितः श्वेतमभ्ययात् 06_004_0130 स भीष्मं शरजालेन महता समवाकिरत् 06_004_0131 श्वेतं चापि तथा भीष्मः शरौघैः समवाकिरत् 06_004_0132 तौ वृषाविव नर्दन्तौ मत्ताविव महाद्विपौ 06_004_0133 व्याघ्राविव सुसंरब्धावन्योन्यमभिजघ्नतुः 06_004_0134 अस्त्रैरस्त्राणि संवार्य ततस्तौ पुरुषर्षभौ 06_004_0135 भीष्मः श्वेतश्च युयुधे परस्परवधैषिणौ 06_004_0136 एकाह्ना निर्दहेद्भीष्मः पाण्डवानामनीकिनीम् 06_004_0137 शरैः परमसंक्रुद्धो यदि श्वेतो न पालयेत् 06_004_0138 पितामहं ततो दृष्ट्वा श्वेतेन विमुखीकृतम् 06_004_0139 प्रहर्षं पाण्डवा जग्मुः पुत्रस्ते विमनाभवत् 06_004_0140 ततो दुर्योधनः क्रुद्धः पार्थिवैः परिवारितः 06_004_0141 ससैन्यः पाण्डवानीकमभ्यद्रवत संयुगे 06_004_0142 दुर्मुखः कृतवर्मा च कृपः शल्यो विशां पते 06_004_0143 भीष्मं जुगुपुरासाद्य तव पुत्रेण चोदिताः 06_004_0144 दृष्ट्वा तु पार्थिवैः सर्वैर्दुर्योधनपुरोगमैः 06_004_0145 पाण्डवानामनीकानि वध्यमानानि संयुगे 06_004_0146 श्वेतो गाङ्गेयमुत्सृज्य तव पुत्रस्य वाहिनीम् 06_004_0147 नाशयामास वेगेन वायुर्वृक्षानिवौजसा 06_004_0148 द्रावयित्वा चमूं राजन्वैराटिः क्रोधमूर्छितः 06_004_0149 आपतत्सहसा भूयो यत्र भीष्मो व्यवस्थितः 06_004_0150 तौ तत्रोपगतौ राजञ्शरदीप्तौ महाबलौ 06_004_0151 अयुध्येतां महात्मानौ यथोभौ वृत्रवासवौ 06_004_0152 अन्योन्यं तु महाराज परस्परवधैषिणौ 06_004_0153 निगृह्य कार्मुकं श्वेतो भीष्मं विव्याध सप्तभिः 06_004_0154 पराक्रमं ततस्तस्य पराक्रम्य पराक्रमी 06_004_0155 तरसा वारयामास मत्तो मत्तमिव द्विपम् 06_004_0156 श्वेतः शांतनवं भूयः शरैः संनतपर्वभिः 06_004_0157 विव्याध पञ्चविंशत्या तदद्भुतमिवाभवत् 06_004_0158 तं प्रत्यविध्यद्दशभिर्भीष्मः शांतनवस्तदा 06_004_0159 स विद्धस्तेन बलवान्नाकम्पत यथाचलः 06_004_0160 वैराटिः समरे क्रुद्धो भृशमायम्य कार्मुकम् 06_004_0161 आजघान ततो भीष्मं श्वेतः क्षत्रियनन्दनः 06_004_0162 संप्रहस्य ततः श्वेतः सृक्किणी परिसंलिहन् 06_004_0163 धनुश्चिच्छेद भीष्मस्य नवभिर्दशधा शरैः 06_004_0164 संधाय विशिखं चैव शरं लोमप्रवाहिनम् 06_004_0165 उन्ममाथ ततस्तालं ध्वजशीर्षं महात्मनः 06_004_0166 केतुं निपतितं दृष्ट्वा भीष्मस्य तनयास्तव 06_004_0167 हतं भीष्मममन्यन्त श्वेतस्य वशमागतम् 06_004_0168 पाण्डवाश्चापि संहृष्टा दध्मुः शङ्खान्मुदा युताः 06_004_0169 भीष्मस्य पतितं केतुं दृष्ट्वा तालं महात्मनः 06_004_0170 ततो दुर्योधनः क्रोधात्स्वमनीकमचोदयत् 06_004_0171 यत्नाद्भीष्मं परीप्सध्वं रक्षमाणाः समन्ततः 06_004_0172 मा नः प्रपश्यमानानां श्वेतान्मृत्युमवाप्स्यति 06_004_0173 भीष्मः शांतनवः शूरस्तथा सत्यं ब्रवीमि वः 06_004_0174 राज्ञस्तु वचनं श्रुत्वा त्वरमाणा महारथाः 06_004_0175 बलेन चतुरङ्गेण गाङ्गेयमन्वपालयन् 06_004_0176 बाह्लीकः कृतवर्मा च शलः शल्यश्च भारत 06_004_0177 जलसंधो विकर्णश्च चित्रसेनो विविंशतिः 06_004_0178 त्वरमाणास्त्वराकाले परिवार्य समन्ततः 06_004_0179 शस्त्रवृष्टिं सुतुमुलां श्वेतस्योपर्यपातयन् 06_004_0180 तान्क्रुद्धो निशितैर्बाणैस्त्वरमाणो महारथः 06_004_0181 अवारयदमेयात्मा दर्शयन्पाणिलाघवम् 06_004_0182 स निवार्य तु तान्सर्वान्केसरी कुञ्जरानिव 06_004_0183 महता शरवर्षेण भीष्मस्य धनुराच्छिनत् 06_004_0184 ततोऽन्यद्धनुरादाय भीष्मः शांतनवो युधि 06_004_0185 श्वेतं विव्याध राजेन्द्र कङ्कपत्रैः शितैः शरैः 06_004_0186 ततः सेनापतिः क्रुद्धो भीष्मं बहुभिरायसैः 06_004_0187 विव्याध समरे राजन्सर्वलोकस्य पश्यतः 06_004_0188 ततः प्रव्यथितो राजा भीष्मं दृष्ट्वा निवारितम् 06_004_0189 प्रवीरं सर्वलोकस्य श्वेतेन युधि वै तदा 06_004_0190 निष्ठानकश्च सुमहांस्तव सैन्यस्य चाभवत् 06_004_0191 तं वीरं वारितं दृष्ट्वा श्वेतेन शरविक्षतम् 06_004_0192 हतं श्वेतेन मन्यन्ते श्वेतस्य वशमागतम् 06_004_0193 ततः क्रोधवशं प्राप्तः पिता देवव्रतस्तव 06_004_0194 ध्वजमुन्मथितं दृष्ट्वा तां च सेनां निवारिताम् 06_004_0195 श्वेतं प्रति महाराज व्यसृजत्सायकान्बहून् 06_004_0196 तानावार्य रणे श्वेतो भीष्मस्य रथिनां वरः 06_004_0197 धनुश्चिच्छेद भल्लेन पुनरेव पितुस्तव 06_004_0198 उत्सृज्य कार्मुकं राजन्गाङ्गेयः क्रोधमूर्छितः 06_004_0199 अन्यत्कार्मुकमादाय विपुलं बलवत्तरम् 06_004_0200 तत्र संधाय विपुलान्भल्लान्सप्त शिलाशितान् 06_004_0201 चतुर्भिश्च जघानाश्वाञ्श्वेतस्य पृतनापतेः 06_004_0202 ध्वजं द्वाभ्यां तु चिच्छेद सप्तमेन च सारथेः 06_004_0203 शिरश्चिच्छेद भल्लेन संक्रुद्धो लघुविक्रमः 06_004_0204 हताश्वसूतात्स रथादवप्लुत्य महाबलः 06_004_0205 अमर्षवशमापन्नो व्याकुलः समपद्यत 06_004_0206 विरथं रथिनां श्रेष्ठं श्वेतं दृष्ट्वा पितामहः 06_004_0207 ताडयामास निशितैः शरसंघैः समन्ततः 06_004_0208 स ताड्यमानः समरे भीष्मचापच्युतैः शरैः 06_004_0209 स्वरथे धनुरुत्सृज्य शक्तिं जग्राह काञ्चनीम् 06_004_0210 ततः शक्तिं रणे श्वेतो जग्राहोग्रां महाभयाम् 06_004_0211 कालदण्डोपमां घोरां मृत्योरिव स्वसां श्वसन् 06_004_0212 अब्रवीच्च तदा श्वेतो भीष्मं शांतनवं रणे 06_004_0213 तिष्ठेदानीं सुसंरब्धः पश्य मां पुरुषो भव 06_004_0214 एवमुक्त्वा महेष्वासो भीष्मं युधि पराक्रमी 06_004_0215 ततः शक्तिममेयात्मा चिक्षेप भुजगोपमाम् 06_004_0216 पाण्डवार्थे पराक्रान्तस्तवानर्थं चिकीर्षति 06_004_0217 हाहाकारो महानासीत्पुत्राणां ते विशां पते 06_004_0218 दृष्ट्वा शक्तिं महाघोरां मृत्योर्दण्डसमप्रभाम् 06_004_0219 श्वेतस्य करनिर्मुक्तां निर्मुक्तोरगसंनिभाम् 06_004_0220 अपतत्सहसा राजन्महोल्केव नभस्तलात् 06_004_0221 ज्वलन्तीमन्तरिक्षे तां ज्वालाभिरिव संवृताम् 06_004_0222 असंभ्रान्तस्तदा राजन्पिता देवव्रतस्तव 06_004_0223 अष्टभिर्नवभिर्भीष्मः शक्तिं चिच्छेद पत्रिभिः 06_004_0224 उत्कृष्टहेमविकृतां निकृत्तां निशितैः शरैः 06_004_0225 उच्चुक्रुशुस्ततः सर्वे तावका भरतर्षभ 06_004_0226 शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा वैराटिः क्रोधमूर्छितः 06_004_0227 कालोपहतचेतास्तु कर्तव्यं नाभ्यजानत 06_004_0228 क्रोधसंमूर्छितो राजन्वैराटिः प्रहसन्निव 06_004_0229 गदां जग्राह संहृष्टो भीष्मस्य निधनं प्रति 06_004_0230 क्रोधेन रक्तनयनो दण्डपाणिरिवान्तकः 06_004_0231 भीष्मं समभिदुद्राव जलौघ इव पर्वतम् 06_004_0232 तस्य वेगमसंवार्य मत्वा भीष्मः प्रतापवान् 06_004_0233 प्रहारविप्रमोक्षार्थं सहसा धरणीं गतः 06_004_0234 श्वेतः क्रोधसमाविष्टो भ्रामयित्वा तु तां गदाम् 06_004_0235 रथे भीष्मस्य चिक्षेप यथा देवो धनेश्वरः 06_004_0236 तया भीष्मनिपातिन्या स रथो भस्मसात्कृतः 06_004_0237 सध्वजः सह सूतेन साश्वः सयुगबन्धुरः 06_004_0238 विरथं रथिनां श्रेष्ठं भीष्मं दृष्ट्वा रथोत्तमाः 06_004_0239 अभ्यधावन्त सहिताः शल्यप्रभृतयो रथाः 06_004_0240 ततोऽन्यं रथमास्थाय धनुर्विस्फार्य दुर्मनाः 06_004_0241 शनकैरभ्ययाच्छ्वेतं गाङ्गेयः प्रहसन्निव 06_004_0242 एतस्मिन्नन्तरे भीष्मः शुश्राव विपुलां गिरम् 06_004_0243 आकाशादीरितां दिव्यामात्मनो हितसंभवाम् 06_004_0244 भीष्म भीष्म महाबाहो शीघ्रं यत्नं कुरुष्व वै 06_004_0245 एष ह्यस्य जये कालो निर्दिष्टो विश्वयोनिना 06_004_0246 एतच्छ्रुत्वा तु वचनं देवदूतेन भाषितम् 06_004_0247 संप्रहृष्टमना भूत्वा वधे तस्य मनो दधे 06_004_0248 विरथं रथिनां श्रेष्ठं श्वेतं दृष्ट्वा पदातिनम् 06_004_0249 सहितास्त्वभ्यवर्तन्त परीप्सन्तो महारथाः 06_004_0250 सात्यकिर्भीमसेनश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः 06_004_0251 कैकेयो धृष्टकेतुश्च अभिमन्युश्च वीर्यवान् 06_004_0252 एतानापततः सर्वान्द्रोणशल्यकृपैः सह 06_004_0253 अवारयदमेयात्मा वारिवेगानिवाचलः 06_004_0254 स निरुद्धेषु सर्वेषु पाण्डवेषु महात्मसु 06_004_0255 श्वेतः खड्गमथाकृष्य भीष्मस्य धनुराच्छिनत् 06_004_0256 तदपास्य धनुश्छिन्नं त्वरमाणः पितामहः 06_004_0257 देवदूतवचः श्रुत्वा वधे तस्य मनो दधे 06_004_0258 ततः प्रचारमाणस्तु पिता देवव्रतस्तव 06_004_0259 अन्यत्कार्मुकमादाय त्वरमाणो महारथः 06_004_0260 क्षणेन सज्यमकरोच्छक्रचापसमप्रभम् 06_004_0261 पिता ते भरतश्रेष्ठ श्वेतं दृष्ट्वा महारथैः 06_004_0262 वृतं तं मनुजव्याघ्रैर्भीमसेनपुरोगमैः 06_004_0263 अभ्यवर्तत गाङ्गेयः श्वेतं सेनापतिं द्रुतम् 06_004_0264 आपतन्तं ततो भीष्मो भीमसेनं प्रतापवान् 06_004_0265 आजघ्ने विशिखैः षष्ट्या सेनान्यं स महारथः 06_004_0266 अभिमन्युं च समरे पिता देवव्रतस्तव 06_004_0267 आजघ्ने भरतश्रेष्ठस्त्रिभिः संनतपर्वभिः 06_004_0268 सात्यकिं च शतेनाजौ भरतानां पितामहः 06_004_0269 धृष्टद्युम्नं च विंशत्या कैकेयं चापि पञ्चभिः 06_004_0270 तांश्च सर्वान्महेष्वासान्पिता देवव्रतस्तव 06_004_0271 वारयित्वा शरैर्घोरैः श्वेतमेवाभिदुद्रुवे 06_004_0272 ततः शरं मृत्युसमं भारसाधनमुत्तमम् 06_004_0273 विकृष्य बलवान्भीष्मः समाधत्त दुरासदम् 06_004_0274 ब्रह्मास्त्रेण सुसंयुक्तं तं शरं लोमवाहिनम् 06_004_0275 ददृशुर्देवगन्धर्वाः पिशाचोरगराक्षसाः 06_004_0276 स तस्य कवचं भित्त्वा हृदयं चामितौजसः 06_004_0277 जगाम धरणीं बाणो महाशनिरिव ज्वलन् 06_004_0278 अस्तं गच्छन्यथादित्यः प्रभामादाय सत्वरः 06_004_0279 एवं जीवितमादाय श्वेतदेहाज्जगाम ह 06_004_0280 तं भीष्मेण नरव्याघ्रं तथा विनिहतं युधि 06_004_0281 प्रपतन्तमपश्याम गिरेः शृङ्गमिव च्युतम् 06_004_0282 अशोचन्पाण्डवास्तत्र क्षत्रियाश्च महारथाः 06_004_0283 प्रहृष्टाश्च सुतास्तुभ्यं कुरवश्चापि सर्वशः 06_004_0284 ततो दुःशासनो राजञ्श्वेतं दृष्ट्वा निपातितम् 06_004_0285 वादित्रनिनदैर्घोरैर्नृत्यति स्म समन्ततः 06_004_0286 तस्मिन्हते महेष्वासे भीष्मेणाहवशोभिना 06_004_0287 प्रावेपन्त महेष्वासाः शिखण्डिप्रमुखा रथाः 06_004_0288 ततो धनंजयो राजन्वार्ष्णेयश्चापि सर्वशः 06_004_0289 अवहारं शनैश्चक्रुर्निहते वाहिनीपतौ 06_004_0290 ततोऽवहारः सैन्यानां तव तेषां च भारत 06_004_0291 तावकानां परेषां च नर्दतां च मुहुर्मुहुः 06_004_0292 पार्था विमनसो भूत्वा न्यविशन्त महारथाः 06_004_0293 चिन्तयन्तो वधं घोरं द्वैरथेन परंतपाः 06_004=0293 Colophon. 06_004=0293 धृतराष्ट्र उवाच 06_004_0294 श्वेते सेनापतौ तात संग्रामे निहते परैः 06_004_0295 किमकुर्वन्महेष्वासाः पाञ्चालाः पाण्डवैः सह 06_004_0296 सेनापतिं समाकर्ण्य श्वेतं युधि निपातितम् 06_004_0297 तदर्थं यततां चापि परेषां प्रपलायिनाम् 06_004_0298 मनः प्रीणाति मे वाक्यं जयं संजय शृण्वतः 06_004_0299 प्रत्युपायं चिन्तयन्तः सज्जनाः प्रस्रवन्ति मे 06_004_0300 स हि वीरोऽनुरक्तश्च वृद्धः कुरुपतिस्तदा 06_004_0301 कृतं वैरं सदा तेन पितुः पुत्रेण धीमता 06_004_0302 तस्योद्वेगभयाच्चापि संश्रितः पाण्डवान्पुरा 06_004_0303 सर्वं बलं परित्यज्य दुर्गं संश्रित्य तिष्ठति 06_004_0304 पाण्डवानां प्रतापेन दुर्गं देशं निवेश्य च 06_004_0305 सपत्नान्सततं बाधन्नार्यवृत्तिमनुष्ठितः 06_004_0306 आश्चर्यं वै सदा तेषां पुरा राज्ञां सुदुर्मतिः 06_004_0307 ततो युधिष्ठिरे भक्तः कथं संजय सूदितः 06_004_0308 प्रक्षिप्तः संमतः क्षुद्रः पुत्रो मे पुरुषाधमः 06_004_0309 न युद्धं रोचयेद्भीष्मो न चाचार्यः कथंचन 06_004_0310 न कृपो न च गान्धारी नाहं संजय रोचये 06_004_0311 न वासुदेवो वार्ष्णेयो धर्मराजश्च पाण्डवः 06_004_0312 न भीमो नार्जुनश्चैव न यमौ पुरुषर्षभौ 06_004_0313 वार्यमाणो मया नित्यं गान्धार्या विदुरेण च 06_004_0314 जामदग्न्येन रामेण व्यासेन च महात्मना 06_004_0315 दुर्योधनो युध्यमानो नित्यमेव हि संजय 06_004_0316 कर्णस्य मतमास्थाय सौबलस्य च पापकृत् 06_004_0317 दुःशासनस्य च तथा पाण्डवानन्वसूयत 06_004_0318 तस्याहं व्यसनं घोरं मन्ये प्राप्तं तु संजय 06_004_0319 श्वेतस्य च विनाशेन भीष्मस्य विजयेन च 06_004_0320 संक्रुद्धः कृष्णसहितः पार्थः किमकरोद्युधि 06_004_0321 अर्जुनाद्धि भयं भूयस्तन्मे तात न शाम्यति 06_004_0322 स हि शूरश्च कौन्तेयः क्षिप्रकारी च पाण्डवः 06_004_0323 मन्ये शरैः शरीराणि प्रमथिष्यति विद्विषाम् 06_004_0324 ऐन्द्रिरिन्द्रानुजसमो महेन्द्रसदृशो बले 06_004_0325 अमोघक्रोधसंकल्पं दृष्ट्वा वः किमभून्मनः 06_004_0326 तथैव वेदविच्छूरो ज्वलनार्कसमद्युतिः 06_004_0327 ऐन्द्रास्त्रविदमेयात्मा प्रपतन्समितिंजयः 06_004_0328 वज्रसंस्पर्शरूपाणामस्त्राणां न्यासकारिता 06_004_0329 स खड्गाक्षेपहस्तस्तु घोषं चक्रे महारथः 06_004_0330 स संजय महाप्राज्ञो द्रुपदस्यात्मजो बली 06_004_0331 धृष्टद्युम्नः किमकरोच्छ्वेते युधि निपातिते 06_004_0332 पुरा चैवापराधेन वधेन च चमूपतेः 06_004_0333 मन्ये मनः प्रजज्वाल पाण्डवानां महात्मनाम् 06_004_0334 तेषां क्रोधं चिन्तयंस्तु अहःसु च निशासु च 06_004_0335 न शान्तिमधिगच्छामि सर्वमाचक्ष्व संजय 06_004=0335 संजय उवाच 06_004_0336 गतपूर्वाह्णभूयिष्ठे तस्मिन्नहनि दारुणे 06_004_0337 तावकानां परेषां च पुनर्युद्धमवर्तत 06_004_0338 श्वेतं तु निहतं दृष्ट्वा विराटस्य चमूपतिम् 06_004_0339 कृतवर्मणा च सहितं दृष्ट्वा शल्यमवस्थितम् % After 6.46.55, D1 ins. (= repetition, with v. % l., of 6.19.43ab to 6.20.10ab): 06_005_0001 शब्दश्च सुमहांस्तत्र दिवस्पृग्भरतोत्तम 06_005_0002 एवं ते पुरुषव्याघ्राः पाण्डवा युद्धदुर्मदाः 06_005_0003 व्यवस्थिताः प्रतिव्यूह्य तव पुत्रस्य वाहिनीम् 06_005_0004 त्रसन्तीव हि चेतांसि योधानां भरतर्षभ 06_005_0005 दृष्ट्वाग्रतो भीमसेनं गदापाणिमवस्थितम् 06_005=0005 धृतराष्ट्र उवाच 06_005_0006 सूर्योदये संजय के तु पूर्वं 06_005_0007 युयुत्सवो हृष्टरूपास्तथासन् 06_005_0008 किं मामका भीष्मनेत्राः समीयुः 06_005_0009 किं पाण्डवा भीमनेत्रास्तदानीम् 06_005_0010 केषां जघन्यौ सोमसूर्यौ सुवायुः 06_005_0011 केषां सेनां श्वापदा व्याहरेयुः 06_005_0012 केषां यूनां मुखवर्णाः प्रसन्नाः 06_005_0013 सर्वं ह्येतद्ब्रूहि तत्त्वं यथावत् 06_005=0013 संजय उवाच 06_005_0014 उभे सेने तुल्यमेवोपपन्ने 06_005_0015 उभे सेने हर्षरूपे तथैव 06_005_0016 उभे चित्रे वनराजीप्रकाशे 06_005_0017 उभे सेने नागरथाश्वपूर्णे 06_005_0018 उभे सेने भीमरूपे नरेन्द्र 06_005_0019 तथा चोभे भारत दुर्विषह्ये 06_005_0020 तथा चोभे स्वर्गजयाय तुष्टे 06_005_0021 तथा चोभे सत्पुरुषोपजुष्टे 06_005_0022 पश्चान्मुखाः कौरवा धार्तराष्ट्रास् 06_005_0023 तथा पाण्डवाः प्राङ्मुखा योत्स्यमानाः 06_005_0024 दैत्येन्द्रसेनेव च कौरवाणां 06_005_0025 सुरेन्द्रसेनेव च पाण्डवानाम् 06_005_0026 ववौ वायुः पृष्ठतः पाण्डवानां 06_005_0027 तथा वायुः सन्मुखस्तावकानाम् 06_005_0028 गजेन्द्राणां मदगन्धा * * * 06_005_0029 न्न सेहिरे तव पुत्रस्य नागाः 06_005_0030 दुर्योधनो दन्तिवरं पद्मवर्णं 06_005_0031 सुवर्णकक्षं जातबलं प्रभिन्नम् 06_005_0032 समास्थितो मध्यगतः कुरूणां 06_005_0033 संस्तूयमानो रथिभिर्मागधैश्च 06_005_0034 चन्द्रप्रभं श्वेतमस्यातपत्रं 06_005_0035 तथा सौवर्णा स्रग्भ्राजते चोत्तमाङ्गे 06_005_0036 तं सर्वतः शकुनिः पार्वतीयः 06_005_0037 सार्धं गान्धारैः पाति गान्धारराजः 06_005_0038 भीष्मोऽग्रतः सर्वसैन्यस्य वृद्धः 06_005_0039 श्वेतच्छत्रः श्वेतकचः सशङ्खः 06_005_0040 श्वेतोष्णीषः पाण्डुरेण ध्वजेन 06_005_0041 श्वेतो रथः शैलसमप्रकाशः 06_005_0042 तद्वत्सैन्यं धार्तराष्ट्रस्य सर्वे 06_005_0043 बाह्लिकानां चातिरथो महात्मा 06_005_0044 महेष्वासा महाभागाः स्थिता युद्धाय दंशिताः